Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 99

११/५
• स्वभाव-गुणाभदोपदर्शनम् ।
१७०९ ધર્મ અપેક્ષાઈ ઈહાં અલગા સ્વભાવ ગુણથી ભાખ્યા જી, નિજ નિજ રૂપ મુખ્યતા લેઈ, સ્વભાવ ગુણ કરી દાખ્યા જી; (૧) અતિ સ્વભાવ તિહાં નિજ રૂપઈ, ભાવરૂપતા દેખો જી, પર અભાવ પરિ નિજ ભાવઈ, પણિ અરથ અનુભવી લેખો જી II૧૧/પા (૧૮૭) અનુવૃત્તિ-વ્યાવૃત્તિ સંબંધઈ ધર્મમાત્રની (અપેક્ષાઈ=) વિવક્ષા કરીનઇં ઈહાં સ્વભાવ ગુણથી અલગ सामान्य-विशेषगुणाः सभेदमुक्ताः परीक्षिताश्च । साम्प्रतं स्वभावनिरूपणावसरः, तेषां गुणरूपत्वात् । अथ स्वभावानां गुणरूपत्वे कुतः पार्थक्येनोक्तिः ? इत्याशङ्कायामाह - 'अनुवृत्तीति ।।
अनुवृत्ति-व्यावृत्त्यपेक्षया स्वभावेषु गुणान्यतोक्तेह, चानुवृत्तिस्वरूपार्पणे तु गुणो ननूक्तः स्वभाव एव। अस्तिस्वभावं स्वद्रव्यादितया भावरूपं जानीहि,
नास्तित्वमिवाऽपरद्रव्याद्यभावेन निजद्रव्यत्वेन ।।११/५।। प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् – अनुवृत्ति-व्यावृत्त्यपेक्षया इह स्वभावेषु गुणान्यता उक्ता । ननु च अनुवृत्तिस्वरूपार्पणे तु स्वभाव एव गुणः उक्तः । स्वद्रव्यादितया अस्तिस्वभावं भावरूपं जानीहि । ण अपरद्रव्याद्यभावेन नास्तित्वमिव निजद्रव्यत्वेन अस्तिस्वभावं जानीहि ।।११/५।।
अनुवृत्ति-व्यावृत्त्यपेक्षया = अन्वय-व्यतिरेकसम्बन्धाभ्यां स्वभावत्व-गुणत्वधर्मविवक्षया इह स्वभावेषु
અવતરણિકા :- સામાન્ય ગુણોને અને વિશેષ ગુણોને ભેદ સહિત જણાવ્યા. તથા તેની પરીક્ષા પણ યુક્તિ દ્વારા અને આગમ દ્વારા કરી. હવે સ્વભાવનું નિરૂપણ કરવાનો અવસર ઉપસ્થિત થયેલ છે. કારણ કે તે ગુણસ્વરૂપ છે. તેથી અહીં કોઈને શંકા થઈ શકે છે કે “જો સ્વભાવ ગુણસ્વરૂપ હોય તો તેને ગુણથી જુદા સ્વરૂપે કેમ જણાવો છો ?' - આ શંકાનું નિરાકરણ કરવા માટે ગ્રંથકારશ્રી જણાવે
) સ્વભાવનિરૂપણ ) શ્લોકાથી - અનુવૃત્તિની અને વ્યાવૃત્તિની અપેક્ષાએ અહીં સ્વભાવમાં ગુણભેદ જણાવેલ છે. તથા ઓ ! ભાગ્યશાળી ! અનુવૃત્તિસ્વરૂપની અર્પણ કરવામાં આવે તો સ્વભાવ જ ગુણ તરીકે જણાવેલ સ છે. અસ્તિસ્વભાવને સ્વદ્રવ્યાદિ રૂપે ભાવાત્મક જાણવો. નાસ્તિસ્વભાવ જેમ અન્યદ્રવ્યાદિના અભાવથી જણાય છે તેમ અસ્તિસ્વભાવને નિજદ્રવ્યત્વ વિગેરે દ્વારા જાણવો. (૧૧/૫)
વ્યાખ્યાથે - અન્વયસંબંધસ્વરૂપ અનુવૃત્તિ દ્વારા અને વ્યતિરેક સંબંધાત્મક વ્યાવૃત્તિ દ્વારા વિરક્ષિત સ્વભાવત્વ અને ગુણત્વ નામના ધર્મની અપેક્ષાએ સ્વભાવ ગુણથી જુદો પડી જાય છે. તેથી અહીં સ્વભાવમાં ગુણભેદ દેવસેન પંડિતે જણાવેલ છે. મતલબ કે સ્વભાવ એ ગુણરૂપે હોય પણ છે અને - પુસ્તકોમાં “ગુણ સ્વભાવ” પાઠ. કો.(૧૧)નો પાઠ લીધો છે. જે કો.(૧)માં “નાસ્તિ સ્વભાવ તિહાં દેખો જી' પાઠ.