Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 97

१७०७
११/४
• शुद्धपरिणामस्वभाव आविर्भावनीयः । (૪) તોતિં વા
तथापि (५) 'पुद्गलसहभावित्वेन गृह्यते यत् तद् ग्रहणमिति निरुक्तव्युत्पत्त्या वर्ण-गन्ध-रस -स्पर्शात्मकमपि तत् सम्भवत्येवेति न कश्चिद् दोषः।
लक्षणषट्कान्तर्गता वर्त्तना तु जीवाऽजीवस्वरूपैवेति प्रागुक्तयुक्त्या (१०/१०+११+१३+१९) " कालस्य न षष्ठद्रव्यत्वम् इत्यादिकमत्र आगम-प्रकरण-तर्कादिपरिशीलनपरायणैः पण्डितैः विचारणीयम्। श
प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् – “जीवो परिणमदि जदा सुहेण असुहेण वा सुहो असुहो। सुद्धेण क બનાવાય છે. તેથી ઈન્દ્રિય દ્વારા જ્ઞાનનો વિષય બનવું એ જ ગ્રહણ છે.
(૪) ઉપરના ત્રણેય લક્ષણોમાં અવ્યાપ્તિ સંભવે છે. કેમ કે પરમાણુ વગેરે પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યો છે. તેમ છતાં તે પરમાણુદશામાં પરસ્પર એકીભાવથી જોડાતા નથી, જીવ દ્વારા દારિકાદિરૂપે ગ્રહણ કરાતા નથી કે ઈન્દ્રિયનો વિષય બનતાં નથી. તેથી પરસ્પર એકીભાવથી સંબંધ કે જીવ દ્વારા પકડાવું કે ઈન્દ્રિયકરણકજ્ઞાનવિષયીભવન સ્વરૂપ ગ્રહણને પુદ્ગલનું લક્ષણ કહેવામાં પગલપરમાણુ વગેરેમાં પુદ્ગલલક્ષણની અવ્યાપ્તિ આવશે. તેથી આ અવ્યાપ્તિના નિરાકરણ માટે પ્રહણનું અર્થઘટન એવું કરી શકાય છે કે પરસ્પર એકીભાવથી ગ્રહણ થવાની યોગ્યતા અથવા જીવ દ્વારા ઔદારિકાદિ શરીરસ્વરૂપે ગ્રહણ થવાની યોગ્યતા અથવા ઈન્દ્રિય વગેરે દ્વારા જ્ઞાનનો વિષય બનવાની યોગ્યતા એ જ ગ્રહણ છે. પરમાણુદશામાં પગલપરમાણુ ભલે પરસ્પર ભેગા ન થાય કે જીવ દ્વારા ગ્રહણ ન કરાય કે ઈન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાનનો વિષય ન બનતા હોય. પરંતુ પરસ્પર એકીભાવે ભેગા થવાની કે જીવ દ્વારા ગ્રહણ થવાની કે ઈન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાનનો વિષય બનવાની યોગ્યતા તો તેનામાં રહેલી છે જ. તેથી જ તો તે પુદ્ગલપરમાણુ ભવિષ્યમાં જ્યારે બાદર સ્કંધરૂપે પરિણત થાય તથા જીવ દ્વારા શરીરરૂપે ગ્રહણ થાય, ત્યારે ઈન્દ્રિયસન્નિકર્ષાદિ હોય તો તેનું ઈન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાન પણ થાય જ છે. તેથી પરસ્પર એકીભાવે . ભેગા થવાની યોગ્યતા કે જીવ દ્વારા ઔદારિક વર્ગણારૂપે ગ્રહણ થવાની યોગ્યતા કે ઈન્દ્રિયાદિકરણક જ્ઞાનનો વિષય બનવાની યોગ્યતા એ જ ગ્રહણ તરીકે પુગલલક્ષણમાં નિવિષ્ટ છે.
. (૫) તો પણ “પુદ્ગલદ્રવ્યના સહભાવી તરીકે જેનું જ્ઞાન થાય તે ગ્રહણ” આવી વ્યુત્પત્તિ હમણાં દર્શાવી ગયા તે મુજબ વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્ધાત્મક પણ “ગ્રહણ” સંભવે જ છે. માટે આવા પાંચમા પ્રકારના ગ્રહણને પુદ્ગલનું સ્વભાવલક્ષણ માનવામાં કોઈ દોષ નથી.
(7) છ દ્રવ્યના છ લક્ષણ જે દર્શાવ્યા તેમાંથી વર્તન તો જીવ-અજીવસ્વરૂપ જ છે. તેથી પૂર્વે (૧૦/૧૦ +૧૧+૧૩+૧૯) જણાવેલ યુક્તિ મુજબ કાળ છઠું સ્વતંત્ર દ્રવ્ય સિદ્ધ થવાની સમસ્યા નહિ સર્જાય. આગમગ્રંથો, પ્રકરણગ્રંથો, તર્ક વગેરેનું પરિશીલન કરવામાં પરાયણ એવા પંડિતોએ આવી અનેક બાબતોનું અહીં ઊંડાણથી ચિંતન કરવું. આવી સૂચના આપીને વ્યાખ્યાકારશ્રીએ આ શ્લોકની વ્યાખ્યા પૂર્ણ કરેલ છે.
• રવભાવગુણપરિણમન આપણું કર્તવ્ય છે આધ્યાત્મિક ઉપનય - પ્રવચનસાર ગ્રંથમાં કુંદકુંદસ્વામીએ જણાવેલ છે કે “જીવ પરિણામસ્વભાવી હોવાથી (૧) જ્યારે શુભ ભાવથી જીવ પરિણમે છે ત્યારે જીવ પોતે જ શુભ થાય છે. (૨) જ્યારે 1. जीवः परिणमति यदा शुभेनाऽशुभेन वा शुभोऽशुभः। शुद्धेन तदा शुद्धो भवति हि परिणामस्वभावः ।।