Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 88

१६९८
* आत्मनः स्वाभाविकलक्षणम् उपयोगः
११/४
212
'નાળ ધ વંતળ દેવ, રિતં = તવો તદ્દા વીરિય જીવોનો ય, યં નીવમ્સ નવલાં।। (ઉત્ત.૨૮/૧૧, ના.ત.) “સબંઘવારખ્ખોગ, પમા છાયા તદેવ ય। વળ-રસ-બંધ-ાતા, પુખ્તતાળું તુ નવલાં।। (ત્ત.૨૮/૧૨, ૧.સ.૧૧) इत्यादि तु
3
2
पु आगमविरोधात्। उत्तराध्ययनसूत्रे नवतत्त्वप्रकरणे च “नाणं च दंसणं चेव चरित्तं च तवो तहा। वीरियं उवओगो य एयं जीवस्स लक्खणं ।।” ( उत्त.२८/११, न.त. ५) इत्येवं जीवस्य षड् लक्षणानि ज्ञानादीनि, “सबंधयारउज्जोओ पभा छायाऽऽतवृत्ति य । वण्ण-रस-गंध-फासा पुग्गलाणं तु लक्खणं । । ” ( उत्त.२८/१२, न.त.११) इत्येवं नानाविधानि पुद्गललक्षणानि प्रदर्शितानि । ततः 'लक्ष्यस्य षड्विधत्वे लक्षणानामपि षड्विधत्वमेवे'ति कः श्रद्धधीत ? न हि युक्तिशून्यमागमविरुद्धञ्च वचनं प्राज्ञोऽङ्गीकरोतीति चेत् ?
4
न, अभिप्रायाऽपरिज्ञानात् । तथाहि - षड्विधजीवलक्षणप्रतिपादकोत्तराध्ययनसूत्रोपस्थितावपि “નીવો વગોળનવવળો” (ઉત્ત.૨૮/૧૦) ફત્યુત્તરાધ્યયનસૂત્રોત્તિમ્, “વોનવલને ાં નીચે” (મ.મૂ.૨/૧૦/ १२०) इति पूर्वोक्तां (१०/२०) भगवतीसूत्रोक्तिं च चेतसिकृत्य वाचकवर्येण “उपयोगो लक्षणम्” (त.सू. का २/८) इति तत्त्वार्थसूत्रे दर्शितत्वाद् इदं सिध्यति यदुत जीवस्य स्वाभाविकलक्षणम् उपयोग एव।
णि
___
ઉપરોક્ત વાત અશ્રદ્ધેય જ છે. કારણ કે તેવું માનવામાં આગમનો વિરોધ આવે છે. આગમવિરોધ આ રીતે આવે છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં તથા નવતત્ત્વપ્રકરણમાં ‘(૧) જ્ઞાન, (૨) દર્શન, (૩) ચારિત્ર, (૪) તપ, (૫) વીર્ય (= શક્તિ) તથા (૬) ઉપયોગ - આટલા જીવના લક્ષણો છે' - આ પ્રમાણે દર્શાવેલ છે. તથા તે જ બન્ને ગ્રંથમાં પુદ્ગલના પણ અનેક લક્ષણો બતાવેલા છે. તે આ પ્રમાણે ‘શબ્દ, અંધકાર, ઉદ્યોત, પ્રભા, છાયા, આતપ, વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ આટલા પુદ્ગલના લક્ષણો છે.’ આના દ્વારા એક જ દ્રવ્યના અનેક લક્ષણો સંભવી શકે છે' છે. તેથી ‘લક્ષ્યના છ પ્રકાર હોય તો લક્ષણોના પણ છ જ પ્રકાર = ભેદ વાતની કોણ શ્રદ્ધા કરે ? યુક્તિશૂન્ય અને આગમવિરુદ્ધ વાતનો બુદ્ધિમાન માણસ સ્વીકાર કરે નહિ. * સ્વભાવ-વિભાવગુણની વિચારણા
આ મુજબ સિદ્ધ થાય
હોય' – આવી તમારી
-
Cu
ઉત્તરપક્ષ :- ના, મિ.) ના, તમારી વાત વ્યાજબી નથી. આનું કારણ એ છે કે તમે અમારો આશય જાણતા નથી. અમારો અભિપ્રાય એવો છે કે ઉમાસ્વાતિજી મહારાજે તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં ‘ઉપયોગ જીવનું લક્ષણ છે' આમ જણાવેલ છે. તેમની સમક્ષ જીવના છ લક્ષણ બતાવનાર ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર ઉપસ્થિત હતું. તેમ છતાં તેમણે જીવના છ લક્ષણ બતાવવાના બદલે ‘ઉપયોગ જીવનું લક્ષણ છે' આવા ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રના અને ભગવતીસૂત્રના પૂર્વોક્ત (૧૦/૨૦) વચનને મનમાં રાખીને જીવનું એક જ લક્ષણ બતાવ્યું. એનાથી એવું ફલિત થાય છે કે ઉપયોગ એ જ જીવનું સ્વાભાવિક લક્ષણ છે.
-
1. ज्ञानं च दर्शनं चैव चारित्रं च तपः तथा । वीर्यम् उपयोगः च एतद् जीवस्य लक्षणम् ।। 2. शब्द - अन्धकार - उद्योताः प्रभा છાયા-તત્ત્વે કૃતિ ૬ (તર્થવ ૬) વર્બ્સ-રસ-વન્ય-સ્પર્શઃ પુર્વાનાનાં તુ લક્ષળમ્|| 3. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રે ‘છાયાતવુત્તિય' કૃતિ પાઃ। વિત્ ‘છાયાતવે ૬ વા’ કૃતિ પાઠઃ1 4. ઝીવ ઉપયોતક્ષણ/ 5. ઉપયોતક્ષળો નું નીવઃ