Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 87

११/४
विशेषगुणविभागसङ्गतिः
" षण्णां लक्षणवतां लक्षणानि षडेव" इति हि को न श्रद्दधीत
१६९७
अथ अष्टौ सिद्धगुणाः, एकत्रिंशत् सिद्धगुणाः, पुद्गले चैकगुण - द्विगुणाद्यनन्तगुणपर्यवसानाः कालवर्णादयो विशेषगुणा इति भवद्भिः एव आगमानुसारेण दर्शितत्वात् कथं ' षड्विधा विशेषगुणाः' इति वचनं श्रद्धेयं स्याद् इति चेत् ?
रा
अत्रोच्यते, विशेषगुणानां सूक्ष्मदृष्ट्या अनन्तविधत्वेऽपि प्रकृते द्रव्यविभाजकोपाधिरूपेणैव मु विशेषगुणविभागस्य विवक्षितत्वात्। ततश्च विशेषगुणविभागः षड्विध एव सङ्गतः । ‘षण्णां र्श लक्षणवतां लक्षणानि षडेव' इति हि को न श्रद्दधीत ? इदमेवाऽभिप्रेत्य उत्तराध्ययनसूत्रेऽपि क "“ गइलक्खणो उ धम्मो, अहम्मो ठाणलक्खणो । भायणं सव्वदव्वाणं नहं ओगाहलक्खणं । । वत्तणालखण कालो, जीवो उवओगलक्खणो ।” (उत्त.२८/९-१० ) इत्यादिना प्रतिद्रव्यमेकैकं तल्लक्षणमुक्तम् ।
र्णि
-
ननु लक्ष्यस्यैक्ये लक्षणमेकमेवेति तु युक्तिवैकल्यात् शपथमात्रश्रद्धेयम्, यद्वा अश्रद्धेयमेव, का પડે છે. આ પ્રમાણે પ્રસ્તુતમાં ઊંડાણથી વિચારવું.
શંકા :- (પ્રથ.) તમે જ આગમ મુજબ હમણાં જણાવ્યું કે ‘સિદ્ધ ભગવંતના આઠ ગુણ છે, ૩૧ ગુણ છે. તથા પુદ્ગલદ્રવ્યમાં એકગુણ-દ્વિગુણથી માંડીને અનંતગુણ કાળો વર્ણ વગેરે વિશેષગુણો અનંત છે.' તો પછી ‘વિશેષગુણો છ જ છે.' આવા તમારા વચનની શ્રદ્ધા કોણ કરશે ?
* ષવિધ વિશેષગુણવિભાગ સપ્રયોજન
CI
સમાધાન :- (અત્રો.) ના, તમારી શંકા વ્યાજબી નથી. આનું કારણ એ છે કે વિશેષગુણો સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી અનંત હોવા છતાં પણ પ્રસ્તુતમાં દ્રવ્યવિભાજકઉપાધિસ્વરૂપે જ વિશેષગુણવિભાગ દર્શાવવો અમને વિવક્ષિત છે. તથા તે રીતે તો છ પ્રકારનો જ વિશેષગુણવિભાગ સંગત થાય છે. લક્ષ્ય છ હોય તો તેના લક્ષણ પણ કુલ છ જ હોય’ – આ વાતની શ્રદ્ધા કોણ ન કરે ? આ જ અભિપ્રાયથી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં વિશેષગુણો છ જ જણાવેલ છે. તે આ રીતે કે ધર્મદ્રવ્યનું લક્ષણ ગતિ છે. અધર્મદ્રવ્યનું લક્ષણ સ્થિતિ છે. સર્વ દ્રવ્યોનું ભાજન (= આધાર) બનનાર આકાશનું લક્ષણ અવગાહના છે. કાલનું લક્ષણ વર્ઝના છે. જીવનું લક્ષણ ઉપયોગ છે.' આમ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં પ્રત્યેક દ્રવ્યનું એક-એક જ લક્ષણ જણાવેલ છે. તેથી છ દ્રવ્યના લક્ષણરૂપે દ્રવ્યવિભાજકઉપાધિસ્વરૂપે વિશેષગુણો છ જ પ્રકારે સંભવે. આ વાત આગમાનુસારે યુક્તિસંગત જ છે.
# એક લક્ષ્યના અનેક લક્ષણની મીમાંસા #
પૂર્વપક્ષ :- (નનુ.) “ભાગ્યશાળી ! ‘લક્ષ્ય એક હોય તો લક્ષણ એક જ હોય, અનેક નહિ' આ વાત હું તમને સોગંદ ખાઈને કહું છું” આ પ્રમાણે તમે કહો એટલા માત્રથી અમે તમારી વાતનો સ્વીકાર કેમ કરી શકીએ ? કેમ કે તમારી વાતમાં કોઈ યુક્તિ નથી. સોગંદ ખાવા માત્રથી શ્રદ્ધા કરવા યોગ્ય યુક્તિશૂન્ય વાતનો સ્વીકાર કોઈ બુદ્ધિમાન માણસ કઈ રીતે કરે ? અથવા તો તમારી II ચિહ્નયમધ્યવર્તી પાઠ કો.(૧૩)માં નથી. 1. તિક્ષળઃ તુ ધર્મ:, અધર્મ: સ્થાનનક્ષળઃ માનનું સર્વદ્રવ્યાનાં नभः अवगाहलक्षणम् । । वर्त्तनालक्षणः कालः, जीवः उपयोगलक्षणः । ।
cons
-