Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 80

१६९०
• चेतनत्वादीनां सामान्य-विशेषगुणत्वकथनप्रयोजनम् ० ११/४ ચેતનત્વાદિ ૪ સામાન્યગુણમાંહિ પણિ કહિયા છS", અનઈ વિશેષગુણમાંહિ પણિ કહિયા છઈ" તિહા હૂં કારણ? તે કહઈ છઈ –
ચેતનતાદિક ચ્યારે સ્વજાતિ ગુણ સામાન્ય કહાઈ* જી, વિશેષ ગુણ પરજાતિઅપેક્ષા ગ્રહતાં ચિત્તિ સુહાઈ જી; વિશેષ ગુણ છઈ સૂત્રઈ ભાખિઆ, બહુસ્વભાવ આધારો જી,
અર્થ તેહ કિમ ગણિઆ જાઈ, એહ શૂલ વ્યવહારો જી /૧૧/૪ (૧૮૬) ચેતનત્વાદિ ગુણ (સ્વજાતિ5) સ્વજાત્યપેક્ષાઈ અનુગત વ્યવહાર કરઈ છઈ. તે માટઈ સામાન્યગુણ
ननु चेतनत्वादयः चत्वारो दशसु सामान्यगुणेष्वपि दर्शिताः विशेषगुणषोडशकेऽपि ते प्रदर्शिताः प तत्र किं प्रयोजनम् ? इत्याशङ्कायाम् - 'चेतनते'त्यादि व्याचष्टे।
चेतनतादयश्चत्वारः स्वजात्या सामान्यगुणाः सन्ति, परजात्या व्यावृत्तिकरणे च विशेषगुणास्त एव भवन्ति । स्थूलव्यवहृत्येदमनन्ताः, सौक्ष्म्येण विशेषगुणा येन
सूत्राणि विशेषगुणान् बहुस्वभावाश्रयतया खलु वदन्ति ।।११/४ ।। प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् - चेतनतादयः चत्वारः स्वजात्या सामान्यगुणाः सन्ति । परजात्या च ण व्यावृत्तिकरणे ते एव विशेषगुणाः भवन्ति । स्थूलव्यवहृत्या इदं (ज्ञेयं), येन सौक्ष्म्येण विशेषगुणाः का अनन्ताः (वर्त्तन्ते)। सूत्राणि खलु बहुस्वभावाश्रयतया विशेषगुणान् वदन्ति ।।११/४ ।।
चेतनतादयः = चैतन्याऽचैतन्य-मूर्त्तत्वाऽमूर्त्तत्वलक्षणाः चत्वारः स्वजात्या = स्वजात्यपेक्षया
અવતરણિકા :- “ચેતનતા, અચેતનતા, મૂર્તત્વ અને અમૂર્તત્વ - આ ચાર ગુણો પૂર્વે દસ સામાન્ય ગુણોમાં પણ બતાવેલા હતા. તથા ત્રીજા શ્લોકમાં ૧૬ પ્રકારના વિશેષગુણોમાં પણ તે દર્શાવેલા છે. તેનું શું પ્રયોજન છે ?' આવો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય તો તેના સમાધાન માટે ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે :
આ સામાન્ય-વિશેષ ગુણોનો અનુવેધ છે શ્લોકાર્થ - ચેતનતા વગેરે ચાર ગુણો સ્વજાતિની અપેક્ષાએ સામાન્યગુણ છે. તથા પરજાતિની અપેક્ષાએ વ્યાવૃત્તિ = પરદ્રવ્યબાદબાકી કરે તો તે જ વિશેષગુણ બને છે. આ વાત પૂલ વ્યવહારથી 22 કરેલ છે. કારણ કે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી તો વિશેષ ગુણો અનંતા છે. ખરેખર, આગમસૂત્રો ‘વિશેષગુણો બહુસ્વભાવનો આશ્રય બને છે' - આ રીતે વિશેષગુણોને વર્ણવે છે. (૧૧/૪)
વ્યાખ્યાર્થ:- ચૈતન્ય, અચૈતન્ય, મૂત્વ, અમૂર્તત્વ - આ ચાર સ્વજાતિની અપેક્ષાએ સામાન્ય ગુણો છે તથા કહેવાય છે. કેમ કે પોતાના આશ્રયમાં તે ગુણો અનુગત બુદ્ધિના ઉત્પાદક છે.
પુસ્તકોમાં “છઈ પાઠ નથી. આ. (૧)+કો.(૧૩)માં છે. જે આ.(૧)માં “તેનું પાઠ. 8 મો.(૨)માં “કહાઈ” પાઠ નથી. જે કો.(૨)માં ‘પુદ્ગલ' પાઠ. • આ.(૧)માં “વિવ...” પાઠ. આ પુસ્તકોમાં “ગુણ’ નથી. આ.(૧)માં છે.