Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 81

११/४
० चेतनत्वादीनाम् अनुवृत्ति-व्यावृत्तिबुद्धिजनकत्वम् । १६९१ કહિયઈ ઇતિ ભાવ
પરજાતિની અપેક્ષાઈ ચેતનવાદિક અચેતનાદિક દ્રવ્યથી સ્વાશ્રયવ્યાવૃત્તિ કરઈ છઈ. તે માટઈ વિશેષ ગુણ કહિઈ. (ઈમ ગ્રહતાં ચિત્તિ સુહાઈ) “પીપર સામાન્યવત્ સામાન્ય-વિશેષાત્વિમેષા” ત્તિ ભાવ:” જા सामान्यगुणाः सन्ति उच्यन्ते च, स्वाश्रये अनुगतबुद्धिजनकत्वात् । __ परजात्या च = परजात्यपेक्षया पुनः व्यावृत्तिकरणे = स्वाश्रयस्य अन्यद्रव्येभ्यो व्यतिरेकसम्पादने त एव चेतनतादयः चत्वारो विशेषगुणा भवन्ति । चैतन्यं सर्वचेतनद्रव्येषु अनुवर्त्तमानं सद् अनुगतबुद्धिं जनयतीति सामान्यगुण उच्यते, अखिलाऽचेतनद्रव्येभ्यो व्यावर्तमानं सत् स्वाश्रयेऽचेतनद्रव्यव्यावृत्तिबुद्धिं म जनयतीति विशेषगुण उच्यते । एवमचेतनत्वादिषु त्रिषु भावनीयम् । इत्थञ्च पृथिवीत्वादीनां परमते र्श पराऽपरसामान्यत्वमिव चेतनत्वादीनां चतुर्णां सामान्य-विशेषगुणत्वं सिध्यतीति भावः ।
इदमेवाभिप्रेत्य द्रव्यस्वभावप्रकाशे “चेदणमचेदणा तह मुत्तममुत्तावि चरिम जे भणिया। सामण्ण સનાનું તે વિ વિસા વિનાષ્ફળી(..9૬) રૂત્યુ |
(૧ર) તથા પરજાતિની અપેક્ષાએ સ્વાશ્રયની અન્ય દ્રવ્યોથી વ્યાવૃત્તિનું = બાદબાકીનું = ભેદબુદ્ધિનું ઉત્પાદન કરે તો તે જ ચૈતન્ય વગેરે ચારેય ગુણો વિશેષગુણ કહેવાય છે. દા.ત. સર્વ ચેતન દ્રવ્યોમાં અનુગત = સાધારણ એવું ચૈતન્ય “આ ચેતન છે. તે ચેતન છે' - આવી અનુગત બુદ્ધિને ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી તે સાધારણ ગુણ = સામાન્ય ગુણ કહેવાય છે. તથા તમામ અચેતન દ્રવ્યોમાંથી રવાના થતું ચૈતન્ય પોતાના આશ્રમમાં = ચેતનમાં “આ અચેતન નથી' એવી અચેતનદ્રવ્યની વ્યાવૃત્તિને = ભેદબુદ્ધિને ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી તે વિશેષગુણ = વ્યાવર્તકગુણ = વ્યાવૃત્તિબુદ્ધિજનક ગુણ = સ્વાશ્રયવ્યાવૃત્તિબુદ્ધિજનક ગુણ કહેવાય છે. આ રીતે અચૈતન્ય, મૂર્તત્વ અને અમૂર્તત્વ - આ ત્રણ ગુણમાં પણ અનુવૃત્તિબુદ્ધિજનતાના , નિમિત્તે સામાન્યગુણરૂપતા તથા વ્યાવૃત્તિબુદ્ધિકારણતાના નિમિત્તે વિશેષગુણરૂપતા વિચારી લેવી. જેમ નિયાયિક વગેરે પરદર્શનીઓના મતમાં પૃથ્વીત્વ વગેરે જાતિ પરસામાન્ય અને અપસામાન્ય કહેવાય |, છે તેમ જૈન દર્શનમાં ચૈતન્ય વગેરે ચારેય ભાવો સામાન્યગુણસ્વરૂપ અને વિશેષગુણસ્વરૂપ સિદ્ધ થાય છે. આ પ્રમાણે અહીં આશય છે.
જ અપેક્ષાભેદથી ગુણસ્વરૂપભેદ છે. (ખે.) આ જ અભિપ્રાયથી દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “ચેતના, અચેતના, મૂર્તતા અને અમૂર્તતા - આ પ્રમાણે જે છેલ્લે ચાર ગુણો બતાવ્યા તે સ્વજાતિની અપેક્ષાએ સામાન્ય ગુણ છે તથા વિજાતિની = પરજાતિની અપેક્ષાએ તે વિશેષગુણ છે.”
સ્પષ્ટતા :- ચેતનવ ગુણ જીવમાં જ મળે છે અને જીવદ્રવ્ય તો અનંત છે અને તે સર્વમાં ચેતનત્વ ગુણ મળે છે. આ અપેક્ષાએ તે સામાન્ય ગુણ છે. પણ અચેતન દ્રવ્યોની અપેક્ષાએ તે જ વિશેષ ગુણ *. ચિઠ્ઠદ્વયમધ્યવર્તી પાઠ પુસ્તકોમાં નથી. આ. (૧)માં છે. * પુસ્તકોમાં ‘અચેતનવાદિક” પાઠ. કો.(૧૦+૧૧)નો પાઠ લીધો છે. તે લી.(૧)માં “સ્વાશ્રયવૃત્તિ પાઠ. * કો.(૧૩)માં “ય' પાઠ. 1. चेतनमचेतना तथा मूर्तममूर्तमपि चरमा ये भणिताः। सामान्याः स्वजातीनां तेऽपि विशेषाः विजातीनाम् ।।