Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 45

* द्रव्यत्वव्यञ्जकविचारः *
??/?
१६५५
द्रव्यत्वाभिधानो गुणो हि द्रव्यभावः = गुण-पर्यायाधारता
(રૂ) તૃતીય મુળમાદ - દ્રવ્યત્વ ऽभिव्यङ्ग्यजातिविशेषो भवेत् । अयमाशयः गुण- पर्यायाधारतायाः प्रतिद्रव्यं सत्त्वाद् द्रव्येभ्योऽन्यत्राऽसत्त्वाच्च तादृशाधारताया यत्र भानं तत्रैव द्रव्यत्वजातिरभिव्यज्यते नान्यत्रेति तादृशाधारताभिव्यङ्ग्यजातिविशेष एव द्रव्यत्वमिति ।
यद्यपि गुण-पर्यायान्यतरग्रहणेऽपि न कश्चिद् दोषः तथापि तयोः कथञ्चिद्भेददर्शनाय र्श तदुभयग्रहणेऽदोषः।
=
=
यद्वा गुणात्मकद्रव्यत्वव्यञ्जककोटौ गुणप्रवेशेन गुणानभिज्ञं प्रति आत्माश्रयभिया पर्यायाऽऽधारताऽभिव्यङ्ग्यजातिविशेषः द्रव्यत्वमित्यभ्युपगमे न कश्चिद् दोषः ।
एतेन विनिगमकाभावादुभयग्रहणमिति प्रत्यस्तम्, आत्माश्रयात्, गौरवाच्च ।
છે દ્રવ્યત્વ ગુણનું પ્રતિપાદન છે
(૩) હવે ગ્રંથકારશ્રી ત્રીજા ગુણને બતાવે છે. ત્રીજા ગુણનું નામ દ્રવ્યત્વ છે. દ્રવ્યનો ભાવ એટલે દ્રવ્યત્વ. ‘દ્રવ્યનો ભાવ' આવું કહેવા દ્વારા ‘ગુણ-પર્યાયની આધારતાથી અભિવ્યંગ્ય એક પ્રકારની જાતિ તે દ્રવ્યત્વ છે' - આવું દર્શાવવું અહીં અભિપ્રેત છે. કહેવાનો આશય એ છે કે દ્રવ્ય ગુણ-પર્યાયનો આધાર બને છે. ગુણ-પર્યાયની આધારતા સર્વ દ્રવ્યોમાં અવશ્ય હોય છે. તથા દ્રવ્ય સિવાય બીજે ક્યાંય પણ ગુણ-પર્યાયની આધારતા રહેતી નથી. આથી જે પદાર્થમાં ગુણ-પર્યાયનિરૂપિત આધારતાનું ભાન થશે તેમાં જ દ્રવ્યત્વ જાતિનું ભાન થશે, અન્યત્ર નહિ. આમ ‘દ્રવ્યત્વ’ એ એક એવી જાતિ છે કે જેની અભિવ્યક્તિ બુદ્ધિ ગુણ-પર્યાયની આધારતા દ્વારા થાય છે. આમ ગુણ-પર્યાયની આધારતાથી અભિવ્યંગ્ય = અભિવ્યક્તિયોગ્ય એવી એક વિશેષ પ્રકારની જાતિ એટલે જ દ્રવ્યત્વ.
प
દ્રવ્યત્વવ્યંજક કોટિમાંથી ગુણનો બહિર્ભાવ
(તેન.) “દ્રવ્યત્વભંજક આધારતાની નિરૂપક કોટિમાં ગુણનો પ્રવેશ કરવો કે પર્યાયનો પ્રવેશ કરવો ?
क
==
का
* ગુણ-પર્યાયમાં કથંચિત્ ભેદ માન્ય
(યઘ.) જો કે દ્રવ્યત્વજાતિની વ્યંજક ગુણાધારતા કે પર્યાયાધારતા - કોઈ પણ એક કહીએ તો h પણ કોઈ દોષ નથી આવતો. છતાં પણ ‘ગુણમાં અને પર્યાયમાં કથંચિત્ ભેદ રહેલો છે' - આવું જણાવવા માટે દ્રવ્યત્વજાતિભંજક આધારતાના નિરૂપક તરીકે ગુણ અને પર્યાય બન્નેનું ગ્રહણ કરેલ છે. તેથી ગુણ-પર્યાયાધારતાવ્યંગ્ય જાતિવિશેષ તરીકે દ્રવ્યત્વનો ઉલ્લેખ કરવામાં કોઈ દોષ રહેલો નથી. ઊ દ્રવ્યત્વવ્યંજક પર્યાયાધારતા
(યદા.) જો કે દ્રવ્યત્વ ગુણવિશેષ છે. તેથી તેની વ્યંજક એવી આધારતાના નિરૂપક તરીકે ગુણનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે તો જે વ્યક્તિ ગુણને જ ન ઓળખતી હોય તે દ્રવ્યત્વ નામના વિશેષ ગુણને ઓળખી નહિ શકે. દ્રવ્યત્વગુણની જાણકારી માટે ગુણની જાણકારી આવશ્યક બનવાથી અહીં આત્માશ્રય દોષ આવે છે. તેના ભયથી ગુણનો ઉલ્લેખ ભંજકકોટિમાંથી કાઢીને ‘પર્યાયાધારતાવ્યંગ્ય દ્રવ્યત્વ છે' એવો સ્વીકાર કરવામાં આવે તો કોઈ દોષ રહેતો નથી.