Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 61

??/ર
१६७१
• अचैतन्यं भावात्मकम् ० જેહથી જાતિ-વૃદ્ધિ-ભગ્નક્ષતસંરોહણાદિ જીવનધર્મ હોઇ છઇ. (૭)
એહથી વિપરીત (=અનનુભવ રૂપ) અચેતનત્વ અજીવમાત્રનો ગુણ (થાપ્યો) છઈ. (૮). अन्यत्र तु तरतमभावेन व्यक्ता। इला-जलाऽनलाऽनिलाऽग-द्वि-त्रि-चतुः-पञ्चेन्द्रियाणां क्रमेण विशुद्धतरा चेतनता बृहत्कल्पभाष्यवृत्तौ (गा.७५) दर्शिता । कर्मोदयसहकृतया तयैव शरीरप्रादुर्भाव-वृद्धि-भग्नक्षतसंरोहण प -रुधिराभिसरण-चयापचय-पाचनक्रियादिजीवनधर्मा अपि भवन्ति।
(८) अचेतनत्वं विपर्ययेण तु = अननुभवनमेव । अजीवमात्रगुणोऽचेतनत्वम् । तदुक्तम् आलापपद्धती “अचेतनस्य भावः = अचेतनत्वम् । अचैतन्यम् = अननुभवनम्” (आ.प.पृ.११)।
इदञ्चाऽत्राऽवधेयं यदुत अननुभवनं नाऽनुभवाभावात्मकम् अपि तु जाड्यलक्षणं भावात्मकमेव, २ अचेतनं घटादिकमुद्दिश्य 'जडोऽयमिति भावत्वेन प्रतीतेः जायमानत्वात् । न च भावत्वेनाऽनुभूय- क मानस्याऽभावत्वमाधातुं शक्यते, अतिप्रसङ्गात् ।।
तदुक्तं विशेषावश्यकभाष्यवृत्ती श्रीहेमचन्द्रसूरिभिरपि “न च तथाऽनुभूयमानस्य अभावत्वमाधातुं ... शक्यते अतिप्रसङ्गात्, घटादिष्वपि तथात्वप्राप्तेः। तेऽपि अनुभववशेनैव भावरूपा व्यवस्थाप्यन्ते । यदि । હોય છે. આમ તરતમભાવથી ચેતના ગુણ વ્યક્ત હોય છે. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિયમાં ક્રમશઃ ચઢિયાતી વિશુદ્ધતર ચેતનતા બૃહત્કલ્પભાષ્યવૃત્તિમાં જણાવેલી છે. તથા કર્મોદયસહકૃત ચેતના દ્વારા જ શરીરનો પ્રાદુર્ભાવ, શરીરની વૃદ્ધિ, શરીર ભાંગી જાય કે છોલાઈ જાય ત્યારે તે ભાગની છોલાયેલી ચામડીમાં રુઝ આવવી, રુધિરાભિસરણ ક્રિયા (Blood circulation), ચયાપચયક્રિયા, પાચનક્રિયા વગેરે જીવનના ગુણધર્મો પણ પ્રવર્તે છે.
(8 અચેતનતાને ઓળખો છે (૮) આઠમો ગુણ અચેતનતા છે. ચેતનતાથી વિપરીત અચેતનતા ગુણ છે. અર્થાત અનનુભવ એટલે અચેતનતા. અચેતનતા માત્ર અજીવનો = જડનો ગુણ છે. તેથી આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં કહેલ ઘા. છે કે “અચેતનનો ભાવ = અચેતનતા. અચેતન્ય એટલે અનનુભવ.”
હ9 અચેતનતા = જડતા હS () અહીં એક વાત ખાસ ખ્યાલમાં રાખવી કે અચેતનતાના લક્ષણ તરીકે જણાવેલ અનનુભવ એ અનુભવના અભાવસ્વરૂપ નથી પણ જડતાસ્વરૂપ ભાવાત્મક પદાર્થ છે. અચેતન એવા ઘટ વગેરેને ઉદેશીને “આ જડ છે' - આમ ભાવરૂપે પ્રતીતિ થાય છે. જડત્વપ્રકારક ઘટાદિવિશેષ્યક પ્રતીતિ દ્વારા ઘટાદિમાં જડત્વ ભાવરૂપે જણાતું હોવાથી તે જડત્વને અભાવસ્વરૂપ માની ન શકાય. ભાવસ્વરૂપે જેની પ્રતીતિ સર્વ લોકોને થાય તેમાં અભાવાત્મકતા માની ન શકાય. બાકી તો ભાવસ્વરૂપે જણાતા આત્મા, પુદ્ગલ વગેરે સર્વ પદાર્થોને અભાવાત્મક માનવાની આપત્તિ આવે.
છે અનુભવ મુજબ પદાર્થવરૂપ માન્ય છે (૬) વિશેષાવશ્યકભાષ્યવ્યાખ્યામાં શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજીએ પણ જણાવેલ છે કે “ભાવસ્વરૂપે જેની અનુભૂતિ થતી હોય તેમાં અભાવત્વને મૂકવું - ગોઠવવું શક્ય જ નથી. કેમ કે તેવું માનવામાં અનેક