Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
??/ર
१६७८
• नञर्थद्वयप्रतिपादनम् । રણ નગદ થુવાસાર્થવરુત્વતિ,
भावस्यैव प्रतिपादनात् । तद्वदेव ‘घटे अचेतनता' इत्यत्र अचेतनतापदस्य चैतन्यात्यन्ताभाववाचकत्वम्, सा 'गगने अमूर्त्तता' इत्यादौ च अमूर्त्ततापदस्य मूर्त्तत्वाऽत्यन्ताभाववाचकत्वं सेत्स्यति, नगर्भपदवाच्यताया - अत्यन्ताभावत्वव्याप्यत्वादिति चेत् ?
न, ‘अघटं भूतलमि'त्यादौ नञः प्रसज्यप्रतिषेधार्थकतया अत्यन्ताभाववाचकत्वेऽपि ‘अब्राह्मण" मानये'त्यादाविव ‘घटेऽचेतनता', 'गगनेऽमूर्त्तता' इत्यादौ पर्युदासार्थकत्वाद् अचेतनत्वाऽमूर्त्तत्वयोः * चेतनत्व-मूर्त्तत्वाऽत्यन्ताभावरूपताया असम्भवात् । न हि ‘अब्राह्मणमानये'त्युक्ते व्युत्पन्नः ब्राह्मणाणि त्यन्ताभावादिकमानयति किन्तु ब्राह्मणभिन्नत्वे सति मनुष्यत्वादिना ब्राह्मणसदृशमपरमनुष्यं क्षत्रियादिका कमेव । तद्वदेव प्रकृतेऽपि चेतनतादिभिन्नं गुणत्वेन चेतनतादिसदृशं अचेतनतादिगुणमेव अचेतनतादि
છે, તે જ રીતે “ઘટે સવેતનતા' સ્થળમાં પણ “અચેતનતા” પદ ચેતનતાના અત્યન્તાભાવનો જ વાચક છે - આમ સિદ્ધ થશે. તે જ રીતે “ને મૂર્તતા' ઈત્યાદિ સ્થળમાં “અમૂર્તતા” પદ મૂર્તત્વના અત્યન્તાભાવનો જ વાચક છે - આમ સિદ્ધ થશે. કારણ કે નપદની વાચ્યતા અત્યન્તાભાવની વ્યાપ્ય છે. જ્યાં જ્યાં નગુપદની વાચ્યતા હોય ત્યાં ત્યાં અવશ્ય અત્યન્તાભાવત્વ હોય છે. આ વ્યાપ્તિના = નિયમના બળથી “અચેતનતા પદ ચેતનતાના અત્યન્તાભાવાત્મક અર્થનું તથા “અમૂર્તતા' પદ મૂર્તત્વના અત્યન્તાભાવાત્મક પદાર્થનું બોધક છે - તેમ નક્કી થાય છે. તેથી “અચેતનતા અને અમૂર્તતા ગુણસ્વરૂપ નથી' - એવું ફલિત થાય છે.
હત પ્રસજ્ય-પદાસપ્રતિષેધપ્રતિપાદન નવગ ઉત્તરપલ :- (ન, ય) ના, તમારી આ દલીલ વ્યાજબી નથી. કારણ કે “નમ્” બે અર્થને જણાવે
છે – (૧) પ્રસજ્યપ્રતિષેધ તથા (૨) પર્યદાસપ્રતિષેધ. પ્રસજ્યપ્રતિષેધાર્થક નન્ અત્યન્તાભાવનો બોધક વા છે. તથા પથુદાસપ્રતિષેધાર્થક નમ્ તભિન્ન તત્સદશ અર્થનો બોધક છે. આ પ્રમાણેની શાસ્ત્રવ્યવસ્થા દાર્શનિક
જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે. “લ૮ ભૂતમ્' વગેરે સ્થળમાં લગ્ન પ્રસજ્યપ્રતિષેધાર્થક છે. તેથી તે ઘટના સ અત્યન્તાભાવનો બોધ કરાવે - આ વાત બરાબર છે. પરંતુ “ટે સવેતનતા', “ને મૂર્તતા' વગેરે
સ્થળમાં તો નગુ બરાબર એ રીતે પથુદાસપ્રતિષેધાર્થક છે કે જે રીતે “ગ્રાહ” નાના' વગેરે સ્થળમાં રહેલો નમ્. કહેવાનો આશય એ છે કે બ્રાહ્મણન્ લાનય’ વગેરે સ્થલમાં બ્રાહ્મણના અત્યન્તાભાવને લાવવાનો આદેશ થતો નથી પરંતુ બ્રાહ્મણભિન્ન તથા મનુષ્યત્વરૂપે બ્રાહ્મણસદશ કોઈક ક્ષત્રિય આદિ મનુષ્યને લાવવાનો આદેશ થાય છે. તેથી જ ઉપરોક્ત વાક્ય સાંભળીને હોંશિયાર માણસ બ્રાહ્મણના અત્યન્તાભાવને લાવવાનો પ્રયત્ન નથી કરતો. પરંતુ બ્રાહ્મણભિન્ન અને મનુષ્યત્વાદિરૂપે બ્રાહ્મણતુલ્ય એવા ક્ષત્રિયાદિ માણસને જ તે લાવે છે. તે જ રીતે “ધટે સવેતનતા', “જાને મૂર્તતા' વગેરે સ્થળમાં પણ નન્ પય્દાસપ્રતિષેધાર્થક હોવાથી ત્યાં ચેતનતાના કે મૂર્તતાના અત્યન્તાભાવનો બોધ થતો નથી. પરંતુ ચેતનતાભિન્ન અને ગુણત્વરૂપે ચેતનતાસદેશ એવા ગુણવિશેષનો જ બોધ “અચેતનતા' પદના શ્રવણથી થાય છે તથા મૂર્તતાભિન્ન અને ગુણત્વરૂપે મૂર્તતાસદશ એવા ગુણવિશેષનો જ બોધ “અમૂર્તતા' પદના શ્રવણથી થાય છે. કારણ કે
