Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 73

११/२ • प्रतिद्रव्यम् अष्टौ सामान्यगुणा: 0
१६८३ એ ૧૦ સામાન્ય ગુણ છઈ. મૂર્તત્વ-અમૂર્તત્વ, ચેતનત્વ-અચેતનત્વ પરસ્પર પરિહારઈ રહઈ; તે માટઈ પ્રત્યેકઈ એક એકદ્રવ્યનાં વિષઈ ૮ ૮ પામિઈ. ઈમ ભાવો = 'આત્મબોધ કરીને વિચારી લ્યો. l/૧૧/૨ા.
इत्थम् अस्तित्वादयः अमूर्त्ततान्ताः दश सामान्यगुणाः विज्ञेयाः। यथोक्तं द्रव्यस्वभावप्रकाशे प 'બસ્થિત્ત, વત્યુત્ત, વ્યત્ત, પત્ત, પુરુહુમત્તા સત્ત, વેળાં , મુત્તમમુત્ત વિવાદ ” (દ્ર સ્વ.પ્ર.૨૨) इति। तत्र मूर्त्तत्वाऽमूर्त्तत्वे चेतनत्वाऽचेतनत्वे च परस्परपरिहारेण तिष्ठत इति प्रतिद्रव्यम् = एकैकस्मिन् द्रव्ये तत्त्वेन = परमार्थेन अष्टौ गुणाः लभ्यन्ते । तथाहि - जीवद्रव्येऽचेतनत्वं मूर्त्तत्वं च न स्तः पुद्गलद्रव्ये चेतनत्वममूर्त्तत्वञ्च न स्तः । धर्माऽधर्माऽऽकाश-कालद्रव्येषु चेतनत्वं मूर्त्तत्वञ्च र्श न स्तः। एवं दिगम्बरमतानुसारेण अष्टौ सामान्यगुणाः प्रतिद्रव्यं भवन्ति ।
રૂમેવામિપ્રેત્યો... સાત્તાપદ્ધતી પ (9) મસ્તિત્વમ્, (૨) વસ્તૃત્વમ્, (૩) દ્રવ્યત્વમ્, (૪) . પ્રમેયત્વમ્, (૧) ગુરુપુત્વમ્, (૬) પ્રવેશત્વમ્, (૭) ચેતનત્વમ્, (૮) વેતનત્વમ્, (૧) મૂત્વમ્, (૧૦) अमूर्त्तत्वं द्रव्याणां दश सामान्यगुणाः। प्रत्येकमष्टावष्टौ सर्वेषाम्” (आ.प.पृ.२) इति । यथोक्तं द्रव्यस्वभाव- का
૦ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં આઠ સામાન્યગુણો છે (ત્ય.) આ રીતે અસ્તિત્વથી માંડીને અમૂર્તતા સુધીના દશ સામાન્યગુણો જાણવા. આ અંગે દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ ગ્રંથમાં માઈલ્લધવલજીએ જણાવેલ છે કે “(૧) અસ્તિત્વ, (૨) વસ્તૃત્વ, (૩) દ્રવ્યત્વ, (૪) પ્રમેયત્વ, (૫) અગુરુલઘુત્વ, (૬) પ્રદેશત્વ, (૭) ચેતનત્વ, (૮) અચેતનત્વ, (૯) મૂર્તત્વ, (૧૦) અમૂર્તત્વ - આ દશ સામાન્યસ્વભાવ જાણવા.” તેમાં મૂર્તિત્વ તથા અમૂર્તત્વ તેમજ ચેતનત્વ અને અચેતનત્વ - આ યુગલમાંથી પ્રત્યેક સાધારણ ગુણ એક-બીજાનો પરિહાર કરીને રહે છે. જ્યાં મૂર્તિત્વ હોય ત્યાં અમૂર્તત્વ ન હોય. તથા જ્યાં અમૂર્તત્વ હોય ત્યાં મૂર્તત્વ ન હોય. તે ગા જ રીતે જ્યાં ચેતનત્વ હોય ત્યાં અચેતનત્વ ન હોય. તથા જ્યાં અચેતનત્વ હોય ત્યાં ચેતનત્વ ન છે હોય. આમ આ ગુણધર્મયુગલમાં એક-એક સાધારણ ગુણ એક-બીજાનો પરિહાર કરીને રહે છે. તેથી વા પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પરમાર્થથી આઠ સાધારણ ગુણો મળે છે. તે આ રીતે - જીવદ્રવ્યમાં અચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ ગુણ રહેતા નથી. તથા પુદ્ગલદ્રવ્યમાં ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વ ગુણ રહેતા નથી. જ્યારે ધર્માસ્તિકાય, સ. અધર્માસ્તિકાય, આકાશ તથા કાળ દ્રવ્યમાં ચેતનત્વ અને મૂર્તત્વ ગુણ રહેતા નથી. આ રીતે દિગંબરમત મુજબ દશમાંથી બે-બે ગુણ સિવાય આઠ સાધારણગુણ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં હોય છે.
_) સામાન્યગુણનિર્દેશ ઃ દેવસેનમત મુજબ ) (રે.) આ જ અભિપ્રાયથી આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં દેવસેનજીએ જણાવેલ છે કે “(૧) અસ્તિત્વ, (૨) વસ્તુત્વ, (૩) દ્રવ્યત્વ, (૪) પ્રમેયત્વ, (૫) અગુરુલઘુત્વ, (૬) પ્રદેશત્વ, (૭) ચેતનત્વ, (૮) અચેતનત્વ, (૯) મૂર્ણત્વ, (૧૦) અમૂર્તત્વ - આમ દ્રવ્યોના આ દસ સાધારણગુણો = સામાન્યગુણો છે. પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં '... ચિહ્નયમધ્યવર્તી પાઠ ફક્ત પાલિ.માં છે. * કો.(૧૩)માં “વિચારજ્યો પાઠ. 1. अस्तित्वं वस्तुत्वं द्रव्यत्वं प्रमेयत्वमगुरुलघुकत्वम्। देशत्वं चेतनमितरद् मूर्तममूर्तं विजानीहि ।।