Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 63

११/२ • अचेतनत्वाऽमूर्त्तत्वयोः स्वतन्त्रगुणरूपता 0
१६७३ ___“अचेतनत्वामूर्त्तत्वयोश्चेतनत्व-मूर्त्तत्वाभावरूपत्वान्न गुणत्वम्” इति नाशङ्कनीयम्, तदसत्, एवं सति अमूर्त्तत्वस्य अभावरूपताऽऽपत्त्या पृथग्गुणत्वाऽसिद्धेः। रूपादिरहितत्वं तु . अमूर्त्तत्वस्य ज्ञापकं लिङ्गम्, न तु लक्षणमित्यवधेयम् । तदुक्तं द्रव्यस्वभावप्रकाशे “रूव-रस-गंध-फासा सद्दवियप्या वि णत्थि जीवस्स। णो संठाणं किरिया तेण अमुत्तो हवे जीवो ।।” (द्र.स्व.प्र.११९) इति। ।
न च अचेतनत्वाऽमूर्त्तत्वयोः चेतनत्व-मूर्त्तत्वाभावरूपत्वान्न गुणत्वमिति शङ्कनीयम्,
एवं सति ‘अचेतनत्वाऽमूर्त्तत्वाभावरूपत्वाच्चैतन्य-मूर्त्तत्वयोः न पृथग्गुणरूपता' इति वदतो मुखं पिधातुमशक्यमेव स्यात्, विनिगमकाभावात् ।
न च चैतन्यादिलिङ्गोपलब्धेरेव विनिगमकत्वमिति वक्तव्यम् ,
अचैतन्यादिलिङ्गोपलब्धेरपि अप्रत्याख्येयत्वात् । આવું જ જણાવેલ છે, તે વ્યાજબી નથી. કારણ કે જો અમૂર્તતાને રૂપાદિશૂન્યતાસ્વરૂપ માનવામાં આવે તો અમૂર્તત્વ અભાવાત્મક બની જશે. તેથી તે મૂર્તત્વની જેમ સ્વતંત્ર ગુણ તરીકે સિદ્ધ થઈ નહિ શકે. રૂપાદિશૂન્યત્વને અમૂર્તત્વનું જ્ઞાપક લિંગ સમજવું. અર્થાત્ જ્યાં રૂપાદિશૂન્યતા હોય ત્યાં અમૂર્તતા ગુણ જાણી શકાય. પરંતુ રૂપાદિશૂન્યતા એ જ અમૂર્તતા છે - તેમ ન સમજવું. કેમ કે અમૂર્તતાનું લક્ષણ = સ્વરૂપ રૂપાદિશૂન્યતા નથી. તેથી જ દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “જીવમાં રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, શબ્દ, વિકલ્પો, સંસ્થાન, ક્રિયા નથી. તેથી જીવ અમૂર્ત છે.”
તર્ક :- (ન ૨) ચેતનતા અને મૂર્તતા ભલે ગુણાત્મક હોય. પણ અચેતનત્વ તો ચેતનત્વના અભાવસ્વરૂપ જ છે. તથા મૂત્વના અભાવસ્વરૂપ જ અમૂર્તત્વ છે. તેથી અચેતનત્વને અને અમૂર્તત્વને ગુણ કહેવા વ્યાજબી નથી.
* અચેતન્ય-અમૂર્તત્વ અભાવાત્મક નથી # પ્રતિતર્ક :- (ઉં.) જો તમે ચેતનવાભાવસ્વરૂપ અચેતનત્વ અને મૂર્તવાભાવસ્વરૂપ અમૂર્તત્વ કહો છો, તો તેની સામે કોઈ પ્રતિવાદી એમ કહે કે “અચેતનત્વાભાવસ્વરૂપ ચેતનત્વ અને અમૂર્તત્વાભાવસ્વરૂપ છે મૂર્તત્વ છે' - તો તેનું મોઢું બંધ કરવુ તમારા માટે અશક્ય જ બની જશે. કેમ કે તમારી વાત સાચી કે તેની વાત સાચી ? તેનો નિર્ણય કરવાનું કોઈ સાધન ઉભયપક્ષે નથી. તેથી તમારે અચેતનત્વગુણના અભાવ સ્વરૂપે ચૈતન્યનો અને અમૂર્તત્વગુણના અભાવ સ્વરૂપે મૂર્તતાનો સ્વીકાર કરવા મજબૂર બનવું પડશે. તેથી ચૈતન્ય અને મૂત્વ સ્વતંત્ર ગુણ તરીકે સિદ્ધ નહિ થઈ શકે.
નૈયાયિક - ( ર ઐ) અમારા મતમાં વિનિગમક છે. કેમ કે ચૈતન્ય વગેરેના શ્વાસ-ઉચ્છવાસાદિ લિંગો ઉપલબ્ધ થાય છે. તેથી ચૈતન્ય અચેતન્યાભાવસ્વરૂપ નહિ બને તથા મૂર્તત્વ અમૂર્તત્વાભાવાત્મક નહિ બને.
જૈન :- (મ.) જેમ ચૈતન્ય વગેરેના લિંગો ઉપલબ્ધ થાય છે, તેમ અચૈતન્ય વગેરેના પણ લિંગો ઉપલબ્ધ થાય જ છે. તેનો અપલાપ કરી શકાય તેમ નથી. તેથી જેમ ચેતનમાં જણાતા ચૈતન્યના લિંગો
1, -રસ-~-સ્પર્શ શવિવિ
પિ સત્તિ નીવસ્થા નો સંસ્થાને ક્રિયા તેનામૂર્તો મવેબ્લવી