Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 65

* ग्रहणादिकारणता मूर्त्तत्वे
१६७५
अचेतनामूर्त्तद्रव्यवृत्तिकार्यजनकतावच्छेदकत्वेन व्यवहारविशेषनियामकत्वेन च तयोरपि पृथग्गुणत्वात् । २१ तत्वेन मूर्त्तत्वस्य अमूर्त्तत्वाभावरूपतापत्तेरपि अपरिहार्यतैव प्रसज्येत । अतः मूर्त्तत्वाऽमूर्त्तत्वयोः स्वतन्त्रतया गुणरूपतैव कक्षीकर्तव्या । इत्थञ्चाऽमूर्त्तत्वं न रूपादिशून्यत्वरूपम्, न वा मूर्त्तत्वाऽभावसमनियतत्वलक्षणम्, न वा मूर्त्तत्वाभावात्मकं किन्तु रूपाभावाधारताऽभिव्यङ्ग्यगुणविशेष एव रा यद्वा रूपाभावाधारतावच्छेदकगुणविशेष एव तदित्यवधेयम् ।
ht
/ર
किञ्च, अचेतनाऽमूर्त्तद्रव्यवृत्तिकार्यजनकतावच्छेदकत्वेन अचेतनत्वाऽमूर्त्तत्वयोरपि पृथग्गुणत्वात् । यथा चेतनद्रव्यनिष्ठा या सुख-दुःखादिकार्यजनकता तदवच्छेदकतया चैतन्यगुणः, मूर्त्तद्रव्यनिष्ठा च या ग्रहणगुणादिकार्यनिरूपिता कारणता तदवच्छेदकतया मूर्त्तत्वगुणः सिध्यतः तथैव अचेतनद्रव्यनिष्ठा या मनोऽग्राह्यतापरिणामोपादानहेतुता तदवच्छेदकतया अचेतनत्वगुणः, अमूर्त्तद्रव्यनिष्ठा च या णि बाह्येन्द्रियाऽग्राह्यतापरिणामनिरूपिता रूपाभावाधिकरणतापरिणामनिरूपिता वा उपादानकारणता का तदवच्छेदकतया अमूर्त्तत्वगुणः सेत्स्यतः इत्याशयः ।
માનવાનો સિદ્ધાન્ત તો બન્ને સ્થળે સમાન રીતે લાગુ પડે છે. બન્નેમાંથી એક પણ પક્ષમાં વિનિગમક ન હોવાથી મૂર્ત્તત્વ અને અમૂર્ત્તત્વ - બન્ને સ્વતંત્ર ગુણરૂપે જ સ્વીકારવા યોગ્ય છે. આ રીતે નક્કી થાય છે કે અમૂર્ત્તત્વ રૂપાદિશૂન્યતાથી અભિવ્યંગ્ય = જ્ઞાપ્ય હોવા છતાં રૂપાદિશૂન્યતાસ્વરૂપ નથી. અમૂર્ત્તત્વ મૂર્ત્તત્વાભાવનું સમનિયત હોવા છતાં તે નથી તો મૂર્ત્તત્વાભાવસમનિયતત્વસ્વરૂપ કે નથી મૂર્ત્તત્વાભાવસ્વરૂપ. પરંતુ રૂપાભાવની અધિકરણતાથી અભિવ્યંગ્ય ગુણવિશેષ એ જ અમૂર્ત્તત્વ છે. અથવા રૂપાભાવની આધારતાનો અવચ્છેદક બનનાર ગુણવિશેષ એ જ અમૂર્ત્તત્વ છે. આ ધ્યાનમાં રાખવું.
(વિઝ્યુ.) વળી, કારણતાઅવચ્છેદકવિશેષરૂપે પણ અચેતનત્વ અને અમૂર્ત્તત્વ ગુણસ્વરૂપ જ સિદ્ધ થાય છે. તે આ રીતે - અચેતનદ્રવ્યવૃત્તિ કાર્યનું જનકતાઅવચ્છેદક અચેતનત્વ છે. તથા અમૂર્તદ્રવ્યવૃત્તિ કાર્યનું જનકતાઅવચ્છેદક અમૂર્ત્તત્વ છે. તેથી તે બન્નેને પણ સ્વતંત્ર ગુણસ્વરૂપે માનવા જરૂરી છે. જો તે બન્ને અભાવાત્મક હોય તો તે દ્રવ્યવૃત્તિ કાર્યનું ઉપાદાનકારણતાઅવચ્છેદક બની ન શકે. જે રીતે ચેતનદ્રવ્યમાં જે સુખ-દુઃખાદિકાર્યજનકતા રહેલી છે, તેના અવચ્છેદક તરીકે ચૈતન્ય ગુણ સિદ્ધ થાય સુ છે. તથા મૂર્તદ્રવ્યમાં જે ગ્રહણગુણાદિકાર્યનિરૂપિત ઉપાદાનકારણતા રહેલી છે, તેના અવચ્છેદક = નિયામક સ્વરૂપે મૂર્ત્તત્વ ગુણ સિદ્ધ થાય છે. તે જ રીતે ઘટાદિ અચેતનદ્રવ્યમાં મનઅગ્રાહ્યતા પરિણામથી નિરૂપિત જે ઉપાદાનકારણતા રહેલી છે, તેના અવચ્છેદક તરીકે અચેતનત્વ ગુણ સિદ્ધ થશે. તથા અમૂર્ત દ્રવ્યમાં બહિરિન્દ્રિયઅગ્રાહ્યતા પરિણામથી નિરૂપિત જે ઉપાદાનકારણતા રહેલી છે, તેના અવચ્છેદક તરીકે વ્યાવહારિક અમૂર્ત્તત્વ ગુણ સિદ્ધ થશે. અથવા અમૂર્ત દ્રવ્યમાં રૂપાભાવઅધિકરણતાપરિણામથી નિરૂપિત જે ઉપાદાનકારણતા રહેલી છે, તેના અવચ્છેદક તરીકે નૈૠયિક અમૂર્ત્તત્વ ગુણ સિદ્ધ થશે. આ અહીં તાત્પર્ય છે.
* કારણતાઅવચ્છેદક તરીકે અમૂર્તત્વાદિની સિદ્ધિ
સ્પષ્ટતા :- મૂર્ત દ્રવ્યનું જ ગ્રહણ થઈ શકે છે. તેથી ગ્રહણગુણવાળું મૂર્ત દ્રવ્ય કહેવાય છે. ગુણ