Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 49

११/१
* द्रव्यत्वं गुणात्मकम्
१६५९
.33
तत्त्वालोकालङ्कारसूत्रे पूर्वोक्ते (२/३) “गुणः सहभावी धर्मः” (प्र.न.त. ५ / ७), “पर्यायस्तु क्रमभावी”
= ળા:, મવત્તિનઃ
(પ્ર.ન.ત. ૧/૮) કૃતિ, પ્રજ્ઞાપનાવૃત્તો “સહત્તિનઃ પર્યાયાઃ” (પ્ર.૫.૨/મૂ.૧૪/રૃ.પૃ.૧૧૦) इति, “ गुणो द्रव्यगतो धर्मः सहभावित्वलक्षणः । पर्येत्युत्पाद - नाशौ च पर्यायः स उदाहृतः । । ” (जै.स्या.मु.१/ प १२ ) इति जैनस्याद्वादमुक्तावल्याम्, “सहोत्पन्ना गुणा द्रव्ये, पर्यायाः क्रमभाविनः” (जै.वि.त. ८) इति च रा जैनविशेषतर्फे दर्शितमत्र स्मर्तव्यम् ।
=
–
यच्च “अन्ये तु व्याचक्षते - पर्यवा द्विविधाः गुणाः पर्यायाश्च । तत्र सहवर्त्तिनो गुणाः शुक्लादयः, क्रमवर्त्तिनस्तु पर्याया नव-पुराणादयः । तत्र गुणेषु अष्टौ समयान् अवध्युपयोगावस्थानम्, पर्यायेषु सप्त समयानिति । स्थूलं हि द्रव्यम् । तेन तत्र अन्तर्मुहूर्त्तं तदुपयोगस्थितिः । गुणास्तु ततः सूक्ष्माः । तेन एतेषु अष्टौ समयान् । गुणेभ्योऽपि पर्यायाः सूक्ष्मा इति तेषु सप्त समयान्” (वि.आ. भा. ७१७ वृ.) इति विशेषावश्यकभाष्यवृत्तौ श्रीहेमचन्द्रसूरिभिः मतान्तरम् उपदर्शितम्, तदनुसारेण द्रव्य-गुण- पर्यायाणां यथोत्तरं स्थूल -સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મતરત્વ વિભાવનીયમ્।
णि
का
इत्थञ्च अस्माकं मते पर्यायाधारताभिव्यङ्ग्यद्रव्यत्वस्य द्रव्यसहभावित्वाद् गुणत्वमेव, न तु जातित्वमिति फलितम् ।
=
=
(૨/૩) પ્રમાણનયતત્ત્વાલોકાલંકાર સૂત્રમાં શ્રીવાદિદેવસૂરિજી મહારાજે જણાવેલ છે કે ‘ગુણ દ્રવ્યની સાથે રહેનારો ધર્મ છે. તથા પર્યાય તો ક્રમભાવી વસ્તુધર્મ છે.’ (૧૧) પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રવ્યાખ્યામાં શ્રીમલયગિરિસૂરિજીએ પણ ગુણ-પર્યાયની ઓળખાણ આપતાં જણાવેલ છે કે ‘સહવર્તી ગુણ તથા ક્રમવર્તી પર્યાય.' (૧૨) જૈનસ્યાદ્વાદમુક્તાવલીમાં યશસ્વત્સાગરજીએ પણ કહેલ છે કે ‘દ્રવ્યગત સહભાવિત્વલક્ષણ ધર્મ ગુણ છે. તથા જે ઉત્પાદ-વ્યયને પામે, તે પર્યાય કહેવાયેલ છે.' (૧૩) તેમણે જૈનવિશેષતર્ક પ્રકરણમાં પણ જણાવેલ છે કે ‘દ્રવ્યમાં સાથે ઉત્પન્ન થયેલા ધર્મો ગુણ કહેવાય તથા ક્રમભાવી ધર્મો પર્યાય કહેવાય.' તે વાતને પણ અહીં યાદ કરવી.
સુ
ગુણ કરતાં પર્યાય સૂક્ષ્મ, દ્રવ્ય સ્થૂલ - મતવિશેષ *
al
(યવ્ય.) મલધારી શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિજીએ વિશેષાવશ્યકભાષ્યવ્યાખ્યામાં એક મતાન્તરને જણાવતાં કહેલ છે કે “અમુક વિદ્વાનો એમ કહે છે કે - પર્યવ બે પ્રકારના છે. (૧) ગુણ અને (૨) પર્યાય. તેમાં સ સહવર્તી શુક્લરૂપ વગેરે ગુણ કહેવાય. તેમજ ક્રમવર્તી હોય તેને પર્યાય કહેવાય. જેમ કે નવીનત્વ, જીર્ણત્વ વગેરે. આ બન્નેની અંદર વિચાર કરીએ તો ગુણોને વિશે આઠ સમય સુધી નિરંતર અવધિજ્ઞાનીનો ઉપયોગ ટકી શકે છે. તથા પર્યાયોને વિશે સાત સમય સુધી સતત અધિજ્ઞાનનો ઉપયોગ ટકે છે. દ્રવ્ય સ્થૂલ છે. તે કારણે દ્રવ્યમાં અવધિના ઉપયોગની સ્થિતિ અંતર્મુહૂર્ત કાળ સુધી છે. જ્યારે ગુણો તો દ્રવ્ય કરતાં સૂક્ષ્મ છે. તેથી તેમાં આઠ સમય સુધી અવધિજ્ઞાનનો ઉપયોગ રહે છે. જ્યારે પર્યાયો તો ગુણો કરતાં પણ અતિ સૂક્ષ્મ છે. તેથી પર્યાયમાં અવધિનો ઉપયોગ સાત સમય સુધી રહે છે.” આ મતાંતર મુજબ ‘દ્રવ્ય સ્કૂલ, ગુણ સૂક્ષ્મ અને પર્યાય સૂક્ષ્મતર’ આ પ્રમાણે વિભાવના કરવી.
(ત્ય.) આ રીતે ઉપરોક્ત છણાવટ અનુસાર, અમારા મતે પર્યાયાધારતાથી અભિવ્યંગ્ય એવું દ્રવ્યત્વ