Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 57

/
* अगुरुलघुगुणोत्पादादिविमर्शः
१६६७
स्वरूपप्रतिष्ठितत्वनिबन्धनस्य स्वभावस्याऽविभागपरिच्छेदाः प्रतिसमयं सम्भवत्षट्स्थानपतितवृद्धि - हानयः अनन्ताः " (પગ્યા.રૂર, રૃ.) કૃતિ
समयसारवृत्तौ आत्मख्याती अपि अमृतचन्द्राचार्येण “ षट्स्थानपतितवृद्धि - हानिपरिणतस्वरूपप्रतिष्ठत्वારવિશિષ્ટમુત્મિશ્રા અનુરુલઘુત્તિઃ” (સ.સા.બા.૪૧૮, શક્ત્તિનિરૂપ-૧૭, પૃ.૬૧૨) હ્યુમ્। તત્ત્વાર્થ-દુ राजवार्तिके अकलङ्काचार्येण “ अनन्तानाम् अगुरुलघुगुणानाम् आगमप्रामाण्याद् अभ्युपगम्यमानानां षट्स्थानपतितया वृद्ध्या हान्या च वर्तमानानां स्वभावाद् एषाम् उत्पादो व्ययश्च” (त.रा.वा.५/७/३) इति व्याख्यातम् ।
rang ber
यत्तु बृहन्नयचक्रविवरणे दिगम्बरकैलाशचन्द्रेण “ यया शक्त्या द्रव्यं द्रव्यान्तरतया न परिणमति, गुणो गुणान्तरतया न परिणमति, द्रव्याच्च गुणाः पृथग् न भवन्ति स अगुरुलघुत्वगुण” (बृ.न.च.१३/पृ.७) क इत्युक्तम्, तच्चिन्त्यम्, वक्ष्यमाणाऽभव्यस्वभाववशेन (११/११) द्रव्यस्य द्रव्यान्तररूपेणाऽपरिणमनात् । र्णि गुणास्तु विभावगुणरूपेण परिणमन्त्येव, ज्ञानादिगुणा वीर्यादिगुणतया तु तथाविधाऽभव्यस्वभाववशेनैव न परिणमन्ति। अपृथग्भावसम्बन्धवशेन भेदाऽभेदसम्बन्धवशेन वा द्रव्याद् गुणा न पृथग् भवन्तीति न तत्राऽगुरुलघुगुणाऽपेक्षेति विभावनीयम् ।
અગુરુલઘુગુણો તો અનંતા છે. કારણ કે તેની છ પ્રકારે વૃદ્ધિ અને હાનિ થાય છે. અગુરુલઘુ ગુણમાં અગુરુલઘુત્વ નામનો સ્વભાવ રહે છે તથા તે સ્વભાવ જ અગુરુલઘુ ગુણના સ્વરૂપની પ્રતિષ્ઠામાં (= પ્રસિદ્ધિમાં કે પ્રાપ્તિમાં) કારણ છે. તે સ્વભાવના સૂક્ષ્મ અવિભાજ્ય અંશો સંભવતયા પ્રતિસમય ષસ્થાનપતિત વૃદ્ધિ-હાનિને ધારણ કરે છે. તેથી અગુરુલઘુ ગુણો અનંતા છે.’
* સ્વભાવતઃ અગુરુલઘુ ગુણમાં ઉત્પાદ-વ્યય
(સમય.) કુંદકુંદસ્વામીએ રચેલ સમયસાર ગ્રંથની આત્મખ્યાતિ વ્યાખ્યામાં અમૃતચંદ્ર નામના દિગંબરાચાર્ય જણાવે છે કે ‘ષસ્થાનપતિત વૃદ્ધિ-હાનિથી પરિણત એવા સ્વરૂપની પ્રતિષ્ઠાનું કારણ બને તેવી વિશિષ્ટગુણ સ્વરૂપ અગુરુલઘુશક્તિ છે.' તત્ત્વાર્થરાજવાર્તિકમાં અકલંકાચાર્ય જણાવે છે કે ‘અનંત અગુરુલઘુગુણો આગમના પ્રામાણ્યના આધારે સ્વીકારવામાં આવે છે. ષસ્થાનપતિત એવી વૃદ્ધિથી અને હાનિથી તે અગુરુલઘુગુણો પ્રવર્તી રહેલા છે. એવા અગુરુલઘુગુણોની ઉત્પત્તિ અને વિનાશ સ્વભાવથી જ થાય છે.’ * કૈલાશચન્દ્રમત સમીક્ષા
Cu
(યત્તુ.) બૃહદ્ભયચક્રવિવરણમાં કૈલાશચંદ્રશાસ્ત્રી નામના દિગંબર પંડિતે જણાવેલ છે કે “જે શક્તિથી એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યરૂપે પરિણમન કરતું નથી તથા એક ગુણ બીજા ગુણરૂપે પરિણમતો નથી તથા દ્રવ્યથી ગુણો છૂટા પડતા નથી તે અગુરુલઘુત્વ ગુણ કહેવાય છે.” શાસ્ત્રીજીની આ વાત વિચારણીય છે. કારણ
એક દ્રવ્યનું બીજા દ્રવ્યરૂપે પરિણમન થતું નથી તે અગુરુલઘુત્વગુણના નિમિત્તે નહિ પરંતુ આ જ શાખામાં આગળ (૧૧ મા શ્લોકમાં) જેનું નિરૂપણ થવાનું છે તે અભવ્યસ્વભાવના પ્રભાવે છે. તથા ગુણો તો વિભાવગુણરૂપે પરિણમે જ છે. જ્ઞાનાદિગુણ એ વીર્યાદિગુણ સ્વરૂપે નથી પરિણમતા તેમાં તો તથાવિધ અભવ્યસ્વભાવ જ કામ કરે છે. તથા ગુણ દ્રવ્યથી છૂટા નથી પડતા તેનું કારણ પણ અગુરુલઘુત્વ ગુણ નથી પણ ગુણ-ગુણી વગેરેનો અપૃથભાવ કે ભેદાભેદસંબંધ છે આ મુજબ અહીં વિભાવના કરવી.