Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 55

/
☼ आज्ञाग्राह्यत्वविचारः
न तु सर्वथैव, अन्यथा अगुरुलघुत्वपदेनाऽपि तस्य अप्रतिपाद्यतापत्तेः । अतिसूक्ष्मप्रज्ञागम्यत्वादेवाऽस्याऽऽज्ञासिद्धत्वमपि सङ्गच्छते । अधिकमस्मत्कृतनयलतातः (द्वा.द्वा. १५/३०-३१ वृ.) ज्ञेयम्। प
एतेन “अचिन्त्याः खलु ये भावा न तांस्तर्केण साधयेद्” (म.भा.भीष्मपर्व ५/१२ ) इति महाभारत - रा वचनम्, “न हि ते तर्केण साधयितुं शक्यन्ते, तर्कान्तरेण तेषां बाधसम्भवाद्” ( उप. साह. ७५५) इति उपदेशसाहस्रीवचनञ्च व्याख्यातम् ।
म
तदुक्तं नन्दीसूत्रचूर्णी “एक्केक्के आगासप्पदेसे अनंता अगुरुलहुपज्जाया भवंति तम्हा ते बहुविकप्पत्ति। ते य सव्वण्णुवयणतो सद्धेया” (न.सू.७४/पृ.५३) इति । तदुक्तं श्रीमलयगिरिसूरिभिः अपि नन्दी- कु सूत्रवृत्ती प्रज्ञापनावृत्तौ च “एकैकस्मिन् आकाशप्रदेशे अनन्ताऽगुरुलघुपर्यायभावाद्” (न.सू.१३६ वृ., प्र.सू. णि રૂ/૮૧ રૃ. પૃ.૧૪૩) કૃતિ
का
एवं धर्मास्तिकायादिष्वपि बोध्यम् । तदुक्तं बृहत्कल्पभाष्ये 2“ एवं तु अणंतेहिं अगुरुलहुपज्जएहिं કરી શકાય છે તેમ ‘આ અગુરુલઘુત્વ ગુણ છે' આવો નિર્દેશ કરી શકાતો નથી. તેથી તેને વાણીનો અવિષય કહેલ છે. પરંતુ ‘સર્વથા તે વાણીનો વિષય નથી' એવું ન કહેવું. કેમ કે તેવું કહીએ તો ‘અગુરુલઘુત્વ’ શબ્દથી પણ તેનું પ્રતિપાદન થઈ ન શકે. માટે ‘વિશેષરૂપે તેનો નિર્દેશ શક્ય નથી’ આટલા જ અંશમાં તેને શબ્દનો અગોચર સમજવો. તથા આ અગુરુલઘુત્વ ગુણ અત્યંત સૂક્ષ્મ પ્રજ્ઞાનો વિષય છે. સ્થૂલ બુદ્ધિથી તેને જાણી શકાય તેમ નથી. તેથી જ ‘તે આજ્ઞાસિદ્ધ છે, કેવલ જિનાજ્ઞાગમ્ય છે’ - આ વાત પણ સંગત થાય છે. આજ્ઞાગમ્ય બાબત અંગે અમે અધિક નિરૂપણ દ્વાત્રિંશિકાપ્રકરણની નયલતા વ્યાખ્યામાં કરેલ છે. જિજ્ઞાસુએ ત્યાંથી તે જાણવું.
* અચિંત્ય ભાવો પ્રત્યે તર્ક પાંગળો
(તેન.) આથી જ મહાભારતમાં વેદવ્યાસજીએ જે જણાવેલ છે કે ‘જે ભાવો અચિંત્ય છે, ભાવો વિચારી શકાય તેવા નથી હોતા તેવા ભાવોને તર્કથી સિદ્ધ કરવાનો પ્રયાસ ન કરવો.” તેની પણ સ્પષ્ટતા ઉપરોક્ત રીતે થઈ જાય છે. તેમ જ ઉપદેશસાહસ્રી ગ્રંથમાં જે જણાવેલ છે કે ‘અચિંત્ય બુદ્ધિઅગમ્ય એવા ભાવો તર્ક દ્વારા સિદ્ધ કરવા શક્ય નથી. કારણ કે બીજા તર્ક દ્વારા તેનો બાધ સંભવે છે' - તે વાતની પણ ઉપરોક્ત રીતે સંગતિ થઈ શકે છે.
સ
=
१६६५
-
=
* અનન્ત અગુરુલઘુપર્યાયની વિચારણા
(તલુŕ.) નંદીસૂત્રની પૂર્ણિમાં જણાવેલ છે કે ‘એક-એક આકાશપ્રદેશમાં અનંતા અગુરુલઘુ પર્યાયો રહે છે. તેથી તેના બહુ વિકલ્પો ભેદો છે. તે અગુરુલઘુપર્યાયો સર્વજ્ઞના વચનથી શ્રદ્ધા કરવા યોગ્ય છે.’ શ્રીમલયગિરિસૂરિજી મહારાજે પણ નંદીસૂત્રવૃત્તિમાં તથા પન્નવણાવ્યાખ્યામાં જણાવેલ છે કે ‘એક -એક આકાશપ્રદેશમાં અનંતા અગુરુલઘુ પર્યાયો રહેલા છે.'
આ ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં અગુરુલઘુપર્યાયો છે
(i.) એ જ રીતે ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં પણ અગુરુલઘુપર્યાયો જાણવા. તેથી જ બૃહત્કલ્પભાષ્યમાં 1. एकैकस्मिन् आकाशप्रदेशे अनन्ताः अगुरुलघुपर्यायाः भवन्ति तस्मात् ते बहुविकल्पाः इति । ते च सर्वज्ञवचनतः श्रद्धेयाः । 2. एवं तु अनन्तैः अगुरुलघुपर्यायैः संयुक्तम् । भवतु अमूर्तं द्रव्यम् अरूपिकायाणां तु चतुर्णाम् ।।