Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 56

० अगुरुलघुत्वस्य अर्थपर्यायता 0
११/१ संजुत्तं । होतु अमुत्तं दव्वं अरूविकायाण तु चतुण्हं ।।” (बृ.क.भा.७०) इति पूर्वोक्तम् (१०/१९) अत्रानुसन्धेयम् । १ अमूर्त्तत्वाद् धर्मादिषु अगुरुलघुपर्यायसिद्धिरत्राऽभिप्रेता। प्रज्ञापनासूत्रवृत्तौ श्रीमलयगिरिसूरिभिः अपि र इन्द्रियपदप्रथमोद्देशे अलोकाकाशमुद्दिश्य “अगुरुलघुकः, अमूर्त्तत्वाद्” (प्र.सू.१५/१/१९८ वृ.पृ.३०८) न इत्युक्तमित्यवधेयम् ।
प्रवचनसारस्य तात्पर्यवृत्तौ जयसेनाचार्येण “अगुरुलघुकगुणषड्वृद्धि-हानिरूपेण प्रतिक्षणं प्रवर्तमाना अर्थ* પર્યાયા” (પ્ર.સ.૭/૮/૮૦ તા.) રૂત્યુનું क तदुक्तं पञ्चास्तिकायवृत्तौ अमृतचन्द्रसूरिभिः “अगुरुलघवो गुणास्तु तेषाम् अगुरुलघुत्वाऽभिधानस्य
જણાવેલ છે કે “આ રીતે અનંતા અગુરુલઘુ પર્યાયોથી યુક્ત અમૂર્ત દ્રવ્ય હોય છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ અને જીવ સ્વરૂપ ચાર અરૂપી અસ્તિકાય દ્રવ્યોમાં અગુરુલઘુ પર્યાયો છે. પૂર્વે (૧૦/૧૯) આ સંદર્ભ દર્શાવેલ છે. અમૂર્તિ હોવાના લીધે ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં અગુરુલઘુપર્યાયની સિદ્ધિ કરવી બૃહત્કલ્પભાષ્યમાં અભિપ્રેત છે. અર્થાત્ “અમૂર્ત’ - આવું વિશેષણ માત્ર સ્વરૂપદર્શક નથી પણ હેતુમુખી છે. પન્નવણાસૂત્રવ્યાખ્યાના આધારે આ સિદ્ધ થાય છે. ત્યાં શ્રીમલયગિરિસૂરિજીએ ઈન્દ્રિયપદના પ્રથમ ઉદેશામાં અલોકાકાશને ઉદ્દેશીને જણાવેલ છે કે “અલોક અમૂર્ત હોવાના કારણે અગુરુલઘુપર્યાયવાળો છે.” આ રીતે અમૂર્તત્વ અને અગુરુલઘુપર્યાય વચ્ચે હેતુ-હેતુમદ્ભાવ વાચકવર્ગ ખ્યાલમાં રાખવો.
છે. અગુરુલઘુગુણમાં ષટ્રસ્થાન વૃદ્ધિનહાનિ ટીમ તો (વનસાર) પ્રવચનસાર ગ્રંથની “તાત્પર્યવૃત્તિ નામની વ્યાખ્યામાં જયસેન નામના દિગંબરાચાર્ય કહે છે કે “અગુરુલઘુ ગુણની છ પ્રકારની વૃદ્ધિરૂપે અને હાનિરૂપે પ્રતિસમય બદલાતા અર્થપર્યાયો છે.” સ્પષ્ટતા :- ષસ્થાનપતિત વૃદ્ધિનહાનિ નીચે મુજબ સમજવી -
(૧) અનંતભાગ વૃદ્ધિ. (૧) અનંતભાગ હાનિ. (૨) અસંખ્ય ભાગ વૃદ્ધિ. (૨) અસંખ્ય ભાગ હાનિ. (૩) સંખ્યાતભાગ વૃદ્ધિ. (૩) સંખ્યામભાગ હાનિ. (૪) સંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિ. (૪) સંખ્યાતગુણ હાનિ. (૫) અસંખ્યાતગુણ વૃદ્ધિ. (૫) અસંખ્યાતગુણ હાનિ.
(૬) અનંતગુણ વૃદ્ધિ. (૬) અનંતગુણ હાનિ. અગુરુલઘુગુણની ઉપરોક્ત છ પ્રકારે વૃદ્ધિ અને હાનિ થાય છે. કહેવાનો આશય એ છે કે અગુરુલઘુપર્યાયો કોઈક દ્રવ્યમાં કોઈક સમયે અનંતભાગ હાનિરૂપે પરિણમે છે. તો અન્ય દ્રવ્યમાં અનંતભાગ વૃદ્ધિરૂપે પરિણમે છે. એક દ્રવ્યના અમુક પ્રદેશમાં પૂર્વસમયની અપેક્ષાએ વર્તમાનસમયે અસંખ્ય ગુણ હાનિસ્વરૂપે અગુરુલઘુપર્યાયો પરિણમે છે. તથા ત્યારે જ તે દ્રવ્યના અન્ય પ્રદેશોમાં અસંખ્યગુણ વૃદ્ધિરૂપે તે પરિણમે છે. ઉપર જણાવ્યા મુજબ બાર પ્રકારે અગુરુલઘુપર્યાયનું પરિણમન થાય છે. તે સ્વરૂપે અર્થપર્યાયો સર્વ દ્રવ્યમાં અને સર્વ પ્રદેશમાં પ્રતિસમય બદલાય છે. અર્થપર્યાયની પ્રરૂપણા આગળ (૧૪૨) કરવામાં આવશે.
>ફ સ્વભાવતઃ સ્વરૂપપ્રતિષ્ઠા ; (તકુ.) પંચાસ્તિકાય ગ્રંથની વૃત્તિમાં અમૃતચન્દ્રસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે “ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં