Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 53

। प्रमेयव्यवहारविमर्श: 0
१६६३ તે માટઈ પ્રમેયત્વ ગુણ સ્વરૂપથી અનુગત છઈ. *તરિત્વે સત્તિ તતિરાડવૃત્તિત્વ સાધારત્વ (૪).
मुक्तावलीवृत्तिमञ्जूषाकृत्पट्टाभिरामशास्त्रिदर्शितरीत्या तद्वद्विशेष्यकत्वे सति तत्प्रकारकत्वरूपप्रमात्वस्य विषयभेदेन भिन्नतया अननुगतत्वात्, एकविषयघटितप्रमात्वग्रहणे अन्यविषये अव्याप्तेश्च (मुक्तावली - 1.9રૂ મ.ગ્રં.પૃ.9૬૧) ____ अस्मन्मते तु लाघवात् स्वाऽपृथग्भावसम्बन्धेनैव प्रमाविषयत्वत एव 'प्रमेयम्, प्रमेयमि'त्य- म नुगतव्यवहारोपपत्तेः प्रमेयत्वगुणः स्वाऽपृथग्भावलक्षणस्वरूपसम्बन्धेन स्वरूपेण सर्वत्राऽनुगत इति र्श अनेकवृत्तित्वलक्षणं साधारणत्वं प्रमेयत्वे सिद्धम् । असाधारणत्वन्तु तद्वृत्तित्वे सति तदितराऽवृत्तित्वસંબંધ બનશે. પ્રમેયતા કાંઈ પ્રમેયથી સર્વથા પૃથર્ નથી. તેથી અમૃથભાવસંબંધથી જૈન મતે પ્રમેયતા પ્રમેયમાં રહે છે. વળી, બીજી મહત્ત્વની વાત એ છે કે (૨) તમે જણાવેલ સ્વાશ્રયવિષયતાસ્વરૂપ પરંપરા સંબંધથી પ્રમાત્વનું જ્ઞાન ન હોવા છતાં લોકો “á પ્રમેય, રૂદ્ઘ પ્રમેયમ્' આ પ્રમાણે અનુગત વ્યવહાર કરે છે. તેથી પ્રમાત્વને તથાવિધ વ્યવહારનું નિયામક માની ન શકાય. નિયામકના જ્ઞાન વિના નિયમ્યનો વ્યવહાર કઈ રીતે થાય ? તેથી પ્રમાત્વને ઉપરોક્ત અનુગત વ્યવહારનો નિયામક માની ન શકાય.
જ પ્રમાત્વ અનનુગત - પટ્ટાભિરામશાસ્ત્રી જ (મુ.) (૩) વળી, વિશ્વનાથત કારિકાવલી ગ્રંથની સ્વોપજ્ઞ મુક્તાવલી વ્યાખ્યા ઉપર પટ્ટાભિરામશાસ્ત્રી નામના વિદ્વાને મંજૂષા નામની પ્રૌઢ વ્યાખ્યા રચેલી છે. તેમાં જણાવ્યા મુજબ વિષયભેદે પ્રમાત્વ ભિન્ન છે. કારણ કે પ્રમાત્વ એટલે તદ્ગવિશેષ્યત્વવિશિષ્ટ તત્વકારકત્વ છે. તત્ = પ્રકાર = વિશેષણ. . તથા તદ્ગદ્ = વિશેષણવિશિષ્ટ = વિશેષ્ય. તેથી પ્રમાત્વઘટક વિષય બદલાતાં પ્રમાત્વ પણ બદલાઈ તથા જાય. તેથી આવું પ્રમાત્વ તો અનનુગત હોવાથી સર્વત્ર રહી ન શકે. માટે પ્રમેયવ્યવહારના નિયામક " તરીકે સંમત એવા પ્રમાત્વથી અનુગત બુદ્ધિ તથા અનુગત વ્યવહાર થઈ ન શકે. તથા (૪) જો એક સ વિષયથી ઘટિત પ્રમાત્વનું ગ્રહણ કરવામાં આવે તો અન્ય વિષયમાં વિવક્ષિત પ્રમાત્વ ન રહેવાથી તેમાં પ્રમેયવ્યવહાર ન થવાથી અવ્યાપ્તિ આવશે. આમ પ્રમેયત્વના બદલે પ્રમાત્વને સર્વત્ર અનુગત વ્યવહારનું નિયામક માનવામાં ઉપરોક્ત ચાર દોષ લાગુ પડે છે.
ઝ પ્રમાત્વ નહિ, પ્રમેયત્વ અનુગતઃ જૈન ફ (કર્મ) ઉપરોક્ત કારણસર અમારા મત મુજબ લાઘવથી સ્વઅપૃથભાવ સંબંધથી જ પ્રમાવિષયતાને = પ્રમેયતાને જ તથાવિધ વ્યવહારનું નિયામક માનવું વ્યાજબી છે. તેનાથી જ “ર્વ પ્રમેયમ્, રૂઢું પ્રમેયમ્' આવો વ્યવહાર સંગત થઈ શકે છે. આમ સ્વઅપૃથમ્ભાવ નામના સ્વરૂપસંબંધથી પ્રમેયત્વ ગુણ જ, પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ, સર્વત્ર પ્રમેયમાં સ્વરૂપતઃ અનુગત સિદ્ધ થાય છે. અનેકમાં હોય (અર્થાત્ તેમાં પણ હોય અને બીજામાં પણ હોય) તેને સાધારણ કહેવાય. આવું સાધારણપણું પ્રમેયત્વમાં રહેલું હોવાથી પ્રમેયત્વ એ સાધારણ ગુણ છે. તથા અસાધારણત્વનું લક્ષણ છે તેમાં હોય અને બીજામાં ન હોય.' .. ચિતદ્વયમધ્યવર્તી પાઠ ફક્ત કો.(૧)માં છે.