Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 52

१६६२ • व्यवहार्यतावच्छेदकगौरवापादनम् ।
११/१ 21 “પરંપરા સંબંધઈ પ્રમાતાજ્ઞાનઈ પણિ પ્રમેયવ્યવહાર થાઈ છઈ. च ऽभावात् । अत एव कथञ्चित्पदोपादानम् उपयुज्यते। प्रमेयत्वावच्छिन्ने प्रमेयता सापेक्षतया स्वरूपतोऽनुगतेत्याशयः।
न च प्रमेयत्वं न सर्वत्रानुगतम् किन्तु प्रमात्वमेव तथा, स्वाश्रयविषयतासम्बन्धेन तत एवाम नुगतव्यवहारोपपत्तेः इति शङ्कनीयम्, श व्यवहार्यतावच्छेदकसम्बन्धगौरवात्, स्वाश्रयविषयतासम्बन्धेन प्रमात्वाऽज्ञानेऽपि सर्वत्र प्रमेयव्यवहारात्,
અને વ્યતિરેકી ઉભયસ્વરૂપ છે. એકાન્તતઃ કેવલાન્વયિત્વ પ્રમેયતામાં ન હોવાથી જ પ્રમેયતાગત સ્વરૂપ અનુગતપણું કથંચિત જણાવેલ છે તે જરૂરી છે. સાપેક્ષપણે પ્રમેયતા સર્વ પ્રમેય પદાર્થોમાં સ્વરૂપ અનુગત છે - તેવો આશય છે. આમ કથંચિત્ સ્વરૂપતઃ અનુગત એવી પ્રમેયતાના નિમિત્તે જ “આ પ્રમેય છે, તે પ્રમેય છે... ... ઈત્યાદિ અનુગત વ્યવહારની સંગતિ થઈ શકે છે.
૦ પ્રમેયત્વ નહિ, પ્રમાત્વ અનુગત : નૈયાયિક છે નૈયાયિક :- (ન પ્ર.) પ્રમેયત્વ તો પ્રમાવિષયતા સ્વરૂપ છે. તથા વિષયતા તો વિષયાત્મક છે. વિષય બદલાતાં વિષયતા પણ બદલાય છે. તેથી વિષયતા અનુગત ધર્મ નથી. પરંતુ પ્રમાત્વ એ જ અનુગત = સાધારણ ગુણધર્મ છે. તથા “રૂટું પ્રમેય, તત પ્રમેય ઈત્યાદિ અનુગત વ્યવહાર અનુગત એવા પ્રમાત્વધર્મ દ્વારા જ સંગત થઈ શકે છે. યદ્યપિ પ્રમાત્વ એ પ્રમાત્મક જ્ઞાનમાં રહેનારો
ગુણધર્મ છે. તેમ છતાં સ્વાશ્રયવિષયતાસંબંધથી પ્રમાત્વ ગુણધર્મ પ્રમેયમાં રહીને ઉપરોક્ત અનુગત જ વ્યવહારને કરાવી શકશે. પ્રમાત્વ ધર્મનો આશ્રય પ્રમા જ્ઞાન છે. તથા તેનો વિષય પ્રમેય પદાર્થ છે.
તેથી પ્રમેય પદાર્થમાં પ્રમાત્વઆશ્રયવિષયતા નામનો ગુણધર્મ ઉત્પન્ન થશે. “જેની અપેક્ષાએ જ્યાં જે
ગુણધર્મ ઉત્પન્ન થાય તે ગુણધર્મ તેને ત્યાં રહેવા માટે સંબંધનું કામ કરે' - આ નિયમ મુજબ સ્વાશ્રયવિષયતા 3 નામનો ગુણધર્મ પ્રમાત્વને પ્રમેયમાં રહેવા માટે સંબંધ તરીકેનું કામ કરશે. કારણ કે પ્રમેયમાં પ્રમાત્વની
અપેક્ષાએ તે ગુણધર્મ ઉત્પન્ન થાય છે. આમ અનનુગત એવા પણ પ્રમેય પદાર્થોમાં સ્વાશ્રયવિષયતા સંબંધથી પ્રમાત્વ અનુગત હોવાથી તેના દ્વારા “પ્રમેયમ્, તત્ પ્રમેયમ્ ઈત્યાદિ અનુગત વ્યવહાર સંગત થઈ જશે. તેથી પ્રયત્ન દ્વારા તેવા અનુગત વ્યવહારની સંગતિ કરવી ઉચિત નથી.
તૈયાયિકમતમાં ગૌરવ છે જૈન :- (વ્યવહા.) તમારી આ માન્યતા વ્યાજબી નથી. કારણ કે (૧) સ્વાશ્રયવિષયતાસંબંધથી પ્રમાત્વને ઉપરોક્ત વ્યવહારનું નિયામક માનવાથી વ્યવહાર્યતાઅવચ્છેદક સંબંધમાં ગૌરવ આવે છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રમેય વ્યવહાર્ય છે. કારણ કે હાલ તેના વ્યવહારની વાત ચાલી રહી છે. પ્રમાત્વને પ્રમેયસંબંધી અનુગત વ્યવહારનું નિયામક માનવામાં તો પ્રમેયમાં રહેલી અનુગત વ્યવહર્તવ્યતાના = વ્યવહાર્યતાના નિયામક = અવચ્છેદક સંબંધ તરીકે સ્વાશ્રયવિષયતાને માનવો પડશે. જ્યારે પ્રમેયતાને તથાવિધ અનુગત વ્યવહારનું નિયામક માનવામાં આવે તો સ્વાશ્રયત્ન = સ્વાપૃથભાવ સંબંધ જ વ્યવહાર્યતાઅવચ્છેદક ૪ શાં.માં પરપદા અશુદ્ધ પાઠ. મ.+સિ.લી.(૨૪)+કો. (૯)નો પાઠ લીધો છે. 8 દ્રવ્યાનુયોગતર્કણામાં ‘પ્રમીત્વજ્ઞાને” રૂત્રશુદ્ધઃ પાટ: ૧ આ.(૧)માં “પ્રમેયજ્ઞાન પાઠ. ધ.માં “પ્રમાવ્યવહાર' પાઠ. મો. (૨)નો પાઠ લીધો છે.