Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 50

१६६० 0 गुणस्योत्कर्षापकर्षभाक्त्वनियमाऽभाव: 0
११/१ श. "द्रव्यत्वं चेद् गुणः स्यात्, रूपादिवदुत्कर्षापकर्षभागि स्यात्" इति तु कुचोद्यम्, एकत्वादिसङ्ख्यायां स परमतेऽपि व्यभिचारेण *तथाव्याप्त्यभावादेव निरसनीयम्। (3)
'द्रव्यत्वं चेद् गुणः स्याद्, रूपादिवदुत्कर्षाऽपकर्षभागि स्याद्' इति तु कुचोद्यम्, ___एकत्वादिसङ्ख्यायां पृथक्त्वादिगुणे च परमतेऽपि व्यभिचारेण तथाव्याप्त्यभावादेव तद् આ નિરસનીયમ્ | म नयचक्रसारे देवचन्द्रवाचकास्तु “अर्थक्रियाकारित्वं = द्रव्यत्वम् । अथवा उत्पाद-व्यययोः मध्ये उत्पादपर्यायाणां
जनकत्वप्रसवस्य आविर्भावलक्षणस्य व्ययीभूतपर्यायाणां (च) तिरोभाव्यभावरूपायाः शक्तेः आधारत्वम् = _' द्रव्यत्वम्” (न.च.सा.पृ.१३१) इति प्राहुः। चलनसहकारादिगुणप्रवृत्तिरूपम् अर्थक्रियाकारित्वं धर्मास्ति१ कायादिद्रव्येषु प्रत्येकं भावनीयम् ।
(४) प्रमेयता चतुर्थो गुणः। सा हि प्रमाणगम्या = प्रमाणपरिच्छेद्यता = प्रमाविषयतेति એ દ્રવ્યસહભાવી હોવાથી ગુણ જ છે, પરંતુ જાતિસ્વરૂપ નહિ. આ અહીં નિષ્કર્ષ સમજવો.
$ દ્રવ્યત્વને ગુણ માનવામાં બાધ ૪ આક્ષેપ :- (“વ્યત્વે) જો દ્રવ્યત્વ ગુણસ્વરૂપ હોય તો તેમાં ઉત્કર્ષ અને અપકર્ષ પણ દેખાવો જોઈએ. જેમ કે રૂપ ગુણ છે તો રૂપમાં ઉત્કર્ષ-અપકર્ષસ્વરૂપ તરતમભાવ દેખાય છે. તેમ દ્રવ્યત્વમાં પણ તરતમભાવ દેખાવો જોઈએ. જેમ નીલ, નલતર, નીલમ વગેરે ભેદો નીલરૂપ નામના ગુણમાં દેખાય છે તેમ દ્રવ્યત્વ, દ્રવ્યત્વતર, દ્રવ્યત્વતમ આવું તારતમ્ય દ્રવ્યત્વમાં ઉપલબ્ધ થવું જોઈએ.
જ દ્રવ્યત્વમાં ગુણત્વ નિબંધ જ સમાધાન :- (ત્વા.) આ આક્ષેપ અનુચિત છે. કારણ કે એકત્વ-દ્વિવાદિ સંખ્યા તથા પૃથક્ત વગેરે પદાર્થો નૈયાયિક દર્શનમાં ગુણસ્વરૂપ હોવા છતાં પણ તેમાં તરતમભાવ = ઉત્કર્ષ-અપકર્ષ જણાતો , નથી. તેથી જે જે ગુણ હોય તે તે તરતમભાવવાળા જ હોય' - આવી વ્યક્તિ છે જ નહિ. એકવાદિગુણમાં
ગુણત્વ હોવા છતાં ઉત્કર્ષ-અપકર્ષ ન હોવાથી તેવી વ્યાપ્તિમાં વ્યભિચાર = વિસંવાદ આવે છે. વિસંવાદના 2 લીધે તેવી વ્યાપ્તિ અસિદ્ધ હોવાથી ઉપરોક્ત આક્ષેપનું નિરાકરણ થઈ જાય છે.
- ક દ્રવ્યત્વઃ શ્રીદેવચન્દ્રજીની દ્રષ્ટિએ જ (ન.) નયચક્રસાર ગ્રંથમાં ખરતરગચ્છીય ઉપાધ્યાયશ્રી દેવચન્દ્રજીએ તો દ્રવ્યત્વની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરી છે કે “અર્થક્રિયાકારિત્વ = દ્રવ્યત્વ. અથવા ઉત્પાદ અને વ્યય – આ બે પર્યાયમાંથી જેટલા ઉત્પાદપર્યાયો છે તેની પ્રસવશક્તિ એટલે કે આવિર્ભાવસ્વરૂપ શક્તિ અને વ્યયભૂત પર્યાયનો તિરોભાવ કે અભાવ થવા સ્વરૂપ શક્તિ - આ બન્ને શક્તિની આધારતા એ જ દ્રવ્યત્વ છે. અહીં ચલનસહકારાદિ ગુણની પ્રવૃત્તિસ્વરૂપ અર્થક્રિયાકારિત્વને ધર્માસ્તિકાયાદિ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં વિચારવું.
જ પ્રમેયતાનો પરિચય જ (ખે.) (૪) ચોથો ગુણ પ્રમેયતા છે. પ્રમેયતા પ્રમાણથી જોય છે. પ્રમાણ દ્વારા પ્રમેયતાનો નિશ્ચય * કો.(૧૩)માં “ચમા તથા... પાઠ છે.