Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladasaNassa pratikramaNasUtra abhinava vivecanI -: vivecana kartA :muni dIparatnasAgara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 888888888888@8888888888 888888888888 bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: namo namo nimmaladasaNassa pU. zrI AnaMda-mAM-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH pratikramaNaga abhinava-vivecana (bhAga-1 sUtra-13 thI 12) -: vivecana kartA :muni dIparatnasAgara tA. 13-6-05 somavAra 2061, jeTha suda-6 cAre bhAgonuM saMyukta mUlya rU. 800/ "Agama ArAnA kendra", zItalanAtha sosAyaTI, vibhAga-1, phleTa naM. 13, cothe mALe, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda-1. ERYKERSKYNYRERERURYRYNERY 88888888 HS HS 888 88 BRUSH88
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNamUtra vivecana-1 - - - pratikramaNasUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 bhAga-1 sUtra-1 thI 12 bhAga-2 sUtra-13 thI 28 navakAra maMtra thI jaMkiMci-sUtra namutthaNaM sUtrathI nANaMmi daMsaNaMmi. vaMdanasUtrathI namostu vardhamAnAm vizAla locanathI saMthArAporisi sUtra bhAga- 3 sUtra-29 thI 38 bhAga-4 sUtra-39 thI 14 TAIpa seTIMga "phoraevara DijhAIna" mAdhavapurA mArkeTa, amadAvAda. N phona naM. 2pa631080, mudraka "navaprabhAta prinTIMga presa" ghIkAMTA roDa, amadAvAda, phona naM. 25508631 arhat zruta prakAzana zItalanAtha sosAyaTI-1, phleTa naM 13, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA (pratikramaNa sUtra abhinava vivecana-1) anukramaNikA krama | sUtranuM nAma navakAra maMtra) sUtra paMciMdiya sUtra khamAsamaNa sUtra icchakAra sUtra 5 | iriyAvahI sUtra tasyauttarI sUtra annattha sUtra logassa sUtra karemibhaMte sUtra sAmAiya vayajutto sUtra 11 jagaciMtAmaNi sUtra jaMkiMci sUtra pRSThaka 017 thI 115 116 thI 140 141 thI 147 148 thI 15ra 153 thI 166 167 thI 182 183 thI 194 195 thI 238 239 thI 270 271 thI 283 284 thI 311 312 thI 320 | | | | | 12
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 dravya sahAyako 1. paramapUjya vAtsalyavAridhi gacchAdhipati AcAryadevazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pUjya milanasAra upAdhyAya zrI devacaMdrasAgarajI ma.sA. tathA temanA ziSya pUjya munirAja zrI divyacaMdrasAgarajI ma.sA. temaja pUjya viduSI sAdhvI zrI AtmajayAzrIjInI preraNAthI "zrI kAMdivalI jaina mUpUsaMgha, kAMdIvalI vesTa, muMbaI taraphathI - rU. 11,000/2. pa.pU. suvizAla gacchAdhipatizrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA parivAravartI saraLahRdayI, zrutapremI pUjya paMnyAsa zrI vajasenavijayajI ma.sA.nI preraNAthI "bhakaraprakAzana-amadAvAda" taraphathI-rU. 5,000/3. pUjya zatAvadhAnI zramaNIvaryA zrI amitaguNAzrIjI tathA temanA ziSyaratnA sAdhvI zrI kalpaguNAzrIjI ane sAdhvI zrI apUrvayogAzrIjInI preraNAthI "vastrApura karIzmA che.mU.pU.jaina saMgha, amadAvAda' taraphathI - rUA. 15,000/4. pUjya zatAvadhAnI, mAtRhRdayA sAdhvI zrI amitaguNAzrIjI tathA temanA ziSyaratnA sAdhvI zrI viditayogAzrIjInI preraNAthI "navaraMgapurA jaina che.mpU saMgha-amadAvAda taraphathI - 7,000/pa. pUjya guruvaryA zramaNI zrI bhavyAnaMdazrIjInA ziSyA ratnA ugratapasvI sAdhvI zrI kalpaprajJAzrIjInA sadupadezathI "zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, kAMdIvalI vesTa, muMbaInI preraNAthI" rUA. 5,000/6. zrI zApura daravAjAno khAMco jaina saMgha, amadAvAda taraphathI rUA.5,000/0 bAkI rakama - zruta prakAzana nidhimAMthI ApI che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbhasUci ne je >> (saMdarbha sUci) pratikramaNa sUtranA vivecanamAM upayogamAM lIdhelA saMdarbhonI sUci alpaparicita saiddhAMtika zabdakoza, abhidhAna ciMtAmaNi nAmamAlA abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3 anuyogadvAra sUtra-vRtti Aura paccakkhANa-payannA Agama kathAnuyoga bhAga-1 thI 6 Agama saddakoso bhAga-1 thI 4 AcAra dinakara AcArAMga sUtra-vRtti Avazyaka sUtra-cUrNi Avazyaka sUtra-niryukti Avazyaka sUtra-vRtti-malayagirijI kRt Avazyaka sUtra-vRtti-haribhadrasUrijI kRt upAsakadasAMga sUtra-vRtti uvavAIsUtra-vRtti oghaniryukti-vRtti karmagraMtha (bhAga 1 thI 6 saMyukta) kalpasUtra (bArasA sUtra) mULa kalpasUtra subodhikA-vinayavijayajI gaNadhara yugapradhAna devavaMdana cappanna mahApuruSa cariyuM causaraNa payannA caityavaMdana mahAbhASya jaMbUtIpaprajJapti sUtra-vRtti jIvavicAra prakaraNa-sArtha jIvAjIvAbhigama sUtra-vRtti che. je che
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 38. 35. 36. 39. 38. 39. 40. . ThANAMga (sthAnAMga) sUtra-vRtti tattvArthAdhigama sUtra-mULa tattvArthAdhigama sUtra-abhinava TIkA triSaSThIzalAkA puruSa caritra dazavaikAlika sUtra-pUrNi dazavaikAlika sUtra-vRtti dharmabiMdu-TIkA-bhASAMtara saha dharmaratna prakaraNa-bhASAMtara saha dharmasaMgraha bhAga-1 ane 2 dharmasaMgrahaNI vRtti naMdisUtra-cUrNi naMdisUtra-vRtti namaskAra svAdhyAya navatattva prakaraNa-sAthe navapada-zrIpAla (vyAkhyAna) nAyAdhammakahA sUtra-vRtti nirayAvalikAdi paMca sUtra-vRtti nizIthasUtra-bhASya-pUrNi paMcavastu-bhASAMtara paMcAzakagraMtha-bhASAMtara pannavaNA sUtra-vRtti paryanta ArAdhanA (pannA) pAkSika sUtra-vRtti sahita pratikramaNa garbha hetu pratikramaNa sUtra-avacUri pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA bhAga-1 thI 3 pravacana sAroddhAra bhAga-1 ane 2 prazna vyAkaraNa sUtra-vRtti 41, . 42. 43. 44. 45. 46 47. 48. 49, yo 53. | 54. )
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbhasUci papa. pa6. 57. 64. bhagavatI sUtra-vRtti bhattapariNA-payannA bhASyatrayam-sArtha maraNa samAdhi payatrA mahAnizItha sUtra-mULa mahApaccakkhANa-payannA yatidinacaryA-vRtti yogadRSTi samuccaya yogazAstra saTIka-anuvAda rAyapraseNiya sUtra-vRtti lalita vistarA-saTIka-anuvAda lokaprakAza bhAga-1 thI 4 vardhamAna dvAaizikA vizeSAvazyaka bhASya-bhASAMtara vRMdAravRtti (vaMditu sUtra-TIkA) zrAddhadinakRtya-anuvAda zrAddhapratikramaNa sUtra-vRtti zrAddhavidhi prakaraNa-anuvAda zrIpAla caritra (saMskRta) zrIpAla rAjAno rAsa padarzana samuccaya-sArtha paDAvazyaka bAlAvabodha paDAvazyaka sUtrANi saMbodhaprakaraNa-sAthe samavAyAMga sUtra-vRtti sAdhu-sAdhvI kriyA sUtro-sAthe sUyagaDAMga sUtra-vRtti sUrapannatti sUtra-vRtti chao. 91 72. 93 Sche. 9pa 76. 77.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-1 muni dIparatnasAgarajI dvArA prakAzita sAhitya-eka jhalaka kula prakAzanono aMka-251 1-AgamasuttANi-mUlaM 49-prakAzano A saMpuTamAM mULa Agamo che. jemAM 45 Agamo 45 alaga-alaga pustakomAM mudrita karAvAyela che. cAra vaikalpika Agamo paNa temAM samAvAI gayela che. e rIte 45 + 4 kula (49) AgamonuM A saMpuTamAM saMpAdana che. temaja pratyeka sUtrane aMte pUjya sAgarAnaMda sUrizvarajI saMpAdita Agamo tathA tenI vRttinA aMko paNa TAMkyA che. amArA A prakAzanamAM zrutaskaMdha, zataka/adhyayana/vakSaskAra/pada, pratipatti, uddezaka, sUtra/gAthA Adi spaSTatayA judA najare paDe tevI viziSTa mudraNakalAne prayojela che. pustako alaga-alaga ane nAnA kadanA hovAthI vAMcana ke kaMThastha karavAnI ati saraLatA rahe che. 45-AgamanI pUjA, pUjana, rathayAtrA ke zrI gautamasvAmI pUjanAdi mATe alaga-alaga pIstALIsa pustako hovAthI goThavaNI saraLa bane che. sAmadikaratA, sAmanAmAnI, AgamaviSayadarzana, AgamakathAnuyoganA mULa saMdarbha jovA mATe A prakAzana vasAvavuM jarUrI ja che. jenI kiMmata che rU. 1500 - darzana-pUjana mATe AjIvana upayogI che. 2. Agama-gujarAtI anuvAda 47-prakAzano ApaNA mULa Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM che. jeo bhASAjJAnathI vaMcita che, zAstrIya kAraNothI AgamanA abhyAsathI vaMcita rahyA che, AgamonI vAMcanA prApta karI zakatA nathI ityAdi kAraNe Agamika padArthonuM jJAna pAmI zakyA na hoya tevA bhavyAtmAo zrI kalpasUtra mAphaka saraLatAthI AgamonuM vAMcana ane bodha prApta karI zake, temaja bhavabhIru AtmAo potAnuM jIvana mArgAnusAra banAvI zake tevuM prakAzana. sAta bhAgomAM samAviSTa 2800 jeTalA pRSThomAM pIstALIza Agamono akSarazaH anuvAda dharAvatA A "AgamadIpa' saMpuTamAM bIjA be vaikalpika AgamonuM gujarAtI paNa Apela ja che. aMdAje 90,000 zloka pramANa mULa Agamano A gujarAtI anuvAda rU. 2000/-nI kiMmate upalabdha thaI zake che. paNa sana-2004ne aMte tenI mAtra eka nakala bacelI che. e ja amArA A prakAzananI lokapriyatAno pUrAvo che. aneka pUjyazrIe A gujarAtI anuvAdano svAdhyAyAdi arthe upayoga karelo che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA Agama prakAzano 3. AgamasuttANi - saTIkaM 46-prakAzano jeone mULa Agamo vAMcyA pachI tenI vistRta samaja meLavavI che. temAM rahelA padArthone UMDANathI avagAhavA che, temAM rahelA tattvo AdhArita kathA, dRSTAMta ke dravyAnuyogane jANavo che, tevA viziSTa jJAnapipAsu mATenuM amAruM A 13,500 jeTalA pRSThomAM patharAyela ane trIza bhAgomAM vibhAjIta evuM daLadAra prakAzana che. A prakAzanamAM mULa Agamo para prApta badhI ja niryuktio, 39 Agamo paranI vRtti, zeSa AgamonI saMskRta chAyA, keTalAMka bhASyo tathA cUrNio ityAdi sarve vivecanono samAveza karAyela che. sUtro ane gAthAnA spaSTa alaga vibhAjana, pracura peregrAphasa, adhyayana, uddezaka, sUtra AdinI suspaSTa alaga peja lAIna temaja amArA mULa ane anuvAdita AgamomAM apAyelA kramAMka mujabanA ja sUtra kramAMkana tathA vyavasthita anukramaNikAne lIdhe koIpaNa pasaMdita cokkasa viSayavastu ke samagra adhyayananA vAMcanamAM saraLatA rahe che. A prakAzananA abhyAsamUlya ane saMzodhanakSetre upayogitA temaja samagra vizvamAM Agama prakAzananI AvI eka ja mAtra zrRMkhalA upalabdha hovAne kAraNe rUA. 11,000/ mUlya hovA chatAM tenI sana-2004ne aMte mAtra eka nakala sTokamAM rahI che. e ja amArA A prakAzananI mahattA sAbita kare che. - 4. Agama-viSaya-darzana A eka evuM prakAzana che, jemAM 45-AgamonI vizarUpe anukramaNikA apAyela che, chatAM tenA pRSTho che 384. -- pratyeka AgamanA pratyeka sUtra ke gAthAnA viSayone e ja AgamonA sUtronA kramAMkana anusAra, atIva suspaSTa rUpe ane pRthak-pRthak svarUpe apAyelI A anukramaNikAthI tame tamAro managamato-Avazyaka ke tamArA saMzodhana ane lekhanane anurUpa viSaya sahelAIthI pasaMda karI zako cho. gujarAtI bhASAmAM taiyAra karAyela A anukramaNikAthI tame amArA anuvAdita AgamomAM to mULa viSaya joI ja zako cho. taduparAMta mULa Agamo ke AgamasaTIkaMmAM paNa tamArI pasaMdagIno viSaya zodhavo A bRhat anukrama parathI khUba ja saraLa che. rU. 400/-nI kiMmatane lakSamAM na laI tenuM upayogitA mUlya samajazo.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 pratikramaNasUtra vivecana-1 5. Agamasaddakoso 4-prakAzano A zabdakoza - eTale saMdarbhasthaLa nirdeza sahitanI 'Agama-DIkSanerI'' jemAM tamane maLe che mULa AgamamAMthI levAyelA 46,000 zabdo ane tenA 3,75,000 jeTalA Agama saMdarbho sahita mULa-ardhamAgadhI zabdonA saMskRta artha ane gujarAtI eka ke vadhu artho. cAra bhAgomAM samAviSTa 2400 jeTalA pAnAono A pustakano seTa mepalItho kAgaLa, pAku bAInDIMga ane AkarSaka mukhapRSTha to dharAve ja che. paNa tamAre mATe tenI upayogitA che Ja thI 7 paryaMtano koIpaNa zabda zodhavA mATe. tyAM phakta zabdano artha ja joIne besI nathI rahevAnuM. paNa pIstALIze pIstALIza AgamomAM A zabda jenA dvArA jyAM jyAM vaparAyo hoya te-te badhAM sthAnono nirdeza paNa maLaze ja eka ja zabda jo judA judA saMdarbhamAM vaparAyo haze, to te bhinna-bhinna saMdarbhayukta artha ke vyAkhyA paNa jANI zakAze. - vaLI AvA saMdarbho jovA mATe tamAre judA judA prakAzanonA Agamone pheMdavAnI koI jarUra nathI. tame mAtra amAruM Agamasuttani - saMpuTa sAthe rAkho. tamAre upayogI zabdo temAM mULa Agama ke Agama-saTIkaMmAM maLI ja javAnA. -X-- 6. AgamanAmakoso Agama zabdakozanI eka pUraka DIkSanerI te A "Agama nAmakoza''. A prakAzana Agama saTIkaMmAM AvatA nAmo (kathAo)nI DIkSanerI che. A DIkSanerImAM kathAnA pAtronA nAmo to kakkAvArI kramamAM ApelA ja che. sAthe sAthe te pAtro ke nAmono saMkSipta paricaya paNa che. tamAre mULa Agama uparAMta niryukti, bhASya, cUrNi ke vRttimAM jo A nAma ke te nAma sAthe saMkaDAyela kathA ke dRSTAMta jANavA che to amArI DIkSanerImAM te-te nAmane aMte nirdeza karAyela Agama saMdarbha jovo. Agama saMdarbha jotAM ja tamane te saMdarbhavALA AgamanuM nAma, paMcAMgIno prakAra ane sUkrama maLI jaze. jenA AdhAre tame te kathA ke dRSTAMtano sahelAIthI abhyAsa karI zakazo. A nAmakozanuM mahattva to tyAre ja samajAya jyAre eka ja nAma dharAvatA ekathI vadhAre pAtrono alaga-alaga parIcaya ke judI judI kathAo tamane jovA maLe. te paNa phakta rU. 200/-nI kiMmatamAM. saMdarbha mujaba kathA jovA mATe amAruM JAmasuttaLi-saTIo to che ja.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA Agama prakAzano 7. AgamasUtra hindI anuvAda 47-prakAzano mULa AgamanA 90,000 jeTalAM zloka pramANa sAhityanA mULa prakAzana pachI jema teno gujarAtI anuvAda karyo, tema hindI anuvAda paNa karyo. pharka eTalo ja ke A hindI anuvAda bAra bhAgomAM Azare 3200 jeTalA pAnAomAM patharAyelo che. gujarAtI anuvAda karatA 300thI paNa vadhAre pRSTho temAM umerAyA che. je phakta kadanI vRddhi ja nathI, paNa arthavistAra ane peregrAphonI pracUratA paNa dharAve ja che. hindIbhASI mahAtmAone paNa AgamanA padArthajJAnathI vaMcita na rahevuM paDe te AzayathI taiyAra karAyela A AgamasUtra hindI anuvAda hindI bhASAnI samRddhi ane sAhityika mUlya to dharAve ja che. to paNa AgamanA gujarAtI anuvAdanI gerahAjarImAM te gujarAtI bhASI Agamarasiko ane tattvajijJAsuo mATe mahattvanuM saMdarbhazAstra banI rahyuM che. rU. 2700/-nuM mUlya dharAvatA A kAmasUtra-hindI anuvAdri mAM paNa kramAMkana to mULa Agama, Agama gujarAtI anuvAda ane gAma lava anusAra ja thayela che. tethI abhyAsIone tulanA karavI saraLa paDe che. hAla gujarAtI anuvAda sarvathA aprApya hovAthI Apa A Agama-hindI anuvAda ja meLavI zakazo. 8. Agama mahApUjanavidhi A eka laghu pustikA che. jemAM pIstALIza Agama mahApUjana bhaNAvavA mATenI saraLa, spaSTa, zAstrIya vidhi che. sAthe-sAthe paMDita zrI rUpavijayajI kRt 45Agama pUjAo paNa ApI dIdhela che. aSTaprakArI pUjAnA abhinava duhA paNa che. koIpaNa vidhikArakane sahelAIthI pUjana karAvatA phAve te rIte vidhi sAthe sUcanAono nirdeza che. temaja Agama maMDapanI racanA, mAMDalu Avazyaka sAmagrI, vidhimAM pratyeka kArya mATe jarUrI evA sahAyakonI kArya vaheMcaNI paNa jaNAvela che. moTA TAIpa, padyonI suMdara goThavaNI, pratyeka pUjana mATenuM alaga peja, dareka pUjanane mATenI sUcanA, te pUjananI sAthe ja apAyelI hoya tevuM A eka mAtra prakAzana che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 9. Agama kathAnuyoga 6-prakAzano Agama kArya viSayaka A amAruM navamuM prakAzana che. jemAM '"kathAnuyoga'' nAme anuyoganI mukhyatA che. A prakAzanamAM mULa Agamo, Agamo paranI niryukti, bhASya, cUrNi, vRtti ke avasUrI e tamAmano samAveza karI A Agama kathAnuyoganuM saMkalana ane gujarAtI anuvAda karavAmAM Avela che. je cha bhAgomAM vibhAjIta che 2200 jeTalA pRSThomAM samAviSTa che ane kathAone daza vibhAgamAM goThavela che. pratikramaNasUtra vivecana-1 A kathAnuyogamAM tIrthaMkara, cakravartI, vAsudeva, baladeva e uttamapuruSo saMbaMdhI kathAnaka ke mAhitIno saMgraha che, zramaNa vibhAgamAM gaNadharo, pratyekabuddho, nihnavo, anya zramaNonI kathAo che. te sAthe Azare 90 thI vadhu pRSThomAM gozALAnuM kathAnaka tenA pUrvabhava, vartamAnabhava ane bhAvi bhavo sahita mUkela che. te sivAya zramaNI kathA, zrAvaka kathA, zrAvikA kathA, anyatIrthI kathA, prANI kathA, prakIrNa kathA ane dRSTAMtonA alaga vibhAgo che. pratyeka kathAne aMte tenA Agama saMdarbho paNa mUkelA che, jethI mULa mAhitI srota joI zakAya. chaTThA bhAgamAM akArAdikrame pratyeka kathAnA nAmonI goThavaNI ane tenI sAthe pRSThAMka ApelA che, jethI koIpaNa kathA gotavI atyaMta saraLa bane che. pAkA pUMThAnA bAInDIMgamAM A cha e bhAgomAM mepalItho vhAITa kAgaLa vaparAyela che, DemI sAIjhamAM taiyAra thayela ane suMdara ophaseTa prinTIMgamAM chapAyela A 'Agama kathAnuyoga'' kevaLa kathArasiko tathA vyAkhyAtAo mATe atyaMta upayogI prakAzana che. jenuM mUlya mAtra rUA. 1,500/- che. temaja sana-2004mAM ja prakAzIta thayela hovAthI hajI saraLatAthI upalabdha che. vartamAnakALe lakhAtA ke vaMcAtA cIlAcAlu sAhitya ke dhArmika pustakone nAme aMgata mAnyatAnA prakSepapUrvaka sarjAtA sAhityo karatA A 'Agama kathAnuyoga'' vAMcana mATe zuddha-vizuddha dhArmika mAhitI ane rasika kathAonA saMgraharUpa hovAthI turaMta vasAvavA lAyaka che. bALakone vArtA kahevAmAM paNa upayogI che. mATe Aje-ja va-sA-vo A 'A-ga-ma ka-thA-nu-yo-ga'' ---X--X-- A hatI Agama saMbaMdhI amArA 202 prakAzanonI yAdI -X--X
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano 12 K Agama sivAyanA sAhitya sarjananI jhAMkhI (1) vyAkaraNa sAhitya :0 abhinava haima laghuprakriyA bhAga-1 thI 4 - mahopAdhyAya vinayavijayajI kRt "laghuprakriyA" para siddhahema zabdAnuzAsana ane tenI sAthe saMbaMdhita aneka saMdarbhagraMthonA upayogathI taiyAra karAyelo evo A daLadAra graMtha che. je krAuna ATha pejamAM taiyAra thayela che. saMskRta vyAkaraNanA abhyAsa mATenuM A prakAzana che. je gujarAtI bhASAnA mAdhyamathI taiyAra thayela che. temAM mULasUtra, teno artha, vRtti, nRtyartha, anuvRtti, vizeSa vivecana jevA sAta vibhAgo ane pracUra pariziSTo che. 0 kRdantamAlA :- A laghu sarjanamAM 125 dhAtuonA 23 prakAre thatAM kRdantonuM koSTaka che. (2) vyAkhyAna sAhitya :0 abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3. - A eka svataMtra vyAkhyAnamALA che. "mannata jihANa" nAmaka sajjhAyamAM AvatA zrAvakanA 36 kartavyo uparanA 108 vyAkhyAno temAM goThavelA che. pratyeka vyAkhyAna mATe daza-daza peja phALavela che. je pratyekamAM zloka-jainettara prasaMga - saMbaMdhita kartavyanI tAtvika vyAkhyA ane samaja-jainakathA ane kartavyane anurUpa stavanAdi paMktinI suMdara guMthaNI che. 0 navapada-zrIpAla - zAzvatI oLInA vyAkhyAnarUpe A pustakanuM sarjana thayuM che, jemAM nave padanuM alaga-alaga vivecana sAthe nava divasamAM zrIpAlacAritra paNa puruM thAya, te rIte goThavelA nava vyAkhyAnono samanvaya che. (3) tattvAbhyAsa sAhitya :0 tattvArthasUtra prabodha TIkA-adhyAya-1 0 tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA-adhyAya-1 thI 10 - A graMthamAM tattvArtha sUtranA darza adhyAyonuM alaga-alaga daza pustakamAM ati vistRta vivecana dharAvatuM dazAMga vivaraNa che. jemAM sUtrahetu, mULasUtra, saMdhirahita sUtra, sUtrArtha, zabdajJAna, anuvRtti, aneka saMdarbha graMthone AdhAre taiyAra karAyela abhinava
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-1 TIkA, sUtrasaMdarbha, sUtrapadya, sUtraniSkarSa jevA daza vibhAgo che. pratyeka adhyAyane aMte sUtrakrama, akArAdi krama, zvetAmbara-digambara pAThabheda jevA pariziSTho tathA dazamA adhyAyanA pustakamAM aMte zabdasUci, viSayasUci, saMbaMdhakArikA jevA upayogI pariziSTho che. 0 tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno. - A saMzodhana kakSAnuM eka viziSTa pustaka che. jemAM tattvArtha sUtranA pratyeka sUtrano mULa AgamamAMthI upalabdha saMdarbha saMdarbha pATha, saMdarbha sthaLano ullekha che. temaja zvetAmbara-digambara pAThabhedanI tAlikA ane vizleSaNa che. (4) ArAdhanA sAhitya :0 samAdhimaraNa : aMta samaye ane bhAvi gati sudhAravA mATe maraNa samaye cittanI samAdhi jaLavAya rahe tevI ArAdhanA vidhi, ArAdhanA sUtro, ArAdhanA padyo, ArAdhanA prasaMgo vagere sAta vibhAgomAM A graMtha sarjelo che. 0 sAdhu aMtima ArAdhanA 0 zrAvaka aMtima ArAdhanA sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAono aMta samaya sudhAravA mATe nitya karavAnI evI A ArAdhanA che, mULa prAkRta ane saMskRtamAM graMthastha thayela A vidhine saraLa gujarAtImAM rajU karela che. paMcAMganA kadanI A pustikA sAthe rAkhavI paNa saraLa che. (5) vidhi sAhitya :0 dIkSA-yogAdi vidhi 0 vidhi saMgraha bhAga-1 0 sAdhu-sAdhvI kALadharma vidhi (6) pUjana sAhitya :0 Agama mahApUjana vidhi 0 pAThya padmAvatI pUjanavidhi (7) yaMtra saMyojana :0 45-Agama yaMtra 0 viMzati sthAnaka yaMtra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano 15 (8) jinabhakti sAhitya :0 caityavandama parvamAlA 0 caityavandanasaMgraha-tIrthajina vizeSa 0 caityavandana covisI 0 caityavaMdana mALA - A eka saMpAdana graMtha che. jemAM parvadina tathA parvatithinA caityavaMdano, covisa jinanI covisI rUpa caityavaMdano, vividha tIrthamAM bolI zakAya tevA ane jinezvara paramAtmA viSayaka vividha bola yukta evA 779 caityavaMdanono vizALa saMgraha che. 0 zatruMjaya bhakti 0 zatruJjaya bhakti 0 siddhAcalano sAthI - siddhAcala bhAvayAtrA, stuti-caityavaMdanAdi 0 vItarAga stuti saMcaya-1151 bhAvavAhI stutino saMcaya 0 caitya paripATI (9) prakIrNa sAhitya :0 zrI navakAra maMtra-nava lAkha jApa noMdhapothI 0 zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI 0 abhinava jaina paMcAMga 0 abhinava jaina paJcAGga 0 amadAvAda jinamaMdira-upAzraya Adi DirekTarI 0 bAra vrata pustikA tathA anya niyamo 0 zrI jJAnapada pUjA 0 kAyamI saMparka sthaLa (10) sUtra abhyAsa-sAhitya :0 jaina eDyukezanala sarTiphikeTa korsa 0 pratikramaNasUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 A rIte amArA 251 prakAzano thayA che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-1 pratikramaNasUtra abhinava vivecana samAcAra vivaraNA (pratikramaNa sUtranuM A vivecana ame sAta aMgomAM karela che...) (1) sUtra-viSaya :- sUtramAM AvatA mukhya viSayanuM saMkSipta kathana. (2) sUtra-mULa :- sUtra mULa svarUpe je pramANe hoya te ja pramANe tenI pATha noMdha. jemake "iriyAvahI sUtra" che. to tyAM "iriyAvahI" sUtra pATha Apavo. (3) sUtra-artha:- je mULa sUtra hoya teno sIdho sUtrArtha A vibhAgamAM che. (4) zabdajJAna :- je mULa sUtra hoya, te sUtramAM AvatA pratyeka zabdo ane te zabdano gujarAtI artha A vibhAgamAM noMdhela che. (5) vivecana :- mULa sUtramAM AvatA mahattvanA zabdo tathA pratyeka vAkya athavA gAthAnA pratyeka caraNonuM ati vistRta vivecana A vibhAgamAM karAyela che. A vibhAga ja amArA prastuta graMthanuM hArda che. temAM aneka saMdarbha sAhitya ane AgamonA sAkSIpATha ApavA pUrvaka pratikramaNanA sUtronuM vivecana karAyela che. (6) vizeSa kathana :- sUtranA vistArathI karAyelA vivecana pachI paNa je mahattvanI vigato noMdhAI na hoya athavA "vivecana' uparAMta paNa je mahattvanI bAbato para prakAza pheMkavo jarUrI hoya tevI "vizeSa" noMdho A vibhAgamAM karAyela che. (7) sUtra-noMdha :- A sAtamA ane chellA vibhAgamAM sUtranuM AdhArasthAna, bhASA, padya hoya to chaMda, laghu-guru varNo, uccAraNa mATenI sUcanA jevI sAmAnya vigatono nirdeza karAyelo che. - A uparAga cothA bhAgane aMte "pratikramaNa sUtromAM AvatA mULa prAkRta-saMskRta ke gujarAtI zabdonI saMpUrNa sUci ApavAmAM Avela che. -X ------ -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: namo namo nimpaladesaNamsa zrI AnaMda-samA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo namaH pratikramaNa sUtra abhinava-vivecana bhAga-pahelo sUtra-1 A namakITa satra -navakAra maMtra v sUtra-viSaya : parama maMgalika rUpe A sUtrano ullekha thayelo che. pAMca parameSThI (parama ucca guNonA dhAraka) evA AtmAone namaskAra che. sthApanA sthApavA mATe paNa A sUtra Avazyaka che. ityAdi..., - sUtra-mULa : namo arihaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajjhAyANaM namo loe savvasAhUNaM 5 eso paMca namukkAro 6 savva-pAva-ppaNAsaNo 7 maMgalANaM ca savvasiM 8 paDhamaM havaI maMgala 9 sUtra-artha : 1. arihaMta (bhagavaMto)ne namaskAra thAo. 2. siddha (bhagavaMto)ne namaskAra thAo. 3. AcArya (mahArAja)ne namaskAra thAo. 4. upAdhyAya (mahArAja)ne L1| 2 |
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pratikramaNasUtra vivecana-1 namaskAra thAo. 5. manuSya lokamAM rahelA sarva sAdhuone namaskAra thAo. A pAMce (parameSThIo)ne karelo namaskAra sarva pApano (azubha karmono) vinAza karanAra tathA sarve (badhAM) maMgalomAM utkRSTa (prathama) maMgala che. | zabda jJAna :namo - namaskAra thAo arihaMtANaM - arihaMtone siddhANaM - siddhone AyariyANaM - AcAryone uvajjhAyANaM - upAdhyAyone loe - (manuSya) lokamAM savva - sarva sAhUNe - sAdhuone eso - A paMca - pAMca (parameSThI) namukkAro - namaskAra savvapAva - sarva pApa(no) paNAsaNo - nAza karanAra maMgalANaM - maMgalomAM salvesiM - sarvIbadhAM(mAM) paDhamaM - prathama/utkRSTa havaI - che. maMgala - maMgala - vivecana :- A namaskAra sUtra navakAra maMtra athavA "navakAra' zabdathI prasiddha che. tene "namukkAro" paNa kahe che. mahAnizItha Agama sUtramAM tene paMcamaMgala-mahAsuyakubaMdha' kahe che. bhagavatI sUtranI abhayadevasUri kRt vRttimAM tene "parameSThipaMcaka-namaskAra" kahela che. yogazAstranA AThamAM prakAzamAM tene "paMca parameSThi-namaskAra" kahela che. Avazyaka sUtranI hAribhadrIya vRttimAM tenuM nAma "paMcanamaskAra' kahela che. jyAre Avazyaka sUtranI niryukti aMtargat kathAmAM tene "namokkAra' nAme oLakhAvela che. e rIte A navakAra maMtra ke namaskAra sUtra vividha nAmothI oLakhAvAyela che. * namo :- A sUtramAM prathama zabda "namo" che. je pAMca padomAM Ave che. keTalAka tene mATe "Namo" ema "nAne sthAne 'Na' hovAnuM jaNAve che, paNa prAcInatA ane jana sAdhAraNa mAnya lipi rUpe 'na' (namo) ja yogya che. namonuM saMskRta rUpa nama: thAya che. jeno artha che - namaskAra thAo athavA vaMdana thAo. samagra navakAra maMtramAM sauthI mahattvanuM pada jo hoya to te che "namo". A pada hRdayamAM avadhArAya nahIM. tyAM sudhI badhuM nirarthaka che. (bhagavatI sUtra-1nI vRtti) nama: e naipAtika pada che. je dravya-bhAvanA saMkocane mATe arthAt apUrNatA darzAve che. jemAM "dravya namaskAra" eTale hAtha joDavA, mastaka namAvavuM, ghUMTaNIye paDIne page lAgavuM, bhUmine be hAtha-be paga (DhIMcaNa) ane mastakano sparza karavA pUrvaka namavuM-vaMdana karavuM. ityAdi artha thAya che. jyAre bhAva-namaskArano artha che "mananI vizuddhi" manamAMthI azubha vicAro ane azubha bhAvanAone dUra karavI. tathA jemane namaskAra karavAno che, te (paMca parameSThI) paratve sanmAna, zraddhA ane bhaktine dhAraNa karavA. (Avazyaka sUtra niryukti 890 tathA tenI vRtti) namo e naipAtika pada che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-"namo" eTale zuM ? nipAta eTale aneka arthomAM prayojAya che. "nama" avyaya namaskAra, arcA, pUjA, sevA ityAdi aneka arthamAM vaparAya che. A namaskAra dravya-bhAva saMkoca arthamAM che. dravyathI saMkoca arthAt hAtha-paga-mastakAdino saMkoca ane bhAva saMkoca arthAt vizuddha manano niyoga. jemake - zAMba ane pAlaka baMnee bhagavaMtane vaMdana karyuM. paNa temAM pAlake je vaMdana karyuM te dravyathI saMkoca hato paNa bhAvathI na hato kemake teNe to phakta azvaratna prApta karavA vaMdana kareluM hatuM. jyAre anuttaravAsI devo je namana-vaMdana kare che, te bhAvasaMkoca rUpa avazya hoya che, paNa dravyasaMkoca rUpa nathI hoto kemake teo zacyAmAM sutA-sutA ja vaMdana-namana kare che. jyAre zAMbakumAre je vaMdana karyuM temAM dravyathI ane bhAvathI baMne prakAre vaMdana-namana karAyela hatuM. dravyathI teNe zarIra saMkocarUpa vaMdana vidhi paNa sAcavI ane bhAvathI mananI vizuddhi paNa jALavelI. A rIte je bhAva namaskAra che, te mukhya che. jyAre dravya namaskAra e bhAva namaskAranI zuddhi nimitte che te pramANe niryuktimAM kaheluM che. A namaskAra ke praNAma paNa ghaNAM prakAre che. jemake hAsyathI, vinayathI, premathI, prabhutAthI ane bhAvathI. jemAM mazkarI mATe thAya te hAsya praNAma kahevAya. vaDIlone thAya te vinaya praNAma kahevAya, mitra Adine karAya te prema praNAma kahevAya, rAjA vagerene thAya te prabhutA praNAma kahevAya ane deva-gurune thAya te bhAva praNAma kahevAya. jo ke bhAva saMkoca (bhAva namaskAra ke bhAva praNAma) pUrvaka ja dravya saMkoca (dravya namaskAra)nI mahattA kahelI che. to paNa vidhinA bahumAna ane Adara mATe, tathA yathAyogya kriyA mATe dravya namaskAra jarUrI ja che. jemake Avazyaka kriyA avasare be hAthanI aMjali joDI, mastaka saheja namAvIne ane be paga vacce AgaLathI cAra AMgaLa ane eDInA bhAge cAra AMgaLathI kaMIka nyUna aMtara rAkhI ubhA rahI aMjalibaddha namaskAra karAya che, te dravya namaskAranuM eka dRSTAMta che. - to pachI bhAva namaskAra (bhAva saMkoca) kaI rIte thAya ? (yoga dRSTi samuccaya-pahelI yogadRSTimAM zrI haribhadrasUrijI jaNAve che ke-) je - (1) atyaMta upAdeya buddhithI arthAt jaganA bIjA koI paNa kArya karatA A arihaMtAdine namaskAra e atyaMta karaNIya che. AdaraNIya kArya che tema mAnI namaskAra karavo. (2) saMjJAonA nigrahapUrvaka namaskAra karavo arthAt krodhAdi cAra saMjJA, AhArAdi cAra saMjJA ane ogha ane loka e be-ema daze saMjJAonA nigrahapUrvaka namaskAra karavo ane (3) sAMsArika koI paNa phaLanI IcchA ke apekSA vinA namaskAra karavo. A traNa prakAre karAyela namaskAra e bhAva namaskAra che. (jo ke Avo bhAva namaskAra tathAbhavyatvano paripAka thayo hoya tyAre thaI zake.) A namaskAra (namo) e namratAnuM cihna che. bhaktinI nizAnI che ane kRtajJatAno saMketa che. Adara ane sanmAnanI lAgaNI pradarzita karavAnuM samucita sAdhana che. tethI ja vyavahAranA ane dharmanA kSetramAM te AdaraNIya sthAna pAmela che. zrI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra0 pratikramaNamUtra vivecana-1 haribhadrasUrijI jevAe lalita-vistarA graMthamAM lakhyuM ke, "dharma prati mUlabhUtA vaMdanA" - dharma prati gati karavA mATe mULabhUta vaMdanA arthAt namaskAra che. kemake tenA vaDe utpanna thato bhAvollAsa AtmakSetramAM dharmarUpI bIjane vAve che, dharma ciMtanAdi rUpa aMkurone pragaTAve che, dharma zravaNa ane dharmAcArarUpa zAkhA-prazAkhAone vistAre che. tema ja svarga ane mokSanA sukhonI prAptirUpa phUla ane phaLone Ape che. -0- namo paNa kone ? namo (namaskAra) zabdano ATalo artha jANyA pachI ApaNo pAyAno prazna che - namo paNa kone ? namaskAra ho arihaMta bhagavaMtone, namaskAra ho siddha bhagavaMtone, namaskAra ho AcArya bhagavaMtone, namaskAra ho upAdhyAya bhagavaMtone, namaskAra ho lokamAM rahelA sarve sAdhu bhagavaMtone. A arihaMta-siddha-AcArya-upAdhyAya ane sAdhuone saMpUrNa AdarabhAvathI karelo namaskAra (praNAma ke vaMdanA) ja ahIM grahaNa karavAnA che. kemake (zrI mahAnizItha sUtra-494mAM jaNAve che - ) samagra vizvamAM je koI uttama thaI gayA che - thAya che ane thaze te sarve arihaMta Adi pAMca parameSThI ja che. (Avazyaka niryukti 901 tathA tenI vRttimAM paNa) arihaMtAdi pAMca ne ja namaskAra yogya gaNelA che. arihaMta :- ahIM prathama padamAM "namo' sAthe "arihaMtANaM' joDAyela che. arihaMtANaMne saMskRtamAM rihantuga kahe che. jemAM "ari" zabdano artha zatru che ane "haMta" eTale haNanAra thAya che. arihaMta eTale je zatrune haNe te athavA jenA vaDe zatru haNAya che. A to mAtra zabdArtha thayo. kemake eka yoddho paNa yuddhamAM zatrune haNe che, teTalA mAtrathI te arihaMta thaI jato nathI. (bhagavatI sUtra-1nI vRttimAM abhayadevasUri jaNAve che ke) karmarUpI ari (zatra)ne haNanAra hovAthI teo arihaMta kahevAya che. sarve jIvone ATha prakAranA karmo ari (zatru) bhUta hoya che. te karmarUpI "ari"ne haNanAra hovAthI teo arihaMta kahevAya che. A rIte AtmAnA pUrNa vikAsamAM aMtarAyabhUta nIvaDe tene ari kahevAya che. AvA ja prakAranA ari (zatru)one oLakhAvatA (zrI bhadrabAhu svAmIe Avazyaka niryukti 91mAM) kahyuM che ke - ("iMdiya-viSaya-kasAye, parIsa veyaNA uvasagga, e e ariso hatA, arihaMtA teNa varcyuti.") arthAt aprazasta bhAvamAM vartatI indriyo, kAmabhoganI IcchA, krodha-Adi bhAvorUpI kaSAya, zArIrika ane mAnasika duHkhanA anubhavarUpa vedanA, manuSya-tiryaMca-devakRt upasargo A che bhAva zatruo che. A zatruone haNanArane "arihaMta" kahevAya che. (zrI mahAnizItha sUtra-494mAM paNa kahyuM che ke-) ati duHkhe karI jenA upara jIta meLavI zakAya tevA samagra AThe karma zatruone nimarthana karI haNI nAkhyA che, nirmalana-cUrecUrA karI nAkhyA che, ogALI nAkhyA che, aMta karyo che, parIbhAva karyo che arthAt karmarUpI zatruone jemaNe haMmeza mATe haNI nAkhyA che - te "arihaMta" che. A ja arthane (causaraNa pannAmAM thoDI bhinna rIte jaNAve che -) rAga ane dveSa rUpe zatruonA haNanAra, ATha karmAdi zatrune haNanAra, viSaya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMta pada kaSAyAdi vairIone haNanAra te "arihaMta". sakalAt stotramAM zrI padmaprabha svAmInI stuti karatA zrI hemacaMdrAcAryajIe paNa padmaprabha svAmInA dehanI kAMtinA lAla varNanuM kAraNa jaNAvatA - "aMtara zatruonuM mathana karavA mATe kopanA Aveza vaDe" (yaMtaraDAra matha) vAkya prayoga dvArA paNa arihaMta zabdanA arthanI ja puSTI karI che. -0- laghu dRSTAMta :- rAga dveSane haNanAra arthAt rAga ke veSanA prasaMgamAM samavRtti dhAraNa karanAra evA zrI pArthaprabhune atre yAda karavA jarUrI che. jyAre meghamAlI deva banelA kamaThe pUrva bhavanA dveSane kAraNe bhagavaMta pArthane upasarga karavA bhayaMkara megha vikuLe, cAre tarapha muzaLadhAra megha varasavA lAgyo. kSaNavAramAM pANI vadhatA-vadhatA prabhunI nAsikA sudhI pahoMcI gayuM. te vakhate pUrva bhavanA rAga vaza dharaNendrae AvIne prabhunA caraNa nIce kamaLa sthApana karI, mastaka upara sAta phaNAvALuM chatra banAvI upasarganuM nivAraNa karyuM. paNa rAganuM nimitta ApanAra dharaNendra para ke dveSanuM nimitta pUruM pADanAra kamaTha (meghamAlI) paratve rAga ke dveSa na karIne pArzvanAtha samadarzI ja rahyA. A rIte rAga-dveSAdi zatrune haNanArane arihaMta kahe che. 0 arahaMta :- arihaMtANaM zabdanuM pAThAntara "arahaMta' paNa thAya che. vaLI judA judA saMzodhako ane saMpAdakoe AgamonA je koI prakAzano prakAzita karyA te sarvemAM "arahaMtANaM' pada ja prayojela che. A arahaMtANaM zabdane saMskRtamAM sabhya: kahe che. jeno artha arhatone, araDatone athavA arahaMtone thAya che. jemAM rahela garlDa kriyApada (dhAtu)no artha che "yogya hovuM" athavA "lAyaka hovuM jeo anyanA sanmAna-satkAra ke pUjA Adine yogya che temane arpa, arahata athavA arahaMta kahevAya che. (bhagavatI sUtra-1nI abhayadevasUri kRtu vRttimAM jaNAve che ke -) zreSTha devo dvArA racita azoka Adi mahAprAtihAryarUpa pUjAne yogya hovAthI te atta che. bIjo artha che. "vidyamAna rahR:" arthAt ekAMtarUpe, dezabhAge, aMte, madhye ke sarvatra, parvata, guphA Adi sarva sthAnomAM pragaTa ke pracchanna rUpe sarva vastuonA je koI bhAvo hoya, te sarvene je jANe che eTale ke jemanAthI koI rahasyanuM aMtara nathI, tethI teo arahatuM ke at kahevAya che. athavA 'vidyAno ratha:' jemaNe sakala parigraha upalakSaNa bhUta rathano aMta karyo che eTale ke jarA Adi upalakSaNabhUta rathano vinAza karyo che tethI te arahaMta che. athavA kSINarAgatvane lIdhe alpa paNa Asakti rahetI nathI te. athavA prakRSTa rAga AdinA hetubhUta manojJa ke amanojJa viSayono saMparka thAya to paNa jeo vItarAgatAnA kAraNe potAno svabhAva tyajatA nathI. ( M:) A rIte zrI abhayadevasUrijI bhagavatI sUtranI vRttimAM arahaMta zabdanI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 pratikramaNasUtra vivecana-1 vividha vyAkhyAo noMdhe che. Avazyaka niyuktimAM bhadrabAhu svAmIe paNa anaMta zabdanI niryukti racI che, jenA para vRtti ane cUrNi paNa che te mujaba daMta padanA vividha artho A pramANe che (Avazyaka niyukti-921) jeo vaMdana-namaskArane yogya hoya che, jeo pUjA-satkArane yogya hoya che tathA jeo siddhi gamanane yogya hoya che te arahaMta kahevAya che ahIM vaMdana zabdathI mastaka namAvavarUpa ane namaskAra zabda vANI dvArA namana arthamAM vaparAyo che. pUjA zabdano artha vastra-mALAdi dvArA pUjana ane satkAra zabdathI abhyutthAna Adine grahaNa karavuM. (Avazyaka niyukti-922-pUrvArdha) deva-asura ane manuSyonI pUjAne yogya hovAthI athavA teonI pUjAne potAnI yogyatAne kAraNe prApta karatA hovAthI teo arahaMta kahevAya che. - (hAnizItha sUtra-494) manuSyo, devo ane asurovALA A sarva jagatane vize ATha mahA prAtihAryo AdinI pUjAtizayathI oLakhAtA, asAdhAraNa, aciMtya prabhAvavALA, kevaLajJAna pAmelA, zreSTha-uttamatAne varelA hovAthI arahaMta kahevAya che. (causaraNa payannA zloka-14 thI 17) rAjyalakSmIno tyAga karIne, duSkara tapa ane cAritrane sevIne kevaLajJAna rUpI lakSmIne yogya te arahaMta, stuti ane vaMdanane yogya, iMdra ane cakravartInI pUjAne yogya, zAzvata sukha pAmavAne yogya te arahaMta; bIjAnA mananA bhAvone jANanArA, yogIzvaro ane mahendrone dhyAna karavA yogya ane dharmakathI te arahaMta; sarva jIvonI karuNAne yogya, satya vacanane yogya ane brahmacarya pAlanane yogya te arahaMta (evA vividha artho arahaMtanA che.) aru Mta :- arihaMtANaM zabdanA pAThAMtara rUpe zAstrakAra maharSio trIjo pATha-bheda ''aruhaMtANaM'' noMdhe che. jenuM saMskRta rUpa aromyaH thAya che. (zrI bhagavatI sUtranI vRttimAM abhayadevasUrijI jaNAve che ke-) '"arohatmyaH'' arthAt pharI na ugavuM ke pharI utpanna na thavuM. kemake jeonuM karmabIja kSINa thaI gayuM hovAthI jemane pharIthI utpanna thavApaNuM arthAt janma levAnuM thatuM nathI, tethI teo 'aruhaMta'' kahevAya che - jema bIja jo atyaMta baLI gayuM hoya to temAMthI aMkura utpanna thatA nathI, tema karmarUpa bIja jeonuM samULagu nAza pAmela hoya to temAMthI bhavarUpI aMkura utpanna thatA nathI. A rIte arihaMta arahaMta aru Mta e traNa zabdothI arihaMtane vyAkhyAyita karyA. temAM arihaMta ane aru Mta e baMne zabdono artha to siddha ke sAmAnya kevalI mATe paNa lAgu paDI zake che. paraMtu atyaMta zabdano artha to mAtra tIrthaMkara ke jinezvara evA arihaMtone ja lAgu paDe che. A vAta arihaMtonI anya vizeSatAothI paNa joI zakAya che * arihaMtapaNAnI anya vizeSatAo : karmanI 158 prakRttiomAM eka che tIrthaMkara nAma karma, zubha karma prakRtimAM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtapaNAnI mukhya vizeSatA 23 samAviSTa pAmatI A karma prakRtti ja arihaMtapaNAnI sarva prathama vizeSatA che. te karmanA phaLarUpe arihaMto mAtAnA garbhamAM Ave tyArathI ja te arihaMtapaNAnA vaiziyane pragaTa kare che. kemake arihaMtano jIva mAtAnA garbhamAM Ave tyAre mAtA gaja, vRSabha Adi cauda svapnone jue che. temanI anya mukhya vizeSatAo A pramANe che -0- arihaMtonA bAra guNo :- jyAre paMca parameSThInA 108 guNonI gaNanA karAya che, tyAre temAM arihaMtonA bAra guNo gaNAya che. tethI ja naya (jJAna) vimaLa sUrie caityavaMdananI racanA karI temAM kahyuM, "bAra guNa arihaMta deva, praNamIje bhAve". A bAra guNomAM ATha prAtihArya ane cAra mUlAtizaya jaNAvelA che - te A pramANe che : * ATha prAtihArya : -1- azoka vRkSa :- jyAM bhagavaMtanuM samasavasaraNa racavAmAM Ave che tyAM temanA dehathI bAragaNuM UMcu azokavRkSa devatAo race che. jenI nIce besIne prabhu dezanA Ape che. -2- surapuSpavRSTi :- eka yojana pramANa samavasaraNanI bhUmimAM jaLamAM tathA bhUmimAM utpanna thayelA sugaMdhI pAMca varNovALA vividha puSponI devo vRSTi kare che. je vRSTi bhagavaMtanA DhIMcaNa pramANa hoya che. arihaMta bhagavaMtonA atizayane kAraNe A phUlanA jIvone kilAmaNA thatI nathI. -3- divya dadhvani :- bhagavaMtanI mAlakoSa rAgamAM mukhyatAe vahetI vANIne devatAo vINA, vAMsaLI Adi vAjIMtrothI pUrita kare che. -4- cAmara :- ratnajaDita suvarNanI dAMDIvALA cAra joDI zveta cAmaro samavasaraNamAM devatAo bhagavaMtane vIMjhe che. -pa- Asana :- bhagavaMta samavasaraNamAM jemanA para besI dezanA Ape che, te ratna jaDita suvarNanuM siMhAsana hoya che, jenI racanA devatA kare che. | -6- bhAmaMDala :- bhagavaMtanA mastakanI pAchaLa zaradaRtunA sUryanA kiraNo jevuM ugra tejasvI bhAmaMDala devatAo race che. jemAM bhagavaMtanuM teja saMkramita thAya che. jene lIdhe bhagavaMtanuM mukha sukhe karIne joI zakAya che. -7- duMdubhI :- bhagavaMtanA samavasaraNamAM devatAo devaduMdubhI nAmaka suMdara ane mAMgalika vAjIMtra vagADe che. jeno nAda ghaNo ja gaMbhIra hoya che. -8- chatra :- samavasaraNamAM bhagavaMta pUrvAbhimukha bese che. bIjI traNa dizAmAM devatAo ja bhagavaMtanA prabhAvathI traNa pratibiMbo racIne sthApe che. temanA mastaka para sapheda motInA hArathI suzobhita evA traNa-traNa chatro cAre dizAmAM race che. tethI samavasaraNa avasare bAra chatro ane anya samaye traNa chatro bhagavaMtanI upara hoya che.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 zrI padmavijayajI racita comAsI devavaMdanamAM pArzvajinanA stavanamAM A AThe prAtihAryono suMdara samanvaya karyo che. tene aMte jaNAve che ke, 'jinajI e ThakurAI tuja ke, bIje navi ghaTe re lo.'' 0 cAra atizaya : 24 -1- jJAnAtizaya :- bhagavaMta kevaLajJAna vaDe sarve lokAlokanuM saMpUrNa svarUpa arthAt sarve dravyonA sarve bhAvo ke paryAyone jANe che. -2- vacanAtizaya :- bhagavaMtanI vANI pAMtrIza guNothI yukta hoya che. te vANI deva, manuSya, tiryaMca sarve pota-potAnI bhASAmAM samaje che. jenuM vizeSa varNana 'arihaMtanI vANInA pAtrIza atizayo''mAM karela che. -3- pUjAtizaya :- arihaMto deva-asura-manuSyo tathA temanA svAmI e sarvene pUjya che arthAt sAmAnya jana, rAjA, vAsudeva, baLadeva, cakravartI, devatAo, iMdro vagere sarve arihaMtane pUje che - pUjavAnI abhilASA kare che. -4- apAyAgama atizaya :- apAya eTale upadravono nAza, be rIte- -0 svAzrayI apAyAgamAtizaya :- svane AzrIne, te be prakAre-- 0 dravyathI - sarva prakAranA rogo teone sarvathA kSaya thayA hoya che. 0 bhAvathI aDhAra prakAranA atyaMtara doSo temane hotA nathI. - 0 parAzrayI apAyAgamAtizaya :- jenAthI anyonA upadravo nAza pAme arthAt bhagavaMta jyAM vicaratA hoya tyAM dareka dizAmAM maLI savAso yojana sudhI prAyaH roga, marakI, vaira, ativRSTi, anAvRSTi Adi thAya nahIM. A atizayonuM varNana padmavijayajI mahArAje comAsI devavaMdanamAM zrI zAMtinAtha bhagavaMtanA stavanamAM suMdara rIte guMthela che. jemake "prabhu vicare tihAM na dukALa ke, acirAnA naMda re; jAye upadrava savi tatakALa ke, acirAnA naMda re.'' -0- arihaMta paramAtmAnA cotrIza atizayo : - arihaMta e koI vyaktinuM nAma nathI paNa guNavAna AtmAonA eka varganuM nAma che. jema bAra guNo dvArA A viziSTa AtmAonI eka vizeSatA jaNAvI, tema arihaMtapaNAnA guNanA dhAraka evA sarve koI jIvo mATe samavAyAMganA cotrIzamAM samavAyamAM sUtra-110mAM arihaMtonA cotrIza atizayo karelAM che. temanA A atizayo arthAt vizeSatA dvArA jagatanA anya koIpaNa devo karatA A devAdhideva arihaMtonuM vaiziSTya arthAt prabhAvasUcaka lakSaNo jovA maLale che. A atizayonuM varNana-pravacanasAroddhAra, SaDAvazyakabAlAvabodha tathA abhidhAna ciMtAmaNI koSamAM zloka 57 thI 64mAM Apela che. 'cAra atizaya mUlathI, ogaNIza devanA kIdha; karma khappAthI agyAra, cotrIza ema atizayA samavAyAMge prasiddha.'' - padmavijayajI - comAsI devavaMdana . Adi jina stavana - --
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA atizayo : 25 * janmathI atizaya - 4 - 1. lokottara abhuta svarUpavAnuM deha, roga-prasveda-mala rahita zarIra (bhagavaMtanuM rUpa kevuM hoya te AgaLa rUpa dvAramAM jaNAvela che.) 2. zvAsocchavAsa kamaLa jevo sugaMdhita hoya che. 3. mAMsa ane lohI gAyanA dudhanI dhArA jevA zveta ke ujvaLa. 4. AhAra ane nihAra kriyA carmacakSuvALAo joI zake nahIM. * ghAti-karmanA kSayathI utpanna thatA agiyAra atizayo : 5. samavasaraNa racanA-yojana pramANa hoya. koDAkoDI manuSya, tiryaMca, devo paNa samAI jAya. 6. artha gaMbhIra vANI - addhamAgadhI bhASA je eka yojana sudhI saMbhaLAya che ane te nara, tiryaMca, devone pota-potAnI bhASAmAM parIName che. - laghudaSTAMta :- ahIM koInA manamAM saMzaya thAya ke eka ja bhASA judAjudA jIvo potAnI bhASAmAM kaI rIte samajI zake ? te mATe bhIlanuM dRSTAMta che - koI bhIlane traNa strI (patnI) hatI. traNene sAthe laIne bhIla vanamAM jato hato. tyAre eka strI bolI, mane tarasa lAgI che. pANI lAvI Apo. bIjI strIe kahyuM, gIta gAna karI mArA manane prasannatA Apo. trIjI strI bolI, mane bhukha lAgI che, haraNa mArIne lAvo. tyAre bhIle kaMIka vicArIne eka ja vAkya kahyuM, to nalthi pahelI strI samajI ke sara arthAt svara madhura nathI, to pANI kyAMthI lAve ?, bIjI strI samajI ke sara arthAt svara madhura nathI, to gIta-gAna kaI rIte kare ? trIjI strI samajI ke sara arthAt bANa nathI to haraNa zIkAra kyAMthI kare? A rIte jema eka sAmAnya bhIle paNa eka vAkyamAM traNa patnIne eka sAthe samaje te rIte pratyuttara bhASA vAparI, te rIte arihaMta paNa je vANI uccAre che te deva, manuSya, tiryaMcane potapotAnI bhASAmAM bodha thaI jAya che. (arihaMtonI vANI pAtrIza guNothI yukta hoya che, jenuM varNana A vivecanamAM ja AgaLa karela che.) 7. bhAmaMDala-arihaMtonA mastakanI pAchaLanA bhAge eka bhAmaMDala hoya che. te sUryanA kiraNo jevuM dIpta, suMdara ane manohara hoya che. je bhagavaMtanA svAbhAvika rUpanuM saMkaraNa kare che. jethI bhagavaMtanuM mukha sukhethI joI zakAya che. 8. rogAdi vinAza - bhagavaMta vicaratA hoya tyAM AsapAsanA sarve maLI 125 yojanamAM roga, vara Adi sarve thatA nathI. pUrvanA roga zAMta thAya che. 9. vairano nAza - parasparanA vaira-virodha zAMta thAya che. 10. itino abhAva - dhAnya Adine upadravakArI evA uMdara, tIDa Adi prANi rUpa itino abhAva thAya che. 11. mArino abhAva - mAri-marakI Adi utpAto dvArA thatA sarvagata maraNo thatA nathI. 12. ativRSTi - niraMtara ke atyaMta varasAda thato nathI.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNamUtra vivecana-1 13. avRSTi - arihaMta vicare tyAM varasAdano abhAva thato nathI. 14. durbhikSa - arihaMta vicare tyAM duSkALa thato nathI. 15. sva para cakrabhaya - sva ke para rASTrano koI bhaya raheto nathI. * devatAphat 19 atizayo :16. AkAzamAM dharmacakranuM cAlavuM. 17. AkAzamAM ahoniza zveta cAmaronuM viMjhAvuM. 18. pAdapITha sahita AkAzamAM sphaTikamaya nirmaLa siMhAsananuM cAlavuM. 19. arihaMtanA mastaka upara traNa chatronuM hovuM. 20. ratnamaya 1000 yojana UMcA dhvajanuM AgaLa-AgaLa cAlavuM. 21. bhagavaMtane paga mUkavA mATe nava saMkhyAmAM mRdu evA suvarNa kamaLonI devo dvArA racanA karAvI. 22. samavasaraNamAM rajata, suvarNa, ratnamaya manojJa traNa gaDhonI racanA. 23. caturmukhatA-bhagavaMta dezanA ApavA bese tyAre bhagavaMtanA samAna pratibiMbavALA zarIrayukta mukhonI bAkInI traNe dizAmAM racanA thavI. 24. arihaMto hoya tyAM caityavRkSa - azokavRkSanI racanA hovI. 25. arihaMto cAle tyAM-mArgamAM kAMTA paNa adhomukha thaI jAya. 26. (tathA) vRkSonI DALIe baMne tarapha jhukIne namana kare. 27. eka koDi deva bhuvana vyApI evo devaduMdubhI nAda kare. 28. sukhada ane anukULa pavananuM vahevuM. 29. arihaMtane pakSIo paNa pradakSiNA ApIne jAya che. 30. yojana pramANa sugaMdhI jaLanI vRSTi devatAo kare che. 31. devo arihaMtane jAnupramANa paMcavarNa puSponI vRSTi kare che. 32. dADhI, mUcha, roma, hAtha-paganA nakhonI vRddhi thatI nathI. 33. jaghanyathI paNa bhavanapati Adi cAre nikAyanA devo thaIne kula eka karoDa devo arihaMtanI sevAmAM upasthita rahe che. 34. vasaMta Adi che e RtunI puSpAdi sAmagrI vaDe sarvadA indriyone anukULa sparza, rasa, gaMdha, rUpa, zabdono manojJa ane anukULa bhAva rahe. -0- arihaMta paramAtmAnI vANInA pAtrIza guNo :* sAta guNo/atizaya zabdanI apekSAe jANavA :1. saMskAravandha-vyAkaraNa, zabda siddhi yukta mAgadhI bhASAmAM vANI hovI. 2. audAtya - hRdaya AdimAM ucca bhAvo pravarte tevI vANI. 3. upacAraparItatA - kaThora zabdo rahita vANI hovI | agrAcatA. 4. meghagaMbhIra - meghanA nAda jevI gaMbhIra vANI hovI. 5. prativAdavidhAyitA - paDaghA paDatA hoya tevI - gAjatI vANI. 6. dakSiNatva - sarala vANI, surAga zabdo sahita vANI
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanI vANInA guNo 7. upanItarAgatva - mAlavekezika (mAlakoza) rAgayukta vANI aThAvIza guNo | atizaya arthanI apekSAe jANavA :8. mahArthatA - vANI arthanA gauravathI yukta hovI. 9. avyAhatatva - pUrvA para vAkyarthamAM virodha na hovo. 10. ziSTatva - siddhAMta ukta artha sarva bhavyane saMmata hovo. 11. asaMdigdhatva - saMzayano asaMbhava hovAthI saMdigdha vANI hotI nathI. 12. nirAkRtAnyotaratva - pArakAnA dUSaNothI rahita evI vANI. 13. hRdayaMgamatA - sarva zrotAnA hRdayamAM utare ane AnaMda Ape. 14. mitha sAkAMkSatA - paraspara pado ane vAkyo tathA artha sApekSa vANI. 15. prastAvaucitya - dezakALa anusAra ucita vANInuM pravartavuM. 16. tattvaniSThatA - vivakSita vastu svarUpa anusAra | aneka nayonI apekSAe kahevAtI vANI. 17. aprakIrNaprasUtattva - vANInuM susaMbaddha prasAraNa, asaMbaddha adhikAra vaDe thatA vistAranA abhAvavALI vANI. 18. asvacchAdhAnyaniMdatA - potAnI prazaMsA ane pArakAnI niMdAthI rahita evI vANI | rAgadveSa rahita vANI. 19. AbhijAtya - nirUpama paMDitAI yukta vANI. koI utthApI na zake tevuM zAstrAnusArI vacana. 20. atisnigdhamadhuratva - zrotAnA manane ghI-goLa AdinI jema madhura ane sukhakArI vANI hoya che. tethI sarvene te vacana grAhya bane che. 21. prazasyatA - ukta guNavALI vANI hovAthI prazaMsA yogya. 22. amarmavedhitA - bIjAnA mane ughADA na kare tevI vANI. 23. audArya - arthonI tucchatA rahita saMpUrNa iSTa artha sahita vANI. 24. dharmArthapratibaddhatA - dharma ane arthayukta evI vANI. 25. kArakAdyaviparyAsa - kAraka, kALa, vacana, liMga AdinA vacanadoSathI rahita vANI. 26. vizvamAdiviyuktatA - zrotAnA manane saMzaya Adi vibhrama utpanna na kare tevI vANI. 27. citrakatva - zrotAne AzcaryakArI lAge tevI vANI. 28. abhUtatva - zoka, viSAda, udvega Adi nivAre tevI vANI. 29. avilaMbitA - akhaMDita, akhkhalita pravAha jevI vANI. 30. anekajAtitva - alaMkAra yukta, viziSTa varNana svarUpavALI vANI. 31. Aropita vizeSatA - vacanAMtaranI apekSAe aneka arthono bodha karAvatI evI vizeSatAyukta vANI. 32. sattvapradhAnatA - dharmane mATe utsAhavardhaka ane saMsArathI jIvo vimukha
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 28 bane tevI vANI. 33. varNapada vAkyaviviktatA - nirdoSapada ane vAkyothI yukta varNAdinA vicchedathI rahita vANI. 34. avyucchitta - vivakSita arthane sArI rIte siddha karatI vANI. - 35. akhedatva - kheda ke zrama na pamADe tevI vANI. A pramANe arihaMta paramAtmAnI vANImAM ukta pAtrIza prakAre vizeSatA rahelI hoya che. te pramANe abhidhAna ciMtAmaNI kozanA zloka 65 thI 71mAM kALaloka prakAzamAM tathAta DAvazyaka bAlAvabodhamAM jaNAvela che. (zrIpAla rAjAnA rAsamAM A 35 guNo kaMIka judI rIte kahevAyA che.) * aDhAra doSa rahitatA :- arihaMta paramAtmAnA bAra guNo, cotrIza atizayo tathA vANInI pAtrIza vizeSatAo joI temAM je rIte paMca parameSThInA 108 guNonI dRSTie arihaMtanA bAra guNonuM vizeSa mahattva jovA maLe che. te ja rIte paramAtmAnuM doSa rahitapaNuM paNa tenuM AgavuM mahattva pratipAdita kare che. kemake zrI ratnazekharasUrijI zrIpAlacaritramAM, zrI siddhasenadivAkarasUrijI vardhamAna dvAtriMzikAmAM, zrI hemacaMdrAcAryajI abhidhAna ciMtAmaNI kozanA zloka 72 ane 73mAM, pravacana sArodvAramAM temaja gujarAtImAM stavanAdi kartAo A vAtane vividha rUpe rajU karI arihaMta paramAtmAnuM anya sarve devo ke Izvaro karatA viziSTa ane AgavuM mahattva prasthApita kare che. te A pramANe-- (1) dAnAMtarAya - jenA udaye dravya ane lenAra pAtra hoya to paNa dAna ApI zakAya nahIM. jema kapilA dAsIne zreNika rAjAe pracUra sAmagrI ApelI. supAtradAna devA AjJA karI. to paNa kapilAdAsI dAna ApI zakatI na hatI. Avo dAnAMtarAya karmano vipAka kahyo che. (2) lAbhAMtarAya - lAbhano yoga hovA chatAM paNa lAbha prApta na kare. (3) bhogAMtarAya - eka vakhata bhogavavA yogya evA atra, puSpa, caMdana Adi padArthone bhoga kahevAya. tevA bhoga prApta thavA chatAM je bhogavI na zake tene bhogAMtarAya kahe che. (4) upabhogAMtarAya - vAraMvAra bhogavI zakAya tevA vastra, AbhuSaNa, strI Adine upabhoga kahe che. teno yoga hovA chatAM bhogavI na zake. (5) vIryaMtarAya - chatI zaktie, zarIra puSTa ane nirogI hoya to paNa ghaNuM parAkrama karI na zake te vIryaMtarAya. AvA pAMca prakArano aMtarAya rUpa doSa arihaMtone hoto nathI. (6 thI 11) hAsya SaTka - hAsya, rati, ati, bhaya, zoka, jugupsA, arihaMte mohanIya karmano sarvathA kSaya karyo hovAthI nokaSAya mohanIya janya evI A cha karma prakRtino paNa kSaya thayo hovAthI temane A cha doSa hotA nathI - (6) hAsya - je karmanA udayathI jIvane hasavuM Ave.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanI aDhAra doSarahitatA 29 (7) rati - sAtA ke AnaMdanuM vedana. (8) arati - asAtA ke duHkhanuM vaMdana. (9) zoka - ciMtA, (10) bhaya - bIka (11) jugupsA - dugaMchA. koI nimitte ke kAraNa vinA hAsyAdi upajavA te. (12) kAma - arthAt manmatha, viSaya bhoga. (13) mithyAtva - darzana mohanIya, azraddhA. (14) ajJAna - mUDhatA, jJAna rahitatA. (15) nidrA - sAmAnya uMghathI pragADha nidrA paryanta. (16) avirati - paccakakhANa na hovuM te, viratino abhAva. (17) rAga - moha, mamatva, Asakti, manojJa viSayomAM gRddhi. (18) TheSa - amanojJa viSayo pratye aruci ke krodha Adi bhAva thayo te. arihaMta paramAtmAe mohanIya, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya e cAre karmono sarvathA kSaya karela hovAthI uparokta aDhAra doSamAMno eka paNa doSa teone saMbhavato nathI. * laghu dRSTAMta :- ukta aDhAra doSomAM phakta be doSa - rAga ane dveSanI rahitatA samajavA bhagavaMta mahAvIranA jIvananA be prasaMgo yAda karIe - bhagavaMta mahAvIra kanakakhala Azrama pAsethI pasAra thaI rahyA che. te vakhate caMDakauzika sarpa dveSapUrvaka temanA page DaMsa de che, to paNa karuNAnA sAgara prabhu sarpa paratve lezamAtra roSa na karatA, ulaTAnA sarpane pratibodha kare che. kemake arihaMto dveSa sahitanA aDhAra doSathI rahita hoya che. e ja rIte jyAre koI deve AvIne paramAtmAnA page caMdananuM vilepana karyuM tyAre paramAtmA mahAvIra tenI pratye koI ja rAgavALA thayA nahIM. athavA to surendro jyAre bhagavaMtanA caraNone sparze che tyAre paNa bhagavaMta rAgavALA thatA nathI. kemake teo rAgAdi aDhAra doSothI rahita hoya che. * arihaMta paramAtmAnI kalyANako saMbaMdhI vizeSatA : arihaMta paramAtmAnA jIvananA pAMca prasaMgonI atyaMta mahattA jainadarzanamAM svIkArAyelI che. (1) cyavana, (2) janma, (3) dIkSA, (4) kevaLa ane (5) nirvANa. A pAMce kalyANakArI hovAthI teone kalyANaka kahevAmAM Ave che. tIrthakara nAmakarma pUrvabhavomAM sattArUpe ane anikAcitarUpe hoya che. jyAre mokSagamananA bhave udayarUpe ane nikAcIta rUpe hovAthI tenuM sAkSAt phaLa e bhavamAM ja maLavAnuM che. A phaLa te ja kalyANako. -0- cyavana kalyANaka ane pUrva sthitirUpa vizeSatA :- tIrthakaronA cyavana Adi pAMca prasaMgo kalyANaka kahevAya, te vAta sAcI, paNa koI jIva AvI arihaMtapaNAnI yogyatA pAme jyAre ? pUrvanA trIjA bhave tIrthaMkara nAma karma upArjita karyuM hoya tyAre. AvA tIrthaMkara nAmakarmano baMdha thAya te mATenI pUrva zarata kaI ? pUrva zarata e che - (1) "savijIva karuM zAsanarasI" evI tIvra bhAvanA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 pratikramaNamUtra vivecana-1 arthAt jIvo paratvenI gADha karuNA. (2) vIza sthAnakomAMthI koI paNa eka-be athavA - yAvat - vIze sthAnaka paryantanI ArAdhanA. (1) karuNAguNa - jaganA sarve jIvo paratve mAtA jevuM gADha vAtsalya hoya. rome romamAM vizvanA sarva jIvone sarva duHkho, sarva pApo AdithI mukta karavAnI tIvratama bhAvanA uchaLatI hoya. Avo apUrva vAtsalyabhAva je mAtAne bALaka pratye hovAthI teNInA stanamAM dUdha bharAya che tema arihaMtonA dehamAM paNa samagra lohI ane mAMsa jANe ke A apUrva vAtsalyathI dUdha jevA zveta varNIya ane nirmaLa banI jAya che. e ja rIte bIjA zabdomAM kahIe to sarve jIvone zAsanarasika arthAt mokSa mArgarUpI zAsana paratve apUrva bhaktivAnuM banAvavAnI jvalaMta bhAvanA arihaMtanA hRdayamAM vaselI hoya che. * laghu dRSTAMta :- jema zrI zAMtinAtha arihaMtano jIva pUrvabhavamAM jyAre pauSadha zALAmAM rahI dharmanI ArAdhanA karI rahela che. devendrae paNa tenI prazaMsA karI tyAre indra vacanamAM zaMkAvALA deve rAjAnI parIkSA karavA kabUtara ane bAja pakSInI vikurvaNA karI. bUtara rAjAne zaraNe AvyuM. tenI pAchaLa bAja pakSI kabUtarane mAravA AvyuM. tyAre bAja pakSIne khAvA mATe tenA pramANamAM potAnA zarIranuM mAMsa ApIne paNa kabUtarano jIva bacAvavAnuM nakkI karyuM. jyAre rAjA kabUtaranA badalAmAM potAnuM mAMsa kApI-kApIne Ape che. tyAre devamAyAthI pakSI vadhune vadhu vajanavALuM thatuM jAya che. chevaTe rAjA pote jAte ja trAjavAmAM besI gayo. eka kabUtaranA jIva pratyenI karuNAthI potAnI jAtane paNa homI dIdhI. tyAre deve pragaTa thaIne rAjAnI prazaMsA karI. AvI bhAva ane dravya karuNA arihaMtonA jIvonI pUrvabhavamAM paNa hoya che. (2) vIza sthAnaka (mAMnA koI paNa ke badhAM sthAnaka)nI ArAdhanA :1. arihaMta vatsalatA - arihaMto pratyeno vAtsalyabhAva. 2. siddha vatsalatA - sakaLa karmothI rahita evA siddho prati vatsalatA. 3. pravacana vatsalatA - zruta jJAnanA upayogavALA ke saMghanuM vAtsalya. 4. guru vatsalatA - dharmopadezanA dAtA paratve vAtsalyabhAva. 5. sthavira vatsalatA - dharmamAM sthira kare te sthaviranuM vAtsalya. 6. bahuzruta vatsalatA - jemanI pAse ghaNuM zrata che temanuM vAtsalya. 7. tapasvI vatsalatA - tapaguNa yukta ke sAdhu. temanuM vAtsalya. 8. abhINa jJAnopayoga - niraMtarapaNe jJAnano upayoga hovo te. 9. darzana - samyaktva, tenuM niraticArapaNe pAlana ke vizuddhi hovI. 10. vinaya - jJAna, darzana Adi vinaya, temAM saMpanna rahevuM te. 11. Avazyaka - saMyamAdi kriyAne niraticArapaNe avazya karavI te. 12. zIlavata - zIla-uttaraguNa, vrata-mUlaguNa, baMnenuM pAlana karavuM. 13. kSaNalava - satata saMvegabhAva ane dhyAnanuM sevana karavuM.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 31 14. tapa - bAre prakAranA tapamAM satata rati hovI te. 15. tyAga - tyAgamAM atyaMta prIti hovI te. 16. vaiyAvacca - AcArya AdinI sevA bhaktimAM prIti hovI. 17. samAdhi - guru bhagavaMto Adine samAdhi pahoMcADavI te. 18. apUrva jJAnagrahaNa - apUrva utsAhathI jJAnAbhyAsa karavo. 19. zrutabhakti - zrata paratve bahumAna hovuM te. 20. pravacana prabhAvanA - yathAzakti mArganI dezanA ApavI. A rIte vIza sthAnakone atre saMkSepathI sAmAnya ullekha karyo. (vizeSathI jANavA mATe amAro "Agama kathAnuyoga" graMtha jovo). savi jIva karuM zAsanarasI/karuNAbhAva ane ukta sthAnakomAMnA koI eka ke vadhu ke badhAM sthAnako dvArA tIrthakara nAma karma bAMdhela jIva, A zubha karma prakRtinA yoge (pachIno eka devano ke kvacit nArakIno bhava karIne tenA pachInA bhavamAM) manuSyapaNuM pAmI tIrthaMkara/arihaMta thAya che. (khAsa nodha - jagatamAM koI jIva huM arihaMta/tIrthakara thau evI buddhithI Aja paryanta koI ja ArAdhanA karIne ke karatA arihaMtapaNuM pAmyA nathI, pAmatA nathI ane pAmaze paNa nahIM. kemake tapa Adi ArAdhanA kevaLa nirjarA mATe hoya che. karmano baMdha AzravathI thAya che. arthAt ukta ArAdhanA karatA karatA tIrthaMkara nAma karma baMdhAI jAya che te vAta alaga che. paNa tIrthaMkara nAma karma baMdhAze evI buddhithI arihaMtanA jIvo pUrva bhavomAM AvI ArAdhanA karatA nathI.) A rIte pUrvanA trIjA bhave tIrthakara nAmakarma upArjana karela jIva tyAMthI kALadharma pAmIne devaloka ke narakamAM gayA pachI, tyAMthI cyavIne manuSyatva pAmI, mAtAnI kukSimAM utpanna thAya tene cyavana kahevAya che. A cyavana kalyANakanI vizeSatA have joIe koI paNa arihaMtanuM mAtAnI kukSimAM cyavana thAya tyAre niyamathI teo mati, mRta ane avadhi e traNa jJAna vaDe yukta ja hoya che. jyAre teo mAtAnI kukSimAM Ave tyAre haMmezA te rAtrie temanI mAtA prazasta, kalyANakArI, upadrava haranArA, maMgalakArI ane zobhAyukta cauda svapnone joIne jAge che. A cauda svapno A pramANe che - 1. hAthI, 2. vRSabha, 3. siMha, 4. lakSmIdevI, 5. phUlanI mALA, 6. caMdra, 7. sUrya, 8. dhvajA, 9. pUrNa kaLaza, 10. padmasarovara, 11. samudra, 12. deva vimAna/bhavana, 13. ratnano Dhagalo ane 14. nirdhama agri. (A cauda svapnano vistAra kalpasUtrathI jANavo). - (jo ke A cauda svapno cakravartInI mAtA paNa jue che. paraMtu te svapno jhAMkhA jue che. jyAre arihaMta paramAtmAnI mAtA A svapno spaSTa ane prakAzita jue che.) - sAdhAraNatayA arihaMtonA cyavananI siMhAsana calita thavAthI zakrendrane jANa thatA te stavanAdi kare che. temaja cyavana vakhate arihaMtonI mAtAe joyelA svapnonA phaLanuM kathana svapnapAThaka ke pitA dvArA thAya che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 arihaMtonuM cyavana ucca jAti, uccakuLa, rAjavaMzamAM thAya che. temano cyavanakALa madhyarAtri hoya che. 32 -0- janma kalyANaka rUpa vizeSatA : tIrthaMkarano janma thAya tyAre sarvalokamAM udyota thAya che. tIrthaMkaronI mAtA pracchannagarbhA hoya che. tIrthaMkara janme tyAre jarA-AvaraNapaDa, lohI, kalimala Adi hotA nathI. sAmAnyatayA zAstrakAra maharSi arihaMtono garbhakALa navamAsa ane (sADA) sAta rAtri divasano jaNAvatA hoya che. tyArapachI teono janma thAya che. arihaMtono janma thAya te samaye badhAM graho potAnA ucca sthAnamAM hoya che, caMdramAno uttama yoga hoya che, dizAo badhI saumya-aMdhakAra rahita ane vizuddha hoya che, jaya-vijaya sUcaka sarve prakAre zukano thatA hoya che. pradakSiNApUrvaka anukULa sugaMdhita maMdamaMda pavana vaheto hoya che. sarva prakAranA dhAnyAdi padArthothI pRthvI bharapUra hoya tevo kALa hoya che. dezavAsI lokonA mana AnaMdita ane pramudita hoya che. AvA kALe janma ApanAra mAtA ane putra (arihaMta) baMne sarvathA nirogI hoya che. te rAtrie aneka deva-devIo arihaMtanA janma bhuvanamAM Ave che, mahAn divyodyota phelAya che. samagra bhavana daivI hAsyAdinA avyakta kolAhalamaya bane che. acetana dizAo paNa harSita thaI hoya tevI ramaNIya dekhAya che. traNe jagat udyotamaya bane che. AkAzamAM duMdubhinA karNapriya nAda thAya che. pRthvI paNa ucchavAsane pAme che ane duHkha vyApta nArakInA jIvo paNa kSaNavAra mATe AnaMdane pAme che (sukhAnubhava kare che.) * chappanna dikumArIonuM Agamana - jaMbudrIpaprajJapti, AvazyakavRtti, ThANAMga, kalpasUtra vRtti mujaba. 0 adholokavAsI dikumArIonuM Agamana : arihaMtono janma thAya tyAre adholoka nivAsI ATha dikumArIo 1. bhogaMkarA, 2. bhogavatI, 3. subhogA, 4. bhogamAlinI, 5. toyadhArA (suvatsA), 6. vicitrA (vatsamitrA), 7. puSpamAlA (vAriSaNA), 8. aniMditA (balAhakA) te AThe pota potAnA kUTa upara pota-potAnA bhavanamAM, pota-potAnA prAsAdAvaMtasakomAM hoya che. tyAM temanA Asano calita thAya che. tyAre A dikumArIo avadhijJAnanA upayoga vaDe tIrthaMkarano janma thayAnuM jANe che. paraspara eka bIjI dikumArIone bolAvIne jaNAve che ke, arihaMtano janma thayo hovAthI bhUta-bhAvi ane vartamAnakAlina dikumArIono evo AcAra che ke arihaMta bhagavaMtono janmotsava kare, to cAlo ApaNe paNa arihaMta bhagavaMtano janma mahotsava karIe. - A pramANe kahIne pratyeka dikumArI pota-potAnA Abhiyogika devone bolAvIne kahe che, he devAnupriyo ! tame zIghra eka devavimAna taiyAra karo. je vimAnomAM seMkaDo staMbho hoya, tenA para krIDA karatI evI aneka putaLIo hoya ityAdi - yAvat - je eka
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako yojana vistAravALu hoya, evA divya vimAnanI vikurvaNA karIne amArI AjJA pramANe kArya thayAnuM amane jaNAvo, tyAre te Abhiyogika devo seMkaDo staMbhothI racAyela evuM pUrve kahyA mujabanuM vimAna taiyAra kare che. tyAre te adholokavAsinI AThe dikumArIo harSita ane saMtuSTa thaI, AnaMdita cittavALI thayelI te yAvat - pAdapIThikA upara caDIne te pratyeka pota-potAnA 4000 sAmAnika devo, cAra mahattarikAo - yAvat - bIjA aneka devadevIo sahita te vimAnamAM beThI. sarvaRddhi, sarvadyuti sahita Dhola-mRdaMga Adi vAdyone vagADatI, gIto gAtI potAnI utkRSTa gati - yAvat - devagati vaDe jyAM tIrthaMkara bhagavaMtanI janma nagarI hoya, temAM jyAM arihaMtanuM janma bhavana hoya tyAM Ave che. tyAM pahoMcIne tIrthaMkara bhagavAnanA janmabhavananI cAre tarapha te divya vimAna sahita traNa vakhata jamaNethI DAbI bAju pradakSiNA karIne izAna khUNAmAM pRthvIthI cAra AMgaLa UMce divya vimAna ubhuM rAkhe che. tyArapachI potAnA 4000 sAmAnika deva Adi sarva parivArathI gherAyelI evI te divya vimAnathI nIce utare che. sarvaRddhi sahita - yAvat - duMdubhinA nAda sahita jyAM arihaMta bhagavaMta ane arihaMtanI mAtA che tyAM AvIne teone traNa pradakSiNA Ape che. pachI te pratyeka pota-potAnI hAthanI aMjali karIne mastake lagADI namaskAra karI A pramANe kahe che-- 33 he ratnakukSidhAriNI ! jagatane pradIpa denArI ! tamane namaskAra thAo, samasta jagatane maMgalarUpa, mukti-abhilASIone netra samAna, samasta jagatanA jIvonA vatsala, hitakArI, mArgadezaka, vAgRddhi-vibhu, prabhu, jina, jJAnI, nAyaka, buddha, bodhaka, traNa jagatanA nAtha, samasta vizva mATe maMgalarUpa, nirmala, uttamakuLamAM utpanna, jAtithI kSatriya ane lokottama putranI mAtA-tame dhanya cho, puNyazAlinI cho, kRtArtha cho. he devAnupriye ! ame agholokavAsinI ATha pradhAnadikumArIo arihaMta bhagavaMtano janma mahotsava karIzuM. tethI Apa bhayabhIta na thazo. ema kahIne teo izAna khUNAmAM jAya che. tyAM jaI sUtikA ghara banAve che. pachI vaikriya samuddAta kare che. samuddAta karIne saMkhyAta yojana lAMbo daMDa banAve che. te daMDa ratnano hoya che - yAvat - saMvartaka vAyunI vikurvaNA kare che. te vAyu kalyANakara, mRdu, nIce tarapha vahenAro, bhUmitaLane nirmaLa karanAro, manohara, sarva RtuonA phUlonI sugaMdhathI yukta, ghanIbhUta, gaMdha vaDe sarvatra sugaMdha phelAvanAro ane tirko vaheto tIrthaMkaranA janma bhavananI cAre tarapha yojana paryanta saphAI karanAro hoya che. je rIte koI sevakaputra hoya - yAvat - te ja rIte te vAyu tyAM je tRNa pAMdaDA, DALI, kacaro, azuddhi, apavitra saDelA evA padArtha hoya te badhuM ja uDAvIne ekAMta sthaLe pheMkI de che. tyArapachI te dikumArIo jyAM arihaMta bhagavaMta ane tenI mAtA hoya che tyAM jAya che. tyAM jaIne arihaMta bhagavaMto karatA bahu dUra nahIM ane bahu najIka nahIM evA yogya sthaLe gIta gAtI gAtI ubhI rahe che. 1 3
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 pratikramaNa sUtra vivecana-1 urvalokavAsI dikakumArIonuM Agamana : arihaMta bhagavaMtono janma thAya tyAre urdhvalokavAsI ATha dikakumArIo - 1. meghaMkarA, 2. meghavatI, 3. sumeghA, 4. meghamAlinI, 5. suvatsA (toyadhArA) 6. vatsamitrA (vicitrA), 7. vAriNA (puSpamALA), 8. balAhakA (aniMditA). A AThe dikukumArIo pota-potAnA kUTa para, potapotAnA bhavanamAM, potapotAnA prAsAdavAMsakomAM hoya che, tyAM teonA Asana calita thAya che. tyAre A AThe dikakumArIo adholokavAsI dikakumArIonI mAphaka Ave che -cAvatu- kahe che ke he devAnupriye ! ame urdhvalokavAsinI ATha mukhya dikakumArIo chIe. ame arihaMta bhagavaMtano janma mahotsava karIzuM. tethI tame bhayabhIta na thazo. ityAdi badhuM adholokavAsI dikakumArI mAphaka jANavuM. tyArapachI teNI badhI izAna khUNAmAM jAya che. tyAM jaIne - yAvat - AkAzamAM vAdaLA vikarSe che. pachI varasAda dvArA - yAvat - eka yojana bhUmimAM raja-dhULane zAMta karI de che. dhULano nAza kare che. dhULane besADI de che. prazAMta-upazAMta karI de che. tyArapachI teo puSpanA vAdaLo vikurve che. puSponI varSA kare che. e ja rIte - yAvat - kALA agaranI uttama dhUpa dvArA sugaMdha phelAvI - yAvatu - uttama devonA Agamanane yogya bhUmi banAvI. pachI jyAM arihaMta bhagavaMta ane tenA mAtA hatA tyAM AvI - yAvat - maMda ane madhura svaramAM gIta gAtI tyAM ubhI rahe che. * pUrvarUcakavAsinI dikakumArIonuM Agamana : arihaMta bhagavaMtono janma thAya tyAre pUrva dizAnA rUcaka parvatavAsI ATha mukhya dikakumArIo - 1. naMdottarA, 2. naMdA, 3. AnaMdA, 4. naMdivardhanA, 5. vijyA, 6. vaijayaMtI, 7. jayaMtI ane 8, aparAjitA. A AThe dikakumArIo potapotAnA phUTa para - yAvat - rahetI hoya che. A AThe dikakumArI adholokavAsI dikakumArI mAphaka Ave che - yAvat - arihaMtanI mAtAne kahyuM, tame bhayabhIta na thazo. ema kahIne arihaMta bhagavaMta tathA temanI mAtAnI sAme arihaMta tathA temanI mAtAnA zRMgAra, zobhA, sajjA Adi vilokanamAM upayogI darpaNa hAthamAM laIne arihaMta tathA temanI mAtAnI pUrva dizAmAM maMdamaMda svare gIto gAtI ubhI rahe che. * dakSiNa rUcakavAsI dikakumArIonuM Agamana : arihaMta bhagavaMtonA janma vakhate dakSiNa rUcakavAsI ATha dikakumArIo - 1. samAhArA, 2. supratijJA (supradattA), 3. suprabuddha, 4. yazodharA, 5. lakSmIvatI, 6. zeSavatI (bhogavatI), 7. citraguptA ane 8. vasuMdharA. A AThe dikakumArI adholokavAsI dikakumArIonI mAphaka Ave che. zeSa sarve varNana pUrve kahyA mujaba jANavuM - yAvat - teo snAna mATe jaLathI bharelA kaLaza (jhArI) laIne arihaMta bhagavaMta tathA temanI mAtAnI dakSiNa dizAmAM gItagAna karatI ubhI rahe che. * pazcima rUcakavAsI dikumArIonuM Agamana :arihaMta bhagavaMtonA janma vakhate pazcima dizAvartI rUcaka parvata para rahenArI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 35 ATha dikakumArIo - 1. ilAdevI, 2. surAdevI, 3. pRthvI, 4. padmAvatI, 5. ekanAsA, 6. navamikA, 7. bhadrA (sItA) ane 8. sItA (bhadrA) pUrve adholokavAsI dikakumArIomAM jaNAvyA anusAra Ave che. zeSa sarvakathana pUrve kahyA mujaba jANavuM - yAvat - arihaMta tathA temanI mAtAne paMkho nAMkhavA pazcima dizAe hAthamAM paMkho laIne gItagAna karatI ubhI rahe che. 0 uttara rUcakavAsI dikakumArIonuM Agamana : arihaMta bhagavaMtanA janma vakhate uttara dizAvartI rUcaka parvata para rahenArI ATha mukhya dikakumArIo - 1. alaMbusA, 2. mitakezI, 3. puMDarIkA, 4. vAruNI, 5. hAsA, 6. sarvaprabhA, 7. hI (zrI), 8. zrI (hI). A ATha dikakumArIo adholokavAsI dikakumArIonI mAphaka Ave che. zeSa sarva varNana pUrvavat jANavuM - thAvat - arihaMta bhagavaMta ane temanI mAtAnI nikaTa uttara dizAmAM cAmara laI (viMjhatI) maMda ane madhura svare gIta gAtI ubhI rahe che. * vidizA - rUcakavAsI - dikakumArIonuM Agamana : rUcaka parvatanI cAre vidizA arthAt khUNAmAM rahetI cAra mukhya kikumArI - 1. citrA, 2. citrakanakA, 3. zaherA ane 4. saudAminI ke je potapotAnA kUTa upara - yAvat - rahetI hoya che, te pUrve jaNAvyA mujaba arihaMtanA janma vakhate Ave che. zeSa varNana apolokavAsI dikakumArI mujaba jANavuM - yAvat - arihaMta bhagavaMta tathA temanI mAtAnI nikaTa cAre khUNAomAM dIpaka laIne maMda ane madhura svare gIta gAna karatI ubhI rahe che. * madhyavartI rUcakavAsI dikukumArIonuM Agamana : jyAre arihaMtano janma thAya tyAre madhyarUcaka parvata para rahenArI cAra mukhya dikakumArI - 1. rUpA, 2. rUpAzritA, 3. surapA, 4. rUpakAvatInA Asano calita thAya che. avadhijJAna vaDe arihaMtano janma thayAnuM jANIne adholokavAsI dikakumArIonI mAphaka Ave che. zeSa sarva kathana pUrve jaNAvyA mujaba jANavuM - yAvat - arihaMta bhagavaMtanI nAbhinALane cAra AMgaLa choDIne chedana kare che. pachI khADo khodIne khADAmAM nAbhinALane DATI de che. pachI te khADAne ratna ane vajaratnothI pUrI de che. pachI lIlA ghAsa vaDe tenA upara pIThikA banAve che. pIThikAnI traNa dizAomAM eka eka kadalIvUDanI vikurvaNA kare che. (arihaMta bhagavaMtanA janma bhavananI pUrva, dakSiNa ane uttara e traNe dizAomAM eka-eka kadalIvUDanI vikuvaNA kare che. A kadalIgRhane keLanA ghara paNa kahe che.) tyArapachI te pratyeka kadalIvUDanI madhye eka-eka caMdrazALA vipharve che. te caMdrALAnI barAbara madhyamAM eka-eka siMhAsananI racanA kare che. pachI te cAre mukhya dikakumArI jyAM arihaMta bhagavaMta ane tenI mAtA hoya tyAM jAya che. arihaMta bhagavaMtane potAnI hatheLImAM grahaNa kare che. arihaMtanI mAtAne hAthane Teko ApI ubhA kare che. pachI temane dakSiNa dizAvartI kadalI maMDapanI caMdrazALAnA siMhAsana pAse lAve che. arihaMta bhagavaMta
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 pratikramaNa sUtra vivecana-1 ane temanI mAtAne siMhAsana para besADe che. zatapAka ane sahastrapAka tela vaDe temane mAliza kare che. pachI sugaMdhita ubaTana-pIThI vaDe ubaTana kare che. pachI arihaMta bhagavaMtane baMne hathelImAM grahaNa kare che ane mAtAne Teko Ape che. tyArapachI mAtA ane putrane pUrva dizAnA kadalI maMDapa tarapha laI jAya che. tyAMnI caMdrazALAnA siMhAsana para besADe che. temane gaMdhodaka, puSpodaka ane zuddha jala vaDe snAna karAve che. pachI sarva prakAranA AbhuSaNo ane alaMkAra vaDe vibhUSita kare che. pachI arihaMta bhagavaMtane baMne hathelImAM grahaNa kare che. arihaMtanI mAtAnI bAMhAne pakaDe che. tyAMthI uttara dizAvartI kadalIgRhanI caMdrazALAnA siMhAsana para lAve che. tyAM arihaMta ane temanI mAtAne siMhAsana para besADe che. tyArapachI Abhiyogika devone bolAvIne A pramANe kahe che - he devAnupriyo! tame jaldIthI laghu himavaMta parvata jaIne gozISa caMdananuM kASTha laIne Avo. tyAre te Abhiyogika devo te madhyama rUcaka parvatavAsI cAra mukhya dikakumArIonI AjJAnusAra harSita ane saMtuSTa thaIne - yAvat - vinayapUrvaka temanI AjJA svIkArIne gozIrSa caMdanakASTha laIne Ave che. tyArapachI te cAre dikakumArI agri utpanna karanAra zarakane taiyAra kare che. zarakane araNi sAthe ghase che. saMyojita kare che. zaraka ane araNine ghasIne AganI cinagArI utpanna kare che. cinagArI peTAvIne temAM gozISa caMdananA lAkaDAM nAMkhe che. pachI agni prajvalita kare che. pachI temAM samidhAkASThane nAMkhIne agriDoma kare che, agrihomathI rAkha (bhUtikarma) kare che. pachI te rAkhanI poTalI banAvIne bAMdhe che. tyArapachI aneka prakAranA maNiratnothI suMdara evA be goLA hAthamAM laI arihaMta bhagavaMtanA kAna pAse TIka-TIka evo dhvani karIne AzIrvAda Ape che ke, he bhagavan! Apa parvata samAna AyuSyavALA - dIrdhajIvI thAo. tyArapachI te cAre dikakumArIo arihaMta bhagavaMtane baMne hathelImAM grahaNa karI, arihaMta mAtAne bAjuethI pakaDIne arihaMta bhagavaMtanA janma bhavanamAM lAve che. tyAM arihaMta mAtAne besADI, arihaMta paramAtmAne mAtA pAse suvaDAvI maMgalagIto gAtI ubhI rahe che. A rIte adholoka, urdhvaloka, rUcaka parvatanI cAre dizA e cha nI ATha-ATha tathA vidizA ane madhyarUcakanI cAra-cAra ema kula chappanna dikakumArIo pratyeka pota-potAnA 4000 sAmAnika devo, cAra mahattarA, 16,000 aMgarakSaka devo, sAta senA, sAta senApati tathA anya paNa maharkika devo sAthe AvIne janma kalyANaka mahotsava kare che. * devendro dvArA arihaMtano janma mahotsava :- (bUtIpa prajJapti, Avazyaka vRtti ane kalpasUtra vRtti anusAra) * devendra zukranuM Agamana :-- arihaMta paramAtmAnA janma kalyANaka kRtya chappanna dikakumArIoe saMpanna karyA pachI saudharmendra zukranuM parvata samAna nizcala vividha prakAranA maNiothI yukta evuM zakra
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 37 5 dhove che. nAmaka siMhAsana calAyamAna thAya che. tyAre avadhijJAnanA upayoga vaDe zakrendra jANe che ke, arihaMta bhagavaMtano janma thayela che. tyAre te harSita, saMtuSTa, AnaMdita ane prasanna cittavALo thAya che - yAvat - te potAnA siMhAsanethI ubho thaI, pAdapITha thakI nIce utare che. vairyAdi ratnonI banelI potAnI pAdukA utAre che. ekATika uttarAsaMga kare che. baMne hAtha vaDe aMjali karIne arihaMtanI dizAmAM sAta-ATha DagalAM bhare che. pachI DAbo ghuMTaNa UMco kare che, jamaNo ghuMTaNa jamIna para sthApe che. traNa vakhate mastaka namAvIne dharatI para mUke che. pachI thoDo UMco thaI, baMne hAthanI aMjali karI mastake ghumAvIne namolyu" rUpa zakastavano pATha bole che. e rIte arihaMtane vaMdana-namaskAra karIne pAcho siMhAsane AvIne pUrvAbhimukha bese che. pachI vicAre che ke, bhUta, bhAvi ane vartamAnakALanA devendra zukrano evo paraMparAgata AcAra che ke arihaMtano janma mahotsava kare to huM paNa arihaMta bhagavaMtano janma mahimA karuM. A pramANe vicArIne te padAtisenAnA adhikArI hariegameSI devane bolAvIne eka yojana parimaMDalavALo sughoSA ghaMTa traNa vakhata vagADIne badhAM ja deva-devIone jaladIthI zakrendra pAse hAjara thavAnI AjJA prasArita karavA kahe che. zakrendranI AjJAthI harSita, saMtuSTa thaIne te traNa vakhata sughoSA ghaMTA vagADe che. tyAre saudharmakalpanA eka sivAyanA sarve evA batrIsa lAkha vimAnAvAsomAM khaNakhaNATa karatI vAgavA lAgI. te ghaMTAravonA lAkho pratidhvaniothI Akho saudharmakalpa vyApta thaI jAya che. pachI saudharma-kalpanA aneka vaimAnika deva-devIo zakranI AjJA sAMbhaLe che - yAvat - badhAM deva-devIo zakra pAse upasthita thAya che. tyAre te devendra zakra potAnA pAlaka nAmanA Abhiyogika devane bolAvIne 1000 yojana lAMbu, 5000 yojana UMcuM, manohara, dedIpyamAna, zIdhra tvarita gativALuM divya vimAna vidurvavA kahe che. (devavimAnanA vistRta varNana ane sAmAnika Adi sarve devonI beThaka vyavasthA ityAdi jANavAnI icchAvALAe amAro Agama kathAnuyoga bhAga-1 jovo.) pAlaka deva te pramANenuM vimAna vikurve che. te vimAnamAM sthita mukhya siMhAsana para indra bese che. tenI sAthe potapotAnA sthAne goThavAyelA siMhAsano para ATha agramaDiSI, 84,000 sAmAnika vo, atyaMtara parSadAnA 12,000 devo, madhyama parSadAnA 14,000 devo, bAhya parSadAnA 16,000 devo, sAta senA, sAta senAdhipatIo, tetrIza trAyadgizaka devo, cAra lokapAlo, 84,000 AtmarakSaka devo tathA bIjA aneka deva-devIothI parivRtta thaIne nIkaLe che. te vakhate vAgatA vividha jAtinA vAjiMtro, ghaMTanAdo, devonA kolAhalathI AkhuM brahmAMDa zabdamaya banI jAya che. AkAza mArga sAMkaDo lAge che. eka lAkha yojana pramANavALI utkRSTa gatithI cAlatuM te vimAna naMdIzvaradvIpanA agni khUNAmAM ratikara parvata pAse Ave che. tyAM pahoMcI zakrendra divya devaddhi tathA divya devavimAnanuM saMkocana kare che. pachI arihaMta paramAtmAnA janmabhavana pAse jAya che. tyAM jaIne te divya vimAna dvArA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pratikramaNasUtra vivecana-1 arihaMtanA janmabhavanane traNa vakhata pradakSiNA karIne janmabhavanathI izAna khUNAmAM jamInathI cAra AMgaLa UMce te divya vimAnane ubhuM rAkhe che. divya vimAnamAMthI utarIne sarve deva-devIthI parivRtta thaIne sarvaddhi sahita, dubhighoSanA dhvani sahita arihaMta bhagavaMta ane temanI mAtA pAse Ave che temane praNAma karIne arihaMta tathA temanI mAtAne traNa pradakSiNA ApI, mastake aMjali karIne A pramANe kahe che- he ratnakukSi dhAriNI ! jagatumAM dIpikA samAna mAtA ! tamane mArA namaskAra thAo. (ityAdi sarve apolokavAsI dikakumArInI mAphaka kahevuM). he devAnupriye ! huM devono svAmI zakrendra chuM. saudharmakalpathI ApanA putra evA arihaMtano janma mahotsava karavA Avela chuM. to Apa bhayabhIta na thazo. ema kahI avasthApinI nidrAno prayoga karI arihaMta-mAtAne gADha nidrAmAM mUke che. pachI arihaMta samAna pratirUpakane vikarvIne arihaMtanI mAtA pAse te bALakane goThavI de che. tyArapachI zakrendra potAnA pAMca rUponI vikuvaNA kare che. temAMno eka zakra arihaMta bhagavaMtane be hatheLImAM grahaNa kare che, eka zakra pAchaLa chatra dhare che, be zakro baMne bAjue ubhA rahI cAmara DhoLe che, eka zakra hAthamAM vaja laIne AgaLa cAle che. anekAneka deva-devIothI parivarelo te zakrendra sarvaRddhipUrvaka ane dabhinAda sAthe utkRSTa gatithI gamana karato meru parvatanA paMDuka vananI abhiSeka zilAnA abhiSeka siMhAsana pAse jAya che. tyAM pUrva dizA tarapha mukha rAkhI siMhAsana para bese che - thAvat - paryupAsanA kare che. * izAnendranuM Agamana : arihaMta paramAtmAnA janma kALe zUlapANi, vRSabhavAhana, devendra izAna nAmanA surendra je uttara lokArdhanA adhipati che, 28 lAkha vimAnonA svAmI che (ityAdi varNana zakendra samAna jANavuM) temanuM Asana calita thAya che. te paNa zakrendranI mAphaka arihaMta paramAtmAno janma mahimA karavA meru parvata paMDuka vanamAM pahoMce che. pharka mAtra eTalo che ke izAnendrano padAti senApati laghuparAkrama che ane temAM vimAnanI ghaMTAnuM nAma mahAghoSA che - yAvat - te arihaMtanI paryApAsanA kare che. * bAkInA surendronuM Agamana : zakra ane izAna indronI jema ayyatendra sudhInA badhAM ja indro arihaMtano janma mahimA karavA Ave che. vizeSa e ke teonA sAmAnika devonI saMkhyAmAM pheraphAra che. pahelA kalpanA sAmAnika deva 84,000 hoya che. bIjAnA 80,000, trIjAnA 72,000, cothAnA 70,000, pAMcamAMnA 60,000, chaTThAnA 50,000, sAtamAMnA 40,000, AThamAMnA 30,000, nava-dazamAM kalpanA 20,000 ane agIyAra-bAramAM kalpanA 10,000 sAmAnika devo hoya che. temanA yAna-vimAnanA nirmANa kartA devo A pramANe che - (1) pAlaka, (2) puSpaka, (3) saumanasa, (4) zrIvatsa, (5) naMdAvarta, (6) kAmagama, (7) prItigama, (8) manorama, (9-10) vimala ane (11-12mAM kalpa vimAna
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako nirmANa kartA deva) sarvatobhadra hoya che. (1) saudharma, (3) sanaskumAra, (5) brahmaloka, (7) mahAzukra ane (9-10) Anata-prANata indrone tyAM sughoSA nAmaka ghaMTA hoya che. padAti senApati hariegameSI nAme deva hoya che, bahAra nIkaLavAno mArga uttaradizA hoya che. teo vimAnane ratikara parvatanA agnikhUNAmAM laI jAya che. jyAre (2) izAna, (4) mAhendra, (6) lAMtaka, (8) sahastrAra, (11-12) AraNa-arcyuta kalpanA indrone tyAM mahAghoSA nAmaka ghaMTA hoya che, padAti senApati laghuparAkrama hoya che. bahAra nIkaLavAno mArga dakSiNa dizA hoya che. teo vimAnane ratikara parvatanA izAna khUNAmAM laI jAya che. ityAdi.. yAvat teo arihaMtanI paryupAsanA karatA rahe che. * asurendra camaranuM Agamana : arihaMtanA janma kALe camarendranuM Asana paNa calAyamAna thAya che. zakrendranI mAphaka te paNa arihaMtano janma mahotsava karavA Ave che. tenI sAthe 64,000 sAmAnika devo, cAra lokapAla, saparivAra pAMca paTTarANI, traNa parSadA, sAta senA, sAta senAdhipati, 2,56,000 AtmarakSaka devo Ave che. tenA padAti senAdhipatinuM nAma druma, ghaMTAnuM nAma oghasvarA, vimAna nirmAtA Abhiyogika deva che - yAvat - meru parvate AvIne teo arihaMta paramAtmAnI pathupAsanA karatA rahe che. * bali Adi anya asurendronuM Agamana : arihaMta paramAtmAnA janma kalyANaka samaye balIndra, dharaNendra Adi sarve bhavanapati-indronuM Asana calAyamAna thAya che. te sarve indro zakrendranI mAphaka Ave che. arihaMtonI paryApAsanA karatA rahe che. sAthe AvanAra sAmAnika devo balIndra sAthe 60,000, bAkInA sarve sAthe cha-cha hajAra devo hoya che. badhAMnA AtmarakSaka devo tenAthI cAra gaNA hoya che. vANa vyaMtara ane jyotiSka devonuM Agamana : arihaMta paramAtmAnA janma kalyANaka avasare badhAM ja vyaMtara indro ane jyotiSka indronuM Asana paNa calAyamAna thAya che. A sarve indro paNa zakrendranI mAphaka Ave che. meru parvate arihaMta paramAtmAnI paryApAsanA kare che. jemAM vyaMtarendronI sAthe pratyekanA 4000 sAmAnika deva, cAra paTTarANI, 16,000 AtmarakSaka deva, ityAdi parivAra paNa Ave che. A rIte bhavanapatinA vIza indro, vyaMtaronA 32-indro, jyotiSkanA be indro ane vaimAnikanA daza indro maLI kula cosaTha indro arihaMtanA janma kalyANaka prasaMge meru parvata para pAMDuka vanamAM abhiSeka zIlAe Ave che. * indro dvArA karAto arihaMtano janmAbhiSeka :* ayyata indra dvArA arihaMtano janmAbhiSeka : sarva devendromAM mahAnuM evA devendra devarAja ayyata indra arihaMtanA janmAbhiSeka mATe Abhiyogika devone bolAvIne AjJA kare che ke, he devAnupriya ! tame ati
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 pratikramaNa sUtra vivecana-1 sArthaka, mahAmUlyavAna, mahotsavane yogya vizALa evI arihaMtanA abhiSeka mATenI zIghra taiyArI karo. tyAre indranI AjJAnusAra teo vaikriya samughAta dvArA 1008 suvarNa kaLazonI vikurvaNA kare che. e ja rIte rUpyamaya, maNimaya, suvarNarUpyamaya, suvarNamaNimaya, rUpyamaNimaya, suvarNarUpyamaNimaya, mATInA (ane caMdananA) ema pratyekanA AThe jAtinA 1008-1008 kaLazonI vikurvaNA kare che. je badhAM ja eka yojana mukhavALA kaLazo hoya che. e ja pramANe jhArI, darpaNa, thALA, pAtrI, supratiSThaka, citro, ratnakaraMDaka, kaLaza jevA jaLapAtra, puSpacaMgerI, caMgerikA, puSpa paTalo, siMhAsana, chatra, cAmara, telasamudragaka, sarasava AdinA samudragaka, paMkhA, dhUpadhANA, ityAdi sarve vastunI 1008-1008nI vikurvaNA kare che. (jenI vizeSa vigato amArA Agama kathAnuyogamAM sUryAbhadevanI kathAmAM jovI). tyArapachI sIrodaka samaDhe jaI zIroka le che. tyAMnA utpala, padma, sahastrapatrAdi kamaLo grahaNa kare che. e ja rIte puSkarodakathI mAMDIne bharata, airAvata, mAgadha Adi tIrthonA jaLa ane mATI le che. gaMgA Adi badhI ja mahAnadIo temaja laghu himavaMta Adi parvatothI jaLa, badhAM kalailA padArtho, badhI jAtanAM puSpo, sugaMdhita dravyo, mAlya Adi, badhI auSadhio, sapheda sarasava Adine grahaNa kare che. pAdrahanA jaLa ane utpala Adi kamaLo le che. e ja rIte badhAM kUTa parvato, vRtta vaitADhyo, mahAkaho, badhAM ja varSakSetro, cakravartI vijayo, vakSaskAra parvato, aMtar nadIomAMthI jaLa vagere ukta padArtho le che. tyArapachI uttarakura Adi kSetro, bhadrazAla vanamAMthI badhAM kalailA padArtho, sarasavo ityAdi temaja sarasa gozIrSa caMdana, divya puSpamALA laI, naMdanavana, saumanasa vana ane paMDuka vana AdimAMthI paNa ukta sarve padArtho grahaNa kare che. te sarve sAmagrI grahaNa karI badhAM devo eka sthAne ekaThA thaIne potAnA svAmI pAse Ave che. pachI mahArtha-mahArNa ane mahAlva evI arihaMtanA janmAbhiSekanI taiyArI kare che. tyAre te ayyatendra 10,000 sAmAnika devo, 33 trAyazciMzaka devo, cAra lokapAla, traNa parSadA, sAta senA, sAta senApatio, 40,000 AtmarakSaka devothI parivRtta thaIne svAbhAvika ane vikRrvita, uttama kamaLo para sthApita zreSTha sugaMdhI jaLathI bharelA caMdanathI carcita, kAMThAmAM paMcaraMgI sUtarathI bAMdhelA, padma ane utpalathI DhAMkelA, sukumALa hathelImAM 1008 suvarNa kaLazo - yAvat - 1008 mATInA kaLazo dvArA tathA sarasavo dvArA ane potAnI sarva Rddhi tathA vAdya dhvanIo ane kolAhalapUrvaka ghaNAM ja ThATha-mAThathI arihaMtono abhiSeka kare che. jyAre acyatendra mahAnuM zobhA sahita abhiSeka kare che tyAre bIjA indraAdi devo harSita, saMtuSTa ane AnaMdavibhora thaIne hAthomAM chatra, cAmara, dhUpadAna, puSpa, sugaMdhI dravya, vaja, zUla vagere laIne temaja aMjalipUrvaka arihaMta bhagavaMta sanmukha ubhA hatA. keTalAMka devo rAjamArga, galIo, pagadaMDIo sAphasUpha karI, abhiSeka
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 41 jaLano chaMTakAva kare che. gobara vaDe lepana kare che, dhUpa pragaTAve che. keTalAMka devo cAMdInI varSA kare che. e ja rIte suvarNa, ratna, vajamaNi, AbhUSaNa, patra, puSpa, phaLa, bIja, mALA, sugaMdhI padArtha ane sugaMdhita cUrNanI varSA kare che. keTalAMka devo tata, vitata, ghana, zuSira prakAranA vAjiMtro vagADe che. keTalAMka devo ukSita, pAdAMta, maMdAyita, rocitAvasAna prakAranA gIto gAya che. keTalAMka devo aMcita, ta, ArabhaTa, bhasola prakAranA nRtyo kare che. keTalAka devo daSTAMtika, pratikRtika, sAmAnya vinipAtika, lokamadhyAvasAnika prakAranA abhinaya kare che. keTalAMka devo batrIza prakAranA nATyavidhionuM pradarzana kare che. keTalAMka devo utpatana-nipatana, nipatanautpatana, saMkucita-prasArita, bhrAMta-saMbhrAMta ityAdi nATyavidhionuM pradarzana kare che. (ityAdi anekavidha pravRtti devo kare che. je amArA AgamakathAnuyogamAM vijayadevanI kathAmAM joI zakAze.) e rIte saparivAra acyatendra mahAnuM abhiSeka dvArA arihaMtano abhiSeka kare che. pachI be hAtha vaDe aMjali joDIne, natamastake namaskAra karIne jaya-vijaya zabdothI prabhune vadhAve che. pachI iSTa vANI vaDe jaya-jayakAra karIne kamaLa jevA sukomaLa, sugaMdhita, gaMdhakASAyika vastrathI arihaMtanuM zarIra luche che. pachI zarIrane kalpavRkSa saMdeza alaMkRta ane vibhUSita kare che. nATyaprayoga dekhADe che. pachI svaccha, snigdha, rajatamaya sarasa suMdara akSata vaDe arihaMta sanmukha ATha maMgalonuM Alekhana kare che. A maMgala A pramANe che - 1. darpaNa, 2. bhadrAsana, 3. vardhamAna, 4. kaLaza, 5. masyayugala, 6. zrIvatsa, 7. svastika, 8. naMdAvarta. tyArapachI vividha prakAranA ane paMcaraMgI puSpothI ghuMTaNa pramANa DhagalAnI racanA kare che. pachI vividha ratnonI racanA kare che. uttama sugaMdhI dhUponI sugaMdha phelAve che. tyArapachI acyatendra arihaMtathI sAta-ATha DagalAM dUra jaIne daze AMgaLI paraspara bhegI karI, mastake aMjali karI vizuddha pAThavALI ane uttama chaMdothI racita arthasamRddha ane apunarukta evI 108 stuti kare che. stuti karIne DAbo ghUMTaNa vALIne UMco kare che. jamaNo ghUMTaNa jamIna upara sthApe che, baMne hAtha joDI mastake aMjali karIne kahe che, he siddha, buddha, nIraja, zramaNa, samAdhiyukta, samatta, samayogI, zalyarahita, nirbhaya, rAgadveSa rahita, mamatvarahita, nisTaMga, niHzalya, mAnamardaka, guNaratnonA bhaMDAra, zIlasAgara, anaMta, aprameya, bhavya, dharmarAjyanA sArvabhauma cakravartI Apane mArA namaskAra thAo. * izAna Adi indro kRtu janmAbhiSeka : arihaMta bhagavaMtano abhiSeka je rIte acyatendra kare che, te ja rIte prANata Adi bAkInA indro paNa arihaMta janmAbhiSeka kare che. e rIte izAnendra parvatanA sarve vaimAnika indro arihaMtano janmAbhiSeka kare che. pachI bhavanapati, vyaMtara ane jyotiSka indro abhiSeka kare che. zakra sivAyanA pratyeka indro sva-svaparivAra sahita arihaMta janmAbhiSeka kare che. te samaye izAnendra potAnA pAMca rUpo vikurve che. eka
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 pratikramaNasUtra vivecana-1 izAnendra prabhune baMne hatheLImAM grahaNa kare che eka chatra laI ubho rahe che. be izAnendra cAmara DhoLatA baMne paDakhe ubhA rahe che ane eka izAnendra hAthamAM zULa laIne sanmukha ubho rahe che. * zaka indra dvArA arihaMta janmAbhiSeka :: tyArapachI devendra zakra Abhiyogika devone bolAve che. acyatendranI mAphaka abhiSeka sAmagrI lAvavAnI AjJA Ape che. te devo pUrve varNita badhI sAmagrI lAve che. pachI zakrendra arihaMta paramAtmAnI cAre dizAomAM cAra zveta vRSabhonI vikurvaNA kare che. A darzanIya, abhirUpa, prAsAdIya evA cAre vRSabhonA AThe sIMgaDAmAMthI jaLadhArAo nIkaLe che. A AThe jaladhArA UMce AkAzamAM uchaLI ekatrita thaIne arihaMta bhagavaMtanA mastaka para paDe che. pachI zakrendra potAnA 84,000 sAmAnika devo Adi sAthe abhiSeka kArya saMpanna karI acyatendranI mAphaka vaMdanA-namaskAra karI, parthapAsanA kare che. pachI zakrendra pAMca rUponI vikuvaNA kare che. eka zakra arihaMtane potAnA karasaMpuTamAM grahaNa kare che. eka zakra pAchaLa ubho rahI chatra dhAraNa kare che. be zakro AsapAsa ubhA rahI cAmara DhoLe che. eka zakra hAthamAM vaja laI AgaLa ubho rahe che. pachI za4 84,000 sAmAnika devo ityAdi tathA bIjA bhavanapati, jyotiSka, vaimAnika deva-devIothI gherAyelo potAnI pUrNa Rddhi sAthe tathA vAdyonA nirdoSapUrvaka potAnI utkRSTa devagatithI cAlato-cAlato arihaMta bhagavaMtanA janma nagare, janma bhavanamAM arihaMtanA mAtA hoya tyAM pahoMce che. tyArapachI arihaMtane mAtAnI pAse rAkhe che. arihaMtanI pratikRtinuM pratisaMharaNa kare che. mAtAnI avasthApinI nidrA pAchI le che. pachI eka vastrayugala ane be kuMDalane arihaMta bhagavaMtanA mastaka pAse rAkhe che. eka suMdara dAmakuMDa arihaMtanA caMdaravAmAM laTakAve che. AnaMdathI ramatA evA arihaMtane animeSa dRSTie joto joto ubho rahe che. pachI vaizramaNa devone AjJA karIne arihaMtonA bhavanamAM hiraNya, suvarNa, naMdAsaNa, bhadrAsana Adi sthApana karAve che. arihaMta prabhunA aMguThe amRta mUke che. kemake jinezvaro kadApI stanapAna karatA nathI. tyArapachI zakendra Abhiyogika devone bolAvIne arihaMta bhagavaMtanA janmanagaranA zRMgATakathI rAjamArga paryanta sarva sthAne ghoSaNA karAve che ke, he anekAneka bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka, vaimAnika deva-devIo ! je koI arihaMta ke arihaMtanI mAtAne mATe manamAM paNa azubha ciMtavaze temanA mastakanA arjaka vRkSanI maMjarInI mAphaka soso kaDA thaI jaze. pachI te anekAneka bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika devo arihaMta paramAtmAno janma mahotsava kare che. tyAMthI naMdIzvara dvIpe jaIne aSTAnikA mahotsava kare che. tyAMthI pota-potAnA sthAne pAchA phare che. -0- dIkSA kalyANaka rUpa vizeSatA :(koIpaNa arihaMta paramAtmA dIkSA levA taiyAra thAya, dIkSA levA nIkaLe ane
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 43 pratijJA grahaNa kare te sarve bAbatonuM varNana nAyAdhammakatA ane Avazyaka niryukti tathA tenI vRtti ane zUrNi tathA kalpasUtra vRttine AdhAre ghaNAM ja vistArathI amArA Agama kathAnuyogamAM bhagavaMta mallinAtha ane bhagavaMta mahAvIra svAmInI kathAmAM kareluM che. ahIM teno saMkSepa rajU karyo che.) * arihaMtono dIkSA saMkalpa ane lokAMtika devonuM Agamana : arihaMta paramAtmAne dIkSA avasaranuM eka varSa bAkI rahyuM hoya tyAre teo saMkalpa kare che ke huM eka varSa pachI dIkSA laIza. te vakhate brahmaloka nivAsI pratyeka (ATha) nave lokAMtika devonA Asana calita thAya che. avadhijJAna vaDe teo jANe che ke arihaMta paramAtmAno dIkSA grahaNa karavAno avasara AvI rahyo che tyAre 1. sArasvata, 2. Aditya, 3. vandi, 4. varuNa, 5. gaItoya, 6. tuSita, 7. avyAbAdha, 8. Agneya (bIjA mate 9-ariSTa). e badhAM lokAMtika devo vicAre che ke abhiniSkramaNa karavA icchatA arihaMta bhagavaMtane saMbodhita karavA e lokAMtika devono paraMparAgata zAzvata AcAra che. to ApaNe jaIe ane arihaMtane saMbodhita karIe. (arihaMtane dIkSAno avasara jaNAvavA vinaMtI karIe). A pramANe vicArI badhAM lokAMtika devo izAna khUNAmAM jaIne vaikriya samudyAta kare che. uttara vaikriyarUpa vipharve che. jyAM arihaMta paramAtmA hoya tyAM jAya che. teoe ghuMgharU yukta paMcaraMgI vastrAbhUSaNo dhAraNa karelA hoya che. tyAM aMtarikSamAM ubhA rahI baMne hAtha joDI dazanakha bhegA karI, mastake aMjali karI, Avarta karI, iSTa, kAMta, priya, manojJa, manohara, svarothI manAma, udAra, klayANarUpa, zivarUpa, dhanyarUpa, maMgalarUpa, parimita, madhura, zobhAyukta, hRdayaMgama, hRdayane pallavita karanArI, gaMbhIra, punarUkti doSarahita, suMdara dhvani, manohara varNa Adi yukta vANIthI abhinaMdatA, stuti karatA arihaMtane A pramANe kahe che- he bhagavan! lokanA nAtha ! bodha pAmo, dharmatIrthanuM pravartana karo, je jIvone hita, sukha ane niHzreyaskara thaze. he prabhu! Apa jaya pAmo jaya pAmo, he bhagavan! Apa bodha pAmo, he lokanAtha! sakaLa jaganA jIvone hitakara evuM dharmatIrtha prarvatAvo. ityAdi kahIne lokAMtika devo jaya-jaya zabda bole che. jo ke arihaMto svayaMbuddha ja hoya che. garbhathI traNa jJAnanA dhAraka hoya che. to paNa lokAMtika devo arihaMtono bodha karavA Ave che. teonI sAthe pratyekano pota-potAno 4000 sAmAnika devo, traNa parSadA, sAta senA, sAta senAdhipati, 16,000 AtmarakSaka devo ane bIjA paNa aneka devono parivAra hoya che. * arihaMtonA saMvatsara dAna mATenI saMpatti : arihaMtano dIkSA levAno saMkalpa jANI zakrendra potAno paraMparAgata AcAra jANI dIkSA levAne samudyata arihaMta bhagavaMtone tyAM traNaso aThAvIza karo ane eMsI lAkha suvarNa mudrA arihaMta bhagavaMtone tyAM pahoMcADavA prabaMdha kare che. indra vaizramaNa devane bolAve che. vaizramaNa deva jaMbhaka devone bolAve che ane e rIte zakrendranI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 pratikramaNa sUtra vivecana-1 AjJAnusAranI saMpatti arihaMtone tyAM pahoMce che. arihaMto roja eka karoDa ane ATha lAkha sonaiyAnuM dAna kare che. e rIte 360 divasa sudhI dAna karatA A 328 karoDa, 80 lAkha suvarNanuM dAna thAya che. * arihaMto dvArA thato saMpatti tyAga : arihaMta bhagavaMta jyAre saMvatsara dAnano AraMbha kare che, te pUrve teo hiraNya, suvarNa, dhana, rAjya, rASTra, senA, vAhana, ko, koThAgAra, nagara, aMtaHpura, dezavAsI, vipula pazudhana, kanaka, ratna, motI, zaMkha, zila, pravAla, mANeka Adi ratno, vidyamAna pradhAna dravyano e rIte sarva vastuno sAmAnyathI ane vizeSathI tyAga kare che. yAcakone suvarNAdi dhana bhAge paDatuM vaheMcI Ape che. gotrIyo tathA jJAtijanone paNa bhAge paDatuM dhana vaheMcI de che. temaja saMvatsarI dAna Ape che. 0 varSIdAna samaya ane bhojana prabaMdha : arihaMta paramAtmA sUryodayathI AraMbhIne bhojanakALa paryanta dAna ApatA hatA. A dAna zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, rAjamArga, galIo vageremAM indra pUrve ghoSaNA karAve che - "jene je joIe te laI jAo." e rIte arihaMta paramAtmA dAna Ape che. je sarve indranA hukamathI devo puru kare che. te vakhate deva ane mAnava samudAya upasthita hoya che. A saMvatsara dAna levA ghaNAM sanAtha, anAtha, pathika, kAroTika, kApeTika Adi AvatA hoya che. arihaMta paramAtmAnA saMvatsara dAna avasare tyAMnA rAjA ke koI adhikRta vyakti dAna levA AvanArA Adi mATe nagaramAM vividha sthAne, aneka jagyAe moTI bhojanazALA cAlu karAve che tyAM aneka sevakajano bhaktipUrvaka vipula pramANamAM azana, pAna, khAdima, svAdima Adi vaDe te sanAtha, anAtha, pAsatthA, gRhastha Adine tyAM besADI, vizrAma karAvI, sukhAsana ApI bhojana karAve che. loko paNa paraspara kahetA hoya che ke ahIM icchApUrvakanuM sarvakAmita vipula azanAdi bhojana prApta thAya che. * arihaMtanA varSIdAnanA atizayo :- dIpavijayajI kRt gaNadhara-yugapradhAna devavaMdanamAMnA thoyanA joDA pramANe, arihaMta paramAtmA jyAre saMvatsaradAna Ape che, tyAre temanA atizaya arthAt vizeSa guNane kAraNe varSIdAnanA cha atizayo kahelA che - (1) arihaMta paramAtmA eka varSa sudhI jyAre varSIdAna Ape che tyAre avasarajJa evo zakrendra roja tyAM upasthita rahI prabhunA baMne hAtha para bese che arthAt zakti saMcArita kare che, jethI arihaMta paramAtmA dAna detA zrama na pAme. (2) izAnendra chaDIdAra thaIne cAle che. letA-letA evA devone te niyaMtrita kare che. (roke che). (3) bhavanapatinA camarendra ane balIndra paNa tyAM hAjara hoya che. jemAM amarendra arihaMtanI muThImAM AvatA dAnanuM niyamana kare che. jethI jo koI yAcakane tenA bhAgyathI vadhAre dAna maLI jAya tema hoya to ochuM karI de che. jyAre balIndra
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 45 adhika bhAgyavALAne jo ochuM prApta thAya tema hoya to te arihaMtanI muThImAM vadhu dAna karAvI yAcakanA bhAgya pramANe karI de che. (4) bhavanapatinA bAkInA aDhAra indro - jyAre arihaMta paramAtmA dAna ApatA hoya tyAre temanA samagra kSetramAM (bharata ke airAvata ke mahAvidehanI te-te vijayamAM) rahelA jemane-jemane varSIdAna levAnI icchA thAya te-te mAnava samudAyane varSIdAnanA sthaLe lAvIne mUke che. (5) vyaMtaronA batrIza indro - A rIte bhavanapatindro dvArA dAna mATe laI Avela manuSyone temanA-temanA sthAne pAchA pahoMcADe che. (6) jyotiSka indronuM kArya che A prasaMganI vidyAdharone jANa karavI. ukta atizayo phakta arihaMta paramAtmAnA varSIdAna vakhate ja hoya che. anya koInA dIkSA avasare nahIM te arihaMta bhagavaMtanI vizeSatA jANavI. * niSkramaNa abhiSeka prasaMge deva Agamana : (A varNane jaMbUtIpa prajJapti, nAyAdhammakahA, kalpasUtra, Avazyaka niryukti - tenI haribhadrIya vRtti tathA kathA graMthomAM jovA maLe che. paNa Avazyaka cUrNi-bhAga1, pRSTha 251 thI 255 ghaNAM ja vistArathI che teno saMkSepa rajU karela che...) te kALe te samaye devendra cakra divya vimAnamAM Ave che. arihaMtane traNa pradakSiNA Ape che. arihaMta paramAtmAthI izAna khUNAmAM jamInathI cAra AMgaLa UMcu te divya vimAna roke che. tenI sAthe ATha agramaDiSI, naTTa ane gaMdharva be senA hoya che. te divya vimAnanA pUrva bhAganA trisopAnakathI utare che. 84,000 sAmAnika devo uttara bhAganA trisopAnakathI utare che. bAkInA deva-devI dakSiNa bhAganA TisopAnakathI utare che. pachI zakrendra sarva Rddhi sahita, vAjiMtronA nAdapUrvaka arihaMta paramAtmA pAse Ave che. temane traNa pradakSiNA daIne vaMdana-namaskAra kare che. paryApAsanA kare che. e ja rIte sUrya, caMdra paryantanA cosaThe indro tyAM Ave che. te kALe ghaNAM asurakumAra devo paNa arihaMta paramAtmA samakSa pragaTa thAya che. (Avazyaka cUrNimAM temanuM vistRta varNana che.) pachI ghaNAM vyaMtara devo - pizAca, bhUta Adi soLe prakAranA vyaMtara devo tyAM upasthita thAya che, guru, zukra, zanaizcara Adi aneka jyotiSka devo tyAM Ave che. saudharma Adi kalpanA anekAneka vaimAnika devo paNa tyAM Ave che. vizALa apsarA samudAya paNa Ave che. (A sarve deva-devInuM varNa, vastra, AbhuSaNa, cinha AdinuM vistRta varNana amArA Agama kathAnuyoga bhAga1mAM bhagavaMta mahAvIranI kathAthI jANavuM) * arihaMtano niSkramaNa abhiSeka ane alaMkRt karavA : (niSkramaNa abhiSekanuM varNana janma abhiSeka jevuM ja hoya che. kiMcit taphAvata ja hovAthI teno ahIM sAmAnya nirdeza mAtra karela che) devendra zukra tyAre ekAMtamAM jaIne vaikriya samudUghAta kare che. maNi, kanaka, ratnothI banela eka zubha, manohara ane kAMtimAnuM evA mahAn devachaMdakanI vikRrvaNA kare
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 pratikramaNa sUtra vivecana-1 che. te devachaMdakanI vaccovacca pAdapITha sahita evA ane vividha maNiratnothI banAvelA zubha-manohara ane kAMtimAnuM mahAt siMhAsananI vikurvaNA kare che. pachI arihaMta paramAtmA pAse AvIne temane traNa pradakSiNA karI vaMdana-namaskAra kare che. pachI arihaMta, paramAtmAne laIne devachaMdaka pAse Ave che. bhagavaMtane siMhAsana para pUrva dizAbhimukha besADe che. te vakhate (janma abhiSekamAM varNavyA mujaba) acyatendra Adi cosaTha indro ke jeoe pota-potAnA Abhiyogika devo dvArA je suvarNAdi ATha-ATha jAtinA 1008-1008 kaLazo taiyAra karAvelA hoya che. te sarve kaLazone arihaMta paramAtmAnA pitA ke vaDIla gotrIyo dvArA taiyAra karAvAyela svAbhAvika kaLazomAM vaikriya zakti vaDe saMkramAvI de che. pachI arihaMta paramAtmAno (janma abhiSekamAM varNavyA mujaba) abhiSeka kare che. temaja gaMdhakASAyI vastra vaDe zarIrane luMche che. tyArapachI eka lAkha suvarNamudrA karatAM paNa adhika mUlyavALA evA bahu mUlyavAnuM atyaMta zItaLa gozIrSa raktacaMdanano lepa kare che. pachI dhImA zvAsocchavAsathI paNa kaMpita thAya tevuM prasiddha nagaramAM nirmANa pAmeluM pratiSThita puruSo dvArA prazasita, azva samAna lAlajhAMya pragaTa karatuM, viziSTa kArIgaro dvArA suvarNajaDita cheDAvALuM haMsa samAna zveta evA vastrayugalane paherAve che. kalpavRkSanA puSponI manohara mALA paherAve che. hAra, ardhavAra, ekAvalI hAra, laTakatI mALa, jhumakhAM, kaMdoro, mugaTa, ratnamALA paherAve che. graMthima, veSTima, purima ane saMghAtima evI cAra prakAranI mALA paherAve che. bAjubaMdha, kaDAM, kuMDala Adi paherAvI kalpavRkSa saMdeza alaMkta kare che. * zibikA nirmANa : acyatendranI AjJAnusAra zakrendra mahAna vaikriya samudyAta dvArA eka virATa evI sahasravAhinI zibikA nirmANa karAve che. je vRSabha, azva Adi aneka prakAranA citro vaDe citrita hoya che. sahasrarazmi sUryaprabhA samAna tejavALI, ramaNIya ane dedIpyamAna hoya che. temAM motInI mALAo ane toraNo jhulatA hoya che. hAraardhaDAra Adi AbhuSaNothI sajAvAyelI hoya che. ati darzanIya hoya che. te zibikA ati zubha, suMdara, manohara, maNio, ghaMTaDIo, patAkAthI maMDita zikharavALI, AkarSaka hoya che. temaja sarva RtumAM sukhadAyI, uttama ane zubha kAMtivALI hoya che. te jalaja ane sthalaja puSpothI yukta tathA arihaMtane mATe deva nirmita zreSTha ratno dvArA carcita ane pAdapITha yukta mahAmUlyavAnuM siMhAsana vALI hoya che. je zibikA arihaMta paramAtmAnA kuTuMbIjano dvArA nirmita svAbhAvika zibikAmAM samAI jAya che. * arihaMtanuM dIkSArthe gamana :- (ahIM A varNanano saMkSepa che vistArathI jANavA amAru "Agama kathAnuyoga" jovuM) te vakhate kezAlaMkAra, mAlyAlaMkAra, AbharaNAlaMkAra ane vastrAlaMkAra vaDe yukta arihaMta zibikA pAse AvIne, zibikAne pradakSiNA daIne, zibikAmAM sthita siMhAsanamAM bese che. teo prazasta adhyavasAya, vizuddha vezyAthI yukta hoya che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako prAyaH upavAsa ke chaTha ke aThama evA koI tapathI yukta hoya che. janma, jarA, maraNanA bhAvothI vimukta hoya che. zibikAmAM sAthe kulamahattarA, dhAvamAtA, chatradhArI taruNI, cAmara dhArI be taruNI, kaLazadhArI ane paMkhAne laIne ubhelI taruNI Adi sAthe hoya che. zakrendra ane izAnendra baMne bAjue maNiratnAdi yukta daMDavALA cAmara laIne ubhA rahe che. 0 sAmAnyathI zibikAnuM vaDana - jyAre jinezvaro dIkSA grahaNa karavA mATe nIkaLe tyAre pahelAM manuSyo A zibikA upADe che. pachI asurendra, surendro ane nAgendro A zibikA laIne cAle che. te A pramANe - pUrva tarapha vaimAnika deva, dakSiNa bAjue nAgakumAra deva, pazcima bAjue asurakumAra deva ane uttara taraphathI garUDakumAra devo vahana kare che. 0 vizeSathI zibikA vahanano ullekha karatA zAstrakAra jaNAve che ke - sarva prathama nagarajano zibikAne upADe che. pachI zakrendra zibikAnI dakSiNa taraphanI uparanI bAhAne upADe che, izAnendra uttara taraphanI upalI bAhAne upADe che, camarendra dakSiNa taraphanI nIcalI bAhAne upADe che ane balIndra uttara taraphanI nIcenI bAhAne upADe che. bAkI rahelA bhavanapati Adi devo tyArapachI kramAnusAra zibikAne upADe che. tyAre zakrendra ane izAnendra bhagavaMtanI baMne bAju cAmara DhoLe che. A rIte arihaMto dIkSArthe gamana kare che tyAre devonA samUhathI AkAza zobhavA lAge che, aneka prakAranA vAjiMtro satata vAgatA hoya che. devagaNa paNa nRtyo ane nATyo karato hoya che. zibikA pAchaLa devasamUha puSpa vikherato, daMbhI nAda karato, arihaMtanI stavanA karato, zabdothI sarva dizAne vyApta karato cAle che. arihaMtanI AgaLa svastika Adi ATha maMgaLa cAle che, pachI pUrNa kaLaza, bhaMgAra, cAmara, patAkA, chatra, siMhAsana, dhajA ityAdi cAle che. tenI pAchaLa uttama evA 108-108 ghoDA, hAthI, ratha, vIrapuruSa, caturaMgiNI senA, mahendra dhvaja cAle che, pachI ghaNAM ja kha, bhAlA, bAjoTha dhArako cAle che, pachI hAsya, kva, kheDu, cAru karanArA cAle che. pachI kaMdarSika, kaukucika, gAnAra, vagADanAra, nAcanArA cAle che. pachI vividha nagarajana Adi arihaMtanI AgaLa-pAchaLa, AjubAju cAle che. pachI ghaNAM deva-devI cAle che. pachI uttama hastiratna para savAra thaIne caturaMgiNI senA, bhATa, cAraNa Adi sahita tyAMno rAjA cAle che. te vakhate kuLanA vaDIlo, mahattarA Adi svajano iSTa, manohara Adi vANIthI arihaMtane zubha kAmanAo pAThave che ke, he samRddhimAnuM ! Apano jaya thAo, vijaya thAo, niraticAra ArAdhanA vaDe tame nahIM jItelAne jIto, jItIne zramaNadharmanuM pAlana karo. siddhi madhye vaso rAgadveSarUpI mallono nAza karo, ATha karmorUpI zatruonuM mardana karo. apramattapaNe traNa lokamAM ArAdhanA patAkA pharakAvo. ityAdi-ityAdi aneka AzIrvacano bole che. hajAro netrapaMktithI jovAtA, hajAro mukhothI stuti karAtA, hajAro hRdayothI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 pratikramaNa sUtra vivecana-1 abhinaMdita karAtA, hajAro manoratho vaDe ciMtavAtA, arihaMta gamana karatA hoya che. te vakhate teo hajAro AMgaLIo vaDe dekhADAtA, hajAro nara-nArIono praNAmane svIkAratA, hajAro gharonI paMktionuM ullaMghana karAtA temaja vividha vAdyonA madhura zabdo, loko dvArA karAtI jaya-jaya udghoSaNA ane komaLa zabdo vaDe pratibodhita karAtA hoya che. e rIte arihaMta sarva Rddhi, kAMti, sainya, Adara, saMpatti, zobhA vaDe, samasta parijana, svajana, nagarajananA meLApathI, saghaLA aMtaHpurathI, sarva jAtinA puSpo vastra, sugaMdha, mALA ane alaMkAronI zobhA, mahA-ghuti, yuti, sainya, vAhana, parivAra Adi vizALa samudAya sAthe nIkaLe che. vAjiMtronA gaMbhIra nAda thatA hoya che. tema karatA teo udyAnamAM azoka vRkSa pAse Ave che. koI paNa arihaMta jinaliMga ja nIkaLe che. anya liMga, kuliMga ke gRhIliMga nIkaLatA nathI. azoka vRkSa pAse pahoMcI teo zibikAne rokAve che, dhIme dhIme nIce utare che. utarIne siMhAsana para pUrvAbhimukha bese che. * arihaMta dvArA pravrajyA grahaNa : arihaMta paramAtmA potAnI ja meLe vIMTI, vIravalaya, hAra, bAjubaMdha, kuMDala, mugaTa Adi sarva AbhuSaNa, alaMkAra utAre che. tyAre vaizramaNa deva athavA arihaMta mAtA athavA kulamahattarA strI khUba ja bhaktipUrvaka ane jhukIne haMsalakSaNa zveta vastramAM te AbhuSaNa ane alaMkArone grahaNa kare che. te vakhate kula mahattarA strI arihaMtane A pramANe kahe che - tame uttama vaMzamAM jakhyA, uttama gotramAM janmyA, uditodita ane vikhyAta kIrti kuLanA pitAnA putra rUpe jakhyA, uttama jAtivaMta mAtAnI kukSimAM utpanna thayA, sukumAla garbhamAM AvyA, yogya vaye abhinivRtta thayA, apratirUpa lAvaNya ane yauvanavALA thayA, adhikazobhAvALA, prekSaNIya, prItivALA, prazasta, mativijJAnavALA thayA. devendra narendromAM tamArI kIrti vistarI. tethI he putra ! tame A saMyama mArgamAM sAvadhAna thaIne cAlajo, pUrva RSie AcarelA mArganuM AlaMbana karajo, talavAranI dhAra samAna mahAvratonuM pAlana karajo, puruSArtha ane parAkrama karajo, zramaNa dharmamAM apramatta rahejo. ityAdi AzIrvacanarUpa prArthanA kare che. tyArapachI arihaMta paramAtmA eka muThi vaDe dADhI-mUchano ane cAra muThi vaDe mastaka vALano e rIte jamaNe hAthe jamaNI bAjunA ane DAbe hAthe DAbI bAjunA kezono potAnI meLe ja paMcamuSTika loca kare che. tyAre zakrendra arihaMtanA aMjana ane megha samAna kALA, ghaTTa ane camakatA kezane arihaMta sanmukha ghuMTaNa TekavI, caraNamAM jhukI talaNa grahaNa kare che pachI he bhagavaMta ! "ApanI AjJA ho" ema kahIne te vALa kSIrodadhi samudramAM padharAve che. paMcamuSTika loca karyA bAda arihaMta "namotthaNe siddhANaM' ema kahIne siddha
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 49 bhagavaMtone namaskAra kare che. have mAre sarva pApakarma akaraNIya che" e pramANe abhigraha grahaNa kare che. pachI sAmAyika cAritra grahaNa kare che. te samaye zaka devomanuSyono kolAhala tathA vAjiMtra AdinA dhvanine baMdha karAve che. tyAM upasthita samaga deva samUha ane manuSyagaNa bhIMta para citarelA citranI jema sthita thaI jAya che te vakhate arihaMta 'ma sAmAM raO sAvaa gomAM parivAmi' pAThanuM uccAraNa kare che. temAM aMte zabda bolatA nathI. kemake te pramANe arihaMtano zAzvata AcAra che te rIte arihaMta sarvavirati cAritravaMta thAya che. * arihaMtane mana:paryava jJAnanI utpati : arihaMta paramAtmA jyAre sAmAyika cAritra aMgIkAra kare che te samaye ja arthAt kSAyopathamika sAmAyika cAritra grahaNa karatAM ja arihaMta paramAtmAne gRhastha dharma pachInuM (sAdhudharmamAM utpanna thanAruM) mana:paryava nAmaka jJAna utpanna thAya che. jenA dvArA arihaMta aDhI kIpa ane madhyanA be samudramAM sthita saMjJI paMcendriya paryApta vyakta manavALA jIvonA manogata bhAvone jANe che. arihaMto garbhathI gRhavAsa paryanta mati, kRta, avadhi e traNa jJAnathI yukta hoya ja che. jyAre sarva virati cAritra aMgIkAra kare tyAre cAra jJAnanA svAmI bane che ane kevaLajJAnanI prApti na thAya tyAM sudhI teo caturgAnI rahe che. arihaMta paramAtmAnI dIkSA kalyANakanI ukta vizeSatA anya koI sAmAnya kevalI ke dIkSA grahaNa karanAra bIjA koI jIvomAM jovA maLatI nathI. -0- nANa kalyANaka rUpa vizeSatA : arihaMta paramAtmAnA cotrIzamAMnA trIza atizayo, vANInA guNa ityAdi je kaMI vizeSatA pUrve joI te sarva vizeSatA kevaLajJAna prApti bAda jovA maLe che. kemake mohanIya, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya e cAra chAghasthika karmono sarvathA kSaya thatA ja ghaNAM guNo, vizeSatA ke doSa rahitatA udbhave che. * bhUmikA :- arihaMta paramAtmA je divase dIkSA grahaNa kare, te divasathI ja (tyArathI ja) zarIranI zuzruSA choDI de che, kAyAne vosirAve de che. dehanA mamatvabhAvano tyAga kare che, zarIra prati bilakula dhyAna ApatA nathI. deva, manuSya ke tiryaMca dvArA je koI anukULa ke pratikuLa upasargo utpanna thAya che, te sarve upasargone nirbhayapaNe ane samyak prakAre sahana kare che. krodharahitapaNe khame che, dInatArahitapaNe ane kAyAnI nizcalatApUrvaka sahana kare che kaluSita manavALA thayA sivAya, duHkharahitapaNe, akSubdha bhAvathI mana, vacana, kAyAne saMyamita rAkhIne, zAMtipUrvaka sahana kare che tyArapachI ane kevalajJAna prApti pUrve bhagavaMtanuM aNagAra svarUpa AvA prakAranuM hoya che- * arihaMtanuM aNagAra svarUpa : ukta prakAre upasargo sahana karyA pachI arihaMta aNagAra thAya che. te A rIte - IrSA samiti, bhASA samiti, eSaNA samiti, AdAnabhaMDamatta nikSepaNA samiti, pAriSThApanikA samiti, manaHsamiti, vacana samiti, kAya samiti e ATha [1] 4 ]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 pratikramaNasUtra vivecana-1 samitithI samita, manogati, vacana gupti, kAyamurti vaDe gupta; gupta indriya, gupta brahmacArI thAya che. krodha, mAna, mAyA, lobhathI rahita hoya che. zAMta, prazAMta, upazAMta hoya che. sarva saMtApa, Azrava, mamatva, dravyAdithI rahita hoya che. - kAMsAnuM pAtra jema jaLathI levAtuM nathI. tema arihaMta paramAtmA sneha Adi jaLathI nirlepa hoya che, zaMkha para jema koI raMganI asara thatI nathI tema arihaMta rAgadveSAdithI na raMgAtA niraMjana hoya che. teo jIva mAphaka apratihata gativALA, AkAza mAphaka AlaMbana rahita, vAyu peThe apratibaddha vihArI, zaradaRtunA jaLa jevA nirmaLa hRdayI, kamaLapatra mAphaka nirUpalepa, kAcabA jevA guNendriya, geMDAne jema eka ja zIMgaDu hoya che tema rAgadveSa rahita ekAkI, pakSI jevA apratibaddha, bhAraMvapakSI jevA apramatta, karma zatrune haNavAmAM hAthI jevA zUravIra, mahAvratarUpI bhAra sahana karavAmAM vRSabha samAna, siMha mAphaka parAbhava na pAmanArA, merUparvata jevA nizcala, sAgara jevA gaMbhIra, caMdra jevA saumya, sUrya jevA dedIpyamAna, suvarNa jevA dIsakAMtivALA, pRthvI peThe sarva sparzane samabhAve sahenArA, agni mAphaka jJAna ane parUpa teja vaDe dIpatA evA arihaMta hoya che. * arihaMtano pratibaMdha abhAva :- arihaMto dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI pratibaMdha-Asakti rahita hoya che. - dravyathI - sacitta, acitta ke mizra e traNamAMthI koI paNa prakAre A dravyo mArA che evo AzayarUpa pratibaMdha arihaMtane hoto nathI. jethI A mAro bhAI, bahena, mAtA, pitA, svajana, saMbaMdhI ke paricita che, A mAruM sonuM, rUpu ke pazudhana Adi che, A mArA upakaraNa che, tevo koI bhAva temane hoto nathI. - kSetrathI - gAma, nagara, araNya, khetara, khaLA, ghara, AMgaNu ke AkAzamAM temane koI mamatva hotuM nathI. tethI mAruM gAma, mAruM ghara, mAruM sthAna evo saMsArano baMdha karanAra AzayarUpa koI bhAva arihaMtane hoto nathI. - kALathI - samaya, AvalikA, zvAsocchavAsa, stoka, lava, muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa, ayana, saMvatsara ityAdi koIpaNa samaya mATe arihaMtane anukULa ke pratikULapaNAno koI bhAva hoto nathI. - bhAvathI - krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, zoka, rati-arati, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraMparivAda, mithyAtva, mAyAmRSAvAda ityAdi koIpaNa bhAvamAM arihaMtone koI prakAre pratibaMdha hoto nathI. * arihaMtanI vihAra caryA ane saMyama vRtti : arihaMta paramAtmA hAsya, zoka, rati, arati, bhaya, trAsa AdithI mukta thaIne, mamatva ane ahaMkAra rahitapaNe, nirlobhI thaIne, parigraha rahitapaNe vicare che. devatAdatta vastra keTaloka kALa temanA khabhe hoya che, pachI vastrarahitapaNe vicaratA hoya che. temanuM abhivAdana karanArane AzIrvacana kahetA nathI ke kaSTa pahoMcADanArane zrApa ApatA nathI. pRthvIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, bIja tathA vividha vanaspati
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako ane trasakAya e badhAne sArI rIte jANIne jayaNApUrvaka vicare che. arihaMta paramAtmA kuhADA ke caMdanamAM samAna vRttivALA hoya che. jethI kuhADAnI jema apakAraka ane caMdananA lepananI jema upakAraka para arihaMta veSa ke rAga karatA nathI paNa samAna adhyavasAyavALA rahe che. tRNa hoya ke maNi, patthara hoya ke suvarNa arihaMta paramAtmA samAna vRttivALA hoya che. sukha ke duHkhane samAna bhAve sahenArA hoya che. Aloka ke paralokamAM bhagavaMtane Asakti hotI nathI. jIvana ane maraNanI AkAMkSAthI rahita hoya che. karmarUpI zatruono nAza karavAne udyata rahe che. arihaMta bhagavaMta kevaLajJAna prApti paryata ulUTUka Adi Asane besIne dhyAna kare che. UMca-nIce ke AsapAsa lokamAM sthita dravya-paryAyane dhyAnano viSaya banAve che. asaMbaddha vAtothI dUra rahIne AtmasamAdhimAM kendrita rahe che. kyAreya pramAda karatA nathI. * arihaMtane kevaLajJAnanI prApti : uparokta prakAre aNagAra bhAva dhAraNa karelA, pratibaMdharahita rahelA ane saMyamavRttinuM anupAlana karI vicaratA arihaMta paramAtmAne parISaha-upasarga sahana karatA temaja asAdhAraNa guNo vaDe AtmAne bhAvita karatA - anuttara evA jJAna, darzana, cAritra, vasati, vihAra, vIrya-parAkrama, Arjava, mArdava, lAghava (dravyathI alpa upadhipaNuM ane bhAvathI traNa gAravarahitapaNuM), zAMti, mukti (lobha rahitatA), guNi, tuSTi, satya-saMyama, tapane sArI rIte AcaravApaNuM ityAdi vaDe nirvANa mArganI sAdhanA karatA karatA, AtmadhyAnamAM lIna banelA hoya che tyAre anaMtavastunA viSayavALuM anuttara, anupama, AvaraNarahita, akhaMDa, pratipUrNa evA kevaLajJAna ane kevaLa darzana utpanna thAya che. chAghasthika karmono kSaya thatA arihaMto jina, kevalI, sarvajJa ane sarvadarzI tathA aSTa prAtihArya pUjAne yogya bane che, teo naraka, tiryagu, manuSya ane devalokanA samasta padArthone jovA ane jANavA lAge che. jemake - koInI paNa Agati, gati, sthiti, cyavana, utpatti, bhojana, kriyA, sevana, pragaTakarma, guptakarma, sarvakALanA mana, vacana, kAyAnI pravRtti ityAdi. jIvanA sarva bhAvo, ajIvanA sarva paryAyone arihaMta jue che ane jANe che. * samavasaraNa - tIrtha sthApanA : sAmAnya varNana - jyAre arihaMtane kevaLajJAna utpanna thAya che, tyAre chAghasthika karma catuSTayano sarvathA kSaya thavAthI anaMta jJAna, anaMta darzanAdi utpanna thAya che, sarva lokamAM ujAsa thAya che, nArakInA jIvo paNa kSaNavArane mATe zAtA anubhave che. indronA siMhAsana calita thAya che, avadhijJAna vaDe arihaMta paramAtmAne kevaLajJAna thayAnuM jANI, cAre nikAyanA devothI parivarelA temanA sarve indro Ave che. sarva RddhipUrvaka AvelA indrAdi devo prabhuno jJAna mahimA kare che. zakra paNa potAnA zAzvata AcAra mujaba arihaMtanA avasthita keza, roma, dADhI, mUcha, nakha AdinuM saMmArjana kare
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 pratikramaNasUtra vivecana-1 che. tyArapachI samavasaraNanI racanA kare che. | vizeSa varNana - (A varNana uvavAI sUtra-2ra thI ra6mAM ghaNAM ja vistArathI ane Avazyaka cUrNi bhA.1-pRSTha 252 thI 255 upara saMkSepathI rajU karAyela che. amArA Agama kathAnuyogamAM bhagavaMta mahAvIranI kathAmAM te joI zakAze. ahIM to mAtra paricayAtmaka svarUpe ja te varNana nodhela che.) - deva Agamana : - bhavanavAsI devonuM Agamana :- te kALe te samaye arihaMta paramAtmA pAse aneka asurakumAra devo Ave che. temano varNa kALo, khIlelA netra, nirmaLa bhramara, garUDa jevuM nAka, hoTha lAla, daMta paMkti zveta, taLIyA-tALavuM ane jIbha lAla, vALa kALA ane mulAyama hoya che. temanA DAbA kAnamAM kuMDala, zarIra ArTa caMdanathI lipta, vastra lAla, kizorAvasthA, AbharaNa yukta bhuja, mugaTomAM cUDAmaNi cinha, hAra, vIMTI, kaMkaNa AdithI zobhita hoya che. arihaMta pAse AvI traNa pradakSiNA karI, vaMdana-namaskAra karI, potapotAnA nAma ane gotranuM uccAraNa karI, arihaMta sanmukha hAtha joDI paryApAsanA kare che. te vakhata arihaMta paramAtmA pAse asurakumAra sivAyanA bIjA paNa bhavanavAsI devo - jevA ke - nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutakumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, vAyukumAra ane svanitakumAra e nave bhavanavAsI devo Ave che. temanA mugaTomAM anukrame nAganI phaNA, garUDa, vaja, pUrNa kaLaza, siMha, ghoDo, hAthI, magara ane vartamAnakanuM cinha hoya che. teonuM bAkInuM varNana asurakumAra pramANe jANavuM. - vyaMtara devonuM Agamana : te kALe te samaye arihaMta paramAtmA pAse pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMguruSa, mahoraga ane gaMdharva- tathA - aNapatrika, paNapatrika, RSivAdika, bhUtavAdika, kaMdita, mahAjaMdita, kUSmAMDa ane pataga e soLa vyaMtara jAtinA devo Ave che. A devo caMpaLa cittavALA, krIDA ane parihAsapriya hoya che. teo vaikriya labdhithI potAnI icchAnusAra viracita mALA ane AbhuSaNothI sajja hoya che. kAmarUpadhArI hoya che. vibhinnaraMgI vicitra vastro pahere che. kalaha ane krIDApriya evA teo vAcALa hoya che. citra-vicitra cihnonA dhAraka hoya che. teo paNa arihaMtane yathAvidhi vaMdana-namaskAra karIne arihaMta paramAtmAnI paryupAsanA kare che. - jyotiSka devonuM Agamana : te kALe te samaye arihaMta samIpe guru, zukra, zanaizcara, rAhu, ketu, budha, maMgaLa, sUrya, caMdra nAmaka jyotiSka devo Ave che. temano varNa tapelA sonA jevo hoya che. te sivAyanA jyoti cakramAM bhramaNa karanArA sarve graho, nakSatro, devagaNa, tArAdeva evA sarve sthira ane gatizIla baMne prakAranA jyotiSka devo Ave che. pratyekanA mugaTa para svanAmathI aMkita vizeSa cinho hoya che. teo paNa pUrvavat arihaMtanI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 3 navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako upAsanA karavA lAge che. - vaimAnika devonuM Agamana : te kALe te samaye arihaMta samIpe saudharma, izAna, sanaskumAra, mAhendra, brahma, lAMtaka, mahAzuka, sahastrAra, Anata, prANata, AraNa ane azruta kalpanA vaimAnika devo Ave che temanA indro, sAmAnika devo, trAyazciMzaka devo, lokapAlo, parSadA sahita paTTarANIo, senA, AtmarakSaka devo Adi parivArathI gherAyelA hoya che. potAnI saMpUrNa zrI, kAMti, vaibhavathI bhUSita hoya che. teo kramazaH pAlaka, puSpaka, saumanasa, zrIvatsa, naMdyAvarta, kAmagama, prItigama, manogama, vimala tathA sarvatobhadra nAmaka potapotAnA vimAnomAM Ave che. teoe anukrame mRga, mahiSa, varAha, chagala, dara, ghoDo, hAthI, bhujaga, khaga tathA vRSabhanA cinhothI aMkita mugaTa dhAraNa karelA hoya che. teoe vividha vastro ane alaMkAro dhAraNa karelA hoya che. parama RddhizALI ane yutimAna hoya che. teonA vimAno paNa madhyAhnanA sUryanA kiraNothI paNa adhika prabhAvALA hoya che. vividha vAdyonA dhvanithI dizAo guMjatI hoya che. te sarve pUrvavat arihaMtane namaskAra karI, paryApAsanA kare che. e ja pramANe lokAMta vimAnavAsI devo paNa Ave che. temanA kAnamAM dedIpyamAna kuMDalo hoya che. teo svanAmAdi spaSTa cinhothI aMkita mugaTone dhAraNa kare che. vizALa sainya sAthe ddhipUrvaka AvI arihaMtanI paryApAsanA kare che. - apsarAgaNanuM Agamana : te kALe te samaye arihaMta samIpe apsarA samUha Ave che. zarIranI uttama kAMtivALI, yauvanA, anupama rUpa lAvaNya yukta, sarvAga suMdara, iSTa vastrAbhUSaNothI sajja hoya che. teo uttama puSpamALA dhAraNa karelI, sugaMdhI padArthothI yukta, zreSTha dhUpathI dhUpita hoya che. teoe aMjalimAM divya suma, sugaMdhita mALA Adi rAkhela hoya che. teo sauMdarya darzanA, dIptImaya, zRMgAranA ghara jevI hoya che. temanI gati, hAsya, bhASA, hAvabhAva, vAtacIta Adi sarve naipuNya ane lAlityayukta hoya che. sarvAga suMdara, vilAsa AdithI yukta, mRdu sparzavALI, kamanIya ane priyadarzanA hoya che. Avo apsarA samUha AvI arihaMtanI paryapAsanA kare che. * samavasaraNa vaktavyatA : (ahIM A vaktavyatA Avazyaka niryukti gAthA 543 Adi mujaba jaNAvI che. te viSe Avazyaka bhAga, cUrNi, vRttimAM paNa varNano che. bRhatukalpa bhASya, samavasaraNa stava, lokaprakAza, triSaSThI zalAkApuruSa caritra, paDAvazyaka bAlAvabodha gujarAtI racanAkAronA thoyanA joDA, stavana Adi aneka sthAne samavasaraNa racanA vize ullekho che. temAM kiMcit matabhedo paNa che.) samavasaraNa vidhi vizeSa :- (koIpaNa arihaMtanA sarva prathama samavasaraNa mATeno A vidhi che. pachI-pachInA samavasaraNa mATe A ja devo Ave ane
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pratikramaNa sUtra vivecana-1 A krame racanA kare tevo niyama nathI. mahartika koIpaNa deva paNa A pramANe racanA karI de che.) 1. sarva prathama (vAyakumAra) devo AvIne eka yojana pramANa pRthvInuM saMmArjana kare che. jethI tyAM rahelA dhULa-kAMkarA Adi sApha thaI jAya. 2. pachI (meghakumAra) devo AvIne sugaMdhI jaLanI vRSTi karIne te pRthvInuM siMcana kare che. jethI raja vagere zAMta thAya 3. pachI vyaMtara devo caMdrakAMtAdi maNio, suvarNa ane indranIla Adi ratno vaDe AzcaryakArI evA UMcA bhUmitaLane banAve che. 4. pachI te yojana pramANa bhUmibhAgane badhI dizAothI sugaMdhita kare che. 5. pachI te bhUmitaLa upara adhomukha DIMTAvALA, sugaMdhI jaLaja ane sthaLa divya puSpo lAvIne cotarapha paMcaraMgI puSponI vRSTi kare che. 6. pachI cAre dizAomAM maNi, kanaka, ratnanA banAvelA toraNo bAMdhe che. temAM chatrayukta zAlabhaMjikA hoya che. dhajA ane svastikAdi racanA vaDe te toraNa manohara lAge che. A sarva kAryo vyaMtara devo kare che. 7. pachI AzcaryakArI ratno ane maNi-kaMcananA kAMgarAvALA suMdara evA traNa prAkArone devagaNa vipharve che. te A pramANe- 8. atyaMtara evo prathama prAkAra (gaDha) vaimAnika devo vikurve che. te gaDha ratnano banelo hoya che. tenA kAMgarA paMcavarNa maNimaya hoya che. 9. madhyama evo bIjo prakAra (gaDha) jyotiSka devo vipharve che. te suvarNano banelo hoya che. tenA para ratnonA banelA kAMgarA hoya che. 10. bAhya evo trIjo gaDha bhavanapati devo vikurve che. te Akho gaDha rUpAno banelo hoya che, tenA upara suvarNanA kAMgarA hoya che. 11. dareka gaDhane sarvaratnamaya evA cAra-cAra dvArA te-te devoe banAvelA hoya che. te kAro para sarvaratnamaya ane suvarNanI banelI patAkA dhvajA yukta toraNo hoya che. te toraNomAM svastikAdi aSTa maMgala AlekhelA hoya che. 12. te dvAra pAse ke pharatA dhUpanA pAtro vyaMtara devo mUke che. jemAMthI dhUpanI manohara gaMdha phelAya che. tyAM devo arihaMtanA caraNakamaLamAM name che. (te dareka gaDhanA dvAre cAra vAra yukta ane suvarNanA kamalavALI eka eka vApikA hoya che.). 13. (triSaSThI zalAkA puruSa caritra - sarga-3) atyaMtara gaDhanA pUrva dhAre be vaimAniko dvArapALa thaIne rahe che. dakSiNa dvAre be vyaMtarI, pazcima dvAre be jyotiSTha devo ane uttara hAre be bhavanapati devo dvArapALa thaIne rahe che. (jo ke samavasaraNa stavamAM ahIM eka-eka dvArapALa kahela che.) madhyama gaDhanA cAre dvAre anukrame jayA, vijayA, ajitA ane aparAjitA nAmanI be-be devIo pratihAra thaIne ubhI rahe che. bAhya gaDhanA cAre vAre tuMbaru, khaTvAMgadhArI, manuSyamastakamAlAdhArI ane jaTAmugaTa maMDita nAme cAra devatAo dvArapALa thAya che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 55 14. atyaMtara prAkAra - prathama gaDhanI barAbara madhyamAM arihaMtanI UMcAI karatA bAragaNuM UMcu caityavRkSa vyaMtara devo race che. pratyeka RtumAM temAM puSpa, pAna Adi samRddhi vidyamAna rahe che. te azokavRkSa zAlavRkSathI AcchAdita hoya che. sarve arihaMtanA chatra, dhvajA, patAkAyukta vedikAvALA toraNothI suzobhita tathA sura, asurAdi devothI pUjita hoya che. - te caityavakSanI nIce vividharatnothI nirmita eka pITha hoya che. tenI upara maNimaya devachaMdaka hoya che. tenI madhyamAM pAdapITha sahita siMhAsana hoya che. tenI upara-upara ema traNa chatro hoya che. tenI AsapAsa cAmaradhArI evA be yakSo hoya che. dvAra para suvarNakamaLamAM rahela eka dharmacakra hoya che. A sivAya bIjA paNa karavA yogya kartavyo tyAM vyaMtara devo kare che. (kALa loka prakAza - sarga-30 - zloka-530 thI 629) bhagavaMtanA samavasaraNanuM varNana che. jemAM ukta varNana sivAyanI keTalIka vizeSatA jovA maLe che. te A pramANe che (1) vyaMtara deva racita bhUmitaLa jamInathI savAkoza UMcu hoya che. (2) jamInathI bAhya (rUpAnA) gaDha sudhI 10,000 pagathIyA hoya che. te eka-eka hAtha UMcA ane pahoLA hoya che. tethI prathama gaDha jamInathI savA gAu UMco hoya che. te gaDhanI bhiMto 500 dhanuSya UMcI ane 33 dhanuSpa ane 32 AMgaLa pahoLI hoya che. gaDhanI aMdara cAre bAju samatala prataramAna 50 dhanuSaM pramANa hoya che. A gaDhamAM vAhano rahe che. (3) ukta 50 dhanuSanA pratara pachI bIjA gaDhanA pagathIyA zarU thAya che. te pagathIyA 5000 hoya che. eka hAtha UMcA ane pahoLA hoya che. tyArapachI madhyama (sonAno) gaDha Ave che. (4) bIjA gaDhanA bAkInA mApo prathama gaDha pramANe jANavA. A gaDhamAM tiryaMco dezanA sAMbhaLavA Ave che. (5) bIjA gaDhanA izAna khUNAmAM manohara devachaMdaka hoya che, jyAM prathama prahare dezanA ApyA bAda arihaMta virAma le che. (6) bAhya (sonAnA) gaDhathI 5000 pagathIyA caDe pachI atyaMtara evo ratnano gaDha Ave che. tenA sarve mApa bAhya gaDha pramANe jANavA. vizeSa e ke temAM madhyamAM samabhUtala evuM je pITha hoya che te eka gAu ane 600 dhanuSu lAMbu-pahoLuM hoya che. (7) traNe gaDhanA aMtaranuM pramANa traNa gAu ane 1800 dhanuSa che. (jenuM saMpUrNa gaNita kALaloka prakAza sarga 30 thI jANI levuM.) (8) samavasaraNa goLa hoya che. jenI cAre dizAmAM daza-daza hajAra pagathIyA hoya che. e ja rIte jo corasa samavasaraNa racAya to tenA mApomAM kiMcit bhinnatA che. (goLa ane corasa baMne samavasaraNanA gaNita mATe kALalokaprakAza sarga-30
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 zloka-564 thI 588 joI zako cho.) (9) bAhya (ratnanA) gaDha madhye rahela maNipIThikA je-te arihaMtanI UMcAI jeTalI UMcI, cAra dvAravALI ane cAre dizAmAM traNa-traNa pagathIyA vALI hoya che - ityAdi... ityAdi... 56 samavasaraNamAM arihaMta : A pramANe deva niSpAdita samavasaraNamAM arihaMta praveza karavA cAle che, tyAre te vakhate devatAe vikurvela sahasrapAMdaDIvALA, mRdu ane komaLa suvarNakamaLa upara paga mUkatA cAle che. jemAM be kamaLa para arihaMta paga mUke che. bIjA sAta kamaLo arihaMtanI AgaLa-pAchaLa saMcare che. arihaMta pUrva dvArethI praveza kare che. pachI caityavRkSanI pradakSiNA karIne tIrthane namaskAra karI pUrvAbhimukhe siMhAsana para birAje che. -- tyArapachI bAkInA traNa dizAmAM vyaMtaro ratnanA traNa siMhAsana upara bhagavaMtanA traNa pratibiMbo vikurve che. je bhagavaMtanA zarIra pramANa hoya che. tyAM baMne bAju cAmara viMjhanArA, pAchaLa chatradhAraka ane dharmacakra paNa hoya che. A traNe pratibiMba arihaMtanA prabhAvathI arihaMta saTTaza lAge che. jethI bIjA deva Adine ema lAge che ke arihaMta amArI sanmukha ja dharmakathana karI rahyA che. (pahelA samavasaraNa sivAya) arihaMtanA caraNa pAse eka gaNadhara avazya bese che. te gaNadhara jyeSTha gaNadhara ke anya koI gaNadhara hoI zake che. prAyaH jyeSTha gaNadhara ja hoya che. anya gaNadharo agnikhUNAmAM bahu dUra nahIM tema bahu najIka nahIM te rIte arihaMta paramAtmAne namaskAra karIne bese che. arihaMta paramAtmAnA mastakanI pharatuM bhAmaMDala pragaTa thAya che. jenI pAse sUryamaMDaLa paNa khadyotu jevuM lAge che. cAre dizAne zabdAyamAna karatI meghadhvani sama gaMbhIra duMdubhi AkAzamAM vAge che. arihaMta samIpe eka ratnamaya dhvaja hoya che. (bIjA mate cAre tarapha eka-eka dhvaja hoya che.) samavasaraNamAM bAra parSadA : pahelA gaNadhara pUrvadvArethI praveza karI, arihaMta paramAtmAne traNa vakhata vaMdana karI, agnikhUNAmAM bese che. pachI bAkInA gaNadharo paNa e ja rIte praveza kare che. tyArapachI kevalI bhagavaMto pUrva dvArethI pravezI, arihaMtane traNa pradakSiNA ApI, tIrthaMkara tathA tIrthane namaskAra karI gaNadharonI pAchaLa bese che. tyArapachI bAkInA atizayadhArI zramaNo kramazaH mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvI, dazapUrvI, nava pUrvI ityAdi, labdhidhara zramaNo, sAmAnya zramaNo, pUrva dvArethI praveza karI, arihaMtane pradakSiNA daI, vaMdana karI, tIrthane, kevalIne namaskAra karIne, atizayadhArIne namaskAra karIne kevalInI pAchaLa pAchaLa anukrame bese che. e rIte agni khUNAmAM zramaNonI prathama parSadA bese che. tyArapachI pUrva dvArethI ja vaimAnikanI devI praveze che. arihaMtane pradakSiNA daI,
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 57 vaMdana karI, tIrthane tathA zramaNone namaskAra karI, sarve zramaNonI pAchaLa ubhI rahe che. paNa besatI nathI. tyArapachI pUrva dhArethI ja pravezIne sarve zramaNIo arihaMtane pradakSiNA ApI, vaMdanA karI pUrvavat agnikhUNAmAM vaimAnika devIonI pAchaLa ubhA rahe che, besatA nathI. A rIte azikhUNe traNa parSadA thaI. bhavanapati, pachI jyotiSka, pachI vyaMtaranI devIo dakSiNa dvArethI praveza karI, arihaMtane pradakSiNA daI, vaMdana karI naiRtya khUNe ubhI rahe che. A rIte naiRtya khUNe traNa parSadA thaI. bhavanapati devo, pachI jyotiSka devo, pachI vyaMtara devo pazcima dvArethI praveza karI, arihaMtane pradakSiNA daI, vaMdanA karI, pUrvavat vAyavya khUNAmAM bese che. e rIte traNa parSadA vAyavya khUNAmAM thaI vaimAnika devo, manuSya ane manuSya strIo uttara dizAnA dvArethI pravezIne arihaMtane pradakSiNA daI, vaMdanA karI, pUrvavat yathAkrame izAna khUNAmAM bese che. e rIte izAna khUNAmAM traNa parSadA thaI. - bAra parSadA viSayaka kaMIka spaSTIkaraNa : 1. ukta parSada kathana sarva sAmAnya che. koIpaNa arihaMtanA sarva prathama samavasaraNamAM zramaNa ane zramaNInA sthAna khAlI hoya che. 2. Avazyaka niryukti pa60nI cUrNi ane vRtti mujaba deva-devIno je parivAra jenI nizrAmAM Avela hoya te temanI-temanI sAthe ja rahe che. 3. Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke mUla TIkAkAre bhavanapati Adi devI saMbaMdhe bese che ke ubhI rahe che tevo koI spaSTa nirdeza karelo nathI. paNa triSaSThI zalAkA Adi graMtho, pUrvAcAryonA upadezathI racita paTTaka Adi citrakarmane Azrine devI ubhI rahe che tema kahyuM che. 4. bAvara mA 116 thI 119 mujaba bAre parSadA "be hAthanI aMjali joDIne rahe che. tema samajavuM. 5. parSadAmAM devo ane manuSyonI sthitinI vizeSatA jaNAvatA niryuktikAra jaNAve che ke - jo alpaddhivALA tyAM prathamathI AvelA hoya te mahAddhivALA je koI Ave tene namaskAra kare che. jo mahARddhivALA pahelAthI AvelAM hoya to pachI AvanArA alpaddhivALA temane namana karIne AgaLa jAya che. 6. arihaMtanA prabhAvathI samavasaraNamAM koIne koI pratibaMdha hoto nathI. koI jAtanI vikathA nathI. paraspara virodhI jIvane koInI IrSyA ke bhaya hoto nathI. koI koIne kaSTa ke pIDA ApatA nathI. - samavasaraNamAM traNa gaDhanI bahAra tathA prathama gaDhathI caDatI vakhate tiryaMco, manuSyo, devo badhAnuM AvAgamana sAthe ja hoya che. janmajAta vairI evA tiryaMconA vaira paNa zAMta thaI jAya che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - sAmAyika adhikArI : sAmAyika cAra prakAre che - sarvavirati, dezavirati, samyakatva ane zrata. arihaMto A cAranI ja prarUpaNA kare che. te sivAya anya koI sAmAyika hotI nathI. manuSyo A cAramAMnI koIpaNa sAmAyika aMgIkAra karI zake che, tiryaMco sarvavirati sivAyanI bAkI traNamAMnI koIpaNa sAmAyika aMgIkAra karI zake che. devone samyakatva ke zrata sAmAyika hoya che. arihaMto "namastIrdhAya" ema bolI, praNAma karIne deva, manuSya ane saMjJItiryaMca prANI samajI zake tevI, yojana pramANa saMbhaLAtI, jana-sAdhAraNa bhASAmAM dezanA Ape che. teo ardhamAgadhI bhASA bole che. zrAvikA ane devonI paNa ardhamAgadhI bhASA hoya che. arihaMtanI vANI Arya, anArya tathA sarve saMjJI prANIone potapotAnI bhASAmAM pariName che. tevo arihaMtono atizaya hoya che. * bhagavaMta tIrthane praNAma zA mATe kare che ? tIrthano artha zrata che. A zrutajJAnathI bhagavaMtanuM tIrthakaratva hoya che. arihaMto zrutajJAna vaDe ja dharma kahe che. lokamAM tIrtha (zrata)nuM pUjitapaNuM hovAthI arihaMtane paNa te pUjya che. vinayakarmane mATe paNa A pravRtti jarUrI che. - rUpa dvAra :- (arihaMtanuM rUpa kevuM hoya che ?) badhAM ja devo ekaThA thAya ane suMdara rUpa nirmANa mATenI temanI sarvazaktino upayoga kare to paNa arihaMta paramAtmAnA paganA aMguThA jeTaluM rUpa paNa vidurvavAne teo samartha nathI. - tIrthakaranA rUpathI anaMtaguNa hIna gaNadharanuM rUpa hoya che. - gaNadharanA rUpathI anaMtaguNahIna AhArakazarIrInuM rUpa hoya che. - AhAraka dehanA rUpathI anaMtaguNahIna anuttara devonuM rUpa hoya che. - anuttaravAsI devonA rUpathI anaMtaguNa - anaMtaguNa hIna rUpa anukrame raiveyaka deva, ayyata deva - yAvat - saudharmadevanuM rUpa hoya - saudharmakalpanA devanA rUpa karatA anaMtaguNa - anaMtaguNa hIna rUpa anukrame bhavanapatidevanuM. jyotiSka devanuM, vyaMtaradevanuM hoya che. - vyaMtara devanA rUpathI anaMtaguNa hIna rUpa anukrame cakravartInuM. tenAthI vAsudevanuM vAsudevathI baLadevanuM, baLadevathI mAMDalika rAjAnuM rUpa anaMtaguNa hIna hoya che. zeSa janapada lokonuM rUpa tenAthI paNa utaratuM-utaratuM hoya che. to vicAro ke bhagavaMtanuM rUpa kevuM utkRSTa kakSAnuM haze ? arihaMtane nAmakarmanA udayathI anuttara evA saMghayaNa, saMsthAna, rUpa, varNa gati, sattva, sAra (jJAnAdi), sugaMdhI zvAsocchavAsa, gAyanA dUdha jevA zveta mAMsa ane lohI prApta thAya che. indriyo, zarIra, aMgopAMga Adi paNa anuttara hoya che. arihaMta jevI zubha udayavALI nAmakarmanI prakRti anya koIpaNa jIvanI hotI nathI. gotrAdi paNa temane ucca ja hoya. chaghaWkALe paNa arihaMtanA zabda, gaMdha, rasa,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako 59 sparzAdi jevA anupama hoya che tevA bIjA koInA hotA nathI. kevalI paryAyamAM paNa arihaMtanA sAyikajJAnAdi guNasamudAya sarvottama ja hoya che. - praznottara dvAra : deva, manuSya, tiryaMcane saMkhyAtIta prazno ke saMzayo hoya che. tyAre arihaMtanI vANimAM evo atizaya hoya che ke, eka ja uttaramAM teonA sarva saMzayone chedI zake che. A ddhi sAmAnya kevalimAM hotI nathI. - zrotAone pariNamana : je rIte varasAdanuM pANI paDe tyAre tenA rasa, varNa, gaMdha, sparza ekarUpa ja hoya che. paNa je bhAjanavizeSamAM paDe tenA varNAdi pramANe te pariName che. jema sugaMdhI mATImAM te pANI paDe tyAre te sugaMdhI rasamaya bane che. khara bhUmimAM paDe tyAre viparita pariNAma pAme che. e ja rIte zrotAone potAnI bhASAmAM jinavANI pariName che. sAmAnyathI aneka prANIone svabhASAmAM pariNamatI evI vANI temanuM naraka Adi duHkhathI rakSaNa to kare ja che. te uparAMta jene je upayoga hoya te arthamAM te bhASA pariName che. zrotA potAnA bhUkha, tarasa, ThaMDI, garamI, thAka, bhaya badhuM ja bhUlI jAya che. - saMdeza dAtAne dAna : arihaMtanA Agamana ke vihAravArtAno saMdezo jaNAvanArane je devAya te dAna. A dAna be prakAre hoya che. vRttidAna ane prItidAna, vArSika vetananA dhoraNe niyukta puruSa saMdezo Ape tene varSe apAtuM vetana te vRttidAna kahevAya che niyukta puruSa sivAya koI anya ja acAnaka AvIne arihaMtanA Agamana AdinuM kathana kare, tene paramaharSathI apAtuM je dAna te prItidAna kahevAya che. niyukta puruSane cakravartI sADAbAra karoDa suvarNanuM, vAsudeva sADAbAra karoDa rUpAnuM ane mAMDalika rAjA sADAbAra hajAra rUdhyakanuM vRttidAna Ape che. jyAre prAtidAna aniyata hoya che. AvuM dAna potAnI bhaktithI vaibhavane anurUpa zreSThI, dhanapati vagere paNa ApatA hoya che. AvuM dAna ApavAthI - jema devo arihaMtanI bhakti kare che. tenI anuvRtti thAya che. tenAthI pUjA, abhinava zrAvakonuM sthirikara, sAtA vedanIya karmano baMdha ane tIrthanI prabhAvanA thAya che. - deva mAlya ane Anayana vidhi : arihaMta jyAre prathama saMpUrNa parisimAM dharmakathana kare che tyAre madhyamAM devamAlya arthAt bali lAvavAmAM Ave che. rAjA ke amAtya ke nagarajana khAMDelA, chaDelA, ardhapakva cokhA ADhaka pramANa lAve che. A cokhA akhaMDa, asphaTita hoya che. devo temAM gaMdhAdino prakSepa kare che. A baline devo sahita rAjA vagere laIne Ave che. tyAre vAjiMtronA nAda vaDe daze dizAone guMjita kare che. teo pUrva dhArethI samavasaraNamAM praveze che. te samaye arihaMta paNa dezanAne virAma Ape che.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 0 pratikramaNasUtra vivecana-1 tyArapachI rAjA vagere sarve bhagavaMtane traNa pradakSiNA Ape che. pachI balino thALa lAvI bhagavaMtanA caraNanI samIpe sanmukha baline pheMkavAmAM Ave che. temAMthI paDyA pahelAM ja aDadhA baline devo grahaNa karI le che. bAkInA aDadhAno aDadho bhAga te balinA svAmI rAjA vagere laI le che. bAkI rahela bhAgane sAmAnya janasamudAya grahaNa kare che. te cokhAno eka dANo paNa mAthA upara prakSepa karavAthI pUrvanA sarva roga upazAMta thAya che ane navA roga cha mAsa sudhI thatA nathI. arihaMta prathama porisinI dezanA pUrI karIne pahelA gaDhanA uttara dvArethI nIkaLIne izAna khUNAmAM rahela devachaMdakamAM yathAsukha samAdhimAM rahe che. bIjI porisimAM pahelA ke anya koI gaNadhara arthanI dezanA Ape che. tema karavAthI bhagavaMtane vizrAma maLe che ane arihaMtanI upasthitimAM ja ziSyanA guNanI khyAti thAya che temaja AcAryAdinA kramanuM upadarzana thAya che. (prathama samavasaraNamAM sarva viratinA udayavALA jIvonI dIkSA thatA gaNadharanI sthApanA bAda sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikArUpa caturvidha saMghanI arthAt tIrthanI sthApanA thAya che.) - bhagavaMtanuM svarUpa ke guNavarNana : (A varNana jagaciMtAmaNI ane namotthaNa sUtramAM AvavAnuM che. to paNa vistArathI jANavAnI jijJAsAvALAne Avazyaka cUrNi tathA uvavAI sUtra-10mAM A mAhitI maLI zakaze. amoe paNa amArA "Agama-kathAnuyoga bhAga-1mAM bhagavaMta mahAvIranI kathAmAM A varNana ati vistArathI nodhela che. je graMtha gauravabhaye ahIM lIdhela nathI.) -0- nirvANa kalyANaka rUpa vizeSatA : arihaMta paramAtmAnI vizeSatAonA bhAga svarUpe kalyANakonuM varNana atre karI rahyA chIe, temAM chelluM kalyANaka che nirvANa arthAt arihaMtonuM mokSagamana. arihaMta paramAtmA jyAre nirvANa pAme tyAre pUrve anazanarUpa koI bAhyatapa avazya hoya che. mohanIya Adi cAra karmo to kevaLajJAna pUrve ja sarvathA kSaya pAmyA hoya che. nirvANa pUrve vedanIya, Ayu, nAma ane gotra e cAre karmo paNa sarvathA kSaya pAme che. A rIte arihaMta paramAtmA kALadharma pAme, saMsAra samudrano pAra pAme, sarvaduHkhathI mukta thAya tyAre teo (1) parghaka Asane birAjamAna hoya (padmAsana sthita hoya) athavA to (2) kAyotsarga karatA ubhA hoya. A be sivAya trIjI anya koI sthitimAM rahelA hotA nathI. * zakrAdi nirvANa mahotsava kaI rIte kare ? je samaye arihaMta kALadharma pAme, temanA janma, jarA, baMdhana naSTa thAya, teo siddha-buddha thAya, sarva duHkhothI mukta thAya arthAt nivArNa pAme tyAre zakranuM siMhAsana calAyamAna thatA, avadhijJAnanA upayoga vaDe zakrendra arihaMtanuM nirvANa thayAnuM jANe che. tyAre zakrendra kahe che ke atIta, vartamAna ane anAgata zakrendrano paraMparAgata
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMtanA kalyANako zAzvata AcAra che ke te arihaMtano nirvANa mahotsava kare, to huM paNa arihaMtano nirvANa mahotsava karavA jauM. ema kahIne vaMdana-namaskAra kare che. 61 tyArapachI potAnA 84,000 sAmAnika devo, 33 trAyazriMzaka devo, cAra lokapAlo, 3,36,000 AtmarakSaka devo, ATha agramahiSIo ityAdi sarve parivAra tathA bIjA paNa anekAneka saudharmakalpavAsI deva-devIo vagere sarva parivAra yukta thaI utkRSTa divya gatithI arihaMtanA deha samIpe Ave che. tyAM AvIne viSAdayukta manavALo, AnaMdarahita, azrusabhara netravALo te arihaMtanA zarIranI traNa pradakSiNA ApI, tenI paryupAsanA karato rahe che. te kALe te samaye izAnendranuM Asana paNa calita thAya che. te paNa zakrendra mAphaka sarva parivAra sahita arihaMtanA deha samIpe Ave che. e rIte badhAM indro tyAM Ave che. ema kula cosaTha indro tyAM sarva parivAra sahita ekaThA thaIne vidhipUrvaka paryupAsanA karatA ubhA rahe che. te samaye zakrendra te aneka bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika devone kahe che ke, he devAnupriyo ! jaldIthI naMdanavana jaI, sarasa zreSTha gozIrSa caMdananA lAkaDAM lAvo. lAvIne arihaMta paramAtmA mATe citA taiyAra karAvo, pUrva dizAmAM vartuLAkAra evI citA banAve che. pachI zakrendra Abhiyogika devone bolAvIne jaldIthI kSIrodaka samudrathI kSIroka lAvavA kahe che. te jaLa Ave tyAre zakrendra arihaMtanA zarIrane tenA vaDe snAna karAvI, gozIrSa caMdanathI vilepana karI, zveta vastra oDhADe che ane te dehane sarva alaMkArothI vibhUSita kare che. tyArapachI indra bhavanapati Adi devone zibikA banAvavA kahe che. pachI AnaMda rahita, dIna manavALA ane azrupUrNa netravALo indra arihaMtanA zarIrane eka zibikAmAM padharAve che. zakrendra Adi te zibikAne upADe che. citA pAse lAvIne dhIme dhIme zarIrane utArIne citAmAM sthApana kare che. pachI agnikumAra devone jaldIthI arihaMtanI citAmAM agni vikurvavA kahe che. tyAre agrikumAra devo viSAdayukta cite, AnaMdarahitapaNe, azrupUrNa nayane arihaMtanI citAmAM agni vikurvI potAnA mukha vaDe prakSepa kare che. tyArapachI indra vAyukumAra devone arihaMtanI citAmAM vAyukAyanI vikurvaNA karavA kahe che. tyAre vAyukumAra devo paNa khinna manathI, AnaMdarahitapaNe, azrubharI AMkhe arihaMtanI cittAmAM vAyu vikurvI agni prajvalita kare che. mAMsa, lohI Adine jalAve che. pachI indra bhavanapati Adi sarve devone kahe che ke tame jaldIthI arihaMtanI citAmAM agaru, turuSka, ghI, madhune aneka kuMbha pramANa ane bhArapramANathI siMcit karo. te devo tema kare che. tyArapachI arihaMta paramAtmAnA zarIramAM hADakAM sivAyanI badhI vastu baLI jAya tyAre indra meghakumAra devone kahIne jaldIthI kSIrodaka vaDe arihaMtanI citAne bujhAvaDAve, zAMta karI de che. pachI zakrendra arihaMtanI jamaNI taraphanI uparanI dADhA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 pratikramaNamUtra vivecana-1 le che, izAnendra DAbI bAjunI uparanI dADhA le che. amarendra nIcenI jamaNI dADhA le che, balIndra nIcenI DAbI dADhA le che. zeSa sarve paNa yathAyogya avaziSTa aMgopAMganA asthio grahaNa kare che. rAjA vagere temanI bhasma grahaNa kare che. tyArapachI te anekAneka bhavanapati - yAvat - vaimAnika devo arihaMtano parinirvANa mahotsava kare che. pachI naMdIzvara hIpe jAya che. tyAM jaIne zakrendra, izAnendra, camarendra, balIndra Adi sarve bhinna bhinna sthAne aSTADinakA mahotsava kare che. pachI sarve pota-potAnA vimAnamAM pAchA phare che. pota-potAnI sudharmAsabhAmAM mANavaka caityastaMbha pAse jaIne vajaratnamaya goLa DabbAomAM arihaMtonA pUrve padharAyela asthi sAthe A asthi padharAve che. pachI uttama ane utkRSTa sugaMdhita padArtho ane puSpamALA vaDe tenI pUjA kare che. arihaMta paramAtmAnA pAMce kalyANakanI ukta vizeSatA anya koI ja gaNadhara, kevalI, zramaNa AdimAM kadApi hotI nathI. te jANIne padmavijayajI racita paMkti yAda Ave che ke jinajI e ThakurAI tuja ke bIje navi ghaTe re lola." * arihaMta paramAtmAnI anya vizeSatA : arihaMtanuM svarUpa jaNAvavA temanA bAra guNa, cotrIza atizaya, vANInA 35 guNa, aDhAra doSa rahitatA ane kalyANaka rUpa vizeSatAnI noMdha lIdhI, to paNa unAvaratha nirUi AdimAM keTalIka ullekhanIya vAto jovA maLe che. je phakta arihaMtamAM ja hoya che. jemake 0 badhAM ja arihaMto eka devadUSya (vastro sAthe dIkSA le che. 0 arihaMto anya liMga, gRhIliMga, kuliMga thatA nathI. mAtra jinasiMge thAya. 0 siddhonA paMdara bhedamAM arihaMtane tIrthakara siddha kahe che. 0 teonA dIkSA, nANa, nirvANa pUrve sAmAnyatayA koIne koI anazana svarUpano bAhya tapa hoya che jemake chaTha, aThThama ityAdi. 0 chagrasthAvasthAmAM bIjA jIvo kalpI paNa na zake tevo ugra tapa kare che. 0 pratyeka arihaMta svayaMbuddha ja hoya che. garbhathI ja traNa jJAna hoya che. 0 pratyeka arihaMta ne jIvAdi nava tattvanI zraddhA ane prarUpaNA hoya che. 0 pratyeka arihaMtane saMyama sattara prakAre hoya che. 0 sarve arihaMta udayamAM Avela parISahone parAjita kare che. 0 teone bhogapabhoga paNa karmakSayane mATe thAya che. 0 sarve arihaMtane prathama bhikSA prApta thAya tyAre jaghanyathI sADA bAra lAkha ane utkRSTathI sADA bAra karoDa sonaiyAnI vRSTi thAya che. puSpavRSTi thAya che, vastranI varSA thAya che, AkAzamAM devaduMdubhi nAda ane "ahodAna-ahodAna" zabdanI uddaghoSaNA thAya che. prathama bhikSA denAra keTalAMka te ja bhavamAM ane keTalAMka trIje bhave mokSe jAya che.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMta 0 mArgopadezakartA e arihaMtano viziSTa guNa che. * arihaMtane namaskAra kema ? "namo' ane arihaMtANe e baMne zabdono artha jANyA pachI, AkhuM eka pada "namo arihaMtANaM"no artha to saraLa ja che - ke ukta artha, vizeSatA, lakSaNa Adi dharAvatA evA je "arihaMta' tene (mArA) namaskAra thAo. paNa prazna e che ke arihaMtane namaskAra zA mATe ? arthAt arihaMtanI ukta sarva vizeSatA ame mAnIe chIe, svIkArIe chIe paNa arihaMtane namaskAra zA mATe ? arihaMta paramAtmA mokSamArganA prarUpaka che, ane uddaghATaka paNa che. ApaNI bharatakSetranI vartamAna covisIno ja vicAra karo - A covisInA prathama arihaMta koNa thayA ? - RSabhadeva bhagavAn - te kALanI sthiti zuM hatI ? gata utsarpiNInA nava ane A avarpiNInA nava e baMne maLIne aDhAra koDAkoDI sAgaropamathI ajJAnarUpI aMdhakAra phelAyelo hato. mokSamArga bharatakSetramAMthI baMdha hato. ahIM sAgaropamakALa eTale zuM te vicAryuM che kadI ? saMkhyA gaNita pura thAya pachI upamA gaNitamAM palyopamano kALa Ave. AvA kaMI keTalAye palyopamo pachI sAgaropama kALa Ave (daza koDAkoDi palyopame eka sAgaropama thAya). evA aDhAra koDAkoDi sAgaropama sudhI ahIM koI mokSe gayuM nathI. te kALe janmato manuSya palyopama varSa (abajonA abajonA abajo varSa) sudhI khAvuM-pIvuM Adi bhogamAM ja AnaMdI rahyo che. tyAganI vAta to svapna vicArI nathI. AvA kaparA samaye traNa jJAnathI saMyukta evA prabhue tyAgano AnaMda samajAvI mokSa mArga vaheto mUkyo. AvA upakArIne namaskAra thAya ke nahIM ? arihaMta paramAtmAne apAyelI upamAono vicAra karIe "mahAgopa mahAmAhaNa karIe, nirdhAmaka satyavAha, upamA eDavI jehane chAje, te jina namIye utsAha re." sArthaka upamAo - arihaMta paramAtmAne AvI suMdara upamAo sArthaka apAyelI che. te ja temanA namaskAranuM mahattva darzAve che. jema zakastavamAM arihaMtanA vividha vizeSaNomAM eka vizeSaNa mUkyuM - "ghamasAra" - kalpasUtra vRttikAra tene samajAvatA dRSTAMta Ape che ke * laghu daSTAMta :- meghakumAre utkRSTa bhAvathI dIkSA aMgIkAra karI che. pahelI ja rAtri che, saMthArAmAM sutelA che. sAdhu bhagavaMtonA AvAgamanathI temanA paganI raja saMthArAmAM paDe che. meghakumAra vicAre che ke kyAM mAruM rAja sukha ane kyAM A sthiti ? huM savAre bhagavaMta pAse jaI ghera javAnI rajA mAMgIza, paNa dharmasArathI (dharmarUpI rathanA sArathI samAna) arihaMta mahAvIre kahyuM, he megha ! tame durgAna karyuM (khoTuM vicAryuM che. tame pUrvabhave hAthI hatA ane vanamAM dAvAnaLa utpanna thayo, tyAre tame banAvelA maMDalamAM badhAM prANI AvIne rahyA. te avasare kevaLa eka sasalA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 pratikramaNa sUtra vivecana-1 paratvenI karuNAthI teno jIva bacAvavA aDhI divasa eka paga UMco rAkhelo. jo tame hAthInA bhave AvuM kaSTa sahana karyuM, to A to sAdhu mahAtmAnA caraNanI ja che. tame paNa zramaNa banyA cho. A rIte dharmasArathI evA arihaMte bhavaroganA nivAraNa mATe parISaha rUpI auSadha ApyuM. mATe arihaMtane "namo' kahyuM che. kemake bhavya jIvo mokSane lAyaka kharA. paNa jIvone mokSa mArga batAve koNa ? - arihaMta - mATe namavuM. jagaciMtAmaNi sUtramAM paNa arihaMtane apAyelA ekeka vizeSaNa vicAro - jemake naciMtAmaNi saghaLA vAMchitane pUranArA, nAhiM jagannA nAtha - jene nAtha banAvyA pachI kadApI vaidhavya na Ave ityAdi (jagaciMtAmaNi0 - sUtranA vivecanamAM AvavAnuM ja che.) AvA paramaupakArIpaNAne kAraNe teo namaskaraNIya che. arihaMtanI guNavAcitA paNa tene namavAnuM kAraNa che. arihaMta e koI vyaktivAcI pada nathI. temAM RSabhane ke mahAvIrane vyaktigata namaskAra nathI, paNa aDhAra doSa rahitatA Adi vividha guNone Azrine mUkAyela guNavAcI pada che. ahIM guNane Azrine temane namaskAra thAya che. vyaktine Azrine nahIM. sarvakALanA, sarvakSetranA, sarvadazAnA tathA atIta, vartamAna ke anAgata e sarve arihaMtone namaskAra sUcave che. arihaMto mArganA dAtA che tethI teo namaskaraNIya che. tema navarace nirUi 903mAM kahyuM. samyagU darzanAdi lakSaNa mArga, jeNe pradarzita karyo tenAthI ja mukti thavAnI che. tethI paraMparAe mUktinA heturUpa hovAthI arihaMto pUjya che. mATe temane "namo' tema kahyuM, sAvanasji mAM ja AgaLa jaNAve che ke arihaMta bhavarUpI aTavImAM (jaMgalamAM) mArga dekhADanArA che. temanA nipuNa mArgajJa upadeza thakI mokSarUpa iSTa nagare pahoMcI zakAya che. mATe tene namaskAra karavo joIe. vaLI teo saMsArUpa samudramAMthI pAra utAranArA nirdhAmaka rUpa che, chakAya - jIvanA rakSaNa kartA evA mahAgopa samAna che. tethI temane parama upakArI mAnyA che. A arihaMtane karelo namaskAra hajAro bhavonA bhramaNathI jIvone mukta karAve che. teone bhAvathI karAyela namaskAra bodhilAbhane ApanAro che. jJAna, darzana, cAritra rUpa dhanavAnone A namaskAra bhavakSaya karAvanAro che. A rIte mArtha evA atu namaskArane varNavyo A arihaMta namaskAra sarva pApano nAzaka che. sarve maMgalomAM prathama maMgalarUpa che. tema Avazyaka niryukti 926mAM kaheluM che. - sArAMza - chelle zrI hemacaMdrAcAryanI paMktine yAda karIe to sarvakSetramAM ane sarvakALamAM nAma, sthApanA, dravya ane bhAva vaDe traNe jagannA lokone pavitra karatA arihaMtanI ame samyak upAsanA karIe chIe. 0 arihaMtane prathama namaskAra kema ? "namo arihaMtANaM" to samajyA. arihaMtane namavAnuM paNa kabula paNa pahelo namaskAra arihaMtane ja kema ? jema guphAmAM hajAra manuSyo che. ghora aMdhakAra chavAyelo che. temAM eka ja
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-arihaMta 65 vyakti pAse dIvAsaLI che te eka mINabatI saLagAve. pachI tenI mINabatI vaDe bIjI pAMca-pacAza mINabatI saLagAvI, tyAre mINabatI to badhI sarakhI. koInAye prakAzamAM pharaka nathI chatAM badhAMno tAraNahAra koNa ? - jeNe prathama mINabatI saLagAvI te tema ahIM paNa siddha bhagavaMtAdi mINabatI sadaza prakAza ApanArA kharA. paraMtu sarva prathama pathapradarzaka koNa ? - to kaho ke - rihaMta - teo svataMtrapaNe bodha pAmyA - kalyANa karyuM, kevaLajJAnarUpI phaLa meLavyuM. pachI upadeza Apyo. tenA prabhAve bIjA badhAM sva-paranA upadezaka thayA. prathama namaskAra arihaMta paramAtmAne karavAnuM kAraNa e che ke A vizva para temano upakAra sahuthI moTo ane sahuthI najIkano che. temanA dharmapravartana dvArA ja dharmamArganI ane dharmamArgamAM laI janArI namaskAranI pravRtti saMbhave che. siddhanI utpatti paNa arihaMtapaNAthI che. siddhigatino mArga darzAvanAra paNa arihaMta ja che ane siddhonA astitvane oLakhAvanArA paNa arihaMta ja che. A vAtane siddhacakra yaMtramAM sArI rIte pradarzita karI che. temAM kendramAM arihaMta che. cAre dizAmAM siddha - AcArya - upAdhyAya ane sAdhu che. tethI bAkInA cArenI koI dharI hoya to te che -- rihaMta - arihaMta prarUpita mArge ja karmano kSaya karI jIva siddha thAya che. arihaMtanA mArganA samyak prarUpaka ja AcArya kahevAya che. arihate mAnya karelA sUtro (zAstro) bhaNanAra-bhaNAvanAra ja upAdhyAya kahevAya che. temaNe batAvelA mArge sAdhanA karanAra ja sAdhu thAya che. mATe sarva prathama namaskAra rihaMta ne karAya che. * arihaMtanA paryAya nAmo : arihaMtane je arahaMta ke arahaMta rUpe oLakhAvyA, te to mAtra varNa pheraphArathI artha parivartana jaNAvyuM. paNa arihaMtane jina, jinavara, jinezvara, tIrthakara, bhagavaMta, devAdhideva, arNanuM, prabhu paramezvara, paramAtmA, vItarAga, pAragata, sarvajJa-sarvadarzI ityAdi aneka paryAya nAmo che ane jo naciMtAmaLi0 ane namutyui0 sUtranA vizeSaNone gaNo to bIjA paNa aneka paryAyavAcI nAmo arihaMtanA saMbhavI zake che. jevA ke jaganAtha, svayaMbuddha ityAdi. * arihaMtamAM arihaMtathI sAdhupaNuM kaI rIte ? zrI siMhatilakasUri viracita "paMca parameSThI svarUpa saMdarbhamAM bIjA lokamAM jaNAve che ke, arihaMto arihaMta, siddha, AcArya upAdhyAya, sAdhu svarUpa che. kemake temanAmAM pUjyatA hovAthI te arihaMta che. upacArathI dravyasiddhatva hovAthI teo siddha che. upadezakartA hovAthI teo AcArya che, pAThakatA hovAthI teo upAdhyAya che ane nirviSayacitta hovAthI teo sAdhurUpa che. * siddha : ahIM bIjA padamAM "namo" sAthe "siddhANaM joDAyela che. siddhANaMne saMskRtamAM [1] 5]
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-1 sigya: kahe che. temAM siddha zabdamAM rasa ane ddha zabda chuTA pADI si eTale baMdhAvuM ddha-dhamI nAMkhavuM. teno rita-ti evo vistAra thAya che. jeno artha che - bAMdhelA ATha karmo jemaNe bALI nAkhyA. dhamI nAkhyA che te siddha kahevAya che. siddha eTale nipuNa potAnuM kArya yogya rIte puruM karanAra. ahIM kAryano artha mokSaprApti che. mokSane prApta karavAnuM kArya jeNe pUruM karyuM che te siddha kahevAya che. sAvazya niryuji-988mAM jaNAve che ke sarva duHkhone sarvathA tarI gayelA, janma, jara, maraNa ane karmanA baMdhanathI mukta thayelA tathA koIpaNa prakAranA vyAghAtathI rahita evA zAzvata sukhano anubhava karanArane siddha kahevAya che. bhagavatIjI vRtti ane Avazyaka niryuktimAM siddhanA artha jaNAvatA A pramANe kahe che- li (sita) jeNe ATha prakAre bAMdhelA karmarUpI iMdhaNane (Hi) jAjvalyamAna zukla dhyAnarUpI agni vaDe bALI nAMkhyA che, tene nirakta vidhithI siddha kahevAya che. siddha (vadhu ti) e vacanathI nivRttipurI arthAt mokSamAM gayA pachI jene pharI pAchA AvavApaNuM - janma levApaNuM nathI te siddha. athavA ( saMsAdhvI) vacanathI jeonA kAryo siddha thayA che - niSpanna thayA che ke jeoe potAno artha (mokSarUpa kArya) niSThita karyo che te, jema cokhA pAkI jAya pachI pharIthI pakAvavAnA hotA nathI tema jIvane kArya niSpanna thayA pachI pharI karavAnuM hotuM nathI. athavA jeo zAsita thaIne mAMgalyarUpatAne sadA anubhave che te siddha. athavA siddha eTale nitya kemake aparyavasAna sthiti (sAdi anaMta sthiti) teo pAmela che. * siddha to aneka che. ahIM kayA siddha grahaNa karavA ? Avazyaka sUtra vRttikAra jaNAve che ke - sAmAnyathI siddha zabdono artha upara kahyo te ja che. paNa arthathI cauda prakAre siddha zabda varNavAya che. jemake- 1. nAmasiddha - jenuM siddha evuM nAma rAkhavAmAM Avela hoya te. 2. sthApanA siddha - koI padArtha ke AkRtinI siddharUpe sthApanA karAya. 3. dravyasiddha - je have pachI siddha thavAnA che te. 4. karmasiddha - karmamAM siddha arthAt sarvakarma kuzaLa. 5. zilpasiddha - sarva zilpamAM kuzaLa athavA temAM supariniSThita. 6. vidyAsiddha - je maMtranI devatA strI (devI) hoya tene vidyA kahe che. cakravartIe sarva vidyAno adhipati hovAthI te vidyAsiddha kahevAya che, jene eka paNa vidyA siddha karI hoya te paNa vidyAsiddha kahevAya 7. maMtrasiddha - je maMtrano devatA puruSa hoya tene maMtra kahevAya. jene sarva maMtra svAdhIna che, te maMtra siddha kahevAya. eka paNa maMtra siddha karyo hoya to paNa maMtra siddha
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhanA bhedo 67 kahevAya jemake - koI eka nagaramAM suMdara-sohAmaNo evo rAjA hato. teNe viSayalolupatAthI koI eka sAdhvIne pakaDI lIdhA. potAnA mahelamAM laI gayo. sakalazrI saMgha ekaTho thayo, sAdhvIjIne mUkta karAvavAnI vicAraNA cAlI. tyAre temAM koI maMtrasiddha hatA. teNe kahyuM ke saMghanI AjJA hoya to huM maMtrabaLathI choDAvI dauM. teNe rAjAnA mahelanA AMgaNe rahelA staMbhane abhimaMtrita karyo. te staMbha khaTu khaTuM karato AkAzamAM uDyo tene kAraNe mahelanA bIjA staMbho paNa hacamacI gayA. rAjA te joIne ghaNo ja bhayabhIta thaI gayo. turaMta sAdhvIjIne mukta karI, saMghanI kSamA mAMgI, maMtrasiddha AvA prakAranA hoya che. 8. jogasiddha - parama Azcarya phaLayukta ke parama adbhuta kArya jene siddha thayela tevA atizayadhArIne jogasiddha kahe che. 9. Agamasiddha - sarva aMgamAM pAraMgata arthAt dvAdazAMganA jJAtA. 10. arthasiddha - mammaNazeThanI jema arthane siddha karanAra, 11. yAtrAsiddha - sthaLa, jaLa Adi mArgomAM je saMdeva avisaMvAditapaNe yAtrA karato hoya che, jeNe bAra vakhata samudra yAtrA karI te yAtrAsiddha. 12. abhiprAya siddha - ahIM abhiprAyano artha buddhi karela che. tethI tene buddhisiddha paNa kahI zakAya. jene buddhi vipula, vimala ane sUkSma hoya te buddhi siddha. tenA cAra bheda che (1) autpAtikI (2) vainayika (3) kArmika ane (4) pArINAmika. A cAra buddhisiddhonA aneka dRSTAMta naMdI sUtra, Avazyaka vRtti ityAdimAM Ave che. 13. tapasiddha - jeo bAhA atyaMtara tapane AdaratA, zrama ke khedane anubhavatA nathI tene tapasiddha kahevAya che. jema ke daDhaprahArI. eka brAhmaNa ghaNo durdAnta ane avinayI hato. kALakrame te cora senApati thayo. eka ja prahArathI game tene DhALI devA samartha hovAthI tene dRDhaprahArI nAme oLakhavA lAgyA. te koI gAmamAM gayo. tyAM mahAsaMgrAma thayo. tevAmAM eka nirdoSa brAhmaNa vacce Avyo. nirdayatAthI tenuM mastaka chedI nAMkhyuM. tyAre brAhmaNa patnI AvIne bolI, he niSphara ! A te zuM karyuM ? teNIne paNa mArI nAMkhI, te vakhate te strIno garbha paNa be TukaDA thaIne paDyo. te badhuM joIne tene nirveda thayo. sAdhune joIne A pApathI bacavAno upAya pUchyo. pachI cAritra grahaNa karyuM potAnA karmone samULagA khatama karavA mATe ghorAtighora abhigraha grahaNa karIne tyAM ja vicAravA lAgyA. tyAMnA loko teno tiraskAra karatA mAratA to paNa badhuM samyak prakAre sahana karyuM. ghora kAyakaleza tapa thayo. bhojana na maLatuM. te anazana tapa thato, te paNa sArI rIte karyo. e rIte karmo khapatA temane kevaLajJAna utpanna thayuM - A tapasiddha. 14. karmakSayasiddha - dIrdhakALanI sthitivALA je bAMdhelA ATha prakAranA karma, te bAMdhelA karmane je bhavya jIva dhyAnarUpI agni vaDe bALI nAMkhe che. evA siddhane
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 pratikramaNasUtra vivecana-1 siddhapaNuM utpanna thAya tene karmakSaya siddha kahevAya che. A cauda prakAranA siddhomAM ApaNe ahIM "namo siddhANaM' padanI vyAkhyAmAM mAtra "karmakSayasiddha"ne ja grahaNa karavAnA che. bAkInA siddho jevA ke karmasiddha, zilpasiddha ityAdi siddha grahaNa thatA nathI. * siddha - (sudeva evA karmakSayasiddha)nI vizeSa oLakha :Avazyaka niryukti tathA vizeSAvazyaka bhASyamAM jaNAve che te pramANe - koIpaNa jIva siddha thAya tyAre AThe karmono kSaya thayo hoya che. jemAM cAra prakAre chAghasthika karma che ane cAra prakAre bhavopagrAhI karma che. chAghasthika karmono kSaya chatAM kevaLajJAna utpanna thAya che. bhavopagrAhI karmono kSaya thatA jIva siddha thAya che. ahIM vizeSAvazyaka bhASyakAra prazna kare che ke - jIvonA bhavopagrAhI evA cAra karmo - vedanIya, Ayu, nAma ane gotra. A cAreno kSaya eka sAthe thAya che ke kramazaH kSaya thAya che ? koIpaNa jIva siddha thAya tyAre vedanIya Adi cAreno eka sAthe ja kSaya kare che. alaga-alaga samaye kSaya karato nathI. je jIvanA vedanIya Adi cAre karmo svAbhAvika samAna sthitivALA hoya te jIva samughAta karyA sivAya ja ekI sAthe cAre karma kSaya karIne siddha thAya che. jo te karmo svAbhAvika samAna sthitivALA na hoya to samudUghAta karIne tene samAna sthitivALA banAvI, pachI kSaya kare che. ahIM zAstrokta niyama evo che ke jo cAre karmonI sthiti samAna na hoya to haMmezAM AyuSyakarmanI sthiti ochI ane bAkInA traNa karmanI sthiti ja vadhAre hoya. kadApI AyuSyanI sthiti vadhu ane vedanIya AdinI ochI hoya tema banatuM nathI. jIva kevalI samughAta thakI AyuSya sivAyanA traNe karmonuM apavartanAkaraNa kare che. apavartanAkaraNa dvArA bAkInA traNe karmonI sthiti AyuSya karma jeTalI samAna banAve che. jyAre AyuSyakarmano kALa antarmuhUrta rahe tyAre jIva kevalI samughAta kare che. pachI zailezI avasthAne pAme che ane pachI mokSagamana thAya che. samudyAta eTale Ayu karatA adhika sthitivALA vedanIyAdi karmano sakhyaku prakAre atyaMta ghAta karavo te. samudaghAta karavA mATe - pahelA samaye urdhva adho, dIdhe, lokAMtagAmI Atmapradezano daMDa potAnA deha pramANa pahoLo te kevalI kare. bIjA samaye pUrva-pazcima phelAvIne kapATa kare. trIjA samaye dakSiNa-uttara dizAmAM phelAvIne maMthana kare. e pramANe kaMIka nyUna loka pUrAya che. cothA samaye jIva ane pudgalanuM samazreNI gamana hovAthI je AMtarA pUryA vinAnA rahyA tene pUrNa kare. pAMcathI AThamA samayamAM pratilomapaNe saMkaraNa kare arthAt uparokta kriyA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhanI oLakha ulaTA krame kare - pachI mULa sthiti prApta kare. e rIte samughAta karyA pachI kevaLI aMtamuhUrta saMsAramAM rahe, pachI mana, vacana, kAyAnA yogano nirodha kare. pachI zailezI bhAvane pAme. ahIM zailezano artha meru thAya che. meru mAphaka je avasthAmAM sthiratA hoya, te zailezI avasthA. te mAtra pAMca hastAkSara kALa jeTalI rahe tyArapachI jIva siddha thAya. A rIte karmakSaya siddhane ja "namo siddhANaM'nA siddhano artha jANavo. - aMtaHkRt kevalI evA keTalAMka viziSTa koTinA jIvo AThe karmono kSaya paNa eka sAthe karIne siddha thAya che. jemake laghu daSTAMta :- gajasukumAle at ariSTanemi pAse dIkSA grahaNa karI, teo aNagAra banI gayA. dIkSAnA divase cothA prahare ahaMtu ariSTanemi pAsethI vidhipUrvaka AjJA prApta karI mahAkAla zmazAnamAM ekarAtrinI mahapratimA dhAraNa karIne rahyA. kAyAne kaMIka namAvIne, bhujAone lAMbI laTakAvIne ane baMne paga saMkocIne apalaka netre zuSka pudgala para dRSTi kendrita karIne dhyAnamagna thaI gayA che. te samaye somila brAhmaNe tyAMthI pasAra thatI vakhate gajasukumAlane joyA. tenA hRdayamAM vairabhAvanA jAgRta thaI. pracaMDa roSa ane veSathI munine maraNAMta kaSTa ApavAnuM vicArIne bhInI mATI lIdhI. gajasukumAla muninA mastaka para mATInI pALa bAMdhI saLagatI cittAmAMthI bairanA lAkaDAnA aMgArA lIdhA. gajasukumAla muninA mastakamAM bharI dIdhA. tyAre gajasukumAla munine atyaMta dAruNa ane duHsahya vedanA utpanna thaI te vedanAne samabhAve sahana karatA zubha pariNAma, prazasta adhyavasAya ane tAvaraNIya karmano kSaya thavAthI teo tyAre ja kevalI banyA ane turaMta siddha thayA - yAvat - sarva duHkhathI mukta thayA. A rIte aMtaHkRtakevalI jIvo AThe karmono kSaya karI siddha thAya 0 siddhanuM svarUpa :zrI padyavijayajIe siddhanI oLakha ApatA stavanamAM kahyuM che, "aja avinAzI akaLa ajarAmara, kevaLa daMzaNa nArIjI; avyAbAdha anaMtu viraja, siddha praNamo bhavi prANI..." jyAre ratnazekhara sUrijI siddha paramAtmAnI oLakha ApIne zrIpAla caritramAM jaNAve che ke, "jeo paMdara bhedathI prasiddha che, karmanA gADha baMdhanathI mukta thayelA che, anaMtajJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra, anaMta vIrya evA anaMta catuSTayanA dhAraka che, tevA siddha bhagavaMtonuM tanmaya cittathI dhyAna dharavuM joIe. causaraNa payannAnI gAthA 24 thI 2mAM paNa svarUpa darzAve che- - ATha karmanA kSayathI siddha thayelA, svAbhAvika jJAna-darzananI samRddhivALA, vaLI sarva arthanI labdhi siddha thaI che jemane tevA, siddha.. - traNa bhuvananA mastake rahelA, paramapada-mokSane pAmelA, aciMtya baLavALA,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 pratikramaNa sUtra vivecana-1 maMgaLakArI siddhipade rahelA, anaMta sukhe karI yukta, te siddha.. - rAgadveSa rU5 zatrune mULamAMthI ukheDI nAkhanAra, amUDha lakSyavALA, sayogI kevaLIone pratyakSa jaNAtA, svAbhAvika sukhano anubhava karanAra, utkRSTa pade (mokSa) pahoMcelA, te siddha.. - rAgAdika zatruono tiraskAra karanAra, samagra dhyAnarUpI agni vaDe bhavabIja (ka)ne bALI nAMkhanAra, yogIzvarone Azraya karavA yogya ane sarva prANIone smaraNa karavA yogya, te siddha... - parama AnaMdane pAmelA, guNonA sArabhUta, bhavarUpI kaMdano sarvathA nAza karanAra, kevaLajJAnanA prakAza vaDe sUrya ane caMdrane jhAMkhA karanAra vaLI rAgadveSAdi kaMkono nAza karanAra, te siddha... - parama brahmane pAmelA, mokSarUpa durlabha lAbha meLavanAra, aneka prakAranA samAraMbhathI mUkAelA, traNa bhuvanarUpI gharane dhAraNa karavAmAM taMbha samAna, AraMbharahita evA, te siddha (mane zaraNa thAo). siddhanA paMdara bheda : siddhanA daza (cauda) bhedomAM karmakSayasiddhane siddha svarUpe svIkAryA te sAcuM paNa AvI siddhatA prApta karavA mATe paMdara prakArono ullekha jovA maLe che. tethI ja "punarAme siddha" ema kahevAyuM che te A pramANe (prajJApanA sUtra-16 + tenI vRtti jIvAjIvAbhigama sUtra-7nI vRtti ane lalitavistarA mujaba) 1. tIrtha siddha :- arihaMta paramAtmA dvArA tIrthanI sthApanA - caturvidha saMghanI sthApanA thayA pachI jyAM sudhI tIrtha rahe tyAM sudhImAM je koI jIva siddha thAya te tIrthasiddha kahevAya. 2. atIrtha siddha :- tIrthano abhAva te atIrtha tIrthano abhAva be prakAre che - (1) tIrtha utpanna na thayuM hoya te ane (2) tIrthano viccheda thayo hoya te. A baMne sthitimAM je siddha thAya tene atIrtha siddha kahevAya. tIrtha utpanna thayA pahelAnA siddhamAM marUdevI mAtAnuM dRSTAMta prasiddha che. kemake bhagavaMta RSabhadevane kevaLajJAna thayuM. hajI tIrtha, caturvidha saMgha ke gaNadharanI sthApanA thaI nathI. bharata cakravartI marUdevI mAtAne laIne bhagavaMtanI RddhinuM darzana karAvavA lAvyA che. tyAM ja marUdevI mAtAne hAthInI aMbADI upara kevaLajJAna ane mokSa thAya che. tIrthanI sthApanA to te pachI thaI mATe temane atIrthasiddha kahyA. tIrthano viccheda thayo hoya tevo aMtar kALa - navamA ane dazamAM tIrthakaranA madhyanA kALamAM sAdhuono abhAva thayo, tIrtha viccheda pAmyuM. te vakhate jeo jAtismaraNAdi jJAna vaDe mokSa mArgane prApta karIne siddha thayA te paNa atIrthasiddha kahevAya. 3. tIrthakara siddha :- jeo pote ja tIrthakara che ane pachI siddhine pAme che
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 navakAra maMtra-siddhanA paMdara bheda temane tIrthaMkara siddha kahevAya che. jemake RSabhadeva Adi. 4. atIrthakara siddha :- tIrthakara sivAyanA je sAmAnya kevaLI che, te siddhi pAme, tene atIrthakara siddha kahevAya. jemake gautama, puMDarIka Adi sarve kevalI. 5. svayaMbuddha siddha :- je svayaM bodha pAmIne siddha thAya te svayaMbuddhane oLakhAvavA mATe athavA pratyekabuddhathI taphAvata darzAvavA tenI oLakha cAra prakAre Ape che - (1) bodhi, (2) upadhi, (3) zrata ane (4) liMga. svayaMbuddho koIpaNa bAhya nimitta vinA ja bodha pAmI (bodhi prApta karI) dIkSA le che. teo jAtismaraNAdi jJAna ke koI nimittathI bodha pAmatA nathI. svayaMbuddha be prakAranA hoya che. (1) tIrthakara (2) tIrthakara sivAyanA - jevA ke samarAditya Adi. ahIM svayaMbuddha siddhamAM tIrthakara sivAyanA jIvo jANavA. svayaMbuddhane bAra prakAranI upadhi hoya che - pAtra, jhoLI, paDalA, rajastrANa, pAtrakesarikA, gucchA, pAtrasthApana, rajoharaNa, muhapati, traNa vastra jemAM be sutarAu ane eka garama (jene hAla kAmaLI kahe che.) svayaMbuddho pUrvabhave Agama bhaNelA hoya athavA na paNa bhaNyA hoya. liMga arthAt sAdhuvezano svIkAra jAte paNa kare, sAdhuveza devatA Ape athavA guru samIpe jaIne paNa kare. jo teo pUrvabhave zrata (Agama) bhaNyA hoya, to ukta bemAMthI koIpaNa rIte dIkSA grahaNa kare ane teo ekAkI vicaraNa mATe samartha hoya to tenI icchAthI ekalA vicare athavA gacchamAM rahe. jo pUrvabhave zrata na bhaNela hoya to niyamathI guru samIpe dIkSA le ane gacchamAM ja vase. 6. pratyekabuddha siddha :- pratyeka arthAt bAhya nimittane AzrIne jeo bodha pAme che temane pratyekabuddha kahevAya che. teo siddhi pAme tyAre tene pratyekabuddhasiddha kahevAya che. karakaMDu, nami Adi nAmo prasiddha che temanuM svarUpa spaSTa karavA athavA svayaMbuddhathI temano taphAvata darzAvavA cAra prakAre temanI oLakha apAya che. (1) bodhi, (2) upadhi (3) zrata ane (4) liMga -- bodhi :- bAhya nimitta pAmIne jAtismaraNa jJAnathI bodha pAme che. jemake karakaMDu rAjA roja eka puSTa baLadane jotA hatA. keTalAMka samaya pachI te yuvAna ane puSTa baLadane jIrNa thaI gayo joIne vairAgya pAmyA. dIkSA lIdhI. e ja rIte nagnati nAme rAjA rayavADIe nIkaLyo (rAja rasAlA sAthe pharavA nIkaLyo) tyAM navIna pallavothI rakta ne mAMjarothI pItavarNa dekhAtuM evuM eka sadA phaLayukta AmravRkSa joyuM. te manohara vRkSanI eka mAMjara rAjAe mAMgalikane mATe grahaNa karI. tyAMthI AgaLa cAlyo. tene anusaratA AkhA sainyae pAchaLathI te vRkSanA pAMDA, pallava, mAMjara je kaMI hAthamAM AvyuM te grahaNa karyuM. manohara lAgatuM evuM navapallavitavRkSa ThuMThA jevuM thaI gayuM. rAjAe pAchA pharatI vakhate te ThuMThuM joyuM tyAre rAjAne thayuM ke A zobhA (lakSmI) paNa kevI caMcaLa che ? hajI hamaNAM ja ramaNIya lAgatuM evuM vRkSa kSaNavAramAM to jovAlAyaka paNa na rahyuM. nizcayathI sarve saMpatti asthira che. e rIte
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 pratikramaNa sUtra vivecana-1 bodha pAmI dIkSA aMgIkAra karI. AvA pacAza karatA vadhu pratyekabuddhanI noMdha amArA Agama kathAnuyoga bhAga2mAM karelI che. teo sarve bAhya nimittathI bodha pAmI dIkSita thayA. - upadhi :- pratyekabuddhane be prakAre upadhi kahelI che. jaghanyathI be prakAre ane utkRSTathI nava prakAre. jo be prakAranI upadhi hoya to mAtra rajoharaNa ane muhapatti hoya jo nava prakAre upadhi hoya to be sutarAu ane eka unanuM te traNa vastra vinA phakta pAtra ane te saMbaMdhI upadhi hoya. eTale ke pratyekabuddha pAtra ke upadhi vagaranA paNa hoI zake ane vastra to hoya ja nahIM. - kRta :- pratyekabuddhane pUrvabhave zrata (Agama)no abhyAsa niyamathI hoya che. teo jaghanyathI aMgIyAra aMgo ane utkRSTathI kiMcit jUna daza pUrvo bhaNelA hoya che. - liMga :- teone liMga arthAt sAdhuveza devatA Ape che athavA kyAreka teo sAdhuveza rahita paNa rahe che. teo niyamathI ekalA ja vicare che. kadApI gacchamAM vasatA nathI. 7. buddhabodhita siddha :- AcAryathI bodha pAmIne bodhita thayelA hoya, pachI siddha thAya to tene buddhabodhita siddha kahevAya che. (ahIM jeo bodha pAmIne te ja bhave siddha thAya temane ja grahaNa karavA. bAkI to tIrthakara paNa pUrve koI bhave AcAryathI bodhita thayA hoya che. tene buddhabodhitasiddha kahyA nathI.) ukta sAta bhedomAM strIliMga, peliMga ke napuMsakaliMge siddha hoI zake che. phakta pratyekabuddhasiddha mAtra puMliMga hoya che ane tIrthaMkarasiddha kadI napuMsakaliMga siddha hotA nathI. 8. striliMga siddha :- jeo strI rUpe janmIne siddha thAya tene strIliMgasiddha kahe che. ahIM strIvedano udaya artha nathI levAno paNa strI zarIra artha levAno che. (strI paNa mokSe jaI zake tenI vizad carcA prajJApanAvRttimAM che.) 9. purUSaliMgasiddha :- jeo puraSa rUpe janmIne siddha thAya tene purUSaliMgasiddha kahevAya che. ahIM paNa puruSavedano udaya artha nathI levAno paNa puruSa zarIra artha levAno che. 10. napuMsakaliMgasiddha:- jeo napuMsakapaNuM pAmyA hoya, chatAM sarvavirati pAmIne mokSe jAya te napuMsakaliMgasiddha kahevAya. (jo ke ahIM ekamata evo che ke jo jAtya (janmagata) napuMsaka hoya to te siddha na thAya, paNa kRt napuMsaka (pachIthI napuMsaka karAyela hoya) to te gAMgeyanI mAphaka siddha thAya che.) 11. svaliMgasiddha:- jaina sAdhuvezamAM siddha thAya te ahIM dravyathI bAhya veza arthAt rajoharaNa Adi cinhanI apekSAe svaliMgapaNuM gaNela che. 12. anyaliMgasiddha :- jainettara evA parivrAjaka, saMnyAsI AdinA veze je siddha thAya te anyaliMgasiddha kahevAya. (jo ke teone jAtismaraNAdithI kevaLajJAna pragaTyA pachI AyuSya bAkI hoya to devatA muniveza Ape che.)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhanA paMdara bheda 7 3 13. gRhiliMgasiddha :- gRhastha vezamAM hoya ane tyAM ja kevaLajJAna pAmI siddha thaI jAya te gRhiliMga siddha jema ke - marudevI mAtA (jo aMtarmuhUrta karatA vadhu AyuSya hoya to devatA veza Ape ja che jemake bharatacakrI-gRhiliMge kevaLI thayA. pachI devatAe veza Apyo, te grahaNa karyo) 14. ekasiddha :- eka samaye jyAre eka ja jIva siddha thAya te. 15. anekasiddha :- eka samayamAM aneka jIvo siddha thAya tene anekasiddha kahe che. te vadhumAM vadhu 108 siddha thaI zake che. prajJApanA sUtramAM sAkSIpATha ApatA sUtra-16nI vRttimAM jaNAvela che ke - jo satata 8 samaya sudhI aneka jIvo siddha thAya to temAM pratyeka samaye eka, be thI mAMDIne vadhumAM vadhu 32 jIvo siddha thAya. pachI avazya AMtaru paDe jo sAta samaya sudhI satata anekajIvo siddha thAya to pratyeka samaye 32, 33 thI mAMDIne vadhumAM vadhu 48 jIvo siddha thAya. pachI avazya AMtaru paDe. jo satata 6 samaya sudhI niraMtara aneka jIvo siddha thatA rahe to 49 thI mAMDIne vadhumAM vadhu 60 jIvo pratyeka samaye siddha thAya pachI avazya AMtaru paDe. jo 5 samaya sudhI niraMtara aneka jIvo siddha thAya to pratyeka samaye 61thI mAMDIne vadhumAM vadhu 72 jIvo siddha thAya, pachI avazya AMtaru paDe. - jo cAra samaya sudhI niraMtara aneka jIvo siddha thAya to pratyeka samaye 73 thI mAMDIne vadhumAM vadhu 84 jIvo siddha thAya pachI avazya AMtaru paDe. jo traNa samaya sudhI niraMtara aneka jIvo siddha thAya to pratyeka samaye vadhumAM vadhu 85 thI AraMbhIne 96 jIvo siddha thAya pachI avazya AMtara paDe. jo be samaya sudhI niraMtara aneka jIvo siddha thAya to pratyeka samaye 97 thI mAMDIne vadhumAM vadhu 102 jIvo siddha thAya pachI avazya AMtaru paDe. jo eka samaye aneka jIvo siddha thAya to 103 thI mAMDIne 108 jIvo vadhumAM vadhu siddha thAya pachI avazya AMtaru paDe. ahIM eka khulAso jarUrI che ke - AThe samaye je utkRSTa saMkhyA dekhADI che te vadhumAM vadhu arthamAM che. matalaba eka samaye 108 ja siddha thAya tema nahIM, paNa 107, 106, 105 Adi paNa siddha thaI zake, te ja rIte ATha samaye utkRSTa 32 jIvo siddha thAya tema kahyuM teno artha e ke 32, 31, 30, 29 Adi saMkhyAmAM paNa siddha thaI zake. AMtaru paDe je zabdo upara badhe lakhela che, teno artha e ke te samaya pachInA samayamAM koI AtmA siddha na thAya. * siddhanA ATha guNo : siddhano artha jANyo, karmayasiddhane ja ahIM grahaNa karavAnA che teno nizcaya thayo. tevA siddhonA paMdara bhedo joyA. paNa navakAramaMtramAM arihaMtAdi paMca parameSThInA 108 guNo kahyAM che, temAM siddha bhagavaMtonA ATha guNo kahyA che. ATha karmonA kSaya thakI A ATha guNo pragaTa thAya che te A pramANe 1. anaMta jJAna :- jJAnAvaraNIya karmano sarvathA kSaya thavAthI anaMta/kevaLajJAna
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 pratikramaNasUtra vivecana-1 prApta thAya che. tenAthI sarva lokAlokanuM samasta svarUpa sarva prakAre jANe che. 2. anaMta darzana:- darzanAvaraNIya karmano sarvathA kSaya thavAthI anaMta/kevaLadarzana prApta thAya che. tenAthI sarva lokAlokanuM samasta svarUpa jue che. 3. avyAbAdha sukha :- vedanIya karmano sarvathA kSaya thavAthI sarva prakAranI pIDArahita nirUpAdhipaNuM prApta thatA avyAbAdha sukha maLe che. 4. anaMtacAritra :- mohanIya karmano sarvathA kSaya thavAthI A guNa prApta thAya che. temAM kSAyika samyaktva ane yathAkhyAta cAritrano samAveza thAya che. tethI siddha bhagavaMto sadA AtmasvabhAvamAM avasthita rahe che ane A nijaguNa sthiratA e ja cAritra che. 5. akSaya sthiti :- AyuSya karmano sarvathA kSaya thavAthI nAza na thAya evI akSaya sthiti prApta thAya che. siddhanI sthitinI Adi che paNa aMta nathI. tethI te sAdianaMta sthiti kahevAya che. 6. arUpIpaNuM :- nAmakarmano sarvathA kSaya thavAthI varNa, gaMdha, rasa, sparzathI rahita thAya che. kemake varNAdikano saMbaMdha zarIra sAthe ja che. paNa siddhane zarIra nathI. tethI arUpIpaNuM prApta thAya che. 7. agurulaghu :- gotrakarmano sarvathA kSaya thavAthI A guNa prApta thAya che. kemake tethI UMca-nIca ke gura-laghuno koI vyavahAra raheto nathI. 8. anaMtavIrya :- aMtarAya karmano sarvathA kSaya thavAthI anaMtadAna, anaMtalAbha, anaMtabhoga, anaMtaupabhoga ane anaMtavIrya e guNo prApta thAya che. A anaMtavIryanA guNathI potAnA AtmikaguNone je rUpe che te rUpe ja dhArI rAkhe che. * siddhanA 31 guNo :- siddhanA 31 guNo paNa Ave che. pravacana sArodvAramAM gAthA 1593mAM kahe che ke - darzanAvaraNIya karmonA navA AyuSya karmanA cAra, jJAnAvaraNanA pAMca, aMtarAya karmanA pAMca, vedanIya, mohanIya, nAma ane gotra karmanA be-be bhedo te 31 karmono kSINa zabdane umeratA siddhanA 31 guNo thAya che. jemake - kSINa cadarzanAvaraNa ityAdi. bIjI rIte siddhanA 31 guNo - pAMca saMsthAna, pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa, ATha sparza, traNa veda A aThAvIzano abhAva tathA azarIrI, asaMgatva ane arUNarUpa ema 31 guNo siddhonA jANavA. siddha bhagavaMtano vizeSa guNa : jema arihaMta bhagavaMtano vizeSa guNa che - mArgadezakapaNuM, tema siddha bhagavaMtano vizeSa guNa (Avazyaka niryukti 903mAM) avinAzIpaNuM kahyo che. (vRttikAra haribhadrasUri AvazyakamAM tathA vizeSAvazyaka bhASyakAra jaNAve che ke-) siddhone namaskAra yogya gaNavAnuM kAraNa teno avinAzIpaNuM guNa che. zAzvatatA che. samyam darzanAdi mArga vaDe siddho mokSane pAmelA che. tethI teo kRta-artha hovAthI pUjya che. vaLI sakhya jJAna-darzanAdi guNonI pUjA mAtrathI svarga ke mokSarUpa viziSTa phaLa
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhanA guNo 75 maLe che. mATe paNa teo pUjya che. siddhonA sadubhAve mokSamAM avinAzIbuddhi prApta thAya che. vaLI siddhonA avinAzIbhAvathI tathA temanA anupama sukharUpa phaLane jANavAthI samyagadarzanAdi mokSamArgamAM prIti utpanna thAya che. * siddhanI gati-sthiti Adi : pUrva prayoga ane gati pariNAmathI siddhanI urdhvagati thAya che. te vAta spaSTa karavA mATe Avazyaka niryukti gAthA 57 tathA tenI vRtti ane vizeSAvazyaka bhASyakAra) jaNAve che ke - mATInA saMgarahita thavAthI jema tuMbaDu, baMdhanoccheda thavAthI eraMDaphaLa, tathAvidha pariNAmathI jema dhUma athavA agni, pUrva prayogathI dhanuSyathI chuTelA tIranI jema jIvanI paNa svabhAvathI ja urdhvagati thAya che. jema eka tuMbaDu hoya, tene mATInA ATha lepa caDAvI dIdhA pachI tenA bhArathI te pANInA taLIye besI jAya, paNa jema-jema lepa utaratA jAya tema te tuMbaDu urdhvagati kare ane sarvathA leparahita thatA avazya urdhvagati karatuM upara AvI jAya che. te niyamamAM koI ja pharaka paDato nathI. jema te tuMbaDu pANInI sapATIthI upara jatuM nathI, tema karmalapa dUra thavAthI jIvanI niyamathI urdhvagati thAya che. anyathA gati thatI nathI tema lokanI upara paNa gati thatI nathI. A ja rIte eraMDaphaLa, dhuma, agni, tIra, kuMbhAranuM cakra Adi dRSTAMto che. (Avazyaka niryukti-58mAM prazna kare che ke-) siddhAM kyAM pratihata (stulita) thAya che ? kyAM pratiSThita thAya che ? (rahe che?), kyAM zarIrano tyAga karIne kyAM jaIne siddhi pAme che ? (teno uttara niryukti-5lmAM che) siddho alokamAM pratihata thAya che (smalanA pAme che), kemake AgaLa dharmAstikAyAdinA abhAve gati ke sthiti kazuM zakya nathI. lokanA agrabhAge pratiSThita thAya che. arthAt paMcAstikAyAtmaka lokanA urdhva bhAge tyAMthI pharI pAchA na AvavuM paDe te rIte sthita thAya che. ahIM manuSyalokamAM ja potAnA zarIrano tyAga kare che ane tyAM jaIne - lokAgra bhAge jaIne eka samayamAM ja tyAM pahoMcIne siddhi pAme che. (jo ke ahIM zarIrano tyAga kare tyAre ja sarva karmarahita jIva siddha ja kahevAya che paNa nizcayanayathI ema kahyuM che ke lokAsiddha thAya che.) siddha zilAnuM svarUpa ane siddhanI avagAhanAdi : karmamalathI mukta thayelA evA siddha bhagavaMte lokAge jyAM jAya che ane eka yojana UMce jyAM sthita thAya che te siddhazilA kevI che ? sarvArthasiddha vimAnathI bAra yojana UMce jyAM ISat prAmbhArA nAmaka pRthvI che tyAM ke jyAMthI lokAMta eka yojana UMce rahe che te sthAne A siddhazilA AvelI che. te siddhazilA caMdra karatA nirmaLa, sUrya karatA tejasvI jaLanA kaNiyA, rUpu, hIma, gAyanuM dUdha, zveta sonAno varNa ane motInA hAra jevI ujjavaLa, cattA karelA chatranA saMsthAna jevI jinezvare kahelI che. te siddhazilA 45 lAkha yojana lAMbI pahoLI ardhavartuLAkAre rahelI che. bahu
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 madhya deza bhAge ATha yojana jADI ane tyAMthI pAtaLI thatA-thatA cheka cheDe aMgulanA asaMkhya bhAga jeTalI pAtaLI che. jene upamAthI mAkhInI pAMkha jevI pAtaLI kahelI che. tyAM uparavartI eka yojananA je uparavartI eka koza che tenA chaThA bhAge siddhonI avagAhanA hoya che. kemake eka kozano chaThTho bhAga eTale 333 dhanuSa ane dhanuno trIjo bhAga thAya. siddhanA jIvonI utkRSTa avagAhanA paNa ATalI ja hoya che. (kemake 500 dhanuSanI kAyA, teno trIjo bhAga nIkaLI jAya to bAkIno bhAga 33333 ja raheze.) jIva ahIM je sthitie zarIramAM rahyo hoya ane kALa kare tevI ja sthitimAM tenA jIva pradezo siddhazilAe sthita thAya jemake ubho hoya, beTho hoya, suto hoya to te ja sthiti siddhazilAe pAme. pharka eTalo ke zarIrano trIjo bhAga polANavALo hoya che. tethI teTalo bhAga jIva pradezo pUrI de che. mATe trIjA bhAga jeTalI tenI avagAhanA ochI thAya che. paNa AkAramAM koI pharka paDato nathI. utkRSTa pa00 dhanuSanI avagAhanAvALA, jaghanya be hAtha pramANa avagAhanAvALA ke sAta hAtha pramANa madhyama avagAhanAvALA jIvo siddha thAya che. tenI avagAhanAno trIjo bhAga hIna thAya te rIte paNa te ja AkArathI siddha rahe che. tethI utkRSTa avagAhanA 333 dhanuSa ane dhanuSano trIjo bhAga te utkRSTa, cAra rastrI ane eka ratnIno trIjo bhAga nyUna te madhyama avagAhanA ane eka hAtha tathA ATha aMgulathI kaMIka adhika jaghanya avagAhanA siddhonI jANavI. prazna :- RSabhadeva bhagavaMtane darzanArthe AvelA marudeva mAtA siddhi gatimAM gayA. temanI avagAhanA to 500 dhanuSathI vadhAre hoya, to pachI utkRSTa 500 dhanuSanI UMcAIvALA ja siddha thAya te vAta kaI rIte yogya mAnavI ? (vizeSAvazyaka bhASya tathA Avazyaka vRttimAM jaNAve che ke-) marUdevImAtAnI UMcAI nAbhikulakaranI UMcAI karatA kaMIka ochI kahelI che. have nAbhikulakara para5 dhanuSanI UMcAIvALA hatA, to tethI ochI UMcAIvALA marudevImAtA 500 dhanuSa nA hoI zake che - athavA - je AkAre siddha thAya tevo AkAra be tRtIyAMza bhAge te jIvanA pradezono hoya. ahIM marudevA mAtA hAthInI aMbADIe beThA hatA, tethI tenA zarIrano saMkoca thayelA hovAthI tenA saMkucita zarIranA be-tRtIyAMza pradezo to 333.33 dhanuSa karatA ochI UMcAInA ja thavAnA che mATe temAM virodha na samajavo. prazna :- siddhazilA 45 lAkha yojananI kema ? 45 lAkha yojananI goThavaNI ghaNI ja tArkika ane vaijJAnika che. kemake aDhIdvIpa pramANa manuSyalokamAMthI koIpaNa manuSya siddha thAya tyAre te samazreNIe ja upara siddhazilAe pahoMce che. have aDhIdvIpanA madhyamAM jaMbUDhIpa che. te eka lAkha yojana che, baMne tarapha lavaNasamudra be-be lAkha yojana che, pachI dhAtakIkhaMDa cAra-cAra lAkha yojana che. tene
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhanI avagAhanA 77 pharato kAlodadhi samudra ATha-ATha lAkha yojana che. teno pharato ardhapuSkaravaradIpa ATha-ATha lAkha yojanano che. eTale ke 8 + 8 + 4 + 2 + 1 + 2 + 4 + 8 + 8 = kula 45 lAkha yojana thayA. mAnavavasti A 45 lAkha yojana bahAra hoya ja nahIM tethI 45 lAkha yojanamAM koI jIva siddha thAya to samazreNIe sIdho ja upara siddhazilAe sthita thAya. * siddhonuM sukha kevuM ? eka laghu daSTAMta thakI samajIe - eka mahAnuM aTavI/araNyamAM koI plecchabhIla raheto hato. teNe jIvanabhara te araNya sivAya kazuM joyela nahIM. tenI vasati paNa aTavImAM ja hatI. koI eka rAjA potAnA azva para besIne nIkaLyo. mArga bhUlI jatAM te aTavI,araNyamAM pravezyo. bhukhyo tarasyo rAjA bezuddha jevo thaI gayelo. te bhIlane jovAmAM Avyo. bhIle tene pANI chAMTI svastha karyo. bhojanAdi satkAra karyo. rAjA saMpUrNa svastha thayo tyAM sudhI tenI AgatA-svAgatA karI, pachI rAjAe potAnI nagarIe javAnI icchA karI tyAre te bhIle tene nagarano rasto batAvyo. te vakhate te bhIla upara prasanna thayela rAjAe bhIlane kahyuM cAla ! huM tane mAruM nagara ane rAjamahela batAvuM rAjA satkArapUrvaka potAnA nagaramAM laI gayo. tene upakArI samajIne rAjAe ghaNAM ja mAnasanmAna ApyA. rAjamahelanA sukhono anubhava karAvyo, nagaramAM khUba ja pheravyo. rAjAnI jema ja bhIlane rAjamahelamAM rahevA maLyuM. ghaNo kALa vItyA pachI tene potAnuM araNya yAda AvavA lAgyuM. tyAre rAjAe tene premapUrvaka vidAya ApI. te bhIla potAnA araNyamAM pahoMcyo. tyAre te bhIlanA svajana Adi tene pUchavA lAgyA ke nagara kevuM hatuM ? tyAM kevuM sukha maLyuM? tyAre te bhIle badhuM anubhavyuM hovA chatAM potAnA svajanone kahevA samartha na thayo. kemake teone samajAvavA mATe tenI pAse koI upamA na hatI. te sukhane varNavavAnA koI zabdo na hatA. A pramANe siddhonuM sukha anupama che. tene zabdo dvArA varNavI zakAtuM nathI. tema chatAM bALajananI jANakArI mATe pUrvaRSinA jJAna sAdRzyathI siddhonuM sukha kaMIka AvA zabdo dvArA (Avazyaka niryuktikAra ane vRttikAra varNave che). tevuM sukha manuSyo-cakravartI Adine hotuM nathI. anuttara vimAnanA devo paryanta koI devane paNa te sukha prApta thatuM nathI, je sukha siddhone hoya che. kemake siddhonuM sukha avyAbAdha-ADakhIlI rahita ane kSAyika hoya che. atIta, anAgata, vartamAnakALanA badhAM ja devone prApta sarvakALanA sarva samayanuM sukha ekaThuM karavAmAM Ave, te sukhane anaMtagaNuM karIe ane asatkalpanAthI te badhAM sukhano samUha eka pradeza sthApana karavAmAM Ave, e rIte sakala lokAkAzanA anaMta pradeza pUravAmAM Ave to paNa siddhonA prakarSa sukhano anaMtamo bhAga paNa thatuM nathI. tenI sAme siddhanA sukhono samUha jo sarvakALano kalpanA mAtrathI ekaTho karavAmAM Ave
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 pratikramaNasUtra vivecana-1 to te sarvaloka ane alokamAM paNa samAvI zakAtuM nathI. jema koI puruSa sarvakAmaguNita bhojana kare, potAnI tRSA ane sudhAnuM nivAraNa kare tenI rasanAindriya saha savi indriyo paritRpta thaI jAya ane amRta pIdhuM hoya tevo oDakAra AvI jAya tyAre tene je sukhano anubhava thAya, tevuM (tenAthI anaMtagaNu) sukha siddho kAyama anubhave che. - jema koI puruSa sadA vINA, mRdaMga AdinA prazasya svaranuM gIta-gAna sAthe zravaNa karato hoya, potAnA prAsAdamAM rahIne potAnI AzcaryakArI ane lIlAvaMtI strIonA rUpone animeSa dRSTie nIhALI rahyo hoya, aMbara, kapura, agaru AdinI dhUpa gaMdhathI tenA vastro vAsita hoya ane nAka paNa tarabatara thayuM hoya, rasayukta bhojana ane amRta jevA pAnathI potAne tRpta karato hoya, mRdu ane komaLa sparzavALA palaMga para besIne sarve kAmabhogone mANato hoya, e rIte sarva indriyanA sarva artho tene prApta thayelA hoya, koI paNa prakAre bAdhAraDita sukha bhogavato hoya to paNa siddho tenA karatA anaMtagaNu sukha anubhavatA hoya che. * siddhanI anya vizeSatA : - jyAM eka siddha che, tyAM bhavakSayathI mukta thayelA anaMtA siddho hoya che. te sarve siddho lokAMte paraspara avagAhIne-sparzIne rahelA hoya che. niyamathI eka siddha sarva pradezo vaDe anaMtA siddhone sparze che ane je e pramANe deza-pradezothI sparzAvelA che, te paNa tenAthI asaMkhyAtagaNA che kemake sarva pradezo vaDe anaMtA siddho sparzAelA che ityAdi. jema eka oraDAmAM tame eka dIvo pragaTAvo, to te dIvAno prakAza samagra oraDAmAM phelAI jAya che. be dIvA mUkazo to paNa teno prakAza temAM samAI jaze. kadAca so dIvA mUkazo to paNa te oraDAmAM ekamekamAM prakAza samAI jaze. e rIte jema dIvAnI jyoti ekamekamAM samAI jAya, tema siddho paNa paraspara avagAhIne rahe che. pharka eTalo ke to paNa pratyeka siddha AtmAnuM svataMtra astitva jIvadravyarUpe to jaLavAyeluM ja rahe che. - siddhanA jIvo audArika, kArmaNa Adi pAMca prakAranA zarIrathI rahita hoya che, mokSa pUrve zarIranA polANano bhAga jIvapradezo pUrI de che, tethI jIvapradeza ghana bane che. siddhono kevaLadarzana ane kevaLajJAnano upabhoga (anukrame) niraMtara, satata vartato rahe che. tene sAkAra anAkAra upayoga paNa kahe che. - siddho janma, jarA, maraNa, roga, zoka, viyoga, Adhi, vyAdhi pramukha sakala duHkhathI mUkta thayelA hoya che. - siddhone saMsthAna, saMghayaNa, varNa, gaMdha, rasa, spardhAdi hotA nathI. - siddho tejapuMja svarUpe siddhazilA upara rahelA hoya che. - siddhapadanI prApti kevaLa manuSyagatimAM ja thAya che, bAkI gatimAM nahIM. * siddhone namaskAra zA mATe ?
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhanI vizeSatA namo zabda sAthe saMkaDAyela bIjuM pada che "siddhANaM" arthAt siddhone mArA namaskAra thAo. paNa siddhone namaskAra zA mATe karavo ? nigodanI avyavahAra rAzimAMthI chuTakAro apAvanAra siddha che. mATe tene namaskAra karavo joIe. nigodanA jIvone asaMkhyAtA ke anaMtApudgala parAvartana karavA paDe che. anaMtakALa sudhI jIvane mAtra janma-maraNano dhaMdho cAle. AvA janmamaraNa keTalAM? ane tenuM duHkha keTaluM ? eka mAnavazarIramAM koI devaprayogathI sADA traNa karoDa soya garama karI badhI soya sAthe ghoMcI de tyAre je vedanA thAya tenA karatA AThagaNI vedanA eka janmamAM thAya. mRtyumAM tenA karatA anekagaNI vedanA thAya che. nigodanA jIvane to Akho divasa janma-maraNano ja dhaMdho che. to te jIvone keTaluM duHkha thAya ? asaMkhyAta samayanI eka AvalikA, 256 AvalikAno eka lullaka bhava, e nigodano jIva jIve, to nigodanA jIvanuM Ayu keTaluM alpa thayuM ? eka mAnava zvAsocchavAsamAM 4446II thI vadhu AvalI thAya temAM nigodano jIva vadhumAM vadhu 17nA ane ochAmAM ochA 17 bhava kare. aMtarmuhUrtamAM (48 miniTamAM) 6papa36 bhava nigodanA thAya to tene janma maraNanI kevI dAruNa vedanA bhogavavI paDatI haze ? - temAMthI chuTakAro apAvanArA siddha bhagavaMto che. eka jIva siddha thAya tyAre avyavahArarAzi nigodamAMthI eka jIva bahAra nIkaLe che. mATe AvA upakArIne namaskAra karavo joIe. tethI "namo siddhANaM'. - siddhone namaskAra ApaNane svarUpadarzana karAve che. ApaNuM ane siddhonuM svarUpa eka ja che. mAtra karmanA vAdaLoe ApaNAM anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtazakti, anaMtacAritrae DhAMkI dIdhelA che. siddhonA namaskAra dvArA ApaNe paNa AvuM karmamukta svarUpa prApta karavAnuM dhyeya nizcit thAya che. siddhone dravya ane bhAvapUrvaka karAyela namaskAra ja ApaNane siddhazilArUpI ghara mATe mamatva pragaTAvaze. - siddhane karAyelo namaskAra jIvane hajAro bhavothI chuTakAro apAve che. bhAvathI karAyela evo eka namaskAra paNa jIvane bodhiprApta karAvavA samartha che. - siddhane karAyelo namaskAra jJAna, darzana, cAritrarUpa dhanI AtmAne bhavaSayanuM nimitta bane che. temaja hRdayamAM rahelA apadhyAnanuM nivAraNa karIne dharmadhyAnanuM AlaMbana karAve che. - siddha bhagavaMtane namaskAra karavAnuM kAraNa e che ke pUgalanI sattAmAMthI jIvAtmAne sadAne mATe dUra rAkhanAra jo koI sattA hoya to te siddha che, nigodanA anaMta duHkhamAMthI choDAvanAra jo koI hoya to te siddha che, janma, jarA, maraNAdimAMthI chuTI eka zAzvata sthaLe kAyamI rajisTrezana meLavavAnI koI ophisa hoya to te siddha bhagavaMtanI ophisa che, kALane paNa jo koI khAI janAra hoya to mAtra siddho ja che. kemake siddhonuM sukha zAzvata che. arihaMta, AcArya, upAdhyAya ke sAdhu
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 pratikramaNa sUtra vivecana-1 badhAnuM aMtima dhyeya siddho ja che. mATe temane namaskAra karavo joIe A pramANe siddhane namaskAra mahArthathI varNavyo. maraNa samIpa Ave tyAre A namaskAra vAraMvAra karavo joIe. kemake (Avazyaka niryukti 926mAM kahyuM che ke-) siddha bhagavaMtane karela namaskAra sarva pApano nAzaka che ane sarve maMgalomAM pahelupradhAna ke utkRSTa maMgala che. * paMca parameSThImAM siddhane namaskAra bIje pade kema ? bIjo namaskAra siddha bhagavaMtone karavAnuM kAraNa e che ke Atmavizuddhino aMtima Adarza teo che. arihaMta bhagavaMto paNa nirvANa pachI e ja avasthAne prApta thAya che. sAmAnya bhASAmAM kahIe to devatattva ja parama namaskaraNIya che. devatattvamAM arihaMta ane siddha baMneno samAveza thAya che. arihaMtoe je mArga pragaTa karyo ane dekhADyo te mArge cAlIne sarva (bhavya) jIvo karmamukta thaI zake che. tethI te mArge cAlIne siddha thayelAne bIjA krame namaskAra karAya che. ApaNe je arihaMtapaNAnI sthApanA rUpa mUrtinA darzana karIe chIe tenI mukhya vRttie be AkRti ja jovA maLe che. padmAsanastha athavA to kAyotsargamudrA. kemake jagamAM koIpaNa arihaMta A bemAMthI koI eka mudrAe siddhatva pAme che. e rIte mUrti siddhapaNAMnI sthApanA ane dhyeya ApaNI sAme rajU kare che. kAraNa ke arihaMtapaNAmAM paNa dhyeya to siddhadazAnuM ja rAkhavAmAM Ave che. tethI ja arihaMta pachI bIje krame siddhane "namo" kahyuM * siddhacakramAM siddhanuM sthAna : siddha padanA rahasyane pAmavA mATe kramanI sAthe tenuM siddhacakra yaMtramAM sthAna paNa samajavuM jarUrI che. sau prathama to kendramAM rahelA rihaMta padane yAda karIe. kemake bAkInA badhAM padonI dharI rihaMta che. te arihaMte batAvelA che. mArge cAlIne siddhapaNuM pAme che. (eTale namo rihaMtasiddhANaM samajavuM) vaLI siddhacakramAM siddha pada Toca upara che. kemake arihaMta, AcArya, upAdhyAya ke sAdhu badhAMnuM aMtima dhyeya zuM? siddhapadanI prApti. A rIte siddhanuM sthAna lakSya nirdeza karanAra dIvAdAMDI samAna che. siddhacakra yaMtramAM siddhanI pUrvenuM pada che "tapa". kema ? tattvArtha sUtrakAre kahyuM che ke tapanA nirnara tapa vaDe karmonI nirjarA thAya che. jyAre sarva karmo nirjarI jAya arthAt kSaya pAme tyAre karmarahita evI je avasthA te ja siddha che. A rIte pUrvapada tapa e sAdhana che ane sAdhya che siddhatva jagano koI jIva aMte zukladhyAna ane utsarga e tapa vinA siddha thayo nathI, thato nathI ane thaze paNa nahIM * siddha saMbaMdhI keTalAMka prazno : -1- siddhone karma kema na lAge? jyAM siddho rahelA che tyAM paNa karmavargaNAno moTA jaththo to rahelo ja che. - jema lakhoTI ke kAcano goLo bAjarImAM bAra varSa gadoLAya to paNa
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-siddhacakramAM siddhanuM sthAna 81 bAjarIno eka dANo tene coTe kharo ? siddha bhagavaMto lokAMte rahelA che. tyAM karmavargaNAnA DhagalA rahelA che, chatAM lakhoTIne jema bAjaro na coTe tema siddhanA AtmAne karmo coMTatA nathI. kAraNa ke teNe karmanA bIjane sarvathA bALI nAMkhela che, bIja ja na hoya to choDa kyAMthI thAya bIjuM rAga-dveSarUpI cIkAza siddhanA AtmAmAM lezamAtra hotI nathI. tethI karmone coMTavAnuM kAraNa nathI. -2- samaye samaye eka siddha thAya tevuM kahevAya che. jo jagatunA badhAM jIvo A rIte potAnA karmone bALIne siddha thaze, to saMsAramAM raheze koNa ? - dariyAkinAre beThelA koI mANasa eka TAMkaNI dariyAmAM boLe, TopakAM paranuM pANI bahAra khaMkhere. A kriyA satata karato hoya, tene joIne koI evuM pUche ke alyA A zuM kare che ? Ama to dariyo khAlI thaI jaze to te vAta kevI lAge? te rIte anaMtA kALathI jIvo mokSe jAya che, gayA che ane jaze. te badhAMne ekaThAM karIe ane pANImAM bAjhatI lIla-phUgane eka soyanI aNI upara laIe, pachI jJAnIne pUchIe. ke siddhanA jIvo vadhAre ke A soyanI aNI para rahelA saMsArI jIvo vadhu? to tyAre jJAnI bhagavaMta khulAso Apaze ke soyanI aNI para rahelA jIvonA anaMtamAM bhAga jeTalA jIvo mokSe gayA che. asaMkhyAtamAM bhAga jeTalA paNa mokSe gayA nathI, pachI saMsAramAM raheze koNa ? te prazna ja khoTo che. * aMtima prArthanA : jeoe prAcIna samayathI baMdhAyelA karmane bALI nAMkhelA che. jeo mokSarUpI mahelanI Toca upara rahelA che, temanuM zAsana pravartanarUpa che. je saMpUrNapaNe kRtakRtya che. te siddha bhagavaMta mane maMgalane karanArA thAo. AvI ja prArthanA logassa sUtra ane siddhANaMbuddhANaM sUtrane aMte paNa karelI che. siddha siddhi mama phiraMtu - he siddho ! mane mokSa Apo. A siddho - karmakSayathI siddha thayA che. "buddha' - sarvajJa che "pAragata" siddhi prApta karyA pachI pharI pAchA AvavAnA nathI. "paraMparAgata" AvI sthiti temaNe guNasthAnakonI paraMparA vaDe prApta karI che. lokanA agra bhAge rahelA che. te sarva siddhone sadA mArA namaskAra thAo. -x --- 0 AcArya : navakAra maMtramAM trIjA padamAM "namo" sAthe "AyariyANa" joDAyela che tene saMskRtamAM gAvAgya: kahe che. ahIM mA no artha che "maryAdApUrvaka" vara arthAt javuM, vartavuM. tenI kriyA te "AcAra" AvA AcArane je pALe (ane paLAve) te AcArya kahevAya. vyavahAramAM mAra: zikSati ti kavArya ema kahevAya che. paNa A vyAkhyAne jainadarzana apUrNa vyAkhyA gaNe che. jainadarzana to "pALe-paLAve paMcAcAra' vyAkhyA jaNAve che. (Avazyaka niryukti 994mAM bhadrabAhu svAmI jaNAve che ke-) pAMca [1| 6]
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 prakAranA AcArane svayaM AcaranArA, bIjAnI pAse te AcArane prakAzanArA arthAt kahenArA tathA (sAdhu-sAdhvI Adi pAse) te pAMca prakAranA AcArane dekhADanArA hovAthI te AcArya kahevAya che. 82 A rIte AcAranuM svayaM pAlana karatA ane anya pAse karAvatA te baMne lakSaNo AcArya mATe pAyAnA gaNyA che. kemake AcArahIna pAse AcAranuM rakSaNa karavuM ke AcAramAM AgaLa vadhavAnuM na pAlave. laghudRSTAMta naMdISeNa mahAtmA vezyAne ghera jaIne rahyA che ane te paNa kevA kaThora abhigraha sAthe ? rojeroja daza-daza vyaktine mAre pratibodha karIne cAritranA mArge vALavAnA. jyAM sudhI huM tema na karI zakuM tyAM sudhI mAre bhojana, pANI, saMDAsa, pezAba ane vezyA sAthenA bhoga e sarveno tyAga vezyAne tyAM AvanAra puruSo koNa ane kevA hoya ? AvA rAgI ane vyabhicArIne pratibodha karavAnI zakti keTalI hovI joIe ? vaLI naMdISeNa muni bhale bhogAvalI karma vaza vaizyAsakta banyA paNa teno cAritra rAga kevo prabaLa haze ? vItarAganA mArga paratve kevI dRDha zraddhA haze temanI ? naMdISaNamunine vaizyAne tyAM AvatA puruSone AcAra jJAna ApIne pratibodha karavAnuM zarU karyuM. roja daza-daza puruSone bodha Ape che. daza puruSo roja dIkSA grahaNa kare che. Avo bodha naMdISeNe eka-be divasa ke mahinA-be mahinA nahIM lAga lagATa bAra varSa sudhI Apyo. bAra varSa sudhI rojeroja daza-dazane AcAra samajAve, bodha pamADe ane te bodha paNa kevo ? badhAM dIkSAno mArga ja svIkAre. keTaluM suMdara AcArazikSaNa teo ApatA haze ? khuda zAstrakAroe temane pravacana prabhAvaka tarIke oLakhAvyA che. chatAM naMdISaNane koIe AcArya na kahyA kema ? zuM teNe sacoTa rIte paMcavidha AcAra samajAvyo nahIM hoya ? zuM vaizyAnI AsaktithI AvatA puruSo ema ne ema ja bhoga choDIne tyAganA mArge jaI dIkSAne grahaNa karatA haze ? to pachI AvAra: zikSayati mujaba te AcArya kema na kahevAyA ? - kAraNa eka ja * svayaM AcArapAlanamAM mIMDu. te pote AcAra pALatA na hatA. jaina zAsana to pALe-paLAve paMcAcAranI vAta kare che ane pAMca prakAra te jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAra. te pAMcenuM svayaM pAlana ane anya pAse paNa pAlana karAvavuM. (paMcAcAranI vyAkhyA have pachInA '"paMciMdiyasUtra''mAM karela che.) 0 AcAryanI anya vyAkhyA : (bhagavatIjI sUtra-1 abhayadevasUri kRtu vRtti mujaba-) - vinayarUpa maryAdApUrvaka jinazAsanamAM prarUpelA tattvone jANavAnI buddhivALA vaDe jeo sevAya che - AcArAya che te AcArya. sUtrArthane jANanAra, lakSaNayukta, gacchamAM meDhibhUta, evA te arthane -
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-AcAryano artha jaNAvanAra AcArya kahevAya che. AcAra eTale jJAna, darzanAdi pAMca prakAranA AcAra, tenI maryAdAmAM vicaratA arthAt pote Acare, kahe ane darzAve te AcArya kahevAya. - - (Avazyaka sUtra niyukti ane tenI vRtti tathA cUrNi anusAra-) - jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIrya e pAMca AcAra, Ja maryAdA vaDe vAra kALa niyama Adi lakSaNa vaDe (vAste viLaC vadumANe A gAthAnI vyAkhyA nAImi saMsamimAM karAyela che) te AcArane svayaM anuSThAna rUpe AcaratA, arthanA vyAkhyAna dvArA tene jaNAvatA, pratyuprekSaNA Adi kriyA dvArA te AcArane darzAvatA ane mumukSuo dvArA je kAraNe sevAya che, tethI te AcArya kahevAya che. je svayaM sadanuSThAna Acare che ane AcaraNa karAve che athavA mumukSu vaDe AcarAya che ane maryAdA vaDe pamAya che, te kAraNathI AcArya kahevAya che. AcArya padanI graMthakAro dvArA apAyelI oLakha-- "paMca AcAra je sudhA pALe, mAraga bhAkhe sAco.'' - zrImAna haribhadra sUrIzvarajIe saMbodha prakaraNamAM AcAryanI oLakha ApatA temanA chatrIza guNonuM judI judI 47 rIte varNana karyuM che. jamAMnA pracalita 36 guNono paricaya paMciMdiya sUtramAM apAyela che (jenuM sAmAnyathI varNana ahIM AcAryanA guNomAM che. vistArathI vyAkhyA paMciMdiya0 sUtramAM karAyela che.) 83 Avazyaka niryuktinA zlokane vizeSAvazyaka bhASyakAre tathA anya maharSie chaNAvaTa karI, te pramANe AcAryane oLakhavAmAM traNa bAbata kahI (1) pAMca prakAranA AcAranuM pote AcaraNa karatA hoya. (2) A ja pAMca AcAranI teo prarUpaNA karatA hoya. (3) AcAra pAlananI vidhi paNa batAvatA hoya - te AcArya. -- - pAMca indriyone saMvaranAra arthAt kAbumAM rAkhanAra, nava prakAranI brahmacaryanI guptine dhAraNa karanAra, saMsAranI vRddhi karanArA evA cAra kaSAyothI mukta e aDhAra guNo tathA pAMca mahAvratothI yukta, jJAnAdi pAMca prakAranA AcArane pALavAmAM samartha, iryA Adi pAMca samitithI ane mana, vacana, kAyAnI traNa guptithI yukta e chatrIza guNadhArI AcArya jANavA. Ja eTale kaMIka ke aparipUrNa vAra eTale dUta. bAvAra eTale kaMIka jAsusa jevA, yogya ayogya vibhAganuM nirUpaNa karavAmAM catura je ziSyo, te ziSyomAM yathArtha zAstrArthano upadeza karavAmAM nipuNa tene AcArya kahevAya che. - zrIpAla cAritramAM zrI ratnazekharasUrijI jaNAve che ke je pAMca AcAro vaDe pavitra che, nirmala siddhAMtanI dezanA ApavAmAM udyamI che, para upakAramAM advitiyapaNe tatpara che, te AcArya. * AcAryanA chatrIza guNa : jo ke paMciMdiya0 sUtramAM A chatrIza guNono parIcaya vistArathI AvavAno
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 pratikramaNasUtra vivecana-1 ja che. to paNa paMca parameSThInA 108 guNonI gaNanA karatA jema arihaMtanA 12 guNa ane siddhanA 8 guNa joyA tema AcAryanA 36-guNono ati saMkSepamAM parIcaya rajU karela che - pAMca indriyonuM saMvaraNa kare arthAt viSayo tarapha javA na detA niyamanamAM rAkhe, brahmacaryanI nava guptione dhAraNa kare, cAra prakAranA krodhAdi kaSAyono tyAga kare, prANAtipAtathI sarvathA viramaNa Adi pAMca mahAvratonuM pAlana kare, IrSyA, bhASA Adi pAMca samitinuM ane mana Adi traNa guptinuM pAlana kare, jJAna-darzana Adi pAMca prakAranA AcAronuM pAlana karavAmAM samartha hoya. e rIte - 5 + 9 + 4 + 5 + 5 + 5 + 3 = 36 guNo thAya. A chatrIsa guNa vistArathI jANavA pravacana sAroddhAra jovuM tenI ja gAthA 547, 548mAM bIjA traNeka prakAre 36 guNo varNavyA che. AcAryanA chatrIza guNo - bIjI rIte pravacana sAroddhAra, zloka 540mAM AcAryanA 36 guNo gaNAvatA kahe che ke, AcAra, zruta, zarIra, vacana, vAMcanA, mati, prayoga ane saMgraha, parijJA e AThane AcAryanI saMpadA kahI che. A AThenA cAra-cAra bheda che. tethI kula batrIza bheda thayA. temAM vinayanA cAra bheda, AcAra, zruta, vikSepaNa ane doSa parighAta umeratA 36 guNo thAya AcAryano viziSTa guNa : * je rIte arihaMtano viziSTa guNa "mArgadazakapaNuM' che, siddhano viziSTa guNa "avinAzIpaNuM" che. te rIte AcAryano viziSTa guNa ''AcAra'' che. teo AcAranA bhaMDAra che, svayaM ucca AcAronA pAlaka che ane anyone UMcA AcAra pAlana mATe upadezathI prere che. AcAryane namaskAra zA mATe ? - - bhagavatIjI sUtra-1nI vRttimAM khUba ja saMkSepamAM jaNAve che ke- AcAryo AcAranA upadezane kAraNe upakArI hovAthI namaskaraNIya che. --- - * jema arihaMto bhavabhramaNarUpa rogamAMthI choDAvanAra che te nakkI. ApaNe mokSe javA paNa taiyAra thaI gayA. paNa AtmA to hajI nirmaLa banyo nathI. to jyAM sudhI A AtmA sarvathA malarahita na bane tyAM sudhI tenI dekhabhALa karaze koNa ? - AcArya karaze -- mATe tene '"namo'' kahyuM. deve rasto dekhADyo. paNa cAlavAnuM koNa zIkhave ? AcArya. mATe temane namaskAra karavAno. - -- - * arihaMta bhagavaMto pachI jina zAsana calAvanArA ane temAM kahelA padArthone samajAvanArA tathA hRdayamAM utAranArA evA jo koI hoya to te AcArya che. mATe ja kahevAyuM che ke-- 'atcamiye jina sUraja kevaLa, caMdre je jagadIvo; bhuvana padAratha prakaTana paTu te, AcAraja cIraMjIvo re...' AcArya bhagavaMto sUtra arthanA jANakAra hoya, jinezvaranA mArganA khapI,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 navakAra maMtra-AcAryane namaskAra kema ? lakSaNayukta ane gaNanAyaka che. ahIM kadAca prazna thAya ke - teo sUtra-arthane jANe temAM ApaNe namaskAra karavAnI zI jarUra ? - juo, sUtra ane arthanuM khUba ja mahattva che. je divase sUtra ane arthano viccheda thaze te divase zAsanano paNa viccheda thavAno che. mATe AcAryanuM mahattva che. - vaLI AcAryo je kaMI upadeza Ape che, temAM kadApI potAnA gharanuM kaMI na kahe. sudharmAsvAmI jevA gaNadhara (AcArya) paNa potAnA upadezamAM havAlo to bhagavAno ja Ape. jemake - uttarAdhyayana sUtramAM eka sAmAnya upadezAtmaka zloka che ke - "jIvone cAra parama aMga durlabha che - (1) manuSyatva, (2) zruti - jinavacanazravaNa, (3) zraddhA - jinavacanamAM zraddhA thavI, (4) saMyamapUrvaka viramavuM te. AvI sAdI vAta paNa bhagavaMtanA nAme kahe - juo - upadezano AraMbha karatA pahelA lakhyuM, "sUrya ne sAsaMLa mAvA vamaravArtha (meM sAMbhaLyuM che ke, te AyuSyamAn bhagavaMte A pramANe kahyuM che-), chelle paNa bole ke riveri (te pramANe huM kahuM chuM) arthAt AcArya potAnI meLe koI vAta rajU na kare. have kaho ! zAsananA AvA vaphAdArane namaskAra thAya ke nahIM? jinezvara bhagavaMte to mokSamArganI saDaka batAvI dIdhI. paNa have prayANa kema karazuM ? sAthe vaLAvIyo joIze, sAdhana meLavI ApanAra joIze, vAhana joIze. A badhuM hoya to ja mArgano upayoga thaI zake. A badhuM kare koNa ? - AcArya bhagavaMto - mATe tene namaskAra karo. laghu daSTAMta :- bhagavaMta mahAvIre eka vakhata gautama svAmIne uddezIne kahyuM ke je koI manuSya svalabdhie karIne aSTApada parvate jAya (tyAMnA caityonI sparzanA kare) te A ja bhave mokSe jAya bhagavaMta mahAvIre to mokSe javAno mArga dekhADI dIdho. A vAta karNopakarNa samagra janasamudAyamAM phelAI gaI. kauDinya Adi tApaso A vAta sAMbhaLI aSTApade gayA. temAM kauDinya sahita 500 tApaso ke je ekAMtara upavAsI hatA, teo aSTApada parvatanI prathama mekhalA (pagathIyA) sudhI pahoMcyA, je datta Adi bIjA 500 tApasa hatA teo chaThane pAraNe chaTha karatA hatA teo aSTApada parvatanI bIjI mekhalA sudhI pahoMcyA. zevAla Adi pa00 tApaso aThamane pAraNe aThama karatA hatA, teo aSTApadanI trIjI mekhalA sudhI pahoMcyA. paNa tyAMthI koI AgaLa vadhI na zakyA. bhagavaMte mokSa mArga to batAvI dIdho. paNa AgaLa kema vadhavuM ? gaNadhara - AcArya evA gautamasvAmI jyAre aSTApada tIrthethI pAchA pharatA hatA, tyAre te sarve tApasone pratibodha karyA. badhAMe dIkSA grahaNa karI, devatAe Apela muniveza grahaNa karyo ane bhagavaMta pAse pahoMcatA sudhImAM to anukrame 500500-500 ema 1500 tApasone kevaLajJAna thaI gayuM. mokSe javAno pAsaporTa maLI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 pratikramaNasUtra vivecana-1 gayo. A badho upakAra kono ? gautama svAmI evA AcAryono. mATe AcAryane namaskAra karavAno kahyo che. eka AkhI avasarpiNI ke utsarpiNImAM arihaMta devo mAtra 24-24 ja hoya. vadhAre kadI na hoya. paraMtu sarvakSetra ane sarvakALamAM kaMI A covIza arihaMto pahoMcI zakavAnA ja nathI. tethI jagatanA uddhAra mATe ke jIvone mArge caDhAvavA pratinidhi to joIze ja. A pratinidhi te ja AcArya. - koIpaNa tIrthaMkara 84 lAkha pUrvathI vadhu AyuSyavALA na ja hoya. jyAre AcArya varga to asaMkhyAta lAkha pUrva sudhI rahyo che. puMDarIkasvAmI gaNadhare (gaNadharo AcArya ja kahevAya.) sUtra racanA karI te pacAza lAkha sAgaropama sudhI cAlI. konA prabhAve ? - AcAryonA - e ja rIte bhagavaMta mahAvIrano zAsanakALa keTalo ? phakta 30 varSa temanuM zAsana keTaluM cAlaze ? - 21,000 varSa ATalA badhA varSa A zAsana konA prabhAve cAlaze ? - AcAryonA prabhAve - mATe AcAryone namaskAra karavAnuM kahyuM. - AcArya paMcAcAra pALe ane paLAve, dharmadezanA ke sUtranI guMthalI thakI loko para anugraha kare, pramAda ane vikathAthI rahita hoya, kaSAyanA tyAgI hoya, dharmopadezamAM samartha hoya, sAraNA, vAraNA, coyaNA, paDicoyaNA vaDe niraMtara gacchanI saMbhALa letA hoya che. A sarve kAraNothI paNa tene namaskAra karAya che. (chelle - Avani995nI vRtti mujaba AcAryane namaskAranuM kAraNa) A pramANe nizcayathI varNavelo AcArya namaskAra mahA arthavALo che. bhAvathI karAto AcAryane namaskAra jIvane hajAro bhavothI mUkAve che. vaLI te bodhibIjanA lAbhane mATe thAya che. jJAnAdi dhanathI yukta AtmAne A namaskAra durdhyAnathI dUra karI dharmadhyAnamAM sthApanAro bane che. mRtyu samIpa Ave tyAre A namaskAra vAraMvAra karAya che, chelle dvAdazAMgIne badale mAtra tenuM ja smaraNa karAya che. AcAryanA karAto A namaskAra sarva pApano nAzaka che ane sarve maMgalomAM paheluM ke utkRSTa maMgala rUpa che. * AcAryane namaskAra trIje pade kema ? deva, guru ane dharma e traNa tattvomAM devatattva sarva prathama hovAthI pahelA be namaskAra arihaMta ane siddha bhagavaMtone karAyA. pachI guru tattvano namaskAra Ave. arihaMta paramAtmAe mokSaprApti mATe je AcAranI prarUpaNA karI che, tenuM yathArthapaNe pAlana karanAra ane karAvanAra AcArya che mATe temano namaskAra trIje pade karAya che. tIrthaMkaronI gerahAjarImAM zAsananA svAmIpade AcAryo che. kemake AcAryone tIrthaMkara-arihaMtanA pratinidhi kahyA che. prathama prahare tIrthaMkaro dezanA Ape, bIjA prahare gaNadharo dezanA Ape. tyAM dezanA tattva to tIrthaMkara arthAt arihaMtanuM ane gaNadhara arthAt AcAryanuM samAna ja hoya che. to paNa arihaMta paramAtmAnI hAjarImAM AcAryanI mahattA sthApita thAya, pratinidhipaNuM svIkRta thAya che. AcAryo paNa arihaMtanA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-AcArya trIje pade kema ? zAsana pratye pUrNa zraddhAvALA ja hoya. mATe arihaMtanA sIdhA vArasadAra svarUpe AcArya hovAthI temane trIjA pade namaskAra karAya che. arihaMta paramAtmAnI amUlya dezanAnI noMdha dvAdazAMgI rUpe karIne ApaNane ApanAra paNa gaNadhara (AcAryo) ja che. arihaMta paramAtmAe potAnA jIvanarUpI phekTarImAM kevaLajJAna-kevaLadarzana rUpI je mAla taiyAra karyo tenA sau prathama grAhaka paNa gaNadhara (AcArya) ja che. mATe gurutattvamAM sau prathama ane paMca parameSThImAM trIje pade AcAryane namaskAra karAya che. jo AcAryo (gaNadhara)ne pratinidhi rUpe svIkAryA na hoya to parSadAmAM temanuM sthAna kayAM hota? kevalInI pahelA ke pachI ? sarvajJa kevalI pahelA bese ke chagha0 gaNadharo parSadAmAM pahelA bese ? chatAM parSadAmAM gaNadharo prathama bese che. are ! eka gaNadhara to arihaMtanA caraNa pAse ja samavasaraNamAM beThA hoya che. kevalIo gaNadharanI pAchaLa bese che. tyAM eka ja vAtane samajavAnI che. AcAryonI pratinidhirUpe pramANitatA. tyAM kevalInI AzAtanA nathI. paNa mRtanI grAhakatA che. mATe AcAryane trIje pade namaskAra karAya che. * siddhacakra yaMtramAM AcAryanuM sthAna : siddhacakra yaMtrane dhyAnathI yAda karo - AcArya mahArAjanA sthAna vize be hakIkato noMdhapAtra jaNAze- (1) kendramAM "arihaMta" che. ApaNI sanmukha jamaNI tarapha AcArya che. arihaMta sAthenA temanA saMbaMdhanuM joDANa darzAve che. AcAryo mAnya, pUjya ane namaskaraNIya kharA paNa arihaMtarUpI dharI ke kendrasthAna bhUlIne nahIM, arihaMte prakAzelA ane prarUpelA mArge cAlanArA tevA AcAryanI ja ahIM AcAryarUpe svIkRti che. mATe namo rihaMtavAriyA samajIne AcAryapadanI mahattA dekhADI che. (2) siddhacakra yaMtramAM AcAryapadanI pUrve mUkAyuM che darzana pada. A eka suMdara saMbaMdha-joDANa che. kemake darzana eTale "zraddhA" arihaMtanA mArganI pUrNa zraddhA hovI te AcArya padavI mATenI pUrva zarata che, tevuM A yaMtra ApaNane tArkika rIte kahI de che. arihaMta paratve zuddha zraddhA ane vaphAdArIpUrvaka ja vANInI prarUpaNA kare te AcArya evo darzana ane AcArya padano saMbaMdha che tevuM A yaMtra phalita kare che. 0 prazno :- AcAryo arihaMtanI ja vANI pratinidhi rUpe rajU kare tenuM pramANa ? - pramANa che. Agama zAstromAM aneka sthAne kaMI paNa prarUpaNA pUrve eka vAkya Ave che - sUvuM che temAM mAvA vizvayaM AyuSyamAna bhagavaMte A pramANe kahyuM che te meM sAMbhaLela che ane chelle kahe ttibha - te pramANe huM (tamane) kahuM chuM. sudharmAsvAmI jyAre A rIte kahe che tyAre vicAro. te to gaNadhara che, dvAdazAMgInA racayitA che. zAsana temanI pATa paraMparAmAM cAlavAnuM che. chatAM paNa nAma konuM mUkyuM? bhagavaMtanuM (bhagavaMte A kahyuM che, te huM tamane kahuM chuM), A ja pramANapatra che ke AcAryo arihaMtanA pratinidhirUpe ja vANI rajU kare.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 pratikramaNasUtra vivecana-1 - paMcAcAra to sAdhu paNa pALe ane AcArya paNa pALe. to pachI te baMnemAM pharka zo ? - Oo ya vihAra ahIM vihAra zabda saMyamanA arthamAM lIdho che. saMyama be prakArano che - eka gItArthano saMyama, bIjo gItArthanI nizrAno saMyama. A sivAya trIjo koI saMyama kahyo nathI. nizrAmAM rahIne paLAvelo AcAra pALe te sAdhu kahevAya. svayaM AcAra pAlana kare te AcArya. X -X -- 0 upAdhyAya : namaskAra maMtranA cothA padamAM namo sAthe joDAyela zabda "uvajjhAyANaM' che. A zabdane saMskRtamAM 35TdhyAkhyA kahe che arthAt "upAdhyAyone" - thAya che. upAdhyAyone mArA namaskAra thAo. paNa upAdhyAya eTale zuM ? - jenI pAse jaIne adhyayana karI zakAya - bhaNI zakAya te upAdhyAya. - athavA - jemanI samIpe vasavAthI paNa mRtano gAya arthAt lAbha thAya te upAdhyAya kahevAya. - jaina zAsanamAM upAdhyAyanuM sthAna zikSaka jevuM che. upAdhyAya zabdanI vyutpatti ja ema karI che ke - 35-sapanuM sAtri thAyate jemanI samIpa jaIne bhaNAya te upAdhyAya, paNa samIpa eTale zuM ? vaMdana Adi vidhi vaDe najIka jaIne zikSaNa levuM te. vinayamaryAdApUrvaka jemanI pAse jaIne bhaNAya te. - sUtrakrama daSTAMta :- mana hajI ATha varSano bALaka che. zayyabhavasvAmI pAse dIkSA grahaNa karI che. zayyabhavasvAmI potAnA jJAnathI jANe che ke A manakamuninuM AyuSya mAtra cha mAsanuM che. ATalA alpa AyuSyamAM A bALamunine ArAdhaka banAvI devAno che. eka upAdhyAye to abhyAsa ane bALaka baMnene dhyAnamAM laIne adhyApana karAvavAnuM hoya. zuM karavuM ? bALakane pahelo pATha Apyo. - gho mana muThuiM - "dharma e utkRSTa maMgala che. maMgalanI icchA kone na hoya ? bALake to A TUMkuM vAkya yAda rAkhI lIdhuM. dharma maMgalarUpa che. eTalo artha samajI lIdho. paNa dharma zuM che ? te to hajI manakamuni jANatA nathI. pachI bIjo pATha zIkhavyo hiMsA saMnano to ahiMsA, saMyama ane tapa dharma che. ahiMsA - hiMsAthI aTakavuM te, saMyama - krodhAdi kaSAyo, indriyo ane mana, vacana, kAyA parano kAbu, tapa eTale tapasyA. bALakane bIjo pATha zIkhavADI dIdho. tene dharma maMgalarUpa che ane ahiMsAdi rUpa dharma che te be vAta AvaDI gaI paNa A to bALamuni che. te mAtra ATaluM zIkhIne dharmamaya to banaze nahIM. jema bALakane biskITa Adi lAlaco apAya tema ahIM paNa bALakane gamatuM kaMIka to samajAvavuM ja paDaze ne ? trIjo pATha zIkhavI dIdho - vAvi taM namaMti. jenuM mana dharmamAM sadA rokAyeluM rahe tene devatAo paNa namaskAra kare.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-upAdhyAya manakamunine AvaDI gayA traNe pATha. bALaka to dharmamaya banI gayo. kAraNa dharma karo to devatA namaskAra karavAnA che ne ? UMDu tatva nahIM, mokSanI vAto nahIM. sAmAnya vAtamAM ja dharma gaLe utArI dIdho. bALaka nAcavA lAgyo. vADa-devatA pagamAM paDe, to to dharma bahu sAro. A che upAdhyAyanuM upAdhyAyapaNuM tethI ja bhagavatIjI sUtra-1-nI vRttimAM abhayadevasUrijI mahArAjA jaNAve che ke upAdhyAya zabdamAM 35 + dha + 3 + 3ya rahela che. jemAM rU nAmanA kriyApadano eka artha che - adhyayana arthAt bhaNavuM, bIjo artha rUpa ti che. dhi + 3 (najIka javAthI) vadhAre bodha thavo. trIjo artha che z2a marane te arthathI jemanI pAse jinapravacana sUtrarUpe smaraNa karAya che te upAdhyAya kahevAya che. bhagavatIjInI vRttimAM ja Avazyaka niryuktino sAkSI pATha Apyo che- zrI jinezvara devoe kahelA bAra aMgone - dvAdazAMgIne paMDita puruSo "svAdhyAya" kahe che. teno sUtrathI upadeza karanArAne upAdhyAya kahevAya che. - jenI nikaTatA vaDe ke jenI nikaTatAmAM mRtano lAbha thAya tene upAdhyAya kahevAya athavA jenuM sAmIpya ja iSTaphaLano lAbha ApanAruM thAya che, te hetuthI temane upAdhyAya kahevAya che. Avazyaka niryukti 997thI 999nI vRtti temaja vizeSAvazyaka bhASya mujaba upAdhyAyano artha : - arihaMta praNita je AcArAMga Adi bAra aMgo teno vAcanA, pRcchanA Adi bhede pAMca prakArano svAdhyAya jeo kare che, tene gaNadhara Adi jJAnI bhagavaMtoe upAdhyAya kahela che. kemake teo svayaM svAdhyAya kare che temaja vAcanArUpe anya (sAdhu/ sAdhvI)ne paNa adhyApana karAve che. - 3 akSarano artha "upayoga karavo" thAya che. aa zabdano artha dhyAna thAya che. tethI hA eTale upayogapUrvaka dhyAna karanAra evo artha thaze. evA bIjA paNa upAdhyAya zabdanA paryAyo che. jemake jene pAmIne athavA jenA pAsethI bhaNAya athavA je pAse AvelA ziSyone bhaNAve, je hitano upAya ciMtavanAra hoya te upAdhyAya kahevAya che. - 3 no artha upayoga karavo, va zabdathI pApanuM parivarjana karavuM jJa thI dhyAna karavuM 5 thI karmone dUra karavA evA artha paNa thAya. tethI "upayogapUrvaka pApanuM parivarjana karatA (nivAratA) dhyAnamAM ArUDha thaIne karmonuM nivAraNa kare tene upAdhyAya jANavA. AcArano upadeza karavAthI jema AcArya kahevAya, tema sUtronuM adhyayana karAvavAthI te upAdhyAya kahevAya athavA arthane denArA te AcArya ane sUtrane denArA te upAdhyAya kahevAya anya graMtha Adi sUcaka upAdhyAyanA artho - - jemanI pAse AvI jinavacana saMbhArAya, yAda karAya te upAdhyAya. jema nAnuM
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 pratikramaNa sUtra vivecana-1 bALaka che, te A zuM ? A zuM? ema karatA so vakhata bhUle, vaLI yAda karAvo, tema karatA zIkhe che. te rIte jIvo paNa vAcanA le, pravacana sAMbhaLe, pharI pAchA bhUlI jAya. to vAraMvAra sUtrAdinI vAcanA dvArA temane yAda rakhAve che mATe temane upAdhyAya kahyA che. - ahIM 35 + + gAya zabdamAM gAya zabda traNa vibhaktithI oLakhAvela che. SaSThI, paMcamI ane tRtIya samIpatAno lAbha, samIpatAthI lAbha, samIpatA vaDe lAbha pustaka ke pratanuM svaadhyayana karo to sUtra to AvaDI paNa jAya, paNa upAdhyAyanI samIpatAnA ukta traNe lAbha mATe to upAdhyAya ja joIe. are! sati saptamI ke AdhAra arthamAM laIe to upAthI gAya kahyuM. jenA samIpamAM rahetA paNa zrutajJAnano lAbha thAya - madha eTale roga. tene dUra kare te upAdhyAya. - jenAthI Adhio arthAt mananI pIDA nAza pAme che te upAdhyAya, - 3-dhi mAM ka ne kutsA arthamAM letA dha eTale kubuddhi, kubuddhino jenI pAse rahevAthI nAza thAya tene upAdhyAya kahevAya. - pachI ai nAmaka kriyApada (dhAtu) letA durgAna artha thAya. A durgAnano jenI samIpe nAza thAya te upAdhyAya. 0 upAdhyAyanA guNo : namaskAra maMtramAM paMca parameSThInA 108 guNo kahyA che. temAM upAdhyAya mahArAjAnA 25 guNo jaNAvela che. jemanA guNone kAraNe namaskAra karIe che te upAdhyAyanA A 25 guNo kayA che ? bahuja saMkSepamAM A guNone jaNAvatA eTaluM ja kahyuM ke, 11 aMgasUtro, 12 upAMga sUtro. baMne maLIne 23 Agama sUtronuM jANapaNuM, covIzamuM caraNa sittarI ane pacIsamuM karaNa sittarI A pacIza guNo jANavA. (alabatta A gaNanAo Agama kALanI nathI. tyAM to dvAdaza aMganA svAdhyAyIne upAdhyAya kahyA che. A pacIza guNanI gaNanA bAramuM aMga viccheda thayA pachInI che.) A pacIza guNone thoDA vistArathI jANavA jarUrI che. -0- 11 aMga sUtro :(naMdI sUtra-137nI vRttimAM tathA cUrNimAM sUtra no artha kahe che...) AgamapuruSa athavA dvAdaza aMgAtmaka mRtapuruSanA aMgomAM aMga bhAve je goThavAyelA che, tene pravida athavA sUtro kahevAya che. te A pramANe che - be paga, be jaMghA, be uru, be gAtrAddha (pITha ane udara) be bAhu, grIvA (Doka) ane mastaka. A bAra aMgomAM AcAra Adi bAra sUtronI vyavasthA karAI che athavA gaNadhara bhagavaMtoe sUtrarUpe guMthela che, te (bAre) aMga sUtra kahevAya kemake gaNadharo ja mULabhUta evA AcAra Adi bAra sUtronI racanA kare che. teone evI sarvotkRSTa kRtalabdhi saMpannatA hovAthI AvI racanA kare che te sivAya bIjuM koI aMgasUtronI racanA karI zakatuM nathI. vaLI AcArAMga Adi bAre sUtro sarva kSetra ane sarva kALamAM (sarva arihaMtomAM paNa) arthane Azrine samAna ja hoya che. tethI paNa tene aMgasUtra kahevAya che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 navakAra maMtra-upAdhyAyanA guNo A bAra aMgomAM AgamapuruSanA mastakanA sthAne dRSTivAda nAmaka bAramuM aMgasUtra goThavAyela che. paNa vartamAnakALe dRSTivAdano viccheda thayelo che. bAkI agIyAra aMgasUtro prApta thAya che. je ahIM 25-guNanI gaNanAmAM levAyelA che. 1. AyAra - je AcArAMga nAme prasiddha che. te paheluM aMga sUtra che. 2. sUyagaDa - je sUtrakRtAMga nAme prasiddha che, te bIjuM aMga sUtra che. 3. ThANa - je sthAnAMga nAme prasiddha che. te trIjuM aMga sUtra che. 4. samavAya - je samavAyAMga nAme prasiddha che, te cothuM aMga sUtra che. 5. vivAhapannatti - jene saMskRtamAM vyAkhyAprajJapti kahe che. vyavahAramAM A pAMcamuM aMga sUtra bhagavatI sUtra nAme prasiddha che. 6. nAyAdhammakahA - je jJAtAdharmakathA nAme prasiddha chaThuM aMga sUtra che. 7. uvAsagadasA - je upAzakadazA nAme prasiddha sAtamuM aMga sUtra che. 8. aMtagaDadasA - je aMtakRdazA nAme prasiddha AThamuM aMga sUtra che. 9. anuttarovavAiyadasA - je anuttaraupapAtikadazA nAme prasiddha che, te navamuM aMgasUtra che. 10. pahAvAgaraNa - je praznavyAkaraNa nAme prasiddha dazamuM aMga sUtra che. 11. vivAgasuya - je vipAkakRta nAme prasiddha agIyAramuM aMgasUtra che. (A agIyAre aMga sUtrono vistRta parIcaya naMdIsUtranI vRttimAM, cUrNimAM, samavAyAMga sUtra vRttimAM, pAkSika sUtranI vRttimAM apAyela che.) -0- 12 upAMga sUtro : naMdIsUtranA vRttikAre aMga praviSTa ane aMga bAhyasUtra evA be bhAga prathama batAvelA che. je aMgasUtra che, te sivAyanA sUtro aMga bAhya sUtro kahevAya che. tenI racanA gaNadharo sivAyanA viziSTa kRtadharo Adi kare che. A aMgabAhya sUtrono aMgasUtronI jema koI niyama nathI hoto, tenI saMkhyA vize paNa koI nizcaya hoto nathI. temaja pratyeka kSetra, pratyeka kALa ane pratyeka tIrthakaramAM A ja sUtro ane A ja pramANe tenI racanA thAya ja evo koI niyama hotA nathI. AvA aMga bAhya sUtro paNa kAlika, utkAlika Adi peTA vibhAgothI oLakhAtA hatA. paraMtu pachIthI aMga bAhya sUtronI oLakha badalAI ane upAMga, pannA ityAdi nAme te sUtro oLakhAvA lAgyA. jemAMthI upAdhyAyanA pacIza guNone AzrIne ApaNe ahIM "upAMga" zabdanI oLakha jovAnI che. uvavAI sUtra vRttimAM kahe che ke, aMgano samIpa bhAva hovAthI te sUtro upAMgasUtro rUpe oLakhAya che athavA aMgamAMthI udbhave te upAMga (jaMbUtIpa prAptinI vRttimAM paNa kahyuM che ke - aMgasUtranA koI eka deza (khaMDa ke sUtravizeSa) thakI vistAra karAyela te upAMga. tethI AcArAMga Adi bAra aMga sUtro che, te pratyekanuM eka-eka upAMga gaNatA bAra upAMgo thayA. (jemAM pAMcamAM ane chaTThA aMganA upAMganA kramamAM matabheda che. A vAta vRttikAre paNa svIkArela che. tethI ja amArA saMpAdita AgamomAM
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 pratikramaNa sUtra vivecana-1 chaThuM upAMga caMdraprajJapti ane sAtamuM upAMga jaMbUdvIpa prajJapti che. jyAre A vRttikAre chaThuM jaMbudvIpa prajJapti ane sAtamuM caMdraprajJati upAMga hovAnuM kahyuM che. paNa hAla sUrya prajJapti ane caMdraprajJapti baMne upAMgamAM mAtra cAra zloka bAda karatA badhuM ja viSayavastu saMpUrNa samAna jovA maLe che.) bAra upAMgo A pramANe che - 1. uvavAI - je papAtika nAme prasiddha che. te paheluM upAMga sUtra che. A sUtra AcArAMganA eka dezano vistAra che, tema uvavAI-vRttimAM kahyuM che. - 2. rAyapUseNiya - bIjuM upAMga sUtra che, je rAjaprazrIya nAme prasiddha che. A upAMga sUtra sUtrakRta nAme bIjA aMganA eka dezano vistAra che. tema rAjaprazrIya upAMga sUtranI vRttimAM kahela che. 3. jIvAjIvAbhigama - A trIju upAMga sUtra che. vyavahAramAM te jIvAbhigama nAme paNa prasiddha che. je ThANAMga sUtramAMthI udbhavyAno vRttimAM ullekha che. 4. pannavaNA - je prajJApanA sUtra nAme prasiddha che. cothA samavAya nAmaka aMga sUtramAMthI udbhavela che. tevo pannavaNAnI vRttimAM ullekha che. - 5 thI 7. sUrapannatti, jaMbUdIvapannatti, caMdapannatti - A traNe upAMga sUtra saMskRta nAmathI sUryaprajJapti, jaMbUdvIpaprajJapti ane caMdraprajJapti nAme prasiddha che. jene prastuta vRttikAra anukrame pAMcathI sAta aMga sUtronA upAMga sUtra rUpe jaNAve che. paNa malayagirijI kRt sUryaprajJapti ane caMdraprajJapti sUtranI vRttimAM te-te upAMga kayA aMgasUtronA (ekadezano) vistAra che, tevuM kayAMya jaNAvela nathI. (tethI A krama AgaLa-pAchaLa paNa hoI zake). 8 thI 12. nirayAvaliyA, kaththavaDisiyA, puphiyA, puphacUliyA, vayyidasA A pAMce upAMga sUtrone saMskRtamAM nirayAvalikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA ane vali ke vRSNidazA kahe che. upAdhyAya bhagavaMtanA 25-guNomAM je 23-guNo gaNAvyA. te A 11aMgasUtro ane 12-upAMga sUtronuM dhArakapaNuM athavA svAdhyAya gaNavo. (ahIM 23 sUtronA dhArakapaNAnA upalakSaNathI sarve AgamonuM dhArakapaNe samajI levuM. tethI ja pAvijayajI mahArAje upAdhyAyanI oLakha A rIte ApI-) "aMga upAMga naMdI anuyogacha chedane mUla cArajI, daza pannA ema paNacAlIsa, pAThaka tehanA dhAra - bhaviyaNa" -0- caraNa sittarI :- upAdhyAya mahArAjAnA pacIza guNomAM A covIsamo guNa gaNAvAyela che. alabata temAM cAritrane AzrIne 70 vastuono samAveza karAyela che. A sittera vastu A pramANe che 1. mahAvrato-pAMca, 2. zramaNa dharma-daza, 3. saMyama-sattara prakAre, 4. vaiyAvacca-daza, 5. brahmacaryanI guti-nava, 6. jJAnAdi-traNa, 7. tapa-bAra, 8. kaSAyanigraha-cAra, e rIte 5 + 10 + 17 + 10 + 9 + 3 + 12 + 4 = 70 thAya.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-upAdhyAyanA guNo 1. pAMca mahAvrata - sarvathA hiMsAdithI viramaNa arthAt ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca mahAvratonuM pAlana karavuM. laghu daSTAMta :- jema metAraka muni hatA. zreNika rAjAnA jamAI che. bAra varSanuM lagnajIvana gALIne dIkSA lIdhI che. mAsakSamaNane pAraNe sonIne ghera gaucarI mATe jAya che. sonI zreNika rAjA mATe sonAnA javalA ghaDI rahyo che. javalA paDatA mUkI metAryamuni mATe mAre AhAra levA gharamAM gayo. teTalAmAM krauMca pasI AvIne javalA caNI gayuM. sonIe jyAre sonAnA javalA na joyA tyAre metAryamuni para vahemAyo ane javalA mATe pUchatAcha zarU karI. metAryamunie vicAryuM ke jo huM A pakSInuM nAma ApIza, to sonI nakkI pakSIne mArI nAMkhaze. sarvathA hiMsAthI viramela evA mahAvratadhArI muni mauna rahyA. sonIe metAryamunine maraNAMta kaSTa ApyuM. tyAre paNa te bhayaMkara duHsaha evI vedanA metAryamunie sahana karI, paNa ahiMsA bhAvane khaMDita na thavA dIdho to kevaLajJAna pAmIne mokSe gayA. A rIte pAMca mahAvratane dhAraNa karavA joIe. 2. dazavidha zramaNadharma :- kSamA, mArdava (namratA), Arjava (saraLatA), mukti (nirlobhatA), tapa, saMyama (karmAzravane rokavA), satya, zauca (pavitratA), AkiMcanya (mamatva tyAga) ane brahmacarya A daza prakArano zramaNadharma pAlana kare. 3. sattara prakArano saMyama :- hiMsA Adi pAMca AzravothI aTakavuM te pAMca prakAre, sparzanA vagere pAMca indriyono nigraha karavo te pAMca prakAre, krodhAdi cAra kaSAyo jaya karavo to cAra prakAre, mana, vacana, kAyAnI azubha pravRttirUpI daMDonI virati te traNa prakAre ema 5 + 5 + 4 + 3 = 17 prakAre saMyama jANavo (bIjI rIte paNa 17 bheda che te ahIM lIdhA nathI.) 4. daza prakAre vaiyAvacca - 1. AcArya, 2. upAdhyAya, 3. tapasvI, 4. zaikSa, 5. glAna, 6. sthavira, 7. samanojJa (samAna samAcArIvALA), 8. saMgha (caturvidha saMgha), 9. kuLa (aneka gacchono samUha te cAMdra Adi kuLa) ane 10-gaNa (ghaNAM kuLano samudAya te gaNa). A dazenI anna, pAna, vastra, pAtra, vasati, pIThaphalaka, saMthAro, Asana vagere ApavA temaja sevA ke cikitsA karavI te vaiyAvacca, 5. brahmacaryanI nava guti :- vasati, kathA, Asana, indriya, kuDyAMtara, pUrva krIDita, praNItAhAra, atimAtrAhAra, vibhUSA e nava vADone sAcavavA rUpa navaguti jANavI. (tenuM vizeSa varNana paMciMdiya sUtrathI jANavuM) 6. jJAnAdi trika :- sabhyaz jJAna, samyagU darzana ane samyak cAritra A traNe guNonuM rakSaNa ane vRddhi karavI. 7. bAra prakArano tapa :- anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakaleza, salInatA - tathA - prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane utsarga A bAre prakArano tapa yathAzakti Acaravo. (vizeSa varNana mATe nANamidaMsaNami. sUtra
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 pratikramaNa sUtra vivecana-1 28 jovuM) 8. kaSAya nigraha :- krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAyono nigraha karavo. (vizeSa varNana paMciMdiya. sUtra-2mAM jovuM). -0- karaNa sittarI :- upAdhyAya mahArAjAno pacIzamo guNa che A guNamAM paNa sIttera bAbatono samAveza thAya che. 1. piMDavizuddhi-cAra, 2. samiti-pAMca, 3. bhAvanA-bAra, 4. pratimA-bAra, 5. indriyanirodha-pAMca, 6. paDilehaNa-paccIza, 7. gupti-traNa, 8. abhigraho-cAra. e pramANe - 4 + 5 + 12 + 12 + 5 + 25 + 3 + 4 = 70 thAya 1. piMDa vizuddhi cAra :- AhAra, vastra, pAtra ane vasati e cAranI zuddhi. 2. pAMca samiti :- irSA, bhASA, eSaNA, AdAnabhaMDamattanikSepaNA ane pAriSThApAnikA e pAMca samitinuM pAlana karavuM. (pAMca samitinI vadhu jANakArI paMciMdiya-sUtra-2mAM ApelI che.) 7. traNa guti :- manogati, vacanaguti, kAyavuti e traNe gutinuM pAlana karavuM. (vizeSa mAhiti-juo vaMciMdiya sUtra-2). 3. bAra bhAvanA :- anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitva, Azrava, saMvara, nirjara, loka, bodhi durlabha ane svAkhyAta dharma e bAranI ciMtavanA. 4. bhikSanI bAra pratimA :- eka mAsikI, hi mAsikI, traNa mAsikI, cAra mAsikI, pAMca mAsikI, cha mAsikI, sAta mAsikI, pahelI sAta ahorAtranI, bIjI sAta ahorAtranI, trIjI sAta ahorAtranI eka traNa ahorAtranI ane eka rAtrikI. e bAra bhikSupratimAnuM pAlana karavuM 5. indriyanirodha pAMca :- sparzanA, rasanA, dhrANa, cakSu ane zrotra e pAMca indriyonA viSayomAM rAgadveSa na karavo. (vizeSa mAhitI mATe paMciMdiya sUtra-2 juo) 6. paccIza paDilehaNA :- sAdhue savAre agiyAra vastunI ane trIjA praharane aMte cauda vastunI e rIte paccIza upakaraNonI paDilehaNA karavAnI hoya che. (vartamAna kALe paraMparA thoDI judI che, mATe noMdhela nathI.) 8. abhigraho :- dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI ema cAra prakAre gaucarI saMbaMdhI abhigraho jANavA. A pramANe upAdhyAya mahArAjAnA paccIza guNo jANavA. * upAdhyAyano viziSTa guNa : jema arihaMtano viziSTa guNa mArgadazakatA che, siddhano avinAzIpaNuM, AcAryano AcAra guNa che tema upAdhyAyano viziSTa guNa che "vinaya". teo svayaM uttama vinayaguNonA bhaMDAra che ane sAdhuone paNa evA ja vinayaguNathI yukta banAve che. * upAdhyAyane namaskAra zA mATe ? upAdhyAyano artha ane guNo jANyA pachI, "namo" zabda pUrvakano artha vicAro
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-upAdhyAyanA guNo 95 to "upAdhyAyane namaskAra thAo" evo artha thAya che. to prazna e thAya ke upAdhyAyane namaskAra karavAnI jarUra zI ? - upAdhyAya bhagavaMto susaMpradAyathI AvelA jinavacanonuM adhyayana karAvI bhavyajIvone vinayamAM prarvatAve che. e upakArIpaNAne lIdhe namaskAra karavo. - upAdhyAyajI sarva prakAre iSTa phaLono samudAya kahevAya che. tenI nikaTatAnI prApti paNa upakAraka che. kemake adhyayana karyuM. AvaDyuM paNa citta cagaDoLe caDI gayuM to ? cagaDoLe caDelA cittane ThekANe lAvavAnuM kAma upAdhyAya kare che. tethI to bhagavatIjI vRttimAM temane mananI pIDAno nAza karanAra kahyA che. mATe ja te namaskArane yogya paNa che. - jJAnanI prApti karAvanAra hovAthI paNa namaskaraNIya kahyA. kemake sakhya darzana haze, paNa jJAna nahIM to cAritra kyAMthI Avaze? sabhya jJAnanI prApti mATe upAdhyAyane namaskAra karavo ja paDe. - ekAda pada paNa jo koInI pAsethI zIkhIe to tene mahAna upakArI gaNavAnuM zAstrakAra kahe che. to pachI samagra Agama sUtrano svAdhyAya karanAra - vAMcanA ApanAra keTalA upakArI gaNAya ? mATe temane namaskAra karavo. - upAdhyAya mAtra zikSaka ja nathI, te sAthe vartana paNa zIkhave che. zAstrIya bhASAmAM kahIe to grahaNa ane Asevana baMne prakAranI zikSA upAdhyAya mahArAjA Ape che. jema mAtA bALakanA zikSaNanI ane ucheranI baMne kALajI rAkhe tema upAdhyAya paNa sAdhu-sAdhvInI sarva prakAre kALajI rAkhe che mATe temanI pUrve "namo" kahyuM - chellI vAta. upAdhyAya yazovijayajInI paMkti yAda karo"murakha ziSya nipAI je prabhu, pAhANane pallava ANe; te uvajjhAya sakala jana pUjita, sUtra artha savi jANe re... upAdhyAya mahArAjA jaina zAsanamAM adhyApakane sthAne che. teo patthara jevA ke murakha ziSyane paNa zilpInI jema mUrtirUpe ghaDe che. moharUpI sarpathI naMkhAIne jenA prANa naSTaprAya thayA che, tevA jIvone paNa jJAnarUpI cetanA pUre che. mATe temane namaskAra karavAnuM kahyuM 0 laghudaSTAMta :- koI rabArIe (azakaTAtA) dIkSA lIdhI. uttarAdhyayana sUtranA traNa adhyayana pUrA karyA pachI pUrvakRt jJAnAvaraNIya karmano udaya thayo. ghaNAM ja prayatna chatAM cothA adhyayanano eka akSara na caDe. tyAre upAdhyAya mahArAje te AtmAnI yogyAyogyatA vicArI, rAga dveSano nigraha karanAruM eka pada ApyuM " 5 supa" munie vinayapUrvaka svIkArI AyaMbilanA tapa pUrvaka moTe moTethI gokhavAnuM zarU karyuM. paNa mASatuSa-mASatuSa karyA kare che. paNa eka pada gokhI zakatA nathI. upAdhyAyanA vacane bAra varSa sudhI AyaMbilapUrvaka gokhavA chatA pada na AvaDyuM, paNa Avaraka karmono kSaya thaI jatAM kevaLajJAna thaI gayuM. AvuM suMdara pariNAma Avaze, te nakkI koNe karyuM ? upAdhyAya-gurue murakha
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa sUtra vivecana-1 ziSyane kevalI banAvI dIdhA. mATe upAdhyAyane namaskAra. A rIte upAdhyAyane karelo namaskAra (Avazyaka niryukti 999nI vRtti mujaba-) jIvane hajAro bhavothI mUkAve che. bodhibIjanA lAbha mATe thAya che. bhavakSaya karatA jJAnAdi dhanavALA AtmAne apadhyAnathI aTakAvIne dharmadhyAnamAM sthApita kare che. e pramANe nizcayathI upAdhyAyane karelo namaskAra mahA arthavALo che. mRtyu samIpa Ave tyAre vAraMvAra karavA yogya che. Avo upAdhyAyanA karAyelo namaskAra sarva pApano nAza karanAra che ane sarva maMgalamAM prathama ke utkRSTa maMgalarUpa che. * upAdhyAya cothe kema ? deva tattvamAM arihaMta ane siddhane namaskAra karyA pachI gura tattvamAM trIjA krame arihaMtane namaskAra karyo kemake teo arihaMtanA sIdhA pratinidhi rUpa che. tyArapachI cotho namaskAra upAdhyAya mahArAjAne karAya che - kemake arihaMto praNita ane gaNadhara guMthIta zrutajJAnanuM yathArtha adhyayana karI anya sAdhuone temanuM zikSaNa Ape che, teno yogya vinimaya kare che. vaLI teo AcArya na hovA chatAM AcAryanA sahAyaka che ane AcArya padanI yogyatA dharAve che, mATe AcArya pachIno arthAt cotho krama mUkyo. * siddhacakramAM upAdhyAyanuM sthAna : siddhacakra yaMtrane smaraNastha karo upAdhyAya padanI pUrve yaMtramAM kayuM pada che ? - jJAnapada - kemake jJAna e adhyayana-adhyApanano pAyo che. upAdhyAyapaNAnI paNa pUrva zarata zuM che ? dvAdaza aMgano svAdhyAya kare, dhAraNa kare ane vAMcanAdi thakI bhaNAve. mATe ja temanI pUrve jJAna padanI sthApanA karAI che. vaLI jJAnaprAptinI jhaMkhanA che ? to upAdhyAyane pUjo. jo ke ahIM to yaMtramAM upAdhyAyanI pachInuM pada paNa sArthaka ja che. kemake pachInuM pada che cAritra jJAna prAptinuM phaLa zuM? virati, arthAt cAritra-AcaraNa ke kriyA. samyak jJAnanI prAptithI samyak cAritra sudhI pahoMcavA mATeno pula te upAdhyAya che. kemake te jJAna paNa zIkhave ane vartana paNa zIkhave che. vaLI te arihaMtanI dharI upara cAlatA ArA samAna che mATe "namo arihaMta uvajhAyANaM. ema samajavuM kemake kendramAM arihaMta che. temanA prarUpelA zratano ja upAdhyAya svAdhyAya kare che. * aMtima prArthanA :zrI ratnazekharasUrijIe zrIpAlacaritramAM jaNAvyuM che ke jeo gacchane sAraNAdi ApavA mATenA adhikArI che. sUtra-arthanA adhyayane udyamavaMta che ane svAdhyAyamAM lIna jenuM mana che. tevA upAdhyAyanuM samyak prakAre dhyAna dharavuM joIe. ----X --X-- -- - sAdhu :navakAra maMtranuM pAMcamuM pada che - namo loe savvasAhUNaM - saMskRtamAM tene mATe
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-sAdhu 97 nama:lovjha sarvasAdhUmya: evuM rUpAMtara che. pUrve arihaMta, siddha Adi eka-eka zabda ja hato. ahIM loka, sarva ane sAdhu e traNa zabdo che. mATe traNeno alaga-alaga artha jANyA pachI samudita artha jovo Avazyaka che. pahelA sAdhu zabdano artha-- niruktithI tA eTale samapaNuM ane dhu eTale vicAravuM. je samapaNAno vicAra kare te sAdhu. 'sarva jIvo pratye maitrI''e mArga sAdhuno che. tethI to niryuktikAre kahyuM ke, badhAM jIvo pratye samatAne vicAre te sAdhu. 'ahIM samatAne dhAraNa kare te sAdhu' kahyuM te artha kharekhara ! mananIya che. kemake jema kSatriya kuLamAM janme te kSatriyapaNAMnA saMskAra sAcave che, brAhmaNanA kuLamAM janmelA brAhmaNapaNAMnA saMskAra sAcave che, tema AcAryanI paraMparAmAM janmelo temanI rIti-nIti sAcave to ja sAdhu kahevAya. bhagavatIjI sUtra-1mAM vRttikAra maharSi sAdhu zabdano artha jaNAve che ke- je jJAnAdi zakti vaDe mokSanI sAdhanA kare che te sAdhu. jeo sarva prANIo paratve samatAnuM ciMtavana kare che te sAdhu. - saMyamakArIone sahAya kare che athavA dhArI rAkhe che te sAdhu. -0- Avazyaka niyukti tathA tenI vRttimAM sAdhuno artha jaNAve che ke- samyag darzanAdi pradhAna vyApAra (pravRtti)thI je nirvANa sAdhaka yogone vihita anuSThAna vaDe sAdhe che, te sAdhu kahevAya che. sarve prANIo paratve samasRSTi hovAthI te sAdhu kahevAya che. - viSayasukhothI nivRtta thayelA, vizuddha cAritra ane niyamothI yukta, jJAnAdi guNonI sAdhanA karatA evA sAdhu kahevAya che. = - saMyamanI sAdhanA karatA evA ane temAM asahAyIne sahAya karatA hovAthI te sarve sAdhuone huM namaskAra karuM che. -0- graMtha AdhArita anya vyAkhyAo/oLakha : - -- sAmAnyathI sAdhu eTale sva ane paranA hitanI athavA mokSanA anuSThAnanI sAdhanA karatA hovAthI te sAdhu kahevAya che. teo nirvANane sAdhanArA che, mana, vacana, kAyAnA yogane sAdhe che. sarva prANI pratye samabhAva keLave che athavA sarva prANI para samavRtti rAkhe che. - zrI padmavijayajI mahArAja sAdhu padanI oLakha ApatA lakhe che-- "veda traNane hAsyAdika SaT, mithyAtva cAra kaSAyajI; cauda atyaMtara navavidha bAhya, graMthi taje munirAya, bhaviyaNa... sAdhu mahAtmA strI, puruSa, napuMsaka traNa veda; hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA e hAsya SaTka; mithyAtva; krodha, mAna, mAyA, lobharUpI cAra kaSAya ema kula cauda atyaMtara ane dhana, dhAnya, kSetra, vAstu, rUpya, suvarNa, kuSya, dvipada, catuSpada e nava prakAre bAhya parigrahane tajanArA che, A cauda ane nava ema kula 23 prakAre parigrahanA tyAgI evA sAdhupadane samajavAmAM phakta eka mAna kaSAyano ja vicAra karIe to-- 7 -
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 pratikramaNasUtra vivecana-1 laghudaSTAMta :- bAhubalijI ke je bhagavaMta RSabhadevanA putra che. yuddhabhUmimAM bAra varSa bharata sAthe yuddha karyA pachI mananA bhAvo palaTAtA tyAMja svayaM dIkSita thayA che. kAyotsargamAM lIna banI gayelA che. baLabaLato unALo, hADa thIjAvI de tevo ziyALo ke musaLadhAra varasatA comAsAmAM paNa potAnI kAyAthI calita thayA nathI. tyAM upajatA badhA upasargo ke parISahone maunapaNe sahana karyA che. rAjyAdi bAhya parIgrahano to pahelA ja tyAga karI cUkyA che. bhArata paranA krodhane paNa ogALI dIdho che ane niSkapaTa bhAve sAdhanAmAM lIna che. to zuM khuTyuM tenA sAdhupaNAmAM? kevaLa-mAna kaSAya. A eka ja kaSAyane manamAM saMgharIne ubhA che. huM RSabhadeva pAse jau to mArA nAnA bhAIone vaMdana karavuM paDene ? mATe kevaLajJAna thAya tyAM sudhI javuM ja nathI. paNa sAdhanA saphaLa thatI nathI. jevuM abhimAna gayuM, mAnakaSAya cAlyo gayo. vaMdananA bhAvathI paga upADyo ke turaMta kevaLajJAna thaI gayuM kAraNa ? sAcI sAdhutA pragaTI gaI to sAdhanA saphaLa thaI. - mokSane sAdhe te sAdhu kevaLa mokSa mATenI ja pravRtti hoya tenI eka ja mAgaNI sAdhu kare ke, hoDa mAM turaM pamavo bhayavaM he bhagavan! ApanA prabhAvathI mane prApta thAo. (zuM?) bhavanirveda, mokSa mArganuM anusaraNa. (pachI ?) iSTa phaLanI siddhi - ahIM iSTa phaLa eTale mokSa ja. bIjuM kazuM ja nahIM. - sAdhunI A lAMbI vyAkhyA ke oLakhamAM samajaNa na paDe to kalpasUtrakAranuM kuM vAkya yAda rAkho - HIRIo mAri padhvarUNa ghara choDIne ghara vagaranA thayA arthAt gRhajIvanano tyAga karIne cAritradharmanI sAdhanA kare te sAdhu. - sAdhu eTale je soLadoSa udgamanA, soLa doSa utpAdananA ane daza doSa eSaNAnA e betAlIza doSarahita evA vizuddha AhAra Adi grahaNa kare, samasta indriyonuM damana kare, saMsAramAM Asakta na rahe, bAvIza prakAranA parISahone sahana kare, kalpAnusAra vihAra karatA rahe, bhavijIvane muktisukhamAM sahAyatA kare te -0- savya - zabdano artha : navakAramaMtramAM saphUM zabda pUrve saMltha zabda prayojAyela che. A savva zabda sAdhu sAthe joDAyela hoya tyAre teno artha ane savva zabdano sAmAnya artha ema be prakAre zAstrakAra maharSie varNAvela che- vya zabda mATe bhagavatIjI sUtranI vRttimAM abhayadevasUri lakhe che- sarva zabda sAmAyikAdi cAritranA vizeSaNa rUpa che arthAt sAmAyika, chedopa sthApanIya, parihAra vizuddhi, sUkSma saMparAya ane yathAkhyAta e pAMcamAMthI koIpaNa cAritrathI yukta hoya te sarve sAdhune sAdhupadamAM gaNyA. sarva - pramatta Adi ke pulAkAdi sarve sAdhuno ahIM samAveza karyo. matalaba ke pramata sAdhu hoya, apramatta sAdhu hoya, upazama zreNIe caDela hoya ke kSapaka zreNie caDela hoya arthAt chaThAthI teramA guNaThANA sudhI game te avasthAmAM hoya te sarve sAdhune namaskaraNIya ja gaNavA.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-sAdhu sarva zabdathI bakuza, kuzIla, gulAka, nirgastha ke snAtaka pAMca prakAranA sAdhune grahaNa karyA che. sarva zabdathI jinakalpika, pratimAkalpika, yathAlaMdakalpika, parihAravizuddhikalpika, sthavirakalpika, sthitakalpika, asthitakalpika, svitAsthitakalpika ke kalpAtIta e sarvene vRttikAre grahaNa karyA che. sarva zabdathI svayaMbuddha, pratyekabuddha, buddhabodhita, bharata kSetranA, airAvata kSetranA ke mahAvideha kSetranA, jaMbUtIpa, dhAtakIkhaMDa ke ardhapuSkaravaratIpanA, suSamaduSamAdi ArAnA ema sarve sAdhu grahaNa karavAnuM sUcave che. pratyeka kSetra ane pratyeka kALanA sAdhune paNa namaskAra. - grantha AdhArita samaja :- savva arthAt sarva/badhA sAdhune "namo' e arthamAM grahaNa karela che. A ja vAta nIvaMta che vi sAhU sUtramAM paNa jovA maLe ja che. AgaLa vadhIne savya zabda mATe graMthakAroe tyAM sudhI kahyuM ke, AjanA dIkSita hoya ke paryAya thavIra hoya, bAlamuni hoya ke vayasthIra hoya, ajJAnI hoya ke zruta WvIra hoya, kevaLajJAnI, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, pUrvadhara ke bahuzruta hoya pratyeka sAdhune namaskAra karavAnA bhAvathI A savva- sarva zabda grahaNa karavo. (khAsa karIne jyAre vartamAnakALe savva nuM mama karI dIdhuM che arthAt sarva sAdhune namaskArane badale mArA sAdhune arthAt meM mAnelA gurune ja namaskAranI pravRtti cAle che tyAre A "sarva" zabda samajavo ghaNo jarUrI che.) -0- savva zabdanA anya artho - bhagavatIjI vRtti mujaba :- savva zabdathI sarve guNavAnone avizeSitapaNe pratipAdita karatA A sabdha zabda arihaMta Adi badhAne lAgu paDe che. tethI savva arihaMtANaM, savva siddhANaM, savva AyariyANaM, savva uvajjhAyANe ema samajI levuM athavA - sarva jIvonA hitane mATe pravartatA evA sAdhu athavA - sarva zabdathI sarvajJa arihaMtanA ja sAdhu, buddha, zAkya AdinA sAdhuone ahIM grahaNa karavA nahIM athavA - sarve zubha yogone sAdhatA ke karatA tevA sAdhu. athavA - sarva (sALaMna) arihaMtanI AjJAnI ArAdhanA karatA ke pratiSThita arthamAM sAdhanA karatA evA sAdhu. athavA - savva zabdano zravya artha karatA - arDanA vAkya (pravacana)ne zravaNa karatA evA sAdhu ane savya artha karatA - anukULa evA je kAryo temAM nipuNa evA sAdhu, ema vRttikAra kahe che. -0- no zabdano artha :- sAdhu padanI mukhyatAthI pahelA sAdhu zabdanA artho joyA. tyArapachI sabdha zabda sAdhu sAthe saMkaDAyela vizeSaNa jevo hovAthI tenA artho joyA. chelle "loe" zabda lIdho. kemake bhagavatIjI sUtranA saMpAdanomAM temaja tenI hastalikhita ghaNI
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 pratikramaNa sUtra vivecana-1 pratomAM strI zabda nathI. vaLI vRttikAra abhayadevasUrijI mahArAja paNa lakhe che ke kyAMka nANu pATha paNa che. mATe te chelle lIdho. - vRttikAra maharSi nA zabdano artha karatA jaNAve che ke - savva zabda deza, sarvatAno paNa vAcaka hovAthI, aparizeSa sarvatA batAvavAne mATe tyAM loke zabda lIdho che. loke arthAt manuSya lokamAM nahIM ke gacchAdimAM. (granthothI lokano artha -) je dekhAya che - je jaNAya che te loka, saMsAra, jagatu, dharmAstikAya Adi dravyonuM AdhArabhUta AkA, kSetra, prANisamUha vagere aneka arthamAM te vaparAya che. paraMtu ahIM 'loka' zabdathI je kSetramAM manuSyo rahe che. tevo "manuSyaloka' ja samajavAno che. gAvaMta vi sahi. sUtramAM A hakIkatane kSetronA nAmathI spaSTa karI che. te mujaba pAMca bharata, pAMca airAvata, pAMca mahAvideha e paMdara karmabhUmi sthita sAdhu grahaNa karyA che. upalakSaNathI koI labdhivaMta sAdhu naMdIzvaradvIpa Adi sthAne gayA hoya to te paNa grahaNa karavA. 0 sAdhunA guNo : navakAra maMtramAM paMca parameSThInA 108 guNo gaNAvAya che. te pramANe sAdhu mahArAjAnA 27 guNo che. jo ke saMbodhaprakaraNamAM 27 prakAre sAdhunA 27 guNo kahyA che. temAM paraMparAgata rIte nIce mujabanA 27 guNo jANavA 1. pAMca mahAvrata, 2. rAtri bhojana viramaNa, 3. cha-kAyajIvanI virAdhanAno tyAga, 4. pAMca-indriyono nigraha, 5. traNa gupti athavA sAvadya mana, vacana, kAyAno rodha, 6. lobha tyAga, 7. kSamAdhAraNa karavI, 8. cittanI nirmaLatA, 9. zuddha paDilehaNA, 10. saMyamamAM rahevuM. 11. parISaho sahevA ane 12. upasargo sahevA 5 + 1 + 6 + 5 + 3 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 + 1 = 27 guNa. 0 mahAvrata pAMca - sarvathA hiMsAthI virama, sarvathA mRSAthI viramaNa, sarvathA adattAdAnathI viramaNa, sarvathA maithunathI viramaNa, sarvathA parigrahathI viramaNa (A pAMceno vistAra sUtra-2 paMciMdiyamAM jovo) 0 rAtribhojana viramaNa :- rAtri bhojanano sarvathA tyAga hovo te. 0 chakAyajIva virAdhanAno tyAga :- pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAya e cha nI virAdhanA na karavI. 0 pAMca indriyano nigraha - sparzanA, rasanA, ghANa, cakSu ane zrotra A pAMca indriyonA viSayanA rAga ke dveSamAM na paDe (vizeSa-paMciMdiyasUtramAM jovuM) 0 traNa gutipAlana :- mana, vacana ane kAyAne gopavavA athavA mana, vacana, kAyAnA sAvadya vyApArane rokavo (vizeSa-paMciMdiya sUtramAM jovuM) 0 lobha tyAga:- cAre kaSAya tyAjya ja che. temAM ahIM lobharUpa kaSAyanA tyAganI vizeSathI alaga vAta kahI che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-sAghunA guNo 101 0 kSamAdhAraNa karavI sAdhune mATe kSamAzramaNa zabda vaparAyela che (je sUtra-3 vaMdana sUtramAM jovuM.) kSamA e sAdhunA dazavidha dharmamAMno pahelo dharma paNa che. krodhanA nigraha mATe paNa jarUrI che ane upazamabhAva dhAraNa karavA mATenI prAthamika jarUriyAta paNa che. 0 cittanI nirmaLatA :- koIpaNa prAyazcitta, tapa, ArAdhanA Adi mATe mAyA vagere zalyarahita ane malinatArahita citta hovuM te. 0 zuddha paDilehaNA :- sAdhu potAnA vastra, pAtra, upakaraNa, vasati, zayyA AdinuM pratyuprekSaNa kare. te ubhayakALa karavAnuM hoya, temAM zuddhi rAkhe. 0 saMyamamAM rahevuM :- sattara prakAranA saMyamanI vAta upAdhyAyanA guNomAM caraNa sittarImAM karI ja che. bIjo artha avivekano tyAga paNa thAya che. - 0 parISaho sahevA :- zAstrakAra maharSi bhukha, tarasa Adi bAvIza prakAranA parISaho jaNAve che, tene sahana karavA 0 upasargo sahevA :- manuSya, deva ke tiryaMca dvArA je upasargo utpanna thAya tene samabhAve sahana karavA tenuM eka dRSTAMta joIe laghu dRSTAMta :- ayodhyAmAM kIrtidhara nAme rAjA hato. sahadevI rANI hatA. temane sukozala nAme putra hato. kIrtidhara rAjAe dIkSA lIdhI. sukozalakumAra rAjA banyA. sukozala koI rIte dIkSA na le, te mATe sahadevI mAtA prayatno karatA hatA. koI vakhate kIrtidharamuni te ja rAjyamAM padhAryA. tyAre sukozala rAjAne jANa na thAya tema sahadevI mAtAe munine nagara bahAra kaDhAvI mUkyA. te samAcAra sukozala rAjAne maLI gayA. mAtAnI AvI vartaNuMkathI vairAgya pAmI sukozale dIkSA lIdhI. sahadevI rANI putraviyoganA ArtadhyAnathI mRtyu pAmI vAghaNa thaI. koI vakhate te vAghaNa muninA mArgamAM AvI. pUrvanA dveSane kAraNe sukozala munine upasarga karyo. muni kAyotsargamAM lIna banyA. vAghaNa muninuM AkhuM zarIra cAvIne khAI gaI, to paNa munie A upasarga samabhAve sahana karyAM. to kevalajJAna pAmI mokSe gayA. sAdhue A rIte samabhAve upasargone sahana karavA joIe. * sAdhuno viziSTa guNa :- Avazyaka niryukti ane vizeSAvazyaka bhASyamAM arihaMtAdi pAMcenA eka-eka viziSTa guNane jaNAvela che. jemake arihaMtano viziSTa guNa che - mAragadezakapaNuM. te rIte sAdhuno viziSTa guNa che "sahAyatva' mokSa mArge prayANa karI rahelA jIvone sahAyaka thavuM te. sAdhune namaskAra zA mATe ? bhagavatIjI sUtra-1nI vRttimAM jaNAve che sAdhuo mokSa mArgamAM sahAya karatA hovAthI temanA upakArIpaNAne lIdhe teo namaskaraNIya che. 'asahAya evA mane saMyamamAM sahAyatA karanArA hovAthI huM sarve sAdhuone namaskAra karuM chuM. -- - viSayasukhathI nivRtta thayelA che, vizuddha cAritra ane niyamo yukta che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 pratikramaNa sUtra vivecana-1 sahAyatA karavAnA guNane kAraNe haMmezAM temAM udyamavaMta rahe che. mATe namavuM. - bhagavaMte darzAvelA mArge sAthe cAlavAmAM sahAya karanAra hovAthI sAdhune namaskAra karavo joIe. bhale kadAca abhavIno jIva hoya ane teNe dIkSA lIdhI hoya to paNa zAstrakAro jaNAve che ke abhavyanA upadezathI paNa kaMIka AtmA samakita, pAmyA. anaMtA jIvo tarI gayA. to abhavIne paNa dIpaka samyakatva gamyuM. eTale abhavyo paNa zAsanamAM jIvone bujhavanArA thayA che. mATe spaSTa kugurupaNuM na jaNAya tyAM sudhI suguru mAnIne sAdhune namaskAra karavo lAbhadAyI ja che. - jaina zAsanamAM mokSamArga arihaMta batAve. Adarzo siddho rajU kare, rAjA samAna evA AcArya zAsanamAM sAra saMbhALa le, vinaya tathA vidyA zIkhavanArA bhale upAdhyAya hoya paNa mokSa mArge sahAyaka na hoya to ? musApharImAM sAthe koNa Avaze? mATe temane namaskAra karyA - sAdhupadanI A eka oLakhane samajazo, to paNa temane namaskAra karavAnuM mana thaI jaze. te A pramANe che- aDhAra sahasa zIlAMganA dhorI, acaLa AcAra caritra, muni mahaMta jayaNAyuta vaMdI, kIje janma pavitra re. - bhavika.. A AkhI paMktimAM mAtra "aDhAra sahasa zIlAMga" zabda pakaDo, to paNa jemane namaskAra karavA che, te sAdhupadanI gahanatA samajAI jaze. 0 icchAkAra, micchAkAra Adi dazavidha sAmAcArI - 10 0 pRthvIkAyAdi 5 + beindriyAdi 4 + ajIva-1 4 10 = 100 0 iryA, bhASAdi samiti-5 = 500 0 krodhAdi kaSAya x 4 = 2000 0 jJAnAdi trika 4 3 = 6000 0 traNa gupti x 3 = 18,000 A je 18,000no aMka Avyo te rUpa zIlAMgarathanA dhorI kahyA che. ATalA pracaMDa guNonA pAlanakartA che. mATe temane namaskAra karavAno che. - sAdhu bhagavaMto niHsvArtha sevA kare che. mokSamArge jatAM sahAya kare che. bAkI gRhasthone sanmArge caDAvatA ke dharma mArge joDatAM sAdhune zuM maLavAnuM? kadAca gRhasthane samyajJAna ke zAyika samyaktva prApta thaI jAya, are! mola paNa maLI jAya to zuM? sAdhune temAMthI koI bhAga maLavAno che? are ! khuda arihaMta paramAtmA paNa amuka sAdhuthI samakita pAmyA evo ullekha maLe che. paNa te jIvanA arihaMta thaI gayA pachI, pe'lA sAdhunuM zuM thayuM te vAta kyAMya Ave che kharI ? - sAdhu to dharmakAryamAM niHsvArtha madada karyA che. mATe namaskAra karyo. duniyAdArInA kAmamAM to badhAM madada kare che. paNa sAmAyika, pauSadha ke dIkSAnI vAta karo to ? keTalAM madade Ave che ? mokSa mArge prayANa karavAmAM to sAdhu ja madade AvyAne ? mATe "namo' kahyuM. x na
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-sAdhunuM zaraNa zA mATe ? 103 - sAdhunuM zaraNa levAnuM kema kahyuM ? | (caumaraNa payatrAnA zloka-31 thI 3lmAM te mATe kahyuM che...) - cha jIvanikAyanA baMdhu, kugati rUpI samudrano pAra pAmanAra, mahA bhAgyavALA ane jJAnAdika vaDe mokSasukhanA sAdhanAra sAdhu ane zaraNa ho. - kevalI, paramAvadhi jJAnavALA, vipulamatimana:paryavajJAnI, zratadharo temaja jinamatane vize rahelA AcAryo, upAdhyAyo, sAdhuo mane zaraNa ho - caudapUrvI, dazapUrvI, navapUrvI, ekAdazAdi aMgane dhAraNa kartA, jinakalpI, yathAlaMdI, parihAravizuddhi cAritrayukta, zIrAzravalabdhidhArI, madhvAzravalabdhidhArI, saMbhinnazrotalabdhidhArI, koThabuddhivALA, cAraNalabdhidhara, vaikriyalabdhidhara, padAnusArIlabdhidhara - sarve sAdhuo mane zaraNa ho. - vaira-virodha tyajanAra, haMmezA adroha vRttivALA, atizaya zAMtamukhanI zobhAvALA, guNanA samUhanuM bahumAna karanArA ane mohane haNanArA sAdhuo mane zaraNa ho. - sneharUpa baMdhana toDanAra, nirvikArI sthAnamAM rahenAra, vikArarahita sukhanI icchAvALA, sapuruSonA manane AnaMda ApanArA ane AtmAmAM ramaNa karanArA munio mane zaraNa ho. - viSayo kaSAyone dUra karanAra, ghara ane strInA saMgasukhanA svAdano tyAga karanAra, harSa-zoka ane pramAdathI rahita sAdhu mane zaraNa ho. - hiMsAdika doSa rahita, karUNA bhAvavALA, svayaMbhUramaNasamudrasama vizALa buddhivALA, jarA ane maraNarahita mokSamArgamAM janArA ane ghaNAM ja punyazALI sAdhu mane zaraNa ho.. - kAmanI viDaMbanAthI mUkAelA, pApamaLathI rahita, corI AdinA tyAgI, pAparUpa rajanA kAraNa evA maithunathI rahita, sAdhunA guNarUpa ratnanI kAMtivALA munio mane zaraNa thAo. - sAdhuno krama pAMcamo kema ? paMca parameSThImAM deva tattva ane guru tattva baMneno samAveza che. sau prathama be padamAM deva tattvane namaskAra karyo. pachI guru tattvamAM chello krama sAdhuno hovAthI svAbhAvika ja temane pAMcame krame namaskAra Ave che. vaLI teo arihaMta paramAtmAe prarUpelA cAritradharma aMgIkAra karI nivArNane mATe sadA prayatnazIla rahe che mATe pAMcamo namaskAra sAdhune karyo * siddhacakra yaMtramAM sAdhunuM sthAna : siddhacakra yaMtrane barAbara yAda karo. be bAbato spaSTa thaze. - (1) sAdhu padanI pUrve jozo to tyAM cAritra pada che. cAritra sAdhupaNAMnI pUrva zarata che. jJAna hoya, darzana hoya paNa cAritra-AcaraNA na hoya, to koI kiMmata kharI ? mATe cAritranuM hovuM e pradhAna oLakha sAdhunI che tevuM A yaMtra sUcita kare che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 (2) yaMtramAM kendrastha che arihaMta. te dharInA pharatA ArArUpa evA eka che sAdhu. eTale arihaMtanI dharI para rahelA arthAt arihaMta prarUpita mArge cAlatA e ja sAdhu. tethI ja "namo arihaMtasAhUNaM'" samajavAmAM Ave che. * prazna : 1. zrAvako paNa dezavirati dharma vaDe mokSanI sAdhanA kare che jo ''mokSane sAdhe te sAdhu" - vyAkhyA svIkAro to zrAvakane paNa sAdhu kahevAya ? nA, bilakula nahIM. game tevA dharmI zrAvakane sAdhu kahevA te ajJAna ja che. kemake zrAvako dUdha ane dahIM baMnemAM paga rAkhanArA che. temane mokSa sAdhavo che, paNa viSaya-kaSAyanuM mamattva choDavuM nathI. pUjA karavI che, paNa purI jinAjJA pALavI nathI. pratikramaNa to kare che paNa cha kAyanI virAdhanA TALavI nathI. tethI zrAvakane sAdhu (zramaNa) na kahevAya paNa zramaNopAsaka kahevAya che. 104 vaLI zrAvaka niraticAra vrata pALe, zrAvakanI 11-pratimA paNa vahana kare, to paNa vadhumAM vadhu bArame devaloka jAya. tethI upara kadI na jAya. tenAthI ulaTuM kadAca jinezvaranuM kathana na mAnato abhavya ke ulaTuM mAnato mithyAsRSTi paNa pAMca mahAvrata dhAraNa ane pAlana kare to nava caiveyaka sudhI paNa jaI zake. paNa niraticArI ke samakitI ke vratadhArI zrAvaka bAramAM devalokathI AgaLa na ja vadhe. 2. sAdhunA vezanuM mahattva (prAmANya) zA mATe ? bharata cakravartIne mahelamAM kevaLajJAna thayuM. chatAM indre pahelA temane sAdhuveza Apyo pachI vaMdana karyuM. kemake kevaLajJAnI jIvanuM AyuSya aMtarmuhUrta karatA vadhu hoya to te bhAvacAritrIne paNa dravyathI muniveza to grahaNa karavAno ja hoya kurmAputra kevaLI che, chatAM sImaMdhara svAmI kahe che ke gRhasthapaNe rahelA che. kema ? to ke muniveza dhAraNa karyo na hato. khuda mahAvIrasvAmIe ghera rahI be varSa badho ja AcAra pALelo. to paNa temane manaHparyavajJAna kyAre thayuM ? veza Avyo tyAre ne ? A che munivezanuM mahattva ke prAmANya. 69 koDAkoDI sAgaropamanI mohanIyakarmanI sthitinA kSaya ke upazama sivAya dravyathI paNa cAritra veza laI zakAto nathI. 0 aMtima prArthanA : zrImAn ratnazekhara sUrijI mahArAjA zrIpAlacaritramAM jaNAve che ke jeo badhI ja karmabhUmimAM vicaraNa kare che, guNonA samUhathI yukta che, kaSAyono aMta ANanArA che, Artta-raudra rUpa durdhyAnane choDatA ane dharma-zukla dhyAnane AdaratA temaja darzana, jJAna, cAritrarUpa ratnatrayInI ArAdhanA vaDe mokSamArganI sAdhanA kare che. tevA sAdhu mahArAjanuM dhyAna dharavuM joIe. - x bhagavatI sUtra ane Avazyaka sUtramAM ATha saMpadAvALA ane navapada vALA navakAra maMtranA pAMca saMpadAyukta pAMca pado ja lIdhA che. te joIne keTalAMkane evo bhrama thAya che. A navakAra maMtra pAMca padono ja che. paNa kharekhara A Agama sUtro
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-sAdhu 105 navakAramaMtra nahIM paNa paMca parameSThInuM mAhAbhya jaNAve che. navakAra maMtra to 68 akSarano, nava padano ane ATha saMpadAno ja che. 'zrAddha pratikramaNa sUtranI ratnazekharasUrIzvarajI racita arthadIpikA TIkAmAM navakAra maMtranA vivecanamAM sAkSI pAThamAM jaNAve che ke - "vaUTSATTinavayava arthAt navapadayukta zrI navakAra maMtranA aDasaTha varNa ane ATha saMpadA che. temAM prathamanA sAtapada pramANa sAta saMpadA che ane chellA be pada pramANanI sattara varNanI eka saMpadA che. e pramANe kula ATha saMpadA che. navakAra maMtranA pAMca padonA pAtrIsa varNa ane te pAMca pado uparanI cAra padovALI cUlikAnA tetrIza varNa maLIne spaSTa evA aDasaTha varSe A navakAra maMtra samApta thAya che. A ja vAta pravacana sArodvAra zloka cha9mAM paNa lakhI che. zrAddha pratikramaNa sUtra-vRtti (anuvAda)mAM jaNAve che ke - navakAra maMtra koI zlokabaddha ke chaMdabaddha nathI ja. chatAM koI chellA cAra pada rUpa cUlikAne silogo ke prAcIna anurupa rUpe oLakhAve che. satya zuM ? te bahuzruto jANe. have navakAra maMtranA A cUlikArUpa cAra padanI vivecanA karIe chIe- * eso paMca namukkAro :- A pAMca(ne karavAmAM Avelo) namaskAra... -0- eso :- A. A eTale upara varNavelA arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu. -0- paMca - pAMca. A saMkhyAvAsI zabda che te ukta arihaMtAdi paMca parameSThIne sUcavavA mATeno aMka che. -0- namukkAro :- namaskAra. "namo zabdathI kahevAyela vAtane dRDha kare che. -0- AkhA padano samudita artha :- A pAMca namaskAra arthAt A pAMcane karavAmAM Avelo namaskAra. A padano saMbaMdha pachInA traNe pado sAthe joDAyelo che. kemake dhva pAvappaUIo - sarva pApano nAza kare che, paNa nAza thAya kaI rIte ? - A paMca parameSThIne karAyelA (bhAva) namaskArathI. e ja rIte chellA be padamAM kahyuM ke, sarve maMgalomAM A prathama (utkRSTa) maMgala che. paNa prathama maMgala zuM che ? - A pAMcane karAyela namaskAra. ahIM gg: paDyuM - "eso paMca" ema karIne ekavacana vAparela che, te ekavacana hetapUrvakanuM che. tenuM rahasya e che ke pAMcane sAmudAyika namaskAra jemAM karavAmAM Avyo che evo "namaskArarUpI zrutaskaMdha" (sarva pApano nAza karanAra che) eka paNa padane gauNa karo, pAMcamAMnA eka paNa parameSThInI avamAnanA ke avagaNanA karo, to A namaskAra kalyANakArI thaze nahIM e rIte vacanabhedathI (ekavacanathI) garbhita sUcana kare che. prazna :- Avazyaka niryukti AdimAM jaNAvela che ke - siddha ane sAdhu e mAtra be padathI paNa deva ane gurune namaskAra thaI ja javAno che. to pachI be padano saMkSepa namaskAra kema na karyo ? -0- TIkAkAra maharSi tenuM samAdhAna Ape che ke, jema mANasa mAtrane namaskAra karavAthI rAjA vagerenA namaskAranuM phaLa maLatuM nathI. tema sAdhu mAtrane namaskAra karavAthI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 pratikramaNasUtra vivecana-1 arihaMtAdinA namaskAranuM phaLa maLatuM nathI. tethI A namaskAra bhinna bhinna padane dhAraNa karanAra padanuM nAma laIne karavo joIe. paNa judA judA arihaMtonuM nAma laIne karavAnI jarUra nathI kemake tema karavuM zakya nathI. anaMtA arihaMto thayA. keTalAnuM nAma laI zakAya ? mATe A pAMca (guNa Azrita) pado yogya ja che. jaina zAsanamAM koI chatrachAyA hoya to te arihaMtAdi paMca parameSThInI ja che. mATe A pAMcane namaskAra (rUpa kAraNa) kahyuM. sAdhu jIvanathI teno AraMbha thAya che ane siddha avasthAne pAmavAthI pUrNAhUti thAya che. * A padanuM mahattva ane pachInA pada sAtheno saMbaMdha : arihaMtAdi pAMca parameSThIne namaskAra karavAthI vItarAgatA ane tene prApta karAvanArA sAdhano pratye sadbhAva pragaTe che. e sadbhAva vaDe nirmaLa banelI buddhi sat ane asanA jJAnarUpa vivekane dhAraNa kare che. jenA pariNAme saMvara ane nirjarArUpa cAritradharmamAM sthira thavAya che. AvuM uttama cAritra sarva pApono samUla nAza karanAruM che. tethI A pAMca namaskAra vaDe - have pachInA pado sArthaka bane che. 0 savva pAvappaNAsaNo :- sarva pApano vinAza karanAra. sarve | badhAM | saghaLAM. savva pAva pApa / azubha karmo. -- - - ppaNAsaNa vinAza karanAra, prakRSTarUpe nAza karanAra. A padano saMbaMdha pUrva pada sAthe che. (A pAMcane karela namaskAra saghaLA pApa arthAt azubhakarmano vinAza karanAro che. zrI abhayadeva sUrijI mahArAja paNa kahe che ke paMca parameSThIne karavAmAM Avela namaskAra sarva pApano nAzaka che, sarva vighnono nAzaka che. A namaskAranI kriyA ekavAra karo, 108 vakhata karo ke satata cAlu rahe tema raTaNa karo paNa lakSya eka ja hoya - karmakSaya, karmano nAza, jo sarve pApanA nAzano muLa muddo ja na rahe to arihaMta, siddha Adine namaskAra karavAnuM kazuM phaLa rahe kharuM ? kahyuM che ke "hajAro pApa karI ane seMkaDo jIvonI hatyA karI A (navakAra) maMtrane japIne tiryaMcarcA paNa svarge gayA che.' to pachI manuSya mATe A vidhAna savva pAvaLaLAsaNo kema sArthaka na bane ? padmarAjagaNi mahArAjA paNa kahe che. "saMpUrNa paNa saya sAgaranA pAtaka jAye dUra; iha bhava sarva kuzaLa mana vaMchita, parabhava sukha bharapura.'' zrI navakAra japo mana raMge. namaskAra maMtrano eka akSara paNa mana, vacana, kAyAthI gaNatAM sAta sAgaropamanI sthitinA azubha karmono nAza kare che. eka pada gaNavAthI pacAsa sAgaropamanA azubha karmono nAza thAya che ane samagra navakAra mahAmaMtra zubha bhAvathI gaNavAmAM Ave to 500 sAgaropamanI sthitinA azubha karmono nAza thAya che. tethI namaskAra karavAnuM phaLa A cUlikA padamAM savva pAvaLaLAto kahIne sAthe ja jaNAvI dIdhuM che.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-savvapAvappaNAsaNo 107 laghudaSTAMta :- koI eka cora hato. moTI-moTI corIo karato hato. koI vakhate pakaDAI gayo. rAjAe turaMta phAMsIno hukama ApI dIdho. corane vadhastaMbhe laI jaI rahyA che. coranuM gaLu sukAyA kare che. pANI-pANInI bumo pADe che. paNa rAjAnA bhayathI tene koI pANI ApatuM nathI. pANI vinA corane bhayaMkara vedanA thAya che tyAre rastAmAM pasAra thatA jinadAsa zrAvakanA hRdayamAM dayA bhAvanA utpanna thaI. tene thayuM ke are ! A corane pANI mATe ATaluM kaSTa ! corane kahyuM, bhAI ! huM pANI laIne AvuM chuM. tuM tyAM sudhI "namo arihaMtANaM-namo arihaMtANaM karaje." corane paNa thayuM ke AkhA gAmamAM A eka mANase to mArI saMbhALa lIdhI. mATe te je kaheto haze, te mArA bhalA mATe ja hazene ? teNe to "namo arihaMtANaM" padano jApa zarU karyo. phAMsIe caDAvavAno samaya thaI gayo. pANI vinA vedanAthI taraphaDato te navakAra maMtranuM pada bhUlI gayo. paNa te padano bhAva nAza pAmyo nahIM. tethI ArtadhyAna vaza vacce vacce bolyA kare che - mA tApa chAMDuM na gAi zeTa vanaM raHIvi - huM ANuM tANa zuM hatuM te bhUlI gayo chuM, paNa zeThe je kahyuM hatuM te pramANa che. A pramANe mULa zabdo bhUlI gayo, paNa manamAM namaskArano bhAva dhAraNa karIne mRtyu pAmyo to narakane yogya jIva hovA chatAM sIdho svarge gayo. eka bhAva namaskAre tenA keTalAM azubha karmone chedI nAMkhyA. -0- pAva - pApa athavA azubha karmo : tattvArtha sUtra kAre pApane azubha Azrava kahyo che. sAmAnya bhASAmAM kahIe to kharAba karmone pApa kahevAya che. karmo ATha prakAranA che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya mohanIya, Ayu, nAma, gotra ane aMtarAya. A ATha karmo vize saMkSepa paricaya AgaLa Apela ja che. paNa temAMnA cAra karmo jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya. A cAre to saMpUrNatayA azubha karmo ja kahyA che. jyAre vedanIyamAM azAtA vedanIyane, AyuSyamAM azubha Ayu (karmagraMthamAM mAtra narakAyu ane tattvArtha sUtranA mate tiryaMcAyu paNa), nAmakarmamAM azubha nAmakarma ane gotramAM nIcagotra karma - e sarvene azubha karmarUpe oLakhAvela che. A sarve azubha karmo arthAt pApano nAza A namaskArathI thAya che. * jJAnAvaraNa :- jenA vaDe jJAna arthAt vizeSa bodha AvarAya te jJAnAvaraNa karma. A karmano svabhAva jIvanA jJAnaguNane AvaravAno che. te jJAnAvaraNakarma AMkha uparanA pATA sarakhuM che. pATo jADo ke pAtaLo hoya, te mujaba ochuM ke vadhu dekhAya paNa saMpUrNa dekhI na zakAya tema A karmathI jIvano anaMtajJAna guNa AvarAya che, A karmanI utkRSTa sthiti trIza koDAkoDI sAgaropamanI hoya che. * darzanAvaraNa :- jenA vaDe darzana arthAt sAmAnya bodha avarAya te darzanAvaraNa karma darzanAvaraNa karmano svabhAva jIvanA darzana guNane Avare che. jema dvArapALa vaDe rokAyelA manuSyane rAjA joI zakato nathI. tema jIvarUpa rAjA darzanAvaraNa karmanA udhyathI padArtha ane viSayane joI zakato nathI. A karma vaDe jIvano anaMtadarzaneguNa avarAya che.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 pratikramaNamUtra vivecana-1 A karmanI utkRSTa sthiti trIza koDAkoDI sAgaropamanI hoya che. * mohanIya :- jenA vaDe AtmA moha pAme te mohanIya A karmano svabhAva jIvanA samyakatvaguNa tathA anaMta cAritra guNane rokavAno che. A karma madirA jevuM che. jema madirA pIvAthI jIva unmatta thAya che. hita-ahitane jANato nathI. tema mohanIya karmanA udayathI paNa jIva dharma-adharma kaMI paNa jANI-AdarI ke pALI zakato nathI. A karma vaDe jIvano anaMta cAritra guNa rokAya che, A karmanI utkRSTa sthiti sIttera koDAkoDI sAgaropamanI che. * aMtarAya :- jenA kAraNe levA-devA-bhogopabhoga AdimAM vidana Ave tene aMtarAya karma kahe che. A karma bhaMDArI jevuM che. jema rAjA dAna ApavAnA svabhAvavALo hoya paNa jo bhaMDArI pratikULa hoya to te rAjAne kaMIka ne kaMIka Avu avaLuM samajAvyA kare che tethI rAjA potAnI icchAnusAra dAna ApI zakato nathI. tema jIvano svabhAva to anaMta dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya labdhivALo che. paNa A karmanA udayathI jIvanA te anaMta dAnAdi svabhAva pragaTa thaI zakatA nathI. A karmano svabhAva jIvanA anaMtavIrya guNane DhAMkavAno che. A karmanI utkRSTa sthiti trIza koDAkoDI sAgaropamanI che. * vedanIya :- jenA vaDe sukha ke duHkha anubhavAya te vedanIya. A karma jIvane sukha ke duHkha Ape che. jema madha vaDe lepAyelI talavArane cATatA mIThAza paNa anubhavAya che ane jIbhane dhAra lAge to duHkha paNa thAya che. tema A karmathI jIvane zAtA tathA azAtA baMne anubhavAya che. A karma jIvanA avyAbAdha anaMtasukha guNane roke che. A karmanI utkRSTa sthiti trIza koDAkoDI sAgaropamanI hoya che. 0 AyuSyakarma :- jenA vaDe bhava dhAraNa thAya te AyuSyakarma A karmano svabhAva jIvane amuka gatimAM amuka kALa sudhI rokI rAkhavAno che. A karma beDI samAna che. jema beDImAM paDelo manuSya adAlate nakkI karela mudata sudhI baMdIkhAnAmAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. tema te gati saMbaMdhI AyuSyakarmanA udayathI jIva te gatimAMthI nIkaLI zakato nathI. A karma jIvano alayasthiti guNa roke che. A karmanI utkRSTa sthiti tetrIza sAgaropama kahelI che. * gotrakarma :- jenA vaDe uccapaNuM ke nIcapaNuM pamAya te gotrakarma A karma kuMbhAra jevuM che. jema kuMbhAra kuMbha sthApana mATenA uttama ghaDA banAve to te ghaDA mAMgalika rUpe pUjAya che ane madirA AdinA ghaDA banAve to te ghaDA nIMdanIya bane che. tema jIva ucca gotramAM janme to pUjanIka bane ane nIca gotramAM janme to niMdanIya bane che. A karmano svabhAva jIvanA agurulaghu guNane rokavAno che. A karmanI utkRSTa sthiti vIza koDAkoDI sAgaropamanI hoya che. nAmakarma :- jenAthI viziSTa gati, jAti Adi prApta thAya te nAmakarma A karmano svabhAva citrakAra jevo che. jema aneka raMgothI aMga upAMga yukta deva, manuSya AdinA anekarUpa citrakAra citare che. tema A citArA sarakhuM nAmakarma paNa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-savvapAvappaNAsaNo aneka varNavALA aMga upAMga yukta evA deva, manuSya AdinA aneka rUpo banAve che. A karmano svabhAva jIvanA arUpI guNane rokavAno che. A karmanI utkRSTa sthiti vIza koDAkoDI sAgaropamanI hoya che. ahIM prakRtibaMdharUpe karmonI mULa ATha prakRti jaNAvI. te pratyeka karmonA paNa aneka peTA bhedo che. ApaNe savva pAvaLaLAto zabdane ja lakSamAM rAkhI A karmaprakRtine vicArIe to ahIM lakhelI pahelI cAra karma prakRti-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya e cAre prakRtti saMpUrNa pApaprakRti che. tad uparAMta vedanIya karmamAM azAtA vedanIya, gotrakarmamAM nIca gotrakarma, AyuSya karmamamAM narakAyuSu (ane tattvArtha sUtranA mate tiryaMcAyup paNa), temaja nAma karmamAM tiryaMca ane narakagati, ekendriyathI caurindriya sudhInI cAra jAti, saMghayaNamAM RSabhanArAca, nArAya, ardhanArAya, kIlikA ane sevArta saMghayaNa, saMsthAnamAM nyagrodha, Adi, kubja, vAmana ane huMDaka nAmakarma, aprazasta evA varNa, gaMdha, rasa ane sparza, AnupUrvImAM nArakAnupUrvI ane tiryaMcAnupUrvI, azubha vihAyogati, nirmANanAmakarma, temaja sthAvaradazaka arthAt sthAvara, sUkSma, aparyApti, sAdhAraNa, asthira, azubha, durbhAga, dusvara, anAya, ayaza e daza ema badhI maLIne 82 pApa prakRtti arthAt azubha karmo kahyA che. (jenuM vizeSa vivaraNa karmagraMthomAM jovuM). A sarve azubhakarmo ke pApa prakRttino nAza tenuM nAma savva pAvaLaLasano sarve pApano nAza (paMca parameSThIno namaskAra karavAthI) thAya che. -0- eso paMca namukkAro ane savva pAvappaNAsaNo baMne pada sAthearihaMta namaskArane yogya che. temane karAyela namaskAra hajAro bhavothI mukti apAve che, bhAvathI karAyela namaskAra bodhi prApta karAve che. temaja sarva pApano nAza karanAra che. - 109 siddhanA jIvo lokanA agrabhAge rahe che. teone anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra ane anaMtasukha hovAthI temane karelo namaskAra sarva pApano nAza kare che. AcAryoM pAMca prakAranA AcAra pALe che ane paLAve che. chatrIza guNanA dhAraka che mATe temane karelo namaskAra sarva pApano nAza karAvanAra che. upAdhyAyo dvAdazAMgInA dhAraka che. teno nitya svAdhyAya kare che. bhaNAve che. mATe temane karelo namaskAra sarva pApano nAza karAvanAra che. - sAdhuo nirvANane sAdhanArA che. mana, vacana, kAyAnA yogano teo nigraha kare che. sarva prANI pratye samabhAva rAkhe che. mATe temane karelo namaskAra sarva pApano nAza karanAra che. - 0 maMgalANaM ca savvesiM... paDhamaM havaI maMgalaM A baMne pado alaga che. paNa tenI saMpadA eka ja hovAthI te sAthe ja bolAya che. teno artha che, sarve maMgalomAM utkRSTa maMgala che. A baMne padomAM vyAkhyAyita
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 pratikramaNasUtra vivecana-1 karavA mATe mahattvano zabda ''maMgana'' che. te sivAya savvasiM - no sarva zabda, padyamaM ane varU zabdonA artho jovAnA che. -0- maMgala : je sarva prANIonA hitane mATe pravarte te maMgala. athavA jenA dvArA durbhAgya dUra cAlyu jAya te maMgala kahevAya che. vizeSAvazyaka bhASyamAM maMgaLa nAmanA dvAramAM khUba ja vistArathI maMgala zabdanI carcA karavAmAM Avela che. temAMthI ahIM maMgala zabdanA vividha artho rajU karela che. - - prApti arthamAM maMTM dhAtu letA, jenA vaDe hita sadhAya che te maMgala. maMga eTale dharma ane lA eTale lAvavuM. je dharmane lAve te maMgala mane je saMsArathI/bhavathI dUra kare te maMgaLa - - maMjana zabda siddha thAya che. tenI vyutpatti A pramANe che-- -- M - - - - maMgaLa zabda maLyuM, man, ma, mu, ma ityAdine gatta pratyaya joDavAthI -- (mate) jenA vaDe zAstra zobhAyamAna thAya te maMgaLa. (manyate) jenA vaDe vighnanA abhAvano nizcaya thAya te maMgaLa. (mAnti) jethI harSa thAya te maMgaLa. (movante) jethI nizcitapaNe zAstrano pAra pamAya te maMgaLa. (madyante) jethI pUjAya/pUjAne pamAya te maMgala. (mAM mAnati) mane je saMsArathI choDAve te maMgala. (mA mAta:) jethI zAstramAM koI vidhna na thAya te maMgaLa. (mAniyanAta) samyagdarzanAdi mokSa mArga pamADanAra hovAthI maMgaLa. A maMgala dravyathI ane bhAvathI athavA laukika ane lokottara ema be prakAre che. temAM dravya maMgala eTale bAhya dRSTie maMgalarUpa gaNAtA padArtho jemake dahIM, durvA, akSata vagere. jyAre bhAva maMgala eTale aMtardRSTie maMgalarUpa gaNAtI vastuo jemake - samyagdarzana, jJAna, cAritra A ja vastu laukika ane lokottara dRSTie vicAro to laukika maMgalamAM aSTamaMgala gaNAvyA - (1) svastika, (2) zrIvatsa, (3) naMdAvartta, (4) vardhamAnaka - zarAvasaMpuTa, (5) bhadrAsana, (6) kaLaza, (7) matsya yugala ane (8) darpaNa jyAre lokottara maMgala mATe vattari maMtraM kahyuM (1) arihaMta, (2) siddha, (3) sAdhu ane (4) kevali prarUpita dharma. A cAre vastuno saMkSepa karatA dharmane ja utkRSTa maMgala kahyuM - dhammo mAna muai. ahIM navakAra maMtramAM arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhune parama maMgalarUpa jaNAvyA. - - -0- maMgalANaM ca savvesi :- ane sarva maMgalomAM. ahIM savva zabda vaparAyo te ema sUcave che ke dravyathI maMgala hoya ke bhAvathI, laukika hoya ke lokottara maMgala. paNa sarve prakAranA maMgalomAM jo koI zreSTha maMgala hoya, prathama ke utkRSTa maMgala hoya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-"maMgala" 111 to te arihaMtAdi paMca parameSThI athavA to A navapadayukta navakAra maMtra ja che. tethI ja navakAramaMtranA aMte lakhyuM - paDhamaM hava6 maMrti - jemAM padama zabda prathama, zreSTha, utkRSTa ke sarvottama arthamAM che ane varU zabda "che" artha darzAvatu kriyApada che. -0- va - ahIM zrevaDuM pAThane ja svIkArela che. DhoDuM evA pATha mAnya karela nathI. zrAddhapratikramaNa sUtranI ratnazekhara sUrijI kRt vRttimAM kahyuM che ke samagra navakAra maMtra 68 akSarano che. jemAM prathama pAMca padanA 35-varNa che ane chellA cAra cUlikA padanA 33 akSara che. A vAta mATe teo caityavaMdana bhASya ane nizItha sUtranI paNa sAkSI Ape che. jemake caityavaMdana bhASyanI gAthA 26mAM Da izabdathI 68 akSaranuM vidhAna che ja. 'hoTTa evo bhrama cUlikAne anuSTrapa chaMdamaya batAvI phelAve che. paNa cUlikA zlokarUpe che ja nahIM. varU zabdanuM hovuM karavAthI te 67 varNa thAya che. mATe daiva ja yogya che. pravacana sAroddhAramAM zloka-79nI vRttimAM paNa chellA padanA nava varSo ja kahyA che je paDhamaM vaDuM maMrti kahevAthI ja siddha thAya che. ho kahevAthI nahIM. A chellA be padane padmavijayajI mahArAje paNa paMktibaddha karyA che - "sarva maMgalamAM paheluM maMgala, japatAM jaya jayakAra" zrI navakAra japo mana raMge... laghu daSTAMta :- sugupta nAmano zrAvaka ane zrImatI nAme tenI putrI hatI. zrImatI sAthe lagna karavA kapaTathI eka anyadharmIe jainadharmI hovAno dekhAva zarU karyo tenAthI AkarSAIne sugupta zrAvake zrImatIno tenI sAthe vivAha karyo. zrImatI sAsare AvI jainadharma pALavA lAgI. tethI teNInI sAsu ane naNaMda teNIne ghaNo trAsa ApavA lAgyA. teNIno pati paNa teNI tarapha keSavALo thayo. teoe zrImatIne mArI nAMkhavAnI yojanA banAvI koI vakhate patie ghaDAmAM jherI sarpa pUryo upara DhAMkaNa mUkIne sUvAnA oraDAmAM te ghaDo rAkhyo. pachI zrImatIne te ghaDAmAM phUlanI mALA che tema kahIne mALA lAvavA kahyuM. zrImatI navakAra maMtranA smaraNapUrvaka jaIne ghaDAmAM hAtha nAkhyo. tyAre navakAramaMtranA prabhAve te sarpane badale phUlanI mALA thaI gaI. teNIno pati Azcarya cakita thaI gayo. zrImatInI zraddhA joI sarve jainadharmI banI gayA. kathAmAM rahasya vicAro. potAnuM ghara, ghaDo potAno, pati potAno, oraDo potAno, to navakAra maMtra gaNavAnI jarUra kyAM AvI? paNa samajavAnI vAta e che ke zrImatI navakAra maMtrane parama maMgala svarUpa mAnIne haMmezAM smaraNa karatI hoya | vAraMvAra raTaNa karatI hoya, to A maMgalamaya evo paMca parameSThI navakAra paNa teNInA jIvana mATe maMgalamaya banyo. vyAkhyAnanA prAraMbhe, koI zubha kAryanA AraMbhe, navakAra maMtra zA mATe gaNavAmAM Ave che ? kAraNa ke A paMca parameSThI namaskAra bhAvamaMgala che. zAstrakAre paNa kahyuM che ke - gharanAM makUvaeN vottamatva zarakhyatve mAnApaMca parameSThImAM maMgalatva, lokottamatva, zaraNyatva e badhuM ja hovAthI jagatamAM zreSTha maMgalarUpa che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 ra pratikramaNa sUtra vivecana-1 A rIte navakAra maMtranA nave padonuM vivecanapUrNa thayuM. vi vizeSa kathana : pratikramaNa sUtramAM prathama sUtra evA A navakAramaMtra saMbaMdhI sUtrano viSaya, mULasUtra sUtrano artha, zabda jJAna ane vivecana pachInuM chaThuM aMga che - "vizeSa kathana". A vizeSa kathanamAM samagra navakAramaMtranuM (1) mahattva ke phaLa, (2) navakAra gaNavA saMbaMdhI zAstrIya ke graMthAdhArita sUcano, (3) te saMbaMdhI vizeSa sAhitya, (4) jApa kema karavo ityAdi vigato che. - paDAvazyaka bAlAvabodha :- parvatomAM jema meru parvata, gajendromAM jema bhadrajAtino hAthI, samudramAM jema svayaMbhUramaNasamudra, devomAM jema vItarAgadeva, gragaNamAM jema caMdramAM, sarovaramAM jema mAnasarovara, AbharaNomAM jema mugaTa, tIrthomAM jema siddhakSetra, vRkSomAM jema kalpavRkSa, phUlomAM jema caMpaka, strIomAM jema raMbhA, vAjiMtromAM jema bhaMbhA, parvomAM jema payurSaNAparva, vratomAM jema zIlavata, rasomAM jema amRta che tema maMtromAM navakAramaMtra jANavo. - vRddhanamaskAra phala stotra :- nesa... jethI A namaskAra saMsArasamarAMgaNamAM paDelA AtmAone zaraNarUpa che, asaMkhya duHkhonA layanuM kAraNa che, tathA zivapaMthano parama hetu che. vaLI te kalyANa-kalpatarunuM avaMdhya bIja che. saMsArarUpI himagirinAM zikharone ogALavA mATe pracaMDa sUryatulya che, pAparUpI bhujaMgone dUra karavA mATe garUDa pakSI samAna che, daridratAnA kaMdane mUlathI ukheDI nAkhavA mATe varAhanI dADho samAna che. samyakatvaratnane prathama utpanna thavA mATe rohaNAcalanI dharaNI che. sugatinA AyuSya-baMdharUpI vRkSano puSpotrama che ane vizuddha evA saddharmanI nirvina siddhinuM-nirmala prAptinuM cihna che. - laghunamaskAra phaLa - hiye.... jeonI hRdayarUpI guphAmAM navakArarUpI kesarIsiMha niraMtara rahelo che, teono ATha karmonI gAMTharUpI hAthIono samUha samasta prakAre nAza pAmelo che. - je zrIjinazAsanano sAra che, caturdazapUrvono samyagu uddhAra che, te navakAra jenA manane vize sthira che, tene saMsAra zuM kare ? arthAt kaMIpaNa karavA samartha nathI. - paMca parameSThi gItA - zrI yazovijayajI :- ratnanI peTInuM vajana thoDuM paNa mUlya ghaNuM hoya che, te rIte paMca parameSThine namavA rUpa namaskAra maMtra vajanamAM akSaronA pramANathI ghaNo nAno (mAtra 68 akSara pramANa) che. paNa tenuM mUlya arthAt phaLa ghaNuM ja che. te caudapUrvanA sArarUpa che. - mahAnizItha AgamasUtra :- namaskAra maMtrane mahAgrutaskaMdha rUpe jaNAve che. - upadezataraMgiNI :- bhojana, zayana, jAgavuM prave, bhayakaSTanA samaye athavA sarva samaye paMcanamaskAranuM smaraNa karavuM joIe. maraNanI kSaNe pAMca parameSThIrUpI pAMca ratnone je mukhane vize dhAraNa kare che, tenI bhavAMtarane vize sadgati thAya che. paMca parameSThInA pado vaDe raNasaMgrAma, sAgara, hAthI, sarpa, siMha, vyAdhi, agni,
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-vizeSa kathana 113 zatru, baMdhana, cora, graha, bhrama, rAkSasa ane zAkinIthI thanArAM bhayo dUra bhAgI jAya che. - yoga zAstra prakAza AThamo :- traNa jagane pavitra karanAra atizaya pavitra zrI paMcaparameSThi navakAra maMtranuM yogI puruSa dhyAna kare, trizuddhi vaDe zrI namaskAra maMtranuM 108 vakhata dhyAna karanAra muni bhojana karavA chatAM upavAsanA phaLane pAme che. yogI puruSo A ja maMtranuM samyagU rIte ArAdhana karIne paramalakSmIne pAmI traNaloka vaDe pUjAya che. hajAro pApone karanArA tathA seMkaDo jaMtuone haNanArA tiryaMco paNa A maMtranI sArI rIte ArAdhanA karI divyagatine pAmyA che. - zrAddhadinakRtya :- traNa lokamAM navakArathI sArabhUta anya koI maMtra nathI. tethI tene pratidina paramabhaktithI bhaNavo joIe. vaLI je manuSyo eka lAkha navakArane akhaMDapaNe gaNe tathA zrI jinezvaradevanI ane saMghanI pUjA kare, te tIrthaMkara nAmakarmane bAMdhe che. - zrI mahAnizItha sUtra :- cittathI ciMtaveluM, vacanathI prArtheluM ane kAyAthI prAraMbheluM kArya tyAM sudhI ja siddha thatuM nathI ke jyAM sudhI zrI paMcaparameSThi namaskArane saMbhAravAmAM Avyo nathI. - namaskAra bRhataphala :- lAMbA kALa sudhI tapane tapyAM, cAritrane pAnyAM tathA ghaNAM zAstrono abhyAsa karyo, paNa navakArane vize rati na thaI, to te saghaLuM niSphaLa gayuM jANavuM. - zrAddhavidhi :- putra janma vakhate navakAra saMbhaLAvo to te RddhivaMta thAya ane maraNa vakhate navakAra saMbhaLAvo to maranAranI sadgati thAya - ATha kroDa, ATha lAkha, ATha hajAra, AThaso ATha navakAra gaNanAra trIje bhave mokSa pAme. - paugalika icchAthI paNa namo arihaMtANaM padano na kAra bolanAra AtmA 69 koDAkoDI sAgaropamathI kaMIka vadhAre (mohanIyakarmanI) sthiti toDela hoya ke toDavA taiyAra thayo hoya to ja na kAra bolI zake. - paMcAzaka-1-gAthA-4ranI vRtti :- (uThe tyAre) zadhyAmAM rahIne zrI paMcaparameSThI (navakAra maMtra)nuM ciMtana manamAM karavuM (kemake tema karavAthI sUtrano avinaya na thAya.). - zrAddhadinakRtya :- zrI navakAramaMtra A loka tathA paralokamAM sarvatra sahAya karanAra hovAthI sAcA baMdhu samAna, prApta thayelA guNonuM rakSaNa karanAra tathA aprApta guNonI prApti karAvanAra hovAthI jagatunA nAtharUpa che. mATe tene zA-palaMga vagerethI nIce utarI bhUmi upara ubhA ubhA ke besIne gaNe, bhaNe, parAvartana kare. - yatidinacaryA :- rAtrinA chelle prahare bAla, vRddha sarve jAge ane zrI paMcaparameSThi - navakAramaMtra sAta-ATha vakhata bhaNe. - eka lAkha navakAra gaNI vidhipUrvaka pUjA karanAro tIrthaMkara nAma gotrane bAMdhe che | eka lAkha navakAra gaNavAthI sAMsArika kalezano nAza thAya che. [1 | 8}
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - je prANI navakAramaMtrano jApa kare che. te guNavaMta prANI vizvane vaMdana karavA yogya bane che. - zrAddha dinakRtya prathama vAra :- A namaskAra maMtra sarve maMtromAM paramapradhAna maMtra che. kemake te dravya ane bhAva baMne prakAranA viSane haranAra che. vaLI sakala dhyeyomAM parama dhyeyarUpa che. vaLI sarvArtha sAdhaka hovAthI tattvomAM parama pavitra evA tattvarUpa che. temaja cAra gatirUpa saMsAramAM rahelA bhavya jIvo ke je duHkhathI athavA rAgadveSathI haNAyelA che. temane parama zaraNabhUta che. bhavasAgaramAM buDatA evA jIvone A namaskAra rUpa mahA pota (vahANa) sivAya bIjuM tathAbhUta zaraNa nathI. --- - jema gharamAM agni lAge tyAre kaNa kapAsAdi tajI daIne manuSya mahAmUlyavAnuM ratna ja le che, zatruno bhaya Ave tyAre eka amogha zastra zaktine ja grahaNa karAya che. tema maraNa samaye zrutakevaLI paNa sarva dvAdazAMgIne tyajI daIne tenA sArabhUta kevaLa navakAramaMtranuM ja vAraMvAra smaraNa kare che. - namaskAra maMtra stotra - trAjavAnA eka pallAmAM namaskAra maMtranA akSaro ane bIjA pallAmAM anaMtaguNa karelA evA traNa loka, ema baMnene jo trAjavAmAM dhAraNa karavAmAM Ave, to paNa jeno bhAra ghaNo vadhAre thAya evA parameSThimaMtrane huM namaskAra karuM chuM. - chelle :- navakAra maMtranA pratyeka pada ane prathama pAMca padanA pratyeka varNa tathA samagra navakAramaMtranA mAhAbhyane mATe zrI siddhasenasUri praNIta - ""zrI namasjaraHIRbhya" avazya vAMcavAlAyaka che. A stotra ATha prakAzamAM ane 218 zlokomAM che. te bhAvArtha sahita "namAra svAdhyAya nAmanA pustakamAM chapAyeluM che. - vizeSa sAhitya:- A pustakamAM navakAra maMtranA vivecanamAM pracUra saMdarbhono upayoga karyo che, to paNa vizeSa jANakArI mATe, zrI bhadrabAhusvAmI racita namaskAra niryukti, A niryukti paranI zrI haribhadrasUri tathA zrI malayagiri racita vRtti, Avazyaka cUrNi, vizeSAvazyaka bhASya, bhASya paranI maladhArI hemacaMdra sUrinI vRtti, bhagavatIjI sUtra vRtti, paMcaparameSThI mahAstava, vRddha namaskAra phala stotra, namaskAra mAhAbhya, SaDAvazyaka sUtrANi ityAdi zAstro ke graMtho joI zakAya che. - navakAramaMtra gaNavA saMbaMdhI vidhi : 0 navakArane ja maMgalabhUta mAnI, tene hRdayamAM avadhArI rAkhe. pachI hRdayamAM ATha pAMkhaDIvALA kamaLanI kalpanA kare. tenI madhya karNikAmAM "namo arihaMtANaM', pUrva pAMkhaDI para "namo siddhANaM', dakSiNa pAMkhaDI para "namo AyariyANaM', pazcima pAMkhaDI para "namo uvajjhAyANaM', utta pAMkhaDI para "namo loe savvasAhUNaM' pado sthApe. e ja rIte agni, naiRtya, vAyavya ane izAna e cAre vidizA/khUNAmAM cUlikAnA cAra pada "eso paMca namukkAro, savva pAvappaNAsaNo, maMgalANaM ca savvasi. paDhamaM havaI maMgala"ne anukrame sthApe. tene kamaLabaMdha smaraNa kahevAya che. 0 zrAddha vidhi, zrAddha dinakRtya, paMcAzaka, yogazAstra yatidinacaryA Adi graMtho
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ navakAra maMtra-vizeSa kathana 115 mujaba - nidrAtyAga pachI te puruSa manamAM navakAra gaNato zayyA mUke, pachI pavitrabhUmi upara ubho rahI athavA padmAsana Adi koI Asane besIne pUrvadizA ke uttaradizA ke jyAM jinapratimA hoya te dizAe mukha kare ane cittanI ekAgratApUrvaka kamaLabaMdhathI (jenI rIta upara jaNAvI che) athavA hastajapathI navakAra gaNe - 108 vakhata navakAra maMtranuM maunapUrvaka ciMtavana kare. jo hastajApa kare to naMdAvarta, zaMkhAvarta, AvRtta ityAdi vidhipUrvaka navakAra gaNe. (A vidhi zrAddhavidhigranthathI jANI levI) jo kamaLabaMdha ke hastajapa karavAnuM na phAve to - sUtara, ratna, motI AdinI mALA (navakAravALI) potAnA hRdayanI samazreNimAM rAkhI paherelA vastra ke pagane sparza nahIM te rIte rAkhIne navakAra maMtra gaNo, gaNatI vakhate merUnuM ullaMghana na thAya, aMgulinA agrabhAgathI maNakA na pheravAya, cittanI vyagratA na rahe te lakSamAM rAkho. navakAra maMtra jApa loka samudAya karatA ekAMtamAM karavo sAro, ekAMtamAM bolIne na karatA mauna (manamAM uccAraNa pUrvaka sAro. mauna karatA mAnasa jApa sAro. v sUtranodha :namaskAra maMtranA saptAMgI vivaraNano A chello muddo che. - A maMtra anAdi ane zAzvata che, gaNadharo racita che. - prathama pAMca pado bhagavatIjI ane kalpasUtranI AdimAM Ave che tathA Avazyaka niyuktimAM tenI niyukti racAyelI che. chellA cAra cUlikA pada sahitano pATha mahAnizItha nAmaka AgamasUtramAM Ave che. - A sUtranI bhASA ardhamAgadhI (ArSaprAkata) che. - A sUtramAM nava pada che, ATha saMpadA che, gurU akSaro sAta ane laghu akSaro ekasaTha maLIne sarva varNa aDasaTha che. - joDAkSara, anusvAra, dIrdha akSara AdinA uccAraNanuM dhyAna rAkhavuM jarUrI che. jemake - anubhave joyuM che ke - siddhANaMne badale sidhANaM, savvane badale sava, pAvappaNAsaNone badale pAvapaNAsaNo, uvajhAne badale vijhA namukkArone badale namukAro e pramANe joDAkSara bhUlIne keTalAMka uccAraNa kare che. keTalAka paDhamaMne badale paDhama bole che, namo arine badale namo ri ke AyariyANaMne badale AriyANaM bole che. AvA prakAranI uccAraNa bhUlo na thAya te rIte zuddha sUtrapATha bolavo. pada ane saMpadAno khyAla rAkhIne bolavuM ------- ---
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 pratikramaNasUtra vivecana-1 -sUtra-2) paMciMdiya-sUtra guru sthApanA sUtra v sUtra-viSaya : A sUtramAM AcArya mahArAjanA chatrIza guNonuM varNana che. sthApanAcArya rUpe sthApanA karatI vakhate A sUtra bolAya che. guru/AcArya mahArAja na hoya tyAre sthApanAcArya ke pustaka ke navakAravALI ityAdine UMcA sthAne sthApIne tenI sAme kriyA karavA navakAramaMtrapUrvaka A sUtranuM uccAraNa karAya che. | sUtra-mULa :paMciMdiya-saMvaraNo, taha navaviha-gaMbhacera guttidharo; cauviDa-kasAya-mukko, Ia aThArasaguNahiM saMjuro.-1paMca-mahavvaya-juto, paMcavihAyAra-pAlaNa-samantho; paMca-samio ti-gutto, chattIsaguNo guru majujha. -- sUtra-artha : pAMca indriyonA viSayone kAbUmAM rAkhanAra tathA nava vADothI brahmacaryanuM rakSaNa karanAra, cAra prakAranA kaSAyothI mukta, e rIte aDhAra guNavALA, (tathA) pAMca mahAvratone dhAraNa karanAra, pAMca prakAranA AcAra pALavAmAM samartha, pAMca samiti ane traNa guptithI yukta e chatrIza guNavALA mArA guru che. zajJAna :paMciMdiya - pAMca indriya saMvaraNo - kAbUmAM rAkhanAra taha - tathA navaviDa - nava prakAranI babhacera - brahmacarya, zIlavaMta gunigharo - guptine dhAraNa karanAra cauviDa - cAra prakAranA kasAya - krodha Adi kaSAya mukko - mukta ia - e rIte, e pramANe aThArasa - aDhAra guNeDuiM - guNo vaDe saMjuro - yukta, sahita paMca - pAMca mahablaya - mahAvrata juvo - yukta, sahita paMcaviDa - pAMca prakAranA AyAro - AcAra pAlaNa - pALavAne samatvo - samartha chattIsa - chatrIza guNo - guNa (vALA) guru - gurU, (AcArya) majujha - mArA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiya sUtra-vivecana 117 vivecana :- A sUtra tenA AraMbhanA zabda paMviviyava ne kAraNe paMciMdiya sUtra nAme loka prasiddha che. tene gurusthApanA sUtra kahevAmAM Ave che. A sUtramAM paMca, nava, cau, aThArasa, chattIsa e saMkhyAvAsI zabdo ane iMdiya, saMvaraNa, khaMbhacera, gutti, kasAya, maDablaya, AcAra, guru Adi zabdonI vivecanA jovAnI che. * paMciMdiya saMvaraNo : paMciMdiya eTale zuM? pAMca indriyono samUha. indriyonI saMkhyA pAMca kahI che. temAM AraMbhe paM zabda che te saMkhyAno nirdeza to kare ja che. paNa tattvArthabhASyakAra jaNAve che ke - A paM zabda niyamane mATe che. paM zabda dvArA che, sAta Adi indriyanI saMkhyAno niSedha samajavAno che. indriyo pAMca ja che tevuM siddha karavA mATe "paMca" zabda vaparAyela che. athavA jIvanA upayoganA nimittabhUta pAMca ja indriyone sUtrakAra upadeze che. tethI koI eka prANIne vadhumAM vadhu pAMca indriyo ja hoya. e rIte jainetaronI pAMca jJAnendriya ane pAMca karmendriya evI daza indriyonI mAnyatAno paNa cheda uDI jAya che. manane chaThI indriya kahenArano mata paNa ahIM svIkArya banato nathI. indriyano artha - "jenAthI jJAnano lAbha thaI zake te". sAmAnyathI indrano artha jIva ke AtmA thAya che. tene oLakhavAnI nizAnI te indriya karmanI parataMtratA hovA chatAM anaMtajJAnAdi zaktiono svAmI indra-AtmA kahevAya che. A indrabhUta AtmAnA artha grahaNa karavAmAM kAraNabhUta "indriya" kahevAya che. vizeSAvazyakabhASya ra993 AdimAM kahyuM che ke sarva bhoga, sarva upalabdhi ane parama aizvaryanA vistArathI jIva iMdra kahevAya che. tenA liMgAdi lakSaNathI ahIM zrotrAdi bhedavALI pAMca indriyo samajavI. ThANAMga sUtra-481nI vRtti tathA tatvArthasUtra vRttimAM pAMca abhiprAyathI indriyano artha jaNAvela che. - indraliMgam - indranuM jJApaka ke bodhaka cihna te indriya. - indradiSTam - indra dvArA potAnA kAryamAM sUcita rIte pravarte te indriya - indradraSTam - indra dvArA jovAyela ke darzana upalabdhithI grahaNa karela che. - indrasRSTam - indra dvArA utpanna thayela te indriya - indrajISTam - indra dvArA sevita-zabdAdi viSaya grahaNa kare te indriya. ahIM pAMce vyAkhyAmAM indrano artha jIva ke AtmA levo. paMciMdiya :- (pannavaNA sUtra-421, ThANAMga sUtra 481 vRtti, tattvArtha adhyAya-2 sUtra-15,20, lokaprakAza, zrAddhaguNa, pravacana sArodvAra Adi mujaba) he bhagavaMta ! indriyo keTalI kahelI che ? he gautama indriyo pAMca kahI che. te A pramANe - sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya, zrotrendriya, A pAMce indriyonA viSayomAM kAbu rAkhavo te indriya saMvaraNa kahevAya laghudaSTAMta :- sthUlabhadra kozAgaNikAmAM mohita thayA, bAra varSa teNInI
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 pratikramaNa sUtra vivecana-1 sAthe pasAra karyA. vairAgyanuM nimitta maLatA AcArya saMbhUtivijaya pAse dIkSA lIdhI. eka vakhata guru mahArAjanI anumatithI kozAgaNikAne ghera comAsu karyuM. tyAM sparza mATe vinaMtI karatI svarUpavAn evI kozA gaNikA hatI. je SaDrasa bhojana karAvatI hatI. tenI nRtyazALA vividha sugaMdhothI maghamaghatI hatI. kozAgaNikA vividha aMga bhaMgIpUrvaka nRtya karI rahI hatI. sumadhura saMgIta relAI rahyuM hatuM. pAMce indriyonA rAgane poSaka vAtAvaraNa hatuM. tyAM sthUlabhadra svAmI eka-be divasa nahIM paNa pUruM cAturmAsa rahyA. tema chatAM potAnA vratathI calita na thayA. paNa komgaNikone pratibodha karI zrAvikA banAvI pAchA AvyA - A che. paMciMdiya saMvaraNanuM dRSTAMta. kemake indriya zabdano artha jANavAthI, tenI saMkhyA ke nAmo jANavA mAtrathI vyAkhyA adhurI rahe che. indriyonI sAthe tenA viSayo jANavA jarUrI che. - (1) sparzanendriya :- sparzana indriya eTale tvacA ke cAmaDI je sparza kare, jenA dvArA sparzanA paryAya jANI zake tene sparzana kahevAya che. A sparzanendriyano viSaya sparza che. tenA ATha bheda che. zIta, uSNa, snigdha, rUkSa, mRdu, kaThora, bhAre ane halako arthAt sparzanendriya vaDe A ATha bAbato jANI zakAya che. - (2) rasanendriya :- rasanendriyano viSaya rasa che. je cAkhI zakAya te rasa, rasanendriya eTale jIbha je rasanA paryAyone jANe che. A rasanA pAMca bhedo che athavA cAkhavAthI pAMca bAbato jANI zakAya che. mITho, khATo, khAro, kaDavo ane tIkho rasa. (jo ke pAkSika sUtramAM chaTho turo rasa gaNI rasanA cha bheda kahyA che.) - (3) ghrANendriya :- dhrANendriyano viSaya gaMdha che. je suMghI zakAya te gaMdha. dmANa indriya eTale nAka. te dhrANa guNane grahaNa kare che. tenA be bheda che athavA suMghavAthI be viSayo jANI zakAya che. sugaMdha ane durgadha. - (4) cakSurindriya :- cakSurindriya eTale AMkha ke cakSu. cakSu guNa rUpano viSaya kare che. cakSu indriyano viSaya varNa che. je joI zakAya te varNa ke rUpa A rUpanA pAMca bheda che. zveta, nIlo, pILo, lAla ane kALo. jovAthI A pAMcavarNane jANI zakAya che. - (5) zrotrakriya :- zrotrendriya eTale kAna. te zrotra guNano viSaya che zabda. kemake je sAMbhaLI zakAya te zabda. A zabda nAmano viSaya traNa rIte gaNe che - sacitta zabda (jIvaMta prANIno zabda), acitta zabda (jaDa padArthano zabda), mizra zabda (ukta baMne zabdonuM mizraNa. jemake - vAdya dhvani saha lokonuM gIta gAna). jo ke tatvArtha sUtramAM susvara ane du:svara evA be bhedo pADelA che. tattvArthanI siddhasenIya TIkAmAM zabdanA garjita Adi aneka bhedo kahyA che. A pAMce indriyonA paNa dravya ane bhAvathI be-be bhedo che. (jenuM vistRta varNana pannavaNa, vizeSAvazyaka bhASya, tattvArtha sUtrAdimAM jovA maLe che. tene saMkSepamAM joIe to-) dravya indriyanA paNa babbe bhedo che. nivRtti indriya ane upakaraNa indriya nivRtti eTale indriyano bAhya ane atyaMtara AkAra. jemake kAnano bAhya
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiya sUtra-vivecana 119 AkAra pApaDI jevo che. aMdarano AkAra kadaMbanA puSpano AkAra ane mAMsanA goLArUpa che jyAre upakaraNa indriya eTale temAM rahelI viSayagrahaNazakti. jemake kAnamAM zabda viSaya grahaNa karavAnI zakti che. e ja rIte bhAva indriyanA paNa babbe bheda che. labdhi ane upayoga kAna vagere indriyonA viSayavALA sarva Atmapradezane AvaraNa karanArA karmono je kSayopazama te labdhi indriya jANavI ane potapotAnA viSayamAM labdhirUpa indriyane anusAra AtmAne je vyApAra-praNidhAna tene upayoga indriya jANavI. A upayoga indriyanuM saMvaraNa karavAnI vAta ahIM paMviviyasaMvaro - zabdamAM che. vaMdittasUtra gAthA-4nI vRttimAM ratnazekhara sUrijI jaNAve che ke - eka sparzanendriyane vaza hAthI hAthaNInA mohamAM doDI khAImAM dhakelAIne paravaza bane che ke prANa gumAve che. eka rasanendriyane vaza matsya miSTa vastune khAvA doDe che, pariNAme loDhAnA tINa kAMTAmAM bharAIne AyuSyano aMta kare che. eka dhrANendriyane vaza bhamaro sugaMdha mATe doDe che ane kamaLamAM sapaDAI potAnuM jIvana kAramI rIte khoI bese che. eka cakSurindriyane vaza banelo pataMgIyo dIpakane sonAno paMja kalpIne sonuM levA te dIvAmAM jhaMpApAta karanAra potAnuM AkhuM jIvana saLagAvI mUke che ane eka zrotrendriyane vaza haraNa saMgItamAM lIna banIne zIkArInA bANano bhoga banIne potAnA prANa khoI bese che. to pAMce indriyane vazavartI jIvanA zA hAla thAya ? A pramANe jANI-samajIne jeo pAMce indriyonuM saMvaraNa kare che arthAt pAMce indriyonA viSayomAM rAga ke dveSa karatA nathI, paNa samabhAvane dhAraNa kare che. athavA to A pAMcenA uparokta 23-viSayane vaza thatA nathI. A ja vAta pravacana sArodvAra zloka 58lmAM tathA bhattaparijJA AgamamAM kahI che. A rIte guru (AcAya)nA 36 guNomAM pahelA pAMca guNa che - teo pAMca indriyone kAbUmAM rAkhe che athavA pAMca indriyonA viSayamAM Asakta thatA nathI arthAtu pAMce indriyonA anukuLa viSayomAM rAga, rati ke sukha mAnatA nathI ane pratikULa viSayomAM dveSa, arati ke duHkha mAnatA nathI. -0- ta8 - tathA. (pAMca indriyanA saMvaraNa uparAMta) -0- navaviha-gaMbhacera-gutti-dharo :- nava prakAre brahmacarya guptinA dhAraka. - gurunA chatrIza guNamAM A vAkya dvArA bIjA navaguNonuM varNana karela che. jemAM "navaviDa' zabdano artha che - nava prakAranI "babhacera gati" arthAt brahmacaryanI guti. guti eTale nigraha. je nigrahathI brahmacaryanuM zuddha pAlana zakya bane che te ane "dharo" zabdano artha che "dhAraNa karanAra." - brahmacarya - zabda brahman uparathI banelo che. sthAnAMga sUtra-801nI vRttimAM jaNAve che ke - brahma eTale kuzala anuSThAna. te ane tenuM AcaraNa ke sevana karavuM tene brahmacarya kahe che athavA brahmacarya eTale saMyama. sutra 802mAM brahmacarya eTale strIbhogathI rahita thavuM ke maithunano tyAga karavo tene paNa brahmacarya kahela che. (pAkSika
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 pratikramaNasUtra vivecana-1 sUtranI gAthA 38nI vRtti mujaba-) divya ane audArika kAmabhogono. mana, vacana, kAyAthI karavA-karAvavA ke anumodavArUpa pravRttino tyAga karavo tenuM nAma brahmacarya. ahIM divya eTale devasaMbaMdhI ane audArika eTale manuSya ane tiryaMca saMbaMdhI, kAmabhoga eTale maithuna sevavAnI icchA. (yogazAstra prakAza-1-gAthA-23mAM kahyuM che ke-) devasaMbaMdhI ane audArika (manuSya ke tiryaMca saMbaMdhI) kAmono mana. vacana ane kAyAthI karavA, karAvavA ane anumodavAnA tyAgarUpa evA aDhAra bhede brahmacarya kaheluM che. A abrahma ke maithuna sevananI icchA be prakAranI hoya che. 1. saMprApta, 2. asaMprApta. saMprApta eTale prApta thayela strI-puruSa AdinI anyonya saMga karavAnI icchA ane tatsaMbaMdhI kAmaceSTA. asaMprApta eTale jyAM saMga karavAnI icchAvALI vyaktinI gerahAjarI hoya che, tyAM tenAM smaraNa, ciMtana ane saMga karavAnI tIvra abhilASA karavI, skhalana thavuM, kuceSTAo karavI ityAdi. guptino prasiddha artha 'gopavavuM te" thAya che. tatsaMbaMdhI vyAkhyA A ja sUtramAM AgaLa tivrutti zabdamAM karelI che. ahIM brahmacarya zabda sAthe saMkaDAyela gupti zabdano artha maryAdita paribhASAmAM rajU karatA ema kahI zakAya ke vratanI rakSA karavAne lagatI AjJA, niyama ke nigrahone gupti kahevAmAM Ave che. A brahmacaryagupti athavA brahmacarya mATenI vADone nava prakAre jaNAvAyelI che. (sthAnAMga sUtra-802, pAkSika aticAra, zramaNasUtra, pAkSika sUtranI gAthA38nI vRtti, yogazAstra prakAza-1-gAthA 30 zrAddha dinakRtya dvAra-28, ityAdi graMthAnusAra-) 1. vasati :- strI, pazu ane napuMsakanA vAsathI rahita evA ekAMta vizuddha sthAnamAM nivAsa karavo. 2. kathA :- strIo saMbaMdhI vAto karavI nahIM. kevaLa strIo madhye sAdhue ke puruSo madhye sAdhvIe dharmakathAdi karavA nahIM. 3. niSadyA :- strInI sAthe eka Asane, temaja teNe vAparelA zayyA-Asane puruSe eka muhUrta sudhI ane puruSa vAparelA zayyA-Asane srIe traNa prahara sudhI besavuM nahIM. kAraNa ke tema karavAthI vikArano saMbhava che. 4. indriya - cittamAM vikAra karanAra hovAthI strIe puruSanA ke puruSa strInA netra, mukha, stana Adi aMgone jovA prayatna na karavo. kemake rUpa jovAthI icchA vadhe. chevaTe mohano udaya thAya che. 5. kuDyAMtara - jyAM bhIMta vagerenA aMtare paNa strIpuruSanA kAmakrIDAnA zabdo saMbhaLAya tevA sthAnomAM rahevuM nahIM 6. pUrvakrIDita - pUrve gRhasthAvasthAmAM karelI kAmakrIDAnuM smaraNa na karavuM. 7. praNItAhAra :- atisnigdha, vikAraka, mAdaka, svAdu AhArano tyAga karavo. saMbhavataH rUkSa ane nirasa AhAra vAparavo.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiya sUtra-vivecana 121 8. atimAtrAhAra :- pramANathI adhika AhAra na karavo. 9. vibhUSA :- snAna, vilepanAdi na karavA. nakha, keza AdinuM saMmArjana na karavuM. zobhA na vadhAravI. (sthAnAMga sUtra 802mAM A navaguNinA krama ane zabdomAM thoDo phera che.) guru/AcArya bhagavaMtanA chatrIza guNomAM pAMca indriyanA smaraNarUpa pAMca guNo pachI A nava brahmacarya gupti pAlanarUpa nava guNo jANavA. cauviha kasAya-mukko :- cAra prakAranA kaSAyothI mukta : -0- cauviDa - cAra prakAranA A mAtra saMkhyAvAcI zabda che, je kaSAyanA mukhya cAra bhedono nirdeza kare che. -0- kasAya :- A kaSAya zabda 5 nAmanA dhAtu (kriyApada) parathI banyo che. tenA vividha artho dhAtupArAyaNamAM batAvelA che. temAMno eka artha che - je aMtaHkaraNane bagADe, mananI vRttione malina kare te kaSAya kaSa' zabdano eka artha saMsAra paNa thAya che ane "Aya' zabdano artha che lAbha. arthAt jenAthI saMsArano lAbha thAya, saMsAra vadhe tenuM nAma kaSAya, tattvArtha sUtrakAre adhyAya 8nA sUtra-2mAM paNa A vAtanI puSTI karatA kahyuM che ke, kaSAyanA saMbaMdhathI jIva karmane yogya evA pugalonuM grahaNa kare che. (kaSAya ane tenA bhedonuM varNana pannavaNA sUtramAM caudamAM padamAM, sthAnAMga sUtra-48, 263, 333 tathA tenI vRttimAM tatvArtha sUtramAM chaThA ane AThamAM adhyAyamAM, vaMditu sUtra gAthA-4nI vRttimAM zramaNasUtramAM, pAkSika sUtramAM, karmagraMthamAM, lokaprakAza bhAga-1nAM zloka 130mAM, dazavaikAlika sUtra-390 ane tenI vRttimAM, daSTAMta saha samajUtI Avazyaka niryukti 918nI cUrNi ane vRttimAM, paDAvazyaka sUtrANi ane bAlAvabodha ityAdimAM Ave che.). - janma maraNarUpa saMsAranuM AvavuM ke prApta thavuM arthAt jenAthI saMsAranI vRddhi thAya che te kaSAya. A kaSAyane karmonI paribhASAmAM kaSAyacAritra mohanIya kahe che kemake te mohanIyakarmanA cAritra mohanIya nAmaka karmanI uttara pravRtti che. - ghaNAM prakAranA sukha ane duHkhanA phaLane yogya evA karmakSetranuM je karSaNa kare che - kheDe che athavA jIvanA zuddha svarUpane je kaluSita kare che tene kaSAya kahevAya che. - sthAnAMga-1 sUtra-48 vRtti-kaSAyamohanIyakarma pudagalanA udayathI saMprApta evA jIva pariNAma te kaSAya. te mukhyatve cAra bhede che - krodha, mAna, mAyA ane lobha te anaMtAnubaMdhI Adi aneka peTA bhedathI kahevAyela che ane adhyavasAya sthAnane Azrine to asaMkhyAta bhedo dharAve che. - Rti - je zarIradhArInI hiMsA kare che athavA - karmano lAbha Ape che, jenAthI zarIradhArI jIvane karmo prApta thAya che te kaSAya. - jyAM jIvo vividha duHkhothI kasAya eTale ke pIDAya, rIbAya, marI jAya tene kag arthAt saMsAra kahyo che. teno lAbha-prApti thavI te kaSAya kahevAya.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - cAritranA ghAtaka pariNAmane kaSAya kahe che. - dazavaikAlika sUtra 390 mujaba - cAra kaSAyonuM phaLa : nahIM dabAyelA krodha ane mAna tathA vRddhi pAmelA mAyA ane lobha e cAra kliSTa kaSAyo punarjanmarUpI vRkSanA mULanuM siMcana kare che. -0- krodha saMbaMdhI eka laghudaSTAMta : eka ugratapasvI kSamaka nAme sAdhu hatA. tapasyAnA pAraNe bALamuninI sAthe gaucarI vahoravA gayA. temanA paga nIce AvIne eka nAnI deDakI marI gaI. bAlasAdhue iriyAvahI pratikramatA teone deDakInI virAdhanA yAda karAvI. pharI pratikramaNa veLA yAda karAvyuM. tyAre kSamaka sAdhu krodhita thaI bAlasAdhune mAravA doDyA. tyAre thAMbhalAmAM athaDAIne mRtyu pAmyA. tyAMthI jyotiSka deva thaI pharI kanakakhala AzramamAM tApasaputra thayA. tenuM kauzika nAma rAkhyuM te svabhAvathI ati krodhI hato. tethI te caMDakauzika nAme oLakhAvA lAgyA. te koI tApasane phaLa Apato nahIM govALone paNa tyAM AvavA to nahIM. koI vakhate rAjaputre teno Azrama naSTaprAyaH karatA te kuhADI laIne mAravA doDyo. khADAmAM paDyo. kuhADI lAgatA mRtyu pAmyo. krodhanA tIvra adhyavasAyathI tyAM ja dRSTiviSa sarpa thayo. chelle bhagavaMta mahAvIrathI pratibodha pAmyo. kSamAbhAva dhAraNa karyo. * kaSAyanA bhedo : -0- krodha :- krodhano eka saMjJArUpe ullekha (ThANAMga sUtra-964), mRSAnA daza bhedamAMnA eka bheda rUpe (ThANAMga sUtra-941), kaSAyanA eka bhedarUpe (ThANAMga sUtra-263 ityAdi aneka zAstra pAThomAM) paNa krodhano ullekha che. ahIM krodhano ullekha kaSAyarUpe ja vicAravAno che. - krodha eTale keSa, gusso, akSamA ke vaira levAnI vRtti. tene tattvArtha bhASyamAM kopa, roSa, dveSa, laMDana evA paryAya zabdothI oLakhavAmAM Ave che. - krodha mohanIya karmodayathI prApta jIvanI pariNati vizeSa jenA vaDe jIva kuddha thAya che te krodha. A krodha aprItikara che. krodhathI sneha-prema jato rahe che. - A krodhanA cAra bheda che. (1) anaMtAnubaMdhI krodha, (2) apratyAkhyAnI krodha, (3) pratyAkhyAnI krodha, (4) saMjavalana krodha. (jo ke anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMvalana e mAna/mAyA/lobha traNenA bhedo paNa che.) -0- mAna :- mAnano ullekha paNa (krodhamAM jaNAvyA mujaba) saMjJArUpe, mRSAnA eka bhedarUpe ane eka kaSAyarUpe paNa thAya che. - mAna eTale abhimAna, ahaMkAra mada ke garva tene tattvArtha bhASyamAM mAna, staMbha, garva, utsaka, ahaMkAra, darpa, mada, maya (moTAI) evA paryAyathI oLakhavAmAM Ave che. - mAna mohanIyanA udayathI prApta jIvanI pariNati vizeSa jenA vaDe huM jAtyAdi
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiya sUtra-vivecana 123 guNavAnuM chuM evuM te mAne che. AvI mAnyatA te mAna, bIjAnI irSyA karavI ane potAno utkarSa batAvavo te mAna che. - mAnanA paNa (krodhanI mAphaka) anaMtAnubaMdhI Adi cAra bheda che. -0- mAyA :- mAyAno ullekha paNa (krodhamAM jaNAvyA mujaba) saMjJArUpe mRSAnA eka bhedarUpe ane eka kaSAyarUpe paNa thAya che. - mAyA eTale luccAI, kapaTa, dago ke anyane chetaravAnI vRtti. tattvArtha bhASyamAM tene mATe prasidhi, upadhi, nikRti, AcaraNa, vaMcanA, daMbha, kUTa, atisaMdhAna, anArjava Adi paryAya zabdo vaparAyela che. - mAyA mohanIya karmanA udayathI prApta jIvanI pariNati vizeSa te mAyA, vaMcanAdi arthamAM je karAya che te mAyA che. - mAyAnA paNa (krodhamAM jaNAvyA mujaba) anaMtAnubaMdhI Adi cAra bheda che. -0- lobha :- lobhano ullekha paNa (krodhamAM jaNAvyA mujaba) saMjJArUpe, mRSAnA eka bhedarUpe ane eka kaSAyarUpe paNa thAya che. - lobha eTale tRSNA, lAlasA, asaMtoSa ke vadhumAM vadhu levAnI vRtti, tattvArthabhASyamAM tene mATe paryAyarUpe lAlaca, rAga, gRddhi, icchA, mUcha, sneha, kAMkSA, abhivRMga-Asakti zabdo jaNAvela che. - lobha mohanIyakarmanA udayathI prApta jIvanI pariNati vizeSa te lobha te atigRddhi, AsaktipaNuM ke jenA vaDe lobhAya te rUpe oLakhAya che. - lobhanA paNa (krodhamAM jaNAvyA mujaba) anaMtAnubaMdhI Adi cAra bheda che. -0- anaMtAnubaMdhI Adi cAra bheda :- krodha, mAna, mAyA ane lobha A cAre kaSAyonA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMjvalana e cAracAra peTA bhedo kahyA che. e rIte kaSAyanA 16 bheda thAya che. A vAtano ullekha cAritra mohanIya karmanA kaSAya cAritra mohanIyanI 16 uttara prakRtirUpe maLe ja che. te cAre A pramANe -0- anaMtAnubaMdhI kaSAya :- jene lIdhe jIvane anaMtakALa sudhI saMsAramAM bhaTakavuM paDe te karma anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ema cAra prakAre che. - anaMtAnubaMdhI kaSAyathI samyaga darzanano upaghAta thAya che. teno udaya hoya tyAre samyagadarzana utpanna thatuM nathI. - anaMtAnubaMdhI kaSAya (utkRSTathI) jAvajIva sudhI rahe che. te narakagatine ApanAro che. traNe bhuvanamAM anaMtA janmono baMdha karAvatA hovAthI krodhAdi cArene anaMtAnubaMdhI kahyA che. -0- apratyAkhyAna kaSAya :- je karmonA udayathI AvirbhAva pAmatA kaSAyo viratino pratibaMdha karavA pUratA ja tIvra hoya che. tene apratyAkhyAnI krodhAdi kahe che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - apratyAkhyAna kaSAyanA udaye dezavirati ke sarvavirati prApta thatI nathI. - apratyAkhyAna kaSAya eka varSa sudhI rahe che. A kaSAya tiryaMca gatine ApanAro che. tenA udaye alpa mAtra paNa pratyAkhyAna na thatuM hovAthI apratyAkhyAnI kahevAya che. -0- pratyAkhyAna kaSAya :- je karmonA vipAkathI dezavirati prApta thAya paNa sarvavirati prApta thatI nathI. te pratyAkhyAnI krodha, mAna, mAyA, lobha kahevAya. - pratyAkhyAnAvaraNakaSAyano udaya sarvavirati ke mahAvrata prApta thavA na de. - pratyAkhyAnIya kaSAya cAra mAsa sudhI rahe che. A kaSAyamAM mare te manuSya thAya che. sarvasAvadyathI virAma pAmavuM tenuM nAma pratyAkhyAna. tene je aTakAve tenuM nAma pratyAkhyAna kaSAya che. -0- saMjvalana kaSAyaH- je karmonA vipAkanI tIvratA sarvaviratino pratibaMdha karavA jeTalI samartha to nathI ja hotI. paNa sarvaviratimA mAlinya ke skUlana pahoMcADavAnI zakti hoya che. tene saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha kahe che. - saMjvalana krodhAdi kaSAyanA udayathI yathAkhyAta cAritrano lAbha na thAya. - saMjvalana kaSAya paMdara divasa rahe che. A kaSAyamAM mare te devagatimAM jAya che. keTalAka kaSAyo sarva pApakAryothI virakta saMvigra munine paNa "sama" arthAt kaMIka uttejita kare che. AvA krodhAdi kaSAyane saMjvalana kahe che. zabdAdi viSayone kAraNe je vAraMvAra saMjvalita-udIta thAya che mATe tene saMjvalana kaSAya kahe che. 0 kaSAyanA soLa bhedono upasaMhAra :- prathama krodha, mAna, mAyA ane lobha e pramANe kaSAyanA cAra bhedo kahyA. A cArenA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI, pratyAkhyAnI ane saMjavalana e cAra-cAra bhedo kahyA. A rIte 4 4 4 = 16 bhedo thAya che. (A soLa bhedo to AgamomAM, tatvArthamAM, karmagraMthAdimAM sarvatra prasiddha che. paNa lokaprakAza sarga-3nA zloka-4raramAM to ema paNa kahyuM ke... vata:darvithA rUti. ukta soLa prakAranA kaSAyanA pratyekanA cAra-cAra bhedo gaNatAM cosaTha bhedo thAya che. A vAtane lokaprakAzanA kartA sarga-3nA zloka-423 thI spaSTa karatA kahe che ke - jema koI ziSTa mANasa paNa krodhAdi kAraNe duSTatA dhAraNa kare che tema saMjvalana kaSAya paNa kyAreka anaMtAnubaMdhItA dhAraNa kare che. A pramANe badhA bhedo jANavA. tethI karIne jenA anaMtAnubaMdhI kSINa thaI gayA che. evA kRSNa vAsudeva AdinI anaMtAnubaMdhIbhAvinI durgati ghaTI zake ane bAhubaline bAramAsa paryanta mAna rahyuM to paNa chevaTe kevaLajJAna thayuM te paNa saMjavalananI ucitatAne kAraNe samajavuM) dazavaikAlika sUtra (gAthA) 387 thI 389 :- sAdhaka jo potAnA AtmAnuM hita icchato hoya to (anaMtAnubaMdhI Adi cAre prakAranA) krodha, mAna, mAyA ane lobha evA cAre doSone nizcayarUpathI choDI de. (kemake) krodha prItino nAza kare che, mAna vinayano nAza kare che, mAyA mitratAno nAza kare che. lobha to sarve sadgaNono vidhvaMza kare che. (tethI) upazama vaDe krodhane jIte, mRdutAthI mAnane jIte, saraLatAthI
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiya sUtra-vivecana 125 mAyAno nAza kare ane saMtoSa vaDe lobhane jIte (e rIte sarve kaSAyothI mukta bane.) krodhAdi cAre kaSAyanA soLa bhedonI dRSTAMtasaha samajUtI :-0- krodha :- cAra dRSTAMtathI cAra bheda (1) phATI gayelA parvatanI rUkhA (tIrADa) samAna evo anaMtAnubaMdhI krodha che. je maraNa paryanta rahe che. koI upAye dUra thato nathI. (2) bhInI jamIna para sUryanA kiraNo AdithI rekhA paDI jAya to evo apratyAkhyAnI krodha varasAda varase tyAre bhUMsAtI rekhAnI jema dUra thAya che. (3) retImAM utpanna thayela rekhA samAna pratyAkhyAnI krodha pavananA vAyarA jevA nimittathI dUra thAya che. (4) pANImAM paDela rekhA samAna saMjvalana krodha turaMta nAza pAme che. -0- mAna :- cAra dRSTAMtathI cAra bheda- (1) pattharanA staMbha samAna anaMtAnubaMdhI mAna, koI rIte na name. (2) asthi-hADakAM samAna apratyAkhyAnI mAna, mahAkaSTa name che. (3) kASTha-lAkaDAM samAna pratyAkhyAnI mAna, upAya karavAthI name. (4) netaranI latA samAna saMjvalana mAna sahelAIthI name che. -0- mAyA :- cAra dRSTAMtathI cAra bheda :(1) ghana-kaThina vaMzImULa samAna anaMtAnubaMdhI mAyA. kadI dUra na thAya. (2) meMDhA-gheTAnA zIMgaDA samAna apratyAkhyAnI mAyA. ati kaSTa dUra thAya (3) baLadanA mUtranI dhAra samAna pratyAkhyAnI mAyA. pavanAdithI dUra thAya. (4) vAMsanA chola samAna saMjvalana mAyA. sahelAIthI dUra thAya -0- lobha :- cAra dRSTAMtathI cAra bheda :(1) kIramajI ke lAkSAraMga samAna anaMtAnubaMdhI lobha. kadI dUra na thAya. (2) gADAnA paiDAnI masI samAna apratyAkhyAnI lobha ati kaSTa dUra thAya. (3) dIvAnI meSa-kAjaLa samAna pratyAkhyAnI lobha, thoDI mahenate jAya. (4) haLadaranA raMga samAna saMjvalana lobha, turaMta dUra thAya che. (A cAre bheda vistArathI jANavA amAruM tattvArthAdhigama sUtra-abhinava TIkA pustaka jovuM. ThANAMga sUtra-308, 333mAM paNa A cAra bhedono thoDo judI rIte ullekha che. kayA kaSAyanA udaye kaI gati maLe che, te saMbaMdhI pUrve karAyela kathana paNa vyavahAra nayathI jANavuM nizcayathI nahIM eka vAta nizcita che ke jenA sarva prakAranA kaSAyo sarvathA nAza pAmyA hoya te mRtyu bAda mokSamAM ja jAya.) * kaSAyanA soLa bheda-bIjI rIte :- pannavaNA sUtra-414 + vRtti, ThANAMga sUtra-263. (1) svapratiSThita krodha - koI potAno doSa jANI duHkha pAmI potAnI jAta upara krodha kare, te svapratiSThita krodha che. (2) anya pratiSThita krodha - koI anya ApaNo tiraskAra Adi kare tethI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 pratikramaNa sUtra vivecana-1 ApaNane je krodha caDe te anya pratiSThita krodha che. (3) ubhaya pratiSThita krodha :- evA ja aparAdhanA saMbaMdhamAM jo bIjA pratye ane potA pratye krodha utpanna thAya to te ubhayapratiSThita krodha che. (4) apratiSThita krodha :- anyanA Akroza vinA temaja potAno paNa kaMI doSa na hovA chatAM arthAt nimitta vinA ja jo koIne krodha caDe to tene apratiSThita krodha kahe che. je krodhamohanIyanA udayathI kAraNa vinA ja utpanna thAya che. A ja pramANe mAna, mAyA ane lobha kaSAya mATe paNa samajavuM * kaSAya utpatti sthAno :- (pannavaNA sUtra-414, ThANAMga sUtra-263) krodhAdi kaSAyanI utpattinA cAra sthAno kahyA che - kSetra, vAstu, zarIra ane upadhi. jemAM kSetra arthAt sva-sva utpatti sthAna, vAstu eTale ghara, zarIra-du saMsthita ke virUpa ane upadhi arthAt upakaraNa samajavA. A ja vAta ekendriyAdine bhavAMtara apekSAe jANavI. * kaSAyanA cAra prakAro-bIjI rIte :- (pannavaNA sUtra-416, ThANAMga sUtra-263) krodhAdi kaSAya anya cAra rIte paNa jaNAvela che - (1) Abhoga nivartita-Abhoga eTale jJAna jemake - krodhano vipAka jANe. tenAthI nivarsela (2) anAbhoga nivartita - je AvA jJAnathI rahita hoya ane krodhAdi kaSAya kare. (3) upazAMta :- krodhAdi kaSAyonI anudaya avasthA hovI ane (4) anupazAMta - upazAMta na hoya te. * kaSAyanuM phaLa :- jIve krodha, mAna, mAyA, lobha (e cAra) vaDe ke e cAra kAraNothI AThe karmaprakRtiono caya, upacaya, baMdha, udIraNA, vedanA ane deza nirjarA karyA che - kare che ane karaze. * kaSAyanA be bheda :- (vaMditu sUtra gAthA-4nI vRtti) kaSAyanA be bheda che. (1) aprazasta ane (2) prazasta. krodha, mAna, mAyA ane lobha cAre kaSAyo aprazasta ke prazasta baMne svarUpe jaNAvelA che. bhagavaMtanI AjJA anusAra ke temaNe prarUpelA mArganA saMdarbhamAM thatA krodhAdi kaSAya te prazasta kaSAya kahe che. jyAre iSTa padArthomAM rAga ane aniSTa padArthomAM veSane kAraNe thatI pravRtti-janya kaSAyone aprazasta kaSAya kahe che. -0- laghudaSTAMta :- krodha Adi cAre kaSAyo prazasta ke aprazasta hoI zake che. temAM ahIM prazasta mAyAnuM dRSTAMta rajU karela che - Arya rakSita sUrIjInA (saMsArI) pitA somadeve AcArya mahArAjanA kahevAthI dIkSA to lIdhI, paNa be vastra, kuMDikA, janoI, upAnahano tyAga na karyo. koI vakhate AcArya mahArAje bALakone zIkhavADI rAkhela. te mujaba bALako bolyA ke cAlo A chatrIdhArI sivAya badhAM munine vaMdana karIe tyAre somadevamunie pUchayuM ke mane kema vaMdana karatA nathI. bALakoe kahyuM dIkSA lIdhelAMne chatra kyAMthI hoya ? tethI
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiya sUtra-vivecana 127 somadevamunie chatra choDI dIdhuM. ema karatA dhotI sivAya badhAMno tyAga karyo. tyArapachI AcAryae dhotI mUkAvavA mATe mAyA karI koI sAdhunuM mRtaka (maDa6) paraThavavAnuM hatuM. AryarakSita sUrie kahyuM ke, je A mRtakanuM vahana kare tene mahAnuM phaLa prApta thaze. pUrve saMjJA karAyelA sAdhu bolyA ke ame mRtakane vahana karIzuM tyAre somadevamunie kahyuM ke, jo ghaNI nirjarA thatI hoya to A mRtakanuM huM vahana karIza. tyAre AcAryae kahyuM ke, tamane upasarga thaze. bALako nagna karI deze jo te sahana karavA tame samartha ho to mRtaka vahana karo. jyAre temaNe mRtaka vahana karyuM tyAre pahelAthI zIkhavyA mujaba bALakoe dhotI kheMcI kADhI, pachI AcAryae colapaTTo paherAvyo. e rIte prazasta mAyA pUrvaka temane mArge lAvyA. -0- kaSAya vivecanane aMte :- kaSAya prazasta hoya ke aprazasta aMte to choDavA lAyaka ja che. aprazasta kaSAyonA nivAraNa mATe kadAca AraMbhe prazasta kaSAyabhAva svIkArya banI zake che. jema vItarAgabhAva pUrve aprazasta rAgane choDavA arihaMtAdi paratveno prazastarAga upayogI che tema paNa aMte to aprazasta ane prazasta baMne kaSAyo choDyA pachI ja kevaLajJAna ane kevaLadarzana thAya che. ahIM paNa zabda mUkela che sAva mukyo teno artha karyo kaSAyathI mukta. cAre prakAranA kaSAyothI mUkta thayelA evA amArA guru che. * isa aThArasa guNehiM saMjuro : A aDhAra guNo vaDe yukta. A eTale kayA ? je upara kahyA te- pAMca indriyonuM saMvaraNa, nava brahmacaryanI gati ane cAra kaSAyathI mukta. A pramANe 5 + 9 + 4 = 18, A aDhAra guNothI yukta evA. ahIM sUtrane aMte Avato ha mansa zabda badhe ja joDavAno che. tethI pahelI gAthAne aMte ema kahI zakAya ke - mArA guru (AcArya) A aDhAra guNo vaDe yukta che. pachI bIjI gAthAmAM bIjA aDhAra guNo jaNAve che- * paMca mahalvaya jutto :- pAMca mahAvratothI yukta, paMca mahAvratadhArI. A vAkyamAM "paMca" zabda saMkhyAvAcI che. te mahAvratonI saMkhyAno nirdeza kare che. alabata A pAMcanI saMkhyA vartamAnakAlIna ApaNA zAsanane Azrine kahevAyela che. kemake prathama ane chellA tIrthaMkaranA zAsanamAM mahAvratonI saMkhyA pAMcanI che. paNa madhyanA bAvIza tIrthakaro ane mahAvideha kSetramAM sthita koIpaNa tIrthaMkaranA zAsanamAM caturyAma dharma kahelo che. tyAM caturyAma eTale cAra mahAvrato evo artha thAya che. te A pramANe che - (ThANAMga sUtra-280) - (1) sarvathA prANAtipAtathI viramavuM, (2) sarvathA mRSAvAdathI viramavuM, (3) sarvathA adattAdAnathI viramavuM ane (4) sarvathA bahidvAdAnathI viramavuM A sUtranI vRttimAM abhayadevasUrijI "bahidvAdAna"no artha be prakAre kare che - (1) maithuna-parigraha vizeSa arthAt maithuna ane parigraha e baMne vrato A cothA vratamAM samajI levA ke je pahelA chellA tIrthaMkaranA zAsanamAM alaga-alaga cothA ane
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 pratikramaNasUtra vivecana-1 pAMcamAM mahAvrata svarUpe kahyA che. (2) navIna eTale grahaNa karavuM ane hiddhA eTale dharmopagaraNa sivAyanuM dharmopagaraNa sivAyanuM je grahaNa karavuM teno sarvathA tyAga. te-te zAsananA sAdhuo Rju ane prAjJa hovAthI teone parigrahano tyAga kahe tyAre strI paNa parIgraDa ja che. mATe te paNa tyAjya ja che tema samajI zake che, mATe cothA vratamAM teno samAveza thaI ja jAya che. ahIM pAMca mahAvrata kahyuM temAM mAtra pharka eTalo ja che ke prathama ane chellA tIrthakaranA sAdhu-sAdhvI prAjJa-buddhizALI na hovAthI temane caturyAmane badale cothuM ane pAMcamuM vrata baMne alaga karIne nirdezela che. mATe pAMca evuM saMkhyAvAcI vizeSaNa mUkyuM che. teno artha "pAMca-ja" evo na samajavo. anyathA bAkInA tIrthakaronA zAsananA sAdhune (upAdhyAya, AcAryana) "namo" zabdathI (navakAramaMtramAM) vaMdana thaze nahIM. paNa prathama ane chellA tIrthaMkaranA zAsanamAM A saMkhyA pAMca ja che tema samajavuM. A AkhA vAkyamAM paM eTale pAMca ane yutta eTale yukta ke dhAraka zabda sAmAnya che. jenI vizeSa vyAkhyA karavAnI che tevo zabda che mahaOya - mahAvrata. jemAM mahA eTale mahAnuM athavA vizeSa moTuM. je pALavAmAM kaThIna che. ghaNAM puruSArthe sAdhya che te ane vrata eTale saMyamane lagatI pratijJA athavA (hiMsA-mRSA Adi) tete pApothI viramavuM te. jenI saMkhyA pAMcanI che. A mahAvratane mULa guNa ane sarvavirati nAme paNa oLakhavAmAM Ave che. A mahAvratomAM cAvajIvana mana, vacana, kAyAthI karavA-karAvavA ane anumodavA rUpa paccakkhANa hovAthI te dezaviratInI apekSAe mahAnuM che. vadhu guNavALA che mATe paNa mahAvrata kahevAya che. A pAMca mahAvratonA nAmo A pramANe che - (AcArAMga sUtra-pa3thI, ThANAMga sUtra-423, pAkSika sUtra mujaba) (1) sarvathA prANAtipAtathI viramaNa, (2) sarvathA mRSAvAdathI viramaNa, (3) sarvathA adattAdAnathI viramaNa, (4) sarvathA maithunathI viramaNa, (5) sarvathA parigrahathI viramaNa. sAmAnya bhASAmAM kahIe to hiMsA, asatya, corI, maithuna parigrahano sarva prakAre tyAga karavo te. A pAMca mahAvratane vistArathI jANavA (AcArAMga, ThANAMga, samavAyAMga, pAkisUtra, tattvArtha sUtra, zrAddhadina kRtya, yogazAstra Adi zAstro grantho mujaba) saMkSipta vivecana : * pAMca mahAvratono artha ane pratijJA :-0- prANAtipAta viramaNa - prANAtipAta eTale hiMsA, te na karavI. -0-sarvathA prANAtipAta viramaNa :- pahelA mahAvratamAM hiMsAthI aTakavuM - sarvathA hiMsAno tyAga karavo. - trasa ke sthAvara tathA sUkSma ane bAdara ema sarva prakAranA jIvonI hiMsA mana, vacana ke kAyAthI karavI nahIM, karAvavI nahIM karanAranI anumodanA karavI nahIM e rIte sarva prakAre hiMsAthI viramavuM - aTakavuM te sarvathA prANAtipAta viramaNa nAmaka
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyasUtra-pAMca mahAvrata 129 paheluM vrata jANavuM. -0- sarvathA mRSAvAda viramaNa :- bIjA mahAvratamAM mRSA-asatyathI aTakavuM - sarvathA mRSAvAdano tyAga karavo. - krodhathI, lobhathI, bhayathI ke hAsyathI koIpaNa prakAre bolAtA sarva asatyavacana (mRSAvAda) mana, vacana ke kAyAthI boluM nahIM, bIjAne bolavA preraNA na karuM, mRSAvAda bolanAranI anumodanA karuM nahIM. e rIte sarvathA asatyavacanathI aTakavuM te sarvathA mRSAvAda viramaNa nAme bIjuM vrata jANavuM. -0- sarvathA adattAdAna viramaNa : - trIjA mahAvratamAM corIthI aTakavuM - sarvathA adattaAdAna (nahIM ApelI vastune grahaNa karavA)no tyAga karavo. - thoDuM ke ghaNuM nAnuM ke moTuM, sajIva ke nirjIva evuM kaMI paNa aNadIdheluMmAlike ApyA vagaranuM manathI, vacanathI ke kAyAthI levuM nahIM, bIjA dvArA levaDAvavuM nahIM, te rIte lenAranI anumodanA karavI nahIM. e rIte sarvathA aNadIdhelI vastu na levI tene sarvathA adattAdAna viramaNa nAme trIjuM vrata jANavuM -0- sarvathA maithuna viramaNa : - cothA mahAvratamAM maithuna-viSayasevanathI aTakavuM - sarvathA maithuna eTale ke kAmasaMgano tyAga karavo. - deva-manuSya ke tiryaMca zarIra saMbaMdhe manathI-vacanathI ke kAyAthI maithuna sevuM nahIM, sevaDAvavuM nahIM ke maithuna sevanAranI anumodanA karavI nahIM e rIte sarvathA maithunaviSayasevanathI aTakavuM te sarvathA maithuna viramaNa nAme cotha vrata jANavuM -0- sarvathA parigraha viramaNa :- pAMcamAM mahAvratamAM parigrahathI aTakavuM - sarvathA parigrahano tyAga karavo. - thoDo ke ghaNo, nAno ke moTo ane sacitta ke acitta evA koI paNa prakAranA (padArthano) parigraha manathI, vacanathI ke kAyAthI svayaM karavo nahIM, bIjA pAse karAvavo nahIM ke parigraha karanAranI anumodanA karavI nahIM. e rIte sarvathA parigraha na karavo te sarvathA parigraha viramaNa nAme pAMcamuM vrata jANavuM -0- hiMsA Adi pAMceno artha ane dravyAdi bhede vyAkhyA :- (ahIM A artha ane vyAkhyA saMkSepathI rajU karyA che. vistArathI jANavA tatvArtha ane pAkSika sUtranI TIkA jovI) 0 hiMsA :- (tattvArthasUtra-7/5) pramAdayogathI prANano nAza karavo te hiMsA. - sparzAdi pAMca indriya, mana, vacana, kAyabaLa, zvAsocchavAsa ane AyuSya A daza prANamAMnA koIpaNa prANano viyoga te prANAtipAta. dravyathI pRthvI, apu, teu, vAyu vanaspati ane trasa e cha kAya paikI koIpaNa jIvanI hiMsA te dravya prANAtipAta, kSetrathI cauda rAjaloka rUpa sarvalokamAM hiMsA te kSetra prANAtipAta, kALathI atIta Adi athavA divase ke rAtre hiMsA te kALa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 pratikramaNa sUtra vivecana-1. prANAtipAta ane bhAvathI, rAga ke dveSathI hiMsA te bhAvaprANAtipAta jANavo. 0 mRSA :- jene asatya ke amRta paNa kahe che. - (tattvArtha sUtra-7/9) zAstravihita satyane anyathA svarUpe kahevuM athavA pramAdathI ayathArtha kahevuM te asatya ke mRSAvAda che. dravyathI jIva ajIva Adi sarva dravyomAM ane tenA te te dharma adharma Adi bhAvo vagere sarva viSayomAM viparIta bolavuM te dravya mRSAvAda, kSetrathI lokane vize ke alokane vize asatya bolavuM te kSetra mRSAvAda. kALathI atIta Adi athavA rAtre ke divase kALa saMbaMdhI asatya te kALamRSAvAda, bhAvathI bhAyikAdi bhAvone aMge athavA kaSAya nokaSAyathI ke rAga ke dveSathI asatya bolavuM te bhAva mRSAvAda. mRSAvAdane cAra prakAre paNa (ThANAMga sUtra-423 AdimAM) jaNAvela che. 1. sabhAvapratiSedha :- vastunA svarUpano apUlApa karavo. jemake-AtmA nathI. 2. asadbhAvobhAvana - asat padArthonuM nirUpaNa karavuM, jemake - AtmA aMguThA jevaDo che ke te mAtra hRdayamAM rahe che ityAdi. 3. arthAntarokti :- vastu je svarUpe hoya tenAthI bhinna svarUpe kahevI jemake - gAyane ghoDo ke ghoDAne gAya kahevI. nakalI vastune asalI kahevI ityAdi. 4. gaNDa/niMdA :- satya hovA chatAM hiMsA, kaThoratA AdithI yukta vacana kahevuM jemake - AMkha na hoya tevAnA kAraNo kahevo. zatrune mAro ema kahevuM ityAdi. 0 corI :- jene teya kahe che. te adatta-AdAna. (tattvArtha sUtra-7/10) pramAdathI ke jANI joIne bIjAnI (mAlikInI) nahIM ApelI vastune grahaNa karavI te corI ke asteya che. dravyathI levA yogya ke pAse rAkhavA yogya sacitta-acitta dravya, kSetrathI gAma, nagara, araNya arthAt sajana ke nirjana koIpaNa sthaLethI, kALathI atIta Adi ke divasa-rAtrimAM ane bhAvathI rAgadveSa mohane kAraNe svAmI dvArA na apAyela vastune grahaNa karavI te A adatta vastune paNa vItarAga paramAtmAe cAra bhede kahI che- (1) svAmI adatta :- vastunA mAlikanI rajA sivAya vastu levI te. (2) jIva adatta :- sacitta vastu hoya to te jIvanI rajA sivAya levI. (3) tIrthakara adatta :- tIrthakare jenI AjJA na ApI hoya te vastu grahaNa karavI. (4) guru adatta :- guru e anujJA Apela na hoya, te vastu grahaNa karavI. jemake - koI gRhastha pANI na vahorAve to sAdhu na le. kemake svAmI adatta che. gRhastha pANI Ape paNa sacitta hoya to na le kemake jIva adatta che. gRhastha acitta pANI Ape paNa sAdhu nimitte acitta karAyela che to paNa na le kemake tyAM tIrthakara adatta lAge. gRhastha acitta evuM pANI, te paNa AdhAkarma Adi doSathI rahita hoya ane Ape, paNa guru bhagavaMte te gharane zayyAtara karyuM hovAthI gurunI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyasUtra-paMca mahAvrata AjJA na hoya, to te pANI na khape kemake tyAM guru adatta lAge che. (AvuM adatta grahaNa na karavuM.) 0 laghu dRSTAMta : te kALe, te samaye grISmaRtunA samayamAM jeTha mahinAmAM aMbaDa parivrAjake potAnA 700 aMtevAsI sAthe prayANa karyuM. mArgamAM aTavI AvI. A aTavI nirjana ane AvAgamanathI rahita hatI. sAthe lIdhela pANI khUTI gayuM. te parivrAjako tarasathI vyAkuLa thaI gayA. paNa temane koI pANI ApanAra na dekhAyuM tyAre paraspara A pramANe vAta karI - ahIM pANI to ghaNuM che, paNa ApaNane koI pANI ApanAra nathI. ApaNe adatta-nahIM apAyela vastunuM grahaNa karavAnuM kalpatuM nathI. ApattikALamAM paNa ApaNI pratijJA toDavI na joIe. tethI gaMgAmahAnadInA kinAre retIno saMthAro karI saMlekhanA karIe. tyArapachI teoe tyAM saMlekhanA karI, bhojana-pAnano tyAga karyo. pAdapopagamana anazana karyuM. samAdhi mRtyu pAmI pAMcamAM brahmaloka kalpe devarUpe utpanna thayA. paNa pANInuM adattAdAna pApa sevyuM nahIM. 0 maithuna :- (tattvArtha sUtra-7/11-) strI-puruSanuM mithuna karma ke je abrahma che. 131 dravyathI rUpomAM arthAt nirjIva pratimAo AdimAM ke AbhUSaNo ane zaNagAra rahita citromAM ane rUpasahagatamAM eTale sajIva strI-puruSonA zarIramAM athavA AbhUSaNa alaMkArAdi zobhA sahita citrAdi rUpomAM te dravya maithuna. kSetrathI urdhva-adho ke tIrchA traNe lokamAM te kSetra maithuna, kALathI atIta Adi kALa ke rAtri-divasamAM ane bhAvathI rAga ke dveSathI strI-puruSanA yugalanI ke kAmarAgajanita pravRtti te maithuna. 0 parigraha :- (tattvArtha sUtra-7/12) sacetana ke acetana koIpaNa padArtha paratvenI mUrchA ke mamattva buddhi tene parigraha kahe che. dravyathI sacitta, acitta ke mizra sarva dravyamAM, kSetrathI sarvalokamAM, kALathI atIta Adi kALa ke rAtri-divasamAM, bhAvathI alpamUlya ke bahumUlyavALA koIpaNa padArthamAM rAgathI ke dveSathI mamattva karavuM ke mUrchA, gRddhi athavA Asakti hovI te parigraha. -0- viramaNa :- ukta hiMsA, mRSA, corI, maithuna ane parigraha e pAMce doSothI sarvathA aTakavuM te. viramaLa eTale samyag jJAna ane zraddhApUrvaka nivartavuM ke aTakavuM athavA to pratyAkhyAnapUrvaka te pApono tyAga karavo. (ThANAMga sUtra-425mAM kahyuM che ke-) prANAtipAta-hiMsAthI parigraha sudhInA pAMcanA sevanathI jIva durgatimAM jAya che ane prANAtipAta viramaNathI parigraha viramaNa sudhInA pAMca viramaNothI jIva sagatimAM jAya che. (A rIte pAMca mahAvratasaMbaMdhI vivecana saMkSepamAM karyuM che. tene vistArathI jANavA mATe amAruM tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 sUtra-1 thI 5, 8 thI 12 avazya jovA tyAM ghaNo ja vistAra karAyelo che. pAMca mahAvratanA artha,
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 32 pratikramaNa sUtra vivecana-1 pratijJA, mahattva, bhUla thavAnA kAraNo ityAdi sarve vigato mATe pAkSikasUtranI vRtti jovI. pAMca mahAvratanA daDhIkaraNa mATenI paccIza bhAvanA AcArAMga sUtra-536 thI pa40 ityAdithI jovI.) AvA pAMca mahAvratanA dhAraka mArA guru che. e pramANe pUrve 18 ane A pAMca ema 23 guNa thayA. have bIjA pAMca guNane kahe che- * paMcavihAyAra-pAlaNa-samandho :- pAMca prakAranA AcAra pALavAne samartha athavA pAMca prakAranA AcArane sArI rIte pALanAra. - paMcavidha - A saMkhyAvAcI zabda che. te AcAranA bhedonI saMkhyA jaNAve che. - AyAra - "AcAra' - "vAkya"no A mahattvano zabda che jenI vyAkhyA ahIM AgaLa batAvAmAM AvelI che. - pAlana samatvo - pAlana karavAmAM samartha. zuM pAlana karavAmAM ? to pAMca AcAranuM pAlana karavAmAM samartha zabda konuM vizeSaNa che ? garanuM ahIM gAthAno chello zabda joDavAno che. gurumansa arthAt A pAMca prakAranA AcArane pALavAmAM samartha - e mArA guru che. paMca-AcAra :- AcAra zabdanA artha mATe juo sUtra-1 navakAramaMtramAM "AcArya pada". -AcAranA pAMca bheda prasiddha che. jeno sAmAnya artha ahIM Apela che. - AcAranA bheda ane jJAnAcAra Adi pAMce AcAranA pratyekanA ATha-ATha peTAbhedonuM vistRta varNana have pachInA sUtra-28 - "nAsaMmi daMsaNami"mAM AvavAnuM che. te tyAMthI jovuM 0 paMcAcArano sAmAnya artha : - jJAnAcAra :- je kriyA ke niyamone anusaravAthI pariNAme jJAnanI vRddhi thAya tene jJAnAcAra kahe che. jevA ke kALa, vinaya Adi. - pote jJAna bhaNe - bhaNAve, bhaNato hoya tene dekhIne rAga dhare. - darzanAcAra :- niHzaMkita, niSkAMkSita Adi je kriyA ke niyamone anusaravAthI zraddhArUpa darzanaguNanI vRddhi thAya tene darzanAcAra kahe che. (ahIM dazavaikAlika vRttimAM eka spaSTatA karI che ke darzana zabda samyagdarzananA arthamAM levo. cakSu-acala Adi darzananA arthamAM nahIM A ja vAta sthAnAMga sUtra-84nI vRttimAM paNa che.) - pote samakita pALe, paLAve, samakitathI paDatAne sthira kare. - cAritrAcAra :- samiti, gupti rUpa kriyA ke niyamone anusaravAthI cAritranI je vRddhi thAya tene cAritrAcAra kahe che. - pote cAritra pALe, paLAve cAritra pALanAranI anumodanA kare. - tapAcAra :- bAhya atyaMtara bhedathI kahevAyela je kriyA athavA niyamone anusaravAthI tapanI vRddhi thAya tene tapAcAra kahe che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyasUtra-paMcAcAra 133 - bAra bhedathI pote tapa kare, karAve, tapa karanAranI anumodanA kare. - vIryAcAra :- saMyamanA pAlana mATe bAla, vIrya ane parAkramano bane teTalo vadhAre upayoga karavo tene vIryAcAra kahe che. - ukta jJAnAdi cAre AcAramAM potAnI zaktino upayoga kare. dharmAnuSThAnamAM virya na gopave. saMkSepamAM kahIe to jJAna, darzana, cAstri, tapa ane vIryane lagatA suviDita AcaraNone paMcAcAra kahe che. (ahIM eka spaSTatA karI daIe ke - nAraMmi daMsaNaMmi. sUtra-28, pAkSika aticAra, ThANAMga sUtra-84nI vRtti Adi zAstromAM jJAnAcAra prathama mUkela che. paNa dazavaikAlika niryukti-18ramAM darzanAcAra prathama mUkela che) pAMce AcAranI vizeSa vyAkhyA sUtra-28mAM jovI. AvA paMcAcAranA pAlanamAM samartha evA mArA guru. chatrIza guNomAMnA A pAMca guNo kahyA. e rIte aThAvIza guNonuM varNana thayuM * paMcasamio :- pAMca samitiothI yukta, pAMca samitionuM pAlana kartA | (samiti saMbaMdhI vyAkhyA sthAnAMga, samavAyAMga, jaMbUtIpa prajJapti, Avazyaka vRtti, zramaNa sUtra-avasUri, pAkSika sUtravRtti, tattvArtha pravacana sAroddhAra, paDAvazyaka sUtrANi, paMcAzaka AdimAM samitinI vizada vyAkhyAo che. uttarAdhyayana sUtramAM to AkhuM covIsamuM adhyayana che. ahIM to mAtra A saMdarbhono saMkSepa rajU karyo che.) -0- pAMca zabda saMkhyAsUcaka che, je pAMca samitionuM kathana kare che. -0- samiti :- samiti eTale zuM? san eTale samyak ane ti eTale pravRtti. sakhya pravRtti te samiti athavA ekAgra pariNAmavALI suMdara ceSTA te samiti athavA samyak prakAranA upayogapUrvakanI je pravRtti te samiti athavA saMgata pravRtti athavA zobhana ekAgra pariNAma pUrvakanI ceSTA ke kriyA. jenA pAMca bhedono ahIM ullekha che. (jo ke sthAnAMga-sUtra-708, kalpasUtra AdimAM samitinA ATha bhedono paNa ullekha che.) -0- pAMca samiti :- iryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepa, utsarga. (1) irSA samiti - iryA eTale mArga. samiti eTale upayogapUrvaka. samyak upayogathI gamana karavuM. saMyamanI rakSAne uddezIne Avazyaka kArya mATe yugapramANa arthAt sADA traNa hAtha bhUminuM nirIkSaNa karavA pUrvaka temaja jyAM lokonuM gamanAgamana thatuM hoya, sUryano prakAza paDato hoya tevA mArge dhImI gatithI javuM. cAlatI vakhate koI jIva-jaMtune kleza na thAya te mATe sAvadhAnI rAkhavI ke jethI jIva virAdhanAdi thakI thato Asrava rokAya ane teTale aMze saMvara thAya tene jJAnIe iryA samiti kahI che. (2) bhASA samiti : - bhASA eTale bolavuM. samiti eTale upayogapUrvaka, samyak upayoga pUrvaka bolavuM te.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 34 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - samyak prakAre niravadya - nirdoSa bhASA bolavI. je satya svaparane hitakArI, parimita, saMdeha rahita hoya. AvazyakatA hoya to ja bolAyeluM hoya. arthAt prayojanayukta hoya, saMzayarahita ane zrotAne nizcaya karAvanAruM hoya eTale ke jenA zabdo ane artha barAbara spaSTa samajAya tevuM ane jIva virAdhanA na thAya te rIte bolAyelA vacanane bhASA samiti kahe che. A prakAre samyak bhASA samitithI jIva vacanayogajanya AsravathI aTake che. tathA teTale aMze saMvara thAya che. (3) eSaNA samiti : - saMyamajIvananI yAtrAmAM Avazyaka evA nirdoSa sAdhano meLavavAmAM sAvadhAnatA pUrvaka pravartavuM te eSaNA samiti - eSaNA zabdamAM traNa bAbato mUkI che. gavesaNA - zodhavuM grahaSaNAmeLavavuM. grAmaiSaNA-vAparavuM. - saMyama nirvAha mATe jarUrI AhAra (anna-pANI), vastra, pAtra, auSadha, zayyA, saMsmAraka, muhapatti, rajoharaNAdi je koI dharmopakaraNa che tene zAstrokta vidhi mujaba, beMtAlIza doSarahitapaNe zodhavA, meLavavA arthAt Agamokta vidhithI yAcanA karavI, vAparavA. (jemake AhAra, utpAdana, udgama ane eSaNAnA sarva doSothI rahita che ke nahIM ? te zodhavuM, pachI svAmI adatta-jIva adatta-tIrthaMkara adatta ke guru adatta na lAge te rIte tenI yAcanA karI meLavavuM pachI mAMDalInA aMgAra, dhuma, saMyojanAdi pAMce doSa na lAge te rIte vAparavo.) tene eSaNA samiti kahe che. - A eSaNA samitithI adattAdAna Adi aneka doSothI thatAM Asravano nirodha thAya che ane teTale aMze saMvaranI pravRtti thAya che. (4) AdAna-nikSepa samiti : - AdAna eTale grahaNa karavuM ane nikSepa eTale mUkavuM. samyak upayoga pUrvaka vastu mAtrane barAbara joI-pramArjIne levI ke mUkavI te. - Avazyaka kAryane mATe vastra, pAtra, Asana, saMthAro, pIThaphalaka, daMDa Adi je koI dharma-upakaraNane levA ke mUkavAno prasaMga Ave tyAre tene cakSu vaDe pramArjItapAsIne ane rajoharaNa vaDe pratilekhita-paDilehaNa karIne levA temaja bhUmi Adi je sthAne mUke tyAre te sthAnanI paNa pramArjanA-paDilehaNA karIne mUkavA. temaja A kriyA karatI vakhate bIjI koI pravRttimAM upayoga na rAkhI kevaLa levA-mUkavAnI pravRttimAM ja samyak upayogavALA rahevuM te AdAna-nikSepa samiti che. A samiti dvArA jIvavirAdhanAdi na thAya te rIte jayaNApAlananuM mahattva hovAthI te Azrava nirodha karanArI ke saMvaranI pravRtti che. (5) pAriSThApanikA samiti :- tatvArthasUtrakAra tene utsarga samiti kahe che. - bIjA zabdomAM te "uccAraprazravaNakhelajallasiMghANa pariSThApanikA samiti kahI che. - utsarga eTale tyAga. pAriSThApanikA eTale paraThavavuM te.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyasUtra-pAMca samiti 135 - viSTA, mUtra, lIMTa, kapha, zarIrano mela, binaupayogI thayelA ane vAparavA mATe lAyaka nahIM tevA vastra, pAtra Adi ke sakAraNa AhAra vagere sthAvara ke traNa jIvothI jIvAkUla ke sacitta na hoya tevI nirdoSa bhUmimAM upayogapUrvaka ane niravadya vidhithI temaja zAstrokta rIte bhUminuM nirIkSaNa-pramArjana karIne tyAga karavo ke paraThavavuM tene pAriSThApanikA samiti kahI che. - AvI pAriSThApanA samitithI jIva virAdhanAdi karma-Azrava thato nathI. (A sivAya manasamiti, vacanasamiti ane kAya samiti e pramANe traNa bIjI samitino ullekha paNa Ave che. jene mana, vacana, kAyAnI samyak upayogapUrvakanI pravRtti samajavI) gura (AcArya)nA chatrIza guNomAM pAMca samitithI yukta evA A pAMca guNothI kula tetrIza guNonI vyAkhyA thaI. chelle bAkI rahelA traNa guNa te traNa prakAranI guptinuM have varNana karIe chIe (pAMce samitinA vistRta varNana mATe uttarAdhyayana sUtra adhyayana-24nI vRtti tathA tatvArtha sUtra. adhyAya-9/sUtra-panI siddhasenIya TIkA jovI). * tigutto :- traNa guptithI yukta, traNa guptinuM pAlana karanAra, - tattvArthasUtra-adhyAya-9/sUtra-4 :- "mana, vacana, kAyA e traNa yogono samyagU nigraha e gupti che. arthAt mAtra yogano nigraha e gupti nathI paNa samyaka darzanapUrvaka ke prazastapaNe mana, vacana, kAyAnA yogonI pravRtti rokavI te guti che. laghu dRSTAMta :- cilAtIputra e dhanyazreSThIne tyAM dhADa pADI. tenI putrI suSamAne laIne cilAtIputra bhAgyo. aTavImAM potAnA sAthIthI chuTo paDIne ekalo thaI gayo. pAchaLa dhanyazreSThI ane tenA pAMca putro suSamAne choDAvavA AvI rahyA hatA. temane atyaMta najIka AvelA jANIne suSamAnuM mastaka dhaDathI alaga karI dIdhuM. tenA eka hAthamAM lohI nItaratuM khagahatuM. bIjA hAthamAM marela suSamAnuM mastaka hatuM. cilAtiputra doDye jato hato. suSamAnA mastakamAMthI vahetA lohIthI cilAtiputranuM zarIra lohI taraboLa thaI gayuM. mArgamAM kAyotsarge rahelA munine joyA. turaMta cilAtiputra e dharmopadeza ApavA kahyuM. munie pAtranI yogyatA jANI mAtra traNa zabdo kahyA, "upazama, viveka, saMvara'. pUrvabhave pALela sAdhupaNuM cilAtIputranI aMtaradRSTi kholI gayuM. khaga ane mastaka pheMkI dIdhA. kAyotsargamAM joyelA muninI mAphaka te paNa maunapUrvaka sthira ubho rahI gayo. manathI mauna thaI gayA. vacanathI munie Apela tripadIne raTavA lAgyA. kAyAne sthira karI dIdhI. lohInI gaMdhe aneka kIDIo AvIne pagathI mastaka sudhI cilAtIputrane karaDavA lAgI. tenA zarIrane cALaNI jevuM karI nAMkhyuM. aDhI divasa tIvra vedanAne sahana karI, marIne AThamAM devaloke gayA. e rIte samyak yogapUrvaka mana, vacana, kAyAnA yogonA niDarUpa guptinA pAlanathI ghora hiMsAnA pariNAma choDIne devalokane pAmyA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 vaDe rakSA thAya, koI vastuno nigraha thAya tene gupti kahe che. mana, vacana, kAyAthI utpanna thatI asat pravRtti rokavI te gupti. - saMsAranA kAraNothI AtmAnuM gopana ke rakSaNa karavuM te gupti. A guptinA traNa bheda prasiddha che 1. manogupti, 2. vacanagupti, 3. kAyagupti. 0 traNe guptinuM vivecana : pratikramaNasUtra vivecana-1 - - vrutti zabdamAM gup no artha che rakSA karavI, rokavuM ke nigraha karavo. je kriyA --- - - (sthAnAMga sUtra-134, samavAya sUtra-3, jaMbudvIpa prajJapti sUtra-44, uttarAdhyayana sUtra-955 thI 960, pravacana sAroddhAra zloka-595, tattvArtha sUtra-adhyAya-9/sUtra-4, zramaNasUtra-pAkSikasUtravRtti, SaDAvazyaka bAlAvabodha Adi aneka zAstromAM guptinuM vistRta varNana che teno saMkSepa ahIM rajU karela che.) 1. manogupti :- manano prazasta nigraha. manane duSTa saMkalpo ke duSTa vicAromAM pravartavA na devuM. mananA sAvadyasaMkalpa ke ArtadhyAna raudradhyAnarUpa azubha vicArothI nivRtti ane zubha saMkalpo ke dharmadhyAna zukladhyAna rUpa zubhadhyAnamAM mananI pravRtti te manogupti athavA kuzala-akuzala baMne saMkalpa mAtrano nirodha. manoguptinA cAra prakAra che. satyA, mRSA, satyAmRSA ane asatyAmRSA. yatanA saMpanna muni saMrabha, samAraMbha ane AraMbhamAM pravRtta mananuM nivartana kare. - manogupti traNa prakAre che - (1) asat kalpanA viyojanI - Arttaraudra dhyAnanA kAraNabhUta duSTa kalpanAonI paraMparAthI mananI nivRtti. (2) samatA bhAvinI paralokamAM sukha ApanArI, zAstrAnusArI dharmadhyAnamAM hetubhUta evI mAdhyasthavRttimAM mananI sthiratA. (3) AtmArAmatA-zubhAzubha sarva manovyApArathI rahita caudamA guNasthAnakavartI AtmAnI yoganirodha avasthAno AtmAnaMda. - - A rIte akuzala manano nirodha, kuzala mananI pravRtti ane sarvathA manano nirodharUpa manogupti traNa prakAre zrI tIrthaMkara devoe kahelI che. 2. vacanagupti :- vANIno prazasta nigraha. * prayojana sivAya kaMI bolavuM nahIM te. - yAcanA karavI, mAMgavuM ke pUchavuM athavA pUchelAnuM vyAkhyAna karavAmAM athavA nirukti Adi dvArA tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM vacanano je prayoga thAya, teno samyak rIte nirodha karavo te vacanagupti ke mauna dvArA vacana vyApAranI nivRtti athavA zAstrokta vidhi mujaba svAdhyAya, upadeza AdimAM vacanapravRtti e vacanagupti che. vacanaguptinA cAra prakAra che -- satyA, mRSA, satyAmRSA ane asatyAmRSA, yatanA saMpanna muni saMraMbha, samAraMbha ane AraMbhamAM pravartamAna vacananuM nivartana kare. vacanagupti be prakAre che - (1) maunAvalaMbanI :- mukha, netra, bhrUkuTi, aMgulI vagerenI ceSTA ke udharasa vagerenA zabdo, pattharAdi pheMkavuM, ubhA thavuM, huMkAro
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyasUtra-traNa gupti 137 karavo vagerenA tyAgapUrvaka mauna karavuM te. (2) vAniyamananI - sarvathA mauna nahIM karatA mukhe mukhavastrikAthI jayaNApAlana pUrvaka loka ane Agamane anusaratuM bolavuM ke jemAM sAvadya vacanayoganI nivRtti thAya te vAniyamananI arthAt vANInI azubha pravRttino nirodha ane zubha pravRttinuM karavuM te. 3. kAyamurti :- kAyAno prazasta nigraha. - kAyAthI bane teTalI ochI pravRtti karavI ke na karavI te. - suvAmAM, besavAmAM, grahaNa karavAmAM, mUkavAmAM, eka sthAnethI bIje sthAne javAmAM zarIranI je pravRtti thAya che, teno samyak prakAre rodha karavo te athavA kAyotsarga Adi dvArA kAya vyApAranI nivRtti ke zAstravihita anuSThAnomAM zAstrokta vidhi mujabanI pravRtti te kAyamurti che. - ubhA thavuM, besavuM paDakhuM badalavuM, ulaMghanamAM, pralaMghanamAM zabdAdi viSayomAM, indriyanA prayogamAM - saMraMbhamAM, samAraMbhamAM ane AraMbhamAM pravRttakAyAnuM nivartana karavuM te kAyagupti. - kAyaguptinA be bheda che - (1) ceSTA nivRttirUpa - deva, manuSya ke tiryaMconA karelA upadravo tathA sudhA Adi parISahonA prasaMge ane tevA prasaMga vinA paNa zarIra pratye nirapekSa bhAvarUpa kAyotsargane bhajanArA evA sAdhunA zarIranI nizcalatA athavA kAyayoganA nirodharUpa zArIrika ceSTAno tyAga te. (2) yathAsUtra ceSTA :- suvuMbesavuM, levuM-mUkavuM, cAlavuM ke ubhA rahevuM vagere koIpaNa kAyika pravRtti karatAM svaccheda ceSTAno tyAga karI jayaNApUrvaka vartavuM te - kAyagati che. arthAt kAyAnI azubha pravRttino nirodha ane zubha pravRttino Adara te kAyagupti. A pramANe traNa guptinuM pAlana karanArA mArA guru che. * chattIsa guNo :- uparokta indriya saMvaraNa-5, brahmacaryanI guNi-9, kaSAyathI mukta-4, mahAvrata-5, AcAra-5, samiti-5, gupti-3 e badhAM maLIne chatrIza guNo thAya che. te saMkhyA darzAvatA A zabdo che. A chatrIza guNo be gAthA dvArA sUtrakAre rajU karyA che. jemAM aDhAra guNo prathama gAthAmAM che, bIjI gAthAmAM bIjA aDhAra guNo che. tenuM rahasya evuM che ke prathama gAthAnA aDhAra guNomAM heya-tyAjya guNonuM varNana che. jemake indriyaviSaya choDo, brahmacaryanI nava vADo choDo, kaSAyo choDo. jyAre bIjA aDhAra guNomAM AdaraNIya guNo lIdhAM che. jemake mahAvata, AcAra, samiti, guptino Adara karo. * guru majujha :- mArA guru. paNa koNa ? chatrIza guNothI yukta. -0- 6 - arthanI dRSTie to A zabda AcAryanA arthamAM vaparAyo che. - riti jJAnam - je ajJAnane dUra kare ke mRJUMti je dharmano upadeza Ape te gura. vyavahAramAM guru zabdanA vividha artho che teno pratiSedha karavA dharmaratnaprakaraNamAM apAyela guru zabdanI vyAkhyA rajU karIe chIe "dharmajJa, dharmakartA sadA dharmamAM parAyaNa ane jIvone dharmazAstrano upadeza karanArA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 pratikramaNasUtra vivecana-1 hoya te guru kahevAya che." yogazAstramAM bIjA prakAzamAM gurunA lakSaNane jaNAvatA kahyuM che ke "mahAvratadhArI, dhIra-upasargone tathA parISahone dhIrajathI sahana karanAra, bhikSA upara ja jIvanArA, sAmAyika-samabhAvamAM rahelA ane dharmano upadeza karanArAne gura manAyelA che." ukta vyAkhyAthI guru zabda dvArA AcArya, upAdhyAya ane sAdhu traNeno samAveza thaI jAya che. namaskAra maMtramAM paNa deva ane guru be tattvono ullekha che, temAM guru tattvamAM AcArya, upAdhyAya ane sAdhu traNeno samAveza karyo che. paNa e ja navakAramaMtranI vyAkhyA karatI veLAe upAdhyAyanA 25 guNano, sAdhunA 27 guNano ullekha karAyela ja che. jyAre AcAryanA 36 guNano ullekha che. tethI ahIM guru zabda dvArA garbhita rIte AcArya evo artha abhipreta che. vaLI ukta 36 guNo saMbodhaprakaraNamAM zrI haribhadrasUrijIe AcAryanI oLakha mATe jaNAvelA che. tethI ahIM guru zabdathI AcArya (jainAcArya) artha svIkArya che. (sAmAnyathI to upAdhyAya, sAdhu, WvIra, gaNi e badhAM guru ja kahevAya che.) - - - - mAra. arthanI dRSTie to A sAmAnya zabda che. mArA guru ke je ukta 36 guNanA dhAraka che. paNa rahasyArthathI ma zabda vicArIe to ahIM koI vyaktine ke koI samudAyane ke koI gacchane AzrIne "mArA guru' zabda prayojAyela nathI, paNa guNane AzrIne mArA guru zabda vaparAyela che. A vAta namaskAramaMtranA pAMca parameSThImAM paNa guMthAyelI ja che. jaina zAsana guNane AzrIne ja deva (bhagavaMta) ke guru padane svIkAre che, mAne che, name che, pUje che, vaMde che. tethI ahIM mArApaNAno bhAva paNa guNane kAraNe ja jANavo. bIjuM mArApaNAMnuM mamatva jIvane anAdikALathI vaLageluM che. mArI mAtA, mArA pitA, mAruM makAna, mArI saMpatti ityAdimAM mArApaNuM mAnyA karyuM che. paNa mArA deva, mArA guru, mAro dharma e saMskArathI AtmAne vAsita karavAno che. to ja "arihaMto mahadevo, jAvajIve susADuNo guNo; jiNapannatta tatta, Ie sammatta mae gahiye" rUpa samyaktvanI sparzanA pAmI zakAya che. vizeSa kathana : koIpaNa dharma ArAdhanAnI kriyA ke anuSThAna gurusanmukha, gurunI sAkSIe, guru AjJA saha ane guruno vinaya sAcavIne karavAthI vidhi ane bahumAna baMnenI jALavaNI thAya che. temaja phaLadAyI paNa bane che. paNa jo guno yoga koI kAraNe prApta thaI na zake to zuM karavuM? AtmahitakArI evA dharmAnuSThAnane gurunI sthApanA karI sthApanA guru (sthApanAcArya) sanmukha sarva kriyA karavI. sAkSAt guru che tema mAnIne AjJA mAMgavI, ucita vinaya jALavavo. e rIte karatA tIrthaMkaranI AjJAnuM pAlana thAya che, vidhi sacavAya che temaja guru paratvenI zraddhA TakI rahe che. 0 laghu dRSTAMta :- laukika kathAnakomAM A viSaye ekalavyanuM dRSTAMta prasiddha
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyasUtra-vizeSakathana 139 che. jyAre ekalavyane guru droNa pAse pratyakSa dhanurvidyA zIkhavAnI taka na maLI tyAre ziSyabhAve dhanurvidyA zIkhavA mATe teNe guru droNanI mUrtinI sthApanA karI, guru pratimAne sAkSAt guru mAnIne ekalavya nitya praNAma karIne bANa calAvatA zIkhavAnuM zarU karyuM. guru droNa pratyenuM bahumAna, vinaya Adi hRdayamAM dhAraNa karIne ekalavya zraddhApUrvaka vidyAno abhyAsa karatA arjunathI paNa mahAnuM bANAvaNI banI gayo. eka vakhata kutaro bhasato hato tyAre teNe evI rIte bANa choDyA ke kutarAne koI ja bANa na vAgyuM chatAMye kutarAnuM mukha bANo vaDe baMdha karI dIdhuM. A che sthApanA-gurunI mahattA. vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa kahyuM che ke "jyAre sAkSAt guruno viraha hoya, tyAre gurunA upadeza-AjJAne samIpamAM rAkhelI dekhADavA mATe "sthApanA" karavI. jema jinezvaranA virahamAM temanI pratimAnuM sevana ane AmaMtraNa saphaLa thAya che, tema gurunA virahamAM gurunI sthApanA paNa saphaLa thAya che. gura anyajanone pramAdathI nivRtti pamADe che. pote niSpApa mArgamAM pravarte che. tathA hitanI icchAvALA mokSAbhilASI prANIne hitakArI tattvopadeza kare che. te guru kahevAya che. guruvaMdana bhASyanI gAthA-28mAM paNa jaNAvela che ke "jyAre sAkSAt guru vidyamAna na hoya, to gurunA guNothI je yukta hoya tene guru tarIke sthApI (dharmAnuSThAna karavuM) athavA tenA sthAne anna Adi ke jJAna, darzana, cAritranAM upakaraNo sthApavA." sAmAyika, pratikramaNa Adi cha AvazyakarUpI dharmAnuSThAna zrAvako mATe mahattvanuM dharmAnuSThAna che. jemake-sAmAyika karavI che. guruno yoga nathI. to gurunI sthApanA karavAmAM Ave che. sthApanA mATenI vidhi A pramANe che - vidhine mATe nirdhArIta svaccha vastro dhAraNa karI, potAne kriyA mATe besavAnA sthAnathI sADA traNa hAtha dUranA sthAne ucca Asane (bAjoTha, pATalI Adi para) sthAnApanAjI ke dhArmika pustaka AdimAMthI kaMIpaNa padharAvavuM tenI sanmukha jamaNA hAthanI sthApanA mudrA karavI. sthApanA mudrAe prathama navakAramaMtra bolI pachI paMciMdiyasUtrano pATha uccAravo. manamAM guru sthApanAnA bhAvo dhAraNa karavA. paMciMdiya sUtrano A rIte guru sthApanA mATe upayoga thAya che, mATe ja tene guru sthApanA sUtra kahevAmAM Ave che. v sUtra-parIcaya : - A sUtranuM AdhAra sthAna zrImAn haribhadra sUrIzvarajI kRt saMbodhaprakaraNa jaNAya che. temAM gura svarUpa adhikAra madhya gAthA-91 ane 92mAM ukta paMviviyao sUtra pATha maLe che. AcAryanA 36 guNonI gaNanA teoe 47 prakAre karAvelI che, temAMnI A bIjI gaNanA che. - A sUtramAM keTalAMka pAThAMtaro paNa noMdhAyA che. jemake paMciMdiyane sthAne
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 paMcediya kahyuM che, ''navaviha'' zabda pUrve tadda no pATha nathI, sAya pachI muddo ne badale cattA (tyAga karanAra) che, baTTArasa pUrve rUJa zabda nathI. pachI zu'hiM zabdane badale muLuM evo vibhakti rahita zabda che. to chIsamuLo ne sthAna chattIsamuEi pATha che. mA ne badale hor pATha paNa koI noMdhe che. 140 A sUtranI bhASA prAkRta che. gAhA chaMdamAM sUtra racanA che. A sUtramAM pada-ATha, gAthA-be, guru varNa-10, laghu varNa-70 ane sarve maLIne 80 varSo che. sUtrano upayoga guru sthApanA mATe thAya che. - A sUtranA uccAraNamAM mukhyatve jyAM jyAM joDAkSaramAM 'tta' che tyAM uccAramAM bhUla thatI hoya che. jemake - gutti, saMjutto, jutto, tigutto. e ja rIte mukko aTkArasa, samo, majJa, mahavvaya zabdano joDAkSara chuTI jato jovA maLe che. tyAM-tyAM sAcA uccAraNa mATe lakSya rAkhavuM joIe. - -X-X.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ khamAsamaNa-sUtra 141 HsUtra-3) khamAsamaNa sUtra - thobhavaMdana sUtra sUtra-viSaya :- A sUtrathI devane ane gurune vaMdana thAya che. A vaMdana be hAtha, be paga ane mastaka e pAMca aMga namAvIne thatuM hovAthI A khamAsamaNa sUtrane (paMcAMga) praNipAta sUtra paNa kahe che temaja thobhanaMdana nAme paNa A sUtrano ullekha thAya che. sUtra-mULa : icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiu jAvaNijUjAe nimIDiAe, malyueNa vaMdAmi. - sUtra-artha : he kSamAzramaNa ! huM sarva zakti sahita, sarva pApa vyApArone tyAga karIne vaMdana karavAne icchuM chuM. ...mastaka namAvIne huM vaMdana karuM chuM. zabdajJAna :icchAmi - huM icchuM chuM khamAsamaNo - he kSamAvALA zramaNa ! samaNa - sAdhu, tapasvI, saMyamI vaMdiu - vaMdana karavAne jAvaNijUjAe - sarvazakti e karIne sahita, yApanIyA vaDe, upazamana vaDe nisIDiAe - pApa vyApAra tajIne ma-eNa - mastaka namAvIne vaMdAmi - vaMdana karuM chuM. - vivecana :- A sUtrane khamAsamaNa ke praNipAta ke thobhavaMdana sUtra kahyuM che. kriyAne AzrIne A vaMdanasUtra che. kemake vaMdana traNa prakAre kahyA che - 1. phiTTA vaMdana - jemAM be hAtha joDIne mastaka namAvavA rUpa kriyApUrvaka "marthIeNa vaMdAmi' bolAya che. 2. thobhavaMdana - jemAM be hAtha, be DhIMcaNa ane mastaka e pAMca aMgo namAvI "icchAmi khamAsamaNo" pUrvaka vaMdana karAya che. tene thobha vaMdana kahe che. (jo ke vartamAnakALe be khamAsamaNa, icchakAra sUtra ane abhUThio. pATha pUrvaka vaMdana karAya tene madhyama ke thobha vaMdana kahe che.) 3. dvAdazAvarta ke bRhat vaMdana kahevAya che. ahIM ApaNe thobhavaMdana sUtranI vyAkhyA vicAravAnI che. chatAM eka spaSTIkaraNa jarUrI che ke - sAmAyika Adi cha AvazyakanI vAtamAM AvatA vaMdana AvazyakamAM A vaMdanasUtra nahIM paNa vAMdaNA rUpa sUtra-2nI vAta Ave che. tethI A vaMdana sUtranA
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 pratikramaNamUtra vivecana-1 paripUrNa vivecana ane Avazyaka sUtra nAmaka AgamanA pATho sahita vaMdana nAmaka AvazyakanuM vivecana jANavA sUtra-29- "vAMdaNA sUtra" khAsa jovuM. * icchAmi - huM icchuM chuM. arthAt koInA dabANathI nahIM, zarama ke saMkocathI nahIM, paNa mAtra mArI potAnI abhilASAthI icchuM chuM. eTale ke huM (vaMdana) svaicchA pUrvaka karuM chuM. 1 - (Avazyaka sUtra-10nI vRtti) kriyApada "icchavuM' arthamAM che. je ahIM pahelA puruSa ekavacanAnta "icchAmi rUpe mUkela che - huM abhilASA karuM chuM athavA icchuM chuM. - huM icchuM chuM paNa zuM icchuM chuM teno saMbaMdha AgaLa vaM3i zabdathI joDela che. arthAt huM vaMdana karavAne icchuM chuM. jene vAMdaNA sUtra-29bhAM icchAnivedana sthAnarUpe oLakhAvela che. vaMdana karavAnI icchA to vyakta karI, paNa kone vaMdana karavAnuM? - kSamAzramaNa - sAdhune. * khamAsamaNo :- A zabdamAM "kSamA" ane "zramaNa" be zabdo che. (Avazyaka sUtra-10 vRtti) kSa kriyApadano artha "sahevuM" karyo che. tene mA pratyaya lAgavAthI kSamA zabda banyo che. jeno artha sahana karavuM evo thAya che. vaLI dazavidha yatidharmamAM prathama yatidharma "kSamA" kahyo che. - zrama - zramaNa zabdanA aneka artho vRttikAre karyA che. - zrAti-ti - saMsAranA viSayamAM khedavALo thaI tapa kare te arthAt zramaNa eTale tapasvI, kemake zram dhAtuno artha tapa, kheda thAya che. - zramaNano bIjo artha che. vairAgI - saMsAranA viSayamAM khinna. - zramaNa eTale zatru ane mitra pratye samabhAvathI vartanAra. - saman 3Mti - (dazavaikAlika) jema mane duHkha priya nathI, tema sarva jIvone paNa duHkha pratikULa che tema mAnI potAne ke anyane na haNe paNa tulya gaNe. - (anuyogadvAra-) sarva jIvo pratye samatva bhAva dhare te zramaNa. - (rAyauseNiya-) zramaNa eTale sAdhu. AgamomAM zramaNa zabdanA AvA aneka artho/vyAkhyAo che. - kSamAzrama - kSamA zabdano artha ane zramaNa zabdanA artho joyA. have kSamAzramaNa zabdano saMyukta artha joIe to - jenAmAM kSamAno guNa mukhya hoya tene kSamAzramaNa kahevAya che. kSamApUrvaka tapa (Adi) karanAra te kSamAzramaNa. - yatidharmanA daza bhedamAMnA pahelA bhedarUpa kSamA arthane svIkArIe to - kSamA pradhAna zramaNa artha thaze. arthAt kSamA Adi dazavidha dharmathI yukta evA zramaNa. 1. kSamA, 2. mArdava, 3. Arjava, 4. zauca, 5. satya, 6. saMyama, 7. tapa, 8. tyAga, 9. AkiMcaca ane 10. brahmacarya te samAdi daza prakArano yatidharma - kSamAnA ukta baMne artha sivAya paraMparAthI A zabdano trIjo artha thAya che - viSaya jJAnavALA ke pUrvadhara ke sUtra siddhAMtanI vAMcanA ApanAra ke bhAkhyAdi
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ khamAsamaNa-sUtra-vivecana 143 svarUpe arthane guMthanArA. jemake saMghadAsagaNi kSamAzramaNa, jinadAsagaNi kSamAzramaNa, devardhvigaNi kSamAzramaNa ityAdi. pAkSika sUtranI vRttimAM kSamAzramaNa saMbodhana aMgonI vAMcanA ApanAra, kAlika ke utkAlika sUtronI vAcanA ApanAra Adine uddezIne thayuM che. pAkSika sUtra vRttikAra yazodevasUrie kSamAzramaNa zabdanI vyAkhyA karatA lakhyuM che ke - kSamAzramaNone eTale samAdi guNavALA mahAtapasvI svagurune athavA tIrthakara, gaNadhara Adine evo bhAva samajavo. - gurunI jema tIrthakarane vaMdanA karatA paNa A sUtra bolAya che. tethI tIrthakara paramAtmAno samAveza paNa kSamAzramaNa zabdathI karyo che. * vaMdiu - vaMdana karavAne, namaskAra karavAne - A zabdano saMbaMdha rUchAmi sAthe kahevAI gayo che. - vizeSAvazyaka bhASyamAM e rIte jaNAve che ke - kSamA, mAdava, Arjava Adi guNothI yukta zramaNanA guNavAnapaNAne kAraNe - vaMdana karavAne icchuM chuM. tema ahIM samajavuM. arthAt he kSamAzramaNa ! Apane vaMdana karavA icchuM chuM. - A bhAva vaMdana karanArano hoya eTale ke vaMdana karanAra zrAvaka ke sAdhu potAnI icchAthI sAmA vyaktinuM guNIpaNuM svIkArIne bole che. paNa vaMdana karavAnuM kaI rIte ? - vaMdana karavuM te "icchAnivedana' thayuM. paNa karatI vakhate vaMdana karanAramAM kayA guNa ke lAyakAta hoya ? te mATe sUtrakAra maharSi be zabdo mUke che. jAvaNijjAe, nisaDiAe temAM vizeSAvazyaka bhASyakAra kahe che ke - ahIM nimIDiAe' zabda che te vizeSya che ane jAvaNijjAe zabda vizeSaNa che. AvazyakasUtra-10nI vRttimAM A baMne zabdano artha A rIte karyo che - - jAvaNijjAe - zakti anusAra, sarva zaktie karIne sahita, indriya upazamanAdi rUpe - nitIDiAe - prANAtipAta Adi pApothI nivRtta thayelI kAyA vaDe. - ahIM A baMne zabdomAM ja vaMdana kriyA viSayaka rahasya raheluM che. * jAvaNijjAe - thApanIyA yApanIya zuM che? saMkSepa uttara che indriyonA vikAra ane cAra prakAranA kaSAyo yApanIya che. tethI vaMdana karatI vakhate vaMdana karanAranA indriyonA vikAra ane kaSAyonuM upazamana thayeluM hovuM joIe. laghu dRSTAMta :- dazArNanagarano dArNabhadra rAjA jyAre bhagavaMta mahAvIra padhAryA tyAre romAMcita thaI gayo. bolyo ke vIra paramAtmAne koIe na karyuM hoya tevuM ddhipUrvaka vaMdana huM karavA jaIza. pachI rAjA vaMdanArthe nIkaLyo tyAre mahAddhipUrvaka cAlyo. sonA-rUpA ane hAthIdAMtanI 500 pAlakhIomAM strIone besADI. sAthe 18 hajAra hAthI, 24 lAkha ghoDA, 21 hajAra ratha, 91 karoDanuM pAyadaLa, 1000 sukhapAla, 16,000 dhvajA ityAdi moTA ADaMbarapUrvaka pote hAthI upara besIne
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 pratikramaNasUtra vivecana-1 nIkaLyo. pAMca abhigamo sAcavavA pUrvaka vaMdana karyuM. te vakhate indra mahArAjAe avadhijJAnathI joyuM. tene vicAra Avyo ke rAjAe vaMdana to ghaNAM bhaktibhAvapUrvaka karyuM. paNa tenA manamAM RddhinuM je abhimAna che te khoTuM che. jo A abhimAna nIkaLI jAya to dazArNabhadra rAjAnuM vaMdana saphaLa bane...(kathA adhurI che. zeSa kathA AgaLa nodhI che.) A rIte mAna kaSAya yukta vaMdana saphaLa na bane mATe "jAvaNijjAe' zabda thakI kahyuM ke indriyonA vikAra ane kaSAyanA upazamanapUrvaka vaMdana karavuM. 0 bhagavatIjI sUtra-zataka 18, udezaka-10mAM bhagavaMta mahAvIra ane somila brAhmaNa vacce A viSaye eka saMvAda che. Avo ja saMvAda nAyAdhammakahA zrutaskaMdha-1 adhyayana-5mAM thAvastrAputra ane zukra parivrAjaka vacce paNa che- he bhagavaMta ! Apane "yApanIya" zuM che ? he somila ! mane be prakAranuM yApanIya che. te A pramANe - indriya yApanIya ane noindriya yApanIya. he bhagavaMta ! te indriya yApanIya zuM che ? he somila ! zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, jihavendriya ane sparzanendriya - e pAMca indriyo upaghAta (hAni)rahita mAre AdhIna varte che. te indriya yApanIya che. he bhagavan! noindriya yApanIya zuM che ? he somila ! mArA krodha, mAna, mAyA ane lobha - A cAre kaSAyo vyacchinna thayelA (nAza pAmelA) hovAthI udayamAM AvatA nathI. te noindriya yApanIya che. A rIte indriya tathA mananI viSaya ane kaSAya rahita avasthA arthAt (vaMdana kALe) viSaya ane kaSAya na hovA tene yApanIya kahe che. * nimIDiAe - niSpApa banelI evI kAyA-zarIra vaDe karIne. | niSedha - prANAtipAta, mRSAvAda ityAdi pApono ke koIpaNa prakAranI pApakArI pravRttino ke pramAdano niSedha karavAno hoya che. A prakArano niSedha jenA vaDe thAya tene niSedhikI' kahevAya che. - have vicAro ke vaMdana kaI rIte karavAnuM che ? zarIramAM indriyono vikAra na hoya, manamAM kaSAyono upaghAta na hoya tathA prANAtipAta Adi pApa pravRttino jemAM AraMbha na hoya tevA nirvikArI ane niSpApa zarIra vaDe saghaLI zaktie karIne vaMdana karavuM joIe. -0- icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nimIDiAe - ATalo sUtra pATha bolAyA pachI zuM ? ATalo pATha to vaMdana karanAra bole che. jemAM potAnI zArIrika-mAnasika sthiti ane vaMdananI icchA pragaTa thaI. paNa tyAM ja vaMdana thaI jatuM nathI. kemake icchA jAhera thavAthI kAryasiddhi thatI nathI. kAryanI siddhi mATe to icchA pramANenuM AcaraNa paNa jarUrI che. paraMtu vaMdana e vinayadharmanuM pratika che. vinayane choDIne vaMdana na thAya. tethI
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ khamAsamaNa-sUtra-vivecana 145 Avazyaka sUtra-10nI vRtti ane cUrNimAM ahIM be vikalpo rajU karyA che - (1) jo guru bhagavaMta vyApAdiyukta arthAt koI kAryamAM rokAyelA ke kaMI bAdhA-aDacaNayukta hoya to mAtra 'tiviheNa' ema kahe. tyAre saMkSepa vaMdana karavuM arthAt malyueNavaMdAmi kahI paMcAMga praNAma karavA. (2) jo guru bhagavaMta AvA koI vyAkSepathI rahita hoya - koI kAryamAM te rokAyelA na hoya to te vaMdana karavAnI anujJA ApavA mATe "chedeNa" kahe teno artha evo che ke - tArI icchA hoya to te vaMdana karI zake che. (paNa A bIjA vikalpanI vicAraNA sUtra-2bhAM karavAnI che. ahIM lAgu paDatI nathI.) * maghUeNa vaMdAmi :- mastaka vaDe ke mastaka namAvIne, huM vaMdu chuM - vaMdana karuM chuM ke praNAma karuM chuM. jo ke A zAbdika artha thayo. kriyAnI dRSTie to ahIM mastakanI sAthe be hAtha ane be jAnuM ema kula pAMca aMgo namAvIne vaMdana karavAmAM Ave che. tethI ja A sUtrane paMcAMga praNipAta sUtra kahela che. i vizeSa kathana : A sUtramAM "vaMdana'no viSaya che. vaMdana kaI rIte karavuM ? te vAta to sUtramAM paNa kahevAI che. chatAM vaMdananuM mahattva, vaMdana karatI vakhate jayaNA paLAya te mATenI Avazyaka kriyA, vaMdana kyAre na karavuM ? ityAdi saMlagna bAbatonI jANakArI paNa jarUrI che. * vaMdanano bheda:- vaMdananA traNa prakAro che - (1) jaghanya - jene phiTTAvaMdana kahe che. (2) madhyama vaMdana - jene thobhavaMdana kahe che. kemake temAM sUtrapATha madhye thobhavAnuM che. (3) utkRSTa vaMdana-jene dvAdazAvarta vaMdana kahe che. * vaMdana vakhate jayaNA pAlana mATe karAtI kriyA :- jene 17-saMDAsaka kahe che jenuM varNana sUtra-29 "vAMdaNA sUtramAM karela che. te khAsa jovuM kemake pratyeka vaMdana vakhate A 17 sthAnonI pramArjanA kriyA atyaMta jarUrI che. * vaMdananuM mahattva :- vaMdanathI AThe karmo pAtaLA paLe che. - he bhagavan! vaMdanathI jIvane zuM prApta thAya che ? - he gautama ! vaMdanathI jIva gADha baMdhanavALI AThe karma pravRttione zithila baMdhavALI kare che. dIrdhakALanI sthitivALA karmone alpakALanI sthitivALA kare che ane tIvra anubhAvavALA karmone maMda anubhAvavALA kare che. - (uttarAdhyayana sUtra-29) he gautama ! vaMdana karavAthI jIva nIca gotrakarmane khapAvanAra thAya che, ucca gotra karmane bAMdhanAra thAya che. temaja vaMdanathI jIva saubhAgya ane lokapriyatA pAme che. - (guruvaMdana bhASya-) vaMdanathI jIvane vinayaguNa pragaTe che. vinayathI ahaMkArano nAza thAya che. vaLI vaMdana karavAthI) gurujananI pUjA, tIrthaMkara paramAtmAnI AjJAnuM ArAdhana, zratadharmanuM ArAdhana ane paraMparAe mokSanI prApti thAya che - jema vaMdanArthe [1|10|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 pratikramaNa sUtra vivecana-1 gayela dazArNabhadra rAjAe mAnano tyAga karI cAritra aMgIkAra karyuM to tenuM vaMdana tene mola pamADanAra thayuM. * vaMdana kyAre na karavuM ? (pravacana sAroddhAra gAthA-124) (1) guru mahArAja vyagracitavALA ke vyAkhyAnAdimAM pravRtta hoya, (2) tamArI sanmukha na hoya arthAt parAgukha hoya, (3) nidrA vagere pramAdamAM hoya, (4) AhAra ke nihAra kAryamAM rokAyelA hoya ke (5) AhAra-nihAra karavA mATenI taiyArI karI rahyA hoya, to AvA saMjogomAM vaMdana karAya nahIM. * vaMdana karatI vakhatano avagraha ane mudrA : guru mahArAjanI cAre tarapha guruno avagraha Atma-pramANa eTale ke sADA traNa hAtha pramANa hoya che. guru mahArAjanI AjJA sivAya tenI aMdara praveza karI zakAya nahIM. vaMdana karatI vakhate jyAre rUcchaka thI nihisApu pATha bole tyAM sudhI jinamudrA sAcavavI A jinamudrA eTale be paga vacce AgaLanI bAju cAra AMgaLanuM aMtara hoya ane pAchaLa pIMDInA bhAge cAra AMgaLa karatA kaMIka ochuM ane traNa AMgaLathI vadhAre aMtara hoya te rIte sthira ubhA rahevuM ane yogamudrA arthAt be hAthanI AMgaLIo paraspara parovIne, be hAthane kamaLanA DoDAnA AkAre mukha AgaLa rAkhe tathA baMne hAthanI koNI peTanA cheDAnA bhAge kaMIka paDakhA tarapha lAve e rIte vaMdana sUtrano nisIriAe sudhIno pATha bole. tyArapachI cauda sAMdhAnI prArthanA karavA pUrvaka paMcAMgI praNipAta-namaskAra kare. vaMdananA paryAyo - (Avazyaka niryukti-1103, pravacana sAroddhAra gAthA 127, guruvaMdana bhASya AdimAM pAMca nAmothI vaMdana zabda jaNAvela che) vaMdanakarma, citikarma, kRtikarma, vinayakarma ane pUjAkarma A pAMcanA paNa dravya ane bhAvathI babbe bhedo kahelA che. (ati saMkSepamAM te jaNAvela che) (1) vaMdana karma :- prazasta mana, vacana, kAyA vaDe stavanA karavI te. (2) citikarma :- rajoharaNAdi upadhi sahita kuzaLa karmanuM saMcayana karavuM te. (3) kRtikarma :- mokSArthe namaskAra Adi viziSTa kriyA karavI te (4) vinayakarma :- jethI karma vinAza pAme tevI guru pratyenI anukULa pravRtti. (5) pUjAkarma :- mana, vacana, kAyAno prazasta vyApAra. vaMdanakarmamAM zItalAcAryanuM. citikarmamAM kSullakAcAryanuM, kRtikarmamAM kRSNa ane vIraka zALavInuM, vinayakarmamAM zAMba ane pAlakanuM ane pUjAkarmamAM be sevakonuM dRSTAMta zAstrakAre ane graMthakAre Apela che. (kathAnaka sahitanA A pAMce paryAyonuM vistRta varNana uparokta zAstra-granthathI jANavA. te amArA abhinava upadeza prAsAda bhAga-1mAM paNa nodhela che.) v sUtra-noMdha : - A sUtrano chAmi thI nirimANa sudhIno pATha Avazyaka sUtranA adhyayana3-"vaMdanaka'mAM AraMbhe Ave che ane zeSa mathaUvaMdyAma pATha AvazyakasUtra adhyayana
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ khamAsamaNa sUtra-sUtranoMdha 147 5 mAM sUtra-59, 60, 62mAM Ave che. - A sUtra gadyapATha rUpe che. temAM guruvarNa-3, laghuvarNa-25 ane sarve varSo 28 che. ('tiviheNaM' evo guru dvArA maLato Adeza hAla vyavahAramAM nathI) - sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - A sUtrano upayoga caityavaMdana pUrve temaja iriyAvahI, sAmAyika, pratikramaNa, kAyotsarga Adi aneka kriyAmAM Adeza mAgatA pahelA thAya che. - sUtranA uccAraNamAM vaMdiuMmAM "u" parano anusvAra uDI jato jovA maLe che. mahUeNanuM matthaNa' bolAtuM jovA maLe che. te bhUla na thAya te jovuM. - kriyAnI dRSTie mastaka namAvavuM paMcAMga praNAma ane saMDAsA pramArjana karavAnuM smaraNamAM rahe te ati jarUrI che. - sUtra-29 vaMdaNA sUtranuM vivecana paNa jarUrathI jotuM. -x ----X --
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 = sUtra-viSaya :- A sUtra vaDe guru mahArAjane temanA tapa, zarIra zAtA, saMyama yAtrA ane zAtA vize pUchIne AhAra Adi mATe nimaMtraNA karAya che. tethI tenuM nAma "suguru sukhazAtA pRcchA'' rakhAyela che. tenuM sAmAnya janasamudAyamAM pracalita nAma "icchakAra sUtra" che. temAM AhAra Adi mATe nimaMtraNA karAtI hovAthI 'guru nimaMtraNA sUtra' paNa kahevAya che. pratikramaNasUtra vivecana-1 sUtra-4 icchakAra-sUtra suguru sukhasAtA pRcchA - sUtra-mULa : icchakAra suha-rAI (suha-devasi) ? sukha-tapa ? zarIra nirAbAgha ? sukha-saMjama-yAtrA nirvaho cho jI ? svAmI zAtA che jI ? bhAta-pANIno lAbha dejojI. - = sUtra-artha : - (zrAvaka ke ziSya guru mahArAjane sukhazAtAdi pUchavA mATe bole ke-) he gurujI ! ApanI icchA hoya to huM pUchuM ke, (ApanI) rAtri sukhapUrvaka pasAra thaI ? athavA (Apano) divasa sukhapUrvaka pasAra thayo ? (Apano) tapa sukhapUrvaka cAle che ? (ApanuM) zarIra to pIDA rahita che ne ? (ApanI) saMyamayAtrAno nirvAha sukha karI thAya che (Apane sarva prakAre) sukhazAtA varte che ? bhAta pANIno (AhAra-pANIno) lAbha dejojI. - - zabnAna : icchakAra svakIya icchA, icchA hoya to. ('gurujI'' saMbodhana samajI levuM) suha - sukha ("te pUrvaka pasAra thavuM' - e zabdo adhyAhAra samajavA) rAI - rAtri devasi - divasa nirAbAgha - pIDArahitapaNe nirvahochojI - nirvAha, pAlana gurunuM saMbodhana svAmI tapa tapa saMjamajAtrA - cAritrarUpa yAtrA zAtA - sukha (zAtA) bhAta-pANI - AhAra-pANI - # vivecana :- A sUtra mizra gujarAtI bhASAmAM che. tethI tenA paranI koI pUrvAcAryanI vRtti ke cUrNi Adi vivecanano saMbhava nathI. A sUtranA zabdone bhAvArthathI samajavAnI dRSTie ja vicAravAnA raheze. temaja A prakAranI ja vAto je pachIpachInA graMthomAM guMthAyelI hoya tene AdhAre sUtrano vizeSa bhAva pragaTa thaI zakaze.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ IcchakAra sUtra-vivecana 149 0 icchakAra :- svakIya icchA, ApanI icchA (hoya to) vaMdana vidhimAM vartamAnakALe be khamAsamaNa (paMcAga praNipAta karyA) pachI ubhA thaI jinamudrA sAcavI, yogamudrAe baMne hAtha joDIne ziSya ke zrAvaka A sUtra bole che tyAre prathama zabda "icchakAra" mUkyo. (jo ke prabodhaTIkAmAM ahIM chaRAra evo pATha paNa jaNAvela che. teno artha "svakIya icchA karavAvALA" e pramANe karela che.) bhAvArtha vicArIe to - A saMbodhanavAcaka zabda che. jemAM bhagavaMta athavA gurujI zabda adhyAhAra samajavAno che ane pUchanAra vyakti ziSya ke zrAvaka che te vAta svIkArIne A sUtrapAThano AraMbha thAya che - he bhagavan! athavA he guruvarya! ApanI icchA hoya to pUchuM. arthAt Apa ApanI icchAe karIne mane jaNAvo. - A pramANe kahyA pachI ziSya nIcenA prazno pUche che. * sutarAI/sahadevasi:- (ApanI) rAtri ke divasa sukhapUrvaka (pasAra thayo?) jemAM suha zabdano artha sukha che. rA ke phevasi zabda vikalpa che. madhyAhna sudhImAM jo sukhazAtAdi pUche arthAt madhyama vaMdana kare to surarUi zabda bole, madhyAhnathI saMdhyA (madhyarAtri) sudhImAM sukhazAtA pUche to sudaNi zabda bole. joke pasAra thaI ke pasAra thayo evA koI zabdo ahIM lakhyA nathI paNa tene adhyAhAra samajI levAnA che. * sukhatapa :- Apane tapa sukhe karIne thAya che ? ahIM tapa zabda navo che. tapano artha mAtra AyaMbila ke upavAsa Adi anazana rUpa samajavAno nathI. kemake tapa bAra prakAre che. jemAM cha tapa bAhya kahevAya che ane cha tapa atyaMtara kahevAya che. (1) anazana, (2) uNodarI, (3) rasatyAga, (4) vRttisaMkSepa, (5) kAyakuleza ane (6) saMlInatA. A cha bAhya tapa che. (1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvacca, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna ane (6) utsarga-tyAga. A cha atyaMtara tapa che. A bAre prakAranA tapa saMbaMdhe pUche che ke Apano tapa sukhapUrvaka thAya che ? * zarIra-nirAbAdha ? zarIra pIDA-vyAdhi rahita che ? niravAda arthAt jemAMthI AbAdhA arthAtu vyAdhi, roga, pIDA Adi cAlI gayA hoya te. Apane zarIramAM koI roga-pIDA Adi to nathIne ? * sukha saMyamayAtrA nirvaho cho jI ? ApanI saMyama rUpI yAtrAno nirvAha sukhapUrvaka thaI zake che ne ? Apa cAritrapAlana sukhapUrvaka karI zako cho ne ? ahIM saMyama zabdathI cAritra grahaNa karela che. sAdhu-sAdhvIne tIrthayAtrAdi saMbaMdhI prazna karatA nathI kemake sAdhu-sAdhvIne mukhyatAe saMyamayAtrA ja karavAnI che. tIrthayAtrA, vihArayAtrA Adi to tenA bhAgarUpe che. saMyamane gauNa karIne tIrthayAtrAdi karavAnA nathI. "nirvaDo cho jI". arthAt nirvAha karo cho ? - pAlana karI zako cho ? * svAmI zAtA che jI? svAmI eTale ke he guru mahArAja ! Apane zAtA che ? arthAt sarva prakAre sukha-zAtA varte che ? koI takalIpha to nathI ne ?
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 ATalA prazno pUche tyAre guru phakta eka ja vAkya kahe, "deva-guru pasAya'. daiva-guru kRpAthI badhuM barAbara che. tyAre zrAvaka potAnI nirmaLa bhAvanAthI kahe bhAta-pANIno lAbha dejojI - matta mULa zabda che. matta eTale bhojana. Apa mAre tyAM AhAra-pANI vahorI dharmano lAbha ApavA kRpA karazojI. - 150 tyAre gurue AmaMtraNano svIkAra ke inkAra kazuM ja na kare. mAtra eTaluM ja kahe ke, 'vartamAna yoga'' jyAre jevo yoga haze tema karIzuM. zrAvaka paNa A vAtane samajapUrvaka svIkAre ke sAghumahArAjano A kalpa-AcAra che ke teo kadI e rIte nimaMtraNano svIkAra na kare, paNa dravya, kSetra, kALa, bhAva anusAra vyavahAra kare. jema jIraNazeThe bhagavaMtane mAsakSamaNanA pAraNA mATe aneka vakhata vinaMtI karI, badhI taiyArI paNa karI chatAM bhagavaMta mahAvIre pAraNuM to pUraNa zeThane tyAM ja kareluM. tyAre zrAvaka ema na vicAre ke mane kema lAbha na Apyo ? - - zrAvaka pachI zuM kare ? vidhi ane vyavahAramAM to zrAvaka pachI "abyuTThio'. khAmI vaMdana puru kare che, paNa kharekhara uparokta prazno pUchyA pachI teno upAya karavAnI ke anusaravAnI paNa taiyArI hovI joIe. sukhazAtA nathI, zarIra pIDArahita nathI, saMyamayAtrAmAM kaMI aDacaNa che ke kema ? A vAta jANyA pachI guru mahArAjanI A takalIpha huM kema dUra karuM ? te paNa zrAvakanuM kartavya che. mAtra prazno pUchIne cAlatA thavAnuM nathI. jema bhagavaMta mahAvIranA kAnamAM khIlA ThokAyelA hatA. evA zalyanI vaidyane khabara paDI, to zrAvake bhagavaMtanA zalyane nivAravA keTalo puruSArtha karelo ? bhagavaMta zalyamukta thaI gayA. 0 laghudRSTAMta :- puMDarIka ane kaMDarIka baMne bhAIo hatA. sthavIra bhagavaMtonI dharmadezanA sAMbhaLI vairAgya pAmI kaMDarIke dIkSA lIdhI. sAmAyikAdi agiyAra aMganA jJAtA thayA. pachI ghaNAM ja upavAsa, chaTTha Adi tapazcaryA karI, vicaraNa karavA lAgyA. koI divase kaMDarIkamuni aMtaprAMta AhArathI rogAkrAnta thaI dAhajvara vaDe pIDAvA lAgyA. koI divase sthavIra bhagavaMto sAthe vihAra karatA puMDarIkiNI nagarI padhAryA, jyAM temanA bhAI puMDarIka rAjA hatA. puMDarIka rAjA dharmazravaNa karavA AvyA. zravaNa karIne jyAM kaMDarIka aNagAra hatA tyAM padhAryA. kaMDarIka munine vaMdana karyuM. temanuM zarIra sarva prakAre bAdhAyukta ane rogISTa joyuM. joIne sthavIra bhagavaMte pAse AvIne puMDarIka rAjAe kahyuM, he bhagavan ! huM kaMDarIka aNagAranI yathApravRtta auSadha, bheSaja, pAnathI prAsuka ane eSaNIya cikitsA karAvavA icchu chuM. tethI he bhadaMta ! Apa mArI yAnazALAmAM padhAro. sthavIra bhagavaMtoe puMDarIka rAjAnI A vAtane svIkArI. teo kaMDarIka munine laIne yAnazALAmAM padhAryA. tyAM prAsuka tathA eSaNIya pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka laIne vicaravA lAgyA. tyAre puMDarIka rAjAe kaMDarIkamunine mATe cikitsakone bolAvyA. temane kaMDarIka aNagAranI prAsuka eSaNIya auSadha, bheSaja, bhojana-pAna vaDe cikitsA karo. pachI yathApravRtta auSadha, bheSaja, AhAra, pAna AdithI cikitsA vaDe kaMDarIkanI vyAdhi
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ IcchakAra sUtra-vivecana 151 upazAMta thaI. manojJa evA azana, pAna, khAdima ane svAdimano AhAra karatA temanA rogAtaMka zIghatayA upazAMta thatA te hRSTa, puSTa, nirogI ane baLavAnuM zarIravALA thayA. zrAvako A rIte sAdhunA zarIranI, saMyamanI, tapanI, sukhazAtAnI ciMtA kare. A vAta zrAddhavidhi prakaraNamAM "guruvaMdanAdi adhikAramAM' ratnazekhara sUrijIe paNa jaNAvatA kahyuM che ke, tathA pRcchati tinyanirvAha-yathA... "pachI zrAvaka munirAjane saMyamano nirvAha pUche - te A pramANe - he svAmI! ApanI saMyama yAtrA sukhe varte che ? ApanI rAtri (ke divasa) sukhe vItela che ? ApanuM zarIra nirAbAdha che ? koI roga ke vyAdhinI pIDA to nathI ne ? vaidyanuM prayojana che ? auSadha Adino khapa che ? kaMI pathyAdinI AvazyakatA che ? vagere prakAranA prazno pUche. evA prazno karavAthI karmanI mahAnirjarA thAya che." pahelA sAdhuone vaMdanA karI hoya, tyAre sAmAnyathI suMdara rU, suitapa, zarIranirIvAdha ityAdi prazno pUrvakanuM zAtA-vaMdana karyuM hoya che. to paNa vizeSe karI ahIM prazna karavAnuM kahyuM te prazranuM svarUpa sArI rIte jaNAvavAne mATe che. tathA praznamAM kahelA upAyo karavAne mATe che ema jANavuM. tethI ja sAdhumunirAjane page lAgIne - paMcAMga praNAma karIne prakaTa nimaMtraNa karavuM te A rIte che- icchakAri bhagavan! pasAya karI, prAsuka ane eSaNIya arthAt nirdoSa ane grahaNa karavA yogya evA azana, pAna, khAdima, svAdima (AhAra) vaDe, vastra, pAtra, kaMbala, pAdauoMchanaka (joharaNa), prAtihArya (AvazyakatA puratI vastu laIne upayoga bAda parata karavA yogya), pITha, phalaka, zayyA, saMthAro, auSadha, bheSaja AdimAM je vastuno khapa hoya teno svIkAra karI he bhagavan! mArA upara anugraha karo. zrAddhadinakRtyamAM paNa kahyuM che ke - sAdhu munirAjane vaMdanA karIne nimaMtraNA karavI. pachI avasarano yoga hoya te pramANe roganI cikitsA karAve. auSadha Adi Apo. ucita evo pathya AhAra vahorAve athavA sAdhu munirAjanI anya kaMI AvazyakatA hoya te pUrNa kare. yogazAstranA trIjA prakAzamAM 87mAM zlokamAM bAramAM vratanA vivecana prasaMge zrI hemacaMdrAcAryajI mahArAje eka sAkSI pATha Apela che - "teo zramaNanircanthone prAsuka ane eSaNIya (acitta ane nirdoSa) azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, pITha, phalaka, zayyA, saMsmAraka, auSadha ane bheSaja AdithI pratilAbhita karavA pUrvaka (dAna karavA pUrvaka) te zrAvako vicaratA hatA. A pATha bhagavatIjI sUtra-130 Adi, nAyAdhammakahA-150, 165; upAsakadasA13, Adi aneka sthAne uparokta pATha AgamomAM jovA maLe che. ukta samagra vivecanano sAra : (1) zrAvaka sAdhu-sAdhvIjIne "icchakAra' sUtra thakI mAtra sukha zAtAdi na pUche, paNa pUNyA pachI jo sAdhu-sAdhvIjIne kaMIka asukha ke azAtA hoya to tenA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 pratikramaNa sUtra vivecana-1 nivAraNanA upAyo paNa kare. (2) "bhAta-pANIno lAbha dejojI"no artha sAdhu munirAjane mAtra AhAra ane pANI mATe ja nimaMtraNA karavI tema nathI. te sAthe zrAddhavidhi AdimAM kahyA mujaba bIjI tamAma Avazyaka vastu (upakaraNa Adi) mATe nimaMtraNA kare. i vizeSa kathana : - thobha ke madhyama vaMdananI vartamAnakALe svIkRta paraMparA mujaba pahelA be paMcAMga praNAma (khamAsamaNa) daI pachI A pATha bolAya che. - sukha saMyama yAtrAnI pRcchA karato zrAvaka gurumahArAjanA mukhane joIne temanI glAnI ke vyAdhinuM mApa kADhI le. kemake zrAvaka haMmezA lAbhano arthI hoya. gura mahArAja to dharmalAbha ke deva-guru pasAya ja bole paNa zrAvaka to eka ja vAta vicAre ke guru mahArAjanI saMyamayAtrA sukhapUrvaka kaI rIte vIte? te mATe AvazyakatA hoya to upayoga paNa rAkhe. kemake A rIte sAdhunI saMyama yAtrAnI ciMtA te zrAvakane mahAnirjarAnuM kAraNa che. temaja cAritranA bhAvone AtmasAt karavA mATenuM uccatama nimitta bane che. - sAdhu munirAjane pakSe kahIe to - zrAvaka dvArA AvI nitya zAtA pRcchA ane te mujaba upAyo karavAnI vRtti tathA pravRttithI sAdhu-sAdhvInA saMyamamAM nizcalatA Ave che. teonuM saMyamayAtrAmAM lakSya baMdhAyela rahe che. temaja pariNAmonI sthiratA TakI rahe che. v sUtra-noMdha : - A sUtranA AdimAM "icchakAra sutarAI (sudevasi) pada gujarAtI nathI pachI to AkhuM sUtra gujarAtImAM che. - mukhyatAe A sUtra madhyamavaMdana karatI veLA temaja rAtri pratikramaNamAM rAI paDikkamaNa" sthApanA pUrve bolAya che. - A sUtranuM spaSTa AdhAra sthAna amane maLela nathI, je kaMI saMbaMdhita pATho maLyA te vivecanamAM Apela che. - sUtranA uccAraNamAM "icchakAra" zabdamAM joDAkSarano cuM che te bolatI veLA uDI jato jovA maLe che. tyAM zuddha uccAranuM dhyAna rAkhavuM bIjuM A AkhuM sUtra prazna svarUpe hovAthI prazna pUchatA hoIe tema chUTuM pADIne bolavuM.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI - sUtra 153 sUtra-5, iriyAvahI-sUtra airyApathikI-sUtra pa sUtra-viSaya :- jatAM ke AvatAM (cAlatA-cAlatA) ekendriya Adi pAMca prakAranA jIvone page lAgavo Adi koIpaNa prakAre duHkha pahoMcADAyuM hoya te sarve bhUla (pApa)nI A sUtra vaDe mAphI mAMgavAmAM Ave che. - A sUtra laghupratikramaNa sUtrarUpa paNa gaNAya che. | sUtra-mULa :icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! iriyAvahiyaM paDikkamAmi ? icche, icchAmi paDikkamiuM 1! iriyAvaDiyAe, virANAe murA gamaNAgamaNe 13 pANakkamase, bITakkamaNa, hariyaAEmaNe, osA-uniMga-5Nagadaga-maTTI-makaDA-saMtANA-saMkamae l4| je me jIvA virAhiMyA pi ebiMdiyA, beiMdiyA, teiMdiyA, cauridiyA, paMciMdiyA II abhiyA, variyA, lesiyA, saMghAIyA, saMghaphiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, udaviyA, ThANAo ThANuM saMkAmiyA, jIviyAo vavaroviyA, tassa micchA mi dukkaDaM. l7ii v sUtra-artha : he bhagavan! (pUjya !) svecchAthI (icchAe karIne) iryApathikI pratikramaNa karavAnI (cAlatAM pApa-doSa lAgyA hoya tenAthI pAcho vaLavAnI) mane AjJA Apo. (guru pratyuttaramAM kahe- 'Diznameda - pratikramaNa karo. tyAre ziSya kahe-) huM icchuM chuM (arthAt ApanI AjJA svIkAruM chuM.) have huM (raste cAlatA thayela jIva virAdhanAnuM pratikramaNa karavAne icchuM chuM. mArgamAM cAlatA (jatA-AvatA) prANI-trasajIva caMpAtA, bIja caMpAtA, lIlI vanaspati caMpAtA, jhAkaLa, kIDInAM dara, sevALa, kAcuM pANI, mATI tathA karoLIyA jALA (AmAMnI kaMIpaNa) caMpAtA-kacaDAtA je kAMI virAdhanA thaI hoya, (jatAM AvatA) mArA vaDe je koI ekendriya, beindriya, teindriya, caurindriya ane / athavA paMcendriya jIvonI virAdhanA thaI hoya;
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 pratikramaNasUtra vivecana-1 (A virAdhanA kaI rIte thaI hoya ? te jaNAvAtA AgaLa kahe che) mArA vaDe (e jIvo) Thokara marAyA hoya, dhULa vaDe DhaMkAyA hoya, bhUmi sAthe ghasAyA hoya, ekabIjAne bhegA karAyA hoya (zarIro aphaLAvAyA hoya), thoDAM sparzAyA hoya, kaSTa upajAvAyu hoya, kheda pamADayA hoya, trAsa pamADAyA hoya, eka sthAnethI bIje sthAne pheravAyA hoya ke jIvitathI (prANathI) chuTA karAyA hoya. (ukta virAdhanA saMbaMdhI) mAruM saghaLuM duSkRt (pApa) mithyA thAo. - zajJAna :icchAkAreNa - icchAe karI,svaicchAthI bhagavad - he bhagavaMta ! he pUjyAM saMdisaha - AjJA Apo iriyAvahiyaM - iryApathamAM,mArge cAlatA paDikkamAmi - huM pAcho vaLuM chuM icche - huM icchuM chuM, svIkAra karuM chuM icchAmi - huM icchuM chuM paDikkamiu - pratikramaNa karavAne iriyAvahiyAe - mArgamAM cAlatA virANAe - virAdhanA thavAthI gamaNAgamaNe - jatAM-AvatAM pANakkamaNe - prANI(trasajIva) caMpAtA bIyaThThamaNe - bIja caMpAtA hariyaAEmaNe - lIlI vanaspati caMpAtA osA - jhAkaLabiMdu uniMga - kIDInA dara, kIDiyAruM paNaga - sevALa daga - kAcuM pANI maTTI - mATI makaDA saMtANA - karoLiyAnA jALA saMkamaNe - caMpAtA, kacaDAtA je me - je koI - mArA vaDe jIvA - (ekendriyAdi) jIvo virADiyA - virAdhyA hoya egiMdiyA - eka indriyavALA beiMdiyA - be indriyovALA teiMdiyA - traNa indriyavALA cauriMdiyA - cAra indriyavALA paMciMdiyA - pAMca indriyavALA abhiyA - Thokara marAyA hoya vattiyA - dhULa vaDe DhaMkAyA hoya lesiyA - bhUmi sAthe ghasAyA hoya saMghAiyA - bhegA karAyA hoya saMghaTiyA - sparza karAyA hoya pariyAviyA - kaSTa upajAvAyuM hoya kilAmiyA - kheda pamADayo hoya udaviyA - trAsa pamADAyo hoya ThANAoThANa - eka sthAnathI bIje sthAne saMkAmiyA - mUkAyA hoya jIviyAo - jIvitathI (prANathI) vavaroviyA - chuTA karAyA hoya tassa - te (virAdhanAnuM). micchA - mithyA thAo mi - mAruM dukkaDa - kukRta, pApa | vivecana :- A eka laghupratikramaNa saMbaMdhI sUtra che. nAnAmAM nAnI jIva virAdhanAne paNa duSkRtya samajavuM ane te mATe dilagIra thaI, AvA prakAranA pApakAryathI pAchA pharavA mATe daDha thavuM te A sUtranuM hArda che. * icchAkAreNa :- sva icchAthI, svakIya abhilASathI, svAbhiprAyathI - icchAkAra - icchAnuM karaNa te icchAkAra. je kArya potAnI icchA, abhilASA, marajIthI thayuM hoya te "icchAkAra' kahevAya "icchAkAreNa"eTale nija icchAthI, Atma
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI sUtra - vivecana 155 icchAthI, svAbhiprAyathI evA arthamAM samajavuM. A zabdanuM rahasya e che ke, ziSya athavA zrAvaka je guru bhagavaMta pAse AjJA mAMgI rahela che, te pUjyazrInI potAnI icchAthI AjJA Ape tevuM nirdiSTa kare che. koI baLajabarI, dabANa, zeha-zaramathI ke te pUjyazrInI AvI AjJA ApavAnI koI javAbadArI che tema samajIne nahIM. 0 saMdisaha :- AjJA Apo, Adeza Apo. je guru bhagavaMtane saMbodhana karAyuM hoya, temane namratAthI ke vinaMtI svare AjJA ApavA mATe kahe. * bhagavat :- bhagavan! eTale ke he bhagavan! he pUjya ! he gurudeva! ahIM je bhagavad zabda vaparAyela che, te zabdArthathI bhagavaMta arthamAM grahaNa karAya che, kriyA karavA mATenA rahasyArtharUpe te guru bhagavaMta ke pUjyavAcItA artha dharAve che. mA thI yukta hoya te bhagavAn kahevAya. "mA' eTale aizvaryAdi guNo. A ma zabdathI vividha arthonuM pratipAdana karAyela che. te A pramANe :- (1) samagra aizvarya, (2) samagra rUpa, (3) samagra ya, (4) samagra zrI, (5) samagra dharma, (6) samagra prayatna pannavaNA sUtra-2nI vRtti mujaba aizvaryasya samagrasTa, rUpasya yazasaH zriya dharmasyAtha prayatnasya, SaNAM bhaga itIkanA. bhagavAn zabdano artha samagra aizvaryavALA, rUpavALA, yazavALA, zrIvALA, dharmavALA ane prayatnavALA evA cha e guNoe karIne sahita pUjya ke mahApuruSa thAya che. AvA ja guNo mahAnatAnA sUcaka che, temaja AvI mahAnatAthI teo lokamAM pUjya bane che mATe pUjya kahevAya che. ("bhaga" zabda sUrya yoni ityAdi daza arthomAM paNa jovA maLela che. paNa ahIM ukta cha guNonI vyAkhyA pannavaNA, jIvAjIvAbhigama, naMdIsUtra ityAdi AgamomAM hovAthI cha guNavALo artha ja lIdhela che.) 0 vizeSa mAhitI mATe "namutyu" sUtra-13 jovuM. * iriyAvahiyaM - airyApathikI kriyAne javA-AvavAnI kriyA saMbaMdhI. (A zabdano artha vistArathI A sUtramAM ja AgaLa Apela che.) * parikramAmi :- huM pratikramaNa karuM, pAcho pharuM, akuM, nivat (A zabdano artha A ja sUtramAM AgaLa Apela che) ATale sudhI A sUtramAM AjJA prApti mATenI vijJapti karAyela che. jemAM mukhya be vAkyano saMbaMdha joDelo che. "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan!" ane "iriyAvahiya paDikkamAmi.' gamanAgamana saMbaMdhI virAdhanAnuM pratikramaNa ziSya ke zrAvakane karavuM che. paNa A kriyA teNe potAnI icchAthI ke marajI mujaba karavAnI nathI. A pratikramaNa kriyA karavA mATe teNe guru bhagavaMtanI AjJA mAMgavAnI che. guru bhagavaMta AjJA Ape pachI A kriyA AraMbhavAnI che. jyAre zrAvaka/ziSya A pramANe AjJA mAMge tyAre guru bhagavaMta potAnI icchAnusAra AjJA Ape tyAre ema bole ke, "Dimeda" arthAt "pratikramaNa karo"
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 pratikramaNa sUtra vivecana-1 tyArapachI zrAvaka ke ziSya "icche" ema kahI mULa sUtra bole, pachI iriyApatha pratikramavAmAM Ave che. alabata sUtramAM kyAMya "Dara" zabdano ullekha karyo nathI. paNa guru bhagavaMta Adeza ApatA "DiznameTuM bole che. mATe ahIM sUtranA vivecanamAM A zabdano ullekha karela che. (nodha:- Avazyaka sUtramAM pratikramaNa nAmaka cothA adhyayanamAM A soLamuM sUtra che. paNa tyAM A prakAre AjJA mAMgatA zabdono ullekha nathI. tyAM sIdhuM ja "icchAmi paDikamiuthI ja sUtra zarU thAya che. tethI vazyasUtra nI niryukti, cUrNi ke vRttimAM A AjJAyAcanAnI koI vyAkhyA maLatI nathI. yogazAstramAM paNa teno ullekha nathI. paraMtu pratikramaNa sUtramAM teno ullekha hovAthI ukta vivecana noMdhela che) * laghudaSTAMta :- iriyAvahI sUtra yAda karatA ja atimukta munino prasaMga najare taravare che. eka iriyAvaDI pratikramaNa paNa jIvane mokSa ApavA kaI rIte samartha bane te vAtanuM A dRSTAMta che. polAsapura nAme nagara hatuM tyAM vijaya rAjA ane zrIdevI rANI hatA. temane atimukta nAme putra hato. cha varSanI umare A rAjakumAre gautamasvAmIne gaucarI mATe nIkaLelA joyA. atimuktakumAra temanI sAthe cAlyA bhikSA, (gaucarI) apAvavA sAthe nIkaLyA. bhagavaMtanI vANIthI te bALaka vairAgya pAmyo. mAtApitA pAse dIkSA levA mATe anumati mAMgI. nAnA bALakane tenA mAtApitA sAthe suMdara saMvAda thayo. mAtApitAne teNe cAritranI mahattA samajAvI. pachI dIkSA lIdhI. koI vakhate thaMDIla jatA atimuktamunie rastAmAM varasAdanA pANIthI bharela khADA joyA. nAnA bALako tyAM khAkharAnA pAnanA nAvaDA banAvI tarAvI rahyA hatA. atimuktamunie paNa potAnuM pAtra pANImAM taravA mUkyuM. sAthe rahelA sthavaramunie te bAlamunine Ama na karavA samajAvyuM. mahAvIrasvAmIne pharIyAda karI ke A bALaka jIvarakSA vize kazuM jANatA nathI tyAre bhagavaMte kahyuM ke, A bALamuni tamArI pahelA kevaLajJAna pAmavAnA che. mATe temane sArI rIte sAcavajo.tyArapachI atimuktamuni bhaNatAM bhaNatAM agIyAra aMganA jJAtA thayA. pUrve pAtrane kAcA pANImAM tarAvela te kriyAnuM smaraNa thayuM te vakhate iriyApatha pratikramatA "daga-maTTI Adi zabdo bolatA sacitta pANI AdinI thayela virAdhanA viSayaka ciMtana karatA tenA manamAM ghaNI ja glAnI thaI. te virAdhanAnuM bhAvathI pratikramaNa karyuM te vakhate vizuddha adhyavasAyo ane zukla dhyAnanA baLe atimuktamunine kevaLajJAna utpanna thayuM. mAtra iriyAvahItenA kevaLajJAna mATe nimitta banI gaI. (jo ke dariyApatha pratikramaNamAM iriyAvahI sUtra sAthe tassa uttarI, annattha0 ane logassa sUtra paNa samagra pratikramaNa kriyAno bhAga ja che. paNa te traNe sUtronI vicAraNA have pachInA sUtra-6, 7, 8nA vivecanamAM karavAnI che.) * mULa sUtra vivecanA :iriyAvahI sUtranI have vivecanA karavAnI che. temAM mukhya vibhAgo A pramANe
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI sUtra - vivecana 157 che - (1) icchA nivedana, (2) virAdhanAmAM karela saMkramaNa, (3) jenI virAdhanA karI te jIvonA bheda, (4) virAdhanAnA daza prakAra, (5) virAdhanA saMbaMdhI bhUlanI mAphI mAMgavI. (icche - jyAre zrAvaka ke ziSya AjJA mAMge ane guru bhagavaMta tene paDikkameDa' kahIne AjJA Ape tyAre ziSya/zrAvaka "icche" kahIne te AjJAno svIkAra kare che. "huM ApanI AjJAno svIkAra karuM chuM." kriyA karanAre AjJA mAMgatI veLAe potAnI icchA pragaTa karelI ja che. paNa vizeSa vinaya pradarzita karavAne mATe "icche" zabda kahela che. A zabda kahyA pachI te iryApatha pratikramaNa kriyAmAM praveza kare che. 'iccha' zabda "icchAminuM ja rUpAMtara che. yogazAstra prakAza-3mAM jaNAve che ke, iccha" zabdathI huM icchuM chuM e bhagavad vacanane "evo artha jANavo. ahIM vyAkaraNanA niyamathI icchAminA "rU" pratyayano lopa thaIne icche banela che.) * icchAmi paDikkamiu - huM pratikramavAne icchuM chuM. huM icchuM chuM - abhilASA karuM chuM. paNa zenI ? pratikramaNa karavAnI pratikramavAnI, nivartavAnI, aTakavAnI. temAM prati eTale pAchuM, mA eTale javuM thAya che. pratikramaNa arthAt jyAMthI nIkaLyA hoIe te sthAne pAchA javAnI kriyA, pApathI pAchA pharavuM athavA lAgelA pApathI zuddha thavuM te. AvazyakavRttimAM ApelA sAkSIpAThamAM pratikramaNa zabdano artha karatA jaNAvela che "pramAdane vaza thaIne svasthAnathI parasthAnamAM gayelo AtmA pharI te ja mULasthAne javAnI kriyA kare te pratikramaNa kahevAya jJAna, darzana ane cAritra rUpa svadharma e AtmAnuM svasthAna che ane temAMthI vicalita thavuM athavA prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna vagere aDhAra pApasthAnakonuM sevana e parasthAna che. pramAdanA vazathI (mithyAtva, kaSAya, avirati ane pramAdathI) AtmA A parasthAnamAM jAya che, je kSaNe AtmAne bhAna thAya ke huM mArga bhUlyo chuM. mAre ghera javAne badale huM pArakAne ghera gayo chuM. tyAre pharI mULa sthAne javAnI je pravRtti arthAt dUSita thayelA AtmAne zuddha karIne punaH tenA mULa svarUpamAM lAvavo te pratikramaNa kahevAya che. pratikramaNa zabda A sUtramAM bhale phakta "iryApatha virAdhanA" mATe vaparAyelo hoya, paNa te pratikramaNa saMbaMdhI sUtromAM bIjA-bIjA hetuthI paNa prayojAyelo jovA maLe che. jemake - sUtra-9 vani maMte mAM sAvadyayoga mATe parizrama zabdathI jovA maLe che. e ja rIte sUtra-26 pratikramaNa sthApanA sUtramAM pazcima zabdathI, sUtra29mAM AzAtanA zabda mATe paMDimAna zabdathI, sUtra-34mAM aticAra AlocanA mATe, vaMditta sUtra-3pamAM vrata-aticAra mATe aDhAra vakhata paDamAmi zabda prayoga, sUtra-50 mannaDa jiNANamAM chabriDa Avasmayammi aMtargat ema aneka sthAne judA judA saMdarbhamAM prayojAyelo jovA maLe che. vaLI A zabda cothA Avazyaka rUpe ane ubhayakAla karAtI kriyAnA saMdarbhamAM paNa vaparAyo che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 pratikramaNasUtra vivecana-1 yogazAstranA trIjA prakAzamAM iriyAvaDi sUtranA arthamAM paNa A vAtane jaNAvatA lakhyuM che ke, "IryApatha eTale dhyAna, maunavrata vagere sAdhunuM AcaraNa" temAM kaMIpaNa truTi ke virAdhanA thaI hoya to tene IryApatha virAdhanA kahe che. tethI mAtra gamanAgamana saMbaMdhI ja nahIM paNa AvI koIpaNa AcAra-truTi rUpa virAdhanA mATe pratikramaNa karavAnuM che. tethI ahIM pratikramaNa zabdano artha vistArathI jaNAvela che. sthAnAMga sUtra vRtti - zubhayogamAMthI azubhayogamAM gayelA AtmAnuM punaH zubhayogamAM javuM te pratikramaNa che. Avazyaka sUtra vRtti - aparAdha sthAnethI guNa sthAnomAM pAchuM pharavuM tene pratikramaNa kahe che. vyavahAra sUtra vRtti - doSathI pAchA pharIne tema na karavAnA nizcaya sAthe "mithyAduSkarma ApavuM te pratikramaNa. A pratikramaNanI kriyA eka prakAranuM Atma nirIkSaNa, jIvananuM paryAlocana ke bhAvazuddhi mATenI kriyA che. temAM sarva prathama vyatIta samaya ke jIvananuM avalokana ke nirIkSaNa karavAmAM Ave che. temAM thayelI bhUlonI vicAraNA karAya che. te bhUlo mATe dilagIra thaIne hArdika pazcAttApa karAya che. pharI te bhUlo na karavAno nirNaya karIne bhAvonI zuddhi karavAmAM Ave che. A ja vAta prastuta sUtra "iryApatha pratikramaNa" mATe vicAratA gamanAgamananI kriyA daramiyAna thayela jIva virAdhanA ke (yogazAstra prakAza-3 iriyAvahI sUtranA artha mujaba) sAdhu AcaraNa saMbaMdhI koI truTi ke virAdhanA mATe pazcAttApa karI, te saMbaMdhamAM pharI vizeSa yatanA pUrvaka vartavAno nirNaya te pratikramaNa - ema samajavuM (pratikramaNa zabda saMbaMdhI vizeSa vicAraNA "vaMditta sUtra"thI jovI.) A pratikramaNa vaDilamaUT zabda A sUtramAM kriyApada tathA kRdaMta be prakAre jovA maLela che. prathama AjJA-yAcanAmAM paDimAmi zabdathI ane pachI sUtranA AraMbhe pazcimi zabdathI. * iriyAvahiyAe virANAe :- airyApathikI kriyA daramiyAna thayelI virAdhanAthI, airyApathikI kriyA saMbaMdhI lAgelA aticArathI. -0- iriyAvaDiya - airyApathikI kriyA, gamanAgamana kriyA. ahIM IryA zabdano artha che "javuM'. tenI mukhyatAvALo je mArga tene IryApatha kahe che. te saMbaMdhI je kriyA te iryApathikI kriyA kahevAya. eTale ke (yogazAstra prakAza-3 mujaba-) javA AvavAnI kriyA te iryApatha saMbaMdhI kriyA kahevAya che. (joke yogazAstramAM A arthano vistAra karatA jaNAve che ke-) jo IryApatha zabdano artha mAtra javuM-AvavuM eTalo ja svIkAravAmAM Ave to nidrAmAMthI jAgyA pachI, loca karyA pachI ke anya aneka kAraNe je iriyAvahI karavAnuM kahela che te vAta sAbita thaI zakaze nahIM.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI sUjha-vivecana 159 tethI bIjA prakAre paNa IryApathanI vyAkhyA karatA kahyuM che ke, IryApatha eTale "sAdhuno AcAra''. e AcaraNane aMge nadI pAra utaravI, nidrAmAMthI uThavuM, pratilekhanAdikamAM kAjo levo ityAdi aneka kAraNothI sAdhu AcAramAM je truTi Ave. tenA kAraNe virAdhanA thAya che. te sarva sAdhu-AcArane paNa IryApatha kahyo che. -0- virAhaNAe virAdhanAthI. te saMbaMdhI lAgelA aticArathI. - virAdhanA zabdanA vividha artho AgamomAM jovA maLe che. temAM Avazyaka sUtra-vRttikAre iriyAvahI sUtramAM virAdhanA zabdano artha karyo che--' jenA vaDe prANIo duHkhamAM mUkAya, te virAdhanA (kriyA), tyAM vRttikAra AgaLa jaNAve che ke, A virAdhanA thakI lAgelA je aticAra ema vAkya ahIM virAdhanA zabdathI samajI levuM. virAdhanA be prakAre jANavI - (1) ArAdhanAnA abhAva rUpa (2) ArAdhanAmAM kSati ke truTi rUpa. samyagdarzana, jJAna ane cAritrarUpa mokSamArganI upAsanA karavI te athavA saMyama mArganuM yathAsUtra, yathAvidhi pAlana karavuM tene ArAdhanA kahe che. A prakAre ArAdhanA jeTale aMze na thAya tene virAdhanA kahe che athavA to vikRta thayelI ArAdhanAne arthAt kSati ke bhUla ke truTi jemAM rahI hoya te ArAdhanAne paNa virAdhanA kahevAya che. A virAdhanA zAstrIya rIte cAra prakAre vicArAya che. atikrama, vyatikrama, aticAra ane anAcAra. ArAdhanAnA bhaMga ke virAdhanA mATe koI preraNA kare ane pote teno niSedha na kare, te atikrama kahevAya. virAdhanA mATenI taiyArI te vyatikrama kahevAya. jemAM kaMIka aMze doSanuM sevana thAya te aticAra kahevAya ane jemAM saMpUrNapaNe bhaMga thAya athavA ArAdhanA rahe ja nahIM te anAcAra kahevAya. 0 yogazAstra prakAza-3mAM jaNAve che ke sAdhuonA AcAranuM ullaMghana eTale ke prANIonA prANano viyoga karavo, asatyabhASaNa, corI, abrahma, parigraha ityAdimAM prANAtipAtanuM pApa sarvathI moTuM gaNAya che. bAkInA pApasthAnako to temAM ADakatarI rIte samAI jAya che. tethI A sUtramAM prANAtipAta virAdhanA saMbaMdhI vistArathI jaNAvelo che. AgaLa kayA kAraNothI virAdhanA thAya te jaNAve che-- gamaNAgamaNe :- gamana ane AgamanamAM, javA ane AvavAmAM. prayojana hoya tyAre javuM ane te pUrNa thaye pAchA AvavuM. Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke javA AvavAnI kriyA daramyAna thayela virAdhanAnA viSayane spaSTatayA samajAvavA. A zabdano prayoga karAyela che. gamana ane Agamana e eka samAna bhAva che. temAM thayela virAdhanAjanya aticAra te "gamanAgamana'. temAM svAdhyAya Adi nimitte (svAdhyAya, gaucarI, spaMDila, jinadarzana ityAdi) vasati-svasthAnathI bahAra javuM ane je kArya arthe bahAra gayelA hoIe te kArya ke hetu pUrNa thAya tyAre vasatimAM pAchA AvI javuM te gamanAgamana ahIM iriyAvahi ane gamanAgamana zabdo samAnArthI lAgatA hovA chatAM te sUtramAM mUkAyA che te hetupUrvaka che. kemake prathama "iryApatha virAdhanA' mUkyuM te
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 pratikramaNa sUtra vivecana-1 icchAnivedana rUpa che. jyAre pachI gamanAgamana zabda mUkyo te virAdhanA kaI rIte thAya te jaNAvavA mATeno AraMbhika zabda che. tethI ahIM prazna thAya ke A gamanAgamanamAM virAdhanA kayA kAraNothI thAya che ? ke jethI mAmale AraMbhika zabda mUkI, tyAM aTakIne AgaLa bole che. (arthAt samaUTI TV zabda pAse saMpadA kema che ?) gamanAgamanathI thatA aticAra kaI rIte thAya te jaNAvavA mATepANakkamaNe ityAdi : * pANakamaNe - prANIo para AkramaNa thayuM hoya ke prANIo paga vaDe caMpAyA hoya. ahIM be zabdo che, prANI ane AkramaNa. prANanA daza bheda kahyA che. A daza ke temAMnA koI prANa jemanAmAM vidyamAna hoya tene prANI kahevAya che. A daza prANa kayA kayA ? pAMca indriyo, mana, vacana, kAya e traNa baLa, AyuSya ane zvAsocchavAsa, jaghanya vikAsavALA prANIne cAra prANa hoya che. jemake ekendriyajIva. tene sparzanendriya, kAyabaLa ane AyuSya tathA zvAsocchavAsa hoya. jyAre utkRSTa vikasita paMcendriya prANIne daze baLa hoya. ahIM sUtramAM A zabdano upayoga viziSTa rIte thayo che. tethI Avazyaka vRttikAra ane yogazAstra racayitA Adi jaNAve che ke - beindriyathI mAMDIne paMcendriya paryantanA sarve trasa jIvone prANI kahevAya che. A prANI para thayela AkramaNa. arthAt paga vaDe temane pIDA pahoMcavI ke paga vaDe caMpAvA te. (saMbaMdhI je virAdhanA thAya te.) * bIyakramae :- bIja para AkramaNa thavuM, bIyAM caMpAvA te. ahIM bIja zabdano sAmAnya artha bIyAM thAya che. paNa yogazAstra prakAza-3 mAM bIjano artha sarva sthAvara ekendriyo karela che. * hariyakkamae :- lIlI vanaspatine cAMpatA. sarva prakAranI vanaspati te haritakAya temAMno koI jIva paga vaDe cAMpatA ke dabAtA thayela virAdhanA. * osA, usiMga, paNaga, dagamaTTI, makaDAsaMtANA, saMkamaNe - 0 mosA - osa, jhAkaLa, prabhAte paDelA sUkSma jalakaNa vizeSa. 0 utti - bhUmimAM goLa chidra pADanAra gardabha AkAranA jIvo, gadheyA athavA kIDIonAM dara evo bIjo artha paNa jANavo. 0 paI - lIlaphUga, phUgI, sevALa, paMcaraMgI aMkurita ane anaMkurita sAdhAraNa vanaspati 0 miTTI - kIcaDa, DhIlo kAdava athavA te eTale sacitta pANI ane naTTI eTale pRthvIkAya ke (sacitta) mATI 0 madhaas-saMtA - karoLiyAnA-jALA. 0 saMmo - saMkramaNa karyuM hoya, upara cAlatA dabAyA hoya e rIte osa, usiMga, paNa, daga, mahI, makkaDA saMtANAnI virAdhanA thaI hoya saMkramaNano sAmAnya artha to Avazyaka vRttimAM AkramaNa ja karyo che. paNa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI sUtra-vivecana 161 vizeSathI vicAratA saMgrAma kriyApada sthAna, sthiti ke svarUpanA parivartanane darzAve che. jethI koI jIva parathI pasAra thatA ke oLaMgatA tenA sthAna, sthiti ke svarUpamAM parivartana Ave tene saMkramaNa kahe che. A rIte ahIM prANI zabdathI trasa jIvo ane bIja, harita, osa Adi zabdothI vividha sthAvara jIvone jaNAvyA. paNa AvA keTalA bhedonI nAmathI karavI? tethI sUtramAM AgaLa kahI dIdhuM ne be navA vihiyA. ne je navA viradiyA - je koI jIva ne meM duHkha pamADyuM hoya. A vAkyano artha zabdono krama pheravIne thAya che. nai navA ane me vidigyA. je jIvA - je sarve koI prANIo "jIva" zabdano sAmAnya artha "je jIve che te jIva arthAt zarIrathI bhinna caitanyaguNavALo AtmA thAya che. te jIvanazakti dhAraNa kare che mATe tene jIva kahevAya che. jIvanavALo, jIvato ke jIvaze te jIva jenuM mukhya lakSaNa upayoga che te jIva. upacArathI jIvaMta zarIrane paNa jIva kahyo che. kemake jIvanakriyA tenA vaDe thAya. ahIM ne navA zabdamAM jIvano artha jIvita zarIra laI zakAya. virahimA - mArAthI virAdhAyA hoya, mArAthI duHkhane pAmyA hoya. virAdhanA zabdano vistRta artha A sUtramAM pahelAM apAI gayo che. A jIvo kayA kayA ? tenA indriyane Azrine bheda kahe che - teno sAmAnya parIcaya ahIM Apela che. vizeSa pannavaNA jIvAjIvAbhigama Adi sUtrothI jANavuM * ebiMdiyA :- ekendriyo - eka indriyavALA jIvo. jemane eka mAtra sparzana indriya che tevA jIvo. temAM pRthvIkAya, apUkAya, teukAya, vAyukAya ane vanaspatikAya e pAMcano samAveza thAya che. A jIvo svayaM halanacalana karI zakatA na hovAthI tene sthAvara jIvo paNa kahevAya che. - pRthvIkAya jIvonA paNa paryApta ane aparyApta pRthvIkAya tathA zlaSNa ane kharabAdara pRthvIkAya evA bhedo che. A pRthvIkAya jIvomAM vividha prakAranI mATI, pRthvI, zarkarA, vAlukA, upala, zilA, mIThuM, khAra, tAMbu zIzu sonuM, cAMdI Adi dhAtuo haDatAla, hiMgula, manazIla Adi, ratna, maNI Adi jANavA tenI sAta lAkha yonio kahI che. - apUkAya jIvamAM mukhyatve pANIno ullekha hoya che. temAM paNa sUkSma ane bAdara evA bhedo che. aSkAyanA jIvomAM jhAkaLa, hima, mahika, olaka, harata, zuddha jaLa, vividha prakAranA jaLa jevA ke sArodaka, khaTTodaka, amyodaka Adino samAveza thAya che. tenI sAta lAkha yonio kahI che. - teukAya ke jene tejasukAya ke agnikAya paNa kahe che. tenA paNa sUkSma ane bAdara evA be bhedo che. A jIvomAM aMgAra, vAlA, murkhara, arci, alAta, zuddha agni, vidyutuM, maNiniHsRta Adi bhedo kahyA che. tenI sAta lAkha yonio kahI che. - vAukAya ke vAyukAya-jIvonA paNa sUkSma ane bAdara be bhedo che. jemAM zuddha vAyu, pavana, vaMToLa, vividha dizAno vAyu, ghanavAta, tanuvAta ityAdi aneka bhedo
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 pratikramaNa sUtra vivecana-1 kahevAyA che. tenI sAta lAkha yonio kahI che. - vanaspatikAya :- jenA paryApta ane aparyApta sUkSma vanaspatikAya tathA pratyeka ane sAdhAraNa vanaspatikAya evA bhedo che. pratyeka vanaspatikAyanI daza lAkha ane sAdhAraNa vanaspatikAyanI cauda lAkha yonio che. pratyeka vanaspatikAyamAM vRkSa, guccha, gulma, latA, vallI, parvaga, valaya, harita, auSadhi, jalarUha ane kuhaNa e bAra bheda che. A vRkSa, guccha AdinA paNa bIjA aneka peTA bhedo che. A ja prakAre anaMtakAya jIvonA paNa aneka bhedo jANavA. * beiMdiyA-beindriyavALA jIvo :- je jIvone sparzanendriya ane rasanendriya jene jIvendriya paNa kahe che, te beindriyo hoya che. tevA jIvone beindriya jIvo kahevAya che. A jIvonA parIcaya mATe jIvavicAra sUtra gAthA-15mAM jaNAvela nAmo A pramANe che - zaMkha, koDA, gaMDola, jaLo, caMdanaka (sthApanAcAryamAM vaparAtA eka jAtanA jIva), aLasiyAM, lALiyA, kASTha-kIDA, kRmi, pANInA porA tathA bIjA paNa vALA vagere beiMdriyajIvo hoya che. beindriyajIvo vize vizeSa mAhitI pannavaNA, jIvAjIvAbhigama Adi sUtrothI jANavI. 0 teiMdiyA-traNa indriyavALA jIvo :- traNa indriyavALA jIvo. sparzanendriya rasanendriya ane dhrANendriya A traNa indriyavALA jIvone teidriyajIvo kahe che. temanA nAmo jIvavicAra prakaraNa gAthA 16 ane 17mAM A pramANe Apela che - kAnakhajUro, mAMkaDa, jU, kIDI, udhaI, makoDa, iyaLa, dhimela, (vALanA mULamAM thatA) sAvA, gIMgoDA, gadhaiyA, corakIDA, chANanA kIDA, dhAnyanA kIDA, kuMthuA, gopAlika, iyaLa, gokaLagAya, iMdragopa vagere teiMdriyajIvo che. teiMdriya jIvonI vizeSa mAhitI jIvAjIvAbhigama, pannavaNA Adi sUtrothI jANavI 0 cauridiyA :- cAra iMdriyavALA jIvo - tene sparzanA, rasanA, ghANa ane cakSu e cAra iMdriyo hoya che. temanA nAmo jIvavicAra prakaraNanI gAthA-18mAM A pramANe Apela che - vIMchI, bagAI, bhramarA, bhamarI, tIDa, macchara, DAMsa, masaka, kaMsArI, khaDamAkaDI vagere cAra iMdriyavALA jIvo che. A jIvonI vizeSa mAhitI jIvAjIvAbhigama, pannavaNA Adi sUtrothI jANavI. * paMciMdiyA :- pAMca indriyavALA jIvo - jemane sparzanA, rasanA, ghANa, calu ane zrotra e pAMca indriyo che, te paMcendriya jIvo kahevAya che. A jIvonA mukhya cAra vibhAga che - nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva. nArakanA jIvomAM sAte prakAranI nArakImAM utpanna thatA nAraka jIvono samAveza thAya che. tiryaMcomAM pakSI, pazu, jaLacara, khecara, bhUcara Adi prANIono samAveza thAya che. - A badhA tiryaMconA paNa aneka peTA bhedo che. (jo ke ekendriyathI mAMDIne caurindriya parvatanA badhA jIvo tiryaMcayonika jIvo ja kahevAya che, paNa ahIM mAtra paMcendriya tiryaMcone ja levAnA che.) devomAM bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI ane vaimAnika e cAra prakAranA devo kahyA che. A
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI sUtra-vivecana 163 cArenA paNa bIjA peTA bhedo che. jemake jyotiSkamAM sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane tArAno samAveza thAya che. manuSyomAM karmabhUmija, akarmabhUmija, aMtartIpaja Adi bhedo batAvelA che. (paMcendriyajIvo vize vizeSa mAhitI jIvAjIvAbhigama, patravaNA, ityAdi sUtrothI jANavI ghaNAM ja vistArathI tyAM A cArenI mAhitI che.) 0 sUtramAM have A pAMce prakAranA jIvone kaI rIte duHkha pahoMcADAyu hoya ke pIDyA hoya tenA daza prakAro jaNAve che 0 abhiyA - sAme AvelAne pagathI Thokare marAyA hoya. 0 vattiyA ekaThA karyA ke upara dhULa nAMkhI DhAMkI dIdhA hoya. 0 lesiyA - jamIna sAthe ghasAyA, pIsAyA ke jamInamAM bheLavAyA hoya. 0 saMghAIA paraspara zarIro dvArA aphaLAvAyA ke saMkaDAvAyA hoya. thoDo sparza karAyo hoya. paritApa athavA du:kha upajAvAyuM hoya. 0 kilAmiyA 0 uviyA kheda pamADAyo hoya, mRtaHprAya karI dIdhA hoya. atyaMta trAsa pamADAyA hoya, bivaDAvAyA hoya. 0 ThANAo ThANuM saMkAmiyA - eka sthAnethI bIje sthAne pheravAyA hoya, potAnA sthAnethI vikhUTA karyA ane bIje sthAne mUkAyA hoya. * jIviyAo vavaroviyA - jIvanathI chuTA karAyA ke mArI naMkhAyA hoya. abhiyA Adi daza prakAre je koI virAdhanA thaI hoya arthAt A dazamAMthI koI paNa prakAre jIvone duHkhI karAyA ke pIDA apAI hoya ane tenA kAraNe jIva pApathI lepAyo hoya athavA to AmAMthI koI prakAre je aticAra lAgyo hoya tenuM zuM karavuM ? te sUtramAM jaNAve che 0 saMghaTTiA 0 pariyAviyA - (Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke ahIM sudhInuM nivedana te kriyAkALa kahevAya che have pachInI vidhine niSThAkALa kahyo che.) tassa micchA mi dukkaDaM - te sarvenuM "micchA mi dukkaDam' ahIM ''tassa'' zabdano saMbaMdha uparokta aticAro ke virAdhanA sAthe joDAyela che. iryApatha pratikramaNa karanAra "micchA mi dukkaDaM'' Ape che. paNa zenuM ? abhiyA Adi daza virAdhanA thaI tenuM. ''micchA mi dukkaDaM" zabdano sAmAnya zabdArtha che mAruM duSkRta mithyA thAo arthAt mAruM te pApAcaraNa niSphaLa ke nirarthaka thAo. (yogazAstranI svopajJa vRttimAM A vAkyano bhAvArtha jaNAvatA kahyuM ke-) karelI bhUla mATe dilagIra thavAno ane have pachI tevI bhUlo nahIM karuM tema jaNAvavAno che. vyavahAramAM paNa '"micchA mi vullaDa'' bolavAthI ApaNe "mArI bhUla thaI, mane mApha karo'' evo bhAva pragaTa karIe chIe. '"micchAmivRddhanuM'" A vAkyano prayoga mAtra iriyAvahI sUtramAM ja thayo che tema nathI. A vAkyano prayoga sUtra-10mAM sAmAyika pAratI vakhate paNa thAya che.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 pratikramaNasUtra vivecana-1 sUtra-26 pratikramaNa sthApanA sUtramAM paNa aMte A vAkyaprayoga thayo che. sUtra-ra7 icchAmi ThAmi. sUtramAM paNa aMte A vAkyaprayoga che. sUtra-30 daivasika AlocanAmAM, sUtra-31 sAta lAkha ane sUtra-32 aDhAra pApa sthAnaka sUtramAM, sUtra-33 savvassavi. sUtramAM, sUtra-34 "icchAmi paDikkamiuM' sUtramAM, sUtra-36 abhUThio. sUtramAM ityAdi sthAne "micchAmikkaDaM" vAkya prayoga thayelo che. 0 Avazyaka niryukti 1505, 1506mAM bhadrabAhusvAmI micchA mi dukkaDaM'nA pratyeka varNane Azrine teno artha jaNAve che- - ni - eTale mArdavapaNuM, kAyAthI ane bhAvathI namra banIne - 7 - eTale asaMyamAdi doSonuM chAdana karavuM, pharI na karavAnI icchA - ni - eTale maryAda, cAritranA bhAvomAM sthira hovuM te. - DuM - eTale dugaMchA - pApavALA potAnA AtmAnI niMdA karavI. - - eTale pote karelA pApanI kabulAta karavI te. - 3 - eTale Dayana-pApane upazama vaDe bALI nAkhuM chuM. micchAmi dukTarDa samagra vAkyano artha A pramANe karI zakAya ke- huM vinamra-mRdu thaIne, asaMyamAdi doSonuM chAdana karato, cAritranI maryAdAmAM rahelo, duSkRt kartA evA mArA AtmAne niMdu chuM - te pApa meM karyuM che, evo ekarAra karuM chuM ane te duSTrapApane upazama vaDe bALI nAkhuM chuM. (kaSAyanA upazamana vaDe tenuM umUlana karuM chuM.) manamAM AvA prakArano bhAva lAvIne iryApatha pratikramaNa ke pratikramaNa sthApanA ke aticAra AlocanA ke pratikramaNa Avazyaka Adi karavAnA che. A micchAmidukkaDuM e pratikramaNanA bIjarUpa maMtra che. punaH punaH mananIya che. koIpaNa jIvanA aparAdhane khamAvavAno bhAva che. jyAM sudhI hRdayamAM asat kAryo aMge dilagIrI ke pazcAttApa thAya nahIM, tyAM sudhI temAMthI chuTavuM ke nivRtta thavuM e zakya nathI. A dilagIrI ke aparAdhabhAvane mATeno maMtra micchAmaDhavuM che. * laghudaSTAMta :- ceTaka rAjAnI putrI ane zatAnIka rAjAnI rANI evI mRgAvatIe zatAnIkanA akALa mRtyu bAda caMdanabALA AryA pAse dIkSA aMgIkAra karI. koI vakhate bhagavaMta mahAvIranI dezanA sAMbhaLavA gayelA AryA mRgAvatIne samavasaraNamAM sUrya, caMdra potAnA mULa vimAne bhagavaMtanA darzanArthe AvelA hatA. tethI saMdhyAkALano khyAla na rahyo. upAzraye pAchA pharatA mRgAvatI AryAne moDuM thaI gayuM caMdanabALA AryAe teNIne Thapako ApatA kahyuM ke, "tamArA jevA kulIna ane zIlavAnuM sAdhvIne A rIte moDuM AvavuM te yogya nathI." aparAdhabhAva anubhavatA evA AryA mRgAvatI potAnI bhUlane mATe vAraMvAra "micchAmi dukkaDaM" Ape che te vakhate "micchAmi dukkaDaM"nA vizuddha bhAvane varelA AryA mRgAvatIne karmonA AvaraNa khasI gayA. tyAMja kevalajJAnanI prApti thaI. A rIte vizaddha micchAmidakkarDano bhAva teNIne kevaLajJAna ApI gayo. i vizeSa kathana :- iriyAvahI sUtranA pratyeka padonuM vistRta vivecana
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ iriyAvahI sUtra-vizeSa kathana 165 joyA pachI A sUtranuM mahattva, iriyAvahI pratikramaNanA bhedo, A sUtra kyAM kyAM upayogamAM levAya che ityAdi kathana paNa Avazyaka che. iryApatha pratikramaNanA A sUtramAM AlocanA ane pratikramaNarUpa be prakAranI prAyazcitta kriyA rahelI che. sUtramAM "rUchAni Rmi e padothI AraMbhIne nIviyAno vavarAviyA sudhIno sUtra pATha doSanI AlocanA svarUpa che. "micchAmiDuMoruM zabda pratikramaNa prAyazcittarUpa che. sAdhakanI sAmAnya kriyA paNa koI jIvane pIDAkArIduHkhakArI na banI jAya te mATenI jAgRti e iryApatha pratikramaNano sAra che. A sUtrane ApaNe iriyAvahI ke airyApathikI sUtrarUpe jANIe chIe. tene zrI haribhadrasUrie AvazyakasUtranI vRttimAM "gamanAticAra-pratikramaNa" evuM nAma ApeluM che. dazavaikAlika sUtranI vRttimAM teo tenuM vivecana "iryApatha pratikramaNa' nAmathI kare che. kalikAla sarvajJazrI hemacaMdrAcAryajI yogazAstra svopajJavRttimAM A ja nAmano upayoga kare che. temaja A sUtrane AlocanA-pratikramaNa nAmaka prAyazcittarUpe oLakhAvela che. sAmAnyathI ema kahevAya che ke iriyAvahI sUtrano iryApatha pratikramaNarUpe je upayoga che. temAM tassauttarI, annattha ane logassa traNe sUtrano upayoga sAthe ja thAya che. arthAt A cAre sUtronuM jhumakhuM iryApathane pratikramavA mATe jarUrI che. svataMtrapaNe A sUtrano upayoga thato nathI. paNa A vAta adhurI che. iriyAvahI sUtrano ekalAsUtrarUpe paNa pATha pratikramaNa kriyAmAM thAya ja che. sAdhu-sAdhvI pratikramaNa karatI vakhate jyAre pagAmasijjA, sUtra bole che tyAre tenI pUrve iriyAvahI sUtra ekaluM ja bole che. tenI sAthe tassauttarI, annattha, logassa bolAtA nathI. A sUtrano upayoga samagra iriyAvahI kriyA karatI veLAe to prasiddha che ja. sAmAyika letA ke pAratA pratikramaNa karatA pUrve temaja caityavaMdana, devavaMdana, bRhadguruvaMdana pUrve gamanAgamana pravRtti bAda, kAjo letA ke paraThavatA, svAdhyAya/sajhAya karatA pahelA, caravaLo ke muhapatti Adi upakaraNa paDI jAya tyAre ityAdi aneka kAraNoe iriyAvahI. (kriyA) karavAnuM vidhAna che. . zrI mahAnizItha nAmaka AgamamAM kahyuM che ke- "iryApatha pratikramaNa karyA vinA caityavaMdana, svAdhyAya, dhyAna Adi kaMI paNa karavuM kalpatuM nathI." zrI dazavaikAlika nAmaka beMtAlIzamAM AgamanI vRttimAM kahyuM che ke- "iryApatha pratikramaNa karyA vinA sAmAyika, pratikramaNa Adi anya kAMI paNa karavuM kalpa nahIM kemake te azuddha thavAno saMbhava che. AvA ja ullekha bhagavatI sUtra, vyavahAra bhASya AdimAM paNa che. 0 zAstrakAra maharSi iriyAvahI pratikramaNanA 18 lAkha 24 hajAra 120 (18, 24, 120) bhAMgA (bheda) jaNAve che te A pramANe - jIvanA bheda keTalA ? pa63 (jIvavicAra prakaraNa mujaba jANavA)
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 pratikramaNasUtra vivecana-1 - virAdhanAnA bheda keTalA ? abhiyA, vattiyA Adi-10 - virAdhanA rAgathI paNa thAya, keSathI paNa thAya te bheda-2 - kALa keTalA ? bhUta, vartamAna, bhAvi e-3 - yoga keTalA ? mana, vacana, kAyAno yoga-3 - karaNa keTalA ? karavuM, karAvavuM anumodavuM-3 - sAkSI keTalI ? arihaMta, siddha, sAdhu, deva, guru, AtmA-6 - jIva-pa63 4 virAdhanA-10 = pa630 x rAgadveSa-2 = 11260 - * yoga-3 = 33780 4 kALa-3 = 1,01,340 4 karaNa-3 = 3,04,020 4 sAkSI-6 = 18,24,120. 0 iryApathikI kriyA - zarIra dvArA gamana-Agamana ke kAyAnI ceSTAthI A kriyA thAya che. kriyAne kAraNe karmabaMdha thAya che. A kriyA pahelAthI teramA guNaThANA sudhI hoya che. tethI karmano baMdha chadmastha ane vItarAga baMnene karAve che. kevalIne paNa vedanIya karmano baMdha karAve che. | sUtra-noMdha : - A sUtramAM pada-26 che. saMpadA-7 che, guru varNa-14 che, laghuvarNa-136 che ane sarvavarNa-150 che. - saMpadA eTale aTaka sthAna. caityavaMdana bhASya tathA pravacanasAroddhAra AdimAM jaNAvyA pramANe sUtramAM sAta aMko dvArA A saMpadAne nirdeza karelo che. jo ke koI icchAmi paDikkamiu ane iriyAvaDiyAe virANAenI saMpadA eka gaNe che, koI judI gaNe che. e ja rIte pANakkamasethI saMkamANenI saMpadA eka gaNe che. koI pANaEmaNe thI hariyakamANe ane osAuniMgathI saMkamANe ema be saMpadA gaNe che. - A sUtra Avazyaka sUtranA pratikramaNa adhyayanamAM 12muM sUtra che. - A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - A sUtra pratikramaNa svarUpe "pagAmasikkA "sUtra pUrva sAdhu bole che. - A sUtra pratikramaNa kriyArUpe bolAya to pachI tassauttarI bolAya che. - sUtranA uccAraNamAM icchAkAreNa zabdamAM aDadhA "ca', joDAkSaramAM aDadho 'ka' joDAkSarano vageremAM uccAraNa bhUla jovA maLe che. te dUra karavI. 'eniMdiyA'nuM ekiMdiyA ane "abhidhyAnuM abhiyA na bolAya te jovuM. -- -------- --
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyauttarI sUtra 167 sUtra-6 . tassa uttarI sUtra uttarIkaraNa-sUtra sUtra-viSaya :- iriyAvahI sUtra dvArA pApa nAza thAya che, paNa te pApanI vizeSa zuddhi karavA mATe tassa uttarI sUtra bolAya che. A sUtrane uttarIkaraNa sUtra paNa kahe che. A sUtra dvArA kAyotsarganI sthApanA karavI te hetu paNa rahelo che athavA tene kAyotsarga saMkalpa sUtra paNa kahI zakAya che. sUtra-mULa :tassa uttarI-karaNeNaM, pAyacchita karaNeNaM, visohIkaraNeNaM, visallI karaNeNaM, pAvANe kammANa nizthAyaNaThAe ThAmi kAussagga. sUtra-artha : tenI - (iriyAvahI karyA chatAM kaMIka azuddha rahela AtmAnI) pharIthI zuddhi karavA mATe, prAyazcitta karavA mATe, (AtmAnI) vizeSa zuddhi karavA mATe, traNa zalyathI rahita thavA mATe temaja pApa karmonA sarvathA nAza karavA mATe huM kAyotsargamAM sthira thAuM chuM. 1 zabda-jJAna :tassa - tenI, te virAdhanAnI uttarI - pharIthI zuddhi, punaH saMskaraNa karaNeNaM - karavA mATe, karavA vaDe pAyacchita - prAyazcitta visohI - vizeSe zuddhi, vizodhi visadhI - zalyarahitA, vizalya pAvANe kammANa - pApa karmonA nizthAyaNaThAe - nAza karavAne mATe ThAmi - huM rahuM chuM, sthira thAuM chuM kAussagga - kAyotsargamAM | vivecana : A sUtrano saMbaMdha sAmAnyathI "iriyAvahI' sUtra sAthe joDavAmAM Ave che. yogazAstra svopajJa vRttinA trIjA prakAzamAM "tassa-uttarI" sUtrano artha karatA paNa A saMbaMdha joDelo che. vaLI caityavaMdana bhASyanI gAthA-32mAM iriyAvahI sUtranI saMpadAmAM AThamI saMpadA mATe tasa zabda dvArA ta uttarI nI eka saMpadA gaNAvI che. tene pachInI gAthA-33mAM caityavaMdana bhASyakAra pratikramaNa saMpadAthI oLakhAve che.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 pratikramaNa sUtra vivecana-1 paNa tassa-uttarIno saMbaMdha mAtra iriyAvahI. sAthe joDAyela nathI, tevu pratikramaNanI vidhi jotA paNa jaNAya che kemake temAM icchAmi ThAmi' sUtra-28 pachI paNa "tassa uttarI" sUtra bolavAnA be prasaMgo vidhimAM Ave che. temaja Avazyaka vRttimAM ane SaDAvazyaka bAlAvabodhamAM paNa A sUtranI vyAkhyA jotAM tyAM iriyAvahI." sUtrano saMbaMdha spaSTatayA joDelo jovA maLato nathI. * tassa - tenA athavA tenuM A anusaMdhAna pada che. kemake- A sUtra mukhya cAra bhAgomAM vibhAjIta thayela che- - (1) tassa - e anusaMdhAna pada che. jeno saMbaMdha pUrvasUtra sAthe che. - (2) karaNa (ke hetu) - sUtrano bIjo bhAga cAra padono che. jene caityavaMdana bhASyamAM gAthA-54mAM 23 taI0 zabdothI cAra hetu kahyA che ane sUtranA zabdomAM A zabda vaparAyo che te uttarI, pAyacchi, visoDI ane visallI che. - (3) prayojana - sUtrano trIjo bhAga prayojana darzAve che - pAvANuM kammANaM nizthAyaNaThAe - pApa karmanuM nirdhAtana karavA. - (4) pravRtti - cothA bhAgamAM "ThAmi kAussagga" rUpa pravRtti nirdeza che. -0- tasa - A zabda be rIte vicAravo jarUrI che. (1) pracalita - iriyAvahInA anusaMdhAne, (2) Avazyaka sUtra-vRtti AdhAre. iriyAvaDimAM AlocanA ane pratikramaNarUpa be prAyazcitta karyA. tarasa - tenuM uttara arthAt urdhva-upara-uparAMta karaNa eTale kAussagna karavo te pApakSapaNano hetu che. aticAra TALavAno hetu che. arthAt jenuM iriyAvahi sUtrathI Alocana ane pratikramaNa karyuM tenI pharI zuddhi karavAnA kAraNabhUta kAussagga, temAM sthira thavAnuM che. eTale tarU zabdano pracalita artha che - "te airyApathikI virAdhanAnA." Avazyaka sUtra-39nI vRttimAM jaNAve che ke - tI rUti anantare prastutI thAmarthayorAsatartha0 ityAdi. tenuM arthAt anaMtara rajU karAyela zramaNya yogamAM kaMIka pramAdathI je khaMDaNA ke virAdhanA thaI hoya tenA uttarIkaraNanA hetubhUtatAthI kAyotsargamAM sthira thAu chuM tema saMbaMdha joDavo. A vAtamAM be anusaMdhAno to spaSTa jovA maLe che. (1) iryApatha pratikramaNanuM - jemAM iriyAvahi sUtra bAda A sUtra bolAya che te ane (2) pratikramaNa karatI veLAe vaMdana Avazyaka pUrve tathA Ayariya uvajhAe sUtra bAda. A baMne vakhate karemibhaMte sUtra bolyA pachI icchAmi ThAmi, sUtra pachI tassa uttarI sUtra bolIne kAyotsarga karAya che tyAM. iriyAvahi pachI bolAtA tassa uttarImAM iryApatha AlocanA ane pratikramaNanI punaH zuddhi mATe kAussagnanA hetu che. jyAre icchAmi ThAmi pachInA kAussagnamAM divasa ke rAtri Adi saMbaMdhI aticAranI AlocanA pachI tenI punaH zuddhino hetu che. arthAt iriyAvaDimAM IryApatha saMbaMdhe gamanAgamana thakI thayelI virAdhanAnI zuddhinI mukhyatA che. jyAre icchAmi ThAmipachI nANa, darzana, cAritrAdi aticAranI zuddhinI mukhyatA che. (Avo ja bhAvArtha paDAvazyaka bAlAvabodhamAM paNa jovA maLe che.)
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyauttarI sUtra-vivecana 169 A rIte tasa e anusaMdhAna padane be rIte vicAravuM yogya che. * uttarIkaraNa :- cAra karaNomAMnI A paheluM karaNa che. karaNa eTale kriyAne sAdhya karanAruM sAdhana. uttarIkaraNa eTale punaH saMskaraNa athavA vizeSa karIne zuddhi karavI te. - anuttarakriyAne uttara karanAruM karaNa, te "uttarIkaraNa". jemAM uttara zabdano artha sAruM ke suMdara, anu ke pazcAt athavA urdhva ke uparAMta evo thAya che. e rIte uttarIkaraNa zabda je kriyA asuMdara ke apUrNa hatI athavA to pUrve thaI na hatI paNa have pachI thanArI che athavA pUrve thaI tenA uparAMta ke tenAthI vadhu sArI thavAnI che. tene siddha karanArA sAdhanano artha darzAve che. - Avazyaka sUtra paranI niryukti-1507mAM uttarIkaraNa zabdanI vivRtti karatA jaNAve che ke - uttaraguNo sAthenA mUlaguNonI khaMDanA ane virAdhanAnuM uttarakaraNa karAya che. jema gADAnAM paiDAMnI dharI ane ArA vagere aMgo tUTI jatAM tenuM tathA ghara vagerenuM samArakAma karAya che tema ahIM khaMDanA-virAdhanAnuM uttarIkaraNa karAya che. - Avazyaka sUtra-39nI vRttimAM uttarakaraNano artha punaHsaMskaraNa karyo che. tyAM lakhe che ke "tenuM AlocanA Adi vaDe punaHsaMskaraNa karAya che. uttara evuM te karaNa te uttarakaraNa, anuttarane uttara karavuM te uttarIkaraNa. - yogazAstra prakAza-3 AlocanA ane pratikramaNa pachI kAussagna rUpa karAtuM kArya te uttarakaraNa. - uttarIkaraNa eTale uttara kriyA. upAyarUpa kriyA. je pahelA karAya tene pUrvakaraNa kahe che ane pachI karAya te uttarakaraNa kahevAya che. ahIM pUrva ane uttara zabdano artha sApekSa che. je ekabIjAnuM AgaLa-pAchaLapaNuM darzAve che. pApa ke virAdhanA Adi pUrvakaraNa che. tenA nivAraNa mATe je ucita kriyA ke vidhi karAya te uttarIkaraNa che. 0 A uttarIkaraNa thAya kaI rIte ? prAyazcitta karavA vaDe. pAyacchittakaraNa - prAyazcitta karavAthI. prAyazcitta e ja karaNa. - Avazyaka sUtra-39nI vRtti :- sAmAyika AdithI pratikramaNa paryanta je vizuddha kartavya te mUlakaraNa che. arthAt pratikramaNanI kriyAmAM je pahelA cAra Avazyaka che - (1) sAmAyika, (2) caturvizati stava, (3) vaMdana, (4) pratikramaNa e cAranI kriyA te mUla karaNa che. temaja iryApatha pratikramaNanI dRSTie AlocanA ane pratikramaNa te mUlakaraNa che. ahIM punaH uttarakaraNa te prAyazcittakaraNa che. - prAyazcitta zabdano artha Avazyaka niryukti-1508mAM jaNAve che - pApa eTale karma te pApanuM chedana je kAraNathI thAya tene prAkRtazailIthI prAyazcitta kahevAya che. saMskRtamAM paNa pApanuM chedana te pApacchida kahevAya che. prAyaH citta arthAt jIvanuM zodhana arthAt malina karmonuM vimalIkaraNa thAya che. tethI tene prAyazcitta kahevAya che. - prAyaH arthAt bahulatAthI cittanuM potAnuM svarUpa jemAM prApta thAya te prAyazcitta.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 prAyanA grahaNathI saMvara AdithI paNa tathAvidha citta sadbhAva prApta thAya che mATe te prAyazcitta kahevAya che. 170 - yogazAstranA trIjA prakAzamAM A lAMbI vyAkhyAne thoDAM ja zabdomAM rajU karatA kahyuM ke, prAya: cittane ke jIvane zuddha kare te athavA pApane chede te prAyazcitta. tenuM karavuM - te prAyazcittakaraNa - A rIte prAyazcitta e citta ke AtmAnA malina bhAvone saMzodhana karanArI kriyA che. athavA pApane dUra karanArI kriyA che. prAyaH zabdano artha jo 'tapa' karIe ane 'citta' zabdano artha jo nizcitta --- karIe to jemAM tapa nizcayapUrvaka karavAnuM che evI kriyA te prAyazcitta. prAyazcitta te ja kahevAya ke je AtmAnI zuddhi karanAruM hoya. jenA dvArA thatI pravRtti kAyA, vANI ane mananI duSTatAne ghaTADanArI hoya. mAtra puNyanA kAryo karavAthI prAyazcitta thaI zake nahIM. te AlocanA, pratikramaNa, kAyotsarga, tapa ityAdithI ja zakya bane. -- 0 prAyazcittanA daza bheda : ThANAMga, bhagavatIjI, Avazyaka, vyavahAra, bRhatkalpa Adi AgamomAM, tatvArtha sUtra, navatatatva prakaraNa vRtti, pravacana sAroddhAra Adi graMthomAM prAyazcittanA daza bhedo kahyA che. jenuM vistRta varNana amArA tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA ane abhinava upadeza prAsAdamAM paNa karela che, teno saMkSipta bhAva A pramANe che-- 1. AlocanA guru samakSa vacana dvArA je aparAdha sthAna pragaTa karavA te AlocanA. je aparAdhonI zuddhi AlocanA arthAt gurune kahevA mAtrathI thAya che, te AlocanA prAyazcitta. - 2. pratikramaNa :- doSathI pAchA pharavuM te doSa pharI na sevavAnA bhAvapUrvaka micchAmidukkaDaM ApavuM te pratikramaNa pratikramaNa yogya je prAyazcitta te pratikramaNa prAyazcitta. 3. mizra/tadubhaya :- je aparAdhanuM sevana thayA pachI prAyazcittamAM guru samakSa AlocanA kare ane guru kahe ke "pratikramaNa kara" pachI "micchAmi dukkaDaM" Ape tyAre zuddhi thAya, te AlocanA ane pratikramaNa ema ubhayarUpa hovAthI mizra ke taddabhaya prAyazcitta kahevAya. 4. viveka :- viveka eTale tyAga. je aparAdhamAM viveka (tyAga) karavAthI ja zuddhi thAya te viveka prAyazcitta jemake doSita AhAra, vastra, pAtra Adi. teno tyAga karyA vinA zuddhi thaI zake nahIM. 5. vyutsarga :- vyutsargano artha tyAga thAya paNa ahIM te phakta kAyAnA saMbaMdhamAM ja grahaNa karAyela hovAthI kAyotsarga paNa kahevAya che. kAyA dvArA thatI kriyAno nirodha te kAyotsarga. je aparAdha sthAnanI kAyotsarga thakI ja zuddhi thAya te vyutsarga prAyazcitta jemake duHsvapnajanita aparAdhasthAna.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ tassauttarI sUtra-vivecana 171 6. tapa :- je aparAdhanA sevanathI upavAsa, AyaMbila Adi chamAsika paryantano tapa prAyazcittarUpe apAya te tapa prAyazcitta. 7. cheda :- je aparAdhasthAnanA sevanathI, pUrvano saMyama paryAya dUSita thayo hoya, te paryAyano cheda karI, pachInA paryAyanI rakSA mATe je prAyazcitta apAya te cheda prAyazcitta. 8. mUla :- je aparAdhanA sevanathI samasta saMyama paryAyano cheda karI pharI mahAvatAropaNa thAya, te mUla prAyazcitta. 9. anavasthApya :- je aparAdhanA sevavAthI chedopasthApanA na thAya paNa keTalAka vakhata sudhI, prati viziSTa tapanI AcaraNA na kare tyAM sudhI tene vrata ane veSamAM rokI rAkhavAmAM Ave che athavA yathokta tapa jyAM sudhI pUrNa na thAya, tyAM sudhI vratomAM ke liMgamAM sthApana na karAya te anavasthApya 10. pArAMcitta :- gacchathI bahAra rahevAne yogya ke bhinna liMga/veza dhAraNa karavAne yogya te pArAMcitta prAyazcitta. jo ke chellA be prAyazcitto vartamAna kALe viccheda pAmelA che. ukta daza bhede prAyazcittamAM (vyatsaga) kAyotsarga paNa eka bheda che ane ahIM tassa uttarIsUtramAM paNa pApanA samUla nAza mATe kAyotsarganI ja pratijJA (chAsa padothI) darzAvI che eTale A sUtra thakI kAyotsarga prAyazcitta samajavAnuM che. 0 laghu dRSTAMta :- jogIdAsa khumANa nAme bahAravaTIyo thaI gayo. koI vakhate koI kuMvArI kanyA gharabAra choDI tenI pAchaLa bhaTakavA lAgI, jogIdAsane teNI mArgamAM maLI gaI tyAre lAjazarama mUkI jogIdAsano ghoDo pakaDIne ubhI rahI gaI. A prasaMganuM jogIdAsane ghaNuM ja duHkha rahyuM sUrajano jApa karatA karatA jogIdAsane vicAra Avyo ke "mAruM AvuM rU5 che ?" ke koI kanyA potAnA ghara-bAra, lAjazarama choDIne mArI pAchaLa bhaTake ! teNe sUrajanI sAkSIe niyama lIdho ke koI paranArI sAme amastI paNa najara na mAMDavI, eka samI sAMje jogIdAsano A niyama acAnaka ja tuTI gayo. te divase sAMje panIhArIo rUpALA-trAMbAnA beDA pANIthI bharIne pAchI pharatI hatI. DhaLatA sUrajathI te nArIonA caherA camakI rahyA hatA. A rUDo dekhAva joI jogIdAsane gharanI bena dIkarIo yAda AvI gayA. te smaraNamAMne smaraNamAM jogIdAsa A panIhArIne joI rahyA. rAtre yAda AvyuM ke mAro niyama bhAMgI gayo - meM paranArI mAthe ajANatAM ja mITa mAMDI dIdhI. pachI teNe maracuM lIdhuM, AMkhamAM bharI daIne pATA bAMdhI suI gayA, savAre to AMkho phUlIne daDAM jevI thaI gaI. AnuM nAma kAyAnA mamatva tyAga thakI cittanuM vizodhana. je AtmAnI zuddhi kare te ja prAyazcitta. (alabata ahIM eka vAta lakSamAM rAkhavI ke jaina AcAra mujaba prAyazcitta jAte karAtuM nathI paNa guru mahArAja Adi pUjyazrInA mukhe grahaNa karIne
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 karavAnuM hoya che.) 0 A prAyazcitta paNa vizuddhi dvAra thakI thAya che, tethI uttarI ane prAyazcitta pachI trIjuM karaNa mUkyu visodivara. 172 * visohi(karaNa) :- ahIM viIhi zabdamAM hrasva ane dIrgha baMne 'di' jovA maLe che. paNa tenA saMskRta rUpAMtaramAM to vizodhi zabda ja che. vizodhi karaNa vaDe, vizodhi karavA vaDe, vizuddhi karavA vaDe. viziSTa rIte zodhana karanArI kriyA te 'vizodhi'. te rUpa je karaNa te vizodhikaraNa. je doSa vinAzaka ke AtmAne nirmaLa banAvanAra kriyA che. yogazAstra prakAza-3mAM sAmAnyathI lakhyuM ke, aticAro dUra karavA vaDe thayelI AtmAnI nirmaLatAne vizodhi kahe che. - Avazyaka sUtra-39nI vRttimAM kahyuM ke, vi-zodhana eTale vizuddhi, aparAdhathI malina banelA AtmAnI prakSAlananI-zuddhikaraNanI kriyA. A kriyAne vizuddhinA hetu mATe ja karavI te visohikaraNa. Avazyaka niryukti-1509mAM jaNAvyA mujaba zuddhi be prakAre che-- (1) dravyathI ane (2) bhAvathI. (1) vastra AdinI je zuddhi te dravyazuddhi kahevAya, (2) prAyazcittAdithI thatI AtmAnI zuddhi te bhAvazuddhi kahevAya. A ja vAtano sAkSIpATha ApatA zlokamAM paNa kahyuM ke-- - --- kSAra vagere dravyanA saMyogathI vastra vigerenI je vizuddhi thAya che, tene dravya vizuddhi kahe che. jIvanI niMdA-gardAdi vaDe je vizuddhi thAya che, tene bhAva vizuddhi kahe che. GA - - vimodi zabda pratikramaNanA paryAyarUpe paNa jovA maLe che. Avazyaka niryukti1233nI Avazyaka cUrNimAM apAyelI vyAkhyAmAM lakhyuM che ke - pratikramaNa, praticaraNa, pratiharaNa, vAraNa, nivRtti, niMdA, garhA ane vizodhi A sarve pratikramaNanA ja paryAyo che. sonAnuM zodhana jema tejAba ane tApa vaDe thAya che, tema AtmAnuM zodhana pratikramaNa dvArA thAya che. tethI pratikramaNane vizodhi kahevAmAM Ave che. TuMkamAM vizodhikaraNa e AtmAne pAparahita karavAnI eka jAtanI kriyA che. vizuddhi eTale AtmAnI nirmaLatA, AtmAnA adhyavasAyonI nirmaLatA ane te dvArA cittanI zuddhi. game teTalI tIrthayAtrA ke pavitra nadInA snAna karavA chatAM, jo manozuddhi na thAya * manamAM rahelAM hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha ityAdi doSo dUra na thAya to zuddhi thaI gaNAtI nathI. jema tApa tapavA mAtrathI zuddhi thatI hoya to pRthvI, pANI, vRkSo badhAM mokSe javA joIe tethI dehadamana sAthe citta zodhana jarUrI che. - tethI kAyotsarga Adi dvArA punaH punaH cittanuM zodhana karavuM joIe. te zodhana prakriyAne visahiraNa kahevAmAM Ave che. 0 A vizuddhi kyAre thAya ? zalyarahita thaIne karavAmAM Ave to. te mATe
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyauttarI sUtra-vivecana 173 sUtramAM cothuM karaNa mUkayuM visarjIchara. * vizallI (karaNa) - zalyarahita thavuM, niHzalya thavuM. - zalya sahitane zalyarahita thavAnI kriyA te vizalyIkaraNa, -- yogazAstra prakAza-3 mujaba - "mAyA, niyANa ane mithyAtva nAmanA traNa zalyothI yukta AtmAne zalya rahita banAvavo te visallIkaraNa. - AvazyakasUtra-3nI vRtti mujaba jemAMthI mAyA Adi zalyo cAlyA gayA che tene vizalya kahevAya. AvA vizalyanuM karavuM te vizalyakaraNa. - Avazyaka niryukti-1509 mujaba - eka eka zalyanI zuddhi - te dravya ane bhAva be bhedathI kahI che - dravyazalya te kAMTo, kAMkaro ityAdi ane bhAvazalya te mAyA, niyANa ane mithyAtva. - zatna eTale kaMpAvavuM, dhrujAvavuM ke khaTakavuM. je vastu zarIramAM pesatAM zarIrane kaMpAve ke dhrujAve ke khaTake che eTale ke koI prakAranI pIDA utpanna kare che tene zalya kahe che. kAMTo, tIra, khIlA-khIlI, bhAlo, jhera, vaNa vagere khaTake che mATe te zalya kahevAya che paNa A badhAM dravya zalya che. bhAvathI to pApane zalyarUpa kahyuM che kemake te pesI gayA pachI AtmAmAM pIDA utpanna kare che. mahAnizItha sUtranuM adhyayana-1 "zalya uddharaNa'mAM je pApanI niMdA ke AlocanA karAyela nathI tene zalya kahyuM che. A zalya AThe prakAranA karmono baMdha karAve che ane lakSmaNAsAdhvInI mAphaka cIrakALa saMsAramAM bhramaNa karAve che. vaLI zalyayukta evA tapa, kriyA, anuSThAna ityAdi sarve niSphaLa jAya che. AvA zalyathI rahita thavAnI kriyAne visallIkaraNa (jenuM ati vistRta varNana mahAnizItha sUtramAM thayela che.) zalya nivAraNa eTale pApa-doSa nivAraNa. je pApo bhAre hovAthI hRdayamAM zalyanI mAphaka khaTakatAM hoya, tene mATe A zabda vaparAya che. zrI jinezvara devoe tene mukhya traNa rUpe varNavela che - 1. dharmamAM mAyAcArane choDI do, 2. dharmanA phaLanI Asaktine choDI do, 3. UMdhI samajaNane choDI do. A traNa durguNo ja kharA zalya che. A traNene zAstrIya paribhASAmAM rajU karIe to (1) mAyAzalya - jo vrata-niyamamAM, AlocanAmAM, prAyazcitta grahaNa karavAmAM kaMIpaNa daMbha ke mAyAcArane sthAna hoya to te mAyAzalya che. (2) niyANazalya - jo vrata, niyama, tapa, ArAdhanA, anuSThAna, kriyA AdinA pAlana dvArA kevaLa mokSaprAptinI icchA na hoya arthAt koI sAMsArika ke paudUgalika icchA hoya to tene niyANazalya samajavuM (3) mithyAtvazalya - jo vrata, niyama, tapa, anuSThAna AdinI sarva zreSThatA vize niHzaMka (zraddhAvAna) na hoya to te mithyAtvazalya che. A traNe zalyo mokSamArgamAM aMtarAyabhUta che, bhavAraNyamAM bhaTakAvyA kare che. mATe dravyathI ane bhAvathI A zalyonuM nivAraNa karavuM jema lakSmaNA sAdhvIjIe AlocanA karI prAyazcitta lIdhuM. paNa te potAnA badale koInA nAme lIdhuM to te
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 pratikramaNa sUtra vivecana-1 mAyAzalya vaDe prAyazcitta karavA chatAM dIrdhakALano saMsAra vadhyo. vasudeva pUrvabhavamAM naMdISaNamuni rUpe apratima vaiyAvacca karelI paNa tapanA prabhAve strIvallabha thavAnuM niyANuM karyuM to te niyANa zalya thayuM, jenA kAraNe sadgati aTakI gaI. e ja rIte mithyAtvazalyanA kAraNe jamAlI agiyAra aMgano jJAtA hovA chatAM nihnava kahevAyo. ni:nyio vratI pATha mujaba zalyathI yukta jIva vratadhArI thaI zakato nathI. mATe sUkSma ciMtana vaDe zalyane zodhI, mAyAzalya - niyANa zalya - mithyAtva zalyane dUra karavA vaDe kAyotsarga karavo joIe. zalya uddharaNa arthAt niHzalya thayA vinA koI jIva mokSa gayo nathI - jato nathI ane javAno paNa nathI. 0 uttarIkaraNathI visallIkaraNanI kriyAne vyavahAru dRSTAMtathI samajavA mATe prabodhaTIkAmAM AyurvedanA uttara parikarmanuM dRSTAMta Ape che. - jema koI mANasanA zarIramAM "zalya" pesela hoya. mAno ke kAMTo ke kAcanI karaca ke lokhaMDanI kaNa jevuM kaMI pesI gayuM hoya tyAre- -1- prathama evI davAo lagADavAmAM Ave che ke jethI te bhAga vadhAre sujhI na jAya ane tenI aMdara raheluM zalya jaldI upara AvI jAya. -2- pachI virecana, laMghana vagere vaDe tenA koThAnI vizuddhi karavAmAM Ave che, jethI aMdaranuM lohI dUSita na thAya -3- zalya upara AvI jatAM tene dhIme rahIne kheMcI kADhavAmAM Ave che. jethI badhI ja pIDA maTI jAya. - A ja rIte jyAre AtmAmAM zalya peTheluM hoya tyAre -1- prathama tene niMdA, ga, AlocanA rUpI prAyazcitta karaNathI upara lAvavAmAM Ave che. -2- pachI jJAna, darzana ane cAritranI ArAdhanA vaDe AtmAnI vizuddhi karavAmAM Ave che, jethI te zalya bIjI vikRtti pedA karI zake nahIM -3- niMdita, garpita ke Alocita thayelAM tamAma pApone kAyotsarga ane dhyAnanA tApa vaDe AtmAmAMthI evI rIte chUTAM pADI devAmAM Ave che ke jethI temano badho ja upadrava dUra thAya che. 0 A rIte uttarIkaraNa Adi cAre hetue karIne pachI zuM karavAnuM che ? tyAM sUtramAM AgaLa jaNAve che ke - pApakarmonuM nirdhAtana-nAza karavo. * pAvANuM kammANa nizthAyaNaThAe - pApakarmono nAza karavA mATe, prAyazcitta, vizuddhi ane viHzalya e traNe karaNa karyA pachI nirmaLa thayelo AtmA pApakarmonA nAza mATe puruSArtha kare. paNa pApakarma eTale zuM ? sAmAnyatayA pApakarma eTale azubha karmo evo artha thAya che. rAga ane dveSanI vRttio rUpI cikAzane lIdhe ke kaSAyone lIdhe pudagalonI je vargaNAo AtmAne vaLage che athavA temAM tAdAsyabhAva pAme che tene karma kahevAmAM Ave che. A karmo be prakAranA hoya che. zubha karmo ane azubha karmo. temAMnA zubha karmone puNyakarma kahe
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyauttarI sUtra-vivecana 175 che, jyAre azubha karmone pApakarmo kahe che. paNa A to mAtra vyavahAranayanI dRSTie vAta che. nizcayanayathI to sarve karmo pApakarmo ja kahevAya che. kemake karma mAtra AtmAnI zaktino rodha kare che. mokSane aTakAve che. zubha ke azubha-Azrava mAtra sarvathA choDavA lAyaka ja che. - yogazAstra trIjA prakAzamAM paNa pApakarmanI vyAkhyA karatA kahyuM ke- "saMsAranA kAraNarUpa jJAnAvaraNIyAdi karmorUpI pApono nAza karavA mATe". arthAt ahIM sarve karmono ja nAza karavAnuM jaNAve che. mAtra azubha karmono nahIM - Avazyaka sUtra-3nI vRttimAM paNa A prakAranI ja vyAkhyA che- "pApono arthAta saMsArano baMdha karAvanAra ke saMsAranA nimittabhUta karmono arthAt jJAnAvaraNIya Adi karmonA nirdhAtana ke vyApatti ke vinAza ke nirmUlana karavAne mATe' evo artha samajavo. - Avazyaka niryukti-1509nI vRttimAM spaSTIkaraNa karatA kahe che ke, sarve jJAnAvaraNIya Adi (ATha) karma pApa (karma) ja kahevAya che. kemake je kAraNathI te karmo vaDe jIva tiryaMca nAraka, deva, manuSyabhava lakSaNarUpa saMsAramAM bhaTake che tathA alpa evA paNa bhavopacADI karma baLela doraDAnI mAphaka bAkI hoya arthAt sarvathA baLIne rAkha thaI gayA na hoya to kevaLI paNa muktine pAmatA nathI. tethI dAruNa saMsAranA bhramaNamAM nimittarUpa hovAthI sarve karmo pApa karmo ja kahevAya che. - nidhAyaTTa - nirdhAtana karavA mATe, nAza karavA mATe, nirbeja karavA mATe, nirmala karavA mATe, ghAta karavAnI kriyA, te "ghAtana' jyAre niratizayapaNe arthAt utkRSTapaNe thatI hoya tyAre tene nirdhAtana kahe che. koIpaNa vastuno jyAre AtyaMtika nAza thAya che, tyAre tene nirdhAtana thayuM gaNAya che. pApanA saMbaMdhamAM 'nirdhAtana kriyA tyAre thaI gaNAya ke jyAre te nirbeja thAya. punaH pApa thavAnuM koI kAraNa bAkI na rahe tevI sthiti utpanna thAya 0 pApanA samUhanA nAza mATe karavAnuM zuM ? AlocanA, pratikramaNAdi karyA pachI uttarIkaraNa Adi cAra karaNa, pachI pApakarmonuM nirdhAtana karavA mATe kAryotsargamAM sthira thavAnuM che- * ThAmi kAussagga - kAussagnamAM ke kAyotsargane vize sthira thAu chuM. - yogazAstra prakAza triIjAmAM jaNAve che ke - ThAmi eTale karuM chuM ane kAussagna eTale kAyAnA vyApArano tyAga. zArIrika pravRttiono tyAga karuM chuM. - Avazyaka sUtra-39nI vRtti mujaba - kAyotsargamAM rahuM chuM. kAyotsarga eTale kAyAno utsarga, kAyAno parityAga evo artha che. dhAtu (kriyApada)nA aneka artho thAya che. ahIM Tama (tini) no artha "huM karuM chuM" e pramANe thAya che. arthAt "huM kAyAnA vyApArano parityAga karuM chuM' tema jANavuM -0- kAya zabdano zAstrIya artha - jemAM asthi vagere padArthono saMgraha thayo che te athavA je annAdithI vRddhi pAme che te kAya.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 pratikramaNamUtra vivecana-1 -0- phensa eTale tyAga, vyutsarjanA, viveka ke varjana . -0- chAyo - kAyAno utsarga, kAyA saMbaMdhI pravRttiono tyAga. kAyAne aMge karavo joIto yogya viveka - vyApAravALI (pravRtta) kAyAno tyAga karavo. - AlocanA ane pratikramaNa pachI kAyotsarga e ja uttarIkaraNarUpa kriyA che. je pApakarmonA nirdhAtana mATenuM sAdhana che. - zAMtyAcArya kahe che ke, "zarIranI kriyAo ane zarIranA mamatvano tyAga karavo te kAyotsarga che. 0 laghu dRSTAMta :- caMpApurI nagarImAM jinadAsa nAme zreSThI raheto hato. koI vakhate te kAyotsarga karavA mATe gAma bahAra jaIne khaMDeramAM ubho che. tyAM jinadAsa zreSThInI potAnI ja patnI karmayoge kuchaMde caDI. potAnA priyapAtra koI puruSa sAthe vyabhicAra karavA teNI paNa ghara bahAra nIkaLI. nirlajja kAmaceSTA karavA mATe palaMga laIne ja AvI. kAyotsarga lIna zrAvakanA eka paga upara palaMgano pAyo mUkAI gayo. aMdhakAramAM patnIne kaMI dekhAyuM nahIM. eka tarapha patnInI vyabhicAralIlA cAlu hatI, bIjI tarapha upAsakanA paga upara satata bhAranA dabANathI zArIrika vedanA paNa asahya hatI ja. to paNa kAyotsargalIna te zrAvaka kiMcit paNa vicalita thayA vinA dharmadhyAnamAM lIna rahyA. savAra sudhI AvI viDaMbanA sahana karI, aMte mRtyu pAmI svarge gayA. A rIte kAyotsarga eTale kAyAnI sthiratA. vANInuM mauna ane manathI zubha dhyAnapUrvaka rahevuM te kAyAno tyAga kahevAya. paNa kAyAno tyAga eTale AtmahatyA artha samajavAno nathI. pApamAMthI chUTI javA mATe kAyAno sarvathA utsarga karavo te ajJAna che. kharekhara to kAyA pratyenI mamatAno tyAga karavo e ja sAco kAyotsarga che. . vizeSa-kathana :-0- kAyotsarga zuM che ? atre kAyotsarganI vicAraNA uttarIkaraNa kriyA rUpe ane pApakarmonA nirdhAtana hetuthI darzAvAela che. paNa kAyotsarga eka Asana vizeSa che, tapa vizeSa che, caityAdi nimitta vizeSa prAyazcitta vizeSa, AcAra vizuddhi hetu paNa che. kAussagga zabdano prayoga tassa uttarI sAthe saMbaMdhita evA annattha0 sUtramAM paNa thayo che. sUtra-19 "arihaMta ceIANaM"mAM paNa kAussagga zabda prayoga be vakhata thayo che. sUtra-22 pukUkharavaradImAM sUtra-24 vaiyAvaccagarANamAM, sUtra-ra7 icchAmi ThAmimAM, sUtra-40, 41, 43 ane 44mAM te-te devatA saMbaMdhI Adeza mAMgatI vakhate ane mannahajiyANaM sUtramAM chavvIDa Avasmayamei pado aMtargatu pAMcamAM AvazyakarUpe ullekha che. kAyotsarga zuM che? to prathama uttara to e ja hoya ke te cha AvazyakamAMnuM pAMcamuM Avazyaka che.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyauttarI sUtra-vizeSa kathana 177 bAhya tapanI dRSTie kAyotsarga e eka AsanarUpa che. je kAyakalezatapano eka bhAga che. yogazAstranA cothA prakAzamAM te saMbaMdhe evo ullekha che ke, "paryakAsana, vIrAsana, vajAsana, padmAsana, bhadrAsana, daMDAsana, utkaTikAsana, godohikAsana ane hAryA e badhAM Asano che. jemAM vAyarasa AsananuM svarUpa jaNAvatA tyAM noMdhyuM che ke - baMne bhujAone nIce laTakatI rAkhIne ubhelA athavA beThelA mANasanuM kAyAnI apekSA vinAnI sthitimAM je rahevuM te "kAyotsarga kahevAya che. A svarUpanI vivecanA karatA svopajJavRttimAM AgaLa jaNAvyuM ke, urdhvasthita (ubhA ubhA) karAto kAussagga jinakalpI ke chavstha tIrthakarone hoya che. jyAre sthIrakalpIne to ubhela-beThela ke sutela traNe sthitivALo kAussagna hoI zake che. mAtra baMne kAussagnanuM lakSaNa samAna che - sthAna, dhyAna ane mauna. te sivAyanI sarve kriyAono tyAga hoya che. atyaMtara tapa rUpe vicArIe to kAyotsarga eka taparUpa che. kemake AgaLa sUtra-28 nANaMmi daMsaNaMmi. sUtramAM atyaMtara tapanA cha bhedane darzAvatI gAthAmAM rasama zabdathI teno ullekha maLe che. Aja vAtanI sAkSI bhagavatIjI Adi Agama sUtromAM paNa che. atyaMtara tapanA cha bhedomAM prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane utsargano ullekha che. jemAM utsargano vistRta arthane badale pracalIta artha laIe to te kAyotsargano sUcaka che. Avazyaka niryukti-1463mAM kAyotsarganI vyAkhyA karatA kahyuM che ke, kAyotsargamAM sukhaduHkhanI titikSA vaDe deha ane matinA jAdyanI zuddhi thAya che, anuprekSA arthAt tattvaciMtana thAya che. cittanI ekAgratA vaDe zubha dhyAna thAya che." jyAre kAyotsarga koI khAsa doSanI zuddhi arthe karavAmAM Ave che tyAre kAyotsarga prAyazcitta rUpa che. pUrve prAyazcitta zabdanI vyAkhyAmAM joI gayA ke prAyazcittanA daza bhedamAM kAyotsarga e pAMcamuM prAyazcitta che. kAyotsarga ArAdhanA rUpa che. jemake pratikramaNamAM mRtadevatA, kSetradevatA, bhavanadevatA AdinI ArAdhanArthe, arihaMta caitya arthe temaja viziSTa ArAdhanAmAM jJAna, darzana, cAritra Adi aneka ArAdhanArthe kAyotsarga karAya che. kAyotsarga doSazuddhi mATenA sAdhana ane kriyArUpa che - prastuta iryApatha pratikramaNamAM, chaThA AvazyakamAM jJAna, darzana, cAritranA aticAronI vizeSa zuddhi mATe, devasika Adi aticAra zuddhi arthe ityAdi sthAnomAM kAyotsarga sAdhana ane kriyArUpe pravarte che. A rIte kAyotsarganuM viziSTa sthAna bhinna bhinna nimittomAM jovA maLe che. -0- kAyotsarganuM hArda ane mahattva : - kAyotsargamAM vidhipUrvaka ubhA rahelAnA aMgopAMga jema-jema bhAMge tema-tema vidhipUrvaka kAussagga karanArA suvihita AtmAo ATha prakAranA karma samUhane chede che. - kAyotsarga AtmAne ujvala banAvanArI eka kriyA che. mahAna doSarUpa bhAvaghaNanI cikitsA che, jema karavata jatA-AvatA lAkaDAne chedI nAkhe che. tema [1|12|
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 pratikramaNa sUtra vivecana-1 kAyotsarga dvArA karmo kapAI jAya che. - pratikramaNa vaDe zuddha nahIM thayelA cAritranA aticAronI vaNacikitsArUpa kAyotsarga vaDe yathAkrame zuddhi thAya che. tema cauzaraNa pannAmAM jaNAve che. - uttarAdhyayana sUtra adhyayana-29, sUtra-1125mAM jaNAve che ke he bhaMte ! kAyotsargathI jIvane zuM prApta thAya che ? kAyotsargathI jIva atIta ane vartamAnanA prAyazcitta yogya aticAronuM vizodhana kare che. e rIte prAyazcitta yogya aticAronI zuddhi thatAM te jIva bhAra utArI nAkhelA majUra jevo haLavo banIne prazasta adhyavasAyomAM sukhapUrvaka vicare che. - zarIrane koI vAMsaDAthI chede ke tenA para caMdananuM vilepana kare. athavA jIvana Take ke teno jaladI aMta Ave chatAM je deha bhAvanAthI kharaDAya nahIM ane manane barAbara samabhAvamAM rAkhe tene kAyotsarga thAya che. tema Avazyaka niryukti-1458mAM jaNAvela che. -0- kAyotsargano samaya : kAyotsargano samaya nakkI karavA mATe pahelAM tenA prakAro jANavA joIe. kemake tenA prakArane AdhAre kAyotsargano samaya nakkI thAya che. (1) ceSTArUpa kAyotsarga :- jenA zvAsocchavAsanuM pramANa niyata hoya te ceSTArUpa kAyotsarga kahevAya che. jemake gamanAgamanamAM, pratikramaNamAM, koI viziSTa ArAdhanArUpe thatA kAyotsargamAM. temAM pramANa niyata hoya. (2) abhibhavarUpa - vizeSa zuddhi ke upasargo sahana karavA mATe khaMDeramAM, zmazAnabhUmimAM, araNyAdimAM ke koIpaNa sthaLe ekAMtamAM thato kAyotsarga te abhibhavarUpa kAyotsarga kahevAya. je kAyotsarganuM kAlamAna jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI bAramAsa paryantanuM hoya che. -0- ceSTArUpa kAyotsarga kAlamAna : Avazyaka niryukti gAthA-1539mAM kAlamAna jaNAvatA pAya-samAsAnA evuM pada mUkyuM. eka pAdano eka zvAsocchavAsa gaNavo tema A padamAM jaNAvyuM. A pAda eTale zlokano cotho bhAga. e rIte zvAsocchavAsanA pramANane ApaNe eka pAda anusAra gaNIne tyAM logassa sUtranI mukhyatA svIkArI kAyotsarganI gaNanA logassa sUtrathI karavAnI parIpATIne svIkArelI che. - jemake eka iriyAvahI nimitte caityavaMdanabhASya gAthA-58mAM pramANa kahyuM - rUriDarapamA pAsusAsa arthAt 25 zvAsocchavAsa pramANa kALa kahyo. logassa sUtra pramANe A kALa vicArIe to-pratyeka gAthAmAM cAra pAda Ave. tethI cha gAthA AkhI gaNatA covIza pAda thAya ane sAtamI gAthAno phakta prathama pAda gaNatA ve; nimpayarI sudhI gaNatA pacIza pAda arthAt pacIza zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga thaze. tethI ApaNe iriyAvahIno kAyotsarga caMdasUnimmalayarA sudhI eka logassa pramANano karIe chIe.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ tassauttarI sUtra-vizeSa kathana 179 e ja rIte caityavaMdana bhASya gAthA-58mAM amezabda paNa vAparela che. tyAM ATha zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarganuM kathana che. jyAM ATha zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarganuM vidhAna hoya tyAM ATha saMpadAyukta eka navakArano kAyotsarga thAya che. jemake laghu ane madhyama caityavaMdanamAM hAla je kAyotsarga che te eka navakArano thAya che. e ja rIte gaTTa seseluM zabdanI vyAkhyA bRhat caityavaMdana - devavaMdananA kAyotsarga saMdarbhamAM karAyela che. tyAM thoyanA joDAmAM je eka navakArano kAyotsarga thAya che. te ATha zvAsocchavAsa pramANano kAyotsarga che. -0- pratikramaNa kriyAmAM kAyotsarganuM pramANa : pratikramaNanA saMdarbhamAM 50, 25, 25, 100, 108, 300, 500, 1008 ane 8 zvAsocchavAsa pramANanA alaga-alaga kAyotsarganI vAta Ave che. jemake - (1) devasika pratikramaNamAM cAritra zuddhi arthe 50 zvAsocchavAsa pramANe kAyotsarga karavAno che, tyAM be logassano kAyotsarga caMdesu nimmalayarA paryanta karIe chIe (2) jyAM 25-25 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarganuM vidhAna che tevA iriyAvahImAM, temaja jJAnAcAra ane darzanAcAra zuddhi mATe eka-eka logassano kAyotsarga karIe chIe (3) jyAM 100 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarganuM vidhAna che tyAM devasiya prAyazcitta nimitte tathA kusumiNa dasyuNi nimitte ApaNe cAra logassano kAyotsarga karIe chIe. (4) jyAM 108 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarganuM vidhAna che, tyAM jo ku:svapna duHsvapna Avela hoya to sAgaravaragaMbhIrA paryanta cAra logassano kAyotsarga ApaNe karIe chIe. ahIM sAgaravaragaMbhIrA sudhI logassa gaNavAnuM kAraNa e che ke jo caMdesu nimaeNlayarA sudhI gaNIe to eka logassanA 25-zvAsocchavAsa gaNatA kula 100 zvAsocchavAsa thaze. jo 108nuM pramANa jALavavuM hoya to 27-zvAsocchavAsa pramANa karavuM paDe. te mATe logassanA ra7 pada levA paDe. A 27 pada sAgaravaragaMbhIrAe purA thAya che, tethI ahIM sAgaravaragaMbhIrA paryanta gaNI cAra logassa kAyotsarga karIe to 108 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga thaI zake (5) 300 zvAsocchavAsa pramANa - pAkSika pratikramaNamAM pakinanA prAyazcitta rUpe ATalo kAyotsarga karavAno Ave te mATe 25 zvAsocchavAsano eka evA (caMdesa nimmalayArA) paryantanA 12 logassano kAyotsarga karAya che. (6) 500 zvAsocchavAsa pramANa - caumAsI pratikramaNamAM cAturmAsika prAyazcittarUpe ATalo kAyotsarga karavAno Ave te mATe 25 zvAsocchavAsano eka evA (caMdesu nikhalayarA) paryantanA 20 logassano kAyotsarga karAya. (7) 1008 zvAsocchavAsa pramANa - saMvatsarI pratikramaNamAM sAMvatsarika prAyazcitta rUpe 1008 zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarga karavAno Ave. tethI ApaNe 25 zvAsocchavAsa pramANano eka evA 40 logassano kAyotsarga karI ane upara
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 ATha zvAsocchavAsa pramANa mATe eka navakAra gaNIe chIe. jethI 25 x 40 = 1000 + 8 = 1008 thAya che. 180 (8) ATha zvAsocchavAsa pramANa je eka eka navakArano kAyotsarga karAya che te. (jo ke te aMge mULa pratikramaNa vidhimAM koI khulAso nathI.) -0- ArAdhanA viSayaka kAyotsarga pramANa : ArAdhako anekavidha ArAdhanA karatA hoya che. jemake navapada, kalyANaka, vIza sthAnaka, karmakSaya ityAdi. A ArAdhanAomAM to zvAsocchavAsa pramANanI vAta dekhAtI nathI, tyAM sIdhI ja logassa pramANanI vAta ja vyavahAramAM jovA maLe che. jemake jJAna nimitte pAMca ke ekAvana logassa kare, siddhAcalatIrtha nimitte nava ke ekavIsa logassano kAyotsarga kare. A vAtanuM pramANa zrAvaka aticAramAM paNa jovA maLe che. temAM eka vAkya bolAya che ke, "karmakSaya nimitte logassa daza-vIzano kAussagga na kIdho.' e rIte ahIM sIdhu logassa sUtrane ja pramANa gaNela che. -0- abhibhava rUpa kAyotsarga kAlamAna : je hetu ke nimittane AzrIne kAyotsarga karAyela hoya tenI siddhi ke pUrvI na thAya tyAM sudhI A kAyotsarga cAle. tethI tenuM kALapramANa niyata hotuM nathI. mAtra utkRSTa avadhi bAra mAsanI kahI che ke je bAramAsa paryantanA kAyotsarga mATe bAhubalinuM dRSTAMta prasiddha che. 0 laghu dRSTAMta :- parama dharmaniSTha evo caMdrAvataMsaka nAme rAjA hato. te caudazanI rAtrie potAnA mahelamAM kAyotsarga karato ubho che. manamAM teNe abhigraha dhAraNa karelo che ke- jyAM sudhI mahelano A dIvo baLato rahe tyAM sudhI mAre kAyotsarga pAravo nahIM. sAmAnyathI to tela puruM thAya eTale dIvo bujhAI jAya ane kAyotsarganuM kAlamAna puruM thAya. paNa rAjAnI dAsIe rAjAne ubhelA joIne vicAryuM ke rAjA kaMIka dharmakAryathI ubhelA che, to mAre aMdhakAra thavA na devo. tethI teNI vAraMvAra AvIne dIvAmAM tela purI jAya che, jethI dIvo bujhAya nahIM. A rIte rAtabhara dIvo cAlu rahyo ane rAjAe kAyotsargamAM rahIne dharmadhyAna karyuM. kemake kAlamAnano AdhAra samaya, zvAsocchavAsa ke logassa AdhArita na hato paNa nimitta AdhArita hato. te nimitta cAlu rahe tyAM sudhI kAyotsarga paNa cAlu rahe. vaLI A niyamanI vAta to sUtrokta pramANamAM paNa Ave che jAva niyamaM pannuvAsAmi. sUryodaya paryaMta caMdrAvataMsaka rAjA kAyotsargamAM nizcala rahyA. sUryodaye jyAre dIvo bujhAyo tyAre rAjAnA baMne page lohI bharAI gayuM hovAthI parvatanA zikharanI jema tuTIne rAjA jamIna para paDyo. paNa kAyotsarga pratimA khaMDita na karI. -0- kAyotsarganA ATha nimitta caityavaMdanane AzrIne : caityavaMdana bhASya-53mAM pAvaravavAntha. gAthAthI kAyotsarga karavA mATenA ATha nimittonuM vidhAna jovA maLe che. te pramANe-- (1) iriyAvahI nimitte pApa khapAvavAne mATe
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ tassauttarI sUtra-vizeSa kathana 181 | (2 thI 7) vaMvittiyA Adi, (2) vaMdana nimitte, (3) pUjana nimitte, (4) satkAra nimitte, (5) sanmAna nimitte, (6) bodhilAbha nimitte ane (7) nirupasarga nimitte. (8) pravacana devatAnA smaraNa arthe kAyotsarga karAya che. (A nimittamAM iriyAvahI. sAthe saMbaMdhita kAyotsarganI vivecanA A sUtramAM karI che. bAkInA nimittonuM vivecana sUtra-19 arihaMta ceIyANamAM karAyela che.) * kAyotsarganA doSo : kAyotsarga kaI rIte karavo ? ane te karatI vakhate kayA doSonuM nivAraNa karavuM Avazyaka che ? - (Avazyaka niryukti-1545 thI 1547mAM tenuM varNana che. tenI vRtti, pravacana sAroddhAra, caityavaMdanabhASya vRtti AdimAM tenuM vivecana che. - kaI rIte karavo ? - "baMne paga sIdhA ubhA rAkhI, AgaLanA bhAgamAM cAra AMgaLa jeTaluM ane pAchaLanA bhAgamAM cAra AMgaLathI kaMIka ochuM aMtara be paga madhye rAkhI, sIdhA laTakatAM rAkhelA jamaNA hAthamAM muhapatti ane DAbA hAthamAM rajoharaNa (caravaLo) grahaNa karavA pachI deha (mamatva)no saMpUrNa tyAga karIne kAyotsarga karavo. - kayA doSono tyAga karavo ? nIcenA 19 doSono tyAga karavo. (1) ghoTaka doSa - ghoDAnI peThe eka paga UMco ke vAMko rAkhavo te. (2) latA doSa - vAyuthI cAlatI velanI mAphaka zarIrane halAvavuM te (3) khaMbhAdi doSa - thAMbhalA Adino Teko daIne ubhuM rahevuM te. (4) mALa doSa - upara meDI athavA mALane mastaka TekavIne ubhuM rahevuM te. (5) udhi doSa - gADAnI UMghanI mAphaka paganA aMguThA tathA pAnIne bhegA karIne ubhA rahevuM te. (6) nigaDa doSa - nigaDa-beDImAM nAMkhelA paga mAphaka paga pahoLA rAkhavA. (7) zabarI doSa - nagna bhIlaDI mAphaka guhya sthAnake hAtha rAkhavo te. (8) khaliNa doSa - ghoDAnA cokaDAnI mAphaka ke lagAmanI mAphaka rajoharaNa ke caravaLo AgaLa rAkhavo te. (9) vadhu doSa - navapariNIta vahUnI mAphaka mAthuM nIcuM rAkhavuM te. (10) laMbottara doSa - nAbhithI upara ane DhIMcaNathI nIce jAnu sudhI vastra rAkhavuM te. (11) stana doSa - DAMsa-maccharanA bhayathI, ajJAnathI ke lajjAthI hRdayane AcchAdita karI strInI mAphaka DhAMkI rAkhavuM te. (12) saMyati doSa - ThaMDI vagerenA bhayathI sAdhvInI mAphaka baMne skaMdha DhAMkI rAkhe eTale samagra zarIra AcchAdita rAkhavuM te (13) bhU-aMguli doSa - saMkhyAdi gaNavA mATe AMgaLI ke pAMpaNanA cALA karavA ke calAvavI te.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 pratikramaNamUtra vivecana-1 (14) vAyasa doSa - kAgaLAnI mAphaka DoLA pheravavA te (15) kapittha doSa - paherelAM vastro jU tathA parasevAthI malina thaze. tema jANIne gopavI rAkhavA te. jAMghane saMkocI rAkhavI te. (16) zIraDakaMpa doSa - yakSa AviSTanI mAphaka mAthuM dhuNAvavuM te. (17) mUka doSa - muMgAnI mAphaka huM-huM karavuM te (18) madirA doSa - madirA pIdhelAnI mAphaka baDabaDATa karavo te. (19) prekSya doSa - vAMdarAnI peThe AsapAsa joyA karavuM te. uparokta doSomAM laMbottara, stana, saMyati traNa doSa sAdhvIne na hoya. 0 vizeSa kathanamAM aMte kaMIka : kAyotsarga e samagra sUtranA bIja svarUpa hovAthI temaja bIjA-bIjA sUtromAM paNa A zabda prayojAyela hovAthI tenI savistara carcA karI. paNa A kAyotsarga karavAne zenA mATe kahyo che ? - pAvANuM kammANa nigdhAyaNaThAe - sarva karmano nAza karavA mATe. - jaina darzanamAM pApa ane puNyanA trAjavA nokhAM che. koI eka pallAmAM vadhelA bhAra bIjA pallA vaDe sarakho thato nathI. pApa vadhe ke punya vadhe, baMne avazya bhogavavA ja paDe. te sarve karmone khapAvavA prAyazcitta, vizuddhi, vizalyatArUpa karaNo jaNAvyA che. - uttarIkaraNa karavA vaDe prAyazcitta karI, vizuddha thaI ane zalya rahita banyA pachI pApanAzanI prakriyA karI zakAya che. te mATe kAyAno utsarga Avazyaka che. . sUtra-noMdha : - A sUtranuM AdhAra sthAna Avazyaka sUtranA adhyayana-pAMcamAMnuM sUtra-39 che. tyAM A sUtra A ja svarUpe noMdhAyela che. - "kAyotsarga" A adhyayananuM nAma che ane kAyotsarga vize ati vipula mAhitI temAM prApta thAya che. - - A sUtramAM pada-3 che, saMpadA-1 che, guruvarNa-10 che, laghuvarNa-39 che, sarvavarNa-49 che. - "visohi karaNeNaM' zabda sivAya badhAM padamAM joDAkSara che. jenA uccAraNamAM bhUlo thatI jovA maLe che. jemake tasa ne badale tasa, kAussagnane badale kAusaga vagere. AvI bhUlo na thAya te jovuM.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ annattha-sUtra 183 sUtra-7) anaW - satra (kAyotsarga-AgAra sUtra) - sUtra-viSaya :- kAyotsarga kyAre kyAre bhaMga na thAya, te darzAvatA 16 AgAro (chUTo) A sUtrano mukhya viSaya che. vizeSathI kahIe to - A sUtramAM kAyotsarganA AgAro, kAyotsarganI kAla maryAdA, kAyotsarga kaI rIte karavo tenuM svarUpa, kAyotsarga saMkalpa ke pratijJA darzAvAyela che. | sUtra-mUla :annattha UsasieNe, nIsasieNaM, khAsieNaM, chIeNa, jaMbhAIeNe, uDueNa, vAyanisargeNaM, bhamalIe, pitta-mucchAe suhameDiM aMga-saMcAlehiM, suhumeDiM khela-saMcAlehiM, suhamehiM diThi-saMcAlehiM - (2) evabhAIehiM AgAreDiM abhaggo avirAhio hujja me kAussaggojAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNaM na pAremi - tAva kArya ThANeNaM, moNeNaM, jhANeNaM, appANe vosirAmi - | sUtra-artha : zvAsa levAthI, zvAsa mUkavAthI, udharasa AvavAthI, chIMka AvavAthI, bagAsu AvavAthI, oDakAra AvavAthI, vA-chUTa thavAthI, bhramarI arthAt cakkara AvavAthI, pittane lIdhe mUccha AvavAthI, zarIranuM sUkSma rIte jhUraNa thavAthI, zarIramAM kapha vagerenuM sUkSma saMcaraNa thavAthI, sUkSma rIte dRSTi pharakI javAthI, A vagere (anya) AgArone choDIne akhaMDita ane virAdhanA rahita mAro kAussagga hojo. jyAM sudhI arihaMta bhagavaMtone namaskAra karIne tamAro kAyotsarga) na pAruM tyAM sudhI kAyAne eka sthAna vaDe, (vANInA) maunapaNe (ane) (mananA) zubha dhyAna vaDe mArA AtmAne vosirAvuM chuM arthAt A zarIrano sarvathA tyAga karuM chuM. | zabdajJAna :annattha - sivAya ke, anyatra kAraNe UsasieNe - UMco zvAsa levAthI nIsasieNe - zvAsa nIco mUkavAthI khAsieNe - udharasa AvavAthI chIeNe - chIMka AvavAthI jaMbhAIeNe - bagAsuM AvavAthI uDueNe' - oDakAra AvavAthI vAyanisagUNe - vA chUTa thavAthI
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 pratikramaNasUtra vivecana-1 bhamalIe - cakkara AvavAthI pittamaicchAe - pitta vaDe mUcha AvavAthI suhumehiM - sUkSma rIte, kiMcit aMgasaMcAlehiM - aMga saMcAlanathI khelasaMcAlehiM - kaphanA saMcaraNathI diThisaMcAlehiM - dRSTi pharakI javAthI evabhAIeDuiM - A-vagere choDIne AgArehiM - AgAra, apavAdone abhakhkho - agni, akhaMDita avirAhio - virAdhanA rahita hajja me kAussaggo - mAro kAyotsarga hojo ke thAo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM - jyAM sudhI arihaMta bhagavaMtone namukkAreNa na pAremi - namaskAra karIne pAruM nahIM, pUrNa na karuM tAva kArya ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM - tyAM sudhI sthAna, mauna, dhyAna vaDe appANa vosirAmi - mArA AtmAne vosirAvuM chuM, kAyAne tyaju chuM. - vivecana :- A sUtrano prAraMbha annatya zabdathI thato hovAthI te vyavahAramAM "annattha sUtra" nAme prasiddha che. pratikramaNa, sAmAyika, caityavaMdanAdi koIpaNa vidhino kAussagga annattha sUtra bolyA sivAya thato na hovAthI annatthane kAyotsarga sUtra paNa kahe che. temaja kAyotsarga bhaMga kyAre na thAya te aMgenA AgAro (12 + 4)nuM varNana mukhyatAe karela hovAthI A sUtrane "AgAra sUtra" ke "kAyotsarga-AgAra" sUtra paNa kahe che. A sUtramAM mukhya cAra vibhAgo che - (1) kAyotsarga pratijJA ke saMkalpa-je sauthI chelle kahyuM- vAya...pAnaM volima huM mArI kAyAno tyAga karuM chuM ke vosirAvuM chuM - paNa kaI rIte ? " (2) kAyotsarga svarUpa - TAmAM moni jJAnuM sthAna, mauna, dhyAna vaDe sthIra thaIne - AvI sthiratA keTalo samaya sudhInI ?- (3) kAyotsarga samaya - nAva rihaMtAI mAvaMtA namukkArevi na reni tAvi. jyAM sudhI namo arihaMtANaM bolI (arihaMta bhagavaMtane namaskAra karIne) na pAruM tyAM sudhI mAre kAyotsargamAM rahevuM. kAyotsarga arthAt kAyAnA vyApArano tyAga zuM sarvathA thaI jAya ? nA. na rokI zakAya tevI keTalIka pravRttionI apavAda rUpe chUTa rAkhIne (4) kAyotsarga AgAra - A apavAda rUpa chuTomAM bAra AgAra kahyAjharsIsaUU, nisarSa thI 8 me choDa ane ri zabdathI bIjA cAra AgAro paNa samajI levA. have padAnusAra vivecana joIe 0 annattha - anyatra, sivAya ke have ApelA apavAda pUrvaka. ahIM sUtramAM jaNAvela bAra pravRttio sivAya, nIcenA AgAro choDIne. - anyatra e naipAtika pada che. jyAre koI vastuno apavAda karavo hoya ke mukhya vastuthI judI pADavI hoya tyAre teno upayoga thAya che. kAyotsarga daramiyAna kAyAno keTaloka vyApAra cAluM rahevAno ja - jemake
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ annattha sUtra-vivecana 185 zvAsa levo ke mUkavo, vAchUTa thavI vagere. kAyavyApAra be prakAranA hoya che. - (1) icchAne AdhIna (2) naisargika rIte thato. je kAyavyApAra icchApUrvaka thatA hoya tene to kAyotsargamAM karavAnA nathI. paNa je kAyavyApAra kudaratI rIte thatA hoya tene rokavA muzkela hoya che. AvA kudaratI kAya vyApAra arthAt zarIranI pravRtti mATe A bannattha zabdathI evI spaSTatA karAI che ke, AvA kAya vyApAra thaI jAya to tene kAyotsargamAM bAdhaka samajavA nahIM. te A pramANe che- 1. UsasieNe :- UMco zvAsa levAthI, jorathI zvAsa levAthI tene mATe Avazyaka sUtra-3nI vRttimAM paNa kahyuM che ke - urdhva ke prabaLa zvAsa levo te "UsasieNa" kahevAya. - UsasieNe eTale ucchavAsa mukha ke nAsikA vaDe aMdara levAto zvAsa. jene grahaNa karIne phephasAmAM dhakelavAmAM Ave che. TUMkamAM zvAsa levo te 2. nItasieNe :- zvAsa nIco mUkavAthI, zvAsa bahAra kADhavo ke choDavo te niHzvAsa kahevAya je zvAsa nAsikA ke mukha vaDe zarIramAMthI bahAra kADhavAmAM Ave che te niHzvAsa kahevAya che. A ucchavAsa ane niHzvAsa baMne kriyAo zvAsocchavAsa nAmathI oLakhAya che. zvAsocchavAsane sarvathA rokavo azakya che. tene rokavAthI prANavighAtano prasaMga Ave che. abhigraha karanAra paNa zvAsocchavAsane sarvathA rokI zakato nathI. Avazyaka niryukti-1510mAM jaNAve che ke, abhibhava kAyotsarga karanAra paNa zvAsa rokI na zake to pachI ceSTA kAyotsarga karanArane to zvAsocchavAsa rokavAnI vAta ja kyAMthI hoya ? ceSTA kAyotsarga karanAra zvAsano nirodha na kare. kemake tema karavAthI tatkALa maraNa thavAno saMbhava che. tethI te jayaNApUrvaka sUkSma zvAsocchavAsa kare. daza prakAranA je prANa che. jenuM varNana sUtra-5 "iriyAvahImAM pANakkamaNemAM AvI gayela che. temAM zvAsocchavAsane eka prANa gaNela che. teno viyoga karavo tene sUyagaDAMganI vRttimAM hiMsA kahI che. A zvAsocchavAsa kriyA ekendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInA badhAM jIvomAM hoya che. teno sarvathA nirodha thaI zakato nathI. 3. khAsieNe :- khAMsI AvavAthI, udharasa AvavAthI. udharasa AvavAnI kriyA ApaNI icchA ke prayatno para nirbhara nathI. upalaka rIte khAMsI khAvI hoya to ApaNe khAI zakIe chIe, paNa te aMdarathI utpanna thatI hoya to tene rokI zakavI azakya che. 4. chIeNe :- chIMka AvavAthI, chIMkanA avAjane rokI zakAya che. nAkane masaLIne teno vAyu bahAra kADhI zakAya che. paNa sarvathA te vAyune nAsikA vATe vaheto aTakAvI zakAto nathI. pa. bhAIeNe :- bagAsuM khAvAthI Avazyaka sUtra-39nI vRttimAM kahyuM che ke- moTuM pahoLuM karatAM je prabaLa pavana nIkaLavo tene "bagAsu khAvuM" kahe che. Avazyaka niryukti-1511 ane tenI vRttimAM A traNe AgAranI vivecanA
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 pratikramaNa sUtra vivecana-1 karatA kahyuM che ke - kAyotsargamAM khAMsI, chIMka ane bagAsu vagere jayaNApUrvaka karavA. jayaNApUrvaka eTale - A traNe kriyAmAM nIkaLato vAyu bAhyavAyune mATe zastrarUpa na banI jAya arthAt bahAra rahelA vAyunA jIvo A traNe kriyAnA vAyuthI haNAya nahIM te rIte A traNe kriyA karavI joIe. kemake bahAranA vAyu karatA udharasa, chIMka ane bagAsAno vAyu ati uSNa hoya che. jayaNApUrvaka A traNe kriyA karavAnuM kAraNa jaNAvatAM niryuktikAra kahe che ke, A kriyAono nirodha na kare kemake tema karavAthI asamAdhi thAya che ane sarvathA rodha karavAthI mRtyuno paNa saMbhava rahe che. vaLI jayaNApAlana mATeno bIjo hetu jaNAvatA kahyuM ke udharasa ane chIMka khAtI vakhate uSNapavana sAthe kyAreka zleSma (kapha ke baLakho) paNa bahAra Ave che. tyAre tenAthI "masaka' Adi jIvo haNAya ke marAya nahIM temaja bagAsu khAya tyAre pahoLA thayelA mukhamAM "masaka' Adi jIva pravezIne mRtyu na pAme te mATe A traNe kriyA vakhate mukha ke nAkanI ADo hAtha rAkhIne jayA pAlana kare. 6. usNa :- oDakAra khAvAthI, udgAla AvavAthI. A kriyA paNa udAna vAyune lIdhe ja thAya che. tenA vegane rokatA asamAdhi thAya che. mukha ADo hAtha rAkhI oDakAra khAvo. zakyataH avAja na thAya te lakSya rAkhavuM. 7. vAyanisageNaM :- vA chUTa thavAthI, apAna vAyuno saMcAra thavAthI. apAna eTale maLadvAra. tyAMthI pavananuM nIkaLavuM te. - zarIramAM vAyu thavAthI A kriyA thAya che. tenA vegane dareka vakhate rokI zakAto nathI. kadAca rokavAmAM Ave to asamAdhi thAya che. tethI tene rokavo ucita paNa nathI. tenAthI peTamAM duHkhAvo thavAno ke cUMka upaDavAno saMbhava che. tethI jayaNApUrvaka dhIme dhIme A vAyune nIkaLavA devo ane nIkaLatI vakhate jarA paNa avAja na thAya te lakSamAM rAkhavuM. 8. bhamalIe :- bhramarI AvavAthI, cakkara AvavAthI, vAI AvavAthI, Akasmika rIte zarIramAM phera ke cakarI AvavAthI thAya che. magaja bhamatuM hovAthI bhramarI kahevAya che. teno uddabhava apathya AhAra-vihAra, apriya vAsa, mAnasika AghAta, lohInA paribhramaNa ke dabAvanA pheraphAra Adi kAraNe thAya che. tene icchA ke prayatnamAtrathI rokI zakAya nahIM 9. pitta-mucchAe :- pitta prakopathI AvelI mUcha vaDe, pitta caDavAne kAraNe thayelI bebhAna avasthAne lIdhe. Avazyaka sUtra-3nI vRttimAM kahe che ke, pittanA prAbalyathI thoDI ke saheja mUccha Ave che. Ayurveda traNa bAbatane mahattva Ape che. vAta, pitta ane kapha. A traNa tattvonA yogya pramANathI zarIra saMcAlana yogya rahe che. jo temAM koI paNa tattva vadhI ke ghaTI jAya tyAre rogotpatti saMbhave che. temAM pitta prakopa vadhI jatAM mAthAno duHkhAvo, cakkara, ulaTI ane kyAreka mUccha paNa Ave che. A sthiti acAnaka
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ annattha sUtra-vivecana utpanna thAya che. Avazyaka niyukti-1512mAM jaNAve che ke cakkara ke mUrchA Ave to kAyotsargamAM apavAda eTalA mATe batAvyo ke kadAca A be kAraNe acAnaka paDI jAya to AtmavirAdhanA thAya, tenA karatA besI javuM yogya gaNAya. 10. suhurmahiM aMga-saMcAlehiM :- sUkSma rIte aMganuM saMcAlana thavAthI, aMga sphUraNa thAya, zarIramAM romarAjI Adi sUkSma rIte calita thAya ke roma-roma ubhA thaI jAya ityAdine sUkSma aMga saMcalana kahevAya che. = - AMkhanA popacAM, gAla, hAtha-paganA snAyuonuM pharakavuM, romarAjInuM vikasvara thavuM ityAdi kriyAo ApaNI icchA ke prayatnane AdhIna na hovAthI zarIramAM game tyAre AvuM sphUraNa thaI zake che. -- 11. suhumehiM khela-saMcAlahiM :- sUkSma rIte kapha ke zleSmano saMcAra thavo. A kriyA zarIramAM cAlatI hoya che. vAyu, kaphane judA judA sthAne laI jAya che. koI vakhata teno vega vadhAre hoya to ApaNane khyAla Ave che ke aMdara kaphanuM halanacalana thaI rahyuM che. A sUkSma kAyavyApAra che. je ApaNA niyamanamAM hoto nathI. Avazyaka niyukti-1513mAM jaNAve che ke vIryanA yogathI kAraNa hoya tyAre zarIramAM sUkSma-bAdara saMcAra avazya thAya ja che. ahIM "vIrya' vIryAntarAyanA kSayopazamajanya AtmapariNAmane kahela che ane 'yoga'' mana, vacana, kAyAnI pravRttine kahela che. A vIrya-yogane kAraNe zarIranI bahAranA bhAge je romAMca ke kaMpana thAya che tene sUkSma aMga saMcalana ane zarIranI aMtargat je zleSma ane vAyunuM vicaraNa thAya che tene sUkSma khela saMcalana kahyuM che. 12. suhumehiM diSThi-saMcAlaihiM :- sUkSma rIte dRSTi pharakI javAthI. - sUkSma rIte AMkhanI pAMpaNa vagere pharakavI, AMkhanA popacA ughADabaMdha thAya, AMkhanuM maTakuM marAya jAya tene sUkSma dRSTi saMcalana kahe che. kAyotsarga karatI veLA sRSTine koIpaNa cetana ke acetana vastu para sthira karavAmAM Ave che. paNa te vakhate dRSTi calita thavAno puro saMbhava che. kemake mananI mAphaka dRSTi paNa sthira karavI duSkara che. Avazyaka niyukti-1514 ane 1515mAM jaNAve che ke - avalokanamAM caMcaLa svabhAvavALA cakSune sthira karavAM te manane sthira karavAnI jema duSkara che arthAt sthira karavAnuM zakya nathI. svabhAvathI ke kudaratI rIte te svayaM calita rahe che jo ke mahAsattvazALI jIvo A sUkSmadRSTisaMcalananI bAbatamAM apavAdarUpa che. kemake teo eka rAtri paryanta animeSa nayane rahI zake che. paNa sAmAnya AtmAo mATe te saheluM nathI. - 187 -0- A bAra AgAro vaDe mAro kAyotsarga bhaMga na thAo. tema kahyuM paNa A bAra AgAra pachI sUtramAM "vamAei gArehiM'' zabdo mUkyA che. A bAra AgAra Adi AgAro vaDe (mAro kAyotsarga bhaMga na thAo.)
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 pratikramaNamUtra vivecana-1 0 laghu dRSTAMta :- suvrata nAme eka zeTha hatA. mauna ekAdazI parvanI ArAdhanA karavA mATe sahakuTuMba pauSadha laIne rahelA che. te rAtrie nagaramAM comera bhayaMkara Aga lAgI. agninI jvALAo eka pachI eka gharane saLagAvatI AgaLa vadhI rahI che. agri potAnA vakarALa paMjAne phelAvato suvatazeThanA ghara sudhI to pahoMcI gayo, to paNa suvrata zeTha ane tenuM samagra kuTuMba dharma dhyAnamAM sthira rahyuM. tyAre zeThanI havelInI AsapAsa badhuM ja baLI gayuM, bhasmIbhUta thaI gayuM paNa samudra madhye rahelA dvIpanI mAphaka suvrata zeThanA makAnane kaMI ja na thayuM. paNa ahIM prazna e che ke kAyotsargamAM sthita vyaktine agri phelAto AvIne sparze to karavAnuM zuM ? A vAtano uttara ja "vimarU' "ityAdi" zabdathI ullekha pAmela sUtramAM che. Avazyaka niryukti-151mAM, yogazAstra prakAza-3mAM temaja caityavaMdana bhASya gAthA-papamAM A bAbata spaSTatA karI ja che. je have pachI rajU karela che- * evabhAIehiM AgArehiM :- ityAdi AgAra. ityAdi eTalA kyA ? ityAdi zabdathI cAra prakAranA AgAro grahaNa karavAnuM sUcavela che. (1) agri phelAto AvIne sparze - jyAre vIjaLI athavA agrinI jyota AvIne sparza kare ane jo oDhavA mATe vastrane laIne grahaNa kare to tene kAyotsargano bhaMga thayo gaNAto nathI. Avazyaka niryukti-151nI vRtti tathA yogazAstra vRttimAM jaNAvela che- kadAcit koI evo prazna kare ke, jo "namo arihaMtANaM" kahI kAyotsarga pArI ane pachI kAmaLI (vastra) grahaNa kare to pachI kAussagnano bhaMga kaI rIte thAya ? pAryA pachI to kAussagga bhaMga thato nathI. samAdhAna - ahIM kAussagnanuM pramANa mAtra "namo arihaMtANa" kahe tyAM sudhInuM ja nathI, ke jethI te bolavAthI kAussagna pUrNa gaNAya. jo ceSTA kAussagga hoya to zvAsocchavAsa pramANe jeTalA logassa vagere kAussagnamAM ciMtavavAnA (gaNavAnA) hoya te pUrNa karyA pachI "namo arihaMtANa" kahe tyAre kAussagna akhaMDa pUrNa thayo kahevAya. mATe kAussagga pUrNa thayA chatAM "namo arihaMtANaM' na kahe athavA 'namo arihaMtANaM' kahe paNa gaNavAnuM apUrNa rahe to paNa kAussagnano bhaMga thayo gaNAya. tethI ahIM agni sparza ke vijaLInA saMghaTTAmAM vastra le tene AgAra (apavAda) kahyo che. (2) paMcendriyanI ADa :- sthApanAcArya ane kAussagna karanAranI vaccethI bilADI, uMdara vagere paMcendriyo ADA utaratA hoya tyAre te "chiMdananuM eTale ke AganuM nivAraNa karavA kAussagnamAM khasIne anya sthAne jAya to kAussagnano bhaMga thato nathI. (3) bodhika-lobhAdi :- bodhika eTale cora tathA lobhAdimAM Adi zabdathI rAjA vagere ane kSobha eTale saMbhrama. cora ke rAjA AdinA saMbhrama, bhaya, upadrava
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ annattha sUtra-vivecana Adi utpanna thAya tyAre potAnA sthAnethI khasIne anya sthAne javuM ityAdi kAraNathI apUrNa kAussagga hovA chatAM kAussaggano bhaMga thayo gaNAto nathI. 189 (4) Dakka/DaMza :- potAne ke bIjA sAdhu vagerene sarpe daMza dIdho hoya ke sarpa karaDe tyAre kAussagga pUrNa thayA pahelA khasI jAya ke sahasA 'namo arihaMtANaM'nuM uccAraNa karI de to kAussaggano bhaMga thato nathI. vanArU - zabdathI A cAra AgArone sUcavela che. tethI UsasieNaM Adi bAra AgAra ane A cAra anya AgAra maLIne kula soLa AgAra arthAt apavAda kAyotsargamAM kahyA che. 0 RTIra :- AgAra eTale 'AkAra'. A zabda ahIM prakAranA arthamAM vaparAyela che. je kAyotsarganA apavAdarUpe samajavAno che. Avazyaka sUtra-39nI vRtti, cUrNi, Avazyaka niyukti-1516nI vRtti, yogazAstra prakAza-3mAM AgAra zabdanI vyAkhyA karatA kahyuM ke, maryAdita rIte karAya, maryAditarUpe grahaNa thAya te AkAra. sarvathA te kAyotsarganA apavAda rUpa prakAro tarIke oLakhAya che. te apavAdo vidyamAna hoya to paNa kAussaggano bhaMga thayo gaNAto nathI. * abhaggo avirAhio :- abhagna-bhAMgelo nahIM tevo ane avirAdhita na virAdhelo, akhaMDita-khaMDita nahIM thayelo tevo. uparokta soLa AgAramAMno koIpaNa AgAra-apavAda sevAya to mAro kAussagga bhaMga na thAo. ahIM bhaMga zabdano artha Avazyaka vRttimAM sarvathA nAzita evo karyo che. avirAdhita arthAt virAdhanA na pAmela, khaMDita na thayela tene Avazyaka vRttikAra dezathI-amuka aMze bhagna ema kahe che. je vastu taddana tuTI-phuTI jAya tene bhAMgelI kahevAya ane je vastu amuka ja aMze tuTe ke phUTe tene khaMDita kahevAya, jemake koI ghaDo hoya, te phUTIne kakaDe-kakaDA thaI gayo hoya to te bhAMgI gayo kahevAya ane teno eka kAMTho ke anya thoDo bhAga tuTela hoya to tene khaMDita thayo kahevAya. e ja vAta 'abhaggo-avirAhio'' mATe jANavI. hajja me kAussaggo :- mAro kAyotsarga hojo athavA thajo. A AkhA vAkyano saMbaMdha annatya thI vihitro sudhInA zabdo sAthe joDAyelo che. atyAra sudhImAM je soLa AgAro varNavyA che te AgAro apavAdonuM sevana thavA chatAM mAro kAyotsarga abhagna ke avirAdhita hojo - tevo bhAva samajavAno che. * jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNaM na pAremi :- jyAM sudhI arihaMta bhagavaMtane namaskAra karIne arthAt 'namo arihaMtANaM' bolIne na pAruM - na pUrNa karuM - (tyAM sudhI A kAyotsarga cAlu rahe) ahIM mukhya viSaya che - kAyotsargano samaya 'hAyotsarga samaya vizenI carcA sUtra-6 'tassa uttarI'nA 'vizeSakathana'mAM vistArathI thaI ja gaI che. paNa ahIM A
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 pratikramaNa sUtra vivecana-1 samagra vAkyamAM be vAta spaSTa thAya che. (1) kAyotsarga samaya, (2) kAyotsarga kaI rIte pAravo te. samaya maryAdA vize pUrve kahevAI gayuM. pAravA mATe pahelA "namo arihaMtANaM" padanuM uccAraNa karavuM. pachI kAussagga pAravo joIe. - eka spaSTIkaraNa :- zakti hoya tyAM sudhI guru bhagavaMta sAthe ja pratikramaNAdi kriyA karavI joIe. tethI jo guru bhagavaMta kAyotsargamAM sthita hoya ane ziSyane niyata kAussagna puro thaI gayo hoya to jyAM sudhI guru kAyotsarga na pAre tyAM sudhI sUtrArthanI ciMtavanA kare gura kAyotsarga pAre pachI ja ziSya "namo arihaMtANa" bolI kAussagna pAre. rihaMta, mAvaMta, namuThThara A zabdonI vyAkhyA sUtra-1 "navakAra maMtra" tathA sUtra-5 "iriyAvahImAM thayelI che. 0 have kAyotsarganA svarUpa ane pratijJAne darzAve che : jyAM sudhI kAyotsargamAM hoya arthAt nIva... "namo arihaMtANaM' bolI kAussagna pArela na hoya tAva.. tyAM sudhI kAussagga kaI rIte kare ? "ThANeNaM - moNeNaM - jhANeNaM". 0 tAva kArya ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM - tyAM sudhI zarIrane - sthAna vaDe, mauna vaDe, dhyAna vaDe. 3khA sini. tAva - tyAM sudhI. jyAM sudhI - kAyotsarga na pAruM tyAM sudhI. upappAii &yaM - mArI kAyAne TALavi - ubhA rahevuM vagere. kAyAne halAvyA calAvyA vinA kAussagga mudrAe sthirapaNe rahIne- moLavi - mauna karavA pUrvaka, vANI vyApAra sarvathA baMdha karIne. sAii - dhyAna vaDe, manamAM zubha ciMtavanA karavA pUrvaka. valina - vosirAvuM chuM, tyAga karuM chuM, tyajI dau chuM. -0- samagra vAkyane kaMIka A rIte goThavI zakAya ke jyAM sudhI huM kAyotsarga na pAruM tyAM sudhI- - sthira ubhA rahIne, mauna dhAraNa karIne, zubha dhyAnamAM rahIne. - mArI kAyAno huM tyAga karuM chuM. -0- ThANeNaM :- zarIrane sthira kare. kAyaguptinuM pAlana karavAnuM che. zAMtapaNe sthira ubhAM rahetA ke besatA zArIrika caMcaLatA para ghaNanA ghA paDe che. mana ane vANIne caMcaLa banAvavA mATe zarIramAMthI maLato vijaLIno puravaTho baMdha paDe che. vijaLI puravaTho khoravAtA manarUpI mazIna baMdha paDe che. tethI kAyotsarga karatI vakhate mukhyatAe sthiratAthI ubho rahe. ubhA rahevAnI vidhi sAcavavAnuM azakya hoya - sAmarthya na hoya te besIne kAyotsarga kare. paNa kAyAnuM saheja paNa halana-calana (icchApUrvaka) na kare. dhyAnAvasthA siddha karavA mATe prathama kAyAne sthira karavAnI che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 annattha sUtra-vivecana tethI ja teno ahIM prathama nirdeza karelo che. jyAre gautama svAmIe bhagavaMtane pUchayuM ke, he bhagavan! zarIranI sthiratA karavAthI jIvane zo lAbha thAya ? bhagavaMte uttara Apyo ke, "jIvane saMvara prApta thAya' arthAt zarIra sthira thatAM karmone AvavAnA dvAra "teTale aMze" baMdha thAya. kAyotsargamAM kaI rIte ubhA rahevuM ? ane kAyotsarga daramiyAna tenA 19 doSo kaI rIte TALavA ? - te saMbaMdhI vivecana sUtra-6 "tassa uttarImAM 'vizeSa kathana' vibhAgamAM karAyela che. 0 laghu daSTAMta :- arjunamALI rojeroja cha puruSa ane eka strI ema kula sAtanI hatyA karato hato. AvI hatyA teNe lAgalagATa cha-mAsa sudhI karelI tema chatAM jyAre saMyama aMgIkAra karI arjunamAlI aNagAra te ja rAjagRhI nagarI pAse kAussagga dhyAnamAM ubhA rahyA tyAre tyAMnA prajAjanoe temane upasargo karavAmAM kaMI bAkI nahotuM rAkhyuM. AvA bhayaMkara upasargo thatA hatA tyAre paNa arjunamAlI nathI paga halAvatA ke nathI zarIra dhrujAvatA, nathI najara pheravatA ke nathI mastaka dhuNAvatA, acala ane aDola banI kAussagna dhyAne sthira ubhA che. keTaluM suMdara pariNAma AvyuM A kAussagganuM? arjunamAlI aNagAranA sarve chAghasthika (dhAtI) karmo nAza pAmyA ane teoe kevaLajJAna prApta karyuM "A che 'TA' padano Adarza.' -0- moNeNaM :- kAyotsarga svarUpanuM bIjuM caraNa che mauna mauna vize ApaNI samaja adhurI che. eka mANasa muMgo che, janmathI ja bolato nathI. to zuM tame tene maunano sAdhaka gaNazo? UMghamAM ApaNe bolatA nathI to zuM maunanI sAdhanA kahevAya? vALu nirodha taikSara maunam - mauna eTale vANI vyApArano sarvathA nirodha. "vAguti." kAyotsarga daramiyAna koIpaNa prakArano vANIno vyavahAra karavAno nathI. vANInA prayoga sAthe manane gADha saMbaMdha che. mananI sthiratA vinA dhyAna thaI zakatuM nathI. mATe kAyAnI sthiratA pachI moLAM dvArA vANInI sthiratA eTale ke mauna atyaMta Avazyaka che. maunamAM pragaTapaNe to vANInuM prakAzana baMdha karavAnuM ja che, sAthe sAthe vicAronuM visarjana paNa karavAnuM che. (aprazasta bAbatamAM) mana nirvicAra bane tyAre mauna paripUrNa thaze. kAyotsarga daramiyAna vANIno vyavahAra koIpaNa prakAre karavAno nathI. tethI kAyAnI mAphaka vANIne paNa sthira karavI. -0- jhANeNaM - kAyotsarga svarUpanuM trIjuM caraNa che dhyAna mananA sthirikaraNa mATe manane zubha vicArothI bhAvita karavuM. anuprekSA-bhAvanAnuM ciMtana karavuM AtmAnA adhyavasAyonI sthiratA Ave te ja dhyAna kahevAya dhyAna zabdathI zubha ciMtavanA karavI - evo artha vRttikAre paNa karyo. (dhyAna zabdano artha svarUpa, cAra mukhya bheda tathA tenA anya peTA bhedo ityAdi aneka vigato Avazya% sUtra-21 nI vRttimAM apAyela dhyAnazataka nAme
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 pratikramaNamUtra vivecana-1 prasiddha 105 zlokomAM ati vistArathI ApelI che je vistRta carcA atre karela nathI. sAmAnya arthanuM kathana mAtra karyuM che.) ahIM jJAzabdathI - 'manane dhyAna vaDe sthira karIne' evo artha karyo che. sAmAnyathI dhyAnano artha 'vastunuM ciMtana karavuM che. vizeSa arthamAM 'cittanI ekAgratA thavI te dhyAna kahevAya che. tethI huM kAyotsarga daramiyAna mArA cittane jyAM tyAM bhaTakavA daIza nahIM. je-te vicAro karIza nahIM paNa tene ekAgra banAvI dhyAnamAM joDIza. e pramANe ahIM samajavuM. yogazAstramAM paNa kahyuM che ke, "jema AMkho vagaranAne darpaNa nakAmuM che, tema mananI zuddhi vagaranA tapasvIne dhyAna nakAmuM che. te mATe siddhinI icchAvALAe mananI zuddhi avazya karavI joIe. te sivAya tapa, adhyayana, vrata, prAyazcitta jevA bIjA dehadamana karanArA anya upAyothI zuM thaze ? dhyAna vize to zAstrakAra ane graMthakAra maharSioe ghaNuM-ghaNuM kahyuM che paNa prastuta sUtra pUratuM ja vicArIe to "prazasta adhyavasAya pUrvakanA zubha ciMtanamAM manane joDI rAkhavuM. te rIte kAyotsarga karavo" eTaluM samajavuM paNa paryApta che. -0- saMkSepamAM kahIe to :- kAyotsarga pUrNa na thAya tyAM sudhI manathI zubha dhyAna, vacanathI mauna ane kAyAthI sthiratA rAkhavI, te sivAyanI sarve kupravRttiono tyAga karavo. sthAna, mauna, dhyAna traNenA saMyukta AyAsathI ja appANe vosirAmi karI kAussagganI sAdhanA karavAnI che. * appANe vosirAmi :- 'aprANa' zabdano artha "mArI' evo thAya che. Avazyaka sUtra-39nI vRttimAM paNa kahyuM che ke, 3ppA zabdano prAkRtazailIthI "AtmIya evo artha jANavo. pappA zabdano saMbaMdha chArya sAthe hovAthI pApa vosirAmi e pramANe vAkya racanAthI-kAyAnA mamatvano saMpUrNapaNe tyAga karuM chuM athavA A deha mAro nathI tevI bhAvanApUrvaka vartavuM. kaqui zabdano artha zAstrakAroe "mArI" evo ja karyo che. to paNa vyavahAramAM te "AtmA' arthamAM prasiddha thayela che. paMca pratikramaNa sUtronA arthanA pustakomAM "mArA AtmAne vosirAvuM chuM' tema jaNAve che. A arthane kSaNabhara mATe svIkArI laIe to tyAM bahirAtmAnuM visarjana evo artha samajavo. (AtmAnA bAhyabhAvono huM tyAga karuM chuM.) jo ke avazyaka sUtra-36 nI vRttinI eka vAta paNa noMdhavI ghaNI ja jarUrI che - "maLe na paTanthanamAnIpa' yogazAstra trIjA prakAzamAM teno ullekha karatAM kahyuM che ke, keTalAMka pAra pATha bolatA nathI. 0 vasima - huM tyAga karuM chuM, sarvathA tyajI dauM chuM. mArI kAyAnuM sarjana karuM chuM evo nirNaya karavo tene vyutsarjana' kahe che. tene chardana, viveka, tyajana, unmocanA Adi anya nAmothI paNa oLakhavAmAM Ave che.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ annattha sUtra-vivecana 193 kAyotsarga pratijJA svarUpa evA "mArI kAyAno huM tyAga karuM chuM' e vAkyane samajavA mATe tenA traNe zabdone chuTA pADIe to kAyAno artha deha, zarIra, kalevara ityAdi spaSTa che. "mArI' zabda huM parathI bane che. huM zabdanuM chaThI vibhaktithI je rUpa thayuM te mArI. ahIM huM zabda vyavahAramAM bhale zarIra arthamAM vaparAto hoya, paNa huM eTale AtmA' artha ja thAya. AtmA e nijasvarUpa che, jyAre kAyA e para svarUpa che. kAyA to bhavobhava badalAtI rahe che. paNa temAM rahelo huM arthAt AtmA eka ja rahe che, jyAre A kAyA sarvathA chuTI jaze tyAre paNa AtmA to siddha svarUpe rahevAno ja che. tethI ja "mArI' zabdathI "AtmAnI' evo artha paNa karAyela jovA maLe che. AtmAnI hAjarI e jIvana che ane gerahAjarI e mRtyu che. tethI kAyotsarganI kriyA daramiyAna AtmA zarIramAMthI gerahAjara thato nathI. paNa mamatvabhAva ke mAlikIpaNAnI bhAvanAne choDe che - tyAga kare che. tathA zarIranA lAlanapAlanamAM udAsIna bane che. Asaktine badale anAsakti bhAvane dhAraNa kare che. tene ja vosirAvavuM ke tyAga kahe che. tethI hAyaM vosirAmi no artha huM - AtmA mArI parasvarUpa kAyAnuM mAlikIpaNuM choDI dauM chuM. tenA lAlanapAlanamAM udAsIna vRtti dhAraNa karuM chuM, anAsakta banuM chuM. tethI jyAM sudhI mArI kAyotsargamAM rahevAnI pratijJA cAlu che, tyAM sudhI A parasvarUpa kAyAne koIpaNa upasarga ke parISaha thAya, to paNa kAyAne mArI mAnIne teno sAmano ke pratikAra karIza nahIM. . vizeSa kathana :- jo ke sUtranA vivecanamAM ja eTalo vistAra karAyela che ke A sUtra saMbaMdhe kaMIpaNa vizeSa kathana karavApaNuM rahyuM nathI tema kahI zakAya. to paNa kaMIka noMdhapAtra bAbato joI laIe. - sAmAnya rIte jyAre "iriyAvahI" - IryApatha pratikramaNanA saMdarbhamAM vicArIe tyAre annattha sUtrano ullekha tassa uttarI sUtranI sAthe ja thAya che. vizyaka nAmanA AgamamAM to kAyotsarga nAmanA pAMcamAM adhyayanamAM sannattha sUtra ne tarasattarI sUtranI sAthe ja joDI devAyela che. yogazAmAM paNa bane sUtrano saMbaMdha sthApIne tarase uttara pachI turaMta ja strI sUtra mUkela che. caityavaMdanabhASya AdimAM paNa tema che. - pratikramaNa sUtranI vidhi joIzuM to temAM A sUtra vaMdaNavattiyA. ityAdi pATha pachI paNa jovA maLe che, veyAvaccagarANa. sUtrapATha sAthe paNa joDAyela jovA maLe che. suadevayA, pittadevayA, bhavaNadevayA Adi sAthe paNa joDAyela jovA maLe che. vaLI devasia prAyazcitta, dukukhakUkhao kammakUkhao, kusumiNa kusumiNa uThThAvaNI, ityAdi pachI paNa annattha sUtra sIdhuM ja jovA maLe che. devavaMdana-caityavaMdananI kriyAmAM to sarvatra tratya sUtrano pATha tasa uttarI. sUtrapATha sivAya ja jovA maLe che. A baMne kAraNomAM eka vAta sAmAnya che ke kAyotsarganI kriyA pUrve bannattha sUtra avazya bolAya che. pharka hoya to eTalo ja ke annatthasUtra AlocanA, prAyazcittanI (1|13
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 pratikramaNa sUtra vivecana-1 sAthe joDAyela kAyotsarga rUpe paNa hoya ane ArAdhanAdi kriyAnA bhAga svarUpe paNa hoya. je nimitte kAyotsarga hoya te nimitta pahelAM jaNAvI devAya che ane pachI annattha sUtra bolI kAyotsarga karAya che. A sUtrane saMkSepamAM punaH yAda karIe to - AvuM kaMIka vicArI zakAya - -AlocanA ke ArAdhanAdi hetu mATe kAyotsarga karavo che. - kAyotsarga mATe potAnI kAyA ke bahirAtmAno tyAga karavo. - Avo tyAga sthAna, mauna, dhyAna dvArA thAya arthAt kAyA, vacana ane manathI sthira thaIne ja thAya. - kAyotsarganuM niyata pramANa pUrNa thAya tyAre "namo arihaMtANaM' bolIne kAyotsarga pUrNa karAya. - tema chatAM judA judA bAra kAraNo jevA ke zvAsocchavAsa, khAMsI, chIMka Adi kAraNe ke cAra viziSTa kAraNe kAyAne asthira thavAnuM bane to kAyotsargano bhaMga ke khaMDana na thAya. . sUtra-noMdha :- A sUtranuM AdhAra sthAna avazya nAmaka AgamanuM sUtra-39 che. - A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - A sUtramAM pada-28, saMpadA-5, guru varNa-13, laghuvarNa-127 ane sarva varNa-140 che. saMpadA mATe sUtramAM Apela kramAMkane anusaravuM - uccAraNamAM annatthane badale anaW/ anAtha, jaMbhAIeNane badale jabhAeNa', uDueNaMne badale uDUeNe ityAdi joDAkSaro chUTI jatAM jovA maLe che ane "saMcAlehiMmAM anusvAra chUTI jAya che. AvI bhUlo na thAya te khAsa jovuM. -x --X ----
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra 195 sUtra-8logassa-sUtra caturvizati-stava sUtra-viSaya :-- eka ja vAkyamAM rajU karIe to - A sUtramAM covIza jinezvaronI nAmoccAraNapUrvaka stuti karavAmAM Avela che. vizeSa spaSTatA karIe to - covIza Adi jinavaronI nAmoccAraNa pUrvaka stavanA karIne Arogya, bodhi, samAdhi ane siddhinI prApti mATenI A sUtra thakI prArthanA karAyela che. chellI gAthA dvArA siddha bhagavaMtanI stuti karIne mokSasukha mATenI mAMgaNI karelI che. n sUtra-mULa :logassa ujjo agare, dhammatinzayare jise; arihaMte kinnainsTra, cakavIsa pi kevali. usabhamajitaM ca vade, saMbhavamabhigaMdaNaM ca sumaI ca; paummapahaM supAsa, niNaM ca caMdappaNaM vaMde suvihiM ca puSkRdaMta, sIala-sikkesa-vAsupujja ca; vimalamahaMta ca jirNa, dharmo saMti ca vaMdAmi (3) kuMthuM ara ca mahni, vaMde muNisuvvayaM namijirNa ca; vaMdAmi riThanemi, pAsa taha vaddhamANaM ca (4) evaM mae abhithuA, vidya-raya-malA pachINa-jara-maraNA; cakavIsa pi jiNavarA, tinthayarA me pasIyaMtu (5) kittiya-vaMdia-mahiyA, je e logassa uttamA siddhA; AruSNa-borilAbha, samAviramuttama dita caMdesu nimmalayarA, AIcce ahiyaM payAsayarA sAgaravaragaMbhIrA, siddhA siddhi mama disaMtu n sUtra-artha : lokane vize udyota karanAra, dharmarUpI tIrthanA sthApanArA, rAgadveSa rUpa zatrune jItanArA ane kevalI evA covIza tathA anya tIrthakaronI paNa huM stuti karIza. (kIrtana karI.) RSabhadeva ane ajitanAthane huM vaMdana karuM chuM. saMbhavanAthane, abhinaMdana svAmIne, sumatinAthane, praprabhune, supArzvanAthane ane caMdraprabha jinane huM vaMdana karuM chuM. (2)
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 suvidhinAtha je puSpadaMta paNa kahevAya che, zItalanAtha, zreyAMsanAtha, vAsupUjya, vimalanAtha, anaMtanAtha, dharmanAtha ane zAMtinAtha jinane huM vaMdana karuM chuM. kuMthunAtha, aranAtha, mallinAtha, munisuvratasvAmI, naminAtha, neminAtha, pArzvanAtha ane vardhamAna (mahAvIra) jinane huM vaMdana karuM chuM. (4) (3) A pramANe (vacanathI) mArA vaDe stavAyelA, karmarUpI raja ane mela rahita, jemanA jarA-vRddhAvasthA ane maraNa nAza pAmelA che tevA covIze tathA anya jinavaro mArA para prasanna thAo. (5) jeo loko vaDe kIrtana karAyelA, vaMdana karAyelA ane pUjAyelA che, A lokamAM uttama siddha thayA che (teo) mane Arogya, bodhi tathA uttama ane zreSTha evI samAdhi Apo. (6) caMdro karatAM atyaMta nirmaLa, sUryo karatAM adhika prakAza ApanArA svayaMbhUramaNa samudra karatAM vadhAre gaMbhIra evA he siddho ! mane siddhi-mokSane Apo. - zabdajJAna : (7) logassa - lokane vize, lokanA dhammatitzayare - dharmatIrthaMkarone arihaMto - arihaMtane, arhutane cauvIsaMpi - covIza ane bIjA paNa usarbha - RSabha-pahelA jinane ca vadhe - ane vaMdu chuM - abhinaMdanaM - abhinaMdana jinane paumappae - padmaprabha-chaTThA jinane jirNa - jinane, jinezvarane suviSTi - suvidhi-navamAM jinane sIala - zItala-dazamAM jinane vAsupUjyuM - vAsupUjya jinane anaMta - anaMta-caudamAM jinane saMti - zAMti-soLamAM jinane kuMzuM - kuMthu - sattaramAM jinane mahiM - malli-19mAM jinane namijiNuM - mi-vIzamAM jinane pAsaM-taha - pArzvajinane - tathA evaM mae - e prakAre mArA vaDe viThThaya-raya-malA - karmorUpI raja ane pahINa - vizeSa karI kSaya pAmelA maraNA maraNa, mRtyu 196 - ujjoagare udyota karanArA jiNe - jinone, rAga-dveSa jItanArane kittaissuM - kIrtana/stuti karIza kevalI - kevaLajJAnI, kevaLI ajiaM - ajita-bIjA jinane saMbhavaM - saMbhava-trIjA jinane sumaI - sumati-pAMcamA jinane supAsaM - supArzva-sAtamA jinane caMduppaE - caMdraprabha - AThamA jinane puSkRdaMta - suvidhinAthanuM bIjuM nAma sijjIsa - zreyAMsa-agiyAramAM jina vimalaM - vimala-teramAM jinane dhamAM - dharma-paMdaramAM jinane vaMdAmi - vaMdu chuM, vaMdana karuM chuM aruM - ara-aDhAramAM jinane muNisuvvayaM - munisuvrata jinane rihnanemi - ariSTanemi jinane vakramANe - vardhamAna-vIra jinane abhizuA - nAmapUrvaka-stavAelA malane dUra karanArA (evA) jara - vRddhAvasthA, vaya-hAni jiNavarA sAmAnya kevaLImAM uttama
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-zabdajJAna bohilAmaM bodhi lAbhane titzayarA - tIrthaMkaro, tIrthaMkaro kittiya-vaMdia-mahiyA stavAyelA, je-e - je A, jeo A Arugga - Arogya, rogano abhAva samAhi-varuM-uttamaM kiMtu - sarvotkRSTa - pradhAna ke bhAva samAdhine Apo caMdelu nimmalayarA - caMdrathI nirmaLa AIscesu - AdityothI, sUryothI ahiyaM - adhika, vadhAre sAgaravara-gaMbhIrA - zreSTha (svayaMbhUramaNa) siddhA-siddhi - siddho siddhine payAsayarA - vivecana : - - me pasImaMtu - mArA para prasanna thAo vaMdAyelA, pUjAyelA uttamA siddhA - uttama siddha thayelA - - prakAza karanArA 197 samudra karatA vadhu gaMbhIra mama disaMtu - mane Apo. Avazyaka sUtranA bIjA adhyayanarUpa A sUtranuM vivecana aneka graMthone AdhAre karAyuM che - jemake - Avazyaka sUtra, Avazyaka niyukti, Avazyaka bhASya, Avazyaka, cUrNi, Avazyaka vRtti, yogazAstra svopajJa vRtti, SaDAvazyaka bAlAvabodha, pratikramaNasUtra prabodhaTIkApariziSTa, lalitavistarA TIkA, sakalArhat stotra (triSaSThi zalAkApuruSa caritra), abhidhAna ciMtAmaNI nAmamAlA, caityavaMdana mahAbhASya, pravacana sArodvAra, logassa sUtra svAdhyAya, devavaMdana bhASya, AcAra dinakara, uttarAdhyayanasUtra, causaraNa payatrA, ThANAMgasUtra, dharmasaMgraha, pAkSikasUtra vRtti, tattvArthAdhigama sUtra ane TIkA mahAnisItha sUtra, samavAyAMga sUtra, vaMdittu sUtra TIkA, naMdIsUtra, rAyappaseNiya sUtra, logasse mahAsUtra (jainadharmano bhaktivAda) lokaprakAza vagere... vagere...vagere) -0- ahIM zabdazaH vivecana karela che. aneka vizeSa vigato mATe vizeSa kathana vibhAga khAsa jovo. logassa - lokanA. paNa loka eTale zuM ? loka zabda aneka arthamAM vaparAya che. te vAta navakAra sUtra-1mAM savva to zabdanA vivecanamAM paNa kahI che. jema tyAM lokano artha manuSyaloka karelo tema ahIM dravyalokane loka zabdathI grahaNa karavo. 0 loka zabdanA ATha nikSepa kahyA (1) nAmaloka, (2) sthApanA loka, (3) dravyaloka, (4) kSetraloka, (5) kALaloka, (6) bhavaloka, (7) bhAvaloka, (8) paryAyaloka. A AThamAM nAmaloka ane sthApanA lokano artha saraLa che. jemake koInuM loka evuM nAma hoya te nAmaloka ane koI padArthanI sthApanA lokarUpe karAya te sthApanAloka kahevAya che. (3) dravyaloka :- dravyathI loka paMcAstikAyAtmaka che. rUpI-arUpI, sapradezIapradezI, nitya-anitya, jIva-ajIvarUpa cha dravyane dravyaloka kahyo che. jeno vistAra A ja vivecanamAM AgaLa karela che. (4) kSetraloka :- kSetrathI loka asaMkhyAta koTAkoTi yojana pramANa che. urdhva, adho, tIrchA ema viziSTa saMsthAno - sthAnovALA AkAzanA pradezo tene kSetraloka kahe
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 pratikramaNa sUtra vivecana-1 che. je cauda rAjaloka pramANa che. jeno vistAra A ja vivecanamAM AgaLa karelo che. (5) kALaloka :- kALathI A loka bhUtakALamAM hato, bhaviSyakALamAM raheze ane vartamAnamAM che tene kALaloka kahe che. samaya, AvalikA, muharta divasa, ahorAtra, pakSa, mAsa, saMvatsara, yuga, palyopama, sAgaropama utsarpiNI, avasarpiNI rU5 kALacakra te kALaloka kahevAya (6) bhavaloka :- bhavane Azrine jIve cAra gatimAM phare che te bhavaloka. nairayika, deva, manuSya ane tiryaMca yonimAM rahelA prANIo te-te bhavamAM vartatA je anubhAvone anubhave che tene bhavaloka jANavA. " (7) bhAvaloka :- oyika, upazamika, sAyika, lAyopathamika, pAriNAmika, saMnipAtika e cha prakAre bhAvaloka jANavo. - tIvrarAga ane dveSa te je prANIne udIrNa thayA hoya, te prANIne te ja bhAvo vaDe avalokana karIne jANavo tene bhAvaloka kahyo che. (8) paryAyaloka :- dravyanA guNa, kSetranA paryAya, bhavajanya anubhava bhAvajanya pariNAma tene saMkSepathathI paryAyaloka rUpe jANavA. A rIte ATha prakAre loka kahyo. jemAMnA cAra bheda-dravya loka, kSetra loka, kALa loka ane bhAva loka e cAra upara mahopAdhyAya vinayavijayajI mahArAja racita lokaprakAzamAM ati-ati vistArathI varNana maLe che. paNa ApaNe ahIM 'loka' zabdathI kayo loka levo ? te mukhya prazna che. - AgamonA sAkSIpAThamAM to paMcAstikAyAtmaka dravya lokanuM grahaNa ja jovA maLe che. mAtra eka graMtha kSetralokano paNa ullekha kare che. tethI ahIM sarva prathama dravyaloka ane kSetralokanuM saMkSipta varNana joIzuM. - sAmAnyathI dravyalokane ja loka gaNela che - dharma, adharma, AkAza, kALa, pudgala ane AtmA e cha dravyanA samUhane zreSTha darzanavALA jinezvare loka kahyo che. ' (1) dharma - svabhAvathI gatizIla pagalo ane jIvone gatimAM nimitta thanAruM arUpI dravya pANImAM tarI rahelI mAchalInuM udAharaNa vicAravAthI te vAta spaSTa samajAya che. mAchalImAM taravAnI zakti che ane pANI tene sahAyaka bane che. te ja rIte pudagalo ane jIvo gati karavAmAM samartha che teone dharmarUpI dravya gatimAM nimitta bane che. (2) adharma - svabhAvathI pudagalo ane jIvone sthira rahevAmAM-sthiti karavAmAM nimitta thanAruM arUpI dravya, sthira rahevAnI icchAvALA manuSyane je rIte sthira rahevAmAM zayyA, Asana Adi sahAyabhUta thAya che. te rIte A dravya pudagalo tathA jIvone sthira rahevAmAM nimitta bhUta thAya che. (3) AkAza :- avakAza athavA polANa te AkAzaL tenuM lakSaNa avagAhapradAna manAyuM che. bIjA dravyone potAmAM sthAna ApavuM e AkAzanuM kArya che. dUdhamAM sAkara bhaLI jAya te rIte AkAza dravya.anya dravyone potAnAmAM samAvI le che. AkAza dravya
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 199 svarUpathI eka ane akhaMDa che, chatAM vyavahArathI tenA be bhedo che (1) lokAkAza ane (2) alokAkAza. jeTalA bhAgamAM dharma ane adharma dravya che ane tene lIdhe jyAM sudhI puddagalo ane jIvo gati ane sthiti karI zake che, teTalA bhAgane lokasaMbaMdhI AkAza arthAt lokAkAza kahe che ane jeTalA bhAgamAM mAtra AkAza sivAya bIjuM eka paNa dravya nathI tene alokAkAza kahe che. AkAza anaMta che. (4) pudgala :- pUraNa ane galana svabhAvayukta, aNu ane skaMdharUpa, temaja varNAdiguNavALuM dravya pUraNa eTale bhegA thavuM ke ekabIjA sAthe joDAvuM ane galana eTale chUTA paDavuM. varNAdimAM varNa, gaMdha, rasa, sparza ane zabdano samAveza thAya che. (5) jIva H- zarIthI bhinna, caitanya guNavALo Atmada A dravyano zabdaparIcaya sUtra-5 'iriyAvahImAM jIta zabdanA vivecanamAM Apela che. (6) kALa :- samaya A dravyane lIdhe vastunI vartanAno khyAla Ave che. jemake - A vastu che athavA hatI athavA haze. te ja rIte pahelA-pachI, AgaLapAchaLa ityAdi bAbatono khyAla Ave che. A cha dravyonI saMkhyAmAM ke kadamAM vRddhi ke hAni thatI nathI. te jevA che tevA ja dravyarUpe sadAkALa rahe che. mAtra tenA paryAyomAM pheraphAra thAya che. A cha e dravyo lokAkAzamAM sAthe rahelA che. tethI teTalA bhAgane loka kahevAya che. A "dravyoka" prastuta sUtranA 'loka' zabdano artha che. prazna :- Avazyaka vRttimAM tathA anyatra sarva sthaLe 'loka' zabdathI paMcAstikAyAtmaka loka grahaNa karavo tema kahyuM che tenuM zuM ? A kathana satya che. ame SadbhavyAtmaka lokanI vyAkhyA karI te paNa uttarAdhyayana sUtrane AdhAre ja karI che ane paMcAstikAyAtmaka lokanI vyAkhyA paNa Agama AdhArita ja che. mAtra tenuM samAdhAna e rIte ApI zakAya ke-- (1) kALadravyano alaga ullekha 'kALalokamAM Ave ja che. (2) bAkInA dharma-adharma Adi pAMcene astikAya paNa kahevAya che. - tethI A 'pAMca astikAyanA samUhapa loka' vyAkhyA paNa yogya che. (3) have pachI kahevAnAra 'udyotakara' vizeSaNa pAMce astikAyonA saMdarbhamAM vizeSa yogya jaNAya che. bAkI vivakSA bhedathI AgamomAM vyAkhyA jovA maLatI hoya tyAre te baMnemAM koI eka sAcuM ane bIjuM khoTuM tevI vicAraNA karavI te zAstrano apalAp karavA barAbara che. mATe vivasA bhede vyAkhyA bheda samajavo. 0 cauda rAjaloka :- keTalAMka granthakAro loka zabdanI vyAkhyA karatA loka eTale cauda rAjaloka samajavo tevuM sUcave che. A vyAkhyAnusAra dravyalokanI mAphaka kSetralokano paNa loka zabdathI vicAra karAya che. lokano sAmAnya parIcaya traNa vibhAgathI ane vizeSa parIcaya cauda vibhAgathI thAya che. temAM traNa vibhAga te urdhvaloka, tiryak loka ane ardhAloka ane tenA cauda
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 pratikramaNasUtra vivecana-1 vibhAgathI te cauda rAjaloka pramANa che. cauda rAjalokano AkAra keDe baMne hAtha rAkhIne, be paga pahoLA karI vhAra ubhelA puruSa jevo che. temAM pagathI keDa sudhIno bhAga 'adholoka' kahevAya che. nAbhipradeza te 'tiryagaloka' kahevAya che ane uparano bhAgane urdhvaloka kahevAya che. te samagra lokanI UMcAInA cauda sarakhA bhAga kalpavA tene cauda rAja ke cauda rajU kahevAya che. tevo cauda rAja pramANa je lokane cauda rAjaloka kahevAya che eka rAjanuM pramANa ghaNuM ja moTuM hovAthI tene yojanonI saMkhyA vaDe darzAvavuM azakya che. tethI tene upamA vaDe darzAvAya che. jema ke palakArA mAtramAM lAkha yojanA janAro deva cha mAsamAM jeTaluM aMtara vaTAve te rajU athavA eka rAjapramANa kahevAya. athavA 3,81,27,970 maNano eka bhAra evA 1000 bhAravALA tapelA goLAne jorathI pheMkavAmAM Ave ane te gati karato karato cha mAsamAM jeTaluM aMtara kApe tene rajja' kahevAya che. jo ke A to upamA mAtra che eka raju to asaMkhyAtA yojanono thAya che. jaina zAstrAnusAra varNanAnusAra sAta rAjathI kaMIka vadhAre bhAgamAM adholoka Avelo che ane sAta rAjathI kaMIka ochA bhAgamAM urdhvaloka Avelo che. vacceno 1800 yojanano bhAga je che te sAtamAM rAjalokane aMte ane AThamAMnA AraMbhe che tene ticha ke tirya- loka kahe che. tethI cauda rAjalokane triloka paNa kahe che. A cauda rAjalokamAM sauthI nIce mAghavatI prataramAM sAtamI naraka che tenI upara maghA nAmaka prataramAM chaThI naraka che, tenI upara rijhA nAmaka prataramAM pAMcamI naraka che, tenI upara aMjanA nAmaka prataramAM cothI naraka che. tenI upara zailA nAmaka prataramAM trIjI naraka che. tenI upara vaMzA nAmaka prataramAM bIjI naraka che tenI upara dharmA nAmanA prataramAM pahelI naraka che. A dharmA prataranA ja uparanA bhAgamAM vyaMtara ane bhavanapati devonA sthAno AvelA che. e rIte sAta rAjaloka pUrA thAya che. A rIte sAta rAja purA thAya tyAM upara tIchaloka Avelo che. A manuSyaloka paNa A tIrthAlokanI madhyamAM ja Avelo che. tenI upara caMdra-sUrya Adi jyotiSa cakra Avela che. e ja urdhvalokamAM kramazaH upara-upara devalokonA sthAno che, te rIte bAra devaloko che. bAra devaloka purA thayA pachI upara te puruSanA gaLAnA bhAge nava raiveyaka AvelA che. A nave raiveyakonI upara pAMca anuttara vimAno AvelA che ane cauda rAjalokamAM sauthI upara siddhazilA che. A rIte strIsa zabdanA 'loka' zabdano artha SaDravyAtmaka, paMca astikAyAtmaka ane cauda rAjalokano pradarzaka che. saMkSepa loka zabdano artha karIe to - loka eTale : - navacataiSiAM to - je dekhAya te loka (paNa ApaNI dRSTi to maryAdita jue che. tethI vRttikAre lokano artha spaSTa karatA kahyuM ke - pramANa vaDe je dekhAya, je siddha thAya tene loka kahevAya che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 201 - A loka padvavyAtmaka ke paMcAstikAyAtmaka caudarAja pramANa che. -- ekArthika evA cAra zabdothI lokanA ATha bheda kahyA che - Aloka, praloka, loka, saMtoka arthamAM pUrvokta nAma, sthApanA, dravya Adi ATha bheda che. - jenuM lokana (tnIyate rUti), avalokana, saMlokana, pralokana Adi pratyakSa pramANa jJAnathI thAya che tene loka kahevAya che. nirAvaraNa pratyakSa jJAnathI pAMce astikAya svarUpa nikhila vizva joI zakAya che mATe loka zabdathI paMcAstikAyAtmaka loka levo. - jJAnarUpa pramANa vaDe jenuM avalokana thAya te loka. ujjo agare :- udyota karanArAne, prakAza karanArAne. bIjI vibhakti bahuvacanamAM AvelA A padamAM mUla zabda para che. teno artha che - udyotakara. udyo eTale teja, prabhA, prakAza Adi. ahIM Dar upasargapUrvaka ghut kriyApada che. duta no vizeSa artha darzAvavuM ke spaSTa karavuM evo paNa thAya che. tethI koIpaNa vastunuM svarUpa prakAzavuM tene paNa udyotu kahevAya che. tethI udyotakara eTale prakAza karanAra, pragaTa karanAra, yathArtha rIte samajAvanAra evA artho thAya che. udUdyota-prakAza be prakArano che - (1) pudgala pariNAmI ane (2) Atma pariNAmI, je pudgala pariNAmI prakAza che te pudgalanA paryAyo ke rUpAMtara vaDe utpanna thAya che. jemake sUryano taDako, caMdrano ujAsa, agni, udyota, vIjaLInI rozanI, ratnamaNinI prabhA ityAdi. zabda, aMdhakAra, prakAza, kAMti, chAyA, Atapa, varNAdi e badhAM pugalanA lakSaNo che. paNa pudgala prakAza ja che ane te jaDa aMdhakArano ja nAza kare che. jyAre AtmapariNAmI prakAza AtmAnA guNa pragaTa thavAthI utpanna thAya che. je sAmAnya rIte 'jJAna' saMjJAthI oLakhAvAya che. jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama athavA bhaya vaDe jJAnano prakAza thAya che. jyAre chAghasthika karmo pUrNatayA nAza pAme tyAre AtmAnA darzana ane jJAnarUpI guNo pUrNatayA pragaTa thAya che. AvA guNa arihaMtone pragaTa thavAthI teo sarva vastunA sarva bhAvone yathArtha rIte samajAvI zake che. tene udyota karyo tema kahevAya che. je udyotakara arihaMto che. - A ja vAta vRttikAra judA zabdomAM kahe che. jenA vaDe prakAza karAya te udyota. A udyota be prakAre che - (1) dravyathI ane (2) bhAvathI. dravyodyota - te pugala pariNAmI che. je mUrta evA ghaTa-paTa Adine dekhADe che. jyAre jJAna e bhAvaudyot che. "jenA vaDe yathAvasthita rIte vastu jaNAya te jJAna che. te jJAna e ja bhAvodyota che. tene mATe kahyuM che ke, "kevaLajJAnathI utpanna thanAro udyota te bhAvaudyota che. jinezvaro dravyodyotathI lokano udyota karanArA nathI hotA, paraMtu tIrthakara nAmakarmanA udayathI atulya paropakAra karavA dvArA bhAvaudyota karanArA hoya che. - udyotakara paNa be prakAranA hoya che. svaudyotakara, paraudyotakara. tIrthakara paramAtmA baMne prakAre udyotakara che. sva AtmAne udyotita karavA dvArA teo svaudyotakara che ane lokamAM prakAza phelAvanAra vacanarUpI dIpakanI apekSAe bAkInA bhavya jIva
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 pratikramaNa sUtra vivecana-1 apekSAe paraudyotakara che. - dravyodyotano udyota pudgala svarUpa hovAthI temaja tevA prakAranA pariNAmathI yukta hovAthI parimita kSetramAM prakAza kare che, jyAre bhAvodyota loka ane alokane prakAzita kare che, mATe bhAvodyotanuM sthAna mahattvanuM che. - kevalajJAnanA prakAzarUpI dIpakathI tIrthakara bhagavaMto sarvalokamAM prakAza karavAnA svabhAvavALA che mATe te udyotakara che. - kevaLajJAnanA prakAzathI athavA te prakAzapUrvakanA vacanarUpI dIpakathI jinezvara bhagavaMto udyota karavAnA svabhAvavALA che. - tIrthaMkara bhagavaMto paramajJAnano upadeza, saMzayonuM chedana ane sarva padArthonuM prakaTa karavApaNuM karanAra hovAthI 'udyotakara' che. 0 logassa ujjaagare - lokanA prakAza karanArA loka ane udyotakara baMne zabdono saMyukta artha A pramANe thaI zake - paMcAstikAyarUpI lokano kevaLajJAnarUpa sarvotkRSTa bhAvodyota vaDe prakAza karavAnA svabhAvavALA - e arthamAM siddha thAya che. - padvavyAtmaka caudarAja pramANa lokanuM saMpUrNa svarUpa prakAzanArA che. - cauda rAjalokamAM vyApIne rahelAM cha dravyo ke paMca astikAyonA atIta, anAgata, vartamAnakAlIna sarve guNo ane sarve paryAyone pratyakSa joIne tathA jANIne samajAvanArA-prakAzanArA arthamAM siddha thAya che. * dhammatinzayare :- dharma tIrthakarone, dharmarUpI tIrthana karanArAone - arihaMta-paramAtmAnA vizeSaNomAM paheluM vizeSa mUkyuM-'logassa ujjo agare pachI bIjuM vizeSaNa mUkyuM "dhammatiOyare. ahIM dhamma, tirthI ane tirthIyara e traNa zabdonI vicAraNA karavAnI che. - tharmo :- dharma. A zabdanA zAstrakAre aneka artho prayojyA, prarUpyA che. - durgatimAM paDatA jIvone jenA vaDe dhArI (rokI) rAkhavAmAM Ave che, rokIne emane zubha sthAnamAM sthApita kare che, tethI te dharma kahevAya che. dharma be prakArano che (1) dravyadharma ane (2) bhAvadharma temAMthI ahIM dharma zabdathI bhAvadharma levAno che. A bhAvadharma zrata ane cAritra rUpa che. - ghaH no sAmAnya artha - nIti, sadAcAra, zraddhA, zAstrokta vidhiniSedha, AcAra, puSya, dAna, eka prakArano puruSArtha, gu, lakSaNa, svabhAva ityAdi arthamAM prasiddha che. jainadarzana gharma zabdathI dharma, dharmadravya, dharmAstikAya, kuzalAnuSThAna, saMsAroddhAra, AtmavikAsa, cAritryapAlana, samyagdarzanarUpI AtmapariNAma, puNya, sukRta, mahAvrata, aNuvrata, durgatimAM paDatA prANIone bacAvanAra, jJAna, darzana, cAritrarUpI guNa samUha, ahiMsA, saMyama, tapa, dAna, zIla, tapa, bhAva ityAdi arthomAM dharma zabda prayojAyela jovA maLe che.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 203 - dharma zabda pR- dhAraNa karavuM, e kriyApada parathI banelo che. teno artha durgati arthAt naraka ke tiryaMcagati. te tarapha jaI rahelA jIvone dhAraNa karIne arthAt, aTakAvI rAkhIne, temano uddhAra karIne zubha sthAnamAM eTale ke manuSyagati ane devagatimAM sthApI ane mokSagatinA adhikArI banAve che. kemake durgatinA kAraNarUpa krodhAdi kaSAyo ane hiMsAdi duSkRtyo che. tenA badale tenA pratirodhI kSamA Adi tathA ahiMsA Adi dharmonA sevanathI durgatinA kAraNo baMdha thaze ane sadgatinuM zubha sthAna prApta thaze. - dharma zabdathI - zrata ane cAritrarUpa dharma AgAra ane aNagAradharma, ahiMsA, saMyama, taparUpa dharma, dAna, zIla, tapa, bhAvarUpa dharma, kSamA, mArdava, Arjava Adi rUpa dazavidha dharma, jinAjJA rUpa ke cAritra lakSaNa dharma, jinapraNIta bhAva zraddhAnuM Adi lakSaNarUpa dharma ityAdi artho jANavA. 0 tirthI :- tIrtha, jenA vaDe tArAya te tIrtha. - tIrthanA nAmatIrtha sthApanA tIrtha, dravya tIrtha ane bhAvatIrtha e cAra bheda che. te eka-eka tIrthanA paNa anekavidha bhedo jANavA. - sAmAnya arthamAM to pavitra sthAna, pavitra kSetra ke bhUmine ApaNe tIrtharUpe jANIe chIe jemake siddhakSetra sameta zikhara, gIranAra Adi ane tIrtha zabdano sAhityamAM artha - nadIno ghATa ke samudramAM utarANa mATenI jagyA evo thAya che. jaLAzayomAM taravAnI kriyAne paNa taravuM kahevAya ane saMsArarUpI samudramAMthI tarI javuM tene paNa taravuM kahe che. paNa pahelI kriyA je sthAnamAM, jenAthI athavA jenA vaDe thAya che, tene dravyatIrtha kahe che jyAre bIjI kriyA jenA AzrayathI, jenA vaDe ke je sAdhanothI thAya che tene bhAvatIrtha kahevAya che. -0- dravyatIrtha :- vRttikAra maharSi jaNAve che ke - dravyatIrthathI mAgadha, varadAma AdinuM grahaNa karAya che. kemake tenAthI bAhya dAhano upazama thAya che. tRSApipAsAnuM chedana thAya che. te jaLasamUDamAMthI bahAra kADhe che zarIranA bAhya malane te dhoI nAMkhe che. (paNa A traNe kriyA pharI paNa karavI paDe che.) - ittara darzana tathA nadI Adi taravA mATenAM sthAno e badhAM dravyatIrtha che. kemake tyAM loko DUbI paNa zake che. temaja eka vakhata taryA pachI pharI paNa karavAnuM bAkI rahe che. -0- bhAvatIrtha - krodha AdinA nijhAmAM samartha evA pravacanane ja grahaNa kare che. TheSarUpI pavana vaDe utpanna dAhanuM te upazamana kare che. lobhanA nigraha vaDe tRSNArUpI tRSAnuM chedana kare che. ghaNAM bhavonI saMcita evI ATha prakAranI karmarajanuM tapa ane saMyama vaDe zodhana kare che arthAt nivAraNa kare che. vaLI mokSanA sAdhanarUpa hovAthI pravacana ja bhAvathI tIrtharUpa che. - pravacana (saMgha) Adi bhAvatIrtha che kAraNa ke teno Azraya karanArA bhavyo bhavasAgarane niyamo tarI jAya che. pachI bhavasAgara taravo paDato nathI. -0- tIrtha zabda tu kriyApadathI banelo che. tR eTale taravuM taravAnuM bhavasAgarathI
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 pratikramaNasUtra vivecana-1 che. eka vakhata bhavasAgara tarI gayA eTale sarva koI duHkha-bhavabhramaNa ane viTaMbaNA mAtrano aMta Ave che. 0 yara eTale kara. tIrtha sAthe joDAyelo A zabda che. ra - karanAra, karavAno jemano svabhAva che evA. ra zabdanA niryuktikAre cha bheda kahyA che - nAmakara, sthApanAkara, dravyakara, kSetrakara, kAlakara ane bhAvakara. temAM phakta bhAvakaranuM ja ahIM grahaNa karavAnuM che. bhAva-karamAM prazasta bhAvakaranA nava bheda niryuktikAre batAvyA che, jemAMno eka bheda te tIrthakara che. 0 tharmatIrthakara :- ahIM je dharma zabdano artha kahyo evA dharmarUpI tIrthane karavAnA svabhAvavALA hoya che. arihaMta paramAtmA je vidhi ane niSedhamaya dharma pharamAve che, jinAjJAno pAlaka je saMgha sthApe che, tethI teo pote dharma ane saMghanA karavAvALA bane che. dharma ane saMgha baMne tIrtharUpa che, tethI arihaMta paramAtmAne dharmatIrthakara kahevAya che. - dharma e ja tIrtha athavA dharmapradhAna evuM tIrtha te dharmatIrtha. tene karavAno svabhAva jemano che te dharmatIrthakara. je devo, manuSyo, asuro sahitanI parSadAmAM sarva jIvonI potapotAnI bhASAmAM pariNamatI vANI dvArA dharmatIrthanuM pravartana karanArA che mATe thampatisthara kahyA. - aneka jIvo (manuSyo) jenA AlaMbanathI bhavasamudrano pAra pAme te tIrtha che. AvuM tIrtha te zrata ane cAritrarUpI dharma. AvA dharmanuM pravartana arihaMto kevaLajJAna prApta thatAM turaMta ja prathama samavasaraNamAM kare che. tethI teone dharma-tIrthakara kahyA che. 0 yogazAstramAM ahIM eka noMdha mUkI che - A dharmatIrthakara vizeSaNathI arihaMta paramAtmAno pUjAtizaya ane vacanAtizaya jaNAvelA che. have apAyAgamaatizaya mATe 'nira' vizeSaNa jaNAve che. 0 laghu dRSTAMta :- bhagavaMta RSabhane kevaLajJAnanI prApti thaI. ghAtI karmono kSaya thavAthI anaMta darzana, anaMta jJAna Adi utpanna thayA. tyAre devo ane dAnavendroe temanA kevaLajJAnano mahotsava karyo. pachI devoe prathama samavasaraNanI racanA karI. bhagavaMta devatAracita samavasaraNamAM birAjyA. cotrIza atizayothI zobhatA evA teo surendrothI pUjAtA ane sura-nara Adi samudAyathI parivarelA hatA. cAre bAju devaduMdubhinAda thato hato. tyAM bhagavaMta RSabhe prathama dezanA ApI. tyAre bharata cakravartInA putra RSabhasene dIkSA lIdhI, brAhmIe dIkSA lIdhI teo mukhya sAdhu (gaNadhara) ane mukhya sAdhvI banyA. bharata ane suMdarI prathama zrAvaka-zrAvikA banyA. e rIte caturvidha saMghanI sthApanA thaI. zramaNa, zramaNI, zrAvaka ane zrAvikArUpa dharmatIrthanuM pravartana thayuM A rIte bhagavaMta RSabhadeva prathama dharmatIrthakara kahevAyA. * jiNe :- jinone. rAga-dveSanA jitanArAone.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana arihaMta paramAtmAnA be vizeSaNo - logassa ujjoagare ane dhammatitzayare pachI trIjuM vizeSaNa sUtramAM mUkyuM che nin. A pada bIjI vibhakti bahuvacanamAM vaparAyela che. temAM mUla zabda nina che. je qhi kriyApada parathI banelo che. ni eTale jitavuM. tethI bina no sAmAnya artha 'jitanAra' thAya che. nina - eTale jeNe krodha, mAna, mAyA ane lobha jItyA che te. - nina - eTale rAga, dveSa, kaSAyo, indriyo, parISaho, upasargo ane ATha prakAranA karmone jitanArA. --- 205 - bina - rAga Adine jItanAra te jina kahevAya che. bina - jemaNe rAga, dveSa ane mohane jItyA che teo jina kahevAya che. - nina - rAga, dveSa moha Adi aMtaraMga zatruone jitanAra. jo ke ukta vyAkhyAo arihaMtarUpa jina mATe ja vaparAyela che ane logassa sUtramAM paNa arihaMtanA vizeSaNa rUpe ja che. paNa AgamasUtramAM avadhijJAnI, kevalajJAnavALA, jinakalpI, caudapUrvI Adine paNa jina kahyA che. AvA ja koI kAraNathI arihaMta evA jinane jinavara, jinezvara, jinendra Adi zabdothI oLakhAvAyA che. logassa sUtramAM paNa gAthA pAMcamAM niLavarA zabda mUkyo ja che. A nina zabdano prayoga logassa sUtramAM pAMca vakhata ane pahelI pAMce gAthAmAM eka-eka vakhata thayelo che. -- * arihaMta :- arhatone, A zabdanI ati vistRta vyAkhyA mATe juo sUtra-1 'navakAramaMtra' ahIM phakta tenA sAmAnya nirdeza mATe mahAnizItha sUtrano eka pATha Apela che. 'manuSya, devatA ane dAnavovALA A samagra jagatamAM ATha mahAprAtihArya vagerenA pUjAtizayathI upalakSita, ananyasaza, aciMtya mAhAtmyavALI, kevalAdhiSThita, pravara uttamatAne jeo yogya che te anaMta che. samagra karmono kSaya thavAthI, saMsAranA aMkurA baLI javAthI pharIvAra ahIM AvatA nathI, janma letA nathI, utpanna thatA nathI, te kAraNe teo sa Mta kahevAya che. vaLI temaNe durjaya samagra ATha prakAranA karmarUpI zatruone mathI nAkhyA che, haNI nAkhyA che, daLI nAkhyA che, pIlI nAkhyA che, nasADI mUkyA che athavA parAjita karyA che, tethI te arihaMta kahevAya che. A rIte teo aneka prakAre kahevAya che, nirUpaNa karAya che, upadezAya che, sthApana karAya che, darzAvAya che. vizeSa vyAkhyA 'navakAramaMtra'mAM khAsa jovI. kittaissuM :- kIrtana karIza, nAmoccAraNapUrvaka stavIza. ri kriyApadanuM bhaviSyakALanuM ekavacananuM rUpa che. sAmAnyathI A padano artha '"huM kIrtana karIza'' evo thAya che. A kriyApada prazaMsA artha paNa darzAve che. tethI ahIM prazaMsA, guNAnuvAda ke stavanA artha paNa thaI zake. vRttikAre to spaSTa kahyuM che ke - (temanA-temanA) potAnA nAma-(uccAraNa
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 pratikramaNamUtra vivecana-1 pUrvaka) huM stavanA karIza. - phiksa e pratijJA ke saMkalpa vAkya che. huM stavanA karIza paNa konI ? e praznano saMbaMdha "arihaMtonI sAthe joDAyelA che. ahIM je kIrtana karavAnuM che te nAmathI ane guNothI kIrtana karavAnuM che. niryuktikAra kahe che ke - A kIrtana karavAnuM kAraNa e che ke - devatA, manuSyo ane asuro sahita samagra loka mATe kIrtanIya evA te arihaMtoe darzana, jJAna, cAritra tathA taparUpa vinaya darzAvyo che. temanA A guNone lakSamAM rAkhIne temanuM kIrtana karavAmAM Avela che. ahIM arihaMta paramAtmAnA cAra vizeSaNo AraMbhe mUkyA che - (1) logassa ujjo agare, (2) dhammatiEURyare, (3) jirNa, (4) kevalI jemAM arihaMtanA guNonuM kIrtana paNa thAya ja che. vaLI purva maU mathukA pachI paNa arihaMtanA guNonI kIrtana darzAvatA pado che. nAma kIrtanano viSaya - 34manimra thI zarU thayo ane A avasarpiNI kALanA A bharatakSetranA covIza tIrthakaronA nAmonA uccAraNapUrvaka temanuM smaraNa karAyuM te nAma kIrtana che. A rIte je ziraNaM zabdathI pratijJA rajU karI, te sUtramAM baMne arthamAM sArthaka che. * cauvIsa :- covIzane, RSabha Adi mahAvIra paryanta arihaMtone ahIM "covIsane' ema saMkhyA vAMcatA evo prazna thaI zake ke kayA covIsanuM grahaNa karavAnuM? covIsa arihaMtonuM. paNa evI to anaMtI covIsIo thaI. bhAvimAM paNa anaMta covisI thavAnI che. vaLI bharata ane airAvatanI covIsI paNa judI che. jaMbUdvIpa-dhAtakI khaMDa AdinI paNa covIsI judI che. to ahIM kone grahaNa karavA ? A praznanA samAdhAna mATe niryuktikAre jaNAvyuM ke, covIsa saMkhyA have pachI kahevAnArA RSabha Adi arihaMto mATenI samajavI. eTale ke jaMbUlIpanA A bharatakSetranI vartamAna covIsImAM thayelA RSabhathI laIne vardhamAna paryaMtanA arihaMto mATe ahIM vaDavI zabda vaparAyo che. Aja vAtanA samarthana mATe caityavaMdana mahAbhASyamAM paNa kahyuM che ke, vaDavAM saMkhyA bhArata varSamAM thayelA arihaMto mATe che. vaLI anaMtI covIsInA pratyeka arihaMtonA nAmo ApaNe jANatA paNa nathI ane jeTalA jANamAM che te sarvenA nAmoccAraNa nitya karIne temanI stavanA karavI paNa zakya nathI, mATe Asanna upakArI arihaMto lIdhA. * pi :- pi - paNa, ane vaLI (arthAt bIjA paNa arihaMtonI). sUtramAM vaparAyelo pi zabda je 'pi' avyaya che. tenA aneka artho che. temAMthI ahIM samuccaya artha samajavAno che. A pi zabdathI zo artha karavo, te samajavA mATe AvazyaRniryukTri mAM spaSTIkaraNa ApyuM ke pi zabdathI airAvatakSetra ane mahAvideha kSetramAM rahelA arihaMtonuM paNa grahaNa karI levuM. A ja zabda mATe anya sAkSIpATho dvArA evuM spaSTa kathana thaI zake che ke,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 207 pa zabdathI anya sarve arihaMtonuM paNa grahaNa karavuM. A vAtathI evuM tAraNa ApI zakAya ke, pi zabdathI bharata kSetranI vartamAna covIsInA covIsa arihaMto sivAyanA A ja bharatakSetranA pUrve thayelA sarve arihaMto pAMce airAvata kSetra ane pAMca mahAvideha kSetramAM thayelA tathA A bharata sivAyanAM cAre bharata kSetramAM thayelA sarve arihaMtonuM paNa huM kIrtana karIza - stavanA karIza te vAtane samajI levI. TUMkamAM pi zabdathI covIsa sivAyanA sarve arihaMto grahaNa thAya che. ahIM varavavaM zabdathI covIsa arihaMtonI nAmapUrvaka stavanA jaNAve che, te rIte upa zabdathI bAkInA arihaMtonI bhAvastavanA jaNAve che. kemake bAkInA arihaMtone mAtra smaraNamAM lAvIne temanI stuti karI che. * kevalI :- kevaLajJAnI, jenAmAM kevalIpaNuM vidyamAna che te- 'arihaMta'nA vizeSaNa rUpe pUrve logassa ujjo agare, dhammatirthIyare ane jiNe traNa zabdo noMdhAyA, pachInuM A cothuM vizeSaNa che - vatnI. A pada bIjI vibhakti bahuvacanamAM AveluM che. sAmAnyathI ema kahevAya ke jemane kevalajJAna ane kevaladarzana prApta thayuM hoya, temane kevalI kahevAmAM Ave che. temanA be prakAro che eka sAmAnya kevalI ane bIjA arihaMta kevalI. ahIM prayojAyela vatnI zabda arihaMta kevalInA arthamAM ja grahaNa karavAno che. varta zabda kevaLa pAmanAra, pUrNatA pAmanAra Adi artha sUcave che. jenAmAM kevala hoya te kevalI. tenAmAM kevala zabdathI jJAna, darzana, cAritra e traNenI pUrNatA samajavAnI che. niryuktikAra paNa kahe che ke, saMpUrNa evA paMcAstikAyAtmaka lokane jANe che tathA jue che. temaja je kevalacAritrI tathA kevalajJAnI che te kAraNathI kevalI kahevAya cheahIM jANavuM zabdathI vizeSarUpe jANavuM te kevaLajJAna ane jovuM zabdathI sAmAnyarUpe jANavuM te kevaladarzana ema samajavAnuM che. anyatra vatnI zabda phakta "jemane kevaLajJAna che te" evA arthamAM paNa vaparAyelo jovA maLe che. to vaLI logassa sUtranI vyAkhyA karatA graMthoe vevanI zabdathI ahIM bhAvaarihaMtone grahaNa karavAnuM paNa kahyuM che. 0 "kevalI arihaMtanuM vizeSaNa che to tene alaga kema mUkyuM ? - kevalI padane juduM mUkavA mATe pUrvAcAryoe rajU karela vivaphA A pramANe che. - zrImAnuM haribhadrasUrijI - 'kevalI' e vizeSaNa eTalA mATe che ke jemane kevaLajJAna utpanna thayuM che tevA AtmAo ja loka udyotakara, dharmatIrthakara ane jina evA arihaMta hoya che, bIjA nahIM. evo niyama karavA dvArA svarUpa samajAvavA mATeno ja A prayoga che. - AcArya zAMtisUrijI - chadmastha avasthAmAM rahelA jinono samAveza ahIM na thAya te mATe kevalI' pada mUkavAmAM AvyuM che. vaLI nAma Adi bhedathI bhinna paNa jinavaro arihaMta tarIke saMbhavI zake che, tethI (nAma, sthApanA ane dravya nahIM paNa)
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 pratikramaNamUtra vivecana-1 bhAva arihaMtonA svIkAra mATe ahIM kevalI pada mUkela che. - hemacaMdrAcAryajI, devendrasUrijI Adi - ahIM kevalI' padathI mAtra bhAva arihaMtone ja grahaNa karavA arthAt jyAre teo arihaMta thaIne ja vicaratA hoya te arihaMtone grahaNa karavA, paNa rAjyavasthA ke muni avasthAmAM vicaratA arihaMto na levA. kAraNa ke te avasthAmAM te bhAva arihaMta nathI paNa dravya arihaMta che. jyAre ahI A sUtra mAtra bhAvaarihaMtonI ja stuti che. (A vyAkhyAnusAra to pa zabdathI grahaNa karatA anya tIrthakaromAM paNa airAvatanI vartamAna covIsI ane mahAvidehanA viharamAna jino ja grahaNa thaze.) 0 prathama gAthAne aMte zrI haribhadrasUrie rajU karela tArkika vicAraNA: (bhUmikA :- arihaMta devo niyamathI jina hoya che. kemake teo rAga ane SanA vijetA hoya che. rAga-dveSano saMpUrNa vijaya thatA mohanIya, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya karmanI sarva prakRttiono sarvathA kSaya thAya che. tema thatAM te kevalI bane che. kevaLajJAna prApta thatAM ja teo lokanA saMpUrNa svarUpano prakAza kare che tethI loka-udyotakara bane che. tyAre te caturvidha zrI saMghanI sthApanA kare che ane e rIte dharmatirtha pravartana thAya che.) - nIja dhotA ema kahevAthI dhamatirthakara pada AvI ja jAya che. to pachI tene alaga zA mATe mUkyuM ? - lokano udyota to avadhijJAnI, virbhAgajJAnI paNa kare. kemake teo samastalokanA prakAzaka nathI, to paNa lokanA amuka bhAgane to pratyakSa jue ja che. tethI te paNa lokaudyotakara kahI zakAya. e ja rIte sUrya-caMdra paNa lokaprakAzaka che. paNa A badhAMnuM grahaNa na karavA "dharmatirthakara' pada mUkyuM, jethI A badhAMno vyAkhyAmAMthI ApoApa lopa thaI jAya. - to pachI thatisthayane ekaluM ja mUkavuM hatuM ne ? "logassa ujjo agare padanI zuM AvazyakatA hatI ? - jo koI moTI nadI, sarovara Adi jaLAzayomAM sahelAIthI ane nirbhIkapaNe utaravA mATe Aro banAve che, to te paNa tIrtha kahevAya che. e tIrthane koI puNyaprApti mATe dharmabuddhie banAvela hoya to te paNa dharmatIrthakara kahevAze. te zuM temanuM kIrtana karavAnuM ? - na ja karAyane ? mATe ahIM logassa ujjo agare pada paNa jarUrI che. - to pachI nine padanI zuM jarUra che ? kemake lokanA udyotakara ane dharmatIrthakara to jina hovAnA ja. - anya matAvalaMbIo paNa temanA mAnelA Izvarane lokaudyotakara tathA dharmatIrthakara mATe ja che. temanuM grahaNa na thaI jAya mATe ahIM jina zabda mUkyo che. teonI mAnyatA mujabanA Izvara jyAre tIrthano nAza ke saMhAra thato hoya tyAre pharI saMsAramAM janma dhAraNa karI pAchA Ave che. have janma levA mATe karmanuM hovuM jarUrI che. jemane rAgAdi janya sarva karmonuM bIja sarvathA baLI gayela hoya teo pharI janma dhAraNa ja kaI rIte karI zake ? jeo rAgAdinA saMpUrNa vijetA che te ja jina
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana che. jina kadI rAgAdi kAraNe pharI janma na le. te niE padathI anya matAvalaMbInI mAnyatAnA Izvarano vyavaccheda karavA mATe A pada jarUrI che. - - jo ema ja hoya to niLe pada ja puratuM che, pachI logassa ujjoagare ane dhammatitzayare vizeSaNanI koI jarUra nathI. kemake jina to niyamA lokaudyotakara ane dharmatirthaMkara che ja. nA, evo niyama nathI. kemake Agama sUtromAM viziSTa zrutadhara, avadhijJAnI, manaHparyavajJAnI, chadmastha vItarAgane paNa jina kahelA che. jyAre ahIM sUtramAM to terame guNaThANe vartatA sarvajJa arihaMta jina bhagavAnanuM ja kIrtana karavAnuM che. te mATe pUrvokta vizeSaNo jarUrI ja che. to pachI arihaMta pada mUkavAnI zuM jarUra che ? ahIM arihaMta pada to vizeSya-vAcaka che. vizeSaNo kahyA pachI evA vizeSaNavALA koNa che ? te mATe vizeSya padanI jarUra ubhI rahe che. tethI arihaMta pada Avazyaka che. to pachI arihaMte eka ja pada paryApta che. pUrvokta padanI zI jarUra che - nA, A vAta paNa ayogya che. arihaMta aneka prakAre kahyA che. jemake - nAma arihaMta, sthApanA arihaMta, dravya arihaMta-gRhasthapaNe ke chadmastha sAdhupaNe rahelA ane bhAva arihaMta-aSTa mahAprAtihArya pUjita sarvajJa vItarAga. ahIM nAmAdi traNe prakAranA arihaMtane na grahaNa karavA ane kevaLa bhAva arihaMtane ja svIkAravA mATe pUrvokta traNe vizeSaNo jarUrI che. -- -- -- 1 - to pachI vevarI padanI zI jarUra che ? kemake lokaudyotakara, dharmatIrthaMkara, jina evA arihaMta avazya kevalI hovAnA ja. pachI 'kevalI' evuM vizeSaNa mUkavAno zo artha che ? ahIM kharekhara to 'nyAya' samajavo paDe. bhAva arihaMto kevaLajJAnI hoya ja, kevaLajJAna vinA koI bhAva arihaMta na bane. ahIM kevalI zabda mUkyo te arihaMtanuM svarUpa vizeSa sUcavavA mATe che. arthAt ahIM svarUpa prajJApana arthe vizeSaNa prayoga thayo che. mATe kazuM ja khoTuM nathI. che ? to pachI mAtra vatI kahevuM te paryApta che. anya vizeSaNonI jarUra ja kyAM phakta kevalI kahevAthI zrutakevalI ane sAmAnya kevalI paNa grahaNa thaI jaze. A sUtramAM to arihaMta evA kevalI ja grahaNa karavAnA che. mATe anya kevalI grahaNa na thaI jAya te mATe pUrvokta vizeSaNo jarUrI che. ukta lokaudyotakara, dharmatIrthaMkara, jina, kevalI evA arihaMtomAM je covIza arihaMtonI nAmoccAraNa pUrvaka stavanA karavAnI pratijJA karI che, te covIza arihaMto koNa ? e vAta have pachInI traNa gAthAmAM rajU karI che. -- - logassa sUtra-gAthA-2, 3, 4mAM arihaMta paramAtmAnA nAmo sivAya haiM, niLa, vaMTe/vAmi ane tarphe e cAra pado (zabdo) Ave che. prathama A cAra zabdono vizeSArtha joIe, pachI covIze tIrthaMkaranA nAmono vizeSArtha saLaMga rIte rajU karela che. -0- v gAthA 2, 3, 4mAM 7 zabdano prayoga agiyAra vakhata thayo che. 1 14 209
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 10 pratikramaNa sUtra vivecana-1 jemake samani3 va vagere. sAmAnyathI A ve no artha 'ane thAya che jemake RSabha ane ajita. paNa eka sthAne ve no artha 'athavA' thAya che. viraM purvata mAM rahelo 2 "athavA arthamAM che suvidhi athavA puSpadaMta, kemake A baMne nAmo navamAM tIrthakaranA che. tethI tyAM "ane artha na thAya. jo ahIM ve no "ane artha laIe to tIrthakara saMkhyA 25 thaI jAya. paNa A agiyAra vakhata ' goThavavA pAchaLano koI gUDha Azaya sUtramAM jo hoya to tenuM rahasya zuM che te ekapaNa saMdarbha graMthamAM amane jovA maLela nathI. -0- viM - jinane A zabdaprayoga kula pAMca vakhata thayo che. jemAM pahelI gAthAmAM Avela nina zabdathI teno artha kahevAI gayo che. bIjI, trIjI, cothI gAthAmAM paNa eka-eka vakhata vina zabda Ave che ane chaThI gAthAmAM nina zabda nivara rUpe mUkAyela che. covIsa tIrthakaronA nAmomAM pratyeka sAta-sAta jinanA aMtare bina zabda che. jemake sAtamAM - supAlaM niui pachI caudamAM sata niri 9 - pachI ekavIsamAM namiti va A goThavaNamAM paNa kaMIka rahasya ke hetu hovo joIe tevuM anumAna che. -0- vat kriyApada je veDhe athavA vaMmi zabdathI rajU thayela che. artha to sAmAnya che - huM vaMdu chuM ke vaMdana karuM chuM. gAthA 2, 3, 4mAM traNa vakhata veve ane be vakhata vaMma ema pAMca vakhata vat kriyApada vaparAyela che. te mATe caityavaMdanA mahAbhASyamAM kahyuM che ke, vaMdanArthaka kriyApadano vAraMvAra prayoga Adara darzAvavA mATe che, tethI temAM punarUkti doSa na mAnavo. -0- tada- tathA. aMtima tIrthaMkaranA nAma pUrve prayojAyela che. * covIsa tIrthaMkaranA nAmono artha :- ahIM prathama eka-eka tIrthakarano krama ane tenuM nAma jaNAvela che. - nAmanI sAthe prathama te nAmano sAmAnya artha jaNAvela che. A sAmAnya artha evo che, je (covIsa) pratyeka tIrthakaramAM ghaTAvI zakAya che. eTale ke te artha koIpaNa arihaMta paramAtmAne lAgu paDI zake che. - sAmAnya artha pachI vizeSa artha jaNAvela che. A vizeSa artha te-te RSabha Adi arihaMtamAM ja lAgu paDe che. kemake viziSTa kAraNathI A artha rajU thayo hovAthI anya tIrthakaromAM ghaTAvAyela nathI. - je vizeSa artha rajU thayo che tenuM AdhAra sthAna vizva niji 1080 thI 1091 ane tenI vRttimAM che, jeno ullekha paDAvazyaka bAlAvabodha paNa che. - pratyeka nAmanA sAmAnya ane vizeSa ema baMne arthono saMdarbha yogazAstra, dharmasaMgraha, lalitavistarA TIkA, abhidhAna ciMtAmaNI nAmamAlA, caityavaMdana mahAbhASya ityAdi ghaNAM graMthomAM che. - krama nAma, sAmAnya artha ane vizeSArtha pachI ahIM eka vadhArAnI vAta sAmela karI che - triSaSTi zalAkA puruSa caritramAM apAyela maMgalAcaraNarUpa sakalArvat
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 211 stotranI gAthAo. covIsa tIrthaMkara bhagavaMtonI hemacaMdrAcAryajI mahArAje suMdara stuti karI che. vaLI pratikramaNa sUtramAMnuM eka sUtra che. pakhi, comAsI, saMvatsarI pratikramaNamAM caityavaMdanarUpe bolAya che temaja A covIse jinanI stuti sAmAnya ane vizeSa evA baMne artho dharAve che tethI tenI A vizeSatA ahIM sAmela karI che. A rIte covIsa tIrthakaronA nAmanuM vivecana karatA - temanuM nAma, krama, sAmAnya artha, vizeSArtha, sakalAt aMtargat stuti e pAMca vastuno samAveza karela che. (1) RSabha :- bharata kSetranI A covIsInA pahelA tIrthakara. sAmAnya artha :- je parama pada pratye gamana kare te RSabha, RSabha zabda vikalpa "vRSabha" paNa kahevAya che. vRSabha' eTale duHkhathI dAjhelI daniyA upara dezanArUpI jaLanuM varSaNa ke siMcana karanAra. - vRSabha eTale zreSTha baLada ke je duHkhe karIne vahana karI zakAya tevA, bhArane vahana karavA mATe samartha hoya, te ja rIte duHkhethI vahI zakAya tevI dharmadhurAne vahana karavA mATe paramAtmA samartha hoya che tethI temane RSabha kahevAya che athavA vRSa eTale dharma, tenAthI (AtmAne) atyaMta bhAvita kare che tethI paNa teo vRSabha kahevAya che. ukta vyAkhyAo sarva koI arihaMtone lAgu paDe che. vizeSa artha :- bhagavaMta RSabhano janma thayo tyAre temanA baMne sAthaLomAM tapAvelA sonAnI jevA dedIpyamAna, dhavala ane ekabIjAnI sanmukha rahelA vRSabhanuM cinha hatuM. tethI teo rasama - RSabha kahevAyA. - vaLI sAmAnyathI tIrthakaranI mAtA garbhamAM tIrthakara Ave tyAre pahele svapna hAthIne jue che, paNa marudevA mAtAe bhagavaMta teNInA garbhamAM AvyA tyAre pahelA svapnamAM baLadane joyelo tethI tenuM RSabha evuM nAma karAyuM. sAvacakravRtti mAM kahyuM che ke - RSabha ane vRSabha ekArthaka zabda che. - sakalArhat gAthA-3 vAcyArtha ane rasyArtha. (sakalAut stotramAM kharekhara to arihaMtonA nAmono artha nathI paNa stuti che. A stuti pratyeka tIrthakarane AzrIne alaga-alaga banAvela che. teno vAcyArtha ahIM vizeSa artharUpe rajU karyo che, je te-te tIrthakarane mATe thayela stuti mujaba che. paNa A pratyeka stutino rahasyArtha sarve arihaMtone mATe svIkArya bane tevo che. tethI arthaghaTana sAmAnya artha rUpe karela che.) - covIse tIrthakaromAM A vAta samajI levI ke "vAcyArtha" e vizeSa artha che ane rahasyArtha e sAmAnya artha che. 0 vAcyArtha - pahelA pRthvInA nAtha (rAjA), pahelA niSparigrahI (sAdhu) ane pahelA tIrthakara evA RSabha svAmInI ame stuti karIe chIe. 0 rahasyArtha - potapotAnA zAsananI apekSAe arihaMto prathama rAjA, prathama
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 pratikramaNa sUtra vivecana-1 sAdhu ane prathama tIrthaMkara hoya che. tethI evA paramapada-mokSa pratye gamana karanArA sarve arihaMtanI ame stuti karIe chIe. (2) ajita :- bharata kSetranI A covIsInA bIjA tIrthakara. 0 sAmAnya artha :- parISaho ane upasargothI na jitAyelA te ajita. - indriyo, viSaya, kaSAya Adi bhayAnaka evA aMtaraMga zatruo vaDe jeo heja paNa jItAyA nathI. tethI 'ajita' kahevAya che. sarve arihaMtonuM A ja svarUpa che. 0 vizeSa artha - bhagavaMta ajitanA pitA jitazatra ane mAtA vijayA pAsAthI jUgaTu ramatA hatA. pahelA haMmezAM jitazatru rAjA ja jItatA hatA paNa bhagavaMta garbhamAM AvyA pachI rAjA jItatA na hatA, paNa rANI jItatA hatA. arthAt pachI rAjA vaDe rANI kadApI na jItAyA mATe temanuM "ajIta' nAma paDayuM - sakalArvat stotra-gAthA-4. 0 vAcyArtha - jaganA prANIorUpI kamalonA samUhane vikasAvavAmAM sUrya samAna ane jemanA kevaLajJAnarUpI darpaNamAM AkhuM jagatuM pratibiMbita thayuM che evA arihaMta ajitanAthanI huM stuti karuM chuM. 0 rahasyArtha - vizvanA prANIorUpI kamalavanane khIlavavA mATe sUrya samAna kahIne kevaLajJAna pachI upadezatApaNAno guNa temaja kevalajJAnarUpI arIsAmAM AkhA jagatanuM pratibiMba paDe che kahIne temanI darzana jJAna viSayaka pUrNatAne sUcavIne parISaha ane upasargothI na jItAtA evA sarve a-jita arihaMtonI stutI karI che. (3) saMbhava :- bharatakSetranI A covIsInA trIjA tIrthakara - 0 sAmAnya artha :- jemanAmAM cotrIsa atizayarUpa guNo vizeSe saMbhave che te - zaM eTale sukha bhagavaMtane jotAM ja sarva jIvone sukha prApta thAya che tethI ziva. paNa prAkRtamAM za no te thAya che, tethI saMbhava sarva koI arihaMta A svarUpanA ja hoya che. 0 vizeSa artha :- je bhagavaMta garbhamAM AvyA bAda dezamAM adhikAdhika sarca - dhAnyanI niSpatti thaI - adhika dhAnyano saMbhava thayo mATe saMbhava zrAvatI nagarImAM kyAreka kALanA doSathI... vAraMvAra duSkALa paDyo tyAre samasta nagarajana-loka atyaMta duHkhI thaI gayA hatA. te vakhate jitArI rAjAnI (patnI) senArANInI kukSImAM A bhagavaMtanuM avataraNa thayuM. indra svayameva AvIne tyAre enA mAtAnI pUjA karI. samasta jagatane vize eka mAtra sUrya samAna tejasvI putranA lAbhanI vadhAmaNI ApI. te ja divase acAnaka cAre bAjuthI sArtho AvyA. A sArtho dhAnyothI pUrNa hatA. tethI tyAM sukALa thayo ane sukhanI prApti thaI. jethI karIne temanA janma samaye samagra dhAnyo ekaThA thayA tethI temanA mAtA-pitAe temanuM saMbhava evuM nAma rAkhyuM. - sakalAt stotra - gAthA-5 - 0 vAcyArtha :- dharmopadeza ApatA jemanI vANI vizvanA bhavyajanorUpI bAgane
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 213 siMcavA mATe nIka samAna che, te zrI saMbhavanAtha bhagavaMtanI vANI jayavaMtI varte che. 0 rahasyArtha :- jemanAthI sukhanI prApti thAya tevA arihaMtanI vANInI prazaMsA karatA jaNAvyuM ke, bhavyajIvone jo bagIcAnI upamA ApIe to arihaMtonI A vANIne pANInI nIka samAna gaNavI joIe. kemake jema pANInI nIka vaDe jema bagIcAmAM sarva vanaspatine puSTa kare che, tema sarve arihaMtanI vANI bhavyajanomAM sadAcAra Adi saMskArone puSTa kare che. (4) abhinaMdana :- bharatakSetranI A covIsInA cothA tIrthaMkara- 0 sAmAnya artha :- devendro AdithI abhinaMdana karAyA tethI abhinaMdana. abhinaMde che arthAt potAnA rUpa vagere guNo vaDe samagra tribhuvanane jeo AnaMda Ape che, tethI sarve arihaMta abhinaMdana kahevAya. 0 vizeSa artha :- je bhagavaMta garbhamAM AvyA tyArathI atyaMta bhaktithI yukta saudharmendrae AvI-AvIne mAtAnuM vAraMvAra abhinaMdana karyuM. tethI temanuM nAma abhinaMdana rakhAyuM. sakalArhat stotra-gAthA-6 - 0 vAcyArtha :- anekAMtamatarUpI samudrane unnasita karavA mATe caMdra svarUpa evA bhagavAn abhinaMdana amane parama AnaMda Apo. - www. 0 rahasyArtha :- arihaMtonI dezanAmAM anekAMta zailI hoya che. tathA sarva prANIo ne anaMda-AnaMda ApavAnI temanI apUrva zakti hoya che. arihaMtonI vANI sadA sApekSa ane dravya, kSetra, kALa tathA bhAvane joIne yojAyelI hoya che. vaLI arihaMtonI balavatI punya prakRtine kAraNe temanA darzana, vaMdana, zravaNa ke mAtra nAmasmaraNa paNa parama AnaMda Ape che. A vAta sarva koI arihaMtamAM samAnapaNe satya che. tethI "amane parama AnaMda Apo'' prArthanA badhA pAse thaI zake che. (5) sumati :- bharatakSetranI A covIsInA pAMcamAM tIrthaMkara. 0 sAmAnya artha :- jemanI mati zobhana-suMdara che te sumati pApanA AcAronA nimittamAMthI mokSa sanmukha zubha ti jemanI thaI che te sumati. A rIte sarve arihaMto su-mati ja che. 0 vizeSa artha :- A bhagavaMta garbhamAM AvyA bAda jemanA mAtA sarva arthonA nizcaya karavAmAM mati saMpanna thayA ane be zokyo vaccenA jhaghaDAnuM samAdhAna karyuM. tethI bhagavaMtanuM nAma sumati rAkhavAmAM AvyuM. koI vaNika paradeza gayelo, lAMbA kALa sudhI pAcho Avyo nahIM. mRtyu pAmyo pachI tenI baMne patnIo eTale ke zokyo vacce vyavahAra baMdha thayo. baMne zokya vacce eka ja putra hato. tethI baMneno te bALakane grahaNa karavAno Agraha hato. te baMne vacce putra mATe jhaghaDo thayo. A jhaghaDAno nyAya karAvavA teNI baMne megharAjA pAse AvI. rAjA ciMtAtura thayo ke A baMnemAMthI bALakanI sagI mA koNa ? ane sAvakI mA koNa ? te nirNaya kaI rIte karavo ? tyAre sumaMgalA rANIe rAjAne -- -
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 pratikramaNasUtra vivecana-1 ciMtAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre rAjAe jhaghaDAnI vAta karI, te vakhate garbhamAM AvelA bhagavaMtanA prabhAvathI sumaMgalA rANIne evI nizcayakArI suMdara mati utpanna thaI ke jenA prabhAve teNIe evo nyAya ApyA ke tame dhana ane putra baMnenA babbe bhAga karIne baMne zokyone kahe ke vaheMcI le. te nyAya sAMbhaLIne putranI je sAcI mAtA na hatI teNIe A nyAyane kabula karI lIdho. paNa putranI je sAcI mAtA hatI teNIe kahyuM ke, he devI ! AvI AjJA na karo. tame badhuM ja dhana mArI zokyane ApI do, paNa mane mAro putra soMpI do, jethI huM tene jIvato to joI zakuM. tyAre rAjAe te strIne sagI mAtA jANI putra ane dhana baMne tene soMpI dIdhA ane zokya strIne jUThI che tema jANIne dezanikAla karI. AvI suMdara buddhi garbhanA prabhAve utpanna thaI hovAthI rAjAe A bhagavaMtanuM nAma "sumati' rAkhyuM. - sakalArhat stotra gAthA-7 : 0 vAcyArtha :- jemanA caraNanA nakhonI paMktio devonA mugaTarUpI sarANanA agrabhAgathI cakacakita thaI che, te bhagavAn sumatisvAmI tamane mano-vAMchita Apo. 0 rahasyArtha :- arihaMto devAdhideva hoya che. anekAneka devo temanA caraNamAM name che te vAta A stutimAM jaNAvI che. evA devAdhideva sarve arihaMto ke jemanI mati zobhana-suMdara che, temanI bhakti karavAthI sarve prANIonA manamAM vAMchita-icchita paripUrNa thAya che. (6) padmaprabha :- bharatakSetranI A covIsInA chaThA tIrthakara. 0 sAmAnya artha :- niSpakatA guNane AzrIne padma (kamala)nA jevI jemanI prabhA che te padmaprabhA - jo ke kamaLa ghaNAM prakAranuM hoya che. chatAM paNa ahIM lAla kamaLano ja adhikAra che, tenA jevI kAMti jemanI che (aMtaraMga zatrunA mathana mATe kopayukta thayelA hovAthI lAlavarNa sadeza prabhAvALA) te padmaprabha - niSpakatAno guNa ane aMtaraMga zatrunA mathana mATe kopayukta thavAthI raktavarNIya kAMtiyukta deha A baMne vizeSaNa sarve koI arihaMtane paNa lAgu paDe ja che, tethI sarve arihaMta "padya-prabha" kahevAya che. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA bAda mAtAne kamalanI zayyAmAM suvAno dohada (icchA) thaI, je devatAe pUrNa karI, vaLI bhagavaMtano varNa paNa padma sadaza hato mATe temanuM nAma padmaprabha rakhAyuM. - jo ke vAsupUjya svAmIno varNa paNa lAla (rakta) ja che, chatAM suzImA mAtAne padma-kamaLanI zayyAmAM sUvAno je dohada thayo tethI padmaprabha nAma thayuM. - sakalAt stotra gAthA-7 : 0 vAcyArtha :- aMtaranA zatruone haNavA mATe krodhanA AvezathI jANe lAla thaI hoya tevI zrI paprabhasvAmInI kAyAnI kAMti tamArI AtmalakSmIne puSTa karo. 0 rahasyArtha :- arihaMta paramAtmAnI stuti karatAM temanI raktavarNa kAMtinI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 2 15 unmelA karIne jaNAvyuM ke teo aMtaraMga zatrunuM mathana karavAmAM eTalA badhAM kopAyamAna thaI gayA ke arihaMta paramAtmAonuM zarIra te kopa vaDe raktavarNaya thaI gayuM. sarve koI arihaMto potAnA AMtarazatrune jItavA mATe prabaLa puruSArtha karanArA hoya che. tethI sarve "padma-prabhahoya che. (7) supArzva :- bharatakSetranI A covIsInA sAtamAM tIrthakara - 0 sAmAnya artha :- jemanA paDakhAM zobhana-suMdara che te "supArtha'. - pArtha eTale zarIrano eka avayaya jene paDakhAM kahe che. te jemanA suMdara che te. A arthamAM sarve koI arihaMta "su-pArtha ja hoya che. 0 vizeSa artha :- je arihaMta garbhamAM AvyA, tyAre te garbhanA prabhAvathI mAtAno pArthabhAga suMdara-zobhana banyo mATe temanuM nAma supArzva rAkhyuM. - sakalArhat stotra gAthA-9 : 0 vAcyArtha - caturvidha saMgha-rUpI AkAzamaMDaLamAM sUrya samAna ane moTA indrothI pUjAyelA caraNavALA zrI supArzvanAtha jinendrane namaskAra ho. 0 rahasyArtha:- arihaMta paramAtmAne namaskAra karatAM jaNAvyuM ke, moTA indroe paNa jemanA caraNanI pUjA karelI che ane zrama, zramaNI, zrAvaka, zrAvikArUpa caturvarNa saMgharUpI gagana maMDalamAM teo dedIpyamAna sUrya jevA che. kemake sUryanI mAphaka teo paNa jJAnaprakAza ApanArA hoya che. A guNa sarve koI arihaMtamAM aMtarlina hoya che, mATe temane namaskAra karyA che. (8) caMdraprabha :- bharatakSetranI A covIsInA AThamAM tIrthakara :0 sAmAnya artha :- caMdranA jevI saumya prabhA-kAMti jemanI hoya che te. - jemanA dehanI prabhA, kAMti, jyokhkhA caMdra sadaza che tethI teo "caMdraprabha kahevAya che, sarve koI arihaMta caMdra jevA saumyulezya hovAthI teo badhAM "caMdra-prabha" ja kahevAya che. 0 vizeSa artha :- jyAre bhagavaMta garbhamAM AvyA tyAre temanI mAtAne caMdranuM pAna karavAno dohada (icchA) thaI. vaLI bhagavaMta caMdra samAna varNavALA hatA tethI temanuM nAma caMdraprabha rAkhavAmAM AvyuM. - sakalArhat stotra gAthA-10 : 0 vAcyArtha :- caMdranA kiraNonA samUha jevI zveta ane jANe mUrta thayelA zukladhyAnathI banAvI hoya tevI zukla caMdraprabhasvAmInI mUrti (AkRti) tamane lakSmIne mATe (AtmalakSmInI vRddhi karanArI) thAo. 0 rahasyArtha :- arihaMta paramAtmAnI stuti dvArA ahIM jaNAvyuM che ke, arihaMtonI AkRti-mUrti paNa jANe zukladhyAna sAkAra thayuM hoya tevI sattva-bharapUra hoya che. tenuM darzana mAtra paNa (ArdrakumAra ke zayyabhava sUrijInI mAphaka) AtmalakSmInI vRddhi karanAruM thAya che. evI koIpaNa arihaMta-mUrti athavA kAyA prANImAtrane viziSTa phaLadAyI bane che.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 pratikramaNa sUtra vivecana-1 (9) suvidhi :- bharatakSetranI A covIsInA navamAM tIrthakara - - A tIrthakaranA be nAmo ahIM noMdhAyA che - suvidhi ane puSpadaMta. covIsamAMthI A eka ja paramAtmAnA be nAmono ullekha zA mATe sUtramAM thayo che ? te saMbaMdhamAM Avazyaka niryukti ke vRttimAM koI ja khulAso jovA maLato nathI. mAtra te nAmanuM kAraNa graMthomAM jovA maLe che. jemAM koI suvidhine vizeSaNa mAne che to koI puSpatane vizeSaNa mAne che. to koI A baMne eka ja tIrthakaranA be alaga-alaga nAmo che tevuM jaNAve che. 0 sAmAnya artha :- jemanI vidhi eTale ke sarva kAryomAM kauzalya suMdara che tethI tene suvidhi kahe che. - vidhi arthAt zAstramAM batAvelI kriyA, jemanI suMdara che te "suvidhi'. A artha sarve arihaMtone lAgu paDe che tethI sarve arihaMta 'sa-vidhi' kahI zakAya, 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA tyAre bhagavaMtanA mAtA sarva vidhimAM kuzaLa banyA mATe bhagavaMtanuM suvidhi nAma rakhAyuM. - macakuMdanA puSpo jevI zvetadaMta paMkti hovAthI te puSpadaMta paNa kahevAyA. A artha sAmAnya ane vizeSa evA baMne artho dharAve che. - sakalArhat stotra gAthA-11 : 0 vAcyArtha :- jeo kevaLajJAnanI saMpatti vaDe samagra jagane hAthamAM rahelAM AmaLAnA phaLanI mAphaka joI rahelA che tathA je aciMtya evA mAhAbhya (prabhAva)nA nidhi samAna che tevA suvidhinAtha bhagavaMta tamane bodhinI prApti karAvanArA thAo. 0 rahasyArtha :- sarve koI arihaMto kevaLajJAna prApta thayA pachI sarve dravyonA sarva paryAyAne ke bhAvone jue che ane jANe che. tethI jema hAthamAM rahela AmaLAne Akho Akho joI zakAya che, tema teo vizvanI tamAma vastuone joI zake che. vaLI teo kalpanAtIta mAhAsyathI bharapura hoya che. AvA sarve koI arihaMtanI upAsanA bodhibIjanI prApti karAve che. (10) zItala :- bharatakSetranI A covIsInA dazamAM tIrthakara : 0 sAmAnya artha :- samagra prANIonA saMtApanuM haraNa karanArA tathA zItaLatAjanya AhUlAdane utpanna karanArA hovAthI zItala kahevAya che. - jemanA vacana zItala che, jemanI leNyA zItala che te kAraNathI teo zItalanAtha kahevAya che. jo ke A baMne vyAkhyAnusAra sarve koI arihaMta paramAtmA zItala' ja kahevAze. 0 viziSTa artha :- bhagavaMtanA pitA dRDharatha rAjAne pUrve zarIramAM pittadAha utpanna thayo hato. teoe aneka vaidyonI bolAvIne upacAra karAvyA. keTalAMye auSadhonuM sevana karyuM paNa temano pittadAha kiMcit paNa zAMta thato na hato. paNa jyAre bhagavaMta naMdArANInA garbhamAM AvyA, tyArapachI jyAre bhagavaMtanA mAtA naMdArANIe bhagavaMtanA pitA dRDharatha rAjAne sparza karyo tyAre bhagavaMtanA prabhAvathI te pittadAha turaMta ja zAMta
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 logassa sUtra-vivecana thaI gayo tethI bhagavaMtanuM 'zItala" evuM nAma rAkhyuM. - sakalArhat stotra gAthA-12 : 0 vAcyArtha :- prANIonA paramAnaMdarUpa kaMdane pragaTAvavA mATe navIna megha svarUpa tathA syAdvAdarUpI amRtane varasAvanAra zItalanAtha prabhu tamAruM rakSaNa karo. 0 rahasyArtha :- A stuti dvArA jaNAve che ke, arihaMto paramAnaMdarUpI kaMdane pragaTAvavAmAM nUtana-megha samAna hoya che. kemake jyAM jyAM arihaMto vicare che tyAM tyAM duSkALa, roga, mArI, bhaya Adi zAMta thaI jAya che jenAthI loko prasannatA anubhave che. vaLI arihaMtonI vANI syAdvAdathI yukta ane pAtrIza guNothI yukta hovAthI amRta jharatI hoya tevI lAge che. jenA vaDe sarve koI arihaMto prANIone durgatithI rakSaNa karanArA thAya che. (11) zreyAMsa :- bharatakSetranI A covIsInA agIyAramAM tIrthakara : 0 sAmAnya artha :- samasta bhavananuM zreyas arthAt kalyANane karanArA te zreyAMsa. A tathA haveno artha sarve arihaMtane mATe paNa svIkArya ja che. - zreya : arthAt prazaMsanIya aMzo - dehanA avayavo jemanA che te zreyAMsa. 0 vizeSa artha :- bhagavaMtanA kuLamAM paraMparAgata evI eka zayyA hatI. A zayyA devatAthI adhiSThita hatI. tenI haMmezA pUjA thatI hatI. je tenA para caDhe tene devatA upasarga karato hato. A rIte kula devatAnA prabhAvathI te zayyA aparibhogyA - koI bhogavI zake nahIM tevI hatI. kuladevatA potAnA svajana sivAya tyAM koI suve te sahana karatA nahIM. bhagavaMta garbhamAM AvyA pachI viSNumAtAne te zayyA para sUvAno doda (icchA) thayo. mAtA jevA te zayyA para cayA ke garbhanA prabhAve te devatA cIsa pADIne tyAMthI nAsI gayA, A rIte te arihaMta paramAtmAnA nimitte devanI parIkSA karavAmAM AvI. - sakalArhat stotra gAthA-13 : 0 vAcyArtha:- jemanuM darzana bhavarogathI pIDAtA prANIone vaidyanA darzana jevuM che tathA jeo niHzreyasa arthAt muktirUpI lakSmInA pati che, tevA zrI zreyAMsa prabhu tamane zreya (mukti)ne mATe thAo. 0 rahasyArtha :- arihaMta bhagavaMtonI stuti karatA ahIM be vAta mUkI che. (1) pratyeka arihaMto bhavarUpI rogano nAza karanArA hoya che. tethI teo bhava-vaidya kahevAya che. jema vaidyanuM darzana mAtra rogIne AnaMda ApI jAya che tema bhagavaMtanuM darzana mAtra paNa mumukSune prasannatA Ape che. (2) arihaMta muktirUpI lakSmInA svAmI che tethI tamane paNa mukti mATe nimittarUpa che. (12) vAsupUjya :- bharatakSetranI A covIsInA bAramAM tIrthakara : 0 sAmAnya artha :- vasu arthAt devone pUjya te vAsupUjya. sarve koI arihaMta indrAdikane pUjya hovAthI te sarve "vAsupUjya' kahevAya che. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta jyAre mAtAnA garbhamAM AvyA tyAre vAsave
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 pratikramaNasUtra vivecana-1 arthAt indre vAraMvAra bhagavaMtanI mAtAnI vastro ane AbhuSaNothI pUjA karI mATe vAsupUjya kahevAyA athavA vasu eTale ratno. bhavagaMta garbhamAM AvyA bAda vaizramaNe vAraMvAra ratno vaDe rAjakulane pUchyuM - pUrNa karyuM mATe temanuM nAma vAsupUjya rakhAyuM. vasupUjya rAjAnA putra hovAthI vAsupUjya kahevAyA. sakalArhat stotra gAthA-14 : - -- - 0 vAcyArtha :- vizva para mahAn upakAra karanArA, tIrthaMkara nAmakarmane bAMdhanArA tathA sura, asura, manuSyo vaDe pUjya evA zrI vAsupUjyasvAmI tamane pavitra karo. 0 rahasyArtha :- koIpaNa arihaMte pUrve tIrthaMkara nAmakarma bAMdhela hoya che. prakRSTa punya prakRtirUpa A karmanA udaye pratyeka arihaMto vaDe jagat para mahAn upakAra thAya che. A karmanA kAraNe ja teo sura, asura ane manuSyo vaDe pUjAya che. AvA devapUjita arihaMtonA nAma, AkRti, dravya, bhAva vaDe teo traNe jagane pavitra kare che. (13) vimala :- bharatakSetranI A covIsInA teramAM tIrthaMkara :0 sAmAnya artha jemanA mala cAlyA gayA che te vimala. jemanA jJAna Adi nirmala thayA che te vimala - zarIranI azuci ane karmarUpa mela ema baMne prakArano mala jemano nAza pAmI gayo che. tethI teo vimala kahevAya che. A sarve arthomAM pratyeka arihaMta 'vi-mala' ja kahevAya che. - 0 vizeSa artha :- bhagavaMta mAtAnA garbhamAM AvyA pachI bhagavaMtanI mAtAnuM zarIra ane buddhi atyaMta nirmala thayA mATe temanuM nAma vimala rAkhyuM. bhagavaMta sumatinAtha nAma mATe rajU thayela vizeSa kAraNa jevuM ja kAraNa ahIM paNa jANavuM. phakta te prasaMgamAM ahIM thoDo pharka che - be strIone putra mATe vivAda thayo. kRtavarmA rAjA teno nyAya karI zakatA na hatA. tyAre zyAmA mAtAe garbhanA prabhAve utpanna thayela vimala buddhi vaDe kahyuM ke, A rAjamahelanA AMgaNamAM A hamaNAM ja ugeluM vRkSa che ane mArA garbhamAM mahAbuddhithI yukta putra che. mAro putra jyAre yauvanane pAmaze tyAre A zreSTha vRkSanI chAyAmAM A tamArA vivAdano nIveDo lAvaze, emAM jarApaNa zaMkA rAkhavA jevI nathI. tethI teTalA kALa sudhI tame zAMta raho. te vAta je putranI mAtA na hatI te zaukya strIe svIkArI lIdhI, paNa je sAcI mAtA hatI te strI potAnA putra mATe eka muhUrtano paNa vilaMba sahana karI zakatI na hatI. tyAre teNIe kahyuM ke, A pramANe ame baMne vikSubdha ane viruddha cittavALA chIe. tethI sAthe rahevAthI ghara tUTI jaze. mATe tene je bhAga joIto hoya te ApI do. paNa he devI ! mane mAro putra soMpI do. tyAre zyAmAdevIe sAcI mAtAne putra soMpI dIdho ane nyAya karyo. A buddhi garbhanA prabhAve prApta thaI hovAthI bhagavaMtanuM nAma vimala rAkhavAmAM AvyuM. - sakalArhat stotra gAthA-15 :
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 219 0 vAcyArtha :- tribhuvanamAM rahelA prANIonAM cittarUpI jalane svaccha banAvavA mATe katakapulanA cUrNa jevI zrI vimalanAtha prabhunI vANI jayavaMtI varte che. 0 rahasyArtha :- ahIM arihaMta paramAtmAnI vANInA sAmarthyane rajU karAyela che. jema katakavRkSanA phaLonuM cUrNa game tevA gaMdA pANIne nirmaLa banAvI de che, tema arihaMtonI vANI game tevI malina cittavRttione nirmaLa banAvI de che. vaLI vANInA pAtrIza atizayone kAraNe sarve koI arihaMtanI vANI jagatamAM jayavaMtI varte che. (14) anaMta :- bharatakSetranI A covIsInA caudamAM tIrthakara :0 sAmAnya artha :- anaMta karmonA aMzone jite te anaMta. - anaMta jJAna, darzana, cAritra Adi jemanAmAM che te anaMta. - jemanA jJAna, baLa, vIrya anaMta che, zAzvata kALa rahenAruM sukha paNa anaMta che tethI te jinezvara anaMta kahevAya che. - ukta traNe arthane vicAratA sarva koI tIrthakaromAM A badhAM artho mojuda hoya che, tethI sarve arihaMto "anaMta' ja kahevAya che. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA bAda bhagavaMtanA mAtAe vicitra ratnothI yukta, jeno aMta ja na dekhAto hoya tevI ativizALa mALA svapnamAM joI, tethI temanuM anaMta nAma rakhAyuM. - sakalArhat stotra gAthA-16 : 0 vAcyArtha :- karuNArUpI jala vaDe svayaMbhUramaNa samudranI spardhA karanAra anaMtanAtha prabhu tamane anaMta sukha-saMpatti Apo. 0 rahasyArtha :- A stutimAM arihaMtonI karuNAnuM a-mApapaNuM jaNAvyuM che. svayaMbhUramaNa jevA aphATa samudra karatA paNa jenuM karuNArUpI jala vadhu vistAravALuM che tevA arihaMta evI guNa stavanA karIne anaMta sukhasaMpatti ApanArA thAo tevI prArthanA karAI che. (15) gharma :- bharatakSetranI A covIsInA paMdaramAM tIrthakara : 0 sAmAnya artha :- durgatimAM paDatA prANIonA samUhane dhAraNa karavAthI teo "dharma' kahevAyA. - dharmanA phaLabhUta atizayita rUpAdi guNono samUha temane varelo che. teo dharmane batAvanArA che, sAkSAt dharmanuM mUrtimaMta svarUpa jevA che. tethI teo dharmadina kahevAyA. - A baMne artho sarva koI arihaMtamAM ghaTe che. mATe sarve arihaMtone dharmajina kahI zakAya che. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA bAda temanI mAtAne dharmamAM adhika utsAha jAgavA lAgyo, teNI vizeSa prakAre dAna, dayA Adi dharmavALA banyA. tethI khuza thayelA temanA pitAe bhagavaMtanuM "dharma' evuM nAma rAkhyuM - sakalArpataga gAthA-17 :
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 0 vAcyArtha :- prANIone icchita vastu meLavavAmAM kalpavRkSa samAna ane dharmanI dAna, zIla, tapa, bhAva e cAra bheda dezanA ApanArA evA zrI dharmanAtha prabhunI ame upAsanA karIe chIe. 220 0 rahasyArtha :- arihaMtone kalpavRkSanI upamA ApI che. jema kalpavRkSa icchita vastune devAmAM samartha che tema koIpaNa arihaMtanI bhakti, upAsanA Adi manovAMchita pUrNa karanArA bane che. pachI arihaMtonI dezanAnuM svarUpa kahe che arihaMto cAra prakAranA dharmanI prarUpaNA karIne jIvone mokSamArge caDAve che. tevA sarve arihaMtonI ame upAsanA karIe chIe. (16) zAMti :- bharatanI A covIsInA soLamAM tIrthaMkara : 0 sAmAnya artha :- zAMtino yoga karanArA, zAMtine karanArA athavA to zAMti svarUpa teo zAMti jina kahevAya che. - prazamabhAvane zAMti kahevAya che. bhagavaMta ane zAMti ekarUpa thaI gayA che. tethI temanuM nAma zAMti che. A zAMtino bhAvArtha rAgadveSathI rahita thAya che. 0 vizeSa artha :- hastinApura nagaramAM koI kSudra devatAnA kopanA doSathI mahAmArIno upadrava phATI nIkaLelo. prabhu jyAre acirA mAtAnA garbhamAM AvyA tyAre jema sUryanA ugavAthI aMdhakAra nAza pAme tema bhagavaMtanA prabhAvathI A mahAmArIno upadrava turaMta ja zAMta thaI gayo. nagaramAM zAMti thaI, tethI khuza thayelA vizvasena rAjAe traNa lokane vize mugaTa samAna evA A bhagavaMtanuM 'zAMti' e pramANe nAma karyuM sakalArhat stotra-gAthA-18 : 0 vAcyArtha :- amRtatulya dharmadezanA vaDe dizAonAM mukha ujvala karanAra tathA haraNa laMchanane dhAraNa karanAra zrI zAMtijina tamone ajJAna nivAraNArthe thAo. 0 rahasyArtha :- arihaMtonI dharmadezanAnuM mAhAtmya jaNAvatA kahyuM ke te amRta samAna madhura hoya che. pratyeka dizAo A amRtamaya vANIrUpI jyotsanA vaDe prakAzIta thAya che. tathA je rIte mRgalAMchana yukta evo caMdra rAtrinA aMdhakArane zAMta kare che (nivAre che) te rIte arihaMta rUpI caMdra paNa ajJAnarUpI aMdhakArane zAMta kare che. tethI AvA arihaMta tamArA paNa ajJAnanI zAMti karanArA (nivAranArA) thAo. (17) kuMthu :- bharatakSetranI A covIsInA sattaramAM tIrthaMkara. 0 sAmAnya artha :- 'ku' eTale pRthvI. tyAM rahenAra (vicaranAra) te kuMthu. A arthamAM sarve arihaMto 'kuMthu' ja kahevAya kemake teo vicaraNazIla che. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA, tyArapachI temanA mAtAe svapnamAM manohara UMcA mahApradezamAM rahelA ratnamaya stUpa joyelo hato. tenA AdhAre bhagavaMtanuM 'kuMthu' evuM nAma rAkhyuM. sakalArhat stotra-gAthA-19 : 0 vAcyArtha :- atizayonI RddhithI yukta ane sura, asura tathA manuSyonA svAmIonA eka mAtra svAmI evA kuMthunAtha bhagavAn tamane lakSmIne mATe thAo. - --
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 0 rahasyArtha :- arihaMtonA atizayo rUpI Rddhino ullekha karIne AgaLa jaNAvyuM ke, sura, asura, manuSyonA svAmI evA surendra-asurendra tathA narendronA paNa jo koI ekamAtra nAtha hoya to te arihaMta paramAtmA che. AvA pRthvI para vicarIne rahelA bhagavaMto mokSarUpI lakSmI Apo. (18) ara :- bharatakSetranI A covIsInA aDhAramAM tIrthaMkara-- 0 sAmAnya artha :- sarvottama mahAsattvazALI kuLamAM je utpanna thAya ane tenI abhivRddhine mATe thAya tene vRddha puruSoe 'ara' nAma ApyuM che. na rAti iti ara je jIvone nathI ApatA zApa ke nathI ApatA varadAna, -- - tevA jinezvaro rAgadveSathI rahita hovAthI 'ara' kahevAya che. A baMne artho sarve arihaMtone lAgu paDe che, kemake sarve arihaMta vRddhine karanArA ane rAgadveSa rahita hoya che. tethI teo sarve 'ara' kahevAya. - 221 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA tyArapachI temanA mAtAe svapnamAM sarva ratnamaya ati suMdara ane mahApramANavALo cakrano Aro joyo tethI temanA mAtApitAe bhagavaMtanuM 'ara' evuM nAma rAkheluM. sakalArhat stotra gAthA-20 : 0 vAcyArtha :- (kALacakranA) cothA ArArUpI gaganamaMDalamAM sUryarUpa evA zrI aranAtha bhagavaMta tamane caturtha puruSArtharUpa evI mokSalakSmIne Apo. 0 rahasyArtha :- ahIM 'caturtha Aro' zabdathI utsarpiNI avasarpiNI Adi kAlacakrano nirdeza karyo che. bharata-airavata kSetrane AzrIne kahIe to sAmAnyatayA sarve arihaMto cothA ArAmAM thAya che. vaLI puruSArthanA dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra bhedomAM cotho puruSArtha mokSa che. te prApta karavAmAM arihaMtono anugraha apekSita che - te prArthanA karelI che. - (19) malli :- bharatakSetranI A covIsInA ogaNIsamAM tIrthaMkara sAmAnya artha :- parISaho Adi mallone jItavAthI 'malli'. - moha vagere mallone mathI nAMkhanAra zukladhyAna nAmano makSa jemanA parigrahamAM vidyamAna che tethI te jinezvara 'malli' kahevAya che. -- sarve koI arihaMto rAga-dveSarUpI mallanuM mathana kare che temaja sarvene zukladhyAnarUpI mala vidyamAna hoya che. tethI A baMne arthomAM sarve arihaMto 'malli' kahevAya che. sakalArhat stotra gAthA-21 : 0 vAcyArtha :- suro, asuro ane manuSyonA adhipatirUpa, mayUro mATe navA megha samAna tathA karmarUpI vRkSane mULathI ukheDavA mATe airAvaNa hAthI samAna evA mallinAthanI ame stuti karIe chIe. 0 rahasyArtha :- jenI stuti karIe chIe te arihaMtonA traNa vizeSaNo ahIM noMdhyA che - (1) teo sura-asura ane manuSyonA nAtha-svAmI che. (2) mayUro
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 pratikramaNa sUtra vivecana-1 mATe navA meghasamAna arthAt jema navIna megha joIne mayUro nAcI uThe che tema arihaMto svarga-pAtALa ane pRthvI para rahenArA sarva koI mATe pramodanA kAraNarUpa che. (3) arihaMtone hasti-mallanI upamA ApelI che. jema hasti-malla moTA-moTA vRkSone ukheDI nAkhe che, tema arihaMto paNa karmarUpI mahAvRkSane ukheDI nAMkhavAmAM hAthI samAna che. (20) munisuvrata :- bharatakSetranI A covIsInA vazamAM tIrthakara : 0 sAmAnya artha :- jagatanI traNe kALanI avasthAne jANe (avasthAnuM manana kare) te muni, suMdara vratone dhAraNa kare te suvata. muni hovA sAthe suvratI hoya te munisuvrata kahevAya che. sAmAnyathI dareka arihaMta sarva bhAvone jANatA hovAthI temaja samyak vratI hovAthI munisuvrata kahevAya. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA pachI bhagavaMtanI mAtA atyaMta suvrata (samyaktayA vrata saMpanna) banyA tethI bhagavaMtanuM munisuvrata evuM nAma rAkhyuM. - sakalArhat stotra gAthA-22 : 0 vAcyArtha :- saMsAranA prANIonI mahAmoharUpI nidrA uDADavA mATe prAta:kAla jevA munisuvrata nAthanA dezanA vacananI ame stuti karIe chIe. 0 rahasyArtha :- A stutimAM arihaMtonI dharma dezanAnI prazaMsA karatA kahyuM che ke jema prAtaHkAla thavAthI nidrA uDI jAya che, tema arihaMtonI dharmadezanA evI hoya che ke, prabala mohanIya karmano udaya - gADha mithyAtva, ati krodha, ati mAna, ati mAyA, ati lobha ityAdinA saMskArono nAza karI de che. tene badale zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikayane bharI de che. (21) nami :- bharatakSetranI A covIsInA ekavIsamAM tIrthakara :0 sAmAnya artha :- parISaha upasargAdine namAvavAthI "nami' kahyA. - uttama guNonA samuhathI pUjya hovAnA kAraNe tribhuvanapati paramAtmAnA caraNomAM devo ane asuro namyA tethI bhagavAna "nami' kahevAyA. - ukta baMne artho sarve arihaMtomAM sAmAnya che tethI arihaMto "nami' kahevAya che. 0 vizeSa artha :- durdAnta evA sImADAonA rAjAoe mithilA nagarIne ghero ghAlyo hato. vijaya rAjA cAre taraphathI gherAI gayA hatA. paNa jyAre bhagavaMta mAtA vaprArANInI kukSimAM AvyA tyAre garbhanA punyaprabhAvathI prerAIne mAtAne aTTAlikA para caDhavAnI icchA thaI, teNI aTTAlikAe caDyA tyAre sarve zatru rAjAoe teNIne joyA. temane jotAMnI sAthe ja garbhanA prabhAvathI sarve rAjA namI paDyA. tethI bhagavaMtanuM nAma "nami' rakhAyuM. - sakalArhat stotra gAthA-23 : 0 vAcyArtha :- namaskAra karanArAonA mastaka para pharakI rahelA temaja jalapravAhonI jema nirmaLatAnA kAraNabhUta evA naminAthaprabhunA paganAM nakhanA kiraNo tamAruM rakSaNa karo.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 223 0 rahasyArtha :- arihaMta paramAtmAnA paganA nakhanI divyatAnuM darzana karAvatI A stutimAM 'nakhanA kiraNo'nA ullekha dvArA paramAtmAnA adbhuta divya tejanI jhAMkhI karAvI che. paramAtmAne namana karanAranA mastako A alaukika kiraNothI jhaLahaLI uThe che ane temanA manamAM rahelI malinatAno tenA vaDe nAza thatA nirmaLa bane che ema kahI sarve arihaMtonI guNastuti karI che. (22) ariSTanemi (naimi) bharatakSetranI A covIsInA bAvIzamAM tIrthaMka-- 0 sAmAnya artha :- dharmarUpI cakramAM nemi-cakranA gherAvA jevA hovAthI teo 'nemi' kahevAyA. sarva koI arihaMta dharmacakranI nemirUpa hovAthI sarve 'nemi' kahevAya. ariSTa eTale azubha kahevAya che ane nemi eTale cakranI dhArA. azubhane vize cakra samAna hovAthI teo ariSTanemi kahevAyA. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta jyAre mAtAnA garbhamAM AvyA tyAre zivAdevI mAtAe riSTharatnamaya atizaya mahAnu cakrano nemi uDato svapnamAM joyo mATe riSTanemi kahevAya. paNa riSTa zabda amaMgaLa sUcaka che. tethI tenA parihAra mATe akAra lagADI bhagavaMtanuM ariSTanemi evuM nAma rakhAyuM. sakalArhat stotra gAthA-24 : 0 vAcyArtha :- yuvaMzarUpI samudramAM caMdrasamAna tathA karmarUpI vanane bALavAmAM agni samAna ariSTanemi bhagavAna tamArA ariSTa-amaMgaLano nAza karanArA thAo. 0 rahasyArtha :- A gAthAmAM yaduvaMza arthAt eka prakAranuM uttama kULa samajavuM. AvA uttama kULamAM koIpaNa arihaMtano janma thAya che. pratyeka arihaMtonI be vizeSatAno ahIM ullekha che - arihaMtonI karma-vidhvaMsaka zakti ane ariSTano saMhAra karavAnI adbhuta labdhi. arihaMto game tevA nibiDa karmano te ja bhavamAM kSaya kare che. sAdhakone game tevA nibiDa karmono nAza karavAmAM sahAyabhUta thAya che. (23) pArzva :- bharatakSetranI A covIsInA tevIsamAM tIrthaMkara0 sAmAnya artha :- sarva bhAvone jue tethI pArzva. - jeo loka ane alokane jue che. bhUtakALa ane bhaviSyanA paryAyone jeo jue che tethI temane pArzva kahevAya che. A vyAkhyAnusAra sarva koI arihaMta 'pArzva' kahevAya kemake te sarve A guNanA dhAraka che. * 0 vizeSa artha :- bhagavaMta mAtAnA garbhamAM AvyA bAda, sAta phaNAvALo nAga bhagavaMtanI mAtAe svapnamAM joyo hato ane zayyAmAM rahela mAtAe sAmethI AvatA sarpane aMdhakAramAM paNa garbhanA prabhAvathI joyo, zayyAnI bahAra rahelA rAjAno hAtha kheMcI lIdho ane kahyuM ke, "A sApa jAya che.'' rAjAe pUchyuM ke, teM kevI rIte jANyuM ? mAtAe kahyuM ke, '"huM joI zakuM chuM.'' dIvo lAvIne joyuM to sApane joyo. rAjAne thayuM ke, garbhano A atizaya prabhAva che ke jethI ATalA gADha aMdhakAramAM paNa pArzva (paDakhe ke nIkaTathI) jatA sarpane joyo. tethI bhagavaMtanuM nAma 'pArzva' rAkhyuM. - sakalArhat stotra gAthA-25 : -
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 pratikramaNasUtra vivecana-1 0 vAcyArtha :- pota-potAne ucita evuM kRtya karanAra kamaTha ane dharaNendra para samAnabhAva dhAraNa karanArA pArzvanAtha arihaMta tamane AtmalakSmIne mATe thAo. 0 rahasyArtha :- A stutino rahasyArtha jANatA pahelA mULa kathA joIe. kamaTha nAme eka bALatapasvI hato, jene pUrvabhavothI pArzvanAtha sAme vairAnubaMdha vartato hato. pArzvanAthanA bhavamAM kamaTha tApasa jyAre paMcAgrI tapa tapato hato tyAre tene pArzvakumAra sAthe dharma ane ahiMsA saMbaMdhI vivAda thayo tyAre pArthakumAre paMcAgnimAM baLatA kASThamAMthI eka kASTha kheMcI kADhI potAnA mANaso pAse phaDAvatAM temAMthI eka dAjhI gayelo nAga nIkaLyo. te nAgane pArzvakumAranA kahevAthI eka nokare namaskAramaMtra saMbhaLAvyo. te nAga namaskAramaMtra sAMbhaLatA mRtyu pAmyo ane bhavanapati devonI nAgakumAra nikAyamAM dharaNa nAme nAgakumArono indra thayo. kamaTha paNa tyAMthI parAbhava pAmIne mRtyu pAmyo. bALatapanA prabhAve te meghakumAra jAtinA bhavanapatidevomAM meghamALI deva thayo. jyAre pArthakumAre dIkSA lIdhI pArzvanAtha banyA. koI vakhate teo kAyotsarga dhyAne ubhelA hatA. meghamALI deve potAnA pUrvabhavanuM vera vALavA pArthaprabhu para upasarga karyo. teNe khUba ja varasAda varasAvyo. vadhatuM-vadhatuM pANI pArzvanAthanA nAka sudhI pahoMcI gayuM te vakhate dharaNendranuM Asana calAyamAna thayuM dharaNendra turaMta AvIne lAMbA nALacAvALuM eka kamaLa vikuDyuM. tenA para prabhune dhAraNa karyA tathA temano pRSThabhAga ane baMne paDakhAM DhAMkIne mastaka upara sAta phaNA vaDe chatra dharyuM pArzva prabhune upasargothI mukta karyA ahIM arihaMta paramAtmAnA samabhAvanuM suMdara citra doryuM che. eka tarapha kamaTharUpe bhayaMkara upadrava karanAra arthAt dveSanuM nimitta puruM pADanAra jIva che bIjI tarapha upadravomAMthI rAhata ApI bhakti bhAvane pragaTa karatA dharaNendra che. je rAganuM nimitta puruM pADanAra jIva che. rAgI ke dveSI sau koI pota-potAnI bhUmikA anusAra kAryapravRtti karI rahyA che. paNa anukULa ane pratikULa sthitimAM paNa samabhAvane dhAraNa karanArA arihaMtonuM eka pratika A stuti dvArA rajU karAyela che. (24) vardhamAna :- bharatakSetranI A covIsInA covIsamAM tIrthaMkara0 sAmAnya artha :- janmathI AraMbhIne jJAnAdithI vRddhi pAme tethI vardhamAna. - jeo janmathI ja mAMDIne rUpathI, baLathI, jJAnathI ane cAritrathI vadhatA ja rahyA. tethI temanuM nAma vardhamAna paDyuM. A arthamAM sarve arihaMto jJAnAdithI vRddhi pAmatA hovAthI sarva koI arihaMta "vardhamAna' ja kahevAya che. 0 vizeSa artha :- bhagavaMta garbhamAM AvyA pachI samagra jJAtakuLa hAthI, ghoDA, khajAno, koThAra, gAma, nagara, sevaka ane ratnothI vRddhi pAmatuM gayuM tethI khuza thayelA pitA dvArA bhagavaMtanuM 'vardhamAna' evuM nAma karAyuM (je mahAvIra nAme prasiddha thayA). - sakalArhat stotra gAthA-26 :0 vAcyArtha:- paramAnaMdarUpI sarovaramAM rAjahaMsa samAna tathA alaukika lakSmIthI
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 2 25 yukta evA bhagavaMta mahAvIrane namaskAra thAo. 0 rahasyArtha :- A stutimAM arihaMtanI be vizeSatA para prakAza pADela che. (1) paramAnaMdapaNuM ane (2) abhuta lakSmI. koI paNa arihaMte moDanIya karmano saMpUrNa kSaya karelo hoya che, tenAthI AtmAno mULa guNa prApta thAya che. Avo ghAtI karma rahita AtmArUpI haMsa paramAnaMdarUpI sarovaramAM krIDA kare che. tethI arihaMto mATe marInanda-so-rAna-marIna kahyA che. (2) arihaMtonI adbhuta lakSmI eTale anaMta, jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra, anaMta vIrya rUpI lakSmI. arihaMtonA AvA adbhuta guNone kAraNe temane namaskAra thAo. 0 aMte :- logassa sUtranI gAthA-2, 3, 4mAM rajU karAyela bharatakSetranI A covIsInA covIsa tIrthakaronA nAmono artha ane stuti baMne joyA. noMdhapAtra vAta e hatI ke, pratyeka tIrthaMkaranuM nAma be artho dharAve che. eka to teonuM A nAma kema paDyuM bIjuM te pratyekanA nAmono evo artha ke je artha sarva sAmAnya badhAM tIrthakarone lAgu paDato hoya. - keTalAMka pustakomAM A tIrthakaranA mAtA, pitA, nagarI Adino parIcaya apAyela che. ame teno atre ullekha karela nathIghaNAM ja graMtho, pustako temaja Avazyaka niryukti ane samavAyAMga sUtramAM A ullekho che. chatAM vizeSa rasavALAoe amAruM "Agama kathAnuyoga bhAga-1" jovuM. temAM covIse arihaMtonA esI-esI bola rajU karyA che. have pachInI traNa gAthAmAM praNidhAna-prArthanA viSayaka adhikAra Ave che. prathama gAthAmAM pratijJA-saMkalpa rajU karyo. bIjIthI cothI gAthAmAM nAmoccAraNapUrvaka arihaMtone bhAvavaMdanA karI. havenI traNa gAthAmAM arihaMtonA guNonA kirtana saha uttamottama vastunI prApti mATenI praNidhAna-prArthanA karavAmAM AvI che. jemake prabhukRpA, Arogya, bodhilAbha, samAdhi Adi. * evuM mae abhithuA :- e prakAre mArA vaDe savAyA. 0 - e prakAre. anaMtarokta ke pUrvokta prakAre ke prakAra vaDe. anaMtaraudita vidhi vaDe. kahelI vidhi vaDe ityAdi artho vaM zabdanA jovA maLela che. jemAM mukhyatA be zabdonI che, keTalAMka vaM zabdano artha "kahelI vidhi mujaba' kare che ane keTalAMka 'kahelA prakAro mujaba' kare che. - avaM eka prakArano avyaya che. je koIpaNa kathana, kriyA ke vidhinA upasaMhAra AdimAM Ave che, jeno saMbaMdha pUrvokta kathana ke vidhi sAthe che. 0 maU - meM mArA vaDe. (stuti karanAra potAnA mATe kahe che.) 0 umathuA - stavAyelA, kIrtana karAyelA. - abhistutA eTale abhimukhapaNA vaDe sanmukha lAvIne stavAyelA, teonA pota-potAnA nAmapUrvaka kIrtana karAyelA - abhimukha bhAvathI athavA apramatta banIne AvAyelA te abhimuhA [1115
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 pratikramaNamUtra vivecana-1 - AdarapUrvaka khavAyelA ke nAma AdithI kIrtana karAyelA. 0 A gAthAno saMbaMdha pUrvagAthA tathA uttarArdha sAthe samajavAno che. kemake "e pramANe' zabdathI AraMbhAtI A gAthA pUrvokta covIze tIrthakarano ullekha kare che. e covIze tIrthakarone meM nAma laIne stavanA karI. have gAthAnA uttarArdhamAM jemanI stavanA karI te sarve arihaMto kevA che? tenI guNastuti karavAmAM AvI che- 0 viyarayamanI - dUra karyA che. raja ane mala jeNe.. zAstra ane graMthomAM rana zabdano artha "baMdhAtu karma' evo karyo che ane "ma' zabdano artha "pUrve baMdhAyela karma" evo karyo che. athavA to baMdhAyela karmane "raja' ane nikAcita karelA karmane "mala' kahela che. koIe iryApathika karmane "raja' ane sAMparAyika karmane "mala' kahyA. 0 A rIte vividha vyAkhyAnuM tAraNa kADhatA evuM kahI zakAya ke, jemaNe viziSTa parAkrama vaDe sarva prakAranA karmone dUra karI dIdhAM che te 0 viya - prakaMpita, khaMkherAyela, dUra karAyela. 0 saMpUrNa padano sAmAnya artha karyo - "karmarUpI kacarAthI mukta". kemake raja ane mala zabda vyAkhyAbhadathI bhale bhinna hoya, paNa aMte to karma ja che. te karmo pUrvanA bAMdhelA hoya ke vartamAnamAM baMdhAtA hoya aMte dhyeya to sarva karmonI nirjarA karavI te ja rahevAnuM. karmagraMthanA mate pachI pRSTa, baddha, nidhatta ke nikAcita game te karma hoya te spaSTa-aDakIne rahyuM hoya, baddha-joDAyela karma hoya, nidhatta-gADha rIte joDAyela hoya ke nikAcita arthAt tAdAbhya pAmeluM hoya, paNa mumukSu dRSTie to eka kacaro ja che ke je sApha karavAno ja che. tethI ahIM guNastuti rUpe zabda vAparyo "viyarayamalA' - sAmAnya ke vizeSa prakAre baMdhAyelA karmo jeNe dUra karyA che te nirmaLa zuddhAtmA evA jinavara-tIrthakara. pahaNajaramaraNA :- jarA ane maraNathI mukta thayelA. jemanI stavanA karI te sarve arihaMtanI guNastuti rUpe praNidhAna karatA bIjuM vizeSaNa mUkyuM pahaNajaramaraNA. 0 pIna - prakRSTatayA hIna thayelA, vizeSa prakAre kSINa thayelA. 0 narI - vRddhatva, zarIranI hAnI ke kSINatA, vayanI hAni Adi. 0 maraNa - mRtyu avasAna Adi. - jeone have vRddhAvasthA AvavAnI nathI ke maraNano anubhava karavAno nathI teo. (tevA jinavara-tIrthakara). - jarA ane maraNa temane ja hoya che ke je zarIrane dhAraNa kare che ke avatAra le che - janme che. Avo punarjanma ke avatAra karmo bhogavavAnA bAkI rahyA hoya, to ja levo paDe che. paNa tIrthakarone koI karma bhogavavAnuM bAkI hotuM nathI. tethI teo punarjanma letA nathI, tethI teo jarA-maraNathI mukta thayelAM gaNAya che. - Avazyaka vRttikAra anya graMthakAro vagere pUrvokta baMne vizeSaNano kArya
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 227 kAraNa saMbaMdha darzAvatA kahe che ke tIrthakara bhagavaMto 'vidhUtarajomala' che mATe ja prakSINa jara-maraNA' che. uMmarano hAsa ane maraNa arthAt prANono nAza e baMne Apatti karmabaddha avasthAnI che, paNa jyAre karmo ja nathI rahyA to jarAmaraNa dazA kaI rIte Avaze ? AtmA nirmaLa ane sarvathA zuddha thayo tethI ajarAmara banyo. - A baMne vizeSaNothI bhagavaMta nirmaLa ane akSaya kahevAya che. * cauvIsa pi jiNavarA - covIza ane anya jinavaro. - cauvIsa pi - A zabdono artha prathama gAthAmAM AvI gayo. - jinavarA - jinomAM zreSTha evA. nina zabda paNa kahevAI gayo che. - vizeSa e ke - pahelI gAthAmAM vaDavAsa pi zabda dvitIyA bahuvacanamAM hato je ahIM prathamA bahuvacanamAM che. A zabdathI covIse jinavara temaja anya paNa sarve jinavaro kRpA karanArA thAo te prakAre prArthanA karAI hovAthI teone kartArUpe prathama vibhakti saha prayojAyela che. - ninavarA zabdathI vRttikAra maharSi - "zratAdi jinothI pradhAna eTale sAmAnya kevali arthAt kevalajJAnIo evo artha kare che. koIka pradhAna zabdane sthAne prakRSTa zabda vApare che. e rIte zAstrakAro ane graMthakAro potAnA vivecanamAM vinavarI zabdathI kevalajJAnIo artha ja kare che. paraMtu pachI turaMta ja mUkAyela tisthayarI zabda sAthe joDI devAmAM Ave to kevalajJAnI tirthaMkara evo artha thaI zake che. je pramANe pahelI gAthAmAM paNa bina Adi zabdathI artha karela che. * titthayarA me pasIyaMtu :- tIrthakaro mArA para kRpAvaMta thAo. 0 tisthara :- tIrthakara. A zabda pahelI gAthAmAM kahevAI gayo che. - vizeSa e ke pahelI gAthAmAM A pada dvitIyA bahuvacanamAM hatuM, ahIM A pada prathamAM bahuvacanamAM che. vaLI tisthayarI vizeSya pada che ane navarA vizeSaNa pada che. 0 me - mArA upara, mArA paratve. 0 parIyaMta - prasAdavALA thAo, kRpA karanArA thAo. - prasAda eTale maherabAnI, prasannatA, kRpA, AziSa, ityAdi jeo prasAda karavAmAM tatpara hoya te prasavAra kahevAya. tevA guNothI yukta te prabhAvaparA arthAt prasanna thAo. kRpA karo, AziSa Apo. - AvazyakavRtti temaja graMthakAro A vAkayano artha "prasAda karavAmAM tatpara thAo." e pramANe ja kare che. mAtra caityavaMdana mahAbhASyamAM" sadA toSavALA thAo" e pramANe kare che. - ahIM eka prazna karAya che ke, jemanA rAgadveSa Adi sarva doSo kSINa thaI gayA che te zrI vItarAga bhagavaMto prasAda (kRpA) kevI rIte kare ? A praznano uttara vRttikAra ane graMthakAro kaMIka A rIte Ape che- - bhagavaMto kalezono kSaya thavAthI ja pUjya che. jeo stuti karavAthI prasanna
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 pratikramaNa sUtra vivecana-1 thAya teo niMdA thAya tyAre avazya roSa paNa kare. A rIte sarvatra jenuM citta samAna nathI te sarvanuM hita karanAra kevI rIte bane ? tIrthakara bhagavaMto rAga ane dveSano kSaya thavAthI traNe lokane jANanArA che, potAnA AtmAmAM ane pArakAmAM tulya cittavALA che ane tethI sajjano dvArA sadA pUjA karavA yogya che. je rIte ThaMDIthI pIDAtA prANIo para "agni rAga ke dveSa kaMI karato nathI, tema temane bolAvato paNa nathI. to paNa je teno Azraya aMgIkAra kare che te potAnA iSTane meLave che. tevI rIte traNa bhuvananA bhAvone prakAzita karanArA tIrthakara bhagavaMtono je loko bhaktithI sArI rIte Azraya svIkAre che, teo saMsArarUpI ThaMDIne dUra karIne mokSane prApta kare che. - jo ke arihaMto rAgAdi rahita hovAthI prasanna thatA nathI. to paNa aciMtya ciMtAmaNI samAna evA temane uddezIne aMtaHkaraNanI zuddhi ane bhaktipUrvaka karelI stutinA prabhAve stutikArane je abhilaSita phaLanI prApti thAya che, temAM pradhAna nimitta to arihaMto ja che. 0 pIyata zabda mATe lalita vistarA graMthamAM tArkika rajuAta che- prazna :- A pada prArthanA che ke nahIM? jo prArthanA hoya to te ThIka nathI, kemake temAM AzaMsA svarUpa che. have jo A prArthanA nathI to teno upanyAsa niSpayojana che ke saprayojana ? jo niSThayojana che tema kahevAmAM Ave to vaMdanasUtra-logassa sUtra acAru, Thare, kAraNa ke temAM nirarthaka padano upacAsa thayelo gaNAya ane jo saprayojana kahevAmAM Ave to ayathArtha hovAthI prayojananI siddhi kema thAya ? samAdhAna :- A prArthanA nathI. kemake ahIM prArthanAnuM lakSaNa ghaTatuM nathI. prasAdanI prArthanA to - (1) vItarAga bhagavaMtanA aprasAdanI sUcaka che. kemake lokamAM tevI prasiddhi che, evuM dekhAya che ke, aprasanna hoya tene prasanna karavA prArthanA karavAmAM Ave, jo aprasanna ja na hoya to prasannatA mATe prArthanA karavAnI zI jarUra ? (2) bhAvimAM aprasanna na thAya te mATe prArthanA karavAmAM Ave che, tema kaho to paNa pUrvokta kAraNathI ja bAdha Ave. Ama baMne rIte temAM avItarAgatA ja sAbIta thAya che. vaLI tema karavAthI stutinA lakSaNanuM ullaMghana thAya che. kemake vagara vicArya bolavAthI bhagavaMtamAM avItarAgatA doSanuM AkramaNa arthApatti nyAyathI sulabha bane. (arthApatti nyAya - pelo jADIyo divase khAto nathI arthAt rAtre khAya che. tema bhagavaMta prArthanAthI prasanna thAya che. teno artha kyAreka aprasanna paNa thAya che.) sajjanonI evA prakAranI vacana paddhati hotI nathI ke jethI mULa tattvamAM ja bAdha Ape. kemake jina mArga vacananI kuzaLatA yukta puruSothI ja samajAya tevo che. - to pachI payaMtu vacanano upanyAsa niprayojana ke prayojana ? - samAdhAna - A upanyAsa yuktiyukta ja che. A vacana bhagavaMtanI stutirUpa hovAthI kahyuM che ke, A bhagavaMtonA rAgAdi kalezo kSINa thaI gayelA che tethI teo prasanna thatA nathI paNa temanI karelI stuti nakAmI jatI nathI. kemake teonI stuti karavAthI bhAvonI vizuddhi thAya che pariNAme karmono nAza thAya che. (jema ciMtAmaNI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 logassa sUtra-vivecana ratna jaDa che to paNa vidhipUrvaka ArAdhavAthI phaLa Ape ja che tema). 0 caityavaMdana mahAbhASya - je stuti karavAthI tuSTa-prasanna thAya te niMdA karavAthI avazya raSTa paNa thAya. to teo vItarAga zabdane kevI rIte dhAraNa karI zake? to pachI temanI stuti paNa kema karAya ? jo vItarAga prasanna thatA nathI to pIvaMtu bolavAno hetu zo ? tenuM samAdhAna karatA tyAM kahyuM ke, sAcI vAta che. rAgadveSa vinAnAne bhagavaMto tuSTa thatA nathI, to paNa bhaktipUrvakanA A vacana vaDe karmono kSayopazama thavAthI bhavya AtmAonuM samyak kalyANa thAya che. 0 yogazAstra, dharmasaMgrahanA mate - jo ke bhagavaMta to vItarAga hovAthI stuti karavAmAM Ave to rAga dhAraNa karatA nathI ane niMdA karavAmAM Ave to keSavALA banatA nathI to paNa jema ciMtAmaNi, maMtra AdinA ArAdhaka tenuM phaLa meLave che tema je stuti kare che te paNa stutinuM phaLa ane niMdA karanAra niMdAnuM phaLa meLave ja che. 0 vItarAga stotra :- te vItarAgatAne kAraNe stutithI saMtuSTa ke niMdAthI TheSa pAmatA nathI, to paNa "aprasanna hoya tenAthI phaLa kema prApta thAya ?" e prazna asaMgata che. kemake acetana evA paNa ciMtAmaNi vagere phaLa nathI ApatA? pharI pUche che ke jo te bhagavaMto prasanna nathI thatA to zA mATe "prasanna thAo' evo vyartha pralApa karavo ? tenuM samAdhAna ApatA kahe che ke, vastutaH tema nathI. bhaktinA atirekathI ema bolAya to koI ja doSa nathI. (AnaMdadhanajI stavanamAM kahe che ke, "RSabha jinezvara prItama mAro re ? A bhakti atireka vacana ja che ne ?) 0 laghu daSTAMta :- rAjagRhI nagarIno rAjA zreNika samyakatva prApti thayA pachI bhagavaMta mahAvIrano ananya bhakta banI gayo. tenA roma romamAM paramAtmA mahAvIra vasI gayA. te arihaMta paramAtmAnI trikALa pUjA kare che. bhagavaMtanA sAdhusAdhvI paratve paNa teTalo ja AdaravAnuM che. jyAre koI deve mAyA karI kuSThInuM rUpa viphartha ane bhagavaMtane "maro" ema kahyuM tyAre roSAyamAna thaI zreNike tene pakaDavA potAnA sainiko doDAvyA. ATaluM badhuM bhagavaMta paranuM bahumAna hatuM. eTaluM ja nahIM rAjA zreNika roja sonAnA 108 java ghaDAvato ane paramAtmAmAM je dizAmAM vicaratA hoya te dizAmAM roja savAre sAta DagalA cAlI bhagavaMta mahAvIrane bhAva vaMdanA karIne A sonAnA javathI vadhAvato hato. parINAma keTaluM suMdara AvyuM? bhagavaMta mahAvIranI bhakti ane bahumAna vaDe teNe paNa tIrthakara nAmakarma bAMdhyuM. eTaluM ja nahIM bhagavaMtanI jeTaluM ja 72 varSanuM AyuSya bAMdhyuM. A badhuM konI kRpAthI ? bhagavaMta mahAvIranI ananya bhaktinA prabhAvathI. 0 parIyaMta no sAra :- arihaMta devo rAga ane dveSathI mukta thayelA hovAthI koIpaNa kAraNe koInA upara kopa karatA nathI ke game tevI stuti ke vinaMtI karavAmAM Ave to tenA para prasAda karatA nathI, paNa teo akSaya guNanA bhaMDAra hovAthI temanI stuti ke bhakti karanAramAM te te prakAranA guNono AvirbhAva svAbhAvika rIte ja thAya che te ja temanI prasannatA che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 pratikramaNasUtra vivecana-1 * kittiya-vaMdiya-mahiyA :- stavAyelA, vaMdAyelA, pUjAyelA. 0 iitta :- kIrtana karAyelA, tavAyelA, potAnA nAmothI kahevAyelA, nAmothI uccAraNa karAyelA, nAmapUrvaka starAyela. 0 vaMDhiya ke vaMdrika :- vaMdana karAyelA, mana, vacana, kAyAnA yoga vaDe sArI rIte stuti karAyelA, mastaka namAvavA vaDe vaMdAyelA, vANI ane mana vaDe khavAyelA, kAyA, vANI, mana vaDe stavAyelA, namaskAra karAyelA 0 mahilA ke mahiyA :- pUjAyelA, puSpa AdithI pUjAyelA, mArA vaDe. - ahIM mahimA ane mahiyA zabdano pAyAno taphAvata che. Avazyaka sUtra-8nI vRttimAM mahattvanI noMdha che - mahi zabdanuM saMskRta rUpAMtara karyA che, teno artha "mArA vaDe' thAya che. tenuM pAThAMtara kriyA che. maMdiyA nuM saMskRta rUpAMtara mahitA: che. teno artha che puSpa AdithI pUjAyelA. A rIte baMne pAThone mAnya karI, baMnenA bhinna-bhinna ane svIkAre che. paNa judA judA graMtho - jevA ke, yogazAstra, caityavaMdana mahAbhASya, dharmasaMgraha, lalita vistarA AdimAM kyAMka mahimA ane kyAMka mahiyA pATha mAnya karela che. arthanI dRSTie paNa bhinna-bhinna baMne artho svIkArAyelA che. mahimA zabdanA mahiyA, mA, mA evA pAThAMtaro jovA maLe che. pracalita ane prasiddha pATha mahiyAM jovA maLe che. jyAre Avazyaka sUtra nAmanA AgamamAM mahimAM zabda mAnya thayela che. teno artha paNa mA-mArA vaDe ja mAnya thayo che. jyAre mahiyA arthAt mahitA - "puSpAdi vaDe pUjAyelA"no ullekha pAThAMtara svarUpe thayelo che. paNa Avazyaka sUtranA vRttikAra evA haribhadrasUrijI mahArAja pote lalita vistarA TIkAmAM to mahiyA - "puSpAdithI pUjAyelA' arthane ja dekhADe che. satya zuM te bahuzruto jANe. ame to baMne paraMparAno nirdeza karI dIdhela che. 0 paraMparA-1 mujaba - "mArA vaDe stavAyelA ane vaMdAyelA" artha thaze. 0 paraMparA-2 mujaba - "stavAyelA, vaMdAyelA, pUjAyelA" artha thaze. * je e logassa uttama siddhA :- je A lokamAM uttama siddha thayelA. ne ! - je A - 'kittiya, vaMdiya, maDiyA pada mUkyA pachI prazna e che ke A zabdo konA mATe kahevAyA che ? ne ! je A have pachI kahevAnAra vizeSaNothI viziSTa che te. ke "je A pratyakSa che te.' 0 norsa :- lokanA, lokane vize. - A zabdanuM pahelI gAthAmAM vivecana thaI gayela che. chatAM pharka e che ke, Avazyaka sUtra-8nI vRttimAM ahIM lokano artha 'prANIloka' karyo che. jyAre caityavaMdana mahAbhASyamAM "sura-asura ArUipa loka evo artha karyo che. bIjA aneka graMthomAM lokano artha "prANIvarga' karyo che. 0 uttama - uttama, prakRSTa, zreSTha, pradhAna. - A pada prathamAM bahuvacanamAM che, te siddha padanuM vizeSaNa che. - Avazyaka niryukti 1093mAM uttama zabdano artha karatA kahyuM ke, mithyAtva
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 231 mohanIya, jJAnAvaraNIya ane cAritramohanIya e traNa prakAranA tamam (aMdhakAra)thI unmukta thayelA hovAthI te uttama kahevAya che. - zrI haribhadrasUrijI - uttama no eka artha pradhAna e pramANe kare che kemake - mithyAtva Adi karmakALane teoe prabaLa puruSArthathI dUra karI dIdho che. jyAre bIjA jIvo hajI e kalaMkathI kalaMkita che. tethI karmakALa rUpa kalaMkano abhAva hovAthI teo pradhAna-uttama che tema kahyuM che. uttama zabdano bIjo artha 'tama thI upara cAlyA gayA che' e pramANe karela che. kemake saMskRtamAM -tamasa parathI uttama zabda siddha thayela che. ur eTale upara ane temanuM eTale aMdhakAra. prabhu ajJAnarUpI aMdhakAra svarUpa nIcenI dharatI choDIne zuddha jJAna prakAzanA gaganamAM vihare che. - uttaHT - jemanuM taman ucchanna thayuM che - nAza pAmyuM che mATe uttama. - uttama eTale prakRSTa. evo artha paNa thAya che. 0 siddha - siddha thayelA. kRtakRtya thayelA. - siddhA eTale kRtakRtya thayelA athavA jemaNe ziva, mokSa ke kalyANane prApta karela che te athavA jemanA prayojano saMpUrNa thayA che te. - 'siddha' zabdano artha sUtra-1 'namaskAra maMtramAM jovo. * Arugga-boha-lAbha :- Arogya tathA bodhi lAbhane. 0 mA - roga na hoya tevI sthiti ke arogapaNuM te Arogya tene nIrogIpaNuM paNa kahe che. vRttikAra Arogya zabdano artha siddhapaNuM kare che. Arogya zabdathI zArIrika-mAnasika baMne svAthyano nirdeza thAya che. 0 vohinAma :- bodhino lAbha paNa bodhi eTale zuM? bodha thavo te bodhi. paramArthano bodha thavo te rUpa bodha ahIM samajavAno che. sAmAnyathI vyavahAramAM bodhino artha samyakatva kare che, paNa sthAnAMga sUtra trIjA sthAnamAM bodhi traNa prakAre kahI che - jJAna bodhi, darzana bodhi ane cAritra bodhi. teno lAbha thavo te. - bodhi zabdano artha paralokamAM jinadharmanI prApti karyo che. tenA lAbhane bodhilAbha kahevAya che athavA bodhilAbha eTale bhavAMtaramAM jinadharmarUpa saMpattinI prApti athavA at praNita dharmanI prApti 0 lAvohitnAmuM :- A sAmAsika pada dvitIyA ekavacanamAM che. Arogya ane bodhilAbha te Arogya-bodhilAbha, Arogyano artha siddhapaNuM svIkAratA A siddhapaNA mATe bodhilAbha arthAt arhat praNita dharmanI prApti Avazyaka che. jo Arogya zabda "roganA abhAva' rUpe svIkArIe to ahIM dravya Arogya karatAM bhAva Arogya arthanI svIkRti vadhu yogya che. kemake Arogya zabdano saMbaMdha bodhilAbha sAthe che. jo dravya Arogya eTale ke zArIrika svAcya grAhya hota to Arogya mATe (bodhi) jinapraNita dharmanI prApti ema na kahevAyuM hota. paNa Arogya zabda alaga ja rakhAyo hota. paNa sUtramAM alaga-alaga zabdo na rAkhatA samAsa karI eka pada
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 pratikramaNamUtra vivecana-1 banAvAyela che. jemAM bodhilAbhanI prApti apekSita hoya te bhAva Arogya mATe ja saMbhave che, dravya Arogya mATe nahIM. - A Arogya-bodhilAbha nidAnarahita hoya to mokSa mATe ja thAya che. 0 lalitavistarA TIkAmAM jaNAve che ke, Arogya eTale rogarahitapaNuM arthAt bhavarogano nAza, karmarogano nAza, siddha, buddha, muktapaNe rAgadveSAdi kupathyanA sevanathI lAgelA karmayoge jIvane janma, jarA, mRtyu, roga, zoka, parAdhInatA vagerenI vedanAo bhogavavI paDe che. A vedanA ApanAra karma tathA karmasaMyogarUpI saMsAra te mahAroga kahevAya teno nAza eTale mokSa, e ja sAcuM Arogya A Arogya mATe bodhilAbhanI mAMgaNI ahIM karavAmAM AvI che. "he siddho ! mane te Apo." * samAvinaM-uttama-riMtu :- sarvotkRSTa bhAvasamAdhi Apo. 0 samAhi-vara :- uttama evI samAdhi, pradhAna samAdhi, bhAvasamAdhi. - samAdhi eTale zuM? samAdhAna eTale samAdhi arthAt zAMti, tRpti ke saMtoSa Adi. AvI samAdhi be prakAre prApta thAya. dravyathI ane bhAvathI. jenA vaDe svAthya sAruM thAya te dravya samAdhi adhyavasAya vizuddhi thavI te bhAvasamAdhi. bhAva samAdhi zreSTha hovAthI tene "vara samAdhi' kahe che. - Avazyaka vRttikAra paNa jaNAve che ke, "dravya samAdhi' te che ke jenA upayogathI svasthapaNuM thAya athavA je vastuono paraspara virodha na hoya. jyAre 'bhAvasamAdhi' to jJAna AdinA samAdhAnane arthAt jJAnAdi guNonI AtmAmAM sArI rIte sattA hovI tene ja kahevAya che kAraNa ke tenI sattA hoya to ja parama svAthyano yoga thAya che. - ahIM sUtramAM samAdhi sAthe "vara' zabda joDela che. kemake ahIM dravya samAdhino vyavaccheda karavo che. "vara' eTale pradhAna, pradhAna samAdhino artha 'bhAvasamAdhi karela che. - A "samAdhavara' zabdano saMbaMdha pUrvokta 'bAvihinAma pada sAthe che. kemake bhAva Arogya mATe bodhi lAbha jarUrI che. te bodhilAbha nidAna vagarano hoya to mokSa mATe ja thAya che. tethI karIne tene mATe bhAvasamAdhinI AvazyakatA che. tethI ahIM 'bhAvasamAdhi' (Apa) evo artha karavAmAM Avela che. - caityavaMdana mahAbhASyamAM "mananI nivRtti" te samAdhi evo artha karyo che. tenA dvArA zreSTha evo bodhilAbha thAya che. e rIte ahIM zreSTha bhAvasamAdhi artha karavAne badale "samAdhi vaDe zreSTha evo bodhilAbha' e pramANe artha karIne samarivara no saMbaMdha vohinAma sAthe joDe che. 0 uttama - uttama, sarvotkRSTa, bhAvasamAdhi paNa taratamatA bhedathI aneka prakAranI hovAne kAraNe uttama evuM vizeSaNa vAparela che. tenA dvArA ahIM 'sarvotkRSTa bhAvasamAdhi' ja grahaNa karavAnuM sUcana che. jyAre caityavaMdana-mahAbhASya ema kahe che ke, vohillAma nuM sarva pradhAnapaNuM sUcavavA mATe ahIM uttama pada mUkela che. 0 hiMdu - Apo. A kriyApada ukta gAthAne AzrIne mUkAyuM che - jemanA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 2 33 stuti, vaMdana, pUjA karAyA che tevA ukta uttama siddho mane Apo. zuM Apo ? Arogya-bodhilAbha ane sarvotkRSTa bhAva samAdhi. * laghu dRSTAMta :- nAgadatta rAjakumAre dIkSA lIdhI. pUrvabhavano sarpano jIva che. tiryaMca yonimAMthI Avelo che. tethI ghaNI ja bhUkha lAgatI hatI. porasa paccakakhANa paNa karI zakato nathI. savAramAM bhikSA levA nIkaLe eka ghaDo bhAta lAve. vApare pachI ja tenI bhukha zAMta thAya. paNa guru mahArAje kaheluM ke jo tuM samabhAvane dhAraNa karIza to tapa karyA jeTaluM phaLa pAmIza. koI vakhate mAsakSamaNanA tapasvI muni beThA che, zAsanadevatAe kuragaDu muninI pAse AvIne vaMdana karatA kahyuM ke, bhAva tapasvIne mArI vaMdanA, te vakhate mAsakSamaNanA tapasvI munie krodhathI baLakho pheMkyo, baLano bhAtamAM coMTI gayo. te vakhate samabhAvanA sAdhaka munie bhAva samAdhi dhAraNa karI, paNa lezamAtra dveSa na karyo. potAnA AtmAnI niMdA karavA lAgyA. AvI utkRSTa bhAvasamAdhi tene bodhilAbha ApI gaI. kuragaDu munine kevaLajJAna thayuM ane bhava ArogyarUpa bhAva Arogya pAmIne kuragaDu kevalI mokSe padhAryA - AvI bhAvasamAdhi, bodhilAbha ane ArogyanI prApti he siddho mane paNa thAya tevuM karo. zaMkA :- ahIM prazna e upasthita thAya che ke ApaNe tIrthakara bhagavaMta pAse yAcanA ke prArthanA karIe chIe ke, amane uparokta vastuo Apo. to zuM temanAmAM te ApavAnuM sAmarthya che ? A praznanuM samAdhAna zAstrakAra tathA graMthakAra maharSi judI judI rIte Ape che. (1) nA, temanAmAM te vastu ApavAnuM sAmarthya nathI. paNa A to mAtra bhaktithI ja kahevAmAM AvyuM che. A "asatyAmRSA' nAmanI bhASAno eka prakAra che. vAstavika rIte jotAM to tIrthakaro pratyenI bhaktithI svayameva ja uparyukta vastuonI prApti thAya che. teo to "kSINa rAgadveSA' che. teo kazuM ApI zakatA nathI - ApatA paNa nathI, teo to jJAna-darzana ane cAritranI saMprAptino upadeza Ape che. paraMtu tIrthakara saMbaMdhI hetubhUta evI aMtaHkaraNa praNidhAna lakSaNA bhakti vaDe ja pUrvasaMcita aneka bhavanA karmo kSaya pAme che ane jinavaranI bhaktithI ja Arogya, bodhilAbha, samAdhinI prApti thAya che. bhaktithI karmakSINa thatAM sarva kalyANa paNa thAya che. (2) jo ke vItarAga bhagavaMto rAgAdi rahita hovAthI Arogya Adi ApatA nathI, to paNa AvA prakAranA vAkya prayogathI pravacananI ArAdhanA thavAthI sanmArgamAM rahelA mahAsattvazALI AtmAne temanI sattAnA kAraNe ja te-te vastunI prApti thAya che. (3) Avazyaka niryukti gAthA 1098mAM "samAdhi' zabdano artha samAdhimaraNa' karyo che je noMdhanIya che. (4) dharmasaMgrahaNIvRtti - "Arogya, bodhilAbha e vAkyo niSphaLa nathI. Arogya Adi vastu tattvathI bhagavaMta dvArA ja apAya che. kemake teo ja tathAvidha vizuddha adhyavasAyanA hetu che. 0 Arogya Adi padane zuM nidAna kahevAya ?
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 34 pratikramaNamUtra vivecana-1 - Avazyaka niryukti ane tenI vRttimAM A praznanI carcA thayelI che. ahIM vimavi arthAt viSaya vibhAgathI vyavasthA vaDe vyAkhyA karavI. te A rIte - jo A nidAna hoya, to te karAya nahIM. kemake sUtramAM teno pratiSedha karAyo che. jo nidAna na hoya to riMtu pada ja vyartha che. tenuM samAdhAna ApatA kahyuM che ke, A mAMgaNI te nidAna nathI. kAraNa ke te karmabaMdhamAM hetu nathI. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e baMdhanA hetu che. jyAre muktinI prArthanAmAM A ekano paNa saMbhava nathI. vaLI ArogyAdi Apo tevuM uccAraNa paNa vyartha nathI kAraNa ke tenAthI aMtaHkaraNanI zuddhi thAya che. bIjuM A yAcanAo nidAna na hoya to paNa duSTa ja che. kemake tIrthakaro kaMI ApanArA che tema mAno to teo rAga Adi yukta gaNAze. jo teo kaMI ApI zakatA nathI tema mAno to A prArthanA mRSAvAda che. - tenuM samAdhAna ApatA kahyuM ke, AmAM koI mRSAvAda nathI kemake A asatyAmRSA bhASA che. asatyAmRSAbhASAnA - AmaMtraNI, prajJApanI, pratyAkhyAnI, icchAnulomA, anabhigRhItA, abhigraviSayaka, saMzayakaraNI, vyAkRtA tathA avyAkRtA evA bhedo che. te paikI ahIM "yAcanI' asatyAmRSA bhASAno adhikAra che. kemake Arogya, bodhilAbha ane bhAvasamAdhine Apo te pada yAcanAnA arthamAM che. - A ja vAta "hiMdu' padane AzrIne lalita vistarAmAM karAI che, tyAM uparokta kathana to karyuM ja che, vadhArAmAM evuM kahyuM che ke, ahIM niyANAnA lakSaNo ghaTatA nathI kemake niyANuM TheSa vaza, atyaMta rAgavaza ke moha-ajJAnanA kAraNe thAya che. dharmane mATe hInakula vagerenI prArthanA karavI ke ddhi vaibhavanI abhilASA karavI te moDa-ajJAna che. tIrthaMkarapaNAnI icchAmAM paNa doSa che kemake tIrthaMkarapaNuM maLe tevI icchA karavAno niSedha che. A badhuM zubha pariNAmane bAdhA karanAra che. nidAnanI icchA ja dharmamAM vidanabhUta che kemake temAM Rddhi AdinI pradhAnatAnI ane dharmamAM gauNapaNAnI buddhi Ave che. paugalika AzaMsAtmaka nidAna tattvadarzananA abhAvavALuM che ane mahAapAyanuM kAraNa che. ' to 'ti pada sArthaka che ke nirarthaka ? ahIM mAtra eTalo ja uttara mahattvano che ke, bhaktipUrvaka bolAyelI A "asatyAmRSA' bhASA che tenuM phaLa prakRSTa zubha adhyavasAya che. tIrthakaronuM praNidhAna karavAthI ja tenA praNidhAna guNathI phaLanI prApti thAya che. A rIte ahIM vaparAyela 'hiMtu pada bhaktinA yoge temaja Arogya Adi ApavAmAM temanI stavanA nimitta hovAthI te svayaM ApanArA ja gaNAya che, e apekSAe "Apo" arthamAM siddha thAya che. (A samagra vAta atyaMta vistArathI ane suMdaratama rIte lalitavistarA TIkAmAM apAI che. te khAsa jovI) * caMdesu nimmalayarA :- caMdrothI vadhu nirmaLa - vaMsu - caMdrothI, caMdra karatA paNa, nirmanaMtarA - vadhu svaccha. jemAMthI mana
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ logassa sUtra-vivecana 235 nIkaLI gayo che te nirmaLa, jemAMthI sArA pramANamAM maLa nIkaLI gayo hoya tyAre te nirmalatara kahevAya che. - caMdro, sUryo ane grahonI prabhA parimita kSetrane kSetramAM rahela vastune prakAzita kare che tyAre kevalajJAnanI prApti to loka ane alokane prakAzita kare che. - sakala karmarUpI maLa cAlyo gayo hovAthI teone caMdra karatA paNa vadhAre nirmaLa kahelA che. - kyAMka vaheluM ne badale 'hiM evo pATha bheda paNa maLe che. kyAMka artha karatI vakhate vaccopi nirmanaMtarA mAM pi zabdano vadhArAno prayoga paNa karela che. 0 AIcchesu ahiyaM payAsayarA :- sUryothI adhika prakAza karanAra, 0 AIccanuM saMskRta sAhitya che. teno artha sUrya thAya che. tenuM bahuvacana kareluM hovAthI sUryo lakhyuM prAkRta vyAkaraNa mujaba paMcamIne sthAne saptamI thayela che. tethI artha paMcamI vibhakti mujaba - "sUryothI" karyo. 0 payAsayarA eTale prabhArI athavA prachAza arthAt prakAza karanArA ke ajavALuM karanArA. - (arihaMto) kevaLajJAnanA udyotathI vizvane prakAzita karatA hovAthI temane sUryothI adhika prabhAsa karanArA ke prakAza karanArA evuM vizeSaNa mUkyuM. - teo loka ane alokano udyota karanAra kevaLajJAnarUpI prakAzanA dhAraka che, tethI teone sUryo karatA paNa adhika prakAza karanArA kahyA che. * sAgara-vara-gaMbhIrA :- zreSTha sAgara karatAM paNa vadhAre gaMbhIra. Avazyaka vRttikAra kahe che ke, teo sAgaravara karatAM paNa gaMbhIratara che. ahIM vRttimAM gaMbhIrane badale gaMbhIratara (adhika gaMbhIra) zabdaprayoga karyo che. "sAra vara' zabdano artha svayaMbhUramaNa samudra evo karyo che. parISaho ane upasargo AdithI lobha na pAmatA hovAthI teone svayaMbhUramaNa samudra karatAM paNa vadhAre gaMbhIra kahyA che. - koI graMthakAra - "svayaMbhUramaNa samudra jevA gaMbhIra" artha kare che. - ahIM sAgaravara zabdano akSarazaH artha to "zreSTha sAgara' thAya paNa zreSTha eTale sauthI moTo, vizALa, agAdha Adi arthamAM sarva koI vRtti ke graMthakartAe "svayaMbhUramaNasamudra' artha mAnya karyo che kemake tIrthAlokano A sauthI moTo samudra che. asaMkhyAta yojananA pramANavALo che. te jala vaDe paNa agAdha che. tethI te mahAgaMbhIra che. tenA karatA paNa vadhu gaMbhIra evuM darzAvavA mATe tenI upamA apAyelI che. * siddhA siddhi mama disaMtu :- he siddho ! mane siddhi Apo. siddha - sUtra-1 navakAramaMtramAM tenI vistRta carcA thayelI che. - karmo cAlyA javAthI kRtakRtya thayelA, jemanAM sarve prayojano pUrNa thayA che, jemanA samagra karmo kSINa thayA che ityAdi artho AvazyakavRtti tathA anya graMthomAM jovA maLela che. ekamAtra AcAra dinakaramAM teno artha mokSamAM rahelA jinezvara bhagavaMto' e pramANe karela che.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 36 pratikramaNasUtra vivecana-1 siddhi - mokSa, paramapadanI prApti, siddhi. mama visaMta - mane Apo. (e pramANe sUtrane aMte kahe che.) - ve nimartAi samagra gAthAmAM caMdro ane sUryo evuM bahuvacana mUkavAnuM kAraNa e che ke, mAtra jaMbUDhIpamAM be sUryo-be caMdro che. jyAre samagra vizvamAM asaMkhyAta caMdro ane asaMkhyAta sUryo che. - sarva sAdhAraNatayA vRttikAra ke graMthakAra maharSi ahIM siddha zabdathI "siddha bhagavaMto' evo ja artha kare che. kvacit ja koIe teno artha jinezvara bhagavaMto ema karyo che. tethI A gAthAne siddha stuti paNa kahe che ane siddhi padanI yAcanA siddho pAse karAI che tevuM kathana paNa thayela che. vizeSa kathana :- nAmastava ke caturvizatistava rUpa A sUtra ke je cha AvazyakamAMnuM bIjuM Avazyaka che, tenA vizeSa kathanarUpe aneka vigatono vicAra thaI zake tema che. jemake- (1) logassa sUtranA vividha nAmo : prAkRtamAM - cauvIsanthaya, cakavIsathaya daMDa, cakavIsa(c)va, cakavIsajiNasthaya, ujjoe, ujjo agara, nAmathaya, nAmajiNasthaya Adi. saMskRtamAM - caturvizatistava, caturvizati jinastava, nAmastava, (2) logassa sUtra upayoga :- sau prathama to iryApatha pratikramaNano saMbaMdha ahIM cAlI rahyo che temAM logassa sUtranuM prayojana che ja. taduparAMta pratikramaNamAM bIjA Avazyaka rUpe, devavaMdana kriyAmAM sarva caityonI vaMdanA pUrve kAyotsargamAM, kAyotsarga aMte koI koI sthAne, viziSTa ArAdhanA nimitte karAtA kAyotsarga pUrNa thayA bAda ema aneka sthAne jovA maLe che. (3) logassa sUtranuM sthAna : 1. caityavaMdana bhASyamAM devavaMdananA "namojUrNa Adi bAra adhikAro kahyA che. temAM "logassa' sUtra te cotho adhikAra che tema jaNAvIne temAM nAma jinane vaMdanA che tema kahyuM che. 2. zakrastava, caitya stava Adi pAMca daMDaka sUtromAM te nAmastava nAme trIjo daMDaka kahevAyela che. 3. paDAvazyakamAM te bIjuM Avazyaka che. 4. vividha zvAsocchavAsa pramANa kAyotsarganI gaNanA pratikramaNa Adi kriyAmAM hAla logassa sUtra vaDe ja karAya che. (4) logassa - caturvizati jinarUvarUpe mahattva :- uttarAdhyayana sUtra - "he bhagavan! stava ane stutirUpa bhAvamaMgalathI jIva kayA lAbhane prApta kare che ? he gautama ! stava ane stutirUpa bhAvamaMgalathI jIva jJAnabodhi, darzanabodhi ane cAritrabodhi lAbhane prApta kare che. bodhi lAbhathI te jIva kalpa vimAnomAM utpanna thavA pUrvaka mokSamAM jAya che.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 37 logassa sUtra-vizeSa kathana (5) logassamAMnI prArthanA anya sUtromAM paNa : jemake -- Arogya, bodhilAbha, samAdhi AdinI prArthanA logassa sUtramAM joI tevI ja prArthanA anyatra paNa jovA maLe che. jemake, "jayavIyarAya sUtramAM samAdikara ve vohinAmo 3. e ja rIte vaMditta sUtramAM viMtu samadiM ra voTi , ajita zAMti stavamAM mama saMtisamAvira siha ityAdi prArthanA-yAcanA jovA maLe ja che. (6) logassa sUtra-chaMda vagere : - sAta gAthAmAM pahelI gAthA 'siloga" chaMdamAM che. bAkInI cha gAthA nahi chaMdamAM che (prabodha TIkAmAM prathama gAthA mATe "anurupa" zabda vAparela che.) logassa kalpamAM pratyeka gAthA sAthe AgaLa-pAchaLa maMtrAkSara joDI pratyeka gAthAnA maMtro ApelA che. je vividha kAryo mATe alaga-alaga rIte upayogI thAya che, tema tyAM vidhi sahita jaNAvela che. (7) logassa sUtra sAhitya : 45 AgamomAM cAra Agamo mUla sUtro rUpe prasiddha che. jemAMnuM eka sUtra che kAvaya - Avazyaka (mUla sUtra). A sUtramAM bIjuM adhyayana-te logassa sUtra. A sUtra para bhadrabAhu svAmIjI racita niryukti che. pUrvAcAryanI bhASya gAthAo paNa maLe che. jinadAsagaNi mahattara racita cUrNi che, zrI haribhadrasUrijI tathA zrI malayagirisUri racita vRttio paNa maLe che. ukta zAstro sivAya graMthomAM hemacaMdrAcAryajI racita yogazAstra svopajJavivaraNa, zAMtisUri racita caityavaMdana mahAbhASya, devendrasUri racita vRMdAravRtti, haribhadrasUrijI racita lalitavistarA, TIkA, mAnavijayajI racita dharmasaMgraha, vartamAnasUrijI racita AcAra dinakara Adi graMthomAM logassa sUtrano artha ane vivaraNo maLe che. taduparAMta mahAnizItha-cheda sUtra, uttarajhayaNa-mUla sUtra, usaraNa payajJAsUtra, naMdI-cUlikA sUtra, anuyoga dvAra-cUlikA sUtra Adi AgamomAM temaja caityavaMdana bhASya graMthamAM paNa ullekho maLe che. (8) logassa sUtra upasaMhAra : A sUtrathI prathama gAthAmAM covIsa tathA anya jinavaranI stavanA-kIrtana karavAnI pratijJA karI che. temaja arihaMta pada cAra vizeSaNapUrvaka mUkela che. pachI bIjI, trIjI, cothI gAthAmAM pahelI gAthAnI pratijJAnusAra jhASabhAdi tIrthaMkaranI nAmoccAraNapUrvaka stavanA karavAmAM AvI che. pAMcamI gAthAmAM pratijJA pUrNa thayAnI vAta jaNAvI tIrthaMkaranuM svarUpa darzAvavApUrvaka "kRpA karavAmAM mATe prArthanA karavAmAM AvI che. chaThI gAthAmAM vividha yAcanA che. sAtamI gAthI siddha stuti svarUpe mUkI ane mokSa mATenI mAMgaNI karI che. v sUtra-noMdha :- A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - A sUtranuM AdhAra sthAna AvazyakasUtra-adhyayana-2 che.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 38 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - A sUtramAM 28 pada, 28 saMpadA, ra7 guruvarNa, 229 laghuvarNa ane kula 2pa6 varNono samAveza thayelo che. - uccAraNa dRSTie A sUtra khUba ja dhyAna ApavA lAyaka che. kemake joDAkSaro ane anusvAronuM pramANa ghaNuM ja che, temAM bolanAra bhUlo karatA paNa bahu ja jovAmAM Ave che. jemake, 'logassa' zabda keTalAMka ssano sa bole che. to koI vadhu zuddhinA bhramamAM 'gga' paNa bole che. joDIyA 'tta' nI bhUla to sarva sUtromAM samAna jovA maLe ja che. anusvAranI dRSTie jyAM jyAM tIrthakara bhagavaMtanA nAmamAM te ekalA anusvAra rUpe che tyAM tyAM anusvAra bahu ja ocho bolAto jovA maLela che. jemake - sumai, saMti, nemiM ityAdi - A badhA sthAne zakyataH dhyAna ApavuM. - A sUtra bhaktisabhara, atyaMta mananIya, darzanavizuddhinA eka amogha sAdhanarUpa ane maMtrAkSarothI bharapura che. --X -- -- --
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte-sUtra 2 39 -sUtra-9) karemi bhaMte-sUtra sAmAyika sUtra - sUtra-viSaya :- A sUtramAM sAmAyika grahaNa karavAnI mahApratijJA che. sAvadya yoganuM mana, vacana, kAyA pUrvakanuM na karavA - na karAvavAnuM paccakkhANa che. temaja te saMbaMdhI pratikramaNa, niMdA, gardApUrvaka AtmAnA vosirAvavA saMbaMdhI kathana che. v sUtra-mULa : karemi bhaMte ! sAmAiye, sAvajU4 joga paccakakhAmi. jAva niyama pavAsAmi, vihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAeNe, na karemi, na kAravemi. tasya bhaMte ! parikramAmi, niMdAmi, gariphAmi adhdhANaM vosirAmi. v sUtra-artha : he bhagavan! (- he pUjya !) huM sAmAyika (-samabhAvanI sAdhanA) karuM chuM. (te mATe) huM sAvadyayoga - pApayukta pravRttiono tyAga karuM chuM. jyAM sudhI huM A niyamane evuM chuM tyAM sudhI be prakAranA karaNa ane traNa prakAranA yoga vaDe (eTale ke) mana vaDe, vacana vaDe ane kAyA vaDe karuM nahIM karAvuM nahIM (A cha bhede pApa pravRttino tyAga) he bhagavan! (bhUtakALamAM thayelI mArI) te pApa pravRttithI huM nivRtta thAuM chuM, AtmasAkSIe tenI niMdA karuM chuM, gurunI pAse tenI gartA-vizeSa niMdA karuM chuM, pApa svarUpa mArA bahirAtmAne vosirAvuM chuM. | zabdajJAna :karemi - karuM chuM, svIkAra karuM chuM bhaMte ! - he bhagavan!, he pUjya ! sAmAiyaM - sAmAyikane sAvaje - sAvadya, pApayukta jogaM - vyApArane, pravRttine paccakakhAmi - huM tyAga karuM chuM jAva - yAvatuM, jyAM sudhI niyama - niyamane lIdhela pratijJAne pajuvAsAmi - paryapAsanA karuM chuM duvihaM - be prakAre (karaNa, karAvaNa) tiviheNa - traNa prakAre (mana vagere). maNeNaM - mana vaDe vAyAe - vacana vaDe kAeNe - kAyA vaDe na karemi - na karuM, karuM nahIM na kAravemi - na karAvuM karAvuM nahIM tassa - tene, te pApayogane paDikkamAmi - nivRtta thAuM chuM niMdAmi - AtmasAkSIe niMdu chuM gariphAmi - guru sAkSIe gaDuM chuM
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 pratikramaNasUtra vivecana-1 aprANa - AtmAne vosirAmi - vosirAvuM chuM vivecana :- sAmAyikanI pratijJArUpa evA A sUtramAM mukhyatA sAmAyikanI che. tene 'sAmAyika daMDaka' paNa kahe che. tenI sAthe sAvadyayoganA pratyAkhyAnanI vAta saMkaLAyelI che. paNa mukhyatAe 'sAmAyika' hovAthI, temaja Avazyaka sUtranuM paheluM adhyayana A "sAmAyika' ja hovAthI vizada carcA sAmAyikanA anusaMdhAne ja karAI che. ahIM samagra vivecana sUtranA zabdo anusAra che. paNa sAmAyika saMbaMdhI aneka vAtono samAveza ahIM jarUrI hovAthI tene vizeSa kathanamAM mUkela che. 0 karemi :- huM karuM chuM, huM grahaNa karuM chuM, huM svIkAra karuM chuM. ahIM rupi zabdano vAcyArtha "huM karuM chuM' bhale thAya paNa vRttikAra Adie teno artha "huM svIkAra karuM chuM e pramANe karela che. T (- Avazyaka niryukti 1016mAM "sUtra sparza niyukti rUpe daza dvArono vistAra karyo che. jemAM rura paheluM dvAra che tenA para niyukti 1017 thI 1029 ane bhASya-15ra thI 183 temaja tenA para vizeSAvazyaka bhASya, cUrNi ane vRtti AdimAM ati vistRta vivecana karAyela che.) A "karemi' pada 'sAmAyika svIkAra'nuM pratijJA svarUpa ke svIkRti pada hovAthI svIkAra karuM chuM ema kahyuM. je vinayapUrvaka ane namratAthI uccAravAnuM che. kemake te guru bhagavaMta sanmukha vidhAna svarUpe rajU karAtuM pada che. guru bhagavaMtanI anujJApUrvaka sAmAyika grahaNa karavA prayojAyela che. * bhaMte :- he bhagavan! he bhadaMta, he bhayAMta, he pUjya Adi. - A zabda prastuta sUtramAM be vakhata prayojAyela che. eka - karemi' zabda pachI ane bIjo 'tarU' zabda pachI, A pada gurune AmaMtraNa rUpe che. kemake sarva dharmAnuSThAnomAM guru AjJA Avazyaka che. athavA A pada Atma AmaMtraNa svarUpa paNa kahela che. | (aMte zabdano artha vistArathI jaNAvavA mATe Avazyaka niryukti 1016mAM mA ane saMta evA be hAra mUkelA che. jenI vyAkhyA Avani 1029 tathA bhASya 184, 185 temaja A baMne paranI cUrNi, vRtti ane vizeSAvazyaka bhASyamAM tenuM vistRta vivecana karAyela che.) - maMte zabdathI sAmAnya rIte he bhagavan! evo artha bhale thato hoya paNa A padanA, bhajaMta, bhrAMta, bhrAjaMta, bhrAMta, bhagavaMta, bhavAMta, bhayAta ane bhadaMta eTalA paryAya artho vizeSAvazyaka bhASyamAM jaNAvAyA che. 0- bhayaMta ke bhayAta :- bhayano aMta karanAra hovAthI bhayAta kahevAya che. bhAva bhaya sAta prakAre che :- (1) ihaloka bhaya, (2) paraloka bhaya, (3) dravyagrahaNa bhaya jene cora bhaya paNa kahe che, (4) Akasmika bhaya, (5) apayazajanya glAdhA bhaya (6) AjIvikA bhaya ane (7) maraNa bhaya. A sAte prakAranA bhayano aMta karanAra thAya che. Avo bhayano aMta arihaMta ane guru baMne karanArA thAya che mATe te bhayAMta kahevAya che.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 241 0- bhajeta :- mana kriyApada sevAnA arthamAM che. teno artha che - mokSa pAmelAone athavA mokSa mArgane je seve che tethI bharjata kahevAya che athavA mokSa mArganA arthIoe je sevavA yogya che te (guru) bhajaMta kahevAya che. 0- brAMta :- "pram dhAtu anavasthAna arthamAM che teno prati zabda bane che. bhrAMta eTale mithyAtva Adi baMdha hetuthI rahita che te. 0- bhAjaMta :- brAn dhAtu dIpti arthamAM che. je jJAna ane tapaguNa vaDe prakAze che te (AcArya) brAnta kahevAya che. - bhAMta :- mAM dhAtu - brAn dhAtu pramANe ja jANavuM. 0- bhagavaMta :- aizvaryAdi cha prakArano bhAga jene che te bhagavAn (ke guru) kahevAya che. jenI vyAkhyA sUtra-5 'iriyAvahI'mAM jovI. 0- bhavAMta :- je nAraka Adi cAra gati bhramaNarUpa bhavano aMta karanAra che, tethI tene bhavAMta kahe che. 0- bhadaMta :- mad dhAtu kalyANa ane sukhanA arthamAM che. tenA parathI mahaMta zabda banyo che. teno artha kalyANavAnuM ke sukhavAnuM thAya che. kalyANamAM kalya zabda ArogyanI prApti sUcave che. - ukta arthomAM "bhaMte' zabdano artha karyo che. prAkRtanA vividha niyamo mujaba tenA da, ga, ja, va Adino lopa thaIne "maMta' zabda bane che. - ahIM bhaya, bhaju, bhava ityAdi zabdone aMta lAgIne bhayAMta, bhajaMta, bhavAMta, bhadaMta Adi zabdo banyA che. - A badhAM uparAMta he pUjya ! evo artha paNa thAya che. tenI vizeSa vigato mATe sUtra-5 "iriyAvahI' sUtra jovuM - maMte zabda pUjyabhAvano bodhaka che. A pada pUrve jaNAvyuM tema gurune mATenuM AmaMtraNavAcI pada che athavA Atma AmaMtraNa che. 0- guru AmaMtraNa kaI rIte ? gurUkuLavAsamAM vasatA jema guNa grahaNa karavAne guNArthI ziSya nitya gurUkuLavAsI thAya che, te jJAnano bhAgI thAya che, darzana ane cAritramAM atizaya sthira thAya che. teoe Avazyaka kriyA guru samIpe, gurune pUchIne karavAnA hoya che tethI maMte zabda dvArA guru AmaMtraNa evo artha siddha thAya che. 0- Atma AmaMtraNa kaI rIte ? bhagavatIjI sUtra zataka 1. uddeza-9 kAlasTaveSI aNagAre vIraprabhunA sthavIrone pUchayuM - ApanuM sAmAyika zuM che ? ApanA sAmAyikano artha zo che ? tyAre WvIroe kahyuM, AtmA amAruM sAmAyika che ane AtmA e ja sAmAyikano artha che. - Avazyaka niryukti 790mAM paNa "AtmA ja sAmAyika che.' tema kahyuM. bAkInI kriyAno tyAga karIne, eka sAmAyika kriyAnA niyAmakabhUta te pada sAmAyikanA upayogathI AtmAne AmaMtraNarUpa che tethI jema bAhya kriyAnA niSedhathI AvyaMtara kriyAno upayoga kahelo che tema paDilehaNAdi sarva kriyAonI anAbAdhatA [1 [16]
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 vaDe Arabdha kriyAmAM upayoga karavAnuM AtmAnA AmaMtraNa vaDe kaheluM che - vizeSAvazyaka bhASya-3470, 3471 jovuM. 242 athavA maMte pada jina-Adi sAkSIonA AmaMtraNane kahenAra che. jemake he jina-Adi bhadaMto ! huM tamArI sAkSIe sAmAyika karuM chuM. temanI sAkSIe sAmAyika karanArane vratamAM sthiratA prApta thAya che. 0 Atma ane guru AmaMtraNano saMkalita artha : - bhaMte zabda jyAre AtmAnI svAbhAvika sthitine prApta thanAra prayoje tyAre tattvathI temanA abhiprAya 'AtmA e ja sAmAyika che' evuM kahevAtuM hovAthI teo mATe maMte zabda Atma AmaMtraNarUpa che. paNa sarva sAdhAraNatayA zrAvaka Adine mATe maMte zabda guru AmaMtraNarUpa che kemake AmaMtraNa pratyakSa guru hoya tene karAya athavA parokSa hoya tyAre buddhithI temane pratyakSa kalpanA karIne karAya. kemake sarva dharma guru nizrAe karavAno che. jo guru na hoya to jema jinapratimAne jinezvaranA abhAve jinarUpa mAnIne pUjA, stuti karAya che. tema gurunA abhAve gurusthApanA karIne karelo sarvadharma phaLIbhUta thAya che. - sAmAIyaM :- sAmAyikane. A ghaNo ja vistRta artha ane svarUpa dharAvato zabda che. teno saMbaMdha remi sAthe che. dharmasaMgrahamAM to arthano AraMbha ja bhaMte ! zabdathI karI 'sAmADhyuM mi' e pramANe anvaya karIne - "huM sAmAyikano svIkAra karuM chuM' ema kahyuM. sAmAyika zabda A sUtranuM mukhya tattva che tethI tenI vividha vyAkhyA atre zAstra AdhAre tathA graMtha AdhAre vistArathI rajU karIe chIe- sAmAyi zabda samAya ke sAmAya padane svArthamAM rUz pratyaya lAgavAthI siddha thAya che. sama + gaya ke sAma + Aya siddha thAya che. 0 samAya eTale samano lAbha ke samanI prApti. paNa sama eTale zuM ? 1. sana eTale samasthiti, viSamatAno abhAva, svarUpalInatA ke svarUpa magratA. anAdi kALathI AtmAnI sthiti viSama che te ghaTADIne sama karavI te. 2. sama eTale samabhAva, mitratA, baMdhutva, anya sarva jIvone Atma sardeza mAnI temanI sAthe samAna rIte vartavuM te. 0 laghu dRSTAMta :- sAmAyika eTale samabhAvanI sAdhanA. A artha sarvatra svIkRta che. paNa samabhAvanI sAdhanA karI kyAre kahevAya ? bhagavaMta mahAvIrane kauzika gotravALA sarve paNa sparzanA karI ane jenuM bIjuM nAma kauzika che tevA indre paNa sparzanA karI paNa baMne paratve rAgadveSathI rahita samabhAvavALA vIra prabhu manathI paNa calita na thayA. bhagavaMta mahAvIra jyAre chadmasthAvasthAmAM vicaratA hatA tyAre koI vakhate kanakakhala Azrama pAsethI thaIne zvetAMbI nagarI javA mATe nIkaLyA. tyAM rahelo dRSTiviSa sarpa mahAbhayaMkara hato. tyAM manuSya to zuM paNa pakSIye pharI zakatA na hatA.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana karuNAbuddhi mahAvIra jyAre tyAMthI pasAra thayA tyAre temane bALIne bhasma karI devAnI buddhithI bhayaMkara phUMphADA mArato sarpa prabhune jovA lAgyo. paNa tenI saLagatI jvALA prabhune kaMI asara karI na zakI. tyAre krodhe bharAyelA sarve prabhunA caraNa kamaLa upara DaMkha mAryo. tyAre prabhunA pagamAMthI dUdhanI dhArA samAna ujjvaLa lohI vahevA lAgyuM. to paNa bhagavaMte tenA pratye dveSa na karatA tene upadeza ApIne bodha pamADyo. e ja rIte indra ke je batrIza lAkha vimAnono svAmI ane aneka devadevIono adhipati che. teNe pahelA svargamAMthI AvIne aneka vAra bhagavaMta mahAvIranA caraNakamaLanI bhakti buddhithI sparzanA karI, te vakhate paNa bhagavaMte indra paratve koI rAgane dhAraNa na karyo. baMne avasare bhagavaMta samabhAvamAM rahyA. te sama kahevAya. je have pachInA sama zabdanA trIjA arthamAM jaNAvela che. 3. sama - eTale rAgadveSarahita avasthA, madhyasthatA, vItarAgatA, AsaktinA kAraNe padArthomAM karelI manojJa-amanojJa, iSTa-aniSTa, priya ke apriyanI kalpanAne dUra karavI te. 4. sama eTale darzana, jJAna ane cAritrano samanvaya, zraddhA ane jJAnapUrvaka cAritranI sudhAraNA karavI. ukta prakAranAM sama no je lAbha te 'sAmAyika' athavA AvA prakAranA sama no lAbha jenAthI, jenA vaDe ke jemAM maLe te sAmAyika. 0 sAmAya eTale sAmano lAbha, sAmanI prApti sAma eTale zAMti, namratA. sAma eTale ahiMsA ke anyane duHkha na upajAvavAnA AtmapariNAma. sAma eTale maitrI ke mitra bhAvanA. - 243 AvA prakAranA sAma no je lAbha te 'sAmAyika'. -0- sAmAyika zabdano artha saraLa zabdomAM : 1. sAmAyika eTale sartana. 2. sAmAyika eTale zAstrAnusArI zuddha jIvana jIvavA prayAsa. 3. sAmAyika eTale viSamatAno abhAva utpanna karanArI kriyA. 4. sAmAyika eTale sarva jIvo pratye maitrI ke baMdhutva mATe prayAsa. 5. sAmAyika eTale samabhAvanI sAdhanA athavA to rAgadveSa jitavA mATeno parama puruSArtha 6. sAmAyika eTale samyag darzana, samyajJAna ane samyak cAritranI sparzanA ke te-te prAptino prayAsa. 7. sAmAyika eTale prazamanI arthAt zAMtinI ArAdhanA. 8. sAmAyika eTale ahiMsAnI upAsanA athavA anya koIpaNa jIvane duHkha nahIM upajAvavAno nizcaya ukta ATha arthomAM 'samabhAvanI sAdhanA' aMtarnihita che. -0- vividha nayonA mate sAmAyikanI vyAkhyA :
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 pratikramaNa sUtra vivecana-1 1. naigamanaya :- sAmAyika eTale mokSa. kemake te mokSanA kAraNarUpa che. 2. saMgrahanaya :- jIva ke AtmAno mULa guNa tene ja sAmAyika kahevAya. 3. vyavahAranaya :- samatA ane yatanAe pravartavuM te sAmAyika. 4. zabdanaya - aSTapravacana mAtAnuM pAlana, sAvadya yogathI nivartana ane kaSAyano tyAga te sAmAyika kahevAya. 5. samabhirUDhanaya - apramattatA keLavAyAthI utpanna thatA je svAbhAvika guNo te ja sAmAyika kahevAya. 6. evaMbhUtanaya - mana, vacana, kAyAnA yoge sAvadyayogathI nivartavuM tene sAmAyika kahevAya. 7. junaya :- upayogarahita bAhya yatna te sthaLa sAmAyika ane upayoga sahita bAhya yatna te sUkSma sAmAyika. A rIte sAte nayo sAmAyikane alaga alaga rIte oLakhAve che. temAM mAtra vyavahAranayane lakSamAM laIe to paNa 'samabhAvanI sAdhanA karatA karatA pratyekanaya kathana mujabanuM sAmAyika prApta karI zakAze. -0- yogazAstra graMthAnusAra sAmAyikano artha ane svarUpa : "Arta ane raudra baMne prakAranA azubha dhyAnane dUra karI, mana, vacana, kAyAnA sarva pApa vyApAra choDI, be ghaDI samabhAva rAkhavo te sAmAyika." A rIte hemacaMdrAcAryajI jaNAve che ke - eka muhurta eTale be ghaDI kALa sudhI samabhAva arthAt rAga ke dveSa na karavArUpa mAdhyastha bhAve rahevuM te sAmAyika. ahIM sama' arthAt rAgadveSane muktane Aya' eTale jJAnAdikano lAbha thAya, prazamasukha anubhavAya te samAya. te sAmAyika mATe mana, vacana, kAyAnI ceSTAno parihAra karavo jarUrI che. Arta ane rodra dhyAnano tyAga karIne tathA vAcika ane kAyika pApa-karmano tyAga karanArane ja sAmAyika hoya che. sAmayiM ni - huM AtmAne samabhAvamAM sthira karuM chuM. -0- dharmasaMgrahamAM AvA ja bhAva pUrvaka sAmAyikano artha karyo che - "pApa vyApArathI mukta ane durgAnathI rahita evA AtmAno muhUrta pramANa samatAbhAva te sAmAyika vrata che." mahopAdhyAya mAnavijayajI gaNivara sAmAyikanA svarUpane jaNAvatA kahe che ke - sAvadya arthAt vacanathI asatyAdi bhASaNa ane kAyAthI azubha hiMsAdi pravRtti, e baMnethI AtmA rahita hoya. uparAMta durgAnarUpa mananI duSTa pravRttithI paNa rahita hoya, tevA AtmAno eka muhUrta sudhI samatAbhAva arthAt rAgadveSanA nimitto upasthita thavA chatAM rAga-dveSa na karavArUpa vyApAra te sAmAyika vrata jANavuM. -0- uttarAdhyayana sUtra adhyayana-28mAM bhAvavijayajIe karela artha sama eTale rAga-dveSa rahita. te ahIM cAlu prakaraNathI 'cittano pariNAma jANavo. tenA tarapha Aya eTale 'gamana thavuM te sAmAyika.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 245 -0- Avazyaka niryukti, tenI vRtti, vizeSAvazyaka bhASyAnusAra - - niryukti-797 - "jeno AtmA mULaguNarUpa saMyamamAM, uttara guNarUpa niyamamAM ane anazana Adi tapamAM sthita hoya tene sAmAyika hoya che. - niryukti-798 - "je trasa ane sthAvara evA sarve jIvo paratve samAna bhAve vartato hoya - jIva mAtrane Atmavat gaNato hoya tene sAmAyika hoya che. - niryukti-1030 - sAma, sama, samyak ane sAmAyika A cAre zabdo ekArthaka zabdo che arthAt ekamekanA paryAyarUpa che. - niryukti-1033 - samatA, samyakatva, prazasta, zAMti, suviDita, sukha, aniMdA, adugaMchA, agartA, anavadya. A badhA sAmAyikanA paryAyo che temaja te badhAM (eka apekSAe) ekArthaka zabdo che. -0- bhagavatIjI sUtranA pahelA zatakanA navamAM uddesAmAM sAmAyika saMbaMdhI praznottara sAmAyikanA arthanI eka navI ja bhAta pADe che- zrI pArzva bhagavaMtanA zAsananA kAlasyaveSI aNagAre bhagavaMta mahAvIranA WvIrone pUchyuM - he Arya ! bhagavaMto ApanuM sAmAyika zuM? ApanA sAmAyikano artha zo ? tyAre te sthavIra bhagavaMtoe kAlasyaveSI aNagArane uttara Apyo ke - he Arya! AtmA e amAruM sAmAyika che ane AtmA e ja sAmAyikano artha che. tAtparya e ke AtmAnI svAbhAvika sthitine prApta thayuM te ja sAmAyika. A ja vAta Avazyaka niryukti-790mAM thoDI judI rIte che. te kathananuM vizeSAvazyaka bhASyakAre paNa bhASya 2633 thI 2636mAM vivecana karela che. te A rIte - sAmAyika jIva che ke ajIva che ? temAM sAmAyika dravya che ke guNa che ? athavA jIvAjIvAtmaka ubhaya svarUpa sAmAyika che ? ke tethI koI arthAntara che ? teno uttara jaNAvatA kahyuM ke, AtmA arthAt jIva ja sAmAyika che. temAM pratyAkhyAna karanAra AtmAne sAmAyika kahyo. kemake te pratyAkhyAna jIvapariNatirUpa hovAthI viSayanI apekSAe sarva dravyonA saMbaMdhamAM te utpanna thAya che. jIva ja zraddhA kare che, jANe che ane pratyAkhyAna kare che. ajIva AmAMnuM kazuM karato nathI, tethI jIva ja sAmAyika che. "sAmAyikanA bhAvanI pariNatirUpa jIva ja sAmAyika che", tema kahyuM che. * sAmAyikanA bhedo :- (Ava.ni. 796 + vize.bhASya + vRtti) sAmAyika traNa prakAre che - (1) samyaktva sAmAyika, (2) zrutasAmAyika, (3) cAritra sAmAyika. temAM cAritra sAmAyikanA be bhedo che. (1) dezavirati sAmAyika ane (2) sarva virati sAmAyika jene mATe zAstrIya bIjo zabda vAparela che - gRhika cAritra sAmAyika ane anagArika cAritra sAmAyika. koI graMthakAra sAmAyikanA cAra bheda jaNAve che. teo cAritra sAmAyikanA be bheda pADavAne badale sIdhA cAra bheda karatA (1) samyaktva, (2) zrata, (3) dezaviratigRhika, (4) sarvavirati-anagArika sAmAyika. 1. samyaktva sAmAyika :- jIvAdi tattvo pratyenI nirmala zraddhA je zama,
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 pratikramaNasUtra vivecana-1 saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikaya evA pAMca lakSaNothI oLakhAya che. sakhyatve be prakAre che - tattvanI zraddhA te samyakatva - je nisargathI ane adhigamathI athavA samyakatva traNa prakAre che - kAraka, rocaka ane dIpaka athavA samyaktva traNa prakAre che - aupazamika, mAyopathamika ane sAyika tenA aupazAmaka, sAsvAdana, lAyopathamika, vedaka ane sAyika ema pAMca bheda che. 2. zrata sAmAyika :- te dvAdazAMgIrUpa che. zruta-sUtra, artha ane sUtrArtha ema traNe prakAre che. athavA akSara zrata, akSara zrata Adi ghaNAM bhede che athavA zrutajJAnamAM kahelA bhedo anusAra zrata sAmAyika jANavI. 3. dezavirati-gRhika sAmAyika :- jene aNuvratamaya dharma kahe che, temAM bAra vratonuM ArAdhana karAya che. te vividha trividhAdi bhedothI aneka bhede hoya che. pRthaku pRthaku e samyakatvAdi paryAyathI anaMta bheTavALA che. 4. sarvavirati-anagArika sAmAyika:- te mahAvratamaya dharma che. jemAM sarvasAvadyanA varjana sahita pAMca mahAvratonI ArAdhanA che - je kSAyika, lAyopathamika, aupazamika ema traNa prakAre che athavA sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta cAritra ema pAMca prakAre sarvavirati sAmAyika che. (A cAre sAmAyika kone hoya ? kSetra, dizA, kALa, gati ityAdi anekavidha bheTe cAre sAmAyikanI vistRta carcA Avazyaka niryukti ane vizeSAvazyaka bhASyamAM karavAmAM AvelI che. jenI ahIM noMdha karelI nathI.) * sAmAyikanA ATha bhedo :- graMthakAro tene sAmAyikanA ATha bhedo tarIke oLakhAve che. Avazyaka niryukti-864mAM A ja ATha bhedane sarvavirati sAmAyikanA ATha paryAyo tarIke oLakhAvela che. te A pramANe che- (1) sAmAyika (2) samayika (3) samavAda (4) samAsa (5) saMkSepa (6) anavadya (7) parijJA (8) pratyAkhyAna, (1) sAmAyika :- rAga-dveSanA aMtarAla madhye je sama arthAt madhyastha kahevAya che. maya no artha 'gamana' thAya che. sama ane laya mAMthI samaya banyuM tene pratyaya lAgavAthI sAmayi zabda banyo. sAmAyika eTale ekAMte upazAMtigamana evo artha thAya che. sAmAnya arthamAM mAdhyastha bhAva athavA rAgadveSanA abhAvanI sthiti kahe che. sAmAyikanA arthane spaSTa karavA damadaMta aNagAranuM dRSTAMta che. harSapura nagaramAM damadaMta nAme eka parAkramI rAjA hato. te jyAre jarAsaMdhane yuddhamAM sahAya karavA gayo tyAre pAMDava ane kauravoe ghero ghAlIne hastinApura jItI lIdhuM. paraMtu damadaMta rAjAe laDAI karI potAnuM rAjya pAchuM meLavI lIdhuM. T koI vakhata damadata rAjA potAnA mahelanI agAsImAM beTho hato. te AkAzamAM joto hato. vAdaLAo gherAya che ane vikharAya che. manamAM ciMtanadhArA pragaTI, AvA ramaNIya vAdaLa vikherAtA zI vAra lAgaze ? e rIte anitya bhAvanA bhAvatA vairAgya utpanna thayo. saMsArane asAra jANI putrane rAjya soMpI saMsAra tyAga karyo
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana kyAreka ekalA vihAra karatAM karatAM hastinApura nagare pahoMcyA. kAyotsarga dhyAnamAM tyAM ubhA hatA. teTalAmAM pAMDavo pasAra thayA. damadaMta aNagArane joIne temanI prazaMsA karI. traNa pradakSiNA ApI, munine vaMdanA karI, stuti karI cAlatA thayA. thoDA vakhata pachI tyAMthI kauravo pasAra thayA. teoe damadaMta aNagArane jotA pUrve temanA hAthe sajjaDa hAra maLelI te yAda AvyuM. tarata ja iMTo, pattharo laI pheMkavA mAMDyA. iMTapattharono varasAda varasAvI dIdho. damadaMta aNagAra tenA vaDe DhaMkAI gayA. pharI yudhiSThira pasAra thayA. teNe munine na joyA. khabara paDI ke duryodhane pattharo mArI temane DhAMkI dIdhA che. te badhAMe maLI pattharo khaseDyA. muninuM tela vaDe ancaMgana karyuM. A rIte pAMDavoe stuti ane sevA karI, jyAre duryodhana Adie niMdA ane upasarga karyo. paNa damadaMta muni baMne paratve samabhAvamAM rahyA. A pramANe sAmAyika karavuM joIe. kemake vaMdanAdi prApta thaye jeo abhimAna karatA nathI tathA niMdA-hIlaNA thatAM jeo krodhita thatAM nathI paNa baMne sthitimAM upazAMta citte dhIra puruSo rahe che. (2) samayika :- sAmAyikano bIjo paryAya 'samayika' kahyo che. - sama zabda samyak arthamAM upasargarUpe mUkAyela che. gaya . gamana karavuM. samyakdayApUrvaka jIvo sAthe vartavuM te samaya tene in pratyaya lAgI 'samayika' zabda banyo che. sAmAnya arthamAM-samayika eTale jagatanA sarva jIvo pratye samaSTi keLavavI. sarve jIvone Atmavat gaNavA. samayikanA arthane spaSTa karavA metArya (metAraja) muninuM dRSTAMta che. rAjagRhI nagarImAM zreNika mahArAjA mATe eka sonI roja sonAnA 108 java ghaDe. te vakhate metArya nAmanA muni ke je zreNika mahArAjAnA jamAI hatA te munirAja ekAkI vicarI rahyA hatA. temane mAsakSamaNa-tapanuM pAraNuM hatuM. pAraNe sonInA ghera padhAryA. sonI paNa atyaMta pramudita banI lADavA vahorAve che. metAraja muninI tapazcaryAnI anumodanA karato sonI gharamAM gayo. bahAra zreNika mahArAjAnI AjJAthI ghaDelA ane jinabhakti arthe ja dharavA taiyAra thayelA evA sonAnA 108 java paDelA che. eka krauMca pakSI AvyuM. badhAM java gaLI gayuM. metAraja munie joyuM ke pakSI java caNI UMce besI gayuM che. jyAre sonI bahAra Avyo tyAre tyAM sonAnA java joyA nahIM. tyAre sAdhune pUchyuM ke A java kyAM gayA ? metAryamunie vicAryuM ke jo huM satya bolIza to sonI A pakSIne mArI nAMkhaze. 'Atmavat sarva bhUtesu' ema samajI mauna dhAraNa karyuM. temanA manamAM dayAnA aMkuro phUTI gayA. sonI vAraMvAra pUche che paNa muni kaMI jaNAvatA nathI ke java kyAM gayA. teo mauna dhAraNa karI kAyotsarga lIna rahyA. che 247 sonIe vicAryuM ke javalAno coranAra nakkI A sAdhu pote ja che. krodhavaza banIne lIlA cAmaDAnI vAdhara muninA mastake kasIne bAMdhI dIdhI. Ane barobara zikSA thaze, eTale ApameLe bolaze tema vicArI sonI ubho che, paNa metAryamunie to zarIranI mamatAno tyAga karI dIdho. sonIno koI vAMka guno mAnatA nathI. phakta
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 pratikramaNa sUtra vivecana-1 potAnA AtmAnI niMdA kare che. metAryamuninI cAmaDI taDataDa tuTavA lAgI, hADakAM phATavA lAgyA chatAM A asahya vedanA samabhAve sahana kare che. metAryamuni barobara samajatA hatA ke jo sonIne krauMca pakSInuM nAma ApIza to te pakSIne mArI nAMkhaze ane pakSI paNa durgAnamAM mRtyu pAmIne nIca gatimAM jaze. potAnA kaSTo samabhAvathI sahana kare che. tema karatA zukla dhyAnanI dhArAe kevalajJAna pAmI mokSe gayA. A pramANe sva ane pAra mATe samaya - karuNAbhAva dhAraNa karavo joIe. (3) samavAda :- sAmAyika zabdano eka paryAya "samavAda' kahyo che. - samavAda eTale samyak bolavuM te. rAga Adi rahitapaNe samyak rIte athavA samyak pradhAnapaNe jo bolavuM tene samyaguvAda kahelo che. - rAgadveSane choDIne yathAvasthita niravadya vacana kahevuM te samavAda. - A samavAda mATe niryuktikAre kAlakasUrinuM dRSTAMta ApeluM che. tumaNi nAme nagarI hatI. tyAM kuMbha nAme rAjA rAjya karato hato. te rAjAne eka datta nAme purohita mitra hato. maitrI saMbaMdhe rAjAe tene maMtrI banAvyo. datte maMtrI banyA pachI hiMsaka yajJo karavA zarU karyA. e rIte te ghaNo vikhyAta thayo. koI vakhate kuMbha rAjAne keda karI jAte rAjA banI gayo. te vakhate kAlakAcArya nAmanA AcArya bhagavaMta ke je dattanA mAmA hatA, teo e nagarImAM padhAryA dattanA mAtA jainadharmI hatA. tethI teNe putrane kahyuM ke, tuM mAmI mahArAjane vaMdana karI AvI tyAre datte tyAM jaIne AcArya mahArAjazrIne pUchyuM ke mane A yajJanuM zuM phaLa maLaze? AcArya mahArAje nirbhayapaNe kahI dIdhuM ke tame je yajJa karI rahyA cho, tethI nice narakagatinI prApti thAya datte pUchayuM ke, tamArI A vAtanI koI sAbItI ? AcAryazrIe kahyuM ke, hA, AjathI sAtame divase ghoDAnA paganA DAbalAthI uDelI viSTA tArA mukhamAM paDaze, tenA anumAnathI tArI narakagati nakkI thaI jANaje. ahIM kAlakasUrie jevuM hoya tevuM niravadya vacana kahI dIdhuM tenuM nAma ja samavAda. kathA hajI AgaLa cAle che tenA saMkSepa rajU karIe to- datte AcArya mahArAjane najarakeda karyA. AkhuM nagara gaMdakI rahita karAvI dIdhuM. pote paNa aMtaHpuramAM cAlyo gayo. cha divasa gayA. sAtame divase tene thayuM ke Aje to AThamo divasa che. AcArya mahArAjane haNavA cAlyo. rastAmAM mALI kudaratI hAjate gayelo tyAM teNe viSTA para phUla mUkI dIdhelA, ghoDAno paga paDyo, viSTA uDI, dattanA mukhamAM gaI. mRtyu pAmIne narake gayo. (4) samAsa :- sAmAyika zabdano eka paryAya 'samAsa' kahyo che. - sama zabda prazaMsA arthamAM che. sasa kriyApada kSepa-pheMkavuM arthamAM che sArI rIte je karmano lepa karavo te samAsa athavA samyaktayA jIvathI karmane dUra pheMkavA te samAsa athavA thoDA ja zabdomAM tattva jANavuM te samAsa - A 'samAsa' mATe cilAtaputranuM dRSTAMta Ava.ni.mAM Apela che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 249 - cilAtiputrane mAtra upazama, viveka ane saMvara traNa ja pada muni mahArAje kahyA chatAM tenA artha vistArathI sadgati sAdhI gayA. rAjagRha nagaramAM dhanya nAme sArthavAha hato. tene pAMca putro thayA pachI eka putrI janmI, jenuM "suSamA' evuM nAma rAkhyuM. temane tyAM cilAta dAsIno putra evo cilAtaputra nAme bALaka kAma karato hato. tene susumA (suSamA) bAlikAne sAcavanAra tarIke rAkhelo. paraMtu tenI aniSTa pravRtti joI kADhI mUkyo. tyAMthI nIkaLI cilAtaputra sIMhaguphA nAme corapallImAM gayo. kALakrame te tyAM cora senApati thayo. koI vakhate badhAM corone bolAvIne teNe kahyuM ke, ApaNe rAjagRha nagare dhADa pALavA javAnuM che. tyAM dhana sArthavAhane tyAMthI jeTaluM dhana maLe te tamAruM ane temanI suSamA nAmanI putrI huM grahaNa karIza, pachI tyAM dhADa pADI, suSamAne upADI gayo. tyAre dhana sArthavAha potAnA putro sahita tenI pAchaLa paDyo. jyAre cilAtaputrane lAgyuM ke have huM suSamAne vadhu samaya UMcakI nahIM zaku ane bacavAno paNa koI upAya nathI, tyAre suSamAnuM mastaka dhaDathI alaga karI dIdhuM. eka hAthamAM khaDjha che, bIjA hAthamAM suSamAnuM lohI nItaratu mastaka che ane bhAgyo jAya che. jeTalAmAM te eka cAraNa labdhidhArI munine jue che teTalAmAM temanI pAse jaIne kahe che - mane saMkSepamAM dharma kaho. jo nahIM kaho to tamAruM mastaka paNa dhaDathI alaga karI daIza. munirAje yogya jIva jANIne mAtra traNa pado kahyA, 'upazama viveka, saMvara." cilAtaputra A traNa padane grahaNa karI ekAMtamAM gayo. te padonI vicAraNA zarU karI. tenI jJAnadazA jAgRta thaI. "upazama eTale kaSAyanI upazAMti' upazama pada samajAI gayuM ane teNe krodhanA pratika jevuM khaga pheMkI dIdhuM. viveka eTale heya. upAdeyanuM jJAna suSamA paratve rAga hato, te barAbara, paNa have to mAtra tenuM mastaka mArA hAthamAM che. viveka utpanna thayo, mastaka pheMkI dIdhuM. tyArapachI "saMvara' padanI vicAraNA karavA lAgyo. saMvara eTale AvatA karmone rokavA. indriyono saMvara, manano saMvara. e pramANe dhyAna karatA kAyotsargamAM sthira thaI gayA. lohInI gaMdhathI kIDIo AvavA lAgI. cilAtaputrane karaDavA lAgI. tenuM zarIra cALaNI jevuM karI dIdhuM. pagathI dAkhala thaIne mastaka sudhI javA lAgI. chatAM saMvara padanI vicAraNAmAM caDelA cilAta (muni) potAnA dhyAnathI saheja paNa calita na thayA. e rIte aDhI divasa sudhI cilAtaputre upasargane sahana karyo. pachI mRtyu pAmI svarga saMcaryA uttamArthanI sAdhanA karI, tene samAsa sAmAyika kahe che. (5) saMkSepa :- sAmAyika zabdano eka paryAya "saMkSepa' nAmaka che. saMkSepa - saMkSepa karavo te saMkSepa, sAmAyika thoDA akSaravALuM paNa mahA arthavALuM hovAthI te "saMkSepa' paNa kahevAya che. kemake temAM cauda pUrva kRtanA arthano saMgraharUpa che. - saMkSepa (sAmAyika)nA saMdarbhamAM Atreya AdinuM daSTAMta che. - vasaMtapura nagarano jitazatru rAjA hato, teNe paMDitone bolAvIne kahyuM ke, mane zAstronuM jJAna karAvo. paMDito to khaccaranA khaccara upara zAstro lAdIne AvyA.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 pratikramaNasUtra vivecana-1 rAjA kahe ATaluM badhuM jJAna huM jyAre prApta karIza. thoDuM ochuM karIne lAvo paMDito mahenata karI thoDuM saMkSepamAM jJAna ekatrita karIne ghoDA para ladAya, teTalA ja zAstro lAvyA. rAjA pharI bolyo ke rAjanA kAryamAM huM ATalA zAstro jyAre bhaNavAno ? tyAre paMDito mAtra eka hAthI upara lAvI zakAya teTalAM ja zAstromAM jJAna bheguM karIne lAvyA. tyAM sudhImAM to rAjA vRddha thaI gayo. rAjA bolyo ke have to mane mAtra thoDA zabdomAM jJAna batAvI do, kemake have maraNa najIka AvyuM che. tyAre paMDitoe bhegA maLIne vicAra vimarza karyo pachI mAtra eka-eka zlokamAM cAra RSioe potAnA zAstrono nicoDa Apyo. te paNa rAjAe na sAMbhaLyo tyAre cAre RSioe niyama, tapa, darzana sahitano zloka banAvyo teno artha che - (1) vaidyaka zAstrano sAra zuM? bhojana pace pachI ja khAvuM - Atreya (2) dharmazAstrano sAra zuM ? sarva jIvo para dayA rAkho - kapila (3) nItizAstrano sAra zuM ? koInA para vizvAsa na rAkho - bRhaspati (4) kAmazAstrano sAra zuM? strI pratye mArdavatA rAkho - paMcAla A pramANe sAmAyika paNa cauda pUrvano saMkSepa kahevAya che. (6) anavadya :- sAmAyikano eka paryAya 'anavadya' che. - avadya eTale pApa. jemAM avadyano abhAva che te anavadya kahevAya. - ana eTale pApa, jenAthI sarvathA varya, te anavadya sAmAyika che. - anavadya sAmAyikamAM dharmaruci aNagAranuM dRSTAMta Apela che. vasaMtapura nagaramAM jitazatru rAjA hato, tene dhAriNI nAme rANI hatI. teono dharmaruci nAme putra hato. te rAjA vRddha thayo tyAre dIkSA grahaNa karavA mATe dharmarucine rAjya ApavA icchato hato. dharmacie mAtAne pUchayuM ke mArA pitA zA mATe rAjyano tyAga kare che ? mAtAe kahyuM ke, saMsAravRddhinuM kAraNa hovAthI teo rAjyano tyAga kare che. tyAre dharmarucie kahyuM ke, to pachI mAre paNa AvA saMsAranuM koI prayojana nathI, tyAra pachI jitazatrunI sAthe dharmaruci paNa tApasa thaI gayA. koI vakhate amAsa AvI. tyAre uddaghoSaNA thaI ke AzramamAM kAle amAvAsyA thavAnI che. to puNyaphaLano saMgraha karavo. kAle sacitta vanaspati AdinuM chedana-bhedana na karavuM. tyAre dharmarucine vicAra Avyo ke sarvakAla mATe A chedana-bhedana na hoya to keTaluM suMdara ? pachI koI vakhate amAvAsyA AvI. jaina sAdhuo te tApasa Azrama pAsethI pasAra thaI rahyA hatA. temane joIne dharmaruci temanI pAse AvIne bolyA ke, he pUjya! zuM tamAre Aje anAvRSTi (pApakarmano tyAga) nathI ke tame A aTavImAMthI jaI rahyA cho ? tyAre sAdhue tene kahyuM ke, amAre to jAvajIva "anAkuTTi che. tyAre dharmaruci saMbhramamAM paDyA. vicAre caDyA, "jAvajajIva pApano tyAga." vicAratA tene jAtismaraNa jJAna thayuM. te pratyekabuddha thaI gayA. svayaM jaina dIkSA grahaNa karI vicAravA lAgyA. (juo Ava.ni. 87nI vRtti). A rIte anAkuTTi' zabda sAMbhaLIne AkuTTi eTale chedana arthAt hiMsA. AkuTTi
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 251 nahIM te anAphATTa. te sarvakALa mATenI sAMbhaLIne "aNabhIta'. aNa eTale pApa, tenAthI bhaya pAmela te aNajIta. te pApanuM varjana karIne arthAt sAvadyayogano tyAga karIne anavadya yogane svIkArIne te dharmaruci aNagAra thayA. te avadya sAmAyika. (7) parijJA :- sAmAyika zabdano eka paryAya parijJA' che. - parijJA - pari eTale cAre taraphathI ane jJA eTale jANavuM pApano parityAga karavAne mATe sarva heyopAdeya vastunuM samasta prakAre jJAna tene parijJA kahevAya che. - jIva ajIvanuM jJAna thayA pachI te sAvadyayoga kriyA kone kahevAya te jANe che ane sAvadyayoga kriyAne varjIne pratyAkhyAna dvArA niravadya yogane AcarI zake che. A jJAna ane AcaraNa te parijJA sAmAyika kahevAya. - parijJA eTale tattvanuM jANapaNuM te jJAna thatA viSayo pratye aNagamo thavo. tema thatAM indriya nigraha thAya. indriya nigrahathI manonigraha thAya, manonigrahathI dhyAna ane sthiratA prApta thatAM mokSa thAya. ilAputrane sAmAnya naTaDImAM moha jAgyo. lagna karavAnI icchA vyakta karI. tyAre naTe kahyuM ke, tame nakaLAmAM pravINa thaI jAo to naTaDI maLe. ilAputra thoDA samayamAM kuzaLa naTa banI gayo. benAtaTa nagaranA rAjAne potAnI kalA dekhADavA vinaMtI karI, rAjA khuza thaIne moTuM inAma ApI de to te dravyathI huM naTaDI sAthe lagna karuM. ilAputra eka pachI eka nakalAnuM adbhuta pradarzana kare che. paNa rAjAne naTaDIne joIne teNIno moha jAgyo. tene thayuM ke vAMsa para nAcato A naTa kyAre paDe ane naTaDI mane jaDe. traNa traNa vakhata te naTa vAMsa para caDyo, chatAM rAjA dAna Apato nathI. cothI vakhata paNa ilAputra vAMsa para caDyo, nodhAro thaIne nRtya karI rahyo che. tyAM dUra havelImAM najara paDI eka svarUpavAna strI munine suMdara lADavA vahorAvI rahI che. strI AjIjI kare che paNa munivara nathI te strI sAmuM jotA ke nathI lADavA grahaNa karatA tyAre ilAputrane potAnI jAta para dhikkAra chUTyo. A munine lyo lyo kare che to letA nathI ke strInA rUpane jotA nathI. huM AvI eka naTaDInA mohamAM nAtajAta, ghara-bahAra bhUlIne bhaTakuM chuM ane lAva-lAva karuM chuM, to paNa rAjA kaMI Apato nathI. parijJAna thaI gayuM viSayano moha ane indriyano rAga chuTavA-tuTavA lAgyA. vairAgya bhAvanA utpanna thaI, saMvarabhAva dhAraNa karyo kevaLajJAna pAmI gayA. (8) pratyAkhyAna :- sAmAyika zabdano eka paryAya pratyAkhyAna che. - pariharaNIya arthAt tyAjya vastuno niSedha ke tyAga karavo te pratyAkhyAna kahyuM che. prati eTale samIpe ane AkhyAna eTale kathana. guru samIpe tyAjya vastuthI nivRtta thavAnuM kathana karavuM te pratyAkhyAna, te viSayamAM Avazyaka niryukti 878nI vRttimAM tetaliputranuM dRSTAMta apAyela che. tetalapura nAme nagara hatuM, te nagaramAM kanakaratha nAme rAjA hato ane teTalIputra nAme amAtya hato. teno poTTilA nAmaka kanyA sAthe lagna thayelA. keTalAMka kALe teTalIputrane potAnI patnI poTTilA para abhAva thayo. tyAra pachI sAdhvIjInA upadezathI
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 pratikramaNa sUtra vivecana-1 poTTilAne dIkSA levA icchA thaI. tyAre tetalIputra maMtrIe kahyuM ke, jo tuM mRtyu pAmI devalokamAM jAya to tAre mane pratibodha karavA AvavuM, te vAta kabula hoya to tane dIkSAnI anumati Ape. te vAta poTTilAe kabUla karatA teNIne dIkSA ApI. suMdara rIte saMyama pALI poTTilA sAdhvI mRtyu pAmI svargamAM deva thayA. tyArapachI te poThThiladeva teTalIputra maMtrIne pratibodha karavA Avyo. mahAkaSTa karIne tetalIputrane bodha Apyo. vratadhArI zrAvaka banAvyo. kALakrame teTalIputrae dIkSA grahaNa karI, dRDha rIte lIdhelA pratyAkhyAnanuM pAlana karyuM kevaLajJAna pAmIne mokSe gayA. mAtra eka vakhata pratyAkhyAna paratve prIti jAgI, to te pratyAkhyAna sAmAyika teTalIputrane mokSa apAvanAra banyuM. A pramANe sAmAyika zabda ATha paryAyo sahita jaNAvyo. je pUrve kahyA mujaba sarvavirati sAmAyikanA ATha paryAyo jANavA. * karemi bhaMte ! sAmAiyaM - traNa zabdano alaga-alaga artha vistArapUrvaka joyA pachI kevaLa anusaMdhAna mATe pharI samagra pada vicArIe to "he pUjya guruvarya ! huM sAmAyika-'samabhAvanI sAdhanA karuM chuM. AtmAne samabhAvamAM sthira kaI rIte karavo ? te vAtane jaNAvavA mATe sUtramAM rahelA have pachInA padonuM vivecana kahevAya che- * sAvajU4 joga paccakkhAmi :- sAvadya yoganuM paccakkhANa karuM chuM. 0 savaa - sAvadya, pApa-sahita, pApavALA. - A pada 'nA' zabdanuM vizeSaNa che. sAvadya eTale avadyathI sahita, pApayukta. je garpita eTale niMdya hoya te avadya kahevAya. AvA avadya arthAt pApathI yukta hoya tene sAvadya kahevAya. - ahIM je varjavA yogya eTale ke tajavA yogya che arthAt varyuM che tene pApa kahevAya che. te varya sahita che tene savarya ke sAvadya kahyuM. - sAvadya zabda pApavALI azubha pravRtti ke azubha Asravane jaNAve che. - ahIM sAdhunI pratijJAmAM sarve sAvaa zabda vaparAya che, kemake sAdhue sAvadyayoganuM sevana sarvathA varjavAnuM che. jyAre gRhasthane tenuM sarvathA varjana na hovAthI mAtra rasAvaa zabdano prayoga thayo che. 0 yor - mana, vacana, kAyAno vyApAra ke pravRtti. - yoga zabda "yunuM' dhAtu parathI banelo che. te joDavAnA, bhegA karavAnA ke meLavavAnA arthamAM vaparAya che. AtmAnuM calana Adi kriyA sAthe samyak prakAre joDAvuM te yoga. sakarmaka AtmAno vyApAra athavA jIva sAthe joDAya ke saMbaMdha karAya te yoga kemake AtmA karma sAthe joDAya che, tethI te yoga kahevAya che. te yoga kAyikAdi vyApArarUpa arthAt mana, vacana ane kAya e traNa prakAre mAnelo che. - 'yoga' eTale mana AdinI pravRtti. teno kharo artha vIryanuM phuraNa, vIryanuM spaMdana ke vIryano vyApAra che. A vyAkhyA mujaba AtmAmAM sattArUpe rahelo
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 253 anaMtavIryarUpI guNa e yoga nathI, paNa jyAre te vyavahAramAM prayojAya che tyAre te yoga' kahevAya che. A prayojana mana, vacana ane kAyA e traNa vaDe ja thAya che, eTale upacArathI te traNene athavA traNenI pravRttine yoga kahevAmAM Ave che. A vAta tattvArthAdhigama sUtrakAre paNa adhyayana-6nA sUtra-1mAM jAyavADumana: karma yom: "kAyA, vacana, mananI kriyA te yoga che" ema kahIne rajU karI ja che. yoganA dravyathI ane bhAvathI ema be vibhAga karAya che. temAM dravya yoga eTale mana, vacana, kAyAnI pravRtti ane bhAva yoga te vIryanI vizeSa prakAre phuraNA che. bhAvayoganA paNa prazasta bhAvayoga ane aprazasta bhAvayoga evA be bheda che. jo sakhyatva Adi iSTa guNonI prApti arthe thayela vIrya skUraNa thAya to te prazasta bhAvayoga kahevAya jo te mithyAtva Adi aniSTa bhAvonI prApti mATe thAya to te vIrya phUraNane aprazasta bhAvayoga kahevAya che. A prazasta yogane sAvadya yoga kahe che. - ukta vAtane sAmAnya bhASAmAM samajavA mATe tattvArthAdhigamanA adhyayana6nA AraMbhika cAra sUtro vicAravA yogya che. tyAM yogano sIdho-sAdo artha karatA lakhyuM ke kAyA, vANI ane mananI pravRtti te yoga. A yoga e ja Asrava (karmone AvavAnuM kAra) che. temAM karmano je Asrava puNyanA baMdha mATe thAya tene zubha Asrava kahyo ane karmano je Asrava pApanA baMdha mATe thAya te azubha Asrava kahyo. karemi bhaMte. sUtramAM savia no - zabdathI A azubha pravRtti ja samajavAnI che kemake sAvadya zabda pApAmravanuM sUcana kare che. tathA yogano sAmAnya artha pravRtti karelo che. 0 vizvAmi - pratyAkhyAna karuM chuM, choDI dauM chuM, tyAga karuM chuM. - prati ane mA upasargapUrvaka vyA kriyApada e "niSedha karavo', 'pratiSedha karavo' arthamAM pahelo puruSa ekavacanamAM pratyAdhyAmi baneluM che. - ahIM prati zabda pratiSedha arthamAM, mA (Du) abhimukhatA ke sanmukhatA arthamAM ane raDyA kahevuM - kathana karavuM arthamAM prayojAyela che. tethI guru sanmukha (sAvadyakAryanA) niSedhapUrvakanI jAherAta karuM chuM tevo artha samajavo. - sAmAnya arthamAM (sAvadyayoga) choDavAnI pratijJA karuM chuM artha thaze. - prati + H + kSa e rIte vyAkhyA karatA teno artha karyo - pratiSedha pravRttinuM AdarapUrvaka kathana karavuM te pratyAvaze. nivRtta thavuM arthamAM che. (A pratyAkhyAnanA paNa dravya, atsiA , pratiSedha, bhAva ityAdi bheda che. bhAva pratyAkhyAnanA paNa zrata ane nokRta - bhAva pratyAkhyAna evA be bhedo che. te sarvenuM vivaraNa Ava.ni. 1040, 1041mAM thayela che.). * nava nivAM jhuvAni - jyAM sudhI huM lIdhela pratijJAne sevuM. 0 - "karemi bhaMte sAmAiyaM kahyuM te sAmAyika mATe "sAvajuje joga paccakkhAmi" kahyuM. paNa A sAmAyika karavAnuM kyAM sudhI ? - teno uttara A vAkyamAM che "jAva niyama pajuvAsAmi" jyAM sudhI huM A niyamane - pratijJAne sevuM - paryApAsanA karuM - ArAdhu. (tyAM sudhI).
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 pratikramaNasUtra vivecana-1 0 nAva - sudhI, jyAM sudhI. A zabda pariNAma ke maryAdAne sUcave che. teno saMbaMdha niyama (vagere) zabdo sAthe che. Avazyaka vRttikAra A zabdano "avadhAraNA artha kare che. vizeSAvazyaka bhASyamAM tenI spaSTatA karatA bhASya 3516 thI 3para1nI. racanA thaI che. te mujaba nAva zabdanA parimANa, maryAdA ane avadhAraNa evA traNa artho karAyA che. te pramANe - parimANa :- jyAM sudhI niyamanuM parimANa che tyAM sudhI. - maryAdA :- jyAM sudhI niyamanI maryAdA che te maryAdA paryanta. - avadhAraNa :- jyAM sudhI niyama vartato hoya tyAM sudhI, pachI nahIM. traNe zabdo samAnArthI ke paryAyavAcI lAgatA hovA chatAM te traNemAM vipakSA bheda che. paNa ATalo kALa sAvadyayoganA sevanano tyAga ane sAmAyikanI ArAdhanA karavAnI che te nAva zabdathI sUcave che. 0 niyama - niyamane, lIdhelI pratijJAne niyama' eTale pratijJA, vrata, nizcaya Adi. A sUtranA AraMbhe sAmAyika karavI, sAvadya yogano tyAga karavo e baMne pratijJArUpe mUkAyela vAkyo che. A pratijJAnuM pAlana kyAM sudhI karavAnuM, te darzAvavA mATe navA niyama zabda mUkela che. nAva zabda pachI niyama zabdano vAstavika artha samajatA pahelA keTalIka spaSTatA karavI Avazyaka che - jenI vizeSa carcA pachIthI karI che. (1) nAva pachI niyama zabda prastuta sUtramAM jovA maLe che. (2) nAva pachI sAdU zabda vaparAto hovAnuM kathana yogazAstrAdimAM che. (3) nAva pachI posada zabdano pATha pauSadha kare tyAre bolAya che. (4) nAvavA, sUtra pATha sarva virati sAmAyikamAM bolAya che. A cAre kathananuM vivaraNa karatA pahelAM nAnayama prathama kathana vize vicArIe, kemake te mite nA prastuta pAThamAM Ave che. nava niyaH zabda kahyo, paNa A niyama - pratijJA kyAM sudhInI ? samagra "karemibhaMte' sUtramAM kyAMya samaya ke kALa maryAdA jaNAvI nathI. paNa dharmasaMgraha, yogazAstra, zrAddha pratikramaNa sUtra pAWdevanI vRtti AdimAM A vize khulAso maLe che - dharmasaMgrahamAM samAvo muhUrta tat kahyuM, yogazAstramAM muhUrta samatA thA tAM kahyuM. zrAddha pratikramaNa sUtra vRttimAM virukta muhUrtaH zabdo mUkyA. e rIte graMthAdhAre eka muhUrta arthAt be ghaDI eTale ke 48 miniTano kALa jaNAvela che. nava niyama zabda thakI samabhAvanI sAdhanA ane azubha pravRttinA tyAga mATe 48 miniTanI kALa maryAdA jANavI. yogazAstra vivaraNamAM paNa jaNAve che ke paraMparAthI nava pachI je niyama zabda mUkAyo che, vRddha paraMparAthI A kALa muhUrta pramANa arthAt 48 miniTano samajAya che. ochAmAM ochA ATalA kALa sudhI sAvadya pravRttino huM tyAga karuM chuM. A ja vAta zrI pArzvadeve zrAddha pratikramaNa sUtra vRttimAM thoDA judA zabdomAM jaNAvatA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 karemi bhaMte sUtra-vivecana kahyuM ke, vratano avasthAna kALa jaghanyathI muhurta pramANa jANavo. zrAddha pratikramaNa sUtra - zrI ratnazekharasUri tU TIkAmAM vizeSa rUpe spaSTa karatA kahyuM che ke, sAmAyika daMDakamAM (mi bhaMte) mAM nAvaniyamaM pAThathI be ghaDIno niyama nakkI thato nathI. paNa sAmAnya prakAre niyama che. chatAM paNa vivalAthI ane pUrvAcAryonI paraMparA pramANa hovAthI jaghanyathI paNa sAmAyika be ghaDI pramANa kahyuM ane te pramANe pratikramaNa sUtranI cUrNimAM kahyuM che ke, nAvaniyama... samAhaS vikra jAva niyama e pramANe vacana che te jo ke sAmAnya vacana hovA chatAM ye jaghanyathI aMtarmuhurta (be ghaDI) sudhI niyamamAM rahevuM ane samAdhi hoya to tethI AgaLa paNa sAmAyikamAM rahevuM - 48 miniTa vize eka tarka :- "citta zuddhi" dharmadhyAna ane zukladhyAna dhAraNa karavAthI thAya che, zubha dhyAna koI eka viSaya paratve be ghaDIthI vadhu TakI zake nahIM. mATe sAmAyikano samaya 48 miniTano kahyo. 48 miniTathI eka kSaNa vadhAre thAya eTale dhyAnanI dhArA palaTAI javAnI. temAM koI pheraphAra nathI. sivAya ke utkRSTa bhAvollAsathI be ghaDInA puruSArthamAM kevaLajJAna pAme. 0 have nAva pachInA bIjA zabdonI vicAraNA karIe nAva sAhU (jhuvAsa) jyAM sudhI sAdhunI (paryApAsanA karuM) tyAM sudhI. yogazAstra tathA dharmasaMgrahamAM A zabdano prayoga thayo che. - ahIM sAdhunI paryapAsanA karuM tyAM sudhI, ema kahevAthI sAmAyikamAM sAdhunI AjJA-pAlanarUpa upAsanA karavI e eka mukhyatA kahelI che. bIjI kALanI maryAdA batAvelI che. A kALamaryAdA mATe hAla nava niyamaM bolAya che. nava zabdane AzrIne ahIM traNa artha kahyA che. (1) parimANa, (2) maryAdA ane (3) avadhAraNA-nizcaya (1) parimANa artha - paryapAsanA karuM tyAM sudhI pApapravRttino tyAga (2) maryAdA artha - sAdhunI paryApAsanA zarU karuM te pahelA arthAt sAmAyika zarU karuM te pahelAMthI pApa vyApArano tyAga karuM chuM. (3) avadhAraNA artha - sAdhunI paryApAsanA karuM tyAM sudhIne mATe ja huM pApavyApArano tyaju chuM, te pachI nahIM ema samajavuM. 0 ahIM sAmAyika karanAra zrAvaka be prakAranA kahyA che - (1) RddhivALo - mahartika ke dhanADhya (2) ddhi vagarano ke svalpa dhanavALo. je dvirahita che te cAra sthAnamAM sAmAyika kare. (1) jinamaMdiramAM maMdira bahAra sabhAmaMDapamAM (A vidhi hAla pracalita che), (2) sAdhu samIpamAM, (jyAM sAdhu utaryA hoya te vasatimAM, (3) pauSadhazALAmAM (dharmakriyA karavAnA sthAnamAM), (4) potAnA ghera athavA jyAM visAmo leto hoya ke vyApAra vagarano hoya tyAM. jo sAdhu samIpe jaIne sAmAyika kare to - tema karanArane koI vairI, zatru Adino bhaya, koI sAthe vivAda-takarAra, ke devAno bhaya vagere na hovuM joIe. kemake tevI sthitivALA zrAvakane sAdhu pAse jatAM mArgamAM te leNadAra vagerethI upadrava, phleza vagere thavAno saMbhava rahe che. tethI jene uparokta upadravAdi thavAnAM kAraNo na
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 hoya te potAnA ghera paNa sAmAyika grahaNa karIne charyAsamitipUrvaka mArga zodhato sAdhu pAse jAya, raste cAlatA asatyAdi pApavacana bole nahIM, mArgamAM koI prasaMge kASTha ke mATI-patthara AdinI jarUra paDe to tenA mAlikane pUchIne, cakSuthI joI - pramArjana karIne grahaNa kare, kapha-zleSma vagere zakya hoya tyAM sudhI mArgamAM jatAM pheMke nahIM, kadAca te pheMkavuM paDe to zuddha-nirjIva bhUmi joIne, te bhUmi mAlikIvALI hoya to rajA laIne ane koI mAlika na hoya to tyAM 'anunAgaDha nammu Aho' kahIne jayaNApUrvaka paraThave. e rIte IryA Adi pAMca samiti ane manogupti AtriNa guptinuM pAlana karato jyAM sAdhu hoya tyAM jaIne, teone namaskAra, vaMdanAdi karIne sAmAyika uccare. khAva posada (pajIvAmi) - karemibhaMte sUtramAM Avo paNa eka pATha bolAya che. vartamAna kALe '"posaha paccakkhANa'' sUtra nAmaka sUtramAM ahIM nAva divasa ke khAvagorAM evo pATha bolAya che. vartamAna paraMparA evI che ke jo koI mAtra divasano pauSadha kare to mi bhaMte mAM nAva visa zabda bolAya che. jo koI samagra divasa-rAtrino pauSadha grahaNa kare to tyAM nimate daMDaka uccarAvatA nAvaJotta pATha bolAya che. 256 ahIM 'visa' zabda bolAya tyAre divasanA aMta paryaMta sAvadya yoganI nivRttirUpa paccakkhANanI kALamaryAdA jaNAve che. jo 'horartta' zabda bolAya to samagra divasarAtri paryaMta sAvadyayoganI nivRttirUpa paccakkhANanI kALamaryAdA hoya che, tema samajavuM. jAvajIvAe jeo sarvavirati cAritra aMgIkAra kare che, teo 'jAvajIvAe' zabda bole che. eTale tenuM sAmAyika jIvanaparyantanuM banI jAya che. je cAritra grahaNa karatI vakhate eka vakhata uccaravAmAM Ave che. te pAMca prakAranA cAritra (sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta)mAMno pahelo bheda 'sAmAyika cAritra' che. O pannuvAsAmi - sevuM, sevA karuM, paryApAsanA karuM. paryupAt zabdano artha upAsanA karavI, sevA karavI evo thAya che. A kriyApadanuM pahelA puruSa ekavacananuM rUpa che. te ri + 35 + Jas nuM baneluM che. jemAM para + 35 arthAt varyupa (padhruva) zabda vizeSatA ke vadhAro batAvavAnA arthamAM che ane s dhAtu besavAnA arthamAM che. tethI vadhu vakhata pAse besI rahevuM, sevA karavI, upAsanA karavI Adi arthamAM A zabda vaparAyela che. - (A zabda bAvanIvANu pratijJAmAM vaparAto nathI.) jAva niyamaM pajuvAsAmi jyAM sudhI huM niyamane grahaNa karelI pratijJAnI paryupAsanA karuM tyAM sudhI huM sAvadya yoga - pApa pravRttino tyAga karuM chuM paccakkhANa karuM chuM (tathA samabhAvanI sAdhanA karuM chuM) paNa have te pApa vyApArano tyAga kaI rIte kare ? tenA AkAra ke maryAdA -- - batAve che * duvihaM tiviheNuM :- be prakAre ane traNa prakAre (ahIM sarvavirati rUpa sAmAyikamAM remi bhaMte uccaranAra tivihaM tividemAM -- --
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 257 arthAt "trividha-trividhe' zabdo bole che.) 0 viTuM - be prakAre. A zabdano saMbaMdha pUrvenA "sAvajjaM joga' sAthe ane pachInA "na karemi na kAravemi' sAthe joDavAno che. - paccakkhAmi zabdathI pahelo puruSa ekavacana kartA darzAvyo ane vaheM zabdathI be yogane dvitIyA vibhakti-karma rUpe dekhADela che. - arthasaMkalanA e rIte thAya che ke sAvadyayoganuM sevana huM karuM nahIM ane karAvuM nahIM arthAt sAvadyayoga svayaM sevIza nahIM ane bIjA pAse sevarAvIza nahIM. - sAdhu-sarvaviratidhara ane gRhastha-dezaviratidhara e baMnenA sAmAyika maLe ahIM mahattvano taphAvata che. gRhastha mite dvArA karela pratijJAmAM "duviruM bole che kemake tene karuM nahIM, karAvuM nahIM be yoga ja hoya che. jyAre sAdhu ahIM tivihaM zabda badale che kemake tene karuM nahIM, karAvuM nahIM karanAranI anumodanA karuM nahIM ema traNa yoga hoya che. gRhasthane anumodana rUpa pApa vyApArano tyAga azakya che. te pote pApapravRtti na kare, paNa tenA putra Adi svajana, nokara Adi parijana to pApakarma kare ja che, tenI anumodanAno tyAga gRhasthane thato nathI. tethI viTuM kahyuM 0 tiviM - traNa prakAre. A padano saMbaMdha traNa sthAne joDAya che (1) sAvajU4 joga sAthe, (2) ThANeNaM vAyAe kAeNe sAthe (3) duvihaM sAthe te A rIte - pApravRtti huM manathI, vacanathI, kAyAthI karuM nahIM ane karAvuM nahIM. - mana, vacana ane kAyA e traNa karaNa (sAdhana) che. A traNa ke temAMnA koI eka ke be karaNa dvArA jIva pApapravRtti karato hoya che. e traNa karaNa hovAthI tiviDa e pada tRtIyA vibhakti ekavacanamAM mUkAyela che. 0 paccakkhANanI koTi (bheda) - - vihaM - be yoga ane tiviheNa traNa karaNa che. be ke traNa vaDe guNavAthI cha koTi paccakkhANa thayuM - ahIM paNa gRhastha ane sAdhanA paccakkhANanI koTi (bheda) saMkhyA judI che. kemake sAdhune tivida tiviheni' e pramANe paccakhANa hovAthI sAdhunuM paccakkhANa, traNane traNa vaDe guNatA navoTi paccakkhANa thaze. 0 sUtramAM krama bhedanuM kAraNa zuM? prazna :- sUtramAM suvirda zabdathI pApanA be prakAro kahIne tivi zabdathI traNa karaNono nirdeza karyo che. have pachInA zabdo sUtramAM "maNeNaM vAyAe kAeNe mUkyA che ane pachI "na karemi na kAravemi' mUkyuM che. kharekhara vyAkhyA karavA mATe nyAya ema kahe che ke, virda zabda pachI tenI vyAkhyAnA pado ja Ave ane tiviheLa zabda pachI tenI vyAkhyAnA ja pado Ave eTale ke suvihaM pachI "na karemi na kAravemi' Ave ane tivihevi pachI maNe vAyAe kANa' Ave tene badale sUtramAM krama nirdeza kema badalyo che ? samAdhAna :- sAdhanonI pradhAnatA batAvavA mATe ane pApa vyApAranI gauNatA 1 [17]
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 pratikramaNasUtra vivecana-1 jaNAvavA mATe krama ulaTAvyo che. kemake mana, vacana ke kAyArUpa sAdhano hoya to pApapravRtti thavAnI che ane jo sAdhano na hoya to pApapravRtti thaI zakavAnI nathI. ahIM paNa mana, vacana, kAyA dvArA na voraNa na karama samajavAnuM che. pApa pravRttino AdhAra A traNa sAdhano che. A sAdhanonA yoge ja pApa pravRtti thavAnI che mATe krama ulaTAvyo che. 0 karaNathI pApavyApAranuM laghudRSTAMta : abhicIkumAra udAyana rAjA ane prabhAvanI devIno putra hato. jyAre udAyana rAjAe dIkSA lIdhI, tyAre teNe vicArela ke jo huM mArA putra abhicIne rAjya soMpIza, to te rAjyamAM mUrSita thaIne cAra gatirUpa saMsAramAM bhramaNa karaze, tethI rAjya teNe tenA bhANeja kezIkumArane soMpyuM abhicIkumArane manamAM thayuM ke huM rAjaputra hato, mAtApitAne iSTa hato chatAM paNa rAjya mane soMpavAne badale mArA pitAe temanA bhANejane soMpyuM abhicI AvA prakAranA mahAnuM aprItirUpa manomAnasika duHkhathI abhibhUta thayo. te rAjyamAMthI nIkaLI bIje cAlyo gayo. tyArapachI abhicI zramaNopAsaka thayo. jIva-ajIva Adi tattvo jJAtA banI gayo. paNa udAyana rAjA prati tenA manamAM vairano anubaMdha cAlu ja rahyo. teNe ghaNAM varSo sudhI zramaNopAsakaparyAya pALyo. chelle ardhamAsika saMlekhanA paNa karI, trIza. bhaktanuM chedana karIne anazana paNa karyuM. paNa mana vaDe je azubha pravRttirUpa udAyana rAjA pratyeno dveSa hato tenI AlocanA na karI, to asurakumArapaNe deva thayo. A rIte manarUpa karaNa vaDe azubha pravRttino tyAga --- te zrAvaka sAvadyayogathI nivRtta na thaI zakyo, zrAvake sAmAyika daramiyAna AvA mana, vacana, kAyAnA karaNa vaDe pApa pravRtti karavI ke karAvavI joIe nahIM 0 maNeNaM vAyAe kAeNe :- mana vaDe, vacana vaDe, kAyA vaDe. A traNe padano saMbaMdha pUrve jaNAvyA mujaba tivi zabda sAthe che. kemake - sAvadya yoganuM pratyAkhyAna karyuM. paNa sAvadya yoganuM sevana thAya kaI rIte ? to kahyuM traNa karaNa vaDe. kayA traNa karaNa vaDe thAya ? mana, vacana, kAyA vaDe. ema kahIne tiviM padano artha vistAra karyo 0 mo - mana vaDe. A karaNa che mane. tenuM tRtIyA ekavacana thayuM maUM. mana eTale zuM? AtmAthI bhinna, dehavyApI ane pudgalanirmita je vastu vaDe AtmA manana athavA vicAra karI zake che tene mana kahevAya che. - manana karavuM te mana athavA jenA vaDe manana thAya te mana. A mananA dravya ane bhAva evA be bheda che. dravyamana eTale tadyogya pudgalamaya mana ane bhAvana te mantA eTale jIva che. - mana e AtmAthI bhinna che. te mATe bhagavatIjI sUtranA 13mAM zatakanA uddezaka-7mAM paNa kahyuM che ke, he gautama ! AtmA e mana nathI, mana anya che vaLI mana e dehavyApI che, vizeSAvazyaka bhASyakAra paNa tenI sAkSI ApatA kahe che ke mana e dehavyApI hovAthI dehanI bahAra nathI.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 259 A mana e pudgalaskaMdhonI racanA che. puddagalono je samUha athavA rAzi ke jene vargaNA kahI che. tevA pudgalomAMnI amuka vargaNAo vaDe ja zarIra bane che, amuka vargaNA vaDe ja vANI bane che ane amuka vargaNAo vaDe ja mana bane che. temAM manovargaNAnA puddagalono samUha ekaTho karavAthI 'dravya mana' bane che. * A manane vyavahAramAM citta, aMtaHkaraNa ke saMkalpa-vikalpa karanArI indriya paNa kahevAmAM Ave che. tattvArthAdhigama sUtra tathA AgamomAM manane 'noiMdriya' kahe che. 0 vAyALu - vacanathI, vANI vaDe, bhASA thakI. - vacana te vANI, athavA je vaDe bolAya te vANI. vAr kriyApadanuM tRtIyA ekavacana vAghA thAya che. jene pAkRtamAM vAyALu kahevAya che. - * AtmA je pudgalanI vargaNAo vaDe bolI zake che athavA je bolAya che, te vacana, vANI ke bhASA kahevAyA che. tenA dravya ane bhAvathI be bhedo che. (1) dravyavANI bhASA vargaNAomAMthI grahaNa karelA pudgalo. (2) bhAvavANI bhASApaNe pariNAma pAmelAM pugalo te bhAvavANI che. - A viSayamAM bhagavatIjI sUtra-zataka-13no eka saMvAda che-- rAjagRhanagaramAM bhagavaMta mahAvIra pratye gautamasvAmI bolyA ke- he bhagavan! bhASA e AtmA svarUpa che ke tethI anya che ? he gautama ! bhASA e AtmA nathI, tethI anya pugala svarUpa che. he bhagavan ! bhASA rUpI che ke arUpI ? he gautama ! bhASA puddagalamaya hovAthI rUpI che, arUpI nathI. he bhagavan ! bhASA sacitta che ke acitta ? he gautama ! bhASA sacitta nathI, paNa acitta che. -- he bhagavan ! bhASA jIvone hoya che ke ajIvone hoya che ? he gautama ! bhASA jIvone hoya che, ajIvone hotI nathI. he bhagavan ! bolAyA pUrve bhASA kahevAya ? bolAtI hoya tyAre bhASA kahevAya ? ke bolAyA pachI bhASA kahevAya ? he gautama ! bolAyA pahelA paNa bhASA na kahevAya, bolAyA pachI paNa bhASA na kahevAya. paNa bolAtI hoya tyAre ja bhASA kahevAya. he bhagavan ! bhASA keTalA prakAre kahI che ? he gautama ! cAra prakAre. satya, mRSA, satyamRSA, asatyAmRSA (A saMbaMdhe 'patravaNA sUtra' AgamamAM pada-11mAM ghaNI mAhitI che.) . vyApaNuM - kAyAthI, zarIra vaDe, deha thakI. jIvanA nivAsathI, pudgalanA apacayathI vizaraNa svabhAvavALu hovAthI ane mastakAdi avayavone samyak prakAre dhAraNa karatuM hovAthI te 'kAya' zarIra kahevAya che. tenA dravya kAya ane bhAvakAya evA be bhedo che. dravyakAya eTale - audArikAdi
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zarIrane yogya vargaNAgata pudgalo te dravyakAya che karIne mUkelA pugalo te dravyakAya kahevAya che ane je baddha hoya te bhAvakAya kahevAya che. pratikramaNasUtra vivecana-1 tathA - prayoga pariNAma grahaNa jIva sAthe audArikAdi zarIrapaNe 'patravaNA' nAmaka AgamasUtranA bAramAM padamAM 'zarIra' arthAt kAyA vize ghaNI ja mAhitI che. zarIra (kAyA)nA pAMca bhede kahyA che audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArpaNa. - - mana, vacana ane kAyArUpa A traNa karaNa vaDe sAvadya yoga arthAta pApa ke azubha pravRttinuM sevana thAya che. tenAthI nivRtta thavuM tene A sUtramAM vaghavAmi' zabdathI jaNAvela che. AvuM paccakkhANa gRhastho be prakAre kare che ane sAdhuo traNa prakAre kare che-- G na karemi na kAravemi :- karuM nahIM, karAvuM nahIM. - ahIM sAdhu dvArA thatA paccakkhANamAM tuM pi anna na samabunALAma anya koI (sAvadya yoga sevana) kare to tene sAro jANuM nahIM eTale vadhAre pATha jANavo kemake sAdhune tividaM paccakkhANa che. - gRhasthane vruvinheM paccakkhANa hovAthI - svayaM (sAvadyayoganuM sevana) karuM nahIM, bIjA pAse (sAvadya yoganuM sevana) karAvuM nahIM te pramANe paccakakhANa hoya che. 0 yoga ane karaNane AzrIne paccakkhANanA bheda : remi bhaMte AdithI pratijJA vyakta karAI. tyArapachI nAniyama zabdothI sAmAyikanI kALamaryAdA pragaTa karI. tyArapachI vittuM Adi zabdothI sAvadyayoganI nivRtti mATenuM svarUpa pragaTa karyuM. je gRhasthane AzrIne cha-koTi paccakkhANa kahevAya che. tenA gRhasthane AzrIne aneka bheda thAya che. cha-koTi bheda A pramANe - (1) manathI sAvadya yoganuM sevana karuM nahIM, (2) manathI sAvadyayoganuM sevana karAvuM nahIM, (3) vacanathI sAvadya yoganuM sevana karuM nahIM, (4) vacanathI sAvadya yoganuM sevana karAvuM nahIM. (5) kAyAthI sAvadyayoganuM sevana karuM nahIM, (6) kAyAthI sAvadyayoganuM sevana karAvuM nahIM. ema sAmAnyathI cha bheda kahyA. A ja vAtane vistArathI samajAvatA kahyuM che ke (1) manathI karuM nahIM, (2) vacanathI karuM nahIM, (3) kAyAthI karuM nahIM, (4) manathI karAvuM nahIM, (5) vacanathI karAvuM nahIM, (6) kAyAthI karAvuM nahIM, (7) manathI karuM nahIM-karAvuM nahIM, (8) vacanathI karuM nahIM - karAvuM nahIM, (9) kAyAthI karuM nahIM-karAvuM nahIM. e pramANe nava bheda thayA. (1) mana ane vacanathI karuM nahIM. (2) mana-vacanathI karAvuM nahIM. (3) vacana ane kAyAthI karuM nahIM, (4) vacana ane kAyAthI karAvuM nahIM, (5) kAyA ane manathI karuM nahIM, (6) kAyA ane manathI karAvuM nahIM, (7) mana, vacana, kAyAthI karuM nahIM. (8) mana, vacana, kAyAthI karAvuM nahIM. (1) mana-vacanathI karuM nahIM - karAvuM nahIM, (2) vacana ane kAyAthI karuM
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 261 nahIM-karAvuM nahIM. (3) kAyA-manathI karuM nahIM - karAvuM nahIM, (4) mana, vacana, kAyA vaDe karuM nahIM - karAvuM nahIM. A rIte je 21 bheda thayA te vartamAnakALa saMbaMdhe, bhUtakALa saMbaMdhe ane bhaviSyakALa saMbaMdhe ema traNa kALathI gaNatA kula-63 bheda thAya che. e rIte 63 prakAre sAvadyayoganA sevanathI nivRtta thAya. (jo ke sAdhune AzrIne A bheda 147 thAya che. kemake temane vihaM ne badale 'tivihaM paccakakhANa che. tethI 'anumodanA'no eka bheda vadhatA teno mana, vacana, kAyA ityAdithI prakAro gaNatA 147 bheda thaI jaze.) jeo paccakakhANanA A sarve bhedone sArI rIte jANe che - samaje che teo sAmAyikanA pratyAkhyAnamAM kuzaLa che, bAkInA sarve akuzaLa che. sAmAyikanI bhAvathI ane vidhisaha ArAdhanA karanAra A sarve bhedonI paripAlanA karavApUrvaka sAmAyika (sAvadyayoga nivRtti) karavI joIe 0 laghu dRSTAMta :- dhanamitra nAme eka rAjA hato, jJAnI muninA mukhe sAmAyika vratanI mahattA sAMbhaLI, sAmAyika karavA udyamavaMta thayo. tyArapachI te rAjA haMmezA sAmAyikanuM paccakkhANa - "karemibhaMte' uccaravApUrvaka sAmAyika karavA lAgyo. teNe dIrdhakALa paryanta A sAmAyika vratanuM pAlana karyuM ane puSkaLa karma nirjarA karI. koI divase rAjA sAmAyika karIne saMdhyAkALe pratikramaNa karyA bAda sabhya prakAre zubha dhyAnamAM rahela hato. te rAjAe pUrve koI brAhmaNanuM sarva dhana harI lIdhela. kheda dharato te brAhmaNa tApasa thaI gayo. mRtyu pAmIne mithyAdRSTi kura vyaMtara thayela. teNe sAmAyikamAM rahelA rAjAne joyo. pUrvabhavanuM vaira yAda AvatAM roSe bharAyela te dUjhavyaMtara vicAravA lAgyo ke, A rAjAne huM dharmathI bhraSTa karuM, gADha kaSTa ApuM. A pramANe vicArI te vyaMtare rAjAnAM udara, mastaka, AMkho, mukha, kAna ane bIjA paNa aMga upAMgomAM ati pIDA utpanna karI, to paNa dhanamitra rAjA sAmAyikamAM niSpakaMpa rahyo. tene mahAnuM avadhijJAna utpanna thayuM. te rAjA potAne ja upadeza Apato kahevA lAgyo ke, he pApIjIva ! teM pahelAM bIjAne saMtApakArI pApa karyuM che. to have A vyaMtarakRt pIDAmAMthI kaI rIte chUTavAno? mATe A pIDAne tuM samyak prakAre sahana kara. have jo mana, vacana ke kAyAthI tuM lezamAtra calita thaIza to tane sAmAyikane vize atyaMta duHkhakArI evA aticAra lAgaze. tyAre te vyaMtare atibhayaMkara rAkSasanuM svarUpa vikarvI AkAzamAM UMce jaIne moTI vajazilA upADI, rAjAne kahyuM ke, he mUDha ! sAmAyikane mUkI de, nahIM to A zilAthI tArA mastakanAM TukaDe TukaDA karI nAMkhIza. to paNa rAjA sAmAyika vratathI calita na thayo. tyAre te vyaMtare rAjAnA mastaka upara zilA pachADI. tenA ghAtathI rAjAnuM mastaka phUTI gayuM. paNa vyaMtaranI tevI zaktithI rAjA mRtyu na pAmyo. rAjA zubhadhyAnathI aMza mAtra calita na thayo. tyAM ja kevaLajJAna pAmyo. vyaMtare turaMta upazAMta thaIne rAjAnuM mastaka pUrvavat karI dIdhuM.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 A rIte paccakkhANanA sarvabhedo sahita sAmAyika karavuM joIe. 0 paccakkhANanuM svarUpa jANyA pachI have, traNa kALanI apekSAe traNa vibhAgomAM te pApa vyApAranI vicAraNA karAI che. 262 0 tasa bhaMte ! paDikkamAmi niMdAma garihAmi - 0 tasya - tenuM, te sAvadya yoganuM, ahIM tasya zabdano je prayoga karyo che, te zabda upara jaNAvelA 'sAvadyayoga'no saMbaMdha jaNAve che. tasya zabdathI bhUtakAlIna sAvadyayoganI anumatino niSedha karyo. 0 bhaMte ! he bhagavan ! A zabdanI vyAkhyA remi pachI ApatA maMte ! zabda vakhate karAyela ja che. maMte ! zabdanuM uccAraNa pahelA thayuM che to pachI pharI kema karyuM ? - maMte zabdanuM punaruccAraNa guru pratyeno potAnI bhaktino atizaya batAvavA, athavA to pratyarpaNa eTale ke sAmAyikarUpa kArya meM ApanI kRpAthI karyuM che, teno yaza Apane ghaTe che, vagere kRtajJapaNuM jaNAvavA mATe gurune punaH AmaMtraNa karela che. vizeSAvazyaka bhASyanI gAthA 3571mAM te bAbate jaNAve che ke- (athavA) A 'bhaMte' zabda sAmAyikanA pratyarpaNano paNa vAcaka che ema samajavuM tethI ema kahevAmAM AvyuM ke, "sarva kriyAne aMte pratyarpaNa karavuM joIe. (pratyarpaNa (nivedana) e vinayarUpa pravRtti che. je kRtajJatA pragaTa karavA karAya che.) vaLI AdimAM maMte zabdanuM uccAraNa sUtranA aMtaparyanta tenI anuvRttine mATe ja che. ahIM maMte ! zabdanuM punaH uccAraNa tenA anusmaraNa mATe ja che athavA sAmAyikanI vizuddhi mATe sAmAyikanA aticAronI nivartanAdirUpa pa'imAmi Adi mATe paNa maMte zabdathI gurunI AjJA levAmAM AvI che. 0 pazcimAmi - pratikramaNa karuM chuM, pAcho pharuM chuM, nivartu chuM. A zabdanI vyAkhyA sUtra-5 iriyAvahImAM thaI gayela che. ahIM mini "bhUtakAlIna sAvadyayogathI huM nivarta chuM." e pramANe artha samajavo. 0 nirghAma - huM niMdA karuM chuM. manathI tene khoTuM mAnuM chuM. niMdA zabda nit kriyApada parathI banela che. teno artha AtmAnI niMdA karavI, Thapako devo, vakhoDavuM, khoTuM gaNavuM ityAdi artho jANavA sAmAnyathI niMdA zabda pazcAttApanA arthamAM vaparAya che. tene mATe Avazyaka niryuktimAM paNa kahyuM che ke, "potAnA caritrano pazcAttApa te niMda.' arthAt jeo potAnA koI khoTA kArya ke bhUlane aMtarathI khoTuM mAnI tenA mATe kheda kare che, pharI te na karavAnI buddhi dhAraNa kare che, te ja sAcI niMdA kare che. mArA AtmAnI sAkSIe (meM sevela sAvadya yoganI-azubha niMdA pravRttionI) niMdA-jugupsA karuM chuM. zabdathI - - 0 riAmi - garhA karuM chuM, guru sAkSIe niMdA karuM chuM. garhA zabda d - 'niMdA karavI, vakhoDavuM' kriyApada parathI banelo che. ahIM te
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 263 guru (ke anya) samakSa potAnA doSonI kabUlAta karavAnA arthamAM vaparAyelo che. (Avazyaka niryuktimAM te mATe kahyuM che ke-) 'garha spaSTa rIte niMdAnI jAtinI ja che. paNa teno vyavahAra potAnA doSo bIjA samakSa pragaTa karavAnA arthamAM thAya che, ahIM 'para' zabda thakI mukhyatAe 'guru samakSa' ema samajavuM. -0- A rIte bhUtakAlIna pApane aMge (sAvadya yoga ke azubhapravRttinA sevanane aMge) 'paDikkamAmi, niMdAmi, garihAmi' zabdono prayoga thayela che. tenI sAthenuM saMkaDAyeluM mahattvanuM pada che 'appANe vosirAmi' bhUtakALamAM pApa vyApAra karanArA te mArA AtmAne (pApI paryAyane) sarvathA (vizeSa prakAre) taju chuM. 0 appALa - (AtmAnam) - atItanA sAvadyayogakArI AtmAne - 0 vosirAmi - (vyusRjAmi) - vi + t + sRn nuM pahelAM puruSa ekavacananuM rUpa che. vi zabda vividha arthamAM ke vizeSa arthamAM vaparAyela che. t zabda atyaMta arthamAM che. sumi arthAt tyaju chuM eTale ke atItakAlIna sAvadyayoga (azubha pravRtti) yukta AtmAne huM vividha prakAre athavA vizeSa prakAre atyaMtapaNe tyaju chuM. 0 tasa bhaMte ! pachI je zabdo mUkAyA tenAthI gRhIta prAyazcittu - ahIM atIta saMbaMdhI sAvadyayoganA prAyazcittano saMkSepathI saMgraha karavA mATe pazcimAmi Adi zabdo mUkAyA che. prAyazcittanA AlocanA Adi bhedo che, je sUtra6 'tassa uttarI0'mAM jaNAvI dIdhelA che. ahIM paDikkamAmi, niMdAma ane gardAmi zabdanA grahaNathI AlocanA ane pratikramaNa ubhaya prAyazcittanuM grahaNa karyuM che ane 'vyutkRjAmi' zabdathI 'vivekathI cheda' paryantanA cAra prAyazcittanuM grahaNa karyuM che. bAkInA mULa-Adi traNa prAyazcitta cAritrathI uttIrNa jIvone hoya che. tethI ahIM saMbhavatA nathI. kemake ahIM sAmAyikamAM cAritrapratipatra jIvono adhikAra che. 0 AtmAne vosirAvuM chuM kahyuM - te kayo AtmA jANavo jene mATe vyutRmi zabda vaparAyo te alpALuM no artha kaSAya pariNata AtmA evo grahaNa karAya che. kemake bhagavatIjI sUtra-560mAM AtmAnA ATha prakAro che-- (1) dravyAtmA :- traNe kALavartI evo AtmA 'dravyAtmA' kahevAya che. Avo AtmA sarve jIvono hoya che. (2) kaSAyAtmA :- krodha Adi kaSAyayukta AtmAne kaSAyAtmA kahevAya che. te sakaSAyI jIvone hoya che - paNa upazAMtakaSAya ane kSINakaSAyane hoto nathI. (3) yogAtmA :- mana, vacana, kAyAnA yogavALo - vyApAravALo AtmA yogAtmA kahevAya che. te siddhanA jIvone hoto nathI. (4) upayogAtmA :- upayogavALo AtmA te upayogAtmA kahevAya che. te siddha ane saMsArI badhA jIvone hoya che. (5) jJAnAtmA :- sabhyajJAnarUpa spaSTa bodhavALo AtmA 'jJAnAtmA' kahevAya che. te sarva samyak dRSTi jIvone hoya che. (6) darzanAtmA :- sAmAnya avabodharUpa darzanavALo AtmA 'darzanAtmA' kahevAya
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 pratikramaNamUtra vivecana-1 che. te sarva jIvone hoya che. (7) cAritrAtmA :- hiMsAdi doSanI nivRttirUpa cAritravALo AtmA te cAritrAtmA kahevAya che. te virativALAne hoya che. (8) vIryAtmA :- vIryavALo AtmA "vIryAtmA' kahevAya che. te karaNavIryavALA saMsArI jIvone hoya che. karaNavIrya eTale kriyA karatuM vIrya temAM sattArUpa ke labdhirUpa vIryano samAveza thato nathI. A rIte bhagavatIjI sUtramAM AtmAne ATha prakAre vivakSita karyo che. temAMthI pappAii vasima zabdonI vicAraNA karatI vakhate "kaSAyAtmAno tyAga karavAno che. kAraNa ke te saMsAravRddhinA kAraNarUpa che. AdhyAtmika pragatimAM bAdhaka che. sAmAnya bhASAmAM kahIe to AtmAnI je sthitimAM kaSAyo uddabhave che, te sthiti sAvadyayogavALI che tethI tyAjya che. 0 3SALuM vosirAmi - padonI vicAraNA sUtra-7 annatthAmAM paNa karAyela che. te tyAMthI khAsa jovI. -0- A rIte atIta kALamAM sAvadya yogamAM pravartanAra AtmAne vosirAvyo arthAt tyAga karyo. tyAre prazna e thAya ke - AraMbhamAM remi bhaMte Adi padothI pratijJA karI, pachI sAvadya yoganuM svarUpa vicAryuM pachI cAra pado paDaghama Adi dvArA bhUtakALanA sAvadyayoga arthAt pApa pravRttino tyAga karyo, to vartamAna ane bhAvikALa saMbaMdhI sAvadya yoganuM zuM ? A praznanuM samAdhAna Avazyaka niryukti-1046mAM Apela che. te A pramANe - jyAre sAphAM mi. ema bole che, tyAre vartamAna saMbaMdhI sAvadya yogano tyAga thAya che. jyAre vizvAmi zabdanuM uccAraNa kare che, tyAre anAgata-bhaviSyakAlIna sAvadya yogano tyAga thAya che ane parizrama Adi zabdothI atIta-bhUtakALa saMbaMdhI sAvadya yogano tyAga thAya che. A rIte madya nimi, paDDappana saMvani, 3ULYN prasthAmi e traNe pado niMdA, saMvara, pratyAkhyAna thakI sArthaka thAya che. 0 varama - kriyA dravyathI ke bhAvathI ? sAmAyika karavo beThelo zrAvaka sAvadyayogano traNe kALane AzrIne tyAga kare che. paNa A vosirama - tyAga karavAnI kriyA dravyathI paNa hoya che ane bhAvathI paNa hoya che. jemake sAmAyika daramiyAna bAhya svarUpe teNe vacanathI ane kAyAthI to sAvadya yoga choDelo ja hoya tethI tene vyutsarga to kahevAya. paNa dravya vyutsargano zAstrIya artha be rIte karyo che. (1) gaNa, upadhi, zarIra, anna-pAnAdino tyAga te dravya vyutsarga tyAga che. (2) ArtadhyAna Adi pUrvakano kAyotsarga paNa dravyatyAga ja kahyo che. jyAre bhAva vyutsarga-tyAga paNa be prakAre che - (1) ajJAna Adino je parityAga te athavA (2) dharma-zukla dhyAnathI yukta hovuM te. A baMne viSayamAM niryuktikAra prasannacaMdra rAjarSinuM dRSTAMta Ape che -
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 265 kSitipratikti nagare prasannacaMdra rAjA hato tyAM bhagavaMta mahAvIra samosaryA te rAjA dharma sAMbhaLIne saMvega janmatA pravrajita thayo. dIkSA lIdhA pachI kALakrame gItArtha thayA koI vakhate jinakalpa svIkAravAnI icchAthI samyak bhAvanA pUrvaka potAnA AtmAne bhAvita karI rahyA hatA. te kALe rAjagRhI nagaranA zamazAnamAM pratimA svIkArI rahelA bhagavaMta mahAvIra paNa tyAM samosaryA loko vaMdanArthe nIkaLyA. te vakhate be vaNiko kSitipratiSThita nagarathI tyAM AvelA. eke prasannacaMdra rAjarSine joIne temanI prazaMsA karI - stuti karI, bIjA vaNike niMdA karatA kahyuM ke, AmanI zuM prazaMsA kare ? teno putra rAjya saMbhALavA asamartha che ane niphTanA sAmetAdithI parAbhava pAmavAno che. A sAMbhaLIne prasannacaMdra rAjarSinA manamAM kopa utpanna thayo. te mAnasa saMgrAmathI rodra dhyAnamAM pravRtta thayA(manathI sAvadya yoganuM sevana cAlu thayuM. manomana laDAI laDI rahyA hatA. temanA badhAM ja zastra Adi khalAsa thaI gayA mastaka parano mugaTa pheMkIne prahAra karavA vicAryuM paNa mastake hAtha jatAM tyAM to loca karAyela kezavihina mastaka joyuM turaMta ja dhyAnanI dhArA palaTANI pariNAmo vizuddha thavA lAgyA. AtmAnI niMdA karatA samAdhi prApta thaI. punaH zukladhyAnamAM lIna banyA. kevaLajJAna prApta thayuM devoe vAMdubhino nAda karyo ane prasannacaMdra rAjarSino kevalajJAna mahimA karyo A rIte dravya ane bhAva baMne vyutsarga-tyAgamAM prasannacaMdra rAjarSinA dRSTAMtane noMdhyuM che. pharka eTalo ke dravya tyAganI sthiti temane sAtamI naraka ApanAra hatI. bhAva tyAgathI teo kevaLajJAnI banI gayA, mATe vazimi nI kriyA bhAvapUrvaka ja thavI joIe. 0 karemi bhaMte. sUtra thakI badhI ja vivecanA jANyA pachI prazna e thAya che ke - tenuM samagra svarUpa nakAratmaka che. temAM zuM na karavuM? tenI vizad samaja che. jemake sAvadya yoganuM sevana na karavuM. to karavuM zuM ? - prazna barAbara che. ghaNAMne Avo saMzaya rahe che ke, sAvadya yoga na sevavo te barAbara paNa sAmAyika daramyAna karavAnuM zuM ? A praznanA traNa uttaro ApI zakAya. (1) huM sAmAyika karuM chuM - "samabhAvanI sAdhanA karavI.' te pratijJA che. (2) sAvadya yoganuM sevana na karo, paNa niravadya yoganuM sevana karo. (3) svAdhyAyamAM lIna bano. A traNene spaSTa karIe to (1) remi phAmAAM thI sUtrano AraMbha thayo che. te hakArAtmaka vAkya ja che. A saMkalpa anusAra sAmAyika karavI arthAt viSamabhAvano tyAga karI "samabhAva'mAM AvavA prayatna karavo. (2) sAvadya arthAt pApa pravRtti choDIne zubha pravRtti karavI. bIjA zabdomAM kahIe to aprazasta pravRtti choDIne prazasta pravRtti karavI. -0- mananI prazasta pravRttinA keTalAka sUcano - anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuciva, Azrava, saMvara, nirjarA, lokasvarUpa, bodhidurlabha
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 pratikramaNasUtra vivecana-1 dharmasvAkhyAta e bAra bhAvanAo bhAvavI. taduparAMta maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyastha e cAra bhAvanAo bhAvavI. - krodhano tyAga karI kSamAbhAva rAkhavo, mAnano tyAga karI namratAne dhAraNa karavI, mAyAno tyAga karI saraLatA keLavavI, lobhano tyAga karIne saMtoSane sevavo. e rIte samabhAvanI prAptimAM ghAtaka cAre kaSAyone dUra karI kSamA Adi bhAvo dhAraNa karI manane aprazasta bhAvomAM jatA rokavuM - sparzanA, rasanA, dhrANa, cakSu, zrotra e pAMca indriyone tenA-tenA viSayomAM bhaTakavA na devI. paNa tene prazasta dhyAnamAM rokI rAkhavI. athavA to indriyo je-je pariNAma pAmI rAga ke dveSane vaza thatI hoya te pariNAmone vizuddha dhyAna dvArA dUra karavA. zAstrIya paribhASAmAM kahIe to zubha dhyAna - dharmadhyAnamAM rahevuM -0- vacananI zubha pravRtti :- zrutajJAna arthAt dvAdazAMga jenA mATe vartamAnakALe prApta Agama zAstra anusAra athavA to tenAthI aviruddha vartatuM vacana ja bolavuM te - cAra prakAranI bhASA kahI che - (1) satya, (2) mRSA, (3) satyamRSA ane (4) asatyAgRSA. A cAra bhASAmAMthI satya bhASA bolavI ane asatyAmRSA arthAt AmaMtraNI, saMbodhanI ke vyavahAra bhASA bolavI. paNa dazavaikAlika sUtra adhyayana-7nI gAthA-2mAM jaNAvyA mujaba satya ane asatyAmRSA bhASA paNa vinayapUrvaka ja bolavI joIe. je aMgenI carcA sUtra-2 paMciMdiyamAM bhASAsamitinA vivecanamAM che. - vacananI gupti ke bhASA na bolavArUpa mauna dhArI zakAya to te icchavA yogya ja che. bolavuM ja paDe to samyak upayogapUrvaka bolavuM - vacanathI sUtronuM uccAraNa, navA sUtro kaMThastha karavA ke kaMThastha karelA sUtronI AvRtti karavI ityAdi. -0- kAyAnI zubha pravRtti - kAyotsarga Adi kriyA karavI. vaMdanAdi karavA, pustakAdi vAMcana mATe hAthano upayoga karavo. chevaTe japa karavo. 000 (A to sAmAnya sUcano mAtra che. zubha pravRttimAM hovuM te mukhya dhyeya che.) (3) svAdhyAyamAM lIna rahevuM : sAmAyika levAnI vidhi yAda karo. temAM chelle Adeza mAMgavAmAM Ave che ke, 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! sajhAya karuM ? te Adeza pUrNa thayA bAda sAmAyika kriyA ke sAdhanAmAM sthira thavAnuM hoya che. A AjJAne akSarazaH vicArazo to sAmAyika daramiyAna svAdhyAya karavo tenuM sUcana maLI ja jAya che. 0 A rIte svAdhyAya ke dhyAna ke kAyotsarga Adi kare, nahIM to chevaTe mALA gaNe, jApa kare, viziSTa ArAdhanA arthe khamAsamaNAdi kriyA kare, dhArmika pustakanuM vAMcana kare. jo guruno yoga hoya to vyAkhyAna zravaNa kare saMkSepamAM kahIe to dharmadhyAna ke zubha dhyAnamAM rahe. mana, vacana, kAyA traNethI niravadya-pAparahita pravRtti ke zubha pravRttinuM sevana kare.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vivecana 267 0 sAvadyayoganuM sevana na karavA dvArA pAMce vratonI sAdhanA kaI rIte ? karemi bhaMte sUtra pratijJA sAmAyika vratamAM, pauSadhamAM ane sarvavirati svIkAramAM uccaravAnI (svIkAravAnI) hoya che. A sAmAyika vratano svIkAra karatA sarva sAvadyayogathI nivRtta thavAnI sAthe ApoApa pAMca vratono paNa svIkAra thAya che. te A pramANe (1) pahelA vratamAM sarva prANAtipAta-hiMsAthI aTakavAnuM che. (2) bIjA vratamAM sarva mRSAvAda - asatyathI aTakavAnuM che. (3) trIjA vratamAM sarva adattAdAna corIthI aTakavAnuM che. (4) cothA vratamAM sarva maithuna-abrahmanA AcaraNathI aTakavAnuM che. (5) pAMcamAM vratamAM sarva parigrahathI aTakavAnuM che. - paNa A hiMsA, asatya, corI, abrahma ke parigrahanuM sevana thAya kyAre ? jo mana, vacana ke kAyAthI sAvadyayoganuM sevana kare to kemake hiMsA Adi pAMce pApa pravRttio che. A pApa ke azubha pravRtti kevaLa mana, vacana ke kAyAnA sAvadyayogathI ja thAya che. niravadya-yogamAM rahelo, prazasta pravRttino ArAdhaka ke zubha (Asrava) pravRttimAM lIna AtmA kadApI hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraharUpa pApa karI ja zakato nathI. tethI kahyuM ke sarvathA sAvadyayogathI nivRtta AtmA pAMce mahAvatanI sAdhanA kare che. 0 sArAMza :- ATalA vistRta vivecana pachI sArAMza rUpe eTaluM ja kahevAnuM ke, 'sAmAyikano svIkAra' e pratijJA che. te sAmAyika mATe sAvadyayogathI nivRtta thavuM jarUrI che. A sAvadyayoganI nivRtti mana, vacana ane kAyAthI sAvadya pravRtti na karIne, na karAvIne thAya che. A pravRtti bhUtakALamAM thaI hoya to teno pratikramaNa, niMdA, garhA ane tyAga karAya che. = vizeSa kathana :- karemibhaMte sUtrano artha ane vivecana joyA pachI paNa sAmAyikanuM mahattva ke tenuM phaLa, tenA para upalabdha sAhitya, ityAdi vividha mAhitI bAkI rahe che, jenI noMdha ahIM vizeSa kathanamAM che-- 0 sAmAyika kone hoya ? A praznano pratyuttara Avazyaka niryukti-797, 798mAM ane vizeSAvazyaka bhASyamAM-2679, 2680mAM bhASyamAM che. "jeno samabhAvavALo AtmA saMyama, niyama ane tapamAM sArI rIte rahelo hoya tene sAmAyika thAya, ema kevali bhagavaMtanuM kathana che.'' "trasa ane sthAvara evA sarva jIvo pratye je rAga-dveSa rahita cittavRttithI varte che, tene sAmAyika thAya che ema kevali bhagavaMta kahe che.'' sAmAyikanuM mahattva tathA phaLa : d sapApa pravRttino tyAga ane niSpApa pravRttinA sevanathI sAmAyika vaDe cAritra guNanI vizuddhi thAya che. samabhAvathI vAsita AtmA mokSane pAme che, temAM koI saMdeha nathI. - - he bhagavan ! sAmAyikathI jIvane zo lAbha thAya ? he gautama ! sAmAyikathI
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 pratikramaNasUtra vivecana-1 sAvadya yoganI virati thAya... (paraMparA e mokSa prApta thAya) - be ghaDI samabhAve sAmAyika karato zrAvaka 92 karoDa, pa9 lAkha, 25 hajAra, 925 pUrNAka eka tRtIyAMzamAM ATha navamAMza umero teTalA palyopamanuM devatAnuM AyuSya bAMdhe che. - je koI mokSe gayA che, jAya che ke mokSe jaze te sarve sAmAyikanA prabhAvathI ja siddhipadane pAmyA che tema jANavuM. - eka manuSya roja lAkha khAMDI suvarNanuM dAna kare ane bIjo mANasa roja sAmAyika kare to paNa dAna denAro (manuSya) sAmAyika karanArane pahoMce nahIM - karoDo janmo sudhI tIvra tapa tapanAro AtmA jeTalA karmo khapAvI na zake teTalA karmo samabhAvathI bhAvita cittavALo AtmA ardhakSaNamAM khapAvI zake che. (A che sAmAyikanuM sAcuM mahattva ane lakSyAMka) - tIrthaMkarapaNAnI jo koI jaDa hoya to te che sAmAyika paratve prIti. te sivAya koI tIrthaMkara thaI ja na zake. - be ghaDInuM sAmAyika AcaratA zrAvakane dravyAdikanA vyaya vinA paNa kharekhara keTaluM moTuM puNya thAya che. - koI puruSa karoDa janmo sudhI tIvra tapasyA karavA vaDe jeTalA karmone haNI na zake teTalA karmone samatAmaya sAmAyikanuM AlaMbana karanAra puruSa ardhakSaNamAM haNI zake che. - so rUrva saviyo hovuM - sAmAyikamAM rahelo zrAvaka sAdhu samAna thAya che (mATe vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe) - aho ! A koI amUlya kharIdI che, ke jemAM homa, tapa ke dAna, kAMI ja karavuM paDatuM ja nathI, mAtra samabhAva (sAmAyika)thI ja mokSa meLavI zakAya che. (sAmAyikanuM ukta mahattva saMbodha prakaraNa, upadeza prAsAda, zrAddha pratikramaNa sUtra-vRtti, Avazyaka niryukti AdimAMthI udbhUta karela che.) - sAmAyikamAM rahelAne karmonI mahAnirjarA thAya che. tema kahIne yogazAstranA trIjA prakAzamAM bloka-83mAM dRSTAMta Apela che ke gRhastha hovA chatAM paNa sthira manavALA sAmAyika karanAra caMdrAvataMsaka rAjA mAphaka pUrvanAM ekaThAM karelAM karmano kSaya kare che." sAketanagara nAme nagara hatuM. tyAM caMdrAvataMsa nAmano rAjA hato. te cAra kaThora tIrNa zikSAvratone dhAraNa karato hato. mahA mahinAnI koI rAtrinA potAnA vAsabhavanamAM teNe evo saMkalpa karyo ke, jyAM sudhI dIvo saLagato rahe tyAM sudhI huM sAmAyikamAM rahIza. A pramANe potAnA saMkalpa mujaba sAmAyika laI kAyotsarga karavA lAgyA. A tarapha zayyApAlikAe vicAryuM ke svAmIne aMdhArUM na thAo. ema samajIne rAtrinA prathama prahare dIvAmAM tela reDyuM. e pramANe bIjA praharamAM paNa svAmInI bhaktithI jAgatI rahI dAsIe pharIthI tela pUryuM. tevI ja rIte rAtrinA trIjA prahare paNa svAmInA abhigrahano khyAla na hovAthI dIpakanA pAtramAM tela pUryA karyuM rAtri
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ karemi bhaMte sUtra-vizeSa kathana 269 pUrNa thaI, savAra paDI tyAre zramathI thayelI vyathAthI parezAna rAjA dIpakanI mAphaka olavAI gayo arthAt mRtyu pAmyo. svarge gayo. jema sAmAyika vrata prApta karI karmane vinAza pamADI caMdrAvataMsaka rAjA svarge gayA. tevI rIte gRhastha paNa jo sAmAyika vratane aMgIkAra kare to tatkAla karmasamUhano kSaya karI sadgatine meLave che. 0 sAmAyika para upalabdha vivecana sAhitya - Avazyaka sUtra nAmaka cAlIzamAM AgamasUtranuM A sUtra-2 che. tenA para Avazyaka niryukti, Avazya, cUrNi, bhASya, vizeSAvazyaka bhASya, Avazyaka sUtranI hAribhadrIya vRtti, Avazyaka sUtranI malayagIrI vRtti, yogazAstra svopajJa vivaraNa, dharmasaMgraha, saMbodhaprakaraNa, tattvArthAdhigama sUtra TIkA, zrAddha pratikramaNa sUtra vRtti, AcAra dinakara, dharmabiMdu, paMcAzaka Adi aneka zAstro tathA graMthomAM sAmAyika sUtra para vivecana maLe che. temaja tenA keTalAMka zabdo ke pado upara paNa bhagavatIjI, patravaNA, dasaveyAliya Adi aneka AgamomAM viziSTa mAhitI upalabdha che. 0 sAmAyikano ullekha vividha svarUpe (1) Avazyaka rUpe - cha AvazyakomAM paheluM Avazyaka 'sAmAyika' che. tyArapachI caturvizati stava, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga, paccakkhANa e pAMca Avazyako Ave che. (2) eka cAritrarUpe cAritra pAMca prakAre che (1) sAmAyika, (2) chedopasthApanIya, (3) parihAra vizuddhi, (4) sUkSma saMparAya, (5) yathAkhyAta cAritra. A pAMca cAritro mujaba sAmAyika eka cAritra che. (3) sAmAyika-zrAvakonuM eka vrata :- zrAvakonA bAra vrata kahyA che, temAMthI navamuM vrata sAmAyika che. 'AraMbhanA kAryo choDI je sAmAyika karAya che tene vyavahArathI navamuM vrata kahyuM che ane jJAnAdi mULa sattA dharma vaDe sarvajIvAne samAna jANI samabhAva rAkhavo te nizcayathI navamuM vrata eTale ke sAmAyika vrata kahyuM che. (4) sAmAyika-zikSAvrata ke zikSApada :- zrI haribhadrasUrijIe dharmabiMdunA adhyAya-3nA sUtra-18mAM jaNAvyA mujaba - sAmAyika, dezAvakAsika, pauSadhopavAsa, atithisaMvibhAga e cAra zikSApado che. 'zikSApada''no artha sAdhu dharmano abhyAsa thAya che. A rIte sAmAyika eka zikSApada che. jyAre vaMdittusUtra tathA graMtha AdimAM cAra zikSAvratono ullekha che. jemAMnuM eka zikSAvrata te A sAmAyika (zikSApada) jANavuM. (5) sAmAyika eka paDimA - zrAvakonI agIyAra paDimAonuM kathana samavAya nAmaka cothA Agama sUtramAM agIyAramAM samavAyamAM che. te mujaba sAmAyika e zrAvakonI trIjI paDimA che. - - (6) virati pratijJArUpe - 'karemi-sAmAiyaM' zabdothI svIkArAtI pratijJA zabdothI thoDI-thoDI bhinna che. paNa temAM viratino svIkAra be svarUpe thAya che. (1) sarva virati pratijJArUpe, (2) dezavirati pratijJArUpe.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 tIrthaMkara paramAtmAthI sAmAnya sAdhu-sAdhvI paryaMta badhAM ja jyAre sarva virati aMgIkAra kare tyAre tenI pratijJAmAM sAmAyikadaMDaka uccare che. 270 jeo sarvathA sAvadya yogano parityAga karI zakatA nathI, teo sarva viratine badale dezavirati dharma aMgIkAra kare che. A dezavirati dhara paNa sAmAyikane vratarUpe grahaNa kare che. (taduparAMta jo sAmAyikanA samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyika bhedo svIkArIe to avirati samyakdRSTi paNa sAmAyikane dhAraNa kare che. (7) pratikramaNamAM sthAna :- pratikramaNamAM pratikramaNa sthApanA mATe ''savvastavi'' sUtra bolAyA bAda 'karemi bhaMte' sUtranuM uccAraNa thAya che, je sAmAyika AvazyakarUpe bolAya che, te sivAya vaMdittu sUtra pUrve tathA te pachI karAtA kAyotsarga pUrve 'karemibhaMte' sUtra bolAya che, je pratijJAnA pUrva smaraNa rUpe bolAya che. = sUtra-noMdha : sUtra mULa svarUpe to Avazyaka sUtra (Agama)nuM bIjuM sUtra che. paNa temAMnA savva, tuM pi anna na samaNunAmi e baMne zabdo prastuta pAThamAM nathI. tuviduM ne badale tiviTTu ane niyama ne badale khAvajhIvANu zabda che. jyAre prastuta pAThamAM Avato pannuvAna zabda mULa pAThamAM nathI. - A sUtranuM AdhAra sthAna pratikramaNa cUrNi jaNAya che. . A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. A sUtramAM guru varNa-7, laghuvarNa-69 ane sarvavarNa-76 che. - - A mahAn sUtranuM bahumAna jALavavA teno uccAra gurumahArAja ke vaDilo pAse karAvIne sAmAyika pratijJA svIkArAya che. uccAraNanI dRSTie joDAkSara ane anusvAra e be prakAranI bhUlo vize to pratyeka sUtro jevI ja sUcanA ahIM paNa samajavAnI che. vizeSamAM 'sAmAiyaM' zabdano spaSTa uccAra thato ocho jovA maLe che. to AvI uccAra bhUlo na thAya te jovuM. - -X-X
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 sAmAiya-vayajuro sUtra sUtra-10 na sAmAiya-vayajuro sUtra (sAmAyika pAravAnuM sUtra ) (2) sUtra-viSaya :- A sUtrathI sAmAyika parAya che. A sUtra jaNAve che ke, jeTalI vAra sAmAyika kare teTalI vAra azubha karmono nAza kare che. temaja zrAvaka sAdhunA jevo thAya che. mATe vAraMvAra sAmAyika karavI. sUtrane aMte gujarAtI pATha dvArA sAmAyikamAM lAgatA batrIza doSa kahyA che. sUtra-mULa :sAmAiyavaya-juno, jAva maNe hoI niyama-saMjuro; chinnai asuhaM kamma, sAmAiya jariyA vArA (1) sAmAiaMmi u kae, samaNo iva sAvao havai jaSThA; eeNa kAraNeNaM, bahuso sAmAie kujA sAmAyika vidhie lIdhuM, vidhie pArka, vidhi karatAM je koI avidhi huo hoya, te savi hu mana, vacana, kAyAe karI micchAmikaDuM. daza mananA, daza vacananA, bAra kAyAnA e batrIza doSamAMthI je koI doSa lAgyo hoya te savi huM mana, vacana, kAyAe karI micchAmi dukkaDaM. sUtra-artha : sAmAyika vratadhArI jyAM sudhI ane jeTalI vAra manamAM niyama rAkhIne sAmAyika kare che, tyAM sudhI ane teTalI vAra te azubha karmano nAza kare che. -1 (vaLI) sAmAyika ja karato (karyo cha0) zrAvaka sAdhu jevo thAya che. e kAraNathI vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe. -2 A sAmAyika meM vidhipUrvaka grahaNa karyuM ane vidhipUrvaka pUrNa karyuM che. A baMne kriyAmAM jo koIpaNa avidhi ke bhUla thaI gaI hoya to te saMbaMdhI mAruM te sarva prakAranuM pApa niSphaLa thAo. vaLI A sAmAyikanI sAdhanA daramiyAna mananA daza, vacananA daza ane kAyAnA bAra ema kula batrIza doSomAMthI jo koI doSanuM sevana thaI gayuM hoya to te saMbaMdhI pApa mana, vacana, kAyA dvArA sarva prakAre mithyA thAo. zabda-jJAna :sAmADaya - sAmAyika vayajuro - vrata sahita, vratayukta jAva - jyAM sudhI maNe hoI - mana hoya
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 chinnai - chede che, nAza kare che jattiyAvArA - jeTalI vAra u - ja, (vaLI) samaNo Iva - sAdhu jevo jamhA - jethI, je kAraNathI bahuso - vAraMvAra, bahuvAra savidu kujjA - karavuM joIe sarva prakAre micchA mi dukkaDaM - mAruM pApa mithyA thAo, mAruM pApa niSphaLa thAo. // vivecana :- A sAmAyika pAraNa sUtra ke sAmAyika pAravAnuM sUtra vyavahAramAM tenA Adya zabdo 'sAmAiya vayajutto' nAme prasiddha che. ahIM je sUtrapATha Apyo che te vartamAna kALe vyavahAramAM paraMparAthI prasiddha pATha che, tenuM ja vivecana karavAnuM che. pratikramaNa sUtra prabodha TIkAmAM jo ke sAmAyika pAraNasUtranA anusaMdhAne karAyela noMdhomAM 'vidhiprapA', 'SaDAvazyaka bAlAvabodha-1', 'AcAra dinakara', SaDAvazyaka vivaraNa, SaDAvazyaka bAlAvabodha-2, pratikramaNa sUtra-hastaprata (saMvata-1678), pratikramaNa vidhi Adi pratomAMthI ghaNI-ghaNI noMdho lIdhelI che. jemAM A 'sAmAyika pAraNa' sUtra je judI judI rIte ane vividha gAthAomAM rajU thayela che tenI saMpUrNa noMdha karelI che. jijJAsuo mATe ghaNI sArI mAhitI pUrI pADatI saMdarbha noMdha che. paNa ahIM ame to pracalita pAThane ja svIkArIne vivecana karI rahyA chIe. 0 pAThabheda :- pahelI gAthAmAM jyAM chinnarU' zabda che. tyAM jeno AdhAra sthAnarUpe prabodhaTIkA kartA nirdeza kare che te 'AcAra dinakara' ane SaDAvazyaka vivaraNamAM tyAM 'chiMvar' zabda che. bIjI gAthAmAM 'sAmAmi' evo nirdeza che. je gAthA Avazyaka niryukti801 rUpe jovA maLe che ane vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa te 2690mAM bhASyarUpe mUkAyela che, tyAM 'sAmAmi' jovA maLe che. 272 niyama saMjutto - niyamathI yukta asurUM karmAM - azubha karmone sAmAiaMmi - sAmAyikamAM kae - karatI vakhate, karatAM sAvao hoI - zrAvaka thAya che eeNaM kAraNeNaM - e kAraNathI .. gujarAtI pATha jUnI gujarAtIrUpe AcAra dinakara ane SaDAvazyaka bAlAvabodhamAM hovAno ullekha kare che, teno pAThabheda nirdeza karatA nathI kemake te vartamAnakALe bolAtI gujarAtI mujaba parivartana pAmela che. * sAmAiyavaya-jutto - sAmAyika vratathI yukta - 0 sAmAphka - zabdanuM vistRta vivecana sUtra-9 'karemibhaMte'mAM jovuM. 0 vaya - vrata viramavuM te vrata. sAmAnyathI vrata zabdano artha viramavuM-aTakavuM, tyAga, pratyAkhyAna ke nivRtti thAya che. tattvArthAdhigama sUtranA adhyAya-7 sUtra-1mAM virativratam ema karIne vratanI vyAkhyA ApI che. tethI virata thavuM ke virAma pAmavo tene vrata kaheluM che. - uttarAdhyayana sUtramAM vrata no artha 'avadyahetuno tyAga' ema karyo che. prazna vyAkaraNa sUtramAM vrata no artha 'niyama' karyo che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAiya-vayajutto sUtra-vivecana 273 - A baMne arthamAM sAmAyika eka vrata che tevuM pratIta thAya che. kemake mi sAmAphiyaM zabdathI niyama sUcave che ane saMvia nI padadhvani' zabdathI avadya hetuno tyAga sUcave che. mATe sAmAyika vrata che. vaLI zrAvakonA bAra vratomAM navamuM vrata gaNela ja che. cAra zikSAvratomAM paNa tene paheluM zikSAvrata kahyuM ja che. mATe "sAmAyika vrata' zabda vaparAyo che. 0 nutto - yukta sAmAyikavratathI yukta-sahita. - sAmAyikavratane vidhi anusAra grahaNa karIne tenuM yathAyogya rIte ArAdhana karanAra sAmAyikavratathI yukta kahevAya che. * jAva maNe hoi niyama-saMjuro - jyAM sudhI manamAM niyamathI yukta hoya. 0 navi - jyAM sudhI A zabda sAmAyikanA phaLanI prApti ke je chinnaDuM juduM bbe zabdothI vyakta karI che, tenI kALa maryAdA batAvavA mATe che arthAt sAmAyika vratathI yukta jIva azubha karmonuM chedana kare che tema kahyuM. paNa kyAM sudhI (keTalA kALa sudhI) chedana kare ? "manamAM niyamathI joDAyelo hoya tyAM sudhI." 0 - manamAM 0 ho - hoya che. 0 niyama-saMkutto :- niyamathI yukta, niyamathI joDAyelo, niyamadhArI sAmAyika e vrata che, vaLI temAM pratyAkhyAnano samAveza paNa che. aNuvratonI puSTine mATe te yojAyela che. paNa pUrve joyA mujaba vratano eka artha 'niyama' paNa karelo ja che. vaLI navaniyama zabdathI sAmAyika grahaNa sUtra haremi bhaMte mAM paNa tenA niyamapaNAno ullekha che, kemake sAvadyayogane amuka kALa paryanta choDavAnI pratijJA e eka jAtano niyama ja kahevAya. tethI "sAmAyikano svIkAra' ane "sAvadya yogano tyAga" baMne prakAranA niyamothI yukta hovAthI tene niyama-saMkuta' kahyuM. 0 'nava maLe doDu niyama-saMgutto "AkhA padano rahasyArtha joIe - sAmAyika pratijJA sUtramAM "maNeNaM - vAyAe - kANuM mUkyuM hatuM. A sUtramAM "micchAmidukkaDaM' ApatI vakhate paNa "mana, vacana, kAyAe karI' evA zabdo mUkyA. tyAre nAva mane ema kahI niyama yuktatA mATe phakta 'mana'no ja ullekha kema haze ? tevo prazna thaI zake- sAmAyika, kAyotsarga, pratikramaNa, dhyAna, vaMdana Adi kriyA karato vyakti mahadaMze kAyA dvArA A kriyA barAbara karato jovA maLe ja che. vacana dvArA paNa. te sUtronuM uccAraNa ke japa Adi kare tyAre prazasta vacanayoga hoya ja che athavA te maunapaNe kriyA karato hoya che. paNa mananuM joDANa A vacana ane kArya yoga sAthe rahevuM ati mahattvanuM che. kemake mananuM kSetra ati vizALa ane aparimita che. adhyavasAyomAM AvatA parivartanonI jhaDapa vAyu karatA paNa vegavaMtI banI jatI hoya che. je viSayamAM 'prasannacaMdra' rAjarSinuM dRSTAMta to prasiddha che ja. 0 laghu dRSTAMta :- koI koMkaNaka vaNike dIkSA lIdhI. te vRddha hato. ghera putro, patnI Adine choDIne dIkSA grahaNa karelI. koI vakhate te 'iriyAvahI' (kriyA) karatA
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 hatA. te vakhate varasAdI vAyune vaheto jANyo. tyAre tenuM mana A kriyAthI dUra sudhI pahoMcI gayuM. (vacana ane kAyAthI to iryApatha pratikramaNa ja cAlatuM hatuM) tene thayuM ke mArA putro zuM karatA haze ? teo to pramAdI che. temane potA ke pArakA vize koI buddhi nathI. have jo teo khetara kheDaze nahIM, to kaMI pAkaze nahIM, pachI pote zuM khAze? bIjAne zuM khavaDAvaze ? bApaDA duHkhI thaI jaze. e pramANe iryApatha pratikramaNa daramyAna ciMtavanA karI, guru bhagavaMte pUchyuM ke, tamane iryApatha pratikramaNa karatAM ATalo samaya kema gayo ? te koMkaNakamuni bhadrika pariNAmI hatA. saraLabhAve kahI dIdhuM ke huM jIvadhyA ciMtavato hato. guru bhagavaMte punaH pUchyuM ke, tame zuM ciMtavyuM ? tyAre te sthavIra munie jema hatuM te badhuM nivedana karI dIdhuM ahIM te muninA vacana ane kAya yogamAM to bhAva vizuddhi hatI. paNa mana aprazasta dhyAnamAM cAlI gayeluM. kemake manano yogya nigraha na thAya to te vividha bhAvomAM bhamyA kare che. 274 AvA kAraNathI ja kahevAyuM che ke, manuSyane mATe mana ja (karma) baMdha ke (karmathI) mokSanuM kAraNa che. sAmAyika karanAro AtmA kALane AzrIne 48 miniTa niyamathI baddha hoya che. tethI karIne kAyayogathI sAmAyikamAM ja hoya che. kadAca vacanathI paNa svAdhyAya, japa AdimAM vyasta hoI zake che. paNa tenuM mana sAmAyika sAthe sAtatya jALavatuM na paNa hoya. tethI 'mana'nI caMcaLatAne pradhAna gaNI ahIM kahyuM ke, "nAva maLe ho niyama saMnutto' jyAM sudhI te manathI (manathI paNa) niyamathI yukta hoya arthAt vacana-kAyA to sAmAyikanA niyamamAM hoya ja, paraMtu 'mana' paNa sAmAyikanA niyamathI yukta hoya, sAvadyayoga nivRttinA niyamathI yukta hoya-- (tyAM sudhI) sArAMza e ke mana aprazasta bhAvomAM bhaTake nahIM, paNa prazasta athavA vizuddha bhAvomAM ja joDAyela hoya (tyAM sudhI) - 'te azubha karmono nAza kare che.' karmanAzarUpa phaLane batAvatA kahe che- * chinnai asuhaM kammaM azubha karmone chede che nAza kare che. 0 chinnarU - chede che, kApe che, nAza kare che. ri nAmaka kriyApadano artha chedavuM, bhedavuM, nAza karavo ityAdi thAya che. tenA trIjA puruSa ekavacananuM A rUpa che. 0 akSudraM mAM - azubha karmo, pApa karmo. A zabdanuM vivecana sUtra-6 'tassa uttarI'nA vivecanamAM 'pAvALuM mmALa' zabdomAM thayuM ja che. to paNa tenI kiMcit vicAraNA ahIM karIe- kaSAya ke rAgadveSanI cikAza vaDe pudgalonI je vargaNAo AtmA vaDe grahaNa thAya te jyAre Atmapradezo sAthe joDAya tyAre te 'karma' rUpe oLakhAya che. tenA zubha ane azubha evA be bheda paDe che. azubha karmane pApa kahe che ane zubhakarmane punya kahe che. jo ke tattvathI sarve karmo azubha ja che kemake "AtmA e ja sAmAyika -
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAiya-vayajuno sUtra-vivecana 275 che." te vyAkhyA mujaba AtmAnuM zuddha svarUpe pragaTa thavAmAM te aMtarAyabhUta che. paNa vyavahAramAM pApa Asavane azubha karma kahe che. AvA karmo sAmAyikanI sAdhanA daramiyAna naSTa thAya che arthAt nirjarA pAme che. jemanA sarva karma nirjarA pAme te sAmAyikanA prabhAve mokSa prApta kare che. athavA dezathI (thoDA-thoDA) karmonI nirjarA paNa sAmAyika thakI thAya che. te darzAvavA "chinnaDuM madhuraM gaM' pada mUkyuM che. paNa kyAre? pUrva pada mUkyuM - jyAM sudhI tenuM mana (sAmAyikanA) niyamathI yukta hoya ane have pachInuM pada mukyuM - "sAmAphiya nattiyAvArI' * sAmAila jariyA vArA - jeTalI vAra sAmAyika (kare teTalI vAra). 0 sAmAphiya - zabda pUrve sUtra-9 karemibhaMtemAM kahevAI gayo che. 0 nariyA - jeTalI 0 vArA - vAra, vakhata -0- pada saMbaMdha :- A gAthA be bhAgamAM vaheMcAyela che - 1. jyAM sudhI manamAM niyamavALo hoya tyAM sudhI sAmAyika vratathI yukta kahevAya che ane -2- jeTalI vAra sAmAyika kare teTalI vAra azubha karmone chede che. paNa saMkalita artha vadhu yogya che te A pramANe - sAmAyika vratadhArI jyAM sudhI ane jeTalI vAra manamAM niyama rAkhIne sAmAyika kare tyAM sudhI ane teTalI vAra azubha karmono nAza kare che. * sAmAIaMmi u kae - avaLI) sAmAyika ja karatAM 0 sAmaaimi - sAmAyikamAM. A padano saMbaMdha vaU sAthe che. tethI sAmaphina evo saptamIno prayoga karyo che. samagra padano artha karatI vakhate mAtra sAmAyika evo ja ullekha thaze. "sAmAyikamAM' ema artha nahIM thAya. 0 3 - vaLI, ja. vyavahAramAM hAla 3 zabda 'vaLI' evA arthamAM noMdhatA pratikramaNa sUtrArthamAM "vaLI sAmAyika karatI vakhate ema karIne 3 no vaLI' artha kare che. paraMtu sAvara sUtra ni%i-801nI haribhadrasUrijI kRt vRttimAM 3 no artha jIva ema ja'kArano nirdeza kare che. temaja malayagIrIjI kRt vRttimAM to spaSTa ja kahyuM che ke, 3 zabda pavAra arthamAM ja vaparAyelo che. tethI 3 no artha "ja" vaDe ja darzAvavo joIe. eTale ke sAmAyika ja (karatI vakhate) ema samajavuM 0 - karyo chad, karatI vakhate, karavAthI. ahIM ! zabdanI vyAkhyA karatI vakhate haribhadrasUrijI ane malayagIrIjI baMne vRtti-kAre te sati arthAt "karyo chate' evo artha karela che. jo ke vizeSAvazyaka bhASya-bhASAMtaramAM 'karatI vakhate' ema artha karyo che. tethI samagra padano artha 'sAmAyika ja karatI vakhate ema karela che. * samaNo iva sAvao hoI jaSThA - je kAraNathI zrAvaka sAdhu jevo thAya 0 samo - zramaNa, samaNa, sAdhu (sama zabdanuM vivecana sUtra-3 'vadana sUtramAM thaI gayela che.) 0 rU - jevo. sarIkho. A pada sAdaya ke upamA darzAvanAruM avyayapada che.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 pratikramaNasUtra vivecana-1 je zrAvakanI sAdhu sAthenI sAzyatA batAvavA mATe ahIM vaparAyuM che. 0 sAva - zrAvaka, vizeSAvazyaka bhASyakAra teno gRhastha' artha paNa darzAve che. jo ke "zrAvaka' artha prasiddha ja che. paNa zrAvaka eTale zuM ? - ahIM to sAmAyika vratadhArI te zrAvaka eTalo ja artha abhipreta che. - paNa zrAvaka zabdano artha vistArathI karIe to- zru - kriyApadano artha che "sAMbhaLavuM' je sAMbhaLe te zrAvaka. - sthAnAMga sUtra vRttimAM kahyuM ke, "je jinavacanane sAMbhaLe te zrAvaka." - athavA - je sAdhu samIpe jaIne sAdhu sAmAcArI arthAt sAdhu jIvanane lagatA AcAronuM zravaNa kare te zrAvaka. - paMcAzaka graMthamAM haribhadrasUrijI jaNAve che ke, "paralokanA hitanI buddhithI je upayogapUrvaka jinavacanane sAMbhaLe, tevo ati tIvra karmathI mukta thayelo evo zrAvaka kahevAya. - zrAddhavidhimAM ratnazekharasUrijI kahe che ke, je (1) padArtha-tattvanA ciMtanapUrvaka zraddhAne daDha kare, (2) pAtramAM niraMtara dhana vApare, (3) sAdhunI sevA-vaiyAvaccathI pApane kApe. tene uttama puruSo zrAvaka kahe che. - pUrve baMdhAyelA aneka pApo jemane ghaTatA jAya ane je niraMtara vratapaccakkhANathI parivarelo hoya tene zrAvaka kahevAya. eTale ke zrAvaka nirjarA tattvanI zraddhA karI pUrvanA pApa ghaTADe ane saMvara tattvanA AdarapUrvaka nitya vrataniyamothI jIve. - je zraddhA rAkhe te zrAvaka. (dharmane vize zraddhA rAkhavI te.). - (sAmAyika Adi zubhayogathI) je ATha prakAranA karmono tyAga kare te. - "zrA' eTale padanA artha ciMtavana thakI pravacana paranI potAnI zraddhAne paripakva kare. 'va' eTale supAtramAM dhanano vyaya kare, "ka' azubha karmone choDe ane indriyAdikano saMyama kare tene zrAvaka kahevAya - zrAddhaguNa vivaraNa graMthamAM zrAvakanI vyAkhyA karatA jaNAve che ke - je zraddhALupaNAne daDha kare, jinezvara bhagavaMtanI AjJAne zravaNa kare, zubhakSetramAM dravyane vAve, jinadarzana (samyaktva)ne vare, pApono nAza kare, saMyama kare temane vicakSaNa puruSo zrAvaka kahe che. ' A rIte zrAvakanI aneka vyAkhyAo zAstra ane graMthomAM upalabdha che. paryAya arthanI dRSTie zrAvakane zrAddha, zramaNopAsaka, upAsaka Adi zabdothI oLakhAya che. 0 va - thAya che. (A phakta kriyApada che.) 0 nI - jethI, je kAraNathI. A zabdano saMbaMdha "samI va savimo ropha sAthe che. je kAraNathI (zrAvaka zramaNa sarIkho thAya). paNa "je kAraNathI" eTale zuM? A praznanuM samAdhAna Avazyaka vRtti tathA vizeSAvazyaka bhASyamAM jovA maLe che- (ramata) ghaNuM karIne azubhayoga rahitapaNA thakI ghaNAM karmanI nirjarA kare che. (paNa A padano pUrve joDavo ke nahIM te vize be mata pravarte che. (1) je
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAiya-vayajuro sUtra-vivecana 277 kAraNathI sAmAyika karato zrAvaka sAdhu sarIkho thAya che. teno artha kare che. (2) je kAraNathI (ghaNuM karIne azubhayoga rahitapaNAthI ghaNAM karmonI nirjarA kare che te kAraNathI vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe) be matamAM ne zabda pUrve joDavo ke pachI te bahuzruto pAsethI jANavuM * eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kurjA - A kAraNathI vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe. 0 CTM tenuM saMskRta rUpAMtara purtana thAya che. jeno artha che - e. tRtIyA ekavacananuM rUpa hovAthI "SUM' banyuM che. 0 vArI - (chArona) kAraNathI, 0 e kAraNathI. kyAM kAraNathI ? ema prazna karatAM pUrvanA pado joDAze. (1) je kAraNathI sAmAyika karato sAdhu zrAvaka sarIkho thAya che athavA (2) je kAraNathI prAyaH azubha yogarahitapaNAne kAraNe ghaNAM karmonI nirjarA kare che. (athavA A baMne kAraNothI) 0 vo - vAraMvAra, ghaNIvAra, bahuvAra (A saMkhyAvAcI pada che.) 0 sAmAphiyaM - sAmAyikane, (sAmAyika) 0 yeal - kare, karavuM joIe. - A samagra vAkya sAmAyikanA mahattvanuM pratipAdita kare che. - jo ke gAthA pahelI ane gAthA bIjI baMne alaga-alaga uThThata thayelI che. paNa rahasyArtha rUpe baMneno saMyukta artha vicAravAmAM Ave to - (1) baMne gAthAmAM sAmAyikanuM mahattva pratipAdita thAya che. kemake pahelI gAthA azubha karmonuM chedana thAya tema jaNAve che, bIjI gAthAmAM zrAvaka sAdhu sarIkho thAya che. tema jaNAve che. - (2) vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe tenA kAraNomAM baMne gAthAno samanvaya paNa upayogI che. kemake pahelA muddAmAM kahyA te baMne lAbho prApta thatA hovAthI sAmAyika vAraMvAra karavAnuM sUcana che tema mAnI zakAya. - 3) "sAmAyika ja karato' e padane prathama gAthA sAthe paNa joDI zakAya kemake "sAmAyika ja karato zrAvaka' paNa kevuM sAmAyika kare to azubha karmone chede ? tathA sAdhu jevo thAya? teno uttara pahelI gAthAmAM Apela che ke, jyAre ane jeTalI vAra manamAM sAmAyikanA niyamathI yukta rahIne sAmAyika kare tyAre ane keTalI vAra te azubha karmone chede ane sAdhu sarakho thAya che. have sAmAyika karatI vakhate koI avidhi thaI hoya to zuM karavuM ? ane mana, vacana, kAyAthI AvI bhUlo kaI kaI rIte thaI zake te vAtane gujarAtI bhASAnA pado dvArA samajAvI che- * sAmAyika vidhie lIdhuM. ityAdi.... 0 ahIM 'vidhi' zabdano artha niyata krama ke nakkI karelI paddhati evo karyo
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 pratikramaNa sUtra vivecana-1 teno vistAra karIe to sAmAyika levA mATe niyata vidhi che. jemake tapAgacchIya paraMparA anusAra vartamAnakALe je krama jovAmAM Ave che te mujaba gurU bhagavaMtanI nizrAmAM ane guruno yoga na hoya to sthApanA sthApIne sAmAyika grahaNa kare tyAre prathama khamAsamaNa Ape, pachI iryApatha pratikramaNa arthAt iriyAvahI kare, pachI sAmAyika (artha) muhapatti paDilehaNa karavA mATenI AjJA mAMge, AjJA prApta thayA pachI muhapattinuM paDilehaNa kare. tyAra pachI "sAmAyika saMdisADu" ane "sAmAyika ThAunI AjJA khamAsamaNa devA pUrvaka mAMge. AjJA prApta thayA pachI eka navakAranuM pragaTa uccAraNa karI ane sAmAyika daMDaka uccare ityAdi.... dravya kriyA karanArane paNa ATalI vidhi karavAnI hoya che. 0 e ja rIte vidhie pArtha ahIM "pArtha zabdanA be artha jovA maLela che. (1) pAravuM (2) pUrNa karavuM - pAra utAravuM. (1) pAravuM - A sUtrane "sAmAyika pAraNa' sUtra kahyuM che. kemake jema sAmAyika letI vakhate "karemi bhaMte'rUpa pratijJA ke sAmAyika sUtranA pAThanuM uccAraNa thAya che, tema pAratI vakhate A sAmAiyavayajuro rUpa sAmAyika pAraNa sUtra bolAya che. - pAravAnI kriyAmAM paNa vidhi-krama niyata thayelo che. te mujaba khamAsamaNa pUrvaka iryApatha pratikramaNa, AjJA laIne muDapatti paDilehaNa pachI sAmAyika pAravA mATenI AjJA levI ityAdi vidhinI paripAlanA karavAnI hoya che. chelle "vidhie lIdhuM. vidhie pArtha Adi bolAya che. tethI pAratI vakhate A vidhi sAcavavI joIe. sAmAyika letA ke pAratA mAtra sUtroccAraNa ja karavAnuM nathI hotuM paNa sAthe-sAthe paMcAMga praNipAta, jinamudrAe ubhavuM yogamudrAe hAtha joDI rAkhavA, kAyotsarga vidhi mujaba kAyotsarga karavo, vinayapUrvaka sAmAyika levA-pAravAnI AjJA mAMgavI, muhapattinA 50 bola bolavApUrvaka tenuM vidhisaha paDilehaNa karavuM te badhuM ja sAcavavuM teno samAveza paNa vidhimAM ja thAya che. (2) pUrNa karavuM - jo pArTu zabdano artha pUrNa karavuM laIe to samagra sAmAyikamAM vidhisaha AcaraNa levI paDe. arthAt mana, vacana, kAyAnA yogathI sAvadyanuM sevana na thAya, sAmAyikanA aticAro na lAge, kALa maryAdAnuM barAbara pAlana thAya, sAmAyika madhye svAdhyAya Adi dharmakriyA ke dharmadhyAna jaLavAI rahe ityAdi sarve AcaraNA vidhimAM jaNAvyA mujaba thaI hovI joIe. tyAre sAmAyika vidhipUrvaka pUrNa karI che tema kahevAya. 0 vidhi karatA je koI avidhi duo hoya - sAmAyika levI, sAmAyikanI niyata samaya maryAdA paryanta sAdhanA karavI ane sAmAyika pAravI, e badhuM ja vidhinA nirdeza pramANe karela hoya chatAM skUlanAthI, bhUlathI, ajANatA koI avidhi thaI jAya to zuM? te darzAvavA mATe A vAkya mUkAyela che. e rIte vidhi karatA paNa kadAcit koI avidhi arthAt bhUla ke vidhino bhaMga thaI gayo to
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 sAmAiya-vayajuro sUtra-vivecana 0 te saviDu - te sarva prakAranuM. te badhI ja bhUla ke doSonuM. 0 mana, vacana, kAyAe karI - manathI, vacanathI ane kAyAthI 0 micchAmi dukkaDam - mAruM te duSkRt (pApa), mithyA (niSphaLa) thAo, A zabdonuM vivecana sUtra-5 'iriyAvahI'mAM jovuM. - ukta AkhA phakarAno sAra - (1) sAmAyika levAnI ane pAravAnI kriyA vidhipUrvaka karI che tevI kabulAta (2) tema chatAM jo temAM koI avidhi thaI gaI hoya to tenuM mana, vacana, kAyA e trikaraNa yogathI " micchAmi dukkaDaM' ApavuM arthAt mAphI mAMgavI * sAmAyikanA batrIza doSa ane tenI trikaraNa yoge mAphI mAMgavI. sAmAiya vayajuro sUtranA A bIjA gujarAtI phakarAmAM mana, vacana, kAyA thakI sAmAyikamAM je doSonuM sevana bhUlathI thavAnI zakyatA che. teno nirdeza kare che. kemake A badhAM duSaNo TALavA-choDavA mATe che. 0 daza mananA - mana vaDe thatAM daza doSo : 'aviveka-jasokittI, lAbhatthI gavva-bhaya niyANatthI; saMsa-rola-vimo, vahuHTTU DhosA mAyavvA ' (1) aviveka doSa - Atmahita sivAyanA anya vicAro karavA. zarIra ja mAtra Asana upara hoya ane mana saMsAramAM pherA pharatuM hoya to sAmAyika duSita thAya. (2) yazakirtI doSa :- loko mArI vAha-vAha karaze. mane dharmISTha kaheze, mArI kIrti gavAze ema vicArI sAmAyika kare to sAmAyika duSIta thAya (3) lAbha-vAMchA doSa :- sAmAyika dvArA koIpaNa jAtanA dhanalAbhanI icchA rAkhavI, te lAbha-vAMchA doSa (4) garva doSa : - huM sAmAyika karuM chuM mATe huM bIjA karatA caDiyAto chuM evI vicAraNA karavI te garvadoSa (5) bhaya doSa :- jo huM sAmAyika na karuM, to bIjA loko TIkA karaze ke kaMIka bolaze to. jemake - "jo to A bhAIe upadhAna karyA hatA. have sAmAyika paNa karatA nathI" evA bhayathI sAmAyika kare. (6) nidAna doSa :- sAmAyikanA phaLa tarIke dhana, strI, putra, parivAra ityAdi sAMsArika sukhanI icchA karavI te nidAna doSa ArAdhanA mokSa mATe ja hoya tene badale A lokanA phaLanI siddhi mATe kaMIka niyANuM karavuM te nidAna doSa (7) saMzaya doSa :- sAmAyikanuM phaLa maLaze ke kema ? ema manamAM zaMkA karavI te saMzaya doSa (8) roSa doSa :- koIpaNa kAraNathI utpanna thayelA roSamAM ja sAmAyika karavA besI javuM te roSa doSa kemake je nimitte roSa utpanna thayo hoya te nimitta cAlu rahe athavA te nimitta sAme AvI jAya to samabhAva Takaze nahIM (9) avinaya doSa :- jJAna, darzana, cAritra ane tenA dhAraka sAdhu pratye zraddhA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 pratikramaNa sUtra vivecana-1 ke vinaya vinA sAmAyika kare te avinaya doSa. (10) abaDumAna doSa :- bhaktibhAva, umaMga ke bahumAna sivAya sAmAyika karavI jemake upAzrayamAM sAdhu bAjumAM ke sAme ja hovA chatAM paNa ApameLe ja sAmAyika laIne bese, vaMdanAdika aucitya paNa na jALave karavA khAtara ja sAmAyika kare. mananA A ane AvA prakAranA doSo TALI sAmAyika karavuM. 0 daza vacananA :- vacana vaDe thatAM daza doSo : kuvayaNaM sahasAkAre sachaMda saMkheya kalahaM ca; vigahA vihAso'suddhaM nivekkho muNamuNA dosA dasa / (1) kuvacana doSa :- kaDavuM, apriya ke asatya vacana bolavuM laghu daSTAMta :- rAjagRhI nagaramAM mahAzataka nAme zreSThI raheto hato. te ghaNo ja dhanavAna hato. tene tera patnIo hatI badhI patnIo eka-eka gokuLa tathA ekaeka karoDa suvarNanI mAlika hatI. paNa temAM revatI 12 karoDa suvarNanI mAlika hatI. revatIe potAnA bhoga vilAsamAM koI ADe na Ave te mATe bAre zokyone mArI nAMkhelI. pachI teNI dArU-mAMsa AdinuM sevana karavA lAgI. mahAzataka bhagavaMta mahAvIra pAse dharmadezanA sAMbhaLI pratibodha pAmyo. zrAvakanA bAravrata aMgIkAra karyA. upAsaka paDimAM vahana karatA tene avadhijJAna utpanna thayeluM. koI vakhate te pauSadhazALAmAM hato. te vakhate revatIne viSayavAsanAno bhayaMkara udaya jAgyo. potAnI vAsanA saMtoSavA te pauSadhazALAmAM mahAzataka zrAvaka pAse AvI. vividha kAmaceSTA pragaTa karatA teNe vAsanA saMtoSavA mAMgaNI karI. tyAre teNInI vadhatI jatI nirlajjatA joIne mahAzataka zreSThI bolyA, re pApINI ! ahIMthI dUra bhAga AjathI sAtame divase mRtyu pAmIne tuM pahelI narakamAM 84,000 varSanA Ayu sAthe utpanna thaIza. AvA kaThora vacana sAMbhaLI vilakhI paDelI evI revatI potAnA AvAse AvIne sAtame divase mRtyu pAmI mahAzataka zrAvakanuM A vacana satya hatuM, chatAM ati kaThora hatuM. bhagavaMte tenuM prAyazcitta grahaNa karavA kahyuM. AvI kaDavI ane kaThora bhASAno upayoga karavo joIe nahIM kemake te kuvacana doSa kahevAya. (2) sahasAkAra doSa :- vagara vicAryuM ke ekAeka vacana bolavuM. (3) svacchaMda doSa :- zAstranI darakAra rAkhyA vinA game te bolavuM. (4) saMkSepa doSa :- sAmAyika letA ke pALatA vidhinA pATha TUMkAvIne bolavA, spaSTa akSara ke uccAra na karavA te saMkSepa doSa (5) kalaha doSa:- sAmAyika daramiyAna koInI sAthe kalahakArI vacano bolavA, gALo bhAMDavI vagerene kalaha doSa kahe che. (6) vikathA doSa :- sAmAyikamAM strInA rUpa-lAvaNyAdi saMbaMdhI, khAnapAna saMbaMdhI, lokAcAra saMbaMdhI ke rAjyasaMbaMdhI vAto karavI te cAra prakAranI vikathA kahevAya che. sthAnAMga sUtra-66lmAM sAta prakAre paNa vikathA kahI che - (1) strI kathA, (2)
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAiya-vayajuro sUtra-vivecana 281 bhakta (AhAra) kathA, (3) deza kathA, (4) rAja kathA, (5) mRdukAriNI kathA, (6) darzana bhedinI, (7) cAritra bhedinI. A sAtamAMthI koIpaNa kathA sAmAyika daramiyAna kare athavA to je dharmakathA nathI tevI sarve kathA arthAt vAto te vikathA kahevAya. (7) hAsya doSa :- sAmAyikamAM koInI hAMsI karavI ke hasavuM. (8) azuddhi doSa :- sUtrapATha AdimAM kAno, mAtrA ke mIMDu nyuna ke adhika bolavA, hRsvano dIrdha ke dIrdhano hRsva uccAra karavo, joDAkSaro chuTA pADIne bolavA ke chuTA akSarone joDIne bolavA te doSa T (9) nirapekSa doSa :- apekSA rahita vacana bolavuM eTale ke nizcayakArI bhASA bolavI - jemake - "huM Ama ja karIza' ityAdi. (10) muNamuNa doSa :- sAmAyika daramiyAna gaNagaNyA karavuM ke sUtrapAThamAM goTA vALavA te muNamuNa doSa vacananA A ane AvA prakAranA doSo TALI sAmAyika karavuM. kuAsaNaM calAsaNaM calAdiTTI sAvajakiriyA ''laMbaNA''kuMccaNa pasAraNaM AlasamoDaNa mala vimAsaNaM nidA veyAvaccati bArasa kAyadosA / (1) ayogya Asana :- paga upara paga caDAvavA vagere doSa (2) asthira Asana :- DagamagatA athavA jyAMthI uThavuM paDe tevA Asane besavuM te asthirAsana doSa (3) calaSTi :- sAmAyikamAM cAre bAju najara pheravavI ke DAphoLIyA mAravA te caladRSTi doSa (4) sAvadya kriyA doSa :- izArAthI gharakAma Adi saMbaMdhI vAto karavI (5) AlaMbana doSa :- sAmAyika karatA koI bhIMta ke thAMbhalAnuM AlaMbana laIne besavuM te "AlaMbana doSa'. (6) AkuMcana pasAraNa doSa :- sAmAyikamAM hAtha-paga lAMbA TuMkA karavA. (7) ALasa doSa :- sAmAyikamAM ALasa maraDavI te doSa (8) moTana doSa :- sAmAyika daramiyAna hAtha-paganA AMgaLAnA TacAkA phoDavA, zarIra maraDavuM te moTo doSa. (9) mala doSa :- sAmAyikamAM zarIrano mela utAravo. (10) vimAsaNa doSa :- sAmAyikamAM edInI mAphaka paDyA rahevuM. (11) nidrA doSa :- sAmAyikamAM UMghavuM te nidrA doSa (12) vastra saMkocana doSa :- sAmAyikamAM muhapatti-dhotI vagere vastrone ThaMDI Adi kAraNe ke kAraNavinA saMkocavA te 0 sAmAyikanA batrIza doSa saMbaMdhe - paMDita zrI viravijayajI mahArAje copAImAM nava paMktimAM sAmAyikanA batrIza doSanI sajhAya athavA to padyaracanA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 pratikramaNa sUtra vivecana-1 karI che. jo ke tenI navamI gAthAmAM to sAmAyikanuM phaLa pAmanAra traNa pAtronA nAmo ja che. paNa temanI racanA ane uparokta batrIza doSomAM koI koI sthAne phera che. - sAmAyika karatI vakhate ukta batrIza doSone TALavA joIe. mAno ke, A batrIza doSomAMthI koI doSa bhUlathI lAgyo hoya to zuM karavuM? te bAbate sUtramAM jaNAve che ke, te sarva doSonuM mana, vacana ane kAyA e trikaraNa yoge huM " micchA mi dukkaDaM' ApuM chuM. arthAt mAruM te pApa mithyA thAo - niSphaLa thAo. 0 A rIte chellA be phakarAmAM - mAphI mAMgavAmAM Avela che. jemAM koI avidhi thaI hoya te bAbate tathA sAmAyika saMbaMdhI koI doSa lAgyo tenuM trikaraNa yoge "micchAmi dukkaDaM' apAyela che. vizeSa kathana : sAmAyikamAM vyatIta thayelo kALa saphaLa che ane bAkIno badho kALa saMsAravRddhinuM kAraNa che. A sUtra paNa bhale sAmAyikapAraNa sUtra kahevAya che, chatAM tenI racanA evI rIte thayelI che ke sAmAyika pAratI vakhate paNa A sUtranuM bhAvapUrvaka ane arthanI ciMtavanA saha uccAraNa thAya to sAmAyika punaH punaH karavAnA bhAvo jAgRta thAya che. kemake A sUmAM be mahattvanI vAto mUkI che. (1) sAmAyika karavAthI azubha karmono nAza thAya che ane (2) sAmAyika karato zrAvaka sAdhu sarIkho thAya che. A sUtra bhale sAmAyika pAratI vakhate bolAtuM hoya, to paNa temAM "vahulo sAmAM ' bolatI vakhate cittataMtra para eka prahAra thAya che, "bhale huM hAla sAmAyika pAruM chuM paNa A sAmAyika vAraMvAra karavA jevuM che" vaLI guru bhagavaMta pAse sAmAyika pAravA mATe be vakhata Adeza mAMgo tyAre paNa pratyuttaramAM guru bhagavaMta je zabdo kahe che te kevA suMdara mUkyA che - puNo vi zAyaa - pharIne karavA jevuM che ane mAyAro ne mottabbo - AcAra choDavA jevo nathI. A baMne uttaramAM paNa sAmAyika karavAnI ja preraNA maLe che. (pAravAnI ke choDavAnI to kyAMya vAta ja nathI AvatI). - A sUtranI baMne gAthA "gAhA' chaMdamAM che. sUtra noMdha : - A sUtranuM AdhArasthAna spatayA to ame jANI zakyA nathI. kemake 'icchakAra' sUtranI mAphaka A sUtramAM paNa ArSa prAkRta ane gujarAtI bhASAno samanvaya thayelo che. A sUtranI bIjI gAthA Avazyaka sUtra niryukti-801 mujaba che. te vAta nizcitta che. gAthA-1 ane gujarAtI pATha mATe prabodha TIkAnA kartA jaNAve che ke te AcAra dinakara, upAdyAya mahimA sAgara racita SaDAvazyaka bAlAvabodha tathA hemahaMsagaNi racita SaDAvazyaka bAlAvabodhamAM jovA maLe che. paNa A pAThonuM saMkalana koNe karyuM. traNa alaga-alaga sthAne rahelA pAThonuM ekatrIkaraNa kyAre thayuM. jyArathI A sUtra "sAmAyika pAraNa' sUtrarUpe prasiddhimAM AvyuM te bAbatano koI ja khulAso maLela nathI. mATe AdhArasthAna vize kaMI cokkasa kahela nathI.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAiya-vayajuro sUtra-sUtranoMdha 283 - prathama be gAthAne AzrIne guruvarNa-7, laghuvarNa-67 ane sarve varNo maLIne 74 thAya che. - uccAranI dRSTie joDAkSaronI bhUla to pratyeka sUtramAM na thAya tenuM lakSya rAkhavAnuM ja che. vizeSamAM kahIe "sAmAiyAne badale 'sAmAya' uccAra karAto jovA maLe che. karemi bhaMtemAM navaniyama AvatuM hovAthI ahIM paNa hoTu niyama bole che je khoTuM che. ahIM doDu niyama che. --X -- -X --
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 pratikramaNasUtra vivecana-1 sUtra-11) jagacitAmaNi satra caityavaMdana sUtra - sUtra-viSaya :- (evuM kahevAya che ke, A sUtra zrI gautamasvAmIjI aSTApada tIrthe yAtrA karavA gayA hatA tyAre banAvyuM hatuM) A sUtranI pahelI gAthAmAM zrI aSTApada tIrtha upara rahelA covIza tIrthakaronI stuti che, bIjI gAthAmAM utkRSTa ane jaghanyathI vicaratA tIrthakaro, kevalajJAnI, sAdhuonI saMkhyA darzAvela che. trIjI gAthAmAM zatruMjyAdi pAMca tIrthanA mULanAyakajI tathA anya tIrthakarone vaMdanA karAI che. cothI gAthAmAM traNe lokamAM rahelA 8,57,00,282 zAzvatA jinacaityonI vaMdanA che. pAMcamI gAthAmAM 15, 42, 58, 36, 080 zAzvatI jina pratimAonI vaMdanA che. v sUtra-mULa :- (pracalita paraMparA anusAra) icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! caityavaMdana karuM ? "icche jaga ciMtAmaNi ! jaga(ha)nAha ! jaga guru ! jaga ramukhaNa !; jaga baMdhava ! jaga satthavAha ! jaga bhAvaviakukhaNa !; aThAvaya-saMkavia-rUva ! kammaTha - viNAsaNa ; cakavIsa pi jiNavara ! jayaMtu appaDihaya - sAsaNa !. (1) kammabhUmihiM kampabhUmihiM paDhama saMghayaNi; ukkosaya sattarisaya, jiNavarANa viharata lababhAI; navakoDihiM kevalINa, koDi sahassa nava sAhu gammAI; saMpaI jiNavara vIsa, bihaM koDihiM varanANi. jayau sAmiya! jayau sAmiya ! risaha satteji, urjiti pahu-nemijiNa ! jayau vIra ! saccari-maMDaNa ! bharuacchahiM muNisunvaya ! muhari pAsa hiduriakhaMDaNa ! avaravihiM tisthayarA cihuM disi vidisi jiM ke vi; tIANAgaya-saMpaiya, vaMdu jiNa savva vi. sattANavaI-sahassA, lakhA chappanna aThakoDIo; battIsa-saya-bAsiAI tialoe ceIe vade. pannarasa-koDi-sayAI, koDi bAyAla lakukha aDavannA; (ra)
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 jagaciMtAmaNi-sUtra -biMbAI paNamAmi (5) chattIsa sahasa asiI, sAsaya(A pATha pracalita paraMparA mujaba ahIM noMdhela che, temAM aneka sthAne pAThAMtaro maLe che, jenI noMdha 'vizeSa kathana'mAM karela che. temaja te-te padonA vivecana sAthe paNa jaNAvela che. # sUtra-artha : he bhagavaMta ! Apa svaicchApUrvaka AjJA Apo (ke) huM caityavaMdanA karuM. (tyAre guru bhagavaMta kahe reha), (ziSya kahe-) huM (ema ja) icchuM chuM arthAt ApanI AjJA svIkAra karuM chuM. jagatamAM (bhavya jIvone) ciMtAtamaNiratna samAna ! jagatanA nAtha ! jagatanA gurU ! jagatanuM rakSaNa karanArA !, jagatanA (sarva jIvanA) niSkAraNa baMdhu (samAna) !, jagatanA (mokSamArganA) sArthavAha, jagatanA (sarva padArthonAM svarUpane) jANavAmAM vicakSaNa ! aSTApada parvata para (bharata cakravartI dvArA sthapAyelI) pratimA yukta, ATheya karmono nAza karanArA !, apratihata (koIthI haNAya nahIM tevA abAdhita) (1) zAsanavALA, he (RSabhAdi) covIse jinezvaro ! (Apa) jayavaMtA varto. karAya che. jyAM (asi, masi ane kRSi rUpa) karma vyavahAra cAle che evI karmabhUmiomAM utkRSTa (evA vajraRSabhanArAca) saMghayaNavALA jinonI saMkhyA vadhumAM vadhu 170nI hoya che. arthAt 170 tIrthaMkaro vicaratA prApta thaI zake che. vadhumAM vadhu nava kroDa kevaLajJAnIo (tathA) vadhumAM vadhu nava hajAra kroDa eTale ke 90 abaja sAdhuo prApta thaI zake che. arthAt hoya che. vartamAnakALe 20 tIrthaMkaro, 2 kroDa kevaLajJAnI munio, 2000 kroDa arthAt 20 abaja sAdhuo che ke jemanI nitya prAtaHkALamAM stuti (2) he svAmI ! (Apa) jaya pAmo ! jaya pAmo ! zatruMjaye rahelA he RSabhadeva !, ujjayaMta (gIranAra) para (birAjamAna) he nemijina prabhu !, satyapura (sAMcora) nagaranA zaNagArarUpa he mahAvIra svAmI !, bharUcatIrthamAM (birAjatA) he munisuvratasvAmI !, muhari gAmamAM (birAjamAna) duHkha tathA pApano nAza karanArA he pArzva prabhu ! (Apa jayavaMtA vartA). bIjA (pAMce) mahAvidehamAMnA tIrthaMkara bhagavaMto tathA cAra dizAo ane cAra vidizAomAM je koI tIrthaMkaro bhUtakALamAM thaI gayA hoya, vartamAnakALamAM vicaratA hoya che ane bhAvimAM have pachI thanArA hoya, te sarvene (3) paNa huM vaMdana karuM chuM. traNa lokamAM rahelA 8 karoDa, 57 lAkha, 282 (8,57,00,282) zAzvata caityone huM vaMdanA karuM chuM. (ahIM gAthAmAM 97 hajAra, 56 lAkha, 8 kroDa, 3282 ema jaNAve che te badhAMno saravALo karo eTale 8 kroDa + 56 lAkha + 97000 + 3282 = 8,57,00,282 thAya che. (4) traNa lokamAM rahetA 15 abaja, 42 kroDa, 58 lAkha, 36 hajArane eMzI (15,42,58,36,080) zAzvata biMbone huM praNAma karuM chuM.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 pratikramaNasUtra vivecana-1 zabdajJAna :icchAkAreNa - svaicchAthI saMdisaha - AjJA Apo bhagavan! - he bhagavaMta pUjya caityavaMdana - caityonI vaMdanA icche - huM icchuM chuM, svIkAruM chuM jaga - jagata, vizva, loka ciMtAmaNi - ciMtAmaNi ratnasama nAha - nAtha, svAmI gurU - guru, hitopadeza dAtA rakukhaNa - rakSaka, rakSaNa karanAra baMghava - baMdhu, bhAI, hiteSI satthavAha - sArthavAha bhAvaviakkhaNa - sarva bhAvone jANavA ane prakAzavAmAM nipuNa aThAvaya - aSTApada parvata saMkaviya - sthApana thayela rUva - biMba, pratimA kammaTha - ATha prakAranA karmone viNAsaNa - nAza karanArA cauvisaMpi - covIze paNa jiNavara - jinavaro, jinendro jayaMta - jaya pAmo appaniya - akhaMDita sAsaNa - zAsana, pravacana kampabhUmihiM - jyAM karma varte che kampabhUmiDuiM - (tevI) karmabhUmimAM paDhama - prathama, utkRSTa ukkosaya - utkRSTa, vadhumAM vadhu sattariya - eka so sIttera jiNavarANa - jinavarone vihata - vicaratA, viharamAnA lababhAI - prApta thAya che navakoDihiM - nava kroDa kevaliNa - kevaLajJAnI koDi sahassa nava - nava hajAra kroDa sAhu gambaI - sAdhuo jaNAya che saMpaI - saMprati, vartamAnakALe jiNavara - jinezvarI vIsa - vIza, (20) muNi - munio, sAdhuo bihukoDihiM - be kroDa varanANi - kevaLajJAnIo samaNaha - zramaNonI koDisahassadua - 2000 kroDa guNijjaI - stuti karIe chIe nicca viTANi - nitya prabhAte jayau sAmiya - he svAmI jaya pAmo risaha sakhtaji - zatruMjaye RSabhadeva urjiti - ujjayaMta/giranAra paDu nemijiNa - nemijina prabhu vIra - vIra/mahAvIra prabhu saccauri - satyapurI, sAMcora maMDaNa - maMDana, zobhAvanAra bharuacchahiM - bharuca (tIrthe) muNisunvaya - munisuvrata svAmI muhari - mahari gAma, mathurA pAsa - pArzvanAtha duha-kuria - duHkha - pApa khaMDaNa - nAza karanArA avara - bIjA (tIrthakaro) videhiM - mahAvideha kSetramAM ti-yarA - tIrthakaro cihuM disi vidisi - cAre dizA ane cAre vidizAomAM tIANAgaya-saMpaDya - bhUta-bhaviSya-vartamAnakALamAM thayelA hiMdu - huM vaMdana karuM chuM jiNa salaeNvi - sarve paNa jinone
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-zabdajJAna 287 sattANavaIsahassA - 97000 lakukhAchappanna - 56 lAkha aThakoDio - ATha karoDa battIsaya - batrIza so, 3200 bAsiAI - nhAzI, 82 tialoe - traNa lokamAM (rahela) ceIe - caityone, jinAlayone vaMde - huM vaMdana karuM chuM pannarasa-koDi-sayAI - paMdaraso kroDa arthAt paMdara abaja koDibAyAla - 42 kroDa chattIsa sahasa - 36,000 asii - eMzI, (80) sAsaya - zAzvata, zAzvatI biMbAI - pratimAone paNamAmi - huM praNAma karuM chuM 1 vivecana :- pAMca gAthAothI prasiddha evA A jagaciMtAmaNI nAmathI oLakhAtA caityavaMdana sUtranuM vivecana ke arthavistAra tenA pAThabhedonA spaSTIkaraNa sAthe have karI rahyA chIe 0 icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! he bhagavan! (he pUjya !) Apa sva icchApUrvaka AjJA Apo. (eka mata evo che ke ahIM mavana nahIM paNa prAkRtamAM bhavaM hovuM joIe. - A samagra vAkyanA vivecana mATe sUtra-5 'iriyAvahI jovuM * caityavaMdana karuM ? icche huM caityavaMdana karuM ?' A pramANe gurujI pAse caiityavaMdana karavA mATe AjJA mAMgavAmAM Ave che. (A ja prakAre AjJA mAMgavAno ullekha sUtra-5 'iriyAvahI'mAM paNa hato) A jainazAsananI guru-ziSyanI vinaya praNAli che. je mujaba vinayapUrvaka ane namratAthI ziSya AjJA mAMge che tyAre guru bhagavaMta (sva icchAe) AjJA ApatA "da (tema karo) kahe che. tyAre ziSya te AjJAno "rUchuM' kahIne svIkAra kare che. (ityAdi kathana sUtra-5 "iriyAvahI' mujaba jANavuM). vizeSa e ke, "caityavaMdana karuM ?" e zabdomAM caityavaMdana e saMskRta zabda che ane gujarAtImAM paNa caityavaMdana ja bolAya che. paNa jo samagra sUtra "ArSaprAkRta' bhASAmAM che tevuM jotA "phayavaM' evo zabda prayoga karavAmAM Ave to yogya kahevAya tema lAge che. e ja rIte ka' zabda gujarAtI che. kharekhara ahIM vakarama thAya je prAkRtamAM paNa "remi bhaMte sUtra mujaba mAnya prayoga che. paNa keTalIka jUnI pratomAM karavuM ke OM evo pATha hAla jovA maLe che. (caityavaMdana' zabdanuM vivecana vizeSakathana'mAM jovuM.) 0 jaga ciMtAmaNi - jagatamAM ciMtAmaNi ratna samAna. A sUtranI pahelI gAthAmAM (covIse) jinavarane mATe nava vizeSaNo mUkelA che temAM paheluM vizeSaNa che - " ciMtA' A pada saMbodhana vibhaktinA bahuvacanamAM mUkAyela che. temAM be zabdo che. nA ane ciMtAmaNi. 0 nA zabdano prayoga A AkhI gAthAmAM kula sAta vakhata thayo che. na eTale jagat jenA duniyA, vizva, loka, saMsAra, prANIsamUha evA vividha artho thAya
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 pratikramaNasUtra vivecana-1 che ane "jagata' zabdathI paNa A zabda loka prasiddha ja che. - 1 no eka artha 'no' thAya che. A no' zabdanA arthano vistAra pUrve sUtra-8 no mAM paNa karela che ane have pachI sUtra-13 "namutyu' mAM paNa tAramAM Adi pAMca zabdonI vyAkhyAmAM thavAno che. vaLI sUtra-1 namo noIo nA vivecanamAM paNa 'loka' zabdanI vyAkhyA karAyela che. 0 ciMtAmaNi - A eka prakAranuM ratna che, je ciMtana mAtrathI iSTa phaLane ApanAruM che. ahIM jinezvara paramAtmAne mATe ciMtAmaNi ratnanI upamA eTalA mATe apAI che ke, jemanA hRdaya temanA paratvenI bhaktithI paripUrNa hoya che, teone puNyAnubaMdhI puNyathI athavA lAbhAMtara karmanA kSayopazamathI temanA saghaLA manovAMchita kAryo pUrNa thAya che. paraMparAe mokSarUpI phaLa paNa Ape che. - navaMtAmaNi samagra padano artha - "jagatanA bhavya jIvone mATe ciMtAmaNi ratna samAna' e pramANe kahevAya che. kemake - bhavya jIvo ja "mokSa tattvane mAne che. mokSadAtAnI buddhithI jinavaranI upAsanA kare che. bhagavaMtanI nirmaLa niSkAma bhakti vaDe "Arogya', "bodhilAbha' AdinI prApti thAya che te kathananI vicAraNa "noramsa sUtramAM vistArathI karelI ja che. mATe bhavyajIvone mATe ciMtAmaNi ratna samAna arthAt manovAMchita phaLane ApanArA' evo artha ahIM karelo che. 0 jaganAha :- jagatanA nAtha, jagatanA svAmI. - ahIM eka pATha bhedano ullekha che. nAnAha nahIM paNa "nahi nAda' kemake keTalIka prAcIna pothIomAM nAha-nAda evo pATha jovA maLe che. vaLI A pahelI gAthA chaMdanI daSTie rolAchaMdamAM che. chaMda ane mAtrA meLanI dRSTie nanAda karatA nadinAda pATha vadhAre baMdha besato lAge che. ame cAlI AvatI paraMparA mujaba ahIM nahi lakhyuM che vaLI 'nanAruM zabda darzAvatA paNa pATho maLe to che ja. tethI bemAMthI kayo zabda prayoga sAco che ? te to bahuzruto' kahI zake. 0 11 - jagatanA. ahIM traNa jagatnA, trilokanA artha thAya che. 0 nAha - nAtha, svAmI, dhaNI, yoga kSema karanAra, zaraNadAtA. - jinezvara paramAtmAne jagannA nAtha kahyA te vizeSaNa yogya ja che kemake - je jIvo dharma mArgamAM joDAyelA nathI, temane teo dharma mArgamAM joDe che. jeo dharma mArgamAM joDAyelA che, temanuM teo upadeza Adi dvArA rakSaNa kare che. - devonA indro-surendro, asuronA indra-asurendra ke mAnavonA indra-narendra Adi sarve jemanA caraNamAM mastaka jhukAve che, temaja traNe lokanI upara siddhazilArUpa mastake teo birAjamAna thAya che, e kAraNathI temane trilokanA nAtha kahe che te yogya ja che. - A ja vizeSaNa namutthaNa' sUtramAM nInAhA zabdathI prayojAyela che. jagatuM eTale loko A lokanA nAtha te 'nonArda ahIM loka zabdathI (nA zabdathI) viziSTa bhavya-jIva samUha levo tevuM zrI haribhadrasUrijInuM kathana che. "nAnAha' zabdanI
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-zabdajJAna 289 viziSTa vyAkhyA mATe sUtra-13 namutyu nuM noTAnA pada paNa jovuM - nAtha eTale "je anAtha nathI te'. to pachI "anAtha' koNa ? jyAre zreNika mahArAjAe eka mahAmunine joyA tyAre kutuhalavaza thaIne teone yuvAvasthAmAM dIkSA levAnuM kAraNa zuM ? tema pUchyuM. tyAre te munie kahyuM ke he rAjan ! huM anAtha hato, mAro koI nAtha na hato, koI mitra ke svajana na hato. mATe meM dIkSA lIdhI. A sAMbhaLIne magadhanA adhipati rAjA zreNike temane kahyuM. Apa dekhAvamAM to RddhisaMpanna lAgo cho to paNa tamAro koI nAtha kema na hoya? to paNa he bhadaMta! cAlo huM tamAro nAtha thavA taiyAra chuM. cAlo mitro, jJAtijano sAthe bhoga bhogavo. he zreNika ! tuM svayaM anAtha che. jyAre tuM ja anAtha che tyAre tuM koIno nAtha kaI rIte banavAno che ? rAjA pahelethI vismita to hato ja. paNa pahelAM kadApI sAMbhaLela na hoya tevA A vacano muni pAsethI sAMbhaLIne vadhu vismita thayo. teNe kahyuM. mArI pAse hAthI, ghoDA, nagara, aMtaHpura badhuM ja che, huM manuSyajIvananA badhAM ja sukho bhogavI rahyo chuM. mArI pAse rAjya ane ddhi-samRddhi che. sarva prakAranA kAmabhoga mane prApta che, to pachI huM anAtha kaI rIte kahevAu ? he rAjan ! tane anAthano artha ane paramArtha ja khabara nathI tuM dhyAnathI sAMbhaLa ke kharekhara "anAtha' kevA hoya che ? asAdhAraNa suMdara evI kauzAMbI nagarI che. tyAM mArA pitA che, tenI pAse pracura dhana hatuM. ghaNI ja Rddhi ane saMpatti hatI. he rAjan ! yuvAvasthAmAM mArI AMkhomAM atula vedanA utpanna thaI. tenAthI mArA AkhA zarIramAM baLatarA thatI hatI. koI tIkSNa zastro zarIramAM ghusADe tyAre je vedanA thAya tevI vedanA mArI AMkhamAM thatI hatI. A vedanA indranA vaprahArathI paNa bhayaMkara hatI. tene kAraNe mArA hRdaya, mastaka AdimAM paNa dAruNa vedanA thatI hatI. AvA samaye - - vaidyo aneka upacAro karavA chatAM mArI vedanAne samAvIne mane darda mukta na karI zakyA. te hatI mArI anAthatA. - pitA dhananA bhaMDAro luMTAvatA hatA, to paNa mArI vedanA TALI na zakyA, te hatI mArI anAthatA. - mAtA putranA zoke duHkhArUM thaI paNa tenuM vAtsalya putrane dardathI choDAvI na zakyuM te hatI mArI anAthatA. - sahodara bhAIo purato parizrama karI cUkyA, to paNa vedanA haLavI na banI te hatI mArI anAthatA. - sahodara baheno paNa A duHkha laI na zakI, te hatI mArI anAthatA. - pativratA, premamAM rakta patnI AMsubharI AMkhe haiyuM bhiMjavatI ubhelI, sevA [1|19
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 pratikramaNasUtra vivecana-1 karatA thAkatI na hatI, kSaNavAra paNa aLagI thatI na hatI to paNa mArI vedanAmAM asahAya rahI, te hatI mArI anAthatA. tyAre meM vicAryuM ke, jo huM A vedanAthI mukta thaI jAuM to huM zAMta, dAMta, nirAraMbha aNagAravRttithI pravrajita thaI jaIza. Avo vicAra karatAM huM sUI gayo. rAtri pUrNa thatA mArI vedanA paNa kSINa thaI gaI. prAta:kALe vaDIlonI anumati laIne huM dIkSA laI aNagAra banI gayo. tyAre huM mAro ane bIjAno, trasa ane sthAvara badhAM jIvono nAtha banI gayo. (A che "nAtha' zabdanI paribhASA). * jaga-gura - jaganA guru, Atmahitano upadeza ApanAra. - ahIM "jagatu' zabda samasta (prANi) loka arthamAM samajavo. 0 mu - juo sUtra-2 "paMciMdiya'. chatrIza guNothI yukta "guru' kevA hoya? tenuM svarUpa suMdara rIte rajU karela che. 0 jyAre vinavara' mATe puru' zabda vaparAya tyAre kaMIka vizeSa artha che, tema vicAravuM joIe. jinezvara paramAtmA sarva jIvone uddezIne sarva koInuM kalyANa thAya evo samAna hitopadeza Ape che. tethI temane "jaga-gura' evuM vizeSaNa yogya ja che. 0 A covIsImAM sarva prathama tIrthakara A bharatakSetramAM thayA te RSabhadeva bhagavaMta. aDhAra koDAkoDI sAgaropama jeTalo dIrdhakALa pasAra thayo tyAM sudhI dharma ke dharmInuM koI nAma na hatuM. samagra jagat (bharatakSetra) ajJAnarUpI aMdhakAramAM DUbela hatuM ahIMthI mokSa ke mokSano mArga paNa baMdha hato. tevA samaye A kSetramAM jJAnano sau prathama dIpaka pragaTAvyo. mokSamArga prarvatAvyo. lokone dharmano upadeza Apyo. A badhI pravRtti thakI asaMkhya pATa paraMparA sudhI jIvo Atmahita sAdhI mokSe gayA. A pratApa kono ? jagaguru tIrthakarano. 0 jagarakukhaNa :- jagatanuM rakSaNa karanArA, jagarakSaka. 0 ahIM nA zabdathI chakAyanA jIvorUpI jagat artha iSTa che. 0 varava - pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAya e cha e jIvanikAyanA jIvonA rakSaNa karanArA. - sUtra-13 "namutthaNamAM bhagavaMtanA be vizeSaNo mUkyA che- (1) abhayadayANa, (2) saraNadayANa. jinavara paramAtmA jaganA jIvone ihalokabhaya, paralokabhaya Adi sAta prakAranA bhayathI mukta karAvanArA che. teo parama karuNAnA sAgara hovAthI sarva jIvo pratye kAruNyabhAva dharAve che. cha e jIvanikAyanA jIvonI hiMsAthI sarvathA viramelA che mATe temane "abhayadayANaM' kahyA che. vaLI temane 'saraNadayANaM' paNa kahyA che. zaraNa eTale bhayathI pIDAtA jIvonuM rakSaNa e rIte teonuM navasva vizeSaNa sArthaka che. (mayakrayA ane sarakayA baMne vizeSaNano vistAra sUtra-13 "namutthaNamAM jovo.) - hiMsA ane pratihiMsA vaDe jagatanI zAMtino nAza thAya che, jyAre ahiMsA
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 291 ane abhayadAna vaDe jagatanI zAMtinuM rakSaNa thAya che. zrI jinezvara paramAtmA potAnI atizayavALI vANImAM ahiMsA ane abhayadAnanI pracaMDa udghoSaNA karatA hovAthI teo "jagarakSaka' kahevAya che. athavA to jagatunA jIvone teo karmabaMdhanamAMthI choDAve che, mATe teo jagarakSaka kahevAya che. 0 jaga baMdhava :- jaganA jIvonA bhAI samAna. 0 ahIM paNa nA zabdathI chakAyanA jIvo rUpI jagat artha iSTa che. 0 vaMdhava - vadhu zabdane svArthamAM kabU pratyaya lAgavAthI vAva zabda bane che. teno artha che - bhAI, nikaTavartI svajana, sagAMvahAlAM, pitarAI. sAmAnyathI je koI hitaiSI hoya tene mATe paNa A ja zabda vaparAya che. jinezvara paramAtmA jagatanA paramahitaiSI che. kemake teo niHsvArthapaNe paramahitanuM rahasya prakAze che ke jenAthI sarva jagatanA jIvonuM kalyANa thAya che. - uttarAdhyana sUtra TIkAmAM vaMdhava no artha nikaTavartI svajana karyo che. paramAtmAthI vadhu nikaTavartI svajana jagatamAM bIjuM koNa hoya ? jaLasatthavAha :- jagatanA sArthavAha, jagatanA netA. 0 nA zabdathI sAmAnya artha to jagatu thAya che. paNa "jagatane iSTa sthaLe (mokSa) pahoMcADanAra'. evo artha jyAre 'nAtthavAda zabdano karavAmAM Ave tyAre na no artha "mokSAbhilASI sAdhu Adi bhavyajIvo' evo paNa karAya che. 0 asthivAha eTale sArthavAha. jema sArthavAha AkhA sArthane laIne tenA iSTa sthaLe pahoMcADe che, te rIte jinezvara paramAtmA bhavya jIvone, mokSAbhilASI AtmAone temanA iSTa sthaLa evA moze pahoMcADavAmAM nimittabhUta bane che. 0 satyavAhi zabdamAM satya eTale sArtha zabda che. "sArtha' zabdano artha che iSTa sthaLe pahoMcavA icchato musApharono samUha. - AvA sArthane laI janAra, tenI sarva prakAre sAra saMbhALa lenAra je agraNI ke nAyaka hoya tene sArthavAha kahevAya che. matalaba ke je sArtha-nAyaka sArthane yogya raste laI jAya che, iSTa sthaLe pahoMcADe che, te sArthavAha kahevAya che. zrI jinezvara paramAtmA jagatanA jIvone potAnA samartha netRtva heThaLa mokSanagarI nAmanA dhArelA sthaLe laI jAya che, tethI teo narasthivAha kahevAya che. - sUtra-13 "namutthaNa'mAM tharmanA ' pada paNa satyavAda jevo ja kaMIka artha dharAve che. baMnemAM thoDe-vatte aMze sArazya jaNAya che. mATe "ghamanAya' padanuM vivecana paNa jANavA yogya gaNAya * jagabhAva viakakhaNa :- jagatanA sarva bhAvone jANavAmAM ane (prakAzavAmAM) kahevAmAM nipuNa ke samartha 0 gana - jagata, A zabda jagatanA sarve dravyo arthamAM iSTa jaNAya che. 0 mAva - zabda aneka arthomAM vaparAya che, paNa ahIM mAtra zabdathI paryAya artha grahaNa karavo. paryAya eTale niraMtara palaTAtI avasthA. jIva hoya ke pudgala
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 pratikramaNamUtra vivecana-1 hoya ke anya dravya hoya, sarve dravyonA sarvebhAvo arthAt paryAyo anaMta hoya che, vAraMvAra palaTAtA paNa rahe che. - jinezvara paramAtmAne mATe sUtra-13 namutthaNa' sUtramAM be vizeSaNa vaparAyelA che - savvakUpa - savvaralI - arthAt sarvajJa ane sarvadarzI. teo badhuM jANe che mATe sarvajJa kahevAya che, badhuM jue che mATe sarvadarzI kahevAya che. A ja vizeSaNo temanA nAmAvavA vizeSaNane paNa samajavAmAM upayogI che. kemake jinezvara paramAtmA sarvajJa-sarvadarzI hovAthI jagatunA sarve dravyonA sarve bhAvo-paryAyone barAbara jANe che temaja tenuM prakAzana arthAt kathana paNa karI zake che. tethI teone nAmAvavizvamAM kahevAya che. * aThAvaya-saMThaviya-va- aSTApada para jemanI pratimAo sthApana thayelI che tevA. (covIsa tIrthakaro) - A covIsInA prathama tIrthakara RSabhadeva paramAtmA potAno mokSagamana kALa nikaTa Avelo jANIne 10,000 munivaro sAthe aSTApada parvata gayA. tyAM pAdapopagamana anazana karIne nirvANapadane prApta thayA hatA. jyAre bhagavaMta RSabhanuM nirvANa thayuM tyAre bharata cakravartI paNa duHkha saMtapta hRdaye page cAlato ja aSTApada parvate gayo hato. tyAM bharate eka jinAlayanuM nirmANa karAveluM hatuM te A pramANe bharata cakravartIe potAnA vardhakIratnane eka yojana lAMbu, traNa gAu UMcu siMniSadyA AkAranuM eka jinAlaya nirmANa karavA kahyuM. jemAM 100 staMbho mUkAvyA, pachI suMdara jinAlayanuM nirmANa karAvyuM. te jinAlayamAM bhArate tIrthakaranA svasva varNapramANa yukta evA covIza tIrthakara bhagavaMtonI pratimA sthApavAnuM nakkI karyuM. teNe jinAlayanI cAre dizAmAM eka-eka vAra mUkAvyuM. tyAM caityastUpa, maNipIThikA, aSTamaMgala, caMdana kaLazo, mukha maMDapa, prekSAgRha, siMhAsana ityAdi badhAnuM nirmANa zAzvata caityomAM hoya tevI rIte karAvyuM. tyAM RSabha Adi covIse jinavaronI pratimAne temanA-temanA zarIranA varNa (mAna) pramANe tyAM sthApana karI jemAM dakSiNa dizAmAM cAra, pazcima dizAmAM ATha, uttara dizAmAM daza ane pUrva dizAmAM be, e rIte covIse bhagavaMtonI pratimAone sthApanA karI. A cAra, ATha, daza, be no aMka sUtra-23 siddhANaMbuddhANaMmAM gAthA-pamAM vastAra 1 Tana hoya vahiyA nikharI vaDavvIsaM' evA zabdothI rajU thayela che. tIrthanI racanA bAda A tIrthanA rakSaNa mATe bharata cakravartIe daMDavatna vaDe aSTApada parvatane chedIne eka-eka yojananuM eka evA ATha pagathIyA banAvyA. loDhAnA yaMtrapuruSano dvArapAla banAvyo. tyAM pUjA, mahotsava Adi karI svasthAne pAcho pharyo. 0 paTTaviya - aSTApada. A parvatanuM nAma aSTApada hatuM tema bhagavaMta RSabha tyAM padhAryA ane anazana karyuM tema kahyuM. tyAM paNa batAvela che ja. bIjA mate bharate tIrtha sthApanA karyA pachI tyAM javA mATe eka-eka yojananA ATha pagathIyA banAvyA mATe te aSTAparUpe prasiddha thayuM che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 293 A parvatane hemacaMdrAcAryajIe bhUmikAMDanA 94mAM zlokamAM kailAza parvata paNa kahela che. jinaprabhasUrijIe aSTApadagirikalpamAM paNa kahyuM che ke, ayodhyAnagarInI uttara dizAe bAra yojana dUra aSTApada nAmano ramya parvatarAja Avelo che. je ATha yojana UMco che. jenuM bIjuM nAma kailAsa parvata' paNa che. AgamazAstronI sAkSI mujaba je svalabdhi vaDe A parvatane Arohe che, teo te ja bhave mokSa jAya che. bIjA zabdomAM uttarAdhyayana sUtra bRhavRttimAM kahyuM che ke, je sAdhu caramazarIrI hoya arthAt te ja bhave mokSe janArA hoya te ja A zreSTha parvata arthAt aSTApada parvata para caDI zake che, anyo caDI zakatA nathI. hemacaMdrAcAryajIe triSaSTi zalAkApuruSa caritranA parva-10nA sarga-9mAM paNa kahyuM che ke, je aSTApada parvata para rahelI jinapratimAone vaMdana karIne tyAM eka rAtri gALe che, te e ja bhave siddha thAya che. te saMbaMdhamAM prasiddha thayela kathA mujaba gautamasvAmIjIe cAraNalabdhi vaDe A tIrthanI yAtrA karIne tyAM eka rAtri pasAra karelI. teoe bhagavaMtanA vacanathI A yAtrA karelI aSTApadethI pAchA vaLatA 1500 tApasone pratibodha karelA, badhAM ja mokSe gayA. bharata cakravartInI mAphaka sagara cakravartInA caritramAM paNa aSTApada tIrthano ullekha Ave che. tenA janukumAra Adi 60,000 putroe tIrtha rakSA mATe aSTApada parvatanI AsapAsa khAI khodAvIne temAM gaMgAnadInuM pANI vahevaDAvyuM hatuM, tema karatA nAgakumAradevonA bhavanomAM khaLabhaLATa macI gayelo. nAgakumAra devoe A 60,000 kumArone eka sAthe ja mArI nAMkhelA hatA. 0 saMviya - eTale saMsthApita sthApanA karavI te. A zabda 24 tIrthaMkaronI pratimAnI sthApanAnA saMdarbhamAM vaparAyela che. 0 va - rUpa, samAna AkRti, pratimA, biMba, mUrti, pratikRti tIrthaMkara paramAtmA nAmathI, AkRtithI, dravyathI ane bhAvathI traNa lokanA jIvone pavitra kare che. temAM AkRtino eka artha rUpa ke pratimA thAya che. jyAre sAkSAt tIrthaMkara paramAtmA mojuda na hoya tyAre jIvone paramAtmAnuM AlaMbana kaI rIte levuM ? te mATe tIrthaMkaranI pratikRti ke pratimAjInuM sthApana karAya che, pratimAne tIrthaMkararUpa mAnIne tenI bhakti, upAsanA, pUjA Adi kartavyo thaI zake che. manane vaza karavA mATe, adhyavasAyonI zuddhi mATe ane sabaLa AlaMbana mATe jJAnI puruSoe batAvelA upAyomAM pratimAjI eka prabaLa sAdhana che. tenA darzana, vaMdana, pUjana Adi dvArA mULa paramAtmAnuM sanmAna, bhakti Adi thAya che. A puSTa AlaMbanathI dhyAna paNa thaI zake che. pratimAjIne AdhAre paramAtmA sAtheno tAdAtmya bhAva keLavAya che. pratimAjI parikara rahita ane aSTa prAtihAryo yukta parikara sahita ema baMne prakAre hoya che. parikararahita pratimA siddha thayelA arihaMtonuM smaraNa karAve che, jyAre parikarayukta pratimA bhAva tIrthaMkaronI yAda apAve che. tIrthaMkaranA pAMce kalyANakonI jhAMkhI karAve che. pratimAjI nIce kotarela cinha parathI je-te pratimA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 pratikramaNasUtra vivecana-1 kayA tIrthaMkaranI che teno khyAla Ave che. kAyotsarga ke paryaMkAsane rahela pratImAjIne joIne arihaMta paramAtmAnA nirvANa vakhatanI bhUmikAnuM dRzya cakSu sAme taravarI uThe che. 0 kammaTTha viNAsaNa :- ATha karmano vinAza karanAra. ATha karmo tenA uttara bhedonuM kathana sUtra-1 'navakAramaMtra'mAM karela ja che. karmagraMthomAM A svarUpa prasiddha che. bhagavatIjI TIkA, uttarAdhyayana sUtra, patravaNA Adi AgamomAM paNa tenA ullekho che. ahIM 'da' zabdathI ATha karmono je ullekha thayo che te to mAtra mULa prakRttirUpa che. te A pramANe (1) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaraNIya, (3) vedanIya, (4) mohanIya, (5) Ayu, (6) nAma, (7) gotra ane (8) aMtarAya vinAza karanAra. A arthano vistAra sUtra-1 'navakAra maMtranA 0 viLAsana zabdano artha che 0 AThe karmono vinAza karanAra. siddha padamAM paNa sArI rIte thayelo che. - vizeSa e ja ke ATha karmono vinAza karanAramAM 'ATha' e saMkhyAvAcI vizeSaNane gauNa karIne vicArIe kemake 'ATha'nI saMkhyA prakRtithI karmabaMdhane jaNAve che, paNa karmano baMdha prakRtithI, sthitithI, rasathI ane pradezathI evA cAre prakAre thato hoya che. e dRSTie cAre prakAre karmano samULago nAza karanArA ema kahevAya. jo ATha mULa prakRtinA uttara bhedo vicArIe to 158 prakAre paNa karmano nAza karanArA kahevAya. karma vargaNAno vicAra karo to anaMtAnaMta karma vargaNAono vinAza karanArA kahevAya che. -0- A rIte pahelI gAthAmAM jinezvara paramAtmAnA nava vizeSaNo batAvyA pachI vizeSya padano ullekha Ave che cauvi pi jiNavara jayaMtu JaDiya sAmaLa - jemanuM zAsana koIthI haNAyuM nathI tevA (uparokta nave vizeSaNothI yukta) covIse paNa jinavaro jaya pAmo. 0 davisaMpi - covIse paNa. A pada 'logassa sUtra-8'mAM paNa Avela ja che. juo sUtra-8. sUtra-8mAM 'pi' zabdathI (npa) arthamAM anya tIrthaMkarone samAvI levAyA hatA. paraMtu ahIM 'aSTApada tIrtha para saMsthApita pratimA evuM je vizeSaNa pUrve mUkyuM, tenAthI covIza tIrthaMkarano ja ullekha thaze. RSabha Adi covIza sivAyanA anya tIrthaMkarono samAveza thaze nahIM. - - --- pAThabheda :- pracalita paraMparAmAM ghavirsa pi' bolAya che. paNa keTalIka prAcIna prato mujaba caDavIsa vi pATha paNa jovA maLe che. jo ke arthanI dRSTie to baMne pAThano artha samAna ja che. biLavara - he jinavara !, he tIrthaMkara !, he arihaMta ! A zabdanuM vivecana sUtra-8 'logassa'mAM thaI gayela che. 0 paraMtu - jaya pAmo. mULa ni kriyApadanuM A rUpa che. pAThabheda-keTalIka prAcIna pratomAM nayaMti ke nayaMta pATha paNa jovA maLe che.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana arthanI dRSTie temAM koI pharka paDato nathI. * pathi -sAsaNa - apratihata ke akhaMDita zAsanavALA 0 sapaDAya - eTale apratihata, akhkhalita, akhaMDita, abAdhita, avisaMvAdI, virodharahita ityAdi artho thAya che. 0 zAsana - zAsana, Ai, pravacana, upadeza ityAdi. -0- A rIte prathama gAthAmAM jagaciMtAmaNi Adi vizeSaNothI yukta evA covIse jinavaro tame jaya pAmo. ema kahIne covIsa jinanI stuti karI, have bIjI gAthAmAM viharamAna Adi tIrthakaro-kevaLI-muninI saMkhyA jaNAvI temanI prabhAte stuti karIe chIe' evuM kathana karAyela che. * kampabhUmihiM kamabhUmiei - jyAM karma varte che, tevI karmabhUmimAM - be vakhata bhUmi zabda che, temAM pahelo jhmabhUmi - jyAM asi, masi ane kRSi rUpa karma varte che tevI bhUmi evo artha dharAve che. jyAre bIjI vakhata gnamUna zabda 'karmabhUmi'rUpa 170 kSetrono artha dharAve che. te A pramANe - pAMca bharata, pAMca airAvata, pAMca mahAvideha kSetro e paMdara karmabhUmi kahevAya che. paNa pratyeka mahAvidehamAM 32-32 vijayo AvelI che. tethI kula 160 vijayo, 5 bharata, 5 airAvata maLIne kula 170 karmabhUmi kSetro thAya che. A 170 kSetromAM ja tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baLadeva Adi uttama puruSo thAya che. - pAThabheda :- keTalIka prAcIna pratomAM eka ja vakhata mmamUhiM no pATha jovA maLe che. ame paraMparAne anusarIne be vakhatano pATha noMdhela che. - mUni - je bhUmimAM kRSi, vANijya, tapa, saMyama, anuSThAna Adi karmo pradhAna hoya te karmabhUmi' kahevAya che. athavA mokSamArgane jANanArA ane prakAzanArA tIrthakaro jyAM janma le che te karmabhUmi kahevAya che. athavA asi (hathiyAra, astra, zastra), masi (lekha, zAhI Adi) ane kRSi (khetI) rU5 karmathI jyAM vyavahAra cAlato hoya te karmabhUmi kahevAya che. - jIvAjIvAbhigama, pannavaNA, bhagavatIjI ityAdi AgamomAM tathA aneka graMthomAM karmabhUmi, akarmabhUmino ullekha maLe che- karmabhUmio paMdara kahI che - (1) pAMca bharata, (2) pAMca airAvata, (3) pAMca mahAvideha. temAM jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM 1-bharata, 1-airAvata ane 1-mahAvideDa kSetra che, dhAtakI khaMDa nAmanA dvIpamAM 2-bharata, 2-airAvata ane 2-mahAvideha che ane ardha puSkaravaratIpamAM paNa 2-bharata, 2-airAvata ane 2-mahAvideha kSetro AvelA che. akarmabhUmio (je karmabhUmi nathI te) 30 kahI che. te mujaba pAMca haimavata, pAMca hairaNyavata, pAMca harivarSa, pAMca rakhya varSa, pAMca devakura ane pAMca uttarakuru. A trIza akarmabhUmimAM yugalikano AcAra pravarte che. A bhUmimAM tIrthakara Adi uttama puruSo janmatA nathI. * paDhama saMghaNi - prathama saMghayaNavALA.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 pratikramaNasUtra vivecana-1 0 parama - eTale paheluM athavA utkRSTa. 0 saMdhayaUT - zarIramAM rahelA hADakAMnI viziSTa racanA. A racanA cha prakAranI hoya che. (1) vajaRSabhanArAca saMghayaNa, (2) RSabhanArAcasaMghayaNa, (3) nArAja saMghayaNa, (4) ardhanArAya saMghayaNa, (5) kIlikA saMghayaNa ane (6) sevArta (chevaTTa) saMghayaL A cha prakAranI racanAmAM paheluM saMghayaNa hovAthI te paDhamasaMya kahevAya che. vaLI cha e asthiracanAmAM te uttama prakAranI asthiracanA hovAthI paDhama no uttama artha paNa ahIM mAnya ja che. - vajaRSabha nArAca saMghayaNa kevuM hoya che ? je sAMdhAmAM markaTabaMdha nAmanuM eka prakAranuM baMdhana hoya, tene pharato pATo ane tenI vacce vaja jevI khIlI mArelI hoya tene vajasSabhanArAca saMghayaNa kahe che. - te pachInA saMghayaNo eka-ekathI utaratI kakSAnA hoya che. - A vajaRSabhanArAca saMghayaNa pahelI ke uttama kakSAnuM hoya che ane tIrthakara paramAtmA nizcayathI A saMghayaNavALA hoya che. * ukkosaya - utkRSTa, vadhumAM vadhu. A pada have pachInI traNa saMkhyAo sAthe joDAyela che. jinezvara paramAtmAnI saMkhyA, kevaLajJAnIonI saMkhyA, sAdhuonI saMkhyA sAthe. - pATha bheda-ukkosau ane ukkosaI evA pATha paNa prAcInautamAM maLe che. * sattariya jiNavarANa - 170 jinavara, tIrthakara, bhagavaMta. - pAThabheda, sattarisau evo pATha paNa prAcIna pratamAM maLe che. - vadhumAM vadhu tIrthakara 170 hoya. bhagavaMta ajitanAthanA samayamAM A saMkhyA hatI tevA ullekha maLe che. A 170 jinavaranuM gaNita A pramANe che - pAMca bharatakSetramAM pAMca, pAMca airAvata kSetramAM pAMca ane pAMca mahAvideha kSetra-jemAM pratyeka mahAvidehanI 32-32 vijayo. eTale kula 160 vijayamAM 160 jinavaro. e badhAM maLIne 170 jinavara thAya. A vijayomAM jaMbUdvIpamAM (32 + 1 + 1) 34 vijayo che, dhAtakIkhaMDamAM (64 + 2 + 2) 68 vijyo che. e ja rIte ardhapuSkaravara dviIpamAM paNa 68 vijayo che. * viharaMta lababhAI - vicaratA pamAya che arthAt vicaratA hoya che. - utkRSTapaNe viharamAna tIrthakara 170 hoya che - prApta thAya che. * navakoDihiM kevalINa :- nava karoDa kevaLajJAnIo. - utkRSTathI nava karoDa kevaLajJAnI vicaratA jANavA. * koDisahassa nava sAhu gammaI - 9000 karoDa sAdhu jANavA. - viharamAna sAdhu bhagavaMtonI saMkhyA samagra manuSya kSetra (karmabhUmi ja)mAM 9000 karoDa arthAt 90 abajanI hoya che - prApta thAya che. -0- sArAMza - viharamAna evA tIrthakaro-170, kevaLajJAnIo 9 karoDa
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 297 ane sAdhu bhagavaMto 90 abaja e temanI utkRSTa saMkhyA che. have vartamAnakALanI tIrthakara, kevalI, sAdhunI saMkhyA jaNAve che- * saMpaI - saMprati, vartamAnakALe. - vartamAnakALanA tIrthakara, kevaLI, sAdhunI saMkhyA jaNAve che- * jiNavara vIsa - vIza jinavara bhagavaMta viharamAna che. A saMkhyA jaghanya che. ochAmAM ochA vIsa tIrthakara bhagavaMto to vicaratA hoya ja. vartamAnamAM mahAvideDa kSetramAM 20-jinavara bhagavaMto vicarI rahyA che. mahAvidehanI AThamI, navamI, covIsamI ane paccIsamI e cAre vijayamAM eka-eka tIrthakara vicarI rahyA che. jaMbudvIpanA mahAvidehamAM cAra vijyamAM cAra jinavara bhagavaMto, dhAtakI khaMDamAM A saMkhyA bamaNI che. kemake pUrva mahAviDa ane pazcima mahAvideDa ema be vibhAga che. baMnemAM cAra-cAra tIrthakara eTale kula ATha tIrthakaro thAya evI ja rIte ardhapuSparAvartamAM paNa ATha tIrthakaro vicarI rahyA che. A rIte kula 20 tIrthakara viharamAna che. A vIsa tIrthaMkara paramAtmAnA kSetra mujaba nAmo A pramANe che- 0 jaMbUdvIpamAM - (1) sImaMdharasvAmI, (2) yugamaMdhara svAmI, (3) bAhu svAmI ane (4) subAhu svAmI. 0 dhAtakIkhaMDamAM - (1) sujAta svAmI, (2) svayaMprabha svAmI, (3) RSabhAnana svAmI, (4) anaMtavIrya svAmI, (5) suraprabha svAmI, (6) vighalasvAmI, (7) vajadhara svAmI ane (8) caMdrAnana svAmI 0 ardhapuSparAvartamAM - (1) caMdrabAhu svAmI, (2) bhujaMga svAmI, (3) IzvaradevasvAmI, (4) namiprabhasvAmI, (5) vAriSaNa svAmI, (6) mahAbhadra svAmI, (7) devayazA svAmI ane (8) ajitavIrya svAmI. * muNi bihuM koDihiM varanANa - be karoDa kevaLajJAnayukta muni. - pAThabheda :(1) vihaM ne badale "vihiM evo pATha paNa maLe che. (2) varanA zabda paraMparAnusAra nodhela che. tene badale varALa evo pATha ullekha paNa maLe che. (3) vi horiM varanALa ne badale Tu-ho ivanALa evo paNa pATha keTalIka prAcIna pratamAM maLe che. - be karoDa kevalI muni e vartamAnakALanA viharamAna evA kevalajJAnI munionI saMkhyA sUcave che. * samaNaha koDisahassa dua - 2000 kroDa sAdhu, 20 abaja sAdhu - vartamAnakALe vicaratA sAdhuonI saMkhyA jaNAve che. - pAThabheda - yuga zabdane badale "hu' evo pATha paNa maLe che. yuNijjaI nicca vihANi - nitya prabhAte stavanA karAya che. 0 thanDuM - AvAya che, stavanA karAya che, stuti karIe.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 * pAThabheda - yuni nitra evo paNa pATha maLe che. 0 nirde - nitya, haMmezA, dararoja. 0 vijJAni - prabhAtamAM, prAtaHkALamAM, vahANAmAM. - uparokta utkRSTa tathA viharamAna tIrthaMkaro, kevaLajJAnIo tathA munionI ame haMmezAM savAramAM stavanA karIe chIe. -0- A rIte pahelI gAthAmAM covIsa jinanI stuti karI, bIjI gAthAmAM utkRSTa ane viharamAna jina, kevalI tathA sAdhunI stuti karI. have trIjI gAthAmAM pAMca tIrthaMkaronI tIrthanA nAma sAthe, bIjA paNa tIrthaMkaro ane atIta-anAgatavartamAna tIrthaMkaronI stuti karAya che jayau sAmiya jayau sAmiya - he svAmI ! jaya pAmo, jaya pAmo. pATha bheda samiya ne badale sAmI, sAmIya evA pATha paNa maLe che. - - A vAkya have pachInA pAMca tIrthe birAjamAna pAMca tIrthaMkara paramAtmAone mATe kahevAyela che -- pratikramaNasUtra vivecana-1 - * risaha sastuMji - zatruMjaya tIrtha para rahelA RSabhadeva prabhu. 0 sidgha arthAt RSabha. A covIsInA pahelA tIrthaMkara. -- 0 sattuni - zatruMjayagiri ke zatruMjaya tIrtha para rahelA. saurASTramAM pAdaliptapurI ke je hAla pAlItANAnagarI tarIke oLakhAya che, tyAM A tIrtha AveluM che. je zatruMjaya girirAja nAme paNa prasiddha che. aneka AtmAo A sthAne anazana karIne siddhi gati pAmyAnA ullekha Agama zAstro tathA kathAgraMthomAM jovA maLe che. - A girirAja/parvatano ullekha puMDarIka nAme paNa thayo che. A tIrthanA ekavIsa alaga-alaga nAmono ullekha che te A pramANe - 1. siddhakSetra, 2. tIrtharAja, 3. marudeva, 4. bhagIratha, 5. vimalAdri, 6. bAhubalI, 7. sahasrakamala, 8. mAladhvaja, 9. kadaMba, 10. zatapatra, 11. nagAdhirAja, 12. aSTottara zatakUTa, 13. sahasrapatra, 14. DhaMka, 15. lauhitya, 16. kapardinivAsa, 17. siddhi zekhara, 18. zatruMjaya, 19. mukti nilaya, 20. siddhiparvata ane 21. puMDarIka. - RSabhadeva prabhu 99 pUrva vakhata A tIrthe padhArelA hatA. temanI pratimAjI A tIrthe pratiSThApita che. jainomAM parama AdarapAtra, zraddheya ane mAnya evuM A tIrtha che. A girinI bhAvathI sparzanA karanAra manuSya kadApI abhavi na hoya tevo vRddhavAda che. A tIrthanI navANuM yAtrAno anero mahimA che. e sivAya paNa A tIrthanA mahimAne pragaTa karatI aneka vAto prasiddha che temaja vividha graMthonA pAne aMkita thayelI che. 0 pAThabheda - sattuni no sittuni ane settuti evo pATha paNa maLe che. * ujjiti pahu nemijiNa - giranAra upara nemijina prabhu. 0 3nniti - giranAra upara, ujjayaMta giri, raivatagiri. - giranAra nAmathI prasiddha A girine 'unnata' kahe che. sUtra-23 'siddhANaM
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 299 buddhANaM'mAM paNa ullekha che ke, urjita parvatanA zikhare jemanA dikSA, nANa, nirvANa traNa kalyANaka thayA te dharmacakravartI ariThanemine huM namaskAra karuM chuM. arthAt unnata' e prAcIna nAma che. teno paivatagiri' nAme paNa ullekha jovA maLe che. - mukhyatve jJAtAdharma kathA ane aMtar dasA be AgamomAM to teno ullekha che ja, te sivAya aneka graMthomAM vividha caritra kathAnakomAM A girivarano ullekha jovA maLe che. giranArane AzrIne keTalAMka kalpa paNa maLe che. zrI neminAtha bhagavaMtanA traNa kalyANakone kAraNe A bhUminI prAcInatA ane pavitratA jainomAM ati svIkRt banI che. 0 paThTha nemina - prabhu nemijina. A covIsImAM thayelA bAvIsamAM tIrthakara zrI ariSTanemi bhagavaMtane mATe "ji" zabda vaparAyo che. prabhu zabda svAmI ke bhagavaMta artha dharAve che ane bina zabdanI vyAkhyA sUtra-8 logassamAM thaI gayelI che. - bAvIsamAM bhagavaMtanuM mULa nAma "ariSTanemi' che te ullekha logassa sUtra7mAM paNa che ane sUtra-23 siddhANaMbuDhANamAM paNa che ja. teno nemi zabdathI ullekha ahIM che, temaja "bRhad zAMtimAM paNa jovA maLe ja che. ariSTanemi kumAra avasthAmAM rAjimatInI sAthe vivAha karavA nIkaLelA hatA. tyAM homa mATenA pazuone joIne temanuM hRdaya dravI uThyuM lagna karyA vinA ja pAchA pharyA. eka varSa saMvatsara dAna daI svayaMbuddha evA ariSTanemie giranAra tIrthe AvI dIkSA grahaNa karI e badhI vAto jagatuM prasiddha che. kevaLajJAna paNa A tIrthe ja pAmyA. rAjimatIe paNa pachIthI dIkSA lIdhI teno paNa prasaMga noMdhAyela che. rAjimatI ariSTanemiprabhune vaMdanAdi karI pAchA pharatA hatA. muzaLadhAra varSothI bhiMjAI javAne kAraNe koI guphAmAM gayA. tyAM bhagavaMta ariSTaneminA bhAI rathanemi muni kAussagnamAM rahelA hatA. A vAtathI ajANa rAjimatI sAdhvIe potAnA vastrone tyAM sUkavavA mATe kADhyA. vijaLInA jhaLakAramAM teNInuM adbhuta rUpa joIne rathanemimuni calAyamAna thayA. rAjimatIne bhoga mATe prArthanA karI. rAjimatIe suMdara, miSTa, jina vacano thakI rathanemine pratibodhita karyA. temaNe prAyazcitta karyuM. kALakrame baMne mokSe gayA. * jaya vIra saccauri maMDaNa - sAcora/satyapurInA zaNagAra rUpa evA he varaprabhu (tame) jaya pAmo. 0 gayaDa - (Apa) jayavaMtA vartA 0 vara - he vIra (mahAvIra) svAmI. A covIsInA covIsamAM tIrthakara. - bhagavaMta mahAvIrathI prasiddha evA A prabhunuM mULa nAma vartamAna che. juo sUtra-8 logassa, bRhad zAMtimAM paNa vartamAna' nAma che. sUtra-20 kallAsakaMdaMmAM paNa 'vaddhamA' ja che. "siddhANaMbuddhANaM' sUtra-23mAM paNa 'vaddhamA' nAma che vagere-vagere. paNa teo mahAvIra svAmI nAme ja hAla zAsanamAM prasiddha che. "siddhANaMbuddhANaM' sUtra-23mAM "mahAvIra' nAma paNa che ja. to sUtra-21 "saMsAradAvAmAM temano "vara' nAme paNa ullekha che ja. - vara kema kahyA? vigere ti-preti mA rUti - je vizeSataH karmone
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 pratikramaNasUtra vivecana-1 prere che, dUra kare che athavA AtmAthI chUTA pADe che te vIra che. - je karmanuM vidAraNa kare che, tapathI zobhe che ane tapovIryathI yukta che te 'vIra' kahevAya che. 0 sari-maMs - satyapurI (sAMcora)nA AbhUSaNa rUpa (sevA) - pAThabheda - sari ne badale saphara evo pATha paNa maLe che. - sAMcora nAmathI prasiddha evuM A mahAvIra svAmInuM tIrtha che. te rAjasthAnanA bhinamAlagAmanI najIka AveluM che. te pUrve satyapurI nAme prasiddha hatuM. nAhaDa nAmanA rAjAe mahAvIrasvAmIno bhavya prAsAda arthAt jinAlaya banAvela hatuM. zrI jajijagasUrie vIra nirvANa pachI 670mAM varSe A prAsAdamAM mahAvIrasvAmInI pratimA pratiSThita karelI. taduparAMta dhanapAla kavi racita satyapurimaMDana zrI mahAvIranA mahimAnuM kAvya vikramanI 11mI sadInuM apabhraMza bhASAmAM maLela che. A tIrthano mahimA brahma zAMtipakSanA sAnnidhyane kAraNe ghaNo vistarelo. jo ke vikrama saMvata 1367mAM allAddInakhIlajIe teno bhaMga karyo. pachI tenI jAhojalAlI ghaTI che. paraMtu Aje paNa A tIrthanI gaNanA prAcIna ane moTA tIrthamAM thAya che. bIjI vakhata pratiSThita karAyela evI vIraprabhunI pratimA tyAM Aje paNa birAjamAna che. AvA A prAcIna ane bhavya tIrthe birAjamAna he vIra prabhu! Apa jayavaMtA vartI arthAt Apa jaya pAmo (evI stuti karI che) * bharuacchahiM muNisunvaya - bharUcamAM rahelA munisuvratasvAmI. - ma hiM - bharuca nAmanA nagaramAM. (birAjamAna evA) - pAThabheda - mahiM evo pATha paNa maLe che. - munisuvyaya - munisuvratasvAmI, bharatakSetranI A covIsInA vIsamAM tIrthaMkara bhagavaMta (ke jenuM bharUca nagare prasiddha tIrtha che.) - bhagavaMta munisuvrata svAmIe eka ghoDAne pratibodha karavA ghaNo ja lAMbo vihAra karIne AvyA te saMbaMdhe lalitavistarA TIkAmAM municaMdrasUrijI mahArAja jaNAve che ke, bhagavaMta potAnA pUrvabhavanA mitra evA azvaratnane pratibodha karavA bharUca nagare padhAryA. bhagavaMtanI dezanA sAMbhaLatA ghoDAnA netra AnaMdAzruthI dhovAIne pavitra banyA. tenA be kAna nizcala banI gayA. romeroma vikasvara thaI gayA, AMkha miMcAI gaI, kSaNamAtra te ubho rahI gayo. pachI dharmazravaNamAM upayoga daI te samavasaraNanA toraNa pAse Avyo. pachI te ghoDAe apUrva AnaMdarasane anubhavatA potAnA be DhIMcaNa bhUmi para sthApita karyA, mastaka namAvIne ghoDAe prabhune vaMdanA karI ane te ghoDo bodhibija - samyaktva pAmyo. (eka mata evo che ke te vakhatano bharucano rAjA jitazatru paNa jinezvara devanA AgamanathI ati romAMcita thayelo, te paNa dezanA sAMbhaLavA Avelo. A ghoDo (azvaratna) teno ja hato. tethI teNe tyAM azvAvabodha tIrtha banAvyuM ane bhagavaMta munisuvratasvAmInI pratimA sthApita karI)
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 301 - samaya jatAM A athAvabodha tIrtha jIrNa baneluM. jeno siMDala rAjAnI putrIe uddhAra karAvyo ane tenuM 'zakunikA vihAra' evuM nAma prasiddha thayuM. kemake sudarzanA rAjakumArI pUrva bhave samaLI hatI. koI pAradhInuM bANa vAgavAthI taraphaDatI hatI. koI sAdhu bhagavaMta pAse te taraphaDatI AvIne paDI, tyAre sAdhu mahArAje te samaLIne navakAra maMtra saMbhaLAvelo te navakAranA prabhAve samaLI siMhalarAjAnI putrI sudarzanA banI. jAtismaraNa jJAnathI bharUca AvI hatI. tyAM teNe azvAvabodha tIrthano jirNoddhAra karAvyo. pachIthI te tIrtha zakunikA vihAranA nAmathI prasiddha banyuM. A tIrthano uddhAra saMprati rAjAe paNa karAvelo. tyArapachI vikrama saMvata14mAM vikramAditye paNa A tIrthano jirNoddhAra karAvyo. pachI bharUcanA rAjA balamitra ane bhAnumitranA zAsanamAM Arya khapUTAcArye bauddho pAsethI A tIrtha choDAvyuM. pachI sAtavAhana rAjAe A tIrthano jirNoddhAra karAvyo. rAjA kumArapALanA kALa sudhI A tIrtha kASThamaya hatuM, paNa udayanamaMtrIe tenA putra pAse A jinAlaya pASANanuM karAvyuM. jenI pratiSThA kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryajIe karI... ityAdi. * muhari pAsa duha kuria khaMDaNa :- duHkha ane durita (pApa)no nAza karanAra, muharitIrthe birAjamAna he pArthaprabhu ! - pAThabheda :- pracalita paraMparA "muThThara' zabdanI che. 'mara' pATha paNa che. - "kura' ane "mIra' zabda mAtra pAThabheda nathI tyAM arthathI paNa judApaNuM che kemake kudara zabdanI kivadaMti (kathA) judI che ane mari zabdathI mathurAmAM birAjatA pArzvanAthanI stuti karAyela che. - prabodha TIkAnA kartAnI pAdanoMdha evI che ke lagabhaga badhI ja prAcIna pratomAM mahari paNa zabdo jovA maLe che. lahiyA bhUlathI te muhari thaI gayela lAge che. vaLI murivAra evo pATha pracalita thaI gayA pachI tene iDaranA TIMToI gAmanA muharipArtha' tarIke oLakhAvAya che. paNa prAcIna tIrthomAM, tIrthakalpomAM AvA koI tIrthano ullekha maLato nathI. - jyAre mari zabdathI levAyela mathurA tIrthanA ullekho prApta thAya che jemake - dharmopadezamAlA vikrama saMvata 915mAM, vividha tIrthakalpamAM jinaprabhasUri dvArA, pUrva racAyelA TabbAo (stabako)mAM, hIrasaubhAgya kAvya sarga-14, zloka 249, 250mAM ityAdi aneka sthAne mathurA tIrthano ullekha jovA maLe che. tyAM pArzvanAtha prabhunI pratimA birAjamAna hatI. - jo ke mathurA ati prAcIna tIrtha che. pUrve tyAM supArzvanAtha ane pArzvanAthanA jinAlayo hatA. anekavidha mahAtUpo hatA tevA paNa ullekho prApta thAya che. vIra nirvANa saMvata 1300 pachI bappabhaTTisUrie A tIrthano jirNoddhAra karAvelo hato. -0- paMcatIrthI :- A rIte ahIM zatruMjaya, giranAra, satyapurI, bharuca ane mathurA e pAMca tIrthonI paMcatIrthIno ullekha ahIM maLe che ke jemAM tyAMnA-tyAMnA mULanAyaka zrI evA bhagavaMta RSabha, neminAtha, mahAvIrasvAmI, munisuvratasvAmI ane
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 pratikramaNa sUtra vivecana-1 pArzvanAtha prabhunI stuti karavAmAM Avela che. - paMcatIrthInI saMkalpanAnuM mULa jANe A sUtramAM hoya tevo bhAsa thAya che. vartamAnakALe paNa paMcatIrthI zabda prasiddha che. (alabata vartamAna kALe tIrthanA nAme sthapAyela jinAlayone paNa paMcatIrthImAM samAvI devAya che. temAM koI prAcInatA hoya ke na paNa hoya, to paNa tene paMcatIrthI gaNI levAya che.) 0 yuhari - duHkha ane duritanA bhaMjaka. 0 eTale duHkha ane kurita eTale pApa. teno nAza karanArA. - A vizeSaNa pArzvanAtha prabhu mATe vaparAyela che. tema chatAM te pAMce paramAtmAnA nAmane aMte darzAvAyuM hovAthI nyAyAnusAra pAMce bhagavaMtonuM vizeSaNa che ema svIkArIne zrI jayavijayajI racita paDAvazyaka bAlAvabodhamAM - "duHkha ane duritano nAza karanArA evA A pAMce jinezvaroe pramANe artha paNa karela che. avaravihiM tisthayarA - videDamAM rahelA tIrthakaro. 0 avara - eTale apara ke bIjA. A tIrthakaronuM vizeSaNa che. 0 vihiM - videhamAM, pAMca mahAvideha kSetramAM rahelA. tirthIyarI - tIrthakaro. vivecana juo sUtra-8 "logassa' - ukta pAMca tIrthomAM rahelA pAMca tIrthakara bhagavaMto, (te uparAMta) pAMce mahAvidehamAM rahelA anya tIrthaMkara-bhagavaMto. . * cihuM disi vidisi ji ke vi - cAre dizA-vidizAmAM rahelA je koI paNa (tIrthakara bhagavaMto) 0 viTuM - cAre. A zabda dizA ane vidizA baMnenuM vizeSaNa che. 0 hisi - pUrva, dakSiNa, pazcima ane uttara e cAre dizA(mAM) 0 vivili - izAna, agni, naiRtya, vAyavya e cAre khUNA(mAM) 0 vuiM ja vi - je koIpaNa (tIrthakaro) * tIANAgaya saMpaia - atIta, anAgata ane sAMpratika. 0 tIra - atIta arthAt bhUtakALamAM thayela (tIrthakaro) 0 3paIII- anAgata arthAt bhaviSyakALamAM thanArA (tIrthakaro) 0 saMparUddha - sAMpratika arthAt vartamAnakALamAM thayela (tIrthakaro) * vaMdu jiNa salaeNvi - te sarve jinavarone paNa huM vaMdu chuM. 0 vaMdu - huM vaMduM chuM. ahIM vaMduM ne badale vaM; paNa jovA maLe che. 0 ni - jinone "nira' zabda mATe juo sUtra-8 "logassa'. 0 savva vi - sarvene paNa, bhUta, bhAvi, vartamAnanA sarve tIrthakarone. - sUtra-13 "namutthaNaM'mAM paNa A bhAvane pragaTa karatI gAthA chelle che. jemAM je a aiA siddhA je a bhavissaMti-NAgae kAle saMpai a vaTTamANA savve tiviheNa veni - e pramANe ja jaNAvela che. 0 pahelI traNa gAthA-mAM vividha prakAre tIrthakara bhagavaMtonI stuti karAyela
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana che. have cothI gAthAmAM jinacaityonI vaMdanA karavAmAM Avela che. sattANavaI sahassA gAthA (A gAthAmAM saMkhyAvAcI zabdo che.) 0 sattALavajJa-sahassA eTale sattANuM hajAra (97,000) 0 navavA-panna eTale chappana lAbha (56,00,000) 0 gaTTa joDiyo eTale ATha karoDa (8,00,00,000) 0 vattIya - batrIza so (3,200) ahIM vatta samaya pATha paNa maLe che. * bAsIyA eTale byAzI (82) A badhAM aMkono saravALo karavAno che. jethI iSTa aMka maLaze. 303 - - 97,000 + 56,00,000 + 8,00,00,000 + 3200 + 82. - badhAM aMkono kula saravALo thAya che 8,57,00,282. 0 tiyoC - trilokamAM, traNe lokamAM, svarga, mRtyu, pAtALa lokamAM rahelA. ghe'' - caityone, jinAlayone, jinaprAsAdAne (je zAzvata che) d 0 taMtre - huM vaMdana karuM chuM, huM vaMdu chuM. svarga, mRtyu ane pAtALa e traNe lokamAM rahelA (ane zAzvata) ATha karoDa, sattAvana lAkha, baso byAzI jinAlayonI vaMdanA karuM chuM. 0 sakalatIrtha sUtramAM A ja jinacaityonI saMkhyA traNe lokane AzrIne alagaalaga prApta thAya che. te A pramANe che- urdhvalokamAM 84,97,023 zAzvata jinAlayo che. adholokamAM 7,72,00,000 zAzvata jinAlayo che. mRtyulokamAM 3,259 zAzvata jinAlayo che. traNe lokamAM thaIne - 8,57,00,282 zAzvata jinAlayo che. G A saMkhyAmAM vyaMtara, jyotiSkanA asaMkhyAta jinAlayono samAveza thato nathI kemake te 'asaMkhyAta' che. tethI tenI ukta saMkhyA sAthe gaNanA azakya che.) 0 urdhvalokanA zAzvata caitya - 84,97,023nI gaNanA : pahelA svarga - 32,00,000; bIjA svarge - 28,00,000; trIjA svarga-12,00,000; cothA svarge - 8,00,000; pAMcamAM svarge - 4,00,000; chaTThA svarge - 50,000; sAtamA svarge - 40,000; AThamA svarge - 6,000; navamA-dasamA - 400; agiyAramA-bAramA svarge - 300; nava caiveyakamAM - 318 ane pAMca anuttaramAM - 5 e badhAM maLIne 84,97,023 zAzvata caityo - jinAlayo urdhvalokamAM AvelA che. 0 adholokanA zAzvata caityo 7,72,00,000nI gaNanA : (* A gaNanA adholokanA bhavanapatinA bhavanomAM AvelA zAzvata caityonI che, vyaMtara bhavanomAM to asaMkhyAta caityo-jinAlayo AvelA che. te kyAM kyAM ane kevI rIte ? te ullekha maLela nathI.) asurakumAranA bhavanomAM 64,00,000; nAgakumAranA bhavanomAM 84,00,000;
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ , che 2 34 ja da 400 400 r i 304 pratikramaNasUtra vivecana-1 suvarNakumAranA bhavanomAM 72,00,000; vidyutakumAra-agrikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dikakumAra ane svanitakumAra e cha enA bhavanomAM pratyekamAM 76,00,000-76,00,000 zAzvata jinAlayo che ane pavanakumAranA bhavanomAM 96,00,000 A badhAM maLIne kula 7,72,00,000 (sAta kroDa ane botera lAkha) zAzvata caityo che. 0 tIrthAlokamAM zAzvata caityo - 3259nI gaNanA - krama sthAna jaMbudvIpadhAtakI khaMDa/puSkarAI 1 meru parvata - cAre vanamAM cAra-cAra 32 - cUlikA upara uttara-dakSiNa kuru 1-1 . jaMbUvRkSa 1 + 108 + 8 234 | zAlmalI vRkSa 1 + 108 + 8 234 234 gajadaMta parvato kaMcanagiri digagaja phUTo camakazamaka Adi parvata vakSaskAra parvato varSadhara parvato dIrdha vaitADhya parvato vRtta vaitADhaya parvato 13 nadI (mahAnadI) 14. kaho 32 32 | 15 kuMDo (prapAtaphaMDa) 76 15ra 152 kula caityo | 635 | 1270 | 1270 e rIte jaMbUDhIpe 635 + dhAtakI khaMDa kIpe 1270 + puSkarArdhadvIpe - 1270 traNe maLIne kula jinAlaya thayA - 317pa. + iSakAra parvata-4 (dhAtakI khaMDamAM-2 ane puSkarArdha dvIpe-2) + mAnuSottara parvata-4 = aDhI dvIpamAM 3183 zAzvata caityo-jinAlayo thayA. aDhI kIpanI bahAra - naMdIzvara dvIpe-para, rAjadhAnI-16, kuMDala dvIpe-4 ane rUcaka hIpe-4 e rIte bIjA 76 umeratA kula 3259 zAzvata caityo thayA. - A pramANe traNelokanA kula 8,57,00,282 jinamaMdiro-caityone huM vaMdana karuM chuM - namaskAra karuM chuM. A hakIkata pUrve kahyuM tema "sakalatIrtha" nAmanA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 305 stotramAM paNa kahI che. sUtra-14mAM gAvaMtiphAvuM mAM saMkhyA darzAvyA vinA tathA devendrasUri racita "sIsI vephaya-vi' zAzvata caityastavamAM paNa ullekha che. kSetra lokaprakAza sarga-23mAM paNa teno ullekha che. -0- cothI gAthAmAM zAzvatA caityonI saMkhyA jaNAvyA bAda have pAMcamI gAthAmAM zAzvatI pratimAjIonI saMkhyA jaNAvI, tene vaMdanA karI che - (ahIM paNa eka vAta smaraNamAM rAkhavI ke, vyaMtara ane jyotiSkanA sthAnomAM rahela asaMkhyAta caitya-jinAlayamAM rahelA asaMkhyAta pratimAjIno ullekha nathI, kemake jenI saMkhyA gaNI zakAya che tevA ja zAzvata caityonI zAzvata pratimAnI noMdha zakya che. to paNa upalakSaNathI te asaMkhyAta pratimAonI vaMdanA samajI levI.) * panarasa-koDi-sayAiM....gAthA (ahIM paNa saMkhyAvAcI zabdo che.) 0 pannara-DhoDi-saMyaDuM - paMdaraso kroDa (15,00,00,00,000) 0 choDi vAyA - betALIza kroDa (42,00,00,000). 0 taiRva aDavannA - aThAvana lAkha (58,00,000) 0 charvasa sa siDuM - chatrIsa hajAra eNsI (36,080). - A cAre saMkhyAno saravALo karatA 15 abaja, 42 kroDa, 58 lAkha, chatrIsa hajAra ane eMzI. (15,42,58,36,080) thAya che. 0 sAlaya viMvADuM - zAzvata biMbone, zAzvata jinapratimAne 0 paUAmAna - huM praNAma karuM chuM. -0- sakalatIrtha sUtramAM traNe lokanA jinabiMbonuM pramANa darzAvela che urdhvalokamAM - 1,52,94,44,760 zAzvata pratimAjI che. adholokamAM - 13,89,60,00,000 zAzvata pratimAjI che. tIchalokamAM - 3,91,320 zAzvata pratimAjI che. 0 urdhvalokanA 1,52,94,44,760 pratimAjInI gaNanA - bAra devalokanA pratyeka jinAlayamAM 180 pratimAjIo che. - nava raiveyaka tathA anuttaranA pratyeka jinAlayamAM 120 che. - bAra devalokanA zAzvata jinAlayo - 84,96,700 che. tethI 84,96,700 4 180 = 1,52,94,06,000 pratimA thaze. - navaraiveyakanA 318 ane anuttara vimAnanA-5 maLIne 323 zAzvata jinAlayo che. tyAM pratimAjI 120-120 che tethI 323 x 120 = 38,760 pratimAjI thaze. - 1,52,94,06,000 + 38,760 = 1,52,94,44,760 eTale ke eka abaja, bAvana kroDa, corANuM lAkha, cuMmAlIza hajAra, sAtaso sAITha zAzvata jina pratimAjIo urdhvalokamAM che. 0 adholokanA 13,89,60,00,000 pratimAjInI gaNanA - daze bhavanapationA bhavanomAM zAzvata jinAlayonI saMkhyA pUrve gaNanA karI [1 [20]
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 pratikramaNasUtra vivecana-1 60 te pramANe 7,72,00,000 che. - A pratyeka jinAlayamAM 180-180 pratimAjIo che. - tethI 7,72,00,000 x 180 = 13,89,60,00,000 pratimA thaze. 0 uthvaloka ane adholokanA 180 ke 120 pratimAjI kaI rIte ? - bAre devaloka ane daze bhavanomAM 180-180 pratimAjI kahyA- (1) pratyeka caityanA gabhArAmAM 108-108 pratimAjI hoya - 108 (2) pratyeka caityane traNa-traNa vAra hoya che - kAra-3 - eka eka hAre eka-eka caumukhajI hoya che-4 - traNe tAre maLIne 3 x 4 = 12 pratimAjI hoya - 12 (3) pratyeka devaloka tathA bhavanamAM pAMca-pAMca sabhA hoya. majjanasabhA, alaMkArasabhA, sudharmAsabhA, siddhAyatanasabhA ane vyavasAya sabhA - sabhA-5 thaI. - dareka sabhAne traNa vAra hoya - dvAra - 3 thayA. - pratyeka kAre eka caumukhajI hoya - pratimA-4 thaI tethI sabhA-5 x hAra-3 x pratimA-4 = pratimA-60 A rIte kula pratimA thaI-180 180 - have navagreveyaka ane pAMca anuttaramAM sabhAo hotI nathI. tethI tyAM 120 pratimAjIo thaze (sabhAnA 60 pratimAjI nahIM hoya) 0 tIrthAlokamAM 3,91,320 jina pratimAjIonI gaNanA- tIchalokamAM 3,259 zAzvata jinAlayo che. - A jinAlayomAM naMdIzvara dvIpanA para, kuMDala hIpanA-4 ane rUcakahIpanA4 maLIne kula 60 jinAlayo thAya. - A 60 sivAyanA anya jinAlayo 3,199 thAya che. - 3,19 jinAlayomAM 120-120 pratimA che. jyAre bAkInA 60 jinAlayomAM 124-124 pratimAjI che. kemake A 60 jinAlaya evA che ke jemAM cAra-cAra dvAra chepratyeka dvAre eka-eka caumukhI che. tethI gabhArAmAM 108 pratimA + dvAronI 16 pratimA = 124 pratimAjI thaze. jyAre traNa vAra che tyAM 108 + 12 = 120 pratimA thaze. - tethI 3,199 jinAlaya x 120 pratimA = 3,83,880 pratimA 60 jinAlaya x 124 pratimA = 7,440 pratimA tIchalokamAM kula zAzvata pratimA - 3,91,320 thaze. 0 A pramANe traNe lokamAM rahela 15,42,58,36,080 zAzvata jina pratimAjIone huM praNAma karuM chuM. A hakIkata pUrve kahyuM tema "sakalatIrtha' nAmanA stotramAM paNa kahI che. sUtra-12 'jaMkiMci' sUtramAM paNa saMkhyAno ullekha karyA sivAya jinabiMbone praNAmanuM kathana che. temaja devendrasUrijI racita "sAya veDraya thava' -
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 307 zAzvata caityastavamAM paNa teno ullekha maLe che. kSetralokaprakAza sarga-23mAM paNa che. ( khAsa noMdha :- zAzvata pratimAjI ane zAzvata caityo saMbaMdhe ahIM ame je saMkhyAnuM vivecana karyuM che, te jagaciMtAmaNI sUtrane AzrIne karyuM che. te mATe lokaprakAza, sakalatIrtha sUtra, zAzvata caityastavanI sAkSI paNa ApI che. te sivAya paNa graMthomAM, anya padyo, pUjAnI DhALo AdimAM ullekha maLe che to paNa eka vAta noMdha pAtra che ke - (vartamAnakALe upalabdha) AgamomAM AmAMnA ghaNA caityono ullekha jovA maLato nathI. A viSayamAM laghu kSetra samAsanA racayitA zrI ratnazekharasUrijI paNa gAthA-78mAM noMdhe che ke ri6-chaMda-naDuM-4, -chaMvA-yamatta-saviddetuM; jiNabhavaNa - visaMvAo, jo taM jANaMti gIatthA. kari phUDa, kuMDa, nadI, kaha (uttara, dakSiNa) kura, kaMcana parvata, yamala parvato, samavaitADhyomAM jinabhavana (che ke nahIM te bAbata) visaMvAda che. A viSayamAM gItArtho (bahuzruto) ja kaMIka jaNAvI zake athavA jANe. A eka noMdhapAtra matabheda teoe temanA kALamAM noMdhela che. teno artha e ke te kALe paNa saMkhyA viSayaka Agama pATho maLela nahIM hoya, athavA teone A viSayamAM zaMkAnuM samAdhAna maLela nahIM hoya) (lokaprakAza-sarga-27 pachI ApelA yaMtromAM eka pAdanodhamAM jaNAve che ke sakalatIrtha mujaba pratimAnI saMkhyA 1,52,94,44,760 che. jyAre vicAra saptatikAmAM 1,40,52,55,25,540 pratimAjI kahyA che.) vizeSa kathana : 0 ya vaMdu - caitya vaMdana - A jagaciMtAmaNi sUtranuM bIjuM nAma caityavaMdana sUtra che. caityavaMdana eTale zuM ? - caityane karavAmAM AveluM vaMdana ke caityane AzrIne karAtu vaMdana ke caitya nimitte karAtuM vaMdana ke caitya dvArA karAtuM vaMdana athavA jenA vaDe caityane vaMdana thAya te "caityavaMdana" kahevAya che. - caityano prasiddha artha jinAlaya ke jinamaMdira kahevAya che. - caityano bIjo artha ThANAMga sUtra, sthAna-3, uddezaka-1mAM vRttikAra abhayadevasUrijI jaNAve che ke, "caitya eTale jinapratimA ja jANavuM. - aneka jaina AgamomAM paramAtmAnI stutirUpa vAkya bolatA teone mATe, chaThThAmAM mAtra TrevayaM vepharyA pachuvAna" kahyuM che - A vAkyano artha che - kalyANarUpa maMgalarUpa, devarUpa, caityarUpa evA ApanI huM paryApAsanA, bhakti karuM chuM. - caityano eka artha hemacaMdrAcAryajIe "abhidhAna ciMtAmaNimAM evo karyo che ke, "caitya eTale jinamaMdira ane jinapratimA." - Avo ja artha haribhrasUrijIe "saMbodha prakaraNanA devasvarUpamAM karyo che - caiitya zabda jinendra-pratimAnA arthamAM rUDha che.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNasUtra vivecana-1 - caityavaMdana mahAbhASyamAM caityavaMdanano artha karatA jaNAve che ke, bhAvajina Adi sarve jinezvarone vaMdana karavuM, te 'vaMdanA' che. paNa jina-caityonI samakSa je vaMdanA karAya che, te caitya vaMdanA kahevAya che. 0 caityavaMdananI mahattA : 308 lalita vistarAmAM jaNAve che ke, 'caityavaMna samyak prakAre karavAthI zubha bhAva utpanna thAya che, zubha bhAvathI karmono kSaya thAya che ane karmono kSaya thavAthI sarva prakAranuM kalyANa (mokSa) prApta thAya che. caityavaMdanathI darzana vizuddhinI prApti thAya che. 0 caityavaMdananA traNa bheda : - - (1) laghu caityavaMdana - (vartamAna praNAli mujaba) stuti bolI, arihaMta ceiyANa pUrvaka-1 navakArano kAyotsarga karI, thoya bolavI. (2) madhyama caityavaMdana - (vartamAna praNAli mujaba) iriyAvahI paDikkamI, traNa khamAsamaNa pUrvaka caityavaMdanano Adeza mAMgI, caityavaMdana, jaMkiMci, namunthuNaM, jAvaMti, khamAsamaNa, jAvaMta-bolI namo'rhat pUrvaka stavana bolI, jayavIyarAya, arihaMta ceiyANuM, annattha, kAyotsarga, thoya bolavI. - (3) bRhad caityavaMdana - be vakhata thoya catuSka, traNa vakhata caityavaMdana, eka vakhatanA stavana saha A vidhi karAya che. 0 jagaciMtAmaNi dainika kriyAmAM kyAre bolAya che ? - rAtri pratikramaNamAM caityavaMdanamAM nitya A sUtra bolAya che. - - paccakkhANa pAravAnI kriyAmAM caityavaMdana karatA paNa bolAya che. vAparyA pachI karavAmAM AvatA caityavaMdanamAM paNa bolAya che. -0- A rIte sAdhu-sAdhvIne AzrIne traNa vakhata A caityavaMdana sUtra roja kriyAmAM Ave che. zrAvako jo pauSadhAdi vratamAM hoya to teo paNa traNa vakhata bole che. athavA nitya rAtri pratikramaNa karanAra zrAvaka A sUtra bole che. zrAvakoe koI paNa tapamAM paccakkhANa pAravAnI kriyA karavAnI hoya che te vakhate teone A sUtra bolavAmAM Ave che. 0 A sUtramAM AvatA chaMdo : A sUtranI pahelI gAthA naciMtAmaNi rolA chaMdamAM che. gAthA bIjI - chaMdamAM che. chaMdamAM che. mnamUmihi~ ane gAthA trIjI nayasAniya. e baMne vastu gAthA trIjI sattALavar. ane gAthA cothI patrarasa joDi e baMne pArTI 0 sUtranA udbhava aMge tathA pAThabhedo saMbaMdhI kiMcit - vikrama saMvata 1751mAM zrI jinavijayajIe racela SaDAvazyaka bAlAvabodhamAM siddhastavanI cattari baTTu vata to Ja gAthAnA vivaraNa prasaMge noMdhyu che ke, gautama
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vivecana 309 svAmIjI jyAre bhagavaMta mahAvIranA vacanAnusAra aSTApada tIrthe vaMdanAdi karavA gayA, tyAre temaNe A gAthAmAM jaNAvelA krama pramANe jinabiMbone jagaciMtAmaNinI pahelI be gAthA vaDe caityavaMdana karyuM hatuM. kavirAja padmavijayajI mahArAje aSTApada tIrthanuM stavana banAvyuM che. teonA stavanamAM evo nirdeza karyo che ke, "jagaciMtAmaNi tihAM karyuM. mArA vahAlAjI re." A padghavijayajI mahArAja ogaNIsamI sadInA prAraMbhamAM vidyamAna hatA. teonA racelA comAsI devavaMdana Aje paNa prasiddha che. te sivAya paNa temanI bhakti racanAo prApta thAya che. ATalI vigato parathI naciMtAmaLi nI racanA gautama svAmIe karI hovAnI vAta lokaprasiddha banI che, to paNa te saMbaMdhe be bAbato vicAraNIya che - (1) koI Thosa purAvo ke sAkSI pAThano ullekha amArA jANavAmAM Avyo nathI ke A zrI gautamasvAmIjI gaNadharanI ja racanA che. (2) jo gautamasvAmIjInI racanA hoya to paNa pAMce gAthAnI racanA temanI ja hoya te vAta praznArtha cinha ubhuM kare che. te kALanI sAhityaracanA saMbaMdhI vAtomAM Avo ullekha prApta thato hovAnI anyatra kyAMya noMdha levAI nathI. vaLI sAMcora tIrthanI te vakhate vidyamAnatA hatI nahIM, jinapratimAjI ane jinacaityanI saMkhyA viSaye zrI ratnazekhara sUrijI laghukSetrasamAsamAM jaNAve che te pramANe visaMvAda che. to vartamAnakAlIna AgamamAM paNa A dareka sthAne jinacaityo hovAnA ullekho maLatA nathI. A badhI bAbato vicAratA A caityavaMdana racanA gaNadhara gautamasvAmInI ja che ke kema ? jo temanI ja racanA hoya to pAMce gAthAo temanI racelI che ke pachI be gAthAnI racanA temanI che ane bIjI gAthAo prakSepita thaI che ke kema ? e bahuzruto ja kahI zake kemake A sUtraracanA vize nizcita mAhitIno abhAva che. - prabodha TIkAmAM saMvata 1296thI saMvata 1891 paryantanI judI judI pothI (hastaprato)nI je noMdha levAI che, temAM A sUtramAM mahatvanA pATha bhedonI noMdha karAI che, jemake (1) keTalIka pothImAM 3 vivi sUtrano ullekha A sUtranI chaThI gAthA svarUpe thayelo che. (2) ghIvara sUtra sAvapUri saMvata 162lmAM naciMtAmaNi ane naM vivi e be ja gAthAno ullekha che. (3) pavipharyuM sUtra vanavivIdha - racayitA taruNaprabhAcArya saMvata-1411 tathA paMdaramAM saikAnI jaNAtI pratikramaNUri ane pratikramaNa sUtravipUri A baMne pratomAM A sUtranI bIjI, pahelI ane chaThI gAthA "namaskAra' nAmanA sUtra tarIke kramabaddha karAyelI che. (4) pratikramaNUtro-pra9ita saMvata 1573 ane zrAvaka pratikramaNa sUtrArtha e baMne pratomAM pahelI traNa gAthA ja che, cothI pAMcamI gAthA nathI.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 pratikramaNasUtra vivecana-1 (5) keTalIka pothIomAM cha gAthAvALo pATha maLe che. (6) pahelI gAthA kharataragaccha tathA vidhipakSanA pratikramaNa sUtramAM jaNAtI (7) gAthA trIjI eka pothImAM saMpUrNa pAThAMtara sAthe jovA maLe che. A to eka ja pustaka AdhArita saMzodhananA tAraNo che. bIjA paNa aneka tAraNo prApta thaI zake che. ame pracalita paraMparAnusAra A sUtranI noMdha ane vivecana karela che. amo bhaktibhAvathI A sUtrane bolIe chIe - mAnIe chIe - svIkArIe chIe ane Adara karIe chIe. paNa tenI racanA vize ke racayitA vize koI Thosa mAhitI ApI zakatA nathI. 0 zAzvata pratimAnA nAmo - bharata ane airAvata kSetramAM dareka utsarpiNI ane avasarpiNI kALe je covIsa tIrthaMkaro thAya tathA te kALe mahAvidehamAM vidyamAna je tIrthakaro hoya te sarve maLIne cAra nAmavALA tIrthakaro avazya hoya ja che. jenA nAmo che - (1) RSabha, (2) caMdrAnana, (3) vAriSaNa ane (4) vardhamAna. A cAre nAmo pravAharUpe zAzvata che. zAzvatI pratimAo ke je caumukhajI rUpe hoya che. temAM paNa A cAra nAmo yukta ja cAra pratimAo hoya che. A vAtano ullekha jIvAjIvAbhigama Adi AgamomAM Ave che. vaLI ThANAMga sUtranA sthAna cAra, uddezaka bIjAnA sUtra 328mAM naMdIzvara dvIpa paranI caumukhajInA varNanamAM paNa iSabha, caMdrAnana, vAriSe, vardhamAna e cAra jina pratimAono ullekha thayo che. A uparathI e phalita thAya che ke je zAzvata pratimAnI caumukhajI che te pratyeka paramAtmAnA RSabha Adi cAra nAmadhArI jinabiMbo ja hoya. samavAyAMga sUtra tathA Avazyaka niryuktimAM maLatA vartamAnanI bharata ane airavatanI covIsInA nAmo pramANe bharatakSetranA covIsa tIrthakaromAM pahelA tIrthakaranuM nAma "RSabha' che ane chellA tIrthakaranuM nAma vardhamAna che. airAvata kSetranA covIsa tIrthakaromAM pahelA tIrthakara 'caMdrAnana' ane covIsamAM tIrthakara vAriSaNa che. A rIte pratyeka covIsI vakhate A cAra nAmo astitvamAM hoya ja che. * caityavaMdana kriyArUpe ane padyarUpe - caityavaMdana kriyArUpe traNa bhede che, te kathana pUrve thaI gayuM. tyAM A traNa prakAro vartamAna paraMparAnusAra jaNAvyA zrI haribhadrasUrijI racita paMcAzaka graMthomAM je batAvyuM che tathA caityavaMna bhASyamAM paNa jeno ullekha che te A pramANe che - caityonI vaMdanA traNa prakAre che - (1) namaskAra vaDe jaghanyA, (2) daMDaka ane stuti yugala vaDe madhyamA (3) saMpUrNa vidhi vaDe utkRSTa caityavaMdana padyarUpe - prAkRta, saMskRta ane gujarAtI bhASAmAM pUrvAcAryo racita
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vizeSa kathana 311 aneka caityavaMdano maLe che. stavananI mAphaka bAra caityavaMdana covIsI to ame amArA "caityavaMdana mALA' pustakamAM prasiddha karelI che. te sahita kula 779 caityavaMdano ame temAM mudrita karAyelA che. A padyo vartamAnakALe madhyama ke utkRSTa caityavaMdana tathA pratikramaNanI kriyAmAM bolAya che. v sUtra-noMdha :- A sUtra prAkRta-apabhraMza bhASAmAM racAyeluM che. - A sUtranA AdhAra sthAna vize sacoTa mAhitI maLela nathI. - uccAranI dRSTie joDAkSara AdimAM thatI bhUlo paratve lakSya ApavuM. - jo chaMdanI samaja paDe athavA zIkhavanArane mAhitI hoya to chaMda anusAra sUtronuM uccAraNa karavuM joIe. - - -
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 sUtra-12 'aMkiMci' sUtra tIrthavaMdana sUtra pratikramaNasUtra vivecana-1 # sUtra-viSaya :- A sUtrathI traNe lokamAM rahelA tIrthomAM birAjamAna sarve jinapratimAone vaMdana karAya che. - sUtra-mULa : jaM kiMci nAma tirthaM, sange pAyAli mANue loe; jAiM jiNa liMbAI, tAI savvAI vaMdAmi. // sUtra-artha :- svarga, pAtALa ane manuSyalokamAM je koIpaNa tIrtha hoya ane tyAM jeTalA jinapratimAjI hoya te sarvene huM vaMdana karuM chuM. - zabdajJAna :jaM kiMci - je koI titva - tIrtha - nAma vAkyAlaMkAra, nAmarUpa sa2e - svargamAM, devalokomAM mANuseloe - manuSyalokamAM jiNabiMbAI - jinapratimAo vaMdAmi - huM vaMdanA karuM chuM pAyAli - pAtALa, pAtALaloke jAI - jeTalA tAi savvAiM - te sarvene - vivecana :- sarva tIrtho ane temAM rahelA jinapratimAonI vaMdanAne darzAvatuM A eka nAnakaDuM phakta eka gAthAnuM sUtra che. 0 sUtranuM nAma vyavahAramAM A sUtra tenA prathama padothI 'naM vivi' sUtra nAmathI prasiddha che ane sUtramAM sarve tIrthone AzrIne vaMdanA karAyela hovAthI A sUtra 'tIrthavandrana' sUtra paNa kahevAya che. kiMci nAma tie - je koIpaNa nAma (rUpa) tIrtha hoya. 0 naM iiva - je koI (tIrthano aMgulinirdeza kare che--) 0 nAma nAma. A zabdano artha be rIte thato jovA maLe che. - pracalita artha mujaba nAma arthAt nAma mAtrathI paNa (tIrtha hoya) - * nAma zabda avyaya che, te vAkyAlaMkArane sUcave che. tethI nAma zabdano koI sAmAnya ke vizeSa artha nathI, mAtra chaMda racanA purato A zabda vaparAyo che, tethI tene vAkyAlaMkAra kahevAya che. 0 tirthaM - tIrtha. jenuM vivecana sUtra-8 'logassa'mAM thaI gayela che. ahIM 'tittha' zabda ekalo laIe to 'tIrtha' artha dharAve che.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagaciMtAmaNi sUtra-vizeSa kathana 313 titya zabda nAma sAthe laIe to nAmarUpa ke nAmamAtrathI prasiddha koIpaNa tIrtha evo artha karAya che. titva zabdanA sthAvara ane jaMgama evA be bhedo che. jemAM jaMgamatIrtha eTale AcAryAdi munivaronI gaNanA thAya che. paNa samagra sUtrano bhAva jotA ane sAthe mUkAyela 'khArUM nivivArUM' padone vicAratA ahIM mAtra sthAvara tIrthanI gaNanA ja iSTa che tema kahI zakAya. - sthAvara tIrthanI vicAraNA karIe to temAM ghaNA bhedono ullekha karIne A pada samajavuM-vicAravuM jarUrI banaze. jemake- (1) sUtramAM ja nirdiSTa svarga, pAtALa ane manuSyalokamAM rahelA tIrthono atre samAveza thaI jaze. (2) sUtramAM zAzvata ke azAzrvatanI koI spaSTatA na hovAthI A baMne prakAranA tIrthonI vaMdanA A sUtra dvArA karAI che. tema mAnavuM paDaze. (3) zAzvata tIrthonI saMkhyA ane kathana to naciMtAmaNi' sUtra-11mAM kareluM ja che. tethI te badhAM tIrthonA vivaraNanI AvazyakatA nathI. vaLI je zAzvatarUpe rahelA jinacaityo che, te badhAM to tIrtharUpa che ja, te niHzaMka che. (4) azAzvata tIrtho ke jenI sthApanA karAyela che. temAM kone gaNavA ? tenI saMpUrNa yAdI banAvavI to mUzkela che, paNa keTalAMkane nAmane AdhAre ane keTalAMkane lakSaNone AdhAre jarUra oLakhAvI zakAya che. jemake tIrthaMkara paramAtmAnA janma, dIkSA, jJAna, nirvANa Adi kalyANakonI bhUmi temaja temanI vihArabhUmi ane viziSTa prasaMgonI bhUmio aneka bhavya jIvone zubha bhAva utpanna karAvanArI hovAthI tIrtha kahevAya che. tIrthaMkaronI kalyANaka bhUmi (bharatakSetranI vartamAna covIsInA saMdarbhe ) A bharatanI vartamAna covIsImAM covIse tIrthaMkaranA pAMca-pAMca kalyANakonI gaNanA karIe to 120 kalyANako thAya. A 120 kalyANako 23 bhUmimAM thayA che. je badhI ja tIrthabhUmi che. (120 kalyANaka bhUminI gaNanA-) 1. 20 kalyANakovALI bhUmi-1 2. 19-kalyANakovALI bhUmi-1 sammeta zIkharajI ayodhyA (ayodhyA, kauzalyA, vinitA traNe eka nagarInA ja nAma che.) - 3. 12-kalyANakovALI bhUmi-1 4. 8-kalyANakovALI bhUmi-2 5. 5-kalyANakovALI bhUmi-1 5. 4-kalyANakovALI bhUmi-9 ane rAjagRhI-) hastinApura vANArasI, mithilA caMpApurI kalyA. 12 kalyA. 16 kalyA. pa 9 x 4 = kalyA. 36 (sAvatthI, kausAMbI, caMdrapurI, kAkaMdi, bhaddIlapura, siMhapurI, kaMpIlapura, ratnapurI giranAra 6. 3-kalyANakovALI bhUmi-1 kalyA.20 kalyA. 19 kalyA. 3
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 pratikramaNasUtra vivecana-1 7. 2-kalyANakovALI bhUmi-2 mADaNakuMDa, zaurIpurI kalyA. 4 8. 1-kalyANakavALI bhUmi- 5 1 4 5 = kalyA. 5 (aSTApada, purimatAla, kSatriyakuMDa, juvAlikA, pAvApurI) A rIte 23 bhUmimAM 120 kalyANako thayA. te 23 tIrtho che. (5) paramAtmAnI prAcIna pratImA, stupa ke pAdukAdi cinho hoya tevI bhUmio paNa tIrtha bhUmi kahevAya che. 0 laghu daSTAMta :- bhagavaMta RSabhadevane prathama bhikSA zreyAMsakumAre vahorAvI. tyAre je sthAne prathama bhikSA vahorAvI hatI, tyAM zreyAMsakumAre- "ahIM mArA bhagavaMta trilokaguru ubhA hatA, te sthAna koInA paga vaDe khakrimita na thAya" tema jANIne tyAM ratnapIThikA racAvI hatI. tyAM zreyAMsakumAra trikALapUjA karavA lAgyA. parvakALe tenI vizeSathI pUjA karIne ja te bhojana leto hato. loko tene jyAre pUchatA ke A zuM. che? tyAre zreyAMsa kaheto ke A "Adikara maMDala" che. tyArapachI lokoe paNa jyAM jyAM bhagavaMta rahyA tyAM tyAM pIThikAo banAvI. bhagavaMta RSabhadeva tyAMthI vihAra karI takSazilAnagarI samIpe padhAryA. bhagavaMta nagarInI bahAra udyAnamAM kAyotsarga dhyAne rahyA. tatkALa udyAnapAlake AvI bAhubalI rAjAne vadhAmaNI ApI. prabhunA AgamananA samAcAra sAMbhaLI harSita thayelA bAhubalIe vicAryuM ke, kAle savAramAM sarvaddhi sahita jaIne prabhune vaMjJA karIza. prabhu to prAta:kALe pratimAsthiti samApta karI tyAMthI vihAra karI gayA. 1 savAra thayuM tyArapachI bAhubalI sarva Rddhi sAthe ADaMbarapUrvaka RSabhadeva prabhune vaMdana karavA gayA. tyAMthI prabhu vihAra karI gayA hatA. te jANIne bAhubalIne ghaNo ja kheda thayo. pachI prabhunA caraNabiMbane koI ullaMghe nahIM ema vicArI bAhubalIe tyAM ratnamaya dharmacakranI sthApanA karI. bhaktipUrvaka vaMdanA karI potAnI nagarImAM pAchA pharyA. -0- AvA prasaMgo bhagavaMta mahAvIranA paNa ghaNAM ja noMdhAyA che. AvI sarve prakAranI bhUmi paNa tIrtha kahevAya che. (6) nAma pUrvaka keTalAMka tIrthonI gaNanA paNa karAvAI che. jethI A ane AvA prakAranA tIrthone tIrtharUpe samajavA te khyAla Ave - upadeza kalpavallI graMthamAM tIrthanI samaja ApavA nAma pADIne kahyuM che ke, zatruMjaya giranAra, sametazikhara, Abu tAraMgAjI, delavADa, rANakapura, rAjagRhI, pAvApurI Adi tIrthonI yAtrA karavI. - pratikramaNa sUtromAM AvatA tIrthonA nAma0 jagaciMtAmaNi sUtra-zatruMjaya giranAra, bharuca, mathura, sAMcora, 0 sakalatIrtha :- sametazIkhara, aSTApada, vimalAcala, giranAra, Abu, zaMkhezvara, kesariyAjI, tAraMgA, aMtarIkSa, varatANA, jIrAvalA, sthaMbhana. 0 sakalArDatu:- aSTApada, gajapada, sametazikhara, giranAra, zatruMjaya, mAMDavagaDha, vaibhAragiri, kanakAcala, arbudagiri, cittoDagaDha ityAdi.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMkiMci' sUtra 315 -0- AgamomAM noMdhAyela tIrthonA dRSTAMta (mAtra namunArUpe) - AcArAMga niryukti-320 (zrutaskaMdha-2, bhAvanA adhyayana)mAM jaNAve che - aSTApada, ujjayaMta (giranAra) giri, gajAgrapada (dazArNakUTa), dharmacakra (takSazilAmAM), pArtha (ahicchatrA tIrtha), rathAvarta (vidizAmAM Avela kuMjarAvarta), camarotpAta sthaLa (camarendrae utpAta karatI vakhate saudharmendranA bhayathI bacavA je sthaLe bhagavaMta mahAvIranuM zaraNa svIkArela hatuM tenuM smAraka sthAna)ne huM vaMdana karuM chuM. | (ATalA sthaLonuM prAcIna tIrtharUpe sUcana maLe che.) - nizItha sUtranI jinadAsa gaNi mahattara racita cUrNino ullekha"uttaravide... nampamUno - uttarApathamAM dharmacakra, mathurAmAM devanirmita stUpa, kozalA (ayodhyA)mAM jIvaMtasvAmInI pratimA tathA tIrthakaronI janmabhUmio.." -0- AjanA prasiddha jaina tIrtho :- saurASTramAM - zatruMjaya, giranAra, taLAjA, kadaMbagiri, ajAharA pArzva Adi. - kacchamAM :- bhadrezvara vagere. - gujarAtamAM - zaMkhezvara, serIsA, pAnasara, bhoyaNI, tAraMgA, kAvI, gAMdhAra, staMbhanapArzva, jhaghaDIyAjI Adi. - rAjasthAnamAM :- Abu, kuMbhAriyA, bAmaNavADA, rANakapura, phalodhi, kesariyAjI, sAMcora Adi-Adi. - madhyapradezamAM :- mAMDavagaDha, makSIjI, ujjaina, bhopAvara Adi. - mahArASTramAM :- aMtarIkSajI pArzvanAtha vagere. (bhAMDakajI) - uttarapradeza ane dilhImAM hastinApura, mathurA, prayAga, banArasa, ayodhyA, zrAvastI Adi-Adi. - bihAramAM :- rAjagRha, pAvApurI, kSatriyakuMDa, kAkaMdI, caMpApurI, sametazikharajI Adi-Adi. - dakSiNamAM - kulapAkajI vagere. (vividha tIrthakalpane AdhAre ahIM keTalAMka tIrthonA nAma phakta parIcaya puratA Apela che, jenAthI "tIrtha vize phakta jhAMkhI thaI zake. vartamAnakALe koIpaNa sthaLe dharmazALA, bhojanazALA sagavaDa sahita banatA jinAlayone tIrthanA nAme oLakhavAoLakhAvAnI pravRtti purajozamAM cAlatI hovAthI amAre ahIM "tIrtha" vize ATaluM lAMbu vivecana karavuM jarUrI lAgyuM che.). - paDAvazyaka bAlAvabodhamAM jaNAvyA mujaba - gAma, nagara AdimAM je koIpaNa jinamaMdira hoya tene tIrtha ja gaNela che. kemake "jinezvara pratimAnI sthApanA" e ja tIrtha tema tyAM kahyuM che. je kici nAma tirthaM kahyA pachI A tIrtho kyAM kyAM AvyA hoya te saMbaMdhI kSetra nirdeza kare che ke tene pAyani mAthure noI - arthAt svarga, pAtALa ane manuSyalokamAM arthAt traNe lokamAM.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 pratikramaNasUtra vivecana-1 * sa - svargamAM, devalokamAM. (urvIlokamAM rahelA svargomAM) - A zabdano saMbaMdha "tIrtha sAthe che. "svargamAM rahela zAzvata caityo' badhAM ja tIrtha kahevAya tenI vaMdanA karavAnI che. - no zabda mAgule pachI mUkAyela che. chatAM arthanI dRSTie tene svarga sAthe joDIne svargaloka-devalokamAM ema paNa kahI zakAya - devonA mukhya cAra bheda che. (1) bhavanapati, (2) vANavyaMtara, (3) jyotiSka ane (4) vaimAnika. temAMthI jyAre "svarganI vAta Ave tyAre mAtra vaimAnika devonuM kathana che, temaja samajavuM. - naciMtAmaNi sUtra thakI zAzvata caityonI saMkhyA ane kayA devalokamAM keTalA caityo che, tenuM vargIkaraNa karAyela ja che. to paNa ahIM tIrtha mAtranuM vaMdana karavA mATe svargamAM rahelA sarve tIrtha evuM uccAraNa karela che. te sakAraNa che. zaMkhezvara pArzvanAtha saMbaMdhI je kalpa maLe che. temAM jU thayela kathAnaka mujaba ASADhI zrAvake gata covIsImAM pArzvanAtha prabhunI pratimA bharAvelI te urdhvalokamAM paNa gaI ane adholokamAM paNa gayelI. pachI jyAre jarAsaMdha ane kRSNa vAsudevanuM yuddha thayuM tyAre zrI neminAtha bhagavaMta paNa gRhasthAvasthAmAM hatA. jarAsaMdhe jarA nAmanI vidyAno prayoga kRSNa vAsudevanA sainya para karyo badhAM yAdava Adi "jarA' vRddhatvano bhoga banI gayA. e samaye zrI neminAthe kRSNa vAsudevane ciMdhela mArga mujaba kRSNa vAsudeve aThama tapa karyo. dharaNendra prasanna thayA, bIjA mate padmAvatI prasanna thayA. adholokamAM rahelI pArzvanAtha prabhunI pratimA lAvIne ApI A pratimAnA havaNa jalathI yAdava (Adi)nI 'jarAnuM nivAraNa karyuM. jarAsaMdhanI vidyAne niSphaLa banAvI A dRSTAMtamAM mahattvanI vAta eTalI ja ke azAzvata pratimAjI paNa urdhva ke adholokamAM A rIte rahelI hoya to tenI vaMdanA A sUtra thakI thaI jAya che. te kAraNathI tIrtha ke pratimA mAtrane vaMdana karavAnuM A sUtra jaNAve che. mATe mAtra zAzvata caitya ke zAzvata pratimAjI na kahetA "je koI paNa tIrtha ane sarva koI pratimA' ema sUtramAM lakhyuM 0 svargaviloka keTalA ane kayA kayA? A praznono uttara ThANAMga sUtra-97, bhagavatIjI sUtra-268thI, nAyAdhammakahAadhyayana-8, uvavAI sUtra-26, jIvAjIvAbhigama sUtra-324, pannavaNA sUtra-227thI, anuyoga dvAra sUtra-22, Avazyaka niryukti, tattvArtha sUtra ityAdi aneka sthAne tenuM varNana Ave che, te mujaba- saudharma, izAna, sAnakumAra, mahendra, brahmaloka, lAMtaka, mahAzukra, sahastrAra, Anata, prANata, Ara, azruta, e bAra devaloka pachI nava raiveyaka, pachI vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha e pAMca anuttara vimAno ema kula (12 + 9 + 5) 26 sthAno thAya che. A chavvIsa sthAnomAM rahelA je koIpaNa tIrtha hoya tene svargamAM rahelA
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMkiMci' sUtra 317 (urdhvalokanA) tIrtho (caityo) kahevAya che. tenI vaMdanA karavAnI che. * pAyAtti - pAtALe, pAtALamAM, bhavanapatinA AvAsomAM. - pAtALa eTale (tIrthAlokarU5) pRthvI nIceno bhAga jene adholoka kahe che. - pati sAthe no joDIne pAtALaloka' paNa kahI zakAya. - ahIM pAtALa lokamAM tIrthAlokanI nIce adholokamAM AvelA vyaMtara ane vANavyaMtaranA AvAso tathA tenI nIce (ratnaprabhA pRthvImAM) Avela bhavanapatinA bhavanone ja lakSamAM levAnA che. kemake zAzvata caityo tathA pratimAjI tyAM ja hoya che. - vyaMtaranA AvAsomAM rahelA asaMkhyAta jinacaityo ane jinapratimAjInI vaMdanA A sUtrathI thAya che. - bhavanapatinA bhavanomAM rahelA jinacaityo ane jinapratimAjInI paNa vaMdanA A sUtrathI thAya che. (jenI saMkhyA naciMtAmaNi sUtramAM jaNAvI ja che.) - te sivAya jema urdhvalokanA vivaraNamAM jaNAvyuM tema (zaMkhezvara) pArzvanAthanA pratimAjI mAphaka koI azAzvata jinapratimAjI hoya tene paNa vaMdanA A sUtrathI thAya che (je vaMdanA naciMtAmaNi sUtramAM karAI na hatI.) - vyaMtara ane bhavanapati paNa devo ja che. devonA cAra bhedomAM A baMne bhedono samAveza thAya che. bhavanapatinA daza bheda che. temanA AvAso paNa daza prakAre che, jeno ullekha sUtra-11 'ciMtAmA' mAM karela che. * mApure tapa - manuSya lokamAM. - zabdazaH artha manuSyalokamAM thAya, paNa ahIM tIrthAlokamAM evo artha svIkAravo paDaze. kemake jo "manuSyaloka' evo ja artha svIkArIe to manuSyaloka athavA aDhIdvIpamAM 3183 zAzvata jinAlayo che. te sivAya naMdIzvara hIpe-para, tyAM Avela rAjadhAnInA-16, kuMDala hIpanA-4 ane rUcakahIpanA-4 ema kula-76 jinAlayono samAveza thaI zakaze nahIM. - have jo 'vaM hiMvi' je koI paNa tIrtha hoya te sarvene vaMdanA karavAnI hoya to A76 jinAlayonI vaMdanA kaI rIte thAya ? mATe manuSyalokano artha ahIM "tIrthAloka' ja svIkAravo paDe. - manuSyalokamAM zAzvata caityo 3259 che. te to tIrtha svarUpa che ja. paNa, sAthe sAthe azAzvata tIrthonI vaMdanA paNa karavAnI che. ahIM vivecanamAM tIrtha" zabdamAM azAzvata tIrthonI jhAMkhI karAvela che. te ane tevA prakAranA sarve azAzvata tIrthonuM grahaNa paNa A sUtrathI thAya che. - jyotiSkanA asaMkhyAta zAzvata caityo paNa ahIM grahaNa karavA. * gAvuM nirvivAduM - jeTalA jinabiMbo - jinapratimAo (hoya) - tIrtha vaMdanA pachI A zlokArdhamAM jinapratimAnI vaMdanA karavA mATenuM pUrva pada mUkyuM - "je koI jinapratimAjI hoya.." - vinA - jina, jinezvara. (A padanI vyAkhyA "logassa'mAM thaI che.)
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 pratikramaNa sUtra vivecana-1 - vive - biMba, pratimA, mUrti - haribhadrasUrijI "paMcAzaka graMthamAM jaNAve che ke, "zrI jinezvaradevo guNonA prakarUpa che, eTale temanAM biMba arthAt pratimAnuM darzana paNa zubha che, sukha karanAruM chuM, te pratimAjInuM nirmANa karAvavAthI ApaNA AtmA upara moTo upakAra thAya che. - pratimAjInA be bheda che (1) zAzvata ane (2) azAzvata. - zAzvata pratimAjInI traNe lokamAM je saMkhyA che tenuM varNana tenA sthAnasahita sUtra-11 "nAviMtAmaNi' mAM thaI gayela che. - je azAzvata tIrtha che temAM rahelI ke anya azAzvata pratimAjInuM grahaNa paNa A sUtrathI karavAnuM che. kemake ahIM pada mUkela che 'nArUM viviMvADuM - tethI je koIpaNa jinezvara pratimAjI hoya te sarve pratimAjIne arthAt jinapratimA mAtrane ApaNe vaMdanA karavAnI che. 0 ahIM "jina" zabdanuM grahaNa kema karyuM? - bina zabdanA grahaNathI be bAbato spaSTa thAya che- (1) je pratimAjIne vaMdana karavAnuM che te 'bina' arthAt jinezvaparamAtmA tIrthakara bhagavaMtanI ja pratimA hovI joIe. anya koI deva-devInI ke mithyAmatinA mAnelA bhagavaMtonI pratimAne vaMdanA karavAnuM ahIM abhipreta ke iSTa nathI. (2) jinapratimA zabdano saMdarbha zAzvapratimAjInA anusaMdhAne vadhu mahattvano che. kemake zAzvata jinapratimAnuM je varNana rAyapUsaNIya, jIvAjIvAbhigama, jebUdvIpa prajJapti Adi sUtromAM Ave che. te mujaba pratyeka zAzvata jinapratimA sAthe bIjI parivArarUpa pratimA hoya che. te A pramANe - jinapratimAnI pAchaLa eka chatradhArI pratimA hoya che, tenI baMne bAju eka-eka cAmaradhArI pratimA hoya che. sanmukha vinayapUrvaka namIne rahelI bhUta, yakSa, nAga, kuDadharanI banne pratimA hoya che. jyAre zAzvata pratimAnI vaMdanA karavAnI vAta Ave tyAre A badhI parivArIya pratimA paNa zAzvata to che ja. to zuM tene paNa vaMdanA karavAnI ? nA. mAtra jinezvaranI ja pratimAone vaMdanA karavAnI hovAthI ahIM klina' zabda sArthaka ja che. * tAruM sAruM vaMlAma - te sarvene huM vaMdana karuM chuM. - A padono saMbaMdha pUrva pado sAthe che. (svarga pAtALa ke tIchalokamAM je koI paNa tIrtha hoya ane tyAM jeTalA) jinezvara devanI pratimA hoya-te sarvene huM vaMdana karuM chuM. 1 vizeSa kathana : - AgamomAM eka vAkya aneka sthAne Ave che - "ahIM rahelo evo huM tyAM rahelA paramAtmAne-bhagavaMtane vaMdanA karuM chuM." - A ja bhAvane A sUtra thakI vicAravAno che - ahIM rahelo evo huM tyAM svarga pAtALa, tIrthAlokamAM rahelA arthAt urdhva adho, tIrthAlokamAM rahelA sarve jinapratimAjIne vaMdana karuM chuM. - pUrve naciMtAmaNi sUtramAM jaNAvyA anusAra keTalIka prAcIna pratomAM jevI
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aMkiMci' sUtra 319 ke paDAvazyaka sUtra bAlAvabodha, SaDAvazyaka vivaraNa, SaDAvazyaka sUtrasAvacUri, pratikramaNa avacUri AdimAM A jaMkiMci sUtra te sUtranI ja eka gAthA svarUpe jaNAvela che. - A sUtramAM tIrtha vaMdanA tathA pratimAjI vaMdanA che. AvA ja bhAvane sUtra14 nA vaMti verUyADuM mAM paNa pragaTa karela che. pharka mAtra eTalo che ke tyAM mAtra caiityonI vaMdanA karelI che. (jo ke caityano pratimA artha paNa che ja.). - sUtra-noMdha :- A sUtranI bhASA prAkRta che ane chaMda "hA' che. - A sUtranuM spaSTa AdhAra sthAna maLela nathI. paNa vizeSa kathanamAM je prAcIna pratonA nAma ApyA che temAM A gAthA jovA maLe che. - A sUtramAM gAthA-1, pada ane saMpadA-4, guruvarNa-3, laghuvarNa-29 ane sarve varNo-32 che. - uccAraNamAM anusvAronuM dhyAna rAkhavuM jarUrI che. tathA joDAkSaramAM tirthaM, sagga, sabbAi traNa zabdomAM aDadho akSara bolatI vakhate na chUTI jAya te dhyAna rAkhavuM jarUrI che. XX -x ----- muni dIparatnasAgara dvArA karAyela pratikramaNa sUtranA vivecanano bhAga-1 pUrNa thayo
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa sUtrone analAharUpe parAthartita karavA paDe che anacchanIya ane manovedanApradAyaka ghaTanA ja che. chatAM kALanI keDIe A durghaTanA Ayabhaya pAmatI ja rahI che. sarSe sAhityakSetre bahujana hitArthe thatAM ajavAhono itihAsa dAyakAo juno banato jAya che. amAro A parizra" paNa e ja anivArya aniSTanI anarthAtta che. jyAre vivecana e mULa sUtrono "arthabodha che. sUtranA artha-dAnano pravAha to anAThikALathI bhAlaparamAtmAnA bhANI salila sparUpe vaheto ja rahyo che. ame to mAtra te zabdonuM deha ghaDatara karyuM che. pratikramaNa sUtrono bodha bhAvapUrvakaeN kriyArUpe pariNamaja pAme e ja abhyarthanA. - - - - muni dIyara874sAkAra