Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mazaa222222222seesaecseesepar jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja' viracinayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindIgurjarabhApA'nuvAdasahitam zrI-bhavatIstra BHAGAVATI SUTRAM SaSTo bhAgaH niyojakaHsaMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamunizrI-kanhaiyAlAlajI-mahArAjaH 3393ERAJY3rgmRRIERSATRE eeeeeeeer M OD OE MA E 2222222222222222222222222222 2e222222222222222 P EN prakAzaka : rAjakoTanivAsI - zreSThizrI - zAmajIbhAI - velajIbhAI vorANI, tathA kaDavIvAI-vIrANI-smArakaTrasTa, tatpradatta-dravyasAhAyyena a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrI zAntilAla-maGgaladAsabhAI mahodayaH rAjakoTa. prathamA-AvRtti : vIra saMvata vikrama saMvat isvIsana prati 1200 / 2490 2020 mA 1964 mUlya ru. 25-00 Seeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee va a e
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a.bhA. zve sthAnakavAsI jenazAstroddhAra samiti. che. gareDiyA kuvA re, rAjakeTa -- saurASTra, Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhar Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT. (Saurashtra.) W. Rly. Judia. prathama AvRtti ke prata 1200 vI 2 saMva t : 2490 vikrama saMvata : 2020 I svI sana : 1964 * mudraka : : mudraNasthAna : jayaMtilAla devacaMda mahetA jaya bhA rata presa, gaDiyA kuvA roDa, rAjakeTa. (saurASTra)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra bhA. 6 kI viSayAnukramaNikA bhanukramAGka viSaya pRSTApha AThaveM zatakakA pahalA jozA 1 pahale uddeze ke viSayoMkA vivaraNa 1-- 5 2 pudgaloM ke bhedokA nirUpaNa 3 sUkSma pRthvIkAya ke svarUpakA nirUpaNa 41-26. dUsarA uddezA 4 dUsare uddeze ke viSayoMkA vivaraNa 261-260 5 AzIviSa nAma ke sarpa ke svarUpakA nirUpaNa 266-302 6 dharmAstikAya AdikI durvijJeyatAkA nirUpaNa 302-309 7 jJAnake bhedokA nirUpaNa 309-390 8 labdhike svarUpakA nirUpaNa 390-485 jJAnagocarakA nirUpaNa 485--511 10 aThAraha prakArake kAlAdi dvAroMkA nirUpaNa 511-542 tIsarA uddezA 11 tIsare uddeze ke viSayokA vivaraNa 543-553 12 jIvake acchedhatAkA nirUpaNa 554-559 13 ratnaprabhAdi pRthivIM ke svarUpakA nirUpaNa 559-569 cauthA uddezA 14 kAyikI AdikriyA kA nirUpaNa 570-577 pAMcavAM uddezA 15 pAMcave uddezeke viSayokA vivaraNa 578-570 16 parigrahAdi kriyAkA nirUpaNa 580-597 17 sthUla prANAtipAtAdi pratyAkhyAnakA nirUpaNa 597-644
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 645-655 655-658 18 AjIvakake siddhAntakA nirUpaNa 19 devalokakA nirUpaNa chahA uddezA 20 chaThe uddezekA viSayavivaraNa 21 nirganthake pratilAma ke phalakA nirUpaNa 22 nigrantha ke dAnadharmakA nirUpaNa 23 nigrantha ke ArAdhakatAkA nirUpaNa 24 dIpake svarUpakA nirUpaNa 25 kriyAke svarUpakA nirUpaNa sAtavAM uddezA . 26 praddhepakriyA nimittaka anyatIthikoMke matakA nirUpaNa 27 gatiprapAtAdhyayanakA nirUpaNa 659-661 661-670 671-686 686-716 721-750 721-750 751-806 807-811 // samApta //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA. bra zrI vinedamuninuM sakSipta jIvanacaritra A parama vairAgI ane dayAnA pu 1992 peTa sudAna (AphrikA) mAM ke jyAM divasa sudhI cAlu che, tyAM thayA hatA jevA A puruSanA janma vikrama sa vata vIrANI kuTu ane vyApAra Aja zrI vinAdrakumAranA puNyavAna pitAzrInu nAma zeThazrI durlabhajI zAmajI vIrANI ane mahA bhAgyavAna mAtuzrInu nAma ena maNimena vIrANI khannenuM asala vatana rAjakeTa ( saurASTra ) che ena maNibena dhArmika kriyAmAM pahelethI ja rucivALA hatA, paraMtu zrI vinAdakumAra ga`mAM AvyA pachI vadhAre dRDhadhI ane priyadharmI banyA hatA. pUrva bhavanA saskArathI zrI vinodakumAranu lakSa dhArmika abhyAsa ane tyAga bhAva tarapha vadhAre heAvA chatAM teozrIe nAnameTrIka sudhI abhyAsa karI vyavahArika keLavaNI lIdhelI ane vyApAranI peDhImAM kuzaLatA khatAvelI. teozrIe yunAiTeDa kiMgaDama, phrAnsa, beljIyama, heAlenDa, jarmanI, svIalenDa, tema ja iTAlI, ijIsa vagere dezAmAM pravAsa karela. sAM. 2009nA vaizAkha mAsa, sane 1953mAM laMDanamAM rANI elIjhAbethanA rAjyArANa prasage teeAzrI laMDana gayA hatA. kAzmIranA pravAsa paNa temaNe karela, deza paradeza pharavA chatA paNa temaNe keAI vakhate paNa kaMdamULanA AhAra vAparela nahI. ugatI nmAvatI yuvAnImAM teezrIe duniyAnA ramaNIya sthaLe jevAM ke kAzmIra, ijIpta ane yureApanAM suMdara sthaLAnI mulAkAta lIdhI hAvA chatAMe teone ramaNIya sthaLeA ke ramaNIya yuvatIenuM AkarSaNa thayuM nahIM. e enA pUrvabhavanA dhArmika saskAranA ja raMga hatA ane e 2ge ja temane te badhuM na gamyuM ane turata vatana pAchA pharyAM ane sAdhu-sAdhvIjInAM dana karavAne ThekaThekANe gayA ane temanA upadezane lAbha lIdhe| ane vairAgyamAM ja mana lAgyuM. huM DAkAla avasarpiNanA A pAcamA ArAnu vicitra vAtAvaraNa joi temane kaIka kSeAbha thatA ke turata ja tenA khulAseA meLavI letA ane tyAga bhAvamA sthira rahetA deza paradezamAM paNa sAmAyika, pratikramaNa, cAvihAra Adi paccakkhANa tee cUkayA nahIM. U cI keATinI zaiyAne! tyAga karI tee sUvA mATe mAtra eka zetaraMjI, eka esIyu ane eDhavA mATe eka cAdara ta vAparatA ane palaMga upara nahIM paNa bhUmi para ja duSama nAmanA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayana karatA ane paheravA mATe eka khAdIne leze ane jhabhe vAparatA, ke vakhate kabaje paheratA bahu ThaMDI hoya to vakhate sAde garama keTa paherI letA ane muhapati, pAtharaNuM, rajoharaNa ane be cAra dhArmika pustakanI jheLI sAthe rAkhatA sa DAsamAM nahIM paNa jaMgalamAM ekAMta jagyAmAM ghaNe bhAge zarIranI azuci dUra karavA jatA, hAlatAM cAlatAM, saMDAsa ane pezAba saMbadhImAM jIvadayAnI barAbara jatanA karatA. dezamAM ke paradezamAM jyAre temane keInI sAthe maLavAnuM thatuM tyAre temanI sAthe ahiMsAmaya jaina dharmanuM svarUpa prakaTa karyA vagara rahetA nahIM. - dIkSArthIone jaladI dIkSA levAnI preraNA karatA ane ema ja kahetA ke jIdagIne koI bharose nathI gaNavI lIvira mAM pUnAgag" AyuSya tUTatAM vAra lAgatI nathI, jIvana tUTayuM saMdhAtuM nathI mATe dharmakaraNImAM samayamAtrane pramAda na karavuM joIe. gaMDala saMpradAyanA ghaNAkharA pU. munivare ane pU mahAsatIjIone tathA boTAda saMpradAyanA , AcAryazrI mANekacaMdajI mahArAja ane dariyApurI saMpradAyanA zAMta-zAstrajJa pU. munizrI bhAyacaMdajI mahArAja zramaNa saghana mukhya AcAryazrIjI AtmArAmajI mahArAja tapomaya jJAnanidhi zAstroddhAraka bA bra pU AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja vagere aneka sAdhusAdhvIonA upadezano temaNe lAbha lIdhela. subaImAM saM. 2011 sAlamAM zrI dharmasiMhajI mahArAjanA saMpradAyanA paMDitaratna zrI lAlacaMdajI mahArAjane paricaya thayo. lAlaca dajI mahArAja pote, saMsArapakSanA traNa putro ane be putrIo ema kula 6 balake AkhA kuTuMbe sa yama agIkAra karela, te jANuM temane addabhUta tyAga bhAvanA pragaTa thaI ke je kadI kSaya pAmI nahIM A pahelA teo jyAre mAtA-pitAnI sAthe pUjya AcArya zrI mANekacaMdajI mahArAjanA darzane boTAda gayelA tyAre temanA upadezanI je asara thaI te paNa mukhya asara pahelI hatI ane bIjI asara te pUjya lAlaca dajI mahArAjanA sakuTuMbanI dIkSA e hatI A beu prasaMgee pUrva bhavanI bAkI rahelI ArAdhanAne pUrI karavAnA nimittarUpa hoIne vakhato vakhata teo mAtA-pitA pAse dIkSAnI AjJA mAgatA hatA ane tene javAba temanA pitAzrI taraphathI eka ja hatuM. je haju vAra che samaya pAkavA dIo jJAnAbhyAsa vadhAre,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 2012nA aSADa thI 15 thI zrI vinodakumAre goMDala saMpradAyanA zAyajJa pU AcArya zrI puruSottamajI mahArAja sAheba pAse verAvaLa cAturmAsa daramyAna khAsa niyamita rIte dIkSAnI taiyArI karavA mATe temanI pAse jJAnAbhyAsa karyo tenI sAthe 5 AcArya zrI puruSottamajI mahArAjanA saMsAra pakSanA kuTuMbI, dIkSAnA bhAvika zrI jasarAjabhAI paNa jJAnAbhyAsa karatA hatA. teoe tyAM evo nirNaya karela ke AcArya zrI puruSottamajI mahArAja pAse ApaNe bannee dIkSA levI, pahelAM vinodakumAre ane pachI zrI jasarAjabhAIe dIkSA levI, zrI jasarAjabhAInI dIkSA tithi pU zrI puruSottamajI mahArAja sAhebe saM. 2013nA jeTha suda 5 ne somavAre mAMgarola mukAme nakkI karI zrI jasarAjabhAI vinodakumArane rAjakoTa maLyA. zrI vinodakumAre zrI jasarAjabhAInI yathAyogya sevA bajAvI, mAMgarola ravAnA karyA ane pite nizcayapUrvaka dIkSA mATe AjJA mAgI paNa teonA pitAzrInI ekane eka vANI sAMbhaLIne temane manamAM AghAta thaye ane dIkSA mATe temaNe bIjo rasto zodhI kADhaye. pUjyazrI lAlaca dajI mahArAja ane temanA ziSyone paricaya muMbaImAM thayela hatuM ane tyArabAda kaI vakhata patravahevAra paNa thate hato. chellA patrathI temaNe jANela hatuM, je pU zrI lAlacaMdajI mahArAja, khIcana gAme pU AcArya zrI samarthamalajI mahArAja sAheba pAse jJAnAbhyAsa arthe gayA che pitAne pitAzrInI AjJA (dIkSA mATe) maLe tema nathI ane dIkSA te levI ja che AjJA vinA koI sAdhu munirAja dIkSA Apaze nahIM ane svayaMmeva dIkSA saurASTramAM laIne AcArya zrI puruSottamajI mahArAja pAse javAmAM ghaNAM vidane thAze, ema dhArIne teoe dUra rAjasthAnamAM cAlyA javAnuM nakakI karyuM tA 24-5-17 saM. 2013nA vaizAkha vada 10 ne zukravAranA roja sAjanA mAtuzrI sAthe chelluM jamaNa karyuM. bhejana karI, mAtuzrI sAmAyikamAM besI gayA te vakhate keIne jANa karyA vagara dIkSAnA vidanemAthI bacavA mATe ghara, kuTuMba, saurASTra, bhUmi ane geDala saMpradAyane paNa tyAga karI teo khIcana tarapha ravAnA thayA. zrI vinodamuninA nivedana parathI mAlUma paDayuM ke tA 24-5-17nA roja rAtre ATha vAge gherathI nIkaLI, rAjakoTa jaMkazane jodhapuranI TikiTa lIdhI tA 25-5-57nA savAre 8 vAgye mahesANA pahoMcyA tyAM aDhI kalAka gADI paDI rahe che, te daramyAna gAmamAM jaIne lagna karavA mATenA vALa rAkhIne bAkInA kaDhAvI nAkhyA ane gADImAM besI gayA. mAravADa jaMkazana tathA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jodhapura jaMkazana thaIne tA 26-5-57nI vahelI savAre kA vAgye phaleTI pahoMcyA tyAMthI page cAlIne khIcana upAzrayamAM pahocyA ane upAzrayamAM birAjatA munivaronA darzana karyA vaMdaNa namaskAra karI sukhazAtA pUchI, bahAra nIkaLyA ane pitAnA sAmAyikanA kapaDAM paheryA ane pachI pUjya zrI munivaronI sanmukha sAmAyika karavA beThA, temAM "vAra niyama guvArA tUruM tivi" nA badale "nA nIra pannuvAna viviraM vina" bolyA te zrI lAlaca dajI mahArAje sAMbhaLyuM ane teozrIe pUchayuM ke "vinodakumAra! tame A zuM kare che, tene javAba ApavAne badale "qi aotirAmi belI pATha pUro karyo ane pachI vinayapUrvaka be hAtha joDIne bolyA ke "sAheba! e te banI cUkayuM ane svayaMmeva dIkSA laI lIdhI, barAbara ja che ane temAM kAMI pheraphAra thaI zake tema nathI. A sivAya ApazrInI bIjI koI paNa prakAranI AjJA hoya te pharamAvo" te ja divase baporanA zAstrajJa 5 munizrI samarthamalajI mahArAja sAhebe zrI vinodakumAra munine pitAnI pAse lAvyA ane samajAvyA ke "tame eka sArA khAnadAna kuTuMbanA vyakita che. tamArI A dIkSA aMgIkAra karavAnI rIta barAbara nathI kAraNa ke tamArA mAtA-pitAne A hakIkatathI dukha thAya ane tethI mArI saMmati che ke rajoharaNanI DADI uparathI kapaDuM kADhI nAkho jethI tame zrAvaka gaNAva ane jarUra paDe to zrAvakone atha laI zako, ema traNavAra pU mahArAjazrIe samajAvelA paraMtu temaNe gaNeya vakhata eka ja uttara Apele ke je thayuM, te thayuM have mAre AgaLa zuM karavuM te pharamAvo" zrI vinodamuninA zrI samarthamalajI jevA mahAmuninA praznanA javAba pachI khIcanano caturvidha saMgha vicAramAM paDI gayuM ane munizrIo para sa sArIone kaI paNa prakArano A niSkAraNa humale na Ave te mATe zrI vinodamunine jaNAvavAmAM AvyuM ke "amArI salAmatI mATe tamAre jAhera nivedana bahAra pADavAnI jarUra che tyAre zrI vinodamunie pitAnA hastAkSare nivedana zrI saMgha samakSa pragaTa karyuM, tene sAra nIce mujaba che mArA mAtA-pitA mohane vaza thaIne dIkSAnI AjJA Ape tema na hatuM ane "saravayaM nIrigha mA mAghag" ne AdhAre eka kSaNa paNe dIkSAthI vavita rahI zakuM tema nathI, ema mane lAgyuM zrI lAlacaMdajI mahArAja sAheba-vageree mane mArI dIkSA mATe vicArI pachI karavAnuM kahela paraMtu mane
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 saMmaya mAtranA pramAda karavA ThIka na lAgyA, tethI zrI arihaMta bhagavaMtA tathA zrI siddha bhagavaMtAnI sAkSIe mArA guru mahArAja samakSa pratronA pATha bhaNIne mArA AtmAnA kalyANa mATe dIkSA aMgIkAra karI che. samAjane khATA khyAla na Ave ke mArI dIkSA kSaNika jussAthI agara gerasamajathI thai che tethI tathA samAjamAM jainazAsananI prabhAvanA thAya te hetuthI mAre mAre vRtAMta pragaTa karavA ucita che. uttarAdhyayanajI sUtranA 19 mA adhyayana parathI mane lAgyu ke manuSya jIvananu kharU kanya meAkSaphaLa ApanArI dIkSA ja che. chevaTa sudhI me mArA khApujI pAse dIkSA mATe AjJA mAgI ane te vakhate paNa pahelAnI jema vAta uDAvI dIdhI ane anata upakArI evA mArA ApujI samakSa huM temane kaDaka bhASAmA paNa kahI zakatA na hatA ane khIjI mAjuthI mane thayuM ke AyuSya azAzvata che ane AvA uttama kA mATe jarApaNu pramAda karavA ucita nathI. tethI me` vicArIne A pagaluM bharyu che ane mane pUrNa vizvAsa che ke, zrI vIraprabhu mahAvIra svAmInA sakaLa saMgha mArA A kAryane anumedaze ja tathAstu tr ,, rAjakoTamAM zrI vinAdakumAranA gayA pachI pAchaLathI khakhara paDI ke vinedakumAra kema dekhAtA nathI eTale tapAsa thavA mAMDI gAmamA kayAMya patto na lAgyuM eTale mahAragAma tA karyAM kayAMyathI paNa saMtASakAraka samAcAra sAMpaDayA nahIM. arthAt patto maLye ja nahI. Ama vimAsaNanA pariNAme pitAzrIne be mahinA pahelAMnI eka vAtanI yAdI AvI. te e hatI ke te vakhate zrI vinedakumAre AjJA mAgelI ke bApujI ! ApanI AjJA hAya te A cAturmAMsa khIcana ( rAjasthAna ) jAuM kAraNa ke khIcanamAM pU gurumahArAja zrI samathaeNmalajI mahArAja ke jee siddhAMta vizArada che ane anekAMtavAdanA pUrA jANakAra che, teo tyAM birAjamAna che jeezrI pAse zAstrAbhyAsa karavA mATe pU zrI lAlacaMdajI mahArAja Adi ThANA 4 javAnA che te mArI icchA paNa tyA temanI pAse javAnI che. A vAtacItanuM smaraNa pitAzrIne AvavA sAthe teee 5. pUrNacaMdrajI dakane peAtAnI pAse kheAlAvyA ane vineAkumAra mATenI peAtAnI ciMtA vyakta karI. paMDitanuM A vAtane samarthAMna na maLyu. teezrAe jaNAvyu` ke thADA samaya pUrva vinAdakumAre mArI pAse jANavA mAgyuM hatu ke, khIcanamAM kevA prakAranI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 sagavaDa che ? Ama mArI sAthe paNa vArtAlApa thayA hatA. baMnenA A pramANe ekamata thatA pitAzrIe khIcana tAra karavA sUcanA karI tA. 26-5-57nA rAja pRthvIrAjajI mAlu khIcana ( rAjasthAna) upara tAra karyAM. tA 28-5-57nA rAja javAma AAA ke zrI vinAdabhAIe khIcanamAM svayameva dIkSA grahaNa karI che eTale temanA pitAzrIe rAvamahAdurazrI ema. pI. sAheba, zrI, kezavalAlabhAI pArekha ane paDitajI pUrNacaMdrajI daka ema traNeyane zrI vinAkumArane pAchA teDI lAvavA mATe khIcana meAkalyA tA 28-557nA rAja ravAnA thaI tA. 30-5-57nA rAja savAre leAdI sTezane pahoMcyA. khelagADImAM te khIcana gayA ke jyA sthivara munizrI zIzamalajI mahArAja pUjya paMDitaratna zAstra vizArada zrI samaCmalajI mahArAja Adi ThANA 8 tathA pUjya tapasvI mahArAja zrI lAlAcaMdajI mahArAja Adi ThANA 4 khirAjatA hatA. kulle sAdhu-sAdhvInI sakhyA aThThAvIsathI trIsanI hatI pUchaparachanA javAmamAM zrI vineAdamunie kezavalAlabhAI pArekhane kahyu ke "maiM te dIkSA aMgIkAra karI lIdhI che temAM kAMi pheraphAra thAya tema nathI tameA amArA vIrANI kuTuMbanA hitaiSI che ane je sAcA hiMaSI hA teA mArA pU. mA ane bApujIne samajAvIne mArI have pachInI mATI dIkSAnI AAjJA aThavADiyAnI adara apAvI dyo eTalu ja nahIM paNa siva jIva karUM zAsana rasI " nI bhAvanAmAM ane Aja divasa sudhInA mArI uparanA upakAranA khaTTalAmAM Agamane anulakSIne mArI bhAvanA e hAya ja ane che ke, mArI dIkSA teonI dIkSAnu nimitta bane ane mArA mAtA-pitA satine sAdhe, arthAt mArI sAthe dIkSA lIe. :: AvA dRDha javAkhanA pariNAme te ja samaye zrI vinodakumArane pAchA lai javAnI bhAvanAne niSphaLatA sApaDI ane tA. 31-5-57 nI rAtrInA ravAnA thaI, tA 2-6-57nA savAre mahA parISaharUpa kSetrane anubhava karI, zrI vinAdrakumAranA pitAzrIne tamAma vAtathI vAkepha karyAM. gheADA vakhatamAM leAdInA zrI sathe pU zrI lAlacaMdajI mahArAjane leA dImA cAmAsu karavAnI vinaMtI karI tenA asvIkAra thavAthI saMgha gamagIna banyA eTale nirNaya phrence ane aSADha zuda 13 nA rAja khIcanathI vidyAra karI laidI AvyA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSA pachI aDhI mahinAne AMtare phaledI comAsA daramyAna zrI vinodamunine hAjate javAnI saMjJA thaI ane te mATe javA taiyAra thayA eTale temanA gurue kahyuM ke bahu garamI che, jarAvAra thobhI jAva eTale zrI vinedamunie rajoharaNa vagerenI patilekhanA karI te daramyAna na rekI zakAya evI hAjata lAgI tethI pharI AjJA mAgatAM jaNAvyuM ke mane hAjata bahu lAgI che tethI jAuM chuM, jaladI pAchA pharIza kALanI gahana gatine duHkhada racanA racavI hatI. Aje ja hAjate ekalA javAna banAva hate, haMmezAM te badhA sAdhuo sAthe maLIne dizAe jatA. hAjatathI mokaLA thaI pAchA pharatA hatA, tyAM relve lAIna upara be gAyo AvI rahI hatI bIjI bAjuthI TreIna paNa AvI rahI hatI tenI vhisala vAgatAM chatA paNa gAye khasatI na hatI. zrI vinodamuninuM hRdaya tharatharI uThayu ane mahA amuka pAe muninA hRdayamAM sthAna lIdhuM. hAthamAM rajoharaNa laI jAnanA jokhamanI paravA karyA vagara gAyane bacAvavA gayA. gAyane to bacAvI ja lIdhI paraMtu A kriyAmAM chakAya jIvanI dayAnA sAdhanabhUta rajoharaNa ke je vinodamunine AtmAthI vadhAre pyAra hato, te relve lAIna upara paDI gaye ane zrI vinodamunie te pAcho saMpAdAna karavAmAM jaDavAdane siddha karatA rAkSasI enjinane jhapATe AvyA ane pitAnuM balidAna ApyuM. arihaMta..arihaMtaevA zabdo mukhamAMthI nIkaLyA ane zarIra tUTI paDyuM. rakta pravAha chUTI paDe ane cheDA ja vakhatamAM prANAMta thaI gaye. badhA loko kahevA lAgyA ke gaurakSAmA munizrIe prANa ApyAM aMtima samaye munizrInA caherA para bhavya zAnti ja dekhAtI hatI haMmezAM teo je tarapha hAjate jatA hatA te tarapha pharIthI kiraNa tarapha javAnI relve lAIna hatI. A lAIna upara relave sattAvALAoe phATaka mUkela nathI ane tyAM rastA paNa che eTale pazuonI avarajavara hoya ja che ane vakhate vakhata tyAM Dhoro relavenI haDapheTe caDI javAnA prasaMga bane che. phaledI saMghe A durghaTanAnA khabara rAjakoTa, TelIphonathI ApyA. je vakhate TelIphona Avyo te vakhate vidamuninA pitAzrI bahAra gayA hatA ane mAtuzrI maNibena sAmAyika-pratikramaNamAM beThA hatAM, mAtra eka nakara ja gharamAM hato ke jeNe Teliphena uThAvyA paNa te kAMI TelIphenamAM hakIkata samajI zakyo nahIM ane sAcA samAcAra moDA maLyA. pezyala plenathI phaladI pahoMce te pahelAM agnisaMskAra thaI gaye sUcanAne TelIphena
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 6 annI phalApha meADA pahoMcyA. jo saMdeza samayasara paheAMcyA hAta tA mAtA-pitAne zrI vinAdamuninA zarUpe paNa caherA jovAne ane aMtima kananA prasaMga maLata. paraMtu aMtarAya keme tema manyu nahI. AthI pleinanA pAgrAma paDatA mUkavAmAM ALye ane mAtA-pitA tA. 14-8-57nA rAja Treina mAraphata lodI paheAMcyAM, zrI dula bhajIbhAI ane maNibene pUjya tapasvIzrI lAlacaMdjI mahArAja sAhebanA darzana karyAM. A prasage zrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebe avasarane pichANIne ane dauya nu ekAeka aikaya karIne. zrI vinAdyamuninA mAtA-pitAnA sAMtvana arthe upadeza zarU karyAM jene TUMkAmAM sAra A pramANe che ' have tA e ratna cAlyu. gayuM ! samAjane AzAdIpaka AlavAi gayA ! jhaTa UgIne AthamI gayeA ! have e dIpa pharIthI AvI zake tema nathI " zrI vizvamuninA saMsArapakSanA mAtuzrI maNibahenane munizrIe kahyuM keHena ! bhAvi prakhaLa che. A khAkhatamAM mahApuruSAe paNa hAtha dheAi nAkhyA che ane saune maraNane zaraNa thavuM paDe che te pachI ApaNA jevA pAmara pANInuM zuM gajuM che? have tA zAka dUra karIne ApaNe emanA mRtyunA Adaza joine mAtra dhIraja dharavAnI rahI . pu. zrI samartha malajI mahArAja sAhebanA abhiprAya : prAthamika tema ja alpakALanA paricayathI mane zrI vinAdyamuninA viSe anubhava thayA, ke temanI dha'priyatA ane dharmAbhilASA 'TrimiMnA pemALurAvo' ne paricaya karAvatI hatI. prApta sAMsArika pracUra vaibhava tarapha temanI ruci dRSTigeAcara thatI na hatI paraMtu te vItarAgavANInA saMsargathI viSayavimukha dharmakAryoMmAM sadA tatpara ane tallIna dekhAtA hatA. khAsa paricayanA abhAve vairAgya paNa temanI dhArAthI temanI dhanurAgitA tathA jIvanacaryAMthI kaThina kA karavAmAM paNa gabharATanA sthAne sukhAnubhavanI vRtti lakSamA AvatI hatI.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 have zrI vinodamuninA jIvananA e praznA upasthita thAya che tenA khulAsA karavAmAM Ave che. pra. 1. temaNe AjJA vagara svaya Mmaiva dIkSA kema lIdhI ? uttara:- pAMcamA ArAnAM bhadrA zeThANInA putra evatA (atimukta ) kumArane tenI mAtuzrIe dIkSAnI AjJA ApavAnI taddana nA pADI eTale teNe svayameva dIkSA lIdhI. tyArabAda bhadrA zeThANIe peAtAnA kumArane gurune soMpI dIdhA te ja rAtre teNe khAramI bhIkhkhunI paDimA aMgIkAra karI ane ziyALaNInA pariSaddhathI kALa karI nalInagulma vimAnamAM gayA tevI ja rIte zrI vinedakumAra svaya' dIkSita thayA. pra 2. AvA vairAgI jIvane Ave bhayaMkara pariSaddha kema Ave ? uttara :- keTalAka carama zarIrI javane maraNAMtika upasaga Avela che. jue gajasukumAra muni, metAreja muni, keAzala muni, kAraNa ke temanI satAmAM hajAro bhavanAM kama heAvA joie, tyAre temane ekdama meAkSa javuM hatuM, te mAraNAtika upasarga AvyA vagara eTalAM khadhAM kama kevI rIte khape ? khA. bra. zrI vineAdamunine Ave! pariSaddha byA, je uparathI ema anumAna thAya che ke te ekAvatArI jIva hAya. zrI viAdamuninuM vistRta jIvanacaritra judA pustakathI gujarAtI bhASA tathA hindI bhASAmAM chapAyela che temAMthI ahIM sAra rUpe sakSepa karela che. -ken
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 tA. 30-11-64 nA reja kalAsavAra membaronI saMkhyA - - 40 para 152 AghamurabbIzrI 5000 thI vadhu rakama bharanArA. murabbIzrI 1000 thI vadhu rakama bharanArA. sahAyaka membare 500 thI vadhu rakama bharanArA. lAIpha membare 250 thI vadhu rakama bharanArA. bIjA naMbaranA junA membare 150 thI vadhu rakama bharanArA. kula membare. 563 47 854 dAnavIra mahAzane vinaMtI karavAmAM Ave che ke rU. 5001 thI ApanuM mubAraka nArma AdamurabbImAM dAkhala karAvI samitine sahAyaka bane tema ane AzA che. AdamurabbIne dareka sUtranI babbe kopI bheTa maLe che. tema ja teozrIne pheTe tathA jIvana caritra zAstramAM chApavAmAM Ave che. hAlamAM prasiddha thanArAM zAstronAM nAma nIce mujaba che. ThANAMga sUtra bhA. 1, 2. bhagavatI bhAga 6, 7, 8. rAyapaeNNuM sUtra bhAga 1 tA. 4-12-64. rA ja ke 8. namra sevaka, sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha maMtrI.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI-vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM vyAkhyApajJaptyaparanAmakam zrI-bhagavatIsUtram ( paSTho bhAgaH) // aSTamazatake prathamodezavAsya saMkSiptaviSayavivaraNam // pudgalAnAM pariNAmaH, prayogapariNatapudgalAH, prathamadaNDake-ekendriyaprayogapariNatapudgalAH, yAvat paJcendriyaprayogapariNatA; pudgalAH, nairayika prayogapariNatAH, tirya paJcendriyapayogapariNatAH, jalacarAdipayogapariNatAH, manuSyaprayogapariNatAH, devaprayogapariNatAH, yathA bhavanavAsi-vAnavyanta-jyauti AThaveM zatakakA pahelA uddezaka isa aSTama zatakake prathama uddezakakA viSaya vivaraNa saMkSepase isa prakArase hai prathama uddezakameM pudgaloMkA pariNAma kahA gayA hai so usameM pudgala tIna prakArake kahe gaye haiM inameM eka prakArameM prayogapariNatapudgaloMko bhI kahA gayA hai| isa prayogapariNatapudgaloMkI prakAra gaNanAmeM prathamadaNDakameM ekendriyaprayogapariNata pudgaloMko yAvat paMcendriyaprayogapariNatapudgaloMko, nairayika prayoga pariNata pudagaloMko, tiryag paMcendriya prayogapariNata pudgaloko, jalacarAdi prayoga pariNata pudgaloMko, manuSyaprayogapariNata pudgaloMko, AThamA zatakano pahelo udazaka aThamA zatakanA pahelA uddezakanu saMkSipta viSaya vivaraNa A pramANe che- pahelA udezakamAM pudagalanA pariNAmanuM pratipAdana karyuM che, temAM pugala traNa prakAranA kahyA che. temAM eka prakAra pragapariNata pudgalene kahyo che A pragapariNuta pudgalenA prakAra batAvatA pahelA daMDakamAM ekendriyapragapariNatapudgalathI laIne pacendriya paryantanA prayogapariNutapudgalena, nairayika prayogapariNata pudagalanu, pacendriya tiryaMca progapariNata pudagalanuM, jalacarAdi prayogapariNatapuganuM, manuSya
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre pika - vaimAnika - prayogapariNatAH / dvitIyadaNDa ke sUkSmapRthivI kAyikAdiprayogapariNatAH, dvIndriyAdiprayogapariNatAH, ratnaprabhAdinairayikaprayogapariNatAH, saMmUcchimajalacarAdiprayogapariNatAH, saMmUcchimamanuSyAdiprayogapariNatAH, asurakumArAdiprayogariNatAH, sarvArthasiddhadevaprayogapariNatAH / tRtIyadaNDa kesUkSmapRthivIkAyikAdiprayogapariNatAH, ratnaprabhAdinairayikaprayogapariNatAH jalacarAditiryakprayogapariNatAH, manuSyaprayogapariNatAH, asurakumArAdidevaprayogapariNatAH / caturtha daNDaka - paJcamadaNDaka padaNDaka saptamadaNDakA'STama - devoMke bhavanavAsI, vAnavyantara' jyotiSika evaM vaimAnika inake prayogase pariNata hue pudgaloMko, kahA gayA hai / dvitIyadaNDakameM sUkSma pRthivIkAyikAdi prayoga pariNata pudgaloM ko hIndriyAdiprayogapariNatapudgaloMkoM, ratnaprabhA Adi pRthiviyoMke, nairadhika AdikoMke prayoga se pariNata hue pudgaloMko, samUcchima jalacarAdike prayoga se pariNata hue pudgaloMko, saMmUcchima manuSyAdike prayogase pariNata hue pudgaloMko, asurakumAra Adike prayogase pariNata hue pudgaloMko, sarvArthasiddha devoMke prayogase pariNata hue pudgaloMko tRtIya daNDakameM sUkSma pRthivIkAyikAdike prayogase pariNata hue pudgaloMko, ratnaprabhA Adi pRthiviyoMke nairayikoM ke prayogale pariNata hue pudgaloMko jalacarAditiryoMke prayogase pariNata hue pudgaloMko, manuSyoMke prayogase pariNata hue pudgaloMkoM, asurakumAra Adi devoMke prayogase pariNata hue pudgaloMko kahA gayA hai / caturthadaNDakameM, paJcamadaNDakameM, chaTe prayAgapariNuta pudgalAnu ane bhavanavAsI, vAnabhyantara, jyatiSika tathA vaimAnika deva prayAgapariSkRta pudgalAnuM kathana karavAmAM Avyu che. bIjA daDakamAM sukSma pRthvIkAyika AdinA prayAgathI pariNuta pudgalenuM, dIndrica AdinA prayAgathI pariNuta pudgalenu, ratnaprabhA Adi pRthvIeAnA nAraka AdinA prayogathI pariNatapudgaleAnuM, saMmi jalacara AdinA prayAgathI pariNuta puddagale nu, samUmi manuSya AdinA prayAgathI pariNam pudgaleAnu, asurakumAra AdinA prayogathI pariNata pudgaleAnu, ane sarvAsiddha devAnA prayAgathI pariNata pudgaleAnu kathana karavAmAM AvyuM che. trIjA daMDakamAM sUkSma pRthvIkAcika, AdinA prayAgathI pariNuta pudgaleAnu, ratnaprabhA Adi pRthvIeAnA nArakonA prayAgathI pariNuta pudgalenu, jalacarAditi cAnA prayogathI pariNuta pudgaleAnu, manuSyeAnA prayAgathI pariNuta pudgaleAnu, ane asurakumAra Adi devAnA prayAgathI pariNata pudgaleAnu kathana karavAmAM AvyuM che. ceAthA, pAMcamAM, chaThThA, sAtamAM, AThamAM ane navamAM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 uddezakaviSayavivaraNam daNDaka - navamadaNDakAH, mizrapariNatapudgalAH, mizrapariNatapudgalAnAM nava daNDakAH, visrasApariNatapudgalAH, ekadravyapariNAmaH, manaHprayogAdipariNatAH, ArambhasatyamanaHprayogAdipariNatAH, ArambhamRpomanaHprayogAdipariNatAH, satyavacaHprayogAdipariNatAH, audArikAdikAyaprayogapariNatAH, audArikakAyaprayogapariNatAH, audArikamizrakAyaprayogapariNatAH, vaikriyazarIrakAyaprayogapariNatAH, vaikriyamizrakAyaprayogapariNatAH, AhArakazarIrakAyaprayogapariNatAH, AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNatAH, kArmaNazarIrakAyaprayogapariNatAH, mizrapariNatAH, satyamanomizrapariNatAH, visrasApariNatAH, varNa-gandha-rasa-sparza-pariNatAH, saMsthAnapariNatAH, dvidravyapariNAmaH manaHpayogAdipariNate, mizrapariNa te dve dravye, vilasApariNate dve dravye, nidravyapariNAmaH manaHprayogAdidaNDakameM, saptamadaNDakameM, aSTamadaNDakameM, aura nauveM daNDakameM mizra pariNata pudgaloMkA kathana kiyA gayA hai| inake nau daNDaka kahe gaye haiM vinasA pariNata pudgala, ekadravya pariNAma, mana:payogAdi pariNata, AraMbhasatyamanaH prayogAdi pariNata, AraMbhamRSAmanaH prayogAdi pariNata, satyavacaH prayogAdi pariNata, audArikAdikAyaprayogapariNata, audArikakAyaprayoga pariNata, audArikamizrakAyaprayoga pariNata vaikriyazarIrakAyaprayoga pariNata vaikriyamizrakAyaprayogapariNata, AhArakazarIrakAyaprayogapariNata, AhArakasizarIrakAyaprayogapariNata, kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata, mizrapariNata, satyamanomizrapariNata, virasA pariNata, varNa--gaMdha-rasa-sparza pariNata, saMsthAna pariNata, dvidravyapariNata, manaHprayogAdi pariNata, mizrapariNata do dravya, virasA pariNata dodravya daDakamAM mizra pariNata pudgalena kayana karyuM cheA rIte temanA nava daDaka kahyA che visasA pariNata pudgala, eka dravya pariNAma, manaHprAgAdi pariNata, Arabha satyamanaH prayAgAdi pariNata, Ara bhamRSAmanaH yegAdi pariNata, satyavacaH prAgAdi pariNata, dArikAdi kAyadRga pariNa, aurika mizradAya pravega pariNata, vaikiyazarIrakAya prAga pariNata, vaikriya mizrakAya prayoga pariNata, AhAraka zarIrakAya prayoga pariNata, AhAraka mizra zarIrakAya pravega pariNata, kAmaNa zarIrakAya prayAga pariNata, mizra pariNuta, satya ane mizra pariNata, visasA pariNata, varNa-gadharasa-sparza pariNata, sa sthAna pariNata, dvidravya pariNata, manaHprayogAdi pariNata, mizra pariNata be dravya, visasA pariNata be dravya, traNa dravya pariNAma, mana:prayogAdi
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImUne pariNatAni trINi dravyANi, caturdravyANAM pariNAmaH, manaHprayogAdipariNatAni catudravyANi, paJca-SaT-yAvat-anantadravyANAmalpavahutvaMca / atha aSTamazatakadazodezakArthasaMgrahagAthAmUlam-poggala 1, AsIvisa 2, rukkha 3, kiriya 4, AjIva 5, phAsuga 6, madatte 7 / piDiNIya 8, baMdha 9, ArAhaNA 10, ya dasa aTTamaMmi sae // 1 // chAyA-pudgalaH 1 AzIviSaH 2 vRkSaH3 kriyA 4 AjIvaH 5 mAsukam 6 adattam 7, pratyanIkaH 8 vandhaH 9 ArAdhanA 10 ca daza aSTame zate // 1 // TIkA-aSTamazatakasya dazodezakArthasaMgrahagAthAmAha-'poggala' ityAdi / 'poggala' iti pudgalaH prathamoddezake pudgalapariNAmavaktavyatA 1, tIna dravya pariNAma, manaH prayogAdi pariNata tIna dravya, cAra dravyoMke pariNAma, manaH prayogAdi pariNata cAra dravya, pAMca, chaha, yAvat anantadravyoMke pariNAma aura alpa bahutva ina sabakA kathana / dazodezakArthasaMgrahagAthApoggala1 AsIvisa2 rukkha3 kiriya4 AjIva5 phAsuga6 bhadatte7 / paDiNIya8 baMdha9 ArAhaNA ya10 dasa aTThasaMmi sae // 1 // aSTama zatakameM ye daza10 uddezaka haiM pudgala1, AzIviSa2, vRkSa3 kriyA4, AjIva5, prAsukada, adatta7 pratyanIka8 baMdha 9 aura aaraadhnaa10| pariNata traNa dravya, cAra dravyanu pariNAma, manaHprayogAdi pariNuta cAra dravya, pAMca, cha, sAtathI laIne ana ta paryantanA dravyanuM pariNAma, ane alpa bahuvanuM kathana, A badhAnuM A uddezakamAM kathana karavAmAM AvyuM che. A zatakanA dase uddezakanA viSayane prakaTa karatI saMgrahagAthA sahagAthA- poggala 1 AsIvisa 27tyAhi mAmA zatamA nAce pramANe isa deza cha- (1) pusa, (2) mAzIviSa, (3) vRkSa, (4) &iaa , (5) bha71, () prAsu, (7) mAta, (8) pratyanals, (6) madha bhane (10) mArAdhanA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 uddezakaviSayavivaraNam 'AsIvisa' iti-AzIviSaH sarpaH, dvitIyodezake AzIviSAdiviSayavaktavyatA 2, "rukkha' iti vRkSaH-tRtIyoddezake saMkhyAtajIvAdivRkSasambandhivaktavyatA 3, 'kiriya' iti kriyA, caturtho dezake kAyikyAdikriyAsambandhivaktavyatA 4, 'AjIva' iti AjIva:- paJcamoddezake AjIvikasambandhivaktavyatA 5, 'phAsuga' iti prAmukA-paSTodezake prAsukadAnAdivipayakavaktavyatA 6, 'adatta' iti-adattam-saptamoddezake adattAdAnasambandhivaktavyatA 7, 'paDiNIya' iti pratyanIkaH-aSTamoddezake gurvAdividvepirUpapratyanIkasamvandhivaktavyatA 8, 'baMdha' iti vandhaH-navamodezake prayogavandhAdi TIkArtha-isa gAthA dvArA mUtrakArane isa AThaveM zatakake daza 10 uddezakoM dvArA jisa2 viSayakA kathana kiyA gayA hai vaha2 artha saMgRhIta karake prakaTa kiyA hai / 'poggala' prathama uddezakameM pudgalake pariNAmakI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'AsIvisa' dvitIya uddezakameM AzIviSa sarpa Adike viSayakI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'rukkha' tRtIya uddezakameM saMkhyAta jIvAdi vRkSa saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'kiriya' kriyA caturtha uddezakameM kAyikI Adi kriyA saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'AjIva paMcama uddezakameM AjIvika saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai / 'phAsuga' chaThe uddezakameM prAsuka dAnAdi viSayakavaktavyatA pratipAdita huI hai 'adatta' saptama uddezakameM adattAdAna saMbaMdhI vaktavyatA pratipAdita huI hai 'paDiNIya' AThaveM uddezakameM gurvAdimeM vidveSIrUpa pratyanIka vaktavyatA pratipAdita huI hai| 1 TakAtha- A gAthA dvArA sUtrakAre AThamA zatakanA dasa udezakomA je je viSayAnu pratipAna 42vAbhA mAvyu cha, te 48 4yu cha. paDatA 'poggala' nAmanA dezamA sAnA pariNAmanI 14tavyatAnu pratipAdana rAyu che bhIta 'AsIvisa' udezakamAM AzIviSa- sa5 AdinA viSayanI vakatavyatAnuM pratipAdana karAyuM che, trIjA 'rukkha' nAmanA uddezamA sacyAta vA vRkSanI 14tavyatAnu pratipAna 42vAmA sAvyu. yAthA 'kiriya' nAmanA uddezamA yiAmA yA sadhI 540yatAnu ativAhana yuche pAyamA 'AjIva' nAmanA uddezamA mAvi sanadhI vakatavyatAnuM pratipAdana karAyuM che. chaThThA "mA nAmanA uddezakamAM prAsuka dAnAdinuM pratipAdana 4rAyu cha. sAtama 'adatta nAmanA zabhA mahattAhAna samadhA 14tavyatAnu patipAdana rAyu cha. mAmA 'paDiNIya' nAmanA zabhA guru mAmA viduSIrUpa pratyenIka vakatavyatAnuM pratipAdana karAyuM che. navamAM "vA nAmanA udezamA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre viSayavaktavyatA 9, 'ArAhaNA' iti-ArAdhanA-dazamoddezake dezA''rAdhanAdiviSayakavaktavyatA vartate 10 iti / pudgalabhedavaktavyatA / pUrvasmin saptame zatake dazamodezake pudgalAdayo bhAvAH prarUpitAH, athAtrApi aSTamazatakasya prathamoddezake prakArAntareNa tAneva prarUpayitumAha'rAyagihe' ityAdi / mUlam-'rAyagihe jAva evaM vayAsI - kaivihA NaM bhaMte ! poggalA pannattA ? goyamA ! tivihA poggalA paNNatA, taM jahA-paogapariNayA, mIsalApariNayA, vIsasApariNayA ||suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvat evam avAdI-katividhAH khalu bhadanta ! pudgalAH ? prajJaptAH gautama ! trividhAH pudgalAH prajJaptAH, tadyathA-prayogapariNatAH, mizrapariNatAH visrasApariNatAH // 1 // viMdha' nauveM uddezakameM prayogabaMdha Adi viSayakI vaktavyatA pratipAdita huI hai| 'ArAhaNA' dazaveM uddezakameM ArAdhanA Adi viSayakI vaktavyatA pratipAdita huI hai| pudgalabhedavaktavyatA'rAyagihe jAva evaM bayAsI' ityAdi / sUtrArtha-(rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagarameM yAvat gautamane prabhuse aisA pUchA (kaivihANaM bhaMte poggalA pannattA) he bhadanta ! pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA! tivihA poggalA paNNattA) he gautama ! pudagala tIna prakArake kahe gaye haiN| pragabaMdha Adi viSayanI vakatavyatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ane dasamAM 'ArAhaNA' nAmanA dezamA mArAdhanA mA viSayanI 140yatArnu pratipAdana 42vAmA sAvyu che. pudagalabheda vatavyatA'raaygihe jAva evaM vayAsI' tyA sUtrAtha- (rAyagihe jAva evaM vayAsI) 2] nabhAM mahAvIra prabhu padhAyA (thAvata) gautama svAmIe mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUcha(kivihaannN bhate poggalA paNNatA?) 3 mahanta ! pula 48prA2nA yA cha? (goyamA! tivihA poggalA paNNattA) gautama ! dhurA tra prA2nA sA che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU0 1 pugadlabheda nirUpaNam 7 TIkA- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' - rAjagRhe yAvat - nagare mahAvIraH samavasRtaH samatrasRtaM bhagavantaM vandituM namaskartuM dharmopadezaM zrotuM ca parSada nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA pratigatA paryat, tato gautamaH zuzrUSamANaH namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsInaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'kaivihA Na bhaMte ! poggalA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta katividhAH = kiyatmakArAH (taMjA) ve prakAra ye haiM (paogapariNayA, mIsasA pariNayA, vIsasA pariNayA) prayogapariNata, mizrapariNata aura visrasA pariNata / TIkArtha - pahile saptama zataka ke dazaveM uddezaka meM pudgalAdika bhAva prarUpita kiye jA cuke haiM so unhIM pudgalAdika bhAvoM ko yahAM para bhI aSTama zanakake prathama uddezaka prakArAntarase sUtrakAra prarUpita kara rahe haiM 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' isa sUtrAMzakA saMbaMdha isa prakAra se lagAnA cAhiye rAjagRha nagara meM mahAvIra prabhu padhAre mahAvIra prabhuko Aye hue sunakara vandanA, namaskAra karane ke liye tathA dharmopadeza sunaneke liye nagarakI pariSad unake pAsa AI aura dharmopadeza sunakara vahAMse apane2 sthAna para vApisa calI gaI bAdameM gautamane prabhukI sevA zuzrUSAkI aura phira namaskAra kara ve vinayase donoM hAtha joDakara unake samakSa ucita sthAna para baiTha gaye / unakI paryupAsanA karate hue phira unhoMne prabhuse isa prakAra pUchA 'kai vihANaM bhaMte poggalA paNNattA' he (taM jahA ) te trayu prmaare| mA prabhAe~] - (paogapariNayA, mIsasA pariNayA, vIsasA pariNayA) (1) prayoga parizuta, (2) mizra pariNata, ( 3 ) visasA parita TIkA-sAtamA zatakanA dasamAM uddezakamA pudgalAdika bhAvanI prarUpaNA karavAmA AvI che. e ja pudgalAdika bhAvanuM sUtrakAra AThamAM zatakanA A pahelA udezakamAM bhinna prakAre pratipAdana kare che- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' mA sUtrAMza dvArA nIcene sutrapATha grahaNa karavAmAM Avye che rAjagRha nagaramA mahAvIra prabhu padhAryAM. temane vajraNA-namaskAra karavAne tathA temaneA dharmAMpadeza sAMbhaLavAne leAkeA temanI pAse AvyA. dharmAMpadeza sAbhaLIne pariSada vikharAi gai. tyAra bAda gautama svAmIe prabhunI sevA suzruSA karI. tyAra khAda vaMdA namaskAra karIne vinayapUrNAMka banne hAtha joDIne te temanI samakSa ucita sthAne besI gayA, ane temaNe mahAvIra prabhune A pramANe azna pUchayo-' kahavihANaM bhaMte ! poggalA paNNattA ?' De mahanta ! puhagasa DeTalA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 bhagavatIsUtre khulu pudgalAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tivihA poggalA paNNattA' he gautama ! trividhAH pudgalAH prajJaptAH, tAneva triprakArAna Aha- 'taMjaDhApaogapariNayA, mIsasA pariNayA, vIsasApariNayA, ' tadyathA - prayogapariNatAH prayogeNa = jIvavyApAreNa zarIrAditayA pariNatAH, mizrapariNatA mizreNa prayogavisrasArUpeNa pariNatAH prayogapariNAmamatyajanta eva visrasayA svabhAvena pariNAmAntaraM prAptavantaH jIvarahitakalevarAdirUpAH pudgalAH mizrapariNatA ucyante / - athavA visrasayA pariNAmamApAditA ye audArikAdivargaNArUpAH jIvaprayobhadanta 1 pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu unase kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'tivihA poggalA paNNattA' pudgala tIna prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'paogapari yA, mIsasApariNayA, vIsasApariNayA' prayogapariNata 1, mizrapariNatara aura visramApariNata3, inameM jo pudgala jIvake vyApArase zarIrAdirUpameM pariNata ho jAte haiM ve prayogapariNata pudgala haiM / prayoga aura svabhAva ina donoMke saMbaMdhase pariNAmako prApta hue pudgala mizra pariNata pudgala haiM / mizrapariNata pudgala prayoga pariNAmakA tyAga kiye binA hI svabhAva se pariNAmAntarako prApta hote rahate haiM jaise mRtakalevarAdi pudgala athavA svabhAvase hI audArika Adi rUpavAlI vargaNAeN jaba jIvake prayogarUpa vyApArase audArika Adi zarIrarUpa meM pariNata ho jAtI haiM taba ve mizra pariNata kahalAtI haiN| yadyapi audArika Adi zarIrarUpase pariNata huI audArikAdi vargaNAeN prakAranA kahyA che? mahAvIra prabhunA uttara 'goyamA !' he gautama! pudgalA traNa prakAranA kahyAM che 'ta jahA ' te tra pariNayA, mIsasA pariNayA, vIsasA pariNayA' parita mane (3) visasA pariNata. je pudgala jIvanA vyApArathI zarIrarUpe pariNamana pAme che, te pudgalAne prayAgapariNata pudgalA kahe che. prayAga ane svabhAva, e bannenA sa khaMdhathI pariNamana pAmelAM pudgalAne mizra padyuita pudgala kaheche. mizra pariNata pudagalA prayAgapariNAmane tyAga karyA vinA ja svabhAvathI pariNAmAntara (anya pariNAma) prApta karatA rahe che. jemake mRta levarAdi pudagala athavA-- svabhAvathI ja audArika Adi rUpavALI vaNA jyAre jIvanA prayAgarUpa vyApArathI aurika Adi zarIrarUpe pariNamI jAya che, tyAre temane mizra pariNata kahevAyache jo ke audArika Adi zarIrarUpe pariNamelI aurikAdi vaNAone prayAgapariSkRta paNa kahI zakAya che, chatAM paNa prayeAgapariNuta pudgalAmAM 'tivihA poggalA paNNattA' amAro nIce pramANe che- 'paoga (1) prayoga pariyuta, (2) mizra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 0 2 pudgalabhedanirUpaNam geNa ekendriyAdizarIraprabhRtipariNAmAntaraM prApitAste mizrapariNatA ucynte| yadyapi audArikAdizarIratayA pariNatAH audArikAdivargaNAH prayogapariNatA api vyapadizyante tathApi prayogapariNateSu visrasAyAH satve'pi avivakSitatvAnna tayoH prayogavistrasayoraikyam, visrasApariNatAH svabhAvena pariNatA ityarthaH, yathA meghAH, AtapAH, chAyAH, ityAdayaH ||mu0 // mUlam-'paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA ? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taM jahA-egidiyapaogapariNayA, beiMdiyapaogapariNayA jAva pNciNdiypogprinnyaa| egidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ? goyamA! paMcavihA paNNatA, taM jahA-puDhavikkAiyaegidiyapaogapariNayA jAva vnnssikaaiyegidiypogprinnyaa| puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-suhamapuDhavikAiyaegidiyapaoga pariNayA ya bAyarapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayAya, AukAiyaegidiyapaogapariNayA evaM ceva / evaM dupayao bhedo prayogapariNata bhI kahI jAtI hai to bhI prayogapariNata pudgaloM meM birasA pariNamana honekI sattA hone para bhI vaha vahA~ vivakSita nahIM mAnI gaI hai ataH prayoga aura citrasAmeM ekatA nahIM AtI hai| svabhAvase jo pudgala pariNAmAntarako prApta hote rahate haiM ve vistrasA pariNata pudgala haiM jaise megha, Atapa (dhUpa), chAyA ityAdi ||suu. 1 // visasA-pariNamana thavAnI sattA hovA chatAM paNa tene ahI vivakSita mAnavAmAM AvI nathI-tethI pravega ane vizvastamAM ekatA AvatI nathI je pudagale svabhAvathI pariNAmottara prApta karatA rahe che, te pudagalene vizvasA pariNata pudagalI kahe che. bhaTe medha, mAta5 (), chaay| pa2. // sU0 1 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtro jAva vaNassaikoiyA ya / baMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! aNegavihA paNNatto, taM jahA-evaM teiMdiya curidiypogprinnyaavi| paMcidiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! cauvihA paNNattA, taM jahA-neraiya-paMciMdiyapaogapariNayA tirikkhajoNiya0, evaM maNussa0 deva paMciMdiyaH / neraiyapaMciMdiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! sattavihA paNNattA, taM jahA-rayaNappabhApuDhavineraiyapaogapariNayAvi, jova ahesattamapuDhavineraiyapaMciMdiyapaogapariNayAvi / tirikkhajoNiyapaMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! tivihA paNNattA, taM jahA-jalayarapaMciMdiyatirikkha-joNiya0, thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0 khahayarapaMcidiyatirikkha0, jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyapaoga0 pucchA? goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-samucchimajalayara0 gbbhvtiyjlyr| thalayara paMciMdiyatirikarava0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-cauppayathalayara0 parisappa thlyr| cauppayathalayara0 pucchA ? goyamA ! duvihAM paNNattA, taM jahA-samucchimacauppayathalayara0 ganbhavatiyacauppayathalayara0 / evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNatA, taM jahA - uraparisappA ya bhuyaparisappA ya / uraparisappA duvihA paNNattA taM jahA-samucchimA ya, gabbhavatiyA ya / evaM bhuyaparisappA vi /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam evaM khahayarA vi / maNussapaMciMdiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! duvihAM paNNattA, taM jahA-samucchimamaNussa0, gabbhavakkaMtiyamaNussa0 / devapaMciMdiyapaoga0 pucchA ? goyamA ! caubihA paNNattA, taM jahA-bhavaNavAsidevapaMciMdiyapaoga0 evaM jAva vemaanniyaa| bhavaNavAsidevapaMciMdiya0 pucchA goyamA ! dasa vihA paNNattA, taM jahA-asurakumArA jova thaNiyakumArA / evaM eeNaM abhilAveNaM aTavihA vANamaMtarA pisAyA, jAva gaMdhavA / joisiyA paMcavihA paNNajJA, taM jahA-caMdavimANajoisiya0 jAva tArAvimANajoisiyadeva / vemANiyA duvihA paNNattA, taM jahA-kappovavannaga0 kappAtIyaga vemANiya0 / kappovavannagA duvAlasavihA paNNatA; taM jahA-sohammakappovavannaga jAva accuyakappAvavannagavemANiyA kappAtIya0 pucchA? goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-gevejakappAtIyave. aNuttarovavAiyakappAtIya ve0, gevejjakappAtIyagA navavihA paNNatto, taM jahAheTrimaheTrima-gevejagakappAtIyave0 jAva utrarimauvarima-gevejagakappAtIya0 / aNuttarovavAiyakappAtIyagavemANiyadevapaMciMdiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA? goyamA! paMcavihA paNNattA, taM jahA-vijayaaNuttarovavAiya0 jAva pariNa0 jAva sabaDhasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyapaogapariNayA daMDago // sU. 2 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 bhagavatImUtre chAyA-prayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH tadyathA-ekendriyaprayogapariNatAH, dvIndriyaprayogapariNatAH, yAvat pnycndriypryogprinntaaH| ekendriyaprayogapariNatAH khala bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathApRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH yAvat - vnsptikaayikaikendriypryogprinntaaH| pRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH 'paogapariNayANaM bhaMte' ityAdi / sUtrArtha- (paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kavitA paNNattA) he bhadanta ! prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyanA ! paMcavihA paNNattA) he gautama ! prayoga pudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa prakArase haiM (egidiyapaogapariNayA, veiMdiyapaogapariNayA jAva paMciMdiya paogapariNayA) ekendriyaprayoga pariNata. doindriyamayoga pariNata, yAvat paMcendriya prayogapariNata(egidiyapaogapariNayANaM aMte ! poggalA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! ekendriyamayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (gothamA ! paMcavihA paNNattA) he gautana ! ekendriya prayogapariNata pudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| (taMjahA) ve isa prakArase haiM (puDhanikAiyaegidiyapaogapariNayA jAca vaNNassaikAiyaegi'pogapariNayANaM bhaMte !? Un sUtrAtha - (paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?) manta! prayogapariNata purAnA sA 42 4thA (goyamA! paMcavihA paNNattA) gautama ! prayogapariNata pugatanA pAya 542 4thA che. (taMjahA) te pAMya 42 2mA prabhAra cha- ( egidiyapaogapariNayA, veiMdiyapaogapariNayA, jAva paMciMdiya paogapariNayA) (1) mendriya prayogapariNata, (2)handriya prayogapariNata, (3) tendriya progapariNata, (4) caturindriya prayogapariNata ane (5) paMcendriya prayogapati. ( egidiyapagapariNayANa bhale ! poggalA kaivihA paNNattA ?) 3 mahanta / sandriya prayogaparita pugaso 486 // prA2nA tyAche ? (goyamA! paMcavihA paNNattA) he gautama ! bhendriya ayogaparita pugatanA pAMya 2 syAM che. (taMjahA) te pAya | 24t pramANe cha- ( puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA jAva vaNastaikAiyaegidiyapaogapariNayA) pRthv||thimendriy prayogapariNata,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ N 13 pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhA' prajJaptAH tadyathA-mUkSmapRthivIkAyika kendriyaprayogapariNatAzca, vATarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca / apkAyikaikendriyamayogapariNatA evameva / evaM dvipado bhedo yAvat banaspatikAyikAzca / dvIndriyaprayogapariNatAHkhalu pRcchA ? gautama ! anekavidhAH pajJaptAH, diyapaogapariNayA) pRthivI kAyika ekendriyaprayogapariNata pudgala, yAvat vanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala (puDhavikAiyaegidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA ! duvihA paNNattA) he gautama ! pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM (suhama puDhavikAiyaegidayapaogapariNayA ya bAyara puDhavikAiyaegidiya paogapariNayA ya) sUkSma pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNatapudgala, bAdara pRthivIkAdhika ekendriya prayogapariNatapudgala (eva ceva) isI tarahase (AukkAiyaegidiyapaogapariNayA) apkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgala do prakAra ke hote haiM (evaM duppayao bhedo jAva vaNassaikAiyA ya) isI taraha se yAvat vanaspatikAyika prayogapariNatapudgala bhI do prakArake hote haiN| (veiMdiyapaogapariNayA-NaM pucchA) he bhadanta ! do indriya prayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he ( yAvat ) vanaspatimAthi: mendriya prayogaparita pusa(puDhavikAiyaegidiya paogapariNayANa bha te! poggalA kAvihA paNNatA ?) De manta! pRthvI thi4 sendriya prayogapaziyata Y618 Beat Pat san che ? (goyamA! duvihA papaNattA) gautama! ya4 mendriya payogapariNata pulanA me 2 yA cha (taMjahA te 4 / 2 / 2mA prabhAracha- ( muhuma puDhavikAiya-egidiyapaogapariNayA ya vAyara puDhavikAiya egidiyapaogapariNayA ya ) (1) sukSma vIthi: mendriya ayogaparivUna pusa, (2)mA2 Yealtyi mandriya prayAgapariNata pula (evaM ceva) mera pramANe (AukkAiyaegidiyapaogapariNayA ) mAthi4 mendriya prayogapariNata Yo me 2nA DAya che (evaM duppayo bhedo jAva vaNassai. kAiyA ya) me // prabhA vanaspatiya paya-tanA sandriyaprayogapariNatapurAnA 54 me 2 sabhA ( beiMdiyapaogapariNayANa pucchA) he manta! bIndraya prayogaparita pugasanA 24 yA cha? (goyamA) he gautama! (aNegavihA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatro tadyathA-- evaM trIndriyacaturindriyaprayogapariNatA api / paJcendriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! caturvidhAH prajJaptA', tadyathA-nairayikapaJcendriya prayogapariNatAH, tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH, manuSyapaJcendriya prayogapariNatAH devapaJcendriyaprayogapariNatAzca / nairayikapaJcendriya prayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! saptavidhAH prajJaptAH ? tadyathA-ratnaprabhApRthivI gautama ! do indriya prayogapariNata pudgala (aNegavihA paNNattA) aneka prakAra ke kahe gaye haiN| (evaM teiMdiya-cariMdiya-paogapariNayAvi) isI tarahase teindriya aura coindriya prayogapariNata pudgaloMko bhI jAnanA cAhiye / (paMciMdiyapaogapariNayANaM pucchA) he bhadanta ! paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (cauvvihA paNNattA) paMcendriyaprayoga pariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiN| (taMjahA) ve isa prakArase hai (neraiya paMciMdiyapaogapariNayA tirikkha joNiya. evaM maNussa. deva. paMciMdiya) nArakapaMcendriya prayogapariNata, tithaMca paMcendriyaprayogapariNata, isI taraha manuSya paMcendriyaprayogapariNata aura devapaMcendriyamayogapariNata (neraiya paMciMdiyapaoga. pucchA) he bhadanta ! nairayika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (sattavihA paNNattA) nairayika paMcendriya prayogapariNatapudgala sAta paNNatA) hAndriya prayogaparita pusanA bhane 42 4yA cha (evaM teiMdiyacauridiyapaogapariNayA vi) meM prabhANe te dhandriya bhane yaturindriya prayAsapAzita pugasAnA viSa pazu samAvu (paMciMdiya paogapariNayANaM pucchA) mata! payandriya prayogapariNata pugalAnA 2 prA2 yA cha ? (goyamA!) he gautama ! (caunvihA paNNattA) 5yendriya prayogapariNata pugasanA yAra 42 4yA cha. (ta jahA) te yA2 542 nAthe pramANe cha- ( neraiya paMciMdiyapaogapariNayA, tirikkhajoNiya0, evaM maNussa0 deva0 paMcidiya0) (1) nA26 payendriya prayogaparita, (2) tiya 25 pAyendriya prayogapariNata, (3) manuSya yayendriya pryogpariNata ane (4) deva paMcendriya pragapariNata. (neraiya paciMdiya paoga0 pucchA) mahanta ! nA24 payandriya prayogaparita in zeal 542 yA che ? (goyamA) gItama! (sattavihA paNNattA) nA24 yathendriya prayogapariNata hasana sAta prA2 4yA che (tajahA) te prAza
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 2 pudgalabhedanirUpaNam nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAapi cAvata - adhaH saptama pRthivInai rayikapaJcendriya prayogapariNatA api / tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! trividhAH prajJaptAH, tadyathA - jalacarapaJcendriyatiryagyonika prayoga pariNatAH, sthalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH khecarapaJcendriya tiryagyonika prayogapariNatAca | jalacarapaJcandriyatiryagyonika prayogapariprakArake kahe gaye haiM / (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM ( rayaNappabhApuDhavi nerapagapariNayA vi jAva ahe sattamapuDhavi neraiya paMcidiyapaogapariNayA vi) ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriya prayoga pariNata yAvat nIce saptama naraka pRthivI nairayika prayoga pariNata pudgala (nirikkhajoNiya paMcidiyapaogapariNayA NaM pucchA) he bhadanta ! niryaca yonika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama! tiryaca yonika paMcendriyaprayogapariNata pudgala (tivihA paNNattA) tIna prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) ve isa prakAra se (jalayarapaMcidiya tirikkhajoNiya, thalayara paMcidiya tirikkhajoNiya khahayarapaMcidaya tirikkha) jalacara paMcendriya tiryaMca yonika prayogapariNata, thalacara paMcendriyamayogapariNata aura khecara paMcendriya tiryaca yonikaprayogapariNata pudgala / ( jalayara tirikkhajoNiya ogapucchA) he bhadanta ! jalacare tiryeca yonika paMcendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (gogramA) he nIce prabhA - ( rayaNappabhApuDhavi ne raiyapaogapariNayA vi jAva ahe sattamaputri neraiya paMcidiyapabhogapariNayA vi) pahelI ratnAlA pRthvInA nAraka pacendriya prayAgapariNuta pudagaleAthI laine nIce sAtamI pRthvInA nAraka pacendriya prayeAgapati pudagala sudhInA sAta prakAra samajavA (tirikkhajoNiyapa cidiyapaogapariNayANaM pucchA) De anta ! yi yoni yathendriya prayogapariyata puDhagasaunA he DeMTalA aDAra hyA hai ? (goyamA !) he gautama! (tividyA paNNattA - taM jahA ) tiya cayeAnika 5 cendriya prayAgapariNuta pudagalAnA nIce pramANe traNa prakAra, kahvA che-- jalayara paMciMdiya tirikkhajoNiya0, thalayara tirikkhajogiya0 pacidiya0, khayara tirikkha paciMdiya ) (1) 4jayara tiryayayonim yayendriya prayogayariyata, (2) vaLacara tiya cayeAnika paMcendriya prayAgapariNata, (3) khecara tiya thaceAnika 5 cendriya prayogaparita pugasa ( jalayara tirikkhajoNiya paoga0 pucchA) De ahanta ! jaLacara ti cAnika 5 cendriya prayAgapariNuta pudgalanA keTalA prakAra kahyA che ? 3
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 bhagavatIsUtre / NatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tathathA saMmUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikamayogapariNatAH, garbha jalacara paJcendriyatiryagyonika prayogapariNatAH / sthalacarapaJcendriyatiryagyonikamayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH majJaptAH tadyathA - catuSpadsthalacara paJcendriyatiryagyonika prayogapariNatAH, parisarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - saMmUcchimacatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyohe gautama ! ( duvihA paNNattA) jalacara tiryaMcayonikaprayoga pariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM / (taMjA) ve isa prakAra se haiM ( saMmucchima jalayara ganbhavakkaMtiya jalayara) saMmUcchima jalacara paMcendriya tiryaMca prayogapariNata, aura garbha jalacara paMcandriya tiryaca prayoga pariNata pudgala (thalayara tirikkha pucchA) he bhadanta ! sthalacara paMcendriya tiryacayonika prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( duvihA paNNattA ) sthalacara paMcendriyatiryaJcayonika prayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (cauppayathalayara0 parisappa thalayara0) catuSpadasthalacara paMcendriya tirtha cayonika prayogapariNata pudgala (dubihA paNNattA) do prakAra ke kahe gaye haiM / (tajahA) jo isa prakAra (goyamA !) he gautama / ( duvidhA paNNattA ) 4jayara tirtha ayoniH cathendriya prayogapariNuta yugasanA me ra 4 che. (tajahA) te prabhuza yA abhAze che(samucchima jalayara, gavbhavakkaMtiya jalayara 0 ) (1) sabhUrcchima bhajayara tiryatha poMcendraya prayAgapariNata ane (2) gabhaeNja jaLacara tiyA~ca pacendriya pratyeAgapariNata pudagala (thalayara tirikkha0 pucchA) he mahanta ! sthajatara tiryayayoniH cathendriya prayogapariSuta yugalanA DeTA prakAra cha ? (goyamA ! ) he gautama! ( duvihA paNNattA - taM jahA ) sthaNayara tiryathayoni payendriya prayogapariguta yugasanA nIce abhAe~] me. aAra hyA che- (cauppaya thalayara0 parisappa thalayara 0 ) (1) zatuSyaha rathalacara pacendriya prayAgapariNata pudagala ane (2) parisapa` sthaLacara tiya ca paMcendriya prayAgapadbhuita pudagala (cauppaya thalayara0 pucchA ) he mahanta / yatuSyaH sthasayara tiryathayoni payendriya prayogapariyata yugasanA DeTA akSara udyA che ? ( goyamA !) he gautama ! catuSpada sthalacara tiryaMcayeAnika paMcendriya prayAgapariNuta pudgalanA ( duvihA paNNattA ) me akSara che. (taM jahA) te me akSaro mA prabhA che
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 2 pudgalabhedanirUpaNam 17 nikamayogapariNatAH, garbhavyutkrAntikacatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAzca / evam etena abhilApena parisA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-ura-parisaci, bhujaparisazca / uraHpratisA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUcchimA zca garbhavyutkrAntikAzca / evaM 'bhujaparisA api / evaM khecarA api / manuSyapaJcendriyaprayoga pRcchA ? gautama ! dvividhAH se haiM / (samucchimacauppaya thalayara0, ganbhavakkatiyacauppaya thalacara0) saMmUcchima catuSpada sthalacarapaMcendriya tirya ca paMcendriya prayoga pariNata pudgala aura garbhaja catuSpada sthalacara paMcendriya tirya ca prayoga pariNata pudgala (evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA) isI prakArase isa abhilApa dvArA parisarpa do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM (uraparisappA ya bhuyaparisappA ya) uraHparisarpa aura bhujaparisarpa (uraparisappA duvihA paNNattA) uraHparisarpa do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakArase haiM (saMmucchimAya ganbhavatiyAya) saMmUcchima aura garbhaja (evaM bhuyaparisappA vi, evaM khayarAvi) isI tarahase bhujaparisarpa bhI aura khecara bhI do prakArake kahe gaye haiM / (maNussa paMciMdiyapaoga pucchA) he bhadanta ! manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudagala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) manuSya paMcendriya prayoga pariNata pudagala (samucchimacauppaya thalayara0, gambhavakkaMtiyacauppaya thalacara0) (1) sa bhUmi catuSpada sthalacara tirthaM ca pacendriya pragapariNata pudgala ane (2) gaja catuSpada bhyasaya2 tiya ya pazyandriya prayogaparita pusa (evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA) me 2nA mA mlitaa562| parisapanA 54 me 42 yA che. (ta jahA) to 4 nIya prabhArI cha- (uraparisappAya, bhuyacarisappA ya) (1) 72: parisapa, mane (2) bhu04 parisa (uraparisappA duvihA paNattA-tajahA) 72: parisapanA nAnye prabhAra meM prA2 4yA cha- (saMmacchimA ya, ganbhavatiyA ya) (1) sa bhUchi ma mane. (2) gama (evaM bhuyaparisappA vi, evaM khahayarA vi e ja pramANe bhuja parisarpanA paNa be prakAra kahyAM che ane khecaranA paNa be prakAra kahyA che. (maNussa paMciMdiyapaoga pucchA0) Hrd! manuSya pazyandriya prayAparita YEnaran nA tyA cha ? (goyamA !) 3 gautama! (davihA paNNattA-ta jahA) manuSya payandriya prayogapariNata pulanA nIya pramANe re prA2 4yA cha- (saMmucchima
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatImatre prajJaptAH, tabathA-saMmUchimamanuSyapaJcendriyamayogapariNatAH, garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH / devapaJcendriyaprayoga0 pRcchA ? gautama ! caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-bhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH, evaM yAvat vaimAnikAH / bhavanavAsidevapaJcendriya0 pRcchA ? gautama ! dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-asurakumArA yAvat stanitakumArAH / evam etena abhilApena do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) ve isa prakArase haiM (samucchimamaNussa0 gambhavakkaMtiya maNussa0) samUchima manuSya prayoga pariNata pudgala, garbhaja manuSya paMcendriyaprayoga pariNata pudgala (devapaMciMdiyapaogapucchA) he bhadanta ! devapaMcendriya prayogapariNatapudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (caunvihA paNNattA) devapacendriyaprayoga pariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM ( bhavaNavAsi devapaMciMdiyapaoga evaM jAva vemANiyA ) bhavanavAsidevapaMcendriyaprayogapariNatapudgala yAvat vaimAnika devapaMcendriyaprayogapariNatapudgala ( zravaNavAsidevapaMciMdiya pucchA) he adanta ! bhavanavAsideva paMcendriyamayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? ( goyanA ) he gautama ! (dasavihA paNattA) avanavAsi devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala daza prakArake kahe gaye haiM (tajahA) jo isa prakArase haiM (asurakumArA jAba thaNiyakumArA) asurakumAra prayogapariNata pudgala yAvat stanitakumAra prayoga pariNata maNussa0, gabhavakka tiya maNussa0) (1) sa bhUmi pa-yendriya bhanunya prayogaparizuta pula mane (2) 4 5-yendriya manuSya prayogapariNata pula. (devapaMciMdiya paoga pucchA) he mahanta ! heva 5-yendriya prayogapariNata pusa 48sA amaranA yA cha? (goyamA !) gautama ! (caubihA paNNattA-taMjahA) 15-yandriyaM prayogaparita padasanA nAya pramANe yA2 4.2 4aa cha- (bhavaNavAsI devapa ciMdiya paoga evaM jAva vemANiyA) manavAsI 35 5yendriya prayogapati pugAthA sadhana mAni4 5-tanA va 5yAndra praye.gaparita pusa (bhavaNavAsi deva paMciMdiya pucchA) he bhadanta ! bhavanavAsI deva paMcendriya prayogapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyA che? (goyamA !) he gautama ! (dasavihA paNNattA-taMjahA) vanavAsI viSayandriya pragapariNata pulanA nIce pramANe dasa prakAra kahyA che (asurakumArA jAtra thnniykumaar|) masurabhAra prayogapariNata YEARthA dadhana
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa. 2 pudgalabhedanirUpaNam aSTavidhAH vAnavyantarAH pizAcAH yAvat-gandharvAH / jyotiSikAH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA candravimAnajyotipikAH yAvat tArAvimAnajyotipikadeva0 / vaimAnikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-kalpopapannaka0 kalpAtItakavaimAnikA0 / kalpopapannakA dvAdazavidhAH prajJaptA , tadyathA-saudharmakalpopapannaka0 yAvat acyutakalpopapannakavaimAnikAH / kalpAtItakavaimAnikAH khalu pRcchA ? pudgala (evaM eeNaM alilAveNaM aTThavihA vANamaMtarA pisAyo jAva gaMdhavvA joisiyA paMcavihA paNNattA, taM jahA-caMdavimANa joisiya jAva tArAvimANa joisiyadeva0-vemANiyA duvihA paNNattA, ta jahA-kappovavanagA0 kappAtIyaga mANiya0) isI tarahase isa abhilApa dvArA ATha prakArake vAnavyantara pizAca yAvat gaMdharva jAnanA cAhiye. jyotiSika deva pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM-jo isa prakAra ke haiM / candra vimAna jyotiSikadeva, pAvat tArAvimAna jyotiSika deva-vaimAnika deva do prakArake kahe gaye haiM-jo isa prakArase haiM-kalpa panna vaimAnika deva evaM kalpAtIta vaimAnika deva (kappovavannagA duvAlasavihA paNNattA, taM jahA-sohammakappovavanagA0 jAva accuyakappovavanagavemANiyA) kalpopanakavaimAnikadeva 12 prakArake kahe gaye haiM-saudharmakalpopapannaka vaimAnika deva, yAvat acyuta kalpopapanaka vaimAnika deva (kappAtIya pucchA) he bhadanta ! kalpAtIta vaimAnika deva kitane prakArake kahe gaye svanitakumAra pragapariNata pudagala sudhInA dasa prakAra ahIM grahaNa karavA (evaM eeNaM abhilAveNaM avihA vANamaMtarA pisAyA jAva gaMdhavA, joisiyA pacavihA paNNattA, taMjahA-caMdavimANa joisiya jIva tArAvimANa joisiya deva0, vemANiyA duvihA paNNattA, tanahA-RppocavannagA. kappAtIyaga vemANiya.) e ja rIte A abhilApa dvArA vAvyantara devanA nIce pramANe ATha prakAra samajavApizAca prayoga pariNatathI laIne gAdharva prAga pariNata paryantanA ATha prakAra samajavA. jyotiSika devonA nIce pramANe pAca prakAra che- candravimAna niSika devathI laIne tArAvimAna jyotiSika deva paryantanA pAca prakAra samajavA vaimAnika devonA be prakAra nIce pramANe samajavA-- (1) kapApapannaka vaimAnika deva ane (2) 46pAtAta vaimAni: / (kappovavannagA duvAlasavihA paNNattA, taMjahA-sohammakappovavanagA. jAva accuyakappovavannaga vemANiyA) yApapanna vaimAni4 hevAnA nIce pramANe bAra prakAra kahyA che- saudharma kApapannaka vaimAnika devothI laIne amyuta 46yA5panna heve| parya-tanA mA2 43 / mADI aDa 42vA. (kappAtIya pucchA)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre gautama ! dvividhAH prajJaptA , tadyathA-grevayakakalpAtItavaimAnikAH, anuttaraupapA. tikakalpAtItakavaimAnikAH, gauveyakakalpAtItakA0 navavidhAH prAptAH, tadyathAadhamtanAdhastanauveyakakalpAtItakavaimAnikAH yAvat - uparitanoparitanagreveyakakalpAtItakavaimAnikAH / anuttarIpAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-vijayAnuttaraupapAnika yAvat pariNatAH, yAvata sarvArtha siddhAnuttaraupapAtikadeva paJcandriya prayogapariNatA , (daNDakaH 1 prathamaH) // .2 // hai ? (goyamA) he gautama ! (duvidA paNNattA) kalpAnIta vaimAnika deva do prakArake kahe gaye hai (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (geveja kappA nIya ve0 aNuttarovavAdaya kappAtIyave0) greveyaka kalpAtIta vaimAnika deva tathA anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva (gevelakappAtIyagA navavihA paNNattA) graiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva nau prakArake kahe gaye haiN| (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (heTThima hehima gevejakappA. tIyave0 jAva uvarima uvarima gevejagakappAtIya0) adhastana adhastana graiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva yAvat Upara Upara grevevaka kalpAtIta deva. (aNuttarovavAiya kappAtIyaga vemANiya deva paMciMdiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kavitA paNNattA) he bhadanta ! anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paJcendriyaprayogapariNata pudagala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (paM vahA paNNanA) anuttaropahe mahanta ! 465AtAta vaimAni vonA hai| prA2 4aa cha ? (goyamA !) he gautama! (duvihA paNNattA) 46yAtIta mAni: hevAnA me 2 4yA che. (taMjahA) tere prAra bhA prabhAra) - (gevejakappAtIya ve., aNuttarovAiya kappAtIya ve.) (1) greveyika kapAtIta vaimAnika devo ane (2) anuttaro 5pAtika kalpAtIta vaimAnika devo. gevejakappAtIyagA navavihA paNNattA] vethi: 45AtIta mAni vAnA na4 prAra yA cha taMjahA te nava 542 nAya pramANe cha- (hedvima hehima gevenjakappAtIya ve0, jAva uvarima uvarima gevenja kappAtIya) sastana mastana avayi: kalpAtIta vaimAnika devothI laIne uparItana uparItana zreyaka kalpAtIta devo paryantanA nava 12 mahI aDa 42vA. ( aNuttarovavAiya kappAtIyaga vemANiya deva paciMdiya-paoga pariNayA NaM bhaMte ! pogallA kaivihA paNNattA?) HE-ta ! anuttare papAtika kalpAtIta vaimAnika deva pacendriya pragapariNata pudagala keTalA 412nA 4aa cha ? goyamA !] gautama! paMcavihA paNNatA] tamanA pAMya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 . 2 pudgalabhedanirUpaNam 21 TIkA - atha triSvapi pudgaleSu prayogaparaNatAnAM nAmanirdezena navadaNDakAn pradarzayati-sUkSmai kendriyAdArabhya savArthasiddhadevaparyantaM jIvAnAM vizeSatAbhiH prayogapariNatapudgalAnAM prathamo nAmadvAradaNDakaH 1 / sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya sarvArthasiddhadevavaparyantaM paryAptakAparyAptakabhedena dvitIyo bhedadvAradaNDakaH 2 / audArikAdipaJcazarIrANAM vizeSatAmi tRtIyaH zarIradvAradaNDakaH 3 / pAtika kalpAtIta vaimAnika devapancendriya prayogapariNata pudgala pAMca prakArake kahe gaheM haiM | ( ta jahA ) jo isa prakAra se haiM (vijaya aNutarovavAiyA jAva pariNa0 jAva savvaddha siddha aNuttarovavAgradeva paMcidiyapaogapariNayA daMDago) vijaya anuttaraupapAtika devaprayogapariNata pudgala yAvat sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva paMcendriyamayoga pariNata pudgala - daNDaka // sU0 1 // TIkArtha- prayogapariNata, mizrapariNata aura visrasApariNata pudgalo meM se prayoga pariNata pudgaloMke nAmanirdezase sUtrakAra ne nau daNDakoM meM se yahA~ para namidvAra nAmake daNDakako dikhalAyA hai, nau daNDaka isa prakAra se haiM - sUkSma ekendriya se lekara sarvArthasiddha deva taka jIvoM kI vizeSatAoM se prayogapariNata pudgaloMkA prathama nAma dvAra daNDaka hai. sUkSma pRthivI kAyika se lekara sarvArthasiddha devataka paryAptaka aparyAptakake bheda se dUsarA bhedadvAradaNDaka hai / audArika Adi pAMca zarIroM kI vizeSatAoM se tIsarA zarIradvAradaNDaka hai / aAra hyA che. [ta jahA ] te yAya ra pramANe - ( vijaya aNuttarovavAiya0 jAva pariNa0 jAva savvaha siddha aNuttarovavAI deva pacidiyapabhogapariNayA daMDago) vinaya anuttaropayAti heva prayogapariyuta cuhagasathI bahane sarvA siddha anuttarIpapAtika deva prayAgapariNuta puddagala sudhInA pAca prakAra ahIM maheNu karavA TIkA - pudagalAnA traNa prakAra 'khatAvavAmAM AvyA che (1) prayAgapariNata, (2) mizrapa raNuta ane (3) visrasApariNuta pudagala. A traNa prakAromAthI prayAgapariNata pudagalAnA nAnirdezapUrNAMka sutrakAre nava daDakAmAnA nAmaDhAra nAmanA daMDakane ahIM prakaTa karyuM che te nava daMDaka A pramANe che sukSma ekendriyathI laine sarvAsiddha deva pantanA jIvAnI vizeSatAothI prayAgapariNata pudgaletu prathama nAmadgAra daMDaka che. sUkSma pRthvIkAyikathI laine sarvArthasiddha deva sudhInA jIvAnu paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI khIjuM bhedadvAra daMDaka che audArika Adi pAMca zarIrezanI vizeSatAne anulakSIne
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 22 paMcendriyANAM vizeSatAbhizcaturtha indriyadvAradaNDakaH 4 / audArikAdipaJcazarIrANAM sparzAdipaJcendriyANAM ca vizeSatAbhiH paJcamaH zarIrendriyadaNDakaH 5 / varNagandha-rasa sparzAnAM, saMsthAnArnA ca vizeSatAbhiH paSThovarNAdi dvAradaNDakaH 6 / audArikAdizarIrANAM varNAdInAM ca vizepAbhiH saptama zarIravarNAdidvAradaNDakaH 7 / indriyANAM varNAdInAM ca vizeSatAbhiraSTama indriyavarNAdidvAradaNDakaH 8 / zarIrANAm, indriyANAM varNAdIrnA ca vizeSatAbhiH navamaH zarIrendriyavarNAdidvAradaNDakaH 9 ityete natra daNDakAH / tatra prathamaM nAmadvAranAmakaM daNDakamAha - ' paogapariNayANaM ' ityAdi / 'paogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kavihA paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he paMcandriyoMkI vizeSatAoM se cauthA indriya dvAra daNDaka hai / audArika Adi pAMca zarIroMkI aura sparzAdika pAMca indriyoMkI vizeSatAoMse pA~camA zarIra indriyadaNDaka hai / varNa, gaMdha, rasa sparzo kI vizeSatAoMse chaTA varNAdi dvAradaNDaka hai / audArika Adi zarIroM kI aura varNAdikoM kI vizeSatAoM se sAtavAM zarIravarNAdi dvAra daNDaka hai / indriyoM aura varNAdikoM kI vizeSatAoM se AThavAM indriya varNAdi dvAra daNDaka hai, zarIroMkI, indriyoMkI aura varNAdakoMkI vize patAoM se nauvA zarIraiMdriya varNAdi dvAra daNDaka hai / isa prakAra ve nau daNDaka haiM / inameM jo pahilA nAmadvAradaNDaka hai use 'paoga pariNayANaM bhaMte' ityAdi sUtradvArA sUtrakArane dikhalAyA hai-isameM gautama svAmIne prabhu se aisA pUchA hai ki 'paogapariNayANaM bhaMte! poggalA kaivihA trIju zarIradAra da Daka che pacendriyAnI vizeSatAone anulakSIne ceAthu indriyadvAra daMDaka che. audArika Adi pAca zarIronI ane sparzI Adi pAMca indriyAnI vizeSatAone anulakSIne pAcamuM zarIraindriya daMDaka che. varNa, gaMdha, rasa, sparzI ane saMsthAnAnI vizeSatAone anulakSIne huM varNAdidvAra daDaka che. auArika Adi zarIrAnI ane varNAdikAnI vizeSatAone anulakSIne sAtamuM zarIravarNAdi dvAra daDaka che. indriyA ane varNArdikanI vizeSatAone anulakSIne AThamu indriyavarNAdi dvAra daMDaka che. zarIrAnI, indriyAnI ane varNAdikAnI vizeSatAene anulakSIne navasu' zarIra-indriyavarNAAira daMDaka che. A prakAranA A nava daMDaka che temAMthI pahelu je nAmadvAra daMDaka che, tene sUtramA 'payogapariNayANaM bhaMte !" RtyAdi sutra dvArA prakaTa karyu che gautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune 'paogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' he 5 evA prazna pUche che ke ahanta ! prayogayariyuta
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam bhadanta ! prayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama ! prayogapariNatAH pudgalAH paJcavidhAH prajJaptAH, tAnevAha-taM jahA-egidiyapaogapariNayA, beiMdiyapaogapariNayA jAva paMciMdiyapaogapariNayA' tadyathA - ekendriyaprayogapariNatAH, dvIndriyaprayogapariNatAH yAvat trIndriyaprayogapariNatAH, caturindriyapayogapariNatAH, pacendriyaprayogapariNatAH pudgalAH bhavanti / gautamaH pRcchati'egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ? poggalA kavihA paNNatA?' he bhadanta ! paJcasu uktaikendriyAdiprayogapariNatapudgaleSu madhye ekendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama ! ekendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM paNNattA' he bhadanta! prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' paMcavihA paNNattA' he gautama ! prayoga pariNata pudgala pAMca prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' ve ye haiM 'egidiya paogapariNayA, beiMdiyapaogapariNayA, jAva paMciMdiyapaogapariNayA' ekendriya prayoga pariNata, dvIndriya prayogapariNata trindriyaprayogapariNata cauindriya prayogapariNata, ora paMcendriya prayoga pariNata pudgl| ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! ina kathita pAMca ekendriyAdi prayoga pariNata pudgaloMmeMse ekendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA paNNattA' ekendriya prayoga pariNatapudgala pAMca dhu an42nA 4A,cha? mahAvIra prbhune| uttara- 'goyamA! 5 cavihA paNNattA' he gautama! prayogapati puna pAya prA2nA 4aa che ta jahA' te 12 // 2 // prabhA cha- 'egidiyapaogapariNayA, veiMdiyapaogapariNayA, jAva paciMdiya paogapariNayA (1) mendriya prayogaparita, (2) dIndriya prayogapariNata, (3) trIndriya pragapariNuta, (4) caturindriya pragapariNata ane (5) pacendriya pragapariNata puddala gautama svaamiin| prazna- 'egidiyapaogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNNattA ?'D HE-ta! me pAyAnA mendriyAhi prayogapariNata pulemAMthI ekendriya pragapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara'goymaa|' gautama! 'paMcavihA paNNattA' bhendriya prayogaparita pugata
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhagavatImra = jA' tadyathA te ime - ' puDhavikAiyae gidiyapaogapariNayA jAva vaNassa kAiyaergidiyapaogapariNayA - pRthivIkAyikai kendriyaprayoga pariNatAH, gAvadakAyikendriyaprayogapariNatAH, tejaHkAyi ke kendriyamayogapariNatAH, vAyukAyikaikendriyaprayogapariNatAH, vanaspatikAyikai kendriyamayogapariNatAH pudgalAH bhavanti, gautamaH pRcchati - 'puDhavikAiya egiMTiyapabhogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kavidyA paNNattA ? ' he madanta ! pRthivIkAyikekendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH pravaptAH ? gagavAnAha - 'goyamA ! dubihA paNNattA' he gautama ! dvividhAH prataptAH 'taM jahA - tadyathA - 'suhuma puDhavikAiya ergidiyapaogapariNayA ya bAdarapuDhavikkAya prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' ve ye haiM (puDhavikAvya egidiya pagapariNayo jAva vaNassa ikAiya egiMdiyapaogapariNayA) pRthivIkAyika ekendriya prayoga pariNata aprakAyika ekendriya prayoga pariNata, tejaskAyika ekendriya prayoga pariNata, vAyukAyika ekendriya prayoga pariNata, aura vanaspatikAyika ekendriya prayoga pariNata pudgala ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'puDhavikAya ergidiyapaogapariNayANaM bhaMte! poggalA kahavihA paNNattA' he bhadanta ! pRthivIkAyika ekendriya prayoga pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM goyamA ! he gautama ! 'duvihA paNNattA' pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM / (taMjA) ve ye haiM 'suhamapuDhavikAiya cAya prazAranA 'hyA che. 'taMjahA' te pAMya prAra / prabhAThe - puDhavikADaya ergidiyapaogapariNayA, jAva vaNassaGakAiyaergidiyapaogapariNayA ' (1) pRthvI ayi ekendriya prayAgapariNata, (2) aAcita ekendriya prayAgapariNata, (3) teja:kAyika mendriya prayogayazizuta, (4) vAyuprathiGa goDendriya prayogapariyuta, ane (4) vnshytikAyika ekendriya prayAgaparijIta pudgala " gautama svAmIne prazna poggalA kaivihA paNNattA ?' yugasa DeTalA aAranA 4hyA che pucikAi ergidiya pa ogapariNayANaM bhaMte ! he lahanta ! pRthvI ayika gorDendriya prayogayazizuta uttara- 'goyamA' he gautama! 'duvihA paNNattA' pRthvIAyi4 meDendriya prayogaparita yugala me aAranA khA che. 'taMjahA' te me akSaro ? yA pramANe che- 'huma puDhavikAiyaegidiyapabhogapariNayA ya, vAyara
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 2 pudgalabhedanirUpaNam 25 , egidiyapaogapariNayAya sukSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAca, vAdarapRthivIkAyikai kendriyamayogapariNatAca | 'AukkAiyae giMdiyapaogapariNayA evameva' pRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatapudgalavadeva aSkAyikai kendriyaprayoga pariNatAH pudgalA api sukSmavAdarabhedena dvividhAH prajJaptAH / " evaM dupayao bhedA jAva vaNassaikAiyA ya evam pRthivyapkAyaprayogapariNateSu pudgaleSviva dviko dvipariNAmaH dvipadA vA bhedaH sUkSmavAdara vizeSeNakRta prakAro yAvat - tejaskAryi kaikendriyaprayogapariNateSu, vAyukAyika kendriyamayogapariNateSu vanaspatikA thikai kendriyamayogapariNateSu pudgaleSvapi vodhyaH / tathAca tejaskAyika- vAyukAyika vanaspatikAyikaikendriyamayogapariNatA api pudgalAH sUkSmavAdarabhedena dvividhA bhavantIti bhAvaH / gautamaH egidiyapaogapariNayA ya, bAdarapuDhavikAiyae giMdiyapaogapariNayAya' sUkSmapRthivokAyika ekendriya prayoga pariNata, bAdara pRthivIkAyika ekendriyaprayoga pariNata 'AukAiya egiMdiyapaogapariyA evameva' pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgaloMkI taraha se hI apakAyika ekendriya prayoga pariNata pudgala bhI sUkSmabAdara ke bhedase do prakAra ke kahe gaye haiM / ' evaM ' dupayao bhedA jAva vaNassaikAiyA ya' pRthivI kAyika evaM apakAyika prayoga pariNata pudgaloMmeM jisa prakAra se do do bheda kahe gaye haiM usI tarahase dvika dvipariNAma athavA dvipada bheda sUkSma bAdara vizeSaNa kRta prakAra yAvat tejaskAyika ekendriya prayoga pariNata pudgaloMmeM, vAyukAyika ekendriya prayoga pariNata pudgaloMmeM, aura vanaspatikAyika ekendriyaprayoga pariNata pudgaloM meM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca tejaskAyika, vAyukAyika, puDha vikAiyaegiMdiya paogapariNayA ya' ( 1 ) sukSmapRthvI ayi yeDendriya pryogpariNata pudgala ane (2) bAdara pRthvIkAyika ekendriya prayAgapariNata puddagala. " AkkAya egiMdiyapaogapariNayA evameva ' pRthvI yeDendriya pryogpariNuta puddagalAnI jema ja aprakAyika ekendriya prayAgapariNuta pudagalAnA paNa sukSma mane jAhara sevA me aAra 4 che 'evaM duppayao bhedo jAva vaNassaikAiyA ya' e ja pramANe teja kAyika ekendriya prayAgapariNuta pudagalAmA, vAyukAyika ekendriya prayAgapariNuta pudgalemA ane vanaspatikAyika ekendriya prayAgapariNata pagalAmAM paNa sukSma ane bAdara evA be be prakArA paDe che tema samajavuM. eTale ke taijaskAyika, , -
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtro pRcchati - 'veiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ' dvIndriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM pRcchA-gautamasya prazno vijJeyaH / tathA ca-bIndriya prayogapariNatAH pudgalAH katividhAH bhavantIti praznAzayaH / bhagavAnAha-goyamA ! aNegavihA paNNattA' he gautama ! dvIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH anekavidhA: anekaprakArakAH prajJaptAH, dvIndriyANAM nIlagukRmikAdibhedenAnekavidhatvaM vodhyam , ' evaM teiMdiya-cauridiya-paogapariNayAvi' evaMdvIndriyavadeva trIndriya - caturindriya - prayogapariNatA api anekavidhAH prjnyptaaH| tatra zrIndriyANAM kunthupipIlikAdibhedena, caturindriyANAM ca makSikAmazakAdibhedena anekavidhatvamavaseyam / 'paMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? paJcendriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM viSaye gautamasya pRcchA ? tathAcavanaspatikAdhika ekendriyaprayogapariNata bhI pudgala sUkSma bAdarake bhedate do prakAra ke hote haiM / ava gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'veiMdiyapaogapariNayANaM pucchA' he bhadanta ! do indriya prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautala ! 'aNegavihA paNNattA' do indriya prayoga pariNatapudgala aneka prakArake kahe gaye do indriya jIva nIlaGga, kRmika Adike bhedase aneka prakArake haiN| 'evaM teiMdiya cauridiyapaogapariNayA vi' dvIndriyakI taraha teindriya aura cauindriya prayoga pariNata bhI pudagala aneka prakArake kahe gaye haiN| kunthu pipIlikA Adike medase indriyoM meM tathA makSikA, azaka Adike bhedase cauDindraya jIvomeM vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya progapariNata pudagale paNa sakSama ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che ___ gautama 2vAbhAnA prazna- 'beiMdiyapaogapariNayANaM pucchA' 3 NE-ta! dIndriya pragapariNata pudagala keTalA prakArane kahyA che? uttara- 'goyamA ! aNegavihA paNNattA' he gautama ! nidraya prayogapati pudagala aneka prakAranA kahyA che. kAraNa ke hIndriya jIvo nIlagu , bhi ___ mAhinA methI mane prAranA yA cha. 'evaM teiMdiya cauridiya paogapariNayA vi' hIndriyAnI bhitrIndriya bhane yaturindriya prayogaparita pusa 55 aneka prakAranA kahyAM che. kuSupipIlikA (kaDI) AdinA bhedathI trIndriya che aneka prakAranA kahI zakAya che, ane mAkhI, macchara AdinA bhedathI caturindriya jIvo paNa aneka prakAranA kahI zakAya che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 2 pudgalabhedanirUpaNam 27 " paJcendriyamayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! cavviA paNNattA' he gautama ! paJcendriyaprayogapariNatAH caturvidhAH prajJaptA, tAnevAha - 'taM jahA tadyathA - 'neraiyapaMciMdiyapaogapariNayA, tirikkha0 evaM maNussa0, deva paMcidiya0' nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH, tiryagyonikapaJcendriyaprayoga pariNatAH, manuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH, devapaJcendriyaprayogapariNatAya / 'neraiyapaMcidiyapaogapariNayA NaM pucchA ?' nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAnAM viSaye pRcchA ? tathAca - nairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA / satavihA paNNattA' he gautama! nairayikApaJcendriyaprayogaaneka prakAratA Ai hai 'paMcidiyapa ogapariNayANaM pucchA' he bhandata ! paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama ! 'caDavhiA paNNattA' paMcendriyaprayogapariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiM / 'taM jahA ' ve ye haiM 'neraiya paMcidiya paogapariNayA tirikkha, evaM saNussa devapaMcidiya0' nairayika paMcendriya prayoga pariNata tiryagyonika paMcendriya prayoga pariNata, manuSya paMcendriya prayoga pariNata aura devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala, aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'neraiyapa ciMdiyapaoga pariNayANaM pucchA' he bhadanta | nairayika paMcendriya prayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! nairayika paMcendriya prayoga pariNata pudgala sattavihA paNNattA sAta prakArake kahe gaye haiM / taMjahA ' de ye haiM " 9 4 gautama svAbhIno prazna- 'paMcidiyapaogapariNayANaM pucchA' he lahanta ! 5 cendriya prayAgapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? bhaDAvIra alunA uttara- 'goyamA !' he gautama ' ' cauntrihA paNNattA' parmendriya prayogayariyata yugala yAra ahAranA yA 'ta jahA' te yAra amara nIce prabhA - 'neraiyapa ciMdiyapaogapariNayA, tirikkha0; evaM maNumsa0, devapa' ciMdiya.' [1] nairayi yathendriya prayogaya zizuta, [2] tirya' nyayoniH payendriya prayAgaparizuta, [3] manuSya pacendriya prayAgapariNata ane [4] deva paMcendriya prayogapariNata praddagala , gautama svAmIne prazna- 'neraiyapaM ciMdiya paogapariNayANaM pucchA he bhaddanta ! nairayika pacendriya prayAgapariNuta pudgalanA keTalA prakAra kahyA che ?
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bhagavatImatro pariNatAH pudgalAH saptavidhAH prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA'-tadyathA'rayaNappabhApuDhavineraiyapaogapariNayA vi, jAva ahesattamapuDhavineraiya paMciMdiyapaogapariNayA vi' ratnaprabhApRthivInairayikapayogapariNatA api, yAvat-zarkarAprabhA0 vAlukAprabhA0 paGkaprabhA0 dhUmaprabhA0 tamAmabhA0 adhaH saptamapRthivInarayikapazcedriyaprayogapariNatA api pudgalA iti / 'tirikkhajoNiyapaMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? ' tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? evaM ca tiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAH katividhAH prajJaptAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - goyamA ! tivihA paNattA' he gautama ! tiryagyonikapa'cendriyaprayogapariNatAH pudgalAH trividhAH prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA' tadyathA-'jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0, 'rayaNappabhA puDhavi neraThyapaoga pariNayA vi jAva ahe sattamapuDhavi neraDya paMciMdiyapaogapariNayA vi' ratnaprabhApRthivI nairayika prayogapariNata' zarkarAprabhA pRthivI nairayika prayoga pariNata, vAlukAprabhA pRthivI narayika prayoga pariNata, paGkamabhA, dhUmaprabhA, aura adhaH saptama pRthivI lairayika paMcendriya prayoga pariNata pudgala / aba gautama svAmI prabhule aisA pUchate haiM tirikkhajoNiyapaMciMdiya paogapariNayANaM pucchA' he bhadanta ! tiyaJca yonika paMcendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! tiryazcapaMcendriya prayoga pariNata pudagala 'tivihA paNNattA' tIna prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' ve isa prakArase haiM 'jalayarapaMciMdiyatirikkha bhAvAra prabhunA uttara- goyamA! gautama ! 'sattavihA paNatA yi 5.yendriya pragati YgAnA sAta prA2 4yA cha. 'jahA te sAta praa| naye prabhArI cha- 'syaNappabhA puDhavi neraiya paogapariNayA vi, jAva ahe sattama puDhavi neraiya pacidiya paogapariNayA vi' (1) 2namA pRthvI 12yi pryogpariNata, ri] zarkarA prabhA pRthvI narayika prayogapariNata, [3] vAlukAprabhA pRthvI nirayika prayogapariNata, (4 thI 7) pAkaprabhAva, dhUmaprabhAi, tama prabhAva, ane nIce saptamapRthvI (tamatamAM prabhA) narayika paMcendriya prayogapariNata yugala gItama 2vAbhAnA prazna- 'tirikkhajoNiya pacidiya paogapariNayANaM pucchA' he bhadanta ! tiryacanika pacendriya prayogapariNata yugala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara- 'goyamA gautama ! 'tivihA paNNattA' tiya pandriya prayogapariNata pugata ! 42nA yA che. 'taMjahA' te RSya praa| naye pramANe che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0 khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya0' jalacarapaMcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH, sthalacarapa cendriyatiryagyonikaprayogapariNatAH, khecarapazcendriyatiryagyonika prayogapariNatAzca / jalayarapa ciMdiyatirikkhajoNiyapaoga0 pucchA' jalacarapaJcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAnAM pRcchA, te katividhAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! jalacaratiyaMgyonikapacendriyaprayogapariNatAH pudgalA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-' samucchimajalayara0 gabhavatiyajalayara0 ' saMmacchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikamayogapariNatAH garbhavyutkrAntikajalacara pazcendriyatiryagyonikaprayogapariNatAzca garbhajA ityarthaH, 'thalayara tirikkha0 pucchA ? sthalacaratiyagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM joNiyaH thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya, khayarapaMciMdiyatirikkha'0 jalacara paMcendriya tiryagyonikaprayogapariNata, sthalacarapaMcendriya tiryagyonika prayogapariNata, khecara pacendriya tiryagyonika prayoga parinata pudgala 'jalayaratirikkhajoNiyapaoga pucchA' he bhadanta jalacara tiryagyonika pa cendriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! duvihA paNNattA' jalacara pacendriya tiryagyonika prayogapariNata pudagala do prakArake haiM "taMjahA' ve ye haiM 'saMmucchima jalayaraganbhavatiya jalayara0 saMmUcchima jalacara pacendriya tiryagyonika prayogapariNata pudagala aura garbhavyakrAntika jalacara paMcendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala garbhaja 'thalayara tirikkha0 pucchA' he bhadanta ! sthalacara pacendriya tiryagyonika 'jalayarapa ciMdiyatirivakha joNiya,, thalayarapa ciMdiyatirikkhajoNiya., khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiya.' (1) saya2 payandriya tiya yayAni prayogapariNata, sthalacara pacendriya ti cAnika prayogapariNata, ane khecara paMcendriya tirya canika prayogapariNatta pugala. ___ gautama 2vAbhAnA prazna- 'jalayaratirikvajoMNiyapaoga0 pucchA.' he bhadantA jalacara tiryacanika pacendriya pragapariNata pudagala keTalA prakAranA hoya che? uttara- 'goyamA ! he gautama ! 'duvihA paNattA' ya2 tiya yoni ayendriya prayogaparita pusa me prA2nA yA cha- 'ta jahA' te me prA2 mA pramANe cha- 'samucchima jalayara., ganbhavatiya jalayara' (1) sa bhUchi saya2 tirya canika pacendriya prayogapariNata pudagala ane (2) garbhavyutkAntika (gaja) jalacara tiryaMcanika pacendriya pragapariNata pudagala
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 30 , , prajJaptAH ? " pRcchA ? tepAM katibhedAH ? iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! sthalacara tiryagyonikapaMcendriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA - ' cauppayathalayara, parisappathalayara 0 catuSpadasthalacaratiryagyonikapaMcendriyaprayogapariNatAH, parisarpasthalacara tiryagyonika paJcendriyaprayogapariNatA ca / cauppayathalayara0 pucchA catuSpadasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAnAM pudgalAnAM pRcchA ? tathA ca te catupadasthalacaratiryagyonikapa cendriyamayogapariNatAH katividhAH bhagavAnAha - 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! te catuSpadasthalacara tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudagalA dvividhAH prajJaptAH, ' taM jahA - tadyathA - 'saMmucchima cauppayathalayara0, gavbhavakkaMtiyaca uppayathalayara0 saMmUprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara prabhu kahate haiM 'gomA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' sthalacara pacendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' ve ye haiM 'cauppaya thalayara. parisappathalayara. ' catuSpadasthalacara paMcendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala aura parisarpa sthalacara paMcendriya tiryagyonika prayoga pariNata pudgala, aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'caupaya thalayara0 pucchA' he bhadanta ! catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriya prayoga pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' catuSpada sthalacara pacendriya tiryagyonika prayoga pariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM / 'taMja' ve ye haiM 'saMmucchima cauppaya thalayara0 ganbhabaka tiycuhe bhadata sthalacara gautama svAmIno abha- 'thalayara tirikkha. pucchA pacendriya tiya cayeAnika prayAgaparita pudagala keTalA prakAranA kahyAM che ? uttara- 'duvihA paNNattA - taMjahA' he gautama! sthasayara tiryathayoniSTha yayendriya prayogapariyuta yugasanA nIce prabhA meM ahAra hai- 'caupaya thalayara, parisappa thalayara. ' ( 1 ) yatuSya (soyagAM) sthalayara tiryayayoni yathendriya prayogapati yugasa ane (2) risarpa sthalacara tiya cayeAnika pacendriya prayAga, gautama svAbhInA azna- 'cauppaya thalacara0 pucchA' he mahanta / yatuSyaha sthalacara tiya cAnika pacendriya prayAgapariNata pudagalanA keTalA prakAra kalA che? uttara- 'goyamA !' he gautama! 'duvihA paNNattA - taMjahA' tuSya sthasayara tiya thayeAnika paMcendriya prayogapariNata paDhagalanA nIce pramANe e prakAra kahyAM che-- 6
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam cchimacatuSpadasthalacaratirya gyonikapa cendriyamayogapariNatAH, garbhavyutkrAnti-ka catuSpadasthalacaratiryagyonikapazcendriyamayogapariNatA zca / 'evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA' evam catuSpadasthalacaratiya gyonikavadeva etena abhilApena upayuktAbhilApakakrameNa parisaH parisarpasthalacaratirya gyonikapaMcendriyamayogapariNatA api pudgalAH dvidhAH prajJaptAH, tAnevAha-'taMjahA'tadyathA-'uraparisappA ya bhuyaparisappA ya uraHparisapazci, urasA vakSaHsthalena parisarpanti gacchantIti uraHparisaH sadiyaH, bhujaparisazci, bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisAH godhAnakulAdayaH / 'uraparisappA duvihA paNNattA' uraHparisarpAH dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'samucchimA ya, gamavakkaMppayathalayara0' saMmUcchima catuSpada sthalacara paMcendriya tiryagyonika prayoga pariNata eva garbhavyutkrAntika catuSpada sthalacara pa cendriya tiryagyonika prayoga pariNata pudgala 'eva eeNaM abhilAveNaM parisappA duvihA paNNattA' catuSpada sthalacara tiryagyonika kI taraha hI isa uparyukta abhilApakramase parisarpa sthalacara paJcendriya tiryagyonika prayoga pariNata bhI pudgala do prakArake kahe gaye haiN| 'taMjahA' jo isa prakAra se haiN| 'uraparisappAya bhuyaparisappAya' eka uraH parisarpa dUsarA bhuja parisarpa ura:parisarpa vakSasthalase sarakate haiM jale sarpa Adi, aura bhujaparisarpa bhujAoMke balase calate haiM jaise godhA nakula Adi inameM 'uraparisappA duvihA paNNattA' uraH parisarpa do prakAra ke kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'saMmucchimAya gambhava'samucchima cauppayathalayara0, gabbhavakka tiya cauppaya thalayara0' [1] sa bhUchima catuSpada sthalacara tiya canika pacendriyapragapariNata pudagala ane [2] garbhavyutkAlika [v] yatuSya 2yasaya2 tiya yayeni4 5vyendriya prayogapariNata punara evaM eeNaM abhilAveNaM parisappA vihA paNNattA' yatu56 syasaya2 ti yayAninI ma 4 uparyukata abhizApakrame parisarpa rathalacara tiryaMcAnika pacendriya pragapariNata gAnA 4 meM prA2 4yA cha 'taMjahA' te me prA2 mA pramANe cha- 'uraparisappAya bhuyaparisappA ya' [1] 72 parisaya mana [2] sura parisapa sapa mAhinA 2: parisa rathalacara kahe che, te chAtIthI sarake che eka jAtanI ghe, neLiyA Adine bhujaparisarpa 49 che. temA sunnamAnA thI sa24 che. 'uraparisappA duvihA paNNattA-taMjahA-' tebhAthI : parisapanA me // 2 / nIya pramANe 4kSyAM cha- 'samucchimA ya, gambhava
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre diyA ya' saMmUJchimAzca garbhavyutkrantikAzca 'evaM bhuyaparisappA vi' evam= uramparisarpavat bhujaparisA api samUcchima-garbhavyutkrAntikabhedena dvividhAH prajJaptAH / 'evaM khahayarA vi' evam jalacara-sthalacara-tiryagyonikavadeva khecarA api khecaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalA api saMmUcchima-garbhavyutkrAntikabhedena dvividhAH prajJaptAH / gautamaH pRcchati-'maNussapaMciMdiyapaoga0 pucchA ?' manuSyapaJcendriyaprayoga pRcchA, tathA ca manuSyapa cendriyaprayogapariNatAH bhadanta katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! manuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'samucchimamaNussa0 gabhavakkaMtiyakatiyA ya' eka saMmUcchima aura dUsare garbhavyutkrAntika garbhaja eva bhuyaparisappA vi' uraH parisarpakI taraha bhujaparisarpa bhI saMmUcchima aura garbhavyutkrAntikake bhedase do prakArake kahe gaye haiN| (evaM khahayarA vi) jalacara sthalacara tiryagyonika kI taraha hI khecara tiryagyo nika paMcendriya prayoga pariNata pudgala bhI saMmUcchima evaM garbhavyutkrAntikake bhedase do prakArake kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maNussapaMciMdiyapaogapucchA' he bhadanta ! manuSya paMcendriya prayoga pariNata pudagala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA eNNattA' manuSya paMcendriya prayoga pariNata pudgala do prakArase kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'saMmucchima maNussa. ganlavakaMtiya maNussa.' eka kaMtiyA ya' [1] sa bhUchi bhane [2] garbhAvyuttAnti [new] evaM bhayaparisappA vi' meM prabhAra suna parisapanA 5 me 142 - [1] sa bhUmi mane [2] vyudis na mathA me prA2nA hA cha 'evaM khAyarA vi' jalacara ane sthalacara tirya canikanI jema khecara tiryacanika paMcendriya praga pariNata pudagalanA paNa saMmR7ima ane garbhavyutkAntikanA bhedathI be prakAra kahyA che. ___ gautama svAmInA prazna- 'maNussa paMciMdiyapaogapucchA' manta! manuSya paMcendriya prayogapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyAM che? ? ___mahAvIra prbhune| uttare- 'goyamA! gautama! 'duvihA paNNattA' bhanuSya 5 cendriya pragapariNata pudagala be prakAranA kahyA che "unaET. te be prakAra nIce prabhArI cha- 'samucchimamaNussa0 gabbhavakkaMtiya massa' [1] sa bhUchi bha. manuSya
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam maNussa0' samUcchimamanuSyapa cendriyaprayogapariNatAH, garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAzca / gautamaH pRcchati- 'devapaMceM diyapaogapucchA' devapaJcendriyaprayoga0 pRcchA ? evaM ca - devapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! caubihA paNNattA' he gautama ! caturvidhA' devapaJcendriyapayogapariNatAH, prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA' tadyathA'bhavaNavAsidevapaMciMdiyapaoga0, evaM jAva vemANiyA' bhavanavAsi- devapaJcendriyaprayogapariNatAH, evaM yAvat - vAnavyantaradevapaJcendriya prayogapariNatAH jyotipikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH vaimAnikadevapazcendriyaprayogapariNatAzca / 'bhavaNavAsidevapaMciMdiya pucchA' bhavanavAsideva paJcandriya0 pRcchA, tathA saMmUcchima manuSya paMcendriyapayogapariNatapudgala aura dUsare garbhavyutkrAntika manuSyapaMcendriyaprayogapariNatapudgala. aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'devapaMciMdiyapaogapucchA' he bhadanta ! devapaJce ndriya prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'caunvihA paNNattA' devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala cAra prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'bhavaNavAsi devapaMciMdiyapaoga., eva jAva vemANiyA' bhavanavAsI deva paJcendriya prayoga pariNeta pudgala, vAnavyantara devapacendriya prayoga pariNata pudgala, jyotiSika devapaMcendriya prayoga pariNata pudgala, aura vaimAnika deva paJcendriya prayoga pariNata pudagala 'bhavaNavAsideva paciMdiya pucchA' he bhadanta ! bhavanapatideva pacendriya paMcendriya pragapariNata pudagala ane [2] garbhaja manuSya pacendriya prayogapariNata pudagala. gautama 2vaamiin| - 'deva paMciMdiyapaoga. pucchA ' mahanta ! deva paMcendriya progapariNata pudagala keTalA prakAranA kahyA che? uttara- 'goyamA !' he gItama! 'caucihA paNNattA' heva yathandriya prayogapariNata rAya yA2 42nA tyA cha 'tajahA' te yAra / nAye pramANe - 'bhavaNavAsi deva paMciMdiya paoga0, evaM jAva vemANiyA' savanavAsI deva paMcendriya pagapariNata yugala, [2] vAnavyantara deva pacendriya prayogapariNata pudagala, [3] tiSika deva paMcendriya progapariNata pudagala ane [4] vaimAnika deva paMcendriya pragapariNata pudagala. gautama vAbhAna prazna- 'bhavaNavAsi deva paMciMdiya pucchA' 3 Hard ! bhavanapati deva paMcendriya progapariNuta pudagala keTalA prakAranA kahyAM che ?
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ca bhavanapatidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! dasavihA paNNattA' he gautama ! bhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH dazavidhAH prajJaptAH 'taM jehA' - tadyathA- 'asura kumArA jAva thaNiyakumArA' asurakumArAH 1, yAvat - nAgakumArAH2, suvarNakumArAH 3, vidyutkumArAH 4, agnikumArAH 5, dvIpakumArA 6, udadhikumArAH 7, divakumArA: 8. vAyukumArA: 9, stanitakumAgaH 10 / 'evaM eeNaM abhilAvaNaMaTTavihA vANamaMtarA-pisAyA jAva gaMdhavyA' evaM rItyA etena abhilApena uktamavanavAsthAlApakanameNa aSTavidhAH vAnavyantarAH prAptAH, tadyathA-pizAcA 1 yAvat bhUtAH', yakSAH, rAkSasAH4, kinnarAH5, kimpuruSAH,6 mahoragAH7, gandharvAH8, / 'joisiyA paMcavihA paNNattA' jyotipikAH paJcavidhAH prajJaptAH 'taM jahA-' tadyathA-'caMdavimANajoisiya0 jAva tArAtrimANajoi. prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'gIyamA' he gautama ! bhavana pati deva paJcendriya prayogapariNata pudgala 'dasavihA paNNattA' daza prakArake kahe gaye haiN| 'taMjahA' ve isa prakAra se haiM 'asurakumArA jAva thaNiyakumArA' asurakumAra nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, DIpakumAra, udadhikumAra, diJjamAra, vAyukumAra aura stanitakumAra / 'evaM eeNaM abhilAveNaM aTThavihA vANasaMtarA pisAyA jAva gaMdhavvA, isa ukta avanavAsIke AlApaka kramake anusAra ATha prakArake vAnavyatira kahe gaye haiN| jo isa prakArale haiM pizAca bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, ahoraga aura gaMdharva, 'johasiyA pacavihA paNNattA' jyo. lipika pAMca prakArake kahe gaye haiM jo isa prakAra se haiM 'caMdavimANa uttara- 'goyamA !' gItamA ! 'dasavitA paNNattA-ta jahA' mavanapativa 5 yendriya prayogapati hAsana nAthe pramANe isa 12 Hai cha- 'amarakumArA jAva NayakumArA' (1) masumAra, (2) nAgabhAra, (3) suparamAra (4) vidhutabhAra, (5) bhaniThumAra, (7) dvIpabhA2, (7) adhibhAra, (8) bhA2, (e) vAyumAra sane (10) 2tanitabhA2 5vyendriya prayogaparita yugala. "evaM eeNaM abhilAveNaM aTThabihA vANamaMtarA pisAyA jAca gaMdhavyA' 5yuta sapanapatinA AlApaka kramAnusAra vAnavya tara deva paNa ATha prakAranA kahyA che- (1) pizAca (2) bhUta, (3) yakSa, (4) rAkSasa, (5) nira, (6) puruSa (7) mhe|2|| mane (8) gadhava 'joisiyA paMcavihA paNNattA' nyautaSa vAnA nAye pramANe pAya 2 -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.2 pudgalabhedanirUpaNam siyadeva0 ' candravimAnajyotipikadevAH yAvat sUryavimAnajyotiSikadevAH, grahavimAnajyotipikadevAH nakSatravimAnajyotipikadevAH, tArAvimAnajyotiSikadevAH, iti / evaM 'vemANiyA duvihA paNNattA' vaimAnika-- devA dvividhAH prajJaptAH taM jahA'-tadyathA-' kappovavanaga0 kappAtIyagavemANi0 ' kalpopapannakavaimAnikadevAH, kalpAtItakavaimAnikadevAH / 'kappovagA duvAlasavihA paNNattA' kalpopapannakAH traimAnikadevAH dvAdazavidhAH prajJaptAH 'taM jahA-' tadyathA-' sohammakappAvavanaga0 jAva accuyakappovabannagavemANiyA' - saudharmakalpopapannakamAnikadevAH 1, yAvat-IzAnakalpopapannakAH2, sanatkumArakalpopapanakAH 3, mAhendrakalpopapannakAH 4, brahmalokakalpopapannakAH 5, lAntakakalpopapannakAH 6, mahAzukrakalpopapannakAH 7, sahasArajoisiya jAva tArA visANa joisiya deva,' caMdravimAna jyotipikadeva sUryavimAna jyotipika deva, grahavimAna jyotiSika deva, nakSatravimAna jyotiSikadeva, tArA vimAna jyotiSikadeva evaM vemANiyA duvihA paNNattA' vaimAnika deva do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'kappokvanaga kappAtIyaga vemANiya' kalpopapanna vaimAnika deva, aura kalpAtIta vaimAnika deva 'kappovagA duvAlasacihA paNNattA' kalpopapanna vaimAnika deva 12 bArahaprakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'sohammakappovavanaga0, jAva accuyakappovavannagavemANiyA' saudharma kalpopapannaka vaimAnika IzAnakalpopapannaka deva, sanatkumAra kalpopapannaka vaimAnika deva, mAhendra kalpopapannaka vaimAnika'caMdavimANa joisiya, jAva tArAvimANa joisiya deva.' (1) yandravimAna nyotiSi heva, (2) sUrya vibhAna jyotiSi heva, (3) avibhAna jyotiSi heva, (4) nakSatravimAna jyotiSi va bhane. (5) vibhAna jyotiSi va 'evaM vemANiyA duvihA paNNattA' meM zata vaimAni hevAnA me 542 4thA cha __'taMjahA' te me 542 / nIya prabhA-'kappovavanaga. kappAtIyaga vemANiya0. (1) yApana bhAni / mane (2) 46pAtIta mAni 433. 'kappovagA vAlasavihA paNNattA' yAyapanna mAni4 vAnA mAre 12 yA che. 'ta jahA' te mAra 42 nIya prabhArI che-'sohammakappovavanaga0, jAva accuyakappovavanagavemANiyA' (1) saudharma pApayana vaimAni 15, (2) zAna syApana: vaimAni deva, (3) sanaskumAra kapa pannaka vaimAnika deva, (4) mahendrakapipanna vaimAnika deva, (5)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre kalpopapatrakAH 8, AnatakalpopapannakAH 9, prANatakalpopapannakAH 10, AraNakalpopapannakAH 11, acyutakalpopapannakAH vaimAnikadevAH 12, 'kappAtIya0 goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama! kalpAtItakavaimAnikadevAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'gevejagakApAtIyave0 aNuttarovavAiyakappAtIyave0' aveyakakalpAtItakavaimAnikadevAH, anuttaraupapAtika kalpAtItakavaimAnikadevAH, 'gevejjagakappAtIyagA navavihA paNNattA' graiveyakakalpAtItakA vaimAnikadevAH navavidhAH prajJaptA 'ta jahA' tadyathA- hehimaheTimagevejjagakappAtIyagave0 , jAva uparimaurimagevejjagakappAtIya0 / adhastanA'dhastanauveyakakalpAtItakavaimAnikadevAstrikAH yAvat madhyamamadhyama deva, brahmaloka kalpopapannaka vaimAnika deva, lAntaka kalpopapannaka vaimAnika deva, mahAzukra kalpopapatraka vaimAnika deva, sahastrArakalpopapannaka vaimAnika deva, Anata kalpopapannaka vaimAnika deva, prANatakalpopapannaka vaimAnikadeva' AraNa kalpopapannakavaimAnikadeva, aura acyutakalpopapannaka vaimAnika deva, 'kappAtIya goyamA duvihA paNNattA' he gautama ! kalpAtIta vaimAnika deva do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM vejagakappAtIya ve0 aNuttarAvavAiya kappAtIya ve0' veyaka kalpAtItaka vaimAnikadeva aura anuttaraupapAtika kalpAtItaka vaimAnika deva 'gevejagakappAtIyagA navavihA paNNattA' aveyaka kalpAtItaka vaimAnikadeva nauprakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'heTima heTima gevejagakappAtIyaga ve jAva ucarima uvarima gevejagakappAtIya' adhastanAdhastana graiveyaka kalpAtIta vaimAnikadeva3, yAvat uparimo. brahmaleka kalpapapannaka vaimAnika deva, (6) lAntaka kalpapapannaka vaimAnika deva, (7) bhAzu 48yAyapana bhani 35, (8) sahasA2 popapanna vaimAni deva, (6) Anata ka55naka vaimAnika deva, (10) prANatakalpapapanaka vimAnika deva, (11) mAraNaspopapanna vaimAni heva, (12) ayyuta48yA5panna vaimAni 5. 'kappAtIya. goyamA ! duvihA paNNatA-taM jahA' he gautama ! 465AtAta vAnA nAye prabhArI ne 2 4yA cha-'gevejjaga kappAtIya ve0 aNuttarovavAiya kappAtIya ve0' (1) raiveyaka kalpAtIta vaimAnika deva ane (2) anuttaraupapAlika kalpAtIta vimAnika deva. 'gevejagakappAtIyagA navavihA paNNattA' |veyara yAtAta. bhAni: haivAnA na 12 yA che ta jahA' te na 2 nIya pramANe cha-"heTima heTima gevejagakappAtIyaga ve., jAva ucarima uvarima gevejjakappAtIya.' - sauthA nAyanA nae avaya vimAnamAM rahetA raiveyaka kapAtIta vaimAnika deve 3, traNa madhyama veyaka vimAnamAM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 2 pudgalabhedanirUpaNam aveyakakalpAtItakavaimAnikadevAstrikAH, uprimoprimgraiveykklpaatiitkvaimaanikdevaastrikaaH| gautamaH pRcchati-'aNuttarovavAiyakappAtIyagavemANiyadevapaMciMdiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' he bhadanta ! anuttaropapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH katividhAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama ! anuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyamayogapariNatAH paJcavidhAH prajJaptAH 'taM jahA-' tayathA - 'vijaya-aNuttarovavAiya0, jAva pariNayA jAva sabaTThasiddhaaNuttarAvavAiyadevapaMciMdiyapaogapariNayA' vijayAnuttaropaparima aveyaka kalpAtIta vaimAnikadeva3 yahAM yAvat zabdase madhyamamadhyama graiveyaka kalpAtIta vaimAnikadeva3 grahaNa kiye gaye haiM aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'aNuttarovavADaya kappAtIyagavemANiya devapaMciMdiyapaoga pariNayANaM bhaMte ! poggalA kai vihA paNNattA' he bhadanta ! anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ? 'paMcavihA paNNattA' anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyaprayogapariNatapudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'vijaya aNuttarovavAiya0 jAva pariNayA jAva savvaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMciMdiya paogapariNayA' vijaya anuttaropapAtika devapaJcendriyaprayogapariNata, vaijayanta anuttaraupapAtika devapaJcendriyaprayogapariNata jayanta anuttaropapAtika rahetA raiveyaka kalpAtIta vaimAnika deve 3, ane sauthI uparanA traNa greveyaka vimAnamAM rahetA praveyaka kalpAtIta vaimAnika deva 3 A rIte temanA 9 prakAra kahyA che gautama 2vAmInA prazna- 'aNuttarovavAiyakappAtIyagavemANiyadevapaMciMdiyapaogapariNayANaM bhate ! poggalA kAvihA paNNattA ?' 8 mahanta ! manuttarIyAti kalpAtItavaimAnika deva pacendriya prayogapariNata pudgala keTalA prakAranA kahyAM che? uttara-'goyamA " gautama / 'paMcavihA paNNattA-ta jahA' anuttarI5pAti: kapAtIta vaimAnika deva pacendriya pragapariNata pudagalanA nIce pramANe pAMca prakAra yA cha-"vijaya aNuttarovavAiya jAva pariNayA, jAva sabasiddhaaNuttarovavAiya0 devapaMciMdiya paogapariNayA' (1) vinya manutto5pAti46 payandriyaprayoga pariNata, (2) vaijayanta anuttaraupapAkika devapacendriya prayoga pariNata, (3) jAnta
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ H bhagavatIsUtre pAtikayAvat-devapaJcendriyaprayogapariNatAH, yAvat- vaijayantAnuttaropapAtikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH, jayantAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH, a. parAjitAnuntaraupapAtikadevapaJcendriyaprayogapariNatAH, sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyaprayogapariNatAzca / iti prathamo daNDakaH // 1 // tatrAsmin nAmabAre jIvAnAm ekAzItirbhadA bhavanti, tathAhi-ekendriyAH pRthivIkAyikAdayaH paJca sthAvarAH sUkSmavAdarabhedena dazavidhAH 10 / vikalendriyAH dvIndriya-trIndriya-caturindriya-bhedena trividhAH 13 / nairayikA: prathamaratnaprabhAdiyAvadadhaHsaptamatamastamaHmabhAvAsinaH saptavidhAH 20, saMkSitiyaMgyonikapazcendriyAH paJcavidhAH 25, asaMjJitiryagyonikapaJcendriyAH paJcavidhAH 30, garbhajasaMmUchimabhedena manuSyA dvividhAH 32, asurakumArAdisvanitakumAraparyantabhedena bhavanapatayo devAH dazavidhAH 42, pizAcAdideva pacendriyaprayogapariNata, aparAjita anuttaraupapAtika devapaMce ndriyaprayogapariNata, aura sarvArthasiddha anuttaraupapAtikadeva paMce. ndriya prayogapariNata pudgala isa prakAra se yaha prathamadaNDaka hai isa nAmadvArameM jIvoMke 81 bheda hote haiM ve isa tarahase haiM ekendriya pRthivIkAyika Adi pAca sthAvara sUkSma aura bAdara ke bhedase 10 prakAra ke haiM, vikalendriya dvIndriya, trIndriya aura cauindriyake bhedase 3 prakAra haiM, prathama ratnaprabhA Adi sAta pRthiviyoMmeM rahanevAle nAraka jIva sAta prakArake haiM saMjJI titheca pacendriya pAMca makArake haiM asaMjJI tirya ca paMcendriya pAMca prakArake haiM / garbhaja aura saMmUchima ke bhedase manuSya do prakAra ke haiM bhavanapati deva asurakumArase lekara anuttaraupapAtika deva paMcenidra progapariNata, (4) aparAjita anuttarIyapAtika deva pacendriya gapariNata ane (5) sarvArtha siddha anuttaraupapAtika devapaMcendriya prayoga pariNata pudagala. A pramANe paheluM daDaka samajavuM A nAmadvAramAM jIvana 81 bheda nIce pramANe che ekendriya pRthvIkAyika Adi pAMca prakAranA sthAvara jInA sUkSma ane bAdaranA bhedathI 10 prakAra thAya che, vikalendriya jIvonA hIndriya ane caturindriyanA bhedathI traNa prakAra thAya che. sAta narakemAM (ratnaprabhAthI tamatamAprabha sudhInI sAta narakaeNmAM) rahetA narakenA sAta prakAra thAya che. sItirtha ga pacendriyanA pAMca prakAra che ane asaMjJItiryaMcapacendriyanA pAMca prakAra che. garbhaja ane saMchimanA bhedathI manuSyanA be prakAra che. asurakumArathI svanitakumAra sudhI bhavanapati devanA dasa prakAra che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 0 2 pudgalabheda nirUpaNam gandharva paryantabhedena vAnavyantarA devA aSTavidhAH 50, candrAditArAparyantabhedena jyotiSikA devA' paJcavidhA : 55, saudharmAdiyAvat- acyuta paryantabhedena vaimAnikA devAH dvAdazavidhAH 67, adhastanatrika - madhyama trika- uparitana trikabhedena nava graiveyakAH 76, paJca anuttaravimAnAH 81, prajJaptAH 10+3+7+5+5+2+10+8+5+ 12+9+5=81 iti sarvasaMmelanena ekAzItirbhedAH nAmadvAre jIvAnAM bhavantIti phalitam // 2 // atha bhedAranAmaka dvitIyaM daNDaka prarUpayitumAha- 'muhumaDhavikAiya0' ityAdi / mUlam - suhumapuDhavIkAiyae giMdiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poglA kavihA paNNattA ? goyamA ! duvihA paNNattA - pajja - tagasuhumapuDhavIkAiya - jAva-pariNayA ya apajattagasuhumapuDhavIkAiya- jAva-pariNayA ya / vAyarapuDhavIkAiyae giMdiya0 jAva-vaNassaikAiyA ekkekA duvihA poggalA - suhumA ya, vAyarA ya, pajjattagA, apajattagA ya bhANiyavA / beiMdiyapaogapariNayA NaM pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA - paja stanitakumAra taka bhedase 10 prakAra ke haiM / vAnavyantaradeva pizAcase lekara gandharvata ke bhedase 8 prakAra ke haiM / jyotiSikadeva candrase lekara tArAtakake bheda se pAMca prakArake haiM / vaimAnikadeva saudharmase lekara acyuta takake bhedase 12 prakArake haiM / aghastanatrika madhyamantrika aura upanitrika bhedase graiveyaka nauprakAra ke haiM / anuttara vijaya Adike bhedase 5 prakArake haiM / isa taraha 10+3+7+5+5+2+10+8 5+12+9+5=81 saba milakara ekAsI bheda nAmadvArameM jIvoMke hojAte haiM || sU0 2 // 39 vAnanyantara devAnA pizAcathI laIne gaMdha sudhInA 8 prakAra che. yetiSika devAnA candrathI laine tArA sudhInA pAca prakAra che. vaimAnika devezanA saudharmAMthI laIne acyuta pantanA khAra prakAra che. adhastanatrika, madhyamatrika ane uparitanatrikanA bhedrathI praveyakavAsI devAnA nava prakAra che vijaya Adi anuttaravimAnavAsI devAnA pAMca prakAra che yA rIte 10+3+7+5+5+2+10+8+5+12+8+5=81 mA zete nAmadvAramAM adhA maLIne venA 81 bheda thAya che prasU. 25
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhagavatImUtra ttagadiyapaogapariNayA ya, apajattagajAvapariNayA ya / evaM teiMdiyA vi / evaM caridiyA vi| rayaNappabhA puDhavI neraiyadeg pucchA ? goyasA ! duvihA paNNattA,-taM jahA-pajjattagarayaNappabhApuDhavIjAvapariNayA ya, apajattagajAvapariNayA ya, evaM jAva ahesattamA / samucchimajalayaratirikkhapucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-pajjattaga. apajjattaga / evaM gabbhavakka tiyA vi / saMmucchisacauppayathalayarA, evaM ceva gabbhavakkaMtiyAya / evaM jAva-samucchimakhahayaraganbhavakkaMtiyA ya eskekke pajjattagA ya apajjattagA ya ANiyavA / samucchima maNussapaMcidiya0 pucchA ? goyamA! egavihA paNNattA, apajjatagA ceva / gambhavakkaMtiyamaNussapaMciMdiya0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNatA, taM jahA-pajjattagaganbhavatiyA vi, apajjattagagambhavatiyA vi / asurakumArabhavaNavAsidevANaM pucchA? goyamA ! duvihA paNNatA, taM jahA-pajjattagaasurakumAra0 apajjattagaasurakumAra0 evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA apajjattagA ya / evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavA, caMdA jAva tArAvimANA0 / sohammakappovagA jAva accuo| hiTTamahihamagevejjagakappAtIya jAvauvarimauvarimagevijja0, vijaya aNuttaro0 jAva0 sabaTTasiddhakappAtIya0 pucchA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA pajjattasabasiddhaaNuttaro0 apajjattagasabaTujAvapariNayA vi // sU0 3 // (2 daMDago)
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mu.3 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 41 chAyA-sUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH-paryAptakasUkSma pRthivI. kAyika-yAvat-pariNatAzca aparyAptakasUkSmapRthivIkAyika-yAvat-pariNatAca, vAdarapRthivIkAyikaikendriya0 yAvat vanaspatikAyikAH / ekai dvividhAH pudgalAH-sUkSmAzca, bAdAzca, paryAptakAH, aparyAptakAzca bhnnitvyaaH| dvIndriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakadvIndriya suhumapuDhavikAiya' ityAdi / sUtrArtha-(suhumapuDhavikkAiya egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNettA) he bhadanta sUkSma pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM (goyamA) he gautala ! (duvihA paNNattA) sUkSmapRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM (pajattagasuhuma puDavikAiya jAva pariNayA ya, apajjattagasuhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya) eka paryAptaka sUkSma pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala aura dUsare aparyAptakasUkSma pRthivIkAyika ekendriya prayogapariNata pudgala (vAyarapuDhavikAiyaegidiya0 jAva vaNassaikAiyA eka kA duvihA poggalA suhamAya bAyarAya, pajattagA, apajjattagAya bhANiyavyA) pAdarapRthivIkAyika ekendriya yAvat vanaspatikAyika ye saba ekaeka do do prakAra ke haiM sUkSma, bAdara, paryApta, aparyAptaka (veIdiyapaogapariNayANaM punchA) he bhadanta ! 'muhuma puhavikkAiya' tyA sUtrAtha-(suhumapuDhavikkAiya egidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNatA ?) OM mahanta / sUkSmavIyi4 mendriyaprayogapariNata hAla 486 prAranA 4 cha ? (goyamA !) gautama / (davihA paNNattA) sUkSmavIAyis mendriya prayogaparitapAlananIya pramANe me 2 yA cha- (pajjattagasuhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya, apajjattagamuhamapuDhavikAiya jAva pariNayA ya) (1) paryAptaka sUmapRthvIkAcikendriya prayogapariNata pudgala, (2) aparyAptaka sUphama yi mendriya prayogaparita pula (bAyarapuDhavikAiya egidiya0 vaNassaikAiyA ekkekA duvihA poggalA suhumA ya- bAyarA ya, pajjattagA, apajjattagA ya bhANiyacyA) mA62 pRthvIya melendriyanA pazu yApta mane aparyApta mevA be prakAra te vanaspatikAya parvatanA pratyeka ekedrinA sUkSma ane bAdara evA be prakAra che, ane te pratyekane sUkSmanA ane bAranA paNa pakhaka ane aparyAptaka
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre prayogapariNatAca, aparyAptaka-yAvat-pariNatAzca / evaM trIndriyA api / evaM caturindriyA api / ratnaprabhApRthivInairayika0 pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakaratnaprabhApRthivI-yAvat pariNatAca, aparyAptaka-yAvat pariNatAzca, evaM yAvat avaH saptamI0 / mamUcchimajalacaratiyak0 pRcchA, doindriya prayogapariNatapudgala kitane prakArake haiM ? (goyamA) he gautama (duvihA paNNattA-taMjahA pajjattabeiMdiyapaogapariNayA ya apajattaga jAva pariNayAya) do indriya prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM eka paryAptaka doindriya prayogapariNata pudgala aura dusare aparyAptaka doindriyaprayogapariNata pudgala (evaM teidiyA vi) isI prakArase teindriyoMko bhI jAnanA cAhiye (evaM cariMdiyA vi) cauindriyoMko bhI jAnanA cAhiye / ( rayaNappA puDhavi neraiya0 pucchA ) he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI narayika prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? ( goyasA) he gautama ! (duvihA paNNattA) ratnaprabhA pRthivI nairayika prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (pajjattagarayaNappabhApuDhavineraitha jAva pariNayAya, apajattagajAva pariNayAya) paryAptaratnaprabhA pRthivI narayika prayogapariNata pudgala aura aparyApta ratnaprabhA pRthivI nairayika prayogapariNata pudgala (eva jAva ahe sattamA) imI tarahase yAvat adhaH saptama pRthivItaka melA me 412 5 cha (beDadiyapaAMgapariNayANaM pacchA ) he mahanta bAndraya prayogapariNata hA sA prAranA cha ? (goyamA !) 3 gautama ! (davihA paNNattAta jahA-pajjanagaveiMdiyapaogapariNayA ya, apajattaga jAva pariNayA ya) ThI draya prayogapaNita pulanA nIce pramANe be prakAra kahyAM che-(1) paryAptaka hIndriya prayogaparita pusa 2mane (2) aparyApta vIndriya prayogaparita yugala (evaM teiMdiyA vi) se 01 pramANe tandriyAnA viSayamA 5 sabhA (evaM cauridiyA vi) atundriyAnA viSayamA 5 me 1 prabhArI samara (rayaNappabhApuDhavi neraiya gar) he bhadanta ! ratnaprabhApRthvI nairayika prayogapariNata pudagala keTalA prakAranA 4aa cha ? (goyamA !) gautama ! (davihA paNNattA-ta jahA) 2tnamA pRthvInArAya prayogaparita pugatanA nIya pramANe meM 542 che-(pajjattagarayaNappabhApuDhavi neraiya jAva pariNayA ya, apajattaga jAva pariNayA ya) (1) pAta: 2tnapramA pRthvInarayika prayogapariNata pudgala ane (2) aparyAptaka ratnaprabhApRthvInairayika prayoga pariNata hAsa. (evaM jAva ahe sattamA) se prabhAye sAtabhI pRthvI sudhAnA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 . 3 sUkSmapRthvIkA yasvarUpanirUpaNam 43 gautama ! dvividhAH prajAH, tadyathA paryAptaka0 aparyApta0, evaM garbhavyutkrAntikA api, saMmUcchimacatuSpadasthalacarAH, evaM caiva garbhavyutkrAntikAtha, evaM yAvat saMmUcchimakhecarAH garbhavyutkrAntikAca. ekaike paryAptakAzca, aparyAptakAzca bhaNitavyAH / saMmUcchimamanuSyapa cendriya0 pRcchA ? gautama ! ekavidhAH prajJaptAH, jAnanA cAhiye / samucchima jalayara tirikkhapucchA) he bhadanta ! samUcchima jalacara tirya cayonika prayogapariNata pudgala kitane prakArake haiM? (gomA) he gautama ! ( dubihA paNNattA) saMmUcchima jalacara tiryacayonika prayogapariNata pudgala do prakArake haiM (taMjA) jo isa prakAra se haiM (pajattaga0 apajjattaga* evaM gabhavaka tiyAci) paryAptaka saMmUcchimajala'cara tiryacayonika prayoga pariNata pudgala evaM aparyAptaka saMgracchimajalacara tiryacayonikaprayogapariNata pudgala isI prakAra se garbhajajalacara bhI jAnanA cAhiye / ( saMmucchimacauppaya thalapurA evaMceva ganbhavakkaM - tiyAya) saMmUcchima catuSpada sthalacara tathA garbhaja catuSpada sthalacara jIva bhI jAnanA cAhiye | ( evaM jAva saMmucchimahayara ganbhavakkatiyA tha ekke ke pajjattagAya apajjattagAya bhANiyavcA) isI tarahase yAvat saMmUcchima khecara tathA garbhaja khecara joba bhI jAnanA cAhiye / ye saba jalacarAdi tirtheca paryApta aura aparyAptaka ke bhedase dodo prakAra ke hote haiM | yahAM para sUkSma, bAdara ye dobheda nahIM hote haiM kyoMki ye nairpi| viSe samanvu ( saMmucchima jalayara tirikkha pucchA) ke lahanta ! sabhUrcchibha 4sayara tiryayayoni prayogaparita yugala DeTA prahAranA khA che ! ( goyamA ! ) gautama | dubihA paNNattA - ta jahA ) sabhUmi 4sayara tithaM yayoniH pryogpariNuta pudgalanA nIce pramANe be prakAra kahyA che (pajjattaga0 apajjattaga0 - evaM gavbhavakkatiyA vi) (1) paryAta saMbhUrcchibha jalacaratiya cayeAnika prayegapariNata pudgala ane (2) aparyAptaka sa'mUrcchi majalacaratiya caceAnika prayAgapariNuna pudgala e ja pramANe gA~ja jalacaranA viSayamA pazu samajavuM, ( saMmucchima cauppaya thalayarA eva ceva gavbhavakkaMtiyA ya) saMbhUrcchibha catuSpada sthalara tathA gabhaeNja catuSpada sthalacaranA paNa evA ja be prakAra samajavA ( evaM jAtra saMmucchima khahayara gavbhavakkaMtiyA ya ekke kke pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyantrA ) me 4 prabhAsa bhUmi meyara tathA garbha meyara pantanA jIvAnA viSayamA paNu samajavuM. te badhAM jalacarAdi ti ceAmA pratyeka tiya canA paryAptaka ane aparyAptaka evA be be prakAreADAya che ahI sUkSma ane
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 44 aparyAptA eva / garbhavyutkrAntikamanuSyapa cendriya0 pRcchA : gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptakagarbhavyutkrAntikA api, aparyApta kagarbhavyutkrAntikA api / arakumArabhavanavAsidevAH khalu pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH sthAvara ekendriyameM hI hote haiM / ( saMmucchima maNurasa paMcidiya pucchA) he bhadanta ! saMmUcchima manuSya paMcendriyamayogapariNata pudgala kinane prakAra ke kahe gaye haiM ? ( goyamA) he gautama ! (egavihA paNNattA apajjattagA ceva ) saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudgala eka prakAra ke kahe gaye haiM jo isa prakArase haiM aparyApta saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayogapariNata pudgala / ( gagbhavakkaMtiyamaNussapa ciMdiya pucchA) he bhadranta ! garbhajamanuSya pacendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( dubihA paNNattA) garbhajamanu Sya paMcendriya prayogapariNata pudgala doprakAra ke kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakAra se haiM / ( pajjattagaganbhavatiyA vi, apajjattagaganbhavakkaMtiyA vi) paryAkagarbhajaprayogapariNata pudgala, evaM aparyAptakagarbhajaprayogapariNata pudgala ( asura kumAra bhavaNavAsidevANaM pucchA ) he bhadanta ! asurakumAra bhavanavAsi devaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? ( goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) asurakumAra bhavanavAsi devaprayoga pariNata mudgala do prakArake kahe gaye Ada, A be bheda hAtA nathI, kAraNa ke te e bheda tA sthAvara ekendriya jIvAmA ja salavI zo he (maMmucchima maNussapaMciMdiya pucchA) Delahanta ! saMbhUbhi bhanuSya ythendriy aye gayariNata cudAsa DeTA prahAranA yA che ! ( goyasA !) he gautama! ( egavihA paNNattA - apajjattagA cetra ) sabhUmi manuSya yayendriya prayogaparizuta pudgalanA nIce pramANe eka ja prakAra kahyo che- aparyApta samUmi manuSya paMcendriya prayoga pariSuta puchgala. (gabrbhavakkaMtiyamaNussapa ciMdiya pucchA) De lahanta ! jarmana manuSya yacendriya ayogapariNuta yugala DeMTalA aAranA udyA ? (goyamA !) he gautama! (dubihA paNNattA - tajahA) garla' manuSyayayendriya prayogaparita yugalanA nIce prabhAo me aAra hyA hai-- (paja tagaganbhavakkaMtiyA vi, apajjattagaganbhavakkatiyA tri) (1) paryastu garla' manuSya prayogaparita yuddha ane (2) aparyApta garbha manuSya prayogaparita yugakSa (asurakumAra bhavaNavAsidevANaM pucchA) he mahanta ! asurkumAra bhanapati deva prayAgaparaNita pudagala keTalA prakAranA udyA cha ? ( goyamA !) he gautama! (dubihA paNattA - taM jahA ) asurakumAra lavanayatidveSa prayogapati duI or
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 45 tadyathA-paryAptakAmurakumAra0 aparyAptakAsurakumAra, evaM yAvat stanitakumArAH paryAptakAH, aparyAptakAzca / evam etena abhilApena dvipadena bhedena pizAcAca, yAvat-gandharvAzca / candrAH yAvat tArAMvimAnAni, saudharmakalpopapanakA yAvat acyutAH / ayastanAdhastanoveyakakalpAtItaka0 yAvat uparitanoparitanagraiveyaka0 vijayAnuttara0 yAvat-aparAjita0 / sarvArthasiddhakalpAtItaka0 haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM (pajattaga asurakumAra0 apajattaga asurakumAra0 eva jAva thaNiyakumArA pajattagA, apajattagA) paryAptaka asurakumAra prayogapariNata pudgala, aparyAptaka asurakumAra prayogapariNata pudgala isI tarahase yAvat stanitakumAra paryAptaka aparyAptaka jAnanA cAhiye / (evaM eeNaM abhilAveNaM dupaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavvA, caMdA jAva tArA vimANA0) isI tarahase isa abhilApake dvArA pizAcoMke do bheda yAvat gaMdharvotaka jAnanA cAhiye / cadramAke dobheda yAvat tArAvimAnoMtaka jAnanA cAhiye / (sohammakappovagA jAva accuo hiTima-hiTThima gevejagakappAtIya jAva uvarimauvarimageveja, vijaya aNuttaro0 jAva0 aparAjiya0 savvaTThasiddha kappAtIya pucchA,) saudharmakalpopapannakase lekara yAvat acyuta kalpApapannakataka tathA adhastanAdhastana graiveyaka kalpAtItase lekara yAvat uparimoparimagraiveyaka kalpAtIta devaprayogapariNatapudgalataka tathA vijayaanuttarI khanA nAye pramANe me 5492 4thA che-(pajjattaga asurakumAra0, apajjattaga asurakumAra0-evaM jAtra thaNiyakumArA pajjattagA, apajjattagA) (1) paryApta msurkumAra progapariNata pugala ane (2) aparyAptaka asurakumAra progapariNata pudagala e ja pramANe svanitakumAra sudhInA bhavanapati denA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA methA me me 542 samapA (evaM eeNaM abhilAveNaM dupaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavyA, caMdA jAva tArAvimANA0) sa ranA alisA dvArA pizAcathI gadhava paryantanA vAnantaronA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be prakAre samajavA candramAthI tArAvimAna sudhInA tiSinA paNa evA ja be prakAro samajavA (sohammakappovagA jAva accuo-hiTima hiTima gevejjaga kappAtIya jAva uvarima uvarima geveja0, vijaya aNuttarau0 jAva aparAjiya0 sabasiddha RppAtIya pucchA) sodhapopapanna4thI sAuna mayutapA5panna sudhAna tathA nAcenA traNa greveyakothI laIne uparanA traNa praveyaka sudhInA kapAtIta devaprayogapariNata
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre pRcchA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakamarthisiddhAnuttara0 aparyAptakasarvArthasiddhaprayogapariNatA api ( dvitIyo daNDakaH) // 20 // ___TIkA-'sahamapuDhavIkAiyaegidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaDavihA paNNattA' gItamaH pRcchati-he bhavanta ! mUkSmapRthivIkAyikendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! papAtikase lekara yAvat aparAjita anuttaropapAtikataka do do bheda jAnanA cAhiye / arthAt ina sabake paryAptaka aura aparyAptaka aise dora bheda hote haiM / ava yahAM para gautama prabhuse aisA pUchate haiM he bhadanta ! sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapapiNana pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (gAyamA) he gautama ! (durihA paNNattA) marvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (pajjattasancaTTasiddha aNuttaro0 apajjattagasavvaTTa jAva pariNayA vi0 daMDago, paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika, yAvat aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtikadeva prayoga pariNata isa tarahase do daNDaka jAnanA cAhiye / / TIkArtha-bhedavAra nAmakA jo dvitIya daNDaka hai usakI marUpaNA karaneke liye bhratrakAra ne yaha 'suhumapuDhavikAiya. sUtra kahA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchAhai ki 'suhumapuDhavikAjhya egidiypogprinnpudagalanA tathA vijayathI laIne aparAjita paryantanA anuttarapapAtikadeva progapariNata pudagalanA be, be prakAra samajavA eTale ke te pratyekanA paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be, be prakAra thAya che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ke he bhadanta! sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtImadevapragapariNata pudagala keTalA prakAranA 4aa cha ? (goyamA !) he gautm| (davihA paNNatA) sAtha siddha anuttarI5pAti 4Atita devaprayAgapati YEsa me pravAnA vA che (taMjahA) tere prkss| bhA prabhAe cha-(pajjattasavvadRsiddha aNuttaro0 apajjattagasaba jAva pariNayA vi. 2 daDao) (1) paryApta sAtha siddha manuttau5pAti bhane (2) aparyApta saathsiddha anuttarIpa pAtikadeva prayogapariNata pudagala. A rIte be daDaka samajavA. TIkAtha-bhedaThAra nAmanu je bIja daMDaka che tenI prarUpaNA karavAne mATe sUtrakAre mA 'suhamapuDhavikAya.' tyA sUtra 4yA cha gautamaravAnI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke'muhubhpuddhvikaaiy egidiya pogapariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA?'
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 . 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 47 duvihA paNNattA' he gautama ! mUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH dvividhAH prajJaptAH, 'pajattagasahuma puDhavIkAiya0 jAva pariNayA ya, apajattagasuhumapuDhavIkAiya jAva pariNayA ya' paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAca, vAyarapuDhavIkAiyaegidiya-jAva-vaNasmaikAiyA' atra pAThasaMkocAdevaM vAcyamparyAptakavAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakavAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAca, yAvat-paryAptakamUkSmApakAyikaikendriyaprayogapariNatAca, aparyAptakamUkSmApkAyikaikendriyaprayogapariNatAca, paryAptakavAdarApayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA prayattA' he bhadanta ! sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata jo pudgala haiM ve kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu unase kahate haiM 'gAyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM / 'pajattaga suhamapuDhavIkAiya jAva pariNayA yaM, apajjatta. gasuhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya' ekato paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata aura dUsare aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata 'vAyara puDhavikAiyaegidiya jAva vaNassaikAiyA' yahAM para pAThasaMkocase aisA jAnanA cAhiye paryAptaka bAdarapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka bAdapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka sUkSma apakAyika ekendriyaprayogapariNata he bhadanta! sUmapRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata je pudagale che temanA keTalA 2 4syA cha ? tne| uttara mApatA maDAvI2 prabhu 4 cha-'goyamA " he gautama | 'davihA paNNattA' sukSbhavayi mendriya prayogaparita pusanA nAya pramANa me prA2 vA cha-'pajjattaga muhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya, apajattagasuhumapuDhavikAiya jAva pariNayA ya' (1) paryApta sUkSma yi.4 mendriya pryogpariNata pudagala ane (2) aparyAvaka sUkSmapRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata pudagala. 'vAyarapuDhavikAiyaegidiya0 jAva vaNassaikAiyA' hI sakSiptamA 2 suutrpATha Ape che tene saMpUrNa pATha A pramANe samajavo-bAdara pRthvIkAyika ekendriya progapariNata pudagalanA paNa be bheda che- (1) paryAptaka bAdara pRthvIkAyika ekendriya progapariNata ane (2) aparyAptaka bAra pRthvIkArSika ekendriya prayogapaNita pagala. e ja pramANe akArSika Adina nIce pramANe bheda che- paryAptaka sUkSma apakayika
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 - bhagavatIsUtre kAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakavAdarApkAyikaikendriyaprayogapariNatAzca, paryAptakamUkSmatejaskAyikaikendriyapayogapariNatAH aparyAptakasUkSmatejaskAyikaikendriyaprayogapariNatAH, paryAptakavAdaratejaskAyikaikendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakavAdara tejaskAyikaikendriyaprayogapariNatAH, paryAptakamUkSmavAyukAyikaikendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakabhUkSmavAyukAyikaikendriyaprayogapariNatAH, paryAptakasUkSmavanampatikAyikaikendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakasUkSmavanaspatikAyikaikendriyaprayogapariNatAH, paryAptakavAdaravanaspatikAyikaikendriyaprayogapariNatAH aparyAptakavAdaravanaspatikAyikaikendriyaprayogapariNatAca, tadAhaaparyAptaka sUkSma apakAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka cAdara aprakAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka bAdara apakAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka mukSmatejaskAyika ekendriyaprayogapariNata aparyAptaka sUkSma tejaskAyika ekendriya prayoga pariNata, paryAptaka bAdara tejaskAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka bAdaratejaskAyika ekendriyaprayogapariNata, paryAptaka sUkSmavAyukAyikaekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka sUkSmavAyukAyika ekendriyaprayogapariNata paryAptaka sUkSmavanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptaka sUkSmavanaspatikAyika ekendriyapayogapariNata, paryAptaka vAdaravanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata, aparyAptakarAdaravanaspatikAyika ekendriyaprayogapariNata, isI bAtako sUtrakArane 'ekkekkA duvihA poggalA suhumAya, bAyarAya, pajjattagA apajattagAya' isa sUtrAMza dvArA vyakta kiyA hai isa taraha sarvArthasiddha deva paryanta paryAptaka aparyAptaka ina ekendriya progapariNata, aparyAptaka sUkSama apakAyika ekendriya prayogapariNata, paryAptaka bAdara aprakAyika ekendriya prayogapariNata, aparyAptaka bAdara apukAyika ekendriya prayogapariNa, paryAptaka smatejaskAyika ekendriya prayogapariNata, apayarataka sukama tejaskAyika ekendriya progapariNata, paryAptaka bAdara te skAyika ekendriya pragapariNasa, aparyApta bAdara tejaskAyika ekendriya prayogapariNata pudgala, paryAptaka suddhamavAyukAyika ekendriya prayogapariNata, aparyAptaka sUmavAyukAyika ekendriya prayogapariNata, paryAptaka badara vAyukAyika ekendriya prayogapariNata, aparyAptaka bAdaravAyukAyika ekendriya prayogapariNata pudagala, paryAptaka sUphamavanaspatikAyika akendriya prayogapariNata aparyAptaka sUTamavanaspatikAyika ekendriya prayogapariNata, paryAptaka bAdaravanaspatikAyika ekendriya progapariNata ane aparyAptaka bAdaravanaspatikAyika ekendriya progapariNuta pudagala / pAtane sAre 'ekekA duvihA poggalA-muhamA ya, bAyarA ya, pajjattagA ya,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ " vaktavyAH prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU0 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 49 'ekkekA dubihA poggalA - suhumA ya, vAdarA ya, pajjattagA, apajjattagAya bhANi - yasar' ekaike dvividhAH pudgalAH prajJaptAH - sUkSmAca, vAdarAva, paryAptakAzca, aparyAptakAJca bhaNitavyAH tathA ca sarvArthasiddhadevaparyantaH paryAptakavizepaNaviziSTo dvitIyo daNDakaH / tatra ekaikasmin kAye sukSmavAdabhedAt-dvividhAH pudgalAH / te ca pratyekaM paryAptakAparyAptaka bhedAt punardvividhAH vaktavyA iti bhAvaH tathaiva darzitAca | 'ekkekkA duvihA' ityAdinA / ' beIdiyapaogapariNayANaM pucchA, dvIndriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? tathA ca dvIndriyaprayogapariNatAH, katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! dunihA paNNattA' he gautama ! dvIndriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA 'pajja - gaveiMdiyapaogapariNayA ya, apajjattaga jAtra pariNayA ya' paryAptakaDIndriyaprayogado vizeSaNoMse viziSTa dvitIya daNDa ho jAtA hai / isameM eka eka kAya meM sUkSma, bAdarake bhedase do do prakArake pudgala kahanA cAhiye aura ye do do prakArake pudgala bhI pratyeka paryApta aparyAptaka ke bhedase punaH dodo prakArake aura kahanA cAhiye yahI bAta 'ekkekkA dubihA pAgalA' isa sUtradvArA prakaTa kIgaI hai / 'veidiyapaogapariNayA NaM pucchA' he bhadanta ! doindriyamayogapariNatapudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'dubihA paNNattA' doindriyaprayogapariNatapudgala do prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA ' jo isa prakAra se haiM 'pajattagaveiMdriyapaogapariNayAya, apakSatA jAva pariNayAya' paryAptaka dIndriyamayogapariNatapudgala, aparyAptaka apajjattamA yA sutrAza dvArA vyakata karI che. A rIte sarvArthasiddha anuttaraupapAtikadeva pantanu paryAptaka ane apayarsAka vizeSaNeAvALu khIjuM daDaka banI jAya che temA eka eka kAcamA sakSama ane khAdaranA bhedathI che, be prakAra kahevA jA"e ane te banne prakAranA pudgaleAnA (sukSma ane khAdara pudgalenA) paNa paryAptaka ane aparyAut4naa leHthA me me prakAra hevA leTho mena vAta 'ekkekA duvidhA poggalA' A sUtradvArA prakaTa karavAmAM AvI che gautabha svAbhIno prazna-'vaiiMdriya paogapariNayA NaM pucchA' he mahanta / dvIndriya prayAgapariNuta pudagala keTalA prakAnA udyA he ? uttara-'goyamA !' he gautama / 'duvihA paNNattA - tajahA' hIndriya prayogapasthita yugasonA nIce prabhAze me prAra - pajjattaga-beiMdiya paogapariNayA ya, apajjattama veiMdiyapa oga pariNayA ya' (1) paryAptaka dvIndriya prayegapariNata pudagala ane (2) aparyAptaka drIndriya prayAgapariSkRta
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre pariNatAzca, aparyAptakadvIndriyaprayogapariNatAzca / 'evaM teiMdiyA vi / evaM dvIndriyavadeva trIndriyA api, caturindriyA api paryAptakAparyAptakabhadena dvividhAH prajJaptAH yAvat prayogapariNatAzca / 'rayaNappabhApuDhavIneraiya0 pucchA ? ' ratnamabhApRthivInairayikapaJcandriyaprayogapariNatAH khalu pRcchA ? tathA ca-te katividhAH prajJaptAH? bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNNattA,' he gautama ! dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'pajattagarayaNappabhApuDhavI jAva-pariNayA ya, apajjattaga jAva pariNayA ya / evaM jAva ahe sattamA' paryAptakaratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAzca, aparyAptakaratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAzca, evaM ratnaprabhApRthivInairayikabadeva yAvat - zarkarAprabhA-vAlukAprabhA-paGkaprabhA-dhRmaprabhAdoindriya prayogapariNatapudgala evaM teiMdiyA vi' evaM cauridiyA vi' dvIndriyaprayogapariNata pudgaloMkI taraha teindriyaprayogapariNata pudgala aura coindriyaprayogapariNatapudgala bhI paryAptaka aura aparyAptakake bhedase dona prakArake kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM ki 'rayaNappabhApuDhavI neraiya, pucchA' he sadanta ! ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriyaprayogapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pANattA' ratnaprabhApRthivI nairayika pacendriya prayogapariNatapudgala do prakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajattagarayaNappabhApuDhavI jAva pariNayA ya apajattaga jAva pariNayA ya, evaM jAva ahe sattamA' paryAptaka ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriyaprayogapariNatapudgala aura aparyAptakaratnaprabhApRthivI nairayikapaMcendriyaprayogapariNata pudgala isI pugata evaM teiMdiyA ri, evaM cauridiyA vi' dvIndriya prayAparita pugatAnI jema trIndriya prayogapariNata pudagala ane caturindriya prayoga pariNata pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be, be prakAra kahyuM che. ___gautama 2vAbhAnA prazna-'rayagappabhA padavI neraDaya0 pucchA' 3 MErd ! ratnaprabhApRthvInarayika prayogapariNata pudagala keTalAM prakAranA kahyA che? _uttara- 'goyamA!' he gautama ! 'davihA paNNattA-taMjahA' 2tnaprabhAvI yi yogaparita pugatAnA nAye prabhArI ne prA2 4yA cha- 'pajjattagarayaNappabhA puDhavI jAva pariNayA ya, apajjattaga jAva pariNayA ya-eva jAva ahe sattamA (1) paryAptaka ratnapramApRthvInarayika prayogapariNata putra ane (2) aparyAptaka ratnaprApRthvInaiyika pacendriyapragapariNata pudgala. e ja pramANe zarkarAmA, vAlukAprabhA,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 51 tamaHmabhA-tamastama:prabhAkhyAdhaHsaptama0,paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA prjnyptaaH| 'samucchimajalayaratirikkha0 pucchA ? saMmUcchimajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayoga pariNatAHkhalu pRcchA ? tathA ca te katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! duvihA paNattA' he gautama ! te saMmUcchimajalacaratiryagyonikapaJcendriyapayogapariNatAH pudgalA dvividhAH prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA'-tadyathA-'pajjattaga0 apajjattaga0 paryAptakasamUcchimajalacaratiryagyonikapacendriyaprayogapariNatAH, aparyApnakasamUcchimajalacaratiyagyonikapazcendriyaprayogariNAtAzca / 'evaM gambhavatiyA vi' evaM saMmUcchimajalacaratiryagyonikavadeva garbhavyutkrAntikA garbhajA tarahase yAvat zarkarAprabhA,vAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA tamaHprabhA aura tamastamaprabhA ina nIcekI sAta pRthiviyA~ paryAptaka aura aparyAptakake bhedase do prakArake kahe gaye haiN| 'samucchimajalayaratirikvapucchA' aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! saMmRcchima jalacara pacendriya tiryagyonika prayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' ve saMmUcchisa jalacara tiryakrayonika paMcendriya prayogapariNata pudgala do prakArake kahe gaye haiM / 'tajahA' jo isa prakArase haiM 'pajjattaga. apajattarA0' paryAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika paMcendriya prayoga pariNata evaM aparyAptaka saMsUchima jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata 'evaM ganbhavatiyA vi' saMmRcchimajalacara tiryagyonika kI taraha hI garbhaja bhI jalacara tiryagyonikA paMcendriyaprayogapariNata pudgala paryAptaka aparyAptakake bheda se do prakArake haiN| tathA (smucchipakaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA, ane tamastamaprabhA, A nIcenI sAta pRthvIonA nArakenA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be, be prakAra samajavA gautama svAmInA prazna-saMmucchima jalayara tirikkha pucchA' mata ! samUrijI majalacara tiryaMcanika pacendriya pramANita pugala keTalA prakAranA kahyA che? ___ uttara-'goyamA ! 3 gautama 'davihA paNNattA-taMjahA' sa bhUmi saya2 tiryA cAnika pacendriya prayogapariNata pudagalA nIce pramANe be prakAra kahyA che- ____ 'pajjattaga0 apajjattaga' (1) paryApta sa bhUmi saya2 tiya yoni pacendriyapragapariNata, ane (2) aparyAptaka sa mUcchi jalacara tirtha yonika pacendriya prayogapati Here 'evaM gamavaka tiyAM vi' ma bhUmi tayaR tiya yoninI jema garbhaja jalacara niye cayika paMcendriya prayogapariNata pulane paNa paryAptaka ane
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 bhagavatI sUtre paryAptakAparyA api jalacaratiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAH pudgalAH ptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / tathA 'saMmucchimacauppayathalayarA ' saMmUcchimacatuSpadasthalacarA api tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH paryAptakAparyAptaka bhedena dvividhAH prajJaptAH / ' evaM cetra gavbhavakkatiyA vi' evameva saMmUcchimacatuSpadasthalacara tiryagyonikavadeva garbhavyutkrAntikA api catuSpadasthalacara tiryayonika paJcendriyamayogapariNatAH paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / ' evaM jAtra saMmucchima khahaya ra gambhavakkatiyA ya, ekkeca ke pajjatagAya apajjattagA ca bhANiyantrA' evaM catuppadasthalacaratiryagyonikaradeva yAvatdvividhaparisarpasthalacaratiryagyonikamadhye saMmUrchimoraH parisarpasthalacara tiryagyo nikapaJcendriyaprayogaparaNitA api paryAptakAparyAptabhedena dvividhAH prajJaptAH | uppaya thalayaga) saMmUcchima catuppada sthalacara paMcendriyaprayogapariNata pudgala bhI paryAptaka aparyAptakake bheda se doprakAra ke kahe gaye haiM 'evaM ceva roters'tiyA vi' mUcchimacatuppada sthalacara tiryagyonikake jaise hI garbhaja bhI catuSpada rathalacara tiryagyonika paMcendriyaprayoga pariNana pud. gala paryApta aparyAptakake bhedase do prakArake kahe gaye haiM 'evaM jAva saMmucchimakhahayara ganbhavakkaMtiyA ya ekkekke pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyavvA' catuSpada sthalacara tiryagyonikake jaise hI yAvat dvividhaparisarpa sthalacara tiryagyonika pudgaloMke bIca saMmUcchima ura: parisarpasthalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala bhI paryAptaka aparyApta ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM isI tarahase garbhaja uraH aparyAptakanA bhedathI e prakAra kahyA che tathA 'mucchima cappayathalayarA' saMbhUnchi'bha catuSpada sthalacara pacendriya prayeAgapaSNuita pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhethI be prakAra ya e ' evaMce gavvatiyA tri' sabhUmi sthAyara catuSpadyanI jema gaja catuSpada sthalacara tiya cayAnika 5 cendriya prayAgapariNata padagalanA cakSu paryApta bhane aparyAptamnA lehayA meM ahAra . ' evaM jAtra saMmucchima khayaraganbhavatiyA ya ekkekke pajjattagA ya apajjattagA ya bhANiyantrA ' catuSpada sthalacaratiya cayeAnikanIkanI jema ja banne prakAranA parisarpa sthalacara tirthaM cayeAnika pudagaleAnA viSayamA paNa samajavuM. eTale ke sa sUrcchima u: parisapa sthalacara niya cayeAnika pacendriya prayAgapariNuta pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhethI e prakAra che. gaCja ura parisarpa sthalacara tiya cayeAnika paMcendriya
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 3 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam evaM garbhavyutkrAntikoraH parisarpasthalacaratiryagyonikapaMcendriyaprayogapariNatAca paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / evaM saMmUcchimabhujaparisarpasthalacara tiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNitA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / tathA garbhavyutkrAntikabhuja parisarpasthalacara tiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAca paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAH prajJaptAH / evaM saMmUcchimakhecarAH, garbhavyutkrAtikakhecarAH tiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAH ekaike pratyekaM paryAptakAzca, aparyAptakAzca bhaNitavyAH / 'saMmUcimaNusa pacidiya0 pucchA ?" saMmUcchimamanuSyapacendriya0 pRcchA ? tathA casaMmUcchimamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH 1, bhagavAnAha - 'goyamA ! egavihA paNNattA, apajjattagAceva' he gautama ! saMmUcchimanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH ekavidhAH aparyAptakA eva prajJaptAH, natu paryAptakA ityarthaH aparyA' tAvasthAyAmeva maraNadharmakatvAt, 'gavbhavakkaMtiyamaNuslapa ciMdiya0 pucchA ? tathA ca-garbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyaprayogaparisarpa sthalacaratiryagyonika paMcendriya prayogapariNatapudgalabhI paryAptaka aura aparyAptakake bhedase doprakArake kahe gaye haiM / tathA saMmUcchima khecara tathA garbhajakhecara paryAptaka aparyAptaka bhedavAle kahe gaye haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'samucchima maNussa paMciMdiya pucchA' he bhadanta ! saMmUcchima manuSya paMcendriyaprayoga pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! ' egavihA paNNattA' apajjattagA ceva' saMmUcchima manuSyapatrendriyaprayogapariNata pudgala eka prakArake hI arthAt aparyApta hI kahe gaye haiM paryApta nahIM kyoMki aparyAptAvasthA meM hI ve maraNadharmavAle hote haiM / 'bhakkaMtiya maiNussapaMcidiyapucchA' aba gautamane prabhuse prayAgapariNuta pudagalanA paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI prakAra che. e ja pramANe sa'bhUmi khecara tathA gaja khecaranA pazu paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI khacce prakAra kahyAM che gautama svAbhIne prazna-'saMmucchimamaNussa pa ciMdiya pucchA' he mahanta ! saMsUrcchima manuSya pacendriya prayAgapariNata pudagala keTalA prakAranA hyA che ? uttara'goyamA !' De gautama ! egavidyA paNNattA, apajjattagAceva' sa bhUmi manuSya pacendriya prayAgapariNuta pudagala eka ja prakAranA kahyA che-- temane aparyAptaka ja kahyA che, paryAptaka kahyA nathI kAraNu ke aparyAptAvasthAmA ja te maNudharmovALA hAya che. 53
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 / bhagavatImo pariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA'-tadyathA-'pajjattagagambhavakkaMtiyA vi, apajjattagagambhavakkaMtiyA vi' paryAptagarbhavyutkrAntikA api manuSyapaJcendriyaprayogapariNAH pudgalAH / 'asurakumArabhavaNavAsidevA NaM0 pucchA ? asurakumArabhavanavAsidevAH khalu pRcchA ? tathA ca-asurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyaprayoga pariNatAH pudagalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha- 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! te dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-' pajjattagaasurakumAra0apajjattagaamura0' paryAptakAsurakumArabhavanavAsiaisA pUchA hai ki he bhadanta ! jo garbhavyutkrAntika manuSya paMcendriya prayogapariNata pudgala haiM ve kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttarameM prabhu unase kahate haiM 'goyamA' he gautama ! "duvihA paNNattA' jo garbhavyaskrAntika manuSyapaMcendriyaprayogapariNatapudgala haiM ve do prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajjattagagatsavakkaMtiyA vi, apajjattagagambhavakkaMtiyA vi' eka paryAptakagarbhavyutkrAntika manuSyapaMcendriyaprayogapariNata pudgala, dUsareM aparyAptakagarmavyutkrAntika manuSyapaMcendriyaprayoga pariNata pudgala 'asura'kumAra bhavaNacAralI devANaM pucchA' he sadanta ! assurakumAra avanavAsI devapaMcendriyaprayogapariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? isake uttara prabhu kahate haiM 'goyamA ! 'duvihA paNNattA' he gautama ! ye dopakArake kahe gaye haiN| 'tajahA' jo isa prakArale haiM pajattaga asurakumAra. apajjattaga asura.' paryAptaka asurakumAra bhavanapatidevapaMca'gavbhavakka tiya maNussapaciMdiya pucchA' 3 lanta ! gaer bhanupyapa yendriya prayogapariNata pusa / prA2nA hyA cha ? uttara- 'goyamA !' gItama ! 'davihA paNNatA' gama bhanuSya5yendriya prayogapariNata pusa me 2nA yA cha. 'taMjahA' ta me ||2||iiy pramANe che-pajjattagagambhavaka tiyA vi.apajjattagagambhavatiyA vi' (1) paryAptaka garbhavyutkAnika (garbhaja) manuSyapa cendriya prayogapariNata pudagala ane (2) aparyAptaka garbhajamanuSya pacendriya prayogapariNata pudagala. gautama svAbhAnA !- 'amurakumArabhavaNadAsidevANaM pucchA' he mahanta ! asukumAra bhavanapatideva pacendriya pragapariNata pudagala keTalA prakAranA hoya che? maDAvI2 prbhune| uttara-'goyamA ! u gautama / 'davihA paNNattA-taMjahA'' tabhanA me 42 nIya prabhA 4yA cha-'pajjattaga asurakumAra0, apajattaga asura
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 55 devapaJcendriyaprayogapariNatAH, aparyAptakAsurakumAra bhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAzca, 'evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA apajjattagAya' evam asurakumArabhavanapatidevavadeva yAvat-nAgakumAra suvarNakumAra-vidyutkumArA-'gnikumAra-dvIpakumAro-dadhikumAra-dikkumAra-vAyukumAra-stanitakumArabhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paryAptakAzca aparyAptakAzca bhavanti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavvA' evam asurakumArAdibhavanapatidevavadeva etena abhilApena uparyuktAlApakrameNa dvikena dvividhena paryAptakAparyaptakarUpeNa bhedena pizAcAzca yAvat-bhUta-yakSa-rAkSasa-kinnara-kimpurupa-mahoraga-gandharvavAnavyantaramayogapariNatAH pudgalAH paryAptakA aparyAptakAzca prajJaptAH, 'caMdA jAva tArAvimANa+ candrAH yAvat-mUrya-graha-nakSatra-tArAvimAnajyotipikadevaprayoga ndriya prayogapariNata pudgala aura aparyAptaka asurakumAra bhavanapatideva paMcendriyaprayogapariNatapudgala, (evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA apajjattagAya) asurakumAra bhavanapatidevIkI taraha hI yAvat nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra, agnijhumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dikku mAra, vAyukumAra, aura stanitakumAra ye saba bhavanavAsideva paMcendriya prayogapariNatapudgala paryAptaka aura aparyAptaka hote haiN| (evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavA) asurakumArAdi bhavanapatideva jisa prakArase paryAptaka aura aparyAptaka kahe gaye haiM usI tarahase pizAca yAvat bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, mahoraga, gaMdharva ye jo vAnavyantara prayogapariNata pudagala haiM ve bhI paryAptaka evaM aparyAptaka hote haiM / 'caMdA jAva tArAvimANa' caMdra kumAra, (1) paryApta masumAra sAnapati 5yendriya prayogapariNata pugata ane (2) aparyAptaka asurakumAra bhavanapatideva paMcendriya pragapariNata pudagala. 'evaM jAva thaNiyakumArA pajjattagA, apajjattagA ya asurazubhA2 manapatinA jema ja nAgakumAra, suvarNakumAra, vighukumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikumAra ane vAyukumAra, svanitakumAra, A badhA bhavanapati deve paNa paryAptaka ane mapAta DAya che 'evaM eeNaM abhilAveNaM duyaeNaM bheeNaM pisAyA ya jAva dhannA asurakumArAdi bhavanapatidevane jema paryAptaka ane aparyAptaka kahyAM che e ja pramANe pizAya, bhUta, yakSa, rAkSasa, nnira, puruSa, mhaa| mane gadha, mAhe pAnavyanta2prayogaparita pusa 59 paryApta mane aparyApta sai cha 'caMdA jAva
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre pariNatAH pudgalAH paryAptakAzca, aparyAptakAzca prajJaptAH / 'sohammakappAvavanagA jAva accuya0' saudharmakalpopapannakAH yAvat-IzAna-sanatkumAra-mAhendra-brahmalokalAntaka mahAzukra sahasrArA-''nata-mANatA-''raNA-'cyuta-caimAnikadevaprayogapariNatAzca pudgalAH paryAptakAH, aparyAptakAzca prjnyptaaH| evaM 'hiTimahiDimagevejjagakappAtIya0 jAva-uvarimauvarimagevejja0' adhastanAdhastanatrikauveyakakalpAtItaka devaprayogapariNatAH yAvat-madhyamamadhyamatrikauveyakakalpAtItakadevapayogapariNatAH uparimoparimatrikanaiveyakakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca pudgalAH paryAptakAH, aparyAptakAzca prajaptAH / evaM 'vijaya-aNuttaro0 jAva aparAjiya0' vijayAnuttaropapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatA yAvat - vaijayantAnuttaropayAvat-sUrya, graha, nakSatra, tArAvimAna ye saba jyotiSikadeva prayogapariNata pudgala paryAptaka aura aparyAptaka hote haiN| 'sohammakappovavannagA jAva accuo' saudharmakalpopanaka yAvat IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahastrAra, Anata, pANata, AraNa evaM acyuta ye saba vaimAnikadeva prayogapariNatapudgala paryAptaka aura aparyAptaka hote haiM / 'evaM hiDimahiTima gevejjagakappAtIya jAva uparima uvarima geveja' adhamtanAthastAna trika traiveyaka kalpAtIta devaprayogapariNatapudagala yAvat uparimoparimatrika aveyaka kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala ye saba paryAptaka evaM aparyAptaka kahe gaye haiM / (evaM vijaya aNuttaro. jAva aparAjiya0,) usI taraha vijaya anuttaropapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata vaijayanta anuttaropapAtikatArAvimANa' 4-5, sUrya , nakSatra mane tArAmA, meM pAye jyotiSiya prayogaparita pugavA 59 paryApta mane paryApta ya che 'sohammakappovavanagA jAva accuo sodhabha, zAna, sanamA2, mAhendra, pradIpa, l-tamAzu,sasAra, Anana, prANata, AraNa ane ayuta, e bAre ka55naka vaimAnikadeva progapariNata pudagala pA paryApta mane aparyApta se me mevANa ya che. 'evaM hidima hiTima geyejjaga kappAnIya jAva uparima uparima gevejja' niiyn| tI aveya yAtIta devaprayAga paNita pudgala, traNe madhyama veyaka kalpAtItadeva prayogapariNata pudagala ane traNe upavana veyaka kapAtItadeva progapariNata pudgala paNa paryAptaka ane aparyAptaka hoya che. A rIte na veyaka kalpAtIta deva progapariNata yugalanA paryAptaka ane 25paryApta nA bheDyA 058- 2 4aa che. 'evaM vijaya aNuttaro0 jAca aparAjiya' e ja pramANe vijaya anuttarapapAtika kapAtIta devagapariNata yugala, gUjyanta
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 57 pAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAH, jaya-tAnuttarauSapAtikakalpAtItakadevapayogapariNatAH, aparAjitAnuttaropapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca pudagalAH paryAptakA aparyAptakAzca prajJaptAH / 'sabasiddhakappAtIyaH pucchA ?' sarvArthasiddhakalpAtItaka pRcchA ?' tayA ca-sarvArthasiddhakalpAtItakadevaprayogapariNatAH pudgalAH katividhAH prajJaptAH 'bhagavAnAha-goyamA ! duvihA paNattA' he gautama ! te dvividhAH prajaptAH, tAnevAha-' ta jahA'-tadyathA-'pajjattagasavvadRsiddhaaNuttaro0 apajjattagasabar3ha jAva pariNayAvi2 daMDagA' paryAptakamarvArthasiddhAnuttaropapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca, aparyApta masarvArtha siddha0yAvat-anuttaraupapAtikakalpAtItakadevaprayogapariNatAzca pudgalAH prjnyptaaH| iti dvitIyo daNDakaH2 / tathA ca-hitIye bhedvAra ke jIvAnAm 161 ekakalpAtIta devapayogapariNata, jayanta anuttaraupapAtika kalpAtIta devaprayogapariNata, aparAjita, anuttaropapAtika kalpAtIta devaprayogapariNatapudgala ye saba paryAptaka aura aparyAptaka kahe gaye haiN| 'sabar3hasiddhakappAtIya0 pucchA' he bhadanta ! savArthasiddha kalpAtIta devaprayogapari tapudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'gAyamA' he gautama / 'duvihA paNNattA' ye dopakArake kahe gaye haiM 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'pajjattagasabasiddha jAva pariNayAvira daMDagA' paryAptaka sarvArthasiddhAnuttaropapAtika kalpAnIta devaprayogapariNatapudgala evaM aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapItika kalpAtIta devaprayogapariNata pudgala isa prakAra se ye dodaNDaka haiM isa bhedavAra daNDakameM jIvoMke 161 bheda pratipAdita kiye gaye haiM ve isa prakAra se haiM prathama anuttaraupapAtika kalpAtItadeva progapariNata pudagala, jayanta anuttarIyapAtika kalpatIta devaprayogapariNuta pudagala, ane aparAjita anuttaraupapAtika kalpAtIta devapragapariNata pugala paNa paryAptaka ane aparyApta hoya che. gautama svAmInA prazna- savvasiddhakappAtiya0 pucchA, 3 mA-- / sarvArthasiddhakapAtIta devaprayogapaNita pudagala keTalA prakAranA kahyA che ? tta2-'goyamA ! gItabha | 'davihA paNNattA-ta jahA' tamanA 595 naye pramANe ye 42 4yA cha- 'pajjattagalavyasiddha jAva pariNayA vi 2 daMDagA' (1) paryAptakasarvArthasiddha anuttarapapAtika kapAtIta devagapariNata pudgala ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarapAtika kapAtIta devapragapariNata pu6mala A pramANe be bheda be daDaka che A bhedaDhAramA jInA 161 bhedanuM pratipAdana karAyuM che te
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 bhagavatomutre paSTayadhikazataM bhedAH bhavanti, tathAhi-prathame daNDake kathitAnAM jIvAnAm 81 ekAzItibhedAnAM madhye saMmUcchimamanuSyaminnAnAm azItijIvAnAM paryAptakAparyAptakabhedena 160 paSTayuttarazataM bhedAH, saMmUchimamanuNyasya ca aparyAptakanAmaiko1 bhedaH, iti sarvamelanena 161 ekapaSTayuttarazataM bhedA bhavantIti |mu03|| mUlam -- je apajjattAsuhamapuDhavIkAiyagidiyapaogapariNayA te orAliyateyAkammagalarIrappaogapariNayA, je pajjattAsuhama0 jAva pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA, evaM jAva cauridiyA pajantA, navaraM je pajattavAyaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyaveuviyateyAkammasarIra-jova-pariNayA, sesaM taM ceva / je apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiya paogapariNayA te veuviyteyaakmmsriirppogprinnyaa| evaM pajjattayA vi / evaM jAva ahe sattamA / je apajjattagasamucchima jalayara-jAvapariNayA te orAliyateyAkasmAsarIra-jA~va-pariNayA / evaM pajattagA vi / gabbhavakkaMtiyA apajjattayA evaM ceva / pajjattayA NaM evaM ceva, navaraM sarIragANi cattAri jahA vAyaravAudaNDako kathita jIvoMke 81 bhedoMke bIca meM saMmRcchima manuSyoMse bhinna 80 jIvoMke paryAptaka aura aparyAptakake khedase 160 bheda hote haiM tathA saMmUcchima manuSyakA eka aparyAptaka bheda hI hotA haiM isa taraha saba milakara 161 bheda ho jAte haiM // 3 // bhede nIce pramANe che- pahelA daDakamAM jIvanA je 81 bhedo kahyA temAthI saMmUrichamamanuSya sivAyanA 80 jIvomAM paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI 160 bheda thAya che sa mUrchAimanuSyamAM eka aparyAptaka bheda ja hoya che. A rIte badhA maLIne 161 bheda thAya che sU0 3
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 3 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 59 kAiyANaM pajjattagANaM / evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA, evaM cauppayaura parisappabhuya parisappakhahayaresu vi cattAri AlAvA bhANiyadvA / je saMmucchimamaNussapaMciMdiyapaogapariNayA te orAliyateyAkammAsarIrappaogapariNayA / evaM ToraritiyA vi, apajattagA vi, pajjattagA vi evaM ceva, navaraM sarIragANi paMca bhANiyadvANi / je apajjanttA asurakumArabhavaNavAsi0 jahA neraiyA taheva / evaM pajjantagA vi / evaM duyaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA / evaM pisAyA jAva gaMdhA | caMdA jAva tArAvimANA | sohammo kappo jAva accuo / heTTimaheTTimagevejja - jAva - uvarimauvarimageveja * / vijayaaNuttarovavAie jAva saTTasiddha aNu / ekkkeNaM duyao bhedoM bhANiyavvo jAva je pajjattasaGghaTTasiddha aNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veDaviyateyAkammAsarIrapaogapariyA (daMDagA 3) // sU. 4 // chAyA - ye aparyAptasUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAste audArikatejasakArmaNazarIraprayogapariNatAH ye paryAptasUkSmayAcat pariNatAste audArika 'je apajjattA suhuma puDhavIkAiya egiMdiya' ityAdi / sUtrArtha - (je apajjattAsu humapuDha vIkAiya egiMdiyapa ogapariNayA te orAliyateyAka magasarIrappaogapariNayA ) jo aparyAptaka sUkSmapRthivIkAya ekendriyaprayogapariNata pudgala haiM ve audArika taijasa 88 je apajjAhu maDhavIkAiyae giMdiya " chatyAhi sUtrArtha - ( je apajjattAsahuma puDhatrIkAiyae giMdiyapaogapariNayA te orAliya - teyAkammagasarIrapaogapariNayA ) ne paryApta sUkSma pRthvIkAya ekendriya prayAgapariNata puddagala hAya che, tee audArika, vaijasa ane kArmAMNu e traNa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 60 taijasa kArmaNaprayogapariNatAH / eva yAvat caturindriyAH paryAptAH, navaraM ye paryAtakavAda ra vAyukAthikai kendriya prayogapariNatAste audArikavaikriyataijasakArmaNazarIra - yAvat - pariNatAH, zepa tadeva / ye aparyAptakaratnaprabhA pRthivIne rayikapaJceaura kArmaNa inatIna zarIroMke prayogoMse pariNAmako prApta hue hote haiM / (je pajjattA suhuma0 jAva pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA evaM jAva cauriMdiyA pajjattA) tathA jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAya ekendriyaprayogapariNata haiM ye audArika, taijasa aura kArmaNa inatIna zarIroMke prayogoMse pariNata hue hote haiM / isI tarahase yAvat caturindriya paryAptaka jIvoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / ( NavaraM - je pajjattavAyaracAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyaveubviya teyAkammasarIra jAva pariNayA sesaM taM caiva ) parantu yahAM para jo vizeSatA hai vaha yaha hai ki jo pudgala paryApta cAdara vAyukAyika ekendriyaprayogapariNata haiM ve audArika, vaikriya, taijama aura kArmaNa ina 4 zarIroMke prayogoM se pariNata hue hote haiM / bAkIkA aura sabakathana pahile jaisA hI jAnanA cAhiye / (je apajjantarayaNappA puDhavIneraiya paMcidiyapaoga pariNayA te veubviya teyAkammasarIrappaogapariNayA) jo pudgala aparyAptaka ratnamabhApRthivI jAtra zarIrAnA prayogazrI parizumana pAbhelA hoya he (je pajjattA suhuma. pariNayA te orAliya teyAkammaNa sarIrappaogapariNayA evaM jAtra cauriMdiyA pajjattA) tathA praryApta sUkSma pRthvIya mehendriya prayogaparita yuddhaso hoya che, te audArika, vaijasa ane kANu e traNa zarIrAnA prayAgathI pariNamana pAmelAM hoya che me 4 pramANe turindriya paryApta sudhInA ch| viSe samanvu NavaraM - je pajjatvAyaracAukAiyae giMdiyapaogapariNayA te orAliyaveunviyateyAkammasarIra jAtra pariNayA sesaM ta ceca) pazu sahIM zoTalI 4 vizeSatA samajavI ke je pudgala paryAptaka khAdara vAyukAcika akendriya prayAgapariNata hAya che. te audArika, vaikriya, tejasa ane kANu, e cAra zarIrAnA prayAgathI pariNata thayelA hoya he jADInu samasta sthana bhAgaNa udyA pramAguna samannvu. ( je apajjata syaNappabhA putrIneraDayana ciMdiyapaogapariNayA te veunviyateyAkamma sarIrapaogapariNayA ) ne aparyApta ratnamalA pRthvInAra4 yathendriya prayogapariyuta -
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam . 61 ndriyaprayogapariNatAste vaikriyataijasakArmaNazarIrapayogapariNatAH / evaM paryAptakA api / evaM yAvata adhaHsaptamI 1 / ye aparyAptakasaMmUrchimajalacarayAvat pariNatAste audaariktaijskaarmnnshriiryaavt-prinntaaH| evaM paryAptakA api / garbhavyutkrAntikA aparyAptakA evameva, paryAptakAH khalu evameva, navaraM zarIra kANicatvAri yathA vAdaravAyukAyikAnAM paryAptakAnAm / evaM yathA jalacareSu catvAraH AlApakAH bhaNitAH / evaM catuSpadoraHparisarpa-bhujaparisarpanAraka paMcendriyaprayoga pariNata haiM ve vaikriya, taijasa evaM kArmaNa zarIra ke prayogase pariNata haiM (evaM pajjattayA vi) isI prakArase paryApta nAraka bhI jAnanA cAhiye / (evaM jAva ahe sattamA ) isI prakArase yAvat adhaH saptama narakataka jAnanA cAhiye / (je apajjattagasaMmucchima jalayara jAva pariNayA te ogaliya teyA kammAsarIra. jAva pariNayA evaM pajjattagA vi) jo pudgala aparyApta saMmUchima jalacara prayogapariNata haiM, ve audArika, taijasa aura kArmaNa zarIraprayoga pariNata haiN| isI tarahase paryAptaka saMmRcchimajalacara bhI jAnanA cAhiye / (ganbhavatiyA apajjattagA evaM ceva) garbhaja aparyAptabhI isI prakArase jAnanA cAhiye / (pajjattayANaM eva ceva) garbhaja paryAptaka bhI isI tarahase jAnanA cAhiye / (navaraM saroragANI cattArI jahA vAyaravAukkAiyANaM pajjattagA Na) parantu yahAMpara vizeSatA yahI hai ki paryAptaka cAdara vAyukAyikoMkI taraha inake cAra zarIra hote haiN| pudagala che, te vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA hoya che. ( evaM pajjattayA vi )me pramANe parata nA24 viSa 55 sabhA (evaM jAva ahe sattamA ) se pramANa naye sAtabhA nanA nA23 sudhInu 4thana sama. je apajjattagasaMmucchimajalayara jAva pariNayA- te orAliyateyAkammA sarIra0 jAva pariNayA evaM pajjanaMgA vi) re pusa 2mati sa bhUmi jalacara progapariNata che, teo dArika, saujasa ane kAmaNa zarIranA pravegathI pariNata hoya che e ja pramANe praryAptaka samROima ja lacara viSe paNa samajavuM. (gambhavaka tiyA apajjattagA evaM ceva) aparyApta viSe 54 me 4thana sabhA pajjattayANaM evaM ceva) ma pani vi paY me 24 pramANe samana (Navara sarIragANi cattAri jahA dhAyaravAukkAiyANaM pajattagANaM) 55 DImerI vizeSatA samajarnI ke paryAptaka bAdara vAyukAyikanI jema temanA cAra prakAranA zarIra hoya che
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIbhatre khecareSvapi catvAra AlApakAH bhnnitvyaaH| ye saMmUcchimamanuSyapancendriyaprayoga pariNatAste audArikataijasakArmaNazarIramayogapariNatAH, evaM garbhavyutkrAntikA api / aparyAptakA api / paryAptakA api / evameva, navaraM zarIrakANi paJca bhaNitavyAni / ye aparyAptakA asurakumArabhavanavAsino yathA nairayikA stathaiva / evaM paryAptakA api / evaM dvipadena bhedena yAvat stanitakumArAH / (evaM jahA jalayarelu cattAri AlAvagA bhaNiyA evaM cauppayauraparisappakhayaresu vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA) isa tarahase jaise jalacaroMmeM cAra AlApaka kahe gaye haiM usI tarahase catuppadauraparisapa, bhujaparisarpa aura khecara inameM bhI cAra AlApaka kahadenA cAhiye (je saMmucchimamaNussa paMciMdiyapaogapariNayA te orAliya teyA kammA sarIrappaogapariNayA) jo pudgala saMmUcchima manuSya paMcendriya prayoga pariNata haiM ve audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra prayoga pariNata haiM (evaM gambhavakkaMtiyA vi, apajjattagA vi, pajjattagA vi evaM ceva navaraM sarIragANi, paMca mANiyavvANi) isI taraha garbhaja aparyAptakakoM aura garbhaja paryAptakoMka bhI jAnanA caahiye| paraMtu jo vizeSatA hai vaha isa prakArase hai ki inake pAMca zarIra hote haiM / (je apajjattagA asurakumAra bhavaNavAsi jahA neraiyA taheva, evaM pajjattagA vi,) jaisA nairayikoMke saMbaMdhameM kahA gayA hai usI prakArase aparyAptaka, (evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA - evaM cauppayauraparisappabhuyaparisappa khahayaresu cattAri AlAvagA bhANiyavvA) ReyerenA viSayamA vA cAra AlApaka kahevAmAM AvyA che, eja prakAranA cAra AlApake catuSpada, uraparisarpa suparisa bhane meyanA viSayamA 55 he| (je saMmRcchimamaNussa paMciMdiyapaogapariNayA te orAliya teyAkammA sarIrappaogapariNayA) je samUrNima manuSya paMcendriya progapariNata pudagala hoya che, te audArika, tejasa bhane ma ezarIra prayogapariNata DAya che. (evaM gambhavatiyA vi apajjattagAvi, pajjatagA vi, evaM va-NavaraM sarIragANi paMca bhANiyacANi) se prabhAra garbhaja aparyAptaka ane garbhaja paryAptaka manuSyanA viSe paNa samajavuM paDyuM ahI eTalI ja vizeSatA che ke banne prakAranA garbhaja manuSyamAM pAMca prakAranA zarIra hoya che (je apajjattagA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheca, evaM pajjattagA vi) jevu nArakenA viSayamAM kahyuM che evuM ja kathana aparyAptaka ane paryAptaka, asurakumAra
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 63 evaM pizAcAH yAvat gndhvaaH| candrA yAvat tArAvimAnAni / saudharmaH kalpaH yAvat acyutaH, adhastanAdhastana3veyaka0 yAvat uparitanoparitanagauveyaka0 / vijayAnuttaraupapAtika0 yAvata sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 ekaikena dvipado bhedo bhaNitavyaH, yAvat ye paryAptakAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat pariNatAH, te vaikriyataijasakAmaNazarIrapayogapariNatAH, tRtIyo daNDakaH 3 // mU04 // paryAptaka, asurakumAra bhavanavAsI devoMke saMbaMdhameM bhI jAnanA caahiye| (eva dupaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA evaM pisAyA jAva gaMdhavA) isa taraha ina do bhedoM dvArA yAvat stanitakumAroMkobhI, jAnanA cAhiye / tathA isI tarahase pizAcoMko yAvat gaMdharvokobhI jAnanA cAhiye / isI tarahase (caMdA jAva tArAvimAnA) caMdrAko yAvat tArAvimAnoMko (sohammo kappo, jAva accuo, heTimaheTThima gevejja jAva uvarima uvarima gevejja0) saudharmakalpase lekara acyuta kalpatakake 12 kalpoM ko, adhovartI tInaveyakoko, yAvat Uparake tInaveyakoMko, (vijaya aNuttarovAie jAva samvaTThasiddha aNu0, ekkekkeNaM duyao bhedo bhANiyanvo jAva je pajattA savvaTThasiddha aNuttarovavAiyA jAva pariNayA te veuviyA teyA kammA sarIrappaoga pariNayA) vijaya anuttaropapAtika yAvat sarvArthasiddha anuttaropapAtika ina pAMca anuttaravimAnoMkobhI do do bhedavAlA kahanA cAhiye / isa taraha jo pudgala yAvat aparyAptaka. sarvArthasiddha anuttaropapAtika devaprayogapariNata haiM ve bhavanapati ho (varSa 55] samana (eva dapaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA-evaM ,pisAyA jAva gaMdhayA) se prabhArI mA me leho dvArA stanitabhAra paryantanA bhavanapatidevenu tathA pizAcathI laIne ga dharva paryantanA vanavyatanu paNa kathana samajavuM. (ca dA jAva tArAvimAnA) yandrayA sadhana tavimAna 5-tanA jyotiSiAne, (sohammo kappo, jAva accuo, hehimahehima gevejja - jAva uparimauvarima gevejja.) sIdhama 5thI dAne azyuta patanA mAre 48yAne, nAyanA na vayAne, madhyama vayAne mane a52nA traya vayAne, (vijaya aNuttarovavAi e jAva sacaTTha siddha aNu., ekkekeNaM duyao bhedo bhANiyanyo jAva je pajjattA savvadRsiddha aNuttarobavAiyA jAva pariNayA - te veThabiyA teyA kammA sarIrappaogapariNayA ) vi4ya manuttarIyapAtithI sana sAyasiddha mnuttshesspAtika paryantanA pAca vimAnane paNa babbe bhedavALA kahevA joIe. A rIte je pagale aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva paryantanA prayogapariNata che, teo
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI mRtre 1 TIkA - atha zarIradvAramAzritya tRtIyaM daNDakamAha- 'je apajjatagA' ityAdi / ' je apajjA humapuDhacI kAya ergidiyapaogapariNayA, te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA, aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste audArikataijamakArmaNazarIra prayogapariNatA eva bhavati natu AhArakavaikriyazarIraprayogapariNatAH / audAri katai jasakArmaNazarIrANAM prayogaH pariNatAH pariNAmaM prAptAH ye te tathA / evaM je pajjatAsuhUma0 jAva vaikriya, tejasa aura kArmaNa zarIra prayogapariNata haiM tathA jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devaprayogapariNata haiM ve bhI vaikriya taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata haiM / ( daNDagA3 ) isa prakAra tIna daNDaka kahe jA cuke haiM / 64 TIkArtha - isa satradvArA sUtrakArane zarIradvArako Azrita karake yaha tIsarA daNDaka kahA hai isameM yaha samajhAyA gayA hai ki 'je apajattagamuhumapuDhacI kAya ergidiyapaogapariNayA te orAliya, teyA, kamma sarIrampaogapariNayA' jo aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata haiM ve audArika, tejasa aura kArmaNa zarIra inatIna zarIroMke prayogase hI pariNata hote haiM AhAraka aura vaikriya zarIra ke prayoga se pariNata nahIM hote haiM / audArika, tejasa aura kArmaNa ina tInoM zarIroMke prayogoMse pariNAmako jo prApta hue haiM ve audArika taijasakArmaNa zarIra prayoga pariNata pudgala haiM / tAtparya kahane kA yaha vaikriya, vaijasa, ane kAmhaNu zarIra prayAgapariNata hAya che, ane je pudagalA paryAsa savA siddha anutturIpapAtika deva paryaMntanA prayogapariNata hAya che, tee paNa vaikriya, teksa bhane arbhazu zarIra prayogaparita hoya che. (daMDagA 3) bhI prabhA IMDaka kahevAmAM AvI gayA che. TIkA- A sUtra dvArA sutrakAre zarIradvArane anulakSIne A trIju daDaka kahyuM che. tebhAM ye bAta sabhannavavAbhA yAvI he 'je apajjattagA suhuma puDhavIkAiya egiMdiya paogapariNayA-te orAliya, teyAkammagasarIrappaogapariNayA je paryAptaka pudagala sUkSmapRthvIkAyika ekendriya prayAgaNita hoyache, te audArika, taijasa ane kAma`Nu, A traNa zarIrAnA prayogathI ja pariNata hAya che, te AhAra ane vaikriyazarIranA prayAgathI pariNata hAtA nathI audArika, vaijasa ane kANu, A traNe zarIranA prayAgathI pariNamana pAmelAM je pudAle! hAya che, temane auArika taijasa kAma NuzarIra prayegapariNata pudagala kahe che. A kathanane bhAvAya nIce pramANe che-- "
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU0 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 65 pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappaogapariNayA' ye paryAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH prajJaptAste audArikataijasakAmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti "eva jAva cauriMdiyA pajjattA' evaM sUkSmapRthivIkAyikavadeva vAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatA api paryAptakA aparyAptakAzca pudgalAH, audArikataijasakAmaNazarIrapayogapariNatA eva bhavanti, teSAmapi audArikAdizarIrahaiM ki pRthvIkAya ekendriyake bheda prakaTa kiye jAcuke haiM eka sUkSma pRthvIkAya ekendriya aura dUsarA vAdara pRthvIkAya ekendriya ina donoM ke bhI paryApta aura aparyApta ye dobheda aura haiN| jo smRkSma pRthvIkAya ekendriya aparyApta hai usake audArika, taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra hote haiM / AhAraka aura vaikriya ye do zarIra nahIM hote haiM / 'je pajjattA suhuma0 jAva pariNayA te orAliya, teyA, kammaga sarIrappaogapariNayA' tathA jo paryAptaka sUkSma pRthvIkAya ekendriyake prayogadvArA pariNata hote haiM arthAt jo sUkSmapRthvIkAya ekendriyajIva paryAptaka haiM ve bhI ina audArika, taijasa aura kArmaNa zarIraprayoga pariNata hI hote haiM / arthAt ve bhI ina tIna zarIravAle ho hote haiM / isI tarahase anyatra bhI samajhanA cAhiye "evaM jAva cauridiyo pajattA' sUkSmapRthivIkAyika jIvoMkI tarahase hI bAdarapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata bhI paryAptaka aura aparyAptaka audArika, taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNatapudgala hI hote haiN| kyoMki inameM bhI audArika Adi tIna zarIroMkI sattA rahatI hai| isI tarahase sUkSma, ekendriyanA bheda pahelA prakaTa karavAmAM AvI gayA che- (1) sukSma ekendriya ane (2) bAdara ekendriya A bannenA paNa paryAptaka ane aparyAptaka evA be bheda paDe che. temAMthI je sUkSama ekendriya aparyApta che, tenA audArika, taijasa ane kAmaNa e traNa zaza2 heya cha- 2mADA24 bhane vaiThiyaza12 utA nathA. 'je pajjattA suhama. jAva pariNayA te orAliya, teyAkammaga sarIrappaogapariNayA' tathA paryApta pudagala sUkama ekendriyanA prayoga dvArA pariNata hoya che- eTale ke je sUkSama ekendriya jIvo paryAptaka hoya che, teo paNa dArika, saijasa ane kAryakuzarIra pragapariNataja hioya che-eTale ke teo paNa traNa zarIravALAM ja hoya che e ja pramANe anyatra paNa samA. "evaM jAva cauridiyA pajjattA' sUkSma pRthvI ANi vAnI ma bAdara pRthvIkAyika ekendriya pragapariNata paryAptaka ane aparyAptaka pudgala paNa orika tejasa ane kAzmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che, kAraNa ke temAM paNa dArika
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatImane trayasyaiva satvAt, tathaiva sukSmavAdAH aparyAptakAH paryAptakAzca caturvidhAapi aphAyika-tejaHkAyika-vAyukAyika vanaspatikAyikaikendriya-dvIndriya-trIndriyacaturindriya-payogapariNatAH pudglaaH,audaariktejskaarmnnshriirpryogprinntaa eva bhavanti, kintu bAdaraparyAptakavAyUnAm AhArakavarjazarIracatuSTayaM pratipAdayitumAi -navaraM je pajjattavAyarabAukAiyaegidiyapogapariNayA te orAliyaveubjiyateyAkammagasarIra-jAva-pariNayA' navaraM vizepastu ye paryAptakavAdaravAyukAyikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste audArikakriyataijasakArmaNazarIra-yAvata bAdara, paryApta aura aparyApta mRkSmaparyApta aura sakSmaaparyApta, bAdaraparyApta aura bAdara aparyApta aise jo apakAyika, tejAkAyika, vAyukAyika vanaspatikAyika ekendriyajIva haiM, aura paryApta, aura aparyAptaka jo doDandriya, teindriya aura cauindriya jIva haiM inake prayogase pariNata jo pudgala haiM ve audArika, taijasa aura kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / kintu vAdagparyAptaka vAyukAyika jIvoMke AhAraka zarIrako choDakara audArika, vaikSiya, taijasa aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiM isa bAtako dikhAneke liye sUtrakAra kahate haiM ki 'navaraM je pajjattavAyarabAukAiya egidiyapaogapariNayA te orAliyA, veuviyA, teyA, kammagasarIra jAca pariNayA' jo bAdara paryAptaka ekendriyapayogapariNatapudgala hote haiM ve audArika, vaikriya taijasa aura kArmaNaprayoga hote haiM aisA jo kahA gayA hai so usa kathanameM pryaaptAdi traNe zarIranI sattA rahe che, e ja pramANe sUma, bAdara, paryAptaka ane aparyAptaka eTale ke sUkSma paryAptaka ane sakSama aparyAptaka bAdara paryApta ane bAdara aparyAptaka evAM ja apukAyika, teja,kAyika, vAyukAyika ane vanarapatikAyika ekendriya jIve che, ane paryApta ane aryAptaka je kIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvo che temanA prayogathI pariNata je pudagala hoya che, teo paNa dArika, tejasa ane kArmANa zarIra pragapariNata ja hoya che, paraMtu bAdara paryAptaka vAyukAyika jIvone AhAra zarIra sivAyanA darika, tejasa kAmaNa ane vaikriya e cAra zarIra hoya che. e ja vAta sarakAre A sUtradhArA 548 42 // cha- ' NavaraM je pajjattavAyaravAukAiyaegidiyapaogapariNayA te orAliyA, veubbiyA, teyA, kammagasarIra jAva pariNayAmA62 paryApta mendriya prayogapariNata je pudagale hoya che, teo dArika vaikriya tejasa ane kArpaNa prayoga hoya che. AvuM je kathana karavAmAM AvyuM che te kathanamAM bAdara vAyukAyika ekendriyapraga
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 67 -payogapariNatAH api bhavanti, na tu AhArakazarIraprayogapariNatAH 'sesaM taM ceva' zepaM paryAptakavAdaravAyukAyikAtirikta sarva yAvat paryAptakacaturindriyaparyanta tadeva pUrvoktaudArikAdizarIratrayaprayogapariNatapudgalavadeveti, 'je apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMDhiyapaogapariNayA te veubdhiya teyAkamma sarIrappogapariNayA' ye aparyAptakaratnaprabhApRthivInairayika paJcendriyaprayogapariNatAHpudgalAH prajJaptAH te baiMkriya-taijasa-kArmaNa-zarIraprayogapariNatA eva bhavanti, na tu AhArakaudArikazarIramayogapariNatAH, nairayikANAmAhArakodArikazarIrAbhAvAt, yasya bAdaravAyukAyika ekendriyaprayogapariNata pudgaloMkI apekSA vizeSatA hai aura vaha aisI hai ki paryAptaka bAdara vAyukAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala audArika, vaikriya, taijasa, kArmaNa zarIramayogapariNatabhI hote haiM ve AhAraka zarIraprayogapariNata nahIM hote haiM / 'sesaM taMceva' paryAptaka bAdaravAyukAyika se atirikta aura saba kathana paryAptaka coDandriya paryanta jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / arthAt paryAptaka vAdara pRthivIkAya ekendriyase lekara paryAptaka cauindriyataka jIvoMmeM audArika Adi zarIratraya prayogapariNatapudgala yuktatA hI hai| 'apajjattarayaNappabhApuDhavI neraThyapaMciMdiyapaogapariNayA te veubdhiyateyAkammasarIrappaogapariNayA' aba prabhu aisA samajhAte haiN| ki jo pudgala aparyAptaka ratnaprabhApRthivI nairayika paJcendriyaprayogapariNata haiM ve vaikriya, taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogoM se pariNata hI hote haiM / AhAraka aura audArika ina do zarIroMke prayogase pariNata nahIM hote haiN| kyoMki nArakoMko audArika evaM pariNata yugalonI apekSAe evI vizeSatA che ke paryApta bodara vAyukAyika ekendriya prayogapariNata pudagala dArika, vaikriya, tejasa ane kArmANa zarIra prayogapariNata paNa DAya cha- tme| mAkhA24 zarI2 prayogapariNata hotA nathI 'sesa taceva' paryApta bAra vAyukayika sivAyanA paryAptaka caturindriya paryaMtanA bAkInA jIvomAM rArika, tejasa ane kAmaNa zarIra pragapariNata pudagalayukatatA ja che tema samajavuM 'apajjattarayaNappabhApuDhavIneraDayapaMciMdiyapaogapariNayA te veubviya teyAkammasarIrappaogapariNayA' ve mahAvA2 prabhu me sabhA pusa aparyAptaka ratnaprabhA pRthvI nairayika paMcendriya progapariNata hoya che, teo vaikriya, tejasa ane kAmaNa e traNa zarIranA prayogathI pariNata ja hoya che- AhAraka ane dArika zarIranA pragathI pariNata hotA nathI kAraNa ke nArakane auda rika ane
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 bhagavatIsUne yAvanti zarIrANi bhavanti tasya tAvantaH zarIraprayogapariNatA eva pudgalA bhavanti iti bhAvaH / 'evaM pajjattayA vi' evam aparyAptakaratnaprabhApRthivInairayikavadeva paryAptakA api-paryAptakaratnaprabhApRthivIna rayikapatrendriyaprayogapariNatA api pudgalAH vaikriya-taijasa-kArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti natvAhArakaudArikazarIraprayogapariNatA iti bhAvaH, 'evaM jAva ahesattamA ' evam -aparyAptakaparyAptakaratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatapudgalavadeva yAvat - ye aparyAptakaparyAptakazarkarApamA vAlukAmabhA-paGkaprabhA dhUmaprabhA-tamaHprabhA-tamastama:prabhAkhyAdhaHsaptamapRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH, te vaikriya-taijasa-kAmaNazarorapayogapariNatA eva bhavanti, na tu AhArakaudArikaAhAraka zarIra nahIM hotA hai / audArika zarIra manuSya aura tiryacoMko hotA hai tathA AhArakazarIra chaThe guNasthAnavartI kisI khAsa jhunirAjako hotA hai / jisa jIvake jitane zarIra hote haiM usake utane hI zarIroMke prayogale pariNata pudgala hote haiM / 'evaM pajjattayA vi' aparyAptaka ratnaprabhA pRthivIke nairayikoMkI tarahase hI paryAptaka ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriyaprayogapariNatapudgala vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM AhAraka aura audArika zarIraprayogapariNata nahIM hote haiM / 'evaM jAva ahe sattamA' aparyAptaka evaM paryAptaka ratnaprabhA pRthivI narayika paJcendriyaprayogapariNata pudgaloMkI tarahase hI aparyAptaka paryAptaka zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paGkapramA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura tamastamaH prabhA ina chaha pRthiviyoMke lairayika paMcendriyaprayoga pariNata jo pudgala kahe gaye haiM ve vaikriya, AhAraka zarIrane sabhAva hete nathI audArika zarIra manuSya ane tine hoya che tathA AhAraka zarIra chaThThA guNasthAnavatI koI khAsa munirAjane ja hoya che je jIvane jaTalAM zarIra hoya che, te jIvane eTalAMja zarIrenA prayogathI pariNata pudagalo hoya che. 'eva pajjattayA vi' aparyApta 2namA pAnI nAnI rebha paryApta4 2nA pRthvI parayika pacendriya pragapariNata pudagala paNa vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIra prayogapariNuta ja hoya che- AhAraka ane dArika zarIra prayogapariNata hatA nathI _ 'evaM jAca ahe sattamA paryApta mane aparyApta 2namA vAnayi yayandriya prAgapariNata pudgalanI jema ja aparyAptaka ane paryAptaka zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, pakaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabha ane tamastamaprabhA A cha pRthvIonA nairayika5 cendriya prayogapariNata je pudagalo che, teo paNa vaikriya, rajasa ane kAma e
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 2.3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 69 zarIraprayogapariNatAH / 'je apajjattagasamucchimajalayara- jAva-pariNayA te orAliyateyAkammAsarIra -jAva-pariNayA' ye aparyAptakasamUcchimajalacara-yAvat tiryagyonikapazcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te audArika-taijasakArmaNazarIrayAvatprayogapariNatA eva bhavanti, na tu AhArakavaikriyazarIraprayogapariNatAH, samUcchimajalacarANAm AhArakavaikriyazarIrAbhAvAta, 'evaM pajjattagA vi' evam aparyAptakasaMmUchimajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatapudgalavadeva paryAptakA api-paryAptakasamUcchimajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatA api pudgalAH audArikataijasakAmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti / 'gambhavakkaMtiyA apajjattayA evaM ceva' garbhavyutkrAntikAH taijasa aura kArmaNa inatIna zarIroMke prayogase pariNata hI hote haiM, AhAraka aura audArika zarIroMke prayogoMse pariNata nahIM hote haiM / 'je apajjattagasamucchimajalayara jAva pariNayA te orAliya teyA kammA sarIra jAva pariNayA' jo aparyAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika paMcendriyapayogapariNatapudgala kahe gaye haiM, ve audArika, taijasa aura kArmaNa zarIramayogapariNata hI hote haiM AhAraka evaM vaikriya zarIraprayogapariNata nahIM hote haiN| kyoMki saMbhUchimajalacara jIvoMke AhAraka evaM vaikriya zarIra nahIM hote haiM / 'evaM pajjattagAvi' aparyAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata pudgaloMkI tarahase hI paryAptaka bhI paryAptaka saMmUcchima jalacara tiryagyonika pacendriyaprayogapariNata bhI pudgala audArika, taijasa aura - kArmaNa zarorake prayoga se pariNata hI hote haiM / 'gambhavakkaMtiyA traNa zarIranA prayogathI ja pariNata hoya che, te pudagale AhAraka ane audyArika zarIranA pravegathI pariNata hotI nathI 'je apajjattagasa mucchima jalayara jAva pariNayA te orAliya teyAkammA sarIra jAca pariNayA' 22paryApta sa bhUmi rasa-ya2 tiya vyayAni 5'yandriya proga rUmalo kahyA che, teo dArika tejasa ane kAzmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che- AhAraka ane vaikriya zarIra pragapariNata hetA nathI, kAraNa ke samRcchima jalacara jIvone AhAraka ane kriya zarIra hotA nathI. ___ evaM pajjatagA vi maryAta sa bhUmi 1saya2 tiya yayAni pathendriya prayogapariNata pudagalanI jema paryAptaka saMmUrchAima jalacara tiryacanika pacendriya progapariNata pudagala paNa dArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI ja pariNata
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 bhagavatIne aparyAptakAH evameva, saMmUchimajalacaravadevetyarthaH, aparyAptakagarbhajajalacaratiyaMgyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH AhArakaudArikataijasakAmaNazarIra prayogapariNatA bhavanti, 'pajjattayA NaM evaM ceva' paryAptakA api garbhajajalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapasNitAH pudgalAH evameva audArika-vaikriya-tainasakArmaNazarIraprayogapariNatA bhavanti, tadevAha-'navaraM sarIragANi cattAri jahA vAra rakhAukkAiyANaM pajjattagANaM' navaraM saMmUcchimajalacarApekSayA garbhavyutkrA. ntikAnAM garbhajajalacaratiryagyonikAnAm , vizeSastu zarIrANi catvAri bhavanti audArikAdibhedAt tAnicoktAnyeva, yathA vAdanavAyukAyikAnAm paryAptakAnAm audArikavaikriyataijasakAmaNazarIrANi prajJaptAni tathA epAmapi bodhyam / apajjattayA evaM ceva' saMmUchima jalacarakI tarahase hI aparyAptaka garbhajajalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala audArika, taijasa, aura kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogoMse pariNata hote haiN| 'pajjattayA NaM evaM ceva' paryAptaka bhI garbhajajalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata pudgala audArikavaikriya, taijasa aura kArmaNa inacAra zarIroMke prayogoMse pariNata hote haiN| isI bAtako sUtrakAra yo prakaTakarate haiM 'lavaraM sarIragANi cattAri jahA bAyaravAukAiyANaM pajjattagANaM' samUcchimajalacarakI apekSA garbhajajalacaratiyaMcoMke paryAptakameM yahI vizeSatA hai ki inake audArika, vaikriya, tejasa evaM kArmaNa ye cAra zarIrataka ho sakate haiN| jaise paryAptaka bAdaravAyukAyika jIvoMke audArika, vaikriya, taijasa aura kAma Na ye cAra zarIra hote haiM isI DAya che. 'gambhavakka tiyA apajjattayA eva cevaH sa bhUmichama nasayanI bhara aparyAptaka garbhaja jalacara tirya canika paMcendriya pragapariNata pudgala paNa audArika, vaiyi, sa bhane bhae ye yAra shriishn| prayogathI pariNata hAya che. 'pajjattayANaM evaM ceva' paryApta Mor Vaya tiya yayAni yayendriya prayogaparita muhAlI para dArika, vakriya, tejasa ane kArpaNa A cAra zarIranA prayogathI pariNata hoya che. se vAta sUtrare nAyanA sUtradvArA pra48 42 // cha- 'navaraM sarIragANi cattAri jahA vAyaravAukAiyANaM pajjattagANaM sabhUchi ma rasaya 42tA garI sayara tiryamAM eTalI ja vizeSatA che ke temane (garbha ja jalacarane) audArika, vaikriya, rajasa ane kAmaNa e cAra zarIra hoI zake che jevI rIte paryAptaka bAdara vAyukAyika jIvone audArika, vaikriya, tejasa ane kAmaNuM e cAra zarIra hoI zake che, e je pramANe garbhaja jalacarene paNa te cAra zarIre hoI zake che..
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 3 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam ' evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvA bhaNiyA, evaM cauppayaDara parisappabhuyaparisappakhahayaresu vi cattAri AlAvagA bhANigavvA' evaM catuSpadoraH parisarpa - bhujaparisarpa - khecareSu api catvAra AlApakAH bhaNitavyAH, tathA caaparyAptakAH 1, paryAptakAzca 2, saMmUcchimAH 3, garbhavyutkrAntikAJca 4, catuSpadasthalacara tiryagyonikapaJcendriyamayogapariNatAH pudgalAH yathAyogyam audArikataijasakArmaNazarIra prayoga pariNatAH, audArikavai kriyate jasakA rmaNazarIraprayogapariNatAzcetyarthaH tathA uraH parisarpAH bhujaparisarpozca sthalacaratiryagyonikapaJcendriyaprayogapariNatAH saMmUcchimAH garbhavyutkrAntikAzca pudgalAH yathA saMbhavam audArika- taijasa-kArmaNazarIraprayogapariNatA audArika- vaikriya-taijasataraha se inake bhI ye cAra hote haiM / 'evaM jahA jalayaresu cattAri AlAvagA bhaNiyA, evaM cauppayauraparisappabhuvaparisappakhayaresu cattAri AlAvA bhANiyavvA' jisa prakAra paMcendriya jalacara jIvoMke viSaya meM cAra AlApaka kahe gaye haiM' isI tarahase catuppada, uraHparisarpa, bhujaparisarpa eva khecaroM meM bhI cAra AlApaka kahadenA caahiye| tathAca aparyAptaka, paryAptaka, saMmUcchima aura garbhavyutkrAntika jo catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNatapudgala haiM ve yathAyogya audArika taijasa evaM kArmaNa zarIra prayogapariNata hote haiM tathA audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNazarIraprayogapariNata bhI hote haiM / tathA jo uraH parisarpa aura bhujaparisarpa sthalacara tiryagyonika paMcendriyaprayogapariNata haiM, tathA saMmUcchima aura garbhavyutkrAMntika haiM ve yathAsaMbhava audArika, taijasa, kArmaNazarIraprayogapariNata hote haiM aura audArika, vaikriya, cauppaya 'eva jahA jalayaresu catAri AlAvagA maNiyA, eva uparisappa bhuyaparisappa khayaresu cattAri AlAvA bhANiyantrA' ? rIte pacendriya jalacara jIvA viSe cAra AlApaka kahyA che, e ja rIte catuSpada, ura:parisapa', bhujaparisa, ane khecara viSe paNa cAra AlApAkahevA joie jaimake apa'taka, paryaMtaka, sasUmi ane gajaje catuSpada sthalacara tiya cayeAnika paMcendriya prayAgapagRita pudgaleA che, teo cathAyeAgyaaudArika, rojasa ane kANu zarIra prayAgapariNata hoya che, tathA audArika, vaijasa, vaikriya ane kANu zarIra prayAgapariNata paNa hAya che. je ra parisa` ane bhujaparisapa sthalacara niya caceAnika pacendriya prayAgapariNata sa sUcchi`ma pudgala ane gaja pudgala che, te yathAsaMbhava audArika, vaijasa ane kArmAMNu zarIra prayegapariNata
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 72 kArmaNazarIramayogapariNatAzca bhavantIti bhAvaH / evaM khecarA api saMmRcchimAH garbhavyutkrAntikAH aparyAptakAH paryAptakAzca yAvat prayogapariNatAH pudgalAH yathAsaMbhavam audArikAditrayI-dArikAdicatuHzarIramayogapariNatA bhavanti / 'je samucchimamaNussapaciMdiyapaogapariNayA te orAliyatteyAkammAsarIrapaogapariNayA' ye saMmUchimamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te audArika-taijasa-kArmaNazarIraprayogapariNatAH bhavanti, 'evaM gambhavakkaMtiyA vi apajjattagA vi pajjattagA vi evaM ceva' evam samUcchimamanuSyavadeva garbhavyutkrAntikA api garbhajamanuSyapaJcendriyaprayogapariNatA api aparyAptakA api aparyAptakamanuSyaprayogapariNatAH pudgalAH audArikataijasakAmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti, garbhavyutkrAntikA api aparyAptakA manuSyA vaikriyAtaijasa evaM kArmaNazarIramayogapariNata bhI hote haiN| isI taraha se aparyAptaka, aura paryAptaka jo khecara saMmRcchima tathA garbhaja prayogapariNatapudgala haiM, ve bhI yathAsaMbhava audArika Adi tIna zarIra prayogapariNata, tathA audArika Adi cArazarIraprayogapariNata hote haiM / 'je saMmucchimamaNussapaMciMdiyapaogapariNayA te orAliyateyA kammA sarIrapaogapariNayA' tathA jo saMmUchima manupyapaMcendriyaprayogapariNatapudgala kahe gaye haiM de audArika, tejasa evaM kArmaNazarIramayogapariNata hote haiN| "evaM ganbhavatiyA vi apajjattagA vi pajjattagA vi evaM ceva' saMmRcchima manuSya kI taraha hI garbhavyutkrAntika bhI-garbhajaaparyAptakamanuSyapaMcendriyaprayogapariNata bhI pudgala audArika, taijasa, kArmaNa zarIraprayogapariNata hote haiM / kyoM ki garbhaja hoya che ane dArika, vaikriya, taijasa ane kAmaNa zarIra prayogapariNata paNa hoya che. e ja pramANe aparyAptaka ane paryAptaka je khecara saMmUThThima tathA garbhaja pragapariNata pudagala hoya che, teo paNa yathAsaMbhava dArika Adi traNa zarIra pragapariNata paNa hoya che ane dArika AdicAra zarIra pragapariNata paNa hoya che. _ 'je saMmucchimamaNussapaMciMdiya paogapariNayA te orAliya teyA kammA sarIrapaogapariNayA' ne sabhUmi manuSya pazyandriya prayogapariNata galI jAya cha, tamA mohAri4, sa bhane bhae zarI2 prayogaparizuta DAya che. 'evaM gambhavakka tiyA vi apajjattagA vi pajjattagA vi eva ceva' sabhUmi manuSyanI bhI garbhaja aparyApta manuSya pacendriya prAgapariNata pugala paNa dArika, tejasa ane kAmaNa zarIra pragapariNata hoya che kAraNa ke garbhaja hovA chatAM paNa aparyAptaka
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8. u. 1. 4 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 73 hArakazarIrAbhAvAta trizarIrA eveti bhAvaH / paryAptakAstu garbhavyutkrAntikA manuSyAH evameva paJcazarIrakA bhavanti, tadAha - 'navaraM sarIragANi pa ca bhANiyavvANi' navaram aparyAptakApekSayA paryAsakamanuSyANAm zarIrANi paJca audArikAdIni bhaNita vyAni, atra paJca zarIrANItikathanaM sarvajIvApekSayA'vagantavyam, anyathA ekasya jIvasya tu ekadA catvAryeva zarIrarANi bhavitumarhanti, na tu pazca, vaikriyAhArakayordvayorekatraikasamaye'navasthAyitvAditi 'je apajjattA asurakumArabhavaNavAsi0 jahA neraiyA tatra evaM pajjattamA tri' ye aparyAptakAsurakumArabhavanavAsideva " hone para bhI aparyAptaka manuSyoM ke vaikriya aura AhAraka ye do zarIra nahIM hote haiM / isaliye ve yahAM audArika Adi tIna zarIra vAle kahe gaye haiM / parantu jo garbhaja manuSya paryAptaka hote haiM ve hI pAMca zarIra vAle hote haiM / yahI bAta sUtrakArane 'navaraM sarIragANi paMca bhANiyavvANi' isa sUtra dvArA prakaTa kI haiM ki aparyApta kamanuSyoM kI apekSA paryAptaka manuSyoM meM yahI vizeSatA hai ki unake pAMca zarIra hote haiN| pAMca zarIra ke hone kA yaha kathana nAnA jIvoM kI apekSA se kahA gayA jAnanA cAhiye, kyoM ki eka jIvake jyAdA se jyAdA cAra zarIra taka hI ho sakate haiM kyoMkI AhAraka ho to vaikriya nahIM aura vaikriya ho to AhAraka nahIM hotA hai aisA siddhAnta kA kathana hai / 'je apajjattA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheva, manuSyAne vaikriya ane AhAraka zarIra heAtA nathI, te kAraNe temane ahIM audArika Adi traNa zarIravALA kahyA che. pazu je gaja manuSya paryAptaka hAya che, teo pAMce zarIravALA haiAya che. e ja vAta sUtrakAre A sUtrapATha dvArA vyakata karI che 'navaraM sarIragANi paMca bhANiyantrANi paryApta manuSyo uratA paryApta manuSyAmA A pramANe vizeSatA hAya che- paryAptaka manuSyAne pAMce zarIra hAi zake che pAca zarIra hAvA viSenu A na vividha jIvAnI apekSAe karavAmA Avyu che ema samajavuM, kAraNa ke eka jIvane vadhAremA vadhAre cAra zarIra hoi zake che vaikriya hAya teA AhAraka nahI, ane AhAraka hAya tyAre vakriya naDI eka samayamA beu zarIra nahI thai zake evuM siddhAntanu kathana che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 74 bhagavatIsUtre paJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH yathA nairayikAH prajJaptAstathaiva te vaikriyataijasakArmaNazarIramayogapariNatA eva bhavanti, evaM paryAptakA api paryAptakAmurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti, 'evaM duyaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA' evaM dvikena dvipadena vA paryAptakAparyAptakarUpeNa bhedena yAvat-nAgakumArAdArabhya stanitakumAraparyantaM bhavanavAsidevapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH kriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti, "evaM pisAyA jAva gaMdhavyA' evam asurakumArAdibhavanapatidevavadeva pizAcAH yAvat-aparyAptakAH paryAptakAzca gandharvAH paJcandriyaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva evaM pajjattagA vi' jo bhavanavAlI saMbaMdhI aparyAptakaasurakumAradevapaMcendriyaprayogapariNatapudgala haiM, ve saba nairathikoM ki naraha vaikriya, taijala aura kArmaNazarIra prayogapariNata hI hote haiN| isI taraha paryAptaka asurakumAra bhavanavAsideva paMcendriyaprayogapariNatapudagala bhI vaikriya, taijama, evaM kArmaNa zarIraprayoga pariNata hI hote haiN| 'evaM dupaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA' isI taraha se paryAptaka aparyAptakarUpa bheda ko lekara nAgakumAra se lagAkara stanitakumAra taka bhavanavAmideva paMcendriyaprayogapariNatapudgala vaikriya, tejasa evaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiN| isI taraha se 'pisAyA jAva gaMdhavA' arthAt asurakumAra Adi bhavanapati devoM ko taraha se hI aparyAptaka paryAptakapizAca yAvat gaMdharva paMcendriyaprayogapariNatapudgala vaikriya, 'je apajjattA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheca, evaM pajattagA vi' je bhajanavAsI saMbaMdhI aparyAptaka asurakumAra deva pacendriya pragapariNata pudagala che, teo nArakanI jema vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIra pragapariNuta ja hoya che. e ja pramANe paryAptaka asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya prayogapariNata pudagala paNa vaiThiya, sa bhane bhae 222 prayogapariNata 1 DAya cha- 'evaM dupaeNaM bheeNaM jAva thaNiyakumArA' meM pramANe paryApta bhane aparyApta35 mehanI apekSA nAgakumArathI laIne svanitakumAra paryantanA bhavanavAsI deva pacendriya pragapariNata pudagala paNa vaikriya, tejasa ane kArmANa zarIra pragapariNata ja hoya che. e ja pramANe 'pisAyA jAva gaMdhavA' maryAta bhane paryApta pizAyathA sAdhane aMdha paryantanA vAnagaMtara deva pandriya prayogapariNata pudgala paNa vaikiya, tejasa ane kAzmaNa zarIra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 pR. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 75 bhavanti / 'caMdA jAva tArAvimANA' candrAH yAvat-aparyAptakAH paryAptakAH sUryagrahanakSatratArAvimAnadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakAmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / 'sohammo kappo jAva accuo' saudharmaH kalpaH yAvat-acyutaH saudharma kalpAdArabhyAcyutaparyantaM paryAptakA aparyAptakA vaimAnikadevaprayogapariNatAH pudgalAH caikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / 'heTimaheTThima-gevejja0 jAva uparimaurimagevena' adhastanAdhastanatrikaaveyaka0 yAvat-aparyaptakAH paryAptakAH madhyamamadhyamatrikagraiveyakoparimoparimatrikagraiveyakadevapayogapariNatAH pudgalAH caikriyataijasakAmaNazarIrapayogapariNatA eva bhavanti / vijayaaNuttarovAiya0 jAva sabasiddhaaNu0' vijayAnuttaropapAtika0 taijasa evaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / 'caMdA jAva tArA vimANA' isI taraha se aparyAptakaparyAptaka, candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArA vimAnadevaprayogapariNata jo pudgala haiM, ve vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM / 'sohammokappo jAva accuo' isI prakArase saudharmakalpase lekara acyuta kalpataka paryAptaka aparyAptaka vaimAnika devaprayogapariNata pudagala vaikriya, taijasa, kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / heTimaheTima geveja jAva uvarima uvarimageveja isItarahase adhastanAdhastanatrika aveyakase lekara yAvat aparyAptaka paryAptaka uparimoparimatrika aveyaka devaprayogapariNata pudgala kriya, tejasa, kArmaNazarIramayogapariNata hI hote haiM / 'vijaya aNuttarovavAiyajAva savvaTThasiddha aNu0' vijaya anuttaraupapAtika yAvat aparyAprayogaparita / ya cha 'cadA jAva tArAvimANA' 2 1 prabhAva mApta ane paryAptaka candra, sUrya, graha, nakSatra ane tArAvimAna deva pragapariNata je pagalA hoya che, teo vaikiya, taijasa ane kAmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che. 'sohammo kappA jAva accuoM me 1 pramANe sodhabha65thI ena ayuta465 paryantanA bAre kalpanA paryAptaka ane aparyApaka vimAnika deva pragapariNata pudagala pae vaiThiya, sanmane bhae zarI2 prayogaparita udaya che 'heDima heTima geveja jAva uvarima uvarima gevejja' meM prabhArI baratana (nAyanA) traya raiveyakanA, madhyama traNa yakanA ane uparitana (sauthI uparanA traNa pravecakanA aparyAptaka ane paryAptaka deva pragapariNata pudgala paNa vaikiya, tejasa ane kAmaNa zarIra prayogamArata jAya cha. . . . . . . . . '
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 76 bhagavatImA yAvat aparyAptakaparyAptakadevaprayogapariNatAH pudgalAH caikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti / evaM vaijayantAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakAmaNazarIraprayogapariNatA eva, jayantAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalAH vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH, aparAjitAnu. ttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalA bakriyataijasakAmaNazarIramayogapariNatAH, sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH kriyataijasakAmaNazarIramayogapariNatA eva / ekkekeNaM duyao bhedo bhANiyaco,' ekaikena pratyekaM dvipadaH paryAptakAparyAptakarUpo bhedo bhaNitavyaH 'jAva je pajjattasancasiddhaaNuttarovabAiyA jAva pariNayA te veuviyateyAkammAsarIrapaogapariNayA', yAvat-ye ptaka paryAptaka devaprayogapariNatapudgala vaikriya, tejasa evaM kArmaNazarIramayogapariNata hI hote haiN| isI tarahase vaijayanta anuttaropapAtika devapayogapariNatapudgala kriya, tejasa, ecaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / jayanta anuttaropapAtika devaprayogapariNata pud gala vaikriga taijasa evaM kArmaNazarIraprayoga pariNata hI hote haiM / aparAjita anuttaropapAtika devamayogapariNata pudgala vaikriya, taijasa evaM kArmaNa zarIraprayogapariNata hI hote haiM / sarvArthasiddha anuttarIpapAtika devaprayogapariNata pudgala vaikriya, tejasa evaM kArmaNazarIraprayogapariNata hI hote haiM / 'ekkekeNaM duyo bheo bhANiyanvo' isI taraha eka eka karake pratyekakA paryAptaka aparyAptakarUpa bheda kahanA cAhiye / 'jAca je pajattasavvasiddhaaNuttarovavAjhyA jAva pariNayA te veumviya teyA kammA sarIrapaogapariNayA' yAvat jo 'vijaya vaijayanta jayanta aparAjiyANa aNuttarobarAi jAva savvaTThasiddha aNu' vijaya anuttarapAtika aparyAptaka ane paryAptaka deva progapariNata pudagala paNa vaikriya, taijasa ane korpaNa zarIra pragaNitaja hoya che. e ja pramANe vaijayanta anuttarapapatika deva progapariNata pudgala paNa vakriya, rajasa ane kAmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che. e ja pramANe jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha anuttaraupapAtika aparyApta ane paryAptaka deva progapariNata pudgala paNa vaikiya, rajasa ane kArmaNa zarIra prayAsa pariyuta // hAyache ' 'ekkekeNaM dayayo bheo bhANiyalo' mArIta vaa2|32tii 424nA paryApta bhane ati: 35 lenu thana yasamajAva je pajjattA sabaTTasiddha aNuttarovavAiyA jAva pariNayA te vaubdhiya teyA kammA sarIra
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 ma. 4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 77 aparyAptAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevaprayogapariNatAH pudgalAste vaikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti, evaM ye ca paryAptakAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat prayogapariNatAH pudgalAH te caikriyataijasakArmaNazarIraprayogapariNatA eva bhavanti na tu AhArakaudArikazarIraprayogapariNatAH, iti tRtIyo daNDakaH 3 // tathA ca-tRtIyadaNDake zarIradvArake ekapaSTayadhikazata (161) jIvabhedAnAm ekanavatyadhikacatu:zatAni (491) zarIrANi bhavanti, tathAhi-dvitIyadaNDakoktaikapaSTayadhikazatajIvabhedamadhye vAyukAyasyaikaH, garbhajatiryagyonikAnAM paJca, garbhajamanuSyANAmekaH, ityetatsaptabhinnAnAM catuH paJcAzadadhikazata (154) jIvabhedAnAM pratyekaM zarIratrayabhedena dvipaSTayadhikacatuHzatAni 462 zarIrANi, vAyukAyasya aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devaprayogapariNatapudgala haiM ve vaikriya, taijasa evaM kArmaNazarIraprayoga pariNata hI hote haiM isI taraha jo paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devaprayogapariNatapudgala hote haiM ve vaikriya taijasa evaM kArmaNazarIra prayogapariNata hI hote haiM / AhAraka aura audArika zarIraprayoga pariNata nahIM hote haiM / isa taraha yaha tRtIya daNDaka kahA gayA hai / tathAca zarIradvAravAle isa tRtIya daNDakameM 161 jIva bhedoMke 491 zarIra hote haiM / jo isa prakArase haiM dvitIyadaNDakameM kathita 161 jIva bhedoMke bIcameM vAyukAyakA eka, garbhajatiryagyonikoMke pAMca, garbhajamanuSyoMkA eka, ina sAtase bhinna bAkIke 154 jIva bhedoMke pratyekake zarIratrayake paogapariNayA' aparyApta jyotiSiyI sAdhane. aparyApta sAtha siddha parya-tanA anuttarIyapAtika deva progapariNata je pudagale hoya che, te vaikriya, tejasa ane kArmaNa zarIra prayogapariNata ja hoya che e ja pramANe paryAptaka jyotiSikathI laIne paryAptaka sarvArthasiddha paryantanA anuttarIpa pAtika deva progapariNata pudagale vaikiya, tejasa ane kArmaNa zarIra pragapariNata ja hoya che- te pudagale AhAraka ane dArika zarIra prayogapariNuta hotA nathI. A pramANe trIjA daDakanuM pratipAdana pUruM thAya che. zarIradhAravALA A trIjA daDakamAM jIvanA 161 bhedanA 491 zarIra kahyA che te 491 zarIra nIce pramANe samajavA- bIjA daDakamAM je 161 jIvabhede kahyA che temAMthI eka vAyukAyika jIvabheda, pAca tiryacanika chatrabheda, ane eka garbhaja manuSya jIvabheda, ema sAta chavabheda sivAyanA 154 chavabhedonA pratyekanA zarIratrayanA bhedathI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 bhagavatIsUtre audArikavaikriyataijasakArmaNarUpANi catvAri 4 zarIrANi, paJcAnAM garbhajatiyagyonikAnAM pratyekaM zarIracatuSTayabhedena viMzatiH 20 zarIrANi, garbhajamanuSyasya ca paJca AhArakau-dArika-baiMkriya-taijasa-kArmaNa-zarIrANi, iti sarva saMmelanena 462+4+20+5=491 ekanavatyadhikacatuHzatAni zarIrANi bhavanti ||suu0 4 // athendriyadvAramadhikRtya caturthadaNDakamAha-'je apajjattA' ityAdi / ___ mUlam-'je apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAsiMdiyapaogapariNayA, je pajannasuhamapuDhavikAiyA evaM ceva / je apajjattabAtharapuDhavikAiyA evaM ceva / evaM pajjattagA vi, evaM caukkaeNaM bheeNaM jAva vnnssikaaiyaa| je apajjattA beiMdiyapaogapariNayA te jibhidiyphaarsidiypogprinnyaa| je pajjattA beiMdiyA evaM ceva / evaM jAva cauridiyA, navaraM eskekkaM iMdiyaM vaDDheyavaM, jAva apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaciMdiyapaopapariNayA te soiMdiya-cakhidaya-ghANidiya-jibhidiya-phAsiMdiyapaogapariNayA / evaM pajattagAvi / evaM savve bhANiyabA, tirikkhajoNiyamaNussadevA bhedase 462 zarIra hote haiM / vAyukAyikake audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNarUpa cArazarIra, tathA pA~ca garbhaja tiryagyonikoMke pratyeka ke zarIracatuSTayake bhedase vIma 20 zarIra hote haiM / garbhajamanuSyake audArika, vaikriya, taijasa, AhAraka aura kAmaNi zarIra hote haiM / isa taraha 462+4+20+5=491 zarIra ho jAte haiM ||suu. 4 // kula 462 zarIra thAya che. vAyukAyikane audArika, vakriya, taijasa ane kAryaNarUpa cAra zarIra hoya che. pAMca prakAranA garbha ja tiryamAM pratyekane cAra cAra zarIra hoya che. tethI temanA 20 zarIra thAya che. garbhaja manuSyane gharika, vaikiya, tarasa, AhAraka ane kAzmaNa e pAca zarIra hoya cheA rIte 462 +4+20 + = 491 zarIra yAya che. // su4||
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.4 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 79 jAva je pajjattasavaha siddha-aNuttarovavAiya0 jAva pariNayA te soiMdiya-cakhidiya-jAva pariNayA (daMDagA 4) // sU. 5 // chAyA-ye aparyAptakAH sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH, te sprshendriypryogprinntaaH| ye paryAptakAH sUkSmapRthivIkAyikA evameva / ye aparyAptakAH vAdarapRthivIkAyikAH evameva, evaM paryAptakA api / evaM catuSkeNa bhedena yAvat vanaspatikAyikAH / ye aparyAptakAH dvIndriyaprayoga__'je apajattA suhuma puDhavikAiyaegidiya' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattA suhuma puDhavikAiya egidiya0) jo pudgala aparyAptaka mUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogase pariNata haiM (te phAsiMdiyapaogapariNayA) ve pudgala sparzana indriyaprayogase pariNata hote haiM / (je pajjattA suhumapuDhavikAiyA evaM ceva) isI taraha jo pudgala paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyamayogapariNata hote haiM, ve pudgala bhI eka sparzana indriya prayogase pariNata hote haiM / (je apajjattA bAyara puDhavikkAiyA evaceva, evaM pajjattagA vi, evaM caukkeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA) jo pudgala aparyApta bAdrapRthivIkAyika prayogapariNata hote haiM ve bhI isI prakArase hote haiN| jo pudgala paryAptaka bAdara pRthivIkAyika prayogapariNata hote haiM ve bhI isI prakArake hote haiM / isI tarahake cAra bheda yAvat vanaspatikAyikoMke jAnanA caahiye| 'je apajjattA muhuma puDhavikAiyaegidiya' tyAha sUtrAtha:- (je apajjattA muhumapuDhavikAiyaegidiya.) re ga aparyApta sakSamapRthvIyi4 mendriya prayogathI pariNata DAya cha, (te phAsidiya paogapariNayA) te pusa 25yendriya prayogathI pariNata DAya cha, (je pajjattA muhama puDhavIkAiyA eva ceva) me / prabhArI ne gahA paryApta sUkSmapRthvImayi4 mendriya, pryopariNata hoya che, te muddo paNa ekalI sparzendriyanA prayogathI ja pariNata hoya che. (je apajjattA bAyarapuDhavikAiyA evaM ceca, evaM pajjattagA vi, evaM caukkeNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA) ne pugI aparyApta mAra pRthvI yi prayogapariNata hoya che, teo paNa e ja prakAranA (sparzendriya prayogapariNata) hoya che je pudagala paryAptaka bAdarapRthvIkAyika progapariNata hoya che, teo paNa eja prakAranA hoya che. apUkAyika, teja kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA uparyukta cAre bheda viSe paNa
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatro pariNatAH, te jivendriya-sparzendriyaprayogapariNatAH / ye paryAptakAH dvIndriyA evameva / evaM yAvat caturindriyAH, navaram ekaikamindriyaM barddhayitavyam, yAvata aparyAptakAH ratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH te zroDendriya cakSurindriya-ghrANendriya-jihavendriya-sparzendriya-prayogapariNatAH / evaM paryAptakA (je apajjattA veiMdiyapaogapariNayA te jibhidiyaphAsidiyapaogapariNayA ) jo pudgala aparyApta beindriyaprayogapariNata hote he, ve pudgala jihA indriya aura sparzana indriyake prayogase pariNata hote haiM / (je pajjattA beiMdiyA eva ceva) jo pudgala paryApta veindriya prayogapariNata hote haiM ve bhI aise hI hote haiM / (evaM jAva cariMdiyA navaraM ekkeka iMdiyaM vaDDheyavvaM) isI tarahase yAvat cauhandriya jIvoMko bhI jAnanA cAhiye / parantu inameM ekaeka indriyakI vRddhi karanI cAhiye / arthAt teindriya jIvoMke sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna indriyAM kahanI cAhiye aura cauindriya jIvoMke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyAM kahanI cAhiye / (jAva apajjattA rayaNappabhApuDhavI neraiyapaMciMdiyapaogaporaNayA te soiMdiya cakkhidiyaghANidiyajibhidiyaphAsidiyapaogapariNayA ) yAvat jo pudgala aparyApta ratnaprabhA pRthivI nAraka paMceMdriya prayogapariNata hote haiM ve zrotrendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, jihvAindriya aura sparzana indriyake prayogoMse pariNata hote haiN| (eva pajjattagA vi) isI me pramANe samanyu (je apajjattA veiMdiyapaogapariNayA te jibhidiya phAsidiyapaogapariNayA) meM pudagale saparyAptadvIndriya prayogaparita DAyacha, tmme| IASqAndraya bhane 25zandriyanA prayogathI pariNata DAya che (je pajjattA veDaMdiyA eva ceva) re pugasI paryApta dIndriya ayogapariNata hAya cha, te 5 meai or DAya che. (eva jAva cauridiyA-navaraM ekkekkaM iMdiya baDheyaba) me pramANe yaturindraya paryantanA cha viSe samajavuM. paraMtu temAM ekeka IndriyanI vRddhi karavI joIe. eTale ke teIndriya jIvone sparzendriya, dhrANendriya ane rasanAIndriya kahevI joIe ane caturiMdriya jIne sparzendriya, rasanAIndriya, ghrANenidraya ane cakSudriya kahevI joIe. (jAva apajjattA- rayaNappabhA puDhavineraiyapaMciMdiya paogapariNayA te soiMdiya, cakiidaya, pANidiya, jibhidiya, phAsiMdiya paogapariNayo) yAvatpu ratA aparyAptaka panaprabhA pRthvInAraka paMcendriya pragapariNata hoya che, te pagale zrondriya, cakSuIndriya, dhrANendriya, jihavAIdriya ane sparzendriyanA prayogathI pariNata hoya che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.5 sakSamapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam agi / evaM sarve bhnnitvyaaH| tiryagyonika-manuSya-devAH yAvat ye paryAptAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikAH yAvat pariNatAH, zrotrendriya-cakSurindriya-yAvatpariNatAH (caturtho daNDakaH 4) sU0 5 // __TIkA-'je apajjattA suhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA' ye aparyAptakAH sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalA' prajJaptAH, te niyamataH sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti natu cakSuHzrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pRthivIkAyikAdeH sparzarUpasyaiva ekendriyasya tarahase paryAptaka nAranaprayogapariNata pudgaloMko bhI jAnanA cAhiye / ( evaM sabve bhANiyavvA tirikkhajoNiyamaNusmadevA jAba je pajjattA savvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAya pariNayA te sAiMdiyacavikhadiya jAba pariNayA, daMDagA4) isI prakArase samasta tiyazcoMko, manuSyoMko aura devoMko jAnanA cAhiye / yAvat jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtikadevaprayogapariNata hote haiM ve zrotrendriya cakSuindriya yAvat pariNata haiM / daNDaka 4 TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane indriyahAra ko lekara caturthadaNDaka kahA hai isameM yaha kahA gayA hai ki 'je apajjattA suhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAlidiyapaogapariNayA' jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala kahe gaye haiM ve niyama se eka sparzana indriya prayogapariNata hI hote haiM cakSu proAdi indriyoMke prayogase pariNata nahIM hote kyoMki pRthivIkAyika Adike (eva pajattA vi) me prabhAva paryApta nA24 prayogapati pugasA viya 59 sabhAg ( evaM satve bhANiyavyA tirikvajoNiyamaNumsadevA jAva je pajattA sabasiddhaaNuttarovavAiya jAva pariNayA te soiMdiya cavikhadiya jAva pariNayA, daMDagA 4) me prabhArI samarata tiya yo, bhanuSya! mana vA viSa samana (kAvata) je pudagalo paryApta sarvArthasiddha anuttarIyapAtika deva progapariNata hoya che, te pugale zrIndriya, cakSuIndriya Adi pAce InidranA prayogathI pariNata hoya che A pramANe ethuM daMDaka samajavuM kArtha- A sUtra dvArA sUtrakAre IndriyadvArane anulakSIne joyA daDakanuM pratipAdana yu cha tebhA ghuche - 'je apajjattA sahamapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA' nemapati sUkSma pRthvI yi mendriya praye gapariNata pudagala kahyA che, te niyamathI ja eka sparzendriya progapariNata ja heya che. te pudagale cakSu, zrotra Adi indriyonA prayogathI pariNata hatA nathI kAraNa ke pRthvIkAyika
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 bhagavatI sUtre sanvena tatprayogapariNatAnAM pudgalAnAM sparze ndriyaprayogapariNatatvasyaiva saMbhavAt / evaM 'je pajjattA sumapuDhavikAiyA evaM ceva' ye paryAptAH sUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te etrametra - niyamataH sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'je apajjattA vAyarapuDhavikAiyA evaM cetra' ye paryAH vAdapRthivIkAyikai kendriyamayogapariNatAH pudgalA prajJaptAste evameva-sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavantItyarthaH / ' evaM pajjatagA vi' evaM= eka spazana indriyakA hI sadbhAva hotA hai / ataH tatprayogapariNata pudgaloMmeM sparza nandriyaprayogapariNatatA kA hI saMbhava hotA hai / 'eva je pajjattA sumapuDhavikAiyA eva ceva ) tathA jo paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyamayogapariNatapudgala kahe gaye haiM, ve bhI niyamase eka sparzana indriyamayogapariNata hI hote haiM / yahA~ sUtrameM jo 'je apajjattA' aisA bahuvacana vizeSaNa pudgaloMkA nahIM samajhanA cAhie, kyoMki paryApta aura aparyAptaka pudgala nahIM hote haiM paryAptaka aparyApta to jIva hote haiM ataH yahAM para vizeSaNa pudgaloMkA na karake jIvoMkA hI kiyA gayA hai kyoMki paryAptaka jIva dvArA gRhIta jo pudgala haiM ve, paryAptaka aura aparyAptaka jIva dvArA gRhIta pudgala aparyApta mAna liye jAte haiM / je apajjattA vAyara puDhavikAiyA evaM ceva' jo pudgala aparyAptaka bAdarapRthivIkAyikakI ekendriyake prayoga pariNata kahe gaye haiM, ve bhI kevala eka sparzana indriyake prayoga se Adina eka spandriyaneA ja sadbhAva hAya che tethI tenA prayAgathI pariNata pudagalAmAM sthendriya prayogapariSi'rtatA na saMbhavI De ' evaM je pajjattA suhumapuDhavikAiyAevaM cetra' tathA paryApta sUkSma vRkSvIzrayi mehendriya prayogapati hagI udyA, teo| yAgu niyanathA 4 sparzendriya prayogaparita na hoya che. ahIM ? 'je apajjattA' evuM je pudagalAnu bahuvacanavALu vizeSaNu ApavAmAM AvyuM che tene jIvanuM vizeSaNa samajavu. kAraNa ke pudagale paryAptaka ane aparyAptaka hotA nathI paNa jIva paryAptaka ane aparyAptaka heya che. tethI ahIM paryAptaka ane aparyAptaka, A banne vizeSaNA jIvane lAgu paDe che tema samajavuM, kAraNa ke paryAptaka va dvArA gRhIta je pungale che temane paryAptaka ane aparyAptaka jIva dvArA gRhIta je pudagale che temane aparyAptaka mAnI sevAmAM Ave che. 'je apajjattA vAyarapuDhavikAiyA evaM ceva' je pudagale aparyAptaka bhAdara pRthvIkAyika ekendriya prayAgaNita kahyAM che, te paNa eka
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 . 5 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam tathaiva aparyAptakavAdarapRthivIkAyikavadeva paryAptakA api vAdarapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH pudgalAH sparzendriyamayogapariNatA eva bhavanti / eva caukkaNaM bheeNaM jAva vaNassaikAiyA' evaM prakAreNa catuSkeNa bhedena sukSma-vAdara-paryAptakA - paryAptakarUpeNa caturvidhAH yAvat - apakAyika- taijasakAyika- vAyukAyika- vanaspatikAyikai kendriya prayogapariNatAH pudgalAH sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'je apajjattA veiMdiya paogapariNayA te jibhidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA' ye aparyAptakAH dvIndriyaprayogapariNanAH pudgalAH prajJaptAH te jihvendriya- sparzendriyaprayogapariNatA bhavanti, tathA 'je pajjattA veiMdiyA evaM cetra' ye paryAptakAH dvIndriyamayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te evameva- dvIndriyaprayogapariNatA eva bhavanti ' evaM jAtra cauriMdiyA ' pariNata hI hote haiM / 'eva pajjattagA vi' aparyAptaka bAdarapRthivIkAyika kI tarahase hI paryAptaka cAdara pRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNatapudgala bhI kevala eka sparzana indriyamayogapariNata hI hote haiM / 'eva cakkaNaM bheeNaM jAva vaNamsakAiyA' isa taraha sUkSma, bAdara, paryAptaka aparyAptakarUpa cAra bhedase cAra prakArake apakAyika, taijasakAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyamayogapariNata pudgala eka kevala sparzana indriyaprayoga pariNata hI hote haiM / 'je apajjattagA veI diyapaogapariNayA te jibhidiya phAsiMdiyapaogapariNayA' jo aparyApta beindriyaprayogapariNata pudgala kahe gaye haiM, ve jihvAindriya aura sparza nandriyake prayogase pariNata hote haiM tathA 'je pajjattA iMdiyA evaM ceva' jo pudgala paryApta beindriya jIvakI do indriyoMke prayogase pariNata kahe gaye haiM ve bhI jihvA indriya aura sparza nandriya 6 dondriyoMke prayoga se pariNata hote haiM ' evaM jAva cauriMdiyA ' bhyarzendriyanA prayogathI 4 zizuta hoya che 'eva pajjattagA tri' aparyApta mahara pRthvIkAyikanI jema ja paryAptaka khAdara pRthvIkAcika ekendriya prayAgapariNuta pudaMgale pazu eka mAtra spenzendriya prayAgapariNata ja hAya che eva caukaraNaM bheeNa jAtra varNassa ikAiyA' me prabhA sUkSma ra paryApta bhane paryApta yAra lenI apekSAe akAcika, teja kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya prayAgaprishrut yuddhagayo yA me mAtra sperzendriya prayogapariyutana hoya che 'je apajjattagA vaiiMdiya paogapariNayA te jimbhidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA' ne paryApta dvIndriya prayAgapati pudagalA kahyAM che, te jihavAindriya ane spero ndriyanA prayAgathI 83
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 bhagavatIsage evam dvIndriyaprayogapariNatapudgalavadeva yAvat-trIndriyaprayogapariNatAH padgalAH ghrANa-rasana-sparza na-rUpatrIndriyaprayogapariNatA eva bhavanti, tathA caturindriyAHcakSuNirasanasparza narUpacaturindri yaprayogapariNatAH pudgalAH caturindriyaprayogapariNatA ena bhavanti, 'NavaraM ekkekkaM iMdiyaM vaDheyavvaM' navaram vizeSa uttarottaram ekaimindriyaM ghrANAdirUpaM barddhayitavyam , 'jAva apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyapabhogapariNayA te moiMdiya-cakkhidiya-ghANidiya-jibhidiyaphAsidiyapaogapariNayA' yAvad- ye aparyAptakAratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH khalu pudgalAH prajJaptAste zrotrendriya-cakSurindriyadvIndriyapayoga parINata pudgaloMkI tarahase hI yAvat-trIndriyajIvoMkI tIna indriyoMke prayogase pariNatapudgala ghANa, rasana, sparza narUpa trIndriya prayogaparINata hI huA karate haiM / tathA cakSu, ghrANa, rasana, sparzanarUpa caturIndriyaprayAgaparINatapudgala caturindriyaprayogapariNata hI hote haiM 'NavaraM ekke iMdigaM baDyanva' yahA~para vizeSatA kevala itanI hI hai ki inameM eka eka indriyakI vRddhi karanI cAhiye arthAt te indriya jIvoMmeM ghrANa kI aura cauindriya jIdoM meM cakSuindriyakI adhikatA karalenI cAhiye / 'jAva apajjattA rayaNappabhApuDhavI nejhyapaMciMdiyapaogapariNayA te soidiyacakkhidiyaghANiAdayaphAsidiyapaogapariNayA' yAvat-jo pudgala aparyAptaka ratnaprabhApRthivIgata nArakakI pacendriyoM ke prayoga se pariNata hue kahe gaye hai ve zrotrendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, jihvAindriya, sparzana pati DAya che 'eva jAva cauridiyA' pramANe mIndriya vAnI Idriya nA prayogathI pariNata pudagale dhrANendriya, rasanendriya ane sparzendriya prayoga paNita hoya che ane caturindriya jIvonI cAra IndriyanA prayogathI pariNata pudagalo cakSu, vraNa, rasanA ane sparzana, A cAra indriyonA prayogathI pariNata hoya che. kIridro karatAM trIndriya ane caturindriya jIvamAM eTalI ja vizeSatA che ke dIndriya cha karatAM trIndriyamAM eka Indraya-dhrANendriya vadhAre hoya che ane caturindriya jIvomAM yakSundriya sane dhANendriya padhAre hAya cha me 1 pAta bhUtAre 'Navara ekkekkaM iMdiya caDDheyantra' mA bhUtrAMza 6 Ta rI che. 'jAva apajjattA rayaNappabhA puDhavI neraiya paMciMdiyapaogapariNayA te soidiya - cakkhidiya - pANidiya - jibhidiya - phArsidiya paogapariNayA' je pudagala aparyApaka ratnaprabhA pRthvInA nArakenI padrinA prayogathI pariNata thayelA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 5 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam ghrANendriya-jihvendriya-sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / evaM pajjattagA vi' evam aparyAptakavadeva ye paryAptakA ratnaprabhA pRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAste zrotrAdIndriyapaJcakamayogapariNatA eva bhavanti, ' evaM save bhANiyantrA' evaM - ratnaprabhA pRthivI nairayakatradeva, sarve zarkarAprabhA - vAlukAprabhA-paGkamabhA-dhUmaprabhA - tamaH prabhA - tamastamaH pramApRthivInairayikapaJcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH paryAptakAH aparyAptakAzca zrautrAdipaJcendriyaprayogapariNatA bhavanti / evaM 'tirikkhajoNiya - maNussa- devA jAva' ye tiryagyonika manuSyadevA yAvat paJcendriyamayopariNatAH pudgalAH prajJaptAste zrotrAdipaJcendriyaprayogapariNatA eva bhavanti ' jAva' iti yAvatpadena bhavanaindriya, ina pAMca indriyoMke prayogase pariNata hI hote haiM ' evaM pajjattagA vi' tathA aparyAptakakI taraha hI paryAptaka ratnaprabhA pRthivIgata nairacikako paMcendriyoMke prayoga se pariNata hue pudgala bhI zrotrendriyAdi pAMcoM indriyoM ke prayoga se hI pariNata hote haiM / 'eva sacce ANiyavA' ratnaprabhApRthivI ke lairayikoMkI taraha se hI avaziSTa zarkarA - prabhA, vAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, tamastamaHprabhA pRthivI ke nairathikoMkI pAMca indriyoke prayoga se pariNata hue pudgala cAhe ve paryApta hoM cAhe aparyAptaka hoM zrotrAdika pA~coM indriyoMke prayoga se pariNata hote haiM / 'tirikkha joNiyamaNussa devA jAva' isI taraha se jo pudgala niryagyonikoMkI, manuSyoMkI, devoMkI pAMcoM indriyoMke prayogase pariNata kahe gaye haiM ve zrotrAdi pAMcoM indriyoMke prayogase kahyA che te pungalA zrotrendriya, cakSuindriya, dhANendriya, rasandriya ane penzendriyanA prayogathI-yAMce ndriyAnA prayogathI - parizuta hoya che 'evaM pajjattagA vi' aparyApta nArakAnI jema paryAptaka ratnaprabhA pRthvInA nArakanI pAca indriyAnA prayAgathI pariNuta pudagale paNa zrotrendriya Adi pAMca indriyAnA prayAgathI pariNata hAya che. 'eva savve bhANiyantrA' ratnaprabhA pRthvInA nAronI presa jADInI zarmurAyalA, vAlukAprabhA, 5 kaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA ane tamatamAprabhA pRthvAMnA nArAnI pAca indriyanA prayogathI pariNata thayelA paryAptaka ane aparyAptaka pudagale paNa zroondriya Adi pAMca indriye nA prayeAgathI pariNata hAya che 'tirikkhajoNiya maNussa devA jAva' 4 prabhAge ne putgse| tiryathayeoniSTha chavAnI, manuSyAnI ane devAnI pAMce pandriyAnA prayogathI pariNata kahyA che, te pudagale yAzu zrotrendriya saha pAye indriyonA prayogathI carita hoya che sahIM 'jAva (paryanta )
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatImaMtre vAsidevAnArabhyAparAjitAnuttaraupapAtikadevaparyantA devAH zrotrAdipaJcendriyaprayogapariNatA bhavanti / tathA-'je pajjattasabaTTasiddhaaNuttarovavAiyajAva pariNayAM te soiMdiya-cakkhidiya-jAva-pariNayA' ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-devapazcendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te zrotrendriya-cakSurindriya-yAvat-ghANendriya-jihavendriya-sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavantIti bhAvaH / iti caturthoM daNDakaH 4 / tathA ca caturtha daNDake indriyadvAradaNDake jIvAnAm 161-ekaSaSTayadhikazatabhedAnAM, 713 - trayodazAdhikasaptazatAni indriyANi Azritya jIvadA bhavanti, tathAhi-161 pariNata hote haiM / 'jAva' ila edase bhavanavAsI devoM se lagAkara aparAjita anuttarauSapAtika taka samasta devoMkI jo zrotrAdika pAMca indriyAM haiM, una saba indriyoMke prayoga se pariNata jo pudgala kahe gaye haiM ve saba pudgala cAhe paryAptaka hoM cAhe aparyAptaka hoM zrotrAdika pAMcoM indriyoMke prayogase pariNata hote haiM / tathA 'je pajattA samvasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA te soidiyacakkhidiya jAva pariNayA' jo paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devoMkI pAMca indriyoMke prayogale pariNata hue kahe gaye haiM ve saba zrotrendriya, cakSu indriya, ghrANendriya, jihavAindriya, sparzendriya ina pAMca indriyoMke prayoga se pariNata hote hai / isa prakAra se vaha cauthA daNDaka hai / indriyadvAravAle isa caturthadaNDakameM jIvoMke 161 bhedoMke 713 bheda indriyoM ko lekara kahe gaye haiM-jo isa prakArase haiM-ina 161 jIvoMke bhedoMmeM padathI bhavanavAsI de, vanavyantare, vaimAnike, praveyaka kalpAtIta deva ane aparAjita anuttaraupapAtika paryantanA anuttara vimAnavAsI devenA paryAptaka ane aparyAtaka pudagalene zrotrendriya, cakSundriya, dhrANendriya, rasanendriya ane sparzendriya, e pAMce indriyonA prayogayI pariNata 4aa che. tayA 'je pajjattA sancaTasiddhaaNuttarovavAiya jAva pariNayA te sauiMdiya, cakkhidiya jAva pariNayA' pati savAIsiddha anuttraappAtika devInI pAca IndriyanA prayogathI pariNata je pugele kahyA che te badhAM cakSuIndriya, zrotrendriya, ghrANendriya jihavAIkriya ane sparzanidrayanA - pAMce IndriyanA - prayAgathI pariNata hoya che A pramANe A cothuM daMDaka che' IndriyaThAravALA A cothA daDakamAM jInA 161 bhedane anulakSIne IndrionI apekSAe nIce pramANe 713 bheda kahyA che - ekendriyanA 20 bhedane ane vikalendrinA 6 bhedone bAda karIne bAkInA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU0 6 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam ekaSaSTyadhikazatajIvabhedeSu viMzatim ekendriyabhedAna, SaT ca vikalendriya bhedAn varjayitvA avaziSTAnAm 135 paJcatriMzadadhikazatajIva bhedAnAm pratyekaM paJca paJca indriyANi iti 675 paJcasaptatyadhikaSaTzatAni indriyANi, ekendriyANAM viMzatibhedAnAm 20 viMzatirindriyANi trayANAM vikalendriyANAm pabhedAnAm 18 aSTAdaza indriyANi sarvasaMmelanena trayodazAdhikasaptazatAni ( 713) indriyANi bhavanti // sU0 5|| atha zarIrendriyanAmakaM paJcamaM daNDakamAha - 'je apajjata' ityAdi / mUlam -'je apajjattasuhumapuDha vikAiya egiMdiyaorAliyateyakammAsarIrappaogapariNayA te phAsiMdiyapaogapariNayA / je pajjattasuhuma evaM ceva bAyara * apajjantA evaM ceva / evaM pajjatagA vi / evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavANi, jAva- je ya pajjattasabaha siddhaaNuttarovavAiya- jAva-- devapa ciMdiyavevviya teyAkammAsarIrapaogapariNayA te soiMdiyacakkhidiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA (daMDagA 5) sU. 6 // se ekendriyake bIsa 20 bhedoMkoM aura vikalenyike 6 bhedoMko kama karake bAkI ke bace hue 135 jIva bhedo meM se pratyeka jIva ke sAtha 5 indriyoMse guNA karane para 675 indriyA~ ho jAtI haiM / inameM eke ndriyake 20 bhedoMkI 20 indriyoMko aura vikalendriyoMke 3 tIna bhedoM kI 18 indriyoMko milAne se saba indriyA 713 ho jAtI haiM || sU. 5|| 135 jIvabhedezamA pratyeka chatrane 5 indriyA hAya che mATe 135 jIvabhedenI 675 indriyA thAya che temA ekendriyAnA 20 bhedAnI (pRthvIkAyika Adi pAMca ekendriyanA sakSma, khAdara, paryApta ane aparyApta evA cAra, cAra bheda hovAthI kula 20 bheda thAya che) 20 indriyAne dvIndriyanA be bhedezanI 4 indriyAna, trIndriyanA be bhedezanI (paryApta ane aparyApta bhedAnI) 6 indriyAne ane caturindriyanA be bhedenI ATha indriyAne A rIte vikalendriyanI 18 indriyAne--umeravAthI kula 713 indriyA thAya che. aa sUpaDA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 bhagavatIsUtre chAyA - ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIraprayogapariNatAH, te sparzendriyaprayogapariNatAH / ye paryAptakasUkSma0 evameva vAdara0, aparyAptakA evameva / evaM paryAptakA api / evam etena abhilApena yasya yAni indriyANi zarIrANi ca tAni bhaNitavyAni, yAvata ye ca paryAptakAH sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat-devapaJcendriya kriya 'je apajattA suhuapuDhavIkAiyaegidiya' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattA suhamapuDhavikAiya egiMdiya orAliya teyA kammA sarIrappaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA, je pajjattA suhuma0 evaM beva, bAyara pajattA evaceva0) jo pudgala aparyAptaka sUkSmapRthivI kAyika ekendrike audArika, taijasa, kArmaNa zarIrake prayogase pariNata kahe gaye haiM ve kevala eka sparzana indriyake hI prayogale pariNata hote haiM / jo pudgala paryAptasUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, tejasa kArmaNa zarIra ke prayoga se pariNata kahe gaye haiM, ve pudgala bhI kevala eka sparzana indriyake hI prayogale pariNata hote haiN| isI taraha se aparyAptaka bAdarapRthivIkAyika aura paryAptaka bAdarapRthivIkAyika bhI jAnanA cAhiye / (evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi tha tANi sANiyavANi) isa taraha isa abhilApa dvArA jisa jIvake jitanI indriyAM aura jitane zarira hoM, unake utanI indriyAM aura 'je apajjattA suhuma puDhavikAiya egidiya' tyA sUnAtha - (je apajjattA suhama puDhavikAiya egidiya orAliya teyAkammA sarIrappaogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA, je pajjatA suhuma. evaMveva. vAyara pajjattA evaM ceva) re pugaso aparyApta sUkSma pRthvI4i mendriyanA dArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata kahyAM che, teo phakata ekalI. sparzendriyanA prayogathI ja pariNata thAya che je pagale paryApta sukSma pRthvIkAyika, ekendriyane dArika, tejasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata kahyA che, te pudagale paNa phakata penidrayane prayogathI ja pariNata hoya che. e ja pramANe aparyApta bAdara pRthvIkAyika ane paryApta bAdara pRthvIkAyika pudagalo viSe paNa samajavuM (evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavyANi) A prakAranA abhilApa dvArA je jIvane jeTalI Indriya ane jeTalAM zarIra hoya, temane meTalI dhandriyo bhane meTala zarIra DAya che sema DevU naye. (jAva .je pajjattA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 6 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 89 taijasakAmaNazarIraprayogapariNatAste zrotrendriya-cakSurindriya yAvat-sparzendriyaprayogapariNatAH (paJcamo daNDakA 5) ||suu0 6 // 1. TIkA-'je apajjattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyakammAsarIrapaogapariNayA te phAsiMdipaogapariNayA ', ye aparyAptasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste kevala sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti, evaM 'je pajjattamuhuma0 evaM utane zarIra kahanA cAhiye. (jAva je ya pajjattA savvaTThasiddhaaNuttarI vavAhaya jAva devapaMcidiya paogapariNayA daMDagA 5) yAvat jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika devoMkI pAMca idriyoMke ,evaM vaikiya taijasa aura kAmaNa zarIrake prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala zrotrendriya, cakSu indriya yAvat sparzana indriya ina pAMca indriyoM ke prayoga se pariNata hote haiM / isa prakAra yaha pAMcavAM daNDaka haiM / ____TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakArane zarIrendriyanAmakA pAMcavAM daNDaka kahA hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki 'je apajjattA suhamapuDhavIkAiyaegidiya 'orAliya teyAkammA sarIrapaogapariNayA te phAsiM diyapaogapariNayA' jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakI eka indriyake prayoga se tathA usake audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra ke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve kevala eka sparzana indriya sabaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva deva paMcidiyaveubdhiya teyAkammA sarIrapaoga*pariNayA te soiMdiyacakkhidiya jAba phAsiMdiyapaogapariNayA daMDagA 5) thAvata je pugalo paryApta savArthasiddha anuttarIpa pAtika devonI pAMca indriyanA prayogathI ane vaikiya, tejasa ane kArmaNa zarIranA pragathI pariNuta hovAnuM kahyuM che, te pudagala brondriya, cakSundriya, dhrANendriya, jihavAIndriya ane sparzendriya, A pAMca indriyenA progathI pariNata hoya che. A prakAranuM A pAcamuM daMDaka che : TIkAtha- A sUtradhArA sUtrakAre zarIrandriya nAmanA pAMcamAM daDakanu pratipAdana 4yu che. temA 4 cha - 'je apajjattagA muhamapadavikAiyaM egidiyaorAliya teyAkammA sarIrapayogapariNayA te phAsidiyapaogapariNayA' purasa mapayApta sakSama pRthvIkAyikanI ekendriyanA prayogathI tathA tenA audArika, tejasa ane kArmANa zarIramAM pragathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalo eka mAtra sparzendriyanA pragathI ja pariNata hoya che- anya Indriya pravegathI pariNuta hetA nathI, kAraNa ke
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 - - - - .. .. . . . . . bhagavatImane ceva' ye paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIraprayoga pariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva, kevalaM sparzendriyamayogapariNatA evaM bhavanti / 'bAdara0 apajjattA evaM ceva ' ye aparyAptavAdarathivIkAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH - prajJaptAste evameva kevalaMsparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti / 'evaM pajjattagA vi' evam aparyAptakavadeva ye paryAptakA - api bAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArikatainasakArmaNazarIrapayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste'pi kevalaM sparzendriyake prayogase hI pariNata hote haiM / anya indriyoMke prayogase pariNata nahIM hote haiN| kyoMki inake anya indriyAM hotI nahIM haiN| isI taraha 'je pajattA suhuma0 evaM ceva' jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekaindriyake prayogase tathA audArika, taijasa aura kArmaNazarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI kevala eka sparzana indriyake prayogase hI pariNata hote haiM / 'bAyaraapajjattaevaM ceca0' jo pudgala aparyApta bAdarapRthivIkAyika kI ekendriya aura audArika, taijasa evaM kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI kevala eka sparzana indriyake hI prayogase pariNata hote haiM / anya indriyoMke prayogase nahIM kyoMki eka sparzana indriya ke sivAya aura indriyAM inameM hotI nahIM haiN| 'evaM pajjattagA vi' isI tarahase jo pudgala paryAptaka bAdarapRthivIkAyika kI ekahandriyake prayogase tathA audArika, tejasa aura kArmaNa zarIrake prayogase paritamana bhI chandriya hAtI nathI. me pramANe 'je pajjattA muhama. evaM ceva' je pudagale aHka sUkSma pRthvIkAyikanI eka indriyanA prayogathI tathA audArika, tejasa ane kAzmaNa zarIranA pravegathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale paNa eka mAtra 25zendriyanA prayogathI 24 pariyata DAya che. 'bAyaraapajjatta evaM ceva Yeat aparyApta bAdara pRthvIkAyikartI eka indriyanA prayogathI tathA audArika, tejasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale paNa eka mAtra sparzendrinA ja prayogathI pariNata heya che-anya IndriyonA prayogathI pariNata hatA nathI, kAraNa ke temanAmAM sparzendriya sivAyanI Indriyone sahabhAva hoto nathI. "evaM pajjattagAvi' ke pramANe .2 pus| paryApta mA2 vIyinI eka IndriyanA prayogathI tathA audArika, rajasa ane kArmaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale paNa eka mAtra sparzendriyanA prayogathI ja pariNata hoya che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.6 sakSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 91 prayogapariNatA eva bhavanti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavANi' evaM rItyA etena upayuktena abhilApena yasya yAni indriyANi zarIrANi ca prajJaptAni tasya tAni indriyANi zarIrANi ca bhaNitavyAni, 'jAva je ya pajjattasacaTTasiddhaaNuttarovavAiya0 jAva devapaMciMdiyaveundhiyateyAkammAsarIrapaogapariNayA te soiMdiya-cakhidiya jAva phAsiMdiyapogapariNayA' yAvat-sUkSmAvAdarAH paryAptakAH aparyAptakAzca apkApika-tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIrapayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAmte'pi kevalaM sparzendriyaprayogapariNatA eva bhavanti, evaM dvIndriya-trIndriya-caturindriya-prayogapariNatA Nata hue kahe gaye haiM, ve bhI kevala eka sparzana indriyake prayogase hI pariNata hote haiN| 'evaM eeNa abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavANi' isa prakAra isa abhilApake dvArA jisa jIva ke jitanI indriyAM aura jitane zarIra kahe gaye haiM usa jIva ke utanI indriyAM aura utane zarIra kahanA caahiye| 'jAva je ya pajjattA savvaTThasiddhaaNuttarovavAiya jAva deva paMciMdiya veuviyateyA kammAsarIrapaogapariNayA te soiMdiya cakkhidiya jAva phAsirdiyapaogapariNayA' yAvat-sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika inakI jo eka indriya aura audArika, tejasa evaM kArmaNa zarIra haiM, ina sabake prayoga se jo pudgala pariNata hue kahe gaye haiM ve saba pudgala bhI kevala ekasparzana indriya ke prayoga se hI pariNata hote haiN| isI taraha se dvIndriya, trIndriya aura caturindriyoM ke prayoga se 'evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyANi sarIrANi ya tANi bhANiyavyANi' A prakAranA abhilApa dvArA je jIvane jeTalI Indriya ane jeTalA zarIra kahyAM che, te apane bheTasI dhandriyo bhane meTai zarIra 4aa naye. 'jAva je ya pajjatasabaTThasiddhaaNuttarovavAi ya jAva deva paMciMdiyaveubdhiyateyAkammA sarIrapaogapariNayA, te soiMdiyacakkhidiya . jAva phAsidiyapaogapariNayA' thAvata - sUkSma, bAdara, paryAptaka ane aparyAptaka aprakAyika, vAyukAyika, tejarakAyika ane vanaratikAyikanI eka IndriyanA prayogathI ane orika, taujasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI pariNata je pudagalo kahyuM che, te pudagale paNa eka mAtra sparzendriyanA priyethI ja pariNata hoya che. e ja pramANe dIndriya, trIndriya ane , caturindriyanA.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 api pudgalAH yathAyogyaM vaktavyAH, evaM ratnaprabhAdisaptanairayikaparyAptakAparyAptapaJcendriyaprayoga pariNatAH pudgalAH zrotrAdipaJcendriyaprayogapariNatAH bodhyAH, evaM jalacarAditiryagyonika - manuSya-bhavanapati - vAnabhyantara - jyotipika - vaimAnikapayA~ptakAparyAtaka navagraiveyaka vijaya vaijayanta- jayantAparAjita devazarIraprayogapariNatA api pudgalAH vaktavyAH / ye ca paryAptakAH aparyApta sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika - yAvat-kalpAtItaka devapaJcendriya vaikriya - taijasa-kArmaNazarIramayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te zrotrendriyapariNata kahe gaye pudgaloM ke viSaya meM bhI yathAyogyarIta ne jAna lenA cAhiye | isI taraha se ratnaprabhA Adi sapta paryAptaka apayAptaka narayika jIvoMkI pAMca indriyoM ke prayoga se pariNata kahe gaye pudgala unakI zrAdika pA~ca indriyoM ke prayoga se pariNata hote haiM aisA jAnanA cAhiye | isI taraha se paryAptaka evaM aparyApta jalacarAdi tiryagyonika, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara jyotiSika aura vaimAnikadeva inakI pAMca indriyoMke aura yathA yogya auhArika Adi zarIroMke prayoga se pariNata hue jo pudgala kahe gaye haiM, ve bhI yathAyogya zrotrAdika indriyoM ke prayoga se pariNata hote haiM / isI tarahase paryAptaka eva aparyApta, navagraiveyaka, vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjitavAsI devoMkI indriyoMke tathA zarIra ke prayogase jo pudgala pariNata hue gaye haiM, ve tathA paryAptaka evaM aparyAptaka sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devoMkI pAMca indriyoMke tathA zarIrAMke prayogase vaikriya, tejasa evaM kArmaNa ina tIna zarIroMke prayoga se jo pudgala pariNata prayegathI pariNata thayelAM je pudagale kahyA che, te pudagalA viSe pazu thAyeAgya rIte samajI levu e ja pramANe ratnaprabhA Adi nArAnA paryAptaka ane aparyAptaka nAraka jIvAnI pAMca indriyAnA prayAgathI pariNata kahelAM pudagale paNa temanI zrotrAdika pAMca indriyAnA prayAgathI pariNata heAya che ema samajavuM. e ja pramANe paryAptaka ane apanI nAyara mAhi tiryagyonI, manuSyonI, lavanayati hevAnI, vAnavyantara havAnI, ye niSikAnI, ane vaimAnika devAnI pAMca RndriyAnA prayAgathI ane yathAyeAgya audArika Adi zarIranA prayogathI pariNata thayelA je pudagale kahyAM che, te puchale pazu strotrAdika pAMce indriyAnA prayAgathI pariNata hAya che. e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka, nakha grataiyaka devAnI tathA vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita ane sarvo siddha anuttara vimAnavAmI devAnI pAMca indriyAnA prayogathI tathA vaikriya, ' tejasa 1 1 BO 1 bhagavatI -
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 6 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 93 cakSurindriya- yAvat- ghrANendriya ' jihavendriya-sparzendriyaprayoga pariNatAH bhavantIti paJcamo daNDakaH (5) tathA caM- paJcame daNDake zarIrendriyadvAre ekanavatyadhikacatuHzata (491 ) jIvAnAM paJcasaptatyadhikaikazatottaradvisahasramamitAni (2175) indriyANi bhavanti, tathAhi - zarIrANAm 491 - ekanavatyadhikacatuH zatabhedAnAM madhye 412 - dvAdazAdhikacatuH zatazarIrANAm pratyekaM paJca paJca indriyANi bhavantIti SaSTyadhikasahasradvayam 2060 / ekendriyANAm - 61 ekaSaSTizarIrANAm 61 ekaSaSTirindriyANi / trayANAM ca vikalendriyANAm aSTAdaza18 zarIrANAm 54 catuHpaJcAzad indriyANi bhavanti / sarvasaMmelanena zarIrasya paJcasaptatyadhikazattottara dvisahasraparimitAni 2175 indriyANi jAtAni ? || 6 || hue kahe gaye haiM, ve pudgala zrotrAdika pAMca indriyoM ke - zrotra indriyacakSu indriya, ghrANendriya, jihavA indriya, sparzana indriya ina pAMca indri yoMke prayogase pariNata hote haiM / isa prakAra yaha pAMcavAM daNDaka hai| zarIra indriya dvAravAle isa pAMcaveM daNDakameM 491 jIvoMkI 2195 indriyAM hotI haiM aisA prakaTa kiyA gayA hai / 491 zarIrekei bhedoMke bIca meM se 412 zarIroMkI pratyekakI 5-5 indriyAM hotI haiM / ataH 412 ko 5se guNA karane para 2060 indriyAM ho jAtI haiM / ekendriyoMkI 61 indriyoM aura tIna vikalendriyoMke 18 zarIroMkI 54 indriyAM hotI haiM isa prakAra 2060/61 + 64 = 2175 indriyAM ho jAtI haiM // sU. 6 // * ane kANu zarIrAnA prayAgathI pariNata thayelA je pudagale kahyAM che, te pudagale pazu - zrotrandriya, cakSuindriya, ghrANendriya. jihavAindriya ane sparzendriya, e pAMca indriyAnA prayeAgathI pariNata hAya che. A prakAranuM A pAMcamuM daMDaka samajavu. " zarIraindriya dvAravALA A pAMcamAM DakamA 491 vAnI 2175 indriyA hAya che evuM prakaTa karyu che te indriyA nIce pramANe samajavI- zarIranA je 491 bhede kahyA che, temAthI 412 zarIrA pAMca, pAMca indriyAvALA hAya che tethI 412 ne pAMca vaDe guNutA temanI 2060 indriyA thAya che ekendriyAnI 61 indriya ane traNa vikalendriyanA 18 zarIrAnI 54 indriyA thAya che A rIte 2060 + 61 + 54 = 2175 indriyA thAya // su. 6 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne .. atha varNAdidvAramAha-'je apajatta' ityAdi / . ' mUlam- je apajattasuhamapurdAvakAiyaegidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayA vi nIla0 lohiya0 holida0 sukill| gaMdhao subbhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayo vi / rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayo vi, aMbilarasapariNayA vi, mahararasapariNayA vi| phAsao kakkhaDaphAsapari0 jAva lukkhphaaspri0| saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vaTTa0 taMsa. cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayA vi / je pajjattasuhamapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuvvIe neyavaM jAva je pajjattasavaThThasiddhaaNuttarovavAiya-jAva-pariNayA vi / te vannao kAlavanapariNayAvi, jAva AyayasaMThANapariNayA vi (daMDagA 6) ||suu0 7 // chAyA-ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH te varNataH kAlavarNapariNatA api, nIla0 lohita0 hAridra0 zukla / gandhataH surabhiga'je apajjattasuhamapuDhavikAiya egidiya paogapariNayA' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattA suhamapuDhadhikAiyaegidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi, nIla0 lohiya0 hAlida.sukilla) jo pudagala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriya prayogase pariNata hote haiM ve varNakI apekSA kAlevarNarUpameM nIlevarNarUpameM, raktavarNarUpameM, pItavarNarUpameM aura zuklavarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiN| (gaMdhao 'je apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA' tyA sUtrAtha - (je apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi, nIla0 lohiya0 hAlidda0 mukkilla0) je pudagale aparyApta sUma pRthvIkAyika ekendriyanA prayogathI pariNata hoya che, teo varNanI apekSAe kALAvarNa rUpe, nIlavarNa rUpe, lAlavarNa rUpe, pILAvarNa rUpe bhane saya 3the para parizubhI taya cha / (gaMdhao mubbhigaMdhapariNayA vi,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ndrikA TIkA za.8 u. 1 sU.7 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam ndhapariNatA api, durabhigandhapariNatA api / rasataH tiktarasapariNatA api, kaTukarasapariNatA api, kaSAyarasapariNatA api, amlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api / sparzataH karkaza sparzapariNatA yAvat rUkSasparza pariNatAH / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api vRttasaMsthAnapariNatA api, tryatrasaMsthAnapariNatA api caturasrasaMsthAnapariNatA api, AyatasaMsthAna pariNatA api / ye paryAptasUkSmapRthivI0 evameva / evaM yathAnupUrvyA jJAtavyaM yAvat subhigaMdha pariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi) gaMdhakI apekSA surabhigaMdharUpameM bhI evaM durabhigaMdharUpameM bhI pariNata ho jAte haiM / (rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahararasapariNayA vi) rasakI apekSA ve tiktarasarUpameM, kaTukarasarUpameM, kaSAyara sarUpameM, amlarasarUpa meM, aura madhurarasarUpameM bhI pariNata hojAte haiM / ( phAsao - kakkhaDaphAsa pari0 jAva lukkha phAsapari.) sparzakI apekSA ve karkazasparza rUpameM, yAvat rUkSasparza' rukSameM bhI pariNata hojAte haiM / ( saMThANao - parimaMDalasaMThANapariNayA, vi, vaTTa0 taMsa cauraMsa0 AyapaThANapariNayA vi) saMsthAnako apekSA ve parimaMDala saMsthAnarUpa meM, vRtta ( gaula saMsthAnarUpa meM, tryastrasaMsthAna rUpa meM, caturatrasaMsthAnarUpameM aura Ayata saMsthAnarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM / (je pajjattasuhumapuDhavI0 evaM ceva - eva jahANupuvvIe neyavvaM - jAva je pajjatasavvasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi te baNNao dubhigaMdha pariNayA) gadhanI apekSAe te pudagale sugadharUpe paNa pariName che mane hurga dhaSe yazu parizubhe che (rasao tittarasa pariNayA vi, kaTuyarasa pariNayA tri, kapAyarasa pariNayA vi, avilarasa pariNayA vi, mahurarasa pariNayA vi) rasanI apekSA teyo tiuta (tIjA) rasaiye, mDavA rasa3pe, uSAya (turA) 23ye, mATA rasa3ye ane bhadhura rasaiye pariSubhe che. (phAsao - kakkhaDa phAsa pari0 jAva lukkhaphAsa pari0) sparzanI apekSAo tethe 4za (uDora) sparzazye pariName che, ane rUkSa rapa rUpe paNa pariName che. ( saMThANao - parimaMDaLa ThANa pariNayA vi, vaha taMsa0 cauraMsa0 AyayasaM ThANapariNayA vi) sasthAnanI (AkAranI) apekSAe teme parima`Dala sasthAnarUpe paNa pariName che, caturasa (catuSkANu) sa sthAnarUpe paNa pariName che ane Ayata saMsthAnarUpe paNa 'pariName che. (je pajjataM muhuma0 puDhavi0 evaM caiva evaM jahANuputrIe neyavvaM - jAva je pajjatasarvabaTTasiddha aNuttarocaMvAiya jAva pariNayA vi - te vaNNao kAlavana ' 96
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ .01 96 .:..: - .., ' . . .. .. .. ; bhagavatImatre ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikAH yAvat pariNatA api te, varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat-AyatasaMsthAnapariNatA api, (paSTho daNDakaH 6) / 07 / / dIkA-je . apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te vannao kAlavanapariNayAvi nIla0 lohiya0 hAli60 mukilla.' ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptA ste varNataH kAlavarNapariNatA kAlacanna pariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi) jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hote haiM ve isI prakArale jAnanA cAhiye aura isI prakArase hI sabakathana unameM kramapUrvaka lagAlenA cAhiye yAvat jo pudgala paryApta sarvArthasiddha anutaraupapAtika yAvat prayogapariNata hote haiM ve varNakI apekSA kAlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM yAvat saMsthAnarUpase bhI pariNata ho jAte haiM / (daMDagA6) yaha STThA daNDaka hai| / TIkArtha-mUtrakArane isa sUtradvArA varNAdidvAra nAmakA chaTThA daNDakakA kathana kiyA hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki 'je apajjattasuhumapuDhavikAiyaegidiyapaogapariNayA te vannao kAlavanapariNayA vi nIlacanapariNayA vi, lohiyavanapariNayA vi, hAliddavanna pariNayA vi, sukillavanapariNayA vi' jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNakI apekSA pariNayA vi, jAva AyayasaMThANa pariNayA vi) re gA paryApta sukSma pRthviikAcika ekendriyanA kathana pramANe samajavuM varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna viSayaka samasta kathana anukrame upara kahyA pramANe samajavu. sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI deva paryantanA samarata jIvana kathana eja pramANe samajavuM. sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika deva paryaMtanA jIvonA pudagale viSe A pramANe kathana samajavuM- "te pudagalo varNanI apekSAe kALa Adi uparyukata varNarUpe paMriName che, tyAMthI laIne Ayata sasthAnarUpe 9 parizubha cha', tyAM sudhArnu upayuta sabharata 4thana aNu 42. (daMDagA 6) A pramANe chaThuM daMDaka samajavuM - TIkAtha- sUtrakAre A sutradhArA varNAdi dvAra nAmanA chaThThA daMDakanuM nIce pramANe pratipAna yucha- 'je - apajjattamuhamapuDhavikAiyaeMgidiyapaogapariNayAte. vaNNao ,kAlacaNNepariNayA . vi, nIlavaNNapariNayA:- vi, lohiyavaNNa pariNayA ki, haoNlihaveNNapariNayA vimukillavaNNapariNayA vipulA aryApta sUma putrIkAyikA ekendriyanA prayogathI pariNuta thayelA kahyAM che, te pudagale
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU.7 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 97 api, nIlavarNapariNatA api, lohitavarNapariNatA api, hAridravarNapariNatA api, zuklavarNapariNatA api bhavanti / evaM 'gaMdhao subhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi' ye aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAste gandhataH surabhigandhapariNatA api, durabhigandhapariNatA api bhavanti / evaM 'rasao tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapa0 aMbilarasapa0 mahurarasapa0 ' ye aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste rasatastiktarasapariNatA api, kaTukarasapariNatA api, kAlevarNa rUpase bhI pariNata hote haiM, nIlavarNarUpase bhI pariNata-shA karate haiM, lohita lAla varNarUpase bhI pariNata rahA karate haiM hAridravarNa rUpase bhI pariNata rahA karate haiM, zuklavarNa rUpase bhI pariNata rahA karate haiM, 'evaM gaMdhao-subbhigaMdhapariNayA vi, dunmigaMdha pariNayA vi' isI taraha de pudgala geMdhaguNakI apekSA sugaMdhirUpameM bhI pariNata rahA karate haiM, durabhigaMdharUpameM bhI pariNata rahA karate haiM athavA isa pUrvokta kathanakA tAtparya aisA bhI ho sakatA hai ki jo pudgala apa pti sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayogase pariNata hue haiM ve pudgala varNase kAlAdivarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM-gadhale sugaMdhirUpa meM evaM durabhigaMdharUpa meM bhI pariNata ho jAte haiN| 'evaM rasao-tina rasapariNayA vi, kaDDayarasa pariNayA vi, kasAyarasapariNeyA vi, aMbilarasapariNayA vi, mahura rasapariNayA vi0' isI taraha se ve hI aparyAptakasUkSmapRthivIkAyika ekendriya ke prayogase pariNata kahe gaye pudgala varNanI apekSAe kALA varNarUpe paNa pariName che, nIlavarNarUpe paNa pariName che, lAvavarNarUpe paNa pariName che, pILAvarNarUpe paNa pariName che ane zukalavarNarUpe paNa pariNabhe cha evaM gaMdhao-mugbhigaMdha pariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi' 'te pagale gadhaguNanI apekSAe sugaMdharUpe paNa pariNamana pAmatAM rahe che ane durga dharUpe paNa pariNamana pAmatAM rahe che. athavA A kathananuM tAtparya evuM paNa thaI , - zake che ke je pudagale aparyApta sUma pRvIkAyika ekenidrayanA prayogathI pariNata thayAM hiya che, te pugala kALAdi varNarUpe pariNamI jAya che. ane gaMdhanI apekSAe sugadha3the bhane duma 32 paribhI 4 cha. "evaM rasao-tittarasapariNayA vi, kaDuyarasapariNayA vi, kasAyarasapariNayA vi, avilarasapariNayA vi, 'mahararasapariNayA vira meM prabhArI aparyApta sUkSma vIyi4 mendriyanA prayAgathI pariNata thayelA je pudagale hoya che, teo rasa (svAda) nI apekSAe tIkhA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI muMge kapAyarasapariNatA api, amlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api bhavanti / tathA 'phAsao kakkhaDaphAsapari jAva lukkhaphosapari0' ye aparyAptasUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptA ste sparzataH karkazasparzapariNatA api yAvada - mRdusparzapariNatA api, gurusparzapariNatA api, laghusparzapariNatA api, zItasparza pariNatA api, uSNasparza pariNatA api snigdhasparza - pariNatA api, rUkSasparza pariNatA api bhavanti / tathaiva 'saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaha0 taMsa, cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayAvi' ye aparyAptasUkSmapRthivIkAyikai kendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste saMsthAnataH 98 isakI apekSA se tikta rasameM pariNata hote haiM yA ho jAte haiM - anyatra bhI isI prakAra se samajhanA cAhiye - kaTukarasa meM pariNata ho jAte kaSAya rasarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, amla (khaTTA ) rasarUpa bhI pariNata ho jAte haiM, madhurarasarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM / tathA 'phAsao kakkhaDaphAsapari0 jAva lakkhaphAsapari0) ve hI pudgala jo aparyAptaka sUkSmapRthivI kAyika ekendriyake prayoga se pariNata kahe gaye haiM sparzakI apekSA se karkazasparzarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, yAvat - mRdu (komala) sparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, gurusparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, laghusparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, zItasparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, uSNasparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, snigdhasparzarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, rUkSasparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte hai / (ThANao parimaMDalasaMThANapariNayA vi, vaTTa0, tasa0, cauraMsa0 AyayasaMThANapariNayAvi' tathA ve hI pudgala jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, saMsthAnakI apekSA se rasarUpe paNa pariNamI jAya che, kaDavA rasarUpe paNa pariNamI jAya che, kaSAya (turA) rasarUpe paNa pariNamI jAya che, khATA rasarUpe paNa pariNamI jAya che ane madhura rasarUpe yA parizubhI laya che tathA 'phAsao kakkhaDa phAsa pari0 jAva lukkhaphAsa, pariNayA' me 4 aryApta sukSma pRthvI DendriyanA prayogathI pariNata thayersA pudagalA, panI apekSAe kaza svarUpe paNa pariName che, mRdu kemala sparzIrUpe pazu pariName che, guru sparUpe paNa pariName che, laghu svarUpe paNa pariName che, zIta parUpe paNa pariName che, uSNu parUpe paNu pariName che snigdha (suvALA) sparUpe pazu parizubhe che bhane 3kSa (aDathaDA) sparza3ye yA parizubheche. 'saMThANao parimaMDaLasaMThANapariNayA vi, vaTTa0, sa0, cauraMsa0, AyayasaMThANapariNayA vi
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma.7 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 99 parimaNDalasaMsthAnapariNatA api, vRttasaMsthAnapariNatA api, tryasrasaMsthAnapariNatA api, caturasrasaMsthAnapariNatA api AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / atha paryAptasUtramAha-'je pajjattamuhumapuDhavi0 evaM ceva' ye paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva' tathAca-varNataH kAlavarNapariNatA api, nIlavarNapariNatA api, lohitavarNaparigatA api, hAridravarNapariNatA api, zuklavarNapariNatA api / gandhataH surabhigandhapariNatA api, durabhigandhapariNatA api| rasatastiktarasapariNatA api, kaTukarasapariparimaMDalasaMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, vRtta (gola) saMsthAna rUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, vyasrasaMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, caturasrasaMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, AyatasaMsthAna rUpa meM bhI pariNata ho jAte haiN| ___je pajattasuhamapuDhavi0 evaM ceva' jo pudgala paryApta sUkSmapRthivI kAyika ekendriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI aise hI hote haiM-tathA ca ve varNase kAle varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, nIla varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, lohita(lAla)varNake rUpa meM bhI pariNama jAte haiM, hAridra(pIle)varNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM, aura zuklavarNake rUpameM bhI pariNama jAte haiM / gaMdha se ve hI pudagala surabhigaMdharUpameM bhI aura durabhigaMdharUpameM bhI pariNama jAte haiM / rasa se-ve hI pudgala tiktarasa meM bhI pariNama jAte haiM, kaTuka (kaDuvA) rasa meM bhI pariNama jAte haiM, e ja aparyApta sama pRthvIkAyika ekendriya prayogapariNata pudagale sa sthAna (AkAra)nI apekSAe parima Dala saMsthAnarUpe paNa pariName che, vRtta (gALa) sa sthAnarUpe paNa pariName che, vyasa (trikoNAkAra) sasthAnarUpe paNa pariName che, caturansa (catuSkaNu) saMsthAnarUpe paNa pariName che ane Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. 'je pajjattamuhamapuDhavi0 evaM ceva re purAno paryApta sakSma vIyi: ekendriyanA prayogathI pariNata thayelAM kahyAM che, te pudagale paNa aparyApta purAnA jevAM ja hoya che eTale ke te pudagale varNanI apekSAe kALA varNarUpe paNa pariName che, nIlavarNarUpe paNa pariName che, lehita (lAla) 'varNarUpe paNa pariName che, pILAvarNarUpe paNa pariName che ane zukala (sapheda) varNarUpe paNa pariName che te pudagale gaMdhanI apekSAe sugaMdharUpe paNa pariName che ane durga dharUpe paNa pariName che. rasanI apekSAe te pudagala titarasarUpe paNa pariName che, kaDavArasarUpe paNa pariName che, turArasarUpe paNa pariName che, khATAsarUpe paNa pariName che ane madhurarasarUpe paNa pariName che sparzanI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . / bhagavatImatre NatA api, kaSAyarasapariNatA api, amlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api / sparzataH karkazaspazapariNatA api, mRdusparzapariNatA api, yAvat-guru laghuzItoSNasnigdharUkSasparza pariNatA api bhavanti / saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatA api, vRttasaMsthAnapariNatA api, tryastrasaMsthAnapariNatA api, caturamnasaMsthAnapariNatA api, AyatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / 'evaM jahANupuvIe neyavvaM ' evam aparyAptasUkSmapRthivIkAyikavadeva yathAnupUrvyApUrvoktAnupUrvyA, varNa-gandha-rasa-sparza-saMsthAnarUpayA'tra paryAptaviSaye'pi jJAtavyam / kiyatparyantamityAha-'jAba' iti, yAvat-ye vAdarapRthivIkAyikaikendriyaprayogaparikaSAyarasameM bhI pariNama jAte haiM, amlarasa meM bhI pariNama jAte haiM aura madhararasa meM bhI pariNama jAte haiN| sparza se - ve hI pudagala karkaza sparza meM bhI pariNama jAte haiM, mRdusparza rUpa meM bhI pariNAma jAte haiM, yAvat-guru, laghu, zItoSNa, snigdha, rUkSa sparza meM bhI pariNama nAte haiM / saMsthAna se-ve hI pudgala parimaMDala saMsthAna meM bhI pariNama jAte haiM, vRttasaMsthAna meM bhI pariNata ho jAte haiM, vyastra-tikhUTe saMsthAnameM bhI pariNama jAte haiM, caturastra caukora saMsthAnameM bhI pariNama jAte haiM, evaM Ayata saMsthAnameM bhI pariNata hojAte haiM / evaM jahANupuvIe neyavvaM isa taraha aparyApta sUkSmapRthivIkAthikakI tarahale hI, varNa, gaMdha, rasa aura sparza tathA saMsthAna ina sabake pariNamana viSayakA varNana kramAnusAra paryAptake viSayameM bhI jAnanA cAhiye / arthAt jaisA varNana abhI abhI varNa, gaMdha, Adike pariNamanake viSayameM aparyApta sUkSmapRthivIkAyikameM kiyA gayA hai usI prakArakA kathana ina sabake pariNamana honeke viSayakA paryAptasUkSmapRthivIkAyikameM bhI apekSAe te pudagale karkazasparzarUpe pariName che, mRdusparzarUpe paNa pariName che, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha athavA rUkSasparzarUpe paNa pariName che, sasthAna-(AkAra)nI apekSAe te pudagala parimaMDala saMsthAnarUpe paNa pariName che, vRtta (goLAkAranA) saMsthAnarUpe paNa pariName che, cusa-trikeNukAra-sa sthAnarUpe paNa pariName che, caturacatuSkoNa - saMsthAnarUpe paNa pariName che ane Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. 'evaM jahANupuvIe neyavvaM' aparyApta sUkSma pRthvIjayinI pugatAnA varSa, ga, rasa, sparza ane sarathAnanA pariNamana viSenuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che evuM ja varNana paryAptaka samapRthvIkAyikanA pudagalonA varNa, gadha, rasa, sparza ane saMsthAnanA paribhAna viSa paY sabhA ...AI AIRY -sabha24yana 'jAva je ' pajjattasavvaTThaH
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 7 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 101 NatAH pudgalAH prajJaptAH te varNataH kAlavarNapariNatA api, nIlavarNapariNatA' api, lohitavarNapariNatA api, hAridravarNapariNatA api zuklavarNapariNatA api bhavanti / evaM gandhato rasataH, sparzataH saMsthAnataH, sUkSmapRthivIkAyikakendriyaprayogapariNatapudgaleSu yAvantaH pratipAditA stAvanto vAdaraparyAptakAparyAptapRthivI kAyikai kendriyaprayogapariNatapudgaleSu api vijJeyAH, tathaiva sUkSma vAdaraparyAptakAparyApta kAkAyika- tejaHkAyika- vAyukAyika vanaspatikAyikakendriyaprayogapariNatapud galeSvapi vijJeyAH / evaM dvIndriya-trIndriya- caturi jAnanA cAhiye | yaha kathana isI tarahakA kahAMtaka jAnanA cAhiye so isake liye sUtrakAra kahate haiM ki 'jAva je pajjantasavcasiddha aNuttarovavAhaya jAva pariNayA vi' yAvat jo bAdarapRthivIkAyika ekendriyake prayoga se pariNata hue pudgala kahe gaye haiM ve varNase kAlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, nIlevarNarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, lohitavarNarUpameM bhI pariNama jAte haiM, hAridravarNarUpameM bhI pariNata hojAte haiM aura zuklavarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM / gaMdhase, rasase, sparzase, saMsthAnase jitanA kathana sUkSmapRthivIkAyika ekendriyaprayogapariNata pudgaloMmeM kiyA gayA hai utanA hI kathana yAdaraparyAptaka aparyAptaka pRthivIkAyika ekendriyaprayoga pariNata pudgaloM meM bhI varNa, gaMdha, rasa Adiko lekara karalenA cAhiye / aura aisA hI saba kathana sUkSmabAdara paryAptaka aura aparyAptaka apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika eva vanaspatikAyika ekendriya prayogapariNata pudgaloM meM bhI jAnanA cAhiye / isI tarahakA saca kathana veindriya, teindriya, siddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA tri' ? paryApta sarvArthasiddha anuttarIyayAtiH vimAnavAsI deve che, tyAM sudhInA samasta jIvene viSe paNa samajavuM eTale ke khAdara paryAptaka ane aparyAptaka pRthvIkAyika ekendriyaprayAgapariNata pugale paNa vaNunI apekSAe kALAva rUpe paNa pariName che, nIlAva rUpe paNa pariName che, lAlava rUpe che, pILAva rUpe paNa pariName che ane zukalavaMrUpe paNa pariName che bAdarapRthvIkAcika ekendriya pudagalAnA gaMdha, rasa, sparzI ane saMsthAnanI apekSAe pariNamana thavA viSenu samasta kathana sUkSmapRthvIkAyika ekendriyaprayAgapariNata pudagaleAnA gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA parirNamananA sUcana pramANe ja samajavuM. e ja prakAranuM kathana mAdara paryAptaka ane aparyAptaka aprakAcika, teja kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya prayAgapariNata putraMgalo viSe pazu samajavuM. e ja prakAranuM samasta kathana -
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhagavatIsUtre ndriya-paryAptakAparyAptakaratnaprabhAdisaptanairayikapaJcendriya - jalacara - sthalacara khecarapaJcendriyatiryagyonika - paJcendriyamanuSya - bhavanapatyasurakumArAdidevapaJcendriya-vAnavyantara-jyotiSika-vaimAnika-navagreveyaka-vijaya-vaijayanta jayantA'parAjitadevapaJcendriya prayogapariNatAH pudgalA api varNataH kAlAdivarNaprayogapariNatAH, gandhataH surabhigandhAdiprayogapariNatAH, rasatastiktAdirasapariNatAH sparzataH karkazAdisparzapariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnAdipariNatA api bhavantIti bhAvaH / evaM 'je pajjattapajattaHsabasiddhaaNuttarovavAiya0 jAvacaturindriyake paryAptaka aparyAptaka ratnaprabhA Adi sAta narakoMke nairayika paMcendriyake, jalacara, sthalacara, khecara uraparisarpa-bhujaparisarpa paMcendriyatiryagyonikake, paMcendriya manuSyake, bhavanapati asurakumAra Adi devapaMcendriyake, vAnavyantarake, jyotiSikake, navagraiveyakake, vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita devapaMcendriyake prayogase pariNata kahe gaye pudgaloMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye arthAt ye bhI pudgala varNakI apekSA kAle Adi varNarUpameM bhI pariNama jAte haiM, gaMdhakI apekSA surabhigaMdharUpameM bhI aura durabhigaMdharUpameM bhI pariNama jAte haiM, rasakI apekSA tiktAdi rasarUpameM bhI pariNama jAte haiM, sparza kI apekSA karkazaAdi sparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM, saMsthAnakI apekSA parimaNDala saMsthAnarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiN| yaha saba kathana yahAM para 'yAvat' zabdase grahaNa kiyA gayA haiN| kIndriya, teIndriya ane caturindriya pragapariNata paryAptaka ane aparyAptaka jInA pudagale viSe paNa sanajavuM. evuM ja samasta kathana ratnaprabhA Adi sAta narakanA paryApta ane aparyApta narayika paMcendriyanA, jalacara, sthalacara ane khecara pacendriya tiyacanikanA, paMcendriya manuSyanA, bhavanapati asurakumAra Adi devapaMceniyana, vanavyantaranA, tiSikenA, vimAnikenA, navagreveyaka vimAnavAsI denA, ane vijaya, vaijayanta, jayanta, tathA aparAjita anuttarIyapAtika devapaMcendriyanA prazthI pariNata pudagalane viSayamAM paNa samajavuM. eTale ke te pudagalo paNa varNanI apekSAe . kALA Adi varNarUpe pariName che, gaMdhanI apekSAe sugaMdha athavA dugadharUpe pariName che, rasanI apekSAe tita (tIkhA) Adi rasarUpe pariName che, sparzanI apekSAe karkaza bAdi sparzarUpe pariName che ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala Adi saMsthAnarUpe paNa parizubhe che'. mA samarata 4yana mahI 'jAva (yAvata), pathI aDa 42vAmA mAvyu che.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.7 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 103 pariNayA vi te vannao kAlacaNNapariNayA vi jAtra AyayasaMThANapariNayA vi' ye paryAptakAparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika0 yAvat-kalpAtItaka-vaimAnikadevapaJcendriyaprayogapariNatA api pudgalAH prajJaptAste varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat-nIlAdivarNapariNatA api, gandhataH murabhigandhAdipariNatA api, rasata stiktAdirasapariNatAapi, sparzataH karkazAdisparza pariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAthAyataparyantasaMsthAnapariNatA api bhavanti, (paSTho daNDakaH 6) / 'je pajattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi te vannao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo paryAptaka aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika yAvat - kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyaprayogapariNata pudgala kahe gaye haiM ve varNakI apekSA kAle varNarUpa meM bhI pariNata hote haiM, yAvat nIlAdivarNarUpa meM pariNata ho jAte haiM, gaMdhakI apekSA se ve surabhigaMdhAdirUpameM bhI pariNata ho jAte haiM-badala jAte haiM, rasakI apekSA se ve tiktAdirasarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, sparzakI apekSA se-ve karkaza AdisparzarUpa meM bhI pariNata ho jAte haiM aura saMsthAna kI apekSA se bhI ve parimaNDala Adi saMsthAna se lekara AyatasaMsthAnatakake rUpa meM bhI pariNama jAte haiN| isa prakAra yaha chaTThA daNDaka hai. tathA ca-varNAdi dvAravAle isa chaTTe daDaka meM-ekendriya pRthivIkAyika Adi pAMca sthAvara sUkSma aura vAdara ke bheda se 10 prakArake kahe gaye haiM, vikalendriya, dvIndriya, brondriya je pajjattasavvasiddha aNuttarovavAiya jAva pariNayA vi te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi' ke pAta bhane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIpapAtika kalpAtIta vaimAnika deva pacendriya pragapariNata pule varNanI apekSAe kALA varNarUpe paNa pariName che, nIla varNarUpe paNa pariName che, lAla varNarUpe paNa pariName che, pILA varNarUpe paNa pariName che ane sapheda varNarUpe paNa pariName che gaMdhanI apekSAe te pagale sugaMdharUpe paNa pariName che ane durga dharUpe paNa pariName che, rasanI apekSAe te pudagale tikatAdi rasarUpe pariName che ane sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe pariName che. te pugelo. sarathAnanI apekSAe parimaMDala saMsthAnathI laIne Ayata parvatanA sasthAnarUpe pariName che- A prakAranA varNAdi drAraMvALA A chaThThA daDakamAM ekendriya pRthvIkAyika Adi pAca sthAvara nA ' sUkSama ane bAdaranA bhedathI 10 prakAra kahyA che vikanidraya jInAM dIndriya, zrIndriya ane caturindriyanA bhedathI 3 prakAra kahyA che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatImUne tathA ca SaSThe daNDa ke varNAdidvAre jIvAnAm 161-ekaSaSTayadhikazatabhedAnAM varNa-gandha-rasa-sparza - saMsthAnarUppaJcaviMzatibhedairguNite paJcaviMzatyadhikacatu:sahasrANi 4025 bhavanti, tathAhi-varNAH paJca 5, gandhau dvau 2, rasAH paJca 5, sparzAH aSTau 8, saMsthAnAni paJca 5 / 1614 25-4025 paJcaviMzatyadhikacatuHsahasrANi jAyante // 0 7 // aura cauindriya ke bheda se tIna prakAra haiM, prathama ratnaprabhA Adi sAta pRthiviyoM meM rahanevAle nAraka jIva sAta prakAra ke haiM, saMjJItiyeca paMcendriya pAMca prakArake haiM, asaMjJI tiryaJca paMcendriya pAMca prakArake haiN| garbhaja aura saMsUcchima ke bheda se manuSya do prakArake haiM, bhavanapati deva asurakumAra se lekara stanitakumAra takake bhedase dasa prakArake haiM, jyotiSika deva candrase lekara tArA takake bhedase pAMca prakArake haiN| vaimAnika deva saudharmale lekara acyutatakake bheda se 12 bAraha prakAra ke haiM, adhastanatrika-madhyamanika aura uparitanatrikake bheda le aveyaka nau prakArake haiM, anuttaravijayaAdike bhedase pAMca prakAra ke haiN| isa taraha 10+3+7+5+5+2+10+8+5+12+9+5% 81 jIvoM ke ikkAsI bheda ho jAte haiM / jIvoMke 81 bhedoMke bIcameM saMmUcchima manuSyoM se bhinna 80 jIvoMne paryAptaka aura aparyAptakake bhedase 160 ekasau sATha bheda hote haiM tathA saMmUchima- manuSya kA eka aise 161 bheda jIvoM ke prathama ratnaprabhA Adi sAta pRthvIomAM rahetA nArakanA 7 prakAra kahyA che saMsI tiryaMca pacendriya jIvonA 5 prakAra kahyA che. asaMjJI tiryaMca paMcendriya pAMca prakAranA che gaja ane saMmUrNimanA bhedathI manuSyonA be prakAra kahyAM che. asurakumArathI laIne ratanitakumAra paryantanA 10 prakAranA bhavanapati deve kahyA che. jyotiSika denA caMdrathI tArA parvatanA pAMca prakAra kahyAM che. vAtavyantara denA 8 prakAra kahyAM che. saudharmathI azruta paryanatanA bAra prakAranA vaimAnika deva kahyA che. priyaka kalpAtIta havAnA 2 4yAM cha (3 nIyanA aveya vimAna + 3 madhyama aveya vimAna + 3 uparitana zaiveyaka vimAne) anuttara vimAnavAsI denA vijaya, Adi pAMca prakAra ukhA . mAzata 10+3+7+4+4+2+10+2+4+12++5=81 vAnA mAsA bheda thAya che. jenA A je 81 bheda kahyA che temAMnA samUrchAima manuSya sivAyanA 80 prakAranA jIvana paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI 160 prakAra thAya che. saMmUrNima manuSyane eka ja prakAra (aparyAptaka) hoya che. A rIte chAnA kula 161 bheda thAya che. A 161 prakAranA chavabhede sAthe varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.8 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 105 - atha zarIravarNAdinAmakaM saptamaM daNDakamAha-'je apajjatta' ityAdi / - mUlam-'je apajattasuhamapuDhavi0kAiyaegidiyaorAliya. teyAkammAsarIrapaogapariNayA te vannao kAlavannapari0 jAva AyayasaMThANapari0 / je pajjattasuhumapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuvIe neyavaM, jassa jai sarIrANi jAva-je pajjattasabaTasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyaveuviyateyAkammA sarIra0 jAva pariNayA te vaNNao kAlavannapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi (daMDagA 7) ||suu0 8 // ___ chAyA-ye aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArika-taijasa-kArmaNazarIraprayogapariNatAH te varNataH kAlavarNapariNatAH yAvat AyatasaMsthAnapariNatAH / hote haiN| 161 jIva bhedoMke sAtha varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM saMsthAna ' ina 25 kA guNA karane para 161425-4025 bheda ho jAte haiM ||m.7|| 'je apajattasuhumapuDhavi0' ityAdi / sUtrArtha-(je apajjattasuhumapuDhavi0 egidiya orAliyateyAkammA sarIrapaogapariNayA te vannao kAlavanna pari0 jAva AyayasaMThANapari0) jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriya ke audArika, tejasa aura kAmaNazarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNakI apekSA kAlevarNarUpa meM yAvat Ayata saMsthAnarUpa meM bhI pariNama jAte je 25 kula bhede che tene guNAkAra karavAthI (16125) kula 4025 bheda thAya che. (varNanA 5 bheda + gaMdhanA 2 bheda + rasanA 5 bheda + sparzanA 8 bheda + sasthAnanA 56 = 25 me) // sU 7 // 'je apajjattasahumapuDhavi0' tyAha sUtrAtha- (je apajjattamuhumapuDhavi0 egidiya orAliya - teyAkammA sarIrapaogapariNayA te vaNNI kAlavaNNa pari0 jAva AyayasaMThANa pari0) je pudagale aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane karmaNa zarIranA pragathI pariNata thayelAM kahyAM che, te muddagale varNanI apekSAe kALAvarNarUpe ahIMthI zarU karIne "Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che tyAM sudhInuM pahelAnA sUtramAM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ye paryAptakamUkSmapRthivI0 evameva / evaM yathAnupUrvyA jJAtavyaM yasya yAni zarIrANi yAvata ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyataijasakArmaNazarIra0 yAvat pariNatAH te varNataH kAlavarNa pariNatA api, yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api, (saptamo daNDakaH 7) ||muu0 8 // TIkA-'je apajattamuhumapuDhavikkAiyaegidiyaorAliyateyAkammAsarIrapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThANapari0 ' ye aparyAhaiM / (je pajattanuhumapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupumcIe neyavva) jo paryApta sUkSmapRthivIkAyikaprayogapariNata pudgala kahe gaye haiM, ve bhI isI prakAra se jAnanA caahiye| isI taraha se kramazaH saya kathana jAnanA cAhiye / (jassa jai sarIrANi jAva je pajjattasavvaTThasiddha aNuttarovavAzya devapaMciMdiya veuvviya teyAkammasarIrA jAva pariNayA te vaNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi) jisake jitane zarIra hote haiM usake utane zarIra kahanA caahiye| yAvat jo pudgala paryAptasarvArthasiddha anuttaraupapAtikadeva paMcendriyake vaikriya, tejasa, kArmaNazarIra ke prayogase pariNata hote kahe gaye haiM ve varNakI apekSA kAlevarNarUpameM bhI pariNata hojAte haiM, yAvata saMsthAna kI apekSA AyatasaMsthAnatakake rUpameM bhI pariNama jAte haiN| daMDagA 7) isa prakAra yaha sAtavAM daNDaka hai / TIkArtha-sUtrakArane isa satradvArA zarIra varNAdi nAmakA sAtavA bhAiyana 495 42j (je pajjattasUhama puDhavi0 eva ceva, eva jahANupuvIe Neyana ) ne pati sUkSma pRthvI (44 prayogaparita yugalo cha, temane vize paNa aparyAptaka jevuM ja kathana samajavuM e ja pramANe anukrame badhuM kathana samajavuM (jassa jai sarIrANi jAva je pajjanasavvasiddha aNuttarovavAideva paMciMdiyave ubdhiyateyAkamma sarIra jAva pariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaM ThANa pariNayA vi) nAsA AN2 DAya, tenA teTalAM zarIra kahevA jAIe pAvata je pudagale paryApta savArthasiddha anuttarapapAtika deva pacendriyanA vakriya, tajasa ane kArmANa zarIranA prayogathI pariNata kahyA che, te rUgale varNanI apekSAe kaLA varNarUpe paNa pariName che, tyAMthI zarU karIne saMsthAnanI apekSAe Ayata saMsthAna parvatanA sa sthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhAnu thana aDae 42. (daMDagA 7) mA prA2rnu 2mA sAtamu 44 samaj * TIkAtha- sUtrakAre A sUtradhArA zarIravadi nAmanA sAtamAM daMDakanuM nIce pramANe
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.8 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 107 sakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIramayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste varNataH kAlavarNapariNatAH, yAvat-nIlAdivarNapariNatAH, gandhataH surabhigandhAdipariNatAH, rasatastiktAdirasapariNatAH, sparzataH karkazAdisparza pariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdyAyataparyantasaMsthAnapariNatA api bhavanti / 'je daNDaka kahA hai isameM yaha kahA hai ki 'je apajjattasuhumapuDhaviegidiyaorAliya teyAkammasarIra paogapariNayA te vaNNao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThANapari' jo pudgala aparyAptakasUkSma pRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa aura kArmaNazarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNakI apekSAse kAlevarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, yAvat nIlAdivarNarUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, gaMdhakI apekSAse ve hI pudgala surabhigaMdharUpameM bhI pariNata ho jAte haiM, durabhigaMdharUpameM bhI pariNama jAte haiM / rasakI apekSAle ve hI pudgala tiktAdi rasake rUpameM bhI badala jAte haiM, sparza kI apekSAse ve hI pudgala karkaza Adi 8 prakArake sparza rUpameM bhI pariNata ho jAte haiN| tAtparya kahanekA yahI hai ki yadi koI yahAM para aisI AzaMkA kare ki aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika Adi tIna zarIroMke prayogase jo pariNata hue pudgala kahe gaye haiM arthAt usa ekendriyajIvadvArA jo pudgala audArika Adi tIna zarIrarUpameM paripratipAdana yu cha- 'je apajjattamuhumapuDhaviegidiyaorAliyateyAkammasarIrapaogapariNayA te vaNNao kAlavaNNa pari0 jAva AyayasaMThANa pari0' je pudagale aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika ekendriya jIvonA audAraka, tejasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pagale varNanI apekSAe kALAvarNarUpe paNa pariName che ane nIlathI laIne sapheda payatanA varNarUpe paNa pariName che. ga dhanI apekSAe te pagale suga dharUpe paNa pariName che ane durga dharUpe paNa pariName che rasanI apekSAe te pagale tikatathI laIne madhura paryantanA pAMce rasarUpe pariName che. sparzanI apekSAe te pulo karkaza Adi ATha prakAranA sparzarUpe paNa pariName che ane te pudagale parimaMDale Adi pAMca saMsthAnarUpe paNa pariNamana pAme che zakA- aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyika ekendriyanA audArika Adi traNa zarIranA pragathI pariNata je puNele kahyAM che - eTale ke te ekendriya jIva dvArA je pudagalene dArika Adi traNa zarIrUpe pariNumAvavAmAM AvyAM che, te pudagale rU5, rasa Adi guNethI rahita hoya che. te evuM kevI rIte saMbhavI zake ?
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. . bhagavatIsage pajjattamuhumapuDhavi0 ' evaM ceva ' ye paryAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArika taijasakArmaNazarIraprayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAste evameva-varNataH kAlAdivarNapariNatAH, . gandhataH surabhyAdigandhapariNatAH rasatastiktAdirasapariNatAH, sparzataH karkazAdisparzapariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA NamAye gaye haiM ve pudgala rUpa rasAdiguNoMse hIna hote hoMge? so isake Upara sUtrakAra use samajhA rahe haiM ki aisI bAta nahIM hai kyoMki 'sparzarasagaMdhavarNavantaH pudgalAH' ke anusAra pudgaloMmeM ye cAraguNa hote hI haiM-isI liye ve pudgala rUpa rasAdiguNavAle hote haiM-unameM eka bhI guNa kama nahIM hotA hai| hAM aisA avazya hotA hai ki ekaguNa dUsare bhinnajAtIya guNarUpameM pariNamana nahIM karatA hai svajAti meM vaha pariNamana kara letA hai jaise khadyArasa miSTarasarUpameM, harAvarNa pIlevarNarUpameM, komalasparza kaThora sparzarUpa meM aura sugaMdha durgadharUpameM pariNama jAtA hai| yahI viSaya yahAM para prakaTa kiyA gayA hai / 'je pajjattAsuhumapuDhavi0 evaMceva' isI tarahase jo pudgala paryAptaka, sUkSmapRthivIkAthika ekendriyake audArika, taijasa aura kArmaNa zarIrake prayogale pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI aise hI hote haiM arthAt varNakI apekSA ve kAlAdi varNarUpameM bhI paraNita hote haiM, gaMdhakI apekSA se ve surabhigaMdharUpa meM bhI durabhigaMdharUpameM bhI / pariNata hote haiM, rasakI apekSA ve tiktAdirasa rUpameM pariNata hote haiM, aura sparzakI apekSA ve karkaza Adi sparzake rUpameM bhI pariNata samAdhAna- tamA 35, 2sa mAhiyA hita khAtA nathI. 29 sparzarasagaMdha varNavantaH pudagalA:' mA 4thana anusAra pugasamA se yA gu] avazya khAya che. temAM eka paNa guNane abhAva hete nathI tethI ja temane rUpa, rasAdi guNavALAM kahyAM chehA, evu avazya sabhavI zake che ke eka guga bIjA judI jAtinA guNarUpa pariNamana pAmatuM nathI te svajAtimAM ja pariNamana pAme che. jemake khATo rasa madhura rasarUpe, lIlevarNa pILA tUrNarUpe, kemala sparza kaThera sparzarUpe, ane sugaMdha durgadharUpe pariNamI jAya che e ja viSaya ahI prakaTa karavAmAM Avyo che - 'je pajattamuhumapuDhavi. evaM ceva' meM pramANe re so paryApta samapRthvIkAdhika ekendriyanA dArika, saijasa ane kArmaNa zarIranA prayogathI pariNata jaiyelA kahyA che, te pugala viSe paNa evuM ja kathana samajavuM. eTale ke te pagalA varNanI apekSAe kALA di pAMca varNarUpe pariName che, gaMdhanI apekSAe sugaMdhirUpe paNu pariName che ane durgadharUpe paNa pariName che, rasanI apekSAe tita (tIkhA) Adi pAMca rasarUpe pariName che, sparzanI apekSAe karkazathI laIne rUkSa vayantane ATha
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.8 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 109 api bhavanti, 'evaM jahANupuccIe neyavvaM jassa jai sarIrANi jAva' evam paryAptakamukSmapRthivIkAyikava deva yathAnupUrvyA yathAnukrameNa jJAtavyAni yasya yAni yAvanti zarIrANi tasya tAvanti zarIrANi yAvat-ye pudgalAH aparyAptakavAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArika taijasakAmaNazarIraprayogapariNatAH prajJaptAste varNagandharasasparza saMsthAnataH kAlAdivarNa-surabhyAdigandha-tiktAdirasa-karkazAdisparza-parimaNDalAdisaMsthAnapariNatAH, ye ca pudgalAH paryAptakavAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIrapayogapariNatAste kAlAdivarNa surabhyAdigandhahote haiN| tathA-saMsthAna-AkArakI apekSA ve parimaMDalasaMsthAna se lekara AyatasaMsthAnatakake rUpameM bhI pariNata hote haiM / 'evaM jahANu puccIe neyavvaM jassa jaisarIrANi jAva' paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikakI taraha se hI yathAkrama jisake jitane zarIra hote haiM usake utane hI zarIra jAnanA cAhiye. yahAM yAvat padake pAThase isa prakArakA kathana gRhIta huA hai-jo pudgala aparyAptaka bAdara pRthivIkAyika ekendriya ke audArika, tejasa aura kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna kI apekSA se kAlA di varNarUpameM, surabhi Adi gaMdharUpa meM, tiktAdi rasarUpameM karkaza Adi sparzarUpa meM aura parimaMDala Adi saMsthAnarUpa meM pariNata hote haiM, tathA jo pudgala paryAptaka vAdarapRthivIkAyika ekendriyake audArika tejasa evaM kArmaNa zarIrake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNakI apekSA kAle Adi varNake rUpameM, gaMdhakI apekSA surabhi Adi sparzarUpe pariName che ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala saMsthAnathI laIne Acata sasthAna paryantanA pAya saMsthAna35 parizubha cha 'evaM jahANupuvIe neyavvaM jassaM jai sarIrANi jAva' paryApta sUkSmavIthinI ma manu 2 vana rekhA zarIra hoya te jIvana eTalA ja zarIra samajavA joIe. ahIM nA yAvata' padathI nIcenuM kathana grahaNa karavAnuM che- "je pudgale aparyAptaka bAdara pRthvIkAcika ekendriyanA audArika, tejasa ane kAmaNa zarIrane prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudgalo varNa, gadha, rasa, sparza ane saMsthAnanI apekSAe kALa Adi varNarUpe, surabhi Adi ga dharUpe, tIkhA Adi rasarUpe, karkaza Adi sparzarUpe ane parimaMDala Adi saMsthAnarUpa pariName che, ane je pagale paryAptaka bAdara pRthvIkAcika endriyanA audArika, tejasa ane karmaNa zarIranA prayogathI parita thayelA kahyAM che, te pugale varNanI apekSAe kALA maMdi varNarUpe, gaMdhanI apekSAe sugedha athavA durgadharUpe, rasanI apekSA
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare tiktAdirasa - karkazAdisparza - parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavantIti bhAvaH / evaM paryAptakAparyAptakamUkSmavAdarAkAyika-tejaskAyika-vAyukAyikavanaspatikAyikaikendriyaudArikataijasakAmaNazarIramayogapariNatAH pudgalAH, evaM paryAptakAparyAptakadIndriya - trIndriya - caturindriyaudArikAdizarIraprayogapariNatAH pudgalAH, paryAptAparyAptakaratnaprabhAdisaptanairayikapaJcendriyavaikriyAdizarIrapayogapariNatAH pudgalAH, paryAptAparyAptakasamUcchima - garbhajatiryagyonikamanuSyapaJcendriyAhArakAdizarIramayogapariNatAH pudgalAH, asurakumArAdibhavanavAsigaMdhake rUpameM, rasakI apekSA tiktAdi rasake rUpameM, sparzakI apekSA karkaza Adi sparza ke rUpameM aura saMsthAnakI apekSA parimaMDala Adi saMsthAnake rUpameM bhI pariNata hote haiN| isI prakArale paryAptaka aparyotaka sUkSmavAdara aise apkAyika, tejaskAyika, vAyukAthika aura vanaspatikAyika ekendriyake audArika, taijasa. aura kArmaNa zarIrake prayogale pariNata hue jo pudgala kahe gaye haiM, tathA jo pudgala paryAptaka aparyAptaka dvIndriya, trIndriya, caturindriyake audArika Adi zarIratrayake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, tathA jo pudgala paryAptaka aparyAptaka ratnaprabhAdi saptapRthivIgatanairayika paMcendriyake vaikriyAdi zarIratrayake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, tathA jo pudgala paryAptaka aparyAptaka saMmUchima, garbhaja tiryagyonika jIvoMke audArika Adi zarIratrayake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, isI tarahase manuSya paMcendriyake AhAraka Adi zarIrake prayogase pariNata hue tIkhA Adi rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDala Adi sa sthAnarUpe pariName che. e ja prakAranuM kathana paryAptaka ane aparyAptaka avasthAvALA sUkSma ane bAdara apUkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA audArika, vaijasa ane kAmaNa zarIranA prayogathI pariNata ja pudgale kahyAM che temanA viSe paNa samajavuM evuM ja kathana paryAptaka ane aparyAptaka dvIndriya, trIndriya ane caturindriya jInA audArika Adi traNa zarIranA prayogathI je pudagale pariNata thayelA kahyA che, tathA je pudagale paryAptaka ane aparyAptaka ratnaprabhA Adi sAta pRthvIonA nAraka paMcendriyanA vaikiya Adi traNa zarIranA prAgathI pariNata thayelAM kahyAM che, tathA je pudagalo paryAptaka ane aparyAptaka saMmUrchAima tathA garbhaja tirya canika jIvonA audArika Adi traNa zarIranA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te mudagale viSe paNa samajavuM. e ja pramANe manuSya paMcendriyanA AhAraka Adi zarIranA pravegathI pariNata thayelAM pudagale viSe paNa samajavuM tathA asurakumAra
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 8 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 111 vAnavyantara - jyotiSika - vaimAnikaparyAptakAparyAptaka paJcendriyavaikriyAdizarIraprayogapariNatAH pudgalAH, paryAptAparyApta kayaiveyaka - vijaya - vaijayanta-jayantA - parAjita paJcendriyAnuttarau papAtikavaikriyAdizarIramayogapariNatAH pudgalAca varNagandharasasparza saMsthAnataH kAlAdivarNa - surabhyAdigandha - tiktAdirasa - karkazAdi - sparza-parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA bhavanti / 'je pajjata savvahasiddha aNuttarotravAiyadeva paMciMdiya veucciya teyA- kammA - sarIra0 jAvapariNayA te caSNao kAlavaNapariNayA vi, jAva AgayasaMThANapariNayA vi' ye pudgalAH paryAptakAparyAptakakahe gaye haiM, asurakumAra Adi bhavanavAsI, pizAca Adi vanavyantara, sUryacandrAdijyotiSika aura saudharmAdika kalpavAsI vaimAnika deva ina saba paryApta aparyAptaka deva paMcendriyoMke vaikriya Adi zarIra ke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, tathA paryAptaka aparyAptaka navagraiveyavAsI, evaM vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita ina cAra anuttara vimAnavAsI deva paMcendriyoMke vaikriya Adi zarIrake prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM so ye saba pudgala varNa, gaMdha, rasa, sparza eva saMsthAna kI apekSA se kAlAdivarNake rUpameM, surabhi Adi gaMdhake rUpameMtiktAdirasa ke rUpameM, karkaza Adi sparzakerUpameM, aura parimaMDala Adi saMsthAna ke rUpameM pariNata hote haiM / tathA 'je pajjattasavvaTTasiddha aNuttaravacAya paMciMdiyaveucciya teyAkammasarIrA jAva pariNayA te vaNNao, kAlavaNNapariNayA vi, jAva AyayasaMThANapariNayA vi' Adi bhavanapatinA, pizAca Adi vAnanyantAnA, sUryacandrAdika jyeAtiSikAnA, ane saudhama Adi kalpavAsI vamAnika devAnA, e badhA paryAptaka ane aparyAptaka deva pacendriyAnA baiMkriya Adi zarIranA prayAgathI pariNata thayelA pudgalA tathA paryAptaka ane aparyAptaka nava caiveyakavAsI devAnA ane vijaya, vaijayanta, jayanta ane aparAjita, A cAra anuttara vimAnavAsI deva paMcendriyanA vaikriya smAdi zarIranA prayAgathI pariNata thayelA je pudgale kahyAM che te pudgalA varNanI apekSAe kALA Adi varUpe, dhanI apekSAe sugadha athavA duga dharUpe, rasanI apekSAe tIkhA Adi rasarUpe, spenI apekSAe kaza Adi-sparUpe ane sasthAnanI apekSAe parama`Dala Adi sasthAnarUpe pariSume che' tathA ' je pajjattasavtradvasiddhaaNuttarovavAiyapa ciMdiya veuntriya - teyAkammasarIrA jAtra pariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, jAtra ayayasaMThAga pariNayA vi pudgalA paryAptaka, apaSptaka sarvAM`siddha anuttara 2
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika devapaJcendriyavaikriya - tejasa - kArmaNazarIra0 yAvat-prayogapariNatAste varNataH kAlAdivarNapariNatA api, yAvat - nIlAdivarNa pariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasavastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karkazA disparzapariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdyAyataparyantasaMsthAna pariNatA api bhavantIti bhAvaH / (saptamo daNDakaH 7) evaM ca saptame daNDake zarIrasya varNAdidvArake 491 - ekanavatyadhikacatuHzatazarIrANAmvarNa- gandha-rasa- sparza-saM sthAnAkhyapaJcaviMzati bhedairguNitAta guNanaphalAta (12275) catuzcatvAriMzadadhikaSaTzata (644) hAsena ekatriMzadadhikazatotarekAdazasahasrANi (11631)bhavanti, tathAhi-yadyapi (491) ekanavatyadhikacatuH zatasaMkhyAnAm varNAdipaJcatriMzatyA (25) guNite sati (12272 ) paJcasaptatyadhikadvizatottaradvAdazasahasrANi, ityetatsaMkhyA bhavati, tathApi (161) ekapaSTacadhikaikazata kArmaNazarIrasya catuHspa jo pudgala paryApta aparyAptaka sarvArthasiddha vimAnavAsI devapaMcendriya ke vaikriya, tejasa evaM kArmaNa inatIna zarIroMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI varNakI apekSAse kAlAdivarNakerUpameM, gaMdhakI apekSA se surabhi Adi gaMdhake rUpameM, rasakI apekSAse tiktAdi rasake rUpa meM, sparzakI apekSA karkazaAdi sparzakerUpameM, aura saMsthAna kI apekSA se parimaMDala saMsthAnase lekara Ayata saMsthAna ke rUpameM bhI pariNata hote haiM / isa prakAra yaha sAtavAM daNDaka hai / zarIra saMbaMdhI varNAdi dvAravAle isa saptama daNDakameM 491 zarIroMme pAMcavarNa gaMdha, 2 rasa5, sparza, aura saMsthAna5 ina 25kA guNA karanepara 11631 zarIrake varNa Adi A jAte haiM / yadyapi 491 meM 25kA guNA karanepara 12265 aisI saMkhyA AtI hai phira bhI yahAM para jo 19631 112 vimAnavAsI devapa cendriyanA vaikriya, taijasa ane kANu zarIranA prayAgathI pariNata thayelA hAya che, te pudgalA paNu varNanI apekSAe kALA Adi varUpe, gadhanI apekSAe surabhi Adi gadharUpe, rasanI apekSAe tIkhA bhAdi rasarUpe, panI apekSAe karkaza Adi rUpe ane sasthAnanI apekSAe parimaDalathI laIne Ayata saMsthAna pantanA saMsthAnarUpe paNa pariName che. A prakAranuM A sAtamu daMDaka che. zarIranA varNAdi dvAravALA A sAtamAM daMDakamAM 491 zarIrAnA 11631 bheda kahyAM che. pAca varNa, che gaMdha, pAMca rasa, 8 sparzI ane pAMca saMsthAna, e rIte 491 ne 25 vaDe guNavAthI 12275 guNAkAra Ave che. chatAM paNa ahI je 11631 bheda kahyA che.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU0 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 113 zitvasyaiva sanvena aSTasparze pu caturNAm abhAvena ekapaSTayadhikaikazata-(161)-saMkhyA caturbhireva guNitA (16144644) catuzcatvAriMzadadhikapaTzatarUpA bhavati, ityetatsaMkhyAhAsena ekatriMzadadhikapaTzatottaraikAdazasahasrANi (11631) zarIzvarNAni bhavantIti ||mU0 8 // . athendriyavarNAdinAmakamaSTamaM daNDakamAha-'je apajjatta' ityAdi / mUlam - je apajjantasuhamapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi / je pajattasuhamapuDhavikAiya0 evaM ceva / evaM jahANupuvIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyavANi jAva je pajattasavaTasiddhaaNuttarajAvadevapaMcidiya - soiMdiya-jAvaphAsiMdiyapaogapariNayA vi| te vannaoM kAlabannapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi ( daMDagA8) // sU0 9 / / chAyA - yaM aparyAptakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyasparzendriyaprayogapariNatAH varNataH kAlavarNapariNatAH yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api / ye paryAptakasaMkhyA kahI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki 161 kArma NazarIrameM cAra sparza hI hote haiM ATha sparza nahIM hote, isakAraNa ATha spazoM se cAra spoM ke abhAva honeke kAraNa 161ko 4se hI guNita kiyA gayA hai so prApta huI 644 saMkhyAko 12275meMse kama karane para 11631kI saMkhyA AjAtI hai| ataH ye 11631 zarIrake varNa Adi AjAte haiM ||suu. 8 // 'je apajjattasuhubhapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiya' ityAdi / sUtrArtha-(je apajattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapaoga tenuM kAraNa nIce pramANe che- 161 kAmaNa zarIramAM cAra ja sparza thAya che - ATha parza thatA nathI, tethI 161 4 4 = 644 prakAranA sparzane abhAva hovAthI 12275 mAMthI 644 bAda karavAthI 11631 bheda thAya che. A rIte te zarIranA varNadinI apekSAe 11631 bheda thAya che ema samajavuM. sU 8 che 'je apajattamuhumapuDhavIkAiyaegidiyaphAsidiya tyAsUtrA- (je apajjattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapaogapariNayA
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bhagavatIsage sUkSmapathivIkAyika0 evameva / evaM yathAnupUrvA yasya yAni indriyANi tasya tAvanti bhaNitavyAni, yAvat ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttara-yAvadevapaJcendriya zrotrendriya-yAvat-sparzendriyaprayogapariNatAH api| te varNataH kAlavarNapariNatA api yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api, (aSTamo daNDakaH 8) ||mR0 9 / / pariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi) jo pudgala aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyakI sparzanendriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNakI apekSAse kAle varNake rUpameM bhI pariNata hote haiM, yAvat AyatasaMsthAnake rUpameM bhI pariNata hote haiM / (je pajattamuhumapuDhavI evaM ceva, evaM jahANupuvIe jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyabyAgi) jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyakI sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI isI tarahase jAnanA cAhiye isI tarahase kramazaH jila jIvakI jitanI indriyAM hotI haiM usa jIvake utanI indriyAM kahanI cAhiye / (jAva je pajattasamvaTThasiddha aNuttara jAva devapaMciMdiya soiMdiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA vi, te vanao kAlavanapariNayAvi jAva AyayasaMThANapariNayAvi) yAvat jo pudgala paryAptaka sarvArthasiddha anuttaravimAnavAsI devapaMcendriyoMkI zrotrendriyase lekara sparzana indriyatakake prayogale pariNata hue kahe gaye haiM ve te vaNNI kAlavaNNa pariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi ) je pudgala aparyAptaka sukSmapRthvIkAyika ekendriyanI sparzendriyanA prayogathI pariNuta thayelA kahyAM che, te pudagalo "varNanI apekSAe kALA varNarUpe paNa pariName che, ahIMthI zarU karIne "Ayata saMrathAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhInuM cUkata kathana ahIM grahaNa 427 (je pajjattamuhamapuDhavi evaM cetra, evaM jahANupunie jassa jai iMdiyANi tamsa tattiyANi bhANiyavANi) he pusA paryApta sUkSmavAyi mandiyanI sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, temane viSe paNa aparyAptakanA jevuM ja kathana samajavuM. e ja pramANe anukrame badhAM jIvonuM kathana karavuM. ane je jIvane jeTalI dhandriya DAya che, te 7pane terI pandriyo 4 naye. (jAva je pajjattasavvasiddha aNuttara jAva devapaMciMdiya soiMdiya jAva phAsidiya paogapariNayA vi, te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA vi) yAvatU 2 yuvA paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devapacendrionI zrotrathI laine sparza paryantanI indriyanA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU. 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 115 TIkA-'je apajattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyapogapariNayA te vannao kAlacanapariNayA jAva Ayayasa ThANapariNayovi' ye pudgalAH aparyAtakasUkSmapRthivIkAyikaikendriyasparzendriyaprayogapariNatAH prajJaptAH, te varNata: kAlavarNapariNatA api yAvat-nIlAdivarNapariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karkazAdisparzapariNatA api, sasthAnataH parimaNDalAdisa sthAnapariNatAH, AyatasaMsthAnapariNatA varNakI apekSAse kAlevarNa Adi varNarUpameM bhI pariNata hote haiM yAvat AyatasaMsthAna ke rUpameM bhI pariNata hote haiN| ____TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane yaha indriyavarNAdi nAmavAlA AThavAM daNDaka kahA hai-isa meM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki 'apajattasuhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsiMdiyapaogapariNayA-te vannao kAla vanapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo pudgala aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyakI eka sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM jo pudgala varNa kI apekSA kAle AdivarNavAle bhI hote haiM, yAvat nIlAdivarNavAle bhI hote haiM, gaMdhakI apekSA-surabhigaMdhavAle bhI hote haiM, durabhigaMdhavAle bhI hote haiM, rasakI apekSA ve tiktAdi rasavAle bhI hote haiM, sparzakI apekSA ve karkaza sparza Adi vAle bhI hote haiM aura saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala Adi sNsthaapragathI paNita thayelA kahyA che, te pagale ' vanI apekSAe kALA Adi varNarUpe pariName che, ahIthI zarU karIne "Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhInuM pUrvokta kathana ahIM grahaNa karavuM. - TIkAtha- A sUtradhArA sUtrakAre IndriyavarNAdi nAmanA AThamA daMDakanu nIce pramANe pratipAna yu cha- 'apajattamuhamapuDhavikAiyaegidiyaphAsidiyaebhogapariNayA, te vaNNao kAlavaNNapariNayA jAva AyayasaMThANapariNayA vi' je pudagale aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyika ekendriyanI eka sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale varNanI apekSAe kALA Adi varNavALA paNa haiya che, ane nIlathI laIne sapheda paryantanA varNavALAM paNa hoya che, gadhanI apekSAe te pudgale surabhigadha (suga dha) vALAM paNa hoya che ane durgadhavALAM paNa hoya che, rasanI apekSAe te pudagale tikata (tIkhA) Adi pAMca rasavALAM hoya che, sparzanI apekSAe karkaza Adi ATha sparzavALAM hoya che ane saMsthAnanI apekSAe parimaMDalathI laIne Ayata saMsthAna paryantanA saMsthAnavALAM paNa hoya che.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11,6 bhagavatIsUtre api bhavanti / 'je pajjattamuhumapuDhavikAiya0 evaMceva' ye pudgalAH paryAptakamukSmapRthivIkAyikai kendriyasparzendriyamayogapariNatAH prajJaptAH, te evameva varNataH kAlAdivarNapariNatAH, gandhataH surabhyAdigandhapariNatAH, rasavastiktAdirasapariearH sparzataH karkazAdisparzapariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdisa sthAnapariNatA api bhavanti / ' evaM jahANuputrIe jassa jaDa iMdriyANi tassa tattiyANi ANiyantrANi jAva' evaM yathAnupUrvyA = yathAnukrameNa yasya yAni indriyANi bhavanti tasya tAvanti bhaNitavyAni yAvat - ye pud galAH paryAptA paryAptakavAdapRthivIkAcikaikendriyasparze ndriyaprayogapariNatAH prajJaptAste kAlAdivarNa - surabhyAdigandha navAle bhI hote haiM / Ayata saMsthAnavAle bhI hote haiM / ' je pajjantamuhamaDhavi evaM ceva' jo pudgala paryAptaka sukSmapRthivIkAyika ekendriya kI sparzana indriya ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI varNa kI apekSA kAlAdi varNavAle, gaMdha kI apekSA surabhi Adi gaMdhavAle, usakI apekSA tiktAdirasavAle, sparzakI apekSA karkaza Adi sparzavAle evaM saMsthAna kI apekSA parimaNDala Adi saMsthAna vAle hote haiM / ' evaM jahANupunnIe jassa jar3a iMdiyANi tassa tattiyANi ANipavvANi jAva' jisa 2jIba ke jitanI 2 indriyA~ kramazaH kahI gaI haiM usa 2 jIva ke una 2 indriyoM kA kathana kara lenA cAhiye / yAvat jo pudgala paryAptaka aparyAptaka bAdara pRthivIkAyika ekendriya kI sparzana indriya ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, ve kAla 'je pajjata sumapura evaM ceva' ne yugale paryApta sUkSma pRthvImAyika ekendriyanI sparzendriyanA prayAgathI pariNata thayelA kahyAM che, tee paNu vadhunI apekSa e kALA AdivavALA, ga dhanI apekSAe surabhi Adi gaMdhavALAM, rasanI apekSa e tIkhA Adi rasavALAM, sparzanI apekSAe kaza Adi sparzIvALA ane sasthAnanI apekSAe parimaDala Adi saMsthAnavALAM heAya che. 6 evaM jahANuputrI jassa jai iMdiyANi tassa tattiyANi bhANiyantrANi nA' e ja pramANe kramaza: je je jIvane jeTalI indriye kahI che, te te jIvane eTalI indriyA kahevI joie. jemake paryAptaka, aparyAptaka, bAdara pRthvIkAyika ekendriyanI sparzendriyanA yeAgathI pariNata je pugale kahyAM che, te kALA Adi vaNu vALAM, surabhi Adi ga dhavALA tIkhA Adi rasavALA, kaza Adi sparzIvALAM ane rimaMDala Adi saMsthAnavALA hoya che ema samajavuM. e ja pramANe sukSma ane khAdara, paryAptaka, aparyAptaka, aAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya jIvanI eka spondricanA prayAgathI parizuta thayelAM pudgalA parNa sparzano apekSAe kAlAdi
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 117. prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam viktAdirasa - karka zAdisparza-parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api / evaM sUkSmacAdaraparyAptAparyAptakASkAyika- tejaH kAyika- vanaspatikAyikai kendriyasparzendriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM paryAptakAparyAptaka DIndriya-trIndriya- caturindriya jihvAghANacakSurindriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api bhavanti / evaM ratnaprabhAdyadhaH saptamIparyantapRthivIparyApta paryAptakanairayikapaJcendriya zrotra - cakSu ghaNa jihvAsparzendriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariAdi varNavAle, surabhi Adi gaMdhavAle, tiktAdi rasavAle, karkaza Adi sparzavAle, aura parimaMDala Adi saMsthAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye | isI taraha se sUkSma bAdara paryAptaka aparyAptaka apakAyika, tejaHkAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriya jIva kI eka sparzana indriya ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI varNAdi kI apekSA se kolAdivarNavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isI taraha se jo pudgala paryAptaka aparyApta dvIndriya, zrIndriya, caturindriya jIvoM kI sparzanendriya jihvAindriya, ghANaindriya aura cakSurindriya ina indriyoM ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala bhI varNa kI apekSA kAlAdi varNavAle hote haiN| isI taraha se jo pudgala ratnaprabhApRthivI se lekara saptamapRthivIgata paryAptaka aparyApta nairayika paMcendriyoM kI zrotra, cakSu, ghANa, jihvA, aura sparzana ina pAMca indriyoM ke prayogoM se pariNata hue kahe gaye varNavALA hAya che vagere pUrvAMkata samarata Una grahaNa karavuM e ja pramANe paryAptaka ane aparmaptaka hIndriyavAnI ghrANendriya ane sparzendriyanA prayAgathI pariNata thayelA, trIndriya chavAnI jihavAindriya, ghrANendriya ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelAM ane caturindriya jIveAnI cakSuindriya, jihavAindriya, dhANendriya ane sparzendrinA pratyeAgathI pariNata thayelAM pudgalA paNa varSoMnI apekSAe kALA Adi varNavALA hAya che, ityAdi samasta kathana grahaNa karavu e ja pramANe je pudgalA ratnaprabhA Adi sAta pRthvInA nArakapa cendriyenI zrotra, cakSu, ghrANu, jihavA ane spa A pAce indriyAnA prayAgathI pariNata thayelAM kahyA che, te pudagalA paNa varNAdinI apekSAe kALA Adi vaNu vALAM hoya che e ja pramANe je pudgaleA paryAptaka ane aparyAptaka jalacara Adi ticeAnI pandriyAnI ane manuSyapacendriyAnA zrotrathI laine pa pantanI pAMca indriyAnA pratyeAgathI parizurta thayelA hoya che, te pudgale paNa vanI apekSAe kALA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 118 NatA api bhavanti / evaM paryAptAparyApta kajalacarAditiryagyonikapazcendriyamanuSyapaJcendriya zrotrAdi sparzAntendriyamayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api bhavanti / evaM paryAptakAparyAptakabhavanapati - vAnavyantara- jyotiSika - vaimAnika navayaiveyaka- vijaya- vaijayanta - jayantA - 'parAjitAnuttaraupapAtikadevapaJcendriya- zrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNapariNatA api bhavantIti bhAvaH / 'je pajjattasevanasiddha aNuttaro0 jAtra devapaMcidiya- soiMdiya - jAba- phArsidiyapaogapariNayA vi te vanabho kAlavanapariNayA vijA AyayasaMThANapariNayA ki ye pudgalAH paryAptakAparyApta sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika - yAvat kalpAtItaka devapaJcendriya- zrotrendriyahaiM ve pudgala bhI varNAdi kI apekSA kAle AdivarNAdi vAle hote haiM / isI taraha se jo pudgala paryAptaka aparyAptaka jalacara Adi tiryagyoni vAle paMcendriyoM kI, manuSyapaMciMdriyoM kI zrotrAdisparzAnta indriyoM ke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM ve bhI varNAdi guNoM kI apekSAse kAlAdi varNAdivAle hote haiM / isI tarahase jo pudgala paryAptaka aparyAptaka bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, navagraiveyaka, vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjitavAsI devapaMcendri yoMkI zrotrAdika pAMca indriyoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve pudgala varNAdikakI apekSAse kAlAdivarNa vAle bhI hote haiM / isI tarahase 'je pajjattasavvaTTasiddha aNuttara jAva devapaMcidiyasoiMdiya jAva phAsiMdiyapaogapariNayA vi te vannao kAlavanapariNayA vijAva AyayasaThANapariNayA vi' jo pudgala paryAtaka aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta paMcendriya devoMkI zrotraindriya yAvat Adi varNavALAM hAya che, ityAdi pUkita kathana ahIM paNa maheNu karavuM e ja pramANe ne yugaso paryApta - aparyAptaH lavanayati, vAnavyantara, nyotiSika, vaijJAnika, navagrevecaka, vijaya, vaijayanta, jayanta ane aparAjita anuttara vimAnavAsI devapa'cendriyanI zrotra advi pAMca indriyAnA yeAgathI parizuta thayelA kahyAM che, te pudgalA paNu varNAdinI apekSAe kALA Adi varNodivALAM hAya che. e ja pramANe 'je pajjatasavvahasiddha aNuttara jAva devapaM ciMdiyasoiMdiya jAva phArsidiyapaogapariNayA vite vaSNao kAlavaNNapariNayA vi jAva AyayasaM ThANapariNayAvine gate paryApta bhane paryApta sarvArthasiddha anuttaropayAti kalpAtIta paMcendriya devAnI zrotra, cakSu, jihavA, ghANu ane sparza, e pAMca indriyAnA 9
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sa. 9 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 119 yAvat-cakSu-Na-jihA-sparzendriyaprayogapariNatA api te varNataH kAlavarNapariNatA api yAvat nIlAdivarNapariNatA api, gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdirasapariNatA api, sparzataH karkazAdisparzapariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavanti / iti aSTamo daNDakaH 8 // ___ aondriyavarNAdidvAre trayodazAdhikasaptazate (713) ndriyANAM varNa-gandharasa-sparza-saMsthAnAkhyapaJcaviMzatisaMkhyakabhedairguNane 713 4 25 = 17825) paJcaviMzatyadhikASTazatottarasaptadazasahasrANi varNAdayo bhavanti iti-mU0 9 // atha zarIrendriyavarNAdinAmakaM navamaM daNDakamAha-'je apajjatta' ityAdi / mUlam-je apajattasuhRmapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyAkammAphAsiMdiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavannapariNayAvi jAva AyayasaMThANa0 / je pajjattasuhamapuDhavi0 evaM ceva / evaM cakSuindriya, ghrANaindriya, jihAindriya evaM sparzanaindriya ina pAMca indriyoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNakI apekSAse kAlevarNarUpase pariNata bhI hote haiM, yAvat nIlAdi varNarUpase pariNata bhI hote haiM, gaMdhakI apekSAse ve surabhigaMdharUpase aura durabhigaMdharUpase pariNata bhI hote haiM, sparza kI apekSAseve karkaza Adi sparza rUpase pariNata bhI hote haiM, tathA saMsthAnakI apekSAse ve parimaMDala Adi saMsthAnakerUpase pariNata bhI hote haiM / isaprakArase yaha AThavAM daNDaka kahA gayA hai / indriyavarNAdi dvAravAle isa AThaveM daNDakameM indriyavarNAdikoMke bheda 17825 haiM aisA kahA gayA hai jo isa prakArase jAnanA cAhiye 713 indriyoMke sAtha 5varNa, 2gaMdha, parasa, 8sparza aura 5 saMsthAna ina pacIsa bhedoMkA guNA kiyA gayA hai ataH pUrvokta saMkhyA niSpanna ho jAtI hai // sU. 9 // pragathI pariNata thayelA kahyAM che, teo varNanI apekSAe kALAthI laIne sapheda payaMtanA pAMce varNarUpe, gaMdhanI apekSAe surabhiga dha ane durga dharUpe, rasanI apekSAe tikatAdi pAMca rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi ATha sparzarUpe ane sa sthAnanI apekSAe' parimaMDalathI laine Ayata paryantanA saMsthAnarUpe pariName che. A prakAranA IndriyavarNAdikanA kula 17825 bheda batAvyA che. te bhede nIce pramANe jANavA- 713 indriyanI sAthe pAcaM varNa, 2 gaMdha, pAca rasa, 8 sparza ane pAca sa sthAna, e rIte kula 25 bhedAno guNAkAra karavAthI 17825 bheda thaI jAya che. | sU. 9 che
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 bhagavatImatre jahANupubIe jasla jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavANi jAva je pajjatasamvaTasiddhaaNuttarovavAiya-jAva-devapaMciMdiyaveuviyateyAkammAloiMdiya-jAva-phAMsiMdiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThoNapariNayA vi / (daMDagA 9) evaM ee nava daMDagA 9 // sU0 10 // chAyA-ye aparyAptaka sUkSApRthivIkAyikaikendriyaudArikatajasakArmaNaspazendriyaprayogapariNatAste varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvat Ayatasa sthAna 'je apajjattasnuhubhapuDhavIkAiyaegidiya orAliya' ityAdi / sUtrArtha-(je apajjattasuhamapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyAkammA phAsiMdiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva AyayasaMThANapariNayA viya) jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika taijala, kArmaNa inatIna zarIroMke aura eka sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNakI apekSAse kAle varNarUpameM bhI pariNata yAvat AyatasaMsthAnarUpameM bhI pariNata hote haiM (je pajattasuhamapuDhavI0 evaM ceva, evaM jahANupucoe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tasla tai mANiyavANi, jAva je pajjattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiyaveubdhiya teyAkammA soiMdiyajAva phAsiMdiyapaogapari0 te vaNNao kAlavaNNapari0 jAva AyayasaMThANa'je apajjattamuhumapuDhavikAiyaegidiya orAliya' tyAha sUtrA- ( je apajattamuhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliya teyAkammA phAsiMdiyapaogapariNayA-te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi, jAva AyayasaMThANapariNayA vi ya ) re pusI 25yAta sukSma yi mendriyatA dArika, tajasa ane kArmaNa, e traNa zarIranA ane eka sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale "varNanI apekSAe kALA varNa rUpe pariName che, ahIMthI zarU karIne 'sasthAnanI apekSAe Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che, tyAM sudhInu pUrvokata sthana grahaNa karavuM. (je pajjattamuhumapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuvIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavANi, jAva je pajjattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaciMdiya veunciyateyAkammA soiMdiya jAva
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za. 83.1 su. 10 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 121 pariNatA api| ye paryAptakamUkSmapRthvI0 evameva / evaM yathAnupUrvyA yasya yAni zarIrANi indriyANi ca tasya tAni bhaNitavyAni yAvat ye paryAptasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat-devapaJcendriya-baiMkriya-taijasa kArmaNa-zrotrendriyayAvat sparzendriyaprayogapariNatAH, te varNataH kAlavarNapariNatAH yAvat Ayatasa sthAnapariNatA api / evam ete navadaNDakAH 9 ||suu0 10 // ___TIkA - 'je apajjanasuhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyAkammAphAsidiyapaogapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva Ayayasa ThANa' pariNayAvi0) isI taraha unapudgaloMko bhI jAnanA cAhiye jo pudgala paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa aura kArmaNa inatIna zarIroMke aura eka sparzanaindriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiN| isI prakArase kramazaH saba aura kathana jAnanA cAhiye isa taraha jisa jIvake jitane zarIra, jitanI indriyAM hotI haiM usajIvake utane zarIra aura utanI indriyAM kahanI cAhiye / yAvat jo paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devapaMcendriya haiM unake vaikriya, taijasa, kArmaNazarIrake prayogase, yAvat sparza naindriyake prayogase pariNata hue jo pudgala kahe gaye haiM ve pudgalavarNakI apekSAse kAlevarNakerUpameMbhI pariNata hote haiM yAvat AyatasaMsthAnakerUpameM bhI pariNata hote haiM / (evaM ee nava daMDagA) isa taraha ye nau daNDaka haiM / phAsidiya paogapari0 te vAo kAlavaNNapari0 jAva AyayasaM ThANapariNayAvi) paryAptaka sukSama pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane kArmaNa, e traNa zarIranI eka spondriyanA prayogathI pariNata thayelA pudagalonA varNAdi viSe paNa aparyAptaka pudgale jevuM ja kathana samajavuM e ja prakAranuM kathana anukrame badhA jIvo viSe samajavuM A varNana karatI vakhate je jIvane jeTalA zarIra ane jeTalI inidra hoya che, te jIvanA eTalA zarIra ane eTalI indriya kahevI A prakAranuM kathana sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI deva sudhInA jIvo viSe samajavu. sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI pacendriya denA vikiya, taijasa ane kAmaNa zarIranI zrotra, cakSu, rasanA, ghANa ane sparza, e pAMce IndinA prayogathI pariNata thayelA je pudagale kahyA che, te pudagale paNa varNanI apekSAe kALA Adi varNarUpe pariName che, yAvat sa sthAnanI apekSAe Ayata saMrathAnarUpe paNa pariName che. ( evaM ee nava daMDagA ) mA zata te nava 634 sabharavA
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 bhagavatI ye pudgalAH aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyikai kendriyaudArikate jasakArmaNazarIramparzendriyamayogapariNatAH majJaptAste varNataH kAlavarNapariNatA api, yAvatnIlAdivarNapariNatA api gandhataH surabhyAdigandhapariNatA api ramatastiktAdirasapariNatA api sparzataH karkazAdisparza pariNatA api, saMsthAnataH parimaNDalAdisa sthAna pariNatA api bhavanti / 'je pajjattamuhamapuDhaci0 evaM caiva' ye pudgalAH paryApta sUkSmapRthivIkAyikai kendriyaudA rikarte jasakArmaNazarIra-sparzendriyaprayogapariNatAH prajJaptAste evameva-narNAditaH kAlAdivarNAdiTIkArtha-i - isa sUtradvArA sUtrakArane zarIra, indriya, varNa Adi nAmavAlA yaha nauvAM daNDaka kahA hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki 'je ajjattasumapuDhavikAiyae giMdiya orAliyateyAkammA phAsiMdiyAo pariNayA te vaNao kAlavamnapariNayA vi jAva AyayasaMThANa pa0 ' jo pudgala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriga ke audArika, taijasa kArmaNazarIra evaM sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNakI apekSAse kAlevarNarUpa meM bhI pariNata hote haiM yAvat nIlAdivarNarUpameM bhI pariNata hote haiM, gaMdhakI apekSA ve tiktAdira sarUpa meM bhI pariNata hote haiM, sparza kI apekSAse karkazaAdi sparza rUpa meM bhI pariNata hote haiM, saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala Adi saMsthAnarUpa meM bhI pariNata hote haiM aise kahe gaye haiM 'je pajjattasuhumapuDhavi0 evaMceva' jo pudgala paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa, TIkA- A sUtraGgArA sUtrakAre zarIra, indriya, vadi nAmavALA navamA daMDakanu nIce pramANe pratipAdana karyu che-- 'je apajjata huma puDhavikAiyae gidiya orAliyateyAkamA phAsiMdiya paogapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA vi jAtra Ayayasa ThANapariNayA vi ' je pudagalA aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, vaijasa ...ane kAmaNu zarIra ane parzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagalA varSoMnI apekSAe kALA, nIla, lAla, pILA ane sapheda va`rUpe pariName che, gadhanI apekSAe surabhigadha athavA durgAdharUpe paNa pariName che, rasanI apekSAe tikata (tIkhA) Adi rarUpe paNa pariName che, spa'nI apekSAe kaIza Adi sparzIrUpe pariName che, ane saMsthAnanI apekSAe rimaMDalathI lane Ayata pantanA sasthAnarUpe paNa pariName che. 'je pajjata suhuma puDhavi0 evaM cetra ' je pudagaleA paryAptaka sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika, tejasa ane kA`Nu zarIrAnA prayAgathI tathA sparzendriyanA }
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 smR.10 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 123 pariNatA api bhavanti, 'evaM jahANupubIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavyANi jAva' evaM yathAnupUrvyA yazAnukrameNa yasya jIvasya yAni zarIrANi indriyANi ca tasya tAni bhaNitavyAni yAvat-ye pudgalAH paryAptakAparyAptakavAdapRthivIkAyikaikendriyaudArikataijasakArmaNazarIra-sparzendriyaprayogapariNatAH pajJaptAste varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / eva paryAptakA paryAptakasUkSmavAdApkAyika -tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyodArikataijasakAmaNazarIra-sparzendriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAdita kAlAdikArmaNa ina tIna zarIroMke prayogese, tathA sparzAna indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve bhI aise hI hote kahe gaye haiM / arthAt varNAdikI apekSAse ve kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote haiM evaM jahANupubbIe jassa jai sarIrANi iMdIyANi ya tassa tai bhANiyanvANi jAva' isI tarahase jisa jIvake jitane zarIra aura jitanI indriyAM kahIM gaI hai usa jIvake utane zarIra aura indriyoM ke viSaya meM anukrama se jAnalenA cAhiye / yAvat-jo pudgala paryAptaka aparyAptaka dAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika, taijasa, kArmaNa ina zarIroMke evaM sparzana indriyake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNAdika rUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiN| isI tarahase paptika aparyAptaka sakSmavAdara apUkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAdhika ekendriyake audArika, taijasa, kArmaNa ina tIna zarIroMke prayogase aura pragathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale paNa evA ja hoya che eTale ke varNAdinI apekSAe teo kALA Adi varNarUpe pariName che, ItyAdi pUrvokta samasta kAyana ahIM 56 ma75 42j 'evaM jahANupubIe jassa jai sarIrANi iMdiyANi ya tassa tai bhANiyavANi jAva' ke pramANa 2 chapane 28 // // 2 mana sI dhandriya kahevAmAM AvI che, te jIvanA eTalA zarIra ane eTalI indriyanA viSayamAM anukrame kathana karavuM joIe jemake- je pudagale paryAptaka ane aparyAptaka bAra pRthvIkAyika ekendriyanA audArika tijasa ane kAzmaNa zarIranA ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale varNAdinI apekSAe kALA Adi varNAdikarUpe paNa pariName che. e ja pramANe praptaka-aparyAptaka sakSama ane bAdara aprakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA rika, tejasa ane kArpaNa zarIranA prayogathI ane sparzanidrayanA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pudagale
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 124 varNAdipariNatA api / evaM paryAptadvIndriya-trIndriya- caturindriyaudArikAdizarIra-cakSurAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM ratnaprabhAdyadhaHsaptamIparyantapRthivI nairayikavaikriyAdizarIrapaJcendriyazrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api / evaM paryAptakAparyAptakajalacarAditiryagyonikapaJcendriyamanuSya paJcendri yAdvArakAdizarIra-zrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdipariNatA api evaM paryAptAparyAptaka bhavanapati - cAnanyantara- jyotiSikasparzana indriyake prayogase varNAdikakI apekSA kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiM / isI tarahase paryApta aparyAptaka hIndriya, zrIndriya, caturindriya jIvoMke audArika Adi zarIratrayake eva cakSurAdi indriyoMke prayoga se parINata hue kahe gaye haiM ve varNAdika kI apekSA se kAlAdivarNAdirUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiM / isI taraha se ratnaprabhApRthivI se lekara adhaH saptamapRthivItaka ke nairayika jIvoMke vaikriyAdi zarIra aura zrotrAdika pAMca indriyoMke prayogase pariNata hue kahe gaye haiM ve varNAdikakI apekSA se kAlAdi varNadirUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiM / isI taraha se paryApta, aparyAptaka jalacarAdi tiryagyonika paMcendriya jIvoMke, manuSyoMke, AhAraka Adi zarIroMke evaM zrotrAdika indriyoMke prayoga se pariNata hue kahe gaye haiM- ve varNAdikakI apekSA se kAlAdivarNAdi rUpameM pariNata hote kahe gaye haiM / isI taraha se paryAptaka, aparyAptaka varNAdinI apekSA kALA Adi [dirUpe pazu pariNata thAya che e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka drIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvonA audArika Adi traNa zarIranA prayAgathI ane cakSuindriya Adi pAMca indriyAnA prayogathI parijIta thayelA pudagalA paNu varNAdinI apekSAe kALA Adi varNAdirUpe pariName che. e ja pramANe ratnaprabhA pRthvItho laine nIcenI sAtamI pRthvI sudhInA nAraka jIvAnA vaikriya, Adi zarIrA ane zrotrAdika pAMca indriyenA prayAgathI padyuita thayelAM pudagalA varNAniI apekSAe kALA Adi varNAdarUpe paNa pariName che, ema samajavuM e ja pramANe paryAptaka ane aparyAptaka jalacarAdi vica 5 cendriya jIvAnA, ane manuSyAnA Adi zarIrAnA prayAgI ane zrotrandriya Adi pAMca indriyAnA prayogathI pariNata thayelAM pudagalA paNu varNanI apekSAe kALAva rUpe pariName che, tyAdi samasta yukita kathana ahI grahaNa karavuM. e ja pramANe paryAptaka ane apaCptaka bhavanapati vAnabhyantara, jayeAtiSika, vaimAnika, navatraiveyaka, ane vijaya Adi anuttarIpapAti C AhAraka
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 10 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 125 vaimAnika-navagraiveyaka - vijayAdyanuttaraupapAtikadevapaJcendriyavaikriyAdizarIrazrotrAdIndriya - vaikriyAdizarIra-zrotrAdIndriyaprayogapariNatAH pudgalAH varNAditaH kAlAdivarNAdipariNatA api bhavanti, 'je pajjattasavvaTThasiddhaaNuttarovavAiya-jAva-devapaMciMdiya-veuviya-teyA kammAsoiMdiya-jAva-phAsidiyapaoga pari0 te vaNNao kAlavaNNapari0 jAva AyayasaThANapariNayA vi'| ye pudagalAH paryAptakAparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat kalpAtItakadevapaJcendriya vaikriyataijasakAmaNazarIra-zrotrendriya- yAvat-cakSurghANajihvA-sparzendriya prayogapariNatAH pudgalAH prajJaptAH te varNataH kAlAdivarNapariNatA, yAvatnIlAdivarNapariNatAH, gandhataH murabhyAdigandhapariNatAH, rasatastiktAdirasaparibhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, navagraiveyaka, vijayAdi anuttaraupapAtika deva inake vaikriyAdi zarIrake prayogase aura zrotrAdika indriyoMke prayogase jo pudgala pariNata hue kahe gaye haiM, ve pudgala varNAdikakI apekSAse kAlAdivarNAdirUpa meM bhI pariNata hote kahe gaye haiM / 'je pajattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMcidiya veuviyateyAkammA, soiM iya jAva phAsiMdiyapaogapari0 te vaNNao kAlavaNNa pari0 jAva AyayasaMThANapariNayA vi' jo pudgala paryAptaka, aparyApsaka sarvArthasiddha anuttararopapAtika yAvat kalpAtIta devapaMcendriya ke vaikriya, taijasa, kArmaNazarIra, aura zrotrendriya, yAvat-cakSurinaMdriya, ghrANaindriya, jihvAindriya, sparzanaindriya inake prayogase pariNata hue kahe gaye haiM, ve varNAdikakI apekSAse kAlAdivarNarUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiM, yAvat-gaMdhakI apekSAse ve surabhiAdi gaMdharUpameM bhI pridevacendriyanA vaikiya Adi zarIranA prayogathI, tathA zrotreniya Adi pAca IndriyonA prayogathI je pudagale pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale varNAdinI apekSAe kALA Ale Regiithe parizubha cha mema sabhA je pajattasabaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva devapacidiya veubdhiya teyAkammA, soiMdiya jAva phAsidiya paogapariNayA, te vaNNao kAlavaNNapariNayA jAva Ayayasa ThANapariNayA vi' je puggale paryAptaka ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kapAtIta devapaMcendriyanA vaikriya, rajasa ane kAmarNa zarIrenA prayogathI ane zrosendriya, cakSuIndriya, jihavAInidraya, ghrANendriya ane sparzendriyanA prayogathI pariNata thayelA kahyAM che, te pudagale varNanI apekSAe kALA Adi pAMca varNarUpe, gadhanI apekSAe surabhigadha
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 126 bhagavanIsUtre NatAH, sparzataH karkazAdisparza pariNatAH, saMsthAnataH parimaNDalAdisaMsthAnapariNatA api bhavanti / (navamo daNDakaH 9) 'evaM ee nava dNddgaa| evaMpakAreNa ete nava daNDakA bhavanti / tatra navame daNDake zarIrendriyANAM varNAdidvArake paJcasaptatyadhikaikazatottaradvisahasra (2175) parimitazarIrendriyANAM varNagandharasa sparzasa sthAnabhedaiH paJcaviMzatisa khyaguNane yadyapi-2177425-54375 paJcasaptatyadhikatrizatottaracatuH paJcAzatsahasraparimitA bhedA bhavanti, tathApi ekapaTayadhikaikazatasakhyAni (161 ) kAmaNazarIrANi catuH sparza yuktAnyeva bhavanti natu aSTasparza yuktAni, ata eva tatra 713442852 dvipaJcAzadadhikASTazatottaradvisahasrasa khyakazarIrendriyANAM nyUnatAkaraNena zarIrendriyANAM trayoviMzatyuttara paJcazatAdhikaikapaJcAzatsahasra(51523)saMkhyakA varNAdayo Nata hote kahe gaye haiM, rasakI apekSAse ve tiktAdi rasarUpameM bhI pariNata hote kahe gaye haiN| sparza kI apekSAse ve karkaza Adi sparzarUpameM pariNata hote hue kahe gaye haiN| saMsthAnakI apekSAse ve parimaMDala saMsthAna se lekara AyatasaMsthAlatakabhI pariNata hote kahe gaye haiN| isa prakArase yaha nauvAM daNDaka kahA gayA hai / yahAMtaka (evaM ee nava daMDagA) ya nau daNDaka hote haiN| isa zarIra, indriya, aura varNAdi dvAravAle nauveM daNDako 2175 parimita zarIra aura indriyoM ke bhedoM ke sAtha varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM saMsthAnake 25 bhedoMkA guNA karane para 54375 kI saMkhyA AtI hai phira bhI 51523 jo bheda kahe gaye haiM unameM kAraNa yaha hai ki 161 pramANa kArmaNa zarIrameM 8 sparza nahIM hote haiM cAra hI sparza hote haiM ataeva 71344 2852ko kama kara, athavA durgadharUpe, rasanI apekSAe tikatAdi pAMca rasarUpe, sparzanI apekSAe karkaza Adi sparzarUpe ane sa sthAnanI apekSAe parimaMDalathI laIne Ayata paryantanA sasthAnarUpe pariName cheA prakAranuM A navamu daMDaka samajavuM. ahIM sudhInA prakaraNemAM evaM ee nava daDagA' ! 42 naparne pratipAdana 42vAmA mAvyu cha. A zarIra, Idriya ane varNAdi dvAravALA navamAM daMDakamAM 2175 zarIra ane indriyAnA bhedo sAthe varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnanA 25 bhedenA guNAkAra karavAthI 54375 bheda thAya che, chatAM paNa ahIM temanA pa15ra3 bhede kahevAmAM AvyA che tenuM kAraNa nIce pramANe che- 161 pramANa kArmaNa zarIramAM 8 prakAranA sparza thatA nathI paNa 4 prakAranA ja ra5za thAya che tethI 713 4 4 = 285ra ne pa4375 mAMthI
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.11 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 127 bhavantIti / sarvasa melanena prayogapariNatapudgalAH (88625) paJcaviMzatyadhikaSaTzatottarASTAzIti sahasrANi bhedA bhavanti ||suu0 10 // navadaNDakaiH prayogapariNata pudgala bhedanirUpaNAnantaraM mizrapariNatapudgalAn nirUpayitumAha-'mIsApariNayA NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ? goyamA ! paMcavihA paNNatA, taM jahA-egidiyamIsApariNayA jAva pNciNdiymiisaaprinnyaa| egidiyabhIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ? goyamA ! evaM jahA paogapariNaehi nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehi vi nava daMDagA bhaNiyA, taheva savaM niravasesaM, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyavaM, sesaM taM ceva, jAva je pajjattasavvaTasiddhaaNuttarajAva-AyayasaMThANa pariNayA vi // sU0 11 // ___ chAyA-mizrapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-ekendriyamizrapariNatAH yAvat-paJcendriyanese zarIra aura indriyoMke varNAdika 51523 hI hote haiM / sabake milAnese prayogapariNata pudgala 88625 bhedavAle hote haiM ||suu010|| 'mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA' ityAdi / sUtrArtha-(mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! mizrapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihA paNNattA) pAMca prakArake kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa prakArase haiM / (egidiyamIsApariNayAjAva pNciNdiymiisaabAda karavAthI zarIra ane IndriyanA varNAdika pa15ra3 bheda ja thAya che nava daMDakamAM batAvelA badhA bhedane saravALo karavAthI prayogapariNata yugalonA kula 88625 bheda thAya che ke su 10 | 'mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA' tyAha sUtra- ( mIsA pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNatA ? ) mAnta ! bhizrapati pugo / 42nA hA cha ? (goyamA!) OM gautama | pacavidyA paNNattA) mizrapariNata gon| pAMya 42 4 cha (taMjahA) te pAya
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 bhagavatImatre mishrprinntaaH| ekendriyamizrapariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! evaM yathA prayogapariNataH nava daNDakA bhaNitAH, evaM mizrapariNatairapi nava daNDakA bhaNitavyAH, tathaiva savai niravazepam, navaram abhilApaH mizrapariNatAH iti bhaNitavyam zeSaM tadeva, yAvat ye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaro0 yAvat AyatasaMsthAnapariNatA api ||muu0 11 // / pariNayA) ekendriya mizrapariNata yAvat paMcendriyamizrapariNata (egidiya mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA) he bhadanta ! ekendriya mizrapariNatapudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhANiyavvA) jisa prakArale prayoga pariNata pudagaloMko lekara nau daNDaka kahe gaye haiM usI prakArase mizrapariNata pudgaloMko lekara bhI nava daNDaka kahanA cAhiye / (taheva savvaM niravasesaM navaraM abhilAvo mIsA pariNayA bhANiyavvaM sesaM taM ceva jAva je pajattasavvaTThasiddha aNuttara jAva AyayasaMThANapariNayA vi) ina daNDakoMmeM samastakathana prayogapariNata pudgaloMke jaimA hI jAnanA cAhiye / prayogapariNatapudgalokI apekSA ina mizrapariNata pudgaloMmeM yadi koI vizeSatA hai to vaha mizrapariNata isa zabdake uccAraNa karaneko lekara hai / arthAt mizrapariNata pudgala viSayaka jo AlApaka kahA jAvegA usameM (prayogapariNatapudgala) isa zabdakI jagaha 'mizrapariNatapudgala' aisA zabda prayuktakara kahA jAvegA vAkIkA // 2 nIya prabhAva cha- (egidiya mIsA pariNayA jAvapaciMdiya mIsApariNayA) ekendriya mizrapariNAthI laIne paMcendriya mizrapariNata paryAnA pAMca prakAra samajavA. (egidiya mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kAvihA paNNatA) 3 mahanta ! sandriya bhivaparita pusaTasA praznA hA cha ? (goyamA!) 3 gautama! (evaM jahA paogapariNaehiM navadaMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehiM vi nava daDagA bhANiyanyA) rezate prayogapariNata pugatAnI apekSA na 4 4i cha, e ja pramANe mizrapariNata pudagalanI apekSAe paNa nava daMDaka kahevA joIe. (taheva savvaM niravasesa-navara abhilAvo miisaaprinny| bhANiyavvaM sesaM taMceva jAva je pajjattasavvaTThasiddha aNuttara jAva AyayasaM ThANapariNayA vi) A daDakamAM samasta kathana pravega pariNata pudagalanA kathana pramANe ja samajavuM prayogapariNata pudagalonA abhilA karatA mizra pariNata pudagalenA abhilApamAM ATalI ja vizeSatA che ke - A AlApamAM "prAgapariNata pudagale kahevAne badale
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.11 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 129 ____TIkA-'mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! mizrapariNatAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-goyamA ! paMcavihA eNNattA, taM jahA-egidiyamIsApariNayA jAva paMciMdiyamIsApariNayA' he gautama ! mizrapariNatAH pudagalAH paJcavidhAH prajJaptA', tadyathA-ekendriyamizrapariNatAH yAvat-dvIndriyamizrapariNatAH, trIndriyamizrapariNatAH, caturindriyamizrapariNatAH paJcendriyamizrapariNatAzca bhavanti / gautama' pRcchatisaba kathana prayogapariNata pudgala jaisA hI una AlApakoMmeM rahegA yAvata jo mizrapariNata pudgala paryApta sarvArthasiddha anuttaravimAnavAsI paMcendriya devoMke prayogale pariNata hue kahe gaye haiM ve yAvat Ayata saMsthAna pariNata bhI hote haiM aise bhI kahe gaye haiN| TIkArtha-navadaNDakoM dvArA prayogapariNata pudgaloMke bhedoMkA nirUpaNa karaneke bAda aba sutrakAra mizrapariNata pudgaloMkA nirUpaNa kara rahe haiM isameM gautamane unase aisA pUchA hai ki 'bhIsA pariNayA NaM bhate ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! jo mizrapariNata pudagala kahe gaye haiM ve kitane prakAra ke hote haiM ? isake uttara meM prabhu unale kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA paNNattA' mizrapariNatapudgala pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'egidiyamIlApariNayA jAva paciMdiyamIlApariNayA' ekendriyamizrapariNata yAvata dvIndriyamizrapariNata, zrIndriyamizrapariNata, caturindriyamitrapariNata 'mizrapariNata pudagala' kahevA jaie bAkInuM samarata kathana prayogapariNata pudagalenA kathana pramANe ja samajavu. cAvata je mizra pariNata yugale paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI paMcendriya denA prayogathI pariNata thayelA kahyA che, te pugelo (kAvata) Ayata saMsthAna paraNata paNa hoya che ema samajavuM TIkAtha- nava daMDake dvArA prayogapariNata yugalenA bhedanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra mizrapariNata yugalonuM nirUpaNa kare che-A viSayane anulakSIne gautama svAmI bhAvAra prabhune vA na pRche che 4- 'mIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA * kaivihA papaNattA?) mahanta ! 2 pugasa mizrapariNata yA cha, tamanA sA prA DAya cha? ___mahAvIra prbhune| uttara- 'goyamA !' gautama ! "pacavihA paNNattA taMjahA' bhizraparita pusAnA nIya pramANe yAMya 42 4aa cha- 'egidiya mIsApariNayA, jAva paciMdiya mIsApariNayA' (1) mendriya bhitrapariNata, (2) hIndriya mizrapariNata, (3) trIndriya mizrapari, (4) turindriya mizrapariNata mana (5) pacendriya mizrapariNata
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhagavatomutre 'egiMdiyamIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' he bhadanta ! ekendriyamizrapariNatA khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNaehiM vi nava daMDakA bhANivA' he gautama! evaM yathAprayogapariNataiH pudgalaiH navadaNDagA bhANitAH, evaM mizrapariNatairapi pudgale sUkSmavAdaraparyAptakAparyAptakaviSayAH nava daNDakA bhaNitavyAH, 'taheva savrvvaM niravasesa, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyacca tathaiva prayogapariNatapudgalavadeva sarva niravazeSam akhilaM mizrapariNata pudgalaviSaye'pi bodhyam, kintu navaraM vizepastAvat prayogaparitApekSayA mizrapariNateSu 'mizrapariNatAH' iti abhilApa:-AlApakaH, mitraaura paMcendriya mizrapariNata / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'egidiyamIsApariNayANaM bhate ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! ekendriyamizra pariNata pudgala kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'gomA !' he gautama! 'evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, eva mIsA pariNaehiM vinavadaMDagA bhANiyavvA' jisa prakAra se prayogapariNata pudgaloM ko lekara naudaNDaka kahe gaye haiM isI tarahase mizra pariNata pudgaloM ko lekara bhI sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka viSayavAle naudaNDaka kahanA cAhiye / 'taheva savvaM niravasesaM, navaraM abhilAvo mIsAMpariNayA bhANiyanvaM' prayogapariNatapudgaloMkI tarahase hI mizrapariNata, pudgaloMke viSaya meM bhI sabakathena jAnanA cAhiye kintu prayogapariNatapudgaloM kI apekSA mizrapariNata pudgaloMke abhilApameM 'mizrapariNata' aisA zabda joDakara mizrapariNatapudgala saMbaMdhI abhi 130 gautama svAbhIne prazna- 'egiMdiya mIsApariNayANaM bhaMte! poggalA kai vihA paNNattA ?' De lahanta / yoDeMndriya vizrayaviyata yugasonA DeTA amara cha ? uttara- 'eva jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhaNiyA, evaM mIsApariNapUrti vinava dUMDagA bhANiyannA' he gautama! ? zate prayogadhariyata puDhagasonI apekSAe nava daDakA kahevAmAM AvyA che, e ja pramANe mizrapariSkRta pudagalAnI apekSAe paNa sukSma, khadara, paryAptaka ane aparyAptaka viSayavALA nava daMDaka kahevA joie. ' taheva savvaM niravasesa, navaraM abhilAvo mIsApariNayA bhANiyavvaM ' prayAgarijIta pudagalAnA jevuM ja khadhu kathana mizrapariNuta pudagale viSe paNa samajavuM. parantu prayeAgapariNana pudagalAnA je abhilApeA kahyAM che, te abhilApeAmAM 'pracAgarijIta pudgalA'ne badale 'mizrapariNata pudagale' evA zabdano prayAga karIne mizrapadyuita pudagale viSenA abhilApa kahevA joie. C
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU.11 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 131 pariNataviSayako bhaNitavyaH 'sesa taM ceva, jAva-' zeSamavaziSTam tadeva-prayogapariNatapudgalaviSayakapUrvoktavaktavyatAvadevAtrApi yathAyogya sUkSmavAdaraparyAptakAparyAptakaviSayakaM bodhyam, yAvat-ratnaprabhAdi pRthivI rayikapaJcendriya mizrapariNatAH aparyAptakaparyAptakajalacarAditiryagyonikapaJcendriyamizrapariNatAH, paryAptakAparyAptakamanuSyapaJcendriyamizrapariNatAH paryAptakAparyAptakAsurakumArAdibhavanapati-vAnavyantara-jyotiSika - vaimAnika-navagraiveyaka-vijayAdhanuttaraupapAtikadevapaJcendriyamizrapariNatAzca pudgalAH bhavanti / evaM je pajjatta sabasiddhaaNuttaro0 jAva AyayasaMThANapariNayA vi' ye pudgalAH paryAptaka sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika- yAvat - kalpAtItakadevapaJcendriyavaikriyataijasakArmaNalApa kahanA cAhiye / ' sesaM taMceva jAva' avaziSTa savavaktavyatA payogapariNata pudgaloMkI vaktavyatAke samAna hI yahAM para mizrapariNata pudgaloMmeM yathAyogya sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka viSayaka vaktavyatA jAnanI cAhiye / yAvat ratnaprabhA Adi pRthivIke nairayika paMcendriyoMke mizrapariNatapudgala, paryAptaka, aparyAptaka jalacarAdi paMcendriyake mizrapariNatapudgala, paryAptaka aparyAptaka manuSya paMcendriyoM ke mizra pariNata pudgala, paryAptaka aparyAptaka asurakumAra Adi bhavanapatike, vAnavyantaroMke, jyotiSikoMke, vaimAnikoMke, navaveyakoMke aura vijayAdi anuttara vimAnavAsI devapaMcendriyoke mizrapariNatapudgala, isI tarahase 'je pajjattasancaTThasiddha aNuttara jAva AyayasaMThANa pariNayA vi' paryApta sarvArthasiddha anuttara vimAna 'sesa ceva jAva' mAtInu samasta 4thana prayogaparita pugasonA yana prabhArI samajavuM. eTale ke athAgya sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyApta pRthvIkAya Adi ekendriya mizraprayAga pariNata pudagale tathA zrIndriya, trIndriya ane caturindriya mizraga pariNata pudagale viSenuM kathana paNa pragapariNata pudagalanA kathana pramANe samajavuM. tathA ratanaprabhA Adi pRthvIonA nairacika paMcendriyAnA mizrapariNata pudagala, paryAtaka, aparyApta jalacarAdi pacendriyanA mizrapariNuta pudagala, paryAptaka ane aparyAptaka manuSya pacendriyanA mizrapariNata pudagala, paryApta ane aparyAptaka asurakumAra Adi bhavanapatinA, vanavyarenA, tiSikenA, vaimAnikonA, navayaka ane vijaya Adi anuttara vimAnavAsI pacendriyadevanA mizrapariNata pudagalenuM kathana ,paya prayogapariyata, gayAnA 4thana prabhArI sabhA me pramANe 'je pajjattasavaTasiddha aNuttara jAva AyayasaM ThANapariNayA vi'. mapAta bhane, 'yapti
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 . -- . . . . . . : bhagavatImo zarIra-zrogendriya-cakSurghANa-jihAsparzendriyamizrapariNatAH prajJaptAH / te varNata: kAlAdivarNa pariNatA api, gantrataH-surabhyAdigandhapariNatA api, rasatastiktAdiramapariNatA api, sparzataH kaI zAdirazaMpariNatA api, sa sthAnataH parimaNDalAdArabhyAgatasaMsthAnapariNatA api bhavanti / tathA ca prayogapariNatapudgalabheDyadeva mizrapariNatapudgalA api / paJcaviMzatyadhikapaTzatottarASTAzIti sahastrANi (88625) bhavantIti |mu0 11 // . vinsaaprinntpudglvktgtaa| mizrapariNatapudgalabhedanirUpaNAnantaram vistasApariNatapudgalonanirUpavitumAha-bIsasApariNayANaM bhaMte' ityAdi / . mUlam-vIlasA pariNayA NaM bhaMte! pogalA kaivihA pannattA? goyamA ! paMcavihA pannattA-taMjahA-vannapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAlapariNayA, saMThANapariNayA / je vannapariNayA te paMcavihA paJcattA, taMjahA-kAlavanapariNayA, jAva sukilla vanapariNayA |je gaMdhapariNayA te duvihA patnattA, taM,jahA-submibAlI kalpAtIta devapaMcendriyoM ke kriya, laijasa, kArmaNa zarIrake evaM zrotraindriya, cakSu, ghrANa, jitA, parzanaindriya inake prayogase mizrarUpameM pariNata hue pudgala varNakI apekSAle kAlAdivarNarUpameM bhI parigata hote haiM, gandhakI apekSAle surabhi AdirUpa, rasakI apekSAse tiktAni marUpameM, sparza kI apekSAle karkaza Adi sparza rUpameM bhI pariNata hote haiM saMsthAnakI apekSAse parimaMDala saMsthAna, vRttasaMsthAna tryasaMsthAna, caturastra saMsthAna, AyalasaMsthAnarUpameM bhI pariNata hote haiN| tathAca prayogapariNata pudgaloMkI tarahase hI mizrapariNata pudgala bhI 88625 hote hai |suu. 11 // 3 sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapaMcendrinA vaikiya tajasaM ane kAzmaNa zarIra ane zrotra, cakSu, ghaNu, jihavA ane sparza e pAMca IndriyonA pravegathI mizrarUpe pariNata thayelAM pradaba varNanI apekSAe kALA ramAdi varNarUpe paNa pariName che. gaMdhanI apekSAe surabhi Adi dharUpe rasanI apekSAe tikatAdi rasarUpe sparzanI apakSoe 'za Adi sparzarUpe ane saMsthAnanI apekSAe parimaDala saMsthana, goLa saMsthA, trikoNa saMsthAna, cekhUNa saMsthAna ane Ayata saMsthAnarUpe paNa pariName che. progapariNata pudagalanI jema mizrapariNata pudagalanA paNa 88625 bheda kahyA che. sU 11
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.12 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 133 gaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi / evaM jahA pannavaNApae taheva niravasesaM jAMva je saMThANao Ayaya saMThANapariNayAte vaNao kAlavannapariNayA vi, jAvalukkhaphAsapariNayA vi / suu012| chAyA - visrasApariNatAH khalu bhadanta ! pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-varNapariNatAH, gandhapariNatAH, rasapariNatAH, sparza pariNatAH, saMsthAna pariNatAH / ye varNapariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA- kAlavarNapariNatAH, yAvat - zuklavarNa pariNatAH / ye gandhapariNatAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - surabhigandhapariNatA api durabhigandhapariNatA api / visrasApariNatapudgalavaktavyatA 'vosasA pariNayANaM bhate ! poggalA kaivihA paNNattA ityAdi / sUtrArtha - (vIsasApariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA pannattA ) he bhadanta ! vitrasApariNata pudgala kitane prakArale kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama! sApariNalapudgala (paMcavihA pattA) pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / (taMjA ) jo isa prakAra haiM (vannapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayAM, saMThANapariNayA) varNapariNata, gaMdhapariNata, rasapariNata, spazapariNata aura saMsthAna pariNata / ( je vanapariNayA te paMcavihA paNNattA) jo binA pariNata pudgala varNapariNata kahe gaye haiM ve pAMca prakArake hote haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM (kAlavanapariNayA, jAva sulivana pariNayA) kAlavarNapariNata, yAvat zuklavarNapariNata (je gaMdhapariNayA te. duvihA pannattA) jo gaMdhavarNapariNata haiM ve visasApariNata pudagalAnI vatavyatA 'bIsasA' pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA' chatyAhi sUtrArtha - (vIsasA pariNayANaM bhaMte ! poggalA kaDaviDA paNNattA ? ) he mahanta / vikhasAyanti puhagala DeMTalA abhAranA udyA he ? (goyamA !) he gautama! vizvasAparita yugasa (pacavidyA paNNattAnya aranI udyA (tajahA) te aA nIce pramANe-che - (vaNNapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, sauMThANapariNayA) (1) varSA pazthita, (2) ga dhayariNata, (3) sapariNata, (4) sparzapaeNrinta bhane (ya) sa sthAnapariSuta. (je dannapariNayA te paMcatrihA paNNattA- taMjahA ) je visrasANita pudgaleAne varNa pariNata kahevAmAM AvyAM che. temanA nIce pramANe cAMtha prahAra dyA- ( kAlavaNNapariNayA jAva sukillaNNapariNaya ) ANAvArtharUpe pariyuta, yAvata zuruvAlu parita. (je gaMdhaprariNayA te dunihA paNNattA ) 1 C
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 bhagavatIsUtre evaM yathA prajJApanApade tathaiva niravazeSam, yAvat--ye sasthAnataH AyatasaMsthAnapariNatAste varNataH kAlavarNa pariNatA api yAvat-rUkSasparzapariNatA api TIkA-'vIsasApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA ?' gautamaH pRcchati he bhadanta ! visrasApariNAH visrasayA svabhAvena pariNatAH pariNati prAptAH khalu pudgalAH katividhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavihA paNNattA,' ' do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakArase haiM (sunbhigaMdhapariNayA vi, dunbhigaMdhapariNayA vi) surabhigaMdhapariNata bhI aura durabhigaMdhapariNata bhI ( evaM jahA panavaNAe taheva niravasesaM jAva je saMThANao AyayasaMThANepariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi jAva lukkhaphAsapariNayA vi) isa prakAra prajJApanApadameM jaisA kahA gayA hai usI tarahase yahAMpara bhI samasta kathana jAnanA cAhiye / yAvata jo vistrasApariNata pudgala saMsthAnakI apekSAse Ayata saMsthAnapariNata kahe gaye haiM ve varNakI apekSAse kAlavarNapariNata bhI kahe gaye haiM yAvat rukSasparza pariNata bhI kahe gaye haiN| ____TIkArtha-sUtrakArane isa sUtradvArA mizrapariNata pudgaloMke bhedoMkA nirUpaNa karaneke bAda sisrasA pariNatapudgaloMkA nirUpaNa kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'vIsasA pariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA paNNattA' he bhadanta ! jo pudgala visrasA pariNata je gaMdhapariNuta pudagalo che temanA be prakAra kahyA che (tena) te be prakAre A pramANe cha- ( mubhigaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi ) (1) mulAya pariyata mane (2) 2miga 5 ( 5) pariNata (evaM jahA panavaNNApae taheva niravasesa jAva je saMThANao Ayayasa ThANapariNayA te vaNNao kAlavaNNa. pariNayA vi jAva lukkhaphAsapariNayA vi ) mA prabhArI prajJApanAmA ne prakAranuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahIM paNa samasta kathana samajavuM. je visasApariNata yugala saMsthAnanI apekSAe Ayata saMsthAna pariNuta kahevAmAM AvyAM che, te pudagale varNanI apekSAe kALAvarNarUpe pariNata paNa kahyA che, yAvata, rUkSasparza pariNata paNa kahyAM che, tyAM sudhInuM kathana grahaNa karavuM. 1 TIkAthu- pahelAM sUtramAM mizrapariNata pudagalonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra visasApariNata pudagalanuM nirUpaNa nIce pramANe kare che- gautama svAmInA prazna-vIsaMsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kai vihA paNNattAra he bhadanta ! vizvasArita pudagala keTalA prakAranA kahyA che? (visasApariNata eTala HINthI pariNati pAmelai yjai) .! . . .
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 12 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 135 he gautama! visrasApariNatAH khalu pudgalAH paJcavidhAH = paJcaprakArakAH prajJaptAH, taM jahA ' tadyathA - ' vanapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, sa ThANapariNayA' varNapariNatAH, gandhapariNatA, rasapariNatAH, sparza pariNatAH, saMsthAnapariNatAzca bhavanti, 'je vanapariNayA te paMcavihA paNNattA', ye pudgalAH varNapariNatA paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA - 'kAlavannapariNayA jAva sukillavannapariNayA' kAlavarNapariNatAH yAvat-nIlavarNa pariNatAH, haridrAvarNa pariNatAH, lohitavarNe pariNatAH, zuklavarNapariNatAH bhavanti / 'je gaMdhapariNayA te ye pudgalAH gandhapariNatAH, te dvividhA manaptAH 'taM jahA ' gaMdhapariNayA vi, dubbhigaMdhapariNayA vi' surabhigandhapariNatA api kahe gaye haiM ve kitane prakAra ke hote haiM ? visrasA pariNatakA tAtparya svabhAvase pariNatiko prApta hue pudgaloMse / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' ! paMcavihA paNNattA' visrasApariNata pudgala pAMca prakAra ke hote haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'vanapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA' varNapariNata, gaMdhapariNata, rasapariNata, sparzapariNata aura saMsthAna pariNata 'je vanapari " yA te paMcavihA paNNattA' jo varNapariNata pudgala haiM ve pA~ca prakArake haiM 'taMjahA' jo isa prakAra se haiM 'kAlavaNNa pariNayA jAva sukillavannapariNayA' kAlavarNapariNata, nIlavarNapariNata, lohitavarNapariNata, haridrAvarNa pariNata, zuklavarNapariNata, je gaMdhapariNayA te duvihApaNNattA' jo jo pudgala gaMdhapariNata haiM ve do prakArake haiM 'taMjahA' jaise 'subhigaMdhapariNayA vi, dubhigaMdhapariNayA vi' surabhigaMdhapariNata bhI aura mahAvIra anunA uttara- 'goyamA ! paMcavidyA paNNattA' he gautama / vikhasA pariNata pAMca prakAranA hoya che 'ta jahA ' te yAMya aArA nIce prabhAche'vaNNapariNayA, gaMdhapariNayA, rasapariNayA, phAsapariNayA, saMThANapariNayA' vadhu parizuta, dhapati,rasapariNuta, pazu pariNata ane saMsthAnapariNata. 'je vaNNapariNayA te paMcavidyA paNNattA - ta jahA ' ne vAyuparita gale yA che, tebhanA nIce pramANe yAMya 42 - 'kAlavaNNapariNayA jAva sRkillavaNNapariNayA' kALAvaNu pariNuta, nIlavarNAM pariNata, lAlavaNuM pariNta, pILAvaNa pariNata ane zukala parita ' je gaMdhapariNayA te duvidhA paNNattA - taM jahA ' gaMdhaparita ne yugle| che, temanA nIce prabhArI the ara he 'subhigaMdhapariNayA, dubbhigaMdhapariNayA vi' dubihA paNNattA' tadyathA - 'subhidurabhigandha
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 bhagavatI pariNatA api, 'evaM jahA pannavaNApae taheva niravasesaM jAva' evaM yathA prajJapanAyAH prathame pade-vitrasApariNatapudgalabhedAH pratipAditAstathaivA'trApi niravazeSaM vaktavyam, yAvat-ye pudgalA rasapariNatAH, te paJcavidhAH prajJaptAHtadyathA-tiktarasapariNatA api, kaTurasapariNatA api, kaSAyarasapariNatA api, AmlarasapariNatA api, madhurarasapariNatA api bhavanti / ye pudgalAH sparzapariNatAste aSTavidhAH prajJaptAH-tadyathA-karkazasparzapariNatAH, mRdusparzapariNatAH, gurusparzapariNatAH, laghuparza pariNatAH, zItasparza pariNatAH, uSNasparza pariNatAH snigdhasparza pariNatAH, rUkSasparza pariNatAzca bhavanti / 'je saMThANao AyayasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavanapariNayA vi, jAba lukkhaphAsapariNayA vi' ye pudgalAH saMsthAnataH AyatasaMsthAnapariNatAH prajJaptAste varNataH kAlavarNaparidurabhigaMdhapariNata bhI 'evaM jahA pannavaNApae taheva niravasesaM jAva' jisa prakArase prajJApanAke prathamapadameM vistrasApariNatapudgaloMke bhedakahe gaye haiM usI tarahase yahA~ para bhI saMpUrNa kathana jAnanA cAhiye yAvata jo pudgala rasapariNata haiM ve pAMca prakArake haiM inameM tiktarasapariNata bhI haiM, kaTurasa pariNata bhI haiM, kaSAyarasapariNata bhI haiM, amlarasa pariNata bhI haiM madhurarasa pariNata bhI haiM / jo pudgala sparzapariNata haiM ve ATha prakAra ke haiM jaise karkazaparza pariNata, mRdusparzapariNata, gurusparzapariNata, laghusparzapariNata, zIlasparza pariNata, uSNasparza pariNata snigdhasparzapariNata, rUkSasparza pariNata, 'je saMThANao AyayasaMThANapariNayA te vaNNao kAlavanapariNathA vi jAva lukkhaphAsapariNayA vi' (1) sugapariNata bhane (2) pariNata 'evaM jahA pannavaNApae taheva niravasesaM jAva' abhAra prajJApanAnA prathama pahabhAM vikhasAparita pugasAnA meha kahevAmAM AvyAM che, e ja pramANe ahIM paNa samasta kathana samajavuM jemake je pudagalene rasapariNata pudra kahyAM che temanA pAca prakAra nIce pramANe che- (1) tikata 22524ta, (2) 492sapariNata, (3) SAya (tu25) 2sapariNata, (4) Ae (mA22) rasapariNata ane (5) madhurarasapariNata sparza pariNata pudgalenA ATha prakAre nIce pramANe cha (1) 445425 parikSyata, (2) bhRDha25 parita, (3) guru25 pariNata,(4) sadhura5 pariNata, (5) zata25 pariNata, (6) S25N pariNata, (7)niya25 pariNata bhane (8) 3325za parijuta. 'je saMThANao AyayasaThANapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayA , .vi jAva lukkhaphAsapariNayA vi. 2
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sR. 12 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 137 NatA api, yAvat - nIlavarNapariNatA api haridrAvarNapariNatA api, lohitavarNapariNatA api zuklavarNapariNatA api / gandhataH surabhidurabhigandhapariNatA api / rasataH tiktakaTuka - kapAyA mla- madhura rasapariNatA api / sparzataH karkaza - mRdu-guru-laghu-zItoSNa-snigdha- rUkSasparzapariNatA api bhavanti / sarve visApariNatapudgalAH triMzaduttarapaJcazatasaMkhyakAH (530) saMjAtAH / prayogamizravi sApariNatAca azItyuttarasaptazatAdhika saptasaptati sahasrotakalakSa sakhyakAH (177780) bhavanti // 12 // ekapudgaladravyapariNAmavaktavyatA / atha navabhirdaNDakairekapudgaladravyapariNAmavaktavyatAmAha- 'ege bhaMte !' ityAdi / mUlam - ege bhaMte! davve kiM paogapariNae, mIsApariNae, vIsasA pariNae ? goyamA ! paogapariNae vA, mIsApariNae vA, vIsasApariNae vA / jai paogapariNae kiM maNappaogapariNae, jo pudgala saMsthAna kI apekSA Apata saMsthAnapariNata hote haiM, ve varNakI apekSAse kAlavarNa pariNata bhI hote haiM yAvat-nIlavarNa pariNata bhI hote haiM, haridrAvarNa pariNatabhI hote haiM / zuklavarNapariNata bhI hote haiN| gandhakI apekSAle ve surabhigaMdha aura durabhigaMdharUpameM bhI pariNata hote haiM / rasakI apekSAse ve tikta, kaTuka, kaSAya, amla madhurarasa pariNata bhI hote haiM / sparza kI apekSAse ve karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, vigdha rUkSasparza pariNata bhI hote haiM / ye samasta visApariNatapudgala 530 haiM / prayogapariNata, mizrapariNata aura visA pariNata pudgala saba milakara 177780 haiM | lU.12 // sasthAnanI apekSAe Ayata (lAkhA)sa sthAna pariNata hAya che, te pudagalA vaNu nI apekSAe zyAmavaNuM pariNata paNa hAya che, nIlavaNuM pariNata paNa hAya che, lAlavaNuM pariNata paNa hAya che, pIlAvaNuM pariNata paNa hAya che ane zukalavarNa pariNata paNa hAya che. ga dhanI apekSAe te pudgalA sugadhapariNata paNa hoya che ane du` dhayadyuita paNa hAya che. rasanI apekSAe te pudgalA tIkhA, kaDavA, turA, khATA ane madhurarasa pariNata paNa hoya che sparzanI yApekSA te yugoza, bhRhu, guru, laghu, zIta, uSNu, snigdha ane rUkSapaza parizuta paNa hoya che te samasta visrasApariNata pudgalonA 530 bheda che prayoga pariNata, mizra pariNata ane visrasA pariNata pudagalonA ekaMdare 177780 leha che. // sU - 12 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 bhagavatIsUtre vayappaogapariNae, kAyappaogapariNae ? goyamA ! maNappaogapariNae vA, vayappaogapariNae vA, kAyappaogapariNae vaa| jai laNappaogapariNae kiM saccamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae, saccAmosamaNappaogapariNae, asaccAmosamaNappaogapariNae ? goyamA ! saccamaNappaogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmolamaNappaogapariNae vA, asaccAmolasaNappaogapariNae vaa| jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbhasaJcamaNappaogapariNae, aNAraMbhasaccAmaNappaogapariNae, sAraMbhasaJcamaNappaogapariNae, asAraMbhasaJcamaNappaogapariNae, samAraMbhAlacamaNappaogapariNae, asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae ? goyamA ! AraMbhasaJcamaNappaogapariNae vA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae vo / jai mosamaNappaogapariNae kiM AraMbhamosamaNappaogapariNae vA ? evaM jahA sacceNaM tahA soseNAvi / evaM saccAmosamaNappaogapariNaeNa vi| jai vayappaogapariNAe kiM saccabayappaogapariNae, molakyappaogaparigae0? evaM jahA maNappaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi jAva asamAraMbhavayappaogapariNae vA / jai kAyappaogarigae kiM ogaliya sarIrakAyappaogapariNae orAliyamIsAsarIrakAyappaoga0 veuviyasarIrakAyappaoga0 veuviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae, AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAra
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 139 gamIsAsarIrakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae ? goyamA ! orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA,jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vaa| jai orAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyaorAliyasarIrakAya paogapariNae, evaM jAva paMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, beiMdiya-jAva-pariNae vA, jAva paMciMdiya jAva pariNae vaa| jai egidiyaoroliyasarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikkAiyaegidiyajAva pariNae jAva vaNassaikAiyaegidiyaorAliyasarIrakAyappa ogapariNae ? goyamA ! puDhavikkAiyaegidiyapaogajAva pariNae vA jAva vaNassaikAiyaegidiya jAva pariNae vA / jai puDhavi kkAiyaegidiyaorAliyasarIra jAva pariNae kiM suhumapuDhavikkAiya jAva pariNae, bAdarapuDhavikkAiyaegidiya-jAva pariNae ? goyamA ! suhamapuDhavikkAiyaegidiya-jAva-pariNae vA, bAyarapuDhavikkAiyajAvapariNae vA / jai suhumapuDhavikAiya jAva pariNae kiM pajantasuhumapuDhavi-jAva pariNae, apajattasuhumapuDhavi-jAva-pariNae ? goyasA! pajattasuhamapuDhavikAiya-jAva pariNae vA, apajjattasuhamapuDhavizkAiya-jAva pariNae vA, evaM bAyare vi, evaM jAva vaNassaikAiyANaM caukkao bhedo| veiMdiya-teiMdiya-cauridiyANaM duyao o pajattagA ya, apajjattagA ya, jai paMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapari
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 bhagavatImro gae kiM tirikkhajoNiyapaMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae. aNussapaMciMdiya-jAva-pariNae ? goyamA ! tirikkhajoNiya-jAva-pariNae vA, maNussapaMciMdiya-jAva-pariNae vaa| jaitirikkha joNiya jAva pariNae ki jalayaratirikkhajoNiya jAva pariNae vA, thalayara0, khayara0, evaM caukao bheo jAva vahayarANaM / jai aNussapaMciMdiya-jAva-pariNae kiM samucchimamastapaMciMdiya-jAva-pariNae, gambhavakratiyamaNussa-jAva-pariNae ? goyamA ! dosuvi| jai gavbhavatiyamaNusla-jAva pariNae ki pajattagabhavatiya-jAva-pariNae, apajjattagabbhavarakratiyamaNussapaMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae ? goyamA ! pajattagavbhavatiya-jAva-pariNae vA ?" ||suu0 13 // ___ chAyA-ekaM bhadanta ! dravyaM kiM prayogapariNatas , mizrapariNatam, vistrasApariNatam ? gautama ! prayogapariNataM vA, vitrasApariNataM vA / yadi prayoga ekapudgaladravyakIpariNAmavaktavyatA'ege bhaMte ! vve kiMpaogapariNae' ityAdi / sUtrArtha-( ege aMte ! davve kiMpaogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae) he adanta ! ekadravya kyA prayogapariNata hotA hai, 'yA lithapariNata hotA hai, yA vistasApariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (eogapariNae vA, bhImApariNae vA, vIsasA pariNae vA) ekadravyaprayogapariNata bhI hotA hai mizrapariNata bhI hotA hai yA eka pukala dravyapariNAma vakatavyatAege bhaMte ! dave kiM pabhogapariNae' tyA sUbAtha-- (ege aMte ! dave kiM pohApariNae, mIsApariNae, vIsasA pariNapa?' mahanta ! ye dra05 zu prayogapariNata hAya cha? mizrayarita uya cha ? : visApati DAya che ? (goyamA !) gautama / (paogapariNae, mIsA pariNae bA, vIsasApariNae vA) me dravya prayogapati para DAya cha, mizra
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyarcAndrakA TIkA za.8 u. 1 mU013 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 141 pariNataM kiM manaHprayogapariNatam, vacaHprayogapariNatam, kAyaprayogapariNatam ? gautama ! manaHprayogapariNataM vA, vacaHprayogariNataM vA, kAyaprayogapariNataM vA / yadi manaHprayogapariNataM kiM satyamanaHprayogapariNatam, mRpAmanaHprayogapariNatas, satyamRSAmanaHprayogapariNatam, asatyamRpAmanAmayogapariNatam ? gautama ! satyamanaHprayogapariNataM vA, mRSAmanaHprayogapariNataM vA, satyamRpAmanaHprayogapariNataM vitrasApariNata bhI hotA hai / (jaDapaogapariNae ki maNappaogapari Nae, kyappaogapariNae, kAyappaogapariNae) he bhadanta ! yadi ekadravyaprayogapariNata hotA hai to kyA vahamanaH prayogapariNata hotA hai ? yA vacanamayogapariNata hotA hai, yA kAyaprayogapariNata hotA hai ? (goyanA) he gautama ! (maNappaogapariNae vA, vaha eka dravya sanaH prayogapariNata hotA hai yA vacanaprayogapariNata hotA hai yA kAyaprayogapariNata hotA hai / (jaibhaNappabhogapariNae kiM sacamaNappaogapariNae vA, mokhamaNappaogapariNae vA, sacAmosamaNappaogapariNae vA, asacAlosamaNappaogapariNae vA) he adanta ! yadi vaha esa dravya manaHprayogapariNata hotA hai, to kyA satyamanaH prayogapariNata hotA hai ? sA asatyamanaHprayogapariNata hotA hai ? yA ubhayamanaHprayogapariNata hotA hai ? (goyalA) he gautama ! (sacamaNappaogapariNae kA, mosamaNappaogapariNae vA, lacAmosamaNappaogapariNae vA, asacAmolamaNaparita 59 khAya che bhane visApazzuita paya khAya che (jai pogapariNae ki maNappaogapariNae, vayappaogapariNae, kAyappaogapariNae ?) ke saha-ta! le eka dravya prayogapariNA heya che, te zuM te manaHpragapariNata hoya che? ke vacanaayogprinnt 5 uya cha ? 4 41yaprayogaparita rAya che ? (goyamA !) 3 gautama! (maNappaogapariNae vA, vayappaogapariNae vA, kAyappaogapariNae vA) te eka dravya manaH prayogapariNata paNa hoya che, vacana pragapariNata paNa hoya che ane Aya prayogapariNata paya hAya che (jai maNappaogapariNae ki saccamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNapaogapariNae vA?) he bhadanta ! je te eka dravya sana. progapariNata hoya che, te zu satyamanaH pragapariNata hoya che? ke asatyamanaH pregapariNata hoya che ke ubhayamanaH prayogapariNuta khAya cha ? 4 bhatumayamAna: prayogaparizuta hoya che ? (goyamA !) gItama! (saccamaNappaogapariNae bA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNapaoga
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 bhagavatI vA, asatyamRpAmanaHmayogapariNataM vA ? | yadi satyamanaHprayogapariNataM kim ArambhasatyamanaH prayogapariNataM vA, anArambhasatyamanaH prayogapariNataM vA, saMrambhasatyamanaHprayogapariNataM trA, asaMrambhasatyamanaH prayoga pariNataM vA, samArambhasatyamanaH prayogapariNataM vA, asamArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA ? gautama ! ArambhasatyamanaH prayogapariNataM vA, yAvat - asamArambhasatyamanaHprayogapariNataM vA / ogapariNae vA ) vaha ekadravyasatyamanaH prayogapariNata hotA hai yA asatyamanaH prayogapariNata hotA hai yA ubhayamanaH prayoga ( vyavahAramanaH prayoga) pariNata hotA hai yA anubhayamanaHprayogapariNata hotA hai, (jar3asacamaNappaogapariNae kiM AraMbha sacamaNappaogapariNaya, aNAraMbhasaca maNappaogapariNae, sAraMbhasacamaNappaogapariNae, asAraMbhasacamaNappaogapariNae, samAraMbha sacamaNapaogapariNae) he bhavanta ! yadi vaha dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai to kyA AraMbha matyamanaH prayogapariNata hotA hai? yA anAraMbha satyamanaH prayogapariNata hotA hai? yA samAraMbha satyamanaH prayoga pariNata hotA hai ? yA asamAraMbha satyamanaHprayogapariNata hotA hai ? yA samAraMbha satyamanaH prayogapariNata hotA hai ? yA asamAraMbhasatyamanaH prayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautam ! ( AraMbha saccAmaNappa ogapariNae vA, jAva asamAraMbhasacamaNappaogapariNae vA) vaha eka dravya AraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai athavA yAvat pariNae vA, asaccAmosamaNappaogapariNae vA) te 4 dravya satyabhUna prayoga paribhuta pazu hAya che, asatyamanaH prayoga pariNata bhaya hoya hai, ulayabhanaH prayoga (vyvahAramana: prayAga) parijIta paNa hAya che ane anubhayamanaH prayeAgapariNata paNa hAya che. ( jai saccamaNappaogapariNae kiM Arabhasacca maNappaoga pariNae, aNAra asaccamaNappaoga pariNae, sAra bhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbha saccamaNapappaogapariNae ? samAraMbhasaccayaNappaogapariNae asamAraMbhasaccamaNappaogapariNae ? ) he mahanta / le te dravya satyamanaH prayogapati hoya che, to zu te Abha satyamanaH prayAgapariNata hAya che? ke anAraMbha satyamanaH prayeAgapariNata hAya che ? ke saraMbha satyamana prayAgaparita hoya che? ke asaMrabha satyamanaH prayeAgapariNata hAya che ? ke samArabha satyamana. prayAgapariNata hAya che? ke asamAraMbha satyabhana, prayogaparizuta hoya che ? (goyasA !) he gautama! ( Ara asaccamaNappaoga pariNae vA jAva asamAraMbhasacca maNappaogapariNae nA ) te me dravya smaarNbhsatyamana: pracAgapaSNuita paNa hoya che, yAvata asamArabha satyamanaH prayeAgapariNata paNa
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 143 yadi-mRSAmanaHprayogapariNataM kim ArambhamRSAmanaHprayogapariNataM vA, evaM yathAsatyena, tathA mRpA'pi / evaM satyamRpAmanaHmayogapariNatenApi, evam asatyamRpAmanaHprayogapariNatenApi / yadi vacaHprayogapariNataM kiM satyavacaHprayogapariNatam, mRpAvacaHprayogapariNatam ? evaM yathA-manaHprayogapariNataM tathA vacaHprayogapariNatamapi, yAvat-asamArambhavacaHprayogapariNata vA / / asamAraMbhamanaH prayogapariNata bhI hotA hai / (jai mosamaNappaogapariNae ki AraMbha mosamaNappaopapariNae vA) he bhadanta ! yadivaha ekadravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai to kyA vaha AraMbha kRpAmanaHprayogapariNata hotA hai ? (evaM jahA saceNaM tahA moseNAvi) he gautama ! jaisA satyamanaHprayogapariNatake viSayameM kahA gayA hai, uso tarahase sRSAmanaHprayogapariNatake viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (eva saccAmosamaNappaogeNa vi, evaM asaccAmosamaNappaogeNa vi) isI tarahase satyamRSAmana:prayogake viSayameM aura asatyAmRSAmana:prayogake viSayameM bhI jAnanA cAhiye (jaivathappaogapariNae ki saccavayappa ogapariNae mosavayappaogapariNae.) he bhadanta yadi vaha ekadravya vacanamayoga pariNata hotA hai to kyA vaha satyavacanaprayogapariNata hotA hai yA mRSAvacanaprayoga hotA hai.| (evaM jahA mappaNaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi jAva asamAraMbhavayappaogapariNaevA) he gautama ! jaisA manaH prayogapariNatake viSayameM kahA gayA hai vaisAhI vacanaprayo DAya che (jai momamaNappaogapariNae kiM AraMbha mosamaNappaogapariNae vA ?) he bhadanta ! je te eka dravya mUSAmanaH prayogapariNata hoya che, te zuM te Ara bha bhUSAmana: prayogapariNata DAya cha 1 ( evaM jahA sacceNaM tahA mosaNA vi) he gautama! jevu satyamana prayogapariNatanA viSayamAM kahyuM che, evuM ja kathana mRSAmanapryogprinntnaa viSayamA 51 sabhA (evaM saccAmosamaNappaogeNa vi, evaM asaccAmolamaNappaogeNa vi) meM prabhArI satyabhUSAmanaH prayoganA viSayamA bhane asatyAbhUSAmana: prayoganA viSayamA paY samaj (jai vayappaogapariNae ki saccavayappaoNa pariNae, mosavayappaogapariNae ?) he mahanta / na ta me dravya vacana pragapariNata hoya che, te zu satyavacana praga pariNata hoya che, ke bhRSAvayana prayogapariNata DAya che ? ( evaM jahA maNappaogapariNae-tahA vayappa ogapariNae vi jAva asamAraMbhavayappaogapariNae vA) he gautama bhana: pragapariNatanA viSayamAM kahyuM che, evuM ja vacana pre riNatanA viSayamAM paNa
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 bhagavatImatre yadi kAyaprayogapariNata kim audArikazarIrakAyaprayogapariNatam, audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatam, vaikriyazarIrakAyaprayogapariNatam, vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatam, AhArakazarIrakAyaprayogapariNatam, AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNatam, kAmaNazarIrakAyapayogapariNatam ? gautama ! audArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA, yAvat-kArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM caa| yadi gapariNatake viSayameM bhI jAnanA cAhiye / yAvat vaha eka dravya alamAraMbhavacanaprayogapariNata hotA hai / (jaikAyappaogapariNae ki orAliyAlarIrakAyappaogapariNae, orAliyalIlAsarIrakAyappaoga0 veubviyasarIrakAyappaoga0, veubviyamIsA sarIrakAyappaogapariNae, AhArakasarIrakAyappaogapariNae,AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae, kasmAsarIrakAyappaogapariNae,) he bhadanta ! yadi vaha eka dravyakAyaprayoga pariNata hotA hai to kyA vaha audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA vaikriya zarIrakAyaprayoga pariNata hotA hai ? yA vaikriya mizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA AhAraka zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA AhAraka minazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai? yA kArmaNazarIra prayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (orAliya sarIrakAyappaogapariNae vA, jAva kammA sarIrakAyappaogapariNae vA) samajavuM te eka dravya asamAraMbha-vacana pragapariNata paNa hoya che, tyAM sudhInuM kathana grahaNa karavuM (jai kAyappaogapariNae kiM orAliyasarIrakAyappaogapariNae, orAliyamIlAsarIrakAyappaoga0, veubdhiyasarIrakAyappaoga0, veviya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAragamIsA sarIrakAyappaogapagNie, kammAsarIrakAyappaogapariNae ) 3 mahanta ! nata eka dravya kAyaprayogapariNata hoya che, te zuM te augharika zarIrakAya progapariNata hiya che? ke parika mizra zarIrakAya pragapariNata hoya che? ke vaikiya zarIrakAya prayogapariNata hoya che? ke vaikiya mizra zarIrakAya prayogapariNata hoya che? ke AhAraka zarIrakAya progapariNata hoya che? ke AhAraka mizra zarIrakAya progapariNata hoya che? bhaera shrii27|5 prayogaparita DAya cha ? (goyamA !) he gautama! (orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA) te eka dravya audArika zarIrakAya progapariNata paNa hoya che, yAvata kAzmaNa zarIra pragapariNata paNa hoya che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 145 audArikazarIrakA prayogapariNataM kim ekendriyaudArikazarIra kAyaprayogapariNatam, evaM yAvat - paJcendriyaudArika- yAvat pariNatam ? gautama ! ekendriyaudArika zarIrakAyaprayogapariNataM vA, dvIndriya- yAvat - pariNata vA, yAvat paJcendriyayAvat - pariNata vA / yadi ekendriyaudArikazarIrakAya prayogapariNata kiM pRthivIkAyikai kendriyayAvat - pariNata yAvat-vanaspatikAyikai kendriyaudArikazarIrakA yaprayogapariNataM vaha eka dravya audArika zarIra kAyaprayogapariNana bhI hotA hai athavA yAvat kArmaNazarIraprayogapariNata bhI hotA hai / (jar3a orAliyasarIrakAyappaogapariNae ki egidiya orAliya sarIra kAyappaogapariNae evaM jAva paMcidiya orAliya jAna pariNae) he bhadanta vaha eka dravya audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha ekendriya ke audArika zarIrakA prayogapariNata hotA hai / athavA yAvat paMcendriya ke audArikazarIra kAyaprayoga pariNata hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! (egiMdiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae vA, veiMdiyajAva pariNae vA jAba paMciMdiya jAva pariNae vA ) vaha eka dravya ekendriyake audArika zarIrakA prayogapariNata bhI hotA hai / athavA doindriyake audArika zarIra kAyaprayogapariNata bhI hotA hai / athavA yAvat paMcendriyake audArikazarIrakA yaprayogapariNata bhI hotA hai / ( jai egiMdiyaorAliyAsarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikAiya egiMdiya jAva pariNae jAva 5 ( jai orAliyasa rIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae, eva jAna paMciMdiya orAliya jAna pariNae ) he bhadanta! te eka dravya jo audArika zarIrakAya prayAgapariNata hoya che, te zuM te ekendriyanA audArika zarIrakAya prayAgapariNata hAya che, ke phrIndriyanA, trIndriyanA, yaturindriyanA, } ca yendriyanA mohAri zarIrAya prayogapariNata hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama / ( egiMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae vA, vediya jAva pariNae vA, jAtra paMcidiya jAva pariNae vA) te vya ekendrinA audArika zarIrakAya prayAgapariNata paNa hAya che, dvIndriyanA audArika zarIrakAya prayAgapariNata paNa hAya che, ane paMcendriya pantanA jIvAnA audArika zarIrakAya prayAgapariNata hoya he ( jai ergidiya orAliyasarIra kAyApaogapariNae kiM puDhavi kAiyaergidiya jAva pariNae jAva vaNassaikAiya ergidiya orAliya
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsaMge vA ? gautama ! pRthivIkAyikaikendriyaprayoga-yAvat pariNataM vA, yAvat-vanaspati* kAyikaikendriyayAvat-pariNataM vA, yadi pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrayAvat-pariNataM kiM mUkSmapRthivIkAyikayAvat pariNataM, bAdarapRthivIkAyikaikendriyayAvat pariNatam ? gautama ! sUkSmapRthivIkAyikaikendriyayAvat-pariNataM vA. bodarapRthivIkAyikayAvat-pariNataM vA / vaNaslaikAiyaegiMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae ) he bhadanta ! vaha ekadravya yadi ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? yA yAvat vanaspatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (puDhavikAiya egidiyapaoga jAva pariNae vA, jAva vaNammaDa kAhayaegidiya jAva pariNae vA) vaha eka dravya pRthivIkAyika ekendrisake audArika zarIrakAyaprayogapariNata bhI hotA hai yA yAvat vanambhatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata bhI hotA hai (jai punavikAiyaegidiyaorAliya sarIrajAva pariNae ki suhamapuDhabikAiya jAva pariNae bAdapuDhavikkAiya egidiya jAva pariNae) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha sUkSmapRthivIkAyika sarIrakAyappabhogapariNae ?) maha-! me 20ya ne sandriyanA mohAri4 zarIrakAya pragapariNata hoya che. to zuM te ekendriyanA audyArika zarIrakAya progathI pariNata heyu che ke zrIndriyanA-trInidrayanA-caturindriyanA athavA paMcendriyanA zarIrakAya praye gathI paNita hoya che? (goyamA !) . gautama ! ( puDhavikkAiyaegidiyappaoga jAva pariNae bA, jAva vaNassaikAiya emiMdiya jAva pariNae vA) te eka dravya pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAya prayogathI paNa pariNata hoya che, ane vanaspatikAyika paryantanA ekendriyanA audArika zarIrakAya progapariNata paNa hoya che. (jai puDhavikkAiyaegidiyaorAliyasarIra jAva pariNae, kiM suhuma puDhavikAiya jAva pariNae, vAdara puDhavikAiyaegidiya jAva pariNae) he bhadanta ! je te eka dravya pR vIkAcika ekendriyanA dArika zarIrakAya pragapariNata hoya che, te zuM te sUphama pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyanA prayogathI parita hoya che, ke bAdara pRthvIkAcika ekendriyanA audArika zarIrakAyanA prayogathI caNita hekTa che?
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 147 __ yadi sUkSmapRthivIkAyikayAvat pariNataM kim paryAptakasUkSmapRthivIyAvatpariNatam, aparyAptakasUkSmapRthivIyAvat-pariNatam ? gautama ! paryAptakamUkSmapRthivIkAyikayAvatpariNataM vA, aparyAptakamUkSmapRthivIkAyikayAvat-pariNata vA, evaM ekendriyake audArika zarIrakAyake prayogase pariNata hotA hai ? yA bAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyake prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (suhumapuDhavIkAiya egidiya jAva pariNae, bAdarapuDhavikkAiya jAva pariNae) vaha eka dravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrake prayogase pariNata bhI hotA hai yA bAda pRthivIkAyikaekendriyake audArika zarIrake kAya prayogase bhI pariNata hotA hai / (jai suhamapuDhavIkAiya jAca pariNae kiM panjatta suhamapuDhavi jAva pariNae, apajjatta suhamapuDhavIjAva pariNae) he bhadanta ! yadi vaha ekadravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIralpa kAyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha paryApta sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrarUpakAyaprayogalepariNata hotA hai yA aparyApta sUkSmaprathivIkAyika ekendriyake audArika zarIra rUpakAyaprayogase pariNata hotA hai ? (goyamA ! pajattasuhamapuDhavikAiya jAva pariNae vA, apajjatta suhubhapuDhavikAiya pariNae) he gautama ! vaha ekadravya paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrarUpakAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai, aura aparyApta sUkSmapRthivIkAyika (goyamA !) 3 gItama! (muhuma puDhavikkAiya egidiya jAva pariNae, vAdara puDhavikkAiya jAva pariNae) te me dravya sUkSma pRthvAyi melendriyanA mohAri zarIrakAya progathI paNa pariNata hoya che ane bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIranA payaprayogathA 51 pariNata hAya cha (jai suhama puDhavikAiya jAva pariNae ki pajjatta muhamapuDhavi jAva pariNae, apajjatta suhuma puDhavi jAva pariNae ?) he bhadanta ! je te eka dravya sUkSma pRthvIkArSika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata thatuM hoya, te zu te paryApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprogathI parita thAya che, ke aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA mau2i4 zarI235 4|ypryogthaa pariyata thAya che ? (goyamA ! pajjatta suhuma puDhavikAiya jAva pariNae vA, apajjatta suhama puDhavikAiya pariNae.) 3 gItamA te eka dravya paryApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriyanA dArika zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, ane aparyApta sakSama pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrarupa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 bhagavatIsUtre bADhare'pi ! evaM yAvat vanaspatikAyikAnAM catuSko bhedaH, dvIndriya-trIndriyacaturindriyANAM dviko bhedaH-paryAptakazca. aparyAptakazca / ___ yadi paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM kiM tiryagyonikapaJcendriyau dArikazarIrakAyaprayogapariNata, manuSyapaJcendri yayAvat-pariNatam ? gautama ! tiryajyonikayAvatpariNatavA, manuSyapaJcendriyayAvat pariNata vA / ekendriyake audArika zarIrarUpakAyaprayogale zrI pariNata hotA hai| (eka bAdare zi) isI tarahase vaha ekadravya paryApta aparyApta pRthivIkAyika bAdara ekendriyake audArika zarIrarUpakAyapayogalebhI pariNata hotA hai aisA jAnanA cAhiye / (evaM jAva vaNalaikAiyANaM jaukkao bhedo) isI tarahase vaha eka dravya yAvat sUkSma paryAta, sUkSmaaparyApta bAdara paryAptaka bAdara aparyApta, yAvat vanaspatikAyikake ina cArabhedoMke audArika zarIrarUpa kAyaprayogale pariNata hotA hai yaha kathana bhI jAnanA cAhiye / (veiMdiya, teiMdiya, cariMdiyANaM duyao bhedo pajatta gAya apajattaNAya) isI tarahase vaha eka dravya veindriya, teindriya aura cauindriya jIvoMke paryAptaka aparyAtaka ke audArika zarIrarUpakAyaprayogase pariNata hotA hai aisA bhI jAnanA cAhiye / (jai paciMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae kiM tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae ki aNussapaMciMdiya jAva pariNae) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya paMcendriya jIvake audArika zarIrarUpakAyake 4AyaprayogathA 59 pa2rAta thAya che (evaM vAdare vi) prabhAga to nya gRpta ane aparyApta bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI 59 pati yAya che mema saman. (evaM jAva vaNarUsaikAiyANaM caukao bhedo) e ja pramANe te eka dravya sUma paryApta, sama aparyAna, bhAdara paryApta, ane bAra aparyAptarUpa, cAra bhedavALA apakAyika, vAyukAyika, tejaskAyika ane vanaspatikAyika ekendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, ema samajavuM (veiMdiya, teiMdiyA, caura diyANaM duyo bhedo panjattamA ya apajjattagA ya) e ja pramANe te eka dravya hIndriya, brIndriya ane catarindriya jIvonA paryAptaka ane aparyApakanA dArika zarIrarUpa kAryaprayogathI paNa pariNata thAya che ema samajavuM. (jai paMciMdiya orAliya sarIrakAyappaoga pariNae, kiM tirikkhajoNiya paMciMdiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae, bhaNussapaMciMdiya jAva pariNae ?) he bhadanta! je te eka dravya pacendriya jIvone audArika zarIrarUpa, kAyanA prayogathI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 149 ____ yadi tiryagyonikayAvat-pariNata kim jalacaratiryagyonikayAvat-pariNata cA, sthalayara0 kheyara0, evaM catuSko bhedo yAvat khecarANAm / yadi manuSyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha tiryaMca yonika paMcendriya audArika zarIrarUpa kAyapayogase pariNata hotA hai ? ki manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpakAyaprayogase pariNata hotA hai ? (gothamA) he gautama ! (tirikkhajoNiya jAva pariNae vA, maNussa paMciMdiya jAva pariNae vA) vaha eka dravya tiryaMca yonika audArika zarIrarUpakAyake prayoga se bhI pariNata hotA hai, tathA manuSyapaMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogale bhI pariNata hotA hai / (jaitirikkhajoNiya jAva pariNae, kiM jalayaratirikkha joNiya jAva pariNae nA, thalayara0 khayara0) he adanta ! yadivaha ekadravya tiyacayonika zarIrarUpakAyake prayogase pariNata hotA hai to kyA vaha jalacara tirya cayonikake audArika garorarUpa kAyake prayogale pariNata hotA hai ? sthalacara tithaMca yonikake audArika zarIrarUpa kAyake prayogale hotA hai ? yA khecara tiyaMcayonikake audArika zarIrarUpa kAyake prayogale pariNata hotA hai ? (evaM caukkao bhedo jAva khahayarANaM) he gautama ! pUrvameM jaisA kahA gayA hai usI tarahase khecaroMke cArabhedoMke saMcchima, garmaja, pariNata thAya che, te zu te tiryacanika pacendriya jInA dArika zarIrarUpa kAyogathI pariNuta thAya che, ke manuSya pacendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprogathI pariNata yAya cha? (goyamA) 3 gautama! (tirikkhajoNiya jAna pariNae bA, maNumsapaMcidiya jAva pariNae vA) te me dravya tiya yayAni 90vAnA mohAri zarIrarUpa kAyaprogathI paNa pariNata thAya che, ane manuSya paMcendriyanA audArika zarI235 yaprayogathI 4 pariNata thAya che (jada tirikkhajoNiya jAba pariNae, kiM jalayara tirikvajoNiya jAva pariNae vA, thalayara0, khahayara0 ) he bhadanta! jo te eka dravya tirya capa cendriyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che, te zu te jalacara tiyaM canikanA dArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNuta thAya che, ke sthalacara tirya canikanA dArika zarIrarUpa kAyana pragathI pariNate thAya che, ke khethara tiyacanikanA dArika zarIrarUpa kAyanA prayAgathI pariNata yAya cha 1 ( evaM caukSao bhedo jAva khahayarANaM) gautama ! te eka dravya jaLacara, sthalacara ane khecara, e traNe prakAranA tirya cAnA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che e ja pramANe khecara paryantanA cAra bhedanA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhagavatImo paJcendriyayAvat-pariNataM kim saMmUcchimamanuSyapaJcendriyayAvat-pariNataM garbhavyutkrAntikamanuSyayAvat-pariNatam ? gautama ! dvayorapi / yadi garbhavyutkrAntikamanuSyayAvat-pariNata kiM paryAptakagarbhavyutkrAntikayAvat -- pariNatam, aparyAptakagarbhavyukrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAyaparyApta, aparyApta ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (jai maNussa paMciMdiya jAva pariNae kiM saMmucchima maNussa paMciMdiya jAva pariNae ganbhavatiyamaNussa jAva pariNae ? he bhadanta ! yadi vaha eka dravya manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyaprayogase pariNata hotA hai to kyA vaha smUcchima manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai ? yA garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpakAyake prayogale pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama / (dosuvi) vaha eka drazya saMmUcchima manuSyapaMcendriyake evaM garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai / (jai gambhavakkaM tiya maNussa jAva pariNae kiM pajjattagandhavaka tiya jAva pariNae' apajattagambhavakka tiya maNussa paMciMdiya orAliya sarIrakAya ppaogapariNae) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya garbhaja manuSyake audArikazarIrarUpa kAyake prayogase pariNata hotA hai to kyA vaha paryApta garbhaja manuSya ke audArika zarIrarUpa kAyake prayogameM pariNata (saMkUmi , garbha ja, paryAptaka ane aparyAptaka) viSayamAM paNa samajavuM. (jai maNussa paciMdiya jAva pariNae kiM samucchima maNussa paMciMdiya jAva pariNae, gabhavatiya saNussa jAva pariNae ?) he mahata! na ta me dra0ya / manuSya paMcendriyanA audArika zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata thAya che, te zuM te sa bhUmi manuSya paMcendriyanA audArika zarIrarUpa kAyane pragathI pariNata thAya che, mana manuSyanA moh|24 zarI235 4AyanA prayogathI pariNata yAya che ? (goyamA!) he gautama / (dosnu vi) te me dra0ya sabhUribha manuSya yayendriyanA hAri zarIrUpa kAyapragathI paNa pariNata thAya che ane garbhaja manuSya paMcendriyanA dArika zarI235 4AyaprayogathA para pariNata thAya che. (jai gambhavakkatiya maNussa jAva pariNae ki pajjattaganbhavatiya maNussa jAva pariNae, apajjattagabhavakka tiya maNussapaMcidiya orAliyasarIrakAyappaogapariNae ? ' he mahanta! na ta eka dravya paryApta garbhaja manuSyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata thAya che, te zuM te paryApta garbhaja manuSyanA gharika zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNata
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.13 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 151 prayogapariNatam ? gautama ! paryAptakagarbhavyutkrAntikayAvat pariNataM vA, aparyAptakagarbhavyutkrAntikayAvat-pariNatam ||suu0 13 / / TIkA-'ege bhaMte ! vve ki paogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! ekaM pudgaladravyaM kiM prayogapariNata bhavati, mizrapariNata' bhavati, visApariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! paogapariNae vA, mIsApariNae vA, vImasApariNae vA' he gautama ! ekaM pudgalahotA hai ? yA aparyApta garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpakAyake prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (pajjattagabhavakka tiya jAva pariNae vA apajjataMgabhavatiya jAva pariNae vA) vaha ekadravya paryApta garmaja manuSyake audArika zarIra rUpakAyake prayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyApta garbhaja manuSyake audArika zarIrarUpa kAyake prayogase bhI pariNata hotA hai // TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane nau daNDakoM meM se prathama daNDakako lekara eka pudgala dravyake pariNAmakI vaktavyatAkA pratipAdana kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'ege bhaMte ! dave kiM paogapariNae, mIsApariNae, vIsasApariNae ? ' he bhadanta ! eka pudgala dravya prayogapariNata hotA hai ? yA mizrapariNata hotA hai ? yA vistrasA pariNata hotA hai ? uttarameM gautamase prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNae vA, mIsApariNae vA' eka pudgala dravyaprayogapariNata thAya che, ke aparyApta garbhaja manuSyanA audAraka zarIrarUpa kAyanA prayogathI pariNuta thAya che ? (goyamA !) gautama / (pajjattagambhavaka tiya jAva pariNae vA, apajjattagavyavatiya jAva pariNae vA) te 24 dravya paryApta ma bhanuSyanA audArika zarI-35 kAyanA pragathI paNa pariNata thAya che, ane aparyApta garbhaja manuSyanA audArika zarIrarUpa kAyanA prayogathI paNa pariNuta thAya che. TIkAtha- sUtrakAre A sUtradhArA nava daDake mAMnA pahelA daDakane anulakSIne eka pudgala dravyanA pariNAma (pariNamana) nI vakatavyatAnuM pratipAdana karyuM cheA viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUche che'ege bhaMte ! davve kiM paogapariNae, sIsApariNae, vIsasApariNae ?? he bhadanta' eka pudagaladravya zuM prayogapariNata hoya che, ke mizrapariNata hoya che, ke vivasApariyata DAya cha? uttara- 'goyamA ! gautm| 'paogapariNae vA,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 bhagavatIsUtre dravyaM prayogapariNata vA api bhavati, mizrapariNata vA-api bhavati, visrasApariNataM vA-api bhavati, tatra jIvavyApAreNaudArikAdizarIrarUpeNa pariNata' prayogapariNatam 1, prayogavilasAbhyAM mizrita pariNata jIvara hitakalevaraM mizrapariNatamucyate 2, vistrasayA svabhAvena pariNataM vistrasApariNatam abhrapaTalAdikam 3 / gautamaH pRcchati 'jai paogapariNae ki maNappaogapariNae, vaippaogapariNae, kAyappaogapariNae ? he bhadanta ! yat pudgaladravyaM prayogapariNataM tat kiM manaHprayogapariNataM bhavati, vacaHprayogapariNata bhavati, kAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! maNappaogapariNae vA, vaippaogapariNae vA, hotA hai yA mizrapariNata hotA hai, vistrasApariNata hotA hai / jIvake vyApArase pudgalakA audArika Adi zarIrake rUpameM jo pariNamana hotA hai vaha prayogapariNata pudgala dravya kahA gayA hai| prayoga aura svabhAva ina donoMke saMbaMdhase pariNAmako prApta huA jIvarahita kalevara mizrapariNata kahA gayA hai / svabhAvase hI pariNAmako prApta huA aJapaTala Adi dravya virasA pariNata kahA gayA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'jaipaogapariNae ki maNappaogapariNae, vaippa ogapariNae, kAyappaogapariNae' he bhadanta ! jo pudgaladravyaprayoga pariNata hotA hai vaha kyA manaH prayogapariNata hotA hai ? yA vacanaprayogapariNata hotA hai ? yA kAyaprayogapariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM ki 'goyamA' he gautama / 'maNappaogapariNae vA, vaippaoga mIsApariNae vAM, vIsasApariNae vA' me hAladravya prayogaparita paDAya cha, mizrapariNata paNa hoya che, ane vistrasApariNata paNa hoya che. jIvanA vyApArathI pudgalanu audArika Adi zarIrarUpe je pariNamana thAya che, tene prayogapariNata pudgala dravya kahevAmAM AvyuM che. prayoga ane svabhAva e bannenA sabaMdhathI pariNamana pAmelA jIvarahita kalevarane mizra pariNata kahevAmA AvyuM che. svAbhAvathI ja pariNamana pAmelA abhrapaTala Adi dravyane vistrasArita kahevAmAM mAvyu che. / ___gautama svAmInA prazna- 'jaDa paogapariNae ki maNappaogapariNae, vaDaeogapariNae, kAyappaogapariNae ? ) 3 maha-ta! 2 gatadravya pryaaspariNuta heya che, te zuM mana prayogapariNata hoya che? ke vacana prayogapariNata hoya che ke kAya prayogapariNata hoya che? uttara- 'goyamA!' 3 gautama ! maNappaogapariNae vA, vaippaoga
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sR. 13 sUkSmapRthvIkAya svarUpanirUpaNam 153 kAyappaogapariNae vA' he gautama prayogapariNata dravyaM manaHprayogapariNata' vA, vacaHprayogapariNataM vA, kAyaprayogapariNataM vApi bhavati, tatra manovargaNAdravyaM paryAdAya manoyogena manastayA pariNAmitAH dravyapudgalAH manaHprayogapariNatAH ucyante, bhASAdravyaM paryAdAya vacanayogena bhASArUpeNa pariNamya vahirniHsAryamANA dravyapudgalAH vAkaprayogapariNatA ucyante, kAyayogena paryAdAya audArikAdizarIrarUpeNa pariNAmitA dravyapudgalAH kAyamayogapariNatA ucyante iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'jai maNappaogapariNae kiM saccamaNappaogapariNae, mosamaNapaogapa0, saccAmosamaNappaoga0, asaccAmolamaNappaoga0 ' he bhadanta ! yad dravyaM manaHmayogapariNataM tat kiM satyasanaH prayogapariNataM bhavati, mRSAmanaHprayogapariNae vA, kAyappaogapariNata vA' prayogapariNata vaha dravya manaHprayoga pariNata hotA hai, yA vacanamayogapariNata hotA hai, kAya prayogapariNata hotA hai / sanovargaNArUpa dravyako grahaNa karake manoyogadvArA malarUpa se pariNAma ko prApta hue dravyapudgala manaHprayogapariNata kahe jAte haiM / bhASAdravyako grahaNa karake vacanarUpayoga dvArA bhASAke rUpameM pariNamA kara bAhara nikAle gaye dravyapudgalavArumayogapariNata kahe jAte haiM / kAyayoga se zarIravargaNAko grahaNa karake audArika Adi zarIrarUpa se pariNAmako prApta karAye gaye jo dravyapudgala haiM ve kAyaprayogapariNata pudgala dravya kahe jAte haiM / atha gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM 'jaha maNappaogapariNae kiM sacamaNappaogapariNae, mosamaNappaogapariNae saccAmosamaNappaogapariNae, asaccAmosa maNappaogapariNae0' he bhadanta ! jo dravya manaHprayogapariNata kahA gayA hai vaha kyA satyamanaHprayogapariNae vA, kAyappaogapariNae vA' prayogapariNata te dravya bhanaH prayogapati paNa hAya che, vacana prayAgapariNata paNa hoya che ane kAya prayAgaparijIta paNa heAya che maneAvaNArUpa dravyane grahaNa karIne maneyAga dvArA manarUpe pariNamana pAmelA dravya pudgalane mana: prayAgapariNata kahe che. bhASAdravyane grahaNu karIne vacanarUpa cAga dvArA bhASArUpe pariNamAvIne khahAra kADhavAmA AvelA dravyapudgalena vacanaprayAga pariNata kahe che. kAyayeAgathI zarIravAne grahaNa karIne audArika Adi zarIrarUpe pariNamana pAmelA dravyapudgaleAne kAya prayAgapariNuta pudgaladravya kahe che gautama svAbhIne prazna- 'jai maNappaogapariNae kiM saccamaNappagapariNae, mosamaNappaogapariNae, saccA mosamaNappaogapariNae, asaccAmo samaNappaoga pariNaMe0' he lahanta le dravya bhanaH prayogayarita hoya, to zu te satya bhanaH
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 bhagavatIsUtre pariNata bhavati, satyamRSAmanaHprayogapariNata bhavati, asatyAmRpAmanaHpayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! saccamaNappaogapariNaevA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappaogapariNae vA, asaJcAmosamaNappaogapariNae vA' he gautama ! manaHprayogapariNataM dravyaM satyamanaHprayogapariNata vA bhavati, mRpAmanaHprayogapariNata vA bhavati. satyamRSAmanaHprayogapariNata vA bhavati, asatyAmRpAmanaHprayogapariNataM vA bhavati, tatra satyapadArthacintanarUpamanovyApAraH satyamana:prayogapariNataM kathyate 1, asatyacintanarUpamanovyApAralakSaNamRpAmanaHprayogapariNatam 2, kiJcitsatyaM kiJcidasatyam etadubhayamizrita satyamRpAmanaHprayogapariNata hotA hai ? athavA mRSAmanaH prayogapariNata hotA hai ? satya mRSAsanAmayogapariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'saccamaNappaogapariNae vA, mosamaNappaogapariNae vA, saccAmosamaNappabhogapariNae vA, asaccAmosamaNappaogapariNae vA' manAmayogapariNata jo dravya hotA hai, vaha satyamanaHprayogapariNata hotA hai, yA vRSAlanaH prayogapariNata hotA hai, yA satyabhUSAmanaHpayogapariNata hotA hai, yA asatyAmRSAsanaH prayogapariNata hotA hai| jo padArtha jaisA hai usakA vaisA hI cintana rUpa jo mano vyApAra hai vaha satyamanaH prayoga hai| isa prayoga se pariNata huA dravya satyamanaHprayogapariNata kahA jAtA hai| asatya cintanarUpa manake vyApArakA nAma asatya manaHprayoga hai / isa prayoga le pariNAma ko prApta huA dravyamRSAmanaH prayogapariNata kahA gayA hai / jo manaHprayoga kucha satya ho kucha asatya ho prayogapariNata hoya che, ke mRSA (asatya) mana prayogapariNuta hoya che? ke satyamRSA manaH prAgapariNata hoya che ? ke asatyAmRSAmanaH prayogapariNata hoya che ? maDAvI2 prbhune| utta2- 'goyamo!' he gItama! 'saccamaNappaoga pariNae vA, mosamaNappaogapariNae bA, saccA mosamaNappaogapariNae vA, asacA mosamaNappaogapariNae vA' se dra05 bhanaH prayogaparita chatya cha, te satyamAnaH praye gapariNata paNa hoya che, mRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che, satyamRSAmanaH prayoga pariNata paNa heya che, asatyA mRSAmana pragapariNata paNa hoya che je padArtha jevo hoya evA ja tenA cintanarUpa je mane vyApAra hoya che, tene satyamanaH prayoga kahe che A prayogathI pariNata thayelA dravyane satyamanaH prayogapariNata kahevAya che asatya cintarUpa manovyApArane asatyamanaH prayoga kahe che. A prayogathI pariNamana pAmelA dravyane mRSAmana. progapariNata kahevAya che. je mana prayoga thoDe aMze satya hoya ane cheDe aze asatya heya, A rIte banne prakAranA prayogathI mizrita hoya, te prayogane
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 155 pariNatamucyate 3, satyAsatyobhayAbhyAM varjitam asatyAmRSAmanaHprayogapariNatamucyate 4, vyavahAramanaHprayogapariNata bhavati-iti bhAvaH / gautamaH pRcchati'jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbha-saccamaNappaogapari01, aNAraMbhasaccamaNappogapari02,sAraMbhasaccamaNappaoga03, asAraMbhasaccamaNa04,samAraMbhasaccamaNappaogapari05,asamAraMbhasaJcamaNappaogapariNae 6?' yad dravyaM satyamanaHprayogapariNataM tat kim ? 1Arambha-satyamanaHprayogapariNata bhavati, 2anArambha-satyamanaHprayogaisa taraha donoM prakAra ke prayogase mizrita ho vaha ubhayamanaH prayoga kahA gayA hai, isa ubhayamanaH prayoga se jo pudgala dravyapariNata hotA hai vaha ubhayamanaHprayogapariNata dravya kahA gayA hai / jo mana prayoga na satya ho aura na asatya ho. kintu donoM se satya asatya ina donoM prakAroM se rahita ho vaha manaHprayoga asatyAmRSAmanaH prayoga hai isa asatyA skRSAmanaH prayoga se pariNata huA jo dravya hai vaha asatyAmRSAmanaH prayogapariNata kahA gayA hai / arthAt vaha vyavahAramanaHprayogapariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' jai saccamaNappaogapariNae kiM AraMbhasaccamaNappaogapariNae, aNAraMbhasaccamaNappaoga. pariNae, sAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbhasaJcamaNappaogapariNae, samAraMbhasaccamaNappaogapariNae, 'asamAraMbhasaccamaNappaogapari Nae ?' jo dravya satyamanaH prayogapariNata hotA hai, vaha kyA Arambha satyamanaHprayogapariNata hotA hai ? athavA anArambhasatyamanaHprayogapariNata ubhayamanaH prayoga kahe che. A ubhayamanaH prayogathI je pudagaladravya pariNata thAya che tene ubhayamanaH prayogapariNata dravya (satyamRSAmanaH prAgapariNata) kahe che. je mana prayoga satya paNa na hoya ane asatya paNa na hoya - parantu satya ane asatya, e bannethI rahita hoya che, te manaHpragane asatya RSAmanaH prayoga kahe che A asatyAmRSAmanaH prayogathI pariNata thayeluM je dravya che tene asatyAmRSAmanaH pragapariNata kahe che. eTale ke te vyavahAramanaH pragapariNata hoya che. gautama paamiin| prazna- 'jai saJcamaNappaogapariNae ki AraMbhasaccamaNappaogapariNae, aNAraMbhasaccamaNappaogapariNae, sAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asAraMbhasaccamaNappaogapariNae, samAraMbhasaccamaNappaogapariNae, asamAraMbha saccamaNappaogapariNae?' re dravya satyamanaH prayogapariNata DAya cha, te zubhArama
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 bhagavatIsto pariNata bhavati, 3 saMrambha-satyamanaHprayogapariNataM bhavati, 4 asaMrambha-satyamAnaH prayogapariNata bhavati, 5 samArambha-satyamanaHprayogapariNata bhavati, 6 asamArambha-satyasanAprayogapariNataM bhavati ?, bhagavAnAha-goyamA ! AraMbha-saccamaNappaogapariNae bA, jAtra asamAraMbha-saccamaNappaogapariNae vA' he gautama ! satyamanaHprayogapariNata dravyam ArambhasatyamanaHprayogapariNata vA bhavati, yAvat-anAramma satyamanaHprayogapariNata vA avati, saMraMmbhasatyamanaHprayogapariNata vA bhavati, 'asaMrambhasatyamanaHprayogapariNata vA bhavati, samArambhasatyamanaHprayogapariNata vA bhavati,asamAramsa satyamanaHprayogapariNata vA bhavati, tatra ArambhaH-prANAtipAtaH tadviSaye manovyApAralakSaNamanaHprayogeNa pariNAmamAptadravyapudgalaH ArambhahonA hai ? athavA saMraMbha satyamanaHprayogapariNata hotA hai ? athavA asaMrambhalatyamanaH prayogapariNata hotA hai ? athavA lamAraMbha satyamanaH prayogapariNata hotA hai ? athavA alamAraMbha satya manaHprayoga pariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- goyanA' he gautama ! AraMbhasacamaNappaogapariNae vA jAba amalAraMbhalaJcamaNappaogapariNae vA' satyamanaH prayogapariNata jo dravya hotA hai vaha ArambhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat-anAraMbhasatyamanaH prayogapariNata hotA hai, yA saraMkhalatyananaH prayogapariNata hotA hai, yA ahaMraMbha satyamanaH prayoga pariNata hotA hai, yA samAraMbhasatyavanaH prayogapariNata bhI hotA hai| yA asAmAna satyasanaH prayogapariNata sI hotA hai| prANAtipAta kA nAma AraMbha hai, isa AraMsa meM sanakA jo vyApAra hai vaha AraMbha satyamanaH prayogapariNA heAya cheke anAbha satyamana prayogapariNata hoya che? ke sarabha satyamanaH prayogapariNata hoya che? ke asaMrabha satyama prayogapaNita hoya che? ke samAra bha satyananaH prace gapaNita hoya che? ke asamAra bha satyanA prayogapariNata hAya cha? mahAvIra prbhune| utta2-'goyamA ! gautama / 'AraMbhasaJcamaNappaogapariNae vA jAca asamAraMbhasaJcamaNappaogapariNae vA re dravya satyamana:prayogapariNata hoya che, te AraMbha satyamanaH pragapariNata paNa hoya che, anAraMbha satyamana prayogapariNata paNa hoya che, saMrabha satyamanaH prayogapariNata paNa hoya che, asaMbha satyamana. prayogapariNuta paNa hoya che. samAraMbha satyamanaH pragapariNata paNa hoya che ane asamAraMbha satyamana progapariNata paNa hoya che. prANAtipAtane Ara bha kahe che te Ara bhaviSayaka manane je vyApAra (pravRtti) hoya che tene Ara bhajana. prayoga kahe che, ane A prakAranA manaHprayogathI pariNamana
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 157 satyamnaHprayogapariNata ucyate, evamanye'pi paJca vijJeyA kintu na varam-anArambhaH prANAtipAtaviramaNam , saMrambhaH prANAtipAtasaMkalpaH, asaMrambhaH prANAtipAtasaMkalpa viramaNam, mamArambhaH paritApanam, asamArambhaH aparitApanam / gautamaH pRcchati'jai mosamaNappaogapariNae kiM AraMbhamosamaNappaogapariNae vA ?' he bhadanta ! yad dravyaM mRpAmanaHprayogapariNataM tat kim ArambhamRpAmanaHprayogapariNataM vA bhavati ? -'evaM jahA sacceNaM tahAmoseNa vi' evaM yathA-satyena satyapadena praznottararUpA abhilApAH pratipAditAH tathA mRpAvadenApi abhilApA' vaktavyAH, tathA ca manaHprayoga hai. isa prakArake manaH prayoga se pariNAmako prApta jo dravya pudgala hai vaha AraMbha satyamanaHprayogapariNata kahA gayA hai| isI prakArase anya bhI pAMca jAnanA cAhiye / prANAtipAta se viramaNadUra honA-prANAtipAtakA tyAga karanA-isakA nAma anAraMbha hai, tathA prANAtipAta karane kA saMkalpa karanA isakA nAma saMraMbha hai, prANAtipAta karaneke sakalpakA tyAga karanA isakA nAma asaMraMbha hai, jIvoMko pIDA pahuMcAnA-paritApita karanA isakA nAma samAraMsa hai, jIvoMko pIDA nahIM pahucAnA-paritApita nahIM karanA isakA nAma asamAraMbha hai / gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-'jainosamaNappaogapariNae kiM AraMbha mosamaNappaogapariNae vA' he bhadanta ! jo dravyamRSAmanaH prayoga se pariNata kahA gayA hai vaha kyA AraMbhavRSAlanaH prayogapariNata hotA hai ? athavA anAraMbhaskRSAmanaH prayogapariNata hotA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki-evaM jahA sacceNaM tahA moleNa vi' he gautama ! jisa pAmeluM je dravyapudagala hoya che tene AraMbha satyamanaH prayogapariNuta kahe che e ja pramANe bIjA pAca viSe paNa samajavuM prANAtipAta karavAne saka9pa kare tenuM nAma saMbha che, prANAtipAta karavAnA saMkalpane tyAga karavo tenuM nAma asaMrabha che jene pIDA pahecADavI tenuM nAma samArabha che ane jene pIDA na pahocADavI tenuM nAma asamAraMbha che gautama vAbhAnA prazna- 'jai mosamaNappaogapariNae kiM AraMbhamosamaNappaogapariNae vA? ' mahanta! re dravya bhRSAmana: prayogaparita havAmA AvyuM che, te zu Ara bha mRSAmanaH prayogapariNata hoya che? ke anAra bha mUSAmanA praye gapariNata hoya che? ItyAdi uparyukata 6 prazno ahI samajavA uttara- 'evaM jahA sacceNa tahA moseNa vi' he gItamA rezate satyamAnaH prayogapariNuta dravyanA viSe abhilApa (praznottara) kahevAmAM AvyA che, e ja rIte
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 bhagavatomutre mRpAmanaHprayogapariNata dravyam ArambhamRSAmanaHprayogapariNata vA bhavati, anArambhamRSAmanaH prayogapariNata vA bhavati, saMrambhamRpAmanaHprayogapariNata vA bhavati, asaMrambhamRSAmanaHpayogapariNata vA bhavati, samArambhamRpAmanaHpayogapariNata vA bhavati, asamArambhamRSAmanaH prayogapariNata vA bhavati, iti bhAvaH 'evaM saJcAmosamaNappaogapariNayeNa vi, evaM asaJcAmosamaNappaogapariNaeNavi' evaM satyamRSAsanaHprayogapariNatenApi upayuktAHpaDAlApakAH vaktavyAH, evam asatyAmRpAmanaHprayogapariNatenApi SaDU AlApakAH / vaktavyAH gautamaH pRcchati- 'jai caippaogapariNae ki saccabaippaogapariNae, mosavayappaogapariNae0 ?' yardai taraha se satyako lekara abhilApa kahe gaye haiM, usI prakAra se mRSA ko lekara bhI amilApa karanA cAhiye / tathA ca-mRSAmanaHprayoga pariNata jo dravya hotA hai vaha AraMbhamRSAmanaH prayoga pariNata bhI hotA hai, yA anAraMbhamRSAmanaH prayoga pariNata bhI hotA hai, yA saMraMbhamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai, asaMraMbhamRSAmanaH prayoga pariNata hotA hai / samAraMbhamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai yA asamAraMbhamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai / 'evaM saccAmosamaNappaogapariNae vi, evaM asacAmosamaNappaogapariNae vi' isI tarahase 6 AlApaka satyAmRSAmanaHprayogapariNatake sAtha bhI kahanA cAhiye aura asatyAmRSAHmanaprayogapariNatake sAtha bhI kahanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaivaippaogapariNae kiM saccavaippa ogapariNae, mosavaippIgapariNae0' he adanta ! jA dravya vacaH mRSAmanaH pragapariNata je dravya viSe paNa abhilApa samajavo. jemake mRSAmana progapariNata je dravya hoya che, te AraMbha mRSAmana prayogapariNata paNa hoya che, anAraMbha mRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che, saMrabhamRSAmana pragapariNata paNa hoya che, asaMrabha RSAmanaH pragapariNata paNa hoya che. samArabhamRSAmanaH prayogapariNata paNa hoya che ane asamAraMbha mRSAmanaH prayogapariNata paNa khIya che. eva saccAmosamaNappaogapariNae vi, evaM asaccAmosamaNappogapariNae vi. A prakAranA 6 AlApaka satyAmRSAmana prayogapariNata sAthe paNa kahevA joIe ane asatyAmRSAmanaH pragapariNatanI sAthe paNa kahevA joIe. gautama 2vaamiin| prazna-'jai vaippabhogapariNae ki saccavaippaogapariNae, mosavaippaogapariNae. he mAnna ! me dravya kyanaprayogapariyata DAya cha ? te zuM satya vacana prayoga pariNata hoya che? ke mRSA vacana prayoga pariNata hoya che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1. 13 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 159 dravyaM vacaHprayogapariNataM tat kiM satyavacaHprayogapariNataM bhavati, mRSAcaca:prayogapariNataM bhavati ? evaM jahA maNappaogapariNaeNa, tahA vayappaogapariNaeNa vi' evaM yathA manaHprayogapariNatena tathA vacaHprayogapariNatenApi yathAmanaHprayogapariNate nAlApakA uktAH tathA vacaHprayogapariNatenApi AlApakAH SaD vaktavyA ityarthaH 'jAtra asamAraMbhavayappaogapariNaeNa vA' yAvat - vacaHprayogapariNata dravyaM satyavacaH prayogapariNataM vA bhavati, mRpAtracaH prayogapariNata vA bhavati, satyamRSAvacaHprayogapariNataM vA bhavati, asatyAmRpAvacaHprayogapariNata vA bhavati, evam AraMbhavacaHprayogapariNataM vA bhavati, anAraMbhavacaH prayogapariNata vA bhavati, saMrambhavacaHprayogapariNata vA bhavati, asaMrambhavacaH prayogapariNata nA bhavati, samArambhavacaHprayogapariNata' vA bhavati, asamArambhavacaH prayogapariNata vA prayogapariNata hotA hai, vaha kyA satyavacanaprayogapariNata hotA hai, yA mRSAvacaHprayoga pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'evaM jahA maNaogapariNae tahA vayappaogaparigae vi' he gautama ! jisaprakAra mana prayoga pariNatakA kathana kiyA gayA hai, usI prakArakA vacana prayogapariNatakA bhI kahadenA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa prakAra se 6 AlApaka manaH prayogapariNatake sAtha kahe haiM usI prakAra se 6 AlApaka vacaHprayogapariNatake sAtha bhI kahanA cAhiye / 'jAva asamAraMbha vayappaogapariNae vA' yAvat ( vacaH prayogapariNata dravya satyavacanaprayogapariNata hotA hai, yA mRSAvacanaprayogapariNata hotA hai, satyamRSAvacaH prayogapariNata hotA hai, asatyAmRSAvacaH prayogapariNata hotA hai / isI taraha se vaha AraMbhavacaHprayogapariNata hotA hai / saMraMbhavaca prayogapariNata hotA hai asaMraMbhavacaH prayogapariNata hotA hai, tathA , uttara - evaM jahA maNappaogapariNae tahA vayappaogapariNae vi' he gautama! jevI rIte manaHprayAgapariNata dravyanI sAthe cha AlApaka kahevAmAM AvyA che, eja prabhA vayanaprayogayariguta dravyanI sAthai pazu cha khAsAyo, uhevA lehaye 'jAva asamAraMbhavayappaogapariNaeNa vA eTale ke vacanaprayAgapariNata dravya satyavacana prayAgapariNata paNa hAya che, mRSAvacanaprayAgapariNlRta paNa heAya che, satyamRSAvacanaprayAgapaNita paNa hoya che, asatyAmRSAvacanaprayANa pariNata paNa hoya che eja pramANe te Ara bhavaca:prayAgapaNita paNa hoya che, anAra bhavacaHprayAgapariNata paNa hAya che, sa 2 bha vaca prayogapariNata paNa heAya che, asa2bhavacaHprayAgapariNata paNa hoya che, samArabhavathaH prayAgapariNata paNa hoya che ane asamArabhavaca prayAgapariNata paNa hAya che
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 bhagavatImane bhavati, gautamaH pRcchati-'jai kAyappaogapariNataM tat kim audArikazarIra kAyaprayogapariNatam ? audArikazarIrameva pudgalaskandharUpatvenopacIyamAnatvAta kAyastasya prayogaH, audArikazarIrasya vA kAyaprayogaH tena pariNata tattathA, ayaM caudArikazarIrakAyaprayogaH paryAptakasyaiva vijeyona tu aparyAptakasya, ityAzayaH, prajJApanAyAH poDazapadapAlocanayA tu-itthaM pratibhAti yat vaikriyanirmANakAle vaikriyamizraM vaikriyAdaudArike pravezakAle ca audArikamizraM ca bhvti| evameva asamAraMbhavacaHprayogapariNata hotA hai / aba gautama pUchate haiM 'jaikAyappaogapariNae kiM orAliyasarIrakAyappaogapariNae0' jo dravyakAyaprayogapariNata hotA hai vaha kyA audArika zarIrarUpakAyaprayogapariNata hotA hai ? tAtparya ilakA yaha hai ki pudgalaskandharUpa honese audArika zarIra yahAM kAyarUpa kahA gayA hai kAyakA tAtparya hotA hai bahupradezI / audArika zarIra bahuta pradezoMvAlA hai| bahuta pradezoMvAlA vaha isaliye hai ki vaha pudgala parimANuoMkA eka samUharUpa skandha hai isa audArikazarIra rUpakAyaprayogase athavA audArika zarIrake kAyaprayogase pariNata jo dravya hai vaha audArikazarIrakAyaprayogapariNata dravya hai yaha audArika zarIra kAyaprayoga paryAptaka jIvake hI hotA hai aparyAptaka jIvake nahIM prajJApanAke solahave 16 padakA vicAra karanese aisA mAlUma hotA hai kI vaikriya banAte samaya vaikriyamizra aura vaikriyase audArikameM Ate samaya audArika litha hotA hai / isI prakAra ___gA1ma 2vaamiin| prazna-jA kAyappaogapariNae ki orAliyasarIrakAyappogapariNae ? hemanta ! re dravya ayaprayogapariNata hAya cha, te zu audArika zarIrarUpa kAyaprayogapariNata hoya che ? A kathananuM tAtparya nIce pramANe che. pudagala skalparUpa hovAthI razmi zarIrane ahI kAyarUpa kahevAmAM AvyuM che kAya eTale bahuudezI dAraka zarIra ghaNA pradezavALuM hoya che, te bahu pradezavALuM eTalA mATe kahyu che ke te pudagalaparamANuonA eka DhagalArUpa skandha che A audArika zarIrUpa kAyaprayogathI athavA dArika zarIranA kAyaprayogathI pariNata je dravya che, tene dArika zarIrakAyaprogapariNuta dravya kahe che A dArika zarIrakAyaprayoga paryApta mAja saMbhavI zake che aparyAptaka jIvomAM saMbhavI zakatA nathI. prajJApanA seLamAM pada ne vicAra karatA evuM jaNAya che ke vaikriya banAvatI vakhate vaikriyamizra ane naikriyayathI. dArikamAM ApatA dArikamizra thAya che. e ja rIte AhAraka banAvatI vakhate
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 161 AhArakanirmANakAle AhArakamizram AhArakAdaudArike pravezakAle ca audArikamizraM bhavati / itthameva nArakadevayoH paryAptake'pi bhavadhAraNIyAduttaravaikriyanirmANakAle kriyamizraM bhavati iti vijJeyam / evaM nadeva kAyaprayogapariNata dravyaM kim 'orAliyamIsAsarIrakAyappaoga0' audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatam ? audArikamutpattikAle'sampUrNa sat kArmaNamizraM zarIrameva kAyastasyaprayogaH, audArikamizrazarIrasya vA kAyaprayogastena pariNata yattathA / uktaMca-" joeNa kammaraNaM AhAreI aNaMtaraM jIvo / teNaM paraM mIseNaM jAva sarIrassa nippattI // " chAyA- yogena kArmaNena Aharati anantaraM jIvaH / tena paraM mizreNa yAvata zarIrasya niSpattiH // AhAraka banAte samaya AhAraka mizra aura phira audArikameM Ate samaya audArikamizra hotA hai / nAraka aura devoMke paryAptameM bhavadhAraNIyase uttara vaikriya karate samaya vaikriya mizra hotA hai / orAliya mIsA sarIrakAya0 ' isakA bhAva yaha hai ki java audArikazarIra utpattike samayameM apUrNAvasthAmeM kArmaNazarIrake sAtha mizra hotA hai taba vahI zarIra audArikamizra zarIra kahalAtA hai audArika mizrazarIrarUpa kAyake prayogase athavA audArika mizrazarIrake kAyamayogase pariNata jo dravya hai vaha audArika mizrazarIra kAyaprayoga pariNata dravya hai / kahA bhI hai 'joeNa' ityAdi / parabhavameM utpattike samayameM vigrahagatimeM jIva prathama kArmaNa yogadvArA AhAra grahaNa karatA hai isake bAda jabataka zarIra paryApti pUrNa nahIM hotI hai tabataka vaha audArika mizrayogadvArA AhAra karatA hai| AhArakamizra ane pAchA audArikamA ApatI vakhate dArikamizra thAya che. nAraka ane devanA paryAptai bhavadhAraNayathI uttara kriya karatI vakhate vaikriyamizra thAya che. 'orAliyamIsAsarIrakAya.' mAsUtrAzanA lAvArtha nIya pramANe cha tyattinA samaye apUrNAvasthAmAM jyAre dArika zarIra kArmANazarIranI sAthe mizna hoya che, tyAre te zarIrane audArikamizrazarIra kahevoya che. A dArikamizra zarIranA kAyapragathI pariNata je drazya che, tene audArikamizrazarIra kAyaprayogapariNata kahe che te audArika mizrakA prayoga aparyAptaka jIvamAja saMbhavI zake che. udhu para cha-'joeNa' tyAhi parabhavamAM utpattinA samaye vigrahagatimAM jIva pahelA kAmayogadvArA AhAra prahaNa kare che. tyArabAda oNsudhI zarIra paryApti pUrNa thatI nathI tyA sudhI te audArika
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatImatre ____ evaM kArmaNenApi audArikazarIrasya mizratA bodhyA, utpatyapekSayA audArikazarIrasya pradhAnatvAt , yadA tu audArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno bhavati paJcandriyatiryagyonikA, paryAptagAdaravAyukAyiko vA baiMkriyaM karoti tadA audAribakAyayoge tiSThanneva pradezAn vikSipya baikriyazarIrayogyAn pudagalAn paryAdAya kriyazarIraparyAptyA yAvad na paryApti prApnoti tAnada vaikriyaNa saha audArizagarIrasya mizratA vijJeyA, prArambhakatayA audArikazarIraraya pradhAnatvAt , evam AhArakeNa sahApi audArikazarIrasya mizratA yodhyA iti prastutasandarbhAzayaH, evaM kim kAyamayogapariNatameva dravyam -'veuvjiyasarIrakAyappayoga' vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM manati ? kriyakAyaprayogazca isI taraha kArlaNazarIra ke sAtha bhI audArika zarIrakI mizratA yahAM jAnanI caahiye| kyoMki utpattikI apekSAse audArika zarIrakI pradhAnatA hai| jaba audArika zarIravAlA manuSya, athavA paMcendriya tica, yA paryAptavAdara bAyukAyikajIva vaikriya labdhisaMpanna hotA hai aura vaikriya zarIrakA nirmANa karatA hai taba vaha audArika kAyayogameM rahatA huA hI AtmapradezoMko vistArakara baikriya zarIke yogya pudgaloMko grahaNa karatA hai aura jabataka baikriya zarIra paryAptiko vaha pUrNa nahIM karaletA hai tabataka vaikriyake sAtha audArika zarIrakI priyatA honele use audArikamizrakAyaprayoga jAnanA cAhiye / kyoMki prAraMlaka honeke kAraNa audArikazarIrakI pradhAnatA hai| isI tarahase AhArakake sAtha bhI audArika zarIra kI nizratA jAnanI cAhiye / isa tarahase yaha prastuta sadarbhakA Azaya hai / 'veubviysriirkaaymizrayoga dvArA AhAra grahaNa kare che. A rIte kAryaNa zarIranI sAthe dArika zarIranI mitratA ahI samajavI kAraNake utpattinI apekSAe dArika zarIranI pradhAnatA che. jyAre dArika zarIravALe manuSya athavA pacendriya tiryaMca athavA paryApta bAdara vAyukAyikajIva vaikriyalabdhivALo hoya che ane vaikriyazarIranuM nirmANa kare che, tyAre te dArika kAyayogamAM rahIne ja Atmapradezane vistArIne vaikriyazarIrane yogya pudagalene grahaNa kare che, ane jyAMsudhI te vakriyazarIra pathatine pUrNa karI letuM nathI, tyAMsudhI vaikriyanI sAthe audArika zarIranI mitratA hovAthI tene dArikamizakAyaprayoga samajavA joIe. kAraNake prAra bhaka hovAne lIdhe aurika zarIranI pradhAnatA che eja pramANe AhArakanI sAthe paNa dAzmi zarIranI mizratA samajavI prastuta saMdarbhano A asaranamAzaya cha. 'veubiyasarIrakAyappaoga0' se prabhArI ne dravya 14prayAsa
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.13 makSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 163 vaikriyaparyAptakasyaiva vijJeyaH, tathA tadeva dravyam 'veubdhiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae' kiM vaikriyamizrasarIrakAyapayogapariNataM bhavati, ayaM ca vaikriyamizrazarIrakAyaprayogo devanArakeSu jAyamAnasya aparyAptakasyaiva vaikriyazarIrasya mizraNaM ca kAmaNenaiva vodhyam , labdhijanyavaikriyazarIraM parityajataH audArikaM garIraM paryAdadAnasya tu audArikopAdAnAya prahane vaikriyasyaiva pradhAnatvAt audArikeNApi saha vakriyasya mizraNaM saMbhavati, tatrApi vaikriyamizrazarIrakAyaprayogo jJAtavya iti bhAvaH, evaM kAyaprayogapariNatameva dravyaM kim-'AhAragasIrakAyappaogapariNae, AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae kammAsarIrakAyappaogapariNae ?' AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? atrAhArakazarIrakAyaprayogaH AhArakazarIraniSpattau ppaoga0' isI tarahale jo dravya kAyaprayogapariNata hotA hai vahI kyA vaikriyazarIkAyaprayogapariNata hotA hai ? baikriyakAyaprayoga kriya paryAptajIvake hI hotA hai / tathA vahI dravya kyA 'veuvviyasIsAsarIra kAyappaogapariNae vaikriyamizrazarIrakAyaprayaprayogapariNata hotA hai isakA bhAva yaha hai ki yaha vaikriyamizrazarIrakAyaprayogadeva, aura nArakoM meM utpanna hote hue aparyAptaka jIvake ho hotA hai| vahAM para vaikriya zarIrako mizratA kAmaNake sAtha hai / tathA landhijanya vaikriya garIrakA parityAga karate hue, aura audArika zarirako grahaNa karate hue audArika zarIravAle jIvake vaikriyazarIrakI pradhAnatA honese audArikake zrI sAtha vaikriyakA mizraNa hotA hai / isaliye vahAM para bhI vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga jAnanA caahiye| 'AhAragasarIrakAyappaogapariNae, AhAragamIsAmarIrakAyappaogapariNae, kampAsarIrakAyappaogapariNae pariNata hoya che, eja zuM vaikriyArIrakAyaprayogapariNata hoya che ? (vaikriyaparyApta jIvane ja samapI 3 cha ) tathA 4 05 | 'veuniyamomAsarIrakAyappaogapariNae ?' vaikriyamizrazarIrakAya prayogapariNata hoya che ? A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che A vaikriyamizrazArIrakAyaprayoga deva ane nArakamAM utpanna thatA aparyAptaka jIvamAM ja thAya che ahIM aikriyazarIranI mizratA kAzmaNanI sAthe che tathA labdhijanya vaikiyazarIranA parityAga karIne audArika zarIrane grahaNa karatA dArika zarIravALA jIvamAM vakriyazarIranI pradhAnatA hevAthI audArikanI sAthe paNa vaikriyanI mitratA rahe che tethI tyAM paNa vaikriyamizrazarIra45pryog sabhA me, 'AhAragasarIrakAyappaogapariNae , AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae, kammAsarIrakAyappaogapariNae / 04 'pramANe re nya
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre satyAmeva vijeyaH, tadAnIM tasyaiva prAdhAnyAt, evam tadeva dravyaM kim AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, AhArakamizragarIrakAyaprayogazca audArikeNa saha AhArakasya mizraNakAle bhavati, sa cAhArakatyAgenaudArikagrahaNAbhimukhasya vodhyA, tathA ca yadA AhArakagarIrI svakArya samApya punanaudArikazarIramupAdatte tadA''hArakrasya prAdhAnyAt . audArikapravezonmukhatvAt yAvat sarvathai vAhArakaM na parityajati isI prakAra se jo dravya kAyaprayogapariNata hotA hai vahI dravya kyA AhAraka zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ?yA AhAraka mizrazarIrakAya prayoga pariNata hotA hai ? yA kArmaNa zarIrakAya prayogapariNata hotA hai ? yahAM para AhAraka zarIrakAyaprayoga AhAraka zarIrakI niSpatti honepara hI hotA hai| prayogakA tAtparya usake vyApArase hai yaha AhArakasaMbaMdhI vyApAra AhArakazarIrakI utpatti hone para hI hotI hai / ataH usa vyApAra meM um lamaya usakI hI pradhAnatA rahatI haiN| kAyaprayogapariNatadravya kyA AhArakani zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? isakA tAtparya yaha hai ki yaha AhArakamizrakAyaprayoga audArika ke sAtha AhArakakI mitA hone para hotA hai| jIva AhArakazarIrakA tyAgakara jaba audArika zarIra ko grahaNa karatA hai taba yaha hotA hai / arthAt AhAraka zarIrabAlA jIva apane kAryako samApta karake punaH audArika zarIrako dhAraNa karane lagatA hai taba AhArakakI pradhAnatA rahatI hai aura audArika zarIrako grahaNa karane meM isakA vyApAra rahatA hai, isa kAyadRga pariNata hoya che, eja dravya zuM AhAraka zarIrakAyaprayoga pariNuta hoya che ? ke AhAraka mizrazarIrakAya prayogapariNata hoya che ? ke kArmaNArarakAyaprayogapariNata hoya che? ahIM AhAraka zarIkAyoga AhAraka zarIranI niSpatti (racanA) thatAMja thAya che. pragana" tAtparya "vyApAra athavA pravRtti thAya che. te AhAraka zarIrane vyApAra (pravRtti) AhAraka zarIranI utpatti thAya tyAre ja thAya che. tethI te vyApAramAM te samaye tenI pradhAnatA rahe che kAyAprayoga pariNata dravya zuM AhArakamizrazarIra koyaprayoga parita hoya che ?" A praznanuM tAtparya nIce pramANe che - A AhArakamizakAyaprAga audArikanI sAthe AhArakanI mithatA thavAthI thAya che. jIva AhAraka zarIrane tyAga karIne jyAre dArika zarIrane grahaNa kare che tyAre evuM bane che. eThale ke Aharaka zarIravALo jIva pitAnA kAryane pUrNa karIne pharIthI audArika zarIrane dhAraNa karavA lAge che tyAre AhAranI pradhAnatA rahe che, ane dArika grahaNa karavAnI tenI pravRtti rahe che te
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8u.1 sa. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 165 tAvat audArikeNa saha mizraNamityAzayaH, evaM tadeva kAyaprayogapariNataM dravyam kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? atra kArmaNazarIrakAyaprayogo vigrahagatyApannasya sarvasaMsAriNaH, samudghAtagatasya kevalinazca tRtIya-caturtha-paJcama-samayeSu bhavati, taduktam - 'kArmaNazarIrayogI caturthake pazcame tRtIye ce' ti / bhagavAnAha-'goyamA ! oroliyasarIrakAyappaogapariNae vA' jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA' he gautama ! tat kAyaprayogapariNata dravyam audArika kAraNa jabataka isakA sarvathA parityAga nahIM ho jAtA hai tabataka isakI mizratA audArika zarIra ke sAtha rahatI hai| isase vahAM AhAraka mizrakAyaprayoga jAnanA caahiye| vahI kAyaprayogapariNata dravya kyA kArmaNa zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai yahAM para kArmaNa zarIrakAya prayoga vigrahagati meM samastasaMsArI jIvoMko aura samudghAta karate hue kevalajJAnIko tIsare, cauthe aura pAMcave samaya meM hotA hai| kahA bhI hai-kArmaNazarIrayogI caturthake, paMcame, tRtIye, ca" / ina saba pUrvokta praznoke uttara meM-ki kAyaprayogapariNata dravya kyA audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai ? vaikriya zarIra kAyaprayogapariNata hotA hai ? kriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai? AhArakazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai? AhArakamizrazarIra kAyaprayogapariNata hotA hai ? kArmaNazarIrakAyaprayoga pariNata hotA hai ? prabhu aba gautamase kahate haiM, he gautama ! 'orAliyasarIrakAyappaoga kAraNe jyAM sudhI tene sarvathA parityAga thaI jato nathI tyA sudhI tenI mizratA audArika zarIranI sAthe rahe che. A paristhitimAM tyA AhArakamizakAyaprayoga samajo joIe eja kAyaDgapariNuta dravya zu kAmaNakAyaprayoga parita hoya che ? ahIM e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke karmaNazarIrakAya prayoga vigrahagatimAM samasta saMsArI jIvo dvArA thAya che ane samuddhAta kevaLajJAnI dvArA trIjA, cethA ane pAMcamA samayamAM thAya che. 4 5 , kArmaNazarIrayogI caturthe, paMcameM tatIye ca" have gautama svAmInA pUrvokta prazno pharIthI ApavAmAM Ave che - he bhadanta ! kAyapragapariNuta dravya zu dArika zarIrakAyaprogapariNuta hoya che? ke dArika mizrazarIrakAyaDgapariNata hoya che? ke vaikriya zarIrakAyaprogapariNata hoya che? ke zaikriya mizrazarIrakAyaprogapariNata hoya che ke AhAraka zarIrakAyaprayogaparaNita hoya che ? AhAraka mizrazarIrakAyaprogapariNata hoya che ke kArmazarIrakAyaprogapariNata hoya che? mA nonI uttara mApatA mahAvIra prabhu 4 cha / "goyamA! he gautama ! "orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA, jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA"
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI sUtre audArikamizrazarIrakAyazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati yAvat - prayogapariNataM vA bhavati, vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, vaikriyamizrazarIra kAya prayoga pariNataM vA AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM vA, AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNata vA kArmaNazarIra kAyaprayogapariNata vA satratIti bhAvaH, gautamaH pRcchati ' jai orAliyasa rIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiyaorAliya sarIrakAyappaogapariNae evaM jAva paMciMdiyaorAliyajAva pari0 ?" he bhadanta ! yad dravyam audArikazarIra kAya prayogapariNaM tat kim ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati / evaM tathaiva kiM yAvada - dvIndriya-trIndriya- caturindriyaudA rikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? pariNae vA jAba kammAsarIrakA yappa ogapariNae vA' kAyaprayoga pari ta vaha dravya audArika zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, athavAaudArika mizra zarIra kAyaprayogapariNata hotA hai yA vaikriyazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai yA AhArakazarIra kAya prayogapariNata hotA hai / yA AhAraka mizra zarIrakAyaprayogapariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ki- 'jaha orAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiya orAliya sarIrakAya paogapariNae evaM jAya paMcidiyaorAliya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya audArika zarIrakAyaprayoga pariNata hotA hai vaha kyA ekendriyajIvake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA kAyaprayAgapariNata te dravya audyArikazarIrakAyaprAgapariNata paNa hAya che. aurikamizrazarIrakAyaprayAgapariNata paNa hAya che, vaikiyazarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che, vaikriyamizrazarIrakAyaprayegapariNata paNa hoya che, AhArakazarIrakAyaprayAgapariNata paNa hoya che, AhArakamizrazarIrakAyaprayAgarita paNa hAya che ane kAma NuzarIrakAyaprayAgapariNata paNa hAya che '166 -M gautama svAmIno prazna- jai orAliya sarIrakAyappaogapariNAe evaM jIva paMcidiyaorAliya jAva pariNAe ? " De lahanta ! ne dravya mohAri shriiraayprayAgapariNata hoya che, te zu ekendriya jIvanA audAkizarIrakAyaprayegapariNata hAya che ? ke hIndriya, zrIndriya ane caturindriya jIvanA audArikazarIrakAyaprarijIta hAya che ke pacendriya jIvanA audArikazarIrakAyaprayAgathI pariNata hoya che ? mahAvIra prabhunA uttara 46 goyamA " he gautama! " ergidiyaorAliyasariskAyayogapariNavA, veiMdiyajAvapariNae vA jAvapaMciMdiya jAva pariNae vA ' ii dravya audAkizarIrakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, te dravya ekendriya jIvanA saudA
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ " jAva prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.13 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 167 paJcendriyaudArikazarIrakAya prayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha goyamA ! ergidiyaorAliyasa rIrakAyappaogapariNae vA, veiMdiya - jAna - pariNae vA, jAtra pacidiya jAva pariNae vA' he gautama! audArikazarIra kAyaprayogapariNataM dravyam ekendriyaudA rikazarIrakAyaprayogapariNata vA dvIndriya- yAvat-audArikazarIrakAya prayogapariNata vA, yAvat - trIndriya - caturindriyaudA rikazarIrakA yaprayogapariNata vA, paJcendriya- yAvat audArikazarIrakAyamayogapariNata vA bhavati ? gautamaH pRccha jai egiMdiyaorA liyasarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikAiyae giMdiya - jAna - pariNae, vaNassaikAiyae giMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA ? ' he bhadanta ! yad dravyam ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim hai ? athavA dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIva ke audArika zarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai ? yA paMcendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate hai'gAMyamA' he gautama! 'egiMdiyaorAliyasa rIra kAya ppaogapariNae vA, veiMdiya jAva pariNae vA, jAva paMcidiya jAva pariNae vA' jo dravya audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai, vaha dravya ekendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai yA dvindriya ke audArika zarorakAyaprayoga se pariNata hotA hai, teindriya, cauindriya aura paMcendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai / ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai egiMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae, kiM puDhavikAiyae giMdiyajAba pariNae, jAva varNa ikAiediya orAliya sarIrakAyappaogapariNae' he bhadanta ! jo dravya ekendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai so kyA vaha pRthivIkAyika ekendriya jIvake audArika shriirkaayrikazarIrakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, dvIndriya jIvanA audArikazarIrakAyaprayAgathI paNa pariNata thAya che, trIndriya, caturindriya ane pacendriya jIvanA audyArikazarIrakAya prayogathI paNa pariNata thAya che. 66 - gautama svAmIne prazna jai ergidiya orAliyasarIrakAyappaogapariNae, kiM puDhavikAiya egiMdiya jAva parigae, jAva vaNassaikAiya orAli sarIrakA ppaogapariNae ? " he mahanta / ? dravya gorDendriya nA auArikazarIrakAyaprayegathI pariNata hoya che, te zu pRthvIkAyika ekendriya jItanA - bhavati, 1
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhagavatIstre pRthivIkAyikaikendriya-yAvat audArikazarIrakAyaprayogapariNata vA, yAvataapakAyika-tejaskAyika- vAyukAyika - vanaspatikAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati ? bhagavAnAha- 'goyamA ! puDhavikkAiyaegidiyapaoga-jAva-pariNae vA, jAva vaNassaikAiyaegidiya-jAva-pariNae vA' he gautama ! ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata dravyam pRthivIkAyikaikendriya yAvat-audArika zarIrakAyapayogapariNataM vA bhavati, yAvat-apkAyika tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriya yAvat-audArikazarIhakAyaprayogapariNataM vA bhavati, gautamaH pRcchati- 'jaI puDhavikkAiyaegidiya orAliyasarIra-jAva-pariNae ki suhumapuDhavikkAiya jAva pariNae, vAyara puDhavikkAiya egiMdiya jAva pariNae ?' he bhadanta ! yad dravyaM pRthivIkAyikai prayogase pariNata hotA hai ? yA yAvat apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'puDhavi. koiya egidiyapaoga jAva pariNae vA jAva vaNassaikAiya egidiya jAca pariNae vA' vaha pRthivIkAyika ekendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai, yAvat apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki jai puDhavIkAiya egidiyaorAliyasarIrakAya pariNae kiM suhumapuDhavikAiya jAva pariNae, bAyarapuDhavikADya egidiya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayo dArikazarIrakAyaprogathI pariNata hoya che? athavA AkAyika, tejaskAyika, vAyuAyika ane vanaspatikAyika ekendriyane audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? uttara - "goyamA" he gotama ! "puDhavikkAiya egidiyappaoga jAva pariNae vA, jAva vaNassaikAiya egidiya jAva pariNae vA" dravya. pRthvIkAyika ekendriya jIvanA audarika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che, ane apUkAcUMka, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. gautama 2vAbhInA prazna- " jai puDhavikkAiya egidiya orAliyasarIra jAva pariNae, kiM suhumapuDhavikkAiya jAva pariNae, vAyarapuDhavikkAiya egidiya jAva pariNae ? he Herd! re 05 pRthvIyi mendriyanA maudA24
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 13 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam 169 kendriyaudArikazarIra-yavat kAyaprayeogapariNata tat kim sUkSmapRthivIkAyika yAvat - ekendriyaudA rikazarIrakAyamayogapariNata vA bhavati ? vAdarapRthivI kAike kendriyaudArika - yAvat zarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! suhumapuDhavikAiyae giMdiya - jAva pariNae vA, vAyarapuDhavikAiya jAva pariNae vA' he gautama! pRthivIkAyikaikendriyaudA rikazarIra kAyaprayogapariNata dravyam sukSmapRthivIkAyikaikendriya yAvat-audArikazarIrakAyama yogapariNata vA vAdarapRthivIkAyika- yAvat ekendriyaudArikazarIra kAyama yogapariNata vA bhavati, gautamaH pRcchati - 'jai suhuma puDha vikAiya-jAtra - pariNae kiM pajjata humapuDhAni - jAba- pariNae, apajjatasRhumapuDhayo- jAba- pariNae?' he bhadanta ! yad dravyaM sUkSmapRthivIkAyika- yAvat - ekendriyaudArikazarIragase pariNata hotA hai, vaha kyA sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? yA bAdarapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'suhamapuDhavikAiya jAva pariNae vA' pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata dravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai aura bAdara pRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se bhI hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ' jai suhumapuDhavikAiya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai vaha kyA 'pajjattanuhumapuDhavijAba pariNae ? apajjattasumapuDhavi zarIrakAyaprayAgathI pazruita hAya che, te zu sUkSma pRthvIkAya- ekendriyanA audArikazarIrakAyaprayAgathI pariNata hAya che ? ke khAdara pRthvIkAyika ekendriyanA audArikazarIrakAyaprayAgathI pariNata hoya che uttara- " 19 goyamA he gautama! " suhumapuDhatrikAiya jAva pariNae vA, " ityAdri pRthvIkAyika ekendriyanA audyArizarIrakAyaprayAgathI pariNata dravya sUkSmapRthvIkAyika ekendriyanA audArikazarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hAya che ane khAdara pRthvIkAyaka ekendriyanA audArikazarIrakAyaprayeAgayI paNa pariNata hAya che gauttama svAbhIne abha - jai humapuDhavikAiya jAva pariNae " he mahanta ! je dravya sukSmapRthvIkAyaka ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayAgathI pariNata hAya che, te zuM pajjattama puDhavi jAva pariNae ? appajjattasu humapuDhavi jAva pariNae ? "
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 bhagavatImro kAyaprayogapariNata tat kim paryAptakasUkSmapRthivI yAvat kAyikaikendriyaudArikagarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? aparyAptakasUkSmapRthivI - yAvatakAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! pajattamuhumapuDhavIkAiya-jAva- pariNae vA, apajattasuhumapuDhavi kAiya-jAva-pariNae vA' he gautama! sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikazIrakAyaprayogapariNataM dravyaM paryAptakasUkSmapRthivIkAyika - yAvat-ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, aparyAptakakSmapRthivIkAyika-yAvat-ekendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, 'evaM vAyare vi' evaM sUkSmapRthivIkAyika-yAvat-pariNatadravyavadeva bAdaro'pi, paryAptakAparyAptakavAdarapRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA'pi dravyaM jAva pariNae' paryAptakSmapRthivIkAdhika ekendriyake audArika zarIrakAyamayogale pariNata hotA hai. yA aparyAptaka vakSmavRthivIkAdhika ekendri ke audArika zarIrakAyaprayogale pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goramA' he gautama ! pajattanuhubhapuDhavikAiyajAva pariNae vA, apajjattasuhamapuDhapikAiya jAva pariNae vA' vaha sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArika zarIrakAyaprayogale pariNata dravya paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyAtaka sUkSmapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIra kAya prayogase bhI pariNata hotA hai| 'evaM bAyare vi' sUkSmapRthivIkAyika yAvat pariNata dravyakI taraha hI paryAptaka aparyAtaka bAdarapRthivIkAyika ekendriyake audArikazarIrakAyaprayogase priparyAna sUkamapRthvIkAyaka ekandriyanA dArikazarIrakA prayogathI pariNata thAya che ? ke aparyAptaka sUmapRthvIkAyika ekendrinA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? uttara - "goyamA" he gautama ! "pajattamuhamapuDhavikkAiya jAva pariNae vA, apajjatta suhamapuDhavikAya jAva pariNae cA"te sUkSma pRthvIya mAndrayAnA dArika zarIrakAyaprayogathI pariNata dravya paryAptaka sUmapRthvIkASika ekendriyanA dArika zarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che ane aparyAptaka sukSama pRthvIkAyika ekendriyanA mohari zarI245prayA parikSyata pae ya che "evaM vAyare vi" mA prabhAra bAdara pRthvIkAyika ekendriyanA prayogathI pariNata dravya paNa paryAptaka bAdara pRthvIkAyaka ekendriyanA audArika zarIrakAyaprayogapariNata paNa hoya che, ane aparyAptaka bAdara yAyimendriyAnA mohAni shrii241ypryo| pariNata paNa DAya cha. " evaM jAva
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ & * * prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 0 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 171 bhavati, ityarthaH, evaM jAva vaNassaikAiyANaM caukao bhedo' evaM paryAptakAparyAptasUkSmavAdarapRthivIkAyikavadeva yAvat - aSkAyika - tejaskAyika - vAyukAyika vanaspatikAyikAnAmapi prayogapariNatadravyasya catuSkakAH sUkSma-vAdara - paryAptakA - paryAptakarUpacatuSprakArako bhedo vijJeyaH, 'beiMdriyateiMdiya - cauradiyANaM duyao bhedo pajjattagA ya, apajjattagAya chIndriyatrIndriya - caturindriyANAM prayogapariNatadravyaniSaye dviko dviprakArako bheda:- paryAptakAzca, aparyAptakAJca iti vijJeyam gautama pRcchati - jai pacidiyaorA liya sarIrakAyappagapatNie kiM tirikkhajoNiya paMciMdicaorA lipasarIrakAyappaogapariNae maNustapaMciMdiya - jAtra pariNae ? he bhavantaM ! yad dravyaM paJcendriyaudArikaza gaira kAyaprayogapariNata tat kiM tiryagyonika Nata bhI vya hotA hai / eva jAva daNassaikAiyANaM caukkao bhedo' paryApta aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakI taraha hI yAvat apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ina sabake bhI prayogase pariNata dravya ke sUkSma, bAdara, paryAptaka evaM aparyAptaka rUpa cAra prakArake bheda jAnanA cAhiye / tathA veiMdiya, teidiya, cauridiyANaM duyao bhedo pajjattagA ya apajattamA ya hIndriya, trIndriya aura cauindriya ina jIvoMke prayogale pariNata dravyake viSaya meM paryApta aparyAptakarUpa do bheda jAnanA cAhiye | aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai paMcidiya orAliya sarIrakAyappaogaparie kiM tirikkhajoNiyapacidiya orAliya sarIrakAya ppaogapariNae, maNussarpacidiya jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya paMcendriya jIvake audArika zarIrakAyaprayogale pariNata hotA hai vaha kyA tiryagyonika vNassaikAiyANaM cakka bhedo" paryApta paryApta, sUkSma bhane gAhara pRthvIjayanI jema ja aAyika, tejaskAyika, vAyukAki ane vanaspatikAyikanA prayeAgathI pariNata dravyanA paNa sUkSma, khAra, paryAptaka ane aparyAptaka rUpa cAra cAra prakAranA bheda veiMdriya, teidiya, cauridiyANaM duyao bhedo pajjattamA ya apajjattagA ya 11 dvIndriya trIndriya ane catuiindraya vAnA prayogathI pariNata dravyanA viSayamAM paNa paryAptaka ane aparyAptakarUpa khambe bheda samajavA " , samajavA taiyA 64 gautama svAbhInA prazna - " jar3a paMcidiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae kiM tirikkhajoNiyapaMcidiya orAliya sarIrakAyappaogapariNae, paMciMdiya jAva pariNae ?" he ahanta ! ne dravya yayendriya upanAmahA2i4za|2 maNurusa 9
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? manuSyapazcendriya - yAvata audArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tirikkhajoNiya - jAva pariNae vA, maNussapaMciMdiya jAva pariNae vA. he gautama ! pazcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata dravyaM tiryagyonika yAvat - paJcandriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, manuSyapaJcendriya-yAvat audArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, gautamaH pRcchati'jaDa tirikkhajoNiya - jAva pariNae kiM jalayaratirikkhajoNiya-jAva pariNae vA, thalayara0, khahayara0 eva caukkao bhedo jAva khahayarANaM' he bhadanta ! yaMd dravyaM tiryagyonika - yAvat-paJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati ? sthalacaratiyagyonikapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNatam ? paMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yA manuSyapaMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tirikkhajoNiya jAva pariNae vA maNussapaMciMdiya jAva pariNae vA tiryagyonika paJcendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai, tathA manuSyapaMcendriyake audArika zarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai tirikkhajoNiya jAva pariNae kiM jalayaratirikkhajoNiya jAva pariNae vA thalayara0, khahayara0 evaM caukkao do jAca khayarANaM' he bhadanta ! jo dravya tiryagyonika paMcendriyake audArika zarIrakAyapayogase pariNata hotA hai, vaha kyA jalacara tiryagyonika paMcendriya ke audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hAyaprayogathI pariNata hoya che? te zuM tirthaM ca enika paMcendriyanA dArika zarIrakAya prayogathI pariNata hoya che? ke manuSyane dArika zarIrakAyapragathI pariNata hoya che ? ___uttara- "goyamA" gautama ! "tirikkhajoNiya jAva pariNae vA, maNussapaMciMdiya jAva pariNae cA" 5yendriya nA mo4i zaza25yA gayA pariNata dravya tirya canika pacendriya jIvanA dArika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che ane manuSya pacendriyanA audyArika zarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. gautama svaamiin| prazna- "jai tirikkhajoNiya jAva pariNae ki jalayara tirikkhajoNiya jAva pariNae vA thalayara0, khahayara0 evaM caukkI bhedA jAva khaDyarANaM" he mahanta ! 2 dravya tirtha yoni pandriyanA mohaari4shrii24|5prayogathI pariNata hoya che, te zuM jalacara ticAnika pacendriyanA audArikazarIrakAya
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 173 khecaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? atra tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrakAyapayogapariNatadravyasya jalacara - sthalacara - khecara - tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNAmaviSayakaM bhagavata uttaraM svayamUhanIyam , evaM catuSko bhedaH saMmUrchimagarbhaja-paryAptakA-paryAptakarUpacatuSprakArako bhedo - yAvana -jalacara-sthalacarakhecarANAM paJcendriyatiryagyonikAnAM bodhyaH / gautamaH pRcchati-'jai maNussahai ? yA sthalacara tiryagyAnika paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? athavA khecaratiryagyonika paMcendriyake audArika zarIra kAya prayogase pariNata hotA hai ? isa viSayameM prabhukA uttara svayaM apane Apa jAna lenA cAhiye arthAt jo dravya tiryagyonika paMcendriyake audArika zarIrakAyake prayogase pariNata hotA hai vaha jalacara, thalacara aura khecara inake audArika zarIrakAyake prayogase bhI pariNata hotA hai| isI tarahase saMmUcchima, garbhaja, paryAptaka aura aparyAptaka rUpa cAra prakArake bheda jalacara, sthalacara, khecara ina tiryaMca pacendriyoM ke jAnanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki ye tInoM prakArake tiryaca saMmRcchima aura garbhaja hote haiN| inakA zarIra audArika hotA hai| ataH jo dravya tiryagyonika paMcendriyoMke audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai vaha garbhaja eva saMmUcchima paryAptaka aparyAptaka tiryagyAnika paMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase bhI pariNata prayogathI pariNata hoya che? ke thalacara tiryacanika pacedrinA audArikazarIrakAyapragathI pariNata hoya che? ke khecara tiyaM canika pacendriyanA dArikazarIrakAyaprayogathI pariNata DAya cha ? uttara- je dravya tiryacanika pacendriyanA audArika zarIrakAya progathI pariNata heya che, te jalacara, sthalacara ane khecara, e traNenA audArika zarIrakAyaDga pariNata pa hoya che. 1 eja pramANe jalacara, sthalacara ane khecara pacendriya tirya nika jIvonA sAmUcchima, garbhaja paryApaka ane aparyApakarUpa cAra prakAranA bheda samajavA A kayananuM tAtparya e che ke traNe prakAranA tiryaMca cha sAmUchita ane garbha ja hoya che. temanA zarIra audArika hoya che. tethI je dravya tiryaMcanika pacendriya jIvonA dArika zArIrakAyaprayogathI pariNata hoya che, te garbhaja ane samRchima paryAptaka tathA aparyAptaka
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 bhagavatImatre paMciMdiya-jAva - pariNae kiM saMmucchimamaNussapaMciMdiya - jAva - pariNa gambhavavatiyamaNussa-jAva-pariNae ?' he bhadanta yad dravyaM manuSyapaJcendriya yAvat audArikazarIrakAyaprayogapariNata tat kiM saMmUchimamanuSyapaMJcendriyayAvat - audArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? garbhavyutkrAntikamanuSya-yAvat-paJcendriyaudArikazarIrakAyapayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha'goyamA ! dosuvi' he gautama ! manuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNataM dravyaM dvayorapi saMmUchi mamanuSya yAvat-pariNatamapi, garbhavyutkrAntikamanuSyayAvat pariNataMcApi bhavati, gautamaH pRcchati- 'jai gavbhavatiyamaNussa-jAva hotA hai aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jaha maNussapa ciMdiya jAva pariNae kiM saMmucchima maNussa paMciMdiya jAva pariNae, galavakaMtiyamaNussa jAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya manuSyapaMcendriya ke audArika zarIrakAyaprayogase pariNata hote haiM ve kyA saMmRcchima manuSyapacendriyake audArika zarIrakAya prayogase pariNata hote haiM ? thA garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayogale pariNata hote haiM ? isake uttara meM pazu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'dosu vi' manuSyapaMcendriyayake audArika zarIrakAya prayoga se pariNata dravya saMmUcchima manuSyapaMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase bhI pariNata hote haiM aura garbhaja manuSya pacendriyake audArika zarIrakAya prayogase bhI pariNata hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai ganbhavatiyamaNussa jAva pariNae ki tiryaMcanika pacendriya jIvonA audArika zArIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che, mema sabhavg. gautama svaamiin| prazna- "jaH maNussa paMcidiyA jAva pariNae ki saMdhucchima maNussapaMciMdiya jAva pariNae, gambhavatiya saNussa jAva pariNae ?" he bhadanta ! je dravya manuSya paMcendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che, te zuM saMmUchima manuSya paMcendriyanA dArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che ke garbhaja manuSya paMcendriyanA audArika zarArakA prayogathI pariNata hoya che ? uttara-- goyasA" he mAtama ! " dosa vi" bhanuSya 5yendriyanA mo2i4 zarIrakAyaprayogathI pariNata dravya mUchima manuSyapa cendriyanA audArika zarIrakAmagapariNata paNa hoya che ane garbhaja manuSapacedriyanA dArika zarIrakAyaprayoga pariNata paNa hoya che. gautama 2vAbhAnA prazna- " jai gambhavaka titha maNussa jAva pariNae ki
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1. 13 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 175 pariNae kiM pajjattaganbhavakka tiya- jAva - pariNae, apajjattagavbhavakka tiyamaNussapaMcidiyaorAliyasa rIrakAyappaogapariNae ? ' he bhadanta ! yad dravyaM garmavyutkrAntikamanuSya - yAtrat paJcendriyaudA rikazarIra kAyaprayogapariNata bhavati tat kiM paryAptakagarbhavyutkrAntika - yAvat - manuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? aparyAptagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendri yaudArikazarIrakAya prayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! pajjattagavbhavakka tiya- jAva - pariNae vA, apajjattaganbhavakaM tiya jAva - pariNae-vA, he gautama! garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudA rikazarIrakAya prayogapariNataM dravyaM paryAptakagarbhavyukrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, aparyAptaka garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudA rikazarIrakAya prayogapariNataM vA bhavati, ityA zayaH / iti prathamo daNDakaH || mR0 13 // - pajjattaganbhavakkatiya jAva pariNae, apajattaganbhavatiya maNussa paMcidiyaorAliyarIra kAyappaogapariNae' he bhadanta ! jo dravya garbhavyukrAnti garbhaja manuSyapa cendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se paripaNata hotA hai, vaha dravya kyA paryAptaka garbhajamanuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? yA aparyAptaka garbhaja manuSya paMcendriyake audArika garIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'pajjattagambhavakaMtiya jAvapariNae vA, apajjattagagbhavakkaMtiya jAva pariNae vA' garbhaja manuSya paMcendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se pariNata dravya paryApta garbhajamanuSya paMcendriyake audArika zarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyApta garbhaja manuSya pacendriyake audArika zarIrakAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai / yaha prathamadaNDaka hai // sU0 13 // pajjatta ganbhavakkatiya jAva pariNae, apajjattagavbhavaka tiya maNussa paMciMdiya orAli yasarIra kAyappaogapariNae ? helahanta ! ne dravya garbha vyutAnti ( garbha 4 ) manuSya 5 cendriyanA audArika zarIrakAyaprayAgathI pariNata hAya che, te dravya zu paryAptaka ga ja manuSya 5 cendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? ke aparyAptaka garbhaja ja manuSya pacendriyanA audArika zarIrakAyaprayogathI pariNata hAya che ? uttara- " goyamA " he gautama / " pajjattagabhavakkaMtiya jAva pariNae vA, apajjattagagbhavatiya jAva pariNae vA " garbha 4 manuSya payendriyanA bhauhaaringzarIrakAyaprayAgathI pariNata dravya paryAptaka garbhaja manuSya pacendriyanA audarikazarIrakAya
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 bhagavatImatre gautamo mizradvAramAzritya pRcchati- 'jai orAliya' ityAdi / mUlam - jai orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae ki egidiyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya-jAvapariNae jAva paMciMdiyaorAliya-jAva-pariNae ? goyamA ! egidiyaorAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappaogapariNae NaM AlAvago bhaNio tahA orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNaeNa vi AlAvago bhANiyabo, navaraM boyaravAukAiyagabbhavakatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyagambhavakkaMtiyamaNussANaM, eesi NaM pajjattApajattagANaM, sesANaM apjjttgaannN2|| sU. 14 // chAyA-yadi audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata kim ekendriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatam , dvIndriya yAvat pariNata-yAvat-paJcendriyaudA 'jai orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / sUtrArtha-(jai orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiya orAliya bhIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiM.iyajAva pariNae jAva paMciMdiya orAliya jAva pariNae) he bhadanta ! jo vaha eka dravya audArika mizrazarIra kAyapayogapariNata hotA hai so kyA vaha ekendriyake audArika mizrazarIrakAya prayogasepariNata hotA hai ? yA veindriyake audA rika mizrazarIrakAya prayogalepariNata hotA hai ? yA yAvat paMcendriyake audArika mizra zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) prayAgathI paNa pariNata hoya che, ane aparyAptaka garbhaja manuSya paMcendriyanA audArikazarIrakAyaprogathI paNa pariNata hoya che A pramANe paheluM daMDaka samajavuM . sa. 13 ! ___jai orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae " tyA sUtrA- ( jai orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiya orAliya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya jAva pariNae, jAva paMcidiya orAliya jAva pariNae ?) mahata! draya sauhA2i4 bhishrii2712prayogapariNata hoya che, zuM te ekendriyanA audArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che? ke hIndriyanA dArika mizrakAyaprayogathI pariNata thAya che? ke paaijiya paryantanA jIvonA audyArika mizrazarIrakAya prayogathI pariNata thAya che ?
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.14 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 177 rika-yAvara pariNatam ? gautama ! ekendriyaudArika0 evaM yathA audArikazarIrakAyaprayogapariNatena AlApako bhaNitastathA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatenApi AlApako bhaNitavyaH, navaraM bAdavAyukAyika-garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika - garbhavyutkrAntikamanuSyANAm eteSAM khalu paryAptakAparyAptakAnAm , zeSANAm aparyAptakAnAta 2 // sU0 14 // TIkA-'jai orAliyamIsAmarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyaorAliyamIsA he gautama ! (egidiyA orAliya evaM jahA orAliya sarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNio- tahA orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNae vi-AlAvago bhANiyanvo-navaraM bAyaravAukkAiya gambhavanaka tiya paMciMdiya tirikkhajoNiya gambhavakkaMtiya maNumsANaM eesiNaM pajjattA pajjattagANaM sesANaM apajattagANaM) audArika mizra zarIrakAya prayogapariNata dravya ekendriya audArika mizra zarIrakAyapayogapariNata bhI hotA hai / jaisA audArika zarIrakAya prayogapariNatakA AlApaka kahA hai, usI taraha se audArika mizra zarIrakAyaprayogapariNatakA bhI AlApaka kahanA cAhiye / parantu vizeSatA yaha hai ki audArika mizra kAyaprayogapariNata kA Alapaka bAdara vAyukAyika, garbhajapaMcendriya tiryaJca, aura garbhajamanuSya paryAsa aparyApta inameM aura inake sivAya bAkIke aparyApta jIvoM meM kahanA cAhiye / . TIkArtha - isa mUtradvArA gautalane mizradvArako lekara prabhuse aisA " (goyamA ! ) he gautama ! (egidiya orAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvaNo bhaNio -tahA orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNaeNa vi - AlAvago bhANiyavyo - navaraM vAyaravAukAiya gambhavakka tiya paMciMdiyatirikkhajoNiya ganbhavavaMtiya maNussoNaM eesiNaM pajjattApajattagANaM sesANaM apajjattagANaM) mohari bhizarI2yapraya pariNata dravya ekebdhi audArika mizrazarIrakAyaprayoga pariNata paNa hoya che audArika zarIrakAyaprayoga pariNatanA viSe jevA alApaka kahyA che, eja prakAranA AlApaka dArika mizrazarIrakAyaprayogapariNatanA viSe paNa kahevA joIe paNa ahI eTalI ja vizeSatA che ke audArika mizrakAyapariNatanA AlApaka bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiryaMce ane garbhaja manuSya, A paryAptaka jIvomAM kahevA joIe ane te sivAyanA aparyApta jIvomAM TIkAtha- A sUtradhAra gautama svAmIe mizradvArane anulakSIne mahAvIra prabhune kahevA jaie
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 . bhagavatIsto sarIrakAyappaogapariNae beiMdiya-jAva-pariNae -jAva paMciMdiyaorAliya jAvapariNae ? ' he bhadanta ! yad dravyam audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata tat kim ekendriyapRthivIkAyikAdyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? dvIndriya-yAvat-audArikamizrazarIrakAyaprayorapariNata bhavati ? yAvat - trIndriya - caturindriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? paJcandriyaudArika-yAvat-mizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha'goyamA ! egidiyaorAliya evaM jahA orAliya sarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNi otahA orAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNaeNavi AlAvago bhANiyayo' he gautama ! audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata dravyama pUchA hai ki- 'jai orAliya mIlA sarora kAyappaogapariNae ki egidiya orAliya bhIsA sarIrakAyappaogapariNae, veiMdiya jAva pariNae jAva paMcidiya orAliya jAva prinne| he bhadanta ! jo dravya audArika mizra zarIra kAyaprayogase pariNata hotA hai vaha kyA ekendriya pRthivIkAyikAdike audArika' mizra zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA hIndriyake yAvat-audArika mizra zarIrakAya prayogasa pariNata hotA hai ? yA trIndriyake yA coindriyake audArika mizra zarIrakAya prayogale pariNata hotA hai? yA paMcendriyake audArika lizra zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM "goyamA' he gautama ! ' egiMdiya orAliya evaM jahA orAliya larIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago aNio, tahA orAliya mIsA sarIrakAyappaogapariNaeNa vi AlAvago bhANiyavvo' he gautama ! mA pramANe prazna pUchayA cha- "jaDa orAliya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiyaorAliyasIsAsarIrakAyappaogapariNae, beiMdiya jAva pariNae, jAva paMciMdiya orAliya jAva pariNae ?" HErd ! 2 dravya moha24 mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che, te zuM ekendriya pRthvIkAyika Adi jIvonA dArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? ke hIndriyanA audArika mizrazarIrakAyaprogathI pariNata thAya che ? ke trIndriyanA, ke caturindriyanA dArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che? ke pacendriyanA audArikamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che. uttara - goyamA" & gautama ! "egiMdiyaorAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappaogapariNaeNaM AlAvago bhaNio, tahA orAlaya mIsAsarIrakAyappaogapariNaeNa vi AlAvago bhANiyo" mo24 mizra
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.14 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 179 ekendriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati, evaM dvIndriya trIndriya caturindriya paJcendriyaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, tathAcayathA audArikazarIrakAyaprayogapariNatena AlApako bhaNitaH, tathA audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatenApi AlApako bhaNitavyaH, kintu- 'navara vAyaravAukkAiyagabbhavaka tiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyaNabhavakka tiyamaNussANaM eesi NaM pajattApajjattagANaM, sesANaM apajjattagANaM ' navaraM vizeSastu audArikamizrazarIrakAyaprayogapariNatasyAlApako, vAdaravAyukAyika - garbhavyutkrAntikapaJcandriyatiryagyonika-garbhavyutkrAntikamanuSyANAm eteSAM trayANAM paryAptakAparyAptakAnAM vaktavyaH, zeSANAm etatritayabhinnAnAM jIvAnAM tu aparyApta kAnAmeva vaktavya ityAzayaH, tathAca yathA audArikazarIrakAyaprayogapariNate audArika mizra zarIrakAyapogapariNata dravya ekendriya audArika mizra zarIrakAyaprayogapariNatabhI hotA hai evaM DIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriyake audArika mizra zarIrakAyamayogase bho pariNata hotA hai| tathA ca- jisa prakArale audArika 'zarIrakAyamayogapariNatako lekara AlApaka kahA gayA hai, umI tarahase audArika mizra zarIrakAyaprayoga pariNatake sAtha bhI AlApaka kahanA cAhiye / 'navaraM kintu vizeSatA yaha hai ki audArika mizra zarIra kAyaprayogapariNata kA AlApaka, bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiryagyAnika, aura garbhaja manuSya ina tInoMke paryAptaka aura aparyAptakoM ke kahalA cAhiye tathA ina tInoM se bhinna jIvoM ke hI audArika mizra zarIra kAya prayoga pariNata kA AlApaka kahanA cAhiye / tathA jaise audArika zarIrakAya prayoga se pariNata pudgala dravyameM suukssmpRthizarIrakAyaDga paraNita dravya ekendriya audArika mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata paNa hoya che, ane dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane 5 cendriyanA varika mizrazarIrakAyaprayoga pariNata paNa hoya che je rIte dArika zarIrakAyaprayAgane anulakSIne AlApaka kahevAmAM Avela che, e ja pramANe audrArika mizrazarIrakAyapraga pariNatanI sAthe paNa AlAyaka 4he " navaraM" 52ntu vizeSatA meTalI cha / mohari miza241yaprayoga paritanA AlApaka bAdara vAyukAyika, garbhaja pacendriya tirya canika ane garmaja manuSya, A traNe paryAptaka ane aparyAptake viSe kahevA joIe tathA e traNe prakAranA sivAyanA bAkInA aparyAptakanA ja audArika mizrazarIrakAyaprega pariNatano AlApaka kahevuM joIe tathA jevI rIte dArika zarIrakAyaprayogathI pariNuta pudagala dravyamAM sUkSma
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 bhagavatIsUne pudgaladravye mhakSmapRthivIkAyikAdIn apekSya AlApaka uktastathaivaudArikamizragIrakAyaprayogapariNate'pi pudgalavye AlApako va tavyaH, kintu aya satravizeSa:- tatra sarve'pi sakSamapRthivIkAyikAdayaH paryApsakAparyAptakobhayanizeSaNaviziSTAH uktAH, ana tu vAdavAyubhAyikAH, garbhanapaJcendriyatiryagyonikAH garbhajamanuSyAzcaiva paryAptakAparyAptakavizeSaNaviziSTA vaktavyAH, zepAstu kevalam aparyAptakavizeSaNaviziSTA eva vAcyAH, bAdaravAyukAyikAdInAM paryAptakAparyAptakomayAvasthAyAmeva vaikriyArammataH audArikamizrazarIrakAyaprayogopalabdheH, zeSANAntu aparyAptakAvasthAyAmeveti phalitam / dvitIyo daNDakaH 2 // sU0 14 // vIkAyika AdikoMkI apekSA lekarake AlApaka-pATha kahA gayA hai usI prakArase audArika mizrazarIra , kAyaprayogase pariNata pudgala dravyameM bhI AlApaka kahanA cAhiye / parantu isameM yaha vizeSatA hai ki vahAMpara sabahI paryAptaka aparNataka sUkSmapRthivIkAyika Adi jIva kahe gaye haiM aura yahAM para bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tiryagyAnika aura garbhaja manuSya ye hI tInoM paryAsaka aura aparyAsaka gRhIta kiye gaye haiM, aura bAkIke kevala aparyAptaka hI gRhIta kiye gaye haiM kyoMki bAda vAyukAthika AdikoMmeM donoM avasthAoMmeM paryAptaka aparyAptaka dazAmeM hI kriyazarIrake AraMbha honese audArika mizrazarIra kAyamayogakI upalabdhi hotI hai| parantu bAkIke jIvoMmeM kevala aparyAptakadazAmeM hI audArika mizra zarIrakAyaprayogakI upalabdhi hotI hai / dvitIya daNDaka // sU0 14 // puTa (kAyika Adine viSe AlApaka - pATha kahevAmAM Avela che, e ja pramANe audArika mizarIrogathI pariNata pudagala dravyane paNa AlApaka kahe joIe. paraMtu ahIM te AlApakamAM eTalIja vizeSatA che ke tyAM badhAM paryAptaka, aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyika Ada jIvana kathana karyuM che, paNa ahIM bAdara vAyukAyika, garbhaja paMcendriya tirya cayAnika ane garbhaja manuSya A traNa prakAranA jIvone ja paryAptaka aparyAptaka prahaNa karavAmAM A vyA che, bAkInA badhA jIvone phakata aparyAptaka ja grahaNa karavAmAM Avela che tenuM kAraNa e che ke bAdara vAyukAyika AdimAM bane avasthAomAM (paryAptaka ane aparyAptaka dazAmAM ja vaikiyazarIrane Arabha thavAthI vAraka mizrazarIrakAyamayeganI upalabdha thAya che. paraMtu bAkInA jIvamAM phakta aparyAptaka dazAmAM ja audyArika mizrazarIrakAyaprayoganI upalabdhi (prApti) thAya che. bIju daDaka saMpUrNa che sU 14
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sa. 15 sUkSmapRthvIkAya svarUpanirUpaNam 181 mUlam - jar3a veudviyasarIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiyauaiyasarIrakAyappaogapariNae jAva-paMciMdiyave uddviyasarIra- jAva pariNae ? goyamA ! egiMdiya - jAva pariNae vA, paMciMdiya - jAva pariNae vA / jai egiMdiya- jAva pariNae kiM vAukkAie gidiya- jAva - pariNae, avAukkAiyae giMdiya - jAva pariNae ? goyamA ! vAukkAie giMdiya- jAva pariNae, no avAukkAiyajAva - pariNae / evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veaiyasarIraM bhaNiyaM tahA ihavi, bhANiyAM, jAva pajjatta sabaTrasiddhaaNuttarovavAiyaka pAIyavemANiyadeva paMcidiyave udviyasarIrakAyapaogapariNae vA, apajattasavaDa siddha0 kAyappaogaparigae vA // sU0 15 // chAyA - yadi vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM kim ekendriya vaikriya zarIrakAyaprayogapariNataM yAvat paJcendriyavaikriyazarIra yAvat - pariNatam ? gautama ! ekendriya - 'jar3a veDavviyasarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / sUtrArtha - (jai veunviya sarIrakAyappaogapariNae ki ergidiyaveuvisarIrakAyappaogapariNae jAba paMcidiyavevvisarIra jAva pariNa) he bhadanta ! jo dravya vaikriyazarIra kAyaprayoga se pariNata kahA gayA hai, vaha kyA ekendriyake vaikriya zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA yA yAvat paMcendriyake vaikriyazarIrakAya prayoga se pariNata hotA hai ? (gomA) he gautama! (eniMdiya jAva pariNae vA) vaha ekendriyake 66 jai veuntriya sarIrakAyappaogapariNae " pratyAhi sUtrArtha - jai veucciyasarIrakAyappaogapariNae, ki ragiMdiya veubjiya sarIra jAva pariNae ? ) he ahanta ! dravya veDiyazarIrAyaprayogayI pariNata hoya che, te zu ekendriyanA vaiyizarIrakAyaprayAgathI pariNata hoya che ke pacendriya paryaMntanA vaizyizarIrAyaprayogathI paraNita hoya he ? ( goyamA ! ) he gautama! (egiMdiya jAva pariNae bA, paMciMdiya jAva pariNaevA) te dravya meDendriyanA vaikyizarIrAya prayogathI 2
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 bhagavatImu yadi ekendriya yAvat avAyukAyikaikendriya yAvat pariNataM vA, paJcendriya yAvat pariNataM vA / pariNata kiM vAyukAyikai kendriya yAvat - pariNatam yAvat pariNatam ? gautama ! vAyukAyikaikendriya yAvat pariNatam no avAyukAyika- yAvat - pariNatam / evam etena abhilApena yathA avagAhanAsaMsthAne vaikriyazarIraM bhaNitaM tathA ihA'pi bhaNitavyam yAvat paryApta sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnika devapaJcendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM vA, aparyAptakasarvorthasiddha.kAyaprayogapariNataM vA / / sU0 15 / / vaikriyazarIrakA prayogase bhI pariNata hotA hai paMcendriyake vaikriya zarIrakAyaprayoga se bhI pariNata hotA hai / ( jai egiMdiya jAva parigae kiM vAkkAya ergidiya jAva pariNae, avAukkAiya egiMdiya jAva pariNae) yadi vaha ekendriyake vaikriyazarIrakAya prayeogase pariNata hotA hai to kyA vaha vAyukAyika ekendriyake vaikriyazarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai yA jo avAyukAyika ekendriya haiM unake vaikriyazarIrakA prayogase pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! ( bAukAiya egiMdiya jAba pariNae, no avAukkAiya jAva pariNae) vaha dravya vAyukAyika ekendriyake vaikriya zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai avAyukAyika ekendriyake vaikriya zarIrakAya prayogase pariNata nahIM hotA hai / ( evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veDavyisarIraM bhayaMtA iha vibhANiyavvaM ) isa taraha isa abhilApase prajJApanAsUtra ke avagAhanA saMsthAna pada meM vaikriya zarIra ke saMbaMdha meM jaisA kahA gayA hai paNa pariNata hAya che, hIndriya, trIndriya, caturindriya ane pacendriyanA vaikriyazarIrakAyapryogthaa pazu pariNata hoya che. (jaDa ergidiya jAva pariNae kiM vAukkAiy egidiya jAva pariNae, avAkkAya egiMdiya jAva pariNae ? ) le ta ekendriyanA vaikTizarIrakAyaprayogathI pariSkRta haiAya che, teA zu' te vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIrakAya prayAgathI pariNata hAya che, ke je avAyukAyika ekendriya che temanA vaiDiyazarIra'AyaprayogathA pariNata hoya che ? ( goyamA ) De gautama / vAukkAiya egiMdiya jAva pariNae, no avAukkAiya jAva pariNae ) te dravya vAyukAyaka ekendriyazarIrakAyaprayAgathI pariNata hoya che, avAyukAyika ekendriyanA vakriyazarIrakAyaprayogathI pariNata hotuM nathA ( evaM eevaM abhilAveNaM hA ogAhaNa saMThANe veuntriya saroraM bhaNiyaM tahA iha vi mANiyantra ) mA rAte yA abhisApa dvArA prajJApanA sUtranA avagAhanA sthAna padamA vaikriya zarIra viSe je pramANe kahyu che, eja pramANe
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 15 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 183 TIkA-gautamaH pRcchati-'jai veubdhiyamarIrakAyappaogapariNae ki egidiya veundhiyasarIrakAyappaogapariNae jAra paMciMdiyaveunciyasarIra-jAba-pariNae ?' he bhadanta ! yad dravyaM vaikriyazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim ekendriyabaiMkriyazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? yAvada-dvIndriya-trIndriya-caturindriya-pazcendriya vaikriyazarIra yAvat- kAyaprayogapariNata bhavati ? bhagavAnAha-goyamA ! egidiyavaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye / (jAva pajatta sambaThThasiddha aNuttarovavADaya kappAIya vemANiya devapaMciMdiya veundhiya sarIrakAyappaogapariNae vA, apajatta savvadRsiddha0 kAyappaogapariNae vA) vaikriyazarIra kAyaprayogase pariNata vaha dravya yAvat paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyake vaikriya zarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai aura aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIpapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya ke vaikriya zarIra prayoga se pariNata bhI hotA hai| TIkArtha- gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'jai veubviyasarIra kAyappaogapariNae kiM egidiyaveubviyasarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyaveubviya sarIra jAva pariNae' he bhadaMta ! jo pudgala dravya pahile vaikriya zarIrakAyaprayogase pariNata hotA kaho gayA haiso kyA vaha ekendriya jIva ke vaikriya zarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai ? yA yAvat-dIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya jIvake vaikriya zarIrakAya prayoga se pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu mAhI pa 4 nadhye (jAva panjana savasiddha-aNuttarokvADaya-kappAIya vemANiya devapaMciMdiyaveubbiyasarIrakAyappaogapariNae vA, apajatta sacaTTa siddha0 kAyappayogapariNae vA ). vaiyi|24|ypryaa pariNata te dravya, yAvata paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtikakalpAtIta vaimAnika devapacendriyanA vaikriyazarIrakAyaprogathI pariNata paNa hoya che ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kalpAtIta vaimAnika devapacendriyanA vaikriyazarIrakAyapragathI paNa pariNata hoya che. - gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che / 'jeDa veubdhiyasarIrakAyappAgapariNae, ki egidiyaveubdhiyasarIrakAyApaogapariNae jAva paMcidiyaveDabdhiyasarIra jAva pariNae ?" :-11 dravya ysrii245progathI pariNata thayeluM kahevAmAM AvyuM che, te zuM ekendivya jIvanA vaizciyazarIrakAya
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 184 1 jA pariNavA, paMcidiya - jAva - pariNae vA' he gautama ! kriyazarIrakAyaprayAgapariNataM dravyam ekendriya yAvat dvIndriya-trIndriya- caturindriya vaikriyazarIrakAyayogapariNata vA bhavati paJcendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, tathA cAtra vAyukAyaM pratItya ekendriyapadamuktaM tasyaiva vaikriyatvAda, gautamaH pRcchati - ' jai ergidiyajAva pariNae, ki vAukkAiyaegiMdiya - jAva pariNae ? avAkkAya egidiya - jAva pariNae ? he bhadanta ! yadddravyam ekendriya yAvat kriyazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim vAyukAyikai kendriyayAvat vaikriyazarIrakAyamayogapariNataM bhavati ? atrAyukAyikai kendriya - yAvat kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'egiMdiya jAva pariNae vA, pacidiya jAva pariNae vA' vaikriya zarIrakAya ke prayoga se pariNata jo dravya kahA gayA hai, vaha dravya ekendriya jIva ke yAvat- - vaikriya zarIrakAya prayoga se bhI pariNata hotA hai, paMcendriyake vaikriya zarIrakAya prayoga se bhI pariNata hotA hai / tathAca vAyukAyika jIva ko lekara hI vahAM para ekendriya pada kahA gayA haiM aisA jAnanA cAhiye / kyoM ki usake hI vaikriya zarIra hotA hai / apa gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'jai egiMdriya jAva pariNae, kiM vAukkAiya egiMdiya jAva pariNae, avAkkAya egiMdiya jAva pariNae' he bhadanta ! yadi vaha pudgala ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA kahA gayA hai to kyA vaha vAyukAyika ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAya prayoga se pariNata hotA hai yA jo ekendriya jIva vAyukAyika ekendriya prayAgathI pariNata hoya che ? uttara- " goyamA " he gautama! egiMdiya jAva pariNavA, paMcidiya jAva pariNae vA " veDiyazarIrAyaprayoga pariSuta dravya ekendriya jIvanA vaikriyArIrakayaprayAgathI pariNata paNa hoya che ane cendriya paryaMntanA jIvenA vaikriyazarIrakAyaprayAgatha' pariNata paNa hoya che ahI vAcukAyika jIvane ja ekendriya padathI grahaNa karavAnA che, ema samajavuM kAraNa ke teneja vaikriyazarIra hAya che gautama svAmInI azna- " 'jai egiMdiya jAva pariNae, ki vAukkAiya ediya jAva pariNae, avAukkAiya egiMdiya jAva pariNae ? " De lahanta / jo te dravya pudgala ekendriya jIvanA aikriyazarIrakAyaprayAgathI pariNata thayeluM DAya che, te zu te vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIrakAyaprayAgathI pa ta hAya che? ke avAyukAyika (vAyukayika sivAyanA) ekendriya jIveAnA vaikriyArIrakAyaprayAgathI pariNata hAya che ? -
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sR. 15 sukSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam 185 zarIrakA prayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! vAukkAiyae gidiya jAtra pariNae, no atrAjakkAiya jAva pariNae' he gautama ! ekendriyakrizarIrakAyaprayoga pariNata dravyaM vAyukAyikai kendriya yAvat - vaikriyazarIrakAya prayogapariNata bhavati, no avAyukAyika yAvat - ekendriyavaikriyazarIrakAyamayogapariNata bhavati evaM eevaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe vensirIraM bhaNiyaM tahA safe bhANiyavvaM ' evaM tathaiva etena uparyuktena abhilApena AlApakakrameNa yathA avAhana saMsthAne prajJApanAyAm ekaviMzatitamapade vaikriyagarIraM bhaNitaM tathA ihApi vaikriyagarIraM bhaNitavyam, tatra caitramuktaM prajJApanAyAm. 'jar3a vAukkAie giMdiya veubbiyasarI rakAvappaogajIvase bhinna hai una ke caikriya zarIrakAya prayoga hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'vAukAiyaegiMdiya jAva pariNae, to avAukAiya jAba pariNae' he gautama ! jo pudgala dravya ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAya prayoga se pariNata huA kahA gayA hai, vaha vAyukAyika ekendriya jIvake zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA kahA gayA hai avAyukAyika ekendriya jIvase bhinna ekendriya jIvake vaikriya zarIrakAya prayogase pAraNata honA nahIM kahA gayA hai / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veDavviyasarIraM bhaNiyaM tahA iha vi bhANiyanvaM' isa uparyukta abhilApakramase jaisA kathana avagAhanA saMsthAna meM 21veM pada meM vaikriyazarIra ke viSaya meM kiyA gayA hai, usI tarahase yahAM para bhI kathana vaikriyazarIrake viSaya meM kara lenA cAhiye / vahAM prajJApanAmeM aisA kahA hai ' jar3a vAukkAgya egiMdiya veDanviya sarIrakAyappaoga uttara - vAkkAya egidiya jAva pariNae, no avAukkAiya egiMdiya jAtra pariNae " he gautama! ? yukSgasa dravya gorDendriya banA beDiyazarIrAya prayogathI pariNata thayelu hAya che, te dravya vAyukAyika ekendraya chatranA naiyizarIrakAyaprayAgathI ja pariNata thayelu hAya che te vAyukAyikA sivAyanA ekendriya jIveAnA vaiksizarIrakAyaprayogathI pariNata thatu nathI " evaM ee NaM abhilAveNaM jahA ogAhaNamaMThANe veuntriya - sarIraM bhaNiyaM tahA iha vi bhANiyantraM " mA parA prabhAhonA abhiyAya bha dhArA jevuM kathana prajJApanAM sUtranA avagAhanA saMsthAna nAmanA 21 mA padmamA vaikriyazarIra viSe karavAmAM Avyu che, eja pramANe vaikriyazarIra viSe ahIM paNa kathana samajI levu tyA ajJAyanAbhA bhA prabhArI adhu che- jaha vAukkAiya egi diya veuntriya sarIra
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 186 4 pariNae kiM mavAukkAiyae giMdiya-nAva pariNae, bAdaravAukkAie gidiyajAva- pariNae ? goyamA ! no suhuma- jAva pariNae, bAyara- jAva pariNae' ityAdi / pajjattasavvaTTasiddhaaNuttarovavAiyakappAIyavemANiyadevapaMciMdiyave untriya sarIrakAyappaogapariNae vA apajjattasavvaTThasiddha0 kAyappaogapariNae vA vaikriyazaroraM kAyaprayogapariNata dravyaM yAvat-paJcendriyatiryagyonikamanuSya-nairayika pariNae kiM suhumavAukkAiya egiMdiya jAva pariNae, bAdaravArakkAyaeniMdiya jAva pariNae ? goyamA ! no suhuma jAva pariNae bAdarajAva pariNae' he bhadanta ! yadi vaha pudgala vAyukAyika ekendriyake vaikriya zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai to kyA vaha sUkSmavAyukA. yika ekendriyake zarIrakAyaprayogale pariNata hotA hai ? yo bAdara vAyukAyika ekendriyake vaikriyazarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki he gautama ! vaha pudgala sUkSmavAyu kAyika ekendriyake vaikriyazarIrakAya prayoga se pariNata nahIM hotA hai kintu bAdaravAyukAyika ekendriya jIvake vaikriyazarIrakAyaprayeogase pariNata hotA hai' ityAdi / 'jAva pajjata savvahasiddha aNuttarovavAiya kappAtya vaimANiya devapaMcidiyaveDanviya sarIrakAyappaogapariNae vA, apajattasanvaTTasiddha kAyappaogapariNae vA' he gautama ! vaikriyazarIrakAya prayogapariNata dravya yAvata paMcendriya tiryagyonika manuSya nairayika kAyappaogapariNae, kiM suhumavAukkAiya egidiya- jAva pariNae, vAdara vAukkAiya egiMdiya jAva pariNae ? goyamA ! no suhuma jAva pariNae, bAdara jAva pariNae " he mahanta ! le te yugala dravya vAyuayi mendriyanA zaikiyazarIrakAyaprayAga pariNata hAya che, te zuM te sukSma vAyukAyika ekendriyanA vaikiyarArIrakAcaprayAgathI pariNata hAya che ? ke bAdara vAyukAyika ekendriyanA vaikriya zarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che ? mahAvIra prabhunA uttara- he gautama / te pudgala sukSmavAyukAyika ekendriyanA vaikizarIrakAyaprayAgathI pariNata thatuM nathI, paNu khAdara vAyukAyika ekendriyanA vaikimazarIrapraaypryogthii pariSAta thAya " 4tyAhi jAva pajjatta sacvaTTasiddha aNuttarovavAiya kappAiya vaimANiya deva paMcidiya veubviyasarIrakAyappaogapariNae vA, apajjata sannaddhasiddha. kAyappaogapariNae vA, De gautama vaiDiyazarIrAya prayoga parizuta mabhyu - yAvat cayendriya tiryayayoniGa, manuSya, nAra4, bhavanayati, vAnavyantara, jyotiSiTha, - jAtra
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.16 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 187 bhavanapati-cAnavyantara-jyotiSika-vaimAnika-paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika kalpAtItakavaimAnikadevapazcendriyavaikriyazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, yAvat paJcendriyAdyaparyAptakasarvArthasiddha - yAvat - anuttaropapAtikakalpAtItakatraimAnikadevapancendriyaukriyazarIrakAyaprayogapariNata vA bhavati, itibhAvaH, iti tRtIya daNDakaH 3 // mU0 15 // gautamaH pRcchati- 'jai veuviya' ityAdi / mUlam-jai veuviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA, jAva paMcidiyamIsAsarIrakAyappaoga pariNae vA ? evaM jahA veuviyaM tahA veubiyamIsagaMpi, navaraM devaneraiyANaM apajjattagANaM, sesANaM pajjattagANaM taheva jAva no pajattasabasiddhaaNuttaro. jAva paoga0, apajjattasabasiddhaaNuttarovavAiyadevapaMciMdiyaveuviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae 4 // sU0 16 // chAyA-yadi vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatam kim ekendriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata vA, yAvat paJcendriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata vA ? evaM bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, paryAptakasarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriya ina sabake vaikriyazarIrakAya prayogase bhI pariNata hotA hai / yAvat aparyAptaka paMcendriyatiryagyAnika Adi jIvoMke tathA aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake vaikriyazarIrakAyaprayogase bhI pariNata hotA hai / isa prakAra se yaha tRtIya daNDaka hai // sU. 15 // - 'jai veunviya mosAsarIrakAyappaogapariNae ityAdi / sUtrArtha-(jaha veubviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae ki egidiya vaimAnika ane paryAptaka sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika kalpAtIta zaimAnika devapacandraya, e badhA nA aikiyazarIrakAyapragapariNata paNa hoya che. ane aparyAptaka pacendriya tiryaMcanikathI laine aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarIyapAtika kalpAtIta vaimAnika ' samajavuM | sU 15 "jai veubdhiya mIsA sarIrakAyappaogapariNae " mAhisUtra- (jai veubdhiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae, ki egidiya divapadriyanA kriyArIrakAyaprAgaparaNita paNa hoya che. A pramANe trIja daDaka
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 188 * bhagavatIsUtro yathA vaikriya tathA baiMkriyamizrakamapi, navaram devanairayikANAm aparyAptakAnAm , zepANAm paryAptakAnAm, tathaiva yAvat no paryAptakasarvArthasiddhAnuttarau0-yAvata prayoga0, aparyAptaphasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyavekriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatam 4 / / mR0 16 // mIlAsarIrakAyappaogapariNae vA jAva paMcidiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae vA) he bhadanta yadi vaha pudgala dravya vaikriya mizrazarIra kAyaprayogale pariNata hotA hai to vaha ekendriyake vaikriyamizra zarIrakAthaprayogale pariNata hotA hai ? yA yAvat pacendriyake vaikriyamitrazarIrakAyaprayogale pariNata hotA hai (evaM jahA veuvviya tahA veubdhiya mIsagaMpi, navaradeva neraiyANaM apajjattagANaM, khesANaM pajjattagANa taheva jAva no pajattasamvamiddha aNuttaro0 jAva paoga, apajjattasavvasiddha aNuttarovAiya devapaciMdiya veumbiya mIsAlarIrakAyappaogapariNae4) he gautama ! jaisA kathana vaikriya zarIra ke saMbaMdhameM kiyA jA cukA hai usI tarahakA kathana vaikriya mizrakAya prayogake saMbaMdhame bhI jAnanA cAhiye / parantu vizeSatA isa kathana meM aisI hai ki vaikriyamizrakAyaprayoga aparyAptaka deva aura nairayikoMmeM evaM bAkI ke samasta paryAptaka jIvoM kahanA cAhiye / yAvata vaha paryAptamarvArthasiddha anuttaropapAtika kriyamizrakAyaprayogase pariNata nahIM hotA hai, kintu aparyAptaka sarvArthasiddha anuttapipAtika devapaMcendriya vaikriyamizrazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai // caturtha daNDaka mIsAmarIrakAyappaogapariNae bA, jAva paMciMdiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA) he bhadanta ! je te pudagala dravya zaikriyamizrazarIrakAyapragathI parita hoya che, te zuM te ekendriyanA vaikriyamizrazarIrakAyaprogathI pariNata hoya che? ke pacendriya paryantanA nAyibhizraza24155yogathI pariNata DAya che ? ( evaM jahA veubdhiya tahA veuniyamIsagaMpi, navaraM deva neraiyANaM apajjattagANaM, taheva jAva no pajattamavvaTThasiddha aNuttaro0 jAca paogaH, appajattasavvasiddha aNuttarovavAiya devapaMci diya veuvviya mIsAsarIrakAyappaogapariNae 4) hai gautama! ne kathana zaikriya zarIra viSe karavAmAM AvyuM che, e gu ja kathana zaikiyamizrakA prayoganA viSayamAM paNa samajavuM paNa A kathanamAM nIce pramANe vizeSatA samajavI - vaikiyamizra kAya prayoganu kathana aparyAptaka deva ane nArakamAM tathA bAkInA samasta paryAptaka jIvomAM karavu joIe. yAvata te pudagala dravya paryAptasarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapacendriyanA che, zaikeyamizrakAyaprayogathI pariNuta thatuM nathI, paNa aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapaMcendriyanA vaikriyamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ethuM daDaka samApta.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 _u. 1 sU0 16 sUkSmapRthvIkA ya svarUpanirUpaNam 189 TIkA- 'jai veDavtriyamIsosarIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA ? he bhadanta ! yad dravyaM vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM tat kim ekendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati yAvat-dvIndriyatrIndriya- caturindriya- paJcendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM jahA veuntriya mIsagapi' he gautama ! evaM yathA vaikiya zarIra kA prayogapariNata dravyaM tathA vaikiyamizrakamapi bodhyam tathA ca vaikriyamizrazarIra kAyaprayogapariNataM dravyam vaikriyazarIrakAyaprayogapariNatavat vAyukAyikaikendriyAdyaparyAptasarvArthasiddhAnuttarau papAtikakalpAtIta kavaimAnikadevapaJcendriya TIkArtha - isa sUtradvArA gautama prabhuse aisA pUchate haiM ki 'jaha veucciya mIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egiMdiya mIsAsarIrakAyappaogapariNae vA jAva pacidiyamosAsarIra kAya paogapariNae vA' he bhadanta jo dravya vaikriyamizra sarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? vaha kyA ekendriyake vaikriyamizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yAvat dIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriya ke vaikriyamizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ' evaM jahA veuvviyamI sagapi ' he gautama jisa tarahase vaikriya zarIrakAya prayogapariNata dravya kahA gayA hai, usI taraha se vaikriyamizra zarIrakAya prayogapariNata dravya bhI jAnanA cAhiye / tathA ca- -vaikriya mizrazarIrakAya prayoga pariNata hue dravyakI taraha vAyukAyika ekendriyAdike vaikriyamizrazarIrakAyaprayogase tathA aparyApta TIkA- A sUtra dvArA sUtrakAre vaikiyamizraprayAgarijIta puddagala dravyanu pratipAdana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke 46 jar3a veunviya mIsA sarIrakAyappaogapariNae, kiM egiMdiya mImA sarIrakAyappaogapariNae vA, jAva paMcidiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA ? " huM bhanta ! je dravya vaikriyamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thayelu hAya che, te zu ekendriyanA vaikriyazarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che ke drIndriya, trIndriya, caturindriya athavA pacendriyanA vaikriyamizrazarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che? uttara- " evaM jahA veunniyamIsagaMpi " vaDiyazarIramabhayaprayoga parizu dravya vaSe jevu kathana karavAmAM Avyu che, evuMja kathana vaikriyamazrazarIrakAyaprayAgapariNata dravya viSe paNa samajavu jemake - " vaikiyamizrazarIrakAyaprayAga pariNata dravya, kriyazarIrakAya prayeAga pariNata dravyanI jema vAyukAyika ekendriyanA vaikriyamizrarArIrakAyapracAga pariNata
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vaikriyamizrazarIrakAyamayogapariNata bhavati, ityAzayaH, 'navaraM devaneraiyANaM apajjattagANaM, sesANaM pajjattagANaM taheva jAva nopajjattasavvaTThasiddhaaNuttarau0 jAva paoga0' navaraM vizeSaH punaretAvAneva-devAnAM nairayikANAJca aparyApta kAnAmeva caikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatadravyasyAlApako vaktavyaH, zeSANAM devanairayikabhinnAnAM jIvAnAntu paryAptakAnAmeva tathaiva yAvat vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatasyAlApako vAcyaH, kintu paryAptakasarvArtha siddhAnuttaraupapAtika-yAvat -kalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyavaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNatasyAlApako na vaktavyaH, apitu 'apajjattasavvasiddhaaNuttarobacAiyadevapaMciMdiyaveuvviyamIsAsarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaJcendriyake vaikriya mizrazarIrakAya prayogase pariNata bhI hotA hai / 'navaraM devaneraiyANaM apajjattagANaM sesANaM pajjattagANaM tahevajAva no pajjattasavvasiddha aNuttaro0 jAvapaoga' vizeSatA kevala yahAM para itanI hI hai ki vaikriya mizrazarIrakAyaprayogapariNata dravyakA AlApaka deva aura nairayika inake aparyAptakoM ke hI kahanA cAhiye tathA devanairayikase bhinna bAkIke jIvoMke paryAptoMke hI kriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata dravyakA AlApaka kahanA cAhiye / paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriyake vaikriyamizrazarIrakAya prayogapariNata dravyakA AlApaka nahIM kahanA cAhiye yahI bAta 'apajjattasavvaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMciMdiya veubviyamIsAsarIrakAyappa. ogapariNae' isa sUtra padase sUcita kiyA gayA hai / kahanekA bhAva paNa hoya che, tathA aparyAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kapAtIta zaimAnika deva pAyandriyanA yshrii24|ypryogthaa para pariNata DAya che." " navaraM deva neraiyANaM apajjattagANaM sesANaM pajjattagANaM taheva jAva no pajjattasantrasiddha aNuttaro0 jAva paoga." 52ntu mahI mesI vizeSatA cha yibhizaza241yaprayogapariNata dravyane AlApaka aparyAptaka de ane nArake viSe ja kare joIe tathA de ane nArake sivAyanA bAkInA paryAptaka jIvonA viSeja paryAptaka aikriyamizrazarIrakAyaprayoga pariNuta dravyane AlAyaka kahevo joIe. paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapapAtika kapAtIta vaimAnika deva pacendriyanA aikiyamizrazarIrakAyaDga pariNuta dravyano AlApaka 4 naye nahI 2 vAta " apajjatta savvaTThasiddha aNuttarovavAiya devapaMciMdiya veundhiya mIsA sarIrakAyappaogapariNae" mA satra 25 bhanyata
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 17 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 191 sarIrakAyappaogapariNae' vaikriyazarIrakA yamayogapariNataM dravyam aparyApta sarvArtha siddhAnuttaraupapAtikadevapaJcendriya vaikriyamizrazarIrakA yaprayogapariNata vA bhavatIti bhAvaH / iti caturthI daNDakaH || sU0 16 // AhArakamAzritya gautamaH pRcchati - 'jai AhAraga' ityAdi / mUlam - jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva pa0 1 evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDipattapamatta saMjaya sammaddiTTipajjattagasaMkhejjavAsAuya- jAva-pariNae, no aNiDipattapamattasaMjayasammadiTripajjattasaMkhejjavA sAuya- jAva pa0 jai AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragamIsAsarIra0 1 evaM jahA AhAragaM tava mIsagaM pi niravasesaM bhANiyAM 5 // sU0 17 // chAyA - yadi AhArakazarIrakAyamayogapariNata kiM manuSyAhArakazarIrakAya payeAgapariNatam, amanuSyAhAraka yAvat pa0 ? evaM yathA avagAhanAsaMsthAne yaha hai ki vaikriya mizrakAyaprayoga se pariNata dravya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika deva paMcendriyake vaikriyamizra zarIrakA yaprayogase pariNata hotA hai / isa prakAra yaha cauthA daNDaka hai | sU0 16 // 'jaha AhAragasarIra kAyappaogapariNae' ityAdi0 / sUtrArtha - ( jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM maNussA hAragasarIrakAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva pa0 ? ) he bhadanta jo dravya AhAraka zarIrakA yaprayeogase pariNata hotA kahA gayA hai, vaha kyA manuSyake AhAraka zarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? yA karavAmA AvI che A kathananA bhAvAya e che ke vaiyimizrazarIrakAyaprayAgapariNata dravya aparyAptaka sarvAMsiddha anuttaupapAtika deva pacendriyanA vaikriyamizrazarIrakAyaprayogathI pariNata hoya che. A prakAranuM A cethuM daMDaka che. s 16 // 66 jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae " 4tyAhi sUtrArtha - ( jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae ki maNussAhAragasarakApa oga pariNae, amaNussAhAram jAva pariNae ? ) se lahanta dravya AhAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che, te zu manuSyanA AhAraka zarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che ? te zuM manuSya ne ahAraka zarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che ? ke manuSya sivAyanA anya jIvAnA AhAraka zarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 bhagavatImA yAvat RddhiprAptapramattasaMyatasamyagdRSTiparyAptakasaMkhyeya varSAyuSka-yAvat pariNatam , no anRddhiprAptapramattasaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavAyuSka- yAvat pa0 yadi AhArakamizrazarIrakAyaprayogapa0 kiM manuSyAhArakamizrazarIra0 ? evaM yathA AhAraka tathaiva mizrakamapi niravazeSaM bhaNitavyam ||s. 17|| manuSyake sivAya anya jIvoMke AhAraka zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? ( eka jahA ogANasaMThANe jAva iDDhipattapamatta saMjaya sammadihi pajjattagalaMkhejavAsAutha jAva pariNae; no aNiDhipattapamatta saMjaya sammahihi pajjattasaMkhejavAsAuya jAva pa0) he gautama ! jisa prakArale prajJApanAsatrake avagAhanI saMsthAna padameM kahA gayA hai usI prakArale yahAM para bhI jAnanA cAhiye yAvat AhArakazarIrakAyaprayogase pariNata dravya RddhimApta AhAraka labdhi saMpanna pramatta sAdhu samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSakI AyuvAle manuSyake AhAraka zarIrakAya prayogale pariNata hotA hai AhAra kalabdhiko aprApta pramatta saMyata samyagdRSTi saMkhyAta varSakI AyuvAle manuSya ke AhAraka zarIrakAyaprayogase pariNata nahIM hotA hai / (jai AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae ki aNussAhAraga mIsAsarIra0? evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaM vi niracasesaM bhANiyabdha) he bhadanta ! yadivahadravya AhAraka mizrazarIrakAya prayoga pariNata hotA hai to kyA vaha manuSya AhAraka ( evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDhipattapamatta saMjaya sammadihi pajjattagasaMkhenjavAsAuya jAva pariNae, no aNiDipatta pamatta saMjaya sammadihi pajjattasaMkhejavAsAuya jAva pariNae) gautama ? 2 prabhArI prajJApana sUtranA "avagAhanA saMsthAna" padamAM kahevAmAM AvyuM che, eja pramANe ahIM paNa samajavuM. temAM nIce ApelA kathana paryantanuM samasta kacana grahaNa karavuM - "AhAraka zarIrakAyapragathI pariNata dravya Rddhi prApta AhAraka labdhisaMpanna pramatta samadaSTi paryApta sa khyAta varSanA AyuvALA manuSyanA AhAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che, paNa AhAraka labdhi prApta na karI hoya evA pramatta saMyata samyagRSTi saMkhyAta varSanA vAyuvALA manuSyanA AhAraka zarIrakAmaprayAgathI parita thatuM nathI. (navuM AhAraga mIsA sarIrakoyappaogapariNae ki maNussAhAragamIsAsarIra. ? * evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaM vi niravasesaM bhANiyavya ) 3 HE-! dravya AhAraka mizrakA prayoga pariNata hoya che, te zuM manuSyanA AhAraka mizrazarIrakAya
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 su. 17 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 193 TIkA- 'jar3a AhAragazarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragamarIrakAya paogapariNae, amaNussAhAraga jAtra pa0 ?' he bhadanta ! yad dravyam AhAraka zarIrakAyaprayogapariNataM tat kim manuSyAhArakazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati ? amanuSyAhAraka yAvat zarIrakAya prayeogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM jahA ogAha saThANe jAva iDDipattapamatta saMjayasammaddiTThipajjattagasaMkhejjavAsAuyajAtra pariNae' AhArakazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam evaM yathA avagAhanAmizrazarIrakAya prayoga pariNata hotA hai ityAdi0, u. he gautama ! jaisA AhAraka zarIra ke saMbaMdha meM kahA gayA hai vaisA hI AhAraka mizra ke saMbaMdha meM bhI jAnanA cAhiye / yaha paMcama daNDaka hai / TIkArtha - isa sUtradvArA gautamane AhAraka zarIrako Azrita karake prabhuse aisA pUchA hai ki 'jai AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM massAhAragasarIra kAyappaogapariNae, ( amaNusmAhAra gajAva0 " bhadanta ! jo dravya AhAraka zarIrakAya prayogase pariNata hotA hai vaha dravya kyA manuSyake AhAraka zarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai yA amanuSyake AhAraka zarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva ii pattapatta saMjayasammaddiDipajjattana saMkhejjavAsAjya jAba pariNae' he gautama ! AhAraka zarIrakAya prayogapariNata dravya jaisA avagAhanA prayAgathI pariNata thAya che? ke manuSya sivAyanA jIvenA AhAraka mizrazarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che? he gautama ! jevuM AhAraka zarIra viSe kahevAmAM AvyuM che, evuja AhArakamizrazarIra viSe paNa samajavu pAMcamu daDaka samApta CC TIkA A sUtra dvArA sUtradhAre AhAraka zarIrakAyaprayoga pariNata dravyanu pratipAdana karyu che. gautama svAmInA zna- jaI AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragasarIra kAyappaogapariNae, amaNussAhAraga jAva. ?" huM bhainta 1 je dravya AhAraka zarIrakAyaprayAgathI pariNata thAya che, te dravya zu manuSyanA ahAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ke amanuSyanA ( manuSya sivAyanA jIvAnA) AhArakazarIraprayAgathI pariNata thAya che ? uttara- -" evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDDittapatta saMjaya sammaddiTThi pajjattagasaMkhejjavAsAuya jAtra pariNae, " he gautama! prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna nAmanA 21 mA padamA je pramANe kahevAmAM AvyuM che te pramANe
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 . . . . . . . . . . bhagavatImatre saMsthAne ekaviMzatitame pade prajJApanAyAm ukta tathA atrApi yAvat RddhiprAptAhArakalabdhimatpramattasaMyatasamyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavAyuSka - yAvat -manu pyAhArakazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, prathamayAvatpadena RddhimAptayaryantaM grAhyam kintu 'no aNiDDipattapamattasaMjayasammadidvipajjattagasa khejjavAsAuya - jAva - 50' AhArakazarIrakAyaprayogapariNata dravyaM no anRddhiprAptA- hArakalabdhimatpramattasayata - samyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSka yAvada amanuSyAhArakazarIrakAyaprayogapariNata bhavati, tathAcoktaM prajJApanAyAm - 'goyamA ! No amaNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae, maNusyAhAragasarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / gautamaH pRcchati- ' jaI AhAragamIsAsarIrasaMsthAnameM ikkIsaveM 21 padameM prajJApanA sUtra meM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI jAnanA cAhiye / yAvat RddhimApta AhAraka labdhiyuktapramattasaMyatasAdhu samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSakI AyuvAle yAvat manuSyake AhAraka zarIrakAya prayogase vaha dravya pariNata hotA hai prathama yAvat zabdase Rddhi prApta takakA pATha grahaNa huA hai| 'no aNiDipattapamattasaMjaya sammadiTTi pajjattagasaMkhejavAsAuya jAvapa0' vaha AhArakazarIrakAya prayogapariNatadravya anRddhiprApta, AhAraka labdhisaMpanna, pramattasaMyata (sAdhu) samyagdRSTi paryAptaka asaMkhyAtavarSAyuSka yAvat amanuSya AhArakazarIrakAtha prayogase pariNata nahIM hotA hai| prajJApanA aisA hI kahA hai 'goyamA' ! No amaNussAhAraga sarIrakAyappaogapariNae, maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae AhAraka zarIrakAyaprayoga pariNata dravya viSe samajavuM, te kathana kakSA sudhI grahaNa karavuM te 'yAvat' 54thI matAnyu cha- " RddhimAna (mADA24 sabdhiyuna) pramatta sayata sAdhu samyagadaSTi paryAptaka sakhyAta varSanA AyuvALA yAvata manuSyanA AhAraka zarIrakAyaaye gathI te dravya pariNata thAya cha 5DetA yAvata' 56thI prApta -tanA pA8 e thye| che 'no aNiDipattapamattasaMjayasammadihi pajjattagasaMkheja vAsAuya jAva pariNae ' te mA.24 12:45prayogapariNata 05 maddhiprApta (A1524 sani rahitI pramatta saMta sAdhu samyagRSTi paryAptaka asa khyAta varSanA AyuvALA yAvata amanuSya AhAraka zarIrakAyaprayogathI pariNata thatuM nathI. prajJApanA sUtramAM paNa evuja ukhu cha / 'goyamA! No amaNussAhAragasarIrakAyappayogapariNae, maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae' tyAhi ! gautama! te 605 mamanuSyanA maa8RzarIrakAyamayega paNata hAtuM nathI, paNa manuSyanA AhArakarIrakAyapragapariNata heya che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TokA za. 8 u.1 sa.17 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 195 kAyappaogapa0 kiM maNussAhAragamIsAsarIra0 ?' he bhadanta ! yad dravyam AhArakamizrazarIrakAyapayogapariNata tat kim manuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? amanuSyAhArakamizrazarIrakAyamayogapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaipi niravasesa bhANiyavyaM' he gautama ! evaM yathA AhArakam-AhArakazarIraviSaye pratipAdita tathaiva mizrakamapi - AhArakamizrazarIraviSaye'pi niravazeSa bhaNitavyam pratipattavyam, tathAca AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM dravyaM manuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, no amanuSyAhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNataM bhavatItyAzayaH / iti 5 paJcamo daNDakaH // mR0 17 // ityAdi / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki 'jai AhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae0? he bhadanta ! jo dravya AhAraka mizrazarIrakAyaprayoga se pariNata hotA hai vaha kyA manuSyake AhArakamizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai ? yA amanuSyake AhAra kamizrazarIrakAyaprayogase pariNata hotA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'eva jahA AhAraMgaM taheva mIsagaMpi niravasesaM bhANiyavvaM he gautama ! jaisA AhAraka zarIrake viSayameM kahA gayA hai usI tarahase AhAraka mizrazarIrake viSayameM bhI saMpUrNa kathana jAnanA cAhiye, tathAca AhArakamizrazarIrakAya prayogapariNatadravya manuSyake AhAraka mizrazarIrakAya prayogase pariNata hotA hai, amanuSyake AhArakamizrazarIrakAya prayogasepariNata nahIM hotA hai / isa prakAra yaha paMcama daNDaka hai / sU0 17 // gautama svAmI prabha- 'jai AhAraga mIsA sarIrakAyappaogapariNae, ki maNussAhAragamIsAsarIrakAyappaogapariNae.' he mahanta ! 60ya maah|24 mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ? te zu manuSyanA AhAraka mizrazarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che ke amanuSyanA AhAraka mizrazArIrakA prayogathI pariNata thAya che? uttara- 'evaM jahA AhAragaM taheva mIsagaMpi niravasesaM bhANiyavvaM' he gautama! AhAraka zarIranA viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe AhAraka mizrazarIra viSe paNa samasta kathana samajavuM eTale ke AhAraka mizrazarIrakAyaprayoga pariNata dravya manuSyanA AhAraka mizrazarIrakA prayogathI pariNata thAya che, te amanuSyanA AhArakamizrazArIrakAyaprayogathI pariNata thatuM nathI A prakAranuM A pAcamuM 64cha |s. 17 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 / bhagavatIsUtre gautamaH kArmaNazarIramAzritya pRcchati- 'jaikammA' ityaadi| mUlam-jaikamsAsarIrakAyappaogapariNae kiM egidiyakammA sarIrakAyappaogapa0 jAva paMciMdiyakammAsarIra-jAva-pari0? goyamA ! egidiyakammAsarIrakAyappaoga0 evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi jAva pajjattasabasiddhaaNutarovavAiya-jAva-devapaMciMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae, apajjattalabaTrasiddhaaNu0-jAva pariNae vA 6 // sU0 18 // chAyA- yadi kArmaNazarIrakAyaprayogapa0 kim ekendriya kArmaNa zarIrakAyaprayogapa0 yAvat paJcendriyakArmaNazarIra-yAvat pa0 ? gautama ! ekendriyakAmaNazarIrakAyaprayoga0 evaM yathA avagAhanAsa sthAne kArmaNasya bhedastathaiva ihApi yAvat - paryAptakasarvArthasiddhAnuttaropapAtika -- yAvat-devapaJcendriyakArmaNa 'jaikaramA sarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / sUtrArtha-(jaikaramA sarIrakAyappaogapariNae kiM egidiya kammA sarIrakAyappaogapariNae jAca paMciMdiya kanmAsarIra jAva pariNae) he sadanta ! jo dravya kArmaNa zarIrakAya prayogale pariNata hotA hai, vaha kyA ekendriya jIvake kArmaNazarIrakAya prayogase pANata hotA hai ? yA yAvat pandriya jIvake kArmaNazarIrakAya prayogale pariNata hotA hai ? (goyalA, egidiyakammAlarIrakAyappaoga0 evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagasta medo taheva ihAvi jAva pajjattasammasiddha aNuttaro_ 'jai kammA sarIrakAyappaogapariNae ' tyA sUtatha - (jai kammAsarIrakAyappaogapariNae, ki egidiya kammA- ' sarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiya kammAsarIra jAva pariNae ?) he bhadanta ! je dravya kImaNuzarIrakAyaprayogathI pariNata thAya che. te zuM ekacidra jIvana kAmaNazarIrakAthapragathI pariNata thAya che? ke pacendriya paryantanA jIvonA kAmaNazarIra4aaypryogyii pariNata yAya che ? ' goyamA' he gautama ! (egidiya kammAsarIrakAyappaoga. evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedo - taheva ihAvi jAva pajjatta sabasiddha aNuttarovavAiyaM jAva devapaMci diya kamsAsarIrakAyappaoga
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8u.1 mR. 18 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 197 zarIrakAyaprayogapariNatam aparyAptakasarvArthasiddhAnu0 - yAvat - pariNate vA paSTho daNDakaH // sU0 18 // TIkA-'jaDa kammAsarIrakAyappaogapa0 kiM egidiyakammAsagairakAyappaogapajAvapaMciMdiyakammAsarIra jAva-pa0?' he bhadanta ! yadravyaM kArmaNazarIrakAyaprayogapariNatam tata kiM ekendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNata bhavati ? yAvata-dvIndriyatrIndriya-caturindriya-paJcendriyakArmaNazarIra yAvat-kAyaprayogapariNata bhavati ? vavAiya jAva devapaMciMdiyakammAsarIrakAyappaogapariNae apajattasavvaTTa siddha aNu0 jAva pariNae vA ) he gautama ! vaha dravya ekendriyake kArmaNazarIrakoya prayogase pariNata hotI hai| isa taraha jaisA prajJApanAsUtrake avagAhanA saMsthAnapadameM kahA gayA hai usI tarahase yahAM para bhI jAnanA cAhiye / yAvat paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapacendriyake kArmaNazarIrakAyaprayogase vaha pariNata hotA hai tathA aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika devapa cendriyake kArmaNazarIrakAya prayogale pariNata hotA hai / TIkArtha-isa sutradvArA gautamane kArmaNazarIrako Azrita karake prabhuse aisA pachA hai ki 'jaha kammAsarIrakAyappaogapariNae, kiM egidiya kasmAsarIrakAyappaogapariNae jAva paMciM diyakammAsarIrajAva pariNae' he bhadanta ! jo dravya kArmaNazarIrakAyamayogase pariNata huA kahA gayA hai, vaha kyA ekendriyake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata pariNae, apajjatta samvasiddha aNu. jAva pariNae vA ) & gautama / te 05 ekendriyanA kArmANa zarIyakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che, A rIte prajJApanA sUtranA "avagAhanA sasthAna padamAM je pramANe karavAmAM AvyuM che, te pramANe ahIM paNa samajavuM. "te dravya paryApta sarvArthasiddha anuttarapapAtika devapacendriyanA kAmaNa zarIrakAyapragathI paNa pariNata thAya che ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva pacendriyanA karmaNazarIrakAyaprayogathI paNa pariNata thAya che,' ahIM sudhI sUtrapATha grahaNa karavA * TIkA - A sUtra dvArA gautama svAmI mahAvIra prabhune kAmaNuzarIrakAyaprayoga pariNata dravya vi 2mA pramANe prazna pUche the- 'jai kammAsarIrakAyappaogapariNae, ki egi diya kammAsarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyA kammAsarIra jAva pariNae ? ' he mahanta ! nadravya zarIyaprayogathI pariNata hiya che, te zuM ekendriyanA kAmaNuzararakAyaprayAgathI pariNuta thAya che? ke hIndriya,
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 198 , bhagavAnAha - 'goyamA ! ergidiyakammAsarIra kAyappaoga0' he gautama ! kArmaNa zarIrakAyaprayogapariNata dravyam ekendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM bhavati, ' evaM jahA ogAhaNasaM ThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi, evaM yathA avagAhanAsaMsthAne kArmaNasya bhedo nirUpitastathaivAtrApi tadbhedo bodhyaH, tathAcokta prajJApanAyAm ekaviMzatitame pade- 'beiMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae vA, evaM teiMdiya0 cauridiya0 ' ityAdi praznottaraM draSTavyam, 'jAtra pajjattasavvaTTasiddhaaNutta vivAiya - jAva - devapa ciMdiyakammA sarIrakAyappaogapariNae' kArmaNa zarIrakAyaprayoga pariNata dravyaM yAvat dvIndriya-trIndriya-catu hotA kahA gayA hai ? yAvat dvIndriya, trIndriya, caturindriya evaM paMcendriyake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'egiMdiyakammA sarIrakA - pao0 kArmaNazarIrakAyaprayoga se pariNata vaha dravya ekendriyake kArmaNazarIrakAya prayogase pariNata hotA kahA gayA hai / ' evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi' isa tarahase jaisA avagAhanA saMsthAnameM kArmaNazarIrakAyaprayogakAbheda nirUpita kiyA gayA hai, vaisA hI yahAM para bhI usakA bheda jAnanA cAhiye / so hI prajJApanAke 21 veM padameM kahA gayA, ' veiMdiyakammAsarIrakAyappaogapariNae vA, evaM teiMdiya0, cauriMdiya0, ityAdi' yaha praznottara dekhalenA cAhiye | 'jAba pajjattasavvaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMcidiya kammAsarIrakAyappa ogapariNae' kArmaNazarIrakAya prayogapariNata trIndriya, caturindraya athavA pacendriyanA kANuzarIrakAcaprayAgathI pariNata thAya che ? ' goyamA ! ' he gautama | 'egi diya kammAsarIrakA yappaogapariNae. ' te dravya bheokendriyanA abhaya zarIrAyaprayogathI pazu parizruta thAya che, ' evaM jahA ogAhaNasaMThANe kammagassa bhedoM taheva ihAvi' mA amA devI zete prajJApanA sutranA avagAhanA saMsthAna pamA kAma NuzarIkAyaprayoganA bhedonu nirUpaNu karavAmAM Avyu che, evuM ja temanA lenu yana ahIM paNa samajavuM. prajJApanA sUtranA 21 mAM yahabhAM 'dhu N che 4- 'veiMdiya kammAsarIrakAyappaogapariNae vA, evaM teiMdiya, cauridiya' chatyAhi te dravya hIndriya, trIndriya, aturindriya mane pathendriyanA kAma NuzarIrakAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. 'A praznottarI tyAMthI joi levA. uttara " jAtra pajjata savasiddha aNuttarovavAiya jAva devapa ciMdiya kammAsarIra 1
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA .8 u. 1 sU. 19 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 199 rindriya- paJcendriyAdiparyAptakasarvArtha siddhAnuttaraupapAtika yAtrata - kalpAtItakadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM vA bhavati, 'apajjattasanbaTTasiddha aNu0 jAva pariNae vA' kArmaNazarIrakAyaprayogapariNataM dravyam aparyAptakasarvArtha siddhAnucaraupapAtika yAtrat- kalpAtItaka devapaJcendriyakArmaNazarIra kAya prayogapariNata vA bhavati iti 6 SaSTho daNDakaH // na. 18 // mUlam - jai mIsApariNae kiM maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae ? goyamA ! maNamIsApariNae vA, vayamIsApariNavA, kAyamIsApariNae vA / jai maNamIsApariNae kiM saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA, jahApaogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyAM niravasesaM jAva pajattasavaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiyakammAsarIraMgamIsApariNae vA, apajjattasavaThThasiddhaaNuttaro0 jAva kammAsarIramIsApariNae vA 7 // sU0 19 // vaha dravya yAvat dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya Adi jIvoMke tathA paryApta sarvArthasiddha anuropapAtika kalpAtIta devapaMcendriyoMke kArmaNazarIrakA prayoga se pariNata hotA hai tathA ' apajattasavvaTTasiddha aNu0 jAva pariNae vA' kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata vaha dravya apasarvArthasiddha anuttaropapAtita devapa cendriyoMke kArmaNazarIra kAyaprayoga se pariNata hotA hai| isa taraha yahAM chaThAM daNDaka hai |sU. 18 // kAya pariNae ' kANu zarIrakAyaprayAga paraNita te dravya dIndriya, zrIndriya, caturindriya ane pa cendriya AdivAnA tathA paryAptaka sarvAM-siddha anuttarauSapAtika pacendriya paryantanA jIvAnA kAma`NuzarorakAyaprayeAgathI paNa pariNata thAya che, tathA 6 apajjatta savvasiddha aNu. jAva pariNae vA' te dravya aparyApta sarvArtha siddha anuttara papAtika kalpAtIta deva paMcendriya paryantanA jIvenA kAma NunnarIrakAyaprayAgathI paNa pariNata thAya che. A prakAranuM A chaThThuM daDaka samajavuM. u s 18 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 200 chAyA - yadi mizrapariNataM kim manomizrapariNata, vacomizrapariNataM kAyamizrapariNatam ?, gautama ! manomizrapariNataM vA vacomizrapariNata vA kAyamizra - pariNata vA / yadi manomizrapariNata kiM satyamanomizrapariNataM mRpAmanomizrapariNata vA, yathA prayogapariNata tathA mizrapariNatamapi bhaNitavyam niravazeSa yAvat paryAptasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat - devapaJcendriyakArmaNa zarIramizrapariNata vA, aparyApta kasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat - kArmaNazarIra mizra pariNata vA 7 // su. 19 // " jai mIsApariNae kiM maNamIsApariNae' ityAdi / sUtrArtha - (jar3a mIsApariNae kiM maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamA pariNae) he bhadanta ! jo vaha dravyamizrapariNata hotA hai to kyA vaha dravyamanomizrapariNata hotA hai ? yA vacanamizrapariNata hotA hai ? yA kAyamizrapariNata hotA hai ? (goyasA) he gautama ! (maNamIsApariNae vA, vayamIsApariNae vA kAyasIsApariNae vA) vaha dravya manomizrapariNata bhI hotA hai vacanamizrapariNata bhI hotA hai aura kAyamipariNata bhI hotA hai / (jai maNamIsApariNae, kiM sacamaNamIsA pariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA) he bhadanta ! yadi vaha eka dravya manomizrapariNata hotA hai, to kyA vaha satyamanomizrapariNata hotA hai, yA muSAmanomizrapariNata hotA hai, (jahA paogapariNae tahA'mIsApariNae vi bhANiyavvaM niravasesaM jAna pajjattasavvaTTasiddha aNuvivAiya jAva devapaMcidiyakammAsarIraMga mIsApariNae vA, apajjata " to mIsApariNae ki naNamIsA pariNae' tyAhi sUtrArtha - ( jai mIsApariNae kiM maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamI sApariNae ? ) he lahanta ! le te dravya mizrapariNata hoya che, to zuddha te maneAmizrapariNata heAya che? ke vacanamizrapariNata hAya che? kAyamizrapariNata hAya che? ( goMyamA ! ) he gautama ' ( maNamIsApariNae vA, vayamIsA pariNae vA, kAyamIsA pariNae vA) te dravya bhanamizraparita cAlu hoya che, vayanamizrapariSuta homa abhizraparita yazu hoya che. ( jar3a maNamIsApariNae, kaM saccamaNabhIsApariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA ? ) he ahanta ! te eka dravya maneAmizraparita hAya che, te zuM te satyamanemizra pariNata hAya che, ke mRSAmaneAmizra parijIta hAya : ( jahA paogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyanvaM niravasesaM jAva pajjattasannaTTasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaciMdiya
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ " candrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 19 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 201 TIkA- gautamaH pRcchati - 'jai mIsA pariNae' ityAdi / 'jaDa mIsApariNae kiM maNamIsApariNae, vayamImApariNae, kAyamIsApariNae?' he bhadanta ! yad dravyaM mizra pariNataM tat kiM manomizrapariNata vacanamizrapariNata kAyamizrapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! maNamIsApariNae vA, vayamIsA pariNae vA, kAya samvasiddha aNuttarovavAhaya jAva kammAsarIra mIsApariNae vA) he gautama ! jaisA prayogapariNata pudgala dravyake viSaya meM kahA gayA hai, vaisA hI saba mizrapariNatapudgala dravyake viSaya meM kahanA cAhiye / yAvat vaha dravya paryApta sarvArthasiddha anuttaropapAtikakalpAtIta devapaMcendriyake kArmaNazarIra mizra se pariNata hotA hai aura aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapaMcendriyake kArmaNazarIramizrase pariNata hotA hai / " TIkArtha - isa sUtradvArA gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'jar3a mImApariNae kiM maNamIsApariNae, vayamIsApariNae, kAyamIsApariNae' he bhadanta ! jo mizrapariNata hotA hai vaha kyA manomizra pariNata hotA hai yA vacanamizrapariNata hotA hai ? yA kAryamizrapariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki, 'goyamA' maNamIsApariNae vA, vayamIsApariNae vA, kAyamIsApariNae vA' mizrapariNatadravya manokammAsarIraMga mIsApariNae vA apajjattasantrasiddha aNuttarotravAiya jAna kammAsarIra mIsApariNae vA ) he gautama! nevu athana prayogaparita dravyanA viSayamA karavAmAM AvyuM che, evuMja samasta kathana mizrapariNuta pudgala dravyanA viSayamAM paNu karavu joie. 'te dravya paryApta sarvAMsiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapa cendriyanA kArmAMNuzarIramizrI paNa pariNata hAya che, ane aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapa cendriyanA kANuzarIramizrathI pazu pariNata heAya che,' ahI sudhInuM kacana maheNu karavuM. TIkA - gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke jai mIsA pariNae, ki maNamIsA pariNae, vayamIsA pariNae, kAyamIsA pariNae ? he bhadanta ! je dravya mizrapariNata hoya che, te zu manemizrapariNuta heAya che ? ke vathanabhizraparizruta hoya che / ayabhizraparita hoya che ? uttara- ( goyamA !) he gautama! 'maNamIsApariNae vA, vayamI sApariNae vA, kAyamIsA pariNae vA mizrapadyuita dravya maneAmizrapariNata paNa hAya che, vacanamizraparijIta paNa hAya che, ane kAyamizrapariNata paNa hoya che. , "
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 bhagavatIsUtre mIsApariNae vA' he gautama ! mizrapariNata manomizrapariNata vA bhavati, vacomizrapariNata vA bhavati, kAyamizrapariNata vA bhavati, gautamaH pRcchati-'jai maNa mIsApariNae kiM saccamaNamIsApariNae vA, mosamaNamIsApariNae vA, he bhadanta ! yad dravyaM manomizrapariNata tat kiM satyamanomizrapariNata vA,' mRpA manomizrapariNataM vA bhavati ? 'jahA pogapariNae tahA mIsApariNae- vi bhANi yavvaM niravasemaM / yathA payogapariNate bhaNita tathA mizrapariNatamapi bhaNitavyam, niravazeSa sarvam-maznottarAtmakam 'jAva pajjatagamanvaTThasidraaNuttarovabAiya-jAtra devapaMciMdiyakammAsarIragamIsApariNae vA' yAvat-paryAptaka sarvArthasiddhAnuttarau papAtika-yAvat - kalpAtItakadevapaJcandriyakArmaNazarIramizrapariNata vA bhavati, 'apajjattagasavaThThasiddhaaNu0 jAva kammAsarIramIsApariNaevA' aparyApta kasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika yAvat - kalpAtInakadevapaJcendriyakArmaNazarIramizrapariNata cA bhavati 8 // mR0 19 // mizrapariNata bhI hotA hai, kAthamizrapariNata bhI hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM ki 'jai maNamIsApariNae, kiM saccamaNamIlApariNae vA, mosamaNamIsApariNae cA' he bhadanta ! jo dravya manomizrapariNata hotA hai vaha kyA satyamanomizrapariNata hotA hai yA asatyamanomizrapariNata hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA paogapariNae tahA lIsApariNae vibhANiyanvaM niravasesaM' he gautama ! jaisA prayogapariNatameM kahA gayA hai, vaisA hI sabakathana mizrapariNatameM bhI jAnanA cAhiye / 'jAva pajattaganavaTThasiddhaaNuttarovavAiya jAva devapacidiya kammAsarIragamIlApariNae vA yAvat paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtikakalpAtIta devapa cendriyake kArmaNazarIramizra pariNata bhI gautama 2vAmAna - 'jai maNamIsApariNae ki saccamaNamIsApariNae vo, mosamaNamosA pariNae vA?" HEIR dravya bhanAbhitrapariNata hoya che, te zuM satyamane mizrapariNata hoya che? ke asatyamane mizrapariNata hoya che ? ____uttara - jahA paogapariNae tahA mIsApariNae vi bhANiyavvaM niravasesaM he gautama ' progapariNata dravyanA jevuM ja samasta kathana mizrapariNatamAM paNa samajavuM. 'jAva pajjattagasavaThThasiddha aNuttarovavAiya jAva devapaMciMdiya kammAsarIramIsApariNae cA, tyA ' ' gautama te dravya paryAsta sathisiddha manuttazeya. pAtika kalpAtIta devapacendriyanA kAmaNazarIramizra pariNuta paNa hoya che ane aparyAptaka
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ " candrikA TIkA za. 8 u. 1 mR. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 203 mUlam - jai vIsasApariNae kiM vannapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae phAsapariNae, saMThANapariNae ? goyamA ! vannaparire vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANa pariNae vA / jai vaNNapariNae kiM kAlavannapariNae nIla - jAva sulivanna pariNae ? goyamA ! kAlavannapariNae jAva sukillavanna pariNae / jai gaMdhapariNae kiM subhigaMdhapariNae, dubbhigaMdhapari e ? goyamA ! subbhigaMdhapariNae vA dubbhigaMdhapariNae vA / jai rasapariNae kiM tittarasapariNae ? 5 pucchA, goyamA ! tittarasapariNae vA, jAva mahurarasapariNae vA / jai phAsapariNae kiM kakkhaDaphAsapariNae jAva lukkhaphAsapariNae ? goyaNA ! kakkhaDa phAsapariNae vA, jAva lakkhaphAsapariNae vA, jai saMThANapariNae pucchA, goyamA ! parimaMDala saMThANapariNae vA, jAva AyayasaMThANapariNae vA 9 // sU0 20 // chAyA - yadi visrasApariNata ki varNapariNatam, gandhapariNatam, rasapariNatam, sparzapariNatam, saMsthAnapariNatam ? gautama ! varNapariNataM vA gandhapariNataM vA, hotA hai aura aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta devapaMcendriyake kArmaNazarIramizrapariNata bhI hotA hai / sR. 19 / / jai vIsasApariNae ' ityAdi / C " sUtrArtha - (jar3a vIsasApariNae kiM vannapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saThANapariNae ) he bhadanta ! yadi vaha dravya sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta devapacendriyanA kA'NuzarIramizrapuNita paNa hAya che.' A kathana paryaMntanu samasta kayana ahIM grahaNa karavuM. // su 19 // , jaDa vIsasA pariNae ' tyAhi " sutrArtha - (jai bIsasApariNae, kiM vaNNapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ? ) he lahanta ! le te dravya visasAyasthita hoya che,
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 bhagavatIsUtre rasapariNataM vA, sparzapariNataM vA, saMsthAnapariNataM vaa| yadi varNapariNata kiM kAlavarNapariNata nIla yAvat-zuklavarNapariNatam ? gautama ! kAlavarNapariNata yAvat-zuklavarNapariNatam / yadi gandhapariNata kiM murabhigandhapariNataM durabhigandhapariNata ? gautama / surabhigandhapariNataM vA, durabhigandhapariNata vA / yadi rasavitrasApariNata hotA hai, to kyA vaha varNapariNata hotA hai, yA gaMdhapariNata hotA hai, yA rasapariNata hotA hai, yA sparzapariNata hotA hai, yA saMsthAnapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (vanapariNae vA, gadhapariNae vA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANapariNae vA) vaha dravyavarNapariNata bhI hotA hai gaMdhapariNata bhI hotA hai, rasapariNata bhI hotA hai sparzapariNata bhI hotA hai, saMsthAnapariNata bhI hotA hai| (jai vaNNapariNae, kiM kAlavanapariNae, nola jAva sukillavanapariNae) he sadanta ! yadi vaha dravyavarNapariNata hotA hai to kyA vaha kAlavarNapariNata hotA hai, yA nIlavarNapariNata hotA hai ? yA yAvat zuklavarNa pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (kAlavanapariNae jAva sukillajAva pariNae) vaha varNapariNata dravyakAlavarNapariNata bhI hotA hai yAvata zuklavarNapariNata bhI hotA hai / (jaha gaMdhapariNae kiM sunbhigaMdhapariNae dunbhigaMdhapariNae ) he bhadanta ! yadivaha dravyagaMdhapariNata hotA hai to kyA vaha surabhigaMdharUpase pariNata hotA hai ? yA durabhigaMdharUpase pariNata hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (sunbhigaMdhapariNae vaate zu te varNa pariNata hoya che, ke ga dhapariNata hoya che, ke rasArita hoya che, ke 25 pariNata ya cha, sasthAnaparita hAya che? (goyamA! ) he gautama ! ( vaNNapariNae vA, gaMdhapariNaevA, rasapariNae vA, phAsapariNae vA, saMThANapariNae rA) te dravya varNa pariNata paNa hoya che, gaMdhapariNata paNa hoya che, rasapariNata paNa hAya cha, "5 pariNata 55 uya cha bhane sayAnaparita DAya 2. ( jaDa vaNNapariNae, kiM kAlavaNNapariNae, nIla jAva mukkillavaNNapariNae ?) masta ! ta dravya varNa pariNata hoya che, te zuM te zyAma varNapariNuta hoya che,? ke nIlavarNa pariNata DAya cha ? 3 dAsa, pAgA, zusa pariNata lAya che ? (goyamA]) hai gautama ! ( kAlavaNNapariNae jAva mukkilla nAva pariNae ) te 1 pariNata draya mavarNa pariNata paNa hoya che ane zukalavarNa patanA bIjA varNa pariNata paNa DAya cha (jaI gaMdhapariNae, ki subbhigaMdhapariNae dunbhigaMdhapariNae ? 3 HErd ! je te dravya gaMdhapariNata hoya che, te zuM suga dhapariNata hoya che? ke durga dhapariNata
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.20 sakSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 205 pariNataM kiM tiktarasapariNata 5 pRcchA ? gautm| tiktarasapariNata vA, yAvat madhurarasapariNata vA / yadi sparzapariNata kiM karkazasparzapariNataM yAvat-rUkSasparza pariNatam ? gautama ! karkazasparzapariNata vA, yAvat-rUkSasparzapariNata vA / yadi saMsthAnapariNataM pRcchA ? gautama ! parimaNDalasaMsthAnapariNata vA, yAvatAyatasaMsthAnapariNata vA / 9 ||su0 20 // dunbhigaMdhapariNae vA ) gaMdharUpase pariNata huA vaha dravya surabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai aura durabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai / (jaha rasapariNae ki tittarasapariNae pucchA) he bhadanta / yadi vaha dravyarasapariNata hotA hai to kyA vaha tiktarasapariNata hotA hai, yA kaTurasa pariNata hotA hai, yA kaSAyarasapariNata hotA hai, yA amla (khaTTI) rasapariNata hotA hai, yA madhurarasapariNata hotA kyA ? (goyamA) he gautama ! (tittarasapariNae vA, jAva mahurarasapariNae vA) rasapariNata vahadravya tiktarasapariNata bhI hotA hai, yAvat madhurarasapariNata bhI hotA hai / (jai phAsapariNae kiM kakkhaDaphAsapariNae jAva lukkhaphAsapariNae) he bhadanta ! yadivaha dravyasparza pariNata hotA hai to kyA vaha karkazasparzapariNata hotA hai ? yA yAvatrUkSa sparzapariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (kakkhaDaphAsapariNae vA jAva lukkhaphAsapariNae vA ) sparzapariNata vaha dravyakarkazasparza rUpameM bhI pariNata hotA hai yAvat rUkSasparzarUpameM bhI pariNataM hotA hai / (jai saMThANapariNae DAya cha ? ( goyamA !) gautama! (munmigaMdhapariNae vA, dubbhigaMdhapariNae cA) te ApariNata dravya saMga 53 pa paribhe cha bhane 53 paY paribhe cha. (jai rasapariNae ki tittarasapariNae pucchA ) 3 HE-d! te dravya 243dhe pariNamana pAme che, te zuM te tikatarasarUpe pariName che? ke kaTurasarUpe pariName che? ke kaSAya (turA) rasarUpe pariName che? ke Amla (khATA) rasarUpe pariName che ? ke madhurarasarUpe parizubha cha ? (goyamA!) he gautama! (tittarasapariNae bA, jAva madhurarasa pariNae vA) 2sapariNata te 60ya titakA sAdhana bha72 paya-tanA pAye 2435 pay pA2zubhe che. (jai phAsapariNae, ki kakkhaDaphAsapariNae jAva lukkhaphAsapariNae ?) mahanta! te dravya 25rza pariNata hAya cha, tA te 4za sapapariNata sAya cha 1 4 31 5-tanA 25 pariNata DAya cha ? (goyamA ! ) gautama ! (kakkhaDaphAsapariNae vA, jAva lukkhaphAsapariNae vA) 2parza pariNata te dravya zathI ne 36 paryantanA bhayA 2535 parizumana pAme che (jai saMThANa
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 bhagavatIsUtre ___TIkA-gautamaH pRcchati-'jai vIsasApariNae kiM vaNNapariNae gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ? ' he bhadanta / yad dravyaM visanApariNata visrasayA svabhAvena pariNAmaprApta tat kim varNapariNatam, gandhapariNatam, rasapariNatam, sparzapariNatam, saMsthAnapariNatam bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! vannapariNae vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA, phAsapariNae bA, saMThANaparipucchA) he bhadanta ! yadi vaha dravya saMsthAnarUpameM pariNata hotA hai to kyA vaha parimaDala saMsthAnarUpameM pariNata hotA hai yA yAvat Ayata saMsthAnarUpameM pariNata hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (parimaMDala saMThANapariNae vA jAva AyayasaMThANapariNae vA) saMsthAnarUpameM pariNata huA vaha dravyaparimaMDalasaMsthAlarUpameM bhI pariNata hotA hai yAvat AyatasasthAnarUpameM bhI pariNata hotA hai| TIkArtha-isa sUtranArA gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki jaha vIsalA pariNae kiM vaNapariNae, gadhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae) he bhadanta ! yadi vaha dravyavisnasApariNata hoto hai to kyA vaha varNarUpale pariNata hotA hai ? yA gaMdharUpase pariNata hotA hai kyA ? yA rasarUpase pariNata hotA hai kyA ? yA sparzarUpa se pariNata hotA hai kyA ? yA saMsthAnarUpale pariNata hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki 'gocamA' he gautama ! 'vanapariNae vA, gaMdhapariNae vA, rasapariNae vA phAsapariNae vA, saMThANapariNae vA, pariNae pucchA ) 3 mahanta / dra0ya sasthAna32 parimana pAme cha, ta bhute pAramaMDala saM sthAnarUpe pariName che ? ke Ayata sasthAna parvatanA saMsthAnarUpe pariName che? (goyamA !) he gautama / (parimaMDalasaMsthAnapariNae vA, jAva AyayasaMThANapariNae vA) sayAna35 pariNata thaye te dravya paribha sathAna35 pa parizubhe che ane Ayata saMsthAna parvatanA sa sthAnarUpe paNa pariName che. - gautama 2vAmI mahApA2 prabhune sevA prazna pUche che ?- 'jai vIsasA pariNae, ki vaNNapariNae, gaMdhapariNae, rasapariNae, phAsapariNae, saMThANapariNae ?' mahanta ! nete dra0ya visasApariyata - 2vabhAvayI parizuta-hAya che, A te ? varNarUpathI pariNata hoya che? gadharUpathI pariNata hoya che ke rasarUpathI pariNata hoya che? agara sparzarUpathI pariNata hoya che? athavA sasthAnarUpathI pariNata hoya che. uttara- 'goyamA !' he gautama ! 'vanapariNae vA, gaMdhapariNae vA,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 207 rear' he gautama ! visramApariNataM dravyaM varNapariNata vA gandhapariNata vA, rasapariNata vA, sparzapariNata vA saMsthAnapariNata vA bhavati / gautamaH pRcchati'ja pariNae kiM kAlavamna pariNae, nIla- jAva- sukillannapariNae ? he bhadanta / yad dravyaM varNapariNataM tat kiM kAlavarNapariNataM, nIlavarNapariNataM yAvat-lohitavarNapariNata haridrAvarNapariNata, zuklavarNapariNata bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! kAlavaNNapariNae jAva suvikallavannapariNae' he gautama! varNapariNata N dravyaM kAlavarNapariNata, yAvat-nIlavarNapariNata, lohitavarNapariNata, haridrAvarNa pariNata, visA pariNata vaha dravyavarNarUpa se bhI pariNata hotA hai, gandharUpase bhI pariNata hotA hai, rasarUpase bhI pariNata hotA hai, sparza rUpase bhI pariNata hotA hai, saMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUcha rahe haiM ki 'jar3a vannapariNae kiM kAlavannapariNae, nIla jAva sukillannapariNae' he bhadanta ! jo kraya varNarUpa se pariNata hotA hai vaha kyA kAlAvarNarUpa se pariNata hotA hai ? yA nIlavarNarUpa se pariNata hotA hai ? yA yAvat lohitavarNarUpa se pariNata hotA hai, yA haridrAvarNarUpa se pariNata hotA hai, yA zuklavarNarUpa se pariNata hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki 'gosA' he gautama ! ' kAlavarNapariNae jAva sukkilavaNNapariNae' varNarUpa se pariNata huA vahadravya kRSNavarNarUpa se bhI pariNata hotA hai, yAvat nIlavarNarUpa se, lohitavarNarUpa se, haridrA (pIle) varNarUpa se, aura zuklarasapariNaevA, phAsapariNae vA, saMThAgapariNae vA 'vizvamA pariNata te dravya vaNu rUpathI piraNata hAya che gadharUpathI pariNata hoya che, rasarUpathI pazRita hoya che, sparzarUpathI pariNata hAya che ane sasthAnarUpathI pariNata paNa hAya che have gautama svAmI dUrI pUche che - 'jai bannapariNae kiM kAlavaNNaparie nIlajAva sukilla cannapariNae' he bhagavAna ne te dravya vAgu3pathI pazizuta hAya che? te dravya zyAmavarUpathI pariNata hoya che ke nIlavarUpathI pariNata hAya che? athavA cAvat leAhita varNa rUpathI pariNata hAya che ? athavA pILAvarUpathI pariNata hoya che ? athavA zvetavarNa rUpathI parizuta hAya che ?, uttara- 'goyamA' he gautama! ' kAlavamnapariNae jAtra sukillannapariNae' va rUpathI pariNata thayela te dravya kAlavaNuM - zyAmavaNu rUpathI parizuta hAya che yAvata nIlavarNa rUpathI, leAhitava rUpathI, pIta - pILAvarUpathI ane zvetavarNIrUpathI paNa pariNata hAya che
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 . bhagavatImage zuklavarNapariNata bhavati / gautamaH pRcchati-'jaya gaMdhapariNae ki sunbhigaMdhapariNae, dubhigaMdhapariNae ?' he bhadanta ! yadravyaM gandhapariNata tat kiM surabhigandhapariNata, durabhigandhapariNataM bhavati ? bhagavAnAha 'goyamA ! surabhigaMdhapariNae vA, dubhi gaMdhapariNae vA' he gautama ! gandhapariNata dravya surabhigandhapariNata vA bhavati, durabhigandhapariNata vA bhvti| 'gautamaHpRcchati-'jaDa rasapariNae kiM tittarasapariNae.5? pucchA he bhadanta ! yad dravyaM rasapariNata tat kiM tiktaramapariNata bhavati ? kaTurasapariNata, bhavati, kapAyarasapariNata bhavati, amlarasapariNata, madhurarasa "pariNataM bhavati, ! iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ! tittarasapariNae vA, jAva varNarUpase bhI pariNata hotA hai / aba gautamaprabhuse aisA pUchate haiM "jai gaMdha pariNae, kiM sunmigaMdhapariNae, dunbhigaMdhapariNae' he bhadanta ! jo dravya gaMdharUpase pariNata hotA hai vaha kyA surabhigaMdharUpase pariNata hotA hai ? yA durabhigaMdharUpase pariNata hotA hai kyA? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'gothamA' he gautama ! sunbhigaMdhapariNae vA, dumbhigaMdhapariNae vA' gaMdha pariNata vaha dravyasturabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai aura durabhigaMdharUpase bhI pariNata hotA hai / ava gautamasvAmI prabhule aisA pUchate haiM ki 'jaha ralapariNae, kiM tittarasapariNae ? 5 pucchA' he bhadanta ! jo dravya rasapariNata hotA hai vaha kyA tiktaramarUpameM pariNata hotA hai? yA kaTurasarUpameM pariNata hotA hai yA kaSAyarasarUpameM pariNata hotA hai ? yA amlarasarUpameM pariNata hotA hai ? yA madhurarasarUpameM pariNata hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tittarasapariNae prazna - ' jai gaMdhapariNae, kiM mubhigaMdhapariNae, dunbhigaMdhapariNae' he bhagavana je dravya gadharUpathI pariNuta hoya che, te zuM te surabhigaMdha - sugaMdhathI pariNuta hoya che ke durabhigadha- durga dharUpathI pariNata hoya che? utta2 - 'goyamA' he gautm| 'mubhigaMdhapariNae vA, dunbhigaMdha pariNae vA' sumigadha - sugadha35thI 59 pariNata hai.ya cha bhane huliydurgadharUpathI paNa pariNata hoya che ? prazna- jairasapariNae, tittarasapariNae () pucchA- bhagavAn nete dravya rasa pariNuta hoya che te tikata (tIkhA) rasarUpathI pariNata hoya che ke kaTu (kaDavA) rasarUpathI pariNata hoya che agara kaSAya (tarA) rasarUpathI pariNata hoya che athavA amla (mATI) 2435thI pariNata hAya che athavA madhura (bhI1) rasathI pariNata hAya che ?
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU. 20 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 209 mahurarasapariNae vA' he gautama ! rasapariNata dravyaM tiktarasapariNata vA, yAvatkapAyarasapariNata vA, kaTurasapariNataM vA, amlarasapariNata vA; madhurarasapariNata vA bhavati / gautamaH pRcchati-'jai phAsapariNae kiM kakkhaDaphAsapariNae-jAva lukkhaphAsapariNae ?' he bhadanta ! yavya sparzapariNata tat kiM karkazasparzapariNataM yAvat-mRdusparzapariNata, zItoSNagurulaghusparzapariNata, snigdhasparza pariNataM rUkSasparzapariNata bhavati ? bhagavAnAha-goyamA ! kakkhaDaphAsapariNae vA, jAva lukkhaphAsapariNae vA' he gautama ! sparzapariNata dravya karkazasparzapariNataM vA, yAvat - snigdha-rUkSasparzapariNata vA bhavati / gautamaH vA, jAva mahurarasapariNae vA' isarUpase pariNata huA vaha dravya tiktarasarUpase bhI pariNata hotA hai yAvat kaSAyarasarUpase bhI pariNata hotA hai, kaTurasarUpase bhI pariNata hotA hai, amlarasarUpase bhI pariNata hotA hai, madhurarasarUpase bhI pariNata hotA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai phAsapariNae, kiM kakkhaDaphAsapariNae, jAva lukkhaphAsapariNae' he bhadanta ! jo dravya sparzarUpase pariNata hotA hai vaha kyA karkazasvarUpase pariNata hotA hai, yAvat mRdusparzarUpase pariNata hotA hai, yA zIta, uSNa, guru, laghu, sparzarUpase pariNata hotA hai ? yA snigdharUpasparza se pariNata hotA hai ? yA rUkSasparzarUpase pariNata hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'kakvaDaphAsapariNae vA jAva lukkhaphAsapAraNae vA' sparzarUpase pariNata huA vaha dravya karka zasparzarUpase bhI pariNata hotA hai, yAvat uttara- 'goyamA' he gautama ! 'tittarasapariNae vA, jAva mahararama pariNae vA rasathI pariNata yaye teya tImA 2035thI para pariNata hAya che. thAvata padathI pAka rasarUpathI paNa pariNata heya che kaTurasarUpathI paNa pariNata heya che. khATA rasa35thI paNa pariNata hoya che ane mIThArasarUpathI paNa pariNata hoya che prazna- 'jai phAsapariNae ki kakkhaDaphAsapariNae, jAva lukakhaphAsa pariNae ' bhagavana ne dravya 250 35thI pariNata uya te zu 4Aya-44035thI pariNata hoya che ? yAvata mRdusparzarUpathI pariNata hoya che? agara ThaDA unA bhAre haLavA sparzarUpathI pariNata hoya che ? agara nigdharUpa (cIkAzavALA) rasathI pariNata hoya che athavA kaThora (lUkhA sparzarUpathI pariNata hoya che? utta2 - 'goyamA!' he gautama! 'kakkhaDaphAsapariNae vA jAva lukkhaphAsapariNae vA 250 thI 4 pariNata yete dravya 1225235thI para
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 bhagavatI sUtre pRcchati - 'jai saThANapariNae pucchA ? he bhadanta ! yad dravyaM saMsthAnapariNata tat kim parimaNDalAdisaMsthAnapariNataM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! parimaNDalasaMThA pariNae vA' he gautama ! saMsthAnapariNataM dravyaM parimaNDalasaMsthAnapariNataM vA, yAvat-vRttasaMsthAnapariNata vA, tryatrasa sthAna- caturasrasa sthAnA''yatasaMsthAnapariNataM vA bhavati ityAzayaH // 0 20|| dvipudgaladravyapariNAmavaktavyatA mUlam - do bhaMte ! davA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA ? goyamA ! paogapariNayA vA 1 mIsApariNayA vA 2, vIsasApariNayA vA 3, ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae 4, ahavege paogapa0 ege vIsasApari0 5 ahavA ege klogsparzarUpase, mRdusparza rUpa se, snigdhasparzarUpase, rUkSasparzarUpa se bhI pariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jar3a saMThANapariNae' pucchA' he 'bhadanta ! jo dravyasaMsthAna pariNata kahA gayA hai, vaha kyA parimaMDalasasthAna pariNata hotA hai ? yA yAvat AyatasaMsthAna pariNata hotA hai ? ' yAvat ' zabda se vRtta saMsthAna pariNata, tryatrasaMsthAnapariNata, caturasrasaMsthAnapariNata' inapadoMkA grahaNa huA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM ' goyamA' he gautama ! ' parimaMDala saMThANapariNae vA jAva AyayasaMThANapariNae vA' jo dravya saMsthAnapari gata kahA gayA hai vaha dravya parimaMDala saMsthAnapariNata bhI hotA hai yAvat Ayata saMsthAna pariNata bhI hotA hai // sU0 20 // pariNata hoya che yAvat kaThe.raspaza rUpathI, mRdusparUpathI, snigdhaparUpathI, rUkSa paza - rUpathI paNa pariNata hAya che prazna- 6 jai saMThANapariNae pucchA " je bhagavan je dravya sauMsthAna parita kahela che te zuM parima`Dalasa sthAna pariNata hAya che? yAraN - Ayata (aiy) sasthAna pariNata hoya che ? ahIM yAvat zabdathI vRtta (gALa) sasthAna pariNata trya (trikALu) saMsthAna pariNuta, caturasa, sa MsthAna pariNata e vAkayAnu grahaNa thayela che ? goyamA ! ' he gautama ! parimaMDala saMsthAnapariNae vA jAva pariNata karela che te dravya parimaDala yAvat Ayata sa MsthAna parita pazu hoya che // sU.20 // uttara- " " AyayasaM ThAnapariNae vA 1 je drazya saMsthAna sasthAna pati paNa hAya
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.21 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNam 211 mIsApariNae, ege vIsasApariNae evaM 6 / jai paogapariNayA kiM maNappaogapariNayo, vaippaogapariNayA,kAyappaogapariNayA? goyamA ! maNappaoga0, vaippaoga0 kAyappaogapariNayA vA, ahavege maNappaogapa0 ege vaippaogapa0,ahavege maNappaogapariNae, ege kAyappaogapari0, ahavege vayappaogapa0 ege kAyappaogapari0, jai maNapaogapa0 ki saccamaNappaogapa04 ? goyamA! saccamaNappaogapariNayA vA jAva asaJcAmosamaNappaogAraNayA vA ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNae 1, ahavA ege saccamaNappaogapa0, ege saccAmosamaNappa ogapariNae 2,ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3, ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege saJcAmosamaNappaogapa04, ahavA ege mosamaNappaoga pa0 ege asaccAmosamaNapaogapa0 5, ahavA ega saccAmosama 4 ogapa0 ege asnycaamosmnnppogp06| jai saccamaNappaogapa0 kiM AraMbhasaccamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaoga pa0 ? goyamo! AraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA, ahavA ege AraMbhasaccamaNappaoga pa0, ege aNAraMbhasaccamaNappaogapa0 / evaM eeNaM gamaeNaM duyasaMjoeNaM neyatvaM,save saMjogA jattha jattiyo uTheti te bhANiyavA; jAva sabaDhasiddhagatti, / jai mIsApa0, kiM maNamIsApariNa0 evaM mIsopari0 vi / jai vIsasA pariNayA ki
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhagavatIso vaNNapariNayA, gaMdha pa', evaM vIsasA pariNayA vi, jAva, ahavA ege cauraMsa saMThANa pariNae, egeAyayasaMThANapariNae vaa|suu021|| atha dravyadvayAdi pariNAmamadhikRtyaprarUpayituM prathama dvidravyapariNAmavaktavyatAmAha-do bhaMte' ityAdi / chAyA-dve bhadanta ! dravye kiM prayogapariNate, mizrapariNate, visrasApariNate ? gautama ! prayogapariNate vA 1, mizrapariNate vA 2, visrasApariNate vA 3, athavA ekaM prayogapariNatam, ekaM mizrapariNatam 4,athavA ekaM prayogapariNatam, ekaM visrasApariNatam5, athavA ekaM mizrapariNatam ekaM visrasApariNatam,evam6, dvipudgaladravyapariNAmavaktavyatA_ 'dobhaMte ! davA kiM paogapariNayA ' ityAdi / sUtrArtha-( do bhaMte ! davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, bIsasApariNayA) he ladanta ! do dravya kyA prayogase pariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA citrasApariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (paogapariNayA vA, bIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA) ve prayogapariNata bhI hote haiN| mizrapariNata bhI hote haiM / tathA vistrasApariNata bhI hote haiM / (ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae, ahavege paogapariNae, ege vIsasApariNae, ahavA ege mIsA pariNae evaM6)athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, dUsarA mizrapariNata hotA hai / athavA ekaprayogapariNata hotA hai, eka visrasApariNata hotA dvipudagala pariNAma svarUpanuM nirUpaNa 'do bhaMte ! daga ki pabhogapariNayA' tyA - sUtrAtha-dobhaMte dabA kiM pogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA' he bhagavana be dravyo kayA prayogathI pariNata hoya che? mizra pariNata hoya che ? athavA visasA pariNata rAya cha ? ' goyamA ' gautama ! 'paogapariNayA vA mIsApariNayA vA vIsasApariNayA vA' te prathen pariNata DAya che. mizra pariNata 595 DAya che. gathavA visApariNata 55 Da ya cha ( ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae ahavege paogapariNae, ege vIsasA pariNae, ahavA ege mIsApariNae ege cIsasApariNae evaM 6) AyA me4 25 pry| pariNata jAya che. mANu mizrapariNata hoya che athavA eka praNa pariNata hoya che eka visasApariNata hoya che.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU021 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 213 yadi prayogapariNate kim manaHprayogapariNate, vacaHprayogapariNate, kAyaprayoga pariNate ? gautama ! manaHprayogapariNate vA1, vacaHprayogapariNate vAra, kAyaprayogapariNate vA3,athavA ekaM manaHprayogapariNataM vA,ekaM vacaHprayogapariNataM vA4,athavA eka manaHprayogapariNatam, ekaM kAyaprayogapariNatam5,athavA ekaM vacaHprayogapariNatam, ekaM kaaypryogprinnts6| ye manaHprayogapariNate kiM stymnHpryoghai| athavA ekamizrapariNata hotA hai aura ekavisrasApariNata hotA hai / (jai paogapariNayA kiM maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA ) he bhadanta ! yadi ve do dravya prayogapariNata hote haiM, to kyA ve manaHprayoga pariNata hote haiM ? yA vacanaprayogapariNata hote haiM(kAyappaogapariNayA) kAyaprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (maNappaoga0vahappaoga, kAyappaogapariNayA vA ) ve manaHpayogapariNata bhI hote haiN| vacanaprayogapariNata bhI hote haiN| kAyaprayogapariNata bhI hote haiN| (ahavege maNappaogapariNae, ege vaippaogapariNee, ahavege maNappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae, ahavege vayappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae) athavA ekadravyamanaHprayogapariNata hotA hai, ekadravyavacanaprayogapariNata hotA hai, athavA ekadravyamanaHprayogapariNata hotA hai, eka kAyaprayogapariNata hotA hai / athavA ekadravya vacanaprayogapariNata hotA hai, eka kAyaprayogapariNata hotA hai / (jai maNappabhayavA se mizra parizata saya cha bhane 4 vAcasApariNata hoya cha jaDapaogapariNayA ki maNappaogapariNayA vaippaogapariNayA) he mAnne ta dravya prayoga pariNata hoya che te zu ? te manaprayoga pariNata hoya che ke vacanaprayoga pariNata rAya cha ? maga2 ( kAyappaogapariNayA) zarI2prayoga pariNata hoya cha ? uttara- 'goyamA!' gautama ! (maNappaoga0 vaippaoga0 kAyappaoga0 pariNayA vA ) ta mnpryo| pariNata 5 jAya che kyanaprayoga pariNata 5 DAya cha bhane (zANN4) yayA pariNata pAtra hoya che. (ahavege maNappaogapariNae, ege vaippaogapariNae, ahavege maNappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae, ahavege vaippaogapariNae, ege - kAyappaogapariNae ) Reqaa me dravya manaprayoga pariNata hoya che, eka dravya vacanaprayoga pariNata hoya che, athavA eka dravya manapravega pariNata hoya che eka kayaprAga pariNata hoya che, athavA eka dravya vayanaprayAsa pariNata hAya cha, mane me 45prayAga pazyitAya che. (jai maNappaoga
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 bhagavatI sUtre 214 pariNate04 ? gautama ! satyamanaHprayogapariNate vA, yAvat-asatyAmRSAmanaH prayogapariNate vA, athavA eka satyamanaH prayogapariNatam, ekaM mRpAmanaH prayogapariNatam 1, athavA ekaM satyamanaH prayoga pariNatam, eka satyamRSAmanaH prayogaogapariNae kiM sacamaNappaogapariNae 4) he bhadanta ! yadi dravya manaH prayogapariNata hote haiM to kyA satyamanaH prayogapariNata hote haiM ? yA asatyamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA ubhayamanaH prayogapariNata hote haiM ? yA anubhayamanaH prayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ( sacamaNappagapariNayA vA, jAva asacAmosamaNappaogapariNayA vA? ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNae 1. ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapari e2, ahavAege saccamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3, ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmo samaNa ogapariNae4, ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae5, ahavA ege saccAmosama gappa oga pariNae, ege asaccAmosamaNappaogapari 6) ve dravya satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM yAvat asatyAmRSAmanaH prayogapariNata bhI hote haiM / athavA ekadravya satyamanaH prayogapariNata hotA hai, ekamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai / athavA eka satyamanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA satyamRSAmanaH prayogapariNata pariNae, kiM saccamaNappaogapariNae 4 ? ) he bhagavan le te dravya bhanaprayoga pariNata hoya te zuM satya sanaprayAga pariNata heAya che ke asatya manaprayAga pariNata hAya che ? athavA mizra arthAta ane prakAranA manaprayAga pariNata hAya che. athavA anubhaya prayoga pariSyuta hoya che? ' goyamA !' he gautama! ( saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccA mosamaNappaogapariNayA vA, ahavA ege sacca maNappaoga pariNae ege mosamaNappaogapariNae 1 ahavA ege saccamaNappaogapariNae ege saccAmosamaNa ogapariNae 2, ahavA ege saccamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3 ahavA ege mosamaNappaogapariNae ege asaccAmaNappaoga pariNae 4 ahavA ege mosamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNapabhogapariNaye 5 ahavA ege saccAmosamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae 6) te drazya satyamana prayAga pariNata hoya che yAvatu asatyamRSAmana prayAga pariNata paNa hoya che. athavA eka drazya satyamanaH prayoga pariNata hoya che. eka sRSAmana prayAga pariNata hoya che. athavA eka satyamanaH prayANa pariNata hoya che ane bIjuM satyamRSA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za. 8 u 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 215 pariNatam 2, athavA ekaM satyamanaHprayogapariNatam, ekam asatyAmRSAmanaH prayogapariNatam 3, athavA ekaM mRSAmanaHprayogapariNatam, ekaM satyamRpAmanaH prayogapariNatam 4, athavA ekaM mRSAmanAprayogapariNatam, ekam asatyAbhUSAmana:prayogapariNatam 5, athavA ekaM satyAmRSAmanaHprayogapariNatam, ekam asatyAmRpAmanaHprayogapariNatam 6, yadi satyamanaHprayogapariNate kim ArambhasatyamanaHprayoga pariNate, yAvata asamArambhasatyamanaHprayogapariNate ? gautama ! Arambhasatyamana:prayogapariNate vA, yAvat-asamArambhasatyamanaHprayogapariNate vA, athavA ekam hotA hai / athavA eka satyamanaHprayogapariNata hotA hai, aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai athavA ekamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, athavA ekamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayoga pariNata hotA hai / athavA ekasatyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dasarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai / (jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbha sacamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasacamaNappaogapa0) he bhadanta ! jo ve do dravya satyamanaHprayogapariNata hote haiM, to kyA AraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM yA anAraMbha satyamana:prayogapariNata hote haiM ? saMraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? asaMraMbha satyamanaHprayogapariNata hote hai ? samAraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA asamAraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! AraMbha sacamaNappaogapariNayA jAva asamAraMbha sccmnnpp(sAcu ja) manaprayogapariNata hoya che. athavA eka satyamana: prayoga parita hoya che. ane bIju asatyamRSAmana prayoga pariNata hoya che athavA eka mRSAmana prayoga pariNuta hoya che, ane bIju asatyamanamUSA prayoga pariNata hoya che, athavA eka satyamRSAmanaH pravega pariNata hoya che ane bIju asatyamUSAmana praga pariNata hoya che. (jai saccamaNappaogapariNae ki AraMbhasaccamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA) he sagavan na te dravya stymnpryog| pariNata hoya che to zuM? Ara ja satyamanaprayoga pariNata hoya che? ke anArabha satyamanaHprAga pariNata hoya che agara saMrabhasatyamanaprayoga pariNata hoya che ke asara bha satyamanaprayoga pariNata heya che? samAra bha satyamanaprAga pariNata hoya che? mAra masabhA ma satyabhAnaprayAsa pariSyata hAya cha ? (goyamA !) he gautama ! (AraMbhasaccamaNappaogapariNayA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA) satyamana
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhagavatIso ArambhasatyamanaHprayogapariNatam, ekam anArambhasatyamanaHprayogapariNatam, evam etena gamakena dvikasaMyogena jJAtavyam, sarve saMyogAH yatra yAvantaH uttiSThante te bhaNitavyA yAvat sarvArthasiddhakaiti ye mizrapariNate kiM manomizrapariNate ? evaM mizrapariNate api ye vistrasApariNate kiM varNapariNate, gandhapariNate ? evaM ogapariNayA vA) satyamanaHprayogapariNata ve do dravya AraMbhasatyamanaHprayogapariNa bhI hote haiM yAvat asamAraMbha satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM / (ahavA ege AraMbha saccamaNappaogapariyA) athavA ekadravya AraMbha satyamana:prayogapariNata hotA hai (ege aNAraMbhasaccamaNappaogapariNayA) dUsarA anAraMbha satyamanaHprayogapariNata hotA hai / (evaM (eeNaM gamaeNaM duyasajogeNaM neyavvaM) AraMbhasatyamana:prayogAdi padadarzita hikasaMyogavAle abhilApakramase anya saMraMbha Adi cAroMkA dvidravya jAnanA cAhiye / (savve saMjogA jattha jatthiyA uTheti, te bhANiyanyA jAva savvaTThasiddhagaI) isa taraha jahAM jitane dvikasaMyoga hoveM utane saradrikasaMyoga kahanA cAhiye yAvat sarvArthasiddha vaimAnikadevataka (jai mIsA pariNayA kiM maNamIsApariNae) he bhadanta ! yadi ve do dravya mizrapariNata hote haiM to kyA ve manomizrapariNata hote haiM ityAdi ? ( evaM mIsA 10 vi0) he gautama ! jaisA prayoga pariNata ke saMbaMdhameM kahA gayA hai usI tarahase mizrapariNatake saMbaMdhameM bhI prayoga pariNata te be dravya Ara bhasatyamanaprayoga pariNata paNa hoya che yAvatamsbhaa satyamAna prayoga parikSyata para DAya che (ahavA ege AraMbhasaccamaNappaogapariNayA) athavA me dravya 2mA satyamanaprayAga pariNata hAya che ( ege aNAraMbha saccamaNappaogapariNayA) bhAnu manA2 ma satyamanaprayoga pariNata hAya cha evaM e eNaM gamaeNaM duyasaMjogeNaM neyavvaM ) mAra sa satyamanaprayAhI pahAbhA matAveta dikasAyegavALA abhilApanA kamathI anyasaMrabhaAdI rANenA be prakAranA dravya jANuM sevA (savve saMjogA jattha jatthiyA uTheti te bhANiyavvA, jAva sabaTThasiddha T) e rIte jyAM jeTalA dvisaMga hoya tyAM teTalA badhA brikasaMga kahevA joIe yAvat - sarvArtha siddhi vibhAnavAsI 35 sudhA (jeDamIsA pariNayA ki maNamIsA pariNae ) hai bhagavanne te me dravya mizrapariNata jAya to zuta bhne|mshr pArata DAya cha ? tyAhi ( evaM mIsA pa. vi.), gautamabu prayoga pariNatanA samayamA yuche se zata mizra pariNatanA samayamA upy ne (jai vIsasA pariNayA kiM vanna pariNayA, gaMdhapariNayA) he bhagavan le me me dravya visasA parizta heya che te zuM ? te varNarUpathI pariNata hoya che agara gaMdharUpathI pariNata heya che ?
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 2.21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 217 visApariNate'pi yAvat, athavA ekaM caturastrasa sthAnapariNatam vA, ekam bhAyatasaMsthAnapariNataM vA / / sU0 21 // TIkA-'do bhaMte davyA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasA pariNayA?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! dve dravye kiM prayogapariNate ? kiMvA mizrapariNate ? athavA visrasApariNate bhavataH ? bhagavAnAha-'gAyamA ! pogapariNayA vA ? mIsApariNayA vA 2 vIsasApariNayA vA 3, he gautama ! dve dravye prayogapariNate jAnanA cAhiye / (jai vIsasA pariNayA kiM vaNNa pariNayA, gaMdhapariNayA) he bhadanta ! yadi ve do dravya vistrasApariNata hote haiM to kyA ve varNarUpase pariNata hote haiM yA gaMdharUpase pariNata hote haiM ityAdi / (eva vIsamA pariNayA vi jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA' he gautama ! isI tarahase visrasApariNatake saMvadhameM bhI jAnanA cAhiye / yAvat athavA eka dravya caturasrasaMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai tathA dUsarA Ayata saMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai / TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane dravyadvaya Adike pariNAmako Azritakarake prabhuse aisA pUchA hai ki 'do bhate ! vvA kiM paogapariNayA, mosApariNayA, vIsasApariNayA' he bhadanta ! do dravya kyA prayogapariNata hote haiM yA mizrapariNata hote haiM yA visrasApariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNayA vA 1 mIsApariNayA vA 2, vIsasApariNayA vA 3' do dravya prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM aura vistrasApratyAhi ( evaM vIsasA pariNayA vi, jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae ege AyayasaMThANapariNae vA) he gautama ko zata vikhasA pariNatanA sapanA paNa jANI levuM kAvat - athavA eka dravya caturasa sa sthAnarUpathI paNa pariNuta hoya che tathA bIju Ayata sasthAnarUpathI paNu pariNuta heya che. TIkartha- A sUtradvArA sUtrakAre dravya dava AdinA pariNAmane Azraya karIne prabhune mevu 57yu cha (do bhaMte dabA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA) he bhagavanta me dra0ya ra prayoga pariNata ya che 4 mizrapariNata hoya che agara visasA (svabhAvathI pariNita thavAvALA) pariNata hoya che ? uttara- (goyamA) 3 gautama (paogapariNayA vA 1 mIsA pariNayA vA 2 vIsasApariNayA vA3) : ye dravya prayApati 55 hai| che mizraya(2eta 57 yache ' .. . "
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . 218 . ... bhagavatIso vA, mizrapariNate vA, visrasApariNate vA bhavataH, 'ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae 4, athavA tatra dvayomadhye ekaM dravyaM prayogapariNatam, ekaM ca mizrapariNata bhavati, 'ahavA ege paogariNae, ege vIsasApariNae 5, athakA eka dravyaM prayogapariNataM bhavati, ekaM ca vistrasApariNata bhavati, 'ahavA ege mIsApariNae, ege vIsasApariNae, evaM 6, athavA ekaM dravyaM mizrapariNataM bhavati, eka visasApariNatam , ityevaM paD bhedA bhavanti / gautamaHpRcchati-'jaDa pogapariNayA ki maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA?' he bhadanta ! yadi ve dravye prayogapariNate, te kiM manaHprayogapariNa ne, vacaHprayogapariNate, kAyaprayogapariNate bhavataH ? bhagavAnAha-'goyamA ! maNappaogapariNayA, baDappaogapariNayA, kAyappaogapariNayA vA, he gautama! prayogapariNate dravye manaHpayogapariNata bhI hote haiM 'ahavA ege paogapariNae, ege sIsApariNae4' athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai dusarA dravyamizrapariNata hotA hai / 'avege paogapariNae, ege volasApariNae 5' athavA ekadravya prayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya visrasApariNata hotA hai / 'ahavA ege bhIsA pariNae, ege vIsasApariNae6' athavA ekadravya mizrapariNata hotA hai aura dUsarA dravya visrasApariNata hotA hai / isa tarahase ye 6 bheda hote haiM / aba gautamaprabhuse pUchate haiM 'jai paogapariNayA ki maNappogapariNayA, vaipaogapariNayA, kAyappaogapariNayA' he bhadanta ! jo ve do dravya prayogapariNata hote haiM so kyA ve manaHprayogapariNata hote haiM ? yA vacanaprayogapariNata hote haiM ? yA kAyaprayogapariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM bhane vikhApariNata bhae khAya che. ahavA ege paogapariNae ege mIsApariNae4) athavA eka dravyogapariNata hoya che ane bIju dravya mizrapariNata hoya che. (ahavege paogapariNae, ege vIsasA pariNae 5) AthavA me 60yaprayeA pariNata DAya cha. bhAdravya vArasA pariNata hoya che ( ahavA ege mIsApariNae, ege vosasApariNae 6) mayA me dravya mizrapariNata hAya cha bhane bhI dravya visA pariNata hoya che. A rIte cha bheda thAya che ___prazna- (jai paogapariNayA ki maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA) he bhagavana netanya prayogapariNata hAya ta zubhanA: prayogapariNuta heya che? ke vacanaprayogapariNata hoya che? agara kAyaprogapariNata hoya che?
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 mR.21 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam 219 pariNate vA vacaHprayogapariNate vA, kAyaprayogapariNate vA bhavataH, ' ahavege maNappaogapariNae, ege vayappaogapariNae' athavA prayogapariNatadravyayormadhye ekaM manaHprayogapariNata vA, ekaM vacaHprayogapariNataM vA bhavati, 'avege maNappaogapariNae, ege kAyappa oga pariNae' athavA eka manaHprayogapariNatam, eka kAyaprayogapariNata bhavati, 'ahavege vayappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae' athavA eka vacaHprayoga pariNatam, eka kAyaprayogapariNata bhavati, 'gautamaH pRcchati - jar3amaNapaogaogariNayA kiM saccamaNappaogapariNayA, mosamaNappaogapariNayA, saccA' maNappaogapariNayA, vappaogapariNayA, kAyappaogapariNayA, vA' he gautama ! prayogapariNata ve do dravya manaHprayogapariNata bhI hote haiM, vacanaprayogapariNata bhI hote haiM, kAyaprayogapariNata bhI hote haiM ' ahavege maNappaogapariNae ege vayappaogapariNae' athavA prayogapariNata do dravyoM ke bIca meM ekadravya manaHprayeogapariNata bhI hotA hai, dUsarA dravya vacanamayeogapariNata bhI hotA hai, 'ahavege maNappaogapari gae, ege kAyappaogapariNae' athavA koI eka dravya manaHprayogapariNata hotA hai aura koI dUsarA dravya kAyaprayogapariNata hotA hai / ' ahavege vayapaogapariNae, ege kAya ogapariNae' athavA koI eka dravya vacanaprayogapariNata hotA hai aura koI eka dUsarA dravya kAyaprayogapariNata hotA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha maNappa ogapariNAyA, ki sacamaNappaogapariNayA, mosamaNappa ogapariNayA' he bhadanta ! jo dravyamanaH prayogapariNata hote haiM, ve kyA satyamanaH uttara- ( maNappaogapariNayA, baDappaogapariNayA, kAyappaogapariNayA vA) he gautama prayAgapariNata te e dravya sanaHprayAgapariNata paNa hAya che, ane vacanaprayAgaprivRt pANu hoya che, DAyaprayogaparita pazu hoya . ( ahavege maNappaogapariNae, ege vayappagapariNae) athavA prayogaparitta me dravyomA 4 dravya manaHprayogapariyuta hoya che, bhane jIna dravya vayanaprayogaparita pazu che. ( ahavege maNappaogapariNae ege kAya ogapariNae) athavA 4 me4 dravya manaHprayogaparita hoya che bhane bhInnu, dravya vAyaprayogayarata hoya che. ( ahavege vayappaogapariNae, ege kAyappaogapariNae) athavA a dravya vayaHprayogapati hoya che bhane artha meDa jIlu dravya kAyaprayAgapariNata hoya che prazna- (jai maNappaogapariNayA- kiM saccamaNappaogapariNayA mosamaNappaogapariNaYA) he bhagavana ne dravya bhanaHprayogayarita hoya he te zaM satyabhanaprayoga
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 220 ---- ----...-..- . bhagavatImA mosamaNappogapariNayA, amaccAmosamaNappaogapariNayA ? ' he bhadanta ! yadi dravye manaHprayogapariNate te kiM satyamanaHprayogapariNate, mRpAmanaHprayogapariNate, satyamRpAmanAprayogapariNate, asatyAmRSAmanaHpayogapariNate bhavataH ? bhagavAnAha-'goyamA ! saJcamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! manaHprayogapariNate dravye satyamanaHprayogapariNate vA yAvata-mRSAmanaHprayogapariNate vA, satyamRSAmanaH prayogapariNate vA, asatyAmRSAmanaHprayogapariNate vA bhavataH1 ahavA ege saccamaNappaogapariNae ? ege mosamaNappaogapariNae athavA eka satyamanaHprayogapariNataM bhavati,evaJcamRSAmanaHprayogapariNataM bhavati ? 'ahavA ege saJcamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae ?' prayogapariNata hote haiM ? yA asatyamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA 'saccAmosamaNappaogapariNayA asaccAmosamaNappaogapariNayA' satyamRSAmanaHprayogapariNata hote haiM kyA ? yA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hote haiM kyA ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' ! 'saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vA' manaHprayogapariNata ve do dravya satyamana:payogapariNata bhI hote haiM, satyamRSAmanaHprayogapariNata bhI hote haiM, asatyAmRSAmana:prayogapariNata bhI hote haiM 'ahavA' athavA 'ege sacamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNae, ekamana:payogapariNata dravya satya manaH prayogapariNata bhI hotA hai isI taraha vaha mRSAmanaHprayogapariNata bhI hotA hai ?, 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae, ege pariNata haya cha ? : asatya manaHprayogaparita hoya cha ? athavA (saccAmosamaNapaogapariNayA. asaccAmosamaNappaogapariNayA ) satya bhUSAmanaH prayogAta hoya che ? ke asatyamRSAmana prayogapariNata hoya che ? uttara- (goyamA) 3 gautama (saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asa. ccAmosamaNappaogapariNayA vA ) bhana:prayogaparita ta ya 'satyamAnaHprayA pariNata paNa hoya che, mRSAmanaHprayogapariNata paNa hoya che, satyamRSAmana prayoga parita pazu DAya che, asatyAbhUSAmAna prayoga parita 59 hAya cha, (ahavA) mapA ege saccamaNappaogapariNae, ege mosamaNappaogapariNaeM ) me manaHprayogapariNata dravya satyamanaHpragapariNuta paNa hoya che e ja rIte te
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU.21 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam 221 athavA ekaM satyamanaH prayogapariNata bhavati, ekaJca satyamRSAmanaHprayogapariNata bhavati 2, 'ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3, athavA eka satya manaH prayogapariNataM bhavati ekaJca asatyamRpAmanaH prayogapariNata bhavati 3, 'ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae 4 athavA eka mRSAmanaH prayogapariNata bhavati, ekam aparaJca satyamRpAmanaH prayogapariNataM bhavati 4, ' ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappa-ogapariNae 5' athavA eka mRSAmanaHprayogapariNata bhavati, ekaM ca asatyAmRpAmanaHprayogapariNata bhavati 5 ' ahanA ege saccAmomamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappaogapariNae 6' athavA eka satyamRpAmanaH prayogapariNata bhavati, ekaM saccAmosamaNappaogapariNae' athavA eka dravya satyamanaHprayogapariNata bhI hotA hai 2, 'ahavA ege sacamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNappa ogapariNae' athavA ekadravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai 3, 'ahavA ege mosamaNa ogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae' 4 athavA ekadravya mRSAmanaH prayogapariNata hotA hai, dUsarA dravya satyamRSAmanaHprayogaparita hotA hai 4, ' ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege asaccAmosamaNa ogapariNae 5, athavA ekadravya mRSAmanaH prayogapariNata hotA hai, dUsarA dr asatyAmRSAmanaH prayogapariNata hotA hai 5, ahavA ege saccAmosamaNappaogapariNae, ege asaccAmo samaNappaogapariNae' athavA ekadravya satyamRSAmanaH prayogapariNata hotA hai dUsarA dravya tRSAmanaprayAgapariNata pazu hAya che 1 ( atrA ege saccamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaogapariNae ) athavA dravya satyabhana prayega pariNata paNa hoya che khIjI satyamRSAmana prayAga pariNata pazu hAya che 2 ( ahavA ege sacca maNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappaogapariNae ) athavA eka dravya satyamana.prayegapariNata paNa hAya che. bIju satyamRSAmana prayAgapariNata hoya che u ( ahavA ege mosamaNappaogapariNae, ege saccAmosamaNappaoga pariNae) athavA me dravya bhUSAmanaHprayoga parita hoya che. jI dravya satyabhRSAbhana prayogaparita hoya che. 4 ( ahavA ege mosamaNappaogapariNae ege asaccAmosamaNappagapariNae) athavA dravya bhRSAbhanaH prayoga parivRta hoya che. mIna dravya asatyAbhUSAmanaH prayoga parita hoya che 5 ahavA ege saccAmosamaNapaoga pariNae, ege asaccAmo samaNappaogapariNae ) athavA zreSTha drabhya satyamRSAbhana prayAgapariNata hAya che ane khIju asatya mRSAmana prayAgapariNata hAya che. 1
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 . . . . . . bhagavatImatro ca asatyAmRpAmanaHprayogapariNata bhavati / gautamaH pRcchati-'jai saccamaNappaogapariNayA ki AraMbhasaJcamaNappaogapariNayA, jAva-asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA?' he bhadanta ! ye dravye satyamanaHmayogapariNate, te kim ArambhasatyamanaHprayogapariNate, yAvat -- anArambhasatyamanaHprayogapariNate, saMrambhasatyamanaH prayogapariNate, asaMrambhasatyamanaHprayogapariNate, samArambhasatyamanaHpayogapariNate, asamArambhasatyamanaH prayogapariNate bhavataH ? bhagavAnAha-'goyamA! AraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA, jAva-asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! satyamanaHprayogapariNate dravye ArambhasatyamanaHprayogapariNate vA, yAvat-anArambhasatyamanaHprayogapariNate vA, saMrambhasatyamanaHprayogapariNate vA, asa rambhasatyamana:asatyAmRSAmanaH prayogapariNata hotA hai 6, aba gautamasvAmo prabhuse aisA pUchate haiM 'jai sacamaNappaogapariNayA ki AraMbha saccamaNappa ogapariNayA jAva asamAraMbhasacamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! jo dravya satyamana prayogapariNata kahe gaye haiM ve kyA AraMbha satyamanaHprayoga pariNata hote haiM ? yA yAvat anAraMbha satyamanaH prayogapariNata hote haiM ? saMraMbhasatyamanaHprayogapariNata hote haiM ? samAraMbha satyamanaH prayoga pariNata hote haiM ? yA asamAraMbha satyamanaHprayogapariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'AraMbha saccamaNappaogapariNathA vA, jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! jo dravya satyamanaHprayogapariNata hote haiM ve AraMbha satyamanAmayogapariNata bhI hote haiM yAvat anAraMbha satyamanaHprayogapariNatabhI hote haiM, saMraMbhasatyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM samAraMbhasatyamanaHprayogapariNata prazna- (jai saccamaNappaogapariNayA ki AraMbhasaccamaNappaogapariNayA jAva asamAraMbhasaccamaNappaogapariNayA vA) he bhagavana 2 me dravya satyabhAna prayogapariNata kahelA che te zu AraMbhasatyamanaHpragapariNata hoya che? ke vAva-anAraMbha satyamana. prayogapariNata loya cha ? 3 sa2 satyabhana. prayogapariNata hAya cha / asaMraMbha satyamanaH pragapariNata che? samAraMbha satyamanaH prayogapariNata hoya che? athavA asamAraMbha satyamanaH prayogapariNata hoya che? ____utta2- (goyamA) he gautama (AraMbha saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asamAraMbha saccamaNappaogapariNayA vA) he gautama ne dravya satyamAnaH prayoga 'pariNata hoya che te ArabhasatyamanaH prAgapariNata paNa hoya che - yAvataanArabha satyamanaH prAga pariNata paNa heya che, ane saMrakSa
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sR. 21 sUkSmapRthvIkAya svarUpanirUpaNam 223 prayogapariNatecA samArambhasatyamanaHprayogapariNate vA, asamArambhasatyamanaH prayogapariNate vA bhavataH ' ahavA ege AraMbhasacamaNappaogapariNae vA' ege aNAraMbhasaca maNappaogapariNae vA athavA satyamanaH prayogapariNatam ekam dravyamArambhasatyamanaHprayogapariNataM bhavati, ekaJca anArambhasatyamanaH prayogapariNataM bhavati, evaM eeNaM gamaeNaM duyasaMjoeNaM neyaccaM ' evamuktarItyA etena gamakena ArambhasatyamanaH prayogAdipadapradarzitena abhilApakrameNa dvikasa yogena anyeSAmapi saMrambhAsaMrambhAdInAM caturNAM dvidravyaM jJAtavyam svayamevohanIyamityarthaH ' savve sayogA jattha jattiyA uTTheti te bhANiyantrA jAva - sambaddha siddhagatti' sarve sayogAH dvika saMyogA ityarthaH, yatra ArambhasatyamanaH prayogAdisamUhe yAvantaH utiSThante saMbhavanti te sarve tatra bhaNitavyAH, tathA ca tatrArambhasatyamanaHprayogapariNatAH bhI hote haiM, aura asamAraMbhasatyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM / 'ahavA ege AraMbhasaccamaNappaogapariNae vA, ege aNAraMbhasacamaNappaogapariNae vA' athavA satyamanaHprayogapariNata eka dravya AraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai, aura koI dUsarA dravya anAraMbha satyamanaH prayogapariNata bhI hotA hai, 'evaM eeNaM gamaeNaM duyasaMjoeNaM neyavvaM' AraMbhasatyamanaHprayogAdi padoM dvArA pradarzita kiye gaye isa dvika saMyogavAle abhilApakramase, isI prakAra se anya saMraMbha asaMraMbha Adi cArapadoMkA bhI dvidravya apane Apa jAna lenA cAhiye / ' savve saMjogA jattha jattiyA uTTheti te bhANiyavvA jAva savvasiddha gaI ' samasta dvikasaMyoga AraMbhasatyamanaH prayogAdi samUha meM jitane sabhAvita hoM ve saba vahAM kahalenA cAhiye, tathA ca inameMse AraMbha satyamanaH satyamana:prayegapariNata paNa hAya che, temaja asara bha satyamanaH prayoga pariNuta paNa heAya che, samAraMbha satyamanaH prayeLa pariNata pazu hoya che ane asamAra bha satyamana prayoga cariSNuta pazu hoya che ( ahavA egeM AraMbhasaccamaNappaogapariore vA jAtra aNAraMbha sacamaNappaogapariNae vA ) athavA satyamana prayogapariyata me drazya Ara bhasatyamana prayAga pariNata hAya che ane khIju kAI drabya anAraMbha satyamana prayogaparita pazu hoya che. ( evaM eeNa gamaraNaM duyasaMjoeNaM neyantraM ) arthAta Ara bha satyamanA prayAgAdi padAdvArA darzAvelA A krisa yogavALA abhilApanA kramathI eja rIte bIjA saMrabha asa ra bha Adi cAre padonA (vAkayAnA) paNa dvidravya samajI levA ( savvemajogA jattha jattiyA uTTheti te bhANiyantrA, jAva sambaddhasiddhagaI ) samasta kisa cega Arabha satyamana prayAgAdi samUhamAM jeTalA saMbhavata heAya te tamAma tyA kahI levA jovrue temAthI Arabha satya. manaprayAga pariNatanA abhilASa
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 . - - - - - * bhagavatIsne pradarzitA eva,ArambhAdipadaSaTkavizeSaNaviziSTeSu itthameva triSu mRSAmanaHprayogapariNatAdiSu catuSu ca satyavacaHprayogapariNatAdiSu pratyekamekatve SaD vikalpAH, dvikasaMyoge tu pazcetyevaM krameNa pratyekamevameva sarveSvapyekaviMzatiH,audArikazarIrakAyaprayogAdiSu saptasu padeSvekatve sapta, dvikasaMyoge caikaviMzatirityevamaSTAviMzatiH; evameva ekendriyaadipdsmuuhai| pUrvoktakrameNa audArikAdikAyaprayogapariNatadravyadvayaM vaktavyamityabhiprAyaM sUcayan tadavadhimAha-yAvat-sArthasiddhakam iti, tadAlApakAkArazcaivam-'jAva jai savvaTThasiddhaaNuttarovavAiyakappAIyagavemANiyadevapaMcediyakammAsarIrakAyappaogapariNayA kiM pajattasavasiddhajAra-kAyappaogapariprayogapariNata ke abhilApa to dikhA hI diye gaye haiM so isI taraha se bAkIke AraMbha Adi padaSaTka vizeSaNoMvAle mRSAmanaHprayogapariNa. tAdi tIna abhilApoMmeM, aura satyavacaHmayogapariNata Adi cAra abhilApoMmeM pratyekake ekatvameM 6 vikalpa jAnanA cAhiye / tathA isI tarahase dvikasaMyogameM 15 vikalpa jAnanA cAhiye / isa taraha 21 vikalpa jAnanA cAhiye / audArika Adi sAtapadoMmeM ekatvameM sAta, dvikasaMyogameM 21 isa prakAra 28 vikalpa jAnanA cAhiye / isa tarahase ekendriya Adi pRthivyAdi pada samUhoM dvArA pUrvoktakramake anusAra audArika Adi kAyaprayogapariNata dravyayakI vanavyatA jAnanI cAhiye / ' isI abhimAyako sUcita karaneke nimitta patrakArane usakI avadhiko ' yAvat sarvArthasiddhakam' isa dvArA kahA hai| isake AlApakakA AkAra isa prakArase hai 'jAva jai savvasiddha aNuttarovAiyakappAtItaga vemANiya devapaMciMdiyakammAsarIrakAyappaagapariNayA vAkaye te dekhADI dIdhA che, tevI ja rIte bAkInA AraMbha Adi 6 padavALA vizeSa (kahI) mRSAmanaHprayoga pariNutAdi traNa abhilApamAM ane satyavacanaprayoga pariNata Adi cAra abhilApamAM pratyekanA ekatvamAM 6 7 vikalpa samajI levA eja rIte brikasa vegamAM 15 5dara vikalpa jANavA ane Aja rIte kula 21 vikalpa samajavA joIe dArika Adi sAta padomAM ekatvamAM sAta, dvisaMyogamAM 21 e rIte aThThAvIza vikalpa samajavA ane ekendriyAdi pRthvI Adi pade dvArA pUrvokta krama anusAra dArika Adi kAyaprayoga pariNata dravyanI vakatavyatA jANavI. e abhiprAya sUcita karavA bhATe sUtradhAre tanI adhine (yAvat sarvArthasiddhakaM )o paayaa| haMsa . tenA maalaa54n| 12 2mA zata che 'jAva jai ' sacaTTasiddha 'aNuttarovavAiya kappAtIta vemANiya kammAsarIrakAyappaogapariNayA kiM, pajatta sabaTTasiddha jAva
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sa 21 sukSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 225 NayA, apajjattasavaThThasiddha-jAva-kAyappaogapariNayA vA ? goyamA! pajattasancaTTasiddha-jAva-pariNayA vA, apajattaptavaTThasiddhanAvapariNayA vA, ahavA ege pajattasabamiddhanAva-pariNae, ege apajjattasabasiddhajAvapariNae' iti, yAvatye dravye sarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNate te kiM paryAptakasarvArthasiddha-yAvat anuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyayogapariNate ?kiM vA aparyAptakasarvArthasiddhayAvat - anuttaraupapAtikakalpAtotakavaimAnikadevapaJcendriyakArmaNazarIrakAyaprayogapariNate ? gautama ! sarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat- pariNate dravye paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-prayogapariNate vA, aparyAptakamarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-prayogapariNate vA bhavataH, athavA ekaM yAvatpariNata dravya kiM pajattasavvaTThasiddha jAva ityAdi' yahAM gautamane prabhuse aisA pUchA hai , ki he bhadanta ! jo do dravya sarvArthasiddha anuttarIpapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogale pariNata hote haiM ve kyA paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kAmagazarIrarUpa kAyaprayogase pariNata hote haiM ? yA aparyAptaka sarvArthamiddhaanuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriya kArmaNazarIra rUpakAyaprayogale pariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM he gautama ! jo dravya sarvArthasiddha atuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogale pariNata hote haiM, ve paryAptaka sarvArthasiddha anuttarIpapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNa zarIrarUpakAyaprayogase bhI pariNata hote haiM / aura aparyAptaka sarvArtha siddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnikadeva paJcandriya ke kArmaNa ityAdi' mAhI - gautamavAbhIme prabhune me pUchyu cha ? he bhagavan ! ko dravya sarvArthasiddha anuttaraupapAtika vaimAnika deva pacendriyana kAmaNa zarIrarUpI kAyaprayogathI pariNata hoya che te zuM ? paryAptaka sarvArthasiddha anuttaraupapAtika, kapAtIta vaimAnika deva pa cendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprogathI pariNata heya che? agara aparyAptaka savArthasiddha anuttarAyapAtika kapAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA kArmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che? uttara- he gautama je be drazya sarvArthasiddha anuttarapapAtika kalpAtIta vimAnika deva pacendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che, te paryAptaka sarvArthasiddha anuttarapipAtika kapAtIta vimAnika deva 5 cendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata hoya che, ane aparyAptaka sarvArthasiddha anuropapAtIka kapAtIta vaimAnika
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... .... . . bhagaratIsage paryAptakasarvArthasiddha-yAvat-pariNata bhavati, ekaJca aparyAptakasarvArthasiddha yAvat - pariNata bhavati, ityAzayaH, gautamaH pRcchati-'jai mIsApariNayA ki maNamIsApariNayA ?3 he bhadanta ! yadi dravye mizrapariNate te kiM manomizrapariNate ? vAmizrapariNate ? kAyamizrapariNate ? bhagavAnAha-' evaM mIsApariNayA vi' evaM prayogapariNatadravyadvayavadeva mizrapariNateapi vijJAtavye, prayogapariNate dravye zarIrarUpa kAyaprayoga se bhI pariNata hote haiM / athavA jo dravya sarvArthasiddha atuttaropapAtikakalpAtota vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata kahe gaye haiM unameMse koI eka dravya paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapa'cendriyake kArmaNazarIrarUpa kAyaprayogale pariNata hotA hai aura koI eka dUsarA dravya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriyake kArmaNazarIrarUpakAyaprayogase pariNata hotA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai mIsA pariNayA ki maNa mIso pariNayA' he bhadanta ! jo do dravya mizrapariNata hote haiM ve kyA mano mizrapariNata hote haiM ? yA vacana mizrapariNata hote haiM ? yA kAyamizrapariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu unase kahate haiM evaM mIsA. pariNayA vi' he gautama ! prayogapariNata dravyadvayakI tarahase hI mizrapariNata do dravyoMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / prayogapariNata do deva paMcendriyanA kArmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI paNa pariNata hoya che. athavA je be dravya savarthasiddha anuttapipAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata kahevAmAM Avela che temAthI kei eka dravya paryAptaka sarvArthasiddha anuttapipAtika kalpAtIta vaimAnika deva pacendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che ane koI eka bIjuM drazya aparyAptaka sarvArthasiddha anuttapipAtIta kalpAtIta vaimAnika deva pacendriyanA kAmaNa zarIrarUpa kAyaprayogathI pariNata hoya che. gautama 2vAbhAnA prazna- 'jai mIsA pariNayA ki maNamIsA pariNayA?' he bhagavana je be dravya mizra pariNata hoya che? te manomizra pariNata hoya che ke vacana mizra pariNata Deya che? athavA kAmaNa mizra pariNata hoya che? tene uttara ApatA prabhu gautama 2pAbhIne 4 cha - 'evaM mIsA pariNayA vi? he gautama prayogAta bane dravyanI mAphaka mizrapariNata be dravyanA viSayamAM paNa samajI levuM. pragapariNata
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU.21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 227 coktarItyA pratipAdite eva, gautamaH pRcchati-'jai vIsasApariNayA ki vaNNapariNayA, gaMdhapariNayA 4? he bhadanta ! ye dravye visrasApariNate te kiM varNapariNate, gandhapariNate, rasapariNate, sparzapariNate, saMsthAnapariNate bhavataH ? bhagavAnAha'evaM vIsasApariNayA vi jAva-ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA' evaM pUrvavat vista sApariNate api dravye varNagandhAdipagNite vijJeye, yAvat rasa-sparzasaMsthAnapariNate api bhavataH, athavA ekaM visrasA pariNataM dravyaM caturasrasaMsthAnapariNata bhavati, ekaJcAyatasaMsthAnapariNata vA dravyoke viSayameM kathana to hamane pahile kara hI diyA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha vIsasA pariNayA kiM vaNNa pariNayA, gaMdhapariNayA' he bhadanta ! jo do dravya visrasA pariNata kahe gaye haiM ve kyA varNapariNa hote haiM ? yA gaMdha pariNata hote haiM ? yA rasapariNata hote haiM ? yA sparzapariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'evaM vIsasA pariNayA vi jAva ahavA ege cauraMsasaThANapariNae ege AyayasaMThANapariNae vA,' he gautama ! prayogapariNata do dravyoMkI taraha hI visrasApariNata do dravyoM ke viSayameM bhI kathana jAnanA cAhiye arthAt vitrasApariNata dravya dvayavarNapariNata bhI hote haiM, gaMdhapariNata bhI hote haiM yAvat-rasa, sparza aura saMsthAnarUpase bhI pariNata hote haiM / athavA visrasApariNata dravya dvayameM se koI eka * visrasApariNata dravya caturasrasaMsthAna pariNata bhI hotA hai aura koI eka dUsarA dravya Ayata saMsthAna pariNata bhI hotA hai / yahAM aisA be dravyonA viSayanuM kathana pahelA ame karyuM ja che have gautama svAmI prabhune evuM pUche che ?- 'jai vIsasA pariNayA kiM vannapariNayA, gaMdhapariNayA' he bhagavana je be dravyo vIsTasA pariNata kahela che te varNa pariNuta hoya che? ke ga dha pariNata hoya che? agara rasapariNata hoya che? ke sparza pariNata hoya che ? agara sa sthAna pati hAya ten| uttara mApatA prabhu 4he cha hai- 'evaM vIsasA pariNayA vi jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapariNae, ege AyayasaMThANapariNae vA' he gautama prayogapariNuta be dravyonI mAphaka ja vastrasA pariNata be dravyonA viSayamAM paNa samajI levu arthAta- visasA pariNA dravyadraya varNa pariNata paNa hoya che. ga dha pariNuta paNa hoya che yAvata rasa, sparza ane sasthAna rUpathI paNa pariNata heya che athavA visasA pariNata dravyamAMthI keIeka vizvasA pariNata dravya caturasa (cAra khUNAvALu) sa sthAna pariNuta paNa hoya che, ane keI eka bIjuM dravya
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 228 bhagavatIsUtre bhavati, idamatrAvadheyam-dravyadvayapariNAme prayogamizravisrasApariNAmatraye ekatve trayo vikalpAH, dvikayoge'pi traya eveti SaT, tathA manovacaHkAyaprayogapariNAmatraye'pi ekakaDikayoge paDeva, manaHprayogapariNAme tu satyamRpAdicaturbhedena ekatve catvAraH, dvikayoge SaT, ityevaM sarve'pi daza vikalpAH,satyamanaHmayogapariNAmAdiSu ArambhAnArambhAdipaibhedena ekatve paT, dvikayoge tu paJcadaza, ityevamekaviMzatiH vikalpA bhavanti, evaM satyavacaHkAyaprayogapariNAmAdiSvapi ukta rItyA ekaviMzatiH vikalpA adhunaiva pUrva pratipAditAH,iti srvmnvdym||mu021|| samajhanA cAhiye-prayoga, mizra aura visrasApariNata dravyadvayake pariNamana meM ekatvameM tIna vikalpa hote haiM / aura dvikake thogameM bhI tIna hI vikalpa hote haiN| isa taraha 6 vikalpa hote haiM / tathA manavacana aura kAya inake prayogase pariNata dravyadvayake pariNamanameM ekatvameM tIna vikalpa aura hikasaMyogameM bhI tInavikalpa isa tarahase 6 vikalpa hote haiN| satyamanaHprayogapariNata asatyamanaHprayogapariNata ubhayamanaHprayogapariNata evaM anubhayasanAmayogapariNata do dravyoMke pariNayanameM ekatvameM cAra vikalpa, aura bikake yogameM 6 isa taraha saba 10 vikalpa hote haiM / satyamanaHprayogapariNAmAdikoMmeM AraMbha anAraMbha Adi 6 bhedase ekatvameM 6 vikalpa, aura DikayogameM 15 vikalpa isa taraha 21 vikalpa hote haiM / satyavacanaprayoga aura kAyaprayogase pariNata do dravyoMke pariNamanake viSaya meM to hamane uktarItike anusAra 21 vikalpa pahile abhI yahIM para dikhA hI diye haiM ||tuu.21|| a yana (lAMbu) sasthAna pariNata paNa hoya che ahIM evu samajavuM joIe ke prayoga, mizra ane vizvasA pariNata dravyadayanA pariNamanamAM ekatvamA ekanA traNa vikalpa thAya che ane dikanA vegamAM paNa traNa ja vikalpa hoya che, e rIte cha vikalpa hoya che. tathA mana, vacana, ane kAya enA prayogathI pariNata dravyayanA pariNamanamAM ekatvanA traNa vikalpa ane krikasa gamAM paNa traNa vikalpa e rIte 6 vikalpa hoya che. satyamana pragapariNata, asatyamanA progapariNata ubhaya manaprAga mizramana pariNata eja rIte abhayamanay " pariNata be dravyenA pariNAmanamAM ekatvamAM cAra vika5. ane dika pragamAM cha 6 e rIte kula za 10 vikalpa hoya che satyamanaH prayogapariNAmarikamAM Ara bha, amAraMbha vigere cha bhedathI ekatvamAM 6 cha vikalpa, ane dikaprayAgamAM 15 5dara vika9pa A rIte 21 ekavIsa vika9pa heAya che. satyavacanaprayoga ane kAyaprayogathI pariNata be dravyanA pariNamananA viSayamAM te ame upara kahyA anusAra 21 vikalpa pahelA hamaNA ja A satramAM darzAvela che. sU. 21
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma.22 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 229 atha trINi dravyANi adhikRtya gautamaH pRcchati-'tinni bhaMte' ityaadi| mUlam-tinni bhaMte ! davA kiM paogapariNayA, mIsApa0 vIsasA pa0 ? goyamA ! paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasAriNayA vA 1, ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA 2, ahavege paogapariNae do vIsasApariNayA 3, ahavA do paogapariNayA, ege mosasApariNae 4, ahavA do paogapariNayA ege vIsasA pariNayA 5, ahavA ege mIsApariNae, do vIsasApariNayA 6, ahavA do mIsA pariNayA, ege vosasApariNae7, ahavA ege paogapaNirae ege mIsApariNae, ege vIsasApariNayA 8, jai paogapariNayA ki maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA ? goyamA ! maNappaogapariNayA vA, evaM ekagasaMjogo, duyAsaMjogo, tiyAsaMjogo bhANiyavo jai maNappaogapariNayA ki saccamaNappaoga pariNayA vA 4 ? goyamA ! saccamaNappaogapariNayA vA jAvaasaccAmosamaNappaogapariNayA vA 4, ahavA ege saccamaNappaAgapariNae, do mosamaNappaogapariNayA vA, evaM duyA saMjogo tiyAsaMjogo bhANiyo, etthavi taheva jAva-ahavA ege taMsasaMThANapariNae vA, ege cauraMsasaMThANapariNae vA, ege AyayasaMThANapariNae vA // sU0 22 // chAyA-trINi bhadanta ! dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni, visamA pariNatAni ? gautama ! prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, 'tinni bhaMte davA kiM paogapariNayA' ityAdi / sUtrArtha-(tinni bhaMte ! dabA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA) 'timi bhaMte dabA kiM paogapariNayA' ityAdi sUtrA- (tinni bhate dayA ki paogapariNayA, mIsA pariNayA,
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM -- . .. . bhagavatIne visrasApariNatAni vA 1, athavA ekaM prayogapariNata dve mizrapariNate 2, athavA ekaM prayogapariNata dve visrasApariNate 3, athavA dve prayogapariNate. eka mizrapariNatam 4, athavA dve prayogapariNate, eka vilasApariNatam 5, athavA ekaM mizrapariNataM dve visApariNate 6, athavA he mizrapariNate, eka visrasApariNatam7, athavA ekaM prayogapariNatam, ekaM mizrapariNatam, eka visrasAhe bhadanta ! tIna dravya kyA prayogapariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visrasApariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ve tInoMdravya (paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA) prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote hai aura visrasA pariNata bhI hote haiM (ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNayA 1 ahavege paogapariNae, do vIsasA pa0 2, ahavA do paogapariNayA, ege mIsasA pariNae 3, avA do paoga pa0, ege vIsasA pa0 4, ahavA ege mIsApariNae do vIsasA pari0 5, ahavA do mosApa0 ege vIsasAe0 6, ahavA ege paogapari0 ege mIsApari0, ege vIsasApa0 7) athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai aura do dravya mizrapariNata hote haiM 1, athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, aura do dravya visrasApariNata hote haiM 2, athavA dA dravya prayoga pariNata hote haiM aura eka dravya mizrapariNata hotA hai 3, athavA do vIsasA pariNayA) 3 bhagavan ! yo zu prayogaparita DAya cha ? agara mizra pariNata heya che? ke visasA pariNata hoya che? uttara- (goyamA) 3 gautama R dravye (paogapariNayA cA mIsApariNayA vA vIsasApariNayA vA ) prayogapati paNa ya cha, mizraparita pazu uya cha, bhane. visasA pariNata pay Doya che (ahaga ege paogapariNae, do mIsApariNayA 1, ahavege paogapariNae, do vIsasA pa0 2, ahavA do paogapariNayA, ege mIsasA pariNae 3, ahavA do paogapa0, ege vIsasApa0 4, ahavA ege mIsA pariNae, do vIsasA pariNayA 5, ahavA do mIsA pa0, ege vIsasA 50 6, ahvA ege paoga pari0, ege mIsA pari0 ege vIsasA pariNae) athavA eka dravya prayoga pariNata hoya che ane be dravya mizrapariNata heya che 1 athavA eka dravya pravega pariNuta hoya che ane be divya vizvasA pariNata hoya che.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8u.1 sa. 22 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 231 pariNatam 8, yadi prayogapariNatAni ki manaHprayogapariNatAni, vacaHprayogapariNatAni kAyaprayogapariNatAni ? gautama ! manaHprayogapariNatAni vA, evam eka kasaMyogaH, dvikasaMyogaH, trikasaMyogo, bhaNitavyaH / yadi manaHprayogapariNatAni kiM satyamanaHprayogapariNatAni vA 4 ? gautama ! satyamanaHprayogapariNatAni vA, dravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 4, athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai, aura do dravya visrasApariNata hote haiM 5, athavA, do dravyamizrapariNata hote haiM aura ekadravya visrasApariNata hotA hai 6, athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, eka dravyamizrapariNata hotA hai aura eka dravya visrasApariNata hotA haiM 7, (jaipaogapa0 kiM maNappaogapariNayA, vahappaogapari0 kAyappapari0) he bhadanta ! yadi tIna dravya prayogapariNata hote haiM to kyA ve manaHprayogapariNata hote haiM ? yA vacanaprayogapariNata hote haiM ? yA kAyaprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (maNappaogapari NayA vA, evaM ekkagasaMyogo, duyAsaMyogo, tiyAsaMyogo bhANiyavvo) -ve tIna dravya manaHprayogapariNata bhI hote haiM, vacaHprayogapariNata bhI hote haiM, kAyaprayogapariNata bhI haiN| isI tarahale ekasaMyoga, dvikasaMyoga, aura trikarmayoga kahalenA cAhiye / (jai maNappaogapari0 kiM saccamaNappaogapariNayA vA 4) he bhadaMta ! ve tIna dravya yadi 2, athavA be dravya prayogapariNata hoya che ane eka dravya mizrapariNuta hoya che 3, athavA be dravya prayoga parita hoya che ane eka dravya vIsA pariNata hoya che 4 athavA eka dravya mizra pariNuta hoya che ane be dravya visA pariNata hoya che pa, athavA be dravya mizrapariNata heya che ane eka dravya visasA pariNata heca che. 6, athavA eka dravya prayoga parita hoya che, eka vya mizrapariNata hoya che ane eka drazya visrasA pariNata hAya cha. prazna-jai paoga pa. kiM maNappaogapariNayA vaippaogapariNayA kAyappaogapariNayA mApAna ne epa dravye prayAsa pariNata jAya to zuta bhana: pragapariNata heAya che ? ke vacanaga pariNata hoya che agara kAyaprayogapariNata hoya che? uttara (goyamA) gautama, 'maNappaogapariNayAvA evaM ekkagasaMyogo, duyAsaMyogo tiyAsaMyogo, bhANiyabo' ta nya mana.prayogapakSyita para DAya , pathanaprayA pariNata paNa hoya che, kAyaprayoga pariNata paNa hoya che e ja rIte eka samayega, dvisa vega ane trikasyog sama sevA prazna-jai maNappaogapariNayA ki saccamaNappabhogapariNayA vA4, he bhagavana te traNa drivya je mana prayoga pariNata hoya to zuM te satyamana progapariNata
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 bhagavatIsUtre yAvat-asatyAmRSAmana:prayogapariNatAni vA 4, athavA ekaM satyamanaHprayogapariNata vA, dve mRSAmanaHprayogapariNate vA, evaM dvikasaMyogaH, trikasaMyogo bhnnitvyH| atrApi tathaiva yAvat, athavA ekaM vyastrasa sthAnapariNataM vA, eka caturasrasaMsthAnapariNata cA; ekam AyatasaMsthAnapariNata vA // mu0 22 // manaHprayogapariNata hote haiM to kyA ve satyamanaHprayogapariNata hote haiM, yA asatyamanaHprayogapariNata hote haiM ?, yA ubhayamanaHprayogapariNata hote haiM ? yA anubhayamanaHprayogapariNata hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (saccamaNappaogapariNayA vA jAva asacAmosamaNappaogapariNayA vA 4, ahavA ege sacamaNappaogapariNae, do mosamaNappa ogapariNayA vA, evaM dubAsaMyogo, tiyAsaMyogo. bhANiyavvo ettha vi taheva jAva ahayA ege taMsasaMThANapariNae vA, ege cauraMjasaMThANapariNae vA, ege AyayasaMThANapariNae vA ve tInAM dravya satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM yAvat asatyAmRSAmana:prayogapariNata bhI hote haiN| azvA ekadravya satyamanaHprayogapariNata hotA aura dUsare do dravya kRpAmana:prayogapariNata hote haiM / isItarahase yahAMpara bhI dvikasaMyoga kahalenA cAhiye / yAvat athavA eka dravya vyastrasaMsthAnarUpase pariNata hotA hai, ekadravya samacaturasrasaMsthAnarUpase pariNata hotA hai aura eka AyatasaMsthAnarUpase bhI pariNata hotA hai| hoya che ? agara asatyamanaHprayoga pariNata hoya che ke ubhayamana prayoga pariNata hoya cha 4 anumayamana:prayoga pariNata hAya cha ! uttara : (goyamA) he gautama 'saccamaNappa ogapariNayA vA, jAva asaccamosamaNappaoga. vA 4, ahavA ege saccamaNappaogapariNae do mosamaNappaogapariNayA vA, evaM duyA saMyogo, tiyA saMyogo bhANiyavyo ettha vi taheva jAva ahavA ege taMsasaMThANapariNaevA, ege cauraMsasaMThANapariNaevA, ege AyayasaMThANapariNae vA' ta ! yasasamana pravega pariNata hoya che yAvata asatyAmRSAmana prayogapariNata paNa hoya che athavA eka dravya satyamanaH prayoga parita hoya ane bIjuM dravya mRSAmanaHprayoga parita hoya che. eja rIte ahIM paNa dvika saMga trikasa samajI levA jyAM sudhI athavA eka dravya rAstraviNa sasthAnarUpathI pariNata hoya che, ane eka dravya sama caturasa (cArakhuNA vALA) catuSeNasa sthAnarUpathI pariNuta hoya che. ane eka Ayata (lAMbu) saMsthAnarUpathI pariNata hoya che
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 sU021 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 233 TIkA-tinni bhaMte! davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, bIsasApariNayA ?' he bhadanta ! trINi dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni, visApariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA / paogapariNayA vA, mIsA pariNayA vA ?" sApariNayAcA he gautama ! trINi dravyANi prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA vitrasApariNatAni vA bhavanti 1 ' ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNayA ?' athavA tridravyeSu ekaM dravyaM prayogapariNataM bhavati, he dravye mizrapariNate bhavataH 2, 'ahavA ege paogapariNae, do vIsasApariNayA3' athavA ekaM dravyaM prayogapariNata bhavati dve visrasApariNate bhavataH 4 ' ahavA do paogapariNayA, ege mIsApariNa 4' athavA dve dravye prayogapariNate bhavataH, ekaM mizrapariNataM TIkArtha - isa sUtradvArA gautama tInadravyoMko lekara prabhuse aisA pUchate haiM ki 'tini bhaMte ! davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsamApariNayA' he bhadanta ! tIna dravya kyA prayoga pariNata hote haiM? yA mizrapariNata hote haiM ? yA vitrasApariNata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNayA vA, mIsApariyA vA, vIsasApariNayA vA' tIna dravya prayogapariNata bhI hote haiM mizrapariNata bhI hote haiM, aura vitrasApariNata bhI hote haiM / 'ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA' athavA tInadravyoMmeM se koI eka dravya prayogapariNata hotA hai aura do dravya mizrapariNata hote haiM 1 | ' ahavA ege paogapariNae, do vIsasA pariNayA, athavA ekadravya prayogapariNata hotA hai do dravya visrasApariNata hote 2, 'ahavA do paogapariNayA, ege mIsApariNae' athavA do dravya prayogapariNata hote TIkA- A sutra dvArA gautama ravAmI traNa dravyene udezIne prabhune evuM yUche che - 'timni bhaMte davvA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA' he bhagavana traNa dravye zu prayAgapariNata hoya che ke mizra pariNata hoya che ke vIsasA pariNata hoya che? uttara- 'goyamA' he gautama 'paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasA pariNayA vA' RNu dravyazyogapati mizra parita bhane visasAyariNuna cha 'ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNayA' athavA trANu drvyomAMthI koi eka dravya prayoga pariNata heAya che. ane e dravya mizra pariNita hAya che. 1 " ahavA ege paogapariNae, do vIsasA pariNayA' athavA yeu dravya prayogayariSyuta hoya che meM dravya visasA pariNata hoya che 2 ahavA do paryogapariNayA, ege mIsA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 234 bhavati4, 'ahavA do paogapariNayA ege vIsasApariNae 5' athavA de dravye prayogapariNate bhavataH, ekaM visrasApariNataM bhavati5, ' ahavA ege mIsApariNae, do vIsasApariNayA 6' athavA eka dravyaM mizrapariNataM bhavati, he dravye visrasApariNate bhavataH 6, 'ahavA do mIsApariNayA, ege vIsasApariNae7' athavA dve dravye mizrapariNate bhavataH, eka dravyaM vitrasApariNataM bhavati, 'ahatrA ege paogapariNae, ege mArie, ege vIsasApariNae 7' athavA eka dravyaM prayogapariNatam, eka mizrapariNatam, eka visrasApariNataM bhavati / gautamaH pRcchati - 'ja paogapari yA kiM maNappagapariNayA, vaDappaogaparigayA, kAyappaogapariNayA, yAni dravyANi prayoga pariNatAni tAni kiM manaHprayogapariNatAni vacaH prayogapariNatAni, haiM aura eka dravya mizrapariNata hotA hai 3, 'ahavA do paogapariNayA, ege vIsasA pariNae' athavA koI do dravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya visrApariNata hotA hai 4, 'ahavA ege mIsApariNae, do vosasApariNayA' athavA ekadravya mizrapariNata hotA hai aura do dravya citrasApariNata hote haiM 5, ' ahavA do mIsApariNayA ege vIsamA pariNae' athavA koI do dravya mizrapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 6 ' ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae' koI eka dravya prayoga pariNata hotA hai, koI eka dravya mizrapariNata hotA hai ( ege vIsamA pariNae ) koI eka dravya visrasA pariNata hotA hai 7 / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaha paogapariNayA kiM maNappaogapariNayAM, vaippaogapariNayA. kAyappa ogapariNayA' he bhadanta ! jo tInoM dravyaprayogapariNata pAragae' athavA me drazyo ayAgaparigata hoya che aneo dravya mizraparita hoya che. " ahavA do paogapariNayA ege vIsasApariNae' athavA me dravya prayogaparizuta hoya che bhane / dravya visasA pariNita hoya che. 4 ' ahavA ege mIsApariNae do areer pariNayA' athavA yeu dravya mizra pariSyata hoya che bhane me dravya visasA pariNata hoya che. pa " ahavA do mIsA pariNayA ege vIsasA pariNae athavA e dravya mizra pariNata hoya che ane eka dravya visrasA pariNata hoya che. 6 ' ahavA ege paogapariNae, ege mIsA pariNae' artha ye4 dravya prayogayazizuta hAya che 4 4 dravya mizra pariNata hoya che. 'ege bIsasA pariNae' aSTha dravya visA pariNata hoya che. cha , a- 'jai paogapariNayA, kiM maNappaogapariNayA, vappaogapariNayA, kAya ogapariNayA ' he bhagavan le gaye dravya prayogaparita hoya to zuM
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za. 8 . 1 sR. 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 235 kAyaprayogapariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! maNappaogapariNayA vA, evaM ekkasaMjogo duyAsaMjogo tiyAsa jogo bhANiyantro' he gautama ! prayogapariNatAni dravyANi manaHprayogapariNatAni vA vacaH prayogapariNatAni vA, kAyayogapariNatAni vA bhavanti, evaM rItyA ekakasa yogaH, dviksaMyogaH, trisaMyogo bhaNitavyaH, yathA dve prayogapariNate dravye manaHprayogapariNate bhavataH ekaJca vacaHprayogapariNata vA bhavati' ityAdidvikayogo vodhyaH, prayogapariNateSu triSu ekaM dravya manaHprayogapariNataM vA bhavati, eka vacaHprayogapariNataM bhavati, ekaJca kAyaprayogapariNataM bhavati' ityAditrikayogo vodhyaH / gautamaH hote haiM ve kyA manaHprayogase pariNata hote haiM yA vacanaprayoga se pariNata hote haiM ? yA kAyaprayoga se pariNata hote ! uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA' he gautama! 'maNappaogapariNayA vA, evaM ekkagasaMyogo, duyA saMyogotiyA saMyogo bhANiyaco' prayogapariNata tInoM dravya manaHprayoga se bhI pariNata hote haiM, vacanaprayeogase bhI pariNata hote haiM, kAyaprayoga se bhI pariNata hote haiM / isI tarahase ekasaMyoga, dviksaMyoga aura trikasaMyoga kahalenA cAhiye jaise jo tIna dravya prayoga pariNata hote haiM unameM se koI eka do dravya manaHprayogapariNata hote haiM aura ekadravya vacaH prayeogapariNata hotA hai ityAdi rUpa kathana dviksaMyeogako lekara kahA gayA jAnanA cAhiye isI tarahase jo tIna dravya prayogapariNata hote haiM una tInoM meM eka dravya manaHprayoga pariNata hotA hai, eka vacanaprayogapariNata hotA hai, eka kAyaprayoga pariNata hotA hai ityAdi rUpase kathana mana:prayAgapariNata hoya che ke vacanaprayAga pariNata hAya che agara kAyaprayAga pariNata hAya che ? uttara- 'goyamA' he gautama 'maNapeoga pariNayA vA evaM ekagasaMyogo, duyA saMyogo, tiyA saMyogo bhANiyanvo' prayogaparita tetro dravyo bhanaH prayogadha vacanaprayAgathI ane kAyaprayeAgathI paNa pariNata hAya che. e ja rIte eka sAga, ki sa yAga ane trikasa yAga paNa samajI levA jevI rIte ke traNa dravye prayAgapariSkRta hAya che temAthI koi eka dravya mana prayAga pariNata hAya che ane eka dravya vacanaprayoga pariNata hAya che pratyAdi rUpa kathana kisa yAgane uddezIne kahevAmAM AvyuM che te jANI levu e ja rIte je traNa byA prayAgapariNata thAya che te traNemA eka dravya manaHprayeLa pariNata hAya che, eka vacanaprayAga pariNata hoya che, eka kAmaprayeAga parijIta hoya che. ityAdi rUpatu kathana trikasa yAgika kathana samajavu.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 236 bhagavatIsUtre pRcchati-'jai maNappaogapariNayA ki saccamaNappaogapariNayA, mosamaNappaogapariNayA, saccAmosamaNappaogapariNayA, asaJcAmosamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! yAni dravyANi manaHprayogapariNatAni tAni kiM satyamanaHprayogapariNatAni,mRpAmanaH prayogapariNatAni, satyamRSAmanaHprayogapariNatAni, asatyAmRSAmanAmayogapariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asacAmosamaNappaogapariNayA vA' he gautama ! manaHprayogapariNatAni dravyANi satyamanaHprayogapariNatAni, mRSAmanaHprayogapariNatAni, satyamRpAmana prayogapariNatAni, asatyAmRSAmanaHprayogapariNatAni bhavanti, 'ahavA ege sacamaNappaoga pariNae, do mosamaNappaogapariNayA vA' athavA eka manaHprayogapariNataM dravyaM satyatrikayogakA kathana jAnanA caahiye| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai maNappaogapariNayA ki sacamaNappaogapariNayA, mosamaNappaoga pariNayA saccAmosamaNappaogapariNayA asaccAmosamaNappaogapariNayA' he bhadanta ! jo tInoM dravya manaHprayoga pariNata hote haiM so kyA ve satya manaH prayoga pariNata hote haiM ? yA mRpAmanaHprayogapariNata hote haiM ? yA asatyAbhUSAmanaHprayoga pariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA ! saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asacAmosamaNappaogapariNayA vA' he gautama jo tIna dravya manaH prayoga pariNata hote haiM ve . satyamanaHprayogapariNata bhI hote haiM, mRSAmanaHprayoga pariNata bhI hote haiM aura asatyAmRpAmanaHprayoga pariNata bhI hote haiN| 'ahavA ege saccamaNappaogapariNae, do mosamaNappaogapariNayA' manaHprayoga prazna- 'jai maNappaogapariNayA ki saccamaNappaoga pariNayA, mosamaNa ppaogapariNayA, saccAmosamaNappaogapariNayA, asaJcAvAmosamaNappaogapariNayA' he bhagavana je traNa dravya mana prayoga parita hoya che? te zuM satyanA prayoga pariNata heya che? ke mRSAmanaHprayoga pariNata hoya che? agara satyamRSAmanA prayoga pariNata heya che? ke asatyAmRSAmanaH pariNata hoya che? uttara- 'goyamA' he gautama 'saccamaNappaogapariNayA vA, jAva asaccAmosamaNappaogapariNayA vAtra ya manaprayoga pariNata DAya cha te satyamanaHprayoga pariNa, mRSAmanaprayoga pariNata ane satyamRSAmana prayoga pariNata 555 hoya cha bhane atyabhUSAmAna prayoga pariNata pa ya che. 'ahavA ege saccamaNa . pogapariNee do mosamaNapaogapariNayA' manaHprayoga pariNata dravyAbhAMthA ma
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 21 mUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 237 manaHprayogapariNata bhavati, dve tathAvidhe dravye mRSAmanaHprayogapariNate vA bhavataH, 'evaM duyAsa jogo, tiyAsaMjogo bhANiyanbo' evaM uktarItyA dvikasaMyogaH, trikasaMyogo bhaNitavyaH vaktavyaH 'etthavi taheca jAva' atrApi dravyatrayAdhikAre'pi tathaiva vaktavyaM yathA dravyadvayAdhikAre uktam, tatazca manovacanakAyaprabhedato yaH prayogapariNAmaH, mizrapariNAmaH, varNAdibhedatazca visApariNAma uktaH sa atrApi vAcyaH yAvat-pUrvokta sarva saMgrAhyam, 'ahavA ege taMsasaMThANapariNae vA,ege cauraMsasa ThANapariNae vA, ege AyayasaMThANa pariNae vA' athavA ekaM saMsthAnamayogapariNataM dravyaM tryasasaMsthAnapariNataM vA bhavati eka dravyaM caturasrasaMsthAnapariNatam ekaM dravyam AyatasaMsthAnapariNataM vA bhavati, idamatra bodhyam-dravyatrayapariNAmAdhi. pariNata dravyoMmeM se ekamanaHprayogapariNata dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai, tathA dUsare manaHprayogapariNata do dravya mRSAmanaHprayoga pariNata hote haiM / 'evaM duyAsaMyogo bhANiyavo' isa uktarItike anusAra dvikasaMyoga, trikasaMyoga kahalenA cAhiye / 'ettha vi taheva jAva' isa dravyatrayake adhikArameM bhI aisA hI kathana karanA cAhiye jaisA ki kathana dravyadvayake adhikArameM kiyA gayA hai| vahIM para mana, vacana, kAyake bhedase jo prayogapariNAma, mizrapariNAma aura varNAdike bhedase vistrasApariNAma kahA gayA hai vaha yahAM para bhI kahanA caahiye| "yAvat' pada yahI bAta pragaTa karatA hai / 'ahavA ege taMsasaMThANa pariNae vA, ege cauraMsasaMThANapariNae vA, ege AyayasaMThANapariNae vA' athavA saMsthAna prayoga pariNata eka dravya vyatrasaMsthAna pariNata bhI hotA hai, koI eka dravya caturasra saMsthAna pariNata hotA hai, koI eka dravya Ayata saMsthAna pariNata hotA hai| yahAM para aisA samajhanA dravya satyamanaHprayoga pariNata hoya che tathA bIjuM manaHprayoga pariNuta dravya mRSAmanaH prayogapati DAya che. 'evaM yAsaMyogo, tiyAsayogo bhANiyavyo' mA zava 64 se 21 mane nisaya 5 sama sapA 'ettha vi taheva jAva' se dravya taya dravyanA adhikAramAM paNa evuM ja kathana karavuM joIe jevuM kathana dravyadayanA adhikAramAM kahelu che. tyAM mana, vacana ane kAyanA bhedathI te pragapariNAma, mizrapariNAma ane varNAdinA bhedathI vilasA pariNAma kahela che te ahIM A paNa samajI levA.-cAvata'-e ja vAta yAvata 54thI. sabha7 45 cha. 'ahavA ege tesasaMThANapariNae vA, ege cauraMsasa ThANapariNae vA ege AyayasaM ThANapariNae vA. yA to sasthAna pariNuta eka dravya asaMsthAna pariNuta paNa hoya che, keI eka dravya caturastra
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 bhagavatImatro kAre prayogamizravitrasApariNateSu ekatve trayo vikalpAH, dvikasaMyogetu pai vikalpAH, tathAhi-Adhasya ekatve zepadvayasya krameNa dvitve hau, evam-Adhasya dvitve zepadvayamya krameNa ekatve anyau dvau,ityevaM catvAraH, tathA dvitIyasyaikatve tRtIyasya dvitve paJcamaH, tathA dvitIyasya dvitve, tRtIyasya caikatve paSThaH ityevaM paT, trikayogetu eka evetyevaM sarve daza, evaM manaHprayogAdiSvapi triSu daza, satyamanaHprayoga pariNatAdipu tu ekatve catvAraH, drikayoge dvAdaza, tathAhi-Adhasya satyasyaikatve cAhiye dravyatraya pariNAmAdhikArameM payoga, mizra aura vilasA pariNata dravyayameM tIna vikalpa hote haiN| arthAt dravyatraya prayoga pariNata bhI hotA hai, mizrapariNata bhI hotA hai aura visrasA pariNata bhI hotA hai| ye hI ekatvameM tIna vikalpa haiN| dvikasaMyogameM 6 vikalpa hote haiM jo isa prakArase haiM Adike ekatvame, aura zeSayake kramase chittvameM do vikalpa tathA Adike bitvameM aura zeSadvayake kramase ekatvameM do isa taraha cAra vikalpa to ye ho jAte haiN| tathA dvitIya ke ekatvameM aura tRtIyake ekatvameM aura tRtIyake dvitvameM pAMcavAM vikalpa hotA hai| tathA dvitIyake dvitvameM aura tRtIyake ekatvameM 6 chaThA vikalpa hotA hai isa taraha dvikasaMyogameM 6 vikalpa ho jAte haiN| tathA trikake yogameM eka vikalpa isa prakAra 3+6 +1=10 ye saba 10 vikalpa ho jAte haiN| isI tarahase manaH prayoga Adi tInameM 10 vikalpa ho jAte haiM arthAt 'dravyatrayamanaH prayogapariNata bhI hotA hai, vacaHprayogapariNata bhI hotA hai, aura saMsthAna pariNata heya che. keIeka dravya Ayata saMsthAna pariNata paNa hoya che. tAtparya e che ke dravyatrayanA adhikAramAM prayoga, mizra ane vizvasA pariNata, dravyadayamAM ekavamAM traNa vikalpa thAya che arthAta dravyamaya pravega pariNata paNa hoya che mizra pariNata ane vizvasA pariNata paNa hoya che. Aja ekatavamAM traNa vikalpa che dvikasogamAM cha vikalpa thAya che je A rIte che-pahelAnA ekatvamAM ane bAkImAM benA kramathI, vimA be vikalpa tathA AdinA divamAM ane bAkImAM benA kamathI, ekatvamAM be e rIte cAra vikalpa te Aja thAya che. tathA bIjanA ekatamAM ane trIjAnA ditvamAM ema pAMcame. vikalpa thAya che tathA bIjAnA dvitvamAM ane trIjAnA ekatvamAM ema cho vikalpa thAya che. e rIte dvikasogamAM cha vikalpa thAya che. tathA trika saMgamAM eka vikalpa A rIte 3+1+1=10 e badhA maLIne 10 daza vikalpa thAya cheAvI rIte manaprayogAdi traNenA daza vikalpa thAya che arthAta 'batraya manaprayoga pariNata paNa hoya che. vacana prayoga
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 21 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 239 zeSANAM mRpAditrayANAM krameNa anekatve trayaH, evam AdhasyAnekatve zeSANAM trayANAm krameNa ekatve traya ityevaM SaT, tathA dvitIyasya ekatve zeSadvayasya krameNa anekatve dvau, tathA dvitIyasya anekatve zeSadvayasya krameNa ekatve dvau, tRtIyacaturthayorekatvAnekatvAbhyAm ekaH, tayorevAnekatvaikatvAbhyAm ekaH, ityevaM dvAdaza, kAyaprayogapariNata bhI hotA hai / ye hI ekatvameM tIna vikalpa hai / dvikasaMyogameM 6, aura trikasaMyogameM 1 isa prakAra ye 10 vikalpa haiN| tathA satyamanaHprayoga pariNata AdikoMmeM ekatvameM cAra vikalpa hote haiM jo isa prakArase haiM dravyatraya satyamAna prayoga pariNata bhI hotA hai, asatyamanaH prayoga pariNata bhI hotA hai, ubhayamanaHprayogapariNata bhI hotA hai, ora anubhayamanaHprayoga pariNata bhI hotA hai isa tarahase ye ekatvameM cAra vikalpa haiN| dvikayogameM 12bAraha vikalpa hote haiM jo isa prakArase haiM Adi satyake ekatvameM aura zeSamRSAditrayake kramazaH ane katvameM tInavikalpa, isI tarahase Adi satyake anekatvameM aura zeSatInake kramazaH ekatvameM tIna vikalpa isa prakAra 6 vikalpa ye hue, tathA dvitIya mRSAke ekatvameM aura zeSadvayake kramazaH anekatva meM do vikalpa, isa prakAra 10 daza vikalpa hue aura tRtIya evaM caturthake ekatva evaM anekatva ko lekara 1 eka vikalpa aura inhIM ke anekatva aura ekatvako lekara eka aura vikalpa isa prakArase dvikpariNata paNa hoya che. ane kAyaprayoga pariNata paNa hoya che eja ekavamA 3 traNa vikalpa che. ane kika sa yogamA 6 cha ane trikasogamAM 1 eka e pramANe kula 10 daza vikalpa thAya che tathA satyamanaprayoga pariNata AdimAM ekatavamAM cAra 6 vikalpa cAca cheje A pramANe che-dravyatraya satyamanaH pravega pariNata paNa hoya che. asatyamanaH prayogapariNata paNa hoya che. ubhaya mana prayAga pariNata paNa hoya che ane anubhaya manaH prayAga pariNata paNa hoya che e rIte ekatvamAM cAra vikalpa che dikasa egamAM 12 bAra vika9pa thAya che je A pramANe che. pahelA satyanA ekatvamAM ane bAkI mRSA Adi trayanA kemathI anekatvamAM traNa vikalpa, e ja rIte Adi satyanA anekatvamAM ane bAkInA traNenA kramathI kramazaH anekatvamAM traNa 3 vikalpa e rIte cha vikalpa thAya che. -tathA bIjA mRSAnA ekatvamA ane bAkInA benA kramathI anekavamAM be ra vikalpa tathA bIjA bhedanA anekatvamAM ane zeSa benA kramathI ekatvamAM 2 be vikalpa, A pramANe10 daza vikalpa thayA. ane trIjA ane cothAnA ekatva ane anekatvane laIne eka vikalpa ane tene ja anekava ane ekatvane laIne bIjo vikalpa e rIte kisa veganA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 bhagavatIsUtre triyoge tu catvAraH ityevaM sarve'pi viMzatirvikalpAH / evaM parimaNDalAdiSu pacasu ekatve paJca, dvikayoge viMzatiH- Adyasya ekatve zeSANAM caturNAm krameNAnekatve catvAraH, tathA AdyasyAnekatve zeSANAM ca krameNa ekatve catvAraH ityevamaSTau, evaM dvitIyasya ekatve anekatve ca, zeSatrayasya cAnekatve ekatve ca SaT, tathA tRtIyasya ekatve anekatve ca zeSayoranekatve ekatve ca catvAraH, evaM caturthasya ekatve anekatve ca paJcamasyAnekatve ekatve ca dvau ityevaM vizatiH, trikayogetu. daza iti sarve triMzad vikalpAH / evamanye'pi svayamUhanIyAH ||22|| yoga meM ye 12 vikalpa haiM / tathA trikayoga meM cAra vikalpa hote haiM, isa taraha saba 20 vikalpa hote haiM / isI tarahase parimaMDala Adi saMsthAno meM ekatvameM pAMca vikalpa, dvikayogameM 20 vikalpa hote haiN| 20 vikalpa isa prakArase haiM Adike ekatvameM, zeSacAroMke kramazaH anekatvameM cAra vikalpa, tathA Adike anekatvameM aura zeSacAre ke kramazaH ekatvameM cAra vikalpa isa prakAra AThavikalpa ye hue, isI tarahase dvitIyake ekatvameM tathA zeSatrayake anekatvameM aura ekatva meM 6 vikalpa, tathA tRtIyake ekatvameM aura anekatvameM tathA zeSadoke anekatvameM aura ekatvameM cAra vikalpa hote haiM, isI tarahase caturthake ekatvameM aura anekatva meM, paMcamake anekatvameM aura ekatvameM, do vikalpa isa taraha ye saba milakara bIsa 20 vikalpa ho jAte haiM / tathA trikake yoga meM daza vikalpa isa prakAra saba milakara tIsa 30 vikalpa ho jAte haiM / isI tarahase aura bhI vikalpa apane Apa samajha lenA cAhiye / / sU0 22 // 12 khAra vikalpa thAya che. trika sayeAgamAM ja cAra vikalpa thAya che. e rIte kula 20 vIza vikalpa thAya che. A rIte parimaMDala Adi sasthAnAmAM ekatvamAM pAMca vikalpa. drika sacegamAM vIza vikalpa thAya che je vIsa vikalpa A pramANe che.-pahelAnA ekavamAM, ane khAkInA cArenA kramathI anekamAM 4 cAra vikalpa tathA pahelAnA anekatvamAM ane mAkInA cArenA kaeNmathI ekatvamAM 4 cAra vikalpa e pramANe kula AThe 8 vikalpa thAya che. eja rIte bIjAnA ekatvamAM ane anekavamAM tathA bAkInA traNenA anekatvamAM ane ekavamAM cha Tu vikalpa tathA trIjAnA ekatvamAM ane anekatvamAM tathA mAkInA benA anekatvamA ane ekatvamAM cAra vikalpa thAya che. eja rIte ceAthAnA ekatvamA, anekatvamAM pAcamAnA anekatvamAM ane ekatvamAM 2 e vikalpa A rIte kula maLIne 20 'vIza vikalpa thAya che. tathA traNanA ceAgamAM 10 daza vikalpa e rIte kula 30 trIsa vikalpa thAya che. A pramANe khAkInA bIjA vikalpe pazu samajI levA. su.rara
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 1 su. 23 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam 241 mUlam - cattAri bhaMte! davA kiM paogapariNayA mIsApariNayA, vIsasApariNayA ? goyamA ! paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA ahavA ege paogapariNae, tinni mIsApariNayA 1, ahavA ege paogapariNae, tinnivIsasApariNayA 2, ahavA de| ogapariNayA do mIsApariNayA 3, ahavA do paogapariNayA, do vIsasApariNayA 4 ahavA tinni paogapariNayA ege mIsApariNae 5 ahavA tinni paogapariNayA, ege vIsasApariNae 6, ahavA ege mIsApariNae. tinnivIsasApariNayA 7, ahavA do mIsA pariNayA, do vIsasA pariNayA 8, ahavA tinni mIsApariNayA ege vIsasApariNae 9, ahavA ege paogapariNae, ege mIsA pariNae, do vIsasApariNayA 1, ahavA ege paogapariNae, de| mIsApariNayA, ege vIsasApariNae 2, ahavA do paogapariNayA; egemIsApariNae, ege vIsasA pariNae 3, as ogapariNayA kiM maNappaogapariNayA ? vaippaogapariNayA kAyappaogapariNayA evaM eeNaM kameNaM paMca cha satta jAva dasasaMkhejA, asaMkhejA, anaMtA ya davA bhaNiyavA, duyA saMjoeNaM, tiyA saMjoeNaM, jAva - dasasaMjoeNaM, bArasasaMjoeNa, uvajuMjiUNaM jattha jattiyA saMyogA uTTheti te savve bhANiyacA, ee puNe jahA navasa pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuMjiUNa bhANiyacA, jAva asaMkhejjA, anaMtA evaM caitra navaraM ekkaM padaM asahiyaM, jAva ahavA anaMtA parimaMDalasaMThANa pariNayA jAva anaMtA AyayasaMThANapariNayA // sU0 23 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 bhagavatIsUtre chAyA-catvAri bhadanta ! dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni vistrasApariNatAni ? gautama ! prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, visAsApariNatAni vA,athavA eka prayogapariNataM trINi mizrapariNatAni 1, athavA ekaM prayogapariNata trINi vistrasApariNatAni 2, athavA dve prayogapariNate, dve mizrapariNate 3, athavA dve prayogapariNate, dve vistramA pariNate 4, athavA trINi prayogapariNatAni,eka mizrapariNatam 5. athavA trINi prayogapariNatAni, eka vilasApariNataM 'cattAri bhaMne ! davyA kiM paogapariNayA' ityAdi / sUtrArtha-( cattAri bhaMte ! davA kiM paogapariNayA) he bhadanta ! cAra dravya kyA prayogapariNata hote haiM ? yA mizrapariNata hote haiM ? yA visApariNata hote haiM ? (gAyamA) he gautama ! (paogapariNayA vA, mIsA pariNayA vA, vImasApariNayA vA) cAra dravya prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM, vistrasA pariNata bhI hote haiM (ahavA ege pogapariNae, timni sImApariNayA) athavA ekaprayogapariNata hotA hai| bAkIke tIna mizrapariNata hote haiM / (ahavA ege paogapariNae, tinni,vIsasApariNayA) athavA ekaprayogaparaNita hotA hai bAkoke tIna visralApariNata hote haiM 2, (ahvA do paogapariNayA, do mIsApariNayA3) athavA do prayogapariNata hote haiM aura do mizrapariNata hote haiM 3, (ahavA do paogapariNayA, do vIsasA pariNae4) athavA do prayogapariNata hote haiM do visrasApariNata hote haiM 4, (ahavA tinni paogapariNayA, ege mImApariNae 5) athavA tIna prayogapariNae hote haiM 'cattAri bhaMte davyA kiM paogapagNiyA ityAdi" / sutrAtha-'cattAri bhaMte davyA kiM paogapariNayA' he bhagavan yAra dravyo | ayogaparita hAya cha bhitra pariNata hAya pisasA pariNata hAya che 'goyamA' De gautama ! 'paogapariNayA mIsApariNayA vImasA pariNayA vA' yA2 dravya ayogapati , mizra pazizuta bhane visasA pariNata hoya che. 'ahavA ege paogaparigae tinni mImA pariNayo' athavA me prayogapariNata DAya cha bhane mADInA nae mizra pariNata DAya cha ? ' ahavA ege paogapariNae tinni vIsasA pariNayA' athavA eka prayoga pariNuta hoya che bAkInA traNa viaisA pariNata hoya che ? 'ahavA do pogapariNayA, do mIsA pariNayA' mathA me dravya prayogapariNata hAya cha bhane me mizrapariNata hAya ke 3 'ahavA do paogapariNayA do vIsasA pariNayA' mathavA dravyA prayoga pariNata ya cha,ma visasA pariNata DAyache 4
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.1 sU. 23 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 243 6 athavA eka mizrapariNata , trINi visrasApariNatAni 7, athavA dve mizrapariNata de visrasApariNate 8, athavA, trINi mizrapariNatAni, ekaM visrasApariNatam 9, athavA eka prayogAraNatam, eka mizrapariNata, dve vistrasApariNate 1, athavA eka prayogapariNata , dve mizrapariNate, eka visrasApariNatam 2, athavA ve prayogapariNate, eka mizrapariNatam, eka visrasApariNatam 3, yAni prayogapariNatAni ekadravya mizrapariNata hotA hai 5 / ( ahavA tinni paogapariNayA ege vIsasA pariNae 6) athavA, tInadravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya visrasA pariNata hotA hai 6 / (ahavA ege mIsApariNae, tinni vIsasApariNae 7 athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai bAkIke 3 dravya visrasA pariNata hote haiM 7 / (ahavA do mIsApariNayA, do vIsasApariNayA8) athavA do dravya mizrapariNata hote haiM aura do dravya virasA pariNata hote haiM 8 / (ahavA tinni mIsApariNayA ege vIsasA pariNae 9) athavA tIna mizrapariNata hote haiM aura eka dravya vistrasA pariNata hotA hai 9 / (ahavA ege paogapariNae ege mIsApariNae, dovIsasA pariNayA 1) athavA ekadravya prayogapariNata hotA hai, ekadravya mizrapariNata hotA hai aura do dravyavistrasApariNata hote haiM / (ahavA ege paogapariNae, do mIsApariNayA, ege vIsasApariNae 2) athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, do dravya mizrapariNata hote haiM aura 'ahavA timni paogapariNayA ege mIsA pariNae' mayA prayApariNata DAya cha bhane me mizri pariNata DAya che 5 'ahavA tinni paogapariNayA ege vIsasA pariNayA' bhayavA dravya pryaa| pariNata DAya bhane 4 visasA yAta saya cha 6 'ahavA ege mIsA pariNae ttinni vIsasA pariNae' athavA eka dravya mizrapariNata hoya che bAkInA traNa dravya visasAparita hoya che ; * 'ahavA do mIsA pariNayA do vosasA pariNayA' ath| me 205 mizrapariNata . bhane me drvye| vikSasApariNata uya cha 8 'ahavA tinni mIsA parigayA ege vIsasA pariNae ' athavA na mizrapariNata DAya cha bhane 4 dra05 vikhayApariNata hAya cha 8 'ahavA ege paogapariNae, ege mIsApariNae do vIsasA pariNayA' athavA eka dravya pragapariNata hoya che, eka mizrapariNata hoya che ane be dravya vikhasA pariNata hAya cha 1 'ahavA ege paogapariNae do mIsA pariNayA ege vIsasA pariNae' me dravya prayogaparita khAya che. me bhi pariNata rAya cha
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 bhagavatIsUtre kiM manaHmayogapariNatAni, vacaHprayogapariNatAni, kAyaprayogapariNatAni ? evam etena krameNa paJca, pada, sapta, yAvat daza, saMkhyeyAni, asaMkhyeyAni, anantAni ca dravyANi bhaNitavyAni, dvikasaMyogena, trikasaMyogena yAvat dazasaMyogena, dvAdazaeka davya vistramA pariNata hotA hai 2, (ahavA do paogapariNayA, ege bhIsApariNae, ege vIsasApariNae 3) athavA do dravya prayogapariNata hote haiM, ekamizrapariNata hotA hai aura eka visrasA pariNata hotA hai 3, (jaha paogapariNayA kiMmaNappaogapariNayA) he bhadanta ! cAra dravya yadi prayoga pariNata hote haiM to kyA ve manaH prayogapariNata hote haiM yA vacanaprayogapariNata hote haiM yA kAyaprayoga pariNata hote haiM ? ( evaM eeNaM kameNaM paca, cha, satta, jAca dasa, saMkhejA, asaMkhejjA, aNatA ya vyA, duyAsaMjoeNaM, tiyAsaMjoeNaM, jAva dasa saMjoeNaM, vArasasaMjoeNaM, mANiyabvA) he gautama ! isa viSayameM samasta kathana pahile kiye kathanake anusAra hI jAnanA cAhiye / isI prakAra se kramAnusAra pAMca, cha, sAta, yAvat daza, saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta dravyoMke hikasaMyoga vikasaMyoga, yAvat dazasaMyoga, bAraha sayoga kaha lenA cAhiye / (uvajuMjiUNaM bhane me dra0ya visasA pariNa1 sAya cha 2 'ahavA do payogapariNayA, ege mIsA pariNae, ege visasA pariNae' athavA me dra0ya prayApariSyata, ye mizra pariNata DAya cha bhane me visasA pariNata hoya che 3 'nai pogapariNayA ki maNappaogapariNayA 3' magavan yA2 dravya le prayogapariNata ya to zuta mana.prAga pariNata heya che? vacanaprayoga pariNata ke kAyaprayoga pariNata hoya che? "evaM eeNaM kameNaM paMca, cha, satta jAva dasa, sa khejA, asaM khejjA, aNaMtA ya davyA duyA sa yoeNaM, tiyA saMyoeNaM, jAva dasa saMjoeNaM; vArasa saMjoeNaM bhANiyavA' he gautama mA viSayamA saghaNu 4yana pdde| 42vAmA mAvesa 4thanAnusAra samajI levuM ane e ja rItanA krama pramANe pAca, cha, sAta,-jAvata-daza, saMkhyAta asa khyAta ane anaMta dravyonA dvika saMyoga, trika sAga- yAvata- daza saMga, bAra sa yA sabha70 vA. ' uvaju jiuNaM jattha jatthiyA sajogA uDeti te savve
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sa.23 sUkSmapRthivIkAyasvarUpanirUpaNama 245 saMyogena upayujya yatra yAvantaHsaMyogA uttiSThante te sarve bhaNitavyAH, ete punaH yathA navamazatake pravezanake bhaNiSyAmastathA upayuktena bhaNitavyAH, yAvatasaMkhyeyAH anantAH, evameva, navaram eka padam abhyadhikam , yAvat-athavA anantAni parimaNDalasaMsthAnapariNatAni yAvat anantAni Ayatasa sthAnapariNatAni // 10 23 / / TIkA-atha dravyacatuSkapariNAmamadhikRtya pAha-'cattAri bhaMte ! ityAdi / 'cattAri bhaMte ! davA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA ?' jattha jatthiyA sa yogA uTheti te savve bhANiyavvA) jahAM para jitane saMyoga upayogapUrvaka-vicArapUrvaka-sabhavita ho utane ve saba sa yoga vahAM para kahanA cAhiye / (ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuMjiUNa bhANiyavA) ye saba sa yoga nauveM zataka ke pravezana arthAt battIsaveM uddezakameM jisa prakAra se kahe jAveMge, upayogapUrvaka usa prakArase vicAra karake unheM kahanA cAhiye / (jAva asa khejA aNaMtA, evaM ceva-navaraM eka padaM amahiyaM) yAvata-asaMkhyAta, ananta dravyoMke pariNAma isI prakArase jAnanA cAhiye / parantu-eka pada adhika karake kahanA caahiye| jAva ahavA aNaMtaparimaMDalasaMThANapariNayA jAva aNaMtA AyayasaMThANa pariNayA) yAvat-athavA - anantadravya parimaMDala saMsthAna rUpase pariNata hote haiM-yAvat-anantadravya Ayata saMsthAnarUpase 'pariNata hote haiN| TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakArane dravya catuSka Adike pariNAmako adhikRta karake kahA hai. isameM prabhuse aisA pUchA hai 'cattAri bhaMte ! bhANiyavA' yA 28mA syaa| upayogapU4 - viyA24 salAvita khAya tasA te tamAma sayotyo sama devA. (ee puNa jahA navamasaye pavesaNae bhaNihAmo tahA uvaja jiUNa bhANiyacA, tamAma sa yA navamA zatanA praveza parya ta je rIte kahevAmAM Avaze, upagapUrvaka te rIte vicArIne samajI levA. jAva asaMkhejjA aNaMtA evaM ceva-navaram eka padaM abhahiyaM / yAvata asaNyAta anata dravyanu pariNamana Aja rIte samajI levuM, paraMtu eka pada vadhArIne kahevu name 'jAva ahavA aNaMtaparamaMDalasaMThANapariNayA jAva aNaMtA AyayasaMThANapariNayA - yAvat sanata dravya paribha usa sasthAna35thA pariNata hAya chcAvata anaMta dravya Ayata saMsthAnarUpathI pariNata hoya che TakAtha- A sutravaDe dravya tuSkAdinA pariNAmane adhikRta karIne kahyuM che. mAmA gautama pAbhIma prabhune me pUchayu cha - 'cattAri bhaMte vyA kiM paoga
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 246 bhagavatIsUtre gautamaH pRcchati- he bhadanta ! catvAri dravyANi kiM prayogapariNatAni, mizrapariNatAni, vitrasApariNatAni bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA! paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA' he gautama ! catvAri dravyANi prayogapariNatAni vA, mizrapariNatAni vA, visrasApariNatAni vA bhavanti, 'ahavA ege paogapariNae tinni mIsApariNayA 1, athavA teSu eka dravyam prayogapariNataM bhavati, trINi ca dravyANi mizrapariNatAni bhavanti1, 'ahavA ege paogapariNae tini vIsasA pariNayA2' athavA eka prayoga pariNataM bhavati, trINi ca visrasApariNatAni bhavanti 2, 'ahavA do paogapariNayA, do mIsApariNayA 3, athavA dve dravye prayogapariNate bhavataH, dve ca mizrapariNate, 'ahavA do paogapariNayA do vIsasA pariNayA4' athavA ve prayogapariNate bhavataH dve vistrasApariNate4, 'ahavA tinni paogapariNayA ege mIsApariNae' dadA kiM paogapariNayA, mosApariNayA, vIsasApariNayA' he bhadanta ! cAra dravya kyA prayogapariNata hote haiM? yA mizrapariNata hote haiM ? yA vistralApariNata hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA ! paogapariNayA vA, bhIsApariNayA vA, vIsasApariNayA vA' he gautama ! cAra dravya prayogapariNata bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM, aura citramA pariNata bhI hote haiN| 'ahavA-ege paogapariNae tinni mIsA pariNayA, ahavA ege paogapariNae, tinni vIsasA pariNayA, ahavA do paogapariNaya, do mIsA pariNayA, avA do paogapariNayA, do vIsasA pariNayo' athavA-unameM eka dravya prayogapariNata hotA hai, tIna dravya mizra pariNata hote haiM?, athavA-eka dravya prayoga pariNata hotA hai tIna dravya vistramA pariNata hote haiM2, athavA-do dravya prayoga pariNayA, mIsA pariNaga; bIsasA pariNayA' he bhagavan yA dravya zu prayoga pariNata hoya che? mizra pariNata ke visasA pariNata hoya che ? uttara- 'goyamA' 'paogapariNayA vA mIsA pariNayA vA cIsasA pariNayA' he gautama cAra be prayoga pariNata, mizra pariNata ane visasA pariNuta hoya che. 'ahavA ege paogapariNae tinni mIsA pariNayA, ahavA ege paogapariNae timni vIsasA pariNayA, ahavA do paogapariNayA do mIsA pariNayA, ahavA do paogapariNayA do vIsasApariNayA, mathavA tabhI ye dravya prayoga pariNata, traNa digya mizra pariNata hoya che athavA eka dravya prayoga pariNuta hoya che ane traNa dravya visasA pariNata hoya che 2 athavA be dravya pravega pariNata hoya che
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU.23 sukSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 247 athavA trINi prayogapariNatAni bhavanti eka mizrapariNataM bhavati, ' ahavA tinni paogapariNayA ege vIsasApariNae6' athavA trINi prayogapariNatAni bhavanti, ekaM visrasApariNata bhavati6, 'aDavA ege mosApariNae tini vIsasApariNayA 7' athavA eka dravyaM mizrapariNata bhavati, trINi ca visrasApariNatAni bhavanti, 'ahavA do mIsApariNayA do vIsasApariNayA 8' athavA dve dravye mizrapariNate bhavataH, dve visrasApariNate bhavataH 8, ' ahavA tini mIsApariNayA ege vIsasApariNae9 ' athavA trINi dravyANi mizrapariNatAni bhavanti, eka visrasApariNataM bhavati9, ' ahavA ege pagapariNae, ege mIsApariNae do vIsasApariNayA 10' athavA eka dravyaM prayogapariNata hote haiM, do dravya mizra pariNata hote haiM 3, athavA - do dravya prayogapariNata hote haiM, do dravya visrasA pariNata hote haiM4 / ' ahavA timni paogapariNayA, ege mIsA pariNae' athavA tIna dravya prayoga pariNata hote haiM, eka dravya mizra pariNata hotA hai5, 'ahavA timni paoga pariNayA, ege vIsasA pariNae' athavA - tIna dravya prayogapariNata hote haiM, eka dravya visrasA pariNata hotA hai6, 'ahavA ege mIsA pariNae tini vIsasA pariNae' athavA - eka dravya mizra pariNata hotA hai, tIna dravya visrasA pariNata hote haiM, 'ahavA - do mIsA pariNae, do vIsasA pariNayA' do dravya mizrapariNata hote haiM, do dravya visrasA pariNata hote haiM8 / 'ahavA tini mIsApariNayA, ege vIsasApariNae' athavA cAra dravyoM meM se tIna dravya mizrapariNata hote haiM aura eka dravya visrasApariNata hotA hai / 'ahavA ege paogapariNae, ege mIsA ane e dravya mizra pariNata hoya che 3 athavA e dRnya prayAga pariNata hAya che ane the visasA pariNata hoya che. 4 ' ahavA tini paogapariNayA ege mIsApariNae ' athavA traNa drazya prayAga pariNata hAya che ane dravya mizra pariNata hoya che pa 'avA tini ogapariNayA ege bIsasA pariNae athavA traNa dravyeA prayAga pariNata hoya cheo dravya visasA pariyata hoya cha / 'avA ege mIsApariNae tini vIsasA pariNae' me dravya mizra parizruta hoya che bhane thu dravya visasA pariNata hoya che 7 ahavA do mIsA pariNae do vIsasA' pariNayA ' me dravya mizra prayAga pariNata hoya che ane be visrasA pariNata hoya che. "ahavA timnimIsA pariNayA ege vIsasA pariNae' athavA RNu dravyo mizra 6
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 bhagavatIsage pariNata bhavati, eka mizrapariNatam , dve ca visrasApariNate bhavataH10, 'ahavA ege paogapariNae do mIsApariNayA, ege dosasApariNae 11 athavA eka payogapariNata bhavati. he mizrapariNate bhavataH, eka vistrasApariNata bhavati 11, 'ahavA do paogapariNayA, ege mIsApariNae, ege vIsasApariNae12' athavA dre prayogapariNate bhavataH, eka mizrapariNatam , eka vistrasApariNata bhavati, gautamaH pRcchati- 'jai paogapariNayA ki maNappaogapariNayA, vaippaogapariNayA, kAyappaogapariNayA ?' he bhadanta ! yAni dravyANi prayogapariNatAni tAni kiM manaHprayogapaNitAni, vacaHprayogapariNatAni, kAyaprayogapariNatAni pariNae, do vIsalApariNae'9 athavA inameMse eka dravya prayogapariNata hotA hai, eka dravya mizrapariNata hotA hai aura do dravya visrasA pariNata hote haiM / 'ahavA ege paogapariNae, do bhIsApariNae, ege volasA pariNae2' athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, do dravya mizrapariNata hote haiM, eka dravya vistrasApariNata hotA hai / 'ahavA do paogapariNayA ege sIsA pariNae, ege vIsasA pariNae' do dravya prayoga pariNata hote haiM, eka dravya mizrapariNata hotA hai, eka dravya vitrasA pariNata hotA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'jai paogapariNayA ki maNappaoNa pariNayA, vappaoga pariNayA,kAyappaogapariNayA' he sadanta ! jo dravya prayogapariNata hote haiM ve kyA manaHprayoga pariNata hote haiM ? yA vacana prayogapariNata hote haiM ? yA kAyaprayoga / pariNata bhane 4 05 visasA 524ta hAya che. 1 ' ahavA ege, paogapariNae ege mIsA pariNae, do vIsasA pariNae' athavA me dravya prayogaparita, me nya bhizrapariNata bhane me dravya vikhasA pariNata uya che 2 'ahavA ege paogapariNae, do mIsA pariNae, ege vIsasA pariNae' mayA se dravyaprayoga pariNata, eka dravya mizra pariNata ane eka dravya visasA pariNata hoya che 2 'ahavA ege paogapariNae do mIsApariNae ege vIsasA pariNae ' mayA me dravya pravega pariNata be dravya mizra pariNata ane eka dravya visrasA pariNata hoya che 3 'ahavA do .paogapariNayA, ege mosA pariNae, ege cIsasApariNae' be dravya progapariNata, eka dravya mizrapariNata ane eka dravya visasApariNuta hoya che gautama svAmI che che - 'jaDa paogapariNayA ki maNappaoga pariNayA vaippaogapariNayA, kAyappabhogapariNayA, he sagavan re dravya prayogamArata hoya che te zuM mana pravega pariNata hoya che? ke vacanaprayoga pariNata ke kAyaprayoga
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za. 8u. 1 ma. 23 mukSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 249 bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! maNappaogapariNayA vAM vaippaogapariNayA vA arathapariNayA vA' he gautama ! prayogapariNatAni dravyANi manaHprayogapariNatAni vA vacaHprayogapariNatAni vA, kAyaprayogapariNatAni vA bhavanti ityAdi sarva dravyacatuSkamakaraNopalakSita draSTavyam, tacca pUrvoktAnusAreNa AyatasaMsthAnaparyantaM yathocitamava seyam, atra ca pudgaladravyacatuSkapariNAme prayogamizravitramA pariNateSu triSu ekatve trayaH, dvikayoge tu nava, tathAhi - Adyasya ekatve yo krameNa trivedvau evam Adyasya dvitve dvayorapi krameNaiva dvitve dvau tathAsssya tritva dvayozva krameNaikatve chau, evam dvitIyasyaikatve anyasya fred ekaH, tathA dvayorapi dvitve eka:, tathA dvitIyasya tritve anyasya pariNata hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama! 'maNappaoga pariNayA vA, vappaogapariNayA vA, kAyappaogapariNayA vA jo dravya prayogapariNata hote haiM ve manaprayogapariNata bhI hote haiM, vacana prayoga pariNata bhI hote haiM aura kAyaprayogapariNata bhI hote haiM / ityAdi samasta kathana dravyacatuSka ke prakaraNa meM kahe gaye anusAra Ayata saMsthAna paryanta yathocita jAnanA cAhiye / isa pudgala dravyacatuSkake pariNAma meM prayoga, mizra, vitrasApariNata tIna meM ekatvameM tIna vikalpa hote haiM / hika ke yoga meM 9 vikalpa hote haiM. jo pUrva meM isa prakAra se prakaTa kiye gaye haiM- Adi ke ekatva aura do ke krama se tritva meM do vikalpa, isI taraha Adi ke dvitva meM aura doke bhI krama se dvitva meM do vikalpa tathA Adi ke tritva meM aura do ke kramazaH ekatva meM do vikalpa, isI taraha se dvitIya ke ekatvameM aura dUsare parizuna hoya che ? uttara- De gautama 'goyamA' ' maNappaoga pariNayA vA vaippaoga pariNayA vA, kAyappaogapariNayA vA' ? dravya prayogapasthita hoya che te manaH prayeAga pariNata, vacaHprayANa pariNata ane kAryaprayega pariNata hAya che.ityAdi samarata thata cAra dravyanA prakaraNamA kahyAnusAra Ayata saMsthAna pa`ta ucita rIte samajI levu. A pudgala dravya catuSTanA pariNAmamA prayeAga, mizra, ane vizvasA pariNata traNanA ekatvamA traNa vikalpa thAya che. dvikanA yAgamAM nava vikalpa thAya che je pahelA A pramANe darzAvela che - AdinA ekatvamAM ane enA kramamA trimA e vikalpa e ja rIte AdinA dvitvanA ane enA paNa kramathI vimA be vikalpa tathA adinA tritvamA ane enA kramathI ekatvamAM be vikalpa e ja rIte dvitIyanA ekavamA ane
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 bhagavatI sUtre ekatve eka, ityevaM nava, trikayoge tu traya eva bhavanti, ityevaM sarve paJcadaza bhavanti atha paJcAdidravyapudgala pariNAmaprakaraNAni atidizannAha - ' evaM eeNaM kameNa paca cha matta jAtra dasa sakhejjA, asa khejjA aNaMtA yadavtra / bhANiyantrA' evam uparyuktarItyA etena dravyacatuSkAntapariNAma viSaya keNa abhilApakrameNaiva paJca, para, sapta, yAvat- aSTa, natra, daza, saMkhyeyAni, ama khyeyAni, anantAni ca dravyANi bhaNitavyAni, duyA sajoeNaM, tiyA ma joeNaM, jAna dasa saMjoeNaM, bArasa sajoeNaM ubarju jiUNa jattha jattiyA sayogA u sacve bhANiyanA' kisa yogena, trikasaMyogena, yAvat catuSkasa yogena, paJcakasa yogena, ke tritva meM eka vikalpa, tathA donoM ke bhI dvitva meM eka vikalpa, tathA dvitIya ke trivaseM aura anyake ekatva meM eka vikalpa isa taraha se kula vikalpa 3+9+3 = 15 hote haiM / aba sUtrakAra aisA prakaTa karate haiM ki- 'eva eeNaM kameNaM paMca, cha satta, jAva dasa saMkhejjA, asaMkhejA anaMtA ya davvA bhANiyanvA' jaisA yaha dravya catuSkAnta pariNAma viSayaka abhilApa prakaTa kiyA gayA hai isIke anusAra pAMca cha, sAta, yAvatATha, nau daza, saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta dravyoMko bhI dvikasaMyoga se, trikasaMyoga se, yAvat-catuSka saMyoga se pAMca ke saMyogase, chahake saMyogase, sAta ke saMyoga se, AThake saMyoga se, nauke saMyogase, dazake saMyogase, dvAdazake saMyoga se, upayogapUrvaka vicAra karake kahanA cAhiye / arthAt jisa prakAra se cAra dravyoMke prakaraNa meM aisA prakaTa kiyA gayA hai ki ye cAroM dravya prayogapariNata bIjAnA tritvamA eka vikalpa ane baMnanA, dvitvamA eka vikalpa tathA dvitIyanA trivamAM ane anyanA ekatvamA eka vikalpa e rIte A nava vikalpa thAya che trikanA ye gayA devaNa gaNa vihasya hoya che. me rAte usa viSa 3 + + 3 = 15 thAya che. huve sUtrAra pAya, cha, vigerenA viSayasAM nIce prabhA De che:- eeNaM kameNaM patra, cha, satta jAtra, dasa, saMkhejjA, asa khejjA aNaMtA ya dantrA bhANiyavvA' jevI rIte A dR ya catuSkAnta pariNAma viSayaka abhilApa pragaTa, karela che e ja rIte cAMga, cha, sAna,-yAvat-ATha, nava, dRza, sauMdhyAta, asaMkhyAta, ane anaMta dravyone paNa triyogatha', yAvat - tu saMyogathI, pAMyanA saMyogathI, chanA saMyogathI, sAtanA sa yogathI navanA sayeAgayI, dazanA sayeAgathI, bAranA saMyogathI upayegapUrNAMka vicAra karIne samajI levuM arthAt je prakAre cAra dravyeAnA prakaraNamA jeTaluM prakaTa karavAmAM AvyuM che ke e cAre dravyo prayeAgapariNata hoya che, mizra pariNata paNa hoya che, visasA
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 sU. 23 sUkSmapRthvI kAya svarUpanirUpaNam 251 aSTakama yogena, paTkasa yogena, saptakasa yogena, navakasa yogena, dazaka sa yogena, dvAdazakasa yogena upayujya upayuktena upayogapUrvaka vicAryetyarthaH yatra yAvantaH saMyogA uttiSThante yathocitaM sambhavanti te sarve sayogAH dvikAdikAH bhaNitavyAH, prayogAdipariNatapaJcAdidravyaviSayakA bhilApaJcaitram'paMca ! davA kiM paogapariNayA, mIsApariNayA, vIsasApariNayA ? goyamA! paogapariNayA vA, mIsApariNA, vIsasApariNayA vA ahavA ege paoga pariNae, cattAri mIsApariNayA' ityAdi / atra ca ekatvasa yoge trayaH dvika bhI hote haiM, mizrapariNata bhI hote haiM, visrasA pariNata bhI hote haiM ityAdi / isI taraha se pAMca chaha Adi se lekara anantasaMkhyA paryantake dravya bhI prayogamizra aura visrasA pariNata hote haiM / jaise svataMtra eka aura doke aura tInake saMyoga meM vahAM para vikalpa honA prakaTa kiye gaye haiM usI tarahase ina sabameM bhI svataMtra eka meM aura do evaM tIna Adike saMyoga meM vikalpa hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isI bAtako TIkAkAra prakaTa karate haiM ki prayoga Adi pariNata paJcadravyAdi viSayaka abhilApa isa prakAra se kahanA cAhiye 'paMcabhaMte ! davvA kiM paogapariNayA, mIsA pariNayA' he bhadanta ! pAMca dravya kyA prayoga pariNata hote haiM ? mizrapariNata hote haiM ? 'bIsasA pariNayA, vA' visApariNata hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paogapariNayA vA, mIsApariNayA vA vIsasApariNayA vA ' pAMca dravya prayogapariNata bhI hote haiM mizrapariNata bhI hote haiM, visrasApariNata bhI hote haiN| 'ahavA ege paogapariNae, cattAri pariNata paNa hoya che ityAdi te ja rIte pAca, cha AdithI laIne anata sakhyA pa tanA dravya paNa prayAga, mizra ane vizvasA pariNata hAya che, jemake- svataMtra ekamAM ane emAM ane traNanA sa yeAgamA tyAM vikalpa thatA pragaTa karavAmAM Avela che . e ja rIte A badhAmA paNa svataMtra ekamA ane be ane traNa AdinA sa yogamA vikalpa thAya che tema samajavu e ja vAtane TIkAkAra pragaTa kare che ke prayoga Adi parita paca dravyAdi viSaya sa kha dhI abhilApa A rIte samajave 6 paca bhUte duvvA kiM paogapariNayA, mIsA pariNayA' he bhagavana yAMya dravyo zu prayogapariNata hoya che mizra pariSkRta hoya che ? 'vIsasA pariNayA' visasA pariNata hoya che. uttaramA prabhu Ahe he }- 'goyamA' he gautama paogapariNayA vA mIsA pariNayA vA, vIsasApariNayA vA' pAya dravya, prayoga pariyuta, mizra pariNata visA
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 252 yoge dvAdaza vikalpA bhavanti tathAhi - ekaM catvAri ca 1, dve trINi ca2, trINi dve ca, 3 catvAri ekaJca 4, ityevaM catvAro vikalpAH / dravyapaJcakamAzritya ekatra dvikasayoge trayodviksa yogAcaturbhirguNitA dvAdaza bhavanti, trika padatrayasya yoge tu pada, tathAhi trINi ekam ekaJca 1, ekaM trINi ekaJca 2, ekam ekaM trINi ca 3, dve dve ekaJca 4, dve ekaM dve ca 5, ekaM dve dve ca 6, ityevaM paT, sarvasamelanena 3+12 + 6 = 21 ekaviMzatirvikalpA savanti, prayogapariNatAditrayANA paJcadravyANAm / evaM dravyapaJcakApekSayA satyamanaH prayogAdiSu caturSu padeSu dvika trika catuSka-sa yogA-bhavanti, ete ca dvikasa yogAH mIsApariNayA' athavA ekadravyaprayogapariNata hotA hai, cAra dravya mizrapariNata hote haiM, ityAdi yahAM para ekatvake sAtha saMyoga hone para tIna vikalpa, hrIkake sAtha yoga hone para 12 vikalpa hote haiM / ve isa prakAra se haiM ekacAra, do tIna, tIna do, ora cAra eka isa taraha ye cAra vikalpa haiM / ye cAra vikalpa haiN| dravyapaMcakako Azrita karake eka dvika saMyogameM padatrayake tIna dviksaMyoga cArase guNita hone para 12 ho jAte haiM / trikayogameM 6, jaise tIna ekaeka 1, eka, tIna, eka 2, eka eka tIna, do, do eka 4, do eka do 5, eka, do, do 6 isa tarahase 6 hote haiM / 3+12+6= 21 AtA hai so itane vikalpa prayogapariNata pA~ca dravyoMke, mizrapariNata pAMca dravyoMke aura vistrasApariNata pA~ca dravyoMke hote haiM / isI taraha dravyapaMcakakI apekSA satyamanaH prayogaAdi cAra padoMmeM vika, trika aura catuSkasaMyoga pariNata hAya che. 6 atrA ege pagapariNae, canAri mIsA pariNayA ' athavA eka drazya prayoga pariNata ane cAra dravya mizra pariNata hoya che chatyAdi, ahI ekatvanA sa yogamA traNa vikalpa ane DriMkanA sayeAgamAM khAra 12 vikalpa thAya che. te mA pramANe che- bhemyAra, metra, bhAlu, bhane thAro mA pramAze yAra vi drazya pacakanA Azraya karIne eka dvika sayogamA padatrayanA traNa ki sayAgane cArathI guNavAthI bAra thAya che trika sa yegamA cha, jemake traNa eka, aka 1 eka, traNu eka 2 eka eka ane traNa 3 e be eka 4 e eka e 5 eka be be 6. e rIte cha leha (vipa) thAya che tamAmane leDavAthI 3 + 12 - 6 = 21 ArasA viSa prayoga pariNata pAca dravyonA, mizra pariNata pAca dravyeAnA ane visrasA pariNata pAca dravyAnA hAya che. e ja rIte dravya pacakanI apekSAmA satyamanaH prayAga Adi cAra padmAmA dvika, trika ane catuSkane sayAga thAya che, temAM Thika sayAga 24 thAya che, je A rIte che:
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 sU. 23 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 253 24 caturviMzatiH, tathAhi - caturNAmapi satyamanaHprayogAdInAM padAnAM SaT dvikasa yogA, tatra caikaikasmin pUrvoktAnusAreNa catvAro vikalpAH, paNNAM ca caturbhirguNane caturvi zatiriti, dvikasa yogA api caturvizatiH, tathAhi-caturNA padAnAM catvAra strikasa yogAH, ekakasmiMzca pUrvoktAnusAreNa SaD vikalpAH, caturNA ca pabhirguNane caturvi zatiriti / catupkasa yoge tu catvAra eva vikalpAH, tathAhi-prathame sthAne dve triSu cakekam 1, tathA dvitIya sthAne he zeSeSu cakim 2, evaM tRtIya sthAne he zeSeSu caikaikam 3, tathA caturthe sthAne dve, zeSeSu caikaikam 4, ityevaM catvAro vikalpAH bhavanti / ekendriyAdipu paJcasu padeSu dvika-trika-catuSka-paJcaka-sa yogA bhavanti tatra ca hote haiM / inameM dvikasaMyoga 24 hote haiM jo isa prakArase haiM ina satyamanaHprayoga Adi cAra padoMke dika saMyoga 6 hote haiM so ina eka 2 dvika sa yogameM pUrvoktAnusAra cAra 4 vikalpa hote haiM / isa taraha chahako cArase guNA karane para 24drikasaMyoga ho jAte haiN| vikala yoga bhI 24 hote haiN| jo isa prakArase samajhanA cAhiye satyamanaHprayogAdi cArapadoMke trikasa yoga cAra hote haiM so eka eka cArameM pUrvoktAnusArada vikalpa hote haiM / isa taraha cArako cha ke sAtha guNA karane para 24 trika saMyoga A jAte haiM / catupkasaMyoga meM cAra hI vikalpa hote haiM-ve isa prakAra se prathama sthAna do, tIna meM eka eka dvitIya sthAna meM do bAkI meM eka eka tRtIyasthAna meM do, vAkI meM eka eka tathA cauthe sthAna meM do bAkImeM eka eka- isa taraha 4 vikalpa hote hai| ekendriyAdika pAMca padoMmeM dvika, trika, catuSka, paMcakasaMyoga hote hai| inameM dvika saMyoga 42 hote A satyamana pravega Adi cAra padanA dvika saMganA cha vika95 thAya che. A eka dika sAgamAM pahelAnA kathana pramANe cAra vikalpa thAya che te rIte 6 ne cAragaNA karavAthI 24 kika soga thAya che ane trika sa ga paNa 24 thAya che je A pramANe samajavAnA che satyamanaH pravega Adi cAra padenA trika sa ga cAra thAya che ane eka eka cAramAM pUrvokatAnusAra 6 vikalpa thAya che e rIte cArane cha sAthe guNavAthI 24 thAya che catuSka sayogamAM cAra vikalpa thAya che je A rIte prathama sthAnamAM be traNamAM eka eka, ditIya sthAnamAM be ane bAkImAM eka eka ane trIjA sthAnamAM be ane bAkImAM eka eka, cethA sthAnamAM be bAkImAM eka e. e rIte cAra vikalpa heya che. ekendriyAdi pAca padomAM kiMka, trika, catuSka, pAcaka sa ga thAya che temAM dvika
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 bhagavatImatra dvikasa yogAzcatvAriMzat . tathAhi paJcAnAM padonAM daza dikasa yogAstatra caikaikasmin Thikasa yoge pUrvoktAnusAreNa catvAro vikalpAH, dazAnAM ca caturbhirguNane catvAriMzat, trikasa yoge tu paSTiH, tathAhi-paJcAnAM padAnAM dazadvikasa yogAH, tatraikaikasmiMzca dvikasa yoge pUrvoktAnusAreNa paDa vikalpA;, dazAnAM ca pabhirguNane SaSTiH, catuSkasaMyoge ca viMzatiH. tathAhi-paJcAnAM padAnAM catuSkasa yoge paJca vikalpAH, ekaikasmiMzca pUrvoktAnusAreNa catvAro vikalpAH, paJcAnAM ca caturbhiguNane vizatiH, paJcakasaM yogetu eka eka vikalpo bodhyaH / tathA paTkAdiya yogA api vaktavyAH, vizeSastu SaTkasaM yogaH ArambhahaiM - jo isa prakAra se hote haiM - pAMca padoM ke dika saMyoga 10, inameM eka eka dvika saMyogase pUrvoktAnusAra cAra 2 vikalpa hote haiN| isa taraha dazAmeM 4 cAra kA guNA karane para hika sayoga 40 A jAte haiM / trikasaMyoga 60 hote haiM ve isa prakAra se haiM-pAMca padoMke dvikasaMyoga 10 kahe gaye haiM so ina pratyeka hikasaMyogameM pUrvoktAnusAra 6-6 vikalpa hote haiM / isa taraha 10 meM 6 guNA karane para 60 trika sa yoga A jAte haiN| cAra saMyoga meM 20 vikalpa hote haiM-ve isa prakAra se haiM pAMca padoMke catuSkasaM yoga meM 5 vikalpa hote haiM so eka eka vikalpa meM pUrvoktAnusAra cAra 2 vikalpa hote haiM / isa taraha pAMcameM cora kA guNA karane para 20 A jAte haiN| pAMcake saMyogameM eka hI vikalpa hotA hai usI taraha SaTUkAdi saMyoga bhI vaktavya hote haiM inameM vizepatA kevala aimI hI hai ki SaTkAdi saga 42 betAlIsa thAya che je A rIte che. pAca padenA dika saMyoga 10 daza temAM pratyeka dvika saMyogamAM pUrvoktakathanAnusAra cAra cAra vikalpa thAya che e rIte dazanA cAragaNA karavAthI Thika saMga 40 cAlIza thAya che. trika saMyoganA 60 sATha thAya che, te A pramANe che pAca padanA Thika sa ga 10 daza kahelA che te pratyeka dvika saMyogamAM pahelA kahyA pramANe cha cha vikalpa thAya che. te rIte 10ne 6thI guNavAthI 6 trika saMyoga thAya che cAra saMgamAM vIza vikalpa thAya che, te A pramANe che. pAMca padenA catuSkanA sogamAM pAca vikalpa thAya che ane dareka vikalpamAM pahelAM kahyA pramANe cAra cAra vikalapa thAya che. AvI rIte pAcanA cAraguNa kavAthI 20 thAya che. pAcana sAgamAM eka ja vika9pa thAya che e rIte SaTakAdi saveganuM vakatavya paNa samajI le , emA vizeSatA kevala eTalI ja che ke SaTakAdi saMgamAM SaTasaMyoga
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.1 ma.23 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 255 satyamanaHprayogAdipadAnyAzritya, saptakasa yogazcaudArikAdikAyaprayoga mAzritya, aSTakasa yogastu pizAcAdivyantarabhedAna, navakasa yogastu graiveyakabhedAna, dazaka sa yogazca asurakumArAdi bhavanapati bhedAna Azritya vaikriyazarIrakAyaprayogA pekSayA samunneyaH, ekAdazasa yogastu na saMbhavati pUrvoktapadeSu tasyAsambhavAt, dvAdazasa yogazca kalpopapannadevabhedAnAzritya vaikriyazarIrakAyaprayogApekSayaiva kalpanIya: 'ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvaju jiUNa bhANi yatrA, jAva asa khejA aNaMtA evaM ceva' ete punaH yathA navamazatakake dvAtriMzattamoddeze pravezanake gAGgeyanAmakAnagArakRtanarakAdigatapravezanavicAre bhaNiSyAsaMyogo meM SaTka sayoga AraMbha satyamanaH prayogAdi padoMko Azrita karake jAnanA cAhiye saptakasa yoga audArikAdi kAyaprayoga kA Azrita karake jAnanA cAhiye. aSTakasa yoga pizAca Adi vyantara bhedoMko, navakasaMyoga aveyaka bhedoMko, dazaka sa yoga bhavanapatike asurakumAra Adi bhedoMko Azrita karake vaikriya zarIrakAyaprayoga kI apekSAse jAnanA cAhiye / ekAdazaM sa yoga to hotA nahIM hai kyo ki pUrvokta padoM meM isakI asa bhavatA hai / dvAdaza saMyoga hotA hai ataH vaha kalpopapanna devoMke bhedoMko Azrita karake vaikriyazarIrakAya prayogakI apekSA se hI kalpanIya hai / ___ 'ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhaNihAmo tahA uvajuMjiUNa bhANiyavvA jAva asa khejjA, aNaMtA evaM ceva' ve saba saMyoga hamAre dvArA jisa prakArase navamazatakameM battIsave uddezakameM gAGgeya nAmaka anagAradvArAkRta narakAdigatapravezanake vicArameM kahe jAveMge so usI Ara bha, satyamanaH prAgAdi padone Azraya karI samajavAno chesaptamasaMyoga dArika Adi kAyaprayogane Azraya karI samajavAno che ane aSTamasaMga pizAcAdi vyatara bhedano, navama sAga zreyaka bhedone, ane dazama saMga bhavanapatinA asurakumAra -Adi bhedano Azraya karIne vaikriya zarIrakAya prayoganI apekSA samajI levuM. ekAdarA sagata thato ja nathI kemake pUrvokata pademAM tenI asa bhavatA che bArame soga thAya che te kapipapannaka devonA bhedane Azraya karIne vaikriya zarIrakAya praveganuM apekSAeja ka9pavAne cha 'ee puNa jahA navamasae, pavesaNae bhaNihAmo tahA uva jiuNa bhANi yavyA jAva asaMkhejA aNaMtA evaM ceva' me padhAra sayogI mame 2 zata navamAM zatakanA trIjA udezAmAM gAMgeya nAmaka anagAre karela narakAdigata pravezanA
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre mastathA upayujya upayuktena upayogapUrvaka, bhaNitavyAH, tadanusAreNa dravya vaktavyatAvadhimAha-yAvat-saMkhyeyAni asa khyeyAni, asaMkhyAtAntanArakAdivaktavyatAparyantAzrayaM tatsUtramityarthaH, atratyavizepamAha-anantAni evamevavodhyAni, 'navaraM ekkaM padaM abbhahiyaM jAva ahavo aNaMtA parimaMDalasaMThANapariNayA jAva aNaMtA AyayasaM ThANapariNayA' navaram vizeSaH punareka padam abhyadhika vaktavyamatra, tacca padam 'anantAni' iti bodhyam, tadeva sUcayannAhayAvat - sa khyeyAni, asaMkhyeyAni athavA anantAni vyANi parimaNDalaprakArase upayogapUrvaka vicAra karake inheM yahAM kahanA cAhiye / usake anusAra dravyavaktavyatAkI avadhiko prakaTa karaneke abhiprAyase mUtrakAra kahate haiM 'jAva asaMkhejA aNaMtA evaMceva' yahAM yAvat padase saMkhyAta dravyoMkA grahaNa huA hai tAtparya kahanekA yaha hai ki saMkhyAta asa. khyAta evaM ananta dravyoMkA pariNAma isI tarahase jAnanA cAhiye / navama zatakameM battIsave uddezakameM pravezanako jo dravyoMke pariNAmake viSayameM sUtra kahA gayA hai vaha vahAM saMkhyAta, asaMkhyAta nArakaAdi dravyakI vaktavyatA paryanta hI kahA gayA hai vahAM para ananta dravyoMkI vaktavyalAke viSayameM kathana nahIM kiyA gayA hai ataH 'navaraM ekkaM padaM annahiyaM' isa strAnusAra isa vaktavyatAseM 'anantadravya' isa padako bhI grahaNa karalenA cAhiye / tathAca / 'jAna aNaMtAparimaMDalasa ThANapariNayA jAva aNaMtA AyayasaMThANapariNayA' yAvat saMkhyAta, asaM. khyAta athavA ananta dravyaparimaMDala saMsthAnapariNata hote haiM yAvat vicAramAM kahIzu, te eja rIte upayoga pUrvaka vicAra karIne samajI levA te anusAra dra05 140yatAnI sapadhine prATa 42vAnA maliprAyathI sUtra42 4 cha / 'jAva asaMkhejjA aNaMtA evaM ceva' mADIyA yAvat pAthI sadhyAta dravyAnu aDae thaye cha kahevAnuM tAtparya e che ke saMkhyAta asaMkhyAta ane ana ta dravyonuM pariNAma eja rIte samajI levu. navamA satakanA trIjA udezamAM zarUAtamAM je dravyanA pariNamana viSayamAM sUtra kahela che te tyAM saMkhyAta asaMkhyAta nArakaAdi dravyanI vyakatavyatA parva taja kahela che. tyAM AgaLa anaMta dravyanI vyakatavyatAnA viSayamAM kathana karavAmAM bhAvyu nathA. mata 'navaraM eka padaM abhaDiyaM / // sUtra prabhA mA SlstamA manAta dra0ya se pahane 59] 75 za se ye tavA zata 'jAva aNaMtA parimaMDalasaMThANapariNayA jAva aNaMtA Ayaya saMThANapariNayA' yAvat-'dhyAta
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1 mR. 24 sUkSmapRthvIkAyasvarUpanirUpaNam 257 sa sthAnapariNatAni yAvat-vRttasa sthAna - tryastrasaMsthAnacaturasrasaMsthAna-AyatasaMsthAnapariNatAni bhavanti ||s. 23 // prayogAdipariNatapudgaladravyAlpabahutvavaktavyatAmAhaatha prayogAdipariNatAnAM pudgaladravyANAmalpavahutvasAha-eesi NaM saMte' ityAdi / __ mUlam-eesi NaM bhaMte ! poggalANaM, paogapariNayANaM, sIsApariNayANaM, vIsasApariNayANa ya kayare kayarahito jAva vilesA hiyA vA? goyamA ! sahatthovA poggalA paogapariNayA, mIsApariNayA aNaMlaguNA, vIsasApariNayA aNaMtaguNA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 24 // aTramasayassa paDhamo uddeso sammatto // 8-1 // chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! pudgalAnAM prayogapariNatAnAM, mizrapariNatAnA, visAsApariNatAnAM ca, katare katarebhyo yAvat - vizeSAdhikAvA ? gautama vRttasa sthAna, tryasrasaMsthAna, salacaturastrasa sthAna aura Ayatasa sthAna pariNata bhI hote haiM // 23 // prayogAdi pariNatapudgala dravyakI alpabahutvavaktavyatA 'eesi NaM bhaMte ! poggalANaM paogapariNayANaM' inyAdi0 sUtrArtha-(eesi NaM bhaMte ! poggalANaM paogapariNayANaM mIsApariNayANaM, . vIsasApariNayANaM ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA) he bhadanta ! prayogapariNata, lizrapariNata aura vistrasApariNata pudgaloM meM kaunase pudgala kinapudgaloM kI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) asaMkhyAta athavA ana ta dravya parimaMDala sasthAna pariNata hoya che yAvata-vRttasa sthAna, cazvasa sthAna, caturaskasa sthAna ane Ayatasa sthAna pariNata paNa hoya che - | sU 23che prAgAdi pariNata pudgala dravyanI alpa badutva viSayaka vyakatavyatA 'eesiNaM bhaMte poggalANaM paogapariNayANaM ityAdi'. sUtrA- eesiNaM bhaMte poggalANaM paogapariNayANaM, mIsA pariNayANaM, vIsasA pariNayANaM ya kayare kayare hito jAva visesAhi yA vA mahanta, progapariNata, mizrapariNata vibhrasApariNata pugamAM kayA pagale kayA pagalonI apekSA yAvat vizaSAdhi4 cha ? 'goyamA' he gautama / 'savvatthovA poggalA
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatomutre 258 sarvastokAH pudgalAH prayogapariNatAH, mizrapariNatAH anantaguNAH, visrasApariNatA anantaguNAH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 24 // aSTama zatakasya prathamaH uddezakaH samAptaH // 8-1 // TIkA- 'eesi NaM bhaMte / poggalANaM, paogapariNayANaM, mIsApariNayANaM, vIsasApariNayANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ?" gautamaH pRcchati - he bhadanta ! eteSAM khalu pUrvavarNitAnAM pudgalAnAM prayogapariNatAnAM mizrapaNitAnAM visrasApariNatAnAM ca madhye katare pudgalAH katarebhyaH he ! (sokA poggalA paogapariNayA, mIsApariNayA anaMtaguNA vIsasApariNayA anaMtaguNA sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! ti) sabase kama prayogapariNata pudgala haiM / mizrapariNata pudgala unase anantaguNe haiM aura vitrasApariNata pudgala mizra pariNata pudgaloMkI apekSA bhI anantaguNe haiM / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha isI prakArase hai he bhadanta ! jailA Apane kahA hai vaha isI prakAra se hai aisA kahakara gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye / TIkArtha- sUtrakAra ne isasUtradvArA prayogAdi pariNata pudgala dravyoMke alpabahutvakA pratipAdana kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki 'eesiNaM aMte ! poggalANa paogapariNayANaM, sIsApariNayANaM, vIsasApariNayANa ya kamare kayare hiMto jAva visesAhiyA' he bhadanta ! pUrva meM varNita na pudgaloM ke bIca meM arthAt prayogapariNata mizrapariNata aura pagapariNayA, mIsApariNayA. anaMtaguNA vIsamA pariNayA, anaMtaguNA sevaM bhaMte sevaM saMtetti' dhAthA mAchA hA prayoga pariNata he mizraparita yugasa tena thI anata guNA che ane visrasAparita pudgala, mizraparita pudgalanI apekSAe ana tagaNA che. he bhagavan je pramANe Ape kahyu che te te pramANeja che. he bhagavan jema Ape kahyu che te te pramANeja che ema kahIne gautama svAmI pAtAnA sthAnapara birAjamAna thaI gayA TIkA- trakAre A sUtradvArA prayAgAdi pariNata pudgala drabyAnu alpa mahuvatuM pratipAdana karela che termA gautama svAbhI prabhune ma pUche che ' eesi NaM bhaMte poggalANaM pabhogapariNayANaM, mIsApariNayANaM, vIsasApariNayANaM ya kayare kayare hiMto jAtra visesAhiyA' he bhagavan paDelA varNana urela mA puchgalAbhAM arthAta prayega pati, mizrapuNita ane vizvasA pariNuta pudgalamAM kayA kayA 1
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 1. 24 sUkSmapRthvI kAyasvarUpanirUpaNam 259 pudgalebhyo yAvat - alpA bA, vahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! savvatthotrA poggalA paogapariNayA' he gautama ! sarvastokAH sarvebhyo'lpAH pudgalAH kAyAdirUpatayA prayogapariNatA bhavanti, jIvapudgalasambandhakAlasya stokasvAt kintu 'mIsApariNayA anaMtaguNA, vIsasApariNayA aNantaguNA kAyAdiprayogapariNatapudgalApekSayA mizrakapariNatAH pudgalA anantaguNA bhavanti, prayogapariNAmitamAkAramaparityajatAM siyA pariNAmAntaramupAgatAnAM muktakalevarAdyayavarUpANAmanantAnantatvAt, visrasApariNetAstu mizrapariNatApekSayA'pi anantaguNA bhavanti, visApariNata pudgaloM meM kauna se pudgala kinara pudgaloMse alpa haiM 1, kauna se pudgala kina 2pudgaloM se bahuta haiM 1, kauna se pudgala kinara pudgaloMke barAbara haiM ? aura kauna se pudgala kinara pudgaloMse vizeSAdhika haiM uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'savvattho vA poggalA paogapariNayA' sabase kama pudgala prayogapariNata haiM arthAt kAyAdirUpase pariNata hue jo pudgala haiM ve sabase kama haiM kyoMki jIva aura pudgalake sambandhakA ja kAla hai vaha kama hai / kintu 'mIsApariNayA aNaMtaguNA bIsasApariNayA anaMtaguNA' kAyAdirUpase pariNata hue pudgalokI apekSA mizrapariNata pudgala anantaguNe haiM, kyoMki prayogadvArA pariNAmita hue AkArako nahIM choDane vAle tathA svabhAvase pariNAmAntarako prApta hue aise mRtakalevarAdirUpa pudgala anantAnanta haiM / tathA mizrapariNata pudgaloM kI apekSA bhI visrasApariNata pudgala anantaguNe haiM / kyoMki jIvake dvArA grahaNake pudgalo kyA kayA pudgaleAthI alpa che ane kayA kayA pudgala kayA kayA pudgalAthI vizeSa che? kayA kayA pudgala kyA kayA pudgaleAnI samAna (sarakhA) che ane kayA yuddagata huyA ghyA yuddagasoyI vizeSAdhi che. uttara - 'goyamA' he gautama ! sanvatthovA poggalA paogapariNayA ' madhAthI mochAmA gochA yugala prayoga parita che. arthAt kAyAdi rUpathI paribhuta caLela je pudgala che te badhAthI echA che kemake jIva bhane yugasanA samadhana ne Aja che te mocha cheDIMtu mIsA pariNayA anaMtaguNA vIsasA pariNayA anaMtaguNA' ayAhi upayA parizruta thayesa yugasonA apekSAye, mizrapudgala ana tagaNA che kemake prayAga dvArA parimita thayela AkArane nahIM choDavAvALA tathA svabhAvathI pariNAmAntarane prApta thayela evA mRtazarIrAdi rUpathI ana tAna ta che. tathA mizrapati rUpanI apekSAe vijJasA pa ita pudgala anaMtagaNA che kemake
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 bhagavatImatre paramANyAdInAM jIvAgrahaNamAyogyANAmapyanantatvAditi / ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha- 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, he bhadanta ! bhavaduktaM sarva satyameya, iti bhAvaH ||suu.24|| iti zrI-vizvavikhyAta-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalita-lalita kalApAlApaka-mavizuddha-gadhapadyanaikagraMthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUpita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabAtiviracitAyAM "zrIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // 8-1 // prAyogya hue paramANu AdirUpa pudgala bhI ananta haiM / aba antameM gautama bhagavAnake kathanako svIkAra karate hue kahate haiM 'seva aMte ! leva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saya satya hI hai| he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba satya hI hai iti / sU. 24 / / jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke AThaveM zatakakA prathama - uddezaka samApta // 8-1 // jIvadvArA grahaNa karAyela paramANuM Adi rUpa pudagala paNa anaMta che. have atamAM gautama svAmI bhagavAnanA 14yn| 2vii||2 42 // 4 cha ? 'sevaM bhaMte, sevaM bhaMtetti' he bhagavata je pramANe Ape kahyuM che te tamAma satya che, he bhagavAna je pramANe Ape kahela che te tamAma satyaja che iti che. sU 24 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAno AThama zatakane pahele udezaka samApta che -1 che
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 atha dvitIyodezakaH prArabhyateaSTamazatakasya dvitIyodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam AzIviSAH, jAtyAzIviSAH, vRzcikAzIviSasya viSavyApanasAmarthyam, maNDUkajAtyAzIviSasya vipavyApanasAmarthyam, uragajAtyAzIviSasya vipavyApanamAmarthyam, manuSyajAtyAzIvipasya vipavyApanasAmarthyam, kAMgIvipAH, garbhajapaJcendriyatiryakarmAzIviSaH, garbhajamanuSyakarmAzIviSaH, bhavanavAsikarmAzIvipaH, aparyAptakadevakarmAzIviSaH, vAnavyantara-jyotipikavaimAnika-kalpopapannaka-yAvat-sahasrAradevalokaparyantakAzIvipAH, aparyAptasaudharmAdidevaH karmAzIviSaH / chadmastho daza sthAnAni na jAnAti, na pazyati, AThaveM zatakakA dUsarA uddezaka aSTamazatakake isa dvitIya uddezakakA saMkSipta viSaya vivaraNa isa prakArase hai AzIviSoMke evaM jAti AzIviSoM ke prakAroMkA kathana vRzcika AzIviSake viSake vyApanake sAmarthyakA kathana maMDUkajAtike AzIviSake viSake vyApanake sAmathrya kA pratipAdana uragajAtike AzIviSake viSake vyApta honekA sAmarthyakathana bhanuSyajAtike AzIviSake viSake vyApta honekA sAmarthya nirUpaNa / garbhajapaMcendriyatiryaMca karmAzIviSa haiM / garbhajamanuSya karmAzIviSa haiN| bhavanavAsI karmAzIviSa haiM / aparyAptadeva karmAzIviSa haiN| cAnavyantara, jyotirSika, vaimAnika kalpopapannaka yAvat sahasrAra devalokaparyanta savadeva karmAzIviSa haiM / aparyAptaka saudharmAdideva karmAzIviSa haiM / isa taraha ina karmAzIvipoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai / chadmastha dharmAstikAya Adi AThamA zatakano bIjo udezakaAThamA zatakanA A bIjA uddezakanu sa kSipta viSaya vivaraNa A pramANe che. AzIviSenI jAti ane tenA prakAre(bhedo)nuM kathana viMchI ane sarponA viSanu phelAvAnu ane tenA sAmarthyanuM kathana ma DUka (deDakAnI) jAtimAM sarponA viSanA vyApta thavAnA sAmarthyanuM pratipAdana uraga jAtimAM sarpanA jheranA vyAta thavAnA sAmarthanuM nirUpaNa garbhaja pacendriya, tirya ca karmathI AzIviSa che garbhaja manuSya karma viSa che. bhavanavAsI kazIviSa che aparyAptaka deva karNazI viSa che vanavya tara, tipika, kaumAnika, kale55nakayAvata sahastrAra deva leka paryata tamAma deva karmazI viSa che. aparyAptaka saudharmAdi deva kamazI viSa che e rIte A kamazI viSanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che chaghatha, dharmAstikAya Adi daza sthAnene jANatA nathI ke dekhatA nathI.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 bhagavatIsUtre jJAnaprakAraH, AbhinivodhikajJAnamakAraH, matyajJAnam, avagrahaH, zrutAjJAnam, vibhaGgajJAnam, jJAninaH, ajJAninaH, nairayikAH, asurakumArAH pRthivIkAyikAH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyAH, paJcendriyAstiryaJco manuSyAzca jJAninaH ? kiMvA ajJAninaH ? vAnavyantarA jyotipikA vaimAnikAca kiM jJAninaH, ajJAnino vA ? siddhAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAninaH nirayagatikAH, tiryaggatikAH, manuSyagatikAH, siddhagatikAH, sendriyAH, ekendriyAdayaH, anindriyAH, sakAyikAH, pRthivIkAyikAH, jasakAyikAH, kAyarahitA, sUkSmajIvAH vAdarajIvAH, paryAptajIvAH, paryAptanairayikAdayaH, paryAptapaJcendriyatiryagyonikAH, paryAptamanuSyAH, aparyAptakajIvAH, dazasthAnoM ko nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai / sarvajJakevalI hI jAnate haiM aisA pratipAdana / jJAnake prakAroMkA kathana Abhinibodhika jJAnake bhedoMkA nirUpaNa matyajJAnake bhedoMkA kathana avagraha, zrutAjJAna, vibhaGgajJAna, ina sabake bhedoMkA kathana jJAnI ajJAnIkA kathana nairayika, asurakumAra pRthivIkAyika dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriyatiryak manuSya ye saba jJAnI haiM ki ajJAnI haiM aisA prazna 1 isakA uttara vAnatryantara jyotiSika aura vaimAnika ye jJAnI haiM ki ajJAnI haiM aisA prazna ? isakA uttara siddha jJAnI haiM ki ajJAnI haiM ? nirayagativAle jIva, manuSyagaticAle jIva, siddhagativAle jIva, indriyasahitajIva ekendriyAdika jIva, anindriyajIva, sakAyikajIva, pRthivIkAyika AdisthAvarajIva, sakAyikajIva, kAyarahitajIva, sUkSmajIva, bAdarajIva, paryAsajIva, paryAptanairayika AdijIva, paryApta paMcendri yatiryagyonikajIva, paryAptamanuSya, aparyAptakajIva, aparyAptaka nairayika chadmastha kevalIja te jANe che tenu pratipAdana jJAnanA prakAranuM kathana. AbhiniSeAdhika jJAnanA bhedanu nirUpaNu matyajJAnanA bhedanu varNana avasraha, zrutajJAna, vibhagajJAna e adhAnA bhehAnu sthana, jJAni ajJAninu athana. nairayi, asurakumAra, pRthviAyiSTha, dvindriya, trindriya, caturindriya ane pacendriya tiryaMca manuSya e adhA jJAnI che ke ajJAnI tevA prazna tathA tenA uttara. vAnavyaMtara, caiAtiSika ane vaimAnika, e jJAnI che ke ajJAnI tevA prazna ane tenA uttara. siddha nAnI che ke ajJAnI, narakagativALA jIva, tiya cagativALA jIva, ekendriyAdika jIva, anaindriya jIva, sAyika jIva, pRthvIkAyika Adi sthAvara jIva, trasa Ayika jIva, kAyarahita jIva, sUkSma jIva, bAdara jIva, paryApta jIva, paryApta
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 uddezakaviSaya vivaraNam 263 aparyApta kanairayikAdayaH, aparyAptaka pRthivI kAyikAdayaH, aparyAptakadvI ndriyAdayaH, aparyApta manuSyA, aparyAptakA vAnavyantara-jyotipika- vaimAnikAH, noparyAptA noaparyAptA jIvAH, nirayabhavasthAH, tiryagbhavasthAH, manuSyabhavasthAH, devabhavasthAH, abhavasthAH, bhavamiddhikAH, abhavasiddhikAH, nobhavasiddhikanoabhavasiddhikAH, saMjJinoM jIvAH, asaMjJino jIvAH, nosaMjJi noasaMjJinazca jIvAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ?, labdhiprakAraH - jJAnalabdhiH, ajJAnalabdhiH, darzanalabdhiH, cAritralabdhiH, cAritrAcAritralabdhiH, vIryalabdhiH, indriyalabdhiH, jJAnalabdhikAH jJAninaH, ajJAnino vA, jJAnalabdhirahitAH, Abhinivodhika AdijIva aparyAptaka pRthivIkAyika AdijIva, aparyAptaka dvIndriyAdi jIva, aparyAptaka manuSya, aparyAptaka vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, noparyApta noaparyAptajIva, nirayabhavastha, tiryagbhavastha, manuSya bhavastha, devabhavastha, abhavastha, bhavasidvika, abhavasiddhika-nobhavasiddhika noabhavasiddhika, saMjJIjIva, asaMjJIjIva, nosaMjJI noasaMz2I jIva, ye saba kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? aise prazna isake uttara- labdhiprakArajJAnalabdhi aura ajJAnalabdhi / inameM jJAnalabdhi - darzanalabdhi, cAritralabdhi, cAritrAcAritralabdhi dAnalabdhi lAbhalabdhi bhogalabdhi upabhogalabdhi vIrya labdhi, indriyalabdhi ye dazaprakAra labdhike haiM / aura tIna prakAra ajJAnalabdhike haiM / jJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? jJAnalabdhirahita jIva, Abhiniyodhikalabdhisahita vairayika Adi jIva, paryaMta pacendriyatika ceAni jIva, paryApta manuSya, aparyAptaka jIva, aparyAptaka nairayika Adi jIva, aparyAptaka pRthvikAyika Adi chatra, paryAptaka iindrayAdi jIva, aparyAptaka manuSya, aparyAptaka vAna vyantara, jayeAtiSaka,vaimAnika, nAparyApta, nAyyaparyApta chana, nirayalavastha, tiryalavastha, manuSyalavastha, hevalavastha, abhavastha bhavasiddhika, abhavaciddhika, naibhavasiddhi, neAJabhavasiddhika, saMjJIchava, asa nI jIva, nAma jJI jIva, e badhA zuM nAnI hAya che ke ajJAnI hAya che tevA prazna ane tene uttara labdhinA prakAra jJAna labdhi ane ajJAna labdhi temA jJAna labdhi phreMna labdhi cAritra labdhi, cAritrAcAritryalabdhi dAnalabdhi lAbha labdhi bhAga labdhi upabhega labdhivIya labdhi indriya labdhi e daza bheda labdhinA che ane traNa prakAra ajJAta labdhinA che jJAna labdhivALA jIva nAnI hoya che ke ajJAnI jJAna labdhi rahita jIva abhiniSeAdhika labdhi sahita jIva, abhiniSeAdhika
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsaMge 264 " 9 , jJAnalabdhiH, AbhinivodhikalabdhirahitAH, avadhijJAnalabdhikA jIvAH, avadhi - jJAnalabdhirahitAH, manaH paryavajJAnalabdhikAH, manaH paryavajJAnalabdhirahitAH, kevalajJAnalabdhikAH kevalajJAnalabdhirahitAH, ajJAnalabdhikAH, ajJAnalabdhirahitAH satyajJAnazrutAjJAnalabdhirahitAH, vibhaGgajJAnalavdhikAH, vibhaGgajJAnalabdhirahitAH, darzana lavdhikAH, darzanalabdhirahitAH, mithyAdarzanalabdhikAH, mizrahaTilabdhikAH, cAritralavdhikAH sAmAnikAdicAritralabdhikA alabdhikAH, cAritrAcAritra - labdhikAH, alabdhikAH, dAnAdilabdhikA alabdhikAH, bAlavIrya - paNDitavIryabAlapaNDitavIryalabdhikAH,alabdhikAH, indriyalavdhikAH, alabdhikAH, zrotrendriyAdilabdhikAH, alabdhikAH sAkAroyayoginaH, AbhinivodhikA disAkAropayoginaH, jIva, AbhinivAdhikajJAnalabdhirahitajIva, avadhijJAnalabdhi sahitajIva, avadhijJAnalabdhirahitajIva, manaH paryavajJAnalabdhisahitajIva, manaHparyava jJAnalabdhirahitajIva, kevalajJAnalabdhisahitajIva, kevalajJAna labdhirahitajIva, ajJAnalabdhivAle jIva, ajJAnalabdhirahitajIva, matyajJAnarUpa zrutAjJAnarUpa labdhirahitajIva, vibhaGgajJAnalabdhisahitajIva, vibhaGgajJAna labdhirahitajIva darzanalabdhisahitajIva darzanalabdhirahitajIva, sidhyAdarzalabdhivAle jIva, mizradRSTilabdhivAle jIva, cAritralabdhivAlejIva, sAmAyika Adi cAritralabdhivAle jIva, sAmAyika AdikI labdhivAlejIva, alabdhivAlejIva, cAritrAcAritra labdhivAlejIva, cAritrAcAritra labdhi vinAke jIva, dAnAdi lavidhavAle jIva, dAnAdi labdhivinAke jIva, paNDita vIrya, bAla paNDita atoforare jIva, inakI labdhivinAke jIva, indriyalabdhivAle jIva, indriyalabdhivinA jIva, zrotrendriyAdi labdhivAle jIva, zrotrendriyAdi - labdhivinAke jIva, lAkAra upayogavAle jIva, Abhinibodhika sAkAra avadhI jJAna labdhi rahita lava, avadhI mAna labdhi sahita 1, rAna labdhi rahita jIva, manapavajJAna labdhi sarhuita jIva, manaHparyava jJAna labdhi rahIta jIva, kevaLa jJAna labdhi sahita jIva, kevaLa jJAna labdhi rahita jIva, ajJAna labdhivALA jIva, ane ajJAna labdhi vinAnA jIva, matyajJAnarUpa, zrutajJAnarUpa, labdhi rahita jIva, vibhagajJAna labdhi rahita jIva, vibhagajJAna labdhi sahita jIva, darzIna labdhi vALA jIva, na labdhi vinAnA jIva mithyAna landhivALA jIva, mizra dRSTi labdhivALA jIva, cAritrya labdhivALA jIva, sAmAyika Adi cAritrya vALA jva sAmAyika Adi labdhivALA jIva, cAritryAcAritrya labdhivALA jIva, cAritryA cAritrya labdhi vinAnA jIva, dAnAdi labdhivALA jIva, ane dAnAdi labdhi vinAnA lava, paDitavIya khAlapa tivI labdhivALA jIva, te labdhi vinAnA indriya labdhivALA jIva ane indriya labdhi jIva,
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 uddezakaviSayavivaraNam 265 satyajJAnAdi sAkAropayoginaH, anAkAropayogino jIvAH, sayoginaH, saleiyAH jIvAH, kRSNAdilezyAH, sakaSAyiNoM jIvAH akapAyiNo jIvAH savedAveda jIvAH, AhArakAnAhArakA jIvAH, matizratAvatri manaHparya kevalajJAnavipayAH, madhyajJAna - zrutAjJAna- vibhaGgajJAnaviSayAH jJAnino jJAnitayA sthitikAlaH, 1 abhinivodhikAdi dazasthitikAlaH, matizrutAvijJAnaparyAyAH paJcajJAnaparyAyAlpa bahutvam matyajJAnAdi trayAtpabahutvam, paJcajJAna - tryajJAnaparyAyAtpabahutvam / aSTamazatakasya dvitIya uddezakaH upayogavAle jIva matyajJAna sAkAra upayogavAle jIva anAkAra upayogavAle jIca, saMyogI jIva, saleiya jIva, kRSNAdi lezyAvAle jIva, sakaSAyI jIva, akabAyI jIva vedasahita jIva, vedarahita jIva, AhAraka, anAhAraka jIva, ye saba jIva jJAnI haiM ki ajJAnI haiM ? aise prazna aura inake uttara / matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryavajJAna aura kevalajJAna una sabakA tathA satyajJAna tAjJAna,, vibhaGgajJAna ina sabakA viSaya kathana jJAnI jJAnIrUpase kitanA samaya taka sthita rahatA hai aisA prazna aura isakA uttara / Abhiniyodhika Adi dazakI sthitikA kAla kathana matizruta Adi jJAnakI paryAyokA kathana, pAMcajJAna paryAyoMkA alpabahutva kathana matyajJAna Adi tIna kA alpa bahutva kathana, pAMca jJAna, tIna ajJAna ina kI paryAyoMke alpabahutvakA kathanaH / vinAnA chatra, zreAtra indriyA labdhivALA jIva ane zreAtra indriyAdi labdhi vinAnA jIva, sAkAra upayogavALA chatra, abhiniaiAdhika sAkAra upayogavALA jIva, matyajJAna sAkAra upayogavALA chatra, anAkAra upayogavALA jIva, sa yAgI chatra, salekSya jIva, kRSNAi lezyA jIva, kaSAyavALA jIva, kaSAya vinAnA jIva, veda sahita jIva ane veda ti jIva, AhAraka, anAhAraka chatra e badhA jIvA jJAnI che ke nahi tevA prazna ane uttara matijJAna, zrutAsana, avadhijJAna, mana:paryAMvajJAna ane kevaLajJAna, e badhAnA tathA matyajJa na, zrutAjJAna, vibha gajJAna, e sarvAMnA viSayAnu varNana jJAnI jJAnIpaNAthI keTalA samaya sudhI rahI zake che tevA prazna ane tevA uttara abhiniSeAdhika Adi dazanI sthitinA samayanu kathana, mati, zruta Adi jJAnanI paryAMnu kathana pAMca jJAna paryAyAnu alpa bahuta kathana nya jJAnAdi traNanu alpa bahutva kathana pAca jJAna, traNa ajJAna ane tenI paryAyAnA alpa mahatvanu yana.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 bhagavatImo AzIviSavaktavyatAmAhaprathamoddezake pudgalapariNAmaH prarUpitaH, atha dvitIyodezake'pi prakArAntareNa pudgalapariNAmameva prarUpayituM prathamam AzIviSadvAramAha'kaivihANaM bhaMte' ityAdi / ____mUlam-kAvihA NaM bhaMte ! AsIvisA paNNatA ? goyamA ! duvihA AsovisA paNNattA, taM jahA-jAiAsIvisA ya, kammaAsIvisA ya / jAiAsIvisA NaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyanA ! caucihA paNNattA, taM jaho-vicchyajAiAsIvise, maMDukkajAiAlIvise, uragajAiAsIvise, maNussajAiAsIvise / vicchyajAiAsIvisassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? goyamA ! pabhU NaM vicchyajAiAsIvise addhabharahapyamANametaM vodi viseNaM visaparigayaM visavasahamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe, no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA, kareMti vA, karissaMti vA 1 maMDukkajAiAsIvisapucchA, goyamA ! pabhU NaM maMDukajAiAsIvise bharahappamANamettaM bodi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA 2 / evaM uragajAiAsIvisassa vi, navaraM jaMbuddIvappamANasettaM boMdi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karissaMti vA 3 / maNussajAiAsIvisassa vi . evaM ceva, navaraM samayakhettappamANametaM bodi viseNaM visaparigayaM / sesaM taM cetra jAva karissaMti vo 4 / jai kammaAsIvise ki neraiyakamma AsIvise. tirikkhajoNiyakamma osIvise, maNu
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 ma. 1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 267 ssakammaAsIvise, devakammaAsIvise? goyamA ! no neraiyakammaAsIvise, tirikkhajoNiyakamsaAsIvise vi, maNussakammaAsIvise vi, devakammaAsIvise vi, jai tirikkhajoNiyakammaAptIvise kiM egidiyatirikkhajoNiyakammaAsIvise, jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ? goyamA ! no egidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, jAva no cauridiyatirikkhajoNiyakammAsIvise; paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise / jai paMciMditirikvajoNiyakammAsIvise ki saMsucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise; ganbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ? evaM jahA veuviyasarIrassa bhedA; jAva pajjattasaMkhejavAsAuya-gavbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsovise, no apajattasaMkhejjavAsA uya-jAva kammAsIvise / jai maNussakamAsIvise ki saMmucchimamaNussakammAsIvise gabbhavaskaMtiyamaNussakammAsIvise goyamA! No saMmucchimamaNustakammAsovise, gabbhavatiya maNussakammAsI vise, evaM jahA veubiyasarIraM jAva pajattasaMkhejavAsAuyakammasUmagagabsavakkaMtiyasaNurusakammAsIvise, No apajatta-jAva-kammAsIvise // sU0 1 // chAyA- katividhAH khalu bhadanta ! AzovipAH prajJaptAH ? gautama ! trividhAH AzIviSAH prAptAH, tadyathA-jAtyAgIvipAzca, karmAzIvipAzca / jAtyAzI
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 bhagavatIsUtre vipAH khala bhadanta ! katividhAH prajJaptA ? gautama ! caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA vRzciphajAtyAzIvipaH, maNDUkanAtyAzIviSaH, uragajAtyAzIviSaH, manuSyajAtyAzIvipaH / vRzcikajAtyAzIviSasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajaptaH? gautama ! prabhuH khala vRzcikajAtyAzIviSaH arddha bharatapamANamAtrAM tanU 'kaivihANaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA' ityAdi / / sUtrArtha- ( kaivihANaM aMte ! AsIvisA paNattA) he bhadanta ! AzIviSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (gothamA) he gautama ! (duSihA AsIvilA paNNattA) AzIviSa do prakArale kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa prakArale hai (jAi AsIvisAya kamma AsIvisAya) eka jAti AzIviSa aura dUsare karma AzIviSa / (jAi AsIvilA NaM aMte ! kAvihA paNattA) he adanta ! jAti AzIviSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM? (goyamA) he gotama! jAti AzIviSa (cavihA paNNattA) cAra prakArake kahe gaye haiN| (jahA) jo ila prakArase haiM- (viJchuya jAi Asovile, saMDakajAi AsIvile, uraganAi AlIvise, maNussA jora AlIvise) vRzcika jAti AzIviSa,saMkajAti AzIviSa, uragajAti AzIviSa, manuSyajAti AzIviSa (vicchuya jAi AsIvisassa gaM bhaMte! kevaie visae paNNatte) he adanta! vRzcika jAti AzIviSake viSakA viSaya-sAmarthya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama! (pabhUNaM vicchaya jAi AsIvise kA vihANaM bhaMte ! AsIvisA paNNattA' yA. sUtra- 'kaivihANaM bhaMte ! AsIksiA paNNattA' bhagavana sa / RnA cha ? goyamA' he gautama! 'davihA AsIvisA paNNattA' sa me A2n| 4DesA cha, (taM tahA) 2 mA prabhArI cha - 'jAti AsIvisA ya kammaAsIvisA ya' 22 ti mAzIvi5 'jAi AsIvisA NaM bhaMte kaivihA paNNattA, bhagavan ti mAzIviSa / 42 cha ? goyamA' gItama. tI mA 15 (cauvihA paNattA) yA2 12 4sA che. 'taM jahA' 2 pramANe che vicchuyajAI AsIvise, maMDukkajAi AsIvise, uragajAi AsIvise, maNussajAi AsIvise' pRzcitanA mAzIviSa, manatina mazIviSa, manuSya tinA zA1i5 'vicchayajAi AsIvisassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte bhagavAna vRzyi: jatinA mAzIviSanA viSanA-ranA viSaya sAmathya yu ? 'goyamA' se gautama ! 'pabhUNaM vicchuyanAiAsovise addhabharahappamANametaM, vaudi viseNaM
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 269 viSeNa vipaparigatAM vikasantIm prakartum, viSayaH so vikasanAyAH no caiva khalu saprAptyA akArSurvA, kurvanti vA, kariSyanti vA / maNDUkajAtyAzIvipapRcchA ? gautama ! prabhuH khalu maNDUkajAtyAzI viSaH, bharatapramANa mAtrAM tan viSeNa viSaparigatAm, zepaM tadeva yAvat - kariSyanti vA 2 // addhabharahappamANameta vodi vileNaM visaparigayaM visavasahamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe, noceva NaM sa pattie karelu vA, kare ti cA, kari , ssaMti vA) vRzcikajAti AzIvipa ke viSakA prabhAva itanA hai ki vaha ardhabharatakSetra pramANa zarIra ko apane dvArA vilita - naSTa kara sakatA hai. itane baDe zarIrameM usakA pUrA prabhAva paDa sakatA haiitanA baDA zarIra usake viSase pUrA vyApta ho sakatA haiM / parantu abhI taka saMmApti dvArA usake viSane aisA kiyA nahIM hai na vaha aisA karegA hI, aura na vaha aisA karatA hai yaha to usake prabhAvakA varNana kiyA hai / yadi vaha viSa apane prabhAvase prabhAvita karanA cAhe to itane baDe zarIrako pUrNarUpase prabhAvita kara sakatA haiM / (ma Dukka jAi AsIvisa pucchA) he bhadanta ! ma DUkajAti AzIviSake viSakA prabhAva kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (pabhU NaM maDukka jAi AsIvile bharahappamANameta bodi viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA 2) maDUka jAti AzIviSakA vipa apane prabhAva se bharatakSetra pramANa zarIra ko vyApta kara sakane meM samartha vimaparigayaM visatrasaTThamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe no cevaNaM saMpattIe kare suvA, kare ticA karimsaMtivA' vRzyi ontanA mAzIviSanA ra prbhaavsAmartha eTalo che ke te arghabharatakSetra pramANu zArIrane pitAnA sAmarthyathI vidalita nAza karI zake che ATalA meTA zarIramAM teno pure prabhAva paDI zake che Avu moTuM zarIra tenA jherathI purU vyApta thaI jAya che paraMtu haju sudhI tenA jhere evuM karyuM nathI, ane evuM karatA paNa nathI ane tevuM karaze paNa nahI. Ato enA prabhAva-sAmarthyanuM phakata varNana karyuM che je te jhera pitAnA prabhAvathI prabhAvita karavA mAge te AvaDA -zarIrane pU[35thI prabhAvita 42 zacha 'maMDukkajAi AsIvisa pUccha / mAvAn 34 jati mAzIviSanA 2rnu sAmaya 48 yu cha ? 'goyamA' he gautama ! pabhUNaM maMDukkajAi AsIrise bharahappamANameta boMdi viseNaM visaparigayaM sesa taM ceva, jAva karessaMti vA 21 ma tAnA mAzIvidhanu 32 potAnA pramAthI bharatakSetra pramANa zarIramAM vyApta thavAne samartha hoya che. bAkInuM saghaLuM kathana pahelAnA
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatI sUtre 'evam uragajAtyAzIviSasyApi navaram jambUdIpapramANamAtrAM tanuM viSeNa viSapariNatAM, zeSaM tadeva yAvat kariSyanti vA 3 | manuSyajAtyAzIviSasyApi evameva, navaraM samayakSetra pramANamAtrAM tanU viSeNa viSaparigatAM, zeSaM tadeva, yAvat kariSyanti vA / yadi karmAzIviSaH kiM nairayikakarmAzIviSaH tiryagyonikaho sakatA hai / bAkI samasta kathana pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye / yAvat saMprAptidvArA usake viSane aisA Ajataka na kiyA hai, na vaha aisA karatA hai aura bhaviSya meM bhI vaha aisA nahIM karegA / yaha to kevala usake prabhAvakA hI varNana kiyA gayA hai / ( evaM uraga jAi AsIvisassavi-navaraM jaMbuddIvappamANamettaM boMdi viseNaM) isI taraha se uraNajAti AzIviSake viSake viSaya meM bhI jAnanA cAhiye. parantu isa viSakA prabhAva itanA baDA jAnanA cAhiye ki vaha apane prabhAvase jaMbUdvIpa pramANa zarIrako vyApta kara sakatA hai / use naSTa kara sakatA hai / bAkI kA saba kathana pahile jaisA hI jAnanA cAhiye / yAvatsaMprApti dvArA usa viSane Aja taka aisA na kiyA hai, na vaha aisA karanA hai aura na bhaviSya meM vaha aisA karegA hI. yaha to usa ke sAmarthya kA varNana mAtra hai / (maNussa jAi Asoksissa vi evaM caitra, navaraM samayakhettapamANametta bodiM viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karissati vA 4 ) isI tarahase manuSyajAti AzIviSake viSake saMbaMdha meM bhI jAnanA cAhiye | parantu yahA~ para vizeSatA aisI hai ki mnussykathana pramANe jevuMja samajI levu yAvat saMprAptidvArA tenA jhere Aja sudhI evuM ka nathI. evuM karatA nathI ane bhaviSyamA evuM karaze paNa nahIM AtA phkata temanA sAmarthyanu vArjuna zvAmA Ave che. ' evaM uragajAi AsIvisassa vi-navaraM jaMbuddIvamANayettaM vadi viseNaM' sAMvI rIte raMgalatI AzIviSatA zeranA viSayamAM paNa jANavuM joie paraMtu A jheranA prabhAva eTaleA mATe jANuvA joie ke te peAtAnA prabhAvathI jamUThThIpa pramANa zarIramAM phelAya zake che ane tene nAza karI zake che. khAkInu sadhaLuM kathana pahelAMnA jevuM-vIchInA kathata pramANenuja jANavuM joieyAvat - sa pattidvArA A jhera AjasudhI AvuM karyuM nathI Avu karatA nathI ane bhaviSyamA tevu karaze nahI Ate phakta temanA sAmarthyanuM varNana che. maNussa jAiAsIvisassa vi evaM cetra navaraM samayappamANametta voMdi viseNaM visaparigaya sesa taM cetra jAtra karissaMti vA 4' bhega rIte manuSya latinA mAzIviSanA jheranA sabaMdhamAM paNa jANI levuM, paraMtu ahI vizeSatA e che ke manuSya jAti
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 271 karmAzIviSaH, manuSyakarmAzIviSaH, devakarmAzIviSaH,? gautama ! no nairayikakarmAzI viSaH, tiryagyonikakarmAzIviSo'pi, manuSyakarmAzIviSaH, devakarmAzIviSaH, yastiryagyonikakarmAzIviSaH kim ekendriyatiryagyonikakarmAzIvipaH, yAvat - paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH ? gautama ! no ekendriyajAti AzIviSakA viSa apane prabhAvase samayakSetra-manuSyakSetra pramANa zarIrako prabhAvita kara sakane meM samartha ho sakatA hai| bAkIkA samarata kathana pahile jaisA hI jAnanA cAhiye / yAvat saMprAptise vaha aisA karegA nhiiN| (jai kamma AsIvise kiM neraiya kamma AsIvise, tirikkhajoNiyakammaAlIvise, maNussakammaAsIvise, he he bhadanta ! jo kAzIviSa kahe gaye haiM ve kauna haiM kyA nairayika karmAzIviSa hai ? yA tiryagyonika jIva karmAzIviSa haiM ? yA manuSya karmAzIviSa hai ? yA deva karmaAzIviSa hai ? (goyamA) he gautama ! (no neraiyakamla AsIvise, tirikkhajoNiya kammAsIvise vi, maNussakamma AsIvise, vi, devakamma AsIvise vi) naiyikakarma AzIviSa nahIM hai, kintu tiyaM cayonikajIva karmAzIviSa hai, manuSyakarmAzIviSa hai, aura deva karmAzIviSa hai / (jai tirikkhajoNiya kammaAsIvise, kiM egidiya tirikkha joNiya kamma AsIvise, jAva paMciMdiyatirikkhajoNiya kampAsIvise) he bhadanta ! yadi tiryagyonika jIva karmAzIviSa hai to kyA ekendriya tiryagyonika jIva krmaashii-AsIviSanu jhera pitAnA prabhAvathI samayakSetra-manuSyakSetra arthata, adviIpa pramANanI kAyA pramANa zarIrane prabhAvita karavAmAM samartha thAya che bAkI tamAma kathana pahelA vIchInA 4thana 204 sabhA. yAvat sa pattithI te me 422 nahI 'jaDa kammaAsIvise kiM neraiya kammAsIvise tirikkhajoNiya kammaAsIvise, maNussakammaAsIvise, devakamma AsIvise / mAre zIviSa he cha 4yA cha ? zunayi kazIviSa che? agara tirthaka nipha chava karmazIviSa che ke manuSya kamazIviSa che? agara deva mAzIviSa cha ? 'goyamA' 'no neraiya kamma Asivise, tirikkhajoNiya kammAsIvise vi, maNussa kammAsIvise vi, devakamma AsIvise vi' 2624 karma AsIviSa nathI paraMtu tiryaMca nI chava kazIviSa che, manuSya karmazIviSa che mane va 4AzIviSa cha 'jai tirikkhajoNiya kamma AsIvise, kiM egidiya tirikkhanoNiya kamma AsIvise. jAva paMciMdiyatirikkha joNiya kammAsIvise / mApAna ne tiya ya yonI 73 zivi5 cha. to 4thA mendriya tiya ya
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhagavatIsUtro niryagyonikakarmAzIviSaH, yAvat - no caturindriyatiryagyonikakarmAzIviSaH, pazcendriyatiryagyonikakarmAzIviSaH, yaH paJcendriyatiryagyonika yAvatkarmAzI vivaH kim saMmUcchimapaJcendriyatiyagyonika yAvat - karmAgI viSaH, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiyegyonikakarmAzIvipaH, evaM yathA vaikriyazarIrasya bhedo yAvat - paryAptasaMkhyeyavAyuSkagarbhavyutkrAntikapazcandriyatiryagyonikakAzIvipaH, no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkayAvat - karmAzIviSaH, yaH manuSya viSa hai yA yAvat paMcendriyatirya gyonika jIva karmAzIviSa hai ? - (goyamA ) he gautama ! (no egidiya tirikkha jogiyakammAsIvise, jAva no cariMdiya tirikkha joNiyakammAsIvise, paMciMdiyatirikkha joNiyakammAsIvise) ekendriya tiryagyonika jIva kAzIviSa nahIM hai yAvata cauindriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa nahIM hai, kintu paMcendriyatirya yonika jIva karmAzIviSa hai| (jaha paMciMdiyatirikkhajoNiya kammAsIvise, kiM sacchima paMciMdiyatirikkhajoNiya kammA sIvise, gambhavakkaMtiya paMciMTiyatirikkhajoNiyakammAsonise ?) he bhadanta ! yadi paMcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa hai to kyA saMmUchima paMcendriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa hai yA garbhajapaMcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa hai ? (evaM jahA veubviyasarIrassa bhedo, jAna pajattA saMkhenjavAsAuyaganbhavatiya paMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, no apajattasaMkhejavAlAuya jAva kammAsIvise) yoni jIva kamazIviSa che? yA yAvata-ke pAMca IndriyavALA tirya cayonIvALA jIva zubhAzISa cha ? 'goyamA gautama ! 'no egidiya tirikkha joNiya kammAsIvise, jAva no cauridiya tirikkha joNiya kammAsIvise, paMciMdiya tirikkha joNiyakammAsIvise, mendriya tiya ya yonIla mAzIviSa nathI. yApata-bAra IndriyavALA tiryaMca yonI chava kazIviSa nathI para tu pAca IndriyavALA tirya cayonI 75 bhA1i5 cha 'jai paMciMdiya tirikkhajoNiya kasmAsIvise, ki saMmucchima paMciMdiya tirikkhajoNiya kammAsIvise, gamakka tiya paMciMdiyatirikravajoNiya kampAsIvise' he bhagavana ne yendriya tirya ya yonI 7 kazIviSa che ? te zuM samumi pacendriya tiryaMca nI jIva kamazIviSa che? garbhana 5vyendriya tirya yonI 75 4AzIviSa cha ? evaM jahA veubviyasarIrassa bhedo jAva pajjattA saMkhejjavAsAuya, ganbhavatiya paMciMdiya tirikkha joNiya kammAsIvise, noapajjatta saMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise' he gautama
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 ma.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 273 karmAzIviSaH, kiM saMmUchimamanuSyakarmAzIviSaH ? garbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSaH ? evaM yathA vaikriyazarIraM yAvat - eptikasaMkhyeyavarSAyukakarmabhUmigatagarbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSaH, no aparyApta yovat - karmAzIviSaH // 10 // hai gautama ! zarIra ke prakaraNameM vaikriyakA kathana karate hue AcArya ne jisa tarahase jIva bheda kahA hai, usI prakArase yAvat paryApta saMkhyAta varSa kI AyuvAle garbhaja paMcendriyayiMgyonika jIva jo ki bargabhUmimeM utpannahue haiM kAzIviSa haiM. aparyApta asaMkhyAtavarSakI AyuvAle yAvat kAzIviSa nahIM haiM / (jai maNussakaralAsIvise, kiM saMlucchilamaNustakammAsIvise) he bhadanta ' manuSya karmAzIviSa hai, to kyA saMmUchima manuSyakarmAzIviSa hai ? yA (galavadakaMtiyamaNussA kammAsIvise) garbhajamanuSyakarmAzIviSa haiM ? (goyamA) he gautama ! (go samucchimamaNussa kammAsIvise, gamavakkaMtiyamaNuna kammAlIvise eva jahA veunviyamarIraM jAva pajjattA saMkhenjavAsAuyakAla bhUmaga gambhavakkaMtiyamaNussa kammAsIvise, No apajatta jAca kalmAsIvise) saMmUcchima manuSyakarmAzIviSa nahIM haiM, garbhajamanuSyakA zIviSa hai jaisA vaikriyazarIrakA kathana karate hue AcArya ne jIva bheda kahA hai usI tarahase yAvat paryApta saMkhyAtavarSakI AyuvAle zarIranA prakaraNamAM vaikiyanuM kathana karatAM AcAryo jevI rIte jIvonA bheda kahyA che, tevI rIte paryApta sa khyAta varSanI AyuSyavALA karmaja, garbhaja pa cendriya tiryakra nI jIva ke je karmabhUmimAM utpanna thayA che te karmazIviSa che ke aparyApta asa khyAta varSanI mAyuSyAta yAvat - ziviSa nathI. "jai maNussa kammAsIvise kiM saMmacchimamaNussa kammAsIvise' lagavAn ne manuSya zIviSa che to sabhUchibha manuSya mAzIviSa cha ? : 'gambhavakkaMtiya maNasa kammAsIvise' gama manuSya 4AzIviSa cha ? 'goyamA' gautama ! No sammucchimamaNussa kammAsIvise, gambhavakkaMtiya maNussa kammAsIvise evaM jahA veubviyasarIraM jAva pajjattA saMkhejjavAsAuya kamma bhUmaga gambhavakkaMtiya maNussa kammAsIvise No apajjatta jAva kammAsIvise ' saMbhUmi manuSya 4AzIviSa nathI hotA manuSya kamazIviSa hoya che jevI rIte vaikriya zarIranA kathana karatAM AcAryo jIvonA bheda kahyA che teja rIte vAvat - paryApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALA, garbhaja manuSya ke je
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 bhagavatIsUtre TIkA - 'kAvihA NaM bhaMte ! AsIvimA paNNatA ?' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! katividhAH kiyatmakArAH khalu AzIviSAH prajJaptAH ? AzyAM draSTrAdau viSaM yeSAM te AzIviSAH sarpAdayaHityarthaH, bhagavAnAha'goyamA ! duvihA AsIvisA paNattA' he gautama ! dvividhAH AzIviSAH prajJaptAH kathitAH, 'taMjahA - jAi - AsIvisA ya, kammaAsIvisA ya,' tadyathA jAtyA zIviSAzca, karmAzI vipAzca, tatra jAtyA janmanA AzIvipAH sarpa vRzcikAdyaH, karmaNA kriyayA zApAdinA AzIvipAH prANyupadhAtakAH kAMgIvipAH garbhaja manuSya jo ki karmabhUmimeM utpanna hue haiM karmAzIvipa haiM, aparyApta asaMkhyAta varSakI AyuvAle manuSya karmAzIviSa nahIM haiN| TIkArtha-prathama uddezakameM pudgala pariNAma kahA gayA hai / isa dvitIya uddezakameM bhI prakArAntara se pudgala pariNAmako hI prarUpita karaneke liye sUtrakArane prathama AzIviSa dvArako kahA hai isameM gautamane prabhule esA pUchA hai 'kaivihANaM bhaMte ! AsIvisA paNattA' he ladanta ! AzIvipakitane prakArake kahe gaye haiM ? AzI nAma daMSTrAdikakA hai jinakI daMSTrAdikameM viSa hotA hai ve AzIviSa sarpa haiM ese ve sAdirUpa AzIviSa 'goyamA' he gautama ! 'duvihA paNNattA' do prakArake kahe gaye haiM / 'taMjahA' jo isa prakArase haiM 'jAi AsI visAya, kamma AsIvisAya' eka jAti AzIviSa aura dUsare karmAzIviSa / janmase jo AzIviSa haiM aise sarpa vRzcika Adi jIva karmabhUmimAM utpanna thayelA che te kamazI Sa che aparyApta asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA manuSya kamazIviSa hotA nathI. TIkAthapahelA udezamAM pudagala pariNAma kahevAmAM AvyuM che ane A bIjA uddezakamAM paNa prakArAntarathI pugala pariNAmane ja spaSTa karavA mATe sUtrakAre prathama maashiiviss6|2 4hyu cha. tamA gautama 2vAbhI seme pUchyu cha , 'kA vihANaM bhaMte / AsIvisA paNNattA' mApana mAzIviSa sA jAnA hevAmAM Ave che. Asi. nAma duSTAdikanu-dADhanuM che jenI dADhamA viSa hoya che te AzIviSa-sarSa kahevAya cha. mevA a sAhi35 mAzIviSa goyamA' gautama ! 'davihA paNNattA' meM pra42nA apAmA mAyA cha taM jahA' mA zata che 'jAi AsIvisAya kamma AsIvisAya' se ti mAzIviSa bhane bhArata meM mAzIviSa. mathA je AzIviSa che te sarpa, vRzcika Adi jIva jAti AzIviSa jIva che. je zApa Adi HITERNET
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU..1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 275 paJcendriyAH tiryazcaH manuSyAca paryAptakA eva karmAzIviSA ucyante, eteSAM hi tapazcaryAdinA anyena vA kenacid kAraNena AgIviSalabdhirbhavati, AzIviSalavdhyA ca ete zApapradAnenaiva anyAn vyApAdayituM zaknuvanti. te ca karmAzIviSAH AzIviSalabdhisvabhAvAt sahasrArAnnASTamadevalokeSu eva utpattumarhanti, tatra devatvenotpannAzca te devA bhUtvA aparyAptAvasthAyAm bhUtapUrvAgIvipabhAvAnubhavatayA karmAzIviSalabdhimanto bhavanti, uktaJca 'AsI dADhA taggayamahAvisA''sIvisA dunihbheyaa| te kammajAibheeNa NegahA caubihavigappA-'tti' AzI daMSTrA tadgatamahAviSAH AzIviSAH dvividhabhedAH / te karmajAtibhedena nekadhA caturvidhavikalpAH ||iti|| gautamaH pRcchati - 'jAiAsIvisANaM bhaMte / kAvihA paNNatA?' he bhadanta ! jAtyAzIvipAH khalu jIvAH katividhAH prajJaptAH ? jAti AzIviSa jIva haiM / jo zApa Adi kriyArUpa karmase AzIvipa haiM prANIke upaghAtaka haiM ve kAzIviSa haiM / aise karmAzIviSa paryApta pacendriyatirya ca, aura paryAtaka manuSya hI hote haiN| inheM tapazcaryAdise athavA kisI anyakAraNase AzIviSalabdhi hotI hai| AzIviSalabdhike prabhAvase ye zApadekara hI anya jIvoMko mAra DAlane ke liye samartha hote haiN| aise ye jIva kAzIvipa kahe gaye haiN| AzIviSalabdhike svabhAvase ye AThaveM devaloka sahasrArataka utpanna ho sakate haiN| vahAM para devarUpase utpanna hue ve deva hokara apaptiAvasthAmeM bhUtapUrva AzIviSa labdhike prabhAva se vAsita hone ke kAraNa karmAzIviSalabdhivAle hote haiN| kahAbhI hai-' AsIdADhAtaggaya ityAdi aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'joi AsIvisA NaM kiyArUpa karmathI AzIviSa che. prANIonA upaghAtaka-ghAta karanAra che. te kamazIviSa che. evA karmAzIvizva paryAptaka pacendriya tiryaMca ane paryAptaka manuSya ja hoya che. temane tapazcaryAdithI athavA keI anya kAraNathI AzIviSa labdhi prApta thayelI hoya che AzIviSa labdhinA prabhAvathI teo zApa ApIne anya jIvone mAravAne samartha thaI zake che evA te jIne kamazIviSa kahevAmAM Ave che. AzIviSalabdhinA svabhAvathI te AThamA devaleka sahastrAra sudhI utpanna thaI zake che tyAM AgaLa devarUpathI utpanna thayelA teo deva thaIne aparyAptAvasthAmAM bhUtapUrva AzIviSa labdhinA prabhAvathI yukata DApAyI mAzIviSaeeqA DAya che 4yu pANu cha- 'AsI dADhA taggaya ityAdi'. ve gautama 2vAmI prabhune me pUche che / 'jAi AsIvisANaM bhate kaivihA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 bhagavatIsUtro bhagavAnAha- 'goyamA ! cauvibahA paNNattA' he gautama ! jAtyAzIvipAH caturvidhAH prajJaptAH, 'tajahA- vicchuyajAi AlIvise, maMDukkajAiAsIvise uraganAiAsIvile, naNussajAiAsIvile' tadyathA-vRzcikanAtyAgIvijaH, maNDUka jAtyA tIviSaH, uraNajAtyAgIvipaH, manuSyajAtyAzIviSa: / gautamaH pRcchati- 'tricchuyajAiAgovisarasa NaM bhaMte ! jAe disae panane ?' he sainta ! vRzcikajAtyAzIviSasya khalu kiyAl vipayaH ? vRzcikajAtyA zI viparaya kiyatsAmarthya vartate ? ityAzayaH, bhagavAnAha - 'joyamA ! prabhU NaM vicchuyajAiAsIbise addha sarahappamANametaMbodi viseNaM visaparigayaM visavanamANaM pakarettae' he gautama ! vRzcikajAtyAzIviSaH arddhabharatapramANamAtrAm aMte ! kAvihA paNNattA' he bhadanta ! jAtyAzIviSa jIva kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! caucihA paNNattA' jAtyAzIviSajIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' jo isa prakArase haiM 'vicchuyajAi AsIvise, maMDukanAiAlIvise, uragajAi AlIvise, maNussajAi AsIvise,' vRzcikajAtyAzIviSa, maMDUkajAtyAzIvipa, uragajAtyAzIvipa aura manuSya jAtyAzIviSa / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'vicchuyajAi AsIvisassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he sadanta jo vRzcikajAtyAzIviSa hai usake viSakA sAma rya kitanA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'pabhU NaM vicchuya jAi AsIvi se addhabharahappamANamettaM codi visaNaM vilaparigayaM visavasahamANaM pakarettae' vRzcikajAtyAzIviSa apane daSTrApaNNattA' lagavAn ti mAzAviSa 12sA nA apAmA mAyA che. uttara- 'goyamA gautama! 'cauvihA paNNattA' tI mAzIviSa 1 yAra aranA havAmAM Ave che taM jahA' mA prabhA cha 'vicchaya jAi AsIrise maMDukka jAi AsIvise, uraga jAi AsIvise, maNNussa jAi AsIvise' vRzcika jAti AzIviSa, mahUDa (deDakA) jAtyAzIviSa, uraga (sarpa) jAtyAzIviSa ane manuSyAlayAzIviSa prazna - 'vicchaya jAi AsIvisarasa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte lagavan ! vRzcilatyAzIviSa cha tenI zahita sI che uttara'goyamA' he gautama ! 'pabhU NaM vicchya jAi AsIvise, addhabharahappamANamettaM vodi viseNaM visapariNayaM visavasaTTamANaM pakarettae' vRzci jati mAzIviSa
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2.8 u.2 sU.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 277 arddhabharatasya sAtirekapaSTayadhikayojanazatadvayalakSaNaM pramANaM mAtrA iyattA yasyAH * sA tAmityarthaH kizcidadhikatripaSTayadhikazatadvayayojanapramANazarIramiti bhAvaH, vodi tanum-zarIraM, viSeNa svadaMSTrAjanyena karaNabhUtena viSaparigatAm 'vipa' iti bhAvapradhAnanirdezAt vipatvaM parigatAM prAptAM vikasantIM vipavyAptAM svena tyApyamAnA prakartu prabhuH samarthaH khalu vartate, 'vondi' iti zarIravAcako dezIyazabdaH kintu 'visae se visaTTayAe, no ceva NaM saMpattIe kare muvA kare ti vA, karissaMti vA ?' vipayaH sa vipArthatAyAH vipamevArthoM vidhArthastadbhAvastattA tasyAH vivatAyAH sAmarthyamAtrametam pratipAditam, nocaitra khalu naiva kadAcita saMpattyA pUrvavarNitatanusa prAptidvAreNa tathAvidhatarnu vipavyAptAm akAryuH, kurvanti, kariSyanti vA vRzcikA iti zeSaH, aaukavacanaprakaraNe'pi vRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArtha bahuvacana nirdezo bodhyaH, vRzcikAdInAM janya viSase advaibharatakSetrapramANa zarIrako kuchaadhika 263 yojana pramAgavAle zarIrako vyApta karane meM samartha ho sakatA hai / kintu 'visae se visaTTayAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareMti vA, karissaMti vA' aisA jo kathana kiyA gayA hai vaha kevala unake usa viSakA sAmarthya mAtra pratipAdita kiyA gayA hai / kyoMki una vRzcikAMke viSane itane baDe zarIrameM ghusa karake praviSTa hokarake pahile kabhI na to use viSa vyApta kiyA hai aura na vartamAnameM use ve apane viSase vyApta karate haiM aura na Age bhI ve use apane viSase vyApta kareMge / yahAM ekavacanake prakaraNameM bhI sUtrakAra dvArA vRzcikA. zIviSoMmeM bahutvajatAne ke liye 'kareMmu' AdirUpase bahuvacanakA prayoga kiyA gayA hai / ina vRzcika AdikoMkA trikAlameM bhI abhAva nahIM pitAnI dADhathI utpanna thayelA jhera vaDe aDadhA bharatakSetra pramANu zarIrane kaMika adhika 263 yAnava zarIrane - vyAsa 42vAmI zatizANI DA za che. tu 'visa e se visayAe nocevaNaM saMpattIe kareMsu vA kare tivA, karissaMti vA mere kahevAmAM AvyuM che te phakata temanA te jheranuM sAmarthya mAtra batAvavA mATe ja kahela che kemake te vRzcika AdinA jhere AvaDA moTA zarIramAM praveza karIne pahelAM keIpaNa samaya nate tene viSa vyApta karyuM che ? agara vartamAnamAM tene pitAne jherathI vyApta kare che. ane bhaviSyamAM paNa tene pitAnA viSathI vyApta karaze nahI. ahIM me kyananA praramA sUtradhAre vi4 mAzIviSAmAM mag. rephan 'kareMsa' mA rUpathI bahuvacanane prayoga karyo che. A vRzcika adione gaNe kALamAM abhAva hoto nathI
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre traikAlikatvajJApanArthazca trikAlanirdezo vodhyaH / gautamaH pRcchati - ' ma DhukkajAiAsIvisapucchA ?' he bhadanta ! maNDUkajAtyAzIviSapRcchA - maNDUkajAtyAzI viSasya kiyat viSayavyApanasAmarthyaM vartate iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ! pabhU NaM maMDUkka / isIvise bharahaSyamANametaM vaudiM viseNaM visaparigayaM, sesaM ta caiva jAva karessati vA' he gautama ! maNDUkajAtyAzIviSo bharatapramANamAtrAM bharataM bharatakSetralakSaNaM pramANaM mAtrA iyattA yasyAstAm tanuM zarIras viSeNa svadaMSTrAjanyena karaNabhUtena viSaparigatAM viSatvamAptAM zeSaM tadeva yAvat - vikasantIM svena vyApyamAnAM kartuM prabhuH samarthaH kintu tad viSasya viSayamAtrametat pratipAditam natu kadAcit svasampatyA bharatakSe pramANatanu saMprAptidvAreNa tanuM viSavyAptAm akArSuH kurvanti, kariSyanti vA 2 ' evaM uragajAr3ahotA hai arthAt vRzcika AdikoMkA sadA hI sadbhAva banA rahatA hai kisI bhI kAlameM inakA asadbhAva nahIM ho pAtA hai isa bAtako sUcita karaneke liye yahAM trikAlakA nirdeza kiyA gayA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maMDukkajAi AsIvilapucchA' he bhadanta / jo maMDUkajAtike AzIviSa haiM unake viSameM apane dvArA kitane baDe zarIrako vyApta karanekA sAmarthya hai ? arthAt maMDUkajAtike AzIviSoMkA viSa kitanevaDe zarIrako apane viSase vyApta kara sakatA hai ? isa prazna ke uttarase prabhu kahate haiM 'goyamA ' he gautama! 'bhUpa NaM maMDukajAi AsIvise bharaha pamANametta bodiM viseNaM visaparigayaM, sesaM taM ceca jAva karessaMti vA maMDUka jAtike AzIviSa apane vipake dvArA bharatakSetra pramANamAtra zarIra ko vyApta kara sakate haiM / 'bAkI aura saba kathana pahile jaisA yahAM arthAt vRzrika Adine hamezAM sadbhAvaja rahe che. koipaNa kALamAM temane asadbhAva hotA ja nathI. e khatAvavA,- sucita karavA mATe ahI A traNe kALanA nirdeza karela che have gautama svAmI mahUka (deDakA) jAti AzIvizva samadhamAM prazna 42tAM ThaDe cheDe 'maMDuka jAi AsIvisaM pucchA ' he bhagavan / ? bhaDU latinA (deDakA) AzIviSa che tenA viSamAM keTalA meATA zarIramA praveza karavAnuM sAmA` che. arthAt ma hUka jAti (deDakA) nA AzIviSAnuM jhera keTalA meATA zarIrane ghotAnA jerathI vyApta 4rI za che. uttara - 'goyamA' he gautama | 'pabhUNaM maMDukajAi AsIvise bharahappamANametaM vaudiM viseNaM visaparigayaM sesa taM caiva jAva karessaMti vA mahUka (deDakA) jAtinA AzIviSa peAtAnA jherathI bharatakSetra pramANu - mAtra zarIrane vyApta karI zake che. bAkInuM tamAma kathana pahelAM kahyA pramANe ja , 278 $
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 279 AsIvisassa vi' evaM vRzcika-maNDkajAtyAzIviSANAmiva uragajAtyAzI viSasyApi viSasya viSayavyApanasAmarthyAdikamabaseyam kintu navaraM jaMdIvappamANametta vodiM viseNaM visaparigayaM sesaM taM cetra jAva karessaMti vA3' navaraM vRzcikAdyapekSayA uragajAtyAzIvipasya vizeSastu-sa hi jambUdvIpapramANamAtrAM tanum viSeNa viSaparigatAM viSatvaprAptAM zeSa tadeva-yathoktAnusArameva para jAnanA cAhiye' isa kathana se yahAM aisA pATha lagAnA cAhiye ki maMDUka jAti ke AzAviSake viSake prabhAvameM jo pUrvokta rUpa se kahA gayA hai vaha usakI sAmarthya dikhAne ke liye hI kahA gayA hai. kyoMki 526-6-19 yojana bharatakSetrakA pramANa kahA gayA hai yaha pramANa jaMbUdvIpa ke pramANakA 190 vAM bhAga paDatA hai so itane baDe zarIra meM praviSTa hokara maMDUka jAtike AzIviSoMke viSane na pahile kabhI use apane prabhAva se prabhAvita kiyA hai aura na vaha vartamAna meM hI aisA karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAla meM bhI aisA karegA hI / yaha to usakI sAmarthya mAtrakA kathana kiyA gayA hai| 'evaM uragajAi AsIvisassa vi' jisa taraha se vRzcika aura maMDUka jAtike AzIviSoMke viSakA prabhAva prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra meM uragajAtike AzIviSoM ke viSase vyApta hone ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / parantu yahAM para jisa zarIrako ve apane viSase vyApta karate haiM vaha zarIra bharatakSetrapramANa nahIM hotA hai kintu ja bUdvIpamamANa hotA hai / yahI bAta 'navaraM javuddIvappamANamettaM samajavuM" A thanamAM evo pATha ahiA samajavAno ke maMDUka jAtinA AzIvizvanA jheranA prabhAvamAM je pahelA kahevAmAM AvyuM che te tenI zakitanA varNana mATe ja kahevAmAM Avela che kemake pa26-6-19 yojanA bharatakSetranuM pramANa kahela che. -A pramANu ja badIpa pramANunA 191 mAM bhAga jeTaluM che te eTalA meTA zarIramAM praveza karI vyApta thaI zake che, paraMtu praveza thaIne mahUka jAtinA AzIviSenA jhere pahelAM keI vakhata tene pitAnA prabhAvathI prabhAvita karela nathI ane vartamAnamAM paNa tevuM karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa tevuM karaze nahI. Ate kevaLa zakita mAtra tAsa cha. 'evaM uragajADa AsIvisassavi' vI zata pRzci: (vI ch|) ane maMka (deDakA) jAtinA ArIviSenA jherane prabhAva jaNAvela che te ja rIte uraga (sarpa) jAtinA AzIvizenA jherane phelA thavAnA viSayamAM paNa samajI levuM paraMtu ahI A je zarIrane te pitAnA jherathI vyApta kare che. te zarIra bharatakSetra pramANa hatuM
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 280 yAvat - vikasantIM viSavyAptAM kartuM prabhuH samarthaH, kintu viSayamAtrametat teSAM pratipAditam, nocaiva naiva khalu kadAcit te uragajAtyAzIkipAH sampatyA jambUdvIpapramANamAtrAM tanuM samprApya viSavyAptAm akArSuH kurvanti, kariSyanti vA iti, 'maNussajAi AsI visarasa ci evaM ceca, 'navaraM samayakhemANametaM vadi viseNaM visaparigayaM aisaM taM caiva jAna karespati bATa, manuSyajAtyAzIviSasyApi evazcaiva uragajAtyAgIvipasyeva vipasya vipayavyApanasAmarthyamava seyam, kintu navaraM vizeyastu samagrakSetrapramANamAtrAM samayakSetra manuSyakSetralakSaNaM pramANameva yAtrA iyattA yasyAstAm sArddha - yahIpapramANAm tanum viSeNa viSaparigatAM vipatvamAsAM zeSaM tadeva pUrvavadeva yAvat - vikasantIM viSeNa vyApyamAnAM kartuM prabhuH samarthaH, kintu bodiviseNaM visaparigaya, resa taM ceka jAca karasaMticA, isasUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / parantu una uragajAtike AzIvipoMke viSane abhItaka itane baDe jabUdvIpa pramANa zarIrako na bhUtakAla meM kabhI vyApta kiyA hai, na vartamAnameM vaha vyApta karatA hai, aura na bhaviSyat meM vaha use vyApta karegA / ' maNumsajAi Asovitamsa vi evaMce' manuSyajAtike viSake prabhAva ke viSaya meM bhI aisA hI jAnanA cAhiye | 'navaraM samayakhettappamANamettaM yadi viseNaM vimapariNayaM sesaM taM caiva jAva karessaMti vA 4' kintu manuSyajAtike AzIviSoMkA viSa apane prabhAva se jisa zarIrako vyApta kara sakatA hai usa zarIrakA pramANa DhAI dvIpapramANa hai / DhAI dvIpakA jitanA pramANa kahA gayA hai utanA hI pramANa usa zarIrakA hai ki jisa zarIrako manuSyajAtike nathI, paraMtu ja budrIpa pramANu hAya che eja vAta " navaraM jaMbuddIvappamANamettaM vaudi viseNaM visapariyaM sesaM taM cetra jAva karesmaMti vA 3' mA sUtrapAThathI agara karela che paraMtu te ugara jAtinA AzIviSAnA jhere haju sudhI eTalA mATA jaMmRddIpa pramANamAM bhUtakALamA kAi vakhata vyApta karyu nathI, vartamAnamAM vyApta katuM nathI ane bhaviSyamAM paNa vyApta karaze nahIM. maNussa jAi AsI visassavi evaM cetra ' bhanuSya latinA AzIviSAnA jeranA sAmarthyAMnA viSayabhAM pazu tervuna sabhannapuM. navaraM samayakhettappamANamettaM vaudiM viseNaM visapariyayaM sesaM taM caiva jAtra karissaMti vA 4 manuSya latinA khAzIviSonu ra potAnA prabhAvathI ne zarIrane vyApta karI zake che. te zarIranu pramANu aDhI dvIpa pramANu che. eTale ke aDhI dvIpanu jeTaluM pramANu kahela che teTaluM ja pramANu te zarIranuM che ke je zarIrane manuSya jAtinA 6
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 su. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 281 viSayamAtra metadukta, natu sampattyA manuzyakSetrapramANAM tanumAzritya viSavyAptAm akArSaH, kurvanti, kariSyanti vA kadAcit manuSyajAtyAzIviSA ityarthaH, bahuvacanAdikaM pUrvavadavaseyam, 'gautamaH pRcchati-'jai kamma AsIbise kiM neraiyakammAsIvise, tirikkhanoNiyakammaAmIvise, maNussakammaAsIvile, devakammAsIvise?' he bhadanta ! yaH karmAsIviSaH kathitaH sa kiM nairapika karmAzIviSaH kathitaH sa kiM nairayikakarmAzIviSaH, tiyagyonika karmAzIviSaH, manuSyakarmAzIviSaH, devakarmAzIviSo vA bhavati ? bhagavAnAhaAzIviSoMkA viSa apane prabhAvase vyApta kara sakatA hai / para aisA kathana kevala usa ciSakA sAmarthya ko dikhalAne ke liye hI prakaTa kiyA gayA hai kyoMki usaviSane Ajataka bhUtakAlameM na aisA kiyA hai, na vaha vartamAnameM karatA hai, aura na bhaviSyameM bhI vaha aisA karegA hI / sAmarthe dikhAnekA tAtparya aisA hai ki yadi itanA baDA koI zarIra ho to vaha jahara apane prabhAvale use pUrNarUpa meM jaharIlA kara sakatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM "jai kammaAsovise kiM neraya kammaAsIvise, tirikkhajoNiya kammAsIvise maNussa kammAlIvise devakammAsIvise' he bhadanta ! jo karmAzIviSa kahA gayA hai vaha karmAzIviSa kauna hai ? kyA nairayika kasamzIviSa hai, yA tiryagyonika jIva kAzIviSa hai ? yA anuSya karmAzIviSa hai ? yA devakarmAzIviSa hai ? pUchanekA abhiprAya aisA hai kiM jinhe karmAzIviSa kahA gayA hai ve karmAzIviSa kauna se jIva hote haiM- kyA cArogatike jIva karmAzIviSa hote haiM ? isake uttara meM AzIviSenuM jhera pitAnA prabhAvathI vyApta karI zake che paraMtu evuM kathana kevaLa te teonI zakita darzAvavA mATe ja jaNAvela che kemake te jhere Aja sudhI, bhUtakALamAM evuM karyuM nathI, vartamAnamAM tevuM karatA Oii ane bhaviSyamAM tevuM karaze paNa nahI zakita batAvavAne hetu e che ke je AvaDuM moTuM kaI zarIra hoya to te jhera pitAnA prabhAvathI tene saMpUrNa rIte jhera yukata karI zake prazna- 'jai kammaAsIvise kiM negyakammaAsIvise, tirivakha joNiya kammAsIvise, maNussa kammAsIvise, devakammaAsIvise / mAn je karyAzIviSe kahelA che, te karmazIviSa keNa che? zuM nArakiya kamazIviSa che? athavA tirthaM ca nIka jIva kamazIviSa che? ke manuSya karmAzIviSa che? ke deva kazIviSa che? pUchavAno hetu e che ke jene kamazIviSa kahyA che te kamazIviSa 45. 3 DAya cha. zu // 2 gativAra 01 4AzIviSa cha ? uttara- 'goyamA !
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatomutre 282 'goyamA! noneraiyakammAsIvise, tirikkhajoNiyakammAsIvise vi, maNussakammAsIvise vi, devakammAsIvise vi' he gautama! karmAzIvipaH khalu no nairayikakarmAzIviSo bhavati, apitu karmAzIviSaH tiryagyonikakarmAzIviSo'pi, manuSyakarmAzIviSo'pi, devakarmAzIvipo'pi bhavati, gautamaH pRcchati - 'jai tirikkhajoNiyakammAsIvise ki egidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ? ' he bhadanta ! yastiyaMgyonikakarmAzIvipo bhavati sa kim ekendriya-- tiryagyonikakarmAzIvipo bhavati, yAvat - dvIndriya-trIndriya-caturindriyapaJcendriyatiyagyonikakarmAzIviSo vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'no neraiyakammAsIvise, tirikkhajoNiyakammAsIvise vi, maNussakammAsIvise vi, devakammAsIvise vi' nairayikajIva karmAzIviSa nahIM haiN| kintu tiryagyonika jo jIva haiM ve kAzIviSa haiM, tathA jo manuSyagatikA jIva haiM ve karmAzIviSa haiM, devagatike jo jIva haiM ve kAzIviSa haiN| aba gautama prabhuse aisA pUchate hai ki 'jaitirikkhajoNiyakammAsIvise kiM egidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise jAva paMcidiyatirikkha joNiya kammAsIvise' he bhadanta ! jo tiryagyonika jIva kAzIviSa hotA hai so vaha kaunasA jIva karmAzIviSa hotA hai ? kyA ekendriya tiryagyonikajIva karmAzIviSa hotA hai yA yAvat-vendriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa hotA hai? yA teindriyatiyaMgyonikajIva karmAzIviSa hotA hai ? yA cauindriyatiryagyonikajIva karmAzIhe gautama ! 'no neraiyakammAsIvise, tirikkhajoNiyakammAsIvise vi maNussakammAsIvise vi devakammAsIvise vi2thi: 004 mAzIviSa khAtA nathI paraMtu tirthaM ca nIka jIva je che te karmazIviSa che tathA je manuSya jAtinA jIva che tAzIvi5 cha bhane hevAtinA 73 ziviSa che. prazna- 'jai tirikkha joNiya kammAsIvise kiM egidiya tirikkhajoNiyakamAsIvise jAva paMciMdiya tirikkhajoNiyakammAsIvise, bhagavan / tiya ya yAnI 4 zAviSaya cha ta kayA jI kamazIviSa che ? zuM ekendriya tirthaM ca nI jIva kamazIviSa hoya che ? beidriya jIva tirtha ca yonIka jIva karyAzIviSa hoya che? ke te Idriya tirthaM ca yonI jIva kamazIviSa hoya che? ke cAra iMdriya ane pAMca IdriyavALAM tiryaMca nI javA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam no egiMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, jAva no cauriMdiyatirikkhapaMcidiyatirikkha joNiyakammAsIvise he gautama ! no ekendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, joNiyakammAsIvise, tiryagyonikakarmAzIviSo yAvat no dvIndriya-trIndriya- caturindriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, apitu paJcendriya tiryagyonikakarmAzIviSo bhavati / gautamaH pRcchati - 'jai paMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvi se kiM saMmucchima paMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, gavbhavakkatiyapaMciMdiyatirikkha joNiya kammAsIbise ? ' bhadanta ! yaH paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati sa kiM saMmUrchimapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? kiMvA garbhavyutkrAntikapaJcendriyaviSa hotA hai ? yA paMcendriya tiryagyonikajIva karmAzIviSa hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'no egiMdiya tirikkha joNiya kammAsIvise, jAva no cauridiyatirikkhajoNiyakammAsIvise' na ekendriya tiryagyonika jIva karmAzIviSa hote aura na vendriya, teindriya, cauindriyajIva karmAzIviSa hote haiM kintu ' paMcidiyatirikakhajoNiyakammAsIvise ' jo paMcendriya tiryagyonika jIva hai ve karmAzIviSa hote haiM / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate hai 'jaha paMcidiyatirikkha joNiya kammAsIbise kiM saMmucchima paMcididyatirikkhajoNiyakammAsIvile, ganbhavakkatiya tirikkha joNiya kammAsIvise ?" he bhadanta ! jo paMcendriyatiryagyonika jIva karmAzIviSa kahe gaye haiM ve kauna se paMcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa kahe gaye haiM- kyA jo jIva samUcchima paMcendriya tiryaca haiM ve karmAzIviSa kahe gaye haiM yA jo garbhajanmavAle paMcendriya urbhAzIviSa che. uttara - ' goyamA ' he gautama [ no ergidiyatirikkhajoNiya kammAsIvise, jAva no cauriMdiyatirikakha joNiya kammaA sIvise ' ekendriya, be iTrica, traNa IMdriya ane cAra IMdriyavALAM jIve karmAMzIviSa hAtA nathI 2tu paMcidiyatirikakha joNiya kammAsIvise' ne yayendriya tiryayayoni lava hoya he te urmAzIviSa hoya che abha- jaI paMcidiya tirikUkha joNiyakammAsIvise kiM samucchimapaMcidiyatirikkha joNiyakammAsIvise, ganbhevaka tiya tirikkha joNiya kammAmIvise ? ' De bhagavAna ne yathendriya tiryaya yonI lava urbhAzIviSa kahyA che te kayA? zu je jIva samUmi paMcendriya tiryaMca che. tene karmAMzIviSa kahyA che ? ke je gabha janmavALAM pacendriya tiya ca AnI jIva che tene kamAMthIviSa kahyA che ? ca 283
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre tiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM jahA veuvviyasarIramsa bhedeA jAva pajjattasaMkhejjavAsA uyagambhavakkaM tiyapa ciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, no apajjatta saMkhejjavAsAuyajAvakammAsIvise' he gautama ! evaM yathA - vaikriyazarIrasya bhedo yAvat - prajJApanAyAm ekaviMzatitame zarIrapade vaikriyaM kathayatA bhagavatA jIvabhedaH kathitastathA'trApi kathayitavyaH, tatra betthamuktam- 'goyamA ! no saMmucchimapacidiyatirikkhajoNiya kasmAsIvise, gavsavakkatiyapa cididyatirikkhajoNiyakammAsIvise, jai gavbhatrakaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ki saMkhejjavAsAuyaganbhavaka tiyapa ciMTiya 284 " tiryaca haiM ve karmAzIviSa kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ' evaM jahA veDavviyasarIrassa bhedo jAva pajjattAsaMkhejjavAsAjya ganbhavakkatiyapaMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise no apajattA saMkhejjavAsAjya jAva kammAsIvise' he gautama ! jisa prakAra se prajJApanAke 21 ve avagAhanA saMsthAna pada meM vaikriyakA kathana karate hue bhagavAnane jIva bheda kahA hai usI taraha se yahAM para bhI kahanA cAhiye - vahAM para isa prakAra se kahA gayA hai- 'goyamA' he gautama ! 'no samucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyakammAsIvise ' samUcchima paJcendriyatiryagyonikajIva karmAzIviSa nahIM hai kintu 'ganbhavakka tiyapaMcidiyatirikkha joNiya kammAsIvise' garbhajapaMcendriya tiryagyonika jIva karmAzIviSa haiM / jai ganbhavaka tiya paMcidiya tirikkhajoNiyakammAsIvise ' isa para gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! yadi garbhaja paMcendriya tiryaca karmAzIviSa hai to kauna-se garbhaja paMcendriyatiryaca karmAzIviSa haiM ? 'kiM saMkheja uttara- evaM jahA veuvvayasarIrassa bhedo jAva pajjattAsaMkhejjavAsAuya gagbhavakaM tiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya kammAsIvise, no apajjatta saMkhejjakammAsIvise ' huM gautama ! je rIte prajJApanAmA 21 mAM avagAhanA saMsthAna padamAM vaikriyanu kayana karatAM bhagavAne OM bheda kahyA che teja rIte aDImA pazu samabhavA tyAM bhAgaNa sevI rIte dhuMche 'goyamA ' he gautama! 'no saMmUcchimapaMciMdriya tirikakha joNiyakammAsIvise ' sabhUmi yathendriya tiryatha yaunI chatra urmAzIviSa hotA nathI paraMtu 'ganbhavatiya paMciMdiya tirikakha joNimAsI vise ' e ja pacendriyatiyaka ceAnA jIva karmAMzIviSa che. prazna 6 vAsAuya jAva 4 ja gavbhavaka tiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya kammAsIvise ' he bhagavan ! je gaja pacendriya ti`ca karmAthIviSa hAya tA kayA gaja tiya ca karmAMzIviSa che ?
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 285 'tirikkhajoNiyakammAsIvise asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise ? ' gauyamA! saMkhejavAsAuya-jAva-kammAsIvise, no asaMkhejavAsAuya-jAvakammAsIvise / jai saMkhejajAvakammAsIvise kiM pajjattasaMkhejjajAvakammAsIvise, apajattasa khejjajAvakammAsIvise ? goyamA !' ityAdi, ataH paraM mUle vartate eva, tathA ca he gautama / paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo no samUcchimapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, apitu garbhavyucAsAuya gambhavakka tiya paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise , kyA ve ki jo saMkhyAtavarSakI AyuvAle haiM ? yA ki 'asaMkhejAvAlA uyajAva kammAsIvise' ve jo asaMkhyAtavarSa ki AyuvAle haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'saMkhejabAsAuya jAva kammAsIvise' jo tithaMca saMkhyAtavarSakI AyuvAle haiM ve kAzIvipa haiM 'no asaMkhejavAsAuya jAva kamnAsIvise' asaMkhyAtavarSa kI AyuvAle bhogabhUmika garbhaja tiryaMca karmAzIviSa nahIM haiM / isa para gautama prabhuse aisA pUchate haiM ki yadi saMkhyAtavarSa kI AyuvAle karmabhUmija tiryaca karmAzIviSa haiM to inameM 'kiM pajatta saMkhejjavAsA uya jAva kammAsIvise ? apajjatta jAva kambhAsIvise' jo paryApta saMkhyAtavarSakI AyuvAle karmabhUmija paMcendriyagarbhaja tiyaM ca haiM ve karmAzIviSa haiM yA jo aparyApta saMkhyAtavarSakI AyuvAle karmabhUmija paMcendriya garbhaja tirya ca haiM ve karmAzIviSa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai 'goyamA' he gautama! ityAdi- isake bAdakA pATha mUlameM hai 'kiM saMkhejjavAsAuya gambhavakkaMtiya, paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise' tara sadhyAta varSanI mAyuSavANA cha ? mA2 'asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise te masa syAtU Sa nI mAyuSyavANA hoya cha ? uttara- 'goyamA OM gautama ! 'saMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvisere liya" sa cyAta panI "mAyuSyavANAMche ta mazIviSa che. 'no asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise' asa khyAta varSanI AyuSyavALA bhegabhUmika garbhaja tirya ca kamazIviSa hetA nathI. prazna- je sakhyAta varSanI AyuSyavALA karma ja bhUmi tiryaMca karmAzIviSa che te temA 'kiM panjattasaMkhejavAsAuya jAba kammAsIvise ? apajjatta jAva kammAsIvise / je paryApta sAta varSanI AyuSyavALA karma bhUmija pacendriya garbha ja tirthaM ca che te -kamazIviSa che? ke je aparyApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmabhUmija pacendriya tiya ya te mAzAvi5 ? uttara- 'goyamA' he gautana! yA mAnA chiin|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 bhagavatIne krAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, iti bhaavH| gautamaH pRcchati - yo garbhavyutkrAntikapaJcandriyatiya gyonikakarmAzIviSo bhavati sa kiM saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatirya gyonikakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA asaMkhyeyavarSAyuSkayAvat-garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzI viSo vA bhavati ? bhagavAnAha-gautama ! garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika karmAzIvipaH saMkhyeyavarSA yuSkayAvat garbhavyutkrAntikapaJcendriyatirthagyonikakarmAzIviSo bhavati, no asaMkhyeyavarSAyuSkayAvat - garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, gautamaH pRcchati-yadiH saMkhyeyavarSAyuSka yAvat garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati sa kim paryAptakasaMkhyeya yAvat garbhavyutkrAntikahI tAtparya kahanekA yaha hai ki jo garbhaja paMcendriya paryApta karmabhUmija tiryagyonika jIva haiM ve karmAzIviSa haiM isa ke sivAya ke tiryagyonika jIva kAzIviSa nahIM haiN| __ gautama bhagavAnase pUchate haiM he bhadanta ! jo garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSa hotA hai to kyA vaha saMkhyAtavarSakI AyuvAlA, karmAzoviSa hotA hai athavA asaMkhyAtavarSakI AyuvAlA karmAzIviSa hotA hai / isake uttarameM bhagavAn kahate haiM ki he gautamA saMkhyAtavarSakI AyuvAlA garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonika karmAzIvipa hotA hai kintu asaMkhyAtavarSakI AyuvAlA vaha kAzIviSanahIM hotA hai / phira gautama pUchate haiM-he bhadanta yadi jo saMkhyAtavarSakI AyuvAlA garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSa mULapATha sUtrArthamAM Apela che. kahevAno bhAva e che ke je garbhaja paMcendriya paryApta karmabhUmi tiryaMca yenI jIva che te kamazIviSa che. tenA sivAyanA jIva kamazIviSa nathI. gautama prabhu bhagavAnane pUche che ke... he bhagavana je jIva garbhavyutkAtika paMceMdriya tirdhanya nIvALA jIva kamazIviSa hoya che, te zuM saMkhyAtavarSanI AyuSyavALA karmAzIviSa hoya che ke asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmAzIviSa hoya che? tenA uttaramAM prabhu kahe che ke- he gautama! sa khyAta varSanI AyuSyavALA garbhavyutkAntika pacendriya tiryanika kazIviSa hoya che, paraMtu asaMkhyAtavarSanI AyuSyavALA te karmAzAviSa hatA nathI gautama svAmI pharI pUche che ke- he bhagavana je saMkhyAtavarSanI AyuSyavALA garbhavyAtika pacendriya tiryanika karmazIviSa hoya che te zuM te
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU.1 AzIviSasvarUpanirUpaNam 287 varSAyuSkapaJcendriyatibagyonikakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA aparyAptakasaMkhyeya yAvat garbhavyutkrAntikavarSAyuSka paJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! pajjattasaMkhenjavAsAuyagambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyakammAsIvise, no apajjattasakhejjavAsAuya jAva kammAsIvise' he gautama ! saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIvipaH paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavati, no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSka yAvat - garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakarmAzIviSo bhavatIti / ___ gautamaH pRcchati - 'jai maNussakammAsIvise ki saMmucchimamaNussakammAsIvise, gabbhavakka tiyamaNussakammAsIvise ? he bhadanta ! yo manuSyakarmAzIviSo bhavati sa ki saMmUcchimamanuSyakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA garbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA! No samucchimamaNussakammAsIvise, gambhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise' he gautama ! hotA hai to kyA vaha paryApta avasthAmeM hotA hai athavA aparyApta avasthAmeM karmAzIviSa hotA hai ? isa para bhagavAn kahate haiM ki he gautama ! vaha paryApta avasthAmeM karmAzIviSa hotA hai kintu aparyApta avasthAmeM karmAzIviSa nahIM hotA hai| ____ aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jai maNussa kammAsIvise ki samucchimamaNussakamAsIvise, ganbhavatiyamaNussa kammAsIvise' he bhadanta! yadi manuSya karmAzIviSa hai to kauna se manuSya karmAzIviSa haiM ? kyA ve jo saMmRcchima manuSya haiM yA ve ki jo garbhaja manuSya haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'No samucchimamaNussakammAsIvise' jo manuSya saMmUrchima janmavAle paryApta avasthAmAM hoya che ke aparyAptAvasthAmAM kamazIviSa hoya che? tene uttara ApatA bhagavAna kahe che ke- he gautama te paryAptAvasthAmAM karmazIviSa hoya che, paraMtu aparyAptAvasthAmAM kazIviSa detA nathI. prazna- 'jai maNussa kammAsIvise, kiM saMmRcchimamaNussakammAsIvise, gambhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise / mAvAn ! ne manuSya mAzAviSa hAya te kayA manuSya kamazIviSa che? zuM te samUrNima manuSya che te ke je garbhaja manuSya cha ta ? uttara- 'goyamA' gautama! 'No samucchimamaNussakammAsIvise ' re manuSya sabhUmi bhavANA DAyate 4AzIviSa hAtAnathI. 52tu gambhavakkatiya
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre manuSyakarmAzIviSo no samUcchimamanuSyakarmAzIviSo bhavati, apitu garbhavyutkrAntikamanuSyakarmAzIviSo bhavati, ' evaM jahA veundiyasarIraM jAva pajjatasaMkhejjavAsAjya kammabhUmiyaganbhavaka tiya maNustakammAsIbise, no apajjatajAva kammAsIvise ' evaM yathA vaikriyazarIraM prajJApanAyA ekaviMzatitame zarIrapade pratipAditaM tathaiva yAvat manuSyakarmAzIviSa paryAptakasakhyeyavarSAyukakarmabhUmijagarbhavyutkrAntikamanuSyakarmAgoviSo bhavati, no aparyAptaka - yAvat-saMkhyeyavarSAyukakarmabhUmi jagarbhavyutkrAntikamanuSya karmAzIviSo bhavati ||1|| 288 mUlam - jai devakammAsIvise kiM bhavaNavAsi deva kammAsIvise jAva mANiyadevakammAsIvise ? goyasA ! bhavaNavAsidevakammAsIvise, vANamaMtaradeva kasmAsIvise, joisiyadeva-kammAsIvise, vaimANiyadevakasmAsIvise, jai bhavaNavAsideva haiM ve karmAzIviSa nahIM haiM, kintu 'ganbhavaka tiyamaNussakammAsIbise' jo garbhaja janmavAle manuSya hai ve karmAzIviSa haiM / 'evaM jahA ucciyasarIraM jAva pajjattasaMkhejjavAsAuyakasmabhUmiyaganbhavaka tiya manussa kammAsIvise, no apajatta jAva kammAsIvise' jisa prakAra se prajJApanA ke 21 veM avagAhanA saMsthAna pada meM vaikriya zarIrakA pratipAdana kiyA gayA hai usI prakArase jo manuSya paryApta haiM, saMkhyAtavarSa kI AyuvAlA hai, karmabhUmija hai, aura garbhaja hai aisA vaha manuSya karmAzIviSa hai- aparyAptaka sakhyAtavarSakI AyuvAlA karmabhUmija garbhajamanuSya karmAzIviSa nahIM hai | sU0 1 // maNussa kammAsIvise' ? garlana bhanbhuvANA manuSya te urbhAzIviSa che. 'evaM jahA vetriya sarIraM jAva apajjatta saMkhejjavAsAuya kammabhUmiyAnbhavakkaMtiyamaNustakammAsIvise, to apajjata jAva kammAsIvise' ? prabhA prajJApanAnA 21 mAM avagAhanA saMsthAna padamA naiSkriya zarIranuM pratipAdana karyuM che teja rIte je manuSya paryAptaka che. asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA che. karmabhUmija che ane garlseja che evA manuSya karmAMzIviSe che. aparyAptaka saMkhyAta vanI AyuSavALAM kabhUmija gabhujamnussy urbhAzIviSa hotA nathI. // bhU. 1 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 su 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 289 kammAsIvise se kiM asurakukArabhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva thaNiyakumAra-jAva-kammAsIvise ? goyamA ! asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi, jAva thaNiyakumArabhavaNavAsidevakammosIvise vi / jai asurakumAra-jAva-kammAsIvise ki pajjattaasurakumAra-jAva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise ? goyamA ! no pajattaasurakumArajAva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsidevakabhmAsIvise, evaM jAva thaNiyakumArANaM / jai vANamaMtaradevakammAsIvise kiM pisoyavANamaMtaradevakammAsIvise, evaM savesi pi apajjattagANaM / joisiyANaM laversi apajjattagANaM / jai vemANiyadevakammAsIvise ki kappovagavemANiyadevakammAsovise, kappAIyavemANiyadevakammAsIvise ? goyamA! kappovagavemANiyadevakamsAsIvise no kappAIyavANiyadevakammAsIvise / jai kappovagavemANiyadevakammAsIvise kiM sohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise,jAva accuyakappovagajAva-kammAsIvise ? goyamA ! sohammakappovagavemANiyadevakammAsovise vi, jAva sahassArakappovagavemANiyadevakammAsIvise vi, no ANayakappovagajAva no accuyakappovagavemANiyadevakammAsIvise / jai sohammakappovagajAvakammosI vise ki pajattasohammakappovagavemANiyadevakammosIvise ? apajjattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise ? goyamA !
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhagavatI sUtre no pajjatta sohammakappovagave sANiyade va kammAsIvise, apajjattasohammakappovagavemANiyade va kammAsIvise, evaM pajjatasahassArakappova gavemANiya- jAva - kammAsIvise, jjattasahassArakappotraga jAva -kammAsIvise // sU0 2 // jAva no apa chAyA - yadi devakarmAzIviSaH kiM bhavanavAsi devakarmAzIvipaH yAvatavaimAnikadevakarmAzIviSaH ? gautama ! bhavanavAsidevakarmAzIvipaH, vAnavyantaradevakarmAzIviSaH, jyoti pikadevakarmAzIviSaH, vaimAnika devakarmAzItripaH / yadi bhavanavAsidevakarmAzIvipaH, sa kim asurakumArabhavanavAsidevakarmAzIviSaH, yAvat - stanitakumAra - yAvat - karmAzIvipaH ? gautama ! asurakumAra'jai devakammAsIvise kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise' ityAdi / sUtrArtha - (jar3a devakammAsIvise) he bhadanta ! yadi devakarmAzIviSa haiM to kaunase deva karmAzIviSa haiM ? (kiM bhavaNavAsideva kammAsIvise, jAba vaimANiyadevakammAsIvise) kyA jo deva bhavanavAsI haiM ve karmAzIviSa hai yA yAvat jo vaimAnikadeva haiM ve karmAzIcipa haiM ? ( goyamA) he gautama! ( bhavaNavAsidevakammAsIvise vANamaMtaradeva kammAsIvise, joisiya devakammAsIvise, vaimANiyadevakammAsIvise ) bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM, vAnavyantaradeva karmAzIviSa haiM, jyotiSikadeva karmAzIviSa haiM, aura vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM / ( jai bhavaNavAsidevakammAsIvise kiM asurakumArabhavanavAsideva kammAsIvile jAva thaNiyakumAra jAva kammAsIvise) he bhadanta ! yadi * ' jai devakammAsItrise kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise ' 4tyAhi sUtrArtha - jai devakammAsIvise' he bhagavan! le heva rbhAzIviSa hoya to jhyA dveva ubhazIviSa che! kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva maNiyadeva kammAsIvise ' zu bhavanavAsI deva arbhAzIviSa che! yAvat / vaimAni deva 4rbhAzIviSa che ? ' goyamA ' he gautama! ' bhanraNavAsideva kammAsIvise, vANamaMtara - deva kammAsIvise, joisiya deva kammAsIvise vaimANiya deva kammAsIvise' lavanavAsIdeva, vAnanya taradeva, yeAtiSikadeva ane vaimAnikadeva, e badhA karmothI vaSa che. 'jai bhavaNavAsidevakammAsIvise kiM asurakumArabhavaNavAsideva kammAsIvise jANiyakumAra jAva kammAsIvise ' he bhagavan le lavanavAsIheva urbhAzIviSa
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU0 2 karmAzIviSasvarUpanirUpaNam 291 bhavanavAsidevakarmAzIviSo'pi, yAvat - stanitakumArabhavanavAsidevakarmAzI. viSo'pi / yadi asurakumAra-yAvat - karmAzIviSaH kiM paryAptakAsurakumAra yAvat-karmAzIviSaH, aparyAptakAsurakumArabhavanavAsikarmAzI vipaH ? gautama ! no paryAptakAmurakumAra-yAvat-karmAzIviSaH, aparyAptakAmurakumArabhavanavAsi yAvat-karmAzIviSaH, evaM yAvat stanitakumArANAm / yadi vAnavyantaradevabhavanavAsIdeva karmAzIviSa hai to kaunase bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM kyA jo asurakumAra bhavanavAsIdeva haiM ve karmAzIviSa haiM yA yAvat stanitakumAra bhavanavAsIdeva haiM ve karmAzIviSa haiM ? (goyamA) he gautama ! ( asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi jAva thaNiyakumArabhavaNavAsideva kammAsIvise vi) asurakumArabhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM yAvat stanitakumAra bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM / (jaha asurakumAra jAva kammAsIvise kiM pajjatta asurakumAra jAva kammAsIvise, apajjatta asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise) he bhadanta ! yadi asurakumAra' bhavanavAsI deva karmAzIviSa haiM to kaunase bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM ? kyA ve jo paryApta asurakumArabhavanavAsIdeva haiM ve yA jo aparyApta asurakumArabhavanavAsIdeva haiM ve ? (goyamA) he gautama ! (no pajjatta asurakumAra jAva kammAsIvise, apajatta asurakumAra bhavaNavAsi jAva kammAsIvise) jo paryApta asurakumAra bhavanavAsI deva haiM ve karmAzIviSa nahIM haiM, kintu che kayA bhavanavAsIdava kazIviSa che? zuM asurakumAra bhavanavAsIdeva che te ke yAvat - stanitabhAra va sapanavAsI che te vAzIvi5 cha ? 'goyamA' gautama! 'asurakumArabhavaNavAsIdevakammAsIvise vi jAva thaNiyakumArabhavaNavAsideva kammAsIvise vi' asumAre savanavAsI mAzIviSa che. yAvat-stanitabhAra apanavAsIra para mazIviSa che 'jai amurakumAra jAva kammAsIvise ki pajjatta amarakumAra jAva kammAsIvile, apajjatta asurakumAra bhavaNavAsI kammAsIvise' ke bhagavan ! na masumAra bhavanavAsIra mazIviSa cha ? to 4yA bhavanavAsIdeva, zuM je paryApta asurakumAra bhavanavAsIdeva che? te athavA je aparyAptaka sumAra apanavAsI che te 4AzIviSa cha ? goyamA ' gautama ! 'no pajjatta asurakumAra jAca kammAsIvise, apajjatta asurakumArabhavaNavAsi jAva kammAsIvisere paryApta sumAre savanavAsI che te bhAzAviSa che 52 ture aparyApta masurabhAra apanavAsI che te 4AzIvi5 nathI 'evaM jAva thaNitakumArANaM'
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 292 karmAzIviSaH kiM pizAcavAnavyanta devakarmAzIviSaH evaM sarveSAmapi aparyAptakAnAm, jyotiSikANAm sarveSAm aparyAptakAnAm, yo vaimAnikadevakarmAzIvipaH kiM kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzIviSaH, kalpAtItakavaimAnikadevakarmAzIviSaH ? gautama ! kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzIviSaH, no kalpAtItaka vaimAnikadevakarmAzIviSaH / yadi kalpopapannakavaimAnikadevakarmAzI tripaH, kiM jo asurakumAradeva bhavanavAsI deva aparyApta haiM ve karmAzIviSa haiM / ( evaM jAva thaNiyakumArANaM) isI tarahase yAvat stanitakumAra bhavanavAsIdevoM taka jAnanA cAhiye / (jaha vANamaMtara devakammAsIvise kiM pisAya vANamaMtaradeva kammAsIvise) he bhadanta ! yadi vAnavyantara devakarmAzIviSa haiM to kaunase vAnavyantaradeva karmAzIviSa haiM ? kyA ve jaoN pizAcavAnavyantaradeva haiM yA aura jo vAnavyantara deva haiM ve ? ( evaM savvesiMpi apajantagANaM, joisiyANaM savvesi apajattagANaM ) gautama ! jitane bhI aparyApta vAnavyantara deva haiM ve saba karmAzIviSa haiM isI tarahase saba jyotiSIdeva aparyAptAvasthA meM karmAzIviSa haiM aisA jAnanA cAhiye / (jar3a vemANiya devakammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIyavemANiyadevakammAsIvise) he bhadanta ! yadi vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM to kaunase vaimAnikadeva karmAzIviSa hai kyA ve jo kalpopapannaka vaimAnikadeva haiM ? yA ve ki jo kalpAtIta vaimAnikadeva hai ? (goyamA) he gautama ! (kappovagavemANiyadeva kammAsIvise, no kappAIya vaimANiyadevakammAsIvise) jo kalpomena itei yAvat - stanitabhAra bhavanavAsIheva paryaMta sama sevu. ' jaDa vANamaMtaradeva kammAsIvise, kiM pisAyavANamaMtara deva kammAsIvise' he bhagavan / le vAzuSya trdaiva karmAMzIviSadeva che te kayA ? zu je piAya vANukhya taradeva che te ke je vAnavyaMtaradeva che te ? evaM mavvesiMpi apajjattagANa, joisiyANaM savvesiM, apajjattagANaM' he gautama! jeTalA aparyApta vyAnanya taradeva che te tamAma karmAMzaviSa che. eja rIte tamAma yetiSikadeva aparyApta avasthAmAM karmAzISi che tevu samajI levuM jai vemANiyadeva kammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIya vaimANiyadeva kammAsIvise' he bhagavan ! le vaimAnikadeva harbhAzIviSa he to yA vaimAni deva urbhAzIviSa che ? ' goyamA' he gautama! f kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIyavemANiyadevakammAsarise, poyayana mAniva chete urbhAzIviSa che bhane uhapAtIta vaimAniva urbhAzIviSa hotA nathI. 'jai kappovaga no
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za.8 u.2 2. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 293 saudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, -yAvat-acyuta kalpopapannaka-yAvatkarmAzIviSaH ? gautama ! saudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo'pi, yAvat sahasrArakalpopapanna kavaimAnikadevakarmAzIviSo'pi, no AnatakalpopannakayAvat, no acyutakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, yadi saudharmakalpopapannakayAvat karmAzIviSaH kiM paryAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, aparyAptakasaudharmakalpopapanakavaimAnikadevakarmAzIviSaH ? gautama ! no paryAptaka papannavaimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiN| kalpAtIta vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM haiN| (jaha kappovagavemANiyadeva kammAsIvise ki soha-' mmakappovagavemANiyadevakammAsIvise, accuyakappovaga jAva kammAlIvise ?) he bhadanta ! yadi kalpopapatraka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM to kaunase kalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIviSa haiM kyA ve jo saudharmakalpopapannaka haiM yA ki ve jo yAvat acyutakalpopapannaka haiM ?(goyamA) he gautama ! (sohammakappocagavemANiyadevakammAsIvise vi, jAva sahassAra kappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi) jo saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiM yAvat jo sahasrArakalpopapannakavaimAnikadeva haiM ve karmAzIviSa haiN| ( no ANaya kappovaga jAva no accuyakappovagavemANiyadevakammAsIvise.) parantu Anata kalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM haiM aura na yAvat acyuta kalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiN| (jai sohammakappovagajAva kammAsIvise ki pajjattasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise, vemANiyadevakammAsovise ki sohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise, accuyakappovaga jAva kammAsIvisemApana ! na yApapanna mAnideva karmAzIviSa che? to kayA kapipapatraka mAnikadeva kamazIvi che? zuM saudharma kApapatraka cha ta ? 42 yAvat - acyuta 4655panna cha ? 'goyamA, gautama! sohamma kappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi jAva sahassArakappovaga vemANiyadeva kammAsIvise vi' saudhama pApapanna mAniva cha ta mazIviSa cha yAta'ne sanA2 pApapanna vaimAni cha te 5 mAzIviSa che. 'no ANaya kappovaga jAva no accuyakappovagavemANiyadevakammAsIvise, 52tu Anata kalpapapannaka vaimAnideva karyAzIviDa hetA nathI ane vAvata - ati kapapnn mAniva zI khAtA nathI 'jai' sohammakappovagavemANiyadevakammAsauvise kiM pajjata sohamma kappovaga vemANiyadevakammAsIvise apajjatta
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 bhagavatImUne saudharmakalpopannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, aparyAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSaH, evaM yAvat - no paryAptakasahasrArakalpopapannavaimAnika yAvat-karmAzIviSaH, apayauptakasahasrArakalpopapannayAvat-karmAzIviSaH ||suu02|| TIkA- gautamaH pRcchati - 'jai devakammAsIvise kiM bhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva vemANiyadevakammAsIvise ? he bhadanta ! yadi devakarmAzIapajattagasohammakappovagavemANiyadevakammAlIvise ) he bhadanta ! yAda saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIviSa haiM to kyA paryApta saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM yA aparyApta saudharmakalpopanaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM ? ( goyamA ) he gautama ! (no pajjattasohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise, apajattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise) paryAptasaudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIviSa nahIM haiM, kintu aparyAptaka saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM / (evaM jAva no pajattasahassArakappovagavemANiya jAva lammAsIvise, apajattasahassArakappovaga jAva kammAsIvise) isI tarahase yAvat paryApta sahasrArakalpopapannakadeva karmAzIviSa nahIM haiM kintu aparyAptasahastrAra kalpopanakadeva kAzIviSa haiM TIkArtha-gautamasvAmI prabhuse pUcha rahe haiM ki 'jai devakammAsIvise' he bhadanta ! yadi deva kAzIviSa haiM, to 'kiM bhavaNavAsideva sohammakappovaga vemANiyadeva kammAsIvise / bhagavan ! ne saudhama paaypnn:mAnikadeva kazIviSa che te zuM paryApta saudharma kapipatraka vaimAnikadeva kamazIviSa. cha? saparyApta saudhama syA5panna mAniva bhAMzIviSa cha ? 'goyamA' gItama! no pajjattasohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise apajjattaga sohammakappovagavemANiyadevakammAsIvise / pAta saudharma pApapanna mAnideva karmazIviSa nathI. paraMtu aparyApta saudharma kApapannaka vaimAnikadeva kamazIviSa che. "evaM jAva no pajjatta sahassAra kappovagavemANiya jAva kammAsIvise, apajjatta sahassAra kalpovaga jAva kamsAsIvise' me rIte yAvat - paryApta sahasAra kapanakadeva kamazIviSa nathI kintu aparyApta sahasAra kA5nakadeva bhazAviSa cha. En- gautama svAmI prabhune cche cha ? 'jai deva kammAsIvise 8. sAvanU ne va mAzIviSa cha tA ki bhavaNavAsideva kammAsIvise jAva vemANiyadeva
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 295 vipo bhavati, sa kiM bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati ? yAvat - vAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati ? jyotiSikadevakarmAzIviSo bhavati ? vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? iti, bhagavAnAha-'goyamA ! bhavanavAsidevakammAsIvise vi, vANamaMtaradevakammAsIvise vi, joisiyadevakammAsIvise vi, vemANiyadevakammAsIvise vi' he gautama ! devakarmAzIviSo bhavanAvasidevakarmAzIviSo'pi bhavati, vAnavyantaradevakarmAzIviSo'pi vA bhavati, jyotiSikadevakarmAzIviSo'pi vA bhavati, vaimAnikadevakarmAzIviSo vApi bhavati / gautamaH pRcchati - 'jai bhavaNavAsidevakammAsIvise, se ki amarakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva thaNiyakumora-jAva-kammAsIvise ? he bhadanta ! yadi bhavanavAsidevakarmAzIvipo bhavati, sa kim asurakumArabhavanavAsidevakammAsIvise jAva vemANiyadeva kammAsIvise) kyA bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM ? yA yAvat vAnavyantaradeva karmAzIviSa haiM ? yA jyotiSikadeva kAzIviSa haiM ? yA vaimAnikadeva kAzIvipa haiM ? bhagavAn isake uttarameM kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'bhavaNavAsidevakammAsIvise vi, vANamaMtaradeva kammAsIvise vi, joisiyadeva kammAsIvise vi, vemANiyadeva kammAsIvise vi' bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM, vAnavyantaradeva bhI karmAzIviSa haiM, jyotiSikadeva bhI karmAzIviSa haiM, aura vaimAnikadeva bhI karmAzIviSa haiN| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jai bhavaNavAsidevakammAsIvise se kiM asurakumArabhavaNavAsIdeva kammAsIvise, jAca thaNiyakumAra jAvakammAsIvise,) he bhadanta ! yadi bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM to kyA asurakumArabhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM yA yAvat nAgakumAra, kAmAsavise, zu savanavAsIhata bhAzAviSa cha? yAvata vyAnavatava 4mAzIvi5 cha ? jyotiSa mAniva mAzIvi5 cha ? 'goyamA gautama! 'bhavaNavAsideva kammAsIvise vi vANamaMtaradeva kammAsIpise vi joisiyadeva kammAsIvise vi, vemANiyadeva kammAsIvise vi' sapanavAsI vyAnavya taheva, jyotiSideva bhane mAnideva ne sapA bhAsavi5 che 5zna- 'jaDa bhavaNavAsideva kammAsIvise se ki amurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise, jAva thaNiyakumAra jAva kammAsIvise 3 mAvan ! na bhavanavAsIra mazIvi5 che toza masu27bhAra sapanavAsI mazIvi5 cha ? 3 yAvata - nAgakumAra, suvarNakumAra,
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImutre 296 karmAzIviSoM bhavati ? yAvat - nAgakumAra - suvarNakumAra - vidyutkumArAzikumAradvIpakumArI - dadhikumAra- dizAkumAra - vAyukumAra- bhavanavAsideva karmAzIviSo bhavati, stanitakumAra - yAvat bhavanavAsi devakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha - goyamA ! asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi, jAvaM thaNiyakumAra jAtra Amaviva' he gautama ! bhavanavAsi devakarmAzIviSAsurakumAra bhavanavAsi deva karmAzIviSo'pi yAvat - nAgakumArAdi devakarmAzIviSo'pi svanitakumAradevakarmAzIviSo'pi bhavati / gautamaH pRcchati - 'jar3a asurakumAra - nAva - kaphammAsIvise kiM pajjattaasurakumAra - jAva - kammAsIvise, apajjatta asurakumAra bhavaNavAsikammAsavase ? he bhadanta ! yadi - asurakumAra yAvat - bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati sa ki paryAptakAsurakumAra - yAvat bhavanavAsidevakarmAzIviSo bhavati ? kiMvA aparyAptakAsurakumAra - yAvat - bhavanavAsi - devakarmAzIviSo bhavati ? bhagasuvarNakumAra, vidutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra vAyukumAra, stanitakumAra ye daza bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'asurakumArabhavaNevAsidevakammAmIvise vi, jAva dhaNiyakumAra0 AsIvise vi' asurakumAra bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM yAvat nAgakumArAdi bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM / stanitakumAra bhavanavAsIdeva bhI karmAzIviSa haiM / aba gautamaprabhu aisA pUchate haiM 'jaha asurakumArajAva kammAsIvisekiM pajjata asurakumAra jAva kammAsIvise ? apajata asurakumAra bhavaNavAsideva kammAsIvise' he sadanta ! yadi asurakumAra bhavanavAsIdeva karmAzIviSa haiM to kyA paryAptaka asurakumAra bhavanavAsIdevakarmAzIviSa haiM yA aparyAtaka asurakumAra bhavanavAsideva karmAzIvidyutakumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra ke dizAkumAra, pavanakumAra, nitadhrumAra e daza bhavanavAsIdeva karmAzIviSa che? tene uttara ApatA prabhu kahe che ke 'goyamA' he gautama! asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise vi jAva NikumAra Asavase vi' asurakumAra lavanavAsIheva urbhAzIviSa che. yaavtnAgakumArAdi daza bhavanavAsIdeva paNa karmAviSa che, ane stanitakumAradeva paNa karmAzIvizva che. abha - 'jar3a asurakumAra jAtra kammAsIvise kiM pajjattakumAra jAva kammAsIvise, apajjatta asurakumArabhavanavAsideva kammAsIvase 2 " he bhagavana ! jo asurakumAra bhavanavAsIdeva karmAzI vaSa che ? te zuM paryAptaka asurakumAra bhavanavAsIdeva urbhAzIviSa che ? aparyApta asurakumAra bhavanavAsIheva urbhAzIviSa che ? uttara 'goyamA ' 4
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 297 vAnAha-'goyamA ! no pajjattaasurakumAra-jIva-kammAsIvise, apajjattaasurakumArabhavaNavAsi -jAva - kammAsIvise, evaM jAva thaNiyakumAraNaM, he gautama ! amurakumArabhavanavAsidevakarmAzIvipo no paryAptakAmurakumArayAvat bhavanavAsidevakarmAzIvipo bhavati apitu aparyAptakAsurakumArabhavanavAsiyAvata-devakAzIvipo bhavati, evaM yAvat-nAgakumArAdi-stanitakumArANAmapi bodhyam, tathA ca nAgakumArAdibhavanavAsidevakarmAzIvipAH no paryApta kanAgakumArAdibhavanavAsidevakamamzIvipA bhavanti, api tu aparyAptakanAgakumArAdibhavanavAsidevakarmAzIvipA bhavanti, evaM no paryAptakastanitakumArabhavanavAsidevakarmAzIvipo bhavati, api tu aparyAptakastanitakumArabhavanavAsidevakarmAzI vipo bhavati / gautamaH pRcchati-'jaDa vANamaMtaradevakamsAsIvise ki pisAya. vANamaMtaradevakammAsIvise' he bhadanta ! yadi vAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati vipa haiM ? uttarameM pranu kahate haiM 'goyamAno pajata asurakumAra jAya kamlAlIvise, apajata aslurakumAra zravaNavAli jAva kamAlIvise evaM jAna thaNiyalAgaNaM' paryAptaka asurakumAra savanavAsIdeva kAzIvipa nahIM hote haiM kintu jo aparyAptaka asurakumAra bhavanabAlIdeva haiM ve karmAzIviSa hote haiM / isI tarahase nAgakumAra se lekara stanitakumAratakake bhavanavAsIdevImeM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca jo paryAptaka nAgakumArase lekara stanitakumAra takake bhavanavAsidena haiM ve karmAzIviSa nahIM hote haiM kintu aparyAptaka nAgakulArase lekara aparyAtaka stanitakumAratakake bhavanavAsIdeva kAzIviSya hote haiM / aba gautamasvAmImanuse aisA pUchate haiM 'jai vANamaMtara deva kAmlAlIvisa' he bhadanta ! yadi vAnavyantaradeva kAzIviSa hote haiM to cyA he gAtama! 'no pajjatta asurakumAra jAva karamAsIvirase apajjatta asurakumAra bhavaNavAsi jAva kammAsIvile evaM jAva thaNiyakumArANaM' paryApta asuzubhAra bhavanavAsIdeva karyAzIviSa hotA nathI paraMtu je aparyAptaka asurakumAra bhavanavAsIrava che te kazIviSa hoya che e ja rIte nAgakumArathI laIne svanitakumAra parvatanA vanavAsIdenA vize paNa samajI levuM tevI ja rIte paryApta nAgakumArathI laIne satanitakumAra patanA bhavanavAsIdeva che te karmAzIviSa letA nathI paraMtu aparyAptaka nAgakumArathI laIne aparyAptaka svanitakumAra paryantanA bhavanavAsIdeva karyAzIviSa hoya che. prazna'ji vANamaMtaradevakammAsIvise ki pisAyavANavaMtaradeva kammAsIvise' he bhagavana! je vanavyaMtaradeva kamAzIviSa hoya che? te zuM pizAca vAna vyaMtaradeva
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre 298 sa kiM pizAca vAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati ? evaM bhRtAdigandharvAntavAnavyantaradevakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha-'evaM savvesi vi apajjattagANaM' he gautama ! evam asurakumArAdivadeva sarveSAmapi pizAcAdigandharvAntavAnavyantarANAm aparyAptakAnAm, aparyAptAvasthAyAmeva karmAzIviSatvaM no bhavati, paryAptakAvasthAyAmityarthaH, evaM 'joisiyANaM samvesiM apajjattagANaM' jyotiSikANAM sarveSAM candrasUryagrahanakSatrAditArAvimAnAntAnAmapi aparyAptAnAm aparyAptakAvasthAyAmeva karmAzIvipatvaM bhavati, no paryAptakAvasthAyAmiti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'jei vemANiyadevakammAsIvise ki kappovagavemANiyadevakammAsIvise ?' he bhadanta ! yadi vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati sa kiM pizAcavAnavyantara devakarmAzIviSa hote haiM ? yA bhUtAdigaMdharvAnta vAnavyantaradeva karmAzIviSa hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM evaM savvesi pi apajjattagANaM' he gautama ! jisaprakArase asurakumAra AdikoMko aparyAptAvasthAmeM kAzIviSa kahA gayA hai, usIprakArase samasta pizAcase lekara gaMdharvatakake vAnavyantaroMko aparyAptAvasthAmeM karmAzIviSa kahA gayA hai / ataH ye saba aparyAptAvasthAmeM hI karmAzIviSa hote haiM, paryAptAvasthAmeM nahIM / 'evaM joisiyANaM savvesiM apajjattagANaM' isI tarahase jitane bhI candra, sUrya, graha, nakSatra Adi lArA vimAnataka jyotiSIdeva haiM, ve saba aparyAptAvasthAmeM hI karmAzIviSa hote haiM paryAptAvasthAmeM nahIM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jaivemANiyadevakammAsIvise, kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIya vaimANiyadevakammAsIvise) he bhadanta ! yadi vaimAnikadeva kamazIviSa hoya che ke bhUtAdi gaMdharva paryantanA vyAnacataradeva karmazIviSa hoya che? uttara- 'evaM sadhvesipi apajatta gANaM' he gautama ! re prAre masurezumAra mAhiyAne aparyApta avasthAmAM karmazIviSa kahyA che e ja rIte samasta pizAcathI laIne gadharva paryantanA bAnantarane aparyAptAvasthAmAM kamazIviSa kahyA che. eTalA mATe te tamAma aparyAptAvasthAmAM ja kamazIviSa hoya che paryAptAvasthAmAM nahI ja. 'evaM joisiyANaM samvesi apajjattagANaM' me te 28 // yadra, sUrya, 3, nakSatra Adi tArA vimAna paryantanA tiSikadeva che te saghaLA aparyAptAvasthAmAM mazIviSa hoya che paryAptAvasthAmA nahI prazna- ' jai vemANiyadevakammAsIvise kiM kappovagavemANiyadevakammAsIvise, kappAIyavemANiyadeva
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mu.2 AzIviSasvarUpanirUpaNam 299 kalpopapannavaimAnikadevakarmAzIvipo bhavati? kiMvA kalpAtItavaimAnikadevakarmAgI vipo bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! kappovagavemANiyadevakammAsIpise, no kappAIyavemANiyadevakammAsIvise' he gautama ! vaimAnikadevakamazIvipaH kalpopapannakavaimAnikadeva karmAzIviSo bhavati, no kalpAtItakavaimAnikadeva karmA zIviSo bhavati / gautamaH pRcchati-'jai kappovagavemANiyadevakammAmIvise ki sohammakappovagajAvakammAsIvise jAva accuyakappovaga-jAva-kammAmIvise ?' he bhadanta ! yadi kalpopapannavaimAnikadevakarmAzIvipo bhavati, ma kiM saudharmakalpopapannayAvat-vaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? yAvat-IzAna-sanatkumAra karmAzIviSa haiM to kyA kalpopapannaka bamAnikadeva kAzIviSa haiM ? yA kalpAtIta vaimAnikadeva karmAzIviSa haiM ? isake uttarameM pazu kahate. haiM 'goyamA' he gautama ! 'kappovagavemANiyadevakammAsIvise, no kappAIyavenANiyadevakammAsIvise' jo kalpopapanakadeva hote haiM ve karmAzIviSa haiM, kalpAtIta vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM hote haiN| isa para gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jaikappovagavemANiyadeva kammAsIvise kiM sohammakappobaga jAva kamsAsIvise, jAva accuya kappovaga jAva kammAsIvise' he sadanta ! yadi kalpopapannakavaimAnikadeva karmAzIvipa haiM to kyA saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva kAzIvipa haiM? yA yAvat acyutakalpopapannaka vaimAnikadeva karmAgIviSa haiM ? yahA~ kammAsovise haiM magavanane mAni mAzIvi5 cha tazu spopapanna bhani deva mAzAvi cha? pAtAta vaimAniva viSa ? uttara- goyamA' gItamA 'kappovagavemANiyadevakammAsIvise, no kappAIyavemANiyadevakammAsovise' je kalpapapana vaimAnikadeva hoya che te kamazIvila hoya chekalpAtIta vaimAnikadeva 4AzAvi5 khAtA nayA prazna- 'jai kappovagavemANiyadevakammAsIvise ki sohammakappovaga jAva kammAsIvise jAva accuya kappovaga jAva kammAsIvise' he bhagavana je ka55nakadeva kamazIvi che? te zuM saudharma kalpapapannaka vaimAnikadeva kamazIviSa che? ke yAvata- aSNuta kalpa naka vaimAnikadeva karyAzIviNa che? ahIM yAvata padathI izAna, mahendra sanatakumAra , lAntaka, sahasAra, mahAzuka, Anata, prAkRta, AraNa ane acuta kalpamAM utpanna thayela devonuM grahaNa thayela che. tenA uttaramA prabhu ke cha - 'goyamA' he gautama! ' sohammakappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi jAca sahassArakappovagavemANiyadeva kammAsIvise vi' saudharma kalpapapatraka vaimAnikadeva paNa karyAzIviSa heya che? yAvata- IzAna, sanakumAra
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 bhagavatIsage mAhendra-brahma-lAntaka-mahAzukra-sahasrArA-''nata-prANatA-''raNA'cyuta. kalpopapanna yAvata vaimAnikadeva karmAgI vidho bhavati ? agadAnAha-'goyamA ! sohamsakamporagavemANiyadevakamnAsIvise vi jAvasahassAraruppovagavemANiyadevakammAsI. vise vi, no ANayakappovagajAva, no accuyakappovagavemANiyadevakammAmIvise' he gautama ! kalpopapanavaimAnikadevakarmAgIviSaH saudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAgIviSo'pi bhavati, yAvat-IzAna sanatkumAra-mAhendra-brahmalAntaka-mahAzukra-sahanArakalpopapanarvaimAnikadevakarmAgIviSo'pi bhavati, kintu no Alatakalpopapanna-yAvat-vaimAnikadevakarmAgIviyo-bhavati, yAvat-no prANatA ''raNa-'cyutakalpopapannavaimAnikadevakarmAgIviko bhavati, mauvarmAdArabhya sahasAraparyantAnAmevASTAnAM vaimAnikadevAnAM kalpopapannakAnAM karmAzIniSatvaM savani, yAvatpadase IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzukra, sahastrAra, Anatta, prANata, AraNa aura acyuta ila kalpAse utpannadeva gRhIta hue haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM 'poyamA' he gautasa ! lohammakappomAvejANiyadeva kasmAsIvile vi, jAva sahassArakappodhAvenANiyadeva kAmAsIlise vi' saudhanakallopapanna vaimAnikadeva lI kAzIviSa hote haiM ? yAvat IzAna, sAhendra, sanatkumAra, brahma, lAntA, manAzukra, sahasrAra na 7 kalpoMmeM utpanna hue deva bhI karmAzIvipa hote haiN| kintu 'lo ANayakappobaga jAva no accuyakappo gavenANiyadeva kAmAlIvile, Anatakalpopapanna vaimAnikadeva, karmAzIvipa nahIM hote haiM aura na prANavakalpopapanna vaimAnikadeva, AraNakalpopapannatAlikadeva, aura na ayutakalpopapanna vaimAnikadeva kAzIviSa hote haiN| isa taraha saudharmakalpase lekara sahastrArakalpataka, arthAta saudharmadevaloase lekara lahasrAra kalpatakake deva karmAzIviSa kahe gaye haiN| Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAra kalpoMmeM mATe, brA, lAntaka, mahAzuka, sazasAra e sAta kalpamAM utpanna thayela deva paNa 4mAzIvi5 / 5 tu 'no ANaya kappovaga jAva no accuyakappovaga vemANiya'deva kAmAsIvise mAnata pApapanna mAnira zA5 hotA thA tabhara prANata kalpapapanaka vaimAnikadeva kamazIviSa hotA nathI. AraNa kapa pannaka, ane arayuta kApapanaka vaimAnikadeva kamazIviSa hotA nathI AvI rIte saudharmakalpathI laIne sahastrAra ka5 sudhI. arthAta- saudharmadevalokathI sahastrAraka5 sudhInA deva karmAzIviSa kahevAyela che Anata, prANata, AraNa ane azrute A cAra kalpamAM utpanna thayela vaimAnideva kamazIviSa kahevAtA nathI. have gautama svAmI prabhune pUche che ke
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.2 AgIvipasvarUpanirUpaNam 301 no AnatAdyacyutAntAnAmantimAnAM catuNoM vaimAnikakalpopapannadevAnAM karmAzIviSatvaM bhavati, iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'jaI sohampakappovaga-gAvakammAsIvise kiM pajjatnasohammakappovagavemANiyadevakaramAsIvise, apajjattagasohammaga0 ? he bhadanta ! yadi saudharmakalpopapanna-yAvat-vaimAnikadeva karmAzIviSoM bhavati, sa kiM paryAptakasaudharmakalpopapannanaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? kiM vA aparyAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! no pajjattasohammakApovagavemANiya0, apajjattagasohammakappovagavemANiyadevakammAsI vise' he gautama ! saudharmakalpopapannavaimAniyAdevakarmAzIvipo no paryAptakamodharmakalpopapannavaimAnikadeva mAMgIviSo bhavati, apitu aparyAptakasaudharmakalpopapannavaimAnikadevakarmAzIviSo bhavati, utpanna hue vaimAnikadeva karnAzIviSa nahIM kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'jai sohammakappovaga jAva kammAsIvise kiM pajatta lohastakappocagavemANiyadeva karamAlIvise apajjattagasohammaga' he bhavanta ! yadi saudharmakalpopapannA yAvat-vaimAnikadeva karmAzIviSa hote haiM to kyA jo paryAptaka saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva hai vaha karmAzIviSa hotA hai ? yA jo aparyAptaka saudharmakalpopapannaka vaimAnika deva haiM ve karmAzIvipa hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'no pajatta sohammakappovaga vemANiya0, apajattagasohamma kappovagavemANiyadeva kamnAsIvise' jo saudharmakalpopapannaka vaimAnikadeva paryApta hotA hai vaha karmAzIviSa nahIM hotA hai| kintu jo saudharma phalpopapannaka vaimAnikadeva aparyApta hotA hai vaha 'jai sohammakappovaga jAva kammAsIvise kiM pajjatta sohamma kappAvaga vemANiyadeva kammAsAvise-apajjattaga sohammaga' bhagavana! na saudharma pApa paga mAnikadeva yAvat vaimAnikadeva kamazIviSa hoya te zuM je paryAptaka saudharma kapApanaka kaumAnideva che te karmAzIviSa hoya che? ke je aparyAptaka saudharma kApapanaka vaimAnikadeva che te karmAzIviSa hoya che? tene uttara ApatA prabhu kahe che ke'gaaymaa gautama! 'no pajjata sohamma kappovagavemANiya0 apajjattaga. sohamma kappovagavemANiyadeva kammAsIvise re saudharma 465-na* mAnava paryApta hoya che te kazIviSa hotA nathI kitu je sIdharma apAyapa-na bhAniva aparyApta hai|y che te 4mAzIvi5 upa cha 'evaM * jAva no
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'evaM jAva no pajjattasahassArakappovagavemANiyajAva kammAsIvise, apajjattasahassArakappovagajAvakammAsIviseM' evaM saudharmakalpopapannavadeva yAvat no IzAna-sanatkumAra-mAhendra brahma-lAntaka-mahAzukra-sahasrAra-paryAptakakalpopapannavaimAnika-yAvat-devakarmAzIviSo bhavati, api tu aparyAptakezAnAdisahasrArAntakalpopapannaka-yAvat-vaimAnikadeva karmAzIviSo bhavatIti iti bhaavH||suu02|| dharmAstikAyAdeI vijJeyatA vaktavyatAmAhauparyuktajAtyAzIviSAdivastu ajJAnI na jAnAti, kintu jJAnavAn api kazcida vakSyamANAni daza vastUni kathaJcit najAnAtIti pratipAdayitumAha- . 'dasa ThANA ityAdi / . mUlam-dasa ThANAiM chaumatthe savabhAveNaM na jANai, na pAsai, taM jahA-dhammasthikAyaM 1,adhammasthikAyaM 2, AgAsatthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4, paramANupoggalaM 5, saI 6, gaMdhaM 7, vAtaM 8, ayaM jiNe bhavissai vA Na vA bhavissai 9, ayaM sabadukkhANaM aMtaM karissai vA na vA karissai 10, eyANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savabhAveNaM jANai karmAzIviSa hotA hai / 'evaM jAva no pajattasahassArakappovagavemANiya, jAva kammAsIvise apajattasahassArakappovaga jAva kammAsIvise' isa taraha saudharmakalpopapannakI taraha hI yAvat-IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lontaka, mahAzukra, sahasrAra. ina sAta koMmeM utpanna huA paryApta vaimAnikadeva karmAzIviSa nahIM hotA hai, kintu ina sAta deva lokoMmeM utpanna huA aparyAptaka vaimAnikadeva karmAzIviSa hotA hai|mu.| pajjatta sahassArakappovagavemANiya jAva kammAsIvise, apajjattasahassArakappovaga jAva kammAsIvise' me 1 rIta saudharma pA55-navanI bhA yaavtIzAna, sanaskumAra, mahendra, brahma. lAntaka, mahAzuka, sahasAra e sAta kamAM utpanna thayela paryAptaka vaimAnikadeva kamazIviSa hotA nathI paraMtu e sAta devalokamAM utpanna thayela aparyAptaka vaimAnikadeva kamazIviSa hoya che. sU 2
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ameyacandrikA TIkA za. 8u.2 su.3 dharmAstikAyAdevurvijJeyatvanirUpaNam 303 pAsai, taM jahA - dhammatthikAyaM, jAva karissai vA navA karissai // sU0 3 // chAyA-daza sthAnAni chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti, na pazyati, tadyathAdharmAstikAyam 1, adharmAstikAyam 2, AkAzAstikAyam 3, jIvama azarIra prativaddham 4, paramANupudgalam 5, zandam 6, gandham 7, vAtam 8, ayaM jino bhaviSyati vA na vA bhaviSyati 9, ayaM sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati vA na vA kariSyati 10 'etAni caiva utpannajJAnadarzanadharaH arhan jinaH kevalI sarva bhAvena jAnAti, pazyati, tadyathA-dharmAstikAyam, yAvat kariSyati vA navA kariSyati // mU0 3 // dharmAstikAya AdikI durvijJeyatAkI vktvytaa| dasa ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANai ' ityAdi / sUtrArtha-(dasa ThANAI chaumatthe sandhamAveNaM na jANai, na pAsaI' chAsthajIva avadhijJAna Adi viziSTa jJAnarAMhaMta jIva sarvabhAvase pratyakSajJAnase ina dazasthAnoMko nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai| (tajahA) ve daza sthAna ye haiM (dhammatthikAyaM 1, adhamatthikAyaM 2, AgAsatthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4, paramANupoggalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7 vAtaM 8, ayaMjiNe bhavissai vA NavA bhavissai, ayaM savvadukkhANaM aMtaM karissai vA navA karissai 10) dharmAstikAya?, adharmAstikAya 2, AkAzAstikAya 3, zarIrarahitajIva 4, paramANu pudagala 5, zabda 6, gaMdha 7, vAyu 8, yaha jina hogA ki nahIM hogA 9 yaha samasta duHkhoMkA anta karegA yA nahIM karegA 10 / (eyANiceva uppaNNanANa ___dhAritaya mAhinI vijJeyatAnu- ni35 'dasa ThANAI chaumatthe sababhAveNaM na jANai ityAdi. sUtrAtha- 'dasa ThANAI chaumatthe sababhAveNaM na jANai na pAsai' chadmastha jIva- avadhijJAna Adi viziSTajJAna rahita jIva-sarvabhAvane pratyakSajJAnathI A 6 sthAnAne tayutanathA, mita! nayA 'ta jahA' te 6 sthAna mA pramANe - dhammatthikAyaM 1, adhammatthikAyaM 2, AgAsasthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddhaM4, paramANuppoMgalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAtaM 8, ayaM jiNe bhavissai 9, ayaM savva dukkhANaM ataM karissaivA navA karissai 10. stiya 1, mstikaioya 2, AkAzAstikAya 3, zarIra rahIta jIva ja, paramANu pudgala 5, zabda 6, gadha , -vAyu 8, A jIva haze ke nahIM hoya 9, A samasta dukhene aMta karaze ke nahIM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 bhagavatIma TIkA-dasa ThANAI chaumatthe sababhAveNaM na jANAi, na pAsai' chadmasthaH kevalajJAnarahitaH avadhyAdhatizayajJAnavarjitazca puruSo vakSyamANAni daza sthAnAni guNaparyAyAzritAni vastUni sarvabhAvena sAkSAtkAreNa cakSuHpratyakSeNa ityarthaH na jAnAti, na pazyati, zrutajJAnAdinA tu acAkSuSapratyakSeNa jAnAtyapi, avadhyAyatizayavAn puruSastu dharmAstikAyAdInAmamUrtatvena jJAnAdasaNadhare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai) ina 10 sthAnoMko utpanna jJAnadarzanako dhAraNa karanevAle arhanta jina kevalI sarvabhAvase jAnate haiM aura dekhate haiN| (taMjahA) ve daza sthAna ye haiM (dhammatthikAyaM jAva karissai vA navA karissai) dhammAstikAya yAvat karegA yA nahIM kregaa| TIkArtha-uparyukta jAtyAzIvipAdi vastu ajJAno nahIM jAnatA hai / kintu koI2 jJAnI bhI ina vakSyamANa 10 vastuoMko kisI prakAra nahIM jAnatA hai isI bAtako pratipAdana karaneke liye sUtrakAra kahate haiM 'dasaTANAI chaumatthe lavvabhAveNaM na jANai na pAsai' chanastha kevalajJAnarahita arthAt matizrunaavadhi Adi atizaya jJAnavarjita puruSa guNaparyAyAzrita ina daza sthAnoMko vastuoMko sarvalAvase cakSuHpratyakSase nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai / acakSupratyakSarUpa zrutajJAna Adike dvArA to vaha jAnatA bhI hai / avadhijJAna Adi atizayavAlA puruSa 42 10 'eyANi ceva uppannanANadasaNadhare arahA jiNe levalI savyabhAveNaM jANai pAsaI' mA 6 sthAnAthA 4-1 ye zAnahanane dhAraNa 42vAvA, 2024 ta muii, samAvathA cha bhane me hai. jahA' te 6 sthAna mA pramANu cha- dhammatthikAya jAva karissai vA navA karissaI' dhAstAya yAvata42za hai nahI re ? TIkAtha- upara kahela jAtyAzIviSa Adi vastu ajJAnIo jANatA nathI paraMtu - kaI kaI jJAnI paNa A kahevAmAM AvanArI 10 varatuone kai paNa prakAre jANatA nathA. me pAtanu samaya na 42vAne bhATe sUtradhAra he che 4- 'dasa ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANai na pAsai' bhastha- vajJAna hita mana. mavadhi ll atizaya jJAnarahita puruSa guNaparyAyathI Azrita kahela A daza sthAne - varatuone sarvabhAvathI cakSu pracakSuthI jANatA nathI ke dekhatA nathI. acakSu pratyakSarUpa zrutajJAna
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.3 dharmAstikAyAde1vijJeyatvanirUpaNam 305 bhAvavAnapi paramANyAdimUrtapadArthAn jAnAtyeva, avadhivizeSasya sarvamUrtaviSayatvAt, evaJca 'sarvabhAvena' ityasya kathaJcijjAnamnapi anantaparyAyatayA yadyapi dharmAstikAya Adi padoM ko amUrta honeke kAraNa unheM nahIM jAnatA hai, parantu phira bhI paramANu Adi mRrta padArtho ko to vaha jAnatA hI hai / kyoMki avadhijJAnakA viSaya 'rUpiSvavadheH ke anusAra sarvamUrta padArtha hai / arthAta vizeSa avadhijJAna samastarUpI pudgaloMko jAnatA hai / tAtparya kahanekA yaha hai ki jo chadmastha puruSa hai avadhiAdi jJAnase rahita hai aisA matizratajJAnavAlA purupa dharmAstikAyA. dika daza padArthoMko sAkSAtrUpase nahIM jAnatA hai vaha to unheM zrutajJAna AdikI sahAyatAse hI jAnatA hai, parantu phira bhI vaha 'matizrutayonibaMdho dravyeSvasarvaparyAyeSu' ke anusAra unakI samasta paryAyoMko nahIM jAnatA hai / aba rahA avadhijJAna Adi viziSTajJAnavAlA puruSa so vaha bhI ina amUrtadharmAdika dravyoMko nahIM jAnatA hai kyoMki avadhijJAnakA viSayarUpI padArtha kahA gayA hai / arUpI nahIM arUpI ko jAnanevAlA eka kevalajJAna hI haiM / parantu phira bhI avadhijJAnI paramANu Adi padArthoM ko spaSTarUpase jAnatA hI hai / matizrutajJAnI paramANu Adi padArtho ko parakI sahAyatAle aspaSTarUpa jAnatA hai taba ki yaha avadhijJAnI AtmA unheM parakI sahAyatAke vinA hI AdithI te te jANe che avadhijJAnAdi atizayavALo puruSa je ke dhamastikAya Adi daza padArthone amUrta hovAne lIdhe tene jANato nathI paraMtu paramANu Adi mUrta padArthone to te na bhaDe avadhijJAna viSaya 'rupiSvavadheH' me pAyAnusAra maghA mUrta padArtho che arthAta vizeSa avadhijJAna samastarUpI pulane jANe che kahevAno hetu e che ke je chamastha puruSa che,-avadhijJAnathI rahita che, evA atizruta jJAnavALA puruSa dhamastikAya Adi daza padArthone sAkSAtarUpathI jANato nathI te te tene zrutajJAnAdinI sahAyatAthI ta che 52tu te 'matizratayonibaMdho dravyepvasarvaparyAyeSu' me paayaanusAra tenA samasta paryAyane jANato nathI. have bAkI rahyA avadhijJAna viziSTa jJAnavALA puruSa te te paNa A amUrta dharmAdi dravyane jANatA nathI kemake avadhijJAnane viSayarUpI padArtha kahela che arUpI nahI. arUpIne jANavAvALuM eka kevaLajJAna ja che. te paNa avadhijJAnI 'paramANu Adi padArthone spaSTapaNe jANe ja che atizrutajJAnI paramANu Adi padArthone bIjAnI sahAyatAthI aspaSTa rUpathI jANe che tyAre A avadhijJAnI AtmA bIjAnI sahAyatA vinA ja spaSTa rUpathI dravya, kSetra, kALa
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsage , na jAnAtItyarthaH, tathA sati dazasaMkhyAniyamavaiyarthyAMpatteH, ghaTapaTAdInAmapi bahUnAmarthAnAM kevalibhinnena puruSeNa sarvapalyatayA jJAtumazakyatvAt, tathA ca prakRte 'sarvabhAvena' ityasya cAkSuSapratyakSarUpa sAkSAtkAreNa ityevArthaH / atha spaSTarUpase dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI maryAdA lekara jAnatA hai| isalie chadmasthapadase yahAM avadhijJAna Adi viziSTajJAnarahita jIva hI grahaNa kiyA gayA hai, na ki avadhijJAnI Adi aatmaa| isI kAraNase yahAM 'savvabhAveNaM' padakA artha cAkSuSapratyakSaparaka ghaTita ho sakatA hai| tathAca dharmAstikAyAdika dazapadArthIko chadmastha jIva cAkSuSapratyakSase nahIM jAnatA hai / yadi yahA~ para aisI AzaMkA kI jAve ki 'sarvabhAvena' zabdakA artha hama yahA~ cAkSuSapratyakSaparaka na lekara aisA leveM ki chadmastha AtmA paramANvAdika padArthoMko jAnatA huA bhI unheM sarvabhAvase nahIM jAnatA hai arthAt unakI ananta paryAyoMko nahIM jAnatA hai ataH isa prakArakI mAnyatAse chadmasthapadase yahAM avadhijJAnI AtmA bhI gRhIta ho jAvegA so aisA kathana ThIka nahIM hai kyoM ki isa prakAra ke kathana karanese 10 daza saMkhyAke niyamameM vyarthApatti Aneko prasaMga prApta hotA hai / kAraNa ki ghaTAdika padArtha aise bhI haiM jo kevalI bhagavAna ke sivAya anya puruSa dvArA sarvaparyAyaviziSTarUpase jAne nahIM jA sakate haiM, avadhijJAnI ghaTAdika padArtho ko spaSTarUpase jAnatA to avazya hai para unheM vaha unakI ane bhAvanI maryAdAne laIne jANe che. eTalA mATe chaThThamatha parathI ahI avadhijJAna Adi vizeSa prakAranA jJAnarahita jIvanu ja grahaNa karavAmAM Avela che. nahI ke avadhishaanii mAmA. me 2) mI 'savvabhAveNaM' meM pahanA artha sAkSuSa - pratyakSa paraka ghaTI zake che. temaja dharmAstikAya Adi daza padArthone chadmasthajIva cAkSuSa-pratyakSathI ategto nathI. 24-ne maDI mevA 15 42vAmA mAve he 'sarvabhAvena' se shhne| artha ame cazupa-pratyakSa paraka na laIne e laIe ke chamasyaAtmA parabhavAdi padArthone jANavA chatAM paNa tene saMpUrNa rIte sarvabhAvathI jANatA nathI. arthAta- tenI anaMta paryAne jANato nathI. eTale AvA prakAranI mAnyatAthI chadmasya padathI ahIM avadhijJAnI AtmA paNa grahaNa thaI zakaze. te tema kahevu te barobara nathI kemake AvA prakAranuM kathana karavAthI daza saMkhyAnA niyamathI vyarthapatti AvavAne prasaMge upasthita thaze kAraNa ke ghaTAdika padArtha evA paNa che ke je kevaLI bhagavAna vine anya puruSadvArA sarvaparyAya viziSTa rUpathI jANuM zakAto nathI. avadhijJAnI ghaTAdi padArthone spaSTa rUpathI
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.3 dharmAstikAyAdevuvijJeyatvanirUpaNam 307 ca avadhyAdiviziSTajJAnarahitazchadmastho dharmAstikAyAdidazavastUni pratyakSarUpeNa na jAnAti iti phalitam, tAneva prAha- 'ta jahA-masthikAyaM 1, adhammatthikAyaM 2, AgAsasthikAyaM 3, jIva asarIrapaDivaddha 4, paramANupoggalaM 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAta8, tadyathA - dharmAstikAyaM, sarvabhAvena chadmastho na jAnAti na pazyati, evam-adharmAstikAyam, AkAzAstikAyam azarIraprativaddham - zarIraprativandharahita dehavimukta siddhamityarthaH jIvaM chadamastho na jAnAti na pazyati iti pUrveNAnvayaH, tathaiva chadmasthaH paramANupudgalam upalakSaNatvAt dvayaNukAdikamapi na jAnAti na pazyati, evaM zabda, gandha, vAtaM vAyuM cA'pi chadmastho jano na jAnAti na pazyati, evam 'ayaM jiNe bhavissaha vA na vA bhavimsai 9' ayaM-pratyakSarUpaH ko'pi prANI jino anaMtaparyAyoM sahita nahIM jAnatA hai| pratyeka padArthako unakI ananta paryAyo sahita jAnanevAlA eka kevalajJAnI hI hai| isaliye 'sarvabhAva' padako artha 'cAkSuSapratyakSa ' aisA hI karanA cAhiye isase avadhyAdiviziSTajJAnarahita chadmastha dharmAstikAyAdika 10 vastuoMko pratyakSa rUpase na jAna sakatA hai aura na dekha sakatA hai| chadmastha jina 10 vastuoMko sAkSAtrUpase nahIM jAna dekha sakatA hai unhe hI sUtrakAra nAmanirdezapUrvaka prakaTa karate haiM 'dhammasthikAyaM 1, adhammatthikAyaM 2, AgAsasthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddha 4, paramANupoggalaM 5, sadaM 6, gadhaM 7, vAtaM 8, aya jiNe bhavissaha, vA navA bhavissaDa 9, ayaM savva dukkhANaM aMtaM karissai vA, na vA, karissai 10' dharmAstikAya 1, adharmAstikAya 2, AkAzAstikAya 3, muktajIva 4, paramANupudagala 5, avazya jANe che paNa tene te tenI saMpUrNa anaMta pa sahita jANatA nathI pratyeka padArthane tenI ana ta paryAye sahita jANavAvALA eka kevaLajJAnI ja che, eTale 'sarvabhAva' phne| matha yAkSuSa-pratyakSa-savA 4 naye methI sadhyA vizeSa jJAnarahita chadmastha dharmAstikAyAdika daza vastuone pratyakSarUpathI jANI zakatA nathI ane dekhI paNa zakatA nathI. chadmastha je daza vastuone sAkSAtarUpathI jANuM ke joI zatA nayA tene sUtrA2 nAmaniSa pUrva huve matAva cha 'dhasmatthikAyaM 1. 'adhammatthikAyaM 2, AgAsatthikAyaM 3, jIvaM asarIrapaDibaddham 4, paramANu poggala 5, sadaM 6, gaMdhaM 7, vAtaM 8, ayaMjiNe bhavissaDa navA bhavissai 9, ayaM saca dukkhANaM aMta karissai vAnavA karissai 101 pAritAya 1, adhrmaastikAya 2, AkAzAritakAya 3, mukatajIva 4, paramANu pudagala 5, zabda 6, gaMdha che,
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatra / vItarAgaH kevalI bhaviSyati vA, navA bhaviSyati, ityevaMrUgeNa chadmasthaH kazcit puruSo na jAnAti na pazyati, iti bhAvaH, tathaiva 'ayauM savvadukkhANaM ataM karissai vA na vA karissai 10' aya pratyakSatayA dRzyamAno jIvaH kevalajJAnAdimahaddharyAdiguNasampannaH sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati cA, na vA kariSyati, ityapi na jAnAti na pazyati, chadmasthavyatirekamAha'eyANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI savabhAveNa jANaDa pAsai utpannajJAnadarzanagharaH utpannakevalajJAnakevaladarzanaH ahen jinaH kevalI bhagavAstu sababhAvena sAkSAtkAreNa etAni caiva dharmAstikAyAdIni daza sthAnAni vastUni samyaktayA jAnAti pazyati, tajJAnaviSayAnAhazabda 6, gaMdha 7, vAyu 8, yaha jIva jina hogA yA nahIM hogA 9? aura yaha jIva samasta daHkhoMkA nAza karegA yA nahIM karegA 10 tAtparya yahI hai ki chadmasthajIva sarvabhAvase dharmAritakAyako nahIM jAnatA hai isI taraha se vaha adhamAstikAyako, AkAzAstikAyako, deharahita siddhajIvako, nahIM jAnatA hai nahIM dekhanA hai| paramANu pudgalako upalakSaNase DyaNukAdika ko bhI nahIM jAnatA hai nahIM dekhatA hai| isItarahase vaha zabdako gaMdhako, vAyuko nahIM jAnatA dekhatA hai / yaha pratyakSarUpa koI bhI prANI jina vItarAga-kevalI hogA athavA nahIM hogA / usI prakArase pratyakSatayA dRzyamAna yaha jIva jo ki kevalajJAnAdi maharddhi vagairaha guNoMse saMpanna banA huA hai samasta duHkhoMkA kSaya karegA athavA nahIM karegA yaha bhI nahIM jAnatA hai aura dekhatA hai / chadmamthajIvame bhinnajIva hI 'eyANI ceva uppannanANadaMsaghare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai' jo ki utpanna kevalajJAna kevaladarzanako dhAraNa krnevAyu 8, A jina thaze ke nahI thAya 9, ane A jIva samasta dukhono nAza karaze ke nahiM kare? 10 kahevAno hetu e che ke cha6mastha jIva sarvabhAvathI dhamastikAyane jANatA nathI. te ja rIte te ardhAstikAyane, AkAzAstikAyane, mukata zarIrane jANatA nathI tema jetA paNa nathI. paramANu pudgalene upalakSaNathI kayaJka Adine paNa jANatA nathI ke joI zakatA nathI. e ja rIte te zabdane, gaMdharna ke vAyune paNa jANatA nathI ke dekhatA nathI. A pratyakSarUpe koipaNa prANI jIna-vItarAga-kevaLI thaze athavA nahIM thAya basa e ja rIte pratyakSa rUpathI dekhAto nathI. A jIva jo ke kevaLajJAna Adi maharthika vigere guNothI yukata banela che. samasta dukhene nAza karaze ke nahIM kare e paNa jANato nathI ane dekhato nathI chadmastha jIvathI judA jIva ja 'eyANi ceva uppananANadasaNadhare arahAjiNe kevalI savabhAveNaM jAgai pAsaI' je utpannajJAna ane kevaLadarzanane dhAraNa karavAvALA che arthAta kevaLajJAnI kevaLadanI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam 309 'taM jahA-dhasmatthikAyaM jAva karissai vA na vA karissaI' tadyathA-dharmAstikAyaM, yAvat-adharmAstikAyam akAzAstikAyam, jIvam azarIraprativaddham, paramANupudgalam, zabdam, gandham, vAtam, ayaM jino bhaviSyati vA, na vA bhaviSyati, aya sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati vA na vA kariSyati, ityevaM viziSya kevalI puruSaH kevalajJAnasampacyA avazyameva jAnAtIti bhAvaH // sU0 3 // jJAnabhedvaktavyatAjJAnAdhikArAt tadbhedavizeSa vaktavyatAmAha kaiviheNaM bhaMte' ityaadi| mUlam kaivihe NaM bhaMte! nANe pannatte ? goyamA! paMcavihe nANe pannatte, taM jahA-AbhiNibohiyanANe, suyanANe, ohinANe, mnnpjjvnaanne,kevlnaanne| se kiMtaM AbhiNibohiyanANe? AbhinivohiyanANe caubihe paNNatte, taM jahA-uggaho, IhA, avAo, dhAraNA / evaM jahA rAyappaseNaie NANANaM bheo taheva iha vi bhANiyaho jAva setaM kevlnaanne| annANe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA ! tivihe paNNate, taM jahA-maiannANe, suyaannANe, vibhaMganANe / se kiM taM maiannANe ? maiannANe cau bihe paNNatte, taM jahA-uggaho jAva dhAraNA / se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe paNatte, taM jahA-atthoggahe ya, vaMjaNoggahe ya, evaM vAlA hai, aura jo arhantajina kevalI hai ina dharmAstikAyAdika 10 sthAnoMko acchI tarahase jAnatA hai aura dekhatA hai ve dasa sthAna (dhammatthikAyaM jAva karissai vA navA karissai) dharmAstikAya Adi pUrvoktarUpase hI haiM / sU0 3 // che ane arahaMta jana kevaLI che teo A dharmAstikAya Adi 10 sthAnane sArI rIte naye cha bhane me che te zasthAna mA prabhAe the 'dhammasthikAyaM jAva karissai vA navA karissA tayAritAya mAhiza 2thAna pahelA mA sUtramA 0yA prabhAra samajI levA sa. 3
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre jaheva AbhiNibohiyanANaM taheva navaraM egaTriyavajaM jAva noiMdiyadhAraNA, settaM dhAraNA, settaM maiannANe / se ki taM suyaannANe ? suyaannANe jaM imaM annANiehi, micchaddiTTiehiM jahA naMdIe jAva cattAri veyA saMgovaMgA settaM suyaannANe / se kiM taM vibhaMga nANe ? vibhaMganANe aNegavihe paNNatte, taM jahA-gAmasaMThie, nagarasaMThie, jAva saMnivesasaMThie, dIvasaMThie,samuhasaMThie, vAsasaMThie, vAsaharasaMThie pavvayasaMThie, rukkhasaMThie, thUbhasaMThie, hayasaMThie, gayasaMThie, narasaMThie. kiMnarasaMThie, kiMpurisasaMThie mahoragagaMdhavasaMThie, usabhasaMThie, pasupasayavihagavAnaraNANAsaMThANasaMThie pnnnntte| jIvA NaM bhaMte ? kiM nANI, annANI ? goyamA! jIvA nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA dunnoNI, atthe gaiyA tinnANI, atthe gaiyA caunANI, atthe gaiyA eganANI / je dunnANo te AbhiNibohiyanANI ya, suynaanniiy| jetinnANI, te AbhiNibohiyanANI, suyanANI / ohinANI, ahavA AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI, je caunnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, mnnpjjvnaannii| je eganANI te niyamA kevlnaannii| je a-nnANI te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannaannii| je duannANI te maiannANI ya, suyaannANI ya / je tiya* annANI te maiannANI; suyaannANI, vibhaMganANI / sU. 4 /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam 311 chAyA katividhaM khalu bhadanta jJAnaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM jJAnaM prajJaptam, tadyathA-AbhinivodhikajJAnam, zrutajJAnam avadhijJAnam, manaHparyavajJAnam, kevalajJAnam / atha kiM tat AbhinivodhikajJAnama ? AbhinivodhikajJAnam caturvidhaM prajJaptam tadyathA-avagrahaH, IhA, avAyaH, dhAraNA, evaM yathA rAjapraznIye jJAnAnAM bhedastathaiva ihApi bhaNitavyaH yAvat tadetat kevalajJAnam / ajJAnaM khalu bhadanta ! jJAnabhedavaktavyatA'kai viheNaM bhaMte ! nANe pannatte ?' ityAdi / sUtrArtha-(kaivihe NaM bhaMte ! nANe paNNatte ) he bhadanta ! jJAna kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe nANe paNNatte) jJAna pAMca prakArake kahe gaye (taMjahA) ve isa prakArase haiM (AbhiNiyohiyanANe, suyanANe, ohinANe, maNapajjavanANe. kevalanANe) AbhiniyovikajJAna 1, zratajJAna, avadhijJAna 3 manaHparyavajJAna 4 kevala jJAna 5 (se kiM taM AbhiNiyohiyanANe) he bhadanta ! AbhinibodhikajJAna kitane prakArakA hai| (AbhiNiyohiyanANe cauvihe paNNatte)he gautama! abhinivodhikajJAna cAra prakArakA hai / (taMjahA) ve prakAra aise haiM (uggaho, IhA, avAo, dhAraNA) avagraha 1, IhAra, avAya 3, aura dhAraNA 4 (evaM jahA rAyapaseNaie NANANaM bheo taheva ihavi bhANiyavo jAna settaM kevalanANe) jisa prakAraserAjapraznIyasUtrameM jAnoM ke prakAra kahe gaye haiM. usI prakArase yahAM para bhI kahalenA cAhiye / yAvata jJAnanA bhedanuM dhirUpaNa 'kai viheNe bhaMte ! nANe pannatte ityAdi sUtrAtha'- 'kai viheNaM bhaMte! nANe pannatte' 3 bhagavAna ! zAna 21 42nu 46 cha ? 'goyamA' he gautama! 'paMcavihe nANe pannatte' zAna pAya prArarnu che ta jahA' 2 mA pramANe :- ' AbhiNivohiyanANe, muyanANe, ohinANe, maNapajjavanANe, kevalanANe' mAlinizAna 1, zrutajJAna 2, bhavadhijJAna 3, bhAnaH5 vajJAna 4, vijJAna 5. 'se kiM taM AbhiNivohiya nANe bhagavana! mAminimAdhizAna 8 prA2nu cha ? : AbhiNivohiyanANe caubihe pannatte gautama! mAminimovijJAna yA2 42rnu che. 'tajahA te mA prabhArI cha:- 'uggaho, iMhA avAo, dhAraNA,' ava 1, DA 2, sapAya 3, bhane dhaa24|| 4. evaM jahA rAyappaseNaie jANANa bheo taheva ihavi bhANiyanvA jAva setaM kevalanANe ' re zata praznIyasatramA jAnAnA ho
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 bhagavatImUne kativighaM prajJaptam ?, gautama ! trividha prajJaptam, tadyathA-matyajJAnam, zrutAjJAnam, vibhaGgajJAnam, atha kiM tat matyajJAnam ? matyajJAnaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA-abagraho yAvat - dhAraNA, atha kiM saH avagrahaH ? ? avagraho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-arthAvagrahazca, vyaJjanAvagrahazca, evaM yathaiva AbhinivodhikajJAnaM tathaiva, navaram-ekArthikavarjam yAvat - noindriyadhAraNA, saipA dhAraNA, tadetat 'settaM kevalanANe' isa pAThataka / (annANe NaM bhaMte ! kahavihe paNNatte) he bhadanta ! ajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (tivihe paNNatte) ajJAna tIna prakArakA kahA gayA hai| (taMjahA) jaise ( mai annANe, stuya anANe, vibhaMganANe) matyajJAna, zrutAjJAna, vibhaMgajJAna (se ki ta maDa annANe) he bhadanta ! matyajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? (mai anANe caubihe paNNatte ) he gautama ! matyajJAna cAra prakArakA kahA gayA hai (taMjahA) jo isa prakAra hai (uggaho jAva dhAraNe) avagraha yAvat dhAraNA (se kiM taM uggahe) he bhadanta ! avagraha kitane prakArakA hai ? (uggahe duvihe paNNatte) he gautama ! avagraha do prakArakA hai (taMjahA) jo isa prakAra se hai (atthoggahe vaMjaNoggahe ya) eka arthAvagraha dusarA vyaMjanAvagraha (evaM jaheva AbhiNibohiyanANaM taheba) isa tarahase jaisA ki naMdIsUtra meM Abhinivodhika jJAnake saMbaMdhameM kahA gayA hai usI tarahase yahAMpara sA cha tara zata sahI yA pa sa kSetrA. yAvata- setaM kevalanANe' se pA sudhAnA ho sabha sevA 'annANe NaM bhaMte kAvihe pannatte' he bhagavana! majJAna 3241 nA 4aa cha? 'goyamA' he gautama ! 'tivihe pannatte majJAna nae 2nA sA che 'taMjahA te mA prabhArI che. 'mai annANe, suya annANe, vibhaMganANe bhatyajAna 1, tAjJAna 2, bhane visaMga mazAna 3. 'se kiMmai annANe' u magapana bhatyajJAna sA 2rnu hera cha ? 'mai annANe caubihe paNNace he gautama ! bhatyajJAna yAra prAptuM 4hera che. 'tajahA' yA pramANe che-'uggaho jAva dhAraNA' 25 yAvata dhAraNa! (se kiM taM uggahe) he bhagavAn savaya 21 rana ? 'uggahe davihe paNNatte gautama ! apayaDa me 42nA cha. (taMjahA) mA prabhArI che-'atthoggahe va jaNoggahe ya' ye aviDa mane mI vyanivaDa. evaM jadeva AbhinivohiyanANaM taheva' kI zate nadIsUtramA mAlinimAdhi. jJAnanA viSayamA 4 che te zete mAhI paNa sabhA 'navaraM egaTTiyavajjaM jAva no iMdiya dhAraNA, settaM dhAraNA, settaM mai annANe' 52tu vizeSatA --Shochoochei.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 4 jJAnamenirUpaNam 313 matyajJAnam / tat kiM atha zrutAjJAnam ? zrutAjJAnaM yadebhiH ajJAnibhiH mithyAdRSTibhiH yathAnandyAm yAvat catvAro vedAH sAGgopAgA, tade tat zrutAjJAnam / atha kiM tat vibhaGgajJAnam ? vibhaGgajhAnam anekavidham pajJaptam, tadyathA-grAmasaMsthitam, nagarasaMsthitam, yAvat-sannivezasaMsthitam, dvIpasa sthitam, samudrasa sthitam, varSasasthitam, varSadharasaMsthitam, parvatasaMsthitam, vRkSasaM sthitam, stUpasaMsthitam, bhI jAnanA cAhiye / ( navaraM egaThiyavajaM jAva no iMdiyadhAraNA, settaM mai annANe ) parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki vahAM -para AbhiniyodhikajJAnake prasaMgameM avagrahAdike ekArthika samAnArthaka zabda kahe gaye haiM so unake sivAya yAvat noindriya dhAraNAtaka kahanA cAhiye isa taraha dhAraNA kahI isa prakArase mati ajJAna khaa| (se kiMta, suya anANe) he bhadanta ! tAjJAna kitane prakArakA hai ? (suya annANe jaM imaM anANaehi, micchadiTTiehiM jahA naMdIe jAne cattAri vedA saMgovaMgA setta suyaannANe) he gautama ! jo ajJAnI mithyAdRSTiyoMne prarUpita kiyA hai ityAdi naMdIsUtra meM kahe anusAra yAvat sAMgopAGga cAraveda ve zruta ajJAna isa prakAra zrutAjJAna kahA gayA hai / (se kiM ta vibhaMganANe) he bhadanta ! vibhaGgajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? (vibhaMganANe aNegavihe paNNatte) he gautama ! vibhaMgajJAna aneka prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise (gAmasaMThie, nagarasaMThie, jAca saMnivesasaMThie, dIvasaThie, samuhasaMThie, vAsasaMThie, vAsaharasaMThie, pavvayasaMThie, rukkhasaMThie, thUbhasaMThie hayasaMThie, gyseTalI ja che tyAM AgaLa Aminibedhika jJAnanA prasa gamA avagrahAdinA ekAthaka samAna arthavALA zabda kahelA che te tenA sivAya yAvata- ne Indriya dhAraNA paryata sabhAvAnu che se prabhANe pAra bhane bhati jAna hyAthe se ki / ta suya annANe, he bhagavana zrutajAna RnA khesA cha? muya annANe je ime annANaehi micchaddiTThiehiM jahA na dIe jAva cattAri vedA saMgovagA se tta- suya annANe' he gautama! 2 majJAnI bhiyAdraSTiyAme niSita cha ItyAdinadIsUtramAM kahyA pramANe yAvata- sAge paga cAra veda te zrutajJAna e rIte zrutAjJAna sA che. se ki ta vibhaMganANe'. 3 , mana! , vijJAna yA AURnu 49 cha ?, 'vibhaMga nANe aNegavihe paNNatte' gautama ! nizAna mane prAnu-heda cha ta jahA' bha- gAMmasaMThie, nagarasaMThie, jAva 'sannivesasaMThie, 'dIvasaMThie, samudasaThie, vAsasaThie, vAsaharasaM Thie,
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ f= ' ... . .. :bhagavatImatro .hayasa sthitam, gajasa sthitam, narasa sthitam kinnarasa sthitam kimpuruSasa sthitam, mahoragagandharvasasthitam, vRSabhasa sthitam, pazu-pasaya-(gavaya)-vihaga-jJAnaranAnA saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam / jIvAH khalu bhadanta ! kim jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jIvAH jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaH te astyekake dvijJAninaH, astyekake trijJAninaH, astyekake catujJAninaH, astyekake ekajJAninaH, ye dvijJAninaH, te AbhinivodhikajJAninazca, zrutajhAninazca, ye trijJAninaste saMThie, narasaMThie, kiMnarasaMThie, kiMpurisasaMThie, mahAragagaMdhavvasaMThie, usabhasaMThie, pasupasayavihagavAnara NANAsaMThANasaMThie paNNatta) grAmAkAra nagarAkAra, yAvat sannivezAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra, varSAkAra varSaharAkAra, parvatAkAra, vRkSAkAra,stUpAkAra azvAkAra, gajAkAra, narAkAra, 'kinnarAkAra, kiMpuruSAkAra, mahoragAkAra, gaMdharvAkAra, vRpabhAkAra, pazu, pasathAkAra, vihagAkAra, vAnarAkAra ityAdi nAnA AkAravAlA kahA gayA hai / (jIvANaM bhaMte ! kiMnANI annANI) he bhadanta ! jIva kyA jJAnI haiM yA ajJAnI haiM, (goyamA) he gautama ! (jIvA nANI vi) annANI vi) jIva jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / (je nANI te atthegaiyA dunANI, atthegaiyA tinANI, atthegaiyA caunANI, atthegahayA eganANI) jo jIva jJAnI haiM unameM kitaneka jIva dojJAnavAle haiM, kitanekajIva tInajJAnavAle haiM, kitaneka cArajJAnavAle haiM aura kitanekajIva ekajJAnavAle haiN| (je dunANI te AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI ya ) jo jIva dojJAnavAle haiM, ve matijJAnavAle aura zruta pavvayasa Thie, ruksvasaMThie, thUbhasa Thie, hayasa Thie, gayasaMThie, nara sa Thie, kinnarasa Thie, kiMpurisasa Thie, mahoragagaMdhavvasa Thie, usabha saThie, pasupasayavihagavAnaraNANAsaMThANasaMThie' paNNate, prAmA2, nagarAkAra, yAvata- sanizAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra, varSAkAra, varSaharAkAra, patAkAra, vRkSAkAra, utpAkAra, azvAkAra, gajAkAra, narAkAra, kinarAkAra, niMpuruSAkAra, mahAragAkAra, ga dhakAra, vRSabhAkora, pazuM pasayAkAra, vihaMgAkAra, vAnarAkAra ityAdi bhane 2nA mAravA 49sA che 'jIvANaM bhaMte ki nANI vi annANI' 3 bhagavana! 4 zAnI ajJAnI ? 'goyamA' 3 gautama! - 'jIvA nANi vi annANI vi' 75 jAnI 55 cha bhane ajAnI 54 cha. 'je nANI te atthegaiyA .dunnANI, atthe gaiyA tinANI, atthegaiyA caunANI, atthegaiyA eganANI' . je jIva jJAnI che temAM keTalAka jIva be jJAnavALA che, keTalAka chatra traNa jJAnavALA che ane keTalAka jIva cAra jJAnavALA che temaja keTalAka jIva eka jJAnavALA che. je dunnANI te Abhinivohiya nANI ya muya nANI ya re 05 me jJAnAmA cha
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 4 jJAnabheda nirUpaNam 315 AminivodhikajJAninaH zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, athavA AbhiniyarodhikajJAninaH, zrutajJAninaH manaH paryavajJAninaH, ye caturjJAninaste abhinivodhika jJAninaH, zrutajJAninaH, atravijJAninaH, manaHparyavajJAninaH, ye ekajJAninaH te niyamAt kevalajJAninaH, ye ajJAninaste astyekake dvayajJAninaH, astyekake tryajJAninaH, ye jJAninaste manaH paryavAjJAninaH zrutAjJAninatha, ye vyajJAninaste manaH paryatrAjJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninaH // 04 jJAnavAle haiN| (je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI ) jo jIva tInajJAnavAle haiM ve matijJAna, zrutajJAna aura avavijJAna ina tIna jJAnavAle hote | ( ahavA AbhiNibohiyanANI, suyanANI maNapajavanANI) athavA manijJAna, zrutajJAna aura manaHparyava jJAna ina tIna jJAna vAle hote haiM / (je caunANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI maNamajavanANI) jo jIva cArajJAnavAle hote haiM ve matijJAna zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna ina cAra jJAnavAle hote haiM (je eganANI te niyamA kevalavANI) aura jo jIva eka jJAnavAle hote haiM ve niyama se, eka jJAna kevalajJAnavAle hote haiM / ( je annANI te atthegaiyA, duannANI atthegaiyA ti annANI ) jo jIva ajJAnI kahe gaye haiM ve kitaneka jIva do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva tIna ajJAnavAle hote haiM / (je du annANI te The annANIya, suyaannANIya) jo do ajJAnavAle hote haiM, matyate bhatIjJAnamane zrutajJAnavANA che. 'je tinnANI te AbhiNivohiya nANI suya nANI ohinANI' ke lava trAyu jJAnavANA che te bhatijJAna, zrutajJAna bhane avadhitAnavALA che 6 ahakA AbhiNivo hiyanANI suyanANI maNapajjavanANI ' athavA tIjJAna, zrutajJAna ane mana pavajJAna e traNa jJAnavANI hoya . ' je cautANI te AbhiNivohiya nANI suyanANI ohi 'nANI magapajjavanANI " je jIva cAra jJAnavALA hAya che te matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAnAne mana:paryayajJAna meM yAra jJAnavANA hoya che ! je ega nANI te niyamA kevalanANI sune ? va 4 jJAnavANI hoya che te niyamathA me jJAna vijJAnavANI hoya che. 'je annANI te atyegaiyA duannANI, atyegahayA 'ti annANI' ? va ajJAnI te paiDI DeTA me ajJAnavANA bhane keTalAka traNu ajJAnavALA hAya che 'je du annANI te * mai annANI ya suya annANI ya' 2. me ajJAnavANA hoya che satyajJAnavALA ane zrutAjJAnavALA hAya che 1 1 1
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 316 TIkA- 'kaviNaM bhaMte - ! NANe paNNace ?? gautamaH pRcchati - he bhadanta / katividha khalu jJAnaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA ! pacavihe gANe paNNatte' he gautama! paJcavidhaM jJAnaM prajJaptam, tAnyevAha - 'taM jahA - AbhiNivohiyaNANe, suyaNANe, oddiNANe, maNapajjavaNANe, kevalaNANe' tadyathA - AbhinivodhikajJAnam, zrutajJAnam, avadhijJAnam, manaH paryavajJAnam, kevalajJAnam, tatra - arthAbhimukhyena yathArtha niyato bodhaH AbhinivodhikajJAnamucyate manaH samAzritya tanad- viSayamapekSate yo bodhaH saH AbhinivodhikajJAnaM kathyate iti bhAvaH zrutajJAnam - zrUyate yat jJAnavAle hote haiM aura zrutaajJAnavAle hote haiM / (je tiya annANI te mai annANI suyaannANI vibhaMganANI) jo jIva tIna ajJAnavAle hote haiM ve matyajJAnI hote haiM, zrutAjJAnI hote haiM aura vibhaMgajJAnI hote haiM / 3 TIkArtha - jJAnakA adhikAra honese jJAnake bhedoMkI vizeSavaktavya -- tAkA pratipAdana yahAM para sUtrakArane kiyA hai isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai ' kahaviNaM bhaMte ! NANe paNNatte ' he bhadanta ! jJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe nANe paNNatte' jJAnapAMca prakArakA kahA gayA hai / "taMjA' jJAnake ve pA~ca prakAra aise haiM 'AbhiNiyohiyaNANe, suyaNANe, ohiNANe maNapajavaNANe, kevalaNANe' AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna, kevalajJAna padArtha kI abhimukhatAlekara jo yathArtha niyatabodha hotA hai usakAnAma abhinivodhikajJAna hai / manako Azrita karake tattat viSayakI jo bodha apekSA karatA hai usa bodhakA 'je tiya annANI mai annANI suyanANI vibhaMganANI' ? va trAyu ajnyaanvALA hAya che te matyajJAnI hAya che, zrutAnAnI hAya che ane vibhaMganAnI hoya che. 9 TIkA - jJAnaneA adhikAra hovAthI jJAnanA bhenuM nirUpaNa ahIM sUtrakAre karyuM che temAM gautame prabhune evuM pUchyuM ke- 'kaviNaM bhaMte NANe paNNase se bhagavAna jJAna aiTasA aAranA bAche uttara- 'goyamA' he gautama ! ' NANe paMcavihe paNNatte' jJAna yAMtha hAranA yA che. 'ta jahA ' ? A rIte che-- 'AbhiNivohiyanANe, suyanANe, maNapajjavanANe, kevalanANe' zAlininodhijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna, kevaLajJAna padArthane sanmukharAkhIne je yathA niyata meSa thAya che tenuM nAma AiinabeAdhijJAna che. manane Azraya karIne te te viSayAnA je bedha thAya che--apekSita hAya che te dhanuM nAma AbhinibAdhikajJAna hela
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam taditi zrutam, zabdaH zravaNaM vA tadeva jJAnaM -bhAvazrutakAraNatvAt, kAraNe kAryoMpacArAt zratajJAnam, athavA zrutAt zabdAt - jJAnam indriyanoindriyanimittaH zrutAnusArI bodhaH ityarthaH, avadhijJAnam-avadhinA sarvamUrta dravye maryAdayA 'mUrta dravyANyeva jAnAti netarANi' iti vyavasthayA jAyamAnaM pratyakSajJAnam avadhijJAnamucyate,- manaHparyavajJAnam-manodravyaparyAyajJAna manAparyatrajJAnam, tathAmanodravyasya paryavaH paricchedaH sarvadravyaparyAyANAM saMpUrNa jJAna kevalajJAnamucyate / kevalamekaM matyAdijJAnanirapekSatvAt zuddhaM vA- AvaraNamalakalaGkarahitatvAt yathAnAma AbhiniyodhikajJAna kahA gayA hai / zrutanAma zabdakA hai kyoMki zabda sunA jAtA hai isaliye zabda athavA zravaNa inheM hI, bhAvazruta kA kAraNa honeke kAraNa kAraNameM kAryake upacAra karadenese zratajJAna kaha diyA gayA hai| athavA zrata-zabdase indriya aura noindriya nimittavAlA zrutAnusArI jo bodha hotA hai vaha zrutajJAna hai / sarvamUrtadravyoMko jo maryAdAlekara spaSTa vinA indriyoMkI sahAyatAko jAnatA hai athavA saMvamUrtadravyarUpamaryAdAko lekara jo unheM jAnatA hai vaha jJAna avadhijJAna hai / avadhijJAna mUrtadravyoMke sivAya amUrtadravyoMkoM nahIM 'jAnatA hai / manodravyako jAnanevAlA arthAt vinA kisI indriyakI sahAyatAke jo jJAna spaSTarUpase manake vicAroMko paryAyoMko jAnatA hai aise jJAnakA nAma manaHparyavajJAna hai / jo jJAna samasta dravyoMko aura unakI trikAlavI paryAyauMko spaSTarUpase jAnatA hai usa jJAnakA nAma kevalajJAna hai / yaha matyAdikajJAna nirapekSa honese eka asahAya hotA hai athavA AvaraNakalaGkase rahita hone ke kAraNa che. zrutanAma zabdanu che kemake zabda saMbhaLAya che eTale zabda athavA zravaNane ja bhAvajJAnanuM kAraNa kahela hovAthI kAraNamAM kAryane upacAra karavAthI zrutajJAna kahevAya che. athavA zrIzabdathI indriya ane neIndriya nimittavALu zratAnusArI je bAdha thAya che te thatajJAna che. sarva mUrta dravyanI maryAdAne IdriyonI sahAyatA sivAya spaSTa rIte jANe che athavA sarva mUrta dravyarUpa maryAdAthI je tene jANe che te jJAna avadhijJAna che. "avadhijJAna mUrta kA sivAya amUrta dravyane jANatuM nathI. mane dravyane jANavAvALuM arthAta ke IndriyanI sahAyatA vinA je jJAna mananA vicArane - paryAne - jANe che evA jJAnanuM nAma mana:paryAyajJAna che, je zAna samasta dravyane ane tenI trikALavata paryAne spaSTa rUpathI jANe che te jJAnanuM nAma kevaLajJAna che. te matyAditAna nirapekSa hovAthI eka asahAyarUpa hoya che athavA AvaraNa kalaMkarahita hovAthI kAraNa zuddha hoya
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dha Authe bhagavatIsUtre . vasthitAzeSabhAvAvabhAsi jJAnamityarthaH / gautamaH pRcchati - 'se kiMta' AbhiNivohiyanANe ?" he bhadanta ! atha kiM tat - katividham AbhinivodhikajJAnamucyate ? 'bhagavAnAha - 'AbhiNivohiyanANe cauvihe paNNatte' he gautama ! abhinibodhakajJAnaM caturvidhaM prajJaptam, 'taM jahA - uggaho, IhA, atrAo, dhAraNA' tadyathA - avagrahaH, IhA, avAyaH, dhAraNAca, tatra anirdezyasAmAnyamAtrarUpArtha vidyamAnArthasya vizeSadharmavicAraNA sadarthavizeSAlocanam grahaNam avagrahaH, IhA, arthAvinizvayaH - avAyaH nizcitArthasya smaraNAdi rUpeNa kAlAntare'pi dhAraNaM dhAraNA ucyate iti bhAva:, ' evaM jahA rAyappaseNaijje gANANaM bhedo zuddha hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki jo jJAna saMpUrNa hotA hai usI jJAnakA nAma kevalajJAna hai / isajJAna meM samasta mUrtika aura amUrti padArtho kA yathArtha avabhAsa hotA hai / aba gautama prabhuse aiso pUchate haiM 'se kiM taM AbhiNiyohiyanANe' he bhadanta ! Abhinibodhika jJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM 'AbhiNibohiyanANe cavvihe paNNatte' he gautama! abhinibodhikajJAna cAra prakArakA kahA gayA hai / 'tejahA' jo isa prakArase hai ' ugahoM, IhA, avAo, dhAraNA' avagraha IhA, avAya aura dhAraNA anirdezya aise sAmAnyamAtrarUpa arthakA grahaNa honA isakA nAma avagraha hai / vidyamAna arthake vizeSadharmo kI vicAraNAkA honA isakA nAma IhA hai / Ihita arthakA nizcaya honA isakA nAma avAya hai aura nizcita hue arthakI smaraNAdirUpase kAlAntara meM bhI dhAraNA banI rahanA isakA nAma dhAraNA hai / ' evaM jahA rAyappaseNa 3 " e kahevAnA hetu e che ke je jJAna saMpurNa hAya che te ja nananuM nAma kevaLajJAna che. / A jJAnamAM saMpUrNa sUtika ane amUrti'ka padArthAnA yathA rIte AbhAsa thAya che. az- 'se kiM ta AbhiNivohiya nANaM' he bhagavana malinimodhijJAna DeTasA aThAranu hyu N che. uttara--' 'AbhiNivohiyanANe caubihe 'paNNatte' de gautama ! "AliniJodhijJAna yAra prahAra he 'taM jahA' ne prabhA che. uggaho, IhA, avAo, dhAraNA, avagraha, IDI, apAya bhane dhAraNA nanirdezesa mevA sAmAnya mAtra rUpamanuM grahaNa thayuM tenuM nAma avagraha che. vidyamAna ane vizeSa. dharmAMnI vicAraNAnu thavuM tenuM nAma mahA che.. ihita anA nizcaya thavA tenuM nAma * avAya che ane nizcita thayela anI smaraNu Adi rUpathI kAlAntaramAM paNa dhAraNAnuM / janI rahedu- tenu nAbha dhAra che.. 'evaM jahA rAyappaseNaijje gANArNa bhedo taheba 9.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 4 jJAnabhedanirUpaNam 319 ate sofa - bhANi jAva setaM kevalanANe' evaM yathA rAjamaznIyasUtre jJAnAnAM bhedaH prakAraH pratipAditastathaiva ihApi bhaNitavyaH yAvat - tadetat kevalajJAnam, kevalajJAnaparyantamityarthaH / gautamaH pRcchati - 'annANe NaM bhaMte! kavihe paNNatte ?' he `bhadanta ! ajJAnaM khalu katividhaM prajJaptam ? viparItajJAnamajJAnam, bhagavAnAha - 'gomA ! tivihe pannatte, taM jahA - maiaNNANe, suyaaNNANe, vibhaMganANe' he gautama ! ajJAnaM trividhaM prajJaptam, tadyathA - matyajJAnam, zrutAjJAnam, vibhaGgajJAnam viparItajJAnam viruddhA bhaGgA vikalpA yasmin tat vibhaGgajJAnam, ukta ca " avasesiyA mai ciya, sammadiTThissa sA mainnANaM, ma annANaM micchaddiTTissa supi emeva ' // 1 // A gautamaH pRcchati - 'se kiM taM gaiannANe ? he bhadanta ! atha kiM tatijje NANANa bhedo taheva ihavi bhANiyacvo jAva settaM kevalanANe' rAjamanIya sUtrameM jisa prakArase jJAnoMkA prakAra kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI vaha kaha lenA cAhiye yAvat 'se taM' kevalanANe' isa pAThataka / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'annANeNaM bhaMte ! kavihe paNNatte' he bhadanta ! ajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? viparItajJAnakA nAma ajJAna hai| isakA uttara dete hue prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tivihe pamnatte ' ajJAna - viparItajJAna tIna prakArakA kahA gayA hai / ' taMjahA ' jo isa prakAra se hai maha annANe, suyaannANe, vibhaMganANe' matyajJAna, zrutaajJAna, vibhaMgajJAna viruddha vikalpa jisa jJAnameM hote haiM usakA nAma vibhaGga jJAna hai / - kahA bhI hai- ' avasesiyA mahaciya ityAdi 6 - isakI vyAkhyA mudrita naMdIsUtra meM pR. 294 vaimeM dekhanI cAhiye / iha bhANiyA jAva settaM kevalanANe' rApraznIya sUtramA ne rIte jJAnanA lehe| he chetena te sahI yA pazu samannvA yAvat- 'settaM kevalanANe' yA paryata. - prazna- 'annANaM bhaMte kaivihe' paNNatte' he bhagavAna! ajJAna heTalA aDAranA ahesAM che ? viparIta jJAnanu nAma ajJAna che. 7. 'goyamA' he gautama! tivihe paNNatte' ajJAnatrA prAznu uDela che 'taM jahA ' ne mArIta 'mai annANe, suya annANe, vibhaMganANe' bhatyajJAna, zrAjJAna bhane vilaMgajJAna viruddha vipa ne jJAnamA hoya che te jJAnanu nAma vibhaMgajJAna che chupa e - 'ava se siyAmaicciya ityAdi' -mA gAthAnI vyAkhyA nahIsUtramA pRSTa 284 mA leha sevI abha - 'se kiM ta mai
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ }'. bhagavatI 320 " katividham matyajJAnaM prajJaptam ? bhagavAnAha - ' mai annANe cauccihe paNNatte ' 'taM jahA uggahe jAva dhAraNA' he gautama ! matyajJAnaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA - avagrahaH, yAvat-IhA, avayaH dhAraNAca gautamaH pRcchati - 'se ki taM uggahe ?' bhadanta ! atha kiM saH katividhaH avagrahaH ? bhagavAnAha - 'ug pannatte, taM jahA - atthoggahe ya ' vaMjaNoggaheya' he gautama ! matyajJAnabhedarUpo'vagrahaH dvividhaH prajJaptaH tadyathA - arthAvagrastha, vyavjanAvagrahatha, 'asti kiMsvit' ityevaM sAmAnyAvabodhaH arthAvagrahaH sakalavizeSanirapekSAvyapadezyArthagrahaNamityarthaH tasya sakalendriyArthavyApakatvAtprathamamupanyAsaH, tatra yena arthaH vyajyate prakaTI aba gautama prabhuse pUchate haiM 'se kiM taM mahaannANe' he bhadanta / matyajJAna kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM ' mai annANe va paNNatte' he gautama ! matyajJAna cAraprakArakA kahA gayA hai 'jahA' jaise 'uggaheM jAva dhAraNA' avagraha IhA, avAya, dhAraNA | aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM se kiM taM uggahe ' he bhadanta ! avagraha kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM hai gautama "uga duvihe paNNatte'' avagraha do prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise 'atthoggahe yaM vaMjaNogga heya' athavagraha aura vyaJja-'nAvagraha 'asti kiMcit ' ' isa taraha ke sAmAnya jJAnakA nAma arthAvagraha arthAt sakalavizeSa nirapekSa aura avyapadezya aisA jo arthagrahaNa vaha arthAvagraha hai tAtparya yaha hai ki arthAvagrahameM jo arthakA avagraharUpa jJAna hotA hai vaha sakalavizeSa nirapekSa hotA hai yaha kAlA hai yA pIlA hai isa prakArake vizeSa dharmakI apekSAse annANe' he bhagavana ! 'bhatyajJAna DeMTalA prAranu che ! . - 'ma annANe cautrihe paNNatte' he gAtama! bhatyajJAna yAra amaranuM usa che.' 'taM'jahA' ne mArI - 'uggahe jAtra, dhAraNA,' avathaDa ThaMDA bhavAya bhane dhAraNA.' se kiM ta' uggahe " he bhagavana! vanaDa DeTalA aAranA thA ? - he gautama 'uggahe duvihe paNNatte' avagraha meM prAranA che che taM jahA ' ?bhe- - ' atthaggahe ya vaijaNoggahe ya ' arthAvagraha bhane vyannAva 'asti kiMcita' me rItanuM sAmAnya jJAnanu naam-arthAvagraha che arthAta sakala vizeSa nirapekSa ane anyapadezya evA je artha grahaNa che te arthAvagraha che kahevAno hetu e che ke arthAvagrahamAM je arthanA avagraharUpa jJAnahAya che te sakala vizeSa nirapekSa hAya che, eTale ke A kALu chu, A pILuM che. *
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mU. 4 jJAnabhedanirUpaNam 321 rahita hotA hai tathA yaha kaunasA padArtha hai isa prakArase nirdezya kathana karane yogya nahIM hotA hai / arthAvagraha saphala indriyoMke artha viSayabhUta padArtha ke sAtha vyApaka rahatA hai arthAt arthAvagraha pAMca indriya aura manase utpanna hotA hai isaliye usakA yahAM para prathama kathana kiyA gayA hai / pradIpase jisa prakAra padArtha abhivyakta (pragaTa) kiyA jAtA hai usI prakArase jisake dvArA artha prakaTa kiyA jAtA hai usakA nAma vyaJjana hai / yaha vyaJjana upakaraNendriya jo zrotrAdika haiM unakA aura unake viSayabhUta zabdAdikoMkA paraspara saMbaMdha svarUpa mAnA gayA hai / arthAt upakaraNendriyakA viSayake sAtha saMbaMdha honA yaha vyaJjana hai / indriya aura padArthakA saMbaMdha hone para hI indriyoM kA zabdAdirUpa viSaya zrotrAdika indriyoM dvArA vApita kiyA jA sakatA hai, anyathA nahIM ataH sambandhakA nAma vyaJjana hai / indriya aura padArtha ke saMbaMdharUpa vyaJjanadvArA jo zabdAdikarUpa arthakA sarvaprathama atyalpamAtrAmeM avagraha pariccheda honA hai vaha vyaJjanAvagraha hai / tAtparya yaha hai ki prAraMbha meM jJAnakI mAtrA itanI alpa hotI hai ki usase 'yaha kucha hai' aisA sAmAnya bodha bhI nahIM hone pAtA hai / isakA nAma avyaktapariccheda hai aura yahI vyaJjanAvagraha hai / athavA e prakAranA vizeSa dharmanI apekSArahita haiAya che tathA A kayA padArtha che? evA prakAranA nirdeza kathana karavA cAgya hAtuM nathI arthAvagrahu sakala indriyAnA a viSayabhUta padmA'nI sAthe vyApaka rahe che. arthAt arthAvagraha pAMca indriya ane manathI utpanna thAya che. eTalA mATe tenu ahIM pahelA kathana karela che. dIvAthI je rIte padA prakaTa karAya che e ja rIte jenA dvArA arthe prakaTa karAya che tenu nAma vyaMjana che. e vya jana upakaraNedriya je zrotrAhki che tenA ane tenA viSayabhUta zabdAdikane paraspara sabaMdha rUpa mAne che. arthAt upakaraNendriyanA viSayanI sAthe sabadha thavA tenuM nAma vyaMjana che. indriya ane padArthaneA sabaMdha thavA chatAM indriyAne zabdAdirUpa viSaya zrotrAdika indriyA dvArA jaNAya che. anyathA bhinna rIte nahI" eTalA sArU saMbadhanu nAma vyaMjana che. indriya ane padArthanA sabaMdharUpa vyajana dvArA je zabdAdi rUpa ane sarvAM prathama ati alpa mAtrAmAM avagraDa-paricchedra thAya che tene vyaMjanAvagraha kahe che. kahevAnA hetu e che ke zaruAtamA jJAnanI mAtrA eTalI alpa hAya che ke tenAthI A kaMika che eve sAmAnya edha paNa thatA nathI tenuM nAma avyakata pariccheda che 1
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 bhagavatIsUtre " kriyate pradIpena ghaTa iveti tadvyaJjanam tacca upakaraNendriyam zabdAdirUpeNa pariNAma prAptadravyasamUhazca tathAca upakaraNendriyeNa prAptazabdAdiviSayANAm vyakta jJAnaM vyaJjanAvagrahaH evaM jahebaAbhiNivohiyanANaM taheva, navaraM egaTTiyavaj jAtra noiMdiyadhAraNA, senaM dhAraNA, settaM maiaNNANe ' evaM yathaiva AbhinivodhikajJAna matijJAnaM bhaNitaM tathaiva atrApi bhaNitavyam, tadAlApa kazcaivam -' se kiM taM vaMjaNoggahe ? vaMjaNoggahe cauntri paNNatte, taM jahA- soiMdiyavaMjagoggahe, ghANidiyavaMjaNoggahe, jibhidiyAMjaNoggahe, phAsiMdiyavaMjaNoggahe ' ityAdi / artha kiM sa vyaJjanAvagrahaH - vyaJjanAvagrahaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - zrotrendriyavyaJjanAvagrahaH prANendriyavyaJjanAvagrahaH, jihvandriyavyaJjanAvagrahaH, sparze'dravyasamUhazca' vyaJjanakA nAma dravyasamUha bhI hai / kyoMki zabdAdirUpa arthahI avyaktarUpase vyaJjita kiye jAte haiM / 'eva' jaheva AbhiNi bohiyanANaM taheva, navaraM egaTTiyavajjaM jAva noiMdiya dhAraNA, setta dhAraNA, setta maha aNNANe' jisa prakArase Abhinibodhika- matijJAna kahA hai usI prakAra se yahAM para bhI vyajanAvagraha bhI kahanA cAhiye / isase saMbaMdha rakhanevAlA AlApaka isa prakAra se hai 'se kiM taM vaMjaNogahe ? vaMjaNoggaheca uccihe paNNatte, taMjahA soiMdiyavaMjaNoggahe, ghANidiyavaMjaNoggahe, jimbhidiyavaMjaNoggahe, phAsiMdipa vaMjaNoggahe, gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM he bhadanta ! vyaJjanAgraha kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama ! vyaJjanAvagraha cAra prakArakA kahA gayA hai jaise 1 zrotrendriyavyaJjanAvagraha, 2 ghANendriyavyaJjanAvagraha 3jihUvendriya vyaJjanAvagraha, 4sparzanendriyavyaJjanAvagraha ityAdi Ane te 4 vya bhanAvagraha che. athavA 'dravyasamUhazca' vyannanu nAma dravya sabhUDa che bhaTThe zAhi 35 artha savyata 35thI vyakti azaya 'evaM jaheva Abhi NivohiyanANaM tadeva navaraM egeM diyavajjaM jAva no iMdiya dhAraNA settaM dhAraNA setaM mai annANe' ke rIte mAlinimodhita bhatijJAna aDesa chetena te ahI A vyaMjanAvagraha paNa samajI levuM. teneA saMbhaMdha rAkhanAra AlApa - prabhA - 'se kiM taM vaMjjaNoggahe, vaMjaNoggahe cauvihe paNNatte taM jahA soiMdiyavaMjaNoggahe vArNidiya vaMjaNoggade jibbhiMdiya vaMjaNoggahe, phAsiMdiya vaMjaNoggahe ' gautama svAmI prabhune pUche the ! he bhagavana ! vyannAvabhara uTasA prakAranA kahela che ? uttaramAM prabhu kahe che ke- haiM gautama! vyaMjanAvagraha cAra prakAranA kahela che. jemake- 1 zrotre driya vyaMjanAvagraha, 2 dhrANeMdriya vyaMjanAvagraha, 3 jinhendriya vAkaya A B
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.4 jJAnabhedanirUpaNam 323 ndriyavyaJjanAvagrahaH, ityAdi / kintu navaram vizeSaH punaraya vodhyA-tatrAbhini vodhikajJAnaprasaGge avagrahAdInAm ekAthikaH samAnArthakaH zabda:-avagrahaNatA, avadhAraNatA, zravaNatA, avalambanatA, medhA' ityevaMrUpaH IhAderapi kathitaH saH atra matyajJAne tadvarjitam yAvat-IhA-abAyaH noindriyadhAraNAparyantaM vaktavyam, saipA dhAraNA kathitA, tadetat-matyajJAnam kathitam / gautamaH pRcchati-se ki ta suyaannANe ?' he bhadanta ! atha kiM tat zrutAjJAnaM kiyatmakAraka zrutAjJAnamucyate ? bhagavAnAha-jaM imaM annANiehi micchAdihiehiM jahA naMdIe, jAva cattAri vedA saMgovaMgA, settaM suyaannANe' he gautama ! yadebhiH ajJAnibhiH 'navaraM' vizeSatA isa prakArase haiM vahA~ para naMdInUtra meM Abhiniyodhika jJAnake prasaGgameM avagrahAdikoMke ekArthaka pAMca nAma isa prakArase kahe gaye haiM avagrahaNatA 1, avadhAraNatA 2, zravaNatA 3, avalambanatA 4, medhA 5, isI tarahase IhA, avAya aura dhAraNA inake bhI 5-5 paryAyarUpa nAma kahe gaye haiM so ina pAMca 2 nAmoMko choDakara matyajJAnake prakaraNameM IhA, avAya aura noindriya dhAraNA taka vahAMkA sava prakaraNa kahanA cAhiye / isa prakArase yaha dhAraNA kahI aura dhAraNAkA prakaraNa samApta hote hI matyajJAnakA prakaraNa bhI samApta ho jAtA hai, aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse pUchate haiM 'se ki ta suya annANe' he bhadanta ! zrata ajJAna kitane prakAra kA kaho gayA hai ? uttarameM prabhu rahate haiM 'jaM imaM annANiehiM micchAdihiehiM jahA naMdIe jAva cattAri vedA sagovaMgA, settaM suyvya janAvagraha, 4 spezendriya vya janAvagraha ityAdi "nA vizeSapaNu e che ke tyAM nadIsatramAM Aminibedhika jJAnanA prasagamAM avagrahAdikAne ekAIka pAca nAma nIce pramANe kahelA che- avagaNatA 1. avadhAraNatA 2, zravaNatA 3, avalaMbanatA 4, medhA 5, temaja IhA, avAya, ane dhAraNa tenA paNa pAMca pAMca nAma kahelA che e pAMca nAmeAne choDIne matyajJAnanA prakaraNamAM IhA, avAya ane indriya dhAraNuM paryata tyAMnuM samagra prakaraNa samajI levuM A rIte A dhAraNuM kahI ane dhAraNAnu prakaraNa samApta thatA matyajJAnanuM prakaraNa paNa samApta thAya che. gautama svAmI pharI bhagavAnane che che ?- se kiM taM muyaannANe' he bhagavana! zratajJAna l 4|2nu pareva cha ? .- 'jaM imaM annANiehi micchAdiTTiehiM jahA naMdIe jAca cattAri vedA sa govaMgA se taM muya annANe' he gautama ! zrutAsAna yAra
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhagavatIne mithyAdRSTibhiH yathA nandyAM nandImatre yAvat-evamuktam-svacchandabuddhimativikalpitaM, tadyathA-bhArataM, rAmAyaNamityAdi, tatra avagrahaH, IhA ca buddhiH, avAyo dhAraNA ca matiH, svacchandena svAbhimAyeNa tatvataH sarvajJakevalinirmitA rthAnusAraM vinaiva buddhimatibhyAM vikalpitaM svacchandabuddhimativikalpitaM svabuddhinirmitaM mahAbhAratarAmAyaNAdicatvAro vedAH sAGgopAGgAH aGgaiH SabhiH, zikSA-kalpa-nirukta jyotiSavyAkaraNa-cchandobhiH, upAGgaizca caturbhiAyapurANamImAMsAdharmazAstralakSaNaiH sahitAH sAGgopAGgAH, tadetat zrutAjJAnamucyate / gautamaH pRcchati-' se kiM taM vibhaMganANe ? he bhadanta ! atha kiM tat kiyatprakAraka vibhaGgajJAnaM bhavati ? bhagavAnAha-'vibhaGgaNANe aNegavihe paNNatte' he gautama ! annANe' he gautama ! zrutAjJAna cAra prakArakA kahA gayA hai aura vaha cAra vedarUpa hai ina vedoMkA nirmANa ajJAnI mithyAdRSTiyoMne kiyA hai| jaisA ki naMdIsUtra meM kahA hai ki aMgoMpAGga sahita cAraveda zrutAjJAnarUpa haiN| inakI racanA svacchanda mati aura buddhise kI gaI hai / avagraha IhA inakA nAma buddhi hai avAya aura dhAraNA inakA nAma mati hai / svacchandatA inameM isaliye kahI gaI hai ki ye vAstavameM sarvajJa kevalI bhagavAnadvArA nirmita artha ke anusAra vinA hI apane viSayakA nirUpaNa karatI haiM / vedoMke aMga 6 aura upAGga cAra haiN| zikSA, kalpa, nirukta, jyotiSa, vyAkaraNa aura chanda ye 6 aMga, nyAya, purANa, mImAMsA, dharmazAstra ye cAra upAGga haiM / isa prakArase bhArata rAmAyaNAdi cAraveda tAjJAnarUpa haiM / yaha zrutAjJAnakA varNana hai| aba gautama pUchate haiM 'se kiM taM vibhaMganANe' he bhadanta ! vibhaGga jJAna kitane prakArakA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'vibhaMganANe annegprakAranuM kahela che ane te cAra vedarUpa che jemake naMdIsUtramAM kahyuM che ke aMgopAMga hita cAra veda kRtAjJAnarUpa che avagraha, IhA enuM nAma buddhi che avAya ane dhAraNanuM nAma mati che. svachaMdatA temAM eTalA mATe kahela che ke vAratavamAM sarva kevaLI bhagavAna dvArA nirdiSTa artha vinA pitAnA viSayanuM nirUpaNa kare che vedanA aMga cha ane upAMga cAra che. zikSA, ka5, nirUkta, jyotiSa, vyAkaraNa ane chaMda. e che aga che. nyAya, purANa, mimAMsA ane dharmazAstra e cAra upAga che. te ja rIte bhArata rAmAyaNa, mA zrutAsAna35 che se kiM taM vibhaMganANe mAna vidhAna 8kSA mArnu cha ? 6- 'vibhaMganANe aNegavihe paNNatte' he gautama qiATHI
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 prameyacandrikA TIkA za. 8u.2 .4 jJAnabhedanirUpaNam vibhaGgajJAnam anekavidhaM prajJaptam, tAnyajJAha-'taM jahA-gAmasaMThie, AgarasaMThie, nagarasaMThie, NigamasaMThie, jAva saMnivesasa Thie, dIvasaMTie, samuddasa Thie, vAsasaMThie' tadyathA-grAmasaMsthitaM grAmAkAram vibhaGgajJAnam, AkarasasthitaM khanikAkAraM vibhaGgajJAnam, nagarasa sthitaM nagarAkAram vibhaGgajJAnam, viparItam avadhijJAna vibhaGgaM tacca tad jJAnaM ca yadvA-virUpo bhaGga:-avadhibhedo vibhaGgaH sa cAsau jJAna ceti vibhaGgajJAnam, krUiddhA bhaGgA-vastuvikalpA yasmistat, evaM yAvat - padAt'kheDa-kabbaDa - maDamba - droNamuha-paTTaNAsama-saMvAha' grAmAkaranagaranigamakheTa karvaTamaDamba droNamukhapattanAzramasaMvAha ityeteSAM grahaNam, tat sannivezasaMsthitam saMnivezAkAram dvIpasaMsthitaM dvIpAkAram, samudrasaMsthitaM samudrAkAram varSe vihe paNNatte' he gautama ! vibhaMgajJAna aneka prakArakA kahA gayA hai| 'taMjahA' jo isa prakArase haiM gAmasaMThie, AgarasaMThie nagarasaMThie, nigamasaMThie, jAva saMnivesasaMThie, dIvasaMThie, samuhasaMThie, vAsasaMThie' grAmAkAra vibhaGgajJAna, khAnake AkArakA vibhaGgajJAna nagarAkAra vibhaGgajJAna, nigamAkAra vibhaGgajJAna kheTAkAra, kaTAkAra, maDambAkAra, droNamukhAkAra, pattanAkAra, nigamAkAra, AzramAkAra, saMvAhAkAra sannivezAkAra, dvIpAkAra, samudrAkAra bharatakSetrAdi AkAra / tAtparya isa kathanakA yaha hai ki vibhaMgajJAna ina sabako jAnatA hai ataH isa apekSA vaha tat tat AkAravAlA yahA~ prakaTa kiyA gayA hai| jJAna jJeyake AkAra hue vinA usa padArthako nahIM jAna sakatA hai| jJAnakA jJeyAkAra honA isakA abhiprAya yahI hai ki vaha use apanA viSaya banAtA hai / bauddhokI mAnyatAke anusAra jJeyAkAra honA aisA kathana yahAM abhISTa nahIM hai nahIM to jJAnameM jaDatAkA prasaMga prApta hogA ataH usa padArthako apanA viSaya banAnA yahI jJAnameM tat tat AkAratA - mane prA2nu 4aa cha 'taMjahA' te mA zata - gAmasaMThie, AgarasaMThie, nagarasaMThie jAva sannivesasaMThie, dIvasaMThie, samuddasaMThie, vAsasaThie' grAmAkAra virbhAgajJAna, khANanA AkAranuM vibhAga jJAna nagarAkAra virbhAgajJAna, bheTa!2, 4.12, bhA2, droNubhumA2, pattanA2, nigamA72, maashrmaakAra, sa vAhAkAra, saMniSAkAra, dIpAkAra, samudrAkAra, ane bharata kSetrAdi AkAranuM virbhAgajJAna che. A kathanane hetu e che ke virbhAgajJAna A darekane jANe che. tethI ja te te AkAravALuM ahIM batAvela che. jJAna royanA AkAra thayA vinA te padArthane jANuM zakatuM nathI jJAnanuM yAkAra thavuM ene abhiprAya e che ke te tene pitAno viSaya banAve che. bauddhonI mAnyatAnusAra yAkAra thavuM evuM kathana ahIM IcchitA nathI, nahIM te jJAnamAM jaDatAne prasa ga prApta thAya eTalA mATe te padArthane pitAno viSaya banAvavo e ja jJAnamAM te te AkArapaNuM che. e ja vAta TIkAkAre
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.26 bhagavatIsUtre saMsthitam bharatakSetrAdyAlambanatvAt bhAratAdikSetrAdyAkAram ' vAsaharasaMThie, pavyayasaMThie, rukkhasaMThie, dhUbhasaMThie, hayasa Thie, gayasa Thie, narasaMThie, kiMnarasaMThie, kiMpurisasa Thie, mahoragagaMdhavksa Thie, usabhasaMThie, pasupasayavihagavAnaraNANAsa ThANasa Thie paNNatte ' varSadharasa sthitaM himavadAdivarSadharaparvatAkAram, parvatasa sthitam meruprabhRtiparvatAkAram, vRkSasaM sthitam, AmrAdivRkSAkAram, stUpasaMsthitam smRtistaMbhAkAram hayasaMsthitam azvAkAram, gajasaMsthitam - hastyAkAram, narasa sthitam - puruSAkAram, kinnara saMsthitam - kinnarAkAram, kimpuruSasaMsthitam - kimpuruSAkAram, mahoragasaMsthitam mahoragAkAram, gandharvasaMsthitam gandharvAkAram, vRSabhasa sthitam hRpabhAkAram, pazusaMsthitam, ganAdipazvAkAram, pasayasa MsthitampasayaH AraNyako gavayapadavAcyo dvikhuracatuSpadavizeSaH, tadAkAram, vihagaH pakSI, vAnaro markaTaH, tatprabhRtinAnAsaMsthAna saMsthihai yahI bAta TIkAkArane 'bharata kSetrAdyavalambanatvAt' padase spaSTakI hai| isI taraha vaha vibhaMgajJAna 'vAsaharasaMThie, paJcayasaMThie, rukkha saMThie, thUbhasaMThie haya saMThie, gayasaMThie, narasaMThie, kiMnara saMThie, kiMpurisa saMThie, mahoragagaMdhavvasaMThie, usa bhasaMThie, pasupasayavihagasaMThANasaMThie paNNatte' varSadhara - himavan Adi parvatoMke AkAra hotA hai, meru Adi parvatAkAra hotA hai, AnAdi vRkSAkAra hotA hai, stUpAkAra hotA hai, staMbhAkAra hotA hai, abhvAkAra hotA hai, hastyAkAra hotA hai puruSAkAra hotA hai, kinnarAkAra hotA hai, kimpuruSAkAra hotA hai, mahoragAkAra 'hotA gaMdhakAra hotA hai, vRSabhAkAra hotA hai, gAya Adike AkArakA hotA hai, pasaya-: - rojhake AkArakA hotA hai, vihaga - pakSI ke AkArakA hotA hai, vAnara - markaTake AkArakA hotA hai, isa taraha bharatakSetrAdyavalambanatvAt 1 e padathI spaSTa karela che. e ja rIte te vibhagajJAna vAsaharasa Thie, paccayasa Thie, rukkhasa Thie, dhUbhasa Thie, iyasa Thie, gayasa Thie, narasa Thie, kinnarasa Thie, kiMpurisAsa Thie, mahoragagaMdhavva saThie usabhasa Thie, panupasayavihagasa ThANasa Thie paNNatte ' himavAna Adi paryaMtanA AkAra heya che, merU Adi parvata AkAra hoya che, AmrAdi ,vRkSAkAra hAya che stUpAkAra hAya che, tabhAkAra heAya che, azvAkAra hoya che, hasyAkAra hAya che, puruSAkAra hoya che, kinnarAkAra hoya che, ki puruSAkAra hAya che, mahAragAkAra hAya che, gaMdharvAra hoya che, vRSabhAra hoya che, gAyAhinA bharanA hoya che. pasaya-zeMnA AbharanA, hoya che. viDuNa - pakSInA bharanA hoya che, vArnaranA AkAranA hAya che. varSadhara, #1 * C "
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 4 bhedajJAnanirUpaNam 327 sam nAnAvidhajIvAjIvAkAram vibhaGgajJAnaM prajJaptam / itaH pUrvaM jJAnAni ajJAnAni coktAna, atha jJAnino'jJAninazca nirUpayitumAha 'jIvA NaM bhaMte / kiM nANI, annANI ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! jIvAH khalu kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jIvA nANI vi, annANI vi, ' he gautama ! jIvAH khalu jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi ca bhavanti, 'je nANI te atyegaiyA dunnANI' ye jJAninaH teSu santi ekake dvijJAninaH 'atthegaiyA tinnANI ' santi ekake vijJAninaH 'atthe gaDapA caunANI' santi vibhaMgajJAna nAnAvidha jIva aura ajIvake AkArakA hotA hai / yaha pahile hI prakaTa kara diyA gayA hai ki jo avadhijJAna viparIta hotA hai vaha vibhaMga kahA gayA hai, athavA 'virUpobhaGgaH' vibhaGgaHjisameM avadhi - dravya-kSetra AdirUpa maryAdAkA bheda virUpa hotA hai vaha avadhijJAna vibhaGga kahA gayA hai / athavA - viruddhAH bhaGgA ? vastuvikalpAH yasmin jisa avadhijJAna meM vastu vikalpa - padArtha paryAlocana viruddha hote haiM, vaha avadhijJAna vibhaMga hotA hai / yahAMtakato sUtrakArane jJAna aura ajJAna ke viSayameM kathana kiyA hai aba ve jJAnI aura ajJAnIke viSaya meM kathana karate haiM isameM gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'jIvANaM bhaMte! kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'jIvA nANI vi, annANI vi. jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / " je nANI te atthegaiyA dunnANI' jo jJAnI hote haiM unameM se kitanekajIva do e rIte vibhagajJAna aneka jIva ane ajIvanA AkAranuM heAya che. e tA pahelAM ja prakaTa karela che ke je avadhijJAna viparIta heAya te ja vibhagajJAna hoya che. athavA 'virUpo bhaGgaH vibhaGgaH' 2mA avadhi-dravya, kSetra yahi bharyAhAnA bheTa vi3ya hoya che te vyavadhijJAna vila gajJAna hevAya athavA 'viruddhA GgAH vastuvikalpAH yasmin ' je avadhijJAnamA vastuvikal5-padArthAMnuM paryAlAcana virUddha Aya- te avadhijJAna vibhaga hAya che ahI pa ta sUtrakAre jJAna ane ajJAnanA viSayamAM kathana karela che. have te jJAnI ane ajJAnInA viSayamAM kathana kare che. te viSayamAM gautama svAmI prabhune evuM pUche che - 'jIvANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavanU lava jJAnI hoya che ! ajJAnI ? G - 'goyamA' he gautama 'jIvA nANI vi annANI vi' va jJAnI pazu che mane ajJAnI pazu. 'je nANI te atthegaiyA dunnANI' ne jJAnI hoya
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 bhagavatIsUtre ekake caturjJAninaH, 'atthegaiyA eganANI' santi ekake ekajJAninaH iti, tadeva vizadayannAha-'je dunnANI te AbhiNivohiyanANI ya, muyanANI ya' 'ye jIvA dvijJAninaste AbhinivodhikajJAninazva, zrutajJAninazca bhavanti, 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI muyanANI, ohinANI' ye jIvAstrijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninH, avadhijJAnino bhavanti, 'ahavA AbhiNivohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI' athavA trijJAnino jIvA AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, manaHparyavajJAnino bhavanti, 'je caunANI 'te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajavaNANI' ye jIvAzcajJAnavAle hote haiM 'atthegaiyA tinnANI' kitaneka jova tInajJAnavAle hote haiM 'atthegaiyA caunANI' kitaneka jIva cArajJAnavAle hote haiM 'atthegaiyA eganANI' aura kitaneka jIva ekajJAnavAle hote haiM / isI bAtako vizada karaneke abhiprAyase sUtrakAra kahate hai 'je dunnANI te AbhiNibohiyanANI ya, suyanANIya' jo jIva do jJAnavAle kahe gaye haiM ve AbhinIbodhikajJAna aura zrutajJAna ina do jJAnavAle haiM 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohi. nANI' jo jIva tIna jJAnavAle kahe gaye haiM ve Abhiniyodhika jJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnoMvAle hote haiM ' ahavA' AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI' AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura manaHparyavajJAna ina tIna jJAnavAle hote haiM / 'je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohiyanANI, maNapajjavasa peTI Belk 1 me nAnapAya che. 'atthegaiyA tinnANI' 864 va traya zAnadAra hoya che. 'atthegaiyA cajanANI' mA yAra jJAnavA lepa cha 'atthegaiyA eganANI' bhane 484 me jJAnI DAya che me01 vAtane 25 42vAnA bhalibhAyathA sUtrA2 4 cha : 'je dunnANI te AbhinibohiyanANI ya, suyanANI ya' 1 me sAnapaNAM he cha ta mAninimAdhi jAna bhane zrutajJAna me meM zAnadAra cha. 'je tinnANI te AbhinivauhiyanANI, muyanANI, ohiya nANI' ne patra zAnaNAM hesa te mAninimAdhi jJAna, zrutajJAna bhane sapadhijJAnaani DAya cha 'ahavA Abhinibodhiya nANI, muya nANI, maNNapajjava nANI' mAlinimAdhijJAna, zrutajJAna mana mana:paya vajJAnavAjA hoya che. 'je caunANI te AbhiNibohiya nANI, muya nANI ohinANI maNapajjava nANI'
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 4 jJAnabheda nirUpaNam 329 turjJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutAjJaninaH, avadhijJAninaH, manaHparyacajJAninA bhavanti, 'je eganANI te niyamA kevalanAgI' ye jIvA ekajJAni - naste niyamAt niyamataH kevalajJAninA bhavanti, 'je annANI te atthegaiyA annANI, atyegaiyA tiannANi' ye jIvAH ajJAnineo bhavanti teSu santi ekake dvajJAninaH, santi ekake vyajJAninaH tatra 'je duannANI te mai annANI ya, suyaannANI ya' ye dvayajJAninA jIvAste matyajJAninaH zrutAjJAninazca bhavanti, kintu je viyaannANI te maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI' ye yajJAnineo bhavanti te matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninazca // sU0 4 // ' 8 mUlam - neraiyANaM bhaMte ! kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA tinnANI, taMjahA nANI' jo cArajJAnavAle kahe gaye haiM ve AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna ina cArajJAnavAle hote haiM / tathA " je eganANI te niyamA kevalanANI' jo jIva ekajJAnavAle kahe gaye haiM ve niyamase ekajJAma kevalajJAnavAle hote haiM / je annANI te attheMgaiyA duannANI, atyegaiyA tiannANI' jo jIva ajJAnI hote haiM ve koI matyajJAna zrutaajJAna ina do ajJAnavAle hote haiM aura koI 2 matyajJAna zrutaajJAna aura vibhaMgajJAna ina tIna ajJAnavAle hote haiM / yahI bAta 'je duannANI, te maha annANI ya, suyaannANI ya, je tiyaannANI te mai annANI, suyaannANIH vibhaMganANI' inasUtroM dvArA prakaTakI gaI // su. 4 // je cAra jJAnavALA kahela che te abhiniSeAdhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaH paryayajJAna me yAra jJAnavAjA hoya che tathA 'je eganANI te niyamA kevalanANI' je jIva eka jJAnavALA kahela che te niyamathI kevaLa eka jJAnavALA hAya che. 'je annANI te atyegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI' ? va ajJAnI hoya che te kAI matyajJAna ane zrutaajJAna e e ajJAnavALA hAya che ane kAi krAi bhatyajJAna zrutAjJAna bhane vibhajJAnavANA hoya che. me 4 vAta ? 'je duannANI te maha annANIya, suya annANIya, je viyaabhAgI te mada annANI, suya annANI, tribhaMganANI yA sUtradvArA re . . 4 // '
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre abhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI, je annANI, te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI, evaM tinni annANANi bhayaNAe, asurakumAro NaM bhaMte ! kiM nANI, aNNANI ? jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA, tinni annANANi bhayaNAe / evaM jAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI? goyamA ! no nANI, annANI, je annANI. te niyamA duannANI-maiannANI ya, suyaannANI ya, evaM jAva vnnssikaaiyaa| beiMdiyA NaM pucchA ? goyamA ! NANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA dunnANI, taMjahA-AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI ya, je annANI te niyamA duannANI, taMjahA-AbhiNibohiyaannANI, suyannaannii| evaM teiMdiya-cauridiyA vi| paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthe gaiyA tinnANI, evaM tinni nANANi, tinni annANANi ya bhayagAe, maNussA jahA jIvA taheva paMca nANANi. tinniannANANi bhayaNAe; vANamaMtarA jahA neriyaa| joisiyavemANiyANaM tinninANA,tinni aNNANA niymaa| siddhANaM bhaMte! pucchA ? goyamA! NANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI ||suu0 5 // chAyA-nairayikAH khalu bhadanta ! kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste niyamAt trijJAninaH, tadyathAAbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, ye ajJAninaste astyekake
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa.5 jJAnabhedanirUpaNam 331 ithajJAninaH, astyekake vyajJAninaH, evaM vyajJAnino bhajanayA / asurakumArAH khala bhadanta ! kiM jJAninaH? ajJAninaH ? yathaiva nairayikAstathaiva, trINi jJAnAni niyamAt, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM yAvat-stanitakumArAH, pRthivIkAyikAH ___ 'neraiyANaM bhaMte ! kiM nANI, annANI' ityAdi / sUtrArtha-(neraiyANaM bhaMte ! kiM nANI? annANI ?) he bhadanta ! nairayika jIva jJAnI hote haiM ki ajJAnI hote haiM (goyamA) , he gautama ! nArakajIva (nANI vi, annANo vi) jJAnI bhI hote haiM ajJAnI bhI hote haiM (je nANI te niyamA tinnANI) jo jJAnI hote haiM, ve niyamase tIna jJAnavAle hote haiM / ( taMjahA) jaise (AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI) AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna inatIna jJAnavAle hote haiM (je annANI ) te atthegaiyA duannANI atthegaiyA tiannANI ) aura jo ajJAnI hote haiM ve koI to do ajJAnavAle hote haiM aura koI tIna ajJAnavAle hote haiM / (evaM tinni annANANi bhayaNAe) isa taraha jo nairayika ajJAnI hote haiM unameM kisI 2 nairayikoMko do ajJAna hote haiM aura kisI 2 nairayikokoM tIna ajJAna hote haiN| (asurakumArA NaM bhaMte ! kiM nANI, aNNANI) he bhadanta ! asurakumAra kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA) jaisA naira'neraiyA NaM bhaMte kiM nANI annANI ityAdi / sUtrArtha- 'neraiyA NaM bhaMte kiM nANI annANI' bhagavana! yi 75 jJAnI hAya che / majJAnI ? 'goyamA' he gautama! 'nANI vi annANI vi' nA24 0 jJAnI mane majJAnI 5 hAya che 'je nANI te niyamA tinnANI' rezAnI hAya che niyamathA tra jJAnavANA itya che taMjahA' ma 'AbhiNivoDiyanANI, muyanANI, ohinANI' mAliniyAdhi4 jJAna, zrutajJAna bhane avadhijJAna meM tra jJAnaaini hAya che 'je annANI te atthegaiyA duannANI atthegaiyA tiannANI' 2 ajJAnI loya che te 8 4 me ajJAnavANA bhane chodha traya majJAnavANA hAya che 'evaM tinni annANANi bhayaNAe' me zata 2 yi: zAnI heya che temA keI koI narayikane be ajJAna heca che ane keIkAIne traNa ajJAna hoya che. 'asurakumArANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavana ! 2542bhAra mAnI jAya che / mAnI ! 'jaheca neraiyA taheva tinni nANANi niyamA' yA zata yAnA viSayamAM kahela che te ja rIte AnA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM arthAt je asurakumAra
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 332 khalu bhadanta ! kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH, ye ajJAninaste niyamAt dvajJAninaH matyajJAninazca zrutAjJAninazca, evaM yAvat vanaspatikAyikAH, dvIndriyAH khalu pRcchA ! gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, yikoMke viSaya meM kahA gayA hai vaisA hI inake viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / jo asurakumAra jJAnI hote haiM ve niyamase tInajJAnavAle hote haiM ( tinni aNNANANi bhayaNAe ) aura jo asurakumAra ajJAnI hote haiM unameM koIto do ajJAnavAle hote haiM aura koI2 tIna ajJAnavAle hote haiM / ( evaM jAva dhaNiyakumArA) isI tarahase yAvat stanitakumAroMke viSaya meM bhI jJAnI ajJAnIkI apekSAle kathana jAnanA cAhiye / ( puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM nANI, annANI ) he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! pRthivIkAyika jIva (no nANI, aNNANI) jhAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiM / ( je annANI, te niyamA duannANI ) jo ajJAnI hote haiM, ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM ( mai annANI, ya suya annANIya) eka mati ajJAnavAle aura dUsare zruta ajJAnavAle ( evaM jAva vaNassaikAiyA) isI taraha se vanaspatikAyika jIvoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye (iMdriyANaM pucchA) he bhadanta ! jo hIndriyajI hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA) he gautama! ( gANI vi annANI vi) jJAnI hoya che te niyamathI tra jJAnavANA hoya 'tinnI annANANi bhayaNAe' ane je asurakumAra ajJAnI heya che temA kAi tA be ajJAnavALA ane kai traNu jJAnavANA hoya he 'eva jAva yaNiyakumArA' se rIne yAvat stanitaGkubhAranA viSayamAM paNa nAnI ajJAnInI apekSAe kathana samajI levuM 'puDhavikAiyA gaM bhaMte 'ki nANI annANI' he bhagavan ! pRthvI ayi va jJAnI DaoNya ajJAnI ? 'goyamA' De gautama! pRthvI ayi va 'no nANI annANI' jJAnI hotA nabhI yAzu majJAnI hoya che. 'je annANI te niyamA duannANI' ne ajJAnI hote niyamathI khe ajJAnavALA hAya che. maiannANI ya suyaannANI ya " eka mati ajJAna ne khIjA zrata ajJAnavALA hoya che. e ja rIte yAvata vanaspatikAyika chavAnA viSayamAM paNa samajI levuM. evaM jAva vaNassaikAiyA bediyANaM pucchA' De mahanta / phrIndriya jIva DrAya che te zuM nAnI haeNya che ke ajJAnI ! 'goyamA' he gautama! 'nANI bi annANI vi' meM indriya bakhAnI par3a hoya 6 " 6 9 5
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam ye jJAninaste niyamAt vijJAninaH, tadyathA-AbhiniyodhikajJAninazca, zrutajJAninazca, ye ajJAninaste niyamAt dvayajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca zrutAjJAninazca, evaM trIndriyAzcaturindriyA api / paJcendriyatiyagyonikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste astyekake dvijJAninaH, astyekake trijJAninaH, evaM trINi jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA / manuSyA yathA jIvAH, tathaiva, paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhjnyaa| vAnavyantarA vendriya jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (je nANI te niyamA dunnANI, taMjahA-AbhiNivohiyanANI ya, suyanANIya) jo vendriyajIva jJAnI hote haiM ve niyamase do jJAnavAle hote haiM eka AbhinibodhikajJAnavAle aura dUsare zutajJAnavAle / (je annANI te niyamA duanANI) jo bendriyajIva ajJAnI hote haiM ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM (taMjahA) jaise maianANI, suyaannANI) AbhinibodhikaajJAna, zrutaajJAna ( eva teiMdiyacauiMdiyA vi) isI tarahase teindriya jIvoMke viSayameM aura cauindriya jIvoM ke viSayameM bhI jJAnI aura ajJAnIko lekara kathana karalenA cAhiye / (paMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA ) he bhadanta ! jo paMcendriyatiryaca hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi annANI vi) paMcendriyatithaMca jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM (je nANI te atthegaiyAdunnANI, atthegaDyA tinnANI) jo jJAnI hote haiM unameM kitaneka paMcendriyatithaMca do jJAtavAle hote haiM mana ramajAnI paya hAya cha 'je nANI te niyamA dunnANI taMjahA - AbhinivohiyanANI ya, suya nANI yo mendriya 75 jAnI rAya che te niyamathA be jJAnavALA hoya cheeka Aminibedhika jJAnavALA ane bIjA ta jJAnavALA. "je annANI te niyamA dunnANI' re me driya 01 ajJAnI DAya cha ta niyamayI me mAnava ya che. 'taMjahA' ma ' maiannANI, suyaannANI / bhAminimAdhi majJAna bhane zruta majJAna evaM teiMdiya - cauiMdiyA vi' e ja rIte te Indriya jIvonA viSayamAM ane cauIndriya jIvanA viSayane paNa jJAnI bhane mazAnA uddezAne sabha7 lebu paciMdiyatirikkhajoNiyA NaM pucchA' he bhagavana! je pacendriya tiryaMca hoya che te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI ? 'goyamA' he gautama 'nANI vi annANI vi' payandriya tiya ya jAnI mana majAnI pay DAya-cha. 'je nANI te atthegaiyA dunnANI atthegaiyA tinnANI' je jJAnI hoya che te laukI keTalAka pacendriya tiryaMca be jJAnavALA hoya che ane
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 bhagavatIsUtre yathA nairayikAH, jyotiSikavaimAnikAnAM trINi jJAnAni, trINyajJAnAni niyamAt / siddhAH khalubhadanta ! pRcchA, gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH niyamAt, ekajJAninaH kevalajJAninaH // mU0 5 // aura kitaneka paMcendriyatiyaM ca tIna jJAnavAle hote haiM / (evaM tinninANANi tinni annANANi bhayaNAe) isa taraha paMcendriya tiryacoM meM tIna jJAnavAle honekI aura tIna ajJAnavAle hone kI bhajanA hai| (maNussA jahA jIvA taheva paMcanANANi, tinni annANANi bhayaNAe) manuSya sAmAnya jIvakI taraha pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse hote haiM / (vANamaMtarA jahA negiyA, joisiya-vemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA) vAnavyantara nairayika jIvoMkI taraha jJAnavAle aura ajJAna vAle hote haiM / jyotiSika aura vaimAnikadevoMke tInajJAna aura tInaajJAna niyamase hote haiM / (siddhANaM bhaMte ! pucchA) he bhadanta ! siddhajIva jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! siddhajIva (NANI) jJAnI hI hote haiM (no annANI) ajJAnI nahIM hote haiM (niyamA egaNANI kevalaNANI)jJAnI honepara bhI ve ekajJAnakevalajJAnavAle hI hote haiM anyamatyAdikajJAnavAle nahIM hote haiN| TIkArtha-isa sUtradvArA gautamane nairayika Adi jIvoMmeM jJAnI aura ajJAnI honeke viSayameM aisA pUchA hai ki 'neraiyANaM bhaMte ! kiM NANI Jeel e jAnavAra hAya che. 'eva tinni nANANi tinni annANANi bhayaNAe' e ja rIte paMcendriya tiryaMca nImAM-traNa jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA DAvAnI manA che. 'maNussA jahA jIvAtaheva paMca NANANi tini anANANi bhayaNAe' manuSya sAmAnya jIvanI mAphaka pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALAM bhajanAthI thAya che. 'vANamaMtarA jahA neraiyA joisiyavemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA' pAnavya tara nayi vAnI bhA4 jAnavANA ma. mazAnA DAya che. tiSIka ane vaimAnideva traNa jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA niyamathI heAya che. 'siddhANaM bhaMte pucch|' sapana! siddha 73 jJAnI hoya che , majJAnI! 'goyamA' he gautama ! siddha 04 'nANI' sAnI 1 thAya cha 'no annANI' masAnI khAtA nathI. 'niyamA ekanANI kevalanANI' jJAnI DAvA chatai te eka jJAna kevaLajJAnavALA hoya che anya matyAdika jJAnavALA detA nathI TIkAtha- A sUtra dvArA gatama svAmIe nairayika Adi chavonA jJAnI ane ajJAnI hovAnA viSayamA me pUchayu cha, 'neraiyA NaM bhate / kiM nANI annANI'
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam " 335 TIkA- gautamaH pRcchati- neraiyANaM bhaMte ! kiM nANI, annANI ?" he bhadanta ! nairayikAH khalu kiM jJAnineo bhavanti ? ajJAninA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, annANI vi' he gautama! nairayikAH jJAnineo'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, 'je nANI te niyamA vinnANI, annANI' he bhadanta ! nairayika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / yaha prazna gautamane prabhuse isaliye pUchA hai ki jIvakA sAmAnyalakSaNa upayoga hai aura vaha upayoga jJAnopayoga aura darzanopayoga ke bhedase do prakArakA kahA gayA hai, jJAnopayoga ATha prakArakA hotA hai pA~ca matyAdikajJAna aura 3 tIna ajJAna / so kauna 2se jIvoM meM kauna sA jJAna hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' nArakajIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna jaba samyakdRSTi kI AtmAmeM rahate haiM taba samyagjJAna kahalAte haiM aura jaba ye hI jJAna mithyAdRSTikI AtmA meM rahate haiM taba mithyAjJAna ajJAna kahalAte hai / ajJAnase tAtparyajJAnake abhAvase nahIM hai, kyoMki aisA koI bhI jIva nahIM hotA hai ki jisameM jJAnakA abhAva rahe jJAnake abhAva meM nijalakSaNakA abhAva ho jAneke kAraNa jIvakA astitva hI nahIM bana sakatA hai | ataH jJAna jaba mithyAtvake saMsargase dUSita bana jAtA hai taba vahI jJAna he bhagavaMta naiyika jIva jJAnI hAya che ke ajJAnI ? A prazna gautama svAmIe bhagavAnane e mATe pUchyuM che ke jIvanu sAmAnya lakSaNa upayAga che ane te upayoga jJAneApayega ane nAyayAga e bhedathI e prakAranA che. jJAne payoga cAra prakAranA kahela che. pAca matyAdika jJAna ane traNa ajJAna e bhedathI nAnApayeAga upara mujaba ATha prakAranA thAya che. te kyA kayA jIvamAM kayuM kayuM jJAna hAya che? 7 - 'goyamA' he gautama! 'nANI vi annANI vi' ane ajJAnI paNu hAya che. matIjJAna, zrutajJAna ane aSijJAna samyaga draSTithI AtmAmA rahe che tyAre samyagajJAna kahevAya che, jJAna mithyAdraSTithI AtmAmAM rahe che tyAre te mithyAjJAna-ajJAna kAI paNa jIva hAtA nathI jemA jJAnane' abhAva hoya jJAnanA lakSaNane abhAva hovAnA kAraNe jIvanu astitva ja manI katu nathI. ethI jJAna jyAre mithyAtvanA saMsargathI dUSita thAya che tyAre te ja jJAna ajJAnanI krATimAM Ave nairayi 1 jJAnI kahevAya che. evA abhAvamAM peAtAnA } e traNa jJAna jyAre ane jyAre e ja
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ " bhagavatI sUtre 336 taM jahA - AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI' he gautama ! ye nairayikA jJAnineo bhavanti te niyamAt avazyameva vijJAnineA bhavanti, samyagradRSTinairayikANAM bhavapratyayAvadhijJAnasatvAt te niyamataH trijJAnatranto bhavantIti bhAvaH, tadyathA - AbhinibodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH 'je annANI te ajJAnakI koTimeM AjAtA hai / samyagdarzana cAroM gatike jIvoM meM ho sakatA hai ataH samyakradarzana ke sadbhAvase aura usake asadbhAvase nArakajIvoM meM jJAnI aura ajJAnI hone kI bAta yahAM para prakaTakI gaI hai / manaHparyavajJAna aura kevalajJAna ye do jJAna manuSyagatike sivAya anyagatike jIvoMmeM pAye nahIM jAte haiM isaliye yadi koI nArakajIva 'nANI' jJAnI hai to vaha 'niyamA timnANI' niyamase matijJAna atajJAna aura avadhijJAna ina tIna hI jJAnavAlA hai / yahAM para tInajJAnavAle honekI bhajanA nahIM hai / kyoMki samyagdRSTi nArakajIvoMke bhavanapratyaya avadhijJAnakA utpAdaka hotA hai / yaha to siddhAntakAroMne prakaTa hI kiyA hai ki avadhijJAna bhavapratyaya avadhijJAna aura kSayopazama nimittaka avadhijJAnake bhedase do prakArakA kahA gayA hai so jisa prakAra pakSi- Adi jIvoM meM uDanA bhavapratyaya nimittaka hotA hai usI prakAra se deva aura nArakajIvA avadhijJAna bhavapratyaya hotA / vahAM para jIva utpanna huA, ki usa paryAyako lekara avadhijJAnAvaraNa karmakA kSayopazama huA aura avadhijJAna ho gayA yadi che. sabhyagUrzana yAre gatinA kAmAM thAya che. mata - samyagdarzananA sadbhAvathI ane tenA asadbhAvathI nairayika veAmAM nAnI ane ajJAnI hAvAnI vAta ahIM prakaTa karI che. mana:parya vajJAna ane kevaLajJAna e e jJAna manuSyagatinA sivAya anya jIvAmAM bhajatu nathI. peTalA bhATe le adha nArakIya va nANI jJAnI che to te 'niyamAtinnA| 1 nizcitarUpe traNa jJAnavALA hAya che ahiyA traNujJAnavALA heAvAnI gaNunA nathI kemake samyagadraSTi nArakIya jIveAnA bhava pratyaya avadhijJAnanA utpAdaka hoya che, e teA siddhAMtakAre e prakaTa karela ke avadhijJAna bhavapratyaya avadhijJAna ane kSAyeApazamana nimittaka avadhijJAna bhedathI e prakAranu kahela che teA je rIte pakSI Adi jIvAmAM uDavuM e bhava pratyaya nimittaka hAya che tevI rIte deva ane naiyika jIvAmAM avadhijJAna bhavapratyaya hAya che. tyAM jIva utpanna thayA ke te paryAyane laIne avadhijJAnAvaraNu karmonA kSaye pathama thaye ane avadhijJAna thaI gayuM. je jIva sadraSTi nairayikAdamAM utpanna thayA tA tenu te jJAna +
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ 337 prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam atthegaiyA duamnANI, atthegaiyA tiannANI, evaM tinni anANANi bhayaNAe' ye nairayikA ajJAninA bhavanti teSu santi eke nAyikAH dvayajJAninaH, santi eke nairayikAzca vyajJAninA bhavanti, tathA ca asaMjJipaJcendriyatiryagyonikAnAM narakenpadyamAnAnAm paryAptakAvasthAyAM vimaGgajJAnAbhAvAt te dvayajJAnine nairayikA matyajJAninaH, zrutAjJAnino bhavanti, eva vyajJAninazca bhavanti, jIva samyagdRSTi nAraka Adi paryAyameM utpanna huA to usakA vaha jJAna avadhijJAna ho gayA aura yadi vaha miyAdRSTi deva nArakoM meM utpanna huA to usakA vahI jJAna vibhaMgajJAna ho gayA, jJAnI nArakajIvoM meM tIna jJAna kaunarase hote haiM yahI bAta 'AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI' isasUtrapAThaddhArA prakaTakI gaI hai| 'je anANI' te atthegaiyA duannANI, atthegaiyA tiannANI' jo nArakajIva ajJAnI hote haiM unameM se kitaneka nArakajIva to doajJAnavAle hote haiM aura mitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / 'evaM tini aNNANANI bhayaNAe' isa prakAra tIna ajJAnavAle hone kI yahAM para bhajanA hai bhajanA hone kA kAraNa yaha hai ki jo asaMjJI paMcendriyatiryaca jIvanarakoM meM utpanna hote haiM unake aparyAptAvasthAmeM vibha gajJAnakA abhAva rahatA hai isaliye nairayika jIva do ajJAnavAle kahe gaye haiM / eka matyajJAnavAle aura dUsare zrutaajJAnavAle isI tarahase jo tIna ajJAnavAle hote haiM ve jIva saMjJI paMcendriyoM meM se Akara nAraka paryAyameM utpanna hote haiM ataH inake aparyAptAvasthA meM bhI bhavapratyaya vibhaGgajJAna rahatA hai| isI avadhijJa na thai jAya ane jo te mithyAdraSTi A nArakamAM utpana thAya te tenu te jJAna vija gajJAna thaI jAya nArakamAM traNa jJAna kayu karyuM hoya che eja vAta 'AbhiNivohiyanANI, suyanANI ohinANI' yA suutrdvaar| 48 438 cha je annANI te atthegaiyA duannANI atthegaiyA tiannANI' 2 nA2471 ajJAnI hoya che temAMthI keTalAka be ajJAnavALA ane keTalAka traNa ajJAnavALA heya che "evaM tinni annANANI bhayaNAe' yeta trae majJAnavADovAnI 2481 gAnA che -bhajanA hovAnA kAraNe je asa jJi paMcendriyatiyaM ca jIva narakamAM utpanana thAya che tenI aparyAvasthAmAM vilaMgajJAnane abhAva rahe che. eTalA mATe nAraka jIva matyajJAna ane zrutaajJAna e be ajJAnavALA kahyA che. e ja rIte je traNa ajJAnavALA hoya che, te jI sI pacendrimAthI AvIne nAraka paryAyamAM - jIvomAM utpanna thAya che. eTalA mATe tenI aparyAptAvasthAmAM paNa bhava pratyaya virbhAgajJAna rahe che e ja kAraNathI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 bhagavatIsUtro mithyAdRSTisa jJipaJcendriyebhya utpadyamAnAnAM tu aparyAptakAvasthAyAmapi bhavapratyayaM vibhaGgajJAnaM bhavati atastryajJAninaH kecana matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, avadhyajJAnarUpavibhaGgajJAninaH, ityabhiprAyeNa tadupasaharabAha-evaM trINi ajJAnAni bhajanayA iti, bhajanayA tena kecit dvayajJAninaH kecit vyajJAnina iti / gautamaH pRcchati"asurakumArANaM bha te ! kiM nANI annANI?' he bhadanta ! asurakumArA khalu ki jJAnino bhavanti ? ajJAninA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA, tinni annANANi bhayaNAe' he gautama ! yathaiva nairayikAH pratipAditAstathaiva asurakumArA api teSAM trINi jJAnAni niyamAt niyamato'vazyameva bhavanti, kintu trINi ajJAnAni bhajanayA-kecit asurakumArA dvayajJAnino bhavanti, kecicAmarakumArAstryajJAninA bhavanti ityathaH, 'evaM jAva thaNiyakumArA' evam asurakumAravadeva yAvat - nAgakumAra - suvarNakumAra-vidyutkumArA-gnikumArakAraNase tIna ajJAnoM kI bhajanA kahI gaI haiM / matyajJAna zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate hai 'asurakumArANaM bhaMte ! kiM nANI annANI' he bhadanta ! asurakumAra kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jaheva nerahayA taheva tinni nANANi niyamA' he gautama ! jisa prakAra se nairayika pratipAdita kiye gaye haiM usI prakArase asurakumAra bhI matijJAna zratajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnavAle to niyama se hote haiM, parantu bhajanA se tIna ajJAnavAle hote haiM-arthAt koI 2 asurakumAra do ajJAna-matyajJAna, tAjJAnavAle hote haiM aura koI 2 amurakumAra tIna ajJAna-matyajJAna zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna bAle hote haiM / 'evaM jAva thaNiyakumArA' asurakumAra jaise hI yAvat traNe ajJAnanI bhajanA kahevAmAM AvI che. matyajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna e traya mazAna che prazna. 'asarakumArANaM bhaMte kiM nANI annANI' 3 mApan / masurazubhAra jJAnI DAya cha 2majJAnI ? 6 'jaheva neraiyA taheva tinni nANANi niyamA' rezata rayitu pratipAna 4yu cha tavI te masurabhAra paNa matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAnavALA niyamathI heya che. paraMtu bhajanAthI traNa ajJAnavALA hoya che, arthata kaI kaI asurakumAra be ajJAna (matyajJAna ane kRtAjJAna) vALA hoya che ane kaI gaI asurakumAra- matyajJAna, kRtAjJAna ane vi ajJAna se nae mazAnavANA DAya che. 'evaM jAva thaNiyakumArA' bhasurabhAnA mAphaka ja yAvata- nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutakumAra, agnikumAra, dIpakumAra,
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mR. 5 jJAnabheda nirUpaNam 339 * dvIpakumAro -dadhikumAra - dizAkumAra - vAyukumAra - stanitakumArA api vijJAnineA niyamato bhavanti, tryajJAninastu bhajanayA ke cidvayajJAninaH kecicca yajJAninA bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'puDha vikAiyANaM bhaMte ! kiM nANI annANI ?' he bhadanta ! pRthivIkAyikAH khalu kiM jJAnineA bhavanti ? ajJAnineo vA bhavanti? bhagavAnAha - 'goyamA ' no nANI, annANI' he gautama ! pRthvI kAyikAH no jJAnineA bhavanti, apitu ajJAnineo bhavanti, je annoNI te niyamA duannANI - maiannANI ya, suyaannANI ya' ye ajJAninaH pRthivIkAyikAste niyamAt niyamato dvathajJAnino bhavanti-matyajJAninatha, zrutAjJAninatha / ' evaM jAtra vaNassaikAiyA' evaM pRthivIkAyikatradeva yAvat-aSkAyikAH, tejaskAyikAH, nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, pavanakumAra, aura stanitakumAra ye saba bhavanavAsI deva tIna jJAnavAle to niyama se hote haiM parantu bhajanA se koI 2 do ajJAnavAle hote haiM aura koI 2 tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ' puDhavikAiyANaM bhaMte ! kiM nAgI annANI ' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIva kyA jJonI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM ? 'goyamA' he gautama! 'no nANI, annANI' pRthivIkAyika jIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hote haiM / 'je annANI te niyamA duannANI, mai annANI ya, suya amnANo ya' jo pRthivIkAyika jIva ajJAnI hote haiM ve niyama se matyajJAnavAle aura zrutAjJAnavAle hote haiM / ' evaM jAva vaNasaha kAiyA' pRthivIkAyika jIva kI taraha se hI yAvat - apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIva bhI jJAnI nahIM udadhikumAra, dizAkumAra, pavanakumAra ane stanitakumAra e badhA bhavanavAsI detra traNa jJAnavALA niyamathI thAya ja che paraMtu bhajanAthI kAi kAma e ajJAnavALA ane kAi kAi bhae ajJAnavANA hoya che. ana- puDhavikkAiyANaM bhaMte kiM nANI annANI' he bhagavana! pRthvIkAyikajIva nAnI hoya che ke ajJAnI ? EUR - 'goyamA' no nANI annANI' pRthvI ayiva jJAnI hotA nayI ajJAnI 4 hoya che 'je annANI te niyamA duannANI, maiannANIya suyaannANIya' ne pRthvIvi ajJAnI hoya che te niyabhathI bhatyajJAna bhane zrutajJAnavANA hoya 'evaM jAva vaNassaikAiyA' pRthvIkAyika jIvanI jema ja akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIva
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatomutre 340 " vAyukAyikA banaspatikAyikA api jIvAH neo jJAninaH, apitu dayajJAnina eva bhavanti, tatrApi ajJAnineo'pi niyamAt dvayajJAnineA bhavanti - matyajJAninaH, zrutAjJAninazveti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'beiMdiyA NaM pucchA ?' he bhadanta ! dvIndriyAH khalu pRcchA, tathA ca dvIndriyAH khalu kiM jJAnineo bhavanti ? ajJAnineA vA bhavanti ? iti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! NANI vi, aNNANI vi' he gautama! dvIndriyA kecit sAsvAdanasamyadarzana sadbhAvenAparyApta kAvasthAyAM jJAninA spi bhavanti, ajJAnineo'pi bhavanti, 'je nANI te niyamA dunnANI ' ye dvIndriyA jJAnino bhavanti te niyamAt dvijJAnino bhavantyeva tejahAAbhiNiyoyinANI ya, suyanANI ya' tayathA - AbhinivodhikajJAninazca, zrutajJAninatha, 'je annANI te niyamA duannANI, taMjahA - AbhiNivohiyaannANI, suyaannANI' ye ajJAnino hIndriyAH te niyamAt dvayajJAnineo bhavanti, tadyathA - AbhinivodhikAjJAninaH matyajJAnina ityarthaH zrutAjJAninaztha, ' evaM hote haiM, api tu ajJAnI hI hote haiM / inake matyajJAna aura zrutA jJAna ye do ajJAna hote haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 've iMdiyA NaM pucchA' he bhadanta ! vendriya jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'NANI ci, aNNANI vi' vendriya jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jJAnI honekA tAtparya aisA hai ki kitaneka bendriya jIva sAsvAdana samyagdarzanake sadbhAva se aparyAptAvasthAmeM jJAnI bhI hote haiM / inameM 'je nANI te niyamA dunnANI taM jahA AbhiNibohiyanANI ya, suyanANI ya' niyamase AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna hote haiM / 'je anANI te niyamA du annaNI' aura jo vendriya jIva ajJAnI hote haiMunameM matiajJAna aura zrutAjJAna hote haiM / ' evaM teiMdiya cauriMdiyA paNa ajJAnI ja hoya che. temanAmAM matyajJAna ane zrutAnAna e be ajJAna haiAya che. azna - 'veiMdiyANaM pucchA' he bhagavana ! me iMdriyave / ajJAnI hoya hai hai jJAnI ? 7 - 'goyamA' he gautama / 'nANI va annANI vi' me ndriya lava jJAnI pa hAya che ane ajJAnI paNa hAya che. jJAnI hAvAnu ta! evuM che ke e indriya jIva sAmvAna, samyagadarzananA sadbhAvathI aparyAptAvasthAmA jJAnI hoya che. tetheobhAM ' je nANI te niyamA dunnANI taM jahA AbhiNivohiyanANI ya, suyanANI ya' niyamathI mAlinibheodhi jJAna bhane zrutajJAna hoya he. 'je annANI te niyamA duannANI' bhane ? me indriyava ajJAnI hoya che te bhatyajJAna ane keTalAka
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mR. 5 jJAnabhedanirUpaNam 341 teIdiya cauriMdiyA tri' evaM hIndriyavadeva trIndriyAcaturindriyA api niyamAt dvijJAninaH, dvayajJAninatha bodhyA: matijJAninaH zrutajJAninatha, matyajJAninaH zratAjJAninazceti bhAvaH / gautamaH pRcchati- ' paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhadanta ! paJcendriya tiryagyonikAHkhalu pRcchA, tathAca paJcendriyatiryagyonikAH kim jJAninaH ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, annANI tri' he gautama! paJcendriya tiryagyonikAH jJAnino'pi, ajJAnino'pi bhavanti, 'je nANI te atyegaiyA dunnANI, atthegayA tinnANI, evaM timni nANANi tinni annANANi ya bhayaNAe' tatra ye jJAninaH paJcandriya tiryagyonikAH te astyekake kecana dvijJAninaH, astyekake - kecana trijJAninaH, matizrutajJAninaH, matizrutA'vadhijJAninazcetyarthaH tadupasa 6vi' dvIndriya jIvake jaise hI teindriya aura cauindriya jIva bhI niyama se dojJAnavAle aura do ajJAnavAle hote haiM do jJAnavAloMmeM matijJAnI aura zrutajJAnI hote haiM aura do ajJAniyoMmeM matyajJAnI aura zrutAjJAna hote haiM / gautamasvAmI pUchate haiM 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo paMcendriyatiryaMcayonike jIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! ' nANI vi, annANI ci, paMcendriyatiryaMcajIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / 'je nANI te asthegaiyA dunnANI atthegaiyA tinnANI evaM tinni nANAni, tinni annANANi ya bhayapAe' jo jJAnI hote haiM ve kitaneka do jJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM isa taraha do tIna jJAnavAle honekI paMcendriya zrutamajJAnavANA hoya he ' evaM iMdriya caurai diyAvi' dvindriyavanA nevA tandriya ane caturindriya jIvA paNa e jJAna ane be ajJAnavALA hoya che. e jJAna te matijJAna ane zrutajJAna ane be ajJAna te matyajJAnI ane zrutaajJAnI hoya che 'paMcidiya tirikkhajoNiyANaM pucchA' he bhagavana ! pathendriya tiryaya yonIvAjA jIva jJAnI hoya che ke ajJAnI ? 6 - 'goyamA' he gautama! 'nANI va annANI vi' te jJAnI pAyu hopa che mane ajJAnI yA hoya che 'je nANI te atthegaiyA dunnANI, atyegaiyA tinANI evaM tinni nANANi, vinni annANANi ya bhayaNAe' temAM DeMTalA me jJAnavANA hoya che bhane DeTalA bhae jJAnavANA hoya che e ja rIte e ane traNa jJAnavALA heAvAnI ane be ane traNa ajJAnavALA haiAvAnI pacendriya tiya ca cenImAM bhajanA samajavI e jJAnIyAmA matIjJAnI ane zrutajJAnI, Y
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 bhagavatIstro rannAha-evam uktarItyA teSAM trINi jJAnAni trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, kecana paJcendriyatiryagyonikAH matyajJAninaH tAjJAninaH, kecana matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, avadhyajJAnarUpa,vibhaGgajJAninazcetyarthaH / 'maNumsA jahA jIvA taheva paMca nANANi, tinni annANANi bhayaNAe' manuSyAH yathA samuccayajIvAH pratipAditAstathaiva teSAM paJcajJAnAni, trINi ajJAnAni ca janayA vijJeyAni tathAca kecana manuSyAH vijJAninaH, kecana trijJAninaH, kecana caturjAninaH, kecana ekajJAnino bhavanti, tatra dvijJAninA matizrutajJAninaH, trijJAnino matizrutAvadhijJAninaH, athavA matizrutamanaHparyavajJAninaH, caturjJAnino matizrutAvadhimanaH tirya coMmeM bhajanA jAnanA cAhiye / do jJAniyoMmeM matijJAnI aura zrutajJAnI tathA tIna jJAnIyoMmeM bhatijJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI hote haiM / do ajJAniyoMmeM matyajJAnI, atAjJonI aura tIna ajJAniyoMmeM matyajJAnI, caitAjJAnI aura vibhaMgajJAnI hote haiM / 'maNussA jahA jIvA taheva paMca nANANi, tinni aNNANANi bhayaNAe' jisa tarahase samuccaya-sAmAnya jIva kahe gaye haiM usI tarahase manuSya bhI pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse jAnanA caahiye| tathA ca kitaneka manuSya do jJAnavAle hote haiM, kitaneka manuSya tInajJAna vAle hote haiM, kitaneka manuSya cArajJAnavAle hote haiM aura kitaneka manuSya kevala ekajJAnakevalajJAnavAle hote haiN| do jJAnavAloMmeM matijJAna zrutajJAnavAle hote haiM / tInajJAnavAloMmeM matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAnavAle yA matijJAna zrutajJAna aura manaHparyavajJAnavAle hote haiM / tathA traNamAM matijJAnI, zrutajJAnI ane avadhijJAnI hoya che. be ajJAnIomAM matyajJAnI, zrutajJAnI ane traNa ajJAnIomAM matyajJAna, zrutajJAna ane avadhiajJAnarUpa vilaMgAnI DAya che. "maNussA jahA jIvA taheva paMcanANANi tinnI annANANi bhayaNAe' je rIte sAmAnya jIva kahela che te rIte manuSya paNa pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA bhajanAthI samajavA. temAM keTalAka manuSya be jJAnavALA hoya che keTalAka traNa jJAnavALA ane keTalAka cAra jJAnavALA hoya che ane keTalAka manuSya phakata kevaLajJAnavALA hoya che. be jJAnavALA- te matijJAna ane zrutajJAnavALA hoya che. traNa jJAnavALAomAM matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAnavALA hoya che. agara matijJAna, zrutajJAna ane mana:paryavajJAnavAlA hAya che. cAra jJAnavALAomAM matijJAna, zrutajJAna,
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam paryavajJAnino bhavanti, ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti, evaM vyajJAninA manuSyAH kecana dvayajJAninaH, kecana vyajJAnino bhavanti, tatra dvanyajJAninA matyajJAninaH zrutAjJAninaH, tryajJAninastu matyajJAninaH, zrutAjJAninaH vibhaGgazAninazca bhavanti, ityabhimAyaH, "vANamaMtarA jahA neraiyA' vAnavyantarAH pizAcabhUta-yakSa-rAkSasa kinnara-kipurisa mahoraga-gandharvA aSTau devAH yathA nairayikAH prati. pAditAstathaivAvaseyAH, tathAca nairayikavat vAnavyantarA api niyamAt trijJAninaH, bhajanayA ca vyajJAnino bhavanti, kecana dvadhajJAninaH, kecana vyajJAnina ityarthaH joisiyavemANiyANaM tini nANA, tinni annANA niyamA' jyotipikavaimAnikAnA niyamAt trINi jJAnAni bhavanti, trINi ajJAnAni niyamato bhavacArajJAnavAloMmeM matijJAna, zratajJAna, avadhijJAna aura manaHparyavajJAnavAle hote haiM aura ekajJAnavAloMmeM sirpha kevalajJAnavAle hote haiN| isI tarahase kitaneka manuSya do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka manuSya tIna ajJAnavAle hote haiN| do ajJAnavAloMmeM matyajJAnI aura zrutAjAnI hote haiM aura tIna ajJAnavAloMmeM matyajJAnI zrutAjJAnI aura vibhaMgajJAnI hote haiM / 'vANamaMtarA jahA neraDyA' vAnavyantarapizAca, bhUta, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gaMdharva ye ATha jisa tarahase nairathika jIcaukA kathana kiyA gayA hai jJAnI aura ajJAnIko lekara usI tarahase tInajJAnavAle aura bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / arthAt kitaneka vAnavyantara do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka vAnavyantaradeva tIna ajJAnavAle hote haiM / 'josiyavesANiyA NaM tinni nANA timni anANA niyamA' jyotiSikadeva aura vaimAnikadeva niyamase tInajJAnavAle aura niyamase tIna ajJAnavAle hote haiM / tathAca avadhijJAna ane manaH paryava jJAnavALA hoya che eka jJAnavALAmAM phakta kevaLajJAnavALA hoya che. e ja rIte keTalAka manuSya mayajJAnI ane zrutajJAnI ema be ajJAnavALA, ane keTalAka manuSya mayajJAnI zrutaajJAnI ane virbhAgajJAnI e traNa ajJAnavALA heya cha. 'vANamaMtarA jahA neraiyA' vAnavyatara, pizAya, bhUta, rAkSasa, innara, puruSa, maheraga, gadhava e ATha je rIte nairayika jIvanuM kathana karela che e ja rIte traNa jJAnavALA ane bhajanAthI traNa ejJAnavALA hoya che. arthAta- keTalAka vAnayaMtara be ajJAnAleya cha bhane 4 vAnavya tara ma sajJAnapANA hAya che. jodekhiya vemANiyA NaM tinni nANA tinni abhANA niyamAnyatiSimane mAni / niyamathI traNa jJAnavALA ane traNa ajJAnavALAM kahyAM che. temaja caMdrAdika tiSikadeva
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre nti, tathAca jyotibikAzcandrAdayaH, vaimAnikAzca saudharmAdayo niyamato matizrutAvadhijJAninaH, niyamatazca matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGga jJAninazca bhavanti / gautamaH pRcchati- siddhANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! siddhAH khalu kiM jJAnino bhavanti? ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA! NANI no annANI, niyamA eganANI, kevalanANI' he gautama ! siddhAH khalu jJAnino bhavanti, no ajJAnino bhavanti, tatrApi niyamAt niyamataH ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti, natu AbhinibodhikAdi jJAnina iti bhaavH| ___idamatrAvadheyam-jJAnaM paJcavidhaM 1 matijJAnam (AbhiniyodhikajJAnam ), 2 zrutajJAnam, 3 avadhijJAnam,4 manaHparyavajJAnam , 5 kevljnyaannyc| tatra sa kSepato jJAnaM dvividhaM-pratyakSaM, parokSazca / tatra pratyakSaM dvividhaM prajJaptam-1 indriyapratyakSam caMdrAdika jyotiSIdeva aura saudharmAdika vaimAnikadeva niyamase satijJAnavAle, zrutajJAnavAle, aura avadhijJAnabAle hote haiM aura niyamase matyajJAnavAle, zrutaajJAnavAle aura vibhaMgajJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'midvANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! siddha kyo jJAnI hote hai yA ajJAnI hote hai ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'NANI, No annANI siddhaniyamase jJAnI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiM / jAnImeM bhI ve kevalajJAnI hote haiM / ilI kAraNa unheM yahA~ 'eganANI kevalanANI' aisA kahA gayA hai / anya Abhinibodhika jJAnavAle ve nahIM hote haiN| yahAM aisA samajhanA cAhiye siddhAntakI dRSTise jJAna pAMca prakArakA hotA hai 1 matijJAna, 2 zrutajJAna, 3 avadhijJAna, 4 manaHparyavajJAna, 5 kevalajJAna dArzanika - zailIse ina pAMcoM jJAnoMko do vibhAgameM vibhakta kiyA gayA hai eka ane saudharmAdika baimAnikadeva niyamathI matijJAnavALA, zratajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya che temaja niyamathI matyajJAna, zrutajJAna ane vibha ga jJAnavALA hoya che. 'siddhANaM bhaMte pucchA' he bhagavana! siddhI jAnI khAya cha / ajJAnI ? 8.-'goyamA' 3 gItamA 'nANI no annANI' siddha niyamathA jJAnI hoya cha bhane jJAnImA paNa temA jAnI hAya cha tara ro romAne mI 'ega nANI kevalanANI' evuM kahyuM che. bIjA Abhinibedhika jJAnavALA te hetA nathI ahIM evuM samajavAnuM che ke siddhAMtanI draSTie jJAna pAca prakAranuM che 1 matijJAna, 2 zrutajJAna, 3 avadhijJAna, 4manaH paryavasAna, 5 kevaLajJAna dArzanika zailIthI A pAMca jJAnene be bhAgamAM
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.5 jJAnabhedanirUpaNam 345 2 noindriyapratyakSa ca / indriyapratyakSa paJcavidham 1 sparzanendriyapratyakSam 2 rasanendriyapratyakSam , 3 ghrANendriyapratyakSam , 4 cakSurindriyapratyakSam , 5 zrotrendriyapratyakSazca / noindriyapratyakSa trividham 1 avadhijJAnam, 2 mana:paryavajJAnam, 3 kevalajJAnaM c| tatra avadhijJAnaM dvividham 1 pratipAti, 2 apratipAti ca, manaHparyavajJAnaM dvividha prajJaptam - 1 Rjumati, 2 vipulamati ca 1 manuSya,- 2 garbhaja,- 3 karmabhUmija,-4 sakhyeya varSAyuSka-5 paryAptaka,6 samyagdRSTi,-7 sa yatA,-8 pramAdi,-9 labdhimatAM navabhedavatAM jIvAnAM manaHparyavajJAnamutpadyate / kevalajJAnaM trividham 1 sayogi. 2 ayogi, 3 siddhaJca / vibhAga hai pratyakSa aura dUsarA vibhAga hai parokSa inameM bhI pratyakSa do prakArakA kahA gayA hai eka indriya pratyakSa dUsarA nAindriya pratyakSa indriyapratyakSa sparza naindriyapratyakSa, rasanAindriyapratyakSa, ghrANaindriyapratyakSa, cakSuhandriyapratyakSa aura karNaindriyapratyakSa, ima tarahase pratyakSa pAMca prakArakA kahA gayA hai| nAindriyapratyakSa tIna prakArakA kahA gayA hai eka avadhijJAna, dusarA manaHparyavajJAna aura tIsarA kevalajJAna / bhatipAti aura apratipAtike bhedase avadhijJAna do prakArakA kahA gayA hai / Rjumati aura vipulamatike bhedase manaHparyavajJAna do bhedarUpa kahA gayA hai / jo jIva manuSya ho garbhaja ho, karmabhUmimeM utpanna huA ho, saMkhyAtavarSakI AyuvAlA ho, paryAptaka ho, samyagdRSTi ho, saMyata ho, apramAdI ho, labdhivAlA ho aise nava vizeSaNavAle jIvoMke mana:paryavajJAna utpanna hotA hai| kevalajJAna tIna prakArakA hotA hai vibhakata karela che. eka pratyakSa ane bIjuM pakSa temAM pratyakSa be prakAranuM kahela che. eka indriya pratyakSa ane neIndriya pratyakSa, Indriya pratyakSa - sparzana Indriya pratyakSa, rasanAindriya pratyakSa, ghANaIndriya pratyakSa, cakSuindriya pratyakSa ane karNa Indriya pratyakSa e rIte pratyakSa pAMca prakAranA kahela che ne Indriya pratyakSa traNa prakAranuM kahela che. eka avadhijJAna, bIju mana:paryavajJAna ane trIju kevaLajJAna pratipAti ane apratipAtinA bhethI avadhijJAna be prakAranu kahela che ane jumati ane vipulamatinA bhedathI manaH paryAvajJAna be bhedarUpe kahela che je jIva manuSya heya, garbhaja heya, karmabhUmimAM utpanna thayela heya sarakhyAta varSanI AyuSyavALA hoya paryAptaka haya, samyaSTi heya, sa thata hoya, apramAdi hoya ane labdhivALA hoya evA vizeSaNavALA chane manaparyavajJAna utpanna thAya che kevaLajJAna 1 saMgi kevaLajJAna 2 agika kevaLajJAna ane
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 346 tatra sayogikevalajJAnaM trayodazaguNasthAnakavartino jIvasya ayogikevalajJAnaM tu caturdazaguNasthAnakavartino jIvasya bhavati / siddhakevalajJAna dvividham 1 anantarasiddha kevalajJAnam, parampara siddha kevalajJAnaJca / tatra anantarasiddhakevalajJAna 15 paJcadazavidham- 1 tIrthasiddham 2 atorthasiddham 3 tIrthaGkaramiddham, 4 atIrthaGkara siddham, 5 svayabuddhasiddham, 6 pratyekabuddhasiddham, 7 buddhavodhitamiddham, 8 strIliGgasiddham, 9 puruSaliGgasiddham, 10 napusakaliGgasiddham, 11 svaliGgasiddham 12 anyaliGgasiddham 13 gRhasthaliGga siddham, 14 ekasiddham, 15 anekasiddham / parampara siddham | kevalajJAnam 13 trayodazavidham 1. aprathamasamaya siddham 2 dvisamayamiddham 3 trisamayasiddham, 4 catuHsamayasiddham 5 paJcasamayasiddham, 6 SaTsamayasiddham, 7 saptasamaya siddham 8 aSTasamayasiddham, 1 sayogIkA kevala jJAna, 2 ayogIkA kevalajJAna, aura 3 siddhakA kevalajJAna terahaveM guNasthAnameM rahanevAle jIvakA jo kevalajJAna haiM vaha sayogikevalajJAna hai ayogI caudahaveM guNasthAnavartI jIvakA jo kevalajJAna hai vaha ayogikevalajJAna hai, siddha kevalajJAna do prakArakA kahA gayA 1 anantarasiddha kevalajJAna, aura dUsarA paramparasiddhakevalajJAna anantarasiddha kevalajJAna 15 prakArakA kahA gayA hai -1 tIrthasiddha, 2 atIrthasiddha, 3 tIrthaGkarasiddha, 4 atIrtha karasiddha, 5 svayaM buddhasiddha, 6 pratyekabuddhasiddha, 7 vuddhabodhitasiddha, 8 strIliGgasiddha, 9 puruSaliGga siddha, 10 napuMsakaliGgasiddha, 1 svaliGgasiddha / 12 anyaliGgasiddha, 13 gRhasthaliGgasiddha, 14 eka siddha, 15 anekasiddha, paramparA siddha kevalajJAna 13 prakArakA kahA gayA hai - 1 aprathamasamayamiddha, 2 dvisamayasiddha, 3, trisamapasiddha, 4 catuHsamayasiddha, 5 paMcasamayasiddha, 6 SaTsamayasiddha, siddhanu kevaLajJAna e rIte traNa prakAranuM heAya che. teramA guNusthAnamAM rahevAvALA jIvanu je kevaLajJAna che te sa yeAga kevaLajJAna che ane caudamAM gurusthAnavatI jIvatu je devaLajJAna che te yeAgika kevaLajJAna che. siddha kevaLajJAna eka anatasiddha kevaLajJAna ane bIjuM para pasiddha kevaLajJAna e bhethI be prakAranuM che anantara siddhajJAna 15 paMdara prakAranuM che. 1 tI siddha, 2 tIyasiMha, 3 ti kara siddha, 4 atirthaMkara siddha, pa svayaM buddhasiddha, pratyeka yuddhasiddha, 7 buddhakheAdhika siddha, 8 strIliMga siddha, 9 puruSaliMga siddha, 10 napu sakaliMga siddha, 11 svaliMgasiddha, 12 anyali gasiddha, 13 gRhasthaliMgasiddha, 14 eka siddha ane 15 aneka siddha para parAsiddha kevaLajJAna nIce pramANe tera prakAranuM che- 1 aprathamasamayasiddha, 2 dvisamayasiddha, 3 trisamaya 1 d
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU. 5 zAnamedanirUpaNam 9 navasamayasiddham 10 dazasamayasiddham, saMkhyAtasamayasiddham, asaMkhyAta samayasiddham, anantasamayasiddhaJca, iti pratyakSajJAnam / atha parokSajJAnaM dvividham ? matijJAna, zrutajJAnaJca, tatra matijJAnasya 360 SaSTathuttaratrizataM bhedAH, tatra prathama matijJAnaM dvividham 1 zrutanizritam, 2 azanizritaM ca, tatra azrutanizritaM caturvidham-1 autpAtikI, 2 vainayikI, 3 kamajA, 4 pAriNAmikI, tatra darzanazravaNamantaraiva yA buddhiH jJeyaM vastu sahasA viSayI kRtya kArya nippAdayati sautpAtikI ucyate-yathA naTaputrarohakasya buddhiH1| guroH sevAzuzrUSayA vaiyAvRttyakaraNena jAyamAnA buddhiH vainayikI-yathA naimittikasiddhaputraziSyANAM saMjAtA 2 / 7 saptasamayasiddha, 8 aSTasamayasiddha, 9 navasamayasiddha, 10 dazasamayasiddha, 11 saMkhyAtasamayasiddha, 12 asaMkhyAtasamayasiddha, 13 bhanantasamayasiddha isa tarahase yaha pratyakSajJAnakA varNana hai / parokSajJAna do prakArakA hotA hai ekamatijJAna aura dUsarA zrutajJAna inameM matijJAnake 360 bheda hote haiM / matijJAna atanizrita aura azrutanizritake bheda se do prakArakA kahA gayA hai. inameM azrutanizrita matijJAna autpAtikI, vainayikI, karmajA aura pAriNAmikI ina cAra yuddhiyoMrUpa cAra prakArakA hotA hai. darzana aura sunane ke vinA hI jo dhuddhi jJeyaviSayako jaldI se viSaya karake kArya ko saMpanna kara detI hai vaha autpAtikI buddhi hai. jaise naTaputra rohakakI buddhi zAstrameM kahI gaI hai| guruko sevA zuzruSA se, vaiyAvRtya karane se jo buddhi utpanna hotI hai vaha cainayikI buddhi hai / jaise naimittika siddhaputra ke ziSyoM siddha, 4 catusamayasiddha, 5 paMcasamayasiddha, 6 SaTasamayasiddha, 7 saptasamayasiddha, 8 aSTa samayasiddha, 9 nava samayasiddha, 10 daza samayasiddha, 11 sa khyAta samayasiddha, 12 asa khyAta samayasiddha, 13 ane te samayasiddha. A rIte A pratyakSa jJAnanuM varNana che. parekSajJAna be prakAretu hoya che. matijJAna ane zrutajJAna e prakAranA bhedathI hoya che, temAM matijJAnanA 360 traNa sATha bheda hoya che matijJAna zratanizrita zrutanA AdhAravALuM ane amRtanizritanA bhedathI be prakAranuM kahela che. temAM amRtanizcita matijJAna autpAti inayikI, karyA ane pariNAmikI e cAra buddhirUpa cAra prakAranuM hoya che. darzana ane sAMbhaLyA vinA ja je buddhi ya viSayane jaldIthI viSaya karIne kAryane saMpAdana kare che te autpatikI buddhi che jevI rIte naTaputra rehakanI buddhizAstramAM varNavela che. gurunI sevA suzruSAthI, vaiyAvRtya karavAthI je buddhi utpana thAya che te vanacikI buddhi che. jevI rIte naimittika siddhaputranA ziSyane thaI hatI kAryakAraNanA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre - 1 kAryakaraNAbhyAsena jAyamAnA buddhiH karmajA yathA kRSakAdInAM kRSikAryAdau nipuNatA jAyate 3 / cirakAlavyavahArAnubhavajanyA buddhi: pAriNAmikI- yathA vRddhAdInAm 4 / zrutanizritaM caturvidham 1 avagrahaH 2 IhA, 3 avAyaH, 4 dhAraNA ca, aa raast afarH 1 arthAvagrahaH, 2 vyaJjanAvagrahazva | arthAvagrahaH paJcendriyaiH manamA ca SaSThena jAyate / vyaJjanavigrahaH zrotra - prANa - rasanA - sparzanarUpacaturindrayaiH jAyate / arthAvagrahavat IhA, atrayaH, dhAraNA cApi pratyekaM SaDUvidhA / vyaJjanAvagraturvidhaH sarvamelanena 6+6+6+6+4 = 28 aSTAviMzati bhedAH teSAM ca1bahugrAhI, 2 alpagrAhI, 3 bahuvidhagrAhI, 4 alpavidhagrAhI, 5 kSimaH, akSimaH, ko huI / kAryakAraNake abhyAsa se jAyamAna jo buddhi hai vaha karmajA buddhi hai / jaise kisAna AdikoMko apane kRSikarma AdimeM nipuNatA ho jAtI hai / cirakAla se laukika vyavahAra kA anubhava karate2 jo buddhi A jAtI hai vaha pAriNAmikI vRddhi hai jaise anubhavI vRddhAdika puruSoMkI buddhi / zrutanizrita matijJAna cAra prakArakA hotA hai. avagraha IhA, avAya aura dhAraNA inameM arthAvagraha aura vyaJjanAvagrahake bheda se avagraha jJAna do prakArakA hotA hai / arthAvagraha pAMca indriya aura chaThe mana se utpanna hotA hai. vyaJjanAvagraha-zrotra, prANa, rasanA aura sparzana ina cAra indriyoM se utpanna hotA hai / arthAvagraha kI taraha IhA, rare aura dhAraNA. ye bhI pratyeka pAMca indriya aura chaThe mana se utpanna hotA hai. vyaJjanAvagraha 4 prakArakA hai / isa taraha avagraha IhA, avAya, dhAraNA ina sabake 6+6+6-6+4=28 bheda ho jAte haiM / ye avagrahAdika bahugrAhI, alpagrAhI, bahuvidhagrAhI, alpavidhagrAho, kSipragrAhI abhyAsathI thavAvALI buddhi te ka`jA buddhi che. jevI rIta khaDutAdAne potAnA kAryoMmAM nipuNatA thaI jAya che lAMbA kALathI laukika vahevArane anubhava karatAM karatAM je buddhi AvI jAya che te pAriNAmikI buddhi che. jevI rIte anubhavI vRddha puruSAnI hoya che zrutanizrita matijJAna cAra prakAranu heAya che avagraha, ihA, avAya ane dhAraNA, temAM arthAvagraha ane vyaMjanAvagrahanA bhedathI mavagraha e prakAranA hoya che. arthAvagraha pAMca indriya ane chaThThA manathI utpanna thAya che. vyaMjanAvagrahu zrotra, ghrANu, rasanA ane spana e cAra IndriyAthI thAya che. arthAvagrahanI mAphaka ihA, avAya ane dhAraNu paNa pratyeka pAca indriya ane ! manathI utpanna thAya che. vyaMjanAvagraha cAra prakAranuM hoya che se rIte avagraha, haDDI, avAya, dhAraNA se adhAnA 6+6+6+6+4=28_lekha thAya che me avagrahAdiGa mahugrAhI, mahyagrAhI, mahuviSagrAhI, masyavidhagrAhI, kSitra 348
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u. 2 . 5 jJAnabhedanirUpaNam 349 7 nizritaH, 8 anizritaH 9saMdigdhaH, 10 asaMdigdhaH 11 dhruvaH, 12 adhruvacaH bhedAH, taiH guNane 28x12 + 336 SaTtriMzadadhikazatantraya bhedaaH| azrutanizritasya caturbhedamelanena ca 340 catvAriMzadadhikaM zatatrayaM bhedA bhavanti, avagrahAdInAM catuNAM paJcapaJcAvAntara maidairviMzatividhAnAM melane ca 360 SaSTyadhikazatatrayaM bhavati / tatra pratyekaM avagrahasya - 1 avagrahaNatA, 2 upadhAraNatA, 3 zravaNatA, 4 avalambanatA, 5 medhA, iti paMca bhedAH / IhAyA:- 1 AbhoganatA, 2 mArgaNatAH 3 gaveSaNatA, 4 cintA, 5 vimarzaH, iti paMca bhedAH avAyasya - 1 AvartanatA, 2 pratyAvartanatA, 3 avAyaH, 4 buddhiH, 5 vijJAnama, iti paJca bhedAH / dhAraNAyAzca - 1 dharaNA, akSigrAhI, nizritagrAhI, anizritagrAhI, saMdigdhagrAhI, asaMdigdhagrAhI dhruvagrAhI aura adhruvagrAhI hote haiM / isa taraha ina bahAdika bAraha prakAra ke padArthoM ke sAtha guNA karane se 28kA, 336 bheda ho jAte haiM / ye saba bheda zrutanizrita matijJAnake haiM / azrutanizrita matijJAnake cAra bheda inameM milAne se 340 bheda hote haiM / ina avagrahAdikoMke 5-5 aura avAntara bheda hote haiM so 20 bheda 340 bhedoMmeM milA dene se kula matijJAna ke bheda 360 ho jAte haiM / avagrahAdikoMke avAntara 5-5 bheda isa prakAra se haiM - 1 avagrahaNato, 2 upadhAraNatA, 3 zravaNatA, 4 avalambanatA, 5 medhA ye avagraha ke pAMca bheda haiM / IhA ke pAMca bheda aise haiM - 1 AbhoganatA, 2 mArgaNatA; 3 gaveSaNatA, 4 cintA, 5 vimarza / avAya ke pAMca bheda isa prakAra se haiM - 1 AvartanatA, 2 pratyAvartanatA, 3 avAya 4 buddhi, 5 vijJAna, dhAraNAke pAMca bheda isa thADI, akSipragrAhI, nizritagrAhI, anizritagrAhI, sahigdhabhADI, asa hiravagrADI, dhruvgrAhI ane avagrAhI hAya che e rIte A maIArdika khAra prakAranA padArthAnI sAthe guNavAthI enA 336 bheda thAya che e tamAma bheda zrutanizrita matijJAnanA che. azrutanizrita matijJAnanA cAra bheda temA meLavavAthI 340bhe thAya che. A avagrAdikanA pAMca pAMca bIjA vAntara bheda thAya che, te vIsa 20 bheda 340 traNaso cAlIsa bhedemAM meLavavAthI matijJAnanA kula traNaseA sAiTha 360 bheda thAya che atramahAkiAnA arthAntara bheda A pramANe che" 1 avagrahaNuMtA, 2 upadhAraNutA, 3 zravaNutA, 4 avas janatA, tha bheghA. IDAnA yA leha yA prabhArI - 1 AbhoganatI, 2 bhArgagutA, 3 naveSaNatA, 4 ciMtA, 5 vimA~ avAyanA pAMca bheda A pramANe che- 1 AvanatA, 2 pratyAvata natA, 3 avAya, 4 buddhi, 5 vijJAna dhAraNAnA pAMca bheda A pramANe che.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 bhagavatIstre 2 dhAraNA, 3 sthApanA, 4 pratiSThA, 5 koSTham, iti paJca bhedA bhavanti / ekasamayasthitikaH avagrahaH, AntarmuhUrtiko'vAyaH, saMkhyAtAsaMkhyAtakAlA dhaarnnaa| matijJAnasya nava nAmAni santi-1 IDA, 2 apohaH, 3 vimarzaH, 4 mArgaNA, 5 gaveSaNA, 6 saMjJA, 7 smRtiH 8 matiH, 9 prajJA / tatra sadarthaparyAlocana IhA, nizcayaH apohaH, vicAro, vimarzaH, vicAraNA mArgaNA, anvepaNam gaveSaNA, buddhiH saGketaH, saMjJA, smaraNaM smRtiH, buddhimatiH, viziSTabuddhiH prajJA / prakAra se hai-1 dharaNA, 2 dhAraNA, 3 sthApanA, 4 pratiSThA, " koSTha / avagrahakI sthiti 1 samayakI hai / IhA aura avAya kA kAla antamuhatakA hai. dhAraNA saMkhyAta asaMkhyAta kAlakI hotI hai| matijJAna ke naunAma isa prakAra se haiM 1 IhA, 2 apoha, 3 vimarza, 4 mArgaNA, 5 gaveSaNA, 6 saMjJA, 7 smRti, 8 mati, 9 prajJA / sadarthakI paryAlocanA karanA isakA nAma IhA hai. sadarthakA nizcaya karanA isakA nAma apoha hai. vicAra-avAya ke pahile evaM IhA ke bAda honevAle vicArakA nAma vimarza hai / anvaya dharmoMkA anveSaNa karanA mArgaNI hai / vyatireka dharmokI AlocanA karanA isakA nAma gaveSaNA hai| vyaJjanAvagrahake uttara kAlameM jo mativizeSa hotA hai vaha saMjJI hai| pUrvameM anubhUta arthakA smaraNa karanA isakA nAma smRti hai / arthakA pariccheda hojAnepara bhI usa artha ke sUkSmadharmoM kA Alocana karanA isakA nAma mati hai / usa padArtha ke yathArtha prabhUta dharmokA vicAra karanA prajJA hai / sohI kahA hai1 dharaNA, 2 dhAraNuM, 3 sthApanA, 4 pratiSThA, 5 keSTha avagrahanI sthiti eka samayanI ihA ane avAyane kALa aMtamuhUrta che. dhAraNuM saMkhyAta asaMkhyAtakALanI hoya che. matijJAnanA nava bheda A pramANe che- 1 IhA, 2 apaha, 3 vimarSa, 4 mArgaNa, 5 gaSaNa, 6 sajJA 7 smRti, 8 mati, 9 prajJA. sadarthanuM paryAlayana karavuM tenuM nAma IhA che sadaryane nizcaya karavo tenuM nAma apaha che. viyAra avAyanA pahelAM ane IkkAnI pachI thavAvALA vicAranuM nAma vimarSa che avAyadharmonuM anveSaNa karavuM tenuM nAma mAgaNa che vyatireka dharmonI AlecanA karavI tenuM nAma AveSaNa che. vyaMjanAvagrahaNa uttarakALamAM je mati vizeSa thAya che te saMjJA che pUrvamAM - pahelAM anubhava karela arthanuM smaraNa karavuM tenuM nAma smRti che. arthane pariccheda thavA chatA te arthanA sUma dharmonuM Alecana karavuM tenuM nAma mati che ane te padArthonuM yathArtha prabhUta (mukhya) dharmone vicAra kare tenuM nAma prajJA che. te ja kahyuM che ke
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 5 jJAnabhedanirUpaNam uktaJca - " IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA, saNNA, saII paNNA, san AbhiNivohiyAtti" // 1 // viparItamatirUpA buddhiH matyajJAnamucyate, tasyApi ca avagrahAdicaturavAntaraviMzatibhedAn varjayitvA 340 - catvAriMzadadhikazatatrayaM bhedA bhavanti / atha zrutajJAnaM caturdazavidhaM prajJaptam-1 akSarazrutam 2 anakSarazrutam 3 saMjJizrutam 4 aMsa jJizrutam 5 samyak zrutam, 6 midhyAzrutam 7 sAdizrutam, 8 anAdizrutam 9 saparyavasitazrutam 10 aparyavasitazrutam 11 gamikazrutam, 12 agamikazrutam 13 aGgamaviSTam, 14 anaGgapraviSTam / tatra zrutajJAnAvaraNIyakarma - kSayopazamajanyaM zAstrajJAna zrutajJAnamucyate / caraNakaraNAnuyogaH, dharmakathAnuyogaH, dravyAnuyogaH, gaNitAnuyogazca zrutajJAne'ntarbhavati / yasya kadApi nAzo na bhavati tad akSaramucyate, jIvopayogasvarUpatvAt jJAnasya nAzo na bhavati, jIvasyA'IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI, maI paNNA savvaM AbhiNibohiyA ti ' // viparIta matirUpa buddhikA nAma matyajJAna kahA gayA hai / isa matyajJAnake avagrahAdicAroMke 5-5 avAntara bhedoMko choDakara 340 bheda hote haiM / zrutajJAnake 14 bheda haiM / jo isa prakArase haiM 1 akSara, zruta, 2 anakSarazruta, 3 saMjJizruta, 4 asaMjJizruta, 5 samyak zruta, 6 midhyAzruta, 7 sAdizruta, 8 anAdizrata, 9 saparyavasitazruta, 10 aparyavasitazruta, 11 gamikazruta, 12 agamikazruta, 13 aGgapraviSTa 14 aura anaGgapaviSTa / zrutajJAnAvaraNIya karmake kSayopazamase yaha zrutajJAna hotA hai| isameM caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, dravyAnuyoga aura gaNitAnuyoga ye cAra anuyoga antarbhUta hote haiM / jisakA kabhI bhI nAza nahI hotA haiM usakA nAma akSara 351 sar apo vIsA ityAdi. bhati3pa buddhinu nAma bhatyajJAna che, me bhatyajJAnanA avagrahAddhi cArenA pAMca pAca avAntarabhedane cheDIne 340 bheda thAya che zrutajJAnanA 14 cauda bheda nIce pramANe che-- 1 akSarazruta, 2 anakSarazruta, 3 sanAizruta, 4 asanAizruta, 5 samyakUzruta, 6 mithyAzruta, 7 sAdizruta, 8 anAdyuita, huM sayavasitazruta, 10 aparyavasitazruta, 11 gamikazruta, 12 agamitazruta, 13 agapraviSTazruta ane 14 ana gapraviSTazruta zrutajJAnAvaraNIya karmAMnA kSayeApazamathI A zrutajJAna thAya che temAM caraNukaraNAnuyAga, dha kathAnuyAga, dravyAnuyAga ane gaNitAnuyAga e cAra yAga aMtar bhUta thAya che jenA kAi paNa vakhate nAza thate nathI tenu nAma akSara che. te akSara
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 bhagavatIsUtre nAditvAt avinAzitvAcca, ata evAtra jJAnamevAkSaramucyate, jJAnakAraNatayA upacArAt akArAdivarNA api akSarapadena vyavahiyante, tatazca akSararUpazrutam akSarazrutaM nigadyate, akSaramantaraiva zarIra ceSTAdibhyo jAyamAnaM jJAnam anakSarazrutamucyate yathA - hAsakAsacchikAjRmbhAdayaH, netrAdisaMkoca visphArAdibhi varvyajyamAno bhAvAbhiprAyAdizva anakSarazrutamucyate, saMjJine cintanavicAraNazaktisampannAya janAya upadiSTaM zrutaM saMjJizrutamucyate, tadbhinaM zrutam amaMjJizrutam / bhagavatA praNItam AcAroGgAdidvAdazAGgamUtram samyakzrutam, mithyAdRSTibhiH svakapolakalpateyA svatantrabuddhyA kalpitaM zAstraM mithyA hai vaha akSara jIvake upayoga svarUpa hotA hai, arthAt jJAnasvarUpa hotA hai ataH jJAnakA kabhI bhI nAza nahIM hotA hai kyoMki jIva anAdi hai aura avinAzI hai / isaliye yahAM para akSarase jJAnahI liyA gayA hai / jJAnake kAraNa honese upacArAt akArAdi varNa bhI akSarapadase vyavahRta ho jAte haiM / isaliye akSararUpa jo zrata hai usakA nAma akSarazruta hai / akSarake vinA zarIrAdiceSTAoMse jAya. mAna jo jJAna hai vaha anakSarazruta hai / jaise hAsa, kAsa, chIMka, jaMbhAI Adi ye anakSarazruta haiM tathA netrAdika ke saMkocase aura unake visphAra Adi se prakaTa hotA huA jo bhAvAbhiprAya Adi hai vaha bhI anakSarazruta hai / cintana vicAraNAkI zakti se saMpanna saMjJi jIvake liye upadiSTa jozruta hai vaha saMjJizruta hai / isase bhinna jo zruta hai vaha asaMjJizruta hai / sarvajJa, sarvadarzI tIrthaMkara bhagavAn dvArA jo AcArAGgAdi dvAdazAMga AgamasUtrarUpa se upadiSTa huA hai vaha samyak zruta hai | mithyAdRSTiyoM dvArA apanI jhUThI kalpanAse kalpita ata jIvane upayeAga svarUpa hAya arthAt- jJAnasvarUpa hAya che. tethI jJAnanA kAi paNa samaye nAza thatA nathI. kemake jIva anAdi che ane avinAzI che tethI ahIM akSarathI jJAna ja lIdhela che. jJAnanuM kAraNa hAvAthI upacArAt akArAdi vanuM paNu akSarapadathI grahaNu thaI jAya che. tethI akSararUpa zruta che tenuM nAma akSarazruta jevI rIte hAsa, kAsa, jhiMka, nila!- e anakSarazruta che. tathA netrAdikanA saMcAgathI ane tenI vispuraNuAdithI prakaTa thatA bhAva abhiprAya Adi che te anakSaradbhuta che. ciMtana, vicAraNAnI zaktithI yukta sannIjIvAne mATe upadezela je zruta che te sajJIzruta che. tenAthI juduM je zruta che te asattAzruta che.sajJa, sardazI tirthaMkara bhagavAnadvArA je AcArAgAdi dvAdazAMga AgamasUtrarUpathI upadezela che te sabhyazruta che. mithyAdraSTi 1
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 candrikA TIkA za. 8 u. 2 sR. 5 jJAnabhedanirUpaNam zrutam / dvAdazAGgasUtra paryAyArthikanayApekSayA sAdizrutam Adisahitam, sapavasitazrutam, antasahitaM kathyate, dravyArthikanayApekSayA tu Adyantarahitam anAdi zrutam aparyavasitazrutamucyate, anekasthale yasya pAThasya punaH punaruccAraNaM kriyate tad gamikazrutaM bhaNyate, yathA 'uttarArAdhyayanamutre dazamAdhyayanagAthA - yAm-'samayaM goyama mA pamAyae' ityasya vAraMvAramuccAraNaM kriyate / gamikazrutabhinna zAstram agamikazrutamucyate yathA - AcArAGgAdikam AcArAGgAdidvAdazAGgamantram ( 11 aGgAni 1 - dRSTivAda: ) aGgapaviSTazrutaM nigadyate / dvAdazAGgamutrabhinna zAstram aGgavAzrutaM kathyate / vistaro nandIce draSTavyaH // 05 // nArakAdijIvagatyAdidvAravaktavyatAmAha - itaH pU" samuccayajIva caturviMzatidaNDaka - siddheti parvizatirUpaizca daNDakaiH jJAninaH ajJAninazca prarUpitAH, atha tAneva gatIndriyakAyAdidvAraiH prarUpayitumAha 'niraiyANaM bhaMte' ityAdi / zAstra mithyAzrata hai / dvAdazAGgazruta paryAyArthika nayakI apekSA se sAdizruta kahA gayA hai / arthAt vaha Adi sahita mAnA gayA hai / nAmAntara se ise paryavasitazruta, antasahitazruta bhI kahA gayA hai / dravyArthika nayakI apekSAse yahI zruta Adi antarahita anAdizruta aparyavasita zruta mAnA gayA hai / aneka sthalapara jisa pAThakA bAra 2 uccAraNa kiyA jAtA hai vaha gamikazruta kahA jAtA hai / jaise uttarAdhyayanasUtrameM dazaveM adhyayanakI gAthA meM 'samayaM goyama ! mA pamAyae' isapAThakA bAra 2 uccAraNa kiyA gayA hai / gamikatase bhinnazAstra agamikata kahalAtA hai / jaise AcArAGga Adi dvAdazasUtra aGgapraviSTazruta hai. dvAdazAMgasUtra se bhinna zAstra aGgabAhyazruta kahA gayA hai vistAra se varNana naMdImutrameM kahA gayA hai so vahAMse dekhalenA cAhiye // mu0 5 // dvArA peAtAnI juThI kalpanAethI kapela zruta mithyAzruta che dvAdazAMgakrutapayAki nayanI apekSA sAAina kahela che. arthAta- tene Adi sahita mAnela che. nAmAntarathI tene sapa vasitazruta, atasahitazruta paNa kahyuM che dravyArthika nayanI apekSAe te ja zruta Adi ata rahita-anazcita arpavasitadbhuta mAnela che aneka sthaLe je pAThane vAravAra uccAra karAya che te mikazruta kahevAya che jevI rIte uttarAdhyayana sUtranA dazamA adhyayananI gAthAmAM ' samayaM goyama mA pamAyae uccAraNu karela che gamita zrutathI juduM zAstra agamitazruta kahevAya che. jevI rIte AcArAgAdi dvAdazasutra agapraviSTazruta che. drAkzAgasutrathI juduM zAstra aga mAhyazruta kahevAya che tenu vitArathI varSoMna nadIsUtramA kahela che te te tyAthI samajI levu su pa 'me pAhatA vAraMvAra
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsane mUlam-nirayagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi, aNNANI vi, tinni nANAiM niyamA, tinni annANAI bhayaNAe / tiriyagaiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANo. annANI ? goyamA ! do nANA do annANA niymaa| maNussagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! tinni nANAI bhayaNAe, do annANAI niymaa| devagaiyA jahA nirygiyaa| siddhagaiyANaM bhaMte ! jahA siddhA 1 / saiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! cattAri nANAI, tinniannANAiM bhayaNAe / egidiyA NaM bhaMte! jIvA kiM noNI, annANI? * jahA puDhavikAiyA beidiya-teiMdiya-cauriMdiyANaM do nANA, do annANA niyamA / paMciMdiyA jahA~ siNdiyaa| aNidiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA~ siddhA 2 / sakAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI? goyamA ! paMca nANAI,tinni annANAI bhayagAe / puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI, annANI, niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI ya, suyaannANI y| tasakAiyA jahA sakAiyA / akAiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA siddhA 3 / suhamA NaM bhaMte ! jIvA kiM noNI, annANI ? jahA puddhvikaaiyaa| bAdaro NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI? jahA skaaiyaa| nosuhumanoboyarANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI,annANI ? jahA siddhA4 / pajattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| pajattA NaM bhaMte ! neraiyA kinANI, annANI ? tinni nANA, tinni annANA niyamA, jahA neraiyA / evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikkAiyA jahA egi
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 6 jJAnabhedanirUpaNam 355 diyA, evaM jAva curidiyaa| pajjattANaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA kiM nANI, annANI ? tinni nANA, tinni annANA bhynnaae| maNussA jahA skaaiyaa| voNamaMtarA joisiyA vemANiyA jahA neraiyA / apajattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? tinni nANA,tinni annANA bhayaNAe |apjjttaa NaM bhaMte ! neraiyA ki nANI; annANI? tinni nANA niyamA, tinni annoNA bhynnaae| evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egidiyaa| beMdiyA NaM pucchA ? do nANA; do annANA niyamA; evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM apajjattagANaM bhaMte ! maNussA ki nANI; annANI ? tinni nANAI bhayaNAe; do annANAiM niymaa| vANamaMtarA jahA neriyaa| apajjattagA joisiya-vemANiyANaM tinni-nANA,tinni annANA niyamA, nopajattaganoapajjattagANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA siddhA 5 / nirayabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; annANI? jahA nirayagaiyA, tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; anANI ? tinni nANA; tinni annANA bhynnaae| maNussabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; annANI? jahA sakAiyA; devabhavatthA NaM bhaMte ! jahA nirayabhavatthA / abhavatthA jahA siddhA 6 / bhavasiddhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| abhavasiddhiyA NaM pucchA ? goyamA! no nANI; annANI, tinni annANAI bhayaNAe / nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiyA NaM bhaMte !
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 bhagavatIsUtre jIvA kiM nANI; annANI ? jahA siddhA 7 / sannI NaM pucchA, jahA saiMdiyA | asannI jahA beiMdiyA / no sanninoasanno jahA siddhA 8 // sU0 6 // chAyA - nirayagatikAH khalu bhadanta / jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH 1 gautama ! jJAnino'pi, ajJAninApi, trINi jJAnAni niyamAt trINi ajJAnAni bhajanayA / tiryaggatikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! dve jJAne; dve ajJAne niyamAt / manuSyagatikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH ? ajJAninaH ? gautama ! trINi jJAnAni bhajanayA, dve ajJAne niyanArakAdi jIvagatyAdidvAravatavyatA " nirayagaiyANaM bhaMte !' ityAdi ? sUtrArtha - (niragaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! nirayagati - narakagati meM rahe hue jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ( nANI vi aNNANI vi) jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM ( tini nANAi niyamA ) tInajJAna niyamase hote haiM ( tinni annANAI bhayaNAeM) aura tInaajJAna bhajanAse hote haiM / tAtparya yaha hai ki jJAniyoM meM tInajJAna hote aura ajJAniyoM meM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM (tiriyagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! tiryacagatikajIva tiryaMcagati meM rahe hue jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA ) he gautama! (donANA, do annANA niyamA) unake niyama se do jJAna aura do ajJAna hote haiM / (maNussagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI amnANI ) nArakAdi jIva ityAdi dvAranuM nirUpaNu sUtrArtha - 'neraiyA NaM saMte ! jIvA ki nANI annANI ' he ahanta ! nAraDI-naramgatimA rahetA va jJAnI hoya he ajJAnI ? 'goyamA' he gautama! 'nANI triaNNANI vi' naragatimA rahenA va jJAnI ane ajJAnI pazu hoya che. temA 'tinni annANAI bhayaNAe' temAne trayu ajJAna bhannanAthI hoya. uDevAne atha e che ke jJAniyAmAM traNa jJAna hAya che ane ajJAnIemAM bhajanAthI traNa ajJAna hoya che. 'tiriyagaiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' De lahanta ! tiya "cayeAnIvALA jIva- tiya`McayeAnImA rahetA jIva zu jJAnI heya che ke ajJAnI hoya che? 'goyamA' he gautama! 'do nANA, do annANA niyamA' temanAmAM niyamadhI me jJAna
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ga. 8 u. 2 . 6 jJAnabhedanirUpaNam 357 mAt / devagatikAH yathA nirayagatikAH / siddhagatikAH khalu bhadanta ! yathA siddhAH 1 sendriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama 1 catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA, ekendriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA pRthivIkAyikAH, dvIndriya-trIndriya- caturindrihe bhadanta ! manuSyagatikajIva manuSyagati meM rahe hue jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! (tini nANAI bhayaNA, do annANAI niyamA) manuSyagatika jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jJAniyoM meM tInajJAna bhajanAse hote haiM aura ajJAniyoM meM do ajJAna niyamase hote haiM / (devagaiyA jahA nirayagaiyA) devagatika jIva nirayagatika ke samAna jAnanA cAhiye / (siddhagaiyANaM bhaMte !) he bhadanta ! siddhagatika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA siddhA) he gaunama ! siddhigatika jIva siddhajIvoMkI tarahase hote haiM / arthAt jJAnI hote haiM / ( saidiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! sendriya jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! ( cattAri nANAI tinni annANAI' bhayaNAe ) unake cAra jJAna bhajanAse hote haiM aura tInaajJAna bhajanAse hote haiM / (egiMdriyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?) he bhadanta ekendriya jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA puDhavikAiyA) he gautama ekendriya jIva pRthivIkAyika jIvoMkI taraha se ane e 'ajJa nAya massagaiyANaM mate ! jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavan ! manuSyagatika jIva-manuSyagatimA rahetA jIva jJAnI hoya che ke ajJAnI Doya che ? 'goyamA' he gautama! 'tinni nANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA' manuSyagatimAM rahetA jIva nAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa jJAnIomA traNu jJAna landanAthI hoya che ane ajJAnIzAma me ajJAna niyamayI hoya che. 'devagaiyA jahA nirayagaiyA' devagatinA kaba nairapiGgatinA jIva pramANe 'siddhagaiyANaM bhaMte' he bhagavan siddhagavijJAnI hAya che ajJAnI? 'jahAsiddhA' te siddhalonI samAna hoya he arthAta - jJAnI na hoya e 'saiMdiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI ambhANI' he bhagavan / indriyavAjA ko jJAnI hoya he ajJAnI hoya che? 'goyamA' he gautama! ' cattAri nANAI, tini annANAI bhayaNAe ' bhannAthI tebhanA yAra jJAna bhane tra jJAna hoya 'egiMdiyANaM bhate jIvA kiM nANI amnANI' he bhagavana! thoDendriyava jJAnI hAya hai rAnI ? 'jahA puDhavikkAiyA' samanavA 6
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 358 bhagavatIrane yANAM ve jJAne, dve ajJAne niyamAt / paJcendriyA yathA sendriyaaH| anindriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA siddhAH 2 / sakAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH ajJAninaH ? gautama ! paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhjnyaa| pRthivIkAyikAH yAvat vanaspatikAyikAH no jJAninaH, ajJAninaH, niyamAt dvanyajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca / jasakAyikAH yathA jAnanA cAhiye / (veiMdiya, teiMdiya, cariMdiyANaM do nANA, do anANA niyamA) vendriya, teindriya aura cauindriya ina jIvoMke dojJAna aura doajJAna niyamase hote haiN| (paMciMdiyA jahA saiMdiyA) paMcendriya jIva sendriyajIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye / (apriMdiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI) he bhadanta ! anindriya jIva-indriya rahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA siddhA )siddhajovoMkI taraha inameM jJAnI honekA kathana jAnanA cAhiye / (sakAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! sakAyika (kAyAvAle) jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / (goyamA) he gautama ! (paMca nANAI timi annANAI bhayaNAe) sakAyikanIvomeM bhajanAse pAMca jJAna aura tIna ajJAna hote haiN| (puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA No nANI, anANI niyamA duanANI) pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyikajIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hote haiM aura inameM niyamase mati ajJAna he gautama mendriya vApi4 (r)vAnA samAna 'beiMdiya, te iMdiya, cauridiyANaM donANA, do annANA niyamAye |ndriy,-tendriy (naya dIyA) bhane yandriya me javAne meM jAna bhane meM ajJAna niyamathI 35 che 'paMcidiyA jahA saiMdiyA' pazyandriya sapane mendriyavANA vAnI bhA64 sabhA 'aNidiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAna! bhanindriya-ndriya vinAnA 75 zAnI hoya che 3 mavAnI hAya cha ? "jahA siddhA' siddha vAnI bhA4 temAne jAnI hAvArnu samaj. 'sakAiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI anANI' hai -tA sAyi84 jJAnI Deya, ajJAnI ? 'goyamA' he gautama! 'paMcanANAI timi annANAI bhayaNAe' sa1i:00omA manAyI pAMya jAna mane ta majJAna hoya che. 'puDhavIkAiyA jAca vaNassaikAiyA, no nANI annANI niyamA duanANI' pRthvIkAyikajIva-cAvata-vanaspatikAyikachava jJAnI hatA nathI kintu ajJAnI hoya che ane temanAmAM niyamathI matijJAna, ane kutaajJAna e be ajJAna hoya che. e ja vAta
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA. za. 8 u. 2 sU.6 jJAnabhedanirUpaNam 359 sakAyikAH, akAyikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA siddhAH 3 / sUkSmAH khalu bhadanta / jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA pRthiviikaayikaaH| bAdarAH khalu bhadanta / jIvAH kiM jJAninaH ajJAninaH ? yathA skaayikaaH| nomUkSmA nobAdarAH khalu bhadanta ! jIvAH ki jJAninaH, ajJAninaH ? yathA siddhAH 4 / paryAptAH khala bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, aura zatAajJAna ye do ajJAna hote haiN| yahI bAta (taMjahA-maiannANI ya, suyaanANI ya) isa pATha dvArA kahI gaI hai / (tasakAiyA jahA sakAiyA) sakAyika jIva sakAyika jIvoMki taraha hote haiN| (akAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI) he bhadanta ! akAyika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA siddhA) he gautama ! akAyika jIva siddhoMkI taraha jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM / (suhamANaM bhate ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! sUkSmajIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM (jahA puDhavikAiyA) he gautama ! sUkSmajIva prathivIkAyika jIvoMkI taraha ajJAnI hI hote haiN| (bAdarANaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI) he bhadanta ! bAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yo ajJAnI hote haiM ? (jahA sakAiyA) he gautama ! bAdarajIva sakAyikajIvoMkI taraha hote haiM / (no suhamA, no bAdarANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta nosUkSma, novAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA siddhA) he gautama ! no sUkSma nobAdarajIva siddhoMkI taraha jJAnI hI hote haiN| (pajjattA NaM 'taMjahA mai annANI ya, muya anANI ya' me 4thI DevAmA mAvyu che. (tasakAiyA jahAsakAiyA) trasayi301 sa480vAnI bhADAya che. 'akAiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he sagavana ! 243114394 jJAnI hAya cha OM majJAnI ? 'jahA siddhA' gautama / yi:01 siddhonI bhAI zAnI hoya che 'muhamANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he maha-d! sakSama 75 pAnI leya cha , ajJAnI ? "jahA puDhavikAiyA' he gautama ! 1675 vI 45 vAnI bhA4 mazAnI na hoya che. 'bAdarANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he magana ! 16271 zuzAnI ya cha majJAnI ? 'jahA sakAiyA' he gautama ! mA6271 sa4Ayi:- AN2 vAnI bhA34 heya che 'nomuhamA novAdarANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' he bhagavana! nA sakSbha, na mA 71 jJAnI hAya majJAnI ? 'jahA siddhA' he gautama! tamA siddhAnI mA34 jJAnI DAya che.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 bhagavatImutre ajJAninaH ? yathA sakAyikAH, paryAptAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni trINi ajJAnAni niyamAt, yathA nairayikAH, evaM yAvat-stanitakumArAH / pRthivIkAyikAH yathA ekendriyAH, evaM yAvat caturindriyAH paryAptAH khalu bhadanta ! paJcendriyatiryagyonikAH kiMjJAninaH ajJAninaH? trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA / manuSyA yathA skaayikaaH| vAnavyantarAH, bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ) he bhadanta ! paryApta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakAyA ) he gautama ! paryAptajIva sakAyika jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / ( pajjattA NaM bhaMte ! neraDyA kiM nANI, annANI ) he bhadanta ! paryApta nArakajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / (tiSNi nANA, tinni annANA niyamA) he gautama ! paryApta nArakajIvoMke niyamase tInajJAna aura tInaajJAna hote haiM / (jahA neraiyA evaM jAva dhaNiyakumArA) isI tarahase yAvat stanitakumAroM ko bhI jAnanA cAhiye / ( puDhavikkAiyA jahA egiMdiyA evaM jAva cauriMdiyA) jaisA ekendriyajIvoMke viSaya meM kahA gayA hai usI tarahase pRthivIkAyikoM ko jAnanA cAhiye isa tarahase yAvat cauhandriyajIvoMtaka jAnanA cAhiye / (pajjattANaM saMte ! paMcidiyatirikkhajoNiyA kiM nANI annANI ) he bhadanta ! paryApta paMcendriyatiryaJca kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( tinni nANA tinni annANA bhayaNAe ) he gautama ! paryApta paMcendriyatiryaJcoM meM bhajanAse tInajJAna aura tInaajJAna hote haiM / ( maNussA'pajjattANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he lahanta ! paryAptava jJAnI hoya che 3 ajJAnI ? tinni nANA, tinni annANA niyamA' he gautama! paryApta nArakajIvAne niyamathI traNa jJAna ane traNu ajJAna hoya che 'jahA neraiyA eva N jAva thaNiyakumArA' me 4 rIte yAvata - stanitaGkubhArAnA viSayabhAM pazu sabhala sevu. 'puDhavikAiyA jahA ergidiyA, evaM jAtra cauriMdiyA' bhevI rIte kohendrIyanA viSayamAM kahyuM che tevIrIte cau ridriya jIve patanA viSayamAM samajI levuM. 'pajjattANaM bhaMte pa'ciMdiya tirakkhajoNiyA kiM nANI annANI' paryApta yathendriya tiryaya zuddha jJAnI hoya che ajJAnI ? tinni nANA tinni annANA bhayaNAe ' he gautama! lannAthI teyAmAM trayu jJAna bhane trayu jJAna hoya che. maNussA jahA
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 5 jJAnabhedanirUpaNam 361 jyotiSikAH, vaimAnikAH yathA nairayikAH / aparyAptAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH 1 trINi jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA aparyAptAH khalu bhadanta ! nairayikAH, kiMjJAninaH kim ajJAnina: ? trINi jJAnAni niyamAta, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM yAvat stanitakumArAH pRthivIkAyikAH, yAt jahA sakAiyA, vANamaMtarA joisiyA vaimANiyA jahA neraiyA ) manujyoMko kAyikajIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / vAnavyaMtara jyotipika aura vaimAnika nairyaka jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye (apajjattANaM saMte jIvA kiM nANI anANI) he bhadanta ! aparyApta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( tini nANA, tini annANA bhayaNAe) he gautama ! aparyApta jIvoMke bhajanAse tInajJAna aura tInaajJAna hote haiM ( apajattA NaM bhaMte ! nerahayA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! aparyApta nAraka kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tini nANA niyamA, tinni annANA bhayaNAe) he gautama ! isameM tInajJAna niyamase hote haiM / kintu tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / ( evaM jAva dhaNiyakumArA, puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egiMdiyA) isI taraha se yAvat stanitakumAroMko bhI jAnanA cAhiye / jaisA ekendriyake saMbaMdha kahA gayA hai usI tarahase ardhyApta pRthivIkAyikase lekara vanaspatikAyikataka jAnanA cAhiye / (beiMdiyANaM pucchA ) he bhadanta ! sakAIyA cANamaMtarA joisiyA vemANiyA jahA neraiyA' manuSyAne subhASi sakAyika veAnI mAphka samajavAnA che. vAnavyatara, jyeAtiSika, ane vaimAnikAne naiyikajIvAnI bhAI samanvAnA he 'apajattANaM te jIvA kiM nANI annANI' aparyAptava zuM jJAnI hAya che ke ajJAnI ? ' tinni nANA tinni annANA bhayaNAe he gautama / aparyAptaka jIvane bhajanAthI traNa jJAna ane traNa ajJAna hAya che. 'apajjattANaM bhaMte neraiyA kiM nANI annANI' he bhagavan ! aparyApta nAra zu jJAnI hoya che hai jJAnI ? 'tinni nANA niyamA tinni annANA bhayaNAe ' he gautama ! temAM traNa jJAna niyamathI hAya che kiMtu traNa ajJAna bhajanAthI hAya che. ' evaM ' jAva thaNiyakumArA, puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egiMdiyA ' e ja rIte yAvata- stanitakumAra pata samajI levuM. jevI rIte ekendriyanA viSayamAM kahyu che e ja rIte aparyAptaka pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika paryaMta samajavu. 'beiMdiyANaM pucchA' he sagavana ! paryApta mendriyava zuddha jJAnI hAya che haiM ajJAnI ? " 1
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'vanaspatikAyikA yathA ekendriyAH, dvIndriyANAM pRcchA ? ve jJAne, he ajJAne niyamAt. evaM yAvat-paJcendriyatiryagyonikANAm, aparyAptakAH khalu bhadanta ! manuSyAH kiM jJAninaH, ajJAnina : ? trINi jJAnAni bhajanayA, he ajJAne niyamAta, vAnavyantarAH yathA nairayikAH, aparyAptakAH jyotiSikavaimAnikAH trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni niyamAt, noparyAptakA noaparyAptakAH khalu bhadanta ! jIvAH aparyApta doindriyajIva kyAjJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (do nANA do annANA niyamA) he gautama ! inake do jJAna aura do ajJAna avazya hote haiM / (evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) isI tarahase yAvat paMcendriyatithaMca taka jAnanA cAhiye / (apajattANaM bhate ! maNussA kiM nANI annANI) he bhadanta ! aparyApta manuSya kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tinni nANAiM bhayaNAe, do annANAiM niyamA) tIna jJAna inameM bhajanAse hote haiM aura do ajJAna niyamase hote haiN| (vANamatarA jahA neraiyA, apajattA joisiyavemANiyANaM tinni nANA, tinni annANA niyamA)nairayikajIvoMkI taraha aparyAptaka vAnavyantaroMko jAnanA cAhiye / tathA aparyApta jyotiSikadevoMko evaM vaimAnika devoMko tIna jJAna aura tona ajJAna niyanase hote haiM (no pajattagA, no apajattagA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! noparyApta noaparyApta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA siddhA) he gautama ! noparyApta no aparyApta jIva siddhoMkI taraha jJAnI hI hote 'do nANA do annANA niyamA' 3 gautama! temanAmA jJAna mana me jAna avazya utya cha 'eva jAva paMciMdiyatirikkhanoNiyANaM / mevI 4 te yAvatacayandriya tirtha ya sudhA samaj 'apajjattANaM bhaMte maNussA ki nANI annANI' he bhagavana ! aparyApta manuSya zuzAnI ya cha / ajJAnI? 'tinni nANAI bhayaNAe do annANAI niyamA' tamanA-1 | zAna manAthI DAya cha bhane me jAna niyamI DAya che 'vANamatarA jahA neracyA apajjattA joisiyA vemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA' yi 7vAnI mA aparyApta paanvyaMtaranA viSayamAM paNa samajavuM temaja aspRptaka jotiSika deva ane vaimAnika vAna tra jJAna bhane tra jJAna niyamayA hAya che no panjattagA no apajjattagANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI', 'mApana ! ! pati bhane na paryApta jJAnI DAya che , jAnI ? 'jahA siddhA' he gautama siddhonI bhA34 tamA
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mR.5 jJAnabhedanirUpaNam 363 kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathAsiddhAH 5 // nirayabhavasthAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yatho nirayagatikAH, tiryagbhavasthAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA / manuSyabhavamthAH khalu bhandata ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnina: ? yathA skaayikaaH| devabhavasthAH khalu bhadanta ! yathA nirayabhavasthAH, abhavasthAH yathA siddhAH 6 / bhavasiddhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? haiN| (nirayabhavatthANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! nirayabhavastha jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (jahA nirayagaDyA) he gautama ! nigyabhavasthajIva nairayikagatikakI taraha jAnanA caahiye| (tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! tiryaga bhavastha jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tinni nANA tinni annANA bhayaNAe) he gautama ! inako tInajJAna aura tInaajJAna bhajanAse hote haiN| (maNussabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! manuSyabhavastha jIva kyA jJAnI hote haiM ? athavA ajJAnI hote haiM ? (jahA sakAiyA) he gautama ! inheM sakAyika jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye (devabhavatthANaM bhaMte !) he bhadanta ! devabhavastha jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ( jahA nirayabhavatthA, abhavatthA jahA siddhA) he gautama ! devabhavastha jIvoMko nirayabhavastha jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / tathA abhavasthajIvoMko siddhoMkI taraha jAnanA cAhiye / (bhavasiddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?) he bhadanta ! bhavazAnI hoya che nirayabhavatthANaM bhaMte kiM nANI annANI, sAvana / nizyalavastha 75 jAnI jAya che , ajJAnI ? 'jahA nirayagaDayA' he gautama ! tanmAna 2yi4 0vAnI mA samanapA nirayabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! tiya avazya 7 jAnI hAya cha hai majJAnI DAya cha' tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! mAne na jAna bhane tra 2majJAna sanAthI hAya cha 'maNussabhavatthANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' he bhagavana / manuSyabharatha pazuzAnI haya macAnI ? 'jahA sakAiyA, gautama ! tamAne sAya: vAnI bhA4 sabha7 vA. 'devabhavatthANaM bhate' he sagavana / visavazya jJAnI DAya che 3 majJAnI ? 'jahA nirayabhavatthA, abhavatthA jahA siddhA' he gautama! deva maratha vana ni25 avasya vAnI bhAH sama sevA, tayA samavasya vAna sidvAnI bhA64 samAyecA 'bhavasiddhiyANaM bhaMte jIvA ki
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 bhagavatImro yathA sakAyikAH / abhatrasiddhikAH khalu pRcchA ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH, zrINi ajJAnAni bhajanayA, nobhavasiddhikA noabhasiddhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH, yathA siddhAH, 7 // saMjJinaH khalu pRcchA, yathA sendriyAH, saMjJino yathA dvIndriyAH, nosaMjJinaH noasaMjJino yathA siddhAH 8|sU. 6 | middhika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakAiyA) he gautama! siddhi jIvoMko sakAyika jIvoM kI taraha jAnanA caahiye| (abhavasiddhiyANaM pucchA) he bhadanta | abhavasiddhika jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM (goyamA) he gautama ! ( No NANI annANI ) abhavasiddhikajIva jJAnI nahIM hote haiM kintu ajJAnI hote haiM / (tinni annANAI ayaNAe) unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (nobhavasiddhiyA, noabhavasiddhiyA NaM aMte / jIvA kiM nANI. annANI) he bhadanta / jo nAbhavasiddhika, noabhavasiddhika jIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA siddhA ) he gautama! nobhayamidvika no abhavasiddhika jIva siddhoMkI taraha hote haiM / (sanINaM pucchA) he bhadanta ! saMjJI jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sar3a diyA, asanI jahA veiMdiyA, nosanI noasannI jahA siddhA 8) he gautama ! saMjJI jIva sendriya jIvakI taraha hote haiM asaMjJI jIva behandriya jIvakI taraha hotA hai| nosaMjJI noamaMjJI jIva siddhoMkI taraha hote haiM / nANI annANI ' he bhagavan avasiddhi va zuM jJAnI hoya he } ajJAnI ? 'jahA sakAiyA' he gautama avasiddhi lavAnA viSayamA sAyi bhavAnI bhAI4 samanyuM 'abhavasiddhiyANaM pucchA' he bhagavana ! alavasiddhi lava zu jJAnI hoya che TThe ajJAnI ? 'goyamA' he gautama! 'no nANI annANI' abhavasi & bhutra jJAnI nAhI paNu ajJAnI hoya he tinni annANAI bhayaNAeM ' te nAM bhaganAthI RNu ajJAna hoya che 'no bhavasiddhiyA no avasiddhiyANaM maMte jAvA ki nANI annANI' he bhagavana ! ? nolavasiddhi mate bhavamiddhi che te jJAnI hoya che ! ajJAnI ? 'jahA siddhA' he gautama! nA bhavasiddhika ane to ala-viddhi lavonA viSayamA siddhonI bhAi sana 'sannINaM pucchA' he bhagavana ! sajJI lava jJAnA ai hai ajJAnI ? 'jahA saiMdiyA asannI jahA beiM diyA no sannI nA asannI jahA siddhA' he gautama! sajJI kaba sendriya jIvanI mAphaka hAya che. ama nI jIva eindriya jIveAnI mAphaka hAya che. nA sanIne suno jIva siddhonI mAphaka heya che.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 5 jJAnabheda nirUpaNam 365 ' gautamaH TIkA- 'nirayagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? pRcchati - he bhadanta ! nirayagatikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiMvA ajJAnino bhavanti / idamatra bodhyam - " jIva - gai - iMdiya-kAe, muhuma-pajjatti-bhavatthe ya, bhavasiddhie ya saNNI, laddhI uvaooga joge ya // 1 // deer kasAya vee, AhAre NANagoyare, kAle aMtara appAbahuyaM, pajjavA cetra dArAhaM // 2 // 1 jIvaH, 2 gatiH 3 indriyam, 4 kAyaH 5 sUkSmam, 6 paryAptakam, 7 mavasthatha, 8 bhavasiddhika, 9 saMjJi, 10 labdhiH, 11 upayogaH, 12 yogazca, 13 lezyA, 14 kaSAyaH, 15 vedaH, 16 AhAra:, 17 jJAnagocaraH 18 kAlaH, 19 antaram, 20 alpabahutvam, 21 paryavaH, ityekaviMzatiH TIkArtha- samuccayajIva, 24 daNDaka aura siddha, isaprakAra chabbIsa daMDakoM dvArA jJAnI aura ajJAnIkI prarUpaNA kI jAcukI hai, aba unhIM jJAnI aura ajJAnI jIvoMkI prarUpaNA gati, indriya, kAya Adi dvArA kI jA rahI hai / isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai 'nirayagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! nirayagatikajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? yahAM para aisA abhiprAya jAnanA cAhiye ki jIva 1, gati 2, indriya 3, kAya 4, sUkSma 5, paryAptaka 6, bhavastha 7, bhavasiddhika 8, saMjJI 9, labdhi 10, upayoga 11, yoga 12, lezyA 13, kaSAya 94, veda 15, AhAra 16, jJAnagocara 17, kAla 18, antara 19, alpabahutva 20, aura paryAya 21 ye 21 dvAra haiM / so ina TIkA- samuccaya jIva, 24 cAvIsa dRNDaka ane siddha. te rIte 26 chavvIsa daDA dvArA jJAnI ane ajJAnInu nirUpaNa pahelAMnA prakaraNamA karavAmA Avyu che have te ja jJAnI ane ajJAnI jIvAnu nirUpaNa gati, indriya ane kAma Adi dvArA karavAmAM ghyAve che tebhA gautama svAmI prabhune me rIte pUche che hai- 'nirayagaiyANaM bhate jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana | nairathi va jJAnI hoya che he ajJAnI ? pUchapAnA hetu me cheDe lava 1, gati 2, indriya 3, bhaya 4, sUkSma, paryApta hai, avastha 7, avasiddhi 8, saMjJI 8, sandhi 10, upayoga 11, yoga 12, lezyA 13, uSAya 14, vedra 15, ADAra 16, jJAnagoyara 17, asa 18, paryAya 21. A rIte 21 ekavIsa dAra che A tara 18, madhyahutaM 20, ane dvArA paikI chavadvAranA Azraya karIne
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 bhagavatIsUtre 6 - dvArANi santi, tatra jIvadvAramAzritya jJAnAdikaM nirUpitam atha gatyAdi viMzatidvArANi Azritya jJAnAdikaM nirUpayituM prathamaM gatidvAreNa nairayikAdijIvAnAM jJAnAdikaM pratipAdayati nirayagaiyA ' iti, tatra niraye narake gatiH gamanaM yeSAM te nirayagatikAH, tathA ca ye samyagdRSTayo mithyAdRSTayo vA jJAnineA'jJAnineA vA paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca narake utpattuM kAmAH yAvat pUrvabhavaM parityajya narakabhavaM dve prAptAstAvat antaragatau vartamAnAste nirayagatikA vyapadizyante, ata evAtra gatizabdaprayogo vihitaH, tadvalenaivAyamarthau labhyate, te khalu nirayagatikA narakagAmino jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? iti praznaH / bhagavAnAha - " goyamA / nANI vi, amnnANI vi, tinni nANAI niyamA, tinni annANAraM bhayaNAe' he gautama ! nirayagatikA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, tatra trINi jJAnAni matijJAnAvadhilakSaNAni niyamAt niyamato bhavanti, kintu trINi ajJAnAni matyajJAnadvAroM meM se jIvadvArako Azrita karake jJAnAdikakI prarUpaNA to kI jA cukI hai / aba avaziSTa gatyAdika 20 dvAroMke Azrita karake jJAnAdikoMko nirUpaNakarane ke liye prathamagatidvAra dvArA nairamika Adi jIvoMke jJAnAdikoMkI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM 'nirayagaiyA' jinakA niraya naraka meM gati -gamana honA hotA hai ve jIva nirayagatika haiM / aise narakagAmI jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa praznake samAdhAna nimitta prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi aNNANI vi' nirayagatikajIva jJAnI bhI hote haiM ajJAnI bhI hote haiM / 'tinni nANAhaM niyamA, tinni annANAI bhayaNAe' inake matijJAna, zrutajJAna, aura avadhijJAna ye tInajJAna to niyamase hote haiM, parantu - jJAnAkinuM nirUpaNa karAyuM che. have mAkInA gatyAdika 20 vIza dvArAnA Azraya karIne jJAnAdinuM nirUpaNu karavA mATe prathama gatidvArathI nairayika Adi chavAnuM ane jJAnArdikanuM sUtra42 nizyA 42 . 'nirayagaiyA' nabhanuM nizya-tarambhAM gati gamana thAya che te aurayika gati kahevAya che evA narkagAmI jIva jJAnI hAya che ke ajJAnI hAya che ? uttara- 'goyamA' he gautama! 'nANI ci annANI vi' nizyagati va jJAnI pa hoya che ane ajJAnI tha| hAya hai. tinni nANAIM niyamA tinni annANAI bhayaNAe' temAne bhatIjJAna, zrutajJAna bhane avadhijJAna niyamathI hoya che bhane ajJAna bhajanAthI heAya che. arthAta kAi kAi narakagati jIvAne e ajJAna haiAya che ane
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2, 5 jJAnabhedanirUpaNam 367 zrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNAni bhajanayA, kepAMcit nirayagAminAM dve ajJAne keSAMzcit trINi ajJAnAni bhavanti, tatra asaMjJInAM narakagAminAM dve ajJAne bhavataH aparyAptakatvena vibhaGgajJAnAbhAvAt, saMjJinAM tu mithyAdRSTInAM trINi ajJAnAni bhavapranyayavibhaGgajJAnasaMbhavAt etadabhiprAyeNAha - trINi ajJAnAni bhajanayA iti / gautamaH pRcchati - 'tiriyagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?" he bhadanta ! tiryaggatikAH- tiryakSu gatirgamanam yeSAM te tiryaggatikA tiryagyonigAminaH tadantarAlavartinaH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ki vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! do nANA do amnANA niyamA ' he gautama ! tiryaggAminAM tadapAntarAlavartinAM jIvAnAM dve jJAne, dve ajJAne niyamAt niyamato bhavataH, tatra tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / arthAt kinhIM 2 narakagatikajIvoMke do ajJAna hote haiM, aura kinhIM 2 narakagatika jIvoMko tIna ajJAna hote haiM / jo narakagatika asaMjJIjIva hote haiM, unake do ajJAna hote / inake aparyApta avasthAmeM vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai / jo saMjJI mithyAdRSTijIva narakagatika hote haiM unako tInaajJAna hote haiM / kyoMki inameM aparyAptAvasthA meM bhavapratyaya vibhaMgajJAna hojAtA hai / isI abhiprAya ko lekara 'aisA kahA gayA hai ki bhajanAse tIna ajJAna hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tiriyagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva tiryaggatika haiM aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'donANA, doannANA niyamA' tiryagyonika jIvoMke do jJAna aura do ajJAna niyamase hote haiM / tAtparya isakA yaha hai ki samyagdRSTi jIva avadhijJAnake naSTa hojAnepara hI keTalAkane traNa ajJAna hoya te je narakati asanIMva DAya che tene be ajJAna hAya che. kAraNa ke teene aparyAptaka avasthAmAM vibhagajJAna hotuM nathI. je sanI mithyAdraSTijIva narakagati hoya che teone traNa ajJAna haiAya che. kemake temane aparyAptAvasthAmAM bhavapratyaya vibhagajJAna thaI jAya che e ja abhiprAyane lane bhajanAthI traNa ajJAna hoya che tesa hyuche prazna- 'tirayagaDayANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana! je tiryAMka gati jIva hAya che te jJAnI hAya ke ajJAnI ? 7 - 'goMyamA' he gautama! 'do nANA do annANA niyamA' temAne me jJAna mane me ajJAna niyamathI haiAya che. kahevAnA hetu e che ke samyagadraSTi jIva avadhijJAnanA nAza thayA. pachI ja tiryaM cemA jAya che. te samaye temane matijJAna ane zrutajJAna ema be jJAna hAya che
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 bhagavatIsUtre samyagdRSTInAm avadhijJAne vinaSTe satyeva tiyar gamanaM bhavati, atasteSAM dve eva jJAne matizrutalakSaNe bhavataH, mithyAdRSTInAM tu vibhagavAne praNaSTe satyeva tiryakSu gamana bhavati atasteSAmapi dve eva ajJAne matyajJAna-zrutAjJAnalakSaNe bhavata iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'maNussagaiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?' he bhadanta ! manuSyagatikAH manuSye manuSyabhave bhAvinI gatiryeSAM te manuSyabhavagAminastadapAntarAlavartinaH khalu jIvAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! tini nANAI bhayaNAe, do anANAI niyamA' he gautama ! manuSyabhavagAminAM tadapAntarAlavartinAM jIvAnAM trINi jJAnAni bhajanayA bhavanti, dve ajJAne niyamAt niyamato bhavataH, tatra manuSyabhave gAminAM kepAzcit jJAninAM tIrthakaravat avadhijJAnena sahava gamanaM bhavati, keSAJcittu avadhijJAnaM parityajyatra gamanaM bhavati, atasteSAM trINi vA, dve vA jAne bhavataH, ityatyiJcoMmeM jAtA hai usa samaya isake matijJAna aura zrutajJAna ye do jJAna hote haiM / tathA mithyASTijIva vibhaMgajJAnake naSTa hojAne parahI tiyaM cagatimeM jAtA hai / isa kAraNa isako do ajJAna kahe gaye haiN| eka matyajJAna aura dUsarA zrutAjJAna / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maNussagaiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo manuSyagatika hote haiM aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA tinli nANAI bhayaNAe' do annANAi niyamA' he gautama ! manuSyagatikajIvoMmeM jojJAnI hai ve kitaneka jIvato tIrtha karakI taraha avadhijJAnake sAtha hI manuSyagatimeM jAte haiM aura kitanekajIva avadhijJAnako choDakara manuSyagatimeM jAte haiM isaliye aise jIvAMke tIna jJAna aura do jJAnavAle kahe gaye haiM / tathA tathA mithyAdraSTijIva vibhAgajJAna naSTa thayA pachI ja tiryaMcagatimAM jAya che te kAraNe tamanAbhA matyavAna bhane zruta mazAna me me ajJAna hetA ke prazna- 'maNussa gaiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! manuSyagati4 jJAnI hoya cha / majJAnI.? 6- 'goyamA' 'tinni nANAI bhayaNAe do annANAI niyamA' he gautama ! manuSyagatika jIvamAM je jJAnI hoya che temAMnA keTalAka te tiryakaranI mAphaka avadhijJAnanI sAthe ja manuSyagatimAM jAya che ane keTalAka jIva avadhijJAna tyajIne manuSyagatimA jAya che. ethI ja A jemAM traNa jJAna ane be jJAna kahevAyelAM che ane
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 5 jJAnabheda nirUpaNam bhiprAyeNAha - ' trINi jJAnAni bhajanayeti' kintu manuSyabhave utpattukAmAnAmajJAninAM tu vijJAne prabhraSTe satyeva tatrotpattirbhavati atasteSAM he ajJAne matyajJAnazrutAjJAnalakSaNe niyamato bhavata ityabhiprAyeNAha - 'dve ajJAne niyamAt iti, gautamaH pRcchati - he bhadanta ! devagatikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiMvA ajJAnineA bhavanti ? iti praznaH svayamUhanIyaH, bhagavAn uttaramAha - 'devagaDyA jahA nirayagaiyA' he gautama ! devagatikAH devabhavagAmino jIvA yathA nirayagatikAH jJAnineA'jJAninacoktAstathA vaktavyAH, tatra devabhavagAminAmapi jJAninAM 'bhavapratyayasyAvadhijJAnasya devAyuH prathamasamaye evotpAdAt zrINi jJAnAni niyamato bhavanti, trINi ajJAnAni tu pUrvoktAni bhajanayA bodhyAni uktayukteH, ajJAninAmasaMjJinAM dve ajJAne, aparyAptatve vibhaGgAbhAvAt, saMjJinAM tu trINi ajJAnAni bhavapratyayavibhaGgasya sadbhAvAda ! gautamaH pRcchati - 'siddhagaDayA NaM saMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! siddhagatikAH siddhigAminaH khalu jIvAH kiM jJAninaH, kivA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'jahA - siddhA' 1, he gautama! yathA siddhAH kevalajJAnineo bhavanti tathA siddhaganikA api kevalajJAnina jo Az2anI haiM, ve vibhaMgajJAnake naSTa hone para hI manuSyagati meM utpanna hote haiM isaliye aise jIvoMke avazya hI do matyajJAna aura zrutAjJAna hote kahe gaye haiM / aba gautamamvAsI prabhu aisA pUchate haiM ki 'he bhadanta ! jo jIva devagatika hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM, yA ajJAnI hote haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM he gautama! devagatikajIva nirayagatikakI taraha jJAnI ajJAnI dono prakAra ke hote haiM aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'sidgaiyANaM bhaMte / jIvA kinANI annANI' he bhadanta ! jo jIna siddhagatika haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA siddhA' he , gautama ! jisa prakAra se siddha kevalajJAnase jJAnI hote haiM usI prakAra se 369 je ajJAnI che te vibhagajJAnane nAza thavAthI ja manuSyagatimA utpanna thAya che. tethI AvA vAmA avazya matyajJAna ane zrutAjJAna ema be ajJAna rahelAM che tema jaNAvyu che have gautama svAmI prabhune pUche che ke he bhagavAna! je jIva devagatika hAya che te zu nAnI hAya che ke ajJAnI ? tenA uttaramA prabhu kahe che ke he gautama ! devagatika jIva niyagatika jIveAno mAphaka ja jJAnI ane ajJAnI ema banne prakAranA kahevAya che. a - 'siddhagaiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he lahanta ! kuna siddha atika hoya che te zu nAnI hAya che ke ajJAnI ? u 8 jahA siddhA ' he gautama !
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 370 eva bhavanti iti bhAvaH atredaM bodhyam-siddhAnAM middhagatikAnAJcobhayeSAmevAntaragatyabhAvAt vizeSAbhAve'pi siddhagatikAnAM gatidvAravalAyAtatvena tathA pratipAditam / iti / dvitIyaM gatidvAram / atha tRtIyamindriyadvAramAzritya jJAnAdikaM prarUpayitumAha- 'saiMdiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! sendriyAH- indriya yuktAH indriyopayogavantaHkhalu jIvAH kiM jJAnineA bhavanti ? kiM vA ajJAnineo bhavanti ? bhagavAnAha siddhagatikajIva bhI kevalajJAnase hI jJAnI hote haiN| yahAM antaragati nahIM hotI hai isaliye siddha aura siddhagatika meM bheda nahIM hai kevala gatidvArake kramako lekara hI inakA yahAM alaga se nirdeza kiyA gayA hai / mukta jIvoMkI gati sIdhI eka samayakI kahI gayI hai aura vaha vinA antarAlake hotI hai / anya jIvoMko jisa prakAra se vivakSita bhavadhAraNa karaneke liye vigrahagati meM dera lagatI hai usa prakAra siddhoM ko dera nahIM lagatI hai / antarAlagati meM jIva jabataka rahatA hai tabataka vaha aparyApta hotA hai ataH isI aparyAptAvasthA meM yahAM jJAnI aura ajJAnI honekA vicAra kiyA gayA hai / isa prakAra yahAMtaka dvitIya gatidvArako lekara jJAnAdikakI prarUpaNAkI aba indriyadvArako lekara jJAnAdikakI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM, so gautamane prabhuse aisA pUchA hai ki ' saiMdriyANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI, annANI' he bhadanta ! indrayukta indriya sahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'cattAri nANAI, tini annANAi jevI rIte siddha kevaLajJAnathI jJAnI kahevAya che tevI ja rIte siddhatika jInna paNa kevaLa jJAnI ja hoya che. ahI anantaragati hAtI nathI. tethI siddha ane siddhati jIvAmAM bheda nathI hAtA phakata gatidvAranA kramane laIne ja temA ahIM A alaga alaga nirdeza karela che mukatavAnI gati sIdhI eka samayanI kahelI che ane te aMtarAla vinA DAya che. anya jIvAne je rIte vivakSita bhAva dhAraNu karavA mATe vigrahagatimAM vilaMba thAya che. te rIte siddhone vilaMba thatA nathI, jIva aMtarAla gatimAM jyA sudhI rahe che tyA sudhI te aparyApta heAya che. eTalA mATe e aparyAptAvasthAmAM ahI jJAnI ane ajJAnI hAvAnA vicAra karela che. A rIte ahI sudhI khIjA gatidvArane laIne jJAnAkinu nirUpaNa karyuM che. have indriyadvArane laIne sUtraka 2 nAnAdittu nirUpaNu kare che. abha - 'saidiyANaM bhaMte kiM nANI annANI' he lahanta, indriya sahitanAbhavat jJAnI hoya he hai ajJAnI ? 7. - ' cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe '
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 5 jJAnabhedanirUpaNam 371 - 'goyamA ! cattAri nANAI, tini annANAI bhagaNAe' he gautama ! sendriyANAM catvAri jJAnAni matijJAnAvadhimanaH paryavalakSaNAni, tathA trINi ajJAnAni matyajJAma zrutAjJAna- vibhaGgajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti tathA ca sendriyAH jJAnineo'jJA ninazca tatra jJAninAM catvAri jJAnAni janayA kadAcit dve, kadAcit trINi kadAcit catvAri pUrvoktAni bhavanti, kevalajJAnasya atIndriyajJAnatvAt sendriyANAM tadasaMbhavAt, dvayAdijJAnAdikantu labdhyapekSayA upayogApekSayA tu sarveSAmekadA ekameva jJAnam, ajJAninAM tu trINi ajJAnAni majanayaiva - kadAcit dve, kadAcit trINi ityarthaH / gautamaH pRcchati 'egiMdiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! ekendriyAH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiM vA a jJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - ' jahA puDhavikkADayA' he gautama ! ekedriyAH bhayaNAe' he gautama ! sendriya jIvoMko cArajJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / inake kadAcit do jJAna, kadAcit tIna jJAna kadAcit cAra jJAna hote haiM kevalajJAna nahIM hotA hai kyoMki vaha jJAna atIndriya hone se atIndriya jIvoMke hI hotA hai / sendriyajIvoM ke nahIM hotA / sendriya jIvoMmeM jo do AdijJAnoMke hone kI bAta yahAM kahI gaI hai vaha kI apekSAse kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye kyoMki upayoga kI apekSA saba jIvoMmeM eka kAlameM eka hI jJAna hotA hai sendriya ajJAnIyoMke tIna ajJAna bhI bhajanAse hI hote haiM kadAcit do aura kadAcita tIna / aba gautama prabhuse aisA pUchale 'egiMdiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' jo jIva ekendriya kyA jJAnI hote hai ! yA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA puDhavikAiyA' he gautama ! jisa prakAra pRthivIkAyikajIva midhyaahe gautama ! indricavALA jIvAne cAra jJAna ane traNa ajJa na bhajanAthI hAya che teeAne krAi vakhata e jJAna ane kei vakhata traNa jJAna ane krAi vakhata cAra nAna heAya che. tee.ne kevaLajJAna hetu nathI. kemake te jJAna atIndriya - indriyAthI na jANI zakAya tevute indriyAtIta veAne ja heAya che. indriyavALA jIvAne hAtu nathI. indriyavALA jIveAmA je e jJAnAdi hAvAnI vAta ahI kahI che te labdhinI apekSAe kahI che tema samajavuM. kemake upayeganI apekSAe saghaLA jIvAmAM eka kALamAM ekaja jJAna hoya che. iMdriyavALA chaveAmA traNumAna bhajatAthI hAya che keI vakhata e ane kAi vakhata traNu ajJAna hAya che huve gautamasvAmI abhune zovu pUche che 'egiMdiyA NaM bhaMte jIvA kinANI annANI' ne lavo merendriya hoya che te jJAnI hoya he } ajJAnI ? uttarabhA ase 'jahA puDhavikAiyA ' he gautama ne rIte pRthvImi apane mithyA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 bhagavatIsUtro yathA pRthivIkAyikA mithyAdRSTitvAdajJAninaH pratipAditAstathA ajJAninA vaktavyAH, te ca vyajJAnA eva bobhyAH, kintu 'veiMdiya-teiMdiya-cauridiyANaM do nAgA, do annANA niyamA' hIndriga-trIndriya-caturindriyANAM Te jAne, dve ajJAne ca niyamAt niyamato bhavataH, tathA ca sAsAdanaguNasthAnakatayA teSu utpadya mAnalAta, mAsAdanasya guNasthAnakasya cotkRSTataH paDAvalijhAmAnatvAt he jAne niyamatastatra labhyete. 'paMcidiyA jahA saiMdiyA ' paJcedriyAH yathA sendriyAH bhajanayA caturjAninaH vyajJAni : pUrva pradarzitAstathaiva bhajanayA catujJAninaH, vyajJAninazca draSTavyAH gautamaH pRcchati-'aNi diyA NaM bhaMte ! jInA ki nANI, dRSTi honese ajJAnI prakaTa kiye gaye haiM, usI prakArase ekendriyajIva bhI ajJAnI hote haiM aisA jAnanA cAhiye / inameM matyajJAna aura zrutAjJAna ye do ajJAnavAle hI hote haiN| kintu 'veiMdiyateiMdiya cauriMdiyANaM do nANA do annANA niyamA' do indriyavAloMmeM tIna indriyavAloMmeM aura cAraindriyabAloMmeM do jJAna aura do ajJAna niyamase hote haiN| inameM do jJAna-matijJAna aura zrutajJAna honekA kAraNa yaha hai ki ina jIvoM meM dUsarA sAsAdana guNasthAnakA honA saMbhavita kahA gayA hai isa guNasthAnakA utkRSTakAla 6 AvalikA pramANa hotA hai tabataka inameM do jJAna hote haiM aura isake sivAya jIvoMke do ajJAna hote haiN| 'paMcidiyA jahA saiMdiyA' pacendriyajIva jisa prakAra se pahile sendriya jIba ajanAle cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle pratipAdita kiye gaye haiM usI prakArase cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse hote haiM aisA jAnanA cAhiye / ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate draSTi hovAthI ajJAnI kahyuM che te rIte ekendriya jIvone paNa ajJAnI samajavA. teo bhaya jAna gane shru||jnyaanvaa mema meM ajJAnavA DAya che 'beiMdiya, teiMdiya, caudiyANaM do nANA do annANA niyamA' medriyavApa, eyvaa| mane yA2 diyvALA jIvomAM jJAna ane be ajJAna niyamathI hoya che teomAM matojJAna ane zrutajJAna hovAnuM kAraNa e che ke e jIvamAM bIjuM sAsAdana guNasthAnanuM hovuM saMbhavita kahela che tyAsudhI e guNasthAnano utkRSTathI 6 cha AvalikenA pramANathI hoya che tyAsudhI tamanamA zAna DAya cha bhane ta mivAyanA yomA me ajJAna heya cha 'paMciMdiyA jahA seiNdiyaa| patyendriya 71, re prAthA pA sendriya sanAthI yAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hovAnuM samarthana karyuM che eja rIte cAra jJAnavALA ane traNa ajJAvALA bhajanAthI hAya che.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 mU. 5 zAnabhedanirUpaNam 373 annANI' he bhadanta ! anindriyAH khallu kevalinaH kiM jJAninaH, kiMvA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'jahA siddhA' 2, he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAnalakSaNekajJAninaH pratipAditAstathA anindriyAH kevalinA'pi kevalajJAnino bodhyaaH| atha caturthakAyadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'sakAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ?' he bhadanta ! sakAyikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA ! paMca nANANi, tinni anANANi bhayaNAe' he gautama ! sakAyikAnAM paJca jJAnAni bhavanti, trINi ajJAnAni bhajenayA bhavanti, tathAhi-kAyena audArikAdizarIreNa pRthivyAdipaJcatrasakAyahaiM ' aNidiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva anindriya haiM indriyake upayogase rahita haiM ve jJAnI hote haiM yA. ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA siddhA' he gautama ! jisa prakArase pahile yaha kahA gayA hai ki siddhajIva kevalajJAnarUpa eka jJAnale jJAnI hote haiM, usI prakArale anindriya jIva bhI-kevalI bhI kevala jJAnarUpa ekajJAnase jJAnI hote haiN| aisA jAnanA cAhiye / ____ aba caturthakAyadvArako Azrita karake gautama prabhuse pUchate haiM 'sakAiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANo annANI' he bhadanta ! jo jIva audorika Adi zarIrase athavA pRthivI Adi 6 kAya inameM se kisI ekakAyase sahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMca nANANi, tinni annANAI' bhayaNAe' sakAyikajIvoMko pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM kyoMki audArika Adi garIrase tathA pRthivI Adi prama-aNidiyANa bhate jIvA kiM nANI annANI' bhavana ! 7 manindriya che eTale ke IdriyanA upayogathI rahita che tevA cho jJAnI hoya che ke ajJAnI ? tene uttara bhApatA prabhu / 'jahA siddhAra gautama ! 2 zata sidhyAnA viSayamA A pahelAM kahyuM che siddhajIva kevaLajJAnarUpa eka jJAnavALA hoya che te ja rIte IdriyavinAnA jIva paNa eTale kevalI paNa-cothA kevaLajJAnarUpa eka jJAnathI jJAnI hoya che huve yaturtha-yAthA Ayarana mAzraya zane gautamasvAmI prabhune chache : 'sakAiyANa bhaMte jIyA ki nANI annANI' mApana! 2 1 mohari 2mA zarIrathI athavA pRthvI Adi cha kAya paikI koI eka kAya yukata hoya che tevA jIva jJAnI heya che , sajAnI ? te uttara mApatA prabhu 4 cha 'goMyamA' gautama! 'paMca nANANi tinni annANAI bhayaNAe' sAthi chavobhA pAMya jJAna bhane trA ajJAna bhajanAthI heya che kemake dArika Adi zarIrathI tathA pRthvI Adi pAMca
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 bhagavatI rUpapaTakAyAnyatamena vA kAyena ye vartante te sakAyAH sakAyA eva sakAyikAH svArtha kapratyayaH, te ca kevalineo'pi myuriti sakAyikAnAM samyagdazAM paJcajJAnAni bhajanayA, mithyAdRzAM tu trINyajAnAni bhajanayA kadAcit dvanyajJAninaH, kadAcit vyajJAnino bhavanti 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI, annANI, niyamA duannANI, taM jahA-mai. mANI ya, suyaannANIya,' pRthivIkAyikAH yAvat-apakAyikAH. tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAHno jJAninaH, api tu ajJAnino bhavanti, tatrApi ajJAnino niyamAt dvayajJAninaH, tadyathA-matyajJAninazca,zrutAjAninazca 'tasakAiyA jahA sakAiyA' trasakAyikA yathA sakAyikA paJcajJAninaH, tryajJAninazca pUrva pratipAMca aura basa ina SaTkAyameMse kisI ekakAyase jo jIva yukta hote hai ve jaba sakAya kahe gaye haiM, to aise sakAya kevalI bhI hote haiM aise sakAyika samyagdRSTiyoMke bhajanAse do, tIna, cArajJAna ho sakate haiM aura eka kevalajJAna bhI ho sakatA hai / isaliye yahAM bhajanAse pAMcajJAnataka ho sakatA kahA gayA hai / tathA sakAyika mithyAdRSTiyoM meM bhajanAse do tIna ajJAna bhI hosakate haiM / 'puDhavikkAiyA jAva vaNarasai. kAiyA No nANI, annANI, niyamA duannANI taMjahA matiannANIya, suyaannANI ya' pRthivIkAyika apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ye saba jJAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiN| inameM matyajJAnI aura zrutAjJAnI niyamase hote haiN| 'tasa kAiyA jahA sakAiyA' jisa prakAra sakAyikajIva pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle bhajanAse pahile kahe gaye haiM, isI prakArase bhajanAse ane trasa e 6 cha kAya paikI kaI eka kAyathI je jIva yukata hoya evA sakAya kevalI paNa hoya che-evA sakAyika samyagdaSTiene bhajanAthI be, traNa, cAra jJAna hoya che ane eka kevaLajJAna paNa hoya che eTalA mATe ahIM temanAmAM bhajanAthI pAMca jJAna hovAnuM kahyuM che. temaja sakAyika misyA draSTiomAM be, traNa, ajJAnarUpa Doza cha 'puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI annANI niyamA da anANI taM jahA mati annANI ya suya annANI ya' pRthvI yi 1 mIyira, tejaskAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika jIva e saghaLA jJAnI hotA nathI. paraMtu jJAnI ja hoya che teomA matyajJAnI ane pratAjJAnI niyamathI hoya che. tasakAiyA jahA sakAiyA' revI rIta sAyi ne pAMya sAnA bhane 35 ajJAnavALA bhajanAthI hevAnuM pahelAM kahevAyuM che te ja rIte bhajanAthI trasakAcika chava
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u. 2 su. 5 jJAnabhedanirUpaNam 375 pAditAstathA tespi paJcajJAninaH, tryajJAninazca bhavanti / gautamaH pRcchati - 'akAiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! akAyikAH, nAsti kAya audArikAdilakSaNo yeSAM te akAyAH, akAyA eva akAyikAH khalu jIvAH kim jJAninaH ? kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'jahA siddhA' he gautama ! yathA siddhAH pratipAditAH, tathA akAyikA api kevalajJAnalakSaNaikajJAnino bhavanti / atha paJcamaM sUkSmadvAramAzritya gautamaH pRcchati'humANaM bhaMte! jIvA kiM nANI; annANI ?" he bhadanta ! sUkSmAH khalu jIvAH ki jJAninaH, ki vA ajJAninazca syuH ? bhagavAnAha - ' jahA puDhatrikADyA' he gautama ! yathA pRthivIkAyikAH. no jJAninaH api tu ajJAnino bhavanti, tatrApi kAyika jIva bhI pAMcajJAnavAle aura tInaajJAnavAle ho sakate haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM ' akAiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva audArika AdikAyase rAhata hote haiM aise akAyikasiddha jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahAsiddhA he gautama ! jisa prakArase siddhajIva pratipAdita kiye gaye haiM arthAt siddhajIva jaise kevalajJAnako lekara jJAnI prakaTa kiye gaye haiM usI prakArase akAyika jIva bhI eka kevalajJAnavAle hI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiM / aba pAMcaveM sUkSmadvArako Azrita karake gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'humANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo sUkSmajIva haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA puDhavikAiyA' he gautama ! jaise pRthivIkAyikajIva jJAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiM arthAt matyajJAnI aura yAMthajJAnavANA mane trAyu ajJAnavANA hoya he prazna - " akAiyA NaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAna / / mauhADi mAhi ayathI rahita hoya che tevA akAyika siddha jIvanAnI hAya che ke ajJAnI hoya che? tenA uttaramAM prabhu } 'jahA siddhA' nevI rIte siddhAMnA viSayamA pratipAdana 4 che -arthaatsiddha jIva jevI rIte kevaLajJAnane lane nAnI prakaTa karAyela che teja rIte kAyika chatra paNa eka kevaLajJAnavALA heAya che. ajJAnI hAtA nathI. have pAMcamA sUkSmadrAranA mAzraya 4rIne gautama svAbhI asune godhuM pUche che De ' suhumANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' sUkSma ko, he bhagavana ! jJAnI hoya che ! ajJAnI ? uttaramA prabhu 'jahA puDhavikAiyA ' te pRthvIayi konI bhAi ajJAnI hoya. che.
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 bhagavatIsUtre niyamAt dvayajJAninastathA sUkSmA api niyamato mithyASTitvAt dvadhajJAninaH / gautamaH pRcchati-'vAdarA NaM bhaMte ! jIyA kinANI, anANI ?' he bhadanta ! bAdarAH khalu jIvAH ki jJAninaH ? ki vA ajAnino bhavanti ? bhagavAnAha'jahA-sakAiyA' he gautama ! bAdarAH kevalino'pi bhavanti ataH yathA sakAyikA bhajanayA paJca jJAninaH, yajJAninazcoktAstathA bhajanayaiva paJca nAninaH, vyazAnino vijnyeyaaH| gautamaH pRcchati-'nosuhumanovAyarA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! no sUkSmA no vAdarAH khalu jIvAH ki jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-'jahA siddhA' 4 he gotama ! yathA siddhAH zrutAjJAnI hote haiM usI prakAra sUkSmajIva bhI niyamase rithyASTi honeke kAraNa atyajJAnI aura zrutAjAnI hone haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'bAdarANaM bhaMte ! jIvA kilANI annANI' he bhadanta ! bAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM he gautama ! bAharajIva to kevalI bhI hote haiM isaliye jaise sakAyikajIva bhajanAse pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote kahe gaye haiM usI tarahase bAdarajIva bhI bhajanAse pAMcajJAna vAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'losuhumA nobAdANaM bhaMte ! jIvA kiM nANo annANI' he sadanta ! nAsUkSma novAdarajIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM, he gautama ! ' jahAsiddhA' jisa prakAra siddhajIva kevalajJAnarUpa ekajJAnarUpa ekajAnavAle hote haiM usI arthAta teo-matyajJAnI ane zrutajJAnI hoya che. te ja rIte sUka chatra niyamathI bhithyAdraSTi DAvAnA 42] matyajJAnI mane zrutAmajAnI DAya che prazna vAdANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' lAvata !' 2 7 zuzAnI DAya cha / ajJAnI hoya che uttaramAM prabhu pUche che ke he gautama! bAdarajIvo te kevaLI paNa hoya che eTale jevI rIte akAyaka jIva bhajanAthI pAca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hevAnuM kahyuM che e ja rIte bAdarajIva paNa bhajanAthI pAca jJAna ane traNa ajJAnavALA DAya ve gautama svAmI prabhune me pUche che 'nosuhamANa novAdarANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' hai sAvAna! nAsUkSma 75 mane namAra chava jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? tene uttara ApatA prabhu kahe che ke gautama 'jahA siddhA' 2 zata siddha 7 jAna35 me jAnavAlA DAya cha
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8. u.2 ma. 5 jJAnabhedanirUpaNam 263 kevalajJAnalakSaNekajJAninaH pUrvapratipAditAstA nosUkSmA novAdarA api jIvAH kevalajJAnalakSaNekajJAnino bhavanti, na tu dvayAdijJAninaH / / atha papThaM paryAptakadvAramAzritya pRcchati-'pajattA NaM maMte ! jIvA ki nANI, annANI' he bhadanta ! paryAptAH khalu jIvAH ki jJAnino bhavanti kiMvA ajJAnino bhavanti, bhagavAnAha 'jahA-sakAiyA' yathA sakAyikA bhajanayA paJcajJAninaH tryajAninaH pratipAditAstathA paryAptakA api bhajanayA paJcajJAnino bhavanti kevalinAmapi paryAptakatayA paryAptakAnAM samyagdRyAM bhajanayA ekadvayAdijJAnasaMbhavAta, mithyAdRzAM paryAptakAnAMtu bhajanayA trINi ajJAnAni bhavanti. gautama pRcchati'pajjattA NaM bhaMte ! neraiyA kiM nANI annANI he bhadanta ! paryAptakAH khalu prakArase nosUkSma nobAdarajIva bhI kevalajJAnarUpa ekajJAnavAle hI hote haiN| do AdijJAnavAle nahIM hote haiM / ___aba gautamasvAmI chaThe paryAptadvArako Azrita karake prabhuse aisA pUchate haiM 'pajattA NaM bhaMne ! jIvA kiM nANI, annANI' ? he bhadanta ! jo paryAsajIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA sakAiyA' he gautama ! jisa prakAra sakA yika jIvoMko bhajanAse pAMca jJAnavAlA aura tIna ajJAnavAlA kahA gayA hai usI prakArale paryAptaka jIva bhI bhajanAse pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / paryAptaka kevalI bhI hote haiN| isaliye paryAptaka samyagdRSTiyoM meM bhajanAse eka, do, tIna. Adi jJAna hote haiM tathA jo paryApta jIva mithyAdRSTi hote haiM unake bhajanAse tIna ajJAna hote haiN| ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate hai pajjattA NaM bhaMte ! neraDyA kinANI annANI' he bhadanta ! jo naarkteja rIte no sUkSama ane te bAdara chava paNa kevaLajJAnarUpa eka jJAnavALA hoya che. Adi jJAna temanAmAM hotuM nathI. gautama svAmI / paryAptamArane. hazAna prabhune pUche 'pajjattANaM bhaMte jIvA kiM nANI anANI ? satare paryApta 71 DAya cha ta tejAnI DAyacha majJAnI ? utta2 'jahA sakAiyA' he gIta 2 zaa sakAika ne bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA kahyA che eja rIte paryApta chava paNa bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che paryAptaka kevaLI paNa hoya che. eTalA mATe paryAptaka samyaphaSTiemAM bhajanAthI eka, be, traNa Adi jJAna hoya che. tathA je paryAptaka jIva miyAdaSTi hoya che. teone bhajanAthI a5 majJAna DAya prazna.- 'pajjanA NaM bhaMte neraDyA kiM nANI anANI'
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre 378 nerayikAH ki jJAnino bhavanti, Ajanino vA ? bhagavAnAha-tinti nANA, tinni annANA niyamA' he gautama / paryAptakAnAM nairayikANAm trINi jJAnAni matizrutAvadhilakSaNAni, trINi ajJAnAni ca matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnalakSaNAni niyamAt niyamato bhavanti aparyAptakAnAmevAsaMtinairayiyANA vibhaGgajJAnAbhAvo bhavati, ataH paryAptakAvasthAyAM teSAmajJAnatrayaM niyamato bhavatIti bhAvaH, 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' yathA narayikA niyamanastrijJAninaH, tryajJAninazcoktA evaM tathaiva yAvat paryAptakA asurakumArAH, nAgakumArAH, muvarNakumArAH, vidyutkumArAH, agnikumArAH, dIpakumArAH, uddhikumArAH, dizAkumArAH, cAyu kumArAH, stanitakumArA api nigamatastrijJAninaH, vyajJAninazca vaktavyAH, 'puDhajIva paryAptaka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote hai ? uttarameM prabhu kahate hai 'ninni nANA tinni annANA niyamA' he gautama! jo nAraka paryAptaka hote haiM ve niyamase matijJAna, zrutajJAna aura avavijJAna ina tIna jJAnavAle hote hai aura pratyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna inatIna ajJAnavAle hote haiM / asaMjJI nArakajIvoMke apaptiAvasthAmeM hI vibhaMgajJAna nahIM hotA hai| paryAsaka avasthAmeM to nArakajIvoM ke vibhaMgajJAna niyamase hotA hI hai| ataHparyAptakAvasthAmeM unake ajJAnatraya niyamataH hote haiM aisA kathana kiyA hai / 'jahA neraithA evaM jAva thaNiyakumArA' nairayikajIva jaise niyamase trijJAnI aura yajJAnI kahe gaye haiM vaise hI paryAptaka asurakumAra, nAgakumAra, suparNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dishaahe bhadanta ! je nAraka che paryAptaka hoya che. te zu jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya cha? uttara:- 'tinni nANA tinni annANA niyamA' gautama 2 nA24 paca taka hoya che te niyamathI matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAnavALA he che. ane matyajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAnavALA hoya che. asaMjJInAraka jIvone aparyAptAvasthAmA virbhAgajJAna hotuM nathI. paryAptaka avasthAmAM te nAraka jIvone vibhAgajJAna niyamathI hoya che. eTale paryAptakAvasthAmAM teone traNa ajJAna niyamathI hAya cha tema 4vAmA mAvyu cha. 'jahA neraiyA evaM jAva thaNiyakumArA' yi jIva jevI rIte niyamathI traNa jJAna ane traNa ajJAnavALA niyamathI kahelA che tevIja rIte paryAptaka asurakumAra, nAgakumAra, suparNakumAra, vidyutakumara, agnikumAra, hIpakumAra, udadhikumAra, dizAkumAra, vAyu (pavana kumAra, svanitakumAra paNa niyamathI
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 5 jJAnabheda nirUpaNam 379 vikAiyA jahA egiMdiyA evaM jAva cauriMdiyA' paryAptakAH pRthivIkAyikAH yathA ekendriyAH nojJAninaH, api tu dvayajJAninaH pratipAditAH tathA neojJAninaH, apitu matyajJAna - zrutAjJAnalakSaNatrayajJAnino avanti, evaM pRthivIkAyikadeva yAvat-paryAptakAH apakAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAH, dvIndriyAH trIndriyAH, caturindriyA api niyamataH yajJAnina eva bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'pajjattA NaM bhaMte ! paMcidiyatirikkhajogiyA kiM nANI nANI ?' he danta ! paryAptakAH khalu paJcendriyatiryagyonikAH kiM jJAninoM bhavanti, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha 'tinni nANA, tinni annANA bhayaNAe' he gautama! paryAptakAnAM paJcendriyatiryagyonikAnAM trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni ca bhajanagA bhavanti, paryAptakapaJcendriyatiryagyonikAH kecid kumAra, vAyukumAra, stanitakumAra, bhI niyamase trijJAnI aura vyajJAnI kahanA cAhiye | 'puDhavikAiyA jahA egiMdiyA evaM jAba cariMdiyA' jisa prakAra ekendriya jJAnI nahIM, kintu doajJAnavAle kahe gaye haiM usI prakAra se paryAtaka pRthivIkAyika jJAnI nahIM hote haiM, kintu satyajJAna prAjJAnarUpa do ajJAnavAle hote haiM / pRthivIkAyikakI taraha hI ghAvat paryApta, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanarapatikAyika, bIndriya, nIndriya, caturindriya bhI niyama se doajJAnavAle hI hote haiM / aba gautamasvAmI prabhule pUchate haiM 'pajjattANa aMte ! paMcidiyA tirikkhajoNiyA kinANI annANI' he bhadanta ! paryAptaka paMcendriya tiryagyonika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara prabhu kahate haiM 'tinninANA, tinni annANA bhayaNA' he gautama ! koIra paryAptika paMcendriya tayagyonika matijJAnavAle, zrutajJAnavAle aura avadhijJAna trajJAna anetra jJAnavANA hoya che. ' puDhanikAiyA jahA egidiyA evaM jAva cAuridiyA ' vA rAte goDendriya vane me ajJAnavANA sA che te rIte paryAptaka pRthvIkAcika, matyajJAna, ane zrutAjJAnarUpa ke ajJAnavALA hAya che. pRthvI ayionI bhAi44 yAvat-paryApta nyAyika, tejasAyika, vAyuprathiGa, vanaspati ayi, ndriyo yA niyamathI me ajJAnavANA hoya che. prazna:- pajjattANaM bhaMte paMciMdiyA tirikakha joNiyA kiM nANI annANI ' ? he bhagavana ! paryApta pazyendriya tiyeya yonI tra zuM jJAnI hoya cheDe ajJAnI hoya che ? G - ' tinni nANA tinni annANA bhayagAe' he gautama / 4 paryApta yathendriya tiyethe yoni jIva, matijJAna zrutajJAnavALA ane avidhajJAnavALA hAya che, ane kArya koi paryAptaka
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 bhagavartAsUtre avadhijJAninaH, kecid vibhaGgajJAninazca bhavanti, kecinna bhavanti ataH trINi jJAnAni, ajJAnAni vA, dve vA jJAne, akSAne vA teSAM bhavataH, iti bhAvaH / 'maNussA jahA sakAiyA' manuSyAH eptikAH yathA sakAyikAH bhajanayA paJcajJAninaH, vyajJAninazcoktAstathA bhajanayA paMcajJAninaH, vyajJAninazca vaktavyAH, 'vANamaMtarA, joisiyA, vemANiyA jahA neraiyA' paryAptakAH vAnavyantarAH, jyotipikAH, vaimAnikAca devAH yathA nairayikA niyamatastrijJAninazcoktAstathaiva niyamAta tri jJAninaH, vyajJAninazca bodhyaaH| atha aparyAptakaviSaye gautamaH pRcchati-apajattA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! aparyAptakAH khalu vAle hote haiM aura koI2 paryAptaka paMcendriya tiryagyonikajIva matijJAna zrutajJAna ina do jJAnavAle hote haiM / isI liye bhajanAse tInajJAnavAle unheM kahA gayA hai| isI taraha jo paMcendriya paryAptaka tiryagronikajIva ajJAnI hote haiM ve kitaneka to tIna ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka do ajJAnaghAle hote haiN| isaliye bhajanAse inheM tIna ajJAnavAle kahA gayA hai / 'saNumsA jahA sakAiyA' jisa prakAra sakAiyA' jisa prakAra sakAyikajovoMko bhajanAle pAMcajJAnavAlA kahA gayA hai usI tarahase paryAptaka manuSya bhajanAse pAMcajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / 'cANamaMtarA joimiyA vemANiyA jahA neraDyA' jisa prakArase nairayikajIva niyamata:trijJAnI aura tryajJAnI hote haiM usI prakArase paryAptaka vAnavyantara, jyotiSika, aura vaimAnikadeva bhI niyamataH trijJAnI aura jyajJAnI hote haiM / ____aba aparyAptake viSayameM gautama prabhule esA pUchate haiM 'apajattA NaM bhaMte ! jIvA kiMnANI annANI' he bhadanta ! aparyAptaka jIva kyA jJAnI paddha tiryaMca cenika jIva matijJAna, zrutajJAna e be jJAnavALA hoya che. eTalA mATe ja bhajanAthI traNa jJAnavALA teone kahelA che eja rIte je paMcendriya paryAptaka tiryaMca jenika jIva ajJAnI hoya che teo keTalAka traNa ajJAnavALA ane keTalAka be ajJAnavALA hoya che eTalA mATe bhajanAthI teone traNa ajJAnavALA kahelA che. 'maNussA jahA sakAiyA' vI zata sAyi vana manAtha yAMya jAna bhane traNa ajJAnavALA kahyA che. tevI rIte paryAptaka manuSya bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che ema samajavuM. have aparyAptakanA viSayamAM gautama svAmI prabhune pUche che ke 'apajjattANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' paryApta cha
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ } na 1 prameyacandrikA TIkA za8 u. 2 . 5 jJAnabheda nirUpaNam 38 , jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha 'tibhi nANA, tii annANA bhayaNAe' he gautama ! aparyAptakAnAM samuccayajIvAnAM bhajanayAtrI jJAnAni trINi ajJAnAni ca bhavanti / gautamaH pRcchati - 'apajjattA gaM bhaMte neraiyA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! aparyAptAH khalu nairayikAH f jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'tinni nANA niyamA, tini annANI bharaNAe, evaM jAva dhaNiyakumArA' he gautama aparyAptakane ra vikA samyagdRzAM trINi jJAnAni niyamAt niyamato bhavanti, mithyAdRSTinAM tu zrI ajJAnAni bhajanayA bhavanti, samyagdRzo niyamatastrijJAnino bhavanti, mithyAdRzas bhajanayA kecit kadAcit vyajJAninaH kecit kadAcittu yajJAni bhavanti, 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egiMdiyA' aparyAptakAH pRthivI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara dete hue prabhu kahate haiM 'tini nANa tini annANA bhayaNAe' he gautama! jo jIva aparyApta hote haiM una bhajanAse tIna jJAna auratIna ajJAna hote haiN| aba gautamasvAmI mathuraM aisA pUchate haiM 'apajjattANaM bhaMte ! neraiyA kiMnANI annANI' he bhadanta jo nArakajIva aparyApta hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJArna hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'tinni nANA niyamA, tinniannANa bhavaNAe evaM jAvaNiyakumArA' he gautama! jo aparyApta nArakajI samyagdRSTi hote haiM unake tIna jJAna to niyamase hote haiM / aura ja nArakajIva midhyAdRSTi hote haiM unake tIna ajJAna bhajanAse hote hai atara kabhI tIna ajJAna aura kinhIMke kabhI doajJAna hote haiM isI tarahase yAvat stanitakumAroM ke bhI jAnanA caahiye| 'puDhavikA imA jAva caNassaikAiyA jahA egidiyA' aparyAptapRthivIkAyika yAvata jJAnI hoya che } ajJAnI ? - ' tinni nANA tinni annANA bhayaNAe huM gautama ! je chatra aparyAptaka heAya che. tegmAne bhajatAthI traNa jJAna ane traNa ajJA hAya che 1848- apajjattANaM bhaMte neraiyA ki nANI annANI ' huM bhagavA je nAraka chatra aparyAptaka hAya che te zuM nAnI hAya che ke ajJAnI hoya che ' tinni nANA niyamA tinni annANA bhayaNAe evaM jAtra thaNiyakumArA he gautama ! je aparyAptaka nAraka jIva sabhyaSTivALA hAya che teone niyamathI tra jJAna hoya che ane je nArakajIva mithyA dRSTivALA che. teone traNu ajJAna bhajanArtha hoya che. eTale keTalAkane koi vakhata traNa anana ane keTalAkane e ajJAna hoya che gona rIte yAvat-stanitakumAra paryaMta sama benuM puDhavikkADayA jAva vaNamsaikAiya 6
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhagavatIsUtre kAyikAH yAvat-apkAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, yathA ekendriyAH nojJAninaH, apitu yajJAninaH pratipAditAstathA ime'pi nojJAninaH, apitu vyajJAnino niyamataH prtipttvyaaH| gautamaH pRcchati-'be diyA NaM pucchA' he bhadanta ! aparyAptakAH hIndriyAH khalu kiM jJAninaH kiM vA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA praznaH ? bhagavAnAha-no nANA, no annANA niyamA' he gautama ! aparyAptakadvIndriyANAM keSAzcitpunaH sAsvAdanaguNasthAle samyagdarzanamya sadbhA. vena niyamAt he jJAne bhavataH, keSAJcitpunaH sAsAda naguNasthAna samyagdarzanasyAsadbhAvena niyamato he ajJAne bhavataH 'evaM jAba paciMdiyatirikkhajoNiyANaM' evam aparyAptannIndriyavadeva yAvat aparyAptaka-trIndriya-caturindriya-paJcandriyaaparyApta tejaskAyika, aparyApta vAyukAyika, aura aparyApta vanaspatikAyika ye saba ekendriya jIvakI taraha jJAnI nahIM hote haiM apitu ajJAnI hI hote haiM / inameM niyamataH matyajJAna aura zrutAjJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhule aisA pUchate haiM 'veiMdiyANa pucchA' he sadanta ! jo jIva aparyAptaka vendriya haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'donANA doannANA niyamA' he gautama ! jo aparyApta doindriya hote haiM unameM se kitaneka aparyAptaka doindriyajIvoMke sAsAdana guNasthAnakarUpa samyagdarzana ke sadbhAbase niyamataH matijJAna aura zratajJAna ye dojJAna hote hai aura kitanekake isa sAsAdalaguNasthAnarUpa samyagdarzanake asadbhAvale niyamataH matyajJAna aura zrutAjJAna ye doajJAna hote haiM / 'evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' isI tarahase aparyAptaka bendriyajIvakItaraha hI yAvat jahA egidiyA' 25paryApta pRthvIya-yAvat-aparyApta te12, aparyApta vAyakAcika ane aparyAptaka-vanaspatikAyika e badhA ekendriya jIvonI mAphaka jJAni hotA nathI paraMtu ajJAnI hoya che teo niyamata matyajJAna ane zrutajJAnavALA hoya che. ve gautama. 2vAmI ne ndriya ponA viSayamA pUche che 'beiMdiyANaM pucchAma-ta ! 2 71 aparyApta4 mendriya hoya che te zujAnI DAya cha majJAnI? 6 'do nANA doannApA niyamA' gautama aparyApta iMdriya jIva hoya che temAM keTalAkane sAsAdana guNakathAnarUpa samyagadazananA sadbhAvathI niyamata matijJAna ane zrutajJAna hoya che ane keTalAkane A sAsAdana guNakAnarUpa samya darzananA abhAvathI niyamataH matyajJAna, ane zrutajJAna e be ajJAna hoya che. "evaM jAva paMciMdiya tirikkhajoNiyANaM me zate aparyApta mendra vAnI bhA34
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkAza. 8u. 2 mU. 5 jJAnabhedanirUpaNam tiryagyonikAnAM jIvAnAmapi niyamato he jJAne, dve ajJAne bhavataH / gautamaH pRcchati-'apajjattagANaM bhaMte ! maNussA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! aparyAptakAH khalu manuSyAH kiM jJAninaH, kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha'tinni nANAI bhayaNAe, do annANAi niyamA' he gautama ! aparyAptakamanuSyANAM trINi jJAnAni bhajanayA bhavanti, dve ajJAne niyamAt bhavataH, tathA ca samyagdRzAm aparyAptakamanuSyANAM tIrtharacata avadhijJAnasadbhAve trINi jJAnAni bhavanti, tadabhAve dve jJAne, bhavataH, mithyAdRzAntu dve evAjJAne niyamato bhavatasteSAmaparyAptakatve vibhaGgajJAnasyAsaMbhavAt / 'vANamaMtarA jahA neraiyA' apaaparyAptaka teindriya, aparyAptaka cauindriya aura aparyAptaka paMcendriya tiyaMgyonika jIvoMke bhI niyamase dojJAna aura doajJAna hote haiM / aba gautamamvAmI prabhuse esA pUcha rahe haiM ki 'apajjattagANaM bhaMte ! maNussA kinANI annANI' he bhadanta ! jo manuSya aparyAptaka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'tinni nANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA' he gautama! aparyAptaka manuSyoMmeM tInajJAna to bhajanAse hote haiM para do ajJAna niyamase hote haiN| tathAca-jo aparyAptaka manuSya samyagdRSTi hote haiM ve tIrthaGkarakI taraha avadhijJAnake sadbhAvameM tIna jJAnavAle hote haiM, aura avadhijJAnake asadabhAvameM dojJAnavAle hote haiM / aura jo aparyApta mithyAdRSTi manuSya hote haiM unake usa avasthAmeM vibhaMgajJAna nahIM honeke kAraNa niyamase doajJAna hI hote haiM / cAvatu- aparyAptaka te indriya, aparyAptaka urIdiya ane aparyAptaka pacekiya tirtha e conika jIne paNa niyamathI be jJAna ane be ajJAna hoya che. kAraNake temAM paNa sAne guY42thAna35 sabhya samApa mane sahamA hoya che 'apajjattagANaM bhaMte maNussA ki nANI annANI' hai bhagavan ! re manuSya maryAta hoya che zAnI hoya cha , ajJAnI Doya cha ? 8 'tinni nANAI bhayaNAe do annANAI niyamA' gautama ! 25 manuSyomA tra jJAna ta sanAthI hoya che mana meM jJAna niyamathI hoya che tevI ja rIte je aparyAptaka manuSyasamyagRSTi hoya che. te tirtha karanI mAphaka avadhijJAnanA adUbhAvamAM traNajJAnavALA ane avadhijJAnanA abhAvamAM be jJAnavALA hoya che. ane aparyAptaka manuSya mithyAdraSTi hoya che teone te avasthAmAM vimAna navAnA 22 niyamathA meM majAna khopa cha 'vAgamaMtarA jahA neraDayA'
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 bhagavatI ryAptakAH vAnavyantarAH yathA nairayikAH niyamatastrijJAninaH, bhajanayA yajJAninacoktA stathaiva niyamatastrijJAnino bhajanayA vyajJAninazca vijJeyA:, teSAmapi aparyAptakAsaMjJivAnavyantarANAM vibhaGgajJAnAbhAvAt dve ajJAne, zeSANAzvAvadhijJAnasya vibhaGgajJAnasyAvazyaMbhAvAt trINi jJAnAni, ajJAnAni vA bhavanti iti bhAvaH, 'apajjattagA joisiyavemANiyANaM tinni nANA, tinni annANA niyamA' aparyAptakajyotiSikavaimAnikAnAM trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni niyamAt niyamato bhavanti / gautamaH pRcchati - 'nopajjattagno apajjattagA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? ' he bhadanta ! noparyAptakAH noaparyAptakAH khalu siddhajIvAH, kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha 'jahA siddhA 5 ' 'vANamaMtarAjahAneraiyA' jaise nairayika niyamase trijJAnI aura bhajanAse tryajJanI kahe gaye haiM usI tarahase aparyApta vAnavyantara devaniyama se vijJAnI aura bhajanAse vyajJAnI hote haiN| kyoMki inameM bhI aparyAptaka asaMjJivAnavyantaroM meM bhI vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai / inake sivAya zeSadevoMke vAnavyantaroMke avadhijJAnakA aura vibhaGgajJAnakA sadbhAva rahatA hai ataH unameM tInajJAna aura tIna ajJAna hote haiM / (apajattamA joisiya vaimANiyANaM tinninANA, tinniannANA niyamA aparyAptaka jyotiSika aura vaimAnika devoM ke tIna jJAna aura tIna ajJAna niyamase hote haiM / jyotiSika aura vaimAnikadeva aparyAptAvasthA meM saSTa haiM unake tInajJAna aura jo mithyAdRSTi haiM unake tIna ajJAna hote haiM | ava gautamasvAmI prabhu aisA pUchate haiM no pajjattagA no apajattagANaM bhaMte ! jIvA kiMnANI, annANI' he bhadanta | jo jIva na paryApta haiM aura na aparyAptaka haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote " 6 jevI rIte nairayika niyamathI traNa jJAnavALA ane bhajanAthI traNa ajJAnavALA kahelA che. eja rIte aparyAptaka byAna vaMtaradeva niyamathI traNa jJAna ane bhajanAthI traNa ajJAnavALe hAya che temAM paNa aparyAptaka asanI vAnacaitarAmA paNu vibhaga jJAnanA abhAva hAya che. te sivAyanA bAkInA devAne vAnavatAnA avadhijJAnanA ane vibhagajJAnane sadabhAva rahe che. eTalA mATe teo traNa jJAna ane traNa ajJAnavALA hAya che apajjattagA joisiyavemANiyANaM tinni nANA tinni annANA niyamA ' aparyApta jyotiSi bhane vaijJAnika devAne tra jJAna bhane gaNu ajJAna niyamathI hAya che. je jyetiSika ane vaimAnika deva aparyAptAvasthAmAM samma STivALA hAya che tene traNa jJAna ane je mithyA dRSTivALA che, tene traNa ajJAna hoya che. ana nopajjattagA noapajjattagANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' OM bhadanta ! je jIva nA paryAptaka ane ne aparyAptaka hoya che te jJAnI hAya che ke 6
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 6 jJAnabheda nirUpaNam 385 he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAnalakSaNaikajJAninaH pratipAditAstathA noparyAkanoaparyAptakAH siddhA jIvAH kevalajJAnalakSaNaikanAnina eva bhavanti, na dvayAdijJAninaH, novA yAjJAnino bhavanti / atha saptamaM bhavasthachAramAha'nirayabhavatthANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhavanta ! nirayabhavasthAH khalu jIvAH kiM jJAninoM bhavanti ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'jahA nirayagaiyA' he gautama! yathA nirayagatikAstrijJAninaH, hathajJAninasthya jJAninacoktAstathA nirayabhavasthA api prAptanirayabhavotpattikAH jIvAH niyamatahaiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahAsiddhA' he gautama ! jaise miLU jIva kevalajJAnarUpa ekajJAnase jJAnI hote haiM usI prakArase jo jIva no paryApta aura no aparyAptaka hote haiM ve bhI siddhajIvoMke jaise hI eka kevalajJAnarUpa jJAnase jJAnI hote haiM do AdijJAnoMse jJAnI nahIM hote haiM aura na do Adi ajJAnoMse ajJAnI hote haiN| kyoMki paryApta aura noaparyAptaka siddha hI hote haiM / aba sUtrakAra sAtaveM bhavasthadvArako lekara jJAnI aura ajJAnIkI prarUpaNA karate haiM isameM gautama prabhuse aisA pUcha rahe haiM 'niraya bhavatthA NaM saMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva nirayasavastha haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'jahAnirayagaDyA' he gautama ! jisa tarahase nirayagatikajIva vijJAnI aura do yA tIna ajJAnI kahe gaye haiM, usI taraha nirayabhavastha prAptanirayabhavotpattika " ajJAnI hAya che ? uttara jahA siddhA' he gautama! vA gate siddha deva jJAnarUpa eka jJAnavALA hAya che. tevIja rIte je jIva nAparyAptaka ane neaparyAptaka hAya che te paNa siddha jIvanI jema eka kevaLajJAna rUpa jJAnathI jJAnI hAya che. e Adi jJAnAthI nAnI hAtA nathI temaja e Adi ajJAnethI ajJAnI hAtA nathI kemake ne paryAptaka ane nAaparyAptaka siddha ja hAya che. have sUtrakAra sAtamA bhavasthAnane uddezIne jJAnI ane ajJAnInA viSayamA prarUpaNA kare che. prazna:nirybhntthaannN bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavAna je chatra niyabhavasya che te jJAnI hAya che ke ajJAnI hAya che ? C C uttara :- jahA nirayagaiyA' he gautama ne rIte nizyati jJAnavALA ane be ke traNa ajJAnavALA kahyA che. eja rIte nirayabhavastha jIva niyamathI trAyu jJAna bhane anAthI ko ajJAna bhane trakSu ajJAnavANA hoya he prazna : - ' tiriya
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre strijJAninaH, bhajanayA yajJAninasyajJAninazca vaktavyAH, gautamaH pRcchati-'tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! tiyeMgbhavasthAH prAptatiryagbhavotpattikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'tinni nANA, tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! tiryagbhavasthAnAM jIvAnAM trINi jJAnAni, trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti / gautamaH pRcchati'maNumsabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! manuSyabhavasthAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino vA bhavanti? bhagavAnAha 'jahA sakAiyA' he gautama ! yathA sakAyikAH bhajanayA paJcajJAninaH,vyajJAninazcoktAstathaiva jIva niyamase trijJAnI aura bhajanAse doajJAnI evaM tInajJAnA hote haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tiriyabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva tirthagbhavastha hote haiM arthAt jina jIvoMne liyagbhavameM utpatti prApta karalI hai ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'tinni nANA tinni annANA bhayaNAe' he gautama ! jo tiryagbhavastha jIva samyagdRSTi hote haiM unako bhajanAse tIna jJAna aura jo mithyAdRSTi hote haiM unako bhajanAse tIna ajJAna hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'maNussa bhavatthANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva manuSya bhavameM vartamAna hote haiM arthAt manuSyabhavameM Akara utpanna hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA sakAiyA' he gautama ! jaise sakAyika jIva bhajanAse paMcajJAnI aura tInaajJAnI hote haiM usI tarahase manuSyabhavastha jIva bhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI'he bhagavAna! 2 patiya avastha hoya che arthAta jee tiryakra bhavamAM utpatti karelI che tevA che jJAnI hoya che ke sasAnI hAya cha ? uttara :- 'tinni nANA tinni anlANA bhayaNAegautama! je tirthaka bhavastha jIva sabhyam daSTivALA hoya che. teone bhajanAthI trANu jJAna ane je mithyA daSTi hoya che teone bhajanAthI traNa ajJAna hoya che. have gautama svAmI prabhune me pUche the 'maNumsabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI, he bhagavAna ! je jIva manuSya bhavamAM rahelA hoya che. te zuM jJAnI hoya che ke ajJAnI uttara - 'jahA sakAiyA' gautama 2 zata sAyi 75 manAthI pAMya
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 6 jJAnabhedanirUpaNa 387 " manuSyavasthA api bhajanayA paJcajJAninaH, jyajJAninazca bodhyAH / gautamaH pRcchati - 'devabhavatthA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, amnANI ?' he bhadanta ! devabhavasthAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'jahA nirabhavasthA' he gautama ! yathA nirayabhavasthAH niyamatastrijJAninaH, bhajanayA dvayajJAninastryajJAninathoktAstathA devabhavasthA api niyamatastrijJAnino bhajanayA dvyajJAninasyajJAninazca vaktavyAH / 'abhavatthA jahA siddhA 6' abhavasthAH jIvAH kevalino yathA siddhAH kevalajJAnalakSaNaikajJAninastathA kevalajJAna eva vodhyA: / athASTamaM bhavasiddhikadvAramAha'ma siddhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he madanta ! bhavasiddhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'jahA sakAiyA' bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM | aba gautamasvAmI prabhuse pUchate hai 'devabhavatthANaM saMte ! jIvA kinANI, annANI' he bhadanta ! jo devabhavastha jIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA nirayabhavatthA ' he gautama! jaise nirayabhavastha jIva niyamase tIna ajJAnayAle hote haiM usI tarahase devabhavastha jIva bhI niyamase tIna ajJAnavAle aura bhajanAse do ajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM / tathA jahA siddhA' jo jova abhavastha kevalI hote haiM ve miTToMkI taraha kevala eka jJAnavAle hI hote haiM ataH jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM / aba sUtrakAra AThavAM bhavasiddhikadvArako kahate haiM 'bhavasiddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo bhavasidvika jIva hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM jJAna ane traNa ajJAnavALA hoya che. tevI ja rIte manuSya bhavamAM rahelAM jIvA paNa pAMca jJAna ane traNa ajJAnavALA DAya che. have gauttama svAmI deva bhavasyanA viSayamAM pUche che 'devabhavatthANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' se mahanta ! ? >>nn deva bhavastha hAya che te zuM jJAnI heAya che ke ajJAnI hAya che ? uttara Hniry bhavatthA ' he gautama / nevI rIte nizya lavastha va niyamathI vAyu jJAnavANA ane bhajanAthI e ajJAnavALA ane RNu ajJAnavALA DhAya che. eja rIte deva bhavastha jIva paNa niyamathI traSNu jJAnavALA ane bhajanAthI che ane traNa ajJAnavALA dvAya che abhavasthA jahA siddhA 'va abhavasya kevaLI hAya che tene siddhonI mAphaka kRta eka kevaLajJAnavALA hAya che eTale ke teo jJAnI ja hoya che 8 abhava ( jahA " : ' bhavasiddhiyANaM bhate have sUtrAra AThamA latrasiddhi vArane uddezAne 4 jItrA ki nANI annANo ' he lahanta ! ne avasiddhi hoya he te zRM jJAnI
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 388 he gautama ! bhavasiddhikAH kevalino'pi bhavanti ato bhavasiddhikAH sakAyikA iva bhajanayA paJca jJAninaH, evaM yAvatsamyaktva na prAptAstAvad bhajanava tryajJAnino dvayajJAninazca vaktavyAH / gautamaH pRcchati - 'abhavasiddhiyA gaM pucchA' he bhadanta ! abhavasiddhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! no nANI, anANI tini annANAI bhayaNAe' he gautama ! abhavamiddhikA no jJAnino bhavanti teSAM sadA midhyAdRSTitvAt, ata eva ajJAnino bhavanti, tathAca abhavasiddhikAnAM trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, gautamaH pRcchati - 'nobhavasiddhiyanoyamasiddhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! nobhavasiddhikAprabhu kahate haiM 'jahA sakAiyA' bhavasiddhika jIva kevalI bhI hote haiM imaliye bha siddhika sakAyika jIvoMkI taraha bhajanAse pAMcajJAnavAle hote haiM / tathA jabataka ye samyaktvako prApta nahIM karate haiM tabataka bhajanAse hI ye vyajJAnavAle aura do ajJAnavAle hote haiM / ava gautamasvAmI se aisA pUchate haiM 'abhavasiddhiyANaM pucchA' he bhadanta ! abhavasiddhika joba kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM hai gautama | abhavasiddhika jIva 'no nANI, annANI' jJAnI nahIM hote haiM kintu ajJAnI hote haiM / ajJAnI honepara bhI inameM 'tinni annANAi bhagaNAeM tIna ajJAna bhajanAse hI hote haiM / abhavasiddhika jIva sadA midhyAdRSTi hote haiM isaliye ye jJAnI na hokara ajJAnI hI hote haiM / aya gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki no bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI S " auAya che ke ajJAnI ! uttaraH, jahA sakAiyA ' lavasiddhi va devajI pAya hoya che. eTale bhavasiddhika jIva sAyika jIveAnI mAphaka bhajanAthI pAMca jJAnavALA heAya che temaja jyAMsudhI teo samyakRtvane prA`ta karatA nathI tyAsudhI bhajanAthI traNa ajJAnavALA thAne me ajJAnavANA hoya che. prazna :- abhavasiddhiyANaM pucchA ' he bhagavana abhavasiddhika jIva jJAnI hAya che ke ajJAnI hoya che ? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama 1 alavasiddhi va 'no nANI annANI ' jJAnI nahI yazu ajJAnIna hoya che bhane ajJAnIzobhAM yazu temAne ' tinni annANAI bhayaNAe , traNa ajJAna bhajanAthI DAya che. abhavasiddhika jIva hameza mithyA daSTika ya che eTalA mATe tee ajJAnIja hAya che. abha :- ' no bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramegacandrikA TIkA za.8 u.2 ma.6 jJAnabhedanirUpaNam noabhavasiddhikAH khalu siddhA jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ! bhagavAnAha- 'jahA siddhA 7' he gautama ! yathA siddhAH kevalajJAnavantastathA nobhavasiddhi kanoabhavasiddhikA api siddhAH kevalajJAnavanto bhavanti, no dvayAdijJAnavanto, no vA ajJAnavanto bhavanti / / ___atha navamaM saMjidvAramAha 'sannINaM pucchA' maMjJinaH khalu jIvAH kiM jJAninaH kiM vA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha'jahA saiMdiyA' he gautama ! yathA sendriyAH bhajanayA caturjJAninA, tryajJAninacoktAstathA saMjJino'pi bhajanayA caturjAninaH vyajJAninazca vaktavyAH, 'asannI jahA beiMdiyA' asaMjino jIvA yathA dvIndriyA dvijAninaH; annANo' he bhadanta ! jo jAva na bhavasiddhika haiM aura na abhava siddhika haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? nobhavasiddhika aura noabhavasiddhikajIva siddhajIva hote haiM, ataH ye 'jahA siddhA' isa sUtra dvArA isa rUpase prakaTa kiye gaye haiN| ki ye sihoMkI taraha jJAnI ho kevalajJAnavAle hI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| aura na ye do Adi jJAnavAle hI hote haiM / aba sUtrakAra nauvavAM saMjJidvArakA kathana karate haiM isameM gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'sannI NaM pucchA' he bhadanta ! jo saMjJIjIva haiM ve kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA saiMdiyA' he gautama ! sendriyajIva jisa prakArase bhajanAse cArajJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM, usI tarahase saMjIjIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM. 'asannIjahA veiMdiyA' jaise hIndriyajIva do jJAnavAle aura do ajJAnavAle kahe gaye haiM annANI' hemanta 1994 sasiddhi manasiddhi khAtA nathI kA 7 jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? bhavasiddhika ane abhavasiddhika chava siddha hAya 'jahA siddhA' se sUra 5462 / niyamita 43 siddhAnI mA hoya che. teo siddhonI mAphaka kevaLajJAnavALA ja hoya che. ajJAnI hatA nathI temaja be ke traNa jJAnavALA paNa hetA nathI have sUrakAra navamAM rasa zIdArane uddezIne kahe che tamA gautama pAnI meM pUche 'sannINaM punchA'matA ra sahI 72 hAya che ta zu jJAnI hAya che majJAnI ? uttara.-'jahA maIdiyA' he gautama ! sendriya jIva je rIte cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahayA che e ja rIte sajIva paNa bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavaannaa 4Ale ' asannI jahA veiMdiyA zata me driya 73 me jAnavANA bhane
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 bhagavatIsUtre dudhajJAninazca niyamataH pratipAditAratathA aparyAptakAvara thAyAM sAsAdanaguNasthAnakatayA jJAnadvayavantaH syuH, paryAptakAvarathAyotu sAsAdanaguNasthAnakatvAbhAvAta ajJAna dvayavanta eva syuriti bhAvaH, 'nosanni noasannI jahA siddhA 9' nosaMjJi noasaMjJinazca siddhAH trayodazacaturdazaguNasthAnakavartino jIvAzca yathA siddhAH kevalajJAnina uktAstathaiva niyamataH kevalajJAninaH ||suu06|| dazame labdhidvAre labdhibhedAnAhamUlam- kaivihA NaM bhaMte! laddhI paNNatto ? goyamA ! dasavihA laddhI paNNattA' taMjahA-nANaladdhI 1, daMsaNaladdhI 2, carittaladdhI 3, carittAcarittaladdhI 4, dANaladdhI 5, lAbhaladdhI 6, bhogaladdhI 7, uvabhogaladdhI 8, viriyaladdhI 9, iMdiyaladdhI 10, NANaladdhI NaM bhaMte ! kavihA paNNattA ? goyamA ! paMcavihA arthAt aparyAptakAvasthAmeM sAsAdanaguNasthAnavAle honese vehindrayajIva matijJAna aura zrutajJAna ina do jJAnavAle hote kahe gaye haiM aura paryAptAvasthAmeM sAsAdanaguNasthAna nahIM honese matyajJAna aura zrutAjJAna ina do ajJAnavAle kahe gaye haiM usI prakAra asaMjJI jIva bhI aise hI hote haiM aisA jAnanA cAhiye / 'no sannI no asannI jahA siddhA' jo jIva na saMjJI hai aura na asaMjJI hai aise siddhajIva tathA terahaveM guNasthAnavartI aura caudahave guNasthAnavIjIva niyamase kevalajJAnavAle hI hote haiM / do AdijJAnavAle nahIM hote haiM / jaise siddhajIva eka kevalajJAnavAle haiN| usI prakArase ye hote haiM / / 06 / / be ajJAnavALA kahyA che arthAta-aparyAptakAvasthAmAM sAsAdana guNasthAnavALA hovAthI be indriya jIva matijJAna ane zrutajJAna e be jJAnavALA hovAnuM kaheluM che ane aparyAptAvasthAmAM sAsadana guNasthAna nahI hovAthI matyajJAna ane zrutajJAna e be ajJAnavALA kahelA che. eja rIte asaksI jIva paNa tevAja hoya che tema samajavuM. 'no sannI noasannI jahA siddhA'2 41 sajJI masI khAtA nathI tev| siddha jIva temaja teramA ane caudamAM guNasthAnamAM rahenArA jIva niyamathI kevaLajJAnavALA >> ja hoya che. be Adi jJAnavALA hetA nathI. jevI rIte siddha chava eka kevaLajJAnavALA hoya che tevI ja rIte teo paNa hoya che. je sU. 6
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mR. 7 labdhisvarUpanirUpaNam paNNattA, taMjahA AbhiNibohiyaNANaladdhI, jAva kevalaNANalaDI | annANalI NaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA ! tivihA paNNattA, taMjahA - maiannANaladdhI, suyaannANalaDI, vibhaMganANaladdhI | daMsaNaladdhI NaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA ! tivihA paNNattA, taMjahA sammadaMsaNaladdhI, micchAdaMsaNaladdhI, sammAmicchAdaMsaNaladdhI / carittaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamo ! paMcavihA paNNattA, taMjahAsAmAiyacarittaladdhI, chedovaTTAvaNiya carittaladdhI, parihAra - visuddhacarittaladdhI, suhumasaM parAyacaritalanDI, ahakkhAyacaritaladdhI / carittAcarittaladdhINaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA ! egAgArA paNNattA, evaM jAva uvabhogaladdhI egAgArA paNNattA / vIriyaladvINaM bhaMte! kai vihA paNNattA ? goyamA ! tivihA paNNattA, taMjA bAlavIra laddhI, paMDiyavIriyaladdhI, bAlapaMDiyavIriyalI / iMdilI NaM bhate ! kaivihA paNNattA ? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taMjahA- soiMdiyaladdhI, jAva-phAsiMdiyaladvI | nANaladdhiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI, no annANI, atthegaiyA dunnANI, evaM paMca nANAI bhayaNAe / tassa alakhiyA NaM bhate ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA no nANI, annANI, atthegaiyA duannANI, tinni annANANi bhayaNAe / AbhiNivohiyaNANalaDiyA NaM bhaMte! jIvA kiM
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 bhagavatImro nANI, annANI ? goyamA ! nANI, no annANI, atthegaiyA dunnANI, tinni nANAI cattAri nANAI bhayaNAe / tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI vi. annANI vi, je nANI te niyamA eganANI-kevalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI, tinli - annANAI bhayaNAe / evaM suyanANaladdhiyA vi / tassa alachiyA vi jahA AbhiNibohiyanANassa aladdhIyA / ohinANaladdhiyA NaM pucchA ? goyamA! nANI no annANI, atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI, je tiNNANI te AmiNivohiyanANI, suyanANI, ohiNANI, je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI, tassa aladdhiyA NaM bhate! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, evaM ohinANavajAiM cattAri nANAiM, tinni annANAI bhayaNAe maNapajjavanANaladdhiyA NaM pucchA? goyamA! nANI, no annANI, atthegaiyA tinnANI, atthegaithA caunANI, je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI, je caunANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI,tassa aAddhayA NaM pucchA ? goyamA! NANI vi, annANI vi, saNapajjavaNANa vajjoiM cattAriNANAI tinni annANAiM bhayaNAe, kevalanANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI? goyamA! nANI, no annANI, niyamA
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 393 * egaNANI - kevalanANI, tassa alaDiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, kevalanANavajAI cattAri NANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe annANalaDiyA NaM pucchA ? goyamA ! nonANI, annANI tinni aNNAI bhayaNAe tassa alaDiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI, no annANI, paMca nAgAI bhayaNAe, jahA - annANassa laDiyA. alavhiyA ya bhaNiyA, evaM sahaannANassa, suyaaNNANassa ya laDiyA, alavhiyA ya bhANiyA, vibhaMganANaladdhiyA NaM tinni annANAI niyasA, tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, do annANAr3a niyamA? sU. // 6 // chAyA - katividhA khalu bhadanta ! labdhiH praptA ? gautama ! dazavidhA labdhiH prajJaptA, tathA - jJAnalabdhiH 1. darzanalabdhiH 2. cAritraH 3, cAritrAcAritralabdhiH 4, dAnalabdhi: 5. lAmalabdhiH 6, bhogalabdhiH 7, upabhogalabdhiH 8, bIryalabdhiH 9 indriyalabdhiH 10 vAciH khalu madanta ! 3 dave ladhihAra meM labdhibhedakathana 'kavihANaM bhaMte ! lar3I puNNattA' ityAdi / sUtrArtha - (kai vihA NaM bhaMte ! ladvI paNNattA ) he bhadanta | labdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ! ( goyamA) he gautama / (dasavihA laddhI paNNattA labdhi dazamakAra kI kahI gaI hai| (taMjA) jaise (nANaladvI 1, daMsaNalI, carittadvI 3, caritA carittaladvI 4, dANaladvI 5, lAbhaddhI6, bhogI 7, uvabhogaladdhI, vIriyaladdhI, iMdiyaladvI 10) jJAnalabdhi, darzanalabdhira, cAritralabdhiH, cAritrAcAritravandhi4, dAnalabdhi5, lAbhalabdhi6, bhogdazamAM labdhidvAramAM labdhinA bhedonuM thana kANaM bhaMte! laddhI paNNattA ityAdi. sUtrA : sA , labdhi dRza " 4 kaivihANaM bhaMte ! lagI paNNattA' he lagavAna ! sabdhi amaranI DesI che ? ' goyamA ' he gautama! vasavihA rudrI paNNattA prAranI kahelI che taM jahA ' te yA prAde nANI 1 ', kaddhI 2', cariddhI 31, carittAcaritaldI 4 dAgI 5 bhoga laddhI 7, 'ubhoga lagI 8', 'bIriyaladdhI 9 ' damaNa " , 4 , " " lAbha laddhI 6 1
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 bhagavatImutre katividhA prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA prajJaptA, tadyathA - AbhinivodhikajJAnalabdhiH, yAtrat- kevalajJAnalabdhiH | ajJAnalabdhiH khalu bhadanta ! katividhA majJasA ? gautama ! trividhA prajJaptA, tadyathA matyajJAnalabdhiH zrutAjJAnalabdhiH, vibhaGgajJAnalabdhiH, darzanalabdhiH khala bhadanta ! kativiyA prajaptA ? gautama 1 trividhA prajJatA tadyathA samyagdarzanalabdhiH, mithyAdarzanalabdhiH samyagra labdhi7: upabhogalabdhi8, vIryalabdhira aura iMdriyalabdhi 10 / ( NANaladvINa bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! jJAnalabdhi kitane kAkI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! ( paMcavihA paNNanA ) jJAnalabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai / (taMjahA) jaise (AbhiNibohiya nAgalI, jAva kevalaNANaladvI) AbhinivodhikajJAnalabdhi, yAvat kevalajJAnalabdhi (annANaladvI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! ajJAnalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama | (tivihA paNNanA) ajJAnalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai (taMjahA) jaise - (mai annAgaladvI, suya annANaladdhI, vibhaMganANalaDI) matyajJAna labdhi, zrutAjJAnalabdhi, vibhaMgajJAna labdhi | ( daMsaNaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he bhadanta ! darzanalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (gomA) he gautama ! (tivihA paNNattA) darzanalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai / ( taM jahA ) jaise- (mammadaMsaNaladdhI, micchA , " 6 iMdala 10 jJAnalabdhi 1, darzIna labdhi 2, cArintha labdhi 3, cAritryA cArmiMtra labdhi 4, dAna labdhi pa, lAbha labdhi 6, bhega labdhi 7, upaAAga labdhi 8, vIya labdhi. 9 ane indreya labhya 10 nANalI gaM bhane kanihA paNNatA' he bhagavana jJAnasamdhi DeTA ajaratI hai ? 'goyamA ' he gautama! ' paMcavihA paNNatA' jJAnalabdhi pAMca prakAranI kahelI che taM jahA ' ' AbhiNivohiyanANaladdhI jAtra kevalanAladvI' AsinImodhika jJAna sandhi-yAvata-devaNa jJAna samdhi " annAdvA NaM bhaMte kai vidyA paNNattA 9 bhagavana ajJAna labdhi keTalA aAratI zrI che " goyamA ' he gautama! ' vividhA paNNattA' ajJAnasamdhI RNa aAranI uDesI che, ' taM jahA 9 me pramANe che 'maiannANaladdhI suyaannANa laDI, vibhaMganANaladdhI ' matyajJAna labdhi, zrutAnAna labdhi ane vibhaga jJAna labdhi daMsaNaladvINaM bhaMte karavihA paNNattA , he bhagavana darzana labdhi keTalA prakAranI che goyamA' he gautama! ' tivihA paNNattA ' te patra prabhAranI usI che. 'taM jahA ' te mA prabhASe che. ' sammadamaNaladdhI micchAdaMsaNaladdhI, " 8 6
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 0 6 labdhisvarUpanirUpaNam 395 prajJaptA, mithyAdarzanalabdhiH / cAritralabdhiH khalu bhadanta' katividhA prajJasA ? gautama ! paJcavidhA prajJaptA, tadyathA sAmAyika cAritralabdhiH, chedopasthApanIya cAritralabdhiH, parihAravizuddhikaH cAritralabdhiH, sUkSma saMparAyacAritralabdhiH, yathAkhyAtacAritralabdhiH, cAritrAcAritralabdhiH khalu bhavanta ! katividhA prajJatA / gautama ! ekAkArA prajJaptA, evaM yAvat upabhogalabdhiH ekAkArA vIryalabdhiH khalu bhadanta / katividhA majaptA ? gautama ! trividhA daMgalI, sammAmicchAsaNI) samyaka darzanalabdhi, mithyAdarzanalabdhi, samyag mithyAdarzanalabdhi ( carittalaDI NaM bhaMte ! kavihA paNatA) he bhadanta ! cAritralabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama (paMcavihA paNNattA) cAritralabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai ( taM jahA - jaise ( sAmAigracaricaladdhI, cheDovahAraNiya caritadvI, parihAravisuddha carittalahI, suhamasaparAyacaritaladdhI, ahavAyacaritalaDI) 1 sAmAyikacAritralabdhi, 2 chedoparayApanIyacAritra labdhi, 3 parihAravizuddhikacAritralabdhi 4 mRkSmaparAyacAritralabdhi, 5 aura yathAkhyAta cAritralabdhi (caritAcarittalahINaM bhate ! karDAvihA paNNattA) he bhadanta ! cAritrAcAritraladhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (gomA) he gautama ! (egAgArA paNNattA ) cAritrAcAritralabdhi eka prakArakI kahI gaI hai ? ( evaM jAva ubabhogalI egAgArA paNNattA) isI tarahase yAvat upabhogalabdhi eka prakArakI kahI gaI hai / (vIri yI NaM bhaMte ! kahavihA paNNattA ) he bhadanta ! vIryalabdhi kitane sammAmicchAdaMsaNa lagI ' sabhyadarzana samdhi, mithyAdarzana samdhi bhane sabhyabhithyAdarzana samdhi ' carittaladvINaM bhaMte kaivihA paNNattA ' he bhagavana ' yAriya samdhi DeTalA aAranI : ' goyamA ' hu gautama ! ' paMcavidyA paNNattA' te pAya aAranI che. ' taMjahA' prema 'sAmAiyacarittaddhI ' chedovANiyacarita lI, parihAravimuddhaddhI muhumasaMpa rAyacaritaladdhI ahakkhAyacarittaladdhI' sAmAyika cAritryalabdhi 1, chedepasyApaniya cAritrya labdhi 2, parihAra vizuddhika cAtmyi labdhi 3, mane sUkSmasarAya yAvitrya samdhi 4, yathAbhyAta yAritrya samdhi caritAcaritalaNaM bhaMte kavitA paNNattA ' he lahanta ! yAriyA yAritrya samdhi DeTA pratI 'goyamA ''he gautama! ' egAgArA paNNattA ' yAntryiAyAritrya samdhi bheDa prakAranI che evaM jAtra upabhogalI gAgArA paNNattA ' tevI rIte yAvataupayoga sabdhi pazu me prabhArI harI he 'vI riyaladdhINaM bhaMte kavitA paNNattA' 5 8
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre prajJaptA, tadyathA-vAlavIryalabdhiH, paNDitabIyalabdhiH, vAlapaNDitavIryalabdhiH / indriyalabdhiH khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA prajJaptA, tadyathA-zrotrendriyalabdhiH yAvat sprshendriylbdhiH| jJAnalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake dvijJAninaH, eva paJca jJAnAni bhananayA, tasya alabdhikAH khalu prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (tivihA paNattA) vIrya ladhi tIna prakArakI kahI gaI hai / (taM jahA) jaise-(bAladIriyaladdhI, paMDiyaboriyaladdhI, vAlapaMDiyavIriyaladdhI) bAlavIryalabdhi, paMDitavIryalabdhi, aura vAlapaNDitavIrya labdhi / (iMdiyaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) he sadanta ! indriyalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihA paNNattA) indriyalabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai ? (taM jahA ) jaise - (soiMdiyaladdhI jAva phAsiMdiyaladdhI) onendriyalabdhi yAvat sparzanendriyalandhi / (nANaladdhIyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta / jJAnala bdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! (nANI No annANI) jJAnaladhivAle jIca jJAnI hI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / (atthe gaDyA dunnANI, evaM pacanANAiM bhayaNAe) inameM kitaneka jJAnI jIva do jJAnavAle hote haiM-isa taraha inako bhajanA se pAMca jJAna hote haiN| hai mApana pAya ela seal t2nI hI cha. 'goyamA gautama ! 'tivihA paNNattA' viya anI hI cha. 'taM jahA' ma 'bAlavIriya laddhI, 'paMDiyavIriyaladdhI, bAlapaMDiyavIriya laddhI' mAsavAya sandhi, yativIya elve bhane 5DitakA lAgi 'iMdiyaladdhI NaM bhaMte kAvihA paNNatA' mapan! Udriya khata prAnI cha ? 'goyamA', gautama ! 'paMcavihA paNNattA' driya aloe pAMya 42nI cha tajahAbha 'soiMdiya laddhI jAva phasidiyaladdhI' zreandriya sandhi-pAyata-2parzandriya sandhi 'nANaladdhIyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' lApAna ! jJAna alvart 4 zu jJAnI khepa che majJAnI ? 'goyamA gautama ! 'nANI no annANI' zAnasaDieatu 71 jJAnI hAya cha 2majAna nahI 'atthegaiyA dunANI evaM paMcanANAiM bhayaNAe' tamA keTalAka jJAnI jIva be jJAnavALA hoya che. e rIte keTalAka ne bhajanAthI pAMca jJAna
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 397 pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 2.6 landhisvarUpanirUpaNam bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH, santi ekake dvayajJAninaH, trINi ajJAnAni bhajanayA / AbhinivodhikannAnalandhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake vijJAninaH trINi jJAnAni catvAri jJAnAni bhjnyaa| tasya alabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, anAninaH ? (tassa aladdhIyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI) he bhadanta / jJAna labdhirahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (No NANI, annANI) he gautama ! jJAnakI labdhi rahita jIva jJAnI nahIM hote haiM ajJAnI hote haiN| (atthegaDayA du annANI, tipiNa annANANI bhayaNAMe) kitaneka inameM do ajJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM. isa taraha se ye bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiN| (AmiNiyohiyaNANaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki NANI annANI) he bhadanta ! Abhiniyodhika jJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! ( nANI no annANI) Abhinibodhika jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / (atthegaiyA dunnANI, cattAri nANAI bhayaNAe) inameM kita. neka jIva do jJAnavAle hote haiN| cAra jJAnavAle inameM sajanA se hote haiM / arthAta kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM / (tassa aladdhiyA NaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! AbhinivodhikajJAnakI labdhi se rahita jIva kyA jJAnI Deya che 'tassa aladdhIyANaM jovA kiM nANI annANI' hai mana ! sAna Aloe 2hii| ve zujAnI rAya ? azAnI ? 'no nANI annANI' gautama ! gAna samiti 75 jJAnI nahIM mAnI hAyache 'atyaMgaiyA du bhannANI, ticI annANANI bhayaNAe' mA eat me manAnA sa mAtra mAnavANA hoya che. sAzata sAthI ta vA sajAnavANA hAya che. 'abhiNivohiyanANaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' sAnta ! maliniyodhita jJAnaam | sujAnI DAya cha ? jAnI ? 'goyamA' gautama / ' nANI no annANI' te jAnA jAya , mAnI jAtI nayI. ' asthegaiyA dunnANI cattArinAgArDa bhayaNAe' mA 47 me zAnadAra DAya cha bhane sAne yA jAnanA mana DAya che tema 21 nae jJAnavANI mane eal yAra jJAnavANa hAya che 'namra a laddhiyAgaM bhaMne jovA kiM nANI annANI' he mana' mAninidhi jAna
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 bhagavatIstre gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste niyamAt ekajJAninaHkevalajJAninaH, ye ajJAninaste santi ekake dvadhajJAninaH, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM zrutajJAnalabdhikA api, tasya alabdhikA api yathA AbhinibodhikajJAnasya alabdhikAH / avadhijJAnalabdhikAH khalu pRcchA? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake vijJAninaH, santi ekake caturjAnina, hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA eganANI, kevalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI, tini annANAI bhayaNAe, evaM suyanANaladdhiyA vi) he gautama ! Abhinibodhika jJAna labdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiM / jo jJAnI hote haiM, ve niyamase eka jJAnavAle hote haiN| jo ajJAnI hote haiM unameM kitaneka do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / isI tarahase zruta jJAnalabdhivAle jIvoM ko bhI jAnanA cAhiye / (tassa aladdhiyA vi jahA AbhiNibohiyanANassa aladdhiyA) zrutajJAnalabdhi rahita jIva Abhiniyodhika jJAna labdhi rahita jIvoMkI taraha hote haiM / (ohinANaladdhiyANaM pucchA ) he bhadanta ! avadhijJAna labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (nANI, no annANI) he gautama! avadhijJAna labdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / (atthe gaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI) inameM kitaneka jIva tIna 12nA va jJAnI jaya cha ? bhanAnI khAya che ? ' goyamA' gautama / ' nANI vi annANI vi je, nANI te niyamA eganANI kevalanANI je annANI te atthegaiyA du annANI, tinni annANAiM bhayaNAe evaM suyanANaladdhiyA vi' gautama ! mAliniyA54 jJAna vinAnA 4 jJAni pahAya cha bhane ajJAnI hoya che. je jJAnI hoya che te niyamathI eka jJAnavALA hoya che je ajJAnI hoya che temAM keTalAka be ajJAnavALA ane keTalAka traNa ajJAnavALA hoya che. eja zata zrutajJAna yA vAna para sabha7 vA 'tassaaladdhiyA vi jahA AbhiNivohiyanANassa aladdhiyA' zrutajJAna sana 2Dita 94, mAlinimAthi jJAna a vinAna vAnI bhA34 DAya che. 'ohinANaladdhiyANaM pucchA' Baca ! apavijJAna aluratNa 71 jJAnI upa cha / ajJAnI ? 'nANI no annANI' gautama! avadhijJAna vA 5 bAnI hAya che ajJAnI naDI. 'atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI' mA 4884 7 jAnavANA HitHARTRAITHHTHA
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 prameyacandrikA TIkA sa. 8 u. 2 mR. 6 labdhisvarUpanirUpaNam ye trijJAnanaste AbhiniyodhikajJAninaH, zrutajJAninaH avadhijJAninaH, manaparyavajJAninaH / tasya alabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAnina ? ajJAninaH ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi etram avadhijJAnavarjIni catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA | manaHparyavajJAnalavdhikAH khanda pRcchA ? gautama ! jJAnina, no ajJAninaH, santi ekake vijJAninaH santi jJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva cAra jJAnavAle hote haiM / ( je tinnANI te abhiNiyohiyanANI, suyanANI, ohinANI ) jo tIna jJAnavAle hote haiM. ve Abhinivodhika jJAnavAle hote haiM, zrutajJAnavAle hote haiM aura avadhijJAnavAle hote haiM / (je caunANI-te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI) jo cAra jJAna vAle hote haiM - ve matijJAnavAle zrutajJAnavAle, avadhijJAnavAle aura mana; paryava jJAnavAle hote haiM / (tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI ) he bhadanta ! jo jIva avadhijJAna labdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( nANI vi, annANI vi) he gautama ! avadhijJAna labdhi rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / ( evaM ohinA vajjAI cattAri nANAI, timni annANAI bhayaNAe) isa taraha avadhijJAna labdhi rahita jJAnI jIvoM ke avadhijJAnako chor3a kara cAra jJAna aura ajJAnI jIvoM ke tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / maNapajjavanANaladviyANa pucchA / he bhadanta / manaH paryava jJAna labdhivAle jIva kyA jJAnI hotehaiM yA ajJAnI hote hoya che uTalAI cha yAra jJAnavANA hoya he 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI suyanANI ohinANI ' ne trAgu jJAnavANA he mAlinimodhijJAna zrutajJAna, gane avadhijJAnavANA hoya che. te caunANI te AbhiNiboDiyanANI nANI ohinANI, maNapajjavanANI' ne yAra jJAnavANA hoya che te bhatijJAna, zrutajJAna avadhijJAna ne bhanaHparyavajJAna me yAra jJAnavANA hoya che. 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI ' he lahanta ! neva bhavadhi jJAna badhi rahita hoya te jJAnI hoya che 3 nAnI ? 'nANI vi annANI tri' he gautama / avadhijJAna sandhi vinAnA va jJAnI pazu hoya che gAne ajJAnI pazu hoya che 'evaM ohiyanANavajjAI cattAri nANA, timni annANAI, mayaNAe ' bherIta avadhijJAna samci vimAnAne adhijJAnane cheADIne cAra jJana ane anAnI chavene traNa ajJAna bhajanAthI hAya che. maNapajjananANaladdhiyANaM pucchA' he lanta ! mana paryavajJAna sandhirAjA cha "
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhagavatIsUtre ekake caturjJAninaH ye vijJAninaste AbhinivodhikajJAni zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaH paryavajJAnina / tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi manaH paryavajJAnavarjIni catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni bhajanayA / kevalajJAnalavdhikAH khalu bhadanta ! jIvA kiM jJAninaH, haiM ? ( nANI-no annANI) he gautama! manaHparyavajJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM - ajJAnI nahIM hote ! (atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caDanANI, je tinANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI maNapajjavaNANI-je caunANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI) inameM kitaneka to tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM / jo tIna jJAna vAle hote haiM, ve abhinibodhikajJAna vAle zrutajJAnavAle aura paryavajJAnavAle hote haiM aura jo cAra jJAnavAle hote haiM ve abhinibodhikajJAnavAle zrutajJAnavAle. avadhijJAnavAle, aura manaH paryavajJAnavAle hote haiM / ( tassa aladdhiyANaM pucchA - ) he bhadanta ! jo manaHparyavajJAnalabdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (gomA) he gautama! manaH paryavajJAna labdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (maNapajjavaNANacajAhUM cattAriNANAI, niniaNNANAI bhayaNAe ) jo jJAnI hote haiM unako manaH paryavajJAna ko choDakara cAra jJAna aura ajJAnIko tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (kevalanANalabdhiyAMNaM jJAnI hoya che? The jJAnI Deya che ? 'nANI no annANI' he gautama! manaHparyavajJAna samdhivAjA zrva jJAnI hoya he ajJAnI hotA nathI atthegaDayA tinnANI, atthegaDayA canANI je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, magapajjavanANI je caunANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI' temAM keTalAka traNa jJAnavALA hoya che temane Abhiniedhika jJAna, zrutajJAna ane manaHpava jJAna cheDIne cAra jJAnavALAone AbhiniSeAdhika jJAna, zrutajJAna,avadhijJAnaane mana pava jJAna e cAra jJAna haiAya che tassa aladdhiyANaM pucchA' he lahanta ne manaHparyava jJAna samdhi vinAnA hoya te zuM jAnI hoya che ajJAnI ? 'goyamA ' he gautama! manaHpavajJAna labdhi vagaranA jIva jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa hoya che. 'maNaprajjavanANavajjAI cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe' the jJAnI hoya che tene mana pa tra jJanane cheDIne cAra jJAna ane ajJAnIne traNa ajJAna bhajanAthI " 7 "
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za. 8 u. ba. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 401 ajJAninaH ? gautama ! jAnina, no ajJAnina, niyamAt ekavAnina - kendra jJAninaH, tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! bra. nino'pi annAnino'pi ke jJAnavarNAni catvAri jJAnAni trINi anAnAni bhajanayA / ajJAnalavdhikAH khala pRcchA ? gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH trINi bhavAnAni bhajanayA, bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jo jIva kevalajJAnalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! (nANI, no annANI-niyamA eganANI kevalanANI) kevala jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / jJAno hote para bhI ve kevala eka jJAnavAle hI hote haiM do Adi jJAna vAle nahIM hote / eka jJAna meM bhI ve kevalajJAna vAle ho hote hai / (tassa alar3iyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva kevalajJAna labdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hotA haiM yA ajJAnI hotA hai ? (gomA) he gautama! (nANI vi, annANI vi kevalanANabajAI cattAri NANAI tini annANAI bhagAeM) kevala jJAna labdhi se rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / yadi ve jJAnI hote haiM to kevala jJAnavarja cAra jJAnavAle hote haiM aura yadi ajJAnI hote haiM to tIna ajJAnavAle hote haiM / aise jo ve hote haiM so niyama se nahIM hote haiM kintu bhajanA se hI hote haiM / (amnANalar3iyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva ajJAna labdhivAle " hoya che. kevalanAlaDIyANaM maMte jIvA kiM nANI annANI ' hai bhagavAna 1 ne va ThevaNajJAna sandhivANA hoya che te jJAnI hoya se hai gajJAnI ? 'goyamA' gautama! 'nANI no annANI niyamA eganANI kevalanANI ' ThevaNa jJAna sacivANA jIva jJAnIja heAya che. ajJAnI hAtA nathI ane te kevaLa eka jJAnavALAja hAya che me AjJiAnavALA hAtA nathI eka jJAnamA paNu kevaLa jJAnavALA ja hoya cha vastra aladviyANaM pucchA' ne vaNajJAna sadhiyI dina hoya he te zu jAnI hoya he he ajJAnI ? ' goyamA ' he gautama | 'nANI va annANI vi kevalanANavajjAI cattArinANAI tinni annANAI mayaNAe' ThevaNa jJAna sacivA jIva jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa hAya che je te jJAnI hoya che te te kevaLa jJAnane cheDIne cAra jJAnavALA hoya che ane jo ajJAnI rAya te traNa ajJAnavALa! heya che evA tee niyamathI detA nathI paratu bhajanAthI DeAya che annANaladdhi yANaM pucchA' he bhagavana | ( jJAna sandhivANA hoya te zuM jJAnI he! che hai "
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 402 tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, paca jJAnAni bhajanayA, yathA ajJAnasya lavdhikAH alabdhikAJca bhaNitAH, evaM matyajJAnasya zrutAjJAnasya ca lavdhikAH, alabdhikAzca bhaNitavyAH, vibhaGgajJAna labdhikAnAM zrINi ajJAnAni niyamAt, tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA, dve ajJAne niyamAt // 0 6 // hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( goyamA) he gautama! (no nANI, annANI tinni annANAI bhagaNAe ) ajJAna labdhivAle jIva jJAnI nahIM hote haiM kintu ajJAnI hI hote haiM / isa para bhI ve bhajanA se tIna ajJAnavAle hote haiM / (tassa aladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva ajJAna labdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / (nANI, no annANI- paMca nANAI bhayaNA) he gautama ! ajJAna labdhi se rahita jIva jJAnI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiM / jJAnI hone para bhI ve bhajanA se pAMca jJAnavAle hote haiM / ( jahA annANassa laDiyA aladdhiyA ya bhaNiyA evaM mai annANassa suya annANassa ya laDiyA ya aladdhiyA ya bhANiyavvA vibhaMganANaladdhiyANaM tinni annANAi niyamA, tassa aladviyANa pacanANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA) jisa prakAra se ajJAna labdhivAle aura ajJAna labdhi vinA ke jIva kahe usI prakAra se matyajJAna zrutAjJAna labdhivAle aura unakI labdhi vinA ke jIva kahanA cAhiye / vibhaMgajJAna labdhivAle jIvoMke niyama se ajJAnI hoya he ? ' goyamA 'he gautama! no nANI annANI tinni annANAI bhayaNAe ajJAna labdhivALA jIva nAnI hAtA nathI paNa ajJAnI hAya che ane te annanAthI RSyu ajJAnavANA hoya he ' tassa aladdhiyANaM pucchA' he lahanta ! ne bhava jJAna samdhi vagaranA hoya che te jJAnI hoya che ajJAnI ? 'nANI no annANI pacanANAI bhayaNAe ' he gautama | ajJAna sandhi vinAnA lava jJAnI hoya he ajJAnI hotA nathI ane bhajanAthI pAMca jJAnavALA hoya che. jahA annANassa laDiyA, aladdhiyAya bhaNiyA evaM maiannANassa, suyaannANassa ya laddhiyAya, aladdhiyAya bhANiyavvA vibhaMganANaladdhiyANaM tinni annANAIM niyamA tassa aladdhiyANaM pacanANAI bhayaNAe do annANAI niyamA' ne rIte ajJAna sandhivANA bhane ajJAna labdhi vinAnA jIva kahyA che tevIja rIte matyajJAna, zrutAjJAna, labdhivALA ane temanI labdhi vinAnA jIvanA viSayamAM paNu samajI levuM vibhagajJAna labdhivALA jIvAne ' "
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA sa. 8 u. 2. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 403 = TIkA - adhunA navame labdhadvAre labdhibhedAnAha - 'kavihANaM bhaMte' ityAdi / 'ansfer NaM bhaMte ! ladvI paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! katividhA kiyatmakArA khalu labdhiH prajJaptA tatra labdhiH : tattatkarmakSayAditaH Atmano jJAnAdiguNalAbha, prajJaptA ? kathitA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! dasavihA laddhI paNNattA' he gautama! dazavidhA labdhi prajJaptA, tadevAha - 'tejahA 1 nANalaDI, 2 daMsaNahI, 3 caritalI, 4 caritAcarittaladvI, 5 dANalI, 6 lAgalI, 7 bhogacchI, 8 ubhogaladdhI, 9 vIriyaladdhI, 10 iMdiyaldI, ' tathA 1 jJAnalabdhi, darzanatIna ajJAna hote haiM / aura jo vibhaMga jJAna labdhi se rahina hone haiM unake bhajanA se pAMca jJAna hote haiM yA niyama se do ajJAna hote haiM / TIkArya - sUtrakArane isa nauve labdhihAra meM labdhi ke bhedoM ko kahA hai, isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki 'kaha vihANaM bhaMte ! ladvI paNNattA' he bhadanta ! labdhiyAM kitane prakArakI kahI gaI haiM ? prati karma ke kSayAdika se AtmAko jJAnAdika guNoMkA lAbha honA isakA nAma labdhi hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'dasavihA lagI paNNattA' labdhiyAM daza prakAra kI kahI gaI haiN| jo isa prakAra se haiM- 'nANaladvI' eka analabdhi, dUsarI 'daMsaNaladdhI' darzanalabdhi, tIsarI 'caritalaDI' cAritralabdhi, cauSI 'carittAcaricaladvI' cAritrAcAritralabdhi, pAMcavI 'dANaladdhI' dAnalabdhi, chaThI 'lAbhalar3I' lAbhalabdhi, sAtavIM 'bhogalI' 'bhogalabdhi, AThavIM 'uvabhogaladdhI' upabhogalabdhi, nauvIM 'voriyaladvI' vIryalabdhi, dazava niyamathI traNa ajJAna hoya che ana vibhagajJAnalabdhi vinAnA chatreAne temane bhajanAtho pAMca jJAna hoya che agara niyamathI e ajJAna hoya che namA " , TIkA - sUtrakAre A navamAM labdhidvAramAM labdhinA bhede vA che gautama khAbhI pramukhe khe che che' kavidvANaM bhaMte laddhI paNNattA ' he bhahanta ! labdhie keTalA prakAranI kahelI che. pratikha dha karmanA kSayAkithI AtmAne jJAnAdika novAla thv| tenu nAma samdhi hai - ' goyamA' he gautama / Cafeter laddhI paNNattA labdhio daza prakAranI kahelI che je A prakAre che 'nANakaddhI 9, jJAnasandhi 1, daMsaNaladdhI 2, harzana samdhi 2, caritaladdhI 3, yAtriya si 3, caritAcaricaladdhI 4, cAritryA yaritrya sabdhi 4, dANaladdhI 5, dhana si 5, lAbhaladdhI 6, sAlapachi 6, bhogaladdhI 7, loga samdhi 7 upabhoga lagI 8, upabhoga badhi 8, vIriyaladdhI, virya samdhi 8, iMdiya lar3I 10,
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 bhagavatImatre labdhi , 3 cAritralabdhiH 4cAritracAritralabdhiH, 5 dAnalabdhiH, 6 lAbhalabdhiH, 7bhogalabdhiH, 8upabhogalabdhiH, 9vIryalabdhiH 10indriyalabdhiH / tatra jJAnasya matizrutAdilakSaNasya paJcaprakArakasya vizeSayodharUpasya tathAvidhajJAnAvaraNakSaya-kSayopazamAbhyAM yathAsaMbhavalabdhiH lAbhaH jJAnalabdhiH 1. darzanaM rucilakSaNaH AtmanaH pariNAmaH, tasya labdhiH darzanalabdhiH 2, cAritram cAritramohanIyakarmaNaH kSayAt, upazamAt, kSayopazamAbhyAM vA jAyamAno viratilakSaNaH jIvapariNAmaH, tasya labdhiH cAritralabdhiH 3, cAritraJca tadacAritrazceti cAritrAcAritraM saMyamAsaMyamaH, tasya labdhiH apratyAkhyAnakapAyakSayopazamajanyo dezaviratirUpaH AtmapariNAmazcAritrAcAritralabdhiH, 4, paJcaprakArAntarAyakarmakSaya-kSayopazamajanyA dAnAdipaJcalabdhayo bodhyAH, tatra viziSTapariNAmapUrvakaM svakIyavastunaH 'parasvatvApAdanam, tasya labdhiH dAnalabdhiH 5, yatraiva 'iMdiyaladdhI' indriyalabdhi / tathAvidha jJAnAvaraNa karmake kSaya athavA kSayopazamase yathAsaMbhava atizruta Adi pAMca prakArake jJAnakA lAbha honA isakA nAma jJAnalabdhi hai / samyaka, mizra yA mithyAzraddhAna rUpa AtmapariNAma kA lAla honA isakA nAma darzanalabdhi hai / cAritra sohanIya karmake kSayopazamase, kSayase yA upazamase jAyamAna viratirUpa AtmapariNAma kI prApti kA nAma cAritralabdhi hai| apratyAkhyAna kaSAyake kSayopazama se jAyamAna dezaviratirUpa AtmapariNAmakI prAptikA nAma cAritrAcAritralabdhi hai| pAMca prakAra ke antarAya karmake kSaya athavA kSayopazamase dAnAdika pAMca labdhiyAM hotI haiM- inameM viziSTa pariNAmapUrvaka apanI vastu ko para ke liye denA isakA nAma dAna hai- 'anugrahArtha svasyAtisau dAnam' aisA Idriya labdhi 10, tathA te prakAranA jJAnavaraNa karmano kSaya athavA kSayapazamathI yathAprApta matiyuta Adi pAMca prakAranA jJAnane lAbha tha tenuM nAma jJAna labdhi che samyakRmizra yA mithyA zraddhAna rUpa AtmapariNAmeno lAbha le tenuM nAma darzana labdhi che. cAritraya mohanIya karmanA kSayopazamathI, kSayathI ke upazamathI thavAvALuM viratIrU5 Atma pariNAmanI prAptinuM nAma cAritrya labdhi che apratyAkhyAna kaSAyanA kSapazamathI thavAvALu deza viratI rUpa AtmapariNAmanI prAptinuM nAma cAritryAcAritrya labdhi che. pAMca prakAranA anarAya karmanA kSaya athavA kSapazamathI ghanAdika pAca labdhio thAya che. temAM vizeSa pariNAma pUrvaka pitAnI vastune bIjAnA sArU ApavI tenu nAma dAna ele 2. 'anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam ' me siddhAMtanu , kyanale tenI
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ameyacandrikA TIkA sa. 8 u. 2 sa. 6 landhisvarUpalirUpaNam parasvatvApAdanaM kRtaM tadava gRhyamANaM pratigrahItrA AdeyalAbhaH, tamya labdhiH lAmalabdhiH 6, bhogalabdhiH- bhogo manohArizabdAdiviSayAnubhavanam tamya, labdhiH bhogalabdhiH 7, atha ca paunaHpunyenaya myopayogaH saMbhavati sa vastrabhavanAdiH upabhogo vyavahriyate tasya labdhirupabhogalabdhiH 8, vIryalabdhiHvIryamAtmapariNAmo vizeSaceSTAlakSaNastasya labdhiH vIryalabdhiH 2, tayAindriyANAM sparzanAdInAM matijJAnAvaraNakSayopazamasaMbhUtAnAmekendriyAdinAtinAmakarmodayaniyamitatramANAM paryAptakanAmakarmAdisAmarthyasiddhAnAM dravyabhAvaspANAM labdhirAtmana iti indriyalabdhiH 10, / siddhAntakA kathana hai- usakI labdhi honA- isakA nAma dAnalabdhi hai| pratigrahItAko diye gaye dAnase jo lAbha prApta hotA hai usakA nAma lAbhalabdhi hai- yaha lAbhalandhi lAbhAntarAya karmake kSayAdikase prApta hotI hai / manohArI zabdAdika vipayoMkA anubhavana karanA isakA nAma bhoga hai- isa bhoga kI prApti kA nAma bhogalabdhi hai| jisa vastukA bArabAra upayoga hotA hai usakA nAma upabhoga haijaise vastra, bhavana Adi- isakI prAptikA honA so upabhogalabdhi hai| bhoga aura upabhogakA lakSaNa isa prakArase siddhAntakAroMne kahA hai_ 'bhuktvA parihAtavyo bhogo, bhuktvA punazca bhoktavyaH / upabhogo'jJAnavasanaprabhRti paMcendriyo viSayaH // ' AtmAkA vizeSaceSTA rUpa jo pariNAma hai usakA nAma vIrya hai, isa vIryako labdhikA nAma vIryalabdhi hai| matijJAnAvaraNa karma ke labdhi thavI tenuM nAma dAna labdhi che prati hitAne (lenArane) ApelA dAnathI je lAbha prApta thAya tenuM nAma lAbhalabdhi che A lAla labdhi lAbhAntarAya karmanA kramAdikathI prApta thAya che ane hArI zakhA di viSayane anubhava karavo tenuM nAma joga che. tenI prAptinuM nAma bhegalabdhi che (eka vakhata bhegavavAmA Ave te bhAga che. vAraMvAra bhegavavAmAM Ave te upabhega che. jemake vastra, bhavana ItyAdi tenI prAptInuM hovuM te upaga labdhi che bhega ane upaganuM lakSaNa siddhAMtakAroe nIce pramANe darzAvela che - 'bhuktvA parihAtavyo bhogo' yA. AbhAnuM vizepa ceTarUpa je pariNAma che tenuM nAma vIrya che te vIryanI labdhinu nAma viyalabdhi che. matijJAnAvaraNa karmanA kSayamathI bhAvendriyanuM tayA ekendriyAI jAti nAma karmanA udayathI tathA paryApta nAma karmanA udayathI prApta
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 bhagavatI sUtre gautamaH pRcchati - 'nANaladdhI NaM bhaMte ! kaDavihA paNNattA ?" he bhadanta ! jJAnalabdhiH khalu katividhA kiyatprakAra | prajJaptA ? bhagavAnAha 'goyamo ! paMcavihA paNNattA' he gautama ! jJAnalabdhiH paJcavidhA prajJaptA, 'taM jahA - AbhiNivohiyaNANaladdhI jAca kevalaNANaladdhI' tadyathA - AbhinivodhikajJAnalabdhiH matijJAnalabdhirityarthaH yAvat zrutajJAnalabdhiH avadhijJAnalabdhiH, manaHparyava jJAnalabdhiH, kevalajJAnalabdhizca / atha jJAnalabdherviparItAmajJAnalabdhiprarUpayituM pRcchati - 'annANaladvINaM bhaMte ! kavihA paNNattA ?" he bhadanta ! ajJAnalabdhiH khalu katividhA pajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tivihA paNNattA' he gautama ! kSayopazamake prApta bhAvendriyakA tathA ekendriyAdi jAti nAma karmake udayase tathA paryAsanAmakarmake udayase prApta dravyendriyakA lAbha honA arthAt dravyendriya evaM bhAvendriyarUpa indriyoMkI prApti honA isakA nAma indriyalabdhi hai / aba gautama prabhuse aimA pUchate haiM'nANaladdhINaM bhaMte! kai vihA paNNattA' he bhadanta ! jJAnalabdhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! paMcavihA paNNattA' he gautama! jJAnalabdhi pA~ca prakArakI kahI gaI hai / 'taMjahA ' jaise- AbhiNibohighanANaladdhI, jAva kebalanANalaTI' AbhiNibodhikajJAna - matijJAnalabdhi, zrutajJAnalabdhi, avadhijJAnalabdhi, manaHparyavajJAnalabdhi aura kevalajJAnalabdhi | aba gautama isa jJAnalabdhise viparItatAvAlI ajJAnalabdhike viSayameM prabhuse pUchate haiM- 'annANaladvINaM bhaMte ! kavihA paNNattA' he bhadanta ! ajJAnalabdhi kitaneM prakArakI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA tivihA paNNattA' dravyendriyanu nAma lAbha che. arthAta dravyendriya ane bhAvendriya rUpa indriyAnI prAptI thavI tenu nAma indriya samdhi che, azna:- nANaladvINa bhaMte kacihA paNNattA ' jJAna sandhi DeTalA prabhAranI hai ? tenA uttaramA anu che 'goyamA ' ' paMcavihA paNNattA' he gautama! jJAna sandhi pAya ahAranI che. te 'taMjahA ' ne 'AbhiNiboDiyanANaladdhI jAtra kevalanANaladdhI ' abhiniSe,dhika jJAna matijJAna labdhi zrutajJAna labdhi avadhi jJAna labdhi mana pavajJAna labdhi ane kevaLa jJAna labdhi. have gauvata svAmI jJAna labdhithI viparIta svarUpavALI ajJAna labdhinA viSayamA prabhune cheche' annANalar3IM NaM bhaMte kaivihA paNNattA ' De bhagavan ! ajJAna samdhi DeTalA aAranI DeMTalI che. 'goyamA ' ticA paNNattA' he gautama / ajJAna adhi 6 ' - " -
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA sa. 8 u. 2. 6 labdhisvarUpanirUpaNam 407 ajJAnalabdhiH khalu trividhA majhaptA, 'taMjahA- maDaannANaladdhI, sugaabhAgI, vibhaMganANaladdhI' tadyathA - matyajJAnalabdhiH zrutAjJAnalabdhiH, vibhaGgajJAnalabdhiH, / gautamaH pRcchati - 'daMsaNaladdhI NaM bhaMte! kaDavidyA paNNattA' he bhadanta ! darzanadhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tividyA paNNattA' he gautama! darzanalabdhiH khalu vividhA prajJaptA, 'taMjaDA - mammadaMsaNaladdhI, micchAdaMsaNaladdhI, sammAmicchAdaMsaNaladdhI ' tadyathA samyagdarzanalabdhiH, mithyAdarzanalabdhiH samyagamithyAdarzanalabdhiH, tatra midhyAtvamohanIya karmopazama-kSaya-kSayopazamajanyaH zraddhAnalakSaNaH AtmapariNAmaH samyagdarzanalabdhiH mithyAtvapudgalada likavedanasamudbhavo viparyAsarUpo jIvapariNAmo he gautama! ajJAnalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai / jaise'mai annANaldI, suya annANaladvI, vibhaMganANaladdhI' matyajJAnalabdhi, zrutAjJAnalabdhi aura vibhaMgajJAnalabdhi | aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'daMsaNalINaM bhaMte ! kavihA paNNattA' he bhadanta ! darzanalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? uttarameM prabhu kahate haiM'tivihA paNNattA' he gautama! darzanalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai'jahA' jaise- 'samma daMsaNaladdhI, micchA daMsaNaladvI, sammAmicchAdaMsaNaladdhI' samyaka darzanalabdhi, mithyAdarzanalabdhi, samyaka mithyAdarzanalabdhi inameM - mithyAtvamohanIya karmake upazamase, kSayase, athavA kSayopazama se janya jo zraddhArUpa Atma pariNAma prApta hotA hai usakA nAma samyak darzanalabdhi hai / azuddha mithyAtva pudgala ke dalikake vedana se samutpanna jo viparyAsarUpa jIva pariNAma hotA hai usakA nAma prakAranI keTalI che jemake ma annA laddhI tribhaMganANalI ' manyajJAna labdhi zrutajJAna sandhi bhane vibhAga jJAna sandhi prabha;- ' daMsaNaladdhINaM bhaMte kai vihA paNNattA' he lagavana ! harzana samdhi DeTA prahAranI sI che ! G - 'tividyA paNNattA' ke gautama ! darzana labdhi traNa prakAranI che jahA 'De' sammadaMsaNaddhI micchAdaMsaNa laddho sammAmicchAdaMsaNaladdhI sabhya darzana samdhi, mithyA darzana sandhi ane samyag mithyA darzIna labdhi temAM mithyAtva meAhanIya kamanA upazamathI, kSayathI athavA kSayeApadmamathI thavAvALI zraddhArUpa AtmapariNAma prApta thAya che. tenuM nAma sabhyayU darzana labdhi che. azuddha mithyAtva pudagalanA dalikAnA vaidanathI utpanna thavAvALu je viparyAsa rUpa X pariNAma rUpa thAya che. tenu nAdha mithyA darzana labdhi che. a " " -
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre ardhavizuddhamidhyAtvapudgalada likodayasamRdbhavo mizra yathAkhyAta midhyAdarzanalabdhiH, rucilakSaNo jIvapariNAmaH samyagramidhyAdarzanalabdhiH / gautamaH pRcchati'cariddhI NaM bhaMte ! kavidyA paNNattA' se bhadanta ! caritralabdhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMcaviha pattA' he gautama ! cAritralabdhiH khalu paJcavidhA prajJaptA, ' taM jahA - sAmAiyacarittaladdhI, chedovadvAvaNiyacaritalI. parihAravisuddhicarittaladdhI, suhUmasaMparAyacarittalahI, ahakkhAyacariddhI' tadyathA - sAmAyikacAritralabdhiH, chedopasthApanIyacAritralabdhiH, parihAravizuddhicAritralabdhiH, sukSma saMparAyacAritralabdhiH, cAritralabdhiH, tatra 1 - prANAtipAtAvisAvadyayogavitilakSaNa sAmAyikarUpacAritrasya labdhi sAmAyikacAritralabdhiH sAmAyikacAritraJca dvividham mithyAdarzanalabdhi hai / ardhavizuddha mithyAtvapudgala ke dalikoM ke udayase samutpanna huA mizraruci rUpa jIvakA pariNAma isakA nAma samyaga mithyAdarzanalabdhi hai / ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki'cAritadvINaM bhaMte! kaivihA paNNattA he bhadanta ! cAritralabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! paMcavihA paNNattA' cAritralabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai- 'taMja' ve usake pAMca prakAra isa tarahase haiM- 'mAmAhayacaritaladvI, chedovAvaNiya carittaladvI, parihAraviluddhicaritaladvI, suhuma saMparAya caritaladdhI, ahakkhAyacaricaladdhI, sAmAyika cAritralabdhi, chedopasthApanIya cAritralabdhi, parihAravizuddhicAritralabdhi, sUkSmasAMparAyacAritralabdhi aura yathAkhyAta cAritralabdhi | prANAtipAtAdi sAvadyayogaviratirUpa sAmAyikacAritrakA lAbha honA isakA nAma vizuddha mithyAtva pudgalanA dilakAnA udayathI utpanna thavAvALA mizra rUcirUpa jIvatuM pariNAma tenu nAma sabhyamithyA dazana labdhi che. prazna H - 'caritaladdhI NaM bhaMte kaivihA paNNattA' De lagavAn yAritrya samdhi DeTA aranI hai - ' goyamA ' he gautama! 'paMcavidyA paNNattA' yAritrya samdhi yAMga aAranI usI che. 'taM jahA 'sAmAiyacarita laddhI, chedo vaTTAvaNiyacaritaladdhI parihAravisuddhacaritta laddhI, suhumasaMparAyacaritaladdhI, ahakakhAyacaritta laddhI ' sAmAyi4 vyAritrya labdhi, depasthApanIya cAritrya labdhi pariNAma vizuddha cAritrya labdhi, saMparAya cAritrya labdhi ane yathAkhya cAritrya labdhi. prANAtipAtAdi sAvayeAga viratIrUpa sAmAyIka cAritryane lAbha thavA tenu nAma sAmAyika cAritrya che. A sAmAyika cAritrya e 5 408 >
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ga. 8 u. 2. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 2 sai. aracaena, tatrAlpakAlikam itvaram, taca mathamAntimatIrthaGkaratIrtheSu anAropitavatasya zikSakasya bhavati yAvatkathikaJca yAvajjIvikaM sAmAyikacAritra tatra madhyamAviMzatitIrthaGkaratIrtheSu mahAvidehaviharamANatIrthaGkaratIrthavartinAM sAdhUnAM bodhyam, tepAmupasthApanAyA abhAvAt, sAmAyikatAM sAvRnAmapi yAvajjIvaM sAvadyayogaviratimanijJAnAt punaicchedopa sthApanIya cAritragrahaNe pUrvacAritratyAgApacyA pratijJAbhaGgaH kathaM neti na utvara 409 sAmAyika cAritra haiM- yaha sAmAyikacAritra do prakArakA hotA haieka itvara aura dUsarA yAvatkathika alpakAlInakA nAma itva hai / itvara sAmAyika cAritra prathama aura antima tIrthaMkarake tIrtha meM prathama dIkSA lenevAleko hotA hai / yAvajjIva rahanevAle sAmAyikacaritra kA nAma yAvatkathika sAmAyika cAritra hai / yaha cAritra madhyama 22 tIrthakaroM ke tIrtha meM mazavideha meM viharamANa tIrthaMkaroMke tIrtha meM vartamAna sAdhuoMke hotA hai / kyoMki unameM upasthApanAkA abhAva rahatA hai= isakA kAraNa yaha hai ki ye mAdhu Rja prAjJa hote haiM / isa liye inake cAritra meM doSa nahIM lagate haiM | yahAM aisI AzaMkA nahIM karanA cAhiye ki - 'itvara sAmAyikavAle sAdhuoMke bhI jo nAmAyikacAritra hotA hai vaha bhI to yAvat jIva sAvadyayogaviratirUpa hotA hai- kyoMki hamameM sAvadyayogake tyAgakI pratijJA yAvatjIva rahatI hai phira chedopasthApanIcAritra ke grahaNa karane meM pUrvacAritra ke tyAga hone kI Apatti se pratijJAbhaMgarUpa doSa kyoM nahIM lagatA hai !' kyoM ki chedopsthaapniiyprakAntu hoya che 1 Ivara ane khIju yAvayita 2 alpakAlinanu nAma Izvara che. dhRvara sAmAyika cAritrya pahelA ane chellA tirthaM kagnA tIrthamA prathama dIkSA levAvALAne thAya che. yAvatjIva ta pa ta rahevAvALA mAmAyika cAritryanuM nAma cAvaRti sAmAyika cAritrya che. A cAritrya madhyama 22 khAvIzamA tirthaMkareAnA tImAM tathA mahAvidehamAM vicaratA tirthaMkaranA tIrthamA vartamAna sAdhuone hAya che kemake temanAmA upasthApanAne abhAva hoya che. tenu kAraNa e ka sAdhu Rju ane prAjJa hAya che. tetha temanA cAritryamA deSa lAgate nathI ahIM evI zakA ta karavI ke ivara sAmAyika sAdhuone paNa je sAmAyika cAritrya hoya che te paNa cAvajIva sAvayeAga viratIrUpa hoya che kemakre emA sAvaghayeAganA tyAganI pratinAM mAvatajIva rahe che. pachI hedepasthApanIya cAritryanA grahaNa karavAmAM pahelAnA cAngyuinA tyAga thavAnI ApattithI pratijJA bhaMga deSa lAgatA nathI kemake sAmAyika cAritra atyimAM paNa
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 vAcyam, chedopasthApanIyacAritre'pi prANAtipAtAdisAvadyayogaviratisattvena pratijJAbhaGgasaMbhavAt, kintu taccAritrasya vizeSazuddhisa bhavena nAmamAtrata stayorbhedA / 2 pUrvacAritraparyAyalakSaNasthaprAktanasA yamasya vyavacchede sati upasthApanIyam anagAre AropaNIyaM chedopasthApanIyacAritraM pUrvacAritraparyAyaM vyavacchidya punarmahAvratAropaNamityarthaH, tad dvividhaM sAticAra niraticAraM ceti, tatra itvarasAmAyikavataH prathamadIkSitasya punarmahAvatAropaNam, anyatIrthaGkarAnagArANAm tIrthaGkarAntaratIrthapraveze vA niraticAracaritraM bhavati, yathA pArzvanAthasyAnagArANAM mahAvIrasya tIrthe samAgatya paJcamahAvratadharmagrahaNaM cAritra meM bhI prANAtipAta Adi sAvadyayoga kI tyAgarUpa virati rahatI hI hai - isaliye pratijJAbhaGgakA doSa nahIM lagatA hai / sthAnIya cAritrake dhAraNa karanese pUrvacAritra meM vizeSa zuddhikI saMbhAvanAse una donoMmeM nAma mAtrakA hI bheda hai / chedopasthApanIyapUrvakI cAritraparyAyakA cheda karake punaH mahAvratoM kA usa anagAra meM AropaNa kiyA jAtA hai isa liye isa cAritrakA nAma chedopasthApanIya cAritra aisA haiM / isa taraha yaha cAritra pUrvacAritraparyAyako cheda karake punaH mahAvratoMko AropaNa karane ke nimitta hotA hai / yaha cAritra sAnicAra aura niraticAra ke bhedase doM prakArakA hai / prathama dIkSita itvara cAritravAke punaH mahAvratoMkA AropaNa karanA yaha niraticAra itarika cAritra hai / athavA- anya tIrthaMkarake anagAroMkA anya tIrthaGkarake tIrtha meM praveza karane para yaha niraticAra cAritra hotA hai / jaise pArzvanAthake anagAroMkA mahAvIrake tIrtha meM Akarake paMcamahAvrata prANAtipAtAdi sAvadyayeAganA tyAgarUpa viratI rahe che tethI pratijJA bhaMganA doSa lAgatA nathI chedepasthApanIya cAritryanA dhAraNa karavAthI pahelAnA cAritryamAM vizeSa zuddhinI sabhAvanA hevAthI te khanemAM nAma mAtrane ja bheda che. depasthApanIya pahelAnA cAritrya paryAyaneA cheda karIne pharI mahAtratAnu te anagAramAM Are paNa karAya che eTale A cAritryanuM nAma chedApasthAnIya cAritrya che A rIte A cAritrya pUrva cAritrya paryAyanA eTa karIne puna - phrI mahAvratAnA AreApaNu karavAmAM nimitta hAya che A cAritrya sAtacAra ane nIratIcAranA bhedathI be prakAranu che. prathama dikSIta ivara cAritryavALAne phrI mahAvratanu Are paNa karavuM te niratIcAra izvara cAritrya che athavA anya ti kA anagArAnu anya tirthaMkaranA tIrthamAM praveza karavAthI A niraticAra cAritrya thAya che. jemake pArzvanAthanA AnagArAnu mahAvIranA tI mAM AvIne paMca mahAvrata dharmonuM bhagavatIsU --
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 411 3 bhavet, tathA samUlamahAtrataghAtinAmanagArANAM punarmahAvratagrahaNaM sAticAracAritraM bhavati, 3 - tapovizeSaH parihArastena Atmano vizuddhiryasmiMstat parihAravizuddhikaM cAritraM, tasya labdhiH - parihAravizuddhikacAritralabdhiH tacAritraM dvividham-nirvizamAnakam, nirviSTakAyikazca yathA navasAdhUnAmeko gaNastatra catvAraH parihArikAstapazcaranto bhaveyuH, catvArazca vaiyAvRttyakarAH, ekazca vAcanAcAryo bhavet, tatrAdyAzcatvAro nirvizamAnakAH, antimAH paJca nirviSTakAcikA ucyante, tatra nirvizamAnakAnAM jaghanyena tapomAnaM - grISme Rtau jaghanya ekIpatrAsaH. madhyamau dvAvupavAsau utkRSTAstraya upavAsA zizire dharmakA grahaNa huA hai / tathA samUla mahAvratoMkA ghAta karanevAle sAdhuoM kA jo phirase mahAvratoM kA grahaNa karanA hotA hai vaha sAticAra caritra kahalAtA hai / tapovizeSakA nAma parihAra hai / usa parihArase AtmAkI vizuddhi jisameM hotI hai vaha parihAra vizuddhika cAritra hai / Harrant fount honA isakA nAma parihAra vizuddhi cAritralabdhi hai / yaha cAritra do prakArakA hotA hai- eka nirvizamAnaka aura dUsarA nirviSTakAyika jaise- nau sAdhuoM kA eka gaccha hotA hai, ina meM cAra mAdhu tapa karanevAle hote haiM, cAra vaiyAvRtya karanevAle hote haiM aura eka vAcanAcArya hotA hai / inameM cAra sAdhu jo tapasyA karate haiM ve nirvizamAnaka aura antima pAMca nirviSTakAyika kahalAte haiM / nirvizamAnakoMkA tapa jaghanyarUpa se isa prakAra se haiM - grISmaRtumeM jaghanya eka upavAsa,, madhyama do upavAsa maheNu thayu che tathA samUla mahAvratAne dhAta karavAvALA sAdhuonA ja pharIthI mahAnatAnu grahaNa karavuM thAya che te sAticAra cAritrya kahevAya che tape| vizeSanu nAma rihAra che. te parihArathI AtmAnI vizuddha jemA thAya che te parihAra vizuddhi cAritrya che. te cAritryanI labdhinu thavuM tenu nAma parihAra vizuddhika cAritrya labdhi che. A cAritrya e prakAranA heAya che 1 niviMzamAnaka, 2 nivRizaSThakAyika jemake navasAdhuone eka gaccha hAya che temA cAra sAdhu tapa karavAvALA hoya cAra vaiyAvRta karavAvALA hAya ane eka vAcanAcAya hAya che. temA cAra sAdhue tapasyA kare che te nirviza mAnaka ane atima pAMca nivRiSTa kAyika kahevAya che. nivi zamAnaeAnu tapa janya rUpathI A pramANe che-grISma RtumAM janya eka upavAsa, madhyama e upavAsa ane utkRSTa traNa upavAsa varSARtumAM jadhanya traNa upavAsa, madhyama cAra upavAsa ane
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre jaghanyo dvAvupacAsau, madhyamAstraya upavAsAH, utkRSTAzcatvAra upavAsAH, varSoM jaghanyAstraya upavAsAH, madhyamAzcatvAra upavAsAH, utkRSTA paJca upavAsAH, pAraNA, AcAmazca (AyavIla) bhavati, evaMrItyA paNmAsAvadhi tapazcaraNAnantaraM tapaHkArakA vaiyAvRttya kurvanti, vaiyAvRttyakarAzca paNmAsAvidhi tapazcaranti, tato vAcanAcAryo'pi Sa'mAsAvadhi tapazcarati, teSu ekoguruH zeSA aSTau tadvaiyAratyakaga bhavanti, parihAravizuddhikacAritrajighRkSavastIrthaGkarasakAzAva kevalajJAnisakAzAd vA cAritraM gRhNanti, athavA tIrthaGkarakevalinikaTagRhItapravajyasyAnagAramya sakAzAt gRhNanti 3, yantra sUkSmasya svalpasya eva aura utkRSTa tIna upavAsa varSARtumeM jaghanya tIna upavAsa, madhyama cAra upavAsa, utkRSTa pAMca upavAsa, ziziraRtumeM jaghanya do upavAma, madhyama tIna upavAla, utkRSTa cAra upavAsa pAraNAke dina Adila kalpasthita nirviSTakAyika cAra vaiyAvRtya karanevAle aura eka ghAcanAcArya ye- pratidina AyaMbila karate haiN| isa rItise cha mAsa tapasyA karaneke bAda tapa karanevAle sAdhu vaiyAvRtya karate haiM aura vaiyAvRttya karanevAle sAdhu cha mAsa taka tapasyA karate haiN| isake yAda vAcanAcArya bhI cha mAsa taka tapasyA karate hai| inameM se phira eka vAcanAcArya banatA hai, zeSa ATha usakI vaiyAvRtya karanevAle hote haiM / parihAra vizuddhika cAritra ko grahaNa karane kI icchAvAlA sAdhu tIrtha kara yA kevalajJAnI ke pAsa cAritra grahaNa karatA hai| athavA jisa sAdhune tIrtha kara thA kevalI ke pAsa pravrajyA grahaNa kI haiM usase bhI isa cAritra ko grahaNa karatA hai / jahA~ svalpa sNpraayutkRSTa pAMca upavAsa che. zizira RtumA jadhanya be upavAsa, madhyama traNa upavAsa ane utkRSTa cAra upavAsa ane tamAma pAraNAne divase AyaMbila kare ene kalpasthita niviziSTa kAcika cAra vaiyAvRta karavAvALA ane eka vAcanAcArya te " pratyeka divase Aya vila kare che te rIte cha mAsa sudhI tapasyA karyA bAda tapa karavAvALA sAdhu ThayAvRta kare ane taiyAra karavAvALA sAdhu cha mahinA sudhI tapasyA kare te pachI vAyanAcArya paNa cha mAsa sudhI tapasyA kare AmAMthI-teomAMthI eka vAcanAcArya bane ane bAkInA ATha temanI vaiyAvRtti karavAvALA thAya che parihAra vizuddhika cAcine mahaNa karavAvALA sAdhu tirthaMkara yA kevaLajJAnInI pAse cAritrya prahaNa kare che. athavA je sAdhunI, tIrtha karanI ke kevaLInI pAse pravajyA grahaNa karI hoya temanI pAsethI A cAranuM grahaNa kare che jyAM sva85 saMpAya karAya lebhAzano udaya
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa. 7 labdhisvarUpanirUpaNam saMparAyasya kapAyasya lobhAMzarUpasyodayo bhavati tat sUkSmasa parAyacAritraM tasya labdhiH sUkSmasaMparAyacAritralabdhiH, taccAritraM dvividhaM-vizuddhayamAnakaM, saMklizyamAnakaM ca tatra vizuddhayamAnacAritraM kSapakazreNyAm upazamazreNyAcArohakasya bhavati, saMklizyamAnakaca upazamazreNitaH adhaHpatitasya bhavati 4, yatra sarvathA kaSAyodayAbhAvo bhavati tat yathAkhyAtacAritramucyate, yena prakAreNa aSAyitayA AkhyAta yathAkhyAtamiti vyutpatteH, taccApi dvividhamupazamakam, sapakaMca gautamaH pRcchati -'carittAcarittaladdhI NaM bhate ! kaivihA paNNatA?' he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhiH khalu dezaviratilabdhirUpA katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha- 'goyamA! egAgArA paNNattA' he gautama / kaSAya-lobhAMza kA udaya hotA hai vaha sUkSma saMparAya cAritra hai| ima cAritra kI prAptikA nAma sUkSma saMparAya cAritralabdhi hai| yaha cAritra do prakAra kA hotA hai- eka vizuddhayamAnaka aura dUsarA saMklizyamAnaka inameM vizuddhayamAnakacAritra kSapakazreNI aura upazamazreNI meM car3hanevAleko hotA hai| aura saMklizyamAnakacAritra upazamazreNIse nIce giranevAle ke hotA hai| jisa cAritra meM kaSAya ke udaya kA sarvathA abhAva hotA hai vaha yathAkhyAtacAritra hai / yathAyena prakAreNa akaSAyitayA AkhyAtaM tat yathAkhyAtaM' aisI yathAkhyAta kI vyutpatti hai| yaha cArina bhI do prakArakA hotA hai eka upazamaka aura dUsarA kSapaka / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'carittacarittaladdhINaM bhaMte ! kaivihA paNNattA' he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhi kitane prakArakI kahI gaI haiM ? cAritrAcAritralabdhi kA tAtparya dezacAritralabdhise hai / isake uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' - thAya che te cAritranuM nAma sUkrama saMparAya cAri labdhi che A cAritrya be prakAranuM che. 1 vizuddhamAnaka ane 2 saMkalezyamAnaka temAM vizuddhamAnaka cAritrya saMpakaNo ane upazama zreNImAM caDavAvALAone hoya che ane sa kalezyamAna cAritrya uparAmathI nIce javAvALA hoya che je cArimA kavAyanA udayano sarvathA mAra DAya te yayAbhyAt yAyi cha 'yathA-yena prakAreNa akaSAyitayA AkhyAtaM tat yathArakhyAtaM ' kI yayAbhyAtanI vyutpattile te yAvinya pazu me prA2nu che. 1 842A mane 2' 154 prazna :- carittAcarittaladdhINaM bhaMte ! kAvihA paNNattA' HER ! yAriyAyAriya sAlisA nI sI che ? (yAri-yA yAtriya sAnu tAtparya heza yAritrya samdhithA che) :- 'goyamA' ke gautama! 'egAgArA paNNattA' deza viratI 35 te yAranyAyAritrya me
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ca cAritrAcAritralabdhiH ekAkArA ekaprakArA eva prajJaptA, mUlaguNottaraguNAnAM tadbhedAnAJcAvitrakSaNAt dvitIyakaSAyakSayopazama janyapariNAmamAtrasyaiva vivakSaNAt cAritrAcAritralabdherekAkAratvaM vijJeyam, ' evaM jAtra utrabhogaladdhI gAgArA pannattA' evaM cAritrAcAritralabdhivadeva yAvat- dAnalabdhiH lAbhalabdhiH, bhogalabdhiH, upabhogalabdhiH ekAkArA prajJaptA, - dAnalabdhyAdInAmapi avAntarabhedAnAmavivakSaNAt ekAkAratvam ekaprakArakatvamava seyamityarthaH / gautamaH pRcchati - 'cIriyaladdhINaM bhaMte ! kavidyA paNNattA ?" he bhadanta ! vIryalabdhiH khalu katividhA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tivihA paNNattA' he gautama! 'egAgArA paNNattA' dezavirati labdhirUpa vaha cAritrAarraoor eka prakArakI hI kahI gaI hai| yahAM para usake mUlaguNa aura uttaraguNarUpa bhedoMkI aura una bhedoMke bhI bhedoMkI vivakSA nahIM kI gaI hai / kevala dvitIya kaSAya jo amatyAkhyAna krodha mAna mAyA aura lobha haiM unake kSayopazamase janya pariNAma mAnakIhI vivakSA kI gaI hai ataH isa cAritrAcAritralabdhi ko eka prakAravAlA kahA gayA hai / 'evaM jAba ubabhogalaDI egAgArA pamnattA' isI taraha secAritrAcAritralabdhikI taraha hI yAvat- dAnalabdhi, lAbhalabdhi, bhogalabdhi aura upabhogalabdhi ye labdhiyAM bhI eka eka prakArakIhI kahI gaI hai / yahAM para bhI inake avAntara bhedoMkI vivakSA nahIM kI gaI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ' vIriyaladdhiNaM bhaMte ! 414 vihA paNNatA' he bhadanta ! vIryalabdhi kitane prakArakI kahI gaI hai ! isake uttara meM prabhu kahete haiM 'goyamA' he gautama! 'tivihA paNNattA' prakAranI kahelI che. ahIMA tenA mULa guNu ane uttara guNurUpa bhedanI ane te bhedyanA pazu bhedyanI vivakSA karI nathI kevaLa dvitIya kaSAya je apratyAkhyAta krodha, mAna, mAyA ane leAbha che tenA kSayeApazamathI thavAvALA pariNAma mAtranI ja vivakSA karI che. eTalA mATe te zvine eka prakAranI kahelI che S evaM jAtra uvabhogaladdhI egAgArA paNNattA eja rIte cAritryAcAritrya labdhinI mAphaka cAvata-dazana labdhi, lAbha labdhi, bhega ri ane upabhAgalabdhi e labdhie paNa eka prakAranI kahI che. ahIM paNa tenA avAntara bhedyAnI samIkSA (vivakSA) karI nathI have gautama svAmI sabdhi viSe prazna 42tAM Ahe ' vIriyaladdhINaM bhaMte kaivihA paNNattA ' he bhagavAna! vIrya samdhi DeTalA abharanI hai ? uttaramA abu he 'goyamA ' he gautama! ,
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 6 labdhasvarUpanirUpaNam 415 he gautama! vIryalabdhiH trividhA prajJaptA 'ta jahA vAlavIriyaladdhI, paMDiyavI riya vRddhI, vAlapaMDiyavIriyaladdhI' tadyathA - bAlavIryalabdhiH, paNDitavIryalabdhiH, bAlapaNDitavIryalabdhiH / vAlasya - asaMyatasya yadvIryam - asa yamayogeSu pravRtinimittabhUtam tasya yA labdhiH sA bAlavIryalabdhiH, yadvA cAritramohodayAt vIryAntarIyakSayopazamAcca jAyamAnA yA labdhiH sA bAlavIryalabdhiH, paNDitasya sayatasya yadvIryaM sa yamayogeSu pravRttikAraNabhUtaM tasya yA labdhiH sA paNDitavIryalabdhi:, tathA vAlapaNDitasya tu sabhyatAsaMyatasya dezaviratasya yA labdhiH " vIryalabdhi tIna prakArakI kahI gaI hai- 'taMjahA' jaise- 'bAlavIriya ddhI paMDiyabIriyaladdhI, bAlapaMDiyavoriyaladdhI' bAlavIryalabdhi, paMDitavIryalabdhi, bAlapaMDitavIryalabdhi. asaMyama yogomeM pravRttikA nimittabhUta jo asaMyata jIvakA - saMyamarahita ajJAnI janakA vIrya hai vaha bAlavIrya hai - isa bAlavIrya kI labdhi kA nAma bAlavIrya labdhi hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki saMyamarahita jIva kI ajJAnapUrvaka jo kaSTAnuSThAna meM pravRtti hoti hai vaha bAlavIryalabdhi hai / yaha labdhi cAritra mohanIya karmake udayase aura vIryAntarAya karmake kSamopazamase prApta hotI hai / jisa labdhikI prAptise saMyamameM jIvakI pravRtti hotI hai vaha paNDitalabdhi hai / yahA~ para paNDita zabdakA artha saMyata hai / saMyatakI vIryalabdhi use saMyamayogo meM pravRttikI kAraNabhUta hotI hai / tathA jisa labdhise dezaviratimeM pravRtti hotI hai vaha bAlapaNDita'tivihA paNNattA' vIrya samdhi prahAranI che. ' taM jahA ' nema vAlavIriyaladdhI paMDiyacIriyaladdhI bAlapaMDiyavIriyaladdhI' mAsavIrya sabdhi, paDitavIrya labdhi ane khAlapa`Dita vIya labdhi. asa yama cegAmAM pravRttinA nimitta bhUta je asayata jIvanu-sayama vinAnA ajJAnI jananuM vinAnA annAnI jananu vI hoya che te khAlavIya che. tenuM nAma khAlavIya laSThi che tApa kahevAnu e che ke sayama vinAnA jIvAnu ajJAnapUrvaka je kaSTapUrvaka anuSThAnamAM pravRtti hoya che te mAlavIya labdhi che. A labdhi cAritrya mehanIya kanA udayathI ane viryAntarAya karmAMnA kSayApazcamathI prApta thAya che je blinI prAptIthI sayamamAM jIvanI pravRtti thAya che te paDitavIya labdhi che. ahIM paDita zabdanA artha sayata evA che sayatanI vIrya labdhi jene sayama cegAmAM pravRttinI dezaviratImAM pravRtti Aya che te mAla paDita tathA je labdhithI khAdyapaDita zabdanA kAraNabhUta hAya che vIlabdhi DeAya che.
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 416 sA balapaNDitavIryalabdhiH / gautamaH pRcchati- iMdiyadI maM bhaMte / kavihA paNatA ?' he bhadanta / indriyalabdhiH khanda katividhA prAptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMcavidA paNNattA' he gautama ! indriyalabdhiH khalu pazvavidhA prajJaptA, 'ta jahA- soi diyaladdhI, jAba phAsiMdiyaladdhI' tadyathA - bhotrendriyalabdhiH, yAvat prANendriyalabdhiH, rasanendriyalabdhiH cakSurindriyaka vidhaH sparzendriyalabdhiH / gautamaH pRcchati - nANalaDiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, amnANI ?" he bhadanta ! jJAnalabdhikAH jJAnasya labdhiyeSAM tathA jJAnalabdhimanta ityarthaH jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'yogamA ! nANI, no annANI, atthegaDyA dunnANI, evaM paMca nANAi bhayaNAe' vIryalabdhi hai / bAlapaNDita zabdakA artha yahAM para saMyatAsaMyata- deza virati zrAvaka liyA gayA hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate hai'iMdiyaladdhiNaM bhaMte ! kavihA paNNattA' he bhadanta ! indriyalabdhi kitane prakArakI kahI gai hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA paNNattA' indriyalabdhi pAMca prakArakI kahI gaI hai / 'jahA' jaise- 'soiMdiyalaDI, jAva phAsiMdiyaladdhI' zrotrendriya labdhi, yAvat cakSurindriyalabdhi, ghrANendriyalabdhi, rasanendriyalabdhi, aura sparzanendriyalabdhi | aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'nANaladdhiyANaM bhaMte / jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jJAnalabdhivAle jIva hai ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'nANI, no annANI, atthegayA dunnANI, evaM paMcANAI bhayaNAe' jJAnalabdhivAle jIva jJAnI hotehaiM, - asa yatAsa yata devitI zrAvaka eve thAya che. prazna :- iMdiyadvINaM bhaMte kaivihA paNNattA' he bhagavana / driya badhi DeMTalA aAranI aDDI hai, uttaramA prabhu u' goyamA' he gautama! ' paMcavidyA paNNattA' driya sam iyAMnya aAranI 4sI che. ' taM jahA ' ? ' soiMdiya laddhI, jAva phAsiMdiyaladdhI, zrotrendrima labdhi, prANendriyalabdhi rasanendriya labdhi, cakSurindriya labdhi ane sparzanendriya labdhi. prazna :- nANaladdhiyANaM / bhaMte jIvA kiM nANI annANI nAnI DhAya che ke ajJAnI hoya che? uH- annANI atthegaiyA dunnANI, evaM " paMcanANAI bhayaNAe ' jJAnaviAjA va jJAnI hoya che, ajJAnI hotA nathI ne he bhagavan ! jJAna labdhivALA jIvA zuM goyamA ' he gautama! ' nANI no 4
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramegacandrikA TIkA za.8 u.2 mu.7 labdhisvarUpanirUpaNam 417 he gautama ! jJAnalabdhimanto jIvA jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra santi ekake kecana dvijJAninaH, evaM sepAM paJca jJAnAni bhajanayA-kecana trijJAninaH, kecana catursAninaH, kecana ekajJAninaH, tatrApi pUrvavat ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti / gautamaH pRcchati- 'tassa aladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI?' he bhadanta ! tasya jJAnasya alabdhikA alabdhikamanto jJAnalabdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha- 'goyamA! no nANI, annANI 'he gautama ! jJAnalabdhirahitA jIvAH no jJAnino bhavanti, apitu ajJAnina eva bhavanti, tatra 'atthegaiyA duannANI tinni annANANi bhayaNAe' santi ekake kecana ajJAnino jIvA dvayajJAnino ajJAnI nahIM hote / jo jJAnI hote haiM unameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM, kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM aura kitaneka eka jJAnavAle hote haiN| jo eka jJAnabAle hote haiM ve kevalajJAnavAle hote haiM- do jJAnavAle jo hote haiM ve bhatijJAna aura zrutajJAlavAle hote haiM ityAdi saba kathana pahile jaisA jAnanA cAhiye / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'tasla aladdhithANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI? he bhadanta ! jo jJAnalabdhise rahita hote haiM- aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'no nANo annANI' jJAnalabdhi rahita jIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hI hote haiN| ina ajJAnI jIvomeM 'atthegaDyA du annANI tinni aNNANANi ayaNAe' kitaneka jIva do ajJAnavAle hote haiM aura kitaneka ajJAnI jIva jJAnI hoya che temAM keTalAka be jJAnavALA ane keTalAka traNa jJAnavALA ane keTalAka cAra jJAnavALA ane keTalAka eka jJAnavALA hoya che je eka jJAnavALA hoya che-te kevaLajJAnavALA ja hoya che je be jJAnavALA hoya che te matijJAna ane zrata jJAnavALA hAya te pratyAhi samayayana paDesAnI ma sabha se prazna - tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' gavanA jJAna eDE 12nA khAya cha zujAnI hoya che bhajJAnI hoya cha ? :- 'no nANI annANI' gAnasamma hIta zAnI nahI para majJAnI cha bhane te majJAnIyAmA 'atthegaiyA daannANI, tinni annANANi bhayaNAe' 1 4 meM acAnavANA, keTalAka traNa ajJAnavALA hoya che e rIte traNa ajJAnavALAnI bhajanA che prazna : HTHHTHHTHHTHHATHI
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 bhagavatI sUtre bhavanti, trINi ajJAnAni bhajanayA, tathAca kecana vyajJAnino'pi / gautamaH pRcchati - 'AbhiNivohiyaNANalaDiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI?" he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnalavdhikAH matijJAnalabdhimantaH khalu jIvAH kiM jJAninaH ? kiMvA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA nANI, no aNNANI, atthegaiyA dunnANI timnANI cattAri nANAI bhayaNAe' he gautama ! AbhinibodhikajJAnalabdhimanto jIvA jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra santi ekake matijJAnalabdhimanto jJAninaH dvijJAninaH, tepAM matijJAnalabdhikAnAm catvAri jJAnAni bhajanayA bhavanti kecana vijJAninaH kecana caturjJAnino'pi kelinastu nAsti AbhinivodhikajJAnamiti bhAvaH / gautamaH pRcchati 'tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annoNI ?' he bhadanta ! tasya AbhinitIna ajJAnavAle bhI hote haiM isa taraha tIna ajJAnavAle hone kI bhajanA hai / aba gautama prabhuse pUchate haiM- 'AbhiNivohiyaNANalaDiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! AbhinibodhijJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote hai yA ajJAnI hote haiM ? Abhinibodhika jJAna labdhise tAtparya yahAM matijJAnalabdhise hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! ' nANI no aNNANI ' Abhiniyodhika jJAnalabdhivAle - matijJAnalabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / inameM 'atthegaiyA dunnANI, tinnANI cattAri nANAI bhayaNAe' kitaneka jIva do jJAnavAle hote haiM, kitaneka jIva tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva cAra jJAnavAle bhI hote haiM - arthAt cAra jJAnavAle jo matijJAnalabdhivAle jIvoMmeM hote haiM ve bhajanAse hote haiM arthAt hote bhI haiM ora nahIM bhI hote haiM / inameM kevalI nahIM hote haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate 4 AbhiNivohiyanANaladdhiyANa bhaMte jIvA kiM nAgI annANI ' De bhahanta ! mAbhinimodhi jJAna sandhivANA ko jJAnI hoya he ajJAnI ? 6 :- ' goyamA ' he gautama! 'nANI no annANI' mAlinImoSika jJAna samdhivANA - matijJAna sandhivAjA chatra jJAnI hoya che ajJAnI hotA nathI, temAM ' atyegaiyA dunnANI tinnANI cattArinANAI bhayaNAe ' DeTalA lava me jJAnavANA bhane sA jJAna bhane DeTasA cAra jJAnavALA hoya che arthAt cAra jJAnavALA je matijJAna labdhivALA jIvAmAM hAya che te bhajanAthI heAya che. eTale ke hAya che paNa kharA ane hetA paNa nathI. temanAmAM kevaLI hotA nathI. prazna : - 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' "
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 419 bodhikajJAnasya alabdhikAH labdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, annANI vi' he gautama ! matijJAnalabdhirahitA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi tatra 'je nANI te niyama eganANI kevalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI, tinni annANAI bhayaNAe' matijJAnalabdhirahitA ye jJAnino bhavanti te niyamAt ekajJAninaH kevalajJAnino vodhyAH ye tu ajJAninaste santi ekake dvajJAninaH, teSAM trINi ajJAnAni bhajanayA, kecana vyajJAninaH ityarthaH, 'eva N suyanANaladdhIyA vi' evam AbhinivodhikajJAnalabdhikavadeva zrutajJAnalabdhikA 6 tassaalabdhiyANaM bhaMte! jIvA kiMnANI annANI' he bhadanta jo jIva AbhinibodhikajJAnalabdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiN| ' nANI vi, annANI vi ' he gautama ! Abhinibodhika jJAnalabdhi se rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM 'je nANI te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te attheogaiyA duannANI, tinni aNNANAI bhayaNAe ' jo jJAnI hote haiM ve niyama se eka kevalajJAna se jJAnI hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM. unameM kitaneka do ajJAnavAle hote haiM tathA inameM jo tIna ajJAnI hote haiM / ve bhajanA se hote haiM / arthAt koI 2 inameM tIna ajJAnavAle bhI hote haiM / evaM suyanANaladdhi yA vi Abhinivodhika jJAnalabdhivAloM kI taraha hI zrutajJAna labdhivAloMko bhI jJAnI hI jAnanA 6 he bhagavAna je jIva abhinImAdhika jJAnalabdhithI rahita hAya che te zuM jJAnI hAya che ke ajJAnI hAya che? u 'nANI va annANI tri' he gautama! mAlinIodhi jJAna lazvika vagaranA jIve jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa hAya che temanAmA ' je nANI te niyamA eganANI kevalanANI je annANI te atthegayA duannANI tinni annaNAi bhayaNAe ' ne jJAnI hoya che te niyamayI jJAnavALA hAya che ane je ajJAnI hAya che. temAM keTalAka e ajJAnavALA ane traNa ajJAnavALA bhajanAthI hAya che arthAt kAi kAi traNa ajJAnavALA paNu hAya che. 'evaM suganANaladdhiyAvi' mAminimodhika jJAnasamdhivANAkhanI bhAi shrutjnyaansmdhivALAone paNa jJAnI ja samajavA, ajJAnI nahIM, nAnIyAmA paNa kAi e jJAnavALA ane
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 420 kecana trijJAninaH, " api avaseyA, te'pijJAnino no ajJAninaH, tatrApi kecana dvijJAninaH, kecana caturjJAnino bhavanti iti bhAvaH / tamsa aladdhiyA vijahA AbhiNivohiyANassa aladdhiyA' tasya zrutajJAnasya alabdhikA api labdhirahitA api jIvA yathA AbhinivodhikajJAnasya alabdhikAH pUrvavarNitAstathaiva jJAnino'pi, ajJAnino'pi ye jJAninaste niyamAt ekajJAninaH kevalajJAninaH, ye ajJAninaste bhajanayA kecana - jJAninaH kecana vyajJAnino bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'ohinAgalIyA NaM pucchA ?' he bhadanta ! avadhijJAnalabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH 1 kiMvA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA praznaH bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI, no amnANI' he gautama ! avadhijJAnalabdhimantaH jJAnino Hanti, to ajJAninaH, tatrApi atyegaiyA tinANI, atyegaiyA caunANI' cAhiye. ajJAnI nahIM, jJAniyoM meM koI do jJAnavAle kor3a tIna jJAnavAle aura koI cAra jJAnavAle hote haiM / ' tassa aladviyA vi jahA AbhiNivohiyanANassa alaDiyA ' zrutajJAnakI labdhi se rahita jIva bhI AminivodhikajJAnalabdhi se rahita jIvoMkI taraha hI jAnanA cAhiye / arthAt inameM jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jo jJAnI hote haiM ve niyamase eka jJAna kevalajJAna se jJAnI hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM ve bhajanA se kitaneka do ajJAnavAle hote haiM, aura kitaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / aya gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'ohinA NaladviyANaM pucchA' he bhadanta ! avadhijJAna labdhika jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa praznakA uttara dete hue prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'nANI, no annANI' avadhijJAna labdhika jIva jJAnI hI hote haiM, ajJAnI nahIM hote / jJAnImeM 'atthegaiyA tinANI, atthe S haiN| yAra jJAnavANA hoya . tasma aladdhiyAtri jahA AbhiNiveohiyanANassaaladdhiyA , zrutajJAna labdhI vagaranA jIvane paNa abhinImedhika jJAnalabdhi rahitanA chavAnI mAphka samajavA, arthAt temanAmA keTalAka jJAnI, keTalAka ajJAnI paNa hoya che. je jJAnI hAya che te niyamathI eka jJAna-kevaLajJAnavALA hAya te ane je ajJAnI hAya che tebhajanAthI skeTale ke keTalAka be ajJAnavALA ane keTalAka traNa ajJAnavALA hAya che. prazna :- ohinANaladdhiyANa pucchA he bhadanta ! avadhijJAna labdhivALA 8 , chavA jJAnI hAya che ke ajJAnI? u 'goyamA' he gautama | 'nANI no annANI ' avadhijJAna labdhivALA jIve jJAnI ja heAya che, ajJAnI hatA nathI. jJAnIeAmAM --
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 ma. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 421 santi ekake kecana avadhimAnalabdhikAH nimAninaH, kevalamanAparyavanAnA sadbhAve vijJAnino bhavanti, santi ekake kecana caturmAnino bhavanti, teSAM kevalanAnAbhAvAt, tatra-'je tinnANI te AbhiNiboDiyanANI, muyanANI ohinANI' ye vijJAnino'vadhijJAnalandhikAste AbhinivoSika mAninaH, zutajJAninaH, avadhizAnino bhavanti, 'je caunANI te AbhiNivoDiyanANI, muyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI' ye tu catu ninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaHparyavajJAnino bhavanti / gautamaH pRcchati- 'tassa aladdhiyANaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ?' he bhadanta! tasya avadhijJAnasya alabdhikA landhikA labdhirahitAH khallu jIvAH kiM jAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! nANI vi, annANI vi, gaiyA caunANI' kitaneka jIva tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiN| jo tIna jJAnavAle hote haiM unake manaHparyavajJAna aura kevalajJAna nahIM hotA hai aura jo cAra jJAnavAle hote haiM unako kevalajJAna nahIM hotA hai. 'je tinANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI' yahI bota vijJAnI hone meM isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| tathA 'je caunANI te AbhiNighohiyanANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI' cAra jJAnoM se jJAnI honekI bAta isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva avadhijJAnalabdhivAle nahIM hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM uttarameM prabhu kahate haiM'atthegaiyA tinnANI, atyegaiyA cau nANI' mA 1 nae nAnapArA mana keTalAka jIva cAra jJAnavALA hoya che. je traNa jJAnavALA hoya che temanAmAM mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna hetuM nathI ane je cAra jJAnavALA hoya che temane kevaLajJAna DAta nathI. tinnANI te abhiNivohiyanANI, suyanANI, ohiyanANI, je traNa jJAnavALA hoya che teo Abhinadhika jJAnazratajJAna, ane avadhijJAna e traNa jJAnapADAya che 'je caunANI te AbhiNivohiyanANI, muyanANI ohiyanANI, maNapajjavanANI' yAra zAnathA jJAnI jApAnI pAta 52na sUtrA4thI 2508 yAya prazna :- 'tassa aladdhiyANaM bhate jIvA kiM nANI abhANI panta ! 21 avadhijJAna labdhivALA nathI detAM te jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? u. -
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 - bhagavatIstre he gautama ! abadhijJAnalabdhirahitA jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti 'eva ohinANavajjAiM cattAri nANAI, tinniannANAI bhayaNAe' eva khalu avadhijJAnavarjAni catvArijJAnAni trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, tathA cAvadhijJAnasya labdhirahitA ye jJAninaste matizrutApekSayA dvijAninaH, matizrutamanaHparyavajJAnApekSayA trijJAninaH, kevalajJAnApekSayA ekajJAnino bhavanti, ye tu ajJAninaste matyajJAna-zrutAjJAnApekSayA dvayajJAninaH, vibhaGgajJAna sahitApekSayA ca vyajJAnino bhavantIti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'maNa pajjavanANaladdhiyANaM pucchA' bhadanta ! manAparyajJAnalandhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha'goyamA ! NANI, No annANI' he gautama ! manaHparthavajJAnalabdhikAH jIvA goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' jo jIva avadhijJAna labdhivAle nahIM hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote hai / 'evaM ohinANavajAiM cattAri nANAiM tinni aNNANAI bhayaNAe' jo jJAnI hote haiM ve matijJAnavAle, zrutajJAnavAle hote haiN| tathA- matijJAna, zrutajJAna aura manaHparyavajJAnavAle hote haiM, tathA ekajJAna- kevalajJAnavAle hote haiN| aura jo ajJAnI hote hai ve matyAjJAna, zrutAjJAnakI apekSAse do ajJAnavAle hote haiM, vibhaMgajJAna sahitakI apekSAle tIna ajJAnavAle hote haiN| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'maNapajavanANaladdhiyANaM pucchA' he bhadanta ! manaHparyavajJAnalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! 'nANI No anANI' he gautama ! 'goyamA' gautama ! 'nANI vi anANI vi' re savadhisAna 2jita DAya che te jJAnI pAya khAya cha bhane macAnI 59 hAya che. 'evaM ohinANa vajjAiM cattArinANAI tinni annANAi bhayaNAe' rezAnI hAya cha ta bhtijJAna ane zruta jJAnavALA hoya che, temaja matidhRta ane mana:paryavajJAnavALA hoya che tathA eka jJAna-kevaLajJAnavALA ja hoya che ane je ajJAnI hoya che te matyajJAna, zatAjJAnanI apekSAe be ajJAnavALA hoya che ane vibhAgajJAna sahitanI apekSAe nA majJAnavA hoya che. 5 :- 'maNapajjavanANaladdhiyANaM pucchA' he mahata! bhana 5ya jJAna yA 71 jAnI rAya cha / majJAnI DAya cha ? 6.:-'goyamA' gautama / 'nANI nA annANI' bhana:51 jAnasamA 1 jhAnI soya
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 423 jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra 'atthegaiyA tinANI, atyegaiyA caunANI' santi ekake manaHparyavalabdhimanto jJAninaH avadhikevalajJAnasyaivAbhAvAt caturjJAnino bhavanti, tatra 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyaNANI, maNapajjavaNANI' ye trijJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, manaH paryavajJAnineo bhavanti, ' je caunANI te AbhiNivohiyaNANI, suyanANI, ohinANI, maNapajjavanANI' ye tu caturjJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaH paryavajJAninazca bhavanti iti bhAvaH / gautama pRcchati - "tassa aladdhiyA NaM pucchA ? he bhadanta ! tasya manaH paryatrajJAnasya alabdhikA labdhirahitAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! NANI vi, annANI vi ' he gautama ! manaHparyavajJAnalabdhirahitAH jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino-manaH paryavajJAna labdhivAle jIva jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM hote / inameM 'asthegayA tinnANI, atthegaiyA caunANI' kitaneka manaH paryava jJAnavAle jIva avadhikevalajJAnake abhAva se matijJAnI, zrutajJAnI aura manaHparyavajJAnI hote haiM tathA kitaneka kevalajJAnake abhAva se cAra jJAnI - matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI aura manaHparyavajJAnI hote haiM / yahI bAta 'je tinnANI, te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI' ina sUtrapAThoMse prakaTa kI gaI haiN| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- ' tassa aladdhiyANaM bhaMte ! pucchA ' he bhadanta ! jo manaH paryavajJAna se rahita hote haiM- aise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'NANI vi annANI vi' 'manaH paryavajJAnalabdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI hAtA nathI temanAmAM atyegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI ' keTalAka manaH5 vajJAna labdhivALA jIvA kevaLajJAnanA abhAvamA matijJAnI, zrutajJAnI ane mana:parya vajJAnI hAya che ane keTalAka kevaLa jJAnanA abhAvamAM matijJAnI, zrutajJAnI avadhijJAnI ane manaHpa jJAnI e cAra jJAnavALA hAya che. eja vAta 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, maNapajjavanANI, je unANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI, maNapajjavanANI ' o sUtrapAthI samalavyA che. azna :-' tassa aladdhiyANaM bhaMte pucchA 'De lata ! mnHpryNvjJAnalabdhi rahita haiAya che evA jIvA nAnI hAya che ke ajJAnI ? 'goyamA - gautama! 'nANI va annANI tri' bhanaH paryavajJAna samdhithI rahita va jJAnI 6 , , -
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ -424 bhagavatI ''pi tatra 'maNapajjavaNANavajjAi cattAri NANAI, tini annANAI bhayaNAe' manaH paryavajJAna jIni catvAri jJAnAni trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, tathA ca manaH paryavajJAnarayAlabdhikA ye jJAninaste matizrutApekSayA dvijJAninaH, matizrutAvadhijJAnApekSayA trizaninaH, kevalajJAnApekSayAtu ekajJAnino bhavanti, ye tu ajJAninaste matyajJAna - zrutAjJAnApekSayA dvayajJAninaH, matyajJAna - zrulAjJAna vibhaGgajJAnApekSayA tu tryajJAnino bhavantIti bhAvaH / gautamaH pRcchati'kevalanANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?' kevalajJAnalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? 'goyamA ! nANI, no annANI, niyamA egaNANI kevalanANI' he gautama! kevalajJAnalabdhikA jIvA jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatrApi niyamAt ajJAnI bhI hote haiM / jo inameM jJAnI hote haiM ve 'maNapajjavaNANabajjAI cattAriNANAi tini annANAI bhayaNAe' matijJAna, zrutajJAnakI apekSA se do jJAnavAle hote haiM aura matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAnakI apekSAse tInajJAnavAle haiM aura kevalajJAnakI apekSAse eka jJAnavAle hote haiM / tathA jo inameM ajJAnI hote haiM ve matyajJAna, bhagavAnAha - tAjJAnakI apekSAse do ajJAnavAle aura vibhaMgajJAna sahita tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'kevalanANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva kevalajJAna labdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI, no annANI' kevalajJAna labdhivAle jIva niyamase jJAnI hI hote haiM pazu hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. temanAmA je jJAnI hoya che teo maNapajjavanANacajjAI cacArinANAi, tinni annANAI bhayaNAe matijJAna, zrutajJAna e be jJAnathI jJAnavALA hAya che avadhijJAnanI apekSAe traNa jJAnavALA ane kevaLajJAnanI apekSAe keTalAka kevaLajJAnavALA ane matijJAna, zrutajJAna ane ja heAya che. tathA tegmAmA je ajJAno hAya che te matyajJAna, zrutAjJAnanI apekSAe e ajJAnavALA ane vibhagadAna sahitanI apekSAe traNa jJAnavALA hAya che prazna H-- ' kevalanANaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he ahanta ! ai dhruvaLa jJAnalabdhivALA hoya che te nAnI hAya che ke ajJAnI hAya che ? u. :he gautama! ' nANI no annANI ' ThevaNajJAnavANA va niyamathI jJAnI 4 , hoya che. 'goyamA'
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 425 niyamataH kevalajJAnalabdhikA ekajJAninaH kevalajJAnina eva bhavanti / gautamaH pRcchati - 'tassa aladdhiyA NaM pucchA ?" ai bhadanta ! tasya kevalajJAnasya alabdhikA labdhirahitAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI ci, annANI vi,' he gautama! kevalajJAnalabdhirahitA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi tatra 'kevalanANabajjAI' cattAri NANAi, tinni annANAI bhayaNAe' kevalajJAnavajani catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni ca bhajanayA bhavanti, tathAca kevalajJAnAlabdhikAnAM madhye ye jJAninaste kecana matizrutajJAninaH kecana matizrutAvadhijJAninaH, matizratamanaH paryavajJAnino vA kecana tu matizrutAvadhimanaH paryavajJAnino ajJAnI nahIM hote aura na ve do AdijJAnavAle hI hote haiM / kiMtu eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchane haiM ki 'tassa aladviyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva kevalajJAnalabdhi se rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM, yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' kevalajJAnalabdhise rahita jIva jJAlI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM jo jJAnI hote haiM ve 'kevalanANavajjAhUM cattAri NANAi tini annANAI bhagaNAe ' bhajanAse kevalajJAnavarjita cAra jJAnavAle hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM ve bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiM / kahane kA tAtparya yaha hai ki kevalajJAnalabdhika jIvoMke bIca meM jo jJAnI hote haiM ve kitaneka to matijJAna aura zrutajJAnavAle hote haiM aura kitaneka mati, zrata, avadhijJAnavAle hote haiM, yA mati zruta, manaH paryavajJAnavAle hote haiM teeAe AdijJAnavALA hAtA nathI prazna :- 'tassa aladdhiyANaM pucchA hai badanta ! je jIva kevaLajJAnalabdhirahita heAya che te nAnI hAya che ke ajJAnI ? " 7 . - goyamA he gautama ' 'nANI vi annANi vi' ThevaNajJAnasamdhithA rahita jIva jJAnI paNa hAya che ane ajJAnI paNa hAya che, teeAmA je jJAnI hAya che te 'kevalanANavajjAI, cattArinANAI, tini annANAi bhayaNAeM' bhannanAthI tthevnnjJAna rahita cAra jJAnavALA hAya che ane me ajJAnI hoya che ne bhajatAthI traNa ajJAnavALA heAya che. kahevAnu tAtparya e che ke kevaLajJAna labdhivALA jIvAmA jee jJAnI hAya che te paikI keTalAka matijJAna ane zruta jJAnavALA ane mati-zruta ane vidhajJAnavALA hoya che. agara mati, zruta, ane manaH5 vajJAnavALA heAya che tathA
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 bhagavatI sUtre " " bhavanti ityarthaH, ye tu ajJAninaste kecana matyajJAni - zrutAjJAninaH, kecana matyajJAna - zrutAjJAna- vibhaGgajJAnavantazca bhavanti ityevamubhayatra bhajanayA'vaseyAH / gautamaH pRcchati - 'amnANaladdhiyA NaM pucchA ?' he bhadanta ! ajJAnalabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! no nANI, annANI, tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! ajJAnalabdhikA jIvA nojJAninaH, apitu ajJAnino bhavanti, tatra ca trINi ajJAnAni bhajanayA, kecana ajJAnalabdhikA dvayajJAninaH kecana vyajJAni ityarthaH / gautamaH pRcchati' tassa alaDiyA Na pucchA ?" he bhadanta ! tasya ajJAnasya alabdhikA labdhiaura kitaneka mati, zruta, avadhi evaM manaH payavajJAnavAle hote haiM / tathA jo ajJAnI hote haiM ve kitaneka matyajJAna zrutAjJAnavAle hote haiM aura kitaneka matiajJAna, zrutaajJAna evaM vibhaMgajJAnavAle hote haiM / isa taraha se donoM meM jJAna aura ajJAnakI bhajanA jAnanA cAhiye / artha gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'annANaladdhiyANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! jo ajJAnalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'no nANI, annANI' ajJAnalabdhivAle jIva jJAnI nahIM hote haiM, kintu ajJAnI hote haiM / inameM 'tinni annANAI bhayaNAe' tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / arthAt kitaneka ajJAnalabdhivAle jIva do ajJAnavAle hote haiM aura kinaneka tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'tassa aladviyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva ajJAnakI je ajJAnI hAya che te paikI keTalAka matyajJAna, zrunAjJAnavALA hAya che ane keTalAka satyajJAna, zrutAjJAna ane vibhagajJAnavALA hoya che e rIte be prakAromA jJAna ane ajJAnanI bhajanA samajI levI prazna :- ' annANaladdhiyANaM bhaMte pucchA ' he lahanta ! ne ajJAnasandhivANA hAya che te jJAnI hAya che ke ajJAnI hAya che! u. :- 4 goyamA' he gautama ! 'no nANI annANI ' ajJAna sandhivANA va jJAnI hotA nathI kiMtu ajJAnI 4 hoya he gomA 'tinni annANAI bhayaNAe' RNu ajJAna lagnAthI hoya che. arthAt keTalAka ajJAnalabdhivALA jIva ke ajJAnavALA hoya che ane keTalAka traNa ajJAnavANA hoya che. zra:- tassa aladdhiyANaM pucchA' he lahanta! ? kuva
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za. 8 u. 2 sU. 7 labdhisvarUpanirUpaNam 427 rahitA jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA? iti pRcchA praznaH, . bhagavAnAha- 'goyamA ! nANI, no anANI' he gautama ! ajJAnalabdhikAH jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAnina: 'paMcanANAI bhayaNAe' ajJAnAlabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, tAni ca pUrvopadarzitarItyA svayamrayAni / 'jahA annANassa laddhiyA aladdhiyA ya bhaNiyA,evaM maiannANassa suyaannANassa ya ladviyA aladdhiyA~ ya mANiyavyA' yathA ajJAnasya labdhikAH alabdhikAzca bhaNitAH, evaM matyajJAnasya zratAjJAnasya ca labdhikAH alabdhikAzca bhaNitavyAH, labdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM athavA ajJAnI hote haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM 'nANI, no anANI' he gautama ! ajJAna labdhise rahita jIva jJAnI hI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| inako 'paMcanANAiM bhayaNAe' pAMca jJAna sajanAse haiM-ye kisa prakAra se hote haiM so yaha bAta pahile jaisI prakaTa kI gaI haiM usI taraha jAnanI cAhiye / 'jahA apaNANaslalaDiyA, aladdhiyA bhaNiyA, evaM mahaaNNANassa suya annANasta lar3iyA aladdhiyA vi bhANiyanyA' jisa prakAra se ajJAnakI labdhivAle aura ajJAnakI alabdhivAle jIva kahe gaye haiM usI prakArase matiajJAna labdhivAle evaM matyajJAna alabdhi. vAle, zrutaajJAnalabdhivAleaura zrataajJAna alabdhikAle jIvoMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / tathA - jisa prakAra se ajJAnalabdhivAle jIvoM ke tIna ajJAna bhajanAse kahe gaye haiM usI tarahase matyajJAna aura zrutaajJAna labdhivAlejIvoMko bhI tIna ajJAna bhajanAse kahanA caahiye| ajJAnalabdhithI rahita hoya che te zu jJAnI hoya che ke ajJAnI hoya che? u :'nANI no anANI' gautama ! 2majJAnasAciyA hita 7 jAnI hoya che tayA majAnI sAtA nayA tamAmA 'paMcanANAi bhaiyaNAe' pAya jJAna manAyA hoya che. te kevI rIte hoya che te vAta pahelA jevI rIte prakaTa karI che, te ja rIte sabhovA 'jahA annANassa laddhiyA, aladdhiyA bhaNiyA evaM maiannANassa, mayaannANassa laddhiyA aladdhiyA vi bhANiyantrA'2 re sajAna aunt ane ajJAnanI alabdhivALA jenA viSe kahyuM che te ja rIte matyajJAnalabdhivALA ane atyajJAna alabdhivALA, zrutajJAna labdhivALA ane zrutajJAna alabdhivALA jInA viSayamAM paNa samajavuM tevI ja rIte ajJAna labdhivALA jIvone traNa ajJAna bhajanAthI kahelA che te ja rIte matyajJAna ane zrutajJAna lajviALA jIvone paNa traNa ajJAna bhajanAthI samajavA ane jevI rIte ajJAna alabdhivALA ane pAMca jJAna
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre 428 tathA ca yathA ajJAnalabdhikAnAM trINi ajJAnAni bhajanayoktAni tathaiva matyajJAnazrutAjJAnalabdhikAnAmapi tAni vo yAni, evam ajJAna labdhikAnAM yathA paJca jJAnAni bhajanayoktAni tathaiva matyajJAna-zrunAjAnAlabdhikAnAmapi bhajanayaiva paJca jJAnA ityarthaH, 'vibhaMganANaladdhiyA Na tinni annANAI niyamA, vibhaGgajJAnalabdhikAnAM trINi ajJAnAni matyajJAna-tAjJAna-vimagavAnarUpANi niyamAt niyamato bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, do annANAI niyamA' tasya vibhaGgajJAnasya alabdhikAnAM jJAninAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, kecana vibhaGgajJAnAlabdhikAH vijJAninaH, kecana trijJAninaH, kecana caturjAninaH, kecana ekajJAnino bhavanti, he ajJAne tu matyajJAna -zrutAjJAne niyamAt niyamato bhavata eveti bhAvaH // sU0 7 // aura jisa prakArase ajJAna alabdhivAle jIvoMke pAMca jJAna bhajanAse kahe gaye haiM usI prakArase matyajJAna aura zrutAjJAna alabdhivAloMke bhI pAMca jJAna bhajanAse kahanA caahiye| 'vibhaMganANaladdhiyA NaM tinni annANA niyamA' vibhaMgajJAna labdhivAle jIvoMke tIna ajJAnamatyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna niyamase hote haiN| 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, do annANAiM niyamA' tathA jo vibhaMgajJAna labdhivAle nahIM hote haiM unako pAMca jJAna bhajanAse hote haiMarthAt kitaneka vibhaMgajJAna labdhivAle jIva do jJAnavAle hote haiM, kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM, kitaneka cAra jJAnavAle hote hai aura kitaneka eka jJAna-kevalajJAnavAle hote haiM / yadi inameM koI ajJAnI hote haiM to ve niyamase matyajJAna aura zrutAjJAnavAle hote haiM / sU0 7 // bhajanAthI kahelA che te ja rIte maryajJAna ane zrutajJAna alabdhivALAone viSe paNa pAya jJAna manAyA sabharavA 'vibhaMganANaladdhiyANaM tinni annANAI niyamA' vibhA gajJAna labdhivALA jIvone matyajJAna, thatAjJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna niyamathA DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAi bhayaNAe doannANAI niyamA' tathA je vibhAga jJAnalabdhivALA nathI hotA teone pAMca jJAna bhajanAthI hoya che. arthAta keTalAka vibhAgajJAna labdhivALA jIva be jJAnavALA hoya che. ane keTalAka traNa jJAnavALA hoya che, keTalAka cAra jJAnavALA hoya che ane keTalAka eka jJAna kevaLajJAnavALA hoya che je teomAM kaI ajJAnI hoya te te niyamathI matyajJAna ane zrutajJAnavALA ja hoya che. huM sU 7 !
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za08 u. 2 0 8 labdhisvarUpanirUpaNam 429 mUlam - daMsaNalaDiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! tassa aladdhiyA natthi, sammadaMsaNaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM tinni aNNANAI bhayaNAe / micchAdaMsaNaladdhiyA NaM bhaMte! pucchA : tinni annANAI bhayaNAe, tassa alakhiyANaM paMca nANAI tinni ya annANAI bhayaNAe sammAmicchAdaMsaNaladdhiyA ya, alakhiyA ya, jahA micchAdaMsaNaladdhiyA, aladdhiyA taheva bhANiyavvA zAsU. 8 // chAyA - darzanalabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH, gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! * 'daMsaNalaDiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' ityAdi. sUtrArtha - (daMsaNalaDiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jo jIva darzanalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama! (nANI vi, annANI ci) he gautama ! darzanalabdhivAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM (paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe ) jo jJAnI hote haiM unake pAMca jJAna aura jo ajJAnI hote haiM unake tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / ( tassa aladdhiyANaM bhaMte ! 'daMsaNaladdhiyANa maMte jIvA kiM nANI annANI ' chatyAdi G sUtrArtha :- daMsaNaladdhiyANaM bhaMte kiM nANI annANI ' De lagavAn / jIva dazanalabdhivALA hAya che te jJAnI hAya che ke ajJAnI hAya che u :'goyamA he gautama! 4 nANI va annANI tri' darzanasandhivAjA kv| jJAnI pazu hoya che zmane ajJAnI pazu hoya che 'paMcanANAi tinni annANAI bhagaNAe ' ne jJAnI heAya che teone pAca jJAna ane je ajJAAnI hAya che tene traNa ajJAna bhajatAthI hoya che 'tassa aladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' bhagavAn je
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 430 khalu tasya alabdhikAH na santi, samyagdarzanalabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM trINi ajJAnAni bhajanayA / mithyAdarzanalabdhikAH bhadanta ! pRcchA, trINi ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA samyagU midhyAdarzanalabdhikAca alabdhikAzca yathA mithyAdarzana labdhikA alabdhikAstathaiva bhaNitavyA // sU0 8 // jIvA kiMnANI annANI) he bhadanta ! jo darzanalabdhise rahita jIva hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (tassa alakhiyA natthi) he gautama ! darzanakI aladdhivAle koI jIva nahIM hote haiM / 'sammadaMsaNaladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' jo jIva samyagdarzanalabdhivAle hote haiM unako pAMca jJAna bhajanAse hote haiM / (tassa aladviyANaM tinni aNNANAI bhayaNAe ) jo jIva samyagdarzanalabdhise rahita hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote (micchAdaMsaNaladviyANaM bhate ! pucchA) he bhadanta ! jo jIva mithyAdarzanalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( tini annANAI bhayaNAe ) he gautama! jo jIva mithyAdarzanalabdhivAle hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tiniya annANAI bhayaNAe ) jo jIva mithyAdarzanalabdhi se rahita hote haiM unameM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM (sammAmicchAdaMsaNaladdhiyA ya, alaDiyA ya, jahA sicchAdaMsaNaladdhI, " darzonalabdhi rahita jIva hAya che te nAnI hAya 3 ajJAnI ? ' goyamA ' he gautama! tassa aladdhiyA natthi ' darzana samdhivinAnA a lava hotA nathI. ' sammaddasaNa laddhiyANaM paMcanANAi bhayaNAe ' neva sabhya darzanavAjA hoya che. temAne yAMca jJAna labhanAthI hoya che N 'tassa aladdhiyANaM tinni annANAI bhayaNAe ' ? samyag darzana rahita hAya che temA traNa ajJAna bhajanAthI heAya che. micchadaMsaNa laddhiyANaM bhaMte pucchA ' he lahanta ! ne va bhithyA darzanasandhivANA hoya che te jJAnI hoya che} ajJAnI ? 'tinni annANAI' bhayaNAe' he gautama ! ? va mithyaadrshnlabdhivALA hoya che. temAM traNa ajJAna bhajanAthI hAya che " " tassa aladviyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe " neva mithyAdarzanathI rahita hAya che. teemA pAca jJAna tathA traNa ajJAna bhajanAthI hAya che. 'sammAmicchAdaMsaNaladdhiyA ya, aladdhiyA ya jahA micchAdaMsaNaladdhi aladdhi taheva
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za 8 u. 2 su. 8 labdhisvarUpanirUpaNam 431 TIkA- gautamaH pRcchati - 'daMsaNaladdhiyA NaM bhaMte! jIvA ki nANI, anANI ?' he bhadanta ! darzanalabdhikAH zraddhAnamAtralabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi ambhANI vi' he gautama ! darzanalabdhikA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, tatra samyak zraddhAnavanto jJAninastaditare tu mithyA zraddhAnavantaH ajJAnina iti bhAvaH / 'paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe' tatra jJAninAM samyak zraddhAnavatAM bhajanayA paJca jJAnAni, ajJAninAM tu trINi ajJAnAnyapi bhajanayaiva aladdhI taheva bhANiyanvaM) samyagmithyAdarzanalabdhivAle aura isakI labdhi vinA ke jIva jaise mithyAdarzanakI labdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva kahe gaye haiM vaise hI kahanA cAhiye / TIkArtha- gautamasvAmIne prabhuse aisA pUchA hai 'daMsaNaladiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! darzanalabdhivAle zraddhAna mAtra labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' darzanalabdhivAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM jJAnI ve hote haiM jo samyakuzraddhAna vAle hote haiN| aura jo mithyA zraddhAna vAle hote haiM ve ajJAnI hote haiM | paMca nANAI tinni annANAi' bhayaNAe' samyag zradAnavAle jJAniyoMko bhajana se pAMca jJAna hote haiM, tathA mithyA zradAnavAle ajJAniyoMko tIna ajJAna bhI bhajanA se hI hote haiM / jJAniyoM meM yadi eka jJAna ho to vaha kevala - jJAna hotA hai, dojJAna hoM to ve matijJAna aura zrutajJAna hote haiM, bhANiyavyaM' sammabhUmithyAdarzana samdhivANA bhane tenI samdhithI rahita lava levI rIte mithyAdarzIna labdhivALA ane tenI alabdhivALA jIvAne viSe kahyu che te pramANe samajI levuM, TIartha :- gautama svAbhIme alune me pUchayu ! 'daMsaNaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAn ! darzanasamdhivANA lava jJAnI hoya che ajJAnI ? uttara .' goyamA' he gautama! ' nANI tri annANI tri' darzanasandhivANA jJAnI paNa heAya che ane ajJAnI paNa heya che temA jJAnI te DaeNAya che ke je sambhazrRhAnavALA hAya che bhane mithyA zraddhAnavAjA hoya he te ajJAnI hoya che. 'paMcanANAI tini annANAI bhayaNAe ' sammazraddhAnavALA jJAnIone bhajanAthI pAca jJAna haiAya che tathA mithyAzraddhAnavALA ajJAnIone traNa ajJAna bhajatAthI hAya che jJAnIemA je ekaja jJAna hAya tA te kevaLajJAna ja hAya che. e jJAna hoya te matijJAna ane zrutajJAna hoya che.
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 bhagavatI sUtre bhavanti iti bhAvaH, gautamaH pRcchati - 'tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! tasya darzanasya alabdhikA labdhirahitAH ag jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! tassa aladdhiyA natthi' he gautama ! tasya darzanasya alabdhikA na santi yeSAM tasya darzanasyAlabdhiste na santyeva sarvajIvAnAM rucimAtrasya sattvena samyag - tIna jJAna hoM to matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, yA satijJAna, zratajJAna manaH paryavajJAna ye tIna jJAna hote haiM / cAra jJAna hoM to. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna hote haiM / ajJAniyoMmeM yadi ajJAna hoM to ve matijJAna, zrutAjJAna ye do ajJAna hote haiM, yadi tIna ajJAna ho to ve satyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna hote haiM / isa taraha se pAMca jJAna aura tIna ajJAnoMkI bhajanA jAnanI cAhiye | aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM ' tassaaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, alnANI ?' he bhadanta ! jo jIva darzanalabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'tassa alaDiyA natthi' he gautama ! aisA eka bhI jIva nahIM hai jo darzana sAmAnya zraddhAna rUpadarzana kI labdhise rahita ho / darzanakA tAtparya yahAM rucimAtra liyA gayA hai yaha ruci jIvoMmeM tIna prakArakI pAyI jAtI hai, eka samyakrUpa, dusarI mithyArUpa, aura tIsarI mizrarUpa | inameM se jIvoM traNa jJAna hoya te matijJAna, zratajJAna ane avadhijJAna agara matijJAna, zrutajJAna ane mana pavajJAna heAya che. cAra jJAna hAya teA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaH5vajJAna heAya che. ajJAnIomAM jo ajJAna hAya / matyajJAna, zrutAjJAna e me ajJAna hoya che jo traNa ajJAna hoya te matyajJAna, zrutAjJAna ane vibhagajJAna e traNa ajJAna hoya che. e rIte pAca jJAna ane traNa ajJAneAnI bhajanA samajI levI. ! prazna : - ' tassa aladdhiyANaM bhate jIvA kiM nANI annANI' he mahata je jIva nalabdhi rahita hoya che te jJAnI hoya che ke ajJAnI hAya che? ( uttara :- tassa aladdhiyA natthi' he gautama! sevA me lava hota nathI ke je da"na-sAmAnya zraddAnarUpa darzananI labdhathI rahita hAya rucimAtra ja grahaNu karAyuM che. A ruci jIvAmAM traNa prakAranI 1. samyagrUpa, mithyArUpa, 3 mizrarUpa jIvAmA A paikI koine koi darzananu tAtpa ahIM jovAmAM Ave che. ruci avazya hAya che
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.8 labdhisvarUpanirUpaNam mithyA - mizrazraddhAneSu anyatamovazyaMbhAvAt 'sammadasaNaladdhiyANaM paMca nANAiM bhayaNAe' samyagdarzanalabdhikAnAM samyagdRSTInAM pazcajJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM timni annANAiM bhayaNAe' tasya samyagdarzanasya alabdhikAnAM mithyAdRSTInA mizradRSTInAJca trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, mizrasya tAtvikasabodhajanakatvAmAvena mizradRSTInAmapi ajJAnameveti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'micchAdasaNaladdhiyANaM bhaMte ! pucchA ? he bhadanta ! mithyAdarzanalabdhikAH khalu jovAH kiM jJAninaH kiMvA ajJAnino bhavanti ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha- 'tinni annANAI ke koI na koI ruci avazya hotI haiN| ataH yahAM aisA kahA gayA hai ki sAmAnya ruci rahita koI bhI jIva nahIM hotA hai| 'sammaiMsaNaladdhiyANaM paMca nANAi bhayaNAe' jo jIva samyagdarzanalabdhivAle hote haiM arthAt samyagdRSTi hote haiM unako pAMca jJAna bhajanAse hote haiN| bhajanAse kisa prakArase hote haiM yaha bAta Upara prakaTa kI jA cukI hai| tassa aladviyANaM tinni annANAiM' jo samyagdarzanarUpa labdhi se rahita hote haiM arthAt samyagdRSTi nahIM hote mithyAdRSTi hote haiM unako tIna ajJAna bhajanAne hote haiN| isI tarahase mizradRSTiyoM ko bhI tIna ajJAna sajanAle hote haiN| kyoki jo mizra dRSTi jIva hote haiM unameM tAtvikabodha nahIM hotA hai ataH unakI mizradRSTi tAtvika bodhakI janakatA ke abhAvase ajJAnarUpa hI hotI ha / aba gautama prasuse pUchate haiM 'micchAdasaNaladdhiyA NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! mithyAdarzanalabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate 'tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! mithyAdarzanalabdhivAle jIvoMmeM eTale ja ahIM evuM kahevAmAM Ave che ke sAmAnya ruci rahita koIpaNa jIva letA nathI 'sammadasaNaladdhiyANaM, pacanANAI bhayaNAe' se 71 sabhyaza navANA hApa cha teone pAca jJAna bhajanAthI hAya che bhajanAthI kevI rIte hoya che te upara prakaTa 42vAmA bhAvIche 'tassa aladdhiyANaM tinni anANAI resamyAna35 AuthA rahita hoya che. eTale ke mithyASTirUpa hoya che teone traNa ajJAna bhajanAthI heya che. evI ja rIte mizradaSTivALA omA paNa traNa ajJAna bhajanAthI hAya che kemake je mizradaSTi DAya che. tamAma tApi: mAya ddaa| nayA prazna - 'micchAdasaNaladdhiyANaM bhaMte pucchA' he bhagavAn / mithyAni vA sAnA hAya cha / ajJAnI DAya cha ? uttara - 'tini annANADa bhayaNAe' gautama ! bhiyAna sampANA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 bhagavatImutre bhayaNAe' he gautama! mithyAdarzanalabdhikAnAM mithyAdRSTInAM trINi aJjAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' tasya mithyAdarzanasya alabdhikAnAM samyagdRSTInAM mizradRSTInAM ca krameNa paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti, 'sammAmicchAdaMsaNalaDiyA ya addhiyA ya jahA micchAdaMsaNaladdhiyA, alaDiyA taba bhANiyantrA' samyagmithyAdarzanalabdhikAtha alabdhikAtha yathA mithyAdarzanalabdhikAH yajJAnino bhajanayA, yathA ca mithyAdarzana syAlabdhikAH paJcajJAninaH, tryajJAninazca bhajanayoktAstathaiva kramazaH prathame majanayA vyajJAninaH, carame ca paJcajJAninaH, tryajJAninazca bhajanayaiva pratipattavyAH ||8|| tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / 'tassa aladdhiyA NaM paMca nANAI', tinni ya annANAi bhayaNAe' jo jIva mithyAdarzanalabdhivAle nahIM hote haiM, arthAt samyagdRSTi hote haiM, yA mizradRSTivAle hote haiM, unameM kramazaH bhajanAse pAMca jJAna aura tIna ajJAna hote haiM tathA 'sammA micchAdaMsaNaladbhiyA ya, aladdhiyA ya jahA micchAdaMsaNaladdhi, aladdhI taheva bhANiyavva' samyagmithyAdarzanalabdhivAle tathA inakI alabdhivAle jIva jaise mithyAdarzanalabdhivAle jIva tIna ajJAnavAle bhajanAse hote haiM aura mithyAdarzanakI alabdhivAle jIva bhajanAse pAMcajJAnavAle hote haiM tathA tIna ajJAnavAle hote haiM, usI prakArase kramazaH prathamameM bhajanA se tIna ajJAnavAle aura antake pAMca jJAnavAle hote haiM / tAtparya kahanekA yaha haiM ki samyakramithyAdarzana labdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva kramazaH tIna ajJAnavAle aura pAMca jJAnavAle yA tIna ajJAna vAle bhajanAse hote haiM ! sU08 // , 6 lavAmAM trANu ajJAna laganAthI hoya che, 'tassa aladdhiyANaM paMvanANAi tinni ya annANAi bhayaNAe je chatra mithyAdarzIna labdhivALA hAtA nathI, arthAt, samyagUna dRSTivALA yA mizravruSTivALA hAya che temAM kramazaH bhujanAthI pAca jJAna ane traNa ajJAna bhujanAthI hAya che sammAmicchAdaMsaNaladdhiyA ya aladdhiyAya jahA micchAdaMsaNaladdhi aladdhi tadeva bhANiyavvaM samyabhUmithyAdarzana samdhivANA tathA tenI alabdhivALA jIva jevI rIte mithyAdarzIna labdhivALA jIva traNa ajJAnavALA bhajatAthI hAya che ane mithyAdarzananI alabdhivALA bhajanAthI pAca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hAya che teja rIte kramazaH prathamamA bhajanAthI traNa ajJAnavALA ane aMtamAM pAMca jJAnavALA heAya che. tAtpa` kahevAnu e che ke sammamithyAdarzIna labdhivALA ane tenI azvivALA jIvra kramathI traNa ajJAnava LA ane pAca jJAnavALA agara traNa ajJAnavALA bhajanAthI DAya che. ! sa, 8 // "
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 435 mUlam - carittaladdhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! paMca nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajAI cattAri nANAI, tinni ya annANAI bhayaNAe, sAmAiyacarita laDiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI, kevalavajjAIM cattAri nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAI tinniya annANAI bhayaNAe, evaM jAva sAmAiyacarittaladiyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva ahakkhAyacarittaladdhiyA, aladdhiyA ya bhANiyadvA, navaraM ahakkhAyacarittaladdhiyANaM, paMca nANAI bhayaNAe - 3, carittAcarita laddhiyA NaM bhaMte / jIvA, kiM nANI, annANI ? goyasA ! nANI, No aNNANI, atthegaiyA duNNANI, atthegaiyo tinnANI, je dunnANI te AbhiNibohiyanANI ya suyanANI ya, je tinnANI, te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, tassa aladviyANaM paMca NANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe 4, doNaladdhiyA NaM paMcanANAI, tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM pucchA ? goyamA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI 5, evaM jAva voriyassaladdhI aladdhI ya bhANiyA, bAlavIriyaladdhiyANaM tinni nANAI tinni annA AI bhayaNA, tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe, paMDiya - vIriyaladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM maNapajavanANavajjAI NANAI annANAI tinni ya bhayaNAe,
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI bAlapaMDiyavIriyaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI? tinni nANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAI tinni annANAI bhayaNAe, iMdiyaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ? goyamA ! cattAri gANAI, tinni ya aNNANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyA NaM pucchA ? goyamA ! nANI, no annoNI, niyamA eganANI, kevalanoNI, soiMdiyaladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA, tassa aladdhiyo NaM pucchA, goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthegaiyA eganANI, je dunnANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI ? je eganANI te kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taM jahA-saiannANI ya suyaannANI ya, cakkhidiya-ghANiM diyANaM laddhiyANaM alachiyANa ya, jaheva soiMdiyasla, jinbhidiyaladdhiyANaM cattAri NANAi, tinni ya annANANi bhayaNAe, tassa aladdhiyA Na pucchA ? goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te niyamA eganANI, kevalanANI,. je annANI te niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI ya. suyaannANI ya, phAsiMdiyaladdhiyA NaM aladdhiyA NaM jahA iMdiyaladdhiyA ya aladdhiyA ya // sU0 9 // chAyA- cAritralabdhikA khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH? gautama ! paJca jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM manAparyavajJAnavarjAni catvAri jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA, sAmAyikacAritralabdhikAH
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 437 khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, kevalavarNAni catvAri jJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAm paJca jJAnAni, trINi, ca ajJAnAni bhajanayA, evaM yathA sAmAyika cAritralabdhikAH alabdhikAzra bhaNitAH evaM yAvat yathAkhyAta cAritralabdhikAH, alabdhikAzca bhaNitavyAH, navaraM 'caritadviyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI' ityAdi / . sUtrArtha - (caritaladviyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he. bhadanta ! jo jIva cAritralabdhivAle hote haiM, ye kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (paMca nANAI bhayaNAe) cAritra labdhivAle jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM / (tassa aladviyA NaM maNapajjavanANavajjAI cattArinANAI tinni ya annANAI bhayapAe ) jo jIva cAritralabdhivAle nahIM hote haiM unameM manaH paryavajJAna ko choDakara cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / (sAmAiyacaritaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, ambhANI) he bhadanta ! sAmAyika cAritralabdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI, kevalavajjAI cattAri nANAI bhayaNAe) sAmAyika cAritralabdhivAle jJAnI hote haiM / inameM bhajanAse kevalajJAnako chor3akara cAra jJAna hote haiM / (tassa aladdhiyANaM paMcanANA tiniya annANAi bhayaNAe, evaM jahA sAmAiyacaritta L ' carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ' pratyAdhi , J { sUtrArtha - 'carittaladriyANaM saMte ! jIvA kiM nANI annANI ' -lahanta ! ? va yAritryasamdhivANA hoya che te zuM jJAnI hoya che } ajJAnI ? ' goyamA he gautama / ' paMcanAmAI bhayaNAeM ' cAritryAvivANA lava laganAthI pAMtha jJAnavANA heya che. tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajjAI cattArinANAra tinniya annANAI bhayaNAe je jIva cAritryalabdhi vinAnA hoya che. temanAmAM manaH va jJAna choDIne yAra jJAna tathA trayu ajJAna laganAthI hoya che. ' sAmAiya carita - laddhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annAgI ? he bhagavan ! sAmAyi yAritrya samdhivAlA kA jJAnI hoya che ajJAnI ? ' goyamA ' he gautama! ' nANI kevala " 4 jAI' cattAri nANAi bhayaNAe ' sAmAyika yAtriya sandhivANA jJAnI na hoya che. temanAmAM bhajanAthI kevaLa jJAna gheADIne cAra jJAna hAya che. tassa aladdhiyANaM paMcanAgAi tinni annANAI bhayaNAe evaM jahA sAmAiyacarittaladdhiyA aladdhigAya bhaNiyA evaM nAva ahakhAya caricalaDiyA aladdhiyAya
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre yathAkhyAtacAritralabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA 3 cAritrAcAritralavdhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, santi ekake dvijJAninaH santi, ekake vijJAninaH, ye dvijJAninaste AbhinibodhikajJAninazca zrutajJAninazca ye vijJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutalaDiyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva akkhAyacarittalar3iyA, alaDiyA ya bhANiyavvA, navaraM ahavakhAyacarittaladviyA, paMcanANAI bhayaNAe ) jo jIva sAmAyika cAritralabdhivAle nahIM hote haiM, unameM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / jisa taraha se sAmAyika cAritralabdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva kahe gaye haiM usI tarahase yAvat yathAkhyAta cAritralabdhivAle aura isa kI alabdhivAle jIva kahanA cAhiye / vizeSatA yaha hai - yathAsyAta cAritralabdhivAle jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM / (caritAcarittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! cAritrAcAritra labdhivAle jIva kyA jJAnI hote haiM. yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ( NANI, jo aNNANI) cAritrAcAritra labdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / (atthegayA duNNANI, atthegaiyA tinnANI) inameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka tIna jJAnavAle hote haiM / (je dunnANI, te AbhiNiyohiyanANI ya suyanANIya) jo do jJAnavAle hote haiM ve AbhinivodhikajJAnI hote haiM. aura zrutajJAnI 438 bhANiyantrA navaraM ahakakhAyacarittaladdhiyA paMcanANAI bhayaNAe ' ? sAmAyika cASi labdhivALA hAtA nathI. teeAmAMnA pAMca jJAna tathA traNa ajJAna bhajanAthI hAya che jevI rIte sAmAyika cAritralabdhivALA ane tenI alabdhivALA veAnA viSe kahela che teja rIte cAvata-yathAkhyAta cAritryabdhivALA ane tenI alabdhivALA jIvAnA viSe paNu samajavu. vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke yathAkhyAt cAritryavALA jIva bhajanAthI pAca jJAnavALA hAya che. " caritAcarittaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI 'he bhagavan ! cAritryAcAritrya jIva nAnI hoya che ke ajJAnI hAya che? goyamA' he gautama ! cAritryAcAritryavALA jIva nAnI hAya che ajJAnI nIM atthegaiyA tinnANI ' tebhA DeTalA me jJAnavANA bhane DeMTalA 'je dunnANI te AbhiNitrohayanANi ya suyanANI ya' nANI no annANI ' " the me " atyegaiyA dunnANI, tra jJAnavANA hoya jJAnavANA udyA che. .
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam jJAninaH, avadhijJAninaH, tasya alavdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA ||4|| dAnalavdhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, niyamAt eka jJAninaH kevalajJAninaH // 5 // evaM yAvat vIryasya labdhiH, alabdhizva bhaNitavyA, vAlavIryalabdhikAnAM trINi jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA, hote haiM / ( je tinnANI, te AbhiNiyohiya nANI, suryanANI ohinANI) jo tIna jJAnavAle hote haiM unameM Abhiniyodhika jJAnI hote haiM, zrutajJAnI hote haiM aura avadhijJAnI hote haiM- ( tassa aladdhiyA paMcanANAI, tinni aNNANAI bhagaNAe ) jo jIva cAritrAcAritra labdhivAle nahIM hote haiM unake bhajanAse pAMca jJAna hote haiM yA tIna ajJAna hote haiM / (dANalaDiyA NaM paMcanANAI, tinni aNNANAI bhayaNAe) dAnalabdhivAle jIvoM ke bhajanA se pAMca jJAna yA tIna ajJAna hote haiM / ( tassa aladdhiyA NaM pucchA ) he bhadanta ! jo dAnalabdhivAle jIva nahIM hote haiM ve kyA jJAnI hote " yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI, no annANI niyama eganANI kevalanANI) dAnalabdhise rahita jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / jJAnI hone para bhI ve niyama se ekajJAnakevalajJAnavAle hote haiM / ( evaM jAva vIriyassaladdhI, aladdhI ya bhANiyA) isI tarahase vIryalabdhivAle aura isakI alabdhivAle tetheo AliniSeodhiH gane jJAnavANA hoya he ' je tinnANI te AbhiNivoyinANI suyanANI ohiyanANI ' ne traSyu jJAnavANA hoya hai tebhA alininodhi jJAnava LA, zrutajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya che tassa aladdhiyANaM paMcanANA tinni annANAI bhayaNAe ' kAyArinyAnyaritrya samdhivANA hotA nathI teeAne bhajanAthI pAMca jJAna ane traNu ajJAna hAya che dANaladdhiyANaM paMcanANAi tinni annANAI bhagAe " dAnalabdhivALA jIvAne bhajanAthI pAca jJAna ane traNa ajJAna heAya che. tassa aladdhiyANaM pucchA' he bhagavAna ! ne dAnalabdhivALA jItra nathI hotA teo jJAnI hAya che ke ajJAnI hoya che goyamA he gautama! 'nANI no annANI niyamA eganANI kevalanANI ' dhanasamdhi rahita jIva jJAnI hAya che ajJAnI hAtA nathI ane jJAnIema paNa te niyamayI kevaLa the! jJAnI 4 hoya che ' evaM jAva vIriyaladdhi aladdhiya bhANiyavyA ' khena rIte viya'samdhivAjA gane tenI asandhivAnA bhavanA viSayabhA pazu samanvu, 'bAlavI riya 4 "
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 44. bhAvatIsatre tasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA, paNDitavIryasya labdhikAnAM paJcajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM manaHparyavajJAnavarnAni jhAnAni, ajJAnAni trINi ca bhajanayA / vAlapaNDitavIryalandhikAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? trINi jJAnAni bhajanayA, tasya alandhikAnAM paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA 1 indriyalabdhikAH jIvoM ke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / (bAlavIriyaladiyA NaM tinni nANAI, tinni annANAI) jo jIva bAlavIryalabdhivAle hote haiM unameM tIna jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / (tamsa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe) bAlavIryakI labdhi vinAke jo jIva haiM unameM pAMca jJAna bhajanA se hote haiM / (paDiyavIribaladdhiyA NaM pacanANAI bhayaNAe) jo jIva paNDitavIrya labdhivAle hote haiM, unako pAMca jJAna bhajanAse hote haiM / ( tamsa aladdhiyANaM maNapajjavanANabanAI NANAi, annANAI, tinni ya bhayaNAe) jo jIva paMDitavIrya labdhivAle nahIM hote haiM unako manAparyavajJAnako choDakara cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| (bAlapaDiyavoriya laddhiyA Na bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! jo jIva bAlapaNDitavIrya labdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (tinni nANAI bhayaNAe) he gautama ! bAlapaNDita vIryalabdhivAloMko tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (tamsa alar3iyANaM paMca laddhiyANaM tinni nANAi tinni annAgAi'2 75 pAsavAya hAya hai. tamanAmA e jAna tathA trae majAna maranAthI hAya cha tassa aladdhiyANaM paMcanANAi bhayaNAe' mAlavIya vinAnA re 75 cha. tamAmA pAya gAna manAyI hoya 'paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe 94 pativIya samidhAya cha, tabhane pAya jAna manAthI DAya che tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANarajjAiM cattArinANAI annANAI tinniya bhayaNAe' ne pati . vIrya labdhi vinAnA hoya che temane mana:paryavajJAna cheDIne cAra jJAna tathA traNa ajJAna maranAthI hAya che. 'vAlapaMDiyavIriyaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta! je jIva bAlapaMDita vIrya labdhivALA hoya che teo zuM jJAnI hoya che ke majJAnI DAya che ! 'tinni nANAI bhayaNAe' gautama / tinIya auranAne tra jJAna manAthI DAya che. 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAI
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 441 khala bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? gautama ! catvAri jJAnAni zrINi ca ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAnAM pRcchA ? gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH, niyamAt ekajJAninaH-kevalajJAninaH, zrotrondriyalabdhikAH yathA indriyalabdhikAH, tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, nANAi tinni anlANAi athaNAe) bAla paNDitavIryakI labdhi binA ke jIvoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (iMdiyaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANo, anlANI) he bhadanta! jo jIva indriyalabdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (cattAri NANADa, tinni ya aNNANAi bhayaNAe) indriyalabdhivAle jIvoM meM cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (tasla aladdhiyANaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva indriyalabdhi vinAke hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM / (goyamA ! nANI no annANI niyamA eganANI, kevalanANI) indriyalabdhi vinAke jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiN| jJAnIse unameM niyamale ekajJAna-kevalajJAnavAle hI hote haiN| (so idiyaladdhiyANaM jahA idiyaladdhiyA) zrogendriya labdhivAle jIca indriya labdhivAloMkI tarahase hote haiM / (tamsa aladdhiyANaM pucchA) he bhavanta ! zrotrahandriya labdhirahita jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM? (goyamA) he gautama ! zrotraindriya labdhirahita jIva (NANI vi timti annANAI ayaNAe' sarita vAyasavAnAnA vAma pAya jAna bhane trA mazAna manAyI letya cha 'iMdiyaladdhiyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' HEd! 7 driyamANADoya che te mAnI jAya che jAnI ?'goyamA' he gautm| 'cattArinANAI tinni ya annANAi bhayaNAe' driyamANa vAbhA yAra jAna tayAtra ajJAna nAthA hAya che. ' tassa aladdhiyANaM pucchA' mahata! 2 jIva Indrayalabdhi sivAyanA heya che te zu jJAnI hoya che ke ajJAnI heya che 'goyamA' 'nANI no annANI niyamA eganANI kevalanANI 'ndriya sandhi sivAyanA jIvo nI ja hoya che ajJAnI hatA nathI ane teo niyamathI eka kevaLAnavALA ya, 'so iMyiladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA' zrotandriya eDain 1 yandri sani yAnI bhara sabhA 'tassa aladdhiyANaM pucchA' bhagavana! zrAnandraya samisivAyana va jJAnI hAya che mazAnI ? 'goyamA 'he gautama ! zrotradriya san 2hita 71 'nANI vi annANo vi.' jAnI 5 heya cha bhane
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 bhagavatIsUtre ajJAnino'pi, ye jJAninaste santi ekake dvijJAninaH, santi ekake ekajJAninaH, ye dvijJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAnina, ye ekajJAni - namte kevalajJAninaH ye ajJAninaste niyamAt bacajJAninaH, tadyathA - matyajJAninazca zrutAjJAninazca cakSurindriya- ghrANendriyANAM labdhikAnAm alabdhikAnAJca yathaiva zrogendriyasya, jivendriyalavdhikAnAM catvAri jJAnAni, trINi annANI vi) jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiM / (je nANI, athegayA dunnANI, atthegaDyA ega nANI) jo jJAnI hote haiMunameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka eka jJAnavAle hote haiM (je dunnANI, te AbhiNibohiyanANI, suganANI) jo jIva do jJAnavAle hote haiM, ve Abhiniyodhika jJAnavAle hote haiM aura zrutajJAnavAle hote haiM / (je eganANI - te kevalanANI) jo ekajJAnavAle hote haiM ve kevalajJAnavAle hI hote haiM / (je annANI - te niyamA duannANI tajahA mai annANI ya, suya annANI ya) jo ajJAnI hote haiM ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM- jaise- matyajJAnavAle aura atAjJAnavAle ( cakkhidiya vArNidiyANaM laDiyA NaM aladbhiyANa ya-jaheva soi diyassa, jibhidiya laddhiyANaM cattArijANA tinni ya annANANi bhayaNAe ) cakSuindriya aura ghrANaindriya for aura inakI alabdhivAle jIva zrotrendriyalabdhivAle jIvoMkI taraha se cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiM aisA jAnanA paNa hAya che ajJAnI hoya he 'je nANI te atthegaiyA dunnANI atyegaiyA eganANI ' je jJAnI hAya che teemA keTalAka e jJAnavALA ane keTalAka eka jJAnavALA heAya che. je dunnANI te AbhiNitrohiyanANI suyanANI ' ? lava me jJAnavANA hoya che. tyo alinimodhika jJAna bhane zrutajJAna khema me jJAnavANA hoya che 'je eganANI te kevalanANI ' je eka jJAnavALA hAya che te kevaLajJAnavALA ja hoya che. je annANI te niyamA dunnANI taM jahA maiannANIya suyaannANIya ' je ajJAnI hAya te niyamathI e ajJAnI hoya che tene matyajJAna ane zrutaajJAna ema e ajJAna heAya che. cakkhidiyaghArNidiyANaM laDiyANaM aladdhiyANaya jatra soiMdiyassa jibhidiyaladbhiyANa cattAri nANAI tinni ya annANANI bhayaNAe ' yakSu driya mane ghANu driyasamdhivANA bhane te sivAyanA vA zrotrendriya labdhivALA jIvAnI mAphaka cAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che tathA te khane 6 ,
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 443 ca ajJAnAni bhajanayA, tasya alabdhikAH khalu pRcchA ? gautama ! jJAnino'pi, ajJAnino'pi, ye jJAninaste niyamAta ekajJAnina:-kevalajJAninaH, ye ajJAninaste niyamAt iyajJAninaH tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca, sparzendriyalabdhikAH khalu alabdhikAH khalu yathA indriyalabdhikAzca, alabdhikAzca ||s. 9 // cAhiye / tathA ina dono indriyoM kI labdhi vinAke jIva zrotrondriya labdhirahita jIvoM kI taraha do jJAnavAle yA do ajJAnavAle yA eka kevalajJAnavAle hote haiN| jo jIva jinhA indriyakI labdhivAle hote haiM unameM cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| (tassa aladdhiyA NaM pucchA) he bhadanta ! jo jIva jivhendriyalabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (nANI vi annANI vi) he gautama! jivhandriyalabdhise rahita jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (je nANI, te niyamA, eganANI kevalanANI, je anANI te niyamA duannANItaM jahA mai annANI ya, suya annANI ga) jo jJAnI hote haiM ve niyamase eka jJAna-kevalajJAnavAle hI hote haiN| tathA jo ajJAnI hote haiM, ve niyamase do ajJAna vAle hote haiM-eka mati ajJAnavAle aura dUsare zruta ajJAnavAle / (phAsiMdiyaladdhiyANaM, aladviyAeM jahA iMdiya laddhiyA ya aladdhiyA ya) sparzana indriya labdhivAle aura isakI alabdhivAle jIva indriya labdhivAle aura indriya kI alabdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / idrinIlabdhi sivAyanA jIvo zrotrendriya labdhi rahita jIvanI mAphaka be jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA ane eka kevaLajJa navALA hoya che je jIva jIhAMIndriya labdhivALA DAya che tamanAbhA yA2 jJAna bhane tra] bhajJAna manAyA 14 cha. 'tassa aladdhiyANaM pucchA' sagavAn ne 91 ndraya sandhi sivAyanA DAya che te jJAnI DAya cha / ajnyaanii| 'goyamA' gautama / 'nANI vi annANI vi' 703ndriyAni rasita | jAnI para haya cha bhane ajJAnI paY DAya che 'je nANI te niyamA eganANI kevala nANI je annANI te niyamA duannANI taM jahA maDaannANIya muyaannANIya '2 jAnI hoya che ta niyamathI me jAna jAnA patathA je ajJAnI hoya che te niyamathI matyajJAna ane zrata ajhAna ema be ajJAnavALA hoya che. 'phAsidiyaladdhiyANaM aladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA ya aladdhiyA ya' 25zana libdhivALA ane temanI labdhi sivAyanA jIva IdriyalabdhivALA ane Ikriyaladhi sivAyanA jInI mAphaka ja samajavA,
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImutre TIkA- gautamaH pRcchati - ' carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! cAritralabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAninaH, i trA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMca nANAI bhayaNAe' he gautama! cAritralabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, yataH kevalino'pi cAritritvAt cAritralabdhikA jJAnina eva bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM maNapajjananANavajjAI cattAri nANAI, tinniya annANAI bhayaNAe' tasya cAritrasya 444 TIkArtha- gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM (carittaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva cAritralabdhivAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? samyaka sahita jJAna jinake haiM ve jJAnI aura mithyAtva sahita jJAna jinake haiM veM ajJAnI haiM aisA jJAnI aura ajJAnIkA lakSaNa yahAM jAnanA cAhiye / ajJAna - jJAnakA sarvathA abhAva jinameM haiM ve ajJAnI haiM aisA ajJAnI zabdakA artha nahIM hai / ataH isI abhiprAyako lekara prabhu unase kahate hai 'gomA' he gautama! 'pacanANAI, bhayaNAe' cAritralabdhivAle jIvoM meM bhajanAse pAMca jJAna hote haiM / niyamase nahIM hote haiM / kyoM ki kevalI bhI cAritravAn honeke kAraNa cAritralabdhivAle jJAnI hI hote haiM / isa liye yahAM para cAritralabdhivAle pA~ca jJAna taka bhajanAse kahe gaye haiM / ava gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'tassa aladviyA NaM maNapajjavanANavajAI, cattAri nANAI, tinni ya aNNA TIDArtha :- gauravAbhI alute bhevu cUhe cheDe 'carittaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavAn ! ne va yAritryavivAjA hoya che te jJAnI hAya che ke ajJAnI? samyag jJAna jemanAmA hoya che te jJAnI ane mithyAtvasahita jJAna jemanAmA hoya che te ajJAnI che e pramANe jJAnI ane ajJAnInuM lakSaNa jANavuM. ajJAna ane jJAnanA sarvathA abhAtra jemanAmA hoya che te ajJAnI che evA ajJAnI Abdane a thatA nathI eTale eja abhiprAyane uddezIne prabhu gautamane kahe che ke L goyamA' De gautama / ' paMcanANAI bhayaNAe ' AAritryasandhivAjA lve|bhaaN lanAthI pAMca jJAna hoya che niyamathI hotuM nathI kemake kevaLI paNa cAritryI hovAne kAraNe cAritryalabdhivALA jJAnI ja hoya che. eTalA mATe ahI cAritryalabdhivALAone pAMca jJAna sudhI bhajanAtho kaheluM che prazna tassa aladdhiyANaM maNa pajjavanANavajjAI cattAri nANAI tinni ya annANAI bhayaNAe' he bhagavan ! neva yAritryasandhi " - .
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 445 alabdhikAnAM manaH paryavajJAnavarNAni catvAri jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti, tathAhi cAritrAlabdhimatAm asa yatatve AdyaM jJAnadvayaM jJAnatrayaM vA bhavati, siddhatve ca kevalajJAnaM siddhAnAmapi vAritralabdhirahitatvAta te no cAritriNo no acAritriNo bhavanti, ye tu cAritrAlagdhimanto'jJAninaste bhajanayA dvajJAnino'pi / tryajJAnino'pi bhavanti gautamaH pRcchatiNAI bhayaNAe' he bhadanta ! jo jIva cAritralabdhise rahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM isake uttara meM prabhu kahate hai ki ye jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jJAniyoMmeM yahAM cAra jJAna taka ho sakate haiM manaHparyavajJAnako choDakara / tathA ajJAniyoM meM tIna ajJAnataka ho sakate haiM / yahI bhajanA hai / jinake ' cAritralabdhi nahIM hotI hai aise jIva asaMyata bhI hote haiM, ataH caturthaguNasthAnavartI hone ke kAraNa aise jIvoMke Adike matijJAna aura zrutajJAna ye do jJAna bhI ho sakate haiM / aura matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna bhI ho sakate haiM / tathA cAritralabdhise rahita aise siddhAMkI jaba vivakSA, jJAnI honeke vicAra meM kI jAtI haiM taba inake kSAyopazamika satyAdika jJAna na honeke kAraNa kevala eka kSAyika kevalajJAna hI hotA hai / siddha na cAritrI hote haiM aura na acAritrI hote haiN| isI tarahase jaba cAritrAlabdhivAloM meM ajJAniyoMkI gaNanA hotI hai- taba ajJAnI honeke kAraNa unake C rahita hoya che te zuM nAnI heAya che ke ajJAnI hoya che. tenA uttaramAM prabhu kahe che " ke jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che jJAnIe!mAM manaHpavajJAna cheADIne temanAmA cAra jJAna hoya che ane ajJAnIemA traNa ajJAna sudhI hoya che eja bhajanA che jeomAM cAritryalabdhi hotI nathI, tevA jIvA asayata paNa hoya che. caturthaguNasthAnavartI' hovAnA ra sevA lAmA bhati bhane zruta jJAna me me jJAna hAi zake che ane matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAna paNa hoi zake che. tathA cAritrya labdhithI rahita evA siddhonI jJAnI hovAnA saba dhanI vivakSAthI jyAre vicAraNA karavAmAM Ave che tyAre temAM kSayApazamika matyAdika jJAna na heAvAnA kAraNe devaLa eka kSAyika kevaLajJAna ja hoya che siddho cAritryI ke acAritryI hotA nathI. eja rIte jyAre cAritrya labdhivALAomAM ajJAnIenI gaNanA thAya che. tyAre ajJAnI DAvAnA kAraNe temanu jJAna ajJAnarUpa hoya che. eTalA mATe teeAmAM echAmAM evu
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 'sAmAiyacaritaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA ki nANI, annANI ?' he bhadanta ! sAmAyikacAritralabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti / ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI, no annANI' he gautama ! sAmAyikacAritraafbdhikAH jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, kevalavajjAI cattAri nANAI bhayaNAe' sAmAyikacAritralabdhikAnAM kevalajJAnavarNAni catvAri jJAnAni bhajanayA bhavanti, sarveSAmetra sAmAyikacAritralabdhimatAM jJAnitvAt, tarasa aladdhiyANaM paMca nANAI, tinni ya annANAI bhayaNAeM' tasya sAmAyikacAritrasya alabdhikAnAM paJca jJAnAni trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti, " 446 jJAna ajJAnarUpa hote haiM isaliye inameM kamase kama do ajJAnataka aura adhika se adhika tIna ajJAnataka ho sakate haiM / aba gautama svAmI prabhuse esA pUchate haiM 'sAmAhaya caritalaDiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva sAmAyika cAritralabdhivAle hone haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttara meM - prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! sAmAyikacAritralabdhivAle jIva 'nANI' jJAnI hote haiM 'no annANI' ajJAnI nahIM hote haiM / 'kevalabajAI cattAri nANAI bhayaNAe' ye kevalajJAnako chor3akara cAra jJAnavAle bhajanAse hote haiM kyoM ki jitane bhI sAmAyikacAritra labdhivAle jIva hote haiM ve saba jJAnI hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI, tinniya annANAI bhayaNAe' jo jIva sAmAyikacAritrake alabdhika hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle bhI ho sakate haiM aura tIna ajJAnavAle bhI ho sakate haiM / tAtparya yaha hai meM ajJAna sudhI ane vadhAremAM vadhAre traNa ajJAna sudhI haiAya zake che praznaH'saamaaiycaarittlddhiyaannN bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavana ! ne sAmAyi yAritrya samdhivANA hoya che te jJAnI hoya he ajJAnI / 7 - 'goyamA' he gautama! sAmAyika yAritryasandhivANA va 'nANI' jJAnI 4 hoya che 'no annANI' ajJAnI hotA nathI 'kevalavajjAI cattAri nANAI bhayaNAe' tethe ThevaNajJAnane choDIne bhajanAthI cAra jJAnavALA hoya che. kAraNa jeTalA sAmAyikacAritrya labdhivALA lava hoya che te tabhAbha jJAnI 4 hoya che. 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAra' bhayaNAe' neva sAmAyika cAritryanI asandhivANA hoya che te! bhajanAthI pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hAya che. kahevAnA hetu e che ke 1
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 pramercandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam sAmAyikacAritrAbdhimatAM madhye ye jJAninasteSAM chedopasthApanIyAdi saMbhavena siddhabhAvena vA paJca jJAnAni bhajanayA, ye tu ajJAninasteSAM trINi ajJAnAni ca bhajanayaiva, ' evaM jahA sAmAiyacArittaladdhayA alaDiyA ya bhaNiyA, evaM jAna ahakkhAyacaricaladdhiyA aladdhiyA ya bhANiyantrA ' eva rItyA yathA sAmAyikacAritralabdhikAH alabdhikAzca bhaNitAH, evaM yAvat - chedopasthApanIyacAritralabdhikAH alabdhikA parihAravizuddhikacAritralabdhikAH alabdhikAzca yathAkhyAta cAritralabdhikA alabdhikAtha bhaNitavyAH tatra kramazaH prathame jJAni ki sAmAyikacAritrakI alabdhivAloMmeM chedopasthApanIyAdi cAritravAle bhI Ate haiM aura siddha bhI Ate haiM / so ye saba ajJAnI na hokara jJAnI hI hote haiM / kyoM ki ina sabameM samyagdarzana hotA hai / ataH jaba sAmAyikacAritrakI alabdhivAle jIvoMke bIca meM unheM liyA jAnA hai taba inameM pAMca jJAna taka ho sakate haiM / aura jaba sAmAyika cAritrakI alabdhivAloMmeM mithyAdRSTi liye jAte hai- taba ve ajJAnI hone ke kAraNa unake tIna ajJAnataka ho sakate haiM / ' evaM jahA sAmAiyacarittaladviyA, aladdhiyA ya bhaNiyA, evaM jAva ahakkhAya caritaladviyA aladiyA ya bhANiyavvA' jisa taraha se sAmAyika cAritralabdhivAle aura isakI alabdhivAle jIvoMke viSayameM kahA gayA hai, usI prakArase yAvat- chedopasthApanIyacAritrako labdhivAle evaM isakI alabdhivAle, parihAra vizuddhikacAritrakI labdhivAle evaM isakI alabdhivAle, tathA yathAkhyAta cAritra kI labdhivAle evaM isakI sAmAyika cAritryanI alabdhivALAomAM cheApasthApaniyAdika cAritryavALAeAnA samAveza thai jAya che ane siddhonA paNa samAveza thAya che tethI teo jJAnI ja hAya che kAraNa ke temanAmA samyagda'na hAya che, gata; jyAre sAmAyika cAritryanI alabdhivALA jIvemAM teone grahaNa karavAmA Ave tyAre teomAM pAca jJAna pa``ta uMca zake che. ane jyAre sAmAyika cAritryanI alabdhivALAemA mizcAdraSTi levAmAM Ave che tyAre tetheo ajJAnI havAnA bharA temamAMzu ajJAna paryata ho rADe he. 'evaM jahA sAmAiyacarittalaDiyA alaDiyAya bhaNiyA evaM jAva ahavAya caritaladviyA alakhiyAya bhANiyanvA' ? rIte sAmAyika yAritrya samdhivANA ane tenI si vALA jIveAnA viSayamA kahevAmA Avyu che te ja rIte-mAvata-chedepasthApanIya cAritryanI labdhivALA ane tenI alabdhivALA, parihAra vizuddhi cAritryanI labdhivALA ane tenI alabdhivALA tathA yathAkhyAta cAritryanI labdhivALA ane tenI alabdhivALA ,
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 448 noM, no ajJAninaH kevalajJAnavarjAni catvAri jJAnAni sajanayA ca teSAM parihAravizuddhikAntacAritralabdhimatAM bhavanti, tadalabdhikAnAM tu paJca jJAnAni, trINi ca ajJAnAni bhajanayaiva bhavanti 'navaraM ahakkhAyacarittaladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe'navaraM yathAkhyAtacAritralabdhikAnAM paJca jJAnAni sajanayA bodhyAni, tathA ca chedopasthApanIyAdi cAritratrayalabdhimanto jJAnina eva, tepAM cAdyAni catvAri jJAnAni sajanayA bhavanti, tadalabdhimanto yathAkhyAtacAritralabdhimantazca alabdhivAle jIvoM ke viSayameM bhI samajhanA cAhiye / arthAta chedopasthApanIyacAritrakI labdhivAlose lekara yathAkhyAta cAritrataka kI labdhivAle jIvoMmeM jJAnI hI jIva hote haiM ataH ve saba bhajanAse kevalajJAnavarja cAra jJAnavAle hote haiM aura jo inakI alabdhivAle hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM- jJAniyoM meM pAMca jJAna taka ho sakate haiM aura ajJAniyoM meM tIna ajJAnataka ho sakate haiM / parantu 'navaraM' yathAkhyAtacAritralabdhivAloM meM jo vizeSatA hai vaha 'ahakkhAya carittaladdhiyA paMcanANAI bhayaNAe' isa prakArase hai ki sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAra vizuddhika aura sUkSmasAMparAya inakI labdhivAle jIva chadmastha hote haiM- ataH chamastha honeke kAraNa inameM cAra hI jJAna bhajanAmeM hote haiM parantu jo yathAkhyAtacAritralandhivAle jIva hote haiM ve chadmastha bhI hote haiM aura kevalIbhI hote haiN| ataH ina meM tathA sAmAyika cAritra Adi kI alabdhivAle jInA viSayamAM paNa samajavuM arthAta chedepasthApanIya cAritryalabdhivALAothI laine yathAkhyAta cAritrya parvatanI labdhivALA ja jJAnI ja hoya che. eTalA mATe teone bhajanAthI kevaLajJAnane choDIne cAra jJAnavALA kahyA che ane tenI alabdhivALA hoya che teo jJAnI ane ajJAnI bane hoya che. jJAnIomAM pAMca jJAna sudhInA ane ajJAnImaamaatr ajAna sudhA khAya che 52tu 'navaraM yathAsyAta yAriyAyavANAyAmA re vizaSatA cha ta "ahakUkhAya carittaladdhiyA paMcanANAI bhayaNAe' te mevI zata / sAmAyika, chedepasthApanIya, parihAra vizuddhika ane sukSma sAparAya tenI labdhivALA jIva chavAstha hoya che eTale svastha hovAnA kAraNe temAM cAra ja jJAna bhajanAthI heya che paraMtu je yathAkhyAta cAritryalabdhivALA jIva hoya che te chatA paNa hoya che ane kevaLI paNa hoya che. eTalA mATe temanAmAM tathA sAmAyika cAritrya AdinI alabdhivALA jJAnIomA bhajanAthI pAMca jJAna hoya che. yathAkhyAta cAritryane vItarAga cAritraya kahela che
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za. 8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 449 ye jJAninastepAM paJca jJAnAni bhajanagA, ye tu ajJAninastepAmajJAnatrayaM bhajanayaiva, yathAkhyAtacAritralabdhimatAmuktavizeSa sUcayitumAha-navaramityAdi / enazca sAmAyikAdi cAritracatuSTayalabdhimatAM chajhasthatayA datvAri eva jJAnAni bhajanayA, yathAkhyAtacAritralabdhimatAntu chAmchaminnatayA paJcApi jJAnAni bhavantIti bhAraH / gautamaH pRcchati 'carittArarittaladdhiyA NaM sNte| jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! cAritrAcAritralabdhikA degaviratimantaH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! nANI, no annANI' he gautama ! cAritrAcAritralavdhikA jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH, tatra 'atthegaDayA dugNANI, anthegaiyA tinnANI' santi eke cAritrAcAritralabdhimanto jJAnino vijJAnino bhavanti, santi ekale tAdRzalabdhimanto jJAninastrijJAnilaH 'je dunnANI ne AmiNivohiyanANI ya, muyajJAniyoMmeM bhajanAse pAMca jJAna hote haiN| yathAkhyAtacAritra vItarAga cAritra kahA hai| aura isameM jo pAMcoM jAnoMko bhajanA le kahA gayA hai vaha gyArahaveM aura bArahaH guNasthAnako lekara kahA gayA hai| aba gautama ravAmI prasule aisA pUchate haiM 'carittAcaritta ladhiyANa bhaMte! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva cAritrAcAritra labdhivAle-dezavirativAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyanA' he gautama! degavirati vAle jIva 'nANI, no annANI' jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiN| inameM 'atgayA dunANI, atgajhyA ninANI' kitaneka dezavirativAle jIva do jJAnabAle hote haiM aura kitaneka dAvirativAle jIva tIna jJAnavAle hote haiM / 'je dunANI, te AbhiNiyohiyanANI ya, ane temanAmAM je pAca jJAna bhajanAthI kahela che te 11 agyAramA ane 12 bAramA gusyAnane sapane // 49 2 prazna- carittAcarittalatiyANaM bhaMte jIvA kiM nI sattA he bhagavana! je jIva cAritrAcArika labdhivALA dezaviratavALA hoya che ta jJAnI jaya cha / manAnI DAya cha ? :- 'goyamA' ke gItamA dezapiratAvANA 73 'nANI, no annANI' jJAnI hAya che majJAnI khAtA nathI 'atthegaiyA dunnANI atthegaDeyA tinnANI, 32 viratAvANA meM zAnadANA bhane mAtra sAnAgA saya cha 'je dunnANI te AbhiNinohiyanANI ya suyanANI ga'
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 bhagavatImatre nANI ya' ye dvijJAninaste AbhinivodhikajJAninazca, zrutajJAninazca bhavanti, 'je tinnANI te AbhiNiyohiyanANI suyanANI, ohinANI ya' ye vijJAninaste bhAbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, avadhijJAninazca bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM paMca nANAiM, timni annANAI bhayaNAe' tasya cAritrAcAritrasya alabdhikAnAM zrAvakabhinnAnAM jJAninAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti ye tu ajJAninastepAM trINi ajJAnAni bhajanayaiva bhavanti, dANalabdhiyANa paMcanANAI, tinni annANAI bhayaNAe ' dAnAntarAyakarmakSayakSayopazamAd dAne dAtavye vastuni suyanANI ya' do jJAnavAle jIvoMmeM matijJAna, zrutajJAna ye do jJAna hote haiM tathA 'je tinANI te AbhiNivohiyanANI, mayanANI, ohilANI ya' tIna jJAnavAloMmeM matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna hote haiM / 'tassa aladviyANaM paMcanANAiM tinni annANAI aSaNAe' tathA jo jIva cAritrAcAritra labdhivAle nahIM hote haiM- ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM. jo jJAnI hote haiM ve bhajanAle pAMca jJAnavAle hote haiM- kyoM ki ye zrAvaka ke cAritra se bhinna cAritravAle haiN| tathA jo yahAM ajJAnI hote haiM inameM bhI tIna ajJAna bhajanAse hote haiM arthAt do ajJAna to hoMge hI-para tIsarA ajJAna-vibhaMgajJAna ho bhI sakatA hai- aura nahIM bhI ho sakatA hai| 'dANaladviyA NaM paMcanANAiM, tigni annANAI bhayaNApa' dAnAntarAya karmake kSayopazamase dAna-dAtavya vastumeM jinakI labdhi hotI hai ve dAnalabdhivAle jIva haiN| aise jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAno ne meM jJAnavANA mAM bhatijJAna bhane zrutajJAna se jJAna DAya che. taNa 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI ohiyanANI ya' tra jJAnapaNAbhA bhatijJAna, zrutajJAna tathA apadhijJAna ko nAya jJAna DAya cha 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe' ne 94 yAriyA yAzzyisadhi hita rAya che te jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che teo bhajanAthI pAMca jJAnavALA hoya che kemake teo zrAvakanA cAritryathI judA prakAranA cArivALA hoya che tathA jemane ahIM ajJAnI gaNavAnA che temanAmAM paNa traNa ajJAna bhajanAthI hoya che. arthAta temanAmAM be ajJAna te hoya ja paraMtu trIjuM vibhAga anAna-vibha gajJAna paNa hoI zake che ane hetuM paNa nathI dANaladdhiyANaM paMcanANAi, tinni annANAI bhayaNAe' hAnAntarAya manA kSapazamathI dAna-dAtavya vastumAM jenI labdhi thAya che te dAnalabdhi chava che. tevA jIva
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 451 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2. 9 labdhisvarUpanirUpaNam labdhiryeSAM te dAnalabdhayaH, te ca jJAnino'jJAninazca bhavanti, tatra ye jJAninasteSAM paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, kevalajJAninAmapi dAnalabdhiyuktatvAt, ye tu ajJAnino dAnalabdhimantasteSAM trINi ajJAnAni sajanayaiva bhavanti / gautamaH pRcchati - 'tassa aladdhiyA pucchA' he bhadanta ! tasya dAnasya alabdhikA jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA manaH, bhagavAnAha = 'goyamA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI' he gautama ! dAnasya alafodhakAH jIvAH jJAnino bhavanti, no ajJAnina. dAnAlabdhimannastu middhA, ca dAnAntarAyakSaye'pi dAtavyAbhAvAt sampradAnAsaccAt dAnaprayojanAbhAvAcca dAnAlabdhayaH proktAste niyamAt niyamataH ekajJAninaH - kevalajJAnino bhvnti| atha lAbhabhogopabhogavIrya labdhIstadalabdhayazcAtidizannAha' evaM jAtra vIriyarasa bhI hote haiM / inameM jo jJAnI hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM / kyoM ki kevalajJAniyoMkoM bhI dAnalabdhise yukta mAnA gayA hai / tathA jo dAnalabdhivAle ajJAnI hote haiM unake tIna ajJAna bhajanAse hI hote haiM / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM'tassa alaDiyANaM pucchA' he bhadanta ! jo dAnalabdhivAle nahIM hote haiMaise jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama 'nANI, no annANI niyamA eganANI kevalanANI' dAnako alabdhivAle jIva jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / dAnAlabdhivAloMmeM siddha jIvoMko liyA gayA hai. inake yadyapi dAnAntarAyake kSayase dAnalabdhi honI cAhiye- parantu dAtavya vastuke abhAva se, sampradAnake asattvase, aura dAnaprayojana ke abhAva se inheM dAnAlabdhivAle kahA gayA hai / ye niyamase eka jJAna jJAnI paNa heAya che ane ajJAnI paNa heAya che temA je jJAnI heAya che teeA bhajanAthI pAMca jJAnavALA hAya che kemake kevaLajJAnIone paNa dAnalabdhivALa mAnavA tathA je dAnalabdhivALA ajJAnI hAya che temane traNa ajJAna bhajanAthI hAya che prazna - 'tassa aladdhiyANaM pucchA' he ahanta ! ne hAnasandhivANA hotA nathI tetrA kre| jJAnI hoya he } ajJAnI hoya che ? ::- 'goyamA' he gautama! 'nANI no annANI 'niyamA eganANI kevalanANI' ghanasandhivANA va jJAnI hoya che, ajJAnI hotA nathI dAna labdhivALAeAmAM siddha jIveAnI gaNatrI karavAmAM AvI che. jo ke teeAmA dAnAntarAyanA kSayathI dAnalabdhi hAvI joie paraMtu dAnava vastunA abhAvathI saMpradAnanA asavathI ane dAna prayeAjananA abhAvathI teone dAnAlabdhivALA !hyA che e niyamathI AvyA che
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 452 bhagavatImatre laddhI, aladdhI ya bhANiyanyA' evaM dAnasya labdhitradeva yAvat-lAbhasya, bhogasya, upabhogasya, vIryasya ca labdhiH, alabdhizca bhaNitavyA vaktavyA, tatra lAmAdInAmapi alabdhayaH siddhAnAmeva dAnAlabdhidadaseyAH, na ca dAnAdyantarAyakSayAt kevalinAM dAnAdayaH sarvathA kathaM na bhavanti ? iti vAcyam, nepAM hi bhagavatAM kRtakRtyatayA prayojanAbhAvAt tadabhAvasiddhaH 'vAlabIriyaladdhiyANaM tinni nANAi tinni annANAI bhayaNAe' bAlavIryalabdhikAnAm amayatAnAM jJAninAM trINi jJAnAni, ajJAninAJca trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa vAle arthAt kevala jJAnavAle hote haiM / 'evaM jAva vIriyassa laddhI aladdhI ya bhANiyavyA' isI tarahase yAvat- lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya inakI labdhivAle aura alabdhivAle bhI kahanA cAhiye / ina meM lAbhAdikoM kI alabdhivAloMmeM siddhoMko liyA gayA hai- ataH inheM jJAnI hI jAnanA cAhiye aura ye eka jJAnavAle hI hote haiM / yahAM para aisI AzaMkA nahIM karanA cAhiye 'ki siddhoM meM dAnAdika antarAya kA sarvathA kSaya ho jAtA hai taba (kevaliyoM) siddhoM meM dAnAdikoM kA abhAva sarvathA Apa kaise kahate haiM ?' kyoMki ve bhagavAn kRtakRtya ho jAte haiM- isa liye unheM koI prayojana nahIM rahatA hai ataH prayojanAsAvAt dAnAdi labdhiyoMkA vahA~ abhAva siddha hotA hai| 'bAlavIriyaladdhiyA NaM tinni nANAI tinni annANAI bhayaNAe' jo bAlavIryalabdhivAle jIva hote haiM- ve jJAnI bhI hote haiM aura -jJAna-ye jJAnapADAya cha ' evaM jAva cIriyaladdhI aladdhIya bhANiyavvA' eja rIte - cAvata - lAbha, bhega, upabhega, vIrya tenI alabdhi ane labdhivALAnA viSayamAM paNa samajavuM temAM lAbhAdikanI alabdhivALAomAM siddhone gaNavAmAM AvyA che eTale temane jJAnI ja jANavA ane te eka ja jJAnavALA hoya che. ahIM evI zaMkA na karavI ke siddhomAM dAnAntarAyane sarvathA nAza thai jAya che. tyAre (kevaLayo) siddhomAM dAnAdino sarvathA abhAva Apa kevI rIte kahe che. kAraNake teo kRtakRtya thaI jAya che. eTale teone keI prayojana rahetuM nathI eTale prajanane samApa pAthI hAnasadhiyAnA malA paNa siddha thAya cha 'vAlabIriyaladdhiyANaM tinni nANAI tinni annANAI bhayaNAe' mAlavIya yA DAya che. te jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che ane je jJAnI hoya che. temAM
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 0 9 labdhisvarUpanirUpaNam 453 aladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' tasya vAlavIryasya alabdhikAnAM saMyatAnAM saMyatAsaMyatAnAM ca jJAnitvenaiva paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, 'paDiyabIriyaladdhiyANaM paMca nANAI bhayaNAe' paNDitavIrya labdhikAnAM saMyatAnAM jJAnitvenaiva paJca jJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajAI NANAI annANAI tinni ya bhayaNAe' tasya paNDitavIryasya alabdhikAnAm asaMyatAnAM saMyatAsaMyatAnAM siddhAnAJca madhye asaMyatAnAmAcaM jJAnatrayaM manaHparyavavarjitam ajJAnatrayaM ca bhajanayA bhavati, saMyatAsaMyatAnAM tu jJAnatraya bhajanaajJAnI bhI hote haiM- jo jJAnI hote haiM unameM bhajanAle hI tIna jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM unameM bhI tIna ajJAna bhajanAse hI hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' tathA jo bAlavIryakI alabdhivAle jIva hote haiM ve saMyata aura saMyatA. saMyata hote haiM ataH inameM 'paMcanANAI bhayaNAe' pAMca jJAna bhajanAse hI hote haiM / kyoM ki ye jJAnI hI hote haiN| paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMcanANAi bhayaNAe' paNDitavIryalabdhivAle jIva saMyata honese jJAnI hI hote haiM. isa kAraNa inameM pAMca jJAna bhajanAse hote haiM / 'tassa aladdhiyANaM maNapaja banANavajAi NANAi annANAi timniya bhayaNAe' paNDitavIryakI alabdhivAloMmeM asaMyata, saMyatAsaMyata aura siddha ye saba Ate haiM-ina ke bIcame jo asaMyata jJAnI hote haiM unameM manaHparyavajJAnako choDakara Adi ke jJAnatraya, bhajanAse hote haiM tathA ina asayatomeM jo bhajanAthI traNa jJAna hoya che ane je ajJAnI hoya che temanAmAM bhajanAthI traNa ajJAna DAya cha 'tassa aladdhiyANaM paMcanANAI bhayaNAe' tathA mAta5DitapIya nAre samAdhipApAya cha, te sa yatAsayata DAya che meTA bhATe tamAmA 'paMcanANAI bhayaNAe / pAya jJAna saranAthI DAya cha bha tamAzAnI 1 jAya che. 'paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMcanANAiM bhayaNAe' tivIya Na 75 sa yata pAnA kAraNe rAnI ja hoya che eTalA mATe temAM pAca jJAna. bhajanAthI heya che. 'tassa aladdhiyANa maNapajjavanANavajjAiM nANAI annANAItinniya bhayaNAe' paDitavIryanI alabdhivALAo asa yata, saMtAsayata ane siddha e saghaLAno samAveza thAya che temAM je asaMyata ane sayatAsayaMta ane siddha e saghaLAne samAveza thAya che temAM je asayata jJAnI hoya che. temanAmAM mana paryavajJAna choDIne AdinA traNa jJAna
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 454 yaiva bhavati, siddhAnAM ca paNDitavIryavAcye pratyupekSaNAdyanuSThAne pravRttyabhAvena paNDitavIryAlabdhikatayA kevalajJAnameva bhavati, mana:paryayajJAnantu paNDitavIryalabdhimatAmeva bhavatItyAzayenAha - manaHparya jJAnavarjitAni jJAnAni ajJAnAni trINi ca bhajanayA iti / gautamaH pRcchati - 'vAlapa DiyabIriyalaDiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! vAlapaNDitavIrya labdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - ' tinni nANAI bhayaNAe' he gautama ! bAlapaNDitatroryalavdhikAnAM trINi jJAnAni bhajanayA bhavanti, 'tassa ajJAnI hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiM tathA jo saMyatAsaMyata jIva hote haiM unameM tIna jJAna bhajanA se hote haiM / tathA siddhajIva paNDitavIryavAcya pratyupekSaNAdirUpa ( paDilehaNAdi) anuSThAna meM pravRtti rahita hote haiM / ataH isameM unakI pravRttike abhAva meM paNDitavIryalabdhikatA hone se kevalajJAna hI hotA hai anya jJAna nahIM | manaHparyayajJAnako jo yahAM sUtrameM choDane kI bAta kahI gaI hai usakA kAraNa yaha hai ki manaH paryavajJAna paNDitavIryalabdhivAloM ko hI honA hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM 'bAlapaMDiyabIriyalar3iyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva bAlapaNDitavIryaalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- timni nANAI bhayaNAe' he gautama! bAlapaNDitavIryalabdhivAloM meM tIna jJAna bhajanA se hote haiM. tAtparya kahane kA yaha hai ki bAlapaNDita vIryalabdhivAle jIva jJAnIhI hote haiMataH unameM bhajanAse hI tIna jJAna hote haiM / tathA jo jIva vaalbhajanAthI hoya che. tathA je sa yatAsa yata va hoya che temane traNa jJAna bhajanAthI hoya che. siddhu jIve paDitavIrya vAcya pratyuprekSaNAdirUpa anuSThAnamAM pravRtti vinAnA hAya che. tethI temAM tenI pravRttinA abhAvamAM paDitavIya labdhikatA hovAthI kevaLajJAna ja hoya che anyajJAna nahI mana.pavajJAnane ahIM sUtramAM cheADavAnuM kahela che tenuM e che ke manaH vajJAna paDitavIya labdhivALAone ja hoya che. prazna ;-- * vAlapa DiyavIrayaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA ki nANI annANI' he lahanta ! ne jIva khAlapa DitIya labdhivALA hoya che. teo jJAnI hoya che jJAnI ? 6 :mAlaya uitavIrya samdhivANAbhAM trayu jJAna mAlapaDitIya labdhivALA jIva jJAnI ja hoya che tathA je jIva khAlapaMDitIyanI kAraNa * tini nANAI bhayaNAe ' he gautama / bhajanAthI hoya che kahevAnu tAtpa e che ke hoya che. tethI teomAM bhajanAthI traNa jJAna
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za 8 u. 2 sa. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 455 aladdhiyANaM paca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe' tasya bAlapaNDitavIryasya saMyatAsaMyatasya alabdhikAnAm azrAvakANAm paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA bhavanti / gautamaH pRcchati-'iMdiyaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! indriyala bdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-goyamA ! cattAri NANAI, tini ya annANAI bhayaNAe' he gautama ! indriyalabdhikAnAM catvAri jJAnAni, trINi ca ajJAnAni paNDitavIryakI alabdhivAle hote haiM 'tassaaladdhiyANaM paca nANAi timni annANAi bhayaNAe' ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM jo jIva inameM jJAnI hote haiM unameM bhajanAle pAMca jJAna taka ho sakate haiM aura jo ajJAnI hote haiM unameM bhI bhajanAse tIna ajJAna taka ho sakate haiN| bAlapaNDitavIryakA tAtparya saMyatAsaMyatase hai- isakI alabdhivAle azrAvaka hote haiM / azrAvakameM siddha bhI AjAte haiN| ataH isI apekSAse yahAM pAMca jJAnoMkA honA bhajanAse kahA gayA hai| ___ aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'i diyaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta! jo jIva indriyalabdhivAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM- 'cattAri nANAi tinni ya annANAiM bhayaNAe' he gautama ! jo jIva inameM jJAnI hote haiM unako bhajanAse cAra jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM unameM tIna ajJAna bhajanAse hote haiN| indriyalabdhivAle jJAniyoMmeM kevalajJAna nahIM hotA hai, kyoM ki PRADEqum soya tayA tassa aladdhiyANaM paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe' jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che je jIva neomAM jJAnI hoya che temAM pAMca jJAna bhajanAthI hoya che ane je jIva ajJAnI hoya che teone gaNu ajJAna bhajanAthI hovAnI zakyatA che -hAya che bALapativIryanu tAtparya saMyatA sayatathI che. tenI alabdhivALA azrAvaka hoya che azrAvakamAM siddho paNa AvI jAya che eTalA bhATe te apekSAvye pAya jAnAnu DAg -AVnAyI yucha prama - 'iMdiyaladdhiyANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI, maha-ta! re 75 driya epal S5 cha. temA jAnI DAya cha , ajJAnI 26:-'cattArinANAI tinni ya annANAI bhayaNAe' he gautama! je jIva teomAM jJAnI heya teone bhajanAthI cAra jJAna hoya che ane je ajJAnI hoya che teomAM bhajanAthI traNa ajJAna hoya che IdriyalabdhivALA jJAnIemAM kevaLajJAna hotu nathI kemake kevaLIomAM IdiyenA upayogane abhAva hoya che.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 bhagavatIsUtre bhajanayA bhavanti, tatho ca-indriyalabdhikA ye jJAninasteSAM catvAri jJAnAni bhajanayA bodhyAni, kevalajJAnantu na, kevalinAmindriyopayogAbhAvAta, ye tu ajJAninamteSAmajJAnatrayaM bhajanayaveti bhAvaH / gautamaH pRcchati- 'tassa aladdhiyANaM pucchA' he sadanta ! tasya indriyasya alabdhikAH jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, "bhagavAnAha-goyasA ! nANI, no annANI, niyamA eganANI kevalanANI' he gautama! indriyAlabdhikAH jJAnino bhavanti, no ajJAninaH te khalu indriyAlabdhikAH kevalina eva iti niyamAt niyamataH ekajJAninarate kevalajJAnina eca bhavanti, 'soiMdiyaladdhiyA NaM jahA iMdiyaladdhiyA' zrotrendriyalabdhikAH khala jIvAH yathA indriyalabdhikAstathaiva vaktavyA , te ca ye jJAninaste ketralibhinnatvAt bhajanayA prathamajJAnacatuSTayazAlino bhavanti, ajJAninastu bhajanayA vyajJAnino bhavanti / gautamaH kevaliyoMko indriyoM ke upayogakA abhAva rahatA hai| ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'tarU alIddhayANaM pucchA' ki he sadanta! jo jIva indriyAlabdhikAle hote haiM- ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttarakheM prabhu kahete haiM- 'lANI, no annANI' he gautama ! jo jIva indriyoM kI labdhi vinAke hote haiM ve jJAlI hote haiM ajJAnI nahIM hote haiN| jJAniyoMle bhI ve do tIla Adi jJAnavAle nahIM hote haiM / kintu eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| aisA niyama hai 'soiMdivaladriyANaM jahA iMdiyaladdhiyA' jisa tarahase indriya landhivAle jIvoMko kahA gayA hai usI tarahale zrotraindriya labdhivAle jIvoM ko jAnanA cAhiye / arthAt bhotraindriya labdhivAle jIva jJAnI aura ajJAnI donoM prakArake hote haiM inameM jo jJAnI hote haiM ve kevalIse bhinna hote haiM isaliye ve bhajanAse cAra jJAnavAle hote haiM aura jo prazna:- tassa aladdhiyANaM pucchA lagavAna ! 4 diyAsa bIya che. te jJAnI DAya che manAnI hoya cha ? 3 - 'nANI no annANI gautama ! je jIva IyeinI labdhi rahita hoya che teo jJAnI ja hoya che. ajJAnI hotA nathI. jJAnIomAM paNa be traNa AdijJAnavALA nahI paNa phakta eka kevaLajJAnavALA ja hoya che tev| niyama cha. 'soi diyaladdhiyANaM jahA idiyaladdhiyA' vI zate diyA jIvonA viSe kahyuM che tevI ja rIte zrotralabdhivALA jInA viSayamAM paNa samajavuM athAta zroIdriyalabdhivALA jIva jJAnI ane ajJAnI baMne prakAranA hoya che. temAM je jJAnI hoya che. teo kevaLIothI judA prakAranA hoya che. eTale bhajanAthI teo cAra jJAnavALA hoya che ane temAnA ajJAnI bhajanAthI traNa ajJAnavALA hoya cheprazna
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 su. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 457 pRcchati - 'tassa aladdhiyA NaM pucchA' tasya zrotrendriyasya alabdhikAH khalu jIvAkiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, amnANo vi' he gautama ! zrotrendriyAlabdhikA jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi 'je nANI te atthegaiyA dunnANI. atyegaiyA eganANI' ye zrotrendriyAdhikA jJAninaste santi ekake kecana dvijJAnino bhavanti, santi ekake tu ekajJAnino bhavanti, 'je dunnANI te AbhiNivohiyanANI suyanANI, je eganANI te kevalanANI' ye dvijJAninaste AbhinivodhikajJAninaH zrutajJAnino bhavanti, ye ekajJAninaste kevalajJAnino bhavanti tathA ca zrotrendriyAlabdhimanto jIvA ye jJAninaste prathamadvayajJAnazAlinaH teca aparyA inameM ajJAnI hote haiM ve bhajanAse tIna ajJAnavAle hote haiM / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'tassa aladviyANaM pucchA' he bhadanta ! jo jIva zrotraindriyake labdhivAle nahIM hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA nANI va annANI vi' he gautama! zrotraindriyakI alabdhivAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM- 'je nANI te atthegaiyA dunnANI, atthegaiyA eganANI' jo inameM jJAnI hote haiM unameM kitaneka do jJAnavAle hote haiM aura kitaneka eka jJAnavAle hote haiM / 'je dunnANI te AbhiNiyohiyanANI, suyanANI ya' jo do jJAnavAle hote haiM unameM Abhinibodhika jJAnavAle aura zrutajJAnavAle hote haiM / 'je eganANI te kevalanANI' aura jo eka jJAnI hote haiM ve kevalajJAnI hI hote haiN| yahAM para jo zrotrendriyAlabdhika jIvoMko do jJAnavAlA kahA gayA hai unameM aparyAptaka sAsAdana guNa 'tassa aladdhiyANaM pucchA ' he bhagavanta ! neva zrotrAdriyasamdhi vinAnA hoya che teo nAnI hAya che ke ajJAnI hAya che ? u ' goyamA ' he gautama! 'nANI vi annANI vi' zrotrAdriyasamdhivANA chava jJAnI pAgu hoya che gane ajJAnI yAzu hAya che ' je nANI te atthegaiyA dunnANI, atyegaiyA eganANI ' tethe DeMTalAI me jJAnavANA bhane DeTalA bheTa jJAnavANA hoya e je dumnANo te AbhiNivahiNIya, suyanANI ya' ke me jJAnavANA hoya he te mAlinimodhi jJAna bhane zrutajJAnavANA hoya che. 'je eganANI te kevalanANI ' bhane 4 jJAnavANA hoya che te phkata kevaLajJAnavALA ja heAya che. ahIMA zrotre driyalabdhivALA jIvAne e jJAnavALA kahyA che temA aparyAptaka sAsAdana guNusthAnamAM rahevAvALA samyak dRSTi
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 bhagavatIsUtre ptakAH sAsAdanaguNasthAnakavartisamyagdarzano vikalendriyAH, ekajJAnino vA kevalajJAninaH, te hi zrotrendriyAlabdhikAH indriyopayogAbhAvAt, 'je annANI te niyamA duannANI, taM jahA-maDaannANI ya, suyabhannANI ya' ye tu zrotre. ndriyAlabdhimanto'jJAninaste niyamAt ityajJAnino bhavanti, AdyaddhayAjJAnazAlinaH, tadyathA-matyajJAninazca, zrutAjJAninazca, 'cakkhidiyaghANidiyA NaM laddhiyANaM aladdhiyANa ya jaheva soiMdiyassa' cakSurindriya-ghrANendriyANAM labdhikAnAm cakSurindriyalabdhikAnAM ghrANendriyalabdhikAnAmityarthaH, evam tadubhayAlabdhikAnAca yathA zrotrendriyasya labdhimatAM catvAri jJAnAni bhajanayA, trINi cAjJAnAni bhajanayaiva, tadalabdhimatAM ca dve ca jJAne, ca ajJAne, ekaM ca jJAnamuktam sthAnavartI samyagdRSTi vikalendriya jIvoM ko grahaNa kiyA gayA hai tathA eka jJAnavAle jo kevalI yahA~ grahaNa kiye gaye haiM usakA kAraNa yaha hai ki kevaliyoM meM indriyajanya upayogakA abhAva hotA hai ataH ve bhI zrotraindriyAlabdhikomeM parigaNita hue haiN| 'je annANI te niyamA duannANI taMjahA-saha annANIya, suya annANI ya' tathA ina zrotraindriyAlandhikoMmeM jo jIva ajJAnI hote haiM ve niyama se do ajJAnavAle-matiajJAnavAle aura zrutaajJAnavAle hote haiM / 'cakkhidiya ghANidiyANaM ladhiyANaM aladdhiyANa ya jaheva soiMdiyassa' cakSu. indriya labdhivAle jIvoMmeM tathA ghrANendriya labdhivAle jIvoM me aura ina donoMkI alabdhivAle jIvoMmeM jJAnI aura ajJAnI donoM prakArake jIva hote haiN| so jisa prakArase zronendriyakI labdhivAloMmeM bhajanAse cAra jJAna aura tIna ajJAna hote kahe gaye haiM tathA isakI alabdhivAloMmeM do jJAna, do ajJAna aura eka jJAna kahA gayA hai isI vikalendriya jIvone grahaNa karyA che. tathA eka jJAnavALA je kevaLInuM ahIM grahaNa karAyuM che. tenuM kAraNa e che ke kevaLIomAM idriyajanya upagane abhAva hoya che. eTale teonI 55 zrotradriya salAma gAnA 42rAdha . je annANI te niyamA dunnANI taM jahA maiannANIya, suyaannANIya' tayA zrIsadiya ma ma ne ajJAnI hoya che teo niyamathI matijJAna ane zrutaajJAna ema be jJAnavALA DAya 2. ' cakkhi diya ghANidiyANaM ladhiyANaM aladdhiyANa ya jaheva soiMdiyassa' cakSuIdriyalabdhivALA mAM tathA ghaNendriyalabdhivALA jIvomAM ane te baMnenI alabdhivALA mAM jJAnI ane ajJAnI ema baMne prakAranA ja hoya che. te kevI rIte ? zretrendriyanI labdhivALAomAM bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAna kahela che.
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sa. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 459 9 " tathaiva vaktavyam, tatra cakSurindriyalabdhikAH, ghrANendriyalabdhikAzca ye pazcendriyA steSAM kevalajJAna catvAri jJAnAni trINi cAjJAnAni bhajanayaiva ye tu vikalendriyAzcakSurindriya- ghrANendriyalavdhikAsteSAM sAsAdanaguNasthAnakavartisamyag darzanitve AyaM jJAnadvayam, tadabhAve tu AdyamevAjJAnadvayam cakSurindriya- ghANendriyAlabdhikAstu yathAyogyaM tridvayekendriyAH, kevalinazca tatra dvIndriyAdInAM sAsAdanaguNasthAnakavartitve AdhajJAnadvayaM saMbhavati, tadabhAve tu AdhamajJAnadvayaM saMbhavati, prakAra se ina cakSuindriya labdhivAloMmeM, ghANendriya labdhivAloM meM aura inakI alabdhivAloMmeM jAnanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki-jo jIva cakSuindriya labdhika aura ghrANendriyalabdhika paMcendriya jJAnI haiM unameM kevalajJAna varja cAra jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hai, unameM tIna ajJAna hote haiM so aisA yaha kathana bhajanAse hI jAnanA cAhiye niyamase nahIM / tathA cakSuindriya aura prANendriyalabdhika jo vikale - ndriya jIva haiM ve yadi sAsAdana guNasthAnavartti samyagdarzanavAle haiM to unameM Adike do jJAna hote haiM aura yadi ajJAnI haiM to inameM Adike do ajJAna hote haiM / cakSuindriya, ghANendriya alabdhika yathAyogya tIna indriyavAle jIva, do indriyavAle jIva, ekendriya jIva evaM kevalI hote haiM- sI dvIndriyAdi jIva jaba sAsAdana guNasthAnavartI hAM taba jJAnI hone se inameM Adike do jJAna hote haiM aura yadi ye sAsAdana guNasthAnavartI na hoM taba ajJAnI honese inameM Adike tathA tenI alabdhivALAmAM e jJAna ane be ajJAna ane eka jJAna kahela che. eja prakArathI A cakSuTriyalabdhivALAmAM, dhrANendriyalabdhivALAmA ane tenI alabdhivALAonA viSayamAM paNa samajavuM kahevAnu tAtpaya e che ke jIva cakSuindriyalabdhivALA ane ghrANendriya labdhivALA pacendriya nAnI che temA kevaLajJAna cheDIne cAra jJAna hAya che ane je ajJAnI hAya che temA traNa ajJAna hoya che A kathana bhajanAthI samajavuM, niyamathI nahIM. tathA cakSuiMdriya ane ghrANendriya labdhivALA je vikalendriya jIveADAya che. tee jo sAsAna guNusthAnarti samyag darzInavALA hAya tA temA pahelAnA be jJAna hAya che ane ajJAnI hAya te| teemAM AdinA e ajJAna DAya che. cakSuindriya, ghANendriya alampika yathAyeAgya traNa iMdriyavALA jIve e iMdriyavALA jIve ane ekedriya jIva ane kevaLI hAya che temaja dvindriyAdika jIva jyAre sAsAdana guNasthAnavatI hoya tyAre nAnI hAvAthI teonA AdinA e jJAna hAya che ane
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 - bhagavatImatre kevalinAM tu ekaM kevalajJAnameveti bhAvaH / jibhidiyaladdhiyANaM 'cattAri NANAI, tinni ya annANANi bhayaNAe' jiivendriyalabdhikAnAM catvAri jJAnAni trINi ca ajJAnAni bhajanayA bhavanti / gautamaH pRcchati-'tassa aladdhiyA NaM pucchA' he bhadanta ! tasya jihvendriyasya alabdhikAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-goyamA ! nAgI vi, annANI vi' he gautama ! jivendriyasya alabdhikA jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi bhavanti, 'jihavendriyalabdhivarjitAH kevalinaH, ekendriyAzca, bhavanti, tatra 'je nANI, te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taM jahAdo ajJAna hote haiN| kevaliyoM meM eka kevalajJAna hI hotA hai / 'jibhidiyaladdhiyANaM cattAri jANAI', tinni ya annANANi bhayaNAe jihavendriya labdhika jIvoM meM cAra jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM- tAtparya yaha hai ki jivendriyalabdhika jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM- jo jJAnI hote haiM ve kevalajJAna varja cAra jJAnavAle bhI hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM ve tIna ajJAnavAle bhI hote haiM tathA jo 'tassa aladdhiyANaM pucchA' jihavendriya alabdhika jIva haiM ve bhI jJAnI aura ajJAnI donoM prakArake hote haiM / jihavendriya alabdhika jIva ekendriya aura kevalI hote haiM- inameM 'je nANI te niyamA eganANI kevalanANI' jo jJAnI hote haiM ve to niyamase eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| 'je anANI te niyamA duanANI' aura jo ajJAnI hote haiM, ve niyamase do ajJAnavAle hote haiM- do ajnyaanje sAsadana guNasthAnavata na hoya te tyAre ajJAnI hovAthI teomAM AdinA be majJAna DAya che. DepaNImAmA : jJAna 1 uya che. 'jibhidiyaladdhiyANaM cattAri nANAI tinni ya annANANi bhayaNAe' indriya sacivANA vAmA yAra jJAna tathA traNa ajJAna bhajanAthI hoya che tAtparya e che ke chandriya lakvivALA jIva jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. je jJAnI hoya che te kevaLajJAnane choDIne cAra jJAnavALA paNa hoya che ane je ajJAnI hoya che te traNa jJAnavALA paNa hAya je. 'tassa aladdhiyANaM pucchA' indriya sa4i / che te zuzAnI DAya cha ? jAnI hAya cha ? 6.- 'goyamA gautama ! 'nANI vi annANI vi' indriya mA ma 5 jJAnI mane ajJAnI ' 2 saya cha indriya Pag4 75 mendriya ana jI DAya che. tamAma 'je nANI te niyaNA eganANI kevalanANI'2 jAnI DAya che to niyamathI me
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 9 labdhisvarUpanirUpaNam 461 annANI ya, sunnANI ya' ye jivendriyalabdhirahitA jJAninaH, kevalinaH, te ca niyamAta niyamata ekajJAninaH kevalajJAnino bhavanti ye ca ajJAnina ekendriyAste niyamAt dvayajJAninaH ekendriyANAM samyagdarzanasyAbhAvAt, vibhaGgAbhAvAcca tadyathA matyajJAninazca zrutAjJAninA bhavanti, 'phAsiMdiyaladdhiyA aladdhiyA NaM jahA iMdriyassa laDiyA ya, aladdhiyA ya' sparzendriyalabdhikAH, tadalabdhikAH, khalu yathA indriyalabdhikAzca tadalabdhikAzroktAH tathA vAcyAH, tathA ca sparzanendriyalavdhikAH kevalajJAnabhinnAdyajJAnacatuSTayavanto bhajanayA bhavanti tathaivAjJAnatrayavanto vA sparzanendriyAlabdhikAstu kevalina eva bhavantIti bhAvaH // nU. 9 // bAloMmeM 'mai annANI ya suya annANIya' matyajJAna aura zrutAjJAnavAle hote haiM / tathA jo jihavendriya labdhirahita jJAnI hote haiM unameM eka kevalajJAnI hI hote haiM / jo ajJAnI ekendriya haiM ve niyama se do ajJAnavAle hote haiM / ekendriya jIvoMmeM samyagdarzanakA abhAva rahatA hai aura vibhaMgajJAnakA abhAva rahatA hai / ataH inheM do ajJAnavAlAmatyajJAnavAlA aura tAjJAnavAlA kahA gayA hai / 'phAsiMdiya laddhiyANaM alaDiyANaM jahA iMdiyAdvayA ya aladdhiyA ya' jisa prakAra se indriya labdhika aura indriyAlabdhika jIva kahe jA cuke haiM, usI prakAra se sparzanendriyalabdhika aura alabdhika jIva bhI jAnanA cAhiye tathA ca sparzanendriyalavdhika jJAnI jIva bhajanAse cAra jJAna aura tIna ajJAnavAle hote haiM / aura jo isakI alabdhivAle hote haiM aise ve kevalI jJAnavALA ja hAya che je annANI te niyamA dunnANI ' ane ne ajJAnI hoya che te niyamathI me ajJAnavANA hoya che bhane je ajJAnavANAmamAM ' maiannANI ya suya annANI ya madhyajJAna ane zrutAjJAna hoya che tathA je jIve TriyalampiM rahita nAnI hAya che temAM phakata eka kevaLajJAna ja hoya che je ajJAnI ekendriya hAya che, te niyamathI khe ajJAnavALA hoya che ekendriya jIveAmAM sammakUdanane ane vibhaMgajJAnane abhAva hoya che. eTale teene satyajJAna, zrutAjJAna e me - ajJAnavANA uDevAmA mAyA che phAsiMdiyaladiyA NaM aladdhiyANaM jahA iMdiyalaDiyAya aladdhiyAya' ne rIte dhadriyasandhivANA bhane driyamasandhivANA va viSe pahelA kahevAmAM AvyuM che. eja rIte sparzInendriyalabdhivALA ane teenI alabdhivALA venA viSe paNa samajavuM. temaja sparzanendriya labdhivALA jJAnI jIva bhajanAthI cAra " ,
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 462 bhagavatIstre ekAdazopayogAdidvAravaktavyatAmAhamUlam-'sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI? paMca nANAI tinni annANAI bhayaNAe, AbhiNibohiyanANa sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? cattAri nANAI bhayaNAe, evaM suyanANasAgArovauttA vi, ohinANasAgArovauttA jahA ohinANaladdhiyA, maNapajjava. nANasAgArovauttA jahA maNapajjavanANaladriyA, kevalanANasAgArovauttA, jahA kevalanANaladdhiyA, maiannANasAgArovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe, evaM suyaannANasAgArovauttA vi, vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAiM niyamA / aNAgArovauttA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? paMca nANAI, tinni annANAI bhayaNAe, evaM cakkhudasaNa-acakkhudasaNaaNAgArovauttAvi, navaraM cattAri nANAI, tinni annANAi bhayaNAe, ohidasaNaaNAgArovauttA NaM pucchA, goyamA ! nANI vi, annANI vi, je nANI te atthegaiyA tinnANI, atthegaiyA caunANI, je tiNNANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohinANI, je cauNANI te AbhiNivohiyanANI, jAva maNavajavanANI, je annANI te niyamA tiannANI, hI hote haiM- ataH inameM eka jJAna hI hote haiM aura ve eka kevalajJAnavAle hI hote haiM // sU. 9 // jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA hoya che ane je tenI alabdhivALA hoya che evA kevaLIo ja hoya che tethI teomAM eka kevaLajJAna ja hoya che. je 9 che
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 463 taM jahA-maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI, kevaladasaNaaNAgArovauttA, jahA kevlnonnlddhiyaa| sajogI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI; annANI ? jahA sakAiyA, evaM maNajogI, vaijogI,kAyajogI vi, ajogI jahA siddhaa| salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA skaaiyaa| kaNhalesso NaM bhaMte ! jahA siNdiyaa| evaM jAva pamhalessA, sukkalessA jahA salessA, aleslA jahA siddhaa| sakasAI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? jahA sai diyA, evaM jAva lohksaaii| akasAI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ? paMca nANAI bhayaNAe / savedagANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ? jahA saiMdiyA, evaM ithivedagA vi; evaM purisaveyagA vi, evaM napuMsagaveyagA vi, aveyagA jahA aksaaii| jahA sakasAI navaraM kevala nANaM vi, aNAhAragA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANa ? maNapajjavanANavajAiM nANAI, annANANi ya tinni bhayaNAe // sU0 10 // ___chAyA-sAkAropayuktAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, AbhinivodhikajJAnasAkAropayuktAH 'sAgArovauttANaM bhaMte! jIvA ki nANI annANI' ityAdi / sUtrArtha - ( sAgArovauttANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta ! sAkAra upayogavAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote hai ? (paMcanANAI timni annANAi bhayaNAe) he gautama! sAkAra __'sAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' yA sUtrAya :- sAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annAgI bhagavAna sA42 5yogA hAnI rAya cha ajJAnI ? 'paMcanANAI tinni annANAI bhayaNAe' gItama! sA2 payAgavANA vAle pAMya jJAna tathA traya
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 464 3 khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAnina ? catvAri jJAnAni bhajanayAM, evaM zrutajJAna sAkAropayuktA api avadhijJAnasAkAropayuktAH yathA avadhijJAnalabdhikAH, manaHparyavajJAnasA kAropayuktAH yathA manaH paryavajJAnalabdhikAH, kevalajJAnasAkAropayuktA yathA kevalajJAnalabdhikAH, matyajJAna sAkAropayuktAnAM trINi upayogavAle jIvoMke pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / (AbhiNibodhiya nANa sAgArovauttANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?) he bhadanta ! Abhinivodhika ( matijJAnavAle) sAkAra upayogavAle jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( cattAri NANAI bhayaNAe) abhinivodhika sAkAra upayogavAle jIva jJAnI hI hote haiM, ajJAnI nahIM hote haiM / unameM cAra jJAna bhajanAse hote haiM (evaM suyanANa sAgArovauttA vi) isI taraha se zrutajJAna sAkAra upayogavAle jIvoMko bhI jAnanA cAhiye ( ohiNANasAgArovauttA jahA ohinANalaDiyA, maNapajjavanANa sAgArovauttA jahA saNapajjavanANalajiyA, kevalanANasAgArovauttA jahA kevalanANalaDiyA ) avadhijJAna sAkAropayukta jIvoMko avadhijJAna labdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye | manaHparyavajJAna sAkAra upayogavAle jIvoMko manaHparyava jJAna labdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / kevalajJAna sAkAra upayogavAle jIvoMko kevalajJAna labdhivAle jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye / (maiannANasogArovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe, evaM suya ajJAna bhajanAthI hAya che. ' AbhiNivohiyanANasAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavAn / maalinim|dhi4 sAAra upayogavAjA va jJAnI hAya che TThe ramajJAnI hoya che ? ' cattArinANAI bhayaNAe ' sAbhiniSadhi sAkAra upayAgavALA jIva nAnI ja hAya che. ajJAnI hAtA nathI ane teeA bhajanAthI cAra jJAnavANA hoya che. ' evaM suyanANasAgArovauttAvi ' mevA rIte zrutajJAna sAdhara upayogavALA jIvAne paNa samajavA ohinANasAgarovauttA jahA ohinANa laDiyA maNapajjavanANasAgarovauttA jahA maNapajjavanANala diyA kevalanANa sAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA ' avadhijJAna sAkAra upayeAgavALA jIvAne avadhijJAnalabdhivALA jIvAnI mA samajavA, mana vajJAna sAkAra upayeAgavALA jIvAne manaHpavajJAnalabdhivALA jIvAnI mA ja samajavA kevaLajJAna sAkAra upayogavaajaa lavone ThevaNajJAna sandhivANA bhavAnI bhAI samavA. 'maiannANasAgArova 5 0
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 465 ajJAnAni bhajanayA, evaM zrutAjJAnasAkAropayuktA api, vibhaGgajJAnasAkAropayuktAnAM trINi ajJAnAni niyamAt / anAkAropayuktAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? paJca jJAnAni, trINi ajJAnAni bhajanayA, evaM cakSudarzanAcakSurdarzanAnAkAropayuktA api, navaram catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni bhnnyaa| avadhidarzanAnAkAropayuktAH khalu pRcchA, gautama ! jJAnino'pi, ajJAnianoNasAgArovauttA vi, vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAI niyamA) jo jIva satyajJAna sAkAropayogabAle hote haiM unameM niyamase tIna ajJAna hote haiM / (aNAgArova uttANaM bhate ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva anAkAroeyogavAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (paMcanANAI timni annANAI bhayaNoe) he gautama ! jo jIva anAkAropayogavAle hote haiM unameM pAMca jJAna tathA tIna ajJAna bhajanAle-vikalpase hote haiM / (evaM cakkhudaMsaNa, acakkhudaMsaNa agAgArovauttA vi navaraMcattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe) isI prakAra cakSudarzana, . acakSudarzana anAkAra upayogavAle jIvoM meM bhI jAnanA cAhiye. parantu - inameM cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| (ohiMdasaNa aNAgArova uttANaM pucchA) he bhadanta ! jo jova avadhidarzana anAkAropayogavAle hote haiM ve kyA jJAnI hole haiM yA ajJAnI hote haiM ? (goyamA) he gautama ! ( nANI vi annANI vi ) jo jIva uttANa tinni annANAiM bhayaNAe evaM suyaannANa sAgarova uttAvi vibhaMganANa sAgarovauttANaM tinni annANAI niyamA' re bhatyajJAna sA12 6yogavA hoya che temanAmAM traNa jJAna bhajanAthI hoya che. e ja rIte mRtaajJAna sAkara upayogavA hAya che tebhA niyamathI traya ajJAna DAya che 'aNagArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' sagavAna ! 2 71 manA2 yAvA hAya cha tayA jJAnI DAya chamazAnI ? 'paMcanANAi tinni annANAi bhayaNAe' gautama je jIva anAkAra upagavALA hoya che teoe pAca jJAna tathA traNa ajJA- mananAtha hAya cha 'enaM cakkhudaMsaNa, acakkhudaMsaNa anAgArovauttAvi navaraM cattAri nANAi tinni annANAi bhayaNAe' ko zava yAzina, mayazana anAkAra upagavALA jInA viSe paNa samajavuM paraMtu teo mATe cAra jJAna ane traNa ajJAna sanAtha DAya cha ' ohiMdasaNa anAgArovauttANaM pucchA' bhagavAn je jIva avadhidarzana anAkarayogavALA hoya che. teo zu jJAnI hoya che ke ajJAna ?
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAHTETRIES 466 bhagavatIko no'pi ye jJAninaste santi ekake trijJAninaH, santi ekake caturjAninaH ye trijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH, atajJAninaH, avadhijJAninaH, ye caturchAninaste AbhinivodhikajJAninaH, yAvat manaHparyavajJAninaH, ye ajJAninaste niyamAt tryajJAninaH tadyathA-satyajJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninaH / kevaladarzanAnAkAropayuktA yathA kevalajJAnalabdhikA , sayoginaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninA, ajJAninaH ? yathA sakAyikAH, evaM manoyoginaH, bacoyoginaH, avadhidarzana anAkAropayogavAle hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / (je nANI-te atthegaDyA tinANI, atthegaDyA caunANI, je tinANI te AsiNibohiyanANI suyanANI ohinANI, je cauNANI te AmiNibo0 jAva maNapajavano0) jo inameM jJAnI hote haiM, ve kitaneka tIna jJAnavAle hote hai- matijJAnavAle, zrutajJAnavAle aura avadhijJAnavAle aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiMmatijJAnavAle, zrutajJAnavAle, avadhijJAnavAle aura mn:pryvjnyaanvaale| (je annANI, te niyamA ti annANI-taMjahA-mai annANI, suya anlANI, vibhaMganANI) jo inameM ajJAnI hote haiM, ve niyamale tIna ajJAnavAle hote haiN| jaise- matyajJAnavAle zruta ajJAnavAle aura vibhaMga jJAnavAle. ( kevaladasaNaaNAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA) kevaladarzana anAkAropayogavAle jIva kevalajJAna labdhivAle jIvoMkI taraha hote haiN| (sajogINaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! sayogI jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? 'goyamA' gautama ! 'nANI vi annANI trire mapani anAkAre yogavALA hoya che. te jJAnI paNa hoya che ane ajJAnI paNa hoya che. 'je nANI te atthe gaiyA, tinANI, atthegaDayA caunANI, je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, jAva maNapajjavanANI' tomAre jJAnI sAya . te keTalAka matijJAna, zratajJAna ane avadhijJAnavALA hoya che ane keTalAka matijJAna, zrutajJAna, apavijJAna bhane manapayazAna mema yAra zAnavANA DAya cha 'je annANI te niyamA tiannANI taM jahA maiannANI suyaannANI vibhaMganANI' teomAM je ajJAnI hoya che te niyamathI matyajJAna, zratAjJAna ane virbhAgajJAna e na majJAnavANA hAya che 'kevaladasaNa anAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' kevaLadarzana anAkArapagavALA jIva kevaLajJAnalabdhivALA jInI mAphaka hoya che. 'sajogINaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' mahanta ! saya 75 jAnI
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 ma. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 467 kAyayogino'pi, ayogino yathA siddhAH, salekSyAH khalu bhadanna ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sakAyikAH, kRSNalezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sendriyA, evaM yAvat-pajhalezyAH zuklalezyA yathA salezyAH, alezyA yathA siddhaaH| sakapAviNaH khalu bhadanta ! jIvA ki jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sendriyAH, evaM yAvat-lobhakapAyiNaH, (jahA sakAimA) he gautama ! sayogI jIva samAyika jIvoM kI taraha hote haiN| (evaM maNajogI, vaijogI, kAyajogI ni) isI prakAra manayogI, vacanayogI, aura kAyogI hote haiN| (ajogI jahA siddhA) ayogI jIva siddhoMkI taraha hote haiM / (salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva lezyAvAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakAiyA) hai gautama! lezyAtrAle jIva lakAyika jIvoMkI taraha hote haiM / ( kaNhalensA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI, anlANI) he bhAnta ! kRSNalejhyAvAle jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA saiMdiyA) he gautama ! kRSNalelyAvAle jIva sendriya jIvoMke jaise hote haiN| ( evaM jAya pamhalessA, sukalessA, jahA malessA, aleslA jahA siddhA) isI prakAra yAvat pAlezyAvAle jIva hote haiN| zuklalezyAvAle jIva salezya jIvoM jaise hote haiN| tathA jo lezyAse rahita jIva haiM ve siddhoMkI taraha hote haiN| (sakasAINaM bhaMte ! jInA ki nANI, annANI) hAya cha malAnI DAya? 'jahA sakAiyA' gotama! saya 71 saya lavAnI bhAi hAya cha ' evaM maNajogI vaijogI kAyajogI vi' me zate manAyAgI, kyanayogI, mane athiyA vAna para samapA 'ajogI jahA siddhA' ayo| sibInI bhAi hAya cha 'salessANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' 294 sezyAvA chAya che te zAnI hoya che mazAnI DAya cha ? 'jahA sakAiyA' hai gautama! vezyAvANA va sayi: venI mA4 hoya che 'kaNhalessANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' bhagavan ! vezyAvA va jJAnI hAya cha / majJAnI DAya cha ' 'jahA saiMdiyA ' gautama ! pozyAvANA 4 se liya yonI bhA5401 hAya cha 'evaM jAva pamhalessA, mukkalessA jahA salessA, aleksA jahA siddhA' me zata yAvat paaneshyaavaa|| hAya ke zusavezyAmA 94 salekSma jIvonI jevA hoya che tathA je vaizyA vinAnA jIva hoya che tene siddhonI bhA54 sabhAsakAjhyANaM bhaMte jIvA ki nANI annANI' ne pAyasahita
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 bhagavatI sUtre akapAyiNaH khalu bhadanta ! jIvAH ki jJAninaH, ajJAninaH, paJca jJAnAni bhajanayA, savedakAH khalu bhadanta ! kiM jJAninaH, ajJAninaH ? yathA sendriyAH / evaM strIvedakA api, evaM puruSa vedakA api, evaM napusakavedakA api, avedakAH yathA akapAyiNaH / AhArakAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH ? bhadanta ! jo jIva kaSAyasahita hote haiM, ve kyA jJAnI hote yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA saiMdiyA - eva jAva lobhakasAI ) he gautama! pAyasahita jIva sendriya jIvoMkI taraha hote haiM / isI tarahase yAvat lobhakaSAyI jIvoMko bhI jAnanA cAhiye / (aksAi bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI) he bhadanta ! jo jIva kapAyarahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (paMcanANAI bhayaNAe) he gautama! akaSAyI jIvoMmeM pAMca jJAna bhajanAse hote haiN| (savedgA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI) he bhadanta / jo jIva vedasahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA saiMdiyA) he gautama | vedasahita jIva sendriya jIvoMkI taraha se hote haiM / ( evaM itthIveyagA vi evaM purisaveyagA vi evaM napuM saga begA vi, aveyagA jahA akasAI) isI prakArase strIvedI, puruSavedI aura napuMsakavedI jIvoM ko bhI jAnanA cAhiye / vedarahita jIvoMko akaSAyI jIvoMkI taraha jAnanA cAhiye | (AhAragANaM bhaMte! jIvA " - " , jahA saiMdiyA evaM jAva bonI bhAi hoya chebhena rIte-yAvat - lAbha kaSAya jIveAne paNa samajavA akamAiNaM bhate jIvA kiM nANI annANI' he lahanta ne upAya :Dita hoya che, te jJAna hoya che se ajJAnI hoya che ? ' paMcanAmA bhayaNAe " he gautama ! kAyika jvAmAM bhajanAthI pAMca jJAna hoya he ' savedagANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he lahanta ! ne veda sahita hAya che te zu jJAnI hAya che ke ajJAnI heya che ? jahA saiMdiyA he gautama ! vedra sahitanA lavAne sendriyanI bhAi samannvA 'evaM itthIveyagAvi evaM purisavegAtri, evaM napuMsakaveyagAvi aveyagA jahA akasAI' rAta strIvehI, puruSavedI ane napu sakavedI jIve te paNa samajavA ane vaida rahita jIvAne akaSAyika jIvAnI mAyaeNka samavA 'AhAragANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhagavAn! mahAra chava jJAnI hoya che The ajJAnI hoya che ? 'jahA sakasAI' he gautama / mAhAra vane sakAyika jIvanI jemaja samajavA navaraM kevalanANaM vi' tazobhA devajajJAna " hAya che te zu jJAnI hAya che ke ajJAnI hoya che? lobha kamAI' he gautama / SAyavAlA vo sendriya "
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za.8 u. 2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 469 yathA sakaSAyaNaH, navaraM kevalajJAnino'pi / anAhArakAH khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH, manaHparyacajJAnavarjAni jJAnAni, ajJAnAni ca trINi bhajanayA || sU0 10 // TIkA - atha ekAdazopayogadvAramAzritya jJAnAdikaM prarUpayitumAha- 'sAgAuttANaM bhaMte !' ityAdi / 'sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? gautamaH pRcchati - he bhadanta ! sAkAropayuktAH, AkAra:- jAti-guNa- kriyAdisvarUpo vizeSastena saha vartate yo vodhaH sa sAkAraH vizeSagrAhako vodhaH, tasmin upayuktAH upayogasahitAH tatsaMvedanakA ye te sAkAropayuktAH khalu jIvAH kiM nANI, annANI) he bhadanta ! AhAraka jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? ( jahA sakasAI ) he gautama ! AhAraka jIvako sakaSAyI jIvoM kI taraha jAnanA cAhiye | ( navaraM kevalanANaM vi) inameM kevalajJAna honekI vizeSatA hai / ( aNAhAragANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ) he bhadanta ! jo jIva anAhAraka hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? (maNapajavanANa vajjAI, annANANi ya tinti bhayaNAe ) he gautama! inake manaHparyavajJAnako chor3akara cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanAse hote haiM / TIkArtha- gyArahave upayogadvArako Azrita karake jJAnAdika kI prarUpaNA karaneke nimitta gautama svAmI prabhu se pUchate haiM- 'sAgArova - uttANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva sAkAra upayogase yukta haiM jAti, guNa, kriyA Adi svarUpa vizeSakA nAma AkAra hai- yaha AkAra jisa bodhameM ho usakA nAma sAkAra upayoga hai - arthAt vizeSa grAhakabodhakA nAma sAkAra upayoga hai, usameM upayukta sAkAra upayogavAle jo jIva haiNhAvAnI vizeSatA che aNAhAragANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he gautama! je jIva anAhAraka heya che te jJAnI haiAya che ke ajJAnI hAya che ? 'maNapajjavanANajAI nANAI annANANiya tini bhayaNAe ' he gautama! tethemA manaHparyava jJAna cheDIne cAra jJAna ane traNa ajJAna- bhajanAthI hAya che. TIkA agIyAramAM upayeAgaddAraneA Azraya karIne nAnAdikAnI prarUpaNA karavA bhATe gautama svAmI abhune pUche che 'sAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! je jIva sAkAya upayogathI yukata hAya che jAti, guNu, kriyA Adi svarUpa vizeSanu nAma AkAra che--A sAkAra jenA jJAnamA hoya tenu nAma sAkAra upayAga che. arthAt - vizeSa grAhaka kheAdhanu nAma sAkAra upayoga che. temAM upayukata je va haiya 6
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImutre 470 kiM jJAninaH, ajJAnino vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'paMca nANAI, tini amnANAI bhayaNAe' he gautama! sAkAropayogavantI jIvAH jJAnino bhavanti, ajJAnina zva, tatra jJAninAM paJca jJAnAni, bhajanayA bhavanti, tathAhi - kadAcit che, kadAcit trINi, kadAcicatvAri, kadAcidekamevetyarthaH, tatra yacca kadAcidekam, yaca kadAcida dve ityAcyate tad labdhimAtrApekSayA vodhyam, upayogApekSayA tu ekadA ekameva jJAnamajJAnaM vA bhavati, iti vijJeyam, ajJAninAM tu trINi ajJAnAni ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? aisA yahAM yaha prazna haiisake uttara meM prabhu kahate haiM- 'paMcanANAI, tinni annANAI bhayaNAe' he gautama! sAkAra upayogavAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / inameM jo jJAnI hote haiM ve bhajanAse pAMca jJAnavAle hote haiM- kitaneka sAkAropayogavAle jIva kadAcita do jJAnavAle haiM, kitaneka sAkAra upayogavAle jIva kadAcit tIna jJAnavAle hote haiM, kitaneka jIva kadAcit cAra jJAnavAle hote haiM aura kitaneka jIva kadAcit eka hI jJAnavAle hote haiM / 'kadAcit eka, kadAcita do Adi upayogavAle jIva hote haiM aisA jo kahA gayA haiM vaha labdhakI apekSAse kahA gayA hai aisA jAnanA caahiye| kyoM ki upayoga eka samaya jInameM eka hI hotA hai | cAhe vaha jJAnarUpa ho cAhe ajJAnarUpa | ajJAniyoM meM tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / kadAcita do aura kadAcita tIna / yaha pahile prakaTa kiyA jA cukA hai ki upayoga sAkAra aura anAkAra ke bhedase do prakArakA te sAkAra upayAgavALA jIva kahevAya che tevA jIvA jJAnI hAya che ke ajJAnI! tenA uttaramAM bhagavAna kahe che ke 'paMca nANAI tini annANAI bhayaNAe 'he gautama! sAkAra upayAgayALA jIve jJAnI ane ajJAnI e prakAranA hoya che. temA je jJAnI hAya che, te bhajanAthI pAca jJAnavALA hoya che keTalAka sAkArApayegavALA jIva keAIvAra e jJAnavALA ane keTalAka chatra traNa jJAnavALA hAya che.keTalAka jIva kadAcita cAra jJAnavALA hAya che ane keTalAka jIva kAcita ekaja jJAnavALA hoya che. kAcita eka ane kAivAra e Adi upayegavALA jIva hAya che, evuM je kahevAmAM AvyuM che te labdhinI apekSAthI kahevAmAM Avyu che tema samajavuM kemake upayAga eka samayamAM jIvane ekaja hoya che cAhe te jJAnarUpa heAya cAhe ajJAnarUpa ajJAnIemAM traNa ajJAna bhajanAthI hAya che kAivAra be ane koIvAra traNu ajJAna hoya che e pahelA pragaTa karavAmAM Avyu che ke upayAga sAkAra ane anAkArana bhedathI e prakAranA haiAya che.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 1 bhanayaiva bhavanti / atha sAkAropayogabhedApekSayA mAha - AbhiNivohiyanANasAgarottANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ?' he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnasAkAropayuktAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha - 'cattAri NANAI bhayaNAe' he gautama ! AbhinivodhikajJAna sAkAropayogavanto jIvAH jJAnino bhavanti teSAzca catvAri jJAnAni matizrutAvadhihotA hai- inameM sAkAra upayoga ATha prakArakA aura anAkAra upayoga tIna prakArakA hotA hai- so aba gautama svAmI sAkAra upayoga ke bhedoMko Azrita karake prabhuse aisA pUchate haiM ki- 'AbhiNibohiyanANa sAgArova uttANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva Abhiniyodhika jJAnarUpa sAkAra upayogameM upayukta hote haiM = ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- ' cattAri NANAI bhayaNAe he gautama! Abhinivodhika jJAnarUpa sAkAra upayogavAle jIva jJAnI hote haiM una meM cAra jJAna bhajanAse hote haiM / eka matijJAna, dUsarA zrutajJAna, tIsarA avadhijJAna, aura cauthA manaH paryavajJAna. kahane kA tAtparya yaha hai ki jaba jIvAMkA matijJAnameM upayoga hotA hai- taba labdhi kI apekSA unameM cAra jJAna taka raha sakate haiM kyoM ki eka jIva meM eka sAtha 'ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbhyaH' isa siddhAntavAkya ke anusAra cAra jJAna taka ho sakate / isIkA nAma bhajanA hai / do hoMge to matijJAna aura zrutajJAna, tIna hoMge to matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna athavA - matijJAna, zrutajJAna, manaHparyavajJAna aura cAra hoMge to matijJAna, zrutajJAna, temAM sAkAra upayoga ATha prakAranA ane anAkAra upayega traNa prakAranA heAya che. have gautama svAmI sAkAre payeAganA bhene uddezIne prabhune evu pUche che ke ' AbhiNivoDiyanANa mAgArovauttANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he lahanta ! ne chatra nimAlika jJAnarUpa sAkAra upayAgamAM upayukata hAya tevA jIvA jJAnI hAya che ke ajJAnI ? uttara :- cattAri nANAraM bhayaNAe' mAlinimodhi jJAnapa sAyiyogavAjA jItra jJAnI hAya che temA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaHvajJAna e cAra jJAna bhajanAthI DeAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre jIvAnA matijJAnamAM upayoga thAya che tyAre labdhinI apekSAe temanAmA cAra nAna raguThe zoSTha lavamAM me4 sAthai 'ekAdIni bhAjyAni yugapade e siddhAMta vAkayAnusAra cAra jJAna paryaMta hAi zake che tenI 471 sudhI rahI zake che. kasminnAcaturbhyaH sAthe kevaLajJAna hatuM
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 bhagavatIsUtre 8 " manaH paryavajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti, evaM suyanAgamAgAro uttA vi evaM zrutajJAnasAkAropayuktA api 'suyanANasAgArovauttANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ' he bhadanta ! zrutAjJAnasAkAropayuktAH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino vA ? bhagavAnAha - ' cattAri nANAI bhagaNAra ' he gautama! catvAri jJAnAni matizrutAvadhimanaH paryavajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti 'ohi - nANasAgarottA jahA ohinANalaDiyA' avadhijJAnasAkAropayuktAH atar: yathA avadhijJAnalabdhikAH pUrvamuktAH kadAcit vijJAninaH- matizrutAvadhiyogAt, kadAcit caturjJAninaH matizrutAvadhimanaH paryavajJAnayogAt, tathA vaktavyoH, maNapajjava nANasAgArovauttA jahA maNapajjavanANaladdhiyA ' manaHparyavajJAnasAkAropayuktAH jIvAH yathA manaHparyavajJAnalabdhikAH pUrvamuktAH kadA avadhijJAna aura manaH paryavajJAna | inake sAtha kevalajJAna nahIM hotA hai| ataH cAra jJAna taka honekI bAta kahI gaI hai / evaM sucanANa sAgArovauttA vi' isI taraha se zrutajJAnarUpa sAkAropayogavAle jIva bhI jJAnI hote haiM ina meM cAra jJAna taka bhajanAse hote haiM / 'ohinANasAgArovauttA jahA ohinANalaDiyA' avadhijJAnarUpa sAkAropayogavAle jIva avadhijJAna labdhivAle jIvoM jaise hote haiM arthAt kadAcit ve matithuna aura avadhijJAnavAle hote haiM aura kadAcit mati, zrata, avadhi aura manaH paryavajJAnavAle hote haiM / 'maNa pajjavanANasAgArovauttA jahA maNapajavanANalaDiyA' manaH paryavajJAnarUpa sAkAra upayogavAle jIva manaHparyavalabdhivAle jIvoM ko jaise hote haiM arthAt jima prakAra se ve kadAcit mati, zruta, mana:paryayajJAnake 6 nathI bheTalA bhATe yAra jJAna paryata hevAnu uDevAmA mAnyuche 'evaM suyanANasAgarova uttAtri' eja rIte zrutajJAnarUpa sAgare pacegavALA jIva dvAya che temAM bhajanAthI cAra jJAna paryaMta hoya che 'ohinANasAgarovauttA jahA ohinANalaDiyA' avadhijJAna rUpa sAkArapa yAgavALA jIvane avadhijJAna labdhivALA jIvAnI mAphka samajavA. arthAt keika vakhata teeA mati, zruta ane avadhijJAnavALA hoya che ane kAi vakhata bhati, zrutamavadhi mane manaHparyavajJAnavANA hoya 'maNapajjavanANasAgarovauttA jahA ' maNapajjavanANaladdhiyA ' mana:paryayajJAnasya sAdhAra upayovAjA bane bhana paryavajJAna labdhivALA jIvAnI "mAphka samajavA. arthAt je rIte tee kAivAra mati zruta ane manaHvajJAnanA sa ma dhamAM traNa jJAnavALA heAya che ane kAivAra mati, zruta, avadhi
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 prameyacandrikA TIkA za0 8 u. 2 su. 10 labdhisvarUpanirUpaNam cita trijJAninaH matizrutAvadhimanaH paryavajJAnayogAt, kadAcit caturjJAninaH matizratAvadhimanaHparyavajJAnayogAt, tathA vaktavyAH, ' kevalanANasAgArovauttA jahA kevalanANalaDiyA' kevalajJAnasAkAropayuktAH jIvAH yathA kevalajJAnalabdhikA eka jJAninaH kevalajJAninaH pUrva pratipAditAstathA kevalajJAnino vaktavyAH / 'mai annANasAgArotrauttANaM tinni aNNANAI bhayaNAe' matyajJAnasAkAropayuktAnAM trINi ajJAnAni matyajJAna - zrutAjJAna- vibhaGgajJAnalakSaNAni bhajanayA bhavanti, ' evaM annANasAgArovauttAvi' evaM zrutAjJAnasAkAropayuktA api bhajanayA yajJAnino bhavanti, kadAcit satyajJAninaH, kadAcit zrutAjJAninaH kadAcit saMbaMdha se tIna jJAnavAle kahe gaye haiM aura kadAcita mati, zruta, avadhi evaM manaH paryavake yogase cAra jJAnavAle kahe gaye haiM usI prakAra se unheM bhI kadAcit tIna jJAnavAle aura kadAcit cAra jJAnavAle jAnanA cAhiye / 'kevala nANa sAgArova uttA jahAM kevalanANalaDiyA' kevala jJAnarUpa sAkAra upayogavAle jIva kevalajJAnalavdhika jaise hoMte kahe gaye haiM- arthAt inameM eka kevalajJAna hI hotA hai- anya jJAna nahIM isaliye ye eka kevalajJAnase hI jJAnI hote haiM, anya jJAnoMse nahIM | 'mai annANasAgArovauttANa tinni annANAI bhayaNAe' jo jIva matyajJAnarUpa sAkAra upayogavAle hote haiM unameM tIna ajJAnasatyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna bhajanAse hote haiM- kadAcit do ajJAna aura kadAcit tIna ajJAna / evaM suyaannAna sAgArova uttA vi' usI tarahase zrutAjJAnarUpa sAkAropayogavAle jIvoM kA bhI jAnanA cAhiye / arthAt ye bhI kadAcit do ajJAnavAle aura kadAcit tiinane mana:paryavajJAnanA yAgathI cAra jJAnavALA heAya che. eja rIte tene paNu kAcita traNa jJAnavALA ane kadAcita cAra jJAnavALA samajavA. ' kevalanANasAgarovauttA jahA kevalanANaladdhiyA ' ThevaNajJAna sAgara upayogavAjA lavane ThevaNajJAna sandhivAnA jIvAnI mAka samajavA arthAt temAM eka kevaLajJAna ja DAya che. eTale tee eka devalajJAnathI 4 jJAnI hoya che. 'mainnANa sAgarovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe' je chatra matyajJAnarUpa sAkAra upayAgavALA hAya che teeAmA matyajJAna, zrutAjJAna ane vibhagajJAna e traNa ajJAna bhajanAthI hAya che eTale kAivAra be ajJAna ane keAIvAra 'evaM suyaannANasAgarotrauttA vi ' zena rIte shrutaajnyaanrUpa sAkArApa yogavALA jIveAne paNa samajavA arthAt e paNa kAivAra e jJAnavALA " , traNa ajJAna hoya che '
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 bhagavatIsUtro vibhaGgajJAninaH, 'vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAI niyamA' vibhaGgajJAnasAkAropayuktAnAM trINi ajJAnAni niyamAt niyamato bhavanti / gautamaH pRcchati-'aNAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! anAkAropayuktAH khalu avidhamAnaH AkAraH-jAti-guNa-kriyAdisvarUpalakSaNo vizeSo yatra tad anAkAraM darzanaM sAmAnyajJAnaM, tatropayuktAH upayogavantaH tatsaMvedanakA ityarthaH jIvAH kiM jJAnino bhavanti ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha'paMca nANAiM tinni annANAiM bhayaNAe' he gautama ! anAkAropayogavanto jIvAH jJAnino'jJAnina zca bhavanti, tatra jJAninAM labdhyapekSayA paJca jJAnAni matyAdiajJAnavAle hote hai / vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni aNNANAI niyamA' vibhaMgajJAna sAkAropayogavAle jIva ajJAnI hote haiM / inameM tIna ajJAna-matyajJAna; zrutAjJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna niyama se hote haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'aNAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI' he bhadanta ! jo jIva anAkAra upayogavAle hote haiM, ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? anAkAra upayogakA tAtparya usa bodha se hai ki jisa ghodha me jAti, guNa, kriyA Adi rUpa AkAra nahIM jhalakatA hai| aisA anAkAra upayoga darzana rUpa hotA hai| darzanakA tAtparya sAmAnya jJAna se hai / isameM upayogavanta jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate hai 'paMca nANAI tinni annANAI bhayaNAe' he gautama ! anAkAra upayogavAle jIva jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jo jIva inameM jJAnI hote haiM unameM bhane 2 Y AjJAna DAya cha vibhaMganANasAgarovauttANaM tinni annANAI niyamA' vijJAna sAzayayogavA 9 mazAnI DAya cha bhane teomAM matyajJAna, zrutajJAna ane vibhaMgaajJAna e traNa ajJAna niyamathI hoya che. prazna :- anAgArovauttANa bhaMte jIvA kiM nANI annANI 'bhagavan ! 21 anAkAra upagavALA hoya te jJAnI hoya che ke ajJAnI ? anAkArapaganuM tAtparya evA bodhathI che ke je bedhathI jAti, guNa, kiyA Adi rUpa AkAra pragaTa thatuM nathI e anAkAra upaga rthanarUpa hoya che. darzanane tAtpayArthI sAmAnyajJAnathI che temAM 6payogA jAnI hAya che 4 acAnI ? 6 :- paMcanANAi tinni annANAi 'bhayaNAe' gautama ! snaa|2 upayoga jJAnI paDAya cha bhane sAnI pay heya che. temAM je jIva jJAnI hoya che. te labdhinI apekSAe pAMca jJAnavALA hoya che
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mR.10 labdhisvarUpanirUpaNam 475 saNAni bhajanayA bhavanti, ajJAninAM tu trINi ajJAnAni matyajJAnAdilakSa ni bhajanayaiva bhavanti / ' evaM cakkhudaMsaNaacakkhudaMsaNaaNAgArovauttAvi' evaM yathA'nAkAropayuktA jJAnino'jJAninazcoktAstathaivetyarthaH cakSurdarzanAnAkAropahuktAH, acakSurdarzanAnAkAropayuktAzcApi jIvA jJAnino'jJAninazca bhavanti, kantu-'navara cattAriNANAI, tinni annANAI bhayaNAe' navaraM vizeSastu punaretAbAneva-yat cakSurdarzanetaropayuktAH kevalino na bhavanti iti teSAM catvAri nAni bhajanayA bhavanti, trINi ca ajJAnAni bhajanamA bhavanti / gautamaH bdhikI apekSA se pAMca jJAna hote haiM aura jo ajJAnI hote haiM una meM tIna ajJAna hote hai / so aisA yaha kathana bhajanAse hI jAnanA rAhiye. niyamataH nahIM / imI taraha se 'cakkhudaMsaNa, acakkhudaMsaNa, naNAgArovauttA vi' cakSudarzana, acAkSudarzanarUpa anAkAra upayogavAle tIvoMke viSayameM bhI jAnanA cAhiye / arthAt ye bhI jJAnI aura ajJAnI ubhaya prakArake hote haiN| cAkSujanya jJAnake pahile aura acakSujanyajJAnake rAhile jo sAmAnya avalokanarUpa vodha hotA hai usakA nAmacakSudarzana aura bhacakSu darzana hai. hanajJAnavAloMmeM jJAniyoMke 'navaraM cattAri NANAI, tinni annANAI bhayaNAe' cAra jJAna aura ajJAniyoMke tIna ajJAna taka ho sakate haiM / kyoM ki cakSudarzanavAloM meM. aura acakSudarzanavAloM meM kevalI nahIM hote haiM / arthAt kevalI kevaladarzanopayukta hote haiN| inameM cakSurdarzanopayoga aura acakSudarzanopayoga nahIM hotA hai / ataH ghe usase upayukta nahIM hote hai / isaliye cakSudarzanopayuktoM meM aura acakSudarzanopayuktoM meM bhajanA se kevala jJAnAtirikta cAra jJAna aura . ane je ajJAnI hoya che temAM traNa ajJAna hoya che A kathana bhajanAthI samajavuM. yabhathI nahI ta zata 'cakkhudaMsaNaacavakhudasaNaaNagorovauttA vi' kSudarzana, acakSudarzana rUpe anAkAra upagavALA jInA viSayamAM paNa samajavuM. thita e paNa jJAnI ane ajJAnI ema baMne prakAre heya che cakSujanyajJAna pahelA ne acakSujanyajJAnathI pahelA je sAmAnya avakanarU5 bedha thAya che tenuM nAma suzana bhane madhyakSuzana che tevAmAne (jAnImAna) 'navaraM cattArinANADa tinni bhannANAI bhayaNAe' yA2 jAna bhane tra mAna manAyA jAya che bho kSudarzanavALAomAM ane acakSudarzanavALAomAM kevaLI hotA nathI athata vaLI kevaladarzanopayukata hoya che temAM cakSudarzanopayoga ane akSadarano paNa katA nathI eTalA mATe teo tenAthI upayukata hotA nathI eTalA mATe te baMnene
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 bhagavatI sUtre / pRcchati - 'ohidaMsaNa bhaNAgArovauttA NaM pucchA' he bhadanta ! avadhidarzanAnAkAropayuktAH khala jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI vi, annANI vi.' he gautama ! avadhidarzanA'nAkAropayogino jIvAH jJAnino'pi bhavanti, ajJAnino'pi yato hi darzanamya sAmAnyavipayatayA, sAmAnyasya cAbhinnarUpatvena jJAnidarzane ajJAni - darzane bhedAbhAvAt 'je nANI te atthegaiyA tinnANI, athegaiyA caumnANI' ye avadhidarzanAnAkAropayuktA jJAninaste santi ekake vijJAnino bhavanti, santi ekake caturjJAnino bhavanti 'je tinnANI te AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI' ye vijJAninaste AbhinivodhikajJAninaH, zrutajJAninaH, ajJAniyoM meM tIna ajJAna kahe gaye haiN| ataH gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM kI - 'ohiMdasaNa agAgArovauttA NaM pucchA' jo jIva avadhi darzanarUpa anAkAra upayogavAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhu kahate hai 'goyamA' he gautama ! 'nANI tri annANI tri' jo jIva avadhidarzanarUpa anAkAra upayogavAle hote haiM ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| kyoMki darzana sAmAnyako viSaya karanevAlA hotA hai aura jo sAmAnya hotA hai vaha ekarUpa hotA haiM isaliye jJAnI ke darzana meM aura ajJAnIke darzana meM koI bheda nahIM hotA hai / 'je nANI te atthegaiyA tinnANo, atthegaiyA caunANI ' inameM jo jJAnI hote haiM unameM kitaneka avadhidarzanarUpa anAkAra upayogavAle jIva tIna jJAnavAle hote haiM aura kitaneka cAra jJAnavAle hote haiM / 'je tinnANI te AbhiNivohiyanANI, suyanANI, ohikevaLajJAnane cheDIne jJAnIomAM bhajanAthI cAra jJAna ane ajJAnIemA traNa ajJAna hovAnu uchu chena :- ohidaMsaNaaNAgAva uttANaM pucchA ' ne va avadhidarzana rUpa anAkAra upayogavALA hoya che te jJAnI hoya che ke ajJAnI hAya che ? uttara ' he gautama! goyamA nANI va annANI tri' lava yAvadhidRrzana3ya anAkAra upayegavALA heAya che te jJAnI hAya che ke ajJAnI hoya che, kemake darzana sAmAnyane viSaya karavAvALu hAya ane je sAmAnya heAya che te ekarUpa hAya che. speTalA bhATe jJAnInA darzanamAM ne ajJAnInA darzanamA Ale hoto nathI. je nANI tethe yA tinnANI atyegaiyA caunANI ' temAM ne jJAnI hoya che te paisA keTalAka avadhi darzanarUpa anAkAre payeAgavALA jIva traNu jJAnavALA heAya che ane keTalAka cAra jJAnavALA hAya che. ' je tinnANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI . &
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za. 8 u. 2 sU. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 477 avadhijJAnino bhavanti, 'je cauNANI te AbhiNivoddiyanANI jAva maNapajjavanANI' ye catursAninaste AbhinivodhikajJAninA, yAvat-zrutajJAninaH, avadhijJAninaH, manaHparyavajJAnino vodhyAH, 'je annANI te niyamA tiannANI' ye ajJAninaste niyamAt vyajJAnino vodhyAH-'taM jahA-maiannANI, suya annANI, vibhaMganANI' tadyathA-matyajJAninaH, zrutAjJAninaH, vibhaGgajJAninazca, 'kevaladaMsaNaaNAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' kevaladarzanA'nAkAropayuktAH khalu jIvAH yathA kevalajJAnalabdhikAH ekajJAninaH kevalajJAnirUpAH pUrvamuktAstathA vijJeyAH, ___ atha dvAdazayogadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'sajogI NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI' jo tIna jJAnavAle hote haiM ve Abhinibodhika jJAnavAle, zrata jJAnavAle aura avadhijJAnavAle hote hai / 'je caunANI, te AbhiNi bohiyanANI, jAva maNapajjavanANI' jo inameM cAra jJAnavAle hote haiM ve Abhinibodhika (matijJAna) se lekara yAvat manaHparyaya jJAnatakavAle hote haiN| je annANI te niyamA ti annANI' avadhidarzanarUpa anAkAra upayogavAloM meM jo jIva ajJAnI hote haiM. ve niyama se tIna ajJAna vAle hote hai- 'taM jahA' ve tIna ajJAna ye haiM- 'mai annANI, suya annANI, vibhaMganANo' matyajJAna, zrutAjJAna, aura vibhaMgajJAna ina tIna ajJAnayukta ve hote haiN| 'kevaladasaNa aNAgArovauttA jahA kevalanoNaladviyA' kevala darzanarUpa anAkAra upayogavAle jIva kevalajJAnalabdhivAle jIvoMkI taraha eka kevalajJAnavAle hI hote haiN| ___ aba bArahave yogadvArako Azrita karake gautamasvAmI prabhuse pUchate ohiyanAgI' ne jAnabADAya che tamA maminimAdhijJAna, zrunazAna bhane sapi. sAnA hAya che 'je caunANI te AbhiNivohiyanANI jAva maNapajjavanANI' teomAM je cAra jJAnavALA hoya che te abhinidhika (matijJAna) thI laIne mana 5ryavajJAna sudhAnA zAnavAjA jAya cha 'je annANI te niyamA tinnANI' pavizana35 anAkArapagavALAomA je jIva ajJAnI hoya che te niyamathI traNa ajJAnavALA hoya che. ' tajahA' te ajJAna yA prabhArI cha 'maiannANI suyaannANI, vibhaMganANI' bhatyajJAna zrutAjJAna mana vila gajAna me va ajJAnavApIya cha kevaladasaNaaNAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA' AN35 bhAnAzapayogavA yAne kevaLajJAna labdhivALA nI mAphaka eka kevaLajJAnarUpathI ja jJAnI samajavA. ve mAramA yogadAna mAzraya 4zana prabhuna gauravAmI 5 'saMyogINaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI' mAta! 2 73 yogAya hAya che te jAnI
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 bhagavatImUne nANI, annANI' he bhadanta ! sayoginaH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA ? bhagavAnAha-'jahA sakAiyA' he gautama / yathA pUrvoktakAyadvAre sakAyikA bhajanayA pazcajJAninasyajJAninazcoktAstathA sayogA api paJca jJAninastryajJAninazca bhajanayA vaktavyAH, "evaM maNajogI, vaijogI, kAyajogI vi, ajogI jahA siddhA' evaM sayogivat manoyoginaH, vaco yoginaH, kAyayogino'pi, bhajanayA paJca jJAninaH, vyajJAninazca vijJeyAH, kevalinAmapi manoyogAdInAM sadbhAvAta, te paJcajJAninaH, mithyAdRSTInAM manoyogAdimatAmajJAnatrayAbhAvAcca, tetryajJAnina ayogino jIvAH yathA siddhAH pUrvamuktAstathaiva bodhyAH, haiM- 'sajogINaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta jo jIva yogasahita hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM, yo ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'jahA sakAiyA' he gautama ! jisa prakAra se pUrvokta kAya dvAra meM sakAyika jIva bhajanA se pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM usI taraha se yahAM para bhI sayogI jIva bhI pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle hote haiN| 'evaM maNajogI, vaijogI, kAyajogI vi ajogI jahA siddhA' sayogIkI taraha manoyogIko, vacanayogIko aura kAyayogI jIvoMko bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle jonanA cAhiye / pAMca jJAnoMkI aura tIna ajJAnoMkI bhajanA yahAM para isaliye kahI gai hai ki ye tInoM yoga kevaliyoMke bhI hote haiM tathA mithyAdRSTiyoMke bhI hote haiM / jo yogarahita hote haiM aise ayogI jIva jaise siddha eka kevalajJAnarUpa jJAnase jJAnI hote haiM usI tarahase eka jJAna kevalajJAnase hI jJAnI hote haiM / anya jJAnoMse nahIM / aba sUtrakAra terahaveM hAya cha majJAnI hAya cha 1 .:- 'jahA sakAiyA', gautama! neza pADatA kAyadvAramAM sakAyika jIvane bhajanAthI pAca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA kahyA che tevIja rIte ahIMA paNa saMgI jIvane pAMca jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA samajavA. 'evaM maNajogI, vaijogI, kAyajogI vi ajogI jahA siddhA' saMyogAnA jemaja mane yogIne vacanagane ane kAyagI jIvone bhajanAthI pAca jJAna ane traNa ajJAnavALA bhajanAthI samajavA pAca jJAnI ane traNa ajJAnanI bhajana ahIM eTalA sArU kahevAmA AvI che ke traNe ega kevaLIone tathA mithyA daSTio e baMnene hoya che. je vega rahita hoya che, tevA agI jIva jevI rIte siddha eka kevaLajJAnarUpa jJAnathI jJAnI hoya che e ja rIte eka kevaLajJAnathI ja jJAnI hoya che
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 10 labdhisvarUpanirUpaNam 479 atha trayodazalezyAdvAramAha-'salessA NaM bhaMte / jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! salezyAH lezyAvantaH khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti, ajJAnino vA bhavanti ? lezyA ca kRSNAdidravyasambandhAt AtmapariNAma vizeSalakSaNA bodhyA, sA ca prajJapanAyAH 17 saptadazapade prarUpitA tata eva draSTavyA / bhagavAnAha - ' jahA sakAiyA' he gautama ! yathA sakAyikAH bhajanayA paJcajJAninaH, tryajJAninazca pratipAditAstathaiva salezyA api bhajanayA paJca jJAninaH, tryajJAninazca vaktavyAH kevalinAmapi zuklalezyAsadbhAvena salezyatvAt / gautamaH pRcchati - 'kaNDalessA NaM maMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta / kRSNa lezyAvantaH khalu jIvAH lezyAdvArakA kathana karate haiM- 'salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! jo jIva lezyAvAle hote haiM ve kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? kRSNAdi dravyake saMbaMdhase AtmapariNAma vizeSakA nAma lezyA hai, isa lezyA kI prarUpaNA prajJApanA ke 17 veM padameM ko gaI hai / vahIM para ise dekha lenA cAhiye / uttara meM prabhu kahate haiM- 'jahA sakAiyA' he gautama ! jisa prakAra se sakAyika jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tona ajJAnavAle kahe gaye haiM- usI prakAra se salezya jIva bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAna vAle kahe gaye hai / yahAM salezya jIvoMko jo pAMca jJAnavAle bhajanAse kahA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki kevalI bhI pUrvaprajJApananaya kI apekSAse zuklezyAvAle kahe gaye haiM / ataH inameM eka kevalajJAna hI hotA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'kaNDalessA NaM bhate jIvA kiM nANI, annANI' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle jIva 6 ( have sUtrakAra temanA lephsAdAranA Azraya karIne kahe che keH - sale sANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI ' he bhagavana ! me bhv| zyAvANA hoya che te jJAnI hAya che ke ajJAnI hAya che. kRSNAdi dravyanA saba dhavALA Atma piraNAma vizeSanuM nAma lezyA che e lephyAnu nirUpaNa prajJApanA sUtranA sattaramAM padamAM karAyuM che eTale te jovAnI icchAvALAoe tyAMja joi levuM. uttara .~ jahA sakAiyA ' he gautama! je rIte sakAyika jIvane bhajanAthI pAca jJAna ane traNa ajJAna kahyA che. teja rIte lezmAvALA jItra paNa bhajanAthI pAMca jJAna ane traNu ajJAnavALA hAya che ahIM salezya vAne bhajanAthI pAMca jJAnavALA kahyA che. tenu kAraNu e che ke kevaLI pazu pUrva prajJApananayanI apekSAe zukala lezmAvALA kahevAya che. eTale teemAM eka kevaLajJAna ja hAya che prazna :- kaNhalessANaM bhaMte jIvA kiM nANI annANI '
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 480 kiM jJAnineA bhavanti, ajJAninA vA ? bhagavAnAha - 'jahA saiMdiyA ' he gautama ! yathA sendriyAH pUrva bhajanayA caturjJAninarUyajJAninazca proktAstathA kRSNalezyAvanto jIvA api vaktavyAH, 'evaM jAva pamhalessA, mukkalessA jahA salessA, alessA jahA siddhA' evaM kRSNaleiyAvadeva yAvata- nIlalezyAH, kApotalezyAH, padmalezyAH jIvA yathA sendriyAH bhajanayA caturjJAnina stryajJAninazvoktAstathaiva bhajanayA caturjJAninastryajJAninazca, zukralezyAvantastu yathA saleyAH bhajanayA paJcajJAninaH yajJAninazcopadarzitAstathaiva bhajanayA paJca jJAninastryajJAninazca vodhyAH, kevalikyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? uttarame prabhu kahate haiM 'jahA saiMdiyA' he gautama! jisa prakAra se sendriya jIva pahile bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye hai usI prakAra se kRSNalezyAvAle jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIra ajJAnavAle kahe gaye hai / ' evaM jAba pahalessA, sukkaleslA jahA salessA, aleslA jahA siddhA' kRSNalezyAkI taraha hI nIlalezyAvAle jIva. kApota zyAvAle jIva, tejolezyAvAle jIva aura padmalezyAvAle jIva jAnanA cAhiye- arthAt jisa prakAra se kRSNaleyAvAle jIva bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye hai usI prakAra se ye pUrvokta leiyAvAle jIva bhI bhajanAse cAra jJAnavAle aura tIna ajJAna cAle kahe gaye haiM / tathA jisa prakAra se salezya jIva bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM, usI prakAra se zukla lezyAvAle jIva bhI bhajanAse pAMca jJAnavAle aura tIna ajJAnavAle kahe gaye haiM / yahAM para pAMca jJAnoMkI bhajanA isaliye kahI gaI hai kRSNalezyAvALA jIva zu jJAnI hAya che ke ajJAnI 2 u :- 'jahA sai diyA' sAM sendriya jIvAne je rIte bhajanAthI cAra jJAnavALA ane traNa ajJAnavALA kahyA che. eja rIte kRSNulesyAvALA jIvA paNa bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che. " evaM jAtra pamhalessA, sukkalessA jahA salessA alessA jahA siddhA kRSNulekScAvALAonI mAphaka nIlalezyAvALA, kApetalezyAvALA tejolezyAvALA ane padmalezyAvALA jIvAne samajavA. arthAt je rIte kRlezyAvALA jIva bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che. teja rIte pUrvakita lezyAvALA jIvA pazu bhajanAthI cAra jJAna ane traNa ajJAnavALA hAya che. tathA je rIte salekSya jIva bhajanAthI pAca jJAna ane traNa ajJAnavALA kahyA che teja rIte zukala lesyAvALA veAne paNa pAMca jJAna ane gaNu jJAnavALA kathA che ahI pAMca jJAnIenI bhajanA eTalA mATe kahI che ,
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 mR. 11 jJAnagocaranirUpaNam 489 gautama ! ma samAsataJcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyata khalu avadhijJAnI rUpidravyANi, jAnAti, pazyati, yathA nandyAM yAvat bhArata: ! manaH paryavajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAna viSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa samAsatacaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - dravyataH, kSetrataH, kAlata, bhAvataH, dravyataH khalu Rjumati anantAn anantapradezikAn yathA nandyAM yAvat bhAvanaH / (ohinA Nassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte) he bhadanta ! avadhi jJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? ( goyamA ) he gautama ! ( se samAsao caDavihe paNNatte taM jahA davbao, khettao, kAlao, bhAnao) rafujJAnakA viSaya saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai| jaise- dravya kI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA (davvao ohinANI ruvidavvAI jANai, pAsai) dravyakI apekSA avadhijJAnI rUpI dravyoMko jAnatA hai dekhatA hai / (jahA naMdIe jAva bhAvao) isa taraha jaisA naMdI sUtra meM kahA gayA hai usI taraha se yAvat bhAva taka jAnanA cAhiye / (maNapajjavanANasma NaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte) he bhadanta ! manaH paryavajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama / (se samAsao cauccihe paNNatte ) manaH paryavajJAnakA viSaya saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai / (taM jahA ) jo isa prakAra se hai. (davvao, khettao, kAlao bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, - kAkI apekSA aura bhAvakI apekSA (dantrao NaM ujjusaI aNaM atahe bhagavan! avadhijJAnanA viSaya aisA prahAranA yA che / 'goyamA' he gautama ' " se samAsao cauvihe paNatte taM jahA davvao khettao, kAlao, bhAvao ' -avadhijJAnanA viSaya sa kSepathI cAra prakAranA che jemake dravyanI apekSAthI kSetranI apekSAthI, AajanI apekSAyA bhane lAvanI apekSAthI 'davvaoNaM ohinANI rUvi Goats jANai pAsai * dravyanI apekSAthI avadhijJAnI rUpi dravyAne jANe che ane dekhe che. jahA naMdIe jAva bhAvao' bheTa rIte netrI rIte nahIsUtramA ThaDevAmAM Avyu che yAvat - bhAvapa` ta samajI levu maNapajjavanANassa NaM bhaMte kevaie trisae paNNatte' he bhagavan / manaHparyavajJAnanA DeMTalA viSaya yA che ? ' gAyamA he gautama! ' se samAsabha cauntri pannatte ' manaHyayavajJAnanAM viSaya sakSepathI cAra prakAranA kahyA che taM jahA ' te prabhA che. 'danAo, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, bhajanI apekSAthI bhane lAvanI apekSAthI danvao gaM ujjumaI anaMte anaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao ' ( " , , 6 -
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 bhagavatImutre kevalajJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa samAmatacaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH dravyataH khalu - jJAna sarvadravyANi jAnAti, pazyati, evaM yAvat bhAvata / matyajJAnasya khalu bhadanta ! kyiAna viSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu matyajJAnI matyaparasie jahA naMdIe jAva bhAvao) dravyakI apekSA Rjumati manaH paryava jJAnI manarUpa se pariNata anantapradezI ananta skandhoMko jaisA ki naMdI sUtra meM kahA gayA hai yAvat bhAvataka jAnatA hai aura dekhatA hai| (kevala nANassa NaM bhaMte ! kevaie vimae paNNatte) he bhadanta ! kevala jJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? ( goyamA) he gautama ! ( se samAsa cauvi paNNatte) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise (davvao, khettao, kAlao, bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA (davaoNaM kevalanANI savyadavAI jANai, pAsa evaM jAva bhAvao) dravya kI apekSA kevalajJAnI samasta dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / isI tarahase vaha yAvat bhAvakI apekSA bhI samasta bhAvoMko jAnatA dekhatA hai | (mai annANassa NaM saMte ! kevaie visae paNNatte) he bhadanta ? (satyajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! ( se samAsao vihe paNNatte) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise (davbao, khetao, kAlao. bhAvao) dravyakI dravyanI apekSAthI RjImatI mana vajJAnI manarUpathI parita ana tapradezavALA, anaMta skaMdhe ne jevI rIte na dIsUtramAM vaLyu che-yAt tevIja rIte bhAvapayata jANe che ane dekhe che kevalanANa saNa bhaMte kevaie visara paNNatta' he mahanta | vaNajJAnanA viSaya keTalA kahyA che? 6 goyamA' he gotama ! se samAmao cavihe paNNatte' te saMkSeptathA yAra aAranA yA 'ta jahA ' ma 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, aNanI apekSAthI bhane lAvanI apekSAthI davvao NaM kevalanANI savvadaccAI jANai pAsa evaM jAva bhAtrao, dravyanI apekSa e kevaLajJAnI samasta ( sadhaLAM ) byAne jANe che ane dekhe che eja rIte te yAvat bhAvanI apekSA pa ta paNa saghaLA bhAvene jANe che ane dekhe che. 'ma annAstaNaM bhaMte kevaie visara paNNatte ' he bhagavan 1 manyajJAnanA viSaya bihe paNNatte ' 6 uTA che ? ' goyamA ' he gautama L se samAsao
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za 8 u. 2 sU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 491 jJAnaparigatAni dravyANi jAnAti, pazyati, yAvat bhAvato matyajJAnI matyajJAnaparigataM bhAvaM jAnAti, pazyati / zrutAjJAnasya khalu bhadanta ! kiyAn viSayaH prajJaptaH ? gautama! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khalu zrutAjJAnI zrutAjJAnapariMgatAni dravyANi. AkhyApayati, prajJApayati, prarUpayati, evaM kSetrataH, kAlataH, bhAvataH apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI aMpekSA ' aura bhAvakI apekSA (dao Na maha annANI maiannANaparigayAiM davvAiM jANai pAsaha) dravyakI apekSA matyajJAnI matyajJAna ke viSayabhUta hue dravyoMko jAnatI hai aura dekhatA hai / (jAva bhAvao mai annANI, mai annANaparigae bhAve jANai pAsai) isI tarahase vaha matyajJAnI matyajJAnake viSayamata hue yAvat bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / (suya annANassaNaM bhaMte ! kevaDae visae paNNatte ?) he bhadanta zrutaajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (le samAsao cauvihe paNNatte) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / (taMjahA) jaise(davvao, khettao, kAlao, bhAvao) dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA kAlakI apekSA ora bhAvI apekSA (davtraoNaM suya annANI suya anANaparigayAi dabAi AghaveTa, panaveDha, paraveTa; evaM khettao kAlao bhArao) dravyako apekSA zruttAjJAnI zrutAjJAnake viSayabhUta hue dravyoM ko kahatA bhatyajJAnanA viSaya soptathI yA prazna yA cha 'taM jahA' ma 'davyao, khettao, kAlo bhAvao' dayanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, nI apekSAyA mana mAvanI apekSAyI 'dabaoNaM maiannANI maiannANaparigayAiM davAI jANai 'pAsa' dravyanI apekSAA bhatyajJAnI, matyajAnanA viSayabhUta yA dravyAna call ke mana meche 'jAva bhAvao maiannANo maDaannANaparigae bhAve jANai pAsaha' tevI zata matyajJAnI bhatyajAnanA viSayabhUta yayeA - yAvat - saghaNA mAvAna M mana he cha 'suya annANassa NaM bhaMte kevaie cisae paNNatte / hai mahata! zrutajJAnAnA viSaya 48mA 42nA vAmA mAyA cha 'goyamA " gotama! 'se samAsao caubihe paNNatte' ta satathA yA2 prazAranA cha. 'taM jahA' bho 'davao, khettao, kAlao, bhAvao'yanI apekSAthI, kSesanI apekSAthI nI mapekSAyI mane mAya. 'davyaoNaM suyaannANI sUyaanANapariMgayAi dabAi Aghavei paNNavei parUveI evaM kheto kAlao bhAvao'
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 bhagavatImatre gvallu zrutajJAnI zrutajJAnaparigataM bhAvam AkhyApara ti, tadeva, vibhaGgajJAnasyakhalu bhadanta ! kiyAn viSaya prajaptaH ? gautama ! sa samAsatazcaturvidhaH prajJaptaH, tayathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, dravyataH khala vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAna parigatAni vyANi jAnAti, pazyati, evaM yAvat- bhAvataH khalu vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAnaparigataM bhAvaM jAnAti, pazyati // su0 11 // TIkA- atha saptadazaM / jJAnagocaradvAramAha- tatra pratyekajJAnasya viSayasvarUpaM pradazyate-'AbhiNiyohiyanANassa NaM bhaMte !' ityAdi / 'AbhiNivohiyahai. unhe jAnatA hai, unakI prarUpaNA karatA hai. isI tarahase kSetra aura kAlakI apekSA bhI jAnanA cAhiye (bhAvaoNaM suya annANI suya annANaparigae bhAve Aghavei, taMceva) bhAvakI apekSA zrutaajJAnI zruta ajJAnagata bhAvoMko kahatA hai, unheM janAtA hai unakI marUpaNA karatA hai. (vibhaMganANassaNaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte) he bhadanta vibhaGgajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai / (goyamA) hai gautasa (se samAsao caubihe paNNatte ) vaha saMkSepase cAra prakArakA kahA hai / (tajahA) jaise (invao, * khettao, kAlao, bhAvao) dravyako apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA, bhAvakI apekSA ( daraoNaM vibhaMganAgo vibhaMganANaparigayAI davAiM jANaDa, pAsai, evaM jAva bhAvoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai pAsai) dravyakI apekSA vibhaMgajJAnI vibhaMgajJonake viSayabhUta dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai. isI tarahase yAvat bhAvakI apekSA vi bhaMgajJAnI vibhaMgajJAnake viSayabhUta bhAvoM ko jAnatA hai aura dekhatA hai / dravyanI apekSAthI zrutajJAnI zrunAjJAnanA viSadabhUta thayelA bene kahe che tene jANe che, tenI prajJApanA kare che ane tenI prarUpaNa kare che 'vibhaMganANasaNaM bhaMte kevaie vimae paNNatte bhagavana ! [pAnanA viSaya Yeal 42nA yA cha ? 'goyamA' gautama ! ' se samAsao caubihe paNNate' sAtathI yA2 542nA yA 'taM jahA' ma 'dabao, khettao, kAlao, bhAvao' dayanI apekSAthA kSetramA apekSAthI, AnI apekSAthI bhane mApanI apekSAyI 'dayaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAi davAI jANai pAsai evaM jAva bhAvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai pAsai' dravyanI apekSAyI vibha gaNanI virbhAgajJAnanA viSayabhUta dravyone jANe che ane dekhe che eja rIte - yAvata -bhAvanI apekSAthI vibhAgajJAnI virbhAgajJAnanA viSayabhUta bhAvane jANe che ane dekhe che.
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ BL 1 - prameyacandrikA TokA za.8 u. 2 sU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 493 nANaM te! kevaie tribhae paNNatte ?" gautamaH pRcchati - he bhadanta ! AbhinibodhikajJAnasya matijJAnalakSaNasya khalu kiyAna kiparimANaH viSayaH gocaraH grAhyeo'rthaH prajJaptaH kathitaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! se samAsaMbha cauntri paNNatte' he gautama! sa AbhinivodhikajJAnasya viSayaH, tad vA AbhinivodhikajJAnaM samAsataH saMkSepataH avAntarabhedAnAM pradhAnabhedAntarbhAvenetyarthaH caturvidhazcaturvidhaM vA prajJaptam, 'taMjahA- davbao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA - vyataH - dharmAstikAyAdIni dravyANi Azritya kSetrata TIkArtha- 17vAM dvAra jJAnagocara nAmakA hai isameM pratyeka jJAnakA viSaya aura svarUpakA kathana huA hai / sUtrakAra yahAM para pratyeka jJAnakA viSaya kitanA hai yahI bAta prakaTa kara rahe haiM- isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai 'AbhiNiyohiyanANamsa Na bhaMte ! ke cahae visahara paNNatte' he bhadanta ! AbhinivodhikajJAna- matijJAnakA kitanA viSaya hai ? arthAt matijJAna kitane viSayako grAhya arthako jAnatA aura dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! se 'samAsao cauccihe paNNatte' matijJAna kA viSaya saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / saMkSepase kahane kA tAtparya aisA hai ki matijJAna ke viSayabhUta padArthoMke jitane bhI avAntara bheda haiM una sabakA pradhAna bhedoM meM antarbhAva kara liyA gayA hai / 'taMjahA' usake cAra prakAra isa taraha se haiM- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao, dravyakI apekSAse, kSetrakI apekSAse, kAlakI apekSAse, bhAvakI apekSAse, " TIDAtha :- sattaramA dvAranu nAma jJAnageAcara che. temA dareka jJAnanA viSaya ane svarUpanu kaMthana karyu che sUtrakAra ahIma pratyeka jJAnanA viSaya keTalA che, teja vAta pragaTa 42 7 temAM gautame prabhune me pUchayu che! 'AbhiNivohiyamANassa NaM aMte here visara paNNatte ' hai laganan / alinidhi jJAna - bhatijJAnanA paiTasA viSayA che ? arthAta matijJAna keTalA viSayeAne - eTale grAhyaHane jANe che ane dveSe che. tenA uttaramA prabhu kahe che ke 4 goyamA ' he gautama! se samAsao cavihe paNNatte' bhatijJAnano viSaya kSeptathI yAra abharanA hyA che. sa kSepathI rahevAnA hetu e che ke matijJAnanA viSayabhUta padArthAnA jeTalA avAntara bhede che te sadhajAno pradhAna lehomA ta purI sIdhe samAveza purI sIdhe 'taM jahA ' - tenA cAra prakAro A pramANe che daoao, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyanA apekSAthI, kSetranI apekSAthI, kALanI apekSAthI ane bhAvanI apekSAthI - dravyanI apekSA 8
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 bhagavatImatre dravyAdhArabhUtam AkozamAnaM kSetramAzritya, kAlataH-addhAM dravyaparyAyAvasthiti vA Azritya, bhAvata. - audayikAdibhAvAn dravyaparyAyAn vA AzrityetyarthaH, tatra 'dabao NaM AbhiNivohiyanANI AeseNaM savvadacAI jANaDa, pAsaI' dravyataH dravyamAzritya AbhinivodhikajJAna viSayadravya vA samAzritya khalu AbhinivodhikajJAnI Adezena-sAmAnya-vizepalakSaNaprakAreNa. oghato dravyamAtrarUpeNa cA, natu tadavAntaramarvavizeSarUpeNa, athavA Adezena zrutajJAnajanitasaMskAreNa sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti abAyadhAraNA dravyakI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai usameM dharmAstikAyAdika dravyoMkA Azraya liyA gayA hai- kSetrakI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai so usameM dravyoM ke AdhArabhUta AkAzamAtrakSetrako grahaNa kiyA gayA hai. kAlakI apekSA lekara jo matijJAna kA viSaya kahA gayA hai, usameM dravyaparyAya kI avasthitirUpa addhAkAlako liyA gayA hai. tathA bhAvakI apekSA lekara jo matijJAnakA viSaya kahA gayA hai usameM audaMyika Adi bhAvoMko yA dravyoMkI paryAyoMko Azrita kiyA gayA hai| inameM 'davyao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvavvAiM jANai pAsai' dravya kI athavA AbhinivodhikajJAna ke viSayabhUta dravya kI apekSA lekara AbhiniyodhikajJAnI Adezase-sAmAnyarUpase eva vizeSarUpase athavA ogha-dravyamAtrarUpase-tavAntara sarvavizeSarUpase nahIM athavA zrutajJAna - janitasaMskArase dharmAstikAyAdika dravyoMko jAnatA hai. avAya aura laIne je matijJAnanA viSaya kahyA che temAM dharmAstikAyAdika dravyono Azraya lIdho che. kSetranI apekSAne laIne matijJAnanA je viSaya kahyA che. temAM dravyanA AdhArabhUta AkAza mAtra kSetranuM grahaNa karyuM che kALanI apekSA laIne je matijJAnanA viSaya kahyA che. temAM dravya paryAyanI avasthitirUpa addhAkAla gaNela che tathA bhAvanI apekSA laIne je matijJAnanA viSaya kahyA che. temAM diyikAdi bhAvone athavA nI paryAyAno Azraya 4zane Dasa che. 'davyaoNaM AbhiNiyohiyanANI AeseNaM savvadambAI jANai pAsaha dravyAnI athavA bhaninimAdhi jJAnanA viSaya bhUta dayanI apekSA sapane abhinibodhika jJAnI sAmAnyarUpathI ane vizeSarUpathI athavA eghi-dravyarUpathI tenA AvAntara sarva vizeSa rUpathI nahIM athavA zrutajJAna janita saMskArathI dhamastikAyAdika dravyane jANe che. avAya ane dhAraNanI apekSAthI tenA pitAnA grAhya viSayarUpa
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 495 prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU.11 ,jJAnagocaranirUpaNam pekSayA'vabudhyate abAyadhAraNayorjJAnarUpatvAt, pazyati-avagrahahApekSayA'cabudhyate avagrahehayordarzanarUpancAt, uktazca bhASye 'nANamavAyadhiIo dasaNamiha jahoggahehAo, taha tattaruI samma, roinjai jeNa taM gANaM / / chAyA- jJAnamavAyadhiyo darzanamiSTaM yathAvagrahe Ihe, tathA tatra ruciH samyak rocate yena taM jJAnam / / evaM-'jaM sAmannaggahaNa, dasaNameyaM visesiyaM nANaM' chAyA- yat sAmAnyagrahaNaM darzanametat vizeSitaM jJAnam / ___ avagrahehe ca sAmAnyArthagrahaNarUpe, avAyadhAraNe ca vizeSagrahaNasvabhAve vartete, khettabho AbhiNivohiyaNANI AeseNa savvakhettaM. jANai, pAsai' evaM dhAraNAkI apekSAse unhe apanA grAhya viSaya banAtA haiM- kyoM ki avAya aura dhAraNA jJAna rUpa haiM 'pazyati' avagraha aura IhAkI apekSA unhe sAmAnyarUpase jAnatA hai- kyoM ki ye donoM darzanarUpa haiM / bhASyameM aisA hI kahA hai- 'nANasavAyadhiIo daMsaNamiTuM jahogahehAo, taha tattaruI sammaM rohajai, je Na taM jANaM' jaM sAmannagahaNaM dasaNameyaM visasiyaM nANaM' tAtparya yaha hai ki avagraha aura IhA ye donoM sAmAnya arthagrahaNa rUpa haiM-arthAt matijJAnake 'avagraha IhA avAya aura dhAraNA' aise cAra bheda haiM- so inameM 'avagraha IhA' ye do bheda padArthako sAmAnyarUpase grahaNa karate haiM, tathA avAya aura dhAraNA ye vizeSagrahaNa mvabhAvavAle hote haiM-- arthAta ye donoM padArthoM ko vizeSa rUpase jAnate haiM / imaliye sUtrakArane 'jANai pAsaha' aise do kriyApadoMkA prayoga kiyA hai| 'khettao AbhiNivohiyanANI nAve cha. ma mavAya bhane pAra jAna35 cha 'pazyati' As sane hAnI apekSAthI tene sAmAnyarUpathI jANe che kemake te bane darzanarUpa che bhASyamAM evuM ja yu che. 'nANamavAyadhiIo dasaNamiTTa jahAggahehAo, taha tattaruI samma roijjai, jeNa taM nANaM / jaM sAmannaggahaNaM IsaNameyaM visesiyaM nANaM' tAtparya e che ke avagraha ane IhA e bane sAmAnya artha grahaNa5 che arthAta atijJAnanA avagraha, IhA, aAya ane dhArA e cAra bhede che temAM avagraha ane hA e be bheda padArthane sAmAnyarUpathI grahaNa kare che tathA avAya ane dhAraNA e vizISa grahaNa svabhAvavALA hoya che. arthAta te bane padArthone vizeSarUpa jANe che merA bhATa sUtra 'jANai pAsaI mevAne yApaTAnI prayoga yA cha. 'kheto
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ -496 bhagavatI sUtre kSetra:- kSetramAzritya AbhinivodhikajJAnI Adezena oghataH sAmAnyarUpeNa zrutaparikarmatayA vA jJAnajanya saMskAreNa sarvakSetraM lokAlokarUpaM jAnAti, pazyati, 'evaM kAlao vi' evaM tathaiva kAlato'pi kAlamAzrityApi AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvakAlAn jAnAti, pazyati, 'evaM bhAvabho vi evaM tathaitra bhAvato'pi bhAvamAzrityA'pi AbhivodhikajJAnI Adezena zrutajJAnajanyasaMskAreNa auDhagrikAdipaJcabhAvAn jAnAti, pazyati, uktaJca bhASye'Aesoti pagAro, oghAdeseNa savvadavvAI, dhammatthikAiyAi, jANai nau savvabhAveNaM' // 1 // 'khetta logAlogaM, kAlaM savtraddhamahatra tinipi, paMcodAIe, bhAve aNejjaenneya mevaiya' |2 // AeseNaM savvakhettaM jANai pAsa' isI tarahase abhivivodhikajJAnI . Adeza se - ogha se sAmAnyarUpa se ' athavA zrutaparikarmita mativAlA honeke kAraNa jJAnajanya saMskAraseM lokAlokarUpa samasta kSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai / 'evaM kAlao vi' isI taraha AbhinibodhijJAnI kAlako Azrita karake bhI Adezase sarvakAloMko jAnatA hai aura dekhatA hai / ' evaM bhAvao vi' isI taraha Abhinivodhika jJAnI bhAva ko Azrita kara ke Adeza se 'zrutajJAnajanya saMskAra se audayika Adi pAMca bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / bhASya meM aisA hI kahA haiM- 'Aesoti pagAro oghAdeseNa savvadavvAI, dhammatthikAiyAI jANai na u savvabhAveNaM, khetta logAlogaM kAlaM savvamahava tivihaM pi, paMcodaiyAIe bhAve aNejjaenneya mevaiyaM2 AeAbhiNivohiyanANI Ae seNaM savvakhettaM jANaI pAsa' rIte mAlinimodhi jJAnI AdezathI-eAghathI-sAmAnyarUpathI athavA zrataparikarmita mativALA heAvAnA kAraNe jJAnannya sassArathI so sora3ya saghaNA kSetrane bhAge che, te heco che ' evaM kAlao vi'eja rIte AsinmiAdhika jJAnI kALanA Azraya karIne paNa AdezathI saghaLA kALane , bhae~ge che yAne heNe che 'evaM bhAvao vi' ye rIte mAlinimodhijJAnA laavne| yAzraya purIne AdezathI zratajJAna janma saMskAthI ane auyikada pAca bhAvAthI jANe che ane dekhe 'che. lANyabhAM bhevuM 4 4 che. 'AesottipagAro oghAdeseNa savvadavvAI, dhammatthikAyAI jANai na hu savvabhAvegaM khettaM logAlogaM kAlaM savvaddhamahatra tividdhaM vi paMcodaIyAIe bhAve aNejjaenneya mevaiyaM Aesottiva suttaM subhavaladdheSu tassa
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 'Aesotti va sutaM, suovaladdhesu tasya manANaM / pasarai ta bhAvaNayA, viNAtri suttANusAreNaM' // 3 // iti chAyA - Adeza iti prakAraH oghAdezena sarvadravyANi / dharmAstikAyAdIni jAnAti natu sarvabhAvena // 1 // kSetraM lokAlokaM kAlaM sarvAdvAmathavA trividhamapi / paJcaudayikAdibhAvAn jAnIyAdetad etAvatkam // 2 // Adeza iti vA sUtraM sUtropalabdheSu tasya satijJAnam / prasarati tadbhAvanayA vinApi sUtrAnusAreNa // 3 // gautamaH pRcchati - 'suyanANassa NaM bhaMte! kevaie visara paNate?" he bhadanta ! zrutajJAnasya khala kiyAn viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! se samAsa ca paNNatte' he gautama! sa zrutajJAnasya viSayaH tad vA zrutajJAnaM samAsataH saMpekSeNa caturvidhaM prajJaptam, 'taMjaDA - davbao, khettao, kAlao, bhAvao,' tadyathA dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, tatra 'davvao NaM suyanANI unautte navvadacvAi' jANar3a, pAsa' dravyataH - zrutajJAnaviSayaM dravyamAzritya sottiva suta ovaladdhesu tassa mahanANaM pasarata tavbhAvaNayA viNAvi susAreNaM' gautama svAmI prabhule pUchate haiM- 'suyanANahasaNaM bhaMte! hasy visara paNNatte' he sadanta kutajJAnakA viSaya kitanA kakSa gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA !' he gautama ! 'se lamAsao cavihe paNNatte' zrutajJAnakA viSaya athavA zrutajJAna saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai- 'taMjahA' vaha isa prakAra se hai - 'davao, khettao, kAlao, bhAvabha' dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA inameM 'dacvaoNaM suyanANI uccautte' savvadavvAI jANaha pAsaha' dravyakI apekSA se zrutajJAnI bhAvazrutopayogavAlA banA rahakara dharmAstikAyAdika samasta dravyoMko jAnatA hai mainANaM pasarai tabbhAvaNayA viNA vi suttANusAreNaM' gautama svAmI alune pUche che - 'suyanANassa NaM bhaMte ! kevaie visara paNNatte' he lahanta / zrutajJAnanA viSaya uTA sA hai ? uttaramA prabhu che 'goyamA' he gautama | 'se samAsao cavihe paNNatte' zrutajJAnanA viSaya sa kSeptathI yAra prahAranA uDela he taM jahA te yA prabhA 'davvao khettao, kAlao, bhAvao' dravyanI apekSAthI, kSetratI apekSAthI, bhAvanI apekSAthI temA davvaoNaM suyanANaM uvautte savbadanvAI jANai pAsa' dravyanI apekSAthI zrutajJAnI bhAvazrutApayogavAjA manIne dharmAstiAyiSTha " 6 497
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 bhagavatI sUtre khala zrutajJAnI upayuktaH bhAvazrutopayogI, nAnupayogI ityarthaH; sahijJAnAbhidhAnA dabhidheyapratipattisamartho bhavati ataH 'upayuktaH ' ityuktam, sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti vizeSato'vagacchati zrutajJAnasya tatsvarUpatvAt, avaca zratAnusAriNA mAnasenAcakSurdarzanena sarvAbhilApyAnyeva jAnAti, pazyati cAbhinnadaza pUrvadhArI: zrutakebalI ' evaM khettao vi, kAlao vi ' evaM dravyata iva kSetrataH zrutajJAnakSetramAzrityApi zrutajJAnI bhAvazrutopayuktaH sarvakSetraM jAnAti, pazyati, tathA - kAlataH zrutajJAnakAlamAzrityApi zrutajJAnI bhAvazrutopayuktaH sarvakAlaM jAnAti, pazyati, 'bhAvao NaM suyanANI uvautte sanvaaura dekhatA hai / 'uvautte' isa vizeSaNase yahAM para yaha samajhAyA gayA hai ki zrutajJAnI anupayogavAlA banA raha kara abhidheya se abhI pratipatti karAne meM samartha nahIM ho sakatA hai / dharmAstikAyAdika dravyoMko jAnatA hai isakA abhiprAya aisA hai ki matijJAnIkI apekSA vaha vizeSarUpase unhe jAnatA hai / kyoMki zrutajJAna dharmAstikAyAdirUpa hotA hai / jo AbhinnadazapUrvadharAdi zrutake valI hote haiM ve zrutAnusArI acakSudarzanarUpa mAnasa pratyakSa se samasta abhilApoM ko jAnate haiM aura dekhate haiM / 'evaM khettao vi, kAlao vi' jisa taraha zrutajJAnI dravyakI apekSA karake upayoga vAlA banA rahakara dharmAstikAyAdika dravyoMko jAnatA hai usI prakAra se vaha zrutajJAnI zrutajJAna ke kSetrako Azrita karake bhI bhAvazrutarUpa upayogacAlA banA rahakara sarvakSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai / kAlakI apekSA zrutajJAna ke kAlako Azrita karake bhI yaha zrutajJAnI bhAvazrutopayukta sadhaLAvyAne jANe che ane dekhe che uvautte ' e vizeSaNathI ahIM e samajAvyuM che ke zrutajJAnI anupayeAgavALA chatIne abhidheyanI pratipatti karavAmA sama hAtA nathI. dharmAstikAyAdika dravyAne jANe che tenA abhiprAya e che ke matijJAnInI - apekSAe te vizeSarUpa tene jANe che. kemake zrutajJAna dharmAstikAyAdirUpa hoya che je abhinnadazapU dhArI zruta kevaLI hAya che te zrutAnusArI acakSudanarUpa mAnasapratyakSathI samasta alisAyAne lAge che, bhane deNe he 'evaM khettao vi kAlao vi' mena rIte kSetrathI ane kALathI eTale ke zrutajJAnI dravyanI apekSA karIne upayogavALA banIne dharmAstikAcAdiSTa dravyene jANe che. eja rIte te zrutajJAnI zrutajJAnanA kSetraneA Azraya karIne bhAvazratarUpa upayeAgavALA khanIne sakSatrane jANe che ane dekhe che. kALanI apekSAe zrutajJAnanA kALaneA Azraya karIne zrutajJAnI bhAvadyutapayukata thaine sa` kAlane +
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.2 sU.11 jJAnagocaranirUpaNam bhAve jANai, pAsai' bhAvataH zrutajJAnabhAvamAzritya khalu zrutajJAnI upayuktaH bhAvazratopayuktaH nAnupayuktaH sarvAn bhAvAn audayikAdipaJcabhAvAn jAnAti, pazyati, gautamaH pRcchati-'ohinANassa NaM bhate ! kevaie visae eNNatte?' he bhadanta ! avadhijJAnasya khalu kiyAna viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha'goyamA ! se samAsao caubihe paNNatte' he gautama ! so'vadhijJAnaviSayaH samAsataH saMkSepataH caturvidhaH prajJaptaH, 'taMjahA- davao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'davyao Na ohinANI rUvidavAiM jANai, pAsai, jahA nadIe, jAva bhAvao' dravyataH avadhijJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu avadhijJAnI rUpidravyANi, pudgaladravyANi, tAni ca hokara sarvakAlako jAnatA hai aura dekhatA hai / 'bhAvaoNaM tuyanANI uvautte savvabhAve jANai pAsaha' bhAvakI apekSA-zrutajJAnI bhASako Azrita karake zrutajJAnI bhAvazrutopayukta huA samasna audayikAdi pAMca bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai| aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'ohinANassa Na bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! avadhijJAnakA viSaya kitanA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama 'se samAsao caubihe paNNatte' vaha saMkSepa se cAra prakArakA kahA gayA hai "taMjahA' jaise- 'bacao, khettao. kAlao, bhAvao' dravyase, kSetrase, kAlase aura bhAva se 'davvao NaM ohinANI rUvidavvAiM jANai, pAsai' avadhijJAnI-dravyako Azrita karake rUpI dravyoMko-pudgala dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai jahA naMdIe jAva bhAvao' avadhijJAnakA vipayavarNana jaisA naMdIsUtra meM cha bhane ? cha ' bhAvao NaM muyanANI uvautte savvabhAve jANai pAsai bhAvanI apekSA-zrutajJAnI bhAvane Azraya karIne zratajJAnI bhAvasRpayukta thaIne saghaLA modayimAhi pAye mAvAne cha bhane ke prazna:- 'ohinANassa Na bhaMte kevaie visae paNNatte' he bhagavan ! avadhijJAnanA viSaya 32 che ? 'goyamA' hai gotamA 'samAsao caubihe paNNatte ' te satayA yAra prA2nA tyA . 'ta jahA' rebha : davao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyayI, kSetrathA, pAlathI mana bhAvayI 'dayao NaM ohinANI rUvidavvAiM jANai pAsai' avadhijJAnI dravyane Azraya karIne rUpi dravyane pudagala dravyone jANe che ane dekhe che. 'jahA naMdIe jAva bhAvao' mapadhijJAnanu vizaSa pana vI zata nahIsUtramAM
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI sUtre jaghanyenAnanvAni taijasabhASAdravyANAmantarAlavartIni uktaJca - 'neyAbhAsAdavvANa aMtarA ettha labha, paTTavao' iti, utkRSTatastu sarvasUkSmavAdarabhedabhinnAni jAnAti vizeSarUpeNAvabudhyate jJAnasya vizeSAtmakatvAt pazyati sAmAnya rUpeNAvabudhyate darzanasya sAmAnyAtmakatvAta, vizeSajJAnasya sAmAnyajJAnaniyatatvena avadhijJAnino'vadhidarzanasyAvazyaM bhAvAt na ca prathamaM pazyati, aat jAnAtIti kramaniyamAta jJAnApekSayA darzanasyaiva prathamopasthitatvena upA dAtRmucitatvAt tatparityajya jJAnasya prathamopAdAnena kramaviparyAse kiM yAvat bhavAdhikAra taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para jAnanA cAhiye / tAtparya kahanekA yaha hai ki avadhijJAna dravyakI apekSAse jaghanya avasthA meM anaMtarUpI dravyoMko - taijasa aura bhASA ke prAyogya vargaNAoMke antarAlavartI dravyoMko vizeSarUpa se jAnatA hai aura sAmAnyarUpase dekhatA hai / so hI 'teyAbhAlA davvANaM aMtarA ettha labhai paTTavao' isa gAthArdhadvArA yahAM prakaTa kiyA gayA hai / tathA avadhijJAna utkRSTarUpa se samastarUpI dravyoMko bAdara sUkSmarUpI padArthoM ko jAnatA hai aura dekhatA hai / vizeSajJAna sAmAnyajJAnaniyata hotA haiarthAt vizeSajJAna honeke pahile sAmAnyajJAna hotA hai - sAmAnyajJAnakA nAma hI darzana hai | isaliye avadhijJAnI ko avadhidarzana avazya hotA hai | yadi yahA~ para aisI AzaMkA kI jAve ki jaba vizeSajJAna sAmAnyajJAna niyata hotA hai to 'jAnAti, pazyati' aisA kyoM kahA- 'pazyati, jAnAti' aisA kahanA cAhiye. phira aisA na kaha 500 cAvat - bhAvAdhikArapata kahyu che, tevIja rIte ahIMA paNa samajavuM tAtpa kahevAnu e che ke avadhijJAnI draSyanI apekSAe jaghanya avasthAmAM ana tarUpI dravyAne-- taijasa ane bhASAnA prAyeAgyava NuAonA aMtarAlati drabyAne vizeSa rUpathI jANe che ane sAmAnyarUpathI dekhe che dor ' teyA bhAsA davvANaM ettha lAi patraoM ' A gAthA dvArA ahIMA prakaTa karela che. tayA avadhijJAna utkRSTarUpathI saghaLArUpI dravyone khAdara, sUkSmarUpI padArthAne jANe che ane dekhe che vizeSa jJAna sAmAnyajJAna niyata hoya che arthAt vizeSajJAna hAvAnA pahelAM sAmAnyajJAna thAya che. sAmAnyajJAnanuM nAma ja dRna heAya che. eTale avadhijJAnIne avadhirdezana avazya hAya che. jo ahIM A evI zakA karavAmAM Ave ke jyAre vizeSajJAna sAmAnyajJAna niyata hAya che te 'jAnAti, pazyati ' mevaM zA bhATe 4 ? ' pazyati jAnAti ' bhevuM ahevuM
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 11 jJAnagocaranirUpaNam 501 pramANamiti vAcyam, avadhijJAnaprastAvAt tasya prAdhAnyakhyApanArtham Adau 'jAnAti' ityuktatvAt, avadhidarzanasya tu adhivibhaGgasAdhAraNatayA'pradhAnatvena 'pazyati' ityasya pazcAdabhivAnAt, athavA sarvAsAmeva labdhInAM sAkAropayogopayuktasyaivotpadyamAnatayA labdhezvAvadhijJAnarUpatvena sAkAropayogopayuktasyAvadhi jJAnalabdhirbhavatItyarthasya jJApanArthaM sAkAropayogAbhidhAyakaraya 'jAnAti' ityasya kara jo kramakA ullaMghana kiyA gayA hai. so isameM kyA bAta hai ? to isa zaMkA kA samAdhAna isa prakAra se hai- yahAM para avadhijJAnakA prakaraNa cala rahA hai-- isaliye jJAnakI pradhAnatA prakaTa karaneke liye AdimeM 'jAnAti' isa kriyApadakA prayoga kiyA gayA hai tathA avadhidarzana avadhijJAna meM aura vibhaMgajJAnameM ina donoMmeM sAdhAraNa rUpa se vartamAna rahene ke kAraNa pradhAna nahIM mAnA gayA hai isa bAtako prakaTa karaneke liye bAda meM 'pazyati' isa prakAra se kahane kA tAtparya aisA bhI hai ki jitanI bhI labdhiyAM hotI haiM ve saba sAkAra upayoga vAle jIvako hI hotI haiM-nirAkAra upayogavAle jIvako nahIM hotI / avadhijJAna bhI eka labdhi vizeSa hai / isa kAraNa jaba yaha prathama utpanna hotI haiM to jJAnarUpa hI utpanna hotI hai, darzanarUpa nahIM / phira isameM kramazaH upayogoMkI pravRtti hotI hai / ataH sAkAra upayogayukta jIvako hI avadhijJAna utpanna hotA hai isa bAtako samajhAneke liye sAkAropayogavAcaka 'jAnAti' isa kriyApadakA prathama joIe teA tema na kahetA kramanuM ullaMghana karyuM che temAM zuM hetu che? te za MkAnuM samAdhAna karatA kahe che ke ahIMA avadhijJAnanu prakaraNa cAlI rahyu che. eTale jJAnanI mukhyatA pragaTa 4218 bhATe paDelA ' jAnAti ' me hiyApahI use ye che. temaja avadhijJAna dazyUna avadhijJAnamAM ane vila gajJAnamAM e khanemA sAdhAraNarUpathI vidyamAna rahevAne kAraNe pradhAnatA maLela nathI A vAta prakaTa karavA mATe pAchaLathI ' pazyati' sebha hevAnu tAtparya yo ho hai bheTasI samdhiramo hoya te tabhAbha sAkAre payegavALA chatrane ja haeNya che nirAkAraupayeAgavALA jIvane hAtI nathI. avidha paNa eka labdhi vizeSa che te kAraNe jyAre te pahelAM utpanna thAya che. teA jJAnarUpe ja utpanna thAya che, dana rUpe nahIM pachIthI temA kramaza: upayeAgenI pravRtti thAya che ataH eTalA mATe sAkArApayeAgI jIvane ja avadhijJAna utpanna thAya che e vAtane samajAvavA bhATe sAropayogavAya ' jAnAti ' meDiyAyahanA paDelA prayoga ne te
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 bhagavatImatre prathamamuktatvAt, tataH krameNaivopayogapravRtteH 'pazyati' ityasya pazcAduktiH kRteti bhAvaH / yathA nanyAM pratipAditaM tathA'trApi pratipattavyam, tatra coktam 'khettao NaM ohiNANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM jANai, pAyai' ityAdiH tasyAyamarthaH-kSetrato'vadhijJAnI jaghanyenAGgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkRSTato. 'saMkhyeyAnyaloke zaktimapekSya lokapramANAni khaNDAni jAnAti, pazyati, kAlato'vadhijJAnI jaghanyenAvalikAyA asaMkhyeyaM bhAgam utkRSTato'saMkhyeyA utmarpiNIH avasarpiNIH atItAH anAgatAzca jAnAti, pazyati, tadgatarUpiuccAraNa kiyA gayA hai / isake bAda kramase upayoga kI pravRtti ko lekara 'pazyati' isa kriyApadakA pazcAt uccAraNa kiyA gayA hai / naMdomUtrameM ila prakAra se kahA gayA hai- 'khettaoNaM ohinANI, jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaiyAgaM jANai, pAranai' ityAdi. isakA yaha artha hai ki- kSetrakI apekSAse avadhijJAnI aMgulake asaMkhyAtave bhAga pramANa kSetrameM sthita rUpI dravyako jaghanyase jAnatA hai aura utkRSTa se avadhijJAnI alokAkAzameM yadi lokamamANa asaMkhyAta khaMDa saMbhavita ho jAve to unheM bhI jAna sakatA hai aura dekha sakatA hai| aisA kathana avadhijJAnakI zaktiko lakSyameM rakhakara kiyA gayA hai / kAlakI apekSA avadhijJAnI jaghanyale AvalikAke asaMkhyAtaveM bhAgako jAnatA hai aura dekhatA hai| aura utkRSTa kI apekSA se asaMkhyAta utsarpiNo pramANa aura asaMkhyAta avasarpiNI pramANa atIta evaM anAgatakAlako jAnatA hai aura dekhatA hai| kAlako jAnatA hai isakA tAtparya hai ki inakA lagatarUpI dravyoMkoM jAnatA hai pachI bhayo upayoganI pravRttinA mAzraya 4za ' pazyati' se giyarnu yAra 4yu cha nadImA ma prabhA! 4yu che. - 'khettaoNaM ohinANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM jANai pAsai' tyAhi tanA artha mA prabhAva cha. kSetranI apekSAthI avadhijJAnI AMgaLanA asaMkhyAta bhAva pramANa kSetramAM rahIne rUpI drane jaghanyathI jANe che, ane utkRSTathI avadhijJAnI alakAkAzamAM je leka pramANu asaMkhyAta khaMDa saMbhavita thaI jAya te tene paNa jANI zake che ane dekhI zake che. evuM kathana avadhijJAnanI zaktine lakSamAM rAkhIne karI che kALanI apekSAe avadhijJAnI jaghanyathI AvalikAnA asa khyAtamAM bhAgane jANe che ane dekhe che. ane u&STanI apekSAe asaMkhyAta utsapiNuM pramANa ane asakhyAta avasarpiNuM pramANa atIta ane anAgata kALane jANe che ane dekhe che. kALane jANe che te kahevAne hetu e che ke tene
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 su. 11 jJAnagocaranirUpaNam 503 dravyAvagamAta, atra vaktavyaM nandIsUtrAvadhimAha- yAvat - bhAvataH, bhAvAdhikAraparyantamityarthaH tathAca bhAvato'vadhijJAnI jaghanyenAnantAn bhAvAn AdhAradravyAnantatvAt jAnAti, pazyati, natu pratidravyam, utkRSTato'pi anantAna bhAvAn jAnAti, pazyati te'pi cotkRSTapadinaH sarvaparyAyANAmanantabhAgam; iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'maNapajjavanANassa NaM bhaMte! kevaie visae vartamAnakAlako bhI avadhijJAnI jAnatA aura dekhatA hai aisA jAnanA cAhiye / tathA bhAvakI apekSA se avadhijJAnI jaghanyarUpa se ananta paryAyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / paryAyoMke AdhArabhUta dravya ananta haiM, ataH isa apekSA ananta paryAyoMkoM jAnane dekhanekI bAta avadhijJAnI ke liye bhAvakI apekSAse kahI gaI hai / eka dravya kI apekSAse nahIM / eka dravyakI apekSA to avadhijJAnI sakhyAta athavA asaMkhyAta paryAyoMko hI jAnatA dekhatA hai / utkRSTa se avadhijJAnI jIva anaMta paryAyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / jaghanyarUpa se bhI avadhijJAnI anantaparyAyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai aura utkRSTase bhI anantaparyAyoM ko jAnatA dekhatA hai- so usameM jaghanya kI apekSA utkRSTa anantaguNA hotA hai / ataH avadhijJAnI jaghanya se sarvarUpI dravyoMkI apekSA paryAyoMke anantave bhAga ko jAnatA aura dekhatA hai / ava gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'maNapajjavanANassa NaM bhaMte kevaie visa paNNatte' he bhadanta ! manaH paryavajJAnakA viSaya kitanA lagatA rUpi byone jANe che, vartamAna kALane avadhijJAnI jANe che ane dekhe che ema samajavuM temaja bhAvanI apekSAe avadhijJAnI jaghanyarUpathI anaMta paryAne jANe che ane dekhe che. paryAyAnA AdhArabhUta dravyo anaMta che, ataH te apekSAe te anataparyAyAne jANavA ane dekhavAnI vAta avadhijJAnane mATe bhAvanI apekSAthI ja kahI che eka ja dravyanA Azraya karIne nahI eka dravyanI apekSAe avadhijJAnI saMkhyAt tathA asa khyAt paryAyane jANu che ane dekhe che. utkRSTathI avadhijJAnI jIva anaMta paryAyAne jANe che ane dekhe che. jaghanyarUpathI avadhijJAnI anaMta paryAyAne jANe che ane dekhe che ane utkRSTathI paNu anaMtaparyAyAne jANe che ane dekhe che te jaghanyanI apekSAe utkRSTa anataguNA thAya che eTale avadhijJAnI jadhanyathI sarUpI dravyenI apekSAthI paryAyAnA anaMtamA bhAgAne jANe che ane dekhe che , prazna :- maNapajjavanANassa NaM bhaMte kevaie visae paNNatte 'he bhagavAn ! manaH paryavajJAnanAITalA viSaya jhA che ! G :- ' se samAsao cauntri paNNatte '
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 bhagavatImatre paNNate?' he bhadanta ! manaHparyavajJAnasya khalu kiyAn viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha- 'goyamA! se samAsao caucihe paNNatte' he gautama ! sa mana:paryavajJAnaviSayaH, tad vA manaHparyanajJAnaM samAsataH saMkSepataH caturvidha prajJaptam 'taMjahA- dabao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'dacaANaM ujjumaI aNaM te aNaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao' dravyato manaHparyavajJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu RjumatiH, mananaM gatiH saMvedanam, RjvI sAmAnyagnAhiNI satiH RjumatiH- 'ghaTo'nena cintitaH' ityevamadhyavasAyajanyA manodravyaparicchittiH mnHpryvjnyaanmityrthH| athavA RjvI matiryasya aso RjumatiH tadvAneva gRhyate, anantAn aparimitAn kahA gayA hai- 'se samAsao caunvihe paNatte' he gautama ! manaHparyavajJAnakA viSaya athavA vaha sanaHparyavajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai- 'taMjahA' jo isa tarahase haiM- 'vyao, khetao, kAlao, bhAvao' dravyase, kSetrase, kAlase aura bhAvale 'dabao NaM ujjubhaI aNate aNaMtapaesie jahA naMdIe jAva bhAvao' manAparyava. jJAnake viSayabhUta dravyako Azrita karake Rjumati manaHparyayajJAnI enaMtapadezavAle ananta paramANurUpa skaMdhoMko jAnatA hai aura dekhatA hai| isa viSayameM jaisA naMdIsUtroM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para jAnalA cAhiye / 'ananaM matiH' isa vyutpattike anusAra mati zabdakA artha saMvedana-jJAna hai| sAmAnyako grahaNa karanevAlI jo mati vaha Rjumati hai| 'ghaTo'nena cintitaH' isane ghaTakA vicAra kiyA hai isa prakArake adhyavasAyase janya jo manodravyakI paricchitti jJAnahai vaha Rjumati manAparyavajJAna hai / athavA- 'RjvI ati yasthAsau RjumatiH' jilakI gautama / sakSitamA yAra prAznA cha ta jahA'2 mA 4Are cha 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' nyathI, kSetrathI, jathA mane mAthI 'vvao NaM ujjumaiaNaMte aNaMtapaNasie jAhA naMdIe jAca bhAvao' manaH 5 vazAnanA viSayabhUta dravyane Azraya karIne trAjumati ane paryAvajJAnI anaMtapradezavALA anaMta paramANurUpa ka ne jANe che ane dekhe che. A viSayamAM nadIsUtramAM kahyuM che. tevI ja zata mahI' 55] sabha7 ve 'mananaM matiH' se vyutpatti anusAra bhati shmne| matha sahana zAna cha sAmAnyane aDa 42vAnI re bhati anumati cha. 'ghaTo'nena cintitaH' ye pAyamA dhAna piyAra 3re cha. me prA2nA niraMtara vyavasAyathI thavApANu bhAdravyanI pachiti cha. te numati mana:51 jAna cha. athavA "RjvI
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyarcAndrakA TIkA za.8 u. 2 0 11 jJAnagocaranirUpaNam gAvarAnarUpaNam 505 anantamadezikAn anantaparamANurUpaskandhAna jAnAti, pazyati, yathA nanyAM nandImUtre pratipAditam tathA atrApi pratipattavyam. vaktavyanandImatrAvadhimAhayAvat- bhAvato bhAvAdhikAraparyantamityarthaH, tatratya bhAvasUtrazcaivam- 'bhAvao NaM ujjumaI aNate bhAve jANai, pAsaDa, sababhAvA NaM aNaMtabhAgaM jANai, pAsai, ta cetra viulamaI visuddhatarAgaM jANai, pAsai' bhAvataH khalu RjumatiH anantaM bhAvaM jAnAti, pazyati, sarvabhAvAnAm anantabhAgaM jAnAti, pazyati, tadeva vipulamatiH vizuddhatarakaM jAnAti pazyati, ini / gautamaH pRcchati'kevalanANassa Na bhaMte ! kevaie, visara paNNatte ?' he bhadanta ! kevalajJAnasya khalu kiyAna viSayaH prajJaptaH ? bhagavAnAha- 'goyamA ! se samAsao caubihe mati saralapadArthako grahaNa karanevAlI hotI hai vaha Rjumati hai / isa vyutpattike anusAra RjumativAlA jIva 'Rjumati' prakaTa kiyA gayA hai| naMdIsUtra meM yaha viSayaM 'jAva bhAvao NaM ujjumaI aNaMtebhAve jANai, pAsai, samvabhAvANaM aNataM bhAvaM jANai pAsai, taMceva viulamaI visaddhatarAgeM jANai, pAsa' bhAvakI apekSA Rjumati ananta bhAvoMko jAnatA hai, dekhatA hai, tathA saba bhAvoMke anantave bhAgako jAnatA aura dekhatA hai / vipulamati unhI ananta bhAvoM ko tathA saba bhAvoMke anantaveM bhAgako adhikatara vizuddha zuddharUpase jAnatA hai aura dekhatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM kevalanANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta ! kevalajJAna kA matiryasyAsau RjumatiH'nI zuddhi sa2 pAna 42vAvANI DAya te numati che te vyutpatti anusAra bhativANA ne 'Rjumati' numati 4sa nadIsUtramA mA viSaya 'jAva bhAvao' mahI sudhA Daa che tyAMnu mApa saMdhI sUtra mA prabhArI cha. 'bhAvaoM NaM ujjumaI aNaM bhAve jANai, pAsai, sana bhAveNaM aNaMtabhAgaM jANai pAsai, ta ceva viulamaI visuddhatarAga jANai pAsai mApanI apekSA anumati manAtAvAne to cha bhane he che tathA saghaNA bhAvanA anaMtamAM bhAgane jANe che ane dekhe che vipulamati teja anaMtabhAvone tathA saghaLA bhAvonA anaMtamAM bhAgane vizeSa vizuddha zuddharUpathI jANe che ane dekhe che. pra :- kevalanANassa NaM bhaMte kevaie visae pa0Natte 'bhagavAna! 4zAnanA viSaya vA pAya cha ? 'goyamA' 7. - ' se samAsao vaubihe paNatte ' gotama ! jAnana viSaya soptathI yA2 rena Dasa cha 'ta jahA'
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 506 'pacNatte' he gautama ! sa kevalajJAnaviSayaH, tadvA kevalajJAnaM samAsataH saMkSepataH caturvidhaM prajJaptam, 'ta jahA - davvao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA - dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH; 'davvaoNaM kevalanANI savvadaccAI jANai, pAsaGa, evaM jAtra bhAvao' dravyataH kevalajJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu kevalajJAnI sarvadravyANi jAnAti vizeSAkAreNAvagacchati, pazyati sAmAnyAkAreNAva budhyate, evam uktarItyA yAvat - bhAvataH bhAvAdhikAraparyanta kevalaviSayAbhidhAyi nandIaane aktavyam, taccaivam- 'khettabhaNaM kevalanANI sacvaM khettaM jANai, pAsai, kAlao gaM kevalanANI savvaM kAlaM jANai, pAsai, bhAvaoNaM kevalanANI savve bhAve jANa, pAsai' iti, kSetrataH khalu kevalajJAnI sarva viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA se saprAsao cauccihe paNNatte' kevalajJAnakA viSaya athavA kevalajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai 'taM jahA ' jo isa tarahase haiM-- 'davvao, khetao, kAlao, bhAvao' dravyase kSetrase, kAlase aura bhAvase 'davvao NaM kevalanANI savyadavvAI jANai, pAsai, evaM jAva bhAvao' kevalajJAnI kevalajJAna viSayaka aarat Azrita karake samasta dravyoMko rUpI arUpI padArthoM ko vizeSarUpase jAnatA hai aura sAmAnyarUpase unheM dekhatA haiM / kevalajJAna viSayaka yaha saba kathana bhAvAdhikAra paryanta jaisA naMdIsUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAMpara jAnanA cAhiye- vahAMkA bhAvAdhikAra taka kA sUtra isa prakAra se hai- 'khettao NaM kevalanANI savvaM khettaM jAgai pAsaha, kAlao NaM kevalaNANI savvaM kAlaM jANar3a pAsaha, bhAvao NaM kevalaNANI savve bhAve jANaDa pAsa ' kSetrako apekSA je A rIte daccao, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyathI, kSetrathI, ajathI ane bhAvathI ' kevalanANI savvadavvAI jANar3a, pAsa, evaM jova bhAvao ' kevaLajJAnI kevaLajJAnanA viSayaka dravyane Azraya karIne samarata dravyeAne eTaleke rUpI arUpi padArthAMne vizeSa rUpathI jANe che ane sAmAnyarUpathI dekhe che. kevaLajJAna viSayaka A saghaLuM kathana bhAvAdhikAra payata jevI rIte naMdIsUtramAM kahyuM che. tevIja rIte khaDamA pazu samannvu tyAnulAvAdhikAra paryaMtanu sUtra yA prabhA che. ' khettaoM, NaM kevalanANI savvaM khettaM jANai pAsai, kAlao NaM kevalanANI savvaM kAlaM jANai pAsai, bhAvao NaM kecalanANI savve bhAve jANai pAsai ' - 1
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za. 8 u. 2 sa. 11 jJAnagocara nirUpaNam 507 kSetraM jAnAti, payati, kAlataH khalu kevalajJAnI sarvaM kAlaM jAnAti, pazyati, bhAvataH khalu kevalajJAnI sarvAn bhAvAn jAnAti, pazyati / gautamaH pRcchati - 'maiamnANassa NaM bhaMte ! kevaie visae paSNate ?' he bhadanta ! matyajJAnasya khalu kiyAn viSayaH praiSTaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! ma matyajJAnasya viSayaH, tadvA matyajJAnaM samAgataH saMkSepeNa caturvidhaM prajJaptam, 'taMjahA davtrao, khettao, kAlao, bhAvao, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'dao NaM maiannANI maianANaparigayAI davvAi jANa, pAsa ' dravyato matyajJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu matvajJAnI satyajJAnaparigatAni matyajJAne mithyAdarzanasaMvalitena avagrahAdinA autpattikyAdinA ca parigatAni kevalajJAnI samasta kSetrako jAnatA hai aura dekhatA hai, kAlako apekSA kevalajJAnI samasta kAlako jAnatA hai aura dekhatA hai, bhAvakI apekSA kevalajJAnI samasta bhAvoMkoM jAnatA hai aura dekhatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'ma annANassa Na bhaMte ! kevaie visae paNNatte' he bhadanta / matyajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'se samAsao caunvihe paNNatte' matyajJAna kA viSaya yA maniajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai / 'taMjahA' jo isa tarahase hai- 'davvao, khettao, kAlao. bhAvao' dravyakI apekSA, kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA 'davao NaM maiannANI maDaanANaparigayA I davAI jAi, pAsa' matyajJAnI dravyakI apekSA lekara satyajJAna ke viSayabhUta hue dravyoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / tAtparya kahane kA yaha haimithyAdarzanake yukta avagraha, IhA Adike dvArA aura autpattikI kSetranI apekSA kevaLajJAnI samasta kSetrane jANe che ane dekhe che, bhAvanI apekSAe kevaLajJanI sadhaLA bhAvane jANe che ane dekhe che prazna maIannANassa NaM bhaMte ! hare fare paNNatte ' he bhagavAn bhatyajJAnanA viSaya uTA hyA che? :goyamA he gautama! se samAsao vihe paNNatte' bhatijJAnato viSaya sakSiptathI cAra prakArane kahela che taM jahA ' ma 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSAye, kSetranI apekSA, ajanI apekSA bhane AvanI apekSAo 4 C " 4 " davao NaM maiaNNANI mai annANaparigayAI davvAI jANaDa pAsai matyajJAnI dravyanI apekSAne Azraya karIne matyajJAnanA viSaya bhUta thayela dravyAne jANe che ane dekhe che. kahevAnA hetu e che ke kRmithyAda nathI mukta avagrAha, iDA, Adi
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 bhagavatIsUtre vipayIkRtAni dravyANi avAyAdinA jAnAti, avagrahAdinA pazyati, 'jAva bhAvao maiannANI maiannANaparigae bhAve jANai, pAsai' yAtabhAvataH matyajJAnI matyajJAnaparigatAn bhAvAn jAnAti, pazyati, yAvatkaraNAta 'khettao NaM maiannANI maiannANapariNayaM khettaM jANai, pAsai, kAlo NaM maDaannANI mahaannANaparigayaM kAlaM jANai, pAsai' kSetrataH khalu matyajJAnI matyajJAnaparigataM kSetra jAnAti pazyati, kAlataH khalu matyajJAnI matyajJAnaparigataM kAla jAnAti, pazyati / gautamaH pRcchati- 'suyaannANassa NaM bhaMte ! kevaDae visae paNNatte ?' Adi buddhiyoMke dvArA matyajJAnI apane matyajJAnameM viSayabhUta kiye gaye dravyoMko avAya dhAraNA Adi rUpase jAnatA hai aura avagraha IhA rUpase dekhatA hai| 'jAva bhAvao maiannANI mai. annANaparigae bhAve jANai, pAsaI' yAvat- bhAvakI apekSA lekara matiajJAnI matiajJAnadvArA parigata-viSayabhUta hue-padArthoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / yahA~ yAvat padase 'khettao NaM maiannANI mai. annANaparigayaM khettaM jANai pAsai, kAlao NaM mahaannANI mahaannANaparigayaM kAlaM jANai pAsaI' isI tarahase kSetrakI apekSA lekara matyajJAnI matyajJAna dvArA parigata hue kSetrako jAnatA hai aura dekhatI hai, kAlakI apekSA lekara matyajJAnI matyajJAna dvArA parigata hue kAla ko jAnatA hai aura dekhatA hai / ___aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'suya annANassa NaM bhaMte ! dvArA ane autpattikI Adi buddhio dvArA matyAnI pitAnA matyajJAnamAM viSayabhUta keTalA dravyone avAya dhAraNA AdirUpathI jANe che ane avagraha, IDA rUpathI dekhe che. 'jAva bhAvao maiannANI maiannANaparigae bhAve jANai pAsai ' yaavtbhAvanI apekSAne Azraya karIne matyajJAnI matyajJAnadhArA viSayabhUta thayelA padArthone jANe cha mana me che. maDIyA yAvat pa6yA khettao NaM bhaMte maiannANI maiannANaparigaya khettaM jANai, pAsai, kAlao NaM maiannANI maiannANaparigayaM kAlaM jANai pAsai' me zate kSetranI mAzya zana bhatyajAtI mtyjnyaanhaa| viSayabhUta thayelA kSetrane jANe che ane dekhe che, kALanI apekSAe Azraya karIne AtmajJAnI matyajJAna dvArA parigata thayelA kALane jANe che ane dekhe che. prama - 'suyaannANassa NaM bhaMte ! kevaie cisae papNatte' magavAn ! zruta majJAnanA
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 mU. 11 jJAnagocaranirUpaNam 509 he bhadanta zrutAjJAnasya khalu kiyAna viSayaH prazaptaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! se samAsa ca paSNatte' he gautama! sa zrutAjJAnasya viSayaH, tadvA zrutAjJAnaM samAsena saMkSepeNa caturvidha prajJaptam, ' ta jahA - davcao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyata, kSetrataH, kAlataH, bhAvatazca, 'davvaoNaM suyaannANI suyaannANaparigayAI davvA Aghaver3a, pannavei, parUver3a' dravyataH zrutAjJAnaviSayaM dravyamAzritya khalu zrutAjJAnI zrutAjJAnaparigatAni zrutAjJAnena mithyAdRSTiparigRhItena viSayIkRtAni dravyANi AkhyApayati, prakhyApayati ityarthaH, majJApayati bhedapUrvakaM kathayati, prarUpayati-upapattito nirUpayati, evaM khettao, kAlao' evam uktarItyA kSetrataH zratAjJAnaviSayaM kAlamAzritya zrutAjJAnI zrunAjJAnaparigata kSetram, AkhyApayati yAvat prarUpayati, evaM hase visa paNNatte' he bhadanta ! zrataajJonakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama ! 'se sama (sao caccihe paNa te ' zrutAjJAnakA viSaya athavA zrutAjJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyakI apekSA, kSetrako apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA 'davvaoNaM suyaannANI, suyaannANaparigayAI davvAI Aghaver3a, panavei, parUveza, dravyakI apekSA lekara atAjJAnI mithyAdRSTi dvArA parigRhIta hue matyajJAna se viSayIbhUta dravyoMkA kahatA hai jAnatA hai, bhedapUrvaka unakA kathana karatA hai, yuktipUrvaka unakA nirUpaNa karatA hai / 'evaM khettao kAlao' isI tarahase kSetrakI apekSA lekara nAjJAnI apane viSayabhUta kSetrako kahatA hai yAvat yuktipUrvaka usakA nirUpaNa karatA hai / kAlakI apekSA lekara zrutAjJAnI apane viSayabhUta , viSaya DeTA yA he ? 7 :- ' goyamA ' he gautama / 'se samAsao caunvihe pnnnntte'zrutaajJAnanA viSaya sakSiptamA thAra aThAre helA che 'taM' jahA' nema 'davnao, khettAoM, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSA, kSetranI apekSA, bhajanI apekSAye, bhyate bhAvanI apekSAthI 'vvao NaM suya annANI, suyaannANaparigayAI davbAI Aghave, paNNavei, parUveI ' dravyanI apekSAthA zrAjJAnI mithyAdRSTidvArA viSayabhUta thayelA matyajJAnanA viSayI kahelA dravyene kahe che ane jANe che. bhedapUrNAMka tenu kathana kare che; yutipUrNAMka tenu nirUpaNa kare che. evaM khettao kAlao' mela rIte kSetranI apekSAe zrutajJAnI peAtAnA viSayabhUta kSetrane kahe che pAvata - yukitapUva ka tenu nirUpaz kare che. mALanI apekSAne Azraya karIne jItAjJAnI peAtAnA viSayabhUta kALane kahe che-- L
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ '810 bhagavatI sUtre kAlataH zrutAjJAnaviSayaM kAlamAzritya zrutojJAnI zrutAjJAnaparigataM kA yAvat -- prarUpayati, bhAvao NaM suyaannANI sumaannANaparigae bhAve AghaveDa, taMceva' bhArataH khalu zrutAjJAnI zrutAjJAnaparigatAn bhAvAn AkhyApayati, tadeva - prajJApayati rUpayati, gautamaH pRcchati - 'bhiMgaNANassa NaM bhaMte ! ke ie visara paNNatte ?' he bhadanta ! vibhaGgajJAnasya khalu kiyAn viSayaH prAptaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! te samAsao 'he paNNatte' he gautama! sa vibhaGgajJAnasya viSayaH, tadvA vibhaGgajJAna samAsataH saMkSepata caturvidhaM prajJaptam, 'ta jahA- davbao, khettao, kAlao, bhAvao' tadyathA - dravyataH kSetrataH, kAlataH, bhAvataH, 'davvao NaM tribhaMganANI vibhaMganANaparigayAI dabAI jAgara, pAsaDa' dravyataH vibhaGgajJAnaviSayaM hot hear hai yat yuktipUrvaka unakA nirUpaNa karatA hai | "bhAvao NaM suyaannANI, suya annANa parigae bhAve Aghaveha, taMceva' bhAvakI apekSA lekara zrutAjJAnI tAjJAna dvArA pariNata bhAvoMko kahatA hai yAvat yuktipUrvaka unakA nirUpaNa karatA hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'vibhaMganANassa NaM bhaMte! kevahae visae paNNatte' he bhadanta ! vibhaMgajJAnakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'se samAsao caDavihe paNNatte' vibhaMgajJAnakA viSaya athavA vibhaMgajJAna saMkSepase cAra prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jo isa tarahase hai- 'davvao, khettao, kAlao, bhAvao' dravyakI apekSAse, kSetrakI apekSAse kAlakI apekSAse aura bhAvakI apekSAse 'davvao NaM vibhaMganANI, vibhaMganANaparigayAI davvAI jANai, pAsaha' dravyakI apekSA lekara vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna yAvat - yuktipUrva tenu ni3Sya re che. 'bhAvao NaM suyaannANI suyaannANaparigae bhAve Aghavei taM cetra' bhAvanI apekSAnA Azraya rIne zrutajJAnI zrutAjJAna parigata lAvAne he che yAvat yuktipUrva tenu ni3 re 'vibhaMganANassa NaM bhaMte ! hase visara paNNatta ' he bhagavAn | vilajJAnanA DeTA viSaya hyA che ? 7 :- ' goyamA' he gautama ' ' se samAsao cauccihe paNNatte ' te vilajJAnanA viSaya bheTate The vilagajJAna sakSepa tathA bhAra abhAra usa che' taM jahA , je A pramANe che davvao, khettaoM, kAlao, bhAvao ' dravyanI apekSAthI, kSetranI apekSAthI, bhajanI apekSAthI bhane lAvanI apekSAthI 'dactraNo NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAI davvAI jANai pAsai ' dravyanI apekSA harIne vibhAgajJAnI vilaMga , C , "
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 511 dravyamAzritya khalu vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAnaparigatAni dravyANi vibhaGgajJAnena avAyAdinA jAnAti, avagrahAdinA pazyati, 'eva jAva bhAvao NaM vibhaMganANI tribhaMganANaparigae bhAve jANai, pAsa' evam uktarItyA yAvatkSetrataH, kAlataH, bhAvataH khalu vibhaGgajJAnI vibhaGgajJAnaparigatAn vibhaGgajJAnena viSayIkRtAn bhAvAn vibhaGgajJAnena jAnAti, pazyati // sU0 11 // aSTAdazakAlAdidvAravaktavyatAmAha mUlam - nANI NaM bhaMte! NANi tti kAlao kevacciraM hoi ? gomA ! nANI duvihe paNNatte, taMjahA - sAie vA, apajjavasie sAie vA, sapajjavasie / tattha NaM je se sAie sapajjavasie, se jahanneNaM atomuhutta, ukkoseNaM chAyahiM sAgarovamAiM sAtiregAI / AbhiNibohiyanANI NaM bhaMte! 'AbhiNibohiyanANI' tti kAlao kevacciraM hoi ? evaM nANI, AbhiNibohiyanANI, jAva dvArA parigata dravyoMko avAyAdirUpase jAnatA hai aura avagrahAdi - rUpase dekhatA hai / ' evaM jAva bhAvao NaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai pAsaha' isI tarahase yAvat bhAvakI apekSA lekara vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna dvArA parigata bhAvoMko jAnatA hai aura dekhatA hai / isa taraha kSetrakI apekSA, kAlakI apekSA aura bhAvakI apekSA lekara vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna dvArA kSetrAdikoM ko avAyAdi rUpase evaM avagrahAdirUpase jAnatA aura dekhatA hai || sU0 11 // jJAnadrArA viSadbhUta thayelA byAne avAyAdi rUpathI jANe che ane avagrahArdirUpathI dekhe che. * evaM jAva bhAvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai, pAsai ' eja rIte-mAvat-bhAvanI apekSAe vibhaganAnI vila gajJAnIdrArA viSayabhUta thayelA bhAvene jANe che ane dekhe che. eja rIte kSetranI apekSAe, kALanI apekSAe, bhAvanI apekSAe vibhagajJAnI vibhagajJAnadhArA kSetrAdikAne avAyAdi rUpathI ane avagrahArUipathI jANe che ane dekhe che. !! sa. 115
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 bhagavatI sUtre kevalanANI, annANI, maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI, eesiM dasaha vi saMciTuNA jahA kAryAIe, aMtaraM savvaM jahA jIvAbhigame, appAbahugANi tinni jahA bahuvattaayAe / kevaiyA NaM bhaMte! AbhiNibohiyaNANapajavA pannattA ? goyamA ! anaMtA AbhiNibohiyanANapajavA paNNattA / kevaiyA NaM bhaMte! suyanoNapajjavA paNNattA ? evaM cetra, evaM jAva kevalanANassa, evaM maiannANassa, suya annANassa ya, keyaiyA NaM bhaMte! vibhaMganANapajjavA paNNattA ? goyamA ! anaMtA vibhaMganANapajavA paNNattA ? eesi NaM bhaMte! AbhiNivohiyaNANapajavANaM, suyanANapajjavANaM, ohinANapajavANa, maNapajjavanANapajjavANaM, kevalanANapajavANa ya kare karehiMto jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA maNapajjavanANa paMjavA, ohinANapajavA anaMtaguNo, suyanANapajjavA anaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajjavA anaMtaguNA, kevalanANapajjavA anaMtaguNA, eesi NaM bhaMte! maiaNNANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA vibhaMganANapajavA, suyaaNNANapajjavA aNaMtaguNA, maiannANapajavA anaMtaguNA / eesi NaM bhaMte! AbhiNibohiyaNANapajjavANaM, jAva kevalanANapajjavANaM, mai annANapajjavANaM suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANa, ya kayare kayare hito
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 513 jAva visesAhiyA vA ? goyamA! savattho vA maNapajjavanANapajjavvA, vibhaMganANapajjavA aNaMtaguNA, ohinANapajjavA aNaMtaguNA, suyaannANapajjavA aNaMtaguNA, suyanANapajjavo visesAhiyA, maiannANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNivo hiyanANapajjavA visesAhiyA, kevalanANapajjavA aNaMtaguNA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti ||suu.12|| voIo uddeso samatto // chAyA- jJAnI khalu bhadanta ! 'jJAnI' iti kAlataH kiJciraM bhavati ? gautama ! jJAnI dvividhaH prajJaptaH tadyathA- sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA saparya vasitaH, natra khalu yaH sa sAdikaH saparyavasitaH, ma jaghanyena antamuhUrtam, utkRSTena SaTSaSTiM sAgaropamAni sAtirekANi, AbhinivodhijJAnI aSTAdazakAlAdi dvAra vaktavyatA'NANo NaM bhaMte ! ityAdi / sUtrArtha- (NANI NaM bhaMte! NANI tti kAlao kevaciraM hoi) he bhadanta ! jJAnI jJAnIrUpase kAlakI apekSA kitane samayataka rahatA hai ? (goyamA) he gautama ! (NANI duvihe paNNatte) jJAnI do prakAra kA kahA gayA hai / (ta jahA) vaha isa tarahase hai- (sAie vA apajjavasie, sAie vA sapajjavalie) sAdi aparyavasita aura sAdi saparyavasita (tattha Na je se sAie apajjavasie, se jahanneNaM aMto muhatta, ukkoseNaM chAvahiM sAgaronamAiM sAiregAiM) inameM jo sAdi saparyavasita jJAnI hai, vaha jaghanyase antarmuhUrtataka aura utkRSTa se kucha ( aDhAra prakAranA kALanuM nirUpaNa 'NANI NaM bhaMte !' tyA sAtha:-'NANI NaM bhaMte ! 'NANI tti kAlao kevaciraM hoi'hamavAn / jAnI jJAnA35thI bhajanI apekSA se samaya 29 cha ? 'goyamA' gautama ! 'NANI duvihe paNNatte' jAtAnA 12 'taM jahA' mA cha 'sAie vA apajjavasie sAie vA sapajavasie' sA A5 vasita mane sAsa5 sita 'tattha NaM je se sAie sajasie, se jahanneNaM ato muhuttaM, ukoseNaM chAvahi sAgArovAi sAiregAI' te pai4AnA re sA sapapasita jJAnI te
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtro khala bhadanta ! 'AbhinivodhikajJAnI' iti kAlataH kiyacciraM bhavati? evaM jJAnI, AbhinivodhikajJAnI, yAvata- kevalajJAnI, ajJAnI matyajAnI, zrutAjJAnI vibhaGgajJAnI eteSAM dazAnAmapi saMsthAnaM yathA kAyasthitike, antaraM sarva yathAjIvAbhigame, alpavahutvAni trINi yathA bahutvavaktavyatAyAm, phiyantaH khala bhadanta ! AbhinivodhikajJAnaparyAyAH prajJaptAH ? gautama ! anantAH Abhiniadhika 66 chayAsaTha sAgaropamataka jJAnIrUpase rahatA hai (AbhiNibohiyanANo NaM bhate ! 'AbhiNiyohiyanANI' tti kAlao kevaJcira hoi) he bhadanta ! AbhinibhodhikajJAnI 'AbhiniyodhikajJAnI spase kAlakI apekSA kitane samayataka rahatA hai ? 'evaM nANI, AbhiNi bohiyanANI, jAva kevalanANI, annANI, maha anANI, suya annANI, vibhaMganANI, eesiM dasaNhaM vi saMciTThaNA jahA kAyahiIe, aMtaraM savvaM jahA jIvAbhigame, appAbahugANi tinni jahA bahuvattavyayAe' isI tarahase, jJAnI, AbhinicodhikajJAnI, yAvat kevalajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI, atAjJAnI, vibhaMgajJAnI, ina dazakA jJAnI rUpase rahanekA sthitikAla prajJApanA sUtrake 183 kAyasthiti padameM kahe gaye anusAra jAnanA cAhiye / tathA jIvAbhigama sUtra meM kahe anusAra ina dazakA paraspara antara jAnanA caahie| isI tarahase prajJApanAsUtrake bahuvaktavyatA padameM kahe anusAra jJAnI, ajJAnI aura ubhaya ina tInakA alpabahutva jAnanA cAhiye / (kevahayANaM bhaMte ! AbhiNiyohiyanANapajjavA jaghanyathI A tamuhUrta sudhI ane utkRSTathI thatu adhika 66 chAsaTha sAgaropama pramANa sudhA jJAnA35thA 29 che. 'AbhiNivohiyanANI NaM bhaMte ! AbhiNivohiyanANI tti kAlao kevaciraM hoi' mahanta ! mAninimAdhiH jJAnI gAjinAmAthi jJAnI 35thA 4AnI apekSAyatA samaya 5 ta 2DI za cha. -' evaM nANI AbhiNi bohiyanANI jAva kevalanANI annANI, maiannANI, muyaannANI vibhaganANI, eesi tinni jahA vahuvattavyayAe / mAdhI zate jJAnI, minimApizAnI yaavtkevaLajJAnI, ajJAnI, matyajJAnI, kRtAjJAnI ane vibha gajJAnI e dazenA jJAnIrUpathI rahevAnI sthiti kALa prajJApanA sUcanA aDhAramA 18 kAyasthiti padamAM kahyA pramANe samajI levuM. tathA jIvavibhamasUramAM kahyA pramANe A dazenuM paraspara aMtara samajI levuM eja rIte prajJApanA sUcanA trIjA bahuvakatavyatA padamAM kahyA pramANe jJAnI, ajJAnI bhane ubhaya ma nu mAtra sama0 Q. 'kevaiyANaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANapajjavA pannattA' mahanta ! bhAminimAvi jAnanA paryAya OMA cha ?
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAra nirUpaNam 515 bodhika jJAnayaryAyAH prajJaptAH kiyantaH khalu bhadanta ! zrutajJAnaparyAyAH prajJaptAH ? emeva / evaM yAvat kevalajJAnasya evaM matyajJAnasya zrutAjJAnasya ca / kiyantaH khalu bhadanta ! vibhaGgajJAnaparyAyAH prajJaptAH ? gautama ! anantA vibhaGgajJAnaparyAyA prajJatAH / eteSAM khalu madanta ! Abhinivodhika jJAnaparyAyANA zrunajJAna paryAyANAm avadhijJAnaparyAyANAM manaHparyavajJAnaparyAyANAM kevalajJAnaparyAyAgAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA manaHparyatrapannantA) he bhadanta ! AbhinivodhikajJAnakI paryAye kitanI kahI gaI haiM / (gomA) he gautama! (aNatA AbhiNivohiyanANapajavApannatA) Aminibadhika jJAnakI paryAye ananta kahIM gaI haiM / (kevaiyANaM saMte! suyanANapajjavA paNNattA) he bhadanta ! zrunajJAnakI paryAyeM kitanI kahIM gaI haiM ? ( evaM neva) he gautama ! zrutajJAnakI paryAye ananta kahIM gaI haiM / (eva jAva kevalanANassa, eva maha annANassa, suya annANassa ya) isI tarahase yAvat kevalajJAnakI paryAyoM ko jAnanA cAhiye / matyajJAna aura zrutAjJAna kI bhI paryAyoM ko bhI aisI hI jAnanA cAhiye | (kevaiyANaM bhate ! vibhaganANapajjavA paNNattA) he bhadanta ! vibhagajJAnakI paryAye kitanI kahI gaI haiM ? ( goyamA) he gautama! ( aNatA tribhaMganANapajjavA paNNattA) vibhAgajJAnako paryAye ananta kahI gaI haiM / (eesi NaM bhaMte! AbhiNiyohiyaNANapajavANaM, suyanANapajjavANaM, ohinANapajavANaM. maNapajjavanANapajjavANaM, kevalanANapajjavANaM kayare karehito jAva vise sAhiyAvA) he bhadanta ! ina Abhinibodhika ' goyamA' he gautama anaMtA AbhiNivohiyanANapajjavA Abhinibeki jJAnanI paryAya kevaiyANaM bhaMte ! suyanANapajjavA paNNattA TheTalA che ' evaM cetra ' he, gautama / zrutajJAnanI ananta " pannattA d kahevAya gama che " he bhaddanta ! zrutajJAnanI paryAye pryaay| pazu ananta helI che. [ evaM jAna kevalanANasma, eva maian gamsa, suya AvIja rIte yavat kevaLajJAnanI pAMcAne paNa ana ta matyajJAna ane zrutAjJAnanI payA paNa evI ja rIte anaMta jANavI bhaMte ! vibhaMganANapajjavA paNNattA' he ahanta ! vila gajJAnanI mahesI che ? " goyamA huM gautama 1 : anaMtA vibhaMganANapajjavA paNNattA vila MgajJAnanI pryaay| ananta eemiNaM bhaMte AbhiNivohiyanANapajjANaM, suyanANapajjavA Na ohinAgapajjavANaM, maNapajjananANapajjavANaM kevalanANapaJcavANaM kayare kayare hiMno jAva visesAhiyA vA' he bhagavan / mA nyAbhiniyodhiH annANassa ' jANavI jee 6 kevaiyANaM paryAya TalI "
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 bhagavatI sUtre jJAnaparyAyAH, avadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH, zrutajJAnaparyAyAH anantaguNAH / AbhinivodhikajJAnaparyAyAH anantaguNAH, kevalajJAnaparyAyAH anantaguNAH, eteSAM khala bhadanta ! matyajJAnaparyAyANAM zrutAjJAnaparyAyANAM vibhajJAnaparyAyANAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA vibhaGgajJAna paryAyAH zrutAjJAnaparyAyAH anantaguNAH, matyajJAnaparyAyAH jJAnakI paryAyoMmeM zrutajJAnakI paryAyoMmeM, avadhijJAnakI paryAyoMmeM manaH paryavajJAnakI paryAya meM aura kevalajJAnakI paryAyoMmeM kaunasI paryAye kina paryAyoMkI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) he gautama ! (savvatthovA saNapajjavanANapajjavA, ohinANapajjavA anaMtaguNA, suyaNANavajjavA anaMtaguNA abhinivohiyanANapajjavA anaMtaguNA kevalanANapajjavA anaMtaguNA ) sabase kama manaHparyavajJAnakI paryAyeM haiM / inase anantaguNI avadhijJAnakI paryAye haiM / inase anantaguNI zruta jJAnakI paryAye haiM / inase anantaguNI AbhinivodhikajJAnakI paryAye haiM / aura inase bhI anantaguNI paryAyeM kevalajJAnakI paryAyeM haiM / (eesiMNaM bhate ! mai annANapajjavANaM, suya annANapajjavANaM, vibhaMganANapANaya kamare kamare hiMto jAva visesAhiyA) he bhadanta ! ina matyajJAna, zrutAjJAna aura vibhaMgajJAnakI paryAyoMmeM kauna paryAyeM kinakI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) he gautama! ( savvattho vA vibhaMganANapajjavA, suya annANapajjavA anaMtaguNA, saha annANapajavA jJAnanI paryAyAmA, zrutajJAnanI paryAMcAmAM, avidhajJAnanI paryAyAmAM, manaH5vajJAnanI paryAyAmAM ane kevaLajJAnanI paryAyAmAM kai paryAye kai paryAyenI apekSAe cAvat vizeSAdhiH che ' goyamA 'he gautamA ! 'savatthovA maNapajjavanANapajjavA ohinAga pajjA anaMtaguNA, suyanAgapajjanA aNaMta guNA, AbhiNivohiyanAgapajjavA aNanaguNA, kevalanANapajjA anaMtaguNA' mAthI gochA manaHparyavajJAnanAtharyAyo che tenAthI ana tagaNI avadhijJAnanI paryAya che. tenAthI anaMtagaNI zrutajJAnanI paryAya che, tenAthI ana tagaNI AbhinibedhikajJAnanI paryAM che ane tenAthI paNa anaMtagaNI paryAya ThevaNajJAnanI che. 'eesi NaM bhaMte! maiannANapajjavANaM suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANaya kayare kayare hito jAva visesAhiyA ' he bhagavAn ! A matyajJAna, zrunAjJAna ane vibhaMgajJAnanI paryAyAmAM kaI paryAye kAnI apekSAye - yAvat - vizeSAdhi che ? 'goyamA ' he gautama! savatthotrA tribhaMganANapajjavA suyaannANapajjavA aNaMtaguNA, maiannArNapajjavA anaMtaguNA
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 sa. 12 aSTAdazakAlAdivAranirUpaNam 517 anntgunnaaH| eteSAM khalu bhadanta ! Abhinivodhiva jJAnaparyAyANAM yAvatkevalajJAnaparyAyANAM / matyajJAnaparyAyANAm, zrutAjJAnaparyAyANAm, vibhaGgajJAnaparyAyANAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH manaHparyavajJAnaparyAyAH vibhaGgajJAnaparyAyAH anantaguNAH, avadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH, zrutAjJAnaparyAyAH anantaguNAH, zrutajJAnaparyAyAH vizeSAdhikAH, aNaMtaguNA) sabase kama vibhaMgajJAnakI paryAyeM haiM / inase anantaguNI tAjJAnakI paryAya haiM aura inase ananta guNomatyajJAnakI paryAye haiN| (eesiM NaM bhaMte ! AbhiNibohiyaNANapajjavANaM jAva kevalaNANapaz2javANaM, maha annANapajjavANaM, suya annANapajjavANaM vibhaMgaNANapajjavANaM kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA) he bhadanta ina AbhiniyodhikajJAnakI paryAyoMmeM yAvat kevalajJAnako paryAyoMmeM, matyajJAnakI paryAyoMmeM, zrutAjJAnakI paryAyoMmeM, tathA vibhagajJAnakI paryAyoM meM kaunasI paryAye kina paryAyoMkI apekSA yAvat vizepAdhika haiM ? (goyamA) he gautama ! (savvattho vA maNapajjavanANapajjavA, vibhaganANapajjavA aNaMtaguNA, ohinANapajjayA aNaMtaguNA, suyaannANapajjayA aNaMtaguNA, suyanANapajjavA visesAhiyA, mai annANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNibohiyanANapajjavA visesAhiyA, kevalanANapajjavA aNaMtaguNA- sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti) sabase kama manaHparyavajJAnakI paryAyeM haiN| vibhaMgajJAnakI sarvathI ochI vibha gajJAnanI paryAye che tenAthI ana tagaNI thatAjJAnanI paryA che bhane tanAyA pay mana bhatyazAnanI pAyA cha 'eesiNaM bhaMte AbhiNibohiyanANapajjavANaM jAva kevalanANapajjavANaM maiannANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM vibhaMganANapajjavANa kayare kayare hitau jAva visemAhiyA vA' magavan / AminimAdhiH jJAna- paryAyAmA -yAvat - kevaLajJAnanI paryAyamA, matyajJAnanI paryAmAM zrutajJAnanI paryAyAmAM tathA vila gajJAnanI paryAyAmA 47 paryAya 44 paryAyanI mapekSA vizeSAdhi che. 'goyamA' se gautama ! savvatthovA maNapajjavanANapajjA , vibhaMganANapajjavA aNaMtaguNA mohinANaMpajatrA aNaMtaguNA, suyaannANapajjavA aNaMtaguNA suyanANapajjavA visesAhiyA maiannANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNivohiyanANapajjavA visesAhiyA kelanANapajjavA aNaMtaguNA seva bhaMte seva bhaMte ti' badhAthI ochI mana:paryavajJAnanI parva che virbhAgajJAnanI paryAe tenAthI ana taguNI che.
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 bhagavatI sUtre vizeSAdhikAH, satyajJAna paryAyA anantaguNAH, AbhinivodhikajJAnaparyAyAH kevalajJAnaparyAyAH anantaguNAH, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! || iti sU. 12 / / dvitIyodezakaH samAptaH TIkA - athASTAdazakAladvAramAzritya tadapekSayA jJAnAdikaM prarUpayitumAha'NANI NaM bhaMte! 'NANi' ti kAlao kevacciraM bhavai' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! jJAnI khalu 'jJAnI' iti jJAnitayA kAlata' kAlApekSayA kiyaciraM bhavati ? kiyaddIrgha kAla yAvat jJAnirUpeNa vyapadizyate ? iti prazna:, bhagavAnAha - 'goyamA ! nANI duvihe paNNatte, taMjahA - sAie vA apajjavasie, sAie vA sapajjavasie' paryAyeM inase anantaguNI haiM / avadhijJAnakI paryAye inase bhI anantaguNa haiM / zruta ajJAnakI paryAyeM avadhijJAnakI paryAyoMkI apekSA se bhI anantaguNI haiM / zrutajJAnakI paryAye inase kucha adhika haiM / matyajJAnakI paryAyeM inase anantaguNI haiM / AbhinivodhikajJAnakI paryAyeM inase vizeSAdhika haiM / kevalajJAnakI paryAye inase bhI anantaguNI haiN| he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai - he bhadanta ! jaisA Apane kahA vaha aisA hI hai / aisA kaha kara ve bhagavAn gautama ! yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye / TIkArtha - aThArahave kAladvArako lekara sUtrakArane usakI apekSAse jJAnAraat prapaNAkI hai / isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai'NANINa bhaMte ! 'NANI' tti kAlao kevacciraM bhavai' he bhadanta ! jJAnI 'yaha jJAnI hai' isa rUpase kaba taka kahA jAtA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'nANI duvihe paNNatte' jJAnI do avadhijJAnanI paryAya tenAthI paNa ana tagaNI che zruta ajJAnanI pA~yA avadhijJAnanI paryAyenI apekSAe ana tagaNI che. zrutajJAnanI paryAya tenAthI kaiMka adhika che. satyajJAnanI pA~yA tenAthI anaMtagaNI che. abhiniSeAdhika jJAnanI paryAya tenAthI vizeSAdhika che, kevaLajJAnanI paryAye. tenAthI paNa ana MtagaNI che. he bhagavan ! jevuM Ape kahyu che te temaja che he bhagavan jevI rIte Ape kahyu che te tamaja che e pramANe karIne bhagavAna gautama-yAvat-peAtAnA sthAnapara birAjamAna thaI gayA TIkA -aDhAramA kALadvAraneA Azraya karIne sUtrakAre tenI apekSAe jJAnAkinI nizyANutA / che tebhA gautame prabhune me pRchyu che 'gANI NaM bhaMte ! NANI ' ti kAlao kevacciraM bhavai ' he bhagavAn ! jJAnI yA jJAnI che e rUpathI kayA sudhI uhI rAmrAya hai ? uttara :- ' goyamA ' he gautama | ' NANI duvihe paNNatte '
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramegacandrikA TIkA za.8 u: 2 mR. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 519 he gautama ! jJAnI dvividhaH prajJapta, tadyathA - sAdiko vA aparyavasitaH, aya bhAvaH - kAladvAre sAdiko paryavasitaH - yasyAdirasti anto nAsti sa kevalajJAnI sAdhaparyavasita ucyate, athaca sAdikaH saparyavasitaH - yasyAdirantatha te sa matyAdijJAnavAna kevalajJAnavarjito jIvaH sAdisaparyavasitaH iti vyavahiyate, tatra kevalajJAnasya sAdhaparyavasitaH kAlo'sti, matyAdijJAnasya sAdisaparyavasitaH kAlo'sti iti / tatra prathamasya sAdhaparyavasita iti kathane - naiva kAmatIteratastaM vihAya dvitIyasyaiva sAdimaparyavasitasya jaghanyotkRSTAbhyAM tamupadarzayitumAha- 'tattha NaM je se sAie sapajjabasie, se jahanneNaM aMtomuhuta, ukkoseNaM chAbaDiM sAgarobamAI sAtiregAI' tatra tayormadhye khalu yat tat - prakArakA kahA gayA hai 'taMjahA' jaise- 'sAievA apajjavasie, sAie vA sapajjabasie' eka sAdika aparyavasita aura dUsarA sAdika saparyava sita. tAtparya kahane kA yaha hai- kevalajJAnIkI Adi to hotI hai, para anta nahIM hotA- vaha kevalajJAnI sAdi aparyavasita hai. jisa jJAnIkI Adi ho, aura anta bhI ho vaha sAdi saparyavasita jJAnI hai, jaise kevalajJAnarahita mati Adi jJAnavAlA jIva / kevalajJAna kA kAla sAdi - aparyavasita hai aura matyAdi jJAnoMkA kAla sAdi saparyavasita hai| prathamajJAnIkI 'sAdi aparyavasita' isa prakArake kahane se kAlasthiti pratIta ho jAtI hai- imaliye use choDakara dvitIya jo sAdi saparyavasita jJAnI hai usakI jaghanya aura utkRSTasthiti pradarzita karaneke lie sUtrakAra kahate haiM- 'tatthaNaM je se sAie sapajjavasiese jahanneNaM aMtamutta, ukkoseNa chAvaTTi mAgarovamAI sAtiregAI' jJAnI me aAnthI rahyA che ' ta jahA ' ma 'sAie vA apajjavasie sAie vA sajjanasi eka apa vasitasAdI ane sapa`vasita sAdI tAtpa kahevAnu e che ke kevaLajJAnInI Adi tA hoya che paNa A taha|| nathIte kevaLajJAnI sAdi apa vasita che je jJAnInI Adi hAya ane aMta paNa heAya te sAdi apavasita jJAnI kahevAya che. jemake kevaLajJAna hita matijJAna Adi jJAnavALA jIva, kevaLajJAnanA samaya sAdghi apa vasita che ane matyAdi jJAnAne samaya sAdi sapa vasita che. prathama jJAnIne ' sAdi apa vasita ' e rIte kahevAthI kALasthiti pratIta thaI jAya che. eTalA mATe tene gheADIne bIjA je sAdi apavasita jJAnI che tenI jaghanya ane ulRSTa sthiti matAvavA sA3 2 4 che : ' tatthaM je se sAIe sapajjavasie se jahaneNaM aMto muhutta ukkoseNaM chAvadvisAgarotramAI sAtiregAI' ne sAhI 9 4
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 bhagavatIsUtre atha sAdikaM saparyavasita jJAnam tat matizrutajJAnaM jaghanyena antarmuhUrta kAla tiSThati tadvayasyaiva jaghanyato'ntarmuhUrta mAtratvAt avadhi-manAparyavajJAnantu jaghanyena ekasamayaM tiSThati, utkRSTena tu matizrutAvadhijJAnatraya sAtirekANi-kizcid vizeSAdhikAni SaTpaSTisAgaropamANi tiSThati, tattrayamya hi utkarSeNa etAvatyeva sthitiH, sA caiva bhavati- 'do vAre vijayAisu gayasma, timnaccue ahava tAI / airegaM naraviyaM, NANAjIvANa sambaddha' // 1 // iti dvivAraM vijayAdiSu gatasya trINi acyute athavA tAni / atirekaM narabhavika nAnAjIvAnAM sarvAddhAm 1. gautamaH pRcchati -- 'AbhiNiyohiyaNANI NaM bhate! AbhiNiyohiyaNANi' tti kAlI kevaciraM hoi ?' he bhadanta ! jo sAdika saparyavasita jJAna- matizrutajJAna hai unakA kAla jaghanyase antamuhUrtakA hai arthAt ye donoM jJAna kamase kama eka antarmuhUrta kAlataka Thaharate haiM kyoMkI ye donoM hI jJAna jaghanya se antarmuhUrta mAtra haiN| tathA avadhi aura manaHparyaya ye do jJAna jaghanya se eka samayataka rahate haiM, aura utkRSTa se matijJAna, tajJAna aura avadhijJAna kucha adhika 66 sAgaropama taka rahate haiM / kyoM ki ina tInoM kI utkRSTase itanI hI sthiti hai. vaha isa prakArase hotI hai- 'dIvAre vijayAisu gayassa, tinnaccue, ahava tAI airegaM narabhaviyaM, NANA jIvANa sambaddha' do bAra vijayAdikAM meM jAnele athavA tIna bAra acyutameM jAne se, isake sAtha jo kucha adhikato kahI gaI hai vaha manuSyabhavako lekara kahI gaI hai| aba gautama svAmI pUchate haiM'AbhiNibohiyanANI NaM bhaMte ! 'AbhiNibohiyaNANIni kAlao aparyavasitajJAna eTale mati, mRtAdi jJAna che tene samaya janyathI aMta muhUrtano che arthAt e be jJAna ochAmAM ochuM eka atarmuhUrta kALa paryata rahe che. kemake te baMne jJAna jaghanyathI atarmuhUta mAtra che tathA avadhi ane mana:paryava e be jJAna jaghanyathI eka samaya paryata rahe che ane utkRSTathI matijJAna, zratajJAna, ane avadhijJAna kaI vizeSa 66 chAsaTha sagarepama paryata rahe che kemake e traNenI utkRSTathI eTalI sthiti cha. te sazata yAya cha 'dovAre vijayAisu gayassa, tinnacvue ahava tAI airegaM narabhaviya nANA jIvANasa vaddha ' me 12 vinyAsamA athavA traNavAra acuta nAmanA bAramA devalokamAM javAthI tenI sAthe je kaI adhikatA kahI che te manuSya bhavane uddezIne kahI che prazna:-'AbhiNizehinANI Na bhaMte ! AbhiNiyohiyaNANI tti kAlao kevaciraM hoI'
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sa. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNama 529. anantaguNAH, parasparaM tulyAzca, tatra jJAnino'lpavahutve saMyatasyauva manaHparyavajJAnitayA sarvastokAH manaHparyavajJAnina , avadhijJAninazcatasRSu avasthAna sadbhAvAt tebhyo'saMkhyeyaguNAH, tebhya AbhinivodhikajJAninaH zrutajJAninazca vizeSAdhikatvAt avadhyAdijJAnarahitA api kiyantaH paJcendriyAH, kiyanto vikalendriyAzcA'pi sAsAdanaguNasthAnakavartitayA matizrutajJAnino bhavanti / ajJAninAm alpavahutve paJcendriyANAmeva vibhaGgajJAnasaMbhavAt sarvastokA vibhaGgajJAninaH, tebhyo'nantaguNAH matyajJAninaH zrunAjJAninazca ekendriyANAmapi jJAno haiM / ina se anantaguNeM matyajJAno aura zrutAjJAnI haiN| tathA ye donoM paramparameM samAna haiN| jJAniyoM meM manaHparyavajJAnI jo saba se kama kahe gaye haiM, unakA kAraNa yaha hai ki yaha manaH paryavajJAnasaMyata jIvake hI hotA hai. asaMyata ke nhiiN| tathA avadhinAnI jo manaHparyaya jJAnI kI, apekSA asaMkhyAtaguNe kahe gaye haiM, usakA kAraNa yaha hai ki avadhijJAna cAroM gatiyoM meM hotA hai / tathA matijJAnI aura zrutajJAnI jo avadhijJAnI kI apekSA vizeSAdhika kahe gaye haiM so ummakA kAraNa yaha hai ki kitaneka paMcendriya jIva avadhijJAnI nahIM bhI haiN| tathA kitaneka vikalendriya jIva bhI sAsAdanaguNasthAnavartI hote haiM ataH ve matijJAnI aura zrutajJAnI hote haiM / isa apekSA matijJAnI aura zrutajJAnI avadhijJAnI kI apekSA vizeSAdhika ho jAte haiN| ajJAniyoM meM jo vibhaMgajJAnI jIva saba se kama kahe gaye haiM usakA kAraNa yaha hai ki vibhaMgajJAna paMcendriya jIvoMko hI hotA hai / tathA vibhaMgajJAniyoMkI apekSA jo matyajJAnI aura zrataajJAnI anantaguNeM kahe parasparamAM sarakhA che jJAnIomAM mana:paryavajJAnI jene badhAthI ochA kahela che tene kAraNa e che ke te mana paryavajJAna sayata chene ja thAya che, ane asayatone thatu nathI tathA avadhijJAno mana paya vijJAnInI apekSAe asaMkhya gaNuM kahyuM che tenuM kAraNa e che ke avadhijJAna cAre gatiomAM thAya che tathA matijJAnI ane zrutajJAnI je avadhijJAnInI * apekSAe vizeSAdhika kahyuM che tenuM kAraNa e che ke keTalAka pacendriya jIva avadhijJAnI hatA paNa nathI tathA keTalAka viThalendriya jIva paNa sAmAna guNasthAnavatI hoya che eTalA mATe te matijJAnI ane zratajJAnI hoya che e apekSAe matijJAnI ane zratajJAnInI apekSa e vizeSAdhika hoya che ajJAnIomAM je vibhAgajJAnI jIvane badhAthI ochA kahela che tenuM kAraNa e che ke vibhAgajJAna paMcendriya jIvane ja hoya che tathA vibhegejJAnIonI apekSAe je matyajJAnI ane zrutajJAnI ana tagaNA kahyA che tenuM
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 bhagavatIsUtro matyajJAna-zrutAjJAnasatvAt, parasparaM tulyAzca, jJAnyajJAnimizrasyAlpabahutve sarvastokAH manaHparyavajJAninaH, tebhyo'saMkhyeya guNAH avadhijJAninaH, tebhyo vizeSAdhikAH AbhiniyovikajJAnanaH zrutajJAnina ca, parampara tulyAzca, tebhyo vibhaGgajJAninaH amakhyAtaguNAH, samyagdRSTidevApekSayA nairayikApekSayA ca mithyAdRSTInAmasaMkhyAtaguNatvAt, tebhyaH kevalajJAnina anantaguNAH, ekendriyAn varjayitvA sarvajIvebhya siddhAnAmanantaguNatvAt tebhyo matyajJAninaH zrutAjJAninazvAnantaguNAH, parasparaM tulyAzca, sAdhAraNavanaspatijIvAnAM matyajJAni-zrutAjJAniyA siddhApekSayA'nantaguNatvAva, tathAcoktaM prajJApanAyAm- 'eesi NaM gaye haiM so usakA kAraNa yaha hai ki matyajJAna aura zrutAjJAna ekendriya jIvoMko bhI hotA hai / aura isI apekSA ye Apasa meM tulya kahe gaye haiM / jJAnI ajJAnokI mizratA meM jo alpa bahutvakA kathana kiyA gayA hai aura jo aisA kahA gayA hai ki sabase kama manaH paryavajJAnI haiM, unase asaMkhyAtaguNe avadhijJAnI haiN| unase vizeSAdhika AbhiniyodhikajJAnI aura zrutajJAnI haiM / parantu ye donoM Apasa meM samAna haiM / inakI apekSA vibhaMgajJAnI asaMkhyAta guNe haiM / kyoM ki samyagdRSTi devoMkI apekSA aura nairayikoM kI apekSA se mithyAdRSTi asaMkhyAta guNe haiN| inakI apekSo kevalajJAnI anantaguNeM haiN| kyoM ki ekendriyoM ko choDakara aura sarva jIvoMkI apekSA siddha ananta guNe kahe gaye haiN| inakI apekSA matyajJAnI aura tAjJAnI anantaguNe haiM para ye donoM Apasa meM samAna haiN| kyoM ki sAdhAraNa vanaspati jIva matyajJAnI aura zrutAjJAnI hote haiM ima kAraNa siddhoMkI apekSA kAraNa e che ke atyajJAna ane zravAjJAna akaindriya jIvone paNa hoya che ane teja apekSAe parasparamAM sakhA kahyA che jJAnI ajJAnInI mitratAmAM je alapa bahatvanuM kathana karavAmAM AvyuM che ane je evuM kahyuM che ke badhAthI ochA mana:paryavajJAnI che, ane tenAthI asa vagaNa avadhijJAnI che ane tenAthI vizeSAdhika abhinibodhika jJAnI ane zrutajJAnI che. paraMtu e bane parasparamAM tulya che. tenI apekSAe virbhAgajJAnI asaMkhyagaNA che. kemake samadraSTi devonI apekSAe ane nairathinI apekSAe mithyA daSTi asaMkhyagaNu che ane tenI apekSAe kevaLajJAnI anaMtagaNu che. kemake ekendriyane choDIne ane sarva jIvonI apekSAe siddha anaMtagaNuM kahyA che ane tenI apekSAe matyajJAnI ane zrutajJAnI anaMtagaNuM che paNa e baMne anya tulya che. kemake sAdhAraNa vanaspati chava matyajJAnI ane kRtAtAnI hoya che e kAraNe siddhonI apekSAe matyajJAnI
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 2 mR. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 531 bhaMte! jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM suyanANINaM ohinANINa, maNapajjananANINa keralanANINa kayare kayarehiMto appAvA, bahuyA vAtullA vA, visesAhiyAvA ? goyamA ! savatthovA jIvA maNapajjavanANI, ominANI asaMkhejjaguNA, AbhiNivohiyanANI. suyaNANI dovi tullA visesAhiyA, kevalanANI anaMtaguNA ityekam ", eesi NaM bhaMte ! jIvANaM annANI, suyaannANINaM vibhaMganANInaM kayare kayarehiMto appA vA, banhuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvattho vA jIvA vibhaMgapANI, maiaNNANI, suyaannANI dovi tullA anaMtaguNA' iti dvitIyam 2, matyajJAnI aura zrutAjJAnI anantaguNeM kaheM gaye haiM / prajJApanA meM bhI aisA hI kahA hai- 'eesiM NaM bhate ! jIvANa AbhiNivohiyanANI NaM suyanANI NaM ohinANINaM, maNapajjavanANINaM kevalanANINaM kayare kayare hito appA vA, bahuyA vA, tulA vA, visesAhiyA vA ? goyamA / savvattho vA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejjaguNA, Abhi NivAhiyanANI, suyanANI doSi tulA, vise sAhiyA. kevalanANI anaMta guNA' isa prakAra se yaha to pAMca jJAniyoM ko lekara alpa bahutvakA vicAra prajJApanA meM kiyA gayA hai / aba yahAM para ajJAniyoM ke alpa bahutvakA vicAra isa prakAra se huA hai eesi NaM bhate ! jIvANaM mai annANINa, suyaannANINaM, vibhaMganANINaM kayare kaya rehito appA vA bahuyA vA, tullA vA, visesAhi vA ? goyamA ! savvattho vA jIvA vIbhaMgaNANI, mahaannANI, suyaannANI, do vitullA, anaMtaguNA' bhane zrutAjJAnI ana tagalA hyA che, prajJAyanAbhAM pazu me44 he 'eesiNaM bhaMte jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM, suyanANINaM. oDinANINaM, maNapajjavanANINaM, kevalanANINa kare kare hiMto appAcA, bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA goyamA sanvatthovA jIvA maNapajjavanANI ohinANI asaMkhejjaguNA AbhiNibohiyanAgo, suganANI dotri tullA visesAhiyA kevalanANI anaMtaguNA A rIte pAMca jJAnane uddezIne apa bahutvanA vicAra prApanA sUtramAM kahela che have mahIMA ajJAnIenA alpa bahutvane vicAra A rIte kahela che eesi NaM bhaMte ! jIvANaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMganANINaM kamare kamare hiMto appavA bahuyA vA tullAvA visesAhiyA vA goyamA sanvattho vA jIvA tribhaMganANI maiannANI, suyaannANI dotri tullA aNataguNA ' mA jJAnIoo bhane , 6 , "
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 532 eesi NaM bhaMte! jIvANaM AbhiNivohiyanANINaM, jAva mai anANINaM jAva kare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! sanvatthovA jIvA maNapajjavaNANI, aMDINANI asaMkhejjaguNA. AbhiNivoDiyanANI, sUcanANIya do va tulA visesAhiyA, vibhaMganANI asaMkhejjaguNA' kevalanANI anaMtaguNA ma annANI, sunnANI dovi tullA anaMtaguNA' iti / atha ekaviMzatitamaM paryAyadvAramAzritya Aha - 'kevaiyA NaM bhane ! AbhiNivoDiyaNANapajjanA paNNattA ?' he bhadanta ! kiyantaH khalu AbhinivodhikajJAnaparyatrA prajJaptAH ? bhagavAnAha goyamA ! anaMtA AbhiNivohiyanANapajjA paNNattA' ina jJAnI aura ajJAniyoMkI mizra avasthA ke alpabahutva meM isa prakAra se kahA gayA hai- ' eesiMga bhate ! jIvANaM AbhiNiyohiyanAgoNaM jAva maiannANoNaM jAva kayare kamare hito jAva visesAhiyA vA ? gomA ! savvattho vA jIvA maNapajjavanANI ohinANI amakhejjaguNA, AbhiNivohiyanANI, suganANI do vi tullA, anaMtaguNAti' ina saba pAThoMkA artha pUrva meM likhA hI jAcukA hai / aba 21 ve paryAya dvAra ko Azrita karake sUtrakAra kathana karate haiM- so gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'kevaDyANaM bhUte ! AbhiNibohiyaNANavajjavA , paNatA he bhadanta ! abhinivodhika jJAnakI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'anaMtA AbhiNibohiyanANapajjavo paNNattA' aabhinniajJAnIenI mizra asthAnA alpa bahutramAM A rIte kahevAmAM AvyuM che eesi NaM bhaMte jIvA NaM AbhiNivohiyanANINaM jAva maiannANINaM jAtra kayare kayare hitojAya visesAdiyA vA goyamA ! savvattho vA jIvA maNapajjavanANI, oDiyanANI, asaMkhejjaguNA AbhiNivohiyanANI, suyanANI dotri tullA visesAhiyA vibhaMganANI asaMkhejjaguNA kevalanANI anaMtaguNA maiannANI, annANI doSi tullA anaMtaguNAtti' mA tamAma pAThono artha caDelA uDevAbhA AvI gayA che ( have sUtrakAra 21 mA paryAyaDha 2ne Azraya karIne kathana karatA kahe che. jemAM gautamasvAmI prabhune bhevuM pUche che, 'kevaiyA NaM bhaMte ! AbhiNivoDiyaNANapajjavA paNNattA ! De bhagavAn ! malinibhASika jJAnanI [ bhatijJAnavANA ] paryAyo DeMTalI TasI che ? uttara :- 'goyamA' he gautama! anaMtA AbhiNibohiyanANapajjavA paNNattA' yaminibheodhi [ bhatijJAnavANA ] jJAnanI paryAya anaMta DI.
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkAza. 8u. 2 mU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 533 he gautama ! anantAH AbhinivodhikajJAnaparyavAH prajJaptAH, aya bhAvaH AbhinibhodhikajJAnasya paryavAH paryAyAH vizeSadharmAH bhinnabhinnAvasthAbhedAH, te ca dvividhAH-svaparyAyAH, paraparyAyAzca, tatra kSayopazamavaicitryAt matijJAnasya avagrahAdhanantabhedAH svaparyAyA ucyante, athavA matijJAnasya viSayabhUtajJeyapadArthAnatvAt tadbhedAt jJAnasyApi anantabhedAH, iti tadrItyA'pi tasyAnantaparyAyAH bhavanti, athavA kevalajJAnena matijJAnasyAMzApekSayA anantA aMzAstajjJAnamya anantasvaparyAyA ucyanne, svabhinnapadArthaparyAyAH paraparyAyAH teca svaparyAyebhyo'nantaguNAH pareSAmanantaguNatvAt, gautamaH pRcchati 'kevaiyANaM bhate ! suyanANapajavA paNNattA ?' he bhadanta ! kiyantaH khala bodhika jJAnakI paryAye ananta kahI gaI haiN| tAtparya isakA yaha hai ki-Abhinibodhika jJAna kA jo vizepa dharma haiM ve bhinna 2 avasthA rUpa bheda vAle hote haiM-svaparyAya aura para paryAya ke bheda se paryAyeM do prakArakI hotI haiM-inameM kSayopazamazrI vicitratA se bhatijJAna ke avanahAdika ananta bheda ho jAte haiN| ye jo ananta bheda haiM-so yahI matijJAnakI svaparyAyeM haiM / athavA-matijJAnake viSayabhUta jo jJeya padArtha haiM ve ananta haiM-so ina sabake bheda se usa matijJAna ke bhI ananta meda ho jAtA hai| ye ananta bheda hI usa jJAnakI ananta paryAyeM haiN| athavA-kevalajJAna se matijJAna ke aMzakI apekSA ananta hote haiM-ye ananta aMza hI usa matijJAnakI ananta, svaparyAye haiN| apanese bhinna padArthoM kI jo paryAye haiN| ve paraparyAya haiN| ye para paryAyoMkI apekSA se anantaguNI hotI haiN| kyoM ki parapadArtha ananta kahevAnu tAtparya e che ke-Abhinidhika jJAnane je vizeSa dharma-vizeSatA che te judIjudI avasthArUpa bhedavALI hoya che svaparyAya ane paraparyAyanA bhedathI paryAya be prakAranI che tenAmAM kSayopazamanI vicItratAthI matijJAnanA avagrahAdika ananta bheda thAya che. Aje ananta bheda che teja matijJAnanI pitAnI ja paryAya ja. athavA matijJAnathI viSayabhUta thayelA je zeya padArtha che te ananta che tethI te saghaLA bhedathI te matijJAnanA paNa anata bheda thAya che. A anantabheda ja te jJAnanI ananta paryAya che. agara kevaLajJAnathI matijJAnanI a zanI apekSA ananta hoya che. A ananta aMza ja A matijJAnanI ananta paryAya ja che. pitAnAthI judA padArthanI je paryAya che te para paryAya che A para' paryAye svaparyAonI apekSAthI anantaguNuM hoya che. kAraNake parapadArtha anantamA cha. "prazna :- kevaIyANaM bhaMta ! suyanANapajjavA paNNacA 'T HErd !
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 bhagavatImatre zrutajJAnaparyavAH praptaptAH ? bhagavAnAha- 'evaMceva, evaM jAva kevalanANassa' he gautama / evameva-matijJAnavadeva zrutajJAnasyApi anantAH paryAyAH bhavanti, te ca svaparyAyAH paraparyAyAH, evaM tathA yAvat - avadhijJAnasya, manaHparyavajJAnasya, kevalajJAnasya ca anantAH paryAyA bhavanti, tatrApi svaparyAyAH paraparyAyAzca, tatra ye svaparyAyAH zrutajJAnasya svagatAkSarazrutAdayo bhedA te cAnantAH, kSayopazamavaicitryaviSayAnantyAbhyAM zrutAnusAriNAM vodhAnantatvAta, paraparyAyAstu anantAH sarvabhAvAnAM prasiddhA eva, evamanyeSAmapi avadhyAdInAM bhedAH bodhyAH, yAvatkaraNAt-'kevaiyA NaM bhaMte ! ohinANapaja vA paNNNatA? guNe haiN| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'kevaiyANaM bhaMte ! suyanANapajjavA paNNettA' he bhadanta ! zrutajJAnakI bhI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'evaMceva eva jAva kevalanANamsa' he gautama ! matijJAnakI taraha hI zrutajJAnakI bhI paryAye ananta hotI haiN| ye paryAye bhI svaparyAya aura paraparyAya ke bheda se do prakArakI kahI gaI haiM / isI taraha se avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna kI bhI paryAye ananta hotI haiN| zrutajJAnakI svaparyAye' svagata akSarazrutAdi bhedarUpa haiM / aura ye ananta haiM / kyoMki kSayopazamako vicitratA se aura viSayabhUta padArthoMkI anantatA se zrutAnusArI bodha ananta hote haiN| samastabhAvoMkI paraparyAye ananta hotI haiM vaha bAta to prasiddha hI hai / isI taraha se avadhijJAna Adi ke bhedoMko bhI jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se isa prakArakA pATha lagAyA gayA hai 'kevaiyA NaM bhaMte ! ohinANapajjavA paNNattA zratajJAnanI paryAya TheTI hI cha ? uttara :- 'evaM ceva evaM jAca kevalanANassa' he gautama ! matijJAnanI jema zrutajJAnanI paNa paryAye anaMta che. A paryAye paNa svaparyAya ane paraparyAyanA bhedathI be prakAranI kahela cheAvI rIte avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAnanI paryAya ane che. zrutajJAnanI svaparyAya svagata akSara jJAnAdibhedarUpa che ane te ane te che. kAraNake kSayapazamanI vicitratAthI ane viSayabhUta padArthonI ana tatAthI kRtAnusArI bodha ananta hoya che. saghaLA bhAvanI paraparyAye ananta hoya cheA vAta prasiddha che ja. AvI rIte avadhijJAna AdinA bhedane paNa jANavA joie ahIMA - yAvata - padathI A prakArane pATha darzAvavAmAM Avyo che kevaiyANaM bhaMte ! ohiniANapajjavA paNNattA ? goyamA! aNatA ohinANa
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ C candrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 535 gomA ! anaMtA ohinANapajjavA paNNattA / kevaiyA NaM bhaMte ! maNapajjavanANapajjavA paNNattA, goyamA ! aNaMtA maNapajjavanANapajjatrA paNNattA / kevaiyA NaM bhaMte ! kevalanANapajjavA paNNattA ? goyamA ! aNaMtA kevalanANapajjavA paNNattA' iti, tatra avadhijJAnasya svaparyAyA ye'vadhijJAnabhedAH bhavapratyayakSAyopazamikabhedAn, nairakitiryagU manuSya devarUpatatsvAmibhedAt, ' evaM maiannAgassa, 'suyaannANassa' evaM matijJAnAdiparyAyavadeva matyajJAnamya zrutAjJAnasya ca anantAH paryAyAH bodhyA ! | gautamaH pRcchati - 'kevaiyA NaM bhaMte ! vibhaMganANapajjavA paNNattA ?' he bhadanta ! kiyantuH khalu vibhaGgajJAnaparyacAH prajJaptA: ? bhagavAnAha goyamA ! anaMtA vibhaMganANapajjavA paNNattA ?' - goyamA / anaMtA ohinANapajjavA paNNattA kevaiyANaM bhaMte maNapajjava nANapajjavA paNNattA ? goyamA ! aNatA maNapajjavanANapajjavA paNNattA ? kevaiyANaM bhaMte kevalanANapajjavA paNNattA ? goyamA ! anaMtA kebalanANapajjavA paNNattA ' avadhijJAnakI svaparyAye usake jo kSAyApazamika evaM bhavapratyaya bheda haiM ve haiM / nairayika, tiryag, manuSya, deva ye saba avadhijJAna ke svAmI ho sakate haiM ataH inameM jo bheda hai vaha bheda avadhijJAnakI svaparyAMyeM haiM / deva aura nArakoko bhavapratyaya avadhijJAna hotA hai tathA manuSya aura tiryaJcako kSAyopazamika avadhijJAna hotA haiM / ' evaM mai annANassa, suya annANassa' matijJAna AdikI paryAyoMkI taraha matyajJAna. zrutAjJAna inakI bhI ananta paryAye hotI haiM aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM kevaDhayANaM bhate ! vibhaMganANapajjA paNNattA' he bhadanta ! vibhaMgajJAnakI paryAyeM kitanI kahI gaI haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! pajjA paNNattA kevaiyANaM bhaMte ! maNapajjananANapajjavA paNNattA ? goyamA ! aNaMtA maNapajjavana Na pajjanA paNNattA ! kevaiyANaM bhaMte ! kevalanANapajjavA paNNattA ? gogramA ! anaMtA kevalanANapajjavA paNNattA ' avadhijJAnanI svayaryAyo tenI je kSayepAmiDa evaM bhavapratyaya le che te che nairayika, tiMg, manuSya, deva A saghaLA avadhijJAnanA svAmI banI zake che ataH AmA je bheda che te bheda avadhijJAnanI svaparyAya ja che. deva ane nArakAnA bhava pratyaya avadhijJAna heAya che, tathA manuSya ane tiryayAne kSayopazabhI avadhijJAna hoya che. ' evaM maiannANassa, suya annANassa ' bhatijJAna mAhinI paryAyonI nema bhatyajJAna, zrutAjJAna, tebhanI anaMta paryA haiya che. prazna hasyANaM bhaMte ! vibhaMganANa pajjavA paNNattA' 3 lahanta ! vibhagajJAnanI paryAyo keTalI che ! uttara ~ ( he gautama! anaMtA 6 goyamA , 1 -
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 bhagavatImatre he gautama !, anantAH vibhaGgajJAnaparyAyAH majJaptAH / atha paryavANAmevAlpa: vahutvaprarUpaNAya. pAha - 'eesi NaM bhaMte ! ArbhAiNavohiyanANapajjavANaM, muyanANapatravANaM, ohinANapajjavANaM, maNapajjavanANapajjavANaM kevalanANapajjavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA' eteSAM khalu bhadanta ! aabhinivodhikjnyaanpryvaannaam| zrutajJAnaparyavANAm, adhijJAnaparyavANAma, manaHparyavajJAnaparyavANAm kevalajJAnaparyavANAM ca katare katarebhyo yAvat alpAvA, bahukA vA tulyovA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha'goyamA ! samvatthovA maNapajjavanANapajavA, ohinANapajjavA aNaMtaguNA, 'aNaMtA-vibhaMganANapajjavA paNNattA' vibhaMgajJAnakI paryAye- ananta kahI gaI haiM / a paryAyoMkI alpa bahutA kA pratipAdana karaneke nimitta gautama prabhu se pUchate haiM-'eesiM NeM saMte ! AbhiNibohiyanANapajjavA NaM suya nANapajjavANaM ohinANapajjavANaM-maNapajjavalANapajjavANaM kevalanANapajjavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA' he bhAnta ! ina AbhinibodhikajJAnaparyAyoM meM, zrutajJAnaparyAyoM meM avadhijJAnaparyAyoM meM manaHparya vajJAnaparyAyoM meM aura kevalajJAnaparyAyomeM kauna paryAye kinakI apekSA alpa haiM. kauna paryAye kinakI apekSA bahuta haiM kauna paryAye kinakI apekSA vizeSAdhika haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! 'savvatthovA maNapajjavalANapajjavA ohinANapajjavA aNaMtaguNA, muyanANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNiohiyanANapajjavA aNa taguNA kevalanANapajjavA aNa taguNA' sabase kama manaH vibhaMganANapajjavA paNNatA' vila gajAnanI paryAyo sanata che. ve paryAyAnI ma65 matAnu pratipAhana 42vA sA3 gautama svAmI prabhune pUche che / 'eesiM gaM bhaMte ! AbhiNIvohiyanANapajjavANaM suyanANapajjavANaM, ohinANapajjavANaM, maNapajjavanANapajjavANaM kevalanANapajjavANaM ya kayare kayare hito, jAva viseMsAhiyA' bhagavAna ! 2. mAlinidhi jJAnaparyAyAmA zrutajJAnanI paryAyamA, avadhijJAna paryAyamA, mane paryAvajJAnamAM ane kevaLajJAna paryAyAmAM kaI paryAye kenI apekSAe alpa che kaI paryAye konI apekSAe bahu che. vizeSa che. kai paryAye kenI apekSA samAna che ane kai paryAyo konI apekSAe (4 .cha ? uttara :- 'goyamA' gautama !, ' savvatthovA maNapajjavanANapajjavA, ohinANapajjadA. aNaMtaguNA,, suyanANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNivohiyanANapajjavA aNaMtaguNA, kevalanANapajjavA' : aNaMtaguNA"
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 537 sunoNa pajjacA anaMtaguNAH AbhiNivohiyanANapajjavA aNataguNA kevalanANapajjavA anaMtaguNA' he gautama! sarvastokA manaHparyavajJAnaparyavAH, taraya manomAtraviSayatvAt tebhyo'vavijJAnaparyAyAH anantaguNAH manaHparyAyajJAnApekSayA'vadhijJAnasya dravyaparyAgato'nantaguNaviSayatvAt, tebhyaH zrutajJAnaparyAyA anantaguNAH, yatastasya rUpyarUpidravyaviSayatvenAnantaguNa viSayatvAta, tebhyo'pi Abhinivodhika jJAnaparyAyA anantaguNAH, yatastasyAmilApya dravyAdiviSayatvena anantaguNaviSayatvAt, tebhyo'pi kevalajJAnaparyAyAH anantaguNAH sarvadravya paryAyavipayatvAttasya gautamaH ajJAna viSaye 'lpabahutva - paryayajJAnakA paryAye haiM / kyoM ki sanaH parva vajJAna sanomAtrako viSaya karatA hai / inakI apekSA avadhijJAnakI paryAya anantaguNI hotI haiM / kyoMki avadhijJAna manaH paryavajJAnakI apekSA anantaguNeM dravyoMko aura paryAyoMko viSaya karatA hai / avadhijJAnako paryAyoMkI apekSA zrutajJAnakI paryAye anantaguNI haiM kyoMkI zrutajJAna rUpI aura arUpI donoM prakAra ke dravyoMko viSaya karatA hai / isaliye vaha anantaguNa viSayavAlA kahA gayA hai / zratajJAnaparyAyoM kI apekSA AbhiniyodhikajJAna paryAye anantaguNI haiN| kyoM ki AbhiniyodhikajJAna abhilApa dravyAdiko koM viSaya karatA hai. isaliye vaha anantaguNA vipayavAlA ho jAtA hai / isakI paryAyoMkI apekSA kevalajJAnakI paryAye anantaguNIM haiM / kyoM ki kevalajJAna trikAlavartI samasta dravyoMko aura unakI anantaparyAyoM ko jAnatA hai| aba gautamasvAmI ajJAMnake alpa bahutva ke viSaya meM saghaLAthI echI mana.paryavajJAnanI paryAya che kAraNake manaHpaOvajJAna maneAmAtraneAmananAja viSaya kare che. tenA apekSAe avadhijJAnanI paryAye anantagaNI che kAraNake avadhijJAna mana:paryavajJAnanI apekSAthI anantagaNuA byAnI ane tenI paryAyanA viSaya kare che. avadhijJAnanI paryAyAnI apekSAe zrutajJAnanI paryAye anantagaNI che. kAraNuMke zrutajJAna rUpa ane arUSi e prakAranA dravyonA viSaya kare che, teTalA mATe te anantagaNuM viSayavALu kahevu che zrutajJAnanI paryAyAnI apekSAe abhinibeAdhikajJAnanI paryAyo anantagaNI che kAraNake abhiniSeAdhikajJAna abhilASya drabyAdi ane viSaya kare che. teTalA mATe te anaMtagaNA viSayavALuM thai jAya che. tenI paryAyanI apekSAthI devaLajJAnI paryAya anantaJaNI che. kAraNuke kevaLajJAna trikALavatI-traNe kALanA saghaLA drazyeAne ane tenI ana ta paryAyane jANe che prazna :- have gautama svAmI ajJAnanA apamahuvatI
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 bhagavatIbhatre viSaya' pRcchati - 'eesi NaM bhaMte ! maiannANapajjavANa, suyaannANa pajavANaM, vibhaMganANapajjavANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA ?' he bhadanta / eteSAM khalu matyajJAnaparyavANAm, zrutAjJAnaparyavANAm, vibhaGgajJAnaparyavANAm ca madhye katare katarebhyo yAvat-alpAvA vahukA vA, tulyA vA vizeSAdhikA vA vartante ? bhagavAnAha- goyamA ! sAtyovA vibhaMganANa pajjavA, suyaannANapajjavA aNaMtaguNA, maiannAgapajavA aNataguNA' he gautama ! sarvastokAH vibhaGgajJAnaparyavAH matyajJAnAdyapekSayA tasyAlpaviSayatvAt, tebhyo. 'nantaguNA zrutAjJAnaparyavAH, tebhyo'pi matyajJAnaparyAyAH anantaguNAH, atha jAnyajJAni mizravipayolpabahutva vaktavya tAM prarUpayitumAha-eesiNaM bhaMte! . prazna karate haiM-eesiM gaM bhaMte ! mai annANapajjavANaM-suya annANa pajjanANaM, vibhaMganANapajjavANa ya kayare kayarahito jAva vise sAhiyA vA' he bhadanta ! ina matyajJAna paryAyoMmeM, zrutAjJAnaparyAyoMmeM, vibhagajJAna paryAyoMmeM kauna paryAye kina paryAyoM se alpa haiM, kauna paryAyeM kina paryAyoMse bahuta haiM, kauna paryAye kauna paryAyoM ke samAna haiM aura kauna paryAyeM kina paryAyoMse bahuta haiM, kaunaparyAye kauna paryAyoMke samAna haiM aura kauna paryAye kina paryAyoMse vizeSAdhika haiN| isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA he gautama ! 'sabvatthovA vibhaMganANapajjavA' sabase kama vibhagajJAnI paryAye haiN| kyoM ki yaha matyajJAnAdiko apekSA alpa viSayavAlA hotA haiM / inakI apekSA zrutajJAna kI paryAya anantaguNI hotI haiN| inakI apekSA bhI matyajJAnakI paryAye anantuguNI hotI haiN| aba sUtrakAra jJAno aura ajJAnIkI mizra avasthAmai alpabahatvakA pratipAina karate haiM- imameM gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiMviSayamA prazna 43 cha 'eesiM NaM bhate ! maiannANapajjavANaM suyaannANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavA NaM ya kayare kayare hito jAva visesAhiyA vA' he mahanta ! A matyajJAnanI payAmAM, zratajJAnanA paryamAM, vibha gajJAnanI paryAyAmAM kaI paryAya kaI paryAthI alpa che kaI paryAye kaI paryAyathI vizeSa che kaI paryAye kaI pAyonI samAna cha mate paryAya 44 paryAyAyA vizeSAdhi cha ? uttara :-'goyamA' ke gautama / 'sabatthovA nibhaMganANapajjavA' sAthI mAchI vijJAnanI paryAya che. kAraNake te mayajJAnAdinI apekSAthI aviSayavALI hoya che. tenI apekSAthI zutApsa nanI paryAye anantagaNI che tenI apekSAe paNa matyajJAnanI paryAya anaMtagaNI che have sUtrakAra jJAnI ane ajJAnInI mizra avasthAmAM alpabahuvanuM pratipAdana kare che.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ atAjJAna prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 su. 12 aSTAdazakAlAdivAranirUpaNam 539 AbhiNivohiyaNANapajjavANaM jAna kevalanANapajjavANa, maDa amnANapajjavANaM, suga annANapajjavANaM, vibhaMganANapajjavANaM kayare kayare hiMto jAva visesAhiyA vA ? ' he bhadanta ! eteSAM khalu Abhiniyo vikajJAnaparyANAM yAt kevalajJAnaparyavAnAm, matyajJAnasUryamANAm zrutAjJAnaparyavAnAm vibhaGgajJAnaparyavANAm madhye katare paryayAH katarebhyaH paryavebhyo yAvat alpAvA, cahukAvA, tulyAvA. vizeSAdhikA vA bhavanti, bhagavAnAha - goyamA ! sanvatthovA maNa- pajjavanANapajjatrA. vibhaMganAgapajjatrA, anaMtaguNA ohinANapajjavA. anaMta guNA, suyaannANapajjacA anaMta guNAH suyanANapajjavA vise mAhiyA' he gautama ! sarvastokAH manaH paryavajJAnAparyAyAH, tasya manomAtraviSayatvAt tebhyo'pi tribhaGgajJAnaparyAyAH anantaguNAH, manaHparyavajJa naparyAyApekSayA vibhaGgajJAnasya 'eesiMgaM bhaMte! AbhiNidohiyanANapajavANaM jAba kevalanAgapajjacANaM ma annANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM, vibhaganANapajjavANaM kamare kare hiMto jAva visesAhiyA vA' he bhavanta ! ina AbhinibodhijJAna paryAyoMmeM yAvat kevalajJAna paryAyoMmeM, matyajJAta paryAyoMmeM, paryAyoM meM vibhaMgajJAna paryAyoMmeM kauna paryAye kina paryAyoMse alpahaiM ? bahuta haiM ? tulya haiM ? aura kauna paryAyeM kina paryAyause vizepAvika haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA' he gautama! 'sanvatthovA maNa anaMtaguNA, ohinANapajjavA pajjavanANapajjavA, vibhaMganANapajavA anaMtaguNA, suya annANapajjavA aNUMnaguNA, suyanAgapUjavA visesa hiyA' sabase kama manaHparyavajJAnakI paryAye haiM | kyoM ki yaha manomAtrako viSaya karanevAlA hotA hai / inakI apekSA vibhaMgajJAnakI paryAyeM prazna :- eesi NaM te! AbhiNivohiyanANapajjavANaM jAtra kevalanANapajjanANaM, maiannANapajjavANaM, suyaannANapajjavANaM, tribhaMganANapajjavANaM kare kare to jAtra visesAhiyA vA' he bhagavan ! yA maliniyoSiSTa jJAnanI paryAyAbhA-yAvat-devajajJAnanI paryAyAM, bhatyajJAnanI paryAyAbhA, zrutAjJAnanI paryAyAbhA, vibhagajJAnanI paryAyAmA kaI paryAye kai paryAyeAthI alpa che ! vizeSa che ? tulya samAna ' goyamA' gautam ! che ane kai paryAya kai paryAyAthI vizeSAdhika che ? uttara Hsnvtthovaa maNapajjavanANapajjacA, vibhaMganANapajjatrA anaMtaguNA, ohimANapajjavA anaMtaguNA, suyanANapajjanA visesAhiyA ' badhAthI ochI mana pa`vajJAnanI paryAe che. kAraNake te mane mAtrane viSaya karavAvALu' che. tenI apekSAthI vibhagajJAnanI paryAye ananta che. kAraNake A jJAna suyaannANapajjavA anataguNA, - 6
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatImatra bahutamaviSayatvAt, tathAhi-vibhaGgajJAnam UrvA'dhaHuparimagaveyakaprabhRtisaptamanArakapRthivyante kSetre tiryak cAsaMkhyAtadvIpasamudrarUpe kSetre yAni rUpidravyANi tAni kAnicinjAnAti, kAzcittatparyAyazci, tAni ca manaHparyavajJAnaviSayApekSayA'nantaguNAni, tebhyopi avadhijJAnaparyAyAH anantaguNAH avadhijJAnasya sakalarUpidravyapratidravyAsaMkhyatiparyAyaviSayakatvena vibhaGgApekSayA anantaguNaviSayatvAt. tebhyaH zrutAjJAnaparyavA anantaguNAH zrutAjJAnasya zrutaanantaguNI hotI haiM / kyoM ki yaha jJAna manaHparyavajJAnakI paryAyoMkI apekSA bahutama viSayavAlA hotA hai, vibhaMgajJAna Upara nIce tathA uparimagraiveyakase lekara saptamanaskatakake kSetra meM evaM tirya glokameM asaMkhyAta dvIpa samudrarUpa kSetrameM vartamAna jo rUpI dravya haiM unameM se kitaneka rUpI dravyoMko jAnatA hai aura unakI kitaneka paryAyoMko jAnatA hai| ye saba rUpI dravya aura paryAye jo ki vibhagajJAnako viSayabhUta haiM mana:paryavajJAnakI paryAyaoNkI apekSA anantaguNI haiN| inalebhI avadhijJAnakI paryAye anantaguNI haiM, kyoM ki avadhijJAna samastarUpI dravyoM meM se hara eka rUpI dravyakI asaMkhyAta paryAyoMko jAnatA hai / imaliye baha vibhaMgajJAna kI apekSA anantaguNA viSaya vAlA hotA hai / avadhijJAna kI paryAyoM kI apekSA zratajJAnakI paryAye anantaguNI haiM kyoMki zratajJAnakI taraha zrunAjJAna sAmAnyarUpase samasta mUrta aura amUrta dravyako aura unakI sarvaparyAyoMko jAnatA hai isaliye vaha avadhijJAnako paryAyoMkI apekSA anantaguNI paryAyoMvAlA kahA mana.paryavajJAnanAM paryA nI apekSAe bahatta viSayavALuM hoya che, vibhAgajJAna upara, nIce tadhA pati prIveyakathI lakane sAtamA naraka parvatanA kSetramAM, tevI ja rIte [ caM calokamAM sa khyAt dvIpa samudrarUpa kSetramAM vartamAna je rUpidravya che. temanAmAMthI keTalAka rUpi dravyane jANe che ane tenI keTalIka paryAne jANe che. A badhA rUpi dravya ane paryAye je vibha gajJAnathI vidhyabhUta thayelA che te mana:paryava jJAnanI paryAnI apekSAthI ane tagaNuM che tenAthI paNa avadhijJAnanI paryAya anaMtagaNI che, kAraNake avadhijJAna samasta rUpI drAmAMthI dareka rUpi dravyanI asa khyAtu paryAne jANe che. tethI te virbhAgajJAnanI apekSAe anaMtagaNuM viSayavALu che avadhijJAnanI paryAyanI apekSA zrutajJAnanI paryAyI anaMtagaNuM che. kAraNake zrutajJAnanI jema zrutajJAna sAmAnyarUpathI saghaLA mUrta ane amUrta dravyone tathA tenI saghaLI paryAyone jANe che. tethI ja te avadhijJAnanI paryAyonI apekSAe anaMtagaNuM paryAyovALuM kahyuM che. tenI apekSAthI zrutajJAnanI paryAyo vizeSAdhika che. kAraNake sUtAnAna dvArA je paryAyo viSayabhUta thayelI
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.2 sU. 12 aSTAdazakAlAdidvAranirUpaNam 541 jJAnavadoghAdezena samasta mRrtAmRrtadravyasarvaparyAyaviSayatvena avadhijJAnApekSayA'nantaguNaviSayatvAt, tebhyaH zrutajJAnaparyavAH vizepAdhikAH kepAzcita zrutAjJAnAviSayobhUtaparyAyANAM viSayIkaraNAta, jJAnatvena tamya spaSTAvabhAsatvAta, 'maiannANapajavA aNaMtaguNA, AbhiNivohiyanANapajavA visesAhiyA kevalanANapajjavA aNaMtaguNA' tebhyo'pi zrutajJAnaparyavebhyaH matyajJAnaparyAyAH anantaguNAH, zrutajJAnasya abhilApya vastumAtravipayatvena alyaviSayatvAt, matyajJAnasya tadanantaguNAnabhilApyavastumAtraviSayakatvena vaha viSaya phatvAta, tebhyo'pi AbhinivodhikajJAnaparyavA vizeSAdhikA bhavanti, kepAMvit matyajJAnaviSayIkRtAnAmapi sAvAnAM viSayIkaraNAt, tasya hi gayA hai / inakI apekSA zrutajJAnakI paryAye vizepAdhika haiN| kyoM ki zrunAjJAna dvArA jo paryAye viSayabhUta nahIM hotI haiM una paryAyoMko yaha zrutajJAna viSayabhUta karatA haiM ataH zrutAjJAnakI apekSA zrutajJAna kI paryAyeM vizeSAdhika kahI gaI haiN| zrutajJAna samyakajJAnarUpa honese usake dvArA viSayabhUta hue padArthoMkA usale spaSTa avabhAsa hotA hai, zrutAjJAnadvArA apane viSayabhUta padArthoMkA spaSTa pratibhAsa nahIM hotA hai / 'mA anANapajjavA aNaMtaguNA, AbhiNiyohiyanANapajavA visesAhiyA, kevalaNANapajjavA aNaMtaguNA' matyajJAnakI paryAyeM zrutAjJAnako paryAyoMkI apekSA anantaguNo hotI haiN| kyoMki zrutajJAna abhilApya vAtumAtrako viSaya karatA hai isaliye vaha alpa viSaya. vAlA hotA hai| aura satyajJAna zrutajJAna ke viSayabhUta abhilApya vastumAtrasemI ananta guNeM abhilApya bastumAtrako -viSaya karatA hai isaliye vaha vahu vipatha vAlA hotA hai matyajJAnakI paryAyoMkI apekSA AbhinibodhikajJAna paryAyeM vizeSAdhika haiN| kyoki matijJAna matyajJAna dvArA aviSayIbhUta nathI te paryAyone A zratajJAna viSayabhUta kare che. have kRtajJAnanI apekSA pratAnanI payoyA vizeSAdhika kahelI che. zrutajJAna samyakajJAna rUpa hovAthI tenA dvArA viSayabhUta thayelA padArthonuM tenAthI spaSTa AbhAsa thAya che, sUtAjJAna dvArA pitAnA viSayabhUta pahAnu 25Ta pratimima tha nayI. ' maiannANapajjA aNaMtaguNA, AbhiNivohiyanANapajavA pisesAhiyA, kevalaNANapajjavA aNaMtaguNA' bhatyamAnanI paryAyo thatAjJAnanI paryAyonI apekSAe anaMtagaNI che. kAraNake atajJAna abhilApya vadhu mAtrane viSaya kare che tethI te alpa viSayavALuM hoya che ane AtmajJAna zrutajJAnanA viSayabhUta asilA mAtrathI paNa anaMtagaNavALA abhilAkha vastumAtrane viSaya kare che. tethI te bahu viSayavALuM cheatyajJAnanI pAyonI apekSAe AbhinibodhijJAnanI
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre AbhinibodhikajJAnamya matyajJAnApekSayA sphuTataratvAt, tebhyo'pi kevalajJAnaparyavAH anantaguNAH, sarvAddhAbhAvinAM samastadravyaparyAyANAm ananyasAdhAraNAvabhAsanAt iti / ante gautamo bhagavadvAkya svIkurvannAha'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' ti / he bhadanta ! tadevaM bhagavaduktaM sarve satyameva, he bhadanta ! bhagavadukta sarva satyameva vartate iti bhAvaH ||12|| || iti aSTamazatakasya dvitIyodezakaH samAptaH ||8 - 2 || 542 huI kitanIka paryAyoMko viSaya karatA hai / kAraNa isakA yaha hai ki matijJAna samyagujJAnarUpa hotA hai ataH vaha matyajJAnakI apekSA -apane viSayakA sphuTatararUpase avabhAsaka hotA hai / kyoMki baha svaya bhI usakI apekSA sphuTara hotA hai / matijJAnakI paryAyoM kI apekSA kevalajJAnakI paryAye anantaguNI hotI haiM kyoMki sarvAdvAbhAvI trikAlavartI samasta dravya aura unakI paryAyoMkA baha ananya sAdhAraNarUpase avabhAsaka hotA hai- aba anta meM gautama bhagavAn ke kathana ko svIkAra karate hue kahate haiM- 'sevaM bhate ! seva bhate ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriya ! ne jo kahA hai vaha sarvathA satya hI hai- he bhadanta ! vaha sarvathA satya hI hai / aisA kaha kara ve gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gaye / / 12 / jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta ' bhagavatIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke AThaveM zataka ke dUsarA uddezaka samApta // 82 // paryAyo vizeSAdhika che. kANuke matijJAna matyajJAnathI viSabhUta na thaine keTalIka paryAyAnA viSaya manana kare che. tenu kAraNa e cha ke matijJAna samyagajJAnarUpa hoya che. have te satyajJAnanI apekSAe paoNta peAtAnA viSayanA sphuTatara rUpathI avabhAsavALuM AbhAsavALuM - hAya che. kAraNake te peAte ja tenI apekSAe sphuTatara che. matijJAnanI paryAyonI apekSAe kevaLajJAnanI paryAyo ana tagaNI che kAraNake sa`bhAvI trikAlavALI ( traNe kALanI ) sadhaLA dravya ane tenI paryAyonI te ananya sAdhAraNarUpathI AbhAsa karAvanAra hAca have atabhA gautama svAbhI lagavAnanA uthanA svItAM he che - 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti ' he bhagavAn ! yAca hevAnupriye ne madhu che te sarvathA satya che he bhagavAna ! te sathA satya ja che. ema kahIne gautama svAmIyAvata-peAtAnA sthAnapara virAjamAna thayA // 12 // jainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakanA bIje uddezaka samApta 58-2
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyodezakaH prArabhyate aSTamazatakasya tRtIyodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam // vRkSamakArAH, saMkhyAta jIvavanto vRkSAH, eka vIjavanto vRkSAH, aneka vIjavanto vRkSAH, anantajIvavanto vRkSAH kasyacidapi jIvarUpa dvidhA, tridhA, saMkhyAtadhAvAcchinno'pi tanmadhyabhAgo jIvamadeoH spRSTa. eca, kintu jIvamadezaH zastrAdibhirnacchedyo bhavati, tato ratnaprabhAdi pRthivI nirUpaNam, vAthAnau - ratna prabhA, zarkarAmamA, vAlukA prabhA, paGkamamA, dhUmAmA, tamaHprabhA, tamastamaH prabhA, Ipat prAgbhArA (siddhazilA) ca tAsAM caramAcara sAntanirUpaNam / AThaveM zatakakA tIsarA uddezaka prAraMbha isa aSTama zataka ke tRtIya uddezakakA viSayavivaraNa saMkSepase isa prakAra se hai- vRkSoMke bheda saMkhyAta jIvavAle vRkSa asaMkhyAta jIvavAle vRkSa eka vIjavAle vRkSa, aneka bIjavAle vRkSa, ananta jIvavAle vRkSa kimI bhI jIvake do TukaDe ho jAne para, tIna TukaDe ho jAne para, saMkhyAta TukaDe hojAne para usa jIvakA madhyabhAga jIva pradezoM se spRSTa hI banA rahatA haiM- kAraNa - jIvapradeza zastrAdikoM dvArA chidattA nahIM hai / isakA bhI kAraNa yaha hai ki zastrAdikoMkA asara usa para nahIM hotA hai| isake bAda ratnaprabhA Adi pRthiviyoMkA nirUpaNa ye pRthiviyAM haiM ratnama ApRthivI, zarkarAma sApRthivI, vAlukAmabhA pRthivI, paGkaprabhApRthivI, dhUsamabhApRthivI, tasaHmabhApRthivo, tamastamaprabhA pRthivI aura ISatprAgbhArApRthivI (siddhazilA) inake caramAvaramAntakA nirUpaNa. AThamA zatakanA trIjA uddezakanA prArabha A AThamA zatakanA trIjA uddezakanuM viSaya vivaraNuM sakSiptamA A prakAre che. vRkSone bheda, sakhyAta jIvavALA vRkSa, asaMkhyAta jIvavALA vRkSa, eka chatravALA vRkSa, aneka jIvavALA vRkSa, ananta jIvavALA vRkSa, kAIpaNa jvanA be TukaDA thavAthI, traNa TukaDA thavAthI, saMkhyAta TukaDA thavAthI te jIvanA madhyabhAga va pradezathI sRSTa ja khanI rahe che kAraNa jIva pradeza AdikAthI chedAteA nathI tenu paNa A kAraNu ke zastrAdikAnI asara tenA para thatI nathI te pachI ratnaprabhA Adi pRthvInu nirUpaNu A pRthvIe mA che.- ratnaprabhA pRthvI, zarkarAyalA pRthvI, vAyumApramA pRthvI, paMalA pRthvI, dhUmaprabhA pRthvI, tamaHprabhA pRthvI, tamatamaprabhA pRthvI ane SaSThAnUbhArA pRthvI [siddhagnilA] temanA cara ane acara atanu nirUpaNu
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 bhagavatIstre vRkSavizeSavaktavyatA mUlam- "kai vihANaM bhaMte ! rukkhA paNNattA ? goyamA ! tivihA rukkhA paNNattA, taM jahA - saMkhejajIviyA, asaMkhejajIviyA, aNaMtajIviyA, se ki taM saMkhejjajIviyA ? saMkhejjajIviyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-tAle-tamAle, takali tetali, jahA pannapaNAe jAva nAlierI, je yAvanne tahappagArA, setta saMkhejjajIviyA, se kiM taM asaMkhejjajIviyA ? a-. saMkhejajIviyA duvihA paNNattA, taM jahA-egaTriyAya, bahuTriyAya, se kiM taM egaTiyA ? egaTriyA aNegavihA paNNattA, taM jahA nivaMba jaMbu0 evaM jahA pannavaNApae jAva phalA bahubIyagA, se taM bahuvIyagA, setaM asaMkhejja jIviyA, se kitaM aNaMtajIviyA ? aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA, taMjahA-Alue, mUlae, siMgavere, evaM jahA sattamasae jAva sIuNhe siuMDhI, musaMDhI, je yAvanne tahappagArA, setaM aNaMtajIviyA ||suu01|| chAyA-RtividhAH khalu bhadanta ! vRkSAH prajJaptAH ? gautama ! trividhAH vRkSAH prajaptAH, tadyathA-saMkhyeyajIvikAH, asaMkhyeyajIvikAH, anantajIvikAH, vRkSavizeSavaktavyatA'kahavihANaM bhaMte ! rukkhA paNNattA' ityAdi / sUtrArtha- kAvihA NaM bhate ! rukkhA paNNattA) he bhadanta ! vRkSa kitane prakArake kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (tivihA rukkhA paNNattA) vRkSa tIna prakArake kahe gaye hai / (taMjahA) jo isa tarahase haiM (saMkheja - vRkSa vizeSatuM pata05 :'kaDavihANaM bhaMte ! rukkhA paNNattA' yA sanAtha - 'kAvihANaM bhate ! rukkhA paNNattA' HErd! vRkSa [I]Hi Mean Ali cha ? 'goyamA' gautama! 'tivihA rukkhA paNNacA' vRkSanA ra
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za.8 u.3 ma. 1 vRkSavizeSanirUpaNam 54 'tata ki te saMkhyeyajIvikAH ? saMkhye yajIvikAH anekavidhAH prajJaptAH tadyathA -tAlaH, tamAlaH, takkaliH, tetaliH, yathA prajJApanAyA yAvat nArikeriH, ye cApyanye tathAprakArAH, tadetat saMkhyeyajIvikAH, tat kiMte asaMkhyeyajovikAH. asa khyeyajIvikAH dvividhAH prajJaptAH, naghayA ekAsthikAca, vaha sthikAca, tat kiM ne ekAsthikAH ? ekAsthikAH anekavidhAH prajJaptAH, jIviyA, asaMkhejajIviyA, aNaMtajIviyA) saMkhyAta jIvavAle asaMkhyota jIvavAle aura ananta jIvavAle (se kiM taM saMkhejajIviyA) he bhadanta! sakhyAta jIvavAle vRkSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (sakhejajIviyAaNegavihA paNNattA) he gautama! saMkhyAta jIvavAle vRkSa aneka prakAra ke kahe gaye haiN| (taMjahA) jo isa tarahase haiM (tAle, tamAle, takkali, tetali, jahA pannavaNAe jAva nAlierI je yAvanne tahappagArA -setta saMkhejajIviyA) nADa, tamAla, takali, tetali Adi vRkSa jaise ki naliyerI taka prajJApanA sUtra meM kahe gaye haiN| inake sivAya ignI prakAra ke aura bhI vRkSa sakhyAta jIva vAle jAnanA cAhiye / isa taraha ye saMkhyAta jIvavAle vRkSa haiM / (le kiM taM asakhejajIviyA) hebhadanta! asaMkhyAta jIvavAle vRkSa kitane prakArake kahe gaye haiM ? (asaMkhejjajIviyA duvihA paNNattA) he gautama! asaMkhyAta jIvavAle vRkSa do prakArake kahe gaye haiM / (taMjahA) jaise (egahiyAya bahudhIyAya) eka bIjavAle aura vahuvIjavAle / (se kiM taM egaThiyA ya) he bhadanta ! eka ghIjabAle 52 ' taM jahA' re sA prabhAra cha 'saMkhejjajIviyA, asaMkhejjajIviyA, aNaMtajIviyA' se jyAta paNA sasa syAt vANA bhane mananta vA 'se ki taM saMkhejjajIviyA lagavan sadhyAta jAgA vRkSa zal RnA 4sA che? saMkhejjajIriyA aNegavihA paNNattA' gautama ! sadhyAta va vRkSa mane prAranA 46 // cha ' taM jahAbha 'tAle, tamAle, takali, tetali jahA panavaNAe jAva nAlierI je yAvanne tahappagArA - settaM saMkhejjajIviyA' tADa, tamAla, takali, tetaLI, Adi jhADa jevAke nALiyerI sudhInA prajJApanA sUtramAM kahelAM che te sivAya A prakAranA bIjA paNa jhADa sakhAt jIvavALA jAvA joie bhAvI rIta mA saNyAta vANA [1kSa ] che.' se kiM taM asaMkhenjajIviyA, mAnta ! asabhyAt // vRkSa 241 VIRnA hevAya che ? 'asaMkhejjajIviyA duvihA paNNattA' gautama ! masacyAt // vRkSa nA 4so cha 'taM jahA' vA 'egaTThiyA ya bahucIyAya' mI/vANA bhane magvilarati se ki ta egaDiyA ya 'mahanta ! me mIpaNA 3 21 prA2nA hAya cha ! H
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 546 tadyathA - nimba-Amra-jambU evaM yathA majJapanAyAM yAvat phalAni bahuvIjakAni, tadetAni vahuvIjakAni tadete asaMkhyeyajIvikAH, tat kiMte anantajIvikAH 1 anantajIvikAH anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - AlUkam, mUlakama, zrRGgaveram, evaM yathAsaptamazatake yAvat siMhakarNI miuNDI, mumuNDhI, ye cApyanye tathA prakArAH, tadete anantajIvikAH / sU. 1 // vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? ( egaTTiyA aNegavihA paNNattA) he gautama! eka bIjavAle vRkSa aneka prakArake hote haiM (taMjahA) jaise- (nivaM- ba jambu evaM jahA panavaNApara jAva phalA bahubIyagA se taM bahuvIyagA) nIma, Amra, jAmuna ityAdi prajJApanA sUtrake prajJApanA padameM kahe gaye anusAra bahubIjavAle phala taka jAnanA cAhiye / isa taraha ye bahubIjavAle vRkSa haiM (se taM asaMkhejjajIviyA) yahAM taka asaMkhyAta jIvavAle vRkSoMkA varNana kiyA (se kiM taM anaMtajIviyA) he bhadanta ! ananta jIvavAle vRkSa kitane prakArake kahe gaye haiM ? (anaMtajIviyA aNegadihA paNNattA) he bhadanta ! ananta jIvavAle vRkSa aneka prakArake kahe gaye haiM / (taM jahAM) jaise- (Alue, mUlae, siMgavere, evaM jahA santamasae, jAva sIuNhe, siuMdI, musaMDI, je yAvanne tahappagArAseta anaMtajIviyA) AlU, mUlI, adarakha, ityAdi jaisA ki saptama zataka meM yAvat miuDhI, susuDhI taka kahA gayA hai- vaisA hI yahA~ para jAnanA cAhiye / isI tarahake jo aura vRkSa haiM ve bhI ananta egaDiyA agavA paNNattA' he gautama! me zrIvAnA vRkSa bhane aAranA hAya che taM jahA ' ne 'niMbaM vajaMbu evaM jahA paNNatraNApae jAvaphalA bahuvIyagA se bahuvIyagA ' bhiDe, mAMgo, laghu dhatyAhi prajJApanA sUtranA prajJApanA padamA kahevAi gayA pramANe bahubIjavALA phaLa sudhI jANavA. AvI rIte A mahumInavANA vRkSa che 'settaM asa khejjajIviyA' sahIM sudhI asa yAta lavavANA vRkSonuM varzana yu' ' se kiM taM anaMtajIviyA ' he lahanta | anaMta lavavAjA vRkSanA DeMTalA prahAra che ? ' anaMtajItriyA aNegavihA paNNattA 3 he gautama ! bhbhannatalavavANA vRkSa bhane ajharanA che. 'taM jahA ' ? mUlae, siMgavere, evaM jahA sattamasae, jAna musaMDI, je yAvanne tahappagArA se ta anaMtajIviyA 6 , bhAlU, bhUjA, mAhU pratyAdi jevAke sAtamA zatakamAM-yAt siuMDhI, musuMDhI sudhI kahevAi gayuM che - te 2 6 ma sIuNhe, Alue, siu DhI
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2.8 u. 3 sU 1 vRkSavizeSa nirUpaNam 47 TIkA-pUrva dvitIyodezake AbhinivodhikAdika jJAnaM paryAyataH marupitam tena ca vRkSAdayo'rthA jJAyante anastRtIyAMza ke jJAnaviSayAn vRkSa vizeSAn prarUpayitumAha- ' kaDavihANa bhaMte ! rukkhA paNNattA ? ' gautamaH pRcchati - he bhavanta ! katividhAH kiyatmakArAH khalu vRkSAH prataptAH ? sagavAnAha - 'goyamA ! tinhiA rukkhA kRSNanA' he gautama ! trividhAH vRkSAH prajJatA, taM jahA - makhejjajIviyA, asaMkhejjajIviyA, anaMtajIviyA ' tathathA - saMkhyeyajIvikAH, asaMkhyeyajIvikAH anantajIvikAH, tara sakhyeyAH saMkhyAtA jIvA santi eSu te makhyeyajIvinaH ta eva sakhyeyajIvigaH jIvavAle vRkSa jAnanA cAhiye | isa taraha anantajIvavAle vRkSa kahe gaye haiM / TIkArtha- pahale dvitIya uddeza meM abhirivodhika jJAna AdikA nirUpaNa paryAyakI apekSAse kiyA gayA hai - jJAnase vRkSAdika artha-padArtha jAne jAte haiM isaliye isa tRtIya uddezaka meM jJAna ke viSayabhUta vRkSavizeSoM kI prarUpaNA karane ke liye sUtrakAra kahate haiMisameM gautama svAmIne prabhu se aisA pUchA hai- 'kaDa vihANaM ate ! rukkhA paNNattA' he bhadanta ! vRkSa kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA ' he gautama! 'tihA makkhA paNNattA' vRkSa tina prakAra ke kahe gaye haiM ! ' taM jahA ' ve isa taraha se haiM - ' saMkhejjajIviyA, asa khejjajIviyA, anaMtajIviyA ' saMkhyAta jIvavAle, asaMkhyAta jIvavAle, aura anantajIvavAle / saMkhyAta jIva jinameM hote haiM ve sakhyAta jIvI haiM- sakhyAta jIvIhI pramANe ahIM paNa jANavu A pramANe je bIjA vRkSe che te paNu anantajIvavALA vRkSa gaNavA-jANavA Ama anaMtajIvavALA vRkSa kahelA che " TIkAtha H- pahelA bIjA uddezakamAM linibedhika jJAnAdinu nirUpaNa paryAyonI apekSAthI karavAmAM Avyu che jJAnathI vRkSAdika artha-padArtho jANI zakAva che teTalA mATe A trIjA uddezakamA jJAnanA viSayabhUta thayelA vRkSavizeSAnI prarUpaNA karavA mAra pRchyu che : 'kavihANaM bhatte ! sutrabhara uddhe che }-sAbhA gautama svAmI prabhune vRkSa sAhArA kakkhA paNNattA ' De anta! chu ' goyamA 'De gautama! 'tivihA rukkhA paNNattA 6 C ta jahA ' te yA prabhA jIviyA ' sA hai ? tenA uttaramA prabhu " jhADanA traNa prakAra che saMkhejjajIviyA, asaMkhejjajIviyA, anaMta sakhyAta jIvavALA, asa khyAta vALA ane ana tajIvavALA ema traNa
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 bhagavatIsUtre saMkhyAtajIvavanta ityarthaH, etram asaMkhyeyA jIvA santi eSu te asa khyeyajIvikAH asa khyAtajIvavantaH, anantajIvAH santi eSu te anantajIvikAH, ananta jIvavanta iti bhAvaH, gautamaH pRcchati - 'se kiM taM saMkhejjajIviyA ? he bhadanta ! tat atha kiMte saMkhyAtajIvikAH ? katividhAH saMkhyAtajIvavanto vRkSAH ? iti praznaH | bhagavAnAha - khejjajIviyA aNegavidyA paNNattA' he gautama! saMkhyAta jIvaarat vRkSAH anekavidhAH prajJaptAH, taM jahA - tAle tamAle takkali, tetali jahA paNNatraNAe jAva nAlierI' tadyathA - tAlaH, tamAla:- parvatIyataruvizeSaH nakkali :- valayAkArasaghana pallavazAlivRkSa vizeSavAcaka takkaliriti dezIyaH zabdaH, tetaliH vRkSavizeSaH, yathA prajJApanAyAM pratipAditaM tathA atrA'pi saMkhyAta jIvika haiM / asaMkhyAta jIvajinameM hote haiM, ve asa khyAta jIvI haiM- asaMkhyAta jIvI hI asaMkhyAta jIvika haiM / isI taraha se anaMtajIva jinameM hote haiM ve anantajIvI haiM- anantajIvI hI anantajIvika haiM ! , aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM- 'se kiM taM sa khejjajIviyA ' he bhadanta / saMkhyAta jAMbika ma khyAta jIvavAle vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- ' sakhejjajIviyA agavihA paNNattA' he gautama ! lakhyAta jIvavAle vRkSa aneka prakAra ke hote haiM ' taM jahA ' jo isa taraha se haiM 'tAle, tamAle, kali. tetali jahA paNNavaNAe nAlierI ' tAla, tamAla- parvatIyataruvizeSa, kali-valayAkArabAle saghana pallavoM patroMse suzobhita vRkSa vizeSa, tela vRkSa vizeSa ! 'takkali ' yaha dezIya zabda hai / jaisA prakAranA hoya che. sa khyAta jItra jenAmAM hoya cha te je sakhyAta jIvI che sakhyAta jIva ja sa khyAt jIvIka che. asa khyAta jIva je vRkSomAM hAya che te asaMkhyAtajIvI che, ama khyAt jIvI asa khyAt jItIka che. A pramANe anaMtajIva jenAmAM che te ana tajIvI che - arthAt anaMtajIvIja ana tavIka che. prazna se kiM taM saMkhejjajIviyA ' he bhagavAn | saMkhyAt jIvIka - sa khyAta jIvavALA vRkSa keTalA prakAranA hAya che ? uttara H- saMkhejjajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama! saMkhyAt lavavAjA vRkSa bhane prAranA rAya che " taM jahA 3 bhaH ' tAle, tamAle, takkali tetali jahA paNNatraNApae nAlierI ' tADa, tabhAsa, parvatIya, taruvizeSa, tachati-vaNImAnA AhAravANA saghana yahasrave!-yAnAthI suzIlita vRkSa vizeSa, tettasi-vRkSa vizeSa 'takkali ' A dezI sakhta che. jevuM prajJApanAmAM pratipAdita karyu che. tevuMja ahIM paNa samajavuM. A viSaya w " - -
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 549 prameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU 1 vRkSavizeSanirUpaNam yodhyam, tadavadhimAha-yAvat-nArikeriH, nArikairikSaparyantaM vaktavyamityarthaH tathAhi-prajJApanAyAma-'tAle; tamAle, takkali, sAle ya sAlakallANe / sarale jAyai, keyai, kaMdali taha cammarakkheya // 1 // bhuyarukkhe hiMgurukkhe lavaMgarakkhe ya hoi boddhavve / pUyaphalI khajjUrI boddhavvA nArierI ya // 2 // tAlA, tamAlA, takkaliH, tetaliH, sAlazca, sAlakalyANam / saralaH, jAvai, ketakiH, kadalItathA carmavRkSazca // 1 // bhUrjavRkSaH, higuvRkSaH, lavakSaH, bhavati boddhavyaH / pUgaphalI, khajUrI, boddhavyA, nArikerizca // 2 // iti / 'jAyai' iti vRkSa vizeSavAcako dezIyaH zabdaH je yAvanne tahappagArA: setta saMkhejjajIriyA' ye cApyanye tathAmakArAH tatsadRzAH vRkSavizepAste prajJApanA meM pratipAdita kiyA gayA hai- vaisAhI yahAM para bhI jAnanA caahiye| yaha viSaya kahAM taka vahAM para jAnanA cAhiye-to isake liye kahA gayA hai ki nArikeli vRkSa paryanta yaha viSaya vahAM para kahA gayA hai-so yahAM para bhI sakhyAta jIvavAle vRkSoM ke prakaraNa meM use nArikeri vRkSa paryanta grahaNa kara lenA cAhiye ! arthAt majJApanA meM tAla vRkSa se lekara nArikeri vRkSa taka jo vRkSa ginAye gaye haiM, ve sava maMkhyAta jIva vAle hote haiM aimA jAnanA cAhiye ! prajJApanA meM ina vRkSake nAma isa prakArase Aye haiM- 'tAle, tamAle, takkali, sAleya sAlakallANe / sarale, nAyaha, keyaha, kaMdali naha cammarukkheya // 1 // bhuyarukkhe, hiMdhurukkhe, lavaMgarukkhe ya hoi boddhabve / pUyaphalI khajjUrI bodvanyA nArierI yaa2|| 'yahAM jo 'jAyaI' pada AyA hai vaha dezIya zabda hai aura vRkSavizepakA vAcaka hai| 'je yAvanne tahappagArA, kayAM sudhI tyAMthI jANavo joIe - te A mATe kahyuM che ke nALiyerInA vRkSa sudhI cahaNa karavu arthAta pajJApanAmAM tADakSathI laI nALiyerI vRkSa sudhI je vRkSa gaNyA che. te saghaLA saMkhyAta jIvavALA hoya che evuM jANavuM joIe prajJApanAmAM A vRkSanA nAma | re cha- 'tAle, tamAle, takkali sAle ya sAlakallANe! sarale, jAyaDa, keyaDa, kaMdali taha cammarukkhe ya // 1 // bhuyarukkhe, hiMgurukkhe, lavaMgarukkhe ya hoi boddhavve ! pUyaphalI, boddhacA, nArierIya // 2 // mahAmAne 'jAyai ' 56 bhAyu te // 24 bhane kSa vipanu pAya 2. 'je yAvanne tahappagArA, se ttaM saMkhejjajIviyA 'bhAvI zatare bhI 55 vRkSa mA sonA
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 bhagavatImatre saMkhyAtajI vanto boddhavyA; itibhAvaH sa khyAtajIvavataupasaMharamnAha-settaM' ityAdi, tadete uparyuktA' vRkSavizeSAH sakhyeyajIvikAH sa khyAtajIvavanto vijJeyAH gautamaH pRcchati-se kiM taM asaMkhejjajIviyA' he bhadanta ! tatatha kiMte asaMkhyeyajIvikAH ? kati vidhAH asaMkhyAtajIvavantaH ? iti praznaH bhagavAnAha-asaMkhejjanIviyA duvihA paNNattA' he gautama ! asa khyeyajIvikAH, asa khyAtajIvavantaH dvividhA prajJaptAH 'taM jahA-egaDhiyA ya, bahuThiyAya,' tadyathA-ekAsthikAzca, vavasthikAca, tatra ekam asthikaM bIja yeSAM phalamadhye te ekAsthikAH eka bIjakAH bahUni asthini bIjAni phalamadhye yepAM te vahuvIjakAH-anekAsthikAH, anekabIjavanta ityarthaH, gautamaH pRcchati-'se ki taM egar3hiyA?' he bhadanta ! tat0 atha kite ekAthikAH ? kiyatprakArAH ekavInavantaH ? iti praznaH, bhagavAnAha- egaThiyA aNegavihA paNNattA' he se taM sa khejajIviyA' isI tarahase jo aura bhI vRkSa ina vRkSoMke samAna haiM ve saba marUyAta jIvavAle hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isa taraha yahAM taka saMkhyAta jIvavAle vRkSoMkA varNana kiyA / aba gautama svAmI prabhule aisA pUchate haiM 'se kiM taM asaMkhojajIviyA' hai bhadanta ! asaMkhyAtajIvavAle vRkSa kitane prakAra ke hote haiM- isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'asaMkhejjajIniyA duvihA paNNattA' asaMkhyAta jIvacAle vRkSa do prakAra ke hote haiM- 'taMjahA' jaise 'egaThiyAya bahuSTiyAya' jinameM eka hI bIja ho arthAt jina vRkSoMke phalameM eka hI bIja ho ve ekAsthika vRkSa haiM aura jinake phalameM aneka bIja ho- ve baha asthika vRkSa haiM / aba gautama svAmI prabhuse aiso pUchate haiM- 'lekitaM egahiyA' he bhadanta ! jo vRkSa eka bIja phalavAle hote haiM- ve kitane jema che te saghaLAM sakhyAtU jIvavALA hoya che ema jANavuM evI ja rIte ahIM sudhI sadhyA vANA vRkSanu pa na yu ve jItama svAmI prabhuna pUche che hai 'se kiM ta asaMkhejjajIviyA 'mahanta ! masa syAt 71vANA vRkSa mA 42nA cha tenA uttarabha prabhu ? ' asaMkhejjajIviyA duvihA paNNattA' asabhyAta vA vRkSanA meM 12 DAya cha. 'ta jahA' ? ' egaTThiyAya bahuTThiyAya' nAma me400 bIja hoya arthAta je vRkSonA phaLamA ekaja bIja hoya te ekAsthika vRkSa che. ane jenA phaLamAM aneka bIja hoya te bahuasthika vRkSa che. have gautama svAmI prabhune se pUche che / ' se kiM ta egaTThiyA' magavAn / 2 vRkSa me bhI vANu DAya che. tevA vRkSa sA prA2nA hAya che. tenA uttaramA prabhu 4 'egaThiyA
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 3 sU. 1 vRkSavizeSanirUpaNam 'taM jahA gautama ! ekAsthikAH eka bIjavanto vRkSAH anekavidhAH prajJaptAH, niyaMtrajago evaM jahA panavaNAra jAva phalA vahuvIyagA' tadyathA - nimba - Amra jambU prabhRtayaH, evaM yathA prajJApanAyAH prathamapade pratipAditaM tathA atrApi prati pattavyaM tadavadhimAha - yAvat phalAni vahuvIjakAni ityetatparyantamityarthaH, tathAcokta majJApanAyAm - - chAyA- 'nivaMbaja bukosaMbasAla aMkola pIlu sallUyA / salai soimAlaya ula palAse karaMjeya ' // 1 // nimbAmrajambU kozAmra sAla aGkolla pIlu salyukAH / ki mocako mAluka kulapalAzo karaJjazca // 1 // tathA se kiM taM bahuvIyagAra aNegavihA paNNattA, taM jahA - (4 prakAra ke hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'egaTTiyA aNegavihA paNNattA' eka bIjavAle vRkSa aneka prakArake hote haiM- 'taMjahA' jaise'nibaMba jaMdhu. evaM jahA panavaNApae jAva phalA bahu bIyagA' nIma, Ama, jAmuna, Adi vRkSa prajJApanAke prathama padameM jisa prakArake inake sivAya aura bhI vRkSoMkA pratipAdana kiyA gayA hai una sabakA yahAM para bhI grahaNa karalenA cAhiye / yaha prakaraNa vahAM kA yahAM para 'jAva phalA bahu bIcagA' yahA~ taka kA grahaNa kiyA gayA hai| prajJApanA meM bhI kahA hai 'nirvacajaMbu kosa va sAla aMkollapIlu sallUyA / sala, moha, mAya baula palAse karaMjeya // 1 // tathA - 'se kiM taM bahubIyagAra aNegavidyA paNNattA' he bhadanta ! vahu bIjavAle vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- ye agavihA paNNattA ' jIvANA vRkSa mane prArA hoya che 'taM' jahA ' nevA ' nibaMva java, evaM jahA pannatraNApae jAnaphalA bahuvIyagA' sImA, Ago, jA bu Adi vRkSa prajJApanAnA prathama padamAM je prakAre AnA sivAyanA khIjApaNa vRkSonuM pratipAdana karyAM che te saghaLAnu ahIM paNa grahaNa karavuM A prakaraNa tyAMnu ahI A jAva phalA vahuvIyagA ' tyA sudhInu graha Iza che ajJApanAmA ya u che - ' nibaMvajaMbuko saMva sAla aMkollapIlu sallUyA sallA, moMyai, mAluyaM vaula palAse karaMjeya ' // 1 // sIbhaDe, yAMbho, la juDo, asama-vRkSa vizeSa, sAta vRkSa vizeSa, ma hoTala vRkSa vizeSa, thIsuDo, satu, sahajhaDI, bhoya, bhAlu, mala, 424 me sAnA tathA 'se kiM taM bahuvIgAra agavA paNNattA ' De lahanta / jIravANA vRkSa DeTalA prAranA hoya, che,
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 - bhagavatImatre asthiya teDhukavi? aMbADaga mAulugavilleya, AmalagaphaNasa dADima Asotthe uMvaravaDe ya" // 2 // atha kiM tat bahuvIjakAraH anekavidhA prajJaptAH, tadyathA asthikatindukakavittha amrAtakamAtuliGgavilvazca / AmalakaphanasadADimapazvatthaH udumbaravaTaM ca // 1 // antecAha-eesiM mUlA vi, asaMkhejajIviyA kaMdAvi, saMdhAvi, tayA vi, sAlAvi, pavAlAvi, pattA, patteyajIriyA, pupphA aNeganIviyA phalA bahubIyaga tti,' ityantaM yAvatpadena saMgrAhyam / tadupasaharamnAha-'settaM bahuvIyagA, settaM asaMkhejjajIviyA' he gautama ! tadete upayuktAH vahuvIjakAH aneka bIjavantaH tadete uparivarNitAH ekavIjavantaH anekavIjavantazca vRkSavizepAH asaMkhyeyajIvikAH asa khyAtajIvavanto bhavanti, gautamaH pRcchati-se ki taM aNaMtajIviyA ? he bhadanta / tat-atha kiM te anantajInikAH katividhAH khalu anantajIvanta iti prazna, bhagavAnAha- 'aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama ! anantajIvikAH anantajIvantaH anekavidhAH prajJaptAH, aneka prakArake hote haiM / 'ta jahA' jaise- 'asthiya teMdu viTTha aMvADaga mAulugavilleya vi Amalaga phaNasa dADima Agnotthe u varavaDe ya 2 antameM kahA gayA hai- 'eesiM mUlA vi asaMkhejajIviyA kadAvi, khaMdhAvi, tayAvi, sAlA vi, palAlA vi pattA, patteya jIviyA, pupphA aNegajIviyA phalA bahucIyaga tti' yaha pUrvokta pATha yahA~ 'yAvata' padase grahaNa huA hai / ye upayukta eka bIjavAle vRkSa aura aneka bIjavAle vRkSa saba asaMkhyAta jIvavAle hote haiM / aba gautana svAmI prabhuse pUchate haiM- 'se kiM taM aNaMtajIviyA' he bhadanta ! anaMtajIvavAle vRkSa kitane prakAra ke hote haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM- 'aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama ! anaMta jIvavAle uttaramA prabhu cha ta mane 42 // ya cha, ' jaho' bho 'atthiyate dukavi 'tyA mA pahelAM vAyo pATha mahImA-yAvat pahayA aDae thayo cha. A uparyukata eka bIjavALA vRkSa ane aneka bIjavALA vRkSa saghaLAM asaMkhyAta jIvavALA DAya che. prazna:- 'se kiM ta aNaMtajIviyA' maMgavAn / manatavA vRkSa 2842nA hAya che. uttara - 'aNaMtajIviyA aNegavihA paNNattA' he gautama manatasion vRkSa (gha) mane prAranA hoya che 'taM jahA' bho 'Alue
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 3 sU. 1 vRkSavizeSanirUpaNam 553 " 'taM jahA Alue, mUlae, siMgavere' tadyathA - AlUkam (baTATA) mUlakam (malI) zrRGgaveram Ardrakam ityAdi, ' evaM jahA sattamasae jAva mIunhe siu DhI' musuMDI evaM yathA saptamazatakamya tRtIyodezake yAvat DiriliH, sirili; sissiriliH kiTTikAH kSIrikA; kSIravirArikA, vajrakandaH, saraNakandaH, khelUTa, kandavikSepa Ardra bhadramustikA, piNDaddaridrA; rohiNI; hUthIhU, thiskA; mudgaparNI, azvakarNI, sihakarNI, sIDhI, musRNDhI; 'je yAvanne nahappagArA' ye cApyanye tathAmakArAH tatsadRzA vartante sarvete anantajIvavanta ityAzaya, tadupasa harannAha - 'setta aNatajIviyA' tadete upari varNitA AlUka prabhRti musuNDI paryantAH anantajIvikAH anantajIvanantaH iti bhAvaH || sU0 1 // jIvAcchedyatAvaktavyatA | mUlam -'aha bhaMte ! kumse, kusmAbaliyA, gohe, gohAvaliyA, goNe, goNAvaliyA, maNusse, maNussAvaliyA, sahise vRkSa aneka prakAra ke hote haiM / 'tajahA' jaise- 'Alue, mUlae, siMgavere' Alu- baTATA, mUlaka-mUlI, zRGgavera-adarakha, ityAdi 'evaM jahA sattama 'sae jAba sIunhe siuDhI, muluMDI' jisa prakAra saptamAlaka tRtIya uddezaka meM aisA kahA gayA hai ki 'hirila, sirila, sissirili, kiTTikA, kSIrikA, kSIravirArikA, vajrakanda, sUraNakanda, khelUTa, Ardra bhadramumtikA, piNDaharidrA, rohiNI hUthIMha, thirUkA, mudgaparNI, azvakarNI siMhakarNI, sIuMdo, musuDhI' ye saba ananta jIvavAle vRkSa haiM / tathA 'je yAvanne tahappagArA' isI prakAra ke jo aura bhI vRkSa haiM - ve saba bhI ananta jIvAle vRkSa haiM 'se tta, aNatajIviyA' isa taraha yaha ananta jIvavAle vRkSakA varNana hai sU0 // 1 // " mUlae, siMgavere ' mAlu-TATA, bhUla-bhUjA, zrRMgavera - khAhu chatyAhi evaM jahA sattamasae jAna sIunhe, siuDhI, musuDhI' ne are sAtabhA zatakanA trIjA uddezza4bhA yevu 'hyu che } 'hirili, sirili, sissirili, kiTTikA, kSIrIkA, kSIravirArikA, vajrakaMda, sUraNakanda, khelUTa, Ardra madramustikA, piNDaharidrA, rohINIhUthIhU, thirukA, mugdaparNI, azvakarNI, siMhakarNI, sIuMDhI, musuMDhI mA saghaNA anantalavavANA vRkSa che tathA 'je yAvanne tahappagArA A prakAranA khIjA paNa vRkSa che te saghaLA paNu anantajIvavALA vRkSa che 'seta anaMtajIviyA' yA ubhAye yA ana tabvavANA vRkSonu vAyuna che. // 1 // , d
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 bhagavatIsUtre mahisAvaliyA, eesiNaM duhA vA, tihA vA, saMkhejjahA vichinnA NaM je aMtarA tevi NaM tehiM jIvapaesehi phuDA? haMtA phuDA; purise NaM bhaMte ! (jaM aMtaraM) te aMtare hattheNa vA, pAyeNa vA, aMguliyAe vA, salAgAe vA, kaTreNa vA, kiliMceNa vA, AmulasANe vA, saMmukhamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, annayareNa vA, tikveNaM satthajAeNaM AcchidamANe vA, vicchidamANe vA, agaNikAeNaM vA, samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AvAhaM vA, vivAhaM vA uppAyai, chaviccheyaM vA karei ! No iNa? samaTe, no khalu tattha satthaM saMkamai // sU0 2 // ___ chAyA-atha bhadanta ! kUrmaH, kUrmAvalikA; godha; godhAvalikA, gauH gavAvalikA, manuSyaH, manuSyAvalikA mahipa, mahipAvalikA, eteSAM khalu dvidhA vA; tridhA vA, sa khyAtadhA vicchinnAnAM yat antaraM tadapi khalu taiH jIva jIvAcchedyatA vaktavyatA'aha aMte ! kumle, kummAvaliyA' ityAdi / sUtrArtha-(aha aMte ! kumme kummAvaliyA, gohA, gohAbaliyA, goNA, goNAraliyA, maNusse maNumsAvaliyA, mahise mahisAvaliyA- eesiMNaM aMte ! duho vA tihAvA saMkhajahA vA chinnANaM je aMtarA te viNaM tehi jIvaparasehiM phuDA) he bhadanta ! kachuA kachuekI paMkti, godhA, 'godhAkI pakti, gAya, gAyakI paMkti, manuSya, manuSyakI pakti, mahiSa-bhaiMsA, jaisAkI paMkti. ina sabake do TukaDe yA tIna TukaDe yA saMkhyAta lanA machedhatArnu ni35. 'aha bhaMte ! kumme kummAvaliyA' tyA sUtrAtha - ' aha bhaMte ! kumme, kummAyaliyA gohA, gohAvaliyA, goNA, goNAvaliyA maNusse, maNussAvaliyA, mahise, mahisAbaliyA * eesiMNaM bhaMte ! duhA vA tihA vA saMkhejjahAvA chinnANaM je aMtarA teviNaM tehiM jIvapae sehi phuDA' he mahata! yamI, AyamAnI 2, dhA, gAdhAnI 72, 2||y. yI 2, manuSya, manuSyanI hAra, bhesa, bheMsanI hAra, A badhAnA be TukaDA athavA traNa TukaDA athavA
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za.8 u.3 sU. 1 jIvAcchedhatAnirUpaNam pradezaiH spRSTam ? hanta, spRSTam; puruSa khalu bhadanta ! (yadantaraM) tadantaraM hastena vA, pAdena vA, ajulikayA vA, galAkayA vA, kANThena vA, kiliJcena vA, Amazana vA, sa mRzan vA, Alikhan bA, vilikhan bA, anyatareNa vA tIkSNena zastrajAtena Anchindan vA, vicchindana cA, agnikAyena vA samupadahan teSAM jIvapradezAnAM kiJcid AvAdhAM vA, vivAyAM vA utpAdayati, chavicchedaM vA karoti; nAyamarthaH samarthaH, na khalu tatra zastra sakrAmati // sU0 2 // Tukar3e kiye hoM, to inake bIcakA bhAga kyA jIvapradezoMse spRSTa hotA hai ? (haMtA phuDA) hAM gautama! vaha spRSTa hotA hai / (purile NaM bhaMte ! aMtare hattheNa vA, pAdeNa vA, aMguliyA vA, salAgAe cA, kadveNa vA, kiliMceNa bA, AmusamANe vA, sa susamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, annayareNa vA tikSaNaM satthajAeNa AcchidamANe vA vicchimANe vA aMgaNikAeNaM vA, samoDamANe tesiM jIvaparasANaM kiMci AvAhaM vA vivAhaM vA uppAyai, chaviccheyaM vA karei) he bhadanta ! yadi koI puruSa una kacchapa Adike khaMDoMke antarAlavIcake bhAgako hAtha se, pairase, aMgulIle, zalAIse, lakaDIse, yA bAMsa AdikI paMcase sparza karatA hai, vizeSarUpase sparza karatA hai yA thoDA bahuta saMghaTana karatA hai, athavA kisI tIkSNa zatrake samUhale chedatA hai, yA usase adhika chedatA hai, yA agnisa use jalAtA hai to aisI sthiti meM kyA vaha una jIva pradezoM ko pIDA utpanna karatA sakhyAta (se ko) TukaDA karyA hoya to tenI vacceno bhAga zuM chatra pradezathI pRSTa thAya cha / 'haMtA phuDA' gItama! te 2YSTa thAya cha 'purise NaM bhaMte ! aMtare hatyeNa vA, pAeNavA, aMguliyAe vA, salAgAe vA, kaTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, annayareNatrA tikkheNaM satthajAeNaM AcchimANevA vicchidamANevA agaNikAeNaM vA samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AvAhavA vivAhacA uppAyai chaviccheyaM vA karei mahanta ! 4 puruSa yA 427yAyA16 (14) 4AnI vacce-vaccenA bhAgane hAthathI, pagathI, AgaLIthI, saLIthI, lAkaDIthI athavA vAMsa AdinI zalAkA-saLIthI sparza kare che vizeSathI rUpathI sparza kare che athavA thoDuM ghaNuM saMvana-jADuM bhanAve che, athavA koI aNidAra hathiyAranA samUhathI kApe che, athavA tenAthI vizeSa kApe che, athavA agnithI tene bALe che te evI sthitimAM zuM che te jIvapradezane
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 bhagavatImatre TIkA-jIvAdhikArAt tasyAcchedyatAM prarUpayitumAha- aha bhaMte / ' ityAdi / 'aha bhaMte ! kumme kumbhAvaliyA, gohA, gohAna liyA goNA, goNAvaliyA maNusse, maNussAraliyA, mahise, mahisAvaliyA' gautamaH pRcchati- he bhadanta! atha kUrmaH kacchapaH, kUrmAvalikA kacchapazreNiH, godhA-sarpa vizeSaH gothA. valikA godhApaGktiH, gauH, gavAvalikA-gopaGktiH, manuSya, manuSyAvalikAmanuSyapaktiH , mahiSaH, mahipAlikA-mahiSapaGktiH , 'eesi NaM duhA thA, tihA vA, saMkhejahAvA chinnANaM je atA te viNaM tehiM jIvapaesehi muDA?' hai ? thA unake kisI avayava kA cheda karatA hai ? (No isaDhe samaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| kyoM ki- ( 8 no khalu tattha satthaM saMkalai) jIvapradezoM para zastrakA asara nahIM hotA hai| ____TokArtha - yahAM jova kA adhikAra cala rahA hai- isaliye sUtrakArane usakI acchedyatA kA nirUpaNa kiyA hai. isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai- 'aha saMte ! kumme, kummAvaliyA, gohA, gohAbaliyA, goNA, goNAvaliyA, aNusse, aNuralAvaliyA, mahile, mahilAvaliyA' he adanta / cAhe kacchapa ho, yA kacchapoMkA lamUha ho, goza-kharIpavizeSa - ho, yA godhAoMkA samvRha ho, mAya ho yA gAyoM kA samUha ho, manuSya ho yA manuSyoM kA samUha ho, mahiSa mA ho yA mahiSAkA sadAya ho koI bhI kyoM na hA yadi koI prANI una kUla se lekara mahipAvalikA taka ke jIvoM ke do TukaDe kara detA hai, yA tIla hukaDe kara detA hai yA saMkhyAta TukaDe kara detA haiM to aisI sthiti kyA 'chinnANa je aMtarA te viNaM tehiM jIvapapIst Spanna 42 cha yA tana mAgane pe cha ! 'jo iNahe samaDhe' mahanta ! mA 12tu 052 / 050 nayA 42 'no khalu tattha satthaM saMkama' pazA para zastranI asara thatI nathI TakAthe - ahIMA jIvane adhikAra cAle che teTalA mATe sUtrakAre tenI acchedyatAnuM nirUpaNa karyuM che AmAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke 'ahabhaMte kumme, kummAvaliyA, gohA, gohAvaliyA, goNA, goNAvaliyA, maNusse, maNussAvaliyA, sahile, mahisAvaliyA' he mahanta ! yA ayamA DAya mAne samUDa hoya, godhA sarIsRpa-sarpa jAti vizeSa hoya ke gedhAone samUha hoya, gAya hoya ke gAyane samUDa hoya, manuSya heAya ke manuSyane samUha hAya, bheMsa hoya ke bheMsane samUha hoya teone je kaI prANI temanA be yA traNa TukaDA kare agara sekaDe
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8u. 3 mU. 2 jIvAcchedyatAnirUpaNam 557 eteSAM khalu kUrmAdimahiSAbalikAparyantAnAm dvidhA vA, tridhA vA, saMkhyAtadhApi vA cchinnAnAM khaNDitAnAM yat antarAlAni, tAnyapi antarAlAni khalu taiH jIvapradezai spRSTAni kim ? bhagavAnAha- 'haMtA, phuDA' he gautama ! hanta, satyam, kUrmAdInAM zatadhAcchinnAnAm tadantaraM jIvapradezaH spRSTa vartate ityarthaH, gautamaH pRcchati-'purise NaM bhaMte ! te aMtare hattheNa bA, pAyeNa vA, aMguliyAe vA, salAgAe vA,' he sadanta ! purupaH khalu anyatamaH kazcit tadantaraM hastena vA, pAdena vA, ajulikayA vA, galAkayA vA-lohAdiracitayA, 'kaTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmusamANe vA, AlihamANe cA, vilihamANe bA,' kASThena vA khadirAdidArukhaNDena vA, vilizcena vA elehi kuDA' chinna hue una jIvoMkA jo aMtarAla kSetra hai vaha kyA una jIvoM ke jIva madezoM se spRSTa huA mAnA jAtA hai ? pUchane kA tAtparya yaha hai ki jIva ke zarIra ke jaba koI prANI TukaDe kara DAlatA hai- taba kyA una bukaDoM ke bIca kA AkAza kSetra usa jIva ke pradezoM se spRSTa huA mAnA jAvegA kyA ? isake uttara meM prayu kahate haiM 'haMtA kuDA' ho, gautama ! chinna hae una 2 jIvoM kA antarAlavartI kSetra una 2 jIvoM ke pradezoM se spRSTa haA avazya "nA jAtA hai| aba gautama svAmI prabhu ne aisA pUchate haiM ki yadi ye Adi rUpa the chinna hue jIvoM ke pradezoM se tadantarAlavartI kSetra radi spRSTa huA mAnA jAtA hai-to aisI sthiti meM 'rise NaM bhne| te aMtare hattheNa vA, pAyeNa vA aMguliyAe vA, salAgAeNa vA, kaTeNa vA, miliMceNa vA, AmusamANe vA, saMmusamANevA, AlihamANe vA vilihamANe vA' yadi koI puruSa usa jIva pradeza 95 // re tote yatibhA - chinnANaM je aMtarA te viNaM tehiM jIvaparasehi phuDA' kapAelA te cha aMtarALa kSetra che te jIvonA jIvapradezane sparza kare che tema mAnI zakAya che? pUchavAne hetu e che ke jIvanA zarIranA jyAre ke prANI TukaDA karI nAkhe tyAre zuM temanA TukaDAnI vacamAM-vaccenA AkAzakSetrane te jIvapradezathI sparza thaIne-thayeluM bhanAza ? 8 :- "haMtA muDA' gautama! pAmelA 7vAnA sAzavatI' kSetra te te jIvonA pradezathI sparza thayeluM avazya mAnI zakAya che. have gautama svAmI prabhune pUche che ke je be Adi rUpamAM chinna thayelA jIvapradezathI tenA aMtarAlamAM raheluM kSetra 25 gatu bhAnI zaya to te sthitimA puriseNaM bhaMte te atare hattheNavA, pAyeNa vA, aguliyAe vA, salAgAe vA, kaTeNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA,
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ --558 bhagavatImatre vaMzAdikazcikayA vA, AmRzan A-ISat spRzan vA, samRzan samyak vizeSeNa spRzan vA, Alikhan vA-sakRt alpaMvA sagharSayana, vilikhan vA=bahuzo'virataM vizepato vA saMgharSa yan 'annayareNa vA tikkhega satthajAeNaM ALiM damANevA, vicchidamANe vA' antareNa ekena vA tIkSNen tIkSNadhAreNa zastra jAtena zastrasamUhena A-Ipat sakRd vA chindana, vicchindan-vizeSeNa nitarAm asakRd vA chindan 'agaNikAeNa vA samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AvAhaM vA, vivAhaM vA, uppAyaDa, chavicchedaM vA karei ?' agnikAyena vA, samupadahan dagdhIkurvan teSAM jIvapradezAnAM kizcid A-ISad vAdhAm , vivAdhAm atyantapIDAm vA utpAdayati ? chavicchedaM vA-kAntinAzam avayavaspRSTa antarAla ko hAthase, vA paira se, yA aMguliyoMse, yA lohanirmita zalAIse, yA kilI kASThakI lakaDIse * lAThIse, yA vAMsa Adi kI paMcase thoDe rUpa meM sparza karatA hai, yA jyAdArUpa meM sparza karatA hai, yA thoDe bahutarUpameM bAra 2 sparza karatA hai yA khUba jora 2 se ragar3atA hai yA 'yA annayareNaM tikkheNaM, satthajAeNaM acchidamANe' kisI eka tIkSNa dhAravAle zastra samUhase usa antarAlako thoDese rUpa meM yA bAra 2 rUpa meM khodatA hai yA chedatA hai, yA agaNikAeNa vA samoDahamANe' agni jalAkara 'usa antarAlavartI kSetrako dagdha (jalAyA) karatA hai to kyA una jIvapradezoMko ina saba nimittoM se usake dvArA 'kiMci AvAhaM vA, vivAhaM vA uppAyai, chavicchedaMvA karei' thoDI yA bahuta pIDA hotI hai - yA jovoMkI kAnti kA nAza yA avayavoMkA vidhvaMsa hotA hai? pUchanekA abhipradhi aisA hai ki . samusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA' / puruSa prazathI sparzAelA aMtarAyane hAthathI, agara pagathI ke AMgaLIthI, athavA loDhAnI saLIthI agara koSTathI lAkaDIthI agara vAMsanI saLIthI, thoDA rUpathI agara jAjArUpathI sparza kare che. agara ceDA keghaNuM rUpathI vAra vAra sparza kare che agara khUba jora jorathI se che bhayavA 'annayareNaM tikkheNaM satthajAeNa acchidamANe ' takSaA dhAravALA zastra samUhathI te aMtarAlane ceDA rUpathI agara vAraMvAra khede ke chedana kare ke 'agaNikAyeNaM vA samoDahamANe' bhani samAvAne te satarAsatI kSetrane mANe to zuta prazane 2mA tamAma nibhittAthA tenA 6 // kiMci AvAhaM vA vivAhaM vA uppAyai, chavicchedaM vA karei ' yA 22 pI31 thAya cha ? magara * jInI krAMtino nAza agara avayane nAza thAya che pUchavAne bhAva e che ke je te PLE TALATHA
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 3 su. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 559 vidhvaMsa vA karoti vim bhagavAnAha - No NaTTe samaTThe, No khalu tatha satthaM saMkamai' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, jIvapradezasya kenApi zastreNa chedanAsabhavAt, agnyAdinA dAhAsaMbhavAcca, no khalu na vA tatra jIvamadezeSu zastra saMkrAmati, na tatra zastrasya gatiH saMbhavati, jIvamadezAnAm acchedyatvAt adAhyatvAcca // mu0 2 / / ratnaprabhAdipRthivIvaktavyatA mUlam - kai NaM bhaMte! puDhavIo paNNattAo ? goyamA ! aTTa puDhavIo paNNattAo, taM jahA rayaNappabhA, jAva asattamA, IsIpanbhArA imA NaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI, kiM carimA, acarimA ? carimapayaM niravasesaM bhANiyAM, jAva vemANiyANaM bhaMte! phAsacarimeNaM kiM carimA, acarimA ? goyamA ! cari mAvi / arimA vi| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // sU03 // aDamasayassa tIo udesso samato yadi vaha antarAla kSetra yadi jIva pradezoM se spRSTa huA mAnA jAtA hai to phira isa avasthA meM una antarAla vartI jIva pradezoMko pUrvokta kAraNa kalApoMse kyA thoDI yA bahuta pIDA hotI hai ? isake uttara seM prabhu kahate haiM- ' No NaTTe samaTTe' he gautama! vaha artha samartha nahIM hai kyoM ki No khalu tattha satyaM saMkramai' una jIvapradezoM para zastra kA kucha bhI asara nahIM hotA hai / arthAt pUrvokta kAraNakalApoM se jIvapradezoM kA chedana Adi nahIM hotA hai / mUrtakA amRta jIvapradezoM para thoDA sA bhI prabhAva nahIM paDatA hai yahI vAta na tatra zastragatiH saMbhavati jIvapradezAnAM adA hyatvAt acchedyatvAt ' ina paMktiyodvArA samajhAI gaI hai || sU0 2 / ' atarAla kSetra je va pradezathI sparza thayelA mAnavAmA Ave te pachI te avasthAmAM te a tarAlavatI jIvapradezAne pUrvakita kAraNeAthI thru cADI ke jAjI pIDA thAya che uttara ' No iNaDe samaTThe '. te pramANe kahevuM te khareAkhara nathI. kemake ta de sattha kamai' te va azA para zakhanI 445] asara yatI nathI arthAt pahelAnA kAraNeAthI jIva pradezAnu chedanAdi thaI zakatu nathI pUrtanu apU vadezA para thADA paNa prabhAva paDatA nathI eja jIvapradezAnAm adAhyatvAt, acchedyatvAt " vAta 6 na tatra zastra gatiH saMbhavati paMDitoM dvArA samanvavAbhA AvI che. s // 2 // ye
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 bhagavatImatre chAyA- kati khalu bhadanta ! pRthivyaH prajJaptAH ? gautama ? aSTa pRthivyaH prajJaptA , tadyathA ratnaprabhA, yAvat adha saptamI, IpatmA gabhArA / iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivI kiM caramA, acaramA ? caramapadaM niravazeNaM bhaNitavyam yAvat caimAnikAH gvala bhadanta ? sparzacarameNa kiM caramAH, acaramAH ? gautama / caramA api, acaramA api, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ? iti ||suu0 3 // aSTamagatakasya tRtIyogikaH samAptaH ___ ratnaprabhAdi pRthivIvaktavyatAkai NaM bhaMte ! puDhavIo' ityAdi / mantrArtha-(kai NaM bhaMte ! puDhacIo paNNattoo) he bhadanta ! pRthiviyAM kitanI kahI gaI haiM ? (goyamA) he gautama ! (aha puDIo paNNattAo) pRthiviyAM ATha kahI gaI haiN| (taM jahA) jo ila prakAra se haiN| (rayaNappamA jAva ahe sattamA - IsI pasArA) ratnaprabhA pRthivI yAvat tamastamA pRthivI ora AThavIM hapatmArabhArApRthivI (imANaM bhate ! rayaNappamA puDhavI ki carimA, acarimA) he bhadanta ! yaha ratnaprabhApRthivI kyA carama hai, yA acarama hai ? (carimapayaM niravasesaM bhANiyanvaM) he gautama ! yahAM para prajJApanA sUtrakA sava caramapada kaha denA caahiye| (jAva vemANiyANaM bhaMte ! phAsacarimeNaM ki carimA acarimA) he bhadanta yAvat vaimAnika deva caraNasparza dvArA kyA carama hai yA acarama hai ? (goyamA) he gautama ! (caramA vi acarimA vi) yAvat vaimAnika deva ratnaprabhAdi pRthvInuM nirUpaNa kai NaM bhaMte puDhavIo' yAlt sAtha :- 'kai NaM bhaMte puDhavIo paNNattAo' he bhavAn pRthvImA DesI - hI cha ? 'goyamA gautama / 'aTTha puDhavIo paNNattAo' pRthvImA mA4 4ii cha. * taM jahA' 2 mA prabhArI hai 'rayaNappabhA jAva ahe sattamA IsI panbhArA' 2tnaprabhA vA-yAvata-tabharatabhA pRthvI mane mAbhI SatAmA pRthvI 'imANaM bhaMte ! 'rayaNappabhA puDhavI kiM carimA acarimA' 3 mApAna ! 29namA pRthvI zu. yama cha ? bhanyarama cha ? 'carimaparya niravasesaM bhANiyavyaMgautama! mahImA prajJApanA garnu saghana cheslu 56 4ii . 'jAva vaimANiyoNaM bhaMte phAsacarimeNaM ki carimA acarimA bhagavAn ! yAvat - omAni 1 2225za dvArA zu ya2ma cha / ayama cha.? ' goyamA' gautama ! 'acarimA vi carimA vi'
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 561 TIkA-kUrmAdijIvAdhikArAt tadutpattikSetrasya ratnaprabhAdezvaramAcaramavibhAga vaktavyatAmAha-kai NaM bhaMte' ityAdi / 'kai NaM bhate ! puDhavIo, paNNattAo' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kati kiyatyaH khalu pRthivyaH prajJaptAH ? bhagavAnAha -'goyamA! aTTha puDhavIo paNanAo' he gautama ! aSTa pRthivyaH prajJaptAH 'taMjahA -rayaNappabhA jAva ahesattamA, IsIpabhArA' tadyathA 1 ra naprabhA, yAvat-2 zarkarA prabhA, 3 vAlukAprabhA 4 paGkaprabhA 5 dhUmaprabhA, 6 tamaHprabhA 7 tamastamaHprabhA adhaHsaptamI, 8 IpatmAgbhArA-middhazilA / gautama pRcchati- 'imANaM bhaMte ! carama bhI hai aura acarimA bhI hai| (sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti) he bhagavan ! jaisA Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai-he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA laba sarvathA satya hI hai| isa prakAra kaha kara, gautama yAvat apane sthAnapara virAjamAna ho gye| TIkArtha -krUrmAdi jIvoMke adhikAra se inakI utpatti ke kSetra rUpa ratnaprabhA Adi ke carama acarama Adi vibhAga kI cakavyatA ko yahAM sUtrakAra kahate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kaiNaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo' he bhadanta ! pRthiviyAM kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'aha puDhavIo paNNattAo' pRthinyiAM ATha kahI gaI haiM ' 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-' rayaNappabhA jAva ahe sattamA, 1 ratnaprabhA, 2 zaka rAmabhA, 3 vAlukAprabhA, 4 paGkaprabhA. 5 dhUmaprabhA, 6 tamaHprayA, aura sAtavIM tamastamAprabhA tathA AThavIM 'IsIpanbhArA' ISatmAga bhArA-siddhazilA / yAvat - mAnideva yama pAya cha bhane anyarama cha 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti' he bhagavAn ! Ape je kahyuM che te sarvacA satya che he bhagavAn tamArA dvArA karAela saghaLa kathana satya ja che e pramANe kahIne gautama svAmI yAta-pitAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA TIkAtha:- kuna jIvonA adhikArathI temanI utpattinA kSetrarUpa ratnaprabhA mAnA A2bha bhayarama mA vinAnu ni359) 42 // 54 / 2 he cha'kaiNaM bhaMte puDhavIo paNNattAo' mAvAna pRthvI kI hI cha ? uttara - 'goyamA' hai gautama ! 'aTTha puDhavIo paNNattAo' pRthvIcyA mA8 helI cha 'taM jahA' 2 mA pramANe 'rayaNappabhA jAva ahe sattamA 1 2tnaprabhA, 2 zAza. pramA, 3 vAyu pramA, 4 54mA, 5. dhUmapramA, 6 namA , 7 tamastamA pramA,
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 atra bhagavatI sUtre rayaNappabhA puDhacI kiM 1 carimA 2 acarimA, caramapayaM niravasesa bhANi - yavvaM' he bhadanta ! iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI kiM caramA = prAntavartinI, kiMnA acaramA madhyavartinI ? bhagavAnAha - caramapada niravazeSa bhaNitavyam, prajJApanAyAH dazasaM caramapadaM sarva vaktavyam tasyAyamAzayaH - carama nAma prAntaparyantavarti taccedaM caramatvam sApekSas- 'uktaJca 'anyadravyApekSayA idaM caramaM dravyam' iti vyapadizyate, yathA pUrvazarIrApekSayA ida caramaM azarIramiti vyapadezo bhavati, evam carai nAma amAntaM madhyavarti, tadapyetat acaramatvaM sApekSam, uktaJca - anyadravyApekSayA idam acaramaM dravyam iti vyavahiyate 'yathA - antya aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM 'rayaNappabhA puDhavI kiM carimA acarimA, niravasesaM bhANiyavvaM ' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kyA carama - prAntavartinI hai ki acarama - madhyavittanI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - he bhadanta ! yahA~ para prajJApanAkA dazavIM caramapada sampUrNa kahanA cAhiye / usakA yaha Azaya hai- prAntavarttIkA nAma carama hai - yaha caratA mApekSa hotI hai, kahA bhI hai- 'anya dravyApekSayA idaM caramaM dravyaM anya vyakI apekSA se hI yaha caramadravya hai - aisA kahA jAtA hai - jaise pUrva zarIrakI apekSA yaha carama karIra hai aisA kahA jAtA hai. isI taraha acarama yaha nAma aprAntaaar hai / yaha acarasapala bhI sApekSa hotA hai / kahA bhI hai 6 anya dravyapekSayA idaM acaramaM dravyam ' anya dravyakI apekSAse hI yaha dravya acarama dravya hai aisA kahA jAtA hai / jaise anya zarIra kI apekSA se yaha madhya zarIra hai aisA kahA jAtA hai| tathA 1 6 ca alA 8 4SatprAglAza-siddhazikSA prazna :- 'rayaNappasA puDhavI kiM carimA acarimA niravasenaM ANiyAM 9 huM bhainta 1 A ratnaprabhA pRthvI zu carama-pratavatI'nI che ke acarama-madhyavRtinI che? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! ahI A prajJApanA sUtranA dazamA caraNu paTTanu samagra kathana samajI levuM kahevAnA hetu e che ke prAMtavartinuM nAma tharama ke AA yaramanA sApekSa hoya che, chupA hai ' anya dravyApekSayA idam caramaM dravyaM ' jIna dravyanI apekSAdhIna mA yarabha dravya che tama uvAya che. mI pUrva zarIranI apekSAthI A carama zarIra che ema kahevAya che. eja rIte acarama e nAma aprAMtamadhyavartItu che A acaramatva acaramarpaNuM paNa sApekSa hAya che. kahyuM paNa che anyadanyApekSayA idaM acaramaM dravyaM ' anya dravyanI apekSAthI yA dravya ayarabha kahevAya che jema anya zarIranI apekSAthI A madhya zarIra che tevuM kahevAya che. tevIja
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.3 sU. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam zarIrapekSayA madhyazarIram' iti vyavahAro bhavati, tathA ca ratnaprabhApRthivIsambandha ekavacanAntabahuvacanAntacaramAcaramavipayakAzcatvAraH praznAH, caranAntapradezA-cara mAntapradezayozca dvau paznau, iti sarveSaT praznAH tantra ekavacanAntacaramAcaramapadadvayapraznadvayaM mUle pradarbhitameva, atha bahuvacanAntaM zepapada catuSTayapraznacakrame vodhyam- 'carimAiM 3, acarilAi 4, carimaMtapaesA 5, acAramaMtapaesA 5 goyamA ! imANaM syaNappabhApuDhacI no carimA, 1, no acariga 2, no carimAiM 3, no acarimAiM 4, no carimaMtapaesA 5 no acarimaMtapaesA, 6 niyamA acarimaM, caramANi ya, carimaMtapaesA ya acarimaMtapaesA ya' ityAdi / ki caramAH, acazmAH, caramAntapradezAH, acaramAntamadezAH ? ratnaprabhA pRthivI ke sambandha meM ekavacanAnta bahuvacanAnta carama acarama vipayaka vAra prazna aura caramAnta pradeza evaM acazmAnta pradeza saMbaMdhI do prazna isa prakAra saba 6 prazna hote haiN| ilameM eka bacanAnta carama aura acarama ina do pada saMbaMdhI do prazna to mUla meM dikhAhI diye gaye haiN| bokI bahuvacanAnta cAra padoM ke cAra prazna isa prakAra se haiM-carimAi acarimAiM carimaMtapaemA acarisatapaelA? goyalA! imANa rayaNappabhA puDhavI nocarimA noacavimA, no carimAiM, no acarimAiM no carimatapaemA. noacarimaMtapaesA, niyamA acarisaM carimANiya carimatapaemA, ya acammita paemA ya' ityAdi-isakA tAtparya yaha hai ki- gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI cyA prAntavartinI hai ? yA aprAntavartinI * madhyavartinI hai? yA yaha ratnamA pRthivI rIte ratnaprabhA pRthvInA sa ba dhamA eka vacanAta bahu vacanAnta, carama, acarama. viSayane cAra prazna ane caramAnta pradeza ane acaramAta pradeza saMbadhI be prazna e -rIte cha prazno thAya che temAM eka vacanAH carama ane acaraNa e be pada sa ba dhI be prazna to mULathI ja kahevAmAM AvyA che. bAkI bahuvacanAnta cAra padenA cAra prazna A prabhArI cha 'cArimAiM acarimAiM carimaMtapaesA acarimaMtapaesA? goyamA imANaM rayaNappabhA puDhavI nocarimA noacarimA nocarimAiM noacarimAI nocarimaMtapaesA noacaritamaMtapaesA niyamA acarisaM carimANiya carimaMtapaesA ya acarimaMtapaesA ya ityAdi ' tenu tAtyaya se che gautama svAmI prabhune evuM pUchayuM ke he bhagavAna ! nakhabhA pRthvI zu prAMtavatInI che ke aprAtavatanImadhya vatanI che? agara A ratanaprabhA pRthvI caramAnta pradezavALI che ke aramAnta
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 bhagavatI sUtre gautama ! iyaM khala ratnaprabhA pRthivI no caramA, no acaramA, no caranAntamadezAH, no acaramAntamadezAH, kintu niyamAt acaramam, caramANi caM caramAntamadezAca acaramAntamadezAzva, tatra caramAyevAntarvartitvAt antAzcaramAntAsteSAM pradezAstathA caramAntapradezAH evam acaramam evAnto vibhAgo'caramAntastasya pradezA avaramAntamadezAH, bhagavato 'no caramA' - ityAdyuttarasyAyamAzayaH - yadi ratnaprabhAyA madhye'nyA pRthivIsyAttadA tasyAJcaratvaM vaktuM pAyeM tApi, kintu nAnyA pRthivI tanmadhyavartinI vartate ato na caramA ratnaprabhA, caramatvasya sApekSatayA atrApekSaNIyAntarAbhAvAt, evaM yadi ratna bhAyA bAhyato'nyA pRthivI syAt tadA tadapekSayA ratnamabhAyA acaramattvaM vaktuM pAyeM tApi kintu nAnyA bahirasti ato'caramApi ratnaprabhA na bhavitumarhati tathA ca ratnaprabhA na pazcimA, nApi madhyamA iti bhAvaH, caramAnta pradezoMvAlI hai ? yA acaramAnta pradezoMvAlI hai ? isa bhakAra cAra bahuvacanAnta caramAcaramapada viSayaka prazna haiM / so ina praznoMkA uttara prabhu ne aisA diyA hai ki gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI na prAntavartinI hai aura na aprAnta madhyavartinI hai / kyoM ki ratnaprabhA pRthivI ke madhya meM yadi anya pRthivI hotI to usameM caramatA kahI bhI jA sakatI thI, parantu esI bAta to hai nahIM- kyoM ki usake madhya meM aura koI dUsarI pRthivI nahIM hai / isaliye ratnaprabhA pRthivI meM caramatA nahIM AtI hai / kyoM ki caramatA yaha dharma sApekSa hotA hai / apekSaNIya ke abhAva meM caramatA usameM nahIM mAnI jAtI hai / isI taraha se yadi ratnaprabhA pRthivI ke bAhara kI ora anya koI pRthivI hotI to usakI apekSA vaha ratnaprabhA pRthivI madhyavartinI kahalAtI hantu usake pahile aura usake bAdameM pradezavALI che. A rIte cAra mahuvacanAnta caramA carama pada viSayaka prazna karyAM che te praznanA uttaramA prabhu kahe che ke hai gautama! A ratnaprabhA pRthvI prAtavatI'nI nathI. ane aprAtavatInI-madhyama vatInI paNa nathI. kemake ratnaprabhA pRthvInI madhyamAM jo anya pRthvI heAya te temA caramatA karI zakAya che paraMtu evI vAta nathI kemake tenI madhyamA khIjI kAi pRthvI nathI eTalA mATe ratnaprabhA pRthvImAM caramatA saMbhavatI navI kAraNake caramatA e dhama sApekSa hAya che. apekSaNIyanA abhAvamAM caramatA temA mAnI zakAya nahI eja rIte jo ratnaprabhA pRthvInI bahAranI tarapha khIjI kA pRthvI hoya te te apekSAe te ratnaprabhA pRthvI te madhyavatInI kahevAta kiMtu tenI pahelAM ke -
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 3 mU. 3 ratnaprabhAdi pRthivInirUpaNam 565 evaM yadA tasyAzcaramavyapadezo na saMbhavati, tadA 'caramANi' iti bahuvacanAntavyapadezasya kA kathA, tathaiva 'acaramANi' iti vyapadezasyApi kathA . dUre AstAm, tathA caramatvasya acaramattvasya cAbhAvena tatpadezakalpanAyA apyabhAva evetyabhiprAyeNAha-no caramAntapradezA no vA acaramAntapradezA, ratnaprabhA pRthivI ityAzayaH, kintu niyamAt niyamataH acaramaJca, caramANi ca bhavitumarhanti, tathAhi yadyapi vastugatyA uktayuktaH ratnaprabhAyAH caramAcaramatvaM na saMbhavati tathApi ziSyajanAnugrahAya yadi ratnaprabhAyAH pRthivyA asaMkhyAtamadezAvagADhatayA anekAvayavavivakSA kriyate tadA ratnaprabhAyA prAntabhAgAvasthitakhaNDAnAmanekatvena vivakSayA 'caramANi' tAni - prAntabhAgavaNDAni iti bahuvacanAntatayA vyapadeSTu' zakyate, tatmAntabhAga-pIche-koI dUsaro pRthivI hai nahIM- ataH yaha acaramA- madhyavatinI bhI nahIM kahI jA sakatI / isa taraha yaha na prAntavartinI hai aura na madhyavartinI hai| ataH jaba isameM ekavacanarUpa caramatAkA vyapadeza nahIM bana sakatA hai to phira 'caramANi'aise bahuvacanAnta caramapadakA prayoga bhI vahAM kaise bana sakatA hai| arthAt nahIM bana sakatA hai / caramatA acaramatAke abhAvase tatpadeza kalpanA kA bhI arthAta caramAcaramajanya vibhAgakA bhI abhAva vahAM AjAtA hai. isI abhiprAyako lekara 'no caramAntapradezAH no vA acaramAntapradezAH' aisA kahA haibahuvacanako apekSAse ratnaprabhApRthivI na caramAnta pradezarUpa hai aura na acaramAnta pradezarUpa hai / phintu jaba usameM asaMkhyAta pradezAvagADhatA mAnI jAtI hai- naba asaMkhyAta pradezoMmeM unakI sthiti honese vahAM aneka avayavoMkI vivakSA ho jAtI hai- isaliye 'niyamAt tenI pachIthA bIjI koI pRthvI nathI teTalA mATe tene acaramA-madhyavartInI paNa kahI zakAya nahI e rIte te prAtavatInI nathI ane madhyavartInI nathI. ethI temAM eka vayana35 yrmtaan| vyapaheza mnt| nathI to pachI 'caramANi 'mevA mahu vacanAH carama padane prayoga paNa kevI rIte banI zake arthAta banI zakato nathI caramatA acaramatAnA abhAvamAM tata pradeza kapanAne paNa arthAta caramA carama janya vibhAga 5 abhAva bhAvI taya cha me maliprAyane bane 'no caramAnta pradezA no acammAnta pradezA' sebha yu che makyananI apekSAye ratnaprabhA pRthvI yaramAnta pradezarUpa nathI ane acaramAta pradezarUpa paNa nathI kita jyAre temAM asaMkhyAta pradezavagADhatA mAnavAmAM Ave che tyAre asa khyAta pradezAvagADha hovAthI arthAta AkAzanA asa khyAta pradezamAM tenI pradezamAM tenI sthiti hovAthI tyA aneka avayanI vivikSA
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatre vyavasthita - tadhyAsitakSetrakhaNDAnAM tathAvidhaviziSTaikapahiNAmayuktatvAt, atha ca tanmavyavartino mahataH kSetrakhaNDasya ekatvena vivakSayA caramam' tat ratnaprabhAkrAntaM madhyavarti kSetrakhaNDam iti ekavacanAntatayA vyapadezo bhavitumarhati, ratnaprabhAyAzca pRthivyAstadubhaya samudAyarUpatvAt, anyathA tadabhAvaprasaGgAt, pradeza vivakSAparikalpanayA tu caramAnta pradezAH, acaramAnta pradezozca bhavitu marhanti, tathAhi-ratnaprabhAyAye vAhyakhaNDa pradezAste caramAntapradezAH, ye ca ratnaprabhAyAH madhyakhaNDapradezAste'caramAnta pradezA iti vyapadeSTu pAryate, ityanena ekAntavAdanirasanapradhAnena yathoktaacaralaM, caramANi ca bhavitumarhati' vaha ratnaprabhApRthivI acaramarUpa, bahuvacanAnta caramarUpa, caramAnta pradezarUpa aura acaramAnta pradezarUpa kahI jA sakatI hai| tAtparya aisA hai- ki ratnaprabhAke prAnta mAgameM avasthita khaMDomeM java anekatvakI vivakSA kI jAtI hai, taba vahAM para 'caramANi' aise vahuvacanakA prayoga ho sakatA hai tathA madhyabhAnA vartI khaMDa jaba ekarUpase vivakSita hotA hai, taba vahAM ekavacanarUpa 'acarama' aise padakA prayoga ho sakatA hai| tathA pradezadRSTikI vivakSA se caramAnta pradeza aura acaramAnta pradezarUpase bhI vaha kahI jA sakatI hai| tAtparya kahanekA yahI hai ki ratnaprabhA pRthivIke pahile aura bAdameM koI dUsarI pRthivI vagairaha cIja nahIM hai| isaliye na vaha usakI apekSA carama kahI jA sakatI hai aura na acarama kahI jA sakatI hai| jaba usameM carala aura acaramakA vyavahAra nahIM hotA hai to vaha phira caramAnta pradezarUpa aura acaramAnta pradezarUpa bhI tha4 janaya che. me21 bhATa 'niyamAt acaramaM caramANi ca bhavitumarha ti' te ratnaprabhA pRthvI acaramarUpa bahuvacanAne caramarUpa aramAnta pradezarUpa ane aramAnta pradezarUpa kahI zakAya che. kahevAno hetu e che ke ratnaprabhAnA prAMtabhAgamAM rahelA khADAmAM bhanetvanI vivikSA rAya che tyAre tyA 'caramANi' sevA mapayanavAle prayoga yA jAya chemadhyabhAgavati khaMDa jyAre ekarUpathI vivakSita hoya tyAre tyAM eka vacanarUpa 'acarama vA pahanA pryo|| 4ii 24ya cha tathA pradezaSTinI vivakSAthI ya2mAnta pradeza ane acaramAnta pradezarUpathI paNa tene kahI zakAya che tenuM tAtparya e che ke ratnaprabhA pRthvInI pahelAM ane pachIthI kaI bIjI pRthvI vigere cIja nathI. eTale te tenI apekSAe carama kahI zakAya nahIM ane acarama paNa kahI zakAya nahIM jyAre temAM carama ane acaramane vahevAra nathI thatuM te pachI caramAnta pradezarUpa ane
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u3. su. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 567 nirvacanarUpAnekAntavAdena avayavAvayavirUpaM, tayozca bhedAbhedaH, iti vijayate anekAntavAdaH, atha prajJApanAyAstavadhimAha - 'jAva-vemANiyA NaM bhate ! phAsacarimeNaM kiM carimA, acarimA ? goyamA ! carimA vi, acarimA vi' nahIM kahI jA sakatI hai parantu aisI mAnyatA ekAntataH nahIM haikyoMki vaha ratnaprabhApRthivI lokAkAzake asaMkhyAta pradezomeM avagADha hai. ataH isa apekSA usameM caramabhAgAvasthita khaMDoMjI anekatAse 'caramANi' isa bahuvacanAnta carama zabdakA vyapadeza ho sakatA hai. tathA jo AkAzapradeza una prAntabhAgoMmeM avasthita haiM ve tathAvidha eka pariNAmarUpase yukta haiM-isa liye tanmadhyavartI kSetrakhaNDameM ekatA hone se vaha 'acarama' aise eka vacanAnta zabdase bhI kahI jA sakatI hai| caramAnta pradezarUpa aura acaramAnta pradezarUpa vaha pradezoM kI vivakSAkI parikalpanAse ho jAtI hai| ratnaprabhApRthivIke jo bAhya khaNDake pradeza haiM ve casmAnta pradeza haiM aura jo madhyakhaMDake pradeza haiM ve acaramAnta pradeza haiM / isa ekAntavAdakI nigsanatA batAnevAle aura yathArtha arthakI prarUpaNA karanevAle anekAnta cAdase yaha vAta puSTa kI gaI hai ki ratnaprabhAthivImeM aura usake avayavoMmeM kathacit avayavAvayavI rUpatA hai aura kathaMcit bhedAbheda. rUpatA hai / isa tarahake kathanase yahA~ anekAntavAdako vijayazIla prakaTa kiyA gayA hai| aba gautama svAmI prathuse ailA pUchate haiNacaramAnta praderArUpa kahI zakAya nahIM paNa evI mAnyatA ekAntata; nathI kemake te ratnaprabhA pRthvI lokAkArAnA asa khyAta pradezamAM avagAhana kare che eTalA mATe te apekSA tamA yamabhAgAvasthita pAnI metAthI 'caramANi' savA mahupayananA zabdane vyapadeza karI zakAya che tathA je AkAza pradeza te prAMta bhAgomAM rahelA che te prakAranA eka pariNAmarUpathI yukta che eTale tanmadhyavatI kSetra khaMDamAM ektA hovAthI te 'acarama' sevA me vayanAntasamayI pIya cha samAnta aTeza35 ane. acaramAnta pradezarUpa te pradezanI vivikSAnI parikalpanAthI kalpI zakAya che ratnaprabhA pRthvIne je bAhya khaMDanA pradeza che te caramAnta pradeza che ane je mayakhaMDanA pradeza che. te acaramAnta pradeza che. A ekAtavAdanI nirasatA batAvavAvALA ane yathArtha arthanI prarUpaNuM-karavAvALA anekAnta vAdathI A vAta puSTa karavAmAM AvI che ke ratnaprabhA pRthvImAM ane tenA avayamAM koI rIte avayavAvayavI rUpatA che ane kaI rIte bhedabheda rUpatA che e rItanA kathanathI ahIMA anekAta vAdane vijyazIla pragaTa karavAmAM Avye che.
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 bhagavatI sUtre he bhadanta ! yAvada - pRthivIkAyikA kendriya dIndriya zrIndriya caturindriya paJcendriyatiryagyonika - manuSya bhavanapati - vAnavyantara jyotiSika vaimAnikAH khalu sparzacarameNa ki caramAH prAntavartinaH ? kiMvA acaramAH madhyavartino vartante ? bhagavAnAha - he gautama! pRthivIkAyikAdiyAvad vaimAnikAH caramAH prAntavartino'pi, acaramAH madhyavartino'pi vyadizyate, tathAhiye vaimAnika bhavanaM sa na lapsvante punastatrAnutpAdena muktigamanAttaM vAcana vaimAnikAH sparzacarameNa 'caramA:' iti vyavahriyante yatu vaimAnikabhavasaMbhavaM 'jAva vaimANiyA NaM bhaMte ! phAsacarimegaM kiM carisA acarimA : goyamA ! carimA vi acarimA vi' he bhavanta ! yAvat pRthivIkAyika Adi ekendriya jIva, hIndriya jIva, trIndriya jIva, caturindriya jIva, paJcendriya tiryagyonika jIva, manuSya, bhavanapatideva vAnavyantaradeva, jyotiSikadeva, aura vaimAnikadeva ye sparzacaramase prAntavartI haiM ? yA madhyavartI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama! pRthivIkAdhika ekendriya jIvase lekara vaimAnikadeva taka saba jova carama prAntavartI bhI haiM aura acarama - madhyavartI bhI haiM / jo traimAnikadeva vaimAnika bhava saMbaMdhI sparzanako pAyege aura phira vahAM para anutpAda se mukti gamana kareMge ve vaimAnikadeva sparzacarama se 'carasa' isa rUpase vyavahRta kiye jAte haiM / jo vaimAnikadeva vaimAnika bhava saMbaMdhI sparzako prApta karege ve vaimAnikadeva 'acarama' isa rUpase vyavahRta kiye jAte haiM / , 3 :- ' jAva vaimANiyANaM bhaMte phAsacarimeNaM kiM carimA avarimA ? goyamA carimAvi acarimAvi' he lahanta / pRthvI ayi yAhi mehendriya lava hIndriya kava, trindriya jIva, caturindriya jIva, pa cendriya tihu~ca yonI jIva, manuSya, bhavanapati deva, vAnavyaMtara deva, yetiSika deva, ane vaimAnika deva, e spa`caramathI prAtavatI che ke madhyavatI che ? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama pRthvIkAyika ekendriya jIvathI laIne vaimAnika deva pa tanA sadhaLA jIve carama-pratavatI paNa che ane acarama-madhyavatI che. je vaimAnika deva vaimAnika bhava sakha dhI sparzane pAmaze ane pachI tyA anutpAdathI bhumti gamana kuzze te vaimAni deva sparza yarabhathI 'carama' me 35thI vyavahAravANA karavAmAM AvyA che ane je vaimAnika deva vaimAnika bhava samadhI spazane prApta karaze. te vaibhava 'acarama' me 35thI vyavahAravANA purAyA che aMtamAM bhagavAnanA
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za 8 u. 3 mU. 3 ratnaprabhAdipRthivInirUpaNam 569 sparza punarlapsyante te vaimAnikAH 'acaramAH' iti vyavahiyante, ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha- 'sevaM bhaMte! sava bhaMte' ti he bhadanta! tadevaM-bhagava dukta sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhagavadukta sarva satyame veti bhAvaH // 3 // iti zrI-vizvavikhyAna-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalita kalApAlApaka-pravizudra-gadyapadhanaikagraMthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhanchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya tRtIyodezakaH samAptaH 8-3 aba antameM bhagavAnake vAkyako svIkAra karate hue kahate haiM 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he sadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha lava sarvathA satya hai| isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye sU0 3 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacadrikA vyAkhyAke AThaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta 8-3 pAyAno khAjAra 42tA gautamasvAmI 4 che 'sevaM bhate seva bhaMte tti' mahanta ! Ape je kahyuM che te sarvatha satya che, Ape je kahyuM che te sarvathA satya che evuM kahI gautama svAmI potAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA che sU, 3 / janAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakane trIjo uddezaka rAmApta. 8-3
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 caturthoddezakaH prArabhyate / aSTamazatakasya caturthoddezakasya saMkSiptavipayavivaraNam kriyAkArAH, are kriyAH paJcavidhA:- kAyikI, adhikaraNikI, prAdvepikI, pAritApanikI, prANAtipAti kI kriyAca tAsAM bhavAntarabhedAzcaArambhikI, pArigrahikI, apratyAkhyAnikI, mAyApratyayikI, mithyAdarzanapratyayikI ca, kAyikI dvividhA anuparatakAyikI, duSprayuktakAyikI ca, AdhikaraNikI kriyApi dvividhA - saMyojanAdhikaraNikI, nirvartanAdhikaraNikI ca / sarvAsAJcaalpatva vaktavyatAnirUpaNam / aSTama zataka kA caturtha uddezaka " * isa aSTama zatakake caturtha uddezaka meM jo viSaya kahA gayA hai usakA vivaraNa saMkSepase isa prakAra hai- kriyA prakAra kathana | ye kriyAe~ kAyikI, adhikaraNikI, prAdveSikI pAritApanikI aura prANAtipAtikI isa taraha se pAMca prakAra kI hotI haiM aura avAntara bheda kitane hote haiM- ina sabakA kathana ArambhikI, parigRhItA, amatyAkhyAnikI, mAyApratyayikI aura mithyAdarzanapratyayikI kriyAoMkA kathana kAyikI anuparata kAyikI, duSprayuktakAyikI kriyAke bheda se do prakArakI hai- aisA kathana adhikaraNikI kriyA saMyojanAdhikaraNa aura nirvartanAdhikaraNake bhedase do prakArakI hai aisA kathana tathA saba kriyAoMke alpa bahutvakA nirUpaNa / AThamAM zatakanA cAthA uddezaka AThama zatakanA cothA udzakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che tene TUMka sAra nIce pramANe che--kriyAnA prakArAnu kathana kAyikI, adhikaraNikI prAdeSikI, pAritApanikI, ane prANAtipAtikI, A pramANe kriyAnA pAMca mukhya prakAreAnuM tathA temanA upabhedyanu yana. Ara bhIkI, parigRhItA, apratyAkhyAnikI, mAyApratyayikI ane mithyAdarzana pratyayikI, kriyAonu kathana kAyikI kriyAnA nIce pramANe e bheda heAya che. (1) anuparatakAyikI ane (2) duSprayuktakAyikI adhikaraNikI kriyA pazu be prakAranI hoya le- (1) saMbhAnnAdhi12zu, ane (2) nirvartanAdhiSu madhI miyAmotA bhalya adbhutvanuM nirUpaNuM A uddezakamAM karyuM che.
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.4 mR. 1 kAyikyAdikriyA nirUpaNam 571 kAyikayAdi vaktavyatA mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI-kai NaM bhaMte! kiriyAo paNNattAo ? goyamA / paMca kiriyAo paNNattAotaMjA - kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhicAo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvata - evam avAdIt kati khalu bhadanta ! kriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcakriyA prajJaptAH, tadyathA - kAyikI, adhikaraNikI, eva kriyApadaM niravazeSaM maNirtavyam, yAvat mAyApratyayikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / / sU0 9 // kAyikI Adi vaktavyatA . 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi sUtrArtha - (rAga jAva evaM vyAsI) rAjagRhanagara meM yAvat gautamane aisA pUchA - ( ka NaM aMte ! kiriyAo paNNattAo) he bhadanta ! kriyAe~ kitane prakArakI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama ! (paMca kiriyAo paNNattAo ) kriyAe~ pA~ca kahI gaI haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM / (kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApadaM niravasesaM bhANiyAM jAva mAyAvatiyA kiriyAo visesAhiyAo) kAyikI, AdhikaraNikIisa prakAra yahAM para prajJApanA sUtrakA kriyApada yAvat mAyApratyayikI kriyA vizeSAdhika hai yahAM taka kahanA cAhiye / ( sevaM bhaMte ! seva kAyakI Adi kriyAnuM vivecana rAyagi jAva evaM vayAsI ' 4tyAhi 8 A sutrAtha - ( rAyagi jAna evaM vavAsI) (bhagRha nagarabhAM alu padhAryA ', kathanathI zarU karIne * gautame prabhune A pramANe pUchyu tyA sudhInuM samasta kathana mahIM thaDallu 42vuM ( kaiNaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo ? ) De sahanta ! DiyAgo DeTalA aAranI gaDI che ? ( goyamA ) he gautama! ( paMca kiriyAo paNNattAo ) priyA yAMya aAranI hI hai (taM jahA) te pAtha ahArI nIce pramANe - (kAiyA, ahiNaraNiyA, evaM kiriyApadaM niravasesaM bhANiyatvaM jAna mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo ) DAyarI, sAdhipuraNI', yA uthanathI zatru purIne 'bhAyApratyayaDiyA vizeSAdhi hoya he ' tyA sudhInu prajJApanA sUtranA kriyApadgha >
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 bhagavatImatre TIkA- tRtIyodezake vaimAnikAH pratipAditAH, te ca kriyAvanto bhavanti atazcaturthIdezake kriyAvaktavyatAmAha - 'rAyagihe' ityAdi / 'rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaiNaM bhaMte ! kiriyAo eNNatAo ?' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasmRtaH, zramaNaM bhagavantaM vanditu parSan nirgacchati, matigatA parpada tataH zuzrapamANo namasyan vinayena prAJjalipuTo gautama bhagavantam evaM vakSyamANakrameNa avAdIt - he bhadanta ! kati kiyatprakArAH khalu kriyA: prajJaptAH ? bhagavAnAha- 'goyamA ! paMca kiriyAo paNNatAo' he gautama ! bhaMte ! tti) he bhadanta / ApakA kathana sarvathA satya hI hai- he bhadanta! ApakA kathana sarvathA satya hI hai- isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / / TIkArtha- tRtIya uddezakameM vaimAnikadevoMkA pratipAdana kiyA gayA hai| ye kriyAvAle hote haiN| isa liye isa caturtha uddezakameM kriyA saMbaMdhI vaktavyatAkA kathana sUtrakArane kiyA hai 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhanagarameM yAvat svAmI Aye- zramaNa bhagavAna ko vaMdanA karane ke liye pariSad gaI aura dharmopadeza sunakara apane 2 sthAla para calI gaI. itanemeM dharmatatvako sunaneke abhilASI gautamane prabhukI sevA karate hue donoM hAtha joDakara baDe vinayake sAthaunase aisA pUchA- "kaDaNaM maMte ! kiriyAo paNNattAo' he bhadanta ! kriyAe~ kitanI prakArakI kahIM gaI haiN| uttara meM prabhune unase aisA kahA goyamA ! he gautama 'paMca kiriyAo paNNattAo kriyAe~ pAMca kahI gaI haiM 'tajahA ' jo isa tarahase haiM- 'kAiyA, sarata 41 mA ahae! 42 ( sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! ti ) Hd ! bhAnu kathana sarvathA satya che. he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM che te yathArtha ja che A pramANe kahIne prabhune va daNA namaskAra karIne gautama svAmI pitAne sthAne besI gayA TIkArtha :- trIjA uddezakamAM vaimAnika devenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. teo kiyAvALA hoya che tethI A cothA udezakamAM sUtrakAre kiyA viSenI vakatavyatAnu 4yana yuche 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' nAmA maDAvIra prabhu 5dhAryA. zramaNa bhagavAna mahAvIrane va daNuM namaskAra karavA mATe pariSada nIkaLI dharmopadeza sAMbhaLIne leke pita pitAnA sthAne cAlyA gayA tyAra bAda dharmatatvane jANavAnI abhilASAvALA gautamasvAmIe prabhunI sevA karatA karatAM, bane hAtha joDIne vinayapUrva 4 2mA pramANe pUchyu'- 'kaiNaM bhate ! kiriyAo paNNattAo ? 'S HE-ta ! dhyAmAnA TasA 2 4thA cha? mahAvIra prabhuNe 4yu- 'goyamA !' gautama /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.4 mU. 1 kAyikyAdikriyAnirUpaNam 573 paJcavidhAH khalu kriyAH prajJaptAH 'taMjahA- kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyavyaM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAoM' tadyathA kAyikI, AdhikaraNikI, evam-etena krameNa, kriyApada prajJApanAyA dvAvizatitamapadaM niravazeSa sarva bhaNitavyam, tathAcokta prajJApanAyAm- 'kADayA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANADavAya kiriyA' ityAdi, kAyikI, adhikaraNikI, prAdepikI, pAritApanikI, prANAtipAtakriyA ca, ityAdi. tadavadhimAha..- yAvat- mAyAmatyayikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, tathA ca prajJApanAyA antimamutram-'eyAsi NaM bhaMte ! AraMthiyANaM, pariyAhiyANaM, apaJcakkhANiyANaM, mAyAvattiyANaM, ahigaraNiyA. enaM kiriyApayaM niraksesaM bhANiyAM jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo' kAyikIkriyA, AdhikaraNikI kriyA isI kramase yahAM para prajJApanA kA kriyApada jo ki 22vAM pada hai sampUrNa kahanA cAhiye / tathAcokta prajJApanAyAm- 'kADyA, ahigarajiNa poosiyA pAriyAvaNiyA pANAivAyakiriyA' ityAdi kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI aura mANAtipAta kriyA yahAM jo aisA kahA gayA hai ki 'jAva mAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo' so usakA tAtparya aisA hai ki prajJApanA kA antima sUtra- 'eyAsiNaM aMte ! AraMbhiyANaM, parigAhiyANaM ... apaJcakkhANiyANaM, mAyAvattiyANa, micchAdasaNavattiyANa ya kayare paca kiriyAo eNatAo' yAme pAya prA2nI hI 'taM jahA' te // 2 nIya pramANe cha- 'kAiyA, ahigaraNiyA, evaM kiriyApayaM nigvasesaM bhANiyavvaM jAva mAyAvayittAo kiriyAo visemAhiyAo' ayi ThiyA, mdhi429|| kriya', ityAdi je kathana prajJApanA sUtranA kiyA nAmanA 22 mA padamA karavAmAM Avyu cha, ta samasta thana sahI e 47 yA te 56mA pramANe prayu - 'kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA' chiyAnA pAya 2 - [1] iful, [2] adhi424I, [3] prASi41, [4] paritApani bhane [5] prAtipAta yA mahA ne mevAmAM bhAvyu cha 'jAva mAyAvayittAo kiriyAo visesAhiyAo' mA yananu tAtpanIya pramANa cha-jJApanAnu ma timasUtra 2mA prabhAra cha- 'eyAsiNa bhaMte ! AraMbhiyANaM, parigAhiyANaM, apaJcakkhANiyANaM,
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 bhagavatImo micchAdasaNavattiyANaya kayare kayarehito appA vA, vahuyA vA, tullA vA, visesAhiyAM vA ? goyamA ! sanmatyo vA micchaIsaNavattiyAo kiriyAo' etAsAM khalu bhadanta ! ArambhikINAm, pArigrAhikINAm, apratyAkhyAnikInAm, mAyApratyayikInAm, mithyAdarzanAtyayikInAJca, katamA katamAbhyo'lpA vA, vahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA yA? gautama ! sarvastokA mithyAdarzanapratyayiyaH kriyAH, mithyAdRSTInAmeva jIvAnAM tAsAM sadbhAvAta, 'apaJcakkhANakiriyAo visesAdiyAo' 'apratyAkhyAnakayare hito appA bA, bahuyA bA tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! mabatyovA micchAdasaNavattiyAo kiriyAo apacakvANakiriyAo visaMsAhiyAo pariggahiyAo rilesAhiyAo,AliyAA kiriyAo visesAhiyAo, mAyAvattiyAo visesAhiyAo' yaha hai / so yahAM taka kriyAoMke viSayakA kathana jAnanA cAhiye. tAtparya kahanekA yahI hai ki- gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki- he bhadanta ! ina AraMbhikI, pAri atikI, apratyAkhyAnikI, mAyApatyayikI, aura mithyAdarzanamatyayikI kriyAoMke bIca konasI kriyAe~ kina kriyAoM kI apekSA alpAheM ? vahata haiM ? tulya hai ? aura konamI kriyAeM vizeSA dhika haiM ? uttara meM pasu kahate hai-he gautama ! sabase kama mithyAdarzana pratyayikI kriyAe~ haiN| ye kriyAe~ licyAdRSTijIboM meM hI pAyI jAtI haiN| apratyAkhyAnakriyAe~ inakI apekSA vizeSAdhika haiN| mAyAgatiyANa, micchAdasaNavattiyANa ya kayare kayare hito appA vA, vahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA? goyamA ! savvatthovA micchAdasaNavattiyAo kiriyAo, apacakkhANakiriyAo vilesAhio pariggahiyAo visesAhiyAo AraMbhiyAo kiriyAo vimesAhiyAo mAyAvattiyAo visesAhiyAo' mahA sudhAnA 4yana 62yiAmAnA viSayanu ni35 42vaam| mAvyu cha, ema samajavuM. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che -. gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke "he bhadanta ! A Ara bhikI, parigrahakI, apratyAkhyAnikI, mAyAmatyayikI ane miyAdana pratyayikA kiyAemAthI kaI kai kriyAo kaI kaI kriyAo karatAM alpa che? kaI kriyAo kaI kriyAo karatAM adhika che? kaI kaI kriyAo kaI kaI kriyAonI samAna che ? ane kaI kriyAo vizeSAdhika che ?' mahAvIra prabhu kahe che ke- "he gautama ! sauthI alpa mithyAdarzana pratyayikI kiyAo che misyA daSTi jIvomAM ja AkriyAone sabhAva hoya che apratyAkhyAna kriyAo tenA karatA vizeSAdhika hoya che. kAraNake te kriyAo sAva mithyASTi
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 575 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 2 sU.12 kAyikyAdikriyAnirUpaNam kriyAH vizepAdhikAH, mithyAdRSTInAm aviratasamyagdRSTInAzca jIvAnAM tAsa sadbhAvAta, 'pAriggahiyAo visesAhiyAo' pArigraDikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, uparyuktAnAM mithyAdRzAmaciratasamyagdRzAm dezaviratAnAJca jIvAnAM tAsAM sadbhAvat, 'AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo' ArambhikyaH kriyAH vizeSAdhikAH, uparyuktAnAM pramattasaMyatAnAJca jIvAnAM tAsAM sadbhAvAt, 'mAyAbattiyAo visesAhiyAo' mAyApratyayikya kriyA vizeSAdhikA bhavanti pUrvoktAnAM sarveSAm apramattasaMyatAnAJca jIvAnAM tAsAM sadbhAvAt, atrArthe gAthAdayam - 'micchA paccakkhANe, pariggahAraMbha-mAya kiriyAo, kamaso micchA - aviraya- desa pamatta - pamattANaM // 1 // kyoM ki ina kriyAoMkA sadbhAva mithyAdRSTi jIvoM meM aura avirata samyagdRSTi jIvoM meM pAyA jAtA hai| ' pariggahimAo visesAhiyAo ' pArigrahikI kriyAe~ inase bhI vizeSAdhika haiM- kyoM ki ye kriyAe~ mithyAdRSTiyoM meM avirata samyagdRSTiyoM meM, aura dezavirativAle jIvAM meM pAyI jAtI haiM / 'AraMbhiyAoM kiriyAovisesAhiyAo' inakI bhI apekSA AraMbhika kriyAe~ vizeSAdhika haiM kyoM ki ye kriyAe~ pUrvokta mithyAdRSTi Adi jIvoM meM aura pramatta jIvoM meM pAyI jAtI haiM / mAyAvattiya visesAhiyAo' mAyApratyayikI kriyAeN inase bhI vizeSAdhika hai- kyoM ki ye kriyAe~ pUrvokta midhyAdRSTi Adi jIvoM meM aura apramatta saMyata sakaSAyI jIvoM meM pAyI jAtI haiM / prajJApanA mutrake 22 ve pada meM jo kAyikI Adi kriyAe~ kahI gaI haiM- unakA tAtparya aisA hai jo ye kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApakI, lavAmA bhane avirata sabhyagU dRSTi lavobhA hoya che 'pariggahiyAo visesAhiyAo' pAgrihikI kriyAe temanA karatA paNa vizeSAdhika heAya che, kAraNake te kriyAone sadbhAva mithyA dRSTi jIvAmA, avirata samyag daSTi jIvAmAM ane dezavirativALA chavobhA nevAsA yAve 'AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo' mAra li kriyAe temanA karatA paNa vizeSAdhika hoya che, kAraNake pUrvakita mithyAsRSTi Adi vomA bhane abhattasaMyata vAmAM tebhano sahulAva hoya . ' mAyAvattiyAo virosAhiyAo ' mAyApratyayiDI priyA / tebhanA rAya vizeSASiTha hoya che, ra pUrvokata mithyAdaSTi Adi jIvAmAM tathA apramattasayata sAyI jIvAnA te kriyAonA sadbhAva jovA maLe che prajJApanA sUtranA 22 mA padamAM kAyikI Adi je kriyA kahI che tenu tAtparya nIce pramANe che 6
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 chAyA bhagavatImRge micchattavattiyAo, micchaddikINa cetra to thotrA, sANaM ekkeko bar3a rAsI tao ahiyA || 2 || mithyApratyAkhyAne, parigrahArambhamAyAkriyAH, kramazo mithyA avirata deza pramattA - pramattAnAm ||1|| mithyAtva pratyayikyaH mithyAdRSTInAM caiva tAH stokAH, zeSANAm ekekA varddhane rAtristato'dhikAH // 2 // 5. tathAca prajJApanApadAnAmayamAzayaH - 1 kAyikI, 2 AdhikaraNikI, 3 mAdveSikI, 4 pAritApanikI, 5 prANAtipAtikI ca etAH paJca kriyAH santi, tatra kAyikI kriyA dvividhA-anuparatakAyikI, duSprayuktakAyikI ca - tatra prANAtipAtAdisAvadyayogAt dezena sarvadA vA anivRttAnAM jovAnAm - anuparatakAyikI kriyA lagati, iyaJca kriyA aviratamAnasyaiva bhavati, kAyAdInAM duSprayogeNotpadyamAnA kriyA duSprayuktakAyikI. iyaJca kriyA pramattasAdhUnAmapi bhavati, adhikaraNikI kriyA dvividhA - saMyojanAdhikaraNikI, nirvartanA karaNikI ca, tatra pUrve niSpAditAstrazastrAdivadhasAdhanAnAM prANAtipAttikI pAMca kriyAe~ kahI gaI haiM mo ina meM se kAyikI kriyAse do prakArakI hai eka anuparata kAyikI kriyA aura dUsarI duSprayuktakAyikI kriyA / ina meM prANAtipAta Adi sAvadyayoga se deArUpa se yA sarvathArUpa se virakta nahI hone vAle jIvoMke anuparata kAyikI kriyA lagatI hai / yaha kriyA aviratamAtra jIvake hotI hai / kAyAdikoM ke duSprayoga utpanna hone vAlI kriyAkA nAma duSprayuktakAyikI kriyA hai / yaha kriyA pramattasAdhu janoM ko hotI haiM / adhikaraNikI kriyA do prakArakI hotI hai- eka saMyojanAdhikaraNikI aura dUsarI nirvartanAdhi-karaNikI niSpAdita astrazastrAdika vadhake sAdhanoMkA sayojanase taiyAra DAyiSDI, mAdhiraNiTTI, pradveSina, pAritApani bhane prAzutiyAtiDI, me pAMca prakAranI kriyAe kahI che. tamAthI kAyikI kriyAnA nIce pramANe e bheda kahyA che. (1) anuparatakAyikI kriyA ane (ra) duSprayukatakAyikI kriyA prANAtipAta Adi sAvadyaceAgathI A rAtaH ke sarvathA [sa pUrNataH] virakata nahI thanAra jIvAne anuparatakAyikI kriyA lAge che te kriyA mAtra avirata jIvA ja kare che. kAyAdikAnA duSprayogathI utpanna thanArI kriyAnu nAma duSprayukatakAyikI kriyA che te kriyA pramatta sAdhu jane `ja kare che. adhikaraNikI kriyAnA e prakAra che. (1) sayAjanAdhikaraNikI ane (2) niSetanAdhikaraNikI niSpAdita astrazastrAdika vadhanAM sAdhanene sa yeA natho taiyAra karavA tenu nAma sa yeAjanAdhi
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za.8.u.4 mR.1 kAyiyAdikriyAnirUpaNam 577 saMyojanena sAkaraNam saMyojanAdhikaraNikI, navanavAstrazastrANAM nirmANam nirvartanAdhikaraNikI, svasya parasya ubhayasya vA azubhacintanam mAdapikI kriyocyate, evaM svasya parasya ubhayasya vA pIDanaM duHkhotpAdana paritApanikI kriyA, svasya parasya ubhayasya vA jIvavyaparopaNaM prANAtipAtiko kriyA vyapadizyate iti bhAvaH / ante gautamaH bhagavadvAkyamaGgIkurvannAha'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! bhavadukta sarva satyameva vartate iti |mu0 1 // aSTamazatakasya caturthIdezakaH samAptaH / / 8-4 // karanA yaha saMyojanAdhikaraNikI kriyA hai| tathA navIna 2 astrazastroMkA nirmANa karanA vaha nirvartanAdhikaraNikI kriyA hai / apanA aura dUsarekA tathA donAMkA azubha cintavana karanA yaha prAdveSikI kriyA hai| apane meM, dUsare meM aura donoM meM duHkhakA utpAdana karanA yaha pAritApanikI kriyA hai| apane jIvako, dusareke jIvakA tathA donoMke jIvakA vyaparopaNa - (mAranA) karanA yaha prANAnipAtikI kriyA hai| aba anta meM gautama kahate haiM- 'sevaM saMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha lava bilakula satya hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba bilakula satya hai| isa prakAra kaha kara ve gautama-yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // // caturtha uddezaka samApta // karaNikI kriyA che tathA navIna navIna astrazastranuM nirmANa karavuM tenuM nAma nirvAdhikaraNikI kriyA che. pitAnu, anyanuM tathA ubhayanu azubha cintavana karavuM tenuM nAma prASikI kriyA che nijamAM, anyamAM ke ubhayamAM duHkhanuM utpAdana karavuM tenuM nAma paritApanikI kriyA che potAnA jIvanI, anyanA jIvanI ke ubhayane jIvanI hatyA karavI tenuM nAma prANAtipAtikI kriyA che sUtrana hA2 42ta gautama svAmI 4 cha- 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti' bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che ke bhadanta ! ApanuM kathana yathArtha che A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaghaNuM namaskAra karIne gautama svAmI pitAne sthAne virAjamAna thaI gayA che. sUtra 1 ) // ythe| deza sabhAta //
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcamodezakaH prArabhyate aSTamatakasya paJcamodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam AjIvikasya praznaH kRtasAmAyikasya zrAvakasya bhANDapAtravastrAdivastUni yadi paharet tadA sa svabhANDAdikaM vA anugavepayet ? yadi apahRtaM bhatories bhANDAdikaM bhavati tarhi kathaM svabhANDAdikam anugavepayati iti vaktu paryeti ? iti praznaH, mamatvamAvasyApratyAkhyAnAt tAdRzavyabahAro bhavati, tathAkRtasAmAyikasya zrAvakasya khIm kazvidupapatiH yadi vyabhicaretadA kiM tasya strIM vyabhicarati ? kiM vA tebhya ajAyAM strIbhinnAM vyabhicarati ? aSTama zatakakA paMcama uddezaka prAraMbha aSTama zataka ke isa paMcama uddezaka meM jo viSaya kahA gayA hai- usakA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai- AjIvika kA praznajisane sAmAyika dhAraNa karalI hai aise zrAvaka ke ki jo zramaNake upAzraya meM baiThA huA hai bhANDa, mAtra Adiko yadi koI curA letA hai to sAmAyika kara cukane ke bAda vaha bhANDAdikoM kI gaveSaNA karatA hai ? yA dUsare ke bhANDa Adi kI gaveSaNA karatA hai ? yadi apahRta - curAyA huA bhANDa Adika abhANDa mAdirUpa ho jAte haiM, to vaha apane bhANDa AdikI gaveSaNA karatA hai, aisA kaise kahA jA sakatA hai ? mamatvabhAvakA usane tyAga nahIM kiyA hai, isaliye aisA vyavahAra hotA hai| jisane sAmAyika dhAraNa karalI hai aise zrAvakakI strI ke sAtha yadi koI aziSTa vyavahAra karatA hai to vaha usakI AThamA zatakanA pAMcamA uddezaka prAr bha~ AThamAM zatakanA pAcamAM uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM Avyu` che, tenu sakSipta vivaraNa A pramANe che... AjIvikane prazna- jeNe sAmAyika dhAraNa karelI che evA zramaNunA-upAzrayamAM beThelA zrAvakanA vastra, AbhUSaNu, pAtra adine kASTha cerI jAya ane sAmAyika pUrI thayA khA jo te zrAvaka tenI zeSa kare te zu te tenA peAtAnAM vastrAdikAnI zAla kare che ema kahI zakAya ? ke anyanA vasAdikAnI zeAdha kare che ema kahI zakAya ? je cArAyelA vaAdi avasAdi rUpa thai jatA hAya, te te peAtAnA vArdikanI zodha kare che, ema kevI rIte kahI zakAya che teNe mamatvabhAvanA tyAga karyo hateA nathI. tethI evuM kahI zakAya che', evA uttara. jemaNe sAmAyika dhAraNa karelI che evA zrAvakanI patnI sAthe jo I aniSTa vyavahAra kare, to te tenI (te zrAvakanI) patnI sAthe aziSTa vahevAra kare che, ema prazna :
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 5 sU. uddezakavipayavivaraNam 579 iti vyavahAraH syAt ? pratyAkhyAnAt sA strI tasya astrI bhavet ? yadi sA tasya astrI bhavet tadA tasya strIM vyabhicaratIti kathaM vyavahAraH syAt, iti praznaH, premabandhanasya avicchedAt tathAvyavahAra iti samAdhAnam, zrAvakaH sthUlamANAtipAtapratyAkhyAnaM kathaM kuryAt ? iti praznaH atItakAlasambandhiprANAtipAtasya pratikramaNaprakArANAm, pratikramaNaprakArANAm, vartamAnakAlasambandhimANAtipAtaste sAvarakArANAm anAgatakAlasambandhimANAtipAtasya pratyAkhyAnamakArANAM prarUpaNAtmakamuttaraca, tataH sthUlamRSAvAdasya pratyAkhyAnaprakAranirUpaNam, sthUlasteyasya patyAkhyAnaprakAramarUpaNam, sthUlamaithunasya pratyAkhyAna prakAra - strI ke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai ? yA usakI astrI ke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai ? pratyAkhyAna se kyA usakI vaha strI, usakI strI nahIM hotI hai ? yadi vaha usakI strI nahIM hai to vaha usakI strIke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai, aisA vyavahAra kaise ho sakatA hai ? usake sAtha usakA prema vicchinna nahIM huA haiisaliye vaha usakI strI mAno gaI hai - aimA samAvAna ! zrAvaka sthUla prANitAtipAtakA pratyAkhyAta kaise karatA hai ? atItakAla saMbaMdhI prANAtipAtakI vaha nindA karatA hai, vartamAna saMbaMdhI prANAtipAtakA vaha saMvara karatA hai aura bhaviSyat kAla saMbaMdhI prANAtipAtakA vaha pratyAkhyAna - (nahIM karU~gA aisI pratijJA ) karatA hai / isI taraha se vaha sthUla mRSAvAdakA pratyAkhyAna karatA hai, sthUla corIkA pratyAkhyAna karatA hai, sthUla maithunakA pratyAkhyAna karatA hai / sthUla parigrahakA kahI zakAya ? ke tenI astrI (patnI na hoya evI strI) sAthe aziSTa vyavahAra kare che ema kahI DhakAya ! pratyAkhyAnathI tenI te patnI zu tenIM patnI maTI jatI nathI ? jo te tenI patnI maTI jAya che ema mAnavAmA Ave, te te mANusa te zrAvakanI patnI sAthe aziSTa vyavahAra kare che, ema kevI rIte kahI zakAya ? ' tenI sAthene tene prema vicchinna thaye nathI [tUTayA nathI], te kAraNake tene tenI patnI mAnavAmA AvI che evu samAdhAna prazna :- zrAvakra sthUla prANAtipAtanA pratyAkhyAna kevI rIte kare che? uttara :- bhUtakALanA prANAtipAtanI te niMdA kare che, vartamAnakALanA prANAtipAtane te saMvara kare che, ane bhaviSyakALamAM prANAtipAta nahIM karUM evA pratyAkhyAna [pratijJA] kare che . eja pramANe te sthUla mRSAvAdanA pratyAkhyAna kare che, sthUla cArInA pratyAkhyAna kare che, * sthUla maithunanA pratyAkhyAna kare che ane sthUla parigrahanA pratyAkhyAna kare che. bhAvikanA
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 bhagavatImatro prarUpaNam, sthUlaparigrahasya pratyAkhyAnaprakAra prarUpaNam, AjIvikasiddhAntaH, AjIvikasya dvAdaza zramaNopAsakAH, zrAvakANAM najyAni paJcadaza karmAdAnAni, devalokavaktavyatA ca / parigrahAdikriyAvaktavyatA mUlama-rAyagihe jAva evaM kyAsI- AjIviyA NaM bhaMte! there bhagavaMte evaM vayAsI- samaNobAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA, seNaM bhaMte ! taM bhaMDaM aNugavesamANe kiM sayaM bhaMDaM aNugavesai ? parAyagaM bhaMDaM aNugavesai ? goyamA! sayaM bhaMDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai / tassa NaM bhaMte ! tehi sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ? haMtA abhaMDe bhavai, se keNaM khAimaM aTreNaM bhaMte ! evaM bucai sayaM bhaDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai ? goyamA! tassa NaM evaM bhavai- No me hiraNe, no me suvaNNe, No me kase, jo me dUse, No me viuladhaNakaNagarayaNamaNimoniyasakhasilappayAlarattarayaNamAie saMtasArasAvaejje, samattabhAve puNa se apariNAe bhavai, se teNaTreNaM goyamA ! evaM buccai sayaM bhaMDaM aNugavesai, no parAyagaM bhaMDa aNugavesai, samaNovAsaggaslaNaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNopratyAkhyAna karatA hai| AjIvikakA siddhAnta AjIvika ke 12 zramaNopAsaka, zrAvakoMke choDane yogya 15 karmAdAnakA kayana aura devaloka vktvytaa| - .. siddhAntanuM, AjIvikanA 12 zramaNopAsakanuM ane zrAvake e choDavA lAyaka 15 kamadAnuM kathana, ane devalokanI vakatavyatA.
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 5 sU. 1 parigrahAdikriyAnirUpaNam 581 vassae acchamANassa kei jAyaM carejjA, se NaM bhate ! kiM jAyaM carai, ajAyaM carai ? goyamA ! jAyaM carai, no ajAyaM carai, tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehi sA jAyA ajAyA bhavai ? haMtA ajAyA bhavai, se keNaM khAiNaM aTeNaM bhate! evaM bubai-jAyaM carai, no ajAyaM carai ? goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-No me mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No me bhagiNI, No me bhajjA, No me puttA, No me dhUyA, no me suNhA, pejabaMdhaNe puNa se avocchinne bhavai, se teNaTreNaM goyamA! jAva no ajAyaM carai // sU. 1 // ___ chAyA- rAjagRhe yAvat evam avAdIt - AjIvikA khalu bhadanta ! sthavirAna bhagavataH evam avAdiSuH-zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! sAmAyikakRtasya zramaNopAzraye AsInasya kazcitabhANDam apahareta, sa khalu bhadanta ! tad bhANDam anugaveSayan kiM svakIyam bhANDam anugavepayati, parakIyaM parigrahAdi kriyA vaktavyatA* rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / / sUtrArtha-(rAyagihe jAva evaM badhAsI)rAjagRha nagara meM yAvat aisA kahA-pUchA (AjIviyA NaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM vayAsI) he bhadanta ! AjIvikoMne sthavira bhagavanta le aisA kahA- (samaNovAsagamsa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDamsa samaNovarasae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA-seNaM bhaMte ! taM bhaMDa aNugavesamANe kiM sayaM bhaMDaM aNuga - parigrahAdi kriyAnI vakatavyatA 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' tyAsatrAtha-(rAyagihe jAva evaM kyAsI) * rAnAbhA mahAvIra prabhu yathAryA '. ahIMthI zarU karIne "gautama svAmIe pUchyuM ', tyAM sudhInuM kathana ahIM prahaNa karavuM. (ojIviyANaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM bayAsI) saha-ta 1 mAvi sthavira bhagAtAra me ghu- (samaNovAsagasta NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA - seNaM bhaMte ! taM maMDaM aNugave
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 bhagavatIsUtre bhANDam * anugaveSayati, tasya khalu bhadanta ! taiH zIlatrata guNa viramaNa pratyAkhyAnapoSadhopavAsaistad bhANDam abhANDa' bhavati ? hanta abhANDauM bhavati, tat kena punaH khala arthena bhadanta ! evamucyate - svakIya bhANDa' anugavepayati, no parakIyaM vesaha, parAyagaM bhaMDa aNugayesaha, goyamA ! sayaM bhaMDaM aNugavesaha No parAyagaM bhaMDa aNugavesaha ) he bhadanta ! koI zrAvaka ho aura usane sAmAyikadhAraNa karalI ho aura vahIM upAzraya meM vaha vaiThA ho- aba yadi koI usake bhANDaukA apaharaNa karatA hai (curA letA hai) to he bhadanta ! vaha sAmAyika ke bAda una bhAMDoMkI gavepaNA karatA hai to kyA vaha una apane bhAMDoMkI gaveSaNA karatA hai ? yA dUsaroM ke bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai ? (goyamA) he gautama ! ( sayaM bhaMDa aNugavesa, no parAyagaM bhaMDa aNugavesaha ) vaha zrAvaka apane bhAMNDoM kI gaveSaNA karatA hai - dUsaroM ke bhANDoMkI vaha gavepaNA nahIM karatA hai / ( tassa NaM bhate ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposa ho vAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ? ) he bhadanta ! una zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa se usa zrAvakakA vaha apahRta ( curAyA huA) bhAMDa abhANDa ho jAtA hai kyA ? (haMtA bhavai) hAM, gautama ! vaha abhANDa hojAtA hai / ( se keNaM khAiNaM aNaM bhaMte ! evaM buccai, sayaM bhaMDaM aNugavesaha, No parAyaNaM bhaMDaM aNugavesai) he bhadanta ! yadi vaha usakA abhANDa ho jAtA hai to phira Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha samANe kiM sayaM bhaMDaM aNugavesara, parAyagaM bhaMDa aNugavesai goyamA ? sayaM bhaMDaM aNugavesai no parAyagaM bhaMDa aNugavesai ? ) he ahanta / aha meDa zrAvaka sAmAyika dhAraNa karIne upAzrayamA beThA che tyAre koi tenA bhAMDa [vastra, AbhUSaNAi cerI jAya che. tyAra khAda sAmAyika pUrI thayA pachI jo te zrAvaka te bhAMDAnI tapAsa kare, te zuM te zrAvaka peAtAnAM te bhADAnI tapAsa kare che ? ke anyanA bhADAnI tapAsakare che ? (gogamA !) he gautama! ( sayaM bhaMDaM aNugavesaha, no parAyaNaM bhaMDa aNugavesaDa ) hai gautama te zrAvaka peAtAnA bhADAnI zeSa kare che pArakAM bhAMDAnI zeAdha karatA nathI. ( tassaNaM bhate ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ) hanta / te zIghrata, guyukta, virabhaNuvrata, pratyAbhyAna bhane pauSadhapavAsathI thru te zrAvakanAM te ceArAyelA bhAMDa alADa banI jAya che kharAM? ( haMtA bhavai ) DA gautama! te malAMDa janI laya che ( se keNaM khAiNaM adveNaM bhaMte ! evaM buccara, sayaM bhaMDaM aNugavesai, No parAyagaM bhaDaM aNugavesai ) he bhadanta 1 jo te tenA peAtAnAM abhAMDa thai jAya che, te! Apa zA kAraNe evuM kahe -
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 583 pramercandrikA TIkA za.8 u. 5 . 1 parigrahAdikriyA nirUpaNam bhANDam anugaveSayati ? gautama ! tasya khalu evaM bhavati no me hiraNyam, no me suvarNam, no me kAMsyam, no me dRSyam, no me vipuladhanakanakaratnamaNi mauktikazaGkhazilApravAla raktaratnAdisatsArasvApateyam, mamatvabhAvaH punaH tasya aparijJAto bhavati, tattenArthena gautama / evamucyate svakIyaM bhANDam anugaveSayati, no parakIyaM bhANDam anugavepayati / zramaNopAsakasya khalu apane bhANDakI gaveSaNA karatA hai dUsareke bhANDakI gaveSaNA nahIM karatA hai ? (goyamA) he gautama / (tassa NaM evaM bhavai, No me hiraNe, no me suvaNe no me kaMse, No me duse, No me viuladhaNakaNagarayaNamaNi mottiya saMkhasilappavAlagptarayaNamAie, saMtasAramAvaejje, mamattabhAve puNase apariNAe bhavai-se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai, sayaM bhaMDa aNugavesaha, no parAyagaM bhaMDaM aNugavesai) he gautama ! sAmAyika karane vAle zrAvaka ke mana meM aisA pariNAma hotA hai ki hiraNya (cAMdI) mega nahIM hai, suvarNa merA nahIM haiM, kAMsA merA nahI hai, vastra merA nahI hai, vipula, dhana, kanaka, ratna, maNi, motI, zaMkha, pracAla, lAlaratna, ityAdi vidyamAna sArabhUta dravya merA nahI hai paraMtu ina vastuoM se usakA mamatvabhAva pratyAkhyAna nahI huA hai arthAt isa padArthoM se usane mamatvabhAvakA pratyAkhyAna nahI kiyA hai / isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha apane bhAMDoMkI gaveSaNA karatA hai / dUsare ke bhANDoMkI vaha gaveSaNA nahI karatA hai / (samaNo che ke te tenA peAtAnAM bhAMDanI zeAdha kare che pArakA bhAMDanI zeAdha karatA nathI ? (gocamA ! ) he gautama! ( tamsa NaM evaM bhavai, No me hiraNNe, no me suvaNe No me kaMse, No me dUse, No me viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiya saMkhasilappadAlarattarayaNamAie, saMtasArasAvaejje, mamattabhAve puNa se apariSNAe bhavai se teNaTuNaM goyamA ! evaM buccaDa, saya bhaMDa aNugavesai, no parAyagaM bhaMDa aNugavesai) sAmAyika 42nAra zrAvanA manamA evA piraNAma (bhAva) hAya che ke A cAMdI mArI nathI, setu mAruM nathI, kAMsu mAru nathI, vajra mAAM nathI, vipula dhana, haina, ratna, maNi, bhotI, zubha pravAsa, lAla ratna vagere vidhamAna sArabhUta drabya mArAM nathI; parantu e vastuo pratyenA samatva bhAvanA pratyAkhyAna teNe karyAM hAtA nathI. he gautama / te kAraNe meM evuM kahyu che ke zrAvaka peAtAnA bhAMDAnI tapAsa kare che-- anyanAM bhADAnI tapAsa karatA nathI. . -
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.84 bhagavatIsUtre bhadanta ! sAmAyikakRtasya zramaNopAzraye AsInasya kazcit jAyAM caretu, sa khalu bhadanta ! kiM jAyAM carati, ajAyAM carati ? gautama / jAyAM carati, no ajAyAM carati, tasya khalu bhadanta ! taiH zIlavrataguNa- viramaNa - pratyAkhyAnapauSadhopavAsaiH sA jAyA ajAyA bhavati ? hanta, ajAyA bhavati, tat kena punararthena bhadanta ! evamucyate - jAyAM carati, no ajAyAM carati ? gautama ! tasya khalu vAsagassa NaM bhaMte! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa kei jAyaM carejjA, se NaM bhaMte! kiM jAye carai, ajAyaM carai) he bhadanta ! jisane sAmAyika dhAraNa kI hai aise zramaNopAsaka zrAvakakI joki upAzraya meM baiThA huA hai usake strI se koi aziSTa vyavahAra karatA hai, to kyA vaha usakI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai yA anya kI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai ? (goyamA) he gautama ! (jAyaM caraI, no ayaM caraI) vaha usakI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai, anya kI strI se aziSTa vyavahAra nahIM karatA hai / (tassa NaM bhaMte ! tehi sIlavyaguNa veramaNapaccakkhANapo maho va vAsehi sA jAyA ajAyA bhavas) he bhadanta ! una zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa inase usa zrAvakakI vaha strI ajAyA - anya strI ho jAtI hai kyA ? (haMtA, bhavai) hAM, gautama ! vaha usakI strI atrI ho jAtI hai| (sekeNaM khAiNaM adveNa saMte ! evaM vuccai, jAyaM carai, (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovAssae acchamANassa kei jAyaM carejjA, se NaM bhaMte! kiM jAya caras, ajAyaM carai 2 ) he bhadanta ! jeNe sAmAyika dhAraNa karelI hAya ane je upAzrayamAM beThele heAya evA zramaNopAsakanI (zrAvakanI) patnI sAthe kASTha mANasa aziSTa vyavahAra kare, te zuM te mANasa tenI [te zrAvakanI] patnI sAthe aziSTa vyavahAra kare che, ke anyanI patnI sAthai aziSTa vyavahAra 42 che ? (goyamA) De gautama ! ( jAya carai, no ajAya carai ) te bhANusa tenI [te zrAvanI] patnI sAthai aziSTa vyavahAra mere che, anyanI patnI sAthai aziSTa vyavahAra hasto nathI. ( tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposaDhovavAsehiM sA jAyA ajAyA bhavai ) he mahanta ! te zIlavrata, guNuvrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna ane peASadheApavAsathI zu te zrAvakrana te patnI ajAyA dhakke jAya che kharI - patnI tarIkene saMbaMdha maTI jAya che kharA ? ( haMtA bhavai ) DA, gautamaM / tenI te patnI malyAM [ sapatnI ] dharma laya ho (se keNaM khANaM adveNaM maMteM ! evaM buccaI jAyaM caras, no ajAyeM carar3a 1 )
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 sU. 1 parigrahAdikriyAnirUpaNam 585 evaM bhavati - no me mAtA, no me pitA, no me bhrAtA, no me bhaginI, no me bhAryA, no me putraH, no me duhitA, no me stupA, premabandhanaM tasya anyucchinnaM bhavati, tat tenArthena gautama ! yAtrat no ajAyAM carati // zra0 1 // TIkA - caturthodezake kriyA prarUpitA, tadadhikArAt parigrahAdikriyA nA ajAyaM caraI) he bhadanta ! yadi vaha strI usakI nahIM rahatI haianya strI hojAtI hai to phira aisA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki vaha puruSakI strIke sAtha aziSTa vyavahAra karatA hai / (goyamA) he gautama ! (tasaNaM evaM bhavai-jo se mAyA. No ne piyA No se mAyA No se bhagiNI, No se bhajjA, jo me puttA, go medhyA, No me suNhA. pejjagaMdhaNe puNa se avocchinne bhavaDa, se teNaTTeNaM goyamA ? jAva no ajAyaM carai) sAmAyika karane vAle zrAvaka ke manameM usa samaya aisA pariNAma hotA hai ki mAtA merI nahI haiM, pitA mere nahI haiM ! bhAI mere nahIM haiM, vahina merI nahI hai / bhAryA strI merI nahIM haiM / putra sere nahIM | laDakI merI nahIM hai / putra merI nahIM hai / parantu ina saba se usakA premabadhana chUTatA nahIM hai / usa kAraNa he gautama! maine aisA kahA hai ki vaha puruSa unakI strI se aziSTa vyavahAra karatA hai / anya strI se aziSTa vyavahAra nahI karatA hai / TIkArtha :- caturtha uddezaka meM kriyAkA prarUpaNa kiyA gayA haiisI sabaMdhako lekara sUtrakArane parigrahAdi viSayaka vicAra yahAM huM bhadanta jo te tenI patnI rahetI nathI apano banI jAya che - te Apa zA kAraNe evuM kahA che ke te puruSa tenI patnI sAthe aziSTa vyavahAra kare che? (goyamA ! ) he gautama / (tassa NaM eva bhavai - No me mAyA, No me piyA No me bhAyA, No me bhagiNI, No me bhajjA, go me puttA, No me dhUyA, No me suhA, pejjavaMdhaNe puNase avocchinne bhavai, se teNaTTeNaM goyamA ! jAtra no ajAya carai ) sAmAthi 42nAra zrAvanA bhananA pariNAma se vamate vA hAya } bhAtA mArI nathI, pitA mArA nathI, bhAie mArA nathI, henA mArI nathI, putrA mArA nathI, putrIe mArI nathI ane putravadhU paNu sArI nathI. paraMtu e badhAM sAthenu tenu premama dhana chUTatu nathI huM gautama ! te kAraNe evuM kahyuM che ke te puruSa tenI strI sAthe aziSTa vyavahAra kare che, anyanI strI sAthe aziSTa vyavahAra karatA nathI TIkAtha :- ceAthA uddezaka kriyAnu pratipAdana karavAmA Avyu che. eja sakha dhane anulakSIne sUtrakAre A uddezakamA parigraha Adi viSenA vicAra prakaTa karyA che -
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ bhagavatIsage viSayakavicAramAha- 'rAyagihe jAva eva cayAsI' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH, samavasRtaM bhagavantaM vanditu parSat nirgacchati, dharmadezanAzravaNAnantaraM pratigatA parSata, tataH zuzrapamANo namamyan vinayena prAlipuTaH gautamaH evaM vakSyamANakrameNa avAdIt- 'AjIviyA NaM bhaMte there bhagavate eva vayAsI' AjIvikAH gozAlakazipyAH khalu bhadanta ! mthavirAna nirgranthAn bhagavata; evam vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH- rAjagRhe nagare bhikSArtha bhramataH zramaNanigranthAn prati gozAlakaziSyAH yatpRSTavantastata gautamaH svayamevAnuvadannAha- 'samaNobAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakDamsa samaNovassae acchamANassa kei bhaMDhe aba harejA' he bhadanta ! zramaNopAsakasya zrAvakamya khalu sAmAyikakRtamya kRtasAmAyikasya pratipannAdhazikSAvratasya zramaNopAzraye prastuta kiyA hai- 'rAyagihe jAva evaM kyAsI' rAjagRha nagarameM yAvat -svAmI padhAre-svAmIko AyA huA jAnakara unako vadanA karane ke liye pariSada apane 2 sthAnase nikalI-prabhu mahAvIra ke pAsa pahuca kara usase dharmApadeza sunA--dharmopadeza sunakara vaha vApisa apane 2 sthAna para calI aaii| usake bAda dharma sunanekI abhilASA vAle gautamamvAmIne prabhuko namaskAra karake unase donoM hAtha joDakara baDe vinaya ke sAtha aisA pUchA- 'AjIviyA NaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM vayAsI' he bhadanta ! rAjagRha nagara meM bhikSAprAptike nimitta bhramaNa karane vAle zramaNa nirgrantho se gozAlaka ke ziSyoMne isa prakAra se pUchA'samaNovAsagassaNaM bhate ! sAmAiyaka Darasa samaNovarasae acchamANagsakei bhaMDe avaharejjA' he bhadanta ! zramaNopAsaka-zrAvaka ki jisane sAmAyika zikSAvrata dhAraNa kiyA hai aura jo upAzraya meM baiThA huA 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' IPS nAma mahAvIra prabhu padhAryA, tabhane | namaskAra karavA mATe pariSada nakaLI vaMdaNA namaskAra karIne dharmopadeza sAMbhaLyA pachI pariSada vikharAI gaI tyAra bAda dharmanuM tattva samajavAnI abhilASAvALA gautama svAmIe mahAvIra prabhune vaghaNuM karI namaskAra karyA ane banne hAtha joDIne vinayapUrvaka mA pramANe pUchyu- 'ojIviyANaM bhaMte ! there bhagavaMte evaM vayAsI'mata! rAjagRha nagaramAM bhikSAprAptine mATe bramaNa karatAM zramaNa nircane gauzAlakanA ziSyoe mA prabhArI pUcyu- 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa keDa bhaMDe avaharejjA' mahanta ! 12 thA14 [zramApAsa4] sAmAyika zikSAvrata dhAraNa karIne upAzrayamAM beThelo che have ke puruSa teNe sAmAyika
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 0 1 pArigrahAdikriyAnirUpaNam 587 prAya zrAvakasya sAmAyikaM pratipadyate ini zrAvakAcAraH, ata eva zramaNopAzraye AsInasya sthitasya zrAvakasya kazcitpuruSo bhANDam upAzraye sAmAyikakaraNasamaye samatAritavastrabhUSaNAdikaM tathA tadgRhesthitaM vastrAdikam apaharet corayet 'se NaM bhaMte !' sa khalu bhadanta ! 'taM bhaMDa aNugavesamANe kiM sayaM bhaMDa aNugavesaDa, parAyA bhaMDa aNugavesai ?" tat caureNApahRtaM bhANDaM khAdikam anugave - payana anveSayan ki svakIyaM nijaM tad bhANDam vastrAdikm anugavepayati ? parakIyaM vA tadbhANDa vastrAdikam anugavepayati ? apahRtaM tad vastu strasambandhi tvAt svakIyaM vA sAmAyika pratipattisamaye parigrahasya pratyAkhyAtatvAt hai yadi koI puruSa usake sAmAyika samaya meM utAre gaye vastra bhUSaNAdikoM ko tathA usake ghara meM rahe hue vastrAdikoMko curA letA hai to vaha zrAvaka sAmAyika mamAsike bAda caurApahRta una bhANDAdikoM kI gaveSaNA jo karatA hai - so kyA vaha apane bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai. yA dUsare ke bhANDoM kI gavepaNA karatA hai ? haiM to ve bhANDAdika usI ke kyoM ki ve usake saMbaMdhI haiM / parantu jaba usane sAmAyika dhAraNa kI hai. taba usane unakA pratyAkhyAna kara diyA ataH ve usake saMbaMdhI nahIM rahe / tAtparya pUchanekA aisA hai ki jaba taka usane sAmAyika dhAraNa nahIM kI haiM taba taka to ve usake saMbaMdhI haiM ataH aiso sthiti meM yadi koI unheM curA letA hai to vaha una apane bhANDoMkI gaveSaNA karatA hI hai kyoM ki ve usake haiM / parantu jaba usane sAmAyika dhAraNa kara lI hai taba usa sthiti meM jaba taka vaha sAmAyika meM sthita hai tava taka parigrahako usane pratyA karatI vakhate utArelAM kapaDA tathA AbhUSAdina tathA tenA gharamAM rahelAM vastrAdikAne cerI jAya che. te pachI sAmAyika pUrI thayA bAda jo te zrAvaka te cArAyelAM vaAdikAnI zeAdha karavA mATe, to zuM te tenAM potAnAM vastrAdikAnI zAkha kare che, ke anyanA vastrAvkiAnI zeSa kare che? [ta vastrAdi tenI mAlikInA hAvAthI tenAM ja che parantu sAmAyika dhAraNa karatI vakhate teNe tenA pratyAkhyAna karI lIdhelA heAvAthI te tenAM rahyA nathI ] A praznanu tAtpa nIce pramANe che - jyA sudhI teNe sAmAya dhAraNa karI na hatI tyA sudhI te te vasrAki tenA ja hatAM. tyAre ja keAIe te vaonI cero karI hAya ane te zrAvaka tenI zeAdha karatA hAya, tAevI paristhitimAM te tenA petAnAM vastrAdikAnI mAdha kare che, ema jarUra kahI zakAya. paNu jyAre teNe sAmAyika dhANu karelI heApa tyAre tA,
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 bhagavatIno parakIyaM vA ? iti praznaH, bhagavAnAha- 'goyamA ! sayaM bhaMDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDaM aNugavesaI' he gautama ! sa zramaNopAsakaH tadapahRta svakIyaM bhANDam vastrAdinam anugaveSayati, no parakIyaM bhANDa vastrAdikam anugavepayatIti / gautamaH pRcchati- 'tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlavyayaguNaveramaNapaJcakhyAna-tyAga kara diyA hai. aba yadi koI Akara usake vastrAdikoM kA apaharaNa kara letA hai. sAmAyika meM baiThe samaya, to kyA vaha sAmAyika samApti ke bAda unakI gavepaNA karegA yA nahIM karegA ? yadi kaho ki karegA? to hama pUchate haiM kyoM karegA ? yadi kaho ki . ve usake haiM to hama kahate haiM ve usake aba kahAM rahe kyoM ki sAmAyika meM baiThate samaya usane to unakA pranyAkhyAna hI kara diyA hai ataH ve usake kaise kahalAveMge? jaba ve usake rahe nahIM to phira sAmAyikake bAda unheM kyoM gaveSaNA karane lagA. aura yadi gaveSaNa karatA hai to yahI kahA jAvegA ki vaha apane bhANDAdikoM ko nahIM DhUMDhatA hai dUsare ke bhANDAdikoM kI gavepaNa karatA hai / isa prakAra ke prazna ke uttarameM prabhu kahate haiM. 'goyamA' he gautama ! 'sayaM bhANDa aNugavemaha jo parAyagaMbhaMr3a aNugavesaI' yaha zrAvaka apane ho apahRta (curAye gaye) bhANDoMkI gaveSaNA karatA hai. dumare ke - bhANDoMkI nahIM. isa para punaH gautama pUchate haiNteNe parigrahanA pratyAkhyAna karelA hoya che - eTale ke teNe parivahano tyAga kare hoya che jayAre te sAmAyika karIne beThA hoya tyAre koI ma Nasa AvIne tenAM vastrAdikanuM apaharaNa karI jAya, to zuM te zrAvaka sAmAyika pUrI thayA pachI tenI zodha karaze ke nahIM kare? je Apa kahetA ho ke te tenI zodha karaze, to amAre e prazna che ke zA mATe te tenI zodha karaze? je Apa ema kahetA ho ke tene te mAlika che tethI zodha karaze, te amAruM kahevuM evuM che ke tenI sAmAyikamAM besatI vakhate e badhI vastuono tyAga karyo che, to have te vastuo tenI kevI rIte kahI zakAya ? je vastuo tenI rahI nathI te vastuonI tapAsa sAmAyika pUrI thayA bAda te zA mATe kare che? A rIte te je vastuonI tapAsa kare che. te varatuone tenI kevI rIte kahI zakAya ? te je bhAMDAdikanI zodha kare che, te te tenA nathI paNa anyanAM ja che. ____aa prazna samAdhAna 42di mahApIra prabhu 4 the- 'goyamA' he gautama ! 'sayaM bhaMDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDa aNugavesai' zrApa pAtAnai or vyArAyalA bhADAnI zodha kare che- anyanAM bhAMDonI zodha karato nathI gautama svAmI pharIthI pUche cha / 'tassa NaM bhaMte ! tehiM sIlancayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehi
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.5 sU.1 pArigrahAdikriyAnirUpaNam 589 kakhANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavai ?' he bhadanta / tasya khalu zramaNopAsakasya taiH kSayopazamAnusAraM gRhItaH zIlavataguNaviramaNa pratyAkhyAna pauSadhopavAsai tatra zIlAni = sAmAyika dezAvakAzika pauSadhA-'tithisaMvibhAgAkhyAni vatAni paJcANuvratAni, guNA: trINi guNavatAni, viramaNaM-mithyAtvanivartanam, pratyAkhyAna-parva dineSu tyAjyAnAM parityAgaH, poSadhovAsa:-poSaM-puSTiM dharmasya vRddhimiti yAvat dhatte iti poSadhaH caturdazyaSTamyamAvAsyApUrNimAdiparvadinAnuSThe yo vratavizeSaH, taiH, tatra zIlavatAdInAM grahaNe'pi viramaNazabdopAttasAvadhayogaviratereva pratipAdane mukhyatAtparyamavaseyam, vAhaviratereva parigrahasyAtamsa NaM bhaMte ! tehiM sIlancayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahIvavAsehi se bhaDe abhaDe bhavaI' he bhadanta ! apane kSayopazamake anusAra grahaNa kiye gaye zIlanata, guNatraSTa, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsa inase kyA usakA vaha bhANDa abhANDa-apane adhikAra se bahirbhUta ho jAtA hai ? sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadha aura atithi saMvibhAga ye cAra zIla kahe gaye haiN| pAMca aNuvrata yahAM vrata zabdase grahaNa kiye gaye haiM / digvata Adi tIna guNavrata guNase gRhIta hue haiN| mithyAtva se pare honA isakA nAma viramaNa hai| parvake dinoM meM choDane yogya padArthoM kA tyAga karanA isakA nAma pratyAkhyAna hai / jo dharmakI puSTi karatA hai usakA nAma pauSadha hai| yaha pauSadha caturdazI, aSTamI, amAvasthA aura pUrNimA ina parvake dinoM meM Acarita kiyA jAtA hai / zIlavata AdikA jo vahAM grahaNa kiyA gayA hai so ina saba kA mukhya tAtparya viramaNa zabda pratipAdya sAvadyayogakI virati ke pratise bhaMDe abhaMDe bhavai mahanta / pAtAnA kSayopazamanI anusAra praDa 4retA zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna ane pauSadhopavAsane kAraNe zuM tenAM te bhADa abhAMDa banI jAya che eTale ke zuM tenA uparano tene adhikAra cAlyA jAya che ? sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadha ane atithi saMvibhAga, e cAra zIla kahyAM che. mI 'vrata' yathA pAMya mAnato akha 4rAyA 'guNa' paEthA hita mAha traNa guNavrata grahaNa karAyA che. mithyAtvathI rahita thavu tenu nAma viramaNa che. parvanA divasamAM tyAga karavA cagya vastuone tyAga karavo tenuM nAma pratyAkhyAna che. dharmanI je puSTi kare tenuM nAma pauSadha che. AThama, caudaza, pUrNimA ane amAvAsyAe pauSadha karavAmAM Ave che. zIlavata Adi dvArA sUtrakAre ahIM sAvadhAnathI virati (nivRtti) nuM
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre parigrahatAhetutvena bhANDasyAbhANDatAbhavananimittatvAt tad bhANDaM caurApahRta vastrAdikam abhANDaM bhavati kim ? asaMvyavahAryatvAt svasvatvarahitaM bhavati? iti praznA, bhagavAnAha-'haMtA, abhAMDaM bhavai' he gautama ! zIlavatAdisAvadyayogavirati pauSadhopavAsAdibhiH - parigrahaparityAgena bhANDasyAmANDatAprAptiH saMbhavati, pAdana karanekA ho hai / kyoM ki sAvadya yogavirati (nivRtti) hI parigrahameM aparigrahatA kI hetubhRta vanatI hai / aura jaba hI bhANDa meM abhANDatA kA kathana susaMgata jJAta hotA hai / pUchanevAle kA tAtparya aisA hai ki bhANDAdikoMmeM jastaka prANIko mamatva-apanepanakI bhAvanA rahatI hai-taba taka ve apane bhANDAdika hai aisI mAnyatA hotI hai. sAvadhayogakA pratyAkhyAna bhANDAdikoM ke viSayameM apanepana-mamatvakI bhAvanAko bilakula hI nahIM rahane detA hai. isIkA nAma aparigrahatA hai| jaba zIlavata, guNa, viramaNa Adi DAga unheM apanAne kA bhAva nahIM rahatA hai to isa apekSA ve apane liye-zIlavatAdi saMpanna vyaktike liye abhANDarUpa hI bana jAte haiM / yahI bAta pUchanevAlene praznake rUpameM pUchI hai / uttara meM prabhu kahate haiM. 'hatA bhavaI' hAM, gautama' zIlavatAdi, sAvadyayogavirati, pauSadhopavAsa Adi inase yukta banA huA jIva java parigrahakA parityAga kara detA hai taba parigraharUpa una vastrAdikoMmeM abhANDatAkI prApti ho jAtI hai / arthAta vaha unheM apanA nahIM mAnatA hai / unheM apanA nahI samajhanA yahI unameM abhaannddtaaja pratipAdana karyuM che, kAraNake sAvaviratija parigraha aparigrahatA (parigrahane tyAga) ne kAraNarUpa bane che ane tethI ja bhAMDamAM abhAMDanuM kathana susaMgata lAge che. prazna karanAranA praznanu tAtparya e che ke bhADArdikomAM jyAM sudhI vyakitane mamatvanI bhAvanA rahe che, tyAMsudhI te temane pitAnA gaNe che sAvadyoganA pratyAkhyAna bhAMDAdikamAM tenuM mamatva bilakula rahevA detA nathI - enuM nAma ja aparigrahatA che. jyAre zIla, vrata, guNa, viramaNa Adi dvArA temane apanAvavAne bhAva raheto nathI, tyAre zIvratAdi sa patra vyakitane mATe te abhAMDarUpa ja banI jAya che. eja vAta znakartAe prazna rUpe ahIM pUchI che. tano tara mApata mahAvIra prabhu 43 - 'haMtA, bhavai' , gautama ! zIlavratAdi, sAvAyegavirati, pauSadhopavAsa AdithI yukata thayela vyakita jyAre parigrahane parityAga karI de che, tyAre parigraharUpa te vastrAdikamAM abhADatAnI prApti thaI jAya che. eTale ke te vastuone te pitAnI mAnatA nathI temane potAnI na gaNavI eja temAM
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 sa0 1 pArigrahAdikriyAnirUpaNam 591 gautamaH pRcchati-se keNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-sayaM bhaMDa aNugavesai No parAyagaM bhaMDaM aNugavesaI' he bhadanta ! tat atha kena kAraNena ucyate-yat svakIyaM bhANDam anugaveSayati, no parakIyaM bhANDam anugaveSayatI. ti ? 'khai' iti 'Na' iti ubhau vAkyAlaMkAre bhagavAnAha-'goyamA ! tassa NaM evaM bhavai-No me hirapaNe, No me sutrapaNe, No me kaMse, No me dUse ' he gautama ! tasya khalu zramaNopAmakasya kRtasAmAyikasya evaM vakSyamANaprakArako aparigrahatA hai| parigraha kA lakSaNa mUrchA parigrahaH' aisA mAnA gayA hai| mUcrchAbhAva se rahita dhanadhAnyAdi padArtha mRccha abhAvavAna vyakti ke liye aparigraha rUpa hI mAne gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM ki yadi aisI hI bAta hai to 'se keNaM khAiNaM aNaM bhaMte ! evaM buccai sayaM bhaDaM aNugavesai, No parAyagaM bhaMDa aNugavesai' he bhadanta ! Apa aisA kyoM kahate haiM ki vaha apane bhANDakI gaveSaNA karatA hai parake bhANDakI gaveSaNA nahIM karatA hai ? java usa vyakti ke bhANDoMke viSayameM mamatA kI bhAvanA nahIM rahI. taba ve bhANDa usake to kahalAveMge nahIM-phira vaha apane bhANDoMkI isa prakAra svatvakI bhAvanAse yukta hokara kyoM gaveSaNA karatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he, gautama / 'tassa NaM evaM bhavai, No me hiraNNe, No me suvaNNe, No me kaMse, No me dUse' yaha vAta bilakula ThIka hai ki-sAmAyika dhAraNa masAutA-pazyitA gAya 'mRIH parigrahaH' yA sUtrAza va parivahana lakSaNa darzAvyuM che mUcchabhAvathI rahitane dhana dhAnyAdi padAthe aparigraharUpa ja mAnavAmAM AvyA che ve gautabhavAmI me prazna pUche che ? ' se keNa khAiNaM aTeNaM bhaMte ! evaM vuccai, sayaM bhaMDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDa' aNugavesaI' he mahanta ! to Apa zA kAraNe evuM kahe che ke te zrAvaka potAnAM ja bhAMDenI zodha kare che, anyanA bhADenI zodha karatA nathI? je te vyakitane te bhAMDo pratye mamatva ja rahyuM na hoya, te te bhAMDe tenA kahI zakAya ja nahI- to pachI evuM kevI rIte kahI zakAya ke te pitAnAM bhADAnI zodha kare che? te bhADene pitAnA kahevA eTale temAM mamatvabhAva rAkhave ema ja mAnI zakAya? ___uttara- 'goyamA' gautama ! 'tassa NaM evaM bhavai, No me hiraNNe, No me suvaNNe, No me kaMse, No me dUse ' me pAta tadana sAyA cha ? sAmAyi
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 bhagavatIsUtre manaHpariNAmo bhavati-no me hiraNyam, no me suvarNam, no me kAMsyam, pAtravizeSaH, no me dRSya vastram 'No me viula-dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNimottiyasa khasilappavAlarattarayaNamAie saMtasArasAvaijje' no me vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGkha-zilAmavAlaraktaratnAdisatsArasvApateyam, tatra vipulaM pracuraM dhanaM guDazarkarAdikam, kanakaM suvarNam, ratnAni ka tanAdIni, gaNayaH candrakAntAdayaH, mauktikaM masiddham, zaGkhAzca pratItAH, zilA zubhamacakazilAkhaNDa vizepaH prabAlAni vidrumANi 'muMgA' iti bhASAmasiddhAni, ratnAni panarAgAdIni, eteSAM.. dvandvastato vipulAni, dhanAdinIAdiH yasya tattathA, sat vidyamAnaM sAraM pradhAnaM svApateya paropArjitavibhavaH, no me vartate iti no me hiraNyAdikam ityAdi. hira"yAdiparigrahasya dvividhaM trividhena pratyAkhyAtatvAt, atha yadi tadbhANDam abhANDaM bhavati tadA kathaM svakIya tad vastrAdikaM gaveSayati ? ityAzaGkAyAmAha 'mamattabhAve puNa se apariNAe bhavaDa' mamatvabhAvaH punaH hiraNyAdiviSaye karane vAle vyaktikI java taka vaha sAmAyika meM sthita hai-aisI hI bhAvanA rahatI hai ki 'hiraNya (cAMdIrUpa dhAtu) merA nahIM hai, suvarNa merA nahIM hai, kaoNraya-pAtra vizeSa merA nahIM hai, vastra mere nahIM 'No me viula-dhaNa kaNaga rayaNa-maNi-mottiya sakha-sila pavAla rattaraNamAdIe saMtasArasAyaejje' isa taraha vipula dhana-guDa zarkarAdika, kanaka suvarNa, karketana Adi ratna, candrakAnta Adi maNigaNa lauktika, zaMkha, zubhasUcaka zilAkhaNDavizeSa, sUgA padmarAgAdikaratna ye saba paraMparA se upArjita kiyA huA maujUdA sArabhUta dravya merA nahIM hai, isa prakAra vaha hiraNyAdi parigraha kA 'dvividha trividhena' ke anusAra pratyAkhyAna karatA hai| isI liye vaha apane ANDakI sAmAyika se uThane ke bAda karanAra vyakti jyAM sudhI sAmAyikamAM beThela hoya che tyA sudhI tenI bhAvanA evI hoya che ke "hiraNya [ cAdI ] mAru nathI, suvarNa mAruM nathI, sa bhAra nathI, paro bhaa| nathI, 'Nome viula-dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNimottiya-sAMkha-silappavAla, rattarayaNamodIe saMtasArasAvaejje' vipula dhana [gaNa, sa42 mA], na, tana ll 2tna, yannta mA bhani, motI, ma, zubhasUcaka, zilAkhaMDa vizeSa, mUgA, parAgAdika ratna vagere vaMzaparaMparAgata tathA upArjita kareluM ane pitAnA pAse raheluM sArabhUta dravya paNa mAruM nathI. A rIte te ReyA pahanA dvividhaM trividhena' tyA 42 . mero mana, payana bhane kAyAthI karato nathI, karAvato nathI tethI sAmAyika pUrI thayA bAda te tenAM bhADanI
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikATIkA za.8.u.5 ma.1 parigrahAdikriyAnirUpaNam mamatA pariNAmaH saH aparijJAto bhavati. apratyAkhyAto bhavati, anumate2pratyAkhyAtatvAt mamatvabhAvasya cAnumatirUpatvAta 'se teNa?Na gAyamA ! evaM vuccara--saya bhaMDa , aNugavesai, No parAyagaM bhaDa aNugopaI' tat tenArthana he gautama ! emuktakrameNocyate yat svakIya bhANDam anugaveSayati, no parakIya bhANDam anugaveSayati / gItamaH pRcchati-samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAikaDarasa samaNovamsae acchamANassa kei jAyaM 'carejA ?' he bhadanta ! gavepaNA karatA hai esA kahA hai / yahI vAta 'lamattabhAve puNa se apariNAe bhavaH' isa stra dvArA samajhAI gaI hai / arthAt sAmAyika karaneke nimitta utAre gaye baccAdikoM kI athavA gharameM rakhe hue padArthoM kI kI jinhe corane curo ligA hai usane sAmAyika karate samaya unameM anumati rUpa mamatAbhAda kA pratyAkhyAla nahIM kiyA thA isa kAraNa vaha somAyika ke bAda apane gaNDakI gaveSaNA karatA hai| dUsare ke bhANDakI gaveSaNA nahIM karanA / arthAt jina sANDoMkI baha gaveSaNA kara rahA hai-ve bhANDa usIke haiM. anumati kA tyAga nahIM karane se ve usake svAmitva se bahirbhUta nahIM hae haiN| 'se teNaNaM goyamA ! evaM caha, mayaM bhaMDaM aNugavesaDa, No parAyacaM aMDaM aNu gavesaI' isI taraha se ila sUtra pATha dvArA ukta viSaya kA hI sUtrakAra ne upasaMhAra kiyA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aimA pUchate haiM / 'samaNovAsagarama NaM bhate ! sAmAiyakaDala samaNovarassae acchatANa sa kei jAyacarejA' he bhadanta ! jisane sAmAyika dhAraNa kI haizAdha 42 cha, ma ghucha me. pAta 'mamattabhAve puNa se apariNAe bhavai' A sUtra dvArA samajAvI che. kahevAnu tAtparya e che ke sAmAyika karatI vakhate utArelAM vastrAdi athavA gharamAM rAkhelA padArtho ke jemane kaI mANasa carI gayela hoya che, temA anumati rUpa mamatAbhAvanA pratyAkhyAna te zrAvake sAmAyika dhAraNa karatI vakhate karyA na hatA tethI te zrAvaka sAmAyika pUrI thayA pachI potAnA bhADAnI zodha kare che-anyanAM zeAdha karato nathI kAraNake anumatirUpa mamatvane tyAga nahIM karavAthI te bhADa uparane tene adhikAra cAle nathI tethI je bhADAnI te gaveSaNa kare che, te tenA ja che ema DevAmA / mAyA rahato nathI., se: teNadveNaM goyamA! evaM vuccai, sayaM bhaDa aNugavesai, No parAyagaM bhaMDaM aNugavesaDa' mA zata mA sUtrapA: vArA sUtrAre uparyukata viSayane ja upasahAra karyo che. ve gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna 424- 'samaNovAsagassaNaM ___ maMte ! sAmAIyakaDassa samaNovassae acchamANassa keDa jAyaM cahejjA'
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 bhagavatIsUtre zramaNopAsakasya khalu sAmAyikakRtasya kRtasAmAyikasya zramaNopAzraye AsInasya sthitasya bhAryA svadharmapatnI kazcit jArapuruSaH caret vyabhicaret, 'se NaM maMte ! kiM jAyaM carai, ajAyaM caraha?' he bhadanta ! sa khalu jArapurupaH kiM jAyAM zramaNopAsakasya jAyAM strI carati sevate ? ajAyAM tasya strIbhinAM vA carati sevate vyabhicarati ? bhagavAnAha- 'goyamA! jAyaM caraDa, no ajAyaM caraDa' he gautama ! sa jArapuruSaH zramaNopAsakasya jAyAM bhAryA carati sevate, no ajAyAM zramaNopAsakasya strIbhinnAM carati vyabhicati / gautamaH pRcchati'tassa NaM bhate ! tehiM pIlavayaguNaveramaNapacakkhANaposahovavAsehi sA jAyA ajAyA bhavai' he madanta ! tasya khalu zramaNopAsakasya taiH zIlavataaise zrAvaka kI, kI jo isa lamaya upAzraya meM baiThA huA hai usakI patnI ke sAtha yadi koI jora purUSa vyabhicAra sevana karatA hai 'se NaM bhaMte ! ki jAyaM varai, ajAyaM cara' to vaha jAra puruSa usa zramaNopAsaka kI strI ke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai yA usakI strIse bhinna strI ke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'godhamA ! jAyaM carai, no ajAyaM caraha' he gautama! vaha jAra puruSa usa kRta mAsAyikavAle puruSakI strIke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai| usakI strI se bhinna stroke sAtha vyabhicAra sevana nahIM karatA hai| ___aba gautama svAmI prabhule ainA pUchate haiM 'tassa NaM bhate ! tehiM lIlavvabaguNa veramaNapaJcavadANapomahovacAsehiM sA jAyA ajAyA lavaI' he sadanta ! usa zramaNopAsakakI zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSaya evaM upavAmoM se vaha stro kyA umakI abhAryArUpa ho sakatI hai ? he bhadanA sAmAyika dhAraNa karIne upAzrayamAM beThelA zrAvakanI patnI sAthe koI jANe puruSa vyaniyAra 42, 'seNaM bhaMte ! ki jAyaM carai, ajAyaM carai?' tote jAra puruSa te zrAvakanI patnI sAthe vyabhicAra kare che, ke tenI patnI na hoya evI strI sAthe vyaliyA2 seva cha ? uttara- 'goyamA' he gautama ! jAyaM carai, no ajAyaM caraI' te 12 puSa sAmAyiH dhAraya za mevAta puSanI patnI sAthai vyabhiyAra seve che -tenI patnI na hoya evI strI sAthe vyabhicAra sevatA nathI. . ve gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche cha- 'tassa NaM bhaMte ! tehi sIlabdhayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM sA jAyA ajAyA bhavai ?' he bhadanta ! zIla, guNa, vrata, vismaNa, pratyAkhyAna ane pauSadhapavAsanI ArAdhanA karatA te zrAvakanI patnI zuM tenI saMbhAyarUpa banI jatI nathI.
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u.5 su. 1 parigrahAdikriyA nirUpaNam 595 guNa-viramaNa - pratyAkhyAna - pauSadhopavAseH sA jAyA bhAryA svastrI anAyA bhavati abhAryA bhavati? bhagavAnAha 'hUMnA anAyAsUtra' he gautama! hanta, satyam zramaNopAsakasya zIlatratAdiviramaNapauSa thopatrAsAntaiH jAyA te ajAyA bhavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati - 'se keNaM khANaM adveNaM bhaMte! evaM buccai-jAyaM caraDa no ajAyaM carai ?' he bhadanta ! tat atha kena kAraNena evamuktaprakAreNocyate jAyAM carati zramaNopAsakamya strIM sevate, no ajAyAM carati, tasya strI bhinnAM na sevate iti prachanaH ? bhagavAnAha - 'goyamA / tassa NaM evaM bhavaDa No me mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No me bhagiNI' he gautama ! tasya khalu zramaNopAsakasya kRtamAsAyikasya zrAvakasya evaM valayamANaprakAreNa bhavati no mekAcit mAtA, no me kazcit pitA, no se kazcid bhrAtA, no me kAcita uttara meM prabhu kahate haiM 'hatA bhavai' hAM, gautama ! usa zramaNopAsaka kI zIla, vrata, viramaNa, pauSadha aura upavAsa Adi se jAgA ajAyAM rUpa ho sakatI hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'le keNaM khANaM aNaM aMte ! evaM buccaha, jAyaM carai, no ajAyaM carar3a' he bhadanta ! jaba usakI jAyA usIkI apekSA zIlavratAdikoM dvArA ajAyA ho sakatI hai to phira aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha puruSa usa kRta sAmAyikavAle zramaNopAsakakI khIke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai ? usakI ke se bhinna strIke sAtha vyabhicAra sevana nahIM karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'tamsa NaM evaM bhavas, No se mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No se bhagiNI' he gautama ! he gautama! kuna sAmAyikavAle usa zramaNopAsaka ke mana meM aisA vicAra AtA hai ki merI mAtA nahIM hai, merA pitA nahIM hai, merA bhAI nahIM hai, merI bahina nahIM hai 'No me uttara - 'haMtA, bhavai ' DA, gautama ! zIsa, vrata, guyu, virabhaNu, pratyAyyAna ane pauSadha|pavAsa AdithI tenI bhAryAM abhAryArUpa banI jAya che huve gautama svAbhI tenu ra bhaguvA bhATe sevA ana 42 4 4 - 'se keNaM khANaM aNaM bhaMte ! evaM buccara, jAya caraI, no ajAya carai ? ' De lahanta / jo tenA zIlavratAdi dvArA tenI te bhAryA abhASrUpa banI zakatI hoya to Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke te jAra puruSa sAmAyika dhAraNa karIne beThelA te zrAvakanI bhAryA sAthe vyabhicAra seve che ?- tenI abhAmAM sAthe byabhicAra sevato nathI ? J uttara - ' tassaNaM evaM bhavai, No me mAyA, No me piyA, No me bhAyA, No bhe bhagiNI' gautama / sAmAyimbhA meThelA te zrAvanA manabhA yev| viyAra
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bhagavatIsUtre bhaginI, svasA vatate, 'NoM me sajjA, No me puttA, No me dhRyA, No me muNhA' no me bhAryA, no se putraH, no me duhitA-putrI, no me snupA putravadhU kAcit vartate kathaM tarhi izcit jArapuruSaH tasya jAyAM carati, no ajAyAM carati, tamyA sattayamAvena jAyAtvAdisambandhaparinyAgAdityAzaDkyAha - 'pejjavaMdhaNaM puNa se avocchinna bhavaI' he gautama! presavandhanam-premaiva-prItireva bandhanam premabandhanam punaH tamya pAtakamya avyucchinnaM bhavati, anunatera patyA. khyAtatvAn, premAnubandhasyAnumatirUpatAta, anne tadupasaMharannAha-'se tegaDega majjA, go me puttA, No se dhRyA, No me suhA' merI bhAryA nahIM hai, mero putra nahIM hai. merI laDako nahIM hai, merI putra vadhU nahIM hai / ima prakArase prabhukA uttara sunakara ava gautamasvAmI prabhu te ailA pUchate haiM to phira he bhadanta ! yaha bAta kaile mAnI jA sakatI hai ki vaha jAra puruSa usakI jAyA ke sAtha vyabhicAra sevana karatA hai unakI strI se bhinna strIke sAtha vyabhicAra levana nahIM karatA hai? kyoM ki usane usa zramaNopAlaka ko java AnaktihI nahIM hai to phira vaha umkI kaise kahalA sakatI hai ? to isa AzaMkA ke samAdhAna nimitta 'pejabaMdhaNe puNa se abocchinne bhaNDa' prabhu kahate haiM ki gautama ! namra zrAvakamA premabandhana-samanAlApa-joki atumatirUpa hai-usake sAtha vyucchinna nahI huA hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki upane jo mAvadyayoga kA parityAga kiyA hai vaha mana, vacana, kAya inakI do Ave che ke mAtA mArI nathI, pitA mArA nathI, bhAI mAre nathI, bahena mArI nathI, 'No me bhajjA, No me puttA, No me dhRyA, No ye muhA' mAryA mArI nathI, putra mAre nathI, putrI mArI nathI, ane putravadhU paNa mArI nathI. . .. prabhuno A prakArano uttara sAbhaLIne gautama ravAmI prabhune pUche che ke "to pachI e vAta kevI rIte mAnI zakAya ke te jAra puruSa te zrAvakanI bhAryA sAthe vyabhicAra seve che tenI bhAryA na hoya evI strI sAthe vyabhicAra sevato nathI? je-te strImAM te zrAvakanI Asakita ja na hoya, to te strIne te zrAvakanI bhAya ja kevI rIte kahI zakAya? ___ zAnu sAmAdhAna 42vA bhATa prabhu he cha- 'pejjavaMdhaNe puNa se avacchinne bhavai' gautama! te zrAvanu bhaya dhana-mamatA mApa-re manubhAta35 che- te vyachinna thayuM nathI- tUTyuM nathI tenI anumati vinA te strI sAthenuM tenuM premana dhana tUTI rAkatuM nathI kahevAnuM tAtparya e che ke teNe je sAvadyogano parityAga karyo che te mana, vacana ane kAyanI be kaTithI kRita ane kAritathI karyo che. teNe mana,
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM. ca. TI. ga.8 u. 5 mR. 1 sthUlamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 597 gatyamA ! jAva no ajAyaM caradda' he gautama | tad atha tena kAraNena yAvatkazcita puruSaH tasya premAmaktisambandhAt jAyAM carati no ajAyAM caratIti bhAvaH / sU0 1 || sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnavizeSavaktavyatA mUlam - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte! puNvAmeva thUlae pANAi* vAe apaJcakhAe bhavai, se NaM bhaMte! pacchA paJcAkkhamANe kiM kareDa ? goyamA ! toyaM paDikkamai, papannaM savarei, aNAgayaM paJcavakhAi, tIyaM paDikkamamANe kiM 1- tivihaM tiviheNaM paDikkamai, 2- tivihaM duviheNaM paDikkamai, 3 - tivihaM egaviheNaM pakkima, 4 - duvihaM tiviheNaM paDikkamai, 5 duvihaM duviheNaM paDikkama, 6 - duvihaM egaviheNaM paDikkamai, 7- egavihaM tiviheNaM, pakkima, 8 - eka vihaM duniheNaM paDikkama,, 9 - eka vihaM koTi-kRta kArita se kiyA hai ki inakI anumati se isIliye 'maNeNaM vAyAe, kAraNaM na karemi, na kAravesi ' ailA kahA gayA hai / se teNaTTaNaM bomA ! jAva no ajAyaM cAi' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki jAra puruSa usa zramaNopAsaka kRta sAmAyika kI patnI ke sAtha hI vyabhicAra kA sevana karatA hai| usakI patnI se bhinna strIke sAtha vyabhicAra kA sevana nahI karatA hai / vaha usakI patnI isaliye kahI gaI hai ki usakA premAsakti saMbaMdha usake sAtha banA huA hai || sR0 1 // " vayana yAne UyatI anubhUtithI tena parityAga ya nathI tethI 'maNe NaM vAyAe, kANaM na karemi, na kAravemi' bhana, vayana bhane prayAthI harIza nahIM ane karAvIza nahIM ' evuM kahevAmAM AvyuM che se teNaNaM goyamA ! jAna no ajAya cararphe ' he gautama! te kAraNe meM evuM kahyu che ke te jAra puruSa sAmAyika dhAraNa karIne kheThelA te zrAvakanI bhAryA sAthe vyabhicAra saMve che. te tenI patnI na hAya evI strI sAthe vyabhicAra sevato nathI te strIne te zrAvakanI patnI kahevAnu kAraNa e che ke tenI sAthai tenA premAsahita sabaMdha atUTa rahe the. // sUtra0 1 // -
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ .598 bhagavatIsUtre ekaviheNaM paDikkamai ? goyamA ! tivihaM tiviheNaM paDikkamai, tivihaM duviheNa vA paDikkamai, taM ceva jAva, ekkavihaM vA ekkaviheNaM paDikkamai, 1-tivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kare taM NANujAgai, maNasA, vayasA kAyasA, 2-tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na . kAravei, kareMtaM gANujoNai maNasA, vayasA, 3 ahavA na karei, na kAravei, karetaM nANujANai maNasA, kAyasA, 3ahavA na karei, na kAravei, kareMta nANujAgai vayasA, kAyasA, 4-tivihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karetaM NANujANai maNasA, 5-ahavA na karei, na kAravei, karataM nANujANai vayasA 6-ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM nANujANai kAyasA 7, ahavA na karei na kAravei karataM nANujANai kAyasA duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na koravei maNasA vayasA kAyasAda, ahavA na karei, kare taM.NANujANai maNasA vayasA kAyasA9, ahavA na kAravei, karetaM NANujANai maNasA vayasA -kAyasA 10, duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA vayasA 11, ahavA na karei na kAravei maNasA kAyasA 12, ahavA na karei, 'na kAravei vayasA kAyasA 13, ahavA na karei, karetaM NANujANai . maNasA vayasA 14, ahavA na karei, karetaM nANujANai, maNasA kAyasA 15, ahavA na karei, karetaM NANujANai vayasA kAyaso 16, ahavA
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. TIkA/ za 8 u.5 mra02 sthUlaprANAtipAtAdipranyAkhyAnanirUpaNam 599 na kAravei, karetaM NANujANai maNasA vayasA, 17, ahavA na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA kAyasA 18, ahavA na kAravei, kareMtaM NANujANai, vayasA kAyasA 19, duvihaM ekkaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA 20, ahavA na karei, na kAravei vayasA 21, ahavA na karei, na kAravei kAyasA 22, ahavA na karei, karetaM nANujANai, maNasA 23, ahevo na karei, karetaM nANujANai vayasA 24,' ahavA na karei, karataM NANu jANai kAyasA 25, ahavA na kAravei, karetaM NANu jANai maNasA 26, ahavA na kAravei, karetaM NANu jANai vayasA 27, ahavA na kAravei, karetaM NANujANai koyasA 28, egavihaM tiviheNaM paDikkamamoNe na karei maNasA vayasA kAyasA 29, - ahavA na kAravei, maNasA vayasA kAyaso 30, ahavo kare taM nANujANai maNasA vayasA kAya sA 31, egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayasA 32, ahavA na karei maNasA kAyasA 33, ahavA na karei vayasA kAyasA 34 ahavA na kAravei maNasA vayasA 35, ahavo na kAravei maNasA kAyasA 36, ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37, ahavA kareMtaM nANujANai bhaNasA vayasA 38, ahavA kareMtaM NANujANai maNasA kAyasA 39, ahavA kareMtaM nANu-- jANai vayasA kAyasA 40, egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 41, ahavA na karei vayasA 42, ahavA na
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImRtre , karei kAyasA 43, ahavA na kAravei maNasA 44, ahavA na kAravei vayasA 45, ahavA na kAravei kAyasA 46, ahavA karataM nANujANai maNasA 47, ahavA kareMtaM nANujANai vayasA 48, ahavA kare taM, NANujANai kAyalA 49 / paDuppannaM saMvaremANe kiM tivihaM tiviheNaM saMvarei ? evaM jahA paDikkamamANe NaM egaNapannaM bhaMgA bhaNiyA, evaM saMvarasANeNavi egaNapannA bhaMgA bhANiyavvA, aNAgayaM paJcakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM paJcakkhAi ? evaM teceva bhaMgA egaNapannaM bhANiyanvA jAva ahavA kareM taM NANujANai kaaysaa| samaNovAsagasta NaM bhaMte ! puvAmeva thUlamusAvAe apacakkhAe bhavai, se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ? evaM jahA pANAivAyarasa soyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM, tahA musAvAyasla vi bhANiyavvaM evaM adinnAdoNassa vi, evaM thUlagassa mehuNassa viH zUlagassa pariggahassa vi jAva ahavA kareMtaM nANujANai kAyasA, ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khallu erisagA AjIviyovAsagA bhvNti|suu.| chAyA- zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! pUrvameya sthUlaH prANAtipAtaH apratyAkhyAto bhavati, sa khalu bhadanta ! pazcAt pratyAcakSANaH kiM karoti ? sthUla prANAtipAtAdi pratyAkhyAna vizeSavaktavyatA 'samaNovAsagassa NaM bhaMte !' ityAdisUtrArtha-(samaNovAsagamsa NaM bhaMte ! puvAmeva thUlae pANAivAe apaccakkhAe bhavai) he bhadanta ! zramaNopAsaka ke pahile se to sthUla prANAti sthUla prANAtipAtAdi pratyAkhyAna vizeSa vaktavyatA 'saMmaNovAsagassa Q bhaMte ! tyA - sUtrAtha-(samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puccAmeva thUlae pANAivAe apaccakkhAe bhavaI) 3 mahata ! zramapAsa 2i pauDaToyI syUsa prAtiyAtanA pratyAbhyAna
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TI. za.8 u 5 sU.2 sthUlamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 601 'gautama ! atItaM pratikrAmati, pratyutpannaM saMkRNoti, anAganaM pratyAkhyAti, atotaM pratikrAman kiM 1-trividhaM trividhena pratikrAmati, 2-trividhaM dvividhena pratikrAmati, 3-trividham ekavidhena pratikrAmati, 4-dvividha trivivena pratikrAmati, 5-vividha dvividhena pratikrAmati, 6-dvividham ekavidhena pratikrAmati, 7-ekavidha trividhena pratikrAmati, 8-ekavidha vividhena pAta kA pratyAkhyAna hotA nahIM hai, ( se NaM bhaMte ! pacchA pacAikkhamANe kiM karei) bAda meM hotA hai. ataHjaba yaha usakA pratyAkhyAna karatA hai to kyA karake usa samaya usakA pratyAkhyAna karatA hai ? (goyamA) he gautama! (nIyaM paDikamaha, paDuppana naMbare, aNAyaM paJcakravAra) usa samaya yaha zramaNopAsaka atItakAla meM hae prANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai vartamAna meM hote hue prANAtipAta kA laMvara karatA hai| tathA bhaviSyakAla meM hone vAle prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai| (tIyaM paDikkamadhgaNe ki tivihaM tiviheNaM paDikApaDa 1, tivihaM duviheNaM paDikkamai 2, livhi egaviheNaM paDikkamai 3) he bhadanta ! atItakAla meM hue prANAtipAtakA vaha jo pratikramaNa karatA hai, so vaha pratikramaNa kyA vividha kA trividha se karatA hai ? gA vividha kA vividha se karatA hai? yA trividha kA ekavidha se karatA hai ? yA (duvihaM tiviheNaM paDikkamaha 4, dunihaM dudhiheNaM paDikamAi 5, duvihaM egaviheNaM paDikamA 6) dvividhakA vividha se pratikramaNa karatA hai? yA vividha kA dvividha se pratikramaNa karatA hai ? yA vividha kA ekatriya thatA nathA. (seNaM bhaMte ! panchA pacAikkhamANe kiM karei ) pazu pAyI thAya che, to jyAre te tenA pratyAkhyAna kare che tyAre te zuM kahIne tenA pratyAkhyAna kare che ? (goyamA !) he gItamA (tIyaM paDikkamai, paDuppanna saMvarei, ANAgayaM paJcakkhAi) te samaye te zramaNopAsaka bhUtakALamAM thayevA prANAtipAtanuM pratikramaNa kare che, vartamAnamAM thatAM prANAtipAtane saMvara kare che ane bhaviSya kALamAM thanArA prANAtipAtanA pratyAkhyAna 43 (tIyaM paDikamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikamai 1, tivihaM duviheNaM paMDikkamai 2, tivihaM egaviheNaM paDikkAi 3) 3 maI-11' matAtabhA yayelA prANAtipAtanuM te je pratikramaNa kare che te pratikamaNa zuM trividhanu trividhe kare che? ke vividhanuvidhA ? vividhanu me vidhe 43. cha ? ( durihaM tiviheNaM paDikkama 4duvihaM dunidreNaM paDikamaDa 5, duvihaM egaviheNaM paDikamai 6 ) vividhanu trivedha pratikamaNa kare che ke ddhividhanuM dviviSe pratikramA kare che? ke dvividhanu ekavidhe
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 bhagavatI sUtre pratikrAmati, 9 - ekavidham ekavidhena matikrAmAta ? - gautama ! trividha trividhena pratikrAmati, vividha dvividhena vA pratikrAmati, tadeva yAvatekavidhaMvA ekavidhena pratikrAmati, 1 - trividhaM trividhena pratikrAman na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA vacamA kAyena, 2 trividhaM se pratikramaNa karatA haiM ? yA ( egavihaM tiviNaM paDikkama 9, ekavihaM duviNaM paDikama 8, egavihaM egaviheNaM paDikkama 9) ekavidhakA trividha se pratikramaNa karatA haiM ? yA ekavidhakA dvividhase pratikramaNa karatA hai ? yA ekavidhakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai ? (goyamA) he gautama! atItakAla meM hue prANAtipAta kA vaha jo pratikramaNa karatA hai vaha (tivihaM tiviNaM paDikkamaha) trividha kA trividha se pratikrama karatA hai (tivihaM duviheNaM paDikkama) vividha kA dvividha se karatA hai (taMceva jAva egaviha vA egaviNaM vA paDikamas) ityAdi saba kathana pUrvakI taraha yAvat- 'ekavidha kA evavidha se pratikramaNa karatA hai' yahAM taka jAnanA cAhiye | ( niviha nivideNaM paDikkamamANe na kareha, na kAraveha, reta NANujANa maNasA, vayasA kAyasA ) vaha jaba trividha kA trividha se pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAtako na manase karatA hai, na manase karAtA hai, aura na sanase usakI anunAdanA pratiki che ? (ehiM titriNaM pakkima 7, egavihaM NaM paDika 8, egaviha egaviheNaM paDikkamai 9) 1 me:vidhanu trivedhe pratibhA re che ? - } eka vidhanu dviviSe prarkiNuM kare che ? ke ekavidhatu ekavidhe pratikramaNa kare che ? ( goyamA ! ) he gautama! atItANamA thayelA prAtipAtanu te ne pratibhANu che. te (tivihaM titriNaM paDikkamai) trividhanu trividhe pratibha 42 che, (tivihaM duviheNaM paDikkai) trividhanu dvividhai re che, ( taM ceva jAva egavihaM vA egaviheNaM vA paDikkamai ) tyAhi samasta athana yUrvo'ta sthana prabhAsama 'zo4 vidhanuM vidhe pratibhbhaNu re che,' tyAM sudhInu pUrvota sthana aDI graha 2. (tivihaM titriheNaM paDikkamamANe na karei, na karAvei, karaMtaM NANujANai maNasA, vayasA, kAyasA ) nyAre te trividhanuM trividhe pratibhA re che, te bhanathA AdhutiyAta karato nathI, karAvato nathI ane manathI enI anumeAdanA karato nathI. eja pramANe te vacanathI prANAtipAta karato nathI, vacanathI prANAtipAta karAvato nathI ane vacanathI tenI anumAdanA karato nathI. eja pramANe te kAyAthI prANAtipAta karatA nathI, karAvato nathI bhane 42nAranI anumohanA usto nathI ( tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ma. TIkA za. 8 u. 5 sU.2 sthUlaprANAtipAtAdipratyAkhyAna nirUpaNam 6:3 dvividhena pratikrAman na karoti, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA, 3 athavA na karoti, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasA kAyena, 4 athavA na karoti na kArayati kurvantaM nAnujAnAti vayamA kAyena, 5 trividham ekavidhena pratikrAman na karoti na kArayati, kurvantaM karatA hai, isI taraha se vaha vacana se na prANAnipAta karatA hai, na vacana se use karAtA hai na usakI vacana se anumodanA karatA hai / isI taraha vaha kAyase na prANAtipAta karatA hai na karAtA hai aura na karanevAle ko anumodanA karatA hai / (tivihaM daviNeM paDikamamANe na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANaha maNasA vayasA ) trividhakA - vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taba uma sthiti meM manase prANAtipAta ko nahIM karatA hai, dUsaroMse use manase vaha nahIM karAtA hai, aura prANAtipAtako karanevAlekI anumodanA vaha manase nahIM karatA hai isI taraha vaha vacanase prANAtipAtako nahIM karatA hai, na karAtA hai aura na karanevAlekI vaha vacanase anumodanA hI karatA hai / ( ahavA na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANai, maNasA kAyasA) athavA manase evaM kAyase vaha na prANAtipAtako karatA hai, na una donoMke dvArA vaha kisI dUsare se use karAtA hai aura na una donoMke dvArA vaha use karanevAlekI anumodanA karatA hai / ( ahavA na karei na kAravei, karaMtaM nANujANa vayasA kAyasA) athavA vacana aura kAyase vaha prANAtipAtako nahIM karatA hai, na karAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai / (tivihaM egaviheNaM paDikkamamANe na kareha, na kAraveha, kare, na kArave, karaMtaM NANujANai maNasA vayasA ) kyAre te trividhanu dvividhe pratikramaNa kare che, tyAre te manathI prANAtipAta karato nathI, khIjA dvArA manathI prANAtipAta karAvatA nathI, ane prANAtipAta karanArane manathI anumeAdanA Apato nathI eja pramANe te vacanathI prANAtipAta karato nathI, karAvato nathI ane karanArane vacanathI anumedanA vyApato nathI ( ahavA - na karei kAravei, karaMta NANujANa, maNasA kAyasA ) athavA mana ane kAyAthI te praNAtipAta karato nathI, he banne dvArA te bIjA pAse prANAtipAta karAvato nathI, ane te banne dvArA te prANAtipAta karanAranI anumedanA Tharato nathI ( ahavA na karei na kAravei, karaMvaM nANujANai vayasA kAyasA ) athavA vacana ane kAyAthI me prANAtipAta karatA nathI, ane karanAranI anumedanA karatA nathI (tivihaM egaviNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANai "
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 bhagavatIsUtre nAnu jAnAti manasA, 6-athavA na karoti. na kArayati kurvantaM nAnujAnAti vacasA, 7-athavA na karoti, na kArayati, kuvantaM nAnujAnAti kAyena, 8 dvividha vividhena pratikrAman na karoti, na kArayati, manasA vacasA kAyena, 9athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAni manasA vacasA kAyena, 10-athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manamA vacasA kAyena, karaMtaM NANujANai maNasA, ahadA na karei na kAravei, karaMtaM gANujANai vayasA ahavA-na karei, na kAravei karataM NANujANai kAyasA) jaba vaha vividhase ekavidhakA pratikramaNa karatA haitaba vaha manase prANAtipAtako nahIM karatA hai na karAtA hai aura na karanevAlekI manase anumodanA hI karatA hai / athavA vacana ke dvArA vaha prANAtipAta nahIM karatA hai, na karAtA hai aura naM karanevAleko vaha anumodanA karatA hai. athavA kAyase vaha prANAtipAta nahIM karatA hai, na karAtA hai, aura na karanevAlekI vaha anu. modanA karatA hai / (duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na kareDa, na kAravei, maNaptA kyasA, kAyasA8) jaba vaha do prakArake prANAtipAtakA trividhase pratikramaNa karatA hai, taba vaha manase bacanase aura kAyase hI kRta aura kAritakA tyAga karatA hai / (ahavA na kareDa, karataM pANujANai, praNamA vayasA kAyasA9) athavA mana, vacana aura kAya saMbadho kRta, aura anumodanA karanekA tyAga karatA hai| ( ahavA na kAravei, karataM NANujANaha, maNalA, vayasA kAyasA) athavA manase vaha prANAtipAtako nahIM karatA hai aura prANAtipAta karanevAlekI magamA, ahavA na karei na kAravei,karaMtaM NANujANai vayasA,ahavA na karei na kAravei, karataM gANujANai kAyamA ) nyAre te vividhanu me vidhe pratibhA 42 che, tyAre te manathI prANAtipAta karatA nathI, karavitA nathI ane karanArane manathI anumAna date nathI. athavA vacanathI te prANAtipAta karato nathI, karAvatA nathI ane karanArane anumodanA deto nathI athavA kAyAyo te prANAtipAta karatuM nathI, karAvatA nathI ane karanAranI anumenA 42. nayI (duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA, vayasA, kAyasA) yAra ta me 42 pratipAnanu trividhe pratibhA 42 che, tyAre te mana, 1yana sane yAthI prAtipAta 42 nayI ane rAvata nathI (ahavA - na karei, kareta NANunANai, maNasA, vayapA, kAyamA 9) athavA mana, kyana bhane ayayI prAtipAta 42to nayI mane 42nArane manubhAhana urata nathI. ( ahavA-na kAravei, karenaM NANu jAgai, magasA, vayamA, kAyasA ) athavA mana vayana bhane yathI ta
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.5 nU.2 sthUlapANAtipAtAdimatyAkhyAnanirUpaNam 605 11 - dvividhaM dvividhena pratikrAman na karoti, na kArayati manasA vacasA, 12 athavA na karoti, na kArayati manasA kAyena, 13 - athavA na karoti; na kArayati, vacasA kAyena, 14 - athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA, 15 athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti manasA kAyena, vaha anumodanA nahIM karatA hai / isI tarahase vacana saMbaMdhI, aura anumodanako jAnanA cAhiye / aura isI tarahase kAya saMbaMdhI kArita aura anumodanA ko jAnanA cAhiye / ( duhiM duviheNaM paDikkamamANe na kareha na kAravei maNasA vayasA ) jaba vaha do prakAra ke prANAtipAtakA do prakAra se pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura vacanase prANAtipAta svayaM nahIM karatA hai aura na dUsaroMse hI karAtA hai | ( ahavA na karei na kAravei maNasA kAyasA ) athavA jaba vaha do prakAra ke prANAtipAta kA do prakAra se karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura kAyase na karatA hai na use karAtA hai ( ahavA na kareina kAraveha vayasA kAyasA ) athavA jaba vaha do prakAra ke mANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai usa samaya vaha vacanase aura kApase usa prANAtipAtako na svayaM karatA hai aura na karavAtA hai / (ahacAna karei, kareta nANujANai maNasA vayasA 15) athavAjaba vaha do prakArase do prakArake prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura kAyase usa prANAtipAtako na svayaM karatA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai / ( ahavA na kareha khIjA pAse prANAtipAta karAvatA nathI ane prANAtipAta karanAranI mana, vacana ane TAyAdhI, anumohanA 4ratA nathI ( duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, maNamA vayasA ) nyAre te me ahAranA prAtipAtanu me ahAre pratibha kare che tyAre te manathI ane vacanathI pate prANAtipAta karatA nathI ane khIjA pAse AyAtiyAta 42to nathI. ( ahavA na kare na kAravei maNasA, kAyasA ) athavA te bhanthI bhane chAyAthI prANAtipAta 42to nathI rAvateo nathI, ( ahavAna karei, na kArave, vasA kAyasA ) athavA kyAre te me aAranA prayAtiyAtanu meM akSare pratikramaNa kare che. tyAre te vacana ane kAyAthI prANAtipAta karatA nathI ane bIjAnI pAse AyAtipAta raavte| nathI. ( ahavAna karei, kareta NANujANai maNasA vayasA ) athavA jyAre te be prakAre e prakAranA prANAtipAtanu pratikramaNa kare che tyAre manathI ane vacanathI te pAte prANAtipAta karatA nathI ane karAvate anumedanA paNa karateA nathI.
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 606 16 - athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti vacasA kAyena, 17 athavA na kArayati kurvantaM nAnujAnAti, manasA vacasA, 18 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA kAyena 19 athavA na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti vacasA kAyena, 20 dvividham ekavidhena pratikrAman na karoti na kArayati manasA, 21 athavA na karoti, na kArayati vacasA, 22 athavA karaMtaM nANujANa vayasA kAyasA 16) athavA vacanase aura kAyase vaha prANAtipAta svayaM nahIM karatA hai aura na karanevAlekI anumo danA karatA hai | ( ahavA na kAravei karaMtaM nANujANa maNasA vayasA 17) athavA vaha manase aura vacanase na karavAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai / ( ahavo na kAraveDa karaMta NANujANai maNasA kAya 18 athavA manase aura kAyase vaha nahIM karavAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai | ( ahavAna kArave karaMtaM NANujANa vayasA kAyasA 19) athavA vacanase aura kAyase vaha prANAtipAtako na karavAtA hai aura na karanevAleko anumodanA karatA hai | ( duvihaM ekkaviheNa paDikkamamANe na kareha na kAravei maNasA 20) jaba vaha eka prakAra se do prakAra ke prANAtipAta karaneko pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use na svayaM karatA hai aura na karavAtA hai isa taraha yahAM manakI do koTi bheda kahI hai / ( ahavA * ( ahavAna kares, kare taM NANujANa maNasA kAyasA) athavA nyAre te me hAranA prANAtipAtanu pratikramaNu kare che, tyAre mana ane kAyAthI te pAte prANAtipAta karatA nathI ane ANutiyAta kuzanaranI anubheohanA paNa uzto nathI. ( ahavA na kAravei karaMtaM NANujANa vayasA kAyasA ) athavA vayanathI mane ayAthI te pote prayAtipAta 42te| nathI bhane puranAranI anumohana urato natho. ( ahavA - na kAraver3a kareM ta nANujANa, maNasA vayasA 17 ) athavA te bhana bhane vathanathI ANAtipAta uzavatA nathI mane 42nArathI anumohita urato nathI ( ahavAna kAravei karaMtaM nANujANa maNasA kAyasA ) athavA bhanathI bhane ayAthI te karAvatA nathI ane 42nAranI anumodanA 42te| nathA ( ahavA - kAravei kare taM nANujANa maNasA kAyasA ) athavA manathI ane kAyAthI ne prANAtipAta karAvatA nathI ane karanAranI anumeAdanA karatA nathI ( ahavA - na karaveDa karaMtaM NANujANa vayasA kAyasA) athavA te vacanathI ane kAyAthI prANAtipAta karAvatA nathI. ane karanAranI anumeAdanA karatA nathI. (duvi ekavaNaM paDikamaNaNe na kare, na karavei maNasA 20 ) jyAre te eka prakAre e prakAranA prANAtipAtanuM pratikamaNu kare che, tyAre manathI te pote prANAtipAta karatA nathI ane khIjA pAse prANAtipAta karAvatA nathA. A rIte mananI e kATi kahevAmAM AvI che
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za. 8 u. 5 . 2 sthUlapANAtipAtAdimatyAkhyAnanirUpaNam 607 na karoti, na kArayati kAyena, 23 athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti manasA, 24 athavA na karoti kurvantaM nAnujAnAti, vacasA, 25 athavA na karoti, kurvantaM nAnujAnAti kAyena, 26 athavA na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasA, 27 athavA na kArayati kurvantaM nAnujAnAti vacasA, 28 athavA na kArayati kurvantaM nAnujAnAti, kAyena, 29 ekavidhaM na kare na kAraveha vayasA 21 ) athavA vacanase vaha na prANAtipAta karatA hai aura na karAtA hai | ahavA na kareha na kAraveda kAyasA 22) athavA vaha kAyAse na karatA hai aura na karavAtA hai ( ahavA na kareMi karetaM NANujANai maNasA 23) athavA manase vaha na karatA hai aura na karate hue kI anumodanA karatA hai / ( ahavA na karei karaMta NANujANai vayasA 24 ) athavA vaha vacanase na karatA hai aura na karate huekI anumodanA karatA hai / ( ahavA na kare karataM nANujANai kAyasA 25) athavA kAyase vaha na karatA hai aura na karate huekI anumodanA karatA hai | ( ahavA na kAraveha kareM taM nANujANai magasA 26) athavA manase vaha na karavAtA hai aura na karate huvekI anumodanA karatA hai / ( ahavA na kAraveha karaMtaM nANujANa vayasA 27 ) athavA vaha vacanase na karatA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai / ( ahavA na kAravei karataM NANujANa kAyasA 28) athavA kAyase na karavAtA hai aura na kara-( ahavA - na karei, na kArave, vayasA 21) athavA vayanathI te prAtipAta urato nathI mate TharAvato nathI ( ahavA - na karei, na kAravei kAyasA 22 ) athavA DAyAthI te AyAtayAta urato nathI yAne urAvato nathI. ( ahavA na karei, karaMtaM NANujANai maNasA) athavA bhanathI te pratiyAta urato nathI bhane 42nAranI anumonA uzto nathI. ( ahavAna karei karaMta NANujANa vayasA ) athavA te vayanathI pratiyAta 42rato nathI bhane 4ranAranI anumohanA 3te| nathA. ( ahavA na karei, karaMtaM NANujANai kAyasA 25) athavA ayAthA te prazAtiyAta urato nathI bhane 2nAranI anumohanA ratanathI ( ahavAna kAravei, karaMtaM NANujANai manamA 26 ) athavA bhanathI te pratiyAna shvte| nathA bhane duznAranI anumodanA karato nathI. ( ahavA na kArave, karaMtaM NANujANa vayasA 27 ) athavA te vayanathA prAtipAta zavatI mane karanAratI anubheohanA karato nathI ( ahavA na koravei, karaMtaM NANujANai kAyasA / - C
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 bhagavatIsUtre trividhena pratikrAman na karoti manasA vacasA kAyena, 30 athavA na kArayati manasA vacasA kAyena, 31 athavA kurvantaM nAnujAnAti, manasA vacasA kAyena, 32 ekavidhaM dvividhena pratikrAman na karoti manasA vacasA, 33 athavA na karoti manasA kAyena, 34 athavA na karoti vacasA kAyena, 35 athavA na kArayati manasA vacasA, 36 athavA na kArayati nevAlekI anumodanA karatA hai / (egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei maNalA kAyasA 29) jaba vaha tIna prakArase eka prakAra ke prANAtipAta karane kA pratikramaNa karatA hai taba vaha mana vacana kAyase use svayaM nahIM karatA hai / (ahavA na kAraveda maNasA vayasA kAyamA 30) athavA vaha manase cacanale aura kAyase use karavAtA nahIM hai| (karaMtaM noNujANai maNamA vayasA kAyasA 31) athavA mana vacana kAyale vaha karate huvekI anumodanA nahIM karatA / (egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayasA 32) jaba vaha do prakArase eka prakAra ke prANAtipAla karane kA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase bacalase use nahIM karatA hai / (ahavA na karei maNasA kAyasA33) athavA vaha manase aura kAyase nahIM karatA hai (ahavA na kareDa bayasA kAyasA 34) athavA vaha vacanale aura kAyase nahIM karatA hai (ahavA na kAravei laNasA vayasA 35) athavA sanase vacanase vaha nahIM karavAtA hai / (ahavA na kAravei maNalA kAyasA 36) athavA -28) athavA te kAyAthI prANAtipAta karAvatuM nathI ane karanAranI anumodanA karatuM nathI. (egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA, vayasA, kAyasA 29) pAre te traNa prakAre eka prakAranA prANAtipAta karavAnuM pratikramaNa kare che, tyAre te mana, kyAna bhane yAthI prAtipAta 42te nathI (ahanA * na kAravei maNasA vayasA kAyasA 30) ayA mana, vayana bhane yAthI te prAtipAta gavata nathI (ahavA kareta nANujANai maNasA vayasA kAyasA 31) athavA bhana, payana bhane yAthA te prANAtipAta 42nAranI bhanumahinA ta nathI ( egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na kareI maNamA vayasA 32) nyAre te me 4Are meM prayA2nA prAtipAta pratibhA 42 che, tyAre ta bhana mane dayanathI prAtipAta 52. nayI. [ahavA na kareI maNasA kAyasA 33 ] 24yA te mana mane AyAthI prANAtipAta 42tenathI. (ahavA na karei vayasA kAyasA 34) athavA ta payana mane AyAthI AtipAta 4ratA nA. (ahavAM na kAraveDa maNasA vayamA 35) 25thavA manayI bhane yanathI te prAtipAta 42vata nI. (ahavA na kAravei maNasA kAyasA. 36) athavA bhanthI
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA. za.8 u.5 su.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAna ni0 609 manasA kAyena, 37 athavA na kArayati vacasA kAyena, 38 athavA kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA, 39 athavA kurvantaM nAnujAnAti manasA kAyena, 40 athavA kurvantaM nAnujAnAti. vacasA kAyena, 41 ekavidham ekavidhena pratikrAman na karoti manamA, 42 athavA na karoti vacasA, 43 athavA na karoti kAyena, 44 athavA na kArayati manasA, 45 athavA na kArayati vacasA, 46 athavA na kArayati kAyena, 47 athavA kurvantaM yaha manase aura kAyase nahIM karavAtA hai / (ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37) athavA vaha vacanase aura kAyase nahIM karavAtA hai| (ahavA karataM NANujANai maNasA vayasA 38) athavA vaha karate huve kI manase aura vacanase anumodanA nahIM karatA hai| (ahavA karataM NANujANai maNasA kAyasA 39) athavA karate huve kI vaha manase aura kAyase anumodanA nahIM karatA hai / (ahavA karataM nANujANa vayasA kAyasA 40) athavA karate huve kI vaha vacanase aura kAyase anumodanA nahIM karatA hai (egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 41) jaba vaha eka prakArase eka prakAra ke prANAtipAtakA pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use nahIM karatA hai / (ahavA na karei vayasA 42) athavA vaha vacanase use nahIM karatA hai / (ahavA na karei kAyasA 43) athavA vaha kAyase nahIM karatA hai (ahavA na kAravei saNasA 44) athavA vaha manase nahIM karavAtA hai / (ahavA na kAraveda vayasA mane AyAyI te prAtipAta shkt| nathI (ahavA na kAravei vayasA kAyaso 37) athavA ta kyanathI mane AyAthI AzAtipAta rAvata nathI ( ahavA kareMtaM NANu. jANai maNasA kyasA 38 ) bhayakA bhanayI mana payanayI ta prAtipAta 42nAranI bhanumahinA 4ratA nathI. (ahavA karetaM NANujANai maNasA kAyasA 39) mayA bhanayI mane yAthI prAtipAta 42nAranI te manubhAhanA ra nathI. ( ahavA kareta NANujANai vayasA kAyasA 40) athavA te kyana mane yAthA prAtipAta 42nAranI bhAnubhonA to nathI (egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA41) nyAre ; eka prakAre eka prakAranA prANutipAtanuM pratikramaNa kare che, tyAre manathI te prANAtipAta 42. nathI. (ahavA na karei vayasA 42) athavA te kyanathA prAyatipAta 42di nayA. (ahavA na karei kAyasA 43 ) mayA yA ta prApyAtipAta 42. natha ( ahavA na kAravei maNasA 44) bhayapA bhanathI ta prAtipAta 42zavata nathI. . ( ahavA na kAravei vayasA 45) athavA kyanayA prAtipAta patA nathI.
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhagavatIsatre nAnujAnAti manasA, 48 athavA kurvantaM nAnujAnAti vacasA, 49 athavA kurvantaM nAnujAnAti kAyena, pratyutpannaM saMvRNvan kiM trividhaM trividhena saMkRNoti ? evaM yathA pratikrAmatA ekonapaJcazid bhaGgAH bhaNitAH, evaM saMdRNvatApi ekonapaJcAzad bhagA bhaNitavyAH / anAgata pratyAcakSANaH kiM trividha trividhena pratyAkhyAti ? evaM te caiva bhaGgAH ekonapaJcAgada 45) athavA vaha vacanase nahIM karavAtA hai / (ahavA na kAravei kAyasA 46) athavA kAyAse nahIM karAtA hai| ( ahavA kareMtaM nANujANai maNasA 47) athavA vaha manale karate huve kI manase anumodanA nahIM karatA hai| (ahavA karata nANujANai vayalA 48) athavA vaha bacanase karate hune kI anumodanA nahIM karatA hai / (ahavA varaMtaM pANu jANai kAyasA 49) athavA vaha karate huve kI kAyase anumodanA nahIM karatA hai / ( paDappannaM saMparemANe kiM tivihaM tiviheNaM saMvarei ? ) he bhadanta ! vartamAnakAlIna prANAtipAtakA saMvara karatA huA zramaNopAsaka kyA tIna karaNa tIna yAgase saMvara karatA hai? (evaM jahA paDikkamamANeNaM egaNapannaM bhaMgA bhaNiyA evaM saMvaramANeNa vi eNUNapanna bhaMgA bhANiyavvA) he gautama ! jisa taraha pratikramaNa karane ke viSayameM unacAsa bhaMga kahe haiM usI prakAra se savara viSayameM bhI 49 aga jAnanA cAhiye / (aNAgayaM paJcakhalANe ki tivihaM tiriheNaM paccakkhAi) anAgata prANAtipAta kA matyAkhyAna karatA huA zrAvaka kyA trividhase trividhakA pratyAkhyAna( amAna kArave i kAyasA 46) 251 / yAyI ta prAratiyAta zakto nayI. ( ahavA va retaM NANujANaDa maNasA 47 ) 4440 bhanathI ta prAtipAtanI manamohanA 42 / nathI ( ahvA kare taM NANujANai vayasA 48) athavA te prAyotipAtanI anumohanA kyanayI 42 nathI ( ahanA kareMta NANujANai kAyasA 49 ) athavA yAthI te AdhyAtiyAtanI- manamohanA rt| nathI (paDuppannaM saMvaremAge ki tivihaM tiviheNaM saMdareDa ? ) mahanta ! vartamAna mAna pratipAnamA sa2 42 / shrbho| pAsa zutra prAznA sava2 re cha ? (evaM jahA paDikkamamANeNaM egaNapannaM bhaMgA bhaNiyA evaM saMvaramANeNa vi. eNapatnaM bhaMgA bhANiyanvA) gautama! pratibhA karavA viSenA jevA 49 bhaMga | vikalpa ] kahevAmAM AvyA che, eja prakAranA 49 bhaMga saMvaranA viSayamA 565 sabhApA. (aNAgayaM paJcakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM paccakkhAi ) manAta (laviSya Uni) prAtiyAtanA pratyAbhyAna 42 zrApa zu
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za08 u. 5 . 2 sthUlaprANAtipAtAdimatyAkhyAnani0 611 bhaNitavyAH yAvat - athavA kurvanta nAnujAnAti kAyena, zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! pUrvameva sthUlamRSAvAdaH apratyAkhyAno bhavati, sa khalu bhavanta ! pazcAt pratyAcakSANaH kiM karoti ? evaM yathA prANAtipAtasya saptacatvAriMzad, bhagata bhaNitaM tathA mRSAvAdasyApi bhaNitavyam / evam adattAdAnasyApi / evam sthUlakasya maithunasyApi sthUlakasya parigrahasthApi yAvat- athavA karatA hai ? ( eva taM ceva bhaMgA egUNapaNNa bhANiyantrA jAva ahavA kareMtaM NANujANa kAyasA ) he gautama ! isa viSaya meM samasta kathana pUrva meM kahe hue 49 bhaMgoM ke anusAra yAvat - ' athavA kAya se karate - huve ko vaha anumati nahIM detA hai' yahA~ taka jAnanA cAhiye / (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! punvAmeva thUlamusAvAe apaccakkhAe bhavai, se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM kareha ) he bhadanta ! jisa zrAvakane pahile sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai. pazcAt vaha jaba sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA hai to vaha usa samaya kyA karatA hai ? ' evaM jahA pANAvAyassa sIyAlaM bhaMgasa bhaNiya, tahA musAvAyassa vi bhANiyantraM 'he gautama ! jisa prakAra se prANAtipAta ke 147 bhaMga kahe gaye haiM usI taraha se mRSAvAdake bhI 147 bhaga jAnanA cAhiye / ' evaM aniNassa vi, evaM thUlagassa mehuNassa vi, thUlagassa pariggahassa vi, jAva ahavA kareM taM nANujoNai, kAyasa ( - ee khalu erisamA samaNovAsagA bhavaMti, no khalu trividhanA pratyAbhyAna re ? ( eva taMceva bhaMgA egUNapaNa bhANiyantrA jAva ahavA kareM taM NANujANai kAyasA ) De gautama | viSayabhAM yAgu pUrveti 48 bhaMga samajavA eTale ke * kAyAthI prANAtipAta karanAranI te anumAnA karatA nathI ', tyAM sudhInA 48 lago mA viSayamA pazu samavA. ( samaNovAsagamsa NaM bhaMte ! puNyAmeva thUlamusAvAe apaccakkhAe bhavai, se NaM bhaMte ! pacchA paJcAikkhamANe kiM kare ? ) De lahanta ? ne zrApa paDesA sthUsa bhRSAvAhanA pratyAbhyAna rekhA nathI, pAchathI nyAre sthUlabhRSAvAhanA atyAcyAna hare che, tyAre te zu re ? ( evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM, tahA musAvAyassa vi bhANiyantraM ) huM gautama ! je prakAre prANAtipAtanA 147 bhaMga (443) kahevAmA AvyA che, eja prabhAye bhRSAvAdvanA bhRNu 147 lauMga samanvA. (evaM adinnAdANassa vi, evaM thUlagassa mehuNassa vithUlagassa pariggahassa vi, jAtra ahavA kareM nANujANai
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 bhagavatImatre kurvanta nAnujAnAti kAyena / ete khalu IdRzakAH zramaNopAsakAH bhavanti, no khalu IdRzakA AjIvikopAsakA bhavanti // mu0 2 // ___TIkA- 'pratyAkhyAnaprastAvAt tadvizeSavaktavyatAmAha- 'samaNovAsagassa NaM bhNte|' ityAdi / 'samaNovAsagasma NaM bhaMte ! putvAmeva thalae pANAivAe apaJcakkhAe bhavaI' gautamaH pRcchati- he bhadanta ! zramaNopAsakasya zrAvakasya khalu pUrvameva samyaktvapratipattitaH prAkAlamaivetyarthaH sthalaH mANAtipAtaH apratyAkhyAto bhavati, pratyAkhyAto na bhavati tasmin kAle dezaviratipariNAmasyAnutpannatvAt, kintu 'se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ?' he bhadanta ! sa khalu zramaNopAsakaH pazcAt prANAtipAtaviratierisagA AjIviyovAsagA bhavaMti, isI taraha se sthUla adattAdAna ke, sthUlamaithuna ke, aura sthUla parigraha ke bhI bhaMga yAvat "athavA kAya le karate hue ko vaha anumodanA nahIM karatA hai " yahAMtaka jAnanA cAhiye / isataraha ke ye zramaNopAsaka hote haiN| AjIviko pAsaka isa prakAra ke nahIM hote haiN| TIkArtha - pratyAkhyAna ke prastAva se sUtrakAra ne yahAM para pratyAssyAna ke viSaya meM vizeSa vaktavyato kahI hai-isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai-'samaNobAsa gassaNaM bhaMte ! puvAmeva thUlae pANAi. vAe apacakkhAe sava' he bhadanta ! jo zramaNopAsaka-zrAvaka hotA hai usake samyaktva kI pratipatti (mApti) ke pahile prANAtipAta kA pratyAkhyAna to hotA nahIM hai - kyoMki samyaktvapratipatti ke pahile dezavirati ke pariNAma usake nahIM hote haiM / ataH jaba usake kAyasA-ee khalu erisagA samaNovAsamA bhavaMti, no khalu erisagA AjIviyovAsagA bhavaMti ) ko pramANe sthUsa mahattAhAnanA, sthU bhaithunanA bhane sthUla parigrahanA aMge paNa samajavA eTale ke "athavA kAyathI karanAranI te anumodanA karato nathI, tyAM sudhInA badhA aMge temanA vize paNa grahaNa zramaNopAsako A prakAranA hoya che, AjIvikapAsake AvAM hetA nathI TIkAthaH- pratyAkhyAnane adhikAra cAlu hovAthI sUtrakAre ahIM pratyAkhyAna viSe vadhu vivecana karyuM che A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna 42 che - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvAmeva thUlae pANAivAe apaJcakkhAe bhavaimAnta ! sampanI prAti yA paDasail bhopAsacyA prANAtipAtanA pratyAkhyAna karI zakatA nathI, kAraNake samyakatvanI prApti thayA pahelAM
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.5 su.2 sthUlaprANAtipAtAdimatyAkhyAnani0 613 kAle prANAtipAta' pratyAcakSANaH prANAtipAtasya pratyAkhyAnaM kurvANaH kiM karoti ? bhagavAnAha- 'goyamA ! tIyaM paDikkamai, paDuppanna saMvarei, aNAgayaM paJcakkhAi' he gautama ! atIta bhUtakAlakRta prANAtipAta pratikAmati pratikrameNa nindAdvArA tato nivartate, athaca pratyutpanna vartamAnakAlikaM jAyamAnaM prANAtipAta saMvRNoti, avaruNaddhi na karotItyarthaH, evam anAgata bhaviSyakAlikaM janiSyamANaM prANAtipAtaM pratyAkhyAti 'na kariSyAmi' ityAdi nizcayaM karoti, gautamaH pRcchati- 'tIyaM paDikkamamANe kiM tiviha tiviheNaM paDikkamai' 1 he bhadanta ! sa zrAvakaH atIta prANAtipAta pratikrAman nindAsamyaktvapatipatti ke bAda prANAtipAta kA pratyAkhyAna hotA hai-taba vaha usa samaya kyA karatA hai ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM'goyanA' he gautama / 'tIyaM paDikkamai, paDappanna saMvarei, aNAgayaM pacca. kvAI' jaba vaha prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai-taba vaha apane dvArA bhUtakAla meM ho gaye prANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai-arthAt bhUtakAla meM usake dvArA jo bhI mANAtipAta ho gayA hotA hai usakI vaha nindA karatA hai-isa nindA dvArA vaha usase dUra hotA hai| tathA vartamAna meM jo usase mANAtipAta ho rahA hai use vaha karatA nahIM hai-rokadenA hai| tathA bhaviSyakAla meM jo prANAtipAta isake dvArA hone vAlA hotA hai usakA vaha tyAga kara detA hai-arthAt jhai "prANAtipAta nahIM karUMgA" aisA yaha nizcaya kara letA hai| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'toyaM paDikamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikkamai' 1 he bhadanta ! zramaNopAsaka-zrAvaka jo tenAmAM dezaviratinA pariNAma hatAM nathI tethI samyakatvathI prApti thayA pachI jyAre te prANAtipAtanA pratyAkhyAna kare che, tyAre te zuM kare che? maDApAra prbhun| uttara :- 'goyamA !' gautama 'tIyaM paDikkamai, paDuppanna saMvarei, aNAgayaM paJcakkhAi' jyAre te prAtipAtanA pratyajyAna 42 cha, tyAre bhUtakALamAM pitAnA dvArA thayelAM prANAtipAtanu pratikramaNa kare che-eTale ke pitAnA dvArA bhUtakALamAM karAyelA prANutipAtanI te nidA kare che-A niMdA dvArA te tenAthI mukata thAya che. tathA vartamAna kALamAM tenA vaDe je prANAtipAta thaI rahyA hoya che tene te aTakAvI de che tathA bhaviSyakALamAM tenA dvArA je prANAtipAta thavAnA hoya che tene te tyAga kare che. eTale ke "hu prANAtipAta nahIM karUM" e te nizcaya kare che gautama svAmInI prazna - 'tIyaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikkamaI 1?' mahanta ! bhUtamA yAtAnA 62 / 42ye prayAtiyAtana pratima
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre. 6-14 dvAreNa tato nivartamAna kiM trividhaM trikArakaM karaNakAraNAnumodanalakSaNaM prANAtipAta yogam trividhena manovacaH kAyalakSaNena triprakArakeNa karaNabhUtena pratikrAmati nindanena tato viramati ? kiMvA 'tivihaM duviheNaM paDikamai 112 trividhaM kRtakAritAnumoditalakSaNam pUrvokta mANAtipAtaM dvividhena karaNabhUtena manaHprabhRtitrayANAmekataravarjitataddvayena pratikrAmati, tato nivartate ? athavA 'tivihaM egaviNaM paDikkama 13 trividham uparyukta vimakArakaM prANAtipAtam ekavidhena manaHprabhRtInAmekatamena karaNalakSaNena pratikrAmati garhaNAdvArA tato viramati 'duhiM tividdeNa paDikkamai 14 dvividhaM kRta-kAritAdilakSaNaM prANAtipAtaM trividhena uparyuktena manaHprabhRtikaraNalakSaNena pratikrAmati ? 'du duviNaM paDikaus 115 dvividhaM pUrvokta kRtAdiprANAtipAtaM dvividhena atItakAla meM hue prANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai so kyA vaha kRta, kArita aura anumodanA se hue prANAtipAta kA mana, vacana, aura kAya dvArA pratikramaNa karatA hai kyo ? yA 'tivihaM duviNaM paDikama 2' kRta, kArita evaM anumodanA se janya prANAtipAta kA mana, vacana aura kAya ina tInoM meM se kisI eka ko chor3akara do ke dvArA pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'tivihaM egaviheNaM' 3 kRta, kArita, evaM anumodanA se hue prANAtipAta kA mana, vacana aura kAya ina tInoM meM se kisI eka se pratikramaNa karatA hai kyA ? arthAt nindA dvArA usa prANAtipAta se dUra hotA hai ? 'duviha tiviheNaM paDikama 14 yA kRta, kArita evaM anumodanA ina tIna meM se kisI do ke dvArA hue prANAtipAta kA vaha mana, vacana aura kAya ina tInoM dvArA pratikramaNa karatA hai ? 'duvihaM dubiheNaM paDikkama 5, yA dvividha kA pUrvokta kRta, karatA zrAvaka chuM kRta, kArita ane anumeAdanA rUpa traNe kAraNeA vaDe thayelAM prANAtipAtanuM bhana, vayana bhane DAya, se bhAge dvArA atibhA 43 che? 3 ' tivihaM duviheNaM paDikamai 2 ? ' ta, arita bhane anubheohanA dvArA urAlA AzAtipAta bhana, vayana gane DAya, bhe traNubhAMthI gabhe te me dvArA pratibhA re ? 'tivihaM egaviheNaM' rU?" kRta, kArita ane anumedanA dvArA karAyelAM prANAtipAtanu mana, vacana ane kAya, e traNemAMthI game te eka dvArA pratikramaNa kare che? eTale ke niMdA dvArA te AdhyAtipAtathI bhukta thAya che? 3 'duvihaM tividdeNaM paDikkamai 41' ita asti ane anumAnA e traNamAMthI kAi e kAraNeA dvArA karAyela prANAtipAtanuM mana, vacana I
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - pameyacandrikA TIkA za.8 u.5 su.2 sthUlapANAtipAtAdimatyAkhyAnani0 615 manaHprabhRtikaraNabhRtena pratikrAmati ? 'duvihaM egaviheNaM paDikkamai ?' 6 vividham kRtakAritAdilakSaNaM prANAtipAtam ekavidhena manaHprabhRtInAmanyatamena karaNena pratikrAti ? 'egavihaM tiviheNaM paDikamai'7 ekavidhaM kRtAdiSu ekatamaM prANAtipAtaM trividhena manaHprabhRtilakSaNena pratikrAmati ? 'egaviha duviheNaM paDikkamai ?8 ekavidhaM kRtAcekatamaM prANAtipAtaM dvividhena pratikrAmati ? kivA 'egavihaM egaviheNaM paDikamAi ?9 he bhadanta ! ekavidha pUrvoktakRtakAritAnumodineSu anyatamam ekavidhena manAprabhRtiSu ekatamena patikAmati ? evazcAtra nava bhaGgAH sNjaataaH| tatra ceyaM gAthA-'tinnitiyA, tinniduyA, tinni ya ekkA havaMti jogesu, tiduekakaM tiduekkaM tiduekkaM ceva karaNAI' // 1 // * karita eva anumodanA se mana Adi karaNa dvArA pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'duvihaM egaviheNaM paDikkamai 6. yA vividha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai ? 'egavihaM tiviheNaM paDikkamai 7, yA kRta, kArita eva anumodanA se kiye gaye / prANAtipAtoM ke bIca meM se kisI eka se hue mANAtipAta kA mana, vacana evaM kAya se vaha pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'egavihaM duviheNaM paDikkamai 8, ekavidha prANAtipAta kA vaha mana, vacana, kAya meM se kisI do ke dvArA pratikramaNa karatA hai kyA ? yA 'egavihaM egaviheNaM paDikkai 9, yA kRta, kArita Adi meM se kisI eka se hue mANAtipAta kA vaha mana, vacana aura kAya ina meM se kisI eka se vaha pratikramaNa karatA hai kyA ? isa prakAra bhane |yaa 43 pratibhaY cha / 'duvihaM duviheNaM paDikkamai 5 ?' pRta, rita ane anumodanA, e traNamAMthI ke be kAraNe dvArA karAyelAM prANAtipAtanu te mana, payana mane yA, me mAthI gameta me dvAra pratibhA 4re cha ? : 'duvihaM egaviheNaM paDijhamai 6? ' 2 // 6 // 2 // 42||ye| pratiyAtanu ta bhana, kyana mane AyA, se nabhAyI 4 me 6 pratima 43cha 'egaviha tiviheNaM paDikkamai 7?' kRta, kArita ane anumodanA, e traNamAMthI koI eka prakAre karAyelA prANAtipAtanuM te vividha (mana, vayana bhane 4yAthI) pratibhae 42 cha 13 'egavihaM duviheNaM paDikamai8' kei eka prakAranA karaNa dvArA karAyelA prANAtipAtanu te kividhe (mana, vacana ane kAya, se mAMthA me 6 / 21) pratima 42 cha ? 'egavihaM egaviheNaM paDikamai 9' kRta, kArita ane anumodanA, e traNamAMthI kei eka vaDe karAyelAM prANAtipAtanuM te mana, vacana ane kAyA. e traNamAMthI koI eka dvArA pratikramaNa kare che? A pramANe
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAyA chAyA bhagavatIstre troNi trikAH trINi dvikAH trINi ca eka bhavanti yogeSu tridvayakaM tridvayakaM tridvayakaM caiva karaNAni // 1 // eteSu ca navavikalpeSu ekAdayo vikalpA ekonapaJcAzada bhedA labhyante tathAcoktam- 'ego tini ya tiyagA, do navagA taha ya tinni nava navaya, bhaMganavagassa evaM bhagA egRNapannAsaM' iti ekastrINi ca jayazca dvau navakAstathA ca prayo naca nava ca / bhaGganavakebhya evam bhaGgA ekonapaJcAzad' iti / tadanusArameva bhagavAn prathamaM navavikalpaiH, tataH ekonapazcAzavikalpai ruttaraM dadAti- 'goyamA! tivihaM tiviheNaM paDikkamai, tivihaM duviheNa vA paDikkamai, taMceva jAva ekkaviha vA ekkaviheNaM paDikkamai, he gautama ! trividhaM trividhena pratikrAmati 1, trivighaM dvividhena vA pratikrAmati 2, se yahAM-pratikramaNa ke viSaya meM-ye 9, vikalpa rUpa nau bhaMga hue haiN| isa viSaya meM gAthA isa prakAra se hai -tinni tiyA, ityAdi ina nau vikalpoM meM ekAdika vikalpa 49 bhedavAle hote haiM-sohI kahA hai "ego tinni ya tiyagA, do navagA taha ya tinni nava nava y| bhaMga navagassa evaM bhaMgA egUNa pannAsaM " // isake anusAra hI bhagavAna pahile navavikalpoMse aura bAdameM 49 vikalpoMse ina sabakA uttara dene ke nimitta gautama se kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'tiviha tiviheNaM paDikkamai tiviha duviheNa vA paDikkamai, taMceva jAba ekkaviha vA ekkaviheNaM paDikkamaI' trividha prANAtipAta ko vaha trividha se pratikramaNa karatA hai, vividha ahI pratikramaNa viSenA nava bhaMga vikaTa batAvavAmAM AvyA che. A viSe nIce prabhArI mAthA cha:-'timni tiyA, tyA A nava vikalpamAM ekAdika vikalpa 49 bheTavALA hoya che-eja nIcenI gAthAmAM __'ego timniya tiyaNA, do navagA, taha ya timi nava nava ya / , bhaMga navagassa evaM bhaMgA egRNa pannAsa // te anusAra ja bhagavAna pahelA nava vikalpa dvArA ane pachI 49 vikaTa dvArA mA mA pramonA uttara mApatA 4 cha- 'goyamA! gautama! tivihaM tiviheNaM paDikkamai, tiviha duviheNaM vA paDikkamai, taM ceva jAva ekkavihaM vA ekkaviheNaM paDikkamai' traRnA prAtipAta te tra Are pratibhaY 42 cha,
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ma.TI. za.8 u.5 ma.2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 617 tadeva yAvat- trividham ekavidhena vA pratikrAmati 3, dvividhaM trividhena vA pratikAmati 4, dvividhaM dvividhena vA pratikrAmati 5. hividham ekavidhena vA pratikrAmati 6, ekavidhaM trividhena vA pratikrAmati 7, ekavidhaM dvividhena vA pratikrAmati 8, pakavidham ekavidhena vA pratikrAmati 9, aya ekonapaJcAzad vikalpAt uparyuktanavabhaGgakeSu ekaikamAtAya pratipAdayatitivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na kareDa, na kAravera, kare ta NANujANaDa maNasA vayasA kAyasA ?". he gautama ! trividha pUrvokta prANAtipAta trividhena uparyuktena karaNena pratikrAman nindayA viramat 'na karoti' atItakAle prANAtipAtaM svayaM na vidadhAti manasA-'yenAha hato mayA'sau tadA na hataH' ityevamanudhyAnena svayaM na karoti prANAtipAtam, tathA naiva kArayati manasAprANAtipAtakA vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai, vividha prANAtipAtakA vaha ekavidhase pratikramaNa karatA hai| ityAdi saba uttaraspa kathana praznoMke anurUpa hI jonanA cAhiye yAvat vaha egavidha prANAtipAtakA ekavidhase pratyAkhyAna karatA hai yahA~ taka / ava santrakAra ina nau bhagoMmeMse eka 2 bhaMgako lekara 49 vikalpokA pratipAdana karate hai- 'tivihaM tiviheNaM paDikkamamANe na kareDa, na kArabeha, karaMtaM NojANai maNasA vayasA kAyasA' jaba vaha jIva vividha prANAtipAtakA vividhase pratikramaNa karatA hai-- nindA dvArA usase haTAtA haitaba vaha atItakAlameM manase svayaM prANAtipAtako nahIM karatA haiarthAta- 'hAya ! jisake dvArA meM pahile hata huA thA- maine usa samaya use hata nahIM kiyA' isa prakArake cintavanase vaha svayaM traNa prakAranA prANAtipAtanuM te be prakAre pratikramaNa kare che ane vividha prANAtipAtanuM te eka prakAre pratikramaNa kare che' ityAdi uttararUpa samasta kathana praznone anurUpa ja samajavuM. eka prakAre karelAM prANAtipAtanu te eka prakAre pratikamaNa kare che," tyAM sudhInA nave vikalpa ahIM grahaNa karavA joIe have sUtrakAra navamaMgA vArA pharatI laIne 49 vikapanu pratipAdana kare che. 'tiviha tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karaMtaM NANujANai maNasA vayasA kAyasA' oryAre 75 prAyAtipAtanu trividhe pratibhA 2 cha nindA dvArA tene dUra kare che, tyAre te pote manathI atIta (bhUta) kALa sabadhI prANAtipAta karatuM nathI , jemake- hAya ! teNe mane mAryo paNa me tene tyAre phaTakAryo nahIM !', A prakArano vicAra karIne te pite manathI prANAtipAta karate nathI vaLI te
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 618 77 bhagaadras 'hA mayA nedaM samucitaM kRtaM yadasau pareNa na ghAtitaH' iti cintanenetyarthaH, evaM kurvantam upalakSaNatvAt kArayantaM vA samanujAnantaM vA paramAtmAnaM prANAtipAtaM nAnujAnAti, nAnumodayati, manasaiva, prANAtipAtAnusmaraNena tadanumodanadvArA ityarthaH, evaM na karoti, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti vacasA, tathAvidhavacanapravartamAnAt evaM na karoti na kArayati kurvantaM nAnumANAtipAtako manase nahIM karatA hai / tathA manase vaha aisA vicAra nahIM karatA ki - hA, yaha maiMne acchA nahIM kiyA jo dUsare se use usa samaya Ahata nahIM karavAyA - maravAyA nahIM / tathA vaha manase aisI anumodanA bhI nahIM karatA hai ki usa samaya - atItakAla meMjo amukane prANAtipAta kriyA kI thI yA amukane jo usase prANAtipAta kriyA karavAI thI vaha usase usa samaya ThIka kiyAyA ThIka karavAI thI / isa taraha yahAM mana saMbaMdhI, kRta, mana saMbaMdhI kArita aura mana saMvadhI anumodanA karanekA tyAga kahA gayA hai / arthAt atItakAla meM vaha svayaM manase prANAtipAta karanekA pratikramaNa karatA hai / aura manase prANAtipAta karane karAne vAlekI anumodanA karanekA pratikramaNa karatA hai / isI tarahase vaha vacanase atItakAla saMbaMdhI proNAtipAtako svayaM nahIM karatA haiM, vacanase atItakAla meM prANAtipAtako dUsare se nahIM karAtA hai aura atItakAla meM dUsaroMke dvArA kiye gaye athavA prANAtipAta karavAye gaye kI vaha vacanase anumodanA nahIM karatA hai- arthAt vacanase aisA nahIM kahatA hai ki manamA evA vicAra paNa karatA nathI ke meM te vakhate bIjA pAse tene mAra khavarAvyeA nahI te ThIka na karyuM.' vaLI te petAnA manathI enI anumeAdanA paNa karatA nathI ke 'tyAre bhUnakALamA amuka vyakitae je prANAtipAtanI kriyA karI hatI athavA amuke tenA dvArA je prANAtipAta kriyA karAvI hatI, te teNe te samaye yeAgya ja karyuM. hatu.' A rIte ahI manathI mRta, kArita ane anumodanAne tyAga karavAmAM Avye che. eTale ke atItakALamA (bhUtakALamAM) te jAte manathI prANAtipAta karAvavAnuM pratikramaNu kare che, manathI prANAtipAta karAvavAnuM pratikamaNu kare che ane manathI prANAtipAta karAvanAranI anumedanA karavAnuM pratikramaNu kare che. e ja pramANe te vacanathI bhUtakALa sabaMdhI prANAtipAta karatA nathI, vacanathI bhUtakALa saMkha dhI prANAtipAta khIjA pAse karAvatA nathI ane bhUtakALamAM anya dvArA karAyelA athavA karAvavAmAM AvelAM prANAtipAtanI te vacanathI karanAra t anumeAdanA karatA nathI. -
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 619 ma. TIkA za.8 u.5 mra. 2 sthUlapANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam jAnAti kAyena tathAvidhanenAdyaGgavikAraceSTayetyarthaH, atra manasA na karoti, vacasA na kArayati, kAyena nAnujAnAti' ityevaMlakSaNo yathAsaMkhyanyAyo maiMne usa samaya yaha acchA nahIM kiyA jo apane mAranevAleko nahIM mArA, tathA use dUsaroMse nahIM maravAyA, tathA amukane jo use mArA, yA maravAyA - vaha bahuta acchA kiyA / isa taraha yaha vacana saMbaMdhI kRta, kArita aura anumodanA karaneza atItakAla meM hue prANAtipAttake viSaya meM tyAga kara detA hai / isa prakAra se tyAga kara denekA kAraNa yaha hai ki vaha zramaNopAsaka zrAvaka apane vacana se kiye gaye, karAye gaye aura anumodita hue prANAtipAtakI nindA karatA huA usase dUra ho jAtA hai| isI tarahase vaha atItakAla meM apane zarIra se kiye gaye yA apane zarIra ke saMGketa Adise karAye gaye, yA tAlI vagairaha bajAkara anumodita kiye gaye prANAtipAtakI nindA karatA huA usase dUra ho jAtA hai / isIliye yaha dezavirati dhAraNa karane para kAyase svayaM atItakAlake prANAtipAtako nahIM karatA hai, na karAtA haiM aura na usakI anumodanA karatA hai / yahAM para 'manase nahIM karatA hai, bacanase nahIM karAtA hai, kAyase anumodanA nahIM karatA hai' isa tarahakA kramAnusAra triyogoMke sAtha kRta, kArita aura anumodanA eTale ke te vacanathI evuM kahetA nathI ke meM te vakhate mane mAranArane mAryAM nahI, te ThIka na kyu tene bIjA pAse mAra khavarAvye nahI te khoTu karyuM amuka sAme tene mAryAM athavA khIjA pAse mAra khavarAvye te sArUM thayuM. A rIte te vacana dvArA prANAtipAta saMbadhI kRta, kArita ane anumedanA karavAnA atItakALamAM tyAga kare che. A pramANe prANAtipAtane tyAga karavAnuM kAraNa e che ke te zramaNeApAsaka (zrAvaka) peAtAnA vacanathI karavAmAM AvelAM, karAvavAmAM AvelAM ane anumeAdita karAyelAM prANAtipAtanI nindA karatA karatA tenAyA dUra thaI jAya che " eja pramANe bhUtakALamAM peAtAnA zarIrathI karAyelA, athavA potAnA zarIranA sa Mketa vagere dvArA karAvavAmAM AvelA, athavA tALo vagere vagADIne anumeAdita karAyelA prANAtipAtanI nindA karIne tenAthI mukta thai jAya che. tethI A dezavirati dhAraNa karyAM khAda te pote atItakALa saMbaMdhI prANAtipAta karatA nathI, karAvatA nathI ane karanAranI anumeAdanA karatA nathI. ahIM manathI karatA nathI, vacanathI karAvate nathI kAyAthI anumedanA karatA nathI,' A prakAranA kramAnusAra triyeAge (mana, vacana ane kAyanA traNu cAJA) nI sAthe kRta, kArita ane anumedanAne saMa dha joDavAmAM AvyA
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 . . . . . . . ,, bhagavatIstre nAnusaraNIyaH, sarveSAmapi nyAyAnAM vakturvivakSAdhInatvAta, vakSyamANapikalpAsaMbhavAcca, iti prathame vikalpe 'trividhaM trividhena' ityatra eka eva bhagaH, agre vakSyamANeSu dvitIya-tRtIya-caturtheSu trayastrayo bhaGgAH, paJcamaSaSThayoH nava nava bhaGgA bhavanti, saptame trayo bhaGgAH, aSTamanavamayostu nava nava bhaGgA bhavanti, iti sarve bhaGgA ekonapaJcAzad, evamiyamatItakAlamAzritya karaNakAraNAnumodanayojanA kRtA / athavA evaM karaNAdiyojanA draSTavyAatItakAle manaHprabhRtInAM kRtaM kAritamanumoditaM vA prANAtipAtaM krameNa na karoti, na kArayati, na cAnujAnAti, tannindanena tadanumodanAniSedhatamtato nivartate, tannindanasyAbhAve hi tadanumodanA'nivRtteH kRtAdirasau vadhaH prANAtisaMbaMdha nahIM lagAyA gayA haiN| kyoM ki kathana jitanA bhI hotA hai vaha vaktAkI vivakSAke adhIna huA karatA hai / tathA isa tarahakA krama yahAM lagAnese vakSyamANa vikalpoMkA kathana bhI nahIM bana sakatA hai / 'trividhaM trividhena' isa prathama vikalpase eka hI bhaMga hai| tathA vakSyamANa dvitIya, tRtIya, caturtha ina vikalpomeM tIna 2 bhaMga haiN| pAMcave aura chaThe vikalpomeM nau nau aga hote haiN| sAtave vikalpameM tIna bhaga aura AThaveM tathA nauve vikalpameM nau nau bhaga hote haiM hama taraha kula bhaga the 49 ho jAte haiM / atItakAlako lekara yaha koNa, kAraNa aura anumodanAkI yojanA ki gaI hai- arthAt atIta. kAlameM mana, bacana aura kAya saMbaMdhI kRtaM, kArita aura anumodanA hAga hue prANAtipAtakA zramaNopAsaka zrAvaka ina 49 vikalpoM ko lekara pratikramaNa karatA hai / athavA yaha karaNAdi yojanA isa prakArase nathI, kAraNa ke jeTaluM kathana karavAmAM Ave che te vaktAnA vivakSAne AdhIna thayA kare che. tathA e pramANene dama ahI anusaravAthI nIce darzAvavAmAM AvelA vikalponu ayana 565 samapI 24tu nathI 'trividhaM trividhena' mA paDA vimA bhaga che nIce jenuM vivecana karavAmAM AvyuM che te bIja, trIjA ane cothA vikalpamAM traNa traNa bhaMga che pAMcamAM ane chaThA vikalpamAM nava-nava bhAga che. sAtamAM vikapamAM traNa bha ga, AThamAM ane navamAM vikalapamAM nava navabhAge che. A rIte kula 49 bhaMga thAya che atItakALanI apekSAe A karavuM, kAraNa ane anumodanAnI yojanA karavAmAM AvI che. eTale ke atItakALamAM mana, vacana ane kAyA dvArA je prANAtipAta karyuM hoya, karAvyuM hoya ke je prANAtipAtanI anumodanA karavAmAM AvI hoya, tenuM zramaNopAsaka zrAvaka, 49 vikalpa dvArA pratikramaNa kare che. athavA A karaNadiyojanA
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU.2 sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 621 pAtaH kriyamANAdirica bhavet, vartamAnakAlaM tvAzritya muMgamaiva taghojanA bhaviSyatkAlApekSayA tu evamasau yojanA - ' na karoti manasA. 'taM haniSyAmi' bhI ki jA sakatI hai- atItakAlameM mana Adike dvArA kRta hue kArita hue aura anumodita hue prANAtipAtako aba vaha zramaNopAsaka zrAvaka kramase nahIM karatA hai, na karAtA hai, aura na usakI anumodanA karatA hai| kyoM ki mithyAtvayukta avirati dazAmeM vaha usa prANAtipAtaki nindA karake usakI anumodanA karanekA tyAgI nahIM hotA hai- parantu samyaktvayukta dezaviratise yukta bana jAne para vaha usakI nindA karake usakI anumodanA karanekA tyAgI hai| jAtA hai- isaliye vaha usase pIche haTa jAtA hai| yadi vaha usakI nindA nahIM karatA hai to isa sthitimeM baha usakI anumodanA karatA hai yaha bAta mAnI jA sakatI hai ataH pUrvakAlameM kiyA gayA karAyA gy| nathA anumodita huA prANAtipAta kiye jA rahe AdikI taraha ho jAtA hai| ___vartamAnakAlako Azrita karake karaNAdikI yojanA sugamahI hai| bhaviSyakAlakI apekSA yaha yojanA isa prakArase jAnanI cAhiye'na karoti manasA' yaha prANAtipAtako manase nahIM karatA hai-arthAta yaha aisA vicAra manase nahIM karatA hai ki maiM ise Age cala kara A pramANe paNa karI zakAya che. atItakALamAM mana Adi dvArA karavAmAM Avela, karAvavAmAM Avela ane anudita karela prANutipAta have te zrama pAsaka zrAvaka anukrame karato nathI, karAvatuM nathI ane tenI anumodanA karato nathI. kAraNuM ke mithyAtvayukta avirati dazAmAM te A prANAtipAtanI nindA karIne tenI anumAna karavAno tyAgI tha nathI; paratu samyakatva yukata dezaviratithI yukata banyA bAda te tenI nindA karIne tenI anumodanA karavAno tyAga kare che te kAraNe te prANAtipAta karate, karAvo ane anumodatA aTakI jAya che, jo te tenI nindA na karete heAya te evI paristhitimAM te tenI anumodanA karate heya evu paNa mAnI zakAya che. tethI pUrve (bhUtakALama) karavAmAM Avela, karAvavAmAM Avela ane anumodavAmAM Avela prANAtipAta jANe ke vartamAnamAM karAtuM, karAvAtuM ane anumodAtu hoya evuM banI jAya che . vartamAnakALane anulakSIne karaNanI cejanA saraLa che bhaviSyakALanI apekSAe te yona RAI HIT samAvI- 'na karoti manasA'. te bhanathI prAtipAta 42te| nayI. meTa se piyAra 42. nayA te bhaviSyamA bhArI 'na kArayati
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 : ... - : : .. bhagavatImantre ityasya cintanena, na kArayati manasaiva 'tamaha ghAtayiSyAmi' 'ityasya cintanena, nAnujAnAti manasA bhAvinaM vadhamanuzrutya harSakaraNena, evaM vacasA kAyena ca tayostathAvidhayoH karaNAt, athavA evameva bhaviSyatkAle manaHmabhRtinA kariSyamANaM kArayiSyamANam anumaMsyamAnaM vA prANAtipAtaM krameNa na karoti, na mArU~gA / 'na kArayati aura na manase vaha aisA vicAra karatA haiM ki meM ise Age calakara kisI aura dUsarese mrvaauuNgaa| 'nAnumodayati' tathA mArate hue kI anumodanA nahIM karatA hai / isI taraha vaha vacanase aisA uccArita nahIM karatA hai| ki meM ise mArU~go, aura na vaha vacanase dUsarese aisA kahatA hai ki tU ise mAranA tathA bhAvI vadhako lekara vaha vacanase aisA prayoga nahIM karatA hai ki yadi vaha mara jAvegA to bahuta hI acchA hogaa| kAyasaMbaMdhI kRta, kArita aura anumodanAke viSaya meM bhI bhaviSyatkAlakI apekSAse aisA hI kathana jAnanA cAhiye / arthAt bhaviSyatkAla saMbaMdhI vadha-hananakA cintavana karate samaya vaha kAyakI aisI kriyA karatA hai ki meM use isa prakArase hAthase mAruMgA, yA isa prakArake lakaDI Adise mAruMgA, tathA vaha dUsarA koI vyakti use isa prakAra se hAthase mAre, aise lakaDI Adise mAre, aisA maiM usakA vadha karAU~gA, tathA bhAvI vadhako lekara hAthase tAla Adi bajAkara usa badhakI anumodanA karanA / athavA- isI prakArase bhaviSyatkAlameMmana Adike dvArA kiye jAnevAle, karAye jAnevAle, evaM anumodnaaane te manamAM evo vicAra paNa karato nathI ke huM tene bhaviSyamAM koI bIjA pAse bhA2 marAvIza. 'nAnamodayati' tathA bhAvI vadhano manamA piyA2 zata te manamA khuzI paNa thatuM nathI e ja pramANe te evA vacana paNa bolate nathI ke huM tene mArIza te vacanathI bIjAne evuM kahetuM nathI ke tuM Ane mAraje tathA bhAvI vadhano vicAra karIne te evA vacano paNa bolato nathI ke te marI jAya te ghaNuM sArUMthAya. kAya saMbaMdhI kRta, kArita ane anumodanAnA viSayamAM paNa bhaviSyakALanI apekSAe evuM ja kathana ,samajavuM eTale ke bhaviSyakALa saMbaMdhI keInA vadhane vicAra karIne te kAyAnI evI kyiA karate nathI ke huM tene A rIte hAthathI mArIza ke A rIte lAkaDI AthiI mArIza, athavA bIjI vyakita pAse A rIte hAthathI ke lAkaDI AdithI tene mAre khavarAvIza, athavA bhAvI vadhane vicAra karIne tALI Adi vagADIne te kAyAthI tenI anumodanA karatA nathI athavA A rIte bhaviSyakALamAM mana Adi dvArA pitAnI jAte karavAmAM AvanAra, bIjA dvArA karAvavAmAM AvanAra, anu anumonA dvArA karavA
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU.2 sthUlapANAtipAtamatyAkhyAnanirUpaNam 626 kArayati, nacAnujAnAti, tato nittimabhyupagacchatItyarthaH, sarvepAzcaiSAM melanena saptacatvAriMzadadhikaM zataM bhaGgA bhavanti / tAneva bhaGgAn viziSya pratipAdayitumAha-'tiviha duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, karetaM NANujANai maNamA vayasA2,' trividhaM prANAtipAtaM dvividhena karaNabhUtena patikrAman dezaviratyA nindAdvArA tato viraman na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA vayasA 2, 'ahavA na karei, na kAravei, kareMta nANuvAle prANAtipAtako kramase vaha svayaM 'na karoti' nahIM karatA hai, 'na kArayati' na dUsaroMse karavAtA hai, 'nacAnujAnAti' aura na usakI anumodanA karatA hai, arthAt usase nivRttiko prApta karatA hai. ina tInoM yogoMke 49-49-49 bhagoMko ApamameM joDa dene para 147 bhaMga kula ho jAte haiN| aba inhIM bhaMgoM ko vizeSarUpa se pratipAdana karane ke abhiprAya se sUtrakAra kahate haiM- 'tivihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kare taM NANujANaDa maNasA vayasA 2' trividha prANAtipAtakA karaNabhUta do prakArase pratikramaNa karatA huA vaha dezavirativAlA ho jAne ke kAraNa nindA dvArA usase dUra hotA huA zramaNopAsaka zrAvaka-use mana se aura vacana se nahIM karatA hai, nahIM karAtA hai, aura na usakI anumodanA karatA hai / tAtparya yaha hai ki jaba vaha zrAvaka vividha-karaNa, kAraNa, anumodana prakAra vAle-prANAtipAtakA do prakAra se pratikramaNa karatA 421vAmA bhAvanAra prAtipAtanA te pote na karoti' tyA re , 'na kArayati' oil pAse AyAtita 422vAnI tyA 42 cha bhane 'na cAnujAnAti' prANAtipAtanI anumodanA karavAne paNa tyAga kare che eTale ke tenAthI nivRtta thaI jAya che A traNe cagenA 49 49[49 bhAgene saravALe karavAthI kula 147 bhaMga bane che. have sUtrakAra A bhaganuM vadhu spaSTIkaraNa karavA mATe kahe che ke'tivihN duviheNaM paDikamamANe na kareina kAravei kareM taM nANujANai maNasA vayasAra' vividha prANAtipAta (traNa prakAranA kAraNe dvArA karAyelAM prANAtipAta) nuM be prakAre pratikramaNa karatA te pramANe pasaka zrAvaka (dezaviratiyukta thavAthI nindA dvArA tene tyAga karate zrAvaka) manathI ane vacanathI prANAtipAta karatuM nathI, karAvatuM nathI ane prANAtipAtanA anudane paNa karatA nathI. A kathananuM tAtparya e che ke jyAre te zrAvaka trividha (karaNa, kAraNuM ane anudana prakAravALA) prANAtipAtanu be prakAre
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 ": 1:E T . . . . . , bhagavatImatre jANai maNasA kAyaso 3' athavA na karoti svaya trividhaM prANAtipAta dvividhenaH karaNabhUtena svayaM na vidadhAti, na vA kArayati, kurvantaM vA nAnu jAnAti nAnumodayati manasA kAyena ,3, 'ahavAM na karei, na kAravei, kareMtaM NANujANaDa vayasA kAyasI 4, athavA na karoti trividha dvividhena svayaM hai, taba vaha mana aura vacana se usa mANAtipAtako na svayaM karatA hai, ora na use dUsarese karAtA hai aura na usakI vaha anumodanA karatA hai / ' ahavA na karei, na kAravei, kareMta nANujANai maNasA kAyasA 3' do prakAra se pratikramaNa karanekA yaha dvitIya prakAra haijaba vaha zrAvaka vividha prANAtipAtakA do taraha se pratikramaNa karatA hai to isa prakArameM vaha bhanase aura kAyase usakA pratikramaNa karatA hai| 'ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM NANujANai vayasA kAyasA 4', athavA-jaba vaha zrAvaka vividha prANAtipotakA do prakArase pratikramaNa karatA hai to vaha vacanase aura kAyase usakA prakikramaNa karatA hai-arthAt vacanase aura kAyase vaha prANAtipAta nahIM karatA hai, use dUsarese nahIM karAtA hai aura karanevAle dUsarekI vaha anumodanA nahIM karAtA hai| bhUtakAla meM ho gaye prANAtipAta ke prati vaha vartamAna kAla meM mana se aisA nahIM khyAla karatA hai ki bhUtakAla meM jo usane mujhe mArA thA, maiM bhI use mAratA to acchA hotA para maiMne usa samaya nahIM mArA yaha bahuta burA huA. khaira, pratikramaNa kare che, tyAre te mana ane vacanathI pite prANAtipAta karatuM nathI, bIjA pAse karAvatA nathI ane prANAtipAta karanAra-karAvanAranI anumaMdanA praNe karate nathI ahavA na karei. na kAravei, kareMtaM nANujANai vayasA kAyasA 3' be prakAre pratikamaNa karavAne bIje prakAra A pramANe che-jyAre te zrAvaka traNa prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te mana ane kAyAthI tenuM pratikramaNa 42 che. 'ahavA na karei, na kAravei, kare taM nANujANai vayasA kAyasA 4' athavA jyAre te zrAvaka traNa prakAranA prANAtipAtanu be prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te vacana ane kAyAthI tenuM pratikramaNa kare che eTale ke vacanathI athavA kAyAthI te pite prANAtipAta karato nathI, bIjA pAse karAvatA nathI ane karanAra-karAvanAranI anumodanA karato nathI. bhUtakALamAM thaIgayelAM prANAtipAta viSe te vartamAnakALamAM manathI e vicAra paNa karato nathI ke bhUtakALamAM teNe mane mAryo hato, meM paNa -tene mAryo hota to sAruM thAta, meM tene mAryo nahI te ThIka na thayuM. khera, meM jAte
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU.2 sthUlapANAtipAtamatyAkhyAnanirUpaNam 625 na vidadhAti, na vA kArayati kurvantaM vA nAnujAnAti, nAnumodayati vacasA kAyena 4, 'tiviha, egaviheNaM paDikkamamANe na karei na kAravei, karetaM NANujANai maNasA 5, trividha mANAtipAtam ekavidhena mana:prabhRtInAmanyatamena karaNena pratikrAmana nindayA tato viraman na karoti, na koI bAta nahIM maine yadi use svayaM nahIM mArA to mai dUsarese use maravA detA. baDA AnaMda AtA usa mAranevAlekI mai prazaMsA karatA' isI tarahase vaha bhUtakAla ke prANAtipAta meM kAyase na kucha karatA hai, aura na dUsarese use karavAneke liye saMketa Adi karatA hai, aura na use karanevAle apane ApakI yA dUsare kI vaha prazaMsA karatA hai| 'ahavA na karei, na kAravei, karetaM NANujANai vayasA kAyasA' athavA jaba vaha zrAvaka trividha bhANAtipAta kA do tarahase pratikramaNa karatA hai to vaha vacanase aura kAyase bhUtakAlika prANAtipAta ko na svayaM karatA hai, na dUsarese karAtA hai aura na karanevAlekI anumodanA karatA hai. isa taraha dvitIya vikalpa meM yaha tRtIya aga hai| 'tivihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareMtaM nANujANai maNasA 5' isI taraha jaba vaha zrAvaka vividha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai-taba isa sthiti meM vaha manase prANAtipAta ko na svayaM karatA hai, na manase karAtA hai aura na karane tene mAryo nahIM paNa bIjA pAse tene marAvyuM hatuM te ghaNe AnaMda thAta ane tene mAranAranI ha prazaMsA karata' A rIte te bhUtakALanA prANAtipAta saMba dhamAM kAyAthI kaMI karatuM nathI, bIjA pAse prANAtipAta karAvavA kAyAthI saketa vagere karate nathI athavA te prANAtipAta karanAra potAnI ke anyanI te prazA sA paNa karato nathI. ahavA na karei, na kAravei, kareta nANujANaDa vayasA kAyasA' mA pAre te zrAvaka traNa prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te bhUtakALa saMbaMdhI prANAtipAta vacanathI ane kAyAthI karato nathI, bIjI pAse karAvatA nathI ane karanAranI anumodana karatuM nathI. A rIte bIjA vikalpane A trIje bha ga samaja. 'tivihaM , egaviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, kareta nANujANai maNasA 5' pAre te zrApa tra prAranA prANAtiyAtana me prAre pratibhAzunu kare che. tyAre te pite manathI prANAtipAta karato nathI, manathI prANAtipAta - karAvatuM nathI, ane prANAtipAta karanAranI manathI anumodana karatuM nathI. A pahele bhaMga
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 bhagavatIso kArayati, kurvantaM nAnujAnAti, nAnumanyate manasA 5, 'ahavA na kareDa, na kAravei, kare ta NANujANai vayamA 6, athavA trividha prANAtipAtam ekavidhena pUrvoktena karaNena svayaM na karoti, anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti, nAnumanyate vacasA 6 'ahayA na karei, na kAravei, kareta NANujANai kAyasA 7, athavA trividham ekavidhena karaNena svayaM na karoti, anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti kAyena 7, 'duvihauM / tiviheNaM paDiksamamANe na karei, na kAravei maNasA vayasA kAyasA 8, dvividha pUrvokta kRtakAritAdilakSaNaM prANAtipAta trividhena manaHprabhatikaraNena pratikrAman nindayA tato nivartamAnaH svaya na karoti, anyadvArA vA na kArayati, manasA, vacasA, kAyena 8, * ahavA na karei, kareMta NANu vAlekI anumodanA karatA hai| yaha prathama bhaMga hai. 'ahavA na karei na kAravei, karetaM nANujANai vayasA6' athavA vaha vacanase mANAtipAta ko nahIM karatA hai, nahIM karAtA hai aura na usakI vaha vacanase anumodanA karatA hai| yaha dvitIya bhaMga hai| ' ahavA-na karei, na kAra veha, karetaM nANujANai kAyasA 7' athavA vaha kAyase prANAtipAta ko nahIM karatA hai, nahIM karAtA hai aura karanevAleko anumodanA nahIM karatA hai. yaha tRtIya vikalpakA tIsarA bhaMga hai| 'duvihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, maNasA vayasA kAyasA 8' yaha caturtha vikalpa hai jaba vaha zramaNopAsaka-zrAvaka-kRta, kArita Adi prANAtipAta meM se do prakArake mANAtipAtakA trividhase-mana, . vacana aura kAyase pratikramaNa karatA hai-nindA dvArA usase dUra ho jAtA hai-taba vaha manase vacanase aura kAyase svayaM use nahIM karatA yayA. mIaa Kin mA prabhArI cha- ' ahavA na karei, na kAravei, kareMtaM nANujANai vayasA 6' mayA vanyanayI ta prAyAtipAta 42tI nathI, 4||ptaa nayI mana kyanathI tenA manubhAhanA 42 / nayI zrIna 1 20 prabhArI cha-'ahavA na karei, na kAravei kreN| nANujANai kAyasA 7' mayA yAyI te prAtipAta 42ta nathI, patA nayI ane karanAranI anumodanA karato nathI. A rIte trIjA vikalpanA traNe bhAge samajAvavAmAM mAyA che. 'duvihaM tiviheNaM paDikamamANe na karei na kAravei, maNasA, vayasA kAyasA 8' yA yA vi65 je nyAre zrApa ita, rita bhane anumAhita, me traNa prakAramAMthI be prakAranA prANAtipAtanuM trividhe (mana vacana ane kAyAthI) pratikramaNa kare che-nindA dvArA tene tyAga kare che, tyAre te mana, vacana ane kAyathI pite
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TI. za. 8 u. 5 0 2 sthUlapANAtipAtapratyAkhyAna nirUpaNam 627 4 / ahavA na " athavA dvividha manase vacanase na karate hue jANai maNasA vayasA kAyasA 91 athavA dvividha' trividhena uparyuktena pratikrAman svayaM na karoti, kurvanta vA nAnujAnAti, nAnumanyate manasA vacasA kAyena 9, ahavA na kAraveDa, kareta nAnujANai maNasA vayasA kAyasA 10, athavA dvividha trividhena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti, manasA, vacasA kAyena 10, 'duviha duvideNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei, maNasA vayasA 11' dvividhaM pUrvokta prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAmana strayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati hai, na karAtA hai. yaha caturtha vikalpakA prathama bhaMga hai kareDa, karetaM NANujANai, maNasA vayasA kAyasA 9 mANAtipAta kA trividhase pratikramaNa karatA huA, vaha aura kAyase svayaM prANAtipAtako nahIM karatA hai, dUsarekI vaha anumodanA karatA hai yaha caturtha vikalpa kA dvitIya bhaMga hai / 'ahavA na kAravei, kareMtaM nANujANa maNasA, kAyasA 10' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAtakA trividhase pratikramaNa karatA hai - taba vaha use anya dvArA manase vacanase aura kAyase nahIM karatA hai aura na karate hue ko una tInoMse anumodanA karatA hai / yaha tRtIya vikalpa hai / 'duvihaM duviheNaM paDikkamamANe na kareha, na kAraveha, maNasA vayasA 11' dvividhaM prANAtipAtakA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha zramaNopAsaka zrAvaka manase aura vacanase prANAtipAtako prANAtipAta karatA nathI ane bIjA pAse karAvatA nathI A ceAyA vikalpanA pahele bhaga che. ceAthA vikalpanA khIjo bhaMga A pramANe che-- ahavA na karei, kare ta NANujANa, maNasA vayasA kAyasA 9 athavA be prakAranA prANAtipAtanuM trividha pratikramaNa karatA zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI prANAtipAta karatA nathI ane prANAtipAta karanAranI anumeAdana paNa karatA nathI. have ceAthA vikalpane trIjo bhaMga A abhA che- 'ahavA na kAravei, kareM taM nAnujANaDa, maNasA vayasA kAyasA 10 athavA jyAre te be prakAranA prANAtipAtanuM trividha pratikramaNa kare che tyAre te mana, vacana ane kAyAthI anyanI pAse prANAtipAta karAvatA nathI ane karanAranI te traNe dvArA anumAdanA paNa karatA nathI cAthA vikalpanA traNe bhakhatAvIne have trakAra yAMyubhA vizyanA nava laMganu atiyAhana 42 - duvihaM duvideNaM pakkaDimamANe na karei, na kAravei maNasA vayasA 11 (1) meM aAranA prAtiyAtanu me prare pratikramaNu karatA zrAvaka mana ane vacanathI prANAtipAta karatA nathI ane karAvatA nathI. " ? r C
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 628 bhagavatI sUtre manasA vacasA 1', 'avA na karer3a, na kAravei, maNasA kAyasA 12, athavA dvividha prANAtipAta dvividhena pratikrAman svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati manasA kAyena 13, 'ahavA na karei, kareta NANujANa, maNasA vayasA 14, athavA dvividhaM prANAtipAta dvividhena karaNena pratikAman svayaM na karoti, kurvantaM vA nAnujAnAti manasA vacasA 14, ' ahavAna karei, kareM taM NANujANai maNasA kAyasA 15, athavA dvividha prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAmana svayaM na karoti, kurvantaM vA nAnu- 6 ahavA na 6 na karatA hai aura na karavAtA hai / yaha pAMcavAM vikalpa hai - isameM nau bhaMga' kahe gaye haiM. so unhIMko sUtrakAra kara rahe haiM- ' ahavA na karei, na kAravei maNasA kAyasA 12 ' athavA dvividha prANANiNata kA vaha dvividha pratikramaNa karatA huA use manase aura kAyase svayaM karatA nahIM haiM aura anya se use karAtA nahIM hai / kareha na kAravei vayasA kAyasA 13' athavA dvividha prANAtipAta kA dvividha pratikramaNa karatA huA vaha use vacanase aura kAyase nahIM karatA hai aura na karAtA hai / 'ahavA na kare, karetaM NANujANa laNasA kAyasA 14' athavA vividha prANAtipAtakA vividha se pratikramaNa karatA huA vaha manase aura vacana se ise svayaM na karatA hai, aura na karate hue kI vaha unake dvArA anumodanA karatA hai / ahavA na karei, karetaM NANujANai, maNasA kAyasA 15 athavA vividha prANAtipAta kA dvividha pratikramaNa karatA huA vaha use manase kAyase na svayaM karatA hai aura na unake dvArA karane vAlekI ' ahavA na karei, na kAravei maNasA kAyasA 12 (2) athavA dviviSa prAzAtiyAtanuM dvividha pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane vacanathI prANAtipAta karatA nathI ane anya pAse prANAtipAta karAvatA, nathI. ahavA na karei na kAravei maNasA kAyasA 13 (3) athavA iivadha prANAtipAtanuM dviviSe pratikramaNa karatA zrAvaka vacanathI ane kAyAthI pAte prANAtipAta karatA nathI ane anya pAse prANAtipAta 4 karAvatA nathI. adavA na karei, kareMtaM NANujANai maNasA vayasA 14 (4) athavA dvividha prANAtipAtanu dviviSe pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane vayanathI anumohana Y=shte| nathI. 'ahavA nakarei, kareta NANujANa, maNasA kAyasA 151 (3) dviviSa prAzAtiyAtanuM dvividhe pratibhANu urate te zrAva bhayo bhane ayAthI prANAAita karatA nathI ane mana ane vacanathI prANAtipAta karanAranI anumeAdanA " 1
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TI. za.8 u.5 sa.2. sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 629, jAnAti vacasA kAyena 15, 'ahaMvA na karei, karata NANujANai vayasA kAyasA 16, athavA vividha mANAtipAta vividhana karaNena pratikrAman svayaM na karoti, kurvanta' vA nAnujAnAti vacasA kAyena 16, 'ahavA na kAraveDa, kareta NANujANai, maNamA vayasA 17, athavA dvividha prANAtipAta dvividhana karaNena pratikrAmana anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti manasA vacasA 17, ahavA na kAravei kareMta NANujANai maNasA kAyasA 18, athavA vividha prANAtipAta dvividhena karaNena pratekrAman anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti manasA kAyena 18, 'ahavA na kAravei kare ta.. NANujANai vayasA kAyasA 19, athavA vividha prANAtipAta dvividhena karaNena anumodanA karatA hai| athavA na karei, karetaM NANujANai vayasA kAyasA 16' athavA dvividha prANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karatA huA vaha use bacana aura kAyase na karatA hai aura na karate hue kI vaha una donoM dvArA anumodanA karatA hai| ahavA-na kAravei, kareMtaM NANujANai maNasA kyasA 17 athavA dvividha prANAtipAta kA vividhase pratikramaNa karatA huA vaha manase aura vacanase use na karatA hai aura na karate hue kI una donoM dvArA anumodanA karatA hai / "ahvA na kAra vei, karetaM NANujANaha maNasA kAyasA 18' athavA dvividha prANAtipAtakA dvividhase atikramaNa karatA huA vaha use manase anyake dvArA na karAtA hai, aura na karane vAlekI vaha anumodanA karatA hai, isI tarahase vaha use kAyase na karAtA hai, * aura na karane vAle kI vaha usase anumodanA karatA hai| 'ahavA na kAravei, kareMtaM pANujANai, vayasA kAyasA 19' athavA vividha 42t| nayI.. 'ahavA na karei kareMta NANujANai vayasA kAyasA' (6) mA vividha prANAtipAtanu dvivighe pratikramaNa kare te zrAvaka vacanathI ane kAyAthI pite prANAtipAta 42 nathI, bhane 42nAranI kyana mane AyAthI manamohanA 4ratA nathI. ''ahavA na ..kAravei, kareMta NANujANai, maNasA vayasA 17 (7) mayA vividha pratipAtarnu dvividha pratikramaNa kare to zrAvaka manathI ane vacanathI prANAtipAta karAvato nathI ane prAtipAta 42nAranI. te manna 6 // tenI bhanumAnA 42tA nathI. 'ahavA na kAravei, kare ta NANujANai maNasA kAyasA 18' (8) bhayakA vividha prAtipAta vidha pratikramaNa kareto te zrAvaka manathI ane kAyAthI anya dvArA prANAtipAta karAvatA nathI bhane pratiyAta nAranI tamanna manumAnArata nathI. 'ahaMvA na kAraveMi,
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 bhagavatIsUtre " 6 " pratikrAmana anyadvArA na kArayati kurvantaM vA nAnujAnAti vacasA kAyena 19, ' duviha egaviNaM paDikkamamoNe na karei na kAravei maNasA 20, vividha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati manasA ityarthaH 20, 'ahavA na karei, na kAraver3a, vayasA 21, athavA dvividha pUrve: prANAtipAtam ekavidhena karaNena prati krAman svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati vacasA 21' ' ahanA na karei, na kArave kAyasA 22, athavA dvividhaM mANAtipAtam ekavidhena karana pratikrAmana svayaM na karoti, anyadvArA vA na kArayati kAyena 22, mANAtipAta kA dvividhase pratikramaNa karAtA huA vaha anya dvArA use vacana aura kAyase nahIM karatA hai aura na karate hue kI vaha una donoMse anumodanA karatA hai / isa prakArase ye pAMcaveM vikalpake 9 bhaMga haiM / duvihaM egaviNaM paDikkamamANe na kareDa, na kAraver3a maNasA 20 ' vividha prANAtipAta kA ekavise jaba vaha pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use svayaM nahIM karatA hai aura na dUsare ne use karAtA hai / ahavA na kareDa, na kAravei, vayasA 21 athavA jaba vaha dvividha prANAtipakA ekavidha pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase use na karatA hai aura vacanase use kisIke dvArA karAtA hai / ahavA na karer3a, na kAraveDa kAyasA 22 ' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha kAya se use nahIM karatA hai aura na kAyase use kisI dUsareke dvArA karetaM NANujANa vayasA kAyasA 191 (8) athavA dvividha prayAtipAtanuM dvividhe pratikamaNu karatA zrAvaka vacanathI ane kASAthI prANAtipAta karAvatA nathI ane prANAtipAta karanAranI te banne dvArA anumeAdanA karatA nathI . A pramANe pAMcamAM vikalpanA nava bhaMga che. huve sUtra 2 chaTTA vidathanA nava laMganu nIce prabhAo pratiyAhana pure - ' duvihaM egaviNaM paDikkamamANe na karei, na kAravei maNasA 20 1 (1) dvividha prANAtiprAtanuM jyAre te eka prakAre pratikramaNa kare che, tyAre (1) te pete manathI prAtipAta urato nathI bhane anya pAse AyAtiyAta uzavato nathI. ahavA na karei, na kAravei vayasA 21 (2) athavA lyAre te dvividha ASyAtiyAtanuM zo'viSe pratikramaNa kare che, tyAre te vacanathI prANAtipAta karatA nathI ane bIjA pAse prANAtipAta karAvatA nathI. ahavA na karei, na kAravei kAyamA 22 ' (3) athavA lyAre te dvividha prANAtipAtanuM ekavidhe pratikramaNa kare che, tyAre te kAyAthI prANAtipAta karate nathI mane mIla pAse prayAthI AyAtiyAta 4zavato nathI. ' ahavA na karei, kareta 6 6
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.5 sU02 sthUlamANAtipAtamatyAkhyAnanirUpaNam 631, 'ahavA na karei, kareMtaM nANujANai maNasA 23, athavA vividha prANAti. pAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti kurvantaM vA nAnujAnAti manasA 23, ahanA na kareDa, kareMta NANujANai vayasA 24' athavA dvividhaM prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti, kurvanta vA nAnujAnAti vacasA 24, 'ahavA na karei, karetaM NANujANai kAyasA' 25, athavA dvividhaM prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svaya na karoti, kurvanta cA nAnujAnAti kAyena 25, 'ahavA na kAravei, kareta NANujANai maNasA 26' athavA dvividhaM mANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvantaM vA nAnujAnAti manasA 26 'ahanA na kArakaravAtA hai / 'ahavA na karei kare'ta nANujANai maNasA 23 ' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAta kA ekavidhase atikramaNa karatA hai, taba vaha manase svayaM use nahIM karatA hai aura manase karate hae kI vaha anumodanA nahIM karatA hai| 'ahavA na karei, kareMtaM NANujANai vayasA 24 athavA vividha prANAtipAtakA jaba vaha ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase use svayaM nahI karatA hai aura na karate hue kI vaha vacanase anumodanA karatA hai / 'ahavA na karei karetaM nANujANai kAyasA 25' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai-taba vaha kAyase svayaM usa prANAtipAtako nahIM karatA hai aura na kAyase karate hue kI vaha anumodanA karatA hai| 'ahavA na kAravei, kareMtaM nANujANai maNasA 26' athavA jaba vaha dvividha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase use dUsaroMse nahIM karAtA hai aura na manase karate hue nANujANai maNasA 23' (4) athavA nyAre te vividhanu me vidhe atima 42 cha, tyAre te pite manathI priANAtipAta karatA nathI ane prANAtipAtakaranAranI bhanathI mnumaan| 42te| nathI. 'ahavA na kareDa, kareta nANujANai vayasA 24" (5) athavA dhividhanuM ekavidha pratikramaNa karatA te zrAvaka vacanathI prAtipAta 42tenathI bhane 42nAranI kyAnathI anumahinA to nayI 'ahayA na kareMDa kareMta nANujANaI kAyasA 25' (6) mayA vividhanu me vidhe pratibhA karato te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karatuM nathI ane karanAranI kAyAthI anamedanA 42 // nathI. 'ahavA na kAravei, kareta NANujANai maNasA 26' (7) mayA jyAre te dividha prANAtipAtanuM ekavidha pratikramaNa kare che, tyAre te pite manathI prANAtipAta karAvatuM nathI ane prANAtipAta karanAranI manathI anumodanA karate nathI.
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vei, kareMta NANujANaI vayasA 27' athavA dvividha prANAtipAtam ekavidhena' pUrvoktena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti vacasA, 'ahavA na kAraveDa kareta NANujANai kAyasA 28' athavA dvividha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati, kurvanta vA nAnujAnAti kAyena 28' 'egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karer3a, maNasA vayasA kAyasA 29' ekavidha prANAtipAta trividhena pUrvoktena karaNena pratikrAman nindayA tato viraman svayaM na karoti manasA vacasA kAyena 29, 'ahavA na kAraveDa maNasA vayasA kAyasA 3.' athavA ekavidha :kI vaha anumodanA karatA hai / athavA 'na kAravei kareMtaM NANujANaDa, vayasA 27' athavA jaba vaha vividha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai tava baha vacanase use svayaM nahIM karatA hai aura na karate hue kI vaha vacanase anumodanA karatA hai| 'ahavA na kAravei, kareMtaM nANujANai kAyasA 28' athavA jaba vaha vividha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha kAyase svayaM usa prANAtipAtako nahIM karAtA hai aura na karate hue kI vaha kAyase anumodanA karatA hai / isa prakArase ye chaThe vikalpake 9 nau bhaMga hai| 'egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na kareDa, maNasA, vayasA kAyasA 29 ' jaba vaha eka prakArake prANAtipAta kA trividhase pratikramaNa karatA hai / taba vaha manase, vacanase, aura kAyase use svayaM nahIM karatA hai / 'ahavA na kAravei, bhaNasA, vayasA kAyasA30' athavA 'ahavA na kAravei, kare ta NANujANai vayasA 27' (8) athavA 15 prANAtipAtanuM eka vidhe pratikramaNa karatA zrAvaka vacanathI prANAtipAta karAvate nathI bhane prAratiyAta 42nAranI payanathI manubhAhanA ra nathI. 'ahavA na kAravei, kareta NANujANai kAyasA 28' (6) athavA vividha prAtipAta vidhe pratikramaNa karato te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karAvatuM nathI ane prANAtipAta karanAranI kAyAthI anumodanA karato nathI A pramANe chaThThA vikalpanA nava bhaMganuM pratipAdana karIne have sUtrakAra sAtamAM vikalpanA traNa bhaganuM pratipAdana kare che| 'egavihaM tiviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA, vayasA kAyasA 29' jyAre eka prakAranA prANAtipAtanuM te zrAvaka traNa prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te pati mata, na mane AyAyI pratipAtaratA nayI. 'ahavA na kAravei, maNasA
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. TIkA za. 8 u. 5 mu.2 sthUlamANAtipAtAdipratyAkhyAnanirUpaNam 633. "kta prANAtipAtaM trivedhena karaNena pratikrAman anya dvArA na kArayati, manasA vacasA kAyena 30, 'ahavA kareMtaM nANujANai maNasA vayasA kAyasA 31 athavA ekavidhaM prANAtipAtaM trividhena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA kAyena 31, 'egavihaM duviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA vayasA 32' ekavidha pUrvokta prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman nindayA parityajan svayaM na karoti manasA vacasA 32, 'ahavA na karei maNasA kAyasA 33' athavA ekavidha prANAtipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti manasA kAyena 33, 'ahavA na karei vacasA kAyasA 34' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena pUkteina karaNena pratikrAman_ jaba vaha eka prakAra ke prANAtipAta kA trividhase pratikramaNa karatA hai, tava vaha usa prANAtipAta ko manase, vacanase aura koyase anya dvArA nahIM karavAtA hai / ' ahavA kareMtaM nANujANai maNasA, vayasA, kAyasA 31' athavA ekavidha prANAtipAtakA jaba vaha trividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manaseM vacanase aura kAyase usa prANAtipAta kI anumodanA nahI karatA hai / 'egaviheNaM duviheNaM paDikkamamANe na kare, maNasA, vayasA 32, ekavidha prANAtipAta kA jaba vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taye vaha manase aura vacanase usa prANAtipAtako nahIM karatA hai / ' ahavA na karei, saNasA kAyasA 33' athavA ekavidha prANotipAtakA jaba vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura kAyase usa prANAtipAtakoM vaha svayaM nahI karatA hai| 'ahavA na karei vayasA kAyasA'34' athavA ekavidha prANAtipAta kA vayasA-kayasA-30 -(2)---payavA prAranA prAyatiyAtanu na prAre pratibha- - kareto te zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI bIjA pAse prANAtipAta karAvato nathI. ahavA kareMta nANujANai, maNasA vayasA-kAyasA 31 ' (3) athavA meM na prANAtipAtanuM traNa prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI prANAtipAta * karanAranI anumodanA karato nathI. have sUtrakAra AThemAM vikapanA nava bhaMgenuM pratipAdana ? 42 cha ' 'egaviheNaM duviheNaM paDikkamamANe na' karei, maNasA vayasA 32 eka prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikamaNuM karate te zrAvaka nathI ane vacanathI ? 'AyAtipAta 'to' nathI.- ahavA na karei, maNasA 'kAyasA 33" (3) athavA eka prakAranA prANAtipAtanuM be prakAre pratikramaNa karatAM te zrAvake manathI ane kAyAthI AtipAta tI nayI ahavA na karei vayasA kAyasA 34 ' (3) athavA yA
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre 634 " svayaM na karoti vacasA kAyena 34, 'ahavA na kAgvei maNasA vayasA 35, athavA ekavidhaM prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati manasA vacasA 35, ' ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36' athavA ekavidhaM prANAtipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati manasA kAyena 36, 'ahavA na kAravei vayasA kAyasA 37' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati vacasA kAyena 37, ' ahavA karetaM NANujANai maNasA vayasA 38' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA 35, 'ahavA kareM taM NANujANai maNasA kAyasA 39' athavA ekavidhaM prANAjaba vaha dvividhase pratikramaNa karatA hai taba vaha vacanase aura kAyase prANAtipAtakA anumodanA nahIM karatA hai / ahavA na kAravei maNasA vayasA 35' avavA - ekavidha prANAtipAta kA dvividha se prati - kramaNa karatA hai taba vaha mana se aura vacana se usa prANAtipAtako nahIM karavAtA hai / 'ahavA na kAravei maNasA kAyasA 36' athavAekavidha prANAtipAta kA dvividha se jaba vaha pratikramaNa karatA hai taba vaha manase aura vacanase use karAtA nahIM hai / ' ahavA na kArads vayasA kAyasA 37 athavA ekavidha prANAtipAta kA dvividha se pratikramaNa jaba vaha karatA hai taba vaha usa prANAtipAtako vacana se aura kAya se anya dvArA kagatA nahIM hai / 'ahavA kare taM NANujANai maNasA vayasA 38' athavA ekavidha prANAtipAta kA jaba vaha dvividha se pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAta karate hue vyaktikI mana se aura vacana se anumodana nahIM karatA hai / 'ahavA karaMtaM NANu prakAranA prANAtipAtanu be prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka vacanA ane kAcathI prANAtipAta karatA nathI avA na kAravei, maNasA vayasA 35 (4) athavA ekavidha prANAtipAtanuM dviviSe pratikramaNa karatA te zrAvaka manathI ane vacanathI prANAtipAta karatA nathI ahavA na kAravei, maNasA 36 ' (5) athavA ekavidha prANAtipAtanu dviviSe pratikramaNu karatA te zrAvaka manathI ane vacanathI prANAtipAta karAvatA nathI. ( ahavAna kArave, vayasA kAyasA 371 (7) athavA eka vidha prANAtipAtanu viSe pratikramaNu karatA te zrAvaka vacanathI ane bhayAthI A AtiyAta uzavato nathI, ' ahavA kareM taM nANujANai maNasA vayasA 38' (7) athavA eka prakAranA prANAtipAlanuM e prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka, prANAtipAta , "
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TI. za.8 u.5 mU.2 sthUlapANAtipAtapatyAkhyAnanirUpaNam 635 tipAtaM dvividhena karaNena pratikrAman kurvanta nAnujAnAti manasA kAyena 39, 'ahavA kareMtaM NANujANai vayasA kAyasA 40' athavA ekavidha prANAtipAta dvividhena pUrvoktena karaNena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti vacamA kAyena 40, 'egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 40' ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana nindayA parityajan svayaM na karoti manasA 41, 'ahavA na kareDa vayasA 42 ' athavA ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti vacamA 42, 'ahavA na karei kAyasA 43' athavA ekavidha prANAtipAtam ekavijANai maNasA kAyasA 39' athavA ekavidha prANAtipAtakA jaba vaha dvividha se pratikramaNa karatA hai, taba vaha manase aura kAya se prANAtipAta karanevAleko anumodana nahIM karatA hai / 'avA karetaM NANujANai vayasA kAyasA 40' athavA baha jaba ekavidha prANAtipAta kA dvividha se pratikramaNa karatA hai arthAt niMdA dvArA usase dUra haTa jAtA hai taba vaha vacana se aura kAya se karanevAle kI anumodanA nahIM karatA hai| egaviha egaviheNaM paDikkamamANe na kareha maNasA 41, jaba vaha ekavidha pANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha mana se svayaM use nahIM karatA hai / 'ahavA na karei vayasA 42' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha svayaM use vacana se nahIM karatA hai / 'ahavA na kareDa 42nAranI bhanumahinA bhanathI bhane kyAnayI 42tA nayI 'ahavA ka reta nANujANai maNasA kAyasA 39' (8) 4241 meM prA2nA prAtipAtanu me // 2 pratibhA 42 zrAva: prANatiyAta 42nAranI bhanathI bhane yAthI manumAna 42tA nathI 'ahavA karetaM nANujANai, vayasA kAyasA 40' (6) athavA se prasanA prAyAtipAtanu be prakAre pratikramaNa karatA te zrAvaka prANAtipAta karanAranI anumodanA vacanathI ane kAyAthI karatA nathI. have sUtrakAra navamAM vizvanA nava bhaganu pratipAdana kare che- __ egavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na karei maNasA 41' (1) nyAre te zrAvaka eka prakAranA prANAtipAtanuM eka prakAre pratikaraNa kare che, tyAre te pita bhanayI prAyatipAta 42to nathI. 'ahavA na karei vayasA 42' (3) bhayavA se prakAranA prANAtipAtanuM eka prakAre pratikramaNa karate te zrAvaka vacanathI praNAtipAta to nathI..' ahavA na karei kAyasA' athavA me 2nA prAtipAtarnu eka prakAre pratikramaNa karate te . zrAvaka kAryAthI prANAtipAta karato
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 636 . . . . . .. .. ... ... ... bhagavatIsUkreTa 'dhena karaNena pratikrAman svayaM na karoti kAyena 43, "ahavA na kAravei maNasA 44, athavA ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati manasA 44, 'ahavA na kAravei vayasA 45' athavA ekavidha mANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati vacasA 45, ahavA na kAra vei kAyasA 46' athavA ekavidha prANAtipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman anyadvArA na kArayati kAyena 46, 'ahavA kare ta NANujANai maNamA 47' athavA ekavidha prANAtipAtam ekavidhena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti nAnumanyate manasA 47 'ahavA kareMta nANujANai vayasA 48' athavA ekavidha prANAkAyasA 43' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha svayaM use kAya se nahIM karatA hai 43' 'ahavA na kAravei maNasA 44' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha mana se anya ke dvArA use nahIM karAtA hai / 'ahavA na kAravei vayasA 45 ' athavA jaba vaha ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha use apane vavala dvArA damare se nahIM karAtA hai| "ahavA na kAraveDa kAyasA 46' athavA vaha jaba ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha use anyake dvArA apane zarIra se nahIM karavAtA hai / 'ahahvA kareMtaM NANujANai maNasA 47' athavA. jaba vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidhase pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAta karanevAle vyaktikI athavA apanI manase anumodanA nahIM karatA hai / ahavA kare taM NANujANai vayasA 48, athavA jaba nayI. 'ahavA na kAravei magasA 44 (4) athavA syAre me AtA pANatipAtanuM eka prakAre pratikramaNa kare che, tyAre manathI bIjA pAse prANAtipAta zapatI nathI. 'ahavA na kAravei vayasA 45' (4) athavA 22 prA2nA prANAtiyAtanuM eka prakAre pratikramaNa karato nathI te zrAvaka vacanathI anyanI pAse prANAtipAta karAvata nathI 'ahavAra na kAravei kAyasA 46' (6) athavA me mAranA prAtipAta eka prakAre pratikamaNa karato te zrAvaka kAyAthI bIjA pAse prANutipAta karAvatA nathI, 'ahavA kareMta NANujANai maNasA 47' saMyavA nyAre te me prazna!' aayaatipAtanuM eka prakAre pratikramaNa kare che, tyAre te prANAtipAta karanAra vyakitanI ke potAnI
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ L candrikA TI. za. u. 5 sU.2 sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 637" tipAtam ekavidhena karaNena pratikrAmana kurvantaM nAnujAnAti nAnumodayati vacasA 48, ahavA kareMta NANujANa kAyasA 49' athavA ekavidhaM prANA tipAtam ekavidhena karaNena pratikrAman kurvantaM kAnujAnAti nAnumanyate kAyena 49, atha vartamAnakAlikaprANAtipAtamatyAkhyAnamuddizya gautamaH pRcchati 'paDuppana' saMvaremANe kiM tividdhaM tivideNaM saMvarei ?" he bhadanta zramaNopAsakaH dezaviratisampannaH pratyutpanna - vartamAnakAlikaM sthUlaM mANAtipAta irst dezaviratyA nirundhan kurvan ityarthaH, kiM trividhaM karaNakaraNAnumodanalakSaNaM triprakArakaM prANAtipAta trividhena manaHcacaH kAyalakSaNena saMvRNoti 2 vaha ekavidha prANAtipAta kA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha prANAtipAta karanevAle kI apane vacanase prazaMsA nahIM karatA hai / 'ahavA karaMtaM NANujANai kAyasA 49' athavA vaha jaba ekavidha prANAtipAtakA ekavidha se pratikramaNa karatA hai taba vaha apane zarIra se prANAtipAta karanevAle kI prazaMsA nahIM karatA hai isa prakAra ye atItakAla saMbaMdhI prANAtipAtake pratikramaNa ko lekara 49 bhaMga yahAM taka kahe gaye haiM ! aba gautamasvAmI vartamAnakAlika sthUlaM prANAtipAta ke pratyAkhyAna ko lekara prabhu se pUchate haiM- 'pappanna saMvaremANe kiM tiviha tiviheNaM saMvare ?" he bhadanta ! zramaNopAsaka dezavirati saMpanna zrAvaka vartamAna kAlika sthUla prANAtipAtako dezavirati ke prabhAva se nahIM karatA huA kyA vividha mANAtipAtakA kRta, kArita, anumodanA rUpa tInaprakAra ke prANAtipAta kA mana, vacana, kAya rUpa trividha se saMvara karatA hai ? 6 anumedanA manathI karatA nathI ahavA karataM NANujANa vayasA 48' (8) sthA eka prakAranA prANAtipAtanu eka prakAre pratikramaNa karaze zrAvaka, peAtAnA vacana dvArA ANAtipAta anAranI azA athavA anumonA to nathI 'ahacA karaMta NANujANa kAyasA 49' (8) athavA prahArano pratiyAtanu mere pratibhAga karatA zrAvaka pAtAnA zarIrathI prANAtipAta karanAranI anumeAdanA karateA nathI. A rIte bhUtakALa saMkha dhI prANAtipAtane anulakSIne ahIM sudhImAM 49 bhaga khatAvavAmAM AvyA che have gautama svAmI vartamAnakAlika sthUla prANAtipAta pratyAkhyAnane anuAkSIne, prabhune yA pramANe prabhu,che- 'pappannaM saMvaremANe kiM ticiha tiviheNaM saMtrarei ? De lahanta ! hezavirativAna zrama (bhAva) De ? he viratinA, alaavdhiiva'mAnakAlika sthUla prANAtipAta karate nathI, te zuM trividha prANAtipAtanA (kRta, kArita ane anumedanA rUpa traNa prakAranA prANAtipAtanA) trividha (manathI, vacanathI ane hAyathA) sva2 42, 3 mahAvIra prabhu tetA uttara AyatA Ahe, he gautama!
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 bhagavatImatra saMvaraM karoti ? etaddhi ? bhagavAnAha evaM jahA paDikkamamANeNaM egRNapannAbhaMgA bhaNiyA' he bhadanta ! evaM pUrvoktapravAreNa yathA sbhalaM prANAtipAtaM patikrAmatA sthUlapANAtipAtapratikramaNaM pratipAdayatA ekonapaJcAzata bhaGgAH vikalpAH bhaNitAH 'evaM saMvaramANeNa vi egaNapanna bhaMgA bhANiyacA' evaM tathaiva saMvRNvatA pi mthUlavartamAnakAlikamANAtipAtapaMvaraM pratipAdayatA vi ekonapazcAzad bhaGgAH vikalpAH bhaNitavyoH, atha bhaviSyatkAlikapANAtipAtapratyAkhyAnamuddizya gautamaH pRcchati 'aNAgayaM paJcakkhamANe kiM tivihaM tiviheNaM paJcakkhAi?' he bhadanta ! anAgataM bhaviSyatkAlikaM sthUlaM prANAtipAta pratyAcakSANaH zramaNopAsakaH ki trividha kRta-kAritAvamoditalakSaNaM mANAtipAta trividhena manovacaHkAyalakSaNena karaNabhUtena pratyAkhyAti ? bhagavAnAha'evaM ne ceva bhaMgA egaNapannA bhANiyavA' he gautama ! evam upayuktarItyA te caiva atItavartamAnakAlikAH bhaGgAH vikalpA ekonapaJcAzadrapAH, bhaNi isake uttarameM prabhu kahate haiM- he gautama ! jisa prakAra se bhUtakAlika sthUla mANAtipAta ke pratikramaNa karane ke viSayameM pUrvokta rUpa se 49 bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se vartamAnakAlika sthUla prANAtipAta ke saMvara karaneke viSayameM 49 bhaMga kara dene cAhiye / aba gautama! bhaviSyatkAlika prANAtipAta ke pratyAkhyAnako lekara prabhu se pUchate haiM. 'aNAga paJcakkhamANe kiM tiviha tiviheNaM paJcakkhAi' he bhadanta ! bhaviSyat kAlika sthUla prANAtipAtakA pratyAkhyAna karane vAlA zramaNopAsaka kRta, kArita, anumodanA rUpa tIna prakArake prANAtipAtakA mana, vacana, kAya rUpa tIna prakAra se tyAga karatA hai kyA? isake uttarameM prabhu kahate hai-evaM te ceva bhaMgA egaNapannA bhaMgA bhANiyavvA' rIte bhUtakAlika sthUla prANAtipAtanA pratikamaNa karavA viSenA 49 bhAga pahelA kahevAmAM AvyA che, e ja pramANe vartamAnakAlika sthUla prANAtipAtane saMvara karavA vinA paNa 48 mA me gautama 2vAbhAnA prazna- 'aNAgayaM pacakkhamANe kiM tiviha tiviheNaM paJcakkhAi ?'S RErd! bhaviSyajanA sthUla prAtiyAtanA pratyAbhyAna 42 / shrbho| pAsaka kRta, kArita ane anumodanA rUpa traNa prakAranA prANutipAtano mana, vacana ane kAyA traNa prakAre tyAga kare che ? 5 mahApAbhu ta uttara bhApatA cha-'evaM taM ceva bhaMgA egaNapannA bhaMgA bhANiyancA gautama ! bhUta bhana ta bhAna saMdhI yA 45-48 nagarnu
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TI. za.8 u.5 mu.2 sthUlapANAtipAtapratyAkhyAnanirUpaNam 639 tavyAH, 'jAva ahavA kare taM NANujANai kAyasA' yAvat trividhaM 'trividhena pratikrAman na karoti, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasA vacasA kAyena' iti-1 prathamaM vikalpamArabhya 'athavA ekavidham ekavidhena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti kAyena' ityantam ekonapazcazattamavikalpaparyanta vaktAvyA ityAzayaH, atha sthUlamRpAvAdapratyAkhyAnamuddizya pRcchati - 'samaNovAsagasta NaM bhaMte ! puvAmeva thUlamusAvAe apacakkhAe bhavai' he bhadanta ! zramaNopAsakasya zrAvakasya khalu pUrvameva samyaktvamavipattitaH prAkkAlamevetyarthaH sthUlamRSAbAdaH sthUlAsatyavAda' apratyAkhyAto bhavati, ' seNaM bhaMte ! pacchAhe gautama ! isa viSayameM bhUtakAla aura vartamAnakAlake 49 bhaMga jisa prakAra se pratipAdita kiye gaye haiM usI prakArase yahAM para bhI jAnanA cAhiye / ' trividha prANAtipAtakA trividha mana, vacana aura kAya se pratikramaNa karatA huA zramaNopAsaka zrAvaka mANAti pAtako mana se vacana se aura kAya se na karatA hai, na karAtA hai aura na karate hue kI vaha anumodana karatA hai' yaha prathama vikalpa hai-so isa prathama vikalpa se lekara 'ahavA egavihaM egaviheNaM paDikamamANe karetaM nANujANai kAyasA' yahAM taka ke 49 ve isa vikalpa takakA saba kathana yahAM para karanA caahiye| ___ aba gotamasvAmI sthUla mRSAvAdake pratyAkhyAna ko lekara pUchate haiM- 'samaNovAsagassa Na bhaMte ! puvAmeva thUla musAvAe apaJcakkhAe bhava' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvaka ke jaba taka samyattava nahI hotA hai isake pahile sthUla mRSAvAda 'apratyAkhyAta AgaLa pratipAdana karavAmAM AvyuM che, eja prakAranA 49 bha ga bhaviSyakALanA prANAtipAtanA pratyAkhyAna viSe paNa samajavA "trividha prANAtipAtanuM mana, vacana ane kAyAthI pratikramaNa karate zramaNopAsaka zrAvaka manathI, vacanathI ane kAyAthI prANAtipAta karatA nathI, anyanI pAse karAvatuM nathI ane prANAtipAta karanAranI anumodanA karate nathI," 2mA paDesa (1485 che. 2mA paDasA viSayI 23 4zana 'ahavA egaviha egaviheNa paDikkamamANe kareMtaM NANujANai kAyasA' mA 48 mA vi5 sudhAnA gayA vika ahIM kahevA joIe have gautama svAmI sthUla mRSAvAdanA pratyAkhyAnane anulakSIne mahAvIra prabhune pUcha- 'samaNovAsagassa gaM bhaMte ! punvAmeva * thUlamusAvAe apaccakkhAe. bhavai 'santa ! yA sudhI bhopAsa4 zrAvana sabhyazvanI prApti thatI nayI - vije|
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ .6.40 :. ., . .. _ . bhagavatIsatre micAikkhamANe kiM karei ? he bhadanta ! sa khalu zramaNopAsakaH apratyAkhyAta-' pUrvamRSAvAdaH pazcAt-mRSAvAdaviratikAle mRSAvAdaM pratyAcakSANaH kiM karoti? bhagavAnAha-' evaM jahAM poNAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM tahA musA~cAyassa vi bhANiyavyaM ' he gautama ! evam uparyuktarItyA yathA prANAtipAtasya saptacatvAri zadadhikaM bhaGgazataM bhaGgAnAM vikalpAnAM zataM bhaNitam uktam tathaiva mRpAvAdasyApi saptacatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAH bhaGgAH bhaNitavyAH vaktavyAH, 'evaM adinAhotA hai, arthAt jo zrAvaka hotA hai usake jaba taka samyakadarzana nahIM ho jAtA, taba taka kA 'pratyAkhyAna...saccA . nahIM mAnA jAtA. mithyAcAritra rUpa mAnA jAtA hai, aura jaba usake samyakdarzana / ho jAtA hai, taba usakA kiyA huA 'pratyAkhyAna samyataMca mUlaka hone se saccA mAnA jAtA hai| 'seNaM bhaMte ! pacchA pacAikkhamANe kiM ,karei ?' so isIko lekara gautamane ma se aisA pUchA hai ki yaha amaNopAsaka zrAvaka mRSAvAdakI virIta ke samaya meM mRSAvAdakA pratyAkhyAna karatA huA kyA karatA hai| isake uttara meM prabhu kahate, hai 'evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaNiyaM tahA musAvAyassa vi bhANiyavva' jaise prANAtipAta ke tIna kAlako lekara eka sau seMtAlIsa bhaMga kahe gaye hai usI tarahase mRSAvAdake bhI eka sau seMtAlIsa bhaMga kahanA cAhiye / arthAt java zramaNopAsaka zrAvaka samyaktva hone ke bAda dezaviratike sanmukha hotA hai, aura tyA sudhI tenA dvArA skUlamRSAvAdanA pratyAkhyAna thaI zakatA nathI-eTale ke zrAvakane jyAM sudhI samyakdarzana thAya nahIM tyAM sudhI tenA pratyAkhyAna sAcA manAtAM nathI paNa mithyAcarirUpa manAya che. paNa jyAre tene samyakatvanI prApti thAya che, tyAre teNe karelAM pratyAkhyAna samyakatvamUlaka hovAthI sAcAM manAya che. se NaM-bhate ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ?' mA niyamane manutakSAne gautama svAmI prabhune evo prazna kare che ke zramaNopAsaka zrAvaka mRSAvAdanI viratinA samayamAM mRSAvAdanA pratyAkhyAna kare tyAre zuM kare che? / / uttara-' evaM jahA pANAivAyarasa sIyAlaM bhaMgasyaM bhaNiyaM tahA musAvAyassa vi bhANiyanvaM / he gautama ! 24 zata traya raNanI apekSA prAtipAtanA 147 bhe kahyuM che (bhUtakALanI apekSAe "ha bhaMga te ane vartamAnanI apekSAe 49 bhaMga te bhaviSyanI apekSAe bhaMgA) eja pramANe amRSAvAdanA paNa 147 bhaMga kahevA joI eTale ke samyakatvanI prApti bAda zramaNopAsaka zrAvaka dezaviratipALa banIne
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. ca. TI. za.8 u.5 ma.1 sthalamANAtipAtAdimatyAkhyAnanirUpaNam 641 dANassavi' evaM mRpAvAdasyeva adattAdAnasyApi saptacatvAriMzadadhikazatasaMkhyakA api bhaGgAH vaktavyAH, evaM thUlagassa mehuNassavi' evaM mRpAvAdasyeva sthUlakasya mthUlasya maithunasyApi saptacatvAggidadhikagatasaMkhya kAH vizalpAH vaktavyAH, vaha sthUla prANAtipAtakA pratikramaNa, lavara aura pratyAkhyAna karatA hai to isa viSaya meM jaise abhI ekasau seMtAlIsa aMga prakaTa kiye gaye haiM usI prakArase jaba yaha sthala vRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA hai taba yaha bhUtakAlika mRSAvAda kA pratikramaNa karatA hai vartamAna kAlika sthUla mRSAvAda kA yaha saMvara karatA hai| aura bhaviSyat kAlika sthUla mRSAvAda kA yaha pratyAkhyAna karatA hai / atItakAla ke mRSAvAda kA jaba vaha pratikramaNa karatA hai taba yaha trividha mRSAvAda kA pratikramaNa trividhase karatA hai dvividhase karatA hai ekavidhase bhI karatA hai| dvividha mRSAvAda kA, ekavidhase karatA hai trividhase karatA hai dvividhase bhI karatA hai ityAdi saba kathana prANAtipAtake pratikramaNa ke prakaraNakI taraha yahAM para bhI karalenA caahiye| isa taraha sthUla mRpAvAdake pratikramaNake viSaya meM 49 bhaga ho jAte haiN| vartamAna kAlika sthUla mRSAvAda ke savara karaneke viSayameM 49 hojAte haiN| tathA anAgata sthUla mRSAvAdake pratyAkhyAna karaneke viSaya meM 49 bhaMga hojAte hai isa tarata sthUla mRSAvAdake eka sau se tAlIsa bhaMga hote hai| ' evaM AdinAdANassa vi, evaM thUlagasma mehuNassa vi, thUlagassa pariggahassa sthUla prANAtipAtanuM pratikramaNa, saMvara ane pratyAkhyAna kare che. A viSayane anulakSIne pahelA jevAM 147 bhAga batAvavAmAM AvyA che, evAM ja 147 bha ga ahIM paNa samajavA- bhUtakAlika mRSAvAdanA pratikramaNa viSayaka 49 bha ga, vartamAnakAlika skUlamRSAvAdanA sa vagnA 49 bhAga ane bhaviSyakAlina sthUla mRSAvAdanA pratyAkhyAnanA ja bhaMga maLIne tenA kula 147 bha ga samajavA bhUtakALane mRSAvAdanu pratikramaNa karate te zrAvaka trividha mRSAvAdanu pratikramaNa trividha paNa kare che dvividha paNa kare che ane ekavidhe paNa kare che kividha mRSAvAdanuM pratikramaNa gividhe paNa kare che, krividhe paNa kare che ane ekavidhe paNa kare che ityAdi samarata kathana prANAtipAtanA pratikramaNanA prakaraNanI jema ahIM samajI levuM. A rIte bhUlamRSAvAdanu pratikramaNa karavA viSenA 49 bhAga banI jaze, vartamAnakAlika cUlamRSAvAdanA saMvara vizenA 49 bha ga banaze ane bhaviSyakAlina sthUlabhUSApAna puna 147 mA mana cha 'evaM adinnAdANamsa vi, evaM thUlagassa mehuNassa vi, thUlagamsa pariggahassa vi, jAva ahavA kareM taM NANujANai kAyasA'
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 bhagavatIsUtre tathaiva 'thUlagassa pariggahassa vi jAva ahavA karetaM NANujANai kAyasA' sthUlakasya sthUlasya parigrahasyApi prANAtipAtAdivadeva saptacatvAdAriMzadadhikazatasaMkhyakA bhanAH avaseyA., yAvat- 'trividhaM bividhena pratikrAman na karoti, na kArayati, kurvantaM nAnujAnAti manasA, vacasA, kAyena' iti prathamaM vikalpamArabhya ' athavA ekavidham ekavidhena pratikrAman kurvantaM nAnujAnAti kAyena' ityantam ekonapaJcAzattamavikalpaparyantamiti bhAvaH, teca sarvatraiva atItavartamAnabhaviSyabhedaiH saptacatvAriMzadadhika zatasaMkhyakA bhavanti itisamavaseyam . nanu kathaM tAvat manasA karaNaM kAraNam anumodanaJcabhavitu marhati ? vi, jAva ahavA kareMtaM nANujANai kAyasA' isI prakArase sthala adattAdAnake bhI ekasau se tAlIsa bhaMga hote haiM, sthUla maithunake bhI isI tarahase ekasau seMtAlIsa bhaMga hote haiM, aura sthUla parigraha ke bhI ekasau seMtAlIsa bhaMga hote haiM ye saba bhaMga trividhakA trividhase pratikramaNa karatA huA vaha manase, vacanase evaM kAyase na karatA hai na karAtA hai aura na karate huvekI anumodanA karatA hai| isa prathama aMgase lekara 'athavA ekavidha prANAtipAtakA ekavidhase pratikramaNa karatA haA vaha kAyase karane vAlekI anumodanA nahIM karatA hai isa antima 49 ve bhaMga taka haiN| ye saba 49 bhaMga atIta vartamAna aura bhaviSyat ke bheda se ekasau seMtAlIsa ho jAte haiN| aisA jAnanA caahiye| zaMkA- manase karanA aura anumodanA karanA ye saba kaise ho sakatA hai ? uttara- jisa prakAra bacanase aura kAyase prANAtipAta eja pramANe sthUla adattAdAnanA paNa 147 bhaMga thAya che, maithunanA paNa 147 bhaMga thAya che, ane sthUla parigrahanA paNa 147 bhaMga thAya che. "vividhatuM vividha pratikramaNa karatA te zrAvaka mana, vacana ane kAyAthI prANAtipAta karato nathI, karAvatA nathI ane karanAranI anumodanA karato nathI', A pahelA bhaMgathI zarU karIne " athavA ekavidha prANAtipAtanuM ekavidhe pratikamaNa karato te zrAvaka kAyAthI prANAtipAta karanAranI anumodanA karate nathI', A chellA (49) bhaga sudhInu kathana, thUla adattAdAna Adi viSe pANu sabhA. bhUta, vartamAna bhane saviNyAjanA 46+4+48 maga = 147 bhaga thAya che ema samajavuM. zaMkA- manathI karavuM, karAvavuM ane anumodanA karavI, e kevI rIte saMbhavI zake che? uttara- jevI rIte vacanathI ane kAyAthI prANAtipAta karavAnuM, karAvavAnuM ane
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za. 8 u. 5 sU. 2 sthUlapANAtipAtAdimatyAkhyAnanirUpaNam 643 iticedatrocyate - yathA vacasA kAyena ca prANAtipAtAdikaraNAdikaM bhavati tathaiva manasApi teSAM saMbhavAt, uktaJca- 'Aha kaha puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaIya ? jahavaitaNujogehi karaNAI taha bhave maNasA' tayahINatA vaitaNu karaNAINaM ca ahava maNakaraNaM, sAvajjajogamaNaNaM pannattaM cIyarAgehi kArAvaNapuNa maNasA ciMtei kareuesa sAvajjaM, citeIya kae uNa muTTha kayaM aNumaI hoi'. // 3 // chApA- 'AhuH kathaM punamanasA karaNaM kAraNamanumatiJca / yathAvaco tanuyogAbhyAM karaNAdikaM tathA bhavet manasA // 1 // tadahInatA vacastanukaraNAdInAJcAthavA manaH karaNam / sAvadhayogamanana prajJapta vItarAgaiH kAraNaM punarmanasA cintati karota etat sAvadham / cintatica kRta punaH muSThukRtamanumati bhavati // 3 // atraca paJcam aNuvrateSu pratyekaM saptacatvAriMzadadhikAnAM zatabhaGgAnAM sadbhAvena paJcatriMzadadhikamaptazatabhaGgakAH bhavanti, atra AjIvikA yat zramaNopAsakavRtti AdikA karanA karAnA anumodanA karanA ye saba hotA hai usI tarahase manase bhI the saba hotA hai| kahA bhI hai-ahakaha puNa ityAdi tAtparga isakA yahI hai ki sanase jo karanA hai vaha lAvadha yAMgake vicAra karane rUpa hotA hai tathA jo manase karAnA hotA hai vaha yaha sAvadha yogako kare' isa vicAra rUpa hotA hai| evaM manase jo anumodanA karanA hotA hai vaha isane isa sAvadhayogako bahuta ThIka kiyA hai ' aisA vicAra rUpa hotA hai| yahA pAca aNuvrato meM pratyeka vrata ke eka sau seMtAlIsa anumodanA karavAnuM banI zake che, eja pramANe manathI paNa e badhu banI zake che. 4aa 54 - yaha kaI puNa-4tyaile A kathananuM tAtparya e che ke manathI je karavAmAM Ave che te sAvavAno vicAra karavA rUpa hoya che. tathA manathI je karAvavAnuM hoya che te "bIje kaI mANasa sAvayoga kare" A prakAranA vicArarUsa hoya che manathI tenI anumodanA karavI e vAta A prakAranA vicArarUpa heAya che ke "teNe A sAvadyAga karyo te ghaNuM sAruM karyuM.' ahIM pratyeka AvatenA 147-147 bhaMga batAvyA che. e rIte pAMce adbhatenA ma.,.735 . maga 404 ..ee khalu erisamA samovAsagA bhavati, no khalTa
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 bhagavatIsUtre vastujAta' sthavirAna pRSTavantaH, tattA, gautamazca bhagavantaM pRSTavAn tattAvatmatipAditam athAnantaroktaguNazIlAH zramaNopAsakA epa bhavitumarhanti natu AjI. vikAnAM guNitvenAbhimatA AjIvikopAsakA iti pradarzayitumAha- 'ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khalu parisagA AjIviyovAsagA bhavaMti' he gautama ! ete khalu uparivarNitA IdRzakAH prANAtipAtAdiSu atItapratikramaNavantaH pratyutpannasaMvaravanto'nAgatapratyAkhyAnavantazca zramaNopAsakAH zrAvakA eva bhavanti, bhavitumarhanti, no khalu naiva kila IdRzakAH uparyuktarUpA AjIvikopAsakAH gozAlakazipyazrAvakA bhavanti, bhavitu mahanti teSAmuktArthAnAmaparijJAnAt // sU02 // bhaMga hote haiM ! isa taraha pAMcoM aNuvratoM kA kula sAtasau peMtIsa (735) bhaMga ho jAte haiN| 'ee skhalu erisagA lamaNovAsagA bhavaMti, no khalu erisagA AjIviovAsagA bhavaMti' yahAM para AjIvikoMne jo sthaviroMse zramaNopAsakoM ke viSaya meM pUchA hai usI viSayako gautamane prabhuse pUchA hai- so usakA yahAM taka pratipAdana kiyaa| aba sUtrakAra yaha kaha rahe haiM ki anantarokta guNazIlavAle zramaNopAsaka hI ho sakate haiM AjIvikoM dvArA guNIrUpase mAnya kiye gaye AjIvikopAsaka nhiiN| prabhu gautamase kaha rahe hai-he gautama / Upara meM jinakA varNana kiyAjA cukA hai aise zramaNopAsaka-zrAvaka hI atIta prANAtipAta Adike viSaya meM pratikramaNavAle, vartamAna prANAtipAta Adi ke viSaya meM pratyAkhyAnavAle hote haiM- ho sakate haiM, AjIvikoposaka gozAlaka ziSya zrAvaka-na aise hote haiM aura na aise ho sakate haiN| kyoM ki ve isa arthase aparicita-anabhijJa hote haiM ||suu02|| erisagA AjIviovAsagA bhavaMti ' mAvime syavizane abhapAsanA viSayamA pUchelA praznone anulakSIne gautama svAmIe pUchelA praznonuM A prakaraNamAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke A prakAranA guNa ane zIlavALA zramaNopAsaka ja hoI zake che. AjIvikA dvArA guNIrUpe mAnya karAyelA AjIvikapAsaka evAM hotA nathI. tethI ja sUtrano upasaMhAra karatA mahAvIra prabhu kahe che ke he gautama! upara jenuM varNana karavAmAM AvyuM che. evA zramaNopAsaka zrAvake ja bhUtakAlina prANAtipAta AdinA viSayamAM pratikramaNavALA, vartamAnakAlika prANAtipAta AdinA viSayamAM saMvaravALA ane bhaviSyakAlina prANAtipAta Adina viSayamAM pratyAkhyAnavALA hoya che- hoI zake che,
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 5 sU. 3 AjovikasiddhAMtanirUpaNam 645 __ AjIvikasiddhAntavaktavyatA / mUlama-AjIviyasamayassa NaM ayamaDhe paNNatte akkhINapaDibhoiNo savve sattA se haMtA chettA bhettA lupittA vilaMpittA uddavaittA AhAramAhAreMti, tattha khallu ime duvAlasaAjIviyovAsagA bhavaMti, taM jahA-tAle 1, tAlapalaMbe 2, ubihe 3, saMvihe 4, avavihe 5, udae 6, nAmudae 7, Namudae 8, aNu vAlae 9, saMkhavAlae 10, ayaMbule 11, kAyarae 12, iccete duvAlasaAjIviyovAsagA arihaMtadevatAgA ammApiusussUsagA paMcaphalapaDikatA, taM jahA-uMbarehi, vaDehi, borehi, sattare hiM, pilakhUhi. palaMDulhasaNakaMdamUlavivajagA aNillaMchiehi aNakkabhinnehiM goNehiM tasapANavivajiehivittehiM vittiM kappemANA viharaMti, ee vi tAva evaM icchaMti; kimaMgapuNa je ime samaNovAsagA bhavaMti, jesiM no kappaMti imAiM pannarasakammAdANAI sayaMkare ttae vA, kAravettae vA, kareMtaM vA annaM na samaNujANettae, taM jahA-iMgAlakamme 1, vaNakamme 2, sADIkamme 3, bhADIkamme 4, phoDIkamme 5, daMtavANijje 6, lakkhavANijje 7; kesavANijje 8, rasavANijje 9, visavANijje 10, jaMtapIlaNakamme 11; nilaMchaNakamme 12, durvAggadAvaNayo 13; sarahadatalAyaparisosaNayA 14, asatIposaNayA 15, iccete samaNovAsago sukkA AjIvikapAsake (gazAlaka ziSya zrAvaka) evAM hatAM nathI ane hAI zakatA paNa nayI. 421 teso bhA mathI bhapAyata (manAlA khAya) che. // 22 // - -
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre sukAbhijAtIyA bhaviyA, bhavittA, kAlamAse kAlaM kiccA annaresu devalopasu devattAe uvavattAro bhavaMti // sU0 3 // chAyA - AjIvikasamayasya khalu ayamarthaH prajJaptaH - akSINaparibhoginaH sarve satvAH, tataH chatvA, chitvA, bhitvA, lupvA, vilupya, apadrAvya, AhAramAhArayanti tatra khala ime dvAdaza AjIvikopAsakA bhavanti, tadyathA - 1 tAlaH, 2 - tAlapralambaH, 3 - udavidhaH 4 - saMvidhaH 5avavidhaH 6 udayaH 7 nAmoAjIvika siddhAnta vakavyatA " 646 AjIviya samayassa NaM ayamaTThe paNNatte ityAdi / 'sUtrArtha - (AjIviyasamayassa NaM ayamaThThe paNNatte) AjIvika gozAlaka siddhAntakA yaha artha kahA jAtA hai (akkhINapaDibhoiNo savve sattA se haMtA chetA bhettA luMpittA, viluMpittA udayaittA AhAramAhAre ti) sarva satva akSINa paribhogIsacittAhArI haiN| isa kAraNa ve lakaDI vagairaha se hanana karake, talavAra Adile cheda karake, zUla Adile bheda karake, paMkha Adiko ukhADa karake, khAla Adiko kATa karake khAne yogya jantuko isa prakAra vinaSTa karake khAte haiM / ( tattha khalu ime duvAlasaAjIviyovAmagA bhavaMti ) AjIvika siddhAnta meM ye 12 AjivikopAsaka (zrAvaka) kahe gaye haiM / (taM jahA) jo isa prakAra se haiM- (tAle 1, tAlapalaMne 2, undihe 3, saMvihe 4, avihe 5, udae 6, nAmuda 7, sudae 8, aNuvAlae 9, saMkhavAlae 10, ayaMpule 11, Avika siddhAMta vaktavyatA ' AjIviyasamayassa NaM ayamadve paNNatte ' tyAhi sUtrArtha - (ArjIviyasamayassa NaM ayamaTThe paNNatte) mAlaviGa (gozAsa4) sa ahAyanA siddhAMtanA A prabhAai artha athavAmAM Avyo che- ( akkhINapaDibhoiNo sanve sattA se iMtA, chettA bhettA pitA, bilupitA, uddavaittA AhAramAhAreMti ) badhAM prANI akSINuparabhAgI-sacittAhArI che. tethI temane lAkaDI AdithI mArIne, talavAra AdithI chedIne, zULa AdithI bhedIne, pAMkha Adine ukhADIne, cama mAdine utArIne tethe| AhAranA upayogabhAM se che. ( tattha khalu ime duvAlasaAjIviyovAsamA bhavaMti ) kavi siddhAMtamAM mAra khAkavizeyAsa (zrAva5) 4thA che. ( taM jahA ) ' temanAM nAma mA prabhA - (tAle 1, tAlapala ve 2, ubihe 3, saMvihe 4, bhavi 5, udae 6, nAmuda 7, Namudae 8, aNuvAlae 9, saMkhavAlae
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za.8.u.5 ma.3 AjIvikasiddhAMtanirUpaNam 647 dayaH, 8-narmodaya , 9-anupAlakaH, 10-zaGkhapAlakA, 11-ayaMculaH, 12kAtaraH, ityete hAdaza AjIvikopAsakAH aIdevatAkAH mAtApitroH zuzrapakAH paJcaphalapratikrAntAH, tadyathA udumbarebhyaH, vaTebhyaH vadrebhyaH, satarebhyaH, pippalebhyaH, palANDu-lazuna-kanda-mUlavivarjakAH, anilAnchitaiH, anAsikAbhinnaH, gobhiH, samANavivarjitaiH vittaiH vRttiM kalpayanto viharanti, ete'pi tAvat ecamicchanti, kim aGga punaH ye ime zramaNopAsakA bhavanti, yeSAM no kAyarae 12) tAla 1, tAlapralaMba 2, ubidha 3, saMvidha 4, avividha 5, udaya 6, nAmodaya 7, nadiya 8, anupAlaka 9, zaMkhapAlaka 10, ayaMpula 11, kAtara 12, (icce te duvAlasaAjIviyovAsagA arihaMta devatAgA ammA piyussussUsagA paMca phalapaDika tA) ye 12 AjIvikopAsaka gozAlakarUpa ahaM ta ke bhakta hote haiN| ye mAtApitAkI sevA karate haiN| pAMca prakAra ke phaloko nahIM khAte hai| (taMjahA) ve pAMca prakArake phala isa prakArase haiM- ( u barehiM baDehiM, borehi, sattarehi, pilarahi, palaMDU-lahasuNa kaMdamUla vivajjagA) Umara-gUlara, baDa, vaira (bora) sataraphala, piipr| ye pyAja, lahasana, kaMda, mUla inake tyAgI hote haiN| (aNilaMchiehiM, aNakabhinnehiM, goNehiM tasapANavivajiehiM, vittiM kappemANA viharaMti) ye badhiyA nahIM karAye gaye, nahIM lAthe gaye aise vailoM dvArA, tathA sapoNIkI hiMsAse rahita aise vyApAra dvArA apanI AjIvikA calAte haiN| (eevi tAva evaM icchati, kimaga puNa je ime samaNovAsagA bhavaMti, jesiM nA kappaMti 10, ayaMvule 11, kAyarae 12) (1)tAsa, (2)alese , (3) dvidha,(4) vidha, (5) avavidha, (6) adhya, (7) nAbhIya, (8) na ya () manuyAla, (10) pAsa, (11) ayamusa ane. (12) 4Ata2 ( icce te duvAlasa AjIviyovAsagA arihaMtadevatAgA ammApiunusmusagA paMca phalapaDikaMtA) mA mA2 mAviyAsa gozAlakarUpa ahaM tanA bhakta che teo mAtA pitAnI sevA kare che teo pAca prakAranA 3mAtai nayA (tajahA) ne pAya prAranA nA nAya pramANe cha- (uMbarehi, vaDehi, vorehi, sattareDiM, pilaM kkhUhi, palaMDU-lhamuNa-kaMdamUlavivajjagA) bha2-bhUta2, 13, bera, sataraphaLa, pIpara teo DuMgaLI, lasaNuM, kaMdamULa vagerenA paNa tyAgI che. arNilaMchiehiM, aNakabhinnehi, goNehi, tasapANavivajjiehi, vittiM kappe mANA viharaMti ) tasA masI 42|0yaa vinAnA ane. nAyA vinAnI maNa dvArA tayAsa vAnI DiMsA na yatI DAya mevA vyApAra 62 / pAtArnu zubharAna yAve che. (eevi
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 bhagavatI kalpyante imAni paJcadaza karmAdAnAni svayaM kartuMbA, kArayituM vA kurvantaM vA anyaM na samanujJApayitum, tadyathA - 1 - aGgArakarma, 2 vanakarma, 3 zakaTikarma, 4 bhATIkarma, 5 sphoTikarma 6 dantatrANijyam, 7 lAkSAvANijyam, 8 keza vANijyam 9 rasavANijyam, 10 viSavANijyam, 11 yantrapIDanakarma, 12 nirlAcchanakarma, 13 davAgnidApanatA, 14 sarohadataDAgaparizopaNatA, 15 imAI pannarasammAdANAI jayaM karettae vA kAravettae vA karaMtaM vA anna na samaNujANettae) isa taraha ke jaba gozAlakake bhAvaka bhI isa prakAra se dharmako cAhate haiM to phira jo zramaNopAsaka - zrAvaka haiM unake viSaya meM to kyA kahanA, ye to ina pandraha 15 karmAdvAnoMko svayaM nahIM karate haiM, dusare se nahIM karavAte haiM aura inheM karavAnevAlekI anumodanA bhI nahIM karate haiM / (taMjahA) ve pandraha prakArake karmAdAna ye haiM - ( iMgAlakamme 1, vaNakamme 2, sADIkamme 3, bhADIkasme 4, phoDIkamme 5, daMtavANijje 6, lakkhavANijje 7 kesavANijje 8, rasavANijje 9, visavANijje 10, jaMtapIlaNakasse 11, nillachaNakamse 12, davaggidAvaNayA 13, saradahatalAyaparisosaNayA 14, asaIposaNayA) aMgArakarma 1, canakarma 2, zakaTakarsa 3, bhATakarsa 4, sphoTakakarma 5, dantavANijya 6, lAkSAvANijya 7, kezavANijya 8, rasavANijya 9, viSavANijya 10, yaMtra pIlanakarma 11, 12, dAvAgnidAna 13, sarovara, draha evaM tAlAba inakA zoSaNa 14, nirlA chanakarma tAva evaM icchaMti, kimaMga puNa je ime samaNovAsagA bhavaMti, jersi no kappaMti imAI pannarasammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae vA, karetaM vA ana na samajAttae) mA amaranA gozAsanA zrAva yA prakAre dharmane yAnAza hAya che, te zramaNeApAsaka zrAvakanI te| vAta ja zI karavI ? teo tA 15 prakArana karmAdAnAnu pAte sevana karatA nathI, anya pAse sevana karAvatA nathI ane temanu sevana 42nAranI anubhohanA 42tA nathI. (taMjA) te 15 prakSaratA urbhAdhAna nIce pramANe ( iMgAlakamme, vaNakamme, sADIkamme, bhADikamme, phoDIkamme, datavANijje, lakkhavANijje, kesavANijje, rasavANijje, visavANijje, jaMtapIlaNakamme, nila chaNakamme, davaggidAvaNayA, sara daha talA ya parisosaNayA, asaI posaNayA ) (1) gArambha (2) vanarbha ( 3 ) zaTabha, (4) lATa arbha (4) roTarsa (1) tavAzinya (7) lAbhavAdinnya (8) dezavAzinya, (8) rasavAhinya, (10) viSavAzinya, (11) yaMtra pIsanambha, (12) nichinamma, (age chehIne nAthavAnu kore abha). (13)
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 . 3 AjIvikasiddhAMta nirUpaNam 649 - asatIpoSaNatA, ityete zuklA, zuklAbhijAtyAH bhavikAH bhUtvA kAlamA se kAlaM kRtvA anyatareSu devalokeSu devatayA upapattAro bhavanti // sU0 3 // TIkA - atha tadviparItA jIvikopAsakamtrarUpamAha - 'AjIviyasamayamsa NaM ayamaTThe paNNatte' iti, AjIvikasamayasya gozAlaka siddhAntasya khalu ayaM vakSyamANaH arthaH prajJaptaH - 'akkhINapaDibhoiNo sacce sattA' sarve satvAH sarve prANinaH akSINaparibhoginaH akSoNam akSINAyuSkam amAkaM paribhuJjate iti akSINaparibhoginaH sacittAhAriNaH santi, ataeva ' se iMtA, chettA, asatIpoSaNa 15, ( iccete samaNovAsagA sukA, sukAbhijAnIyA bhaviyA, bhavittA, kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavati) ye zramaNopAsaka zukla - pavitra aura pavitratA pradhAna hokarake maraNa samaya meM maraNa kara kisI eka devaloka meM devarUpase utpanna hote haiN| TIkArtha - Upara meM jo aisA kahA gayA hai ki AjIvakake upAsaka aise nahIM hote haiM-so inhIM AjIvikopAsakoMke svarUpako sUtrakAra ne isa sUtra dvArA pragaTa kiyA hai- isameM unhoMne yaha kahA hai ki AjIvika - gozAlaka ke siddhAntakA vaha- vakSyamANa- artha prApta huA hai- AjIvika siddhAntakA aisA kathana hai ki ' akkhINapaDibhoiNo savve sattA' jitane bhI prANI haiM ve saba akSINa paribhogI haiMarthAta- akSINa-akSINAyuSka- amAsukako khAnevAle haiM- sacittAhArI haiM / ataeva ve khAne yogya prANiyoMko 'haMtA' lakar3I Adi se hAvAnihAyana, (14) sarovara, hamane tajAvanuM zoSalu, (15) asatIyeoSaSy, (gujAbha, yazu zmAhine ucherIne vyavA te ) ( iccete samaNovAsamA sukkA, sukkAbhijAtIyA saviyA, bhavittA, kALamAse kAlaM kiccA annayaresTa devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti ) te zrAbhAsA 4 (pavitra) yAne pavitratA pradhAna hoya che. tethI tee kALanA avasara Ave kALadhama' pAmIne kAi eka devalAkamA pe utpanna thAya che TIkA :- pahelAnA sUtramA evuM kahevAmAM AvyuM che ke AjIvikApAsaka evAM hAtA nathI. te saMbadhane anulakSIne sUtrakAra A sUtra dvArA AjIvikApAsakanu svarUpa auTa 42 - mAvi sahAyana siddhAMta nIce prabhA che- 'akkhINapaDibhoiNoM savve sattA 'neTa Ahe, te mardhA akSINupariloNI bheTate haiM aprAsuddha AhAra khAnArAM che. sacittAhArI che. tethI te khAvA lAyaka prANIone ' dattA " {
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 bhagavatIstra bhettA, lupittA, vilupittA, uddavaittA, AhAramAhAre ti' tat tasmAt kAraNAt hatyA laguDAdinA vyApAdya, abhyavahA~ yogyaM prANijAtaM chitvA-churikAdinA, bhitvA-zUlAdinA; luptvA pakSAdikamutpATaya, vilupya-tvacAmutpATaya, apadravya-vinAzya AhAram Aharanti, 'tattha khalu ime duvAlasa AjIviyovAsagA bhavaMti' tatra khalu evaM sthite asaMyatasatveSu hananAdi doSaparAyaNeSu AjIvika samaye AjIvika zAstre ime vakSyamANAH dvAdaza AjIvikopAsakA bhavanti, tAnevAha-'taMjahA-1 tAle, 2 tAlapalave; 3 uvIhe, 4 saMvihe; 5 avavihe, 6 udae; 7 nAmudae, 8 Namudae, 9 aNuvAlae, 10 saMkhavAlae, 11 ayaMpule, 12 kAyarae' tadyathA-1 tAlaH, 2 tAlapralamvaH, 3 udvidhaH, 4 saMvidhaH, 5mAra kara, 'chettA' churikA Adise chedakara- 'bhetto' zUla Adise bhedakara 'lupittA' paMkha Adiko ukhADakara, vilupittA' khAla Adiko kATakara, 'uddavaiyA' vinaSTa kara 'AhAramAhAreti' apane AhArake kAma meM lAte haiN| isa taraha jaba ki samasta jIva dusare jIvoMko hanana karake khAne meM tatpara bane hue haiM taba 'tattha khalu ime duvAlasaAjIviovAsagA bhavaMti' AjIvika zAstra meM ye 12 bAraha AjIvikopAsaka kahe gaye haiM- ye sacittAhArI nahIM hote haiM-arthAt kitaneka aMza meM ye macitta ke tyAgI hote haiM- 'taMjahA' ve bAraha AjIvikopAsaka isa prakAra se haiM- 'tAle 1, tAla palaMve 2, ubihe 3, saMvihe 4, avavihe 5, udae 6, nAmudae 7, Nasudae 8, aNuvAlae 9, saMkhacAlae 10, ayapule 11, kAyarae 12,' tAla 1, ausii vagere 43 bhArIne, 'chettA' tapA2, 721 mAthI chIne, 'bhettA' zusa zAyI mahIne, 'lupittA' pAca mAna mAne, 'vilupittA' zarInI yAmI pore tAzana 'udavaittA' vinaSTa zana 'AhAramAhAreti' pAtAnA mAhAnA upayogamAM le che. A rIte jyAre samasta jIvo bIjAM jIvono saMhAra karIne khAvAne tat52 manesA che, tyAre ' tattha khallu ime duvAlasa AjIviovAsagA bhavaMti' paNa evAM bAra AjIvikapAsanAM nAma AjIviMkazAstromAM ApavAmAM AvyAM che, ke jeo sacirAhArI na hatA- eTale ke amuka aMze teo sacitanA tyAgI hatA. 'taMjahA' te 'bhAra mAlavipAsanAM nAma nAthe prabhAeM cha- 'tAle, tAlapalave, ubihe, saMviTe, avavihe, udae, nAmudae, Namudae, aNubAlae, saMkhabAlae, agaMbule, kAyarae' (1) da, (2) aavera, () dhi, (4) vidha, (5)
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 651 == 10 zaGkha pAlaka, " prameyacandrikA TIkA za.8 u. 5 3 AjIvikamiddhAMta nirUpaNam avavidhaH, 6 udayaH, 7 nAmodayaH, 8 narmodayaH, 9 anupAlaka 19 ayaMbulaH, 12 kAtarazca, 'iccete duvAlasaAjIviyovA sagA, arihaMtadevatAgA, ammA piunusmRsagA, paMcaphalapaDikkaMtA' ityete upari uktAH dvAdaza AjIvikopAsakAH, aI dadevatAkAH gozAlakasyaiva tatkalpitAI tvAt gozAlakarUpArha 'dmaktAH mAtApitroH zuzrUpakAH paricArakAH, paJcaphala pratikrAntAH vakSyamANasvarUpaphalapaJcakAd nivRttAH, varNyaphalAnyAha taM jahA tadyathA- 'uMcarehiM, baDehiM borehiM, sattarehiM pilaMkhahiM.' udumbarebhyaH 'gUlara' padavAcyaphalebhyaH, vaTebhyaH vaTavRkSaphalebhyaH, vadarebhyaH - vaDharaphalebhyaH, satarebhyaH, satarapadavAcyaphalavizeSebhyaH pippalebhyaH pippalavRkSaphalebhyaH paJcabhyaH prati krAntA iti pUrveNAnvayaH, atra pratikrAntApekSayA udumbarAdibhyaH paJcamI vibhakti svaseyA / punastAneva AjIvikopAsakAnAha - ' palaMDulhasaNa kaMdamUla vivajjagA - tolalasya 2, udavidha 3 saMvidha, 4, avavidha 5, udaya 6, nAmodaya 7, nadiya8, anupAlaka 9, zaMkhapAlaka 10, agaMpula 11 aura kAtara 12 'iccete duvAlasaAjIviopAsagA arihaMtadevatAgA ammApissUsagA, paMcaphalapaDikkaMtA ' ye 12 bAraha AjIvikopAsaka arhata devake upAsaka hote haiM-arthAt gozAlakakohI apanA upAsya arha tadeva mAnate haiM / mAtApitAkI sevA meM ye lage rahete haiM / ye jina pAMca phaloMko varjanIya mAnate haiM unake nAma isa prakAra se haiMuMbarehiM, vaDehiM, borehiM santarehiM, pilaMkhUhiM ' udumbara - gUlarakA phala, baTa-baTavRkSakA phala, badara-badara phala - bera (bora) satara - isa nAmakA phala vizeSa, pilakhU - pIpalakA phala ina pAMca phaloMse dUra rahate haiM. arthAt inakA ye sevana nahIM karate. 'paThaMDulhasaNakaMdamUlavivajjagA ' avavidha, (6) adhya, (7) nAmohaya, ( : ) nabhedhya, (8) anupAsaGa, (10) zayyAsa (11) ayuTyusa bhane 124Atara iccete duvAlasa AjIviovAsamA arihaMta devatAgA ammA piususugA, paMcaphalapaDika tA A khAra vikeApAsake ahu ta devanA upAsaka hoya che-- eTale ke tee gauzAlakane ja potAnA utsya ati deva mAne che. te mAtApitAnI sevamAM lIna rahe che te nIcenAM pAMca ne vanIya ( tyAga 42vA sAya bhAne che - 'ubarehiM baDehiM, vorehi, sattarehiM pilaMkhUhi (1) duragusaranu 3Na, (2) vaDanA iNa, (3) bhora, (4) satara nAmanAM isane (4) pisauM bhU-pipajAnuM bhrUNa. temA AA yAMnya prahAranA IjAnu sevana uztA nathI, ' paThaMDa lhasaNakaMdamUle vivajjagA 1 4 , 1 - , 0
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 652 . ' .. - . . . . . / bhagavatIsUtre palANDu-lazuna-kanda-mUlaM vivajakAH tatra palANDuH (pyAja-kAndA) iti bhASA prasiddham 'lazunaH-ugragandhaH, kandaH-sUraNAdi kandaH, mUlam-mUlI iti bhASA prasiddham / 'aNillaMchiehi aNakabhinnehi goNehiM tasapANavivajiehiM vittehi vittiM kappemANA viharaMti ' aniAnchitaH lAnchanarahitaH abaddhitakaiH akRtanapuMsakaiH evam anAsikAbhinnaiH anAstitaH nAsAchedarahitairityarthaH, gobhiH valIvardaiH trasaprANivivarjitaiH saprANihiMsArahitaiH rittaiH dhanaH vRttiM jIvikA kalpayantaH kurvantaH viharanti tiSThanti, 'ee vi tAvaevaM icchaMti, kimanapuNa je ime samaNobAsagA bhavaMti' ete'pi tAvat viziSTa yogyatA vikalAH gozAlakazrAvakAH evam amunA prakAreNa icchanti yadA dharma vAJchanti tadA 'kimaMga puNaje ime samaNovAsagA bhavaMti' hai:aGga ! aGga iti komalAmantraNe he gautama ! kimuta vaktavyaM ye punarime abhigatajIvAjIvAH upalabdhapuNyapApAH AsavasaMvaranirjaraNakriyA adhikaraNavandhamokSakuzalA suzrAvakA: . palANDa-pyAja, lahasuna, sUraNa Adi kanda aura mUlI ina sabako ye kabhI bhI apane ahArake upayoga nahIM lete hai| 'aNilla chiehiM aNakkabhinnahiM goNehiM tasapANavivajiehiM vittehiM vittiM kappemANA viharati / ye jina bailoMse apanA vyApAra karate haiM-ve vadhiyA kiye hue nahIM hote haiM. napusaka banAye hue nahIM hote haiM- aura na unakI nAka chedakara inameM nAtha DAlI huI hotI hai. jisa dhana se ye apanA vyApAra calAte hai vaha vana inakA zrama jIvoMkI hiMsAse upArjita kiyA huA nahIM hotA hai| 'ee vi tova evaM icchaMti, kimaMga puNa je ime samaNovAsagA bhavaMti' viziSTa yogyatAse vikala bane hue ye gozAlaka zrAvaka jaba isa prakArase dharmako cAhate haiM, taba he aGga-gautama ! jo ye zramaNopAsaka haiM ki jinhoMne jIva aura ajIva tatvoMko acchI tarahase jAna DuMgaLI, lasaNu, sUraNa Adi kaMda ane mULane teo kherAka tarIke upayoga karatA nathI. 'apillaMchiehi aNakkabhinnehi goNehiM tasapANavivajjiehi vittehiM vitti kappemoNA viharaMti' tamAre majaha pAra vagaire 42 cha, tamaNahone massI batA nathI ane temanA nAkamAM chidra pADIne temane nAthavAmAM AvatA nathI. teo trasajanI hiMsA 6|2|lit 42sA dhanathI tabhanI vepAra zamagAra yAvatA nathI 'ee vi tAva evaM icchaMti, kimaMga puNa je ime samANovAsaMgA bhavaMti' viziSTa yogyatA sapanna zAsanAta zrApale dhamanI re. yADa che, to aga! (gautama) jIva ane ajIva tattavone sArI rIte jANanArA, puNya ane pApanA svarUpane samajanArA,
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . prameyacandrikA TIkA za.8 u.5 sU. 3 AjIvikasiddhAMtanirUpaNam" - - 653- - zramaNopAsakAH bhavanti, te dharma necchanti iti, , atyanta viziSTa devaguru pracacanaM zaraNIkurvANAste avazyameva dharmamicchanti iti bhAvaH, 'jesi no kappati imAI panarasakammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae vA, karetaM vA annaM na samaNujANettae' yeSAM zramaNopAsakAnAM no kalpyante na yujyante imAni vakSyamANAni paJcadaza karmAdAnAni, karmANi-jJAnAvaraNAdIni AdIyante gRhyante yaistAni karmAdAnAni, athavA-karmANi ca tAni AdAnAni ceti karmAdAnAni karmahetavaH svayaM kartu vA, anyadvArA kArayituM vA, kurvantaM vA anyaM na samanujJAtum anumantum anumodayitumityarthaH kalpyante iti pUrvaNAnvayaH, tAnyeva paJcaliyA hotA hai, puNya pApake svarUpase jo paricita hote haiM' AsravaM, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa ina tatvoMkI ArAdhanA meM jo lage rahate haiM- arthAt-Asrava aura baMdha ye saMsArake kAraNa haiM ataHheya haiM saMvara nirjarA mokSake kAraNa haiM ataH ye upAdeya haiM jo isa viSayako bahuta acchI tarahase zraddhApUrvaka samajhate haiM aura anuSThAna bhI aisA hI karate haiM jisase saMsAra vardhaka kriyAe~ dhIre2 kama hotI jAve aura Atma zuddhivardhaka kriyAe~ vaDhatI jAveM- dharmako kaise nahIM cAhatA haiM- arthAt atyanta viziSTa deva guru aura pravacanakI zaraNa meM rahanevAle ye avazya hI dharmako cAhate haiN| yahAM 'aGga' komala AmatraNa meM prayukta huA hai| 'jesi no kappaMti, imAiM pannarasakammAdANAI sayaM karettae vA, kAravettae vA, karetaM vA annana samaNujANettae' ina zramaNopAsakoMke ye 15 karmAdAna na svayaM karane yogya hote haiM, asava ane baMdhane heya rUpe samajanArA ane savara tathA nirjarAne mekSanA kAraNarUpa mAnIne upAdeyarUpa gaNanArA, A badhA tane sArI rIte zraddhApUrvaka samajanArA, saMsAravardhaka kriyAo dhIme dhIme ghaTatI jAya ane Atmazuddhivardhaka kriyAo vadhatI jAya evA anuSThAna karanArA, zramaNe pAsaka zrAvanI te vAta ja zI karavI ! teo dharmane cAhatA na hoya evuM kevI rIte saMbhavI zake? eTale ke atyanta viziSTa deva guru ane vayananI mArAdhanA rnaa| tApamAna avazya yAtA jaya cha mahI 'aGga' Ne Ha samodhana,33 552|yu cha, 'jesiM no kappaMti, imAI panarasakammAdANAI so karettavA, kAravettae vA, kareMtaM vA anna na samaNujANettae' te zrApa4pAsa nIce darzAvelAM 15 karmAdAnene karavA yogya mAnatA nathI, anyanI pAse karAvavA gya mAnatA nathI ane te karmAdAne karanAranI anumodanA karavI tene paNa cagya mAnatA nathI.
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 bhagavatIsUtre - daza karmAdAnAni Aha-'tajahA-1 iMgAlakamme 2 varNakamme, 3 sADIkammeM, 4 bhADIkamme, 5 phoDIkamme, 6 daMtavANijje, 7 lakkhavANijje, 8 kesavANijje, 9 rasavANijje, 10 visavANijje, 11 jaMtapIlaNakamme, 12nilla chaNakamme, 13 davaggidAvaNayA, 14 sarahayatalAyaparisosaNayA, 15asatIposaNayA' tadyathA' 1 aGgArakarma, 2 vanakarmaH 3 zakaTIkarma, 4 bhATI karma 5 sphoTikarma, 6 dantavANijyam, 7 lAkSAvANijyam 8 kezavANijyam 9 rasa: vANijyam, 10 viSavANijyam 11 yantrapIDanakama, 12 nirlAnchanakarma, 13 na ye kisI dUsaroMse unheM karAne yogya samajhate haiM na ye ina karmAdAnoMko karane vAloMko anumodanA karane yogya hI mAnate haiN| jJAnAvaraNa Adi karma jinake dvArA jIva grahaNa karate haiM unakA nAma karmAdAna haiM, athavA karmoM ke grahaNa karane meM jIvako jo hetuzruta hote haiM ve karmAdAna haiN| ' taMjahA' ye pandraha karmAdAna isa prakArase haiM- 'iMgAlakamme 1, vaNakamse 2, sADIkamme 3, bhADIkamme 4, phoDIkamme , daMtavANijje 6, lakkhavANijje 7, kelavANijje 8, rasavANijje 9, visavANijje 10, jaMtapIlaNakamme 11, nillaMchaNakamme 12, davaggidAvaNayA 13. saradahatalAyaparilolaNayA 14, alaIposaNayA 15,' aMgArakarma 1, vanakarma 2, zakaTIkarma 3, bhATIkarma 4, sphoTikarma 5, dantavANijya 6, lAkSAvANijya 7, kezavANijya 8. rasavANijya 9, viSavANijya 10, yatrapIDana 11, nirla chanakarma 12. jJAnAvaraNa Adi kamene jenA dvArA cha grahaNa kare che te karmone karmAdAna kahe che athavA 4 dvArA bhani prA 42vAmA re // 2535 mana cha bhane 4Ana che. 'taMjahA' te 15 4AnanIya prabhArI cha- ' iMgAlakamme ' (1) 252 4 (suDAtuM Aya 'vaNakamme' (2) vanabha' (nanA aadde| pApIna nA pA2) * sADIkamme' (3) TIma (hAra mA pAnI pI) bhADIkamme ' (4) bhATI (i, ghara vagaire manAvI tamanai Hi ) phoDIkamme' (5) 23 Tima(vA, pApa vagaire mohAvI ghatAnA paM. vAnu ma), 'daMtavANijje ' (6) ta pAhilya (s ria bhAnniA pA2) 'lakkhavANijje ' (7) mana vepAra, 'kesavANijje' (8) uzanA pA2 ' rasavANijje ' () 2savAniya (mahi mAhi 2sn| pA2) visavANijje ' (10) viSanA pA2, * jaMtapIlaNakamme' (11) yApIuna (dhA 5 kore sAvadhAnI 4) 'nillaMchaNekamme' (12) nichana (masI 42vAyu, nayamAnu pare 5) 'davaggidAvaNayA ' (13) pAna vAtu bAya', 'saradaha
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 5 sU. 3- AjIvikasiddhAMta nirUpaNam 655 davAgnidApanatA, 14 sarohRdataDAgaparizoSaNatA, 15 asatIpoSaNatA eteSAmarthaH upAsaka dazAMgasUtrasya agAradharmasaMjIvinyAM TIkAyAM vilokanIyaH, 'iccete samovAsagA sukkA sukAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA, kALamAse kAlaM kiccA anayare devo devattAe uvavattAro bhavati' ityete evaMprakArAH uparyuktarUpAH nirgranthasatkAH zramaNopAsakA zuklA:- abhinnavRttAH amatsariNaH kRtajJAH sadArambhiNo hitAnubandhakAzca, zuklAbhijAtyAH zuklapradhAnAH sAntrikasvabhAvAH bhavikA bhavyAH bhUtvA kAlamAse kAla kRtvA anyatareSu ekatameSu devalokeSu devatayA devatvena upapattAro bhavanti; devatvenotpadyante iti bhAvaH // 3 // devaloka vaktavyatA mUlam - kai vihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA ? goyamA ! asant devalagA paNNattA; taMjahA - bhavaNavAsi - vANamaMtarajoisa - vemANiyA; sevaM bhaMte sevaM bhaMte // sU0 4 // dAvAgni dApanatA 13, sarohadataDAgaparizoSaNatA 14, asatipoSaNatA 15 / ina sabakA artha upAsakadazAGgasUtrakI merI kI huI agAradharma saMjIvanI TIkA meM likhA gayA hai so vahAM se jAnalenA cAhiye / iccete samaNovAsagA sukkA sukkAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti ' isa prakAra ye nirgrantha saMbaMdhI zramaNopAsaka abhinnavRttaamatsarI, kRtajJa, sadAcAravAle aura hitAnubaMdhaka hote haiM, zuklapradhAna sAttvika svabhAvavAle hote haiM - ataH ye bhavya hokara kAla karake kisI eka devaloka meM devarUpase utpanna hote haiM || sU0 3 // - 6 talAya parisosaNayA ' (14) sarovara, - bhane taNAvanA pAlI ubhAvavAnu artha, 6 asaI posaNayA ' (15) asatI poSaNutA ( Dhora, gulAma sAhine urI umezane vecavAnA dhaMdhA) A badhA paTTAne a` upAsaka dazAMgasUtranI mArA dvarA lakhavAmAM AvelI agAradharmAMsa jIvanI TIkAmAM savistara ApelA che te jijJAsuee tyAMthI te aya vAMcI levA. icca te samaNovAsagA sukkA sukkAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA arora kAlaM kiccA amnayaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti ' mA prabhA te zrama niryathanA yAsa linavRtta abhatsarI (nirAmibhAnI), kRtajJa, sadAcArI ane hitAnuLa dhaka hoya che zukalapradhAna (pavitratA yukata) sAttvika svabhAvavALA hAca che. tethI te bhavya jIvA kALanA avasara Ave kALa karIne kArya eka devalAkamAM devarUpe utpanna thAya che. ! sU 3 // te
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ , 656 bhagavatImatre . chAyA-kRtividhAH khalu bhadanta ! devalokAH prajJaptAH ! gautama ! catuvidhA devalokAH prajJaptAH, tadyathA-bhavanavAsi-cAnavyantara-jyotiSikavaimAnikA tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta iti // 4 // ____TIkA-itaH pUrva 'devatayA upapattAro bhavanti' ityuktatayA tadadhikArAt devAneva bhedataH pratipAdayati-'kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA 1 gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhA. kiyatpakArAH khalu devalokAH prajJaptAH ? devalokavaktavyatA'kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNNatA ?' ityAdi / sUtrArtha - ( kaivihA NaM bhaMte ! devalogA paNNattA) he bhadanta ! devaloka kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? (goyamA! caunvihA devalogA paNNattA) he gautama ! devaloka cAra prakArake kahe gaye haiM (taMjahA) jo isa prakAra se haiM-(bhavaNavAsivANamaMtara-joisa-vemANiyA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) bhavanavAsI vAnavyantara, jyotiSika, aura vaimAnika.. he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha bilakula matya hI hai- he . bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha bilakula satya hI hai| TIkArtha :- isase pahele jo aisA gayA hai ki ye kisI eka devaloka meM devarUpase utpanna ho jAte haiM- so isI saMbaMdhako lekara yahAM sUtrakArane devoM ke bhedoMkA kathana kiyA hai-isameM gautamasvAmIne prabhuse aisA pUchA hai ki 'kaivihANaM bhale! devalogo paNattA' hevanAnI tivyatA'kaivihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA ? ' tyAsatrAthaH - (kAvihANaM bhaMte ! devalogA paNNattA ! ) Ed! Raisit TamA 2 hyA cha? (goyamA ! caubihA devalogA paNNattA), gautama! devatAnA yA2 ra 4thA cha (taMjahA) 2 mA prabhArI - (bhavaNavAsI, vANamaMtara. joisa, vemANiyA.) (1) sapanavAsI (2) vAtavyatara (3) jyotiSa bhane (4) mAni (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) mahanta / sAthai mA viSayanuM je pratipAdana karyuM te satyaja che. he bhadanta ! ApanI vAta sarvathA satya che. TIkAtha:- AgalA satrane aMte evuM kahevAmAM AvyuM che ke "teo koI eka devalekamAM devarUpe utpanna thAya che', A saba dhane anulakSIne ahIM denA bhedonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che / 'kuivihANaM bhaMte ! devaLogA paNNacA ?' mahadi Rais seal
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA. za.8 u.5 sU. 4 devalokanirUpaNam 657 bhagavAnAha-'goyamA ! caubihA devalogA paNNattA' he gautama ! caturvidhAH khalu devalokAH prajJaptAH uktAH, tAnevAha-'taMjahA-bhavaNavAsi-vANamaMtara-joisavemANiyA' tadyathA-bhavanavAsi-vAnavyantara-jyotipika-camAnikAH, natra asurakumorAdayo daza bhavanavAsino devAH yakSagakSasAdayo dAnavyantarA devAH, candramaryAdayaH paJcajyotipikA devAH, saudharmazAnAdayo dvAdaza vaimAnikAH devA stattallokavAsitvAt tattatpadena vyavahiyante / ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha-'sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduttaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyamevetyAzayaH // 0 4 / / iti zrI-vizvavikhyAta-jagahallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAlita-lalita. kalApAlApaka-pravizuddha-gadyapadyanaikagraMthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri- jainAcArya-jaina dharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM - .. "zrIbhagavatImatraraya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya paJcamoddezakaH samAptaH // 8-5 // he bhadanta ! devaloka kitane prakArake kahe gaye haiM ? uttara meM prakSu kahate haiN| goyamA' he gautama ! 'caunvihA devalogA paNNattA' devaloka cAra prakArake kahe gaye haiN| ' taMjahA' jo isa prakArase haiM'bhavaNavAsi-vANamaMtara-joisiyA vemANiyA' bhavanavAsI, vAlavyantara, jyotiSika aura vaimAnika inameM asurakumAra Adi 10 dasa prakArake bhavanavAsI deva hote hai / yakSa rAkSasa Adi ATha 8 prakArake vyantara deva hote haiN| candra sUrya Adi pAMca prakArake jyotiSika deva hote haiM aura saudharma IzAna Adi bAraha prakArake vaimAnika deva hote haiN| prAranA hai? uttara- 'caubihA devalogA paNNatA- jahA ? 3 gautama / vasanA nyA2 412 // cha a / nIya pramANe the- 'bhavaNavAmi-vANamaMtarajoisiyA-vamANiyA' (1) sapanavAsI, (2) vAna0yanta2, (3) jyotiSi mana (4) vaumAnika asurakumAra Adi dasa prakAranA bhavanavAsI Teva hoya che. yakSa, rAkSasa Adi ATha prakAranA vAnavyantara devuM hoya che candra, sUrya, Adi pAMca prakAranA jayotiSika de hoya che ane saudharma, izAna Adi bAra prakAranA vaimAnika deva hoya che. ahIM
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 bhagavatImatre yahAM jo saudharma IzAna Adiko vaimAnika deva kahA hai vaha una 2 devalokoM meM nivAsI hone ke kAraNa kahA gayA hai| arthAt saudharma devaloka meM nivAsa karanevAle devako saudharma aura IzAna devaloka meM nivAsa karanevAle devako IzAna aisA kahA hai| aba anta meM gautama bhagavAn ke vAkyako svIkAra karate hue kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM saMte tti'-he bhadanta ! Apake dvArA jo kahA gayA hai vaha saya satya hI hai yaha saba satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 4 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacadrikA vyAlyAke AThaveM zatakakA paMcama uddezaka samApta 8-5 je saudharma IzAna Adine vaimAnika deve kahyAM che, te sthana te devalemAM vasanArA devenI apekSAe karavAmAM AvyuM che. eTale ke IzAna devalokamAM vasanArA devA mATe "izAna" ane saudharma devaleka nivAsI deve mATe "saudharma' padane prayoga thayo che. gautama svAmI lagavAnanA kyAmA zraddhA 0yata 42ai cha. 'sevaM sate ! sevaM bhaMte ! tti' manta! mAghe mA viSayAnure pratipAdana dhyu cha ta yayAya che. mA pramANe kahIne va | namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakane pAMcamo uddezaka samApta. je 8-5 che
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SaSThodezakaH prArabhyate / aSTama zatakasya SaSTho dezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / saMyatazramaNAnAM nirdoSAhArAdikaM patilAbhayataH zrAvakasya kiM phala bhavati ! ekAntena nirjarA bhavati, udbhinna mAloharAdi dopayuktamAhArAdikaM pratilAbhayataH kiM phala bhavati ? atyadhikA nirjarA kizcit pApakarmavandhazca bhavati, asaMyatAnAm AhArAdikaM pratilAbhayataH kiM phalaM bhavati ? ekAntena pApakarma bhavati, nirgranthasya piNDadvayagrahaNArthamupanimantraNam, evaM tri catuH paJca paT saptASTa nava daza piNDAnAM grahaNArthamupanimantraNam, pAtradvayagrahaNArtha mupanimantraNAm yAvat daza pAtragrahaNArthamupanimantraNam ArAdhakavirAdhakavaktavyatA praznaH,-yeSAM savidhe AlocanA AThave zataka kA chaThA uddezaka aSTama zatakake isa chaThe uddezekA viSaya vivaraNa saMkSepase isa prakAra hai- saMyata zramaNoMke liye nirdoSa AhAra Adi denevAle zrAvakako kyA phala prApta hotA hai ? yaha prazna, ekAntase nirjarA honerUpa phala prApta hotA hai, yaha uttara ! ubbhinamAlopahata Adi doSayakta AhAra Adi denevAle zrAvakako kayA phala prApta hotA hai ? yaha prazna nirjarA to atyadhika hotI hai, tatho pApakarmakA baMdha thoDA sA hotA hai yaha uttara / asaMyata Adike liye hai / AhAra Adi denevAle zrAvakako kyA kala prApta hotA hai yaha prazna, ekAntase pApakarmakA baMdha hotA hai- uttara / nigrantha ke liye do piNDa grahaNa karane nimitta AmaMtraNa karanA. isI prakAra se tIna, cAra, pA~ca, chaha, sAta, ATha, nau, daza ina piNDoMko grahaNa karane nimitta upanimaMtraNa karanA. do pAtroMko grahaNa karane nimitta upanimaMtraNa AThamA zatakane chaThe uddezaka- AThamAM zatakanAM chaThThA uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, tene saMkSipta sArAMza nIce pramANe che- prazna- "saMta zramane nirdoSa AhArAdi vaherAvanArA zrAvakane kyA phaLanI prApti thAya che ?" uttara- "sa pUrNataHnirjarA thavA rU5 phaLa maLe che." prazna :- "temane aprAska, aSaNa-doSayukata AhAra Adi denAra zrAvakane kayA phaLanI prApti thAya che?' uttara- "temane vadhAre pramANamAM nirjarA ane a5 pramANamAM karmano baMdha thAya che. prazna - "asaMyata Adine AhArAdi denArane kayA phaLanI prApti thAya che?' uttara :- "sa pUrNataH pApakamane baMdha thAya che ? nirca thAne be piMDa grahaNa karavA mATe Ama traNe, eja pramANe traNa, cAra, pAca, cha, sAta, ATha, nava ane dasa piMDa grahaNa karavA mATenA AmarANunuM kathana be pAtra grahaNa karavA mATenuM upanimaMtraNa tathA 10 paryantanA pAtra grahaNa karavA mATenA upanima gaNanuM kathana. ArAdhaka virAdhakanI
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kartavyA bhavet te sthavirAzcet mUkAH syuH, AlocanA kartA nimrantho vA makaH syAta, tataH pazcAt sthacirA vA kAlaM kuryuH, nirgrantho vA kAla kuryAta, saMprApzanigraMnyasya catvAra AlApakAH, nihAramUrmi vihArabhUmi vA pravrajato nirgranthasya, grAmAnugrAma viharato nimranthasya vaktavyatA prarUpaNam ArAdhikA nirgandhI, tamyA ArAdharUtvakAraNapradarzanaJca, jvalato dIpakasya dIpayaSTayAdi samudAyasya madhye kiM jvalati, jyAticalati jvalato gRhasya tRNakASThAdi samadAyasya madhye kiM jvalati ? jyotijvalati, parakIyaudArikazarIramAzritya * jIvamya kAyavyApArakriyA, nairayikamya kAyakriyA, amurakumArANAM kAyakriyA, eka karalA. yAvat 10 pAtroMko grahaNa karane --nimitta upanimaMtraNa karanA. ye laya kathala ArAdhaka virAdhakakI vaktavyatA viSayaka prazna. jinake pAsa meM AlocanA karanI hai ve sthavira yadi mUka ho jAte haiM athavA Alocana kartA nirma tha mUka ho jAtA hai- aura isake pazcAt yadi sthavira kAlagata ho jAte haiM, yA nigraMtha kAlagata ho jAtA hai to usa sthavirake pAsa saMprApta (paMhuce hue) nirgranthake cAra AlApaka hote haiN| nihAra bhUmi yA vihAra bhUmiko jAte hue nirgranyakI aura grAmAnugrAma viharate hue nirgranthakI vaktavyatAkA nirUpaNa nirgranthI meM ArAdhakatA kA kathana, ArAdhakatA hone meM kAraNatAkA pradarzana. jalate hue dIpakatA dopayaSTi Adi samudAyake bIca meM kyA jalatA hai ? prazna jyoti jalati hai uttara / jalate hue gRhakA taNa kASTa Adi samudAyake bIca meM kyA jalatA hai? prazna jyoti jalatI hai uttara / parakIya audArika zarIrako Azrita karake jIvake kAyavyApAra kriyo hotI hai| nairayika jIvake kAyakriyA hotI hai| asura kumAroMke vakatavyatA viSayaka prazna- "jemanI pAse AcanA karavAnI hoya te sthavira je mUka (megA) thaI jAya, athavA AlecanA karanAra nigraMtha mUka thaI jAya, jenI pAse AlecanA karavAnI hoya te sthavira kALadharma pAmI jAya, athavA AlecanA karanAra zramaNa kALadharma pAmI jAya to tene ArAdhaka gaNAya ke virAdhaka, evAM cAra AlApaka nIhArabhUmi ke vihArabhUmi tarapha jatAM nircandI ane grAmAnugrAma viharatA nigraMthanI vaktavyatAnuM nirUpaNa nirca thinI ArAdhatAnuM kathana ane tenA kAraNanuM pradarzana. baLatA dIpakamAM dIpaka, vATa; tela Adi samRdayamAMthI zuM baLe che? uttara- "joti baLe che" pakIya audArika zarIrane Azrita karIne jIvanI kAyavyApAra kiyA thAya che. nAraka jIvamAM kAyakriyA thAya che. asurakumAremAM kAyakriyA thAya che. eka jIvamAM parakIya odarika
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.61 prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 su. 1 niryathamavilAbha phalanirUpaNam jIvasya parakIyaudArikazarIramAzritya kAyakriyA, nairayikajIvAnAm ekaparakIyaudArikazarIramAzritya kAyakriyA, nairayikAdInAM kAyakriyA, jIvanAm audArikazarIrANyAzritya kAyakriyA nairayikANAM kAyakriyA, jIvasya vaikriyazarIramAzritya kAryakriyA,, nairayikasya vaikriyazarIramAzritya kAyAkriyA, manuSyasya samuccayajI kriyA, vaimAnikAnAM kArmaNazarIramAzritya kriyA vaktavyatAca '. zramaNopAsaka vaktavyattA / mUlam - samaNovAsagasta NaM bhaMte! tahArUvaM saNaNaMvA mAhaNaMvA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAmAsa kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso nijjarA kajjai, natthi ya se pAve kamme kajjai, samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilA bhemANassa kiM kajjai ? goyamA ! kAyakriyA hotI hai / eka jIvake parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakriyA hotI hai / nairayika jIvoMke eka parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakriyA hotI hai / nairayika Adi jIvoMke kAkriyA hotI hai / jIvoMke audArika zarIroM ko Azrita karake kAyakriyA hotI hai / nArakoM ke kAyakriyA hotI hai / eka jIvake vaikiya zarIrako Azrita karake kAyakriyA hotI hai / manuSya ke sAmAnya jIvakI taraha kriyA hotI hai / vaimAnikoMke kArmaNa zarIrako Azrita karake kriyA hotI hai - isa prakArase kriyA ke viSaya meM vaktavyatAkA pratipAdana | jhUrIrane Azrita karIne kAyakriyA thAya che nAraka jIvAmAM eka parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAcakriyA thAya che. naiyika Adi jIvAmAM kAyakriyA thAya che. jIvAmAM audArika zarIrAne Azrita karIne kAcakriyA thAya che. nArImA kAcakriyA thAya che. eka jIvamAM vaikiya zarIrane Azrita kAyakriyA thAya che. manuSyamAM sAmAnya jIvanI jema rAjayiA thAya che. vaimAnikA mA kArmAMNuzarIrane Azrita karIne kriyA thAya che. A pramANe kriyA viSenA vaktavyanu pratipAdana.
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 662 bahutariyA se nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjai, samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM asaMjayaavizyapaDihayapaccakkhAyapAvakammaM phAsueNavA aphAsu eNavA esaNijeNavA, aNesaNijjeNavA, asaNapANa asaNapANa jAva kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kajjai, natthi se kAi nijarA kajjai // sU. 1 // 1 chAyA :- zramaNopAsakasya khalu bhadanta / tathArUpaM zramaNaM vA brAhmaNaM vA prAkaeSaNIyena azanapAnakhAdimasvAdimena pratilAbhayataH kiM kriyate ? gautama ! ekAntato nirjarA kriyate, nAsti ca tasya pApaM karma kriyate, zramaNopAsakasya khalu bhadanta / tathArUpaM zramaNaM vA brAhmaNaM vA amAsukena zramaNopAsaka vaktavyatA zramaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA ' ityAdi sUtrArtha :- (samaNovAsagassa bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNa asaNapANakhAimasAimeNaM paDilA bhemANassa kiMkajjai ) he bhadanta ! tathArUpavAle zramaNa yA mAhanake liye prAsuka eSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima AhAra denevAle zramaNoposakako kyA phala prApta hotA hai ? (goyamA ! egaMtaso nijjarA kajjai) he gautama ! usa zramaNopAsaka zrAvakako ekAnta nirjarA honerUpa phala prApta hotA hai / ( natthi se pAve kamme kajjai) pApakarma use nahIM lagatA hai / ( samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA zramaNopAsaka vakatavyatA 'samaNIvAsagassa NaM bhaMte ! tahArUtraM samaNaM vA ( 'chatyAhi 2 sUtrArtha :- ( samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilA bhemANassa kiM kajjai 2 ) Delahanta ! tathA3ya zramAyu hai bhAInane prAsura, zeSalIya, azana, pAna, madya mane svAdarUpa cAra prakAranA AhAra vaherAvanAra zramaNe pAsakane kayA phaLanI prApti thAya che? ( goyamA ! ) he gautama / ( egaMtaso nijjaro kajjai) te zramAsa zrAvane bheAntataH (sarvathA) nirbharA thavA 35 iNanI prApti thAya che. ( natthi ya se pAve
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TI. za.8 u.6 sU.1 nimra thapatilAbhaphalanirUpaNam 66.3 aneSaNIyena azanapAna yAvat patilAbhayataH kiM kriyate ? gautama ! bahutarikAtasya nirjarA kriyate, alpatarakaM tat pApaM karma kriyate, zramaNopAsakasya khalu bhadanta ! tathArUpam asaMyatAviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA pAsukena vA aprAsukena vA, eSaNIyena vA, aneSaNIyena vA, azanapAna yAvat kiM kriyate ? gautama ! ekAntataH tatpApaM karma kriyate, nAsti tataH kA'pi nirjarA kriyate ||muu. 9 / / mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilAbhemANassa kiM kajai) he bhadanta ! tathArUpavAle zramaNa vA mAhamake liye aprAsuka aneSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima AhAra denevAle zramaNopAsakako kyA phala prApta hotA hai ? ( goyamA / bahu tariyA se nijarA kajjaha, appatarAse pAvekamme kajai) he gautama ! aise zramaNopAsaka zrAvakake karmoM kI nirjarA adhika hotI hai tathA bahuta kama pApakarmakA baMdha hotA hai| (samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjaya avirayapaDihayapaJcakkhAyapAve kamme phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNapANa jAva kiM vajaha ) he bhadanta ! tathA prakArake viratirahita apranihata aura apratyAkhyAta pApakarmavAle asaMyatake liye prAsuka athavA aprAsuka, eSaNIya tathA aneSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima AhAra denevAle zrAvakako kyA phala prApta hotA hai ? (goyamA ! egaMtaso se kamme kajjai) tene pApa garnu nathI. (samaNovAsagassaNe bhaMte ! tahArUva samaNaM vA mAhaNaM vA aphAmueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANa jAva paDilAbhemANassa kiM kajai ?) hai HE-d! tathA35 zrama bhAunane maprAsu mane aneSIya sazana, pAna Adi cAra prakAranA AhAra vaherAvanAra zrama pAsakane kayA phaLanI prApti thAya che? (goyamA! bahutariyA se nijjarA kanjaDa, appatarA se pAvekamme kajaha ) he gautama ! e zramaNe pAsaka zrAvaka adhika pramANamAM karmonI nirjarA kare che ane ma65 prabhAzubhAM pAyama 42 (samaNovAsagassa gaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjaya avirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamma phAmueNavA aphAmueNavA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNa pANa jAva kiM kajjai ?) RHEd! tathA35 vitirahita, apratihata ane apratyAkhyAta pApakarmavALA asaMyatane prAsaka ke aprAsuka, eSaya ke aneSaNaya asana, pAna, khAdya ane svAdya rUpa cAra prakAranA AhAra denAra zrAvane yA 3||nii prApti yAya cha: (goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kajjai,
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664 bhagavatIsUtre paJcamoddezake zramaNopAsakasya prarUpaNaM kRtam, atha SaSThoddezake'pi zramaNopAsakameva vizeSarUpeNa prarUpayitumAha- 'samaNovAsagassa NaM bhaMte !' ityAdi / TIkA-'samaNobAsagassa NaM bhaMte ! tahAkhvaM samaNaM vA, mAhaNaM vA, phAsuesaNijje NaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAmemANarasa kiM kajjai ? gautamaH pRcchati-- he bhadanta ? zramaNopAsakasya khalu tathArUpaM-tathA tatprakAraM evaM svabhAvo nepathyaM = dhRtacaulapaTTakarajoharaNayatanAthaivaddhasadorakamukhabastrikamukharUpaM yasya sa tathAbhUtaH, taM tathA zramaNaM vA, mAhana iti upadezaka mAhanaM bA, mAsukaipaNIyena tatra-prAsukam acittam, eSaNIyam AdhAkarmAdi doparahitaM nena, azanapAnakhAdimasvAdrimena pratilAbhayataH satkurvataH kiM kriyate ? pAve kamme kanjai, nathi se kAi nijjarA kajjai ) he gautama ! ese zrAvakake ekAntataH pApakarmakA baMdha hotA hai- nirjarA thoDIsI bhI nahIM hotI hai| TIkArtha :- pAMcaveM uddezaka meM zramaNopAsakakI prarUpaNAkI gaI hai| aba sUtrakAra isa chaThe uddezaka meM bhI usI amaNopAsaka zrAvaka kI vizeSalpase prarUpaNA kara rahe haiM- isa meM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai 'samaNovAlagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM salaNaM vA mAhaNaM vA phAsuelaNijjeNaM asaNaNANakhAimasAimeNaM paDilAmemANarala kiM kajai tatprakAra rUpa svabhAvavAle - colapaTTakavAle rajoharaNavAle yatanArtha baddhaladAra kamukhavastrikAvAle-zramaNa ke liye tathA'mata mAro-isa prakArakA upadeza denevAle sAhanake liye prAmukaacitta, eSaNIya-AdhAkarma Adi dopase rahita azana, pAna, khAdima aura svAdima ina cAra prakAra ke AhAra denevAle arthAt-isa cAra nathi se kAi nijjarA kajjai) 8 gautama! ava zrApa santata: [sathA]. pApakarmane badha kare che bilakula nirja karatA nathI. TIkItha :- pAMcamAM uddezarkamAM zramaNopAsakanI prarUpaNa karavAmAM AvI che have sUtrakAra A chaThThA uddezakamAM paNa zramaNopAsaka zrAvakanI vizeSa prarUpaNa kare che- gautama svAmI mahAvIra prabhune mevo prazna pUche che - 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAmaesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAmemANassa kiM kajai ?' tayA 35 [ yAsaparTa, 2002e, bhane sa2447pattivANA ] zramAne tathA mAhanane [ mA haNe mA haNe evo upadeza denArA ] prAsuka [acitto,-eSaNIya [ AdhAkarma Adi deSathI rahita azana; pAna, khAdya ane svAdarUpa cAra prakAranA AhAra vahorAvanAra zrAvakane kayuM phaLa maLe che ?
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.6 mU.1 nigraMnyatilAmaphalanirUpaNam 665 ki phalaM bhavati, ? bhagavAnAha 'goyamA ! -egaMtaso nijjarA kajjaDa ' he gautama ? uparyuktasya tasya zramaNopAsakasya ekAntataH sarvathA nirjarA kriyate bhavati, 'natthi ya se pAve kamme kajjai' nAsti caitat tasya pApaM karma kriyate bhavati. aprAmukadAna ivetyAzayaH, gautamaH pRcchati- 'samaNobAsagassa NaM bhaMte ! tahAkhvaM samaNaM vA, mAhaNaMvA aphAmueNaM dhaNesaNijjeNaM asaNapANa nAva paDilAbhemANassa kiM kajjaDa ? he bhadanta ! zramaNopAsakasya khalu tathArUpam uttamaM zramaNaM vA, mAhanaM bA, apAmukena mAlohaDa chaMDiyaliptAdi dopayuktena na tu sacittena, anepaNIyena-sadoSeNa, azana-pAna yAvat khAdimasvAdimena pratilAbhayataH pratilAma vidadhataH kiM kriyate ? kiM phala .bhavati, lagati ? bhagavAnAha 'goyamA ! bahutariyA se nijjarA kajjai' he gautama ! patilAbhayataH prakArake AhAra denevAle-zrAvakakA kyA phala prApta hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! "egaMtaso nicarA kajaI' usa aise zramaNopAsakake ekAntataH sarvatho' nirjarA hotI hai| 'nathi ya se pAve kamme kajaI' pApakarma use nahIM lagatA hai| kyoMki aisA dAna nirdoSa hai| aba gautama prabhuse pUchate haiM-'samAvAlagasta NaM bhaMte ! tahArUcaM samaNaM vA, mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAva paDilAmemANasta kiM kajai' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvaka tathArUpa-uttama zramaNake liye yA mAhanake liye chaddhiya liptAdi doSayukta AzanapAna khAdima svAdisa AhArale satkRta karatA hai to use kyA phala hotA hai ? uttarame paJca kahate haiM 'goyamA ! bahutariyA se nijarA kajjai' cAroM prakAra ke / tara.- 'goyamA' gautama ! 'egaMtaso nijarA jaimevA zramapAsa zrAva: mantata:- [sapUta:] ni| 42 . 'nasthi ya se pAve kamme kajjai ' tene pA54ma aun nathI, bhara me dhAna niSi sAya cha ve gautama svAmI mahAvIra prasune yo prazna pUche cha / 'samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA, mAhaNaM vA aphAmueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANa jAca paDilAmemANassa, ki kajjai ?' Bard! tayA3sa-uttama zrama athavA mAnane mAleha chaThThiya liptAdi deASa yukta aprAruka ane vaNIya, aAna, pAna, khAdya ane svAgha, e cAra prakAranA ahiAra vaherAvanAra zrAvaNa pAsaka zrAvakane kayA phaLanI Ata yAya che ? - '. mahAvIra prabhu cha- 'goyamA' bahutariyA se nijjarA, kjji|
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... bhagavatAmA 666 ..... . ...... bhagata khalu zramaNopAsakasya pApakarmApekSayA bahutarikA 'se' tasya nirjarA kriyate, bhavati ? ' appatarAyase pAve kamme kajjai' he gautama ! tasya aprAmukena aneSaNIyena azanAdinA patilAbhayataH zramaNopAsakaya nirjarApekSayA'lpam alpatarakaM pApaM kama kriyate, bhavati, __ ayamAzaya :- glAnAdyavasthAyAM guNazAline pAtrAya aprAmukAdi dravyadAne cAritrakAyopaSTambho jIvaghAto vyavahAratastaccAritravAdhAca bhavanti, tatazca cAritrakAyopaSTambhAt nirjarA jIvaghAtAdezca pApakarma bhavati, tatraca svahetusAmarthyAt pApApekSayA bahutarA nirjarA, nirjarApekSayA cAlpataraM pApaM bhavati / atreyaM vicAraNA sUtrasya prathamAMze tathArUpazramaNAya prAsukAhAraM dadataH zrAvakasya pApaM na bhavati kintu mahatIkarmanirjarA bhavatIti bhagavatA AhArase zramaNa athavA mAinako denevAle zramaNopAsakake pApakarma kI apekSA bahuta adhika nirjarA hotI hai / tathA 'appatarAe se pAve kalye kanjaha pApakarma nirjarAkI apekSA use alpa lagatA hai| tAtparya kahanekA yaha hai-glAna Adi avasthAmeM guNazAlI pAtrake liye amAsuka-mAlohaDa chaDDiyaliptAdi doSayukta dravyake dAna karane para pAtrake cAritrakAyakI vRddhi hotI hai yA usakA sthirIkaraNa hotA hai isase nirjarA hotI hai| paraMtu amAsuka dravyake dAnase vyavahArame jIvaghAta hotA hai isaliye cAritrameM bAdhA AtI hai ataH pApakarma kA vaMdha hotA hai| isa kAraNa apane hetuoM ke sAmarthya se pApakI apekSA bahutara nirjarA hotI hai aura nirjarAkI apekSA alpatara pApa hotA hai| isa sUtrale prathama aMzameM tathArUpake zramaNako mosuka AhAra denevAle zrAvakako pApa nahIM hotA hai kintu ekAnta krmhe gautama! uttama zramaNa athavA mAnane te prakArano AhAra paherAvanAra zrAvaka jeTalA pA54mana ma mana che. tanAtha mdhini| 42 che. tayA 'appatarAe se pAve kamme kajjai' ta ni 21 42tAM pApa sAdhu lAge che. yA prayananu tAt5 cha ke glAna Adi avasthAmAM guNazAlI pAtrane aprAsuka [mAhaDa chaphiliptAdi deSayukta] dravyanuM dAna karavAthI pAganA cAritrakAnI vRddhi thAya che athavA sthirIkaraNa thAya che. tethI nirjarA thAya che. paNa amAsuka dravyanA dAnathI jIvaghAta thAya che tethI cAritramAM bAdhA Ave che ane danakartA pApakarmane baMdha kare che. A kAraNe tenA hetuonA sAmarthyathI pApa karatAM nirjasa adhika thAya che ane nirjara karatAM pApaochuM thAya che. A sUtranA pahelA bhAgamAM tIrthakara bhagavAne evuM pratipAdana karyuM che ke tayArUpa zramaNane prAsuka AhAra
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TI. za. 8 u. 6 va. 1 niyaMnyamatiLAbhaphalanirUpaNam 667 tIrtha kareNa pratipAditam, sUtrasya dvitIyAMze tathArUpazramaNAya amAnukamAhAraM dadataH svalpaM pApaM bahukarmanirjarA bhavatItyapi kathitam - tatra mAsukatvaM doSarahitasacittabhinnatvam aprA sukatvam dopasahita acicabhinnatvam ataeva mAlAvatArita tatkAlalipta bhUmi sthita saMghaTAdidoSayuktamazanAdikaM na tu AdhAkarmikauzikamudgamAdidopasahitaM dadateH puruSasya svalpa pApaM mahAnirjarA bhavatIti pratipAditam / acittamAtrasya prAzukatvakathane tatkAla liptabhUmyAdi sthita saMghaTA didoSayukta puruSAdiddattAnapAnAdeH pratiSedho na syAt tasya svarUpataH acittatvAt / tRtIyAMze - tathArUpAsaMyatAye aviratAya apratihata pratyAkhyAtapApakarmakAya hiMsakAya prANAtipAtamRSAvAdAdyapadezakAya azanAdikaM dadataH puruSasya caikAntaM pApaM bhavati / natu karmanirjareti / gautama : pRcchati - samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavizyapaDiyapaccakkhAya nirjarA hotI hai aisA bhagavAna tIrthakarane kahA hai tathA kAraNavaza amAka AhAra denevAle zrAvakako alpapApa aura adhika karmanirjarA hotI hai esA isI sUtra ke dvitIya aMzase kahA hai / usameM mAska zabdakA artha hai doSarahita sacitabhimna aura amAsuka zabdakA artha hai doSasahita acittabhinna ataeva mAlA se utArA qhudA tatkAlalita bhUmisthita saMghaTTAdidoSayukta puruSase diyA huA acittabhaktapAna dene meM sAdhuko pApa hotA hai aisA zAstrameM kahA gayA hai acittamAtrako mAsu yadi kaheM taba liptabhUmisthita saMghaTTAdi doSayukta puruSale diyA huA annapAnakA nirAkaraNa nahIM hogA. kyoMki mAlAdyavatArita bhaktapAna yoM to acitta hai hI / aba gautanasvAmI prabhuse pUchate pANI vaheArAvanAra zrAvakane pApa lAgatuM nathI paNa tenA karmanI ekAntataH nirAja thAya che ane A sUtranA khIjA bhAgamAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke zramaNeAne kArajIvA aprAsuka AAhAra denAra zrAvakane alpa pramANamAM pApa lAge che ane tenA karmonI adhika pramANumAM nirA thAya che temAM prAsuka eTale doSarahita, cittabhinna ane aprAsuka eTale deAyukata acittabhinna, evA atha samajavA tethI kALa uparathI utArelA tatkAlalipta bhUmisthita saMghaTTAAiSayukata puruSa dvArA apAyelA acitta AhAra pANI devAthI sAdhune pApa lAge che evuM zAstramAM kahyuM che. acittane ja jo prAcuka kahevAmAM Ave te liptabhUmisthita tathA sa ghaTTArdoiSa yukta puruSa vaDe apAyelA AhAra pANInuM nirAkaraNa thaze nahIM, kAraNua mAlA-vatArita bhakata pAna [AhAra pANI ] Ama te acitta ja hAya che. f - '
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhagavaMtIsUtre.. 668 pAcakammaM phAnueNavA, aphAnuerNavA, esaNijjeNavAM, aNesaNijjeNacA asaNapANajAva ki kajjai ? " he bhadanta ! zramaNopAsakasya khalla tathArUpaM sarvazreSTham asaMyatAviratamahita pratyAkhyAtapApakarmaNAm hiMmApadezakaMca aguNavantaM pApavizeSam prAsukena acittena vA, aprAsuvena sacittena eSaNIyena nirdoSeNavA aneSaNIyena vA sadoSeNa vA, azanapa nayAvat khAdimasvAdimena pratilAbhayataH kiM kriyate ? bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! egaMtaso se pAve kase kajjaDa, natthi se kAi nijjarA kajjaDa ' he gautama ! aguNantaM pAtra vizeSa prAsukAmAsa kena epaNIyAnepaNIyena ca azanAdinA pratilAbhayataH zramaNopAsakasya ekAntataH ekAntena tat pApaM karma kriyate bhavati, nAsti sA kApi kAcidapi nirjarA kriyate, bhavati, evaJca mAsukA mAsukAderdAnasya pApakarmaphalatvaM nirjarAyA A - samaNAvA sagarasaNaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaM avizyapaDiya paccakrakhAya pAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesa NijjeNa vA asaNapANa jAva kiM kajjai' he bhadanta ! zramaNopAsaka zrAvakako jo ki tathAprakArake virati rahita apratihata aura apratyAkhyAta pApakarmavAle asaMyatake liye- sAdhu guNa varjita ke liye mAsukaM athavA aprAsuka, eSaNIya tathA aneSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima vastuoMko AhAra meM detA hai tokyA phala mAla hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyanA' he gautama! 'egaMtaso se pAve kamse kajjaha, natthi se kAi nijarA kajjai' aguNavanta pAtra - vizeSa ke liye prAka, amAsuka, eSaNIya, aneSaNIya azana, pAna Adi denevAle zramaNopAsaka zrAvakako ekAntataH - sarvathA pApakarma lagatA hai - isa sthiti meM usake thoDI sI bhI nirjarA nahIM hotI hai / " 8 IG 1 gautama svAmInA prazna- samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjayaavirayapaDiyapaccakrakhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAraeNa vA esaNijjeNa vA aNesa NijjeNa vA asaNapANa jAva kiM kajjai ?' mahanta ! tathA35 viratirahita, apratidvaMta ane apratyAkhyAta pApakama vALA asayatane [sAdhu guNu rahitanaeN] prAsu ? saprAsura, zeSAzIya neSaNIya, azana, pAna; mAgha, bhane svadya vastuo ahAramAM denArane kayuM phaLa maLe che? | t , mahAvIra amunA uttara- ' goyamA ! ' he gautama! ' egataso se pAvekamme kajjai, natthi se kAi nijjarA kajjaI ' va yAtrane prAsura, asura, zeSaNIya aneSaNIya azana, pAna Adi AhAranuM dAna karanAra zrAvakane ekAntataH | sarvathA pApakarmAM ja lAge che. A paristhitimAM tenA pApAnI bilakula nirA thatI nathI A
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 669 ma. TIkA za. 8 u. 6 mU.1 nirgranthamatilAbhaphalanirUpaNam abhAvazca pratipAdito bhavati, asaMyamopaSTambhasya ubhayatrApi tulyatvAt, etAvA nAvizeSaH karuNAbuddhayA yatra kutrApi dadataH pApakarma na bhavatIti / na ca prAmukAdau jIva prANAtipAtAbhAvena aprAmukAdau ca jIvaprANAtipAtasadabhAvena vizeSasya sphuTatvAt kathamubhayostulyatvamatroktamiti vAcyam pApakarmaNaH nirjarAyA isa taraha prAmuka amAsuka dravyake' dAnakA phala pApakarma hai tathA nirjarAkA abhAva hai| kyoMki donoMse hI asaMyama avasthAko puSTi milatI hai| isaliye donoMmeM samAnatA hai| yahAM para yadi aisI AzaMkA kI jAya ki prAsuka Adi AhArameM jIvake prANAtipAtakA abhAva hai aura amAsuMka Adi AhArameM jIvake prANAtipAtakA sadalAva hai isa apekSA donoMmeM bheda to hai hI-phira Apa donoMmeM samAnatA kaise kahate haiM-isakA uttara aisA hai ki pApakarmakI nirjarA kA abhAva aguNavantameM donoMse nahIM hotA hai - aisI hI vivakSA prakRtameM huI hai so isI vivakSAko lekara donoMseM samAnatA kahI gaI hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki jo aguNavanta ( asaMyata) jAva hai usake liye cAhe prAsuka Adi vizeSaNavAlA AhAra diyA jAve cAhe aprAsluka Adi vizeSaNavAlA AhAra diyA jAye usase usake asaMyamajanya pApakarmakI nirjarAmeM koI vizeSatA nahIM AtI hai| asaMyamI jIvoMko jo AhAra diyA jAtA hai vaha gurubuddhi yA dharmavuddhi se samajhakara nahIM diyA jAtA hai| kintu anukaMpAle diyA jAtA hai| rIte asa yatane prAsuka, amAsuka dravyonuM dAna karavAthI pApakarma bAdhavA rUpa phaLa maLe che tathA pApakarmanI nirjarA to thatI ja nathI. kAraNake te banne dvArA asaMyama avasthAne ja puSTi maLe che. tethI te bannene samAna ja gayA che ahIM ke evI za kA kare ke prAsuka Adi AhAramAM jIvanA prANAtipAtane abhAva hoya che, paNa aprAsuka Adi AhAramAM jIvana prANAtipAtane saMbhAva , heya che, chatAM e bannene samAna kevI rIte mAnI zakAya? tenuM samAdhAna A pramANe karI zakAya- pApakarmanI nirjarAne abhAva aguNavatamAM [asaMyatamAM te baMne vaDe thatuM nathI evuM ja pratipAdana ahIM karavAmAM AvyuM che ane tene anulakSIne ahIM bannemAM samAnatA batAvI che. A kathanane bhAvArtha e che ke asaMta jIvane prAsukaAhAra maLe ke amAsuka ahAra maLe- bhale game te prakAranA AhAranuM dAna karavAmAM Ave paNa tenA dvArA tenA asaMyamajanya pApakarmanI nirjarA thatI nathI, asaMyamI jIvane je AhAra devAmAM Ave che te pitAnA guru mAnIne athavA dharmabuddhithI samajaNapUrvaka apa nathI, paNa anukaMpAne lIdhe
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 bhagavatImUtra abhAvasyeva prakRte vivakSitatvena. tAdRzavizeSamyAgAvivakSitatvAt / atra ca mokSArtha yaddAna tasyaiva prarUpaNaM kRtam, uktazca 'mokvatthaM jaM dANaM taM paieso vihI samakkhAo / ____ aNukaMpA dANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddham // 1 // ' sU0 // 1 // aise AhArakI yahAM vivakSA nahIM kI gaI hai / yahA~ to aise hI AhAra kI vivakSA huI hai jo karmanirjarAkA hetu hotA hai| aura karmanirjarA kA hetu vahI AhAra hogA jo supAtroMko diyA jaaygaa| supAtra ve hI hai jo mokSamArga meM cala rahe haiM mokSamArgameM sthita supAtroMke liye diyA gayA AhAra dAtA ke karmoM kI nirjarA kA kAraNa banatA hai| karmoM kI nirjarA hone se ho mokSa prApta hotA hai| isIliye 'mokSA yaddAnaM tasyaiva prarUpaNaM kRtam anukaMpAdAnAdestu prarUpaNaM na kRtam' yahA~ para TIkAkAra ne aisA kahA hai ki mokSa ke liye-mokSaprApti ke liye jo dAna hai usIkI prarUpaNA kI hai / anukaMpAdAna Adi kI prarUpaNA nahIM kI hai / mokSaprApti ke liye vaha isaliye nahIM hotA hai ki usameM saMvarapUrvaka kamoM kI nirjarA nahIM hotI / anukaMpAdAna AdimeM to anukaMpA aura aucitya kI hI apekSA rahatI hai / kahA bhI hai 'mokkhatthaM jaM dANaM taM pai eso vihIM samakkhAo / ___ aNukaMpA dANaM puNa jiNehiM na kayAha paDisiddham // 1 // ' apAya che. ahIM evA AhAranuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM nathIahIM te karmanirjarAnA hatarUpa AhAranI prarUpaNa karavAmAM AvI che. ane karmanirjarAnA heturUpa te eja AhAra gaNI zakAya che ke je supAtrane ApavAmAM Ave che. supAtra ene ja kahe che ke mekSane mArge AgaLa vadhatA hoya che evA supAtrane ApavAmAM Avela AhAra dAtAnA karmonI nijerAnA kAraNarUpa bane che. karmonI nija rA thavAthI ja mekSanI prApti thAya che. tethii| sUtra 2 mahI ' mokSArthe yad dAnaM tasyaiva prarUpaNaM kRtam anukaMpAdAnAdestu prarUpaNaM na kRtam ' mokSaprApti ma yogI sevA hAnanI 535 4za haianukaMpAdAna AdinI prarUpaNa karI nathI. tene ekSaprApti karAvanAruM na kahevAnuM kAraNa e che ke temAM saMvarapUrvaka karmonI nirjarA thatI nathI. anukaMpAdana Adi te anukaMpa dAna AdimAM aucityanI ja dRSTi rahe che. kahyuM paNa che ke 'mokkhatyaM jaM dANaM- pai eso vihI samakkhAo / aNukaMpA dANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddham // 1 // '
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. ca. TI. za.8 u.6 mU.2 nigraMthadAnadharmanirUpaNam ''nigranthadAnadharmavaktavyatAmUlam - 'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppavilu keI dohiM piMDehi uvanimaMtejA-egaM Auso! appaNA bhujAhi, ega therANaM ,dalayAhi, se ya taM piNDaM paDiggahejA therAya se aNugavesiyavA siyA, jattheva aNugavesamANe there pAlijjA tatthevANuppadAyavve siyA, no ceva NaM aNugavesamANe there pAsijjA taM no appaNA bhuMjejjA, no annesi dAvae, egate aNovAe acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pamajittA paridAveyave siyA, niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTaM kei tihiM piMDehi uvanimaMtejAegaM Auso! appaNA bhuMjAhi, do therANaM dalayAhi, se ya te paDiggahejA therAyase aNugaveseyavA sesaM taM ceva jAva pariTrAveyace siyA, evaM jAva dasahiM piMDehi uvanimaMtejjA, navaraM egaM Auso ? appaNA bhuMjAhi, nava therANaM dalayAhi, sesaM taM ceva jAva pariTrAveyave siyA, niggaMthaM ca NaM gAhAvai jAva kei dohi paDiggahehi uvanimaMtejA egaM Auso! appaNA (arthAt mokSa prApti ke liye jo dAna hai usa dAna ke liye yaha vidhi kahA gayA hai / anukampAse dAna ke liye nahIM kintu jinezvara bhagavAnane anukampA se dAna denekA niSedha kabhI nahIM kiyA hai / anukampA se dAna denA cAhie // sU0 1 // mekSa prAptine mATe je dAna che te dAnanu ahIM svarUpa batAvyuM che, ahIM anukavAthI karAyevA dAnanI vAta karavAmAM AvI nathI. paraMtu jinezvara bhagavAne anukaMpAthI dAna devAne niSedha kadI karyo nathI tethI anukaMpAthI dAna devuM joie ke sU nA
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 672 paDibhuMjAhi, egaMtherANaM dalayAhi, seya taM paDiggahejA, taheva jAva taM no apaNA paDibhujejjA, no annesiM dAvae, sesaM taM caiva jAva pariveyave siyA, evaM jAva dasahiM paDiggahehiM, evaM jahA paDiggahavantadvayAbhaNiyA, evaM gocchagarayaharaNacolapaTTaga - kaMbala laTTo saMthAragavattanva'yAya' bhANiyavA jAva dasahiM saMthArahi uvanisaM tejjA jAva paridvAveve siyA // sU0 2 // chAyA - nirgranthaM ca khalu gAthApatikulaM piNDapAtapratijJayA anupraviSTaM kazcit dvAbhyAM piNDAbhyAm upanimantrayet ekam AyuSman AtmanA zukSva ekaM sthavirANAM dehi, sa ca tau piNDau pratigRhNIyAt, sthavirAzca tasya anugaveSayitavyAH syuH yatraiva anugaveSayan sthavirAna pazyet tatraiva anupradAnirgranthadAnadharma vaktavyatA , nigyaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAthapaDiyAe ' ityAdi / sUtrArtha - (nigyaM NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anupavi keI dohiM piMDehi uvanimaMtejjA ) gRhastha ke ghara AhAra prApta karane kI icchA se praviSTa hue nirgrantha ko koI gRhastha do piMDoM ko grahaNa karane ke liye upanimaMtraNa kare - ki ( egaM Auso ! apaNA bhujAhi evaM therANaM dalayAhi ) he AyuSmAna ! eka piNDa tuma khAnA aura dUsarA piNDa sthaviroM ko denA ( se ya taM piNDaM paDigAhejjA therA ya se aNugave siyavvA siyA ) isake bAda vaha nirgrantha una donoM piNDoM ko le leveM aura una sthaviroM kI talAza kareM / nigraMtha dAna dharma vatavyatA 6 niggaMthaM ca NaM gAhAvaikula piMDavAya paMDiyAe ' dhatyAhi sUtrAtha - ( niggaMthaM caNaM gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe aNuSpaviddhaM keI dorDi piMDe ubanimaMtejjA ). gRhasthane dhera AhAra prApta karavAnI icchAthI " padhArelA ni thane koi gRhastha me thidde| zraddhaSu uravAne bhATe upanibha yu re mane u ( egaM Auso ! apaNA jAhi gaM therANaM dulayAhi ) he AyuSmana ! 4-piMDa tame jAne bhane jale piMDa sthavirAne Apale. (se ya taM piMDaM paDigahejjA therAya se aNugavesiyanyA siyA ) tyAra 'khAdya te nitha te banne piMDAne laI le che ane te 11 1 F 11 12 1 l sthavirAnI ' zApa kare che. 10 is
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU.2 nimranyadAnadharmanirUpaNam 673 tanyaH syAt-no caiva khalu anugaveSayan sthavirAn pazyettaM no AtmanA bhubjIta, no anyammai dApayeta, ekAnte anApAte acitta vahamAnake sthaNDile pratilekhya pramAyaM pariSThApayitavyaH syAt, nirgranthaM ca khalu gAthApatikulaM piNDapAtapatijJayA anupaviSTaM kazcit tribhiH piNDaiH upanimantrayeva-ekam AyuSman ! AtmanA bhukSva, dvau sthavirANAM dehi, sa ca tAMzca pratigRhNIyAt, sthavirAzca tagya ( jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyavvesiyA, no ceva NaM aNuvagavesamANe there pAsijjA taM no appaNA bhujejA) gavezaNA karatA huA vaha jahAM para una sthaviroM ko dekhe-vahIM para unheM vaha piNDa de deveM-yadi kadAcit sthaviroM ko talAza karatA huA vaha unheM na pAve to usa piNDa ko svayaM na khAve (no annesiM dAvae) na kisI dUsare ko deve ( egate aNAvAe acitte bahuphAmue thaMDile paDilehettA pamajittA parihAveyave siyA) kintu ekAnta, anAyAta jahAM para koI Ave nahIM aise acitta aura bahuprAssuka sthaNDila (bhUmi)meM pratilekhanA karake-pramArjanA karake pariSThApita kara deve / (nirgranthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNupavilu kei tihiM piMDehiM uvanimaMtejA-egaM Auso ! appaNA suMjAhi do therANaM dalayAhi ) gRhastha ke ghara para AhAra lenekI icchA se gaye hue nigrantha ko koI gRhastha tIna piNDa grahaNa karane ke liye upanimaMtraNa karatA hai ki he AyuSman ! eka piNDa Apa (jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyatvesiyA, no ceva NaM aNugavesamANe there pAsijjA taM no appaNA bhujejjA) yAvI zata zodhatA zodhatAM jyAM tene te sthavira maLe che, tyAM te temane te piMDa ApI de che paNa A rIte zidhatA zodhatAM je tene te sthavirene bheTa thAya nahIM, to te piMDa khAI zakate nathI, (no annesi dAvae) bhI apane AdhI zata nathA, (egaMte aNAvAe acitte bahuphAmue thaMDile paDilehettA pamajjittA parihAveyave siyA) paNa ekAMnta, nirjana (jyAM keinI avara javara na hoya evA), acitta ane bahaprAsuka bhUmimAM - te bhUminI prArthanA karIne-tene pariSThApita kare che-tene padharAvI de che. (niggaMthaM ca NaM gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe aNupavilu kei tihiM piMDehi uvanimaMtejjA- egaM Auso! appaNA sujAhi do therANaM dalayAhi ) gRhasthane ghera AhAra prApta karavAnI IcchAthI pravezelA keI nirca thane kaI gRhastha A pramANe kahIne traNa piDAnuM dAna kare che- " he bhAyuSyana ! eka piMDa Apa khAje, ane
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 ... . ....bhagavatImatre anugavepavitavyAH syuH, zeSa tadeva yAvat pariSThApayitavyau syAtAm, evaM yAvat dazabhiH piNDaiH upanimantrayet, na varam-ekam AyuSman ! AtmanA bhujhva, nava sthavirANAM dehi zeSaM tadeva yAvat pariSThApayitavyAH syuH, nigranthaM ca khalu gAthApatikula yAvat kazcit dvAbhyAM pratigrahAbhyAma upanimantrayet-ekam AyuSman ! AtmanA paribhukSva, eka sthavirANAM dehi, sa ca tau pratigRhNIyAt tathaiva yAvat taM no AtmanA paribhujIta, khAnA vAkI ke ye do piNDa sthaviroM ko denA isake bAda (se ya te paDiggAhejA therA ya se aNugaveseyavvA ) vaha una piNDoM ko lekara una sthaviroM kI gaveSaNA karane lagatA hai (sesaM ta ceva jAva parihAveyavAsiyA) isake bAda kA avaziSTa kathana pUrva kI taraha kaha lenA cAhiye yAvat vaha una do piNDoM ko pariSThApita kara detA hai / ( evaM jAva dasahiM piMDehiM uvanisaMtejA) isI taraha se 'yAvata daza piNDoM ko grahaNa karane ke liye gRhastha upanimaMtraNa karatA hai| isa viSaya meM bhI samajhanA caahiye| (navaraM egaM Aulo! appaNA sujAhi, nava therANaM dalayAhi-sesaM taM ceva jAva parihAveyavveliyA) paraMtu jaba vaha gRhastha isa prakAra se kahe ki he Ayupman ! ekapiNDa tuma khAnA bAkI ke nau piNDa sthaviroM ko denA-isake Age kA apaziSTa kathana yAvat sthaNDila meM pariSThApita kara deve yahAM taka jAnanA cAhiye (niggaMdhaM ca NaM gAhAvaDa0 jAva dohi paDiggohiM 'unimaMtejjA egaM Auso appaNA paDibhu jAhi egaM therANaM dalayAhi) mAnA me piMDa sthavizane pIne tyA26 (seya te paDiggahejjA therAya se aNugave seyavyA ) ta niyaMta piDA aDa rIna. te sthavizanI zAdha 42vI 24. (sesaM taM ceva jAva parihAveyacyA siyA) tyA2 mAtuM te me piDAne bhUmimA 5204Apita 4 nANe che', 'yAM sudhInu samasta yana mahI adde| 42j (evaM jAva dasahi piMDehiM uvanimaMtejjA) se pramANe 41 paryantanA piMDI ahe| 42vAnA panimA viSe paNa bhAj ( navaraM egaM Auso ! appaNA bhujAhi, nava therANaM dalayAhi - rosaM taM ceva jAtra parihAveyave siyA) mI vizaSatA mehadI ja samajavAnI che ke "Ayumana, aka piDa Apa khAje, bAkInA nava piMDe sthavirone Apaze ', tyAra bAdanuM "bhUmimA nava piDene pAThavI devA" paryatanuM kathana AgaLa bhu ra samara. (niggaMthaM ca NaM gAhAvai0jAva dohi paDiggahehi uvanimaMtejA ega Auso ! appaNA paDibhuMjAhi egaM therANaM dalayAhi ) 4 me niya -
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ payacandrikA TI. za.8 u.6 su.2 nimranyadAnadharma nirUpaNam 675 nau anyeSAM dApayeta, zeSaM tadeva yAvat pariSThApayitavyaH syAt, evaM yAvat dazabhiH pratigrahai evaM yathA pratigrahavaktavyatA bhaNitA evaM gucchaka rajoharaNacolapaTTaka -kambala yaSThi saMstArakavaktavyatA ca bhaNitavyA, yAvat dazabhiH saMstArakaiH upanimantrayet, yAvat pariSThApayitavyAH syuH ||suu0 2 / / koI nirgrantha yAvat gRhapati ke kula meM praveza karatA hai aura vaha use do pAtroM ke liye upaniyaMtraNa karatA hai-he AyuSman ! eka pAtra kA tuma upayoga karanA aura dUsarA pAtra sthaviroM ko denA ( se ya ta paDigahejA) aba vaha una donoM pAtroM ko le lenA hai / (taheva jAva taM no appaNA paDibhujejA no annesi dAvae lesaM taM ceva jAva parihAveyanvesiyA) isake Age kA saba kathana pUrva kI taraha jAnanA cAhiye yAvat vaha usa pAtra kA spayaM upayoga na kare aura na use dUsare sAdhu ko bhI vaha deveM Age kathana pUrva kI taraha yahAM lagA lenA cAhiye yAvat vaha use pariSThApita kara deveM / ( evaM jAva dasahi paDiggahehiM evaM jahA paDiggahavattavyayA bhaNiyA - evaM gocchagarayaharaNacolapaTTAkaMbalalaTTIsaMdhAraNa vattavvayA ya bhANiyavvA jAva dasahiM saMthAraehi uvanimaMtejA jAva pariTThAveyavAsiyo) imo taraha se daza pAtra taka kahanA cAhiye / jisa taraha se pAtra ke viSaya meM vaktavyatA kahI hai usI taraha se gucchA, rajoharaNa, colapaTTaka, kaMbala, daNDa aura saMstAraka kI vaktavyatA kaI gRhasthane tyAM padhAre che. te gRhastha A pramANe kahIne tene be pAtra arpaNa kare che he AyuSpana! eka pAtra tame vAparajo ane bIju pAra sthavirone Apazo ? / (se ya taM paDigahejjA) te niyata manne yAtrAne aDa 42 cha (taheva jAva te no appaNA paDibhujejjA, no annesi dAvae sesaM taM jAva paridvadhveyavesiyA) tyAra bAdanuM samasta kathana AgaLa mujaba samajavuM" te pAtrane upayoga tenAthI paNa karAya nahIM, bIjAne te pAtra apAya nahI paNa teNe tene bhUmimAM paraThavI devuM joIe ,tyAM sudhAnu samasta thana mAmA bhusabhA (evaM jAva dasahi paDiggahehiM evaM jahA paDiggahavattamayA bhaNiyA - evaM gocchagarayaharaNacolapaTTaga kaMvala lahI saMthAragavattavyayA ya bhANiyacyA jAva dasahi saMthAraehiM uvanimaMtejA jAva parihAyavcA siyA). me prabhArI isa sudhInA pAtrAnI tavyatA samApI pAtratA sAtavyatA- shunch|, nyAlaya, meTA, 6 bhane sastA26
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676 bhagavatIsUtre TIkA- dAnAdhikArAt nirgranthadAnadharmavaktavyatAmAha- 'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM / piDavAyapaDiyAe aNuppaviTTha keI dohi piDehiM uvanimaM tejjA nirgranthaM zramaNaM ca punaH khalu gAthApatikula gRhasthagRhaM piNDapAtapatijJayA piNDasya AhArasya pAtaH pAtre nipatanaM piNDapAtaH tasmin matijJA pratijJAnaM budiH tayA, piNDapAtapatijJayA AhAragrahaNecchayA 'piNDasya pAto mama pAtre bhavatu' iti buddhayetyarthaH, punararthakacakAraprayogeNa-saMyatAdi vizekahanI cAhiye, yAvat vaha daza saMstArakoM ke liye upanimantraNa kare yAvat vaha use pariSThApita kareM-yahAM taka / _____TIkArtha-dAna kA adhikAra cala rahA hai isaliye sUtrakAra yahAM nirgrantha dAna dharma kI vaktavyatA kaha rahe haiM-niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTTa keI Dhohi pi Dehi upanimaMtejA' koI nirganya kisI gRhastha ke ghara piNDapAtapratijJA se AhAra grahaNa karane kI icchA se praveza karatA hai, vaha gRhastha use do piNDoM ke nimitta upanimantrita karatA hai-kahatA hai, he bhikSo ! isa piNDadvaya ko tuma grahaNa karo / piNDa kA artha AhAra hai / AhAra kA dAtA ke dvArA jo pAtra meM dAna kI icchA se DAlanA hotA hai vaha piNDapAta hai / isa piNDapAta meM jo pratijJA-patijJAna-piNDakA pAta mere pAtra meM ho ailI buddhi-isakA nAma piNDapAtapratijJA hai / isa piNDapAta kI pratijJA se azanAdi AhAra ko grahaNa karane kI icchA se nirgrantha gRhastha ke ghara jAtA hai / dAtA gRhastha saMyatAdi vizeSaNa. viSe paNa samajavI. "dasa saMstArakane mATe upanimaMtraNa karIne temane paraThavavA paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM TIkAtha:- dAnano adhikAra cAlI rahyo che. tethI sUtrakAra A sUramAM nirmatha hanadhanI 14tavyatArnu ayana 42 cha- 'niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppanihU~ keI dohi piM Dehi uvanimaMtejjA' zrama niya koI gRhasthanA gharamAM piMDapAta pratijJAthI - AhAra prahaNa karavAnI IcchAthI - praveza kare, ane te gRhastha tene be piMDa karavAne upanimaMtrita kare che kahe che- "he nitha AyuSyanuM! A be piDene A5 grahaNa kare" piMDa eTale a hAra AhArane dAtA dAnanI IcchAthI je AhAra sAdhunA pAtramAM nAkhe che, te AhArane piMDapAta kahe che. mArA pAtramAM piMDapAta thAya', evI je IcchA tenuM nAma "piMThapAta pratijJA" che. A piMDapAta pratijJAthI-AhAra grahaNa karavAnI IcchAthI -nigraMtha gRhasthane
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 . 2 nirgranthadAnadharma nirUpaNam 677 'SaNaviziSTAya nirgranthAya prAmukAdidAne gRhapaterekAntena nirjarA bhavatIti sUcitam AhArArtham anupaviSTanigranthaM prati kazcit zrAvako dvAbhyAM piNDAbhyAM karapaTikAdi bhojanAbhyAm upanimantrayeta bhikSo ! gRhANedaM piNDadvayamitirItyA niyojayet, 'ega Auso ! appaNA muMjAhi, ega therANaM dalayAhi ' he AyuSman nigrantha ? tatra ekaM piNDaM bhojanam AtmanA svayameva bhuikSva, ekam anyacca bhojanapiNDaM sthavirANAM sthavirebhyo dehi iti "se ya taM piNDaM paDiggahejA' sa ca nirgranthastaM piNDaM sthavirAya dIyamAnamAhAraM patigRhNAyAt, gRhItvA nirgranthaH svasthAnaM gataH pazcAt 'therAya se aNugaveviziSTa usa nirgrantha ke liye prAssukAdi AhAra kA dAna detA haikyoMki isa prakAra ke nimrantha ke liye AhAra Adi kA diyA gayA dAna dAtA ke liye apane karmoM ko nirjarA kA ekAntarUpa se kAraNa hotA hai| yahI bAta 'niggaMthaM ca NaM' isa pada meM ca zabda se sUtrakArane sUcita kI hai| AhAra Adi kA dAna dete samaya dAnA gRhastha usa nirgrantha se kyA kahatA hai-isa bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-'egaM Auso ! appaNA bhujAhi ega therANaM dalayAhi vaha dAtA gRhastha usase kahatA hai ki AyuSman ! nirgrantha ! isa pradatta dAna meM se eka piNDa tuma apane AhAra ke upayoga meM lenA aura dUsarA piNDa anya sthaviroM ko denA 'se ya taM piDaM paDijAhejA' isa prakAra sunakara vaha usa piDa ko apane pAtra meM le letA hai| aura lekara yahAM se apane sthAna para A jAtA hai / ghera jAya che dAtA gRha saMyatAdi vizeSAvALAne zramaNa nirNayane prAsudi AhAranuM dAna kare cheA rIte sa yatAdi vizeSaNavALA nirNayane AhAradinu dAna devAthI dAtAnAM 4AnI mantata (sayA) ni2|| yAya che. me pAta 'niggaMthaM ca NaM' wi 'ca' pathI sUtrAre sUthita 43 che bhADAAhitu hAna hetI mate hAtA gRhastha ta niyane zu4 che te sUtradhAre nAyanA pAdhyama ghaTa jyu cha- 'egaM Auso! appaNA muMjAhi, egaM therANaM dalayAhi te hAtA gRhasya tara he / he Ayuzmana ! nircaya ! meM Apane ApelA dAnamAMthI eka piMDa tame tamArA mAnA upayogamA sena, mana bhAsa piMDa anya sthAvizane Apale / 'se ya taM piMDaM paDigAhejjA''mA prabhAra hAtAnI vAta sAlaNAna ta ni ya piune yAtAnA pAbhAM cha. mane tyA pAra pAtAne sthAna taya che. 'therAya se aNugaMvesiyavAsiyA jattheva aNugavesamANe there pAsijjA' bhane pachI te sthavizanI tapAsa 421 / bhAra
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 bhagavatIsatre 7 siyanvA siyA' sthavirAzya tasya nirgranthasya anugaveSayitavyAH anveSTavyAH syuH, tadanusAraM nirgranthaH sthavirAn gaveSayedityarthaH, ' jattheva aNugavesamANe there pAsijjA tatyevANupadAyavvesiyA yatraiva ca sthAne anugavepayan anvepayan sthavirAn zramaNavRddhAn pazyet tatra sapiNDaH anupradAtavyaH syAt 'No cevaNaM aNugavesamANe yere pAsejjA taM no appaNA muMjejjA, no annesi dAvae ' no caiva naiva khalu cet anugaveSayan sthavirAna no pazyet tarhi taM sthavirapiNDam no AtmanA svayameva bhuJjIta, no vA anyeSAm anyebhyaH sAdhubhyo dadyAt dApayedvA adattAdAnaprasaGgAt gRhapatinA vivakSitasthavirebhya eva sa piNDo datto nAnyasmai janAya tasmAt no svayametra taM piNDaM bhuJjIta, no vA anyebhyo dadyAditibhAvaH / tarhi ki kuryAdityAha - egaMte aNAvAe acitta bAda meM 'therAya se aNugavesiyanyAsiyA' vaha una sthaviroM kI gaveSaNA karane lagatA hai - mo 'jattheva aNugavemamANe there pAsijJA' jahAM para vaha una sthaviroM ko dekhatA hai 'tatthevANuppadAyavvesiyA yahIM para use vaha piNDa unheM de denA cAhie | 'No ceva NaM aNurAvemamANe therepAsijjA taM no apaNA bhujejjA to annesiM dAvae' khojane para mo yadi ve use nahIM milate haiM to usa nirgrantha ko vaha piNDa na apane kAma meM lAnA cAhiye aura na kisI dUsare ke liye use denA cAhiye | kyoMki isa prakAra se karane meM use adattAdAna kA doSa lagatA hai / kyoMkI gRhasthane vaha piNDa vivakSita sAdhuoMke liye hI deneko use diyA hai / dUsaroMkoM dene ke liye nahIM diyA hai / isaliye vaha piNDa use svayaM ko apane upayoga meM lenA cAhiye aura na dUsaroM ko hI use denA cAhiye / vivakSita sAdhuoM ke nahIM milane para use usa piNDa kA taba kyA karanA cAhiye isake liye sUtrakAra kahate che. tayAsa 42tAM nayAM temane te bhuve 'tatyevANuppadAyavve siyA' tyAMv del te ciMDa tebhane AdhI hevA 4. 'No cetra NaM aNugavesamANe yere pAsijjA taM no appaNA bhujejjA no annesiM dAvae ' zodha 42vA chApale tene virAnA bheTA cAMca nahIM, tA teNe te piMDa peAtAnA upayegamAM levA joie nahIM, ane anyane paNa ApavA joie nahI kAraNa ke e pramANe karavAmAM tene adattAdAnanA rASa lAge che. te dAtA gRhasthe te piMDa amuka sAdhuone ApavAne mATe ja tene dIdhe hatA-anyane ApavA mATe tene ApyA na hatA tethI teNe pote paNa tene upyoga karavA joie nahIM ane khIjA krAine ApavA. joIe paNa nahIM je sthavirane te piMDa ApavAnA che, te sthavira tene maLe nahI te teNe te piMDanuM zuM karavuM ? eja vAta na
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za. 8. u. 6 . 2 nirgranthadAnadharmanirUpaNam 679 bahuphAra thaMDille paDilehettA pamajjittA paridvAveyavve siyA' ekAnte janasamparkarahite, anApAte janagamanAgamana rahite acitte jIvarahite, na kevalaM jIvarahite apitu vahuprAsu ke vahavaHprAsukA yatra tasmin tathAca acirakAlakRte vikrete vistIrNadurAvagADhe caNapANavIjavarjine ceti, sthaNDile caturaGga locchita pariSkRtabhUmau pratilekhya parilekhanAM kRtvA mamAye rajoharaNAdinA pariSThApayitavyaH myAt pariSThApayeta, gautamaH pRcchati - 'niggaMthaM caNaM gAetaskula piNDavAyapaDiyAe aNuviddhaM kei tihiM piMDehiM uvanimaMtejjA'nigranthaM zramaNaM ca khalu gRhapatikula piNDapAtapratijJayA ' piNDastha pAto mama pAtre bhavatu ' itIcchayA anupraviSTa gatavantaM kazcit gRhapatiH tribhiH haiM- 'ete aNAvAe acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pamajittA paridvAvevvesiyA' ki vaha usa piNDako caturaGgula ucchrita pariSkRta bhUmi meM ki jahAM para manuSyoM kA saMparka na ho, manuSyoM kA AnAjAnA na ho, jo acitta ho jIva rahita ho, kevala jIva rahita hI na ho kintu jahAM bahuta prossuka hoM, gADA huA vaha piNDa jahAM bahuta jaldI vikRta avasthAvAlA ho jAve jo vistIrNa ho, dUrAvagADha ho, samANa eva bIja se varjita ho- paraTha deve - paraThane se pahile vaha usa sthAna kI pratilekhanA kareM aura rajoharaNa Adi se usakI pramArjanA kareM / ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM - 'niggathaMca NaM gAhAvaikula piDavAyapaDivAe aNuSpaviTTa ke tihi piDehi uvanimaMtejjA' gRhapati ke ghara para 'piNDapAtapratijJAse piNDa kA pAta mere pAtra meM ho isa icchA se gaye hue nirgrantha ko yadi koI sUtrakAra have pragaTa kare che-- egaMte ANAvA acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pamajjittA paridvAveyavvesiyA ? tethe te piune bhUbhibhAM pAhavI (paraThI) devA joie. te bhUmi kevI hovI joie ? catura guvaucchita pariSkRta bhUmi ke jyAM manuSyanI avara javara na heAya, je citta (jIva rahita) heAya, je ghaNIja prAsuka hAya, jyAM ghaTelA piDa jaldI vikRta na thai jAya, je vastI hAya, durAvagADha hAya, trasaprANa ane khIjathI rahita hAya, evI bhUminI prattilekhanA karIne tathA rajoharaNuM AthiI pramA"nA karIne teNe te piTha temAM paraThI devA joie. have traNa piDAnA dAnanI apekSAye nIce amAze asyA arakhAmA bhAvI che - " niggaMthaMca NaM gAhAvaikula piMDavAyapaDivAe aNuSpaviddhaM kei tirhi piMDerhi uvanimaMttejjA' DiAta patijJAthI - AhAna prAptinI pRcchAthI keAi gRhasthanA dharamAM pravezelA krAi ni' thane te gRhastha traNa piMDa 6. 6
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 bhagavatI sUtre piNDaiH upanimantrayet 'bho bhikSo ! gRhANedaM piNDannayamitirItyA kathayet C C " egaM Auso apaNA bhujAhi, do therANaM dalayAhi ' he AyuSmana ! ekaM piNDas AtmanA svayameva bhuGkSva, atha ca dvau piNDau sthavirANAM sthavirebhyo dehi iti, tataH se ya te paDiggajjA' ca nirgranthaH zramaNaH nau chau sthavirapiNDau pratigrahIyAt, therA ya se aNugave seyantrA, sesaM taM caiva jAva paridvAvevesiyA' sthavirAzca tasya nigraMtheH zramaNasya anugavepayitavyAH syuH sthavirAn anvepayet ityarthaH zeSaM tacaiva pUrvoktAnusArameva yAvat yadi nocetra khala anugaveSayan sthavirAn pazyet tarhi tau dvau sthavirapiNDau no AtmanA svayaM bhujIta, no vA anyeSAm - anyebhyo dadyAt dApayevA, kintu ekAnte anApate acitte vahumAsu ke sthaNDile pratilekhya, gRhastha tIna piNDoM dvArA upanimantrita karatA hai - bho bhikSo / ina tIna piNDoM ko tuma lo-isa taraha se kahatA hai - ' egaM Auso ! appaNA bhujAhi, do therANaM dalayAhi' inameM se eka tuma apane AhAra ke upayoga meM lenA aura do piNDa vivakSita sthaviroM ke liye denA taba 'se ya te paDiggahejjA' vaha usa piNDadvaya ko sthaviroM ke do piNDoM ko le letA hai / 'therAya se aNugavese yavvA' aba vaha vahAM se apane sthAna para Akara una vivakSita sthaviroM kI gaveSaNA karatA hai 'sesaM taM caiva jAva pariTThAyavvAliyA' gaveSaNA karatA huA yadi vaha unheM nahIM pAtA hai to una do sthavira piNDoMko vaha nirgrantha svayaM apane AhAra meM upayukta na kare aura na unheM vivakSita sAdhuoM se anya aura kisI ko deveM na dilavAne kintu ekAnta anApAta, acitta. bahumAsuka sthaNDala meM pratilekhanA aura pramArjanA karake una sAdhuoM ke do piNDoMko bhAryA varIne mA pramANe upanimaMtrakare che (A prabhAye che) - egaM Auso ! appaNA " jAhi, do therANaM dalayAhi ' ' he AyuSman ! AbhAMthI me piMDa tabhe tabhAza AhAranA upayogarbhA khele bhane joDInA meM piDa samuha sthavirAne Apale' 'se ya te paDiggahejjA ' te nirthatha te bhanne thiDe (sthavironai AAyavA bhATenA ne thi31) potAnA pAtramAM la' le che therAya se aNugavesevA' tyAra mAha potAne sthAne bhAvIne te vivakSita sthavirAnI rAdha kare che. ' sesaM taM ceva jAva paridvAveyanvA siyA' paNa jo te sAdhuonA tene patto na lAge te teNe te e piya petAnA AhAranA upayAgamAM levA joie nahIM ane kAI khIjAne pazu ApavA joie nahI'; parantu teNe ekAnta, nApAta, acitta, bahu prAtsuka sthAnanI pratilekhanA tathA pramAnA
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za. 8 u. 6 sa. 2 nirgranthadAnadharmanirUpaNam 681 prasAyaM pariSThApayitavyoM syAtAs 'evaM jAba dasahi piMDehi uvanimaMtejjA' evaM rItyA yAvat tribhizcaturmiH, paJcabhiH, paDbhiH, saptabhiH aSTabhiH, navabhiH, dazabhiH piNDarupanimantrayet kintu -'navaraM egaM Auso ? appaNA sujAhi, natra therANaM dalayAhi natraram-dvitripiNDApekSayA vizeSaratu dazapiNDechu ekaM piNDaM he AyuSmana ! AtmanA strayameva muD.kSca, nava piNDAzca sthavirANAM sthavirezyo dehi, evaM catuHpaJcAdi nava paryanta piNDeSvapi ekaikaM piNDaM mayaM zukSva, avaziSTaoNzca tricatura pazcaSaTsaptASTau piNDAn sthavirebhyo yathAkramaM dehi iti paraTha deve 'evaM jAba dasA piMDehi uvanimatejjA' iso rIti se yAvat cAra piNDo dvArA, pAMca, chaha, sAta, ATha, lo aura daza piNDoM dvArA jaba koI gRhastha nirgrantha 'sAdhu ko jo ki AhAra grahaNa karane kI icchA se kisI gRhastha ke ghara para gayA huA hotA hai upanimantraNa, karatA hai-bho bhikSo / ina cAra pAMca Adi piNDoM ko tuma lo-isa taraha se kahatA hai inameM eka piNDa tumhAre liye hai aura 3-4-5 Adi piNDa vivakSita anya sAdhuoM ke liye haiM taba vaha anya sAdhuoM ke una 3-4-5 Adi piNDoMko le letA hai aura apane sthAna para Akara phira una sAdhuoMkI gaveSaNA karatA hai aura jahAM ve hote haiM unake liye una piNDoM ko de detA hai / yadi ve tapAsa karane para bhI use nahIM milate haiM to vaha una piNDo ko na apane kAma meM letA hai aura na vivakSita sAdhuoM se atirikta anya sAdhuoM ko detA hai, na zana tere piDAne tamA yahI me 'evaM jAva dasahi piMDehi uvanimaMtejA' me prabhArI mA 2 prAptinI chAyA | syane 32 AvA nibhyane cAra, pAMca, cha, sAta, ATha, nava, dama pi DenuM ghana karIne te zrAvaka evuM kahe che ke "he bhikSe A cAra, pAMca Adi pi De Apa grahaNa karo. tenAthI eka AyanA upayogamAM lejo ane bAkIne traNa, cAra, pAca Adi piMDa amuka sAdhune Apaje" te nirgathe te vivakSita [amuka sAdhuone mATe traNa, cAra, pAMca Adi piDa laI le che, ane pitAne sthAne AvIne te sAdhuonI zodha kare che, je tene tene bheTe thAya, . te traNa cAra, pAca Adi piDA temane daI devA joIe paNa je tene te sAdhuone bheTe na thAya to te pote piDane pitAnA AhAramAM upayoga karI zakta nathI ane te sAdhuo sivAyanA anya sAdhuone te piDe ApI zakata paNa nathI kAraNake ema karavAthI tene adattAdAnane deSa lAge che te sAdhue nimitte maLelA
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682. bhagavatI sUtre bhAva,, sesaM taM caiva jAtra paridvAveyandA siyA' zeSaM taccaiva pUrvoktavadeva yAtrat sa ca nirgranthaH tAn sthavirapiNDAn pratigRhNIyAt sthavirAzca tasya anugaveSayitavyAH syuH, yatraiva anugavejayana sthavirAna pazyet tatraivAnupadAtavyAH syuH, yadi no caiva khalu anugaveSayana sthavirAn pazyet tadA tAn sthavirapiNDAn no AtmanA zuJjIta, no vA anyebhyo dadyAt dApayedvA, kintu ekAnte anApAte acitte bahumAke sthaNDile pratilekhya, pramA pariSThApayitavyAH syuH, 'niggaMthaM ca NaM gAhAvA jAva ke dohi paDigga hehiM ucanimaMtejjA' nirgranthaM ca khalu gAthApatikula yAvat pratigrahapAta pratijJayA anupraviSTaM munimati kazcit gRhapatiH dvAbhyAM pratigrahAbhyAM pAtrAbhyAmupanimantrayet evaM Auso ! appaNA paribhujAhi ' he AyuSman ! nirgrantha ! eka pratigraham pAtram AtmanA svayameva paribhukSya, upabhogaviSayaM dilavAtA hai; kyoMki isa prakAra se karane para adattAdAna kA doSa AtA hai / anya sAdhujana saMbaMdhI una 3-4 Adi nau paryanta ke piNDoM ko vaha kisI ekAnta, anApAta, acittAdi pUrvokta vizeSaNoMvAlI bhUmi meM paraTha denA cAhiye / yahI pUrvokta rUpa se use karane kI bAta 'navaraM - egaM Auso ! appaNA bhujAhi, nava therANaM dalayAhi, sesaM taM ceva, jAva paridvAveyavvesiyA' isa sUtra pATha dvArA samajhAI gaI hai | 'niggathaM ca Na gAhAvara jAva ke dohiM uvanima tejjA' isI taraha se pAtra ko lene kI icchA se kisI gRhastha ke ghara para gaye hue nirgrantha ko koI dUsarA gRhastha do pAtroM se upanimantraNa karatA hai - 'ega Auso appaNA paribhujAhi, egaM therANaM dalayAhi' aisA kahatA hai ki he AyuSman ! ina do pAtroM meM eka pAtra tuma traNa, cAra Adi nava pantanA piDA teNe ekAnta, nina, acitta Adi pUkita vizeSaNovALI bhUmimAM pUrNAMkata rIte [bhUminI pratilekhanA tathA pramArjanA karIne] tharahI hevA lehaye. sahI pUrveta 'rAte teneo vidhi azvAnI vAta 'navaraM - egaM Auso ! apaNA bhuMjAhi, natra therANaM dalayAdi, sesaM taM cetra jAtra paridvAveyantrA siyA' yA sUtrapATha dvArA sabhannavavA bhAvI the. 'niggaMthaM ca NaM gAhAvai jAtra kei dohiM paDiggahehiM uvanimaMtejjA' na prabhArI pAtra sevAnI 42chAyA a gRhasthane ghera gayelA nigna ane te gRhastha e pAtra ApIne A pramANe upanima traNa kare che-- uDe - egaM Auso apaNA paribhuM jAhi, egaM yerANaM dalayAhi ' he AyuSman ! A be pAtramAMthI ekane Apa upacAga karo ane khIju pAtra niga thane C [
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 683 ma. TIkA za8 u.6 sU02 niryanyadAnadharma nirUpaNam / kuru 'ega therANaM dalayAhi' ekam apara pratigrahaM sthavirANAM sthavirebhyo dehi, 'se ya taM paDiggahejjA' sa nimranyazca taM sthavirapratigrahaM pAnaM pratigRhNIyAt 'tahena jAva taM no appaNA paribhujejA, no annesiM dAvae' tathaiva pUrvoktavadeva yAvat sthavirAzca tasya anugaveSayitavyAH syuH, ityAdi sa saMgrAmas, tAMzca sthanirAn anugaveSayan no pazyet tadA taM sthaviramatigrahaM no AtmanA svayameva upabhuJjIta, no vA anyeSAm anyebhyo dadyAt dApayedvA, 'semaM taM ceva jAva pariThThAveyaveriyA' zeSaM tadeva pUrvoktAdevayAvat-ekAnte anApAte acitte bahuprAsluke sthaNDile pratilekhya pramAjyaM pariSThApayitavyaH apane kAma meM lenA aura yaha dUsarA pAtra amuka nirgrantha ke liye de denA se ya taM paDiggahejjA' isa taraha se vaha dUsare zramaNa ko diye jAne vAle usa dUsare pAtra ko le letA hai| taheva jAva taM no appaNA pariTu jejjA No annesiM dAvae' lekara vaha apane sthAna para A jAtA hai aura Akara vaha usa sthavira kI gaveSaNA karatA hai ki jisake liye vaha pAtra dene ko kahA gayA hai| isa taraha usa sthavira kI gaveSaNA karatA huA vaha yadi usa sthavira ko pA letA hai to use vaha pAtra de denA cAhiye-nahIM milane para use apane upayoga meM nahIM lenA cAhiye aura na kisI dUsare sAdhu ko denA cAhiye, yA dilavAnA cAhiye / 'sesaM taM ceva jAva parihAveyavAsiyA' kintu piNDapAta prakaraNa meM kahe anusAra use usa pAna ko ekAnta, anApAta, acitta, bahumAmuka sthaNDila meM pratilekhanA aura pramArjanA karake pratiSThApita kara denA cAhiye / "evaM jAva mApI ho' 'seya taM paDiggahejA' mA zate ulad bhabhU niyane maa55| bhAnu pAtra 5 te 4 cha 'taheca jAva taM no appaNA pari jejA No annesi dAvaeta pAvana sahane tapAtAta sthAna paach| 2 cha bhane pachI te nirca thanI zodha kare che, je tene te niyaMcane bheTo thaI jAya, te te temane te pAtra ApI de che. paNa jo te sAdhu tene maLe ja nahI te te pote te pArane upayoga karI zakato nathI. ane te sAdhu sivAyanA bIjA koI paNa sAdhune te pAtra te sApa as nayI. 24 tama 42vAmA ne bhAttAhAnane pahANe cha 'sesaM saM ceva jAca parihAveyanve siyA' para pita pra42mA sat manusAra tarI va pAtrane ekAnta, manuSyanA avarajavara vinAnI, acitta ane bakAsuka bhUmimAM
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 684 1 syAt, 'evaM jAva sahi paDiggaheDiM' evaM rItyA yAvat - tricatura paJcaST saptASTanavabhiH dazabhizca pratigrahaiH pAtrairupanimantrayed ityAdi pUrvoktarItyA svayamUhanIyam evaM jahA paDimgahavattanvayA bhaNiyA, evaM gocchagarayaharaNa colapaTa kaMbala laTTI saMthAragavattavyA ya bhANiyanyA evaM rItyA gucchaMkarajoharaNa - cIla - paTTaka - kambala - rASTi-saMstAraka vaktavyatA ca bhaNitavyA, 'jAtra dasa saMthA ehiM unimaMtejjA jAna paridvAveyavvA siyA' yAvat nirgrantha ca khalu gRhapatikulaM saMstArakapAtapratijJayA anupraviSTa kazcidgRhapatiH dvitri catuH paJca SaT saptAnTama navabhiH dazabhizca saMstArakaiH upanimantrayet yAvatadasahi paDiggahe hiM0' isI taraha se yadi koI gRhastha usa nirgrantha ke liye tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza pAtroM dvArA upanimantrita karatA hai to isa viSaya meM bhI samasta kathana pahile kI taraha se hI apaneApa samajha lenA cAhiye / ' evaM jahA paDi vatvayA bhaNiyA, evaM gocchga, rayaharaNa, colapaTTaga, kaMbala, laTThI, saMthAragavatavyA ya bhANiyavcA' jisa tarahase pAtra grahaNa karane ke viSaya meM yaha kathana kiyA gayA hai usI taraha se gucchA, rajoharaNa, colaNgs, kambala yaSTi aura saMstAraka ke viSaya kI vaktavyatA bhI jAnanI cAhiye. 'jAva dasahi saMthAra ehi uvanima tejjo tra disgracer siyA' jaise - saMstArakapAtapratijJA se sastAraka prApta karane kA icchA meM gRhapati ke ghara para gaye hue nirgrantha ko yadi koI gRhastha do, tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza C " bhUminI talekhanA ane pramAnA karIne paraThI devuM joie evaM jAva sahi paDiggadehi . ' amAze le AI gRhastha te niryathane bhae, yAra, pAMya, cha, sAta, ATha, nava ane dasa pAtra ApIne A pramANe kahe che ke- je AyuSmana ! AmAMthI eka pAtra ApanA upayogamAM lejo, khAsInAM e, gaNu ti yAtrA amuDhDha zramaNane ApI dezA' ityAdi samasta kathana AgaLa mujaba ja samajavuM. evaM jahA pasihavattavayA bhaNiyA, evaM gocchga, rayaharaNa, colapaTTaga, kaMbala, laTThI, saMthAraga vattavtrayA ya bhANiyannA' pAtra yuvA viSene athana azvAmAM bhAvayu che, evuMja kayana gecchA, rajoharaNa, cAlapaTTaka, kakhala, daMDa ane sastAraka viSe paNa sama. 'java dasarhi saMsthAraehi ubanimaMtejjA jAva paridvAveyanvA siyA' sastArakapAta pratijJAthI-saMstAraka prApta karavAnI icchAthI keAI gRhasthane ghera gayelA tirtha thane te gRhastha manusme me, Rzu, yAra, pAMtha cha, sAte, khoDa, nave te hasa
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 02 nirmanthadAnadharmanirUpaNam prameyacandrikA TI. za. 8 u. 6 685 he AyuSman ! ekaM saMstArakaM svayamupabhuGkSva, na ca ca saMstArakAn sthavirebhyo dehi, sa khalu nirgranthaHtAna sthavirasaMstArakAn pratigRhNIyAt, sthavirAtha tatya nirgranthanya anugaveSayitavyAH syuH, yatraitra anugaveSayan sthavirAn pazyet tatraiva anupradAtavyAH syuH, no caiva khalu anugavepayan sthavirAn pazyet tadA tAn navasthavirasaMstArakAn no AtmanA svayamupabhuJjIta, no cA anyebhyo dadyAt dApayedvA, apitu ekAnte anApAte acitta bahuprAsuke, sthaNDile pratilekhya pramArNya pariSThApayitavyAH syuH, evaM gucchake rajoharaNe colapaTTake, kambale, yaSTau cAlApakAH svayamUhanIyAH, yathA - gucchakAlApakaHsastArakoM dvArA upanimantrita karatA hai, yAvat he AyuSman ! eka saMstAraka kA Apa apane liye upayoga karanA aura nau saMstArakoM ko sthaviroM ke liye denA / aba yaha nirgrantha una sthAvara saMstarakoM ko le letA hai / aura vahAM se apane sthAna para Akara una sthaviroM kA anveSaNa karatA hai, jahAM use ve mila jAte haiM vahA~ para vaha unheM de detA hai / anveSaNa karane para bhI yadi sthavira use nahIM milate haiM to vaha unake nimitta diye gaye nau saMstArakoM ko na apane kAmaseM letA hai aura na unheM anya sAdhuoM ko hI detA hai na dilavAtA hai, kintu ekAnta, anApAta, acitta, bahuprA sthaNDila meM pratilekhanA aura pramArjanA karake pariSThApita kara detA hai / isI taraha se AlApaka gucchaka, rajoharaNa, colapaTTaka, kambala aura yaSTi inake viSaya meM bhI samajha lenA cAhiye | jase - gucchakAlApa isa prakAra se hai-gucchaka prApti kI icchA sastAra Ape che ane evu kahe che ke he AyuSmana ! eka sastArakane Apa upayoga karajo ane bAkInA eka, e ema nava paryantanA sastArA amuka sAdhune ApI deze. tyAra khAda te sthAvarI [sAdhue] mATenA saMstAraka! laine te potAne sthAne jAya che. ane te sAdhuonI rodha kare che jo te tene maLI jAya, tA pelA gRhasthe temane ApavA nimitte ApelA saMstArake temane ApI de che. paNa jo te sAdhuonA bheTA ja na thAya te teNe pote tenA upayoga karavA joie nahIM, ane te sAdhue sivAyanA anya kAi sAdhune te sastArA ApavA joie nahIM. teNe to temane ekAnta, anApAta [avara javara vinAnI] acitta, bahuprAsuka bhUmimA, pratilekhanA ane pramAnA karIne te pAtrAne paraThavA joie geAchA, rajoharaNu, ceAlapaTTaka, kakhala ane daMDa viSe paNa A prakAranA AlArka samajI levA. jemake gucchakAlApane gNAlApaka A pramANe khanaze
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 686 nirgranthaM ca khala gRhapatikulaM gucchakapAtapratijJayA anupraviSTa kavida gRhapatiH yAvat-dazabhiH gucchakaiH upanimantrayet he AyuSman ! ekaM gucchakaM strayamupabhuGkSva, natra ca gucchakAna sthavirebhyo dehi, sa tAntra sthaviragucchakAn pratigRhNIyAt. sthacicAnugavaSayet, noceta tAmra pazyet tadA tad gucchAna ekAntapradeze pariSThApayet, ityAdirItyA rajoharaNAderapi vijJeyam ||02|| nirgranthodhakatA vaktavyatA sUlam - niggaMtheNa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavidveNaM annayare akiccaTTANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai - iheva tAva ahaM eyassa ThANassa Aloemi, paDikamjAmi, niMdAmi, garihAmi, viuTTAsi, visohemi, akaraNayAe anmuTThemi Ase koI nirgrantha kisI gRhastha ke ghara para gayA ho to use dekhakara koI dUsarA gRhastha use yAvat za gucchakoM dvArA upanimantrita kare kahe he AyuSman ! eka gucchaka tuma apane upayoga meM lenA aura bAkI ke ye nau gucchaka tuma anya sthaviroM ko de denA / aba vaha una sthaviroM ke nau gucchakoM ko le letA hai aura lekara apane sthAna para Akara una sthaviroM kI vaha gaveSaNa karatA hai - talAza karane para yadi ve mila jAte haiM to yaha unake liye unhe de detA hai aura yadi nahIM milate haiM to vaha una nau gucchakoM ko yAvata kisI ekAnta pradeza meM pariSThApita kara detA hai| isa rIti se rajoharaNAdi ke viSaya meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhie | sU. 2 // kASTha zramaNa nimra, gAAnI prAptine mATe koi eka gRhasthane tyAM jAya che have tene kASTha gRhastha e gecchA ApIne evuM kahe che ke huM AyuSmana ! AmAMthI eka geche. Apa rAkhazeA, khIjo amuka sAdhune ApI deze. pachI te sAdhune ApavAna gAA laine te peAtAne sthAne pAche phare che. pachI zeAdha karatA te sAdhune maLI jAya te teNe te gAae tene ApI devA joIe paNu jo te sAdhu tene maLe nahI te teNe te geAcchAne peAtAnA upayogamAM na levA joie ane anyane ApavA joie paNa nahIM paNa teNe tene ekAnta Adi vizeSaNeAvALI bhUmimAM pUrvAMkata rIte paraThI devA joie, traNathI laIne dasa gecchA ApavA viSenA AlApAM paNu upara mujA samajavA rajoharaNa vagere viSayaka AlApA paNa A pramANeja samajavA, // sU. 2 //
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 687 pra. TIkA za.8 u.6 su. 3 nigranthArAdhakatAnirUpaNam hArihaM pAyacchintaM tavokampaM paDivajjAmi, taopacchA therANaM aMtiyaM AloessAmi, jAva tavokammaM paDivajjissAmi, seya saMpaTTio asaMpase therAya puvAmeva amuhA siyA, se NaM bhaMte ! kiM Ahae virAhae ? goyamA ! ArAhae, no virAhae ?, seya saMpaTTie asaMpatte appaNAvapuvameiva, amuhAsiyA, seNaM bhaMte! ki ArAhae, virAhae ? goyamA ! ArAhae, no virAhae 2, seya saMpaDie asaMpate appaNA ya puvAmeva therAya kAlaM karejjA, se NaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ? goyamA ! Arohae, no virAhae 3, se ya saMpaTTie asaMpatte appaNA ya pugdAmeva kAlaM karejjA, se NaM bhaMte! kiM ArAhae, virAhae ? goyamA ! ArAhae, no virAhae 4, se ya saMpaTTie saMpatte yerAya amuhAsiyA, se NaM bhaMte! kiM ArAhae, virAhae ? goyamA ! orAhae, no virAhae, se ya saMpaTTie saMpatte appaNAya, evaM saMpateNa vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA jaheva asaMpatte NaM, niggaMthe Na ya vahiyA viyArabhUmiM vA, vihArabhUmiM vA nikkhaMte NaM annayare akiccaTTANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai - iheva tAva ahaM evaM ettha vi ete caiva aTU AlAvagA bhANiyatvA jAva no virAhae, niggaM tha Na ya gomANugAmaM dUijjamANeNaM annayare akiJcahANe paDisevie tassa NaM evaM bhavai - iheva tAva ahaM ettha vi te cetra aha AlAvagA bhANiyavvA, jova no virAhae, niggaMthIe ya
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 bhagavatIsage gAhovai kulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviThThAe annayare akicaThANe paDisevie tIse NaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM eyassa ThANasla Aloemi jAba tabokalyaM paDivajjAmi, ta o pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloessAsi jAva paDivajissAmi, sAya saMpaTTiyo asaMpattA pavattiNIya anuhA siyA, sA NaM bhaMte ! ki ArAhiyA virAhiyo ? goyanA ! ArAhiyA, no virAhiyA, sA ya saMpaTriyA jahAM niggaMthassa tinnigamA bhaNiyA, evaM niggaMthIevi tinni AlAvago mANiyabA, jAva AhiyA, no vihiyA, se keNaTuNaM aMte! evaM buccai-ArAhae, no virAhae ? goyamA ! se jahAnAmae keipurise ega ahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsalomaM vA, taNa sUyaM vA, duhA vA, tihA vA, saMkhejjahA vA chidittA agaNikAyasi pakkhivejjA, se pUrNa goyamA ! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjamANe daDettivattaI siyA ? haMtA, bhagavaM ! chijjamANe chinne jAva daDDhe tti vattavaM siyA, se jahAvA kei purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtuggayaM vA maMjihA doNIe pakkhi vejjA, se NUNaM goyamA ! ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte dajamANe daDetti vattavaM siyA ! haMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhitte jAva daDetti vattavaM siyA, se teNaTheNaM goyamA! __ evaM vuccai-ArAhae, no virAhae // sU0 3 //
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sa 3 nimranthArAdhakatAnirUpaNam 693 bhaNitavyA :, yAvat no vidhArakaH, nirgranthena ca grAmAnugrAmam dravatA anya tarad akRtyasthAnaM patisevitam, tasya khalla evaM bhavati-ihaiva tAvat aham atrApi te caiva aSTa AlApakAH bhaNitavyAH, yAvad no virAdhakaH, nirgandhI ca gRhapatikulaM piNDapAtapatijJayA anupaviSTa anyatarad akRtyasthAnaM pratisevitam, tasyAH khallu evaM bhavati-iheva tAvad aham-etasya sthAnasya AlocayAmi, yAvat tapAkarma pratipadye, tataHpazcAt prabattinyAH antikam AlocayiSyAmi yAvata matipatsye, sAca saMpasthitA asaMmAptA, pravartinIca amukhA syAta, (nigaMtheNa ya gAmANugAma dUijjamANeNaM annathare akiccaTThANe paDisevie tamsaNaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM ettha vi eeceva aTTa AlAvagA bhANiyavvA jAva no virAhae) grAmAnugrAma vihAra karate samaya kisI nirgrantha ne kisI eka akRtyasthAna kA pratisevana kara liyA hove bAda meM usake anameM aisA vicAra AjAve ki maiM yahIM para pahile usakI AlocanA Adi kara lU-ityAdi pahile kI taraha yahAM para bhI ve hI ATha AlApaka kahanA cAhiye yAvat vaha nirgrantha virAdhaka nahIM hai| (niggaMthIe ya gAhAvaikala piMDavAyapaDivAe aNupaviTTAe annayare akiccaTThANe paDisevie-tIseNaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM eyarasa ThANamma Aloemi. jAva tavokammaM paDivajjAmi, tao pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloeslAmi, jAva paDivajjismAmi) kisI sAdhvI ke dvArA AhAra grahaNa karane kI icchA se gRhapati ke ghara meM praveza karate hue kisI akRtyasthAna pratisevana ho gayA hove 42. (niggaMtheNa ya gAmANugAmaM dUijjamANeNaM annayare akicahANe paDisevie -tassa NaM evaM bhavai, iheca tAva aha ettha vi ee cena aTTa AlAvagA bhANiyavyA jAva no virAhae) yAmanu zrAma vilA2 42di as me nitha dvArA kei eka akRtya sthAnanuM pratisevana thai gayuM hoya ane tyAra bAda tene e vicAra thAya ke huM ahIMja pahelAM tenI Alocane Adi karI lauM. ahIM paNa AgaLa mujaba ATha AlApakanuM kathana karavuM joIe. te nirca yane vidhAraka kahevAya nahIM," tyA sudhArnu samasta 4thana aDa) 42j (niggaMthIe ya gAhAvaDakula piDavAyapaDiyAe aNupaviTAe annayare akiJcaTThANe paDisevie-tIseNaM evaM bhavai-iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi jAva tavokamma paDivajjAmi, tabhI pacchA pavattiNIe aMtiyaM AloesmAmi, jAva paDivajjissAmi) mADAra prAptinI icchAthI koI gRhasthane ghera gayelAM ke sAdhvI dvArA kei ayasthAnanu prativana thaI
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 694 sA khalu bhadanta ! kim ArAdhikA virAdhikA ? gautama ! ArAdhikA no virAdhikA, sAca saMprasthitA yathA nirgranthasya trayo gamA bhaNitA evaM nirgranthyA api traya AlApakA bhaNitavyAH yAvat ArAdhikA, no virAdhikA, tada aura bAda meM usake manameM aisA vicAra AjAve ki maiM pahile yahIM isa akRtyasthAnakI AlocanA karU~ yAvat tatkarma ko svIkAra karU~isake bAda pravartinI ke pAsa vRddha sAdhvI ke samIpa AlocanA karU~gI yAvat tapakarma ko svIkAra karUMgI. aisA vicAra kara (sAya sapahiyA asaMpattA parvAttaNI ya asuhA siyA) vaha sAdhvI pravartinI ke liye vahAM se cala de, isake vahAM pahu~cane ke pahile yadi vaha pravartinI mUka ho jAtI hai to (sA NaM bhaMte / kiM ArAhiyA virAhiyA) he bhadanta ! vaha sAdhvI ArAdhaka hogI yA virAdhaka hogI ? ( goyamA) he gautama / ( ArAhiyA no virAhiyA) vaha sAdhvI ArAdhaka hai virAdhaka nahIM / ( jahA nigraMthassa titrigamA bhaNiyA, eva niggaMthIe vi tinni AlAvagA bhANiyavvA jAva ArAhiyA no virAhiyA) jisa prakAra se nirgrantha ke tIna AlApaka kahe haiM usI taraha se sAdhvI ke bhI tIna AlApaka kahanA cAhiye ! yAvat vaha ArAdhaka hai gayuM hoya ane tyAra bAda tenA manamAM evA vicAra thAya ke huM pahelAM ahI ja A akRtyasthAnanI AlAcanA Adi karI lau (ahIM 'tayAnA svIara urI u', ' tyA sudhImAM saghaLAM pada grahaNa karavA). tyAra khAda pravartinI pAse (vRddha sAghvIjInI pAse) AlecanA Adi karI laiza ( aDI yAgu tapanA svIara marIza', tyAM sudhInAM dhUta hone zrazvA leAgo ) yA bhamAeo vicAra urIne (sA ya saMpaTTiyA asaMpattA pavattiNi ya amuhA siyA) te sAdhvIla te pravartinI pAse bhavAne nIDaje che paNa te temanI pAse paheAMce te pahelA ja te pravRtinI mUka (mUMgA) thaI jAya che, to ( sANaM bhaMte / kiM ArA hiyA virAhiyA ? ) he ahanta! te sAdhvIkArAdha gAyAya } virAdha ! ( goyamA ! ) he gautama! ( ArAhiyA no virAhiyA ) te sAdhvI ne mArA hI zAya, virodha usI zAya nahIM. ( jahA niggaMthassa tinni gamA bhaNiyA, evaM niggaMthIe vi tini AlAvagA bhANiyanvA jAva ArAhiyA no virAhiyA) tyAra mAha niryathanAtra AsAya nevA sAdhvIlanA paNuM gaNu AlApaka kahevA joie. * tene ArAdhaka ja kahevAya virAdhaka nahIM', tyA sudhInu pUrvA'ta samasta uthana apa bhae u leme. ( se keNadvegaM bhaMte ! 1 ~
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrika TIkA za.8 u.6 2.3 nimranthArAdhakatAnirUpaNam 695 . kenAthana bhadanta ! evamudhyate-ArAdhakaH, no virAdhakaH ? gautama ! tat yathA nAma-kazcit * puruSaH ekaM mahat UrNAlomavA, gajalomavA, zaNalomavA, kAryAsalomavA, tRNamRtraMbA dvidhA vA, vidhAvA, saMkhyAtadhAvA chitvA agnikAye prakSipet, tadanUnaM gautama ! chidyamAnaM chinnaM, prakSipyamANaM prakSipta, dahyamAnaM dagdhamiti vaktavyaM syAt ? hanta, bhagavan ! chidhamAnaM chinna yAvat dagdhamiti virAdhaka nahIM / (le keNaTeNaM saMte ! evaM vuccai ArAhae no virAhae) he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ye saba ArAdhaka haiM virAdhaka nahIM / (goyamA) he gautama ! (se jahA nAmae kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsalomaM vA, taNasUyaM vA, duhA vA, tihA vA, saMkhejjahA vA chi dittA agaNikAyaMsi pakkhivejjA-se pUNaM goyamA ! chijjamANe chinne, pakvipamANe pakkhitte, dajjhamANe daiTetti vattavvaMsiyA) jaise koI puruSa eka baDe bhArI Unake, hAthI ke gema ke, zaNa ke resA ke, kaposake resAke taNa ke agra bhAgake do-tIna yA asaMkhyAta TukaDA karake unheM agnimeM DAla de to he gautama ! ve TukaDe jisa samaya chida rahe hote haiM usa samaya ye chida cuke haiM, agni meM DAle jA rahe hote haiM taba ye DAle jA cuke haiM aura jaba jala rahe hote taba jala cuke aisA kahA jAtA hai na ? (haMtA. bhagavaM ! chijjamANe chinne, jAva daDDhettivattavvaM evaM baccaI, ArAhae no varAhae? he mahanta ? mA5 / / 4 / 25 mero ch| tamA adhA vizagha nayA mArAdha44 cha ? (goyamA !) gautama ! (se jahA nAmae kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsaloma cA, taNamayaM vA, duhA vA, tihA vA, saMkhejjahAvA chidittA agaNikAyasi pavikhavejjA-se gRNaM goyamA! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjhamANe daiDhe tti vattavyaM siyA) bhaD 18 228 puruSa me ghaNA bhATA mAnanA risAnA, hAthInA manA. kapAsanA resAnA athavA tRNanA agrabhAganA be, traNa athavA asaMkhya TukaDA karIne temane agnimAM nAkhI de, to he gautama ! jyAre te TukaDAo chedAtA hoya tyAre chedAI cukayA che ema kahevAya che ke nahI ? jyAre temane agnimAM nAkhavAmAM AvatA hoya tyAre temane agnimAM nAkhI devAmAM AvyA che ema kahevAya che ke nahIM ? jyAre teo baLatA hoya, tyAre baLI gayA che ema kahevAya che ke nahI ? (haMtA, bhagavaM ! chinnamANe chinne jAva daDDhe ti vattavyaM siyA) hA bhagavAn !
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso 'vaktavyaM syAt, udyathA vA kazcitu puruSo vastram ahavA, dhautaM vA, tantugataM vA, maJjiSThAdroNyAM prakSipet, tatnUnaM gautama ! ukSipyamANam, utkSiptam, makSipyamANaM prakSiptam, rajyamAnaM raktamiti vaktavyaM syAt ? hanta, bhagavAn ! utkSipyamANam UrikSaptam, yAvat raktamiti vaktavyaM syAt, tat tenArthena gautama ! evamucyateArAdhako no virAdhakaH // su. 3 // siyA) hAM, bhadanta ! chidte hue ko chida gayA, yAvat jalate hue ko jala gayA kahA jAtA hai / (se jahA vA kei purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtuggayaM vA majivA doNIe pakkhivejjA, se gUNaM gAyamA ! ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte, rajjamANe rattetti vattavvvaM liyA ? hatA, bhagavaM ! ukkhiemANe ukkhitte jAva rattettivattavyaM siyA-le teNadveNaM goyamA ! evaM buccA ArAhae, no virAhae) athavA koI puruSa navIna dhoye hue yA sAla ke upara se turata utAre hue vastra ko maMjIThA ke raMga kI kuMDI meM DAla de to he gautama ! UMce se DAlA jA rahA vaha vana usameM DAlA jA cukA hai, usameM dhulA jA rahA vaha vastra dhulA jA cukA hai aura usameM raMgatA huA vaha vastra raMgA cA cukA hai aisA kahA jAtA hai na ? hAM, bhadanta ! DAle jAte hue ko DAlA gayA, yAvat raMgate hue ko raMgA gayA aisA kahA jAtA hai| to isI kAraNa se he gautama! maine aisA kahA hai ki vaha ArAdhaka hai virAdhaka nhiiN| chehAtAne chedA gayo', matAne jI gaye, tyAl6 3 4ii 4ya che. (se jahAvA keI purise vatthaM ahataM vA, dhotaMvA, taMtuggayaM vA, maMjihA doNIe pakkhivejjA, se guNaM goyamA ! ukkhipyamANe ukkhitte, pakkhippayANe pakkhitte rajjemANe rattetti vattavvaM siyA ? iMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhitte jAva ratte tti battavyaM siyA- se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai ArAhae, no virAhae ) athavA ke puruSa navIna joyelA athavA sALa uparathI tAjAja utArelA vastrane majIThanA raMganI kuMDImAM nAkhI de, to he gautama! UMcethI kuMDImAM naMkhAtA vastrane kuMDImAM naMkhAyuM che ema kahI zakAya ke nahIM? temAM jhabaLAtuM vastra temAM jhaLAyuM che ema kahevAya ke nahIM? temAM raMgavAmAM AvatuM vastra raMgAI gayuM che ema kahevAya ke nahI ? hA, bhagavAna ! temAM nAkhavAmAM AvatAM vastro mATe naMkhAI gayuM, jhabaLAtA mATe jhabaLAI gayuM ane raMgAtA mATe raMgAI gayuM e zabda prAga thaI zake che. te he gautama ! eja prakAranA kAraNe meM evuM kahyuM che ke teo (pUrvokta nirca tha mana sAvI) mArAvacha-virAdha: nathA.
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU. 3 nimranthArAdhakatAnirUpaNam 689 chAyA-ninthena ca gRhapatikulaM piNDapAtapatijJayA praviSTena anyatarad akRtyasthAnaM pratisevitam, tamya khalu evaM bhavati-ihaiva tAvat aham etasya sthAnasya AlocayAmi, pratikramAmi, nindAmi, gaheM, vitroTayAmi, vizodhayAmi, akaraNatayA abhyuttiSThAmi, yathAI prAyazcitta tapAkarma pratipadye, tataH pazcAd sthavirANAm antikam AlocayiSyAmi yAvat tapaHkarma pratipatsye, saca nirgranthArAdhakatAvaktavyatA 'niggaMtheNa ya' ityAdi / sUtrArtha :- (niggaMNa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe paviTeNaM anayare akiccaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai) kisI gRhasthake ghara para AhAra grahaNa karanekI icchAle praviSTa hue ni thake dvArA koI eka akRtyasthAnakA pratisevana ho gayA ho-pIche usa nirgrantha ke manameM aisA vicAra Ave-(iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, paDikamAmi, niMdAmi, gari hAmi, viTAmi, visohemi, akaraNayAe, abhuTemi, AhAriyaM pAyacchittaM tavokamma paDivajAmi ) maiM yahIM para pahile isa akRtyasthAnake pratisevanakI AlocanA karalU, pratikramaNa karalU niMdA aura gardA karalU isake anubaMdhanako chedadU, vizuddha karalU, Age abU aisA na ho isake liye taiyAra rahUM aura yathAyogya prAyazcitta tapakamako svIkAra karU (tao pacchA therANaM aMtie AloessAmi) isake bAda meM sthaviroMke pAsa AlocanA kara lUMgA nithArAdhatA vaktavyatA'niggNthenn ya tyA sUtrAtha'.- (niggaMtheNa ya gAhAvaikula piMDavAyapaDiyAe pavidveNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavaI ) 72yane 32 mA 2 prAptinI IcchAthI gayelA nigraMtha dvArA kaI eka akRtya sthAnanuM pratisevana thaI jAya ane tyA2 mA ta niyanA manamA mevA viyAra mApe, (iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloemi, paDikamAmi, niMdAmi, garihAmi, viuTAmi, visohemi, akaraNayAe, abbhuTemi, AhAriyaM pAyacchittaM tavokamma paDibajjAmi) I mahAna pahelAM te ayasthAnanA pratisevananI AlocanA karI lauM, pratikramaNa karI lauM, niMdA ane gahIM karI lauM, tenA anuba bane chedI nAkhu, vizuddhi karI lau, AgaLa evuM na bane e nizcaya karI lauM, ane egya prAyazcitta tapakamane svIkAra karI lau. (tao pacchA therANaM aMtie AloessAmi ) tyA2 mA hu sthavizanI pAse tanI
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( . 690 bhagavatI sUtre saMprasthitaH saMprAptaH, sthavirAtha pUrvameva amukhAH syuH sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH no virAdhakaH sa ca saMmasthitaH asaMprAptaH AtmanA vA pUrvameva amukhaH syAt, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH no virAdhakaH 2, sa ca saMprasthitaH asaMprAptaH ( jAva tavo kammaM paDivajjissAmi ) yAvat, tapakarma svIkAra karUMgA / (seya saMpaTTio asaMpatte therAya puvvAmeva ajuhA siyA, se NaM bhaMte ! ki ArAhae virAhae) aisI bhAvanA se yukta banA huA vaha nirgrantha sthaviroMke pAsa Aneke liye vahAMse cale aura usake Aneke pahile stha vAtAdi vikArako lekara bolane meM asamartha bana jAyeMprAyazcita nahIM desakeM to he bhadanta ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? ( goyasA ) he gautama ! ( ArAhae no virAhae ) vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM hai / ( seya saMpaTTie asaMpate apaNAvapuvvAmeva amuhA siyA seNaM bhaMte! kiM ArAhae virAhae ) he bhadanta ! vaha nirgandha sthaviroMke pAsa jAneke liye hAMse calade aura sthaviroMke pAsa pahucane ke pahile vaha mUka- ho jAve to aisI sthiti meM vaha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA) he gautama! (arAhae to virAhae ) vaha nirgrantha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM hai / ( seva saMpaTTie asaMpate appaNA ya punvAmeva yerAya kAlaM sAsoyanA urI sazi, ( jAtra tatrokamsa paDivajjissAmi ) bhane tayarmanA svIkAra karavA pantanI pUti sadghaLI vidhi karI laiza ( se ya saMpaoi asaMpata therA ya puvvAmeva amuddA siyA, se NaM bhaMte kiM ArAhae virAie ?) A prakAranI bhAvanAvALA te nitha sthavirAnI pAse javAMnee mATe upaDe che, paNa te temanI pAse pahoMce te pahelA to te rsthAvarA vAtAdi vikArane kAraNe mUka [mUMgA] thai jAya che tethI tee tene prAyazcitta karAvI zakatA nathI. to huM bhuta! te niga ane mArAdha gAya, he virodha ? ( goyamA ! ) he gautama ! ( ArAhae no virAhae ) te nigathane ArAdha4 4 ar3I sahAya, virAdha aDDI sahAya nahI. ( se ya saMpaTThie asaMpatte appaNAvapuNvameva amuhA siyA - se NaM bhaMte! kiM ArAhae, virAhae 2 ) he bhadanta ! avizenI pAse javAne mATe upaDelA te niga"tha peAteja sthavirAnI pAse paheAMcatA pahelA ja sUka thai jAya, to evI sthitimAM tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka ( goyamA ! ) he gautama! ( ArAhae no virAhAe ) te nigathane ArAdha
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 su. 3 nigranthArAdhakatAnirUpaNam 691 AtmanA ca pUrvameva sthavirAzca kAlaM kuryuH, sa khalla bhadanta ! kim ArAdhakaH virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH, no virAdhakaH 3, sa ca saMpasthitaH asaM. prAptaH AtmanA ca pUrvameva kAlaM kuryAta, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, virAdhakaH ? gautama ! ArAdhakaH, no virAdhakaH 4, saca saMpasthitaH saMprAptaH sthavirAzca amukhAH syuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, virAdhakaH ? karejA, se NaM bhaMte ! ki ArAhae virAhae) he bhadanta ! sthaviroki pAsa jAneke liye vahA~ se vaha nirgrantha calade aura usake pahuMcane ke pahile yadi ve sthavirakAla kara jAte haiM to kyA vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (goyamA) he gautama ! (ArAhae no virAhae) vaha nirgrantha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM / ( se ya saMpaTTie asaMpatte appaNAya puccAmeva kAla karejjA-se NaM aMte / ki ArAhae virAhae ? he bhadanta ! sthaviroM ke pAsa prAyazcittAdi lene ke nimitta vahAM se calA huA vaha nirgandha yadi sthaviroM ke pAsa pahu~cane se pahile hI kAla kara jAtA hai to kyA vaha ArAvaka hai thA virAdhaka hai ? (goyamA ! ArAhae no virAhae) he gautama ! vaha ArAdhaka hai virAdhaka nahIM / (se ya saMpaTTie saMpatte therA ya asuhAsiyA se NaM bhaMte ! kiM ArAhae virAhae) he bhadanta ! vaha nigrantha sthaviroM ke pAsa vahAM se cale aura usake pahu~cate hI ve sthavira yadi mUka ho jAte haiM to vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? (godhamA) hepAya, virAdha hevAya nahI. (seya saMpaDhie asaMpatte appaNA ya puvAmeva therA ya kAla karejjA, se NaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ) he mahanta ! sthaviznI pAse javAne te nirca tha upaDe che paNa temanI pAse pahoMcyA pahelAM te sthavira kALa karI Mya cha, to a nithane mArAdha vAya virAdha ? (goyamA !) gautama ! (ArAhae no virAhae ) tane sArA4 vAya, virA54 naDavAya ( se ya saMpaDhie asaMpatte AppaNAya pubbAmeya kAla karejA - se NaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAie ?) he mht| sthavizanI pAse prAyazcita A6 sapAne bhATe nIkaLe te nigraMtha je sthavirene pAse pahoMcatA pahelA kALa karI jAya, to tene ArAdhaka hepAya vidhA24 1 (goyamA ! ArAhae no virAhae ) gautama! tena. mArA 1 pAya, vizeSa vAya nahIM ( se ya saMpaTThie saMpatte therAya amuhA siyA-seNaM bhaMte ki ArAhae virAhae ? ) mahata! te ni sthavizanI pAse pahocI jAya, paNa te tyAM pahecatAM ja sthavira mUka thaI jAya, to tene ArAdhaka
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtroM gautama ! ArAdhakaH, no virAdhakaH, sa ca saMpasthitaH saMprAptaH AtmanA ca, evaM saMprAptenApi catvAra AlApakAH bhaNitavyAH, yathaiva asaMprAptena, nimra nthena ca hi vicArabhUmi vA niSkrAntena anyatarad akRtyasthAnaM pratisevitam, tasya khalu eva bhavati-ihaiva tAvad aham evam, atrApi ete caiva aSTa AlApakAH he gautama ! (ArAhae no virAhae) vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nhiiN| (se ya saMpaTTie saMpatte appaNA ya, evaM saMpatteNa vi cattAri AlAvagA bhANiyavvA jaheva asaMpatteNaM) vaha nirgrantha sthaviroM ke pAsa jAve aura pahu~cate hI vaha sUka ho jAve to aisI sthiti meM vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? ityAdi saMprAptake cAra AlApaka asaMprAptake cAra AlApakoM kI taraha kaha lenA cAhiye ? (NiggatheNa ya bahiyA vi yArabhUmi vA vihArabhUmi vA NikkhaMteNaM annayare akiccaTThANe paDisevie taralaNaM evaM avai-iheda tAva ahaM evaM ettha vi ee ceva aTTha AlA. vagA bhANiyanvA jAva no virAhae) kisI nirgrantha ne bAhara nIhAra bhUmi kI ora athavA vihAra bhUmi kI ora jAte hue kisI eka akRtya sthAna kA pratisevana kara liyA ho bAda meM usake mana meM aisA vicAra Ave ki maiM pahile yahIM para usa akRtyasthAna kI AlocanA Adi karU ityAdi pahale kI taraha yahAM para bhI ye hI ATha AlApaka kahanA cAhiye, yAvat vaha nigrantha cirAdhaka nahIM hai| upAya 3 pirAdha | ( goyamA! ArAhae no virAhae ) hai gautama! tana mArAdha / gAya, vizaSa gAya nahI. (seya saMpaDie sapatte appaNA ya, evaM saMpattaNa vi cattAri AlAvAgA bhANiyavyA jaheva asaMpatteNaM) niya sthAvirAnI pAse pahoMcatA ja mUka thaI jAya, to tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka? A rIte tyAM asaMprApta na pahoMcelA) nigraMtha viSenA jevA cAra AlApake kahevAmAM AvyA che, evAM ja cAra AlApa saMprApta (tyAM pahoMcelA) nirgatha viSe paNa kahevA neya (NiggaMtheNa ya vahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA NikkhateNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie tassaNaM evaM bhavaDa-iheca tAva aha evaM etthaM vi ee veva aTTha AlAcagA bhANiyavyA jAva no virAhae) niyaya mAra nIhArabhUmi tarapha athavA vihAra bhUmi tarapha jatA koI eka akRtyasthAnanuM pratisevana karI nAkhyuM. tyAra bAda tenA manamAM evo vicAra Ave che ke huM pahelAM ahIMja te akRtyasthAnanI Alecana Adi karI lauM. ahIM paNa AgaLa mujaba ATha AlApaka kahevA joIe. "te nigraMtha virAdhaka na gaNAya,' tyAM sudhInuM samasta kathana ahIM grahaNa
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA. za. 8 u. 6 sU. 3 nimnanyArAdhakatA nirUpaNam 697 TIkA :-nirgranthaprastAvAt tasyArAdhakatAM prarUpayitumAha- 'niggaMtheNa ya' ityAdi / ' niggaMtheNa ya gAhAvaikula piMDacAyapaDiyAe pavidveNaM anya re akiJcadvANe paDisecie ' gautamaH pRcchati - nigranthena zramaNena ca zabdasya punararthakatayA ' nirgranthaM kazcit piNDapAtapratijJayA gRhapatikula praciSTaM piNDAdinA upanimantrayet' iti pUrvo kAryasya yojanA kartavyA, tena ca nigranthena upanimantritena gRhapatikulaM piNDapAtanimittayA AhAragrahaNecchyA praviSTana anyatarad ekatamam anyasthAnam akatvasya kartumayogyasya sthAnam AzrayaH mUlaguNAdi pratisevA rUpA kAryasthAnamityarthaH pratisevitam 'tassaNaM evaM bhavai - iheba tAtra ahaM eyassa ThANassa Aloemi, paDikAmAmi, niMdAmi, rihAmi, viudvAmi, ' tasya khalu gRhapatikulaM praviSTasya saJjAtAnutApasya nirgranthasya evaM vakSyamANaprakAreNa bhAvanA manasi savati - itra ana tAt aham etasya sthAnasya etatsthAnamityartha AcAryanivedanena AlocayAmi, TIkArtha-nirgrantha ke prakaraNa se yahAM para sUtrakArane usakI ArAdhakatA kI prarUpaNA kI hai - isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai 'niggaMtheNa ya gAhAbakulaM piMDavAyaDiyAe paviNa amare akibadvANe paDisevie' he bhadanta ! koI nirgrantha AhAra lene kI bhAvanA se kisI gRhapati ke ghara para gyaa| vahAM praviSTa hue usake dvArA kisI eka akRtya karane ke ayogya sthAna kA mUla guNAdi prati sevArUpa akAryasthAna kA pratisevana ho gayA, ataH 'tarala NaM evaM bhava, iheva tAva ahaM eyarasa ThANassa Aloema, paDikAmi, niMdAmi garihAmi, viTTAmi' taba usane aisA vicAra kiyA ki mai pahile isa akRtyasthAna kI yahIM para arihanta siddha sAkSI se TIkA :- ni thanA adhikAra cAlato hovAthI sUtrakAre A sUtramA tenI ArAdhakattAnI prarUpaNA karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune mev| prazna pUche che - ' niggaMtheNa ya gAvAeskula piMDanAyapaDiyAe pavidveNa start rear Disevie ' ke lahanta ! a se4 nirbhaya (zrama) bhADAra prAptinI IcchAthI kASTha gRhasthane ghera gayA. tyAM gayelA te nitha dvArA kArya eka akRtya sthAnanuM (na karavA ceAgya kArya nu) - mUlaguNAdi pratisevArUpa akAya sthAnanu- pratisevana thaI gayu tassaNaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM eyasta ThANassa Aloema, paDikAmi, nidAmi, garihAmi, viuTThAmi' tyAre tenA bhanabhA bhevA vicAra AvyuM ke huM pahelAM te| A akRtyasthAnanI ahI ja arihaMta bhagavAnanI 8
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698 bhagavatImatro mithyAduSkRtadAnena matikramAyi, akRtyasthAnasya kutsanena nindAmi, garhAmi gardai garhaNAM karomi guru samakSe, vitroTayAmi, tadanubandha chinami, * visohemi, akaraNayAe abbhuDhemi, AhArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDibajjAmi' vizodhayAmi, pAyazcittAbhyupagamena pApapaGka prakSAlayAmi, akaraNatayA punarakaraNena abhyuttiSThAmi, abhyutthido bhavAmi, yathA yathAyogyaM yathocitamityarthaH prAyazcica tapAkarma patipadye svIkaromi ' tao pacchA therANaM aMtiyaM aloessANi jAva tacokamma paDivajjissAmi' tataHpazcAt tapAkarma prAyazcittapatipattyanantaram sthavirANAm antika samIpaM gatvA AlocayiSyAmi AlocanAM kariSyAmi, yAvatpratikramiSyAmi, nindiSyAmi, gahiSye, citroTayiSyAmi, vizodhayiSyAmi, AlocanA kara lU-mithyAduSkRta dekara pratikramaNa kara lU, niMdA kara lU nahIM kara lU, usake anubaMdha ko cheda dU, vilohemi, akaraNayAe asuTemi, AhArihaM pAyacchittaM talokammaM paDivajjAmi' prAyazcita lekara pApapala (kIcaDa) ko dUra kara dUM / 'ava Age aisA nahIM karUMgA' isa prakAra se maiM apane Apako taiyAra kara lU aura yathAyogya prAyazcittarUpa tapakarma ko svIkAra kara lUM / 'tao pacchA' aisA vicAra karane ke bAda-arthAt tapAkarma prAyazcitta pratipatti ke anantara vaha nirgrantha vahIM para aisA vicAra karatA hai ki 'therANaM aMtiyaM AloeslAmi, jAva tabokamma paDivajjislAmi' ki maiM phira aba yahAM se calakara sthaviroM ke pAsa jAkara unase AlocanA karUMgA, yAvat tapAkarma svIkAra karU gaa| yahAM yAvat zabda se 'nindiSyAmi, gahiye, vitroTayiSyAmi, vizoyiSyAmi, akaraNatayA abhyutthAsyAmi, sAkSIe AlecanA karI lauM, mithAdukRtya mAnIne tenuM pratikramaNa karI lauM, niMdA karI eS', ', nA anumapine chahI nAmu 'visohemi, akaraNayAe abbhuTThomi AhArihaM poyacchitta tavokamma paDivajjAmi' prAyazcitta ne pA554 (5535 // kAdava) ne dUra karI nAkhyuM. "bhaviSyamAM evuM nahIM karavAno nizcaya karuM, ane yathA yogya prAyazci135 ta5mana ma2 43 'tao pacchA' vA viyAra 4zana-meTasa prAyazcitta35 tapamA svii||2 42vAna viyAra yA pachI- 'therANaM aMtiyaM Alo. essAmi jAva tavokammaM paDivajjissAmi' tene meve viyAra thAya 34 ve huM sthavirenI pAse jaIne temanI samakSa A akRtyasthAna pratisevanane mATe AlocanA Adi karIza ane prAyazcitarU5 tapakarmane svIkAra karIza. ahIM "Adi pada dvArA
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU. 3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 699 akaraNatayA abhyutthAsyAmi yathAI prAyazcittaM tapaHkarma patipatsye 'seyasaMpahio asaMpatta therAya puvAmeva amuhA siyA' saca akRtyasevI nirgranthaH saMpasthitaH sthavirANAmantike samIpe AlocanAM kartuM nissRtaH kintu asaMprApta gantavyasthAnaparyantaM na gataH apitu mArge ebAvatiSThate, atha sthavirAzca pUrvameva amukhA mukharahitA vAtAdidopAt nirvAca; mUkAH syuH mUkA bhaveyuH, ' seNaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ?" he bhadanta ! sa khalu ligranthaH zramaNaH kim ArAdhaka: saMyamArAdhako bhavati virAdhako vA tasya AlocanAdipariNAme satyapi AlocanAdi karaNAmAvata iti praznaH ? bhagavAnAha- 'goyamA! ArAhae, no cirAhae' he gautama ! sa nirgranthaH ArAdhako bhavati, no yathAha prAyazcittaM tapaHkarma pratipatsye' isa pATha kA saMgraha huA hai / 'se ya saMpaTio asaMpatte therAya puvAmeva asuhA siyA' isa prakAra ke vicAra vAlA vaha aktyasevI nirgrantha yahAM se sthaviroM ke pAsa AlocanA karane ke liye cala detA hai-kintu jahAM use pahuMcanA cAhiye thA, yahAM taka vaha nahIM pahuMca pAyA-kintu mArgameM hI vaha thA ki itane meM ve sthavira vAtAdi doSa se mUka bana jAte haiM 'se NaM bhaMte! kiM ArAhae virohae' ataH use pAyazcitta Adi de nahIM sakate haiM-to aisI sthiti meM vaha nimrantha he bhadanta ! ArAdhakasaMyama kA ArAdhaka hotA hai yA virAdhaka hotA hai-alocanA karane kA bhAva thA parantu AlocanA nahIM kI aisA prazna hai uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! 'ArAhae no virAhae' vaha nirgrantha nindiSyAmi, gahiSye, vitroTayiSyAmi, vizodhayiSyAmi, akaraNatayA abhyutthAsthAsyAmi, yathAhe prAyazcitta tapaHkama matipatsye' 20 pUrvAzta sUtrapA a pamai mAvyA . 'se ya saMpaDhio asapattetherAya puncAmeva amuhAsiyA // prAratI vicAra karIne te akRtya sevI nigraMtha tyAMthI virenI pAse AlecanA karavA mATe cAlI nIkaLe che paNa te nigraMtha te sthavirenI pAse pahoMcatA pahelAM (eTale ke jyAre te hajI mAgamAM ja hato tyAre) te sthavira vAtAdi doSane kAraNe mUka banI jAya che. tathA tayAtana prAyazcitta mAha zavI yatA nayA se Na bhate ! ki ArAhae, vigahae ?'tamata! yI paristhitimA ta niyane sArAca sayabhanA ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka kahevAya?- AlocanA karavAne bhAva hato paNa upakata sage ubhA thavAthI tenAthI AlocanA thaI zakI nahIM to tene ArAdhaka kahe ke virAdhaka? a mana ttara bhApatA mahAvIra prabhu 49 cha- 'goyamA !' gautama !
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 bhagavatI virAdhaka ? tathA ca AlocanA pariNatau satyAM, kathaJcittadaprAptAvapi ArAdhakatvaM sabhavati, pariNAmazuddheHsadbhAvAt 'seya saMpaTTie asa patte appaNAya punvAmeva amuhe siyA' sa khalu nirgrandhaH saMprasthitaH kintu asa mAMptaH, gantavyasthAna na prAptaH AtmanAca svayameva pUrvameva amukhaH vAnAdikAraNena sUkaH syAt bhavet seNaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ? ' he bhadanta ! sa nirganthaH khalu kim ArAdhako bhavati kiMvA virAdhako bhavati iti prazna : ? bhagavAnAha - ' goyamA ! ArAhae, no virAe, ' he gautama! sa nirgranthaH ArAdhako bhavati, no virAdhako bhavati 2) tathA 'seya saMpaTTie asa patte appaNAya pUvvAmeva therAya kAla zramaNa ArAdhakahI hai virAdhaka nahIM / kyoM ki usake pariNAma zuddhikI aura haiM / ataH AlocanA karanekI pariNatikA usameM sadbhAva hone se kathaMcit usa AlocanA kI prApti nahIM hone para bhI ArAdhakatA hI saMbhavita hotI hai- virAdhakatA nahIM / 'seca saMpaTTie asaMpate appaNA ya puvvAmeva amuhe siyA' aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM- he bhadanta ! vaha nirgrantha zramaNa sthavike pAsa jAne ke liye vahA~le cale aura calate 2 yadi vaha bIca hI meM sUka hojAve to kyA aisI sthiti meM vaha ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM. ' goyamA ! ' he gautama ! isa sthiti meM vaha zramaNa nirgrantha virAdhaka nahIM hai- kyoM ki usake pariNAma zuddhikI ora agresara ho rahe haiM / ' se ya saMpaTThie " ArAhae no virAhae ' te niryathane AzaGa 04 gayI zAya, virAdha muDevAya nahIM kAraNake tenA pariNAma zuddhinI tarapha che. tenAmAM AleAcanA karavAnI pariNatinA saddabhAva hAvAthI, sa jogavazAt AlecanA nahIM thai zakavA chatAM paNa tene ArAdhaka ja kahI zakAya - virAdhaka kahI zakAya nahIM. seya saMpaTTie asaMpatte appaNAya punvAmeva amude siyA' have gautama svAbhI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke huM bhAnta ! te nigra Mtha virAnI pAse javAne mATe ravAnA thAya, parantu sthavirezanI pAse pahoMcatA pahelAM mArgamAM ja te sUka khanI jAya, to evI paristhitimAM tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka ? '. uttara : 'goyamA !' he gautama / zrevI paristhitimAM tene mArAdha 4 hevAya, virAdhaka kahevAya nahIM kAraNake tenA pariNAma zuddhinI tarapha AgaLa vadhI rahyAM hAya che. gautama svAmIne prazna H- ' se ya saMpaTTie asaMpatte appaNAya punvAmeva
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sa.3 nimranthArAdhakatAnirUpaNam 701 karejjA' saca nirgranthaH saMprasthitaH kintu asaMprAptaH gantavyasthAnamaprAptaH AtmanA ca svayameva pUrvameva sthavirAzcet kAlaM kuyuH ' seNaM bhaMte ! kiM ArAhae ? virAhae ? ' he bhadanta ! sa khalu nirgranthaH kim ArAdhako bhavati, virAdhakovA ? bhagavAnAha- 'goyamA ! ArAhae, no virAhae' he gautama ! sa nirgranthaH ArAdhako bhavati, no virAdhakaH, 3 'seya sa par3hie asaMpatte appaNAya punbAmeva kAlaM karejjA, seNaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ?" sacAnagAraH saMprasthitaH kintu asamAptaH AtmanA ca svayameva pUrvameva kAla kuryAt sa khalu he bhadanta ! kimArAdhako bhavati ? virAdhako vA bhavati ? asaMpatte appaNAya puvAmeva therAya kAlaM karejA' ava gautama prabhuse aisA pUchate haiM-vaha nirgantha zramaNa vahAMse prAyazcitta Adi grahaNa karane ke liye sthaviroM ke pAsa cala de-parantu jaba taka vaha unake pAsa nahIM ApAnA hai ki itane meM ve sthavira kAla kara jAya-to 'seNaM bhaMte ! ki bhArAhae, virAhae' he bhadanta ! vaha zramaNa nimrantha ArAdhaka hotA hai thA pirAdhaka hotA hai ? utsara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! baha nigrantha zramaNa 'ArAhae no cirAhae' ArAdhaka hotA hai, virAdhaka nahIM / aba gautama svAmI prasuse aisA pUchate haiM ki'letha saMpahie asaMpatte, appaNAya puvAmeva kAla karejjA, seNaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae, yaha nirgrantha zramaNa vahAMse to cala detA haiparantu una sthavirekei pAsa Anele pahile yadi usakI mRtyu hotI haito aisI hAlata meM vaha ArAdhaka hai thA virAdhaka hai ? uttara meM prabhu therAya kAla karejjA' he mahata! te niyaya mAvAyanA sAha 42vA nimita tyAMthI ravAnA thAya, paraMtu te sthavirenI pAse pahoMcatA pahelA sthavire kALa karI jAya to 'se NaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ? manta! te nitha 5 sayabhanI ArAdhaka gaNAya ke vidhAraka? mahAvIra prbhun| uttara :- 'goyamA !' gautama! 'ArAhae no virAhae' te nirNayane saMyamane ArAdhaka ja kahevAya, virAdhaka kahevAya nahIM. gautama svAmI prazna :- 'se ya saMpaDhie asaMpatte, appaNA ya puyAmeva kAla karejA, se NaM bhaMte ! ki Arohae, virAhae ? ' mahata! niya AlocanA Adi karavA nimitte virenI pAse javA mATe ravAnA thAya che, paraMtu temanI pAse pahoMcatA pahelAM mArgamAM ja kALa karI jAya che, te tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka?
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 702 bhagavAnAha- 'goyamA ! ArAhae, no virAhae' he gautama ! sa nirgranthaH ArAdhako bhavati, no virAdhako bhavati, 4. uktazca- 'AlocaNA pariNao, sammaM sa paDhio gurusagAse jeimarai aMtarecciya, tahAvi suddho ti bhAvAo // 1 // ' chAyA- AlocanA pariNataH, samyak sa masthitaH gurusakAze, yadi mriyate antare ceva, tathApi zuddha ini bhAvataH // 1 // gautama : pRcchati- 'seya saMpar3hie saMpatte therAya amuhAsiyA' saca nirgranthaH sapasthitaH prasthAnaM kRtavAn athaca sa prAptaH sthavirapradezaM gataH, kintu sthavirAzca yadi amukhAH mUkAH syuH vacanarahitA bhaveyuH tadA ' se NaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ? ?' he bhadanta ! sa khalu nirgranthaH kim kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'ArAhue no virAhae' vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM hai / 4 / / kahA bhI hai- AloyaNA pariNao / ityAdi tAtparya kahanekA yaha hai ki acchI tarahase AlocanAdi karane meM pariNata huA AtmA AlocanA karaneke liye guruke pAsa jAtA hai parantu yadi vaha vIca meM kAraNavaza bharaNakA prApta hojAve to aisI sthiti meM vaha bhAvakI apekSA zuddha ArAdhakahI mAnA gayA hai-virAdhaka nahIM / ____ aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate haiM- 'seya saMpaDhie saMpatte therAya amuhA siyA' vaha nirgrantha zramaNa usa sthAnase cala detA hai jahAM sthavira hote haiM. vahAM AbhI jAtA hai parantu yadi ve sthavira mUka ho jAte haiM - vacana bolane meM asamartha bana jAte haiM to 'seNaM bhaMte ! kiM ArAhae virAhae' he sadanta ! vaha nirgrantha uttara :- 'goyamA ! ArAhae no virAhae ?' gautama ! te abhaya niyane mArA54 4DavAya, virASa4 4opAya nahI dhuM 55 cha-AloyaNA pariNao Bale AlocanA Adi karavAne pariNata thayela AtmA gurunI pAse javAne mATe upaDe che; paraMtu koI kAraNe mArgamAM ja tenuM mRgu thaI jAya, to evI sthitimAM bhAvanI apekSAe tene zuddha-ArAdhaka ja mAnavAmAM Ave che, tene virAdhaka mAnavAmAM Avato nathI." va gautama 2vAmA mevA prazna pUche cha -'se ya saMpadie saMpatte therAya amahA siyA 'mahanta ! ta ni ta sthAnathA yAlI nANe cha bhane sthavizanI pAse AvI pahoMce che paNa khare, paraMtu te sthavira mUka banI jAya che ane prAyazcitta mApAne asamartha manI 15 cha, mevI paristhitimA 'seNaM bhaMte ! kiM rAie,
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 ma. TI. za.8 u. 6 sU.3 nirgrathArAghakatAnirUpaNam 703 ArAdhakaH ? virAdhakovA bhavet ? bhagavAnaha - ' goyamA ! ArAhae, no virAhae' he gautama! sa nigranthaH sthaviramadezaM prAptazcettadA sthavirANAM mUkatve'pi ArAdhaka eva bhavet, no virAdhaka iti bhAvaH, 'seya sapaTTie sapatte apaNAya' he bhadanta ! saca nirgranthaH saMprasthitaH pracalitaH samAptaH sthavira samIpaM gataca, kintu AtmAnAca svayametra cet amukhaH mUkaH syAttadA ki sa ArAdhakaH ? kiMvA virAdhako bhavediti ? praznaH, he gautama! samAptaH sa svayameva mRko'pi yadi bhavettadApi sa ArAdhaka eva no virAdhaka iti 'evaM saMpatteNa vi AlAvagA bhANiyavvAH yathA asa prAptena bhANitAH tatra chau zramaNa ArAdhaka hai yA virAdhaka hai ? uttara meM prabhu kahate haiM' goyamA' he gautama ! ArAhae, no virAhae ' vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hI hai, vidhAraka nahIM hai / aba gautama svAmI prabhuse aisA pUchate hai- 'seya saMpaThie saMpatte appaNAya asuhe siyA se NaM bhaMte ! kiM ArAhae, virAhae ' vaha nirgrandha bhramaNa vahAMse to cala detA hai aura jahA~ para ve sthavira haiM-vahAM para AbhI jAtA hai - parantu vaha AtehI mUka ho jAtA hai to aisI hAlata meM vaha akRtya sthAna ke pratisevana karanekI apanI bAtako unase prakaTa nahIM kara sakane ke kAraNa ArAdhaka mAnA gayA hai ki virAdhaka mAnA gayA hai ! isake uttara meM prabhu unase kahate haiM- 'goyamA' ArAhae no virAhae he gautama ! vahAM Anepara bhI yadi vaha apane Apa mUka hotA hai to vaha ArAdhakahI mAnA gayA hai virAdhaka nahIM / 'evaM laMpatteNa vi catAri AlAvagA bhANiyavvA' jaheva asaM patteNaM ' jisa tarahase yahAM para asaM prAptako lekara nirgrantha virAhae ? ' ne nirga thane mArAdha bhaanve| De virAdha ? ' goyamA ! ArAhae, nA virAhae ' he gautama! tene ArAdha mAnavo leTho virAdha nahI gautama svAmIne abha :- se ya saMpaTTie saMpatte appaNA ya amuDe siyA- se NaM bhaMte ! ki ArAhae, virAhae ?' De lahanta / AsoyanA 12vA nibhitte tyAMthI upaDelA te zramaNa sthavirAnI pAse AvI paNa jAya che, paNa AvatAnI sAtheja te pote sUka thai jAya che. evI paristhitimAM te petAnA dvArA thayelA akRtya pratisevananI vAta temane kahI zakato nathI. to tene ArAdhaka mAnavA ke virAdhaka ? mahAvIra alunA uttara :- 'goyamA ! ArAhae, no virAhae ' tyo bhAvyA khAdya mUka banI javAthI AlecanA nahIM karI zakanAra ni thane Agadhaka ja kahI zakAya, virAdhaka nahIM. evaM sapatteNa vi cattAri AlAvagA bhANiyantrA jaheva asaMpatteNaM ' (
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 bhagavatIsUtro AlApako uktau, zeSau yathA-saca saMpasthitaH, saprAptaH pUrvameva sthavirAzca kAla kuryuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, kiMvA virAdhakaH ? gautama ! sa aaraadhkH| saca saMpasthitaH saMprAptaH AtmanA ca pUrvameva kAlaM kuryAta, sa khalla bhadanta ! kim ArAdhakaH ? kiMvA virAdhakaH ? gautama ! sa ArAdhakaH, no virAdhakaH iti, gautamaH ! pRcchati- 'niggaMtheNaya bahiyA piyArabhUmi vA, zramaNake cAra AlApaka kahe gaye haiM usI tarahale samAptako lekara bhI cAra AlApaka kahalenA caahiye| ina meM saMprAptako lekara ye do AlApaka to prakaTa hI kiye jA cuye haiM / zeSa do olApaka laMpAtako lekara isa prakAra se haiM jaise vaha nirgrantha zramaNa vahAMse cala detAhai-parantu usake Aneke pahile hI yadi sthavira kAla kara jAte haiM, to aisI sthiti meM baha nirgrantha zramaNe ArAdhaka hai yA virAdhakahai ? isake uttara prabhu kahate haiM. 'goyalA' he gautama ! vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hai, virAdhaka nhiiN| isI tarahase vaha nirgandha zramaNa vahAMse cala detA haiparantu sthaviroMke pAsa pahu~caneke pahile hI vaha mara jAtA hai-to ailI dazA meM kyA vaha nitya pramaNa ArAdhaka hai yA virAdhaka ? uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama ! isa sthiti meM bhI vaha nigrantha zramaNa ArAdhaka hI hai- cirAdhaka nhiiN| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'niggaMtheNa ya bahiyA viyArabhUliM vA, vihArabhUSi vA nikkhaMteNa annayara akiJcaTThANe jevI rIte asa prApta (sthavirAnI pAse na paDoMcelA) nijha thane anulakSI cAra AlApake kahevAmAM AvyA che, eja pramANe saMprAptane anulakSIne paNa cAra AlApaka kahevA joIe. temAMnA be AlApake to upara prakaTa karavAmAM AvyA che. tyAM pahecelA) nigraMtha viSenA bIjAM be AlApa nIce pramANe che- he bhadanta! te nizcaya tyAMthI nIkaLIne te sthavirenI pAse pahoMcI jAya che, paNa te AlocanA Adi kare te pahelAM je sthavi kALa karI jAya, to tene ArAdhaka kahevAya ke virAdhaka? he gautama! nigraMthane ArAdhaka ja kahI zakAya, virAdhaka kahI zakAya nahIM have AlApaka nIce pramANe batAvyo che te nirca tha AlecanA Adi karavA nimitto sthavirenI pAra javA ravAnA thAya che ane temanI pAse pahoMcatAM ja maraNa pAme che, to tene ArAdhaka kahevo ke virAdhaka he gautama? tene ArAdhaka kahe joIe virAdhaka nahIM. ve gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che - 'nigaMNa ya vahiyA viyArabhUmivA, vihArabhUmivA nikkhaMteNa annayare akicaTThANe paDisevie'
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 705 " prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 sU. 3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam vihArabhUmi vA nikAMteNaM annapare akicaTThANe paDimetrie nirgranthena ' zramaNena ca vahiH, vicArabhUmi vA zarIra cintAdyarthagamana vihArabhUmi cA grAmAdau gamanaM niSkrAntena nirgatena anyatarad ekatamas akRtyasthAna zramaNAnucitakAryAdhikaraNasthAna pratisevitam ' tassaNaM evaM bhavaDa - ihe tAtra ahaM evaM ' tasya khalu nirmantharaya evaM manasi bhAvanA bhavani - ihaiva asminneva tAvada akRtyasthAna aham evaMrItyA etatsthAnam AlocayAmi, matikrAsyAmi, nindAmi garne, citroTayAmi vizodhayAmi, aruraNatayA abhyuttiSThAni yathArha prAyazcittaM tapa karma pratipadye tataHpazcAt sthavirANAmantinam AlocayiSyAmi, yAvat tapaHkarma pratipattaye saca samasthitaH asa prAptaH, sthavirAtha pUrvameva paDisevie' he bhadanta ! bAhara zauca Adi kI nivRtti ke liye yA grAma Adi meM jAne ke liye gaye hue saNa nirgrantha se yadi kisI eka akRtyasthAna kA - anucita kArya ke AzrayabhUta sthAnakA pratisevana ho jAtA hai aura 'tassa paNaM evaM bhavaI' usake bAda usake mana meM taba aisI bhAvanA uThatI hai ki maiM yahIM para pahile i akRtyarathala kI AlocanA kara letA hai, pratikramaNa kara letA hai, nindA kara letA hU, ga kara letA hai usake anubaMdha ko cheda DAlatA hU. yati lekara pApaDa (pAparUpI kIcaDa ) ko dUra kara detA hai aura aba bhaviSya meM aisA nahIM karane kI pratijJA letA hU tathA yathAyogya prAyazcittarUpa tapakarma ko svIkAra karatA hu bAda meM sthaviroM ke pAsa jAkara se isakI AlocanA kara lagA, yAvat tapatra svIkAra kara lUgA / isa prakAra kA vicAra kara vaha vahAM se akRtyasthAna se cala detA hai / huM bhanna ! ahAra zauca AdinI nivRttine mATe athavA grAma AdimAM javAne mATa nIkaLelA koi eka zraSNu nigraMtha dvArA jo kAi eka akRtya sthAnanu--anucita kAnA tassa NaM evaM gavai AzrayabhUta sthAnanu-pratisevana thaI jAya ane tyAra bAda tenA manamAM tevI bhAvanA thai Ave ke huM. ahIM ja pahelAM to A akRtyasthAnanI AleAcanA karI lau, pratikamaNu karI lau, nidA karI lau, garha karI lau, tenA anukha dhananuM chedana karI nAkhu, prAyazcitta laine pApapa kane dUra karI nAkhu, bhaviSyamA evuM na karavAnI pratijJA lau ane yathAyeAgya prAyazcitta rUpa tapakanA svIkAra karI lau, tyAra bAda huM sthavire| pAse jaIne tenI AlocanA Adi kI laza [ahI tapakanA svIkAra pa'ntanu pUrvokta kathana mahaNa karavuM] A pramANe vicAra karIne te tyAzI-- akRtyasthAnethI sthavirAnI pAse javAne mATe upaDe che, paNa te sthavirenI vacce paheAce ,
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 bhagavatIsUtre ' amukhAH syuH, sa khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH ? virAkovA bhavet ? gautama ! sa ArAdhako bhavet, no virAdhakaH syAta, 'etthavi etece aTTha AlAvagA, bhANiyanvA, jAMva no virAie ' evametAnyaSTau piNDapAtArtha gRhapatikule praviSTasya evaM vicArabhUmyAdAvaTa, evaM vihArabhUmigrAmAdau gamane'STau evametAni caturviMzatiH sUtrANi bhavanti / niggaMtheNaya gAmAzugAmaM duijjamANeNaM annayare akiJcadvANe paDisetrie, tassaNaM evaM bhavar3a - iheva tAva ahaM' nirgranthena zramaNena ca grAmAnugrAmaM vyativrajatA paribhramatA ityarthaH calate 2 vaha sthaviroM ke pAsa nahIM pahuMca pAtA hai ki itane meM sthavira mUka ho jAte haiM / to aisI dazA meM he bhadanta ! vaha nirgrantha zramaNa ArAdhaka hotA hai yA virAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama ! vaha nirgrantha zramaNa aisI dazA meM ArAdhaka hI hotA hai virAdhaka nahIM / 'ettha vi ee caiva aTTha AlAvA bhANiyavvA jAva no virAhae' jisa prakAra se piNDa grahaNa kI icchA se gRhapati ke ghara para gaye hue nirgrantha zramaNa ke ATha AlApaka kahe gaye haiM - usI taraha se vicArabhUmi Adi meM gaye hue zramaNa nirgrantha ke ATha AlApaka kahe gaye haiM, isI taraha se vihArabhUmi - grAmAdi meM jAne para ATha AlApaka kahe gaye haiM / isa taraha ye 24 AlApaka hote haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'nigyeNa ca gAmANugAmaM dRhajjamANeNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai, iheva tAva ahaM' eka grAma se dUsare grAma te pahelA te te sthavira mUka thai jAya che. to huM bhanta ! A paristhitimAM AlecanA Adi nahI karI zakanAra te nigraMthane ArAdhaka gaNI zakAya ke virAdhaka ? 5 6 uttara :- he gautama ! evI pari sthatimAM tene ArAdhaka ja mAnI #kAya, virAdhaka nahI ettha vi ee va aTTha AlAvA bhANiyavvA jAva no virAhae ' ahAra prAptinI IcchAthI keAI gRhastana ghera gayelA zramanigraMtha viSe je prakAranA ATha AlApaka kahevAmAM AvyA che, evA ja AThe AlApaka nihArabhUmi AdimAM gayelA zramaNuni ca viSe paNa kahevA joie. eja pramANe vihArabhUmi [grAmAdi] mAM gayelA nigra yanA paNu AThe AlApaka hovA joie. A rIte kula 24 AlApaka thAya che. have gautama svAmI mahAvAra asune yev| uzna pUche che ! ' niggaMbheNa ya gAmANugAmaM dUijamANeNaM anayare akicaTThANe paDisevie, tassa NaM evaM bhavai, sta dAva ahaM ' chatyAhi me4 grAmathA jIne grAma vihAra 42tAM zramanirbhatha dvArA '
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. ca. TI. 1.8 u.6 mR.3 nigraMndharAdhakatAnirUpaNam 707 anyatarat ekatamam akRtyasthAnam pratise vitam, tamya nirganyasya khala evaMrItyA manasi bhAvanA bhavati-ihaiva tAvat akRtyasthAne aham etatmyAnam AlocayAmi, pratikrAmAmi, nindAmi, garne, vitroTayAmi, vigoSayAmi, akaraNayA abhyuttiSThAmi yathAhai prAyazcitta tapAkarma matipadya. tataHpazcAt sthavirANAmantivam AlocayaSyAmi, yAvat-tapaH karma pratipatsye, saca saMpasthitaH asaM prAptaH, sthavirAzca pUrvameva amukhAH syuH, ma khalu bhadanta ! kim ArAdhakaH, meM vicaraNa karate hue nimrantha zramaNa ke dvArA jaba koI akRtyasthAna kA sevana kara liyA jAtA hai taba usake mana meM aisA vicAra AtA hai ki meM pahile iso akRtyasthAna para isa akRtyasthAnakI alocanA karaletAhU, pratikramaNa karaletAhU, nindA karaletAhU, gA~ karaletAhU isake anubaMdhako cheda DAlatA hUM, prAyazcitta lekara pApapaMkakI zuddhi karaletAhUM-bhaviSya meM aba aisA mujhase na ho isake liye taiyAra huA yathAyogya prAyazcitta rUpa karmako svIkAra karatA haibAda meM sthaviroMke pAsa jAkara maiM isakI AlocanA karalUMgA yAvat tapakarmako svIkAra karalagA / isa prakArakI bhAvanAse prerita huA vaha akRtya sthAna sevI nirgantha zramaNa uma akRtya sthAnase sthaviroke pAsa cala detA hai| parantu jaba taka yaha nirgandha zramaNa unale pAna nahIM ApAtA-tavataka ve sthavira mRge bana jAte haiM-use prAyazcitta dene meM akSama ho jAte hai-bola nahIM sakate haiM-aisI sthiti meM hai bhadanta ! vaha nirgantha zramaNa ArAdhaka hai yA virAdhaka ? uttara meM jyAre koI akasya sthAnanuM sevana thaI jAya che, tyAre tenA manamAM evI bhAvanA thAya che ke huM ahIM ja A akRtya thAnanI AlecanA karI lauM chuM, pratikramaNa karI lau chu, nindA karI lauM chuM, gaha karI lauM chuM, tenA anubaMdhane chedI nAkhuM chuM, prAyazcita laIne pApapakane dhoI nAkhuM chuM, bhaviSyamAM evu na karavAnI pratijJA lau chuM ane yathA egya prAyazcitta rUpa tapakarmane svIkAra karI lauM chuM. tyAra bAda vIranI pAse jaIne huM tenI AlocanA Adi karI laIza ane prAryAzcattarUpa tapakarmano svIkAra karIza A pramANe akRtya sthAnanI AlocanA Adi karavAnI bhAvanAthI prerita thayela te nirca che te akRtya sthAnethI viranI pAse javAne nIkaLe che paNa te nirca tha te sthavirenI pAse pahocatA pahelAM te sthavira vArtAdi deSathI mUMgA thaI jAya che tethI teo tene prAyazcitta devAne asamartha banI jAya che ke bhalAA paristhitimAM AlocanA Adi na karI zakanAra te pramANanirca thane ArAdhaka kahI zakAya ke virAdhaka kahevAya ?
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708. . bhagavatIatre virAdhako vA ? he gautama ! sa ArAdhakaH, no virAdhakaH 'etthavi te ceva aTTha AlAvagA bhANiyavyA jAva no virAhae' atrApi grAmAnugrAmanyativrajanaviSaye'pi te caiva uparyuktAzcatvAra asaMmApta viSayakAzcatvArazca se prAptaviSayakA aSTa AlApakA bhANitavyA yAvat no virAdhakaH' ityantas, 'evaM rItyA niyaMnyasyArAdhamatvaM pratipAdya nirganthyA ArAdhakatvaM pratipAdayati-'niggaMthI e ya gAhAbaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNupariTThAe annayare akiccaTThANe paDi sevie' nirganthyA zramaNayA sAdhvyA ca gRhapatikulaM piNDapAtapatijJayA AhAggrahaNecchayA anupraviSTayA anyatarad ekatamam akRtyasthAnaM pratisevitam, manu kahate haiM - he gautama ! aisI sthiti hone para bhI vaha nirgandha aSaNa ArAdhaka hI hai virAdhaka nhiiN| isa viSaya meM bhI asaMprApta viSayaka 4 AlApaka aura saMprAptaviSayaka 4 AlApaka isa prakAra ATha AlApaka kahanA caahiye| aura ye ATha AlApaka 'yAvat vaha virAdhaka nahIM hai| yahAM taka kahanA cAhiye ! isa taraha yahAM taka nintha amaNa meM ArAdhakatA pratipAdana karake aba sUtrakAra nirgandhI-sAdhvImeM isI viSayako lekara ArAdhakatAkA pratipAdana karate haiM ilameM gautama prabhuse ailA pUchate haiM- 'liggaMthIe ya gAhAvAkula piMDavAyapaDiyAe aNupaviTThAe anayare akicaThANe paDislevie' gAthApatike ghara para AhAra lenekI icchAse gaI huI kisI sAdhvIke dvArA yahi kimI eka akRtyasthAnakA pratisevana bana gayA hove- tene uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke he gautama! evI paristhitimAM tene ArAdhaka ja mAnI zakAya virAdhaka mAnI zakAya nahIM' A viSayane anulakSIne paNa asaMprApta [ sthavira pAse pahoMcI na zakelA] nirca ya viSenA cAra AlApaka ane sa prApta [sthavira pAse pahoMcI cUkelA nigraMtha viSenA cAra AlApaka. ema kula ATha AlApaka kahevA joIe A rIte ahIM sudhInA vivecana dvArA zramanirca thamAM sUtrakAre ArAdhakatAnuM pratipAdana karyuM che, have teo nijha dhI [ sAvI ] mAM paNa eja paririthitanI apekSA ArAdhatAnuM pratipAdana kare che- have sAdhvanI apekSAe gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che keniggNthiie ya gAhAvaikula piDAyADiyAe aNupa vidvAe annayare- akiJcaTThANe paDisevie 'dha sthane 32 mADA Asina thA ye 4 sAdI dvArA / me bhaityasyAnanu atisevana 14 gAya, tIse NaM. evaM bhavaDa' : mane tyA2,
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TI. za. 8 u. 6 . 3 nirgrantharAdhakatAnirUpaNam 7098 'tIse NaM evaM bhavai - iva tAva ahaM eyamsa ThANamsa Aloemi jAva tavokammaMparivajjAmi' tasyA manasi khalu evaM bhAvanA bhavati ihaiva atraiva tAvat akRtyasthAne anya etasya sthAnasya etad akRtyasthAnam AlocayAmi sva manasi, gavat pratikrAmAmi - midhyAduSkRtaM dadAmi, nindAmi gardai, vitrA - " vyAmi vizodhayAmi, akaraNatayA abhyuttiSThAmi yathArha prAyazcittaM tapaHkarma pratipadya, 'opacchA pa ttiNIe atIyaM AloessAmi nAtra paDivajjissAmi'; tataH pazcAt pravartinyAH sAdhyAH antikaM samIpam AlocayiSyAmi, yAvat tapaHkarma pratipatsna svIkariSye, 'mAya saMpahiyA asaMpattA pavattiNIya amu 6 tIseNaM evaM bhava. iheva tAva aha essa ThANassa Aloema, jAtra tokammaM paDivajjAsi ' aura bana jAne para phira usake mana meM aisI bhAvanA AgaI hove ki maiM pahile apanehI sanase isI akRtgasthAna para isa akkRtyasthAnakI AlocanA karatI ha - yAvat pratikramaNa karaletI hU mithyAduSkRta detI hU, niMdA karato, kara letI hUM, isake anubadhako cheda letI hU, prAyazcitta ke lenese pApapaGkakA (pAparUpI kIcaDa ) prakSAlana kara letI hU, Age aisA kAryamujhase na bane isake liye mai apane Apako taiyAra karanI tathA yogya prAyazcita rUpa tapakarmako svIkAra karatI hU, isa prakAra se vaha apane manase janameM saba kucha pUrvokta rUpase karake ' taopacchA padattiNIe aMtiyaM AloemsAmi, jAva tavokammaM paDivajjissAmi ' bAda meM aisA vicAra aura karatI hai ki maiM aba yahAMse calakara pravartinI ke pAsa jAu~gI aura unase AlocanA karUMgI, yAvat tapaHkarma svIkAra karUgI / isa prakArase vicAra kara sAyasaMpaTTiyA asaMpattA - 6 ' " 8 khAda tenA mamAM evI bhAvanA pedA thAya che ke ihe - - tAva ahaM eyassa ThANassa Aloesi, jAva tacokammaM paDivajjAmi ' paDesA to hu ahIM [AA amRta sthAna 524 ] A akRtya sthAnano AlecanA karI lauM chu, pratikramaNa karI lauM chu, niMda natha gA~ karI lau chuM, tenA anukha dhane chedI nAkhu chuM -pAyazcitta ladhane pApapa kane dhAI nAkhu chu, bhaviSyamA evu na karavAnA nizcaya karU chuM, ane yathAyeAgya prAyazcittarUpa tapaka ne svIkAra karI lauM... chu yA prabhA ataH42] pUrva rIne 'taoM pacchApavatiNIe aMtiyaM AloessAmi, jAva tavokammaM paDivajjisyAmi prAyazcitta35 devAnA vicAra 12 che mA pramANu vicAra,rIne sA ya' saMpaDiyA, te pravartinI vRddha sAdhvI ] pAse, jaIne A kRtyasevananI AlecanA Adi karIne dw
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 710 1 hAM siyA' sA ca nirgranthI saMprasthitA svasthAnAt pracalitA kintu asaMprAptAH pravartinIsamIpaM nopagatA mArge sthitA evaM tAvat pravartinI sAdhvIca amukhA mUkA vAtAdidopavazAt vacanarahitA syAt, 'sANaM bhaMte ! kiM ArAhiyA, virAhiyA ? he bhadanta ! sA AlocanArthaM gantuM pravRttAH nirmanthI khalu kim ArAdhikA ? virAdhakA vA bhavet ? bhagavAnAha - 'goyamA ! ArAhiyA, no virAhiyA' he gautama ! sA nirgrathI ArAdhikA syAt no virAdhikA syAt, 'sA ya saMpaTTiyA jahA niggaMthassa tinnigamA bhaNiyA, evaM nigga thIe vi tini AlAnagA bhANiyantrA, jAva ArADiyA no virAhiyA sA ca nirgranthI sAdhvI saMprasthitA yathAnigranthasya trayogamA AlApakA bhaNitAH evaMtathaiva ninanyAH sAdhyA api trayaH AlApakA bhaNitavyAH, tathAhi - vasA saMprasthitA pavattiNIya amuhA siyA' vaha usa akRtyasthAna se cala detI haiparantu yaha vahA~ pahu~ca nahIM pAnI hai rAste meM hI rahatI hai ki itane meM vaha pravartinI vAtAdidoSavaza amukha - mUka ho jAtI hai| to aisI hAlata meM ' sANaM bhate ! ki ArAhiyA virAhiyA ' he bhadanta ! vahasAdhvI jo ki AlocanA ke liye calI jA rahI hai kyA ArodhikA hai yA virAdhikA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' goyamA ' he gautama ! 'ArAhiyA no virAhiyA' vaha nirgrandhI-sAdhvI ArAdhikA hai kintu virAdhikA nahIM hai / ' sAyasaMpaTTiyA jahA niggaMthassa tinni gamA bhaNiyA evaM niggaMthIe vi timni AlAvagA bhANiyavvA, jAva ArAhiyA, no virAhiyA ' jisa prakAra se saMprasthita hue nirgranthake asaMmApta viSayaka tIna AlApaka kahe gaye haiM, usI prakArase saMprasthita huI sAdhvI ke asaMpatA pavattiNIya amuhA siyA' te tyAMthI yAsI nIDale che, yAsu te tyAM paheAMce te pahelA te te pravartinI vAtAdi doSane lIdhe mUka banI jAya che. tethI te sAdhvIjIne prAyazcitta ApIzakatA nathI. te evI paristhitimAM sANaM bhaMte! ki ArAhiyA, virAhiyA ? ' AyoyanA na purI zamnAra te sAdhvIne saMyamanI sArAdhi uhI sAya virAdhi uDevAya ? tenA uttara bhApatA mahAvIra prabhu 4 che- 'goyamA' he gautama! ' ArAhiyA, no vihAriyA ' te sAdhvIne saMyamanI khArAdhiA ? uhI zarAya, virAdhima DevAya nahI. ' sA ya saMpaTTiyA jahA niggaMthassa tini gamA bhaNiyA evaM nimgaMthIe vi tini AlAvagA bhANiyantrA, jAva ArAhiyA, no virAhiyA' soyanA mAhi karavA mATe sthavira pAse javAne mATe upaDelA ni thanA asa'prApta sthiti viSayaka traNa AlApaka karavAmAM AvyA che, eja pramANe | " tsu
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pra. TIkA za. 8 u. 6 sU.3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 711 asaMpAptA AtmanA amukhA syAt ? sA saMprasthitA asamAptA, pravartinI kAlaM kuryAt ? sA saMpasthitA asa prAptA Atmanaiva kAlaM kuryAt 3, sA kim ArAdhikA, virAdhikA vA ? gautama ! sA ArAdhikA bhavet, no virAdhikA syAt gautamastatra kAraNaM pRcchati-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-ArAhiyA, no virAhiyA ?' he bhadanta ! tat atha kenArthena evamucyate-ArAdhikA, no virAvikA iti ? iti praznaH, bhagavAnAha- goyamA ! se jahAnAmae-keipurise egaM mahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA kappAsalomaM vA, taNamayaM asaMprAptavipayaka tIna AlApaka kahanA cAhiye-jaise-vaha apane akRtya sthAnase AlocanA grahaNa karaneke liye pravartinIke pAsa caladetI hai. parantu vahAM pahuMcanese pahile vaha mUka bana jAtI hai ? sAdhvI vahAMse caladetI hai para vahAM taka vaha nahIM ApAtI hai bIcahI meM kAlakara jAtI hai- ina saba hAlatoM meM he bhadanta ! vaha sAdhvo ArAdhikA mAnI gaI hai yA virAdhikA mAnI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! vaha sAdhvI ArAdhikA mAnI gaI hai, virAdhikA nhiiN| aba gautama isa viSaya meM kAraNa jAnanekI icchAse 'se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai ArAhiyA no virAhiyA' prabhuse aisA pUcha rahe haiM he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki ye saba ArAdhaka hI hote haiM-virAdhaka nahIM hote, haiM ? isake uttara meM manu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae kei purise egaM pravatinI pAse javAne upaDelA sAdhvInI aprApta sthiti viSayaka traNa AlApake kahevA joIe jemake (1) te AcanA Adi karavAne mATe pravartinI pAse javAne upaDe che paNa tyAM pahoMcatA pahelAM pite ja mUka banI jAya che. (2) sAdhvI tyAMthI cAlI nIkaLe che paNa tyAM pahoMcatA pahelA pravatinI kALa karI jAya che. (3) sAdhvI tyAMthI nIkaLe che paNa pravartinI pAse pahoMcatA pahelAM rastAmAM piteja kALa karI jAya che ke bhadanta! A traNe prakAranI paristhitimAM AlecanA na karI zakanAra sAdhvIne ArAdhikA mAnavI 4 vidhi mAnavI ? uttara bhApatA mahAvIra prabhu cha-'goyamA ! tyAha' he gautama! te sAdhvIne ArAdhikA ja kahI zakAya, virAdhikA kahevAya nahIM have A prakAranA javAbanu kAraNa jANavA nimitte gautama svAmI mahAvIra prabhune naye prabhArI prazna pUche the- ' se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM bucai, ArAhiyA no virAhiyA ?' HEM ! mA5 // 42 tabhane mA24 1 tabhana nirAdha na kahevAnuM zuM kAraNa che?
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 bhagavatImatre vA,' he gautama ! tathAnAma kazcitpurupaH ekaM mahat urNAloma bA, (mepalomA) gajaloma vA, maNaloma vA, kArpAsaloma vA, tRNa stra bA, 'duhA vA tihA bA, makhejjahA cA, chidittA, agaNikAyaMsi pakkhivejA dvidhA , vA, tridhA vA, sa khyAtadhA vA chitvA agnikAye pratiyet 'se cUna goyamA ! -chijnamANe chinne, pakkhippamANe pavikhatte, dajjhapANe daDDhettivattavyaM siyA ? he gautama ! tat urNAlomAdikam nUnaM kim chidyamAnaM dvidhA kriyamANaM chinnaM prakSipyamANaM pakSiptaM, dahyamAnaM dagdhamiti vaktavyaM syAt ? gautama ATha-hanA mahaM unAloma bo, gathaloma vA, saNalomaM vA, kappAlaloga vA, taNasyaM vA' jaise koI eka puruSa meSa ke bAloM ke Dhera ko-Unako hAthI ke roma ke Dhera ko, saNako, kapAla ko tathA ghAsa ke ramse ko 'duhA bA lihA vA saMkhejahA vA chidittA' do ekaDe karake tIla hukaDe karake athavA saMkhyAta hukaDe kara ke 'agaNikAli pakkhivejA' agnikAya meM-agni meM DAla detA hai / se gRNaM gothamA ! chijjamANe chinne, pakkhippamANe pakkhitte, dajjhamANe daDDhetti dattavyaM siyA' to he gautama ! usa chede jAte hue Una Adi padArtha meM 'vaha chinna ho gayA' cheda diyA gayA-isa taraha se vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai na ? agni meM DAle jAte hue usameM 'vaha agni meM DAla diyA gayA aisA vartamAna kAla meM bhRtakAla kA prayoga hotA hai na ? isI taraha jalate una Una AdikoM meM 've jala gaye' isa - prakAra se vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai na ? isake ... Sttara :- * goyamA' 3 gautama ! ' se jahA nAmae kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA, gayalomaM vA, saNalomaM vA, kappAsalomaM vA, taNamayaM vA' jemake keI eka puruSa gheTAnA vALa-unanA DhagalAne, hAthInA vALanA DhagalAne, rANunA / sAne, 4pAsanA 2sAna, tathA ghAsanA TuDAne (27ne) 'duhA vA tihAdA saMkhejjahA vA chidittA' me, traya athavA asabhya ttu| 4zane 'agaNikAyaMsi parikhavejjA' 'animA nAmIche se gRNaM goyamA chijjamANe chinne, pakkhippayANe pakkhitte, dajjhamANe daDDhe tti vitta siyA' to gItama! ta chadA rahetA * una di padArthone mATe tene chedI nAkhavAmAM AvyA ", e prayoga thAya che ke nahIM ? agnimAM nAkhavAmAM AvatA padArthane mATe "agnimAM nAkhI devAye', e prayoga thAya che ke nahIM ? agnimAM baLatAM ne Una Adi padArthane mATe "agnimAM baLI gayA , evo prayoga thAya che ke nahIM? A prakAre vata mAnakALamAM bhUtakALane pragaTa thAya che ke
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 sU. 3 nirgranthArAdhakatAnirUpaNam 713 bhagavaM ! chijjamA chinne jAtra daDDhe ti battavvaM siyA' he bhagavan ! hanta satyam tad UrNAlomAdikaM chidyamAnaM chinnaM yAvat prakSipyamANaM prakSiptaM, dahyamAnaM dagdhamiti vaktavyaM syAt bhavet / evaJca kriyAkaraNakAlabhUtakAlayorabhedena pratikSaNaM pratikSaNaM kAryasya niSpatyA yathA chidyamAnaM vastu chinnamitivyapadizyate tathaiva AlocanA pariNAme sati asau upara gautama kahate haiM 'haMtA, bhagavaM chijjamANe chinne jAva daDhetti vRttavvaM siyA' hAM bhadanta ! chede jAte hue Una Adi padArtho meM ve chinna ho cuke haiM isa prakAra se vartamAna kAla meM bhUtakAla kA prayoga hotA hai isI taraha se agni meM DAle jAte hue unameM ve DAle jA cuke haiM aisA vartamAna kAlameM bhUtakAla kA prayoga hotA hai aura isI taraha se jalate hue unameM ve jale haiM aisA vartamAna kAla meM bhUtakAlakA prayoga hotA hai / ` tAtparya kahane kA yaha hai ki jo kAla kriyA karane kA hai usa kAla meM aura jo kAla bIta cukA hai aise bhUtakAla meM abheda jaba mAna liyA jAtA hai taba aisA kathana ho jAtA hai / kArya kI niSpatti hone kA jo samaya hai kriyAkaraNa kAla hai / arthAt yaha kAla kriyA kI hai aura bhUtakAla kriyA kI niSpatti ho cukane kA hotA hai / parantu jaba donoM kAloM meM abheda mAna liyA jAtA hai taba aisA vyavahAra hotA hai isIliye 'chidyamAna' vastu me 'hinna' aise vyapadeza hone nahIM? tene uttara ApatA gautama svAmI kahe che ke- haMtA, bhagavaM chijjamANe chinne jAva daitti vattantra siyA 'DA, lahanta ! hA raDelA jana mAhi pArthane mATe haidAI gayA ', eve prayAga thAya che, agnimAM nAkhavAmAM AvatA Una di padArtha te mATe agnimA nAkhI devAmAM AvyA', eveza prayAga thAya che ane agnimA maLatA Una adghi padAtha mATe agnimA maLI gayA' evA prayoga pahu thAya che. A rIte vartamAnakALamAM bhUtakALanA prayAga thAya che khare. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe - kriyA karavAnA je kALa che temAM je kALa vyatIta thaI cukayA che evA bhUtakALamAM jyAre abheda mAnI levAmAM Ave che tyAre A prakAranuM kathana thAya che kAryonI niSpatti thavAnA je samaya che te vatamAnakALa kriyAkaraNa kALa che eTale ke kAya thavAnA je kALa te vartamAnakALa che. paNa kriyAnI niSpatti thaI cukavAnA je kALa che te bhUtakALa che paNu tyAre te banne kaLAmAM aneka mAnI levAmAM Ave che, tyAre A prakAranA prayAga yA tathA 'chidyamAna chAtI vastumA 'china ? hA yuddhetAnA vyavahAra C $ | vaha vartamAna kAla niSpatti kA hotA
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 ..-- -- -- . . . magaMvatIsUtre nindhaH ArAdhanApravRtto'pi ArAdhaka evocyate, no virAdhakaH ityaashyH| bhagavAn svayameva dRSTAntAntaramAha-se jahA vA kei purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, taMtugayaM vA, majiTThAdoNIe pakkhivejjA' 'tat atha yathA vA kazcit puruSo vastram ahataM vA pratyagram, dhautaM vA prakSAlitam tantugataM vA sadya uddhRtam maJjiSThA me koI vAdhA nahIM AtI hai| isI taraha se AlocanA karane kI pariNati se yukta hue nirgrantha zramaNa tathA nirganthI sAdhvI meM bhI jo ki vartamAna meM ArAdhanA karane meM pravRtta ho rahA hai 'ArAdhaka hI hai' aisA bhUtakAlika prayoga hone me koI bAdhA nahIM AtI hai| kyoMki vaha vartamAna meM ArAdhaka hone kI ora agrasara ho rahA hai ataH vaha ArAdhaka hI ho cukA hai aisA kaha diyA jAve to isameM koI kSati nahIM hotI hai / imI vAta ko prabhu dUsare dRSTAnta dvArA samarthita karate haiM 'se jahA vA keI purise vatthaM ahataM vA, dhotaM vA, tatugayaM vA maMjiTTAdoNIe pakkhivejjA' jaise koI puruSa julAhA karake (julAhoM-mAne kapaDA bunanekA yaMtrapara) taiyAra kiye hue vastrako pUre ke pUre rUpa meM utAra kara eka maMjiSThA rAga-raMga ke pAtra meM raMgane ke liye DAla detA hai-to jaba loga usase pUchate haiM ki kaho bhAI ! vaha vastra raMga gayA hai na? taba vaha usa pAtra meM DAle hue vastra ko kaha detA hai ki hA~ bhAI! vaha vastra raMga gayA hai-yadyapi vaha abhI raMgane kI ora agrasara ho rahA hai| parantu use 'raMga cukA' aisA jo bhUtakAlika karavAmAM keI vAdhe naDa nathI. e ja pramANe AlocanA karavAnI pariNati (bhAvanA) thI cukta thayelA ane vartamAnamAM ArAdhanA karavAne pravRtta thaI rahelA zramaNa nigraMtha tathA nircathI (sAdhvI) ne mATe teo ArAdhaka ja che, e bhUtakAlika prayoga karavAmAM keSTha muzkelI naDatI nathI. kAraNake teo vartamAnamAM ArAdhaka thavAne asara thaI rahelA che, tethI teo ArAdhaka thaI cukyA che, evuM kahevAmAM Ave to koI vAMdho naDatuM nathI. A vAtanu vadhu samarthana karavAne mATe sUtrakAra bIju daSTAMta Ape che. se jahA vA keI purise utthaM ahataMvA, dhotaMbA, taMtugayaM vA, maMjiTTAdoNIe pakkhi vejjA' 4 puruSa (42) sAgara pAra 42 // Apane mAthe AkhuM utArIne majiThanA-raMgathI bharelA pAtramAM raMgavAne mATe beLI de chehave tene koI mANasa pUche ke "bhAI ! te vastra raMgAI gayuM che ke nahIM?' jo ke te vastra 2gAI gayuM hotuM nathI, paraMtu hajI tenA upara raMga caDavAnI kriyA cAlu ja hoya che. chatAM paNa peleNukarjavAba ape che ke ahIM bhAi! te raMgAI gayuM che': AvI rIte ragaI
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TI za. 8 u. 6 mR. 3 nirgranthArAdhakatA nirUpaNam 715 jaya droNyAM manjiSThArAgabhANDe prakSipet 'se NUNaM goyamA ! ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte, rajjamANe rattetti vattavvaM siyA ! tat vastram nUnam utkSipya - mANam utkSiptam prakSipyamANaM prakSiptam, rajyamAnaM raktamiti va vyaM syAt kim ? gautama Aha- 'haMtA, bhagavaM ! ukvippamANe ukkhitte, jAva ratetti battavvaM siyA' he bhagavan ! inta satyam tadvatraM majiSThAdroNyAm utkSipyamANam utkSiptam, yAvat - prakSipyamANaM prakSiptam, rajyamAnaM raktamiti nUnaM vaktavyaM syAt. prayoga hotA hai vaha vartamAna kAla aura bhUtakAla me abheda mAnakara hI hotA hai / isI bAta ko dhyAna meM rakhakara prabhu gautama se 'ukkhimANe 'ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte rajjamAnerajje tti vattanvaM siyA' aisA kaha rahehaiM- kaho gautama ! jaba yaha vastra maMjiSThA raMgake pAtra meM ulaTa pulaTa kiyA jAtA hai- usa samaya usameM utkSiptam ' aisA bhUtakAla saMbaMdhI prayoga hotA hai na ? tathA usa maMjiSThA raMgake pAtra meM DAlA jAtA hai taba usameM vaha DAla diyA gayA hai aisA bhI bhUtakAlakA prayoga hotA hai na ? tathA - jaba vaha raMgane kI avasthA meM hotA hai taba usameM vaha raMgA jA cukA hai ' aisA bhI bhUtakAlakA prayoga hotA hai na ? isa para gautama kahate haiM- 'haMnA bhagava ! ukvippamANe ukvitte, jAva rattetti vattavaM siyA' hAM bhadanta ! aisA saba prayoga hotA hai- arthAt maMjiSThA raMgakI droNI (kuMDI) meM utkSipyamANa vastra meM utkSipta aura rajyamAna rahelA vajrane mATe 'raMgAI gayu che' evA je bhUtakAlika prayAga thAya che te vamAna ane bhUtakALamAM abheda mAnIne ja thAya che. aja vAtane dhyAnamAM rAkhIne prabhu gautama svAbhIne yA abhASye Ahe che 'ukkhippamANe ukkhitte, pakkhippamANe pakkhitte, rajjamANe rajje tti vattavvaM siyA' he gautama! mahinA rajabhA nAvAmA bhAvI rahelA vajrane mATe raMgamAM nAkhI devAmAM AvyuM', evA bhUtakAlika prayoga thAya che ke nahIM ? te raMgamA meLAi rahelA vaane mATe 'jakheALAi gayu' evA prayAga thAya che ke nahI ? te rgamAM ra MgAtA vastrane mATe raMgAI gayu' evA prayAga thAya che ke nahI? A rIte te traNu vartamAnakAlika kriyAo mATe bhUtakALanA prayAga thAya che hai nahIM? gautama svAmI navA Ayeche- 'haMtA, bhagavaM ! ukkhippamANe ukkhitte, jAva ratte tti vattavvaM siyA' lahanta ! sevA prayoga yaha zaDe che. bheTale majiThanA raMganI kuMDImAM kSipcamANu (na khAi rahelA) vasrane mATe ' ukSipta ' ( ravAmAM AvyuM ) evA prayAga karI zakAya che ane raMgAtA huM vaane mATe raMgAI gayuM ' evA prayAga paNa karI zakAya che. " ( nApI """" 8
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 bhagavatI sUtre bhagavAn prakRtamupasa harati- 'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccara - ArAhae, no virAhae' he gautama ! tat atha tenArthena evamucyate, - nirgranthaH ArAdhaka eva no virAdhakaH || sU0 3 // dIpa svarUpavaktavyatA mUlam - "paIvassa NaM bhaMte! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi laTTI jhiyAi, vattI jhiyAi, telle jhiyAi, dIvacaMpae jhiyAi, joI jhiyAi ! goyamA ! no paIve jhiyAi, jAva no paIva caMpae jhiyAi, joI jhiyAi, AgArassa NaM bhaMte! jhiyAyamANassa kiM AgAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, vaMsA jhiyAi, mallA jhiyAi vaggA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joI jhiyAi ? goyamA ! no agAre jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi joI jhiyAi // sU0 4 // chAyA - pradIpasya khalu bhadanta ! dhmAyataH kiM pradIpo dhmAyati, yaSTiH dhamAyati, vanikA dhmAyati tailaM dhmAyati, dIpacampakaM dhmAyati, jyotiH meM rakta sA prayoga hotA hai / aba prakRta viSayakA upasaMhAra karate hue prabhuse kahate haiM- ' se teNadRNaM goyamA ! evaM buccai ArAhae no virAhae ' he gautama ! isI kAraNa se maine aisA kahA hai ki ArAdhanA karaneke liye taiyAra huA vaha nigrantha zramaNa tathA nirgranthI sAdhvI ArAdhaka hai virAdhaka nahIM hai || sU0 3 // huve A paatne| yasa hA2 42tA mahAvIra - 'se teNaTTeNaM gIyamA ! qa gas, aug at fig' & silah! as, ang, se p ArAdhanA karavAne mATe taiyAra thayelA te zramaNu nigraMtha tathA ni'thI sAdhvI, ArAdha 4 che, virudha nathI. // sU 3 //
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 sU. 4 dIpasvarUpanirUpaNam 717 dhmAyati ? gautama ! no padIpo dhmAyati, yAvat no pradIpacampakaM dhmAyati jyotiH dhamAyati; AgArasya khalu bhadanta ! dhmAyataH kim AgAraM dhmoyati; kuDayAni dhmAyati kaDanAni dhmAyati dhAraNe dhmAyataH, balaharaNaM dhmAyati, vaMzAH dhmAyanti, mallAH dhmAyanti, valkA dhmAyanti, chitvarANi dhmAyantiH dIpa svarUpa vaktavyatA'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM pahave' ityaadi| sUtrArtha- (paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi.) he bhadanta ! jalate hue dIpaMka meM kyA jalatA hai ? kyA dIpaka jalatA hai ? (laTThI jhiyAi ) yA dIpaka kI yaSTi jisa yaSTi para dIvA rakhA jAtA hai vaha jalatI hai? (battI jhiyAi) arthAt vattI jalatI hai? ( telle jhiyAi) yA tela jalatA hai ? (dIpacaMpae jhiyAi) yA dIpakakA AdhArabhUta pAtra jalatA hai ? (joI jhIyAi) yA jyoti-agni-jalatI hai ? (goyamA !) he gautama ! (no paive jhiyAi jAva no paivacaMpae jhiyAi joi jhiyAi ) pradIpa nahIM jalatA hai-yAvat pradIpakA AdhArabhUta pAtra nahIM jalatA hai, kintujyotI-agni jalatI hai| (agArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM agAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDagA jhiyAi, dhAraNA jhiyAi bala haraNe jhiyAi, vasA jhiyAi, mallA jhiyAi, baggA jhiyAi chittarA hAya sva35 vasttavyatA- - 'paIvassaNaM bhaMte! jhiyAyamANassa ki paive jhiyAi' sA sUnAtha :- (paIvassaNaM bhaMte ! jhiyAyANassa ki paive jhiyAi) ital matA 54mA zu ma che! hI54 maNe cha ? (laTThI jhiyAi) ? hAnI vATa bhane cha ? (vatti jJiyAi) matti maje cha ? (telle jhiyAi). aa mane ? (dIvacaMpae jhiyAi) parnu sAdhArabhUta pAtra maNe cha ? (joI jhiyAi) nyotI (mani) maNe cha ? (goyamA !) gautama / (no paive jhiyAI jA~ca no paivacaMpae jhiyAi-joi jhiMyAI) aTI5 nathI, pradIpanI AdhArabhUta pAtra paM-tanI Is pae] patu mamatI nathA, parantu yati , (AM) maNe / (aMgArassa . bhaMte ! jhiyAyamANasma kiM, agAre jhiyAi, kuDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi, dhAraNA miyAi, balaharaNe priyAi, baMsA priyAi, mallA miyAi, baggA mithAi, vittama
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 bhagavatI ge no bhagavAn prakRtamupasaMharati- 'se teNadveNaM goyamA ! evaM bucara - ArAhae, virAhae' he gautama ! tat atha tenArthena evamucyate, - nirgranthaH ArAdhaka eva no virAdhakaH || sU0 3 // dIpasvarUpavaktavyatA mUlam - "paIvassa NaM bhaMte! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi laTTI jhiyAi, vattI jhiyAi, telle jhiyAi, dIvacaMpae jhiyAi, joI jhiyAi ! goyamA ! no paIve jhiyAi, jAva no paIva caMpae jhiyAi, joI jhiyAi, AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM AgAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, vaMsA jhiyAi, mallA jhiyAi vaggA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joI jhiyAi ? goyamA ! no agAre jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi joI jhiyAi // sU0 4 // chAyA - pradIpasya khalu bhadanta ! dhmAyataH kiM pradIpo dhmAyati, yaSTiH dhmAyati, varnikA dhmAyati tailaM dhmAyati, dIpacampakaM dhmAyati, jyotiH meM rakta sA prayoga hotA hai / ava prakRta viSayakA upasaMhAra karate hue prabhuse kahate haiM- ' se teNadRNaM goyamA ! evaM buccai ArAhae no virAhae' he gautama! isI kAraNa se maine aisA kahA hai ki ArAdhanA karaneke liye taiyAra huA vaha nigrantha zramaNa tathA nirgranthI sAdhvI ArAdhaka hai virAdhaka nahIM hai | sU0 3 // 1 huve A pAtanA yisa DAra 42tA mahAvIra ache- 'se teNadveNaM goyamA ! evaM gas, Ahae no virAe' he gautama! te bhara meM mevu 46 che hai ArAdhamA, azvAne, bhATe taiyAra, asA te zrama nirbhaya tathA nirthathI sAdhvI ArAdha 4, virAdhaya nathI. // sU 3 // }
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6 sa. 4 dIpasvarUpanirUpaNam 717 dhmAyati ? gautama ! no pradIpo dhmAyati, yAvat no padIpacampakaM dhmAyati; jyotiH dhmAyati; AgArasya khala bhadanta ! dhmAyataH kim AgAraM dhmoyati; kuDa yAni dhmAyati kaDanAni dhmAyati dhAraNe dhmAyataH, balaharaNaM dhmAyati, vaMzAH dhmAyanti, mallAH dhmAyanti, valkA dhmAyanti, chitvarANi dhmAyantiH dIpa svarUpa vaktavyatA'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paive' ityaadi| sUtrArtha- (paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi.) he bhadanta ! jalate hue dIpaka meM kyA jalatA hai ? kyA dIpaka jalatA hai ? (laTThI jhiyAi ) yA dIpaka kI yaSTi jisa yaSTi para dIvA rakhA jAtA hai vaha jalatI hai ? (battI jhiyAi) arthAt battI jalatI hai ? ( telle jhiyAi ) yA tela jalatA hai ? (dIpacaMpae jhiyAi ) yA dIpakakA AdhArabhUta pAtra jalatA hai ? (joI jhIyAi) yA jyoti-agni-jalatI hai ? ( goyamA !) he gautama ! (no paive jhiyAi jAva no paivacaMpae jhiyAi joi jhiyAi ) pradIpa nahIM jalatA hai-yAvat pradIpakA AdhArabhUta pAtra nahIM jalatA hai, kintujyotI-agni jalatI hai| (agArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM agAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDagA jhiyAi, dhAraNA jhiyAi bala haraNe jhiyAi, vaMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, baggA jhiyAi chittarA hAya 2135.tavyatA-- 'paIvassaNaM bhaMte ! jhiyAyamANassa ki paive jhiyAi' mAha sUtrAtha :- (paIvassaNa maMte ! jhiyAyamANassa ki paIve jiyAi) scieral magata 54mA zu maNe cha ! , 5 maNe 2 ? (laTThI jhiyAi) Rellit ale bhane cha ? (vatti jJiyAi) matti paNe cha ? (telle jhiyAi)...tara mane ? (dIvacaMpae jhiyAi) TIpa:rnu aAdhArabhUta pAtra maNe che ? (joI jhiyAi) 4 nyotI (mana) bhane cha ? (goyamA !) gautama 1 (no paive jhiyAI jAca no paivacaMpae jhiyAI-joi jhiyAI) pradIpa magatA nathI, apanA AdhArabhUta pAtra patanI als vey paraMtu mAtI nathA, parantu jyoti () maNe : (aMgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANasma ki agAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi, dhAraNA priyAi, balaharaNe priyAi, baMsA priyAi, mallA miyAi, baggA miyAi, vittama
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 / bhagavatIsUtre chAdanaM dhmAyati, jyotiH dhmAyati, gautama ! no AgAraM dhmAyati, no kuDayAni dhmAyati, yAvat no chAdanaM dhmAyati, jyotiH dhmAyati / mu0 4 // ____TIkA - ArAdhaka prastAvAt tasya ca pradIpavad dIpyamAnatvena pradIpasvarUpaM prarUpayitumAha-'paIvassa NaM bhaMte' ityAdi / 'paIcassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paive jhiyAi, lahI jhiyAi vattI jJiyAi, telle jhiyAi, dIvacaMpae jhiyAi, joi jhiyAi ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! pradIpamya jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyAi) he bhadanta ! jalate hue ghara meM kyA jalatA hai ? kyA ghara jalatA hai ? yA bhIteM jalatI hai ? yA TaTiyAM jalatI haiM ? yA khamme jalate hai ? yA mobha kASTha jalatA hai ? yA vAMsa jalate haiM ? yA malla-bhItoMke AdhArabhUta khammeM jalate hai ? yA gharake UparakI lakaDiyAM - jalatI haiM? yA chappara jalatA hai? yA jyoti-agni jalatI hai ? (goyamA) he gautama ! ( no agAre jhiyADa, no kuDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi, joi jhiyAi ) na ghara jalatA hai, na bhIte jalatI haiM, yAvat na chappara jalatA hai, kintu jyoti-agni jalatI hai| . TIkArtha- yahAM ArAdhakakA viSaya cala rahA hai| ArAdhaka jo hotA hai vaha pradIpakI taraha camakatA hai isaliye sUtrakArane yahAM pradIpakA svarUpa prarUpita kiyA hai-isa meM gautamane prabhuse aisA pUchA hai- 'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa kiM paIve jhiyAi, laTThI jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyAi) saha-ta! sAtA gharamA bhumaNe cha ! zuM ghara baLe che ke dIvAla baLe che ? ke vAchaTiyAM baLe che ? ke thAbhalA baLe che ke ebha baLe che? ke vAMsa baLe che ? ke dIvAlanA AdhArabhUta sthabhe baLe che? ke vaLIe. ma cha ? ch|53 mache ? yAti (ani) paNe cha? (goyamA) gautama ! (nA agAre 'jhiyAi, no 'phuDDA jhiyAi jAba no chANe jhiyAi, joi jhiyAi) ghara baLatuM nathI, dIvAle baLatI nathI, ane chAparA paryantanI cIje baLatI nathI, jyotI (mahita) male che 1. TIkAtha:- ArAdhakano adhikAra cAlI rahyo che ArAdhaka pradIpa (dIvA) nI jema caLake che. tethI sarakAre ahIM pradIpa (dIpaka) nA svarUpanuM nirUpaNa karyuM che. A viSayane bhanunakSIna gautama 2vAmI mahAvIra prabhune vA prazna pUche che ?- 'paIvassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa ki paIve jhiyAi, laTThI jhiyAi, vattI jhiyAi, telle jhiyAi, prApadhapa jhiyAI, joi jhiyAi ?) B manta! 'pAre hI majA hoya,
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU.4 dIpasvarUpanirUpaNam 719 khalu dhmAyato dhmAyamAnamya vA jvalata', kiM pradIpo dhmAyati jvalati, yaSTiH dhmAyati, jvalati, dhmAyatevA ? athavA yaSTiH dIpayaSTiH mAyati jvalati ? 'vattIjhiyAi' kiM vA vartikA-dIpadazA dhmAyati jvalati 'telle jhiyAi' kiM vA tailaM dhmAyati, 'dIva caMpae jhiyAI' dIpa campakaM dIpAdhArapAtraM vA dhmAyati, jvalati, 'joI jhiyAi' jyotiH agnirvA dhmAyati jvalati, bhagavAnAha goyamA ! no paIve jhiyAi jAva no paIvacaMpae jhigAi, joI jhiyAi' he gautama ! no pradIpo dIpayaSTayAdisamudAyo dhmAyati jvalati, yAvat-no dIpayaSTiH dhmAyati, no vartikA dhmAyati, no vA tailaM dhmAyati, naiva dIpa - campakaM dhmAyati, apitu jyotiH agniH dhmAyati jvalati jvalanaprastAvAda gautamaH pRcchati-'AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANassa ki AgAre jhiyAi, jhiyAi, vattI jhiyAi, telle jhiyAi, dIpacaMpae jhiyAi, joi jhiyAi' he bhadanta ! jaba dIpaka jalatA hai- to usa samaya jalate hue usa dIpaka meM kyA jalatA hai ? kyA vaha dIpaka jalatA hai ? yA paSTi jalatI hai ? atha-yaSTi-dIpaSTi-dIvaTa jalatI hai ? yA dIpaka meM rahA huA tela jalatA hai? yA dIpacaMpaka-dIpakA AdhArabhUta pAtra jalatA hai? yA agni jalatI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! 'no paive jhiyAi jAva no paivacaMpae jhiyAi, joi jhiyAi' na dIpaka jalatA hai, na dIpayaSThi Adi rUpa samudAya jalato hai arthAt-na dIpayaSTi jalatI hai, na battI jalatI hai, na taila jalatA hai, aura na dIpacaMpaka jalatA hai, kintu-jyoti-agni jalatI hai| isI jvalanakA viSayako lekara gautama pUchate haiM 'AgArassa NaM bhaMte ! jhiyApamANassa kiM AgAre jhiyAi, kuDDA jhiyAi, kaDaNA tyAre te baLatA dIvAmAM zuM baLe che? zuM te dIpaka baLe che? ke dIpakanI vATa baLe che? ke battI baLe che ke tela baLe che? ke dIpacaMpaka (dIpakanA AdhArabhUta pAtra) baLe che? 4 nyAti (mana) mage cha ? uttara :- goyamA ! ' gautama ! 'no paIve jhiyAi, jAva no paivacaMpae jhiyAi, joI jhiyADa' maratA 54mA 54 pasato nathA, vIpI pATa mastI nathI, battI balatI nathI, temAM pUreluM tela balatuM nathI, dIpakanA AdhArabhUta pAtra (uyu kore) 5 be nathI, parantu nyAti (mana) maNe che. 4AnA pasana vipanA bhInne prama gautama svAmI pache che. AgArassa NaM bhaMte ! jhiyAyamANasa ki AgAre jhiyAi, kuDA jhiyAi, kaMDaNA miMyAi,
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 .. bhagavatImUtre kuDDA jhiyAi, kaDaNA jhiyAi, dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, vaMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joI jhiyAi !' he bhadanta ! agArasya gRhasya khalu dhmAyato jvalataH kim AgAraM gRhaM dhmAyati jvalati ? kiMvA kuTayAni bhittayo dhmAyanti jvalanti ? kaDanAni aTTikAH TATI' iti bhASAyAM prasiddham-dhmAyanti ? dhAraNe valaharaNAdhArabhUte sthaNe stambhau dhmAyataH jvalataH kim ? kiMvA valaharaNaM dhAraNayo ruparivarti tiryagAyatakASTham 'mobha' iti bhASAprasiddham dhmAyati jvalati ? athavA vaMzAH dhmAyanti jvalanti ? kiMvA mallAH-kuDathAvaSTambhanasthANavaH stambhAH, valaharaNAdhAraNAzritAni cchitvarAdhArabhUtAni uIyatAni kASThAni vA dhmAyanti, jvalanti ? kiMvA valkAH vaMzAdivandhanabhUtA baTAdi tvaco rajavaH dhmAyanti ! jvalanti ? kiMvA chitvarANi vaMzAdimayAni chAdanAdhArabhUtAni AcchAdanAni dhmAyanti jvalanti ! athavA chAdanaM darbhAdimayaM paTalaM dhmAyati jvalati ? kiMcA jyoti jhiyAi, dhAraNA jhiyAi, balaharaNe jhiyAi, baMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, joi jhiyA' he bhadanta ! jaba ghara jalatA hai- to usa jalate hue ghara meM kyA jalatA hai- kyA ghara jalatA hai ? yA kuDaya-bhiniyAM jalatI haiM ? yA kaDana-TaTiyAM jalatI hai? yA bala haraNake AdhArabhUta khame jalate haiM (ghalaharaNa myArI ko kahate haiM) so kyA myArI jalatI hai ? (vaha eka prakArakA tirachA laMbA sthUla kASTa hotA hai jo khaMbho para rakhA rahatA hai ) ise 'mobha' bhI kahate haiN| athavA-bAMsa jalate haiN| yA-malla-bhItake sahArAke liye lagAye gaye khambhe-jala haiM ? yA vagga-vaMzAdiko paraspara meM bAMdhane vAlI chAle 'bakoDe ' jalate haiM yA chitvara myArI meM U~ce karake lagAye hue kATha-jalate haiM ? yA 'chAna' chappara-jalatA haiM ? dhAraNA jhiyAi, valaharaNe jhiyAi, baMsA jhiyAi, mallA jhiyAi, chittarA jhiyAi, chANe jhiyAi, z2oi jhiyAi ?' bha6-ta1 nyAre dharane An eii khoya, tyAre te saLagatA gharamAM zuM baLe che? zuM ghara baLe che? ke gharanI dIvAla baLe che ke kAna (pAchaTiyA) maNe cha ? bhalinA mAghAra 35 talA male cha ? bhAsa paNe cha ? vAMsa baLe che ? ke "mahala' bhIMtanA AdhArabhUta sthaLe baLe che ke "vaga'- vaLI vagerene paraspara sAthe bAMdhavA mATe vaparAtI pAMkha baLe che? ke vaLI baLe che ke yAti (MH) bhane che ! .
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TI. za.8 u.6 mU05 kriyAsvarUpanirUpaNam 721 agniH mAyati jvalati ? bhagavAnAha-'goyamA! no agAre jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi, joijhiyAi' he gautama ! no agAraM gRhaM dhmAyati jvalati, no kuTyAni bhittayo dhyAyanti, jvalanti, yAvat no kaDanAni mAyanti, no dhAraNe dhyAyataH, no valaharaNaM dhmAyanti, no baMzA dhmAyanti, no citvarANi dhmAnti, no chAdana dhmAyati, apitu jyotiH agniH dhmAyati jvalati / / sU. 4 // kriyAvaktavyatAmUlam- "jIve NaM bhaMte ! orAliyAsarIrAo kai kirie ? goyamo! liya tikirie, siya cau kirie, siya paMca kirie, siya akirie, neraie NaM aMte ! orAliyAsarIrAo kakirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie. asurakumAre NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ? evaM ceva, evaM jAva vesANie navaraM aNusse jahA jIve, joveNaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaI karie ? gAyamA ! siya tikirie jova siya akirie nerayieNaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie / evaM eso jahA paDhamI daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyavvo jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve, jIvANaM bhaMte ! orAliyA sarIrAo kaikiriyA ? goyamA ! siya tikiriyA jAva siya akiriyA, neraiyA NaM bhaMte! orAliyayA jyoti- agni jalatI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- ' goyamA / he gautama ! 'no agAraM jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe jhiyAi' na ghara jalatA hai, na pIteM jalatI haiM aura na yAvat chAna jalatA hai, kintu agni jalatI haiM // mU0 4 // mahAvIra prbhune| uttara- 'goyamA ! he gautama! 'na agAraM jhiyAi, no kuDDA jhiyAi, jAva no chANe ciyAi' ghara maga nayA, a untI nathI, chAparA paryantanI keIpaNa vastu maLatI nathI, paraMtu agni ja baLe che ! sU 4 .
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 bhagavatIsUtre sarIrAo kai kiriyA evaM esovi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyavvo, jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA, jIvANaM bhaMte! orAliya sarIrehiMto kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi, neraiyANaM bhaMte! orAliya sarIrehiMto kai kiriyA ? paMcakiriyA vi, caukiriyA vi, hai goyamA ! tikiriyA vi, evaM jAva vesANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA, jIve NaM bhaMte ! asoar sarAo kai kirie / goyamA ! siya tikirie siya caukirie, siya akirie, neraieNaM bhaMte ! veuvviya sarorAo kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya cau fare. evaM jAva mAnie, navaraM maNusse jahA jIve, evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA tahA veuvviyasarIreNa vi cattAri daMDagA bhANiyavvA, navaraM paMcama kiriyA na bhannai, sesaM taM caiva evaM jahA veubviya tahA AhAragaMpi teyagaMpi, kammagaMpi bhANiyavvaM ekkekke cattAri daMDagA bhANivA, jAva vemANiyANaM bhate / kammagasarIrehiMto kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyAvi, caukiriyAvi, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti // sU0 5 // aTumasayassa chaTTo uddesao samatto // 8-6 // 1 chAyA--jIvaH khalu bhadanta ! audArikazarIrAt kati kriyaH 1 gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkrayaH syAt pazcakriyaH syAt akriyaH, nairayikaH khalu nadanta ! audArikazarIrAt katikriyaH ! gautama ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH, syAt pazcAkrayaHamurakumAra khalu bhadanta ! audArikazarIrAt katikriyaH ? evaM caitra, evaM yAvat vaimAnikaH, navaraM manuSyo yathA jIvaH, jIvaH khalu
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za. 8. u. 6 sR.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 723 bhadanta ! audArikazarIrebhyaH katikriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH yAvat syAt akriyaH, nairayikaH khalu bhadanta ! audArikazarIrebhyaH kati kriyaH ? kriyAvaktavyatA jINaM bhaMte ! oliyasarIrAo kaikirie ' ityAdi / sUtrArtha :- ( jIve NaM bhaMte ! orAliyasa rAo kai kirie ) he bhadanta ! eka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? ( goyamA ) he gautama ! (siya nikirie siya afare, siya paMcakarie, siya akirie) kabhI vaha tIna kriyAoM vAlA hotA hai, kabhI vaha cAra kriyAoMvAlA hotA hai, kabhI vaha pAMca kriyAoMvAlA hotA hai| aura kabhI vaha akriya kriyA rahita hotA hai / (neraie N bhaMte! ArAliyasarIrAo kaha kirie ) he bhadanta ! eka nAraka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? ( goyamA ! siya tikirie, siya cakirie, siya paMcakarie ) he gautama ! eka nAraka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kabhI tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kabhI cAra kriyAoMvAlA hotA hai aura kabhI pAMca kriyAoMvAlA hotA hai / ( asurakumAreNa bhaMte! orAliyasarIrAo kahakarie ) he bhavanta ! asurakumAra deva parakIya audArika zarIra Azraya se kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? ( evaMceva, evaM jAva vaimANie - navaraM kriyA vakatavyatA 6 4 , 4 ' jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikirie ' ityAhisUtrArtha :- ( jIve NaM bhaMte ! hemanta !! lava mohAri zarIrane sAdhAre DeTasI he gautama! (siya tikirie, siya caukirie kayAreka te traNa kriyAovALA hoya che, kayAreka tu cAra kriyAovALA hoya che, kayAreka te pAMca kriyAvALA hoya che ane kayAreka te akriya-kriyA rahita hoya neraie NaM bhaMte ! azAlayasarIrAo kaikirie ) he lahanta ! bheDa nAra va parIya sohAri zarIranA zAzrayathI DeTasI DiyAgovANI hoya che ! ( goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca karie ) he gautama! the nAra jIva parakIya audArika zarIrane AdhAre kyAreka traNa kriyAovALA hoya che, kayAreka cAra DiyAvANI hoya che bhane mAre yAMya DiyAbAjI hoya che (asurakumAre NaM bhaMte ! orAliyasa rAo kai kirie ? ) he lahanta ! me asurakumAra deva parIya bhauhAri4 zarIranA yAzrayathA DeTalI miyAgovANI hoya che ? ( evaM cetra, evaM jAva orAliyasa rAo kai kirie ? DiyAgovANI hoya che ? ( goyamA !) miya paMca kirie, siya akirie)
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 . magavatIsatre evam eSa yathA prathamo daNDakastathA ayamapi aparizeSo bhaNitavyo yAvat vaimAnikaH, navaraM manuSyo yathA jIvaH, jIvAH khalu bhadanta ! audArikazarIrAt kati bhaNusse jahA jIve ) he gautama ! eka asurakumAra deva kadAcit tIna kriyAoMvAlA, kadAcit cAra kriyAoMvAlA aura kadAcit pAMca kriyAoMvAlA hotA hai- isa tarahase pUrvakI taraha kathana jAnanA caahiye| isI prakArase yAvat vaimAnika deva zrI tIna cAra Adi kriyAoMvAle hote haiM aisA jAnanA caahiye| manuSyoMko jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye / (jIve Ne bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie ) he bhadanta ! eka jIva parakIya audArika zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA ? siya tikirie jAva siya akirie) he gautama jIva parakIya audArika zarIra ke Azraya se kadAcit tIna kriyAvAlA hotA hai yAvat kadAcit akriya hotA hai (nerayieNa bhaMte ! orAliyasarIrehiMtA kai kirie) he bhadanta ! narayika audArika zarIroM ke Azraya se kitanI kriyAvAlA honA hai ? (evaM elo jahA paDhamo daMDao tahA imo vi apari selo bhANiyanyo jAva bemANie navaraM maNumse jahA jIve ) he gautama ! eka jIva parakIya audArika zarIroMke Azrayase kanI tIna kriyAoMvAlA honA hai, kabhI cAra kiyAoMvAlA hotA hai. lI gaMca kriyAoMvAlA hotA hai aura kabhI vinA kriyA ke vemANie-navaraM maNusse jahA jIve ) 3 gautama ! ye masumAra deva yA24 traNa kriyAovALA, kayAreka cAra kriyAovALe ane kayAreka pAMca kriyAovALo hoya che A rIte AgaLa mujabanuM kathana ja ahIM samajavuM. eja pramANe vaimAnika parya tanA devo paNa traNa, cAra ane pAMca kriyAovALA hoya che, evuM samajavuM paNa manuSyanA viSayamA vAnA 2r 4yana sabha. (jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaikirie ?) mahanta ! me 1 52vIya mohA2i4 zarInA sAyathI dI ThiyAyavANA hoya che ? (goyamA ! siya tikirie jAca siya akirie) he gautama jIva parakIya audArika zarIranA AzrayathI keTalI vAra traNa kriyAvALe hoya che. yAvat ayi hAya che. (nerADeeNaM bhaMte orAliya sarIrehito kai kirie ?) he bhagna nairayika pankIya audArika zarIranA AzayathI keTalI kriyAvALA hoya che ? ( evaM eso jahA paDhamo daMDao. tahA imo vi apariseso bhANiyavyo jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve ) he gautama ! me 1 524Iya audArika zarIranA AzrayathI kayAreka traNa kriyAovALa hoya che, kayAreka cAra kriyAovALA hoya che, kyAreka pAMca kriyAovALa hoya che ane kayAreka kriyA rahita
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TI. za.8 u.6 sU.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 725 kriyAH ? gautama ! syAt trikriyAH, yAvat syAt akriyAH, nairayikAH khalu bhadanta ! audArikazarIrAt katikriyAH ? evam eSo'pi yathA prathamo daNDaka stathA bhaNitavyo yAvat vaimAnikAH, navaraM manuSyA yathA jIvAH. jIvAH khalu bhadanta ! audArikazarIrebhyaH katikriyAH ? gautama ! trikriyA api, catubhI hotA hai-isa tarahase prathama daNDaka yahAM saMpUrNarUpase kahanA caahiye| yovat vaimAnikoM meM bhI aisAhI kathana karanA caahiye| manuSya meM sAmAnya jIvakI taraha kriyAoMkA kathana jAnanA caahiye| (jIvANaM bhaMte ! oroliyasarIrAo kaikiriyA) he bhadanta ! aneka jIva audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (siya tikiriyA jAva liya akiriyA) kadAcit ve tInakriyAoMvAle hote haiM yAvat akriyAvAle bhI hote haiN| (neraiyA NaM bhaMte! ogaliyasarIrAo kaikiriyA) he bhadanta ! nAraka jIva parakIya audArika zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiN| ( evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyanyo-jAva vemANiyA-navaraM maNussA jahA~ jIvA ) he gautama ! isa viSaya meM samasta kathana prathama daNDakakI tarahase jAnanA cAhiye-vaimAnika devoM taka isa daNDakalo kahanA cAhiye / parantu manuSyoM meM jIvoMkI tarahase kriyAoMke honekA aura na honekA kathana jAnanA cAhiye / (jIvANaM paNa hoya che. A pramANe ahIM prathama daDakamAM AveluM samasta kathana karavuM joIe. vimAnike paryantanA jImAM paNa evuM ja na karavuM joIe. manuSyamAM kriyAnuM kathana sAmAnya apanA 4yana manusAra samAyu. (jIvANaM bhate ! orAliyasarIrAo kA kiriyA ?) mahanta ! bhane 04 mauriAN2nA mAzrayayI TahaliyAmAvA hoya cha ? ( goyamA !) gautama ! (siya tikiriyA jAba siya akiriyA) kayAreka teo traNa kriyAovALA, kyAreka cAra kiyAvALA, kayAreka pAMca kiyAvALA ane 45 / 24 liyA hita DAya cha (neraiyANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikiriyA ?) he bhadanta! nAraka che parakIya audArika zarIranA AzayathI keTalI kriyAovALAM hoya che? (evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyabvo, jAca vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA) gautama 1 mA viSayamA samasta 4yana paDatA 644 prabhAva samajavuM-vaimAnika devo paryantanA jI vize A daDaka pramANe ja kathana karavuM joIe. paraMtu manuSyamAM kriyAo viSenuM kathana chanA kathana pramANe ja samajavuM joIe.
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 bhagavatIstre kriyA api, paJcakriyA api, akriyA api, nairayikAH khalu bhadaMta ! audArikazarIrebhyaH katikriyAH ? gautama ! trikriyA api, catuSkriyA api, paJca kriyA api, evaM yAvad vaimAnikAH, navaraM manuSyA yathA jIvAH, jIvaH khalu bhadanta ! vaikriyazarIrAt kati kriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH, syAt catubhaMte ! orAliyasarIrehiMto kai kiriyA ) he bhadanta ! aneka jIva audArika zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiN| (goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi) he gautama ! aneka jIva audArika zarIroMke Azrayase tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoM vAle bhI hote haiM, pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiM aura vinA kriyAoMke bhI hote haiN| (nerajhyA NaM bhaMte ! ogaliyamarIrehito kai kiriyA ) he bhadanta ! nAraka jIva audArika zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? (goyamA) he gautama ! (tikiriyA vi, cariyA vi, paMcakiriyA vi, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA) nAraka jIva audArika zarIroMke Azrayase tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiN| isI tarahase yAvat vaimAnikoM meM bhI jAnanA cAhiye / __ manuSyoMko jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye / ( jIveNaM bhaMte ! veunciya-- (jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrehi to kai kiriyA ?) E-1 ! bhane / mau[24 zarIrAnA mAzrayathA 32eii miAANA bIya cha ? (goyamA ! tikiriyA vi, caukariyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi) gautama ! bhane / dArika zarIranA AzrayathI traNa kiyaovALA paNa hoya che, cAra kiyAvALA paNa hoya cha, pAya hiyA para DIya cha bhane yiA 2Dita 55 bAya 2. (neraiyANaM maMte ! orAliyasarIrehi to kai kiriyA ? ) 3 mahanta ! nA24 7 moha2i4 zarIrAnA mAzrayathI TI chiyApaNA hAya cha ? (goyamA!) gautama (tikiriyA vi, cakiriyA vi, paMcakiriyA vi, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA) nA24 vo mauri zarIranA mAzrayathA tra ThiyAgAvAmA 5 lIya cha, cAra kriyAovALA paNa hoya che ane pAMca kiyAevALA paNa hoya che. vaimAnika paryatanuM kathana paNa A pramANe ja samajavuM. paraMtu manuSyanuM kathana chanA kathana mujaba
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mu.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 727 SkriyaH, syAt akriyaH, nairayikaH khalu bhadanta ! vaikriyazarIrAt katikriyaH? gautama ! syAta trikriyaH, syAt catuSkriyaH, evaM yAvad vaimAnikaH, navaraM manuSyo yathA jIva , evaM yathA audArikazarIrANAm catvAro daNDakA bhaNitAstathA vakriyazarIreNApi catvAro daNDakA bhaNitavyAH, navara paJcamakriyA na bhaNyate, zeSaM tadeva, evaM yathA vaikriyaM tathA AhArakamapi tejasamapi, sarIrAo kai kirie ) he bhadanta ! jIva parakIya vaikriya zarIrako Azraya karake kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (siya tikirie siya caukirie, siya akirie ) eka jIva parakIya vaikriya zarIrako Azraya karake kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai (pAMca kriyAoMvAlA nahIM hoto hai) aura kadAcit vinA kriyAoMke bhI hotA hai| (neraieNaM bhaMte ! veubviyasarIrAo kaikirie ) he bhadanta ! eka nAraka jIva vaikriya zarIrake Azrayase kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (siya tikirie, siya caukirie evaM jAva vemANie, navaraM maNusse jahAM jIve ) eka nAraka jIva parakIya vaikriya zarIrake Azrayase kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai| isi tarahase yAvat vaimAnika taka jAnanA cAhiye, parantu manuSyako jIvakI taraha kahanA caahiye| (evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA; tahA veuvviyasamana. (jIveNaM bhaMte ! veubbiyasarIrAo kai kirie ?) hemanta ! 4 524Iya yi zarIranA pAyathI 24 (yA hoya che ! (goyamA! siya tikirie, piya caukirie, siya akirie) gautama ! me4 05 524Iya vaikriyazarIrane Azraya karIne kayAreka traNa kriyAovALa paNa hoya che, kayAreka cAra kriyAovALe paNa hoya che (pAMca kriyAovALA hote nathI). ane kayAreka kriyArahita hoya che. (neraie NaM bhaMte ! veubbiyasarIrAo kai kirie ? ) mata ! me nA24 75 yi nA mAzrayathA sA chiyA bhAvAlA DAya cha ? ( goyamA !) gautama ? (siya tikirie, siya caukirie, evaM jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve) me nA24 75 524Iya yi zarIranA mAzrayathA dhyA24 traNa kriyAovALo hoya che ane kayAreka cAra kiyAvALo hoya che vaimAnika paryantamAM AvuM ja kathana samajavu paNa manuSya viSenuM kathana jIvanA kathana mujaba samajavuM.
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 bhagavatIne kArmaNamapi, bhaNitavyam, ekaikasmin catvAro daNDakA bhaNitavyAH, yAvada vaimAnikAH khalu bhadanta ! kArmaNazarIrebhyaH katikriyAH ? gautama ! trikriyA api, catuSkriyA api, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 5 saroreNa vi cattAri-daMDagA bhANiyavvA-navaraM paMcamakiriyA na bhannaDa, sesaM taMceva-evaM jahA veubviyaM tahA AhAragaMpi, teyagaMpi, kammagaMpi, bhANiyanvaM-ekkeke cattAri daDagAbhANiyavvA)isa tarahase jaise audArika zarIrake cAra daMDaka kahe gaye haiM usI tarahase vaikriya zarIrake bhI cAra daNDaka kahanA cAhiye / parantu vaikriya zarIrake daNDaka meM pAMcavI kriyA nahIM kahanI cAhiye / kyoM ki vaikriya zarIrako Azraya karake pAMcavI kriyA nahIM hotI hai| bAkokA saba kathana pahilekI tarahasehI jAnanA cAhiye / jisa tarahase vaikriya zarIrake viSaya meM kahA gayA hai usI tarahale AhAraka taijasa aura kArmaNa zarIrake viSaya meM bho kathana kara lenA cAhiye / arthAt eka eka zarIrake Azrayase cAra 2 daNDaka hote haiM-aisA jAnanA caahiye| (jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrohito kaikiriyA) he bhadanta ! yAvata vaimAnika kArmaNa-zarIroMke Azrayase kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? ( goyamA) he gautama ! (tikiriyA vi, caukiriyA vi, sevaM aMte ! sevaM bhaMte ! (evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA, tahA veubdhiyasarIreNa dhi cattAri daMDagA bhANiyabyA - navaraM paMcamakiriyA na bhannai, : sesaM taM ceva -evaM jahA veubdhiyaM tahA AhAragaM pi, teyagaM pi, kammagaM pi, bhANiyanna-ekeke cattAri daMDagA bhANiyacA) mohA2i4 zarIranA jevA cAra daDaka kahevAmAM AvyA che, e ja prakAranA cAra daMDaka vakriyazarIranA paNa kahevA joIe. paraMtu vizeSatA eTalI ja che ke vaikiyArIranA daDakamAM pAMcamI kyiA kahevI joIe nahI, kAraNake vaikiyazarIrane Azraya karIne pAMcamI kriyA thatI nathI. bAkInu samasta kathana pahelAnI jema ja samajavuM vaikriyazarIranA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana AhAraka, tejasa ane kArmaNa zarIranA viSe paNa karavuM joIe eTale ke dareka zarIranA AzrayathI cAra-cAra daMDaka thAya che, ema samajavuM. jAca vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehiMto kaikiriyA ?) sauthA ch| haimAnikeno AlApaka A pramANe banaze-he bhadanta! vaimAnike kAmaNuzarIranA AzramathI yA pAyavANA hoya cha ? (goyamA ) gautama 1 (tikiriyA vi, caukiriyA
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 ma. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 729 TIkA-pUrva tejasAM jvalanakriyA parazarIrAzrayA pratipAditA tatprastAvAt audArikAdiparazarIramAzritya jIvasamuccayasya nairayikAdeza kriyAH prarUpayitumAha - 'jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo katikirie ? ' gautamaH pRcchati he bhadanta ! jIvaH khalu audArikazarIrAda- parakIyaudA rikazarIramAzritya katikriyo bhavati ? kiyatmakakriyAvAn bhavati iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya pacakirie, siya akirie' he gautama ! tti ) vaimAnika deva kArmaNa zarIroMke Azraja se tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai- vaha saba yaha viSaya sarvathA satya hai . he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai / isa prakAra kaha kara gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / TIkArtha- pahile agnikAyoM kI jalanakriyA para zarIra ke Azraya se kahI gaI hai / so isI viSaya ko sUtrakAra audArika Adi para zarirako Azrita karake sAmAnya jIva ke aura nairayika Adi vizeSa jIvakI kriyAoM kA kathana karate haiM - isameM gautamane prabhuse aisA pUchA hai- 'jIveNaM saMte ! ogaliyasarIrAo kaha kirie' he bhadanta ! eka jIva parakIya audArika zarIra ko Azrita karake kitanI kriyAoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'govamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie, liya akirie ' tri, sevaM bhaMte ! sevaM bhate !tti ) mAni ho arbha zarIrAnA AzrayathI tra yiAeAvALA paNa hoya che ane cAra kriyAvALA paNa hoya che gautamasvAmI mahAvIra prabhune kahe che ke he bhadanta ! A viSayanu Ape je pratipAdana karyuM te sathA satya che he bhadanta / Ape je kahyuM te cayAM ja che. A pramANe kaDIne vadaNA namaskAra karIne gautama svAmI peAtAne sthAne besI gayA TIkA :- para-zarIrane Azraye agnikAyAnI javalanakriyAnu AgalA sUtramA pratipAna karavAmA Avyu have sUtrakAra audArika Adi parakIya zaroranA Azraya karIne sAmAnya jIva ane nAraka Adi vizeSa jIveAnI yiAetu nirUpaNa kare che- A viSayane anukSIne gautama khAbhI mahAvIra abhune sevo azna pUche' jIveNa bhaMte ! orAliyarIrAo kai kirie ? ' he bhagavanta ! eka jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALA hoya che? mahAvIra prabhunA uttara 'goyamA ! siya-tikirie, siya, caDa kirie, siya paMcakarie, siya akirie ? -
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 730 bhagavatimro jIvaH syAt kadAcita trikriyo bhavati, syAt kadAcita catuSkriyaH, syAt kadAcit paJcakriyaH, syAt kadAcita akriyaH kriyArahito'pi bhavati, ___ ayamAzayaH-kAyikI, AdhikaraNikI, prApiko, pAritApanikI, mANAtipAtikI cetyetAH paJcakriyA uktAstatra yadA eka kazcid jIvaH anyapRthivyAdi kAyikajIvazarIramAzritya kAyavyApAra karoti tadA tasya jIvasya kAyikI, AdhikaraNikI, prApikI caitAmtatisraHkriyA bhavanti, avItarAgasya kAyikyAH kriyAyAH samAce niyamena AdhikaraNiko prAdvepikI ceti dve kriye bhavata. eva, antime ca dve kriye bhajanayA bhavataH, etAvatA yadA saH anyAn paritApayati tadA pAritApanihI kriyA bhavati yadA cAnyAn hanti tadA prANAtipAtikI kriyA bhavati, ataeca kAyikyAdhikaraNikI prAdvepikINAM paraspareNAvinAbhAvAt jIva parakIya audArikazarIra ko Azrita karake kabhI tIna kriyA oMvAlA hotA hai. kabhI cAra kriyAoMvAlA hotA hai. kabhI pAMca kriyAoMbAlA hotA hai aura kabhI kriyArahita bhI hotA hai| tAtparya yaha hai ki kAyikI 1, AdhikaraNikI 2, prAdeSikI . pAritApanikI 4 aura prANAtipAtikI 5 isa tarahase ye pAMca kriyAe~ hotI hai| inameMle jaba eka jIva koI anya pRthivI Adi kAyika jIva ke zarIra ko Azrita parake kAyavyApAra karatA hai usa samaya usa jIva ke kAdhikI, AdhikaraNikI, prAdeSikI, ye tIna kriyAe hotI haiN| jisa jona ke rAga napTa nahIM huA hai aise avItarAga jIva ke kAyikI kriyA ke padabhAva se niyamase AdhikaraNakI aura prAdeSikI ye do kriyAe~ hotI hI haiM / tathA antima jo do kriyAe~ haiM ve unameM bhajanAse hotI haiM / jaba vaha anya jIvoM ko paritApita karatA hai he gautama! jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kayAreka traNa kiyAgovALe hoya che, kayAreka cAra kriyAovALA hoya che. kyAreka pAMca kriyAovALA hoya che ane kayAreka kyiA rahita paNa hoya che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-phliAonA pAya prasara cha- (1) 4aay| (2) mAvidhi (3) piDA (4) pAritApani mane (5) prANAtipAtikI jyAre koi eka jIva anya pRthvI Adi kAyika jIvanA zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra (kAyA dvArA pravRtti) kare che, tyAre te jIva vaDe kAcikI, AdhakaraNikI ane prASika, e traNa kliAo thAya che. je jIvane rAga naSTa thayuM nathI evA avItarAga jIva dvArA kAyikI kriyAnA sadUbhAvathI adhikaraNikA ane prASika, e be kriyAo niyamathI ja tha ya che, tathA bAkInI je be kyiA che te temanAmAM vikape thAya che. jyAre te anya jIne paritApita kare che. (pIDe che, tyAre tenA dvArA
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TI. za.8 u.6 1.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 'trikriyaH' ityuktam, na tu kadAcit ekakriyaH, kadAcid dvikriyo vA avItarAgo jIvo bhavitumarhati, tAsAmavinAbhAvazcaivam-acItarAgamyaitra AdhikaraNikI kriyA bhavati, na tu vItarAgamya, tathAvidhakarmabandhahetRtvAt, abItarAgakAyamya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyakriyA sadbhAve itasyoravazyaMbhAvaH, tA nacha yasatve ca kAyikI sadbhAvaH, uktaM ca prajJApanAyAm 'jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai, tassa ahigaraNiyA kiriyA niyamA kajjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjai, tassa vi kAiyAkiriyA niyamA kajjA' ityAdi, yasya khalu jIvasya kAyikI kriyA kriyate, tamya taba usake pAritApanikI kriyA hotI hai aura jaba vaha anya jIvoM ko mAratA hai taba usake prANAtipAtikI kriyA hotI hai / kAyikI, AdhikaraNikI aura prAdveSikI ina tIna kriyAoM meM ApasameM avinAbhAva nitya paraspara sambandha haiM-isaliye tIna kriyAvAlA eka jIva kahA gayA hai / avitarAga jIva kadAcit ekakriyAvAlA kadAcit do kriyAvAlA nahIM ho sakatA hai / ina kriyAoMkA jo avinAbhAyanitya paraspara saMbaMdha pragaTa kiyA gayA hai-vaha isa prakAra se haiavitarAgajIva ke hI AdhikaraNikI kriyA hotI hai- vItarAga jIva kA jo zarIra hai vaha tathAvidhakarmabaMdhakA hetu hotA hai. isaliye kAyakriyA ke sadbhAva meM AdhikaraNikI aura prAdveSikI ina do kriyAoM kA avazya sadbhAva hotA hai kyoM ki avItarAgakA kAya adhikaraNarUpa aura pradveSa sahita hotA hai| isase bhinna do kriyAoMke sadbhAva paritApanI kriyA thAya che ane jyAre te bIjA ne mAre che, tyAre tenA dvArA prANutipAtakI kriyA thAya che kAyika, adhikaraNikI ane prAddha pikI kriyAo vacce avinAbhAva-nitya paraspara-saMbadha hoya che, kAraNake kAyikI kriyAnA sadabhAvamAM adhikaraNikI ane prASikI kriyAne paNa avazya sabhAva hoya che tethI eka jIva traNa kriyAvALo hoya che, ema kahyuM che. avItarAga chava kadI paNa eka kriyAvALe athavA be phliAvALe hoI zakato nathI te kriyAone je avinA bhAva-nitya paraspara sa ba dha prakaTa karavAmAM AvyuM che te nIce pramANe che- avItarAga chavA vaDe ja adhikaraNikI kriyA thAya che-vItarAga jIva vaDe thatI nathI. avItarAga jIvanuM je zarIra che te tathAvidha te prakAranA) karmabaMdhanuM kAraNa hoya che, tethI kAyakriyAne saddabhAva hoya tyAre adhikaNikI ane prAde pikI kriyAone avazya sadbhAva hoya che kAraNake avItarAganI kAyA adhikaraNarUpa ane prapa sahita che. tethI anya be kriyAonA sadUbhava kAyikI
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 732 / bhagavatImatra AdhikaraNikI kriyA niyamataH kriyate, yasya AdhikaraNikI kriyA kriyate, tasyApi kAyiko kriyA niyamataH kriyate, iti. tathA AvakiyAtrayasahAve uttarakriyAnyaM bhajanayA bhavati, taduktam-'jamsa NaM jIvasma kAiyA kiriyA kanja, tassa pAriyAvaNiyA siya kannaDa siya no kanjaha ityAdi, rasya khalu jIvasya zAyikI kriyA kriyate tamya pAritApanikI syAt kriyate, syAt no kriyate, iti. evaJca yA kAyavyApAradvAreNAdhakriyAtraya evaM vartate, na tu paritApana, na vA prANAtipAtaM karoti tadA nikriyAevetyato'pi syAt trikriyaH' ityuktam, yadA tu parimeM kriyAkA sadbhAva hotA hai. prajJApanAke vAIsaveM kriyApada meM aisAhI kahA hai-'jasla NaM jIvasla kAhayA kiriyA kajjA, tarala ahigaraNiyA kiriyA niyamA kajjai, jasla ahigaraNiyA kiriyA kajjai, tamsa vi kAjhyA kiriyA niyamA kajjA' jila jIke kAyikI kriyA hotI hai usale niyAle bhAdhikaraNi kI kriyA hotI hai aura jisake AdhikaraNikI kriyA holI hai usake bhI niyamase kAyikI kriyA hotI hai ityAdi taza AdikI tIna jiyAoMke sadbhAva meM uttarako do gioMkI bhajanA hotI hai-sohI kahA hai- 'jamma jIvalla kAiyA kiriyA kajjai, tama pAriyAyaNiyA siya kajjai, liya no kajjai ', ityAdi-isa taraha kAyavyApAra ke dvArA jIva jaba AdhakriyAtraya meM hI rahatA hai paritApana aura prANAtipAta vaha nahIM karatA hai nava yaha tIna kriyAoMvAlAhI hotA hai-usna tarahale bhI yaha kadAcita tIna kriyAoM yAno sahalApa hoya cha prajJAnAna mAvAsamA 5mA 5 me 4thu cha-'jassa NaM jIvasma kAiyA kiriyA kajjai, tassa ahigaraNiyA kiriyA niyamA kajjai, jassa agiragiyA kiriyA kajjai, tassa vi kAiyA kiriyA niyamA kajjA' je jIva vaDe kAcikI kriyA thAya che te jIva vaDe AdhikaraNikI kyiA paNa niyamathI ja thAya che je jIva vaDe adhika NikI kriyA thAya che, tenA vaDe kAyikI kriyA paNa niyamathI ja thAya che," ityAdi tayA. pahelI traNa kriyAonA abhAvamAM chellI be kSiAo pipe thAya 4. 221 vAta nAyanA sUtrAMzamA 48 42 cha- 'jassa NaM jIvassa koiyA kiriyA kajjai, tamsa pariyAvaNiyA siya kajjai, siya no kajjai 'tyA. yA zAyavyApAra dvArA nyAre 75 pahA yAmAra kare che, paNa paritApana ane prANutipAta karatA nathI, tyAre tene traNa kiyAevA ja
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA ga8 u. 6 mu05 kriyAsvarUpanirUpaNam 733 yadAtvati 6 tApayati tadA catuSkriyaH, AdyakriyAtrayasya tatrAvazyaMbhAvAt pAtayati tadA paJcakriyaH, AdyakriyAcatuSkasya tatrAvazyaMbhAtrAt, taduktam'jassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjaDa tassa kAiyA niyamA kajjara' ityAdi, yasya pAritApanikI kriyA kriyate, tasya kAyikI niyamAt kriyate, iti, tadabhiprAyeNAha - 'siya caukirie siya paMcakarie 'tti, tathA 'siya akirie' syAt kadAcit vItarAgAvasthAyAm akriyo jIvo bhavati ityarthaH, vItarAgAvasthAyAM hi vItarAgatvAdeva na santi adhikRtakriyA ityAzaya, gautamaH pRcchati neraie NaM bhaMte ! orAliyamarIrAo kai kirie ? he bhadanta ! nairayikaH - khalu audArikazarIrAt parakIyaudArikazarIramAzritya katikriyaH kiyatprakArakakriyavAn - cAlA hotA hai aisA kahA hai- jaba yaha avItarAga jIva anya jIvoMko paritApita karatA hai-taba vaha cAra kriyAoMvAlA hotA hai kyoM ki aimI avasthA meM AdikI tIna kriyAe~ usa meM avazya hotI haiM / tathA jaba graha jIva anya jIvoMko mAratA hai taba vaha pAMca kriyAoMvAlA hotA hai- kyoMki isa sthiti se usameM AdikI cAra kriyAoMkA avazyahI sadbhAva rahatA hai sohI kahA hai- jassa pariyAvaNiyA kiriyA kajjas, tassa kAiyA niyamA kajjai' ityAdi - ilI abhiprAyako lekara 'yi cakkirie, miya paMcakarie, ti ' aisA kahA gayA hai / tathA ' siya akirie ' aimA jo kahA hai vaha vItarAga avasthAko lekara kahA hai- kyoMki vItarAga avasthA meM jIva ina kriyAoMvAlA nahIM hotA hai / ava gautama svAmI prabhuse pUchate haiM- ( neraieNaM bhaMte ! orAliyAsarIrAo kaha kirie ) he bhadanta | nAraka parakIya audArika zarIrako Azrita karake kitane prakArakI kriyAoMvAlA kahI zakAya che jyAre te avItarAga jIva anya jIvAne paritApita kare che, tyAre te cAra kriyAovALA kahevAya che. tathA tyAre te jIva anya jIvAne mAratA hoya che, tyAre te pAMca kriyAvALA hoya che, kAraNake evI paristhitimAM te jIvamA paDelI cAra kriyAone paNa avazya sadbhAva rahe che tethI ja kahyu che ke jassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai, tassa kAiyA niyamA kajjai prayAhi mena arA sUtrAre A pramANe kahyu che- siya caukkirie, siya paMcakirie tti ' tathA 'siya akirie ' kayAreka te kriyA rahita hoya che,' Avu je kahevAmAM AvyuM che te vItarAga avasthAne anulakSIne kahyuM che, kAraNake vItarA avasthAmA jIva A kriyAvALeA hotA nathI. have gautama svAmI nAra4 viSe prazna pUche che - 'neraieNaM bhaMte ! orAliyasarI rAo kai kirie ? De ahanta ! nAra4 va paraDIya bhauhAri zarIrane bhAzrita garIne DeMTalI , 8
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 bhagavatIsUtre bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie' he gautama ! narayiko parakIyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikriyo bhavati, syAt kadAcit catuSkriyo bhavati, myAta kadAcit paJcakriyo bhavati, tathAca nairayikaH yataH audArikazarIravantaM pRthivyAdikaM spRzati, paritApayati, vinAzayati ca, ataHaudArikazarIramAzritya kadAcit trikriyaH kadAcit catuSkriyaH kadAcit paJcakriyo bhavati, akriyastu nairayiko na bhavati, tasyAvItarAgatvena kriyANAmavazyaMbhAvAt / gautamaH pRcchati-'amurakumAreNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikihotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'siya tikirie siya caukirie ' siya paMcakirie' nAraka jIva kadAcit-tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai kadAcita pAMca kriyAoM vAlA hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki jaba eka nArakajIva parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakA vyApAra karatA hai taba vaha audArika zarIravAle pRthivyAdikakA sparza karatA hai, use paritApita karatA hai, aura vinaSTa bhI karatA hai. isa liye audArika zarIrako Azrita karake vaha kadAcit tIna kriyAvAlA aura kadAcita cArakriyAvAlA aura kadAcit pAMca kriyAvAlA kahA gayA hai| nAraka jIva akriya-nahIM hotA hai| akriya vItarAga jIva hI hotA hai / nAraka jIva vItarAga nahIM hotA hai| isaliye isameM kriyAoMkA honA avazyaMbhAvI hai| aba gautamamvAmI prabhu se aisA pUchate haiM yAmApAgA hoya cha ? mahAvAra prbhune| utta2-'goyamA' gautama! 'siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie' nA24 94 yA24 traya yAyAvANA Doya che, kAreka cAra kriyAo vALa hoya che ane kayAreka pAMca kriyAovALA hoya che. tenuM tAtparya e che ke jyAre nAraka jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyane vyApAra kare che, tyAre te pRthvIkAya Adine sparza kare che, tene paritApita paNa kare che ane temane nAza paNa kare che. tethI dArika zarIrane Azrita karIne kayAreka tene traNa kriyAvALe, kyAreka cAra kriyAvALe ane kayAreka pAMca WiAvALe kahyo che. nAraka jIva ayi (kriyA rahita) heto nathI vItarAga jIva ja apriya hoya che. nAraka jIva vItarAga avasthAvALA hote nathI. tethI temAM nAraka jIvamAM). kliAone sadabhAva avazya hoya che.
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 6 va 7 kriyAsvarUpanirUpaNam " " 0 735 rie ?" he bhadanta ! asurakumAraH khalu audArikazarIrAt parakIyaudArikazarIramAzritya katikriyo bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM ceva evaM jAva vaimANie, navaraM maNusse jahA jIve' evaM caitra nairayikatradeva asurakumAro'pi yadA parakIyaudArikazarIramAzritya kArya vyApArayati tadA kadAcit trikriyaH kadAcit catuSkriyaH kadAcit paJcakriyo bhavati, akriyastu na bhavati tasyAvItarAgatvena kriyANAmavazyaMbhAvAt evam asurakumAravadeva yAvat suparNakumArAdi bhavanapati ekendriyavikalendriyapaJcendriya tiryagmanuSyavAnavyantara-jyotipika - vaimAniko'pi yadA parakIyaudArika zarIramAzritya kAryaM vyApArapati tadA kadAcit 'asurakumArANa bhaMte ! orAliyasarIrAo kaha kirie' he bhadanta 1 asurakumAra parakIya audArika zarIrakA Azraya karake kitane prakAra kI kriyAoMvAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'evaM jAva vaimANie' navaraM maNumse jahA jIve' he gautama ! nAraka jIvakI taraha hI asura kumAra bhI jaba parakIya audArika zarIra kA Azraya karatA hai taba vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai aura kadAcit pAMca kriyAoM vAlA hotA hai / yaha akriya to hotA nahIM hai kyoM ki yaha vItarAga nahIM hote haiM ataH avItarAga hone ke kAraNa inameM kriyAoMkA honA avazyaMbhAvI hai / asurakumAra kI taraha hI yAvat suparNakumAra Adi bhavanapati deva, ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatiryakkU, manuSya, vAnavyantara, jyotiSika, tathA vaimAnika ye saba bhI jaba parakIya audArika zarIrako Azrita have gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che keasurkumaaraa NaM bhaMte ! orAliyasa rAo kai kirie ?' De lahanta asurakumAra parakIya audArika zarInA Azraya karIne keTalI kriyAovALA hAya che tenA uttara ApatA anu 4 - evaM cetra evaM jAca vaimANie navaraM maNusse jahA jIve ' De gautama ! nAraka jIvanI jema asurakumAra paNa jyAre parakIya audArika zarIrane Azraya kare che. tyAre traNa kriyAovALA paNu hoya che, cAra yiAvALA paNa hoya che ane pAMca kriyAeAvALA paNa hAya che. te kadI paNa akriya (kriyA rahita) hetA nathI, kAraNake te vItarAga hAte nathI avItarAga hAvAne lIdhe tenAmA kriyAe avazya sadbhAva DAya che supa kumAra yayananA lavanayati heva, goDendriya, vizlendriya, pathendriyatiryatha, manuSya, vAnavyantara, jyAtiSika tathA khaimAnika devanuM sthana paNa asurakumAranA kathana jevuM samajavuM. eTale ke te badhAM jIve paNa jyAre pakIya dArika zarIranA Azraya laine pAta potAnI kAyA " !
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtro trikriyaH, kadAcit catuSkriyaH, kadAcit paJcakriyo bhavati, kintu navaram-anyApekSayA vizeSastu manuSye'yameva yat yathA jIvasamuccayaH akriyaH pratipAditastathA manuSye'pi akriyo bhavati, jIvasamuccayapade manuSyamiddhApekSayaiva akriyatvasya pratipAditatvAt, gautamaH pRcchati-'jIveNaM saMte ! ogaliyasarIrehito kaikirie ?' he bhadanta ! jIvaH khalu audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikarArIrANyAzritya kati kriyo avati iti praznaH / tathA cAtra 'audArikazarIrebhyaH' ityevaM bahutvApekSo'yaM dvitIyo jIvaviSayako daNDako bodhyaH, prathAvastu prAyuktaH'audArikazarIrAt' ityevamekanyApekSo jIvaviSayako daNDako vijJeyaH, evaM karake apane2 kAyako vyApAravAlA karate haiM taba ye kadAcit tIna kriyAoMvAle, kadAcit cAra kriyAoMvAle aura kadAcit pAMca kriyAoM vAle hote haiM / parantu manuSya meM yaha vizeSatA hai ki vaha jIva samucaya ke anusAra kriyArahita bhI hotA hai| jIva samuccayapada jo kriyA rahitakA pratipAdana kiyA gayA hai vaha manuSya evaM siddhako apekSA le pratipAdita kiyA gayA hai ailA jAnanA cAhiye / ava gautalasvAmI prabhule aisA pUchate haiM-'jIve NaM saMte ! orAliyasarIrahito kaI kirie' he adanta ! jIvaparakIya audArika zarIroMko Azrita karake kitanI kithAoMvAlA hotA hai ? yaha bahuvacana kI apekSA dvitIya daNDaka hai. abataka eka jIva parakIya eka audArika zarIrakI apekSA kitanI kriyAoMvAlA hotA hai-aisA eka audArika zarIrako lekara jIva viSayaka prazna kiyA gayA thA. yahAM aneka audArika zarIroMko dvArA pravRtti kare che, tyAre teo kayAreka traNa yiAovALA, kayAreka cAra kSiAovALA ane kayAreka pAMca kSiAovALA hoya che teo kliArahita hotA nathI manuSyamAM eTalI ja vizeSatA che ke te jIva samuccayanI jema kriyA rahita paNa hoya che jIva samuccaya padamAM je kriyArahitatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te manuSya ane nidranI apekSAe karavAmAM AvyuM che ema samajavuM. have' gautama 2vAmI mahAvIra prabhune pUche che 'jIveNaM bhaMte ! orAliya sarIrehiMto kai kirie ? ' mahanta ! 94 524Iya mau24 shriirn| mAzrita zana keTalI kriyAovALe heya che? A bahuvacananI apekSAe bIjuM daMDaka che. A pahelAM eka cheva pararkaeka audArika zarIranI apekSAe keTalI kriyAovALe che- A rIte eka jIve ane eka audArika zarIranI apekSAe prazna pUchavAmAM AvyA hatA. ahIM aneka audArika zarIrane Azrita karIne prazna karavAmAM Avye che tethI A jIva viSayaka
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ maM. TIkA sa.8 u.6 ma.5 kriyAsvarUpanirUpaNam caitau jIvasya ekatvena dvau daNDako, evameva ca jIvasya vahutvana aparau dvau daNDako, evaM audArikazarIrApekSayA catvAro daNDakAH phalitAH, bhagavAnAha 'goyamA ! siya tikirie jAba siya akirie' he gautama ! samuccayajovaH audArikavahuparakIyazarIrANyAzritya yadA kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikriyA bhavati, yAvat syAt kadAcit catuSkriyo bhavati, syAt kadAcit paJcakriyA bhavati, myAt kadAcita akriyo bhavati, vItarAgAvasthAyAM manuSyajIvasya siddhajIvamya ca kriyArahitvAditibhAvaH, atha bahuparakIyaudArikazarIrApekSayA ekatvaviziSTanarayikaviSayaka daNDakaM pRcchati - 'neraieNaM Azrita karake prazna kiyA gayA hai-ataH yaha jIva viSayaka dvitIya daNDaka hai-isa taraha ye jIvake ekatva se do daNDaka aura jIva ke vahutva se do daNDaka aura dUsare hote haiM-saba milakara audArika zarIrakI apekSA se cAra daNDaka ho jAte haiM yaha phalita hotA hai| 'eka jIva parakIya aneka audArika zarIroMko Azrita karake kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ?' isa praznake uttarameM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! siya tikirie jAva siya akirie' eka jIva-samuccaya jIva parakIya aneka audArika zarIroMko Azrita karake jaba kAyako vyApArameM lagAtA hai, taba vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai yAvat-kadAcit vaha cAra kriyAoMvAlA hotA hai, aura kadAcit pAMca kriyAoMvAlA hotA hai / tathA kadAcit vaha kriyArahita bhI hotA hai| manuSya jIva jaba vItarAga avasthA meM A jAtA hai. taba vaha tathA siddha jIva ye donoM hI ina kriyAoM se rahita ho jAte haiM / aba bIjuM daMDaka che. A rIte jIvanA ekatvanI apekSAe be daMDaka ane jIvanA bahatvanI apekSAe bIjA be daMDaka thAya che ema samajavuM. "jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALo heya che?' A praznane uttara ApatA mahAvIra - prabhu he - 'goyamA !' gautama ! 'siya tikirie jAca siya akirie' eka jIva (samuccaya jIva) parakIya aneka audArika-zarIrane Azrita karIne jyAre kAyAne vyApAramAM (pravRttimA) pravRtta kare che, tyAre kayAreka te traNa kriyAovALo hoya che, kayAreka co; kyAvALo hoya che, kyAreka pAMca kiyAvALA hoya che. ane kayAreka te , kriya rahita paNa heya che jemake manuSya jIva jyAre vItarAga avarathAmAM AvI jAya che sA kSiArahita hoya che ane siddha jIva paNa kliAothI rahita thaI jAya che.
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 , - - . . . . . bhagavatImatre bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie ?' he bhadanta ! nairarikaH khalu audArikagarIrebhyaH parakIyaudArikazarIrANyAzritya kati kriyo bhavati ? bhagavAn Aha-evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imovi apariseso bhANiyanvo jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve' he gautama ! evam uparyukta eSaH parakIyabahutva viziSTaudArikazarIrAzrito nairayikaH yathA prathamo daNDakaH ekatvaviziSTaparakIyaudArikazarIrAzrita rayikaviSayakaH syAt trikriyaH, syAt catuSkriyaH, syAt paJcakriyaH iti rItyA pratipAditastathA ayamapi bahutva vipayakaH aparizeSaH sarvaH bhaNitavyaH, yAvataekendriyavikalendriyapaJcendriyagautama parakIya aneka audArika zarIroMkI apekSAse ekatvaviziSTa nairayikaviSayaka daNDakako pUchate haiM-'neraieNa bhaMte ! orAliyasarIre hiMto kaikirie' he bhadanta ! eka nAraka parakIya aneka audArika zArIroMko Azrita karake kitanI kriyAoMvAlA hotA hai ? isake unnara meM prabhu kahate haiM. 'evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyavyo jAva vemANie navaraM maNusse jahA jIve' he gautama / jisa prakAra se eka nAraka jIva parakIya eka audArika zarIrako Azrita karake kadAcit tIna kriyAoMvAlA, kadAcit cAra kriyAoMbAlA aura kadAcit pAMca kriyAoMvAlA prathama daNDaka meM kahA gayA hai usI prakAra se isa dvitIya daNDaka meM bhI vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA, kadAcit cAra kriyAoMvAlA aura kadAcid pA~ca kriyAoMvAlA kahA gayA hai| arthAt jisa samaya eka nAraka parakIya have gautama svAmI aneka audArika zarIranI apekSAe eka nAraka viSayaka nIya prazna pUche cha- ' neraieNaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kai kirie ?' he bhadanta ! eka nAraka parakIya aneka audArika zarIrane Azrita karIne keTalI kSiAovALo hoya che? mahAvIra prbhun| uttara- evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imo vi apariseso bhANiyavyo jAva vemANie-svaraM maNusse jahA jIve ' gautama ! jevI rIte eka ' nAraka jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kyAreka traNa zciAovALA, kayAreka cAra kyi evALe ane kayAreka pAMca kriyAo vALe hAya che, evuM pahelA daMDakamAM kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana A bIju daMDakamAM paNa samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre eka nAra parakIya aneka audArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra kare che, tyAre te traNa kriyAovALa hoya che, cAra yiAevA paNa heya che ane pAMca miAbAvALA paNa hoya che. paraMtu manu pAlamAM tenA karatA
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u. 6. sU. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 739 " " tiryagmanuSya bhavanapati - vAnavyantarajyotiSikavaimAniko'pi yadA parakIyabahutvaviziSTau dAri kazarIrANyAzritya kAyavyApAraM karoti tadA syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAt paJcakriyA bhavati iti kintu navaram anyApekSayA vizeSastu manuSye yathA samuccayajIvaH kadAcit akriyo'pi bhavati, tathaiva manuSyo' kriyo'pi bhavatItibhAvaH atha samuccayajIvacahutvamAzritya gautamaH pRcchati 'jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kaikiriyA ?' he bhadanta ! jIvAH khalu aneka audArika zarIroMko Azrita karake kAyavyApAra karatA hai taba vaha tIna kriyAoMvAlA bhI hotA hai, cAra kriyAoMvAlA bhI hotA hai aura pAMca kriyAoMvAlA bhI hotA hai / kintu manuSya pada meM jo inakI apekSA vizeSatA hai vaha aisI hai ki manuSya sAmAnya jIva kI taraha kriyA rahita bhI hotA hai / vInarAga avasthA meM hI kriyA rahita jIva hotA hai. aisI bAta abhI kahI gaI hai. so nAraka jIva, ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatiyaica, manuSya bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika jaba parakIya audArika zarIroMko Azrita karake kAyakA vyApAra karate haiM, taba ve tIna kriyAvAle bhI hote haiM, cAra kriyAvAle bhI hote haiM aura pA~ca kriyAvAle bhI hote haiN| parantu ye koI bhI kriyA rahita nahIM haiM / parantu manuSya aise nahIM hote haiM ve akriyAvAle ( ina kriyAoM se rahita ) bhI hote haiM / kyoM ki manuSya hI vItarAga avasthAvAlA banatA hai-aura vItarAga avasthAmeM ye koI bhI kriyAe~ hotI nahIM haiM / aba samuccaya jIvakI bahutAko eTalIja vizeSatA che ke te sAmAnya jIvanI jema kriyA rahita hoya che vItarAga avasthAmAM ja jIva kriyArahita hAya che, e vAtanu hamaNA ja pratipAdana karavAmAM AvI gayuM che. vaimAnika pantanA jIva viSe evuM ja kathana samajavuM. eTale ke jIva, ekendriya, vizlendriya, yendriya tiryaya, manuSya, bhavanayati, vAnavya tara, jyotiSi bhane vaimAni jIva jayA2e parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra kara iM, tyAre temA traNa kriyAovALA paNu hAya che, cAra kSiAvALA heAya che, ane pAMca kriyAeAvALA paNa heAya che. parantu temAMthI kAi pazu jIva kriyA rahita hete nathI. phakata manuSyamAM ja eTalI vizeSatA che ke te kriyA rahita paNa hAya che, kArake manuSya ja vItarAga avasthAvALA chanI zake che ane vItarAga avasthAmAM tenA dvarA kAIpaNa kriyAo thatI nathI have sAmAnya jIvanI bahutAnI apekSAe gautama svAmI mahAvIra prabhune prazna 3- jIvANaM aMte orAliyasarIo kai kiriyA ? inta ! 5
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 bhagavatI 5 audArikazarIrAt parakIyaudA rikazarIramAzritya katikriyAH bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! siya tikiriyA jAva siya akiriyA' he gautama ! jIvAH yadA parakIyaudArikazarIramAzritya kArya vyApArayanti tadA syAt kadAcit trikriyAH bhavanti, yAvat syAt kadAcit catuSkriyAH syAt kadAcit pazcakriyA bhavanti, syAt kadAcit akriyAH bhavanti, gautamaH pRcchati - 'neraiyANaM bhaMte orAliyasa rAo kai kiriyA ?' he bhadanta ! nairayikAH khalu - audArikazarIrAda audArikazarIramAzritya katikriyA bhavanti ? bhagavAnAha - ' evaM eso vi jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyavvo jAva vaimANiyA, navaraM lekara gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM. 'jIvANaM bhaMte ! orAliya sarIrAo kaha kiriyA' he bhadanta ! jIva parakIya audArika zarIrako Azrita karake kitane prakAra kI kriyAoMvAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama ! 'siya tikiriyA, jAba siya akiriyA' jIva jaba parakIya audArika zarIrako Azrita karake kAyakA vyApAra karate haiM usa samaya ve kadAcit tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, kadAcit cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura kadAcit pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiM / tathA kadAcit ve kriyA rahita bhI hote haiM / kriyA rahita panA inameM manuSya aura siddha kI apekSA kahA hai / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'NeraDagANaM bhaMte ! orAlipasarIrAo kakiriyA' he bhadanta ! nAraka jIva parakIya audArika zarIroM ko Azrita karake kitane prakArakI kriyAoMvAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaM eso vi- jahA paDhamo daMDao tahA bhANiyavvo jAva vaimANiyA aneka jIva parakIya audArika zarIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALA hAya che ? uttara- ' goyamA' he gautama! 'siya tikiriyA, jAva siya akiriyA ' jIvA jyAre parakIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyanA vyApAramAM pravRtta thAya che, tyAre kayAreka traNa kriyAovALA paNu hAya che, kayAreka cAra kriyAovALA pazu hAya che, kyAreka pAMca kriyAovALA paNu hAya che ane kayAreka kriyA rahita paNa hoya che. manuSya ane siddhanI apekSAe temanAmAM kmiA rahitatA kahI che, ema samajavuM. gautama svAmI nArAnI apekSA abha pUche hai- 'NeraiyANaM bhaMte! orAliyAsarIrAo kaDakiriyA ? ' he lata! nAve paraDIya mohArika RRrIrane Azrita karIne keTalI kriyAovALA hoya che ! i 1-1 * bhahAvIra prbhu| uttara- "evaM eso vi jahA paDhamo daMDabho tahA bhANiyo *
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mU. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 746 maNussA jahA jIvA' he gautama ! evamuktarItyA eSo'pi bahutvaviziSTanairayikaviSayako daNDakaH yathA prathama:-ekatvaviziSTanarayikaviSayako daNDako bhaNitastathA bhaNitavyaH, evaMca yadA nairayikAH parakIyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayanti, tadA syAt trikriyAH, syAt catuSkiyAH, syAt paJcakriyA nairayikA bhavanti ityAzayaH, yAvat-ekendriyavikaledriyapazcendriyatiryagmanuSyabhavanaparivAnavyantarajyotiSikatraimAnikA yadA parakIyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayanti tadA kadAcit catuSkriyAH, kadAcit paJcakriyA bhavanni, navaram-vizeSastu manuSyA yathA samuccayajIvAH tricatuH paJcakriyAtiriktA akriyAapi uktAstathaiva tricatuH paJcakriyAtirikA akriyAapi vaktavyAH, gautamaH pRcchati-'jIvANaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaikiriyA ?' he bhadanta ! jIvAH khalu audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikanavaraM maNussA jahA jIvA' yaha jo aneka nairayika viziSTa daNDaka hai vaha jasA pahile ekatva viziSTa narayika daNDaka kahA gayA hai usI ke anusAra kahanA cAhiye-isI taraha jaba nArakajIva parakIya audArika zarIra ko Azrita karake kAya kA vyApAra karate haiM taba ve kadAcit tIna kriyAoMvAle hote haiM, kadAcit cAra kriyAoMvAle hote haiM aura kadAcit pAMca kriyAoMvAle hote haiN| manuSyoM meM aisI bAta nahIM haiM-kyoMki ve ina kriyAoMvAle hone para bhI ina kriyAoM se rahita bhI hote haiN| jaise samuccaya jIva hote haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'jIvA NaM bhaMte ! orAliya sarIjAba vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA' meva viSa54. paDe nA24 44 je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe A aneka nAraka viSayaka daMDakanuM kacana paNa karavuM joIe. eTale ke aneka nArake jyAre parakIya dArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAramAM pravRta thAya che, tyAre kyAreka traNa dmiAovALA hoya che, kayAreka cAra kriyAovALA hoya che ane kayAreka pAMca dmiAovALA hoya che. vaimAnika paryantanA jI viSe paNa A prakAranuM kathana ja samajavuM. paraMtu manuSyamAM eTalI ja vizeSatA che ke teo A kSiAovALA hoya che paNa kharAM ane A kriyAthI rahita paNa hoya che eTale ke sAmAnya chanI jema teo kriyArehita paNa hoya che. have AnA bata tathA parakIya aneka zarIranI apekSAe kriyA viSayaka cothA daDAnuM pratipAdana vAmalA
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 bhagavatIstre zarIrANyAzritya katikriyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMca kiriyA vi, akiriyA vi, he gautama ! jIvAH yadA parakIyaudArikazarIrANyAzritya kAyaM vyApArayanti tadA tri kriyA api, catuSkriyA api, paJcakriyA api, akriyA api bhavanti, gautamaH pRcchatineraiyA NaM bhaMte ! orAliyasarIrehito kaikiriyA ?' he bhadanta ! narayikAH khalu audArikazarIrebhyaH parakIyaudArikazarorANyAzritya kAtikriyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi paMcakiriyA tri, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNummA jahA jIvA' he gautama ! nairayikA yadA parakIyau rehiMto kaikiriyA' he bhadanta ! jIva parakIya audArika zarIroM ko Azrita kara ke kitane prakAra kI kriyAovAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi akarayAvi' jIva jaba parakIya audArika zarIro ko Azrita karake kAya kA vyApAra karate haiM taba ve tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cAra kriyAovAle bhI hote haiM, aura pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiM / tathA kriyArahita bhI hote haiM / aba gautamasvAmI prazna le aisA pUchate haiM-neraiyANaM bhaMte ! orAliya sarIrehito kaikiriyA' he bhadanta ! nAraka parakIya audArika zarIroM ko Azrita karake kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA' he gautama ! 'tikiriyA vi caukiriyA vi, paMcakiriyA vi' evaM jAva vemANiyA-navaraM maNustA jahA jIvA' nairayika jaba parakIya gautama 2vAbhAnA prazna- ''jIvANa bhaMte ! orAliyasarIrehi to kai kiriyaa?"he bhadanta ! jI. parakIya dArika zarIrane Azrita karIne keTalA prakAranI kSiAvALA hoya cha ? mahApAra asuna uttara- 'goyamA / tirikiriyA vi, caujhiriyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi' gautama! ve nyAre 5275 206 // 24 zarIrAne Azrita karIne kAyaSyApAra kare che, tyAre teo rANu kriyAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA paNa hoya che, pAMca kiyAevA paNa hoya che ane kriyA rahita paNa DAya cha. gautama svAbhAnA prazna- 'nerayANaM bhaMte ! ' orAliyasarIrehiMto kaDa kiriyA ? HE! naakch| 52814 mohari * zarIrAne mAzrita zana al AratI zyAmavANA DAya ? .. . . itapIra prabhuna ttara: goyamA!- tikiriyA vi caukiriyA' vi, paMcakiriyA vi, evaM jAya vemANiyA-navaraM maNussA jahA jIvA' gautama! T
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za.8 u.6 mU. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 743 dArikazarIrANyAzritya kAyaM vyApArayanti tadA trikriyA 'api, catuSkriyA api, paJcakriyA api bhavanti, ecaplutarItyA yAvat-ekendriyavikalendriyapazcendriya tiryagmatuNyabhavanapativAnavyantarajyotiSikavaimAnikA api yadA parakIyaudArikazarIrANyAzritya kArya vyApArayanti tadA trikriyA api, catukriyA api, paJcakriyAapi bhavanti, kintu navaraM vizeSastu manuSyA yathA samuccaya jIvA akriyA api uktAstathaiva akriya, api vaktavyA gautamaH pRcchati-jIveNaM bhaMte ! veuviyasarIrAo kai kirie ? he bhadanta ! jIvaH audArika zarIroMko Azrita karake kAyakA vyApAra karate haiM-taba ve tIna kriyaodAle bhI hote haiM cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM , aura pAMca kriyAoMvAle bhI hote haiN| isI ukta rIti ke anusAra yAvat - ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatiryacA, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika bhI jaba parakIya audArika zarIroMko Azrita karake kAyako vyApArayukta karate haiM taba ve tInakriyAauvAle bhI hote haiM, cAra kriyAoMvAle bhI hote haiM aura pAMca kriyAole bhI hote haiN| kintu inakI apekSA manuSyoM meM vizeSatA hai aura vaha aisI hai ki manuSya samucaya jIvoMkI taraha akriyAvAle bhI hote haiM / akriyAvAle hone meM yukti pahile dikhalA dI gaI hai / arthAt vItarAga avasthA meM hI kriyArahitapanA hotA hai-manuSya hI vItarAga hote haiM aura jIva nhiiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'jIve NaM bhaMte ! veuviya jyAre nArake paskIya audArika zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra kare che, tyAre teo traNa kriyAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA paNa hoya che ane pAMca kriyAovALA paNa hoya che. e ja pramANe endriya, vikasendriya, pa cendriya tiryaMca, manuSya, bhavanapati, vanavyaktara, jyotirSika ane vaimAnike paNa jyAre parakIya audArika zarIrane Azrita karine kAyavyApAra kare che, tyAre traNa dmiAovALA paNa hoya che, cAra kriyAovALA paNa hoya che ane pAMca kriyAovALA paNa hoya che. paNa temanA karatAM manuSyamAM evI vizeSatA che ke teo sAmAnya jIvanI jema akyi paNa hoya che kAraNake vItarAga dazAmAM ja kriyArahitatA saMbhavI zake che. manuSya ja vItarAga avasthAvALA banI zake che, bIjA jevo vItarAga banI zakatAM nathI. gautama svAmI mahAvIra prabhune bho prazna pUche cha- 'jIveNaM bhaMte ! gheuniyasarIrAo kaI kiriyA? HEd! 524Iya gAya zarane Azrita karIne keTalI kriyAovALA hoya che ke, "
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 744 bhagavatI sUtre " khalu vaikriyazarIrAt parakIyavaikrizarIramAzritya katikriyo bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie siya akirie' he gautama ! jIvo yadA parakIyaM vaikriyazarIramAzrilaM kAyaM vyApArayati tadA syAt kadAcit trikiyaH syAt kadAcit catuSkriyaH syAt kadAcit akriyo bhavati, kinvatra pazcakriyazca nocyate vaikiyazarIradhAriNaH prANAtipAtasya kartumazakyatvAt aviratimAtrasya cehAvivakSitatvAt, ataeva vakSyate - 'paMcamakiriyA na bhanna' iti, paJcamakriyA atra vaikriyUprakaraNe na bhaNyate, gautamaH pRcchati - 'nera eNaM bhaMte! unnisarIo kai kirie ?" he bhadanta ! nairayikaH ! khalu vaikiyazarIrAta vaikriyazarIramAzritya katikriyo bhavaMti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! siya tisarIrAo kai kiriyA' he bhadanta ! jIva parakIya vaikriya zarIrako Azrita karake kitane prakArakI kriyAoMvAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! siya nikirie yi caki rie siya akirie' jIva jaba parakIya vaikriya zarIra ko Azrita karake kAyako vyApArayukta karatA hai taba vaha kaMdAMcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai, kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai| aura kaMdAcit akriyA (kriyArahita) hotA hai kintu yahAM pAMca kriyAe~ nahIM hotI haiM / kyoMki jo vaikriya zarIradhArI hotA hai usakA prANAtipAta arthAt ghAta nahIM kiyA jA sakatA hai| so hI Age kaheMge - paMcama kiriyA na bhannai' isa vaikriya prakaraNa meM paMcamakriyA prANAtipAtakriyA nahIM kahI gaI hai| aba gautamasvAmI prabhuse pUchate - nera NaM bhaMte! veucciyamarIrAo kaha kirie' he bhadanta ! niraMyika vaikriye zarIra ko Azrita karake kitanI kriyAoMvAlA hotA uttara- goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya akirie huM gautama 1 jIva jyAre parakIya zaikriya-zarIrane Azrita karIne kAyAne vyApAra yukata kare che, tyAre kayAreka te traNa kriyAeAvALA hAya che, yAreka cAra kriyAovALA hAya che ane kayAreka yiA rahita hAya che paraMtu te kadI paNa pAMca kriyAovALA hAtA nathI, kAraNake vaiyi zarIra dhArI je jIva hAya che tenA prANAtipAta (ghAta) karI zakatA nathI. A viSayanuM vadhu spaSTIkaraNu AgaLa karavAmAM Avaze. paMcama kiriyA na bhannai A vaiksi zarIra viSayaka prakaraNamAM pAMcamI kriyA eTale ke prANAtipAta kyiA kehevAmAM AyI nathI, e vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che. have gautama svAmI prabhune evA prazna pUche che ke neraie NaM bhaMte / veucciyasarI rAo kai kirie ?' De mahanta ] nA24 naikriya zarIrane mAzrita karIne keTalI kriyAovALA hoya che ?1 " the
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. TIkA za. 8 u. 6 sa. 5 kriyAsvarUpanirUpaNam 045 free, for ukirie, evaM jAva vemANie navaraM maNusse jahA jIve ' he gautama ! nairayiko yadA vaikriyazarIramAzritya kArya vyApArayati tadA syAt kadAcit trikriyaH syAt kadAcit catuSkriyaH, evamuktarItyA yAvat - ekendri yo vikalendriyaH paJcendriyaH tiryagmanuSyaH bhavanapati:- vAnavyantaraH jyotiSikaH vaimAniko yadA caikiyazarIramAzritya kArya vyApArayati tadA syAt trikriyaH, syAt catuSkriyo bhavati, navaraM vizeSaH manuSyo yathA jIvaH syAt paJcakriyo su akriyospi tathaiva manuSyo'pi paJcakriyo'pi bhavati, akriyo'pi savati, itibhAvaH, ' evaM jaga orAliyAsarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA tathA utriya hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! sima tikirie, liya - kirie evaM jAna vaimANie - navaraM maNusse jahA jIve' he gautama! nairayika jaba vaikriya zarIra ko Azrita karake kAyakA vyApAra karatA hai - vaha kadAcit tIna kriyAoMvAlA hotA hai : kadAcit cAra kriyAoMvAlA hotA hai, isI prakAra - yAvat - ekendriya, vikalendriya, paJcendriya tiryaca, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika jaba vaikriyazarIrako Azrita karake kAyavyApAravAle hote haiM ne ye tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, aura kadAcit cArakriyAoMvAle bhI hote haiM / parantu manuSyapada meM vizeSatA hai - aura vaha isa prakAra se hai - ki jisa taraha jIva tIna, cAra kriyAvAlA bhI hotA hai aura kriyArahita bhI hotA hai, usI taraha manuSya bhI tIna bAra kriyAoMvAlA bhI hotA hai aura kriyArahita bhI hotA hai / 'evaM jahA mahAvIra prabhutA uttara- 'goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, evaM jAva vaimANie - navaraM maNusse jahA jIve ' he gotama ! nAra va nyAre baiMkti zarIrane Azrita karIne kAyane vyApAra yukta kare che, tyAre te kayAreka traNa yiAvALA hAya che ane kyAreka cAra kriyAvALA hAya che eja pramANe ekendriya, vikalendriya, 5 cendriya tiya ca, manuSya, bhavanapati, vAnabhyantara, jyetiSika ane vaimAnika paNa jyAre vaiksi zarIrane Azrita karIne kAyane vyApAra yukata kare che, tyAre te dareka paNa kayAreka traNa kriyAvALA ane kayAreka cAra yiAvALA hAya che paNa manuSya padamA ja vizeSatA che te A pramANe samajavI je rIte jIva gaNu kriyAvALA paNa hAya che, cAra kriyAvALA paNa hAya che ane kriyA rahita paNu hAya che, eja pramANe manuSya paNa gaNu kriyAvALA pazu hAya che, cAra yiAvALA paNa hAya che ane yiA rahita paNa DAya che. ' evaM jahA orAliyasarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA, tahA veubviya 8
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ 746 bhagavatIsatre sarIreNa vicattAri daMDagA bhANiyantrA, navaraM paMcamakririyA na bhannaI' eva muktarItyA yathA audArikazarIrANAm catvAro daNDakA bhaNitAH tathaiva vaikriya zarIreNA'pi catvAro daNDakA bhaNitavyAH, navaraM vizeSastvatra paJcama kriyA na bhaNyate vaktavyA vaikriyArI riNaH prANAtipAtasya kartumazakyatvAditibhAvaH, 'sesa taM 'veva' zeSam avazeSaM tadeva pUrvoktAnusArametra vaktavyam ' evaM jahA ucca tahA AhAragaMpi, teyagaMpi, kammagaMpi, bhANiyantra' evam uktarItyA yathA - vaikriyaM zarIramAzritya daNDaka uktastathaiva AhArakamapi zarIramAzritya taijamamapi zarIramAzritya, kArmaNamapi zarIramAzritya bhaNitavyaM vaktavyam 'ekkeorAliya sarIrANaM cattAri daMDagA bhaNiyA tahA veDavviyasarI reNa vi cattArI daMDagA bhANitavvA navaraM paMcamakiriyA na bhanna' jisa prakAra se audArika zarIroM ke cAra daNDaka kahe gaye haiM usI taraha se vaikriya zarIra ko lekara bhI cAra daNDaka kara lenA cAhiye / vaikriya zarIgvAle kA prANAtipAta karanA - ghAt karanA - aAmya hai isaliya yahAM para paMcama kriyA nahIM kahI gaI hai - yahI yahAM vizeSatA hai / 'sesaM taMveva' vAkI kA saba kathana pahile kahe hue kathana ke anusAra hI kahanA cAhiye / ' evaM jahA veuvviyaM-tahA AhAraNa vi, teyaga pi, kamsa pi bhANiyanvaM' jisa taraha se vaikriya zarIra ko Azrita karake daNDaka kahA gayA hai, usI taraha se AhAraka zarIra ko bhI Azrita karake, taijasa zarIra ko bhI Azrita karake aura kArmaNa zarIra ko bhI Azrita karake daNDaka kahanA. cAhiye / isa taraha eka zarIra meM cAra cAra daNDaka ho jAte haiMsarIreNa vi cattAri daMDagA bhANiyavtrA - navaraM paMcamakiriyA na jevIrIte audArika zarIranA cAra daMDaka kahevAmAM AvyA che, eja rIte naiSkriya zarIra viSayaka paNa cAra daDaka kahevA joSTae aikriya zarIravALA jIvane dhAta karavAnuM azakaya hAvAthI, ahIM pAcamI kriyA kahevAmAM AvI nathI eTalI ja ahIM vizeSatA che sesaM taM cetra ' gADInu samasta uthana paDela 42vAmAM AvelA uthana prabhAo sabhanavu. ' evaM jahA veunniyaM - tahA AhAragaM vi teyagaM pi. kammagaM pi bhANiyantraM jevI rIte vaiksi zarIrane Azrita karIne cAra da ka kahevAmAM AchyA che, eja pramANe AhAraka, vaijasa ane karmAMNu zarIrane Azrita karIne paNa cAra cAra daMDaka kahevA joie. A rIte pratyeka zarIranA cAra cAra iMDeDa thAya he zubha sabhavaM ' ekkeke cattAri 5 bhannai 6 3
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.6 sU.5 kriyAsvarUpanirUpaNam 749 ke cattAri daMDagA bhANiyavvA, jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehito kaikiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA ni,' ekai kasmin AhArikataijasakArmaNAnyatame catvAro daNDakA bhaNitavyAH, yAvat-samuccayajIvAH, narayikAH, ekendriyAH vikalendriyAH pazcendriyatiryagyonikA manuSyAH, bhavanapatayaH vAnavyantarAH, jyotiSikAH, vaimAnikAH khalu bhadanta ! kArmaNazarIrebhyaH kArmaNazarIrANyAzritya katikriyAH bhavanti ? bhagavAnAha- gautama ! yAvad vaimAnikAH yadA kArmaNazarIrANyAzritya kAyaM vyApArayanti tadA trikriyA api, catuSkriyA api, bhavanti, evaJca AhArakAdizarIratrayamapyAzritya daNDakacatuSkeNa nairayikAdijIvAnAm trikriyatvaM, catuSkriyatvaM coktam, paJcakriyatvantu nivAriyahI bAta 'ekeke cattAri daNDagA bhANiyavvA' isa sUtrapATha dvArA vyakta kI gaI hai / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'jAva vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrohiMto kaikiriyA ?? he bhadanta ! yAvatasamuccaya jIva, nairayika, ekendriya, vikalendriya, paMcendriyatirya ca, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika ye kArmaNazarIroM ko Azrita karake kitanI kriyAoMvAle hote haiM ? ilake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! yAvat vaimAnika jaba kArmaNa zarIroM ko Azrita karake kAyAkA vyApAra karate haiM-tapa ye tIna kriyAoMvAle bhI hote haiM, cora kriyAoMvAle bhI hote haiN| isa taraha se AhAraka Adi zarIratraya-AhAraka, taijasa aura kAmaNa ko Azrita karake cAra daNDakoM dvArA nairayika Adi jIvoM meM tIna kriyAoM kA aura cAra kriyAoMkA honA to kahA gayA hai| parantu pAMca kriyAoMkA honA - daMDagA bhANiyavA' me pAta mA suutr2|4 / 548 42pAmA mAdI che bhae zarIrane Azrita karIne chelle AlApaka A pramANe banaze 'jAva vemANiyANaM bhaMte ! kammagasarIrehiMto kai kiriyA' t-al sAmAnya 75, nA24, mendriya, vindriya, payandriya tiya ya, manuSya, sapanapati, vAnagaeNtara, tiSaka ane vaimAnike, kArmANa zarIrane Azrita karIne keTalI kSiAovALA hoya che tene uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke- he gautama! vaimAnika parvatanA uparyukta cho jyAre kAmaNa zarIrane Azrita karIne kAyanA vyApArathI yukata bane che. tyAre teo gaNa kriyAovALA hoya che ane cAra kriyAovALA paNa hoya che A rIte AhAraka Adi zarIratrayane (AhAraka, tejasa ane kAmaNa zarIrane) Azrita karIne cAra daMDake dvArA nAraka Adi chamAM traNa athavA cAra kviAonI saMbhavitatAna pratipAdAna karavAmAM AvyuM che, paraMtu pAMca miAovALA havAne niSedha karyo che. kAraNake AhAraka
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sU 748 tas tasya samUlaghAtamapahantumazakyatvAt na ca nArakasyAdholokavarttitvAta AhArakazarIrasya ca manuSyalokavarttitvena tatkriyANAmavipayatvAt kathamAhArakazarIramAzritya nArakaH syAt trikriyaH ? syAccatuSkriyaH itivAcyam, yAvatpUrvazarIramanyuSTa jIvanirvartitapariNAma na tyajati tAvat pUrvabhAvamajJApanAnayana nirvarttakajIvasyaiveti vyapadizyate vRtaghaTanyAyAt, ato nArakapUrvarace arresyaiva taddezena ca manuSyalokanartinA'sthyAdirUpeNa yadAhArakazarIraM niSiddha kiyA hai / kyoMki AhAraka Adi zarIratraya kA samUlaghAta nahIM hotA hai | isaliye yahAM pAMcavIM kriyA kA astitva nahIM ho makanA hai / zaMkA- nAraka jIva to adholoka meM rahatA hai aura AhAraka zarIra ngoose hotA hai to phira kaise nAraka jIva AhAraka zarIra ko Azrita karake kiye gaye kAyavyApAra se tIna kriyAoMvAlA yA cAra kriyAoMvAlA ho sakatA hai ? kyoMki AhAraka zarIrakRta kriyAe~ to manuSyaloka meM hI hoMgI- adholoka meM nahIM ataH adholokarti vaha nAraka AhAraka zarIrajanya kriyAoM kA viSaya nahIM bana sakatA ? uttara- jaba taka pUrvazarIra jAvanirvartita pariNAma ko nahIM choDA hai tava taka vaha zarIra nirvartaka jIva kA hI kahA jAtA hai jaise jisa ghaDe meM pahile ghI rakkhA jAtA thA aba usameM ghI nahIM rakhA jAtA hai - parantu phira bhI vaha ghaDA ghI kA ghaDA hI kahA jAtA hai - isI taraha se jIva pUrvabhava ke deha ko choDakara jova Adi traNa zarInI dhAta thai zakatA nathI tethI te zarIrAnI apekSAe pAMcamo prANAtipAtikI kriyA sa bhavI zakatI nathI zakA- nAraka jIva te adheleAkamAM rahe che ane AhAraka zarIra sadbhAva tA manu lAkamAM ja hoya che chatAM Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke AhAraka zarIrane kAyavyApAra karatA tArakA gaNu kriyAeAvALA athavA thAra kriyAovALA hAya che? AhA raka zarIrakRta kriyAe te manuSyalAkamAM ja thaI zake che--adheAleAkamAM thatI nathI te| pachI AdhelekavatI ne nAraka AhAraka zarIra janya kriyAone kartA kevI rIte banI zake ? pUrvazarIra jIva nitita pariNAmane cheDatA nathI, tyAM sudhI te gaNAya che. jevI rIte pahelA kAi dhaDAmAM ghI bharavAmAM AvatuM rAkhavAmA Avatu na heAya, teA paNa te ghaDAne ghInA ghaDeja pramANe pUrvabhavanA zarIrane chADIne nAraka paryAyamAM utpanna uttara- jyAM sudhI zarIra nika jIvatu ja hAya, paNa have temAM ghI kahevAmAM Ave che, eja y
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ prameyacandrikA TIkA. za. 8 u. 6 sU. 5 kriyAstrarUpanirUpaNam 749 spRzyate paritApyatevA, tadAhArakadehA mbhAraka strikriyazcatuSkriyo vA bhavati, kAyikIbhAve uttarayoravazyaMbhAvAt pAritApani kIbhAve cAdyatrayasyAvazyaMbhAvAn, yata tejasakArmaNazarIrApekSayA jIvAnAM paritApakatvaM tadaudArikAdyAzritatvena nAka huA hai, vaha pUrvabhava kA deha usa tAraka kA hI deha mAnA jAvegA | ataH asthyAdirUpa vaha pUrvabhava deha usakA manuSyalokavartI thA-usa samaya isake dvArA jo AhAraka zarIra chuA gayA hai yA paritApita kiyA gayA hai, usa AhAraka deha ko Azrita karake vaha nAka tIna kriyAoMvAlA yA cAra kriyAoMvAlA hotA hai / kyoMki kAyikI kriyA ke sadbhAva meM itara do kriyAoM kA sadbhAva avazya AjAnA hai / aura jahA~ pAritApanikI kriyA kA sadbhAva hotA hai vahAM Adi kI tIna kriyAoM kA sadbhAva avazya AjAtA hai / isa taraha AhAraka zarIra ko Azrita karake kAyavyApAravAlA nAraka jIva tIna kriyAoMvAlA aura cAra kriyAoMvAlA hotA hai - yaha bAta pUrva bhAva majJApanA naya ke ruta se sadha jAtI hai / pUrva ke bhAva ko kahanevAlA naya pUrvabhAva prajJApananaya hai / pUrva meM AhAraka zarIra ko Azrita karake kAyavyApAra karanevAlA nAraka isa naya ke mAtAnusAra hI tIna kriyAoMvAlA athavA cAra kriyAoMvAlA kahA gayA hai tathA tejasa aura kArmaNa zarIra kI apekSA jo jIvoM meM paritA thayelA nAraka pUrva bhavanA deDane te nArakanA ja mAnI zakAya che tethI asthi Adi rUpa tene pUrvabhavane je deha manuSyaleAkavartI hateA, te deha dvArA tyAre teNe je AhAraka zarIranA spA karyAM hatA athavA je AhvAraka zarIrane paritApita karyu hatu, te Aha raka zarIrane Azrita karIne tene traNa kriyAovALA athavA cAra yiAe kahevAmA AvyeA che, kAraNa ke kAciThThI kriyAne sadbhAva hAya tyAre khIjI be kriyAonA avazya sadbhAva hoya ane jyAM pAritApanikI kriyAne sadUbhAva hoya che tyA pahelI traNa kriyAcyAne sadbhAva paNa avazya hAya che. A prakAranA AhAraka zarIrane Azrita karIne kAyavyApAravALA nAraka jIvane traNa kriyAvALA ane cAra kriyAvALA kahevAmA AvyA che. e ja vAta pUrva bhAvaprajJApanA nayanA matathI siddha thAya che pUnA bhAvane khatAvanAra nane pUbhAva nA kahe che pUtra (pUrva bhavamAM) AhAraka zarIrane Azrita karIne kAyavyApAra karanAra nArakane A nayanA matAnusAra ja traNa kriyAovALA athavA cAra kriyAovALA kahevAmAM AvyA che. tathA taijasa ane kA`Nu zarIranI apekSAe jIvAmAM
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ 750 bhagavatI sUtre tayoravaseyaM svarUpeNa tayoH paritApayitumazakyatvAt / ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti, he bhadanta ! bhavadukta tadevaM sarvaM satyameva, he bhadanta ! bhavadukta tadeva sarva satyamevetibhAvaH / / sU0 5 // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhApAkalita-lalitakalApAlApaka- pravizuddha-gadyapadyanaikagraMtha nirmApaka - vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati - kolhApurarAja- pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSitakolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM "zrIbhagavatI sUtrasya" " prameyacandrikA "sskhyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya SaSThodezakaH samAptaH // 8-6 // pakatA kahI gaI hai - vaha audArika Adi zarIroM ke Azrita hone se una taijasa kArmaNa meM AtI hai aisA jAnanA caahiye| kyoMki ye donoM zarIra svarUpataH kisI ko bhI paritApita nahIM kara sakate haiM / antameM gautama bhagavAnake vAkyako svIkAra karate hue kahate haiM- 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ? Apake dvArA pratipAdita kiyA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai - he bhadanta ! Apake dvArA pratipAdita kiyA gayA yaha viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / / sU. 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacandrikA vyAkhyA ke AThave zataka kA chaThAM uddezaka samApta // 8-6 // je pAritApakatA kahevAmA AvI che te audArika Adi zarIrIte Azrita heAvAthI te taijasa kArmANumAM Ave che ema samajavu, kAraNa ke te banne zarIra svarUpataH kAina paNa paritApita karI zakatA nathI. ante bhagavAnanA kathanamAM zraddhA vyakata karattA gautama svAbhI uhe che } 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he lata ! Aye yA viSayanuM je pratipAna karyuM te saMdhA satya che. he bhadanta ! ApanI vAta yathAya ja che. A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vA namaskAra karIne teo temane sthAne virAjamAna thA gayA. // sU0 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamA zatakanA chaThThI uddeza samApta. ! 8-6 u
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 saptamodezakaH prAraMbhyate aSTamazatakasya saptamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / anyatIthikANAM sthavirANAM ca parasparaM saMvAdaH, anyatIthikANAM sthavirAn pati asaMyatatvena ekAntavAlatvena ca kathanam, anyatIthikAn prati virANAM mvAsaMyatatvasya ekAntabAlatvasya kathane hetupaznaH, anyatIthikANAM ca trividhaM vividhena ityasyaiva tatra hetunayA samAdhAnam, sthavirANAM ca tatra sayuktikaM samAdhAnam / ___ pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikavaktavyatA / / mUlam-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare vaNNao, guNasilae ceie vapaNao, jAva puDhavisilA vaTTao, tassa NaM guNasilassa ceiyasta adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti, teNaM kAleNaM teNaM samaSaNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare ___ aSTamazataka kA saptama uddezaka prAraMbhaaSThamazataka ke isa saptama uddezakameM varNita hue viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-anyatIrthikajanoMkA aura sthaviroMkA parasparameM saMvAda anyatIrthikajanoMkA sthaviroM ke prati asaMyata hone kA aura ekAntabAla hone kA kathana unale sthaviroM kA aisA pUchanA ki hamaloga asaMyata aura ekAntabAla kyA haiM-isameM kyA hetu hai| tuma loga trividha rUpase vividha asaMyama Adi kA AcaraNa karate ho yahI isameM hetu hai aisA anyatIrthikajanoMkA kathana isa para sayuktika sthaviroMkA uttara / / 'AThamA zatakanA sAtame uddezakaAThamA zatakanA sAtamA uddezakamAM je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che te viSayanuM saMkSipta vivaraNa A pramANe che-anyatIrthika ane sthavira vacceno saMvAdaanya tIthike sthavirene kahe che ke tame asaMyata ane ekAntabAla (sa pUrNa jJAnarahita) che. vire temane pUche che-"tame amane asaMyata ane ekAMtabAla zA kAraNe kahe che? anyatIthike javAba Ape che-tame trividharUpa trividha asayama AdinuM AcaraNa kare. che, tethI ame evuM kahIe chIe vire temane je tarkazuddha uttara Ape che tenuM kathana.
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 bhagavatIsUrI jAva samosaDhe jAva parisA paMDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNasta bhagavao sahAvIrasta bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpalA kulasaMpannA jahA vitiyalae jAna jIviyAsAmaraNabhayavippasukkA samaNassa bhagavao mahAvIrasta adUrasAmaMte uDDajANU aholirA jhANakolovagayA saMjaNa tavasA appANaM bhAvamANA jAva viharati, taeNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva unAgacchaMti, uvAyacchitA te there bhagavate evaM kyAlI tukSeNaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjayaavirayaappaDihaya jahA satalalae vitie ulae jAva egaMtavAle yAvi bhavaha. tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM bayAsI-keNa kAraNeNaM aja! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya0 jAva enaMtavAlA yAvi bhavAmo ? taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte eva vayAsi tujhe NaM ajo ! adina gehaha, adinaM suMjaha, adinnaM sAijaha, taeNaM te tujhe adinnaM geNhamANo adinaM suMjamANA adinnaM sAijamANA livihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha, tae NaM te therA manvaMto te annautthie evaM vayAso-keNa kAraNeNaM ajjo ! ahe adinnaM geNhAmo, adinnaM suMjAmo, adinnaM sAijAmo ? jae NaM amhe adinnaM geNhamANA jova adinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TokA za.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 753 asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ? tae NaM annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tumhANaM ajo ! dijamANe adinne paDiggahejamANe apaDiggahie nissarijamANe aNisahe, tubbhe NaM ajo! dijjamANaM paDiggahaNaM asaMpattaM etthaNaM aMtarA kei avaharijjA, gAhAvaissa gaM taM bhaMte ! no khallu taM tubhaM, taeNaM tujhe adinnaM geNhaha jova adinnaM sAijjaha, taeNaM tujjhe adinnaM geNhamANA jAva egaMtabAlAyAvi bhavaha, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM kyAlI no khalu ajjo ! amhe adinnaM giNhAmo, adinnaM bhujAmo, adinnaM sAijjAmo, amhe NaM ajjo dinnaM geNhAmo, dinnaM bhuMjAmo, dinnaM sAijjAmo taeNaM amhe dinnaM geNhamANA, dinnaM bhujamANo, dinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya virayapaDihaya jahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyo yAvi bhavAso tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayoso-keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe, dinnaM geNhaha, jAva dinnaM sAijaha, jaeNaM tujje dinnaM geNhamANA jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavaha ? tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-amhaNa ajjo ! dijjamANe dinne, paDiggahejamANe paDiggahie, nisirijamANe nisaTTe, jeNaM amheNaM ajjo ! dijamANaM paDiggahagaM asaMpattaM, etthaNaM aMtarA kei avaharejA amhANaM taM, No khallu saM gAhAvaissa, jae NaM amhe dinnaM giNhAmo dinnaM bhujAmo
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 754 dinna sAijAmo, taeNaM amhe dinnaM geNhamANA jAva dinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tumbhe NaM ajjo! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha, tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ? tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-tujhe NaM ajjo adinnaM gehaha adinnaM suMjaha adinna sAijjaha, taeNaM ajjo tuse adinnaM geNhamANA jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha, tae NaM te there bhagavaMte te annautthie evaM vayAsI-tujhe NaM ajjo dijjamANe adinne taM ceva jAva gAhAvaissa NaM, No khalu taM tujhe, taeNaM tumbhe adinna geNhaha, taM ceva jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha // sU0 1 // chAyA -- tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM varNakaH, guNazIlakaM caityaM varNakaH, yAvat pRthivIzilApaTTakaH, tasya khalu guNazIlakasya caityasya pradveSakriyAnimittaka anyatIrthikavaktavyatA'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / sUtrArtha-(teNaM kAleNaM teNaM sabhaeNaM rAyagihe nayare) usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thA ( vaNNao ) varNana ( guNasilAe cehae vaNNao ) isameM guNazilaka caitya thA-varNana dveSayAnimitta manyatArtha patavyatA'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' UtyA sUtrAtha - (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare) // bhane ta samaye Aps nAnA2 tu (vaNNao) tenuM vana yapAnagarI ne sabhA. ( guNalilae cehae vaNNao ) tama gumanAme yetya - tu. tenu ' varNana karavuM arthAta guNazilaka nAmanA udyAnanuM varNana
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 ma.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 755 adUrasAmante bahavaH anyayUthikAH parivasanti, tasmin kAle tammin samaye zramaNoM bhagavAn mahAvIraH AdikaraH yAvat samavasRtaH, yAvat parSat pratigatA, tasmin kAle tasmin samaye zramaNassa bhagavato mahAvIrasya vahavo'ntezasinaH sthavirA bhagavantaH jAtisaMpannAH kulasaMpannA yathA dvitIyazatake yAvat jIvitAzA- bharaNabhayavibhamuktAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmantam UrdhvajAnavaH adhaH . zirasodhyAnakoSThopagatAH saMyamena tapasA AtmAna bhAvayantA yAvat viharanti, yAne guNazIlanAmakA udyAnakA varNana (jAba puDhavililA paTTao) yAvat pRthivIzilApaTTaka thA ( tassa NaM guNasilassa ceyarasa adUrasAmaMte bahave anautthiyA paribasaMti) usa guNazilaka caitya (udyAna) ke AsapAsa thor3I dUra para aneka anyatIrthikajana rahate the (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mamaNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samAsa) usa kAla aura usa samayameM zramaNa bhagavAn mahAvIra jo ki tIrtha ke Adi karane vAle Adi vizeSaNoM vAle the vahAM para padhAre (jAva parisA paDigayA) yAvat dharmakathA sunakara pariSada visarjita ho gaI (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa agavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA kulasaMpannA jahA vitiyalae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmante uDDhaM jANU aho sirA jhANakohovagayA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANA jAva ciharaMti) usa kAla Ara usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke aneka ziSya sthavira bhagavanta jo ki (jAva puDhavisilApaTTao)' yA vazamA paTTa tu,' ma sudhInu parata yana mANu 427 (tassa Na guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte vahave annautthiyA parivasaMta) te zuzAsa yetyanI mAsAsa yA 62 bhane anyatArthi so rahetA hatA. (teNa kAleNaM teNaM samae samaNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samomaDhe) te kALe ane te samaye tIrthakara Adi vizeSAvALA zramaNa bhagavAna mahAvIra tyAM padhAryA (jAva parisA paDigayA) yA 42ne pa2i56 visati ya:, chi sudhAna sabharata yana mahI Dara 427 (teNa kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavI mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAi saMpannA kulasaMpannA jahA vitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmante uDDhaM jAN aho sirA jhANakeTThovagayA saMjameNa tavaso appANaM bhAvamANA jAva viharaMti) te sage mane te samaye zrama bhagavAna mahAvIranA aneka ziSya sthavira bhagavate, ke je jAtisaMpanna, kulasaMpanna Adi vizeSAvALA hatA
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 bhagavatImu tataH khalu te anyayUthikA yenaiva sthAvarA bhagavantestenaiva upAgacchanti, upAgamya tAna sthavirAn bhagavataH etram avAdiSuH yUyaM khalu AryAH ? trividhaM trividhena asaMyatA viratApatitA yathA saptamazatake dvitIyodezake yAvat ekAntabAlAzcApi bhadatha / tataH khalu te sthavirA: bhagavantastAn anyayUthikAna evam avAdiSuHjAtisaMpanna kulasaMpanna ityAdi vizeSaNoM se yukta the jaisA ki dvitIya zataka meM varNana kiyA gayA hai usa mAphika ve yAvat jIvana kI - AzA aura maraNa ke bhaya se rahita the / usa samaya ve zramaNa bhagavAna mahAvIra ke AsapAsa U~cA ghuTanA kiye hue aura nIcA mastaka navAye hue dhyAnarUpa koThe meM virAjamAna the / tathA saMyama aura tapa se apane Apako bhAvita kiye hue the / (taeNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti) isake bAda ve anyatIrthikajana jahAM sthavira bhagavAn virAjamAna the vahAM para Aye (uvAgacchitA te there bhagavaMte evaM vayAsI) vahAM Akara una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavaMto se aisA kahA - (tumbheNaM ajo tivihaM tiviNa avirayappaDihaya jahA sattamasae viie uddemae jAva etavAle yAvi bhavaha) he Aryo ! tuma saba trividha prANAtipAta Adi ko trividharUpa se karate hue asaMyata ho, avirata ho aura apratihata- pApakarmavAle ho - ityAdi jaisA sAtaveM zataka ke dvitIya uddezaka meM kahA hai usa taraha se yAvat ekAntabAla bhI ho / (taeNa (temanA guNeAnu varNana khIjA zatakamAM ApavAmAM Avyu che), jeo jIvananI AzA ane maraNanA bhayathI rahita hatA, evA te virA zramaNu bhagavAna mahAvIranI AsapAsa ghUMTaNe UcI rAkhIne ane nIce mastake dhyAnarUpa kAmAM virAjamAna hatA tee sayama mane taththI ghotAnA AtmAne bhAvita urI 2 hatA. (taraNaM te anna utthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti) tyAra mAha te anyatIrtha / tyAM te sthavira lagava to meThA hutA tyA AvyA (uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI) tyA AvIne te anyatAki lekAe te sthavira bhagavAne A pramANe kahyuM(tubbhennN ajjo tivihaM tiviheNaM asa jaya, akriya, appasihaya jahA satta masara vie uddesa jAva egaMtavAle yAvi bhavada ) De mAryo ! trividha prANAtipAta AdinuM trividharUpe sevana karatA evA tame badhAM asayata che, avirata deza, apratihata pApakarmavALA chA, pratyAdi samasta kathana sAtamAM zatakanA bIjA uddezakamAM kahyA pramANe samajavuM 'tame ekAntamAla (sa pUrNarUpe ajJAna) paNa che,
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TokA za.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIthikanirUpaNam 757 kena kAraNena AryAH ! vayaM trividhaM trividhena asaMyatAviratApratihatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te anyayUthikAstAna sthavirAn bhagavataH evam avAdiSuH-yUyaM khalu AryAH ! adattaM gRhNIya adatta bhuDAve adattaM svadadhve ? tena khalu te yUyam adattaM gRhNantaH, adattaM bhuJjAnAH, adattaM svadamAnAH trividhaM trividhena asaMyatAviratApratihatA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo) anyayUthikoM se isa prakAra sunakara una sthavira bhagavaMtone unase aisA kahA-he AryoM ! hama loga kisa kAraNa se vividha prANAtipAta Adi ko vividharUpa karate hue asaMyata haiM, avirata haiM aura amatihatapApakarmavAle yAvat ekAntabAla haiM(taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM bayAsI-tumbheNaM ajo ! adinnaM geNhaha adinnaM bhujaha adinnaM sAijaha) taba una anyayUthiko ne una sthavirabhagavaMtoM se aisA kahA-he Artho ! tuma loga adatta padArtha ko lete ho| adattakisI ke dvArA nahIM diye gaye-padArtha kA sevana karate ho, adatta padArtha kA svAda lete hoM-arthAta adattapadArtha ko grahaNa vagairaha karane kI anumati dete ho (taeNaM te tumbhe adinnaM geNhamANA adinnaM bhujamANA, adinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlo yAvi bhavaha) isa taraha adatta kA grahaNa karate hue mA sudhAna sabharata yana Da 42. (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM aMsaMjaya aviraya jAba egaMnavAlA yAvi bhavAmo) sanyatAyina sA praznA vayanA sAmAna te sthari bhagavatIe temane A pramANe pUchayuM-he A ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke ame trividha prANAtipAta Adinu vividharUpa sevana karatA hovAthI asaMta, bhavirata sana 2mapratiuta pA54 vANA yAvat sAntamA chAye ? taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tubbheNaM ajjo ! adinna geNhaha, adina bhujaha, adina sAijjaha) tyAre anyatayA tamana mA pramANe yu-he Aryo ! tame adatta padArtho le che, adatta padArthonuM sevana kare che, adatta padArthone svA / ch| mele mahata pahAta aDa 42vAnI manumati ho ch| (taeNaM te tumbhe dina meNhamANA, adina jhuMjamANA, adina sAijamANA ticiha' tiviheNe' asaM jaya avizya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) mA 'zata mata
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 758 . . . . bhagavatImatro te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAn evama avAdiSuH kena kAraNena AryAH ! vayam adattaM gRhNImaH, adattaM bhuJjamahe, adatta' svadAmahe ? yena khalu vayam adatta gRhNanto yAvat adattaM svadamAnAstrividhaM trividhena asaMyatA yAvata ekontavAlAzcApi bhavAmaH ! tataH khalu anyayUthikAstAn sthavirAn bhagavataH adatta kA sevana karate hue aura adatta kI anumati dete hue tuma loga trividha prANAtipAta Adi ko trividharUpa se karate hue asaMyata ho avirata ho aura yAvat ekAntabAla bhI ho| (taeNaM te therA bhagavaMto te annausthie, evaM vayAsI, keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinnaM geNhAmo, adinna su jAmo, animna sAijAmo?) aisA sunakara una sthavira bhagavantoMne una anyayUthikajanoM se aisA kahA-he Aryo ! hama kisa kAraNa se arthAt kaise vinA diyA huA padArtha lete haiM, vinA diyA huA padArtha sevana karate haiM aura vinA diye hue ko grahaNa karane kI anumati dete haiM ? (jaeNaM amhe adina geNhamANA jAva adinna sAijamANA tiviha tiviheNaM asaMjaya jAba egattavAlA yAvi bhavAmI) ki jisase hama loga adatta ko grahaNa karanevAle, yAvat adatta ko grahaNa karane kI anumati denevAle. hokara vividha prANAtipAta Adi ko vividharUpa se karate hue asaMyata yAvat ekAntabAla tumhArI dRSTi meM pratIta ho rahe haiM ? (taeNaM annautthiyA (keInA dvArA nahIM apAyelu) ne grahaNa karatA adattanuM sevana karatA ane adattanI anumati detA evAM tame leke trividha prANAtipAta Adinu trividharUpe sevana kare che tathA tame masayata ch|, avirata ch| yAvat sAntamA 5 ch| (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI, keNa kAraNeNa ajjo ! amhe adinna geNhAmo, adinnaM bhujAmo, adina sAijjAmo ?) tabhanai mA kyane sAmAna sthavira bhagava to te anyatIthikane pUchyuM ke huM A ! tame zA kAraNe evuM kaho che ke ame adattadAna laIe chIe, adatta padArthonuM sevana karIe chIe ane adata 56.ya ne 79 42vAnI anumati mAghIme chIme ? (jaeNaM amhe adinna geNhamANA jAva adinna sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA gavi bhavAmo) mA5 / 32 bhAna ch| OM ame mahatta padArthAta ya 42nArA, adata padArthonuM sevana karanArA ane adatta padArtho grahaNa karavAnI anumati denArA hovAthI trividha prANAtipAta Adinu sevana karatA thakA asaMyata, avirata yAvata ekAMtabAla chIe?
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA. za.8 u.7 mR.1 padveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 759 eMvat avAdiSuH-yuSmAkaM khalu AryAH ! dIyamAnam adattaM pratigRhyamANam apratigRhItam nisRjyamANaM niHsRSTam, yuSmAkaM khalu AryAH ! dIyamAnaM patigrahakam asaMpAptam atra khalu antarA kazcida apaharet. gRhapateH khalu tat bhadanta ! no khalu tat yuSmAkam, tataH khalu yUyam adattaM gRhNItha, yAvat adattaM svadadhve, tena khalu yUyam adattaM gRhanto yAvat ekAntavAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te ne there bhagavaMte evaM vayAsI-tumhANaM ajo dijjamANe adinne, paDiggahejamANe apaDiggahie, nisarijamANe aNisaTTe, tunbheNaM anjo ! dijjamANaM paDiggahaNaM asaMpatta etthaNaM aMtarA kei avaharejA, gAhAvahassa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbhaM, taeNaM tumbhe adina geNhaha, jAva adina sAijjaha, taeNaM tujjhe adinnaM geNhamANAjAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) tava una anyayUthikoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahAhe Aryo! tumhAre matAnusAra dI jAtI huI vastu adatta hotI hai, pratigRhyamANavastu apratigRhIta hotI hai, kSipyamANa vastu anisRSTa hotI hai| he Aryo ! Apa logoM ko dene meM AtA huA padArtha jaba taka pAtra meM nahIM paDA hai, yadi itane meM koI usa padArtha ko bIca meM hI apaharaNa kara letA hai to aisI sthiti meM vaha padArtha gRhapati kA hI apaharaNa huA kahalAvegA, tumhArA apaharaNa huA nahIM kahalAvegA-isa kAraNa tuma adatta kA grahaNa karate ho, yAvat adatta (taeNaM annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) tyAre te manyatayA - te sthApa2 matAne l prabhA) 4 - (tumhANaM ajo dijjamANe adinne,. paDiggahejamANe apaDiggahie, nisarijamANe aNisaTTe, tumbheNaM ajo ! dijjamANaM paDiggahaNaM asaMpattaM etthaNaM aMttarA kei avaharejjA, gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbhaM, taeNaM tumbhe adinnaM geNhaha, jAva adinna soijjaha, taeNaM tujjhe adinna geNhamANA jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) he Aryo! tamArA mata pramANe apAI rahelI vastune anna mAnavAmAM Ave che, grahaNa karavAmAM AvI rahelI vastune apratigRhIta mAnavAmAM Ave che, ane kSipramANa vastune anisuSTa mAnavAmAM Ave che, te Aryo ! Apa lekene devAmA Avate padArtha Apa lekenA pAtramAM paDayA pahelAM je kaI vyakita vaccethI ja tenuM apaharaNa karI le, te Apa le ema mAne che ke gRhapati (gRhastha)nA padArthanuM ja apaharaNa thayuM che- tamArA padArthanuM apaharaNa thayuM che ema tame mAnatA nathI. te kAraNe tame adattaH
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ 760 bhagavatIsUtre sthavirA bhagavantaH tAn anyayUthikAn evam avAdiSuH-no khalu AryAH ! vayam adetta gRhImaH, adatta bhuJjamahe, adatta svadAmahe, vayaM khalu AryAH ! datta gRhomaH datta bhujUmahe, datta svadAmahe, tena khalu vayam datta gRhNantaH, datta bhuJjAnAH, datta svadamAnAH trividhaM trividhena saMyataviratapratihatA yathA saptamagatake yAvad ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH, tataHkhalu te anyako grahaNa karane kI anumati dete ho| isa kAraNa adatta ko grahaNa karate hue tuma yAvat ekAntabAla ho| (taeNaM te therA bhagavaMto te annausthie evaM vayAmI-no khalu ajjo amhe adinnaM giNhAmo, adinna bhujAmo, adinna sAijAmo amheNaM ajjo dina bhujAmo, dinna sAijAmo, taeNaM amhe dina gehalANA, dina bhujamANA, dina sAijamANA tivihaM tiviheNaM saMjayavirayapaDiyajahA sattasae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo) isa prakAra se anyayUthikoM kI bAta sunakara una sthavira bhagavaMtoMne unase isa prakAra kahA-he Aryo ! hama loga adatta vastu ko grahaNa nahIM karate haiM, adatta vastu kA AhAra nahIM karate haiM, aura adatta vastu ko grahaNa karane kI hama loga anumodanA nahIM karate haiN| he Aryo! hama loga diye gaye padArtha ko hI lete haiM, diye gaye padArtha kA hI AhAra karate haiM aura diye gaye padArtha ko hI hamaloga anumodana karate haiN| isaliye dI huI vastu kA grahaNa karate haiM, dI huI vastukA sevana karate haiM aura dI padArthane grahaNa kare che, adatta padArthanu sevana kare che ane adatta padArtha grahaNa karavAnI anumati Ape cheA rIte adattane grahaNa karatA evA tame asaMyatathI sapane me-tamAsa mA vizeSaguvAkA cho. (taeNaM te therA bhagavaMto te annauthie evaM vayAsI-no khala ajjo ! adina giNhAmo, adinnaM muMjAmo, adinnaM sAijjAmo, amhe dina geNhamANA. dinna bhuMjamANA, dinnaM sAijjamANA, tivihaM tiviheNaM saMjaya virayaM paDihaya jahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo ) anya bhatavAhImAnI mA anI samajAne te sthavira bhagava toe temane A pramANe kahyuMhe Aryo ! ame adatta vastune grahaNa karatA nathI, adatta varatune AhAra karatA nathI ane adatta vastune grahaNa karavAnI anumodanA ApatA nathI. he Aryo! ame ApavAmAM AvelA padArtho ja grahaNa karIe chIe, amane ApavAmAM AvelA padArthone ja AhAra karIe chIe ane ApavAmAM AvelA padArtha levAnI anumati ApIe chIe. A rIte datta vastune grahaNa karanArA,
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya. TI. za.8 u.7 01 pradveSakriyAnimittakAnyatIkimatanirUpaNam 761 yUthikAstAna sthavirAn bhagavataH evam avAdiSuH-kena kAraNena AryAH ! yUyaM datta gRhNIya, yAvat dattaM svadadhve yena khalu yUyaM datta gRhNantaH, yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavatha ? tataH khalu te sthavirA bhagavantaH tAn anyayUthikAn evam avAdiSuH-asmAkaM khalu AryAH ! dIyamAnaM dattaM pratigRhyamAna huI vastu kA grahaNa karane kA anumodana karate haiM, hama loga trividha prANAtipAta Adi ke trividharUpa parityAga se saMyata tathA virata haiM, evaM pApakarma ke nAza karanevAle hama loga saptama zatakameM kahe anu. sAra ekAntapaNDita haiN| (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo tumhe dina geNhaha jAva dinna sAijaha, jaiNaM tumbhe dinna geNhamANA jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavaha) isake bAda una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA-he AryoM ! tuma kisa taraha se dI huI vastu grahaNa karate ho yAvat dI huI vastu ko grahaNa karane kI anumodanA karate ho ? ki jisase Apa logoMko dI huI vastu kA grahaNa karane se yAvata ekAntapaNDita mAne ? (taeNaM te thega bhagavaMto te anausthie evaM vayAsI) isa prakAra sunakara una sthavira bhagavaMtoMne una anyatIthikajanoM se aisA kahA-(amhe NaM ajjo| dijjamANe dinne, paDigga data vastunuM sevana karanArA ane datta vastune levAnI anumaMdanA karanArA evA ame trividha praNAtipAta Adine trividharUpe parityAga karanArA chIe. tethI ame saMyata chIe, virata chIe, ane pApakarmane nAza karanAra evA ame leke (sAtamA zatabhai xAL anusAra) menta paDita (sa pUrA jJAnI) chAye (taeNaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dinna geNiha jAva dinna sAijjaha, jaiNaM tumbhe dinnaM geNhamANA jAva egatapaDiyA yAvi bhavaha) tyA2 mA ta 2manyamatavAhInAme sthAvara bhagavatAne yA prazna 57ye| ke, "he A ! Apa le ke ApavAmAM AvelI vastuone ja grahaNa kare che, ApavAmAM AvelI vastunuM ja sevana kare che ane ApavAmAM AvelI vastu levAnI ja anumati de che evuM kevI rIte mAnI zakAya? che A! zA mATe amAre evuM mAnavuM joie ke tame datta padArthane grahaNa karanArA ane datta padArthane grahaNa karavAnI anumati denArA hovAthI trividha prANAtipAta dinA trividharUpa tyAgathI saMyata, virata yAvata Wil-duiDita ch| ? (taeNa te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI)
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 bhagavatImatre pratigRhItaM nisRjyamAnaM nisRSTam, yenaM asmAkaM khalu AryAH ! dIyamAnaM patigrahakam asaMprAptam atra khalu antarA kazcidpaharet, asmAkaM tat, no khala tat gRhapateH yena khalu vayaM dattaM gRhNImaH, dattaM bhumahe, dattaM svadAmahe, tena khalu vayaM dattaM gRhNanto, yAvat datta svadamAnAH trividhaM trividhena saMyatA yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavAmo, yUyaM, khalu AryAH! AtmanA caiva trividhaM trividhena asaMyatA yAvad ekAntavAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te anyayUthikAstAn hijamANe paDiggahie, nisirijamANe nisaTTe, jeNaM amhe NaM ajA ! bijamANaM, paDiggahaNaM. asapattaM, etya gaM aMtarA kei avaharejA, amhA NaM taM jo khalu taM gAhAvahassa, jaeNaM amhe dinnaM su jAmo, dinna sAijAmo, taeNaM amhaM dinnaM geNmANA jAva dinna sAijanANA, tivihaM liviheNa saMjaya jAva gaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tujjheNaM ajjo ! appaNA ceva tiviha tiviheNa asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi avaha) he Aryo ! hamaloga dIyamAnavastu ko datta aura prati gRhyamANavastu ko pratigRhIta, tathA nisRjyalAnavastu ko nisRSTa mAnate haiN| isaliya he Aryo! hama ko dI jA rahI vastu jabataka hamAre pAtra se nahIM paDatI hai aura bIca hI meM yadi koI usa vastu kA apaharaNa kara lenA hai-to aisI sthiti meM vaha apahAra bhArI hI vastu kA kahalAvegA-gRhapati kI vastu kA vaha apaharaNa nahIM tyAre / sthavira maga tAme ta sanyatArthiAne 24 pramANe iyu- (amheNaM ajjo ! rijjamANe dinne, paDiggahijjamANe paDiggahie, nisirijjamANe nisaTTe, je NaM amheNaM ajjo! dijjamANaM, paDiggahaNaM, asaMpattaM, ettha NaM aMtarA kei avaharejjA, amhANaM taM No khalu taM gAhAvaissa, jaeNaM amre dinna bhuMjAmo, dinna sAijjAmo, tae Na amhaM dinnaM geNhamANA jAva dinna sAijjamANA, tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAso, tujheNaM ajjA ! appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) 3 1 ! ma ta mApavAbhA mAvI 27bI 12tune sapA gayedI, aDa karavAmAM AvatI vastune grahaNa thai gayelI, ane nisAmAna vastune nisRSTa, mAnIe chIe tethI he Aya!. amane ApavAmAM AvI rahI hoya evI vastunuM-amArA pAtramAM paDe te pahelA-keI apaharaNa karI jAya to evI sithitimAM ame te ema mAnIe chIe ke amArI te vastunuM apaharaNa karavAmAM AvyuM che-gRhasthanI vastunuM apaharaNa thayuM che ema ame mAnatA nathI. tethI ame datta vastune ja grahaNa karIe chIe, datta vastune
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 763 ma. TI. za. 8 u.7 su. 1 pradveSakiyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam sthavirAn bhagavataH evam avAdiSu :- kena kAraNena AryA ! vayaM trividhaM yAvat ekAntavAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te sthavirA: bhagavantaH tAn anyayUthikAn evam avAdiSu : - yUyaM khalu AryAH ! adatta gRhNIya, adatta bhuGgadhve, adattaM stradadhve, tena khalu AryAH ! yUyam adattaM gRhNanto yAvat ekAntakahalAvegA / isaliye hama loga dattako hI grahaNa karate haiM, utta kA hI bhojana karate haiM aura datta ko hI grahaNa karane kI anumodanA karate haiM isa kAraNa dattako grahaNa karane vAle, dattakA bhojana karane vAle aura dattakohI grahaNa karane kI anumodanA karane vAle hama loga trividhaprANAtipAta Adi ke trividha parityAga se 'saMyata, virata aura ekAntataH paNDita haiM / he Aryo ! tuma loga hI trividha prANAtipAta Adi kA vividha se parityAga nahIM karane ka kAraNa asayata, avirata, aura ekAntataH bAla ho / (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI) isa prakAra se sthavira bhagavaMtoM kA kathana sunakara una anyayUthikoMne unase isa prakAra pUchA - (keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM jAva eganavAlA yAci bhavAmI) he AryA ! hama loga kisa kAraNa se trividha Adi ko trividha se karate hue yAvat ekAntataH bAla haiM ? (tapaNaM te therA bhagavaMto te anautthi evaM vayAsI) taba una sthavira bhagavantoMne una anyatIrdhikoM se aisA kahA - (tujhe NaM ajjo adinna ge0haha, adimnaM bhujaha ja AhAra karIe chIe ane datta vastune grahaNa karavAnI anumati ApIe chIe. A rIte datta vastune grahaNa karanArA datta vastunA AhAra karanArA ane datta vastu levAnI anumati ApanArA ame leke trividha prANAtipAta AdinA trividharUpe parityAga karanArA hAvAthI sayata, virata ane ekAntapaDita chIe. huM AryAM! tame leke ja trividha prANAtipAta asaMcata, avita ane AphrinA trividharUpe parityAga karatA nathI te kAraNe tame ja ekAntamAla che| ( taeNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI ) ravira bhagavaMtAnu A prakAranuM kathana sAbhaLIne te anyatIthi e temane A pramANe puchyuM (keNa kAraNeNa ajjo ! amhe tivihaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo) huM AryAM ! Apa zA kAraNe evu kahe che ke ame trividha prANAtipAta Adinu : trividhe - sevana karanArA heAvAthI asa yata, avirata ane ekAntamAla chIe ? (taraNaM te yerA bhagavaMto te annautthie evaM vayAmI) tyAre te sthavira lagatA te anyatIrthione mA prabhA - tujjhe NaM ajjo ! adina gevahaha, adinna th
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764 bhagavatIsUtre vAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te anyayathikAstAn sthavirAn bhagavata evam avAdiSuH-kena kAraNena vayam adattaM gRhImo yAvat ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? tataH khalu te sthavirA bhagavantastAn anyayathikAn evam avAdiSuH-yayaM khalu AryAH ! dIyamAnam adattaM tadeva yArat gRhapateH khala, no gyalu tat yuSmAkam , tena khalu yayam adattaM gRhaNItha, tadeva yAvad ekAnta vAlAzcApi bhavatha / / a0 1 // adinna sAijjaha. taeNaM ajjo tumbhe adina geNhamANA jAva egaMtabAlA yAvi avaha) he Aryo! tuma loga vinA dI huI vastu ko lete ho, cinA dI huI vastu kA AhAra karate ho, aura vinA dI huI vastu ko dUsaroM ko grahaNa karane kI anumati dete ho| isaliye tuma loga asayata aura avirata bane rahakara trividha prANAtipAta Adi kA trividharUpase parityAga nahIM karane ke kAraNa ekAnta vAla ho (taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-(keNa kAraNeNaM amhe adinna geNhAmo, jAva egaMtabAlAyAvi bhavAmo) isake bAda una anyayUthikoM ne una gthavira bhagavatoM se aisA pUchA-he aryo| hama loga kisa kAraNe se vinA dI huI vastu ko grahaNa karanevAle kahe gaye haiM yAvat ekAntabAla kahe gaye haiN| (taeNaM te there bhagavate te annauthie evaM vayAsI) isa prakAra una anyayUthikoM ke pUchane para una sthavira bhagavaMtoM ne unase uttara ke rUpa meM isa prakAra se kahA- (tujjhe NaM bhuMjaha, adinnaM sAijjaha, taeNaM ajjo ! tumbhe adinnaM geNDamANA jAvaM egaMtavAlA yAvi bhavaha) AryA! tame hAmI mata paratune aDa] 42 // ch| mane adatta vastu levAnI bIjAne anumati Ape che. tethI he Aryo ! tame leke asaMta ane avirata dazAmAM cAlu rahIne trividha prANAtipAta Adinu trividharUpe sevana karo ch|. tanI parityAga nahI 2vAthI tame sItamA ch|) (taeNaM te annautthiyA ne there bhagavaMte evaM vayAsI keNa kAraNeNaM amhe adinnaM geNDAmo, jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo?) tyAre te manyatA choya te sthavira maga tAne mevA prazna pUcha ke he Aryo ! tame amane adata vastune grahaNa karanArA yAvata ekAntabAla An ra 4 ch| ? (taeNaM te there bhagavaMte te annautthie evaM vayAsI) tyAre te sthApa2 sApa tAya te manyatApAna mA prabhAthe yu-(tujjhe NaM bhaMte ! ajjo ! dijjamANe adinne taM ceva jAva gAhAvaissa, No khalu taM tujhe, taeNaM tumbhe adinnaM geNhaha, taMceva. jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha')
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 m.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 765 __TokA-'SaSThoddezakAnte kriyA sambandhi vaktavyatAyAH prarUpitatvena kriyA prastAvAt saptamoddezake pradveSakriyAhetuko'nyatIrthikavivAdadvaktavyatAmAha-'neNaM' ityAdi / 'neNaM kAleNaM, teNaM samaeNa rAyagihe nayare vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramAsIt-varNakaH, etasya varNanantu campAnagarIvad bodhyam, 'guNasilae ceie vaNNao' tatra rAjagRhanagarasamIpe guNazIlakaM nAma caityam udyAnam AsIt, varNakaH- etasyApi varNanaM campAyAH pUrNabhadracatyamitra pUrvavadvodhyam, 'jAva puDhavisilAvaTao' yAvat tatra guNazIlakanAmodhAne pRthivI ajo dijjamANe adinne taMceva jAva gAhAvahassa, No khalu taM tujhe, taeNaM tujjhe adinnaM geNhaha, taM ceva jAva egaMnabAlA yAvi bhavaha) he Aryo! tumhAre mata meM dIyamAna adatta hai ityAdi sava kathana pahile kI taraha kahanA cAhiye ! yAvat vaha vastu gRhapati kI haitumhArI nahIM hai / isaliye tuma loga adatta ko grahaNa karate ho-isaliye tuma loga yAvat pUrva kI taraha ekAntabAla ho| ___TIkArtha-chaThe uddeze ke anta meM kriyAsaMvadhI vaktavyatA kI prarUpaNA kI gaI hai-so isI kriyA ke prastAva ko lekara mutrakAra ne isa sAtaveM uddezaka meM pradveSa kriyA nimittaka anyatIrthika vaktavyatA kA kathana kiyA hai-'teNa kAleNaM teNaM samaeNa rAyagihe nayara-vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thaa| isakA varNana campA nagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye / 'guNasilae ceie-vaNNao' uma rAjagRha nagara ke samIpa guNazilaka nAma kA caitya - udyAna thaa| isakA varNana bhI campAnagarI ke pUrNabhadracatya kI taraha jAnanA cAhiye / 'jAva puDhavisilAvaTTao' yAvat usa gunnhe A tamArI mAnyatA anusAra dIpamAnane adatta kahevAmAM Ave che tyAMthI zarU karIne te vastu gRhapatinI che-tamArI nathI te kAraNe tame adattane grahaNa karanArA che tethI tame asa cata, avirata ane ekAntabAla cho, tyAM sudhInuM pUrvokata kathana grahaNa karavuM TIkAtha-chaThThA uddezakane ate kriyAviSayaka vaktavyatAnI prarU paNa karavAmAM AvI che A rIte kriyAne adhikAra cAlu hovAthI sUtrakAre A sAtamAM udezakamAM praSakriyA nimitta manyatAnI (manya matavAdImAnI) pativyatAnu 4yana yucha- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare-vaNNao' te // bhane ta samaye 2] nAme nagara tu. tanu varNana pAnagarIna pana pramANe samarg 'guNasilae ceie-caNNao' te rADa nagarAnI pAse muzi4 nAbhanu ya (GELna) tu. te na pAnagInA pUnA geya ra sabhA. 'jAva 'puDhavisilAvaTTao'
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre zilApaTTakaH pAzANavizeSanirmitapariSkRtapITha AsIt, 'tamsa NaM guNasilassa ceiyassa adUramAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti' tamya khalu guNazIlakasya tyasya udyAnasya adUramAmante nAtidure nAtisamIpe ucitasthAne bahavaH aneke anyayU thikAH anyatIthikAH parivasanti, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe, jAva parisA paDigayA' tasmin kAle, tasmin samaye khalu bhagavAn mahAvIraH svAmI AdikaraH svagAsanApekSayA dharmasya AdikaraH tIrthaGkage yAvat-samavasRtaH-samAgataH, yAvat parSata-nirgacchati parpat pratigatA, yAvat zabdAt bhagavatsamAgamanazravaNAnantaraM bhagavantaM vandituM dharma zrotuM ca pat nirgatA bhagavaddezanAvAcyA deganAzravaNAnantaraM papat-pratigatA 'teNaM kAleNaM, teNaM sama eNa samaNasta bhagavao mahAborassa bahave aMtevAsI therA zilaka udyAna meM pASANa vizeSa kA banA huA, pRthivIzilApaTTaka thaa| 'tassa NaM guNasilassa ceDayasma adUra sAmaMte bahave annautthayA parivasati' umma guNazilaka udyAna ke AsapAsa thoDI sI dUra para aneka atyadhika paratIrthika rahate the / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe' usa kAla aura usa samaya araNa bhagavAn mahAvIra jo ki svazAsana kI apekSA dharma ke Adi karanaghAle the tIrthakara the yAvat padhAre-'jAva parisA paDigayA' yAvat bhagavAn kA Agamana sunakara pariSada dharmakathA sunane ke liye apane 2 sthAna se nikalI isaliye ki bhagavAn ko vandanA karane nimitta aura unase dharmakathA zravaNa karane nimitta / bhagavAn kI dezanA sunane ke bAda vaha pariSad apane 2 sthAna para vApisa gaI. yaha saba pATha yahAM 'yAdat' -zabda se gRhIta huA hai| 'teNaM kAleNa teNaM samaeNaM samaNarasa bhgthAvata te guNazilaka udyAnamAM pASANa vizeSanuM banelu pRthvIzila paTTaka hatu. 'tassa NaM guNasilassa ceDayassa adaramAmaMte vahave annautthiyA parivasaMti' te guNazilaka udyAnanI AsapAsa, tyAMthI thoDe ja dUra ane anyatIthi ke (anya ,bhapAhIma) ksata tA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAzere Adigare jAva samosaDhe' te lete samaya zrama lagavAna mahAvIra ne svazAnanI apekSA dharmanI zarUAta karanAratIrthakara hatA, teo te guNazilaka udyAnamAM padhAryA. 'jAva parisA paDigayA' lagavAnane va nbh24|2 42vAne tathA dharmayA saNAne pariSada nIkaLI ane bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne pariSada potapotAne sthAne pAchI pharI. '(bhA gadhA sUtrapA8 mahI: 'jAva' ( yAvata) 56thA ajaya thye| che.) 'teNaM kAleNaM
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 ma.1 padveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 767 . bhagavaMto'tasmin kAle tammin samaye zramaNamya bhagavato mahAvIrasya vahvo'ntevAminaH zipyAH sthavirA bhagavantaH 'jADa saMpannA, kulappannA, jehA viniyasae jAtra jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA' jAtisampannA suvizuddhamAThavaMzayuktAH kulasampannAH muvizuddhapitRvaMzayuktAH yathA dvitIyazatake yAvat paJcamodezake pratipAditAstathaiva jIvitAzAmaraNa bhayavinamuktAH jIvanavAJchAmaraNabhayAbhyAM vipramuktAH-rahitAH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUramAmaMte ur3ha jANU ahomirA jhANakoho gayA' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmante nAtidUre nAtimamIpe ucitasthAne UdhrvajAnavaH UrdhAni jAnani yeSAM te UdhvajAnavaH-utkuTusAsanavantaH, adhaH girasa:-adhomukhAH noce na tiryak kSiptadRSTayaH, dhyAnakoSThopagatA:-dhyAna koSTa iva dhyAnakoSThaH tamupagatAH yathA koSTagataM dhAnyaM vikINe na bhavati tathaiva dhyAnagatA indriyAntaHkaraNavRttayovahina yAni iti bhAvaH, niyantritacittavRttimanta ityarthaH 'saMjameNa tavamA appANaM bhAvemANA jAva viharati / saMyamena vaoM mahAvIrassa bahave aMtevAsI thega bhagavato' usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna ke aneka ziSya sthavira bhagavanta 'jAisaMpannA, kulasaMpannA jahA bitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA' jo ki jAtisaMpanna the, kulasaMpanna the, jaisA ki dvitIya zataka meM yAvat-paMcama , uddezaka meM kahA gayA hai usI taraha se jIvita kI AzA aura maraNa ke bhaya se rahita the, aura jo zramaNa bhagavAna mahAvIra ke adarasAmaMte uDDhaM jANU ahosirA jhANakohovagayA' na atisamIpa aura na atidUra-kintu yathocita sthAna para utkuTa Asana se nIcAmukha kiye baiThe the tathA dhyAnarUpa koThe meM jo prApta hue the-aura 'sajameNaM tavasA appANaM bhAvemANA jAba viharaMti' teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIramsa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto' te kALe ane te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA aneka ziSya sthavira bhagavAne 'joisaMpannA, kula saMpannA jahA vitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA' jAti sa panna, guNasaMpanna Adi guNovALA hatA bIjA zatakanA pAMcamA udezakamAM temanA je guNa darzAvyA che te ahI grahaNa karavA "tae jIvananI AzA ane maraNanA ayathI rahita tA,' mahI sudhInu samasta 4thana ghaDaera 427 'adarasAmaMte uha jANU aho sirA jJANakAhIvagayA' mevA' te 2ya1i2 mt| maDAvI2 anuyA ati dUra paNa nahI ane ati najIka paNa nahI evA ucita sthAne, utkaTa Asane (banne ghUMTaNe UMcA rAkhIne) nIcuM mastaka karIne dhyAnarUpa koThAmAM (ekAgratApUrvakanA yitanamA) 'saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA 'jAva viharati pravRtta yayekSA
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 bhagavatImatre tapasA AtmAna' bhAvayantaH yAvat viharanti tatra-saMyamena saptadazavidhena, tapasA dvAdazavidhena AtmAna bhAvayantaH yAvatpadAt-prakRtyupazAntAH prakRtimatanukrodhamAnamAyAlobhAH mRdumArdavasampannAH AlInAH bhadrakAH vinItA santo viharanti tiSThanti 'taeNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti' saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita kiye hue the| jAtisaMpanna se yahAM yaha prakaTa kiyA gayA ki inakA mAtRvaMza suvizuddha thA-usase ye yukta the| kulasaMpanna se yaha sUcita kiyA gayA hai ki inakA pitRvaMza suvizuddha thA, usase ye yukta the| adhaHzira se yaha samajhAyA gayA hai ki inakI dRSTi na Upara kI ora thI aura tirachI thii| dhyAna koSThopagata se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki jisa taraha se koThe meM rakkhA huA thAnya idhara udhara nahIM phaila potA hai-isI taraha se dhyAnagata indriyoM kI aura malakI vRttiyAM bAhara nahIM jAtI haiN| arthAt ye niyaMtrita cittavRttivAle the| saMyama 17 prakArakA aura tapa 12 prakAra kA hotA hai umase apanI AtmA ko vAmita kiye hue the| yahA~ 'yAvat' zabda-prakRti le ye upazAnta the, inakI krodha, mAyA aura lobha rUpa kaSAyeM atyanta svAbhAvika manda thiiN| mRdu (komala) aura mArdava (atyanta komala) bhAva se ye saMpanna the, ye AlIna the, bhadraka the aura vinIta the" ina anya vizeSaNoMkA grahaNa kiyA gayA hai / 'tae NaM te anautthiyA jeNeva hatA. teo sayama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karI rahyA hatA temano mAtRva za suvizuddha hatA, tethI temane jAtisa panna kahyA che. temane pitRvaMza suvizuddhahato, tethI temane kulasaMpanna kahyA che adhaH (nIcA) mastakathI e sUcita karavAmAM AvyuM che ke temanI najara uparanI bAju paNa na hatI ane tirachI paNa pharatI na hatI dhyAna keSThipagata pada dvArA e sUcita thAya che ke jevI rIte keThImAM rAkheluM anAja Amatema phelAI jatuM nathI e ja pramANe dhyAnamAM lIna thayelA te virenuM mana indriyanI pravRttiomAM bhaTakatuM na hatuM eTale ke teo niyatrita cittavRttivALA hatA. 17 prakAranA sa yama ane 12 prakAranA tapathI teo potAnA AtmAne bhAvita karI 2yAta mI 'yAvata' 54thI nIyanA vizeSAne aDa 421 // nm-tme| upazAnta prakRtivALA hatA. krodha, mAna, mAyA ane lebharUpa kaSAyone temaNe atizaya pAtaLA pADI nAkhyA hatA. teo mRdu (kemala) anemArdava (atyaMta kemala) bhAvathI yukata hatA teo AlIna hatA, bhadraka. hatA ane vinIta hatA.
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 sU. 1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 769 tataH khalu te anyayUthikAH anyatIthikAH yatraiva yasminneva pradeze sthavirA bhagavanta stiSThanti tatraiva tasminneva pradeze upAgacchanti samIpe Agacchanti uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI' upAgatya tAna bhagavataH sthavirAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-pRSTavantaH kiMpRSTavanta ityAha-'tumbheNaM ajjo! tivihaMtiviheNaM asaMjaya-aviraya-appaDihaya-jahA sattamasae vitie uddesae jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha ?' he AryAH ! sthavirAH ! yUyaM khalu trividhaM kRtakAritAnumoditalakSaNaM prANAtipAtAdikaM trividhena manovAkAyalakSaNena karaNena kurvantaH asaMyatAviratApratihatApratyAkhyAtapApakarmANaH 'asaMjaya' asaMyatA:-tatra-saMyatA vartamAnakAlikasarva sAvadhAnuSTAnanivRttAH iti na saMyatAH asaMyatAH 'aviraya' therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti' aba ve anyayUthikajana jahAM para ve sthavira bhagavanta vaiThe the vahIM para Aye. 'uvAgacchittA te there bhagavate evaM kyAsI' vahAM Akara una bhagavAn sthaviroMse unhoMne isa prakAra se pUchA 'tumbhe NaM ajjo / tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya-appaDihya-jahA sattamasae bitie uddesae jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha' he Aryo ! Apa loga na saMyata haiM, na virata haiM, na pratihata pratyAkhyAtapApakarmavAle haiM. aura ekAntarUpa se bAla bhI haiM / kyoMki trividha kRta, kArita aura anumodita prANAtipAta odi ko trividha se-mana vacana evaM kAya se Apa loga karate rahate hai. vartamAnakAlika sarvasAvadyAnuSThAna se jo dUra rahate haiM ve saMyata haiM aise Apa loga nahIM haiM. ataH asaMyata haiM / atIta kAlika pApa se 'taeNaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti' have eka vakhata evuM banyuM ke te paritIthike jyA te sthavira bhagavata virAjamAna hatA tyA mAvyA. 'uvAgacchittA te there bhagavaMte evaM vayAsI' tyAM pAne vebho sthavi2 matAne mA pramANe 4ghu-tuSmeNaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM bhasaMjaya-aviraya-appaDihaya-jahA sattamasae vitie uddesae jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha' mAye! tame all sayata 5 nathI, vi2ta 55 nathI bhane pratita pratyAkhyAta pApakarmavALA paNa nathI tame te ekAntabAla (sa pUrNa ajJAna) che kAraNa ke trividhe (kRta, kArita ane amedita rU5 traNa prakAranA prANutipAta AdinuM trividhe (mana, vacana ane kAyAthI) tame sevana kare che. vartamAnakAlika sarvasAvavAnuSThAnethI (pApakarmothI-duSkRtyethI) dUra rahenArane ja saMta kahe che. paNa evAM tame nathI. tethI tame esayata che bhUtakAlina pApakarmothI je jugupsA (niMdA) pUrvaka dUra rahe che
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ 770 bhagavatImatre aviratAH tatra-viratAH-atItakAlikapApajugupsApUrva ke bhaviSyati ca saMvarapUrva ke nivRttAH iti na viratA:-aviratAH, ataeva 'appaDihayapaccakkhAyapAvakamme' apratihatA. pratyAkhyAtapApakarmANaH tatra-pratihataM vartamAnakAle sthitamya anubhAgahAsena nAzitam, pratyAkhyAtam-pUrva kRtAticAranindayA bhavijyatyakaraNena nirAkRtaM pApakarmAnuSThAnaM yai stathAbhUtAH pratihatapratyAkhyAta pApakarmANaH iti na pratihataM na pratyAkhyAtapApakarma yeSAM te apratihatApratyAkhyAta. pApakarmANaH eteSAM itaretarayogadvanddhe asaMyatAviratApratihatApratyAkhyAtapApakarmANaH yUyam yathA saptamazatake dvitIyoddezake uktAstathaiva atrApi yAvatsakriyAH karmavandhasahitAH asaMvRtAH saMvararahitAH, ekAntadaNDAH sarvathA mANAtijo jugupsA (nindA) pUrvaka dUra rahate haiM aura Age honevAle pApakA jo saMvara kara dete haiM ve virata haiM-aise Apa loga nahIM haiM, ataH avirata haiM, isIliye-apratihata apatyAkhyAta pApa karmavAle Apa loga haiM-vartamAnakAlika pApakarmakA anubhAga hAsadvArA nAza karanA evaM pUrva kRta aticAroMkI nindA dvArA tathA bhaviSyat meM aba maiM aimA nahIM karUMgA. isa taraha ke akaraNadvArA pApakarmakA jo nirAkaraNa karanA hotA hai vaha pratihatapratyAkhyAtapApakarma hai. aisA pApakarma Apa logoMkA nahIM hai ataH Apaloga apatihata apratyAkhyAta pApakarmavAle haiM / saptamazataka meM dvitIya uddezakameM usa prakAra kA kathana AyA hai usI prakAra se vaha saba kathana yahAM para bhI lagA lenA cAhiye yAvat Apa loga karmabandha sahita haiM, saMvararahita ane bhaviSyamAM thanArA pApane je sAvara karI nAkhe che tene ja virata kahe che paNa tame evA virata paNa nathI tame te avirata cho tethI tame apratihata apratyAkhyAta pApakarmavALA che. vartamAnakAlika pApakamanA anubhAga dvArA dvArA nAza karavo ane pUrvakRta aticAronI nidA karavI ane bhaviSyamAM huM evuM nahIM karuM e prakAranA akaraNa dvArA pApakarmanu je nirAkaraNa karavAnuM thAya che tene pratihata pratyAkhyAta pApakarma kahe che tame e pramANe pratihata pratyAkhyAta pApakarmavALA paNa nathI tame te apratihatA apratyAkhyAta pApakarmavALA cha sAtamAM zatakanA bIjA uddezakamAM A prakAranuM je kathana karavAmAM AvyuM che te samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM yAvata "tame karmabaMdha cuta che, saMvara rahita che, sarvathA prANAtipAta sahita che ane ekAntabAla-cho. (metamA bheTave sapanA jJAnayI ti) -
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ " pra. TIkA za. 8 u.7 sU. 1 pradeSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 771 pAtasahitAH, ekAntabAlAH sarvakAreNa jJAnarahitAzcApi bhavatha ? ' taraNaM te yerA bhagavaMto te annautthie eva vayAsI' tataH khalu te sthavirA bhagavanta stAna anyayUthikAna anyatIrthikAn eva vakSyamANaprakAreNa avAdiSu - 'keNa kAraNe NaM ajjo ! amhe tivihaM titriheNaM asaMjaya avazya jAtra egaMtavAlA yAtri bhavAmo ?' he AryAH / kena kAraNena vayaM trividhaM kRtakAritAnumoditalakSaNaM prANAtipAtAdikaM trividhena manovacanakAyalakSaNena karaNena kurvantaH asayatAH aviratAH yAvat apratihatAmatyAkhyAtapApa mrmANaH sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAzcApi bhavAmaH ? taNaM te annautthiyA te there bhagavaMte eva trayAsI' tataH khalu te anya yUthikAH anyatIrthikA stAn sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH - 'tubheNa ajo ! adinaM geore, adinna bhuMjaha, adinnaM mAijjaha' he AryAH ! sthavirA: ! yUyaM haiM, sarvathA prANAtipAta sahita haiM aura ekAntacAla - sarva prakArase jJAnarahita haiM 'taraNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' una anyatIrthika janoMkI isa prakAra se bAta sunakara sthavira bhagavantoMne unase aisA pUchA - 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva ekAMtabAlA yAvi bhavAmo' he Aryo ! Apaloga jo " hama para pUrvokta rUpase AkSepa lagA rahe haiM-so kisa kAraNa se lagA rahe haiM- 'taNaM te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' taba una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavantoM se aisA kahA - tumbheNaM ajjo ! AdinnaM geNhaha adinnaM bhujaha, adinnaM sAijjaha' he Aryo ! Apa loga vinA dI huI vastu lete haiM, vinA diyA huA 'taNaM te yerA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' paratIrtha anI sthA prakAranI vAta sAMbhaLIne sthavira bhagava MtAe temane A pramANe pUchyuM - 'keNaM kAraNaM ajjo ! amhe tividaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva etavAlA yAvi bhavAmo ?' De lahanta / tame abhArA upara yevo Aropa (ne AreApa mUkavAmAM A,caiA che te vAta upara kA mujaba samajavI) zA mATe mUkI rahyA che!! amane asa yata, avirata adi mAnavAnu zuM kAraNa che ? 'taNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI' tyAre te paratIthiame tebhane yA pramANe navA mAdhyo- 'tunbhe NaM ajjo ! adinna gehaha adinna bhujaha, adinna sAijjaha' he AyeM ! tame mahatta (ApavAmI ne gAvoM hAya evI) vastu le che, adatta AhAranA upayoga karA che ane adatta vastune
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 772 khalu adattaM gRhNItha, svIkuruta, adattaM bhuGgadhve attha, adattaM svadadhve, 'tara NaM te tumbhe adinnaM gevhamANA, adinnaM bhuMjamANA adinnaM sAijyamANA' tatastasmAtkAraNAt khalu te yUyam adatta gRhNantaH, adattaM bhuJjAnAH, adattaM svadamAnAH anumodayanta. 'tividdhaM tivideNaM asaMjaya avira jAtra egaMtavAlA yAvi bhavaha' trividhaM pUrvoktaM trimakArakaM kRtAdikaM prANAtipAtAdikaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena kurvantaH asaMyatAH, aviratAH, yAvat apratihatA pratyA' khyAta pApakarmANaH, sakriyA: karmabandhasahitAH asaMvRtAH, ekAnta daNDAH sarva prakAreNa prANAtipAtasahitAH, ekAntavAlA H sarvathA jJAnarahitAzcApi bhavatha, 'tara NaM te therA bhagavato te annautthie evaM vayAsI' tataH khalu te sthavirA: bhagavantastAn anya yUthikAna anyatIrthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa AhAra apane upayoga meM lAte haiM aura vinA diye hue padArtha ko grahaNa karane kI anumodanA karate ho 'taNaM te tumbhe adinnaM gevhamANA, adinnaM bhujamANA, adina sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva etabAlA yAvi bhavaha' isa kAraNa vinA dI huI vastu ko grahaNa karate hue, vinA diyA AhAra lete hue aura - vinA diye hue padArtha ko grahaNa karane kI anumodana karate hue Apaloga trividha prANAtipAta Adi ko trividha se karate haiM - isa kAraNa Apa loga asaMyata. avirata yAvat apratihata, apratyAkhyAtapApakarmavAle haiMsakriya - karmabaMdha sahita haiM, saMvararahita haiM, aura sarvaprakAra se prANAtipAtasahita haiM tathA sarvathA jJAnase rahita haiM / 'taraNaM te dherA bhagavaMto, te anna utthie evaM vayAsI' isa prakAra kI una anyatIrthikajanoM kI bAta sunakara una sthivira bhagavantAMne unase isa - zrabaNu 42vAnI anubheohanA re / 'taeNa te tumbhe adinna geNhamANA, adinnaM bhuMjamANA, adinna sAijjamANA tivihaM tividdeNaM asaMjaya, avigya jAva eMbAlA yAtri bhava' yA rIte mahatta vastune grahaNa 42tA, mahatta bhADArane upayAga karatA ane adatta vastune grahaNa karavAnI anumeAdanA karatA evA Apa leAkA trividha prANAtipAta dinu trividhe (mana, vacana ane kAyAthI) sevana karA che., te kAraNe Apa le| asa yata, avirata, apratihata apratyAkhyAta pApakama vALA, sakriya kambadha sahita, sa vara rahita, sarva prakAranA prANAtipAtathI yukta ane jJAnathI mathA rahita che. 'taNaM te yerA bhagavaMto, te annautthie evaM vayAsI' te paritArthinI -A prakAranI vAta sAMbhaLIne te sthavira bhagavatAe temane A pramANe pUchyu
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. TIkA za.8 u.7 sU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 773 avAdiSuH-'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinnaM geNDAmo adinnaM bhujAmo, adinnaM sAijAmo ?' he AryAH ! anyatIthikAH ! kena karaNena vayam adattaM gRhNImaH, adatta bhujamahe, adattaM svadAmahe-anumanyAmahe ? 'jaeNaM amhe adinnaM geNhamANA jAva adinnaM sAijamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ? yena kAraNena khalu adatta gRhNantaH, pAvat adatta bhuJjAnAH, adattaM svadamAnAHtrividhaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena kurvantaH asaMyatAH yAvat-aviratAH, apratihatApratyAkhyAtapApakarmANaH sakriyAH, asaMhatAH ekAntadaNDAH, ekAntavAlAcApi bhavAma' ? 'tae NaM annautthiyA te there prakAra pUchA-'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinna geNhAmo, adighnaM bhuMjAmo, adina sAijAmo' he Aryo ! Apa loga hameM yaha to kaho ki hama loga kisa taraha se binA dI huI vastu ko lete haiM, kisa taraha vinA diyA huA AhAra lete haiM aura kaise hama loga vinA dI huI vastu ko lenekI dUsaroM ko anumodanA karate haiM ? 'jaeNaM amhe adinnaM geNhamANA jAva adinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva ergatavAlA yAvi bhavAmo' ki jisase hamaloga adatta ko grahaNa karane vAle yAvat adatta vastu ko lene ke liye dasaroM ko anumodanA karane vAle haiM aura vividha prANAtipAta Adi ko trividha se karanevAle banakara ataMyata, avirata aura apratihata apratyAkhyAta pApakarmA bana sake sakarmA bana sake-saMvara rahita pramANita ho sake sarvathA prANAtipAta sahita siddha ho sake tathA ekAntatAbAla mAne jA sake ? 'taeNaM annautthivA te there bhagavaMte evaM vayAsI' isa 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe adinna geNhAmo, adinna bhuMjAmo, adinnaM sAijAmo' I mAryo ! mA5 abhane meM to ha vI zata mabhe mahatta paratu laIe chIe, kevI rIte ame adatta AhAra - upaga karIe chIe, kevI rIte ame mata patu savAnA manyana manubhAhanA zame chIme ? 'jaeNaM amhe adinna geNDamANAM jAMca adinna sAijjamANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAve egaMtavAlA yAvi bhavAmo ?? mA5 / abhane / 420o mahata paratu azu 42nA21, adatta AhAra lenArA, anyane adatta vatuM grahaNa karavAnI anumati denArA kahe che ? e te siddha karI batAve ke ame kevI rIte trividha prANAtipAta Adinu sevana karIne asaMyata, avirata, apratihata apratyAkhyAta pApakarmavALA, sakarmA, saMvara rahita, sarvathA prANAtipAta sahita ane ekAntatAbAla kahevAne gya chIe ?
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 bhagavatI sUtre bhagavaMte evaM vayAsI' tataH khalu anyayUthikAH anyatIrthikAstAn sthavirAna bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH- 'tumhANaM ajjo ! dijjamANe adinne, paDiggahejjamANe apa Diggahie, nisirijamANe aNisaTTe' he AryA : 1 sthavirA: / yuSmAkaM mate khalu dAyApekSayA dIyamAnaM vastu adattaM bhavati, pratigRhyamANaM vastu grAhakApekSayA amatigRhItaM bhavati, nisRjyamANaM kSipyamANaM pAtrApekSayA vastu anisRSTaM bhavati, tathA ca dIyamAnasya vastuno vartamAnakAlavarttitvAt dattasya cAtItakAlavartitvAt vartamAnAtItayozcAtyantabhinnatvAt dIyamAnaM datta na bhavati, prakAra se sthavira bhagavantoM kA kathana sunakara una anyatIrthikajanoM ne apanI bAtako sAbita karane ke liye unase aisA kahA - 'tumhoNaM ajjo ! dijjamANe adinne, paDiggahejjamANe apaDiggahie, nisirijjamANe aNisaTTe' he Aryo ! Apake mata meM dAyaka kI apekSA dIyamAna vastu adatta hotI hai, grAhaka kI apekSA pratigRhyamANavastu apratigRhIta hotI hai pAtra kI apekSA kSipyamANa vastu anisRSTa hotI hai / arthAt dIyamAna vastu vartamAnakAlavartI hotI hai aura datta vastu atIta kAlavartI hotI hai / vartamAnakAla aura atItakAla meM jaba antara hai to ina se yukta huI vastu meM ina donoM kAloM kI apekSA antara kyoM nahIM hogI avazya hogI / dIyamAna vastu datta 'taNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' te sthavira bhagavateAnI A prakAranI vAta sAbhaLIne te paratIthikAe pAtAnI mAnyatAne sAkhita karavAne mATe temane A pramANe kahyu 'tumhANaM ajjo ! dijjamANe adinne, paDiggahejjamANe apa Daggahie, nisi - rijamANe aNisaTTe' * he AryAM! ApanA mata mujaba te dAtA vaDe devAmAM AvI rahI heAya evI vastu adatta gaNAya che, grAhaka vaDe je vastu grahaNu karavAmAM AvI rahI hAya che tene Apa apratigRhIta mAne che, pAtranI aMdara kSiSyamANu (nAkhavAmAM AvatI vastune tame anisRSTa (akSipta) gaNA che eTale ke dIyamAna (devAmA AvatI) vastu kALanI apekSAe vartamAnakALavatI' heAya che ane datta (apAI cukelI) vastu bhUtakAlati hoya che jo vatamAnakALa ane bhUtakALamAM bheda mAnavAmAM Ave, te temanAthI yukata thayelI vastumAM te mane phALAnI apekSAe bheda kema na hoya eTale ke temanI vacce bheda avazya mAnavA ja paDe che. dIyamAna vastune datta (apAI cukelI) kahI sakAya nahi, eTale ke je vastu apAi cukelI nathI--matta che--tene ja tame datta
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ 775 pra. TIkA za.8 u.7 sU. 1 pradveSakriyA nimittakAnyatIrthikanirUpaNam dattameva 'datta' miti vyapadizyate, evaM gRhyamANAdAvapi atraseyam, tatazca 'tunbhe NaM ajjo ! dijnamANaM paDiggahagaM asaMpatta, ettha NaM aMtarA kei avaharejjA' he AryA : 1 sthavirA ! yuSmAkaM khalu mate dIyamAnaM pratigrahakam asaMprAptaM bhavati, atra khalu antarA madhye avasare yadi kacitpuruSa. dIyamAnaM tatpratigrahakam apaharet, tadA 'gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tubbhaM,' he bhadanta ! he sthavirA: / gRhapateH khalu tatdIyamAnaM pratigrahakam apahRtaM bhavati, no khalu naiva kila, tat dIyamAnaM pratigraham yuSmAkam apahRtamiti vyapadizyate, ayaM bhAvaH - yadi dIyamAnaM pAge' nahIM hotI hai arthAt dI huI nahIM hai jo vastu dI huI hotI hai vahI datta hotI hai / isI taraha se pratigRhyamANa Adi vastu ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye | isaliye 'tumbheNaM ajjo ! dijjamANeM paDiggahaNaM, asaMpattaM, ettha NaM aMtarA kei avaharejjA gAhAvaissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tumbha' he Aye ! Apa logoM ke liye jo vastu dI jA rahI hai vaha dI huI, nahIM dI jA rahI hai - adatta hI dI jA rahI hai aba dI jA rahI vaha vastu jaba taka pAtra meM A karake nahIM par3a jAtA hai - itane ke bIca meM yadi usa dIyamAna vastu ko koI bIca meM hI apaharaNa kara letA hai to vaha vastu usane ApakI haraNa kI hai aisA nahIM mAnA jAvegA kintu vaha vastu usane dAtA kI hI haraNa kI hai - aisA hI mAnA jAvegA - kyoM ki vaha vastu abhItaka Apa ke liye pUrva meM adatta hai, datta hotI to ApakI mAnI jAtI - isa kathana se anyayUthikoM ne aisA hI sAbita kiyA hai ki gaNA che. e ja pramANe pratigRhrAmANu Adi vastunA viSayamAM paNa samajavuM. A jyananA bhAtrA eTalA ja che ke tame kIyamAnane adatta gaNe! ! mATe tame adattAdAna lenArA che. tethA 'tubbheNaM ajjo ! dijjamANaM paDiggahaNaM, asaMpattaM etthaNaM aMtarA - kei avaha rejjA, gADhAtraissa NaM taM bhaMte ! no khalu taM tubbhaM' he mAya ! mApa leAkAne je vastu ApavAmA AvI rahI heAya che, te apAI cukelI apAtI nathI paNa adatta ja apAtI haiAya che. Apane ApavAmAM AvatI vastu jyA sudhI ApanA patramA paDatI nathI tyA sudhI ApanI gaNAtI nathI tethI Apane apAtI vastunuM vaccethI ja kAI apaheraNu " kare teA Apa leAkeA te te vastune - ApanI mAnatA nathI paNa dAtAnIja vastunu apaharaNa thayuM che ema mAnA che te vastu jyAM sudhI ApanA pAtramAM na paDe tyAM sudhI Apane mATe te mAtta ja che. A thana dvArA paratIthiA
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 bhagavatisUtre patitaM sahatta' bhavati tadA tamya dattasya sataHpAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu tadIyamAnamadattaM bhavati tadA pAtrapatanalakSaNaM grahaNamadattasya naprAptam, iti, sthavirottaravAkyetu 'amhANaM ajjo ! dijjamANe dinne' ityAdi yad vakSyatyayo tatra kriyAkAlaktapratyayakAlayorabhedAt dIyamAnAderdattatvAdikaM samavameyam / 'tae jo vastu Apa ko dI jA rahI hai-vaha dIyamAna hone se datta nahIM hai| adatta hI hai, isa adatta vastu ko Apa loga grahaNa karate haiM-ataH adatta ke AdAna (grahaNa) karane kA prasaMga Apa meM AtA hai / yahI bAta TIkAkAra ne "yadi dIyamAnaM pAtre'patitaM sat dattaM bhavati, tadA tasya dattasya sataH pAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu tadIyamAnamadataM bhavati, tadA pAtrapatanalakSaNaM grahaNamadattasya prAptam" ina paMktiyoM dvArA spaSTa kI hai| "hama adatta ko grahaNa nahIM karate haiM kintu datta ko hI grahaNa karate haiN| aisA jo Age sthavira bhagavaMto dvArA samAdhAna diyA jAvegA-vaha dIyamAna vastu ko datta mAnakara diyA jAvegA-zyoM ki kriyAkAla aura kta pratyayakAla-vartamAna kAla aura bhUtakAla-inameM abheda mAna liyA jAtA hai / isI abheda ko lekara dIyamAna vastu meM dattatva banatAhai ataH dattAdirUpa vastu kA hI hama loga grahaNa karate haiM adattAdirUpa kA nahIM aisA kathana bana jAtA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki anyatIrthikoMne sthavira bhagavaMto evuM sAbita karavA mAge che ke je varatu Apa lekene apAI rahelI che te dIpamAna hovAthI datta nathI. adatta ja che. ane te adatta vastune A5 grahaNa kare che eTale ke Apa adattAdAna levAne deza kare che. eja vAta TIkAkAre A sUtrapATha dvArA spaSTa karI che"ydi dIyamAnaM pAtre'patitaM sat datta bhavati, tadA tasya dattasya sataH 'pAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu yadIyamAnamadattaM bhavati, tadA pAtrapatanalakSaNaM gRhaNamadattasya prAptam" / - "ame adattane grahaNa karatA nathI, paNa dattane ja prahaNa karIe chIe, " A prakAranuM samAdhAna sthavira bhagavaMto dvArA AgaLa karavAmAM Avaze. te dIpamAna vastune datta mAnIne karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke vartamAnakALa ane bhUtakALa e bannemAM abheda mAnavAmAM Avyo che. te abhedanI apekSAe kriIyamAna varatamAM dattatva mAna zakAya che. tethI ame leke datta vastune grahaNa karIe chIe-adattane grahaNa karatA nathI," A kathana sAcuM ja che. A kathananuM tAtparya e che ke anyatIthiMge avira bhagavaMtane adatta Adine grahaNa karanArA kahIne temane asaMyata Adi bhayAvANA 46 .
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. TIkA za.8 u.7 sU 1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrtha kamatanirUpaNam 777 NaM tujJa adinna geNhaha jAva adinnaM sAhajjaha / tatastammAt kAraNAt khalu yUyam adattaM gRhNIya, yAvat adatta bhuGgadhve, adatta svaddhve, 'taeNaM tujjhe adinna geNhamANA jAba egaMtavAlA yAvi bhavaha' tatastasmAt khalu yUyam adatta gRhNanta AdadAnAH, yAvat adatta bhujAnAH adatta svadamAnA trividhaM trividhena 'asaMyatAviratApratitahApratyAkhyAtapApakarmANaH sakriyAH asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ko adatta Adi kA grahaNa karanevAle kahakara asaMyata Adi avasthAvAlA unheM kahA hai adattAdAnI ve isaliye kahe gaye haiM ki jo AhArAdi padArtha unheM dAtA kI ora se diye jAte haiM ve pUrva meM datta nahIM-diye gaye nahIM hote haiM-ve to dIyamAna - vartamAna meM hI diye jA rahe hote haiM-isa kAraNa pUrva meM nahIM diye gaye ve AhArAdipadArtha vartamAna kAla kI apekSA adatta hone se unheM grahaNa karanevAlA vyakti-sAdhu adattAdAnI hotA hai yadi dIyamAna vastu ko datta mAnakara adattAdAyI hone kA niSedha kiyA jAve to yaha bAta isaliye nahIM svIkAra kI jA sakatI hai ki dIyamAna vastu jaba dete samaya yadi kisI ke dvArA bIca hI meM apahRta ho jAtI hai to vaha vastu grahItA kI nahIM mAnI jAtI hai-kintu dAtA kI hI mAnI jAtI hai / isaliye jaba vaha vastu dAtA kI mAnI jAtI hai to aisI hAlata meM vaha datta nahIM banatI hai kintu dIyamAna hI hotI hai / ataH dIyamAna vastu ko grahaNa karanevAlA AtmA adattAdAnI mAnA jAvegA-isa prakAra adattAdAnI hone kA kathana kara asa yata | teo temane adattAdAna prahaNa karanArA eTalA mATe kahe che ke je AhArAdi padAthe temane dAtA dvArA ApavAmAM Ave che te pUrve adatta (nahIM devAyelA) hoya che, te padArtho te dIyAna-vartamAnamAM ja ApavAmAM AvI rahelA-hoya che. te kAraNe pUrve nahIM devAyelA AhArAdi padArtha vartamAnakALanI apekSAge adatta hovAthI temane grahaNa karanAra sAdhu adattAdAnI hoya che. jo dIpamAna vastune data mAnI adattAdAyI haivAne niSedha karavAmAM Ave to te vAtane e kAraNe na ravIkArI zakAya ke je dIyamAna vastu devAmAM AvatI hoya tyAre vaccethI ja koIne dvArA paDAvI levAmAM Ave to te vastu hItAnI manAtI nathI-dAna lenAranI vastunuM apaharaNuM thayuM che evuM kahevAtuM nathI paNa dAtAnI vastunuM ja apaharaNa thayeluM manAya che te kAraNe je te vastune dAtAnI mAnavAmAM Ave, to evI hAlatamAM te datta banatI nathI paNa dIyamana ja hoya che tethI dIyamAna vastune grahaNa karanAra vyakitane adattAdAnI mAnavI paDaze, A rIte temane adattAdAnI mAnavI paDaze A rIte temane adattAnI kahIne
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImu ekAntabAlAzcApi bhavatha, taraNaM te therA bhagavato te annautthie evaM vayAsI tataHkhalu te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAna evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH - 'no khalu ajjo ! amhe adinna giNhAmo, adinna bhujAmo, adinna' sAijjAmo' he AryAH ! anyatIrthikAH ! no khalu vayam adatta' Adi hone kA unameM prakaTa kiyA hai / isa prakAra ' taraNaM tujjhe adinnaM haha, jAva adinna sAijjaha, taraNaM tujhe adinna gaNhamANA jAtra ega tavAlA yAvi bhavaha' jaba Apaloga adatta kA grahaNa karate ho yAvat-adatta vastu kA AhAra karate ho aura adatta vastu ko lene kI anumodanA karate ho to adatta ko grahaNa karanevAle, adakSa kA AhAra karane vAle aura adatta lene ke liye anumodanA karanevAle Apa loga trividha prANAtipAta ko vividha se karate hue saMyata, virata, pratihata, pratyAkhyAtapApakarmavAle kaise ho sakate haiM ? arthAt nahIM ho sakate haiM / aisI sthiti meM to kevala Apa loga asaMyata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarmavAle, sakriya, asaMvRta, ekAnta prANAtipAta mahita aura bilakula jJAna rahita hI banate haiM / taNa te the bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' una anya tIrthakoM kI aisI dhAraNA jAnakara una sthavira bhagavantoM ne taba unase isa prakAra kahA- 'nA khalu ajjo ! amhe adinna giNhAmo, adinna temanAmAM asayatatA ne sadbhAva hovAnu temanA dvArA pratipAdana karavAmAM AvyuM che te mA prabhA] 'taeNaM tujhe adinna gehaha, jAva adinnaM sAijjaha, taraNaM. tujne adinna geNDamANA jAva egaMtabAlA yAtri bhavaha' tase mahattane graha karA che, atta vastunA AhAra karI che ane adatta vastu levAnI anumenA kareA che. tethI adattane grahaNa karanArA, attanA AhAra karanArA ane adattane grahaNa karavAnI anumaiAinA karanArA tame leAkeA trividha prANAtipAtanu trividhe sevana karI che te tamane sayata, vita, pratihata, pratyAkhyAta pApaka vALA kevI rIte kahI zakAya ? A prakAranI pristhiti| tame asaMyata, avirata, apratihata, apratyANyAta pAvAlA, samyi, avirata, apratihata, pratyAkhyAta pApakama vALA, sakriya, asaMvRta, sarvathA prANAtipAta sahita ane bilakula jJAna rahita ja che. 6 778 "taraNaM te therA bhagavaMto te unnautthie evaM vayAsI" te paratIrthionI A prakAranI mAnyatA sAbhaLIne te sthavira bhagavaMtAe temane A pramANe javAkha sAdhyA- "no khalu ajjo ! amhe adinnaM ginhAmo, adinnaM bhuMjAmo,
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 mra. 1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 779 gRhNIma, adatta bhuJjmahe, adattaM svAmahe, 'amheNa ajjo ! dinna gaNhamo, dinna bhuMjAmo, dinna sAijjAmo' he AryAH ! anyatIrthikAH ! vayaM khalu datta' gRhaNImaH, datta bhujamahe, datta svadAmaDe anumanyAmahe 'taraNaM amhe dina nhamANA dinna bhujamANA, dinna sAijjamANA, tividaM tividveNaM saMjaya viraya pahiya jahA sattamasae vIIeuddemae jAva egaMtapaMDiyA yAni bhavAmo' tatastammAt trividhaM khalu vaya datta gRNantaH, datta muJjAnAH datta svadamAnAH anumanyamAnAH, trividhena manaHprabhRtinA karaNena mayataviratapratihatapApakarmANo yathA saptamazatake dvitIyodeza ke pratipAditAstathA atrApi yAvat - akriyAH saMvRtAH, ekAntabhuMjAmo, adinna sAijjAmo' he Aye ! hama loga na adatta ko gRhaNa karate haiM na adatta kA AhAra karate haiM aura na adatta ko lene ke liye anumodanA karate haiM kintu ' amheNaM ajjo ! dinnaM genhAmo, dinna bhujAmo, dinna sAijjAmo taraNaM amhe dinna gehamANA, dinna bhujamANA, dinna sAijjamANA tiviha tiviheNaM sajaya vizya pasiha jahA sanamasae vIha euddesae jAtra egaM tapa DiyA yAvi bhavAmo' hama loga to he AryA ! diye hue ko hI grahaNa karate haiM, diye hue kA hI AhAra karate haiM, diye hue ko hI lene ke liye anumodanA karate haiM / isa taraha trividha prANAtipAta AdikA trividha se tyAga karate hue hama loga saMyata, virata, pratihata, pratyAkhyAta pApakarmA hote haiM jaisA ki saptama zataka meM dvitIya uddeze meM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI yAvat - akriya, saMvRta aura ekAntapaNDita haiM / 'tae NaM nathI, bhatta adinna sAijjAmo" he mAryo ! ame mahatta vastune grahayu ustA vastunA AhAra karatA nathI ane adatta vastu levAnI anumeAdanA karatA nathI. - "amhe NaM ajjo ! dinaM geNDAmo, dinna bhujAmo, dinnaM sAijjAmo tae NaM amhe dinna geNDamANA, dinna bhuMjamANA, dinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNa saMjaya - viraya paDihaya jahA sattamasae jAtra egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' huM AryAM ! ame te vRtta (ApavAmA AvelI) vastuneja grahaNa karIe chIe . datta vastunA ja AhAra karIe chIe ane datta varatu grahaNa karavAnI ja anumeAdanA karIe chIe A rIte datta vastune grahaNa karatA, dattaneA ja AhAra karatA, datta levAnI anumedanA karatA evA ame trividha prANAtipAta Ati trividhe parityAga karanArA hovAthI ame sa Myata, virata, pratihata pratyAkhyAta pApakamAM ja chIe ke sAtamA zatakanA vaeNsamA uddezakamAM je saMvRta ane kathana karavAmA Avyu che te ahI grahaNa karavu ekAnta paDita (sa`thA jJAnayukta)ja chIe" yAvat "ame akriya,
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ 780 bhagavatIma paNDitAzcApi bhavAmaH, 'taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' tataHkhalu te anyayUthikAH anyatIrthikAstAna sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANamakAreNa avAdiSuH- 'keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dinna geNhaha jAva dinna sAijjaha' he AryAH ! sthavirA ! kena kAraNena vaya datta gRhaNItha, yAvat-dakta bhuGgave, datta svadadhve anumanyadhve, 'jaeNaM tujhe dinna geNDamANA jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavaha ?' yena kAraNena khalu vayaM dattaM gRhNantaH, yAvat dattaM bhuJjAnAH, datta svadamAnAH trividha trividhena saMyataviratapatihata pApakarmANa akriyAH sa vRtAH ekAntapaNDitAzcApi bhavatha ? 'tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM bayAsI-tata khalu te sthavirAH bhagavantastAn te annautthiyA te there bhagavaMte ekAM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo ! tumhe dinna geNhaha, jAva dinna sAijjaha' taba una anyayUthikoMne una sthavira bhagavaMto se isa prakAra pUchA-he AryA ! tuma loga kaise diye hue ko grahaNa karate ho, diye hue kA AhAra karate ho aura kaise diye hue ko lene ke liye anumodanA karate ho ? 'jaeNaM tujjhe dinna geNhamANA, jAva egaMtapaDiyAyAvibhavaha' ki jisase he Aryo ! Apa loga diye hue ko grahaNa karate hue, diye hue kA AhAra karate hue aura diye hue ko lene ke liye anumodanA karate hue mAne jAveM aura isa taraha se vividha prANAtipAta kA vividha se tyAga vAle Apa logoM ko mAnakara saMyata, virata, evaM pratihatapatyAkhyAtapApakarmA mAne, evaM akriya ( karmabaMdha rahita ) saMvRta-(saMvarayukta) aura ekAntapaNDita bhI mAne / 'taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie __ "tahaNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM bayAsI" tyAre te 52tAhime te sthApa2 matAne 57 3 "keNa kAraNeNaM ajjo ! tumhe dina geNhaha jAca dinna sAijaha" he AryA / tame zA raNe sayu hoch| tame hata paratune Dara kare che, data padArthano AhAra kare che ane dara vastu levAnI anumodanA kare che? "jaeNaM tujjhe dina geNDamANA, jAva egaMtapaDiyA yAvi bhavaha ?" he Aryo ! amAre zA kAraNe evuM mAnavuM joIe ke tame datta vastune grahaNa karatA thakA dara vastune AhAra karatA thakA, data vastu grahaNa karavAnI anumodanA karatA thakA trividha prANAtipAtano trividha tyAga karatA thakA, saMvata. virata, pratihapratyAkhyAtapApakarmA, akriya (kamaba dha rahita) sa vRta (saMvara yukta ane ekAntapaDita che ?
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya. TI. za.8 u.7 101 pradveSa kriyAnimittakAnyatIbhikamatanirUpaNam 781 anyayUthikAna evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSu:-'amheNaM ajjo ! dijjamANe dinne paDiggahejjamANe paDiggahie nisirijjamANe nisiDe' he AryAH ! vayaM khalu dIyamAnaM dattaM pratigRhyamANaM pratigRhItaM, nisRjyamANaM nisRSTamiti manyAmahe 'jeNaM amheNaM ajjo ! dijjhamANaM paDiggahagaM asaMpattaM, ettha NaM aMtarA 'jeNaM amheNaM ajjo ! dijjamANaM paDiggaDagaM asaMpatta, ettha NaM atarA kei abaharejA, amhANaM ta, No khalu ta gAhAvaissa' yena kAraNena vaya khalu he AryAH ? he anyatIrthikA ! dIyamAna pratigrahakam asamApta na svahastagrahaNaviSayIkRtam , atra khalu antarA madhye etadavasare ityarthaH kazcit puruSaH apaharet corayet asmAka tat pratigrahakam apahRtam no gvalu naiva kila tatpatigRhaka gRhapaterapahRtamiti manyAmahe 'jae NaM amhe dinnaM giNDAmo dinna' evaM kyAsI' isa prakAra se anyayUthikoM kA kathana sunakara una sthavira bhagavaMtoMne una anyayUthikoM se isa prakAra kahA-'amheNaM ajo dijjamANe dinne, paDiggahejjamANe paDiggahie, nisirijamANe nisaTTe, jeNaM amheNaM ajjo ! dijjamANa paDiggahaNa asaMpatta' ettha Na aMtarA kei avaharejjA, amhANaM taM, No khalu ta gAhAvaissa' he Aryo ! hama loga dIyamAna vastu ko datta, pratigRhyamANavastu ko pratigRhIta, nisRjyamAna vastu ko nisRSTa mAnate haiM / isa kAraNa he Aryo ! dI jAtI huI usa vastu ko ki jo hamAre pAtra meM yA hAtha meM nahIM AI hai yadi koI itane meM bIca meM hI haraNa kara letA hai to vaha vastu hamArI hI hai-gRhapati kI nahIM hai-aisA hama loga mAnate - "tahaNaM te tharA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI" temanI 4 / 26 jANavAnI jijJAsA jANIne te ravira bhagavatIe temane A pramANe javAba Ape- "amhe NaM ajo ! dijamANe dinne, paDiggahejamANe paDiggahie, nisirijjamANe nisaTTe, jeNaM amheNaM ajo ! dijjamANaM paDiggahaNa asaMpatta ettha NaM atarA kei avaharejjA, amhA NaM taM, No khalu taM gAhAvaissa" he maathaa| ame diyamAna ApavAmAM AvatI hoya evI) vastune datta (apAi cukelI) pratigAna mANu varatune pratigRhIta ane nisUjyamAna vastune nisaSTa mAnIe chIe tethI amane ApavAmAM AvI rahelI vastu amArA pAtramAM athavA hAthamAM AvI paDe te pahelAM vaccethI ja keI vyakita dvArA paDAvI levAmAM Ave te ame ema mAnIe chIe ke amArI te vastunuM apaharaNa thayuM che ane A rIte apahRta thayelI vastune gRhapatinI
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ 782 bhagavatIsUtre bhuMjAmo, dinna sAijjAmo' yato yasmAtkAraNAt khalu vayaM datta gRhNImaMHdatta bhujmahe, datta vadAmahe anumanyAmahe 'taraNaM amhe dinna' geNDamANA jAva dinna sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAtri bhavAmo' tatastasmAt kAraNAt khalu vayaM datta gRhUNanto yAvat datta bhujAnAH, dattaM svadamAnAH anumanyamAnAH trividha kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena saMyatAH yAvat viratAH pratihatapApakarmANaH, akriyAH, saMvRtAH, ekAnta paNDitAzcApi bhavAmaH / atha dIyamAnamadattamityAderanyatIrtha kamatatvAt anyatIrthikA evaM asa - yatatvAdiguNavanta iti sUcayitum anyatIrthikAn prati sthavirANAm uttaramAha haiM / 'jaNa amhe dinna givhAmo, dinna bhuMjAmoM, dinna mAijjAmo ' isI kAraNa hama loga dI huI vastu ko lete haiM, dI huI vastu kA AhAra karate haiM aura dI huI vastu ko lene ke liye anumodanA karate haiM / 'taeNa amhe dinna gohamANA, jAna dina sAijjamANA tiviha tiviheNa sajaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAso' ataH he Aryo ! dI gaI vastu ko grahaNa karate hue dI gaI vastu kA AhAra karate hue, dI gaI vastu ko lene ke liye anumodanA karate hue trividha prANAtipAta AdikA vividha se tyAga karanevAle hone ke kAraNa saMyata, yAvat virata haiM, pratihata, matyAkhyAtapApakarmA haiM, akriya - karmabaMdha rahita haiM saMvRta-saMvarayukta haiM aura ekAntarpANData | aba sthavira bhagavanta una anyatIrthika janoM se aisA kahate haiM ki dIyamAna vastu tumhAre siddhAntAnusAra jaba adasa mAnI jAtI bhAnatA nathI "jaeNaM amhe dina giNhAmo, dinna muMjAmo, dinaM sAijjAmo" - tethI e vAta siddha thAya che ke ame apAyelI (tta) vastune ja grahaNa karIe chIe, dA vastune ja AhAra karIe chIe ane datta vastune grahaNa karavAnI anumAdanA karIe chIe.' " eNaM amhe dina gehamANA, jAtra dinnaM sAijjamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva evapaMDiyA yAtri bhavAmo" tethA he mAryo ! hatta vastune zraNuratA, ane datta vastune grahaNa karavAnI anumeAdanA karatA evA ame trividha prANuAtipAta dine trividhe tyAga karanArA hAvAthI ame sayata, virata, pratidvaMta, pratyAkhyAta 5 paka+, ayi (adharahita), saMvRta (saMvara yukta) bhane anta - paMDita (sarvathA jJAna yukta) chIe. have vira bhagavA te paratIrthiAne evuM kahe che ke tamArI mAnyatA anusAra dIyamAna vastune adatta mAnavAmA Ave che. te kAraNe evI vastune grahaNu * karanArA tame adAdAnI hAvAne lIdhe asa yata, avirata Adi guNovALA che
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. va. TI. ga.8 u.7 mR. 1 madveSakriyAnimittakAnyatArthikamatanirUpaNam 783 'tujheNaM ajo ! appaNA ceva tiviha titriheNaM asaMjaya jAva ega tabAlA yAvi bhava' he AryAH ! yUyameva khalu AtmanA caiva svayameva trividha trividhena manaHprabhRtinA karaNena asa yatA asa yamavanto yAvat aviratAH apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtA, ekAntadaNDA ekAntabAlAzcApi Har 'aNaM te nautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI - ' tataH khalu te anyayUthikAstAna sthavirAna bhagavata eva vakSyamANaprakAreNa atrAdiSuH'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tividaM ticiNaM jAva evaM tabAlA yAvi bhanAmo ' he AryA ! sthavirA: kena kAraNena vayaM trividha kRtAdilakSaNa trimakArakaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena yAvat - asa yatAH, aviratAH apahai to use lene vAle Apaloga hI adatta ko grahaNa karane vAle hone ke kAraNa asaMyatasva Adi guNa vAle haiM- 'tujheNa abjo appaNA ceva tivihaM tiSiheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' he Aye ! Apa loga hI trividha prANAtipAta Adi ko trividha se karane ke kAraNa svaya asaMyata-asaMyamavAle, yAvatavirata, apratihata, apratyAkhyAtapApakarmacAle, karmabaMdhasahita, saMvararahita, ekAnta - sarvathA - prANAtipAta sahita haiM aura ekAntabAla haiM / ' taraNaM te anna utthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI ' isa prakAra jaba sthavira bhagavaMtoM kI bAta una anyatIrthika janoM ne sunItaba ve unase pUchane lage ' keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ' he Aryo ! hama loga kaise trividha prANAtipAta Adi ko trividha se karate haiM aura kaise , "tubbheNaM ajjo appaNA cetra tiviha tivideNaM asaMjaya jAva egaMta bAlA yAvi bhavaha" he bhAryo ! tame trividha AyatipAta mAhinuM trividhe sevana karatA hAvAthI asayata che, avirata che, apratihata, apratyAkhyAta pApakamavALA che, krama baMdha sahita che, savara rahita che, savathA prANAtipAta sahita che ane ekAntamaas (sarvathA jJAna rahita) cha / . "taraNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI" sthavira lagava tome jyAre A pramAMNe kahyu' tyAre te paratayikA temane pUchyA lAgyA "keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM titriheNa jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ?" he mAya ! thA bharosAtha mevaM maha! choDe same trividha prAyotiyAta jJAtui trividha 'mevana karIe chIe ? tame kema evuM mAne che ke ame asayata, aSi
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784 bhagavatI sUtre ekAntabAlAcApi tihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, bhavAmaH ? ' taraNaM te therA bhagavaMto te anna utthie eva vayAmI' tataHkhalu te sthavirA: bhagavantastAn anyayUthikAn anyatIrthikAna evaM vakSyamANaprakAreNa atrAdiSuH- 'tujheNaM ajjo ! adinnaM haha, adinna bhuMjaha, adinna sAijjaha' he AryA ! yUya khalu adatta gRhNItha, adattaM bhuGgadhve, adattaM svadadhve, 'taraNaM ajjo ! tubhe adinna gehasANA, jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha ?' he AryAH ! tatastasmAt kAraNAt khalu yUyam adattaM gRhaNantaH, yAvat-adattaM bhunAH, adatta svadamAnAH trividha trividhena amayatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, ama vRtAH, ekAntadaNDAH, asayata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta, pApakarmavAle mAne jAte haiM tathA sakriya, asaMvRta ekAnta daNDa mahita hote haiM aura ekAnta bAla bhI kahe jAte haiM / taNaM te yerA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' taba una sthavi bhagavatoM ne una anyatIrthikoM se aisA kahA - ' tujhe NaM ajjo ! adinna gaNhaha, adanaM bhujaha, adinna sAijjaha' he Aryo ' Apa loga adatta vastu ko lete ho, adatta vastukA AhAra karate ho, adatta vastu ko lene kI anumodanA karate ho ' taraNaM ajjo ! tumbhe adinna geNhamANA, jova egatabAlA yAvi bhavaha' isaliye he Aye ! tuma loga adatta ko grahaNa karane ke kAraNa, adatta kA bhojana karane ke kAraNa, adatta ko lene kI anumodanA karane ke kAraNa trividha prANAtipAta Adiko vidhi se karate ho isaliye asayata, avirata, apratihata, aprtyaarata, apratihata ane apratyAkhyAta pApakamavALA chIe ? tame kevI rIte .amane sakriya. (dudha sahita), asa vRta (sa para rahita), zobhanta daMDa sahita (sarvathA AyAtipAta sahita) ane ekAntamAla kahe che? "taraNaM te yerA bhagavaMto te annautthie evaM bayAsI" tyAre te sthavira lagavatAmme te yaztIrthi ane mA prabhAvA mAdhyo- tujjhe NaM ajjo ! adinnaM org, adina bhuMjaha, adinnaM sAijjaha" he AyeM / tame mata vastune tha kare che, adatta vastunA AhAra kare che. ane adatta vastu-grahaNa karavAnI anumedanA karI che "taraNaM ajjo ! tubbhe adinna gehamANA, jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha" - hai AryAM / A rIte adattane grahaNa karavAne kAraNe, adattane AhAra karavAne kAraNe ane adatta grahaNu karavAnI anumonA karavAne kAraNe tame trividha prANAtipAta mAdinuM trividheM sevana karo ch| tethI tabhe asayaMta, avirata, apratihata, atyAcyAta pAya:
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 ( pra. TIkA za.8 u.7 . 1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 785 ekAntavAlAzcApi bhatratha, taeNa te annautthiyA te yere bhagavate evaM bayAsI' tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrtha kAstAn sthavirAna bhagavataH evaM vakSyamANaprakAreNa atrAdiSu :- 'keNa kAraNeNa amhe adinna geNDAmo jAtra egaMtavAlA yAvi bhavAmo ? ' he AryA ! sthavirA: ! kena kAraNena vayam adatta' gRhNImaH, gAvat - adatta bhuJjmahe, adattaM svadAmahe, trividhaM trividhena asa yatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, amavRtAH, ekAntadaNDA', ekAntavAlAcApi bhavAmaH ? 'taeNa te there bhagavaMto te annautthi eva vAsI' tataHkhalu te sthavirA: bhagavantastAn anyayUthikAn khyAta pApakarmavAle ho, sakriya ho, sabara rahita ho, ekAntadaNDa sahita ho aura ekAntavAla bhI ho taNaM te AnautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI' isa prakAra se sa gata uttara sunakara una anyayUthakoM ne una sthavira bhagavantoM se isa prakAra se pUchA - ' keNa kAraNeNa amhe adinna genhAmo jAva egaMtavAlA yAtri bhavAmo ' he AyeM ! hama loga kaise to adatta kA AdAna karate haiM, kaise adatta vastu kA bhojana karate haiM aura kaise vinA dI huI vastu ko lene vAle kI anumodanA karate haiM, kaise trividha prANAtipAta Adi ko trividha se sevana karate haiM, aura kaise asayata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarma vAle sAbita hote haiM, kaise sakriya (karmavadhasahita ) asa vRta ( saMvara rahita ) ekAntadaNDa sahita aura ekAnta bAla jAne jAte haiM ? taeNaM te there bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI ' jaba isa prakAra se una anyayUthikoM ne pUchA to una abhavANA, saJjyi (ubhadhavANA), asavRta (saMpara rahita) anta ha sahita (sarvathA AdhutiyAta sahita) bhane antamAsa yA hai| "taraNaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI" yA abhrne| sagata uttara sAlajIne te paratIthi ame (anya bhatavAhIsome) sthavira lagavatAne yA prabhA yUchayu - "keNa kAraNa he adinna gaNhAmo, jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ?" he mAryo / me to jatAnA ke ame kevI rIte adatta vastune grahaNa karanArA, adyattatA AhAra karanArA ane atta grahaNu karavAnI anumAdanA karanArA chIe ? ame kevI rIte trividha prANAtipAta Adinu trividhe sevana karanArA chIe ? tame amane thA aa kAraNe asayata avirata apratihata, apratyAkhyAta pApakama vALA mAneA che? vaLI tame amane sakriya (kabaMdha sahita), asa ghRta, ekAnta daMDa sahita ane ekAntamAla zA kAraNe kaDA che? " "taraNaM te yere bhagavaMto te annautthie evaM vyAsI" te paratIrtha honA 2
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 bhagavatImatre anyatIthikAn evaM vakSyamANaprakAram avAdiSuH- 'tujjheNaM ajjo ! dijamANe adinne taMceva jAca gAhAvaDamsa NaM. No khalu taM tujjhe' he AryAH ! yUyaM khalu dIyamAnam adatta, tadeva yAvat pratigRhyamANam apratigRhItam , nisRjyamAnam anisRSTam manyadhve, yUyaMca he AryAH ! dIyamAna pratigrahakam asaMprAptam . atra khalu antarA-madhye tatpratigrahakam apaharet corayet gRhapateH khalu tad pratigrahakam apahRtam, no khalu naiva kila tat pratigrahaka yuSmAkam sveSAm apahRtam iti manyadhve, 'taeNaM tumbhe adinna geNDaha, ta ceva jAva egaMtavAlAyAvibhavaha' tat tasmAt kAraNAt khalu he AryAH ! yUyam attaM gRNItha, tadeva yAvat adatta bhugave, adattam svadazve anumanyadhve, trividhaM sthavira bhagavatoM ne unase aisA kahA- 'tujhe gaM ajjo dijjamANe adinne ta ceva jAva gAhAvahassa NaM, No khalu taM tujjhe' he Aryo ! Apa logo ne dIyamAna vastu ko adatta mAnA hai, yAvatpratigRhyamANa vastu ko apratigRhIta mAnA hai, nisRjyamAna vastu ko anisRSTa mAnA hai, tathA isI kAraNa se he Aryo ! tuma loga aisA mAnate ho ki dI jAtI huI vaha vastu jaba taka apane hAtha meM nahIM AjotI hai. itane ke bIca meM yadi koI usa vastu kA apaharaNa kara letA hai to vaha vastu apanI corI gaI hai aisA nahIM mAnA jAtA hai, kintu vaha mAlika gRhapati kI hI corI gaI hai aisA mAnA jAtA hai / 'taeNaM tumbhe adinna geNhaha, taM veva jAva egata bAlA yAvi-bhavaha' isI kAraNa-tumaloga adatta vastu ko grahaNa karate ho, yAvat-adatta vastu kA AhAra karate ho, adatta bastu ko lene kI anumodanA karate ho, aura isa taraha se trividha bhANAtipota A praznano javAba ApatA sthavira bhagava e temane A pramANe kahyuM__ "tujjheNaM ajjo ! dijjamANe adinne taMceva jAca gAhAvaissa NaM, No khalu taM tujjhe" 3 mAryo ! tabhA sirialnI mAnyatA anusAra hAyabhAna paratune adata mAnavAmAM Ave che, pratigRdhramANa vastune apratigRhIta mAnavAmAM Ave che ane nisuSamAna vastune anisuSTa mAnavAmAM Ave che tethI tame evuM mAne che ke tamane ApavAmAM AvatI vastu tamArA hAthamAM AvI paDe te pahelAM je kaI vyakti tenuM vaccethI ja apaharaNa kare, to teNe tamArI vastunuM apaharaNa karyuM che evuM tame mAnatA nathI tame te evuM mAne che ke teNe dAtAnI vastunuM ja apaheraNa karyuM che. "taeNaM tubbhe adina geNhaha, taM ceva jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha" te kAraNe tame adatta vastune grahaNa kare che, adatta vastuno AhAra kare che ane adatta vastune levAnI anumodanA karo cho. A rIte trividha prANAtipAtanuM tame vividha sevana
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. TIkA za.8 u.7 . 2 pradvepakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 787 trividhena asaMyatAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntavAlAcApi bhavatha ! sU 1 // mUlam -'tara NaM te annautthie te there bhagavaMte evaM vayAsI tujjhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMta bAlA yAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te anna utthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ? tara NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI - tujjhe NaM ajjo ! rIyaM royamANA puDhavi pece abhihaNaha, vatteha, leseha, saMghAraha, saMgha, paritAve, kilA meha uvadaveha, tae NaM tujjhe puDhaviM pecemANA jAva uvadavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva egaMtabAlAyAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI no khalu ajo ! amhe rIyaM rIyamANA puDhaviM peccemo abhihaNAmo jAva uvavemo amhe NaM ajjo ! rIyaM royamANA kAyaM vA, joyaM vA, rIyaM vA pahuca detaM deseNaM vayAmo, paNaM paeseNaM vayAmo, teNaM amhe desa deseNaM vayamANA paesaM paeseNaM vayamANA no puDhaviM peccAmo abhihaNAmo jAva uvadavemo, tae NaM amhe puDhaviM apeccamANA aNabhi ko trividha se karate hue tuma loga asaMyata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarmA ho, sakriya ho asaMvRta ho, ekAnta daNDasahita ho, aura ekAnta vAla bhI ho // 1 // karI che. te kAraNe tame asayata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakamAM che, sakriya, sa vrata ane ekAnta daMDa sahita che tethI ja tame ekAntamAla paNa che sU
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ 788 bhagavatImro haNemANA jAva aNuvadavemANA tivihaM tivihe gaM saMjayajAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tujjhe NaM ajjo ! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva bAlA yAvi bhavaha, tae NaM te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAsI keNa kAraNe NaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ? tae NaM te therA bhagavaMto annautthie eva kyAsI tubbhe Na ajo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha jAva uvaddaveha ? tae NaM tujje puDhavi peccemANA jAtra ubaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha, tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte eva vayAsI tujjhe NaM ajo ! gamamANe agate vItikamijjamANe, avItikkaMte rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme asaMpatte, tAe NaM te therA bhagavaMto te annautthie eva vayAsI no khallu ajjo ! anhaM gamamANe agae vIikkamijjamANe avItikkaMte rAyagiha nagaraM jAva asaMpatte amhA NaM ajo gamamANe gae vItikkamijjamANe vItikkate rAyagihaM nagara saMpAviukAme saMpatte, tujje NaM appaNA ceva gamamANe agae vItikkamijjamANe avItikte rAyagiha jAva asaMpatte, tae NaM te therA bhagavaMto annausthie evaM paDihaNeti, paDiharittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNaM pannavaiMsu // sU0 2 //
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ma. TIkA za.8 u. ma. 1 pradvapakriyAnimittakAnyatIthikamatanirUpaNam 789 chAyA-tataH khalu te anyayUthikAstAna sthavirAn bhagavata evam avAdiSuH yUyaM khalu AryAH ! trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntavAlazcApi bhavatha tataH khalu te sthavirA: bhagavantastAn anyayUthikAn evamavAdipura-kena kAraNena vayaM trividhaM trividhena yAvat ekAntavAlAvApi bhavAmaH ? tataH khalu te anyayathikAntAn sthavirAn bhagavata evamavAdiSuH-yUyaM khalu AryAH ! rItaM rIyamANA pRthivIM piccayatha, abhihatha, vartayatha, zleSayatha, saGghAtayatha, saMghaTTayatha 'taeNaM te annautthie' ityAdi sUtrArtha-'taeNaM te annautthie te there bhagavate evaM bayAsI' isa ke yAda una anyatIrthikajanoMne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA-(tujzeNaM ajjo ! tiviha tiviheNaM asaMjaya jova egaMtavAlA yAri bhavaha' he AryoM ! Apa loga trividha mANAtipAta ko vividha se karate hue asaMyata yAvat ekAntabAla haiM (taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI) taba una sthavira bhagavaMtoM ne una anyayUthikoM se aisA kahA- (keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo) he anyayathika Aryo ! hama loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM, aura isIse hama loga yAvat ekAnta bAla haiM aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM (taeNaM te annautthiyA te ghere bhagavaMte evaM vayAsI) taba una anyayuthikAne una sthaviroMse aisA kahA- (tujheNe ajjo ! rIya rIyamANA, puDhavi pecceha abhihaNaha, vatteha, leseha, "taeNaM te annautthie" ityAdi sUtrA- (taeNaM te annautthie te there bhagavaMte evaM vayAsI) yA2mA te 52tAthi chAnya te 2yavi2 bhagavAna mA prabhAra 4yu (tujjheNaM ajjo| tiviI tiviheNaM asaMjaya jAba egaMtavAlA yAvi bhavaha) he mAya ! sividha aayaatiyaatanu trividha sevana karatA evA tame asayata Adi avasthAvALA ane ekAMtabAla che. (taeNaM te therA bhagavaMto te anautthie evaM vayAtI) tyAre te sthavira lagapaM tAme ta paratI ne bhA pramANe pUchayu-(keNa kAraNeNaM ajo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmA 1) 3 mAye!! bhA5 ALo evu kahe che ke ame trividha prANAtipAtanuM vividha sevana karIe chIe? tame zA 42ai samana masayata yAvat santamAsa ! (taeNaM te annautthiyA te dhere bhagavaMte evaM vayAsI) pyAre te paratIthita sthapira bhagatAna mA prabhA
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatro paritApayatha, klamayatha, upadravayatha tataH khalu yaya pRthivIM piJcAyantaH, yAvata upadravayantaH trividhaM trividhena asaMyatAviratA yAvat ekAntabAlAzcApi bhavatha, tataH khalu te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAna evam avAdiSuH-nokhalu AryAH ! vayaM rItaM rIyamANAH pRthivIM piccayAmaH, abhihanmaH, yAvat upadravayAmaH vayaM khalu AryAH ! rIta rIyamANAH kAyaM trA, yogaM vA, RtaM vA pratItya dezaM dezena saMghAeha, saghaTeha, paritAveha kilAmeha- taeNa tujjhe puDhaviM peccebhANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNa asaMjaya avizya jAva egatabAlA yAvi bhavaha ) he Aryo ! calate hue Apa pRthivI ke jIva ko dabAte ho, use coTa pahuMcAte ho, pairoM se use kucalate ho, pairoM se use saMgharSita karate ho idhara udhara se uo ikaTThA karate ho, use saMghahita karate ho, paritApita karate ho, lAnta karate ho, mArate ho / isa kAraNa pRthivI ke jIva ko davAte hue yAvat use mArate hue Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiMisase Apaloga asa yata haiM, avirata haiM aura yAvat ekAntataH bAla bhI haiM / (taeNa te therA bhagavaMto te anna utthie evaM vayAsIno khalu ajjo ! amhe rIya rIyamANA puDhaviM paccemo, abhihaNAmro, jAva ubaddavemo, amhe Na ajjo ! rIya rIyamANA kAyadA, joyaM yu-(tujjheNaM ajjo ! rIyaM rIyamANA, puDhavi pecceha abhihaNaha, vatteha, leseha, saMghAeha, saMghaTTeha, paritAveha, kilAmeha- taeNaM tujjhe puDhavi peccemANA jAva uvadavemANA tiviha tiviheNaM asaMjaya, -aviraya jAba egaMtabAlA yAvi bhavaha) 3 mA ! tame yAsatA yAadi zvAnA vAne mAchI , temane ijA pahoMcADe che, temane pagathI cagade cho, pagathI tene saMgharSita kare che, ahI tahI thI temane ekatra kare che, temane sa ghaTita kare che, temane paritApina kare che, tamane kalAnta (duHkhI) kare che ane temane mAre cho A rIte pRthvInA) jIvane dabAvavAthI mAravA paryAnI kriyAo karanArA evA tame leke trividha prANAtipAtanuM trividha sevana kare che tethI tame asaMyata Adi vizeSaNovALA cho ane ekAntabAla 55 ch| (taeNaM te. therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI) tyAre ta syavi2. bhagavatAta paratI ne bhA prabhArI yu-(no khalu ajjo ! amhe rIya rIyamANA paDhaviM paccemo, abhihaNAmo, jAba ubaddavemo, amheNaM ajjo rIyaM :rIyamANA kAya vA, joyaM vA, rIyaM vA, praDaccA desaM deseNaM vayAmo,
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. TIkA za.8 u.7 mU.1 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 791 vrajAmaH, pradezaMpradezena vrajAmaH, te khalu vayaM dezaMdezena bhuJjantaH, pradeza pradezena bhuJjantA no pRthivIM piccayAmaH, abhihanmaH, yAvat upadravayAmaH, nataHkhalu vayaM pRthivIm apiJcayantaH anabhighnantA yAvat anupadravayantastrividhaM trividhena saMyatA yAvat ekAntapaNDitAzcApi bhavAmaH, yUya khalu AryAH ! AtmanA caiva vA, rIya vA, paDucca desa deseNa vayAmo, paesa paeseNa vayAmo, teNaM amhe desa deseNa vayamANA paesa paeseNa vayamANA no puDhavi peccemo abhihaNAmo jAva uvavemo- taeNaM amhe puDhavi apeJcemANA aNabhihaNemANA jAva aNuvahavesANA tiviha tiviheNa saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo ) taba una sthavira bhagavaMtoMne anya yUthikajanoM se isa prakAra kahA- he Aryo ! calate samaya hama loga pRthivIkAyika jIva ko davAte nahIM haiM, usako AghAta nahIM pahuMcAte haiM, yAvat use mArate nahIM haiM / he AryoM ! gamana karate hae hama loga kAya ke kArya ko Azrita karake, yoga ko -- glAna Adi kI mevA ko Azrita karake, evaM satya ko-jIva saMrakSaNa rUpa saMyama kA Azraya karake eka sthala se dUsare sthala para jAte haiM / eka pradeza se dUsare pradeza para jAte haiM / isa taraha eka sthala se dUsare sthala para yA eka pradeza se dUsare pradeza para jAte samaya hama loga pRthivIkAyika jIva ko dabAte nahIM haiM, use coTa nahIM pahu~cAte haiM yAvat use mArate nahIM haiM / ataH pRthivIkAyika jIva ko eesaM paeseNa vayAmo, teNaM amhe desa deseNaM vayamANA, paesa paeseNa vayamANA.nA puDhavi peccemo abhihaNAmo jAva uvaddavemo taeNa amhe puDhavi apeccemANA aNabhihaNemANA jAba aNuvavedamANA tiviha tiviheNaM sajaya jAca gaMtapaMDiNa yAvi bhavAmo ) mA ! yatI mate mame pRthvIkAyika jIvane dabAvatA nathI, temane AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA 'paryantanI keI paNa kriyA karatA nathI. he Aryo ! ame jyAre gamana karatA hoIe chIe tyAre kAyanA kAryane Azrita karIne, (maLamUtra Adi zArIrika kArya nimitto) ga nimitte (plAna AdinA vaiyAvRtya nimite) ane jIvasa rakSaNarUpa saMyamanI apekSAe eka sthaLethI bIje sthaLe jaIe chIe ane eka pradezathI bIjA pradeza tarapha jaIe chIe A rIte eka sthaLethI bIje sthaLe athavA eka pradezathI bIjA pradeza tarapha jatI vakhate ame pRthvIkAyika jIvone dabAvatA nathI, temane AghAta pahacADatA nathI ane temane mAravA -paryantanI kai paNa kiyA karatA nathI. A rIte pRthvIkAyika jIte nahI dabAvanArA,
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792 bhagavatI sUtre trividhaM trividhena asaMyatA yAvat ekAntabAlAzvApi bhavatha tataH khalu te anyayUthikAH sthavirAna bhagavataH evam avAdiSuH kena kAraNena AryAH 1 vayaM trividhaM trivedhena yAvat ekAntavAlAcApi bhavAmaH ? tataH khalu te sthavirA: bhagavantaH anyayUthikAna evam avAdiSuH - yUyaM khalu AryAH ! rItaM rIyamANAH pRthivIM piccayatha, yAvat upadravayatha, tataH khalu yUya pRthivoM nahIM dabAte hue, use coTa nahIM pahu~cAte hue yAvat use nahIM mArate hue hama loga trividha prANAtipAta ko trividha se karanevAle kaise ho sakate haiM, arthAt nahIM ho sakate haiM. isa taraha hama loga saMyata, virata yAvat ekAntataH paNDita haiM / ( tujhe NaM ajjo ! appaNA ceva tiviha tiviheNa asaMjaya jAva bAlA yAvi bhavaha ) he Aryo ! pratyuta tuma svaya hI trividha prANAtipAta ko trividha se karate hue asaMyata yAvat bAla ho / ( taeNa te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAso) isa prakAra sunakara una anyayUthikoMne sthavira bhagavaMtoM se isa prakAra kahA- 'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavAmo ' he sthavira Aryo ! hama loga kaise vividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM aura dhAvat ekAntavAla mAne jAte haiM ? ( taNaM te yega bhagavaMte annautthie evaM vayAsI ) tava una sthavira bhagavaMtoM ne una anyayUthikoM se temane IjA nahI paheAMcADanArA yAvat temane nahI mAranArA evAM ame leAkA trividha prANAtipAtanu trividhe sevana karanArA kevI rIte hoi zakIe ? eTale ke ame te trividha prANAtipAtane trividhe tyAga karanArA chIe, tethI ame sa yata, varata Adi gutheovANA bhane yobhanta paMDita (sarvathA jJAna sahita chIme) (tujjhe NaM ajjo ! appaNA cetra tividaM tiviheNaM asaMjaya jAva bAlA yAvi bhavaha) he mAryo ! UlaTA tame ja trividha prANAtipAtanu trividha sevana karanArA hAvAthI asayata Adi tathA khAla (jJAna rahita) che|. (taeNaM te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAsa) tyAre te paratIrthi}anye te sthavira lagavAne yA pramAo pUchayu - (keNa kAraNeNaM ajo ! amhe tihiM tiviheNa jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo ) he mAryo ! Apa zA kAraNe amane trividha prANAtipAtanuM trividhe sevana karanArA mAnA che? tame amaneM meAntaNAsa ThevI rIta / cha ? (taeNaM te yerA bhagavaMto annautthie evaM vayAso) tyAre te sthavira lagavAte paratIthine A prabhA vAma sAdhyA
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra. TIkA za.8 u.7 . 2 pradvepakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 793 viccayantaH, yAvat upadravayantastrividhaM trividhena yAvat ekAntavAlAcApi bhavatha, tataHkhalu te anyayUthikAstAn sthavirAn bhagavata evamatrAdiSu - yuSmAkaM khalu AryAH ? gamyamAnam agataM vyatikramyamANam avyatikrAnta rAjagRha - nagaraM saMprAptukAmam asamAptam, tataH khalu te sthavirA: bhagavantastAna isa prakAra kahA- (tumbhe NaM ajo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha, jAva uvahaveha ) he Aryo ! Apa loga calate samaya pRthivIkAyika jIva ko dabAte haiM yAvat use mArate haiM (taraNaM tujhe puDhavi pecce mANA jAva uvaddavemANA tiviha niviNa jAva eganabAlA yAtri bhavaha) isa kAraNa pRthivIkAyika jIva ko dabAte hue yAvat use mArate hue Apa loga trividha prANAtipAna ko trividha se karate haiMisaliye yAvat Apa loga ekAntataH bAla haiM / ( taraNaM te annautthiyA te there bhagavate evaM vayAsI ) isa ke bAda una anyayUthikoM ne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA - ( tujjeNaM ajjo ! gamamANe agate vatikkamijamANe avatikka te rAyagihaM nagaraM saMpAvi (ukAme asaMpatte ) he Aryo ! tumhAre matAnusAra gamyamAna sthala agata, vyatikramyamANa sthala avyatikrAnta, tathA rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara asaprApta kahA jAtA hai ? (tapaNaM te yerA bhagavaMtoM te annautthie evaM vayAsI - no khalu ajo ! (tujjhe NaM ajjo ! rIyaM rIyamANA puDhavi pecceha, jAva uvaddaveha) De mAryo ! cAlatI vakhate tame pRthvIkAyika jIvane dakhAvavAthI laIne mAravA sudhInI kriyAe karA cha. (taraNaM tujje puDhatriM peccamANA jAva uvadayemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha) bharI pRthvImAthi lavAne pAvanAthI bhADIne mAravA pantanI kriyAo karatA evA tame leke trividha prANAtipAtanu trividhe sevana karA che. tethI tame asayata Adi vizeSaNovALA paNu che. ane ekAntata. mAla paNu che. (tae NaM te annautthiyA te yere bhagavaMte evaM vayAsI) tyAne te paratIrtha ame te sthavira lagavAne kA prabhArI uchu - (tujjhaNaM ajjA ! gamamANe agate, vItika mijjamANe anItika te rAyagihaM nagara saMpAviukAme asa patte) huM AryAM! tamArA mata anusAra te gamyamAna sthaLa agata, vyatikasyamANu sthaLa (meLagavAmAM AvatuM sthaLa) avyatikrAnta, tathA rAjagRha nagare pahoMcavAnI pRcchAvALAne te nagara asa prApta hevAmA Ave che (taraNaM te yerA bhagavaMto te annautthie evaM bayAsI) tyAsthavira lagavato, tebhane yA prabhA bhyu - (no khalu ajjo !
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ 794 bhagavatI sUtre anyayUthikAna evamAdiSu: - no khalu AryAH ! asmAkaM gamyamAnam agata vyatikramyamANam ayatikrAntam, rAjagRha nagaraM yAvat aprAptam, asmAkaM khallu AryAH ! gamyamAnaM gatam vyatikramyamANaM vyatikrAntaM rAjagRhaM nagaraM saMprAptukAmaM saMprAptam, yuSmAkaM khalu AtmanA caiva gamyamAnam agataM vyatiahaM gamamANe agae, vIikamijjamANe avItikaMte rAyagihaM nagaraM jAva asaMpate, amhANa ajjo ! gamamANe gae vItikkamijjasANe vItikkaM te rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme saMpatte, tujjheNa apaNA va gamanANe, agae vItikkamijjamANe avItika te rAyahiM nagaraM jAva asaMpatte-taeNa te thega bhagavato unnautthie evaM paDiharNeti, pahiNittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNa pannavaiMsu ) isake bAda una sthavira bhagavaMtoM ne una anyatIrthikoM se aisA kahA - he Aryo ! hamAre mata meM gamyamAna sthala-jisa sthala para jAnA ho vaha sthala agata nahIM kahA gayA hai, vyatikramyamANa- jo ullaMghana karane meM A rahA hai aisA sthala - avyatikrAnta nahIM kahA gayA hai, tathA rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara asaMprApta nahIM mAnA gayA hai, kintu he Aryo ! hamAre mata meM gamyamAna sthala gata, vyatikramyamANa sthala vyatikrAnta, tathA rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara saMprApta kahA gayA hai / para hAM tumhAre matAnusAra gamyamAna agata, vyatikramyamANa avyatikrAnta, amhaM gamamANe agae, bIikamijjamANe anItika te rAyagihaM nagaraM jAva asaMpatte, amhANaM ajjo ! gamamANe gae vItikamijjamANe vItika te rAmahiM nagaraM saMpAvikAme saMpatte, tujjheNa appaNA ceva gamamANe agae, vItikkamijjasANe avautika te rAyagaDha nagaraM jAva asaMpatte taete therA bhagavaMto annautthie evaM paDiharNeti, paDiNittA gaippavAyeM nAma ajjhayaNaM pannavaiMmra) he mAryo / abhArA ta anusAra to gabhyamAna sthajane (ne sthaLe bhavAnuM heya te sthaLa) agana kahevAtu nathI, vyatikramyamANu (jene eLa gavAmAM AvI rahyu hAya vuM) sthaLane avyatikAnta kahevAtuM nathI, ane rAjagRha nagare pahoMcavAnI pRcchA vALAne mATe rAjagRha nagara asaMprApta mAnavAmA Avyu nathI. parantu huM AryAM! ame te gamaNu sthaLane gata nAnIe chIe, vyatikramsamANu sthaLane vyatikrAnta mAnIe chIe ane rAjagRhanagara pahoMcavAnI icchAvALA mATe te nagarane saprApta mAnIe chIe ulaTA tamArA siddhAMna anusAra e prakAranI mAnyatA che. tame le! gamyamAna 21 *
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 mU.2 pradveSakriyanimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 795 kramyamANam avyatikrAntaM rAjagRhaM nagaraM yA-t asaMprAptam, tataH khalu te sthavirA bhagavannaH anyayUthikAna evaM pratighnanti, pratihatya gatipapAta nAma adhyayana prajJApitavantaH / mu. 2 // , TIkA-'nae Na te annautthiyA te there bhagavaMte eka bayAsI'- tataH khalu te anyayathikAH anyatIthistAn sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANapakAreNa avAdiSu -'tujjheNa ajo ! tiviha tiviheNaM amajaya jAba-egaMtavAlAyAtri bhavaha ?' he AryAH ! sthavirA ! yUya khala trividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaH prabhRtinA karaNena asaMyatAH. yAvat aviratAH, apratihatapApasANa , sakriyAH, asa vRttAH, ekAntadaNDAH ekAntavAlAzcApi bhavatha ? 'taeNa te therA bhagavaMto te tathA rAjagRha nagara kA prApta karane kI icchA vAle ko vaha nagara asaNApta kahA gayA hai / isa taraha se una sthavira bhagavaMtoM ne una anyatorthika janoM ko niruttara kiyA ? niruttara karake phira unhoMne gatimapAta-nAma ke adhyayana kI prarUpaNA kii| TIkArtha-'taeNa te anna utthiyA te there bhagavaMte evaM kyAsI' isake bAda una anyatIrthikoMne una sthavira bhagavaMtoM se elA kahA'tujjhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNa ala jaya jAya egaMtabAlA yAvi bhavaha ' he Aryo ! Apa loga trividha pANAtipAta Adi ko kRta, kArita evaM anumodita hiMsA ko mana vacana aura kAya se karate haiM-isa kAraNa Apa asaMyata haiM, avirata haiM, apratihata, asatyAkhyAtapApakarmA haiM, sakriya-karmabandha sahita haiM, asaMvRta-saMvara rahita sthaLane agata vyatikrampamANane cALyatikrAnta ane rAjagRha nagarane prApta karavAnI IcchAvALA mATe nagara , asa prApta mAne che. A pramANe tarka zuddha dalIla vaDe te sthavira bhagavatIe temane nirUttara karI dIdhA, A rIte temane nirUttara karI daIne temaNe "gatiprapAta" nAmanA adhyayananI prarUpaNa karI An:- "taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM kyAsI" tyA2 mA ta paratIthi me te syavi2 matAne // pramANe 4yu- "tujjheNaM ajjo! tivihaM 'tiviheNaM' asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha" hai mAryo! tame trividha prANAtipAtanu (karavuM, karAvavuM ane anumodavu e traNa prakAranI hisAbu) mana, vacana ane kAyArUpa traNa prakAre sevana kare che te kAraNe tame asa yata cho, avirata che, apratita apratyAkhyAta pApakarmA che, sakriya (karmala dha sahita) che, asa vRta (12 2hita) chau, menta (prAtipAta) saDita cha', ane Antata: mAsa ajJa (sarvathA jJAna rahita) 5 ch|. .
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 bhagavatIsUtre annautthie evaM bayAsI' - tataH khalu te sthavirA bhagavantastAn anyayUthikAn anyatIrthikAn eva N vakSyamANaprakAram avAdiSuH - keNa kAraNeNaM amhe tihi tiviheNa jAtra egaMtavAlAyAvi bhavAmI ? he AryAH ! kena kAraNena khalu naya trividhaM kRtAdilakSaNa trividhena karaNena manaHprabhRtilakSaNena yAvat asa yatAH aritAH, apratihatapApakarmANaH sakriyAH, asa vRttAH, ekAntadaNDAH kAntabAlAzcApi bhavAmaH ? ' tara Na te annautthiyA ne there bhagavaMte eva vayAsI' tataHkhalu te anyayUthikA stAn sthavirAn bhagavataH evaM vakSyamANaprakAramanAdiSu :- ' tujjhe Na ajjo ! rI rIyamANA puDhatriM pecceha, abhihaNa. neha seha, saMvAha' he AryAH / sthavirA ! grUya khalu rItaM gamanaM rIyamANAH haiM, ekAnta daNDa - prANAtipAtasahita haiM aura ekAntataH Apa loga bAla ajJa bhI haiM / ' taraNaM te therA bhagavato te annaunthie evaM vayAsI' isa prakAra se jaba anyayUthikoM ne una sthavira bhagavaMtoM se kahAtaba unhoM ne unase aisA kahA ki 'keNa kAraNeNa amhe tivihaM tiviheNa jAva egatavAlA yAvi bhavAmo' he Aryo ! jo tuma loga hama para isa prakAra kA Aropa lagAte ho so yaha to batAo ki isakA kyA kAraNa hai ki jisase tumhArA yaha kathana ki loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM isaliye yAvat ekAntataH Apa loga bAla ajJa haiM " hama para lAgU ho sake - 'taeNa te annautthiyA ne there bhagavaMte eva vayAsI' taba una anyayUthikoM ne una sthavira bhagavaMtoM se aisA kahA - 'tujjhe NaM ajjo ! rIya rIyamANA puDhacaM pecceha, abhihaNaha, batteha, leseha, saMghAraha ' he Apa 66 " taraNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI" te anytiirthkAne A prakAranA AreApa sAMbhaLIne te sthavira bhagavatAe temane A pramANe pUchayuM? "keNa kAraNeNaM amhe tivihaM tiviheNa jAtra egaMtavAlA yAvi bhavAmo" huM AryAM ! tame amarA upara evA aApa zA kAraNe mUke che ke ame trividha prANA tipAtanu trividhe sevana karIe chIe? amane asayata Adi zA mATe kaheA che ? ame kevI rIte ekAntataH khAla ajJa (sarvathA jJAna rahita) chIe ? "taNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI" tyAre te prtiithi?|ye te sthavira lagava tone yA pramANe navA NaM mAdhyo- "tujjhe vatteha, leseha, ; rIyaM rIyamANA puDhatriM pecceha, abhihaNaha, ajjo ! saMghAeha '
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za8 u. 702 pradeSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 797 gacchantaH, gamanaM kurvantaH, pRthivIM pizcayatha, piMTa, pIDayatha, pRthivIM virAdhayatha itibhAvaH / abhihatha - pAdAbhyAmAbhimukhyena hatha, vartayatha- pAdAbhighAtenaitrazlakSNatAM cUrNatAM vA nayatha, "leSayatha-bhUmizliSTAM sabaddhAM kurutha, saMghAtayathasaMhatAM kurutha, 'saMghaTTeha, paritAveha, krilAveDa, uddaveDa, sa ghaTTayatha- spRzatha - saghaTTI kurutha, paritApayatha- samantAt satApayuktAM kurutha, klamayatha - mAraNAntika samudraghAtaM prApayatha, upadravatha - mArayamatibhAvaH 'taraNaM tujje puDhatriM peccamANA jAtra uvamANAtiviha tivideNaM asaMjaya - aviraya-jAtra egaMtavAlAyAvi bhavadda tatastasmAt kAraNAt khalu yUyaM pRthivIM pizcayantaH viSanto yAvat abhighnantaH, vartayantaH, z leSayantaH, saMghAtayantaH, saMghaTTayantaH paritApayantaH klamayantaH, upadravantastrividha kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena asaMyatA, Aryo ! jaba Apa loga rIta -gamana-rIyamANA karate haiM. taba usa samaya pRthivI ko- pRthivIkAyika jIva ko Apa loga pIsate haiMarthAta dabAte hue calate haiM, 'abhihaNaha ' use apane pairoM dvArA AghAta pahu~cAte haiM, ' vatteha ' pairoM ke AghAta se use cUrNa 2 kara dete haiM, 'leseha ' bhUmi meM bhUmi ko saMbaddha karate haiM 'saMghAeha ' saMhata karate haiM 'ma ghaTTeha, paritAveha, milAveha, uvaddaveha ' use saMghahita karate haiM, paritApita - saba ora se matApita karate haiM, use mAraNAntika avasthA meM lA dete haiM, mAra dete haiM 'taeNaM tujjhe puDhavi peccamANA jAva uvahavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya aviraya jAva etavAlA yAvi bhava' isa taraha se pRthivI ko pIsate hue yAvat use mArate hue Apa loga trividha prANAtipAta ko trividha se karate haiM - ataH Apa loga asayata haiM. avirata haiM, yAvat huM AryAM! tame leAkeA jyAre gamana karI hA, tyAre pRthvIkAyika jIvAne tamArA paga taLe duNAvatA yAso cho, "abhihaNaha" tame tabhArA pagathI tebhane AdhAta paDe thaa| che| 'vratteha" tabhAza yaganA AAdhAtathI tabhe tebhanA yUrethurA : naao| cho, "leseha" tesane lUmi sAthai lahaDI ho / , "saMdhAeha" tebhane saData 4za ho, "saMghaTTe ha, paritAve, kilASeha, uba veha" temane sadhaTTita (gotra) / cho, paritApita (satAya yukata) kare che, tene mANAntika avasthAmAM lAvI de che ane mArI nAkhe che "taraNa tujhe, puDhatriM peccamANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjaya- avizya - jAna egaMtavAlA yAtri bhava" mA te pRthvI apane haNAvavAthI laine mAravA pantanI kriyA karanArA tame aAke trividha prANAtipAtanu trividhe
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ 798 " 6 * bhagavatIsU aviratAH, yAvat apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, amavRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntabAlAH atyantAjJAzvApi bhavatha, 'taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie eva vayAsI' tataHkhalu te sthavirA: bhagavantastAn anyayUthikAna - anyatIrthI - kAn eva N vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH - 'nokhalu ajo ? amhe rIyaM rIyasANA puDhavi peccemo, abhihaNAmo jAtra uddavemo' he AryAH ! no khalu naiva kila traya rIta gamana rIyamANAH gacchantaH gamanaM kurvANAH pRthIvI piccayAmaH pIDayAmaH, piMma ityarthaH, abhihanmaH yAvat-vartayAmaH lepayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghaTTayAmaH paritApayAmaH klamayAma, upadravAsa, 'amheNaM ajjo !' yaM rIyamANA kAya vA, joyaM vA, rIyaM vA paDuca desa deseNa vyAmo, paesaM ekAntataH - sarvathA-vAla ajJa bhI haiM | yAvat ' zabda se yahAM pUrvokta abhighnantaH ' Adi pATha gRhIta huA hai / naeNaM te yega bhagavato te anna thie evaM vayAsI anyapRthikoM kI aimI bAta jaba una sthavira bhagavantoM ne sunI - taba unhoM ne unase aisA kahA- 'no khalu ajjo ! amhe rIya rIyamANA purvi pecemo, abhihaNAmo, jAva uvaddavemo ' he Aryo ! jaba hama loga calate haiMta calate samaya pRthivI ko pIsate hue nahIM calate haiM, pairoM ke AghAta se use coTa nahIM pahu~cAte haiM, caraNoM ke AvAna se use cUrNa 2 nahIM karate haiM, bhUmi meM bhUmi ko nahIM milAte haiM, use saMgha TTita nahIM karate haiM, saba ora se use satApayukta nahIM karate haiM. mAraNAntika avasthA meM use nahIM pahu~cAte haiM aura na use hama loga mArate hI haiM, 'amheNa hama to ajjo' he Aryo ! ' rIyaM riiysevana kareA che! tethI tame asa yata ane avirata che ane ekAntabAla-ajJa (sava thA jJAna rahita) paNa che| "yAvat" hI sahI 'abhighnantaH' hi yurvota yA grahaNa thayo che' taraNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI' te anya matavAdIonI A prakAranI vAta sAbhaLIne te sthavira bhagava tAe temane A amANe 'dhuM- 'no khalu ajjo ! amhe rIyaM rIyamANA puDhatriM peccemo, abhihaNAmo jAtra uddavemo' he mAryo / kyAre abhe yAtrI chIme, tyAre sabhe pRthvIkAyikAne dakhAvatA cAlatA nathI, paganA a ghAtathI ame temane AghAta paheAcADatA nathI, tene cagadIne tenA cUra cUrA karatA nathI, temane ekatrita karatA nathI, temane sa TTita karatA nathI, temane satApa paheAMcADatA nathI, temane mAraNAntika avasthAmA bhUstA nathI mane tebhane bhAratA pazu nathI 'aheNa" sabhe to 'ajjo !' he mAryo ! ,
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TokA za8 u.7 su.2 pradveSakriyAnimittakAnyatIrtha kamatanirUpaNam 799 paeseNaM vayAmA' he AryAH ! anyatIthikAH / vayaM khalu rIta gamana rIyamANA gacchantaH gamana kurvANA kAyaM vA pratItya Azritya uccAramavatraNAdi kAyakAryamapekSyetyarthaH, yogaM vA gnAnavaiyAvRtyAdivyApAra pratItya apekSya RtaM satyaM vA pratItya akAyAdijIvasa rakSaNalakSaNaM saMyamamAzritya dezaM dezena vrajAmaH pracurAyAH pRthivyAH yo svAbhISTatvena vivakSito dezaH ekadezastaM dezena-ekadezena vajAmA natu avizeSeNa IryAsamitiparAyaNatvena sacetanadeza pariharantA'cetanadezairRjAma ityAzayaH eva pradezaM pradezena vrajAmaH, tatra mANA' jaba gamana karate haiM taba 'koyaM vA jogaM vA rIyaM vA paDucca desaM deseNa vayAmo paesa paeseNaM vayAmo prasravaNa uccAra Adi zArIrika kArya kI apekSA karake, yA yoga-glAna ke vaiyAvRtya Adi vyApAra ko lekara ke, yA apkAgAdi jIvoM ke marakSaNa rUpa sa yama ko Azrita karake ekadeza se dUsare deza meM jAte haiM. jAne ke liye jo apane ko abhISTa sthAna hai usakA nAma ekadeza haikyoM ki bhUmaNDala to bahuta bar3A hai. usa pUre bhUmaNDala para to jAte nahIM haiM-abhISTa gantavya sthAna para hI jAte haiM-ataH ye jo abhISTa gantavya sthAna hai vahI yahAM para ekadaMza se gRhIta kiyA gayA hai. so usa sthAna para bhI jAte samaya jo vahAM para jAne kA rAstA hai umI se hokara jAte haiM yadi usa rAste meM koI sacetana sthAna A jAtA hai. dUrvA Adi se sakulita mArga paDatA hai. to usa sthAna mArga se hokara hama loga nahIM jAte haiM kintu IryAsamiti meM parA yaNa rahane ke kAraNa hama loga usa sacitta mArga ko bacAte hue 'tIyaM rIyamANA' ke jamana urIya chIme ta ta 'kAya vA jogaM vA rIya vA paDucca desa deseNaM vayAmo paesaM paeseNa vayAmo yAra prasavA mAha zArI2i4 kAryanI apekSAe athavA coganI apekSAe (lAna-bimAra AdinA vaiyAvRtya Adi kArya mATe) athavA apUkAya Adi chanA sa rakSaNa rUpa saMyamanI apekSAe karIe chIe A nimittonI apekSAe ja ame ekadezathI (sthaLathI) bIje sthaLe jaIe chIe javAne mATenuM abhISTa je sthAna tene deza kahe che, bhUmaMDaLa te ghaNuM moTuM che te AkhA bhUma DaLa para te ame jatA nathI paNa abhISTa sthAne ja jaIe chIe A rIte ahI deza' padathI abhISTa gaMtavya sthAnane ja grahaNa karavAmAM Avyu che vaLI tyAM jatI vakhate game te mArge ame jatA nathI paNa tyAM javAno je raste heya tyAM thaIne ja jaIe chae vaLI je te mArgo upara vAsa Adi koI saceta padArtha paDa hoya te
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 800 bhagavatIsUtre bhUmermahatkhaNDo dezaH, laghukhaNDastu pradeza ucyate, 'teNaM amhe desa deseNaM vayamANA, paesaM paeseNaM vayamANA no puDhaviM paccemo, abhihaNAmo, jAva uvahavemo' tena kAraNena vaya dezaMdezena vrajantaH, pradezaM pradezena vrajanto no prathivIM piccayAmaH pIDayAmaH, abhihanmaH, yAvat-vartayAmaH, lepayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghazyAmaH, paritApayAmaH, klamayAmaH, upadravAmaH, 'tae NaM amhe puDhaviM apeccemANA aNabhihaNemANA jAva aNuvaddavemANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' tatastasmAt kAraNAt khalu vayaM acitta mArga se hI calate haiM / isI taraha se hama loga eka pradeza se dUsare pradeza meM jAte haiM / bhUmi kA jo ghaDA gvaNDa hotA hai vaha deza kahalAtA hai aura jo laghu khaMDa hotA hai vaha pradeza kahalAtA hai / 'teNaM amhe desa deseNaM vayamANA paesa paeseNaM vayamANA no puDhaviM peccemo, abhihaNAmo, jAva ubaddavemo' ataH jaba hama loga ekadeza se-sthala se, dUsare sthala taka jAte haiM-eka pradeza se dasare pradeza taka jAte haiM, taba pRthivI ko na hama davAte haiM. na use hama caraNoM se coTa pahu~cAte haiM yAvat na hama use mArate haiN| yahAM 'yAvat' zabda se-varttayAmaH, zleSayAmaH, saghAtayAmaH, saMghazyAmaH, klamayAma:' ina pUrvokta kriyApadoM kA grahaNa huA hai / 'taeNaM amhe puDhavi apeccemANA aNamihaNemANA, jAva aNucaddavemANA tiviha tiviheNaM sa jaya jAva egaMtapaDiyA yAvi bhavAmo' ataH jaba hama loga isa ame tenA upara paga mukIne cAlatA nathI, paraMtu isamitinu pAlana karanArA ame loko te mArga cheDIne acitta mArge ja cAlIe chIe eja pramANe ame eka pradezathI--bIjA pradezamAM jaIe chIe. (bhUminA meTA sAgane deza 4 cha bhane nAnA mAgane pradeza 4 ) teNaM amhe desaM deseNaM dayamANA, paesaM paeseNaM no puDhacaM paccemo, abhihaNAmo jAya uvaddavemo' tethI ame jyAre eka sthaLethI bIje sthaLe jaIe chIe eka pradezathI bIjA pradeza sudhI jaIe chIe, tyAre ame pRthvIkAyane dabAvatA nathI, ame temane pagathI AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA paryantanI kai paNa kiyA karatA nathI. ahIM 'jAva' (yAvat) 54thI vartayAmaH, zleSayAmaH, saMghAtayAmaH, saMghaThyAmaH, klamayAma:' mA pUrvetiyApahAne Da42pAmA mAvyAM che 'tae Na anhe puDhacaM apeccemANA, aNabhihaNemANA jAva aNucaddavemANA tivihaM tidiheNaM sajaya jAva 'egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo' mA zata bhe / Y201yihAne 5 nAya mApatA
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya, TI. za.8 u.7 mru0 1 pradveSakriyAnimittakAnyatI ikamatanirUpaNam 801 pRthivIm apiccayantaH - apIDayantaH, anabhighnantaH yAvat avartayantaH, a lepayantaH, asaMghAtayantaH, asaMghaTTayantaH, aparitApayantaH, aklamayantaH anupadrava yantaH trividha kRtAdilakSaNaM trividhena mana prabhRtinA karaNena saMyatAH saMyamavantaH yAvat viratAH, pratihatapApakarmANaH, akriyAH, saMhatA, anekAntadaNDA', entaurusaraft bhavAmaH, athoktaguNayogena nAmmAkamiva epAmanyatIthikAnAM gamanaM bhavatIti abhiprAyeNa sthavirAsteSAM pRthivyAkramaNAdito'saMyatatvAdiguNatvaM pratipAdayitum anyatIrthikAn pratyAhu: - ' tujjeNa ajjI ! apaNA ceva paristhiti ke nahIM haiM. arthAt pRthivI ko jaba hama loga dabAte nahIM haiM, use kisI bhI taraha kI coTa pahu~cAte nahIM haiM yAvat use mArate nahIM haiM to phira kyoM kara hama loga vividha prANAtipAta ko trividha se karane vAle mAne jA sakate haiM ? ataH hama loga saMyata haiM yAvata ekAntataH paNDita haiM / yahA~ para prathama ' yAvat pada se 'avartayantaH, plepayanta, asaMdhAtayantaH, asaMghaTTayantaH, aparitApayantaH, aklamayantaH' ina kA saMgraha huA hai| tathA dUsare yAvat zabda se viratAH, pratihatapApakarmANaH, akriyAH, saMvRtAH, anaikAntadaNDAH ' ina zabdoMkA saMgraha huA hai| aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jisa taraha se ina pUrvokta guNoM se yukta hokara sthavira bhagavaMtoM kA gamana hotA haiM usa taraha se ina anyatIrthikajanoM kA gamana nahIM hotA haiM isI abhiprAya se sthavira jana una anyatIrthikajanoM se aisA kahate haiM ki Apa loga pRthivI ke AkramaNAdi se asaMyata haiM avirata haiM zakt nathI, temane AghAta pahoMcADatA nathI ane temane mAravA paryaMtanI kAi paNa pUrvokta kiyAe ame karatA nathI chatAM Apa amane trividha prANAtipAtanu trividha savana karanArA kevI rIte kaheA che! ? ame te zyA rIte trividha prANAtipAttanA trividhe tyAga karanArA hAvAthI sacata chIe, virata chIe, pratihata, pratyAkhyAta 5 pakamAM chIe, karmAMbadha rahita chIesa vRtta chIe ane prANAtipAta rahita chIe ame te ekAntata 5 hita ja chIe ahI 6 " " " jAva aNuvaddavemANA ' sAthai bhAvesA jAva ( yAvat) yahathI avartayantaH azlepayantaH, asaMghAtayantaH, asa ghaTTUyantaH aparitApayantaH, aklamayantaH padAnA saMgraha thayA che have strakAra e vAta prakaTa kare che ke je rIte A pUrNAMkata guNaiAthI yukata thaIne sthavirA gamana kare che, e rIte A paratI caikA gamana karatA nathI. te kAraNe ja sthavira bhagavatA temane kahe che ke tame leke pRthvIkAyikAne cagadavAnI, AghAta paDI - cADavAnI vagere kriyAgmA karanArA che! tethI tame! asa yata Adi avasthAvALA ekAtataH
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatimutre 802 - tividdhaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha' he AryA, yUyaM khala AtmanA svayameva caiva trividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaHprabhRtinA karaNena asayatA sayamarahitAH yAvat aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAHkarmabandhasahitAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH sarvathA hiMsAkArakAH, ekAntabAlAH sarvathA jJAnarahitAzcApi bhavatha, 'tae NaM te annautthiyA yere bhagavaMte evaM bayAsI' tataH khalu te anyayUthikAH anyatIrthikAH sthavirAn bhagavataH evam vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH ' keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM jAna egaMtavAlA yAtri matrAmo ?' he AryAH ! sthavirA: ! kena kAraNena vayaM trividha kRtAdilakSaNaM trividhena manovacaH kAlakSaNena karaNena yAvat asaMyatAH, ekAntataH bAla haiM- 'tujjhe NaM ajjo / appaNAceva tivihaM tiviheNaM asaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha' isa sUtra dvArA sthavira bhagavaMta yaha bAta anyatodhikajanoM se kaha rahe haiM ki he Aryo ! Apa loga kRta, kArita aura anumodita prANAtipAta ko mana, vacana, aura kAya se karane ke kAraNa svayaM hI asaMyata, avirata, apratihata apratyAkhyAta pApakarmA haiM, sakriya haiM, karmabandha sahita haiM, asaMvRtasaMvararahita haiM, sarvathA hiMsA kAraka haiM, tathA sarvathA jJAna rahita haiM ! 'paNa te annautthiyA there bhagavate eva vayAsI' isa prakAra sthavira bhagannoM kI bAta sunakara una anyayUrthikoM te unase aisA kahA'keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi vAmo' he Aryo ! hamaloga kisa kAraNa se trividha prANAtipAta ko trividha se karanevAle mAne jAte haiM ? ki jisase hama asaMgata, Ata 4 hai| bheja pAta nIyenA sUtra dvArA aSTa thAya che-' tujjheNa ejjo ! appaNA veva tiviha tiviheNaM asaMjaya jAtra egaMtavAlA yAvi bhavada ' sthavira lagavA anyatIAine kahe che ke-tame ja kRta, kArita ane anumeAdita rUpa traNe prakAranA prANAtipAtanu mana, vacana ane kAyAthI sevana kare che. tethI tame ja asaMmata, avirata ane apratihata apratyAkhyAta pApakamAM che| tame ja sakriya (ka`baMdha sahita), asavRtta, sarvathA DisI 24 bhane sarvathA jJAnarahita ch| 'tae NaM te annautthiyA te ghere bhagavaMte evaM bayAsI ' te sthavira bhagavatonI yA prAznI vAta sAMbhajIne te para tiirthi| tebhane yA pramANe pUchayu - ' keNa kAraNe NaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAtri bhavAmo' he mAryo ! tabhe bhA bharale amate trividha prANAtipAtanu trividhe sevana karanArA mAneA che ? amane
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 mu.2 pradveSakriyAnimittakAnyatIrthikamatanirUpaNam 803 aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH, ekAntavAlAzcApibhavAma ? 'tae NaM te therA bhagavaMto annautthie eka bayAsI' tataH khalu te sthavirAH bhagavantaH anyayUthikAn anyatIthi kAn evaM vakSyamANamakAreNa avAdiSuH 'tunbhe NaM ano! rIyaM rIyamANA puDhaviM peceha jAva uvadaveha' he AryAH ! anyatIrthikAH ! yUyaM khalu rIta gamana rIyamANAH gacchantaH gamanaM kurvANA ityarthaH pRthivIM picyate-piMSTha, yAvat abhihate, varta yate, zlepayate, saghAtayate, sa ghaTTayate, paritApayate, klamayate, upadravayate, 'tae NaM tujhe puDhavi peccemANA, jAva ubaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhavaha' tataH khalu yUyaM pRthivIM piJcayantaH pIDayantaH, yAvat avirata, apratihata, apratyAkhyAtapApakarmA hoM sakriya ho, asaMvRta hoM, ekAntaprANAtipAta kAraka hoM, aura ekAntavAla ho / 'taeNaM therA bhagavaMto anautthie eva vayAsI' taba sthavira bhagavatoM ne unase aisA kahA- 'tujhe NaM ajjo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha jAva uvaddaveha ' he Aryo ! tuma loga gamana karate hue pRthivI ko dAte ho, yAvat use mArate ho. yahAM yAvat zabda se ' abhihatha, vartayatha, zleSayathA, sa ghAtayathA, sa ghaTTayA, paritApayaza, klamayatha' ina kriyApadoM kA sagraha kiyA gayA hai| 'taeNaM tujjhe puDhavi peccemANA jAva uvavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egatabAlA yAvi bhavaha ' ataH pRthivI ko dabAne ke kAraNa, yAvat use mArane ke kAraNa Apa loga trividha prANAtipAta ko vividha se karate haiM, yAvat ekAnta asa cuta, avirata, apravihata, apratyAkhyAta pApakarma, sakriya asaMvRtta ekAnta hiMsAkAraka ane sarvathA jJAna rahita zA mATe kahe che ? 'taeNaM therA bhagavaMto annautthie evaM vayAsI' tyA3 te 2yavi2 mAtA te paratIthi ne 24 pramANe yu- 'tumbheNaM ajjo rIyaM rIyamANA puDhaSi pecceha jAva uvadaveha' he Artho! yAsatI mate tame vA pRthvIna (pRthvIya vAna) hamApAyI dhana bhAravA paya-tanI pUrvAta yAyo 42 / ch| mAhI jAva' pahathI 'abhihatha, vartayatha, zleSayatha, saMghAtayatha, saMdhaTTayatha, paritApayatha, klamayatha' 2mA (yApAnI saDa thayo cha 'taeNaM tujjhe puDhavi peccemANA jAva ubadavemANA tiviha tiviheNaM jAva egaMtavAlA yAvi bhava:' 2mA zata pRthvIthAna cagadavAthI mADIne mAravA paryantanI kriyA karanArA tame leke trividha prANAtipAtanuM trividha sevana kare che. te kAraNe tame asayatathI laine ekAntabAla sudhInI avasthAvALA
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ 804 bhagavatImUtro abhighnantaH, vartayantaH, zleSayantaH, saMghAtayantaH, saMghaTTayantaH, paritApayantaH, klamayantaH, upadravayantastrividhaM kRtAdilakSaNaM trividhena manaHmabhRtinA karaNena yAvat-asaM yatA, apratihatapApakarmANa., sakriyAH, asa vRttAH, ekAntadaNDAH, ekAntavAlAH atyantAjJAzcApi bhavatha, 'taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI'-tata khalu te anyayUthikA anyatIthikAstAna sthavirAn bhagavataH evam vakSyamANAprakAreNa avAdiSuH-tujjhe NaM ajo ! gasasANe agate vItimijjamANe abItikka te rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme asa pate he- AryAH ! sthavirAH ! yUyaM khalu gamyamAnam agata vyatikramyamANam ulladhyamAnam, atikrAntas anullaSitam rAjagRha nagaraM saMpAptukAmam bAla mAne jAte ho / yahAM prathala yAvat zabda se " abhighnantaH, vartayantaH, zleSayantaH, saghAtayantaH, saMghayantaH, paritApayantaH, balama yantaH ' ina kriyApadoM kA saMgraha huA hai / dUsare yAvat zabda se ' asa banAH, aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asa vRttAH, ekAntadaNDAH' ina padoM kA sa graha huA hai| 'taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI' isake bAda una anyathathikoM ne una sthavira bhagavantoM se kyA kahA lo ise yoM prakaTa kiyA gayA hai'tujjhe NaM ajjo ! gamabhANe agate, bItikkalijjamANe avItikkate, rAyagihaM nayaraM mapAviukAme asaMpate' he Aryo ! Apa loga gamyamAna sthala ko agata, vyatikrasyamANa sthala ko avyatikrAnta-atullaghita, tathA prApta karane kI icchA ke viSayabhUta hue rAjagRha nagara bhAnapAna yAya ch|. paDelA 'jAva' (yAvat ) 54thI 'abhighnantaH, vartayantaH, zlepayantaH, saMghAtayantaH, saMghaTTayantaH, paritApayantaH bhane klamayantaH' yA ThiyApahone 9 42vAmA mAyA cha bhane mIon 'jAva' (44-d) panthI asaMyatA aviratAH, apratihatapApakarmANaH, sakriyAH, asaMvRtAH, ekAntadaNDAH' mA pani Dara 43vAmA mAvyA cha 'taeNaM te annautthiyA te zere bhagavaMte evaM kyAsI' tyA256 te 52tAyAta 2thapi2 sAvatA mA pramANu yutujjhe NaM ajo ! gamamANe agate, vItikkasijjamANe abItikkate, rAyagihaM nayaraM sa pAciukAme asa patte' hu aaye| tame soch| ganyamAna (nyo vAma Avatu hoya) sthaLane agata mAne che. vyatikramsamANa (ALa gavAmA AvatA) sthaLane agyatikAnta (anula ghita) mAno che, tathA rAjagRha nagare pahoMcavAnI icchAvALAne
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. TIkA za.8 u.7 ma. 2 pradveSakriyAnimittakAnyatIthikamatanirUpaNam 805 masaMprAptam bhavatIti manyadhve, taeNa' te therA bhagavato te abhauthie evaM'vayAsI 'tataH khalu te sthavirA bhagavantastAn anyayUdhikaoNn anyatIthikAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-jokhallu ajjo ! amhe gamamANe agae vIikkamijamANe avIikkate rAyagiha nagaraM jAva asaMpatte' he AryAH ! no khallu vayam gamyamAnam agatam vyatikramyamANam avyatikrAntaM rAjagRhaM nagaraM yAvat saMprAptukAmam asa prAptaM bhavatIti manyAmahe, apitu-'amhANaM ajjo ! gamamANe gae vItikkamijjamANe vItikkaM te rAyagiha nayaraM sapAviukAme saMpate' he AryAH ! anyatIrthikA ! asmAkaM mate gamyamAnaM gataM vyatikramyamANaM vyatikrAntaM rAjagRha nagaraM sa prAptukAmaM sa prAptaM bhavati, 'tujzeNaM appaNAcena gamamANe agae vIikkamijamANe avITakkaMte rAyagiha' nayaraM ko asa prApta mAnate haiM, 'taeNaM te therA bhagavato te anlauthie evaM vayAsI' unakI aisI bAta sunakara sthavira bhagavaMtoMne una anya yarthikoM se aisA kahA- 'No khalu ajjo ! amhaM gamamANe agae, vIDakamijjamANe avIikate, rAyagi nayaraM jAva asa patte' he AyeM! hama loga gamyamAna ko agata, vyatikramyamANa ko anulla dhita aura prApta karane kI icchA ke viSayabhUta hue rAjagRha nagara ko ala prApta nahIM mAnate haiM, api tu-' amhANa ajjo ! gamamANe gae, bItikamijjamANe vItika te, rAyagihaM nagaraM sapAviukAme sapatta 'he Aryo! hama loga gamyamAna ko gata, vyatikramyamANa ko ulla dhita, tathA prApta karane kI icchA ke viSayabhUta bane hue rAjagRha nagara ko saprApta mAnate haiM 'tujjhe Na appaNA ceva galamANe agae, vItikamijjamANe bhATe tame az 2423 nagara maA NA mAnA ch| tae NaM te therA bhagavato te annauthie eva vayAsI' bhanI mAvI pAla sAmajAna ta sthavira satAne te paratIbiDIne mA prabhAdo yu-No khalu ajo! aha gamamANe agae, vIikkamijjamANe avIikate, rAyagi nayaraM jAva asa patta' 40 ! - ymAnane agata, vyatikramsamANane anula ghita ane rAjagRha nagara ne prApta karavAnI IcchAvALA mATe rAjagraha nagara asa prApta che, evu mAnatA nayI ! 'tumhANaM anno ? gamamANe gae, vItikkamijjamANe vItikkaMte, rAyagiha nayaraM sa pAviukAme sa patte' 3 mA ! mame bhyabhAnane gata, vyatikramamANane ukalaMdhita ane rAjagRha prApta karavAnI icchAvALA mATe rAjagRha nagara prApta mAnIe chIe eTale ke rAjaguDanagare pahoMcavAnI IcchAthI nIkaLe bhAsa nagara pahAyalaya ke mema mAnI chIme -'tujje NaM appaNA
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ 806 bhagavatImatre jAvaasaMpate' yUyaM khalu AtmanA svayameva caiva gamyamAnam agataM, vyatikramyamANam avyatikrAntaM rAjagRhaM nAma nagaraM yAvat saMprAptukAmam asaMprAptaM bhavati iti manyava, 'taeNaM te therA bhagavaMto annautthie evaM paDihaNe ti, paDihaNinA, gaippavAraM nAma amjhayaNaM pate vaiMsa' tataHkhalu te virA bhagavantaH anyayUthikAna anyatIthikAn evam uktaprakAreNa pratighnanti niruttagana kurvanti pratihatya niruttarIkRtya gatiprapAtaM nAma adhyayanaM prajJApitavantaH, gateH pravRtteH kriyAyAH prAtaprapatanaM sa bhavaH prayogAdiSvartheSu vartenaM gatiprapAtastatmatipAdakamadhyayanaM gatiprapAtaM tatprajJApitavantaH prarUstivantaH gativicArapastAvA dityAzara : sU0 2 // adhIikkate, rAyagihaM nayaraM jAva asa patte' parantu he Aryo ! tuma loga hI svayaM isa bAta ko mAnate ho ki jo gamyamAna hotA hai yaha agata hotA hai, jo vyatikranyamANa hotA hai vaha anulla dhita hotA hai tathA prApta karane kI icchA kA viSayabhUta gajagRha nagara asa prApta hai / 'taeNaM te thega bhagavaMto annautthie eva paDihaNeti, paDihaNittA gaipavAyaM nAma ajjhayaNa pannavaiMsu' isa taraha se una sthavira bhagavatoM ne una anyayUthikoM ko niruttara kara diyA. niruttara karake bAda meM unhoM ne gatiprapAta nAma kA adhyayana prajJAsti kiyA / gati-pravRtti kriyA imakA prapatana-saMbhava-prayogAdi arthomeM bartanaisakA nAma hai gatimapAta, isa gatimapAtakA pratipAdaka jo adhyayana hai vaha gatiprapAna haiN| ima gatiprapAna adhyayana kI unhone marUpaNA imaliyekI ki yahAM para gati ke vicAra kA prakaraNa cala rahA hai ||102||cev gamamANe agae, bItikkamijjamANe abokkate, rAyagiha nayaraM jAva asaMpatta' hai mAryo / tame sopAte / geSu bhAta ch| bhyabhAna bhagata khAya cha, vyatikramsamANu je sthaLa hoya che te agyatikAnta hoya che ane rAjagRha nagara prApta karavAnI icchAvALA mATe rAjagRha nagara asa prApta hoya che. 'tae NaM te therA bhagavaMto anautthie evaM paDihaNe ti, paDihaNittA gaippavAyaM nAma ajjhayaNaM panavaiMsu' sAzata sii| zana ta sthavira maga toe te paratIrthikane nirUttara karI dIdhA temane nirUttara karIne temaNe gatiprapAta nAmanA adhyayananI prarUpaNa karI gatinu (pravRtti athavA kriyAnuM) prapatana ( saMbhava prayegAdi arthomAM vartana) eTale gataprapAta A gatiprapAtanuM pratipAdana karanAruM je adhyayana che tene gatipAta adhyayana kahe che. ahI gatinuM prakaraNa cAlI rahyuM che, tethI temaNe gatiprapAta adhyayana prarUpaNa karI che sU0 2 |
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ 807 prameyacandrikA TIkA za.8 u.7 mR.3 gatipapAtAdhyayananirUpaNam gatiprapAtAdhyayanavaktavyatA / mUlam -'kaivihe NaM bhaMte ! gaippavAe papaNatte ? goyamA ! paMcavihe gaippavAe paNNatta, ! taMjahA-payogagaI, tatagaI, vaMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI, etto Aravbha, payogapayaM niravasesaM bhAgiyatvaM jAva settaM vihAyagaI, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' // 3 // aTThamasayassa sattamo uddeso smmttoN| ___ chAyA-katividhaH khalu bhadanta ! ganiprapAtaH prajaptaH ? gautama ! paJca vidho gatiprapAtaH prajaptaH, tadyathA-prayogagatiH, tatagatiH, vandhanacchedanagatiH, upapAtagatiH, vihAyogatiH, ita Arabhya prayogapadaM niravazeSa bhaNitavyam , yAvat sA epA vihAyogatiH, tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 0 3 / / . aSTamazatakasya saptama uddezakaH samAptaH / / gatiprapAtAdhyayanavaktavyatA 'kAvihe NaM bhaMte / gahappavAe paNNatta' ityAdi / sUtrArtha- (kaiviheNaM bhaMte / gahappavAe paNNatte) he bhadanta / gatiprapAta kitane prakArakA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe gaippavAe paNNatte) gatiprapAta pAMca prakArakA kahA gayA hai| (taMjahA) jaise- (paogagaI, tatagaI, baMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI) prayogagati, tatagati, baMdhanacchedanagati, upapAtagati aura vihAyogati (etto Arambha paogayaMcaniravasesaM bhANiyavvaM jAva se tta vihAyagaI seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti) yahAMse lekara prayogapada pUrA kahalenA cAhiye yAvat vaha yaha vihAyogati hai- yahAMtaka. he gatiprAdhyayananI patavyatA'kaivihe gaM bhaMte ) gaippavAe paNNatte ? 'sUtrA- (kAvihe NaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte ? ) mahanta / gatiapAtanA l 2 4aa cha ! ( goyamA) 3 gautama ! (paMcavihe gaDappavAe paNatte ) gatiprapAta pAya prA2nA yA che. (taMjahA) te pAMyA nAya pramANe cha (paogagaI) prayogapati,(tatagaI) tatagati, (baMdhaNa cheyaNagaI) dhana chana gati, (ukvAyagaI) apAtagati (vihAyagaI) bhane viDAyogati (etto Akhma pogapayaM niravasesa bhANiyavvaM jAva setta vihAyagaI-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) ahIthI zarU karIne te A vihAgati che tyAM sudhInu prajJApanAnu 16mu "prayAga, pada
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra TIkA-atha gatiprapAtasyaiva bhedAn prarUpayati-'kaiviheNaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte ! gautamaH pRcchati he bhadanta ! katividhaH khalu gatiprapAtaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavihe gaippavAe paNNatte' he gautama ! paJcavidhaH gatiprapAtaH prajJaptaH 'taMjahA-payogagaI, tatagaI, baMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI, tadyathA-payogagatiH, tatagatiH, bandhanacchedanagatiH, upapAtagatiH vihAyogatiH, atra gatimapAtabhedaprakrame yadgatibhedaM bhaNitam, tadgatidharmatvAtmapAtasya, gatibhedabhaNane gatiprapAtabhedA eva bhaNitA bhavantIti no viSayAntaram bhadanta ! jaisA Apane yaha pratipAdita kiyA hai, vaha sarvathA aisA hI hai- he bhadanta ! vaha sarvathA aisA hI hai- aisA kahakara ve gautama yAvat sthAna para virAjamAna ho gye| TIkArtha- sUtrakArane isa sUtra dvArA gatiprapAtake bhedoMkI prarUpaNA kIhai- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kaiviheNaM bhaMte ! gaippavAe paNNatte' he bhadanta ! gatiprapAta kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu ne kahA- 'goyamA' he gautama! 'paMcavihe gahappavAe paNNatte' gatiprapAta pAMca prakAra kA kahA gayA hai ' taMjahA' jo isa prakAra se hai-'paogagaI, tatagaI, ghaMdhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAya. gaI' prayogagati, tatagati, baMdhanacchedanagati, upapAtagati, vihAyogati / yahAM gatiprapAta ke bheda prakaraNa meM jo gati ke bhedoM kA kathana kiyA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki prapAta gati kA dharma hai. pUrepUruM kahevuM joIe gautamasvAmI kahe che he bhadanta ! ApanI vAta kharI che. huM bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te yathArtha ja che A pramANe kahIne vaNA namaskAra karIne teo temanA sthAne besI gayA. TIkAtha-sUtrakAre A sUtramAM gatiprapAtenA bhedanI prarUpaNa karI che gatiprapAtane anulakSIne gautabhasvAmI mApIra prabhune meve| na che che 3-'kAviheNaM bhaMte ! gaDappavAe paNNatte 1 mahanta ! gatipAtanA sA pra.2 4aa cha ? mahAvIra prbhune| uttara - 'goyamA' he gautama paMcavihe gaippavAe paNNatte taMjahA' gatiyAtanA nAya pramANe pAMya pra42 4aa cha- 'pabhogagaI, tatagaI, baMdhaNa cheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI' (1) prayogagati, (2) tatagati, (3) madhana chedanagati, (4) upapAta gati ane (5) vihAgati ahIM gatiprapAtanA prakaraNamAM gAtanA bhedonuM je pratipAdana karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke prapAta gatine dharma che, tethI gatinA bhede kahevAmAM Ave tyAre gatiprapAtanA bheda kahevAmAM AvyA
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za.8 u.7 8.3 gatimapAtAdhyayananirUpaNam 809 ityAzayaH, tatra prayogasya satyamanaHprabhRtikasya satyamanoyogAdivyApArasya paJcadazavidhasya gatiH pravRttiH prayogagatiH, tatA-vistIrNA gatiH tatagatiH, etAvatA tatasya-grAmanagarAdikaM gantu pravRttatvena, taccApAptatvena tadantarAlapathe vartamAnatayA prasAritakramatayA ca vistAraM gatasya gatiH, tatovA'vadhibhUtagrAmAdenagarAdau gatiH, tatagatiH, yathA devadatto grAma gacchati ityAdi bandhanasya karmaNaH sambandhasya vA chedane abhAve sati yA gatiH sA vandhanacchedanagatiH yathA jIvasya zarIrAta , zarIrasya vA jIvAd bandhacchedanagatiH, upapAtagatistu triataH gati ke bhedoM ke kahane para gatiprapAta ke bheda hI kahe gaye haiM aisA jJAna ho jAtA hai ataH isa prakAra ke kathana meM viSayAntara kA kathana kiyA gayA hai aisA nahIM jAnanA cAhiye / satyamanaH Adi ke vyApAra rUpa jo pandraha prakAra kA yoga kahA gayA hai-usakI gati pravRtti kA nAma prayogagati hai / arthAt satyamanoyogAdi vyApAra dvArA jo mana vagairaha ke pudagaloM kI gati hotI hai-vaha prayogagati hai| vistIrNagati kA nAma tatagati hai. jaise grAma nagara Adi meM jAne ke liye koI puruSa apane sthAna se to nikala gayA, parantu vaha abhItaka usa grAma Adi meM pahuMca nahIM pAyA hai. bIca mArga meM hai. aba vaha jo jaldI2 caraNa usa gAMva taka pahu~cane ke liye baDhA rahA hai so usakI gati kA nAma tatagati hai / tAtparya yaha hai. ki avadhibhUta grAma Adi se jo nagarAditaka jAnA hotA hai-aisI usa vistRtagatigamana kA nAma tatagati hai. jaise jinadatta amukasthAna se che, e vAta jANavAmAM AvI jAya che. tethI A prakAranA kathanamAM viSayAntara karavAmAM AvyuM che ema mAnavuM joIe nahIM satyamana Adine vyApArarUpa (pravRttirUpa) je paMdara prakArane vega kahevAmAM AvyA che. tenI gati pravRttinuM nAma prAgagati che. eTale ke satyamanAyega Adi vyApAra dvArA mana vagerenA pudgalenI je gati thAya che, te gatine pragati kahe che. viratIrNa gatine tatagati kahe che. jema ke kaI gAma ke nagaramAM javAne mATe kaMI mANasa pitAne sthAnethI upaDe che AvI rIte tyAM javAne mATe upaDayA pachI tyAM jaldI pahocavA mATe te mArgamAM pitAnI jhaDapa vadhArI de che. te tenI te gatine tatagati kahe che. eTale ke amuka gAmathI bIje gAma ke nagare javAne mATe je vistRta gati karavAmAM Ave che, tene tatagati kahe che jemake jinadatta amuka sthaLethI bIjA gAma sudhI jAya che, te tenI te gatine tatagati kahe che
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ 810 bhagavatIsUrya vidhA, kSetra-bhava-nobhavabhedAta tatra nairayikatiryag naradevasiddhAnAM yat kSetre upapAtAya utpAdAya gamanaM sA kSetropapAtagatiH, yAcanaira yikAdInAmeva svabhave upapAtarUpA gatiH sA bhavopapAtagatiH, yacca middhapudgalayorgamanamAtraM sA no bhavopapAtagatiH, 'vihAyogatizca spRzadgatyAdikA'nekavidhA AkAze gamanaM vihAyo gatiH, yathA paramANoH lokAntaparyantaM gatirbhavati, ita Arabhya prajJApanAyAM poDazaM prayogapadaM bhaNitam taccedApi niravazepam bhaNitavyam , tadavadhimAha-yAvat sA epA vihAyogatiH prajaptA / tathAcI prajJApanAyAm dUsare gAMva taka jAtA hai / kSetra, bhava aura nobhava ke bheda se upapAtagani tIna prakAra kI hotI hai / inameM nairayika, tiryaMca, manuSya, deva aura siddha inakA jisa kSetra meM utpAda honA hotA hai-vahAMtaka jo inakA gamana hai vaha kSetropapAtagati hai / nairayika Adi jIvoM kI hI jo apane bhava meM utpAdarUpa gati hai vaha bhavopapAtagati hai / tathA siddha aura pudgala kA jo gamanamAtra hai vaha no bhavopapAtagati hai / bandhanachedanagati vaha hai jo bandhana ke athavA karmasaMbadha ke abhAva hone para hotI hai. yaha gati jIva mukta zarIra kI yA zarIramukta jIva kI hotI hai| vihAyogati aneka prakAra kI hai| AkAza meM gamana karanA isakA nAma vihAyogati hai / jaise paramANu kI 'lokAntataka gati hotI hai / yahAM se-gati se lekara prajJApana meM 16 bAM prayogapada kahA gayA hai vahI prayogapada vihAyogati taka yahAM para bhI saMpUrNa rUpase kahanA cAhiye / prajJApanA meM aisA kahA hai 'baMdhaNa* , kSetra, bhava ane nabhavanA bhedathI upapAta gati traNa prakAranI hoya che. utpAdana kSetra paMtanA gamanarUpa gatine kSetro papatagati kahe che. nAraka, tiya ca, manuSya, deva ane siMddhane je kSetramAM utpAda thavAne haya, te kSetra paryantanuM temanu je gamana thAya che te gamanane kSetrApAta gati kahe che nAraka Adi nI je pitAnA bhavamAM utpAdarUpa gati che, te gatine bhApati gati kahe che. tathA siddha ane pudagalanuM je gamanamA hoya che, tene bhapapAta gati kahe che. je gati karmabaMdhano abhAva heya tyAre thAya che, te gatine ba dhanada gati kahe che. A prakAranI gati jIvamukata zarIranI ke zarIra mukta jIvanI hoya che. vihAgati aneka prakAranI che AkAzamAM gamana karavuM tenuM nAma vihAgati che jema ke paramANunI lokAnta sudhI gati thAya che gatinuM pratipAdana karavA mATe prajJApanAmAM 16 muM prayogapada ApavAmAM AvyuM che te praga pAnuM pahelethI vihAgati paryanta samasta kacana ahIM paNa karavuM joIe prajJApanAmAM evuM
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.8 u.7 sU.3 gatirmapAtAdhyayananirUpaNam 811 'vadhaNacheyaNagaI, uvavAyagaI, vihAyagaI' ityAdi, bandhanacchedanagatiH upapAtagatiH, vihAyogatiH 'ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvannAha-'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ti he bhadanta ! tadevaM bhagavadukta sarva satyameva, he bhadanta ! bhavadukta' sarva satyamevetyAzayaH // mU0 3 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagaDhallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalita. kalApAlApaka-pravizuddha-gadyapadyanaikagraMthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati-kolhApurarAja-pradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri- jainAcArya -jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "dhIbhagavatImatrasya" "prameyacandrikA"''khyAyAM vyAkhyAyAM aSTamazatakasya saptamoddezakaH samAptaH // 8-7|| chedhaNagaI, ubavAyagaI, vihAyagaI ' ityAdi. anta meM gautama svAmI bhagavAn ke vAkya ko svIkAra karate hue kahate haiM-'sevaM bhate ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA saba satya hI hai. Apake dvArA kahA gayA saba satya ho hai / / mR03 / / / jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatI' sUtrakI prameyacadrikA vyAkhyAke AThaveM zatakakA saptama uddezaka samApta 8-7 tyu cha hai- 'vaMdhaNa cheyaNagaI, ucavAyagaI, vihAyagaI' yA mante gautama svAmI bhAvAra prabhunA yAnI svii4|2 42tA 49 cha- 'seva bhaMte ! seva bhaMte! tti' he bhadanta ! Apa sAcu ja kahe che ! he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sava thA satya che ema kahIne vaMdaNa namaskAra karIne gautama vAmI ucata sthAne ne vimAna yayA // 3 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAne AThamA zatakane sAtame uddezaka samApta, 8-7