Bhagwati Sutra Part 06

SR No.: 009316
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1964
Total Pages: 811
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_bhagwati
File Size: 47 MB

Page 362

भगवतीसूत्रे
-
1
कार्यकरणाभ्यासेन जायमाना बुद्धिः कर्मजा यथा कृषकादीनां कृषिकार्यादौ निपुणता जायते ३ । चिरकालव्यवहारानुभवजन्या बुद्धि: पारिणामिकी- यथा वृद्धादीनाम् ४। श्रुतनिश्रितं चतुर्विधम् १ अवग्रहः २ ईहा, ३ अवायः, ४ धारणा च, aa raast afarः १ अर्थावग्रहः, २ व्यञ्जनावग्रहश्व | अर्थावग्रहः पञ्चेन्द्रियैः मनमा च षष्ठेन जायते । व्यञ्जनविग्रहः श्रोत्र - प्राण - रसना - स्पर्शनरूपचतुरिन्द्रयैः जायते । अर्थावग्रहवत् ईहा, अत्रयः, धारणा चापि प्रत्येकं षडूविधा । व्यञ्जनावग्रतुर्विधः सर्वमेलनेन ६+६+६+६+४ = २८ अष्टाविंशति भेदाः तेषां च१बहुग्राही, २ अल्पग्राही, ३ बहुविधग्राही, ४ अल्पविधग्राही, ५ क्षिमः, अक्षिमः, को हुई । कार्यकारणके अभ्यास से जायमान जो बुद्धि है वह कर्मजा बुद्धि है । जैसे किसान आदिकोंको अपने कृषिकर्म आदिमें निपुणता हो जाती है । चिरकाल से लौकिक व्यवहार का अनुभव करते२ जो बुद्धि आ जाती है वह पारिणामिकी वृद्धि है जैसे अनुभवी वृद्धादिक पुरुषोंकी बुद्धि । श्रुतनिश्रित मतिज्ञान चार प्रकारका होता है. अवग्रह ईहा, अवाय और धारणा इनमें अर्थावग्रह और व्यञ्जनावग्रहके भेद से अवग्रह ज्ञान दो प्रकारका होता है । अर्थावग्रह पांच इन्द्रिय और छठे मन से उत्पन्न होता है. व्यञ्जनावग्रह-श्रोत्र, प्राण, रसना और स्पर्शन इन चार इन्द्रियों से उत्पन्न होता है । अर्थावग्रह की तरह ईहा, rare और धारणा. ये भी प्रत्येक पांच इन्द्रिय और छठे मन से उत्पन्न होता है. व्यञ्जनावग्रह ४ प्रकारका है । इस तरह अवग्रह ईहा, अवाय, धारणा इन सबके ६+६+६-६+४=२८ भेद हो जाते हैं । ये अवग्रहादिक बहुग्राही, अल्पग्राही, बहुविधग्राही, अल्पविधग्राहो, क्षिप्रग्राही અભ્યાસથી થવાવાળી બુદ્ધિ તે ક`જા બુદ્ધિ છે. જેવી રીત ખડુતાદાને પોતાના કાર્યોંમાં નિપુણતા થઈ જાય છે લાંબા કાળથી લૌકિક વહેવારને અનુભવ કરતાં કરતાં જે બુદ્ધિ આવી જાય છે તે પારિણામિકી બુદ્ધિ છે. જેવી રીતે અનુભવી વૃદ્ધ પુરુષાની હોય છે શ્રુતનિશ્રિત મતિજ્ઞાન ચાર પ્રકારનુ હેાય છે અવગ્રહ, ઇહા, અવાય અને ધારણા, તેમાં અર્થાવગ્રહ અને વ્યંજનાવગ્રહના ભેદથી મવગ્રહ એ પ્રકારના હોય છે. અર્થાવગ્રહ પાંચ ઇન્દ્રિય અને છઠ્ઠા મનથી ઉત્પન્ન થાય છે. વ્યંજનાવગ્રહુ શ્રોત્ર, ઘ્રાણુ, રસના અને સ્પન એ ચાર ઈન્દ્રિયાથી થાય છે. અર્થાવગ્રહની માફક ઇહા, અવાય અને ધારણુ પણ પ્રત્યેક પાચ ઇન્દ્રિય અને ! મનથી ઉત્પન્ન થાય છે. વ્યંજનાવગ્રહ ચાર પ્રકારનું होय छे से रीते अवग्रह, हड्डी, अवाय, धारणा से अधाना ६+६+६+६+४=२८_लेख थाय छे मे अवग्रहादिङ महुग्राही, मह्यग्राही, महुविषग्राही, मस्यविधग्राही, क्षित्र
३४८