________________
भगवतीमत्रे न्ति, तथाच ज्योतिबिकाश्चन्द्रादयः, वैमानिकाश्च सौधर्मादयो नियमतो मतिश्रुतावधिज्ञानिनः, नियमतश्च मत्यज्ञान-श्रुताज्ञान-विभङ्ग ज्ञानिनश्च भवन्ति । गौतमः पृच्छति- सिद्धाणं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! सिद्धाः खलु किं ज्ञानिनो भवन्ति? अज्ञानिनो भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा! णाणी नो अन्नाणी, नियमा एगनाणी, केवलनाणी' हे गौतम ! सिद्धाः खलु ज्ञानिनो भवन्ति, नो अज्ञानिनो भवन्ति, तत्रापि नियमात् नियमतः एकज्ञानिनः केवलज्ञानिनो भवन्ति, नतु आभिनिबोधिकादि ज्ञानिन इति भावः। ___इदमत्रावधेयम्-ज्ञानं पञ्चविधं १ मतिज्ञानम् (आभिनियोधिकज्ञानम् ), २ श्रुतज्ञानम्, ३ अवधिज्ञानम्,४ मनःपर्यवज्ञानम् , ५ केवलज्ञानञ्च। तत्र स क्षेपतो ज्ञानं द्विविधं-प्रत्यक्षं, परोक्षश्च । तत्र प्रत्यक्षं द्विविधं प्रज्ञप्तम्-१ इन्द्रियप्रत्यक्षम् चंद्रादिक ज्योतिषीदेव और सौधर्मादिक वैमानिकदेव नियमसे सतिज्ञानवाले, श्रुतज्ञानवाले, और अवधिज्ञानबाले होते हैं और नियमसे मत्यज्ञानवाले, श्रुतअज्ञानवाले और विभंगज्ञानवाले होते हैं । अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं 'मिद्वाणं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! सिद्ध क्यो ज्ञानी होते है या अज्ञानी होते है ? उत्तरमें प्रभु कहते हैं 'गोयमा' हे गौतम ! 'णाणी, णो अन्नाणी सिद्धनियमसे ज्ञानी होते हैं अज्ञानी नहीं होते हैं । जानीमें भी वे केवलज्ञानी होते हैं । इली कारण उन्हें यहाँ 'एगनाणी केवलनाणी' ऐसा कहा गया है । अन्य आभिनिबोधिक ज्ञानवाले वे नहीं होते हैं। यहां ऐसा समझना चाहिये सिद्धान्तकी दृष्टिसे ज्ञान पांच प्रकारका होता है १ मतिज्ञान,
२ श्रुतज्ञान, ३ अवधिज्ञान, ४ मनःपर्यवज्ञान, ५ केवलज्ञान दार्शनिक - शैलीसे इन पांचों ज्ञानोंको दो विभागमें विभक्त किया गया है एक
અને સૌધર્માદિક બૈમાનિકદેવ નિયમથી મતિજ્ઞાનવાળા, શ્રતજ્ઞાનવાળા અને અવધિજ્ઞાનવાળા હોય છે તેમજ નિયમથી મત્યજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને વિભ ગ જ્ઞાનવાળા હોય છે. 'सिद्धाणं भंते पुच्छा' हे भगवन! सिद्धी जानी खाय छ । अज्ञानी ? 8.-'गोयमा' 3 गीतमा 'नाणी नो अन्नाणी' सिद्ध नियमथा ज्ञानी होय छ भने ज्ञानीमा पण तेमा जानी हाय छ तर रो रोमाने मी 'एग नाणी केवलनाणी' એવું કહ્યું છે. બીજા આભિનિબેધિક જ્ઞાનવાળા તે હેતા નથી અહીં એવું સમજવાનું છે કે સિદ્ધાંતની દ્રષ્ટિએ જ્ઞાન પાચ પ્રકારનું છે ૧ મતિજ્ઞાન, ૨ શ્રુતજ્ઞાન, ૩ અવધિજ્ઞાન, ૪મનઃ પર્યવસાન, ૫ કેવળજ્ઞાન દાર્શનિક શૈલીથી આ પાંચ જ્ઞાનેને બે ભાગમાં