________________
७३४
भगवतीसूत्रे भवति ? भगवानाह-'गोयमा ! सिय तिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय पंचकिरिए' हे गौतम ! नरयिको परकीयौदारिकशरीरमाश्रित्य कायं व्यापारयति तदा स्यात् कदाचित् त्रिक्रियो भवति, स्यात् कदाचित् चतुष्क्रियो भवति, म्यात कदाचित् पञ्चक्रियो भवति, तथाच नैरयिकः यतः औदारिकशरीरवन्तं पृथिव्यादिकं स्पृशति, परितापयति, विनाशयति च, अतःऔदारिकशरीरमाश्रित्य कदाचित् त्रिक्रियः कदाचित् चतुष्क्रियः कदाचित् पञ्चक्रियो भवति, अक्रियस्तु नैरयिको न भवति, तस्यावीतरागत्वेन क्रियाणामवश्यंभावात् । गौतमः पृच्छति-'अमुरकुमारेणं भंते ! ओरालियसरीराओ कइकिहोता है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं- 'गोयमा' हे गौतम ! 'सिय तिकिरिए सिय चउकिरिए ' सिय पंचकिरिए' नारक जीव कदाचित्-तीन क्रियाओंवाला होता है, कदाचित् चार क्रियाओंवाला होता है कदाचित पांच क्रियाओं वाला होता है । तात्पर्य कहने का यह है कि जब एक नारकजीव परकीय
औदारिक शरीरको आश्रित करके कायका व्यापार करता है तब वह औदारिक शरीरवाले पृथिव्यादिकका स्पर्श करता है, उसे परितापित करता है, और विनष्ट भी करता है. इस लिये औदारिक शरीरको आश्रित करके वह कदाचित् तीन क्रियावाला और कदाचित चारक्रियावाला और कदाचित् पांच क्रियावाला कहा गया है। नारक जीव अक्रिय-नहीं होता है। अक्रिय वीतराग जीव ही होता है । नारक जीव वीतराग नहीं होता है। इसलिये इसमें क्रियाओंका होना अवश्यंभावी है। अब गौतमम्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं
यामापागा होय छ ? महावार प्रभुने। उत्त२-'गोयमा' गौतम! 'सिय तिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय पंचकिरिए' ना२४ 94 या२४ त्रय यायावाणा डोय छे, કારેક ચાર ક્રિયાઓ વાળ હોય છે અને કયારેક પાંચ ક્રિયાઓવાળા હોય છે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યારે નારક જીવ પરકીય ઔદારિક શરીરને આશ્રિત કરીને કાયને વ્યાપાર કરે છે, ત્યારે તે પૃથ્વીકાય આદિને સ્પર્શ કરે છે, તેને પરિતાપિત પણ કરે છે અને તેમને નાશ પણ કરે છે. તેથી દારિક શરીરને આશ્રિત કરીને કયારેક તેને ત્રણ ક્રિયાવાળે, ક્યારેક ચાર ક્રિયાવાળે અને કયારેક પાંચ Wિાવાળે કહ્યો છે. નારક જીવ અયિ (ક્રિયા રહિત) હેતો નથી વીતરાગ જીવ જ અપ્રિય હોય છે. નારક જીવ વીતરાગ અવસ્થાવાળા હોતે નથી. તેથી તેમાં નારક જીવમાં). ક્લિાઓને સદભાવ અવશ્ય હોય છે.