Book Title: Najjaraj Yashobhushanam
Author(s): Embar Krishnamacharya
Publisher: Oriental Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034564/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta 34 87 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Published under the authority of the Government of His Highness the Maharaja Gaekwad of Baroda No. XLVII General Editor: B. BHATTACHARYYA, M. A., Ph. D. NANJARAJAYASOBHUSANA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NANJARAJAYASO 225 OF ABHINAVA KALIDASA Critically edited with Introduction and Index BY EMBAR KRISHNAMACHARYA, Sanskrit Pathasala, Vadtal. 1930 ORIENTAL INSTITUTE BARODA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pages 1 to 270 printed by Manilal Itcbaram Densi, at the Gujerati News Printing Press, Bake House Lane, Fort, Boinbay, and the remainder by R. R. Bakhale, at the Rombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Home, Sandhurst Road, Girgaon, Bombay. AND Pablished on bebalf of the Government of His Highness the Maharaja Gaekwad of Baroda by Renoytosh Bhattacharyya, at the Oriental Institute, Baroda, Price Rs. 5-0-0. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION The Nanjarajayas'obhasana now presented to the public as No. XLVIII of the Gaekwad's Oriental Series is an Alankara work similar to the Prataparudrayas'obhusana. The author Narasimhakavi, in the pages of the work, gives an account of the science of Rhetorics and cites as illustrations for the various forms of Alankara etc. his own stanzas describing the qualities of his patron. Nanjaraja who is thus glorified by Narasimhakavi played an important part in the administration of the kingdom of Mysore in the middle of the 18th century. From the passages of the work quoted below it can be ascertained that Nanjaraja was born in the Royal family of Kalale", that his father3 was one Viraraja, that he had an elder brother by name Devaraja, that he was the disciples of Saundaresaguru, and that he possessedo much learning and was himself a patron? of learning. That he was also a staunch worshipper of Siva is known from several passages in the work. The works attributed to his authorship are the following : 1. Sangitagangadbara. 2. Halasyamahatmyam. 3. S'ivabhaktivilasa. 4. Kakudgirimahatmyam. 5. Kasimahimartha-Darpanam. 6. Kasikandam. 7. Garalapurimahatmyam. 1. Pablished in the Bombay Sanskrit Series as No. LXV in 1909. 2. F311 sarana agaala (p. 13); Fodrakt (p. 14). 3. Diariameno (p. 159). 4. FIGHT (p. 202). ain494919 etc. (p. 157). 6. farah: SHIRT (p. 9). 7. ARTIST HIFTTT TIHEERA tescia: (p. 89). 8. This is substantiated by the fact that his family God was the image in the Nanjangud temple and that he made some additions to and restored some portions of the temple itself (vide Mysore Gazetteer by Lewis Rice vol. II p. 289.) 9. The first is a Sangkrit work; while the rest are in Canarese. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. Vighnes'varavratakalpa. 9. S'ivagita. S'ivadharmottaram. 10. 11. Bhadragirimahatmyam. 12. Bharatam. 13. Markandeyapuranam. 14. S'ivabhaktimahatmyam. 15. S'aivadharma. Setumahimadars'a. 16. 17. Haradattacaryamahatmyam. 18. Harivamsa. From the records contained in a palm-leaf manuscript belonging to a village accountant (Shanbhog or Patel) of Ramasamudra Agrahara near Chamarajanagaram, the following details concerning the ancestry of Nanjaraja have been obtained. In the Saka year 1421 called Siddharthi, Krsna Raja of the Yadava kings, accompanied by his elder brother Kantaraja, left Dwarka on the Magha S'uddha Das'ami. After spending some time at the court of Krsna Raja at Vijayanagar, both the brothers reached Kalale a city in the vicinity of Mysore. The residents of Kalale were pleased to have them in their midst and accepted the elder brother as their chief, and with the permission of the Ummatur Raja, who was then the Viceroy of the Vijayanagara Raj, Kantaraja was anointed king of Kalale. Seventh in descent from Kantaraja was Karikalu Mallaraja. The further genealogy is regular which is as follows : Dalavayi Devaraja. Karikalu Mallaraja. I Timma Raja. Muppina Kantaraja. Dalavayi Doddaraja. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat T Viraraja Dodda Raja. Sarvadhikari Nanjaraja. www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ This Sarvadhikari Nanjaraja is the object of glorification in the present work. A detailed history of Nanjaraja regarding the main incidents in his life, is given below, as summarised from the Mysore Gazetteerl by Lewis Rice. A perusal of the pages in this book is sufficient to acquaint us with the glorious rule of Nanjaraja for a period of twenty years beginning with the year 1739, when Nanjaraja was first appointed the Sarvadhikari of the Mysore kingdom. This was in the time of Krsna Raja II, also known as Chikka Krsna Raja or Immadi Krsna Raja, who ruled Mysore from 1734 to 1766. Devaraja was then the Dalavayi or the Commander-in-Chief and his brother, the hero of our work, was the Sarvadhikari or the minister of finance and revenue. The King was only a nominal figure ; and the entire administration was controlled by Nanjaraja, who had also the surname Karachuri. After his return from a successful expedition against Dharapuram in 1746, Nanjaraja gave his daughter in marriage to the king. Three years later, he besieged Devanhalli which was one of the frontier fortresses for the Mysore territory and conquered it after a siege of eight months. He marched against Arcot with a huge army in accordance with an alliance made by him in 1748 to secure for Muhammad Ali the Nawabship of Carnatic. When Muhammad Ali succeeded, Nanjaraja claimed the cession of Trichinopoly and the surrounding possessions upto Cape Comorin according to the terms of the treaty. But as Muhammad Ali was not prepared to hand over the territory, Nanjaraja assisted by the French tried to take it by force. In this he 1. Vido vol. I. p. 362 . It requires to be said here how the princes of Kalale continued to enjoy the Dalavayi and Sarvadhikari posts in the Mysore Raj from one generation to another. As the Ummattor chief cherished a sort of hatred towards both the Mysore Rajas and the Kalale princes, the latter (the Mysore Rajas and the Kalale Princes) developed a growing friendship towards each other. Thus, when in 1610 Seringapatam was conquered and incorporated in the Mysore kingdom, due to the weakness of the Vijayanagara Viceroy, the Mysore Raj entered into a permanent agreement with the Kalale chiefs that the Dalavayi and Sarvadhikari posts in the Mysore Raj should be hereditarily filled in by the members of the Kalale family, It was in this manner that Devaraja and his brother Nanjaraja held the posts of the Commander-in-Chief and the Prime Minister respectively in the time of Ohikka Krishna Raja. (Vide Mysore Gazetteer vol. II. p. 313.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Diji failed, as also in his subsequent attempt to make friends with the English. In the meanwhile, he was urgently called back to the capital by Devaraju, as Seringapatam was then besieged by Salabat Jang, the Subedar of the Deccan. But before Nanjaraja could reach Seringapatam, Devaraja concluded a treaty by which he had to pay fifty-six lakhs of rupees to Salabat Jang. To compensate this loss, Nanjaraja was obliged to curtail expenditure even by reducing a greater portion of his army. In 1756 another trouble arose, when the king Chikka Krsna Raja, not contented with his dependent position, conspired to overthrow the ministry. When the plot was discovered, Nanjaraja, in spite of Deva. raja's advice to take recourse to mild measures, took severe steps to put down the conspiracy. To threaten the king he ordered that the noses and the ears of the conspirators (i. e. the kiog's associates ) should be cut in his (the king's ) very presence. This rude behaviour of Naojaraja and his refusing to listen to Devaraja's advice, displeased the latter to such an extent, that Devaraja left the capital in 1757 and lived at Satyamangalam the remaining portion of his life. This was followed by the Mahratta invasion and the siege of Seringapatam by Balaji Rao. The calamity could only be averted by Nanjaraja's offering to pay thirty lakhs of rupees to the Mahrattas. But as the whole amount could not be raised, some districts had to be pledged to the Mahrattas. After leaving some troops and a few agents to collect the revenue the Mahratta army departed. But Nanjaraja expelled these troops at Haidar's advice and took possession of the districts. This resulted in the second Mahratta invasion in 1759 and the siege of Channapattana by Gopal Hari. Haidar was now placed at the command of the whole army and he, after three months' hard fight, forced the Mahrattas to come to terms whereby thirty lakhs of rupees were to be given to them and they promised to quit the Mysore territory. Subsequently, the troops mutinied for arrears in pay and Haidar was commissioned by Naojaraja to quell the mutiny. Haidar assisted by big Muteaddi Khande Rao, paid off the troops, after a close scrutiny of their demands; and when the troops had left the capital receiving their pay, Haidar placed his guards in charge of the fort and immediately issued orders to confiscate the property of the chief officers in the army for their being ringleaders in the mutiny. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ When a second time the pay of the military fell into arrears and when the king requested Haidar to clear up the situation, Haidar consented to do this, but on condition that Nanjaraja should retire. Thus forced by circumstances Nanjaraja renounced his office in 1759 and retired to Konanur with a Jaghir yielding a yearly income of one lakh, and powers to retain an infantry of 3000 and a cavalry of 1000 horses. Soon after this, his daughter, that was married to the king, died. Some time later, when Haidar was in the midst of serious troubles due to intrigues in the new administration, and when on this account he sought Nanjaraja's protection as a suppliant and a sinner, penitent for his past misconduct, Nanjaraja took compassion on him and gave him all bis troops, and also used his influence with the officers in the state for Haidar to regain his lost power. With the help thus secured, Heidar, as soon as he came into power, forced the Raja to abdicate the throne and took the entire administration in his own hands. In about 1771, when Mysore was threatened by a joint invasion of the Mahrattas and Nizam Ali, Haidar, suspecting secret negotiations of Nanjaraja with his enemies, sent to him a friendly message imploring his presence in the capital at this critical juncture, and when, accordingly, Nanjaraja arrived at Seringapatam in 1772, he treacherously imprisoned him and had him thrown into a cell allowing him most meagre rations even for his bare existence. Nanjaraja did not long outlive this cruel treatment by Haidar and died in prison in the subsequent year i. e. in 1773. Thus ended the life of Nanjaraja, the subject of our present work From the above history it is clear that, though Nahjaraja in his declining years after retirement was not very powerful or happy, the twenty years of his office from 1739 to 1759 were very brilliant and glorious. The influence wielded by him then could not be dreamt even by the king himself. He was thus the virtual ruler of Mysore for the two decades during which he was the Sarvadbikari. It is but natural, therefore, that the author should describe him in the pages of the Nanjarajayas'obhusana in appreciation of the liberal patronage? he received from bim. 1. Achhanda 5171449 x x x artista #9997418a: FANTEISIEH I p. 89. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ There are several passages in the Nanjarajayas'obhtsana where the author gives an account of himself. We learn, for instance, that he belonged to the Sanagaral class of Brahmins and his father: was one S'ivarama. It is probable that this was the same as the S'ivarama mentioned at the end of each Vila sa, in which case it may be surmised that our author learnt the Sastras under his own father, who was himself very pious and learned. The author's Guru' or the religious preceptor was a Sannyasi by name Yogananda. He mentions as his friend a poet by name Tirumalakavi at Alur. It has already been mentioned that the Nanjarajayas'obhusana is a work written on the lines of the Prataparudrayas'obhusana. The similarity in some places is so striking that the same words and sometimes the same sentences too are found in both the works. The order in the treatment of topics is also similar except in a few places, e. g. Dhvani is treated after Nataka-prakarana and Guna after Dosas unlike the Pratdparudrayas'obhusana. In some places, the treatment of subjects and the discussions thereon are more elaborate in the Nanjaraja than in the Pratapa, and in a few places, our author expresses opinions' different from those held by Vidyanatha. A list of geographical names is appended at the end and an account and identification of unfamiliar names among them is given in the Sanskrit Introduction. For fuller details, the readers are referred to the volumes of the Mysore Gazeteer 1. F F HETUST: maraming asinip. 87. 2. Tabefaciterena: a: p. 1. 3. paramazivAvatAraziSarAmadazikacaraNAravindAnusandhAnasamAsAditaniHsahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasika x xi 4. Rafirew Hi-G4 LG 43: 1 p. 1. 5. BETA64394 terrenarm ath I TEGI Earat x x x p. 223. 6. p. 16 311-tay x x maa (9919. p. 52 ); pp. 17-18. 5 A g ravo x x GUITAE (9719. pp. 62 63 ): pp. 35-36, 374 GRATIT etc. 379 35471 Para etc. (GT. 96-97), pp. 37-38. 69 214 x aga ESTETI etc. (47719. 220,228); p. 154 1 5 X X Fa: (aq: 387); p. 154-158. arthAlaGkArANAM cAtaviMdhyama xx kathaJcitsAdRzyamasti / athApyasyAvivakSitatvAt na sAdRzyamUleSu T07 (9919. 337-340). 7. p. 31. Pratap. counts only 51 Suddha Dhyanis ; while our author gives 90 varieties of the Dhvanie, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The edition is based on the following two manuscripts : 1. A paper MS belonging to the Government Oriental MS Library Madras. This is a recent copy and is designated O. L. 2. A palm-leaf MS belonging to the Oriental Institute, Baroda. This may be about a century old and has been designated C. L. xi Both the Mss were found defective in many places and the scribe's errors were not few. It has happened that some printer's mistakes have crept into the edition, in spite of our best efforts to avoid them. These have been corrected in the Errata and the editor craves the indulgence of the readers in this matter. In conclusion, our grateful thanks are due to Praktanavimarsavicaksana Rao Bahadur R. Narasimhachar, M. A. (Retired Director of Archaeology, Mysore State) and Sri Emberumanar Swami, the Principal, Government Sanskrit College, Melkote, for help so willingly rendered by them in supplying the list of works by Nanjaraja and the valuable genealogy of the Kalale kings. VADTAL, 25th July 1929. } Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat E. KRISHNAMACHARYA. www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA idamalaGkArazAstraM purA mahIzaradeze samadhigatasarvAdhikAripadasya niraGkuzaM pravartitamahIzararAjyabharasya svAzrayabhUtasya naJjarAjasya guNagrAmaprazaMsanameva paramaM prayojanaM manyamAnena tadIyapaNDitasabhAlaGkArabhatena narasiMhakavinA taM prINayituM vyaraci / apyalaGkArazAstrasya kartA kavirayaM mahAn / alaGkAravizeSAdIn prasAdhayati yadguNaiH // pradhAnapratipAdyasya kalalekulajanmanaH / caritaM naJjarAjasya bhUmikAdau nirUpyate // __ mahIzUradezAntargatacAmarAjanagaraparisaravartI kalale iti khyAyamAnaH kazcana grAmaH purA keSAJcidrAjJAmanvayakrameNa rAjadhAnyabhUt / ata eva tadanvayaH kalalekulamityabhikhyayA khyAyate / tadvaM. zanAtatvena naJjarAjamenaM kavirayaM ' saJjAtaM kalalekule'tivimale yenendunevAmbudhau ' (13) 'kala. lekularatnasya ' (14 ) iti tatra tatra varNayati / asya pitA vIranRpatiriti bhrAtA devarAja iti ca * vIrakSmArakSaratnodita ' ( 159) devarAjAnuno bhAti ' (202) iti kaverasya vacanenaiva vijJAyate / aparazcAsyAgranaH doDDe ( arasinavaru ) ityAkhyayA yukta AsIditi kalalenRpavaMzAvalIpradarzakena kenacillekhena vijJAyate / ayaM ca lekhaH mahIzaradezAntargate yAdavAcale ( melakoTa ityasmin puNyakSetre) rAnakIyasaMskRtapAThazAlAyAmadhyakSapadamalakurvadbhiH paNDitavarairasmanmitrabhUtaiH zrImadbhiH eMberumAnAr svAmibhiH cAmarAjanagaraprAntastharAmasamudrAkhyAgrahAre kasyacidgrAmagaNanAdhipasya (zAnubhogasya ) gRhe sthitaM prAcInatAlapustakaM dRSTvA tataH sArataH samuddhRtya mahyaM preSitaH / prAcInatAlapustakataH samudhdRto'yaM lekha itiprAyaH pramANaM bhavitumarhati / asminnaMze taiH kRtaM sAhAyyamidaM bhUmikAlekhanasamaye muhurnusmraamH| anena lekhenAsya naJjarAjasya prAkta nAnvayaparamparaivaM vijJAyate / purA yAdavakulatilakabhUtaH kRSNarAjaH zAlivAhanazakasya paJcadazazatake 1421 saMvatsare siddhArthinAmake mAghazuddhadazamyAM-dvAravatInagarAdvinirgatya vijayanagaraM prApya kRSNarAyabhUpateH sannidhau katipayadinAni sthitvA tataH agranena kAntarAjena saha kalalenagaraM prApa / tasminnagare kRSNarAjasyAgrajaH kAntarAjaH (kAntevaDayaru) ummatUranagarAdhipasya harihararAyasya pArthivasyAnumatyA pranAbhiH kalalerAjye'bhiSiktaH prazazAsa kalalenagaram / asyAnvaye (1) karikAlumallarAja iti prakhyAtaH kalalerAjye abhiSikto'bhUt , ayaM kalalerAjye abhiSikteSu saptamaH / (2) tasya putraH timmarAjaH (timmarAjavaDayar ) (3) asya putraH kAntarAjaH ( muppina kAnte arasinavaru) ( 4 ) asya putraH doDDerAjaH ( dalavAI doDDe arasinavaru ) (5) asya putraH vIrarAjaH (vIrarAja arasinavaru ) asya putrAH 1 dalavAi devarAjaH ( devarAja arasinavaru ) 2 doDDe rAmaH (doDDe arasinavaru) 3 sarvAdhikArinaJjarAjaH ( naJjarAja arasinavaru ) karikAlumallarAjAta SaSThoiyameva naJjarAjo'syAlaGkArazAstrasya viSayabhUtaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhUmikA. kenacitprasaGgena ( zrIraGgapaTTaNaM vijayanagaramahArAjaprazAsanapadAtpracyutaM mahIzUranagaramahArAjaprazAsanapadamagamat tadA''rabhya ) mahIzUrarAjye sarvAdhikAripade senApatipade ( dalavAipade ) ca kalalepArthivavaMzyA eva grAhyAH iti mahIzarapArthivAnAM kalalepArthivaiH saha samayabandhaH samamat / tadanusAreNa kalalevaMzasamudbhavA eva pArthivAH mahIzaradezAdhipatInAM pArthivAnAM sarvAdhikAriNaH senApatayazcAsan / tenaivAnvayaniyamAnusAreNAyaM naJjarAjaH immaDi kRSNarAjasya samaye sarvAdhikAripade sthito niraGkuzaM rAjyaM pravartayAmAsa / asya pitAmaho doDurAjaH zrImati cikkadevarAne mahIzUradezaM prazAsati tenAyaM senAdhipatye ( dalavAipade ) niyuktastasya narendrasya dakSiNabhunasthAnIya AsIt / vijJAyate caitat doDurAjasyAsya putreNa vIrarAjena viracite vaidyasaMhitAsArArNave karNATakabhASAprabandhe 'doDDendranu'ityasmin vacane / ayaM ca vacanArthaH-doDDendrazcikkadevarAjasya sannidhau senApatirbhUtvA jejeghATiprabhRtInmAhArASTrAnmahAzUrAnnihatya tadIyAn gajAdIn samAdAya jasavantarAyasya nAsikAM chitvA karNATakadezaM vijayalakSmyA saha saMyojya karNATakacakravartinazcikkadevarAjasya dakSiNabhunadaNDo'yamiti kIrtimApeti / ayaM ca naJjarAnaH svakRtau hAlAsyamahAtmye karNATakabhASAmaye pitAmahamenamevameva varNayati / tasya cikkadevarAjasya rAjyabhArasamayaH ( 1872-1704 A. D ) trayastriMzadvarSaparyantaM / asyaivAnvaye sajAtaH igmaDikRSNaranAkhyaH pArthivaH aSTAdazazatake trayastriMzadvarSaparyantaM ( 1734-1766 A. D ) mahIzUradezasAmrAjyapadamanvabhUt / tasyAsya samaye nArAjaH sarvAdhikAripade bhrAtA cAsya senApatipade ( dalavAIpade ) AstAm / ayaM naJjarAjaH immaDikRSNarAjapArthivasya samaye nidhiguNarSicandrasamite kristAbde-1739 svapitRvyena naJjarAjenAdhiSThitapUrva sarvAdhikAripadamavindata / viMzatisaMvatsaraparyantamayaM ( 1739-1759 A. D ) samadhikRtasarvAdhikAripado niraGkuzaprazAsano mahArAja iva mahArAja eva vA sarvaiH saMbhAvyamAna AsIt / ayaM naJjarAjaH katipayasainyairvRtaH koyaMbutUraprAntasthaM dArApuraM pratirurodha, tadA tannagarAdhipena sahAsya yuddhaH samabhUt / yuddhe taM vinitya naJjarAjo dArApuraM svAyattIcakAra / etatsamayazvAyam1746 A. D. vinitya pratyAvRttaH so'yaM naJjarAjaH svasya putrIM jyeSThapatnyAM saMjAtAM rAjJe (immaDi kRSNarAjabhUpataye ) vinayazriyA saha vitIryodvAhayatisma / / ___atha kadAcit katipayasainyairvRto nirgatya devanahallI pratirurodha, tadA sajAte yuddhe devanahalInagarAdhipaM vinitya devanahallI svavazIcakAra / evamasya naJjarAjasya sarvAdhikAriNo munabalena immaDikRSNarAjasya karnATakarAjyalakSmIH samavarddhata / devanahallayA vazIkaraNasamaye'smin prajJAtazauryAtizayo haidaranAmA yavanavIraH paJcAzadbhirazvaiH padAtInAM zatadvayena ca sampannasyaikasya senAMzasyAdhipatye nyayujyata / saha senayA devanahallyAmeva samavasthApyata ca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. atha vasuvedArSibhUsamite kristasaMvatsare 1748 A. D. mahamadAli ityasya yavanezvarasya ArkADnavAsthAnaM balAdAkramya svavaze kartuM yatamAnasya sAhAyyamAkAMkSamANasya sAhAyyavidhAnapratiphalatayA tricanApallinagarArpaNaM tena pratizrAvayitvA sAhAyyaM kartumArabhata naJjarAjaH / dalavAidevarAjasya yadyapIdaM nAbhimatam / athApyayaM lobhenaitadakarot / satyapyevama, AMgleyAnAM sahAyabaLenaiva mahamadAlI ArkATanabAbasthAnamalabhata / ata eva ca yathApratizrutaM naJjarAjAya tricanApallinagaraM dAtumatRptaH san tatsamIpasthaM zrIraGgaM tatsannihitaM ca grAmaM tadvaze vyasRjat / sa ca nArAjaH aprAtamanorathaH antaH sambhRtakrodhaH kazcitkAlaM zrIraGge vartamAnaH prAJca ( French ) dezIyaiH saha kRtapraNayasteSAM sahAyavalena tricanApallinagaraM balAdrahItuM prAyatata / paramasya sa prayatno vitathos. bhUt / athAMgleyaiH saha sandhi kartuM prAyatata / so'pi prayatno vitatho'bhUt / etasminnantare- Dekkan subedAra salabatjamAkhyaH ( pArthivebhyaH karagrahaNAya sArvabhaumeNa dakSiNavibhAge sthApitaH) asmaddezAt karaM netuM samAgataH sasainikaH zrIraGgapaTTaNaM pratiruNaddhi, tadatra pratividheyam sapadi, tadAgantavyaM tvarayeti, kazcana sandezo dalavAidevarAjasakAzAt samAyayau, sandezaM prApya sa nArAjastataH zrIraMgapaTTaNaM prati pratasthe / naJjarAnAgamanaM pratIkSamANenApi dalavAidevarAjena salavatajaGgasyAgraheNAgatyA tadAgamanataH prAgeva paJcAzallakSa ( 5000000 ) rUpyANAM kararUpeNArpaNaM pratizrutya tena salabatajaGgena saha sandhirakAri / atha pratyAgato naJjarAja idamupazrutya rAjyasya samupAgatamArthika klezaM prazamayituM vyayaM nyUnIkurvan sainyaM nyanIcakAra / ___atha jAtu mantriNAM sarva rAjyakArya svAtantryeNaiva kurvatAM niraGkuzasvAtantryaM kramazo nyUnIkartuM prayatamAnasya kRSNarAjabhapateH pravRttiM naJjarAjo vijJAya pravRttAvasyAM ye rAjJaH sahAyabhatAstAMtIkSNena daNDena nigrahItuM pravRtto dalavAi devarAjena bhrAtrA pratiruddhayamAno'pi tadvacanamavIrya ekasminnahani rAjJaH sabhAyAM pazyata eva rAjJasteSAM karNanAsaM vyacchedayat / idaM dAruNaM karmAsahamAno devarAjaH parityajya rAjye svapadaM, svayamudIsIno bhUtvA RSibANArSibhUsaMmmite kristAbde ( 1757 A. B. ) satyamaGgalanAmakaM grAmaM prApya tatraiva sukhena tasthau / athAsmin samaye mAhArASTrAH sainikAH zrIraGgapaTTaNaM paritaH parivRtya pratirurutruH / taM pratirodhaM dvitIyenopayena prazamayaMstebhyodvAtriMzallakSarUpyANi rAjyAdasmAddIyenniti pratizrutya yathApratizrutaM tatpUraNAya katipayagrAmebhyo rAjabhAgaM karaM sAkSAdrihAtuM tebhyo'numati prAdAt / te'pi mAhArASTrAH sveSu pradhAnAn kAMzcana sainyaMca parimitaM prajAbhyaH karamAhartuM teSuteSu grAmeSu sthApayitvA svadezaM yayuH / naJjarAjastu rAjyasya saMjAtenAnenArthikaklezena kathamapi prajAbhyo'rthasaMgrahAya pravRttaH agatyA haidarAkhyena senAnyA yo grAmAdiH pAritoSikatayA purA prAptastato'pyAyAMzaM tasya nyUnIcakAra / sa tu senAnIstadA diNDukalyAme AsIt / imamudantaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tasyAptaH kazcidAdhikArikaH khaNDerAvanAmA zrIraGgapaTTaNasthastasmai nyavedayat / satu haidara tadvRttaM samupazrutya tataH prasthAya zrIraGgapaTTaNaM prApya naJjarAjaM rahasIdaM nyevadayatrAjyasyAdhunA samupanato'yamArthikaH klezaH, RNaM cedaM mahat, tatkAlocitenopAyena pariharaNIyametat / idAnIM varSAsamayaH, adya yanmAhArASTra sainyamasmaddeze'sti tatparimitam, tadalpabalaM prabalenAsmatsainyena vayamasmaddezAdvidrAvayAmaH / kAlAntarecette pratyarthinaH pratyAgaccheyustadA vayaM tAnpratiyudhyApasArayAmaH, dhanaM tu pratizrutaM naiva deyamiti / tadidaM naJjarAjaH samayasamucitaM vinizcityAnumene / atha tatsainyaM yathAmantraNaM naJjarAjena samAdiSTaiH sainikairbalAtpIDyamAnaM pratiyoddhumasamartha sattato vyadravat / tataH katipayamAsAnyAvanmahArASTrANAM pIDA naivAsIt / bhUmikA. atha grahabANarSibhUsaMmite kristAbde ( 1759 A D ) punarmAhArASTrAzcannapaTTaNaM paritaH parivRtya prarurudhuH / tadA pradhAnasenApatipade niyukto haidar tAn mAhArASTrAn pratyayudhyata / trIn mAsAnyAvat yuddho mahAnabhUt / atha vijitya tAn taiH saha samayabandhamevamakarot / yadyapi prAk - pratizrutaM dvAtriMzallakSaM dIyeta samaye / mahArASTraistu sainikairadhunaiva mahIzUrarAjyasImAnaM parityajyAnyatra gantavyamiti / evaM labdhavijayaM samAgatamenaM senAnAyakaM haidarAkhyaM mahArAjaH immaDi kRSNarAjabhUpatirmahatyAM rAjasabhAyAM phateha haidarabahAdUra ityabhikhyayA'bhyanandat / naJjarAjo'pi tasyAM sabhAyAM taM pratyutthAyAbhyanandat / 1 athAlpenaiva kAlena yathAniyataM mAsikavetanAlAbhena sainikAnAM sarveSAM mahAnAkrozaH samudabhUt teSAmekatra saGghIbhUtAnAM mahAn saMkSobhaH samabhUt, yena rAjyasyaiva bhayamazAGkayamAnamabhUt / tadA tebhyo vetanAvazeSaM dAtuM prakSINakozatayA'samartho naJjarAno vyAkulo babhUva / tadA haidar bhayAdasmAdrAjyaM saMrakSituM dalavAi devarAjasya sAnnidhyamAkAMkSamANaH satyamaGgalagrAme vasantaM taM - 'punaH zrIraGgapaTTaNe sannidhAya svapadamadhikRtya saMkSobho'yaM prazamayitavya' iti vinayapUrvakaM nyvedyt| so'pi naJjarAjaprahita kSamAmyarthana vacanena prAktanaM vaimukhyaM hRdayatalAdapanIya dalavAi padamadhikurvan zrIraMgapaTTaNaM samAjagAma / paraM daivayogena dazadivasAntarAla eva sa kAla vazamavApa / atha naJjarAjaH khinnamAnasaH sainikasaMkSobhaM prazamayituM tvameva prabhavasIti haidarAkhyameva sapraNayabahumAnaM nyayojayat / so'pi tadabhyarthanAvacanaM svIkRtya khaNDerAvAkhyasya sAhAyyena parIkSya sainikAnAmAzayaM kathaM kathamapi ( rAjadhanataH svadhanatazca ) vetanAvazeSaM sarvaM prAdAt / atha sainikeSu prApya vetanaM prazAntahRdayeSu vihAya zrIraMgapaTTaNaM svasva sthAnaM gateSu saeSa haidara paritaH svasainikAn saMsthApya ye purA vetanAvazeSagrahaNavyAjena sainye kolAhalamakArayaMstAn pradhAnapuruSAn rAjyadrohAcaraNena dUSitAn daNDayaMsteSAM ghanakSetrAdisamRddhi rAjyAyattamakarot / atha punaH kadAcidalabdha vetanAvazeSAH sarve sainikAH sametya zrIraMgapaTTaNaM, navarAja bhavanadvAre rAtriMdivamapetasakalapravRttayo vyatiSThan / tadA'nadhigatatadupazamanopAyena mahArAjena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. ( kRSNarAja bhUpena ) prazamanopAyaM pRSTA hadar nyavedayat - ' yAvadayaM naJjarAjaH sarvAdhikAripadAnApaiti tAvadidaM kathamapyasamAdheyameveti / tadA rAjJA lakSatrayarUpyavArSikAyaM katipayagrAmasamudAyaM padAtInAM sahasratrayamazvAnAM ca sahasraM tasmai vitIrya taM naJjarAjaM nidhibANarSicandrasamite kistAbde ( 17 59A. D ) sarvAdhikAripadAnnyavartayat / tataH sa haidar khaNDerAvena saha saMbhUya kathaM kathamapi dhanaM samAhRtya sainikAnAM vetanAvazeSaM vitIrya rAjyaM sainikajanakSobharahitamakarot / 17 sa ca naJjarAjaH sarvAdhikAripadAdvinivartito'pi viMzativatsaraM yAvanniraGkuzaM pArthivapadAdaviziSTamupabhuktaM sarvAdhikAripadamanusmarastadvAsanAvAsitacetAH sahasA mahIzUranagaraM tyaktumasamarthaH sana garalapurezvarasya bhagavataH sevAM vyAjIkRtya mahIzUranagara eva ciraM nyavasat / atha taM balAttato nirgamayan haidar tenAdhiSThitaM rAjabhavanaM pratirurodha / prAkpradatte lakSatrayavArSikAye grAme lakSadvayaM ca pratirurodha / athAnicchatA'pi tena mahIzUranagare nivAsaH parityaktaH / mahIzUranagarAtpratIcyAM dizi vartamAne koNanUranAmake grAme nyavasat / athAsya duhitA rAjJaH patnyapi kAlenAlpena paralokamagAt / I 1 tata Arabhya (1759 A. D) khaNDerAv pradhAnapade nyayujyata / atha katipayamAseSu gateSu AMgleya vazagamArkADanagaramAhartukAmAnAM phaJcadezIyAnAM sAhAyyAya haidar mahIzUrasainyaM sarvamapraiSIt / haidara prabhoranudinamabhivardhamAnaM rAjye prAbalyamidamasahamAna: khaNDerAvastamadhikArAtpracyAvayitumayameva samaya ityavadhRtya mAhArASTraiH saha sammantraNamakarot / idaM rahasyaM haidar vijJAya mAhArASTrasainyAgamanAtprAgito nirgamanameva varamadhuneti vinizcitya svayamekAkyeva rAtrau zrIraGgapaTTaNAnnirgatya ekarAtreNaiva beMgalUranagaraM prApya itastatodhanaM samucitaM saMpAdya mahArASTrasenAdhipaM khaNDerAvasAhAyyAya samudyatamarthena tadvimukhaM vidhAya katipayasenAsahAyaM samadhigamya khaNDerAveNa saha mahIzUrasamIpavartigaralapura ( naJjanagaDa ) samIpe pratiyudhya prAptaH parAjayaM tato vidruto haradanahalInAmaka grAmaM prApya viciMtya punastadvijaye upAya rAtrAveva tato nirgatya prAtaH koNNanUragrAmaM prApya naJjarAjasya bhavanadvAra vinItaveSaH prApya tenAbhyanujJAtaH prApya tatsannidhiM svasyemAM duravasthAM nivedya - dIne jane'zaraNe kSamAM vidhAya pUrvAparAdhaM vismRtya punarbhavatA mukhyamantripadaM svIkRtya rAjyaM saMrakSyaM vayaM ca saMrakSyAH ityabhyarthayata / sa ca tenAbhyarthitastadvacane kRtapratyayaH svasya senAM tatsAhAyyAya datvA ' ahamevetaH paraM pUrvavat sarvAdhikAripadamadhikaripyAmi ayameva haidar dalavAipade mayA gRhyeteti tatra tatra AtmIyAn sarvAn lekhena nyavedayat / evaM prAptasAhAyyo'pyeSa sAkSAt yuddhe parAjayamevAzaGkaya kAMzcana kapaTalekhAn naJjarAja hastAkSaramudrAGkitAnnirmAya khaNDerAvasya hastaM prApayat / taM lekhamavalokya sa khaNDerAvaH svasyaiva senAH svasya pratikUlAH syuriti vinizcitya rAtrAveva zrIraMgapaTTaNAdapasasAra / athApasRte tasmin vizIrNAstatsenAH kramazo vijitya zrIraGgapaTTaNaM punaH svAyattaM cakAra / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. atha rAjAnaM ( immaDikRSNarAja ) bhISayitvA khaNDerAvaM samAnAyya taM khaNDerAvaM kArAgRhe nyadhAt / tadA tadA sainikAnAM vetanAvazeSaparipUraNasamaye yanmadIyaM dhanaM bahu rAjyArthe samupayuktaM tadRNamadhunA pratyarpaNIyamiti punaHpunamahArAjamuttamarNa ivAdhamarNa balAnyavedayat / mahArAjazca tato bhIto rAjyasya RNaM parijihIrSan rAjyabharaNavyApAraM samagraM tadAyattaM vidhAya nivRttastataH svayaM kevalaM mAnanamAtrAhai rAjapadamalaJcakAra / athaivaM sarvaprakAreNa paripUrNamanorathaH ( 1761 A, D ) prAptarAjyo niraGkuzaprazAsanaH samabhUt / athAyaM vyatIteSu paJcaSavarSeSu mahArAje (immaDi kRSNarAje ) divaM gate tasya jyeSThaputraM naJjarAja mahArAjapade'bhyaSiJcat / katipayeSu hAyaneSu vyatIteSu rAjJo naJjarAnasya prakRti svasyAnanukUlAM svatantrAM vijJAya taM mahArAnapadAnyavartayat / atha kadAcit svapratyarthibhirmAhArASTraH sa ha sandhau prayatamAnaM prAcInAmAtyaM naJjarAja vinayagarbhe: pratyazAdhAyakaiH kapaTasandezaiH koNanUrataH zrIraGgapaTTaNaM samAnAyya kArAgRhe nyadhAt / atha vyapagatarAjapadasya naJjarAjasya svapratyarthibhirmAhArASTraiH saha rahasi svapratikUlA pravRtti pracalantI vijJAya taM najarAnaM nihatya tatazcAmarAjanAmakaM rAjaputra mahArAja iti padena samayojayat / asmin samaye ( 1773 A. D) so'yaM kArAgRhe prakSipto najarAnastatraivakAlavazamagamat / yadyapIdamasya naJjarAjasya caritamasminnibandhe aMzato'pi nopalabhyate, naitAvatA'smAdanyenaivaitannibandhapratipAdyena naJjarAjena bhAvyamiti sambhAvanA yujyate / nahyayaM nibandhazcaritanirUpaNAya pravRttaH, alaGkArazAstraM hIdam / naceha viruddhaM liGgamupalabhyate / pratyutAnukUlameva liGga piturdhAtuzca nAmanirdezaH / hAlAsyamAhAtmyAdivividhaprabandhakartRtvaM cAsyAsminnibandhe varNyate, tasmiMzca hAlAsyamAhAtmye svapitAmahasya doDDarAjasya nAmanirdezaH kriyate / anenAnvayapratyabhijJAnena sa evAyaM naJjarAja iti spaSTamavagamyate / asya naJjarAjasya paramazive parAbhaktizcAsmin granthe bahuSu sthaleSUpalabhyate, zabdacitranirUpaNaprakaraNe ( 157 ) * yAsauMbhamadabhaGgAyA' ityasmin padmabandhodAharaNe saundarezaguruziSyatA'sya rAjJo jJApyate, anena cAsya zivadIkSApradena guruNA bhAvyam / ayaM naJjarAjo rAjyazriyeva vidyAzriyAca saMpanna itica nATakaprakaraNe (9) 'viruddhayoH zrIbhAratyorekatra' iti zlokena tadguNavarNanena vijJAyate / nacedaM kavikRtaM varNanamAtram / nibandhAzca bahavo'nena viracitA asya pANDityaM jJApayanti / ( naJjarAjaviracitA nibandhAH ) (1) saGgItagaGgAdharam (saMskRtabhASArUpam ) (2) hAlAsyamAhAtmyam ( 3) zivabhaktivilAsaH (1) kakuddirimAhAtmyam (5) kAzImahimArthadarpaNam (6) kAzIkADam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. ( 7 ) garalapurImAhAtmyam (8) vinezvaravratakalpaH (9) zivagItA ( 10 ) zivadharmottaram (11) bhadragirimAhAtmyam ( 12) bhAratam (13 ) mArkaNDeyapurANam ( 14 ) zivabhaktimAhAtmyam ( 15) zaivadharmaH / (16) setumahimAdarzaH (17) haradattAcAryamAhAtmyam ( 18 ) harivaMzaH / eSu hAlAsya mAhAtmyAdayaH krnnaattkbhaassaatmkaaH| asya najarAjasya carite vizeSa jijJAsamAnAya mahyaM prAktanavimarzavicakSaNAH rAvabahAdUra sugRhItanAmadheyAH zrI. narasiMhAcAryAH asya naJjarAjasya kRtivizeSANAmeSAM nAmAni asya pitRpitAmahAdInAM ca nAmAni anyaccAvazyakamasmizcarite nyavedayan / asmin sAhAyye tAnmahAzayAn sabahumAnaM sAdaraM cAnusmarAmaH / asya naJjarAjacaritasyAyamanuvAdo mahIzUradezIya caritAvabodhake rais mahAzayena viracite maisUra gajeTiyara nAmake pustake Mysore Gazetteer edited by Lewis Rice varNitAt saMpragRhyeha vihitaH / asya naJjarAjasya sabhAyAM kavayo bahava Asanniti ' zrInaJjarAjo navabhojarAjo nRsiMhasUrinavakAlidAsaH' (89) ityanena vacanena gamyate / asya narasiMhakaveH kadA kasmin deze janmeti na vyaktaM vijJAyate / prAyo mahIzUradezaeva janma syAt / kavirayaM nATakaprakaraNe 'sanagarakulendoH narasiMhAbhidhaviduSaH kRtiriyamabhinIya darzanIye 'ti (87) svasya kulaM varNayati / asmin sanagarakule jAtAH katicana viprA mahIzUradezAntargate beMgalUranagare adyApi vartante / asya pitA zivarAmo nAma paNDitavaraH kazcidAsIt / 'zivarAmasudhIsUnonarasiMhakaveH ' kRti 'riti nibandhArambhe kavirevaitatprakAzayati / asya narasivhakavarguruyogAnandanAmA kazcidyatIndra AsIditi asyaiva karvacananena * yogAnandayatIndrAyasAndrAya gurave namaH' (1) ityanena vijJAyate / prativilAsaM vilAsasyAvasAne paramazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAna samAsAditaniHsahAyadainaMdinaprabandhanirmANasAhasi kaxxxnarasiMhakaviviracite' ityullekhena pituH sakAzAdevAnena vidyA'bhyastA syAditi saMbhAvyate / anya eva vA'yaM zivarAmadezikaH syAt / tasyAsya kAlaH yo naJjarAjasya samayaH sa eva (1739 A. D) / yadasmin nibandhe nATakaprakaraNe -- tatkavisamakSameva kRtinAyakenaxxxnaJjarAjena sabahumAnamAhUtaH samAdiSTo'smi' iti (89) sUtradhAra vacanaM prayuJjatA kavinaiva svasya naJjarAjasamakAlikatA jJApyate / nibandhasyAsyAnte ( 223) 'AlUratirumalakaverabhinabhavabhUtinAmadheyasya / suhRdA nRsiMhakavinA' iti svasya suhRdaM nAmnA nirdizati / asya kaveH kRtistu nopalabhyate / yazcAsyAbhijJAnamAlUriti nirdizyate sa ca kazcana grAmo mahIzUradezAntargatacAmarAjanagaraprAnte vartate / prAyo'yameva tasya kaverAvAsagrAmaH syAt / yadyapyayaM narasiMhakavirarvAcIna eva / athApi kRtiriyaM guNagrAhiNAM sahRdayAnAM kAvyAlaMkArasvarUpasArAsvAdaparANAmAlAdAyaiva syAt / ye punaH katicana paNDitAH prakRtyA'rvAcInamiti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. tyajanti, tAnpratIdamAvedyate / na sarvameva kAvyaM kAlidAsAdInAmiva madhuramadhuram , na vA'laGkArazAstraM sarvameva bhAmahAdInAmiva sakalavibudhazlAghanIyam / athApi taratabhabhAvena sumanasAM svAdAya kalpata eva / evamevArvAcIneSvapi / tadAtve nUtanaM sarvamAyatyAM ca purAtanam / tadidamalaGkArazAstramantaHpravizya parizIlyamAnaM viduSAmanAdaraNapadaM naiva syAt / asya ca nibandhasya paramaM hArda naJjarAjaguNaprapaJcana eveti tUktaM prAgeva / taccheSatayA tu nAyakanirUpaNaprabhRtyalaGkAranirUpaNAnte zAstrAbhidheye / alaGkArazAstrapraNayane pravRttA bahavaH prAcInAstattallakSaNAni svavacanena pUrvapUrvavacanena vA nirUpya lakSyanirUpaNAya kAlidAsAdInAM mahAkavInAM nibandhebhyaH samuddhRtyodAharantyanyAnyanAyakaparAn zlokAn svIyAnevavA tathAvidhAn / ta ete zAstrapravartanaikaparAH svasyeva pareSAM bahUnAM mahAkavInAM vividhavAgamRtamAsvAdayanti svanibandhamukhenaiva / azrutapUrvANAM mahAkavInAM mahAkAvyAnAM cAbhijJAnamApAdayanti ca / apare ca lakSya mudAharantaH svakRteH puruSottamaviSayatvApAdanena pAralaukikaM zreyaHparamicchantaHpuruSottamaviSayakAnatiramaNIyAn zlokanAracayya vAcamAtmanaH saphalayanti, tathA svanibandhAbhyayanAvalokanapravRttAnanyAMzca / vidyAnAthaprabhRtayaH kecittu-alaGkArazAstrapraNayanavyAjena svAzrayaM kamapi nRpatiM samArAdhayanti tadguNagAnena / laghIyo nAmaiSAM zAstrapraNayanapravRttimUlam / athApi zAstraprakarSastu nApaiti / sahyabhidheyaprakarSAdhInaH / ayamapi narasiMhakavistayaiva zailyA zAstramidaM vyaracayat / etatkRtaM zAstramidaM naJjarAjayazobhUSaNaM vidyAnAthakRtiM pratAparudrayazobhUSaNaM prAyazchAyayeva kvacitkaticitpadato vAkyatazcAnukaroti / yathA-' anviteSuxxmUlatvena ' ityantaM vAkyamekam (nA. 16)(pratApa. 52) evaM rasAntareSvApyudAharaNaM draSTavyam +++STrItvatprauDhatvam ' (naJja. 17-18 ) (pratApa. 62-63) ' atha mahAkAvyAdayaH+++atha kSudraprabandhA nirUpyante' (naJja. 35-36) (pratApa. 96-97) bhAvasya sthAyitvaM nAma +++ tathAcoktaM dazarUpake bhAvasya zAntirudayaH sandhiH zabalatAtatheti ' ( naJja. 37-38 ) (pratApa. 220+++228 ) yathAkaracaraNA+++ sammataH ( naJja. 154. pratApa 337 ) arthAlaGkArANAM cAturvidhyamxxxxkathaJcit sAdRzyamasti athApyasyAvivakSitatvAt na sAdRzyamUleSu gaNanA ( naJja. 154-156 ) (pratApa. 337340 ) evaM tatra tatra dRzyate / ye viSayAH pratAparudrayazobhUSaNe nirUpitAste tenaiva paurvAparyakrameNA trApi nirUpyante, dhvaninirUpaNAnantaraM samupakrAntaM nATakaprakaraNamiha guNadoSanirUpaNAnantaramupakramyata iti kvacit kramavailakSaNyam / na ca pradhAnaviSayaikyamAtreNAsya pratAparudrIyeNa gatArthatA / midyate hi tatra tatra tattadupapAdanazailI viSayavicArazailI ca / kANAdAditatattacchAstreSu bahavo hi nibandhA minnabhinna puruSakRtAH santi, tatra vicAryamANAH pradhAnaviSayAstu ta eva tattaddarzanAsAdhAraNAH prmeyprmaannaaNshaaH| athApyadhyetRNAM mandamadhyamAdibhedena buddhaicitryAt svamatopapAdakayuktivaicitryAt sarva eva yathAdhikAraM yathArucyupayujyanta eva / evamevAsminnalaGkArazAstre'pi / vicAryate cAnena pratAparudrIyaprakriyAmanusa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. ratA'pi kvacinmatabhedazca / kvacit tato'pyadhikam / kvacit kvacitpratAparudrIyavyAkhyAnato ratnApaNAt samuddhatya viSayo nirUpyate / idaM sarva nibandhamAmUlAgramantaHpravizya pazyatAM sumanasAM hkptheptedev|athaapi nidarzanArthamihakiJcidudAhiyate-vidyAnAthena zuddhA dhvanayaH ekpnycaashdudaahtaaH| tatra yannimittamAdRtaM tena tadanena pratikSiptam ( 31 patre ) / prAhapaNNavatiM medaM vAcyotprekSAsvayaM kaviH / yathA (1) upAttaguNa nimittakanAtibhAvasvarUpotprekSA (2) anupAttaguNanimittaka jAtibhAvasvarUpotprekSA (3) upAttakriyAnimittaka jAtibhAvasvarUpotprekSA ( 4 ) anupAttakriyA nimittapha jAtibhAvasvarUpotprekSA (5) upAttaguNanimittaka jAtyabhAvasvarUpotprekSA (6) upAttakriyA nimittakanAtyabhAvasvarUSotprekSA (7) upAttakriyA nimittakajAtyabhAvasvarUpotprekSA (8) anupAttakriyA nimittakajAtyabhAvasvarUpotprekSA (9) upAttaguNa nimittaka jAtihetUtprekSA (10) anupAttaguNa nimittakajAtihetUtprekSA (11) upAttakriyA nimittakajAtihetRtprekSA ( 12) anupAttakriyA nimittakajAtihetutprekSA ( 13 ) upAttaguNa nimittakajAtyabhAvahetRtprekSA (14 ) anupAttaguNa nimittaka jAtyabhAvahetUtprekSA (15) upAttakriyA nimittakajAtyabhAvahetUtprekSA ( 16 ) anupAttakriyA nimittakajAtyabhAvahetRtprekSA (17) upAttaguNa nimittakajAtiphalotprekSA ( 18 ) anupAttaguNa nimittaka jAtiphalotprekSA ( 19 ) upAtta kriyAnimittaka jAtiphalotprekSA (20) anupAttakriyA nimittakanAtiphalotprekSA (21) upAttaguNanimittaka phalotprekSA ( 22 ) anupAttaguNanimittaka jAtyabhAvaphalotprekSA (23) upAttakriyAnimittaka jAtyabhAvaphalotprekSA ( 24 ) anupAttakriyAnimittakajAtyabhAvaphalotprekSA (25) upAttaguNanimittaka guNasvarUpotprekSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhUmikA. ( 26 ) anupAtta guNanimittaka guNasvarUpotprekSA ( 27 ) upAttakriyAnimittakaguNasvarUpotprekSA ( 28 ) anupAttakriyAnimittaka guNasvarUpotprekSA ( 29 ) upAttaguNanimittaka guNAbhAvasvarUpotprekSA (30) apAttaguNanimittaka guNAbhAvasvarUpotprekSA ( 31 ) upAttakriyAnimittaka guNAbhAvasvarUpotprekSA ( 32 ) anupAttakriyAnimittaka guNabhAvasvarUpotprekSA ( 33 ) upAttaguNanimittaka guNahetRtprekSA (34 ) anupAttaguNanimittaka guNahetUtprekSA ( 35 ) upAttakriyAnimittaka guNahetUtprekSA ( 36 ) anupAttakriyAnimittaka guNahetUtprekSA ( 37 ) upAttaguNanimittaka guNAbhAva hetRtprekSA (38) anupAttaguNanimittaka guNAbhAva hetUtprekSA ( 39 ) upAttakriyAnimittaka guNAbhAva hetUtprekSA (40) anupAttakriyAnimittaka guNAbhAva hetUtprekSA (41) upAttaguNanimittaka guNaphalotprekSA ( 42 ) anupAttaguNanimittaka guNaphalotprekSA (43) upAttakriyAnimittaka guNaphalotprekSA (44 ) anupAttakriyAnimittaka guNaphalotprekSA (45) upAttaguNanimittaka guNAbhAvaphalotprekSA (46) anupAttaguNanimittaka guNAbhAvaphalotprekSA ( 47 ) upAttakriyAnimitta guNAbhAvaphalotprekSA (48) anupAtta kriyAnimittaka guNAbhAvaphalotprekSA ( 49 ) upAttaguNanimittaka kriyAsvarUpotprekSA ( 50 ) anupAtta guNanimittaka kriyAsvarUpotprekSA (51) upAttakriyAnimittaka kriyAsvarUpotprekSA ( 52 ) anupAttakriyAnimittaka kriyAsvarUpotprekSA (53) upAttaguNanimittaka kriyAbhAvasvarUpotprekSA (54) anupAttaguNanimittaka kriyAbhAvasvarUpotprekSA (55) upAttakriyAnimittaka kriyAbhAvasvarUpAtprekSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 bhUmikA. ( 56 ) anupAttakriyAnimittaka kriyAbhAvasvarUpotprekSA (17 ) upAttaguNanimittaka kriyAhetatprekSA (58) anupAttaguNanimittaka kriyAhetRtprekSA (59) upAttakriyAnimittaka kriyAhetRtprekSA (60 ) anupAttakriyAnimittaka kriyAhetRtprekSA (61) upAttaguNanimittaka kriyAbhAvahetUtprekSA (62) anupAttaguNanimittaka kriyAbhAvahetRtprekSA (63) upAttakriyAnimittaka kriyAbhAvahetRtprekSA (64 ) anupAttakriyAnimittaka kriyAbhAvahetRtprekSA (65) upAttaguNanimittaka kriyAphalotprekSA (16) anupAttaguNanimittaka kriyAphalotprekSA (67 ) upAttakriyAnimittaka kriyAphalotprekSA (68) anupAttakriyAnimittaka kriyAphalotprekSA (69 ) upAttaguNanimittaka kriyAbhAvaphalotprekSA (70 ) anupAttaguNanimittaka kriyAbhAvaphalotprekSA ( 71 ) upAttakriyAnimittaka kriyAbhAvaphalotprekSA ( 72 ) anupAttakriyAnimittaka kriyAbhAva phalotprekSA (73) upAttaguNanimittaka dravyasvarUpotprekSA (74 ) anupAttaguNanimittaka dravyasvarUpotprekSA ( 75 ) upAttakriyAnimittaka dravyasvarUpotprekSA ( 76 ) anupAttakriyAnimittaka dravyasvarUpotprekSA (77 ) upAttaguNanimittaka dravyAbhAvasvarUpotprekSA (78 ) anupAttaguNanimittaka dravyAbhAvasvarUpotprekSA (79 ) upAttakriyAnimittaka dravyAbhAvasvarUpotprekSA (8. ) anupAttakriyAnimittaka dravyabhAvasvarUpotprekSA (81) upAttaguNanimittaka dravyahetRtprekSA (82 ) anupAttaguNanimittaka dravyahetUtprekSA (83 ) upAttakriyAnimittaka dravyahetUtprekSA (84 ) anupAttakriyAnimittaka dravyahetRtprekSA (85) upAttaguNanimittaka dravyAbhAvahetUtprekSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. (86 ) anupAttaguNanimittaka dravyAbhAvahetRtprekSA (87) upAttakriyAnimittaka dravyAbhAvahetRtprekSA (88) anupAttakriyAnimittaka dravyAbhAvahetatprekSA ( 89 ] upAttaguNanimittaka dravyaphalotprekSA (90) anupAttaguNanimittaka dravyaphalotprekSA (91) upAttakriyAnimittaka dravyaphalotprekSA ( 92 ) anupAttaMkriyAnimittaka dravyaphalotprekSA (93 ) upAttaguNanimittaka dravyabhAvaphalotprekSA (94 ) anupAttaguNanimittaka dravyAbhAvaphalotprekSA (95 ) upAttakriyAnimittaka dravyAbhAvaphalotprekSA (96 ) anupAttakriyAnimittaka dravyAbhAvaphalotprekSA iti SaNNavatayaH / nimittasyAnupAttasya kriyAtvena guNatvataH / dvairAzyApAdakattvaM yad yA'nupAttanimittatA // phalahetRtprekSayozca vidyAnAthastu tad dvayam / anAdRtyAha paJcAzat bhedAn SaDadhikAniha // prAdhAnyenAsya viSayAH-prathame vilAse nAyakaguNA nAyakabhedA naayikaabhedaaH| dvitIye vilAse-vAcakAdizabdabhedAH vAcyArthabhedAH kaizikyAdivRttibhedAH vaidAdirItibhedAH dhvanihetumedAuttamamadhyamAdikAvyabhedAH / tRtIye-dhvanibhedAH agUDhAdayo guNIbhatavyaGgayabhedAH mahAkAvyAdilaH kSaNam / caturthe-rasabhedAH sthAyibhAvabhedAH vibhAvabhedAH anubhAvaH stambhAdayaH sAtvikabhAvabhedAH nirvedAdayo nyabhicAribhAvabhedAH zRGgAraceSTAbhedAH zRGgArAvasthAbhedAH / paJcame-avAcakAdayaH padadoSAH zabdahInAdayo vAkyadoSAH hetuzUnyAdayo'rthadoSAH ojaHprabhRtayo guNAH / SaSThe-AraMbhAdiprakRtikAryAvasthApaJcakam, bInAdiprakRtipaJcakam, mukhAdisandhipaJcakam, sandhInAmaGgabhedAH, viSkaM. bhAdayaH sUcyasUcanopAyAH, kathoddhAtayaH prastAvanAGgAni / saptame-anuprAsAdayaH, zabdAlaGkArAH upamAdayo'rthAlaGkArAH / prAdhAnyenAsya viSayAnevaM darzayatA mayA / sthUladRSTayA didRkSaNAM diDyAtramupadazitam // vistarastu viSayAnukramaNikAyAm / asminnibandhe nATakaprakaraNe kRtinAyakanaJjarAjacaritAnubandhitayA grAmanamarAdIni kAniciduparvarNyante; teSAM sthAnanAmAdi vizadIkriyate / kakugiriH-ayamadhunA zivagaGgA ityAkhyayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA. 25 1 rUyAyamAnaM kimapi puNyakSetram, atrArcArUpeNa sannihitaH zaGkaro gaGgAdhara ityAkhyayA pArvatIca varNAmbAkhyayA khyAyate / idaMca kSetraM karNATakadeze ( mahIzUrarAjye ) beMgalUranagarasamIpe vartate / nUtanapurI-iyaMca nagarI hosUriti nAmnA khyAyate / iyaMca beMgalUranagarasya pUrvasyAM dizi prAyo viMzatikrozavyavahite pradeze vartate / asyAH samIpe pravahati dakSiNapinAkinI ---- seyaM nandIdurgato dakSiNasyAM dizi pravahati, tata ucyate dakSiNapinAkinIti / bhadragiriH - ayaM tu girirnUtanapuryAH parisarapradeza eva vartate, atra zivAlayaH kazcana mahAn vartate / asminnAlaye supratiSThitasya bhagavataH paramezvarasya cUDezvara ityabhikhyA, bhavAnyAzca marakatAmbeti / doDDarAyasamudrAgrahAra iti vIrarAyasamudrAgrahAra iti cAtra nirdizyamAnAvagrahArau prAyo nUtanapuryAH samIpa eva syAtAm / garaLapurI-- iyaM naJjanagUDiti khyAyate, mahIzUranagarasya dakSiNasyAM dizi vartate / idaM mahattaraM zivakSetram / nibandho'yaM madra (madrAsa) nagararAjakIyasaMskRta pustakAlayato labdhamazuddhaprAyaM pustakamekaM sahAyatayA'valambya samAzritya ca vaDodarArAjakIya saMskRta pustakAlayasthaM tAlapatra pustakamISadazuddhaM yathAmati saMzodhya prakAzitam / tatra saMzodhane prAmAdikAni praskhalanAni zuddhipatre parihRtAni / prAmAdikamapi praskhalanaM praskhalanameva / athApi viduSAM cetaH paradoSaparAGmukham / alpenApi guNAMzena prasAdamupayAsyati // aparaM cedamAvedyate-- anena nibandhakAreNa tatra tatra tattallakSaNavacanAni parakIyAnyeva svakRtimadhye saMgrathyante, nyAyyaM caitat, na hi lakSaNamanyadbhavitumarhati tat zAstrakAraiH sarvaireva lakSaNanirUpaNasamaye pUrvapUrvavacanAnyevodAhriyante / kintvayaM pratAparudrayazobhUSaNAdeva ca vizeSato lakSaNavacanAnyanuvadati, tadayaM naJjarAjayazobhUSaNaM kurvan pratAparudrayazobhUSaNameva vizeSato'nusmarati iti vijJAyate / AkarAnukramaNikAyAmetat spaSTamupalabhyeta / idaM cAvadheyam - ye nibandhA AkarAnukramaNikAyAM lakSaNavacanAnAmanyatropalabhyamAnAnAmAkaratayA nidarzitAste tattadupalabdhisthAnatayA samAhatAH, teSvapi nibandhe tu tannibandhakAraiH pUrvanibandhataH samuddhRtyodAhRtAH syurnAma / etatkavikRtito bahirbhUtA ityeva tu tato vijJeyam / 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat paM. kRSNamAcAryaH saMskRtapAThazAlApradhAnapaNDitaH, vaDatALa www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . .. . . .. . . .... . . .. .... .... .... . . .. .... viSayAnukramaNikA vilAsa:-(1) maGgalAcaraNam cikIrSitasya nibandhasya viSayaprayojanAdinirUpaNapUrvakamavataraNam.... nAyakaguNanirUpaNam tatra-audAryanirUpaNam mahAbhAgyanirUpaNam mahAkulInatAnirUpaNam vaidagdhyanirUpaNam aujvalyanirUpaNam zauryanirUpaNam dhArmikatvanirUpaNam mahAmahimatvanirUpaNam pANDityanirUpaNam nAyakasvarUpanirUpaNam dhIrodAttadhIroddhatAdibhedena nAyakacAturvidhyam dhIrodAttasvarUpanirUpaNam dhIroddhatasvarUpanirUpaNam dhIralalitasvarUpanirUpaNam dhIrazAntasvarUpanirUpaNam zRGgAraviSayakanAyakAnAmanuklAdibhedena cAturvidhyam tatra-anukUlanAyakasvarUpanirUpaNam dakSiNAnAyakasvarUpanirUpaNam zaTha ( nAyaka ) svarUpanirUpaNam dhRSTanAyakasvarUpanirUpaNam nAyakasahAyAnAM pIThamardakAdibhedena cAturvidhyam teSAM lakSaNam zRGgAranAyikAnAM svAdhInapatikAdibhedenASTavidhatvam tAsAM lakSaNam tatra svAdhInapatikAyA udAharaNam ... . . . . . . . . . . . . .... .. . . .... . . .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA vAsakasajjikAyA udAharaNam virahotkaMThitAyA udAharaNam vipralabdhAyA udAharaNam khaNDitAyA udAharaNam kalahAntaritAyA udAharaNam proSitabhartRkAyA udAharaNam abhisArikAyA udAharaNam nAyakaghaTane nAyikAnAM sahAyabhUtadUtyAdibhedaH sAmAnyato nAyikAnAM mugdhAdibhedena traividhyam tAsAM lakSaNam tatra-mugdhAyA udAharaNam madhyamAyA udAharaNam prauDhAyA udAharaNam guNAlaGkArAmyAM kAvyasyAlaGkAryatAsamarthanam rasAditattatprAdhAnyabhedaH tatra-rasaprAdhAnyasyodAharaNam alaGkAraprAdhAnyodAharaNam vastuprAdhAnyasyodAharaNam zabdasphuraNArthasphuraNobhayasphuraNabhedena kAvyasya traividhyam, yathAkramaM tattadudAharaNaM ca nAyakavarNanaprakAre dvaividhyanirUpaNam nAyakasya svataHsiddhatvotpAdyatvabhedena dvaividhyam, utpAdye nAyake proktavarNanadvaividhyasya durghaTatA vilAsaH-(2) kAvyasya parAbhimatalakSaNanirAkaraNapUrvakaM lakSaNanirUpaNam vAcakAdibhedena zabdatraividhyam vAcyAdibhedenArthatraividhyam abhidhAdibhedena vRttestraividhyam tatra abhidhAsvarUpanirUpaNaM tadvibhajanam tAsAM yathAkramamudAharaNaM ca lakSaNAsvarUpanirUpaNaM tadvibhajanaM tAsAM yathAkramamudAharaNaM ca .... vyaJjanAsvarUpanirUpaNaM tadvibhajanaM tAsAM yathAkramamudAharaNaM ca .... kaizikIvRttinirUpaNam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA ..:::: ArabhaTIvRttinirUpaNam bhAratIvRttinirUpaNam sAtvatIvRttinirUpaNam madhyamakaizikIvRttinirUpaNam madhyAmArabhaTInirUpaNam kaizikyAdivRttInAM vaidAdirItibhyo bhedopapAdanam kaizikyAdivRttInAM zRGgArakaruNAdirasavizeSeSu viniyogavarNanam .... rItInAM svarUpam, tasya traividhyam , tAsAM yathAkramaM lakSaNamudAharaNaM ca zayyAsvarUpanirUpaNam pAkasvarUpanirUpaNam, tasya drAkSApAkanAlikerapAkabhedena dvaividhyam yathAkramaM / ___ tayorlakSaNamudAharaNaM ca kAvyasyottamamadhyamAdhamabhedena traividhyama vyaGgayaprAdhAnyAprAdhAnyanirUpaNam citrasya traividhyam dhvanihetuvaividhyam vakturdhvanihetutAnidarzanam bodhyavizeSasya dhvanihetutA kAkordhvanihetutA dezavizeSasya dhvanihetutA kAlavizeSasya dhvanihetutA anyasannidhAnasya dhvanihetutA vAcyasya dhvanihetutA prakaraNasya dhvanihetutA caSTAyA dhvanihetutA nirvikAratAyA dhvanihetutA (vilAsaH-3) dhvanibhedAH ( zuddhA dhvanayaH 30) .... 24-32 tatra-lakSaNAmUlatvena dhvanedvaividhyam lakSaNAmUladhvanerarthAntarasaGkramitavAcya-atyantatiraskRtavAcyabhedena dvaividhyam .... padagatatvavAkyagatatvAbhyAM tayordvayoH pratyekaM bhedena cAturvidhyam .... ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA tatra padagatArthAntarasaGkramitavAcyanirUpaNam padagatAtyantatiraskRtavAcyanirUpaNam vAkyagatArthAntarasaGkramitavAcyanirUpaNam vAkyagatAtyantatiraskRtavAcyanirUpaNam zakteH zabdagatatvArthagatatvobhayagatatvabhedena zaktimUladhvanetraividhyam / tatra zabdazaktimUlakadhvanezcAturvidhyam arthazaktimUlakadhvanerekaviMzatividhatvam ubhayazaktimUlakasyaikavidhatvam tatra-padagatazabdazaktimUlakavastudhvaniH padagatazabdazaktimUlakAlaGkAradhvanibhedAH vAkyagatazabdazaktimUlakavastudhvaniH vAkyagatazabdazaktimUlakAlaGkAradhvaniH svataHsiddhArthazaktimUlakavastudhvaninirUpaNam vAkye tannirUpaNam svataH siddhArthazaktimUlakavastunA'laGkAradhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam svataH siddhArthazaktimUlakAlaGkAreNAlaGkAradhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam svataH siddhArthazaktimUlAlaGkAreNa vastudhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlavastudhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlakavastunA'laGkAradhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlakAlaGkAreNAlaGkAradhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlakAlaGkAreNa vastudhvaneH pade nirUpaNam vAkye tannirUpaNam ubhayazaktimUlakadhvaninirUpaNam rasAdidhvanerasaMlakSyakramavyaGgayatA guNIbhUtakramavyaGgayanirUpaNam .... 32-36 guNIbhAvasya agUDhAdibhedena aSTadhA bhedaH .... 32 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . 22 viSayAnukramaNikA tatrAgUDhe arthAntarasaGkramitavAcyatvena atyantatiraskRtavAcyatvena zabdazaktimUlatvena arthazaktimUlatvena ca bhedAH, yathAkramaM teSAmudAharaNam .... 32-33 aparAGgasya vyaGgyAGgatvena vAcyAGgatvena dvaividhyam / tatra vyaGgayAGgasyodAharaNam vAcyAGgasya zabdazaktimUlatvArthazaktimUlatvAbhyAM dvaividhyam, yathAkramaM tayorudAharaNam 33--34 asphuTasyodAharaNam sandigdhaprAdhAnyasyodAharaNam samaprAdhAnyasyodAharaNam kAkvA''kSiptasyodAharaNam aramyasyodAharaNam mahAkAvyalakSaNam mahAkAvyasya traividhyam upakAvyalakSaNam kSudraprabandhalakSaNam , tadbhedAzca vilAsaH-(4) rasasvarUpanirUpaNam zRGgArAdirasabhedAH ratyAdInAM yathAkrama zRGgArAdisthAyibhAvatA vibhAvalakSaNaM AlambanavibhAvoddIpanavibhAvabhedena tasya dvaividhyama tayorlakSaNaM ca / uddIpanavibhAvasya cAturvidhyam anubhAvanirUpaNam sAttvikabhAvabhedAH vyabhicAribhAvabhedAH rasAbhAsatraividhyam udayaprazamAdyavasthAbhedairbhAvasya cAturvidhyam tatra bhAvodayasyodAharaNam bhAvopazamasyodAharaNam bhAvazabalatayA udAharaNam bhAvasandherudAharaNam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA .... zRGgArasthAyibhAvasya rateH svarUpamudAharaNaM ca / hAsyarasasthAyibhAvasya zokasya svarUpamudAharaNaM ca karuNarasasthAyibhAvasya zokasya svarUpamudAharaNaM ca raudrarasasthAyibhAvasya krodhasya svarUpamudAharaNaM ca vIrarasasthAyibhAvasyotsAhasya svarUpamudAharaNaM ca bhayAnakarasasthAyibhAvasya bhayasya svarUpamudAharaNaM ca bIbhatsarasasthAyibhAvasya jugupsAyAH svarUpamudAharaNaM ca adbhutarasasthAyibhAvasya vismayasya svarUpamudAharaNaM ca zAntarasasthAyibhAvasya zamasya svarUpamudAharaNaM ca AlambanavibhAvasyodAharaNam uddIpanavibhAvasyodAharaNam anumAvasyodAharaNam sAttvikabhAvAnAM svarUpamudAharaNaM ca tatra-stambhasya svarUpamudAharaNa ca pralayasya svarUpamudAharaNaM ca svedasya svarUpamudAharaNaM ca vaivarNyasya svarUpamudAharaNaM ca vepathoH svarUpamudAharaNaM ca azrumvarUpamudAharaNaM ca vaisvaryasya svarUpamudAharaNaM ca vyabhicAribhAvAnAM svarUpamudAharaNaM ca tatra-nivedasya svarUpamudAharaNaM ca glAneH svarUpamudAharaNaM ca zaGkAyAH svarUpamudAharaNaM ca asUyAyAH svarUpamudAharaNaM ca madasya svarUpamudAharaNaM ca zramasya svarUpamudAharaNaM ca Alasyasya svarUpamudAharaNaM ca dainyasya svarUpamudAharaNaM ca dhyAnasya svarUpamudAharaNaM ca mohasya svarUpamudAharaNaM ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA . smRteH svarUpamudAharaNaM ca dhRteH svarUpamudAharaNaM ca brIDAyAH svarUpamudAharaNaM ca cApalasya svarUpamudAharaNaM ca harSasya svarUpamudAharaNaM ca Avegasya svarUpamudAharaNaM ca jADyasya svarUpamudAharaNaM ca garvasya svarUpamudAharaNaM ca viSAdasya svarUpamudAharaNaM ca autsukyasya svarUpamudAharaNaM ca apasmArasya svarUpamudAharaNaM ca supteH svarUpamudAharaNaM ca nibodhasya svarUpamudAharaNaM ca amarSasya svarUpamudAharaNaM ca avahitthAyAH svarUpamudAharaNaM ca ugratAyAH svarUpamudAharaNaM ca mateH svarUpamudAharaNaM ca vyAdheH svarUpamudAharaNaM ca unmAdasya svarUpamudAharaNaM ca maraNasya svarUpamudAharaNaM ca trAsasya svarUpamudAharaNaM ca vikalpasya svarUpamudAharaNaM ca bhAvahAvAdibhedena zRGgAraceSTAyA aSTAdazavidhatvam tatra-mAvasya svarUpamudAharaNaM ca hAvasya svarUpamudAharaNaM ca helAyAH svarUpamudAharaNaM ca mAdhuryasya svarUpamudAharaNaM ca dhairyasya svarUpamudAharaNaM ca lIlAyAH svarUpamudAharaNaM ca vicchitteH svarUpamudAharaNaM ca vilAsasya svarUpamudAharaNaM ca .. . .... .... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 viSayAnukramaNikA vibhramasya svarUpamudAharaNaM ca kilakiJcitasya svarUpamudAharaNaM ca moTTAyitasya svarUpamudAharaNaM ca kuTTamitasya svarUpamudAharaNaM ca bibbokasya svarUpamudAharaNaM ca lalitasya svarUpamudAharaNaM ca kutUhalasya svarUpamudAharaNaM ca cakitasya svarUpamudAharaNaM ca vihRtasya svarUpamudAharaNaM ca hasitasya svarUpamudAharaNaM ca zRGgArasya dvAdazavidhAvasthAbhedanirUpaNaM tatra cakSuHprIteH svarUpamudAharaNaM ca manaHsaGgasya svarUpamudAharaNaM ca saGkalpasya svarUpamudAharaNaM ca pralApasya svarUpamudAharaNaM ca jAgarasya svarUpamudAharaNaM ca kAryastha svarUpamudAharaNaM ca arateH svarUpamudAharaNaM ca lajjAtyAgasya svarUpamudAharaNaM ca jvarasya svarUpamudAharaNaM ca | mUrchAyAH svarUpamudAharaNaM ca sambhoga-vipralambhabhedena zRGgArasya dvaividhyam sambhogazRGgArasya svarUpamudAharaNaM ca vipralambhazRGgArasya abhilASAdihetubhedena cAturvidhyam abhilASasya svarUpamudAharaNaM ca IrSyAyAH svarUpamudAharaNaM ca virahasya svarUpamudAharaNaM ca pravAsasya svarUpamudAharaNaM ca (vilAsaH-5) doSanirUpaNam doSalakSaNam .... 58-59 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA avAcakAdibhedena padgatadoSANAM saptadazavidhatvam tatra--avAcakacyutasaMskRtayoH svarUpamudAharaNaM ca paruSa - sandigdhayoH svarUpamudAharaNaM ca asamarthasyAzlIlasya ca svarUpam, azlIlasya traividhyama, teSAmudAharaNaM ca viruddhamatikRtaH svarUpamudAharaNaM ca aprayuktApuSTArthayoH svarUpamudAharaNaM ca kliSTanirarthakayoH svarUpamudAharaNaM ca neyArthAprayojakayoH svarUpamudAharaNaM ca grAmyagUDhArthayoH svarUpamudAharaNaM ca avimRSTavidheyAMzasya svarUpamudAharaNaM ca apratItasya svarUpamudAharaNaM ca zabdahIna - kramabhraSTAdibhedena vAkyadoSasya caturviMzatividhatA zabdahInasya svarUpamudAharaNaM ca kramabhraSTasya svarUpamudAharaNaM ca paunaruktyasyodAharaNam visandhika-saMbandhavarjita - yatibhraSTAnAM svarUpamudAharaNaM ca bhinnaliGga-bhinnavacana--bhagnaprakramANAM svarUpamudAharaNaM ca vyAkIrNasya svarUpamudAharaNaM ca vAkyasaGkIrNasya svarUpamudAharaNaM ca vAkyAntarasaMkIrNasya svarUpadAharaNaM ca arItikasya svarUpamudAharaNaM ca adhikopamasya svarUpamudAharaNaM ca luptavisargakasya svarUpam nyUnapadasya svarUpamudAharaNaM ca adhikapada-chandobhaGga - samAptapunarAttAnAM svarUpamudAharaNaM ca azarIrasya svarUpamudAharaNaM ca apUrNasya svarUpamudAharaNaM ca patatprakarSasya svarUpamudAharaNaM ca apadastha samAsasya svarUpamudAharaNaM ca arthadoSAH tatra hetu zUnyasya svarUpamudAharaNaM ca .... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 0.00 .... 1403 .... .... 0102 .... .... ... .... 0.00 1201 2003 .... **** .... 2005 .... .... .... .... .... .... .... ... .... 9366 301 ... .... .... 35. 58 99 58-59 59 35 "" 60 "" "" "" 6 1 RAR 62 39 "" 99 63 "" 59 64 99 39 " 97 65 64 17 66-68 1 www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 nyAhatArthasya svarUpamudAharaNaM ca grAmyasya svarUpaM tadbhedastadudAharaNaM ca azlIlasya svarUpamudAharaNaM ca sahacaracyutasya svarUpamudAharaNaM ca akramasya svarUpamudAharaNa ca anucitasya svarUpamudAharaNaM ca apArthasya svarUpamudAharaNaM ca nyUnAsiddhopamayoH svarUpamudAharaNaM ca nibandhAntaroktAnAM niralaGkArAdidoSANAM svarUpamudAharaNaM ca apratItAderdoSasya kvacit sthalavizeSe adoSatvopapAdanam guNanirUpaNam viSayAnukramaNikA guNalakSaNam mAdhuryauH prasAdAdibhedena guNAnAM caturviMzatividhatvam guNavibhajane pakSabhedAH mAdhuryasya svarUpamudAharaNaM ca ojasaH svarUpamudAharaNaM ca prasAdasya svarUpamudAharaNaM ca mAdhuryAdiguNatrayasyAsyaiva bhAmahAbhimatatvopapAdanam arthavyakteH svarUpamudAharaNaM ca udAratAyA udAttatAyAzca svarUpamudAharaNaM ca sukumAratvasya svarUpamudAharaNaM ca samatvasya svarUpamudAharaNaM ca zleSasya svarUpamudAharaNaM ca kAnteH svarUpamudAharaNaM ca mAdhuryaprabhRtikAntiparyantAnAM dazAnAmeteSAmeva vAmanAdyabhimatatA saukSmya---gatyoH svarUpamudAharaNaM ca vistarasya svarUpamudAharaNaM ca saMkSepasya svarUpamudAharaNaM ca sauzabdasya svarUpamudAharaNaM ca bhAvikasya svarUpamudAharaNaM ca preyasaH svarUpamudAharaNaM ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... :: ... ... : : : : : : : : ... ... ... ... : :: ::: : :: :: : 66 "" 67 "" 19 "" " 68 " 69 69-73 69 56 35 "" "" 70 14 22 " "" 71 "" ng ng "" "" = 19 72 99 35 "" www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA samAdheH svarUpamudAharaNaM ca gAmbhIryasya svarUpamudAharaNaM ca prauDheH svarUpamudAharaNaM ca ukteH svarUpamudAharaNaM ca rIteH svarUpamudAharaNaM ca saMmitatvasya svarUpamudAharaNaM ca uktAnAmeteSAM caturviMzatiguNAnAM bhojarAjAghabhimatatvam guNAnAmadhaMgatatvapakSasya saGghaTanAzrayatvapakSasya ca nirUpaNam tayoH saGghaTanAzrayatvapakSasyaiva yuktatA nirukteSu guNeSu madhye keSAJcitsvata evAtizayahetutayA guNatvam , keSAJcidoSaparihArarUpatayA guNatvamiti vailakSaNyanirUpaNam / vilAsaH-(6) nATyalakSaNam rUpakalakSaNam nATaka-prakaraNAdibhedena rUpakasya dazavidhatvam vastunetRrasabhedasya rUpakabhedakatA prakhyAtotpAdyamizrabhedena vastunasvaividhyam nATake pratiniyato vastvAdibhedaH zRGgAravIranAyakayolakSaNam prakaraNe niyato vastvAdibhedaH bhANe pratiniyato vastvAdibhedaH hAsyarasanAyakalakSaNam Dime pratiniyato vastvAdibhedaH vyAyoge niyato vastvAdibhedaH samavakAre pratiniyato vastvAdibhedaH vIthyAM pratiniyato vastvAdibhedaH aGke pratiniyato vastvAdibhedaH karuNanAyakalakSaNam raudrarasAdinAyakAnAM lakSaNam nAyakapratinAyakabhedena dvaividhyam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 viSayAnukramaNikA upanAyakasvarUpam ArambhAdibhedenArthAvasthAyAH paJcavighatvam bIjAdibhedena arthaprakRteH paJcavidhatvam sandhilakSaNam sandheH paJcadhA vibhAjanam mukhasandheH svarUpaM tadaGgAni pratimukhasandheH svarUpaM tadaGgAni garbhasandheH svarUpaM tadaGgAni vimarzasandheH svarUpaM tadaGgAni (13) ... 78-79 nirvahaNasandhistadaGgAni ( 14 ) tattatsandhAvaNabhateSu keSAzcidevAvazyaM tatra tatra prayojyatvamanyeSAM yathAsambhavaM prayojyatvam, prayoge kramasyAvivakSitatvaM ca] nATake vastunaH sUcyAsUcyabhedena dvaividhyam viSkambhAdibhedena sUcyasUcanopAyAnAM paJcavidhatvam zuddhamizramedena viSkambhasya dvaividhyam calikAyAH svarUpaM tadbhedazca aGkasya svarUpam aGkAvataraNalakSaNam pravezakalakSaNam asUcyasya dRzyazrAvyabhedena dvaividhyam zrAnyasya svagataprakAzabhedena dvaividhyam janAntika-apavAritaka-AkAzabhASitAnAM lakSaNam aGkasvarUpam AmukhalakSaNam kathoddhAtAdibhedena mukhAGgasya traividhyam sUtradhAralakSaNam naTIlakSaNam pAripArzvakalakSaNam vidUSakalakSaNam sUtradhArakAryanirUpaNam kathoddhAtAderAmukhAGgatrayasya nirUpaNam 82-83 : :: :: 0-81 :: :: :: :: :: :: : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nepathyasvarUpanirUpaNam nepathyasya pustAdibhedena traividhyam pustAdernaipathyasya svarUpam vIthyaGgAnAM uddhAtyakAdibhedena trayodazavidhatvam uddhAtyakAdInAM prastAvanAyAM yathAsambhavaM prayojyatA dhruvAnAndIsvarUpanirUpaNam pRrvarraGgasvarUpanirUpaNam kartavyam pAtrabhedena saMskRtaprAkRtabhASAbhedasya viniyojyatA nATakAdidazarUpaka svarUpavivaraNam vyAhArasyodAharaNaM svarUpaM ca trigatasyodAharaNaM svarUpaM ca viSayAnukramaNikA asatpralApasyodAharaNaM svarUpaM ca mRdavasyodAharaNaM svarUpaM ca kathoddhAtasyodAharaNam prayogAtizayasyodAharaNam sAGgasya nATakasyodAharaNarUpaM candrakalAkalyANAkhyanATakaprakaraNam... tatra nAndyA udAharaNam chalanasya svarUpamudAharaNaM ca rasAdhanasyodAharaNam prapaJcasyodAharaNaM svarUpaM ca nAlikAyA udAharaNaM svarUpaM ca adhibalasyodAharaNaM svarUpaM ca vAkkelerudAharaNaM svarUpaM ca uddhAtyakasyodAharaNaM svarUpaM ca avalagitasyodAharaNaM svarUpaM ca gaNDasyodAharaNaM svarUpaM ca avasyanditasyodAharaNaM svarUpaM ca upakSepasyodAharaNam svarUpaM ca parikarasyodAharaNaM svarUpaM ca parinyAsasyodAharaNaM svarUpaM ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... ... ... ... ... ... ... www : : : : ... : : : : ... ... ... ::::: 39 84-86 ...87-154 ::::: 83 *** " 84 "" " 87 77 27 88 * * V = 0 89 " " ,, "" 91 " " " 92 " 93 www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA 107 yuktekhdAharaNam svarUpaM ca paribhAvanasya svarUpamudAharaNaM ca vilobhanasya svarUpamudAharaNaM ca prApterudAharaNam svarUpaM ca vidhAnasyodAharaNam svarUpaM ca samAdhAnasyodAharaNam svarUpaM ca udbhedasya svarUpamudAharaNaM ca bhedasyodAharaNaM svarUpaM ca karaNasyodAharaNaM svarUpaM ca bindorudAharaNaM svarUpaM ca pratimukhasvarUpam parisarpasyodAharaNam vilAsasyodAharaNaM svarUpaM ca vidhutasya svarUpamudAharaNaM ca varNasaMhArasyodAharaNaM svarUpaM ca zamasyodAharaNaM svarUpaM ca paryupAsanasyodAharaNaM svarUpaM ca narmaNa udAharaNaM svarUpaM ca narmadyuterudAharaNaM svarUpaM ca nirodhasyodAharaNaM svarUpaM ca pragamasyodAharaNaM svarUpaM ca vajrasyodAharaNaM svarUpaM ca upanyAsasyodAhaNaM svarUpaM ca puSpasyodAharaNaM svarUpaM ca prayatnasyodAharaNaM svarUpaM ca garbhasandheH svruupm| mArgasyodAharaNaM svarUpaM ca saMbhramasyodAharaNaM svarUpaM ca adhibalasyodAharaNaM svarUpaM ca abhUtAharaNasyodAharaNaM svarupaM ca patAkAsthAnakasya svarUpam Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramasyodAharaNaM svarUpaM ca pravezakasya svarUpam udAharaNasyodAharaNaM svarUpaM ca rUpasyodAharaNaM svarUpaM ca saMgrahasyodAharaNaM svarUpaM ca anumAnasyodAharaNaM svarUpaM ca udvegasyodAharaNaM svarUpaM ca toTakasyodAharaNaM svarUpaM ca prAptyAzAyA udAharaNaM svarUpaM ca AkSepasyodAharaNaM svarUpaM ca vimarzasandherudAharaNaM svarUpaM ca apavAdasyodAharaNaM svarUpaM ca saMpheTasyodAharaNam svarUpaM ca vidravasya svarUpamudAharaNaM ca dravasyodAharaNaM svarUpaM ca terudAharaNaM svarUpaM ca vyavasAyasyodAharaNaM svarUpaM ca chalanasyodAharaNaM svarUpaM ca prasaGgasyodAharaNaM svarUpaM ca vicalanasyodAharaNaM svarUpaM ca virodhanasyodAharaNaM svarUpaM ca prarocanAyA udAharaNaM svarUpaM ca AdAnasyodAharaNaM svarUpaM ca zakterudAharaNaM svarUpaM ca niyatApterudAharaNaM svarUpaM ca prakaryAH svarUpam nirNayasyodAharaNaM svarUpaM ca virodhasyodAharaNaM svarUpaM ca nirvahaNasandherudAharaNaM svarUpaM ca sandherudAharaNaM svarUpaM ca sthiterudAharaNam svarUpaM ca 6 viSayAnukramaNikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... ... ... ... ... ... ... .... ... 100 508 ... ... .. ... *** ... ... 610 000 ... ... ... ... ... ... ... ... 800 630 : : ... ... ... oor ... 41 900 121 1 " " 122 97 123 125 134 135 " 136 " 137 - 138 138 " " "" " 137 ...142-143 . 143-144 " 139 141 142 144 146 "" " 147 " www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 upagUhanasyodAharaNaM svarUpaM ca AbhASaNasyodAharaNaM svarUpaM ca paribhASaNasyodAharaNaM svarUpaM ca grathanasyodAharaNaM svarUpaM ca pUrvabhAvasyodAharaNaM svarUpaM ca khaNDacUlikAyAH svarUpam prasAdasyodAharaNaM svarUpaM ca samayasyodAharaNaM svarUpaM ca upasaMhArasyodAharaNaM svarUpaM ca phalAgamasyodAharaNaM svarUpaM ca AnandasyodAharaNaM svarUpaM ca bhAvAditvabhedezvAturvidhyanirUpaNam alaGkArakakSAvibhAgaH alaGkArANAM parasparavailakSaNyanirUpaNam zabdAlaGkAravibhAganirUpaNam chekAnuprAsanirUpaNam vRttyanuprAsanirUpaNam lATAnuprAsanirUpaNam punaruktavadAbhAsanirUpaNam yamakasvarUpanirUpaNam aSTadalapadmabandhanirUpaNam viSayAnukramaNikA hArabandhanirUpaNam arthAlaGkArAH upamAlaGkArasAmAnyalakSaNam ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... ... ... ... ... ... :: : kAryasyodAharaNaM svarUpaM ca prazasterudAharaNaM svarUpaM ca ( vilAsaH - 7 ) alaGkArasAmAnyalakSaNanirUpaNam zabdagatatvArthagatatvobhayagatatvabhedenAlaGkArasya traividhyam arthAlaGkArANAM pratIyamAnavastutva-pratIyamAnaupamyatva-pratIyamAnarasabhAvAditva-asphuTapratIyamAnarasa ... ... ... ... 147 ... 147-148 148 ... ... ... ... ... ... ... : ... "" 149 ... 39 151 153 ... " " dy 39 154 194 - 115 155 155-156 156-160 156 29 "" 157 19 "" 157-199 199 160-223 160 www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sasar viSayAnukramaNikA pUrNopamAluptopamAbhedenopamAlaGkArasya dvaividhyam pUrNopamAyAH zrautI-ArthIti dvaividhyanirUpaNam zrautyA ArthyAzca pratyekaM vAkya- samAsa-taddhitagatatvabhedena traividhyam yathAkramaM tAsAM SaNNAmudAharaNam dharmamAtraluptAyAH zrautyA vAkyagatatva--samAsagatatvAbhyAM dvaividhyena, ArthyAstasyA vAkyagatatvasamAsa ___ gatatvataddhitagatatvaistraividhyena, paJcavidhatvanirUpaNam dharmavAcakobhayaluptAyAH saptavidhataddhitagatatvena samAsagatatvena cASTavidhAyAH sodAharaNaM nirUpaNam 162-163 upamAnamAtraluptAyA vAkyagatatvasamAsagatatvAbhyAM dvaividhyaM tadudAharaNaM ca 163- 164 dharmopamAnobhayaluptAyA vAkyagatatvasamAsagatatvAbhyAM dvaividhyaM tadudAharaNaM ca kevalavAcakaluptAyA nirUpaNam dharmopamAnavAcakaluptAyA nirUpaNam upamAvibhAjakabhedamAtropasaMhAraH mAlikopamAyAH svarUpamudAharaNaM ca vastuprativastubhAvena viMbapratibiMbabhAvena copamAyA bhedanirUpaNam ... samastavastuviSayatvaikadezavartitvabhedena punarupamAyA dvaividhyopapAdanam ananvayAlaGkanaranirUpaNam upameyopamAlaGkArasya lakSaNapariSkaraNam 166-167 svakRte lakSaNapariSkaraNe maghukAdyabhiprAyavirodhAzaGkA tatparihArazca prakArAntareNa tallakSaNapariSkaraNam upameyopamAyA udAharaNam smRtimadalaGkAranirUpaNam 168-169 rUpakAlaGkAralakSaNavicAraH 169- 170 sAvayavatvAdibhedena rUpakAlaGkArasya vibhajanam samastavastuviSayakasAvayavarUpakanirUpaNam ekadezavartisAvayava rUpakanirUpaNam kevalaniravayavarUpakAlaGkAranirUpaNam niravayavamAlArUpakAlaGkAranirUpaNam zliSTanibandhanakevalaparamparitarUpakAlaGkAranirUpaNam zliSTanibandhanamAlAparamparitarUpakAlaGkAranirUpaNam ... " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 171 172 173-174 174 ... 174 ... 175 175-176 __ 176 viSayAnukramaNikA azliSTanibandhanakevalaparamparitarUpakAlaGkAranirUpaNam azliSTInabandhanamAlAparamparitarUpakAlaGkAranirUpaNam pariNAmAlaGkAranirUpaNam sandehAlaGkAranirUpaNam bhrAntimadalaGkAranirUpaNam apahnavAlaGkAranirUpaNam ullekhAlaGkAranirUpaNam utprekSAlaGkAralakSaNam utprekSAvibhajanam utprekSAlaGkArasya atizayoktyalaGkArAdbhedasamarthanam upAttaguNanimittakajAtibhAvasvarUpotprekSA anupAttaguNakriyAnimittakanAtimAvasvarUpotprekSA upAttakriyAnimittakajAtibhAvasvarUpotprekSA jAtibhAvaphalotprekSA jAtibhAvahetUtprekSA ca anupAttanimittakajAtyamAvaphalotprekSA jAtyabhAvahetRtprekSA guNasvarUpotprekSA guNahettprekSA guNabhAvaphalotprekSA kriyAsvarUpotprekSA kriyAhetRtprekSA kriyAbhAvaphalotprekSA guNAbhAvasvarUpotprekSA guNAbhAvahetRtprekSA guNAbhAvaphalotprekSA kriyA'bhAvasvarUpotprekSA kriyA'bhAvahetRtprekSA kriyA'mAvaphalotprekSA dravyasvarUpotprekSA dravyahetRtprekSA ... 177 178 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya phalotprekSA dravyAbhAvahetUtprekSA dravyAbhAvasvarUpotprekSA dravyAbhAvahetUtprekSA dravyAbhAvaphalotprekSA atizayoktyalaGkAralakSaNam atizayoktyalaGkArasya SaDDitvena vibhajanam abhede bhedakathanalakSaNAtizayoktiH bhede'pyabhedakathanalakSaNAtizayoktiH ayoge yogakathanalakSaNAtizayoktiH yogepyayogakathanalakSaNAtizayoktiH kAryakAraNayorekakAlApattilakSaNAtizayoktiH kAryakAraNapaurvAparyavyatyayalakSaNAtizayoktiH sahottatyalaGkAranirUpaNam vinoktyalaGkAranirUpaNam samAsottatyalaGkAralakSaNanirUpaNam vakroktyalaGkAraH svabhAvoktyalaGkAraH vyAjottatyalaGkAraH viSayAnukramaNikA vyAjotyalaGkArasyApahnavAlaGkArAdbhedasamarthanam mIlanAlaGkAranirUpaNam tadguNAlaGkAranirUpaNam atadguNAlaGkAranirUpaNam virodhAbhAsAlaGkArasAmAnyalakSaNam virodhAbhAsAlaGkArasya dazavidhatvam dazavidhAnAM teSAM pratyekamudAharaNam ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat : : : ... ... ... samAsottyalaGkArasya pariNAmAlaGkAre'ntarbhAvAzaGkAnirasanam zliSTavizeSaNasAmyavizeSaNasAdhAraNya - aupamyagarbhatvabhedaiH samAsoktestraividhyanirUpaNam samAsoktau bIjabhUtasya samAropasya cAturvidhyakathanam caturNAM samAropANAM yathAkramamudAharaNAni ... ... ... ... ... ... ... ... ww : : : : : : ... ... B-0 ... ... 181-182 182 :: :: 45 ... 180 *** ," " ... "" 181 "" "" 183 183-184 184 185 99 "" "" "" 186 186-187 187 188 "1 "" "" 189 190 :7 190 190 - 191 191-192 www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramANikA vizeSAlaGkAranirUpaNam 193 adhikAlaGkAranirUpaNam ... 194 vibhAvanAlaGkAra-vizeSoktyalaGkArayornirUpaNam 194-195 asaGgatyalaGkAranirUpaNam .... 195 vicitrAlaGkAranirUpaNam anyonyAlaGkAranirUpaNam viSamAlaGkAranirUpaNam samAlaGkAranirUpaNam 196-197 tulyayogitAlaGkAralakSaNam dravya-tadabhAva-guNa-tadabhAva-kriyA-tadabhAvabhedena bhinnAnAM SaNNAM dharmANAM pratyekaM prakRtagatatvAprakRtagatatvabhedena tulyayogitAyA dvAdazavidhatvam , teSAmudAharaNaM ca 197-198 dIpakAlaGkAralakSaNam ... 198 parAbhimatadIpakAlaGkAraSADidhyastha nirasanam prakArAntareNa dIpakAlaGkArasya SADidhyopapAdanam teSAmudAharaNam 198-199 prativastUpamAlaGkAraH ... 199 dRSTAntAlaGkAraH 199-200 nidarzanAlaGkAraH 200-201 vyatirekAlaGkAraH .... 201 zleSAlaGkAraH 201-202 parikarAlaGkAraH ... 203 AkSepAlaGkAraH 203-204 vyAjoktyalaGkAraH 204-205 aprastutaprazaMsAlaGkAraH 205-207 prastutAGkurAlaGkAraH 207-208 payAyoktyalaGkAraH .... 200 pratIpAlaGkAraH 208-209 anumAnAlaGkAraH 209-210 kAnyaliGgAlaGkAraH ... 218 arthAntaranyAsAlaGkAraH 210-211 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA 47 ... 211 211-212 212-213 ... 213 ... 214 214-215 ... 215 215-216 ... 216 yathAsaGkhyAlaGkAraH arthApatyalaGkAraH parisaGkhyAlaGkAraH uttarAlaGkAraH vikalpAlaGkAraH samuccayAlaGkAraH tatkarAlaGkAraH samAdhyalaGkAraH bhAvikAlaGkAraH pratyanIkAlaGkAraH vyAghAtAlaGkAraH paryAyAlaGkAraH sUkSmAlaGkAraH udAttAlaGkAraH parivRttyalaGkAraH lokoktyalaGkAraH chekoktyalaGkAraH kAraNamAlAlaGkAraH ekAvalyalaGkAraH mAlAdIpakAlaGkAraH saMsRSTayalaGkArasAmAnyalakSaNam zabdAlaGkArayoH saMsRSTiH arthAlaGkArayoH saMsRSTiH zabdArthAlaGkArasaMsRSTiH saGkarAlaGkArasAmAnyalakSaNam saGkarAlaGkAravibhedAH 216-217 ... 217 217-218 ... 218 218-219 ... 219 ... 220 220-221 ... 221 ... " 221-223 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM naJjarAjayazobhUSaNam vande'haM vandanIyAnAM vandyAM vAcAmadhIzvarIm kAmitA zeSa kalyANakalpanAkalpavallikAm // 1 // yadvIkSAJcalakalpitA hariharabrahmAdayo nirjarAH yasyaikyaM samupAsate ca katicittattvaM mahAyoginaH / vizvAkAratayA cirAya samabhUdIzo'pi yasya tviSA tacchambhoranapAyadhAma kimapi prastotumIze hRdi // 2 // cidAkArAya zuddhAya sarvavidyAvidhAyine / yogAnandayatIndrAya sAndrAya gurave namaH // 3 // zivarAmasudhIsunornarasiMhakaveH kRtiH / naJjarAjaguNagrAmairbhUSitairbhuvi dIvyatu // 4 // navaM vA prAcInaM bhavatu nanu kAvyaM sucaritaM rasasyandi syAttatsahRdayacamatkAri bhavati / sudhApArAvAro nivasatu ciratno'pi saraso na rucyaH kiM tasmAdapi jagati rAkAhimaruciH // 5 // rasAlaGkArAdyairdhvanibhirapi kaizcit surabhilaiH pragIyante kAzcit bhuvi kavayatAM sAdhu kRtayaH / iyaM cAsmAkInA bhuvanajananIpAdakamala praNAmaprAcuryAdvahatu mahatAmAdarabharam // 6 // zaratphullanmallIvigalitamadhUlIra saramA dhurINA madrANI sukhayatitarAmeva sudhiyaH / vighatte kiM toSaM jagati badhirANAmiha naTadvadhUTIsATopasphuritamaNikAJcIkalaravaH // 7 // guNA bhUSAyante sahajamadhurA naJjannRpateH kRterasyA ete jagati [hi ] dhurINA api tayA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 tataH saiSA bhUyaH sragiva [suma ] saurabhyabharitA kavInAmAnandaM janayatu jagadraJjayatu ca // 8 // asaGkhyeyAste'mI kathamapi guNA naJjanRpateH pariSkattuM ko vA prabhavati tadalpena manasA / tathA'pyuddAmo'yaM guruvarakRpAsAravisaraH / samuDhela-mA(lasarpana ?) mukharayani mAmeva bahudhA // 9 // athAsya prabandhasya sukhAdirUpapuruSArthasAdhakatvAbhAvenAkizcitkaratvameva, puruSArthasAdhakasyaiva jagadAdaraNIyatvAt, kAvyAlApAMzca varjayediti niSedhasmaraNAceti cet, naivam / asya prabandhasya rAmAyaNAderiva mahApuruSaguNavarNanaparatayA sakalapuruSArthasAdhakatvenopAdeyatvAca / sa ca sarasapadabandhasAndratayA kaverapi niravadhikAnandasampAdako bhavati / uktaM ca jayadevena "na brahmavidyA na ca rAjyalakSmIstathA yatheyaM kavitA kavInAm / lokottare puMsi nivezyamAnA putrIva harSa hRdaye karoti // " tathA ca sakalakalyANaguNatilakanArAjacaritapavitritamidaM kAvyaM jagadAnandi bhavatyeva / kAvyAlApAMzca varjayediti niSedhasmRterasatkAvyaviSayatvenAdoSatvAca / athaite nAyakaguNA nirUpyante 'udAratA mahAbhAgyaM kulInatvaM vidagdhatA / aujvalyaM ca tathA zaurya dhArmikatvAdayo matAH // tatra 'vizrANanaikazIlatvamaudArya tannigadyate / ' paTugraiveyAdyaiH parimRditamANikyaghaTitaiH __ kavInAM sandoheSvapi nijasamAneSu sadasi / sapakSakSoNIpAH kSitipatilakaM naJjanRpatiM nirIkSyAsevante karatalalasaddAnavalayam // atra bhUSaNAdivibhavaiH kavInAM sandoheSu nijasamAneSvityanena teSu svAnu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.1] nAyakanirUpaNam / guNasakalavaibhavavizrANanapratipAdanAnnirantaradAnakalAbaddhakaGkaNatayA trijagadvilakSaNavadAnyatA sUcitA bhavati / 'vizvambharAdhipattyaM yattanmahAbhAgyamucyate / " yathA nAnAdezagatAvanIpamakuTIkeyUrasaGghaTTita svairasrastaciratnaratnazakalAnyAdAya sngklpitH| niHsaGkhyairnavabhUSaNairnijapatipremapramodArpitaiH stUyante dhndaavrodhnivhernnyjkssitiindrshriyH|| atra kuberAdibhyo bhUyasI sampattiH sevAgateSu rAjasamAjeSu dyotyate / tathA bahuvidharAjamaNDalaviracitasevaikazAlitayA sarvAtizayAlurbhAgyAtizayo lkssyte| 'mahAkulinatA nAma kule mahati sambhavaH / ' yathA jAto yatra sudhAkaro'pi bhagavAn sarvajJacUDAmaNi stejobhirmadhusUdanasya bahavo bhUpAzca saMjajJire / nirvyAjapratipannadivyacarite tasmin kule nirmale ___ zrImAn naJjanapAlakaH sukRtinAM bhAgyaiH samujjRmbhate // atra sarvajJacUDAmaNezcandrasya madhusUdanasyAMzabhUtAnAM rAjJAM cotpattyAzrayatayA cAsya candravaMzasya mahattA pratipAditA / 'kRtyavastuSu cAturya vaidagdhyaM parikIrtyate / ' yathA anyonyprthmaansnggrklaaknndduuldormnnddl| bhrAmyadrImakRpANadarzitamadArambhapriyambhAvukAH / kSoNIpAzca durandharAH punaramI sevaikabaDAzayAH saGghIbhUya caranti naJjanRpate traprayANotsave // anAnyonyabaddhavairANAmapi rAjJAmatyantamaitrIvidhAyake kRtinAyake kazcana cAturyavizeSo vyjyte| 'rUpasampannadehitvamaujjvalyaM tannigadyate / ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakharAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 yathA nisagairullAsainayanakutukaM naJjanapati yadi syAtpazyantI muSitahRdayA mAmiva ratiH / itIvAsau kAmaH prazamitamadodelavibhavaH sa vaicitryaM dhatte dhanurapi ca pauSpaM sumazarAn // 'jagatprakAzakAritvaM zaurya ttprikiirtyte|' yathA samudbhinnAH kecitribhuvanavibhornaJjanRpate vipakSANAM jeturghnbhultejaahutbhujH| anekabrahmANDeSvapi duravakAzeSvanudinaM sphuliGgA evAmI katicana caranti dyumaNayaH // atra anekabrahmANDavartidyumaNayo naJjanRpateH pratApAnalasphuliGgA eveti rUpakoktyA mahApratApazAlitvamuktaM bhavati / 'dharmakAyattacittatvaM dhArmikatvaM nigadyate / ' vAtsalyAdatizItalo'pi zaraNaM prApte'tidIne jane dRpytsaamrdurvirodhidnkriiddaaprcnndddyutiH| anyastraiNaparAGmukho'pi ramate rAjyazriyA prauDhayA so'yaM naJjamahIpatirbhagavato lIlAvatAro hreH|| aadishbdaanmhaamhimtvpaannddityaadyH| 'tanmahAmahimatvaM syAdyA punardevatAtmatA / ' yathA yaH svArAjyadhurandhareNa hariNA saGsasevAkramo yenAstaM gamitaM kSaNena sakalaM rakSAkulaM lIlayA yaH premaikaniketanaM ca zivayoH svAmI sa eva svayaM saJjAto bhuvi vIrabhUpatimaNI nacakSitIndrAtmanA / 'sarvavidyAdhikattvaM yatpANDityaM tnnigdyte'| yathA svayaM vyAkhyApIThImadhivasati nakSitipatau Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 1] nAyakanirUpaNam / pragalbhe vAgdevIna vapuruSarUpaikavibhave / bhajante sollAsapraNaya madhurAH saMsadi kalAH zarIriNyaH sarvAH zirasi kRtahastAJjalipuTAH // iti nAyakagu ganirUpaNam / atha nAyakasvarUpaM nirUpyate / 'yazaH pratApasubhago dharmakAmArthatatparaH / dhurandharo guNADhyazca nAyakaH parikIrttitaH ' // yazaHpratApAbhyAM subhagatvaM yathA vIrAgresara vIra naJjanRpate tvatkIrtirAkAnizA rUTa (nAtha ?) sphUrtivimudrite jalaruhe nAbhIpuTasthe hareH / nAbhau (yo'bhUt ?) tadvasatistrilokajanikRllInastadIyodare pazcAtte jhaTiti pratApatapanastaM pUrvavatkurvate // dhurandharatvaM yathA vadhuraM vahati naJjanRpAlacandre dormaNDale riputamastaticaNDabhAnau // kUrmAhirAjakiTipuGgavadiggajAnAM jAtA samastajagatAM saphalA didRkSA // guNADhyatvaM yathA ujjRmbhatkucakumbhasambhRtamaNIvINAguNAsphAlana vyAvalgatkarakaGkaNaM rasabharavyAmIlitArghekSaNam / ArAmodarapadminI parisaraprAnteSvamatyaGganAH svairaM naJjamahIndracandrasuguNAn gAyanti naktaMdivam // dhIrodAttadhIroddhatadhIralalitadhIrazAntabhedena sa caturvidhaH / taduktaM vidyAnAthena - 5 "udAtta uddhatazcaiva lalitaH zAnta ityapi / dhIrapUrvA ime pUrvaizcatvAro nAyakAH smRtAH // " iti / "mahAsattvo'tigambhIraH kRpAvAnavikatthanaH / " bhUpAlavIro dhIrodAttaH sa sammataH // 1 dhAma OL. 2 nAbhUt OL + dharmakAmArthatatparatAyA nidarzanaM vigalitamiti pratibhAti. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 yathA sarvAnapyariyUthapAnabhimukhAn hanti kSaNenAsinA zlAghAcATuzataM ca kiJca manute zabdAnazaktAniva / uddAmo'pi guNairna jAtu gaNayatyAtmAnamanyAdRzaM dikcakrazrutavikamo vijayate naJjakSamAvallabhaH // "darpamAtsaryabhUyiSThazcaNDavRttivikatthanaH / mAyAvI sulabhakrodhaH sa dhIroddhata ucyate // " yathA bhrAmaM bhrAmaM kRpANAnasakRdapi bhujAmUlamAsphAlayantaH ___ karSantaH kezapAzAnmuhuraticalitAn svairamAbhasaMyantaH / utplutyotplutya pazcAtkaratalakalitAnyAyudhAnyAharanto naJjakSmAbhRdbhaTaughAH samarabhuvi parAkurvata durvipakSAn // atra naJjarAjabhaTAnAM dhIroddhatatvamavagantavyam / "nizcinto dhIralalitaH kalAsaktaH sukhaikbhuuH|" yathA svadordaNDakrIDAvidhivijitadikcakranicaye bhuvo dhaurandhayaM vahati satataM nAnRpatau / kulInAH sarve'mI niravadhikabhogaikarasikAH kalAsaktA naktaMdivamapi nayante kSaNamiva / atra kRtinAyakavaMzajAnAM rAjJAM dhIralalitatvamavagamyate / "dhIrazAntaH prasannAtmA dhIraH zAnto dvijAdhikaH " yathA uttuGgasphuraduttarottaracamatkArairgirAM vibhramai ruddaDaikarasainibandhanazatairutpAdya kautUhalam / nityaM naJjanRpAlamaulimaNinA sanmAnitAH sAhitI sArAmarzananirbharAH kavivarA hRSyanti puSyanti ca / / atra kavInAM dhIrazAntatvamavagantavyam / atha zRGgAraviSayAzcatvAro naaykaaH| taduktaM dazarUpake " anukUlo dakSiNazca zaTho dhRSTa iti smRtH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 1] nAyakanirUpaNam / ekAyatto'nukUlaH syAtsamo'nekatra dakSiNaH // vyaktAparAdho dhRSTaH syAdguDhavipriyakRcchaThaH / " iti / tatra ekAyattatvam-ekasyAM preyasyAmatyantAnurAgeNa vartamAnatvam / yathA nAsmAnmuzca pariSvajasva dayita tvaM me paraM jIvitaM svAminnIhazanirdayo'si viSamaH kAmaH zaraiH kRntati / ityevaM bahusundarIbhirabhitaH samprArthito'pi svayaM dhIro naJjanRpaH kayA'pi sudRzA rAjyazriyA jIvati // anekAsu kAntAsvekarUpeNa snehAnuvartitvaM nAyake dadiNatvam / yathA dhammille navamallikAH stanataTe pATIracarcA gale __ hAraM madhyatale dukUlamamalaM datvA yaza kaitavAt / sa prAkadakSiNapazcimottaradizAH kAntAH samaM lAlayan __ Aste nistulacAturIkRtapadaH zrInaJjarAjAgraNIH // nAyake zaSThatvaM gUDhavipriyakArittvam / yathA vRttirmAnasi kImudhA viSayiNI vyApArariktA mati dRSTiH kevaladarzanaikaphaladA chaukatAnaM vacaH / AsaktiH ka tavAsti mAdRzajane hA vazcitA'smi tvayA svAmin naJjamahIpa kA'pi nivaseddhanyA madanyA priyA // atra he naJjamahIpa ! mAdRzajane tavAsaktiH kAstItyanena anyasyAM tavAsaktiryathA tathA mayyapyastIti yathA bhrAntA syAM tathA katipayasaillApadarzanAdIni cihnAnyetAvantamanehasamabhinItavAnasIti gUDhavipriyattvaM vyajyate / vyaktAparAdhakArittvaM nAyake dhRSTatvam / yathA AkrAntaM tadvapuratibhRzaM sAdaraM rAjyalakSmyA __ vANyA vaktraM bhujapadamapi prauDhayA'bhUDaritryA / evaMbhUtaH paramabhinayan prema kaizcidvilAsai zcitraM cittaM taralayati me nnyjbhuupaalcndrH|| eteSAM nAyikAnukUlane pIThamardaka-viTa-vidUSaka-ceTAH sahAyAH / "kizcidUnaH pIThamardo naikavidyo viTaH smRtH| sandhAnakuzalazceTo hAsyaprAyo vidUSakaH // " 1 tavAsaktirmayyapyastIti OL. 2 sallApAdIni OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 atra Adyo yathA naJjarAjakarapadmalAlitaH khaDga eSa vimatakSamAbhRtAm / aMsadezamupayAti tadgatAM mAnayanniva mahIM svabhUpateH // atra nArAjakhaDgasya zAtravamahIsaGghahane pIThamaddatvamavagantavyam / eva. manye'pyUhyAH / athASTavidhazRGgAranAyikAH kathyante / yathA "svAdhInapatikA caiva tathA vAsakasajjikA / virahotkaNThitA caiva vipralabdhA ca khnndditaa|| kalahAntaritA caiva tathA prossitbhrtRkaa| tathA'bhisArikA ceti kramAllakSaNamucyate // svAdhInapatikA sAtu yAM na muJcati vallabhaH / bhUSitAtmagRhA kAntAgame vAsakasajikA // cirayatyadhikaM kAnte virahotkaNThitonmanAH / vipralabdhA tu saGketaM gatA'nyAsaktavallabhA // jJAte'nyAsaGgavikRte khnndditeaakssaayitaa| kalahAntaritA pazcAttatA nirvApya nAyakam // dezAntaragate kAnte khinnA prossitbhrtRkaa| rAgAbhisaretkAntaM saGkete sA'bhisArikA "| tatra svAdhInapatikA yathA AlApairadhikairalaM navanavairAli tvayA'sau kiyAn netavyaH samayastadatrabhavatI vArAn kati prArthaye / Agacchatyadhunaiva naJjanUpatirmAmeva bhAve vahana kintu tvAmapi sAmi samprati bahUkattuM prayatno mama // vAsakasajjikA yathA vilokya maNidarpaNe sakutukaM mukhAmbhoruhaM lalATabhuvi citrakaM makarapatrikAM gaNDayoH / vilikhya navabhUSaNairapi vibhUSayantI vapuH priyA samavalokate saraNimeva nAprabhoH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 1] nAyakanirUpaNam / yathA vA kelIgRhaM mRgamadairadhivAsyamAnaM samprApya sasmitasakhIjanabhUSitAGgI / kSipraM samIpamupaseduSi nanabhUpe prItiM dRzA priyatamA prakaTIkaroti // virahotkaNThitA yathA AhAre na matinavA mRdutare talpe'pi kAlocite vyAlApe na kutUhalaM na ca skhiisNbhaassnne'pyaadrH| Asaktine purogateSvapi dRzostasyAM paraM varttate ___ kAnte digvijayecchayA cirayati zrInaJjabhUvallabhe // vipalabdhA yathA- / nAtho mAM paritoSayanniva navaiH premaprabhedairasau saGketaM sadanaM ca kiJca taditi vyAhRtya sktaadrH| hantA'yaM tvarayatyamuM priyasakhaM zauryazriyA (yaM ?) dIkSayana ___ AnetuM kathamadya nnyjnRptistaadRggunnaaddmbrH|| khaNDitA yathA tasmAtkevalakaitavairabhinavairAmINayasyadya mAM jJAtaM sAdhu tavaiva naJjanRpate tattAdRzaM kauzalam / kiM prApto'syadhunaiva saiva punarapyanveSaNIyA tvayA __ yA sandarbhavizeSabandharasikA prANapriyA saahitii|| kalahAntaritA yathA roSaM dUraya tUrNamAzraya nRpaM zrInaJjabhUvallabhaM __ vyAhArairalamIdRzairiti sakhIvAcastvayA naadRtaaH| kiM tvaM pazyasi sAdhu citralikhitaM taM pakSmapAtAlasA so'yaM kiMnu dadhAti te'dhararasaM kiM vA samAliGgati // proSitabhartRkA yathA kAzmIrAGgakaliGgaghUrNakukurakSoNIzacUDAmaNi 1 narasA OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 dhvatyarthaM cirayatsu naJjanRpateH sevAsu sarvAsvapi / tanmArgakadRzastadIyasudRzastAmyanti kAmeSubhi viddhAstatpratibaddhasAndrahRdayavyAkIrNaromodgamAH // atra naJjarAjasevAgatAnAM sAmantamahIpatInAM kAntAsu proSitabhartRkatvamavagantavyam / abhisArikA yathA samaramugvanizAnAM yodhamarmAndhakAre pracalati karikoTIbandhajImUtasaGke / karavidhRtakRpANIdUtikAkRSyamANA bhajati naravareNyaM svairiNIvAhitazrIH // atra nArAjaripuzriyo'bhisArikAtvaM vyaktameva / AsAM nAyakaghaTane shaayaaH| "dUtI dAsI sakhI caiva dhAtreyI praativeshinii| liGginI zilpinI svA ca sahAyAH parikIrtitAH // " etAsAM svarUpamudAharaNaM ca prasiddham / saGkepeNa nAyikA trividhA / mugdhA madhyA pragalbhA ceti // " udayadyauvanA mugdhA lajjAvijitamanmathA / lajjAmanmathamadhyasthA madhyamoditayauvanA // smaramandIkRtavrIDA prauDhA smpuurnnyauvnaa|" tatra mugdhA yathA citte dhatte kamapi bhavati prema lajAvalIDhaM rAgAbuddhAn sthagayati balAdantarevAzu bhAvAn / pRSTA'smAbhiH kimiti namayatyAnanaM sA na jAne kSipraM nanakSitivara kathaM syAttayA te'bhisandhiH // madhyamA yathA prAgalbhyaM vivRNoti ko'pi zanakairvAcAM krame vakrimA dRzyante ca dRzonikAmamadhurAH kecidilaasaakuraaH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 1] nAyakanirUpaNam / vizrAntaM radanacchade vihasitaM bhUSAyate gaNDayoH prAyo naJjanRpa tvayA priyatamA cAturyamadhyApitA // prauDhA yathA zazvatpremasamIritaiH katipayairbhAvairabhivyaJjitai mohodbhedataraGgitai rasabharonmitraiH kaTAkSAGkaraiH / svairottambhitapuSpakArmukazarAnaGkarayantI smarAn kAmaM naJjanapAlalokatilakaM kAntA samAlokate // evamavAntarabhedA api yathAsambhavamUhyAH / guNAlaGkAre (rau ? ) [ sa ] dRze alaGkAre (yeM ?) caritArthoM / yasyAlakArAzrayattvaM tadeva lokarItyA'laGkArya bhavati / tato guNAlaGkArANAM kAvyamAzraya iti tadevAlaGkAryam / kacidrasasya prAdhAnyam / kacidalaGkArasya prAdhAnyam , kacivastunaH prAdhAnyam / tatra rasaprAdhAnyaM yathA mugdhaM mukhaM mukurabimbanibhau kapolau lIlAvilAsakalitAni vilokanAni / mUrtizca hemalatikA tadidaM mRgAkSyA rUpaM hi nAnRpacandra tavAnurUpam // etannaJarAja prati sakhIvacanam / atra saundaryAAddIpanavibhAvAdirasapoSakasAmagrIkathanena zRGgArarasaH paripuSTo vyajyate / alaGkAraprAdhAnyaM yathA virAjamAne najendre kIrtipurairnirantaram / cakorI kairavaiH sAkaM paramAmodamaznute // atra naJjarAjakIrtipuLe candratvabhrAntimUlakacakorakairavANAmAmodaparigraha iti bhrAntimadalaGkAro vyjyte| vastuprAdhAnyaM yathA puraharahRdayAjAnandakAriNyajatraM vitarati dhanapujhaM nanabhUpAlacandre / jhaTiti kanakazaile nirjharAzcApadambhAtkusumavizikhajetuH svatvamayaM vitenuH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 atra nirjharAzcApavyAjena merau puraharasyAyaM svatvaM vitenurityanena nanabhUpateratIva zivabhaktiH, anitarasAdhAraNamaudAryazca vyajyate / tacca kAvyaM zabda-artha ubhayasphuraNena trividham / tatrAdyaM yathA zastrAzastripravRddhaprathanapaTubhaTATopasaGghaTanodya niHsaannaaraavdhaavtkhcrprivRddhaaddhaukitotkrssbhaajH| jaitraprArambhajambhaddhajapaTalapaTAtkAracaJcatpataGgAt gAGgeyaikapratApAcakitamarikulaM naJjabhUpAlamauleH // arthasphuraNaM yathA zaradi samiti nacakSmAdhipojjRmbhajaitra dhvajapaTavalamAnaM vAnarendraM vilokya / navasamuditarAmAlApajAlena nUnaM kalayati nalinIyaM kautukaM padmabandhoH // atra rAmAlApajAleneti padena prAkRtajalavihaGgavizeSaninAda iva aprAkRta. raghuvIrapratipAdakasUktirabhidhIyate / tathA ca zaratsamayadigvijayayAtrAsannaddhacazcaladhvajakalitahanUmati paramArthabuddhyA tatkIrtiravikabalanatrastA patyuH padmabandhoH zarIrarakSArtha rAmacandrapratipAdakaM stotraimaGgalaM kalayatItyarthazleSaprANitotprekSayA lbhyte| ubhayasphuraNaM yathA saGkAmodyatanazcabhUpatikarabhrAmyatkRpANollasada dhArAdhAritakandharAH sarabhasaM prAptAH purImAmarIm / sevante katicinavena yavanA:svarvArarAmAkuco daJjannavyanakhakSatAni janitapratyakSacandrabhramAH // evaMvidhazabdArthasphuraNAbhyAM kAvyasya cArutvam / zabdArthayorapi puNyazlokacaritrAnuvarNanena hRdayAnanditvam / tato nAya. kasyaiva kAvye prAdhAnyam / "kulAcArayaza:zauryazrutazIlAdivarNanam / kriyate neturevaM yattadatra bahusammatam // athavA pratipakSasya varNayitvA bahUn guNAn / tajjayAnAyakotkarSakathanazca kacinmatam // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 1] nAyakanirUpaNam / yathAkramamudAharaNam yannAmastutito galanti sahasA garbhA riporyoSitAM yasyaudAryakathAsmRtau ravisutaH kenApi nAdrIyate / saJjAtaM kaLale kule'tivimale yenendunevAmbudhau taM naJjakSitipAlalokatilakaM stotuM pragalbheta kaH // dhAtA yena sutAvilokana vidhau cApalyamApAdito nItaH zrIpatirapyaso bhuvi ciraM gopAGganAbhyaH spRhAm / kiM bhUyaH kathanena sarvajagatIdurlaDyadArvikramaH kAmaH so'pi vazaMvado'nusarati zrInaJjabhUvallabham / / evaM varNanamutpAdye nAyake na ghaTate / tasya sarvalokaprasiddhyarthaM kulazIlAdayo varNayitumevocitAH / svataH siddhe tu nAyake daividhyamapi sambhavati / tasya kulAdInAM prasiddhatvAt / kavibhirSalavatpratipakSavijayavarNanaM yuktam / evaM svataHsiddhatvotpAdyatvabhedena nAyake daividhyam / tatra ca "dhIroddhate yathA raudro varNyate bAhyasambhramaiH / yathA ca dhIralalite zRGgAro bahubhAvavAn // na dhIrodAttaviSaye tattathA varNya miSyate / kAryato rasasampUrtistasminnapyucitakriyA // hAsyAdInAM tathA'nyeSAM rasAnAmapi kIrtanam / mandodyamAnubhAvasya dhIrodAtte tu netare // " sarvanAyakAtizAyitvAddhIrodAttasya tadviSayakaprabandhAnAmatizayAspadatvam / iti zrIparamazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditaniHsahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajjanalAlanIyasara. sasAhityasampradAyapravartakanarasiMhaviviracite nArAjayazobhUSaNe alaGkArazAstre nAyakanirUpaNaM nAma prathamo vilaasH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 naJjarAjayazobhUSaNam / atha dvitIyo vilAsaH tatrAdyA thA - karuNArasakallolakalitApAGgavIkSaNam / kandarpajanakaM dhAma kalyANAni karotu me // atha kAvyasvarUpaM nirUpyate / kavisamayAnurodhena nibaddhau zabdArthoM kAvyam / ataH kamanIyazabdo vA'rtho vA kAvyamityapAstam / kusumasaurabhanyAyena sambhUyAhlAdakAritvAt / ata eva prabhunideza iva zabdekapradhAne vede suhRdAdeza ivArthaikapradhAne purANAdau ca nAtivyAptiH kavisamayA [na] nurodhitvAttayoH / nadISu padmotpalAni saromAtre haMsA parvatamAtre siMhazarabhA ityAdidravyakalpanam, yazohaMsAdau avadAtatvam, pratApazRGgArAdau aruNatvamityAdiguNa kalpanam, cakoreSu candrikApAnamityAdi kiyAkalpanam, vyaJjanArUpazabdavyApArakalpanaJzceti kavisamayaH / tathA ca vyaJjanayA preyasyupadeza iva rasikajanamanoraJjanenaiva kRtye pravarttayati iti yallokottaravarNana / nipuNasya kaveH sarasazabdArthasaGghaTanAtmakaM karma tat kAvyam / vAcakalakSakavyaJjakatvena trividhaM zabdajAtam / vAcyalakSyavyaJjakatvenArthajAtamapi trividham / abhidhAlakSaNAvyaJjanAravyAstisraH pravRttayaH / tatra saGketitArthagocaraH zabdavyApAro'bhidhA, sA dvividhA rUDhipUrvikA yogapUrvikA ceti / janayati jagataH kutukaM kaLulekulamatra yena naJjavibhuH / samajani sakalamahIpatimakuTataTe ratna raJjitapadAbjaH // atra sarve zabdA rUDhAH / yoga pUrvikA yathA [ vilAsa. 2 lIlayA naJjabhUpAle dorbhyA bibhrati medinIm / bhajate bhujagAdhIzo bhoginAmagragaNyatAm // sukhinAmagragaNya iti yogArthAbhyupagama puraskAreNa bhoginAmagragaNya iti zabdapravRtiriti yogapUrvikeyamabhivA / zakyArthasyAnupapatyA tatsambandhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 2] kAvyasvarUpanirUpaNam / nyAropitazabdavyApAro lakSaNA / sA dvividhA sambandhanibandhanA sAdRzyanibandhanA ceti / tatrAdyA dvividhA jahadvAcyA ajahadvAcyA ceti / dvitIyA'pi dvividhA sAropA sAdhyavasAyA ceti / tatra jahadAcyA yathA kaLalekularatnasya nArAjazikhAmaNeH jAtaM kIrtipratApAbhyAM pATalaM bhuvanatrayam // dhArayA karavAlasya vijitAH sakalA dizaH / atrAmUrtAnAM dizAM vijayAsambhavAt dikazabdena dikSu vidyamAnA rAjAno lakSyante / yatra zabdaH / svArthagatakriyAsiddhaye svArthAparityAgena viziSTArthAntaraM lakSayati ttraajhraacyaa| yathA preSitAn nArAjena kuntAn vIkSya krudhA''gatAn / spardhA digantAnabhito lIyante cakitA bhRzam // atra kuntazabdaH sparddhAzabdazca krameNa kuntaviziSTAnspardhAviziSTAMzca lakSayata ityajahadvAcyeyam / sAropA lakSaNA yathA saGgAmAGgaNasatvarapraticaladdhoTIkhurAghana kSuNNakSoNibhavaM pidhAnamaruNaM bhAnoryadAsIdrajaH / Ihe tatkila vIranaJjanRpatestejaHsavitrA jitaH prAyaH padmasuhRnnavAM yavanikAM dhatte hiyA kevalam // yathA vA naJjakSmApaH kalpabhUjastadIyo bAhuH zAkhA tasya ttkhddgyssttiH| tatsaMlagnA vallikA tatmarUDhA kIrtisphUrtistatprasUnodgamazrIH // atra naJjarAjatadbhujakhaDgayaSTikIrtInAM kalpabhujazAkhAvalliprasUnodgamazriyAM ca yathAkramamabhedapratIteH sAropalakSaNeyam / sAdhyavasAyalakSaNA yathA jAtaH so'bhUdvizrute saumyavaMze pArthaH pRthvImaNDaloddaNDazauryaH / cittollAso yasya dharme mahIyAn prApto bhUpeSvAJjaneyadhvajaM yaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjyazobhUSaNam / [ vilAsa. 2 atra narAjArjunayorabhedo'dhyavasIyate / viSaya viSayiNorabhedapratipattirAropaH / viSayanigaraNenAbhedapratipattiradhyavasAyaH / 16 atha vyaJjanAvRttiH / anviteSu padArtheSu vAkyArthopaskArArthamarthAntaraviSayazabdavyApAro vyaJjanAvRttiH / sA tridhA zabdArthobhayamUlakattvena / tatra zabdazaktimUlA yathA sarvatomukhasaMsiddhizuktibhRtkANDabhUtalam / Alokya naJjarAjasya sambhrAntaM rAjahaMsakaiH // atra rAjahaMsakasarvatomukhazuktikANDabhUzabdAnAmarthaprakaraNAdinA rAjazreSThasarvavyApigativizeSAvarttavAjiparANAM vAcakatve niyantrite'pi zabdazaktimUlayA haMsavizeSasalilamuktAkozajalapradezapratipattiryayA jAyate sA vyaJjanA / arthazaktimUlA yathA dikcakrayAtrAsannaddhe naJjarAjazikhAmaNau / vidrAvitA vipakSaughaiH siMhAH zailaguhAntarAt // atra vipakSaughAH parvataguhAntaraM prAptA iti vyaGgyam / nAtrAnumAnena tatpratItiH / vyaGgyavyaJjakayorniyata sAhacaryAbhAvAt nApi zabdazaktiH / prakRtazabdeSu yasya kasyacicchandasya vipakSavRttiparvataguhAdhikaraNatvAbodhakatvAt / tasmAdarthazaktimUlakaM vyaJjanAkhyavyApArAntaramavazyaM svIkAryam / ubhayazaktamUlA yathA viSvaksenArjitakhyAtivikramAkrAntaviSTapaH / devarAjAnujo bhAti zriyaM puSyannirantaram // atra ubhayazaktimUlako naJjarAjazrIzayorabhedo bodhyata ityavadheyam / atha prasaGgAtkavisamayasiddhAH kaizikyAdayo nirUpyante / " atyantasukumArArthasandarbhA kaizikI matA / " yathA- lalitaguNanikAyaM rAjyalakSmIvidheyaM kaLulakulavareNyaM bhUbhujAmagragaNyam / navamiva sumacApaM naJjabhUpaM vilokya smarazaravivazAGgI kAcidAsIlatAGgI // atyuddhatArthasandarbhA vRttirArabhaTI smRtA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa 2] ArabhaTI yathA - kAvyanirUpaNam / AkaNTha(kRSTacApacyutanizitazarazreNilolAyamAnakSudrakSoNIza senAvidalitavapuSaM mUcchitaM bhAnumantam / udbodhaM prApayanti pratibhaTakariNo naJjabhUbhRdvibhinnA dhAvantaH sAmparAyA [t] sarabhasavicaratkaNThatAlAnilena // [ ISanmRdartha sandarbhA bhAratI vRttirucyate / ] bhAratI yathA gAmbhIrye jaladhirbale phaNipatidhairye ca bharmAcala: prajJAyAM suradezikaH paramadacchede punarbhArgavaH / saundarye kusumAyudhaH surataruryAcJAgatArthivraje prAgya ( zlAghya ? ) stadbhuvi na bhUpatimaNerdhanyaH kimanyo janaH // [ISatprauDhArtha sandarbhAsAtvatI vRttiriSyate / ] sAtvatI yathA naJjakSmApa varUthinIparivRDhaproDUta bhImadhvana bhAGgatitarjitA nizi raNe khAnA ( yodhA ? ) javAdvAjinaH / AruhyAtidareNa mUDhamanasaH pucchAgrajAgranmukhAH khaDgairazlathavarmabhiH sarabhasaM chindanti tadbhIvikAH // [ mRdarthe'pyanatiprauDhabandhA madhyamakaizikI / ] madhyamakaizikI yathA - netA naJjanupAlakastava mamApyetAdRzairutsavaH sarvA apyanuraJjayatyanupadaM bhUyaH priyambhAvukAH / kiM te zauryamidaM padena mahatA lATe kimujjRmbhase tvaM mAM pazyasi tAdRzaM tu kalahAyante samastA bhuvaH // [ madhyamArabhaTI prauDhe'pyarthe nAtimRdukramA / ] madhyamArabhaTI yathA - 17 turaMgamakhurakSuNNakSamA dhUlIsamutthitA / paGkilAn kurute sapta sAgarAnnaJjabhUpateH // evaM rasAntare'pyudAharaNaM draSTavyam / vaidarbhyAdInAM zabdaguNAzritAnAmartha 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 1 vizeSanirapekSatayA kevalasandarbha saukumAryaprauDhatvamAtraviSayatvAt kaizikyAdibhyo bhedaH / sandarbhasyAtimRdutvaM nAma asaMyuktakomalavarNavandhatvam / ati. prauDhatvaM nAma paruSavarNavikaTabandhanatvam / saMyuktamRduvarNeSu ISanmRdutvam / avikaTabandhaparuSavarNeSu ISatprauDhatvam / tataH "atyantasukumArau dvau zRGgArakaruNau rasau / atyuddhatarasau raudravIbhatsau parikIrtitau // hAsyazAntAdbhutAH kizcit sukumArAH prakIrtitAH / ISatprauDhau samAravyAtau rasau vIrabhayAnako // " yatra zRGgArakaruNarasAvatikomalasandarbheNa vayete tatra kaizikI / yatra raudravIbhatsAvatiprauDhena sandarbheNa nirUpyete tatrArabhaTI / yatra nAtisukumArA hAsyazAntAdbhutA nAtisukumAreNa tena samarthyante tatra bhAratI / yatra nAtiprauDhau vIrabhayAnako nAtiprauDhena sandarbheNa pratipAdyate tatra saatvtii| atha rItInAM svarUpamudAharaNaM ca kathyate / "rItirnAma guNAzliSTapadasandarbhatA mtaa"| sA tridhA-vaidarbhI gauDI pAJcAlI ceti / "bandhapAruSyarahitA shbdkaatthinyvrjitaa| nAtidIrghasamAsA ca vaidarbhI rItiriSyate // " yathA nirjitArAtivargasya naJjarAjazikhAmaNeH / jAtaM kIrtipratApAbhyAM pATalaM bhuvanatrayam // yathA vA kAmAbhirAmavapuSaH kaLalekulendo naJjakSamApatimaNerlalitAn vilAsAn / kandarpakArmukaguNasya ca dhIranAdA nAkarNanti yugapannarapAlakanyAH // "ojAkAntiguNopetA gauDIyA rItiriSyate / " 1.saGghaTanAtmatA OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 2] yathA C yathA vA yathA yathA naJjakSoNIndra sainyakSaNamathitamadoccaNDazuNDAlakumbhaprodyatsvacchandacelAJcalamilitanavasthUlamuktAphalAni / nirvarNyAgaNyalabhyaM phalamiti hi mitho bodhayantyo nimittaivalgantyudvelaharSAH surapuri sudRza: preyasaH prAtukAmAH // atha zayyA yathA kAvyanirUpaNam / bherI bhAGkAranirbhinnagarbhAvirbhavadarbhakAH / bhejire naJjabhUbharturbhUbhRdbhUmimaristriyaH // "pAJcAlI rItirvaidarbhIgauDIrityubhayAtmikA" | jeturna mahIpaterjaladharazyAmAM kRpANIlatAM vegotpATitakuJjaravrajaziraH saMlIDha muktAphalAm / pazyadbhiH pratipakSapArthivabhaTaiH saGgrAmalIlodbhadaidaMSTrAkoTikarAlavaktrakuharA kAlI muhuH smaryate // " yA padAnAM parA'nyonyamaitrI zayyeti kathyate / " zANottejitapadmarAgazakalaprAgbhAra zobhAgharAH phullakiMzukakorakaprasRmaracchAyAdharIsodarAH / pratyUSonmiSadabjinIparivRDhaprauDhaprabhADambarAH pratyagrAH prasaranti naJjanRpaterjetuH pratApormayaH // atha pAkasvarUpaM nirUpyate / "arthagambhIrimA pAkaH sa dvidhA hRdayaGgamaH / drAkSApAko nAlikera pAkaJca prasphuTAntaraH // drAkSApAkaH sa kathito bahirantaH sphuradrasaH / " salajjaM sautsukyaM praNayamadhuraM premalalitaM savailakSyodAraM smitavikasitAlokanamapi / 1 kekaraOL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 19 www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 naJjarAjayazobhUSaNam / saharSa pazyantI smaramabhinavaM naJjanRpatiM raterlIlAlakSmIM bhajati sumukhI kAmapi navAm // yathA vA zobhAsamullasitakAntitaraGgitAGgayo naJjakSamAramaNacandramapAGgayantyaH / muyanti manju viharanti ca vibhramanti rajyanti cApi vilasanti hasanti kAntAH // 'sa nAlikerapAkaH syAdantargUDharasodayaH / ' yathA- tAruNyodgamalAsakena sutanorane puro raJjite tatprApsisphuTa dharma bindukalikAstanvan smarastAvakaH / lAvaNyazriyameva vibhramavatImudbodhya cAnarttayan asyA mAnasavRttimAzu tanute navendra te kautukam // atra na drAgarthapratipattiH / pAkabhedA yathAsambhavamUhyAH / atha vyaGgyasya prAdhAnyAprAdhAnyAbhyAmasphuTatvena trividhaM kAvyam / vyajayasya prAdhAnye uttamaM kAvyaM dhvaniriti vyapadizyate / aprAdhAnye madhyamaM kAvyaM guNIbhUtavyaGgyamiti kathyate / vyaGgyasyAsphuTatve'dhamaM kAvyaM citramiti kathyate / dhvaniryathA bhUyo'smAnavalokituM yadi matiH kAnta tvayA dIyatAmadyaivaikamadarzanAJjanamamuM jAnAsi dRptaM smaram / itthaM svasvavadhUjanasya vacanAnyAkarNya namrAnanA jAtA naJjanarendradarzana samudyuktA videzyA nRpAH // vyaGgyasya prAdhAnyaM nAma vAcyAdramyatayA zabdairnigRhya vivakSitatvam / taditaratvamaprAdhAnyamata eva guNIbhAvanAmA / yathA- sthAne ratiH sA yuvatISu mAnyA yasyAM svayaM snihyati cittamasya / [ vilAsaH 2 1 nRtyanti OL 2 tatprApta OL. 3 tRpti CL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 vilAsa.2] kAvyanirUpaNam / anyonyamevaM muhurAlapantyaH pazyanti nAkSitipaM mRgAkSyaH // atra naJjabhUpatiM pazyantInAM mRgAkSINAM prasiddhamanmathapriyAyA rateH prazaMsanena purato dRzyamAne madanAbhedapratItirjAyata iti vastuno vyaGgayasya jhaTiti pratIteH agUDhatvAdasya guNIbhUtatvam / zabdArthobhayabhedena citraM trividham / zabdacitraM yathA naJjakSoNikSidadhyakSaritkaukSeyako rnne| bhUkSa(bhrAja?)te dRpsaharyakSapakSazikSaNadakSiNaH // arthacitraM yathA naJjarAjavipakSaughadurgabhramaNadurdazAm / nirIkSya nirjharavyAjAnmuzcantyazrUNi parvatAH // ubhayacitraM yathA sAmrAjyalakSmIsahajAnurAga prArabhAradhuryaM pradhanaikadhairyam / zrInArAjaM zritakalpabhUjaM __ zrayanti bhUpAH shmitaavlepaaH|| dhvanihetavo vaktrAdayaH / taduktam "vaktA bodhyazca kAkuzca dezaH kAlo'nyasannidhiH / vAcyaM prakaraNaM ceSTetyAdyAH syurdhvanihetavaH // " tatra vaktRvizeSasya dhvanihetutvaM yathA-'bhUyo'smAni'tyAdi [205] / yadyadRzyAJjanamadatvA prayAsi tarhi dRptasmaraH tatkSaNamevAsmAn vyApAdayediti bhUyo darzanameva durlabhaM bhavediti vaktRvizeSAt vyjyte| bodhyaviSezAdyathA kasyAzcidurvIpatikanyakAyA naJjakSitIndrasya vilokanena / utkaNThitAyAH kathayanti sakhyaH zAkuntAlAdInitihAsavAdAn // 1 vAkyaM .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nbhraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 2 .. atra zakuntaleva gAndharva vivAhastvayA'pi kaaryH| sa ca tasyA iva tavApi sarvajanasammAnyo bhavediti bodhyavizeSo dhvanyate / kAkordhvanihetutvaM yathA re re vipakSasacivA bhavatAM vacAMsi naz2akSitIndracaraNaM zaraNaM vrjnti(jeti?)| zrutvA'pi bhUri badhirojani yaH sa yuSmAn nindatyasau na durahaGkatimAtmanInAm // atra kAkA adya durdazAyAM yuSmAnindati na svAhaGkatimiti bhavanto yuktArthabodhakatvAnna nindyAH, kintu svAhaGkatireveti vastu vyajyate / dezavizeSAdyathA zaktyAdivastupracayaM tu (yasya?) vAcA nirmANahetutvaparAnnibandhAna / naJjakSitIndrasya sabhAM vizanto vipazcitaH ke'pi na vizvasanti // atra naJjarAjasabhArUpadezavizeSamahinA zatyAdisAmagrI vinA'pi sarve kavayo bhavantIti vyajyate / tena ca nArAje bhojarAjAdhikyaM vyajyate / kAlavizeSo yathA nakSapacaraNasevArabhasaparAdhIna ramaNa ntiressaa| bahubhASiNI na cAhaM madhusamayaH so'yamutsavo jagatAm // atra madhusamaya iti kAlavizeSanirdezena naJarAjasevane tvarito'pi bhavAnidAnImeva mAgamaditi pravAsaniSedho vyajyate / anyasannidhAnAdyathA roSaM na kA vA kalayeta citte romAJcamAlokya mamAgryamaGge / avismRtA vIrapAlasUno bahupratApA bata bhISayanti // atra bAhupratApA bhISayantItyarthasya sannidhAnamahinA tajito'(tana. nito'?) yaM romAJcaH / tato na kasyA api roSAvakAza iti vyjyte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.2] kAvyanirUpaNam / vAcyAdyathA naJjendrakhagadyutibhaGgibhAjastamastatenarmapadaM divApi / tApicchavATI [ha] vadhUTi vallIsaurabhyacAro valate smiirH|| idaM purAGganAmabhisArikA prati sakhIvacanam / ihaiva krIDArtha pravizeti vastu vyaGgayam / prakaraNAdyathA anamradaityA(haptA ?)ndhatamisrabhAnonaJjakSitIndrasya bhaTA vayaM smaH / kuto bhuvi bhrAmyata bho mahIpAH svarakSaNopAyamupAzrayadhvam // atra bhUbhramaNe prayojanaM nAstIti, asmAneva zaraNaM bajeti prakaraNena vastu vyjyte| ceSTAdinA yathA zrInaJjarAjasya guNAnvarANAM prastAvanAyAM jananIsamakSam / narendrakanyAH zravaNaiH pibantyo muhuH padAgreNa mahIM likhanti // atra padAgreNa mahIM likhantIti ceSTayA naJjarAja eva tAsAmabhilASa iti vastu vyajyate / nirvikArAdyathA tRNeSu daSTeSu virodhivagairnacakSitIndrAtmajasainikeSu / na vIravAdo na dhanurvikarSo na bhrUvibhaGgo na ca garjitAni // atra sainikAnAM vikArAbhAvakathanena tRNacarvaNadarzitadainyavRttiSu virodhivargeSu krodhopazamo vyajyate / iti zrIparamazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditaniHsahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajjanalAlanIyasarasasAhityasampradAyapravartakanarasiMhakaviracite nArAjayazobhUSaNe alaGkArazAstre kAvyanirUpaNaM nAma dvitIyo vilaasH|| 1 vinamra OL. 2 sambhA OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 najarAjayazobhUSaNam / [vilasa. 3 atha tRtIyo vilAsaH karuNArasakallolakalitApAGgavIkSaNam / kandarpajanakaM dhAma kalyANAni karotu naH // atha dhvanivizeSA niruupynte| dhvanistAvadvividhaH / lakSaNAmUlaH zaktimUlazceti / etAvevAvivakSitavAcyavivakSitAnyaparavAcyAvityucyete / tatrAdyo'rthAntarasaGkramitavAcyAtyantatiraskRtavAcyatayA dvividhaH / ajahajjahallakSaNAmUlatayeti yAvat / ayamabhisandhiH / AkAGkAyogyatayorvAkyArthapratItihetutvAtprayuktapadArthasyAnupayoge'nupapattau vA tayorabhAvAnna vAkyArthasphUrtirityarthAntarasaGkramaNAtyantatiraskArayoravatAraH / yo'rtha upapadyamAno'pi tAvatA'nupayogAt naji sUtravadupayuktArthAntaravalane svayaM na dRzyate, so'rthAntarasaGkramitavAcyaH / yathA sphuratornacarAjasya kIrtipuJjapratApayoH / himAMzuharizvazca vartete viyadaGkaNe // atra vartete iti dhAtunA kevalavarttamAnasyAnupayogAnararthakyena vartamAnarUpAntarasaGkamitatayA kIrtipratApayoreva sakalabhuvanatamonivartanakamalakuva. layollasanAdidhaurandharya vyajyate / yaH punaranupapadyamAna eva kasyacidupapannArthasya pratIti samarpya svayaM nivatate so'tyantatiraskRtavAcyaH / yathA naJjakSitIndreNa navaivilAsai rullAsitAyA na kadApi tasyAH / api priyeNAnupadopabhuktaM saundaryameva sphuTamavya (pya ?) lIkam // atra niSphalatvalakSakAlIkapadena svArtho'tyantatiraskRtaH / tena nanopabhoga eva sarvAsAM saundaryasArthakyasaMpAdaka iti vyajyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 3] dhvaninirUpaNam / 25 etau dvau padagatau / vAkyagatAvapi dvau bhavataH / ata eva lakSaNAmUlAzcatvAro dhvanayaH / tatra vAkyagatArthAntarasaGkramitoyathA pazyemaM padmapatrAkSi dRzyate'yaM tvayA purH| kaLalekulacandrAya yasmai spRhayate mahI // idaM kAJcana rAjakanyakAM prati sakhIvacanam / atra ayaM dRzyata ityanantaramimaM pazyeti vAkyena kathitArthabodhanAdanupayuktenAnitarasAdhAraNamimaM pazyetyarthAntarasaGkramaNAdasminneva tvayA'nurAgaH kArya iti vyajyate / vAkyagatAtyantatiraskRto yathA natAnukUlaH kila naJjabhUpaH sadyo duruktAni ca sarvathA'pi / kathaM saheta pratimallabhUpAH prayAnti tatkvApi vanasthalAni // idaM naJjarAjabhayena videzajigamiSUn vibhUn prati tadamAtyavacanam / atra praNAmAdiRjUpAye nArAje sarvaprakAreNApi zAtravadurAlApAsahanazIlatvarUpArthasyAnupapattyA viparItalakSaNayA sahata evetyartho vyajyate / zaktirapi zabdArthagatA dvividhA / tatra zabdazaktiH padavAkyagatatvena dvividhA / pratyeka vastvalaGkArayordhvanau shbdshktimuulaashctvaarH| arthazaktirapi svataHprauDhoktisiddhA pratyeka padavAkyagatatvena daividhye caturvidhA / vastunA vastvalaGkArayoralaGkAreNAlaGkAravastunolanAvekaikasya cAturvidhye'rthazaktimUlA rasAdidhvanibhivAkyapadapadaikadezaracanAvarNagataiH paJcabhiH sahaikaviMzatiH / ubhayazaktimUla eka iti zuddhadhvanayastriMzat / tatra vastvalaGkAradhvaniH saMlakSyakramavyaGgyaH rasAvinirasaMlakSyakramavyaGgaya iti vivekH| tatra zabdazaktimUlo vastudhvaniH pade yathA azcatkAJcImadhikavilasatkuntalAM cArunIlAM ___ kAzmIreNa dviguNarucibhibhUSitAM caanggbhaabhiH| prAptuM zreyaH paramamavanIpAladhaureyadhattAM snigdhAM zyAmAmapi vasumatI pAti nnyjkssitiindrH|| atra vasumatIrakSaNarUpavastuni prastute vidhivatpariNItAyAH kasyAzci. striyaH saMrakSaNarUpavastu vyajyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 3 zabdazaktimUlAlaGkAradhvanayo bahuvidhAH / tatra laukikavastunirUpitAlaGkAradhvaniryathA--' sarvato mukhasiddhetyAdi [ 16 ] / atra balavatpratipakSIyaturaGgamadarzanena durlabha (rbala 1) zAtravANAM bhramaNaM sarvalokasiddham / tArkikazAstrIyavastunirUpitAlaGkAradhvaniryathA-- 26 aniyatasahacaravRttiprathitavirodhaikahetavaH kubhRtaH / antaHprakopa vahiM vyaktaM gamayanti vIravibhulUnoH // atra viruddha hetorapi -- parvate vahnisAdhakatvena sAhacaryaniyamasya prasiddhatve'pi taM vinA vahnayanumitikathanAt kAraNapauSkalyAbhAvaprayukto vibhAvanAlaGkAraH / kubhRta iti padgataH prabhuparvataupamyadhvaniH / mImAMsakavastu nirUpitAlaGkAradhvaniryathAkapiJjalAdhikaraNe vedatvAnnaJjabhUpatiH / bahUktiSu ca te yasmAcAtuyaM naiva dRzyate // kapiJjalAdhikaraNe bahuvacanayocitabahutvasya tritva eva paryavasAnam / na catuvAdiSviti mImAMsakAnAM rAdvAntaH / atra laDayorabhedAt he jaDa adhikaraNe mahAyuddhe naJjabhUpatiH tvAM kapiM vAnaraM manyate / atyantabhItaM manyata iti yAvat / yasmAtte uktiSu cAturye bahudhA na dRzyate / kathaM bhujayoH sambhavediti bhAvaH / ataH samarasannAhaM sarvathA mA kRthA ityAkSepAlaGkAraH / atra cAturyamiti padagataH sAmarthyacatuSTayoraupamyadhvaniH / idaM ca kRtinAyaka virodhinaH prati bhedopAyena bhayajanakairnaJjarAjasacivaiH preSitaM vacanam / jyotiHzAstravastunirUpito yathA - kanyAbhijAtA taralairapAIriyaM vilAsAdadhirUDha karkam / svacchandamuccairdhiSaNaM muhustvAM navendra nidhyAya mudaM vidhatte // atra kanyAbhijAtetyatra kanyAlagnasaJjAteyaM svalagnaikAdazakarkaTakollasaduccadhiSaNasya yatnaM vinA'pyacira se mAhita kaTa katvena svAbhilaSitana cendrakaragra 1 prayuktAlaGkAra: OL 2 zAstrasambandhau OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 3] dhvaninirUpaNam haNayatnaM vinA'pi me sidhye [di ] tyAzayA muhuH pazyantI ( prahRSyatI ? ) syarthaH / atra praharSaNAlaGkAro vyajyate / atra karkamitipadgataH zvetAzvakulIrayorapatya ( raupamya ? ) dhvaniH / yogazAstravastunirUpito yathA samarpya yogaM svamarikSitIzavrajeSu vIrendratanujakhaGgaH / prANAnilaM hRtkamalAca teSAmutkampamabhyAsayati kSaNena // -- atra kSaNenAbhyAsayatItyanenAtyanta catura yogIndrAbhedaH khane gamyate / atra yogamitipadagato yogazAstraupamyadhvaniH / gAndharvanirUpito yathA - durvivAdisvarAroha vidhAyI naJjabhUpateH / karavAlaH pUrNarAgadhruvAbhogAdikalpakaH // atra duSTavivAdinAM ripUNAM svargArohaNadaH, anyatra durvivAdinAM duSTaviroghisvarANAmAroha vidhAyI pUrNarAgANAM nityAnurAgANAM dhruvAbhogo nityaparipUrtiH tatkalpakaH / anyatra pUrNarAgANAM dhruvAgItasyAbhogAdInAJca kalpakaH / tathA ca karavAlasya gAndharvAbhedo gamyata iti rUpakAlaGkAraH / zabdazaktimUlavastudhvanirvAkye yathA 1 sya OL 27 svastreNasannutaguNabraja naJjarAja svAdhInabhUpajanatAM mahimAzrayatvam / yA'zeSayatnavidhUtA'pi sukhena nAsI denAM zriyaM ca niyataM nibhRtaM vahasva // atra svAdhInarAjasamUhatAM mahimAzrayatvaM yA'zeSayatnavidhRtA'pi sukhaM nAvarttata tAM zriyaM ca nizcalaM vahasvetyAzaMsArUpavastuni prastute yA zeSayatnavidhRtA'pi sukhena nAsIt tAM mahIM nibhRtamAzrayasveti bhUprAsyAzaMsArUpaM vastu vyajyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 3 vAkye'laGkAradhvaniryathA AkarNayannanavibhoraudAryamamaragumaH / dhatte na bhogakutukaM nitAntaM cltaanvitH|| atra nitAntaM calatAnvita ityanena nitAntaM ca latAnvitazceti [arthaH ] calatAnvita ityarthazca pratIyate / na bhogakutukaM dhatta ityanena [na] bhogakutukaM ghatte, na bhogakutukaM dhatta ityarthazca / tathAca latAnvito'pi tathAvidho bhogakutukaM na patta ityutprekSAlaGkAro ramyate / tadevaM zabdazaktimUlakaM vastvalaGkAradaividhyam / taduktam "alaGkAro'tha vastveva shbdaadytraavbhaaste| pradhAnatvena saMjJeyaH zabdazaktyudbhavo vidhA" // iti / ato'(athA?) rthshktimuulkaaH| tatra svataHsiddhArthazaktimUlakatvAcatvAraH / svataHsiddhArthazaktimUlakavastudhvaniH, svataHsiddhArthazaktimUlakavastunA'laGkAradhvaniH, svataHsiddhArthazaktimUlakAlaGkAreNAlaGkAradhvaniH, svataHsiddhArthazaktimUlAlaGkAreNa vastudhvaniriti / ta eva pavAkyagatatvena dvividhaaH| tatra-svataHsiddhArthazaktimUlakavastudhvaniH, pade yathA naJjakSitIndracakitaizcalitaiH svadezAt kAntairnRpaistricaturANi padAni gatvA / kAntAH kiyatpadamitA saraNirvilavanyA nAtheti namravadanAnanuyuJjate tAn // atra kiyatpadamitipadena na kadA'pyekaghaTikAparimitasaraNiparyaTanaparighaya iti mahAbhAgyaM vastu vyajyate / saiva vAkye yathA karNAgraloladurumauktikavALizobhA-- nIrAjitAni navakandalitasmitAni / visraMsinIvinahanAni vilAsinInAM naJjakSitIndramukhalolavilokanAni // atra ceSTArUpavastunA nAvibhusaundaryAtizayarUpaM vastu vyajyate / svataHsiddhArthazaktimUlakavastunA'laGkArazcaniH pade yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 3] dhvaninirUpaNam / avanipatibhirna akSoNImahendra didRkSubhinagarasavidhe saGghIbhUtaiH sahaiva samAgatAn / dviradanivahAn dRSTvA dhAtudravairabhiraJjitAn vipinazikhino nityaM nRtyantyudazcitacandrakAH // nityaM nRtyantItipadena varSAsamayaM vinA'pi sArvakAlaM sendracApajalanAntiriti bhrAntimadalaGkAro vyajyate / saiva vAkye yathA nandra bhavataH saumyavaMze jAtA dhanurlatA / iyaM na sahate rAjamaNDalasyordhvataH sthitim // atra virodhAbhAsAlaGkAro vyajyate / svataH siddhArthazaktimUlAlaGkAreNAlaGkAradhvaniH pade yathAsnigdhAmunmuktazobhAmakataramamatAvalokaprasaGgAt (?) kAntiprArabhAra caJcannakha (?) maNivilasanmekhalAlaGkRtAGgIm / uddAmodyannitambAmavadhigirizilAzca ( ca ?) kravAlyAzca sImAmullAsyAtIva rakto vilasati taruNo naJjarAjapratApaH // atra samAsoktyalaGkAre snigdhodyannitambAraktataruNapadairubhayAnurUpyapratIteH samAsAlaGkAro vyajyate / sa eva vAkye yathA -- bhUpendranaJjakSitipAla eva nityaM niSevyaH sakalaiH sudhIbhiH / vRkSeSu kalpadruma eva devairAsAdanIyaH satataM sametaiH // atra prativastUpamAlaGkAreNaupamyaM vyajyate / svataH siddhArthazaktimUlAlaGkAreNa vastudhvaniH pade yathAnaJjakSitIndrasya jayadhvajAgrarAjatkapIndrazrutimAtra eva / anekadhA vairimahIpatInAM bhavanti nizvAsasamIradhArAH // 29 atra hanumaDUjazravaNamAtrAdeva ripurAjadainyapizuna nizvAsaparamparAjananakathanAdatyantAtizayoktyalaGkAraH / atra zrutimAtra ityanena sAkSAddarzanaM cetkathaM bhavati vA na jJAyata iti vastu vyajyate / 1 vaMza CL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 - naJjarAjayazobhUSaNam / sa eva vAkye yathA naJjakSitIdrasya kRpANadhArA kalindakanyeva kaThoravegA / paraM tu hRpyadbalabhadrabAhAvijRmbhavRttairasahiSNurAste // atra vyatirekAlaGkAreNa kRpANadhArAyA yamunApekSayotkarSo vyajyate / atha kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlakAH / teca prAguktarItyA catuvidhAH / padavAkyagatatvena dvividhAH kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlakavastudhvaniH 1 pade yathA svAGkaM samAropya yathA (yA ?) cirAya saMrakSitAH sarvalatAzca tatra ( dhAtryA ? ) / naprabhordoriti vallirekhA (SA ? ) tAmeva dhAtrImucitaM bibhartti // - atra nirvizeSapoSitAsvapi prajAsu mahApuruSAzrayiNyA eva svarakSakadhAtrIbharaNaM yuktamiti lokasiDaM vastUcitamiti padena vyajyate / sa eva vAkye yathA [ vilAsa. 3 asipravINastutamuSTibandho dhanuSmadicchAnuguNaprakoSThaH / kaThoravakSojavadhUbhirarthya vakSo vahan rAjati naJjabhUpaH // atra muSTibandhaprakoSThavakSaHsthaleSu sthairya nAma sAmudrikalakSaNottarAjacihnaM vastu vyajyate / 'vakSazca maNibandhazca muSTizca nRpateH sthirA' / iti sAmubrikazAstroktiH / kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlavastunA'laGkAradhvaniH pade yathA - draSTuM naJjavibhuM samutsukatayA vismRtya ghartuM gale hAraM rAjapathe ca rajya (ntya ?) tijavAdAtmAnamAlokya ca / kasyAzcillalitasmitAJcitadRzo hAsaprabhAlaGkRta prottuGgasvakucAgradattanayanA kAcinmudaM vindati // mudaM vindatItyanena samIpagatAyAH kasyAzcit prauDhastriyo hAsakAntyA yatnaM vinaiva svIyottuGgakucamaNDaladhAryamuktAhAralAbhapratIteH praharSaNAlaGkAro vyajyate / sa eva vAkye yathA naJjavibhukIrtirucayaH kumudeSvapi ghavalakamalaSaNDeSu / saJcArya sapadi kutukAt krIDanti hi kalazajaladhimabhito'pi // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 3] dhvaninirUpaNam / mIlanAlaGkAro vyjyte| kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlAlaGkAreNAlaGkAradhvaniH pade yathAtvatkIrti nArAja kSititilaka bhuvaH sarvato jRmbhamANAM jAnAnA nIrajAkSyastribhuvanamabhitaH svAsravantIM sravantIm / mugdhAH puJjIbhavantyaH kaTitaTavilasaJcArusauvarNakumbhaM nIvIsaMruddhacelAJcalamatimuditA maGgakAmA valante // atra jAnAnA iti padena bhrAntimadalaGkAreNa kIrtergaGgAyAzcaupamyaM vyjyte| sa eva vAkye yathA-- 'jeturnnyjmhiiptestrijgdityaadi[195]|atr smRtyalaGkAreNaupamyaM vyjyte| kaviprauDhoktisiddhArthazaktimUlAlaGkAreNa vastudhvaniH pade yathA saGkAmodyatanaJjabhUpaticamUreNUtkarAcchAdite__ vabhvarNabhramadinduniryadamRtosikteSvariSmAbhRtAm / saudhAgreSvabhitaH prarUDhahariteSvAgatya naktaMdivaM nadatyadya kapardinaH sphuTatarakSIbo mahokSo muhuH / / atra paryAyoktyalaGkAre naktandivamitipadena zatrubhUbhRtAmaticireNa pravR. ttatvaM pravAse vyajyate / sa eva vAkye yathAnAvibhukIrtijaladheH katipayalezeSu matirevam / dugdhAmbudhiriti diviSattaTinIti zaratsudhAMzuriti // atrollekhAlaGkAreNa mUlabhUtakIrteH kSIrasamudrAdibhyo'pyAdhikyaM vyajyate / ubhayazaktimUlako yathA sAmudrikaguNodAraH samastabhuvanazriyam / puSNannAvibhurviSNuM nidrANaM tanute sukham // atra sArasvataguNodAra iti vA pAThaH / atra sukhaM viSNuM nidrANaM tanuta ityarthazaktimUlakaH / naJjarAjasudhAsAgarayoraupamyadhvaniH / nanu kavinibandhanavaktRprauDhoktisiddhArthazaktimUlAH prabandhagatAH kimiti na parigaNitA iti / maivam / kaviprauDhoktiSvevAntarbhAvAt / anyathA kavinibandhavaktRnibandhakavi1 deze OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 3 prauDhoktayo'pi kimiti na sidhyeyuH| evaM prabandhAdhigatatvena yathAsambhavamudAharaNAni draSTavyAni / vistarabhayAdiha noktAni iti saMlakSyakramavyaGgyanirUpaNam / athAsaMlakSyakramavyaGgayo rasAdidhvaniH / taduktaM kAvyaprakAze "rasabhAvatadAbhAsabhAvazAntyAdikramaH / bhinno rasAdyalaGkArAdalaGkAryatayA sthitaH" // iti / asaMlakSyakramavyaGgayamagre vakSyate / guNIbhUtakramavyaGgayaM madhyamaM kAvyaM nirUpyate / vAcyAdramyatayA zabdaiH saMgRhya vivakSitasyaiva vyaGgayasya prAdhAnyaM dhvaniH / taditaratvaM vyaGgayasya guNIbhAvaH / sa ca saMsadhA / aparAGgatvena, agU. Dhatvena, sphuTatvena, vAcyavyaGgayayoH prAdhAnyasandehena, taulyena, vA (kAkA ?) svaragatatvena, asundaratvena / taduktam / "agUDhamaparasyAGgaM vAcyasidhyaGgamasphuTam / sandigdhatulyaprAdhAnye kAkAkSiptamasundaram" // 'gUDhameva camatkAri krnnaattiikuckumbhvt|| agUDhavyaGgaye'pi madhyamaM kAvyam / tatrArthAntarasaGkamitavAcyamagUDhaM yathA bhavatvajasraM gaganaM sa candro dhanuzca sajjaM madano dadhAtu / sadA vasanto valatAmidAnIM yoSA'smi najhendrakaragraheNa // atra yoSAzabdazcandrAdyutsavAcaraNAdiyoSAdharmaviziSTayoSAlakSakaH / tenaitAvatparyantamitikartavyatAjaDatvamaGgIkRtamiti sUcitaM vastvagUDham / asya lokprmpraapraasrguuddhtaa| atyantatiraskRtamagUDhaM yathA lajAM jahIhi lalane valanena cAkSNo rUrIkuruSva sahasA sakhi naJjabhUpam / kokI mudazca samudazcayati svanena prAcI dizaM praNayataH parirambhate'rkaH // atredaM pratibhAti--'saca saptadhe'ti vibhAgavacanam , tadanuguNazca vibhAjakadharmopanyAsaH 'agUDhatvene tyAdiH, kintu vibhAge pramANatayopAtta agUDha'mityAdi kAvyaprakAzavacanaM vAcya siddhyaGgasyAdhikasya parigaNanenASTadhA vibhAgamabhipraiti, agUDhAdInAmudAharaNanirUpaNasamaye tusvayaM 'vAcyasiddhAvaGga yathetyetadapyudAhriyate,tadaSTadhA vibhAga upariSTAdudAhRto bhavati,tat saptadheti sthAne aSTadheti aparAGgatvenetyasyAnantaraM vAcyasiddhayaGgatveneti ca paatthshvedaucitymoti| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 3 ] dhvaninirUpaNam / 33 idaM kRtinAyakasya navoDhAM nAyikAM prati sakhIvacanam / atra parirambhate iti padasya svArthatiraskAreNa prAgbhAva sambandhalakSaNa (ka? ) tvaM tena ca prAcIsUryayornAyikAnAyakabhAvo vyaGgathaH kaviprayogaparamparAgatatvAdagUDhaH / zabdazaktimUlakamagUDhaM yathA naJjarAjAhRyo dhanvI yuvA'yaM nalinAmbakaH / ratipriyakaraH ko'pi raJjayatyakhilA vadhUH // atra kRtinAyakasya manmathaupamyaM vyaGgyamagUDham / nalinAmbakaratipriyaMkarAdipadAnAM kaviprayogabAhulyAt / arthazaktimUlamagUDhaM yathA yenAsanpratipakSabhUmipatayo vidhvastagarvodayA lInaH kvApi ca yena dInajanatAdAridrayamudrAbharaH / vizrAntA bhuja eva yasya vasudhA sarvA svayaM zaizave tAdRkSaM bhuvi naJjabhUpatilakaM kaH stotumastokadhIH // atra zaizave zAtravavijayAdiguNAzcettAruNyAdiSu kimu vaktavyamityarthApattiragUDhA vyajyate / aparAGgamapi dvividham -- vyaGgayAGgaM vAcyAGgaM ceti / tatrAdyaM yathAnaJjakSitIndrabhaTahastalasatkRpANa dhArA vilolamanasAmavanIpatInAm / saMstambhayanti hRdayAni vivarNayanti gAtrANi netrayugalImapi ghUrNayanti // atra bhayAnakasya zRGgAraraso'Ggam / vAcyAGgamapi zabdazaktimUlamarthazaktimUlazceti dvividham / tatrAdyaM yathA phalAni svasthebhyaH paramabhimatAni pratikalaM dAnAnmandAradrumasurabhicintAmaNimukhAn / muhuryaH ku ( ku ? ) rvantaH kRpaNabahuvizrANanacaNaM kavIndrAH zlAghante bhuvanatilakaM naJjanRpatim // svasthebhyaH dadAnAnityanena dIneSu vizrANanaM nAstIti vyaGgadhaM kavikartRka[nyakkArarUpa] vAvyasyAGgam / 1 lakSyatvaM OL. 2 tAdarthA OL. 5-6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 3 arthazaktimUlaM yathA zambhu kSvelagalaM sudhAjalanidhiM zaivAlajAlAkulaM candraM cAGgalasatkuraGgamabhito gaGgAM sanIlotpalAm / tyaktvA samprati sarvato'pi dhavalAM naJjakSamAvallabha tvatkIti niyataM bhajanti nikhilA nairmlylkssmiigunnaaH|| atra zvelagalAdivizeSaNapadairvyajyamAnaM mAlinyaM nairmalyalakSmIguNAnAM. candrAdiparityAgarUpavAcyasyAGgam / vAcyasiddhAvaGgaM yathA sthairya mamAstviti mahImabhito'pi pAdai rAkrAmatu pravizatu prathamaM payodhim / zrIrastu matpraNayinIti ripustvadIyo bho naJjabhUpa bhavatastu vazaMvade te // atra sthairyatriyau bhavata eva / nAnyasya sambhavata ityarthaH / atra parvatatvaM viSNutvaM ca vyaGgyam / sthirabhAvaprAptirUpavAcyasya siddhau zrIpraNayaprAtirUpavAcyasya siddhau yathAkramamaGgam / asphuTaM yathA zrInaJjarAjakSitipAlamaule rjAnAti gAmbhIryamayaM pyodhiH| sthitiM ca sarvI mahato (so?) vivasvAn saundaryasAraM sa ca puSpadhanvA // atra samudrasadRzaM gAmbhIyaM tapanasadRzaH pratApo manmathasadRzaM saundaryamityalaGkArasya kavisaMrambhagocaratvenAsphuTatvam / sandigdhaprAdhAnyaM yathA unmIlatpulakaM vilolacikuraM svidyatkapolasthalaM pArzvasrastalalantikaM parivahatpremaprasannekSaNam / hastenAnanamunnamayya sutanoH kasyAzcidAlokate svAmI naJjamahIpatirmakarikAnirmANacAturyavAn // atra tAtparya vizrAntirvAcye makarikAnirmANa eva vyaGgadhe'dhararasAsvAdane vA paryavasyatIti vAcyavyaGgayayoH prAdhAnyasandehaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa.3 dhvniniruupnnm| samaprAdhAnyaM yathA dRtAvanIpAnavamAnayanto naJjakSitIndrasya bhujapratApAH / mAdyanti cet kecana mandabhAgyA stadA svalIlAM tarasA vaheyuH // atra dRptAvamAnanaM kuryuriti vyaGgaya (m) vizeSaNa (tayA) vAcyArthasya rasAvamAnanasyaiva vyaJjanayA bodhanAt / vAcyavyaGgyayoH samaprAdhAnyam / kAkA''kSiptaM yathA prakhyAto'stu sakhi sphuTaM vasumati (tI?) preyAniti prAyazaH __ tvatto'nyAM bahumanyate kRtavidAM mAnyaH sa naJjaprabhuH / AsIttvatkucakumbhakAvabhimRzanmugdhe vimohAmbudhe. ruttIrNo viSameSuniSThurazarAvarteSu lagno'pi yH|| atra bahumanyata ityanena padena kAkA na bahumanyata eveti vyaGgyam / aramyaM yathA senA(vA ?)nandita naJjabhUpa bhavataH sAkSAt svahastArpitai vastrairadbhutabhUSaNaizca nitarAmAbhUSitAH svAM pUrIm / bhUyo bhUpatayaH prapadya sacivaiH sAkaM sabhAmAsthitAH sabhyAMstvatsadRzaH kathAbhiradhikaM vismerayantyanvaham // atra sAkSAtsvahastArpitairityanena bhUpeSu naJjarAjaprItyatizayasampAdanaM vyajyate / tasya cAnyarAjasevAgatatvena rAjJAmanutkarSarUpatvAdAcyApekSayA'cArutvam / iti guNIbhUtavyaGgayanirUpaNam / citraM tu zabdArthAlaGkAracitratayA bahuvidham / tatpazco'pyalaGkAraprakaraNe bhaviSyati / atha mahAkAvyAdayaH prabandhA nirUpyante / "nagarANavazailatuMcandrArkodayavarNanam / udyAnasalilakrIDAmadhupAnaratotsavAH // vipralambho vivAhazca kumArodayavarNanam / mantradyUtaprayANAdinAyakAbhyudayA api // etAni yatra varNyante tanmahAkAvyamiSyate / " eteSAmaSTAdazAnAM madhye yaiH kaizcinyUnamapISyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [ bilAsa. tatrividham-gadyamayaM padyamayamubhayamayaM ceti| 'apAdaH padasaGghAto gadyaM padyaM ctusspdii'| gadyaM kAvyaM kAdambaryAdi / padyaM kAvyaM raghuvaMzAdi / ___"asargabandhamapi tadupakAvyamitIryate / " asargabandhaM suuryshtkaadi| "gadyapadyamayaM kAvyaM campUrityabhidhIyate / vakra cAparavakaM ca socchAsatvaM ca bhedakam // varNyate yatra kAvyajJairasAvAkhyAyikA matA // " yatra vanAparavAnAmAnau vRttavizeSau vayete socchAsaparicchinnA''khyAyikA harSacaritAdi / atha kSudrAH prabandhA nirUpyante / 'yuktaM kenApi tAlena gadyapadyasamanvitam / jayetyupakramaM mAlinyAdiprAsavicitritam / / saMbodhanavibhaktyA yatpracuraM padyapUrvakam / vimuktapunarAkRSTazabdaM syAcakravAlakam // AdyantapadyasaMyuktA saMskRtaprAkRtAtmikA / aSTabhirvA caturbhirvA vAkyaiH skandhasamanvitA // pratiskandhaM bhinnavAkyarItirdevanRpocitA / sarvato devazabdAdireSA bhogAvalI matA // varNyamAnAGkabiruvarNanapracurojvalA / vAkyADambarasaMyuktA sA matA birudAvalI // tArANAM saGkhyayA padyairyuktA tArAvalI mtaa|' evaM kaviprauDhoktisiddhAH kSudrAH prabandhAH yathAsambhavamUhyAH / teSAmudAharaNAni vistarabhayAdiha noktAni / iti zrIparamazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditaniHsahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajanalAlanIyasarasasAhitIsampradAyapravartakanarasiMhakaviviracite nArAjayazobhUSaNe alaGkArazAstre dhvaninirUpaNaM nAma tRtIyo vilaasH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ silAsa-4] rasanirUpaNam atha caturtho vilAsaH karuNArasakallolalalitApAGgavIkSaNam / kandarpajanakaM ghAma kalyANAni karotu naH // atha saMlakSyakramavyaGgayarasasya svarUpaM nirUpyate / 'vibhAvairanubhAvaizca sAtvikairvyabhicAribhiH / AnIyamAnaH svAdutvaM sthAyI bhAvo rasaH smRtaH // ' bhAvasya sthAyitvaM nAma sajAtIyavijAtIyAnabhibhUtatayA yAvadanubhavamavasthAnam / taduktaM dazarUpake 'sajAtIyavijAtIyairatiraskRtamUrtimAn / yAvadrasaM vartamAnaH sthAyI bhAva udaahRtH||' atha rsvishessaaH| 'zRGgArahAsyakaruNA raudrviirbhyaankaaH| bIbhatsAdbhutazAntAzca rasAH pUrvairudAhRtAH // ' eSAM sthaayiibhaavaaH| 'ratihAsazca zokazca krodhotsAhau bhayaM tathA / jugupsAvismayazamAH sthAyibhAvAH prkiirtitaaH||' atha vibhaavH| 'vibhAvaH kathyate tatra rasotpAdanakAraNam / AlambanoddIpanAtmA sa dvidhA parikIrtitaH // ' rasasamavAyikAraNamAlambanavibhAvaH / itaratkAraNamuddIpanavibhAvaH / caturvidhaH / taduktaM zRGgAratilake 'AlambanaguNazcaiva tacceSTA tadalaGkatiH / taTasthAzceti vijJeyAzcaturthoddIpanakramAH // AlambanaguNo ruupyauvnaadirudaahRtH| taceSTA yauvanobUtahAvabhAvAdikA mtaaH|| nUpurAGgadahArAdi tadalaGkaraNaM matam / malayAnilacandrAdyAstaTasthAH parikIrtitAH // ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 naJjarAjayazobhUSaNam / " athAnubhAvaH / 'kAryabhUto'nubhAvaH syAtkaTAkSAdiH zarIraja: / ' paragatasukhaduHkhAnubhAvanayA bhAvitAntaHkaraNatvaM sattvam / tato bhavAH sAttvikAH / 'stambhaH pralayaromAJcau svedo vaivarNyavepathU / azru vaisvaryamityaSTau sAttvikAH parikIrttitAH // ' atha vyabhicAribhAvAH / 'nirvedglAnizaGkAkhyAstathA'sUyAmadazramAH / AlasyaM caiva dainyaM ca cintA mohaH smRtirdhRtiH // vrIDA capalatA harSa Avego jaDatA tathA / garvo viSAda autsukyaM nidrA'pasmAra eva ca // suptirvibodho'marSazcApyavahitthA madogratA / matirvyAdhistathonmAdastathA maraNameva ca // vAsazcaiva vitarkazca vijJeyA vyabhicAriNaH / yastriMzadamI bhAvA rasasya sahakAriNaH // ' tathA coktaM kAvyaprakAze [ vilAsa. 4. * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 'kAraNAnyatha kAryANi sahakArINi yAni ca / ratyAdeH sthAyino loke tAni cennATyakAvyayoH // vibhAvAzvAnubhAvAzca kathyante vyabhicAriNaH / ' iti / loke kAryakAraNasahakArizabdavAcyA nAyikAnAyaka kaTAkSa bhujAkSepanirdedAdayaH, kAvyanATyayostu vibhAvAnubhAvavyabhicArizabdavyapadezyA bhavanti / zRGgAravIraraudrAdbhutAnAM lokottaranAyakAzrayatvena paripoSAtizayaH / ata eva zRGgArasya mlecchAdiviSayatvenAbhAsattvam / tathA coktam'ekatraivAnurAgazcettiryaGglecchagato'pi vA / yoSito bahusakticedrasAbhAsastridhA mataH // ' iti / vyabhicAribhAvAnAmudayena prazAmyadavasthayA parasparaviruddharasAzritayo - rbhAvayoH sparddhayA sambandhe nAnyonyopamardakatayA bahUnAM samAvezena ca cAtuviMdhyam / tathA coktaM dazarUpake "bhAvasya zAntirudayaH sandhiH zabalatA tathe 'ti / www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 4 ] vyabhicAribhAvAnAmudayo yathA - AhUtA dayitena naJjavibhunA sabhrUvilAsasmitaM sAnandaM katicitpadAnyabhimukhaM yAntI zanairantikam / dRSTAM prAktarale tanupratikRtiM puMbhAvakelIvidhau smRtvA svairavinamravaktrakamalA tanvI kSaNaM lajjate // atra lajjAyA udayaH / bhAvopazamo yathA svacchandaM kiratu drutaM sitaruciH snigdhAM mayUkhacchTAmuddato'pi bibhartu nAma madanaH sajjaM dhanuH sarvadA / svairaM kecana saJcarantu marutaH saurabhya sAraspRzo netA nanRpastaveti gaditA hRSTA tadA''sIdvadhUH // atra bhayasyopazamaH / bhAvazabalatA yathA-- rasanirUpaNam / candro'yaM samudeti candravadanaH kasmAdito nAgato navendraH kimanena yaM vasumatI svairaM vidhatte vazam / tasyaivAgharamAdhurI nanu kathaM nAbhyarthanIyA mayA dhikcApalyamidaM priyaM tvarayituM kiM preSayiSye sakhIm // atrAmarSotsukyayorviruddhayoranyonyopamarda phalatvAcchabalatA bhAvasandhiryathA zaraughaiH saGgrAme bhuvanajayino naJjanRpateH parikSubdhe sainye bhavati ca ripUNAM balavatAm / bhaTAnAmAnandaprabhavajanitairadRhasitai yodbhedaH zoko yugapadudabhUvairisudRzAm // atra bhayazokAdInAM samAvezAt [ sandhiH ] atra ( puna: ? ) bhAvasandhiryathA saughAgrakheladavarodhakaTAkSapAtai nissImamAgadhakRtaizca bhujApedAnaiH / AsthAnavedimadhirohati naJjabhUpe 1 baghAnaiH OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 3.9 www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 4 svairaM vapuH pulakitaM yugapattadA''sIt // atra vIrazRGgArajanitayorhaSayossandhiH atha yathAkramaM sthAyibhAvAnAM svarUpamudAharaNaM ca kathyate / tatra sambhogaviSayakecchAviSayo ratiH zRGgArasya rasasya jIvitarasaH sArasyavijJAnabhUH bhAvAnAM vipaNirvilAsasadanaM zikSAgururnarmaNAm / kAnteH kelipadaM kalAbhirabhitaH sambhAvanIyaH sadA ___ svAmI naJjapaH priyo mama bhavedbhAgyaM kimasmAtparam // vikRtadarzanAdijanyo manovikAro hAsaH yathA naJjamApavarUthinIparivRDhaproDUtabhImadhvanarerIbhA titarjitA nizi raNe khAnA (yodhA ?) javAdAjinaH / AruhyAdu(ti?)dareNa mUDhamanasaH pucchAgrajAgranmukhAH khaGgairazlathavarmamiH sarabhasaM chindanti tadrIvikAH // iSTajanaviyogAdinA''tmani duHkhodbhavaH zokaH yathA naJjakSitIndrakarasambhRtakhaDgavahni jvAlAvalIDhavapuSAmaribhUpatInAm / / kAntAH padAgraviluThaddhanakezabandhA __ vakSasthalIH karatalairabhitADayanti // parakRtAparAdhena manaHprajvalanaM krodhaH yathA zailAbhyantarakandareSvanumatAmulya vRtti nijA mudrIvonnamitAnanAnmatidizaM sotknntthmutpshytH| jAnAnAH pratipArthivAMsthapuTitabhrUbhaGgabhImekSaNA naJjakSmApabhaTAH sahutiravaM krudhyanti yuddhonmukhAH // .. lokottareSu kAryeSu stheyAnprayatna utsAhaH, yathA badhImaH zarasetubhiH pratita sarvA ca saptArNavI mudRptasphuTitAhAsaninadairApUrayAmo dishH| candrAvipi nirvizeSamahasA saMstambhayAmaH kSaNAdevaM nAvibherbhavanti paritaH sainyeSu vAdA mithaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa.4] rsniruupnnm| raudradarzanAdibhiranAzaGkanaM bhayam yathAzrInaJjamApamaule vanavijayinaH svairadigjaitrayAtrA prArambhojjRmbhamANadhvajapaTajanitasphArajhaJjhAsamIraiH / prokSiptAH kSudrabhUpAH kSitidharakuharAbhyantarANyabhyupetAH sphAyadbhUjA(rjA ?)grajAgratkatipayapavanAttatra bibhyatyavelam // arthAnAM doSasaMdarzanAdibhiH garhaNA jugupsA, yathAnirbhiNNaskandamandapravahaduruvasAsvAdamAdyapizAca spardhAlupretabhUtaprakaTakilikilAdhvAnadhAvatsRgAlam / kaGkAlagrAsapuDIbhavadamitabalohaptavetAlasaGgha raGgaM saGkAmabhUmervivazayati surAnvIranaJjakSitIndoH // apUrvavastusandarzanAt cittavistAro vismayaH, yathAkiM vA'sau madanassacediha( dRdi ?) vasedatrApi pauSpaM dhanuH kiM vA pUrNazazI sacetkathamasau saJcAralIlA bhuvi / anyeSAmiyamIdRzI kanu bhavellAvaNyalakSmIriti svairaM naJjanRpaM vilolamanasaH pazyanti vAmabhravaH // zamo vairAgyAdinA nirvikAracittattvam , yathA jeturnajanRpAlamaNDanamaNeratyuddhataiH sainikaiH __ saGkAmeSu vipakSabhUmipatayo vidrAvitA nirbhayam / sthAtuM zailavanasthalISvapi maruddhRtyA manAgakSamA hitvA vaiSayikI kathAmapi tapasthemAnamAbibhrati / / atha zRGgArasyAlambanavibhAvo yathA zarajyotlAsAraiH surabhilamadhUlIparicitaiH pratIkaiH sAkAraiH sarasijabhuvA'sau viracitA / jayatyeSA yoSA janitajagadAnandalaharI priyazcAsyAH so'yaM navasumazaro nAnRpatiH / uddIpanavibhAvo yathA navaM rAkAcandra parihasati mugdhaM mukhamidaM vilAsazcApyakSNoH vikalayati lakSmI jalaruhAm / .. .. / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 naJjarAjayazobhUSaNam / kucAvapyetasyAH karikalabhakumbhau laghayatastadetatpuNyAnAM kimapi hi phalaM naJjanRpateH // anubhAvo yathA salajjaM sautsukyaM praNayamadhuraM premalalitaM savailakSyodAraM smitavikasitAkekaramapi / saharSaM pazyantI smaramiva navaM naJjannRpatiM raterlIlAlakSmIM bhajati sumukhI kAmapi navAm // atha sAtvikabhAvAnAM svarUpamudAharaNaM ca " 'stambhaH syAnniSkriyAGgatvaM rAgabhItyAdisambhavam ' yathA jeturna mahIjAneH zrutvA bherIravaM raNe / bhavanti pratibhUpAlAH parvatA iva nizcalAH // pralayaH sukhaduHkhAdergADhamindriyamUrcchanam / ' C yathA nirmaryAdvilAsabai bhavara sasyandairnavairvibhramaiH rAkAreNa ca komalena jagatAmAnandasandAyinam / dRSTvA naJjanarendraminduziziraM sAhityasAraspRzAM svairaM mUrchati vismayena sudRzAM sarvendriyANAM tatiH // 'vapurjalodgamaH svedo ratigharmazramAdijaH / ' yathA nRtyadvAravilAsinIpadayugaprAJcanmaNInUpuravyAmizradhvanibhirmanobhavaghanaSTaGgArazaGkAvahaiH / AsthAnIM samupeyuSAM rasavidAM zrInaJjarAjaprabhoH svedAmbhaHkaNikAH paraM vidadhire gAtrANi sarvANyapi // 'viSAdamadaroSAdervarNAnyatvaM vivarNatA / ' yathA AkarNya naJjabhUbharturharidantajayotsavam / + matra kramaprApto romAJco nodAhRtaH. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat [ vilAsa. 4 www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bilAsa. 4] rsniruupnnm| AsannarinupAstailazarAvamalinAnanAH / / 'rAgadveSabhayAdibhyaH kampo gAtrasya vepthuH|' yathA pramRzya cikurasthalI samadhiropya cAkaM nijaM kathaJcidapi kaJjulImapi vimocayitvA zanaiH / kareNa kucakumale spRzati naJjabhUvallabhe sakampamalikuntalA vivalitAkSamudrIkSate // 'azru netrodbhavaM vAri duHkharoSapraharSajam / ' yathA AlokitA kllnnyjnRpaalmauleraavisskRtprnnypllvitairpaanggaiH| jAtA vinirbharasukhAzrukaNAvakIrnA premormibhiH prasRmarairbahirAvRteva // mataM gadgadabhASitvaM vaisvayaM pramadAdijam / yathA nirupadhirasabhAjA naJjarAjena kaacidvighttitdRddhniiviismputtnysthstaa| praNamati vinatAGgI sanapaM tatpadAbjaM kimapi kimapi sAmispaSTamAbhASamANA / atha vyabhicAribhAvAnAM svarUpamudAharaNaM ca 'duHkheAtattvabodhAdenirvedo nissphltvdhiiH|' tatra cintAzrunizvAsadInatAH sambhavanti ca // yathA AstAM kuGkumarAgairatizizirairAli candanAlepaiH / Anaya nancanarendraM bhUyaH premNA'tizItalasvAntam // 'glAnirbalasyApacayo vaivayaM ratikAraNam / yathA bibharti vasudhAM kRtsnA lIlayA naJjabhUpatiH / vahantI ca kucAgre taM klAntA'si lalitAGgi kim / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vilAsa.... najarAjayazobhUSaNam / 'aniSTAbhyAgamApekSA zaGkA roSAdikAraNam / ' yathA ayi manasi mamaiva prAyazaH prANanAthaH sakhi paricita eva pratyahaM njraajH| nayanasaraNilagne sA kathaM syAM niroDaM pulkitkuckumbhodbhinnkuurpaassndhiH|| 'parotkarSAsahiSNutvamasUyA parikIya'te / ' yathA samudahati medinIM yadayamanvahaM nanvav nije bhujapade mughA kimapi bhAgadheyaM bhuvaH / kimetadapi kauzalaM divi ca kAmakelIvidhI mano madayituM manAgapi ca naJjabhUmIpateH // 'madirAdikRto mohaharSavyatikaro mdH|' yathA AsvAdya nAnRpateradharAmRtAni kelISu puSpadhanuSaH kmlaaytaakssii| AnandasArajalaghAvabhito nimagnA sAhityameti nitarAM stimitAnyabhAvA // zramaH khedo'dhvaratyAderjAtaH svedAtibhUmikRt yathA ligdhaM nUtanahaMsatUlazayanaM nirmAya tatrAdarA dAhUya praNayena nAnRpatiM premotkirantaM dRshaa| utkampastanamasphuTapriyakathaM visrastavedyAntaraM kAcinmAnasikI ratiM vitanute kautUhalapreyasI / / 'mandodyamatvamAlasyaM kartavyeSu prakIrtyate' hAridrakeNa kimu raJjayasi tvamaGgaM lAkSArasaizca padayoraghunA nviinaiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsaH 4] rasanirUpaNam / AnIyatAmiti(ha?)vilAsakalArasajJaH prANAdapi priyatamaH sakhi naJjabhUpaH 'satvatyAgAdanauDatyaM dainyaM kArpaNyasambhavam / ' yathA samapyakaM haste lulitalulitaM gaNDaphalakaM prakIrNA bAppAmbhAprasaraduruvIcIbhirabhitaH / vilInA mohAbdhau manasijazarAvartagahane tvayi svAyattAzA nivasati paraM nAnRpatim (te?) // 'iSTAnabhigamAt dhyAnaM cintAzUnyatvatApakRt / ' yathAvyatyastahAramativizlathakezabandha mAlIjane'pyavizadIkRtanarmabhAvam / nAkSitIndra bhavadAgamanaikadRSTi vRSTiM samarpya padyoradhisaudhamAste // 'mohastu mUrchanaM bhItiduHkhAvezAdicintanaiH / ' yathA nimiSamasahamAnA sAmi vizleSakhedaM kSaNamapi kalayantI kalpavadIrghadIrgham / smarazaradalitAGgI sA ciraM naJjabhUpa tvayi niyamitacittA vartate caJcalAkSI // 'pUrvAnubhUtaviSayajJAnaM smRtirudAhRtam / ' yathAvilAsasarvasvamudAsayantaM manAgvilAsaimakaradhvajasya / cirAya naJjakSitipaM smarantyo naktandivaM cApi nayanti nAryaH // 'dhRtizcittasya naiHspRhyaM jJAnAbhISTAgamAdibhiH / ' yathA salIlaM rathyAyAM vrajati kutukAnnaJjanapatau svalAvaNyasyandapramuSitamanojAtayazasi / 1 mati OL. 2 manasi OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 navarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 4 tamenaM pazyantyAstaruNapulakAlaGkatatano manAgapyanyasminna calati mano mjuldRshH|| 'cetassaGkocanaM vriiddaangraagstvaadibhiH|' yathA pazyantI caraNAGkitaM saMcakitaM savrIDamandasmitaM savyAnAJcalamarpayantyaviralaM gADhastanAGkarayoH / dRSTA nacanRpeNa sAmi valitagrIvA namadbhUlatA zayyAgehamupAgatA zazimukhI citte vidhatte mudam // 'cApalaM tvanavasthAnaM rAgadveSAdisambhavam' yathA vAraM vAraM kucakalazayorvikSipantI padAgraM ( karAgraM ?) __ mandaM mandaM madanakadanaM yAcamAnA gantaH / saMpazyantI sarasasarasaM satra sAnurAgaM kAcit kAntA kalayati mudaM nnyjbhuupaalkendoH|| 'prasaktirutsavAdibhyo harSasvedAdibhUmikRt / ' yathA mugdhe tvanmukhapaGkajena sadRzaM labdhaM phalaM yattadA tasaM candrakalApamUrdhni sarasa[:]prAnte shshicchdmnaa| sapremAtizayaM savismayasukhaM sollAsamandasmitaM pItaM yena rasajJamaulimaNinA zrInaJjabhUmIndunA // 'iSTAniSTAgamAjAta AvegazcittavibhramaH / ' yathA samAyAte naJjakSitipatilake kelisadanaM viditvA tadvArtAmatirabhasamAlIparijanaiH / vrajantI sodvegaM tadabhimukhamambhoruhamukhI parIrambhaM jRmbhatkucabharavimadaM ghaTayati // 1 kutuka OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 4 ] rasanirUpaNam / 'jADyamapratipattissyAdiSTAniSTAgamodbhavA / ' yathA vibhorvIrakSoNI patitanubhuvo naJjanRpaterdhvajAgre jAgrantaM pavanasutamatyadbhutatanum / sakRnnidhyAyantaH sakRdapica nAlaM karadhRtaM dhanussajjIkartu raNabhuvi vipakSakSitibhujaH // 'anyadhikkaraNAdAtmotkarSo garyo balAdijaH / ' yathA AkarNapratikRSya (STa 1)bhU (bhI ? ) SaNadhanurjyAbandhasandhikSaralollaGizaraughaghaTTanavidhiM zailAssa heranna me / etaiH kiM vimataiH palAlakaNikAnissAradorvikramairityuddaNDabalA vrajanti samare naJjakSamAbhRdbhaTAH // 'viSAdazcetaso bhaGga upAyAbhAva cintanaiH / ' yathA parAbhUtiM prAptAH prathitayazaso naJjanRpateH pratApavyApArAtpralayasamayArka pratibhaTAt / apIdaM kArpaNyaM vayamanubhavAmo ghigiha naH praNAmaiH prAgeva pratighaTanasandhirna racitA // 'kAlAkSamatvamautsukyaM manastApatvarAdikRt / " yathA vakSojAvasakRdvimRzya rucirAmAghrAya gaNDasthalI mAsvAdyAvara bimbamapyanupadaM spRSTvA ca nIvIpadam / kAlakSepapare ca narmavacanairnaJjakSitIndre manA gunmuktA trapayA svayaM zazimukhI vegAdupAgUhate | 'Avezo mohaduHkhAcairapasmAro'GgatApakRt / " yathA- avakarNya naJjannRpatervarUthinI bhaTasimhanAdamatibhairavaM raNe / paripandhibhUmipatayaH skhalatpadAH parito bhramanti taruSaNDamAkulAH // 1 manaso CL + atra kramaprAptA nidrA nodAhatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 47. www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 'suptirnidrAsamudrekaH' / yathA yathA nAlaM priyAlApakathAspi lakSmyAH // nibodhazcetanAvAptijRmbhAkSiparimArjakRt / " yathA avati jagadazeSaM naJjabhUpAla maulau vitarati vividhArthAnanvahaM paNDitAnAm / samarakarighaTAnAM dAnadhArAsamIrairanukalamapi lakSmyaH sambhramairunmiSanti // 'amarSaH sAparAdheSu cetaH prajvalanaM matam / ' - naJjarAjayazobhUSaNam / trilokarakSAjuSi naJjabhUpe madhyepayodhiM svapato murAreH / tamenamudbodhayituM priyAyA yathA zailAbhyantarakandareSvabhimatAmulalya vRttiM nijA mudrIvonnamitAnanaM pratidizaM sotkampamutpazyataH / jAnAnAH pratipArthivAnsthapuTitabhrUbhaGgabhImekSaNA naJjakSmApabhaTAH sahuGkatiravaM krudhyanti yuddhonmukhAH // 'harSAdyAkAra saMguptivahittheti kathyate / ' yathA likhantI taM citte hRdayadayitaM naJjanRpatiM sthitA lIlAgAre rahasi ramaNIyapraNayinI / akasmAdAyAte priyaparijane sA natamukhI karAbhyAmAbadhya sthagayati paTAgreNa kucayoH // 'dRSTe'parAdhe daurmukhyazAThayaizcaNDatvamugratA / ' asyA nizvasitormilena marutA pramlAnametadvanaM gAtrairjarjharitaiH pravAlaracitaM talpaM ca santapyate / 1. vIre OL. [ vilAsa. 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.4] rasanirUpaNam / kiM bhUyaH kathanena kevalaruSA mAmapyasAvIkSate tattAharapraNayo'dya naJjanRpatiH sakhyaH samAnIyatAm // yathA kaTAkSolkApAtaiH kalayati sudhAMzau malinatAM samantAdudyAnaM glapayati ca nizvAsamarutA / purastAdAlInAM calanamapi saiSA na sahate tadadyAnetavyaH sakhi sarabhasaM naanRptiH|| 'tattvamArgAnusandhAnAdarthanirdhAraNaM mtiH|' yathA yazazcandrajyotsnAdhavalitadizo naJjanRpateH kalAlezazrIkaH sa khalu sumadhanvA ratipatiH / yadetairekaikapramuSitajagacakravibhavai. vilAsairevAsau vivazayati vizvaM navanavaiH // 'manastApAdyabhibhavAt jvarArvyAidhiriSyate / ' yathA zrInaJjabhUmIdayitasya neturvirodhikAntA virahajvarArtAH / sakhIjanaM cApi samAnatApaM kurvanti nizvAsaparamparAbhiH // 'unmAdastulyavRttitvaM cetanAcetaneSvapi / ' yathA jayazrIprAsAdapratibhaTabhujAgrasya mahataH samantAddhAvadbhirdizi dizi bhaTainaJjanRpateH / ninAdAtsaMntrastA ripudharaNipAlAH kSitiruhAM zvalantaH pRcchanti sphuTitahRdayA vama purataH // maraNaM maraNArthastu prayatnaH parikIrtitaH / yathA naJjakSitIndrasya kRpANadhArA svairAvaloDheSvaripArthiveSu / kAntAstadIyAH smarabANatatA moktuM yatante nanu jIvitAni // 1tsantuddhA CL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [bilAsa.. ___ atra sAkSAnmaGgala (nmaraNa ?) syAmaGgalatvAvirodhikAntAsu tadanukUlaprayatnamAtravarNavam / 'AkasmikabhayAcittakSobhastrAsaH prkiirtitH|' yathA mukhakamalamadhUlIsaurabhAsvAdamAdya amarakulaninAdAtkevalaM tRpta ( trasta ? ) cittaa| vanabhuvi vicarantI sA sakhIbhirlatAGgI sarabhasaparirabdhA naJjabhUpena sA'bhUt // 'sandehAtkalpanAnantyaM vikalpaH prikiirtitH|' yathA samAhUya premaprasarasarasaistairvilasitai rapAGgavyApArAn kirati mayi nAkSitipatau / sudhAbhiH saMsiktaM slapitamatha karpUrasalilai dravIbhUtaM premNA vapuriti na jAne punaraham // atha zRGgAraceSTA niruupynte| 'bhAvo hAvazca helA ca mAdhurya dhairyamityapi / lIlAvilAso vicchittirvibhramaH kilakizcitam // mohAyitaM kumitaM bibbokaM lalitaM tathA / kutUhalaM ca cakitaM vihRtaM hAsa ityapi // evaM zRGgAraceSTAH syuraSTAdazavidhAH smRtaaH|' tAsAM svarUpamudAharaNaM ca 'rasAbhijJAnayogyatvaM bhAva itybhidhiiyte|' yathA daravikasadapAGgaidarzitasnehasAraM kalaravakamanIyaM kampayantI ca zIrSam / stanataTamadhinItAM vAdayantI vipazcI madyati madirAkSI mAnasaM nnbhrtuH|| 'ISadRSTivikArastu bhAvo hAvaH prakIrtitaH / OL. vA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 4 ] cirapraNayasUcakairnavanavonmaSadvibhramaiH puro nayanagocare bhavati naJjabhUvallabhe / kalakaNitamekhalaM navaniruddhanIvIpuDhaM manAgvilasitekSaNaM laghu samujjihIte vadhUH // 'suvyaktavikriyo bhAvo heleti pratipAdyate / ' yathA ## rahaHkrIDAlApAnracayati nijAlIparijane manAgapyAnIte zravaNasaraNiM naJjanRpatau / samantAdujjRmbhatkucalitakUrpAsanicayaH pragalbhaH ko'pyasyAH spRzati hRdayaM mohaksiraH // 'abhUSaNe'pi ramyatvaM mAdhuryaM parikIrtyate / ' yathA rasanirUpaNam yathA tadasyA lAvaNyaM tava hi sadRzaM naJjanRpate // 'zIlAdyalaGghanaM nAma dhairyamityabhidhIyate / ' -- dRzoH sUte kAntiH kuvalayavanAni pratidizaM smitajyotsnApUra: sRjati zatamindranviyati ca / tanucchAyA seyaM sthagayati digantAnaviralaM yathA AbAlyAdanuvartanaikarasikaM patyustadetanmanaH zuzrUSAsaphalIkRtaM niyamataH prAyo gurUNAM vapuH / kenApIdamaninditaM kacana vA kizcAsmadIyaM kulaM durladhaM tadapIha naJjanRpatistAdRgguNAnAM nidhiH // 'priyAnukaraNaM lIlA vAgbhirgatyAdiceSTitaiH / ' manAkkrIDAyAse ziziramupacAraM racayati sphuTotkaNThe gADhaM ghaTayati parIrambhamasakRt / nimagre mohAndhau svayamapi ca majjatyatibhRzaM vilAsairapyanyairanusarati sA naJjanRpatim // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 51 www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ njraajyshobhuussnnm| [kliAsa.4 'vicchittiratiramyatvaM svalpairapi vibhUSaNaiH / ' yathA navInanArIjanamInaketornaJjakSitIndrasya rsjnymaule| yaiH kaizcidapyAbharaNairmanojJA hatuM manastadyatate mRgAkSI // 'tAtkAliko vikAraH syAdvilAso dayitekSaNe / ' yathA karNAgraloladurumauktikavAlizobhA nIrAjitAni navakandalitasmitAni / vinaMsinIvinahanAni vilAsinInAM naJjakSitIndramukhacandravilokanAni // 'vibhramastvarayA kAle bhUSAsthAnaviparyayaH / ' yathA amuSminnastokaprasamaravilAsaikarasike __ samAyate naJjakSitipatilake kelisadanam / stanau muktAdAnA galamapi ca dIpyadrazanayA - karau maJjIrAbhyAM ghaTayati vadhUTI jhaTiti saa|| 'roSAzruharSabhItyAdeH saGkaraH kilikiJcitam / ' yathA nirmaryAdaM ramayaticiraM naJjabhUpAlacandre ____ mohAvezastimitahRdayaM daSTabimvAdharoSTe / sAmikrodhaM darapulakitaM sAzru sotkampagAtraM pazyantI tatpraNayavivazA yatnazUnyA tadA''ste // 'mohAyitaM syAdiSTasya kathAdau bhAvasUcanam / ' yathA bahutarasukRtAnAM bhAgadheyaiH kathaJci nayanasaraNilagne sAdaraM naJjabhUpe / sacakitalalitAkSaM sallapantI sahAsaM vizadayati mniissaamuttrnggairpaanggaiH|| 1 mantara OL Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 4] rasanirUpaNam / 'sammarde'pi sukhAdhikyaM ratau kuTTamitaM smRtam / ' yathA tattAhakmaNayaprasaJjitakalavyAhAramAdhvIrasA nutkIlaM zravaNe kiratyaviralaM naJjAvanIvallabhe / sadyaH svairanigUDhasaukhyalaharIsambAdhasambodhinI mudrAM kAmapi sUcayatyaviralairbhAvaiH priyambhAvukaiH // 'manAk priyakathAlApe bibboko'naadrkriyaa|' yathA trailokyAdbhutavikramasya mahataH zrInaJjabhUmIpateH __ sthitvA bAhupade ciraM bhavatu sA visrambhinI kumbhinI / sA bhUyaH pariraMbhasambhramakathA kiM mAdRzA [mI] dRzAM __mAstAM tAvadalIkavipriyakathAlobhena kiM bhrAmyasi // 'sukumAro'GgavinyAso lalitaM prikiirtyte|' yathA calavallIkaM capalacapalApAGgamadhuraM darasmerodAraM dazanarucikicalkaruciram / kapolavyAvalagatkanakamayatATaGkayugalaM mRgAkSyaH pazyanti smaramiva navaM nAnRpatim // 'kutUhalaM ramyadRSTau cApalaM parikIrtyate / ' yathA tattAhakpratipakSapArthivadhuraM nirvApya dorvikramai rathyAmAgatavatyadhiSThitagaje nanakSamAvallabhe / sadyodarzanalAlasA mRduraNatkAJcIkalApA javA dArohanti suvarNasaudhavalabhIzRGgANi paurAGganAH / / 'cakitaM bhayasambhramaH / yathA ratigRhamupanItA snehapUrva sakhIbhiH caraNakamalalagnAlolahakcazcarIkA / 1rasA OL. 2 rasa OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsaH 4 muhurupacitalajjaM svinnagaNDasthalIkaM racayati lalitAGgI kautukaM naJjabhartuH / / 'vihRtaM prAptakAlasya vAkyasthAkathanaM hiyaa|' yathA Alokya naJjakSitipAlamaule sAmrAjyalakSmyA parirabdhamaGgam / utsAhitA tena hitopacArai rvAcaM na kAcidvizadIkaroti // 'AkasmikaMtu hasitaM yauvanAdivikArajam / ' yathA nizamya nanakSitipAlamaule nisargaramyAnamitAnvilAsAn / sakhIjanasyAnanataH salIlaM hasatyakANDe hariNAyatAkSI // athazRGgArasyAGkuritatvapallavitatvakorakitatvakusumitatvaphalitatvahetavo bAdazAvasthA niruupynte| 'cakSuHprItirmanassaGgaH saGkalpo'tha prlaapitaa| jAgaraH kAryamaratiH lajAtyAgo'tha sNjvrH|| unmAdo mUrchanazcaiva maraNaM caramaM viduH / avasthA dvAdaza matAH kaamshaastraanusaartH||' kecidazAvasthA iti kathayanti / tAsAM svarUpamudAharaNaM ca / 'AdarAdarzanaM ckssupriitiritybhidhiiyte|' yathA karNotpalasthitimanukSaNamAkSipadbhiH kandarpakoTikalanApaTubhiH kttaakssH| kAmaM kiradbhirabhilASamiva svakIyaM karSanti nAnRpaterhRdayaM mRgAkSyaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] esanirUpaNam / 'manassaGgaH priyatame nityaM cittasya vizramaH / ' yathA AlApAnna zRNoti naiva yatate gAtuM ca jAtu priyaM naiva vyAkurute na narma sarasaM pRSTA'pi no bhASate / AlIbhiH pratibodhitA'pi kimapi draSTuM nacotkaNThate saktaM naJjanape svayaM priyatame cittaM tadasyAzviram // saGkalpaH kAntaviSayamanoratha udaahRtH|' yathA kadA mama manaH sukhaM vrajati mohasindhostaTaM kadA mama manorathaH saphalatAM labhetedRzaH / kadA sa vijayI bhavetpunarapi prasUnAyudhaH kadA nu rasiko bhavenmayi sa naJjabhUvallabhaH // 'pralApaH priyasaMzliSTaguNAlApa udAhRtaH / ' yathA cAturya tadananyalokasulabhaM saundaryamanyAdRzaM sauhArda hRdayaikavedyamatha ca snehakramastAdRzaH / rAsikyaM ca rasajJamaulimaNibhiH zlAghyaM yadIyaM svayaM so'yaM nAnRpaH priyo yadi punaH prApyaM kimaindraM sukham // 'jAgarastu vinidratvam / yathA-- viSvaktApavidhAyinaM himaruciM bhUyaH stuvAnA bhiyA sanIbhUtazarAya puSpadhanuSe zIrSe vahantyaJjalim / gADhAhaGkataye vasantahatakAyAvartayantI zubhA nyAyattA tvayi naJjabhUpa labhate nidrAM na ca drAgiyam // 'kAryamaGgasya tAnavam' yathA mugdhe tvaM kRzatAmupaiSi kimamISvaGgeSu sarveSvalaM matto'pyadya manorathAnghaTayituM kA vA tava preysii| jJAtaM te hRdayaM nivezya tadidaM naJjakSamAvallabhe tvAmapyadya karomi tatpriyasakhI sAmrAjyalakSmIsamAm // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 4 'atyantAprItiraratiH yathA candraM nindati candanaM na sahate ramyAM jahAti srajaM visrabdhAbhirapi priyAbhirucitaM naivecchati krIDitum / krIDAkAnanakuJjasImani tapovRttiM samAzritya sA naJjamApa tavAbhimukhyavidhurA kAntA bhRzaM tAmyati // lajjAtyAgo yathA kupyantu nAma guravo'tha jahAtu kAntaH - sarvatra tAM ca mahilA giramudgirantu / najAvanIndra tayaM mama vAraNIyaH tApastavAdharasudhArasasecanena // 'tApAdhikyaM jvaro mtH|' yathA Alokya naJjanRpatiM narapAlacandraM kndrptaapprivepitgaatrvlyaaH| zuSyanti candanarasAH stanayorvikIrNAH zIyanti hAramaNayaH zatadhA latAGgayAH // unmAdAdinAM prAgevodAhAraNamuktam / 'mUrchA tvabhyantare vRttirbAhyendriyanimIlanAt ' yathA draSTuM naJjamahIkAntaM hRdayasthaM mRgIdRzAm / karaNAni nimIlanti bAhyAni manasA saha // atha zRGgAraH / sa ca dvividhaH sambhogo vipralambhazca / 'saMyuktayostu sambhogo vipralambho viyuktayoH / ' iti zRGgAratilake kathitam / sambhogasya parasparAlokanasambhASaNacumbanAliGganAdyanekavyApAramayatvenAnantyAdekavidhatvena gaNanA kRtA / yathA vyaktAvyaktaparasparapriyakathaM premAvaziSTAzayaM prAntonmIladapAGgasUcitaratiprAgalbhyamastatrapam / AnandAdhigamAdalabdhakaraNavyApArasaukhyaM mayA labdhaM bhAgyavazena nAvibhunA mugdhe rahAkrIDitam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 vilAsa. 4] rasanirUpaNam / vipralambhaH punarabhilASAvirahapravAsahetukatvena caturvidhaH / abhilASo nAma sambhogataH prAganurAgaH / yathA-- AkuzcitekSaNamapoDhakucAgracelaM mantarniruDapunarunmukhamohabhAvam / naJjakSitIndrasavidhe sudatI vasantI vIkSAbhireva vizadIkurute'bhilASam // nAyakasyAnyAsaktabhAvAcittavikriyA IrSyA / tayA vipralambho yathA AyAte'pi yadA kadA nu dayite naivAnyadAzate krIDAsvapyanuvartate ca hRdayaM gADhaM vijitya trapAm / mAmapyevamupekSate punarayaM ko vA vidheH prakramaH kA vA nAvibhuM sva [ya] sukhayate jAnAmyahaM tAmapi // viraho nAma labdhasaMyogayoH kenacitkAraNena punaHsamAgamakAlAtikSepaH / yathA lIlAvilokanapacelimaceSTitAni niHsImaharSavivazIkRtajalpitAni / krIDAsu nAnRpatiH punaratrapAni tattAdRzAni vihRtAni kadA karotu // yUnordezAntaravartitvaM pravAsaH, tena vipralambho yathAAhAre na matirna vA mRdutare talpe'pi kAlocite' pyAlApe na kutUhalaM na ca skhiismbhaassnne'pyaadrH| Asaktina purogateSvapi dRzostasyAH paraM vartate kAnte digvijayazriyA cirayati zrInaJjabhUvallabhe // iti paramazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditaniHsahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajanalAlanIyasarasasAhitIsampradAyapravartakanarasiMhakaviviracite nArAja'yazobhUSaNe alaGkArazAstre rasanirUpaNaM nAma caturtho vilAsaH // 1 yeccha OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.5 atha paJcamo vilAsaH karuNArasakallolakalitApAGgavIkSaNam / kandarpajanakaM dhAma kalyANAni karotu naH // vacasAM kalpyamAnAnAM kaizcitsukavimAnibhiH / kramaH (mAt?) pradayate kSudranAyako doSasaGkulaH // prabandhavarNanIyanaJjarAjetarakSudranAyakapratipAdyakukavikalpanIyakavitAmArgapradarzanavyAjena doSA nirUpyante / 'doSaH kAvyApakarSasya hetuH shbdaarthgocrH|' rasApakarSApAdakatvaM doSatvam , taduktam __'mukhyArthahatirdoSo rasastu mukhyastadAzrayAdvAcya' iti / teca zabdArthagatatvena dvividhAH / zabdagatAzca padavAkyagatatvena dvividhaaH| tatra tAvavAcakacyutasaMskRtaparuSasandigdhAsamarthAzlIlaviruddhamatikRdaprayuktApuSTArthakliSTanirarthakaneyArthAprayojakagrAmyagUDhArthAvimRSTavidheyakApratItAkhyAH saptadaza padagatadoSAH taduktam- . 'aprayuktamapuSTArthamasamartha nirarthakam / neyArtha cyutasaMskAraM sandigdhaM cAprayojakam / kliSTaM gUDhArthakaM grAmyamanyArtha cApratItakam // avimRSTavidheyAMzaM viruddhamatikRttathA / azlIlaM paruSaM ceti doSAH saptadaza smRtAH // ' anyArthakamavAcakamiti yAvat / tatrAvAcakacyutasaMskRte yathAdvitraiH paNairvatsaravetanena prasAdhitAH kecana saMstuvanti / nAprabho tvadripumaGgarAjaM ghaTAbdhikIrte vijayeti nityam // atra kSIravAcakatvena prayuktaM ghaTapada[ma]vAcakam , vijayetyAtmanepadasya parasmaipadatvena pryogaacyutsNskRtm| 'zabdazAstraviruddhaM yatpadaM tddyutsNskRt'mityukteH| 'paruSaM nAma tayatsyAdihitaM, prussaakssraiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 vilAsa. 5] dossgunnniruupnnm| sandigdhaM tanmataM yatsyAtsandigdhArthapratItikRt / / ubhayamapi yathA nazyatu te'bhyudbhUtA(?)nAvibhukrodhato'dya niSadheza / sevyA na kadApi nRpairmAnibhirasye(nye?)ditAnatAzAsya // atrAbhyudbhateti paruSam , ditaM khaNDitaM AnatAnAmAzAsyaM yeneti vA aditaM akhaNDitaM AnatAnAmAzAsyaM yeneti vA sandehAtsandigdham / 'yogamAtraprayuktaM yadasamarthaM taducyate / azlIlaM tadamAGgalyajugupsAnIDakAraNam // ' azlIlaM trividhaM jugupsAkaraM brIDAkaramamaGgalakaraM ceti / uktobhayamapi yathA medasvinnambudharavadratnastarpaya bAndhavAn / kANDapRSThaM kare kurvankAmbhojeza ripUn jahi // atra ambudharavaditi samudravAcakatvena prayuktaM padamasamartham, medasvi. niti jugupsAkaram , tarpayetyamaGgalam, kANDetyAdipadaM brIDAkaram / 'viparItArthadhIryasmAviruddhamatikRnmatam / ' yathA tava nityaM pUrNakAma dhvajocchrayaNadarzanAt / vivartitAsyA dhAvanti bhIravo mAlavAdhipam // atra sambudhyantatayA prayuktasya pUrNakAmeti padasya uttarapadena saha samastatvena pratItiviruddhamatikRt / / 'yadaprayuktaM kavibhiraprayuktaM taducyate / prakRtAnupayuktArthamapuSTArthaM taducyate // vyamapi yathA vanavartinpANDya purA na tvayA daivataH smRtaH / dvAdazArdhAdhanayano yaH sakRtsmaratAM nidhiH // atra devatAni vA puMsIti kozoktamapi puMstvena prayuktaM kavibhiramayuktasvAdaprayuktamidaM padam / trilocaneti vivakSite'rthe dvAdazArdhArdhetyAdivibhAgaspAnupayogAdapuSTArtham / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 5 'kliSTaM tadarthAvagatiraidUrA yato bhavet / pAdapUraNamAtraM yattanirarthakamucyate // ' iyamapi yathA zakrajArAtisodaryahayaireva samaM vane / lalATe lATa te vAso vidhinA likhito ha vai // atra zakrajaH-arjunaH, tadarAtiH karNaH, tatsodaryo yamaH, tasya hayairmahiSairiti vyavahitatayA'rthAvagateH kliSTam / ha vai iti pAdapUraNArthakaM nirarthakam / 'svasaGketaprasiddhArtha neyArthaM parikIrtyate / tadaprayojakaM yatsyAdavizeSavidhAyakam // ' dvayamapi yathA vyatyastarAjAdhvagatA tava zrIssiAlezvara / raNarAtriSu na ndraM vRNIte dhavalAmbarA // atra vyatyastarAjetipadena jAro'bhidhIyata iti neyArtham / dhavaleti padamavizeSavidhAyakatvAdaprayojakam / 'pAmaravyavahAraikaprasiddha grAmyamucyate / prayuktamaprayuktArthe gUDhArtha parikIrtyate // ' dvayamapi yathA hasane nimnagallAM tAM vanitAM zoNitAlakAm / ___udvahanirgato dezAtkoGkaNo muktakaGkaNaH // atra zoNitapadamaruNavarNatvenAprasiddhaM gUDhArtham , galleti grAmyam / 'avimRSTavidheyAMzaM guNIbhUtavidheyakam / ' yathA nAlaM sahasranetro'pi vanyavRttyaiva jIvataH / lampAkabhUmipAlasya durvipAkaM vilokitum // atra netrasahasrasya vilokanAparyAptatvena vidheyasya gunniibhaavaadvisRssttvividheyaaNshtaa| 1 dUrAdrA OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C vilAsa. 5] doSaguNanirUpaNam / 'zAstramAtra prasiddhaMyadapratItaM tducyte|' yathA naJjarAjabhaTacchinnAM nAsAM pracchAdya vidravan / mAnaklezAnvito'pi tvaM kiM mahIpAla jIvasi // atra klezapadamabhinivezaparatvena yogazAstramAtra prasiddham / yadA kaizcidAjJApadaM lUnaM kareNAvRtya vidravan / caturo'pi bhavAncola lIyase kApi kAnane // atra bhrUprAntabodhakamAjJApadaM yogazAstramAtraprasiddhamapratItamiti padagatA dossaaH| - __ atha vAkyadoSAH shbdhiin-krmbhrsstt-punrukt-visndhik-smbndhvrjit--ytibhrsstt-vibhinnlinggvcnopmaa-prkrmbhngg-vyaakiirnn-vaakysngkiirnn--vaakyaantrsngkiirnnariitik-adhikopm-visrglupt-nyuunpd-adhikpd-cchndobhngg-smaaptpunraatt-ashriir-apuurnn--pttprkrss-hiinopm-asthaansmaasaakhyaashcturviNshtirvaakydossaaH| eSAM svarUpamudAharaNazca-- 'zabdazAstrahataM kAvyaM zabdahInaM tducyte|' yathA varSantyamI jaladharA vAri yadurvIdharendra nikaTeSu / tadidaM smarayatyasmAnnaJjaprabhusainyakArmukavilAsAn // atra vAri varSantItipadavyaprayogadoSAvAkyameva duSTam, prasiddhakarmasthale na karmopAdAnaniyama iti zabdazAstrarItiH 'kramabhraSTaM bhavedArthazAndo vA yatra na krmH|' yathA vidvadbhyo vAJchitAnAnvitaratyAndhrabhUpatau / kalpadraM karNamapi vA na ko'pi parisevate // atra karNa yadA kalpadrumapi veti kathanIye'pi vyutkrameNoktam, karNApekSayA kalpadrorutkaSTatvAdarthakramabhaGgaH / 1 doSAviSkArA OL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 naJjarAjayazobhUSaNam / zabdakramabhaGgaH paunarukyazca yathA kRpANa kIrti saundaryairindukandarpavAridAn / nindan jagadvijayate niSadhezo jagajjayI // kRpANakIrtisaundaryairvAridendukandarpAnityucite zabdakrame tathA noktam, kRpANAdibhirindukandarpavAridAniti yathAyogyaM samudAyadayAnvaye'rthAnvayasiddhernAtrArthakramabhaGgaH, apitu zabdaprayoga eva / jagajjayI jagadvijayata iti paunaruktyam / 'visaMhito virUpo vA yatra sandhirvisandhimat / sambandhavarjitaM tatsyAdyatreSTenAnvayo hataH // yatra sthAne yatibhraMzastadyatibhraSTamucyate / " tritayamapi yathA ravIndvaudAryabhAgbhUyA jaya AcandratArakam / raNaraGgasamartho bhavAn jayazrIrhi nartakI // tritayamapi yathA atra ravIndvaudAryeti virUparUpo visandhiH, jaya Acandreti visamhitAtmA visandhiH, samartho bhavAniti yatibhraMzaH, jayazrIrUpAyA nartakyAH bhavato raNaeva raGga iti sambandhonokta iti sambandhavarjitam / 'yatropamA bhavedbhinnavacanA bhinnaliGgakA / tadbhinnavacanaM bhinnaliGgaM cAhurmanISiNaH // prakrAntaniyamatyAge bhagnaprakramamucyate / ' [ vilAsa. 5 tvadbhadrapIThamiva rAjati pUrvazaila stasminbhavAniva vibhAti vibhAvarIzaH / nepAla bhUmipa pazobhiriva tvadIyaicandrAtapena dhavalIbhavati trilokI // atra pUrvArdhe vAkyaM bhinnaliGgopamam, uttarArdhe tu bhinnavacanakaM tat pUrvavAkye prathamAntatvenopamAnopameyayorgrahaNAduttaravAkye tRtIyAntatvena grahaNAcca prakramabhaGgaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 5] doSaguNanirUpaNam / 'vyAkIrNa tadvibhaktInAM vyAkIrNe tu mitho'nvaye / yathA yathA " yathA AkarSa cApe praNatAn kaceSu kSudrAn samAropaya muJcabANAn / itthaM triliGgAdhipa sainikAnAM kolAhalaH krAmati diGmukhAni // atra kSudrAnkaceSvAkarSa, cApe vANAn samAropaya, praNatAnmuJceti vaktavye bhinnabhinnavAkyapadAnAmanyonyasaGkalanAdvAkyasaGkIrNam / 'tadvAkyagarbhitaM yatsyAnmadhye vAkyAntaraM bhavet / ' - saMsmaranvacasA kArya manasA mRdulaM vadan / ariSvabhinayanmaitrIM marmajJo jahi tAnvibho // atra manasA smaran vacasA vadanniti sambandho vyAkIrNaH / vAkyAntarapadaiH kIrNa vAkyasaGkIrNamucyate / ' ( yathA dhairyacedidamasya mUrtisuSumA yadyastu dUre smaro merurme naca rocate'dya jagatAM bhUyaH priyambhAvukam / pazyAmuM sumukhIti sasmitagiraH saGghIbhavanti striyo rathyAmAgatavatyadhiSThitagaje pAJcAlapRthvIzvare // 63 atra - asya dhairya cenmerurme na cetyanantaraM mUrtisuSumetyAdivAkyasya viziSTasya suvedatayA tathAkathanAdvAkyAntarasaGkIrNam / 'rasAnanuguNA rItiryatrArItikamucyate / ' divasamukhavibhinnAmbhojapatrekSaNAbhi rdhva nadalini kurumbabhrAntibhRtkuntalAbhiH / taruNakanakakumbhodbhAsivakSoruhAbhi bhaja sukhamabalAbhidhUrjarAtyUrjitazrIH // atrArabhaTIvRttirapi prauDhavarNA gauDIrItizcetyetacchRGgArarasavirodhi / dhvanadalinikurumbetyatra dhvanaditi padaM vinA'pyaupamyasiddheradhikopamA ceyam / 'yatropamAnamadhikaM nyUnaM vA syAdvizeSaNaiH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 5 ___ tatrAdhikopamaM pUrva nyUnopamamataH param // " iti lakSaNAt / yathAvA nepAlamahipAlasya kRpANo rAjate raNe / madAlasAnAM bhUpAnAM yazorAkendurAhuvat // atra vIrarase kaizikI vRttiratikomalavarNA vaidarbhIrItizcAtyantaviruddhe / 'otvalopau visargasyAsakRlluptavisargakam / ' yadvA-- bhUyovisarjanIyAnAM zravaNautvavilopanaiH / bahAha(hvAha ?)tavisarga syAdi(da)tiluptavisargakam / / bahAha(hA hR?)tavisargamityucyate yathA astraiH pramathitairazvaiH kuntaiH kRtaH karivrajaiH / kaliGgaH kurute bhUpo dizo nibiDitAntarAH // yena vinA vAkyamanupapannaM tadaprayoge nyUnapadama, idameva vAkyavarjita mityucyate / yathA-atraiva zloke karivrajairapItyapizabdasya samuccayabodhakasyAnupAdAnAtnyUnapadam adhikapadacchandobhaGgasamAptapunarAttAditritayamapi yathA tvatpratApo vidarbhendra kuDamAkArakAntimAn / raJjayatyakhilAH kASThAH (dizaH 1) raktotpalasamadyutiH // atra kuraA ?) kArapadamadhikam , raJjayatyakhilA diza iti chandobhaGgaH, samAsasya vAkyasya raktotpaletyAdinA punarAdAnAtsamAptapunarAttakam / 'yatrAdhikapadoktiH syAttatrAdhikapadaM matam / chandobhaGgaM vaco yatra tadbhagacchanda ucyate // samAptapunarAdAne samAptapunarAttakam / ' iti trayANAmapi lakSaNAt / 'kriyApadena rahitamazarIraM prakIrtyate / yathA bAhrIkAdhipakAntAnAmuSNabASpAmbunirjharAH / vipine pUritA vAlAH zAkhinazzuSkapallavAn // + luptavisargasyodAharaNaM nirgalitam . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.5] doSaguNanirUpaNam / atra kriyApadAbhAvAdazarIram / 'apUrNa tadbhavedyatra na sampUrNaH kriyaanvyH|" yathA sampAditA nanu mayaiva madebhakoTi rnAlpAdhvalaDDanacaNAzca hayA madIyAH / bhImabhramadbhukuTibhizca bhaTaiH parItaM mAmapyaho na vRNute sma kuto jayazrIH // atra-madebhakoTimantaM tAdRzAzvavantaM tAdRgbhaTayuktaM mAmapi jayazrIna ghRNute sma, iti vivakSitassambandho na sampUrNaH / 'patatkarSa tatmAhuH prakarSo yatra vizlathaH / ' yathA kasmAttvamAgato dezAne maraTabhUpate / maraTAdudbhaTabhaTAddhAvadazvAGgamadgajAt // atra prakRSTavizeSaNAnAM vyatyAsena kathanAtpatatprakarSaH / hInopamaM nyUnopamam , tallakSaNaM pUrvoktam , yathA yuSmatpratApA iva vairibhUpA dAvAnalajvAladurAparUpAH / nirAkRtA nIrabhRteva rAjansuvarNabaddhatsaruNA'sinA te // atra nIrabhRtaH suvarNabaddhatsarukhaGgasya ca sAmyakathanAnyUnopamA / ___ 'apadasthasamAsaM tatsamAso yatra nocitaH / ' yathA-atraiva padye dAvAnalajvAladurAparUpA iti vairibhUpavizeSaNe apa. dasthasamAsaH, ayaM bhISayitari prayoktavyo na bhISaNIyeSu / ityete doSAzcatuviMzatiH / taduktam 'zabdahInaM kramabhraSTaM visandhi punaruktimat / vyAkINa vAkyasaGkIrNamapUrNa vAkyagarbhitam // vibhinnaliGgavacane yeca nyUnAdhikopame / bhagnacchando yatibhraSTamazarIramarItikam // visargaluptamasthAnasamAsaM vAcyavarjitam / samAptapunarAttaM ca tathA sambandhavarjitam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 [vilAMsa. 5 najarAjayazobhUSaNam / patatprakarSamadhikapadaM prakramabhaGgavat / caturviMzatirityete doSA vaakysmaashritaaH||' athArthadoSAH 'ahetuvyAhatagrAmyAzlIlAH sahacaracyutaH / akramAnucitApArthA nyUnAsiddhopame daza // ' 'hetorvinA'rthakathanaM hetuzanyaM pracakSate / ' yathA vegAvatIrNaturago yavanAdhipAla: kaukSeyakaM karagataM purato nidhAya / jAnudvayena dharaNImupavizya bhUyaH zRGgATake gagana eva dRzau vidhatte // atra candrasevanecchayeti hetu!ktaH 'vyAhataM dezakAlAdiviruddhaM prikiirtyte|' yathA dayamapyatra saukhyAya paurastyo malayAnilaH / varSAnizIthanirnidrakamalaM vimalaM srH|| atra paurastyo malayAnila iti dezavirodhaH varSAnizIthetyAdau kaalvirodhH| 'pAmaracchAndasoktiryattadrAmyaM prikiirtyte|' atra pAmaroktiryathA zvA bhavAniva ttraasiitsmRgo'hmivaagrtH| ___ kaNThagrAhaM gRhIto'bhUdayaM tena sasatvaram // chAndasoktiryathA kRpANakRSNamArjArastava pANDya virodhinAm / yazAkSIraM pibatyAzu trijagadbhANDasaMsthitam // yathA vA digvadhUTIdukUlAni dviSatkIrtyAhayAni hi / khaNDyante pANDyasainyAnAM maNDalAgrA(gyo ?)pramUSakaiH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 5] dossgunnniruupnnm| yathA vA sandhIkaraNacAturye svIyAnAM paravaJcane / dvipAtpucchena rahito jambukaH kongknneshvrH|| 'azlIlArthasya kathanamazlIlaM prikiirtyte|' yathA senAmukhe tIkSNapAtadaNDaM pANDya vilokya te / camUrumadhye vipine vilIyante virodhinaH // 'hInassahaivotkRSTAnAM pAtaH(Tha: ?) shcrcyutH|' yathA simhaimandarakandaro vRkakulaiAdho rasAlaH pikaiH __ zRGgaiH kAnanasairibhA jaladhijo dntaishcturbhirgjH| gandhairgandhaviDAlamuSkakuharaM tvaM cApi kAJcIpate nirvyAjopanatainikAmamadhurairAzrIyase sadguNaiH // kathyate kramavAkyArthavyutkramo'kramanAmakaH / ythaa--'ksmaattv'mityaadi| [65 pa] yadyogyasya kathanaM tadevAnucitaM viduH / yathAAkIrNakuntalamucitadainyamudyatsvedaM bhayAdagaNitaskhalitottarIyam / caJjIpurAtmatidizaM calitA latAGgIranvaka calanti yavanA mdnaanuviddhaaH|| atra bhItAsu strISu puMsAM riraMsAkathanamanucitam / samudAyArthazUnyaM yattadapArtha prkiirtyte|' yathA kAmbhojaH kalikAmbhojaH kuntalaH kIrNakuntalaH / gAndhAro gAnacaturaH kAJcI kAJcImudaM dadau // yathA vA kuzalaM tava bhUpAla kAverI sahyaparvatAt / kAkakokilayomaitrI musalaM bhakSayatyasau // atra na kopi vaakyaarthH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vilAsa. 5 64 najarAjayazobhUSaNam / yatropamAnahInaM syAcaddhi hInopamaM matam / yathA sAmaya mlecchasainyAnAM dviSadvidrAvaNe na cet / hayAnudhAvane zaktimahiSANAM ca no bhavet ana sainyAnAM mahiSaissaha vyaGgayamaupamyaM hInam aprasiddhopamAnaM tdsiddhopmmucyte|' yathA tATakevA'navadyAGgayo haMsIvAyatalocanAH / maJjavAcazvakorIva rAjante kukurAGganAH // atra nibandhAntarasthAH kecana doSAH pradarzyante / 'alaGkAreNa rahitaM niralaGkAramucyate / ' yathA mAhiSmatIpuraprAnte muhurAdhAya medinIm / padamekaM samuddhRtya zvA mUtraM visRjatyaho // atra na kazcidalaGkAraH zlAghyavizeSaNAbhAvAnna svabhAvoktiH / 'yatropamAnamadhikaM tadbhavedadhikopamam / ' yathA AvRtAzzabarA yAnti zvabhiH sarabhasotplutaiH / mRgendrazizusaMvItAH pAdA iva mahIbhRtAm // atra zvabhissaha pratIyamAnaM simhazizusAmyamadhikam / 'yadatulyopamAnaM syAttadbhavedadhikopama'miti vA yathA( 'yadatulyopamAnaM tadbhavedasadRzopamam / ' yathA ?) reje kAmbhojabhUjAnirapramAdyatturaGgamaH / alivRndasamAkrAntamaravindamasau yathA // 'yatprayojanazUnyaM syAt vyarthaM ttprikiirtyte|' draviDendrapurAvAso dvijo dobhyo tarena kim / srajazca racayetso'pi kathaM sa na kavirbhavet // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 5] doSaguNanirUpaNam / ____ atra kavitvasampAdane ndiitrnnaadikmpryojkmityrthdossH| sarve'pyete. 'nukaraNe na dossaaH| apratItaM zAstroktArthaprakAzane na doSaH, grAmyasya birudAdikathane'prayuktasyaikAkSarAdau brIDAdAyino ratibhede amAGgalyasya zatruvarNane jugupsitasya viratoktau nihatanirarthayoryamakAdAvanucitArthasya vizeSapratItau zrutikaTutvAdInAmapi raudrAdAvadoSatvam / itidoSanirUpaNam / atha guNA nirupynte| rasotkarSApAdakatvaM[guNatvam]te ca (te punaH ?) guNAH / mAdhuyA~jAprasAdAzcApyarthavyaktirudAttatA // audArya-sukumAratva-samatva-zleSa-kAntayaH / saukSmya-vistara-saGkepAH sauzabdau-rjitya-bhAvikam // preya-ssamAdhi-gAmbhIrya-gati-prauDhayukti-rItayaH / sammitatvamiti proktAsteSAmAlocyate sthitiH // guNAMzcaturviMzatimAha bhojo vadanti caitAndaza vaamnaayaa| AcakSate trInatha bhAmahAdyA / yuktaM tatraiva hi bhAmahIyam // 'yA pRthakpadatA vAkye mAdhurya parikIrtyate / yathA jAnAsi kiM, jalaruhAkSi kimadya vedyaM, naJjaprabhuH ka vasatIti, ayi niSkuTe'smin / kurvan kima, AkRtimasau vilikhanpriyAyAH, kA'nyA priyA, alamapade vizayaistvameva // idaM sakhInAyikayoruktipratyuktirUpaM vacanam / atra vAkye pAThasamaya eva pRthaktvapratItermAdhuryam / 'ojaHsamAsabhUyatvam / yathAbhrAmyanmattamadAvalendraraTitaprArabhArasaMvargita. sphArodvikramamANatuGgaturagaprakrAntaheSoddhatAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.5 zastrAzastrivikhaNDitAhitaziroruNDaiH pracaNDakramaH vaidhAtrasya munarmudaM vidadhate nanakSamAbhRdbhaTAH // 'vakhaM jalamiva svacchaM vasanta iva kAnanam / vyAmoti zrotRceto yaH sa prasAdo guNo mataH // yathAkIrtipratAparucibhirbhavato najendra lasati jAtI(jagatI ?)yam / navamallidAma na kathA (nibhRtA ?) kuGkumarAgeNa raJjiteva vadhUH / ete trayo bhAmahAdisammatAH / 'yattu sampUrNavAkyatvamarthavyaktiM vadanti tAm / ' yathAnaJjakSitIndre zazinaH kule'smim jAte digantairviduSAM manobhiH / samaM prasIde pratipakSabhUpairlIye samaM kApi janopasargaH // atrArthapratipAdane vAkyasya nirAkAGkatayA pripuurnntvaadrthvyktiH| 'zlAghyairvizeSaNairyogo yastu sA syaadudaatttaa|' prauDhapadabandhatvamaudAryam / vyamapi krameNa yathA avanimavati naJjakSmAdhipAle salIlaM thalathalitakapolA snttNmndhaasaiH| thagathagitatanuzrIbandhurA bhUSaNAyaiyuvatirajani neturnarmadodrI(dAtrI ?) na ___ kA vA // atrthlthlityaadishlaaghyvishessnnyogH| navakSmApAlasainyakSapitagurumadakSatranAsIrasImA sraMsatsrotasvinilAH kSatagalavigalacamacelaMdhAnAH / aGgAnyAlipya kecinnavarudhiravasAgandhapaddhaiH pizAcAH kupyannavyaM grahiNyaM karatalanihitaM sambhramAdviSvaNanti // (2) 'sukumArAkSaraprAyaM saukumArya pratIyate / ' saukumArya nAma sAnusvArakomalavarNatA / yathA purandarapurArAmamandArAmodamedurAH / narAjaguNA vAco raJjayanti manISiNAm // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 5] doSaguNanirUpaNam / _ 'avaiSamyeNa bhaNanaM samatvaM tannigadyate / ' yathAkadA karuNavAridhistvayi dayeta nAprabhuH / kadA bhavadupAgamaM vada zRNomi sakhyA mukhAt // kadA tava mukhAmbujaM priya pibAmi netraanyclaiH| kadA sva( sa ?)samayo bhavedaha yatra nAsaGgatiH / / idaM pratiSThAsuM kazcana rAjAnaM prati priyAvacanam / 'mithassaMzliSTapadatA zleSa ityabhidhIyate / / bahUnAM padAnAmekavadvabhAsamAnatvaM zliSTatvam / yathA amarapatimamitavaibhavamapahasati hi vIravibhusuto nRptiH| vizayati bhuvanamapi bhRzapariNatazaradindusavayasA yazasA // atra padAnAmevA(katayA ?)vabhAsamAnatvam / 'atyujvalatvaM bandhasya kAvye kAntirnigadyate / ' yathA 'zANottejitapadmarAga zakale tyaadi|[ 195] ete daza guNAH vaamnaadismmtaaH| 'antassaJjalparUpatvaM zabdAnAM saukSamyamucyate / gatirnAma suramyatvaM svarArohAvarohayoH // ' ArohAvarohI nAma dIrghatvahasvatve / yathA saGkIDa(saLUja?)nti sma pUrva pramuSitayazasaH kepi kautaskutairye garvairuvyaMzabhAja: karanihitamukhA hemakUTasthalISu / naJjakSmApAlavIraM natajanasulabhaM sAmprataM sevmaanaaH| saGkIDante taeva pramuditamanasaH svarNasaudhAGgaNeSu // atra padye saGkIDa(sakUja)ntIti padena kUjanamarthaH (nArthena ?) nigUDa jalapyata iti saukSmyam, gamyate svarANAmArohAvarohau ceti gatiH / 'prapaJcanaM cetsaMkSipya kathitArthasya vistrH|' yathA asaMzayaM vizrutavikramau dvau naJjakSitIndro bhRgunandanazca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 - najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.5 AsannaviMzAapi rAjavaMzyAstrasyanti yaabhyaamribhiissnnaabhyaam||(?) atra pUrvArdhe saMkSiptArthasyottarArdhana prapaJcanam / 'saMkSiptArthAbhidhAnaM yassaGghapaH parikIya'te / ' yathA cintAmaNiriti kalpataruriti suradhenuritica bhuvi tAvat / vArtAjani candrakule yAvanodeti naJjabhUpAlaH // atra saMkSepeNa vadAnyatAtizayo nirUpitaH / 'supAM tiGAM ca vyutpattiH sauzabdyaM prikiirtyte|' yathA sajavabalavizeSasantoSitAzeSalokastuto haririva karikUTamutkUladAnoTaM paannijaiH| zitazaranikareNa durmedhasAM yUdhamAyodhane mRdulakadalakANDalAvaM lunIte'dya naJjaprabhuH // 'bhAvato vAkyavRttiryA bhAvikaM tadudAhRtam / ' harSabhAvavazena pravRttA vAgbhAvikamityarthaH / 'preyaHpriyatarAkhyAnaM cATUktau ydvidhiiyte|' ubhayamapi yathA nAprabho tvaM janaraJjanAya zriyaM yazazcApi ciraM vahasva / vANi tvamapyamba mayi prasAdaM pradarzayAsyaiva guNAnpravaktum / / atra vANi tvamambetyatra bhAvikamitaratra preyH| 'samAdhiranyadharmasya yadanyatrAdhiropaNam / ' yathA vadAnyabhAvamAlokya vIranaJjamahIpateH / mandAkSeNaiva mandAro vilIno viyadaGkaNe // 'dhvanimattA tu gAmbhIrya guNavadbhinirucyate / ' yathA mitrAnandakaro rAjA naJjabhUpo bhayAvahaiH / TaGkAraireva dhanuSo digantAna prApayatyarIn // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 5] doSaguNanirUpaNam / atra mitrAnandakarasya zatrubhaJjanamukhena mitramaNDalabhedanamayuktamiti digantAnayatIti dhvaniH / 'uktestu paripAko yaH sA prauDhiriti kathyate / / yathA-'karNAgralole'tyAdi / [42 pa] 'vidagdhaphaNitiryA syAduktiM tAM kavayo viduH|" yathA vIravibhusukRtarAzivizvAdhikacaraNakamalakalahaMsaH / devavibhoranujAto dIvyati nanu ko'pi vasumatIvibhavaH // 'yathAprakramanirvAho riitiritybhidhiiyte|' yathA tridazapatisadRzavibhavastisRSu ca zaktiSvatIva niSNAtaH / triSu cAvayaveSu dRDhastribhuvanavinuto vibhAti nAvibhuH // 'yAvadarthapadatvaM tu sammitatvamudAhRtam / ' yathA naJjarAjavipakSaughadurgabhramaNadurdazAm / nirIkSya nirjharavyAjAnmuzcantyazrUNi parvatAH / ete caturviMzatiguNA bhojarAjAdisammatAH / teSAM guNAnAmarthagatasvaM kecidicchanti / prAcAmAcAryANAM matena saMghaTanAzrayatvameva guNAnAm / taduktamalaGkArasarvasve saMghaTanAdharmatvena zabdArthadharmatvena guNAnAmalaGkArANAJca vyavasthApana miti / anayaiva bhaGgayA guNAlaGkArANAM sunirUpyaH svarUpabhedaH / anyathA svarUpabhedasya durnirUpyatvApatteH / kAvyazobhAkaratvameva guNAlaGkArasvarUpamuktaM ruddhadevena 'yo hetuH kAvyazobhAyAH so'laGkAro nigdyte| guNo'pi tAhazo jJeyo doSassyAttadviparyayaH // iti // ato guNAnAM saDanTanAzrayatvameva yuktam / eSAM madhye keSAzcidoSaparihAratvena keSAzcit svataevotkarSahetutvAdguNatvam / tatrai te (tanaite ?) svataeva cArutvAdihetavaH / doSaparihArahetUnAM guNatvaM na sarvaiH sammatam / ye tu doSAbhAvatayApi guNatvamicchanti teSAmeva saukumAryAdayo guNatvena sammatAH / 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 zrutikaTurUpadoSanirAkaraNAya saukumArya matam / grAmyadoSanirAkaraNAya kAntiH svIkRtA / apuSTArthanirAkaraNAyArthavyaktiH / nyUnAdhikapadanirAkaraNAya sammitatvam / anucitArthanirAkaraNAyodAttatA / visandhinirAkaraNArthamaurjityam / patatprakarSanirAkaraNAya rItiriSTA / kliSTaparihArAya prasAdo mataH / azlIlaparihArArthamuktiH svIkRtA / cyutasaMskAraparihArAya sauzabdyamiSTam / prakramabhaGganivRttyartha samatA matA / paruSadoSanirAkaraNAya preyo matam / evaM yathAsambhavaM keSAzciddoSaparihArakatvena guNatvaM vAcyam / iti paramazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditaniHsahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajjanalAlanIyasarasasAhitIsampradAyapravartakanarasiMhakaviviracite nArAjayazobhUSaNe alaGkArazAstre rasanirUpaNaM nAma pnycmovilaasH|| atha SaSTho vilAsaH karuNArasakallolakalitApAGgavIkSaNam / kandarpajanakaM dhAma kalyANAni karotu naH // atha niruktarasapradhAnakA nATyaprabandhA nirUpyante / 'caturvidhairabhinayaiH sAttvikAGgikapUrvakaiH / dhIrodAttAdyavasthAnukRtirnATayaM rasAzrayam // bhAvAzrayaM tu nRtyaM syAnRtyaM tAlalayAzrayam / madhuroDatabhedena tadvayaM dvividhaM punaH // lAsyatANDavabhedena nATakAdyupakArakam / ' tena nATayena daza rUpakANi bhvnti| 'nATakaM saprakaraNaM bhANaH prahasanaM DimaH vyAyogasamavAkArau vIthyaGgehAmRgA dsh|' iti / rUpayati darzayati rasAdikamiti rUpakam / nATayAzrayatvena teSAM naabhedshngkaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 ] taduktam C vastunetRra sAsteSAM rUpakANAM hi bhedakAH / ' vastu ca trividhaM proktaM prakhyAtotpAdyamizrata' / itihAsanibaddhaM yatprakhyAtaM tadudAhRtam / kavikalpitamutpAdyaM mizraM saGkIrNamucyate // vastunetarasA eva bhinnA rUpakabhedakAH / prakhyAtamitivRttaM syAt yatrodAtto hi nAyakaH // zRGgAravIrayoranyataraprAdhAnyamucyate / itareSAM rasAnAM syAdaGgatvena pravezanam // etannATakamityuktaM nATyazAstravizAradaiH / nATakaprakaraNam / 'prakhyAtavastuviSayaM sarvavRttirasAzrayam / zRGgAravIrayoranyataraprAdhAnyazodhitam // prakRtyavasthAsandhyaGgaM patAkAsthAnakAdimat / tannAyakastu vijJeyaH zRGgArI vA'tha vIryavAn // ' tayorlakSaNam - sthirAnurAgaH subhagaH kalAbhijJo vilAsavAn / caturaH kAmatantreSu bhRGgArarasanAyakaH // netA vIra vikrAntastejogAmbhIryamAnavAn / satataM yuddhasannaddho vIranAyaka ucyate // proktaM prakaraNe vRttamutpAdyaM dhIrazAntakaH / netA rasasya prAdhAnyaM zRGgArasyaiva sammatam // tannAyakalakSaNamuktam [ prAk 6 pa ] bhANe dhUrtaviTaH prokto netA zRGgAravIrayoH / sUcanAmAtra sAratvaM vRttamutpAdyamucyate // kalyaM prahasane kalpyaM vRttaM hAsyaraso mataH / pASaNDatApasaprakhyA nAyakAH parikIrtitAH // tannAyakastu -- cAJcalyavAn purobhAgI harSAsyAvivardhanaH / parihAsakriyAdakSo vAgIzo hAsyanAyakaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 75 www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 Dime prakhyAtavRttaM syaaddevgndhrvraaksssaaH| netAraH syuH pizAcAdyAH SoDazaiva prakIrtitAH // vIranAmno rasasyaiva prAdhAnyaM parikIrtyate / tannAyakalakSaNamuktam [75] hAsyazRGgArayozcAnupravezaH kathito budhaiH / prakhyAtamitivRttaM syAnetA dhIroDato rsH|| vIraH pradhAno vyAyoge kathitaH sarvasammataH / tannAyakazcoktaH [prAk 65] proktaM samavakAre tu vRttaM kalpitamiSyate / netAro devadaityAdyAH dvaadshaivopyoginH|| vIro rasaH pradhAnaH syAtprakhyAtaM vastu vA bhavet / vIthyAM dhUrtaviTo netA kalpitaM vastu yujyate // rasaH sUcyastu zRGgAraH spRzedapi rasAntaram / aGke prakhyAtavRttaM syAdrasastu karuNo mataH / netAraH prAkRtA mAH kathyante nAvyavedibhiH // tannAyakastu cintAdainyazramApanno jaDacitto'pratApavAn / vismRtaH prAptanivedo yo'sau karuNanAyakaH // prasaGgAt sarvanAyakAH kathyante harSAmarSAnvitaH sarvadurvAro garvadurvahaH / calacitto mahotsAhaH kathyate raudranAyakaH // avyaktavacano dIno mohadAhatvarAnvitaH / svedavepathusaMyuktaH syAdbhayAnakanAyakaH // madhumAMsavilipsAGgo bhayApasmArabhAvavAn / lolAbhi(vi?) lo nma(ma?) donmatto bIbhatsarasanAyakaH / jitendriyo jitakrodhaH saMyuktaH saatvikaadibhiH|| + kramaprAptasyehAmRgasya nirdezotra vigalitaH / 1 lolo OL Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| 77 sadAnandaH satvavedI dhIro'sau zAntanAyakaH / eSu ca dvividhau proktau nAyakapratinAyakau // kizcidUnaguNo duHkhI priyastasyopanAyakaH / yathA sugriivaadyH| vyasanI pApakRdveSyo netA syAtpratinAyakaH / yathA raavnnaadyH| prakhyAtamevetivRttaM nATake viniyojayet / aarmbh-ytn-praatyaashaa-niytaapti-phlaagmaaH| arthAvasthA iti proktAH paJcaitA vRttavedibhiH // atha prakRtipaJcakam 'bIjabindupatAkAkhyAH prakarIkAryalakSaNAH / arthaprakRtayaH paJca' sandhilakSaNamAha eSAM inddhe yathAkramam prakRtyavasthe milite sandhirityucyate budhaiH // ekakAryAnvitAnAM tu kathAMzAnAM prakIrtitAH / avAntarArthasambandhaH sandhiste paJcadheritaH // sandhi vibhajate mukhaM pratimukhaM garbhaH saavmrshopsNhRtiH| yathAsaGkhayena jAyante mukhAdyAH paJca sandhayaH / / ArambhabIjayoH sandhirmukhasandhiritIyate / bIjaprayatnayoH sandhiruktaH pratimukhAhvayaH // uktaH patAkAprAptyAzAyogaH syAdgarbhasandhikaH / prakarIniyatAtyostu vimarzaH sandhiranvayaH // kAryasya ca phalaprAptaH sandhinirvahaNo mtH| nirvahaNopasaMhRtizabdau paryAyau / arthaprakRtayazcodAharaNapradarzanasamaya eva niruupynte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 mukhasandhisvarUpamAha 'mukhaM bIjasamutpattirnAnArtharasasambhavA / ' tasyAGgAni sUcayati 'aGgAni dvAdazaitasya bIjArambhasamanvayAt / upakSepaH parikaraH parinyAso vilobhanam // yuktiH prAptiH samAdhAnaM nidhAnaM paribhAvanam / udbhedabhedakaraNAnIti dvAdaza yojayet // ' teSAM svarUpamagre vkssyte| pratimukhasandhimAha 'lakSyAlakSyasya bIjasya vyakti pratimukhaM matam / binduprayatnAnugamAdaGgAnyasya trayodaza // ' yathA 'vilAsaH parisarpazca vidhUtaM zamanarmaNI / 'narmadyutiH pragamanaM nirodhaH paryupAsanam // vajraM puSpamupanyAso varNasaMhAra ityapi / ' garbhasandhimAha 'garbhastu dRSTanaSTasya bIjasyAnveSaNaM muhuH / dvAdazAGgaH patAkA syAnnavA prAptestu sambhavaH / ' praaptiH-praasyaashaa| 'abhUtAharaNaM mArgo rUpodAharaNe krmH| saGgrahazvAnumAnaM ca toTakAdhibale tathA // uddhegasambhramAkSepAH dvAdazAGgAnyanukramAt / ' eSAM svarUpamagre vakSyate / vimarzasandhimAha 'garbhasandhau prasiddhasya bIjasyArthAvamarzanam / hetunA yena kenApi vimarzaH sandhiriSyate // prakarIniyatApsyukteraGgAnyasya trayodaza / athApavAdasaMpheTau vidrvdrvshktyH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / dyutiH prasaGgazchalanam vyavasAyo nirodhanam / prarocanA vicalanamAdAnaM ca trayodaza // ' nirvahaNasandhimAha 'bIjavanto mukhAdya viprakIrNA yathAyatham / ekArthamupanIyante yatra nirvahaNaM matam // ' mukhAdyA iti / mukhasandhyAdInAmarthA ityarthaH / caturdazAGgAnyasyaiva kAryeSTAgamayogataH / 'sandhirvirodho grathanaM nirNayaH paribhASaNam / prasAdAnandasamayAH kRti SopagRhanam // pUrvabhAvopasaMhArau prazastizca caturdaza / ' tallakSaNAnyagre vkssynte| eSAM nirdezavaiSamyaM krmaannaamvivkssyaa| eSAm-upakSepAdInAM yuktyudbhedasamAdhAnopakSepANAM prakIrtitam / parinyAsasya ca tathA tathA parikarasya ca / AvazyakatvameteSAmaGgAnAmAdyasandhikA // yathAsambhavamanyeSAM prayogaH kvismmtH| pratimukhasandhau pragamanavajropanyAsapuSpANAm / parisarpasya ca kthyntyaavshykbhaavmbhiyuktaaH|| abhUtAharaNaM maargstottkodaahRtistthaa| AkSepAdhibale ceti proktAnyaGgAni sUribhiH // AvazyakAni sandhau tu garbhAkhye naattyvedibhiH| vimarzasandhAvAdAnavyavasAyaprarocanAH / zaktizcAvazyakAnyetAnyaGgAni kathitAni hi // caturdazApi yuktAni sandhau nirvhnnaahye| aGgAnAM rUpake ke'pi kramaM necchanti sUrayaH // iti tasya mahArhasya nATakasya mahAtmabhiH / catuSpaSThayaGgasahitAH kIrtitAH paJca sandhayaH // prayojananAni SaDeSAM bhavantyaGgAnAm-vivakSitArthapratipAdanam , prakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 6 zyArthaprakAzanam , abhinayarAgasamRddhiH, camatkArakAritvam , itivRttavistara. veti| itivRttaM vstu| nATake vividhaM vastu sUcyAsUcyaprabhedataH / rasahInaM bhavedyattu tatsUcyamiti kathyate // yasti nIrasaM tattu suucyetsuuckaastvmii| tatra sUcyasya sUcanopAyAH paJcadhA parikIrtitAH / viSkambhacUlikAGkasyAGkAvatArapravezakAH // nAThyakramavivakSAste yathAsaMbhavamIritAH / amukhyapAtraracitaH saGkepaikaprayojakaH / sa zuddho mizra ityukto mizraH syAnatu madhyamaiH / / so'yaM ceTInaTAcAryasallApaH prikiirtitH| zuddhaH kevalamadhyo'yamekAnekakRto dvidhA // zuddhastu saMskRtaprAyaH mitraM prAkRtamizrataH / atha cUlikA vandimAgadhasUtAyaiH pratisIrAntarasthitaiH / arthopakSepaNaM yatra kriyate sA hi cUlikA // cUlikA khaNDayuktA syAt dvividhA parikIrtyate khnnddyuktaa-khnnddcuuliketyrthH| pAtrairyavanikAsaMsthaiH kevalaM yA tu nirmitA / AdAvaGkasya madhye ca cUlikA parikIrtitA // pravezanirgamAbhAvAdiyamaGkAt bahirgatA / raGganepathyasaMsthAyipAtrasallApavistaraiH / Adau kevalamaGkasya kalpitA khaNDacUlikA // pravezanirgamAprApteriyamaGkAt bahirgatA / aGkAsyAm pUrvAGkArthe saMpraviSTairuttarAGkArthasUcanam / 1 ranetyAdeH sArdhazlokasya pAThaH OL. pustake dRzyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATakaprakaraNam / avibhAgena sarveSAM bhAvinya pravezanam // pAtreNAI praviSTena kevalaM sUcitatvataH / bhavedakAdabAhyatvamaGkAsyAGkAvatArayoH // aGkAvataraNam 'yatra syAduttarAGkArthaH pUrvAGkArthAnusaGgataH / asUcitAGkapAtraM tadaGkAvataraNaM matam // ' pravezaka: yannIcaiH kevalaM pAtrai vibhUtArtha sUcanA / aGkayorubhayormadhye sa vijJeyaH pravezakaH // athAsUcyam asUcyaM tu zubhodAttarasabhAvanirantaram / asUcyaM tadvidhA dRzyaM zrAvyaM cAyaM tu darzayet // vidhA dvitIyaM svagataM prakAzaM ceti bhedtH| sarvaprakAzaM sarveSAM sthitAnAM zravaNocitam // tridhA janAntamapavAritamAkAzabhASitam / 'tripatAkAkaraNa syAdapavAryAntarA kathAm // anyasyA(nyonyA)mantraNaM yatsyAjanAnte tajanAntikam / rahasyaM kathyate'nyasya parAvRtyApavAritam // kiM bravISyevamityAdi vinA pAtraM bravIti yat / zrutvevAnuktamapyekaH tatra hyAkAzabhASitam // ' sUcyaM tu sUcayitvaivaM dRzyamakaiH prdrshyet| aGkasvarupaM nirUpyate 'pratyakSanetRcarito binduvyaktipuraskRtaH / aGko naanaaprkaaraarthsNvidhaanrsaashryH|| prayuktaiH paJcaSaiH pAtraisteSAmante ca nirgmH| atha tadaGgamAmukhaM nirUpyate 'sUtradhAro naTI brUte mAriSaM vA vidUSakam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 naJjarAjayazobhUSaNam / svakArya prastutAkSepi citroktayA yattadAmukham // prastAvanA vA tatra syAtkathodghAtaH pravartakam / prayogAtizayazceti trINyaGgAnyAmukhasya hi // ' sUtradhAralakSaNaM - 8 'AsUtrayan guNAnnetuH kaverapi ca vastunaH / raGgaprasAdhanaprauDhaH sUtradhAra itIritaH // ' naTIlakSaNam - 'caturAtodyabhedajJA taskalAsu vizAradA / karaNAbhinayajJA ca sarvabhASAvicakSaNA // naTAnuyokrI nRtyeSu naTasya gRhiNI naTI / mAriSaH pAripArzvakaH, tallakSaNaM tu 'bharatenAbhinItaM yo bhAvaM nAnArasAzrayam / pariSkaroti pArzvasthaH sa bhavetpAripArzvakaH // ' vidUSakalakSaNam ' tadAtvapratibho namacaturbhAva (rbheda) prayogavit / vedavinnarmavAdI yo netuH sa syAdvidUSakaH // ' sUtradhArakAryamAha - nivezanaM prayojyasya nirdezo dezakAlayoH / kAvyArthasUcakaiH sUktaiH sabhAyAzcittaraJjanam // kavikAvyanaTAdInAM prazaMsA tu prarocanA / AmukhAGgatrayaM nirUpyate - 'svetivRttasamaM vAkyamartha vA yatra sUtriNaH / gRhItvA pravizatpAtraM kathodaghAto dvidhaiva saH // prastUyamAnakAlasya guNavarNanayA svataH / pravizet sUcitaM pAtraM yatra tatsyAtpravartakam / eSo'yamityupakSepAt sUtradhAraprayogataH // : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat [ vilAsaH 6 www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 . ] nATakaprakaraNam / pAtrapravezo yatrAyaM prayogAtizayo mataH / ' naiTAdInAM sthalasvarUpam - kuzIlavakuTumbasya sthalI nepathyamucyate / nepathyajaM tu naipathyaM taccaturvidhamucyate // pustabhUSAGgaracanAsaJjIvA iti bhedataH / pustaM pradarzitaM nATaye vimAnAdrivanAdikam // kuNDalAdi subhUSA'GgaracanA tvanulepanam / saJjIvaH pazupakSyAdiprANinAM rUpadhAraNam || 'vIthyaGgAnyAmukhAGgatvAtkathyante'tra svarUpataH / uddhAtyakAvalagite prapaJcatrigate chalam // vAkkelyadhibalaM gaNDamavasyanditanAlike / asatpralApavyAhAramRdavAni trayodaza // ' teSAM nyAso vivakSAtaH saMmato lAsyavedinAm / teSAM madhye yathAsaMbhavaM kAnicitprastAvanAyAM prayojyAni / prastAvanAGgadhruvAnAndIsvarUpaM nirUpyate / sUcanI pAtrabhedAnAM rasabhAvaprakAzinI / yA gItiH sA dhruvA tulyasaMvidhAna vizeSaNA // tulyasaMvidhAnA tulyavizeSaNA cetyarthaH / nAndIlakSaNamAha prArambhe sarvanATyAnAM nAndI kAryA zubhAvahA / AzIrnamaskriyAvastunirdezAnyatamAtmikA // arthatazzabdato vA'pi manAkkAvyArthasUcikA / candranAmAGkitA prAyo maGgalArthapadojvalA || zaGkhacakrasitAmbhojako kakairavazaMsinI / yathaiva candrasaMbandho lakSyate vyajyate'pi vA // 83 + naTAdInAM sthalasvarUpamityAdeH prANinAM rUpadhAraNamityantasya granthasya AmukhAGgatrayaM nirUpyata ityasya prAk pAThaH samucitaH, AmukhAGga nirUpaNaprakaraNe'tra tu na saGgata iti pratibhAti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 nAndIzloke tathA yatnaH kartavyaH kavibhiH sdaa| 'yatrASTabhirdAdazabhiraSTAdazabhireva vA // dvAviMzatyA padairvA'pi sA nAndI parikItyate / ' mahAvIracarite aSTapadA nAndI / uttararAmacarita dAdazapadA naandii| bAlarAmAyaNe bAviMzatipadA nAndI / evamaSTAdazapadApi drssttvyaa| kecittu nAma(bhi)manyante padAnAM niyamaM budhAH / yadyapyaGgAni bhUyAMsi pUrvaraGgasya nATake // teSAmavazyakartavyA nAndI nndiishvrpriyaa| pUrvaraGgasvarUpaJca 'yannAvyavastunaH pUrva raGgavighnopazAntaye / kuzIlavAH prakurvanti pUrvaraGgaH sa kIrtitaH // ' nAndyante kartavyamAha raGgaM prasAdya madhurairvAkyaiH kAvyArthasUcakaiH / niruktapadanAndIbhiH sUtradhAre vinirgate // pravizya tahadaparaH tataH paJcapadI vrajet / RtuM kazcidupAdAya bhAratI vRttimAzrayet // nATakasyaiva mukhyaiSA prakriyeti budhA jguH| prasannapadagambhIrasaMskRtenaiva yojitA / bhAratI vRttiriti tAM vidurnAvyavizAradAH // atha nATake vAni-- 'dUrAdhvAnaM tathA yuddhaM rAjyadezAdyupadravam / saMrodhaM bhojanaM lAnaM surataM cAnulepanam // ambaragrahaNAdIni pratyakSANi na nirdizet / ' tadupayuktAnAM SaNNAM bhASANAmapi viniyogaH pAThayantu saMskRtaM nRNAmanIcAnAM mahAtmanAm / strIvidUSakazUdrANAM niyataM prAkRtaM vcH|| evaM bhASApaJcakasyApi viniyogo draSTavyaH athadazarUpakavivaraNam 'saanggairmukhprtimukhgrbhmrshopsNhtaiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsa..] nATakaprakaraNam / pUrNa prakRtiranyeSAmAdhikArikavRttimat // vIrazRGgArayorekaH pradhAnaM yatra varNyate / prakhyAtanAyakopetaM nATakaM tadudAhRtam // atha prakaraNam 'utpAonetivRttena dhIrazAntapradhAnakam / zeSaM nATakatulyAGgaM bhavetprakaraNaM hi tat // ' atha bhANama 'bhAratIvRttibhUyiSThaM zauryasaubhAgyasaMstavaiH / sUcyate vIrazRGgArau viTena nipuNoktinA // kalpitenetivRttena dhUrtacAritravarNanam / eko'Gko mukhanirvAhI yatra bhANaH sa sammataH // ' atha prahasanama-- 'yatra sandhyavRtyaGgavarNanaM bhANavanmatam / hAsyo rasaH pradhAnaM syAdbhavetprahasanaM hi tat // saGkIrNa vaikRtaM zuddhamiti tatrividhaM matam / yadvIthyaGgaiH samAkIrNa saGkIrNa dhUrtasaMkulam // kAmukAdivacoveSaiH SaNDakaJcukitApasaiH / pravAsAbhinayaprAyaM vikRtaM tatprakIrtyate // pASaNDavipraprakRti ceTIceTaviTAkulam / veSabhASAdisahitaM zuddha hAsyavaconvitam // atha DimaH-- 'yatra vastu prasiddha sthAvRttayaH kaizikI vinA / netAro devagandharvA yakSarakSomahoragAH // bhUtapretapizAdyAH ssoddshaatyntmuddhtaaH| hAsyazRGgArarahitA rasA raudrapradhAnakAH / catvAro'GkAH sandhayazca catvAro mrshvrjitaaH| mahendrajAlasaGgAmasUryacandragrahAdayaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakharAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 zeSa nATakavatsarva sa DimaH prikiirtitH|' atha vyAyogaH 'yatra khyAtetivRttaM syAduddhato nAyako mataH / garbhAvamarzasAjA(rAhi)tyaM DimavadrasapoSaNam // . ... ... ekavAsarakAryazca sa vyAyogo mahAraNaH // atha samavakAraH-- 'yatrAmukhaM nATakavat sandhayo mrshvrjitaaH| --- netAro dvAdaza pRthakUphalA devaasuraadyH|| vIrapradhAnAzca rasAstrayo'GkAH triSu ca kramAt / vastusvabhAvadevAdikRtAH syuH kpttaastryH|| purarogharaNAmyAdinimittA vidrvaastryH| dharmArthakAmAnuguNAstisraH zRGgArarItayaH // prathame'Gke nibaddhavyA kathA yAmatrayAvadhiH / yAmAvadhirditIye'Gke tRtIye'dverdhayAmikA // asau samavakAraH syAdIthyaGgaiH kaishcidnvitH|' atha vIthI 'yatra bhANavadaGkAnAM kRptirvRttistu kaishikii| zRGgAraH paripUrNatvAt sUcanIyo'tibhUyasA // uddhAtyAdIni cAGgAni sA vIthiriti smmtaa|' [athAGkaH] 'yatretivRttaM prakhyAtaM pradhAnaM karuNo rsH|| strINAM vilApo vAgyuddhaM netAraH prAkRtA jnaaH| bhANavatsandhivRttyAdi sa utsRSTAGkasaMjJitaH // athehAmRgaH mizramIhAmRge vRttaM caturaGka trisandhikam / martyadivyau ca niyamAnAyakapratinAyakau // dhIroddhatau striyaM divyAM hartukAmau ca kAmukIm / avadhaM yuddhmnyonymaabhaasrsyostyoH||' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| prakriyeyaM hi sakalA kathitA dazarUpake / atha sAGgaM nATakamudAharaNarUpeNa prastUyatepArvatyAH praNayaprasannamanasaH prItiM prasUtetarAM devo yaH zvazuraikamitramacalaM cApAtmanA mAnayan / dhatte candrakalAnuraJjanadhiyA sindhuM niSaGgazca vaH saH zrIkAntazaraH zubhAya bhavatUttuGgAya gaGgAdharaH // ___ eSA dvAviMzatipadA nAndI-- nAdyante sUtradhAraH-saprazrayam pazupatinA'pi gRhItAM tAM tAM taannddvlaasyprbheden| nUtanakalAM prathayantaH kohalamukhyA jayantu munivaryAH // iti puSpAJjaliM vikIrya paJcaSaTpadAni gatvA(nepathyAbhimukhamavalokya) mAriSa itastAvat / (pravizya) pAripArzvaka:-bhAva e'Sosmi / sUtradhAraH-mAriSa, vRttasAmagrI sadya eva sajIkriyata iti sasambhramaM sAdhayatA janena kathamacireNa samAgatamAsIt / etatpriyasadRzaiH vAkyairapriyolambhanAcchalanaM nAma prastAvanAGgam / 'priyAharapriyairvAkyairvilobhya chalanAcchalam / ' pAripArzvakaH savinayabhayasaMbhramam, bhAva kaniSThopAdhyAyasya tvadbhAgineyasya rasikaraJjanasya nagarAntaraM pratItopi prathIyasI prakhyAM saMpAdayituM vijayaprasthAnakautakamabhUt, atastadanupreSaNArthamiyAnvilambaH / adya punaH sarva sajjaM, pazya / iyaM dhruvAM gAyati kA'pi vINAmasau samAlApayati prviinnaa| .. ayaM samaM maddaladhitiyAdyairAsphAlayatyatra hi kAMsyatAlau // idaM raGgaprasAdhanam / sUtra0 (saharSam ) sAdhu mAriSa sAdhu, rasikaraJjanasyAnupreSaNaM nAma madaniyuktamapyarthamAvazyakamacaratA bhavatA satyApita eva 'anuktamapyUhati paNDito jana' iti lokavAdaH / mama punaranekasukRtaparipAkasamuditAnAm akhilasurAsuraprapaJcapAzcAlikAnaTanasUtradhArasya AjanmazuddharatnaraJjitavariSNuhAralatAlaGkArastha sakalabhuvanAnujighRkSayA parigRhItavasudhAvalayanivAsasya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 nijamakuTacandrikAkiraNanirantaranirnidrANabhavanArAmakumudinIvilasadutpalapuTanirargalavinirgaladamandamakarandaniSyandakulyAsahasranipAtanitAntamadhurimamedurasalilakapilAtaTavilAsavividhavibhavasaralagaralanagarAbharaNAyamAnasya bhagavato garalapurIzvarasya vasantotsave sasantoSamazeSadigantopaseduSAmamISAM rasikaviduSAmabhilaSitasampAdana eva vigalitavedyAntaraM kimapi kutUhalam / pAri0--kulavrataM hi nAmaitadbhAvasya yadaharnizaM sati kAryasahastre'pi satAmevAnuraJjanam / etanmiyaH stotraM prapaJco nAmAGgam / 'asadbhUtaM mithaH stotraM prapaJcaH parikIrtyate / bhavatu kathati ?)msminnessaambhilaassH| sUtra-rUpakaM vilokanIyamiti / pAri-rUpakANAmanekatayA na khalvavagacchAmi kIdRzaM tat / sUtra-prauDharagUDhArtharasAnubandhairgirAM kramairadbhutasaMvidhAnaH / ___ ramyetivRttairapi vismayAnAmudghATaka nATakameva navyam // pAri0-aho prabandhasya nUtanatA, tAdRgguNavattA ca, kiM nAma tat ? / sUtra-prAjJa tvameva kathaya / kA nAma mUrnA vidhe hareNa kiM vA mano raJjayate janAnAm / pAri-kiJcidvimRzya-AH parijJAta eva bhAvasya praznavayasamudAyArthaH, candrakalAkalyANamiti / eSA nigUDhArthA nAlikA 'prahelikAtmA gUDhArthA nAlikA parikIrtyate / ' bhavatu kasya viduSo vdnaarvindmkrndaaymaano'ymbhinvsuuktinissyndH| etadvAkyAdhikyamadhibalam-- _ 'anyonyavAkyAdhikyoktiH kathyate'dhibalaM budhaiH|' sUtra--(vihasya) kaviM tamenaM trijagatprakAzaM raviM ca jAnAti jano na ko vA tarhi zRNu sa jayatu narasimakaviyatkavitAsvAdamuditahRdayasya / ___ aghrarAmRtamapi suharAmAdarapadamISadina santanute // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam / pAri0 - AH sa eva yaH kilAbhinavaparamazivAvatArasya zivarAmasudhImaNestanayaH zAstrasAhityayorapi nitAntaniSNAta iti prathitaH, yatra khalvayaM prauDhakavInAM drAkSAkSaudrayoruktipratyuktirUpo vAgvilAsaH / sUtradhAraH - kathamiva / pAripArzvaka: drAkSe kiM valase vane vada nanu kSaudra tvamapyatra kiM lajje'haM narasiMhasUrikavitAmAdhuryataH sA'pyaham / mitraM naH ka maranda eSa kamale trisrotasastatkathaM tadvAgvegajitaiva sA'pi gagane lIneti hi zrUyate // eSA praznottararUpA vAkkeliH / vAkkeliH kathyate prAjJairuktipratyuktirUpiNI / sUtra0 - aye kimidaM vismRtaM bhavatA yatkila kRtinAyakasamakSameva varNitaM sakalakalAkuzalamatinA sarasakavicakravartinA kAzIpati sudhImaNinA / pAri0 - kathaM vismaryate, idaM hi zrInaJjarAjo navabhojarAjo nRsiMharirnavakAlidAsaH / parasparAntasthitabhAvarItirvijJAyate yena parasparAbhyAm // iti // sUtra 0 - tatkavisamakSameva kRtinAyakena kalulekula cirantana sukRtaparipAkena svakapolakalpitasaGgItagaGgAdharAdyanekaprabandhAbhinayadarzanajanitakautukena karNATaka bhASA viracita hAlAsyacaritazivabhaktavilAsAdibahuvidhaprabandhasamudayena sakalavidvajjanabhAgadheyena nUtanabhojarAjena naJjarAjena sabahumAnAhUtaH samAdiSTo'smi sarasakavInAM puratogaNanIyasyAsya senagara (2) kulendornarasihmAbhidhaviduSaH kRtiriyamabhinIya darzanIyeti / pAri0 -aho prabhurapi prabandhanirmAtetyadRSTacaraM saGgataM zrIsarasvatyoH sUtra 0 - aye sArvajanInI khalviyaM praznottaroktiH / viruddhayoH zrIbhAratyorekatra ghaTanaM kutaH / vaidagdhyAttattu tasyaiva kalunaJjabhUpateH // iti // ityetadudghAtyakam 'gUDhArthapadaparyAya mAlA praznottarasya vA / 1 sagara CL. 12 89 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. njraajyshobhuussnnm| [vilAsa.6 yatrAnyonyasamAlApo bidhoddhAtyaM taducyate // pAri0-(sapramodam ) cirAya martyavastuSu mahApuruSacaritamabhinevyata ityalaGkatamasmannRtyapANDityam / etatprakRtAvalaganAdavalagitam / 'prastute'nyatra vA yatsyAttaccAvalagitaM vidhAH // iti // kica-sarva saMghaTitamasmadbhAgadheyena, tathAhi surabhimucaH kavivAcaH sabhA ca saarlyrnyjitprtibhaa| prathitaM nRttakalAsu prAgalbhyaM kimapi cAsmAkam // sUtra-tarhi bhavAneva mdgRhinnii| etadvazodhi(di ?)taM kha(ga?)NDam / yaprakRtavegoktaM kha(ga?)NDaM taditi kIrtyate / pAri0-(vihasya) nahi nahi sA punaryavanikAyAM dhuvAM gAyati / ahaM punareko naTo'smi / sUtra-are zrotavyazeSaM na zRNoSi / tarhi bhavAneva madgahiNIsodareNa raGgataraGgeNa kRta(ti ?)nAyikAyAzcandrakalAyAH bhUmikAM pari graahytviti| etadgaNDasya samarthanAdavasyanditam / 'yathoktaspAnyathA vyAkhyA yatrAvasyanditaM hi tat / ' pAri0-atha bhAva eva parijighRkSati varNikAM vallabhasya / etatparihAsAtmA vyAhAro nAmAGgam 'anyArthameva vyAhAro hAsyalobhakaraM vcH| sUtra-prAgeva niyuktastatra madanujanmA vilAsazekharaH / (nepathye karNa dattvA) kiMvA kelizukAlApaH kiMvA kokilanisvanaH / kiM zArikAmaduravaH kimetadavakarNyate // etadanekAryayojanaM trigataM nAmAGgam / 'zrutisAmyAdanekAryayojanaM trigataM matam / ' pAri0-bhAva prAgeva kathitaM khalvAryA dhruvAM gAyatIti / 1 tarhi cirAya CL. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam / sUtra0 - harSaparavazastarhi vistRtenaiva cakSuSA zRNomi / etadasatpralApo nAmAGgam / pAri0 'asambandhakathAprAyo 'satpralApo yathottaraH / '0-bhAva kAnteva komalaguNA sarasAlaGkAraraJjitA'pyeSA | gItiH karNarasAyanamatha kathamenAM tu cakSuSA pibasi // sUtra0 - are rasAnubhAvasya davIyAnasi / sukhavistAritadRzo nizcalabhrUlatA janAH / yAmAkaNyaiva nandanti gItiM tAM rasikA viduH // etaddoSasya guNatvAropaNaM mRdavaM nAmAGgam / 'doSA guNA guNA doSA yatra syAnmRdavaM matam / ' bhavatu gItArthamavadhAsyAmi / nepathye gIyate / maaNassa bhuvaNajahaNo vihuNo viaaM diandesu / gAissando dANi alino ahiaMti kuravaavaNantam / 0 sUtra 0 - aye jJAtaM vasanta samayamadhikRtya pravartamAnA kayozcidvaidezikayorvandinoH prAvezikI dhruveyam / 91 nepathye--sAdhu bhaNitam / etatsUtradhAroktArthAnusaraNAtkathoddhAto nAmAGgam / 0 sUtra 0 - nepathyAbhimuravamavalokya, AH samAgatAveva vandinau / tathAhikarNAgrapravilambicaJcalabRhanmuktAphalazrIbhara vyAli saikakapolagarbhavilasattAmbUlakhaNDotkaraiH / svarNoSNISavirAjitoruzirasau kausumbhasaMvyAninAvetAvAyatakhagarAjitabhujAvagre samAgacchataH // ayaM prayogAtizayaH / tadanayoravanipatisabhAM pravizatorabhinavabhogAvalInizamanena zravaNAnandamanubhavAvaH (iti niSkrAntau) prastAvanA (chA ) madanasya bhuvanajayino vibhorvijayaM diganteSu / gAsyanta idAnIM alino'bhiyAnti kuravakavanAntam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ njraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 6 'zruteryathaiva praNavo mukhatAM prtipdyte| pradhAnasya prabandhasya tathA prastAvanA matA // ' tataH pravizato bandinau / eka:-sakhe naiSadha, niSadhamagadhadezAbhyAmAgatAvAvAmadhunA katamasminvasughAvalaye vrtaavhe| anyaH-sakhe mAgadha, mahIzUramaNDalamaNDanAyamAnakakugiriparisara ev| prathamaH-(sautsukyam ) tarthacireNa / yasya pratikSaNavizeSaphalapradAna cintAmaNiH parazive dRDhabhaktirAste / snihyanti yatra suguNAH sa ca naJjabhUpo diSTayA''vayonayanakautukamAdadhIta // tatra pratikSaNavizeSaphaletyanena bIjabhUtasya kasya cidrthsyopkssepaadupkssepH| 'upakSepastu gUDhasya bIjasya nyAsa iSyate / ' dvitIyaH-sakhe mAgadha, satyamuktaM 'pratikSaNavizeSaphalapradAnacintAmaNiH zivabhaktirasyeti / ata evAkarNitamardhapada(dha ?)eva mayA kimapi kautukam / naiSadhaH-kathamiva mAgadhaH-zRNu sAmAdyupAyaiH svavazopanItaM rAjyaM samagraM sacive nidhAya / cUDezvaraM nUtanapuryadhIzaM praNantumAgAnagarAnarendraH // tatrahi sa devo'pi mahIjAnestriyAmAsu tisRSvapi / ' prasAdamatanodeva svameSvekaphalapradam // anena stokopakSisArthasya bahUkaraNAt parikaraH / 'tadbahUkaraNaM vAkyairuktaH parikaro budhaiH / iti naiSadhaH-aho tisRSvapi rajanISu saMvAdaH svamAnAm, aho vatsalatA ca devsy| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| mAgadhA-tatazca / svenaiva nizcitaphalaM svamaM kathayannijAptavaryAya / vismayaparavazamanasA prazaMsitastena nandati nrendrH|| naiSadhaH-sthAne susvamasyAnyatra saGkamaNamabhyudayAya, [api] vijJAyate svamarahasyam ? mAgadhaH abhinavayavanavyAGkaranaddhAntarAla. ccha(stha)la[jakamalakamrAM kAzcidamlAnamAlAm / atizabalita (adizadalika ?) netro naJjabhUpAlamaule rakhilabhuvanarakSAsvairasajje karAbje // anenopakSisArthasyAnyatra nyAsAt parinyAsaH / 'bIjaniSpattikathanaM parinyAsa itIryate / ' naiSadhaH-kathamavadhAritaphaloyaM svamaH ? mAgadhaH-kaNe evamiva iti kathayati / naiSadhaH-(sAnandautskyaM ) tatsarabhasameva / manorathaM prApya mahezvarasya prasAdabhUnA prathitaprabhAvaH / kulapratiSThAM kutukaizca tanvan naktandivaM nandatu naJjabhUpaH / anenopakSiptArthatattvanirNayAdyaktiH / ___ 'samaprayojanAnAM hi nirNayo yuktiriSyate' bhavatu vedAnI mhaaraajH|| mAgadhaH-evaM hi janAH kathayanti-atrAntare mRgayAvinodaM cirAdevAbhilaSatA senApatinA vIrasenena samutsAhitaH kakugiriparisara eva nirvatitamRgayAvihArakramaH tadetAvataH samayasya nivartata iti / agrato'valokya-vayasya pazya kautukam / milatkhalInena karavyena palyANamAlambya vilolacUDaH / mitho milajjAnuyugaM turaGgaM ko'yaM samAruhya samIpameti // naiSadhaH-amunA kila kenApi rAjakIyena dvijena zibirataH prabhusamIpamupasaratA bhavitavyam / tadAvAmapyamumevAnusarantau vibhusamIpaM prtipaalyaavH| (iti niSkrAntau) shuddhvisskmbhH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 tataH pravizatyanucareNAnusRtasturagAdhirUDho mRgayAnivRtto rAjA / sAnandamaho cireNa labdho mahAnvinodaH, tathAhi-- gokarNA lUnakarNAH katicana vizikhaiH pUritAGgAH kuraGgAH zArdUlAH kepi zUlAJcaladalitagalAH krodhanidhUtavAlAH / bhinnAH punnAgasaGghA api madamuditA ghargharodgArighoNA zchinnA vanyA mayA''sanvanabhuvi mRgayAvibhrame'sminvarAhAH // (sAnusmaraNam ) tadAkila-- matkodaNDakaThoraziJjitaravatrastaiH kuraGgaiH samaM bhUyassvedagaNAvakIrNavadanagrastArdhadUrvAGkuram / dhAvantIH katicitpadAni kathamAyApUrNagarbhAlasAH sAraGgIratha pazyataH karuNayA cittaM mayArdIkRtam // anucaraH-sAmipAdA adimettapanjalitakovAnalaphuliGgasaalapasaraNametteNa kabalIkarajitatihuvaNahiaadhIrA vi joggattalasaaMpavaNDantakaruNANissaMdihiaA khu tuMmArisA purisaa| rAjA-svagatam / aho pAramparI smRtInAm , tathAhi dizi dizi calitAnAM cazcalaprekSaNAnAM kulamatha hariNInAM pazyato mAnasaM me / smarati janitanIlAmbhojadAmabhramANAM caturayuvaticakSurvaikharIvibhramANAm // athavA / kathamacApi smaratIti, idazca sakalanagarAGganAnayanakuvalayakAmanIyakasaubhAgyasAdhAraNamanucintanamanaticitratayA nanu tAvadeva nivavRte / pazyAmi yAvadasitotpalajiSNunetrA ma.rabhaGgurataraGgavilAsaraGgaiH / lAvaNyapUramabhito bhavanaM kirantI kAntAmazeSajanalocanacandrikAM tAm / aho ahorUpateyaM tsyaaH| (ga) svAmipAda atimAtraprajvalitakopAnalasphuliGgazakalaprasaraNamAtreNa kabalIkriyamANatribhuvanahRdayadhaircA api yogyasthalasvayaMpravartamAnakaruNAniSyandihRdayAH khalu yuSmAdRzA mahApuruSAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.6] naattkprkrnnm| sA cetpannagakanyakA zrutisahasra[syApi tasyocitA(to?) harabhAvo'hipaterethaiva manujA svargo na hRdgocrH| divyA cennanu sampadA surapateH krItaM samastaM jagat kA vA tatsahazIM zRNomi na kadApyanyAmavanyAmaham // anenopakSiptArthaviSayakAzcaryAvezakathanAt paribhAvanam 'paribhAvo'dbhutAveza' iti| athavA, kimamunA saMzayena / lAvaNyArNavasaJjAtA vardhamAnA divAnizam / kApi candrakalA dhatte jagatAmamRtAJjanam // anenopakSiptArthaguNavarNanAdvilobhanam / 'nAyakAdiguNAnAM yadvarNanaM tadvilobhanam / ' iti nimIlitAkSastAmevAnudhyAyan gAtrastambhamabhinayati / anenopakSitArthAsmakabIjasya sukhpraaptikthnaatpraaptiH| 'prAjJaiH sukhasya saMprAptiH prAptirityabhidhIyate // anucaraH-(svagatam ) eso miyaAvihAreNa bhisaparissando viSa mIlantaNettanippalo NicalaGgo lakhijai / tA idANiM vissnnvemi| (prakAzam) sAmipAdA atimattavippaiviaDadesesu AheDaasaJcalaNeNa kilindA lalivajaha, tA viNNavemi ihevva uddese Isi vissamijau / rAjA-tatheti / agrato'valokya, aye jADika, nUtanapuraparisaramupagatAH smaH / tatranabhovikaSaNopalollikhitahemazRGgoSayaH puro nayanagocaro bhavati bhadrazailo bhRzam / tamenamabhito vibhAntyamitaratnavAtAyana pralaptapathasazcarajaladharANi hANi ca // grIvAyAmazvamAsphAlayan 1 parai 0L. (chA) eSa mRgayAvihAreNa bhRzaparizrAnta iva mIlanetranIlotpalo nizcalAno lakSyate / tasmAdidAnI vijnyaapyaami| svAmipAdAH / atimAtraviprakRSTavikaTadezeSvAkheTakasazcaraNena kAntA lakSyamve / tasmAdvijJApayAmi ihaivoddeze ISadvizramyatAm / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 aye jAhikakathaM paJcaSaireva turagarAjasya padotpalavanaiH ziviramupagatA vym| anucaraH-kimettamaceram accudaggadADiAjaveNa maNaM vi lahukuNantassa se asssehrss| rAjA-satyamuktaM mano'pi laghUkarotIti / yataH taya'nte niyataM rajobhiruditairuyA khurAghaTanA nyAlakSIkriyate dRzA'dya yugapadyAvattarUNAM tatiH / vaktuM vA'pi purastadetaditi me naivAvakAzo javA dasmin tuGgaturaGgame racayati proddaNDadhATIgatim // anucaraH-eso majjhemaggaM pacchAasIalo perantapammiNIvi. saNDakamalamaarandakaNakasaNakasAyidamAruapotaapariphandamandandoliapavAlo hatthaggeNa tumhe AAraantovia kesararukkho se chAyAiM miaAsamaaviiNNamhaseNAamaNaperantaM vIsAmasokhaM laheha // yatra rAjA-(tatheti turagAdavaruhya vRkSamUlopasarpaNamabhinayan )-aye jADika suduursrnnisnycaarnnnitaantprishraanto'ymshvH| salilapipAsuzca / tadadhunA vimalakamalasaraHparisaramadhinIyatAm / anucaraH-jaha sAmipAdA ANavendi (iti sAzvo niSkrAntaH) rAjA-(vRkSamUle upavizya, santApAtizayamabhinayan )aye kathamativizAlazItalacchAyAlutaramUle nivasato'pi pratikSaNamabhivardhate santApaH / (vimRzya ) athavA, materupariplutenAlaM moradhyena stokatAlavRntacalane naiva pradIpakalikAneriva prajvalato'pi dAvAnalasya prazamanamabhilaSAmi / sadyaH svidyanibiDapulakojjRmbhavakSojakumbha svairAmardapramuditavadhUnirbharAliGganena / santApo'yaM kupitamadanoddaNDakodaNDamuktA dAgneyAstrAnmama samudito hanta nirvApaNIyaH // (chA ) kimetadAzcarya atyudapradhATikAjavena mano'pi lghuukurvtosyaashvshekhrsy| (chA) eSa madhye mArga pracchAyazItalaH paryantapadminIvisphuTakamalamakarandakaNakaSaNakaSAyitamArutapotakaparispandamandAndolitapravAlo hastAgreNa yuSmAnAkArayanniva kesaravRkSaH, asyacchAyAyAM mRgayAsamayavikIrNAsmatsenAgamanaparyantaM vizrAmasaukhyaM labhadhvam / (chA) yathA svAmipAdA AjJApayanti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.6] nATakaprakaraNam / (sAzaGkamabhito vilokya ) diSTyA na kazcitra janaH, yena mAmasambhAvitavastusamAgamamarumarIcikAsalilaireva santApamAntaramapanetukAmamavalokya bhRzamapahaset / athavA kimanyena / mayaivAhamapahAsye / tathA hikenApi puNyena dRzoH kadAcit kSaNaM purobhUya tirobhavatyAH / kasyAzcidAzleSarasena kAsan santApazAnti sa kathaM na hAsyaH // yadA-paravanto hi vayaM mahezvareNApyanatilahanIyazareNa viSamazaravI. reNa, tattamevopAlabhe / AkAze madanamabhilakSya alabhyArthAbhAvAdanavagatacintasya hi mama pradaryAgre kAzcidyuvatimiva mAyAmabhinavAm / dhRti dUrIkartuM bhramayitumakANDe'pi ca mano vidhAtuM santApaM vada kimaparAddhaM smara mayA // aho rAjani virundha (dhya ?) ti tadIyaH sarvo'pi viruddha eva / yataH-sahRdayamasameSorunmiSatpaGkajAnA mupavananalinInAM kRSTakijalkasAraH / marudatanuta pUrva yo mamaiva pramodaM kSipati mayi sa eva prajvalAGgArakhaNDAn // anena marutaH sukhaduHkhahetutvakathanAt vidhAnam / sukhaduHkhakaraM yattu tadvidhAnaM vidurbudhAH / (nizvasya) kimidAnIM karomi / nepathye-dhIrobhavia vissaddho hohi / / rAjA-AkarNya saharSam / aye, amRtamayIva kA'pyupazrutiriyamasmAnujjIvayati / bhavatu yathoktaM karomi / anena nepathyoktaraGgIkArakathanAt samAdhAnaM nAmAGgam / vastunaH punarAdhAnaM samAdhAnamihocyate / (nepathyamabhilakSya ) (chA) dhIro bhUtvA visrabdho bhava / 13-14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 mAtaramivehitAnAmAdhAtrImadhikavatsalAmanizam / bhagavatyupazrute tvAmavalambya kathaJcidapi labhe dhairyam // bhavatu kutratyeyamiti jAnAmi / nepathyAbhimukhavalokya / AH kathamasmatpriyavayasyacUDAkarNaH, kenApi kalahasannAhIvAyamabhivartate / tathAhi gADhAbaddhottarIyaM kaTibhuvi javadossrastayajJopavItaM bhrAmyanmuSTi prakAmapraticaladharaM prasphurannAsikAgram / nRtyaccUDaM nitAntaskhalitapadayuganyAsamuddelanirya dharmAmbhoruSitAGgaM dhuri patati ruSA hanta kenApi yoDum // diSTayA kSaNamapyasya saMrambhadarzanena vA smarasantApamAntaramantarayAmi / athavA zRGgArarasAsakteH purato dUre rasAntaravicAraH / grISme pratapati tapane vidhinA] vinyastadIparociriva // pravizya yathokto vidUSakaH-muSTimudyamya, aho dhUa dAsIeutta avi tujjha kaNNapahaM NAvaiNNo eso cUDAkaNNo, jado evvaM gavvuttANo hosi / tA ciThTha dAva dANI eva tumaM sihaMDayaMmi gaNhI. imAe lAaNNa goNDihiM NAlierasahassassa vi ekappahAreNa tilaso khaNDIkaraNaM mi parikkhiapaNDi. cchAe muddIe tuha zIsaM salattacchRNIkarissam, (iti vikaTa parikrAman rAjAnamavalokya) jedu mahArAo, (iti vadan punaH paribhramaNamabhinayati ) rAjA-aho kautukapadamidama, kasmai punarayaM kruddhayatItyApRcchya jJAsyAmi (kizciducaiH ) sakhe cUDAkarNa koparaphuranmukhavisRtvaradharmapUrai rekArNavAni bhuvanAni vidhAtukAmaH / uddhAntajIrNa(vR?)SadaMzapizaGganetraH sannAse tvamadhunA katamena yoDum // vidU0-cUDAkaNamittaMti tihuvaNajANidassa vi hodo attANaM visu. maria aviNaamAaranteNa teNa dugviNIdINevva // (chA ) aredhUrta dAsyAH putra, api tava karNapathaM nAvatIrNa eSa cUDAkarNo yadevaM garvottAno bhavasi, tattiSTha tAvat kSaNamidAnImeva tvAM zikhaNDake gRhItvA'nayA rAjanyagoSThIbhirnAlikerasahasrasyApi ekaprahAreNaiva tilazaH khaNDIkaraNe parIkSitapANDityayA muSTayA tava zIrSa saraktocchnaM kariSye / (chA) jytumhaaraajH| (chA) cUDAkarNamitramiti tribhuvanajJAtasyApi bhavata AtmAnaM vismRtyAvinayamAcaratA tena duvinItenaiva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam / rAjA vihasya, aho balavattA mama cUDAkarNamitramiti / vidU0 ko eddha sandeho jai so mArUdahadayo pekkhijjai taha mittattaNassa aNiriNattaNaM bhave / rAjA - (svagatam) AH samAkarNitamamunA hyasmadabhinivezitamiti lajjate me hRdayam / athavA / lajjitumapyadya jAnAti kimayaM janaH // yadA saktaM tasyAM hRdayamadharIkRtya nikhilaM tadAlokya vrIlA kacidiva vililye mama bhiyA / vivekaH kutrApi vacana vinayaH kApi caritaM sa ca sthemA satyaM capalamadhunA vizvasitu kaH // bhavatu yathA tathAvA / prakAzam / sakhe yadi dRSTaH samprati kiM praticikIrSati bhavAn / vidU - duvvAsammi vi lIlAe dAvantassa maha ko vatsa jaM palaM taM karissaM rAjA - AH parijJAtamapi (bhi ?) zaptumutsahe (ha se ?) / tatkila mahatphalaM viprakopasya / 99 vidu0 - Nahi hi / avNaM kiM vi addhi palaM / rAjA - kathamiva vidU0 - jai so lakkhijjhai taM gahrIa jaNNopavItaM vighuNDia santipuSNAhippamuhasanti balikammasaha / pavesarasa ajogaM karia airAdo na arAdo bahikkAraisse / rAjA - aho parAkramaH zrotrayarasya bhavataH / sarve hasanti / vidU0 - vaassa miaANiggamaNasamaammi hodA Iriso tArisotti jo pasaMsido Asi so evva mAruo sampadaM kahaM tuhaM ettiukkaNThAkAraNaM saMjAtodonti vihidaMhi / (chA ) ko'tra sandehaH yadi sa mArutahatakaH prekSyate tadA mama mitratvasyAnRNatvaM bhavet / (chA ) durvAsasyapi lIlayA dhAvato mama kopasya yatphalaM tatkariSyAmi / (chA) na hi nahi anya tkimapyasti phalam / (chA ) yadi sa lakSyate tadA taM gRhItvA yajJopavItaM vikhaNDya zAntipuNyAhapramukhazAntibalikarmasabhApravezaSyAyogyaM kRtvA'cirAddhagarAt bahiH kariSye / (chA) mRgayAnirgamanasamaye bhavatA IdRzastAdRza iti yaH prazaMsita AsIt sa eva mArutaH sAMprataM kathaM tavaitAvadutkaNThAkAraNaM saJjAta iti vismito'smi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 najarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 6 rAjA-(svagatam ) kathamasmai nivedayeyamalIkaprAyavastudarzanajanitamabhinivezam / athavA avazyaM vaktavyameva dRSTamalIkamanyadvA taditi visrambhanivAsAya vayasyAya / atraiva hi vizrAmo nitAntamantaraGgasya / / (prakAzam ) sakhe api na jAnAsyutkaNThitasya sarvamutkaNThAyai iti| vidU0-vayassa ukkaNThAkAlaNaM pucchemi, avi tue anteurammi devIe paNaakido ko vi kovo pasaMjido bhave, jeNa ahaM vi majjhattaNaM olaM. bia duveNaM tuhmANaM hatthAdo nAlierAdiaM gaNahissaM / rAjA-asaMbhAvitametat / vidU-taha kiM kahehi / rAjA-mRgayAM gatena hi mayA kAntA kAcinmanojJalAvaNyA / AlokitA ratipatervIrAgresarasya vaijayantIva // vidU-tado tdo| rAjA-tasyAstanudyutinavAmbuSu saJcaranta mAlokya me hRdayamInamatIva vegAt / AkarNatIkSNazaranirmitavAgurAbhi baMdhAti vItakaruNo vissmaastrdaashH|| etagUDhabIjasya prakAzanA dudbhedH| udghATanaM yadvIjasya sa udbheda udAhRtaH / (nepathye ) hesAhi kaNNagahirAhi turaGgamANaM dambheramANa kaDahehi vi biMhiehiM / dhIrehi bheriNiNaehi aseNiANaMghosehi aba nibiDaM zibiraM smntaa|| vida-(kaNe datvA) vaassa anuarassa udhyoso eso| rAjA-(savimarzam ) mAmanviSyatAM mArgAntareNa zibiramupasarpatAM sainikAnAmayaM kolaahlH| (chA) vayasya utkaNThAkAraNaM kimiti pRcchAmi / api tvayA devyAH praNayakRtaH kopaH prasaJcito bhavet / yenAhamapi madhyasthatvamavalambya dvayorapi yuvayorhastAt nAlikerAdikaM gRhISyAmi / (chA) tarhi kiM kathaya (chA) tatastataH (chA) heSAbhiH karNagabhIrAbhisturaGgamANAM stambheramANAM kaTubhirapi baMhitaiH / dhIre rIninAdaizva sainikAnAM ghoSairadya nibiDaM zibiraM samantAt // (chA) vayasya anucarasyodghoSa essH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naattkprkrnnm| vilAsa. 6] 101 vidU-(sarvato vilokya ) vaassa diDiA Isi vigaLantaveo caNDaarAdavo / tA visajje hi maM dANiM bhoannnnivttnnaay| rAjA-sarvasyApyaparihAryaH svasvAbhinivezaH / yadayamanena kAryasatve'pyazanAyApanodanameva santatamabhilaSati, ahaM punaH tAmeva tatkSaNa samazcitadharmajAlaiH svidyanmRgImadalalAmalasallalATAm / vAcAlabhRgacaraNAhatakarNapUra __ vyAvRtta(vayaM?)mAnanayanAM lalanAM smraami|| (iti cintayati) vidU-vaassa kisa muhA cintae majanto'si, ahaM evva ido NAdisamIvahie doDurAasamudaNAmaggahArammi NivadviabhoaNo turIyaM Agattuya jhaDidi tuha icchidaM ghaDaissaM, dAvaperantaM edmadUragadaM caMpavaNaM pavisi parisaramaragadasarataraGgamArahamAsevando ciTTa / atra taveSTaM ghaTayiSyAmItyanenopakSipsakanyAprAptirUpArthAnuguNyena nAyakaprotsAhanAt bhedaH bIjasyottejanaM bhedo yadA protsAhanaM matam / rAjA--unnidrakusumakAnanamudyAnasarastaraGgapavanazca / na tathA mudaM mama sakhe ghaTayiSyAmIti tava yathA kathitam / / tathA'ppanatilahanIyaM suhRdvacanamiti tatraiva bhavantaM pratipAlayiSyAmi / atra tatraivetyAdivAkyena iSTasampAdane atyautsukyasUcanAdayamArambha:'autsukyamAtramArambhaH phalalAbhAya bhUyase' // iti // tadeva karaNam karaNaM prakRtArambho'nantarAGgasya hetumat / 'bIjAnuguNa [prastutakAryA] rambhaH karaNamityuktezca / itthamArambhabIjasambandharUpaH sAGgo mukhsndhiH| vidUSakaH--vaassa santataparihasaNasIlo eso takAliAsAsaNaM kiMvi kiMvi mahuraMviya kahia calidetti mAmantehi / (chA) vayasya diSTyA ISadvigaladeMgazvaNDakarAtapaH, tadvisarjaya mAmidAnIM snAnabhojananivartanAya / (chA) vayasya kasmAnmudhA cintAyAM majjanasi / ahameva nAtisamIpasthite doharAya samudranAmAgrahAre nirvartitabhojanaH tvaritamAgatya jhaTiti taveSTaM ghaTayiSyAmi, tAvatparyantametadUragataM campakavanaM pravizya parisaramarakatasarastaraha mArutamAsevemAnastiSTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.02 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 -- rAjA-sakhe kiMbahunA shruuytaamsmdhyvsaayH| asamazarasamudyattApanirvApahetu vacanamamRtakalpaM yattvayaivaikamuktam / apahasanamidaM vA tatkSaNAzvAsanaM vA tadupari nihitA me sarvadhA jIvitAzA // vidU0-taha hodu iti (niSkrAntaH) rAjA-kaH kotra bhoH, azvo'zvaH / (pravizya sAzvaH puruSaH)-uvaDio sajjIkido esa turnggo| rAjA-(turagAdhirohaNamabhinayan ) aye jADvika nirdizyatAM saraNiH / anucaraH-ido ido saamipaadaa| (iti niSkAntAH sarve) iti candrakalAkalyANe prathamoGka: / atha dvitiiyongkH| tataH pravizati pUrvavadeva rAjA'nucarazca / atra pUrvAGkamaviSTapAtrasyaiva sUcakaM vinA prveshkthnaadymkaavtaarH| anucaraH-ido dANi NiyaNimmalasalilambhantarapaDivimbiavivahamaNi sANutthaiabhaddaselasiGgAe dahaaM gaIpaimahiraMjedu vittavaNNapakaJcuapiNa guruaratthaNabharabandhurAe via se dakkhiNapinAinInAmaheAe sevaliNIe samIpaM ugvanaa| rAjA-aye nayanAnandinI khalviyam / ubhayataTasamudyacampakAraNyavATI. sumagalitaparAgaiH pinyjriikaaritaashaa| pulinaviharamANakrauJcasAraGgahaMsA taralatarataraGgA ninnagA lakSyate yA // (chA) vayasya santataparihasanazIla eSa tAtkAlikAsvAsanakimapi kimapi madhuramiva kathayitvA calita iti mA mtry| (chA) upasthitaH sajjIkRta eSa turaGgaH / (chA) tathA bhavatu (chA) ita itaH svAmipAdAH (chA) itaidAnI nijanirmalasalilAbhyantarapratibimbatavividhamaNisAnusthagitabhavazailazzAyA dayitaM na dIpatimabhiracayituM vicitravarNapaTTakambukapinaddhagurutarastanabharabandhurAyA ivAsyA dakSiNapinAkinInAmadheyAyAH zaivAhinyAH smiipmupgtausvH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] nATakaprakaraNam / 103 anucaraH-kudo dANiM imAe pulinaGkaNesu samunnamiakandaraM rAahaMsakadambaM pariho diante viloedi // rAjA-aye kiM na pazyati bhvaanitH| dharmAmbhaH kaNadUSitArdhatilakaM pramlAnakarNotpalaM nizvAsaglapitAdharaM ca nitarAmAyastadovallikam / ardhonmIlitanetramunnatakucaspandanasanmadhyama mandaM matumimAH prayAnti sudRzazcaNDAtape zAmyati // AsAmamburuhAkSINAM zrotuM maJjIraziJjitam / rAjate rAjahaMsAnAM samavAyaH samunmukhaH // haMsakulamabhilakSya svagatam / re haMsayUtha vahase yadahaGkatiste (tiM tvaM ?) tasyA na pazyasi gtikrmmnggnaayaaH| yadA na hapyasi kathaM tvamalabdhapUrvA nabhyasya matpriyatamApadadyorvilAsAn // anena nadyAdivarNanAdinA vicchinnasya nAyikAkathAnurUpabIjasya punaravicchedakathanAdayaM binduH| 'avAntarArthavicchede binduracchedakAraNam // ' anucaraH-ido dANiM NirantarumbhiNNasurahila kusumakuJjasaJjavaNasantadakIlantakiNNaralalanAjaNakulamahurasaGgIdarasavihavavihudaparisaraharihamaNira. yiasariNIpahasacandasamudiasImalasalilasottaNicaparipujjantAlavAlavalaasaamparivaDhanteNa AmUlasamuggacchattaraalapuJjiaparAapaDalaghavalIkiaGgabhiGgakalaharehA(kularehA ?)valaiapAsajualadAe NiaNiANurUvataruvarasaaMvaraNamahUsavasamaaladAkaNNAdijamANaguruaramottiahAramaNDalAlandeiNa vibha kusumApaatthagagaNaGkaNAvaiNNavijAharadArIAcaraNakharantaNavalasvArasAnuba. nyadiuNiAruNimakisalayamedureNa vivihataluNiareNa vimmAriacaNDakilaNapasaraNaM nandaNaM via tihuvaNahiaaNaMdaNaM alaGkarijai sAmihimedamujaNam / (chA) kuta idAnImasyAH pulinAGgaNeSu samunnamitakandharaM rAjahaMsakadambaM parito digantAnvilokayati / (chA) ita idAnIM nirantarodbhinnasuramilakusumakuJjasaMjavanasantatakrIDatkinnaralalanAjanakulamadhurasaGgItarasabhavavi vidrutaparisaraharitamaNiracitasariNIpathasvacchandasamuditazItalasalilasrotonityaparipUryamANAlavAlasvayamparivardhamAnenaAmUlasamudgacchattarutalapunitaparAgapaTaladhavalIkRtAGgamRGgakalaha(kula)rekhAvalayitapAyugalatayA nijAnijAnurUpataruravasvayaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 rAjA-(vilokya)aho ramyatA vanasya / unnidrastabakabhramanmadhukarA punnAgavanyA puraH pArve'syAH pariNaDapaJcamapikazreNI rasAlAvaliH / tAmaJcalamAnamandapavanA mandAravATI ca ta nmanye''sminmahimaNDale'pi ca kimapyAnandanaM nandanam // (kizcidUre vilokayan) samantAdAbaddhasphuritamaNiputrIkaratala. bhramadyantrodazcatsalilakaNasaMsaktasavidhaH / itaH krIDAzailaH kanakakadalIkAnananaTa nmayUrApicchAgrapracaladanilo'yaM vilasati // anu0-ido dAva paJcahanivvaTijantalIlAmajaNaNijjarasImantaNIjaNakuakummakuGkumakuraGgamadajambAliasalilariGgattaraGgANilamaMdandoaviasiasarasiadolarUDhacakamarAlamihuNasisiraNThasaramaNoharaM mrgdsro| rAjA-(vilokya) ramaNIyamidaM saraH / anu0-aMhahe imassa saraso pAsacarantA aMho sANuttejINasuvaNNaraaNakaJcuapiNaddhasarIrA via jAdahma / rAjA-vihasya are kathyataeva bhavatA marakatasara iti / pazyAsya hi srsH| taruNamarakatazrIbandhurAmbhaHprabhAbhi vnmidmbhito'piyaaptduurvaadlaa(bhN?)| (AtmIyaM zvetAzvaM nirdizan ) kiMbahunA na hasati haritAzcaM rahasaivAdyaso'yaM turagamaNirudazcadvamavarNazriyA ca // varaNamahotsavasamayalatAkanyakAjanadIyamAnagustaramauktikahAramaNDalAlakRteneva kusumApacayArthagaganAGgaNAvatIrNavidyAdharadArikAcaraNakSaranavalAkSArasAnubandhadviguNitAruNimakisalayamedureNa vividhatarunikaraNa vismAritacaNDakiraNaprasaraNaM ndanamiva tribhuvananandanamalakiyate svAmibhiretadudyAnam // (chA) itastAvatpratyahanivartyamAnalIlAmajananirjarasImantanIjanakucakumbhakuGkumakuraGgamadajambAlitasalilariGgattaraGgAnilamandAndolitavikasitasarasijaDolAdhirUDhacakradhAkamarAlamithunazizirakaNThasvaramanoharaM mrktsrH| (chA) aho etasya sarasaH pArve carantAvAvAM zANottejitasuvarNaratnakaJcukapinaddhazarIrAviva jaatii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam / 105 anucara:-sAmipAdA Isi maM kitthehi apuvveNa vaaNasuhAraadANeNa, kisa se taDAassa eriso kntilaaho| rAjA-mukharo'yaM pravAdaH / zRNu navamaNiracitAjhaM narmagodheyarUpaM (?) pazupatimiha mandaM premataH saJcarantam / marakatamayapucche saMspRzantyadrikanyA' pyaruNaruciravAptA tasya vAlAgravarNam // anu0-aMho viyitto kahApasaGgo eso tado daeha / rAjA anviSya cAnviSya tamadbhutAGgaM priyaM prakAmazramavihvalAGgIm / gArutmatA ceti gajendrayUnAM prAhustadA tAM praNayena sakhyaH // (smRtimabhinIya kRtAJjaliH) ISavizlathabandhacandrazakalaM byAlolanAsAmaNi prasvidyabadanAmbujaM pRthutaroNIluThanmekhalam / vyatyasyanmaNihAramunnatakucabhrazyahukUlAJcala svasthAnArpaNasajjadAli kalaye mAtuH zivAnveSaNam iti dvistrirvadannAnandAtizayamabhinayati / anu0-tado daeha rAjA-tatazca zrAntA tadA zailasutA vane'smi svayogabhUnnA tamimaM taTAkam / prakalpya saslau salilAzayo'yaM prAptazca tatpUrvamimAmabhikhyAm // (chA)svAmipAdAH ISanmAM kRtArthayata apUrveNa vacanasudhArasadAnena, kasmAdasya taTAkasya etAdRzaH kaantilaabhH| (chA) aho vicitraH kathAprasaGga eSaH, tato dayadhvam / 1. prApu cL. (chA ) tato dayadhvam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. anu0--assudapuvvakahApasaGgeNa agaNiAdivAhiasaraNidIhantaNehiM amhehiM maraadasarapuvvantareNa vilasanto kIlApavvao / adUrIkido / rAjA - itaH paramatimRdulacaraNalIlAvinyAsArho'yamuddezaH tadazvAdavatarAma (iti tathAkurvan) aye jAhika kSaNamAtraM bahirAmravaNe parizrAntamarvantaM vizramayya nAtidUravartinaM nAsIramandurAGgaNamadhinayasva / anucaraH - jahi sAmipAdA ANaventi, ( iti sAzvo niSkrAntaH ) rAjA - (kiJcitparikramya agrato'valokya) aye imaM kila krIDAparvatam / siMdUracUrNa kusumaprakarAvakIrNA sopAnapaGkima (ra)bhitaH parikalpiteyam / yasyAM harinmaNivinirmitahaMsapakSachAyAM likhanti hariNA haritabhrameNa // yAvadenAmArohAmi, iti tathA kurvan, krIDAparvata upavizya pratIcIM vilokayan-- aye carama girizikharasya paJcaSayugAntaramavalambate tadidamambaramaNibimbam / tataH kila tricaturadalavarjaM mIladambhojaSaNDaM taruSu taraNibhAsastaptacAmIkarAbhAH / upari ca nijanIDAnyuddhamantaH zakuntAH sphuTamacirabhavitrIM sUcayatyadya sandhyAm // tatkimidAnImapyupahRtapriyavacanaH priyavayasyo na samAyAtaH / pravizya vidUSakaH - savvassavi jaNassa avajjaNijjo pakidiguNo, jeNa mae chuhApisAsiA parikkhohiajaThareNa tadA paccaggakaNNaAtArisatikkhakaDakkhavAurAvalayehiM bhamantaM vaassaM vi mahArAaM jaNo via jaNamuvakkhiya Niakajja evva pavahidamAsI // atra mahArAja mukhavacanena prathamaM lakSyabhUtAyA nAyikA kathAyAH paJcaggakaNNetyAdivAkyena punarvya ktIkaraNAtpratimukhasandhirayam // ( chA) azrutapUrvakathAprasaGgenAgaNitA tivAhitasara NidairdhyAbhyAmAvAbhyAM marakatasara: pUrvottareNa vilasatkIDAparvataH adUrIkRtaH / (chA ) yathA svAmipAdA AjJApayanti / (chA) sarvasyApi janasyAvarjanIyaH prakRtiguNaH yena mayA kSutpizAcikAparikSobhitajaThareNa tadA pratyagrakanyakAtAdazatIkSNakaTAkSavAgurAvalyairbhramantaM vayasyamapi mahArAjaM janaiva janamupekSya nijakArya eva pravartitamAsIt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.6] naattkprkrnnm| 107 'lakSyAlakSyasya bIjasya vyaktiH pratimukhaM matam / ' (kiJcidgatvA udaraM parimRjya)dihiyA NivvahiNiakajam / adopara piyavayassaM annnnesNmi| (parikrAmansAnusmaraNam ) sabvajaNassa vi mahArAjasevaNaM NAma kovi mahaddho alaGkarotti sacco evva loavAdo // sAnanda saMskRtamAzritya dhanikajanagRhe'ntanartitasvairavRttiH zizurapi ca samastaisstUyate namyate ca iti sati dharaNIzasyAntaraGgo ya Aste prabhavati bhuvi ko vA prAbhavaM tasya vaktum // ata eva kila yAvadagrahArakoNamavizaM tAvadeva vedyu(bhItyo ? )tthAya prAJjali prANamanmAM __ kecitkecit svsvgehaanynaissuH| ke'pi svArthAnkarNayorAlapanme tAmbUlAyaizcopacArAnatanvan // tadANiM evva [mahAraa] savihachidaM meM sodUNa aMhmamahArAajanakavIraviharaiavIrarAasamuddaNAmAggahAraviA kAvvaM maha vuttaassa imiNo maujIguNAbandhaNaM kaNNA sA pariNiMjae maha maye ko taDAo nnvo| saGkappo guruhiM hi jo viraio kADhuM vi jaNaM ti meM sambhA kevi vivehiUNa vivihaM kajaM kahantA Nijam // tattANaM ahilasiAI sahiNo raNNo samaaM daMsia NivedahassaM / samaappayuttA khu viNatti Isipi kappalaAsadAyadi / ahavA / kahaM vA samaalAho / ahiNavakaNNiAsamustuattaNaparicattarajabAheratantassa vihunno|| (chA) diSTayA kathaJcit nivartitaM nijakAryam itaHparaM vayasyamanviSyAmi / (chA) sarvajanasyApi mahArAjasevanaM nAma ko'pi mahArtho'laMkAra iti satyameva lokavAdaH / (chA) tadAnImeva mahArAjasavidhasthitaM mAM zrutvA asmanmahArAjajanakavIravibhuracitavIrarAjasamudranAmA prahArasthitAH kartavyaM mama putrakasyAsya maujhIguNAbandhanam kanyA sA pariNIyate mama mayA kAryastaTAko navaH saGkalpo gurubhiyoM viracitaH kartuM ca yajJamiti mAM sabhyAH ke'pi viveSTaya vividha kArya kathayanto nijam // tatteSAmabhilaSitAni sakhyuH rAjJaH samayaM dRSTvA nivedayiSye / samayaprayuktA khalu vijJaptirISadapi kalpalatAzatAyate / mathavA / kathaM vA samayalAbhaH / mabhinavakanyakAsamutsukatvaparityaktarAjyabAhyatantrasyAsya vibhoH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 6 atra ahiNavetyanena pUrvadarzitasya punarvarNanAntareNa vyavahitArthasyAnusaraNAtparisarpo nAmAGgam 108 pUrvadRSTapadArthasya tvaGgaMbhedAdinA tataH / adRSTasya punaH kiJcitparisarpo hyanusmRtiH // hodu jaha taha vA, eso vayasso maM paDivAlaaMto ciThThaha / ( kiJcidgatvA svAGgAnipazyan saurabhAghrANamabhinIyoccairvilokya ) ede palimalamalimsuA mahuArA maM [ jAva] ahivahanti dAva uttarizreNa kidAvakuNThaNo vayassassa saAsaM // ( iti tathA kurvan avakuNThana mabhinIya ) jedumahArAo rAjA - ( avakuNThitAGgaM pazyan ) cakitaH kimAyAsi, zaGkate kiMnu devI navalalanAnayanavala nalulitaM mAm atra navalalanAnayanavalanetyAdinA nAyikAyA abhilASAnukUlo vyApArAtmA vilAso nAma pratimukhasandheraGgaM sUcyate / vilAsaH sUcyate prAjJairvyApAro ratisUcakaH / vidUSakaH -- mahuarehi addha aparADomhi / tA kudo muhA taralo hosi / rAjA - aye aparicitasamutkaNThAgandhasaraNirasi, zRNu / dvayorapyAlApo yadi bhavati zaGkAtaralatA vivikte'pyAvAse cakitacakitAlokanamapi / asImAsvAzaMsAsalilavidhivIcISu vihRtiH prasiddho'yaM panthA bhavati bhRzamuktaNThitavatAm // vidUNaM rAAkhu tumaM jeNa keNAvi pasaGgeNa pavantamukkaNThaM kaha NirohiNa bhavasi rAjA - ayamevAtyantadurvaho bharo yadrAjabhAve'pyutkaNThitatvaM nAma pazya / manasyanyAkrAnte'pyanudinamanekaiH paTimabhi jagadre pIThe sthitiraparihAryA nRpatibhiH / (chA ) bhavatu yathA tathA vA eSa vayasyo mAM pratipAlayan tiSThati / (chA ) ete parimalama limlucA madhukarA mAM yAvadabhivartante tAvaduttarIyeNa kRtAvakuNThano vayasyasakAzaM gamiSyAmi / (chA) jayatu mahArAjaH (chA) madhukarairatrAparAddho'smi tat kuto mahAtaralo bhavasi / (chA) nanu rAjA khalu tvaM yena kenApi vyAsaGgena pravardhamAnAmutkaNThAM kathaM niroddhuM na bhavasi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naattkprkrnnm| vilAsa. 6] 109 paraM zuddhAntebhyaH prakRtinipuNebhyaH praguNito muhurninhotavyo manasijavikAraH kathamapi // anena sabhApravezAntaHpuravAsayoraniSTatvenAratisUcanAdvidhutaM nAmAGgam ___aniSTavastunikSepAdaratividhutaM matam / iti / vidU-raJjidAraJjidappakidimaNDalassa raNorIhi khu esA kajjAsaNArohaNAbhAve vivihovasaggasamuggamasaMbhAvaNA NAma, tue uNa lIlayevva vasIkidatellokaviaalacchIadAe kidakAvveNa kahaM kahaM (taha?) ThAduM Na sakkham, jassa khu hodo saivAattIkidasiddhiNo rahuvaiNo via sumanto mantI NiuNo citttth| pekkha pahuttaNaM saivassa ( saharSa saMskRtamAzritya ) kacidvivavRndaivividhanayasiddhAntanipuNaiH ___ kcidduumiipaalairmitblsmbhaavitbhujaiH| vaNimbhiIpebhyaH samupahRtavittaizca kuhacit kacitkIrNa sainyairjayati satataM mantribhavanam / anteuraM tuNa tujjha chAyaM evva annuvhissdi| jado paramesarakivAseradasAvalaMbo amohasamuggamo khu kalilekulajaNidANaM maNaraho // atra kacidvivadityAdinA varNacatuSTayasaMharaNAdvarNasaMhAro nAmAGgam cAturvaNryopagamanaM varNasaMhAra ityapi / iti / paramezvarakRpetyAdinA arateH zamanAt zamo nAmAGgaM sUcyate / arateH zamanaM yattacchamamAhurmanISiNaH / iti / rAjA-tarhi vayasya prathamaM digjayalakSmIsaGgrahaNe tena mantriNeva mama / samprati karaNIye'sminbhavatA bhavitavyamapi sahAyena // vidU-eso sajojhi ANAdANeNa maM bahumaNNehi / (chA) raktArakaprakRtimaNDalasya rAjJo rItiH khalveSA kAryAsanArohaNAbhAve vividhopasargasamudgamasambhAvanA nAma, tvayA punIlayaiva vazIkRtatrailokyavijayalakSmIkatayA kRtakartavyena kathaM tathA sthAtuM na zakyam / yasya khatru bhavataH sacivAyattIkRtasiddheH raghupateriva sumatro matrI nipuNastiSThati / (chA ) pazya prabhutvaM sacivasya / (chA) antaHpuraM punastava chAyAmevAnuvartiSyati, yataH paramezvarakRpAsvairadazAvalambo'moghasamudramaH khalu kalule kulajanitAnAM mnorthH| (chA) eSa sajjo'smi / AjJAdAnena mAM bahumanyasva / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 naJjarAjayazobhUSaNam / anena iSTajanAnunayasUcanAtparyupAsanaM nAmAGgam / iSTasyAnunayo yaH syAtparyupAsanamIritam // ahavA - jANidevi atthe kiM ANAdANena jhaTidi taM itthiaM tuha " aGkAbharaNIkaria duveNaM vi tuhmANaM savvahA bhaI bhaNissaM / anena parihAsasUcanAnnarma nAmAGgam / 'parihAsapradhAnaM yadvacanaM narma tadviduH / ' iti rAjA - (saprasAdaM vilokayansAzaMsam ) / sA punaralaghunitambA snehavrIlArdhavikasitApAGgA / aGkaM prasAdayati ce dalamalamanyena vaibhavena mama // atra iti dvitrirvadati / saprasAdaM vilokayannityanena anurAgodghATakavacanena prItya tizayasUcanAnnarmudyutirnAmAGgam / anurAgodghATanotthA prItirnarmadyutirmatA / iti / vidU -kahaM micchAruvvataruNiM acchigoaraM via karIa kudo evaM ahiNaMdesi / [ vilAsa. 6 anena mithyApradarzanavyAjena hitAtmakAnandasya nirodhasUcanAnnirodho nAmAGgam / hitarogho nirodhaH syAcchadmanA yena kenacit / iti rAjA - are kathamanRtamizritamabhidhatse / zRNu - gurvI nitambajaghane nibiDA kucayozca nayanayorvipulA / atyAyatA ca veNyAmavalagne bhavatu sA tu mithyaiva // vidU - jaya paramatthA taha taye aNadimuttabAlabAhAe hodagvam aNNaha uNa aakkantaloharehA via daMsaNeNevva mahuradaMsaNaM tumaM kahaM No uvasaraha ( chA) athavA jJAte'pyarthe kimAjJAdAnena jhaTiti tAM striyaM tavAGkAbharaNIkRtya dvayoryuvayoH sarvadA bhadraM bhaNiSyAmi / (chA ) kathaM mithyArUpataruNImakSigocarAmiva kRtvA kuta evamabhinandasi / (chA ) yadi paramArthA tadA tayA'natimuktabAlabhAvayA bhavitavyam / anyathA punarayaskAntaloharekheva darzanenaiva madhuradarzanaM tvAM kathaM nopasarati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| 111 rAjA-satyamAha bhavAnanatimukta eva bAlabhAvastasyAH / tathAhi / kAntiH kA'pi padaM dadAti mRduleSvaGgeSu lolabhruva. stasyAH kiM ca gatAgataizca zanakairabhyasyate mandatA / dhatte netrayugaM ca dugdhadhavalAM kAzcitprasAdazriyaM tanmanye spRzati priyA mama manassaMjIvanaM yauvanam // atra rAjavidUSakoktibhiH kAntAnurAgaprakAzanAt pragamo nAmAGgam / rAgaprakAzaH pragama uttarottarabhASaNaiH // iti // vidU-avi diTho tue maMjiThArAasariso tassA aNurAo / jado 'mama manassaMjIvanaM yauvana'miti siddhakajo via kahehi / rAjA-dhika dhik tameva nanu kApuruSaM vadhUnAM ___ yastu svabhAvalasatAmapi vibhramANAm / svasmAdananyabhavatAmabhimanyamAno muhyanmudaM vahati mUDhajanAgragaNyaH // atra kAntAnurAgabhrameNa muditeSu mUDheSu naiSTuryaprakAzanAdvajaM nAmAGgam / vajraM taditi vijJeyaM yattu niSThurabhASaNam / vidU-tai tAe iDiAe sakkhA lacchIe ruvvantareNa hodavvam / aNNahA uNa siviNaammi asAhAraNIsu taruNIsu vi mAnasIsu vimuhassa de raNNo kahaM serANubandho tAI aNurAo have / atra lakSmyA rUpAntaraparigrahaNameva rAjAnurAgaheturiti sUcanAdupanyAso nAmAGgam / upanyAso'nurAgasyahetuprakaTanaM vacaH iti / rAjA-sthAne tava vacanam / tathA hi saubhrAnaM suravIrudhAM kathayati vyaktaM svadorvikramaiH ___ sAgabhyaM prakaTIkaroti hi galollAsena kamborapi / saundaryaM ca mukhazriyA vizadayatyApUrNacandrasyaya nUnaM sA ramaNI vizuddhayazaso ratnAkarasyAtmajA (chA ) api dRSTastvayA maniSTArAgasadRzastasyAanurAgaH / yato mama manassacIvanaM yauvanamiti siddhakArya iva kthysi| (chA ) tadA tayA striyA sAkSAlakSmyArUpAntareNa bhavitavyam / anyathA punaH svapne'pi asAdhAraNISvapi mAnuSISu vimukhasya te rAjJaH kathaM svairAnubandhastasyAmanurAgo bhavet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 6 vidU-jaha sA raaNAarakaNNaA taDU purusuttameNa tue evva parikkhi ahareNa vi imA suhAsodarattaNaM paaDeditti jANivvA bhavissadi / hodu kahiM diDapunvA kahaM vA aNurAaciNNAI / rAjA-yadi kutUhalamanukrameNa zrUyatAm api smarasi sakhe mRgayAM pryttissyaami| vidU-Ama jadAkhu mae kettiapadAiM tumaM evva anusaranteNa majjhe maggaM sAvadakolAhalaM suNia vevanteNa kiMvi selakandaraM pavisia tujjha AamaNaperantaM abhayuppAdaamamiamiccAaM AvaThThanteNa ThiamAsI / rAjA-tato mRgayAnivRtto dUravikIrNaparijanaH kakugiriparisara eva kamapi saraHprAntamatizrAntatayA yAvaddhyavasAyaM(vasaM ?)tAvadeva / mAtrA dattaM stanyamapyardhapItaM __ mutkA dUraM saMbhramastabdhakarNAH / punIbhUya pronnamatkaNThanAlAH prAnte ceru ke'pi sAraGgazAbAH / / vidU-tA savihe evva ekAe kantAA(e?) uvakkandasaGgIdAe hodavvaM / Ajammasiddho accAdaro khu gIdisu miANaM / rAjA-tAnahamapyanvasaram / te ca bhagavatIbhavanaparyantasaJcAramahinetva kadA'pyaparicitazaGkAvAsatamogandhA dhanuSmatA mayA'nusRtAapyabhinnagata yastadgirerapityakAmadhiruhya gaurIgRhaprAGgaNagatasuvarNAjinItaTamandAravATikAmUlamadhyatiSThan / vidu-tue vi taha evva kidaM tado tdo| rAjA-svarNAmbikAmambarakuntalasya gaGgAdharasyAGkamahAratnam / (chA ) yadi sA ratnAkarakanyakA tadA puruSottamena tvayaiva parIkSya adhareNApyeSA sudhAsodaratvaM prakaTayatIti jJeyA bhaviSyati / bhavatu kutra dRSTapUrvA sA kathamanurAgacihnAni / + atra paryaTiSyamIti bhUtArthoM luTprayogaH smRdhAtuyogaprayuktaH abhijJAsUcakaH / (chA ) Am yadA khalu mayA kiyatpadAni tvAmevAnusaratA madhye mArga zvApadakolAhalaM zrutvA kamapi zaila kandaraM pravizya vepamAnena tavAgamanaparyantaM abhayotpAdakamamRta mRtyuJjayamAvartayatA sthitamAsIt / .. (chA ) tatsavidha eva ekayA kAntayA upakrAntasaGgItayA bhavitavyam / Ajanmasiddho'tyAdaraH khalu gItiSu mRgANAm / (chA) tvayA'pi tathaiva kRtaM tatastataH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / gaurI praNantuM priyabhASiNIbhiH sakhIbhirAyAdatha kA'pi kAntA // vidu-tae evva de jIviAe hodavvaM / rAjA-svanetralIlApunaruktamIne sA tatra tasminsarasi prasanne / lAtA'nuliptA ca vibhUSitA drA gAmajayanmAmapi mohasindhau // vidu-hodu sA evva NiakuakumbhapariggAhaNeNa tArisasindhuNo uttaaryissdi| rAjA-gaurIsamakSamatha vAdayituM vipaJcI hastena maJjularaNanmaNikaGkaNena / aGguSThatarjaniyugena vimRjya tantrI bvAsphAlya sA nakhamukhena parIkSate sma // vidU-dA(thA?)Ne khu ime vaiNiANaM sNpdaao| rAjA-tatazca sA parisaravartinIbhirmayi vismayavikIrNanetrotpalAbhiH sakhIbhirayi priyasakhi vicitraM te rAgakauzalam, yaditaH tvadrAgasamAkRSTahRdayaH kuraGganikaro'yaM bhavatparisaraM na muJcati, pazyeti, sasmitavyAja darzitaM mAmatilaDDitAmRtataraGgairapAGgairabhiSiktavatI / vi-taha tue bahANando vi ayarIkido have / rAjA-sakhe nanu tathaiva kathayiSyAmi / lipye tadAnu kapUrairlio nu jaladodaraiH sicye nu caMdrikAsArairityamanyata me manaH vidU-vaassa vimmaasambhamasamAiNNaearANaM ullasantabhUNacaNappauNiANaM tihuvaNIjuvahiaacaTThihAaNavAraNabandhaNanIlamaNisiGkhaANaM tibhAavikkhaNANaM pahAvo eso| (chA) tayaiva te jIvikayA bhavitavyam / ( chA) bhavatu saiva nijakucakumbhaparigrAhaNena tAdRzasindhoruttArayiSyati / (chA ) sthAne khalvayaM vaiNikAnAM saMpradAyaH / (chA ) tarhi tvayA brahmAnando'pyadharIkRto bhavet / (chA) vayasya vismayasaMbhramasamAkIrNakekarANAmullasadbhUnartanapraguNitAnAM tribhuvanayuvahRdayaSASThihAyanavAraNabandhamanIlamaNizRGgalAnAM tribhAgavIkSaNAnAM prabhAva eSaH / 05 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 rAjA-tatazca kAnapi kSaNAnamandAnandadAyinastatraiva vilAsavilokanaireva saMbhAvayantI janamimatrAntareNa tAvadambikAmadhyAhnasevAvasaramauhUrtikamAGgalyamRdaGgamAkaye sakhIbhiH saha kathaJcidutthAya vivalitakandharaM mandamandavinyAsamRdutaraziJAnamaNimaJjIraM jaganmAturAlayaparisaramadhigatavatI / gamanasamaye'pi taralAkSI mayyeva kacidalitakandharaM kacidudItamandasmitaM kacittaralitatrapaM kacidupAnamadbhUlatam / kacicca. janitasmaraM kacana pakSamapAtAlasaM pratikSaNavilakSaNaM vikirati sma sA vIkSaNam // anena candrakalAyAH savizeSAnurAgaprakAzanAt puSpaM nAmAGgam / savizeSo'nurAgasya prakAzaH puSpamIritam / ityetAnitrayoda zAGgAni // vi0-avi sahIhiM vi jANidaM tassA hiaaN| rAjA-tatpunarAkarNyatAm / tatazca samudalasannatyantalalitAni sakhInAM parihasitabhASitAni / vidU-kiMti rAjA-ayi sakhi satvaramambikAmArAdhya nivartamAnA punaracirAdeva tava kucakuDmalAzleSadohalabhAgadheyena sumanoharSAdramamAzAsAnasya parisaravartinaH kuravakapAdapasya manorathamabhipUrayeti / vidu-kiM kahidaM taha taae| rAjA-AkUtamAtmanihitaM sphuTamAlapantI rAlIrapAstaparuSA pritrjyntii| AnandavardhitatanuH zlathanIvibandhA lIlAmbujena mRdulaM samatADayacca // vidu-aho savvappayAramahuro so khu lalaNANaM vobndho| rAjA--(sAzaGkam ) ardhArghavyaJjitAnaGgalIlADolAyitatrapam / vayo nu bhoktuM(ktu:1)tanvaGgayAH kiJci(de ?)vendravaibhava:(vam ?) // (chA ) api sakhIbhirapi jJAtaM tasyA hRdayam / (chA) kimiti| (chA) kiM kathitaM tadA tyaa| (chA ) aho sarvaprakAramadhuraH khalu lalanAnAM vayovandhaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam / bidU-taMvi tumaM sokUNa kassa bhavissadi / rAjA -- aye kRtaM kRtaM tyaktAnuvartanena / vidU -aNantaraM jANidaM ido bhavaM Aado / rAjA - athakim (saviSAdam ) tadAprabhRtyevamudramAmi / draSTuM na kA'pi cakSuH prasajati lagato naiva kutrApi karNau vAcAmAkarNanAya truTati ca hRdayaM ko'pi tApAtirekaH / aGgAnyaGgAratItraistapati ca vizikhairdAruNaH paJcavANa 115 statkenAzvAsayiSye kathamatanurujaH pAramAlokayiSye // vi0- keNa AsasaNijjo bhavissasi, ido ekkaM NisaM adivAhehi / subro ahaM mavjhaNNantarAdo puDamaM evva de icchiasiddhiM jhatti saMpAdayihassaM // anena prAptAnukUlavyApArakathanAdarddhAvasthA sUcitA / tadevaM binduprayatnayoH sambandhaH sAGgaH pratimukhasandhiH / 'prayatnastu phalAprAptau vyApAro'titvarAnvitaH / ' iti rAjA - aye kSaNamapi nissahamadanAvegasya mama kathamekarajanyativAhanaM nAma / vi0 - hodu dhIrataNaM / ( pratIcIM nirdizan ) pekkha dANiM / atthAalasiharaGkaNamolambai bhaavaM bhANumanto / nepathye vaitAlikAH / sukhAya devasya bhavatu sandhyAsamayaH / adya himIlantyamburuhANi mandamarutaH kecidvalante'bhitaH kiJcidvarti (?) takairavA mRgadRzAmuddAma roSApahAH / rAjante ca gRhe gRhe prakaTitAlokAH pradIpA vibhoH kandarpasya samantataH prasRmarA yadvatpratApAGkurAH // rAjA - (AkarNayannagratazcakravAkaM vilokya sakaruNam ) ahamiva cakayuvaiSa praguNita nirvyAjarAgabharitAyAm / yoSiti tirohitAyAM bhrAmyati muhyatyudIkSate ca dizaH // (chA ) bhavatu dhairyam, pazyedAnI mastAcalazikharAGkaNamavalambate bhagavAn bhAnumAn / (chA ) tadapi tvAM muktvA kasya bhaviSyati / ( chA) anantaraM jJAtamito bhavAnAgataH / ( chA) kenAzvAsanIyo bhaviSyasi, ita ekAM nizAmativAhaya zvo'haM madhyAdAntarAdeva prathamaM te iSTasiddhiM jhaTiti saMpAdayiSye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakharAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 6 bi0 - hodu tassa tuha vi maNarahapUraNasamao airAdo bhavissadi / dArNi saMvandituM ambhantaraM pavisaMho / rAjA - tatheti (niSkrAntAH sarve ) iti candrakalAkalyANe dvitIyo'GkaH atha tRtIyo'GkaH / tataH pravizati candrakalAyAH sakhI / ayaMpravezakaH / tallakSaNaM cAgre vakSyati / 116 sakhI - aMhahe bhaTTidAriAe caMdrakalAe pavesaNatthaM perantapamadvaNamajjhagaaM NomAliAgharaM sajjIkarehitti ujjANapAliaM vasantaseNaM kahidu pesidA kudo maJjarI ciraadi ( kiJcidgatvA ) ido esA bhaTTidAriAbhavaNa tANaM kelisuasAriAmorANaM paDisAampansaM vasANulevaNaphala vitaraNalIlAlAvasikkhaNaNacaNAhiAraNijuttA vibhakkhaNA ciThThA / jAva NaM maJjarIM ANedu Niojemi ( iti parikrAmati ) kahaM esA madgahIdA via aDamIliloaNA pade pade khalantasiMjiamaJjIramaMjula caraNaviNNAsaM IsIsagalantAjANiakuakoraaJciakaJcaNacelaJcalaM ciThThaha / tA NaM paccA gadua viNodemi / ( iti pazcAdgatvA tadveNikAkarSaNamabhinayati ) tataH pravizati saMkhyA''kRSyamANaveNikA vicakSaNA ardhanimIlitAkSI / re maUrApasada Nakhu esA kAlabhuaGgI / kiM uNa maha veNIA / tA kisaNaM Aarasasi ( ityutsvamAyate / ) atra - bhartRdArikAyAH pravezanArthaM paryantapramadavanetyanena rAjJA pUrvAGke (chA ) tasya tavApi manorathaparipUraNasamaya acirAdeva bhaviSyati / idAnIM punaH sandhyAM vanditumabhyantaraM pravizAvaH / (= chA) aho bhartRdArikAyAJcandrakalAyAH pravezanArtha paryantapramadavanamadhyagataM navamAlikAgRhaM sajjIkurvati vasantasenAmudyAnapAlikAM kathayituM preSitA mArI kutazciyati / ita eSA bhartRdArikAbhavana vardhamAnAnAM kelIzukazArikAmayUrAdInAM pratisAyaMpratyUSaM vacAnulepanaphalAdivitaraNalIlA lApazikSaNanartanAdhikAraniyuktA vicakSaNA tiSThati / * yAvadenAM tAmAnetuM niyojayAmi / kathaM madagRhItevArdhamIlallocanA pade pade skhalacchinAnamaJjarI caraNavinyAsaM IdISadgati kucakorakAzcitakAJcanacelAJcalaM tiSThati / tadenAM pazcAdgatvA vinodayAmi / (chA) re mayUrApasada na khalveSA kAlabhujaGgI / kiM punarmama veNikA / tasmAtkasmAdenAmAkarSasi / 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / darzitasya tatraiva sajhaM vaMdidumityAdi vidUSakavAkyena vyavahitasya nAyikAkathArUpavastunaH sakhyuktivyAjenAnveSaNAt garbhasandhirayam / "garbhastu dRSTanaSTasya bIjasyAnveSaNaM muhuH| bAdazAGgaH patAkA syAnna vA prAsestu sambhavaH // ' majuvacanA--jassa jaNassa jassi ahio pariaoso evva taM savvahA Na mucehi jado NirantarasaJjAdamorapariaA aNuruvvaM ebva kahehi / hodu NaM apphAlia bohissNmi| anena tattvArthasya sUcanAnmArgo nAma garbhasandheraGgam / tattvArthakathanaM yatsyAtkavibhirmArga IritaH / (iti tAM samyak aGgaizcalayati) vicakSaNA--(sasambhramamubudhya ) kahaM mamuvaaNA / maJju-ayi majaNNappAe vi divahe kahaM mahattiyA NihAe Na muJcasi vicakSaNA-(sanirvedam ) sahi paratantattaNaM khu suhalesammi virujjhai / ado hio ahiNivvaTi kelIsuAdivAvAraM bhaTThidAriAe Nivedevu Agadua samaAlAheNa visajiaNiI paDivAlaandIe maha simasimAidesu acisu paccUsapisuNo oiNNo evva puvadisAmuhapaNDubhAvo / tado suvo karaNijnaM karia NioajuaM vi bhaTThidAriAe Nivedia seraM ghare suvAvaM karissaM (iti kizcidgacchati) maJju-ai dANivi gasamaalAho kudo gmisssi| vica-aha majuvaaNe hiaeNa maha ahiNNA khu tumaM / tA kahehi (chA ) yasya janasya yasminnadhikaH paricayaH sa eva taM sarvathA na muJcati / yato nirantarasaJjAtamayUraparicayA'nurUpameva kathayati / bhavatvenAmAsphAlya bodhayiSyAmIti / (chA ) kayaM mnjuvcnaa| (chA) ayi madhyAhnaprAye'pi divase kathaM mahatyA nidrayA na mucyase / (chA ) sakhi paratatratvaM khalu sukhaleze'pi viruddhayati / ato hyaH adhinirvartitaM kelIzukAdivyApAraM bhartRdAri kAyai nivedayitumAgatya samayAlAbhena visRSTanidraM pratihAra eva pratipAlayantyA mama simasImAyitayorakSNoH pratyUSapizuno'vatIrNa eva pUrvadiGmukhapANDubhAvaH / tataH zvaH karaNIyaM kRtvA niyogayugamapi bhartRdArikAyai nivedya svaira gRhesvApaM krissye| (chA) ayi idAnImapi na samayalAbhaH kuto gamiSyasi / (chA) ayi madhuvacane hRdayena mamAbhinnA khalu tvaM tat kathaya yA punaH pratyahamardharAtraparyantaM lIlAzukAdimyApAreNaiva mayA saha viharati / tasyA eva bhartRdArikAyA darzanamapi kathamabhyarthanIyamAsIt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa.6 jA yA paJjahaM adhyarattaperantaM lIlAsuAdivAvAreNa mae saha viharei / tAsi bhahidAriAe enva dasaNaM vi kahaM patthaNijaM aasii| maJja-(vihasya) ayi muddhe kiMzci vi aviaariyghrabhyntrkjrhssaasi| vica-(sakopam ) kathaM muddhani / viArido evva savvavutaMtoambhantarAdro vasandaseNaM uvagadAe maJjarie muhAdo, kiM uNa anteurarahassaM jANidaM vi govaNija suhaM ti muddhantaNaM ahiNemi / maJju-tai pariNAdasaalauttantAe tu ha puNaruttaM evva mae kahaNilaM / vicakSaNA tahavi bhaTTidAriAsuhavuttanto sadaso suNido vi koduaM karedi / kahehi daav| maJjuvacanA-kahemi, Na khu eDa aNNo jaNo, jassa muheNa viaDiaM bhave rhssN| . anena zaGkAsUcanAt saMbhramo nAmAGgaM sUcyate / zaGkAtrAsau ca sNbhrmH| iti / . vicakSaNA-Na khu eddha lIlae evva rahassacoraaM pekkhAharaM NAma sunia annnno| maJju ado evva NaM savvahA hatthe karehitti tuha vi ambhantarappavesaNaM sA tavassiNI nnaannumnnnne||| vicakSaNA-talihi NaM bhaTiNIe candasAlAsiaralambie paJjare karissaM / (iti tathA kRtvA) ido paraM kahehi / maju-ki upkmi| (chA) mayi mugdhe kiJcidapyavicAritagRhAbhyantarakAryarahasyAsi / (chA ) kathaM mugdhA'smi vicArita eva sarvavRttAntobhyantarAdvasantasenAmupagatAyA macaryA mukhAt kiM punarantaHpurarahasyaM jJAtamapi gopyamAnaM zubhamiti mugdhtvmbhinyaami| . (chA) tadA parijJAtasakalavRttAntAyAH tava punarutameva mayA kathanIyam / (chA) tathA'pi bhartRdArikAzubhavRttAntaH zatazaH zruto'pi kautukaM karoti kathaya tAvat / (chA) kathayAmi nakhalvatrAnyo jano yasya mukhena vighaTitaM bhavedrahasyam / (chA) na khalvatra lIlayaiva rahasyacoraM prekSyAdharaM nAma zukaM vrjyitvaa'nyH| (chA) ata evainaM sarvadA haste karoSIti tavAbhyantarapravezanaM sA tapasvinI nAnumanyate / (chA ) tayenaM bhahinyAzcandrazAlAzikharAvalambite pakSare kariSyAmi / itaHparaM kathaya / (chA) kimupaany| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / ra vicakSaNA-jadA khu muhuradaMsaNassa kaluleulakalasajalahipuNNacandassa gaJjamahIvaiNo dasagajaNidaukaNThAe suvaNNaMbiaM sevia gharaaM gadAe tissA kaNaM Ae anteuraM devIpamuasaalasaMmado evva pekvaNaavuddhavahuveseNa tassa jaNassa antaraGgo tue pavesio, ado Arahia / anena devIpramukheSu vaJcanAsUcanAdadhibalaM nAmAGgam / budhairadhibalaM proktaM kapaTenAbhivaJcanam / / maJja-tado kazcikAlaM koraidakadambaviDambaakavolabimbaM suNantIe tissA samakkhaevva kajasiddhiM NiddhAria puNo visjio| vica-paaDidaM maJjuvaaNattaNaM hodu kahaM kajasiddhi / maJja-sumerasi taM kuravaarukkhaM / vicakSaNA-Ama jassa khu dohalakaraNanioamiseNa tassa gaJjamahIva. iNo maNarahapUraNaM bhahidAriaM uddisia patthidaM aasii| maJju-dANivi taM evva dohalaM misIkaria duveNaM caMdakalAgaMjamahIva iNaM aNNoNNAhilasio dasaNamahUsavo kaarjisditti| anena dohadaM vyAja eveti kathanAdabhUtAharaNaM nAmAGgam / abhUtAharaNaM tatsyAdvAkyaM yatkapaTAzrayam / vica-kuravaasamIvaDiANaM vi tANaM tilaarukkhANaM mumaNaviAsopAo kiM Na rido| maJja-so uNa pekkhaNamettasulahoM atthAdo evva bhavissadi / (chA ) yadA khalu madhuradarzanasya kalulekulakalazajaladhipUrNacandrasya naJjamahIpaterdarzanajanitotkaNThAyAH svarNAmbikAM sevitvA gRhaM gatAyAstasyAH kanyakAyA antaHpuraM devIpramukhasakalasaMmata eva prekSaNakavRddhavadhUveSeNa tasya janasyAntaranastvayA pravezitaH, tata aarbhy| (chA ) tataH kaJcitkAlaM korakitakadambaviDambakakapolabimba zRNvatyAstasyAH samakSameva kAryasiddhinirdhAya punarvisaSTaH / (chA ) prakaTitaM manjuvacanatvaM, bhavatu, kathaM kAryasiddhiH / (chA) smarasi taM kuravaka vRkSam / (chA) yasya khalu dohadakAraNaniyoMgamiSeNa tasya naJjamahIpatermanorathapUraNaM bhartRdArikAmuddizya prArthitamAsIt / (chA) idAnImapi tameva dohalaM miSIkRtya dvayoreva candrakalAnakSamahIpatyordarzanamahotsavaH kArayiSyate iti / (chA ) kuravakasamIpasthitAnAmapi teSAM tilakavRkSANAM sumanovikAsopAyaH kiM na rcitH| (chA) sa punaH prekSaNamAtrasulabha arthAdeva bhaviSyati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 __ atra majuvacanAmaJjarIvAkyayorarthazattyA tulyasaMvidhAnamahinnA keSA. nidrAjasamIpavartinAM rAjJAM nayanavikAsamAtraM nAyakasya tu phalamiti kAcana bhavitrI svayaMvarakathA patAkAsthAnakarItyA sUcyate / sA'pi phalaparyantavyAseH ptaakaa| patAkAsthAnakaM tulyasaMvidhAnavizeSaNam / 'pratipAyakathAGgaM syAtpatAkA vyApinI kathA // ' vica-hodu api tANaM dasaNamattaM Adu aNNaM / maJju-passaNassa vi uvAo rhdo| vica-(sautsukyaM) avi sA jANAdi / maJju-Nahi Nahi, maJjarIcUDAkaNNaANaM mama a hiaagado atyo evva eso| vica-kahaM vi| muju-(karNe) evaM bia / (iti kathayati) vica-sucindidaM taha ettiaM velaM so gaMjamahArAo savayasso miaAvihAramiseNa tahiM Aado bhve| mnyj-ahii| -: vicatalihi bhaTidAriaM kahaM Na tuvaresi / maju-esammi, hodi vi maJjari jhatti ANedu / (chA) api tayordarzanamAtraM utAnyat / (chA) sparzanasyApyupAyo racitaH / (chA ) api sA jaanaati| (chA ) maJcarIcUDAkarNayormamaca hRdayagato'rtha evaipyaH / (chA) kathamiva / (chA) evamiva / (chA) sucintitam / .(chA.) tahi etAvatI velAM naJjamahIpatiH savayasyo mRgayAvihAramiSeNa tatrAgato bhavet / (chA) akim / (chA) tarhi bhartRdArikAM kayaM na tvarayasi / (chA ) eSA'smi / bhavatyapi mArI jhaTityAnayatu / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam vica - (parikramya) ai maJjarI vi ido saccaraM Aaccai tA NijoantaraM mahaM desu / atra saJcintyamAnasya maJjaryAgamanarUpArthasya prAptikathanAt kramo nAmAGgam / 121 kramaH saJcintyamAnArthaprAptirityabhidhIyate / majju-talihi ido NomAliAgharaAhimuhagadaM kundaladAmaMdaaM kaJcaNavidANAdihiM sajjIkaria turIaM Aaccha ahaM vibhaTTidAriaM paJcApaissaM / vica - taha ( iti ubhe niSkrAnte ) pravezakaH / 'vRttavartiSyamANAnAM kathAMzAnAM nivartakaH / pravezakastu vijJeyo nIcapAtraprayojitaH // tataH pravizati yathAnirdiSTo rAjA / rAjA - sakhe yathA kathaJcidambujAkSyAstasyAH sandarzanameva vA saMpAdayeti manniyogasya saMpAditaprAyaM sAphalyamiti bhavatpratibhAmabhinandAmi (parikramya ) AH kathamacireNa / kAntAnurAgapizunairvacanaistvadIyaiH prAso'hamAtta kutukastamimaM pradezam / yasminbhaviSyati mama priyayA kucAbhyAmAsaGgitaH kuravako navakorakazrIH || vidU - vaassa Na kevalaM cindido uvAo dassaNassa, jassiM laDe joNAra samajaNaM vi aNAdaraNijaM bhave / tArisassa tissA karakamalaparasaNassavi / rAjA - sAdhu vayasya caturo'si / atra jyotsnArasetyAdinA prakRtakarakamalasparzanasya utkarSasUcanAdudAharaNaM nAmAGgam / (chA ) ayi maJjaryapi itaH satvaramAgacchati, tanniyogAntaraM mahyaM dehi / (chA ) tarhi navamAlikAgRhAbhimukhagataM kundalatAmaNDapaM kAJcanavitAnAdibhiH sajjIkRtya tvaritamAgaccha / ahamapi bhartRdArikAM prasthApayiSyAmi / ( chA) tathA / ( chA) vayasya na kevalaM cintita upAyo darzanasya, yasmin labdhe jyotsnArasamajjanamapyanAdaraNIyaM bhavet, tAdRzasya tasyAH karakamalasparzasyA'pi / 16 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa.6 prastutotkarSavacanamudAharaNamiSyate / niyukto'pyekArthe tadadhikamabhISTaM ghaTayate jano yaH sa zreSThazcaturacaturo yastu kathitam / vidhatte svAdhInaM sa kila caturo madhyamaguNo nayatyAzAsyAnyanniyatamadhamo yaH sa hi pazuH / / vidU-ido varaM imAe saha tumaM ekAaMmi ghaTaanto cayuratamattaNaM vi bahillo bhAraM via vahissaM / rAjA-tarhi idaM te pAritoSikam / (iti svakaNThAdekaM muktAhAramunmucya tatkaNThe kroti)| vidU-sAnandam ( AtmAnaM vilokya ) vaassa rajjalAhasamaye rahuvaidiNNeNa hAreNa haNUmantassa via hodA viiNNeNa NeNa hAreNa ahiaM so handi maha anggaai| rAjA-are alamAtmocitenApyaprakRtena parihAsitaprastAvena / ayamidAnIm / subhravaH sarasakalpavallikApallavAdapi manoharaH krH| spakSyatIti nanu mAM yadIritaM tatkadA nu bhaviteti zaGkate // anena zaGkAkathanAt rUpaM nAmAGgaM sUcyate 'rUpaM zaGkAkulaM vaca, iti / vidU-kudo AsaGkA, NaM aireNa / saMskRtamAzritya / aGke'dhiropya vanitAM namitAnanAM tA mullAsya sAntvavacanena kapolabimbe / vaktrArpaNena viralayya bhayaM ca lajjA svAdhInayiSyasi sakhe smararAjyalakSmIm // anena samAdhikathanAt saGgraho nAmAGgam samAdhikathanaM yattu saGgahaH sa udaahRtH| rAjA-ka ivAbhyupAyastasyA sparzanamahotsavAya / vidU-kiM dANiM pallavidehiM vaaNehiM / ( adUre nirdizan ) edaM bhUsidaM kundaladAgharaaM tumaM pAvia kiArUpeNa evva tuha paccuttaraissaM / (chA ) itaHparaM anayA saha tvAmekAhe ghaTayan caturatamatvamapi balIvardo bhAramiva vahiSyAmi / (chA) vayasya rAjyalAbhasamaye raghupativitIrNena hAreNa hanumata iva bhavatA vitIrNenAnena hAreNAdhikaM zobhante mamAGgAni / (chA ) kuta AzaGkA nanvacireNa / (chA ) ki midAnI pallavitairvacanaiH etat bhUSitaM kundalatAgRha tvAM prApayya kriyArUpeNai tava pratyuttarayiSye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naattkprkrnnm| 123 vilAsa.6] rAjA-(savitakaM svagatam / ) yabhUSaNaM trijagatAmapi sA natabhrU_ yaSitaM vadati cAyamimaM nikuJjam / yatsiddhavatkathayate ca samIhitaM tat prAyo mama priyatamA nivasedihaiva // atra liGgena gamakena tanivAsAnumAnAdanumAnaM nAmAGgam / arthasyAbhyUhanaM liGgamanumAnamudAhRtam / (prakAzaM) yadrocate bhavate (iti kundalatAgRhopasarpaNamabhinayati) vidUSakaH-vaassa idovaraM jaha mae Niujiae taha hovvaMti tumaM annunnemi| rAjA-vihasya-idamapyarthanIyam / avyAjamAtmahitasaGghaTanodyatasya sakhyustavApi vacanaM na kathaM zRNomi / pAtuM svahastamamRtaM nanu dIyate cet / __ ko vetaraM jagati pRcchati jAtatarSaH // vidU-talihi jayaraamaggagade iha evva taM sahio tuha aGgaparasaNassa ANaissadi rAjA-AkasmikaM mama sakhe ghaTate kathamadya bhAgadheyamidam / aprajJeyAnathavA jJAtuM ko nAma kAmadorvibhavAn / vidU-ado evva mAhaNadhaNuSI maha hatthe dAUNa pasUNamaAI sarasarAsaNAI hatthesu dhaaresu| rAjA-(AtmagataM) aye kautukapadamidam / (prakAzam) kutaH (nepathye kalakalaH) vidU-ido perantamaggeNa dohalAadAe kaNNaAe sasahIe bhavaNakalahaMsakaNThassarANusariaNourasiMjidaM edaM / tA eddhasukkhaNibaddhajavaNiantaraM (chA) vayasya itaHparaM mayA yathA niyujyase tathA bhavitavyamiti tvAmanunayAmi / (chA) tarhi nagaramArgapArzvagate ihaiva tAM sakhyastavAGgasparzAyAnayiSyanti / (chA ) ataevaite mArgaNadhanuSI mamahaste datvA prasunamaye zarazarAsane hastayordhAraya / (chA ) itaHparyantamArgeNa dohalAgatAyAH kanyakAyAH sasakhyA bhavanakalahaMsakaNThasvarAnusRtanUpurazibhitametat / tadatra sUkSmanibaddhayavanikAntaraM pravizya tAsAmAgamananirgamanaparyantaM kandarpapratimeva nizcalAGgastiSTha / ahaM punrito'psraami| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.24. njraajyshobhuussnnm| . [kliAsa.6 pavisia tANaM AgamaNaNiggamaperantaM kandappapaDimA viva NicalaGgo ciTTha ahaM uNa ido osarAmi (iti nikrAntaH) rAjA-( savimarza svagatam) AdarzanasparzanamambujAkSyAstasyA ratIzapratimeva kAmam / niSpandagAtro nivaseti sakhyA yaduktamAstatkathamAcarAmi // yadAyatadRzastasyA darzane smrvibhrmaaH| udyantaH prakRtArambhaM virundhIranna saMzayaH // tatsarvathaiva duHsAdhyAapi phalasAdhanAnyupAyAH sUcyante sakalajanena lIlayaiva / tatsampAdanasamaye tu yaH prayAso jAnIte tamanubhavapravINa ekaH // bhavatu yathA tathA vaa| vayasyakathitaM kartuM sannahyAmi kathaJcana / prayAsena vinA kasya ghaTate mahitaM sukham // (parito vilokya) kathamavatIrNa eva kuDamAruNAmbarAJcalAlakSyapayodharayA'pi sandhyayA / bhavatu yavanikAntaraM pravizAmi / (iti tathA sthitaH) (tataH pravizati sasakhIjanA candrakalA) candrakalA-halA maMjalie kettio antaro ahigamidaM aMhANaM / rAjA-(tAM vilokya) aye paribhrAnteva dRzyate padmanayanA tathA hipAdau dharmavilIDhapallavarucAvUrU sakampo kRzau madhyo manmanasopi kAtarataraHsrastAzva dorvibhrmaaH| nizvAsazcaladaMzukAntanipuNonneyaH stanaspandanAt mugdhasvedakaNaM mukhaM ca kathayatyAyAsameNIdRzaH // sakhyau-halA parasado pekkha / tuha NaaNasaraNilaggo eso| rAjA-nayanasaraNilagno vartate pArzvato'sA viti vacanamudItaM yatsakhibhyAM salIlam / vimRzati tadidaM mAmanyamAhosviditthaM ziva ziva hRdayaM me saMzaye magnamAste // (chA) sakhi kiyAnantaro'dhigantumasmAkam / (chA ) sakhi pArzvataH pazya, tava nayanasaraNi lama evaiSaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 6 ] nATakaprakaraNam / bhavatu jJAsyAmi / candra - ( sautsukyam kiJcidvimRzya ) kahiM kahiM so maha hiaa (isyasvagataM ) kahaM muddA vivasamhi / ( iti viramati ) rAjA - sarabhasavistRtakuzcitanayanavyAkhyAtamanasijAkUtA / ardhoditavacanasudhAkamanIyaM kimapi vihRtamabjadRzaH // majju - (apavArya) maJjarie avi diThTho imAe hiaavilAso / maJjarI - (apavArya) api kudo zUdaNA via vihidAsi / jaM uNa esA aNasuhaaraM NAhapaDichandaaM saaM evva lihidaM pekkhandI vihmaaviDAridapettaNIlovvala kantitaraGgakavaliasAmivilolakaNNoppalaM bIlAsiNehasajjhasakoduavevahusaMbhamamahuramuddhapaNA mArambhaNibaddhakhiNNakarakamalasaMpuDadhaDaNakaNakaNaMtakaMkaNaM abhbhuTThantI tue evva kettiavAre NirohidA NAsI / candra--(svagataM ) imAho maha cAvalaM kiM vicindaandi, ho | (prakAza) sahi kahi maha hiaappavantaguru arAhisaMgAe vi avanjaNijA Aro kuravao, kadA uNa dohado karaNijoti bhaTTiNIe Nideso / maJjuvaca - candodae evva / candrakalA - aMho IrisadasAI sovi bhavissai / rAjA - mamApyevamAttasAdhvasaM manaH 195 udyannasAbutpalamaunanidrAvidrAvaNAnAM nikaraiH karANAm / prAgeva kAmajvararUSitaM mAM doSAkaraH kinnu kariSyatIti // anena vipriyatvena zatrubhUtAcchandrAt bhayasUcanAdudvegonAmAGgaM sUcyate / zatrucorAdisambhUtaM bhayamudvega iSyate / ( chA ) kutra kutra sa mama sa hRdaya + kathaM mudhAvivazA'smi / (chA ) maJjarike api dRSTo'syA hRdayavilAsaH / ( chA) ayi kuto nUtaneva vismitA'si / yatpunarelA nayanasukharaM nAthapraticchandakaM svayameva likhitaM pazyantI vismayavistAritanetranIlotpala kAntitaraGgakabalitasAmi vilolaMkarNotpanaM trIlAsnehasAdhvasakautukaMvepathusaMbhramamadhuramugdhapraNAmArambhanibaddhasvinnakarakamalasaMpuTaghaTana kaNakaNAya mAnakaGkaNamabhyuttiSThantI tvayaiva kiyadvAraM niruddhA nAsIt / (chA ) ime mama cApalaM kimapi cintayataH / bhavatu sakhi kutra mama hRdaya pravardhamAna gurutarAbhiSaGgAyA apyavarjanIyAcAraH kuravakaH / kadA punardohadaH karaNIya iti bhaTTinyA nirdezaH / (chA) candrodaya eva / (chA ) aho IdRzadazAyAM so'pi bhaviSyati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 maJju-piajaNasaNNihikkhu de suhotteao bhavissadi tA kidaM sAmaseNa / rAjA-mamApyayameva kalpaH candrakalA-avi sacaM taM rAjA-udyadbhalaghunartanamudbhamitaikAGguli prasabham / harati mano mama sumukhI smarayantI kimapi vRttavRttAntam // sakhyau-aha kiM pucchesi| candrakalA-avi sacaM tuMha vaaNaM / so rAA tahiM Aamissaitti / rAjA-kimiti vahasi zaGkAM tanvi mayyutsuke'smin ___ api tava mRdugunannUpurAkarNanAya / ahamahamiha kuo kuJjaraprArthanIyaiH padakamalavilAsaiH prAntameohi kAnte // athavA'hamevAtmAnaM darzayiSye / yadvA'laM cApalena / sakhyau-halA aMhe aliaviNNattikAriNIo Naveti tua hiabhaM evva jaannaadi| candrakalA-tarihi caMdujeaperantaM kahiM bhavissaM / mnyjrii-e| sIalaNomAliAgharae / candrakalA taha [iti tAbhyAM saha tatropavizati ] rAjA-[vilokya ] adya hi andhayati timira nikara stribhuvanamabhito'pi citrmidmle| avatamasameva kutraM kAdRzaH kaantivaibhvenaasyaaH|| (chA) priyajanasanidhiH khalu te sukhettejako bhaviSyati / tat kRtaM sAdhvasena / (chA) mapi satyaM tat / (chA) ayi kiM pRcchasi / (ga) api satyaM yuSmadvacanam , rAjA tatrAgamiSyatIti / (chA) sakhi ! AvAmalIkavijJaptikAriNyau na veti tava hRdayameva jAnAti / (chA) tarhi candrodyoga (daya !) paryantaM kutra bhvissyaamH| (chA) matra zItalanavamAlikAgRhe / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vilAsa.] naattkprkrnnm| .127 sakhyau-halA jAva NiviDatimirabhediNo candakiraNakandalA punvadisaM alaMkaredi dAva aGgesu de dohalovajuttAI bhUsaNAI aamoaissNbh| candrakalA-jaM jaM vo ruccai taM taM kahaM Na karissai / (sakhyau alaGkurutaH) rAjA-tAM lokabhUSAmapi bhUSayantyAvAyasyataH kena mudhaiva sakhyau / yahA kathazcitsamayassa tAvAn kSiptavya ityeva tayoH prayatnaH // candrakalA-halA mama hiavi tuhe kisa maM AAseha / [iti santApamabhinayati ] rAjA-AH kaSTam / muktAhArAH prasphuTanti stanAgre karNottaMsaH zuSyati nysymaanH| lAkSArAgaH prAktano'pyAdramAste tanmanye syAdurvahaH kaamtaapH|| maJjarI-[ apavArya ] ayi maJjuvaaNe vatasya saMdAvassa uvasamovAo kiMNa ciNdido| maJjuvacanA-[apavArya] etaM evva dANiM patthAvedi [candrakalA prati] halA jAva dohalasamao dAva iha vaNaMkaNe adUre poraMgaNAhiM jahavihi paDichAviA kAvi kappapaDimA cida / sA uNa udakaM saja evva sUeitti jaNa. vAdo, taM sevia AaissaMha / candrakalA-ido uThemi / saraNiM daMsata / - [iti tathA karoti ] sakhyau-ido ido rAjA-kAzcIghoSaiH kAmajaitraprazasti vyAkurvadbhiH kIrNamaJjIranAdaiH / (chA) sakhi ! yAvanibiDatimiravibhedinaH candrakiraNakaMdalA: pUrvadizamalakurvanti tAvadaGgeSu te dohadopapayuktAni bhUSaNAni aamokssyaavH| (chA) yadyadvo rocate tattat kathaM na kariSyatha / (chA) sakhyau ! mama hRdayamapi yuvAM kasmAdAyAsayathaH / (chA) ayi majuvacane ! vardhamAnasya santApasyopazamopAyaH kiM na cintitaH / (chA) tamevedAnI prastAvayiSyAmi / (chA) sakhi / yAvaddohadasamayaH tAvadiha vanAGkaNe adUre paurAGganAbhiryathAvidhi pratiSThApitA kApi kandarpapratimA tiSThati / sA punarudarka sadya eva sUcayatIti janavAdaH / tAM sevitvA''gamiSyAmaH / (chA) ita uttiSThAmi / saraNiM darzayanAm / (chA) ita itH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 mandaM mandaM matsamIpaM vrajantI saiSA yoSA toSayatyantaraGgam // sakhyau-halA kuMdaladAgharaasukkhajavaNiaMtarapaDibiMbiaM pekkha caurasippivihikarakosalam / [saMskRtamAzritya] navendukAntapravibhaktagAtraH suzliSTavarNo dhRtarUparekhaH / surAGganAnAmapi mohanIyaH sa eva sAkSAdiha puSpadhanvA // candrakalA-[sakhyau pratyapavArya ] sa evva kIsa iha puppadhaNuho hodi / sakhyau-[smitaM kRtvA ] ayi saddacchaleNa vaMcidAsi / jahavihi caMdasilAhiM raiA paDimA iaM khu raaenn| kappiasohAruiro vidio paDibhAi sumadhaNubva puro|| kiM imiNA lolttnnenn| savvaM puddiibhvissdi|hodu |anbhntre padaM desu / [candrakalA tatheti yavanikAmupasarpati] rAjA-[svagatam ] yathA yathA prAntamupaiti kAntA jhalajjhalannUpuraraJjitAdhiH / tathA tathA kAcana mohamudrA vivarddhate cetasi kiM kromi|| AH sAtvikA api bhAvAH samutpadyante mamAGgeSu / [vimRzya] sAtvikeSu vikAreSu stambho'yaM prkRtocitH| anye vivardhamAnA me vikArAyaiva kevalam // [sakhyau yavanikAmapanayataH] candrakalA-sAnandaM sAzakaM ca vilokya svagatam ] kathameso so Na bhave / ahavA / alaM sNsenn| so evva / aNNahA uNa tassi evva aNurattAe maha mahAulappasUdAe kahaM sijandi agAI / ahavA bhamo / edaM vi Adu (chA) sakhi ! kuntalatAgRhasUkSmayavanikAntarapratibimbitaM pazya caturazilpividhikarakauzalam / (chA) sa eva kasmAdiha puSpadhanvA bhavati / (chA) ayi zabdacchalena vaJcitA'si / yathAvidhi candrazilAbhiH raciteyaM pratimA hi rAgeNa kalpitazobhAruciraH viditaH pratibhAti sumadhanuriva puraH / kimanena lolatvena / sarva sphuTIbhaviSyati / bhavatu / abhyantare padaM dehi / (chA) kathameSa sa na bhavet / athavA alaM saMzayena / sa eva / anyathA punastasminnevAnuraktAyA mama mahAkulaprastAyAH kathaM svidyatyahAni / athavA bhramaH / etadapi uta sarvatra sA bhAvanA vaa| sarvathA mama hRdayajIvitasya varaNAveva mama zaraNam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / 129 savassi sA bhAvaNA vA / savvahA maha hiaajIviassa jaNassa caraNAI evva maha srnnN| [iti nizcalaM vilokayati] rAjA-[svagatam ] prauDhakaitakadalacchavisphuradgaNDamaNDalanirantaroditaiH / svedabinduzakalairiyaM mayi prema sUcayati bhAvayatyapi // sakhyau-halA kiM ciMtesi / paNAmANaMtaraM evva bhAvaNijA khu devdaao| cndrklaa-thaa| [iti rAjJaH padAgre karAbhyAM spRzantI sAnandaM saMskRtamAzritya] lIlayaiva kusumaM dhanuH zarAn bibhrate bhuvnbhvykiirtye| kAmarUpakamanIyasampadA raJjitatrijagate namo'stu te // [iti praNamya nirnimeSaM vilokayati] [sAzaGkam ] sahio ! kahaM paDimAI sedaviMdusamuggamasaMbhAvaNA NAma / rAjA-svagatam ] AH kathaM dRSTo'smi / kathamidAnI gopanIyam / yadaham kalpatarupallavAdapi sarasena kareNa saralahRdayAyAH / spRSTo'haminducumbitacandropalacAturIM tiraskurve / / sakhyau [janAntikam ] kimuttaramimAi [prakAzam ] hodIe vaaNacaMdasaMdasaNeNa caMdakaMdappaDimA siMjaitti kiM ettha acceraM / kiN|nn kAvvaM devadAsamakkhaM pAaDazaMkA |taa viNappaM Nivedia Nivattehi / candrakalA-savidiasaalakajAe devadAe vi kiM sUaNijaM atthi| sakhyau tahavi AAraM karehi / (chA) sakhi ! kiM cintayasi / praNAmAnantarameva saMbhAvanIyAH khaluH devatAH / (chA) sakhyau kathaM pratimAyAM svedabindusamudgamasaMbhAvanA nAma / (chA) kimuttaramasyAH / (chA) bhavatyA vadanacandrasandarzanena pratimA svidyatIti kimatra Azcaryam / kiJca na karttavyA devatAsamakSa prAkRtazakA / tadvijJapti nivedya nivartasva / (chAM) svayaM viditasakalakAryAyA devatAyA api kiM sUcanIyamasti / (chA) tathA'pi AcAraM kuru / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [kliAsa.6 candrakalA [sagadgadaM sAnandam ]-bhaavaM maMmaharuva saalajaNamahide kaluleNivaikule tArisaNAmaheeNa kidAvadArotumaM evva maha maNarahasiddhi karehi sakhyau-halA vivaria kahehi kIrisanAmaheeNa / [candrakalA lajjayA mukhaM namayati ] rAjA-[ svagatam] sarvanAmapadenaiva smarayantyA mamAhvayam / cAturyasyAsya maulyAya na paryAptamidaM jagat // - [iti vivazo vismRtyAtmAnaM karAJcalAt katipayakusumAni cyAvayati] sakhyau [ svagatam ]-aho pamAdo pamAdo [satvaramupasRtya candrakalAyAzcelAJcalena tAni dhArayantyau prakAzam ] halA vadvehi diNNo evva pasAdo devdaae| [iti prasaMzataH ] candrakalA--mudidaM hi rAjA--[ svagatam ] prakrAntArdhavilokanaikaphalako yo yaH pramAdAnmayA prakAnto vikRtikramaH sarabhasaM taM taM samAkhilam / AzAsyAnyapi lIlayA ghaTayituM sannaddhayorenayoH prajJAkauzalavaibhavaM sakRdapi stotuM pragalbheta kaH // sakhyau-halA uThehi / samAAdo evva samao, bhavissai puNo vllhsNdsnnss| candrakalA-[ kizcinnirgatya punarvalitagrIvam ] sahio, kahaM paDima vihAya caraNau na prsrtH| sakhyau-halA kahehi / maaNassa tassa rapaNe koNu bhedo| (chA) bhagavan ! manmatharUpa ! sakalajanamahite kaLulenRpatikule tAdRzanAmadheyena kRtAvatArasvameva mama manorathasiddhiM kuru| (chA) sakhi vivRtya kathaya / kIdRzanAmadheyena / (chA) aho pramAdaH pramAdaH / (chA) sakhi / varddhasva / datta eva prasAdo devatayA / (chA) muditaa'smi| (chA) sakhi, uttiSTha / samAgata eva samayo bhaviSyati punarvallabhasandarzanasya / (chA) sakhi, kathaya / madanasya tasya rAjJaH ko nu bhedaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. ] nATakaprakaraNam / 131 candrakalA--kivi Na pekkhAmi / sakhyau-tArisabaMdhusaMdasaNaM ussuAvehi jaNahiaAI / [candrakalA punarvivRtya vivRtya rAjAnaM pazyantI sazakaiva bahiniHsarati] sakhyauhalA ido tilaarukkhavADiApaheNa gacchaMha / rAjA-[kuJjagRhAbahirnirgatya prAcImavalokya ] kathamuditabhUyiSTha eva bhagavAnoSadhIramaNaH / tathAhi prauDhadhvAntakarAlitAM trijagatImuDhelamudbhAsayan mudrAbaddhacakoracaJcupuTayozvAJcalyamullAsayan / sadyo vidravayana karaiH kumudinI sAkaM zazAGkopalaiH pAnthAnAM viSabindureSa purato rAkendurujjRmbhate // tat kenopAyena santApamapAkaromi / yadvA / kimanyat priyavadanendusadarzanamantareNa / tatraiva parisare samayaM pratipAlayiSye / [iti tathA karoti] sakhyau--halA pekkha ime pahaMmi Thie tilarukkhe| candrakalA--ido vi ketti rukkhA laMghaNijA / [iti prativRkSaM saJcarantI vilokayati] rAjA--kuvalayadalasnigdhApAGgatribhAgataraGgitaM vikirati tarau yasmin yasminniyaM lalanAmaNiH / taruNakalikAstasmin tasminnirantaramudgatA daghati surabhi bhRGgazreNIpadAhatakesarAH // sakhyau--halA, kuravao eso / AaraNijamassa karehi [candrakalA-vallabhaM manasA praNamya tarumAliGgati] rAjA-yAvadvAhumRNAlayugmamabalA maJjukkaNaskaGkaNaM nistAryavyapavRttahAratilakaM pravyaktaromAvalim / rekhAlakSyavalitrayaM ca tamimaM satrAsamAliGgati skandhodrIvitakorakaH kuravakastAvat samAlakSyate // (chA) kimapi na pshyaami| (chA) tAdRzabandhusandarzanaM utsukayati janahRdayAni / (chA) sakhi, itastilakavRkSavATikApathena gacchAmaH / (chA) sakhi, pazyemAn pathi sthitAMstilakavRkSAn / (chA) ito'pi kiyadakSA laGghanIyAH / (chA) sakhi / kuravaka eSaH / AcaraNIyamasya kuru / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 [ savismayam ] AH kimetat / kuravakaM rakkamramadhuvrataM sthapuTitasphuTakorakajAlakam / pRthukucA parirabhya nivartate sarabhasaM naTadAyataveNikA // candrakalA-[sahasA nivRtya] halA kiM karemi / kassa Na viNNavemmi / rAjA-priye nanveSa parisare tava hRdyAnuraJjanaH parijanaH / AjJApyatAM naam| kuravakaparirambhaprAptavinyAsabhedA nayi dhapuSi ythaavdbhuussnnaanyrpyaami| bhramajalakaNamuktAraJjitaM maJjuvANi pravicaladalakAgraM vIjayAmyAnanaM te // candrakalA-vallaha (a) kidavedI eso rukkho bhamararavehiM huMkarei kiM kremi| rAjA-[sasambhramamupasRtya ] __sapadi vijahi zaGkAM niSkalaGkenduvake nivasati purato'yaM duSTazikSAdhurINaH / [Urdhvamavalokya] vadata madhupanIcAstrAsayadhve kimenAM [yadvA] madhu madavivazAnAM nAnuyojyA hi ceSTAH // sakhyau-[sasaMbhramam ] jedu mhaaraao| candrakalA-[sasmitApAjhaM manasA praNamya svagatam] kahaM ciMdidametto evva AvaNNakipAla savihagado jnno| [sAzaGkam ] kahaM paDimAdasaNaM evva paJcAadaM via me hodi / sakhyau-halA, kiM muhA hosi / AaMkaharassa jaNassa hiaAveaM kahehi / ahavA kiM kadivvaM / kuravaadaMsaNajaNiNivvedAdo evva kahido hiaaaveo| [rAjAnaM prati saMskRtamAzritya ] (chA) sakhi kiM karomi / ksyaitdvijnyaapyaami|| (chA) vallabha akRtavedyeSa vRkSo bhramararavairhakaroti kiM karomi / (chA) jayatu mhaaraajH| (chA) kathaM cintitamAtra eva ApanakRpAluH savidhagato janaH / kathaM pratimAdarzanameva pratyAgatamiva me bhAti / (chA) sakhi, kiM mudhA bhavasi / AtaGkaharasya janasya hRdayAvegaM kathaya / athavA kiM kathayitavyam / kuravaka darzanajanitaniveMdAdeva kathito hRdayAvegaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| 133 tvayIyamuditasnehA satataM paridUyate / prakRtistu tavArtAnAM zreyovitaraNavratam // rAjA-sarvasaGgrahaH khalviyamabhyarthanA / [nepathye saviSAdam] sakhe kiM karomi / [saMskRtamAzritya] jambUphalAnAM bharamuttamAoM kRtvA ca haste paramArthacApam / ihAgataM mAM kapayaH samantAt bhramadbhuvaH krUramanugu(?)vanti // tatparitrAyasva mAm / rAjA-[savitakaM svagatam ] ayamasmadIyo bhakSaNacapalaH sa bhavet / kizca / anena cApalavRttAntena smarAmi / mRgayAvizliSTo vIraseno nAmaitAvantamanehasaM nagaraparisare mRgayateti / sakhyau-juttaM khu dINadayAluttaNaM tumhArisANaM / [rAjA niSkrAntaH] candrakalA-sahi kiM edaM / NisAiM vANarANaM aviNaappasaMgotti / sakhyau-sahi kiM Na pekkhasi / raaNapaAsiadisAsu divyabhUmisu imAsu NisAvi diaehi / hodu / saMbhamAadaM ahma kaMcuiNaM pekkSama / [pravizya satvaraM ] kaJcukI-bhahinyAjJApayati tvaritamAkAraya bhartRdArikAmiti / candrakalA-avi magge kovi viNodo dihro| kaJcukI-dRSTa eva samIpe ko'pi vAnarAkAraH puruSaH kapibhiH paritajitaH kroshti| sakhyau-kahaM vi| kaJcukI pANau vahantaM paramArthacApaM mAmapyaho bhISayataH prakAmam / tadadya vaH krUratarAH kapIndrAH chetsyAmi vAlAnatidIrghalolAn // (chA) yuktaM khalu dInadayAlutvaM yuSmAdRzAnAm / (chA) sakhi kimidam / nizAyAM vAnarANAM avinayaprasaGga iti / (chA) sakhi kiM na pazyasi / ratnaprakAzitadizAsu divyabhUmiSu Asu nizA'pi divasAyate / bhavatu saMbhramAgatamasmatkaJcukinaM prekSyAmaH / (chA) api mArge ko'pi vinodo dRSTaH / (chA) kathamiva / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 naJjarAjayazobhUSaNam / etatsaMbhramoditaM toTakamaGgam / sasaMbhramaM tu vacanaM toTakaM parikIrtyate / candrakalA -- ayi paramathyacAotti kiM edaM / [ vilAsa. 6 sakhyau - [ janAntikam ] ido varaM rahassaM visademo / [ prakAzam ] sahi caMdaale jo paDimaruvveNa kusumacAvo diTTho passidoa tue so evva de vallaho / tassa aMtaraMgo cApahAripuruso eso / candrakalA - kudo evvaM saMvihidaM / maJjarI -- deviNiuttadohalaMmi tuha aNAdaro mAhodutti / candrakalA -- kahaM alIavAdiNIo Na aMhetti kahidaM / sakhyau - aha bhamiAsi / appiavAdiNIo Na aMhetti khu kahidaM avi Na sumaresi savvaM phuDIbhavissaditti kahidaM / candrakalA - siddhakappo me maNoraho [ kaJcukinaM prati ] bhaTTiNI kiM karedi / kaJcukI - - sA sAyamAgatya candazAlAyAM zikharapaJjarAmalambitazukamukhoditaM " diTThiA Na kovi eddha jaNo / jassa muheNa rahassaM vihalidaM bhave / ayi lIlAe evva rahassacoraaM pekkhAharaM NAma suaM vajjia Na kovi / adokhu NaM savvahA haththe karehitti bhaTTidAriA tuha vi abhbhantarapavesaNaM sA tavassiNI NANumaNNe / taha bhaTTiNI caMdasAlAvalaMbide paMjare NaM karissaM" iti vacanamAkarNya sazaGkA parijanena kimapi paryAlocayantI vartate / candrakalA - avi edaM kahaM bhave / (chA) ayi paramArthacApeti kimetat / (chA) itaH paraM rahasyaM vizadayAvaH (maH ) / (chA) sakhi candrakale yaH pratimArUpeNa kusumacApo dRSTaH spRSTazca tvayA sa eva te vallabhaH / tasyAntaraGgazcApadhArI puruSa eSaH / (cha) kuta evaM saMvihitam / (chA) devIyiyukta dohale tavAnAdaro mA bhavatviti / (chA) kathamalIkavAdinyau nAvAmiti kathitam / (cA) ayi bhrAntAsi / apriyavAdinyau nAvAmiti khalu kathitam / api nu smarasi sarva sphuTI bhaviSyatIti kathitam / (cha) siddhakalpo me manoratha / bhaTTinI kiM karoti / (chA) apyetatkathaM bhavet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa.6] naattkprkrnnm| anena svAbhilaSitavallabhaprAptIcchArUpakAryasyApAyazaGkAsUcanAt prAtyAzA nAmArthAvasthA suucitaa| upAyApAyazaGkAbhyAM prAtyAzA kAryasambhavaH / sakhyau--[ saMskRtamAzritya ] kRtaM cintayA / yuvayoH sakhi daivasambhRtaHpraNayo'yaM vad kasya na priyaH / candrakalA-taha vi saMkaNijo gurUjaNo / sakhyau-[punarapi tadevAzritya] jananIjanako na kiM bhavetAM priyaputrIhRdayAnuvartane // atra daivasambhRtaH praNaya ityanena nAyikAprAptisUcakakuladevatAsvamarUpaprasAdavastunaH mukhasandhiH gUDhokSiptasya punarupakSepAdAkSepo nAmAGgam / gUDhavastusamaM kSepamAkSepaM vibudhA jaguH / tadevaM prAptyAzApatAkayoH sandhiH sAGgo mukhasandhiH / hodu / NavasamuggaaM kuravaamaMjarImeNaM gharaahiasohaggagorIcaraNesu smppemo| candrakalA-jaM vo rubi| [iti niSkrAntAH sarve] iti zrIparamazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditanissahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajanalAlanIyasarasasAhitIsampradAyapravartakanarasiMhakaviracite nArAjayazobhUSaNe alaMkArazAstre nATakaprakaraNe candrakalAkalyANe tRtiiyo'ngkH|| athedaaniimngkaasym| [tataH pravizati vIrasenaH] hyaH kila AmadhyAhRmanupadameva mayA'nusRto mRgayAmaTan kazcana girikandarAdeNazAbakamanudravantaM kamapi nakharAyudhahatakaM sasaMbhramamanudhAvan mahAsattvaH pAdacArI mhaaraajH| (chA) tathA'pi zaGkanIyo gurujanaH / (NA) bhavatu / navasamudrakAM kuravakamannarImetAM gRhasthitasaubhAgyagaurIcaraNayoH samarpayAmaH / (ga) yathA vo rocte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 atra garbhasandhiprasiddhasya mRgayArUpavastuno vicchinnasya vizeSaNajanitavyasanamukhena vimarzAdvimarzasandhirayam / garbhasandhiprasiddhasya vastunaH parimarzanam / krodhena vyasanAdvA'pi vimarzaH sandhiriSyate // atra nakharAyudhahataka ityanena svastha prabhuvizleSahetau nakharAyudhe doSaprakhyApanAdapavAdo nAmAGgam / tatrApavAdo doSANAM prakhyApanamudIryate / atha tamevAnusaran re re duSTazvApada durbalahiMsApara bhavAn na bhavatIti devasya maurvIninAdena saha paruSabhASitamAkarNya yAvadupasarvAmi tAvadeva sAraGgavairiNaM tamapi nipAtayan anyatrApamRtaH sa na lakSitazca / atra bhavAnna bhavatItyanena roSasUcanAt saMpheTo nAmAGgam / roSeNa kathitaM vAkyaM saMpheTa saMpracakSate / tadanantaraM ca / jantUnuvRttavRttIn dalayitumanugAnAdizan lubdhavargAn AbaddhAn vAgurAbhirhariNazizugaNAnAnayana rakSaNAya / anviSyAnviSya kAmaM vanabhuvamabhito devamAsAyameva prAptastasmAnivRtto nagaramimamaho sampravRtte nizIthe // anovRttajantuSu hariNeSu ca krameNa vadhabandhAdikathanAdvidravo nAmAGgam / _ virodhavadhayandhAdividravaH prikiirtitH| zrutazca mahArAjo'pi yAmAvaziSTAyAmeva yAminyAmAgatya parizrAnto gRhAbhyantaramadhizeta iti / [karNa datvA ] ko'yaM nagarapratihAre kalakala iva / AH smRtam / preSitaH kila svAminA vibhunA mama kanIyAn bhrAtA vijayasena[:]sasenaH tasya durgAkramaNAya kabakavarmaNaH keralabhUmipasya / yaH kila mUDho'si nannakSitivallabhena tenA'pi te hanta kathaM virodhaH / iti pravaktRnapi vaMzavRddhAn viDambayAmAsa sahastatAlam // atra vaMzavRddhAn viDambayAmAsetyanena gurutiraskArAivonAmAGgaM suucyte| guruvyatikramaM prAha dravaM tu bharato muniH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| 137 tadidAnIM sa parivRtamattamAtaGgaghaNTAvalayamukharitadigantaM taM haste parigRhya pratihArabhUmimabhivarttate / ata eva antarmandaM vizata nagaraM kena kolAhalo vaH / _____ sammada kiM sahante karatalakalitA vetradaNDA ime naH / re re navyo'si dUre nivasa bahiritastvaM vizaGkha bajeti zrUyante dhIranAdAH sarabhasamadhunA gopure rakSakANAm // atra vetradaNDA na sahanta ityanena tarjanasUcanAt dyutirnAmAGgam / yuti ma samAdiSTA tarjanodvejanAtmikA / anena vijayavRttAntena smarAmi kamapi prAktanaM jayavRttAntam / yatkila bAlya eva khaNDaM khaNDaM ruNDakhaNDAnarINAM raktAmbhobhiH pUrayitvA dharitrIm / zUrairdattaM vIraseneti nAma prApto'bhUvaM diktttsyuutkiirtiH|| anena svasAmarthyakathanadvayavasAyo nAmAGgam / vyavasAyaH svasAmarthyaprakhyApanamudIryate / AH kathamayamantaHpraviSTAni sainyAni tatra tatra nizcalaM niyamayan kanakavarmadvitIyo rAjagRhamupasarpati / yAvadenamaticiradRSTamanujanmAnaM sambhAvayAmi / [iti niSkrAntaH ] . [tataH pravizati yathAnirdiSTo vijayasenaH] vijayasenaH kRpAtibhUnnA kaLulenRpAlasantAnavRkSastabakena rAjJA / naz2akSitIndreNa purA niyuktaM kArya samAdAya samAgato'ham // tadidAnImacireNaiva devasya vijayazriyamArjitAmapUrvI pAdamUle samarpayAmi / kaH kotra bhoH ? / nivedayata mAM vibhubhyaH / [pravizya sattvaraM kaJcukI puruSo ca] kacakI-aye vijayasena puruSayoradhInaH kriyatAM kArAgRhanivasAya kanakabarmeti devaH smaadishti|anen kanakavarmaNi avamAnasUcanAcchalanaM nAmAGgam / 18-19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.6 avamAnAdikaraNaM kAryArtha chalanaM viduH / iti| vijayasenaH-aye kumubandhuranudita eva / kena prabodhito devaH / kacakI candrodayodelapayodhivIciriJcholikAjRmbhitasodareNa / kolAhalenaiva varUthinInAM prabhuH prabuddho'janisambhrameNa // vijayasenaH-bhavatu kA samayaH / kaJcakI-adhimajjanageham viracitadhenusaparyaH kRtamaJjulamajano mahIramaNaH / agarUparimalasArairalakAnadhivAsayan vasati / vijayasenaH tarhi bahiralinda eva samayaM pratipAlayeyam / [iti tathA karoti] kaJcukI-puruSau, pragRhyatAmayaM kanakavarmA ahamapyudantamapi devAya nivedayAmi / [iti niSkAntaH ] puruSau--[taM pariveSTaya] are rAaido kaaraaghramggo| [iti darzayataH] kanakavarmA-[saviSAdaM svagatam ] lajjito'smirAjasambodhanAt / pitrA zUreNArjitAM rAjyalakSmI bibhran moradhyAdAptavargaviruddhyan / yasyAlambAdIdRzazrIrabhUvaM zlAghyaH so'yaM rAjabhAvo mamaiva // atra pitrA zUreNetyanena gurukIrtanAt prasaGgaH / gurUNAM kIrtanaM yattu sa prasaGga itiiritH| puruSayorekaH-- are rAa gharaNIe apariiapadaviNNAso via kuDilaM kuDilaM caresi / turiyamAyacchehi / aNNahA uNa kopo bhave amhANaM / anena kArAgRhapravezAnukUlasvanaipuNyarUpaguNasyAviSkaraNAdvicalanaM nAmAGgam / AviSkAro vicalanaM prakRte svaguNasya tu| ( chA) are rAjan , itaH kArAgRhamArgaH / (chA) are rAjan, dharaNyAmaparicitapadavinyAsa iva kuTilaM kuTilaM carasi / tvaritamAgaccha / anyathA punaH kopo bhvtyaavyoH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.6] nATakaprakaraNam / 139 anyaH-aLaM nnikrunnttnnenn| dharaNIe apariapadaviNNAso evva / pekkha se mahAbhAattaNaM saMkhacakkakalasakulisajalaaDajappamuhamahAbhAarekhAciNNAiM sUaaMdi calaNAI evva / anyaH-aye tuma evva karuNAmiU / ahaM uNa IrisapApakArI [iti puruSaM kuTilaM pazyati / itaraH-[sakopam ] are, mahArAakaTakassa tumaM via ahaM vi bhAaNaM evva / tA kudo te gvyo| [iti puruSaM prati kupyati ] anena sasaMrambhAnyonyavacanena virodhanaM sUcyate / anyonyarUpasanbandhAdvacanaM syAdvirodhanam / anyaH-[vihasya ] mA kuppa mA kuppa / NikaruNattaNaM aLaMkAro kajaNijuttANaM rAapariaNANaM / [kanakavarmANaM prati] ido kAragharaaM pavesehi / [ kanakavarmA tatheti niSkAntaH ] puruSau-amhe vi NaM vuttaMtaM caMdasAlAgadassa raNNo Nivedaissamha / [iti niSkrAntau] [tataH pravizati candrazAlAdhigato rAjA] rAjA-[sAnusmaraNam ]] tAmeva vistR(smR?)tanimeSavilolabhAvaM kiJcitkapolatalavimbitamandahAsam / bhUyo vivRttavadanaM ca vilokamAnA madyApi hanta hRdyaM tanute purastAt // AH kiM kromi| karpUradravavaikharI zravaNayorvANyA marandasruti bAhvorbAlamRNAladAma ca kimapyAnandadhArAM hRdi / (chA) alaM niSkaruNatvena, dharaNyAmaparicitapadavinyAsa eva, pazyAsya mahAbhAgatvam , zaGkha cakrakuliza jalaja dhvajapramukha mahAbhAgerekhA cihna sUcayatazcaraNe eva / (chA) aye tvameva karuNAmRduH / ahaM punarIdRzapApakArI / (chA) are mahArAjakaTAkSasya tvamiva ahamapi bhAjanapAtraH / tat kutaste garvaH / (chA ) mA kupya mA kupya / niSkaruNatvaM khalu alaGkAraH kAryaniyuktAnAM rAjaparijanAnAm / (chA) itaH kArAgRhaM praviza / (chA) AvAmapyetadvRttAntaM candrazAlAgatAya rAjJe nivedayAvaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 tAmaGge navacandrikA nayanayoH prAyaH sudhAsAriNI dhAtunUtanasRSTimazrutacarImAlokayiSye kadA / aho dazAviparyayo mamedAnIm / __ lIlodyAnaM bandhanAgAraminduH sAkSAdvinduH kAlakUTAnalasya / vajrAghAtA mArutA dhUtacUtAH kiMbahunA - sarva krUraM matpriyAM tAM vinaiva // tatkenedAnI samayaM yApayAmi mRgayAM carAmi nahi vIrasenato dinayugmameva nanu yAcitA hi sA / adhunA'pi saiva yadi matkRtA svayaM nagaraM samagramapi zaGkitaM bhavet // [pravizya kaJcukI] devapAdadarzanAya puruSeNa saha bahiralindamadhyAste kuzalamatiramAtyaH / [rAjA nayanAJcalairanumanute / kaJcukI niSkAntaH pravizya puruSeNa kuzalamatiH ] aho yathAvidhiniyuktacaturupAyamahitAyA vadAnyatA niitiklpltaayaaH| yatpreSitaM keralabhUmipAlaM jetuM mayA kiJcana daNDacakram / zrutvA.tadanye punarantasImA pArzvasthitAH sandhimihArthayante // ata eva hi nAgAH zataM kenaciduttamAzvAH sahasramanyena tathA zatAGgAH / bhItena kenApyayutaMvibhonaH __ sampreSitAH svasvahitecchayaiva // bhavatu vedyaM vibhave nivedayAmi / [rAjAnamupasRtya] vijayatAM devaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6 nATakaprakaraNam / 141 puruSaH--(bhuvaM lalATaM hRdayaM ca spRzan triHpraNamati) rAjA-[tamapAGgena vilokayannamAtyaM prati ] api prajAH pramodante / amAtyaH etai(putrai? )gobhiH pUritAgAragoSThA bhuJjAnAzca svrgbhogaanihaiv| ta(tva ? )tsaubhAgyAnyAlikhantaH paThanto mA nandantyutsavaireva nityaiH // rAjA-prastUyatAM prakRtam / amAtyaH--[puruSaM prati ] svaniyoga kathayitvA nirgamyatAm / puruSaH-[tatheti] dinacaryAdhikAraH kalAdharo vijJApayati / zvetAcaladurgasthenAdhikAriNA mRgayAmaTatA kazcana nidhilabdhaH / kizca / kuntaladezAdhiparatnAkarasya vandhujanaH svarNAmbikAsevAgatastataH prAtarnivRttazca / kiJca / kAverIsindhusaGgame kizcinnavaratnapUrNa caNDamArutaveganunnaM dvIpAntarAdAgataM kimapi yAnapAtram / [iti vAcayitvA praNamya niSkrAntaH] rAjA-[sasambhramaM svagatam ] api svadezaM sarasIrahAkSI kathaM prayAtA prkttaanuraagaa| vihAya mAmaGgajatApataptaM yadvA svatantrA gurubhine knyaaH|| amAtyaH-deva, kuntaladezAdhipatinA ratnAkareNa kimapi klyaannptrmbhipressitm| rAjA-[svagatam] patraM tadettaralekSaNAyAH pANigrahaM kasya vadedidAnIm / yadvA vizaGkAbhiralaM mamaiva __yataH prasIdatyadhikaM mano me // atra mamaivetyanena bhAvinaH zreyasaH svakIyatvena siddhavatkathanAt prrocnaa| siddhavaddhAvino yasya sUcanA syAt prrocnaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 naJjarAjayazobhUSaNam / [ prakAzam ] bhavatu vAcyatAM tAvat / [ amAtyaH patraM vAcayati ] lakSmIH svairaM yasya gehe prasannA zaktiH zambhoryasya cAjanmasiDA / zauryodAryakhyAtilAvaNyadhairyevizvollAso rAjate naJjabhUpaH // tasyAdya niHsamalasadguNagaNavismApita trilokasya / ratnAkareNa rAjJA prahitA zubhapatrikA bhavataH // kathanIyaM tu [ vilAsa. 6 svarNAmbikAsvamaniyogabhUmnA svayaMvaraM samprati kanyakAyAH / prastAvayan sarvadigantarebhyo vibhUn samAkAritavAn kSitIndrAn // tadidAnIM bhavatA'pi madabhilaSitaM saphalIkaraNIyamiti / rAjA - [ savismayaM svagatam ] kva kuntalAH kaiSa kakunmahIbhRt kAhaM ka kanyA ka nu vA''vayozca / snehaprakAraH kva ca vA'mbikAyAH svane niyogo niyatirvicitrA // anena vRttAntAnAM kAryANAM saGgrahasUcanAdAdAnaM nAmAGgam / kAryANAM saGgraho yatra tadAdAnaM pracakSate / [ prakAzam ] bhavatu / Agamyata iti vilikhyatAm / amAtyaH - tathA [ iti niSkrAntaH ] rAjA - kaH ko'tra bhoH / [ pravizya kaJcukI ] deva, kArAgRhapravezitakanakavarmA vijayaseno bahirAste / rAjA - vilambaH ka iva / kaJcukI - [ niSkramya tena saha pravizya ] deva, vijayasenaH praNamati / rAjA - are, vimRzyatAM kiyantaH kANyAM (rAyAM ? ) nivasantIti / vijayasena: - [ tatheti niSkramya / punaH pravizya ] aGgo vaGgo mAlavaH koGkaNendro gauDo mleccho ghUrjara : keralazca / aSTAvete vAsamAtanvate'smin bhUmIpAlA bandhanAgAramadhye // rAjA - zubhaprazastimimAmabhiprakAzya yathAvidhi sambhAvya bandhanataste vimucyantAm / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| 143 anena teSu virodhazamanAcchaktirnAmAGgam / virodhazamanaMyattuzaktimAhurmanISiNaH / _ [vijayasenastatheti niSkrAntaH ] rAjA-[ candrazAlAgavAkSeNa dRzamarpayan ] aye kumudgandha, ko'yaM klklH| kaJcukI-deva, adya bhRguvAsara iti bhagavatI cUDezvaracirantanasukRtaparipAkaM marakatAmbAM sevituM paurANAmasau kalakalaH / rAjA-aho, anekasukRtalabhyaM hi bhRguvAsare bhavAnIsevanaM nAma / tadvayamapi vizvamAtaraM praNamyAgamiSyAmaH / tanirdizyatAM saraNiH / kaJcukI-[tatheti] ita itazcampakagiriH / rAjA-[tadadhirohaNamabhinIya devAlayagarbhapravezaM nATayana IzvaraM prati kRtAJjaliH] jaya jaya candravataMsa praNatajanatrANacaNa dyaajldhe| jaya nigamatura (taru ?)ga campakagiricUDAkara jaya guNAdhAra // [iti praNamya, ambAM prati kRtAJjaliH] jaya jaya jagadamba bimbAruNacchAyadehaprabhAgumbhamajatriloke vilokena kandarpasaJjIvane, yauvanenAnvahaM nUtanenendramAtaGgakumbhasthalojjRmbhivakSojanibhiNNaveNIlatAbandharatnasphuratkaJcukIbandhanenAnizaM bhUSite, nigamazikharakalpavallIpravAlapramAdAyipAdAmbujanyAsaniSyandilAkSArasAsAramudrApraNAmAtta. saMrambhajaMbhArimukhyAmarazreNinIrandhritaprAntakalpAvalIvellitakSIravArAzimadhyollasannIpamUlasthite, klaptavizvasthite, dviyugadalasaroruhAntaHsamudyatprabhAnAtharUpAnukAre, purArevapuHsavyasImAvihAre, karArAvikIre, murArerapi svAntasambhA. vite, devi te pAdapar3eruhaM dehime mAnasevA'nabhijJasya vatsasya vAtsalyasArAkRte, sakalanigamasArabhUte, bhavAni tvamevAsi, zambhustvamevAsi, zauristvamevAsi, dhAtA tvamevAsi, mAtA ca vizvasya, tattvAM vinA dhyeyamanyaM na manye, kimanyena me prArthanenAmba herambaSaDvaktrayoryA dayA sA mayi sthIyatAM devi tubhyaM namaH [iti praNAmamabhinIya gireravataraNaM nATayan ] aye kumudagandha praNatatrANadIkSAyA mama mAtuH prasAdataH / manorathastu nirvighno bhaviSyati na saMzayaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 6 anena kAryanizcayakathanAniyatAptiAmArthasthitiH / apAyAbhAvataH kAryanizcayo niyatAptikA / tdbhvtu|mtpriyyaasNvibhktshubhsntosso bhveym|tnirdishytaaNsrnniH| kaJcukI-ita itH| atra kanakavarmakathAprakRtAvyApitvAt prakarI nAmArthasthitiH / prakarI prakRtAvA(vyA?)tAM kathAmAhurmanISiNaH / tadevaM niyatAptiprakoH sandhiH sAGgo mukhasandhiH / [iti niSkAntAH sarve ] iti candrAkalAkalyANe caturthokaH / athedAnIM nirvahasandhiH / tatrAdau khaNDacUlikAM prastauti / [nepathye ] [ AkAzayAnena gandharvayoginI ] ahaM kila pUrveyuHsAyamamRtAMzumaulimabhivanditumakhilasuravanditacaraNAravindamahArAjamahendrapriyasakhasya svAmino gandharvacakravartino vizvAvasoH priyakalatrasya kinnarakaNThyAH saGgItasatIrthyA svaramaJjarI tadanumatA kuberazailaM gatA / nivRttA ca punaridAnI taTinImupasarAmi / (dizo vilokya) kimidAnIm / niSpandavistRtapatatrakamantaranta (nAGgali prclitainvraajhNsaiH| AyojitairmaNivimAnagaNairidAnI ___kasmAnmahImavataranti suparvakanyAH // bhavatu / abhyarNamAgatAM vimAnacAriNI pRcchAmi / (kizcidgatvA ) AH sAkSAdita evAbhivartate bhgvtyrundhtii| (tataH pravizati yathoktA'rundhatI) nepathya eva damasvasuryaH prathamaM pravRttaH svayaMvaro yastvatha yAjJasenyAH / tato'pi netrapriyakRnmamAsInmahotsavo hanta cirAya dRSTaH // tadidAnImetAvataH samayasya bhagavAnvasiSTaH punarabhyAgatAtithyakaraNAya mAmeva pratipAlayati / tatsatvaraM gamiSyAmi / (iti parikAmati) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / (gandharvayoginI upamRtya ) amba, tejobhistaTitAM putraM rundhatImapyarundhatIm / sarasvatIsnuSAmeSA sevate svaramaJjarI // [iti praNamati] arundhatI-ayi gandharvayogini yo'sAvavAGmukhahRdambujakozakoTi- sUkSmAdhvabhAgavaladagnizikhAntarasthaH / jyotirmayo gururanantaguNaH parAtmA zreyaH sa te vitanutAM dhuri bhAsatAM ca // gandharvayoginI-Arye, kuta Agamyate / arundhatI AhUtA'smi kila prAtarahamamararAjapurandhyA zacIdevyAArye mahItale kuntalarAjena prakramyamANaM svakanyAsvayaMvaraNamahotsavaM bhavatyA saha vilokitumicchAmIti, dRSTotsavA ca punrnivRttaa| gandharvayoginI-(svagatam) jJAtaM tadarthamevAvatIrNAni mahItale divyavimAnAni / (prakAzam) AyeM kiM vRttaM tatra / arundhatI-ayi bahuvaktavyatayA samayo'tivartate / zrUyatAM saGgraheNa / gandharvayoginI-avahitA'smi / arundhatI nAnAdezanRpAlakAstribhuvanaprakhyAtadorvikramA ___ gehe kuntalabhUpateH samuditA lAvaNyapuJA iva / yeSAmAbharaNazriyaiva gagane meghaprasaktiM vinA dikcakre taTito navAmRtamayI vRSTizca saMjajJire / gandharvayoginI-tatastataH / arundhatI ambAM vibhAvya kuladaivatamiSTasiddhayai __natvA zacI tadnu kuntlraajknyaa| teSAM tatiSvapi gatA dayitaM varItuM mAkandapaGkiSu yathA madhumAsalakSmIH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 kica-jyotsneva kairavavaneSu sarojarAji vAmattahaMsataruNIva ghanabrajeSu / vidyullateva nRpapatiSu sA carantI cAndrI kaleva bhuvi candrakalA vyalAsIt // anena candrakalAprAtirUpakAryAnuguNyenAnubhUtasya svayaMvararUpavastunaH prakhyApanAnnirNayo nAma nirvahaNasandheraGgam / / nirNayaH svAnubhUtArthaprakhyApanamudIryate / gandharvayoginI-atha kiM vRttam / arundhatI-kimanyata / 'yasmin bhaveyuramarAjadRzAM vacobhiH zlAghAH zataM sumanaso'pi karairvikIrNAH / yenaiva sarvajagatAM nayanotsavo'bhUt tAdRka svayaMvaraNakautukamAvirAsIt // gandharvayoginI-kasya punarmahAbhAgajanmanaH samudazcitaM bhAgadheyena / anena svayaMvararUpakAryasya prakRtAnuguNyenAnveSaNAvirodho nAmAGgam / kAryasyAnveSaNaM yatsyAdvirodhaH sa udAhRtaH / arundhatI-tasya nAma yasmai prasIdati nirantaramindumauliH jyotirmayaH prathamameva patiMvarAyAH / yasyApi sasmitavilokanapANiprama sparzAdibhiH svayamabhUdanurAgayogaH / anena mukhasandhyAdisandhicatuSTayakathitAnAM kuladevatArUpajyotirmayadevasvamaprasAdakanyakAvilokanasparzanAdyarthAnAM sUcanAnnirvahaNasandhiH / bIjavanto mukhAdyarthA viprakIrNA yathAtatham / ekAryamupanIyante yatra nirvahaNaM matam // gandharvayoginI-tarhi phalitamacirAdevAbhinavayAH kuladevatAyAH jyotimeyadevasya tayaiva svamaprasAdakalpalatayA tatastataH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naattkprkrnnm| vilAsa. 6 147 anena prakRtakAryahetusvapnaprasAdavastuna upakSepaNAta sandhirnAmAGgam / bIjasyopagamo yastu sa sandhiH kathyate budhaiH / arundhatI-anantaramabhavadambaracaranitambinInikurumbe ko'piklklH| gandharvayoginI-kathamiva / arundhatIprathamaM vinidranayanAbjadAmabhiHsudRzA vRto'jani ya eva vallabhaH / avRNonmadhUkakusumasrajA punaH sutanustameva nanu nanabhUpatim // anena prathamalabdhasyArthasya punarvarNaneva sthirIkaraNAsthitirnAmAGgam / labdhasya vastuno yattu sA sthirIkaraNaM sthitiH| gandharvayoginI-aho, anurUpavarasaGghanacAturI kuladevatAyAH svrnnaambikaayaaH| arundhatI-yuktamuktam / ata evadiSTyA kuntalabhUmipAlasadane jAtaiva lakSmIH svayaM diSTyA'syA varasaGgahe kutukinI gnggaadhrsyaanggnaa| diSTyA nAvibhuM vilAsasadanaM kanyA vRNoti sma sA diSTyA'dyaiva mahotsavastu bhavatItyAnandasAndraM jagat // anenAdbhutAvezasUcanadupagRhanaM nAmAGgam / adbhutArthasya samprAptirupagRhanamucyate / gandharvayoginI-samucita evAnandaH sarvajagatAm / tAdRzo mahApuruSo varaH kanyakAnAmanyathA kathaM sambhavet / pazya / ka gAmbhIrya tAdRk ka nu sa vinayo'nanyasulabhaH ka vA bhaktistAvatyanitarasamA candramakuTe / kasA lAvaNyazrIrmadanamahitA kiM nu bahunA ka cAnye bhUpAlA narapatisabhApUraNaphalAH // anena candrakalAlAbhAnuguNyena prAptakAryasya svayaMvarasyAnumodanAdAbhASaNam nAmAGgam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 6 AbhASaNamupanyastaM prAptakAryAnumodanam / arundhatI-ata eva tasya kaLalekulajaladhikalpatarorvIrarAjasukRtapari. pAkasya parasya vibhoH samakSameva parasparamapavArya dUyamAnamanasAM mhiibhRtaamitthmudlsnnaalaapaaH| gandharvayoginI-kathamiva / arundhatI dhik tvA pumAniti mudhA bhramadantaraGgaH kanyAzayA kathamihAgatavAnvilanaH / bhrAtaryathA tvamahamAgatavAMstathaiva prAyaH prakAzayati ko nu janaH svadoSAn // anena-anyonyagarhaNaM yattatparibhASaNamucyate / ityuktalakSaNaM paribhASaNaM nAmAGgaM sUcyate / gandharvayoginI-bhavatu yathAtathAvA / kiM nivRttA vibudharAjJI / arundhatI-nahi nahi / zvo mautika purogamavihite tribhuvanakSemakare varddhamAnahimakarAvalambini prAtareva divase lagne mahite kariSyamANaM tayoH pANigrahaNamahotsavamapi vilokya pUjitA punraagmissyti| anena nAyikAprAptirUpakAryasyAnuguNyena pANigrahaNarUpArthasyArambhasUcanAdrathanaM nAmAGgam / ___ arthasyArambhaNaM yattadrathanaM prikiiyte| gandharvayoginI-tarhi tatsamakSameva mahotsavadarzanasukhamanubhavituM mahItalamavatarAmi / (iti tathAkaroti) arundhatI-ahamapi zvaH prAtarAcaritAgnihotravidhinaiva bhagavatA vasiThena saha prajavinA vimAnenaivAmumAgatya matpUjAsamayaM pratipAlayiSyAmi / (iti niSkAntA) : gandharvayoginI-kathamavatIrNameva mayA kuntalarAjanagaram / ytrsauvrnnshRnggcrcaarukpotkaughcvikhnndditghnaaghngrbhkonnH| sUkSmairiyaMjalakaNaiH kRtanIrayantrAhAvalI vitanute kutakaM mamAkSNoH yata: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / turyakoTipariNaddhakautukAH (1) kanyakAM pratigRhaM puraanggnaaH| prApayanti navaratnabhUSaNairbhUSayanti racayanti cAziSaH // anena nAyikApariNayasyeSTatvasUcanApUrvabhAvo nAmAGgam / iSTArthadarzanaM yattu pUrvabhAvaH sa kIrtitaH / mahotsavenApyanaticiraM vartamAnena bhavitavyam / yataHbaddhayante parito'pi toraNagaNA ratnAvalInirmitAH kIryante prativIthi lAjanikaraiH sAkaM prasUnAni ca / nahyante kadalIdrumAH pratigRhastambhaM vitAnAni ca styAyante pratikAyamAnapaTalaM paurainitAntAdaraiH // AH ko'yamidAnI kanakabinducitritAmbarakuthaH kuJjaraH kenacidAdhoraNena parasya vibhoH ziviramanunIyate / (vicintya ) smRtaM smRtam / / suvarNaparyavaho viloldghnnttaanibddhobhypaarshvbhaagH| zRGgAritottugatanurhi so'yaM mArtaNDanAmA varavAraNendraH // tattayAmi mahArAjaH kaLulepurajaladhicandro naJjamahIndro rathyAyAM nirgamiSyatIti / dRSTaM ca mayA praNidhAnena paro'pi mahArAjaH saMprati purodhasA sacivena yathocitaparijanena ca parivRtaH kriyamANakautukamaGgalaH zibiramadhivasatIti / tadbhavatu / agravartinImasmatsvAminImupasarAmi / (iti niSkrAntA) raGganepathyasaMsthAyI paatrsNlaapvistraiH| Adau kevalamaGkasya kalpitA khaNDacUlikA // (tataH pravizati yathAnirdiSTo rAjA) purodhAHnRpakanyakApariNayAttakautukaM samudIkSya nakSanarapAlazekharam / dharaNIsutAkaraparigrahotsukaM raghunandanaM smarati sarvato janaH // rAjA-(sAnandam) rAjAnaH kati vA na santi dharaNIrakSAdhurINabratAH teSAmanyatamo'hamasmyapi mayA saJcintyase vA na vaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 naJjarAjayazobhUSaNam / vAtsalyaM kathamIdRzaM tava mayi jyotirmayezoditaM yadyatnAdabhikAGgato gajamukhaH SANmAturazcAnvaham // purodhAH - vinayaH khalu bhUSaNaM bhavAdRzAnAm / paramArthataH punarbhavAnna narapatisAdhAraNaH / kintu sakSAdeva zrIpateravatAraH / kiJca / kakulennRpati kulajatimAtrasyApi saMrakSaNaM nAma kimapi dainaMdinatrataM kuladevatAyA jyotirmayezasya, kiM punarnijaikazaraNasya bhavataH / [ vilAsa. 6 amAtyaH - satyamuktaM zrIpateravatAraH zivaikazaraNo deva iti / satsvapyanekeSu rAjasu bhagavAMzcandracUDo dhavalakamalamAlikAvyAjena sAkSAdindirAMzAvatArAM kanyAmarpitavAn / purodhAH - yadatra dAmani yavAGkaradarzanamato manye na kevalaM kanyAm / kintvacireNa bhaviSyantaM kamapi putrazca / amAtyaH - idamevAzAsyamakhilajagatAm / tathAhiAjJA cedakhilAvanIpamakuTIkoTipriyaM bhAvukA rAjyazrIyadi nirjarAdhipatinA'pyabhyarthanIyA sadA / tattAdRgguNabhUSaNasya jayino naJjaprabhoH santatevRDiprArthanataH kimanyadakhilairAzAsanIyaM janaiH // purodhAH - bhavatu tthaiv| amoghanirgamAH khalu dvijAziSaH / rAjA -- ( sAzaMsam ) zirasi vibhUSitA mahIsurAziSaH / ( nepathye ) kutukAya devasya bhavatu bhAsvadabhyudayaH / adya khaluvegena pratisadma niSkuTamahInidrAyitAH padminIstvatpANigrahaNotsavaM kathayituM nUnaM karairbodhayan / mIlatpaGkajabandhanAlayagatAnindIvarAnmocaya nudyadvidumapallavacchavirasAvabhyujjihIte raviH // ( pravizya vetramAghaTTayan kaJcukI) deva, devI vijJApayati / samAgato mahotsavasamayastvaryatAmiti / rAjA - yadAha mama hRdayaM devI / ( amAtyaM prati ) tadAnIyatAM prasAghanavidhiH / amAtyaH- deva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] naattkprkrnnm| 151 bandIgRhonmuktanupAlavagaiH sambandhirAjena ca maGgalAya / sampreSito bhUSaNarAzirAste kasmin vibhoradya manaH pramANam // rAjA-nRpatibhiryaH preSitaHsa smaaniiytaam| anyaH punaratha bhvissyti| sarve--aho, parakIyaguNagrAhitA devasya / amAtyaH-(kaJcukinaM prati) ratnabhUSaNabhAjanapANiH puruSaH pravezyatAm / kaJcukI tatheti (niSkrAntaH) (pravizya yathoktaH puruSo rAjAnaM yathAvidhi bhUSayitvA niSkrAntaH) __ (nepathye maGgalatUryaghoSo dvijAziSazca) rAjA-saparivAraH satvaraM zibirAdahirAgacchati / parijana: ete vinamramakuTImaNikAntipUra laakssaarsaarnnvnimjitraajmaargaaH| vyAlolabhUSaNajhaNatkRtipUritAzAH svAminnamanti narapAlagaNA bhavantam // amAtya:-aye kaH ko'tra bhoH / kuJjaraH samAnIyatAm / (pravizya kuJjareNa saha puruSo rAjAnaM praNamati) parijana:-deva dRzyatAm / kumbhasthale samadhiropya sRNiM zitAgraM zuNDAM prakAmapRthulAM bhRzamunnamayya / AkuJcitAgrapadamudgatabRMhitaM ca svAmin praNamrayati kuJjarasArvabhaumaH // amAtyaH-saphalIkriyatAM sajjo'yaM vAraNarAjaH / anena paryupAsanarUpaH prasAdo nAmAGgaM suucyte| paryupAsanamAryANAM prasAda iti gIyate iti / (rAjA-tatheti gajArohaNaM nATayati) parijanaH-mahArAja, adyahisaudhasthAH kusumaiH samaM mRgadRzo varSanti lAjAna bahUn nRtyantyatra samaM ca maddalaghanadhvAnena vaaraanggnaaH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 6 padyairatra pariSTuvanti mahitairAnandino vandinaH kecicchilpakRtastu yantranivahaiSThAtkArayante dizaH // (pravizya paTAkSepeNa madhyemAgaM puruSaH praNamya) deva, kAverIsindhusaGgame dvIpAntarAcaNDAnilAnItaM kimapi ratnapUrNa yAnapAtraM zvetAcaladurgasamIpadRSTo nidhizcetyubhayamapi devasya mahotsava iti tadadhikAribhyAM preSitaM vrtte| purodhA:-devatAyA lakSmyA avatArAyAH kanyakAyAH parigRhasamaye samAgata eva nidhiH| (iti prazaMsati) rAjA-(amAtyaM prati) tadubhayamapi vibhajya dIyatAmutsavasamayasamuditebhyo dvijebhyH| amAtyaH-yadAdizati maharAjaH (iti niSkrAntaH) parijana:-ayaM punaH sambandhirAjo ratnAkaro devaM pratyudgacchati (pravizya sAnandaM ratnAkaraH) cirantanA ye mama vaMzavRddhAstapovizeSaiH paricerurambAm / teSAM phalaM samprati jAtamAste sambandharUpaM zazinaH kulena // tadidAnI jAmAtaraM rAjAnaM kanyAntaHpuramadhinIya prakRtaM sAdhayAmi / (parikramya rAjAnamupasRtya ) iyaM kanyAbhiralaGkatasyAntaHpurasya saraNiH / rAjA-(gajAdavatIrya saparivAraH kanyAntaHpurapravezaM nA'yati) ratnAkaraH--mahArAja, iyamiyaM kalyANavedikA pariSkriyatAm / rAjA (tathAkurvan purodhasaM parijanaM ca yathocitamupaveSTumanumanute / sarve yathocitamupavizanti) ratnAkaraH-bhoH kaJcukin , kanyA samAnIyatAm / kaJcukI--tatheti (niSkramya kanyayA saha punaHpravizati ) purodhA:--ratnAkara, samayo'yaM mahotsavasya / ratnA sajo'smi (iti kanyAmaGkataTe kurvan ) kaLale puravArAzipUrNendo naJjabhUpate / pratIccha kanyakAmenAM kalyANaguNazAlinIm // (iti tasyAH karaM rAjJo varasya kare arpayati) rAjA--(svagatam ) labdhamanoratho'smi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 6] nATakaprakaraNam / 153 purodhAH (lAjahomAdikaM yathAvatkArayati) kanyA-(svagatam ) caMdo ajavva himaMsU surahia ajavva mhumaaso| ajavya kusumadhaNuho mahaNo maha NAhahatthalaggAe / anena ArterupazamakathanAt samayo nAmAGgam / AtairupazamoH yaH syAt samayaH parikIrtitaH / ratnAkaraH-(sAnandaM) rAjan / rAjakulatilaka duHsAdhAM me pUrayitvA pratijJAM rAjJAM madhye jAtakanyAmaNInAm / zlAghAyogyaM kurvato mAmidAnIM bhUyaH kiM vA kalpayAmi priyaM te // anena kAryArthasyopasaMhRtikathanAdupasaMhAro nAmAGgam / kAryArthasyopasaMhAro yastu saivopsNhtiH| asyaiva samarthaphalasampattisUcakatvAt phalAgamo naamaarthsthitiH| samagraphalasampattiH phalAgama udAhRtaH / iti / rAjA jyotirmayezadevasya svishessprsaadtH| trilokyamAnyA labdheyamito'pyAzAsyamasti kim // anena vAJchitArthaprAptikathanAdAnando nAmAGgam / vAnchitArthasya samprAptirAnanda iti gIyate / asyaiva mukhyArthatvAt kAyaM nAmArthasthitiH / mukhyArtho yastu kathitaH kArya taditi kiirtyte| tathA'pIdamastu bharatavAkyam vANIyaM bhuvi vardhatAM budhajanazlAghyA trilokIjuSAM ..... .saubhAgyaikaniketanazca zazino vaMzaH sadA vardhatAm / ....: devazcandrakalAdharazca dayayA nirvyAjamApyAyitI ... . . nityaM nAmahImahendrahRdaye vAsaM vidhattAM mudA // ...... .. * anena zubhaprazaMsAkathanAt prazastirnAmAGgam / zubhaprazaMsanaM samyak prazastiriti gIyate / (chA) caMdro'dyaiva himAMzuH surabhiradyaiva madhumAsaH / adyaiva kusumadhanuH madano mama naathhstlmaayaaH| 20-21 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 tadevaM phalAgamakAryayoH sandhiH sAGgo nirvahaNasandhiH / ratnAkaraH-tadidAnImA kSatAropaNamAGgalikanIrAjanAdimahotsavAnubhavAya kanyayA saha kanakasiMhAsanamadhitiSThataM bhagavantaM draSTumutkaNThitAH smH| kanyA-[svagatam ] aNumadaM me| rAjA-paramam (iti niSkAntAH sarve paJcamo'GkaH) iti caMdrakalAkalyANe iti zrIparamazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAditanissahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajjanalAlanIyasarasasAhitIsampradAyapravartakanarasiMhakaviracitenajharAjayazobhUSaNe alaMkArazAstre nATakaprakaraNaM nAma sssstthollaasH|| atha saptamo vilaasH| karuNArasakallolakalitApAGgavIkSaNam / kandarpajanakaM dhAma kalyANAni karotu nH|| atha kAvyamukhyArthabhUtasya rasasya samavAyavRttyA rasopaskAraguNanirUpaNAnantaraM saMyogavRttyA rasopaskArakAlaGkAranirUpaNaM kriyate / alaGkiyate'neneti cArutvAtizayaheturalaGkAraH / tathoktaM kAvyaprakAze 'upaskurvanti taM santaM yo'GgabAreNa jAtucit / ' haaraadivdlkaaraaste'nupraasopmaadyH|| yathA karacaraNAcavayaSagalavalayanapurAdibhistadalakRtitayA prasiddharavayavyevAglaDriyate tathaiva zabdArthAvayavagatairanuprAsopamAdibhistadalaGkAratayA prasiTairavayavibhUtaM kAvyamenopaskiyate / AzrayAayibhAvenAlaGkAryAlaGkArakabhAvo lokavat kAvye'pi sammAna tathA cAlakAraH zabdArthomayagatatvena vividhH| arthAlaGkArANAM cAturvidhyam-kecita pratIyamAnavastavA, kecit pratIya (ga) mamataM me| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alngkaarprkrnnm| 155 mAnaupamyAH, kecit pratIyamAnarasabhAvAdayaH, kecidasphuTapratIyamAnA iti / samAsoktiparyAyoktyAkSepavyAjastutyupameyopamAnAnanvayAtizayoktiparikarAprastutaprazaMsA'nuktanimittavizeSoktiSu pratIyamAnaM vastu kaavyopskaartaamupyaati| rUpakapariNAmasandehabhrAntimadullekhApahnavotprekSAsmaraNatulyayogitAdIpakaprativastUpamAdRSTAntasahoktipratIpavyatirekanidarzanAzleSeSvaupamyaM gamyate / rasavatpreya UrjasvisamAhitabhAvodayabhAvasandhibhAvazabalatAsu rasabhAvAdiya'jyate / upamAvinoktArthAntaranyAsavirodhavibhAvanoktaguNanimittavizeSoktiviSamasamacitrAdhikAnyonyakAraNamAlaikAvalIvyAghAtamAlAdIpakakAvyaliGgAnumAnasArayathAsaGkhyApattiparyAyaparivRttiparisaGkhyAvikalpasamuccayasamAdhipratyanIkamatIpavizeSamIlanasAmAnyasaGgatitadguNAtadguNavyAjoktivakroktisvabhAvoktibhAvikodAtteSu sahRdayahRdayAsvAdi sphuTaM pratIyamAnaM nAsti / atretthmlngkaarkkssyaavibhaagH| __ sAdhayaM trividham / bhedapradhAnamabhedapradhAnaM bhedAbhedapradhAnaM ceti / upamAnopameyayoH svato bhinnatvAt zAbdametannAvAptam / rUpakapariNAmasandehabhrAntimadullekhApahavAnAmabhedapradhAnasAdharmyamUlatA / utprekSAtizayoktI adhyvsaaymuule| vibhAvanAvizeSoktiviSamavicitrAsaGgatyanyonyavyAghAtAtadguNabhAvikavizeSANAM virodhamUlatA / yathAsaGkhyaparisaGkhyArthApattivikalpasamuccayAnAM vAkyanyAyamUlatA / paryAyaparivRttipratyanIkatadguNasamasvabhAvottayudAttavino. ktayo lokvyvhaarmuulaaH| kAvyaliGgAnumAnArthAntaranyAsAstarkanyAyamUlAH / karaNamAlekAvalImAlAdIpakasArAH zRGkhalAvaicitryamUlAH / vyAjoktivakroktimIlanAnyapahravamUlAni / samAsoktiparikarau vizeSaNavaicitryamUlau / athAlaGkArANAM parasparavailakSaNyaM nirUpyate / Aropagatve'pyAropyamANagarbhasya prakRtopayogAnupayogAbhyAM prinnaamruupkyorbhedH| aaropvissysyaaropymaannsNbhvaasNbhvaabhyaamullekhruupkyorbhedH| bhAropaviSayasya sandehabhrAntyapahavaiH sandehabhAntyapahavAnAM parasparabhedaH / sAdhayaMmUlatve'pitulyayogitAdIpakanidarzanAvyatirekadRSTAntebhyaHsAdharmyasyavAcyasvAdupamAnanvayopameyopamA bhiyante / sAdhAraNadharmasya vAcyatvagamyatvAbhyAmupameyopamAprativastUpamayormedaH / vastuprativastubimbaprativimvabhAvAbhyAM prativastUpamAdRSTAntayorbhedaH / prastutApastulAnAM vyastasamastAbhyAM tulpayo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.. gitAdopakayorbhedaH upamAnasya prasiddhatvAprasiddhatvAbhyAM upamAnotprekSayobhaidaH / arthasAmyazabdasAmyAbhyAM upamAzleSayorbhedaH / upamAnopameyayormeMdAbhedAbhyAmupamAnanvayayorbhedaH / upamAnopameyabhAvasya paryAyayogapadyAbhyAM upameyopamopameyorbhedaH / aprastutasya vAcyatvagamyatvAbhyAmaprastutaprazaMsAsamAso. ktyormeMdaH / vAcyavyaGgayayorubhayoH prastutatve paryAyoktiH / vAcyasyAprastutatve'prastutaprazaMsA / vyAptipakSadharmatAdyabhAvAt kAvyaliGgasyAnumAnAdbhedaH / sAdhAraNaguNayogAt bhedAnupalabdhau sAmAnyam / utkRSTaguNayogAt nyUnaguNatirodhAne mIlanam / anyavyavacchedasya tAtparyAbhAvAdudAttAlaGkArasya parisayAto bhedaH / kAkatAlIyanayAt kAryasAdhane kAraNAntaropanipAte samAdhiH / ahamahamikayA kAryasAdhane bahUnAM kAraNAnAmudyamane dvitIyasamuccayaH / nihavasya vAcyatvagamyatvAbhyAmapahnavavyAjastutyorbhedaH / anyeSAM bhedaH spaSTa eva / yadyapi vyAjoktimIlanasAmAnyeSu kathaJcit sAdRzyamasti athApyasyAvivakSi. tatvAt na sAdRzyamUleSu gnnnaa| ityalaGkArasvarUpavibhAgaH - arthapratIteH zabdapratItipUrvakatvAt prathamaM zabdAlaGkArA nirUpyante / bhavedavyavadhAnena dvayorvyaJjanayugmayoH / AvRttiryatra sabudhaizcachekAnuprAsa iSyate // yatrAvyavahitayorvyaJjanayugmayoH paunaruktyaM tatra cchekAnuprAsaH / yathA kavinutazubhavati bhavatizrIkarazubhalagnabhuvana naavibho| .. .' vaibhavavijitAmAH mA rajyanti sarvadA muditAH // ekadivyAdivarNAnAM punaruktirbhavedyadi / saGkhyA niyamamullaGya vRttyanuprAsa IritaH // yathA.:: , nakSoNikSidadhyakSarivatkokSeyako raNe / / dakSate dRpsaharyakSavakSaHzikSaNadakSiNaH // (pa. 21).: : - yathAvA bhrAmyanmattamadAvalendraraTitaprArabhArasaMvargitasphArodikramamANatuturagaprakrAntaheSoddhatAH / .... . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alaGkAraprakaraNam / zastrAzastrivikhaNDitAhitaziroruNDaiH pracaNDakramaH vaidhAtrasya munarmadaM vidadhate nnyjkssmaabhRdbhttaaH| tAtparyameva bhinnaM syAnna tu shbdaarthyorbhidaa| tayoryatpunaruktiH sa lATAnuprAsa iSyate // yathAsakalakalArasikamatau dAtari nanakSamApate bhavati / samprati kavayaH kavayo bhAsante dhrnnimbhito'pi|| punaruktavadAbhAti yatrArtho na tu tat padam / punaruktavadAbhAsaH sa nAmAkhyAtago dvidhA // atra nAmagatapunaruktavadAbhAso yathA zaktimAMzca mahAseno dhAtA'pi caturAnanaH / rAjarAjo'pi dhanado rAjate naJjabhUpatiH // AkhyAtagatapunaruktavadAbhAso yathA kalpate jetumindraM zrInaJjendra zazikalpa te / mandatejAbhavatkAntyA bhAsvAn vyomani mandate // mandate gacchatItyarthaH / madistutimodamadasvamakAntigatiSu iti dhaatuH| _ 'yamakaM paunaruttaye nu svaravyaJjanayugmayoH / / chekAnuprAse vRttyanuprAse ca svarapaunaruttayamAnuSaGgikam / yamake tu sasvarayoya'janayugmayorevAvRttiH / tasya AdimadhyAntagatatvena bahavo bhedAH / tatra diGmAtramudAhiyate / yathA najendra dharaNIratna dhanaJjayadhurandhara / dehi nityaM manISibhyo dhanaM jaya dhuraM dhara // atra dhanaM dehi jaya dhuraM dhara bhAraM vaha ityuttarArdhe / pUrvArdhe tu ghanaJjaya ghurandhara-zreSTha, ityrthH| 'padmAdyAkArahetutve varNanAM citramucyate / " AdigrahaNAt hArabandhAdayaH / tatrASTadalapadmabandho yathA yA saumbhamabhaGgAyAyA rekhaatmshshishriyaa| yA'gurAkhyA rudrajAyAyA''zibhAeSyadAM dhiyA // 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 yA sauMbhamadabhaGgA / sombho naamaasurH| tatsambandhI saumbhaH yo madaH tasya bhaGgaH / sa eva AyaH zubhAvahavidhiH tamayata iti saumbhamabhaGgAyAyA daityavizeSasaMhAriNItyarthaH / yA rekhAtmazazizriyA / rekhAkAracandrakAntyA ADhyA sampannA candrakalAdhAriNItyarthaH / aguH na vidyate gAvaH yAvatsvarUpapratipAdakazabdA yasyAH sA aguH / eca igghrsvaadeshH|vaacaamgocretyrthH| yA rudrajAyA / AzibhAH AzinyaH vyAptAH bhAsaH kAntayaH yasyAH saa| trijagadvyAptetyarthaH / tA(e?)SyadAM / eSyA eSNIyA AzaMsinIyA ityarthaH / tAnarthAn dadAtIti eSyadAM aashNsitsklphlprdaamitythH| tAM dhiyA buddhyA aya prApnuhi bhAvayetyarthaH / IgatAvitidhAtorlaTi madhyamapuruSaikavacanam / ___ atrASTadalapadmoddhArakramaH / aSTadalapanaM likhitvA karNikAyAM yA iti varNa vilikhya dvitIyavarNamekasmin dale vilikhya uttaravarNadvayaM daladvayAntarAle vilikhya [ dalAntare uttaravarNamekaM vilikhya daladvayAntarAle taduttaravarNadvayaM vilikhya ] karNikAgatavarNa dviruccArya anantaravarNAnevameva vilikhet / dvitIyavarNamArabhya dalamAtralikhitavarNasamudAyapaThane saundarezaguruziSya iti kRtinAyakasambodhanaM bhavati / yahA tatra (tritri ?) varNAn daleSu vilikhya prathamavarNasamudAyapaThanaM vA / prakArAntareNa aSTadalapadmabandhalekhanaM bhavati / yathA rApAMdhiptAsasabhyAvitazubhamatirA jyAravatrAsitArA rAtAsitrAvara jyA'stu tava mahadharAryAva pakSmAjanaM raa| rA naJjamApa varyA mahitaphalakirA prAvidazrIyamArA rAmAya zrIda viprAzrita zizirakarAbhyAsa satAbdhipArA // rAH dAtAraH tAH(?) pAtIti rApaH sa cAsAvadhizceti rApAbdhiH kSIrasAgara iti yAvat / tasya tAH kacasamudAyAH / tAbhiH sasabhyaH samAnasamApravezI, gAmbhIryanarmAlyAdiguNaiH kSIrasamudreNa zirasA ilAghanIya ityathaH / tasya sambuddhiH / avitazubhamaMtirAH / avitAni rakSitAni zubhAni yayA sA matiH tAM rAtIti avitshubhmtiraaH| jyAravatrAsitArArAtA-jyAravaiH maurvAninAdaH trAsitaM-bhISitaM-ArAtaM arAtisamUhaH / arAtizabdAtsamUhArthe'N / tasya sambuddhiH jyAravatrAsitArArAta / asitrAvara asibhistrAyate AtmAnamityasitrAH zUrAH, tAnavarayati agharayatIti tathoktaH, tasya sambuddhiH, sarvApekSayA zUra ityarthaH / rAmAya / rAmAH striyaH tAsAmayaH zubhavidhiH strINAM netrapriyakara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alngkaarprkrnnm| 159 iti yAvat / tasya saMbuddhiH he rAmAya / zrIda / zizirakarAbhyAsa zizirakarasya candrasya abhyAsaH punaruktiH / tasya sambuddhiH / candra eveti vyavaharttavya ityarthaH / viprAzrita mahadharAya mahadharANAmutsavazAlinAmArya nityAnandetyarthaH / naJjamApa buddhyA pakSmAjanaM paH AtaHkSmAjanaH mahItalajanaH taM ava buddhipUrvakamArttajanarakSaNaM kurvityarthaH / 'RkAraH kuJjare zailedhIbhede devamAteri' / 'paHstrI cArte prayatne cetyubhayatrApi nAnArtharatnamAlA / tataH kiM phalaM ityata Aha / saptAdhipArA / sptsmudraantaa|jyaa mahitaphalakirA mahitAni zreSThAni phalAni kiratIti tathoktA / prAvidazrIyamArA / prakRSTA avit [a]jJAnaM tadevAzrI: tAM yAntIti praavidshriiyaaH| atyantAvivekina ityarthaH / tAn mArayatIti prAvidazrIyamArA / padAdyutpAdanena avivekinAmapahI varyA pUjyA [astu] rAH kanakaM suvarNamastu / hArabandho yathAvIrakSmArakSaratnodita ditadinapadbhUpatApaprabhAva bhAgumbhAkrAntacetasti(zri?)tasama ? samaremabhramadvayomarAma / sArAkArA marAlIrucirucirucitasphItamAtadyazazrI: zastA zakrebhadA bhadrabhara tava tamAntahajan naJjarAja // vIrakSmArakSaratnAt vIrabhUpAlazreSThAt uditaH tasya saMbuddhiH / ditaH khaNDitaH dinapatAM dinapamivAtmAnamAcaratAm / dinapazabdAtkartariktippratyaye tugAgamaH / krUrANAmityarthaH / bhUpAnAM tApa prabhAvo yena saH, tathoktaH, tasya sambuddhiH / ata eva samare mabhramavayomarAma-mAya-janAya bhramantyaH vyomarAmAH devakAntA yasya sa tathoktaH / tasya sambuddhiH / surAGganAnAM samare saJcaraNaM sarvalokasiddham / 'mA'vyayaM pratiSiddhe ca jane tu syAnapuMsakam / bhadrabhara-bhadraM bibhartIti bhadrabharaH / tasya sambuddhiH / tamAntajan-tamaM glAniH / taM antayanti bandhayantItyantataH 'ati bandhana' iti dhAtorantarbhAvitaNyantAcchatRpratyayaH / teSu vrajan glAninivArakANAmagresara ityarthaH / tasya sambuddhiH / he nArAja, sArAkArAmarAlIruci. ruciH-marAlyo haMsyaH tAsAM rucayaH tAsAmapi ruciH| tato'pyatizeta ityrthH| zakebhagA-zakrebhaH airAvataH / taMdyati khaNDayatIti zakebhadA / kAntyA airAvataM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 nirAkurvatItyarthaH / ucitAsphItA / mAtad-matati sadA gacchatIti ucitasphItamAtantI / yazazrIH yazasaH paripUrtiH tAsAmIH-lakSmIH / mitrAmitrajaneSu yathocitaM zaityoSNatvarUpeNa adhikaprasAriNI yazovyApArakAntirityarthaH / mA tava zastA prazastA sarvajanasannutatvena prasiddhatyarthaH / evaM ckrvndhkoshbndhmnyjiirbndhaadyo'pyuuhyaaH| arthaalngkaaraaH| tatra prathamamanekAlaGkArabIjatvA dupamA niruupyte| sAdharmya lokasiddhena bhinnena kavisammatam / yadekavAkyavAcyaM syAt prakRtasya matopamA // prakRtasya vadanAdestato bhinnena rAkAsudhAkarAdinA lokasiddhenaikavAkyA pratipAdyaM kavisamayasammataM kAntimattvAdibhiryatsAdhaya samAnadharmasambandhaH saupamA / tatra lokasiddhapadenotprekSA vyavacchidyate / tatra upamAnasya kaviprauDhoktisiddhatvAt / bhinnpdenaannvyaalngkaarniraasH| tatra ekasyaivopamAnopameyabhAvAliGgitatvAt / vAcyamityanena gamyaupamyarUpakAdivyavacchedaH / kavisammatamityanena 'kumudamiva vadanam ' kAraNaviva kAryam ityAdInAM hInopamAdInAM ca nirAsaH / nahi tatra upamAnopameyabhAvaH kavisammataH / na ca kAryakAraNayoH sAdharmyameva nAstIti shngkniiym| 'kAraNaguNA hi kAryaguNAnArabhante' iti nyA. yena tatrApi sAdharmyasya sambhavAt / tatra sAdharmya kavisamayasammataireva kAntyA dibhiH svIkaraNIyam / ekavAkyavAcyamityanenopameyopamAlaGkAravyAvRttiH / tasya vAkyatve (vaya ?) gocaratvAt / taca ekenaivAzliSTena vA padenopAdeyam / zilaSTapadopAdAne'pi na zleSazaGkAtaDUH / svato bhinnayorapi dharmiNoH ziSTapado: pAdAnena bhede satyapi abhedarUpAtizayoktibalAdekasminpathi pAnyatayA'nugatai. kadharmatvenAGgatvAt / tathA ca etAdRzasthale zleSapratibhohodhitAtizayottayanuprA. nnitopmaa| pUrNaluptAprakArAbhyAM sA tAvadvividhA bhavet / upamAnopameyasAdhAraNadharmopamApratipAdakAnAM caturNA prayoge pUrNA / teSAmekadvitrilope luptaa| zrautItyArthItibhedena pUrNA sA dividhA mtaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 vilAsa. 7 ] alaGkAraprakaraNam / sAkSAtsAdRzyavAcakayathevAdizabdAnAM prayoge zrautI / dharmivyavadhAnena sAdRzyapratipAdakAnAM sadRzasaGkAzapratIkAzapadAnAM prayoge ArthI / nanu yathevAdizabdAnAmupamAnavizeSaNatayA na sAdRzyapratipAdanapaTIyastvamiti cenmaivam / zabdazaktestAdRzatvAdyathA rAjazabdazirogatA SaSThI puruSamAkSipantI tadubhayaniSThasambandhabodhane hina paryanuyogArhA / tathevAdayo'pi / vatau tu vizeSaH / 'tatra tasyeveti sUtroktavatiH sAkSAtsAdRzyapratipAdakevArthatvAttatraiva zrautI / 'tena tulyamityatra vatistulyaM pratipAdya tanihAya sAdRzyamAkSipatIti tatrAryeva / dvividhA'pi sA vAkyasamAsataddhitagatatvena trividhaa| [ evaM ca] sati pUrNopamA zrautI ArthI ceti ssttprkaaraa| tatra samAsagatA zrautI pUrNopamA yathA zakraiva zauryamahito raghupatiriva satyabhASaNaikaruciH / dhanadaiva sampadadhikaH netA naJjakSitIzvaro jayati // zakraivetyAdau ivena saha nitysmaasH| vAkyagatA zrautI pUrNopamA yathA yathA karNe yathA kalpadrume cintAmaNau yathA / tathA vadAnyatA bhAti mahitA naJjabhUvare / taddhitagatA zrautI pUrNopamA yathA vibhAti vIranaJjendau kIrtiH kalpamahIjavat / aharnizamanekArthavizrANanavicakSaNe // samAsagatA vAkyagatA taddhitagatA ceti trividhA'pyArthI yathA-tvatkIrtiHparito vibhAti dhavalA rAkendusaMvAdinI tvaM zauryeNa dhanaJjayena sadRzo nacakSamAvallabha / santrANe zaraNArthinAmanudinaM tvaM rAmavadrAjase bhUpAlA bahavo bhavantu bhavatA bhUradya rAjanvatI // atra rAkendusaMvAdinIti samAsagatA / dhanaJjayena sadRza ityatra vAkyagatA / rAmavadityatra sAmyA(samAnA?)rthakavatipratyayasvIkArAt taddhitagatA ArthI / eSUdAharaNeSu upamAnopameyasAdhAraNadharmapratipAdakAnAM prayogAta pUrNopamAtvam / atha luptopamAyA udAharaNAni / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 anuktadharmavAkyagatA zrautI luptA yathAvIrakSamApAlatanUbhavasya naJjakSitIndrasya mukhaM mRgAkSyaH / muhurmuhuzcandramivAvalokya yathendukAntapratimAstathaiva // candramivetyatra-ivena samAsAt samAsagatA ceyameva / ubhayatra sAdhAraNadharmAnupAdAnAddharmaluptA / tatra sthaladvaye'pi sAdRzyavAcakapadaprayogAcchrautI / sA ca samAsavAkyagatA dvividhaiva / sAdRzyArthe vihitasya vateH prayoge dharmopAdAnenAnvayasaukaryAdanuktadharmAtaddhinagatA zrautI luptA nAstyeva / kalpabAdiprayoge tu Aryeva / anuktadharmA vAkyasamAsataddhitagatA ceti trivighA'pyArthI yathA kalpadrukalpaM zazinaH kulInaM naJjakSitIndraM sudhayA savarNaiH / navaiH prabandhairabhinandayantaH kuberatulyAH kavayo bhavanti / kalpadrukalpamityatra taddhitagatA / sudhayA savarNa ityatra vaakygtaa| kuberatulyA ityatra samAsagatA / sarvatra dharmAnupAdAnAt sAkSAtsAdRzyavAcakayathevAdipadaprayogAbhAvAca dharmaluptA''rthIyam / tadityaM pazcaprakArA kevldhrmluptaa| anuktadharmavAdiH kyacA luptA yathA najendra bhvtshcaapgldvaannoddhtaanilaaH| pakatAlaphalIyanti mastakeSu virodhinAm // atra pakkatAlaphalIyanti-pakatAlaphaleSvivAcarantItyarthaH / atrAdhikaraNAceti vaktavyamiti vihitakyacA luptaanuktdhrmevaadiH| karmakyacA luptA yathAyAnindhanIyatyaribhUpavargAn nAkSitIndo tava kopvhiH| teSveva namreSu punastvadIyA sudhAtaraGgIyati viikssnnshriiH|| atra indhanIyati-indhanAnivAcaratItyupamAnAdAcAra iti vihitakarmakyacyatyayalupsAnuktadharmevAdiH / atraiva sudhAtaraGgIyati sughAtaraGgamivAtmAnamAcaratIti kartRkyacAlopAt kartRkyacUluptAnuktadharmevAderidamevodAharaNam / kyaci(DA?) yathA zrIvIranArAjasya prANimAtre dyaarsH| rAkendubimbakiraNakAntaratnAkarAyate // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alaGkAraprakaraNam / 163: atra ratnAkarAyata iti ratnAkaravadAcaratIti kartRkyaco (Go ?) lopAt kartRkyacA (GA?) luptA'nuktadharmevAdiH / kartRNamulA yathA himAMzuvaMzaratnasya najendrasya mukhAmbuje / kaTAkSA hariNAkSINAM bhRGgacAraM caranti hi // atra bhRGgacAraM carantIti 'upamAne karmaNi ceti sUtrasthacazabdena karttari ca Namulo vidhAnAt kartRNamulA luptAnuktadharmevAdiriyam / karmaNamulA yathA Alokayantyo nRpatiM navendraM nalinekSaNAH / palAladarza pazyanti sAkSAdapi manobhavam // atra palAladarza pazyantIti karmaNamulA luptA'nuktadharmevAdiriyam // kipA yathA zrIvIranaJjarAjendraM pazyantInAM mRgIdRzAm / AgneyAstranti kusumAnyaGgArantIndukAntayaH // " atrAgneyAstranti aGgArantItyubhayatrApi tadvadAcarantIti 'upamAnAdAcAra" ityadhikAre 'sarvaprAtipadikebhyaH kivvA vaktavya' iti kipo vidhAnAt tasya sarvApahAriNi ( sarvaprakAreNa lopena ? ) samAnadharmasya vAcakevazabdasya ca lopAt kipA lusAnuktadharmevAdiriyam / kyaci Namuli cAnuktevAdiH, kvipyanuktadharmevAdiriti kecit / nanu luptapratyayaprakRtiH pratyayArthamapi vrata iti nyAyena kilope'pi prakRtimahitraivAcArasya gamyamAnatvAt sati sadRze dharme kathaM dharmalupteticetsatyam / vAcakamatyayalopAt vAcyalopa ityupacArAt / athavA prakRtiluptasya dharma vAcino bAlopAddharmalopa (?) iti na doSaH / anuktadharmevAdirupamitasamAsena yathA devarAjAbhinandyena vaibhavena vibhUSitaH / - vibhAti vizvavikhyAto navendro rAjacandramAH // atra rAjacandramA ityupamitasamAsena dharmalopAt samAnadharmAnusadharmevAdiriyam / anuktopamAnA vAkyagatA yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.7 najhendra tvatkRpANena samaH krUro na dRzyate / smRtamAtre'pi yaccittaM stambhayatyaribhUbhRtAm // atropamAnasyAnupAdAnAdupamAnaluptA vAkyagatA / samAsagatA yathA najendrasadRzo dAtA na kApi zrUyate janaiH / yena vismAritAH karNamandArasuradhenavaH // naJjendrasadRza iti smaasgteymupmaanluptaa| anuktadharmopamAnA vAkyagatA yathA naJjakSamAcandra tavaiva kAntyA samaM na kiJcijagatItale'smin / yatsaGgabhAjaH sakalAstaTinyaH kapardamaizaM yugapadvizanti // atra gaGgAvyAjena svayaM kapada pravizantotyarthaH / saiva samAsaMgatA yathA na kApi naJjakSitipAlamaule vIrasya dordaNDasamAnamAste / abhUtapUrvAn bhuvi yatprabhAvAn AbAlagopaM manujAH stuvanti // pUrvodAharaNadvaye krUra iti dAteti zabdAbhyAM krauryadAtRtvarUpasAdhAbhyuyagamaH / anantarodAharaNadvaye tu dharmasyApyanupAdAnam / eSu ca triSUdAharaNeSu na pratIpAlaGkArazaGkA / upamAnasyAkSepAbhAvAt upameyasyApyAdhikya na vivakSitam / yatropameyAdhikyavivakSayA upamAnatvamucyate tatra prtiipaalngkaarH| anuktevAdiH samAsagA luptA yathA zubhrAMzuzubhrayA kIrtyA raJjito naJjabhUpatiH / doSNA lAlayati zyAmAmavanImacalastanIm // iyaM kevalavAcakaluptAdharmopamAnavAcakaluptA yathA vibhAti raajraajshrii:rnnyjmhiiptiH| yasmai spRhayate devaH klaadhrklaadhrH|| atra rAjarAjazrIH rAjarAjaniSThazrIriva zrIyasya sa iti 'saptamyupamAnapUrvapadasya bahuvrIhirvAcya uttarapadalopazce'tyanena upmaanvaackvrmlopaadupmaanvaackvrmluptaa| vAkyasamAsagate dvividhA zrautIyamArthI tu| taddhitavAkyasamAsAvagAhinIti tridhA jJeyA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alaGkAraprakaraNam / 165 etAH kevaladharmAnuktau paJcopamAH kathitAH / AdhArakartRkarmakyacAkyaGA ca kartari ca // karmaNi NamulA ca tathA kipA ca dharmAdyadarzanataH / anuktadharmevAdiH syAt saptadhA prikiirtitaa| tathopamitavRttyA ca dharmevArthasya lopataH // ekA luptopmaa'nuktdhrmevaadiritiiritaa| upamAnamAtraluptA vAkyasamAsAvagAhinI dvividhA / dharmopamAnaluptA dvividhA prAguktamArgeNa // kevalavAcakaluptA vAcakadharmopamAnalupteti / luptopamAlatiyAsu bhedA ekonaviMzatiH / pUrNAH SaSThopamA etAH paJcaviMzatirIritAH // ekasyaivopameyasyAnekopamAnopAdAne mAlikopamA / yathA kalhAragucchantyapi kuDamanti pravAlahAranti ca yAvakanti / cAmpeyamAlyanti ca digvadhUnAM naJjakSitIndrasya bhujprtaapaaH|| iyacopamA vastuprativastubhAvena bimbapratibimbabhAvenApi sambhavati / ekasyaiva dharmasyopamAnopameyagatatvena pavayenopAdAnaM vastuprativastubhAvaH / dvayodharmayobhinnazabdenAbhidhAnaM bimbapratibimbabhAvadharmasyopAdAnamapidvividhA bhavati sakRnnirdezapRthanirdezAbhyAm / dharmasya sakRdupamAnopameyagatatvena nirdezaH sakRnnirdezaH / bimbapratibimbabhAvAbhyAM vastuprativastubhAvAbhyAM vA dharmanirdezaH pRthanirdezaH / tatra sannirdezo yathA- himAMzumiva najendraM bhuvanollAsadAyinaM / sAgarA iva gambhIrAH sevante satataM janAH // atra bhuvanollAsadAyinamiti gambhIrA iti ca ubhayatrApi ekadA dharmanirdezAt skRnirdeshH| dvitIyo vastuprativastubhAvena yathA....... vidrAvito vipakSANAM puJjo naAndunA bhRzaM / . : nitAntaM tamasAM stomaH sUryeNaivAnudhAvitaH // . ... . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ njraajyshobhuussnnm| [vilAsa.. atrAnudhAvanavidrAvaNAtmakatayA ekasyaivAthasya vAkyadvayena dharmatvena svIkArAt pRthnirdeshH| bimbapratibimbabhAvAbhyAM yathA santvanye zazino vaMzastvayA nanendra dIvyati / bahuratno'pi jaladhiH kaustubhenaiva hRSyati // atra rAjakaustubhayoH sAhazyAcchazivaMzajaladhyorapi sAdRzyamiti bimbapratibimbabhAvaH / atrApi bhinnatayA nirdezAt pRthanirdezaH / punarapi daividhyamasyAlaGkArasya, samastavastuviSayA ekadeza vivartinI ceti / samastavastuviSayA yathA vaMzA bhUmibhujAM vibhAnti bhuvane dhIrAH samudrA yathA __ tattAhaka kalulekulaM ca vimalaM dugdhAmburAziyathA / zrImannaJjamahImahendra sa bhavAn pUrNaH sudhAMzuryathA __ kIrtisphUtiriyaM tavAJcati sitA candrAtapazrIryathA // atra sarvatropamAnopameyasvIkArAt samastavastuviSayakA / ekadezavartinI yathA nasarAjaniyatAtmavRttibhiH svairiNIbhiriva kAr3itA dviSAm / zrIbhirandhatamasairiva dvipairapyasau niviDatA raNAvanI // . atra raNAvanI saGkettasthalIveti arthAtpratIterekadezavartitvam / upamAyAM bhedAbhedasAdhAraNasya sAdharmyasya prayojakatvam / evamanye'pyavAntarabhedAH prekSAvadilyAH / aikye hananvayaH prokta upamAnopameyayoH / yatra dvitIyasabrahmacAriniSedhadyotanAyaekasyaivopamAnopameyabhAvaH pratipAcate ttraannvyaalngkaarH| yathA kalulekulavArAzisampUrNahimadIdhite / najendra bhavataH kIrtistvatkItiriva rAjate / 'paryAyeNa bayostadupameyopamA mtaa|' upamAnopameyavorDayoHparyASeNa prakArAntareNa, tRtIvasaravyavacchedeneti pAvat / tadupamAnopameyatvam / tathA ca tRtIyasahazavyavaschedAya yoryadapa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 1 alaGkAraprakaraNam / 167 mAnopameyatvaM sA upameyopameti phalati / ata eva paryAyeNa kramaNetyarthaH, tena krameNa dvayoryadupamAnopameyatvaM sA upameyopameti lakSaNam, tathA ca niruktalakSaNasya sakalaGkarAjamaNDalakabalanato yugapadabhyupaitu mithaH / naJjavibhora sirasitaH saviSo rAhuzca sadRzatAmubhayam // ityatra yugapadupameyopamAyAmekadaivopamAnopameyatvanirdezena krameNetyaMzasvAbhAdavyAptiriti nirastam / paryAyazabdasya tRtIya sadRzavyavacchedaparatvAt / uktopamAyAM niruktaparyAyasattvAnnAvyAptizaGkA / kasyacitkaJciddharmamupajIvya kenacit sAdRzye vihite tasyApi tena dharmeNa tatsAdRzyasyArthAt siddhatve'pi tadvarNanAdanayostRtIyaH sadRzo nAstIti hi phalati / nacamaJju (DU? ) kAdibhiratra 'paryAyaH - yaugapadyAbhAva:, ata evAtra vAkyabhedaH' iti vAkya [ bheda ] evopameyopamokteH kathaM tRtIyasadRzavyavacchedaparatvamiti vAcyam / mahAkaviprayogeSu yaugapadye'pi tasyopalabhyamAnatayA majju (?)kAyukterupalakSaNaparatvAt / yadi na tasyopalakSaNaparatve kiJcitpramANam / tadA yugapadupameyopamodAharaNe'pi mithaH zabdasyArthaparyAlocanayA krameNaiva rAhukhadnayorupamAnopameyatvapratIteH / mithaH sadRzatAmityato hi rAhusadRzatA khaDgasya khaDgasadRzatA rAhozceti yaugapadyAbhAvaH spaSTaH / ato noktodAharaNe'vyAptiH / vastutastu paryAyeNetipadaM na lakSaNapraviSTam, vaiyarthyAt, svarUpakathanamAtraparaM taditi draSTavyam / na ca dvayorupamAnopameyatvarUpalakSaNamupamAlaGkAre'tivyAptamiti vAcyam / upameyopamAyAM sAdRzyasyAnupamatvadyotakatRtIyasadRzavyavaccheda rUpopameyotkarSaphalakatvena kavisaMrambhagocaratayA cArutvApAdakasyaivAbhyupagamAt, upamAlaGkAre tu sAdRzyasya sAdRzyapratItimAtroddezyakakavisaMrambhagocaratayA cArutvApAdakatvAnnoktadoSaH / ataevoktam -- 'sAdRzyapratItimAtroddezya kakavisaMrambhagocarIbhUtacArusAdRzyamupameti / vastutastu-paryAyeNa niruktArthena tadityekaM lakSaNam / dvayorupamAnopameyayostadityekaM lakSaNam / Ayamuktameva / anyatUbhayapratiyogikaikaM sAdRzyamityarthavat / zuddhopamAyAmativyAptivAraNAyobhayapratiyogiketi / matiriva kIrttirvimalA kIrttiriva zrItrilokamahanIyA / zrIriva zubhadA vANI vizrutacaritasya vIranaJjavibhoH // iti razanopamAyAmatiprasaGgA bhAvAMpaikamityalaM bahunA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.7 yathA audArya tvayi zauryavadvijayate zaurya tathaudAryavat vAtsalyaM sakaleSu tadvijayavattaccApi vAtsalyavat / zauyaudAryasamastamartyavisaradvAtsalyavat santataM prajJA tAni ca tadvadunnataguNastomogha naJjaprabho // atra zauryAdInAM parasparasAdRzyavarNanaM tRtIyasadRzavyavacchedAya / iyaM copameyopamA dharmasya sAdhAraNyena vastuprativastunirdezena vA vastuto bhinnayorapi dharmayorabhedAtizayoktimahinnA ekatayA'dhyavasitayorvA dvayorupAdAnenAnupAdAnena vA sambhavati / tatra dvitIyaM yathA nimlklaanussnggaadvimliikRtsklbhuvntlH| candra iva naJjanRpatinaJjanRpatiriva jayati jagati candraH // ityAdi sadRzAnubhUttyA vastvantarasmaraNaM smRtimdlngkaarH| taduktam - 'sadRzAnubhavAdanyasmRtiH smaraNamucyate / ' iti / sadRzAnubhUttyeti padena viSamazaravizikhadalito vIrakSmApAlanandano nRptiH|| taruNi tava vibhramANAM smarati smRtimAtradattakutukAnAm // ityatrAnalaGkatau cintAjanyasmRtau atiprasaGganirAsaH / yathA jetunaJjamahIpatestrijagatIjetuH kRpANIlatAM vegotpATitakuJjaravrajaziraHsaMlIDhamuktAphalAm / pazyadbhiH pratipakSapArthivabhaTaiH saGgrAmalIlodbhaTA daMSTrakoTikarAlavakrakuharA kAlI muhuH smayate // ... ..atra muktaaphlaadisdRshvstudrshnhetukdNssttraadismRtiH| sadRzavastusandazanahetukatvaM ca sadRzavastudarzanohuDasaMskArajanyatvam / na tu sAdRzyamUlakatvam / tena . . . mRgayAsu naJjanRpatinibir3e vipine sasambhramaM lInAn / cakitAnarIniva mRgAnavalokya smarati vijayasaGkAmam // - . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 vilAsa.7] alaGkAraprakaraNam / ityatra sasambhramavanapravezAdisAdhAraNadharmasya sAdRzyasya darzanena ripUNAM smRtiH, tayA ca yA svakIyasya vijayasaGgAmasmRtiH, tasyAM sadRzavastudarzanajanyAyAM smRtyAtmakabhAvarUpAyAmalaGkAratvAbhAve'pi na kSatiH / iti bhedAbhedasAdhAraNasAdharmyanibandhanA drshitaaH| sampratyAropagarbhAlaGkAraprastAvaH / tatrApi prAdhAnyAt prathamaM rUpakAlaGkAro niruupyte| viSayAnihavenAnyasyArope rUpakaM matam / anyasyAprakRtasya prakRte viSayAnapaDhatyA yadAropaNaM tadrUpakam / atrAbhedasya prAdhAnyamAtram / vastuto'styeva bhedH| tenA[na]nvayavyAvRttiH / atra viSayAnihavenAropa ityanenAtirohitasya viSayasyAropyamANoparaktatvaM vivakSitam / tathA ca viSayAtirodhAnAMzena sandehabhrAntimadapahavAnAM vyAvRttiH / sandehAlaGkAre viSayasya sandihyamAnatayA viSayatirodhAnam / bhrAntimadalaGkAre bhrAntyA'pahave apahavena viSayatirodhAnam / uparaktatvamityanena pariNAmAlaGkAravyavacchedaH / atrAropyamANasya prakRtopayogitayA viSayapariNAmarUpatvena prakRtoparaJjakatvAt / utprekSAderadhyavasAyamUlatvAt asya cAropaprANatvAt sarvebhyaH sAdRzyamUlAlaGkArebhyo bhinnameva rUpakam / na ca niruktalakSaNasya / ye naJjabhUpatimaNe tava kIrtipuJjA zvakSuHpriyaGkararucaH paritazcaranti / ete ta eva navanIlasarojalIlA vistAriNaH sphuTasudhAkarakAntisAraH (rAH ?) // iti kIrtipuJjeSu sudhAkarakAntisArAbhedApAdinyAM nidarzanAyAmativyAsiriti vAcyam / nidarzanAyAM viSayaviSayiNorbimbaprativimbabhAvApannavastuvaiziSTayanayatyasatvena tadrAhityasya lakSaNe vivakSitatvAt / na coktavaiziSTayarAhityameva vizeSaNamAstAm, na tu naiyatyamapi tatra nivezanIyam, tAvataiva kvacidapi bimbapratibimbabhAvazUnyarUpake kevalalakSaNasadbhAvAnidarzanAyAM sarvatra bimbapratibimbabhAvasatvAnna tadvaiziSTyarAhityamiti nAtiprasaGga iti vAcyam / sarvatra rUpake bimbapratibimbabhAve'pi kAcitke / AlolabhamaralAMchiamaMbuamAAsasarisamajhjhAe / vaaNaM viLoLatAraM sAdia Nedei gaMjabhUcaMdo // 22 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 iti bimbapratibimbabhAvarUpake lakSaNasyAvyAsyApatteH / na ca bimbapratibimbabhAvApannasya lakSyatAnAliGgitatvameveti vAcyam / "bimbAvaziSTe nirdiSTe viSaye yadyanihate / uparaJjakatAmeti viSayI rUpakaM tadA // [iti] bimbapratibimbabhAvasthale'pi rUpakAlaGkArasvIkArAt / naiyatyapadadAne tu tAdRzasthale kAcitke bimbavaiziSTyasattve'pi sarvatra niyatatvena tadabhAvAnnAvyAptizaGkA / tattAvatrividham-sAvayavam / niravayavam / paramparitaM ceti / sAvayavaM ca dvividham samastavastuviSayamekadezavarti ceti / niravayamapi dvividhamkevalam , mAlArUpakazceti / paramparitasyApi zliSTAzliSTanivandhanatvena dvaividhye tayorapi pratyekaM kevalamAlArUpatayA cAturvidhyam / tadevamaSTavidho ruupkaalngkaarH| avayAvayavisAkalyavRtti sAvayavam / tatra samastavastuviSayakaM yathA nAkSmApaH kalpabhUjastadIyo bAhuH zAkhA tasya tadakhaGgayaSTiH / tatsaMlagnA vallikA tatprarUDhA kIrtisphUrtistatprasUnodgamazrIH // atra naJjarAjasya kalpabhUjatvaM nirUpya taducitAvayavanirUpaNAt samastavastuviSayatA / 'yadA''ropyamANamanekAvayavAvayavibhAvena sthitaM zrutyaiva sthApyate tadA samastavastu[tva]'mityukteH / ekadezavarti yathA jagatAmabhitApaharaiH kIrtijyotlArasairdizaH slapayan / vIrajanAdhipajaladherjAto nanakSamApatirjayati // atra kIrtyAdiSu jyotlAtvAropazrutyA nanakSamApatau candratvamarthAcopanIyata ityekadezavarttitvam / 'yadA tu kizcicchRtyA kizciAccopanIyate tdekdeshvrtii'tyukteH| ___yatrAvayavanirUpaNamAtreNa kavisaMrambhavizrAntiH tannivayavam / tatra kevalaM yathA naJjakSmApabhaTA vizaGkaTa bhavatkodhAnalaprasphurat kAlIkesarakaNThakandararavAdapyUrjitairgarjitaiH / (chA ) AlolabhramaralAJchita ( mambuja) maakaashsdRshmdhyaayaaH| vadanaM vilolatAraM AsvAdya nandati nanabhUcandraH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alaGkAraprakaraNam / krUrAn kAnapi kalpayanti nitarAmudyajagatsambhramAn pratyarthikSitipavrajeSu janitasvAntabhramAna vibhramAn / / atra krodhasyAnalatvena kaNThasya kandaratvena nirUpaNaM nAvayavAvayavibhAvApannam / mAlArUpeNa yathAvisrambhabhUmirvinayasya vAsaH sAmrAjyalakSmyAH punaruktirindoH / kSAtrasya dharmasya zarIrabandhoH (ndhuH?) virAjate vIranarendrasUnuH // idaM niravayavamAlArUpakam / ekasyaivAnekadhA rUpaNAdrUpakahetukaM rUpakaM paramparitam / atra zliSTazabdanibandhanaM paramparitaM yathA AzAsu naJjakSitipAlamauleryazaHzaratkAntibhirAvRtAsu / atIva nUnaM bhuvanaM samagraM prasAdamanyAdRzamAdadAti // atra yazasaH zaratkAlatvena nirUpaNaM samagrabhuvanasya salilatvena nirUpaNe hetutvAcchuiSTazabdanibandhanaparamparitam / ekadA rUpaNAtkevalatvaJca / tadeva mAlA yathA azrAntadAnollasane gajendraH puSyatkalAsevanapUrNacandraH / duHzAsanatrAsanabhImaseno vibhAti nnkssitipaalviirH|| atra naJjakSitipAle gajendratvapUrNacandratvabhImasenatvanirUpaNaM vitaraNasalilapravarddhamAnavidyAduSTeSu madasalilatvacAndramasAMzatvaduryodhanasodaratvarUpaNahetukam, teSAM zliSTapadairgrahaNAt zliSTanibandhanatvam / mAlArUpeNa grahaNAnmAlArUpatvam / azliSTakevalaparamparitaM yathA nArAja bhavatkhaDgazakropalazalAlikA / kabalIkurute vairinarapAlatRNavrajam // atra vairinarapAleSu tRNatvarUpaNaM khar3e zakropalazalAlikAtvarUpaNahetukam / idameva mAlArUpeNAnupAdAnAdazliSTapadasvIkArAdazliSTapadanivandhanaM kevalaM paramparitam / tadeva mAlA yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 raviH suhRnmAnasasArasAnAM candro vadhUTInayanotpalAnAm / vahnirdiSajjIrNadalabajAnAM naJjakSitIndro nitarAM vibhAti / atra naJjakSitIndre ravitvacandratvavahnitvarUpaNaM suhRnmAnasavadhUTInayanadviSatsu sArasatvotpalatvajIrNadalabajatvarUpaNahetukam / idameva mAlArUpeNAzliSTapadairupAdAnAdazliSTa nibndhnmaalaaprmpritm| idaM vaidhayeNapi smbhvti| [ yathA ] cAzcalyacaNDAtapavArivAhAn dRpyatsarojAkarapUrNacandrAn / nanakSitIndrasya yazovilAsAn gAvanti gandharvagajendrayAnAM // evamaSTavidhasyApi vAkyasamAsagatatvena SaDadhikadazabhedAH sambhavanti / ArogyamUrtyA viSayaH pariNAmaM bhajedyadi / prakRtArthopayogAya pariNAmaH sa tu dvidhA // yatra viSayaH prastutakAryopayogAyAropyAkAreNa pariNamati tatra pariNAmAlaGkAraH / na cAyaM rUpake'ntarbhavati / tatrAropyasya prakRtoparaJjakatvamAtra vizrAnteH / idamuditaM bhavati / yatrAropyamANasya prakRtoparaJjakatvamAtraM tadrUpakam / yatra prakRtopakAryopayogAyAropyAtmanA viSayasya pariNatistatra pariNAma iti / na ca samAsoktAvAropyamANasya prakRtopayogitvena vAcyatvam / ayaM sAmAnAdhikaraNyavaiyadhikaraNyAbhyAM dvividho bhavati / tatra prathamo yathA najendradundubhidhvAnanavanIradanisvanAH / duSTasantApadAvAgniM zamayanti samantataH // atraiva dhvAnarityuktedvitIyam / AropyamANasya prakRtopayogitve pariNAma iti vaa| yathA pazyanti rAjarathyAyAM samArUDhaturaGgamam / naJjendraM sudRzaH ligdhaiH kttaakssotpldaambhiH|| . atrotpaladAnAM kaTAkSatvena / pariNatidarzanakriyopayoginI / idaM samAnAdhikaraNam / vaiyadhikaraNyena yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alaGkAraprakaraNam / 173 mukhazriyaM candramayUkhalakSmyA nirmAya nmkssitipaalmauleH| kAntAjanAnAM nayanotpaleSu vikAsamambhojabhavastanoti // atrotpalavikAsopAdAnopayogitvena candramayUkhalakSmyA mukhazrIrUpeNa pariNAmaH / vibhaktibhedAyadhikaraNyaM ca / 'viSayo viSayI yatra sAdRzyAtkavisammatAtU / sandehagocarau syAtAM sandehAlatizca saa||' zuddhA nizcayagarbhA sA nizcayAnteti ca tridhaa| kavisammatasAdRzyAdiyanena sthANurvA puruSo veti sndehvyaavRttiH| tatra hi sAdhAraNadharmAvabodhasatdhIcInena vivecakadharmAgrahaNena svArasikaH sNshyH| kintu kaviH svapratibhAtizayena varNayituM sAdRzyadarzanena sandehamupanibadhnAti / sa nAnavabodhanimittakaH / tatrAdyA yathA zarIravAn pazcazaro nu sAkSAt mUrttanu bhAgyaM dharaNIramaNyAH / kSAtro nu dharmastanumAniti tvAM najendra jAnAti jagatrayIyam // atra sandehamAnaparyavasAnAcchuddhatvam / nizcayagarbhA yathA padmaM cennizi nonnidraM candrazcenna divA sphuTaH / iti naJjamahIpAla tvanmukhaM taya'te janaiH // atra sAdhAraNadharmAtiriktavizeSaNadharmollekhAnnizcayagarbhavam / nizcayAntA sA yathA kAzmIrAH kiM kiM nu kaGkelimAlA nirNidrANAH zoNapadmasrajo vaa| jJAtaM jJAtaM vIranaJjakSitIndovalgantyete bAhujAtAH prtaapaaH|| atra saMzayAnantaraM nizcayakathanAnnizcayAntaH / sndehaalktiH| kavisammatasAdRzyAviSaye pihitAtmani / AropyagocarA dhIzcet syAdrAntimadalaGkatiH // atrAtasmiMstadhe bhrAntiH / tadAna bhrAntimAn / yathA najendra bhavataH kIrti jAnan jahutanadbhavAm / zaGkate zaGkaro mauliM kareNa muhurAmRzan // atra kIttau dhAvalyarUpasAdRzyadarzanena gaGgAtvabhrAntiH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.7 atra kavisammatasAdRzyAdityanena cAkacAkyAdisAmyAjjAyamAnarajatA. dibhraantivyaavRttiH| ArogyaviSayasyAtra bhrAntigamyatvAdevAropamUlasarvAlaGkAravailakSaNyam / virodhAbhAvAca na sandehe'ntarbhAvaH / kavisammatasAdRzyamUlatve'pyAropyasya tatrollekhAt na smaraNAntarbhAvaH / niSiddhaya prakRtaM yatrAprakRtAropaNaM bhavet / tatrApahRtyalaGkAraH sa tridhA parikIrtitaH // niSidhyAropaH, Arogya niSedhaH,chalAdizabdaprayogazceti / krameNa yathAnaiSA nakSatrapaGkinabhasi vijayate kintu najendrabAhA jAgratkhaDgAgrakRttapratibhaTavaraNArambhasaMrambhabhAjAm / rambhAdisvarvadhUnAMsarabhasacaraNAmbhojavinyAsalIlA velAvyAlolaveNIgalitakatipayotphullamallIvirAjiH // atra nakSatrapatau tattvaM niSiddhaya mallIvirAjitvAropaH / krudhyatkAlakarAlavakrakuharo nAyaM tu cakrIkRta zvApastacalitAH sphuliGganikarAH krUrA na cAmIzarAH / rudro nAvibhucchalena purato bhAtItyarikSmAbhRta stvAM rAjan yudhi tarkayanti dhanuSA varSantamugrAniSUn // atra pUrvArdhe Aropya niSedhaH / uttarArdhe chalAdizabdaprayogaH / arthayogarucizleSai rullekhanamanekadhA / grahItRbhedAdekasya sa ullekhaH satAM mataH // arthayogarucibhyAM yathA nAnRpateH prabhAvaM kuDamamiti jAnate sudRzaH / gairikamiti zabarajanAH zUrAH zauryazriyo'GgarAga iti // atrAnekadhollikhyata ityanena bhrAntimayAvRttiH / bhrAntimatyanekapollekhAbhAvAt / anekadhollekhanazca gRhItRbhedena / tenAtizayoktyapohaH / tatra gRhItRbhedAbhAvAt / na ca prakRte'prakRtAroparUpake'ntarbhAvaH / tasya prakRtoparaJjakatvamAtreNotthAnAt / vastunastAdrUpyeNa hi punarasya pravRttiH / zleSeNollekho yathA vairigotreSu bhiduro vidyAsu caturAnanaH / zrImattve rAjarAjo'yaM najabhUpo virAjate // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.7] alngkaarprkrnnm| anyatvAdhyavasAyo yaH prakRtasya gunnaadinaa| utprekSA kathitA sA syAdvyAdibhyazcaturvidhA // prakRtasya guNAdivazAdaprakRtatvenAdhyavasAya utprekSetyarthaH / sambhAvanamadhyavasAyastarka Uha utprekSeti paryAyaH / guNAdItyAdizabdena kriyA vivakSitA / tathA cAyamadhyavasAyo jAtiguNakriyAdravyagocaratvena caturthA bhavan ta(tA?)mapi caturdhA vyavasthApayati / evaM ca guNakriyayorutprekSAgocaratvena guNatvena ca dedhA'pyanupravezaH sambhavati / te[SAM] ca pratyekaM bhAvAbhAvAbhimAnena daividhye aSTavidhA jAyante / uktaM hi 'lokAtikrAntaviSayA bhaavaabhaavaabhimaantH| sambhAvanA syAdutprekSA vAcyevAdibhiriSyate // " iti / te cA (tAzcA?) dhyavasAyasya guNakriyAnimittadvairAzye pratyeka dvividhA bhUtvA SaDadhikadaza sampadyante / nimittasya copAdAnAnupAdAnAbhyAM daividhye dvAtriMzadbhavanti / hetusvarUpaphalotprekSaNaiH punareSAM traividhyeSaNNavatiH amI ca vAcyotprekSAbhedAH / tadvAcakAstu 'manye zaGke dhruvaM prAyo nuunmityevmaadibhiH| utprekSA vyajyate zabdairivazabdo'pi tAdRzaH // iti parigaNitAH / etacchabdAprayoge sati gamyA / adhyavasAyamUlatvAvizeSAdutprekSAtizayoktyoH kathaM bheda iti cet satyam / viSayaviSayiNoranyataranigaraNe'bhinnatvena pratibhAnamadhyavasAya:, bhedatirodhAnenAbhedapratipattiradhyavasAyaH sa dvividhaH sAdhyaH siddhazceti / yatra prakRtasyAprakRtadharmasambandhAttaddhyavasAyasAdhanaM tatrotprekSA / taduktam'aprakRtatvenA(aprakRtA?)dhyavasAyo guNAdisambandhataH sAdhyaH / prakRtasya yadA kathito(tA?) [saivo ]tprekSA tadA tadaH // ' [iti ] yatra punarguNasambandhAnAsthAya prauDhoktimAtraviSayiNo viSayagatatvenAropaNe bhinnasyApi viSayanigaraNena pravRttatvAdabhedapratIteradhyavasAyaH siddhastatrAtizayoktiriti vivekaH / tatra camatkArazAlinaH kiyanto bhedA udAhiyante / tatra upAttaguNanimittakajAtibhAvasvarUpotprekSA yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 7 svasthebhya evAbhimataM dizantaM kalpadrumAlokya muhurha santyAH / naJjaprabho tAvakadAnalakSmyAH smitaprabhAvAdvimalo'yaminduH // atra svacchatarasvarUpaguNanimittenendau smitaprabhAdhyavasAyaH / atra prabhAzabdo jAtivacanaH / dAnalakSmIkartRkasmitaprabhAyAH kaviprauDhoktisiddhatvenAlokasiddhAnnopamAzaGkA / atraiva zloke nAsAgramuktAsuSumA kiminduriti turIyapAdaracanAyAM nimittatvena guNakriyayoranupAdAnAdanupAttaguNakriyAnimittakajAtibhAvasvarUpotprekSAyA idamevodAharaNam / atra dAnalakSmyA hasantyA iti vizeSaNaM svarUpakathanamAtraparam / upAttakriyAnimittakajAtibhAvasvarUpotprekSA yathA - naJjandoH samarAGgaNe samuditaiH saJchAdito reNubhirmArtANDo'yamiti pratIpanivahairnirbhidyamAnAntare / bimbe pUrNasudhAkarasya taruNaM yallAJchanaM dRzyate tanmanye jaTharavraNaM zamayituM liptaM navInAJjanam // atra lAJchane'JjanatvasampAdanaM nirbhekriyAnimittamiti upAttakriyAnimittajAti bhAvasvarUpotprekSeyam / 176 [ bhAva ] phalotprekSA jAti[ bhAva ] hetutprekSA yathA- prakalpya jiSNutvakRte kimudyat pratyarthibhUbhRdguNapakSabhedam / mitratvato naJjanRpasya khaDgaH prAyo vidhatte kamalAbhivRddhim // atra jiSNutvajAterbhUbhRdguNapakSabhedavidhAna kriyAphalatvenotprekSaNAjjAtibhAvaphalotprekSeyam / atraivottarArdhe kamalAbhivardhanakriyAnimittatvena mitratvarUpajAtisvIkArAjjAtibhAvahetUtprekSA / yathA vA kalpakI bhavituM prAyaH kaLulenaJjabhUpatiH / vibudhebhyo vinItebhyo varSatyamitasampadaH // atra kalpakatvajAteH samparSaNaphalatvam / maNDalAgreNa nandorAkhaNDalabalazriyaH / jaladeneva jagatAM janitastApanihnavaH // atra jaladatvajAtestApanihnava hetutvam / anupAttanimittakajAtyabhAvaphalotprekSA yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alaGkAraprakaraNam / vadAnyabhAvena samo'pi nanakSamAmahendreNa suradrumo'yam / avRkSatAyai nu tapo vidhatte jaTAprarohAnadhikaM dadhAnaH // atra jaTAprarohadhAraNajJApyatapovidhAnaphalatvena vRkSatvAbhAvopapAdanA. jAtyabhAvaphalotprekSeyam / / jAtyabhAvahetUtprekSA yathA akSatrabhAvAdiva dAnadakSo vRkSazciraM yo vasati sma vanyAm / sa eva naJjakSitipAlamUrtiH kSAtreNa dAnena lasatyavanyAm // atra dAnadakSasya vRkSasya vanyAM nivaashetutvenaaksstrbhaavsviikaaraajjaatybhaavhetRtprekssaa| acakravAkAya mahItale kiM vinirmitAbhyAM vidhinA stanAbhyAm / lolAvalagnA narapAlakanyA nAkSitIndraM varamarthayanti // atra stananirmANasya cakravAkajAtyabhAvaphalatvamiti jAtyabhAva. phlotprekssaa| jAtyabhAvahetUtprekSA yathA vane najendrabhItAnAM sasaMrambhapadArpaNaiH / avalmIkAdiva vyAlAH kailAse sthANumAzritAH // valmIkatvajAtyabhAvasya sthANvAzrayaNahetutvAjAtyabhAvahetUtprekSA / guNasvarUpotprekSA yathA raNADuNe nAmahIvarasya bhujAgrasakto raNareNurAgaH / prAyaH prasIdaddhijayendirAyAH svairstnaaghaatjrktimshriiH|| atra reNurAge raktimazrItvena sambhAvanAt guNabhAvasvarUpotprekSA / yathA vA raNe nAnRponmuktA bAhusAGkaritAH shraaH| dhAvateti hitaM vaktumAhvayante nanu dviSaH // atra sAGkarasyAhAnAtmanotprekSaNAt gunnbhaavsvruupotprekssaa| guNahetRtprekSA yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.. naktaMdivaM vRddhimupAzrayantaM nirIkSya naondrayazohimAMzum / vrIle(De?)na nUnaM kusumAstrajetuH kapadakAntAragato mRgAGkaH // atra kapardakAntAragamanahetutvena brIlasya svIkArAt guNahetUtprekSAbhAvarUpA guNabhAvaphalotprekSA yathA deSAya kiM tigmakare nitAntaM nanakSamApAla tava pratApaH / tadunmukhInAmapi padminInAM mukhAmbujAsvAmaho tanoti // atra padminIsambandhimukhAmbujAsvAdanaM sUryadveSaphalakamiti guNabhAvaphalotprekSeyam / kriyAsvarUpotprekSA bhAvarUpA yathAvidalitaripurAzervIranaJjakSitIndo rasirativimalo'yaM rktdhaaraavsiktH| abhimukhajayalakSmIkaNThakalhAradAma pratiphalati kimatretyUhyate sarvalokaiH // atra raktadhArAvaseke klhaardaamprtiphlnkriyaasvrupotprekssaa| kriyAhetUtprekSA yathA tvatkhagavallI najendra pratApanavapallavam / sUte jayendirAhAsasudhAsekairiva drutam // atra pratApapallavotpattau sudhAsecanasya hetutvotprekSaNAt kriyAbhAvahetUprekSayam / kriyAbhAvaphalotprekSA yathAlokAlokanagAntaroditatamaHsarvasvanirvAsane vaiduSyaM tu mameti vAsaramaNerdambhaM vibhettuM dhruvam / sImakSmAdharasarvabhAgavicaraDDAntApanodidyute naJjakSmAdhipatipratApamahaso dhAtA vidhAtA'bhavat // atra pratApamahovidhAnasya bhednkriyaaphltvmutprekssyte| .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. ] alaGkAraprakaraNam / 179 guNAbhAvasvarUpotprekSA yathA chinneSu vairiSvamaraughamukta prsuundhaaraamhRtaasrraagH| alabdhalakSyaH kamApastakopo virAjate naJjanRpendrakhaDgaH // atra raktarAgAbhAvasya kopAbhAvAtmanA sambhAvanAt gunnaabhaavsvruupotprekssaa| guNAbhAvahetUtprekSA yathAprakrAntAhavakautukasya kalulenanakSamAbhRnmaNe vikrAntadhvajinIpuraHpracalitAH krodhsphuriNhitaaH| zatrukSmApanivAsadAnasaphalaMmanyonnatatve girIn uccairakSamayeva dantamusalairbhindanti dRptadvipAH // atra nanakSamApasenA puraHpracalitadRptadvipakartRkadantamusalakaraNakabhedanahetu. tvena giryadhikaraNakSamApanivAsadAnasaphalaMmanyonnatatvaviSayakakSamAbhAvasya kathanAt gunnaabhaavhetuutprekssaa| guNAbhAvaphalotprekSA yathA jagatyanailyAya nanUditAnAM nanakSamApAlayazobharANAm / puraH sudhAMzurdiSatAM ca kAntAmukhAni mAlinyamaho sRjnti|| atra nanakSamApAlayazobharodayaphalatvena nailyasAmAnyAbhAvasya grahaNAt gunnaabhaavphlotprekssaa| kriyA'bhAvasvarUpotprekSA yathA nanakSamAkAntakarAbjaniyat kRpANabhRGgAliraridrumeSu / chidrANi nUnaM zatazaH sRjantI niSkAmayatyantaraniSThuratvam // atra chidrasRSTisvarUpakriyAyA antaraniSThuratvakramaNAbhAvAtmanotprekSaNAt, kriyAbhAvasvarUpotprekSeyam / kriyA'bhAvahetUtprekSA yathA saMjJAvalaprApitapuMstvasampannityonnatA nAnapAhitAnAm / __ asArthapuMstvobahanena nUnaM vanyA nivAsaM vitaranti vRkssaaH|| atra nArAjasyAhitAnAM vRkSakartRkanivAsavitaraNe sArthakapuMdharmodahanA. bhAvasya hetutvenotprekSaNAt kriyA'bhAvahetUtprekSA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 kriyA'bhAvaphalotprekSA yathA kRpIDajanmA klulenRpaalprtaapcnnddaaNshukraavliiddhH| antastRSonmeSamapAcikIrSuHprAyaH pibtymbunidhiinshaantH|| atrAntApipAsonmeSarUpakriyA'bhAvasyAmbunidhipAnaphalatvenotprekSaNAt kriyaabhaavphlotprekssaa| dravyasvarUpotprekSA yathA ko vA vijAnAti guhAzritAyA mama [prabhAvaM tvi] ti SaNmukhasya / zaktirvidhatte trijagatprasiddha najendrakhadgAkRtimeva nUnam // atra SaNmukhazakternaondrakhagAtmanA sambhAvanAt dravyasvarUpotprekSA / dravyahetUtprekSA yathA anena jayinA skandadeveneva tvayA'dhunA / najhendra sAdhu racitaM zUrapadmAvamAnanam // atra zUrapadmAvamAnanahetutvena skandasya kathanAt dravyahetUtprekSA / dravyaphalotprekSA yathA sudhAsAsA(rA)ya mahite prAyazo vsudhaatle| vidhAtA vIranajendorvidadhe guNasampadaH // atra vidhAnaphalatvena sughAsArasyotprekSaNAt dravyaphalotprekSA / dravyAbhAvasvarUpotprekSA yathA virAjamAne zazinaH kule'smin naJjakSitIndra nijavikrameNa / vizvaM samAkrAmati dugdhasindhuH zaDe'dhunA zrIpatinA vimuktaH // atra dugdhasindhau zrIpatyabhAvasyotprekSaNAt dravyAbhAvasvarUpotprekSA / dravyAbhAvahetUtprekSA yathA hantuM hAlAhalAbhAvAt satyaM sumanasAM dhRtim / punardhAtrA kRtAna mUrkhAnniDate nanabhUpatiH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 ] alaGkAraprakaraNam / 181 atra hAlAhalA bhAvasya punarvidhAnahetutvasambhavAt dravyAbhAvahetUtprekSA / dravyAbhAvaphalotprekSA yathA AnandadhArAkalanaprasaGgedhvanindave nUnamaha striyAmam / Amodayatyadbhuta zaurya bhAjAmagresaro naJjanRpastrilokIm // andora bhAvasyA modanaphalatvamiti dravyAbhAvaphalotprekSA / anekavyaktisthale jAtyutprekSA / ekavyaktisthale dravyotprekSeti rahasyam / ityAdi yathAsambhavamUhyam / ' viSayasyAnupAdAnAdviSayyupanibadhyate / yatra sA'tizayoktiH syAt kaviprauDhoktijIvitA // ' yatra kaviprauDhoktyA viSayasya tirodhAnena nigaraNena viSayI nibadhyate sA'tizayoktiH / nigaraNaJca viSayavAcakapadaprayogAbhAvaH / kacit tu bhUtasya (?) tasya kavikalpitatvaM vA / asiddhaprayoga ityubhayoranugatiH / yathA-- jAtaH so'bhUdvite saumyavaMze pArthaH pRthvImaNDaloddaNDazauryaH / cittollA yasya dharmo mahIyAn prApto bhUpeSvAJjaneyadhvajaM yaH // atra tacchandabodhite naJjarAje viSaye viSayibhUtapArthAbhedapratItinibandhanAnaJjarAjArjuno bhayavRttiguNotkarSayoH phalayorevAbhedAdhyavasAyAdatizayoktiH / na tu phalinorviSa [ yaviSa] yiNoH / taduktaM cakravarttinA abhedAdhyavasAyo hi phale'tizayanAmani / na punaH phalinastatra mede [s]bhedo na sidhyati // atra sa iti tatzabdena viSayopAdAne'pi viSayitAvacchedakarUpeNa viSayasyAnupAdAnAdviSayanigaraNaM bodhyam / sA SaDvidhA / abhede bhedakathanaM bhede satyabhidAbhighA / ayoge yogakathanaM yoge cAyogavarNanam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.7 kAryakAraNayoH kAlasyaikyaM tavyatyayo'pi ca / SavidhA'tizayoktirhi sammatA cArucetasAm // tatrAyA yathA santu sahasraM sudRzaH skljnshlaaghyvaibhvollsitaaH| nAvibhulAlitAyAH sutanoH saubhAgyasampadanyaiva // atra saubhAgyasampado vAstavAbhede'pi bhedaH klpitH| atra svataHsiddhakaviprauDhoktisiddhasaubhAgyasampadorabhedAdhyavasAyaH / bhede'pyabhedakathanaM yathAjihvAyAM na ca vakti (ki?) mA na ca matau mandatvamaGge'pi vA mAlinyaM na ca lIlayA'pi mahibhRtpAdasvayaMsevanam / dRpyasihaninAdato'pi na ca te bhItistathA'pi prabho nityaM zrInRpate namannRpatate tvaM hstinaamgrnniiH|| atra naJjarAjadigdantinorasAdhAraNabhuvanadhaurandharyAdyabhedAdhyavasAyaH / ayoge yogakathanaM yathA vibuhA vahUhi gIde hodo gaMjeMda jasahare jaade(du?)| sumarenti Nevva Isi vi amiaMtakAlaNissarantaM vi // atra vibudhAnAmamRtasmRtiyogasattvena tadbhAvAyoge'pi tatkalpanAdayoge'pi yogakathanam / yoge'pyayogakathanaM yathAnaJjakSmApapratApajvaladanalabharaiH pacyamAne payodhau tApAdaprAptanidraH sarabhasamadhunA taM vidUre vimuzcan / kAntyA prAntaM vilimpan kuvalayavipinazrIvilAsaM hasantyA svacchandaM candrabimbe svapati navasudhApUrite zaurireSaH // atra zaureH payodhiyoge satyapi tadabhAvakathanAt yoge'pyayogakalpanam / kAryakAraNayorekakAlApattiryathA yadA yudhi pranti virodhino yAn nanakSamApAlabhaTAH kRpANaiH / (chA) vibudhAvabhirgIte bhavato najhendra yazobhare jAte (tu ?) / smaranti naiva ISadapi amRtaM tatkAlaniHsaradapi // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kliAsa..] alaGkAraprakaraNam / sadA'bhividhyanti hi veNikAbhi stAneva kelISu suparvakAntAH / / atra nArAjabhaTakRpANakaraNakahananAnantarabhAvino'pi suparvakAntAveNItADanasya kAraNasahotpattikathanAt kAryakAraNayoraikakAlikatvam / atra kAryazaidhyasya yogapadyAdirUpeNAdhyavasAyaH / kAryakAraNapaurvAparyavyatyayoyathA naJjamApa kulAcalonnata natakSmApAlarakSAvrata tvayyAyodhanaraGgamIyuSi ruSA jRmbhatpratApArciSi / bAdhiyaM purato'jani zravaNayostvavidviSAmudgatA pazcAdAvRtadiktaTI tava dhanumauMrvIninAdArbhaTI // atra kAryabhUtasya bAdhiryasya prathamamutpattiH / pazcAnmaurvIninAdAvyAH kAraNabhUtAyAH sambhava iti kAryakAraNayorvyatyayaH paurvAparyaH) / uktisAmyAlaGkAranirUpaNe'tizayoktihetukA sahoktinirUpyate / 'sahArthenAnvayo yatra bhavedatizayoktitaH / kalpitaupamyaparyantA sA sahoktiritISyate // ' yatra bhede'bhedarUpayA kAryakAraNapaurvAparyaviparyayarUpayA cAtizayottayA ekasya prAdhAnyenAnvaye'nyasya sahArthena sambandhe upamAnopameyabhAvaH parikalpyate tatra sahoktiH / prAkaraNikAprAkaraNikaviSayatvAdupamAnopameyabhAvasya sahAthasambandhena dayorapi prakRtatvAnna tadAtmatA / iyaM ca bhede'bhedAtizayoktiH zleSa. garbhA ca cArutvaheturbhavati / dvayamapi yathA yenAbhUdatibAlya eva vijayazrIveNivalyA saha trailokyaikabhayaGkare'pi samare khaDno dRddhaalmbitH| sAkaM candramasaH zriyA kuvalayollAsaM vidhatte yaza: sphatiryasya sa naJjabhUpatimaNiH puSNAti naH kautukam // atra khaDgAlambanasya vijayazrIveNyAlambanasya ca hetumadbhAvaprAptasya kramavyatyayakathanAt kAryakAraNavyatyayarUpAtizayoktimUlakA sahoktiH / uttarArdhe tu zleSagarbhA bhedAtizayoktimUlakA shoktiH| ekasyokteH prdhaantvenaanysysyaatshaarthtaa(tH)| aupamyaM gamyate yatra sahoktistatra kathyate // iti vaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 7 yatra upamAnopameyabhAve vivakSita evaikasya prAdhAnyena nirdeze'nyasya ca samAnArthasambandhAdaprAdhAnyenaupamyaM gamyate tatra sahoktiH / iyaM bhAvAbhAvAbhyAM bhavati / yathA naJjakSitIndre zazinaH kule'smin jAte digantairviduSAM manobhiH / saha prasIde dviSatAM samUhairlilye samaM kvApi janopasargaiH / atra bhAvarUpA'bhAvarUpA ca sahoktiH / athaitatpratikoTitayA vinoktirnirUpyate / 184 vinoktiH / 'vinA sambandhi yatkiJcidyatrAnyasya parApatet / aramyatA ramyatA vA sA vinoktiranusmRtA // ' yatra kasyacidasannidhAnAdramyatA aramyatA vA vastunaH tatra vinoktiH syAdvinArthoktiryA syAdaupamyagamyatA / iti vA / tatrAramyatA yathA-- anardharatnojjvalamaulibhAjAmapi pratiSThA ripumastakAnAm / kathaM bhavennaJjavibho tabaiva pAdAmbujasparzanamantareNa // atra naJjavibhupAdAmbujasparza vinAkRtAnAM tathAvidhAnAmapi ripumastakAnAmaramyatoktA / tena pratiSThAmicchadbhivairibhirnaJjarAja eva zaraNayitavya iti vidhiH prakAzyate / yathA vA puSyanti na vinA candrakAntyA kairavasampadaH / najendra tava kIrtyA ca vinA kavayatAM giraH // atra naJjarAjakIrtikavigIrSu inducandrikAkumudasampadbhiH saha gamyaupamyayuktA vinoktiH / kiJcini ramyatA yathA navanItamRdulahRdaye naJjabibhau lasati santatodagre / uccairapi kanakagiriH stUyeta vinaiva kaThinabhAvena // atra kaThinabhAvena vinA kanakagire ramyatoktA / uktisAmyAtsamAsoktiM lakSayati / - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alaGkAraprakaraNam / 185 'vizeSaNAnAM taulyena yatra prastutavattinAm / aprastutasya gamyatve sA samAsoktirucyate // ' vizeSaNavizeSyAbhyAmarthAntarapratItena zleSatA / nanu samAsoktAvaprakRtAropaNasya gamyatvAt gamyarUpakasAGkaryazaGkA durnivAreti cenmaivam / prastutoparaJjakatvamAtrAdaprastutasya / na ca prinnaamaantrbhaavH| AropaviSayasyAropyamANarUpatayA pariNAme AropyamANaprAdhAnyenAropaviSayatirodhAnaM hi pariNAmAlaGkAraprayojakam / AropyamANavastunA sAdRzyavaiziSTayapratibhAmAtreNa AropyagamyatAnupamardAdAropaviSayasyaiva prAdhAnyena pratipattiH samAsoktiprayojiketi rahasyam / zliSTavizeSaNasAmyAt sAdhAraNyAdaupamyagamyatayA ceti trividhA / tatrAdyA yathA / ligdhAmunmuktazobhAmanavaratamamitrAvalokaprasaGgAt kAntiprArabhAracaJcanmaghavamaNilasanmekhalAlaGkRtAGgIm / uddAmodyanitambAmavadhigirizilAcakrapAzcAtyasImA mullAsyAtIva rakto vilasati taruNo naJjarAjaprabhAvaH // yathA vA-'kasmAtkevalakaitavai'rityAdi[9-pa.]atra snigdhetyAdivizeSaNamahinA pUrvazlokeavadhigirizilAcakrapAzcAtyasImani anantarazloke sAhityAM ca nAyikAtvapratItiH / sAdhAraNavizeSaNena yathA nAkSitIndrabhaTahastalasatkRpANa dhArA vilolamanasAmavanIpatInAm / saMstambhayanti hRdayAni vivarNayanti gAtrANi netrayugalImapi ghUrNayanti // atra prastutasya bhayAnakarasasya aprastutasya zRGgArarasasya ca sAdhAraNIbhUtagAtrastambhanAdivizeSaNabalAt kRpANadhArAsu avanIpatiSu ca naayikaanaaykbhaavprtiitiH| aupamyagarbhatA yathAsollAsastanacakravAkamahitAH saJcArimInekSaNA vIcIbAhuvirAjitAzca pulinazroNIbharollAsitAH / 34 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.. kanyA bhUmibhRtAM saphenahasitodellattaraGgAdharA naJjendraM guNaratnajAlavasatiM pazyanti hRSyanti ca // atra cakravAkAviva stanAvityAdyupamAnagarbhatvena prakRte samAse pazcAt stanasadRzaizcakravAkairiti ca samAsAntarAzrayatayA samAnavizeSaNamAhAtmyAt kanyAsu nadItvapratItiH, naJjendre ratnAkaratvapratItizceti aupamyagarbhavam / samAsoktau sarvatra vyavahArasamAropa eva jIvitam / sa caturvidhaH [laukike vastuni] laukikavyavahArasamAropaH, laukike vastuni zAstrIyavyavahArasamAropaH, zAstrIyavastuni zAstrIyavyavahArasamAropaH, zAstrIyavastuni laukikavyavahArasamAropaH / tatrAdiH udAhRtazlokatraye drshitH| zAstrIyavastuni zAstrIyavastuvyavahArasamAropo yathA rasaM sthirIkartumatipragalbhA vijnyaatdhaatuprbhRtiprcaaraaH| samastalehyocitapAkabhedAn jAnanti naJjakSitibhRtkavIndrAH // atrAlaGkArazAstrIyavastuni vaidyazAstrIyavastusamAropaH laukike vastuni zAstrIyavastuvyavahArasamAropo yathA ardhendurekhayaiva prkttitsNyogvivRtgurubhaavaa| bahuzuddhavarNavRttastomaM sUtetra naJjanUpakIrtiH // atra ardhendurekhayaiva-ardhacandrarekhayaiva prakaTitasaMyogatayA-prakaTitasambandhatayA prakAzitasahavAsatayeti yAvat / vivRtagurubhAvA-prakaTitagauravA bahuzuddhavarNAnAmadhikasvacchakAntInAM yAni vRttAni vartanAni teSAM stomaM sUte / sarvatra svacchakAnti sampAdayatItyarthaH / idaM ca laukikavastu / atraiva ardhendurekhayaiva-ardhacandrasadRzarekhayaiva prakaTitaH saMyogaH-saMyuktavarNo yasya sa prakaTitasaMyogaH / tasmin vivRtagurubhAvA-prakAzitagurutvA / ardhacandrAkArarekhAlekhanenaiva saMyuktaparake varNe gurutvaM prakaTanIyamiti chndHshaastre'nushaasnniymH| bahuzuddhavarNavRttastomaM-bahUni anekAni zuddhAni asaGkIrNAni varNavRttAni akSaravRttAni teSAM stomaM sUte / iti chndHshaastriiyvstuvyvhaarsmaaropH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alakAraprakaraNam / 10 187 zAstrIyavastuni laukikavyavahArasamAropo yathA apUrvasupratyayamudahantyA puMbhAvakRtyetvamapi prkRtyaa| virAjite mAgaghi varNayasva zrInArAjaM kavilokabhojam // puMbhAvakRtyatvaM-puMbhAvaH puMstvaM tasya kRtiH kAraNaM vidhiriti yAvat tasminnetvaM yasya tam / apUrvasupratyayam-apUrvaH akArapUrvaH supratyayaH prathamAvibhattyekavacanam / tamukhahantyA prakRtyA prAtipadikena virAjite / mAgadhi magadhadezabhASe zrInArAjaM varNayasveti / atra prAkRtavyAkaraNazAstrIyaM vastu mAgadhyAM 'sau puMsyelataH iti sUtroktiH / puMbhAvakRtye puruSAyitarUpe kArye apUrvasupratyayaM apUrvajJAnaM AzrayantyA prakRtyA svabhAvena virAjite mAgadhItyarthazceti zAstrIyavastuni laukikvyvhaarsmaaropH| uktisAmye'pi zleSagarbhavavizeSAddhakoktirucyate / 'anyathoktasya vAkyasya kAkA zleSeNa vA bhavet / anyathA yojanaM yatra sA vakroktiritISyate // yatra kayAcidvivakSayA kenacitprayuktasya vAkyasyAnyenAnyathA vivakSayA yojanA kriyate sA vkroktiH| tatra kAkA yathA upa (1) raaNAararasaNA vasumadiA ramai suguNamahuraMmi / gaMjendammi vi hodI tAe ahiA Na sahi muhA bhamasi // atra kayAcinmUrkhayA nAyikA prati-"bhavatyapi vasumatyA adhikA na / mughA bhramasi"iti vivakSayA prayukte vAkye 'nyayA samarthayA-tvamapi adhikA n| adhikaiva / tanmudhA bhramasi / tvayyeva nArAjaH prItiM tanuta ityarthasamarthanAt kAkusahitA vakroktiriyam / zleSeNa yathA savRtta, stanamaNDalaM tava, madhUdArAkRte, te'dharaH, sAndrasnehanibaddha, paGkajamukhi prAyo bhvddhennikaa| audAryAdatilaDDayakarNa, nayane kAnte tave, tyuktibhi. nityaM strISu camakriyA vidadhate nnyjendrskhyaanpaaH| atra vRttamadhusnehaudAryakarNazabdAnAM caritravasantapremau[dAya] rAdheyaparatva(chA) pazya (?) ratnAkararazanA vasumatI ramate sugunnmdhure|nlendre'pi bhavatI tasya adhikAna sakhi mudhA bhrmsi| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 7 vivakSayA prayuktAnAM nAyikayoditAnAM vRttAkAravasantataila mahattvAdiparatvena nAyakenAnyathA samarthanAccheSa pUrvikA vakroktiriyam / uktisAmyAtsvabhAvoktirnirUpyate / 'svabhAvoktirasau cAru yathAvadvastuvarNanam / ' svedArdrAkulamAkulAkulakacaM niHzvAsavalgatkuca strastAraNyataruprakANDaviTapAsaktApakRSTAMzukam / naJjakSmApa bhavadvirodhisudRzo dhAvanti kAntaiH samaM zaileSvA patadutpatajjanakarairAdarzitAdhvakramAH // ajJAta bhASANAM mArgapradarzanakramo hastenaiveti / spaSTamanyat / uktisAmyAdvayAjoktirnirUpyate / yatnena saMvRtaM vastu kutazcidvivRtaM yadi / nigRhyate'nyavidhayA vyAjoktistatra kathyate // yatra vivRtaM prakAzitaM vastu anyavidhayA kenacidvyAjena nigUhyate pracchAdyate sA vyAjoktiH / yathA - Adarzasadmani sakhIjanavarNyamAne naJjaprabhau sahasitA narapAlakanyA / hINA ca mAtaramapRcchaye mameyaM nAsAmaNiH kirati kAntimupAntabhAge // atra hoNA hRdayagatanaJjarAjAsaktisUcakazRMgAraceSTAtmaka hasitameva nAsAmaNikAntiprasaraNavyAjena nigUhyate / nanvapahnavAlAGkarAdasyAH kathaM bheda iti ceducyate / apahnave hi prakRtasyAprakRtasAdRzyalakSaNaphalakaTAkSeNa prakRtamapalApyAprakRtamAropyate / iha tu siddhameva sAdRzyaM sAdhanatayA'valambya nihnavaH kriyate / tenobhayorapahnavapUrvakatvAvizeSe'pi sAdRzyasya phalatvasAdhanatvAbhyAM bhedaH / yadvA'pahnutau vacanasyAnyathAnayanenApahnavaH / asyAM tvAkArahetvantaravarNanena gopanamiti tayorbhedaH / vyAjoktirityatroktigrahaNamAkAragopanArthaka hetvantarapratyAyakavyApAramAtropalakSakam / tena praNAmAdiceSTAdibhirapyAkAragopanaM vyAjoktiriti mantavyam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.7] alngkaarprkrnnm| 189 mIlanaM vastunaikena vastvantaranigUhanam' yatraikena vastunA vastvantaraM pracchAditaM bhavati sa mIlanAlaGkAraH / sa vividhaH / sahajenAgantukatirodhAnam / Agantukena sahajatirodhAnaM ceti / tatra prathamaM yathA karNAvataMsanavanIlasarojalakSmI mAcchAdayadbhiradhikaM lalitaiH kttaakssH| AkrAntamAtmani gataM muhurutkirantI kAntA vilokayati kAcana naJjabhUpam // atra sahajena kaTAkSarUpavastunA''gantukakarNAvataMsanIlotpalazrIrUpavastuno nigRhanam / dvitIyaM yathAvilAsavIthIjuSi naJjabhUpe vilokite'bhUnnagarAGganAnAm / kandarpabhItirnitarAM gurUNAmAlokajanyaM bhayamAvarItum // atrAgantukanaJjarAjadarzanaprayuktA kandarpabhItiH sahajAM gurujanadarzanaprayuktabhItimAvarItumabhUdityAgantuGkena sahajatirodhAnam / 'sAmAnyaM guNasAmyena yatra vstvntraiktaa| yatraikasya vastuno guNasAmyena vastvantaratAdAtmyapratItistatra sAmAnyAlaGkAraH / atra guNasAmyetyanena mIlanavyAvRttiH / na hi mIlane guNataH pareNa tirodhAnam / api tu vastunA vastvantarAcchAdanamAtraM, na cApahave'ntabhAvaH / ata eva sAmAnyapadapravRttiH / yathAnaJjakSmApazaraughapUritavapurniSyandamAnAsRjaH / pratyurvIzagajAn palAyya samarAdastAdrimArohataH / tatratyAnapi sAndrasAdhnyakiraNotkIrNAn payodavrajAn yatnAdapyadhikAt pRthaggaNayituM zaknoti ko vA janaH // atrAruNyamizritanIlarUpasAmyAdubhayoraikyapratItena kasyApi pRthaggrahaNacAturyam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 naraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 7 itaraguNasaMvidhAnAtizayasAmyAttadguNa ucyate / tadguNaH svaguNatyAgAdanyotkRSTaguNodayaH (nnaahRtiH)| yatra nUnaM svaguNaM vihAya sannihitavastunaH sakAzAdutkRSTaguNaH svIkriyate sa tadguNAlaGkAraH / svaguNahAnena tasya-parasya guNaH atreti tadguNapadapravRttiH / ayamiha vivekaH / yatra samAnaguNasambandhe satyevAnyasyAnyAcchAdakatvaM tatra sAmAnyAlaGkAraH / yatra guNavaisAdRzye satyeva durbalanijaguNahAnena sannidhimahinA projjvalaguNasvIkArastatra tadguNAlaGkAraH / yatra guNopAdAnAdyavivakSayA vastuno vastvantareNAcchAdanaM tatra miilnaalngkaarH| yatra sAdRzyena kasyacidapalApastanApahava iti| yathA pratApayogAtkalulenarendoH prAleyazailaM navakuDamAbham / jayezacApeti janAn stuvAnAn haro hasatyadya sahastatAlam // atra kRtinAyakapratApAruNyabandhenAruNIkRtaM prAleyazailaM IzacApo meruriti stuvAnAn hasatItyanena prAleyazailena svIyadhavalaguNaH parityajyata iti tadguNAlaGkAraH / tatprAtibhavyAdatadguNo nirUpyate / sati hetau paraguNAsvIkAraHsthAdatadguNaH / yatra sannidhAnahetau satyapi paraguNAgrahaNaM tatra atdgnnaalngkaarH| yathA sumeruruupyaaclniilshailairuddaamshobhaakbliikRtaashaiH| AliGgitA'pyadya narendramaulenAprabhoH kiirtirnujjhitshriiH|| atra sumervAdikAntisaMvalane'pi kIrteH svaguNAparityAgakathanAdatadguNatvam / atadgaNena kiJcitmakrAntatvAdvirodhasya virodhAbhAsAlaGkAro niruupyte| 'AbhAsattve virodhasya virodhAlatirbhavet / ' yatrAbhAsataH pratIto virodhaH paryavasAne parihIyate ttrvirodhaabhaasaalngkaarH| paryavasAne'pi yadi virodhastathaivAvatiSThate tadA doSa eva / tatra jAtikriyAguNadravyazcatvAro virodhAbhAsabhedAH / jAteotyAdinA virodhe catvAro bhedaaH| kriyAyAH kriyAguNadravyaiH saha trayo bhedaaH| guNasya guNadra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 bilAsa. 7] alkaarprkrnnm| vyAbhyAM saha virodhe chau bhedau / dravyasya dravyeNa saha virodhe eko bhedaH / itthaM dazavidhA virodhaabhaasaaH| tatra-jAterjAtyA saha jAteH kriyayA ca virodho yathAnanakSamApAlavirodhibhUpAH mahAviSAdA api yudhyanIzAH / tAmyantyakhaDgA api gaNDakeSu sphuttsphurnmaaNslbhaavbhaajH|| mahAviSaM kAlakUTaM tamadantIti tthoktaaH| mahAn viSAdo yeSAM te| ityarthazca / anIzA IzabhinnAH / asamarthAzca / tathAca mahAviSAdatvAnIzatvajAtyorekatravirodhApAtato virodhasphUrtiH / khedayuktAasamarthAzceti virodhprihaarH| tatazca pUrvArdhe jaatyorvirodhH| uttarArdhe tu akhaDgAH khddgmRgbhinnaaH| gaNDakeSu khaDgamRgeSu sphuTaM sphuran vyaktaM prakAzamAnaH mAMsalaH adhikaHbhAva: abhiprAyaH taM bhajantIti tathoktAH / anyatra akhaDgAH kRpaannrhitaaH| gaNDakeSu gaNDasthaleSu sphuTasphuranmAMsalabhAvaH ucchUnatA / taM bhajantIti tthoktaaH| atra prAthamikArthamAdAya akhaDgatvajAteH sphuTasphuranmAMsalabhAvabhajanarUpakriyAyAzca virodhaH / dvitIyArthamAdAya virodhprihaarH| ataH zleSamUlo'yaM virodhaH / uttrtraivmevohym|| guNadravyAbhyAM jAtezca virodho yathA supratIko'pyamalino viirnaamhiiptiH| prANo'pi jagatAM nityaM pracetA bhuvi rAjate // atra jagatAM prANaH pracetAH varuNaH, jagadAvazyakaH prakRSTamanAzca / supratIka-diggajaH, zobhanAvayavazca / atra supratIkatvajAte.malyAtmakaguNasya ca virodhaH / jagatprANatvarUpajAteH pracetorUpadravyasya ca virodhaH / atrApi shlessmuulH| kriyAyAH kriyayA virodho yathA naJjendra bhavataH saumyavaMzajA'pi dhnurltaa| iyaM na sahate rAjamaNDalasyotpathasthitim // saumyavaMzajA-budhavaMzajA rAjamaNDalasya-candramaNDalasya utpathasthitim / anyatra saumyeti sambuddhiH / vaMzajA-veNujA / rAjamaNDalasya nRpasamUhasya utpathasthitiM na sahata iti / atra saumyavaMzajananarUpakriyAyA rAjamaNDalasthityasahanarUpakriyAyAzca virodhH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 guNakriyAbhyAM virodho yathA api sarvatra sasnehaH khaDgo naJjamahIpateH / mukhenaiva paronmeSaM parAkartuM pratIkSate // sasnehaH premayuktaH tailayuktazca, paronmeSa-anyajanonmeSaM zatrujanonmeSazca / tathA cAtra sneharUpaguNasya pratIkSaNarUpakriyAyAzca virodhaH / guNadravyAbhyAM virodho yathA meghanAdo'pi naJjendra tava saGkAmadundubhiH / dhatte dhAvadviSannAgakumbhakarNavyathAbharaH (rm)|| atra meghasya nAda iva nAdo yasya sa meghanAdaH indrajicca / dhAvanto dviSannAgAH zatruzreSThA yasmAt sa cAsau kumbhakarNazca tasya vyathAbharaH / anyatra ghAvadviSatAM ye nAgAH teSAM kumbhasadRzakarNavyathAbhara ityarthazca / atra ekenendrajitA dravyeNa saha kumbhakarNavyathAdhAnarUpakriyAyAzca virodhaH / atrApi shlessmuultven| guNasya guNena saha virodho yathA vitIrNamanmathamate vapuSA nnyjbhuupte| zyAmA'pi raktA tanvaGgI zlAghate bhavate sadA // atra zyAmA-nIlA raktA-aruNA, yuvatiH anurAgayuktA ca / tatazca shyaamrkttvruupgunnyorvirodhH| guNadravyAbhyAM virodho yathA vibhAti vIrana ndoranaJjanayazakaraH / ugrasenopari deSI khaDgaH kRSNo'pi sarvadA // atra ugraseno nAma rAjA, tadupari dveSI / ugrasenAH zatrusenAH, tadupari deSI / kRSNa:-nIlavarNaH, balarAmAnujazca / tathAcaikena kRSNena dravyeNa saha deSasya guNasya virodhH| dravyasya dravyeNa saha virodho yathA siMhasaMhanano rAjan agragaNyo'pi dAninAm / rAjamaulizca najhendra kSamAbharttA bhuje bhavAn // atra siMhasya saMhananaM zarIram / tadvAn siMhasaMhananaH / utkRSTAGga itya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa..] alaGkAraprakaraNam / rthazca / 'varAGgarUpopeto yaH siMhasaMhanano hi saH' iti kozoktiH / dAninAM gajAnAM dAtRNAM ca agragaNyaH airAvataH zreSThazca / rAjamaulizcandracUDaH rAjazreSThazca / bhuje kSamAbhartA viSNuH dhurandharazca / atra siMhasaMhananasya dravyasyApragaNyasya ca rAjamaule kSamAbhatuzca virodhaH / ityevaM dazavidhA virodhaabhaasaa|| ayaM zleSeNApi sambhavati / yathA vibho naJjamApa praNatajanarakSAnipuNa yo bhavAn mitrAnandaprakaTanavidhau zItalaguNaH / sa evAyaM cetoniravadhikasantApajanane zaratkAlaH kAlaH samajani tavArikSitibhRtAm // atra yaH zItalaguNaH sa eva kAlo jAta iti virodhaH / atha virodhagarbhAlaGkArA niruupynte| 'AdhArarahitAdheyamekaJcAnekagocaram / azakyavastukaraNaM vishessaalkRtistridhaa||' yatra prasiddhAdhAramantareNAdheyaM nivadhyate sa eko vizeSaH, ekasyAnekagocaratve dvitIyo vizeSaH, kiJcidArabhyAzakyavastvantarakaraNe tRtIyo vishessH| tatra prathamaM yathA rAmacandre harizcandre calite'pi tadAzritam / yatsatyabhASaNaM tattu tvayi najhendra dRzyate // atra rAmacandraharizcandrayoH prasiDAdhikaraNayorabhAve'pi tadAdheyasya satyabhASaNasya naJjendre kathanAdayameko vizeSaH / dvitIyo yathA pArzvavye'pi purataH parato bahirvA citte'pi nnyjnrpaalkmiikssmaannaa| kanyA kapolavilasatpulakADarazrIH kAcinizAM nayati kAmazarAbhitaptA // atra ekasyaiva naJjarAjasya sarvadikSu gocaratvena kathanAt dvitIyo vishessH| tRtIyo yathAnaJjakSamApAla tava pratApaM yazazca dhAtA bhuvi nirmimANaH / astasthitiM naiva gatau kadApi prabhAkarendU sRjati sma navyau // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. atra dhAtuH pratApakIrtI sraSTumArabhamANasya navyasUrya[candra] sRSTikathanAt tRtIyo vishessH| atha AdhArAdheye vaicitryAdadhikAlaGkAro nirUpyate / 'AdhArAdheyayorAnurUpyAbhAvo'dhiko mataH / " yatrAzrayAzrayiNorAnurUpyaM nAsti so'dhiko'laGkAraH / sa vividhaH / AzrayasyAlpatvamahattvAbhyAm / tatra prathamaM yathA saptAntarIpamahitAmavanI salIlaM daMSTra[]Jcalena vahati sma ya eva devaH / tenApi voDhumadhunA niyataM na zakyA naJjakSitIndra janaraJjanacAturI te atra lIlayA'khaNDamahImaNDaladhAriNo'pi devasya nanakSitIndrajanarasanacAturIbharaNasyAzakyatvakathanAdAdheyasyAdhikyam / AdhArAdhikyaM yathAsarvasyApi carAcarasya vasatiM lokatrayaM paryagA dabjAkSazcaraNaistribhiH sa ca raNe yenaiva vANIkRtaH / so'pi prekSaNakoNamAtrajanitobelladdayAsAgaro devo naJjamahendramAnasasarojAtasya bhRGgAyate // tAdRzasyApi devasya bhRGgAyamANatvakathanAt najhendrahRtpadmasyAdhikyam / kAraNena vinA kAryasyotpattiH syAdibhAvanA / sati kAraNapauSkalye vizeSoktiH phalaM na cet // yatra prasiddhakAraNaparityAgena kAryasyotpattirnigadyate sA vibhAvanA / yatra kAraNasAkalye'pi phalasyAnutpattiH sA vizeSoktiH / yathA zrute nanakSamApe zravaNabhayadordaNDacalite vinA vahisparzAdapi ripumahIpAlalalanAH / asUryapazyA apyadhikatarasantApabharitA bhavantyAsAmasmAdapi na hRdaye jIvanaruciH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa. 7 1 195 atra ripumahIpAlalalanAnAM vahnisUryayoH santApakaraNatvena prasiddhayoH saMsparzAbhAve'pi santApakathanAdvibhAvanA / atraiva AsAM strINAM asmAdapi - santApabharaNAdapi hRdaye jIvanarucirnetyanena santApabharaNasya salilecchAjanakatvena prasiddhasya sasve'pi jIvanapadaileSa pratibhollAsita salila rucerajananAdvizeSoktizca / kAryakAraNavirodhaprastAvAdasaGgatirucyate / asaGgatirhetuphale bhinnAdhikaraNe yadi / alaGkAraprakaraNam / yatraikadezavarttinorapi hetuphalayorbhinnadezasthitirnibadhyate tatrAsaGgasyalaGkAraH / na ca virodhAntarbhAvaH zaGkayaH / sAmAnAdhikaraNye virodhaH / vaiyadhikaraNye tvasaGgatiriti vyavasthiteH / yathA - najendra bhavatA khaDgo mocitaH kozabandhanAt / dviSadvadhUTI dhammillairviprakIrNa samantataH // atra khaDgasya bandhanAnmocanaM dhammillaviprakIrNateti hetuphalayorvaiyadhikaraNyasthiterasaGgatiriyam / virodhaprastAvAdvicitraM nirUpyate / 'vicitraM syAdviruddhasya phalasyAptyai samudyamaH / ' yatra viruddhaphalaprAptaye samudyogastatra vicitrAlaGkAraH / yathA najendra nayanatrANAmAzAM vardhayituM tvayA / AzAmukhe dviSAM dattAH svasenApadadhUlayaH // AzAM vardhayituM AzAmukhe senAcaraNarajasAM dAnamiti viruddhaphalAya samudyogakathanAdvivicitrAlaGkAraH / athAnyonyasya virodhamUlatvAdanyonyaM nirUpyate / ' tadanyonyaM mitho yatrotpAdyotpAdakatA bhavet / ' yatra parasparaM kriyAdvArakamutpAdyotpAdakatvaM tatrAnyonyam / yathAguNA bhUSAyante sahajamadhurA naJjanRpateH kRterasyA ete trijagati dhuriNA api tayA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nabarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 tataH saiSA bhUyaH sragiva navasaurabhyabharitA kavInAmAnandaM janayatu jagadraJjayatu ca // ana guNAnAM kRtezcAnyonyAlaGkAratvAdanyonyam / atha virodhamUlo viSamAlaGkAraH kthyte| hetovilakSaNotpattau ghaTane ca virUpayoH / aniSTaghaTane ca syAdviSamAlaGkRtistridhA // yatra hetovilakSaNakAryotpattistadaikaM viSamam / virUpayovastunorghaTane vitIyam / aniSTasyotpattau ca tRtIyam / tatra prathamaM yathA raNe nAvibhozcakSuHkoNaH kokndaarunnH| tanute vairiNAmantastamAlazyAmalaM tamaH / / atrAruNadRSTikoNAt zyAmalasya tamasaH praadurbhaavkthnaavilkssnnkaayotpttiH| dvitIyaM yathAdhiktaM sarojabhuvamutlavamAnabuddhi yannaJjarAjavimatAnjadRzAM padeSu / tattAdRzIM mRdulatAM sRjataiva yena klaptA kaThoravanacaGkamadurdazA ca // atra naJjarAjavimatAbjadRzAM padeSu tAdRzamRdulatAvanacaDumadurdazayozca yojanAdirUpaghaTanAtmA vissmaalngkaarH| tRtIyaM yathAjitvA nAvibhupratApavibhavaM prAptuM mahattvaM paya syambodheranalo nimajya suciraM sAndre tapasyAsthitaH / kiM brUmo vidhiceSTitAni rabhasAdAgatya tatrAntare ___ yogI ko'pi tameva sindhusalilaiH sAkaM salIlaM papau // atra pratApavijayena mahattvamiSTaM prAptuM sthitasya vaherAzrayeNa saha prastatvakathanAniSTotpatteraniSTajananarUpo viSamAlaGkAraH / atha viSamaprAtibhavyAtsamAlaGkAro nirUpyate / samAnayozceddhaTanA smaalngkRtirucyte| yatrAnyonyAnurUpapadArthayoH saGghaTanA kriyate sa samAlaGkAraH / yathA ucite nArAjasya bhuje lasati medinii| viTape sahakArasya vanapriyavadhUryathA / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alakAraprakaraNam / 19. atra bhujamedinyorAnurUpyakathanAt samAlaGkAraH / ayaM ca viSamAlakAratraye virUpaghaTanapratibhaTaH samAlaGkAraH / viruddhakAryodayapratipakSaH sa yathA bimbAdharAruNarucA najhendramano vidhAya bahurAgam / kAcana narapatikanyA mAnyA saMrAjate jagati // atra raktadravyeNa raktadravyotpatteranuguNakAryotpattirUpaH prAthamikaviSamAlakArapratibhaTaH smaalngkaarH| tRtIyaviSamAlaGkArapratibhaTaH sa sarvairupekSitaH / atha gmymaanaupmyprstaavH| prakRtAnAmutAnyeSAM tulydhrmaanubndhtH| aupamyaM yadi gamyeta sA matA tulyayogitA // yatra kevalaprakRtAnAM kevalAprakRtAnAM vA samAnadharmasambandhAdaupamyaM gamyate sA tulyayogitA / prakRtAprakRtasamudAyaprayojyAt dIpakAdvailakSaNyaM darzitam / dharmasya ca guNakriyArUpakatayA daividhye cAturvidhyamasyAlaGkArasya keci. dUcuH / anye tu dravyaguNakarmaNAM tadabhAvAnAM ca SaNNAM dharmatvamaGgIkRtya prakRtAprakRtagatatve dvAdazavidhatve sati asya dvAdazavidhatvaM kalpayanti / prakRte kriyAguNobhayarUpadharmAnvayo yathA naJjanRpAlaka bhavataH suguNA vAcazca sarvato mdhuraaH| aruNakaradalitanIrajanismRtamakarandavibhramaM dadhate // atra vAcAM guNAnAM ca mAdhuryaguNarUpaikadharmAnvayo vibhramadhAraNarUpakriyAnvayazca / guNAbhAvakriyAbhAvadharmAnvayo yathAnirmuktamAlinyaguNAH prabandhAH kIrtizca naJjakSitipAlamauleH / caranti sarveSvapi dikUtaTeSu zrAnti na vindanti tathA'pi kizcit // atra mAlinyaguNAbhAvazrAntilAbhAbhAvarUpakriyAbhAvadharmAnvayaH / dravyatadabhAvarUpobhayadharmAnvayo yathA zrIvIranAkSitipAlasenAkarAbjakhaGgA vimatazriyazca / vimuktakozAH samupAttakampA bhavanti kharSIkRtahaptabhUpAH // atra khaDgAnAM vimatazriyAM ca kozalakSaNadravyAbhAvadharmAnvayakharvIkRtaipsamahIpAlAtmakadravyarUpadharmAnvayazca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.. aprakRte kriyAtada]bhAvAtmakadharmAnvayo yathA dAtari naJjamahIndre sumanastaravaH suparvadhenuzca / brIDAM vahanti nitarAM nivasanti ca tena naiva bhUmitale // atrAprakRtAnAM kalpavRkSANAM kAmadhenozca brIDAvahana kriyAnvayo bhUtalani. pAsAbhAvAtmakakriyAbhAvAnvayazca / guNatadabhAvAnvayaH sa yathA vIranAvibhorbAhau vahamAne mahIbharam / svairaM vazAsu rajyante na viSIdanti diggajAH // atrAprakRteSu diggajeSu rAgAtmakaguNAnvayo viSAdAbhAvAtmakaguNAnva. pazca / evamanyadapyUhyam / ihAlaGkAre gamyamAnaupamyaM vivakSitam na vAstavam / prakRtAnAM cetareSAmaupamyaM gamyate yadi / samAnadharmasambandhAddIpakaM tattu SaDvidham // prakRtAprakRtasamudAyasambadhI samAnadharmo yatraupamyaM dIpayati tatra diipkm| atra samAnadharmasyAdimadhyAntagatatvena traividhye guNakriyAsvarUpeNa daividhye SaDvidhatvaM kecidUcuH / tadvicAracetasAM nAntaraGgamAliGgati / dharmasyAdimadhyAntagatatvena bhede kAvyacArutAyAM vizeSAdarzanAt / anyathA prathamadvitIyapadagatatvaprakArairbhedAntarANi kimiti na sidhyeyuH| tasmAnna prAthamikaM traividhyamAdaraNIyam / nApyuttaraM daividhyaM vaktuM yuktam, dravyAdibhedena dharmasya SaDvidhatvokteH / tasmAtprakRtAprakRtasambandhisamAnadharmasya dravyAdibhedena SaDviSatvAttadAlambanasya dIpakasya SaDvidhatvaM suvacam / tatra guNatadabhAvarUpadharmAnvayo yathA vizadayato jagadetau vimalau naJjendrakIrtirinduzca / sahate naiva tamisrAM tigmakarastatpratApazca // atra-kIrticandrayorvimalatvarUpaguNAnvayaH / tigmakarapratApayoH sahanAbhAvalakSaNaguNAbhAvAnvayazca / kriyAtadabhAvAnvayo yathA gambhIratAM naJjamahIndraceto vahatyajatraM payasAM niSizca / nanakSamAcandrayazazca gaGgApayazca naiva tyajato mahasvam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 ] alaGkAraprakaraNam / 199 atra vahanarUpakriyAyAstyAgAbhAvAtmakakriyAbhAvasya cAndhayaH / dravyatadabhAvAnvayo yathAayuktakAntAjanacittapadmaprakAmasaGkocanalabdhavarNaH / (1) kalAnidhirnAvibhuzca candraH svabhAvato'nuSNAkaro vibhAti // atra naJjavibhucatdrayoH kalArUpadravyAnvayaH, uSNakarAbhAvarUpadravyAbhAvAnvayazca zleSAnuprANitaH / tadevaM dIpakAnAM SAvidhyam / padArthagatAlaGkAradvayanirUpaNAnantaraM vAkyArthagatAlaGkAradvayamucyate / yatra vAkyadvaye vastuprativastutayA bhavet / samAnadharmanirdezaH prativastUpamA matA // yatra hi upamAnopameyavAkyadvaye sAmAnyadharmaH kathitapadasya punaruktidoSaprastatvAcchabdAntareNopAdIyamAnaH prakRtAprakRtayoraupamyaM gamayati sA prativastRpamA / iyaM sAdharmyavaidhAbhyAM dRzyate / tatra prathamaM yathA stotavyaH kaLulevaMzaH sadA vaMzeSu bhUbhujAm / prazaMsanIyaH satataM payodhiSu payombudhiH // __atra upamAnopameyavAkyadvayavartibhyAM stotavyaprazaMsanIyapadAbhyAmabhimAveva stutyahatvarUpau dhau svIkrimANau prakRtAprakRtayoH kaLulevaMzapayombudhyoraupamyaM gmytH| upameyopamAyAM tu-aupamyasya vAcyatvam dharmayozca svato bhinnyorevaatishyoktivshaadbhedH| iha tu tadubhayavaiparItyamityanayormahAn bhedaH / asya vastuprativastubhAvopajIvitayA bimbapratibimbabhAvopajIvino dRSTAntAlaGkArAt bhedaH sphuTa eva / dvitIyaM yathA najendra eva niyataM vardhante viTuSAM girH| vinA vasantAdanyatra na pupyanti piksvraaH|| atra vardhante puSyantItipadayorabhinnArthakatvam / yathA vasantena kokilAnAM svarapoSaNaM kriyate tathA najhendreNa viduSAM vAcAmabhivRddhiH kriyata ityanayoraupamyaM gmyte| 'yatra vAkyavye bimbprtibimbtyocyte| sAmAnyadharmo vAkyajJaiH sa dRSTAnto nirucyate // ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa.7 ___ patra bimbapratibimbabhAvena sAmAnya vAkyavyena nirdizyate sa dRssttaantaalngkaarH| so'pi prAguktarItyA vividhH| tatrasAdhamryeNa yathA kIrtipratAparuciro najendro rAjate bhuvi / puSpapravAlamahito mandAro vardhate divi // atra kIrtipratApayoH puSpapravAlayozca naJjendramandArayozca vimbapratibimba. bhaavaadaupmym| vaidharyeNa yathA kIrti janayituM zaktaH klulennyjbhuuptiH| vinA candramasaM nAnyazcandrikApoSaNotsukaH // atra nArAjacandramasoH kiirtijnncndrikaapossnnyorbimbprtibimbbhaavaadaupmym| yathAvAvisRjata ripurAjA vistRtAn vIravAdAna raNabhuvamavatIrNo naJjabhUpaH skopH| jagati madgajAnAM bRMhitAnyeva tAvat dhuri bhavati na yAvadroSarudro mRgendrH|| yathA siMhopasarpaNamAtreNa gajAnAM bRMhitAni nilIyante tathA najarAjasya gharaNyavataraNamAtreNa zAtravavIravAdA visRjyanta iti vaidhAtU bimbapatibimbanam / atha gamyamAnaupamyaprastAvAnidarzanaM niruupyte| anyadharmasya sambandhAsaGgatau vastunoIyoH / pratibimbanamAkSiptaM yatra tatra nidarzanA // sA dvividhA / prakRtadharmasyAprakRtasambandhAsambhavamUlakA; aprakRtadharmasya prakRtadharmasambandhAsaMbhavamUlakA / tatra prathamaM yathA rAjate nArAjasya cAmaragrAhiNI vadhUH / marAlasevitaprAntazaravibhramamAzritA // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 ] 201 atra vadhvA aprakRtazaradvibhramAsambhavena vibhramasadRzavibhramaH samAkSipyata iti bimbapratibimbanam / dvitIyaM yathA- naJjabhUpAla nagarIjalajAkSIjanazriyam / vahanti satatollAsAH purandarapurastriyaH // alaGkAraprakaraNam / atrAprakRta purandarastrISu prakRtazrI sambandhAsambhavAt tatsadRzazrIrAkSipyata iti pratibimbakaraNam / upamAnakriyAyAupameye svasadRza kriyAntarabodhanamapi nidarzanAvizeSaH / yathA rajoguNasyaiva phalaM tadetat mitraprakAzavyavadhAvidhAnam / itIva sambodhayituM dinezaM rundhanti navendracamUrajAMsi // 'bhedapradhAnasAdharmyamupamAnopameyayoH / AdhikyAlpatvakathanAdvayatirekaH sa ucyate // ' yatropamAnAdupameyasyAdhikyenAlpatayA vA nirUpaNena bhedapradhAnaM sAdharmya gamyate sa vyatirekAlaGkAraH / yathA naJjakSitIndrasya yazonuSaGgAt doSAkarasyApi gataH kalaGkaH / tadIyavairipramadAmukhAnAM mAlinyabhAro nitarAM babhUva // atropameyamukhanyUnatA upameyAdhikyaM yathA naJjakSitIndrasya kRpANadhArA kalindakanyeva kaThoravegA / parantu hRpyalabhadravAhAvijRmbhavRtterasahiSNurAste // atropameyakhaDgadhArAyA hapyailabhadravAhAvijRmbhavRsya sahiSNutvarUpadharmeNopamAnI bhUtakalindakanyApekSayA''dhikyam / 'prakRtAprakRtobhayagatamuktaM cet zabdamAtrasAdharmyam / zleSo'yaM zliSTatvaM sarvatrAyadvaye nAntye // ' yatra kevalaprakRtayorvA kevalAprakRtayorvA zleSo bhavati tatra prakAradvaye'pi vizeSaNavizeSyazliSTatA / prakRtAprakRtaviSaye vizeSaNamAtrazliSTatA / vizeSyayorapi zliSTatve zabdazaktimUlakadhvanitvaprasaGgAt / tadevaM trividhaH zleSaH / 26 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam | tatra kevalaprAkaraNikayoryathA - kaLulenaJjarAjendra bhavataH puratoraNaH / citrarekhAGganAkrAntastanute pazyatAM mudam // atra najendra citrarekhAGganAkrAntaH - citrarekhAnirmitAGganAkrAntaH bhavataH puratoraNa: - nagarabahirdvAram / anyatra citrarekhAGganA - citrarekhA nAma surAGganA tathA krAnto bhavato raNaH purataH - agre mudaM tanute / bhAvayatAM prAk pravRtto'pyadyApi purato dRzyamAna iva mudaM vidhatta ityarthaH / tathA ca raNanagaratoraNayoH prakRtayoH zleSaH prakRtagocaraH / aprakRtagocaro yathA - 202 [ vilAsa. 7 mayUkhAlIDhabhuvanaM citrabhAnuM hasannayam / kakulena bhUpAla tvatpratApo virAjate // atra citrabhAnupadena 'sUryo vahnizcitrabhAnu' riti kozAnuziSTasUryAgnI aprakRtvena gRhyete / mayUkhAlIDhabhuvanaM - kiraNAkrAntaprapaJcaM jvAlAvalIDhasalilaM cetyarthadvayaM krameNa sUryAiyoviMzeSaNam / dvayorapyaprakRtayoH zleSAt aprastutagocaratvam / niruktobhayasthale'pi na dhvanitvazaGkA / arthadvayapratipAdane prastutatvena anyatvena vaiSamyAbhAvAt abhidhAyA eva sAmarthyAt / tRtIyaM yathA viSvaksenorjitakhyAtirvikramAkrAntaviSTapaH / devarAjAnujo bhAti naJjabhUpAlazekharaH / atra prakRtA prakRtayornaJjarAjaviSNvoH zleSaH / ayaJca zleSo dvividhaH / zabdazleSo'rthazleSazceti / nanu zabdazleSasthale prayatnAdibhedAt sphuTa eva zabdabhed iti cet / satyam, bhedo'sti / tathA'pi jatukASThanyAyena zabdayoritaretarazliSTatvAcchabdgatatvavyavahAraH / ata eva zabdazleSe bhaGgasahiSNutA / arthazleSe tu prayatnAdibhedasya zabdabhedakasyAbhAvena zabdaikyanizcaye sati ekanAlAvalambiphaladvayanyAyena zliSTatvamarthayoriti zabdaviparivRtyayogyatvam, bhaGgAsahiSNutvazcetyAlaGkArikarahasyam, yadatra prakRtAprakRtodAharaNe zabdazaktimUlakadhvanimicchanti prAJcaH, tat prakRtAprakRtAbhimAnamUlakasyopamAlaGkArasya vyaGgyatvAbhiprAyam / aprakRtArthasyApi zaktyA pratipAdyasyAvazyaMbhAvena vRtthanapekSaNAdityalaM bahunA / uttarayorarthazleSa iti viveka: / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.7] alngkaarprkrnnm| 203 vizeSaNavaicittyamUlatvAt parikarAlaGkAro nirUpyate / alaGkAraH parikaraH sAbhiprAye vizeSaNe / yatra vizeSaNaM sAbhiprAyaM bhavati tatra prikraalngkaarH| yathA najendra tava kRSNAya kRpANAya virodhinH| AtmArpaNaM vitanvanti divybhogjighRkssvH|| atra kRSNAyetivizeSaNaM vairiNAM grhnnecchaagocriibhuutdivybhogsmpaadnsaamrthyaabhipraaykm| yathAvA indraM na zAsmi dharmeSu nayanainaM zRNomi c| vaktuM zrotumahaM zaktaH kathaM nAvibhorguNAn // atra dharmeSvindraM na zAsmi nayanaina zaNomi ceti vizeSaNadvayaM krameNa svasmin bRhaspatizeSAsAdhAraNakAryakaraNapratiSedhamukhena nAhaM bRhaspatirna zeSa ityabhiprAyagarbham / prathamodAharaNe padArtharUpaM vizeSaNam / dvitIyodAharaNe vAkyArtharUpaM vishessnnm| 'vizeSabodhAyoktasya vakSyamANasya vA bhavet / niSedhAbAdhakathanamAkSepaH sa udAhRtaH // ' yatra vizeSapratipattyarthamuktavakSyamANayoH prAkaraNikayoniSedhAbhAsaH kathyate sa AkSepaH / atra uktaviSaye vastu vA kathanaM vA niSidhyata iti daividhyam / vakSyamANaviSaye tu kathanIyameva niSiddhayate / tatrApi sAmAnyapratijJA, vizeSaniSedhaH / aMzoktAvaMzAntarasya vA niSedha iti daividhye cAturvidhyam / atra prathamaM yathA__ na bhavatu naJjamahIndro mRdulaprakRtistathApi padanamrAn / narapatitilakAnniyataM kalayati kenApi naiva namanIyAn // atra naJjendro mRdulaprakRtinai bhavatIti vadato vairiNaH prati pratyuktirUpe tamAtyavacane prastute (ta?) mRdulaprakRtitvarUpavastunaH kRtinAyakaniSThasya pratiSedhobhAsA ( bAdhA ?) dAbhAsIbhavana svacaraNanamranarapatimakuTeSu kenApyajayyatvasampAdananidarzanAnaJjarAja eva mRdulaprakRtirnetara iti pratipAdanapuraHsaraM yUyamapisthiratarazriyaH sampAdanAya tatpadayonatiM kurutetyarthavizeSamAkSipati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 kathananiSedho yathA rAjayazobhUSaNam / dayasvatyuktirnastvayi tu na camatkAraviSayaH kRpAsAghAraNyaM vahati kaLulevaMzavibhuSu / prasIdeti brUmastadidamapi siddhArthakathanaM kimAste vijJApyaM prakRtavidi naJjakSitipatau // atra dayasvetyAdikathane niSedhaH sarvathA'smAsu dayA'dhikaM bhavatA vidheyetparthavizeSaM pratyAyayati / sAmAnyapratijJayA vizeSaniSedho yathA bhUpAla naJjanaranAthavirodhinaste kizcidvadAmi bhavato na ca vA vadAmi / AkarNyate hi bhavatA'pi kaThorasAndragrAvaughadanturavanabhramaNapradhAvaH ( yAsaH ? ) // [ vilAsa. 7 idaM ca vimatarAjaM prati tadmAtyavacanam / atra kiJcidvadAmIti sAmAnyataH pratijJAya bhavato na vadAmIti niSeghAbhAsena naJjarAjavirodhaM tyaja, na cedranabhramaNaM tavApyaparihAryaM bhaviSyatItyarthavizeSaH pratIyate / aMzoktAvaMzAntarasya niSedho yathA tvayi naJjanarendrasaktacittA taruNIcAruzirISa komalAGgI / pralayAniladAruNaca kAmaH kathayitvA'lamataH paraM vizeSam // atra bAdhakaH krUraH kAmaH, SADyA svatyantamRduletyeka dezakathanapUrvakamuttaravaktavyAvazyakakathananiSedhena yaditvamidAnIM tAM na pAlayasi tato mahAnAyAso bhaviSyatItyarthavizeSaH pratIyate / kevala pUrvoktasya pratiSeghamAtramAkSepa iti kecit / yathA- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat kalpadrumaH kAGkSitadAnadakSaH sRSTo vidhAtrA na kathaM dharaNyAm / yadvA vicintyAlamazeSadAtA vinirmito'yaM bhuvi naJjarAjaH // atha gamyastutiprastAvAt vyAjoktirnirUpyate / yatra vAcyA stutirnindAM nindA vA stutirarpayet / tatra vyAjastutiM nAmAlaGkAraM kavayo viduH // www.umaragyanbhandar.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 ] alaGkAraprakaraNam / yatrAbhidhIyamAnA nindA prakRte stutye pramANabAdhitA satI stutimarpayati, stutirvA nindye tAdRzI satI nindAmarpayati, tatra vyAjastutiralaGkAraH / vyAjastutizabdazca stutervAcyatve nindAyA gamyatve vyAjarUpAstutiH / tathA tadvaiparItye vyAjena stutiriti ca pravartate / paratra nanu stutye nindAyA aprakRtAyAH kriyamANAyAH prakRtastutyAkSepakatvaM stuternindAkSepakatvamityaprastutaprazaMsA seyamiticetsatyam / tathApi stutinindAtmakavicchityantarAlambanena parigaNanAtpArthakyamiti tatra nindayA stutiryathA - rahasyam / avyAjamapratihataM niyataM lasantyA kAmaM kayApi kRpayA paratantravRttim / sarvasvatantra iti naJjamahImahendra tvAM kena hanta vibudhA api saMstuvanti // atra nindayA paramakRpAlutvarUpadharmastutirevAvagamyate / stutyA nindA yathA vicitrA dhAraNAzaktirnavendra tava vidviSAm / yairdRSTamAtrAvatkhaGgAdAdade taralasthitiH // atra vidviSAM buddhivizeSastutyA'nyakhaGgadarzanamAtreNApi cAJcalyaM prAptamiti teSu nindA gamyate / ime nindAstutI samAnaviSayake / bhinnaviSaya kA sA yathA 205 vIranaJjamahIkAnte sakRtpraNatikAriNAm / rAjJAmamburuhAkSINAM bhAgyaM kasya stutikSamam // idaM ca zatrustrINAM vacanam / atra svAnyAsAM naJjarAjasevakarAjastrINAM bhAgyastutyA mUrkhannRpakarAvalambinISu svAsu nindA yotyate / evaM nindayA stutirapi boddhyA / gamyaprastAvAdaprastutaprazaMsocyate / aprastutena vAcyena prastutaM gamyate yadi / aprastutaprazaMseyaM kathitA paJcadhA budhaiH // iti / yatrAprastutasya (a) prastutatvAdeva varNana samu (manu ? ) citaM satprakRtaM gamayati tatrAprastutaprazaMsA / aprastutAtprastutAkSepazca yatkiJcitsambandhAbhAve na Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa. 7 saMbhavatIti sambandhaH kazcidabhyupagantavyaH / sa ca sArUpyaM sAmAnyavizeSabhAvaH kAryakaraNAbhAvazceti trividho bhavati tannibandhaneyaM paJcadhA bhidyate / tatra sArUpyAtprastutAkSepo yathA parimalakavalitajagatA campakavRkSaNa vAlakenApi / sadRzAH kimanyataravaH shaakhaamaatraavRtaakhilaashaantaaH|| atrAprastutacampakastutyA kevalamAkAronnatA anye mahIpAlA bAlenApi naJjarAjena kathaM sadRzA bhavantItyarthavizeSaH prastutassArUpyAvagamyate / sAmAnyAdhizeSAkSepo ythaa| dhanyAsta eva kalulenaralokapAlA vaMze'tra yairajani maJjulakIrtipujaiH / zlAghyazca so'pi jagadutsavamUrti rindu vaMzassa eva yadupajJamabhUdavanyAm // atra naJjarAjasya guNamahattve varNanIye tadaMzyAnAM mahattvakathanamaprastutam / yathA vAalaM bahUtyA kalulenRpAlA vibho tavAsmIti vaco vadatsu / AgAMsi yuSmAsvapi vA mahAnti purAkRtAnIva nahi smaranti // atra naJjarAjaguNe varNanIye tadvaMzyAnAM prAzcAM bhUpatInAM sakRtpapanneSu ripuSu mahAparAdhAnapi prAgjanmakRtAniva nahi smarantIti prasiddhamiti guNavarNanaM sAmAnyataH parigRhItam / vizeSAtsAmAnyapratItiryathA sakRdapi kRtAmupakRti smarati sadA'nyasya nnyjbhuupaalH| bahuvihiteSvaparAdheSvaNumapi na kadApi manasi nidadhAti // atra nanabhUpAlaH sakRtkRtAmapyupakRtimanyadIyAM sadA smarati / aparAdheSu bahuSu satsvapi aNumapi manasi na karotIti vizeSeNAprastutavarNanena satpuruSANAM parakIyaguNamAtrameva svabhAvaH / na tu doSaparigrahaNazceti sAmAnya prastutaM kavisaMraMbhagocaraM pratIyate / kAryAkAraNapratItiritaraH / yathA AyodhanAGgaNamupeyuSi naJjabhUpa tvayyugrakopaparuSasphuritAdRhAse / pratyarthibhUmipatayo bhavato muhUrtAcaNDAMzumaNDalamakhaNDipurAttazastrAH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa.7] alaGkAraprakaraNam / 207 atra caNDAMzumaNDalakhaNDanarUpakAryasyotyA tatkAraNIbhUtaH pratyarthibhUpatInAM tanuparityAgaH pratIyate / yathA vA prazAnta iva dAvAgnizzItAMzuriva bhAnumAn / naJjarAjapratApe'smin bhuvaM dhAtrAvatArite // atra kAryabhUtasya dAvAgnisUryaniSThatvena taikSNyAbhAvasya kathanena tatkAraNIbhUtastato'pi tIkSNabhAvo nArAje prtiiyte| kAraNAtkAryapratItirityekaH sthAne naJjanarendrasya yazastomaprakalpane / vidheranekazItAMzusAmagrIsaGgrahazramaH // atra yazastomavidhAne anekazItAMzUnAM sAmagrItvena kathanena kAryabhUte yazastome vizadimavizeSarUpamutkRSTarUpaM vizeSakArya pratIyate / tadevaM paJcadhA aprastutaprazaMsA / atrAprastutasya prastutagamakatvoktyA samAsoktivyAvRttiH / na ca kAryAtkAraNapratItAvanumAnAntarbhAvazaGkA / anumAnAlaGkAre pratyAyyapratyAyakayoIyorapi prAkaraNikatvAt / anena paryAyoktivyAvRttirapi / __ 'prastutena prastutasya dyotane prastutAGkaraH' / yatra prastutena varNyamAnenAbhimatamanyatprastutaM dyotyate tatra prastutADarAlaGkAraH aprastutaprazaMsAyAM vAcyArthaH punaraprastutatvAdavarNanIya iti tatrAbhidhA yAmaparyavasitAyAM tena prastutArthavyaktiralaGkAraH iha vAcyasya prastutatvenAbhidhAyAM paryavasitAyAmarthasaundaryabalenAbhimatArthavyaktidhvanireveti kecit / vastutastvalaGkAra eva / tadvicArastvanyatra kAryaH / saprastutADuro'pi sArUpyAdibhedena pnycvidhH| tatra kizcidudAhiyate sArUpyeNa yathA bho vAraNendra bhavataH krIDAmAtreNa bhindato'pi ripUn / mRdulatarasallakItarupallavabhaGgena kA yshsphuurtiH|| idaM ca zAtravasenAvacanam / atra naJarAjasenAgajavarNanena prastutena sArUpyAdakhilajagatpradhAnazauryabharitamahAmahIpAlabhedanamapi lIlayA kRtavato naJjarAjasya durbalataramatparAbhavakaraNe kIdRgyazasphUrtirityanyo'yamabhimato'rthaH prastuto dyotyte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 najarAjayazobhUSaNam / [vilAsa. 7 kAryAkAraNapratItiryathA nimeSaM nArAjasya gAhamAnA raNAGgaNam / dRptA nimeSavyApAra vismarantyavilambitam // atradeva tAdAtmyamiva tadekadezatayA santatanimeSavismaraNamapi raNAvagAhanaphalakena varNanIyamiti tanmukhena devatAdAtmyaM gamyate / itthamevAnyadapyUhyam / gamyaprastAvAtparyAyoktinirUpyate kAraNaM gamyate yatra prastutAtkAryavarNanAt / prastutatvena sambaddhaM tatparyAyoktamucyate // yatra prastutasyaiva kAryasya varNanAtprastutameva kAraNaM gamyate ttpryaayoktiH| yathA saMgrAmodyata naJjabhUpaticamUreNUtkaracchAdite svabhyarNa bhramadinduniyaMdamRtotsitteSvarikSmAbhRtAm / saudhAgreSvabhitaH prarUDhahariteSvAgatya nityaM bhRzaM / nardatyadyakapardinassphuTatara kSIbo mahokSo muhuH // atra zatrusaudhAgreSu reNusaMkramaNaphalatvena varNanIyena harita prarohaNarUpakAryeNa svakAraNaM prastuta eva zAtravapravAso gamyate / gamyasyaiva bhaGgayantareNa kathanaM paryAyoktamiti vA lakSaNam / vIravibhusukRtarAze vizvAdhikacaraNakamalakalahaMsaH / devo vibhuranujAto dIvyati nanu ko'pi vasumatI vibhavaH / / atra nArAjaH asAdhAraNarUpeNa gamyaH vIravibhusukRta raashitvaadyaakaarennaabhihitH| paryAyoktaM tadapyAhuryadayAjeneSTasAdhanam / lajjANamIavaaNaM maha vihuNA kalulapuNNacaMdeNa / tilaasamIaraNamisA uNNamia kiaM a kiMvi kiMvi sahi // pazca pratIpAnyupamAmRSAtvamanyasya varNyatvamapArthatA ca / varNyasya vA nissamatAbhimAnanivAraNazcAnyataropamottayA // (chA ) lajAnamitvadanaM mama vibhunA kalulapUrNacaMdreNa / tilakasamIkaraNamiSAdunnamayya kRtaM ca kimapi kimapi sakhi // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 ] 209 mRSeti varNanaM prathamamanyasyopameyattvavarNanaM dvitIyam, vaiyarthyavarNanaM tRtIyam, varNyamupamAnIkRtyAnyAhaGkAranivAraNaM caturtham, anyadupamAnIkRtya varNyAhaGkAranivAraNaM paJcamam / tatrAdyaM yathA alaGkAraprakaraNam / azrAntadAnadhuryeNa naJjabhUpatinA janAH / _AmadhyAhnapradAtAramAhuH karNa mRSA samam // atra karNasyopamye mRSAtvaM varNyate / dvitIyaM yathA rAjate guNasaMpanno yathA na mahIpatiH / tathA vibhAnti sarve'pi sAgarA ratnasaMbhRtAH // atropamAnasyopameyatvavarNanam / tRtIyaM yathA -- vitarati vAJchitamakhilaM vIramahIpAlanandane nRpatau / kimamartyaratna kalpakasauvargagavIprasaGgena || atropamAnavaiyarthyavarNanam / caturtha yathA mukulatkarapadmakozabhAjAM sarasAM zriyamarpayAmi nityam / iti garvamamuM jahIhi bhAno bhavatA sadRzo'sti naJjavibhuH // atrAvarNyasyAhantAnivAraNavarNanam / evamanyadapyUhyam / atha tarkanyAyamUlAlaGkArAH kathyante / sAdhyasAdhanamAtroktAvanumAna udAhRtaH / tarkAnumAnarUpAbhyAM tatpravRttirdvidhA bhavet // yatra kiJcidbhAvyaM nizcitya tajJApakatayA'nye nirdizyante tatrAnumAnAlaGkAraH / atra mAtracAvyAptipakSadharmatayoH pradarzanaM nivartyate / tayorapi pradarzane tarkAnumAnatvApAtAt / vastutastu tAbhyAmatra bhavitavyameva, tadabhAve kAvyaliGgatApatteH / kiJcAtra kavinirmitacAturyamahinA zliSTarUpAtizayoktyAthAlambanenAnumAnotthAnena na tArkikAnumAnatvaprasaGgakalaGka iti camatkAritA'pyasyopapAdyate / idaM tarkarUpeNAnumAnarUpeNa ca dvividhA / 27 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 naJjarAjayazobhUSaNam / " tatrAdyaM yathA - saumitrirutavA rAmo nUnaM naJjamahIpatiH / na cedrAjakuleSveSa sabalAtibalaH katham // anumAnarUpeNa yathA yato rAjonmeSaM sthagayati gajAMbhodharaghaTAprabhUtaM zastrAneizakalasuragopairapi yataH / yataH kIlAlodyairapi daza dizaH paGkilabhuvo tato manye nakSitipatiraNaM varSasamayam // torvAkyapadArtha kAvyaliGgamudAhRtam / " yatra heturvAkyArthaH padArthoM vA itarArthasamarthakaH syAttatra kAvyaliGgam / taccoktarItyA dvedhA / padgatatve'pi vizeSaNatvenaiva hetutvaM kAryam / yatra punastRtIyAdinA hetUcchittiH, na tatrAsAvalaGkAraH / kintu hetumAtra camatkArAbhAvAt / na cAyamanumAne'ntarbhavatIti vAcyam / jJApyajJApakabhAvAbhAvAt / vyAptipakSadharmatayoranupasaMhArAJca / samarthya samarthaka bhAvo hi prakRte'bhimataH / nacArthAntaranyAsAbhedAzaGkA / prakRte samarthya samarthakayorvAkyArthayorAkAGkSA sadbhAvasya prayojakasvIkArAt / arthAntaranyAse tu samarthya samartha kayorAkAGgAbhAvAt kathaM tarhi samarthanam / utthApitAkAGkSayA'pi tadutpatteH / tatra vAkyagataM yathA- virAjate naJjanarendramUrtyA mahItale samprati pArijAtaH / akiJcanatvopanataM viSAdaM vimuJcatAdyaiva budhAssamastAH // atra viSAdamocanarUpakAryasamarthako mahItale naJjarAjAtmanA pArijAtaprakAzo vAkyArtho heturiti vAkyArthahetukaM kAvyaliGgam / padagataM yathA-- jendra tvatpratApAnessannidhAne'pi vairibhiH / na visRSTo'JjanazyAmo viSAdAtmA tamobharaH // atra viSAdasya tamobharatvasamarthane aJjanazyAmatvarUpapadArthoM heturabhyu pagantavyaH / sAmAnyaM vA vizeSeNa vizeSo vA tato'nyataH / samarthyate yatra tatrArthAntaranyAsa IritaH // [ vilAsa. 7 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alaGkAraprakaraNam / 211 atra sAmAnyavizeSayo rvAcyatvaM dRSTAntAlaGkAre tu sAmAnyayoreva vAcyatvamityanayo mahAn bhedH| sAmAnyena vizeSasamarthanaM yathAjAto'pi naondrakRpANamUrtyA rAhussadA dRptayazassudhAMzum / gaveSayatyeva muhurgrahItuM tyAjyA na janmAntaravAsanaiva / / atra janmAntaravAsanA na tyAjyeti sAmAnyena kRpANamUrtyA jAtasyApi raahordissdyshshcndrgvessnnruupvishessssmrthyte| vizeSAtsAmAnyasamarthanaM yathA stokAkRtirapi caturastejasvI bhavati paratiraskaraNe / dalayati hi nAnRpateH pratApavaH kaNo'pi bhUmibhRtaH // alpo'pi tejasvI paratiraskaraNe caturo bhavatIti sAmAnyaM vizeSeNa smrthyte| atha takanyAyamUlAlaGkAranirUpaNAnantaraM vAkyanyAyamUlAlaGkArA niruupynte| 'uddiSTAnAM padArthAnAM pUrva pazcAdyathAkramam / anUddezo bhavedyatra tadyathAsaMkhyamucyate // ' yatra yena krameNoddiSTAH padArthAstenaiva krameNAnUddizyante tatra ythaasNkhyaalNkaarH|| yathA kIrtipratApavibhavairinduravizrIdanAmAni / vismArayati samastAnnistulacaritassa eSa naavibhuH|| 'ekasya vastuno bhAvAdyatra vastvanyadApatet / kaimutyanyAyatassA syAdarthApattiralatiyA // ' yatra yasya kasyacidarthasya niSpattau tatsamAnanyAyena kaimutyenArthAntaramApatati ttraapttirlngkaarH| na cAtrAnumAnazaGkA / kaimutyanyAyarUpatvAt / samAnanyAyo hyApattiprayojakaH / na ca samAnanyAyasya vyAptirUpatA / anumAnaM vyAptimupajIvya pravartate / tato na tatrAsyAntarbhAvaH / ayamalaGkAraH prakRtAdaprakRtAkSepaH, aprakRtAtprakRtApekSa iti dvividhaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 nakharAjayazobhUSaNam / [vilAsa.7 yathAAkarNya nnyjkssitipaalmauleraudaarymaakhnnddlvnyvRkssaaH| AzcaryabhAvastimitA yadi syuH mitapradAnAH kimutAnyabhUpAH // atra kalpavRkSANAM vismykaarnnaadprkRtaatprkRtmitrraajvismykrnnmaakssipyte| dvitIyaM yathAkalpAntonmiSadamburAzivicalatkallolakolAhala praagbhaarprthnprkaamkrnnprauddhaatttthaasodbhttaaH| bhUpAlAzzatalakSazo'pi militA nAlaM raNotsAhino naJjakSmAdhipateramarSazakalasyAnyeSu kA vA kathA // atra bahuzassamuditeSvapi kSamApAleSu naJjarAjakrodhazakalAparyAptatvakathanena prakRtenAprakRtaM vyasteSu rAjasu tadaparyAptatvamAkSipyate / vastuSvekamanekeSu prAsaM yatra niyamyate / ekatraiva bhavettatra parisa-yA caturvidhA / iyaM praznapUrvikA tato'nyathA ceti dvividhA / punaH pratyekaM varjanIyArthasya zAndatvArthikatvAbhyAM dvividheti saMbhUya cturvidhaa| tatra praznapUrvikA zAbdavarjanIyArthA yathAgAmbhIryeNa garIyasA vijayate ko vA mahImaNDale netA naJjanarendralokatilakassaptApi naivArNavAH / saundaryeNa samastasArasudRzAM saMmohadAyI ca kaH sa zrImAn kalule kulAmbudhibhavadrAkAzaraccandramAH // pUrvArdhe saptasu cArNaveSu gAmbhIryeNa sarvotkRSTavartanarUpArthavarjanasya zAbdatvAcchAbdavarjanIyA / uttarArdhe varjanIyArthasyArthikatvAdArthavarjanIyA prisngkhthaa| apraznapUrvikAzAbdavarjanIyA yathAparaM nairmalyazrIryazasi kalule bhUpatimaNe nai gaGgAyAM no vA zizirakiraNe no himagirau / dviSatsavA eva kSitigharagaNA nAnRpati marutvAnevAbhUdasirabhavadasyaiva kulizam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa..] alaGkAraprakaraNam / 213 atrApraznapUrvikA zAbdavarjanIyArthA pUrvArddha, uttarArddha tu aarthvrjniiyaa| zleSAlaGkArasaGkAntA parisaMkhyA vizeSataH / camatkarotIti kecittAmAhuH prAgalaGkatim // yathAkarNacchedaH pANDavAnAM caritre kAvye cAye zaivadharmAvabhaGgaH / snehaprAso dIpanAleSvabhUvannAbibhrANe naJjabhUpe dharitrIm // uttaraM praznapUrvaJceduttarAdA bahiryadi / prazna unnIyate tatra bhavedvividhamuttaram // atra parisaMkhyAvyudAsAya vyavacchedyaM vinaveti vizeSaNaM deyam / praznapUrvakamuttaraM yathA kaH korakayati kIrti dAtRtvaguNassa kasya nAvibhoH / ko vA'sya taddhaTayitA puraharacaraNAjasevanollAsaH / unnayapraznaM yathAyasmin kasmin kalayati kRpAM naJjabhUpassakRJcet tatsaubhAgyaM tridazapatinA'pyarthanIyaM tapobhiH / yasmai krudhyatyapi yadi manAktaM pritraatumgre| tasya sthAtuM prabhavati tarAM naiva pazyAmi ko'pi // atra kRtinAyakapratibhaTasacivoktiriyam / anayA sacivAnprati nanabhUpakRpAsampAdane kiM phalaM virodhasampAdanena kA hAniriti pratyarthibhUpaprastAvitaM praznadvayamunnIyate / ityunneyaprazno'yamalaGkAraH / praznottarAbhinnamekamuttaraM citramuttaram / yathA ke nandayanti sukavIn stutyaH ko vA janairvibhavaH / bhuvi lasati kasya sRSTA(va?)madbhutacaritaH sa eSa nAvibhuH // pUrvArdhe praznadrayasyaikamuttaram / uttarArdhe praznAbhinnamuttaram / ke nityamarthisevyAH kaH kAmukakautukAya surataravaH / kasya mado vibhavastvAM najendra namanti kIdRzAH karaNAH (rinnH)|| 1 yasmin L Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 naJjarAjayazobhUSaNam / atrApi praznadvayasyaikamuttaram / vAkyanyAyamUlaprastAvAdvikalpo nirUpyate / samapramANavaiziSTyAdyugapatprAptayoH kacit / virodhazcetsadRzayorvikalpassa tu kathyate // yatra samaM hi viruddhadvayaM yugapatprastutaM vikalpArha tena tulyapramANavaizi STyAt samabalayordvayorekatra yugapatprAptau virodhasphurati tatra vikalpAlaGkAraH / yathA kimuSTrAsikayA bhUyo bhavadbhirbhUmipAlakAH / sva kozaM naJjarAjasya kozaM vA nIyatAM karaH // atra khanaM dhatta anyathA naJjarAjasya ghanAdikaM preSayateti kalpadvaye'pi samabalatvam / tatra viruddhatvAdyaugapadyAsaMbhavena vikalpaH / vikalpapratipakSabhUtassamuccayo nirUpyate / kriyANAM vA guNAnAM vA yugapatparimelanam / ekatra varNyate yatra sa dveghA syAtsamuccayaH // yathA [ vilAsa. 7 viNamei ajja ghaNukaM maaNo ujjei candimo a puro / aNuliMpati a lalanA sahi NaJjavihU vi Aado a bhave // atra dhanurvinamanAdyanekakriyANAM yugapadavasthitiH / guNasamuccayo yathA aNimA surabhUruhaprasaGge garimAcollasati dviSAM viSAde / laghimA ca purAnRpaprazastau dharaNIM naJjavibhau bhuje dadhAne // atrANutvAdiguNAnAM samuccayaH / niruktobhayamapi bhinna viSayakatve udAharaNam / eka viSayakatve kriyAsamuccayo yathA zobhA samullasitakAnti taraGgitAGgayo naJjakSamAramaNacandramapAGgayantyaH / muyanti maJju viharanti ca vibhramanti rajyanti cApi vilasanti hasanti kAntAH // (chA ) vinamayatyadya dhanurmadano udyati candrazca puraH anulimpanti ca lalanAH sakhi naJcavibhurapyAgatazca bhavet // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7] alaGkAraprakaraNam / 215 atrAnekakriyANAM samuccayaH / ekaviSayaguNasamuccayo yathA kIrtipratApasaGkAntabhuvane naJjabhUvare / viz2ubhate sadA dikSu dhAvalyamapi raktimA // atra guNayorekaviSayatvena samuccayaH / khalekapotanyAyena svatantrairbahukAraNaiH / militaiH kriyate kArya yatraikaM tatra ttkrH|| yatra khalekapotanyAyena militAnAM bahukAraNAnAM ekasyaiva kAryasyotpA. dane samudyogassa tatkarAlaGkAraH / ayameva dvitIyasamuccaya iti vyavahIyate / yathAaunatyamaSTApadazailamitraM gAmbhIryamambhodhibhirarthanIyam / zrIssatyavAktvaJca vadanti netunacakSitIndrasya kulapratiSThAm // atraunnatyAdInAM najhendrakulapratiSThAkathane pratyekaM kAraNAnAM yugapat khalekapotanyAyena melanam / kAkatAlanayADetau yatra vA'nyena hetunaa| prakrAntakAryasaukarye samAdhiH syAdalaGkatiH // yatraikasmin hetau kAryasAdhanayA pravRtte anyena hetunA kAkatAlanyAyena prakrAntakAryasaukarya kriyate sa samAdhiralaGkAraH / kAkatAleti vizeSaNAttatkarAjhedaH, tatkare tu kAraNamelanaM khale kapotanyAyena / yathA dUre kApi nilIyazailazikharaprAnteSvasUtrakSituM dhAvantaH katicitpadAni tarasA pAdAnalagnaM svataH / valmIkaM samupAzrayanta galitatrAsAH pratikSmAbhRta stannirvayaM nivRttameva samitenanakSamAdhAriNA // atra zailaprAntAnuddizya dhAvanarUpeNa kAraNena prakrAntazatruprANarakSaNarUpakAryamevArthAdApatitavalmIkArohaNarUpakAryAntaraM sukarIkarotIti samAdhiralakAro'yam / artha lokanyAyamUlAlaGkArA nirUpyante / bhavedyatrAmRtArthasya vrnnnaatbhaavinoH| aparokSAyamANatvaM tadbhAvikamudAhRtam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naJjarAjayazobhUSaNam / [ vilAsa. 7 yatrAdbhutavastuvarNanayA bhUtabhAvinorapi vastunorbhAvakAnAM hRdi bhAvanAvazena pratyakSAyamANatvaM tatra bhAvikAlaGkAraH / adhyavasAyAsaMbhavAnnotprekSA / abhrAntirUpatvAdbhAvanAyA na bhrAntimadalaGkAraH / tatraiva vibhAvAdyanusandhAnena rasAderbhAvyatvaM na tvadbhutatvena atassarvottIrNa evAyamalaGkAraH / 216 yathA adyApi naJjanRpasaGgarakauzalaM tadAlokayanti manujAapi vRttapUrvam / astrAndhakArakavalI kRtarodhasIkaM madhye muhussphuradasikSaNaruktaraGgam // atra dyAvApRthivIvyAptazastrAndhakArasya madhye kRpANasphuraNavidyudvilasitataraGgitasya najendrasaGgarakauzalasya prAgeva vRttasyApi bhAvanayA pratyakSAyamANatvAdadbhutatvamiti tadvarNanAt bhAvikAlaGkAraH / yatra balapratipakSasya pratIkArAsAmarthyAttadIyatiraskAro bhavati tatpratyanIkam / yathA 'balinaH pratipakSasya pratIkAre suduSkare / yattadIyatiraskAraH pratyanIkaM taducyate // naJjarAja tava khaDgakAntibhirnirjito divi vidhuMtudoragaH / tvadyazaH zakalasazriyaM muhurnirbhayaM grasati candramaNDalam // atra naJjarAjakhaDU nirjitasya rAhostadIyatiraskArAsAmarthyAttatsaMpAdi takIrtigatalezasaprabhasya candrasya tiraskAra iti pratyanIkam / ' yena yatsAdhitaM vastu tenaiva kriyate'nyathA / anyena tadalaGkAro vyAghAta iti kathyate // ' yastu yenakenacit kartrA yena sAdhanena sAdhitaM tenaiva sAdhanenAnyena kartrA yadanyathA kriyate sa vyAghAtAlaGkAraH / yathA - darpAndhairavanI pAlerbhuje nAyAsitAM mahIm / vinetA vIranavendro bhujena sukhayatyasau // atra bhujena dRptarAjasampAditasya vizvaMbharAyAsasya naJjarAjabhujena sukhakaraNenAnyathAkaraNoktervyAghAtAlaGkAraH / kramAdekamanekasmin anekamapi yatra vA / ekasmin vartate tatra paryAyAlaGkRtiM viduH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bilAsa..] alaGkAraprakaraNam / 217 atra kramavizeSaNaM yugapadanekatraikasyAvasthAnarUpasya vizeSAlaGkArasya vyavacchedArtha / vinimayAbhAvAna privRttiH| tatrAnekasminnekaM yathA Adau he hayanAtha bAhukadalIdantAvalendre tataH __ kopATopakaSAyitAkSivalanatrasyatpayodhau vibhau| svairaM vA samupetya sarvajagatAM vismApakairvibhramaiH zaurya zrIradhunA virAjati sukhaM naJjakSamAvallabhe // atraikasyA eva zauryazriyaH kArtavIryajetari rAmacandra nArAje ca krameNAvAsakathanAdanekasminnekamidam / ekasminnanekaM yathAkalulenRpAlavimatakSamAbhRtAM sadaneSu yeSu samabhUnmRgIdRzAm / prathamaM salIlavacanodayo'dhunA prasaranti teSu kaTapUtanAravAH // vimatakSamAbhRtAM sadaneSu mRgIdRzAM prathamaM salIlavacanodayaH, idAnIM kaTapUtanArava ityekatrAnekam / ___'asaMlakSitasUkSmArthaprakAzaH sUkSma ucyate / nipuNataramAtrajJeyasyArthasyAkAregitAbhyAM yatra prakAzanaM sa sUkSmA. lngkaarH| yathA urvImaNDalapAlane kutukinaH saMtyeva bhUpAH zataM / teSAmanyatamassa nAnRpatiH kiM vAdhikaH kathyatAm / itthaM pratyavanIbhujAmanupadaM sATopamA pRcchatA magre hastipadaM vilikhya sacivA maunaM vahante tarAm / / atra naJjabhUpatibahUnAM bhUpAnAmanyatamaH utAdhiko veti pratyurvIbhRtAM prazne sacivAH [sarva] hastipade manamiti nyAyodbodhanadvArA sarve'pi tasyApyA evetyarthasya vidagdhamAtrajJeyasya prakAzanAt suukssmaalngkaarH| udAttAlaGkatiH sA syAdyatsamRddhArthavarNanam / atrArthavarNanamAtrasya svabhAvotyA'tiprasaktattvAt samRddhatyuktam / na ca bhASikAbhedaH, yathAsthitasyaiva vastuno bhUtabhaviSyadAkAreNAnubhavaprathanAt / na cAsambandhe sambandhoktirUpAtizayoktyabhedaH / divyabhogasamRddhimAdAya sbaijaatysiddheH| 20 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 yathA naJjarAjayazobhUSaNam / doSNA dadhatyudadhikAJcidharAM dharitrIM naJjaprabhau prakRtayaH paripUrNalAbhAH / zRNvanti ratnasadaneSu sukhaM vasantacATUni nandanavanIzukasArikANAm // atra prakRtInAM samRddhyatizayo varNyate / parivRttirvinimayo'dhikAlpasamajatriSA | vinimayo nAma vastudAnena vastvantarasvIkaraNam / sa trighA / adhikavastudAnenAlpavastusvIkAraH, alpavastudAnenAdhikavastusvIkAraH, samena samasvIkArazca / tatra prathamaM yathA naJjendra tava khaDgAya samarpya vijayazriyam / tanmAlinyaM pratikSmApA javAdAdadate hRdi // atrAdhikAyA vijayazriyo dAnena nyUnasya khaDgamAlinyasya svIkAraH / alpavastudAnenAdhikavastusvIkAro yathA nakhendrasainyairanudhAvitAnAM striyaH priyANAM vadaneSu dAtum / tRNAnyupAdAya mukhAnmRgINAM tAsAM svanetrazriyamarpayanti // [ vilAsa. 7 atra zAtravayuvatikaTAkSazriyo'dhikAyAH parigrahaNamalpatRRNadAnapUrvakaM mRgINAmiti mRgISvalpavastudAna pUrvako'dhikavastusvIkAraH / samena samasvIkAro yathA norvIzayazobharaH svarucibhiH saptApi vArAM nidhInAtanvan ghavaladyutInatitarAmAkrAntadikkannaraH / tatkallolaparamparAparilasanmandAnilaspandane nAnAdezaparizramopajanitAM zrAntiM jahIte'JjasA // atra dhavaladyutivitaraNazrAntipariharaNayoH parasparakAryayoH samatvam / lokanyAyamUlAlaGkAranirUpaNaprastAve lokaprasaGgAllokoktichekoktI ni rUpyete / 'lokapravAdAnusRtirlokoktiriti kathyate' / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilAsa. 7 ] yathA- alaGkAraprakaraNam / saMpreSya naJjanRpateH prathamaM praNAmAn sAkSAttametya ca zanairmahimuhAmaH / yasyApi kasya zayane svapato janasya vegotthitiH ka ghaTatAmaniSidya kiJcit // 'chekoktiryatra lokokteH syAdarthAntaragarbhatA // ' yathA matto'pi naiva nipuNA gharaNI tathApi zrI naJjarAjabhuja eva sadA vibhAti / yA kApi vA bhavatu saiva hi devakAntA yasyAM manaH kalayati svayameva rAjA // atha zRGkhalAnyAyamUlAlaGkArA nirUpyante / pUrvapUrva patra bhajeduttarottarahetutAm / tatra kAraNamAlAkhyamalaGkAraM pracakSate // yathA vRddhArjitena vibhavena madAtirekastenAptamantrivacaneSvavahelanAni / tairnaJjarAjahRdayasya mahAnamarSo dezapravAsanamanena hi duSprabhUNAm // atra pUrvapUrvamuttarottaraM pratihetutApannam / 'yatrottarottareSAM syAtpUrvapUrva prati kramAt / vizeSaNatvakathanamasAvekAvalI matA // ' yatra pUrva pUrva prati uttarottaraM vizeSaNatvaM bhajate sa ekAvalyalaGkAraH / yathA- yathA vA - nindyA naJjanupAmitrA pairahantA'valambyate / ahantA sApi dUSyaiva yA yudhi kApi lIyate // vibhAti vIranandorbhujaH zauryeNa raJjitaH / zaurya ca nItimahitaM nItivaMzakramAgatA // idaM sthApanenodAharaNam / apohanenApi bhavati / yathA 219 vRDA api na te pUjyA vidyAyAM ye na zikSitAH / vidyA sA naiva najendrasabhAM yA nAvagAhate // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa.. pUrvapUrvakRtotkarSa bhajeceduttarottaram / tatra mAlAdIpakAkhyAM vadanti samalaGkatim // yathA vijayaH zrayate khaDgaM khaDgo nAvibhoH karam / taJca sAmrAjyacihnAni tAni satkavivarNyatAm / / uttarottaramutkarSaH sArAlaGkAra ucyate / yathA zubhrastrinetramakuTItaTinIpravAhAt dugdhAmbudhidivicarairabhimanthyamAnaH / tasmAdanuSNakiraNaH zaradi pravRddhaH svacchA tato'pi nanu naJjanarendrakIrtiH // yathA vA dhAtuHprapaJcaracanAsu manuSyajAti. nirmANamatra ca nRpAnvayakalpanAni / udbhAvanaM tuhinabhAnukulasya teSu - stutyA'pi tatra kila naJjanarendrasRSTiH // ityarthAlaGkAraprakaraNam / atha saMsRSTisaGkarau niruupyete| laukikAnAmalaGkArANAM yathA hiraNmayAdInAM maNimayAdInAJca pRthaksaundaryahetUnAmanyonyasambandhena cArutvAtizayo dRzyate tathaiva kAvyAlaGkArANAM rUpakAdInAM mithassambandhena saundaryAtizayaH pratIyate / sa ca sambandho vividhH| saMyogarUpassamavAyarUpazceti / saMyoge tilataNDulanyAyaH / samavAye kssiirniirnyaayH| tilataNDulasaMzleSabhaGgyA yA syAt parasparam / alaGkRtInAM ghaTanA sA saMsRSTirnigadyate // yatra tilataNDulanyAyena parasparasambaddhA rUpakAdayo bhavanti sA sNsRssttiH| sA ca trividhA, zabdArthatadubhayagatatvena / tatra zabdAlaGkArasaMsRSTiyathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. vilAsa..] aldhaarmkrnnm| bhiikrkrvaalltaajRmbhnndostNbhvinmollaasaiH| jagatAmamitAnandaM kalayati nanakSamApatirvijayI / atra zandAlaGkArayo chekAnuprAsayoH sNsRssttiH| arthAlaGkArayoH saMsRSTiryathAvipreNAmbhorAzivArAMpibena krIDAlUnaM vindhyazailasya darpam / zrutvA tyaktvA bhUgharAnunnatatvaM nakSamApaM prApya puSyatyajatram // atrAmbhorAzivArAMpibena vipreNeti bhaNayantareNAgastyapratIteH paryAyoktam / unnatatvakartRkabhUSaratyAgasyAsambandhasyApi sambandhakalpanAdatizayo'ktizcetyanayoH sNsRssttiH| zabdArthAlaGkArasaMsRSTiryathA darpAdanAdaraNamapyucitArthavAdi nyakSAntiranya kuzaleSvavadAnyatA ca / naJakSitIndravimatasya javena labhyA matyAhitAmupadizanti daridramudrAm // atra tatkarasyArthAlaGkArasya vRtyanuprAsasya zabdAlaGkArasya ca saMsRSTiH / kSIranIranayAdyogaH saGkaraH samudIryate / yatra kSIranIranyAyenAlaGkArANAM saMyogaH tatrasaGkaraH / aGgAnibhAvAtsandehAdAcakaikyAtsa tu tridhaa| tatrApi prathamaH sajAtIyavijAtIyabhedena dvividhH| tatra sajAtIyasaGkaro yathAudyahoINDazuNDApramathitavimatAdhyakSavRkSaprakANDA. nuDheladdapaMbhArAdidamiti purataH pArzvato nekSamANAn / pratyurvIbhRgajendrAnvizikhanakhazikhAkSepaNotkIrNakIrti sphUrjanmuktAsamUho haririva dalayatyeSa naJjakSitIndraH // atra haririvetyupamAlaGkAreNa pratyurvIbhRgajendrAdiSu upamAlaGkAraH prasAdvayata iti sjaatiiysngkrH| vijAtIyasaGkaro yathA carmAmbaro'pi mayi gauravato dukUlaM dhatte nijazvazuradattamiti prasannA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 njraajyshobhuussnnm| [vilAsa.. durgA vilokayati naJjanarendrakIrtyA krAntAM mahezavidhRtAmibharAjakRttim // atra naJjanarendrakIrtyA krAntatvasyebharAjakRttau kathanAt pratIyamAnavastvantaratirodhAnarUpamIlanAlaGkAreNa carmAmbare dukUlabhrAntiH prasAddhayata iti mIlanabhrAntimadalakArayorvijAtIyayoH saGkaraH / ekavAcakAnupraviSTaH saGkaro yathA jagatsantApaharaNaH klaabhirbhirnyjitH| rAkAcandra ivAbhAti kalule nnyjbhuuptiH|| atra jagatsantApaharaNa ityarthasAmyam, kalAbhirabhiraJjita iti zabda. sAmyam, tadubhaye'pi rAkAcandra ivetyekasminnivazabde praviSTamityekavAca. kaanuprveshH| sandehasaGkaro yathA dainyasantApatatAnAM bhUpatinaJjabhUpatiH / pratApavidrumastomadAmAni tanute bhuvaH // atra pratApaH vidrumadAmeva pratApa eva vidrumadAmeti vA ityupamArUpakayoH sandehAlaGkAraH / atra sAdhakaM bAdhakaM vA pramANannAnyatarasyAstIti sandeha eva paryavasAnam / sAdhakabAdhakapramANasattve sndehnivRttiH| tatra sAdhakaM yathA kAntyA kavalitatamasaM naJjakSmApAlakIrticandramasam / avalambya sarvalokAstApaM dUre vimuzcanti // atra kirtireva candramA ityatrarUpake tApavimocanAdi sAdhakaM pramANam / bAdhakaM yathA sarvasuparvavadhUTIsantatasaGgItagIyamAnaguNaH / netA naJjanarendraH snigyAM puSNAti vasumatIyuvatim // atra vasumatI yuvatIveti upamAlaGkAre snigdhAmiti vizeSaNaM bAdhakam / upamitaM vyAghrAdibhiH sAmAnyAprayoga ityanuzAsanena sAmAnyaprayogasyopamA. nasamAnavirodhakatvAt / atra paarishessyaapkaalngkaarH| evamanyeSAmalaGkArANAM yathAsambhavaM sNsRssttiskrau| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 vilAsa..] alaGkAraprakaraNam / saMkSobhyatAM matighanairmama tu prabandho nAnyo yadantra madhurA bahavaH padArthAH / Alojyate hi vibudhairvimalaH payodhirnAnyo vitiirnnkmlaamnniklpbhuujH|| AcandratAramakhilAmaramajuvANIpujena varNitaguNAni bhavadhazAMsi / nanakSitIndra nayamArgavidhUtatantra bhUyo jayantu bhuvanAni ciraM jayantu // vANIyaM bhuvi vardhatAM budhajanazlAghyA trilokIjuSAM saubhAgyaikaniketanaM ca zazino vaMzaH sadA vardhatAm / devazcandrakalAdharazca dadyayA nirvyAjamApyAyito nityaM naJjamahImahendrahRdaye vAsaM vidhattAM mudA / / AlUratirumalakaverabhinavabhavabhUtinAma virudasya / suhRdA nRsiMhakavinA kRtirakRtanavInakAlidAsena // karuNArasakallolakalitApAGgavikSaNam / kandarpajanakaM dhAma kalyANAni karotu naH // iti zrIparamazivAvatArazivarAmadezikacaraNAravindAnusandhAnamahimasamAsAdita nissahAyadainandinaprabandhanirmANasAhasikanikhilavidvajanalAlanIyasarasasAhitisampradAyapravartakanarasiMhakaviracite nArAjayazobhUSaNe alaGkArazAstre alaGkAranirUpaNaM nAma saptamo vilaasH| iti nArAjayazobhUSaNaM nAmAlaGkArazAstraM samAsam / Rate: E kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. 157 aSTadalapanabandho yathA yA saubhamadabhaGgA yA yA rekhaasmshaashishriyaa| yAgurAkhyA rujAyA yAzibhA eNyadAM triyA / / asyoddhAraprakAraH / prkaaraantrennoddhaarprkaarH| Kalne F alll rekhAtma khAtma rA 29 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. 158 prakArAntareNASTadalabandhalekhanaM yathArApAbdhisAsasabhyAvitazubhamatirAjyAravaMtAsitArA rAtAsitrAvarajyAstutavamahadharAryAvapakSmAjanaM raa| rA naMjakSmApavaryA mahitaphalakirA prAvidazrIyamArA rAmAya zrIda viprAzrita zizirakarAbhyAsa saptAbdhipArA asyaaymuddhaarprkaarH| pAbdhiptAsasabhyA karazizitathi timabhazutavi LIKEskh tAsitrAvarajyA tra naMjamApavayo / ghahamavatastu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. 159 hArabandho yathA vIrakSmArakSaratnoditaditadinapadrUpatApaprabhAva bhAguMbhAkrAntacetasti(?) tasama samare mabhramadvayomarAma / sArAkArAmarAlIrucirucirucitasphItamAtadyazaH zrIH zastA zakrebhadAbha drabhara tava tamAMtadrajannaMjarAja // asyoddhArakramaH / (hx Chong Dou C vara b mAM a An Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat rA na R S kSmA) kSa ma K (p(11) (hala (222) * 4 +- X64. a ma www.umaragyanbhandar.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 200 177 248 88 214 65 36 192 badeza ... 141 65 17 | anyadharmasya ... anyadhikaraNA0 anyArthameva anyonyagarhaNaM ... anyonyaprathamAna0 anyonyarUpa0 ... anyonyavAkyA0 anviSya cAnviSya apadasthasamAsaM apAdaH padasa0 | apAyAbhAvataH ... api sarvatra sasnehaH api svadezaM | apUrNa tadbhavet apUrvasupratyaya. aprakRtAvyavasA0 ... 216 aprayuktamapuSTArtha aprasiddhopamAnaM aprastutena vA0 abhinavayavana0 abhUtAharaNaM tatsyA0 ... abhUtAharaNaM mArgastoTako ... | abhUtAharaNaM mArgoM rUpo ... abhUSaNe'pi ... ... abhedAvyavasAyo hi ... abhede bhedakathanaM amarapatimamita0 71 amarSaH sAparAdhe amuSminnastoka0 ambaragrahaNA0 ambAM vibhAvya 192 | ayi manasi mamaiva akSatrabhAvAdiva agUDhamapara0 ... aGke'dhiropya ... aGgAni dvAda0 aGgo vaGgo acakravAkAya ... aJcatkAJcI. ... aNimA sura0... atyantasukumArA atyantasukumArau atyujvalattvaM ... atyuddhatArtha0... athavA pratipakSa athApavAdaH ... adbhutArthasya adyApi naJjanapa0 anamradaityAndha. anaparalojjvala. aniyatasahacara0 aniSTavastu aniSTAbhyAgamA0 anukUlo dakSiNazca anuktadharme vA ... anurAgoddhATanotthA anena jayinA ... antarmandaM ... antaHsajalpa0 andhayati timira0 anyatrAprIti0 anyatvAdhyavasAyo anyathoktasya ... wl :::::::::::::::::::::::::::::::: 110 180 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 0 0 86 199| asamazarasamudya asambaddhakathA0 asargabandhamapi asipravINastuta. asUcyaM tu ... asau samavakA. asaMlakSitasU0 asaMzayaM vizruta. astraiH pramathite. asyA niHzvasito. ahamiva cakrayuvaiSaH ahetuvyAhatagrAmyA :::::::::::: 217 ... 28 ayuktakAntA. arateH zamanaM ... arthagambhIrimA arthataH zabdataH arthayogaruci ... aryasyAmyUhanaM ... arthasyArambhaNaM ... arghAghavyajitA. apeMndurekhayaiva ... alaGkAreNa rahitaM alaGkAro'tha vastve0 alaGkAraH pari0 alabhyArthAbhAvA. alaM bahUktyA ... avakarNya naJja. avati jagada. avanipavibhi. avanimavati ... avamAnAdi ... avAntarArthavi0 avAntarArthasaMba. avimRSTavidheyA0 avaiSamyeNa bhaNanaM avyaktavacano. avyAjamapratihataM avyAjamAtmahita. azrAMtadAna ... aprAntadAno0 azru netrodbhavaM azlIlaM tada0 azlIlaM paruSa0 azlIlArthasya ... asaGkhyeyAste'mI asaGgatihetu.... asadbhUtaM mithaH :::::::::::::::::::::::::::::::::: ::::::::::::::::::::::::::::::::::: WW AkaNThAkRSTacApa AkarNapratikRSya(Ta?) bhakarNayannajavibho0 AkarNya naJjakSiti0 AkarNya naJjabhUbhartuH AkarSa cApe praNavAn Akasmikabhaya0 AkasmikaM tu hasitaM AkasmikaM mama sakhe AkIrNakuntala. AkuJcitekSaNa AkUtamAtmanihitaM AkrAntaM tadvapu. AjJA cedakhilA0 AdarAdarzanaM ... Adarzanasparzana. | Adarzasadmani ... Adau kevalamaGkasya Adau he hayanAtha Adyantapadya0 AdhArarahito ... 88 AdhArAdheyayo. :::::::::::::::::::::: .. 114 124 188 217 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etanibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 231 181 / iSTasyAnunayo ... iSTAnabhigamA0 iSTAniSTAgamA0 iSTArthadarzanaM ... YM .. 149 .. 206 11 ISatprauDhArtha0 .... ISadRSTivikArastu ISadvizlathabandhaH ISanmRdvarthasaM0 ... 10 153 77 296 AnandadhArAkalana0 AbAlyAdanuvarta. AbhAsattve AbhASaNamupa0... AyAve'pi yadA AyodhanAGgaNa ArambhabIjayoH... Arambhayatna. ... AropyamA .... Apazamo ... AlambanaguNazcaiva AlambanaguNo rUpa0 AlApAna zaNoti AlApairadhika.... AlUratirumala. Alokayantyo nRpati AlokitA kaLala. Alokya naJjakSiti. Alokya nAnRpati AlolabhamaralAMchia0 AviSkAro ... AvRtAH zabarA yAnti Avezo mohadu0 AzAsu naJjakSiti. AsAmamburuhAkSINAM AsUtrayan gu0 AstAM kuGkumarAgaiH AsvAdha naJjanRpateH AhAre na matirna vA AhUtA dayitena 213 ... ... 8 217 uktaH patAkA. | uktestu paripA0 ucite naJjarAjasya 223 ujjambhatkucakumbha0 163 uttaraM praznapUrva ... uttuGgasphuraduttaro. | utpAdyenetivRtte. udayadyauvanA ... | udAtta uddhatazcaiva | udAttAlaGkRtiH udAratA mahAbhAgya | udghATanaM yad udghAtyAdIni uddiSTAnAM padA0 | udyaddordaNDazuNDA. | udyabhrUlaghunarttanaM | udyannasAvutpala. unnidrakusuma0 ... unnidrastabaka0 unmAdastulya0 unmAdo mUchenaM | unmIlatpulakaM ... ... 203 | upakSepaH parikaraH 87 | upakSepastu. ... 86 211 221 126 125 101 104 49 44 9.57 ___75 itareSAM rasAnAM ... iti tasya mahA0 indraM na zAsmi dharmeSu iyaM dhruvAM gAyati . ... ra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 154 upanyAso'nu0 upamAnamAtra0 ... upa(1)raaNAara0 upaskurvantitaM... upAyApAya0... ubhayataTasamudyat. urvIdhuraM vahati ... urvImaNDalapAlane :::::::: 135 .. 217 ekatraivAnurAgazve0 ekadviyAdi.... ekasya vastuno ekA luptopamA ... ekAvasara0 ... etAH kevala.... etAni yatra ... ete vinamramakuTI. etai (putra) gobhiH eSAMnirdeza. ... eSu ca dvividhau eSo'yamityupa0 :::::::::::: etanibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 111 / kaTAkSolkApAta: 165 | kadA karuNavAridhiH 187 kadA mama manaHsukha kanyAbhijAtA ... kapiJjalAdhikaraNe karaNaM prakRtA. ... ... | karuNArasakallola 1,14,24,37,58,74,154, ... 223 karNacchedaH pANDavAnA ... ... 213 karNAgrapravilambi0 karNAgraloladuru. 28,52, 73 karNAvataMsanava0 189 karNotpalasthiti karpUradravavaikharI ... 139 karmaNi Namu0 ... kaLalekularatnasya kaLalekulavArAzi0 kaLalenajarAjendra0 202 kaLalenRpAla0 ... 217 kaLalepuravArAzi0 152 kalahAntaritA caiva kalpakIbhavituM prAyaH kalpatarupallavAdapi 129 kalpate jetumindraM kalpadrukalaM zazinaH 162 kalpadrumaH kAGghita. / 204 kalpAntonmiSadambu. 212 kalpiteneti ... kalpyaM prahasanaM ... 101 | kalhAragucchantyapi kavikalpita. ... kavinutazubhavati kaviM tamenaM trijagat kasmAtkevalketavaiH 9, 985 213 | kasmAttvamAgato 65,67 151 aikye hananvayaH... : ojaHkAnti0 ojaH samAsa0 otvalopau 125 autsukyamA0 audArya tvayi audAryamukumA0 aunnatyamaSTApada. 168 156 88 kaH korakayati ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 215 83 sm 107 m 88 132 ::::::::::::: d lm 131 .. 208 38 182 | 180 kasyAzcidurvI. kAkatAlanayAt kAJcIghoSaiH kAmajetra. kAdavvaM maha vuttaassa kAnAma mUrdhA vidadhe kAntAnurAgapizunaiH kAntiH kA'pi padaM kAnteva komalaguNA kAntyA kavalitatamasaM kAmAbhirAmavapuSaH kAmukAdivaco kAmbhojaH kali. kAraNaM gamyate ... kAraNAnyatha .... kAraNena vinA kAryakAraNayoH ... kAryabhUto'nubhAvaH kAryasya ca phala. kAryasyAnveSaNaM ... kAryANAM samaha. kAryArthasyopa0 ... kAryamaGgasya ... kAlAkSamatvamau0 kAzmIrAH kiM kiM nu kAzmIrAGgakaliGga. kiJcidUnaH pIThamardaH kimiti vahasi kimuSTrAsikayA ... kiM bravISyeva ... kiM vA kelizukA. kiM vA'sau madanaH kIrti janayituM... kIrtipratAparucibhiH kIrtipratAparuciro kIrtipratApavibhavaH etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramANakA / ... 21 / kIrtipratApasakrAnte kuNDalAdisu. ... 127 kutUhalaM ramyadRSTI kupyantu nAma guravaH | kumbhasthale samadhi0 kuravakaparirambhaprApta kuravaravakamra. kulAcArayazaH... kuvalayadala. ... kuzalaM tava ... kuzIlavakuTuM0 ... kRtyavastuSu cAturya kRpANakItisaundayaH kRpANakRSNamArjAraH kRpAtibhUmnA kaLale. kRpIDajanmA kaLale. | kecittu nAbhi0... | ke nandayanti ... 146 | kenApi puNyena ... 142 | ke nityamarthi.... 153 | kelIgRhaM mRga.... kevalavAcaka ... kaizcidAzApadaM ... kopasphuranmukha. | ko vA vijAnAti | kramabhraSTaM bhavet ... krama: saJcintyamA0 kramAdekamaneka0 kriyANAM vA guNA0 kriyApadena rahita. krubhyatkAlakarAla. | kliSTaM gUDhArthakaM ... 70 | kliSTaM tadarthA0 .... 200 kva kuntalAH kaiSa 211' va gAmbhIrya tAk 213 ::::::::::::::::::::::::::::::::::: 97 213 .. . ::::::::::::::::::::: 122 216 214 . 12 147 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / kvacidalitakandharaM kvacidvidvadvRndai:... ... 85 153 kSIranIranayA ... ... * 138 khaNDaM khaNDaM ruNDakhaNDA0 ... khale kapotanyAyena 221 172 114 | caturvidhairabhi0 ... 109 | catvAro'kAH ... caMdo ajavva himaMsU candraM nindati ... candrodayodvela. candro'yaM samudeti carmAmbaro'pi ... caladrUvallIkaM ... cAJcalyacaNDAtapa0 cAJcalyavAn ... cAturya tadananya. .. 198 cAturvaNyopa0... 78, 136 cApalaM tvanava0 78,117 citte dhatte kamapi cidAkArAya ... cintAdainyazramA0 cintAmaNiriti... cirantanA ye mama 1, 195 cirapraNayasUcakaiH cirayatyadhika... ... 138 cUlikA khaNDayuktA cetaH saGkocanaM 32 gatirnAma su0 gadyapadyamayaM ... gambhIratAM nA. garbhasandhiprAsa0 garbhastu dRSTa0 ... gADhAbaddhottarIyaM gAmbhIya jaladhiH gAmbhIryeNa garIyasA guNAMzcatu. ... guNA bhUSAyante guruvyatikramaM ... gurUNAM kIrtanaM ... gurvI nitamba0 ... gUDhameva camatkAri gUDhavastusamaM ... gUDhArthapadaparyA. gokarNA lUnakarNAH gaurIsamakSamatha ... glAnirbalasyA0 109 135 chinneSu vairi0 ... chekoktiyaMtra ... 219 .. 170 gha dharmAmbha:kaNa. ... .. 222 jagatAmabhitApa. jagatprakAzakAritvaM jagatyanailyAya ... jagatsantApaharaNa: janayati jagataH... 54 | jantUnudvRttavRttIn jambUphalAnAM bhara. jaya jaya candra. cakitaM bhayasambhramaH cakSuHprItirmanaHsaGgaH caturAtodyabhe0 caturdazApi 136 133 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 ::: 142 100 :::::::: 127 157 :::::::: . 39 6 ::::::: 220 168 etanibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / jayazrIprAsAda.... ... 49 | taya'nte niyataM ... jahavihi caMda0... tava nityaM pUrNa jAgarastu ... tasyAdya niHsama0 jADyamaprati0... tasyAstanudyuti. jAtaH so'bhUt 181 | tAM lokabhUSAmapi jAto'pi naJjendra 211 tATakevAnavadyAGgayo jAto yatra sudhA. tAtkAliko vikAraH jAnAsi kiM jala0 tAtparyameva bhi0... jitendriyo ... tApAdhikyaM ... jitvA naja. ... ... 196 | tAmeva tatkSaNa.... jihvAyAM na ca ... tAmeva vistU(sma)tanimeSa jeturnaJja nRpAla ... tArANAM saGkhyayA jeturnaJjamahIjAneH tAruNyodgamalAsakena jeturnajamahIpaterjala. 31 | tilataNDula0 ... jeturnaJjamahIpatekhijagatI. ... turaGgamakhurakSuNNa0 jyotirmayeza0 ... turyakoTipariNada jyotsneva kairava0 tRNeSu daSTeSu ... tejobhistaTitAM ... jJAte'nyAsaGga teSAmAvazyaka.... trAsazcaiva vita0 Dime prakhyAta. tricaturadalavarja ... tridazapatisadRza tattAhapraNaya. tridhA janAnta.... tattAhapratipakSa. tripatAkA kareNa tatrApavAdo trilokarakSAjuSi tattvamAgonu0 trailokyAdrutavikramasya tattvArthakathanaM ... tvatkIrti najarAja tadanyonyaM mitho tvatkIttiH parito tadaprayojakaM yat tvatkhaDgavallI ... tadAtvapratibho tvatpratApo vidarbhendra svadIyamuditasnehA tadguNaH svaguNa tvadbhadrapIThamiva ... tadbahUkaraNaM ... tadvAkyagarbhitaM tvayi najanarendra0 tanmahAmahimatvaM taruNamarakatazrI. 104 | damasvasuryaH prathama ::: 23 145 84 106 : :::::::::::::::: 161 178 ::::::::::::: 133 : 144 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ::::: 178 206 236 etabhivandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / dayasvetyuktina0 204 | yamapyatra saukhyAya daravikasadapAjaiH dayorapyAlApo ... darpamAtsarya0 ... dvitraH paNaivaMtsara0 darpAdanAdaraNa. 221 dvidhA dvitIyaM ... dandhaiiravanI. ... | dveSAya kiM tigmakare dAtari naJjamahIndre dikcakrayAtrA0 ghanikajanagRhe'ntaH digvadhUTIdukUlAni ghanyAsta eva kalule. divasamukhavibhinnA. dhammile navamallikAH dizi dizi calitAnA dhamakAyattacittatvaM diSTayA kuntalabhUmi0 ghAtA yena sutA0 .... 13 duHkheAtattva0 dhAtuH prapaJcaracanAsu 220 durvivAdisvarA0 ghArayA karavAlasya duHsAghAM me pUrayitvA dhiktaM sarojabhuva. 196 duHsAdhyA api phala. dhiktvA pumAniti 148 dUtI dAsI sakhI dhik dhik tameva nanu dUrAvAnaM tathA dhIrazAntaH prasannAtmA dUre kApi nilIya dhIroddhate yathA... haptAvanIpAn ... | dhIroddhatau triyaM dRzoH ste kAntiH dhRtizcittasya nai0 dRSTe'parAdhe ... dhairya cedidamasya... devarAjAbhivandhena dhvanimattA tu ... dezAntaragate ... ... dainyasantApa ... 222 | na kvApi naJjakSiti. doSaH kAvyApakarSasya 58 naktaM divaM vRddhimupA. doSA guNA guNA doSA ... | nagarArNavazaila0 doSNA dadhatyudadhiH nanakSamAkAnta. dyutirnAma sa0 ... naJjayamAcandra ... 164 dyutiH prasaGga ... nakSamApAla tava draviDendrapurAvAso nakSamApAlavirodhi0 ___... 191 draSTuM na kApi cakSuH nAkSitIndrakara. draSTuM naJjamahIkAntaM 56 / nakSitIndracakita. __... 28 draSTuM naavimuM ... nAkSitIndrabhaTa. ...33,185 drAkSApAkaH saka0 nalakSitIndrasya kRpANaghArA kalinda. 30, 201 drAkSe kiM valase... 89| najavitIndrasya kRpANapArA svaira0 ... 49 ::::::::::::::::::::::::::::::::::: ::::::::::::::::::::::::::: :::::::::::::::: 178 ::::::::: . :::: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 237 dhIroddhate yathA dhIroddhatau striyaM dhRtizcittasya nai0 dhairya cedidamasya dhvanimattA tu ... ::::: ... 171 21, 73 164 30 176 . ::::::::: .. 23 203 218 164 172 ::: 13 / naJjarAja tava khana. nArAjaniyatAtma0 nakharAjabhaTacchinna nArAja bhavatkhana. | nArAjavipakSauSa. naJjarAjAiyo ghanvI najavibhukIrtijaladheH nAvibhukIrtirucaya:0 najhendoH samarAGgaNe naondra eva niyataM najendrakhagadyuti. naJjendra tava kRSNAya najhendra tava khagAya naJjendra tvatkRpANena najendra tvatpratApAmeH najhendradundubhivAna. najendra dharaNIratna naJjendra nayanamrANAM najhendra bhavataH kIrti 70, 184 nakSendra bhavatazcApa. najendra bhavataH saumya. najendra bhavatA khaDgo 15, 170 nabjendrasadRzo dAtA ... 183 | najhendrasainyairanu. norvIzayazo. ... 170 naTAnuyoktrI ... 17, 40 | natAnukUlaH kila / na dhIrodAttaviSaye na bhavatu naJjamahIndro nabhovikaSaNopalo. nayanasaraNilamo... navanItamRdulahRdaye navamaNiracitAGgaM navaM rAkAcandraM ... 8 navaM vA prAcInaM... naktaM divaM vRddhimupA0 na kApi naJjakSiti. nagarArNavazaila0 naJjakSamAkAnta. naJjakSamAcandra .... naJjakSamApAla tava nakSamApAlavirodhi0 ... naJjakSitIndrakara0 naJjakSitIndracakita. naJjakSitIndrabhaTa. naJjakSitIndrasya jaya0 ... naJjakSitIndrasya yazo0 ... naJjakSitIndreNa ... ... naJjakSitIndre zazinaH kule ... naJjazoNikSidadhyakSa naJjakSoNIndrasainya. naJjamApa: kalpa. najhakSmApakulAcalo. naJjakSmApapratApa naJjakSmApabhaTA ... naamApavarUthinI naJjadamApazaraugha. naJjakSmApAlasainya. naJjanRpacaraNasevA. nakSanRpateH prabhAva naanRpAlaka bhavataH nAprabho tvaM jana. nabhUpAlanagarI. 'naarAjakarapana ::::::::::::::::::::::::::::::::::: 157 195 173 162 ...29,191 ... 195 : 218 218 .. 182 .. 189 2.3 V 124 197 Per ... 105 72 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 navInanArIjana * navendukAntapravi 0 nazyatu te'bhyudbhUtA * nAgAH zataM kenacit nATakaM saprakaraNaM nATakasyaiva mu.... nATake dvividhaM ... nATyakrama vivakSA 0 nAtho mAM paritoSa 0 nAnAdezagatA 0. nAnAdeza nRpAla 0 nAyakAdi nAlaM sahasranetro'pi ... 900 nAsmAnmuJca nindyA naJja0 nibodhazcetanA0 nimiSamasahamAnA nimeSaM naJjarAjasya niyukto'pyekArthe nirupadhirasabhAjA nirjitArAti 0 nirNayaH svAnubhU0 nirbhinnaskanda0... nirmaryAdaM ramayati 0 nirmaryAdavilAsa * nirmalaka lAnuSaGgAt nirmuktamAlinyaguNAH nirveda glAni0 nizamya naJjakSiti* nizcinto dhIralalitaH niSiddhaya prakR..... niSpandavistRta * nisargerullAse: nUpurAGgadahArA0 nRtyadvAravilAsinI 0 ... ... 988 ... ... ... ... ... etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 52 nRpakanyakApariNayAtta0 128 | netA naJjanRpAlaka: 59 | netAraH prAkR0 ... 140 netA vIrazva nepAla mahipAlasya 74 84 | naiSA nakSatrapaGktiH 80 www ... ... ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat "" paTupraiveyAdyaiH 9 patatprakarSaM tatprAhuH 3 patatprakarSamadhika0 7 145 patAkAsthAna0 95 | patraM tadettarale. ... 60 padmaM cennizi ... ... 219 48 45 ... 208 parimalakavalita * 122 | parivRttirvini 0... 43 parihAsapradhAnaM padmAdyAkArahe0 paraM nairmatyazrIH 174 144 4 37 42 *** parAbhUrti prAptAH ... parinyAsasya 18 paruSaM nAma 146 || parotkarSAsa0 41 paryAyeNa dvayosta0 52 paryAyoktaM tadapyA 0 42 pazupatinA'pi 168 pazyanti rAja0 ... pAtreNAGkaM pAtrairyavanikA 0 pAdapUraNa0 ... 197 pazyantIcaraNA * 38 / pazyAmi yAvada 0 54 | pazyeyaM padma0 ... 6 pAzcAlI rIti0 ... pAThyaM tu saMskR0 pANau vahantaM paramArtha 0 ... 300 ... G : ... www 180 ... ... ... ... ... www ... ... ... ... ... ... ... ... : : : : : : ... ... ... ... ... ... ... ... ... 100 ... ... ... ... ... ... ... ... 8.0 149 17 76 75 64 174 2 65 66 120 141 173 157 212 47 79 206 218 110 58 44 166 208 87 172 46 94 25 19 84 133 81 80 60 www.umaragyanbhandar.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 ... 120 ... 79 :::::::::: ... 109 ... 147 86, 129 43 115 46 etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 124 / pratipAdyakathA ... pratimukhasandhau ... pratiskandhaM ... | pratyakSanetR0 ... prathamaM digjaya. prathamaM vinidra0... prathame'Gke ni0 ... prapaJcanaM ce0 ... pramRzya cikura0 prayatnastu phalA0 prayuktamaprasi0 pralayaH sukhaduH0 | pralApaH priya0 pravizya tadva0 ... pravezanirgamA0 ... prazAnta iva .... prasaktirutsa0... prasannapadagaM0 ... prastutena prastuta prastute'nyatra vA prastUyamAnakA0 prahelikAtmA gUDhA. ... 198 prAgalbhyaM vivRNoti prAjJaH sukhasya ... prArambhe sarvanA0 priyAnukaraNaM ... priyAbhairapriyai0 preyaH priyatarA0 preyaH samAdhi.... preSitAn naJja.... proktaM prakaraNe ... proktaM samava0 ... prauDhataka. ... prauDhadhvAnta0 190 | prauDheragUDhArtha. ... pAdau dharmavilIDha. pAmaracchAndasokti. pAmaravyavahAraika0 pArvatyAH praNaya pArzvadvaye'pi purataH pASaNDavipra0 ... pitrA zUreNA0 ... punaruktavadAbhAti purandarapurA0 ... purarodharaNA0... puraharahRdayAbjA. puSyanti na vinA pustabhUSAGga... pUrNaluptA prakA0... pUrvadRSTapa0 ... pUrvapUrvakRto. ... pUrvapUrva yatra ... pUrvabhAvopasaM0... pUrvAGkArthe pUrvAnubhUtaviSaya0 prakarI prakRtA.... prakalpya jiSNutva. prakRtAnAM ceta.... prakRtAnAmutA0 ... prakRtAprakRtobhaya0 prakRtyavasthA ... prakRtyavasthe ... prakrAntArgha0 ... prakrAntAhava0 ... prakriyeyaM hi ... prakhyAtamiti ... prakhyAtameve. ... prakhyAtavastu0... prakhyAto'stu ... praNatatrANadIkSA. pratApayogAtkaLule. 84 ::::::::::::::::::::::::::::::::::: 207 90 ::::::::::::::::::::::::: 76 129 131 . 88 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 .. etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / phalAni svasthebhyaH ... 201 | bhUSitAtmagRhA ... bhedapradhAnasA0 bherImAGkAra0 ... bho vAraNendra ... bhrAmaM bhrAmaM ... bhrAmyanmatta. ___... 19 69,156 91 43 167 baddhayante parito'pi badhnImaH zarasetubhiH bandIgRhonmukta. bandhapAruSya0... balinaH pratipakSa bahutarasukRtAnA... bAhIkAdhipa0 ... bibharti vasudhAM ... bimbAdharAruNa.... bIjaniSpatti0 ... bIjabindupatA bIjavanto mu0 bIjasyotteja. .... bIjasyopagamo ... bIjAnuguNa. ... budhairadhibalaM ... 19 Y4 108 55 hm s sw maaNassa bhuvaNa. maNDalAyeNa naondoH | mataM gadgadabhASika | matiriva kIrti. 197 | matkodaNDakaThora. | matto'pi naiva nipuNA madirAdikRto... 79, 146 | madhuroddhatabhedena .. 101 madhyamArabhaTI ... manastApAdyabhi0 manasyanyAkAnte manassaGgaH priyatame manAkrIDAyAse .... manApriyakathAlApe manorathaM prApya ... mandodyamatva0 ... manye zaGke dhruvaM ... mayUkhAlIDhabhuvanaM maraNaM maraNArtha mahAkulInatA ... | mahAsattvo'tigambhIraH | mAtaramivehitAnAM | mAtrA dattaM stanya. | mAhiSmatIpuraprAnte | mitrAnandakaro rAjA | miyaH saMzliSTa. | milatkhalInena ... 20 / mizramIhAmRge ... bhajatvajasaM gaganaM bharatenAbhinI. bhavedavyavadhA0... bhavedyatrAdbhutA0... mANe dhUrttaviTaH... bhAratIvRtti ... bhAvato vAkya bhAvasya zAnti0 bhAvAzrayaM tu ... bhAvo hAvazca ... bhIkarakaravAla.... bhUtapretapizA0... bhUpAla naJja. ... bhUpendra naJja. ... bhUyo'smAnavalo. . ::::::::::::::::::::::::: 202 THHHHTHER . 112 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etanibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 241 .. 2.4 189 | yatra vAcyA stuti 115 | yatra sandhyaGga0 | yatra sthAne yatika yatra syAduttarAGkArthaH yatrAdhika0 ... yatrAmukhaM nATaka0 yatrASTabhirdAdaza0 ... yatrottarottareSAM 58 mIlanaM vastu0... mIlantyamburuhANi mukulatkarapadma0 muktAhArAH mukhaM pratimukhaM ... mukhaM bIjasa0... mukhakamalamadhUlI. mukhazriyaM candra0 mukhyAthehati0... mukhyArthoM vastu ... mugdhaM mukhaM ... mugdhe tvaM kRzatA. mugdhe tvanmukha. mUDho'si naja. mUrchA tvabhyantare mRgayAM gatena hi mRgayAM carAmi nahi mRgayAsu naJjanapatiH madarthe'pyanati meghanAdo'pi najendra medasvinambudhara0 moTTAyitaM kuTTa0 moTTAyitaM syAdiSTasya mohastu mUrcchanaM ::::::::::::::::::::::: 128 Vom V 68 0 0 yatropamAnamadhikaM nyUna vA 153 | yatropamAnamadhikaM tadbhave0 ... 11 | yatropamAnaM hInaM syAt ... yatropamA bhavedbhinna0 ... yathA karNe yathA kalpa0 ... yathA yathA prAnta. yathAsambhava. ... yathoktasyAnyathA yathopakrama0 ... yadatulyopamAnaM yadaprayuktaM kavibhi0 yadayogyasya kathanaM yadasti nIra0 ... yadA tu kizcit 52 | yadAyatazaH ... yadA yudhi nanti yadA saktaM tasyAM yadbhUSaNaM trijagatAM yadvIkSAJcala0 ... 7. | yadvIthyaGgaiH ... | yannATyavastunaH .. yannAmastutito ... yatrIcaiH kevalaM ... yamakaM paunaruttye0 yazaHpratApasubhago yazazcandrajyotsnA0 yasmin kasmin kalayati ... 0 ::::::::::::::::::::::: 182 99 123 my yato rAjonmeSaM sthagayati ... yattu sampUrNa0... yatnena saMvRtaM ... yatpreSitaM kerala. yatra khyAteti ... yatra bhANavada0 yatra vastu prasi. yatra vAkyadvaye bimba0 yatra vAkyadvaye vastu 157 ... 213 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / ' m 111 yasmin bhaveyuramarAbja. yasmai prasIdati ... yasya pratikSaNa yaH svArAjya. ... yAnindhanIyatyari0 yA padAnAM parA yA pRthakpadatA yAvadarthapara0 ... yAvadvAhumaNAla. yA saumbhamada. yuktaM kenApi ... yuvayoH sakhi ... yuSmatpratApA iva ye naJjabhUpati.... yena yatsAdhitaM yenAbhUdatibAlya. yenAsan pratipakSa. yogamAtraprayuktaM yo'sAvavAGmukha0 yo hetuH kAvya0 :::::::::::::::::::: ... 146 rasAnanuguNAn 146 | rasAbhijJAnayo0 92 rasAlaGkArAdyaiH ... | rasotkarSApta. ... rahaHkrIDAlApAt | rahasyaM kathyate ... | rAgadveSabhayAdi rAgaprakAraH ... rAgAdabhisaret ... .. 157 | rAjate guNa. ... | rAjate naJja. ... rAjAnaH kati vA rApAbdhiptA0 ... rAmacandre harizcandre .. 216 rItinAma ... rUpaM zaGkA0 rUpasampanna. ... | reje kAmbhoja0.... | re re vipakSasacivAH | re haMsayUtha vahase roSaM dUraya ... roSaM na kA vA... roSAzruharSa0 ... roSeNa kathitaM ... :::::::::::::::::::::::: 200 149 .. 158 193 183 33 . . V 136 1 .. raGganepathyasaM. ... raGga prasAdhya ... rajoguNasyaiva ... raNAGgaNe naJja0... raNe naJjanapo0 ... raNe naJjavibho.... ratigRhamupanItA ratirhAsazca ... raviH suhRnmAnasa0 ravIndvaudArya rasaM sthirIkartuM0 rasabhAvatadA0... rasaH sUcyastu .... ::::::::::::: ... 142 78,107 ... 208 ... 32 177 | lakSmI: svairaM yasya lakSyAlakSyasya... | lajANamIa0 ... lajAM jahIhi labdhasya vastuno lalitaguNa. ... lAvaNyArNava0 ... _32 | likhantI taM ... 76 / lipye tadA nu ... 172 113 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIlayA naJja0 lIlayaiva kusumaM lIlAvilokana * lIlodyAnaM luptopamAlaM kri0 ... ... lokapravAdAnu0 lokAtikrAnta0 lokAlokanagAnta * vaMzA bhUmibhuja vaktA bodhyazca ... vaktraM cApara0 vakSazca maNibandhazca vakSojAvasakRd0 vajraM taditi ... vadAnyabhAva 0 vadAnyabhAvena vanavartin pANDya vane najendra * vandimAgadha0 ... vande'haM vanda0 vapurjalodgamaH vayasyakathitaM varAGgarUpo ... ... ... ... ... vaya varNyamAnAGka0 varSantyamI jala 0 vastu ca trividhaM vastunetRrasA vastuSvekamane ... ... vastraM jalamiva vAkkeliH kathyate ... vAkkalyadhibale .. vAkyasamAsa0 ... ... ... ... ... 650 ... ... 108 ... ... etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 14 | vAkyAntarapadaiH 129 vANIyaM bhuvi 57 vAJchitArthasya 140 vAtsalyAdati 0 165 vAraM vAraM kuca 0 218 | vicitraM syAt... 175 vicitrA dhAraNA 0 178 | vicchittirati0 B00 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** 900 ... ... ... ... ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... 800 ... vijayaH zrayate viNamei aJja 166 | vitarati vAJchita * 21 vitIrNamanmatha 0 36 | vidagdhaphaNi0 . 30 vidalitaripu0 vidrAvito 47 111 viyo vAJchitA * 72 vinA sambandhi0 177 | viparItArthadhIH... 59 vipralabdhA tu 177 vipralambho 80 vipreNAmbho 0 ... ... 1 42 | vibhAti rAja..... 124 vibhAti vIrana je-dorana 0 ... 193 | vibhAti vIrana khendorbhujaH 36 vibhAti vIranaJjandau 36 |vibhAvaH kathyate 61 | vibhAvazcAnu.... 75 | vibhAvairanubhAvai 0 75 | vibhinnaliGga.... 212 vibho naJjakSmApa 70 vibhorakSoNI * 89 | vibhramastvarayA... 83 | vimarzasandhAvA 0 164 | viracitadhenu0 ... 900 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... : ; ::: ... 63 153,223 153 4 ... JOD ... ... ... ... ... 300 ... ... .... ... 243 ... jar 195 205 52 220 214 209 192 73 178 165 61 184 59 8 35 221 182 164 192 219 161 37 38 37 65 193 47 52 79 138 www.umaragyanbhandar.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ... virAjate najha 0 virAjamAne navendre virAjamAne zazinaH viruddhayoH zrIbhAratyoH virodhavadha 0 viroSazamanaM vilAsaH sU0 vilAsavIthI 0 100 ... ... ... vilAsa sarvasva 0 vilokya maNi0 vizadayato ... vizeSaNAnAM vizeSabodhA0 vizrANanaika 0 vizvambharAdhi0 viSamazara vizirava 0 viSayasyAnu0 viSayAnihna 0 viSayo viSayI viSAdamada0 viSAdazcetaso ... viSvakatApa * viSvaksenArjita * viSvaksenorjitakhyAtiH visaMhito visargaluptaH visRjata ripurAjA: visrambhabhUmirvinayasya ... 800 ... www 800 vihRtaM prApta.... vIthyaGkAnyA0 vIraH pradhAnaH ... vIrakSamApAla 0 ... vIrakSmArakSa 0 vIranakhamahI 0 vIranaJja vibho.... ... ... ... ... ... ... ... 000 200 ... ... ... 100 ... ... ... ... ... ... etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 210 / vIranAmno 0 180 11 vIrapradhAnAzca vIravibhusukRta rAzi 0 89 vIravibhusukRtarAzeH 136 | vIrazRGgArayo0 vIrApresara vIra ... 143 108 vIro rasaH 189 | vRttavarttiSya0 45 vRttirmAnasikI. ... ... 0.0 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat S ... ... ... 8 vRddhA api na te 198 | vRddhArjitena 185 |vegAvatIrNa * 203 | vegena prati 0 ... 2 | vedyu ( bhItyo ? ) sthAya 3 vairigotreSu vyaktAparAdho 168 181 vyaktAvyakta0 169 vyatyastarAjA 0 173 vyatyastaddAra * 42 vyavasAya: sva0 47 vyasanI pApakR0 556 | vyAkIrNa tat. 1 vyAhataM deza0.. ... ... ... ... .... 202 vrIDAcapalatA ... 62 | zaktimAMzca mahAseno 65 200 zaktyAdivastu pracayaM zakra iva zauryamahito 171 zakrajAtisodarya * 54 | zaGkAtrAsau ca 83 | zaGkhacakrAsitAM * 76 | zatrucorAdisa0 162 |zabdazAstraviruddhaM yat 159 zabdazAstrahataM 207 zabdahaniM kramabhraSTaM 198 | zambhuM kSvelagalaM... ... ....... ... 600 100 ... ... ... ... 800 800 ... ... ... 030 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... : : : 18.0 ... www ... ... ... ... 800 3 200 65 86 73 208 85 5 76 121 7 219 219 66 150 107 174 7 56 60 45 137 77 63 66 38 157 22 161 60 118 83 125 58 61 65 34 www.umaragyanbhandar.com Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / 245 ... ... 41 zlAghyairvize0 ... 1 | zvA bhavAniva ... ... 173 167 206 55 72 .. 12 31,208 * 88 37 __... 179 zarajyotsnAsAraiH zaraphullanmallI. zaradi samiti ... zarIravAn paJcazaro zarodhaiH saGgrAme .... zazvatpremasamIritaH zastrAzastripravRddha0 zANottejita. ... zAstramAtraprasiddha zivarAmasudhIsUnoH zIlAdyalaGghanaM ... zuddhaHkevalamadhyo. zubhaprazaMsanaM zubhatriNetra0 ... zubhrAMzuzubhrayA ... zRGgArarasAsakteH zRGgArasya rasasya zRGgArahAsyakaruNA zeSaM nATakavat zailAbhyantarakandare zobhAsamullasita. zramaHsvedo'dhva0 zrAntA tadA zaila. zrInalakSmApamaule. zrInaAbhUmIdayitasya zrInaJjarAjakSitipAla. zrInaJjarAjasya guNAn zrInArAjo navabhoja. zrIvIranaJjakSitipAla. zrIvIranajarAjasya zrIvIranArAjendra zrutisAmyAda0 zrute najakSmApe ... zruteryathaiva .... zrautItyArthIti .... 190 saMyuktayostu sambhogaH sakalakalArasika. sakalaGkarAjamaNDala. sakRdapi kRtA. saGkalpaH kAnta0 saGkIDa(saLUja)nti sma ... saGkhiptAbhi0 ... saGgrAmAGgaNasattvara0 ... saGgrAmodyatanaJjabhUpatikara0 saGgrAmodyatanaJjabhUpaticam0 sa jayatu narasiMhakaviH ... sajavabalavizeSa sajAtIyavijAtIyai0 ... saMjJAbalaprApita. sati hetau para ... sattvatyAgAdanau0 ...40,48 sadRzAnubhavAda ___ 20,214 sa devo'pi mahIjAne: sadyaH svidyanibiDa. sadRttastanamaNDalaM sa nAlikerapAkaH santu sahasraM sudRzaH santvanye zazino sandarbhe'pi sukhA0 sandigdhaM tanmataM sandehAtkalpanA sandhirvirodho... sandhIkaraNacAturye sapadi vijahi zaGkA saptAntarIpamahitA0 160 / samagraphalasaM0 ... .. 168 92 24 .. 132 194 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / .. 10. ma ... 128 ::: 110 samantAdAbaddha.... samapramANavai0 ... samaramukhanizAnA samarpya yoga samayaka haste ... samAdhiranya0... samAnayozcet ... samAyAte naJca. 68 210 . samAhUya prema.... . 21 . . 67 . | sAttvikeSu vikAreSu sAdRzyapratIti sAdhyasAdhanamA0 sA punaralaghu.... sAmarthya mleccha0 sAmAdhupAyaiH svavazo. sAmAnya guNa sAmAnyaM vA vize0 sAmudrikaguNodAraH sAmrAjyalakSmI0 siddhavaddhAvino sindUracUrNakusuma sijhasaMhanano rAjan siaurmandarakandaro sukumArAkSara0 | sukumAro'GgavinyAso | sukhaduHkha ... / sukhavistAritazo sudhAsArAya mahite supAM tiGAM ca suptirnidrA ... suptirvibodho ... | supratIko'pyamalino subhravaH sarasa0... sumerurUpyAcala. 19,42 | surabhimucaH kavivAcaH | suvarNaparyavaho... 114 suvyaktavikrayo sUcanIpAtra. ... sUcyasya sUcano sUtradhAro nIM | senAmukhe tIkSNapAta. | senA(vA ?)nandita. | solAsastanacakra. 95 | saughasthAH kusumaiH samudAyArthazUnyaM samudbhinnAH kecit samudahati medinI sampAditA nanu... sampreSya naja.... sambandhavarjitaM sambodhanavibha0 samyakprayoja0 sarabhasavistRta. sarasakavInA ... sarvatomukhasaMsiddhi sarvanAmapadenaiva ... sarvavidyAdhikattvaM yat ... sarvasuparvavadhUTI. sarvasyApi carAcarasya sarvAnapyariyUthapAn salacaM sautsukyaM salIlaM rathyAyAM... savizeSo'nurAga0 su zuddho mizra. sasaMbhramaM tu va. saMsmaran vacasA sahArthenAnvayo sahRdayamasameSo. sAGgairmukhaprati0 sA cetpannaga.... W ::::::::::::::::::::::::::::::: 91 122 149 67 15 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etannibandhasthAnAM zlokAnAmanukramaNikA / . . . . ... :: :: :: :: ... saudhAprakheladava0 saubhrAnaM suravIrudhA saumitriruta vA rAmo sauvarNazRGgacaracAru0 stambhaH pralaya stambhaHsyAnni... stokAkRtirati ... stotavyaHkaLule. sthAne nA0 ... sthAne ratiHsA ... sthirAnurAga: ... sthairya mamAstviti snigdhaM nUtanahaMsa0 snigdhAmunmukta0 sphuratornaJjarAjasya smaramandIkRta0 svacchandaM kitu svadordaNDakrIDA0 svanetralIlA0 ... svabhAvokti0 ... svayaM vyAkhyApIThI. svarNAmbikAmambara0 svarNAmbikAsvapna svasaGketa0 ... svasthebhya evA0 39 svastraiNa. ... ... svAi~ samAropya svAdhInapatikA caiva svAdhInapatikA sA tu ... 148 svetivRttasamaM ... svedavepathu0 ... | svedArnAkula0 ... khenaiva nizcitaphalaM .., 199 .... 207 hantuM hAlAhalAbhAvAt ... harSAdyAkArasaM0 | harSAmarSAnvi0 ... | hasane nimnagalA hAridrakeNa kimu hAsyazAntA0... hAsyazRGgAra. ... hAsyAdInAM ... hitarodho niro0 | himAMzumiva ... himAMzuvaMza 0 ... | honaiH sahaivo0 ... hetorvAkyapadArthatve hetovinA'rthakathanaM 60 | hetovilakSaNo ... 176 hesAhi kaNNagahirAhi : :: :: :: :: :: :: :: ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkarAnukramaNikAyAM pradarzitAnAM pustakAnAM mudrnnsthaanaadisuucii| apagkaraan-Nirnaya Sagar Press, Bombay, 1893. 41049412:-Anandasram, Poona, 1911. qa64ed. Jivaninda Vidyasagar, Calcutta, 1878. stalneguangguru-K. P. Trivedi (Dept. of Public Instruction Bombay) 1909. Serayaan:-Prize publication fund, Royal Asiatic Society, London, 1909. 1944127:-Gaekwad's Oriental Series, Baroda, 1929. Thuaya:Trivandrum Sanskrit Series, No. 50. 1916. negara -Nirnaya Sagar Press, Bombay, 1887. (Kavyamala Series ) siddhAntakaumudI with tasvabodhinI-Nirnaya Sagar Press, Bombay, 1908. siddhAntakaumudI with bAlamanoramA Trichinopoly, 1911. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asminnibandhe nibandhAntarataH saMgRhItAnAM zlokAnAM pramANatayopAttAnAM cAkarAnukramaNikA puTasahayA 4 187 kAvyaprakAze dazarUpake pratAparudrIye 58 325 . : . 8 425 dezarUpake vArtikam kaumudI pratAparadrIye dezarUpake pratAparudrIye 244 32 agUDhamaparasyA0 78 aGgAni dvAdaza 16 atyantasukumArArtha 18 atyantasukumArau 71 atyujjvalatvaM 16 atyuddhatArtha 12 athavA pratipa0 78 athApavAdasaM. 162 adhikaraNAceti 44 aniSTAbhyAgamA. 6 anukUlo 71 anta: saMjalpa 56 anyatrApI. 192 anyathoktasya 47 anyadhikkAraNA. 9. anyArthameva vyA 88 anyonyavAkyA0 65 apadasthasa. 36 apAdaH pada 65 apUrNa tadbhave. 175 aprakRtAdhyavasA. 58 aprayukamapu0 68 aprasidopamAnaM 119 abhUtAharaNaM ta. 78 abhUtAharaNaM 51 abhUSaNe'pi ra0 181 abhedAbhyavasA. 1 tabApavAdeti pAThAntaram 252 dazarUpake RE dezarUpake pratApara. pratApa 318 bhAvaprakAze dazarU. pratAparu. 28 263 2 mudrite dazarUpake nopalabhyate 3 spardhayA'dhibalaM bhavediti pAdabhedaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 aakraanukrmnnikaa| pratApa dazarUpa0 rasAva. pratAparu. 256 126 222 382 319 134 kAvyaprakAze candrAloke rasArNava dazarUpa. pratAparu. (zlo) 62 231 297 324 242 297 puTasahanyA 48 amarSaH sApa. 84 ambaragrahaNA. 109 arate: zamanaM 19 arthagaMbhIrimA 174 arthayogaruci. 68 alaGkAreNa 28 alaGkAro'ya 203 alaGkAraH pari0 .138 avamAnAdi 103 avAntarArthavi. 6. avimaSTavidhe. 71 avaiSamyeNa 43 azrunetro. 59 azlIlaM tada. 58 azlIlaM paru. 67 azlIlArthasya 68 asadbhutaM mitha: 91 asambaddhakathA 36 asargabandha 86 aso samavakA. 217 asaMlakSita A 54 AkasmikaM tu 5. AkasmikamayA. 54 AdarAddarzana 36 Adyantapadya 193 mAghArarahi. 194 AdhArAdheya 190 AbhAsatve 37 AlambanaguNazcaiva 37 AlambanaguNorUpa 47 Avezo moha 82 Astrayan 1 hAsyakRnmata iti pAThabhedaH .davArUpa 117 121 pratApa 129 465 370 260 271 42.. 421 zejAratiDake 255 pratApara. bhAvaprakAze 2 mudrite noplbhyte| .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aakraanumkrnnikaa| 251 puTasaGkhyA puTa pratAparu. 45 iSTAnabhigamA0 46 iSTAniSTAgamA0 247 251 58 17 ISatprauDhArthasa 50 ISadRSTivikA0 17 ISanmRdarthasa0 58 135 m . rasArNava pratApa. 85 utpAdyeneti. 10 udayadyauvanA 5 udAtta uddhata. 100 udghATanaM ya0 86 udghAtyAdIni 211 uddiSTAnAM padA0 49 unmAdastulya. 54 unmAdo mUrchanaM0 78 upakSepaH pari0 163 upamAnAdAcAre 163 upamAne karmaNi 154 upaskurvanti taM 135 upAyApAya. 219 130 451 259 271 12 3-1-1. 3-4-45 385 dazarUpa. aSTAdhyAyI kAvyaprakAze dazarUpa 159 prakAra: nAnArtharanamAlA pretAparu. .38 ekatraivAnurA. 211 ekasya vastuno 86 ekavAsara 35 etAni yatra 82 eSo'yamityu. o . 18 ojaHkAnti 69 ojaHsamAsa ..64 otvalopo 1 ekAvalIvyAkhyAyAM taralAyAm / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 puTasahudhA au 101 autsukyamA 0 ka 8 kalahAntaritA 85 kAmukAdivaco 208 kAraNaM gamyate 38 kAraNAnyatha 194 kAraNena vinA 38 kAryabhUto'nu0 55 kArzyamaGgasya 47 kAlAkSamatva 0 kiJcidUnaH 81 kiM bravISi 53 kutUhalaM ramya 12 kulAcArayazaH 3 kRtyavastuSu 61 kramabhraSTaM bhavet 64 kriyApadena 6. 58STiM gUDhArthakaM 6. kliSTaM tadarthA * 71 gatirnAma 36 gadyapadyamayaM 78 116 garbhasandhau prati0 118 } garbhastu dRSTa* 136 guruvyatikrama 89 gUDhArthapada 43 glAnibalasyA 0 ca 53 cakitaM bhayasaM0 54 cakSuH prItirmanaH 82 caturAtodya * 74 caturviSe. 85 catvAro'DDAH AkarAnukramaNikA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat dazarUpa 0 pratAparu 0 31 33 kAvyaprakAze pratAparu0 31 "3 "" 39 dazarUpake pratAparu0 "" "" 37 33 " " ," 35 33 dazarUpake 0 rasArNava dazarU0 pratAparu 0 19 " bhAvaprakAze pratAparu* " uTa 9 27 127 446 88 243 222 275 253 27 58 269 40 15 303 309 296 297 333 96 111 27 230 115 243 269 271 288 100 127 www.umaragyanbhandar.com Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aakraanukrmnnikaa| 253 dazaru. 21 puTasacyA 109 cAturvaryopa. 46 cApalaM vana. 8 cirayatyadhika 46 cetaH saGkocanaM pratAparu. 29 249 " 219 chekoktiryatra candrAloke (lo.) 158 pratAparu. 55 jAgarastu vini. 47 jADyamapratipa 8 jJAte'nyAsaGga 274 251 dazarUpake aSTAdhyAyI rasArNava pratAparu0 5-1-116 229 258 425 297 bhAvaprakAze pratApara0 289 415 161 tatra tasyeva 136 tatrApavAdo 49 tatvamArgAnu0 195 tadanyonyaM mitho 60 tadaprayojaka 82 tadAtvapratibho. 190 tadguNaH svaguNa. 63 tadvAkyagabhi. 4 tanmahAmahima0 52 tAtkAlikovi. 56 tApAdhikyaM. 36 tArANAM saGakhyayA 161 tena tulyaM 38 trAsazcaiva vita. 81 tripatAkA ka. 265 276 18 aSTAdhyAyI pratApa. dazarUpake 5-1-115 225 pratAparu. dazarUpake 126 5 darpamAtsarya 43 duHkhetittva 1. dUtIdAsIsakhI 84 dUrAdhvAnaM tathA 8 dezAntaragate 58 doSaH kAvyapra0 91 doSA guNA guNA 19 drAkSApAkaH sa ka pratAparu0 dazarUpake 296 122 pratApa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 puTa sahayA dha 4 dharmaikAyatta 6 ghIrazAntaH pra0 13 dhIroddhate yathA 6 dhIroddhatau striyaM 45 dhRtizcittasya na 35 nagarArNavazaila 82 naTAnuyoktrI 13 na dhIrodAtta * 74 nATakaM sapra0 95 nAyakAdiguNAnAM 48 nibodhazveta * 38 nirveda glAni 0 6 nizcito dhIra0 37 nUpurAGgada0 pa 159 pa: strI cArthe 65 patatprakarSe tat 66 patatprakarSamadhikaM 120 patAkAsthAna 0 157 padmAdyAkArahe. 110 parihAsapradhAnaM 58 paruSaM nAma 44 parotkarSA 0 166 paryAyeNa dvayostace 208 paryAyoktaM 167 paryAyaH - yauga0 19 pAJcAlIrIti * 81 pAtreNAGkaM pra0 60 pAdapUraNa 0 67 pAmaravyava0 85 pASaNDavipra 0 86 purarodharaNA 1 mudrite nopalabhyate / AkarAnukramaNikA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat pratApa 0 29 " "" 39 ,, bhAvaprakAze pratAparudrI 0 dazarUpake rasArNava 0 pratAparu0 " 27 zRGgAratilake nAnArtharatnamAlA pratApa60 " dazarUpake pratAparu 0 rasArNava pratApa 0 39 " candrAloke alaGkArasarvasva pratAparu0 rasArNava pratApa 0 "" dazarUpake pratApa * puTa 16 23 41 131 249 96 289 41 4 217 256 225 22 311 302 7 345 222 298 244 369 ( zlo) 69 32 66 283 297 297 130 129 www.umaragyanbhandar.com Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puTasaGkhyA 219 pUrvapUrva yatra 79 pUrvabhAvopa 45 pUrvAnubhUta 201 prakRtAprakR0 75 prakRtyavasthA 75 prakhyAtavastu 120 pratipAdyakathA 36 pratiskandhaM 81 pratyakSanetR 86 prathame'Gke. 115 prayatnastu pha0 60 prayuktamaprasi0 42 pralaya: sukha * 55 pralApaH priya 46 prasaktirutsavA0 207 prastutena prastuta 90 prastute 'nyatra 82 prastUyamAna 95 prAjJaiH sukhasya 51 priyAnukara 87 priyAbhaira0 72 preyaH priyatarA 0 ba 18 bandhapAka 0 216 balinaH pratiH 93 bIjaniSpatti 77 bIjabindupa 0 79 - bIjavanto mu0 146 101 bIjAnuguNa 119 budhairadhivalaM bha 82 bharatenAbhinI 0 156 bhavedavyava * AkArAnukramaNikA | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat pratApa 0 " " "" pratApa "" "" "" dazarUpa pratApa 0 99 ,, 79 candrAloke dazarUpake pratApa0 rasArNava pratApa * dazarU0 pratApa 0 " 99 dazarupa "" pratApa 0 rasArNava bhAvapra pratApa 0 255 puTa 469 113 248 436 107 98 117 129 10 297 240 273 250 (lo) 67 116 119 218 264 118 328 6.7 462 217 9 46 109 227 189 341 www.umaragyanbhandar.com Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 puTasthA 85 bhAratIvRtti * 72 bhAvato vAkya 0 38 bhAvasya zAMti 74 bhAvAzrayaM tu 50 bhAvo hAvazva 85 bhUtapreta * 201 bhedapradhAna ma 43 mataM gadgada 44 madirAdi 74 madhuroddhata 17 madhyamArabha0 55 manaHsaGgaH 49 manastApA 53 manAkpriyA 0 44 mandodyama * 175 manyezaGke dhru0 49 maraNaM maraNA * 3 mahAkulInatA 5 mahAsattvo'ti * 159 mA'vyayam 71 mithaH saMzliSTa 86 mizramIhA * 189 mIlanaM vastunai 0 78 mukhaM bIja * 58 mukhyAryaha 0 56 mUrcchA tvamyantare 17 mRdvarthe'pyana 50 moTTAyitaM 52 moTTAyitaM syA0 45 mohatu mUrcchanaM 1 mudrite dazarUpake nopalabhyate / AkarAnukramaNikA / pratApa 0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 39 dezarUpake pratApa 0 "" 19 11 : 19 dazarUpake pratApa 0 " 39 " 19 dr " "1 pratApa * "" pratApa * dazarUpa kAvyaprakAze pratApa 0 :7 55 " " 31 2 vastunA yatreti pAThabheda: puTha 125 333 101 262 127 435 242 245 5 . 61 272 258 268 246 259 12 21 323 131 413 12 244 277 61 262 166 248 www.umaragyanbhandar.com Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkarAnukramaNikA / puTasapanyA puTa pratApa. 325 s s s 432 126 308 116 12 128 123 pretApa 308 pratApa 70 yattu saMpUrNa 86 yatra khyAteti. 86 yatra bhANava. 85 yatra vastu prasi. 199 yatra vAkyadvaye 85 yatra sandhyaGga 62 yatra sthAne 81 yatra syAdutta. 64 yatrAdhika: 86 yatrAmukhaM nA. 84 yatrASTabhirvA 219 yatrottarettare. 63 yatropamAnamaH 68 yatropamAnamadhikaM ta. 68 yatropamAna hInaM 62 yatropamA bhave. 9. yathoktasyAnyathA 73 yathopakrama 68 yadatulyopa. 59 yadaprayuktaM 85 yadvIyyaGgaiH 84 yannATyavastunaH 81 yannIcaH keva. 157 yamakaM pauna. 5 yazaHpratApa0 19 yA padAnAM 69 yA pRthakpatanA 73 yAvadartha 36 yuktaM kenApi 216 yena yatsAdhitaM 59 yogamAtrapra. 1 yathAmukhamiti pAThabhedaH dazarUpa pratApa 12. 333 317 rasArNava 283 342 pratApa. 463 297 2 hInaM yatropamAnamiti pAThabhedaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 puTasaGkhyA 73 yohetuH kAvya0 ra 37 ratirhAsazva 32 rasabhAvata 0 63 rasAnanuguNAn 50 rasAbhijJAnayo 81 rahasyaM kathyate 43 rAgadveSabhayA 18 rItirnAma 3 rUpasaMpanna 52 roSAha la } 107 78 218 lokapravA0 175 lokAtikrAnta va 21 vaktA bodhyazca 36 vaktraM cApara0 30 vakSazca maNi rakSyA lakSya 111 vajraM taditi 42 vapurjalodgamaH 193 varAGgarUpo 36 varNyate yatra 36 varNyamAnAGka 83 vAkketyadhiba 0 63 vAkyAntarapadaiH 195 vicitraM syA0 52 vicchitti 13 vidagdhaphaNi0 184 vinAsaMbandhi 59 viparItArtha AkarAnukramaNikA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat rudradeva (zRGgAratilake ? ) pratApa * kAvyaprakAze pratApa 0 pratAparu0 dazarUpa0 pratApa 39 39 " ,, candrAloke pratApa. sAmudrikazAstre rArNava pratAparu0 kozaH pratApa * "" " "" 39 "" ;" " 93 puTa 221 87 310 262 81 240 63 12 266 109 ( zlo. ) 157 96 224 241 96 98 120 306 424 265 332 402 297 www.umaragyanbhandar.com Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aakraanukrmnnikaa| 259 puTa pratApa " 222 w 88 kAvyaprakAze dazarUpake mh pratAparu0 302 265 230 rasArNava pratApa. h h puThasalyA 35 vipralambhovi. 37 vibhAvaH kathyate 38 vibhAvAzcA. 37 vibhAvaranu. 65 vibhinnaliGga 52 vibhramastvarayA 136 viroghavadha 185 vizeSaNAnAM 203 vizeSabodhA. 3 vizvambharAdhi. 181 viSayasyAnu0 42 viSAdamada 47 viSAdazcetaso 62 visaMhitovi0 65 visargalupta 54 vihRtaM prApta 83 vIthyaGkAnyA 86 vIrapradhAnA. 85 vIrazaGgArayo. 121 vRttavatiSya. 7 vyaktAparAdho 137 vyavasAyaH 63 vyAkIrNa tat 66 vyAhRtaM dezakAlAdi 38 vrIDAcApalatA 393 241 253 305 302 270 mm 129 123 m pratApa dezarUpake rasArNava pratApa pratApa 231 s 319 225 dazarUpake rasArNava 228 pratApa. 297 118 zaGkAbAsau 125 zatrucogadi 58 zabdazAstravi. 61 zabdazAstrahataM 65 zandahInaM kra. 1 'pravezakastu nAce'Gke' iti pratAparudrIyaH pAThaH 302 . 2 mudrite nopalabhyate 3 viruddhaM dezeti pAThabhedaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 aakraanukrmnnikaa| . puTa pratApa. puTasahayA 61 zAkhamAtrapra0 51 zIlAdyalaba. 37 zRGgArahAsya 86 zeSa nATaka. 44 zramaH khedo 9. zrutisAmyA 70 lAdhyairvize 297 264 221 127 245 dazarUpa. 117 pratApa. sa 331 pretApa alaGkArasarvasve dezarUpaka pratAparu. 246 267 297 26. vArtikam (kaumudI bAlamanoramA ) 72 saMkSisAryAbhi. 55 saGkalpaH kAnta. 73 saGghaTanAdharma 37 sajAtIyavi. 45 sattvatyAgAda. 168 sadRzAnubhavA 20 sa nAlikera. 53 sandarbhe'pi sukhA. 59 sandigdhaM tanma. 50 sandehAtkalpanA. 79 sandhirvirodho 164 saptamyupamAna 72 samAghiranyadha0 67 samudAyArtha 62 sambandhavarjita 36 sambodhanavima. 93 samyak prayoja 56 saMyuktayostu 163 sarvaprAtipadikebhyaH ___ 4 sarvavidyAdhikatvaM 183 sahArthenAnvayo 84 sAJjamukhamati. 167 sAdRzyapratIti 1 nAtheti pAThabhedaH 2 mudrite nopalabhyate / pratApa. 329 98 217 rasArNava zrRGgAratilake vArtikam kaumudI 426 pratAparu. 122 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aakraanukrmnnikaa| puTa pratApa. ramArNava 232 pratApa. 324 168 rasArNava 219 328 pratApa. 255 225 puTasAdhyA 289 sAmAnyaM guNa 141 siddhavadbhAvi 7. sukumArAkSara0 53 sukumAro'Gga 97 sukhaduHkha 72 supAM tiDA ca 48 suptinidrA 38 suptirvivodho 51 suvyaktavikriyo 81 sUtradhAro naTI 187 sau puMsyelataH 38 stambhaH pralaya. 42 stambha: syAni 10 smaramandIkRta 188 svabhAvoktira0 6. svasaGketa 8 svAdhInapati. 82 svetivRttasama 273 118 prAkRtarUpAvatAre 89 pratApa. 224 239 297 27 5 48 harSAyAkAra 18 hAsyazAntA. 13 hAsyAdInAM 21. hetorvAkyapa0 66 hetovinA'rya0 41 448 318 - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etanibandhasthAnAM saMjJAzabdAnAM prAdhAnyena sUcI 48-19 58-23 patra. paGki. patra. paGki. akramaH (arthadoSaH) 67-14 abhUtAharaNam ... .... 119-15 aGkaH ... 86-20 amarSaH (vyabhicAribhAvaH) 48 13 aGkAvataraNam 81-4 aratiH (zRGgArAvasthA) 56-1 avAsyam ... 80-26 arItikam ( doSa:)... 63-20 atadguNa. ... ... 190-16 arthavyaktiH (guNaH)... atizayoktiH 181-11 arthAntaranyAsaH ... 210-29 adbhuta (rasa:) ... 18-7,11,37-14 aryApattyala0 ... 211-23 adhikapadam (doSaH) ... 64-21 avalagitam 90-4 adhikAla. ... 194-3 avasyanditam ... 90-17 adhikopamam (doSaH) ... 64-1 avahitthA (vyabhicAribhAva:) ... adhibalam 88-24,119-5 avAcakam (doSaH)... ... ananvayaH... ... ... 166-21 avimRSTavidheyAMzam ( doSaH) ... 60-21 anukUla: ... ... ... 7-1 azarIram (doSaH)... ... 64-25 anucitam (arthadoSaH) ... 67-15 / azru (sAvikabhAva:) 43-8 anubhAva: 19-21,37-5,38-1,2,42-31 / azlIla (doSaH) ... 867-4 anumAnam ... ... 123-6 asaGkIrNa (doSaH)... anumAnAla. ... 209-21 / asaGgatyala. ... 195-6 anyonyAla. 195-24 asatpralApaH ... 91-2 apadasthasamAsa ( doSaH) 65-20 asamartham (doSaH) ... 59-7 apavAdaH ... 136-6 asiddhopamam (arthadoSaH) 68-6 apasmAraH (vyabhicAribhAvaH) ... 47-25 asUyA (vyabhicAribhAva:) apahuti:... ... 174-6 AkSepaH ... 135-10 apArtham ( arthadoSaH) 67-21 AkSepAla. 203-17 apuSTArtham 59-22 AdAnam 142-16 apUrNama (doSa:) ... 65-2 AnandaH 153-17 apratItam ( doSaH)... 61-1 AbhASaNam 146-27 aprayukam (doSaH)... Amukham ... 81-26 aprayojakam (doSaH) 60-9 ArabhaTI 16-29,17-1,18-10 aprastutaprazaMsA 205-27 / ArambhaH ... 101-19 abhidhA ... ... 14-16 AlambanavibhAvaH ... 37-2041-21 abhisArikA ... 8-18 / Alasyam (vyabhicAribhAva:) ... 4.-25 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :::::: udaMda: ... etannibandhasthAnAM saMjJAzabdAnAM prAdhAnyena suucii| 263 patra. pngki| patra. pati. AvegaH (vyabhicAribhAva:) ... 46-21 kAvyaliGgam ... 210-9 IhAmRgaH ... ... 86-24 kilakiJcitam (zaMgAraceSTA) ... 51-17 uktiH ( guNa:) ... 73-5 kuTTamitam (zRMgAraceSTA) ugratA (vyabhicAribhAvaH) 48-25 kutUhalam (zRMgAraceSTA) ... 53-19 uttarAla. 213-8 | kaizikI (vRttiH) 16-23,18-9 utprekSAla. 175-2 kramaH ... 121-2 utsAi: (sthAyibhAvaH) ... 40-24 | kramabhraSTam (doSaH)... ... 61-24 udAttatA (guNaH) ... ... 70-14 krodha: (sthAyibhAvaH) 40-19 udAttAla. ... 117-25 kliSTam ( doSa:) ... udAharaNam 121-23,122-1 khaNDacUlikA 149-21 uddhAtyakam ... 89-27 khaNDitA uddIpanavibhAvaH ... 32-20:41-26 gaNDam ... ... 90-10 udbhedaH ... ... ... 100-17 | gatiH (guNaH) ... 71-19 udvega: ... ... ... 124-20 | garbhasandhiH 78-16,117-2 unmAdaH (vyabhicAribhAvaH) ... 39-18 | garva: ( vyabhicAribhAva:) ... 47-7 upakSepaH ... __ 92-13 | gAmbhIryam (guNaH)... ... 72-25 upagUhanam 147-17 gUDhArtham (doSaH ) ... upanyAsaH 111-20 gauDI ... ... 18-15,26 upamA ... 160-7 granthanam ... .... 148-18 upameyopamA 166-27 grAmyam ( doSaH) ... 60-15;66-19 upasaMhAraH 153-10 glAniH (vyabhicAribhAva:) ... 43-26 ullekhAla. 174-19 | cakitam (zaMgAraceSTA) ... 53-25 ekAvalyala0 219-18 cakSuHprItiH (zRMgArAvasthA) ... 54-23 ojaH (guNaH) ... 69-26 cApalam (vyabhicAribhAva:) ... autsukyam (vyabhicAribhAvaH) ... 47-19 citram ... ... ... 157-25 audAyam (guNa:) ... ... 70-15 cUlikA ... ... ... kayodghAta: ... 82-23,91-18 ceTa: ceTaH .... .... ... ... 7-27 karaNam .... ... __... 101-21 cyutasaMskRtam ( doSaH) ... 58-24 karuNaH ... ... 18-5,9,37-13 chalanam ... ... 137-29,187-16 kalahAntaritA ... 8-16 chekAnuprAsaH ... ... 156-18 kAntiH (guNaH) ... ... 71-14 | chekoktyalaM. ... ... 219-6 kAraNamAchA ... 219-12 | jAgaraH (zaMgArAvasthA) 55-19 kAryam : ... ... 153-19 | jADyam (vyabhicAribhAvaH) ... 47:1 kAryam (madanAvasthA) . 5.-25 / jugupsA (sthAyibhAvaH) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . patra. paGki. ... 60-2 ... 110-18 ... 146-6 79-3,146-24 43-21 ... 60-8 ... 64-13 patAkA ... dhutiH . 264 etanibandhasthAnAM saMjJAzabdAnAM prAdhAnyena sUcI / patra. paGki. jvaraH (zRGgArAvasthA) 56-12 ! niyatAtiH DimaH ... ... 85-21 nirodha: ... tatkarAla. 215-7 nirNaya: ... . taguNAla. 190-2 nirvahaNasandhiH . tulyayogitA 197-10 nivedaH ( vyabhicAribhAva:) toTakam ... 134-1 neyArtham (doSaH) ... trAsa: (vyabhicAribhAvaH) 50-3 | nyUnapadam trigatam ... 90-26 nyUnopamam ... dakSiNaH .... patatprakarSam ( doSaH) dIpakAla. 198-12 dRSTAntAla. 199-29 parikaraH ... dainyam (vyabhicAribhAva:) parikarAla. 137-8 pariNAmAla. dravaH ... ... .... 136-27 parinyAsaH drAkSApAka: 19-24,25 parimASaNam dhIralalitaH parivRttya. dhorazAntaH 6-20 parisaGkhyAla. dhIrodAtta: dhIroddhataH paruSam (doSa:) dhRtiH (vyabhicAribhAva:) 45-25 paryAyAla. paryAyoktiH dhairyam (zaMgAraceSTA)... ... 51-17 paryupAsanam dhyAnam (vyabhicAribhAva:) ... pAkaH ... dhruvA nAndI ... ... 73-15, pAJcAlI ... dhvaniH ... 20-16,19,21-18022-3 pAripAzcika: dhvanivizeSaH ... 24-4 pIThamadaH... naTI ... ... 82-7 punaruktam narma ... ... 11.-5 punarukavadAbhAsa: narmadhutiH... 110-14 | puSpam ... nATakam ... 85-3 pUrvamAvaH... nAlikA ... 88-2. | prakaraNam ... nAlikerapAkaH 20-8 prakarI ... nidarzanALa. 200-21 prakRtipaJcakam nibodhaH (vyabhicAribhAvaH) ... 48-7 | pragamaH ... 5-26 parisarpaH ... :::::::::::::::::::::::::: 65-10 120-4 92-24 203-1 172-11 93-11 148-11 298212-14 108-2 ... 58-26 ... 216-30 ... 2.8-6 ... 110-1 ... 19-22,23 18-15,19-9 82-11 ... 7-27 62-1 194-10 149-3 85-4 77-1. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 etanibandhasthAnAM saMjJAzabdAnAM prAdhAnyena suucii| patra. pati. pratimukham ... 106-26 | bhAvaH (zaMgAraceSTA) pratimukhasandhiH 78-9 bhAvazabalatA prativastUpamA bhAvasandhiH pratIpAla. 208-25 | bhAvikam (guNaH)... pratyanIkAla. 216-12 | bhAvikAla. prapaJcaH 88-8 bhAvodayaH prayatnaH 115-13 | | bhAvopazamaH prayogAtizayaH 83-1,91-24 | bhinnaliGgam (doSaH) prarocanA ... ... ... 141-28 | bhinnavacanam (doSaH) pralayaH (sAttvikabhAvaH) ... 42-13 | bhedaH ... ... pralApaH (zRGgArAvasthA) ... 55-13 | bhrAntimadala. ... pravartakam .... 82-25 / | matiH (vyabhicAribhAvaH) pravezaka: 81-6,7,121-8 madaH (vyabhicAribhAvaH) prazastiH ... ... 153-26 madhyA ... ... prasanaH ... ... 138-20 manaHsaGgaH (zaMgArAvasthA) prasAdaH (guNaH) ... 70-4,151-23 | maraNam (vyabhicAribhAvaH) ... prastutAGkurAla. .... 207-16 mAdhuryam (zRMgAraceSTA) prahasanam ... 85-12 | mAdhuryam ( guNaH) ... prAptiH ... mArgaH prAtyAzA... mAlAdIpakAla. ... preyaH (guNaH) 72-16 | mizra (viSkambhaH)... proSitabhartRkA 8-17 mIlanAla. 10-19 mukhasandhiH prauDhiH (guNaH) ... 73-3 mugdhA ... phalAgamaH 153-12 mUrchA (zRMgArAvasthA) binduH ... * 103-16 madavam ... bibbokaH (zaMgAraceSTA) modyAyitam ( zRMgAraceSTA) bIbhatsaH 18-6,10,37-14 | mohaH (vyabhicAribhAvaH) bhamacchandaH (doSaH) ... | yatibhraSTam (doSaH )... 20 manaprakramam ( doSaH) ... 62-19 / yathAsaGkhyAla. ... bhayam (sthAyibhAvaH) ... 41-1 | yamakam ... ... mayAnaka (rasa:) ... 18-8,12,37-13 | yuktiH ... ... mANam ... ... ... 55-7 ratiH (sthAyibhAvaH) ... mAratI ... ... 17-6,7,18-11 / rasavizeSAH 34 patra. paGki. 50-22 39-13 39-19 72-14 215-30 39-1 39-7 62-18 62-18 101-14 173-24 49-8 44-13 10-18 55-1 49-24 51-11 69-18 117-8 220-2 80-14 189-1 78-1 10-17 prauDhA ... 91-10 52-23 45-15 62-10 211-16 157-17 93-18 40-4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 etanibandhasthAnAM saMjJAzabdAnAM prAdhAnyena sUcI / . .. patra. paGkiH patra. paDi rItiH ... ... 18-13,14,73-9 virahotkaNThitA 8-13 rUpam ... ... ... 122-17 | viruddhamatikRt (doSaH) ... 59-15 rUpakAlaGkAraH ... .... 169-6 | virodha: ... ... 146-16 raudra ... ... 18-6,10,37-13 | virodhanam ... 139-8 lakSaNA ... | virodhAbhAsaH ... ... 190-22 lajAtyAgaH (zRMgArAvasthA) ... 56-7 vilAsaH (zRMgAraceSTA) 52-5,108-13 lalitam (zRMgAraceSTA) ... 53-13 | vilobhanam ... 95-10 lATAnupAsa: 157-4 vivarNatA ( sAttvikabhAvaH) ... 42-25 lIlA (zRMgAraceSTA) 51-23 vizeSAla. 193-13 lupsavisargakam 64-6 viSamAla. 196-4 lokoktyala. 218-27 | viSAdaH (vyabhicAribhAvaH) .47-13 vakroktiH 187-11 | visandhikam (doSaH) 62-8 vajram 111-14 | vistaraH (guNaH) ... 71-28 varNasaMhAraH 109-17 vismayaH (sthAyibhAvaH) ... 41-11 vAvaliH 89-10 | vihRtam (zRMgAracekSa ) vAkyAntarasaGkIrNam (doSaH) ... 63-12 vIthI ... ... ... ... 86-16 vAsakasajikA ... 8-12 vIra (rasa:) ... 18-8,12,37-13 vikalpaH (vyabhicAribhAvaH) ... vRttyanuprAsa: .... 156-23 vikalpAla. 214-4 vepathuH (sAttvikamAvaH) ... 43-2 vicalanam ... ... 138-27 vaidarbhI (rItiH) ... ... 18-15,17 vicitrAla. 195-16 vaisvayam (sAttvikabhAvaH) ... 43-14 vicchitti: (zaMgAraceSTA) vyaJjanA ... ... .... 16-3 7-27 vyatirekAla. ... ... 201-12 vidUSakaH ... 7-27282-14 vyabhicArimAvaH 38-7,19,21,43-20 vidravaH ... . 136-19 vyavasAyaH ... 137-19 97-19 vyAkIrNam (doSaH)... ... 63-1 vidhutam ... 109-3 vyAghAtAla. ... ... 216-21 vinoktiH 184-7 vyAjoktiH ... 104-27,188-10 vipralabdhA 8-14 vyAdhiH (vyabhicAribhAvaH) ... 49-14 vipralambhaH (zaMgAraH) ... 56-23 vyAyogaH .... ... 8 -2 vibhAvaH 37-5,18,19,21,38-19 | | vyAhatam (arthadoSaH) vibhAvanAla. ... ... 194-20 dhyAhAraH .... 90-20 vibhramaH (zRMgAraceSTA) ... 52-11 vrIDA (vyabhicAribhAva:) ... 4-3 vimarzasandhi: ... 78-24,136-2 zaktiH ... ... ... 143-1 viTa: ... vidhAnam ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaGkA ( vyabhicAribhAvaH ) zaThaH zabdahInam (doSaH ) zama: (sthAyibhAvaH) zayyA ... zAnta ( rasa :) zuddha (viSkambhaH) ... saGgrahaH sandehAla * ... ... mRgAra: zokaH ( sthAyibhAvaH ) zramaH (vyabhicAribhAvaH ) zleSaH (guNaH ) leSAla * saMpheTa: saMsRSTa ... ... ... ... saGkarAla 0 saGkalpa: (gRGgArAvasthA ) pa: (guNa:) ... ... ... ... ... 80 - 14 | sAtvatI ( vRtti: ) 13-15;18-5, 9;37 - 13 | sAttvika ( bhAvAH ) 40-14 sAmAnyAla 0 sandigdhaM (doSaH ) sandhiH sandhiH (nirvahaNasandhyaGgam ) . samattvam (guNa:) samayaH ... 800 ... 900 007 samavakAra: samAdhAnam samAdhiH (guNaH) samAdhyala0 samAtapunarAttam (doSaH) samAla.... samAsokti. * samuccayaH 0000 ... ... ... etannibandhasthAnAM saMjJA zabdAnAM prAdhAnyena sUcI / patra. pati. 44-1 sambandhavarjitam ( doSaH ) 7- 2 | sambhogaH (guMgAra: ) 61-18 sambhramaH ... 200 ... ... ... ... 41-16;109-19 | sammitatvam (guNa:) . 19- 15,16 | sahacaracyuta: ( arthadoSaH ) 18-7,11;37-14 sahokti: ... ... ... .... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 0000 ... ... ... ... 000 ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... 44-19 sArALa 0 71 - 8 | sutiH (vyabhicAribhAvaH ) 201-24 sUkSmAla0 ... ... ... ... 267 patra. pati. 62-9 56 - 23 118 - 13 73-13 67-8 183-13 17- 12, 13, 18-12 37-5;38-4;42-8 ... ... ... ... ... ... ... ... 136-11 sUtradhAraH 220 - 25 | saukumAryam (guNa:) 221 - 16 | saukSmyam (guNa: ) 55 - 7 | sauzabdayam (guNa: ) ... ... 72-3 stambha: ( sAttvikabhAvaH) sthAyibhAvaH 122-23 173 - 6 | sthitiH 59 - 1 | smRti: ( vyabhicAribhAva: ) 77 - 15 | smRtimadala0 147 - 1 | svabhAvoktiH 71-1 svAdhInapatikA 135 - 5 | svedaH ( sAttvikabhAva: ) 86-6 | harSaH ( vyabhicAribhAvaH ) 97 - 25 | isitam (zRMgAraceSTA ) 72-21 215-16 64-23 ... hAsa: (sthAyibhAva:) hAsya ( rasa: ) 13-18;18-7,11;37-13 hA: (gAraceSTA ). 196-25 | dInopamam ( arthadoSaH ) 184-28 | hetuzUnyam ( arthadoSa: ) 214-14 | helA (zRGgAraceSTA ) . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 189 - 16 2206 48--1 217-15 82-4 70-25 71-18 72-8 42-9 37-15 147 - 8 ... 45-21 168-13 1884 8-11 42-19 46-15 54-9 409 50-28 68-1 66-6 51-5 www.umaragyanbhandar.com Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asminibandhe udAhatAnAM nibandha-nibandhakArAdInAM grAma-girinnadI-prabhRtInAM ca sUcI ... 141 ... . . . ... 141 136,142 ... 142 87,112 88 88 alaGkArasarvasvam uttararAmacaritam kAdambarI kAvyaprakAza: ... kohala: cakravatI jayadevaH dazarUpakam ... nAnAtharatnamAlA bAlarAmAyaNam ... mAmahaH bhoja: makhukaH mahAvIracaritam.... yogAnandaH ... raghuvazaH __73 | kAverIsindhusaGgamaH 84 | kuntala: 36 / kuntaladeza: 38 / kerala: 87 | kokaNendraH 181 gaGgAdharaH garalanagaram ... 37,38 garaLapurIzvaraH gAndhAraH gauDaH ghurjaraH ... 22,69 caJcIpuram campakagiriH ... cUDezvaraH ... tirumalakaviH dakSiNapinAkinI devavibhuH doDDAyamamudraH ... 142 142 7 12 223 102. rudradeva: vAmanaH nUtanapuram ... nUnanapuyadhIzaH ... bhadrazailaH marakatasaraH ... marakatAmbA maraTabhUpatiH mahIzUramaNDalam... * 92 95,102 ... 104 .. 143 65 vidyAnAtha: zivabhaktivilAsaH zivarAmaH ... zRGgAratilakam ... saMgItagaGgAdhara0 sUryazatakam ... hAlAbhyacaritama... aGgaH AlUr kakugiriH kapilA kAJcI kAmbhoja: kAverI mlecchaH vaGgaH vIravibhuH 42 . 2 107 88 ...92,93,112,142 vIrarAyasamudraH ... zvetAcaladurgam ... sanagarakulam ... 67 | sahyaparvataH ... 67 | svarNAmbikA ... 67 ... 112,141,142 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhama dhurandharAH tejota kurva ... dvijAdika: dakSiNam zaThatvam nirvAsya kabhA nirjarA ... nirjarA... . vyaGgyatvenA zabdaH svArtha AkarNA dakSate ... vRkSa: zikSaNa . mavairvi .... catuNDa gamyate ... .do bhajatvaja tathopratA skandhamanda sAraspRzaM dRSTi sama svAmivizleSa ... yatropamAnaM kuLe'smin ... 900 ... ... ... 000 ... ... ... ... ... mUlakAzcatvAraH . manavaratama mitrAvaloka ... ... caJcanmaghavamaNilasa .. cakrapAzcAtya sImA mahIpaterityAdi asphuTatvena ... ... ... www ... 0800 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... www www ... ... ... 300 0.0 ... .... ... ... 888 ... ... ... ... puTa - paMkti 3 4 19 7 " 29 "" 39 31 zuddhipatram "" 13 ra 16 9 17 11 27 12 1 14 15 17 21 ,, 38 zuddham 24 guNavidbhi 41 42 45 9 | 52,28, 12 yathopakrama 21 zobhitam 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat cUlikAGkAyA narmacatu pravize gaMbhIrA.... prahAsA daGgAna... 14 rapriyopala "" "" 24 21 26 18 28 7 11 12 | dharmAmbhaH 13 mandandoli a ... ... priyArhai ... 8 2 samAdiSTo'smi / 9 kuledoH / nara dhruvAM syurmRda . ... "} 68 70 11 ... 32 9 mahine jaloda prayo samyakU zrotriyavara kovastra... 14 cakkavAamarA 10 svaGgabhedA 16 12 | prAptAvanukU 1 kUtam kandappa ... ... ... ... ... ... ... ... ... 000 7 dyanAkhyA'vasthA 17 | vakSyate ... 14 | liGgAda... 17 maggapade ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 000 600 9.0 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 800 ... 800 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 200 0.0 ... ... 800 puTi-paMkti 72 25 73 4 9 12 " 75 80 82 15 23 18 85 18 86 17 87 16 17 21 " ev " 89 4 99 90 91 93 99 " 12 11 19 20 12 " 103 Y 104 12 13 " 108 3 112 17 113 21 115 11 99 19 116 8 123 7 16 m 125 x 127 16 www.umaragyanbhandar.com Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 / shuddhiptrm| puTi-paMkti puTi-paMkti / zuddham 13. 2 rA-buddhayA mAtari zakrebhadA " 21 vAsya ... taddhita ... kSitIndo brUte pyAdhikyaM zrIryasya... SoDhopamA syaivArthasya 136 137 nirmala 168 siddhi ... Na pasarado priyAvadane.. vistArya nyapi vapu cApavRttAntena mRgayeveti mukhasandhau vizleSaNa kanakavarma kathanAdya... pratinivRtta ryasya sUcanA bhaktiH zambho vRttAntena bhinavayA varo'pi sthAyipAtra sAkSAdeva triloka kalyANam bavAstavam dIpakayo : ityarthaH... 172 173 46 186 141 yAnAH ... dityanena najendoH samapAsta sphUrti najanRpa syordhvataH nuSNakaro 154 7 nRpAla... 155 14 kIlAlAce 156 1 | hehayanAthavA 158 23 | dikkandaraH 5 . 191 199 . 206 210 217 218.2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Critical editions of unprinted and original works of Oriental Literature, edited by competent scholars, and published by the Oriental Institute, Baroda. I. BOOKS PUBLISHED Rs. A. 1. Kavyamimamsa: a work on poetics, by Rajasekhara (880-920 A.D.): edited by C. D. Dalal, and R. Anantakrishna Sastry, 1916. Reissue. 1924 .. This book has been set as a text-book by the Bombay and Patna Universities. Paramara kinof the kings ' 2. Naranarayanananda: a poem on the Pauranic story of Arjuna and Krsna's rambles on Mount Girnar, by Vastupala, Minister of King Viradhavala of Dholka, composed between Samvat 1277 and 1287, i.e., A.D. 1221 and 1231 : edited by C. D. Dalal and R. Anantakrishna Sastry, 1916 .. ..out of print. 3. Tarkasangraha: a work on Philosophy (refutation of vaisesika theory of atomic creation) by Anandajnana or Anandagiri, the famous commentators on Sankara. carya's Bhasyas, who flourished in the latter half of the 13th century: edited by T. M: Tripathi, 1917 .. 2-0 4. Parthaparakrama: a drama describing Arjuna's re covery of the cows of King Virata, by Prahladanadeva, the founder of Palanpur and the younger brother of the Paramara king of Chandravati (a state in Marwar), and a feudatory of the kings of Guzerat, who was a Yuvaraja in Samvat 1220 or A.D. 1164 : edited by C. D. Dalal, 1917 ... 0-6 5. Rastraudhavamsa : an historical poem (Mahakavya) describing the history of the Bagulas of Mayuragiri, from Rastraudha, king of Kanauj and the originator of the dynasty, to Narayana Shah of Mayuragiri by Rudra Kavi, composed in S'aka 1518 or A.D. 1596 : edited by Pandit Embar Krishnamacharya with Introduction by C. D. Dalal, 1917 .. .. l-12 6. Linganusasana: on Grammar, by Vamana, who lived between the last quarter of the 8th century and the first quarter of the 9th century : edited by C. D. Dalal, 1918 .. 0-8 7. Vasantavilasa : an historical poem (Mahaka vya) de scribing the life of Vastupala and the history of D. 1164 : EUR Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. Guzerat, by Balachandrasuri (from Modheraka or Modhera in Kadi Prant, Baroda State), contemporary of Vastupala, composed after his death for his son in Samvat 1296 (A.D. 1240): edited by C. D. Dalal, 1917 1-8 8. Rupakasatkam : six dramas by Vatsaraja, minister of Paramardideva of Kalinjara, who lived between the 2nd half of the 12th and the Ist quarter of 13th century : edited by C. D. Dalal, 1918 2-4 9. Mohaparajaya : an allegorical drama describing the overcoming of King Moha (Temptation), or the conversion of Kumara pala, the Chalukya King of Guzerat, to Jainism, by Yasahpala, an officer of King Ajayadeva, son of Kumara pala, who reigned from A.D. 1229 to 1232 : edited by Muni Chaturvijayaji with Introduction and Appendices by C. D. Dalal, 1918 2-0 10. Hammiramadamardana : a drama glorifying the two brothers, Vastupala and Tejahpala, and their King Viradha vala of Dholka, by Jayasimhasuri, pupil of Virasuri, and an Acarya of the temple of Munisuvrata at Broach, composed between Samvat 1276 and 1286 or A.D. 1220 and 1239 : edited by C. D. Dalal, 1920. 2-0 11. Udayasundarikatha : a romance (Campu, in prose and poetry) by Soddhala, a contemporary of and patronised by the three brothers, Chchittaraja, Nagarjuna, and Mummuoiraja, successive rulers of Konkan, composed between A.Th. 1026 and 1050 : edited by C. D. Dalal and Pandit Embar Krishnamacharya, 1920 24 2. Mabavidyavidambana : a work on Nyaya Philosophy, by Bhatta Vadindra who lived about A.D. 1210 to 1274 : edited by M. R. Telang, 1920 .. 2-8 13. Pracinagurjarakavysangraha : a collecton of old Guzerati poems dating from 12th to 15th centuries A.D.: edited by C. D. Dalal, 1920 2-4 14. Kumarapala pratibodha : a biographical work in Prakrta, by Somaprabhacharya, composed in Samvat 1241 or A.D. 1195 : edited by Muni Jinavijayaji, 1920. 7-8 Ganakarika : a work on Philosophy (Pasupata School) by Bhasarvajna who lived in the 2nd half of the 10th century : edited by C. D. Dalal, 1921 .. .. 1-4 16. Sargitamakaranda: a work on Music by Narada : edited by M. R. Telang, 1920 .. 2-0 Kavindracarya List : list of Sanskrit works in the collection of Kavindracarya, a Benares Pandit (1656 A.D.): edited by R. Anantakrishna Shastry, with a foreword by Dr. Ganganatha Jha, 1921 .. . 0-12 18. Varahaglhyasutra : Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda : edited by Dr. R. Shamasastry, 1920 .. 0-10 Lekhapaddhati : a collection of models of state and pri vate documents, dating from 8th to 15th centuries A.D.: 17. 19. Lelt Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. edited by C. D. Dalal and G. K. Shrigondekar, 1925 .. .. 2-0 20. Bhavisayattakaha or Pancamikaha : a romance in Apabhramsa language by Dhanapala (circa 12th cen tury): edited by C. D. Dalal, and Dr. P. D. Gune, 1923. 6-0 21. A Descriptive Catalogue of the Palm - leaf and Im portant Paper MSS. in the Bhandars at Jessalmere, compiled by C. D. Dalal, and edited by Pandit L. B. Gandhi, 1923 3-4 22. Parasuramakalpasutra : a work on Tantra, with com mentary by Ramesvara : edited by A. Mahadeva Sastry, B.A., 1923 ..Cloth copies. 8-8 23. Nityotsava : a supplement to the Parasuramakalpasutra by Umanandanatha : edited by A. Mahadeva Sastry, B.A., 1923 out of print. 24. Tantrarahasya : a work on the Prabhakara School of Purvamimamsa, by Ramanujacarya : edited by Dr. R. Shamasastry, 1923 . .. 1-8 25, 32. Samarangana: a work on architecture, town planning, and engineering, by king Bhoja of Dhara (11th century): edited by Mahamahopadhyaya T. Ganapati Shastri, Ph.D., 2 vols., 1924-1925 10-0 26, 41. Sadhanamala : a Buddhist Tantric text of rituals, dated 1165 A.D. consisting of 312 small works, composed by distinguished writers : edited by Benoytosh Bhattacharyya, M.A., Ph.D., 2 vols., 1925-1928 . 14-0 27. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Central Library, Baroda : Vol. 1 (Veda, Vedalaksana, and Upanisads), compiled by G. K. Shrigondekar, M.A., and K. S. Ramaswami Shastri, with a Preface by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1925 6-0 28. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani : an ency. clopaedic work treating of one hundred different topics connected with the Royal household and the Royal court by Somesvaradeva, a Chalukya king of the 12th century : edited by G. K. Shrigondekar, M.A., 3 vols., vol. I. 1925 .. .. 2-12 29. Nalavilasa: a drama by Ramachandrasuri, pupil of Hemachandrasuri, describing the Pauranika story of Nala and Damayanti: edited by G. K. Shrigondekar, M.A., and L. B. Gandhi, 1926 30, 31. Tattvasangraha: a Buddhist philosophical work of the 8th century by santaraksita, a Professor at Nalanda with Panjika (commentary) by his disciple Kamalasila, also a Professor at Nalanda : edited by Pandit Embar Krishnamacharya with a Foreword in English by B. Bhattacharyya, M.A., Ph.D., 2 vols. 1926 24-0 2-4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Rs. A. 33, 34. Mirat-i-Ahmadi : By Ali Mahammad Khan, the last Moghul Dewan of Gujarat : edited in the original Persian by Syed Nawabali, M.A., Professor of Persian, Baroda College, 2 vols., 1926-1928 .. 19-8 35. Manavagthyasutra : a work on Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda with the Bhasya of Astavakra: edited with an introduction in Sanskrit by Pandit Ramakrishna Harshaji Sastri, with a Preface by Prof. B. C. Lele, 1926 .. 5-0 36. Natyasastra : of Bharata with the commentary of Abhinavagupta of Kashmir: edited by M. Ramakrishna Kavi, M.A., 4 vols., vol. I, illustrated, 1926 6-0 37. Apabhrarsakavyatrayi: consisting of three works, the Carcari, Upadesarasayana, and Kalasvarupakulaka, by Jinadatta Suri (12th century) with commentaries : edited with an elaborate introduction in Sanskrit by L. B. Gandhi, 1927 38. Nyayapravesa, Part I (Sanskrit Text): on Buddhist Logic of Dionaga, with commentaries of Haribhadra Suri and Parsvadeva : edited by Principal A. B. Dhruva, M.A., LL.B., Pro-Vice-Chancellor, Hindu University, Benares .. Shortly 3-0 39. Nyayapravesa, Part II (Tibetan Text): edited with introduction, notes, appendices, etc., by Pandit Vidhusekhara Bhattacharyya, Principal, Vidyabhavana, Visvabharati, 1927 1-8 40. Advayavajrasangraba: consisting of twenty short works on Buddhist philosophy by Advayavajra, a Bud. dhist savant belonging to the 11th century A.D., edited by Mahamahopadhyaya Dr. Haraprasad Sastri, M.A., C.I.E., Hon. D. Litt., 1927 .. 2-0 42. Kalpadrukosa : standard work on Sanskrit Lexico graphy by Kesava : edited with an elaborate introduction and indexes by Pandit Ramavatara Sarma, Sabityacharya, M.A., of Patna. In two volumes, vol. I, 1928 10-0 3. Mirat-i-Ahmadi Supplement : by Ali Muhammad Khan. Translated into English from the original Persian by Mr. C. N. Seddon, I.C.S. (retired), and Prof. Syed Nawab Ali, M.A. Corrected Reissue, 1928 .. 6-8 4. Two Vajrayana Works : comprising Prajnopayavinis cayasiddhi of Anargavajra and Jnanasiddhi of Indrabhuti-two important works belonging to the little known Tantra school of Buddhism (8th century A.D.): edited by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1929 .. 3-0 45. Bhavaprakasana : of Saradatanaya, a comprehensive work on Dramaturgy and Rasa, belonging to A.D. 1175-1250 ; edited by His Holiness Yadugiri Yatiraja Swami, Melkot and K. S. Ramaswami Sastri, Oriental Institute, Baroda, 1929 . 7-0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. 47. 48. 49. 50. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 8. 9. 5 Ramacarita: of Abhinanda, Court poet of Haravarsa (cir. 9th century A.D.): edited by K. S. Ramaswami Sastri, 1929 Nanjarajayasobhusana; by Nrsimhakavi alias Abhinava Kalidasa, a work on Sanskrit Poetics and relates to the glorification of Nanjaraja, son of Virabhupa of Mysore edited by Pandit E. Krishnamacharya, 1929 Shortly Natyadarpana: on dramaturgy by Ramacandra Suri with his own commentary edited by Pandit L. B.. Gandhi and G. K. Shrigondekar, M.A. In two volumes, vol. I, 1929 Pre-Dinnaga Buddhist Text on Logic from Chinese Sources: containing the English translation of Satasastra of Aryadeva, Tibetan text, and English translation of Vigraha-vyavartani of Nagarjuna and the re-translation into Sanskrit from Chinese of Upayahrdaya and Tarkasastra: edited by Prof. Giuseppe Tucci. 1930 an Mirat-i-Ahmadi Supplement: Persian text giving account of Guzerat: by Ali Muhammad Khan, edited by Syed Nawab Ali, M.A., Principal, Bahauddin College, Junagadhi. II. BOOKS IN THE PRESS Natyasastra: Vol II. edited by M. Ramakrishna Kavi. Jayakhyasamhita: an authoritative Pancaratra work: edited by Pandit E. Krishnamacharyya of Vadtal. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani, vol. II edited by G. K. Shrigondekar, M.A. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Oriental Institute, Baroda, vol. II (S'rauta, Dharma, and Grhya Sutras) compiled by the Library staff. Siddhantabindu : on Vedanta philosophy by Madhusudana Sarasvati with commentary of Purusottama: edited by P. C. Divanji, M.A., LL.M. 7. Tathagataguhyaka or Guhyasamaja: the earliest and the most authoritative work of the Tantra School of the Buddhist edited by B. Bhattacharyya, Ph.D. Portuguese Vocables in the Asiatic Languages: Translated into English from Portuguese by Prof. A. X. Soares, M.A., Baroda College, Baroda. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Jain Bhandars at Pattan: edited from the notes of the late Mr. C. D. Dalal, M.A. by L. B. Gandhi, 2 vols. Rs. A. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Ahsan-ul-Tawarikh : history of the Safvi Period of Persian History, 15th and 16th centuries, by Ahsan Ramul edited by C. N. Seddon, I.C.S. (retired), Reader in Persian and Marathi, University of Oxford. 7-8 5-0 4-8 9-0 0-0 www.umaragyanbhandar.com Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. 10. Abhisamayalaskaraloka: a lucid commentary on the Prajnaparamita, a Buddhist philosophical work, by Simhabhadra : edited by Prof. Giuseppe Tucci. 1. Trisastisalakapurusacaritra: of Hemacandra trans lated into English with copious notes by Miss. Helen Johnson of Pennsylvania University, U.S.A. 12. Kalpadrukosa, Vol. II: indexes and vocabulary : edited by the late Mahamahopadhyaya Pandit Ramavatara Sarma Sahityacarya, M.A., of Patna. 13. Padmananda Mahakavya : giving the life history of Rsabhadeva, the first Tirthavkara of the Jainas by Amarachandra Kavi of the 13th century: edited by H. R. Kapadia, M.A. 14. Dandaviveka : a comprehensive Penal Code of the ancient Hindus by Vardhamana of the 15th century A.D.: edited by Mahamahopadhyaya Kamala Krishna Smrititirtha. 15. Nityotsava : a supplement to the Paraiuramakalpasutra by Umanandanatha: second edition by Swami Tri vikrama Tirtha. 16. Saktisargama Tantra: a voluminous compendium of the Hindu Tantra comprising four books on Tara, Kali, Sundari, and Chhinnamasta : edited by B. Bhattacharyya, Ph.D. 17. Parananda Sutra : an ancient Tantric work of the Hindus in Sutra form giving details of many practices and rites : edited by Swami Trivikrama Tirtha. 18. Udbhatalankaravivsti : an ancient commentary on Udbhata's Kavyalaikarasarasangraha generally attri. buted to Mukula Bhatta (10th century A.D.): edited by K. S. Ramaswami Sastri. 19. Natyadarpana, Vol. II : introduction in Sanskrit giving an account of the antiquity and usefulness of the Indian drama, the different theories of Rasa, and an examination of the problems raised by the text: by L. B. Gandhi. 20. Sabdaratoasamuccaya : an interesting lexicon in Sans krit by an anonymous author, compiled during the reign of the Mahratta King Sahaji: edited by Pandit Vitthala Sastri, Sanskrit Pathasala, Baroda. 21. Istasiddhi : on Vedanta philosophy by Vimuktatma, disciple of Avyayatma, with the author's own commentary : edited by M. Hiriyanna, M.A., Retired Professor of Sanskrit, Maharaja's College, Mysore. 22. Alarkaramahodadhi: a famous work on Sanskrit Poetics composed by Narendraprabha Suri at the request of Minister Vastupala in 1226 A.D. : edited by Lalchandra B. Gandhi of the Oriental Institute, Baroda. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rs. A. THE GAEKWAD'S STUDIES IN RELIGION AND PHILOSOPHY 1. The Comparative Study of Religions : [Contents: I, the sources and nature of religious truth. II, supernatural beings, good and bad. III, the soul, its nature, origin, and destiny. IV, sin and suffering, salvation and redemption. V, religious practices. VI, the emotional attitude and religious ideals] : by Alban A. Widgery, M.A., 1922 .. 15-0 2. The Philosophy and Theology of Averroes : [Contents: I, a decisive discourse on the delineation of the relation between religion and philosophy. Ia, on the problem of eternal knowledge which Averroes has mentioned in his decisive discourse. II, an exposition of the methods of arguments concerning the doctrines of the faith]: by Mohammad Jamil-ur-Rahman, M.A., 1921. (Cloth Rs. 5/-) .. .. 3-0 3. Religious and Moral Teachings of Al Ghazzali : [Contents: I, the nature of man. II, human freedom and responsibility. III, pride and vanity. IV, friendship and sincerity. V, the nature of love and man's highest happiness. VI, the unity of God. VII, the love of God and its signs. VIII, riza or joyous submission to His will] : translated by Syed Nawab Ali, M.A., 1921 2-0 4. Goods and Bads: being the substance of a series of talks and discussions with H.H. the Maharaja Gaekwad of Baroda. [Contents : introduction, I, Physical values. II, intellectual values, III, aesthetic values. IV, moral value. V, religious value. VI, the good life, its unity, and attainment] : by Alban G. Widgery, M.A., 1920 (Library edition Rs. 5/-).. 3-0 5. Immortality and other Essays : [Contents: I, philos ophy and life. II, immortality. III, morality and religion. IV, Jesus and modern culture. V, the psychology of Christian motive. VI, free Catholicism and non-Christian Religions. VII, Nietzsche and Tolstoi on Morality and Religion. VIII, Sir Oliver Lodge on science and religion. IX, the value of confessions of faith. X, the idea of resurrection. XI, religion and beauty. XII, religion and history. XIII, principles of reform in religion]: by Alban G. Widgery, M.A., 1919 (Cloth Rs. 3/-) .. Confutation of Atheism : a translation of the Hadis-2 Halila or the tradition of the Myrobalan Fruit: translated by Vali Mohammad Chhanganbhai Momin 1918 .. 0-14 2-0 gery, miplegeauto 6. Conduct of Royal Servants : being a collection of verses from the Viramitrodaya with their translations in English, Gujarati, and Marathi: by B. Bhattacharyya, M.A., Ph. D. 0-6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com