________________
रायचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम्
५६
1
जो (समस्तद्रव्य) अपने अपने स्वभावको लिये हुए भिन्न भिन्न तिष्ठते हैं । उनमें आप एक आत्मद्रव्य है । उसका स्तरूप यथार्थ जानकर, अन्य पदार्थो से ममता छोडके, आत्मभावन करना ही परमार्थ है । व्यवहारसे समस्तद्रव्यों का यथार्थस्वरूप जानना चाहिये, जिससे मिथ्याश्रद्धान दूर हो जाता है । इस प्रकार लोकभावनाका चितवन करना चाहिए ॥११॥
1
लोकस्वरूप विचार, आतमरूप निहारि ।' परमारथ व्यवहार मुणि, मिध्याभाव निवारि ॥ ११ ॥ इति लोकभावना ॥ ११ ॥
अथ बोधिदुर्लभ भावना लिख्यते ।
आगे बोधिदुर्लभभावनाका व्याख्यान करते हैं, जिसमें निगोदसे लेकर सम्यग्दर्शनकी प्राप्तिपर्यन्तकी उत्तरोत्तर दुर्लभता दिखाते हैं, ---
बुरन्तदुरितारातिपीडितस्य प्रतिक्षणम् ।
कृच्छ्रान्नरकपातालतलाज्जीवस्य निर्गमः ॥ १ ॥
अर्थ - बुरा है अन्त जिसका ऐसे पापरूपी वैरीसे निरन्तर पीडित इस जीवका प्रथम तो नरकों के नीचे निगोदस्थान है, सो वहां की नित्यनिगोदसे निकलना अत्यंत कठिन है ॥ १ ॥ तथा
तस्माद्यदि विनिष्क्रान्तः स्थावरेषु प्रजायते । सत्वमथवानोति प्राणी केनापि कर्मणा ॥ २ ॥
अर्थ-उस नित्यनिगोदसे निकला तो फिर पृथिवीकायादि स्थावरजीवों में उपजता है । और किसी पुण्यकर्मके उदयसे स्थावरकायसे त्रसगति पाता है ॥ २ ॥ औरपर्यासस्तथा संज्ञी पश्चाक्षेऽवयवान्वितः ।
तिर्यक्ष्वपि भवत्यङ्गी तन स्वल्पाशुभक्षयात् ॥ ३ ॥
अर्थ - कदाचित् त्रसगति भी पावे, तो तिर्यञ्चयोनिमें पर्याप्तता ( पूर्णावयवसंयुक्तत्व ) पाना कुछ न्यूनपापके क्षयसे नहिं होता है अर्थात् बहुत पापके क्षय होने पर पाता है । उसमें भी मनसहित पञ्चद्रियपशुका शरीर पाना बहुत ही दुर्लभ है, तिसपर भी सम्पूर्ण अवयब पाना अतिशयदुर्लभ है ॥ ३ ॥
१ ( ज्ञात्वा ) समझकर |