________________
ज्ञानार्णवः ।
८५
अर्थ --- जिस मुनिका चित्त कामभोगों में विरक्त होकर और शरीरमें स्पृहाको छोड़के स्थिरीभूत हुआ है, निश्चय करके उसीको ध्याता कहा है । वही प्रशंसनीय ध्याता'
॥३॥
सत्संयमधुरा धीरैर्नहि प्राणात्ययेऽपि यैः ।
त्यक्ता महत्वमालम्ब्य ते हि ध्यानधनेश्वराः ॥ ४ ॥ अर्थ-जिन मुनियोंने महान् मुनिपनको अंगीकार करके प्राणोंका नाश होते भी समीचीन संयमकी धुरीको नहीं छोड़ा है, वेही ध्यानरूपी धनके ईश्वर (स्वामी) होते हैं । क्योंकि संयमसे च्युत होनेपर ध्यान नहीं होता ॥ ४ ॥
परीषहमहायाग्रस्यैर्वा कण्टकैः ।
मनागपि मनो येषां न खरूपात्परिच्युतम् ॥ ५ ॥
अर्थ-जिन मुनियोंका चित्त परीषहरूप दुष्ट हस्तियों अथवा सर्पोंसे तथा ग्रामीण मनुष्योंके दुर्वचनरूपी कांटोंसे किंचिन्मात्रमी अपने खरूपसे च्युत नहीं हुआ; तथा ॥५॥ क्रोधादिभीमभोगिन्द्रे रागादिरजनीचरैः ।
अजय्यैरपि विध्वस्तं न येषां यमजीवितम् ॥ ६ ॥
अर्थ - जिन मुनिजनों का संयमरूपी जीवन क्रोधादि कपायरूप सर्पोंसे तथा अजेय रागादि निशाचरोंसे नष्ट नहीं हुआ; तथा ॥ ६ ॥
मनः प्रीणयितुं येषां क्षमास्ता दिव्ययोषितः । मैत्र्यादयः सतां सेव्या ब्रह्मचर्येऽप्यनिन्दिते ॥ ७ ॥
अर्थ-जिन मुनियोंके अनिन्दित ( प्रशंसनीय ) ब्रह्मचर्यके होतेहुए मनको तृप्त करनेवाली प्रसिद्ध मैत्री, प्रमोद, कारुण्य, माध्यस्थ्य, ये ४ भावनारूपी सुंदर तथा समर्थ स्त्रिया हैं । अर्थात् इन भावनाओंके भावनेसे जिनके चित्तमें कामादि विकारभाव नहीं उपजते; तथा — ॥ ७ ॥
तपस्तरलतीव्राचिःप्रचये पातितः स्मरः ।
यै रागरिपुभिः सार्द्धं पतङ्गप्रतिमीकृतः ॥ ८ ॥
अर्थ - जिन मुनियोंने तपरूपी तीव्रअग्निकी ज्वालाके समूहमें रागादि शत्रुओंके साथ कामको डाल दिया और पतंगके समान भस्म कर दिया, तथा ॥ ८ ॥
निःसङ्गत्वं समासाद्य ज्ञानराज्यं समीप्सितम् । जगत्रयचमत्कारि चित्रभूतं विचेष्टितम् ॥ ९ ॥
अर्थ - निन्होंने निष्परिग्रहपनको अंगीकार करके तीन जगतमें चमत्कार करनेवाले
तथा आश्चर्यरूप चेष्टावाले ज्ञानरूपी राज्यकी वांछा की, तथा ॥ ९ ॥
1