Book Title: Paumchariu Part 2
Author(s): Swayambhudev, H C Bhayani
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090354/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mahAkavi svayambhUdeva viracita paumacariu (padmacarita) bhAga 2 --- -- mUle sampAdaka DaoN. eca.sI. bhAyANI acAna DaoN. devendrakumAra jaina, indaura DI bhAratIya jJAnapITha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI 7 ikkIsavIM sandhi vidyAdhara candragati dvArA janavAke vibhISaNa dvArA janaka aura dazaratha- KNa : 13 ko maravAne kA asaphala prayatna 3 capalavegakA ghor3A banakara janakako le AnA dazaratha aura anakakA kautuka 13 vidyAdhara candragatikA prastAva 15 maMgala nagarake lie jAnA, nagarakA varNana dhanuSayajJa dvArA sItAke vivAhakaikeyIkA svayaMvarama bhAkara dazaratha kA nizcaya svayaMvarakI yojanA kA varaNa karanA rAma-sItAkA vivAha yuddha meM dazarathakA phaikeyIko do 17 vara denA bAIsavI sandhi vazarathake putra-jamma 7 dazaratha dvArA jinakA abhiSeka 19 janakake yahAM sItA aura bhA- rAtI suprabhAko zikAyata, maNDalakI utpatti, bhAmaNDalakA kaMcukI ke bur3hApekA varNana mapaharaNa 7 dazarathako virakti aura rAmako janaka dvArA zabaroMke viruddha rAjya dene kA nizcaya dazaratha se sahAyatAkI yAcanA 9 zramaNa saMghakA Agamana rAma aura lakSmaNakA prasthAna 1 bhAmaNDalakI viraha vedanA 23 zavarauke parAsta karane ke bAda sItAko balapUrvaka le Aneke janaka dvArA vidA 11 lie prasthAna nAradakA sItApara kopa, usakA pUrva bhava smaraNa citrapaTa mAmaNDalako dikhAnA 11 kAmAvasthAkA nAza bhAmaNDalakA kAmAsakta honA 11 ayodhyA jAnA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariDa : kekesIkA sabhAmaNDapameM jAnA rAma dvArA senAkI vApasI 47 aura vara mAMganA 27 dakSiNakI ora prasthAna 47 dazaratha dvArA rAmako vanadAsa 27 / sainikoM kA viyoga-dukha 47 bharata dvArA virodha caubIsavIM sandhi dazaraSa dvArA samAdhAna 29 ayodhyAvAsiyoMkA vilApa 49 teIsauM sandhi rAjA dazarathakI saMnyAsa lene kI kavi dvArA phirase stuti 31 ghoSaNA bharatako tilaka kara rAmakI bharatakI haTha vanagamana kI taiyArI 33 dazaratha dvArA dIkSA lenA 55 dazarathakI satyanidhA 33 unake sAtha aura bhI rAjA / rAmakA apanI mAMse vidA dIkSita ra unakA varNana mAMganA 35 bharatakA vilApa aura rAmako kauzalyAko mUchI aura vilApa 35 manAne ke lie prasthAna mAko samAnA-bujhAkara rAmakA bharatakI rAmase lauTane kI prasthAna 35 prArthanA 57 sautAkA bhI rAmaphe sAtha jAnA 37 rAma dvArA bharatakI prazaMsA 57 lakSmaNakI pratikriyA aura pitA- kaikeyIkA samAdhAna para roSa 39 bharatakA lauTakara rAmakI mAtAko rAmakA lakSmaNa ko samajhAnA aura samajhAnA donoM kA eka sAtha vanagamana 39 rAmakA tApasa vanameM praveza 59 siddhavarakUTa meM vizrAma bhAnuSkabanakA varNana jinakI vandanA 41 bhIlabastI meM rAma aura lakSmaNarAmakA surati yuddha dekhanA 43 kA nivAsa vIrAna ayodhyAkA varNana 45 banake bIcameM praveza rAmakA gambhIra nadI pahu~canA tathA citrakUTase dazapuranagarameM praveza nadIkA varNana 45 sIrakuTumpikase bheMTa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 viSaya-sUSo pacIsavoM sandhi vasantakA varNana sIrakumdhika dvArA bajakarNa aura lakSmaNakA pAnIkI khoja meM jAnA 97 sihodarake yuddhakA ullekha 65 kUbaranagarake rAjAkI jala kIr3A 97 vidyudaMga corakA upAkhyAna 69 rAjAkA lakSmaNako dekhanA 97 senAkA varNama rAjAkA kAmAsaka hokara rAma aura lakSmaNakA sahasrakUTa lakSmaNako bulavAnA jinamavana meM pradeza 73 donoM kA eka Asanapara baiTanA 19 jinendrakI stuti donoMkA tulanAtmaka citraNa 1.1 lakSmaNakA sihodarake nagara meM kUbaranarezakA Adhipatya 101 prathama baoNlilAmakrI banna kA sihodarakI prasannatA saMketa sihodara dvArA rAmAdiko bhojanako vyavasthA bhojana karAnA rAmako bulAne jAnA 103 lakSmaNa dvArA siMhodarako sahAyatA, rAma-sItAkA alaMkRta varNana 105 vacakarNase yuddha jalakrIr3Ake prasAdhanoMkA varNana 105 yuddha meM banakaNakI hAra bhojana 107 nbii yugiiraa| 85 sundara vastra pahananA 107 gajakarNako pakAkara lakSamaNakA kUbaranarezakA kalyANamAlAke loTanA 87 rUpameM apanI sArI kahAnI batAnA chabbIsauM samdhi lakSmaNakA abhayavAna 109 rAma dvArA sAdhuvAda 91 dUsare savere tInoMkA prasthAna 111 vidhudaMgakI prazaMsA kalyANamAlAkA vilApa 111 bajakarNa aura sihodarakI maMtrI 93 vaTakarNa aura siMhovara dvArA sattAIsavoM sandhi kAyAbhoMke pANigrahaNa kA prastAva93 vindhyAcalakI ora prasthAna 113 rAmakA kUpara nagarameM praveza 95 vindhyAcalakA varNana 113 . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rudrabhUti se muThabheDa lakSmaNake dhanuSakI TaMkAraca vizvavyApI prabhAva rudrabhUtikI jijJAsA bhUtikAgamana lakSmaNakAmAkoza bAlikhilya aura rudrabhUti meM maMtrI rAma-lakSmaNakA tAso pAra karana rAmane sItA devIko dhIraja baicAyA kapila brAhmaNa ke ghara meM praveza brAhmaNa devatA se bhir3anta prakhyAti aura baTa-vRkSakA varNana aTThAIsayoM sandhi rAmakA caTake nIce baiThanA aura kRtrima varSAkA prakopa alaMkRta varNana yakSakI yakSarAja se zikAyata yakSarAja dvArA rAma-lakSmaNa kI stuti rAmapurI nagarIkA basAnA nagarIkA varNana yakSakA rAmase nivedana kapilako rAmase dhana-mAcanA paumacariu 117 munikA upadeza 117 119 121 121 123 125 125 127 127 129 131 133 LAT 133 133 137 139 janatA dvArA vrata grahaNa lakSmaNako dekhakara kapilakA mayabhIta honA 141 brAhmaNa dvArA arthakI prazaMmA 143 aana f rAma-lakSmaNa kA jIvanta nagara meM praveza jIvanta nagarake rAjAke pAsa 139 141 rAja kA abhiyAna rAjAkA lakSmaNako saharSa kanyAdAna bharatakA lekhapatra AnA 145 banamAlAkI AtmahatyA kI ceSTA 147 gale meM phAMsI lagAte ho lakSmaNakA prakaTa honA 151 donoMkA rAmake sammukha jAnA 151 sainikakA AkramaNa 151 153 143 rAmakA guptarUpa se anantavIryako harAne kA nizcaya nandAvarta nagara meM pradeza 155 tIsavIM sandhi bharata viruddha anantavIrya kI sAmarika taiyArI 157 bhitra-bhitra rAjAoMko lekhapatra 157 159 15 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI prati pratihAra se kaha sunakara unakA rAmakA upadrava dUra karanA 193 darabArameM praveza 161 muniyoMkI vandanA-bhakti 195 rAmakA nutyapAna 161 lakSmaNane zAstrIya saMgIta anantavIryakA patana prArambha kiyA anantanIyako virakti phira upasarga 197 kaI rAjAoM ke sAtha usakA rAmakA sItAko abhaya vacana 199 dIkSA grahaNa 167 dhanuphkI dekArase upasarga dUra rAmakA jayantapura nagarameM praveza 169 honA, muniko kevalajJAnako ikatIsavIM sandhi devoM dvArA vandanA bhakti 201 lakSmaNako vanamAlAse vidA 169 godAvarI nadIkA varNana tatIsavIM sandhi kSoraMjali nagarakA varNana 173 muni kulabhUSaNa dvArA upasargake haDDiyoMke DherakA varNana 173 kAraNapara prakAza DAlanA 203 lakSmaNakA nagarameM praveza 175 pUrvajanmakI kathA 2.5 lakSmaNakA arivamanakI zaki cautIsavIM sandhi melanA 181 donoM meM saMgharSa aura vanamAlAkA rAmakI dharma-jijJAsA aura bIrameM par3anA munikA dharmopadeza 219 183 maridamanakI kSamA yAcanA rAmakA daNDakabanameM praveza 185 227 rAmakA nagarameM praveza vaNyaka aTIkA varNana gokula bastIkA varNana 229 battIsI sandhi yatiyoMko AhAravAna vaMzastha nagara meM praveza 187 AhArakA ruSameM varNana 231 muniyoMpara upasarga 187 dhanakA varNana 189 paiMtIsavIM sandhi rAmakA sItAko nAnA puNya devatAoM dvArA rasma-vRSTi 233 vRkSoMkA darzana karAnA 191 gaTAyukA upAkhyAna 227 187 231 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pUrvabhava prasaMga dArzanika vAda-vivAda 235 lakSmaNako roSa 235 rAjA dvArA muniyoMkI prantraNA 243 haniyoM dvArA DAla 253 rAjAko nArakIya yAtanA 247 jaTAyukA vrata grahaNa karanA, ratnoM kI AbhAse usake paMkha svarNamaya ho jAnA lakSmaNakA vaMzasthala meM praveza sUryahAsa khaDgakI prApti paumacariya chattIsavIM sa rathapara rAma-lakSmaNa kA lIlApUrvaka bihAra krauMcanadI ke taTa para vizrAma zambUka kumArakA vaSa sotA detroko cintA candrakhAkA pralApa usakA rAma-lakSmaNapara Asakta honA kAmAvasthAe~ rAmakA nIti- vicAra donoMkA use ThukarAnA sAmudrika zAstra ke anusAra striyoM kA varNana Aatea sandhi candrAkA virUpa rUpa 247 249 251 251 253 253 253 255 359 259 261 261 263 267 candrakhAkA patiko bhatra hAla batAnA kharakA putrazoka sukhakA prArambha lakSmaNa kI zUravIratA lakSmaNakI vijaya 297 candranakhAkA bAta banAnA bhAiyoM meM parAmarza kharakI pratijJA rAvaNako khabara bhejakara yuddhakI taiyArI 269 271 273 203 272 kAmavAsanA utpanna honA sotAkA nakhazikha varNena rAmase IrSyA 275 279 281 283 ar3atIsavIM sandhi rAvaNake nAma dUSaNakA patra 283 rAvaNa dvArA lakSmaNako sarAhanA 283 sItAko dekhakara rAvaNakI 285 285 287 287 rAvaNakA unmAda ramfeat sahAyatA kI yAcanA aura usakA uttara 289 sihnAdakI muktikA sujhAva kumAra lakSmaNako yuddhakrIr3A sihnAda sunakara rAmakA yuddhameM pahu~camA 291 293 293 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmaNako AzaMkA aura rAmako vApasa karanekA pravAsa karanA 295 sItA devIkA apaharaNa aura jaTAyukA saMgharSa unatAlIsavIM sandhi jaTAyukA pana sItA devIkA vilApa dazAkA vidyAdhara dvArA pratirodha aura usakA patana 229 sotA dvArA rAvaNakA pratirodha 301 sItAkA nagara ke bAhara nandana vanameM raha jaanaa| rAvaNakA laMkA meM praveza lauTakara rAmadvArA sItAkI khoja viSaya-sUcI jaTA se rAmako bheMTa jaTAyukA prANa tyAganA rAmakI mUrchA aura muniyoMkA samajhAnA rAmakA pratyuttara munikA uttara rAmakA milApa cAlIsavIM sandhi kaviko munisutanAthakI vandanA yuddhakA varNana 295 297 217 303 303 303 305 305 k 313 315 317 317 lakSmaNa zUravIratA vigatiko lakSmaNa dvArA abhayadAna lakSmaNakI tarapha virAdhitakA ikatAlIsavIM sandhi candranakhAkA rAvaNa ke pAsa 11 319 jAnA rAvaNakA candranakhAko yuddha ghamAsAna yuddha lakSmaNa dvArA larakA na lakSmaNa dvArA rAma aura sItA devIkI khoja karanA lakSmaNakA rAmako zokamagna 329 dekhanA virAdhitakA rAmako samajhAnA 333 tamalaMkAra nagara meM rAmakA Azraya lenA radUSaNa ke putra suNDA apanI mAM kahane se virata honA 337 jinakI stuti 339 321 323 325 327 329 335 339 AzvAsana 241 mandodarIkA rAvaNako samajhAnA 343 rAvaNakA sItA se anurodha sItAkA prati uttara rAvaNakA Akroza 353 355 355 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTamacarita bayAlIsavIM sandhi rAvaNa kA sItAko pralobhama 365 vibhISaNakA sItA devIse sItAkI bhartsanA 365 saMvAda rAyaNakI nirAzA sItAkA yAtmaparicaya aura nambanabanakA varNana haraNakI ghaTanA batAnA 359 vibhISaNakA rAvaNako mazAnA363 mantrimaNDalakI cintA aura rAghakA sItAko yAnase laMkA vicAra-vimarza ghumAnA 365 nagarako rakSAkA prabandha yaNako Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kairAya-sayambhueva-kiu paumacariu bIaM ujjhAkaNDa 21. ekavIsamo saMdhi sAyarabuddhi bihosaNeNa paripucchiu 'jayasiri-mANaNahA~ / kaheM kesaSThau kAlu acalu jaDa joviu rajju dasA dasANaNahI' // [] pabhaNaI sAyaranuddhi bhaDArau / kusumAuha-sara-pasara-NivArau // 1 // 'suNu akasvami rahutrasu pahANau / dasarahu atyi aujaha rANau // 2 // sAsu putta hosanti dhurandhara / ghAsueva-balaeka ghaNuddhara // 3 // tehi haNevau rakkhu mahAraNa / aNaya-garAhitra-taNayaha kAraNa // 4 // to sahasatti palitu vihiimnnu| paM ghaya-caDhahi sittu hubhAsaNu // 5 // 'jAma Na layA-vallari sukA jAma maraNu dasAsaNe jhukaha // 6 // soDami tAma tAhu~ bhaya-mIsai~ / dasaraha-jaNaya-parAhiba-sIsaI // 7 // to taM vaSaNu muNe vi kaliyArata / SaddhAvaNahU~ padhAiDa NArau // 8 // 'ajju vihIsaNu upari esai / tumhaha~ vihi mi siraha soDesaha // 9 // dhattA dasaraha-jaNaya viNIsariya leppamaDa thaveppiNu appaNau / Niya, siraI vijAhara hi~ pariyaNahA~ kareSiNu cappaNa: // 10 // [3] dasaraha-jaNa ve vi gaya tettheN| puragharu kautumajalu jettaheM // 3 // jemmai jesthu amggiy-lddhH| sUrakanta-maNi suyavaha-radau // 2 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArita ayodhyAkANDa ikkIsavIM sandhi vibhIpaNane sAgaraghuddhi ( bhaTTAraka ) se pUchA ki vatAie vijayazrIko mAnanevAle dazAnanakI jaya, jIvana, rAjya aura dazA kitane samaya taka acala rahegI? [1] kAmake vApoMkA nivAraNa karanevAle bhaTTAraka sAgarabuddhi kahate haiM-"suno, ayodhyAmeM pradhAna raghuvaMzakA rAjA dazaratha hai / usake dhanurdhArI baladeva aura vAsudeva dhurandhara putra hoNge| unake dvArA rAjA janakakI kanyAke kAraNa mahAraNameM rAkSasa mArA jaayegaa|" isase vibhISaNa ekadama isa prakAra bhar3aka uThA, mAno ghIke ghar3oMke dvArA Aga sIMca dI gayI ho| "jabataka laMkArUpI latA nahIM sUkhatI, jabataka dazAnana taka mRtyu nahIM pahu~catI, tabataka maiM bhayase bhayaMkara janaka aura dazaratha rAjAoMke sira tor3a detA huuN|" taba usake una vacanoMko sunakara kalahakArI nArada--badhAI dene AyA ( aura bolA) ki Aja vibhISaNa tumhAre Upara AyegA aura tuma donoMke sira todd'egaa|" apanI laMpamayI mUrtiyA~ sthApita karavAkara dazaratha aura janaka yahA~se nikala gaye / vidyAdharoM ke dvArA AkramaNa kara parijanoM (anucaroM) ke sira le jAye gaye // 1-10 // [2] dazaratha aura janaka donoM vahA~ gaye ki jahA~ kautukamaMgala nagaracara thaa| jahA~ sUryakAntamaNiyoMkI Agase rAdhA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu jahi jalu candakanti- NijjharaNa hiM / suppara paDiya - puSka- patthara hiM 3 // | jahiM Nevara - zaGkAri-calaNeMhi / jahiM parasAya sihareM hisijja tahi suhamai - zAmeNa pahANa pisira to mahaNuni manohara / daNutA do upajai / rambhai akSaNa-puSpha-kkhahi~ // 4 // tena micava kiMsu kinnara // 5 // NaM surapurahoM purandaru rAmau // 6 // surakari-kara kumbhayala pohara 17 // kekaya taya kAhU~ vaNijai // 8 // sayala kalA kalAya saMpaNNI / NaM pazakla lacchI acaraNI ||1|| 4 . - A tA samma mayi vara harita / pAi~ samudra-mahAsiriha thiya jalavAhiNi pravAha samuha // 10 // // - / so kareNu Araci viNigya devakhantahu~ Naravara saMghAya hu~ / cica mAla dasasandaNa NAmahIM sahiM avasare viruddha harivAhaNu / 'karU AhaNahI kaNNa uddAlahoM / surumai rahu-sue viNNappada / mA~ jayantaM aNarajahA~ pandaNeM keka purahiM karepiNu sArahi / / ghattA - [ 3 ] NaM pakkha mahAsiri- deva ||1|| bhUgoyara vijjAhara rAyahu~ ||2|| maNahara gaieN raddaeN NaM kAmahoM // 3 // zrAiu 'cheTu' bhaNantu sa sAiNu // 1 // rathanahU~ jema tema mahipAlahoM ||5|| 'dhIraja hohi mAma ko cappa || 6 || eu bhaNevi pariliGa sandarNe // 7 // tahiM payaTTu jahiM sayala mahArahi ||8|| - P dhattA to volija dasaraNa 'tUrayara- NivAsthi-raviyarahU~ | rASi hi piyaeN paya-chattae~ jetdhu phirantara hU~ / / 9 / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamo saMdhi gayA anamA~ge prApta huA bhojana khAyA jAtA hai| jahA~ candrakAntamaNiyoMke nijharose jala piyA jAtA hai, aura bichI huI puSpasejoMpara soyA jAtA hai| jahA~ nUpuroMse jhaMkRta pairoM aura arcanameM puSpoMke skhalanoMse ramaNa kiyA jAtA hai / jahA~ prAsAdake zikharoMpara candrakA upahAsa kiyA jAtA hai| isIse yaha kRza aura Ter3A kiyA jAtA hai| usameM zubhamati nAmakA rAjA thA ko mAna lokamAnya kaa| usa dhuzrI nAmakI sundara mahAdevI thIM, airAvatake samAna hAthoMSAlI aura kumbhastalake samAna stnoNvaalii| usase droNa putra utpanna huA aura kanyA kaikeyI, usakA kyA varNana kiyA jAye ? samasta kalA-samUhase paripUrNa vaha mAno pratyakSa lakSmI avatIrNa huI thii| usake svayaMvarameM harivAhana, meghaprabha pramukha para ikaTThe hue jaise samudrakI mahAzrIke sammukha nadiyoM ke pravAha sthita hue hoM / / 1-10 // [3] vaha hadhinIpara ArUr3ha hokara nikalI mAno pratyakSa mahAlakSmI devatA ho / naravara samUha aura vidyAdhara-manuSya rAjAoMke dekhate-dekhate usane dazaratha nAmaka rAjApara isa prakAra mAlA DAla dI, mAno sundaragativAlI ratike dvArA kAmadevapara mAlA DAla dI gayI ho / usa avasara harivAhana viruddha ho utthaa| pakar3o kahakara, senA sahita vaha daudd'aa| varako mAra DAlo, kanyAko chIna lo, usI prakAra jisa prakAra rAjAse ratna chIna liye jAte hai / taba raghusuta dazarathane zubhamatise kahA"he sasura, Apa dhairya dhAraNa kreN| kauna AkramaNa kara sakatA hai anavaNNake putra mere jIvita rahate hue ?" yaha kahakara vaha rathapara baiTha gayA ! kaikeyIko dhurIpara sArathi banAkara vaha vahA~ pahu~cA jahA~ samasta mahArathI the | taba dazarathane kahA-"jahA~ ravikiraNoMko dUrase nivAraNa karanevAle dhvaja aura chantra nirantara rUpase hai, he priye, tuma ratha vahA~ le calo" // 1-2 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [4] se NisuNe giridha viya-jahAsAhiba ma li -jaNa // 1 // tesa vi sarahiM parajiu saahnnu| maggu sa-hemapyachu haribAhagu / / 2 / / pariNiya ke viSNu mhaa-vru| cavaha aujApura * paramesaru // 3 // 'sundari maggu maggu jaM rucii| suhamai-suyae~ NavepiNaM kubai // 4 / "diSNu deva pahai maggami jaiyahu~ / Niyaya-saccu pAlijaha tahapahu~' / / 5|| ema ghayanta dhnn-knn-sNkuleN| thiyai~ vi pure kavatukamAla // 6 // bahu - vAsareM hiM aujma pitthai| sai-dhAsava iva rameM paTTid // 7 // syl-klaa-klaav-sNpnnnnaa| sAma ghayAri puta uppaNNA / / 8 / / pattA rAmacandu aparajiyA~ somisi sumittiheM ekku jaNu / bharahu dhurandharu kekaha~ suSpahaheM punu puNu sathaNu // 9|| eya cAri puna tahoM raayhaaN| gAI mahA-samuSTa mahi-bhAyahA~ // 1 // NA damta gissyaann-gindhaaN| pAI maNoraha sajmaNa-vindahA~ / / 2 / / jAu vi mihilA-gayara pivr| samau videhae~ rajjeM NiviTThau / / 3 / / ptAhU~ vihi mi vr-vimm-viiyu| mAmaNDala uppaNNu sa-sIyau / / // puSva-vAha samara vi a-kheveN| dAhiNa seTi haravi jiu dekheM / / 5 / / tahiM rhnnNurckvaal-pur| pahala-dhavala-guha-paGkApaNDareM / / 6 / / candagadde cmbujjl-vynnhii| NadaNaSaNa-samIveM tahA~ sayaNahA~ // 7 // ghatti pijhasTeNa amrindeN| puSphavAiheM alaviu garin // 8 // tAtra raju jaNayahA~ taNA uhA mahA-vAsieNhiM / baSvara-savara-pulindae~ hi~ himavanta- viha-saMvAsihi // 9 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamo saMdhi [4] yaha sunakara, jisane pitAko santuSTa kiyA hai aise pRthuzrIkI putrI kaikeyIne rathavara haaNkaa| dazarathane bhI tIroMse senAko jIta liyA aura hemaprabha sahita harivAhanako naSTa kara diyaa| kaikeyIse vivAha kara liyaa| use mahAvara diye / ayodhyApurIkA rAjA kahatA hai-"he sundari, mAMga lo, mA~ga lo, jo acchA lagatA hai|" taba zubhamatikI putrIne praNAma karake kahA, "he deva, Apane de diyaa| jaba maiM mA~gU tara Apa apane satyakA pAlana karanA / " isa prakAra dhAtacIta karate hue ve donoM dhama-kaNase paripUrNa kautukamaMgala nagara meM rahane lage / bahuta dinoMke yAda unhoMne ayodhyA nagarImeM praveza kiyA tathA indrANI aura indra ke samAna apane rAjyapara pratiSThita ho gaye / dazarathake samasta kalA-kalApase paripUrNa cAra putra utpazna hue| aparAjitAse rAmacandra, sumitrAse lakSmaNa, dhurandhara bharata kaikeyIse aura suprabhA rAnIse zatrughna / / 1-9|| [5] usa rAjAke cAra putra isa prakAra the mAno mahIbhAgake mahAsamudra hoN| mAno airAvata mahAgajake dA~ta ho, mAno sajjanasamUhake manoratha hoN| udhara janaka bhI mithilA nagarImeM praviSTa hue| samada vaha videhake rAjya meM pratiSThita ho gaye / una donoMke bhI sItA sahita zreSTha vikramakA bIja bhAmaNDala utpanna huaa| binA kisI vilambake,apane pUrva bairakI yAda kara kisI devake dvArA apaharaNa kara vaha vijayAdhaiM parvatako dakSiNa zreNImeM le jAyA gyaa| vahA~ pracura sapheda cUnekI paMkase dhavala rathanUpuracakravAla nagara meM candramAke samAna ujjvala mukhabAle usa svajana candragati vidyAdhara ke nandanavanake samIpa piMgala nAmaka amarendrane pheka diyaa| rAjA candragatine use rAnI puSpAvatIko sauMpa diyaa| isI bIca himacanta aura vindhyAmeM rahanevAle barthara zabara aura pulindo tathA mahAdavIke nivAsiyoM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eumacarita [6] voThaya jaNaya-kaNaya duppeccha hi / vambara-savara-puligdA-meraThe hi // 1 // garuyAsacae~ vaal-shaayhaaN| lehu ghisajiTa, dasaraha-rAyahIM // 2 // tarai~ devi so vi saNaumai / rAmu sa-lakkhaNu tAva viruSpaha // 3 // 'ma. jIyante sAya sura cllhi| haMgami vahari yuddha kRsthurathallAhi // 4 // buttu parAhiveNa 'tuhu~ caakdd| rammA-samma-ganma-somAlA // 5 // kiha bhAlaggahi grvr-vindhuN| kiha 24 bhAhi matta-gainsahU~ // 6 // kira riurahaha~ mahAraha boyhi| kiha vara-nusya turADoyahi // 7 // pabhaNai rAmu 'tApa pallAhi / hau~ pahuzcami kAi~ payavati // 8 // ghattA ki tamu haNai Na cAlu ravi kiM vAlu devaggi Na sahA vaNu / kiM kari dalAi Na vAlu hari kiM vAlu Na DabA uragama' // 9 // [ ] pahu pachaTu payahiu rAhau / dUrAsaMbiya-mecha-mahAhau // 1 // dUsahu so ji aNNu puNu lakSaNu / ekku patraNu aNNekku huAsaNu // 2 // viSiNa mi miDiya pulindahI sAhaNe / rahavara-turaya-joha-gAya-vAhaNe // 3 // dIhara-sare hi vahari saMtAdhiya / jaNaya-kaNaya raNa uvvehAviya // 4 // dhAhara samarakSaNe tamu rANyau' / vambara-savara-pulinda-pahAppaDa // 5 // seNa kumArahoM cUriu rahavaru / chiNNu chantu dohAiDa dhaNuharU // 3 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavosamI sIdha dvArA rAjA janakakA rAjya dhvasta kara diyA gayA ||12|| [ 6 ] janaka aura kanaka donoM bhAI durdarzanIya barbara, zabara, pulinda aura mlecchoM dvArA ghera liye gye| unhoMne bhArI AzAse, jinake bAlaka sahAyaka haiM, aise rAjA dazaratha ke pAsa lekhapatra bhejA / dazaratha bhI nagAr3A bajavAkara taiyAra hone lage / taba lakSmaNa sahita rAma viruddha ho uThate haiM ki he pitA, mere jIte hue tuma jA rahe ho| maiM zatruko mAratA hU~, Apa hAtha U~cA kara deM (hA~ bhara deM ) taca rAjA dazarathane kahA- tuma abhI bAlaka ho, abhI keleke khambhekI gAbhakI taraha sukumAra ho, tuma abhI rAjAoMse kyA lar3oge ? matavAle hAthiyoM ke samUha - ko kisa prakAra bhagna ko zatruoM para kaise le jAoge, apane zreSTha azvako azvoM taka kaise le jAoge ? taba rAma kahate haiM - he tAta ! lauTa jAyeM, jahA~ hama samartha haiM, vahA~ tuma kyoM pravRtta ho ? kyA bAlasUrya andhakArako naSTa nahIM karatA ? kyA bAla dAvAgni vanako nahIM jalAtI ? kyA bAla siMha hAthIko cUra-cUra nahIM karatA ? kyA bAla sarpa nahIM kATatA hai ||1-9zA ? | [7] rAjA dazaratha lauTa par3e / jinhoMne dUrase hI mlecchoMke mahAyuddha kI sambhAvanA kara lI hai, aise rAghavane bhI kUca kiyA / eka to vaha khuda duHsaha the, aura phira dUsarA lakSmaNa thA / eka pavana thA, to dUsarA aag| ve donoM hI, jisake rathacara, ghor3e, yoddhA, gajAdi, vAhana haiM, aisI mleccha senAse bhir3a gaye | lambe tIroMse unhoMne zatruoMko santapta kara diyaa| unhoMne janaka aura kanaka ( donoM bhAiyoM ) kA uddhAra kiyA / yuddhake AMgana meM tama nAmakA rAjA daur3A jo ki bavara, zabara aura pulindoMkA pradhAna thA / usane kumArake rathako cUra-cUra kara diyaa| chatra chinna-bhinna kara diyA aura dhanuSake do Tukar3e kara DAche / taba Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita to rAhaNa laijai ghaannehiN| NAiNi-pAya kAya parimANahi // 7 // sAiNu bhaggau laggu umagageM hiN| karayale hi olambiya-khagaeNhiM // 4 // ghattA dasahi turanahi~ NIsariu millAhiu bhadhi bhAivahIM / jANai jaNaya-parAhiNa tahiM kAle vi appiya rAhavahIM // 9 // [8] vazvara-savara-barUhiNi mmgii| jaNayahA~ jAya pihiSi AvaggI // 1 // NANA-syaNAharaNahi pujiva / vAsupara-balaeSa visajiya // 2 // soyaha dekha riddhi pAvanti / ekku divasu dappaNu joyantiheM // 2 // pabimA-chalaNa mahA-maya-gArau / Arisa-besu NihAlija pArau // 3 // jaNaya-taNaya sahasatti pnntttthii| sohAgamaNe kuraGgi va taTThI // 5 // 'hAhA mAe~ bhAsi hihira palu zivarAhiyahi / / amarisa-kukSucAiya kiGkara / ukkhaya-para-karavAla-bhayakara // 7 // mileM pitehi kaha kaha viNa mArikha / levi adbhucandehi NosAriu // 8 // ghattA gau sa-parAhaTa devarisi paDeM padima lihaSi sIpaheM taNiya / darisAviya bhAmaNDalahoM ghisa jutti NAi~ gara-dhAraNiya // 2 // [5] diTTa jaM jeM paDeM padima kumaareN| paJcahi~ sarahi~ vidhu NaM mAreM // 1 // susiya-vayaNu ghummaDya-NiDAlau / baliya-aGgu moDiya-bhuna-DAlaja' // 2 // baddha-kesu paklodiya-vacchau / darisAviya-dasa-kAmAvasyA // 3 // cinta paThama-zrANantara lggi| pIyae~ piya-muha-dasaNu maggaha // 4 // taipae~ sasaI dIha-NIsAse / kaNya causthae~ ara-viSNA / / 5 / / pazcama vAheM bhakuNa subaha / cha?" muhahA~ paNa kAha mi racai // 6 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSIsamo saMdhi rAmane nAgina aura nAgake AkAravAle bANoMse use vedha diyA / jinameM talavAreM avalambita haiM aise karataloMke dvArA senA bhagna ho gayI aura unmArgase jA lgii| yuddhameM bhagna hokara bhIla rAjA apane dasa bor3oMke sAtha bhAga gyaa| janaka rAjAne jAnakI usI samaya rAmake lie arpita kara dI / / / 1-2 // [8] barbaroM aura zavaroMkI senA bhAga gyii| janakakI dharatI svatantra ho gayI / nAnA ratnoM-AbharaNoMke dvArA pUjita bAsudeva aura baladevako visarjita kara diyA gyaa| eka dina darpaNa dekhate hue dehakI Rddhiko prApta sItAne pratibimvake chalase muniveSadhArI nArada muniko dekhaa| janakakI putrI ekadama bhAga khar3I huI, siMhake Anepara hariNIkI taraha vaha santrasta ho uThI / bhayarUpI grahase grasta sakhiyoMne 'hA mA~, I EUR1 mA~' kahate hue kala-kala ( kolAhala ) kiyA / amarSase kruddha anucara apanI zreSTha talavAreM uThAye hue daudd'e| unhoMne milakara nArada - ko mArA bhara nahIM, kevala dhakke dekara bAhara nikAla diyA | devarSi apamAnake sAtha paTapara sItAkA citra likhakara le gaye / unhoMne viSayuktikI taraha rAmakI gRhiNI ( citra rUpa meM ) bhAmaNDalako dikhAyI // 1-2 // 11 " [9] kumArane jaise hI paTameM pratimA dekhI to mAno use kAmadevane pA~coM tIroMse viddha kara diyaa| zoSita mukha, ghUmatA huA mastaka, mur3atA zarIra naSTa bhujarUpI zAkhAe~, ba~dhe hue keza, khulA huA vakSaHsthala, dasoM kAmAvasthAoMko dikhAnebAlA / prathama sthAnapara ( sabase pahale ) use cintA ho gayI, dUsarI avasthA meM vaha priyAkA mukhadarzana cAhatA, tIsarI avasthA meM yaha dIrgha niHzvAsa se sA~sa letA, cauthI avasthA meM jvarake car3hanese AvAja karatA, pA~cavIM avasthA meM jalana zarIrako nahIM chor3atI, chaThI meM usake mukhako kucha bhI acchA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita sattama thANe ga gAsu lai jai / aTTha meM gamaNummAe~hi mijai // 7 // pavameM pANa-saMdehahA~ dukaa| dasamae~ marahaNa kema vi cukAI ||4 ghattA kahiGa rindahA~ kikkareM hiM 'pahu dukaru jIvai putsu sara / kAhe vi kapaNaheM kAraNeNa so dasamI kAmAvAtha gau // 9 // [.] gAga-parAmara-kula-kaliyArau / candagai paDipucchiDa pAraja // 6 // 'kahi kahA~ taNiya kaNa kahiM dihii| jA maGgu puttahI hiyae~ paTTI' // 2 // kahai mahArisi 'mihilA-rANau / candakeu-NAmeNa pahANau // 3 // tahA~ suu jaNaDa terathu maI divau / kapaNA-rayaNu tiloya-variTUTa // 5 // taM jaha choDa kumArahoM bhaayhaaN| to siya harai purandara-rAyahIM' // 5|| taM NisuNavi vijaahr-nnaa| pesiu apalabeu bhasagA // 6 // 'jAhi vivehA-vahaTa harevau / mai vivAha-saMvandhu kareSaDa' ||7 // gau so bandagaiheM mugu joeNvi| indura hukka haragama hoe~vi // 6 // koDr3he caDiu NarAhiu jaahiN| dAhiNa sevi parAiu tAhiM // 5 // mihilANAhu mueppiNu jinn-hreN| cabalaveDa pahasa ha puramaNahareM / / 10 / / yattA / ANiDa baNaya-NarAhivaha Niya-NAhahA~ amiSaDa sa-rahasa~Na / candaNahasie~ so vi gau sahu~ putaM viraha-parazyaseMNa / / 11 / / [11] vijjAhara-gara-NayaNANande hiN| kiu saMbhAsaNuvihi mi parinde hi~ // 3 // pabhaNa candragamaNu tosiya-maNu / 'viNi vi kiSaNa karahu~ sayaNataNu // 2 // duhiba tuhArI putu mhaar| hoTa vivAhu maNoraha-gArau' // 3 // amarisu Navara pacaviu jnnyhaaN| 'dipaNa kaNNa ma. dasaraha-taNayaho / / 4 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamo saMdhi nahIM lagatA, sAtacI avasthAmeM vaha eka bhI kaura nahIM khAtA, AThavIM avasthAmeM jAneke unmAdase bhara laThatA, narvI avasthAmeM prANoMkA sandeha utpanna ho jAtA, dasavIM avasthAmeM kisI prakAra usakA maraNa nahIM cUkatA / anucaroMne rAjAse kahA"he prabhu ! tumhAre putrakA jInA kaThina haiN| kisI kanyAke kAraNa vaha dasavI kAmAvasthAko prApta huA hai // 1-2 // ii.j candragatina nAma, nara aura agarAka kuloMmeM kalaha karAnevAle nArada se pUchA- batAo yaha kisakI kanyA hai aura ise kahA~ dekhA hai ki jo mere patrake hRdayameM praviSTa ho gayI hai|" mahAmuni nArada kahate haiM, "candraketu nAmakA mithilAkA rAjA hai| usakA putra janaka hai, vahA~ maiMne trilokameM viziSTa yaha kanyAratna dekhA hai ? yadi vaha isakI ho sake to purandararAja ( janaka) se sItAkA haraNa kara laao|" yaha sunakara asanako pAnekI icchA rakhanevAle vidyAdhara rAjAne capalavega ko bhejA ki jAo videhake svAmIko hara lAo / maiM usase vivAha-sambandha kruuNgaa|" vaha candragatikA muMha dekhakara gyaa| vidyAdhara ghor3A banakara vahA~ pahu~cA | jaise hI rAjA janaka usa azvapara car3hA vaise hI vaha dakSiNa zreNIpara pahu~cA / mithilA rAjAko jinamandirameM chor3akara capalavega sundara nagara meM praveza karatA hai| harSapUrvaka usane apane svAmIse kahAki janakarAjAko le AyA huuN| vaha bhI virahake paravaza apane putrake sAtha vaMdanAbhaktike lie vahA~ gayA / // 1-11 // - [11] vidyAdharoM aura manuSyoMke netroMko Ananda denevAle donoM rAjAoMne sambhASaNa kiyaa| santuSTa mana candragati kahatA hai ki "hama donoM svajanatva kara leM / tumhArI kanyA aura hamArA putra / manorathakArI vivAha ho jAye / " isase janakrakA kevala krodha bar3hA ki "maiMne vijayazrIrUpI strImeM Asakta, zavara Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita rAmahA~ jysiri-raamaastthoN| savara-varUhiNi-triya-gattahA~ / / 5 / / tahi abasareM SaDiya-ahiMmANe / buttu garin candapalyANe // 6 // 'kahi vijjAharu kahi bhuugoyru| gaya-mapaya? vaDArau antarU |7|| mANusa-khenu meM nAma kaNihuna / joviu tahi kahi taNau visi?u'||4|| pattA magai NarAhiu 'kettieMNa jage mANusa-zvettu meM aggalau / jasu pAsiu tisthakara hi siddhacaNu labhUta kevala' // 1 // [12] evaM NisurNevi maamnnddl-vp| buJcai vijA-vala-mAha papeM // 1 // 'paguNa-guNai apa-dujjaya-gAva / pureM acchanti etthu ve cAvaI // 2 // ghjaavtt-smudaaytt| jakkhArakkhiya-rakkhiya-gatai~ // 3 // ki mAmaNDaleNa ki raameN| tAi~ ghaDAvA jo AyAmeM // 3 // pariNau sone kA aiupANi ii i#pamA parevi pahu maNiyau // 5 // gaya sa-sarAsaNu mihilA-puravaru / baGka maJca ADhantu sayambara 6 // miliya parAvi je jage jAgiya / sayaka vi dhnnu-pyaav-bhvmaanniy||7|| ko vi mAhi jo tAI cddhaavh| jakkha-sahAsahu~ muhU darisAvA // 8 // pattA jAma Na guNahi cahantAahimAyaI kara suh-dsnn| avaseM jaNahI bhaNiTThAi kukalattai~ jema sarAsaNaI // 9 // [11] aMgaravaha pralesa bhavayANiya / dasaraha-taNaya ghayAri vi ANiya // 1 // hari-valaevaM pakiya tetthai| sIya-sayambara-maNDau jenheM // 2 // dUra-NivAriya-Naravara-lakheM hiN| dhaNuharAI alaviyaI jaksa hiM // 3 // 'appaNa-bhaSpaNAI su-pamANai / NivADevi lehu ghara cAva' // 4 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamo saMdhi senAkA zarIra cUra-cUra karanevAle dazaratha-putra rAmako kanyA de dI haiM / " usa avasarapara, jisakA abhimAna bar3ha rahA hai aise candragati rAjAne rAjA janakase kahA - "kahA~ vidyAdhara aura kahA~ manuSya ? gaja aura mazaka meM bahuta antara hotA hai / manuSyakSetra ke loga kaniSTha hote haiM, vahA~ jIvana bhI kahA~kA viziSTa hotA hai ?" rAjA janaka kahatA hai ki "vizva meM kahIM bhI aisA kSetra nahIM haiM, jo manuSya kSetrase zreSTha ho, ki jisake pAsa tIrthakaroMne siddhatva aura kevalajJAna prApta kiyA hai ?" // 1-2 // 15 [12] yaha sunakara vidhAke bala aura mAhAtmyabAle bhAmaNDala ke pitA ne kahA - "lambI pratyaMcAvAle, atyanta durjeyabhAvavAle do dhanuSa isa nagara meM haiM, vastrAvarta aura samudrAvarta; jinake zarIra yakSa aura rAkSasoMse surakSita haiM / bhAmaNDalase kyA ? aura rAmase kyA ? unheM jo AyAma ke sAtha car3hA detA hai, vahI isa kahI gayI kanyAse pariNaya kara le|" rAjAke usI kathanako pramANa mAnakara ve dhanuSoM sahita mithilA nagara gaye / maMca banA diye gaye aura svayaMvara prArambha kiyA gayA / vizvake jitane nAmI-girAmI rAjA ikaTThe hue ve saba dhanuSa pratApase apamAnita ho gaye / vahA~ koI bhI nahIM thA jo una dhanuSoM ko car3hA sakatA aura hajAroM yakSoMke lie mu~ha dikhA sakatA / jabataka ve dhanuSa guNoM (DorI aura guNoM) para nahIM car3hate tabataka kisake lie zubhadarzana ho sakate haiM ? ve dhanuSa kukalatra kI taraha avazya hI janake lie aniSTa hoMge // 1-29 // 1 [13] jaba samasta rAjA apamAnita ho gaye to dazarathake cAroM putroMko bulAyA gyaa| baladeva aura vAsudeva vahA~ pahu~ce jahA~ sItA devIkA svayaMvara maNDapa thaa| jinhoMne lAkhoM naravaroMko dUrase haTA diyA hai aise yakSoMne dhanuSa arpita kara diye ki apane-apane pramANake anusAra zreSTha dhanuSoM ko cunakara le Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paubhacariTa lAiyaha saayr-vjaavttii| gAmahaNA iSa guNe hi~ cainsa // 5 // mekhiu kusuma-vAsu sussasthe / pariNiya aNaya-taNaya kAkutthaM // 3 // je je miliya sayamvara raannaa| Niya-Niya NayarahoM gaya vidANA // 7 // vivasu vArU NakSattu gaNepiNu / chagu joggu gaha-dusthu NieppiNu // 8 // dhattA joisiehi Aesu kiu 'aTa lakSaNa-rAmahu~ s-rhshuN| AgraheM kapaNaheM kAraNeNa hosai viSNasu bahu-raksasahu~' // 9 // [1] 'sasipakhaNeNa ssi-vynniyu| kuvalaya-dala-dIhara-NayaNiyau // 1 // kch-kohl-ghiinnaa-vaanniyu|| bhaTThAraha kapaNau prANiyau // 2 // dasa lahu-mAyarahu~ samappiyau lakSaNahA~ aTTha parikappipA // 3 // doNeNa vislaa-sundriy| kaNhahA~ cintaviya maNohariya 11 // vahadehi aujmA-Nayari Niya / / dasaraheNa mahocchava-soha kiya // 5 // raha tisa-cauhi pAvarahi / kukuma-kapUra-pavasvarahi // 6 // cndn-chboh-dijjnteNhi| gAyaNa-gIhi gijjantae~ hi / / 7 / / maNimayara rayaDa vehaliu / motiya kaNahi ramAvaliu // 8 // sovaNNa-daNDa-maNi-toraNa / vavaI suracara-maNa-dhoraNa // 9 // sbaa / sIya-valAI paisAriyaI ghaNe jaya-jaya kaarijmsaa| thiyaI aurAma avacala, raha sonala-sa yaM bhuJjanvAi~ // 10 // [ 22. bAvIsamo saMdhi] kosalaNandaNa sa-kalace Niya-gharu zrAeM AsAmihi kiu paNu jigindahoM rAeM / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ netroMvAlA ekaposamo saMdhi leN| unhoMne samudrAvarta aura vajAvataM dhanuSoMko horIpara car3hAkara prAmyadhanuSoMkI bhA~ti le liyaa| devasamUhane puSpavRSTi kii| rAmane janakaputrIse vivAha kara liyaa| jo-jo rAjA vahA~ sammilita hue the ve duHkhI hokara apane-apane nagara cale gye| divasa, vAra aura nakSatra ginakara, lagna yoga aura grahoMkI dusthitiko dekhakara, jyotiSiyoMne Adeza kiyA ki isa kanyAke kAraNa harSa sahita rAma-lakSmaNakI jaya hogI aura aneka rAkSasoMkA vinAza hogA // 1-9|| [14] zazivartana rAjA candramukhI, kuvalaya ke samAna lamve netroMvAlI, sundara koyala ke samAna vANIvAlI kanyAe~ le paayaa| unameM se dasa choTe bhAiyoM ko de dI gayIM aura ATha lakSmaNake lie | rAjA droNane vizalyA sundarI manohara kanyA lakSmaNako saMkalpita kii| caidehIko ayodhyA nagarI le jAyA gyaa| dazarathane rathyA, tripatha aura catuSpathoM, kezara aura kapUra se mahAna aura zreSTha carcariyoM diye jAte hue candanake chir3akAboM, gAye jAte hue gAyana gItoMke dvArA mahotsava-zobhA kii| maNimaya dehalIkI racanA kI gayI / motiyoMkI kanaka ( cUrIse) rA~golI kI gayI / suravaroMke manoMko curAnevAle svarNadaNDa aura maNimaya toraNa bA~dha diye gye| jinakI jaya-jaya kI jA rahI hai aise sItA aura rAmacandrako nagarameM praveza karAyA gyaa| ratisukhako bhogate hue ve donoM ayodhyAmeM avicala rUpase sthita the / / / 1-10 // se isa gAne vizalyA yA bhagarI kapUra bAIsavI sandhi apane ghara Akara dazarathake putra rAmane asAr3hakI aSTamIke dina patnIke sAtha jinendrakA snAnAbhiSeka kiyaa| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [1] sura-samara-sahAseM hiMdummaNa / kiDa havaNu jiNindahodasaraheNa // 1 // paTTaviyai~ jish-tnnu-dhossyaaiN| devihiM digva gAndhodayAi~ // 2 // suppahaheM Navara kancucha Na pattu / pahu pamaNaha rahasumachaliyanAsu // 3 // 'kaheM kAINiyamviNi maNe visagNa / cira-cisiya bhitti va thiya vivnnnn'4|| paNaveSmiNu buJcaha supphaaeN| 'kira kA, mahu saNiya' kahAe~ // 5 // jaihau~ je pANavalahiya deva / to gandha-salila pAvai Na kema' // 6 // tahi avasara kama luka paasu| chaNa-sasi va nnirntr-dhvliyaasu||7|| gaya-dantu ayaMgama (1) paMDa-pANi / aNiyacchiya-pahu pakravaliya-vANi 1141 pattA garahiu dasaraha~Na 'paI kami kA ciraassing| jalu jiNa-bayaNu jiha suSpahaheM davatti Na pAviDa' // 9 // [2] paNappiNu teNa vi vutu em| 'gaya diyA jocaNu hasiu deva // 1 // paDhamAusu jara dhavalamti Aya / puNu asaI 3 sIsa-balagA jAya // 2 // gai rASTriya vihaDiya sandhi-vandha / Na suppanti kagNa loyaga Nirandha // 3 // sima kampaha muheM pakSalAi vAya / gaya danta sarIrahoM para chAya ||21] parigaliDa ruhiru thiu Navara cammu / mahu elthu ja huda ka avara jammu / / 5 // giri-Nara-paSAha Na vahanti pAya / gandhauvau pAyau phema rAya' ||6|| capaNeNa teNa kina paha-viyappu / gau' parama-visAyahIM rAma-cappu // 7 // caJcasaulu, joviU kavaNu sokchu / taM kijAi sijaI jeNa bhokkhu / 8 // dhattA suphu mahu-vindu-samu duhu~ meru-sarisu pakSiyambhaha / vari ta kammu hiu jaM pau ajarAmara lakamai / / 1 / / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAvIsamo saMdhi [1] devoMke sAtha hajAroM yuddhoMke dvArA ajeya dazarathane jinendrakA abhiSeka kiyA / jinavarake zarIrake prakSAlanakA divya gandhodaka deviyoM ke lie bhijavAyA gyaa| kevala suprabhAke pAsa cukI nahIM pahu~ca sa base ulasisa zarIra rAjA kahatA hai-"he nimvinI, tuma udAsa kyoM ho? prAcIna citrita dIvAlakI taraha vivarNa kyoM ho?' taba suprabhAne praNAmapUrvaka kahA-"merI kathAse kyA? he deva, yadi maiM bhI prANapyArI hotI to gandhodaka kaise nahIM paatii|" jo pUrNimAke candramAke samAna nirantara dhavala mukhavAlA thA, jisake dA~ta jA cuke the, jo ajaMgama (jar3a) thA, jisake hAthameM daNDa thA, jisane svAmIko nahIM dekhA hai, jisakI vANI skhalita hai, aisA kaMcukI isI avasarapara vahA~ phuNcaa| rAjA dazarathane usakI nindA kI-- "he kaMcukI, tumane dera kyoM kI jisase jinavacanake samAna jinAbhiSekakA jala suprabhAko jaldI nahIM milaa|" ||1-5|| [2] usa kaMcukIne mI praNAma kara yaha nivedana kiyAmere dina cale gaye haiM, yauvana Dhala gayA hai| prathama Ayuko bur3hApA sapheda karatA huA A gayA hai aura vaha asatI strIkI taraha sirase jA lagA hai| gati TUTa cukI hai, sandhi bandha vighaTita haiM, kAna sunate nahIM haiM aura netra nirA andhe haiN| sira kA~patA hai aura. pANI lar3akhar3AtI haiN| dA~ta jA cuke haiM aura zarIrako kAnti kSINa ho cukI hai / rakta gala cukA hai, kevala camar3I zeSa hai| aba paira pahAr3I nadIke pravAhakI taraha nahIM daur3ate; he rAjan, vaha gandhodaka kisa taraha prApta kre|" ina zabdoMse rAjAne apane manameM vicAra kiyA aura rAmake pitA dazaratha atyanta viSAdako prApta hue| sacamuca jIvana caMcala hai, kauna sukha hai vaha kiyA jAye aura jisase mokSa siddha ho 1 sukha madhukI cadakI taraha hai aura duHkha meruparvatakI taraha bar3hatA jAtA hai; vahI karma Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 . paumacariu ke divasu vi hosaSTha aarisaahuN| kamyui-aSastha amhArisAhu~ / / 1 / / ko huI kA mahi kahA~ taNau dugchu / siMhAsaNu chattai~ adhiru sanchu / / 2 / / jovaNu sarIru jIviu dhigatthu / saMsAra asAru aNarathu bhatthu // 3 / / visu visaya vandhu div-vndhnnaahai| ghara-dAra parihava-kAraNAI / / 4 / / sukha santu ghiuttara avaharanti / jara-maraNaheM kikkara kiM karanti / / 5 / / jIcAu vAu haya haya ghraay| sandaNa sandaNa gaya gaya jeNAya ||6|| saNu saNu jeM khaNakheM khayahA~ jaai| dhaNu dhaNuji guNeNa vi vajhuthAi / / 7 / / duhiyA vi duhiya mAyA vi mAya / sama-mAu lensi phira taNa mAya / / 8 / / vattA bhAya mata milA lamati : appuNu tau karami' ghiu dasarahu~ ema piyappeMvi // 2 // [5] tahi avasareM Aiu svnn-sbghu| para-samayasamIraNa-giri-alaghu // 3 // dummahamaha cammaha-mahA-ssIlu / bhaya-bhaGgura-bhuaNucaraNa-lIla // 2 // ahi-Sisama-visaya-visa-beya-samAgu | khama-dama-NisaNi-kipa-mokkha-gamaNu13 tabasiri-ghararAmAliniaGga / kali-kalusa-salila-sosaNa-payaGgu // 4 // tisthakara-gharagamghuruha-masaru / kima-moha-mahAsura mAyara-DamA // 5 // tahi saccabhUi NAma sAhu / gANiya-saMsAra-samunyAhu // 6 // magahAhiu vily-ssirtt-deh| aghahasthiya-putta-kalatta-Nehu // 7 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbIsamo saMdhi acchA aura hitakArI hai ki jisase ajara-amara pada prApta kiyA jA sake / / 1-9 // [3] kisI dina isa prakAra hama-jaise jJAnI logoMkI bhI kaMcukIke samAna avasthA hogii| maiM kauna ? bhUmi kauna ? kisakA dhana ? siMhAsana aura atra saba sthira hai| yopana zarIra aura jIvanako dhikkAra hai| saMsAra asAra hai| artha anartha hai| viSaya viSa haiM / bandhu dRr3ha bA~dhanevAle haiM, ghara aura dvAra parAbhavake kAraNa haiN| suta zatru haiN| arjita dhanakA apaharaNa kara lete haiM / bur3hApe aura mRtyuke anucara kyA karate haiN| jIvako Ayu havA hai; becAre haya Ahata hote haiM; syandana khaNDita haiM, jo cale gaye, ve gaye, lauTakara nahIM aate| tanu sRSNa hai, jo eka aANameM nAzako prApta hotA hai| dhana dhanupa hai, jo guNa ( pratyaMcA guNa) se Ter3hA der3A jAtA hai| duhitAe~ bhI duSTa hRdaya haiM, mAtA bhI mAyA hotI hai / cU~ki samAna bhAga lete haiM isalie ve bhAI haiN| inako aura bhI sabako rAdhabake lie samarpita kara maiM svayaM tapa karU~gA / dAratha yaha vicArakara sthira ho gaye / / 1-2|| [4] usa avasarapara eka zramaNa saMgha AyA, jo usa avasarapara parasiddhAnta rUpI havAke lie alaMdhya giri thA, jo khoTI icchA, mada aura kAmadevako naSTa karanevAlA thA, jo bhayase pIr3ita bhUjanoMkA uddhAra karanevAlA thA, jo sA~pake samAna viSama viSayarUpI viSake vegako zAnta karanevAlA thA, jisane kSamA aura damakI nasainIse mokSagamana kiyA hai, jinhoMne tapazrIrUpI zreSTha ramaNIkA zarIra AliMgita kiyA hai, jo kalike kaluparUpI jalake zoghagake lie sUrya hai, jo tIrtha karake caraNakamaloMkA bhramara hai, jisane moharUpI mahAsurake nagara meM upadrava macAyA hai, aisA eka RSisaMdha aayaa| usameM, jinhoMne saMsArakI thAha mApa lI hai, jo viSayoMse virakta deha haiM, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 paDasacariGa gigvANa-mahAgiri dhIrimAe~ / rayaNAyara-guru gambhIramAeN // 8 // pattA risi saGghAhivai so ATha bhaujsa bhArata / 'sivapuri-gamaNu kari' dasarahahA~ jAi~ hakkArata // 9 // kAle / paDhieM tarhi te mAmaNDala maNDala pariharantu / yadehi-viraha-veNa sahantu / parihanti Na vijAhara-tibAda / jaladdaNacandra kamala - seja / vAhijjai viraheM dUsaddeNa / sAsu mueppiNu dIhudIhu / 'bhUgoyari ami maNDa levi / [ 5 ] so pure rahaNeuravAleM // 1 // acchA risi siddhi va saMmarantu // 2 // dasa kAmAvaththaDa kyantu // 3 // paDaNA-khANa soyaNa - kiyA // 4 // dukkanti janti aNoraNa veja // 55 // paTa phiTara keNa vi osaheNa // 6 // puNavi thiu thakkeMvi jema sI // 7 // NIsari sansAha saNadevi // 8 // ghattA patu yaha puru se NiSi jAu jAIsaru | 'aSNahiM bhava- mahaNa deu~ hontu es rajjesaru // 9 // [ 6 ] saMbhavi bhavantaruNiraba sesu // 1 // 'kuNDalamaNTi gArmeNa rADa // 2 // piklu NAmeNa kubera bhaTTTu // 3 // parivasaha kuDIra kira varA // 4 // savi mareM vi surakSA kahi mi pattu // 5 // Ni deveM jANai - jamala- jAu // 6 // pupphavaiheM pahU~ sAtha diSNu // 7 // mucchAmi taM aikseMvi parasu / sadabhAveM padmaNi teNa tAu / hau~ hontu pRthu akhaliya-saraTTu sasike - duhiya avahareMvi ATa uhi maI vahA~ se kalatta | sukha haDa bhi SidehaheM deha Aja / varge cali kaNTeNa viNa bhiSNu / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvIsa saMdhi 23 jinhoMne putra aura kalatra ke snehako dUra kara diyA haiM, jo dhairya meM sumeru parvata aura gambhIratA meM mahAsamudra the, aise saMghAdhipati AdaraNIya satyabhUti ayodhyA nagarI meM Aye aura jaise unhoMne dazarathako lalakArA ki "zivapurIke lie gamana kara | " ||19|| [ 5 ] vahA~ vaisA samaya Anepara rathanapura cakravAla nagara"maiM mAmaNDala apanA rAjapATa chor3akara, siddhikI yAda karate hue munikI taraha sthita thA-- vaidehIkI viraha vedanAko sahana karatA huA tathA daza kAmAvasthAoMko dikhAtA huA / use vidyAdhara striyA~ acchI nahIM lagatI thIM aura na hI jJAna, khAnA, bhojanakriyAe~ / na jalase bhIgA paMkhA, na candana aura kamalaseja; ekake bAda eka baiga Ate aura cale jAte / vaha asahya viraha se vyAdhimasta thA, jo kisI bhI auSadhise dUra nahIM ho sakatI thii| lambI-lambI sA~seM lekara, vahA~ phira siMhakI taraha sthita ho gyaa| maiM usa manuSyanIko alapUrvaka lekara bhogaMgA ? ( yaha socakara ) vaha sAdhanasahita taiyAra hokara nikalA / vaha vidagdha nagara pahu~cA / use dekhakara use jAtismaraNa ho AyA ki pUrva janma meM maiM yahA~ rAjA thA // 1-2 // [ 6 ] usa pradezako dekhakara vaha macchita ho gyaa| apane niravazeSa janmottarako yAda kara sadbhAvanA ke sAtha usane apane pitAse kahA, "yahA~ maiM kuNDalamaNDita nAmakA rAjA thaa| maiM yahA~ askhalita mAna / vahA~ piMgala nAmakA kubera bhaTTa thA jo vicArA candraketukI kanyAkA apaharaNa kara eka kuTIrameM rahatA thaa| maiMne usakI usa strIko chIna liyA / vaha bhI marakara kahIM devatvako prApta huA / maiM bhI marakara videhAke zarIra meM AyA / jAnakI ke sAtha, yugala utpanna huA maiM devake dvArA le jAyA gyaa| maiM vanameM pheMka diyA gyaa| parantu mujhe kA~TA bhI nahIM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paDamacariGa ghattA jaNu salu vi eNDa pariyANai / baliu tumha jaga jaNeru mahu mAyari videha sasa jagaha // 8 // [ 7 ] ga badahattie~ te pasu // 1 // nahi~ niNavarahavaNa mahAvibhU // 2 // jahi~ sIya rAma-lakSaNa -bilAsu // 3 // gau tahi~ bhAmaNDalu jaNaNu leSi // 4 // puNu guru- parivADi saSaNa saGgha // 5 // maraha-va-lakSaNehiM // 6 // jiha hari-vala-sAlA sAbaLeva // 7 // tatracaraNu laya candrAyaNeNa // 8 // ghantA vittantu kaddeSpiNu giravasesu / vaha madArisa saccabhUdda / baharagga-kAlu jahi~ dasarAsu / turaNa bharaha jahiM miliya ve vi / jiNu vandiu mokkha-valagga jaSu / puNu ki saMbhAlaNu samaya tehi~ / sattu jANAvi sI bhAi jema / suu parama-dhammu suha-bhAyaNeNa / dasarahu akA-di kira rAmahoM rajju samappar3a / kekayatA ma uhAlaeN dharaNa va tapa // 9 // '[.] rinsa soU pavajja yajjaM / sasA droNarAyasya bhaggANurAyA / sa- pAlamva kacI- pahA-miSNa-gujjhA / NavAsIya vacchacchayAchAya - pANI mahA-morapicchoha saMkAsa- kesA | sa rAmA hirAmassa rAmassa rajjaM // 1 // tulA koTi-kantIyAli-pAyA|2| zraNuttuGga mAre jA phiza majjhA // 30 varAlAviNI ko ilAkhAva- vANI // 4 // assa bhalI paNa besA // 5 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAvIsamo saMdhi lagA / aura tumane mujhe, puSpAvatIko sAdara de diyaa|" samasta jana yahI jAnatA ki haiM tumhAre ghara meM nahI : janaka mere pitA haiM / mAtA videhA hai, aura bahana jAnakI hai / / 1-8|| 7] apanA samasta vRttAnta kahakara bhAmaNDala usa pradezakI vandanAbhaktike lie gayA jahA~ mahAmuni satyabhUti nivAsa karate the aura jahA~ jinavarake abhiSekako mahAvibhUti ho rahI thii| jahA~ dazarathake vairAgyakA samaya thaa| jahA~ sItA, rAma aura lakSmaNakA vilAsa thaa| jahA~ bharata aura zatrughna donoM mile hue the| bhAmaNDala apane pitAko lekara usa sthAnake lie gayA / pahale usane, jinakA paira mokSase lagA huA hai aise indrabhUti jinakI bandanA kI, phira guruparamparAse zramaNasaMgha kii| phira isane bharata, lakSmaNa, rAma, zatrudhnake sAtha bAtacIta kii| unheM batAyA ki kisa prakAra vaha sItAkA bhAI hai, aura kisa prakAra rAma aura lakSmaNakA aparAdhI sAlA hai| puNyake bhAjana candragatine paramadharma sunA aura tapazcaraNa svIkAra kara liyaa| dadAratha dUsare dina jaba rAmako rAjya dete haiM, taba kaikeyI apane manameM usI prakAra santAna ho uThatI hai, jisa prakAra grISmakAla meM dharatI // 1-5 / / [8] rAjA dazarathakA pratrajyA-yajJa aura lakSmIse abhirAma rAmake rAjyakI bAta sunakara droNa rAjAkI bahana kakeyI bhagna anurAgavAlI ho gyii| jisake paira nUpuroMkI kAntirUpI latAse lipta haiM, galeke AbhUSaNa aura karadhanIkI prabhAse jisakA guhyabhAga sphuTita hai, stanoMke U~ce bhArase jisakA madhyabhAga nIcA hai, jisake hAtha, nava azoka vRkSa ke pattoMkI kAntike samAna haiM, sundara AlApa karanevAlI koyalake AlApake samAna jisakI vANI hai, jisake keza mahAmayUrakI pUMchake samAna haiM, pracchanna rUpacAlI jo kAmadevakI bhallikAke samAna hai, aisI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu 26 gayA kekayA jattha asthANa-mammI / baro magio 'NAha sI esa kaalo| pie hou evaM sao sAvadevI / NariMgdo surindoM va pIDhaM valaggo // 6 // mahaM NandaNo ThAu rajjANupAThI // 7 // samAcAribhI lakSaNo rAmaevo // 8 // ghattA ' tuhu~ pusuma, to esiDa pesaNu kinai / chata basaNa, vasumai bharahahA~ appinai // 1 // [9] so vintad adhiru asAru samSu // 1 // accha tavavaraNa- Nihita- vittu // 2 // to lakkhaNu lakkhahU~ haNai ajju || 3|| sattu haNu kumAru pa suppahA vi // 4 // bolijai dasaraha - taruNa || 5 || jaM kula caDhAi varaNa- pujheM // 6 // jaM karai vivaksa pANa-cheu // 7 // guNa-harNe hiyaya-visUraNeNa ||8|| ahavaha bharahu vi zrAsaSNa bhanchu / ru pariyaNu jIvita sarIru vitu | vaha muvi vAsu jaha diSNu khju| paNa vihau~vi bharahu Na kekayA vi| nisurNevi paSphulliya-muheNa / 'pusadda putaNu esiuM je I jaM piya-jaNaNa ANA-viheja | kiM pute puNu payapUraNeNa / ghattA lakkhaguNa bihAi tanu bhAvoM saccu payAsahoM / bharahu mahi hA~ jAmi tAya vaNavvAsahA~' // 9 // [10] presareNa I ha - mahAbhareNa ||1|| hakAri bharahu puNu - yucca 'ta chattahU~ ta basaNaDa rajju sAhebau ma apaNa kajju' || 2 || taM cayaNu suNavi dummiya-maNeNa / dhikkArita kekaya-daNe ||3|| 'tuhu~ sAtha citdhu dhigatthu rajju | mAyari vigatthu lireM paDau vajju // 4 // u jANahu~ mahilahu~ ko sahAu / jobvaNa-maeNa paNa gaNanti pATa ||5|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vAvIsamo saMdhi kaikeyI vahA~ gayI jahA~ AsthAnamArga thA aura usapara indrako taraha rAjA baiThA huA thaa| usane vara mA~gA--"he svAmI, yaha vaha samaya hai| mere putrako rAjyakA anupAlaka niyukta kiijie|" he priye, aisA ho, ( yaha kahakara ) usane garvasahita rAma aura lakSmaNako pukaaraa| "yadi tuma mere putra ho, to itanI AjJA karanA ki chatra, siMhAsana aura dharatI bharatako arpita kara do|" // 1-6 // [9] athavA bharata bhI Asannabhavya hai, vaha sabako asAra aura asthira samajhate haiN| ghara, parijana, jIvana, zarIra aura dhanako bhii| unakA citta tapazcaraNa meM rakhA huA hai| yadi maiM tumheM chor3akara bharatako rAjya dUM to lakSmaNa lAkhoMkA kAma tamAma kara degaa| na maiM, na bharata aura na kaikeyI hii| zatrudhnakumAra aura suprabhA bhI nahIM ? yaha sunakara praphullamukha dazarathaputrane kahA-"putrakA putratva lasImeM hai ki vaha kulako saMkaTa-samUhameM nahIM DAlatA, jo vaha apane pitAkI AjJA dhAraNa karatA hai aura jo vipakSakA prANa-nAza karatA hai / guNahIna aura hRdayako pIr3A pahu~cAnevAle 'putra' zabdakI pUrti karanevAle putrase kyA ?" "lakSmaNa hanana nahIM karatA, Apa tapa sAdhe, satyako prakAzita kareM, bharata dharatIkA bhoga kareM; he pitA, maiM vanavAsake lie jAtA hU~ / " // 1-9 // [10] rAjA dazarathane bharatako pukArA aura snehase bhare hue unhoMne kahA, "tumhAre chatra haiM, tumhArA siMhAsana haiM, tumhArA rAjya hai| maiM aba apane kAmako (paraloka ) siddha kruuNgaa|" yaha sunakara kaikeyIputra ( bharata ) ne duHkhImanase dhikkArA, "he pitA, tumheM dhikkAra hai, rAjyako dhikkAra hai, mAtAko dhikkAra hai, rAjyake sirapara vana pdd'e| hama nahIM jAnate mahilAoMkA kyA svabhAva hotA hai? yauvanake madameM ve pApako bhI nahIM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita gaDa vumahi tahu~ mi sahA-mabandhu / kiM rAmu muci mahu paTTa-vandhu // 5 // sappurisa vi caJcala-citta honti / maNeM juttAjutta // cintavanti / / 7 / / mA Nika mueNvi ko lei kaccu / kAmanyahA~kira kahi~ vaNau saccu // 8 // acchaha puNu vi gharai santuhazu rAmu hau~ lakSaNu / aliu ma hohi tuI mahi mujhe madArA appuNu' // 9 // [1] suya-vapaNa-virameM dssndnnenn| nuha aNarapaNahA~ pandapeNa // 3 // 'kekayaha rajju rAmahI pvaasu| pavama maya eDa jarge pamAsu // 2 // tuhu~ pAle gharAsara parama-rammu / NaDa AyahA~ pAsiSa ko vi dhammu // 3 // dilA jaivarahu~ mhpphaannu| subha-mesaha-amayAhAra-dANu // 4 // ravipannaI sIla phusIma-pAsu / / kijA jiNu-pujja mahoSavAsu // 5 // jiNa-vandaNa vAsapeparava-karaNu / sallehaNa-kAlu samAhi-maraNa // 6 // eDchu sambahu~ dhammahu~ parama-dhammu / jo pAlai tahoMsura-maNuya-jammu // 7 // saMghayaNu suNevi saisaNeNa / ghubaha suhamai-dohitaeNa // 6 // vattA 'jaha vara-vAsa suI eDa meM tApa vaDivajahi / to tiNa-samu gaNevi kaleNa keNa evajahi // 9 // [12] to kheDDa mueNviM dasaraha~Na ghutu / 'jaha sabADa tuhu~ mahu taNau puttu // 1 // so kiM pancajaheM karahiM bigghu / kulavaMsa-dhurandharu hohi sigghu // 2 // kekyaheM saccu rja dipaNu Asi / taM NiriNu karahi guNa-svaya-rAsi / / 3 / / so kozaSTha-buShiyA-dullANa yonimAi soyA-ghAlaNa // 4 // 'guNu kevala vasuhaheM bhuttiyAe~ / kiM khaNe-khaNe utsa-pattiyA // 5 // pAlijjau tAyahI taNiya bAya / lai machu udharoheM pihivi mAya' // 1 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvIsamo saMdhi ginatIM / mahAmadAndha tuma gIta nahIM samajhate, kyA mAge chor3aphara rAjapaTTa mujhe bA~dhA jAyegA ? sajjana puruSa bhI caMcala citta hote hai, manameM yukta-ayucakA vicAra nahIM krte| mANikyako chor3akara kA~ca kauna grahaNa karegA ! phAmAndhake lie kisakA satya ? Apa gharapara hI rahe, zatrughna, rAma, meM aura lakSmaNa ( vanake lie jAte haiM ) tuma bhI jhUThe mata bano, he AdaraNIya ! tuma svayaM dharatIkA upabhoga karo // 1-2 // [11] bharatake vacana samApta honepara, aNaraNNake putra dazarathane kahA-"kaikaya ( bharata ) ke lie rAjya, rAmake lie pravAsa, mere lie pravrajyA' yahI jagameM spaSTa hai / tuma paramaramya gRhastha dharmakA pAlana karo, isakI tulanAmeM koI dharma nahIM haiM ? muniparoMke lie mahApradhAna zruta auSadhi, abhaya aura AhAradAna diyA jAye / khoTI sImAkA nAza karanevAle zolakI rakSA kI jAye / mahAn upayAsa, jinakI pUjA kI jaaye| jinakI vandanA, bAraha anuprekSAoMkA cintana aura sallekhanA kAlameM samAdhibharaNa, yaha saba dharmoM meM paramadharma hai; jo isakA pAlana karatA hai, usakA deva aura manuSya janma hotA hai / " yaha vacana sunakara, zubhamati ke nAtI bharatane apane manase kahA-de tAta! tumane jo yaha kahA ki gRhavAsameM sukha haiM / to tuma, use tRNake samAna samajhakara kisa kAraNa saMnyAsa grahaNa kara rahe ho // 1-9|| [12] taba kheda ? chor3akara dazarathane kahA--"yadi tuma mere sacce putra ho, to pravajyAmeM vighna paidA kyoM karate ho? tuma zIghra apane kulapaMzako dhurIko dhAraNa karanevAle bno| kaikeyoko jo satya vacana maiMne diyA hai, he guNaratnarAzi, tuma mujhe usase umaNa kro|" taba kozalakanyAke priya aura sItAke pati (rAmane) kahA--"kevala dharatIke bhogameM guNa hai; kSaNa-kSaNameM ukti aura pratiktise kyA? pitAke vacanakA pAlana karanA cAhie / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita to ema maNante raahvenn| NicUDhANeya-mahAhaveNa // 7 // khiirodhmhnnnnv-nnimmlenn| giSvANa-mahAgiri-avicacheNa // 8 // mAnA pekSansahI jaNahA~ surakari-kara-pavara-pavaNDeM hiN| paTu Nivaddha sireM rahu-suraMga sa ya bhuva-daNheM hi~ // 1 // [23. tevIsamo saMdhi] tahiM muNi-sudhvaya tira vuhayaNa-kapaNa-rasAyaNu / rAvaNa-rAmahU~ juddha ra NisuNahu rAmAyaNu / / NamiNa bhaDAraDa risaha-jigu / puNu kavvahA~ upari pharami mAzu // 1 // jameM loyahu~ suyaNahu~ pnnddiyhuN| sadatha-sastha paricaDiyadhu~ / / 2 / / kiM citaI gehadi skkiyii| vANa vi jAra Na rnyjiy||3|| to kavaNu gadagu amhArisa hi| vAyaraNa-vikUNa hiM AriseM hiN||4|| kaI bhariya aNeya bhey-mriy| je suyaNa-sAsa hi Ayariya // 4 // cakalAe~ hi kula hi~ samdae~ hiN| pavaNudhua-pAsAlu hi / 6 / / mAriya-vilAsiNi-paku hi| suha-kandai hi~ sahi khaDai hi // 7 // hau~ ki piNa jANami mukkhu maNeM / Niya buddhi payAsami to vi jANe // 6 // jaM sayale vi sihuvarNe visthritth| ArambhiDa puNu rAhavacarita // 9 // ghattA bharahahA~ baddha par3heM to nnilyuudd-mhaahuN| paNu ujna muvi gau vANa-vAsahI rAhaTa // 10 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vASIsamo saMdhi 21 he bhAI, mere anurodhase pRthvI le lo|" taba isa prakAra kahate hue aneka mahAyuddhoMkA nirvAha karanevAle kSIra samudrake samAna nirmala tathA sumeruparvata ke samAna avicala raghusuta rAmane logoMke dekhate-dekhate airAvatakI sU~r3ake samAna pracaNDa apane bhujadaNDoM se bharata ke sirapara paTTa bA~dha diyA // 1-2 // teIsavIM sandhi munisuvrata tIrthakarake usa tIrtha meM rAma aura rAvaNakA jo yuddha huA janoMke kAnoMke lie rasAyana jasa rAmAyaNako suno| i [1] AdaraNIya RSabha jinako praNAma kara maiM punaH kAvyake Upara mana karatA hU~ / jagameM jinhoMne zabdArtha aura zAstroMko mardita (pAraMgata) kara rakhA hai, aise sajjana aura paNDita logoM ke cittako kyA grahaNa kiyA jA sakatA hai ( prasanna kiyA jA sakatA hai) ki jo vyAsase dvArA bhI raMjita nahIM hue / to phira hama jaise cillAnevAle vyAkaraNase hIna logoM ke dvArA unakA kyA prahaNa ( manoraMjana ) hogA ? kavi aneka bhedoMse bharita haiM, jo sujanoMke kathanoM cakalaka kulaka skandhaka pavanoddhata rAsAlundhaka maJjarIka vilAsinI nakkur3a zubha chandoM, khaDakhaDa zabdoM (??), se sammAnita haiN| maiM mUrkha apane manameM kucha bhI nahIM jAnavA; phira bhI logoM meM maiM apanI buddhi prakAzita karatA hU~ | jo samasta tribhuvanoMmeM vistRta haiM usa rAghavacaritako maiM Arambha karatA hU~ / bharatako rAjapaTTa bA~dhe jAnepara, mahAyuddhoM kA nirvAha karanevAle rAma ayodhyA nagara chor3akara, vanavAsake lie cala diye // 1-10 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTamacarita [2] jaM parivadhu paTu parioseM / jaya mAla-jaya-tUra-NiyoseM / / 1 / / dasaraha-caraNa-apalu jykaarevi| dAiya-macharu maNe 'bhavahAra ni / / 2 / / sampaya riddhi vivi avagaNe vi| tAsahI taNau sAnu parimaNya vi||3|| Nigmau vala vastu NAI hareppiNu / lakSaNo vi lakSaNa ileppinnu||4|| saMcallehiM tehi vihANaDa / Thitta ihAmutu dasaraha rANa3 14|| hiMdhava, gAI tisUla saaN| harahivAsaha dhAle // 6 // dhigadhigatyu' jaNaguNa polliNdd| 'lasiu kula-kama vi sumhllu||7|| ahavaha jaha maI sathnu pa pAliu / toNitha-ppAmu gou maha~ maliza ||8|| pari gaDa rAmu Na sacca viNAsira / saccu mAintaDa sandhahoM pAsiu / / 5 / / sajya ambareM tayai divaayr| sacce samajaNa cukkai sAyaru // 10 // sacce cAu bAi mahi pccd| sarane bhosahi khayahA~Na bAI // 13 // pattA jo Na vi pAlai sampu mudhe dAliyara pahantau / NiSajaha Naraya-samuhe basu prema bhaliu yavantau' // 3 // cintAvaSaNu NarAhiu jAu~ hiN| baluNiya-Nilau parAiDa tAve hi // 3 // dummaNu pantu NihAliu maayeN| puNu viharUvi buttu piya-vAyae~ / / 2 / / 'diya diveM ghahi turagama-NAe~ hiN| ajju kAi~ aNuvAhaNu pAe~hi // 3 // didi bandipaNa-vindaM hi thumvhi| ajja kAi~ thumvantu Na sucahi // 4 // dive dive dhumvahi camara-sahAseM hiN| ajju kAI tau ko vipA pAse hi // 5 // diveM divaM lIyahi~ budhahi rANau / ajja kA dIsahi virANau / / 6 / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manIsto ki [2] jayamaMgala zabda, jayatUryake ghoSa aura paritoSake sAtha jaba paTTa bA~dha diyA gayA to dazarathake caraNayugalakA jayakAra kara, uttarAdhikArake matsarako apane manase nikAlakara, sampatti Rddhi aura vRddhi kI avahelanA kara, pitAke satyako mAnakara caladeva ( rAma ) jaise balakA apaharaNa kara cala diye / lakSmaNa bhI apane lakSaNoM ko lekara cala diye| unake prasthAna karanepara dazaratha khinna hokara apanA mu~ha nIcA karake raha gaye, jaise hRdaya trizUlase bhida gayA ho| pitAne kahA, "maiMne rAmako banavAsa kyoM bheja diyA, mujhe dhikkAra ho ? maiMne mahAna phulTakramakA ullaMghana kiyA? athavA yadi maiM satyakA pAlana nahIM karatA, to maiM apane nAma aura gotrako kalaMkita karatA / acchA huA rAma gaye, satyakA nAza nahIM huaa| satya sabakI tulanAmeM mahAna hai ? satyase sUrya AkAza meM tapatA hai ? satyase hI samudra apanI maryAdAkA ullaMghana nahIM karatA? satyase havA bahatI hai| dharatI pakatI hai| satyase auSadhi kSayako prApta nahIM hotii| apane mu~ha dAr3hI rakhatA huA bhI jo satyakA pAlana nahIM karatA, vaha rAjA vasuko taraha jhUTha bolatA huA narakarUpI samudrameM giratA hai // 1-9| [3] abataka narAdhipa ( dazaratha ) cintAtura the, tabataka rAma apane bhavana meM phuNce| maune rAmako udvigna citta Ate hue dekhaa| phira bhI usane ha~sate hue priya vANI meM usase kahA, "tuma dina-dina ghor3oM aura hAthiyoMpara car3hate ho, Aja pairoMse AnA kaise ? dina-dina bandIsamUha ke dvArA tumhArI stuti kI jAtI thI, Aja stuti kiye jAte hue kyoM nahIM sunAI dete ! dina-dina tumapara hajAra camara dore jAte the lekina Aja tumhAre pAsa koI nahIM haiM ? dina-dina tuma logoMke dvArA rANA kahe jAte the, Aja tuma khinna kyoM ho?" yaha sunakara baladeva Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumarita saM NisuNeni baleNa panapiu / 'bharahahA~ sayalu vi rajju samapiu // 7 // jAmi mAe~ diu hiyavae~ hojdi| jaM dummiya taM saccu samejahi // 8 // pattA jai Aucchiya mAya hA hA putta' maNasto / aparAhya mahAvi mahiyauM padiya syantI / / 9 / / [] rAme jagaNi jaM meM bhaauchiy| Niru NiceyaNa takkhaNe muSTiya 112 // lajjiyAhiM 'hA mAga' yaNantihi~ ! hariyandapoza mitta rekhAntihi // 2 // ... camaruklevahi kiya paDivAyaNa / duSambu-dukkhu puNu jAya sa-yaNa // 3 // aGgu balanti samuhiya raanno| sappi va daNDAhaya vidANI // 4 // NolakravaNa goraamummaahiy| puNu vi sadukkhaDa melliya dhAhiya // 5 // 'hA hA kAi~ cuttu para ilhr| dasaraha-vaMsa-dIva jaga-sundara / / 6 / / paI triNu ko pallA suvesaha / paI ghiNu ko asthANa dhaIsa // 7 // pai~ viNu ko haya-gayaha~ cacesaha / pada vigu ko sindueNNa ramesai // 8 // pai~ vizu rAyalacchi ko mANai / pai~ vizu ko tambola samANai // // pae~ viNu ko para-balu majhesaha / pai~ viNu ko mai~ sAhAresaI' // 10 // ghattA taM kRvAra suNevi antevara muha-tupaNau / lakkhaNAma-vioeM dhAha suetri parupaNau // 11 // sA pratyantara asur-vim| dhIriya ziya-jaNeri balahaH // 1 // 'dhoriya hohi mAe~ ki rovahi / lahi loyaNa apAzu ma soyahi // 2 // jiha ravi-kiraNahi sasi pA phaavh| tiha mAI honteM marahu Na mAvai // 3 // te kajje ghaNa-dhAseM vasevau / tAyahA~ taNau sadhu pAlevau // 3 // dAhiNa-deseM kovizu thatti / tumhaha~ pAseM e4 somitti' // 5 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevIsamo saMdhi (rAma ) bole-"bharatako sampUrNa rAjya de diyA gayA hai, he mA~, aba maiM jA rahA hU~, tuma apanA mana dRr3ha rakhanA; jo maiMne tumheM por3A pahu~cAyI, use tuma kSamA krnaa|" jaba rAmane mA~ se isa prakAra pUchA to 'hA-dA' kahatI huI aparAjitA mahAdevI rotI huI dharatIpara gira par3I / / 1-9 // [4] rAmane jaba mA~se isa prakAra pUchA to vaha tatkAla acetana hokara mUcchita ho gyii| he mA~ kahatI huI aura rotI huI dAsiyoMne haricandanase use siiNcaa| camara dhAraNa karanevAlI striyoMne havA kii| bar3I kaThinAI se vaha sacetana huI / rAnI apanA zarIra mor3ate hue isa prakAra uThI, jaise daNDAta mlAna nAgina ho / lakSmaNa aura rAmake binA vyathita vaha duHkhI hokara pukAra macAna laga:-."he balarAma, hA-hA, tumane kyA kahA 1 he dazarathakulake dIpa vizvasundara rAma, tumhAre vinA palaMgapara kauna baiThegA ? tumhAre binA kauna darabArameM baiThegA? tumhAre binA azva aura gajapara kauna car3hegA? tumhAre binA kauna geMdase khelegA ? tumhAre binA rAjalakSmI kauna mAnegA? tumhAre binA kauna pAnako sammAna degA ? tumhAre binA kauna zatrusenAkA nAza karegA? tumhAre binA kauna majhe sahArA degA?" vaha vilApa sunakara mukhase trasta antaHpura rAma aura lakSmaNake viyogake kAraNa dahAr3a mArakara ro uThA // 1-11 // [5] taba isa bIca meM asuroMkA mardana karanevAle rAmane apanI mA~ ko dhIraja bNdhaayaa| "he AdaraNIye, dhIraja dhAraNa karo, rotI kyoM ho ? A~kheM poMcho / svayaMko zokameM mata ddaalo| jisa prakAra ravikiraNoMse candramA prabhAvita nahIM hotA usI prakAra mere hote hue bharata acchA nahIM lgtaa| isI kAraNa vanavAsameM rahU~gA aura pitAke satyakA pAlana kruuNgaa| dakSiNa dezameM sthiti banAkara, lakSmaNa tumhAre pAsa aayegaa|" yaha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ema bhaNepiNu caliu turatau / dhavala saNa- gIluppala - sAhiM / sohaNa devi mAvai / NaM kiya-sahatthu vAhAvara / bhara rindoM NaM ANAvai / puNu pAAra-bhuyau pasareviNu / paumacariva to pare yaNANandeM / viNu hAlira | 'tata' cAva-silImuha-hatya veSi samuNNayamANA / nahIM mandiroM rUpa tahA~ nAi viNisAya pANA // 12 // bi mandirahoM viNimAca jANai / chandoM Niggaya gAyantI / pAi~ kitti sampurisa - vimukhI 1 sula liya- calaNa-juyala - mahantI / www salu vi pariyaNu Aucchanta // 6 // gharu sucantara laSaNa - rAmahi // 7 // hu cindAi NAvaI // 8 // do kahANi NaM dAva // 9 // 'hari-vala janta zivArahi NaraSad // 10 // pAi~ NivAra AliGgeNu // 11 // [] ura-hAra-Dora gupyantI / heTThA-muha kama-kamalu giyacchevi ! rAya bAru calu bolie jAyeMhi~ / uDiva dhagadhagantu jasa- u / NAi~ bhaindu mhaa-ghnn-gjjieN| saMcalanteM rAhavacande // 1 // NaM citteNa cita saMcAkiMta // 2 // NaM himavantoM gaGga mahA-pa // 3 // rNa soMNIsariya vihattI // 4 // nAi~ rambha jiya-thAho cukI // 5 // gaya ghaDa bhaDa thada vintI || 6 || bahu-sambola - paDheM khuppantI // 7 // avarAya - sumitti Aucche ci // 4 // ghattA viggaya sImAebisiya haranti Nita-bhavaNahI~ / rAmahI khuppatti asaNi NAi~ dahavayaNahA~ // 9 // [+] lakha maNe Arosi tAhiM // 1 // NAe~ viSNa sittu bhUma ||2|| siMha somiti kuviGa garne sajjie~ // 5 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevIsamo saMdhi 37 kahakara rAma turanta cale, samasta parijanoM se pUchate hue | dhavala aura kRSNa kamaloMke samAna lakSmaNa aura rAmake dvArA chor3A gayA ghara usI prakAra na to zobhA detA hai aura na cittako acchA lagatA hai, jisa prakAra sUrya aura candramA ke binA AkAza kiyA hai U~cA hAtha jisane aisA vaha ghara mAno cillAtA hai aura mAno rAmako strIhAni batalAtA hai / mAno bharata rAjAko yaha jJAta karAtA hai ki he rAjan, jAte hue rAmalakSmaNako roko, phira prAkArarUpI bhujAoMko phailAkara aura AliMgana kara jaise unako roka rahA thaa| jinake hAthameM dhanupa aura bANa haiM aise ve donoM samunnatamAna isa prakAra cale jaise rote hue mandira ke prANa hI nikala rahe hoM // 1-12 // [ 6 ] taba isa bIca netroMko AnandadAyaka rAmane calate sItAdevIkA mukha dekhA, mAno cittane cittako saMcAlita kiyA hue ho| jAnakI apane bhavanase isa prakAra nikalI, mAno himAlaya se gaMgA nadI nikalI ho, mAno chandase gAyatrI chor3I ho, mAno zabda se vibhakti nikalI ho, mAno satpuruSase nikalI huI kIrti ho, mAno rambhA apane sthAnase cUka gayI ho| apane sundara caraNayugalase lIlApUrvaka calatI huI mAno gajaghaTA bhaTaTAko vighaTita karatI huI jA rahI ho / nUpura, hAra aura Dorase vyAkula hotI huI pracura tAmbUla kIcar3a meM nimagna hotI huI, nIcA mukha kara, caraNakamaloMko dekhakara, aparAjitA aura sumitrA se pUchakara sItAdevI bhI apane bhavanakI zobhAkA apaharaNa karate hue nikalI jo mAno rAmake lie duHkhakI utpatti aura rAvaNake lie vajra zrI // 1- // [7] jaise hI rAjyadvAra rAmane pAra kiyA, vaise hI lakSmaNa apane manameM kruddha ho utthaa| yazakA lobhI vaha dhakadhaka karate hue uThA, jaise bIse sika Aga ho, jaise mahAmeghoMke garajane - Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita 'ke dharaNinda-phaNA maNi todiu / ke sura-kulisa-daNDa bhugU modiGa // // ke palayANaseM appau' hoin| ke AruTuu saNi apaloDa 1411 ke rayaNAtharu soseM ci skiu| ke AigrahoM neu kalakita // 3 // ke mahi-maNDala bAhahi~ TAliDa / ke tailoka-cAku saMcAliDa / / 7 / / ke jiu kAlu kiyantu mhaahve| ko pahu aNNu jipamtae~ rAhaveM // 8 // pattA ahavaha kiM pahueNa bhAhu dhareppina ajja / rAmaho NIlAvaNNu demi sahara) rajju / / 9 // [ ] to phurms-rttnt-loynno| kali kiyanta-kAlo dha mIsaNo ||| duSNivAra puSpAra-dhAraNo / suu asantu jaM ema lakSaNo ||2|| maNai rAmu thlophk-sundro| 'pai~ virukheM kiM ko vi yuddharo / / 3 / / jasu gaDanti giri siMha pAeMNaM / kavaNu gahaNu po maraha rANaM / / kavaNu cauju jaM divi divaayre| amita candeM jala-Nibahu sAyare ||1| soknu mokkheM daya-dhammu jiNavare / visu bhuya vara lIla gayavare / / 3 / / dhaNae riti. khohaggu dhmmhe| gai marAle jaya-lacchi mAmahe // 7 // paussaM ca pai~ kuvie~ lkssnne| maNevi ema kareM dharita takkhaNe // 6 // dhattA 'rajje kijai kAi~ sAyahA~ saca-viNAleM / solaha varilai jAma vi vasa? khaNa vAse' / / 9 / / [2] eha volka jimmAiya jaahi| dukku mANu asthaSaNahA~ tAhiM // 1 // jAi samma Arasa pdiisiy| NaM gama-ghaDa sindUra-bisiya // 2 // sUra-maMsa-hahirAli cazciya / Nisiyari bva ANandu paNaSiya // 3 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSIsamI saMdhi para siMha ho, jAnekI taiyArIpara lakSmaNa usI prakAra kupita ho ThA-"kisane dharaNendra ke phaNAmaNi ko tor3A, kisane indrake vanadaNDako apane bAhuoMse mor3A ? kisane apaneko pralayAnalameM DAla diyA ? kisane kruddha zaniko dekhA, kauna ratnAkarako zoSita kara (diso ke reDa kalepita kiyA hai ? kisane mahImaNDalako apane bAhuoMse TAlA hai ? kisane trilokacakrako saMcAlita kiyA hai ? mahAyuddha meM kAla aura kRtAntako kisane jItA hai ? rAmake jIvita rahanepara dUsarA rAjA kauna ? athavA bahuta kahane se kyA ? Aja bharatako pakar3akara, rAmako apane hAthase asAmAnya rAjya dUMgA?" ||1-9 // [8] taba, jisake phar3akate hue lAla-lAla netra the, jo kalikRtAnta aura kAlakI taraha bhISaNa thA, aise durnidhAra lakSmaNako durvAra mahAgajakI taraha ukta bAta kahate hue sunakara trilokasundara rAma kahate haiM--"kyA tumhAre viruddha honepara koI durdhara ho sakatA hai jisake siMhanAdase pahAr3a gira par3atA hai, usa rAjAke dvArA bharatakA kyA ? grahaNa ? yadi sUryameM dIpti, candramAmeM amRta, samudra meM jalasamUha, mokSameM sukha, jinavarameM jIvadayA, sA~pameM viSa aura gajabara meM lIlA, dhanadameM Rddhi , kAmameM saubhAgya, haMsameM gati, viSNune lakSmI aura kruddha hone para tumameM paurupa hai, to isameM AzcaryakI kyA bAta ?" yaha kahakara rAmane lakSmaNakA hAtha tatkAla pakar3a diyaa| pitAke satyakA nAza honepara rAjyase kyA karanA ? jabataka solaha varSa haiM, hama donoM ghanavAsa meM rahe ? / / 1-5|| [9] rAmane jabataka ye zabda kahe tabataka sUrya astAcala para pahu~ca gyaa| sandhyA ho gayI, vaha isa prakAra Arakta dikhAI dI, mAno sindUrase vibhUSita gajaghaTA ho| sUryake mAMsa aura raktAvalise cacita vaha nizAcarIke samAna Anandase nAca Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita galiya samhA puNu sthaNi parAina / jagu gilei Ne sutta mahAsya // 4|| kahi mi dina dIvaya-saya bohiya / phaNi-maNiva pajalanta su-sohiya // 5 // titthu kAle Niru Nica duggmeN| pIsaranti ramaNiheM camduggameM // 6 // vAsupaga- nAta mahatvA: saha sAmi // 7 // raNa-bhara-NivAhaNa nnimvaahnn| Niggaya NIsAhaNa NIsAhaNa // 8 // vigayapaoli payole vi khaaiy| siddhakUDa jiNa-bhaSaNu parAisa ||1|| je pAyAra-dhAra-vipaphuriyau / posthAsittha-gandha-visthariyau / / 10 / / gaGga-taraha haiM sasamujjala / himhri-kumd-cnd-js-jimmlu||11|| dhattA sahA~ bhavaNahA~ pAsehi viviha mahAnduma didvaa| paM saMsAra bhaega jiNavara-saraNe pahA // 12 // [1 ] taM Ni vi bhuyaNu bhussnnesrhiiN| puzu kiu paNivAu jiNesarahA~ // 1 // jama gaya-bhaya rAya-rosa-vilaya / aya mayaNa-mahaNa tihuvaNa-tilaya // 2 // jaba rakhama-dama-tava-vaya-Niyama karaNa / jaya kali-mala-koha-karAya-haraNa 1 // 3 // jaya kaam-koh-ari-dssp-dlnn| jaya jAi-jarA-maraNatti-haraNa // 3 // jaya jaya tama-sUra tiloya-hiya / jaya maNa-vicinta-akSaNe sahiya // 5 // jaya dhamma-mahAraha-vI dina / jaya siddhi-dharamaNa-rapaNa-piya // 6 // jaya sNjm-giri-sihgmiy| jaya inda-Narinda-canda-Namiya // 7 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevIsamo saMdhi utthii| sandhyA Dhala gayI phira rAtri AyI, mAno vaha sote hue mahAn vizvako nigalatI hai| kahIM vaha saikar3oM dIpoMse prabodhita ( Alokita ) nAgamaNikI taraha prajvalita hotI huI zobhita hai| usa atyanta durgamakAlameM rAtri meM candramAkA udaya honepara ve cala par3ate haiM / mahAbalI vAsudeva aura baladeva ( donoM ) samAnadharmA, sAdharmI janake prati vAtsalyabhAva rakhanevAle, yuddhabhArakA nirvAha karanevAle svayaM vAnarahita, sAdhana aura prasAdhanase zUnya nikala pdd'e| jisase pratoli nikala cukI hai, aisI khAIko pArakara ve usa siddhakUTa jinabhavanameM pahu~ce ki jo prAkAroM aura dvAroMse visphurita thA, jo pothiyoM, zAstragranthoMse bharA huA thA / gaMgAkI laharoMke samAna raMgameM sapheda thA, himagiri kunda, candra aura yazake samAna nirmala thaa| usa siddhakUTa bhavanake cAroM ora aneka prakAra ke mahAvRkSa dikhAI diye, mAno ve saMsArake bhayase jinavarakI zaraNa meM cale gaye the // 1-12 / / . 41 [10] bhavanezvara ke usa bhavanako dekhakara unhoMne jinavarako punaH praNAma kiyA, "rAgadveSa (krodha) kA nAza karanevAle ApakI jaya ho / he kAmakA nAza karanevAle tribhuvanazreSTha, ApakI jaya ho / kSamA, dama, tapa, vrata aura niyamakA pAlana karanevAle, ApakI jaya ho / pApake mala, krodha aura kaSAyakA haraNa karane vAle, ApakI jaya ho / kAma, krodharUpI zatruoMkA dalana karanevAle, ApakI jaya ho / janma, jarA aura mRtyuko pIr3AkA haraNa karanevAle, ApakI jaya ho| he tapavIra aura vizvahita, ApakI jaya ho; he manakI vicitra karuNAse sahita, ApakI jaya ho| he dharmarUpI mahArathakI pIThapara sthita, ApakI jaya ho / siddhirUpI varAMganAke lie atyanta priya, ApakI jaya ho / saMgramarUpI girizikhara se uganevAle, ApakI jaya ho / indra, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 paumacarita jaya satra-mahAbhaya-haya-damaNa | jaya jiNa-ravi NANamvaranAmaNa // 8 // jama dukkiya kmm-kumuy-dhnn| jaya caDa-gai-syaNi-timira-mahaNa / / 1 / / aya indiya-durama-daNu-dahaNa / jaya jakkha-mahorA-dhuya-khalaNa // 10 // jaya kevl-kirnnujoy-kr| jaya-bhaciya-sacindANandayara // 11 // aba jaya bhucnnekk-ckk-bhmiy| aya-mokkha-mahohareM asthamaya // 12 // ghattA mArve tihi mi jahi padaNa kaviM jiNesahA~ / payahiNa deSi tivAra puNu caliyaI vaNa-vAsahIM // 13 // [ 1] syaNi mAjhe pathai sahava / tAma Niyavidau paramu mahAhabu // 1 // kucha vindai~ pulaya-cisaha. / mihuNa, valai~ jema ambhiha hai // 2 // 'valu valu' ekameka koknt| 'maru maru paharu paharu' jampantah // 3 // sara hukAra sAla menlnthai| garubha-pahAraha uru uDanta i // 16 // khaNe ovaDiyaI ahara isnsii| khaNe kiliviNDi hiNDi risannaI / / 5 // khaNeM vahu vAlAluni krntii| khaNe NiSphandara seu phusanta / / 6 / / taM pekkhepiNu sury-mhaahaa| sIyaheM apaNu pajoyai rAhau // 7 // puNu vi hasamtai~ keli krnthaiN| caliyA~ haTTa-maggu joyanta // // dhattA je vi ramantA Asi lakSaNa-rAmahu~ sami / NASA surathAsapta AvaNa thiya muha uvi / / 9 / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevIsamo saMdhi narendra aura candra ke dvArA praNamya, ApakI jaya ho / sAta mahAbhayorUpI azcoMkA damana karanevAle, ApakI jaya ho / jJAnarUpI AkAzameM vihAra karanevAle he jina-sUrya, ApakI jaya ho; pApapharmarUpI dauko asArevAle, apar3I jaya ho / caturgatirUpI rAtrike tamakA nAza karanevAle, ApakI jaya ho / indriyarUpI durdama dAnavakA dalana karanevAle, ApakI jaya ho / yakSoM aura nAgoMke dvArA stuta dharaNa, ApakI jaya ho / kevalajJAnarUpI kiraNako Alokita karanevAle, ApakI jaya ho / bhavyarUpI aravindoMko Ananda denevAle, ApakI jaya ho / vizvameM ekamAtra dharmacakrakA pravartana karanevAle, ApakI jaya ho| mokSarUpI parvatapara asta honevAle, ApakI jaya ho|" isa prakAra bhAvapUrvaka jinezakI vandanA kara aura tIna prakAra pradakSiNA dekara phira ve tInoM vanake lie cala diye // 1-13||.. .... [11] jaise hI rAghava rAtrike madhya meM calate haiM, dhaise hI, unhoMne parama mahAyuddha dekhaa| kruddha viddha aura pulaka viziSTa mithuna, sainyakI taraha bhir3a jAte haiN| eka dUsarese, muDo mur3o, kahate hue; mara mara, prahAra kara, prahAra kara yaha bolate hue, sara (tIra aura svara ) huMkAra sAra ( huMkArakI dhvani, suratikI dhvani ) karate hue, bhArI prahAroMse urako pITate hue, kSaNameM girate hue, adhara kATate hue, kSaNameM kilakAriyoM aura paribhramaNa pradarzita karate hue, bhANameM pracura keza khIMcate hue, kSaNameM niSpanda hokara pasInA pochate hue / aisA vaha surati mahAyuddha dekhakara rAma sItAke mukhakI ora dekhate haiN| phira ha~sate hue, aura kIr3A karate hue bAjAra-mArga dekhate hue ve cle| jo bhI usa samaya ramaNa kara rahe the, suratimeM Asakta ve (mithuna) rAma aura lakSmaNakI AzaMkA kara apanA muMha Dhakakara sthita ho gaye / / 1-5 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [12] ujarahe dAhiNa-disae~ viNiggaya / NA Niraksa matta mahA-Aya // 1 // Na sahai pari vl-lkssnn-mukii| muka ku-gAri va pesaNa cukI // 2 // puSNu thIvantara vishthy-nnaamho| taruvara miya sumitra va rAmoM // 3 // uTima lina mAla kA niga mahala pahala / / 3 / / addha-kosu saMpAiya jaahiN| vimala vihANu cAdisutAvehiM / / 5 / / Nisi-Nisiyarie~ bhAsi jaMgiliyaDa / NAI paDIghaDa jaDa uggiliyaTa // 6 // rehai sUra-vimvu uggansau / NApai sukaha-kavu paha-bansau // 7 // pacchAe~ sAhaNu tAma padhAiTa / bahu halaheiha pAsu parAila // 8 // . ghattA sIya-salakarapaNu rAmu paNamiu garavara-vindehi / NaM bandiu ahileeM jiNu vattIsahi indaM hi // 9 // [13] hesanta-turaGgama-vAhaNeNa / pariyariu rAmu Niya-sAhaNeNa // 3 // NaM disa-gau lola' payA~ dentu / taM desu parAiDa pAriyasu // 2 // aNNu vi dhovantaru jAi jAma / gammIra mahANaha diTTa tAma | // 3 // parihancha-maracha-puchupachalanti / pheNAvali-toya-tusAra dainti // 3 / / kaarpdd-dimbh-mbhiy-sroh| ghara-kamala-karambiya-jalapaoha / / 5 / / haMsAvali-pakraSa-samuhasanti / kAlola-chola-Acatta dinti ||6|| sohai bhu-vnngy-juuh-shiy| siNDIra-piNDa darisanti ahiya // 7 // ucchalai thalai paDikhalai dhAi~ / malhanti mahAgaya-lIlagAI / / 8 / / ghattA ohasmayara-una sA sari bhayaNa-kaDakkhiya / duttara-duSpaisAra NaM duggai duppekSiya / / 1 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevIsamo saMdhi 15 [12] ve ayodhyAkI dAyIM dizAkI ora isa prakAra nikala gaye, mAno niraMkuza matavAle mahAgaja ho| rAma aura lakSmaNake dvArA mukta vaha nagarI zobhA nahIM detI, vaise hI, jaise AjJAse cUkI huI kunaarii| phira thor3I dUrapara prasiddhanAma rAmake lie acche anacarokI taraha tamannaroMne namaskAra kiyaa| kolAhala karate hue pakSI uThe mAno bandIjana maMgalapATha par3ha rahe ho| jabataka ve AdhA kosa taka pahu~ce ki tabataka cAroM ora nirmala prabhAta ho gyaa| nizArUpI nizAcarIke dvArA jo nigala liyA gayA thA mAno vaha jana punaH usake dvArA ugala diyA gayA / ugatA huA sUryabimba isa prakAra zobhA detA hai, ki jaise prabhAse yukta sukavikA kAvya ho| pIche sainya unake pIche daur3A aura zIghra hI rAmake nikaTa pahu~ca gyaa| narazreSThoMne sItA aura lakSmaNa sahita rAmako isa prakAra praNAma kiyA mAno battIsoM indroMke dvArA jinayarako praNAma kiyA gayA ho / / 1-9 // . [13 ] jisakA azvavAhana hinahinA rahA hai, aise apane sainyase ghire hue rAma mAno diggajakI taraha lIlApUrvaka paira rakhate hue usa pAriyAtra deza pahu~ce / aura bhI jaise vaha thor3I dUra jAte haiM ki vaise hI unheM gambhIra mahAnadI dikhAI dI, vegazIla matsyoMkI pUchoMse uchalatI huI, phenAbalike jalakaNoMko detI huI, haMsa-zizuoMke dvArA kATe gaye kamaloMse yukta, varakamaloMse vyApta jalasamUhavAlI haMsAvalIke paMkhoMse samullasita, laharasamUhake AvoMko detI huI, vanagajoMke samUhase sahita tathA pracura phena-samUhako dikhAtI huI vaha zobhita hotI hai, uchalatI hai, mur3atI hai, pratiskhalita hotI hai, daur3atI hai aura mahAgajakI lIlAse prasannatApUrvaka calatI haiN| ulaTe hue magaroMse bhayaMkara netroMse kaTAkSa karatI huI aisI dikhAI dI mAno atyanta kaThina pravezavAlI dudarzanIya durgati ho // 1-9|| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacarita [ 18 ] sari gambhIra niyacchiya jAvahiM / 'tumhahi~ pravAha ANavaDicchA / u supiNu dAhiNaesahauM / ema maNepizu samara - samasyA | pasarati sahi~ salileM mayakareM / siya aravindaha uppara paravai / oDa karAvara gayahA~ / sayaluvi seNNu niyasiDa tAyeM hiM // 17 bharadA~ bhiddha hoha dipaicchA // 2 // amheM hiM jAeva varNa-vAsaha // 3 // sAyara- bajjAvatta-vihRsthA ||4|| rAmahauM cardiya soya vAmaeN kareM // 5 // gAva niyaya kiti darisAya // 6 // pAI padAsaha vaNa dahanacAhIM // 7 // khaDu jalavAhiNi- puliNu patraSNau~ / NaM bhaviya hU~ pazyahA~ utipaNaI // 8 // 46 ghata baliya paDhIcA joha je pahu-pachale laggA | ku-muNi ku-buddhi ku-sIla meM pajar3eM maragA // 9 // [ 14 ] nAva siddhi ku-siddha Na pattA // 1 // khakhaNeM 'hA hA rAma' maNantA // 2 // loDa kareci ke ci paJcaiyA // 3 // ke vivikAla joi vaya- dhAriSa // 4 // gampiNu tahi~ hariseNa jiNAlaeNM // 5 // saLa - kaThora vara- medu mahIhara // 3 // dhIra- suvIra sacce - piyavaNa // 7 // viDala visAla - raNummiya uttama // 8 // bolAveva rAya niyatA / valiya ke viNIsAsu muantA ! kevi mahante dukkhe laiyA / ke ditimuNDadhAri vamAriya ke vi pavaNa-dhuya-dhavala-visAlaeN / zriya para lapaviNu Naravara / vijaya- viyaddha-vioya-vimaraNa | punama puNDarIya- purisuttama / dhattA iya ekkka pahANa jiNavara-calaNa maMSi / saMjama - zivama-guNehiM appaDa thiya sa hU~ bhU seMvi // 9 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teyIsamo saMdhi [14] jaise hI unhoMne gambhIra nadIko dekhA, vaise hI samUcI senAko unhoMne lauTA diyA "ki Apa loga isa samaya AjJAkI pratIkSA karanevAle bharatake hRdayase cAhanevAle anucara honA | ayodhyAko chor3akara hama loga dakSiNa deza aura banavAsake lie jaayNge|" yaha kahakara sAgarAvarta aura vasAvarta dhanuSa hAthameM liye hue samarameM samartha ve loga usake bhayaMkara jalameM praveza karate haiM, sItA rAmake bAyeM hAthapara car3ha jAtI hai mAno kamalopara zobhA baiTha gayI ho, mAno vaha apanI kIrti dikhA rahI ho, mAno AkAzako Alokita karavAtI hai, mAno rAvaNa ke lie apanI kanyA dikhAI jA rahI ho| zIghra hI ve nadIke taTapara ( usa pAra ) pahu~ca gaye, mAno bhavya hI narakase uttINa ho gaye hoN| jo sainika pIche lage the ve vApasa lauTa gaye, mAno kubuddhi, kumuni aura kuzIla vyakti saMnyAsase bhAga khar3e hue ho // 1-9|| [15] rAmakA vyatikrama kara rAjA isa prakAra lauTa Aye, jaise kusiddhoMko siddhi prApta na huI ho| koI nizvAsa chor3ate hue lauTe, pala-palameM, "hA rAma, hA rAma", yaha kahate hue / koI mahAn duHkhase bhara uThe / koI kezaloMca karake prabajita ho gye| koI tripuNDa dhAraNa kara saMnyAsI bana gye| koI vratadhAraNa karanevAle trikAlayogI bana gaye | koI naravara havAse prakampitta dhavala aura vizAla hariSeNa-jinAlayameM jAkara saMnyAsa lekara sthita ho gaye / zaTha, kaThora, varamedu, mahIdhara, vijaya, vidagdha, vinoda, vimardana, dhIra, suvIra, satya, priya, vardhana, puMgama aura puruSottama, jo vipula vizAla raNameM unmad aura uttama the / yahA~ eka-se-eka pradhAna jinaparake caraNoMko namaskAra kara saMyama, niyama aura guNoMse apaneko vibhUSita kara sthita ho gaye // 1-2 / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 paramacariDa [ 24, pauvIsamo saMdhi ] gae~ vaNa-vAsaha) rAmeM uana Na cisahA~ bhAvai / thiya NIsAsa muanti mahi lamhAla' NAvaha // [ ] sayala vi jaNu ummAhijjantara / khANu vi Na thakkaraNAmu layanta // 1 // unvellijjai gijai laavnnu| suma-janma 213. || : suha-siddhamata-purANe hi lakSaNu / zrIzAreNa pavijai lakSaNu // 3 // aNNu vijaM jaM kiM vi sa-samkhaNu | lakkhaNa-NAmeM ghubA lakSaNu // 4 // kA ni jAri sAraGgi va dusspnnii| vahI cAha muevi paruNNI // 5 // kA vi pAri jaleha psaahnnu| saM ulhAvA jANa lakSaNu // 6 // kA vi NAri jaM parihai kshu| dharai su gAuu jANa lakSaNu // 7 // kA ci gAri jaM joyai dappaNu / apaNu paNa paMkSaha melaci lakSAzu // 8 // to erathagsa, pANiya-hArina / pure bollanti paropparu NArita // 5 // 'so pallanu taM jeM uchaapr| seja vi sajje taM je pacchANau // 10 // ghattA saM ghara syaNa dAi taM cittayammu sa-lakkhaNu / Napara Na dIsai mAe~ rAma sasIya-salakkhaNu // 15 // [2] sAma paTu pahaha Dipahaya pazu-pakSaNe / NA. sura-dunduhI diNNa gayaNage // 1 // rasiya saya saGkha jAyaM mahA-gogdalaM / Tivila-TapaTanta-dhummanta-varamandalaM // 2 / / sAla-kaMsAla-kolAhalaM kaahlN| gIya saMgIya gijanta-dara-mAle // 3 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ! asaisamo saMdhi caubIsavIM sandhi rAmake vanavAsake lie cale jAnepara ayodhyA cittako acchI nahIM lagatI / caroM, uSNa kAlakI bhA~ti nizvAsa detI huI sthita thI / [1] samasta jana utpIr3ita hotA huA nAma lete hue eka RNa bhI nahIM thakatA / lakkhaNa ( lakSmaNa ) ko uchAlA jAtA, gAyA jAtA, mRdaMga vAdya meM bajAyA jAtA, zruti siddhAnta aura purANoMke dvArA, tathA oMkArake dvArA lakSmaNako par3hA jAtA / aura bhI jo-jo salakkhaNa ( salakSmaNa ) hai use lakSmaNake nAmase lakSaNa kahA jAtA hai| koI nArI hariNIkI taraha duHkhI ho gayI, aura bhArI dhAr3a chor3akara ro pdd'ii| koI nArI jo prasAdhana pahanatI haiM vaha use zAnti detA hai, vaha samajhatI haiM ki vaha lakSmaNa hai, koI nArI jo kaMgana pahanatI hai use pragAr3hatA se dhAraNa karatI haiM, vaha samajhatI hai ki vaha lakSmaNa hai / koI nArI jo darpaNa dekhatI hai usameM vaha, lakSmaNako chor3akara kucha aura nahIM dekhatI / taba isI bIca panihArimeM bhI nagara meM Apasa maiM yahI kahatI haiM ki bar3I palaMga, vahI takiyA, seja bhI vahI hai, vahIM pracchAdana ( cAdara ) hai, vahIM ghara, ve hI ratna, aura lakSaNa sahita bahI citra karma / he mA~, phevala lakSmaNa sahita rAma dikhAI nahIM dete ||1-2 // 49 [ 2 ] itanemeM rAjA ke A~gana meM paTu, paTa aura DaDi (?) vAdya isa prakAra Ahata ho uThe jaise AkAzake prAMgaNa meM devadundu bhiyA~ bajA dI gayI hoN| saikar3oM zaMkha bajA diye gaye, mahA kolAhala hone lagA / divila TanaTanAne lage aura zreSTha mRdaMga ghUmane lage / tAla aura kaMsAlakA kolAhala hone lagA, kAhala baja uThA, jinameM uttama maMgala gAye jA rahe haiM, aise gIta gAye 4 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita umara-tiriDikiyA samlarI-rauravaM / bhamma-mammIsa gambhIra-bherI-ravaM // 3 // ghaNTa-jayaghaNTa-saMghaTa-kArakhaM / ghola-ullola-halabola-muhalAravaM // 5 // seNa sadeNa rom-kddhaa| gondaluzAma-bahu-badala-acambhuA // 6 // suhana-saMghApa saccA ya thiya pAje / mera-siharasuNaM amara jiNa-jammaNe // 7 // paNai-phamphAva-gaDa-chatta-kA vandaNaM / 'Nanda jaya majaya jayahi'cara snnN||8|| ghatA laSaraSaNa-rAmahu~ vappu Niya- bhihi~ pariyariyau / jiNa-ahile yahA~ kajjeM NaM sukhAi NIsariyaDa // 9 // [3] jaMNIsariu rADa ANande / vuttu gaveppiNu bharaha-garinde // 1 // 'hara mi deSa paI sahu~ pagvajami / duggai-gAmiu ranu Na bhumi // 2 // rajju asAru vAru sNsaarhiiN| raja saNeNa gei tambArahoM // 3 // rajju bhayaGkaru ih-pr-loyhaaN| rajeM gammada Nicca-NigoyahA~ // 4 // rakhane hou hou maTu sariyaDa / sundara to kiM pai parihariyau // 5 // rajju ajju kahiu muNi-cheyahi / duTa-phalatu va bhusu aNeyahiM // 6 // dosavantu mayalanchaNa-vimthu ya / yahu-dukkhAuru dugga-kuDumchu va // 7 // to ni jIu puNu ravahA~ kngki| aNudiNu bhAu galamtu Na lakkhA // 8 // pattA jiha machupinduheM kajje karachu Na peparakhai kakkaru / siha jiu cisayAsana rajeM gau saya-sakara' // 9 // [4] 'maja vi tuJca kA taba-bAeM // 1 // bhAhu cavantu NicAriu raaeN| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauvIsamo saMdhi jAne lge| umarU, tiriDikkiyA aura jhallarIse bhayaMkara, mamma-mammIsa aura gambhIra bherIkA zabda hone lgaa| ghaNTA aura jayaghaNToMke saMgharSaNase daMkAradhvani hone lgii| ghUmate hue zatruoMke kolAhalase mukhara zabda hone lge| usa zabdase, romAMcarUpI kaMcukase uddhata, kolAhalase utkaTa, aura atyanta Azcaryacakita sabhI subhaTasamUha prAMgaNameM sthita ho gaye, mAno jinaparake janmake samaya meru zikharoMpara devatA ikaTThe ho gye| praNata cAraNa, naTa, chatrakavi aura bandIjanoMkA-"bar3ho, jaya ho, he bhadra jaya ho, jaya ho" zabda hone lgaa| lakSmaNa aura rAmake pitA apane anuyApi sApa ghara hue isa prakAra nikale mAno jinakA abhiSeka karaneke lie surapati ( indra) nikalA ho // 1-2|| [3] jaba rAjA dazaratha Anandase nikalA to bharata rAjAne praNAma kara kahA, "he deva, maiM bhI Apake sAtha saMnyAsa grahaNa kruuNgaa| maiM durgatigAmI rAjyakA bhoga nahIM kruuNgaa| rAjya asAra aura saMsArakA dvAra hai| rAjya eka kSaNa meM vinAzako prApta hotA hai| rAjya isa loka aura paralokameM bhayaMkara hotA hai, rAjyase manuSya nitya nigodameM jAtA hai| rAjya rahe / yadi rAjya madhu sadRza sundara hotA hai, to Apane usakA tyAga kyoM kiyA? munisamUhane rAjyako akAja kahA hai jisakA duSTa strIkI taraha aneka logoMne upabhoga kiyA hai| rAjya candravimbakI taraha doSavAlA hai| daridrakuTumbakI taraha aneka duHkhoMse vyAkula hai| taba bhI jIva rAjyakI AkAMkSA karatA hai, pratidina galatI huI Ayuko nahIM dekhtaa| jisa prakAra madhubindu ke lie karabha kaThora nahIM dekhatA, usI prakAra viSayAsakta jIva rAjyake dvArA saikar3oM Tukar3oMko prApta hotA hai" // 1-2|| [4] bharatako isa prakAra kahate hue rAjA dazarathane manA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita Aja vi raju karahi suhu bhujahi / aja vi visapa-suksu aNuhuaAhi // 2 // aja vi tuhu~ tambolu smaaghi| Aja vi vara-ujANa mANahi // 3 // anu ni aja sa-icchAe~ maNDahi / ajha vi vara-vilayau abaruNDahi // 4 // Aja vi joggala sccaahrnnhoN| ana vi kavaNu kAlu tava-gharaNahI // 5 // jiNa-pavana hoi ai-dusahiya / ke vASIsa parIsaha visahiya // 6 // ke jiya baja-kasAya-riu dunyjy| ke AyAmiya paJca mahabdhaya // 7 // ke kiu paJcahu~ ghisayahu~ Niggahu / ke parisesiu saya pariggahu // 8 // ko duma-mUle vasiDa risaaleN| ko eko ghiu sIyAlae~ // 9 // ke uNhAla' kiMta attaassnnu| u tava-dharaNu hoi mIsAvaNu // 10 // ghanA bharaha ma vahiu-cholli tuI so aja vi pAla / mujAhi visaya-suhAI ko pambajaha~ kAlu // 11 // taM NisuNevi marahu aassttuu| matta-gaindu pa cittai buTTau // 1 // viruyau tAva vaNu para vuttaa| kiM vAlahoM taba-caraNu Na juttaDa // 2 // kiM ghAlattaNu suhe hi Na mubi| kiM vAlahA~ daya-dhammu Na ruca // 3 // kiM cAkahA~ pancana ma hoo| kiM vAlahoM dUliu para-loo // 4 // ki bAlahoM sammasu ma hoo| kiM vAlahoM Nava iTa-vioo ||4 siM vAlahA~ jasmaraNu Na dukaa| kiM vAlahaujamu divasu vi cukki||6|| taM NisuNevi bharahu pilmrichn| 'so kiM pahilA paTu paridhicha // 7 // evahiM sabalu vi rajju karevaH / pacchale puNu taka-caraNu parevaDa' // 8 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsamo saMdhi 53 kiyA aura kahA, " mI tumhe to bAtase kyA ? tuma Aja bhI rAjya karo aura sukha bhogii| Aja bhI tuma tAmbUlakA sammAna kro| Aja bhI vara udyAnoMko maano| Aja bhI apanI icchAnusAra zarIrakA alaMkaraNa karo, Aja bhI tuma vanitAoMkA AliMgana karo, Aja bhI tuma samasta AbharaNoMke yogya ho / Aja bhI tumhArA tapakA kyA samaya hai ? jinapratrajyA atyanta asahanIya hotI hai| bAIsa parISahoMko sahana kisane kiyA? ajeya cAra kaSAyarUpI zatruoMko kisane jItA ? kisane pA~ca mahAvratoMkA pAlana kiyA? pA~ca viSayoMkA nigraha kisane kiyA ? kisane samasta parigrahoMkA tyAga kiyA ? varSAkAlake samaya vRkSa ke nIce kauna rahA? zItakAlameM akelA kauna rahA ? uSNakAlameM AtApana tapa kisane tapA? yaha tapazcaraNa atyanta bhISaNa hotA hai| he bharata, tuma bar3ha-car3hakara bAta mata karo; tuma abhI bAlaka ho| vipayasukhoMkA bhoga kro| yaha pravrajyAkA kauna-sA samaya hai ? viSayasukhoMkA bhoga karo / yaha saMnyAsakA kauna-sA samaya hai ?" // 1-11 // [5] yaha sunakara bharata kruddha ho utthaa| matta hAthIkI taraha apane manameM kSubdha ho gayA / vaha bolA, "he pitA, Apane anucita bAta kahI / kyA bAlakake lie tapazcaraNa upayukta nahIM hai, kyA bacapana mukhoMse mukta nahIM hotA? kyA bAlakako dadyAdharma acchA nahIM lagatA? kyA bAlakako praznadhyA nahIM hotI ? bAlakakA paraloka dUSita kyoM kiyA? kyA bAlakako samyaktva nahIM hotA, kyA bAlakako iSTaviyoga nahIM hotA? kyA bAlakako janma aura mRtya nahIM hote ? kyA bAlakako yama eka bhI dina chor3atA hai ?" yaha sunakara usane bharatako DA~dA ki "pahale tumane rAjyapaTTakI icchA kyoM kI? isa samaya tuma samasta rAjya karo ? bAdameM tuma tapazcaraNa krnaa|" yaha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumaparita chattA ema maNepiNu rAu saku samap vi mjheN| bharahahA~ bandheci paTu dasarahu gaDa pavajaheM // 5 // suraSara-vandie~ dhavala-visAlae~ / gampiNu siddha caitAlae~ // 1 // dasaraha thiu paJcaja lapappiNu / patra muhi sira loga koppiNu // 2 // teNa samANu saheM laiyara' / cAlIsosara sau padhvAhapaTa // 3 // kaSThA-kadaya-mauDa adhayAraci / ducara patra mahabvaya dhAra vi | thiya NIsA pAga Na ssishr| ahavaha samaya-vAla NaM visahara // 5 // NaM kesari my-maasaahaariy| NaM paravAra-gamaNa paradAriya // 6 // keNa vi kahiu tAma mrhesh)| gaya somiksi-rAma vaNa-ghAsahI // taM NisuNeci vayaNa dhruya-vAhara / paDiDa mahIharo bca ghanAiu // 8 // ghattA jaM mucchAviDa rAu ayala vi jaNu muha-kAyarU / palathApAla-saMtattu rasa vi lamguNaM sAyaru // 9 // candaNeNa pvaalijntu| camalakheve hi vijijantara // 1 // duSAva dukkhu AsAsiGa rANau / jarada-miyakha va ghiu viSaya ||2|| adhirala-aMsu-malolliya-NayaNaDa / ema pajampiu gaggara-vatraNau // 3 // givaDiya azu asaNi aayaashauN| aJja amamalu saraha-vaMsaho || ajju jAu ha sUDiya-pakkhau / duha-mAgaNu para-muhaha~ udhevarasaDa / / 5 / / ajju Nayaru siya-sampaya-meliu / aju rajju para-cakke pelliDa // 6 // ema palAu' karavi sahaggae~ / rAhaya-maNaNiheM gaDa olaggae~ // 7 // kesa-visaNThala diTTa ruantii| aMsu-pavAha bAda memantI 110 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaDavIlama saMdhi kahakara rAjA dazaratha apanI patnIke lie satya dekara aura bharatako paTTa bA~dhakara pravajyA ke lie kUca kara gaye // 1-9|| [6] surabaroM dvArA vandanIya dhavalavizAla siddhakUTa caityAlayameM jAkara dazaratha saMnyAsa lekara sthita ho gaye, pA~ca muTThI sirase keza loMcakara | unake snehake kAraNa unake sAtha eka sau cAlIsa loga prabajita hue | kaNThA, kadaka aura mukuTako utArakara, kaThora pA~ca mahAvratoMko dhAraga kara ve anAsaMga sthita ho gaye, mAno viSadhara (dharma | viSa dhAraNa karanevAle ) nAga hoM, mAno gayamAsAhAriya ( gajAsakA' AhAra krnevaale| eka mAha meM AhAra karanevAle ) choM, mAno paradArika haiM jo paradAragamaNa ( parastrI muktirUpI vacakA gamana karanevAle ) haiN| taba kisIne bharatezvarase kahA ki rAma aura lakSmaNa vanavAsake lie gaye hue haiM / yaha vacana sunakara jisakI bA~ha kampita haiM, aisA bharata vanAhata parvatakI taraha gira pdd'aa| jaba rAjA mUlita ho gayA to mukhase kAtara sabhI loga pralayakI jvAlAse santapta hokara cillAne sTage mAno samudra garaja rahA ho // 1-9 // [7] candanase lepa kiye jAne aura camaroMke utprakSepaNase havA kiye jAnepara rAjA bharata bar3I kaThinAIse Azvasta hue| cUr3he candrakI taraha vaha ekadama mlAna ho gaye / avirala A~suoMke jalase Adrenayana aura gadgada vacana vaha isa prakAra bole-"Aja AkAzake Upara vana nikala pdd'aa| Aja jhArathavaMjhAkA amaMgala hai| jisakA pakSa naSTa ho gayA hai aisA maiM Aja duHkhabhAjana aura dUsaroM ke mukhakI apekSA karanevAlA ho gayA huuN| Aja nagara thI aura sampattise rahita haiM, Aja rAjya zatrucakrake dvArA pIr3ita hai| sabhA ke sAmane, isa prakAra pralApakara, bharata rAmakI mAtAkI sevAmeM gyaa| jisake keza asta-vyasta haiM, aisI use rote hue aura athupravAha tathA dahAr3a chor3ate Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 paumacariu dhattA dhIriya maraha garinde hou mA rakheM / maDu Agami lakSaNa - rAma seva hi kAi akajjai // 9 // [.] ema bhaNeSi marahu saMcAle / jaya-paha pavajiGa / turiM gavesaha sthali // 1 // candugameM uhi parAjita || 2 || jIva ho kamsu jema alaggaDa ||3|| soya sa-lakSaNu rAhau jeta heM ||4|| diSNu sa pahu-mageNa parAhiGa laggaDa / caTTae~ divaseM parAi teheM / chu chunu salilu pieSi giri calaNeMhi~ paDiGa marahu taggaya maNu 'thaka deva maM jAhi pavAsahI / ha satuhaNu / / saravara tIra layAhareM dina hU~ // 5 // gAIM jiNindaha dasasayalIya // 6 // hohi taraNDa dusaraha - saha ||7|| lakkhaNu manti sIya mahae ki // 8 // bhitau ve bi / ghattA jiha kkhateMhi~ cam indu jema sura-loeM | viha tuhu~ bhujahi rajju parimiDa bandhava- loeM || 1 // saMvaya surNe vi dasaraha sueNa | sau mAyA-pitha-parama-dAsu / avaropyaru e bhAlAba jAma / lakkhijjai marar3oM taNiya mAya / lilaya vihUsiya baccharAi / gaM bharahoM sampaya- riddhi-viddhi / marahoM sundara sokkha-khANi / [ ] avagR marahu irikhiya- bhueNa ||1|| para me vi aNNahA~ ciNaDa kAsu // 2 // trii saya parithariya tAma // // 3 // rNa maya vaha maMDa bhajanti Aya || 4 || sa- pahara ambara-soha pAe~ ||5|| rAmoM gamoM vaNiya siddhi // 6 // NaM rAmahI~ iTTha-kala-dANi // 7 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavIsamo saMdhi hue dekhaa| bharata rAjAne dhIraja dhAyA ki he mA~, merA rAjya rahe ? maiM rAma aura lakSmaNako lAtA huuN| tuma vyartha kyoM rotI ho // 1-9 // [8] yaha kahakara bharata cala diyaa| khoja karaneke lie turanta hAtha U~cA kara liyaa| zaMkha bajA diyA gayA aura vijayakA DaMkA bhI mAno candramAke udayApara jhapaTa garaja uhA ho| svAmI rAmake mAgese rAjA bharata usI prakAra calA, jaise jIvake pIche karma lagA ho| chaThe divasa baha vahA~ pahu~cA jahA~ sItA aura lakSmaNa sahita rAma the / zIghra hI pAnI pIkara nivRtta hue sarovarake kinAre latAgRha meM ve use dikha gaye / unameM lIna hokara bharata unake caraNoMpara gira par3A, mAno indra jinendrake caraNoMpara gira par3A ho| ( vaha bolA) "he deva ! Taharie, pravAsapara mata jAie | dazarathavaMzakI naukA bnie| maiM aura zatrughna, donoM tumhAre anucara haiM / lakSmaNa mantrI hai aura sItA mahAdevI / jisa prakAra nakSatroMse candramA, jisa prakAra suralokase indra zobhita hotA hai usI prakAra tuma bandhulokake sAtha rAjyakA bhoga karo" // 1-2|| __ [9] yaha vacana sunakara dazarathaputra rAmane apanI harSita bhujAoMse bharatakA AliMgana kara liyA / tuma mAtA-pitAke sacce dAsa ho| tumheM chor3akara aura kisake pAsa itanI vinaya hai / jabataka donoM meM yaha AlApa ho rahA thA, tabataka saikar3oM yuvatiyoMse ghirI huI bharanakI mAtA isa prakAra dikhAI dI mAno bhaToMko bhagna karatI huI gajaghaTA A rahI ho, mAno tilaka (tilaka vRkSa aura tilaka ) se vibhUSita vRkSarAjI ho, mAno payodharoM (megha aura stana ) se sahita AkAzakI zobhA ho| mAno bharatakI sampattiko RddhivRddhi ho / mAno rAmake gamana ( panavAsa ) kI siddhi ho| mAno bharatakI sundara sukhakhAna ho| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita jaM maNai marA 'muhU~ Au aau| vaNa-vAsahI rAhau jAu jAu' tell ghattA su-paya su-sandhi su-NAma vayaNa-vitti-vihUsiya / kaha vAyaraNahA~ jema kekaya egti padIsiya // 9 // [1 ] sahu~ sIyaeM dsrhnnmdnnettiN| jokAriya rAma-jaNaNehi // 1 // // puNu yuvA sIra-capaharaNeNa | 'ki ANiu marahu akAraNa // 2 // suNu mAe~ mahArau parama-taccu / pAlevau sAyahA~ taNA sakSu // 3 // u surahi gAu rahavara hi kajnu / NaDa solaha varisai~ karami raju // 4 // aM diNNu saccu sAeM ti-bAra! saMmai mi diNNu tumha saya-dhAra' // 5 // eNu kyaNu bhaNepiNu suha-samichu / sai~ hAthai bharahahA~ paTu badhu // 6 // Auche vi para-vala-maya-yaTUddha / ghaNa-vAsahI rAhau puNu payaTTu // 7 // gau mAhu Niyasu su-pujmaannu| jiNa-bhavaNa pasu bhidhe hi samANu ||8|| ghantA vihu~ muNi-dhavala hu~ pAse bhara laDDa avaggahu / 'diTTae~ rAhavacandeM mahu Nibitti haya-rajahI' // 9 // [11] ema carSevi uccaliu mahAiu / rAhava-aNaNiheM mavaNu parAiu // 1 // viNaTha karappiA pAsu palukiu / 'rAmamA ma, dharai vi Na saki u // 2 // hau~ tumhevahi aannvddikdd| pesaNayArau alaga-NiyANava' // 3 // dhIravi ema jaNaNi dnnu-dmnnhaaN| bharahu NarAhiu gau Niya mvnnhii| ANai hari halaharU bihrntiN| tiNi mi tAvasa-vANu saMpatsaI // 5 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDaposamI saMdhi mAno rAmakI iSTa-kalana hAni ho / bhAno vaha kaha rahI hai, "he bharata ! tuma Ao, aura rAghava tuma vana jAo, jaao| vyAkaraNakI kathA kaikeyI AtI huI dikhAI dii| jo supada (su aura Adise yukta subantapada-acche paira), susaMndhi (sandhipadause sahita-acchI taraha gaThI huI ); vacana vibhakti ( eka-do Adi vacanoM aura prathamA-dvitIyA Adi vibhaktiyoMse vibhUSita-mukhake vibhAjanase vibhUSita ) se vibhUSita thI / / 1-5|| [10] sItAke sAtha, dazarathaputroM-rAma aura lakSmaNane 5 jaya-jayakAra kiyA kirAne hA --"kAraNa bharatako lAyIM / he mA~, merA paramatattva suno| maiM pitAke satyakA pAlana karU~gA / na mujhe ghor3oMse kAma hai, aura na rathavaroMse / maiM solaha varSa rAjya nahIM kruuNgaa| pitAne jo satya tIna bAra diyA hai, vaha maiM tumheM sau bAra detA huuN|" yaha kahakara rAmane apane hAthoM sukhase samRddha rAjyapaTTa bharatako cA~dha diyA / jinakA mArga zatrusenAse avaruddha haiM aise rAma vanavAsake lie cala diye | bharata lauTakara Aye aura apane anucaroMke sAtha supUjya jinamandira phuNce| una donoM ( bharata aura zatrughna ) ne dhavala munivarake pAsa yaha ta le liyA ki rAmake dekhate hI hama azcoM aura rAjyase nivRtti le legeM // 1-9 // [11] yaha kahakara mahAlA bharata calA aura rAmakI bhAtAke bhavanapara pahu~cA / vinaya karake vaha nikaTa gayA (aura bolA)-"he mA~ ! maiM rAmako roka nahIM skaa| maiM tumhArI AjJAkI icchA rakhatA huuN| maiM tumhArA AjJAkArI aura caraNoMko dekhate rahanA cAhatA huuN|" isa prakAra mAtAko dhIraja baMdhAkara rAkSasakA damana karanevAlA rAjA bharata apane bhavanake lie gayA / jAnakI, lakSmaNa aura haladhara tIno vihAra karate hue tApasavana phuNce| vahA~ unheM kitane hI jaTAdhArI tApasa dikhAI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita tApasa ke vi diva jaha-hAriya / kujaNa kumAma jema jaDa-dAriya // 6 // ke vitidapti ke vi dhADIsara / kuviya parinda jema pAkhIsara // 7 // ke vi kA rugsa hryaa| me jema sahadhA // 3 // vattA sahi paisantI sIya lakSaNa-rAma-vihUsiya / vihiM pAkhehi samAga puNNima pyA padIsiya // 9 // [12] aNNu vi thotramtara vihrntii| vaNu dhANuka puNu saMpattaI // 1 // hi~ jaNavau maya-maztha-Niyasthau / varahiNa-piTacha-pasAhiya-hasthau // 2 // knd-muul-bhu-vnnphl-bhunyjr| sira-paha-marala pada gale gumAu // 3 // jAhi~ juSahau chuchu jAya viSAicha / mayakari-raya valayaviya-vAhau // 4 // bhayakari-kammu karepiNu ukkhalu / levi visANa-musalu avalujAlu // 5|| motiy-caaul-elnnovshyu| cumbiya-bayaNaTha maSaNabhapaDa // 6 // saMlehaDa vaNu millahu~ kerau hari-balaevaM hi kiu viSareraDa // 7 // dhattA taM maileMvi varavAha loyahiM harisiya-dehe hi / chAiya kapaSaNanAma candra-sUra jima me hi // 8 // [3] sa-hari sa-mabau rAmu dhaagumchru| apaNu bi jAma jAi thovastaru / / 1 // diTTa goTThaya pAI su-cesii| NaM paravaDa-mandira, su-cesa i // 2 // jujjhansabekAra mubhntii| paliNi-muNAla-saNDa toddmt|3|| kasthaha bacca-haNaI nniisaaii| emaiyAI va Niru gosAi~ // 4 // kasthai jaNava sisireM ccitt| parama-sUha sire dharavi pakSiu ||5n Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavIsamo saMdhi diye jo kujana, kugrAma (khoTe AdamI aura gA~vakI taraha ) jar3atvako dhAraNa karanevAle (jaDahAriya) the| koI tridaNDI the aura koI dhAhIsvara (dhADIsara ) the, jo kupita rAjAkI taraha, dhADasara (tIrtha jAnevAle AkramaNake lie jorase cillAnevAle the| koI trizUla hAthameM liye rudra the, jo mahAvatakI taraha rudrAMkuza (trizUla aura aMkuza ) liye hue the| lakSmaNa aura rAmase vibhUSita sItA devI vahA~ praveza karatI huI donoM pakSoMse samAna pUrNimAkI taraha dikhAI dIM // 12|| [12] aura bhI thor3I dUra vihAra karanepara ve dhAnuSkoMke vanameM pahu~ce, jo loga mRgacarma pahane hue the (maya-matthaNiyasthau), jinake hAtha mayUrapaMkhoMse prasAdhita the, jo kandamUla aura taraha-taraha ke vanaphala khAnevAle the| jinake sirapara vaTamAlA thI aura jo galemeM guMjAphala bA~dhe hue the| jahA~ yuvaliyoMkA zIghra vivAda ho jAtA hai unakI bA~heM hAthI dA~take valayoMse aMkita thiiN| jo hAthiyoMke mastakako asala banAkara tathA dhavalojjvala hAthIdA~takA mUsala lekara motiyoMke cAvala kUTanevAlI thiiN| kAmase vihvala, jinake mukha dhumcita haiN| bhIloMke usa vanako rAmame ulaTa-pulaTa diyA ( badala diyaa)| apane gharabArako chor3akara, harSita zarIravAle una logoMne rAma aura lakSmaNako usI prakAra AcchAdita kara liyA, jisa prakAra meghoMke dvArA sUrya-candra AcchAdita kara liye jAte haiM // 1-8 // [13] lakSmaNa aura patnI sItA sahita dhanurdhArI rAma jaise hI thor3I dUra jAte haiM to unheM rUpavAle goTha dikhAI diye / kahIMpara DhekkA dhvani karate hue kamaliniyoMke mRNAla daNDoMke samUhako tor3ate hue binA sIMgoMke bachar3e the, jo atyanta pratrajitoM (saMnyAsiyoMke samAna ) NIsaMga (sIMgoMse rahita parigrahase rahita) the| kahIMpara zizirakAla (phAguna) meM janapada isa prakAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa paumacariya kathamanthA sandhiya-manthaNi / katha pAri-niyam suhAsiu / karathai Dimbhava pariyandijai / kur3a saddu surae va vilAsiNi // 6 // pAva kuMDala kucha muhavAsiTha // 7 // ammAhIrageDa Nijai // 8 // ghattA taM pekkhapiNu goDDu pArIcaNa parizrarizra / gAva dahi mijaNehiM bAlantaNu saMmariyau // 9 // [ 1 ] puNu RNu paisaranti AraNau // 3 // tarala-tamAla-tAla-maMNaDa ||2|| jiNinda sAsa jahAsa sAvaya // 3 // maindra kandharaM jahA sa-kesaraM // 43 // susaJca-gazciyaM jahA sa-vAlayaM // 5 // kuntAvase tavaM jahA mayAsavaM // 6 // / mahANahaGgaNaM jahA sa-somayaM // 7 // vilAsiNI-muI jahA mahArasaM ||8|| taM meleSpiNu goT zvaNNau 1 jaM phala-pasa - riddhi saMpuSNaDa | varNa niNAcaM jahA sa-dhandaNaM / mahA-raNaNaM jahA savAla parinda-mandira jahA sa-mAuyaM / jiNesahAparyaM jahA mahAsa muNinda adhiyaM jahAsa mokkhayaM miDa- vimvayaM jahA mayAsayaM / dhattA taM va meditA inda- disae AsaNahU~ / mAseMhi~ cauraddhehiM cikU bokoNai~ // 9 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavIsamo saMdhi zobhita thA, mAno dhAnyake prathama aMkuroMkI nokoMko apane sirapara dhAraNa kara nAva uThA ho / kahIMpara dahI bilonevAlIkI mathAnI isa prakAra zabda kara rahI thI mAno jisa prakAra vilAsinI kAmakrIr3AmeM zabda kara rahI ho| kahIMpara nAriyoM ke nitamboMse sucAsita vana aisA lagatA thA mAno kuTaja puSpa mukha suvAsita kara rahA ho / kahIMpara bAlakako jhulAyA jA rahA thA aura 'ho ho' ityAdi lorI gIta gAye jA rahe the| khiyoM aura parijanoMse ghire hue usa goThako dekhakara jaise mana tInoMko apane bacapanakI yAda A gayI // 1-2 / / [14] sa sundA gorako chor3akara, phira banameM praveza karate haiM, jo phala aura pattAMkI Rddhise sampanna thA / jo tarala tamAla aura tAivRkSoMse AcchAdita thaa| vaha bana jinAlaya kI taraha candana ( candana vRkSa, candana) se sahita thA, jo jinendrazAsana kI taraha sAvaya ( zrAvaka aura zvApadase sahita) thA / jo mahAyuddhake prAMgaNa kI taraha savAsana ( mAMsa aura vRkSavizeSa) se saMyukta thA, jo siMhake kandhekI taraha kezara ( vRkSavizeSa aura ayAla ) se sahita thA, jo rAjAke mandirakI taraha mAgya ( maMjarI vRkSavizepa) se yukta thA, jo sunibaddha nRtyakI taraha tAla (bRkSa aura tAla ) se sahita thA, jo jinezvarake snAnakI taraha mahAsara ( svara aura sarovara ) vAlA thA, jo kutApasake tapake samAna madAsaba' ( mada aura mRga) vAlA thA, jo munIndrake jIvanakI taraha mokSa (vRkSa aura mukti ) kI taraha thA, jo mahAkAjhake prAMgaNakI taraha soma (candramA aura vRkSavizeSa ) se sahita thA, jo candrabimbakI taraha mada ( mRga aura mada ) se Azrita thA, jo vilAsinIke mukhakI taraha mahArasavAlA thaa| usa banako chor3akara ve pUrva dizAko ora gaye / do mAha ve citrakUTa meM rahe // 1-9|| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 paumacariu [15] dasaurapura- sImantaru pattahU~ ||1|| sArasa - haMsA ki vaga- cuvi || 2 || munivara iva su-hAI su-pattahU~ ||3|| hama kira saMcita eva turanta hU~ / diTTa mahAsana kamala-pharayi / uhU~ sohanti su-pattahU~ / sAlivaNa pati sunIM / ucva dala-dIhara-gahU~ / pakkaya-pava- pIluppala sAmeMhi~ / sIrakuDumbara maNusa padIsita / haDahada - phuTTa - sIsu cala-gayaNaDa / Niya vaha chalahu~ va dukalasahU~ ||5|| tahi~ pasanta hi lakkhaNa- rAma hiM // 6 // kuSNu kuraku va bAhuttAsi // 7 // pANakantu samuDha zrayaNa // 8 // ghattA so pAsantu kumAreM suravara-kIra - khaNDe hiM / ANi rAma pAsu dhareviMsa iM bhu daNDehiM // 9 // [ 25. paMcavIsamo saMdhi ] aNuhara-haryeNa dubvAra-vairi AyAmeM / sIrakuDuviu mambhIseMSi pucchiu rA // 1 // [] duima-dANavinda-maNa- mahAhaveNaM / bho bho ki pisandhulo buttu rAhaveNaM // 3 // saMNisuki paMjampiGa gahaSacha / sIhorahoM bhikSu hicchiu dasaura-NAhu jiNesara-mantaDa / bajayaNNu NAmeNa su-NaraSad ||2|| bharahu va risaha hA~ ANava Dhicchiu // 3 // piyavaha pAseM jaba santau || 1 || Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamo saMdhi [15] vijakUTa ko chor3akara durUpa yazapurako sImAmeM pahu~ce / vahA~ unhoMne mahAsarovara dekhA, jo kamaloMse zobhita thA, sArasoM aura haMsoMko AvalI tathA baguloMse cumbita thA / samai sundara pattoMvAle udyAna munivaroMke samAna suphala aura sundara patroM ( pAtroM aura pattoM) vAle the| cAvaloMse yukta zAlivana isa taraha praNAma karate haiM, mAno nAyaka jinezvarako praNAma kara rahe hoN| iloM ( pattoM) se lambe zarIravAle ganneke kheta apane (pati/prati ) ullaMghana karanevAlI duSkalarake samAna pratIta hote haiN| kamala aura navanIla kamalakI taraha zyAma rAmalakSmaNako vahA~ praveza karate hue sIrakuTumbaka nAmaka manuSya dikhAI diyA, jo vyAdhAse trasta hariNakI taraha thaa| haDaDa kara phUTate hue siravAlA, caMcala netra, prANoMse naSTa ? pracaNDa mukhavAlA? apane suravarake airAvatake samAna pracaNDa mujadaNDoMse kumAra bhAgate hue use pakar3akara rAma ke pAsa le Aye // 1-5 / / pacIsavIM sandhi durvAra zatruke lie samartha tathA dhanuSa hai hAthameM jinake, aise rAmane abhaya pacana dekara sIrakuTumbakase puuchaa| [1] durdama dAnavendroMkA jinhoMne mahAyuddha meM mardana kiyA hai aise rAmane kahA, "are are-are ! tuma duHkhI kyoM ho?" yaha sunakara gRhapati kahatA hai-vabhakarNa nAmakA manuSyoMkA acchA rAjA hai| vaha siMharatha kA hRdayase icchita usI prakAra anucara hai jisa prakAra bharata Rpabhake AjJAkArI the| dazapura* kA rAjA vanakarNa jinabhakta hai| priyavardhana munike pAsa usane Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita jiNavara-pazcimaaham keppinn| bhapaNahI pavaha Na NAhu mueppiNu // 5 // vAma-mantihi kahiu garimyahA~ / "pai~ bhavagapaNe viNavaha jiNi dhiiN|| saMNisuNevi vayaNu pacha kukhutt| NaM khaya-kA kiyA viruddha // 7 // koSANaka-palitu sohotharu / giri-sihareM mAindha-kisoyaha // 8 // 'jo mA~ mueNSi kapaNu jayakAraha / so kiM haya gaya ra Na hAraha // 9 // pattA aha kiMbahueMNa kallae~ diNayareM asthamtae~ / jai Na vi mArami to paisami jalaNeM jalantae~ / [1] paija karevi jAma pahu bAhave abhano / sAma paiTu coru NAmeNa vijjulamI // 1 // paisante rayaNi mlyaaleN| aliula-kamala-saNNiha-samA // 2 // te dichu NarAhiba vissphurntu| palayANalo kca dhagadhagadhagantu // 3 // romaJca-karacu-kamyujhya-dehu / jala-ganmiNu NaM gajantu mehu // 4 // snn-bddh-priyr-nnivndhu| raNa-mara-dhura-dhorikha diNNa-khamdhu // 5 // baliSaNDa-maNDa-NiDDariya-NayaNu / daTThoThTha sukha-viSphuriya-vayaNu // 3 // "mAreSau riu' jampantu em| raSaya-kAle saNiccharu kuviu jema // 7 // "taM peparavavi cintai bhua-visAla / ki mArami Ne NaM sAmisAla // 4 // sAhammiya-banchala kiM kremi| sabvAyareNa gampiNu komi'' | // 9 // gau ema bhaNe vi kaNTaiya-su / NidhisakheM dasa ura-NayarU patu // 10 // ghattA chuDDu aruNuggameM so vijulanu dhAvantara / dichu NarindeSya jasa-puju NAI Avamtau // 11 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamo saMdhi jinavarakI pratimA a~gUThe meM lekara yaha upazamabhAva liyA hai ki jinanAthako chor3akara vaha kisI aurake lie namaskAra nahIM karegA ? lekina itanemeM kumantriyoMne yaha bAta narendra se kaha dI ki vaha ApakI upekSA karake jinendrako namaskAra karatA hai| yaha vacana sunakara rAjA bahuta kruddha huA mAno pralayakAlameM kAlAnala viruddha ho uThA ho / kopAgnise pradIpta siMhodara aisA lagatA hai mAno pahAr3ake zikharapara siMhazAvaka ho| ( vaha kahatA hai)-"jo mujhe chor3akara kisI dUsarekI jayakAra karatA hai, vaha kyA iya, gaja aura rAjyako nahIM hAregA? athavA bahuta kahanese kyA ? kala sUryAsta taka yadi maiM use nahIM mAratA, to svayaM agnimeM praveza karUMgA // 1-10 // [2] jaba yuddha meM vaha abhanna pramu yaha pratijJA kara rahA thA ki tabhI vidyudaMga cora vahA~ praviSTa huaa| rAtrike usa bhramarakula aura kAjalake samAna zyAma madhyakAlameM ( madhya rAtrimeM) praveza karate hue usane visphurita rAjAko pralayAnalake samAna dhadhakate hue dekhaa| usakA zarIra romAMcarUpI kavacase kaTIlA thA, vaha mAno sajalameghake samAna garaja rahA thA, sannaddha jisane samUcA parikara bA~dha liyA thaa| raNabhArakI dhurIko uThAne meM jisane apanA kandhA diyA, jo jabaradasta DarAvane netroMvAlA thA, jo apane oMTha cabA rahA thA, jo atyanta visphurita mukhavAlA thA, jo 'maiM zatruko mArU~gA' isa prakAra kaha rahA thaa| jo pralayakAlameM zanizcarake samAna kupita thaa| use dekhakara bAhuoMse vizAla vaha socatA hai, kyA ise mAra DAlU~, nahIM nahIM, yaha svAmI zreSTha hai ? sAdharmIjanake prati vatsala maiM kyA karU~ ? samasta Adarake sAtha usase jAkara kahatA huuN| yaha vicArakara romAMcita zarIra vaha Adhe palameM dazapura nagara pahu~ca gyaa| zIghra hI aruNodaya honepara daur3atA huA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacArata [3] purichA bajAvaNaNa sedhi vijjlko| "mo bho kahi payarTsa bahu cahala-pulaprayaGgo" // 1 // taM NisuNepiNu vmnn-visaaleN| bubaha vajayapaNu kusumAke // 2 // "kAmaha-NAmeNa vilaasinni| tu-pabhohara jaNa-maNa-mAviNi // 3 // taheM bhAsaptau asp-vivaau| kAraNe maNi-kuNDalaha~ visajjita // puzu vimAhara-karaNu koppinnu| u satta vi pAcAra kamepiNu // 5 // kira vara-mavaNu paIsami jaahiN| paija karantu rAu suDa tA hiN||4|| ha kyaNeNa teNa bAdaNNau / vaha vajayapaNu uThaNyana // 7 // sAhammiu jiNa-sAsaNa-dIva u / pama maNeppiNu valiu paDISau // 8 // puNu vi vithada-paya-chohe hi~ dhAiDa / Nivise samhahu~ pAsu parAiDa // 9 // pattA kiM bholaggae~ jANantu vi rApa ma mumahi / pANa laeppizu ma NAsahi raNe jujahi // 30 // [1] bhahavaha kAI bahu jampieNa raamaa| para-valeM pestu peksa udyanti dhUli-chAyA // 1 // pemkhu pelnu AvamtaDa saahnnu| galagajantu mahAgava-pAhazu // 2 // pekyu pekSu hiMsanti surajhama / jahayale ciule bhamanti vihaGgama // 3 // pekkhu peksa cindhaI dhunycnt| raha-dhakaI mahiyale khuppamtAI // 4 // peknu peknu vajantai~ tuur| NAviha-NiNAya-gambhIrai // 5 // pekkhu peksu saya saGga rsntaa| pAisaknuu sayaNa hAmhA // 6 // peknu peknu pacalantau grvh| gaha-Navatta-mAjhe saNi nnaav"||7|| dasatara-NAhu NihAla jA hiN| para-balla sayalu bihAvaha tAve hi // 4 // "sAhu sAhu" to pama maNepiNu / vijulajhu giDa AlizopiNu // 2 // mund Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamo saMdhi vidhudaMga rAjA bajakarNako Ate hue yazaHpuMjakI taraha dikhAI diyA // 1-21 // __ [3] vanakarNane ha~sakara vidhu daMgase pUchA-"are are, atyanta pulakita aMga tuma kahA~ jA rahe ho ?" yaha sunakara mukhase vizAla cora vidyudaMgane kahA, "kAmalekhA nAmakI vilAsinI hai, jo atyanta U~ce stanoMvAlI aura janamanoMke lie priya hai| arthase hIna maiM usameM anurakta huuN| usane mujhe maNikuNDaloMke lie bhejA hai / maiMne vidyAdharakA tantra kara sAtoM parakoToko lA~dhakara jaise hI uttama bhavanameM praveza kiyA, vaise hI rAjAko yaha pratijJA karate hue sunA to maiM usa vacanase pIr3ita ho utthaa| vajakarNakA nAza honA cAhatA hai| vaha sAdharmoM aura jinazAsanakA dIpaka hai| yaha vicArakara maiM vApasa A gyaa| phira bhI pairoMke atyanta vegase maiM daur3A aura eka palameM tumhAre pAsa A phuNcaa| usakI sevAse kyA ? jAnate hue bhI he rAjan ! tuma mUrkha mata bano / yuddhameM isa prakAra lar3o ki jisase vaha prANa lekara bhAga jAye / / 1-10|| [4] athavA, adhika kahanese he rAjan ! kyA? dekho dekho, zatrusenAse dhUlakI chAyA uTha rahI hai; AtI huI senAko dekho dekho; garajate hue mahAgajavAhanako dekho; dekho dekho, ghor3e hIsa rahe haiM aura vizAla AkAzatala meM pakSI sar3a rahe haiN| dekho dekho, patAkAe~ ur3a rahI haiM; rathacakra dharatItalapara nimagna ho rahe haiM; dekho dekho, sUrya baja rahe haiM, jo nAnA zabdoMse gambhIra haiM / dekho dekho, saikar3oM zaMkha baja rahe haiM jaise apane duHkhase svajana ro rahe hoN| dekho dekho calate hue rAjAko, jaise praha aura nakSatroMke bIca zani ho / " jabataka rathapurakA rAjA dekhatA hai, tabataka samUcA zatrusainya dikhAI dene lagatA hai| taba sAdhusAdhu kahakara, rAjA vacakarNa vidyudaMgakA AliMgana kara, jaba Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu thi raNa bhUmi palAvi jAneMhi~ / sayalu vi seNNu parADa tAyeM hiM // 10 // ghatA amarisa kuThe hi~ caupAseMhiM Naravara-vindahiM / veTiDa paTTaNu jima mahiyalu cahi~ samuddahiM // 11 // 70 [ 5 ] kiya gaya sAri-saja ekkhariya vara-turA kaca - Niva jor3a amiTTa pulaiyaGgA // zubha miTTTu jujnu hi dhi SakAe~ / avaropyaru vanae-kalaSAe~ // 2 // basoha- caMDAviya mayagalA // 3 // 1-chiNNa bhiNNa-valA // 4 // paDhipahara - vidura- vihalA // 5 // asisa sara-sapti-paharaNa-dharA // 6 // guNa-diTThiI-muTThi-sandhiya - sarAha~ // 7 // kAyara-ra-maNa-saMtAvaNAe~ // 18 // ra vajaNa sIhorA // 9 // vajanta- tUra- kolAhalAe~ mujhe meka-sara-savalAe~ / loTTAviya-dhaya mAlAu hai / NiGkariya-vaNa-dasiyAharAe~ / supamANa- cAca- kaTTiya karAe~ / dugdho yaha loTTAvaNAe~ / jayakAroM kAraNa purAhU~ / ghattA vihi mi midamtahiM samaraNeM dunduhi vajai / vihi mi garindra haiM raNeM ekku vi jigaha paNa jijai // 10 // [] "haNu haNu [ haNu ]" bhaNanti sammamti AhahNanti / paDa viNa osaranti mAranti raNeM maranti // 1 // uzya-baseM hi~ paDiyariMgamadhahu~ / uhaya-vale hi~ banti kabandha hU~ // 2 // uhaSa bala hi~ susumUriya bhayavada / uhaya caleM hiM choTTAviya bhava thada // 33 // uhaya valehiM hayagaya viziSAya / uhaya-valeM hi~ kahiroha padhAya // 4 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamo sadhi taka yuddhabhUmimeM sajjita hokara sthita hotA hai, tabataka samUcA sainya vahA~ pahu~ca jAtA hai| cAroM orase amarSase kruddha naravara samUhoMse ghirA huA nagara aisA lagatA hai jaise cAra samudroMse dharatItala ghirA ho ||1-1shaa [5] hAthiyoMko paryANoMse sajA diyA gayA, zreSTha ghor3oMko kabaca pahanA diye gye| kavaca pahane tuma pulakitAMga yoddhA Apasa meM bhir3a gye| eka dUsarepara kolAhala karatI huI senAoMmeM yuddha hone lgaa| jisameM bajate hue nagAr3oMkA kolAila ho rahA thA, jisameM madamAte mahAgaMjoko vibhUSAse aMkita kiyA gayA thA, jisameM eka dUsarepara sabbala pheke jA rahe the, bhujAoMse vakSasthala chinna-bhinna ho rahe the, jisameM dhvajamAlA kula naSTa ho rahA thA, jisameM ( loga) pratihAroMse vidhura aura vihvalAMga ho rahe the| jo bhayAvane netra aura canAte hue oThoMvAle the, jo talavAra, jhaSa, tIra aura zakti praharaNoMko dhAraNa karanevAle the, jinhoMne supramANita dhanuSa hAthoMmeM khIMca liye the, jinhoMne guNadRSTi aura muTThIse sarokA sandhAna kara liyA thA, jisameM gajaghaTAe~ loTapoTa ho rahI thIM, jo kAyara naroke manoM ke lie santApadAyaka the aise vakarNa aura siMhodarameM vijayake lie raNa huaa| yuddharata donoMke samara prAMgaNa meM dundubhi baja uThatI hai| una donoM rAjAoM meM se yuddha meM eka bhI na to jItatA, aura na jItA jAtA / / 1-10 // [6] ve mAro-mAro kahate haiM, mArate haiM aura mAra khAte haiN| yuddha meM marate haiM yA mArate haiM, parantu eka bhI kadama nahIM httte| donoM senAoMke dvArA abhima senA girA dI gayI, donoM senAoMke dvArA kabandha nacAye gaye, donoM senAoMke dvArA dhvajapaTa masala diye gaye, donoM senAoMke dvArA bhaTasamUha dharAzAyI kara diyA gyaa| donoM senAoMke dvArA hAthIM aura Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita uhaya-vale hi~ ginasiya khgaaii| uhaya ghaleM hiM vebandhi vihAI // 5 // udaya-caleM hiM NIsAha turii| uhaya-calaI paharaNa-svara-vihuraI // 3 // uhaya-valai~ gaya-danta hi~ minnnnhuuN| uhaya cala iraNa-bhUmi-NisaNmA / / / / Thahaya-bala ruhiroliy-gthuuN| -- mubhamtaI // 8 // ema ekla va sNgaamhii'| akkhai sIrakumbiu rAmoM // 9 // ghattA saM NisuNepiNu maNi-maraNaya-kiraNa-phuransaja / diNNu ja-hatyeNa kaNDa kA kabisuttA // 10 // [.] puNu saMcalla ve ci valaeSa-vAsuevA / jANa-kariNi-sahiya gaya gilla-gaNDa avA // 5 // ghAva-vihastha mahastha mhaajhy| sAhasakaDu jiNamavaNu parAiya // 2 // ja idyAla-ghavalanchui-pakkiDa / sajjapA-hiyaDa jema bhakAhila // jaM usuGga-siharU sura-kitti: / SaNNa-vicitta-citta-cira-cittiu // 1 // se jiNabhavaNu Niyavi prituhr| payahiNa devi vi-vAra paTTA // 5 // tahi dhanduppaha-Simvu NihAliu / jaM suravastara-kusumomAliDa // 6 // jaNAgenda-surenda-parindahiM / vandiu muNi-vijAhara-vindahi // 7 // dicha su-sohiTa sommu sundasaNu / aNNu miseya-hamaru siMhAsaNu / / 4 / / chatta-tau asou bhA-maNDalu / lacchi-vihUsiu viyaDa-urasthala // 9 // yattA kiM vahu ()-caviNa ameM ko pativimvu uvijaha / puNu vi pIvaDa sai NA pAhubamijai // 10 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamo saMdhi ghor3e girA diye gye| donoM senAoMke dvArA raktakI dhArAe pravAhita kara dI gayIM: donoM senAoM dvArA talavAreM mor3a dI lI gayI, donoM senAoMse pakSI kA~pa utthe| donoM senAoMke dvArA tUrya niHzabda kara diye gaye, donoM senAe~ praharaNoMse kaThora aura vidhura thiiN| donoM senAe~ gajadantoMse bhinna ho gyiiN| donoM senAe~ raNabhUmimeM sthita ho gyiiN| donoM senAe~ raktase AzarIra ho utthii| donoM senAe~ huMkAra, hakkAra aura lalakAra rahI thiiN| isa prakAra saMgrAmake lie eka pakhavAr3A ho cukA hai,"-sIrakuTumba rAmase kahatA hai| yaha sunakara rAmane apane hAthase maNi-marakatakI kiraNoMse visphurita kaNThA, kaTaka aura kaTisUtra use diyA / / 1-10 // ___ [7] phira donoM baladeva aura vAsudeva ghale / sItArUpI hathinIke sAtha ve ArdragaNDasthala gajake samAna lagate the| hAthameM dhanuSa liye mahAAdaraNIya mahArathI rAma sahanakUTa jinabhavanameM pahu~ce, jo iMToMvAlA dhavala cUnese putA huA thA, jo sajjanoMke hRdayake samAna akalaMkita thA, jo U~cI zikharoMyAlA aura devoM ke dvArA prazaMsanIya thA, jo varNavidhitra citroMse ciracitrita thaa| usa jinabhavanako dekhakara ve santuSTa ho gye| tIna pradakSiNA dekara ve vahAM baiTha gaye / vahA~ unhoMne candraprabhakI pratimAko dekhA jo kalpavRkSake puSpoMkI mAlAse yukta thI, jo nAgendra, surendra, narendroM, muni, vidyAdhara-samUhoMke dvArA bandanIya thI tathA jo suzobhita, saumya sudarzanIya thii| dUsare, zveta cAmara, siMhAsana, chatraya, azoka aura bhAmaNDala bhii| lakSmIse vibhUSita evaM vikaTa sthalavAle usa pratibimbakI upamA kisase sthApita kI jaaye| bahuta kahanese kyA? phira bhI yaha pratikUla bAta hogI yadi svAmIse svAmIkI upamA dI jAye // 1-10 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [+] jaM jaga-NA didA varU-sIya-sarapaNA / vihi mijaNehi~ bandio viviha-vandaNehiM // 3 // 'jaya risaha dusaha-parisaha-sahaNa / japa ajipa adhiya-bammaha-mahaNa // 2 // saya saMbhava sNmv-nnihlnn| jaya ahiNandaNa Nandipa-calA // 3 // jaya sumAi-bhaDArA sumi-kr| paumappaha eumappaDa-pavara ||4|| aba sAmi supAsa su-pAsa-haNa / / candampaha puSpA-dhanda-vayaNa // 5 // aba jaya puSphapanta puphphciy| jaya sIyala sIyala-suha-saMdhiya // 3 // jaya seyara seyaMsa-miNa / jaya vAsupuna pujiya-calaNa // 7 // aba vimala-mavArA vimala-muha / prAya sAmi aNanta bhaNanta-suha // 8 // jaya dhamma-jiNesara dhmm-dhr| jaba santi-maDArA santi-kara // // vaya kunthu mhrthui-thum-blnn| jaya ara-arahanta mahamsa-guNa // 10 // jaya mali mhl-ml-mlnn| muNi suSvama su-sthaya sukha-maNa' / / 11 // ghattA vIsa vi miNaghara bandepiNu rAmu paisAi / ahiM sIhoyaru ta Nilau kumAra paIsai / / 19 / / [1] tAma Narinda-vAre ghira dhora-bAhu-jualI / so pabihAra diTu sahastha-desi-kusalo // 1 // paisantu suhaGka teM dhariu kem| Niya-samaeM lavaNasamudu jema / / 2 / / taM kuviu koru vipphuriya-kyaNu / bihuNastu hastha Niripa-NayaNu / / 3 / / maNe cimtai bairi-samuha-mahaNu ! 'ki mArami gAM gaM kaghaNu gahaNu' // 4 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamare saMdhi [8] jaba rAma, sItA aura lakSmaNake dvArA vizvanAtha ( jinendra ) dekhe gaye to unhoMne vividha vandanAoMse unakI thandanA kI, "asahya parISaha sahana karanevAle ApakI jaya ho, ajeya kAmakA nAza karanevAle ApakI jaya ho, janmakA nAza karanetAle sambhavanAtha yApakI jaya ho, nandila caraNa abhinandana ApakI jaya ho, sumati karanevAle AdaraNIya sumati ApakI jaya ho, padma ( kamala ) kI taraha saurabha ( kIrvivAle ) pravara padma nAtha ApakI jaya ho, puSpoMse arcita puSpadanta ApakI jaya ho, jinhoMne zItalasukhakA saMcaya kiyA hai aise zItalanAtha ApakI jaya ho; kalyANa karanevAle zreyAMsa jina ApakI jaya ho; pUjya caraNa vAsupUjya ApakI jaya ho; pavitramukha AdaraNIya vimalanAtha ApakI jaya ho, ananta sukhavAle he ananta svAmI ApakI jaya ho| he dharmadhAraNa karanevAle dharma jinezcara ApakI jaya ho, he zAnti vidhAyaka AdaNIya zAntinAtha ApakI jaya ho, jinake caraNa mahAstutiyoMse saMstuta haiM aise kunthunAtha Apako jaya ho / mahAn guNoMse viziSTa ara arahanta ApakI jaya ho / bar3e-bar3e malloM (kAmakrodhAdi)kA nAza karanevAle mallinAtha ApakI jaya ho| sunavoMvAle zuddha mana he subata ApakI jaya ho|" isa prakAra bIsoM jinavaroMkI vandanA kara rAma vahA~ baiTha jAte haiN| lekina lakSmaNa isa bhavana meM praveza karatA hai jahA~ ki siMhodara thA ! // 1-12 // [9] itanemeM rAjyadvArapara sthira aura sthUla bAhuvAlA zabdArtha aura dezIbhASAmeM kuzala pratihAra dikhAI diyaa| pradeza karate hue subhaTako usane usI prakAra pakar3a liyA, jisa prakAra apanI maryAdAke dvArA lavaNa samundra pakar3a liyA jAtA hai| isase visphurita mukha vaha vIra kupita ho utthaa| hAtha pITatA huA bhayaMkara netra, zatrasamudrakA manthana karanevAlA vaha apane manameM Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa gAu ema maNavi bhui-daNDa-paNDa / gaM matta-mahAgau gila-gaNDa // 5 // taM dasaura-ppayarUpaiTa kem| jaNa-maNa-mohanta aNA jema / / 6 / / dummAra-vari-sarA-pANa-poka !Isahita mA parissiora / / / / vaM lavaNu lamkhiu raay-vaareN| pabihAra kusu 'ma maMNipAra' // 8 // saMghaSaNu suvi pahaThTha viiru| ghAivAi-lacchi-samiya-sarIka // 9 // __ghattA dasaura-NAhaNa lakSijai pantau sphssnnu| risaha-jiNindeNa NaM dhammu ahiMsA-zakSaNu // 10 // [1 ] harisiu vajayamaNu diTeNa lakkhaNeNaM / puNu puNaNeha-pigmaro caviu sakSaNeNe // 1 // 'kiM demi hasthi raha pury-yh| vinachuriya-phuriya-maNi-mauDa-pa // 2 // kiM para hi kiM syaNehi~ kmyu| kiNaravara-parimiTa demi rajju // 3 // kiM demi sa-vimamu pinnddbaasu| kiM sa-suu-sa-kamtau homi daasu'||4|| taM SaSaNu suNe viharisiya-maNeNa / paDivuta NarAviDa lakSaNeNa / 5 / / 'kahiM muNivaru kahi saMsAra-sokcha / kahiM pAva-piNTu kahiM parama-mokkhu // 6 // / kahi~ pAyau ketthu kuTucha bynnu| kahi~ kamala-saNDa kahi ghiula gyaa|| kahiM mayagale halu kahiM unheM ghaNTa / kahi~ pandhita kahiM raha-turapa-thaTTa // 8 // saM polahi jaM Na ghaDAi klaaeN| amhaI cAhiya mukAma khalAeM // 9 // pattA su9 sAhammiA tya-dhammu karantu Na thakkAhi / momaNa maggina sihu~ jaNa? dehi jai sakahi' // 10 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . paMcavIsamA saMdhi vicAra karatA hai ki kyA mAra duuN| nahIM nahIM, isameM kyA milegaa| yaha vicAra kara, mujadaNDoMse pracaNDa' vaha vahA~se gayA, mAno ArdragaNDasthalavAlA mahAgaja ho| vaha usa dazapura nagarameM kisa prakAra pahuMcA mAno janamanoMko mohita karanevAlA kAmadeva ho| duri maiphaloM vairiyoMke prANoM ko curAnevAlA vaha kizora siMha ke samAna nikalA / jaba rAjyadvArapara lakSmaNa dekhA gayA to pravihArase kahA gayA ki ise mata roko / yaha vacana sunakara lakSmIke cihnoMse bhUSita zarIra vaha vIra vahA~ gyaa| dazapurake rAjA bajakarNane lakSmaNako Ate hue dekhA, mAno RSabhanAthane ahiMsA lakSaNavAle dharmako dekhA ho // 1-10 // [10] lakSmaNako dekhakara vanakarNa prasanna huA / bArabAra sneha se paripUrNa hokara tatkSaNa usane yahI kahA ki "kyA hAthI, ratha yA nagarasamUha / yA apUrva aura sphurita maNiyoMkA mukuTapaTTa / vastroMse kyA aura ratnoMse kyA? kyA manuSyoMse parimita rAjya de duuN| kyA vibhramasahita suhRdjana de dU~ ? kyA putra aura patnIsahita inakA dAsa bana jAU~ ?" yaha vacana sunakara harSitamana lakSmaNane rAjAse kahA, "kahA~ munivara aura kahA~ saMsAra sukha ? kahA~ pApapiNDa aura kahA~ parama mokSa ? kahA~ prAkRta aura kahA~ kaThora vacana / kahA~ kamalasamUha aura kahA~ vizAla AkAza ? madamAte hAthIko hala kahA~ aura U~Take ghaNTI kahA~ ? kahA~ hama pathika aura kahA~ ratha aura ghor3oMkA samUha ? vaha bolanA cAhie jo kalAse kama na ho, hama loga duSTa bhUkhase pIr3ita haiM ? tuma sAdharmI jana ho, dayAdharma karate hue kabhI nahIM thkte| hama tIna janoMko, yadi de sakate ho, to bhojana do / / 1-10 // 1. kahA~ prAkRtajana aura kahAM phaicavapUrNa vacana / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [ 1] budhai vajayapaNeNaM sajala-loyaNe / 'maggiDa demi rajju kiM gahaSNu bhopaNeNaM' // 1 // ema maNepiNu annnnudhaaiu| zivise rAmahA~ pAsu parAila // 2 // khaNe kacola thArU zroyAriSa / pariyasa-sippi-sasa visthAritha // 3 // bahubiha-khaNnu-padhAre hindidd| ucchu-paNa piva muha-rasiyati // 1 // jamANa piSa suku sumandhara / sikhahA~ siddhi-suI pitra siDau // 5 // rehA bhasaNa-ghela vhaahaahaaN| NAI viNiggaya samaya-samupadoM // 3 // avk-ppsr-kr-phennubbl| pejAvata dinsi bala sammala // 7 // ghiya-kahoka-vola pavahansI / simmaNa-toya-tusAra muantI // 8 // sAlaNa-sama-sevAla-karamviya / hari-hakahara-jalaghara-paricamviya 19 // dhattA kiM bahu-caviNa sacchAu saloNu sa-vijaNu / iTa-kalattu va taM bhutu jAhicchae~ bhoyaNu // 50|| [12] bhuAvi rAmacandeSyaM pamaNio kumAro / 'bhoraNupA hoi eNTa uvayAra-garama-bhAro // 1 // paDiucayAra kiM pi viNyAsahi / ubhaya-valeMhi appAzu pagAsahiM / / 2 / / saM sIhoyaru gampi NivArahi / anheM rajahA~ sandhi samArahi // 3 // ghubaha maraheM dUu visajiu / jau vajayaNNu aparajiu // 4 // seNa samANu kavaNu kira vimaahu| jai AyAmiu samare pariggahu // 5 // saM NisuNevi vayaNu riDa mahazu / rAmachauM calaNe hi paviu jaNaNu // 3 // "aga kiyAthu ajnu hau~ dhaNNava / je esa deva pa. dipaNau' // 7 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t paMcavIsamo saMdhi [11] sajala A~khoMse vajrakarNane kahA, "mA~gA gayA meM rAjya de dU~gA ! bhojana grahaNa karanese kyA ?" yaha kahakara usane anna ( bhojana ) uThA liyA aura eka palameM rAmake pAsa phuNcaa| eka pala meM kaTorI aura thAlameM use rakha diyA gayA 1 bhojana pAtra, sIpa aura zaMkha phailA diye gaye / vaha bhojana, aneka prakAra bhojanoMse pracura thA, IkhavanakI taraha mukharasa se paripUrNa thA, udyAnakI taraha sugandhita thA, siddhake siddhi-sukhakI taraha siddha thaa| rAmakI bhojanakI velA, amRta samudrase nikalI huI belA ( vaTa ) ke samAna zobhita thI, jo dhavala aura hara kUTa (mA) pIpethI ko caMcala aura pala peyarUpI Avarta de rahI thI, jo dhIrUpI laharoM ke samUhase pravAhita ho rahI thI, kadIrUpI jalake kaNoMko chor3a rahI thI, jo zAlanarUpI saikar3oM zaivAloMse aMcita thI tathA lakSmaNa aura rAmarUpI jalacaroMse paricumbita thii| adhika kahane se kyA, priya kalatra ( priya strIkI taraha ) kAntivAlA ( sacchA ), lavaNa (sundaratA aura namaka ), vyaMjana ( alaMkAra aura pakavAna ) se sahita vaha bhojana ( rAma-lakSmaNa ne ) bhogA ( khAyA, bhoga kiyA ) / / 1 - 10 / / [12] bhojana kara rAmane kumAra lakSmaNase kahA, "yaha bhojana nahIM hU~ yaha to upakArakA bhArI bhAra haiM / isalie isakA kucha pratyupakAra karo, donoM senAoMke bIca tuma apaneko prakaTa karo | jAkara usa siMhodarakA nivAraNa kro| Adhe rAjyapara sandhi karavA do, bharatake dvArA preSita dUta kahatA hai ki vajraka durjeya aura aparAjita hai| usake sAtha kaisA yuddha ki jisane yuddhameM sAdhana juTAye haiN|" yaha vacana sunakara, zatruoMkA mardana karanevAlA lakSmaNa rAmake caraNoM meM gira par3A ki Aja maiM dhanya hUM, Aja maiM kRtArtha Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ema maNedhi payaTTu mahAila | masAi jema garunajjaiSi / paumacariu gaDa sIhora- mavaNu parAi // 8 // saMpavihAra kara vajrjeSi // 19 // dhattA tiNa-samu maraNevi atthANu sabalu bhavagaNe vi / paDDu bhayANa gaya-mUheM jema pANaNu // 10 // [9] amarisa kudraNa bahu-marica-maccharaNaM / sIhoru paloha jiha NiccharaNaM // 1 // kocaraNaka-sama-jAla - aseM / / lakSaNu kva saMmuhu / cinti 'ko vi mahA-balu dIsaha ji Nimisa lavi kumAreM / ema visakhi bharaha-marinde / ko sura-kari-visANa ubhpAbadda komavADu karageM ka sandhi karahoM parimuaoM meiNi / puNu pu joiDa gAi~ kayante ||2|| tala taDa simita thAi dedvA-muhu // 2 // Naba paNivA kara Nau vasaGgha // 4 // rAu 'kiM bahu-vidhAyeM ||5|| karai keli ko samaya maddade ||6|| mandarasela- sinako pAvai // 7 // vajayaSNu ko mAre bi sa hiyaya- suhari jiha ghara-kAmiNi // // 9 // ||8|| ghattA ahavai Naravai jaDa rajjoM adhu Na iSTahi / to samaraNeM sara dhoraNa enti paThiSddhahi // 10 // [ 17 ] khaNa vayaNa- sio ahara- viSphuranto / 'maha maru mAri mAri hathu hRNu bhaNanto // 1 // uTTiu pahu karavAla - vihasthava / dUSahA~ dUvattaNu darisAvA~ : 'a tAma bharahu vosAthau ||2|| chindoM NAsu sasu muNDAvahI~ || 3 || suhA~ hattha vicchAvi bhAvahoM / gahu~ caDiyau NayareM bhramADahoM' // // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ l paMcavIsamI saMdhi ri haiM ki jo he deSa, Apane Adeza diyaa| ( yaha kahakara ) isa prakAra vaha AdaraNIya calA aura siMhodarake bhavanapara pahu~cA / ( vahA~ ) matavAle hAthIkI taraha garajakara aura pratihArako hAtha ke agrabhAgase DA~Takara, tinakeke barAbara samajhakara, samasta darabArakI upekSA kara usane usI prakAra praveza kiyA ki jisa prakAra gajasamUha meM siMha praveza karatA hai / / 1-10 // [13] amarSa se kuddha bahuta matsarase bhare hue usane siMhodarako isa prakAra dekhA jaise dAnizcarane dekhA ho / krodhAnalakI saikar3oM jvAlAoMse prajvalita usane bAra-bAra isa prakAra dekhA jaise kRtAntane dekhA ho| jaba-jaba lakSmaNa sammukha dekhatA, tabataba zivira nIcA mukha karake raha jaataa| usane ( siMhodarane ) socA, koI mahAbalavAna dikhAI detA hai, jo na to praNAma karatA hai aura na baiThatA hai / usIko lakSya banAkara kumArane rAjAse kahA - " bahuta vistArase kyA ? bharata rAjAne yaha kahakara bhejA hai ki siMhake sAtha kauna krIr3A karatA hai, airAvatake dA~ta kauna ukhAr3a sakatA hai, mandarAcalake zikharako kauna ukhAr3a sakatA hai ? candramAko kauna apane hAthase Dhaka sakatA haiM ? varNako kauna mAra sakatA hai ? sandhi kara lo aura dharatIkA hRdaya ke lie zubhakara uttama kAminIkI taraha bhoga karoM / athavA he rAjan tuma rAjyakA AdhA bhAga nahIM cAhate, to yuddha ke prAMgaNa meM AtI huI tIroMkI katArakI pratIkSA karo" // 1-10 // 1 [14] lakSmaNake vacanoMse kruddha hokara jisake adhara visphurita ho rahe haiM aisA vaha siMhodara rAjA, 'mara-mara, mAro - mAroM' kahatA huA, hAtha meM talavAra lekara uThA / bharata tabataka vizvasta baiThe, dUtako dUtatva dikhA do, usakI nAka kATakara sira mur3aSA do, hAtha kATa lo, dhUla lagAkara nikAla do, 6 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamadharita saMNisuNevi samur3iya garavara / galagajAsa pAi~ Nava javAhara // 5 // 'haNuNa haNu' maNanta bahu-macchara / po kali-kAla-kipamsa-saNinchara // 6 // ziya-samaya-budha rayaNAyara / ummeTa pacAima kumbara 7 // kareM karavAla ko kiyA / zrIga ko gi gamAvazI malA ko vi mapAra ghAu cddhaavh| lAmiha mithasaNu darisAvai / / 9 // ghattA evaM garinde hi phuriyAhara-miuhi-karAleM hiN| dehiu lakSaNu pANaNu jema siyAle hiN||1|| [15] sUru va jalaharehi ja vedikSI kumaaro| udiGa ghara dalantu vuvAra-ghari-vAro // 1 // rokada valai dhAi riTa hammada / NaM kesari-kisoru paviyambhai // 2 // NaM suravara gaindu maya-vimmalu / sira-phamAla toDantu mahA-vallu // 3 // daramasanma maNi-mauDa parimdahu~ / sIDa paddhakkiTa jema gaindaRs / / 4 / / ko vi musumUriDa cUrIDa pAe~ hiN| ko vi Nisumbhiu Takara-pAe~hiM // 5 // ko ki karagme hi gayaNe mamADiu / ko dhi rasAntu mahIyaleM pADiu // 6 // ko bi jujjhapiTa mes-sbkeN| ko vikaTuvASita haka-daDahae // 7 // gayavas-lagAya-rasambhuppAI vi| gayaNa-mAge puNu bhuhi bhamA vi // 8 // pAi~ jameNa daNDa pmmucaau| vaharihi NaM khaya-kAla paDada // 9 // dhattA ghAlaNa-sammeNa bhAmante puhada mamADhiya / kSeNa pahanateNa dasa sahasa Narindahu~ pADiya // 10 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasamA saMdhi gadhepara car3hAkara nagarameM ghumaao|" yaha sunakara narazreSTha garajate hue isa prakAra uThe, jaise navajaladhara ho| bahuta IrSyAse bhare hue aura mAro-bhAro kahate hue jaise ve kalikAla, yama aura zanizcara hoM, mAno apanI maryAdAse cUkA huA samudra ho, mAno mahASatase rahita mahAgaja daur3A ho| koI apane hAthameM talavAra nikAlatA hai, koI bhayaMkara gadAzani ghumAtA hai, koI bhayaMkara dhanuSa car3hAtA hai, aura apane svAmIkI vaphAdArI batAtA hai| jo phar3akane hue adharoM aura bhauMhoMse bhayaMkara haiM aise rAjAoMne lakSmaNako usI prakAra ghera liyA jisa prakAra siyAroMke dvArA siMha ghera liyA gayA ho // 1-10 // __ [15] yA meghoMke dvArA sUrya ghera liyA gayA ho| taba durvAra zatruoMpara AkramaNa karanevAlA vaha ( lakSmaNa ) dharatIko rauMdatA huA utthaa| vaha rukatA hai, mur3atA hai, daur3atA hai, zatruko avaruddha karatA hai, jaise kizorasiMha uchala rahA ho, mAno madase vihvala airAvata ho / vaha mahAbalI sirakamaloMko tor3atA huA maNi mukuTIko dalita karatA huA rAjAoMke Upara usI prakAra pahu~cA jisa prakAra gajarAjoMke Upara siMha pahu~catA hai| kisIko kucalakara usane pairoMse cUra-cUra kara diyA, kisIko TakkaroMke AghAtase naSTa kara diyaa| kisIko hAthase AkAzameM uchAla diyA, cillAte hue kisIko dharatIpara girA diyaa| kisIse meSako jhar3apase bhir3a gayA, koI huMkAra aura capeTa se khinna ho gayA ? hAthiyoMke vA~dhaneke khambheko ukhAr3akara aura phira bAhuoMke dvArA dhumAkara isa prakAra chor3a diyA jaise yama apanA daNDa chor3a diyA ho, mAno zatruoMke lie jhayakAla A nAyA ho| AlAna-stambhako ghumAte hue usane dharatIko dhumA diyaa| girate hue usa khambhene sAtha dasa hajAra rAjAoMko dharAzAyI kara diyA // 1-10 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarikha [16] jaM pahivakvu sayalu NiliDa rUparaSaNeNaM / gayavareM pavagdhaNe pahiu takkhaNeNaM // 1 // ahimuDu sIhopara saMcAlita / palaya-samuTu NAI basthati // 2 // seNyAvata nimtu gajantaDa / paharaNa-toya-tusAra-muantau // 3 // tujha-surA-sara-samAuchu / matta-mahAgaya-ghara-ghelAunu // 4 // ubbhiya-dhavala-chatta-pheNujalu bhaya-kalola-balasta-madrAvala !!5 / / rikha-samuddharja diTTu bhayakaru / / saravaNu kuchu NA giri manyA // 6 // calai dhakaI parimamai su-pnyclu| NAI vilAsiNi-gaNu cAlu caJcalu // 7 // geNha vi pahau parindu prindeN| turae surau gaindu gahandeM // 8 // rahie rahiu raha rahaneM / chase chattu dhayaggu dhaSayageM // 9 // ghattA jau jaja lakkhA parisakA bhiDi-mayara / tau tara dosai mahi-maNDala ruNDa-Nirantara // 10 // jaM riu-uahi mahiu somitti-mandareNaM / sIhoyaha padhAio samau kuareNa // 1 // amiTa cha jujya vipiNa vi jnnaahN| ujjeNi-NarAhiva-saksaNAra // 2 // dupAra-vahari-geNhaNa-maNAhU~ / uggAmiya-bhAmiya-paharaNA // 3 // mayamatta-gavan dAraNAha~ 1 paDhivazva-paksa-saMvAraNA // 4 // surbhum-ssth-tiisaavnnaa| sIhoyara-lakSaNa-NaravarAha~ // 5 // / bhua-daNDa-capada-harisiya-maNA // 6 // erathantareM sIhoyara-dhareNa / ureM pellita lakSaNu gayabareNa // 7 // rahasubbhaDa pulaya-visaSTa-dehu / NaM sukaM khIliu sa-jala mehu // 8 // levi bhubhama tharaharanta / upAhiya dantiha ke vi danta // 5 // kAviDa mayagala maNeNa tadchu / vivarammuhu pANa chaeSi NaTchu // 10 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca na ma [ 16 ] jaba lakSmaNane samasta pratipakSako naSTa kara diyA to, siMhodara paTTa bandhana nAmaka gajavarapara car3ha gayA, vaha isa prakAra sammukha calA, jaise pralaya samudra hI uchala par3A ho, senArUpI Avartase yukta nitya garjana karatA huA; praharaNarUpI jalake kaNa chor3atA huA, U~ce ghor3oMrUpI laharoMse vyApta, matavAle mahAgajoM ke ghaNTArUpI taTa se saMkula, jaThe hue dhavala chatroMke phenase avala, dhvajarUpI laharoMkA mahAjala jisameM cala rahA hai aise bhayaMkara mahAsamudrako jaba lakSmaNane Ate hue dekhA to vaha mandarAcala parvatakI taraha vahA~ pahu~ca gayA / atyanta dRr3ha vaha calatA hai, mur3atA hai aura isa prakAra ghUma jAtA hai, jaise caMcala aura cala vilAsinI gaNa ho / pakar3ane ke lie rAjAse rAjA, ghor3oMse ghor3A, gajendrase gajendra, rathikase rathika, cakase cakra, chatrase chatra aura dhvajAprase dhyajAma Ahata kara diyA gayA / bhauhoMse bhayaMkara lakSmaNa jahA~-jahA~ jAtA hai, vahA~-vahA~ dharatImaNDala dhar3oMse avacchinna dikhAI detA hai / / 1-10 // [17] jaba lakSmaNarUpI mandarAcalake dvArA zatrurUpI samudra matha diyA gayA to siMhodara apane hAthIke sAtha daur3A aura lakSmaNase bhir3a gyaa| jinakA mana durthAra zatrako pakar3anekA hai, jo praharaNoMko nikAlakara ghumA rahe haiM, jo matavAle gajoMko ukhAr3anevAle haiM, pratipakSa aura pakSakA saMhAra karanevAle haiM, suraghara-badhuoMko santuSTa karanevAle haiM, jo apane mujadaNDoMse pracaNDa aura harSita mana haiM, aise lakSmaNa aura sihodara rAjAoMkA yuddha hone lgaa| isI bIca siMhodarako dhAraNa karanevAle gajavarane harSase utkaTa aura pulakase viziSTa zarIra lakSmaNake urapara isa prakAra AghAta kiyA; mAno zukrane sajala meghase krIr3A kI ho| usane apane hAthase pakar3akara hAthIke tharrAte hue bonoM dA~ta ukhAr3a liye| apane manameM trasta vaha mahAgaja Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita dhattA tAma kumAraga vibhAira-karaNa karepiNu / dhariDa parAhiu gaya-masthara pAra thaveppiNu // 1 // [1] maravA bIgha-mAhi jaM dhariTa sakkhaNeNaM / keNa vi vajayapaNaho kahiu saksaNaM / / 3 / / he garaNAha-gAha acchriyu| para-balu peksu kesa jajariyau // 2 // kaNDa Nirantara soNiya-adhika / NANAviha-vihA pariyabiu // 3 // ko vi paNDa-vIru valayAtau / bhamai kiMyantu va rija-jagasantau // 3 // gaya-ghada mAra-dhaDa suhaba pahAtau / kari-sira-kamala-saNDa torantara / / 5 / / rokA koi cha thaah| khaya-kAlu samare parisaha / / 6 / / bhiDi-mapAla kuruda samaru / ghiu avaloyaNe NAI saNiru // 7 // Na jANa? kiM gaNu kiM gandhayu / kiM pacchaNNu ko vi saGa dhamdhat // 6 // kiSNaru kiM mArunu vijaahruu| kiM vammANu mANu hari halaharu // 5 // tepA mahAhave maann-mindaaN| viNivAiya dasa sahasa rimdaha // 10 // aNNu vi dujjara macchara-mariyaDa / jIva-gAvi sIhoyasa dhariyaDa // 1 // ghattA evaM homsaNa balu sayalu vi bhAhindolina / mandara-vINa NaM sAyara-salila virolija // 12 // [19] tANasuNevi ko vi paritosilo maNaM / ko viNirahu~ laggu uDUNa jampaNeNaM // 1 // ko vi pampiGa magchara-mariyaDa / 'caGgava jaM sIhoyaru dhariyau | RA jo mArevara ghari sahara / so pariSadUghu pADa para-hatheM / / 3 / / vandhava-sayahiM parimita ajju 1 bajayaNNu aNuhAu rajju' / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcavIsamA sAdha khinna ho gayA aura popale mukhavAlA vaha apane prANa lekara bhaagaa| tabataka kumArane vidyAdhara karaNa racakara, hAthIke sira, para paira rakhakara rAjA siMhodarako pakar3a liyA // 1-1|| [18] jIvake lie prAike samAna rAjAko jaSa lakSmaNane pakar3a liyA to kisIne tatkAla jAkara vajakarNase kahA--"hai rAjAoMke rAjA, Azcarya hai / dekhie zatrupakSa kisa prakAra kSatavikSata ho gayA hai| yaha ghar3oMse avacchinna hai, raktase zobhiva aura nAnA prakAra ke pakSiyoMse ghirA huA hai| koI malayAn pracaNDavIra zatruse jhagar3atA huA yamakI taraha ghUma rahA hai| gajaghaTA, bhaDaghaTA aura subhadoMko calAtA huA, hAthiyoMke sirakamaloMke samUhako tor3atA huA yaha rukatA hai, pukAratA hai, pahu~catA hai aura Thahara jAtA hai, mAno yuddhameM jhaya. kAla ma~DarA rahA ho| bhRkuTiyoMse bhayaMkara, kaThora IrSyAse bharA huA vaha isa prakAra sthita ho gayA, jaise zani ho / hama nahIM jAnate ki vaha gaNa ( deva) hai yA gandharva hai yA kyA koI tumhArA chipA huA mitra yA bandhu hai| kyA kinnara, mAruta yA vidyAdhara hai ? kyA brahmA hai ? sUrya hai yA vAsudeva yA baladeva hai ? usane mahAyuddha meM dasa hajAra mAnameM siMhAjanarendrako bhI dharAzAyI kara diyaa| aura bhI matsarase bhare hue usane jIvamAhI siMhodarako pakar3a liyaa|" akele hote hue usane samUcI senAko Andolita kara diyA hai| mAno mandarAcalakI pIThane samudra ke jalako vilor3ita kara diyA ho // 1-12|| [19] vaha sunakara, koI apane manameM santuSTa ho gyaa| uThe hue jaMpAnase koI use dekhane lagA / koI matsarase bharakara bolA ki acchA huA jo siMhodara pakar3A gayA / jisane apane hAthase dUsaroMko mArA thA vaha pApI dUsareke hAthase mArA gyaa| he vajhakarNa, tuma rAjyakA anubhoga kro| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 parAmacarisa ko vi virudhu puNu puNu Nindai / 'dhamma mueSi pAu kiM pandaha' // 5|| ko vi bhaNai 'je maggiu bhoyaNu / dIsA so sle gAI paeNDa bambhaNu' // 3 // tAma kumAra riMja updhaaye| caura parAulega piDa bandhe vi // 7 // sAsakAru sa-doru saNeuru / dummaNu dINa-varaNu bhanteuru | // 8 // dhAiDa aMsu-jalomiya-NayaNA / hima-haya-kamalavaNu gha komANau / / 9 // pattA kesa-ghisandhulu muha-kAyaru karuNu ruantau / thiDa caupAse hi mattAra-bhikkha magyamtau / / 10 / / [20] tAma maNeNa sakiyA rAhavassa prinnii| f maya-bhIya kANaNe cuNNurapaNa hariNI // 1 // 'peknu pekSu valu balu Avantau / sAyara-salilu jema gajjanta // 5 // sai ghaNuharu ma achi NicintaDa / mamyuhu lakkhaNu raNa atyanta // 3 // saMNisuNe vi nnivuuddh-mhaahvu| jAma cAu kira giNhaha rAhavu // // tAma kumAra dichu sahu~ NArihi / parimiu hasthi prema gaNiyArihiM // 5 // taM pekveppiNu suhdd-nnisaameN| mIya sIya mammIsiya rAmeM // 6 // 'pekkhu kema sIhoyara bau / soheNa va siyAlu uTThachaDa' // 7 // eva volla kira vai jAba hi| lakSaNu pAsu parAiDa tAyeM hiM / 8 / / calaNehi paDiu vigAvaDa-masthau / bhaviGa vAjiNahIM kiyajali-hasthata // 9 // ghattA 'sAhu' bhaNantaNa surabhavaNa-viNiggaya-NAma / sa hU~ bhusa-phalihahi avaDiu lakSaNu rAmeM // 10 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 paMcavIsamo saMdhi koI viruddha hokara bAra-bAra nindA karatA hai ki dharmako chor3akara vaha pApI kisa prakAra Ananda manAtA hai / koI kahatA hai ki jisane bhojana mA~gA thA, yaha usI brAhmaNake samAna dikhAI detA hai| taSa kumAra zatruko apane kandhepara car3hAkara usI prakAra le gayA jisa prakAra rAjakulake dvArA cora le jAyA gayA ho / alaMkAroMse sahita, Dora aura nUpuroMse sahita, durmana, vacana aura A~suoMse Anayana antaHpura daudd'aa| vaha himase Ahata kamalavanake samAna thaa| asta-vyasta kezarAzi, mukhase kAtara aura ekadama karuNa vilApa karatA huA, apane patikI bhIkha mA~gatA huA, usake cAroM pAsa sthita ho gayA // 1-10 // [20] taba rAmakI patnI apane manameM zaMkita ho utthii| mAno bhayabhIta kAnala meM atyanta udAsa aura khinna hariNI ho / "dekho-dekho rAma, AtI huI senAko samudra jalakI taraha garajatI huii| dhanuSa hAthameM le lo, nizcinta mata baiThe rhe| zAyada yuddha meM lakSmaNakA anta ho gayA hai / " yaha sunakara mahAyuddhakA nirvAha karanevAle rAma jabataka dhanuSa apane hAthameM lete haiM, tabataka kumAra nAriyoMse ghirA huA usI prakAra dikhAI diyA, jisa prakAra hathiniyoMse ghirA huA hAthI ho| zatruoMkA nAza karanevAle rAmane use dekhakara sItAdevIko abhaya vacana diyA ki "dekho siMhodara kisa prakAra bA~dha liyA gayA hai jaise siMhake dvArA siyAra uThA liyA gayA ho / " jaba taka (pana donoMmeM) isa prakAra bAtacIta ho rahI thI ki tabataka lakSmaNa pAsa AyA / vikaTa mastaka vaha caraNoM meM par3a gayA, usI prakAra, jisa prakAra bhakta hAtha jor3akara jinavarake caraNoM meM par3a jAtA hai| deva-bhavanoM meM jinakA nAma prasiddha hai aise rAmane 'sAdhu' kahakara lakSmaNako apane bAhuphalakoMse Abaddha kara liyA // 1-10|| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita chancIsamo saMdhi lakSaNa-rAmahu~ dhvlujl-ksnn-sriir| eka zikA - / avaropparu golip-gHhiN| sarahasu sAiDa devi surambha hi // 1 // sIhoyaha Namantu vhsaaridd| sAkSaNe vajayaNNu hakAriu // 2 // sa? Naravara-jaNeNa gosariyau / NAd purandhara sura-pariparipau // 3 // rehaDa vijulachu ashupccheN| paricA-indu va sUrahoM pacchae~ // 4 // saM ittaal-dhuuli-dhubh-prvl| sahasakUhu gaya pasa jiNAlA ||5|| ghaDadisu payahiNa devi tivaar'| puNu ahivandaNa karai bhadArae~ // 3 // se piyavakSaNa-muNi ennppinnu| palahauMpA thiu kusala maNepiNu // 7 // dasaura-pura-paramesara raameN| sAhukAriu suhaTa-NisAma // 8 // ghattA 'sacA paravaDa micchatta-sarahiM para mijahi / diva-sammantaNa para tuca meM tuhu~ umijahi // 9 // [2] saM gipuNeSi payampiDa raaeN| 'eu sakhkhu mahu tumha pasAeM' // 1 // puzu vi tiloy-vinniggy-gaa| vijukA pomAiDa rAmeM // 2 // 'mo diva-kakSiNa-Siya-vasachatthaka | sAhu sAhu sAhammiya-bacchana ||3 // sundara kiu je svai rkristth| raNeM acchantu Na pAhU umbeksira' 4 // to esthamsare cutu kumaar| 'jampieNa kiM bahu-visthAreM // 5 // he dasaura-Narinda ghisgi-suaa| jiNavara-calaNa-kamala-phulandhu !!6 // jo khalu sugu pisuNu mcchriydd| acchar3a eNhu sohoyaru pariyau // 7 // kiMmArami kiM apuzu maarhi| Ne to daya kari sandhi samArahi // 8 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chanvIsamo saMdhi chabbIsavIM sandhi lakSmaNa aura rAmake dhavalojvala zyAma zarIra ekAkAra ho gaye, mAno gaMgA aura yamunAke jala hoN| [1] pulakita zarIravAle una donoMne eka dUsareko saharSa AliMgana dekara praNAma karate hue siMhodarako baiThAyA aura tatkAla vajakarNako bulaayaa| narakaroMke sAtha vaha isa prakAra nikalA jaise devoMse ghirA huA indra ho| usake pIche vidhudaMga cora aisA zobhita ho rahA thA, mAno sUryake pIche pratipadAkA candramA ho / ve IToMkI paMktiyoM aura dhvajoMse dhavala sahannakUTa gaye aura jinAlayako pATa hum / cAroM dizAoM meM nIna bAra pradakSiNA dekara, phira ve AdaraNIyake lie abhivandanA karate haiN| una priyavarddhana muniko praNAma kara tathA kuzala pUchakara rAmake pAsa baiTha gayA / subhadoMkA nAza karanevAle rAmane dazapurake rAjAko sAdhuvAda diyaa| he rAjan , satya mithyAtvake tIroMse naSTa nahIM hotA, parantu dRr3hasamyaktvameM tumhArI upamA tumhIse dI jA sakatI hai||1-2|| [2] yaha sunakara rAjA vakAkarNa bolA, "merA yaha saba Apake prasAdase hai|" phira, jinakA nAma trilokameM vikhyAta hai, aise rAmane vidyadaMgakI prazaMsA kI, "he dRr3ha, kaThora evaM vikaTa vakSasthalavAle sAdharmI vatsala, sAdhu-sAdhu / tumane yaha sundara kAma kiyA jo rAjAkI rakSA kii| yuddha meM hote hue bhI tumane upekSA nahIM kii|" tana isa bIca kumArane kahA, "ki bahuta vistArase kahanese kyA? he vizvagatike putra, jinavarake caraNakamaloMke amara dazapura nareza, jo skhala, kSudra, pizuna, matsarase bharA huA yaha siMhodara pakar3A huA hai, ise kyA maiM mArU, tuma svayaM kyA mAroge? nahIM to dayA kara isase sandhi kara lo| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamacarita dhattA ANa-vaDiuchAu eNhu evahi~ mickhu suhArau / risai-jiNindahA~ seyaMsa pesaNayArau' 1 [3] pamaNaha yajayaNNu bahu-jANau / 'hau~ pAikku puNu vi eNhu~ rANau / / 3 / / pavara ekku vA mai~ pALevau / jiNu meskeci aNu Na NamevA' // 2 // taM NisuNevizu rUkSaNa-rAmeM hi| suravara-mavaNa-viNiggaya-mAmehi // 3 // dsurpur-ujjenni-phaannaa| ajayaNNa-sIhopara-rANA // 4 // veNi vi hatthe hatyu para / saMyamaga pApiya // 5 // azobhandie~ mahi bhukssaaviy| aNNu vi jiNavara-dhammu suNAviya // 6 // kAmiNi kAmaleha kokAdhiya / vijulaanahIM karayala lAviya // 7 // dipaNai maNi-kuNDala phuranta / candAisa? teu haranta // 6 // tAma kumAru vuttu vikkhAe~ hiN| vajayapA-sIhoyara-rAe~ hi // 9|| lAdha-kuvalaya-dala-dIhara-payaNahu~ / mayagala-gai-gamaNahu~ sri-kssynnhuN|| 10 // uza-NilADAlaviya-tilaya hu~ / bahu-sohagga-bhogga-guNa-Nilayahu~ // 11 // vimama-mAunmipaNa sarIrahu~ / taNu-majna thaNa-hara-gambhIrahu~ / / 32 // ghantA ahiNa-rUbahu~ lAyaNa-vaNa-saMpuSaNahu~ / lai bho lakkhaNa ghara tiSNi saya, tuhu~ kaNNahu~ ||13|| [3] taM NisuNepiNu dasaraha-gandaNu / ema ejampiu hasavi jaNadaNu // 1 // 'acchauti-yaNu sAma bilavantau / misiNi-NihAu va rviyr-chitt||2|| maI jAevau daahinn-deshoN| kokaNa-malaya-paNDi-udesahA~ // 3 // tahi valahadA~ Nikau gvesmi| pacchaeN pANigrahaNa karesami' ema kumAra pajampiGa jNje| maNe visaNNu kapaNAyaNu taM je / / 5 / / daDa himeNa va NaliNi-samuSThau / muha-muha pAi~ digNu masi-kuchaDa // 6 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chamvosamo saMdhi isa samaya yaha tumhArA AjJAkI icchA karanevAlA usI prakAra bhRtya hai jisa prakAra RSabhajinendrakA zreyAMsa AjJApAlana karanevAlA thA" // 1-9|| [3] bahuzAnI bajakarNa punaH kahatA hai-"maiM sevaka hU~, yaha rAjA hai / maiM to kevala eka pratakA pAlana karUMgA; jinavarako chor3akara kisI dUsareko namana nahIM kruuNgaa|' yaha sunakara devavimAnoMmeM prasiddhanAma rAma aura lakSmaNane dazapura aura sajjainake pradhAnoM vakarNa aura siMhodara donoM rAjAoMko hAthapara hAtha rakhakara harSapUrvaka gale milavAyA / AdhI-AdhI dharatIkA upabhoga karAyA tathA jinadharma bhI sunaayaa| kAmalekhA kAminIko bulavAyA aura use vidhudaMgake karatalameM de diyaa| camakate hue maNikuNDala de diye gaye ki jo candramA aura sUryakA teja haraNa karanevAle the| taba vikhyAta vanakarNa aura siMhodara rAjAoMne kumArase kahA-"jo navakuvalayadalake samAna lambe netroMvAlI haiM, madamAte hAthIkI gativAlI aura candramukhI haiM, jinake U~ce lalATa para tilaka aMkita hai, jo aneka saubhAgya, bhoga aura guNoMkI ghara haiM, jinakA zarIra vibhrama bhASase paripUrNa hai, jinakA madhya bhAga kaza hai aura jo stanoMse gambhIra haiM aisI abhinava rUpavArI lAvaNya aura raMgase paripUrNa he lakSmaNa, tIna sau kanyAe~ prahaNa kara lo" // 1-13 / / [4] yaha sunakara, dazarathake putra lakSmaNane ha~sakara yaha kahA-"ravikiraNoMse spRSTa, kamalinI samUhakI taraha, vilApa karatI huI raheM, mujhe kokaNa, malaya aura pANjhyadezako uddezya banAkara dakSiNa deza jAnA hai| vahA~ maiM rAmake lie gharakI khoja karUMgA, bAdameM (Akara) pANigrahaNa kruuNgaa|" kumArane jaya isa prakAra kahA to isase kanyAratna apane manameM duHkhI ho gyaa| jisa prakAra himase kamalinI-samUha jala jAtA hai, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paubhacariu jAma nAma rahiM vajanteM hiN| vivi hi mohiM giamtehiM // pandiNehiM 'jaya-apa' pamaNA hiN| khujaya-dhAmaNehiM gabanahiM / / 8 / / sIya sa-lakSaNu Salu paisAriu / ghIyA-indu va jayajayakAriDa ||5|| sahi NivaseNi gAdareM rakSaNae~ ! sarasi-apane padisamNA // 10 // yastA jala-NArAyaNa gaya dasauru muvi mahAipa / sahI mAsahIM taM kumvara-Nayaha parAya / / 11 / / [5] kumvara-Nayaha parAiya jaahi| phagguNa-mAsu poliTa tA hiN||1|| paiDa vasantu-rAja maannndeN| koilu-kalayala-majarU-sare // 2 // ali-miDaNe hi vandiNehi paDhantehiM / varahiNa-cAvaNehi pazcanteMhi // 3 // andolaa-sy-tornn-vaahi| dukku vasantu aNeya-payAre hi // 4 // katthAi khUna-vaNai pllssiyii| Nava-kisalaya-phala-phulanmahiyaI / / 5 / / karathai giri-siraha vicchaayii| khala-muha ivamasi ghaNNA NAya / / 6 / / kAya mAhava-mAsahI mehnni| piya-viraheNa va sasada kAmiNi ||7 // kasthai gijai bajai mndl| gara-miDaNehi paNaciu gondalu | saM tahoM NayarahoM utsr-paashi| jaNa-maNaharu joyaNa-dasa hiN||9|| diDa vasantatilA ujaannu| sANa-hiyara jema a-pamANaDa ||10 // ghattA suhalu subandhau zolantu viyAvaDha-masthau / aggae~ rAmahA~ Na ghiu kusumajali-hasthata // 1 // [1] tahiM uvaSaNe paise vi viNu kheveM / pamaNiu bAsuenu valaeveM // 1 // 'mo asuraari-bhri-musumuurnn| usaraha-vaisa-maNoraha-pUraNa ||raa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! ! chosamI saMdhi 55 vaise hI unake mukhapara jaise kisIne maSikUcI phera dI ho| tabataka bajate hue sUryo, vividha maMgala gItoM, jaya-jaya kahate hue bandIjanoM, nAcate hue kubjakoM aura vAmanoMke sAtha sItA aura lakSmaNa sahita rAmakA praveza karAyA gayA, dUsare indrakI saraha unakA jaya jayakAra kiyA gayA / usa sundara nagara meM nivAsa kara, AdhI rAtakA avasara honepara AdaraNIya rAma aura lakSmaNa dazapura nagara chor3akara cala diye / tathA caitramAhameM ve kUvara nagara meM pahuMce // 1- 11 // [ 5 ] jaba ve kUcara nagara pahu~ce, taba phAguna mAha A cukA thaa| Anandase vasantarAja koyaloMke kala-kala aura maMgala zabda ke sAtha praveza kiyaa| par3hate hue ( maMgala pATha karate hue ) alimithunoM, nAcate hue mayUrarUpI dAmanoM, Andolita saikar3oM voraNa dvAroM tathA aneka prakAroMse vasanta A phuNcaa| kahIMpara nava kisalaya phala aura phUloMse paripUrNa Asravana pallavita ho paThe, kahIMpara girizikhara isa prakAra kAntihIna ho uThe ki duSToMke mu~hakI taraha zyAmavarNa jJAta hote the| kahIM para mAdhava sAhakI ghariNI isa prakAra hotI thI jaise priyake virahase kAminI sUkha rahI ho / kahIMpara gAyA jAtA hai, aura kahIMpara bajAyA jAtA hai ? aura manuSya yugaloMke dvArA harSa dhvani kI jAtI haiN| usa nagarase uttarakI ora eka yojanakI dUrIpara, janoMke lie sundara, vasaMtatilaka nAmakA udyAna dikhAI diyA. jo sajjanake hRdayakI taraha sImAhIna thA / suphala sugandhita hilatA huA natamastaka vaha mAno hAthoMmeM kusumAMjali lekara rAma ke Age sthita ho // 1- 11 // [6] binA kisI vilambake usa upavanameM pravezakara rAmane lakSmaNase kahA- "he asurAri ( kAma ) rUpI zatruko cUra cUra karanevAle tathA dazaratha kulake manorathoMko pUrA karane Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumarita sakSaNa kahi mi gavesahi saM jalu / sajaNa-hiyA jema je Nigmanu | // 2 // dUrAgamaNe sIya tisAhaya / hima-haya-va-liNi va vicchaaiyo| taM NisuNe ghi ghr-dum-sovaannhiN| paDiDa mahArisivya guNadhANe hiM // 5 // tApa mahAsaru dichu ravaNNaDa / NANASiha-taruvara-saMkaNau / / 6 / / sArasa-haMsa kutra-paga-pumbiu / gAya-kuvalae-dala-kamala-karamviu // 7 // taM pekleSi phamAru pacAina / Nivise taM sara-tIra parAiu' / / 6 / / ghattA paiTu mahAvalu jaNa kamala-saNDa soDantaDa / mANasa-saravareM gaM-gahammu kIlanta // 9 // [] lakkhaNu jalu bhArohai jaahiN| kuvara-Nayara-NarAhiu tAhi / / 1 / / khuddha chuddha SaNa-kIlapaM NosariyaDa / mayaNa-divaseM NaraSa-parivariyaDa / / 2 / / taruvara taruSareM madhu shiv| madhe mache thiu jaNu samalarAu || moM ma Arava presr| meru-Niyam NAI vimAera / / / / mo ma bhAkAvaNi vajaha / / mahu pijai hindolaDa ginaI // 5 // mace maLe jaNu rasaya-vihastha / ghummA ghulaha viSAva-masthau / / 6 / / mane maje kolanti su-mirnnhaiN| Napa-mihuNa, kahiM Neha-virAI / / 7 / / ma mA agdolai jaNavau / kohala vAsai mAi bamaNaDa 8 // ghattA kumvara-mAheNa kiu mArohaNu jaahiN| sUru va candaNa lakvijAi lakkhaNu tA hi / / 9 / / [] kakSita laklA chakSaNa bhariyau / NaM paJcasva mayaNu bhavayariu / / 1 / / rUDa NieNvi sur-bhghnnaannndhauN| bhaNu ulloleM hiM jA parindahA~ / / 2 / / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chagvIsamo saMdhi vAle lakSmaNa, tuma kahIM bhI pAnIkI khoja karo, ki jo sajanake hRdyakI taraha nirmala ho| dUra taka calaneke kAraNa sItA pyAsase pIr3ita hai, aura himase Ahata navakamalinIkI taraha kAntihIna ho gayI haiN|" yaha sunakara vaha padavRkSakI sIr3hiyose usI prakAra car3ha gayA jisa prakAra mahAmuni guNasthAnoM ke dvArA car3ha jAte haiM ! vahA~ usane nAnA prakArale samose AcchAdita sundara mahAsarovara dekhA, jo sArasa, iMsa, krauMca aura baguloMse cumbita thA, tathA navakuvalayadala aura kamaloMse aMkita thaa| use dekhakara kumAra daur3A aura eka palameM isa sarovarake taurapara pahu~ca gyaa| vaha mahAbalI kamalasamaha tor3atA huA jalameM ghusA, mAno mAnasarovarameM mahAgaja krIr3A kara rahA ho / / 1-9 // [7] jisa samaya lakSmaNa jalako Alor3ita karate haiM tabataka kUvara nagarakA rAjA zIdhra vanakrIr3Ake lie nikalAkAmadeva ( vasantapaMcamI ) ke dina narazreSThoMse ghirA huA / vRkSavRkSapara maMca bAMdha diye gaye / maMca-maMcapara eka-eka vyakti upalabdha kara diyA gyaa| maMca-saMcapara narezvara ArUr3ha ho gaye, jaise sumeru parvavake kaTibandha vidyAdhara sthita ho| maMca-maMcapara AlApinI baja rahI hai, madhu piyA jAtA hai, hiMdola rAga gAyA jAtA hai, maMca-maMcapara loga hAthameM pyAlA ( casaka) liye the, maMca-maMcapara mithuna kaur3A kara rahe the| kahIMpara navamithuna (navadampati ) kahIM snehase hIna hote haiM ? maMca-paMcapara janapada Andolita thaa| jaise hI kUbaranAthane maMcapara ArohaNa kiyA, vaise hI usane lakSmaNako usI prakAra dekhA, jisa prakAra candramAke dvArA sUrya dekhA jAtA hai // 1-9 // [8] lakSaNoMse bhare lakSmaNako usane isa prakAra dekhA mAno sAkSAt kAmadeva avatarita huA ho| devabhavanako Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 paumacarita mapaNa-sarAmaNi reM vi Na sakiu / vammahu dasa-yANe hi~ par3hakiu // 3 // pahilae~ kahA~ vi samANu Na ghojhAi / vIyae~ guru NIsAsu pamelA / / 4 / / saiyae~ sayala azaH pritppi| ghauthae~, karavatta hi~ kappar3a ||5|| patra meM puNu puNu pAseijaha / chaTTae~ vAravAra mucchijjAi / / 6 / / sattameM jalu vi alara Na mAvai / bhaTTa, maraNa-lIla darisAvai / / 7 // gabamae~ pAma pAta ga vem| dasa sira chimantu phaa|| ghattA ema viyambhiu kusumAuhu~ dasahi mi thANe di / saM apahariyau je mukchu kumAra pANe hiM // 2 // [1] aMkaNTha-hiu jIvu kumaarhoN| saNNae~ vRtta 'pahiu hakArahoM' // pahu Appae~ pAika padhAzya / Ninisa, tahA~ pAsu parAiya 42 // paNaveM vi kusu vi-khaNDa-pahANau / 'tumhaDhaM kA mi kokAi rANau' // 3 // #NisuNe vi ucalija jaNaNu / tihulaNa-jaNa-paya-pasyaNANamdaNu // 4 // SiyaNa patrIha densu NaM kesri| chanda mArakamta vasundhari // 5 // diTTu kumAra kumAra entau / mayaNu jema jaNa-maNa-mohansau // 5 // khaNe kalApamAlu romshid| NaDu jiha harisa-visAe~ hi pcitth||7|| puNu bhaisArita hari akhaasnneN| bhaviu jema thiu dina jiNa sAsaNe // 8 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chabIlamo saMdhi 19 Ananda denevAle usakA rUpa dekhakara rAjAkA mana halacaloM se yukta ho gyaa| vaha kAmake dhanuSako dhAraNa nahIM kara sakA / kAmadeva dasa sthAnoM (dasoM avasthAoM ) se A phuNcaa| pahalI avasthA meM vaha kisI samAna vyaktile bAta nahIM karatA, dUsarI meM lambe niHzvAsa chor3ane lagatA hai, tIsarImeM sAre aMga santapta ho uThate haiM, cauthomeM jaise karapatrase kATA jA rahA ho, pA~cavoMmeM bAra-bAra pasInA Ane lagatA hai, chaThI meM bAra-bAra mUrcchA Ane lAtI hai, sAtoM jala yA jalase gAlA kapar3A acchA nahIM lagatA, AThavIM meM vaha mRtyulIlA dikhAtA hai; nauvIM meM jAte hue prANoMko nahIM jAnato; dasavI meM phaTate hue sirako nahIM jAnatI / kAmadeva isa prakAra dasoM avasthAoMse bar3ha gayA / Azcarya yahI thA ki jo kumArako prANoMne nahIM chor3A ||1-9 // [9] jaba kumAra ke prANa kaNThasthita raha gaye, to saMjJA (cetanA) Anepara kumArane kahA - "pathikako bulAo / " prabhukI AlAse pathika daur3e aura Adhe palameM usake pAsa pahu~ca gaye / tIna khaNDakI dharatI ke svAmI usase kahA, "tumheM rANA kisI kAraNa bulA rahe haiN"| yaha sunakara tribhuvanake janoMke mana aura netroMko Ananda denevAlA lakSmaNa isa taraha cala par3A, mAno vikaTa padasamUha rakhatA huA siMha ho / bhArase AkAnta gharatI kA~pa uThatI hai| kumArane kumArako Ate hue dekhA, phAmadeva ke samAna janamanako mohita karate hue / eka kSaNameM kalyANamAlA romAMcita ho uThI, naTakI taraha vaha harSa - viSAdase nAca uThI / phira lakSmaNako usane Aghe Asanapara baiThAyA jaise bhavya jIva jinazAsana meM dRr3hatAse sthita ho / vizeSa sundara maMcapara janArdana baiTha gayA jaise pracchanna nava varaNa karanevAle ke samAna kanyAke sAtha mila gayA ||1-59 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ghattA vATu jaNadaNu AlITae~ maJce rvssnneN| Nava-gharaisu va pacchaNu miliGa sahu~ kaNNAe~ // 2 // [10] ve vi vaTTa vIra ekkaasnn| candAica jema gayaNagaNeM // 1 // ekku pacaNDa tikhaNDa-pahANa: / aNNekku vi kumvara-pura-rANa // 2 // ekahA~ calaNa-jubhala kummumpAu / maNNekkahA~ rasuppala-baNpATa // 3 // ekahA~ karU (1)-zubhamusu-visthA / aAphumAra suma pacANaNa-kaddhi-maNDalu ekhaaN| pAri-Nisamba-cimbu aNNekahIM // 5a ekahA~ sulalita sundara bhakTa / aNNekahA~ taNu-tibali-tAta // 6 // ekahA~ sohA viyaDu urasyachu / aNNekahA~ jogyaNu thaNa-cakalu // 7 // pazahA~ bAhara doh-visaalu| apaNevhA~ NaM mAlAha-mAlau // 4 // pakSaNa-kamalu papaphuliu pkhiiN| puNNima-banda-runtu aNekahA~ // 9 // ekahoM go-kamala vishpriyii| apaNekahA~ bahu-vimmama-mariyAI // 10 // ekahIM siru vara-kusumeM hiMvAsiu / aNNekahA~ bara-maDaDa-vihUliu // 11 // __ghattA echu sa-lakSaNu lakSijai jaNeNa aseseM / aNNekA vi puNu pacchaNNa NAri Nara-veseM // 12 // [1] vnnu-duggaai-gaah-avgaaeN| puNu puNarutte hi kuzvara-NAI // 3 // NamaNa-kArapisau lakSaNa-sarabaha / jo sura-sundari-NaliNi-suhakA // 2 // jo kabriya-vapakina jo bhari karihiNa doSi sakiu // 3 // jo sura-sauNa-sahA hi mANDiDa / jo kAmiNi-thA-cAhiM baDi // 4 // bahiM tehae~ sare seya-jalollija / lakSaNa-payaNa-kamala papphullita // 5 // knntth-mnnohr-dohr-nnaal| vara-romapra-kazkhu-kaNTAlau / / 6 / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chabbIsamo.saMdhi [10] donoM vIra eka hI Asanapara baiTha gaye-vaise hI jaise sUrya aura candra AkAzake aaNgnmeN| eka pracaNDa tIna khaNDa dharatIkA rAjA thA, dUsarA kUbara nagarakA rAnA thaa| ekake gharaNakamala kachuekI taraha unnata the, dUsareke caraNakamala raktakamalakI taraha the| ekake donoM Ura vistRta the, dUsareke navanItakI taraha sukumAra the| ekakA siMhakI taraha kaTimaNDala thA, jabaki dUsarekA nArInitambake samAna thaa| ekakA zarIra sundara aura sulalita thA, jabaki dUsarekA zarIra trivalIrUpI laharoMse ( rekhAoMse) yukta thaa| ekakA cikaTa vakSaHsthala zobhita thA, jabaki dUsarekA stanacakroMse yukta yauvana thaa| eka kI bA~ha lambI aura vizAla thIM, jaba ki dUsarekI mAno mAlatIkI mAlAe~ thiiN| ekakA mukharUpI kamala khilA huA thA, jabaki dUsarekA pUrNimAke candramAke samAna sundara thaa| ekake netrakamala bikhare hue the, jabaki dUsareke aneka vibhramoMse bhare hue the| ekakA sira zreSTha kusumoMse suvAsita thA, jabaki dUsarekA sira zreSTha mukudase vibhUpita thA / eka lakSaNoM sahita, azeSa janake dvArA lakSita kiyA gayA, jabaki dUsarA puruSarUpameM pracchanna strI thA // 1-12 // [11] dAnavarUpI duSTagrahake praha arthAta lahamaNakA avagAina karanevAle kUcaranarezane lakSmaNarUpI sarovarako tirache netroMse dekhA ki jo devastriyorUpI kaliniyoMke lie atyanta sundara thA / jo kastUrIrUpI kIcar3ase paMkila thA, jo zatrurUpI gajoMke dvArA vilor3ita nahIM kiyA jA sakatA thA / jo devarUpI hajAroM pakSiyoMse maNDita thA, jo kAminiyoMke stanarUpI cakra ( cakravAkoM) se car3hA huA thaa| vahA~ usa sarovarameM svedarUpI jalase Ane lakSmaNakA mukharUpI kamala khilA huA thA; jo kaNTharUpI sundara mRNAlavAlA thA, uttama Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 pabamacariba dasaNa-sakesaha mahara-mahAdalu / SaSa-mayaramdA kaNNAya // koynn-phlndhup-prighumbin| kaDila-bAla-sevAka-karavita // 6 // dhattA lakSaNa-saravara hau bhukkh-mhaahim-vaaeN| se muha-pAra lakvija kumvarasAeM // 9 // [12] jaM muhakamalu diDa ohulliDa / vAlikhila-taNaeNa poliDa | 1 // 'he NaraNAhagAha bhuvnnaahiss| bhoyaNu bhumlahu su-kalarsa piSa // 2 // sa-gullu sa-soNau sarasu sa-incha / mahuru subhAdhu sa-Ne su-pacchau // 3 // saM bhUmi parama piyAsaNu / parachala ki pi karahu samAsaNu' // 4 // saMNisuNevi pajAmpata lkssnnu| amara-varaGgaNa-NayaNa-kaSTapakhaNu // 5 // 'ulhu jo dIsaha ruSastu rvpnn| pasala-bahala-dAla-saMkaSNava / / 6 // AyahA~ vijaleM mUkeM daNu-dArau / bacchaha sAmisAla amhArata' // 7 // dhattA laksapNa-vaLaNe hiM balu kokiu pakiu sa-kansau / kariNi-vihUsiu vaNanagaindu mahanta // 6 // [13] gulugukantu halahei mAhagADa / saruvara-giri-phandarahoM viNiggau // 1n sey-pvaah-gliy-gnnddsthlu| toNA-yala-viula-kummasthala // 21 // picchAvali-azijaka-parimAliu / kiriNi-mA-mAlomAliu // 3 // visthiya-vANa-visANa-mayaGkaru / thora-palamya-dhAhu-lambiya-karu // 4 // ghnnuvr-kgnnkhmbhummuuln| duSTAru-meTTa-paDiphUlaNu // 5 // sara-sikAra karantu mahApAla / tisa-bhuktae~ khalantu vihalabalu // 6 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ champosamo saMdhi romAMgharUpI kaMcukase kA~ToMvAlA thA / dA~toMrUpI kezara, adhararUpI mahAdala, SayarUpI makaranda aura kAnarUpI pattoMse yukta thaa| locanarUpI bhramaroMse cumbita tathA kuTila kezorUpI zaiSAlase aMcita thaa| bhUkharUpI mahAhimavAtase lakSmaNarUpI vaha sarovara Ahata ho utthaa| vaha mukhakamala phUbararAjAke delA ma ::1. / [12] jaba mukhakamala jhukA huA dikhAI diyA to bAlikhilyakI kanyAne kahA, "he nararAjAoMke rAjA, vizvarAjA, Apa sukalatrakI taraha sundara bhojana kreN| jo gula (.madhuratA aura gur3a) se yukta, saloNu ( saundarya aura namakase sahita ), saiccha ( ichA aura Ikhase sahita ), madhura sugandhita, sasneha aura pathya sahita hai| pahale usa priyabhojanako kara leM, bAda meM kucha bhI sambhASaNa kreN|" yaha sunakara devAMganAoMke netroMke kaTAkSoMse dekhe gaye lakSmaNane kahA-"vaha jo sundara vRna dikhAI detA hai, bahuta-se pattoM aura zAkhAoMse pracchanna, usake vizAla mUlameM danukA nAzaka hamArA svAmI zreSTha hai|" lakSmaNake vacanose bulAye gaye rAma apanI sIvAke sAtha isa prakAra cale mAno hathinIse vibhUSita vanagajarAja prasannatA. pUrvaka jA rahA ho / / 1-8 // [13 ] balabhadrarUpI mahAgaja garajatA huA taruvararUpI pahAr3I guphAse nikalA, jisake gaNDasthalase prasveda pravAha gira rahA hai, jisakA tarakasa yugalarUpI kumbhasthala hai| puMkhokI katAroMrUpI bhramarasamUhase ghirA huA hai| jo kiMkiNI ghaNTiyoMkI mAlAse zobhita hai, jo vistRta bANoMrUpI dA~tosa bhayaMkara hai, sthUla aura lamce bAhurUpI lambI sUMr3avAlA hai, jo dhanuSarUpI AdhArastambhako ukhAr3anevAlA hai| jo Rddha duSTarUpI mahAvatake lie pratikUla hai, jo svararUpI sItkAra karatA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 / khAhi vesa ventu virudra jANai - varaNiyAri -vihnasiGa / paDamacariGa dhatA mazcAruNahA~ uttiSNu asesu vi rAya - gaNu (1) / meru vimboM NaM NicaDiu gai tArAyaNu // 5 // [ / hari-kalANamAla daNu-dalaNeMhi~ / 'accha tAva deva jala - kITaeN ema bhaNepiNu diSNai~ rahU~ / paTha sa- sAhaNa saravara pAhayale dhavala kavala-Nakhata-vihUsie~ / utyalamta-saphari-cala-vijjuleM / kuvalaya-dala- tamoha-darisAvaNeM / jala-tara- suracAdhArambhieN / nivara- vayaNakuNa jiu // 7 // saMprekveMvi jaNavaDa ubUsiu // 8 // * ] sahi~ hae~ sare soiM tarantahU~ / pAi~ vimANai~ saggahoM paDiya hU~ / sthirapaNu jahiM jantu Na vaDiyau sthimihuNu jahiM NehuNa vaDiu paDhiya ve vi varUevahA~ calaNeM hiM // 1 // pacchaeN moyaNu bhui~ lIlaeN // 2 // zala ri-tuNaya-praNava- daddhi-paharahU~ ||3|| phulamadhu-bhramanta - gahamaNDaleM // 4 // mINa-mayara-kakkaDa pokhie~ ||5|| NANAviha - vihaGga - ghaNa saGkule // 6 // sIyara - Niyara-varisa varisAvarNe // 7 // caka- - joi siya- - paviyambhie~ || 8 // dhattA tahi~ sara pahaleM sakala ve vi hari-lahara / rohiNi-raNAhiM NaM parimiya candra-divApara ||1|| [ 14 ] saMcaranti cAbhIyara-jantahU~ ||1 // vaNNa-vicitta- rayaNa- vethaDiyai~ ||2|| Nathi jantu jahiM bhikSugu Na caDiyau // 3 // garitha gehu jo Nau surayati // 4 // / | Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chabbIsamo saMdhi 15 huA mahAbalI, pyAsa aura bhakhase vihulAMga aura skhalita hotA huA viruddha hokara apanI hI chAyApara prahAra karatA huA, vaha rAmarUpI mahAgaja jinavacanarUpI aMkuzase rokA jA skaa| jAnakIrUpI zreSTha hathinIse vibhUSita use dekhakara loga harSita ho utthe| sabhI rAjasamUha maMcake ArohaNase isa prakAra utara par3A, mAno prahatArA-gaNa merunitambase gira par3A ho / / 1-9|| [14] lakSmaNa aura kalyANamAlA donoM hI rAmake dAnavoMkA saMhAra karanevAle caraNoM meM gira pdd'e| (aura bole ) he deva! pahale devakrIr3A ho le, bAdameM lIlApUrvaka bhojana grahaNa kreN|" yaha kahakara usane jhalari, tuNava, praNava, daDi aura prahara bajavA diye| ve donoM sAdhana sahita sarovararUpI AkAzameM ghusa gaye, jisameM bhramararUpI ghUmatA huA prahamaNDala thA, jo dhaghala kamalarUpI nakSatroMse vibhUSita thaa| mIna-makararUpI rAziyoMse yukta thA / jo uchalatI huI machalIrUpI caMcala bijalIse yukta thaa| nAnA prakArake vihaMgoM rUpI dhanoMse saMkula thA, jo kuvalayadalarUpI andhakArasamUhako darasAnevAlA thaa| sIkarasamUharUpI varSAko barasAnevAlA thaa| jo jalataraMgoMrUpI indradhanuSoMse yukta thA tathA alarUpI jyotiSacakrase vijambhita thaa| aise usa sarovararUpI AkAzatalameM rAma aura lakSmaNa donoMne apanI pattiyoM ke sAtha isa prakAra ramaNa kiyA, mAno rohiNI aura raNNAke sAtha candra aura divAkara hoN||1-9|| [15 ] usa vaise sarovarameM pAnI meM tairate hue svarNa yantra calate haiM, jaise svargase vimAna A par3e hoM, jo raMgoMse vicitra ratnoMse vijar3ita the| usameM eka bhI ratna aisA nahIM thA ki jisameM yantra na jar3A ho, aisA eka bhI yantra nahIM thA, jisameM mithuna na car3hA ho, aisA eka bhI mithuna nahIM thA, jisameM sneha na bar3ha rahA ho| sneha bhI aisA nahIM thA jo suratise samRddha na Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paumacari vahiM Nara-gAri-vaha jasa-kIlae~ / kIlantA hU~ vhanti sura-lIlaeN ||5|| salilu karagohi~ apphAkanta hU~ / surava-va-ghAyaha~ darisanta hU~ ||6|| va lie~hi~ balie~ hi~ ahiNava- geeNhiM / andhAhi~ suraya kkhittiya bheeNhiM // 7 // chandehaM vAle hi~ bahu-khaya bhane hi~ / karaNucchite hi NANA mahiM // 8 // - ghattA cok sa-rAgaDa siGgAra-hAra-darisAbaNu / pukkhara jujnu va taM jala-kILaNDa sa la khaNu // 9 // vaheM jaya-jaya sarve mahAya para / erantareM samare samayaeNNa / taNu-luhAI devi pahANaeNNa ! papa bhavaNeM pasAriyahU~ / visthAri biratharu bhogaNau / ravi paTTa-vihUsiyata / surathaM piva sarasu sa-timmaNava / mu saccha mIpaNau / [ 1 puNu pica rU-sAra-ghara // 1 // sira-miya kayaJjakhi hRSyaeN // 2 // puNu timiNa vi kuSvara-rANaeNNa 113 cAbhiyara pI basAriyA~ // 4 // sukala va iccha Na maNau // 5 // sUra pina thAlAlayita // 1 // vAyaraNu va sahai sa - vijaNau // 7 // kiu jaga yA pAraNa // 8 // ] ghaptA diSNu viSaNu dinahu~ deva bathae~ / sAlakara hU~ NaM sukai-kiyai~ hui-sAtha // 1 // / sIhi mi parihiyA hU~ devaza hU~ dulaha-sambhahU~ jiNa-vayaNAe~ va vIhara-yaI asthANA va / / [ 17 ] ubahi-jalAi~ va bahala tara hU~ // 1 // pasariya-paTTaI uccha-baNAI va // 2 // phulipa-DhAI ujjANAe~ 6 // 2 // F | Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ----- chamvIsamo saMdhi ho, usa jalakrIr3AmeM yuSA naranArI krIr3A karate haiM aura vevalIlAse snAna karate haiN| hAthoMkI aMguliyoMse pAnI uchAlate hai; kyA mRdaMga vAyake AdhAta dikhAte haiM, skhalita hote hue, mur3ate hue--abhinava gItoM, bandhoM, kAma-kaTAkSake nAnA bhedoM, chandoM, tAloM, aneka layoM aura bhaMgoM, indriyoMko sIMcanevAle prakAroMke dvaaraa| vaha jalakrIr3A puSkara-yuddhako (1) taraha cokhI, sarAga, salakSaNa ( lakSaNasahita-lakSmaNasahita) aura zrRMgArabhArako dikhAnevAlI thI // 1-9 // [16] jalameM jaya-jaya zabdoMke sAtha logoMne snAna kiyA, phira rAma aura lakSmaNa bAhara nikle| isI bIca yuddha meM samartha, tathA jisane sirako jhukAte hue aura hAthakI aMjalI bA~dhI haiM, aise pradhAna nalakUbara rAjAne zarIra poMchaneke lie vastra dekara, una tInoMko pracchanna bhavanameM praveza karAyA, aura svarNapIThapara unheM baitthaayaa| unheM vistRta bhojana parasA gayA, jo sukalatrakI taraha icchAkA khaNDana nahIM karanevAlA thA, rAjyake samAna jo paTTase vibhUSita thA, tUryake samAna thAlase alaMkRta thA, suratake samAna sarasa aura satimmaNa ( ArdratA aura kar3hI sahita ) thA / vyAkaraNake samAna vyaMjana ( pakavAna aura vyaMjana varNa ) se sahita thaa| unhoMne apanI icchAse usa bhojanako kiyA mAno vizvanAthane pAraNA kI ho| unheM lepa aura devAMga vastra diye gaye, jo sAlaMkAra ( alaMkAra sahita ) the, mAno kavike dvArA racita zruti zAstra ho // 1-9 // [17] una tItoMne devAMga vastra pahana liye jo samudrake jalakI taraha vahala taraMgoM ( bahuta laharoM-bahuta rekhAoM ) vAle the, jinavacanoMkI taraha, jo kaThinAIse prApta hote the, Ikha vanakI taraha jo prasaritapaTTa ( jinakA paTTA-vistAra kailA hai ) the, AsthAnakI taraha, jo dIrgha cheda (sImA aura cheda ) vAle the, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita picchiA kai-kamma-payAI cha / ilupa dhAraNa-gaNa-yaNA // 1 // kaNha. kAmiNi-muha-kamalAIva / baha jiNavara-dhamma-phakAI va // 5 // samasuttA kiSNara-mihugAI va / aha-saMmattaha~ vAparaNAI va // 3 // to paTyantara kumvr-saareN| oyAriDa saNNAhu kumAra // 7 // survr-kulis-mjm-tnnu-ajhai| NAvaha kabuddha mubaka bhubho // 8 // sihumaNa NANa surajaNa-maNa-NayaNANanda / mokSahI kAraNe saMsAra va mukku jiNindai // 9 // [ 58 tahiM ekansa-bhavaNe prchnnnneN| jaM appANu pagAsiu kaNNae~ // 1 // pucchiya rAhaveNa parioseM / 'astu kA tuhu~ thiya paravese // 2 // saM NisuNepiNu pagaliya-yaNI / ema pampiya gamgira-SaSaNI // 3 // 'rudabhuci-gAmeNa pahANDa / dujau vimjha-mahodara-rAu // // teNa dharepiNu kundhara-sArau pAlikhillu Niu jaNaNu mahAraja // 5 // te karje thiya hau~ nnr-beseN| jihaNa muNijami jaNa asese' // 6 // ne NimuNevi vayazu hari kuch| NaM pazcANaNu Amisa-lubau // 7 // acantanta-Netu phuriyAharu / ema pajampiDa kurunu samakAra // 4 pattA 'jai samaramaNa taM raghabhutti pAu mArami / do sahu~ sIya sIrAuha gaDa jayakArami' // 1 // [19] jaMkallANamANa mambhIsiya / raDa para-dhesu kaiDa mAsAsiya // 1 // tApa divAyara gaDa asyvhaaN| loDa paddhakaraNiya-Niya-mavaNahI // 2 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chavIsa saMdhi 109 udyAnake samAna jo phUloM aura zAkhAoMvAle the, kavi dvArA racita padoMkI taraha, jo chidra ( doSa ) se rahita the, jo cAraNajanake vacanoMkI taraha halake the / kAminIke sukharUpI kamalakI taraha jo sundara the, jinavara dharmake phalakI taraha jo bar3e the, kinnara mithunoM ( jor3oM) kI taraha jo ( vastra ) samasuta { acchI taraha soye hue, acchI taraha guthe hue ) the, jo vyAkaraNakI taraha athase lekara samApti taka pUrNa the, taba isI bIca kUbaranagarake zreSTha tathA surabarake vajrake madhyabhAgakI taraha kSINazarIra kumArane apanA kavaca utAra diyA mAno sauMpane apanA keMcula utAra diyA ho jaise sarajanoMke manako Ananda denevAle tribhuvanasvAmI jinendrane maukSake kAraNa saMsAra chor3a diyA ho. // 1-92 // [18] usa ekAnta bhavanameM, jaba usa pracchanna kanyAne apane Apako prakaTa kiyA to rAmane paritoSake sAtha pUchA ki batAo tuma puruSarUpameM kyoM ho ? yaha sunakara jisakI A~khoMse pAnI baha rahA hai, aisI vaha ru~dhI huI bANImeM isa prakAra bolI, "rudrabhUti nAmakA vindhyaparvatakA rAnA pradhAna aura durjeya hai / vaha mere pitA kubarazreSTha bAlikhilyako pakar3akara le gayA haiM / isa prakArase maiM puruSarUpameM rahatI haiM ki jisase dUsare puruSoMke dvArA na jAnI jAU~ / " yaha vacana sunakara lakSmaNa kruddha ho gayA mAno AmiSa ( mAMsa ) kA DobhI siMha ho / atyanta santapta netra, phar3akate hue oThoMvAlA samarasara aura kaThora vaha isa prakAra bolA - "yadi maiM yuddhake prAMgaNa meM usa rudrabhUtiko nahIM mAratA hU~ to sItAdevI sahita rAmakI jaya nahIM bolU~gA" // 1-9 // [ 19 ] jaba kalyANamAlAko abhayavacana diyA gayA to zIghra usane Azvasta hokara puruSarUpa grahaNa kara liyaa| isI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariMDa Nisi-miliyaridasa-disahiM padhAiya / mahinAyaNo? basevi saMpAiya // 3 // gaha-Nakhatta-danta-urastura / ucAhi-jIha-giri-dADhA-mAsura | ghaNa-loyaNa-sasi-tilaya-vihUsiya / samjhA-lohiya-dhita-padIsiya // 5 // tihuyaNa-vayaNa-kamala driseppinnu| sutapAi~ ravi-madana gileppiNu // 6 // sAva mahAvala-balu viSaNAseM vi / tAlavateM Niya-NAmu pagAbiseM // 7 // sIpae~ sahu~ ghala-kapaha viNiggaya / Nituraka gosandaNa Niggaya // 8 // pattA tAva vihANa ravi udita aNi-viNAsau / gau acchanti va paM diNayaru ATha gavesau // 9 // uvi kubarapura-paramasaru / jAtra sa-hatya vAmaha aksvaru // 3 // tAca tiloyahA~ atul-pyaavhai| suravara-bhavaNa-viNiggaya NAyai~ // 2 // dum-daannvend-aayaamhai| diI lakSaNa-rAmahu~ gAva // 3 // khaNe kajANamAla bhuIgaya / Nijyi keli va khara-pavaNAhaya // 7 // dukkhu-dukkha prAsAsiya' jAveM hiN| hAhAkAru pamellira tAvahi // 5 // 'hA hA rAma rAma jg-sundr| lakkhaNa lapakhaNalakkha-suhatara // 6 // hA hA sIeM soe~ uppaiksmi| tihi mi jagahu~ ekopiNa pekkhami // 7 // ema palAu karanti " thkkaa| khaNe Nosasa sasai khaNe koi 8 ghasA paNa khapaNe joyaha udisu loyaNe hi~ visAla hiN| vaNa khaNe pAhaNai sira-kamalu saI bhu pa-DAU~ hiM // 9 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama saMdhi 111 atra sUryAsta ho gyaa| loga apane-apane bhavanoMke lie cale gye| nizArUpI nizAcarI dasoM dizAoM meM daudd'ii| varavI aura AkAzake oThoMvAlI jo mAno kATane ke lie AyI ho| praha aura nakSatroMrUpI dA~toM se vaha nukIle dA~toMvAlI thI, samudrarUpI jIbha aura parvatarUpI dAdoMse vaha bhAsvara thii| meSarUpI locana aura candramArUpI tilaka se vibhUSita thI / sandhyAkI lAla AbhAse prakAzita thii| tribhuvanake mukharUpI kamalako dekhakara tathA sUrya kezavako nigalakara vaha jaise so gayI / taba, mahAbalake balako sthApita kara, tAr3apatrapara apanA nAma prakAzita kara, sItA ke sAtha rAma aura lakSmaNa vahA~se cala diye| ratha aura azvake binA ve nikala gye| taba itanemeM savere rAtrikA anta karane vAlA sUrya udita huaa| mAno ve gaye, yA hai, yaha khojane - ke lie dinakara AyA ho // 1-19 // [20] kUbara nagarakA rAjA uThakara jabataka apane hAthase akSaroMko par3hatA hai, tabataka usane triloka meM atula pratApavAle, suravara bhavana meM prasiddha nAma, durdamanIya dAnavoMkA damana karanevAle rAma-lakSmaNake nAmoMko dekhaa| eka kSaNameM kalyANamAlA mUcchita ho gayI / prakhara pavanase Ahata keleke vRkSa kI taraha gira pdd'ii| bar3I kaThinAIse jisa prakAra Azvasta huI vaise hI usane hAhAkAra karanA zurU kara diyaa| hA rAma, jaga sundara, lAkhoM lakSaNoMse zubhaMkara he lakSmaNa, hA-hA sIte, maiM dekhatI hU~ parantu tInoM se maiM ekako bhI nahIM dekhtii|" isa prakArakA pralApa karatI huI vaha jarA bhI nahIM ruktii| eka kSaNa meM niHzvAsa chor3atI aura zvAsa letI, aura eka kSaNa meM pukAratI / kSaNa-kSaNameM apane vizAla netroMse cAroM dizAoMko dekhatI / aura kSaNa-kSaNa meM apanI bhujArUpI zAkhAoMse sirarUpI kamalako pITatI // 1-2 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 padamacarita satsavIsamo saMdhi to sAyara-vajAbharAra sura-DAmara dhimAra NArAyaNa-rAhava raNe ajaya rNa matta mahAgaya vimala gaya // tANanta gammaya diTTa sri| sari aNa-maNa-NayaNANanda-kari // 1 // kri-myr-kraahy-ddhy-tdd| tasyada paDanti bamna-mar3a // 2 // mara-bhIma-NiNAeM gIDha-maya / maya-bhIya-samudriya-cakanhaya // 3 // iya-hisiya-gajiya-matta-gaya / gAyavara-aNavasya visa-maya / / 4 // mapa-mukka-karakhiya pahA mhu| mahuyara haNTansi milanti sahu // 5 // tahI dhAiya gandhava pavAda-gaNa / gaNa-masthi-karanjali tuTTa-maNa // 6 // magahara kAra bhuanti vala / bala-kamala-karambiya saGga-dala // 5 // dala bhamara parihiya kesaahaaN| kesara Niu gavara jiNesarahoM // 8 // ghattA to sorAThaha-sAramadhara sahu~ sIya salila paiTa gara / saSayAra kareppiNu revayae~ gaM tAriya sAsaNa-devayae~ // 9 // [2] povantareM mahihara bhuann-siri| siriyaccha dIpa vinmAiri / iriNabahu sasipahu kaNNapahu / pihulappaDa Nipahu mINapahu // 2 // muravI va sa-sAlu s-shruu| visaho una sa-sikha mahamta DA // 3 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samosamosA 311 sattAIsavI sandhi taba asuroMkA vinAza karanevAle, devoMke lie bhayaMkara sAgarAvarta aura banAvata dhanuSa dhAraNa karanevAle, yuddha meM ajeya lakSmaNa aura rAma mAno matta mahAgajakI saraha vindhyAcala parvatake lie gye| [1] isI bIca unheM narmadA nadI dikhAI dI, nadI jo ki janoMke manoM aura netroMko Ananda denevAlI thI, jisake donoM ghaTa ganoM aura magaroMkI dUboMse Ahata the, mAno unapara tar3a-taDa kara vanAdhAta ho rahA thA; AghAtake bhayaMkara zabdase jo bhayase vyApta thii| jisase bhayake kAraNa Dare hue cakravAka aura azva bhAga rahe the, jisameM ghor3e hinahinA rahe the aura maca gaja garaja rahe the| gajavara anavarata rUpase mada chor3a rahe the jisameM madase mukta aura mizrita madhu baha rahA thaa| usapara bhramara gunagunAte the aura milate rahe the| usapara gandhoM kA pravAhe-samUha daur3a rahA thaa| gaNoMkI aMjaliyA~ bharI huI thIM aura ve tuSTa mana the| baila madhura DhekkArakI AvAja kara rahe the, unake sIMgoMkA samUha zreSTha kamaloMse aMcita thaa| kezarake dala ( parAga )meM praviSTa ho cuke the; kezara jo ki kevala jinezvarake lie le jAyI jAtI hai| to sItA devIke sAtha zrIrAma, lakSmaNa aura loga pAnI meM utare mAno upakAra kara zAsanadevatAke samAna narmadA nadI ne unheM tAra diyA // 1-9 / / ___ [2] thor3I dUra calanepara bhuvanakI zobhA vindhyAcala rAmako dikhAI detA hai| iriNaprabha, zaziprabha, karNaprabha, pRthulaprabha, niSprabha aura kSINaprabha bhii| jo vindhyAcala mRdaMgakI taraha satAla ( tAr3avRkSa--tAla ) sadhara (vaMza aura kuTumba ) vRSabhakI taraha, sasiMga (sIMga aura zikhara sahita); mahantaDara Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarir3a mayaNo va mhaannl-p-raannu| jalau sva la-vAri mahu gba sa-vaNu lan tahi tehae~ sele ahittttiyii| duNimisaI sAba samuSTiya // 5 / / pheokArai siva pAyasu rsh| mosAvaNu bhaNDazu ahilasai / / / / saha-suNeSi pakampiya jnny-subh| ghiya vihi mi ghareppiNu bhuhi bhussaa|| 'kiM Na suu cavantu vi ko viNaru / hi sauDa mANiDa vei baru' // 8 // __ pattA ta NipuNe vi asura-vimaNeNa mammIliya sIya jaNaraNeNa / 'siya lakSaNu ghalu paJcaknu bAhaka sauNa-visauNeM hiM gaNu thiN||9|| esthantareM rhs-smucchliu| bhAhe lAbhuti caliu / / 1 / / ti-sahAseM hiM rahavara-gayabareM hiN| tadguNa-turale hi Na vara hiM / / 2 / / saMcalale vijha-pahANaeNNa / lakkhilA jANai rANaeNNa // 3 // papphulliya-dhavala-kamala-SayaNa / indIvara-dala-dohara-pAyaNa // 1 // saNu majo jiyam varakheM garuna / ja NaraNa-kahakkhiya jagAya-mua // 5 // ummAyaNa-mayaNeM hiM mohaNa hiN| vANe hi saMdhIvaNa-sosaNe hiM // 3 // AyaliTa sallita mugchiyu| puNu dupakha dupasnu momucchiyA // 7 // kara morai aGga valaha hasaha / Usasaha sasaha puNu NIsasai // 8 // pattA bhayAdya-sara-jaz2arima-taNu paGgu pama pajaspiDa kujhya-mazu / 'aNimaNDae~ traNava si vaNavasahu~ uhAle vi ANahI pAsu mahu // 9 // taM cayaNu suNepiNu nnr-giyru| udharita gAI Nava-ambuharu // 1 // gjaant-mhaagy-vnn-pvlu| tizvagga-khamga-vijula-babalu // 2 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samo saMdhi ( mahA bhayAnaka ), madanake samAna mahAnaladgdha zarIra thA / megha ke samAna savAri ( jala sahita ); bhaTake samAna, savaNa ( vraNa aura vana sahita ), thA / usa vaise vanameM jaba ve rahane lage to khoTe apazakuna hue| zRgAla cillAne lagatA hai, kauA bolatA hai, bhayaMkara yuddha cAhatA hai| svara sunakara sItA kA~pa uThI aura donoM bA~hoMse bA~ha pakar3akara sthita ho gayI aura bolI, "kyA Apane kisI narako bolate hue nahIM sunA, jaisA zakuna mAnA jAtA hai, vaisA vara detA hai / " yaha sunakara asuroMkA mardana karanevAle lakSmaNane sItAko abhaya vacana diyA ki jahA~ sItA, lakSmaNa aura rAma pratyakSa haiM, vahA~ svapna aura duHsvapnakI kyA ginatI // 1-913 [ 3 ] isI bIca, harSase uchalatA huA rudrabhUti AkheTake lie calA- tIna hajAra rathavaroM aura gajavaroM, isase dUne U~ce manuSyavaroMke sAtha calate hue vindhyAcalake pramukha rAjA rudrabhUtine jAnakIko dekhA jo khile hue dhavala kamalake samAna mukhavAlI, aura nIla kamaladalake samAna lambe netroMvAlI hai / madhya meM dubalI-patalI tathA nitamba aura vakSameM bhArI hai| jaba usane sItAko dekhA to vaha unmAdana, madana mohana, sandIpana aura zopaNa Adi bANoMse Ahata, pIr3ita aura mUrchita ho gyaa| phira bar3I kaThinAIse usakI mUrchA dUra huii| vaha hAtha mor3atA hai, zarIra calAtA hai, ha~satA hai, ucchavAsa levA hai, zvAsa letA aura phira niHzvAsa letA hai| kAmadevake tIroMse jarjara zarIra vaha millarAja kupita mana hokara isa prakAra bolA ki usa vanavAsinIko una banavAsiyoMse balapUrvaka chInakara mere pAsa le Ao // 1-2 // 9944 [4] narasamUha, vaha vacana sunakara navameghakI taraha bachalA jo garajate hue mahAgajoMrUpI dhanase prabala aura tIkhe agrabhAga Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 paumacarita hy-pddi-pgjiynaaynnylu| sara-dhArA-dhoraNi-jala-pahala // 3 // ghul-dhvn-mRtt-hinnddiir-vru| maNDaliya-cAva-suracAva karu // // saya-sandaNa-cIna-bhayAbahula / / liya yamara-balAya-panti-viula // 5 // orasiya-sadagudura-pauru / toNAra-mora-NaNa-gahiru // 6 // te pepakheM vi guj-puj-paaynnu|| daho?-raSTra-rosiya-vayaNa // 7 // bhAvajU-togu dhaNuharu shrm| zAiDa laphrakhaNu lahu laghu-jaGa ||4|| ghattA saM riunkakAla-triNAsayaha halAhe iheM mAyara sIyandaru / jaNa-maNa-kampAghaNu sa-pavazu hemantu paDhaki mAmakRNu // 9 // AmphAliu mahumahaNeNa dhnnu| bhaNu-saheM samuTiu khara-paSaNu / / 1 / / sara-pavaNa-pahaya pAlaghara rkhiy| raviyAgame vajAsagi pahiya ||2shaa paDiyA giri sihara samupaliya / ucchaliya caliya mahi miliya // 3 // jiliya bhubhama visaggi mukt| gurumta pAvara sAyA duka // 4 // humantAhi bahala phuliGga vis| ghaNa sipri-sakSA-saMputra palitta // 5 dhagadhagadhaganti muttaahlaaii| kahakara kahanti sAyara-jalAI // 6 // hasahasahasanti pulinnntraaii| jalajalajalanti bhuaNantarAI // 7 // se dhaNuhara-saveM NiharaNa / rija' muka pyAva-maDaphareNa // 8 // ghattA matha-mIya visAla para pavara lohAtriya haya gatha dhara camara / dhaNuhara TakAra-pavaNa-pahaya rija-taruvara NaM sama-khaNDa gaya // 1 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 sattacIsamo saMdhi bAlI talavArarUpI bijalIse capala thaa| jo Ahata nagAr3oMse gaganatalako garjita kara rahA thA, jo saradhArAkI katAroMse pracura jalabAlA thA, jo kA~pate hue dhavala chatroMrUpI phenase zreSTha thaa| maNDalAkAra dhanuSarUpI indradhanuSa jisake hAtha meM thaa| jo saikatoM rathayolosesAvada thA, tazA pona camaroMrUpI balAkAoMkI paMktiyoMse vizAla thA, jo bajate hue zaMkhoMrUpI meMDhakoMse pracura thA, aura tUNIrarUpI mayUroMke nRtyoMse gambhIra thaa| aise usa navamedhako dekhakara, muMjAphala samUha ke samAna netravAlA, oTha cabAte hue ruSTa aura kruddhamukha tarakasa bA~dhe hue, abhaya, dhanurdhara, labdhajaya lakSmaNa zIghra daudd'aa| zatrurUpI kaMkAlakA nAza karanevAlA, rAmakA bhAI lakSmaNa hemantakI taraha janamanako kaiMpAnevAlA, sapavana ( pavana aura bANase sahita ), sIyavara (ThaNDase zreSTha, sItAke lie uttama) vahA~ pahu~cA / / 1-9|| [5] lakSmaNane apanA dhanuSa cddh'aayaa| dhanupake zabdase tIna havA utthii| tIna havAse Ahata megha garaja utthe| meghoMkI gajenAse vAzani par3hane lge| jaba pahAr3a gire to zikhara uchalane lage / uchalate hue ve cale aura dharatI dalita hone lgii| dharatI dalanase sA~poMkI viSAgni chor3ane laMgI, jo mukta hokara vaha kevala samudra taka pahu~cI / pahu~cate hI jvAlAoMne cinagAriyau~ phekI, usase pracura sIpI, zaMkha-sampuTa jala utthaa| muktAphala dhaka dhaka karane lage, sAgara jala kar3a-kar3a karane lge| kinAroM ke antarAla hasa-hsa karake pha~sane lage, muvanoMke antarAla jalane lge| jisane zatrukA pratAya aura ghamaNDa chur3avA diyA hai, aise usa niSThura dhanuSa zabdase bhayabhIta asta-vyasta bar3e-bar3e manuSya, haya, gaja, dhvaja aura camara loTa-poTa ho gye| dhanuSako TaMkArakI havAse Ahata hokara zatrurUpI vRkSavaroMke saikar3oM Tukar3e ho gaye // 1-9 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumasarita esthantara so vimmAhiyaha / sahu~ mantihi kAmukti para // 1 'imu kAI hoja tailoka-bhaDa / ki meru-siharu saba-khaNDa gau // 2 // kiM dunduhi haya susvara-jANaM nn| kiM gajjata palaya-mahAghaNe // 1 // kiM gayaNa-magage saDi sahayaDiya / ki mahihare bajAsaNi paliya // 4 // ki kAlu kayanta-mitu hsit| kiM balayAmuTu samundu rasiDa // 5 // kiM indahIM indaphtaNu ttliu| vaya-rakkhasaNa ki agu giliu // 6 // kiM gau pAyAlahA~ bhuvnnylu| cammaNDa phuTaTu kiM gayaNayAlu // 7 // kiM khaya-mArau ThANahA~ cliu| kiM bhasaNi-NihADa samucchaliTa // 8 // ki sayala sa-sAyara caliya mahi ki disi-gaya ki gajiya uvahi / eNu aktu mahantau accharita kahA~ sau tihuaNu tharaharija // 5 // jaM Naravaha ena caSantu sudh| pabhaNai subhutti kaNTaiya-muu // 5 // 'suNi khami jaM taikoka-mau / u mera-siharU saya-khapaDha gAu // 2 // Nata dunduhi haya survr-jppnn| Nau gaviu palaya-mahAghaNeNa // 3 // Nau gayaNa-maga taDi taDayaDiya / u mahihareM bajAsaNi paDiya // 4 // NaDa kAlu kiyanta-mita hasiDa / u valayAmuhu samudatu rasiu // 5 // paDa indahA~ indattaNu raliu / svaya-raksaseNa paDa jagu miliu // 6 // Nau gaDa pAyAlahau bhuvnnylu| camma phuTatu Nau gayaNayalu // 7 // u' khaya-mAruu thANahA~ cliu| u masaNi-NihAu samucchaliu / / 8 // gAu sagrala sa-sAyara caliya mahi / NaDa disi-gaya Nau gajiya uvahi // 9 // pattA siya-lakSaNa-cala-guNa-dhamtae~Na NIsesu vi jau dhavalantaeNNa / su-kala jima aNa-maNaharaNa eNDa gajiu lamANa pazuhareMNa ||10|| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mattavIsamo saMdhi [6] isI antarAlameM viMdhyAcalakA rAjA rudrabhUti apane maMtriyoMse kahatA hai,-'triloka meM yaha bhaya kyoM ho rahA hai / kyA kisI deva janane duMdubhi bajAyI hai ? kyA pralayake mahA megha garaje haiM? kyA AkAza mArgameM bijalI tar3a-tar3a camakI hai ? yA parvatapara vaphA girA hai, yA kRtAntake mitra kAlane aTThahAsa kiyA hai ? yA valayAmukha samudra garaja uThA hai| kyA indrakA indratva Tala gayA hai, kyA kSaya rUpI rAkSasane saMsArako nigala liyA hai, kyA muvanatala pAtAla lokameM calA gayA hai| kyA brahmANDa yA AkAzatala phUTa gayA hai ? kyA pralaya pavana apane sthAnase cala par3A hai ? kyA vanasamUha uchala par3A hai ? kyA samudra sahita samUcI dharatI cala par3I hai ? kyA dizA gaja yA samudra garaja uThe haiM ? yaha batAno mujhe mahAna Azcarya hai ki kisake zabdase tribhuvana tharau uThA hU~ ? / / 1-9|| [7] jaba rAjAko yaha kahate hue sunA, to pulakita rAhu subhukti kahatA hai-"sunie, maiM batAtA hU~ ki jisase trilokako bhaya utpanna huA hai| meru parvatake zikharake sau Tukar3e nahIM hue haiM, aura na suravaroMne duTubhi bajAyI hai / pralaya mahAmeghoMne garjana nahIM kiyA hai, aura na AkAza mArgameM bijalI kar3akI hai / mahIdhara para vaJa nahIM girA hai, aura na kRtAMtakA mitra kAla ha~sA hai / valayAkAra samudra nahIM garajA aura na indrakA indrasva hI atikrAnta huA hai| na to vinAzake nizAcarane saMsArako nigalA hai, aura na brahmANDa yA gaganatala hI phUTA hai| na to kSayapavana apane sthAnase calita huA hai, aura na vanakA AghAta huA hai| na to samudra sahita dharatI uchalI hai aura na dizAgaja / aura na samudra garajA hai| sItA lakSmaNa balarAma aura guNoMse yukta, samasta jagako dhavala karate hue, sukalatrake samAna vizvake manako haraNa karanevAle dhanudhara lakSmaNake dvArA - - - - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 surNe va asura-parAyaNa hu~ / aft ase vivasas / ekkahA~ masi nimmala dhavala taNu ekkar3oM mahi- mANadaNDa calaNa / ekkahI ta ma pIsiyau / ekka lusiya-sahiu | ekkoM masANu heDa halu | ekka muha sasikundujjarUTha / ticahi~ paDiu | battA saM vayaNu suNepiNu vigaya-mau NIsanduju viggaDa Nipura / evoM calaNeM hi~ padiu kiha hiyU~ jipindaha indu jiha // 9 // [ dhagadhagadhagantu | 'zRNu haNu' bhagantu | karayala Nantu / viSphuriyavayaNu / paumacariu [1 jaM cinha va ArAyaNahu~ // 1 // surabhuvaNuccha liya-mahAjasahu~ // 2 // / aNNekkar3a kuvalaya- paNa karaNu // 3 // kahI~ huma-daNu-dalaH // 4 // aNkka kamala viDusiyasa // 5 // sIgahi || 6 || mahi- mANadaNDu | so RSi eva / jaM padma puNa mukkAlchu akkahA~ haru atula khalu // 7 // bhaNNekkapaNa-vaNa-sAmarUDa' // 8 // viu la rNa sAha majjAyae~ ghariGa / valeNa NitrAriyar3a | ] saM lakSaNu kovANale cali // 1 // tharatharatharantu // 2 // kaki kiyantu // 3 // ghattA suNepiNu asula-balu 'suNu lakkhaNa' pacaviu eSa valu / jo te liha ko jasu bi // 9 // mahi linchu || 4 || giriyajaya ||5|| paradala pacaNDu // 6 // 'riva melli deva // 7 // pujaihae ||4| [ 10 ] 10 ||1|| cu indu kaSNAri pu-puNu vicavi makara-bhariu // 2 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 sattabIsamo saMdhi yaha garjanA kI gayI hai / " // 1-10 // [8] he rAjan, suno asurako parAsta karanevAle balabhadra aura pAsudevake jo cihna haiM, ve saba cihna, jinakA mahAyaza deva bhavanameM uchala rahA hai, aise ina vanavAsiyoM meM haiN| ekakA zarIra candramAke samAna dhabala hai, dUbharekA nIlakamala aura meghake samAna zyAma hai| ekake caraNa dharatIke lie mAnadaNDa haiM, dUsareke durdama dAnavoMkA balana karanevAle haiN| eka zarIra madhyameM kuza hai, dUsarekA zarIra kamalose vibhUpita hai| ekakA vakSasthala sItAse jhobhita haiM, dUsarekA pakSAsthala sItA (lakSmI) se anugRhIta hai, ekake pAsa bhayaMkara baja aura hala hai, dUsareke pAsa atulabala dhanuSa hai| ekakA mukha candramA aura kundake samAna ujjvala hai; dUsarekA nayaghanake samAna zyAmala hai| yaha vacana sunakara bigatamada utsarahIna baha binA rathake gayA, aura alabhadrake caraNoM meM usI prakAra gira par3A, jisa prakAra indra jinendra ke abhiSekameM unake caraNoM meM gira par3atA hai ! // 1-9 / / [9] jaba rudramukti caraNoM meM girA to lakSmapAkA kopAnala bar3ha gyaa| dhagadhaga karatA huA, aura thara-thara karatA huA mAro-mAro kahatA huA, mAno jaise kali kRtAnta ho / karatala pITatA huA, dharatIko rauMdatA huA, visphArita netra bhayAvaha netra, dharatIkA mAnadaNDa aura zatruvalake lie pracaMDa usane isa prakAra kahA ki he deva, zatruko chor3a dIjie, jisase isako mAranese merI pratikSA pUrI ho sake ! vaha vacana sunakara atula ghala balabhadra isa prakAra bole ki jo zastroko chor3akara caraNoM meM Akara giratA hai, usake mAranese kisa yazakI niSpatti hogI // 1-2|| [10] rAmake manA karanepara lakSmaNa raha gayA, mAno vara gajendra mahAvatake dvArA roka diyA gayA ho, mAno sAgara maryAdAse Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 paumacariya mukusuma duga-jahA~ / of suku bhavi bhava-sAgaraho / " khudda pisuNa taDa sira-kamalu / pari vAlikhillu sueN vadi kahu / saMNiti Nivisa mukku pahu / catu puruDeNa cukku NaciDa baschu // 34 yo jIvantu Na jAhi mahu // 4 NaM jiNadareNa saMsAra-pahu // 5 // ugama || 6 || NaM vAraNu vAri-vimvaNahIM // 7 // ti vAlikhiya dukkhIyarahoM // ghantA te bhuttika-mahumahaNa sahu~ kubbara-ciMga cayAri jaNa / thiya jANa tehiM samANu kiDa ghau-sAthara parimiya pui jiha // 9 // sahU~ hathe ca samudvaSiya | bharoMpAdaka ve vi zraviya / uttiNa tiSNi vi mahiharahoM / meruNiyamva kiNNarahU~ / viSNu khevaM tAba parAiyaha~ / varuNaharu raviyara sAviyau | [ 11 ] to bAlikhila- viSjhAhivar3a avaropyaru Neha - Nivaba-maha // 311 kama-kamale hi~ NivaDiya laharoM / NamiciNami jema ciru jiNavaraho // 2 // uhi samahiM pariciya || 3 || lahu jiya-jiya-pilayahu~ paTTaSiya // 3 // NaM maviyahU~ aba dukkhobarahIM // 5 // of sAhoM caviyA~ suravarahU~ // 6 // kira mahilu piyanti tisA hU~ // 7 // sukumbuvakhaLa saMtAviyau ||8|| 1 I Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satsavIsamo saMdhi 123 roka diyA gayA ho| matsarase bharA huA lakSmaNa bAra-bAra bolA-'he khala kSudra duSTa, terA sira kamala kevala itanese baca sakA hai ki jo tUne rAmako namana kiyA / tU bandI vAlikhilyako zIghra chor3a de nahIM to tU bhI mujhase jIvita nahIM jA sktaa|" yaha sunakara palamAtrameM rAjAko chor3a diyA gayA / mAno jinendrane saMsAra patha chor3a diyA ho, mAno rAhune candramAko chor3a diyA ho, mAno garur3apakSIne sA~pako chor3a diyA ho, mAno durjana samUhane sajanako chor3a diyA ho, mAno dvAra nibandhanase hAthI chor3a diyA gayA ho| mAno bhavya saMsArasamudrase chor3a diyA gayA ho, usI prakAra vAlikhilya duHkhake madhyase mukta ho gyaa| rudramukti rAma aura lakSmaNa, kUbara narezake sAtha cAroM loga vahA~ sthita the| unake sAtha jAnakI aisI pratIta hotI thI, jaise cAra samudroMse dharatI ghirI huI ho / / 1-9 // . [11] taba eka dUsarepara snehase jisakI buddhi nibaddha hai aisA vindhyAcalakA rAjA vAlikhilya rAmake caraNakamalopara gira par3A, usI prakAra jisa prakAra nami vinami, Rpabha jinavarake caraNoM meM gira par3e the| rAmane svayaM use apane hAthase uThAyA, aura use usI prakAra sthApita kara diyA, 'jisa prakAra maryAdA samudrako sthApita karatI hai| una donoMko unhoMne bharatakA sevaka banAyA / aura zIghra hI apane-apane ghara bheja diyaa| ve tInoM pahAr3ase isa prakAra utare mAno bhavya bhavaduHkhodarase nikala Aye ho, mAno merunitambase kinnara nikala Aye hoM, mAno svargase deva cyuta hue hoM, binA kisI vilambake ve tAptI nadIke kinAre phuNce| pyAsase pIr3ita ve vahA~ pAnI pIte haiM ki jo sUryako kiraNoMse nava-uSNa thA, duSToMke dvArA satAye gaye acche kuTumbakI bhA~ti thaa| dinakarakI zreSTha kiraNoMse Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 paumacarita ghattA diNayara-vara-kiraNa-jhambiyau jalu devi bhue~ hi pari-cumbiyau / pahasantu bhAvaha muhahA~ kiha agANahI jiNavara-vayaNu siha // 1 // [12] puNu mAvi tareppiNu nniggthii| tiSNa mi vijA-mahAgAI // 1 // vaidehi pajampiya hrivnhiiN| suravaskari-kara-dhira-kasyaka ho // 2 // 'jalu kahi migavesahA~ Nimmalau / jaM sisaharu hima-sasi-sIyakA // 3 // saM imAmi bhaviu va jiga-vaya / jiviNa jasAdhu zu' !! calu dhorai 'dhIrI hohi ghnne| maM kAyaru muha kari migaNaya' // 5 // thoSantaka puNu viharantae~ hi malhanseM hiM pau pau detaeNhi // 6 // lakSilAi aruNagAmu pur| vaya-bandha-vihasi miha murau // 7 // kappadrumo va carisu suhlu| NAvara va NADaya-kumpalu // 8 // pattA taM aruNagAmu saMpAya muNiyara iva mokSa-tisAiyai~ / so gau aNu jega Na dihAI dharu kavitahoM gampi paiTThAI // 1 // [13] NijjhAiu taM ghara diyvrhiiN| NaM parama-dhANu thiru jiNabarahI / / 1 / / giraphnu pirakkharu kevlu| NimmAzu NirakSaNu Nimmalau ||2|| Nivaradhu Niratthu piraahrnnu|| NitaNu misau NimmahaNu // 1 // tahi sehara bhaSaNa pitttthaa| chuDu jalu pieNSi NiviThThAI // 4 // kuara iva guheM aavaasiyii| hariNA iva vAhutAsiyaI // 5 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 saptamIsamo saMdhi mizrita jala lekara unhoMne hAthoMse cUmA, parantu praveza karatA huA vaha mukhako usI prakAra acchA nahIM lagatA, jisaprakAra ki ajJAnI vyaktiko jinaparake vacana acche nahIM lagate // 1-5|| [12] phira ne nAzIko pAra kara va dine, kopInoM hI, vindhya mahAgaja hoN| airAvata mahAgajakI sUr3ake samAna sthira karatalavAle lakSmaNa aura rAmase sItA bolI-"kahIM bhI svaccha pAnIkI khoja karo jo pyAsa bujhAnevAlA aura himacandrakI taraha zItala ho| maiM use usI prakAra cAhatI hU~ jisa prakAra bhavya jinavacanako cAhatA hai, nirdhana nidhiko aura jamAndha netroM ko|" rAmane unheM dhIraja diyA-he dhanye, tuma dhairya dhAraNa karo, he mRganayanI, tuma apane mu~hako kAyara mata karo? thor3I dUrapara, vihAra karate hue, prasannatApUrvaka kadama rakhate hue, aruNa prAmako isa prakAra dekhA jaise vayabandha' ( udyAna aura carma )se vibhUSita muraja ho, vaha kalpavRkSakI taraha, cAroM dizAoM meM suphala thA, naTakI bhA~ti nATakameM kuzala thaa| mokSakI sRSAse vyAkula munivaroMke samAna ve usa aruNagrAmako phuNce| vahA~ eka bhI vyakti aisA nahIM thA jisake dvArA ve dekhe na gaye hoN| ve jAkara kapila dvijake ghara meM ghusa gaye // 1-5 // [13] unhoMne brAmaNake usa gharako isa prakAra dekhA, mAno jinadharakA sthira paramasthAna ho| vaha ghara nirvANakI taraha, nirapekSa nirakSara kevala ( kevalajJAna sahita, akelA ) nirmAna, niraMjana ( ahaMkAra gauravase rahita, pApa, aliMjarase rahita) nirmala, nirvastra, nirartha, nirAbharaNa, nirdhana nirbhakta ( bhakti, bhojanase rahita ), nirmathana ( vinAzase rahita ) thaa| usa vaise bhavanameM unhoMne praveza kiyA / aura zIghra hI pAnI pIkara bAhara nikala aaye| guhAmeM rahanevAle hAthI athavA dhyAdhAse trasta hariNakI taraha uba taka ve paka kSaNa baiThate haiM, tabataka kupita Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 paumariMDa macchanti tAva tahiM puku khaNu / diDa tAva parAiu kuiya-mazu // 6 // 'maru maru NIsaru-gosaru' napadi dhUma dhagadhagA // bhaya-bhIsazu kuruddha saNiccharu ca ! vagu upaSisa viSNaDa visaharu dhva // // dhattA 'kiMkAlu kiyantu misa pariDa ki kesari kesaragge dharita / ko jama-muha-kuharahI NIsariu jo bhavaNe mahArae~ paisariu' // 9 // [14] taM vayaNu suNeppiNu mhumhshu| Arukha samara-mara-jamcahaNU // 1 // paNe dhAiDa kari thir-shor-kru| TammUkiu diyabaru jema taru ||2|| uggAmeM vi bhAmeM vi gayAgayaleM / kira vivaha pIvau dharaNiyaleM // 3 // kareM dhariu tAva hlphrnnnn| 'mue~ mue~ mA haNahi akAraNeNa // 4 // din-baal-gol-psu-sbsi-ktiy| cha vi pariharu melleSi mANa-kiya' / / 5 / / taM NisuNavi digravam lakSaNaMNa | gaM mukku alavarakhaNu lamsaNeNa // 6 // osariTa bIsa pacchAmuhau / anusa-NirukSu NaM mantra-gaDa // 7 // puNu hiyae~ visUraha saNe jai khnn| 'saya-khaNDa-khaNDa vari hUu raNeM // 4 // ghattA vari paharita vari kiu tavacaraNu vari visu hAlAhala vari maraNu / pari accira gampiNu guhila-vaNaNaSi Nivisu viNiyaliu avuhayaNe // 9 // [15] to tiNi bi ema cvntaaii| ummAha' jaNahI jaNatA // 1 / / diNa-pacchima-pahare viNiggayAi~ / kuara iva viula-vaNahI gayA // 2 // viriyaNgu raNNu paisanti jAya / garagohu mahAdumu dilu tApa // 3 // guru cesu kareM vi sundr-sraaii| paM vihaya pavAghAI amakharA // 4 // bujhaNa-kisalaya ka-zA svanti / pAuli vihA ki-ko bhaNanti // 5 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- sattavIsamo saMdhi mana vaha dvija yahA~ aayaa| "maro maro nikalo nikalo,' yaha kahatA huA, AgakI taraha dhaka-dhaka karatA huA; bhayase bhayaMkara zanizcarakI taraha kaThora atyadhika viSavAle udAsIna viSadharakI taraha / kyA katAnta mitra kAlakA varaNa kara liyA hai ? kyA siMha ko usakI ayAlase pakar3a liyA hai, yamake mukha rUpI kuharase kauna nikala sakA hai ? kisane hamAre gharameM praveza kiyA hai / / 1-2 // [14] vaha vacana sunakara, yuddhabhArakA nirvAhaka lakSmaNa kruddha ho uThA, mAno sthira-thUla sUDavAlA gaja daur3A aura dvijavarako vRkSakI taraha ukhAr3A. uThAkara AkAzameM ghumAkara phira vApasa use dharatI talapara paTake, ki itane meM rAmane usakA hAtha pakar3a liyA--"chor3o-hor3o akAraNa ise mata maaro| zrAhmaNa, bAlaka, gAya, pazu, tapammI aura strI ina chahako mAnakriyA chor3akara bacA denA caahie|" yaha sunakara lakSmaNane dvijavarako usI prakAra chor3a diyA, jisa prakAra lAbhaNake dvArA alakSaNa chor3A jAtA hai| baha vIra pIche mukha karake haTa gyaa| mAno aMkuzase niruddha mattagaja ho| vaha apane manameM kSaNa-kSaNa kheda karatA hai 'yuddha meM sau Tukar3e ho jAnA acchA, prahAra karanA acchA, tapazcaraNa karanA acchA; halAhala viSa acchA, mara jAnA acchA; gahana vanameM calA jAnA acchA parantu apaNDitoMke madhya eka pala bhI nivAsa karanA ThIka nahIM / / 1-5 // [15] ve tInoM isa prakAra bAteM karate hue aura logoM meM unmAda paidA karate hue, dinake antima praharameM nikalakara hAthiyoMke samAna vizAla panakI ora cala diye / jaise hI ve vismRta araNyameM praveza karate haiM, ki unheM vaTakA mahAvRkSa dIkha par3A, jo mAno guru ( upAdhyAya ) kA rUpa dhAraNa kara pakSiyoMko sundara svara akSara par3hA rahA ho / kauA aura kisalaya ka kA - - - - - - - - - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paubhacarita paNa-kukkuTa ku-pakkU Aparanti / aNNu vi kahAvi ke-kaha cavanti // 6 // pimamAiviyA ko-pakaDa lacanti / kaM-zA vappIha samuchatranti // 7 // so tasvaru guru-gnnhr-smaannu| phala-patta-vantu samakSara-NihANu // 8 // ghattA paisanteMhi asura-vimadaNe hi siru NAvi rAma-jaNaNe hiN| parivi duma dasaraha-sueM hi ahiNandiu maNi va sa I mueNhi // 9 // aTThAvIsamo saMdhi sIya sa-lakkhaNu dAsarahi saruvara-mUleM pariTTiya jAve hi / pasaraha su-kahaheM kanu jiha maha-jAlu gayaNakaNe tAve hi / pasaraha meha-vindu gayaNagaNe / pasarada jema seNNu samarakaNe // 1 // pasarai jema simiru aNNANahA~ / pasaraha jema buddhi bahu-jANahA~ // 2 // pasara jaima pAu paavitttthhiiN| pasara jema dhamma dhammirahA~ // 3 // pasarai jema joNha myvaahhoN| pasaraha jema kikti jagaNAhahA~ // || pasarai jema cimta bhnn-shriinnhii| pasarada jema kitti sukuloNI // 5 // pasaraha jema sadu sustrhiiN| pasarai jema rAsi NaheM sUrahoM // 3 // pasaraha jema davaggi vnnntreN| pasaraha jeha-jAla tiha ambareM // 7 // tasi satyadaha padai ghaNu gajai / jANai rAmahoM saraNa pavajaha // 4 // pattA amara-mahAdhaNu-gahiya-kara meha-gahandeM par3heM vi jasa-luGa / upari girama-garAhiyAhoM pAusa-rAu pAI saNNavau / / 1 / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 aTThAvIsamo saMdhi buccAraNa karate haiM, bAjulI vihaMga ki kI kahate haiN| vanamurgA kukU kA uccAraNa karate haiM; aura bhI mayUra ke kai kahatA hai| (priya mAdhavikA ( koyala ) ko ko pukAratI hai, ghAtaka kaka uccAraNa karate haiN| vaha vRkSa gurugaNadharake samAna phala patroMse sahita aura akSaroMkA nidhAna thA / asuroMkA vimardana karanevAle jhAratha putra rAma aura lakSmaNane usa banameM praveza karate hue, sirase praNAmakara pradakSiNAkara apanI bhujAoMse munike samAna usa pRSmakA abhinandana kiyA // 1-2 / / aTThAIsacI sandhi jaise hI sItA-sahita rAma aura lakSmaNa taruvarake mUlameM baiThe, vaise hI meghanAla, suphavike kAvyakI taraha AkAzameM phailane lagatA hai| [1] AkAzake AMgana meM megha-samUha baise hI phailatA hai jaise samarAMgaNa meM sainya phailatA hai| jisa prakAra ajJAnImeM andhakAra phailatA hai, jisa prakAra bahujhAnImeM buddhikA prasAra hotA hai, jisa prakAra pApiSThameM pApakA prasAra hotA hai, jisa prakAra miSThameM dharmakA prasAra hotA hai, jisa prakAra candramAkI cA~danIkA prasAra hotA hai, jisa prakAra vizvanAthakI kIrtikA prasAra hotA hai, jisa prakAra dhanahInakI cintAkA prasAra hotA hai, jisa prakAra sukulInako kIrtikA prasAra hotA hai, jisa prakAra devatUryake zabdakA prasAra hotA hai, jisa prakAra AkAzameM sUryako rAzikA prasAra hotA hai, jisa prakAra vanameM dAvAnalakA prasAra hotA hai, usI prakAra AkAzameM meghajAlakA prasAra hotA hai| bijalI tar3atar3a giratI hai, megha garajatA hai, aura jAnakI rAmakI zaraNa meM jAtI hai| jisane indradhanuSa apane hAthameM le liyA hai aisA yazakA lobhI pAvasarUpI rAjA megharUpI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita jaM pAusa-Narindu galagajiu / dhUlo-raTa gimmeNa visajiu / / 1 / / gampiNu meha-vinda bhaalggdd| taDi-karacAka-pahAreM hiM bhaggau // 2 // jaM vivarammuhu caliu visAkara / udiu 'haNu' maNantu uNDAlau // 3 // dhagadhagadhagadhagantu uddhAhara / hasahasAsahasantu saMpAdau / / 4 // jalajaphajalajalajala pclntu| jAlAvali phulisa melamsau / / 5 / / dhUmAvali-ghayadaNDabheppizu / vara-bAli-svaggu kaleppiNu // 6 / / aDasamahasavantu paharansau | tasvara-riu-maDha-yaha bhajAmtaDa // 7 // meha-mahAgaya-paDa cihaDanta / ja uhAluu diTu bhiddhantaDa // 8 // dhattA dhaNu sapphAliu pAuseMNa sahi-rakAra-phAra durisanA / covi jalahara-vRddhi hara pIra-sarAsaNi muka turante // 5 // [3] jala-dANAsaNi-ghAhi dhaair| girama-garAhiu raNe viNivAha // 1 // dadhara ravi lagga NaM sjg| NaM pAnanti mora kha dujANa // 2 // Na pUranti sariDa ashndeN| NaM kaha kilakilamti ANandai // 3 // Na paraDupa vimucha ugghoseN| NaM carahiNa kavanti parioseM // 3 // paNa saravara bahu-su-jaloliya / NaM girivara hariseM goliya // 5 // meM DAivisa dariMga vioe| gaMtriya mahi vidhiha-SiNoeM // 5 // meM amiTa nivAparu dukkheN| pAsaraha syaNi saha sukkheM // 7 // rasa-patra taha mavaNAkampiya / 'keNa vi bahiTa gimbhu'NaM jampiya // 6 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavAvIsamo saMdhi mahAgajapara car3hakara mAno prISma narAdhipake Upara ( AkramaNa ke lie) sanaddha ho // 1-2|| 2] jaba pAvasa rAjA garajA to grISma ke dvArA mukta dhUlisamUha jAkara meghasamUhase jA lgaa| use bijalIrUpI taladAroM ke nazA se mahakara diyA gyaa| yaha vizAla dhUli samUha jaba ulaTA mu~ha kara calA, to uSmakAla, 'mAro' kahatA huA uThA dhaka-dhaka-dhaka karatA huA vaha daur3A / hasa-Dsa-hasa karatA huA pahu~cA / jala-jala-jala karate hue calatA huA, jvAlA. baliyA~ aura cinagAriyA~ chor3atA huA, dhUmAvalike vajadaNDako uThAkara zreSTha vAtolikI talavArako nikAlakara, jhar3a-jhar3ajhar3a karate hue prahAra kara taruvararUpI bhaTa samUhako magna karate hue medharUpI mahAgajakI ghaTAko vighaTita karate hue, uSNakAlako jaba lar3ate hue dekhA to bijalIkI TaMkArakA vistAra dikhAte hue pAvasane apanA dhanupa car3hA liyaa| megharUpI gajaghaTAko prerita kara usane turanta jalarUpI tIrapaMkti choTI // 1-9 // [3] jalake bANavajoMke AghAtoMse ghAyala hokara prISmarUpI narezvara yuddhameM dharAzAyI ho gayA / usake patanase maiMDhaka mAno sajjanoMkI bhA~ti Tarra-Tarra karane lgaa| mayUra nAcane lage mAno duSTa durjana hoN| Anandase nadiyA~ bhara uThI mAno kavi Anandase kilakilA rahe hoN| mAnI koyala udghoSase mukta ho gayI, mAno mayUra paritoSase bola rahe haiM, mAno sarovara vadhuoMke azrujaloMse AI ho uThe haiM, mAno girivara harSase pulakita ho utthe| mAno viyogase dAvAnala zAnta ho gyaa| mAno gharatI vividha vinodoMse nAca utthii| mAno divAkara duHkhase asta ho gayA / mAno rAtri sukhase praveza kara rahI ho / per3a lAla pattoMvAle ho gaye aura havAse prakampita ho uThe Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita vattA tahae~ kAleM bhayAurae~ dheSiNa mi vAsueva-valapava' / taruvara-mUleM sa-sIya thiya jogu lapaviNu muNivara jema // 9 // 2 // / hari-vaka rupala-mUla thiya mAhi~ / rAyamuhu basnu paNAseM vi tAhi // 1 // gaDa Niya-NiyahA~ pAsu vevantau / 'deva deva paritAhi maNantau // 2 // 'Nau jANa? kiM suravara kiM pr| kiM vijAhara-gaNa kiM kiNNara // 3 // bhaNudhara dhora ghaDAyaTa ummeM vi| susa mahArau gilaDaNirumma vi' // 4 // taM NisuNeSiNu cayaNu mhaaidd| pUSaNu mammIsantu padhAiu // 5 // vijjha-mahohara-sipTarahoM shraain| sakramaNa taM uddesu parAiDa // 6 // tAma NihAliya veNi vi duddhr| sAyara-ghazAvatta-dhaNudhara // 7 // avahI-NANu pauJja jaahiN| lasaNa-rAma muNiya maNetA hi // 8 // ghantA paMka yi hari-vala ve vi jaNa pUSaNa-jaka rakheM jaya-jasa-lunheM / maNi-kaNa-dhaNa-jaNa-paDA paNu kiGa NimisaddhahA~ zraddhaM // 5 // puNu rAmari pacosiya loeN| gaMgAri aNuhariSa pioeM // 1 // dohr-pndh-psaarip-slgii| kusuma-Niyastha-vastha-sAharaNI // 2 // khAiya-tivali-tara-vihUsiya / goura-thaNahara-sihara-padIsiya // 3 // biujhaaraam-rom-romciy| indagova-saba-ama-niya // 4 // girivr-sriy-psaariy-baahii| jala-pheNAvali-valaya-saNAhI // 5 // saravara-NayaNa-vapakSaNa-aJjiya / suravaNu-mauha-padIsiya-parijapa // 6 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 aTThAvIsamo saMdhi mAno dhe kaha rahe the ki kisIne prISmakA vadha kara diyaa| bhayAtura usa kAla meM vAsudeva aura baladeva donoM, taruvarake mUlameM sItAke sAtha, munivarake samAna yoga lekara sthita ho gaye ||1-2 // 4] jaba rAma aura lakSmaNa vRkSake nIce baiThe the taba gajamukha yakSa bhAgakara apane svAmIke pAsa kA~patA huA 'he deva, rakSA kIjie' yaha kahatA huA gyaa| "maiM nahIM jAnatA ki ve suravara haiM yA ki manuSya | kyA vidyAdhara gaNa haiM yA ki kinnara / do dhIra dhanurdhara Upara car3ha Aye haiM aura hamAre gharako avaruddha kara so gaye haiN|" yaha vacana sunakara AdaraNIya pUtana yA 'abhaya vacana' detA huA daudd'aa| vindhyamahIdharake zikharase AyA aura tatkAla usa lakSyasthAna para pahu~ca gyaa| vahA~ usane samudrAvata aura vadhAvata dhanuSAko dhAraNa karanevAle una donoM dhurabhAra hokhA / jaise hI va: adhikAkA pradhAna karatA hai vaise hI jAna letA haiM ki ye rAma aura lakSmaNa haiN| rAma aura lakSmaNa donoMko dekhakara jaya aura yazake lobhI pUtana yahane maNi, svarga, dhana aura janase pracura nagara Adhe palameM nirmita kara diyA // 1-9|| [5] phira, logoMne use rAmapurI ghoSita kiyaa| racanAmeM vaha nArIko taraha pratIta hotI thI | jo lambe rAstoMrUpI phaile hue pairoMvAlI thI, jo kusumake pahane gaye soMse saMghRta thI, jo khAIrUpI trivali taraMgoMse vibhUSita thI, jo gopurake stanarUpI zikharoMko dikhAnevAlI thI, jo vipula udyAnarUpI romoMse pulakita thI, indragoparUpI saikar3oM kejharoMse aMcita thI, jo girivarakI nadiyA~rUpI bA~heM prasArita kiye hue thI, jo jalakI phenApalIrUpI valayanAbhise yukta thI, jisake sarovararUpI netra ghanarUpI aMjanase aMcita the, jisakI indradhanuSarUpI - . ..- .-- - - Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 paumacarita deula-apaNa-kamala darisepiNu / para-mayalamyaNa-tilau cahepiraNu // 7 // NA NihAlai digyr-dppnnu| ema vinimmaMDa sabala vi paNu // 6 // vaise vi balahoM pAse vIsasthara / AlASA bhAlAvaNi-vRtthau // 9 // pattA ekavIsa-vara-mucchaNau sasa vi sara si-mAma darisantara / 'buli mahArA dAsarahi suppahADa tara' eSa bhaNantaDa / / 1 / / suSpahADa uccArita jAva hi| rAmeM caleM vi paloiu tAve hi // 1 // dichu Nayara jaM jkkh-smaarik| NAI NahANu sUra-vihasiu // 2 // sa-ghaNu sa-kumbhu sansavaNu sa-saGkau / sa-yuddha sa-tArau sa-guru sa-sakAu // 3 // puNa vi paDIvara Nayara NihAliTa / NA mahAvaNu sumomAliDa // 4 // NAI sukaiheM kambu pyisij| NANarida-cittu bahu-cittala // 5 // gAI seNNu rahacAha~ amukd| pAi~ vivAhohu sa-ghaukkAu / / 6 // pAi~ suraDa ccri-ghriyaastth| NAyada himmau ahiya-chuAlau / / 7 / / aha kiM vaNieNa khaNe je khnne| tihuaNe Naritha jaMpi taM paTTaNeM // 6 // ghattA saMpekkheppiNu rAmahari bhuaNa-sahAsa-viNiggaga-NAmahauM / manDa ujmAuri-Nayaha jAya mahansa manti maNe rAmAhIM // 5 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAvIsamo saMdhi 165 bhauMhoM se prakRSTa aMjanako dikhA rahI thI ? devakularUpI sukhakamalauMco dikhAkara, zredamasa ko dinakara darpaNa dekha rahI thii| isa prakAra isa yakSa ne samUcA nagara banAyA / zamake nikaTa baiThakara jisake hAthameM bINA hai, aisA vaha yaha vizvasta hokara AlApa karatA hai - ikkIsa zreSTha mUrcchanAe~, sAta svara aura tIna prAmoMkA pradarzana karatA huA, 'hai AdaraNIya rAma ! yaha tumhArA prabhAta samajho ' yaha kahatA huA // 1-10 // [6] jaise hI usane suprabhAtakA upacAraNa kiyA, vaise hI rAmane mur3akara dekhA / yakSa dvArA nirmita vaha nagara dikhAI diyA jo AkAzarUpI A~ganake samAna sUryase vibhUSita thaa| ( AkAzakI taraha) vaha saghana ( dhanuSa aura ghanase sahita ), sakumbha (kumbha rAzi aura ghar3Ase sahita); sasyaNu (zravaNa nakSatra, zramaNa munise sahita); saMsaMka (candramA, mRgase sahita ) subudha (nakSatra aura paNDitase sahita); satAra (tAre, tAraka sahita ), saguru ( guru nakSatra, upAdhyAya aura candramAse sahita) thaa| unhoMne dubArA lauTakara nagara dekhA jaise kusumoMse vyApta mahAvana ho; jaise sukavikA payaitiGa ( pada, prajAse yukta ) kAvya ho / jaise bahuvitta (nAnA prakAra ke citra, aneka citroMvAlA) rAjAkA citta ho / jaise rathavaroMse amukta sainya ho, jaise cauka sahita vivAhakA ghara ho, jo sambhogake samAna worrIcariyAla (hAthIko tAlI aura ceSTA, gIta vizeSa aura mArgoM se sahita thA ) bacce kI taraha jo adhika chuAlaDa (atyadhika bhUkhA, cUnese putA huA ) ho / athavA kSaNa-kSaNa meM usake varNanase kyA ? jo usa nagara meM thA, vaha tribhuvana meM bhI nahIM thA / usa rAmapurIko dekhakara hajAroM bhuvanoM meM prasiddha nAma rAmake mana meM bhrama ho gayA ki zAyada yaha ayodhyApurI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 paDamacarita [ ] jaM kiDa vimmau saasy-lkkheN| busu Napizu puaNa-jANe // 1 // 'tumhArau vaNa-vasaNu nnieppinnu| kiu maI paTTaNu mAu dharaippiNu' // 2 // ema bhaNevi suvisthy-nnaamhaaN| diNNa sughoSa vINa te rAmahA~ // 3 // diNNu mauDa sAharaNu viSaNu / maNi kuNDala kaTisuttara kANu // 1 // puNu vi pajampiGa jala-pahANau / 'hau~ taja miccu deva tuhu~ rANau' // 5 // eva vollu pimmAiya jAveM hiN| kavileM NihAliu tAkeM hiN||6|| jaNa-maNaharu sura-sAga-samAgau / vAsvapurahoM vi khagraha mANau // 7 // saMpekrevi Asakiu vmbhnnu| kahiM visthiSNu raNNu kahiM paTTaNu' // 8 // ghattA praharantu bhaya-mArueNNa samihaGa ghivi saNAsai jaahi| mammIsanti miyakamuhi purau sa-mAma jakkhi thiya lAveM hiM // 9 // [8] 'he diyavara ghddvey-phaannaa| kipaNa muNahi rAmauri ayANA / / 1 / / jaNa-maNa-bAlahu rAdhava-rANau / mattagaindu va pagaliya-dANaGa // 2 // tabakuva-mamara-saehiM Na mumbai / vei asesu vijaM jasu rucAi // 3 // joyaha (?) jiNaghara-NAmu laeha / saho koSiNu pANa, deha // 4 // eNujaM vAsava-disae~ bisAlara / dIsa tihuaNa-silau-jiSNAlaja ||5|| sahiM jo gampi pharaha jayakArU / pAhaNaM Navari tAsu paisAru' // 6 // taM NisuNepiNu diyavara dhADa / Nipise jiNavara-bhavaNu parAiDa / / 7 / / taM cArisasUru muNi vndevi| viNala karavi appANau Ninde vi // 8 // ghattA pucchira muNiyaru diyavaraNa 'dANahI kAraNe vizu sammane / dhanmeM laieM kayaNu phalu eu deva mahu bhakti payaseM // 9 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAvIsamo saMdhi nagarI ho // 1.9 / / [7] jaba zAzvata lakSyavAle rAmane vismaya kiyA to pUtana yakSane namaskAra kara kahA-"tumhArA vanavAsa jAnakara bhAva dhAraNa kara maiMne nagarako racanA kI" yaha kahakara usa yakSane suvistRtanAma rAmako sughoSa nAmakI vINA dii| AbharaNa sahita mukuTa vilepana, maNikuNDala, kaTisUtra aura kaMkaNa diye| baha yakSa pramukha phira kahatA hai-"he deva, maiM ApakA anucara hU~ aura Apa rAnA / " isa prakAra jabataka usane ye zabda kahe sabataka kapilako vaha nagara dikhAI diyA ki jo janoMke lie sundara aura devasvargake samAna thaa| vaha indrapurIkA bhI mAna svapiData karatA thaa| use dekhakara brAhmaNa zaMkAmeM par3a gayA ki kahA~ vistIrNa vana aura kahA~ nagara! bhayarUpI vAse thara-thara kA~patA hu sahaka va mikSA (narsa sAr3iyA~) kara bhAgatA hai, tabataka 'Daro mata' yaha kahatI huI candramukhI mamatAmathI yakSiNI sAmane Akara sthita ho gayI // 1-2 // [8] "he cAroM vedoM meM pradhAna ajJAnI dvijavara, kyA tuma rAmapurIko nahIM jAnate ? jana manake priya rAghava rAjA haiM jo matavAle hAthIkI taraha pragalitadAna (madajala jharanevAlA, dAna venevAlA) haiM, jo yAcakarUpI saikar3oM bhramaroMse nahIM chor3e jAte, jisake lie jo acchA lagatA hai, vaha use saba kucha de dete haiN| jo jinavarakA nAma letA hai, unake darzana karatA hai, use ve apane prANa taka nikAlakara de dete haiN| yaha jo pUrva dizAmeM vizAla tribhuvanatilaka jinamandira dikhAI detA hai, vahA~ jAkara jo jayakAra karatA hai, nagarameM kevala usIko praveza diyA jAtA hai|" yaha sunakara dvijavara daur3A aura eka palameM jinavara-bhavana phuNcaa| vahA~ cAritrasUri munikI vandanA-vinaya kara aura apanI nindA kara dvijavarane munivarase pUchA ki - -- -- ---- Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 paumacarita [5] muNivada kaheM vi laggu biulaaii| kiMjaNe gaNiyahi dhammaphalAi / / 16 // dhameM mahanyada jaya gaya sndnn| pAve bharaNa-vibhoyandraNa // 2 // dhameM saggu moggu sohagu / pAbeM roggu sogu dohanagu // 3 // ghammeM riddhi vidhi siya saMpaya / pAce aratha-koNa para viya // 4 // dhammai kAya maur3a khisusaa|| pAtre' NA dAli bhuttA // 5|| dhammeM rajju karamti nnihcaa| pAve' para-pesaNa-saMjuttA // 5 // dhammeM vara-pacchake suptaa| pAveM viNa-saMthAra vibhutA // 7 // dhammai para deva caNu vttaa| pAveM payara-dhora saMkatA // 8 // dhamma Nara ramanti vr-vilyu| pAveM dUSiu duha-Nilabau // 1 // dhammai sundaru aGgu Nivaddhau / pAtraM pamulau ci hirandhau // 30 // pattA dhamma-pAva-kappadumahu~ AgaI jasa-avajasa-bahulAI / veNNi mi asuha-suhaGkAi~ jAi piyara lai tAI phalAI' // 11 // [10] muNivara-vayANe hiM diyavara vAsiGa / laiDa dhammu jo jiNavareM mAsiDa // 1 // patrANusvaya levi padhAiDa / Niya mandira giviseNa parAiDa // 2 // gampiNu puNu somma bjriyu| 'zrajju mahamtu di avasthiGa 3 // kahi vazu kahiM pahazu kahiM rANau / kahiM muNi diTu aNegaI jaannu||3|| kahiM mana kahiM lakha jiNa-vayaNa / vahire kapaNandheNa va NayaNa // 5 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAvIsamo saMdhi "binA samyaktvake kevala tAnake lie dharma grahaNa karanekA kyA phala hai, prayatnapUrvaka yaha mujhe batAiye" ||1|| [2] munivarane kahanA zurU kiyA--"kyA tuma logoMmeM vipula dharmaphala nahIM dekhate / dharmase bhaTasamA anava gaDa aura ratha hote haiM, pApase maraNa, viyoga aura Akrandana / dharmase svargabhoga aura saubhAgya milatA hai, pApase roga, zoka aura durbhAgya / dharmase Rddhi, vRddhi, zrI aura sampatti hotI hai, pApase manuSya arthahIna aura kr| dharmase kaTaka, mukuTa aura kaTisUtra hote haiM, pApase manuSya dAridrayakA bhoga karatA hai / dharmase nizcaya hI rAjya karate haiM aura pApase dUsaroM kI sevAse saMyukta honA par3atA hai| dharmase uttama palaMgapara sote haiM, pApase tinakoMkI sejako bhoganA par3atA hai| dharmase manuSya devatva prApta karate haiM, pApase ghora narakameM saMkramaNa hotA hai| dharmase nara uttama gharoMmeM ramaNa karate haiM, pApase durbhaga, dunilayoM meM jAnA par3atA hai| dharmase zarIrako racanA sugaThita hotI hai, pApase la~gar3A, bahirA aura andhA hotA hai| dharma aura pAparUpI kalpavRkSoMke ina yaza aura apayazase bahula, donoM prakArake zubha-azubha karanevAle jivane priya phala haiM, unheM grahaNa karoM" // 1-22 // [10] munivara ke vacanoMse dvijavara santuSTa ho gayA, aura jo jinavarake dvArA bhASita dharma thA, usane vaha grahaNa kara liyaa| pA~ca aNukta lekara vaha daur3A, aura eka palameM apane ghara pahu~cA / jAkara usane pira somAse kahA ki "Aja maiMne mahAna Azcarya dekhA / kahA~ vana, kahA~ nagara aura kahA~ rAnA ? aura kahA~ anekoMke jJAtA muniko dekhA ? kahA~ maiM, aura kahA~ maiMne bahireke kAna evaM andheke netroMkI taraha, jinavacana prApta kiye|" yaha sunakara somA pulakita ho uThI / "he svAmI ! Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 paumacarita ke NisuNevi somma goliy| 'mA? gAha vahi' ema payoliya / / 3 // puNu saMcallAI ve vi turanta / tihuyaNa-tikar3a jiNAlA ptt||7|| sAhu NaveppiNu pAseM nnivihii| dhamma suNepiNu gayara paiTa // 4 // dhattA diTTa parimdasthANu pyatu jANai-mamdAiNi-paricaDi / Nara-Nakhasahi pariyariGa hari-ghala-canda-divAyaramaNDiDa / / 5 / / [ 5] hari asthANa-magmeM ja dih| diyavaru pApa laevi paNa u ||3|| pazu kuraSa vaarnnvaarhoN| pAThu jiNintu ca bhava-saMsArahIM // 2 // Na miyakha va avamapisAyahA~ / paThTha vaggi va jora-NihAyahA~ // 3 // NaTu bhua va garuDa-vihaGgahau~ / pachu kharo stra mata-mAyanahIM // 4|| gaTu zraNaGgu Sa lAlaba-gamaNahauM / NaDu mahAvaNo va khara-patraNahA~ / / 5 / / paThTha mahoharo dha suskulishii| pachu turanamo gca jama-mahisaho // 6 // tiha pyAsantu padIsiDa diyvs| mambhIsantu padhAila siriharU // 7 // maNDa dharemi' koNa krgaaeN| gampi citta bala eSahoM zraggae~ // 8 // dukkhu dukkhu appANau dhIre ni / sayala mahanbhau maNe avahereSi / / 9 / / duim-daannnind-vl-mdho| puNu AsIsa diNNa vasahadahau~ / / 10 / / ghasA 'jema sasubu mahAjaNa jema jiNesaru sukiya-kammeM / candakunda-jasa-NimmalaNa siha tuhu~ badhu NarAhica dhamma' // 1 // [12] sA ezyantareM pr-vl-maannu| kahakaha-sada hasiu jagaraNa // 1 // bhavaNe paiTTa tuhAra' jaiyahu~ / pai~ avagaNe vi ghalliya tasyahU~ // 2 // elyu kAle puNu diyavara kosA / viNA karavi puNu digNa asIsA // 3 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAvIsamo saMdhi 141 vahA~ jaao|" vaha isa prakAra bolii| phira ve turanta vahA~ cle| ve tribhuvanatilaka jinAlayapara phuNce| muniko praNAma kara pAsa baiTha gaye / dharma sunakara unhoMne nagara meM praveza kiyA / unhoMne jAnakIrUpI gaMgAse yukta rAjAkA AsthAnarUpI AkAza dekhA, nararUpI nakSatroMse ghirA huA tathA rAma aura lakSmaNarUpI sUrya-candramAse maNDita // 1-2 / / / [11] jaise hI AsthAnamArgameM lakSmaNa dikhAI diyA, vaise hI dvijavara apane prANa lekara bhAgA / jaise siMhake AkramaNase hariNa bhAgatA hai, jaise bharasaMsArase jinendra mAyAle haiM, bhAdalarUpI pizAcase candramA naSTa hotA hai, jaise nIra samUhase agni naSTa ho jAtI hai, jaise garur3a pakSIse sarpa naSTa hotA hai, jaise gadhA matta mAtaMgase naSTa ho jAtA hai, jaise kAma mokSagamanase naSTa ho jAtA hai, jaise mahAmedha kharapakamase naSTa ho jAtA hai, jaise pahAr3a devabannase naSTa ho jAtA hai, jaise yama mahiSase suraMgama naSTa ho jAtA hai usI prakAra dvijavara palAyana karatA huA dikhAI diyA / lakSmaNa use abhaya vacana dete hue daudd'e| hAthake agrabhAgameM balapUrvaka pakar3akara le jAkara use baladevake sAmane DAla diyaa| bar3I kaThinAIse apaneko dhIraja baMdhAkara manameM samasta mahAbhayakI spekSA kara usane punaH durdamanIya dAnavendroMke alakA mardana karanevAle rAmako AzIrvAda diyA / jisa prakAra mahAjalase samudra, jisa prakAra puNya karmase jinezvara, usI prakAra he rAjana ! tuma bhI candrakundake samAna yazase nirmala dharmase bar3ho // 3-11 / / / __[12] taba isI bIca zatruvalakA mardana karanevAlA lakSmaNa ThahAkA lagAkara ha~sA ki "jaba hama tumhAre gharameM ghuse the to tumane avahelanA karaphe nikAla diyA thaa| isa samaya he dvijavara, kisa prakAra tumane praNAma karake AzIrvAda diyA ?" Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 se kisuNevi magara beyAvara / jiha ANantu jagaha sIcAlaeN / i-vaseNa kAlu visaSaya | marathu vilAsiNi jaNa-maNa-vala kALa adhu viSas athu guNayansa adhu aNa atthu jageM sUha aradhu icchita bhujar3a rajju / | egha paTTaNu tihi mi tehi Avajiu / pavara hoi jar3a kamyu dharasu / vAu musu jaDa rahe / khalluskhette ( vahu-) kara gaNesu praNu dANesu sura saggesu athar3oM ko Na vi karaha mahAyada || 4 || ezyu Na harisu visATha kare |15|| elyu Na harisu visAu kareghau // 6 // I / asya-viDUNa dui vallaDu ||7|| - bihUNu mamai magAnta |18|| ghantA 'sAhu' mA rAhaveMNa indraNIka maNi-kaJcaNa-khaNDe hiM / kaDhaya-mauDa-kaDisutayahi~ pujiu kabilu sa I bhuva- daNDehiM // 11 // astha-1 eguNatIsamo saMdhi surakSAmara-riu-hamarakara kovapada-ghara sahu~ sIyaeN caliya mahAiya / vala- nArAyaNa ve vi jaNa parituTTa-maNa jIvamsa-gayaru saMpAcya // attha- viSNu dINu gar3ha dUiDa // 9 // agha bihU kiM piga kauju' // 10 // [ 9 ] triNayara- vistu va dosa-vivajita // 1 // hara turasuju surasu // 2 // bhagu cire // 3 // mali cande // 4 // daNDa chate ||5|| paharu divase cinta jhANe sIra // 6 // // 7 // ||4|| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 aTThAvIsamo saMdhi yaha sunakara vedoMkA Adara karanevAlA vaha brAhmaNa kahatA hai ki saMsArameM dhamakA sammAna kauna nahIM krtaa| jisa prakAra lakSmAMke gharameM Ananda hotA hai, artha vaisA Ananda detA hai| isameM harSa viSAda nahIM karanA cAhie / kAlake adhIna kAlako bhI sahana karanA par3atA hai isameM harpa-vivAda nahIM karanA caahie| artha vilAsiniyoM ke samUhako priya hotA hai| artharahita manuSya chor3a diyA jAtA hai| artha paNDita hai, artha guNadhAna hai, arthase rahita vyakti mA~gatA huA ghUmatA hai| artha kAmadeva hai, artha vizva meM subhaga haiM / artharahita manuSya dona aura. durbhaga hotA hai| artha apanI icchAke anusAra rAjyakA bhoga karatA hai / arthase rahita vyaktike lie koI kAma nahIM hai| taba sAdhu kahakara rAmane indranIla maNi aura svarNakhaNDoM, kaTakamukuTa aura kaTisUtroMke dvArA kapilakI apane hAthoMse pUjA kI / / 1-12 / unatIsavIM sandhi devoMke lie bhayaMkara aura zatrukA nAza karanevAle dhanurdhArI aura santuSTa mana AdaraNIya rAma aura lakSmaNa donoM hI sautAke sAtha cale aura jIvaMta nagara pahu~ca gye| [2] vahA~ bhI unhoMne usa nagarako dekhA jo sUryabimbakI taraha dopa-vijita (doSa aura rAtrise rahita) thA / jahA~ kevala kampa avajoMmeM, ghAca ghor3oMmeM, yuddha suratiyoMmeM, jaDa (jaTAmUrkhatA) rudroMmeM, malinatA candanameM, khala khetoMmeM, daNDa chatroMmeM, aneka pharoMko grahaNa karanevAle divasoMmeM pahara (prahara-prahAra); dhana dAnoMmeM, cintA dhyAnoMmeM, sura (surAsura) svargoM meM, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 pauma carita kAhu gae aGka kanvesu // 24 baru vasahetu velu gayaNesu || yA rupakhesu mANu mukkhesu // 11 // mahavaha kisiTa Niva vapiNajai / jaha para ta ji tAsu dadhamijai // 12 // ghattA tahoM NayarahauM avaru ttareMga kosantareNa upavaNu NAmeNa pasatthau / NAI kumAraho panAhI paDasamtAhA~ thiu Nava-kusumAli-hatthaDa / / 13 // [ 2 ] tahiMucavaNe thiya hari-vala jA hiN| maraheM lehu visajila tAve hi // 1 // bhaggae~ ghitsu gareNa prindhoN| bhaviu va balaNe hiM paDiu jinnindhaaN||2|| lAiDa mahAharaNa sAI hatheM / jiNakara-dhammu Sa muNivara-satthaM // 3 // vAri-NivandhahIM mukku gaindu va / diTTa aGgu tahiM Nahayale candu va yA 'rajju mupavi ve vi riu-maann| saya vaNa-vAsaha) rAma-jaNa guNa // 5 // ko jANaha hari kariDa aavi| vahIM vaNamAla daMja jasu mAvaI' // 6 // chehu viveppiNu garavai mahiharu / gAI dareNa daTa thiu mahiharu / / 7 / / gAi miyako kamiu vih| tiha mahiharu parindu mAvarSe // 6|| jAya cinta maNe pukharahoM dharaNIdharahA~ sihinAsa-samAla-ghaNa-ghapaNahA~ / 'lArapaNu lakkhaNa-chakkha dharu se mueM vi vara ma dipaNa kaNNA ki aNNahoM' so esyantareM nnypaa-visaaleN| zAlihuma hiyaeNa visuurh| sire pAseu ghabaha guhu suush| [3] eha batta jaM suya yaNamAlae~ / / 1 / / dukavaM mahAyai upa AUrai // 2 // kara viguNai puNu dahabAhoM rUsai / / 3 / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNIsamo saMdhi 59 phalai gajoMmeM, aMka kAvyoM meM, Dara vRSabhezvara meM, bAtUla AkAzameM, vana (veva-braNa) vRkSoM meM aura dhyAna mukta manuSyoM meM thA / anyatra ye cIjeM nahIM thIM / athavA he rAjan ! kyA varNana kiyA jAye yadi vaisA dUsarA ho to usakI upamA usase dI jAye / usa nagarake uttarameM eka kozakI dUrIpara prazastanAmakA upavana thA jo mAno Ate hue aura praveza karate hue kumAroMke lie navakusumAMjali hAtha meM liye hue sthita thA // 1- 13 // [2] rAma aura lakSmaNa jaba usa upavanameM Thahare the, tabhI bharatane lekhapatra bhejaa| manuSya (dUta) ne use rAjAke sammukha DAla diyA | vaha lekhapatra jinendrake caraNoM kI taraha par3hA huA thaa| rAjAne svayaM use apane hAthase le liyA, usI prakAra, jisa prakAra muniyara samUhake dvArA jinavarakA dharma le liyA jAtA hai, dvAranibandhanase mukta gajendrakI taraha, usameM AkAza meM candramA ke samAna aMka (akSara) dekhe, 'zatrukA madana karanevAle rAma aura lakSmaNa rAjya chor3akara vanavAsa ke lie cale gaye haiN| kauna jAnatA hai lakSmaNa kaba lautte| isalie vanamAlA use de do jise tuma ThIka samajhI / " lekha grahaNa kara mahIdhara rAjA aise sthita ho gayA jaise dAvAnalase dagdha mahIghara (parvata) ho / jaise candramA rAhuke dvArA atikrAnta ho jAtA haiM, usI prakAra rAjA mahIdhara / mayUrakaNTha tamAla aura meghake samAna raMgavAle usa rAjA ke mana meM cintA ho gayI ki lakSmaNa lAkhoM lakSaNoMko dhAraNa karanevAlA hai, usa varako chor3akara kyA kisI dUsareko kanyA hU~ // 1- 29 // [3] taba isI bIca vizAla netroMvAlI banamAlAne jaba yaha bAta sunI to ekadama vyAkula ho gyii| vaha hRdayase duHkha karatI hai| duHkhase vaha mahAnadI kI taraha bhara utthii| usake sirameM pasInA car3hane lagatA hai, mukha sUkhane lagatA hai, hAtha 10 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 padamacariDa maNu dhugudhugai dehu pritpp| cammaho NaM karavateM kappai // // tAva NahamANeNa ghaNu gjing| pAI kumAre duu visajiu / / 5 / / ghorI hohi mAe~ rNa mAsiDa : kadakhA unameM bhAvAH 366... garahiu mehu to vi tnnu-mjhieN| dosa vi guNa havanti saMsaggie~ // 7 // 'tuhu~ phira japa-maNa NaSaNANandaNu / mahu puNu jalahara NAI hubhAsaNu // 3 // pattA tumacA dosu dosu kulahoM haya-duha-kulahoM jaleM jalapaNe pabaNe ja jAyaTa / taM pAseu dAhu karahu NIsAsu mahu siNNi vi dAkhavaNahA~ AyaDa // 9 // ] docchiu mahu paNachu mhnggnne| puNu vaNamAla' cinsiu Niya-maNe / / 3 / / 'kiM paisarami balanta huaasnneN| kiM samuH kiM raNe su-mosaNeM // 2 // kiM visu bhujami ki ahi cappami / kiM appaDa karavAta kappami // 3 // kiM kariyara-dantahiM ura mindami / kiM karavAle hiM tilu tila cindami // 1 // kiM disa kami kiM paJcamami / kahIM akkhami kahA~ saraNu paSamami // 5 // ahavai paNa kAI gamu sajami / taruvara-dAlae~ pAya visanami' / / 6 / / ema bhaNeppizu caliya turntii| kazlI-thaddha ugdhosamsI // 7 // gndh-dhuup-vli-guphph-cihsthii| lola cikanti cosasthI / / pattA cAviha-seNe pariyariya dhaNa NIsariya 'ko vihiM AlizANu desaI' / ema ghavanti paiTTa vaNe ravi-asthavaNe 'kahi lakkhaNu' pAi~ gavesaha // 5 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 eguNatIsamo saMdhi ghunatI hai bhAgyako kosatI hai| mana dhaka-dhaka karatA hai / deha santapta hotI hai| mAno kAmadeva karapatrase kATatA hai / itane meM AkAzake A~ganase dhana garajA, jaise kumArane apanA dUta bhejA ho, mAno vaha kaha rahA ho, he AdaraNIye ! dhairya dhAraNa karo, yaha lakSmaNa upavanameM ThaharA huA hai| taba usa tanvaMgIne meghako burA-bhalA khaa| saMgatise doSa bhI guNa ho jAte haiM, tuma (megha) janoMke mana aura netroMke lie AnandadAyaka ho parantu he megha, mere lie Agake samAna ho| tumhArA doSa nahIM hai| doSa tumhAre ita duHkhakulakA hai| tuma jala, Aga aura pavanase utpanna hue ho isIlie tuma' prasveda, jalana aura niHzvAsa ye tInoM mujhe dikhAne ke lie mora 1- / [4] usane meghakI bhartsanA kI, vaha AkAzake A~ganameM naSTa ho gyaa| vasantamAlA phira apane manameM socane lagI ki kyA maiM jalatI huI AgameM praveza kara jAU~, kyA samudra meM, kyA bhISaNa jaMgalameM calI jAU~ ? kyA viSa khA lU~ yA sA~pako cA~pa lU~ ? kyA apaneko karapatrase ghiravA lU~, kyA gajavarake dA~toMse hRdaya vidIrNa karavA lU ? kyA talavAroMse tila-tila cheda lUM ? kyA dizA lA~dha jAU~, kyA saMnyAsa grahaNa kara lU~ ? kisase kahU~ ? kisakI zaraNameM jAU~ ? athavA isase kisake pAsa jAU~ ? athavA, isase kyA banegA ? maiM vRkSako DAlase prANoMkA visa. jana karatI hU~ / " yaha kahakara vaha azokavanako ghoSaNA karatI huI turanta cala dI / jisake hAthameM gandha, dhUpa, vali aura puSpa haiM aisI vaha lIlApUrvaka vizvasta rUpase calatI huI, caturvidha senAse ghirI huI vaha dhanyA niklii| bhAgyase kauna AliMgana degA, isa prakAra bolatI huI vaha azokavanameM praviSTa huii| sUryAsta honepara 'lakSmaNa kahA~' jaise vaha yaha khoja kara rahI ho // 1-2| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 paDamacariDa [5] dinu asoyaSaSchu priashcit| jiNavaro na sambhAva ati puNu pariSAyaNu kiyara asoyahA~ / 'apaNu Na haha-loyahA~ para-loyahA~ // 2 // janmeM jammai mubha-muzrA sa-saphSaNu / pira-masAru hoja mahu lakkhA // 3 // puNu puzu pama NamaMsaha jaahiN| spaNiheM ve paharA huya lA hi // 4 // sapalu vi sAhaNu NihoNAlAu / NAvai mohaNa-jAleM peliu // 5 // Niggaya puNu SaNamAla surntii| hAra-Dora Neura hi khalantI // 6 // hari-virahandhu-pUreM unbhansI / vuSaNa-kurati va cimmantI // 7 // Nivisa garago blmgii| ramadhya-zvaka gaMgoha ghalaggI // 8 // dhattA rehada dumeM varNamAla kiha dhaNe vizu jiha pahavantI lakSaNa-kaGkiNi / kilikichanti johAvANiya pani hi vAlaeN kalaya pakandiyaDa / paNa-DhimmaU gaM parivandiyau // 3 // 'AyaghaNahA~ vapaNu bnnssihoN| gaGgANai-jauNa-sarassaihA~ // 2 / / gaha-bhUya-pisAyahA~ vintrhiiN| vaNa-jamakhahA~ rakkhahIM kheyarahoM // 3 // gaya-vagrahoM sihA~ smbrhiiN|| sthAyara-girivara jalAyarahoM // 3 // gaNa-gandhavahIM vijaahrhoN|| sura-siddha mahoraga-kiraNarahoM / / 5 / / jama-vanda kuver-purndrhiiN| cuha-bhaisai-suka-saNiccharahoM // 3 // hariNakahA~ kahA~ joishaaN| vegAla-daivahA~ rakhasahau~ // 7 // visaannr-vrunn-phaannhii| sahA~ ema kahijahA~ lakSaNahA~ // 6 // ghattA vukhada dhIya mahAharahoM dohara-kAhI vaNamAla-gAma bhaya-vajiSa / karakhaNa-pai sumaransiyae~ kandantiya vadha-pAya pANa visajiya' // 9 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 eguNatIsamo saMdhi [5] jinavarake samAna sArase aMcita azoka vRkSa use dikhaa| vaha usase lipaTa gyii| phira usane azoka vRkSase prativAdana kiyA, "janma-janmameM bAra-bAra lakSaNoM sahita lakSmaNa merA priya pati hogaa|" bAra-bAra jaba vaha isa prakAra namaskAra karatI, taba taka rAtrike do prahara bIta gaye / samasta senA nauda meM isa prakAra magna ho gayI, jaise sammohanake jAlase prerita ho / turanta vanamAlA nikala par3I, hAra, Dora aura nUpuroMse skhalita hotI huii| lakSmaNake virahajalameM vyAkula hotI huI khinna hAriNIkI taraha cittameM udbhrAnta hotI huI vaha Adhe palameM vaTavRkSase aise jA lagI, mAno ramaNake lie caMcala koI yAra se jA lagI ho / lakSmaNakI AkAMkSA rakhanevAlI vanamAlA vRkSapara isa prakAra zobhita ho rahI thI ki jaise meghoMmeM camakatI huI bijalI ho, yA jaise kilakAriyA~ bharatI huI joDAvaNiya ?? bhISaNa pratyakSa vaha yakSiNI ho // 1-9 // ! [6] vahA~ usa bAlAne isa prakAra Akrandana zurU kara diyA mAno vana-gajazizune Akrandana zurU kara diyA ho-'he banaspattiyo, gaMgAnadI-yamunA aura sarasvatI nadiyo, praha-bhUtapizAco, vyaMtarI, vanayajho, rAkSaso, khecaro, gajamAdho, siMho, sAMbharo, ratnAkara girivara jalacaro, gaNa gandharvo, vidyAdharo, surasiddha mahAsA~pa kinnaro, yama skanda kuvera aura purandaro, budha-vRhaspati-zukra-zanizvaro, candra-sUrya-jyotiSo, vetAla-daitya aura rAkSaso, vaizvAnara-prabhaMjano, mere vacana suno aura usa lakSmaNase isa prakAra kaho ki, "lambe bA~hovAle mahIdhara rAjAkI bhayase rahita vanamAlA nAmakI beTI kahatI hai, ki lakSmaNapatikA smaraNa karatI huI tathA Akrandana karatI huI usane vaTavRkSapara apane prANa visarjita kara diye" ||1-9 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. paramacarita [ ] ema bhaNeppizu NayaNa-visAlae~ / aMsua-pAsa kiu SaNamAlae~ // 1 // so le jAI saI mmmiisaavh| NAhU~ vivAha-lIla darisAvaha // 2 // Na diyabaru vANahI cArita | NA kumAre ityu pasArita // 3 // gale lAvi haklAvai jAhi / kaNThe paripAlile vi tA hi // ema padhampiDa mmbhiisntu| 'hau~ so lakSaNu lakSaNavanta // 5 // dasaraha-saNau sumittie~ jAyau / rAmeM sahu~ vaNavAsahI mAyau' // 6 // taM gisuNe vi vimbhAviya nniy-mnneN| kahilakSaNu kahiM dhaSThira uvavaNeM // 7 // tAma halAuchu kochaha laggaTa / 'mo bho lakSaNa Aja kahiM gau' / / 8 // pattA se pisuNe ci mahihara-suae~ pulaiya-bhuna gaI jiha NanAviu nniy-mnnu| 'sahala majorada ajju mahu parihUu suhu (2) mattAru ladhu ja lapavaNu' // 9 // [8] to pratyantareM bhuvaNANandeM / diTu jagaNu rAhaSacandaM // 1 // NAvaha tamu doSaya-siha-sahiyara / NApai jalaharu viju-pagahiyaDa // 2 // NAvai kari kariNi bhAsattaGa / calala hi pahiu valahoM sa-kala sau // 3 // 'cAra cAru mo jynnaannndnn| kahiM pAI kaNNa lalU rivamaraNa' ||dhaa tussu kumAra 'vija ca saguNiya / dharaNIdharahI dhIya ki Na muNiya // 5 // jA mahu pussvypnnaa-ubvitttthii| sA vaNamANa pUra vaNe viTThI' // 6 // hari aphphAlai jAca khaannu| tAma rasi gaya vimala vihANana // 7 // suhaSTa viuda kucha ps-luddhaa| 'keNa vi laya kaNa' paNNA // 8 // vattA tAva gihAliya duAe~ hiM puNu raha-gaeNhi cAudisu ccl-turhi| yediya raNauha~ ve vi jaNa bala-mahumahaNa pazcApApaNa jema kuroM hi // 9 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNavIsamo saMdhi 153 [7] yaha kahakara, netroMse vizAla vanamAlAne kapar3ekA phandA bnaayaa| vahI jaise use abhaya vacana detA hai, jaise usakI vivAha lIlA dikhAtA hai, mAno usane jinabarako dAnake lie pukArA ho, jaise kumArane apanA hAtha phailAyA ho| vaha (vanamAlA) gale meM phandeko lagAkara jaise hI hilAtI hai vaise hI kumArane AliMgana karake use kaNTha meM pakar3a liyA aura abhaya vacana dete hue yaha kahA ki "maiM vahI lakSaNoMvAlA lakSmaNa hU~, sumitrA se utpanna, dazarathakA putra rAmake sAtha vanavAsa ke lie AyA huA hU~ / " ukara vaha apane vivi huii| itane meM halAyudha, (rAma) pukArane lagate haiM-lakSmaNa kahA~ ? o lakSmaNa kahA~ gaye ho, aao| yaha sunakara, jisakI bA~heM pulakita haiM aisI mahIdharakI kanyAne naTakI taraha apane manako nacAyA ki merA zubha manoratha Aja saphala huA ki jo maiMne pati lakSmaNa pA liyA ||1-9 // [4] taba isI bIca rAghavacandra lakSmaNako dekhA / vaha, apanI patnI ke sAtha rAmake caraNoM meM isa prakAra gira par3A jaise dIpazikhAM ke sAtha tama ho, jaise bijalIse gRhIta bAdala ho, mAno hathinI meM Asakta hAthI ho / rAmane kahA - "he nayanAndana zatrumardana lakSmaNa, sundara-sundara / yaha kanyA tumane kahA~ prApta kI / " kumAra bolA - "vizvAke samAna guNavatI, mahIdhara rAjAkI isa kanyAko kyA nahIM jAnate ? jo mujhe pUrvajanma meM kahI gayI thI, usa vanamAlAko maiMne vanameM dekhA / " lakSmaNa isa prakAra jabataka kathAnaka kahatA hai, tabataka rAta calI gayI aura vimala saverA ho gyaa| subhaTa jAga gaye aura yazake lobhI ve kruddha ho gaye ki 'kanyA kauna le gyaa'| ve taiyAra ho gye| taba taka durjeya unhoMne punaH rathagajoM aura capala azvoMse cAroM dizAoM meM dekhA, aura raNamukhameM una donoM rAma-lakSmaNako Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita agbhiTu seNNu kalayala karantu | "jiha khAiya rupaNa tihahaNu' maNantu // 1 // saM-vayazu suNepiNu hari palittu / uddhAiDa sihi NaM ghieNNa sittu // 2 // ekhAllara lakkhaNu balu aNantu / bhAlagu to vi tiNa-samu gaNantu // 3 // parisakkA yaha ghalAha vldd| tarudhara ummU vi seNNu dalaha // 5 // ivAi mihada pAina surkss| mahi kamai mamai bhAmai rahana // 5 // avagAhai sAsa i dharaha joh| dalavaha lohA gayavaroha // 6 // viNivAiya pAiya suhdd'-ghtttt| kaDuAviya vivarAmuha payaha / / 7 / / NAsanti ke vije samare bukka / kAyara-pAra-kara-paharaNa muka || // ghattA gampiNu Rhiu mahIharahoM 'ekahIM parahoM AvaTTa seNNu bhuva-daNDae~ / jima NAsahi jima milu samare vihi~ eku kareMvaNamAla lakSya vlimnnddeN'||9|| [10] te varaNu suppiNu tharaharamnu / dharaNIdharu dhAiDa vipphurantu // 1 // ArUhu mahAraheM diNNu sakcha / saNadhu kukSu jaya-lakicha-kansu // 2 // to dujaya duddhara hupinnvaar| 'haNu ha' maNata Niggaya kumAra // 3 // vnnmaal-kusum-kllaannmaal| jayamAla-sumAla-sukSNa mAla || gopAla-pAla iya aTTa bhaai| saRs rAeM va gaha kuiya NAI / / 5 / / etyantara raNa bhu-sskonn| hakAriDa lakSaNu mahihareNa // 3 // 'vala valu samaragaNeM dehi zujacha / Niya-NAmu gotu kaheM kabazu sujchu' // 7 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo saMdhi 153 usI prakAra ghera liyA jisa prakAra hariNoMke dvArA siMha ghera liyA gayA ho // 1 // [9] kalakala karatI huI tathA jisa prakAra kanyA lI, usa prakAra prahAra karo kahatI huI senA bhir3a gayI / yaha vacana sunakara lakSmaNa AgababUlA ho utthaa| vaha daur3A jaise ghIse sIMcI gayI Aga ho / akelA lakSmaNa thA senA ananta thI / taba bhI vaha tinakeke barAbara samajhatA huA usase bhir3a gayA / vaha calatA hai, ThaharatA hai| mur3atA haiM, vRkSa ukhAr3akara senAko cUra-cUra karatA hai / uchalatA hai, bhir3atA hai, aiboMko girAtA hai| dharatIkA ullaMghana karatA hai ghUmatA hai, aura cakko ghumAtA hai / avagAhana karatA hai, saMkucita hotA hai, yoddhAoMko pakar3atA haiN| gajasamUhako cUra-cUra kara loTapoTa kara detA hai / subhaTasamUhako usane AghAta kara girA diyaa| vaha kaTu ho uThI aura viparIta mukha hokara calI gyii| jo yuddhameM cUka gaye ve bhAga gaye / kAyara logoM ke hAthase astra chUTa gaye / kisIne jAkara mahIdharase kahA, "eka AdamIke bAhudaNDase senA naSTa ho gayI / yuddhameM isa prakAra lar3ie ki use naSTa kara sako, daivayogase vaha eka hAthameM balapUrvaka vanamAlAko liye hue hU~" // 1-29 // ghara [10] yaha vacana sunakara thara-thara kA~patA huA rAjA mahImAtA huA daudd'aa| vaha mahArathapara baiThA aura zaMkha bajA diyA | vijayalakSmIkA AkAMkSI bahu kruddha hokara taiyAra hone lagA / taba durjaya, durbhara, durnivAra kumAra 'bhAro mAro' kahate hue nikale / banamAla, kusumamAla, kalyANamAla, jayamAla, sumAla suvarNamAla, gopAla aura pAla, ye ATha bhAI rAjAke sAtha aise jAna par3ate the mAno nau hI graha kupita ho uThe hoM / isa bIca atyanta matsara se bhare hue mahIdharane yuddhameM lakSmaNako lalakArA ki mur3a-mur3o, yuddha-prAMgaNa meM mujhe yuddha do / apanA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacariGa paMNiNe vi voliDa hacchigehu / 'kula-gAmahI avasara kavaNu pahu // 8 // ghanttA 154 NiDa kiMvA miliTasa ! pahara paharU raDukuSTha- ndaNu rucchiharu tara jIvaharu paravaDa maDDu khakkhaNu NAmu' // 9 // [ " ] kulu NAmu kahiu jaM sirihareza | SaNu vattavi mahiheM mahodareNa // 1 // surakari kara-sama-bhua-kSareNa / avaruNDi Neha mahAbhareNa // 2 // havi kareM ki aparAyaNAsu / sa diSNa kaNNa nArAyaNAsu // 3 // marUtu mahIharu eka raheM / aTTa vi kumAra aNeka raheM // 4 // thiya savala sIya aNNe raheM // 5 // camatahi~ khujaya- vAmaNehiM // 6 // kaMsAlehiM tAhiM mahahiM // 7 // lIlaeN asthANeM baTTAI // 8 // caNamAla sa-lakkhaNa ekarahU~ / pahu-pada-sa-vanAvaNehiM / ucchAe~ hi~ dhavalehiM mahahiM / ANande jayareM paiTTAi~ / w ghattA sahu~ caNamAlae~, mahumahaNu parimuTa maNu rja beddaha jantu padIsiu / kohi maGgalugantaeNhiM cantayeM hiM jiNu jammaNe jiha se hU~ bhU siu // 9 // tIsamo saMdhi tahi~ avasare ANanda-bhareM ucchAha kareM jayakAroM kAraNeM miSkila / maradaddA~ uppara ubaliGa rahamucchaliGa garu mandAvatta-NarAhiGa // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama saMdhi nAmagotra batAo ki tuma kauna ho ? yaha sunakara lakSmIkA vara lakSmaNa bAlA ki kula aura nAma (pUchanekA) kA yaha kauna-sA avasara hai ? jaisA tumane socA hai grahAra karo, prahAra karo, kyA tumane yaha vicAra nahIM kiyA ki jisakA bar3A bhAI rAma hai| raghukulakA putra lakSmIkA dhAraNa karanevAlA aura tumhAre jIvanakA haraNa karanevAlA, he rAjan ! merA nAma lakSmaNa hai / / 1-5 / / 155 [11] jaba zrIdhara (lakSmaNa) ne apane kulakA nAma liyA to mahIdhara ne dharatIpara dhanuSa pheMkakara perAvatakI sU~r3ake samAna snehapUrNa bAhupaMjarase usakA AliMgana kara liyaa| agniko sAkSya banAkara usane aparAjita lakSmaNako kanyA de dI / mahIdhara eka rathapara ArUr3ha huaa| dUsare rathapara ATha kumAra baiThe | lakSmaNa sahita vanamAlA eka rathapara baiThI / aura rAma sahita sItA eka aura rathapara sthita thii| paTu-paTaha-zaMkha aura badhAvanoM, nAcate hue kubjaka vAmanoM, utsAha-dhavala aura maMgala gItoM, kaMsAla-tAla aura mRdaMgoM ke sAtha ve AnandapUrvaka nagara meM praviSTa hue, aura lolApUrvaka darabAra meM baitthe| santuSTa mana lakSmaNa vanamAlA ke sAtha vedI para jAte hue aisA dikhAI diyA, jaise maMgala gAte hue aura nAcate hue logoMne jisa prakAra janmake avasara para jinako svayaM bhUSita kiyA ho" // 1-9 // tIsavIM sandhi Anandase bhare hue tathA utsAhavardhaka usa avasara para vijayake lie vegase uchalatA huA nandAvartakA nirvaya rAjA (anantavIrya) bharatake Upara AkramaNa karatA hai / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 pakSamacarita [ ] jo marahahA~ dUu visjjiyu| bhAiDa sammANa-viSamAyaDa // 1 // bahu nnndaavs-nnraahiyhaaN| vajariu aNantavIra-NiyahA~ // 2 // 'hau~ aiknu kema vicchaaripu| siha mupavi kaha ghiNa mAriyA // 3 // so bharahu Na iccha sandhi rnn| je jANahI taM cintayahA~ maNe // 3 // aNNu vi umasandhe jhaaiyu| sahu~ sepaNe viza parAiyaDa // 5 // tahi garabaha vAlikhillu vliu| sIhoyasa vajayaNNu miliDa // 6 // sahi rupabhuti sirivcch-dhru| mamamusi subhutti vibhusi-karu // 7 // aparehi mi samau smaavddiu| peklesahi kalla' abhiDiu' |8 // dhana tAma aNantavIru khuhiGa pahajArUhiu 'jaI kallae~ bharahu Na mArami / to rahanta-mahArAhA~ sura-sArAhoM NaDa ghalaNa-juvalu jayakArami' // 9 // paijArUDa NarAhiu jaahi| sAhazu miliu asesu Si tAhiM // 1 // kehu liheppiNu jg-vikkhaayhaaN| turiu visajiu mahihara-rAyahA~ // 2 // aggae~ vittu vakSu lampikku va / hariNakkharahi~ loNu NaNDikku va // 3 // sundaru pattavastu vara-sAhu va 1 NAva-bahula sariGga-pavAhu va // 4 // diTTa rAma tahiM Aya aNanta vi| salla-visaSTha-sIha vizanta vi // 5 // dujaya-ajaya-vijaya-jaya-jagamuha / parasabUla-viula-gayAyamuha // 6 // ruDvaccha-mahivaccha-mahaddhaya / candaNa-candoyara-garuDabUya // 7 // kesari-mArikhaNDa-jamaghaNTA / kokaNa-malaya-paNDiyANA // 8 // gujjarasAra-vaGga-maGgAlA / paiviya-pAripatta-pazcAlA // 2 // sindhv-kaamruuvnaambhiiraa| tajiya-pArasIya-paratIrA // 10 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsamo saMghi [1] jo dUta bharatake lie bhejA gayA thA, sammAnahIna hokara vaha calA AyA / zIghra usane nandAvartake narAdhipa anantavIrya nRpase kahA --- " dekhie maiM kaisA apamAnita kiyA gayA hU~, sira mU~r3akara kisI prakAra mArA-bhara nahIM gyaa| vaha bharata yuddhameM sandhi nahIM caahtaa| jo ThIka samajho usakA apane manameM vicAra karo | eka aura ApakA bairI senA sahita vindhyAcala taka A pahu~cA hai / vahA~ narapati bAlikhilya mudda gayA hai (badala gayA hai), siMhodara aura vajraka mila gaye haiN| yahA~ rudrabhUti, zrIvatsadhara, marubhUti, subhukti aura vimuktikara Adi dUsare rAjA bhI haiN| dUsaroMke sAtha Akara, tuma dekhoge ki vaha kala lar3egA / " taba anantavIrya kSubdha ho gyaa| usane pratijJA kI ki yadi kala maiM bharatako nahIM mAratA to surazreSTha AdaraNIya arahantake caraNakamalakA jayakAra nahIM karU~gA / / 1-9 // 157 [2] jaise hI rAjAne pratijJA kI, vaise hI azeSa senA A milii| lekha likhakara zIghra hI vizvavikhyAta mahIdhara rAjAke lie bhejA gyaa| corakI taraha ba~dhA huA vaha patra Age DAla diyA gayA / vaha (patra) vyAdhakI taraha hariNakkharoM (hari - siMha ke nakhoM, citra-vicitra akSaroM) se vyAma thA / zreSTha sAdhukI taraha sundara pattavanta (patra - pAtrase yukta ) thA / gaMgA nadI ke pravAha ke samAna gAyabahula (nAvoM nAmoMse pracura ) thA / rAjA vahA~ Aye aura anantavIryase mile / zalya, vizalya, siMhavikrAnta, durjaya, ajaya, vijaya, jaya, jayamukha, narazArdUla, vipulagaja, gajamukha, rudravatsa, mahIvatsa, mahadhvaja, candana, candrodara, garuDadhvaja, kezarI, mAricaNDa, yamaghaNTa koMkaNa, malaya, pAMDya, Anarta, gurjara, gaMga, baMga, maMgala (maMgola), paiviya, pAriyAtra, pAMcAla, saindhava, kAmarUpa 1 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 par3amacarita marakaNNADa-lAha-jAlandhara / apara vi je ekeka padANA / kAhIra-kIra-khasa-bAvara // 11 // keNa gaNepiNu sakriya rANA // 12 // tAma rAhiu kasaNa-saNu thiGa vimANa-maNu gaM paDiu sirasthale vannu / 'kiha sAmiya-sammANa-bharu visahiu dukhuru kidda bharahoM paharita manu' // 13 // [3] je paravaDa maNe cintaaviyu| halaharu emanta-pakraya thiyau // 3 // aTTa vi kumAra kokiya khnnenn| vahadehi bhAya sahu~ lakkhaNaNa // 2 // mehale ppiNu mantiu mantaNau / balu bhaNai 'ma darisahA~ appaNau // 3 // raha-turaya-mahAgaya parihara vi| tiya-dhAraNa-gAyaNa-besu kareM vi // 4 // taM riu-asthANu paIsarahau~ / Nacanta agantavIra dharahauM' // 5 // taM vANu muNe vi pritutt-mnn|| thiya kAmiNi-vesa kiyAhiraNa // 6 // valae joiDa piya-vanaNu / ki hoi ga hoi vesa-gahaNu // 7 // 'lAi sundari tAca tiTa pyreN| amheM hiM puNu jujmevala samare' // 8 // vattA lagga kaDhAe~ jaNaya-suya kaNTaiya-bhutha 'lahu Narabara-gAha Na elahi / maha mehale ghi mAsura' raNa-sAsurae~ mA kitti-bahubha pariNesahi // 9 // kheDDa kareM vi saMcalla mhaaiy| Nivise NanvAdha parAiya // 1 // diTTu jiNAla khaNa parimovi / samaga gAe~ vidhAe~ viNA ci // 2 // soya ThaveM vi paTTa pur-srvreN| rahavara-tusya-mahAgaya-jalayareM / / 3 / / deula-vahala-dhavala kmlaayreN| padaNavaNa-ghaNa-tIra layAhareM // 4 // cAra-vilAsiNi-gaNiNi karamvie~ / chappapaNaya-chappaya-parighumbie~ 35 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 tIsamo saMdhi gambhIra, vajika ? pArasIka, paratIra, maru, kaNyADa, lATa, jAlandhara, Takka, AbhIra, kIrakhasa aura babbara tathA dUsare bhI jo eka-eka pradhAna rAjA the | kauna una rAjAoMkI gaNanA kara sakatA thaa| taba zyAma zarIra rAjA mahIdhara vimana mana ho gayA mAno usake sirapara vama par3A ho / (vaha socane lagA) svAmI (anantavIrya) ke sammAnabhArako tathA bharatake durdhara prahArako Aja maiM kisa prakAra sahana karU~ ? // 1-13 // [3] jaba rAjA mahIdhara apane mana meM vicAra karane lagA to rAma ekAnta pakSa meM sthita ho gye| eka kSaNameM unhoMne AThoM mugAnoM ko bulA diyA : mAgane :tha sI:, zrI aayii| mantriyoM aura mantraNAoMko chor3akara rAmane kahA--"apaneko prakaTa mata kro| ratha, ghor3oM aura mahAgajoMko chor3akara strI, cAraNa aura gAyakakA rUpa banAkara zatruke usa darabAra meM praveza karo aura nRtya karate-karate usa anantavIyako pakar3a lo|" yaha vacana sunakara ve santuSTa mana ho gye| ve strIke veSa banAkara aura AbharaNa pahanakara sthita ho gaye / 'he sundarI lo tabataka tuma nagarameM raho hama loga phira yuddha meM ldd'eNge|' pulakita bAhuvAlI sItA kadAkSase kahatI hai-"he naranAtha, tuma jaldI nahIM aaoge| mujhe chor3akara tuma bhAravara yuddharUpI sasurAla meM kIrtirUpI vadhUse vivAha mata kara lenA" // 1.2 // [4] ve AdaraNIya khela karate hue caleM aura pala-bharameM nandAvarta pahu~ca gye| unheM jinAlaya dikhAI diyA, eka kSaNa usakI pradakSiNA kara tathA Age gA-bajA-nAcakara, vahA~ sItAko sthApita kara ve usa nagararUpo sarovarameM praviSTa hue, jisameM rathavara, turaga aura mahAgajarUpI jalacara the, devakularUpI dhavala kamaloMkA samUha thA, nandanavanarUpI saghana tIra latAgRha the ! sundara vilAsinIrUpI kamaliniyoMse jo kucita Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sajaNa nimmaka-sabkiAlakieN / kAmiNi-la-maNa-matthallie~ / sahi~ tehaeN pura- saravareM dujjaya / paThamacaritra saMjaya suvi parihAra gaDa 'pahu esaI gAyaNa AyA hU~ / jANahu~ kiM vijjAharahU~ / ai-susarahU~ jaNa-maNa-mohai~ | taM vaya suvi parAhiNa | parihAru pacAi suddha maNu / taM daNu suci samuSTiya | patA kAmiNi- vesa kiyAharaNa vihasi vayaNa gaya pata saMsthu paDihAru | subaha 'AyahU~ cAraNa hU~ marahoM tahU~ jie kaheM jina beDa pasAe || 9 || pisuNa- ghayaNa- ghaNa- pazupakkie~ // 6 // naravara-iMsa samUhiM amelieN // 7 // lIlaeN jAI paTTa disAgaya ||8|| [] / viSNantu NarAhiu ra ajaya // 1 // phuDa mANUsa meNa bAbAi~ 12 // kiM gandhabbaI kiM kiNNarahU~ // 3 // muNibarahu mimaNa-saMkhohaNa // 4 // 'de de padasA' ttu mirSeNa // 5 // 'pasaraha' maNantu kapaTa-taNu // 3 // NaM dasa disi vaha ekahi miliya // 7 // ghata paTha parindrasthANa-varNe riDa-ru-vaNeM siMhAsaNa- girivara- maNDie~ / poDha-vikAsiNi-rUpa-pahale vara-vellaha ai-bIra-sIha-paricaTTie~ // 8 // tarhi tehaeNri asthANa-varNe / diya-rAhi diDu kiha / ArammiDa amAe~ pekkhaNau / surayaM pitra yandhakaraNa-patraru / [6] iha khaNeM 11917 miyaku jiha // 2 // pANaNa jema khattaha~ ma sukalaMsa va sabalu salala ||3|| kavaM piva chanda - sad-gahiru // 4 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsamo saMdhi thA, jo viTarUpI bhramaroMse paridhumdhita thA, sajjanarUpI nirmala jalase alaMkRta thA, duSTa vacanarUpI saghana kIcar3ase paMkila thA jisameM kAminiyoMke caMcala manarUpI matsya uchala rahe the, jo naravararUpI saikar3oM haMsoMse aparityakta thA, aise nasa nagararUpI sarovarameM ve ajeya, dizAgajakI taraha lIlApUrvaka dhuse / kAminI rUpadhArI AbhUSaNa pahane hue aura ha~samukha ve gaye aura vahA~ pahu~ce jahA~ pratihAra thA / ve kahate haiM-'hama bharatake cAraNa hai isa prakAra kaho ki jisase vaha praveza de de // 1-9 // ___[5] yaha vacana sunakara pratihAra calA gyaa| usane yuddha meM ajeya rAjAse nivedana kiyA, "he svAmI ! ye gAnevAle Aye hue haiM, spaSTa rUpase manuSya rUpameM haiM, maiM nahIM jAnatA ki ye kyA vidyAdhara haiM ? kyA gandharva haiM ki yA kinnara haiM ? atyanta sundara svarakAle janamanakA mohana karanevAle aura munivaroMke bhI manoMko kSubdha karanevAle / " yaha vacana sunakara rAjAne kahA-'unheM praveza do' ! pravihAra santuSTa hokara daur3A, pulakita zarIra yaha kahatA huA ki praveza karie | yaha zabda sunakara ve loga isa prakAra cale mAno dasoM dizApatha eka jagaha mila gaye ho / jo zatrurUpI vRkSoMse saghana thA, siMhAsanarUpI girivarase maNDita thA, jo praur3ha vilAsinIrUpI latAoMse pracura thA, vararUpI belaphalase yukta thA tathA ati vIryarUpI siMha se madita thA aise usa rAjAke daravArarUpI banameM unhoMne praveza kiyaa||1-8|| [6] usa vaise zatru-darabArarUpI vanameM siMhakI taraha ve eka kSaNameM ghusa gye| nandAvata ke rAjAko unhoMne isa prakAra dekhA jaise nakSatroMke bIca candramA ho| aprajane nRtya prArambha kara diyA, jo sukalatrakI saraha sabala (mor3a-rAma sahita), aura salakSaNa (lakSaNa-lakSmaNa sahita) thaa| suratake samAna bandha aura Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 raNa pivasa-sAla-sahiu / jiha jiha ugvella hala-vaha mayyara sara saMkhohiyau / balu paDha aNantavIru sui / * - jAmaNa raNamuheM utthara tAma ayANa muvi chalu paumacariya jujanaM piva vihati appANu miga-bihu va geeM 'kI sII samaya kI rAya-sepa-sahiu // 5 // Naveza jaNu // 6 // mohiyau // 7 // rAha candu maNeNa Na kampiTa | 'bho bho paravai bharahu Namanta hu~ / yo para bala samudde mahaNAya / jo para-bala-gayahi~ candrAya / jo para-bala-raNihiM haMsAyada / jo para-vala-bhuneM gaDhAyai / jo para-vala-ghaNI pacaNAya / / ghasA paharazu dharai pahU~ jovagAhu sahu~ rAeNhi~ / parihareM tri balu paSDa bharahanyarindoM pAhi~ // 9 // [0] puNu puNarutehi~ eka pajampiu // 1 // kavaNu parAhana kira aNujantahu~ // 2 // jo para-bala-miyateM grahaNAya // 3 // jo para-vala- gainheM sohAya // 4 // jo para cala- tujhe jo paravala vaNoheM jo para-bala-paSaNo mahiMsA // 5 // jahaNAya6 // 6 // dharAyar3a 17 // jo para-bala-dharIdeM bajAya // 8 // ghaptA saMjiva viruddhaeNNa maNe kudraNa avIreM ahara-phurante / ratuppala-duru-loNeNa jaga moyaNeNa NaM kiu avaloDa kiyante // 9 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tosamo saMthi 15 karaNa kriyAoMse pravara thA, kAvyako taraha chanda aura zabdase gambhIra thaa| araNyake samAna vaMza aura tAlase bharapUra thA, yuddhaphe samAna rAga aura svedase sahita thaa| rAma jyoM-jyoM udvelita hote loga vaise-vaise apaneko jhukAte jAte / kAmadevake tIroMse kSubdha yaha usI prakAra mugdha ho gayA, jisa prakAra geyase mRgasamUha mugdha ho jAtA hai| rAma par3hate haiM lakSmaNa sunatA hai ki kauna siMhake sAtha krIr3A karatA hai| jabataka raNamukhameM hathiyAra nahIM uchalatA aura jabataka anya rAjAoMke sAtha, jIvanake lie grAha vaha tumheM nahIM pakar3avA, tabataka he mUrkha ! chala chor3akara, balakA parityAga kara, bharata rAjAke gharoM meM gira jA // 1-9 // [rAcanda jAma bhI mAra lI hupa, bAra-bAra punaruktiyoM ke dvArA isa prakAra kahA-"he rAjana , bharatako namaskAra karane aura anunaya karanemeM kauna-sA parAbhava ? jo zatrurUpI samudrakA manthana karatA hai, jo zatrurUpI candrako grahaNakI taraha lagatA hai, jo zatrurUpI AkAza meM candramAkI taraha AcaraNa karatA hai, jo zatrurUpI gajapara siMhakI taraha AcaraNa karatA hai, jo zatrurUpI rAtrike lie sUryake samAna AcaraNa karatA hai; jo zatrurUpI ghor3eke lie mahiSakA AcaraNa karatA hai, jo zatrurUpI sauMpake lie garur3akA AcaraNa karatA hai, jo zatrurUpI vanasamUhake lie dAvAnalakA kAma karatA hai, jo zatrurUpI meghasamUhameM pavanakA kAma karatA hai, jo zatrurUpI pavanake lie parvatakA AcaraNa karatA hai, jo zatrurUpI parvatake lie vanakA kAma karatA hai| yaha sunakara manameM viruddha hokara kruddha tathA jisake oTha phar3aka rahe haiM, jisakI A~kheM rakta-kamalake samAna lAla haiM, aise rAjA anantavIyane isa prakAra dekhA mAno vizva hai bhojana jisakA aise yamane dekhA ho // 1-9 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 paumacarita [ ] - bhIsaNu amarisa- kuzya- dehu / kareM asivaru cheD Na lei nAma / sireM pATha devi coru va vidhu / riGa 'campeMci para-bala-saddayavaTTu / eyantareM mahumahaNeNa vRtu / taM surNevi paroppara ris cavanti enaDiya bolTa paDivakara jAma / je giliya Asi pura- khaseNa / / tAvante Aya pAsu samuTTiGa jema meDu // 1 // vi rAme dhariGa tAma // 2 // NaM vAraNu vAri-nivandhenu // 3 // jiNa-bhavaNahA~ sammuhuvalu syaT // 4 // 'jo kucha taM mArami Nirutu // 5 // 'kiM eya parakama tiyaha~ honti' // 6 // para dasa vi jiNAlaTa patta vAma // 7 // NaM muka paDIvA bhaya-vaseNa // 8 // ghantA vimaNa- maNu gaya-gana-gamaNu vahu-hAra-daura- panta / hIM nahIM kahIM deza bhara gajjantu heM u caNiyAyaNeNa 1 / jaM eva kutu 'jai bharahoM hohi subhiccu ajju / taM vaya surNevi paraloya mIru 'pADevara jo caTaNehi~ picsu / calimaNDaeN tava caraNeNa jo vi saMjaya suSpiNu tu rAmu / puNae hiM yuSmadda 'sAhu sAhu' / so yi saMvAha raika rAu | / [ 5 ] pahu prabhaNiu dusaraha gandameNa // 1 // to ajju bi laD appaNDa rajju' // 2 // biseSpiNu bhagai aNantavIru // 3 // tahA~ kesa paDIvaDa homi micchu // 4 // pADevau pAyahi~ bharahu to vi' // 5 // 'sava meM tujnu bhar3avIru NAsu // 6 // hakkAri sahIM muDa sahasrabAhu ||7|| aNuvi bharahoM pAkku jAu // 8 // dhattA riDa mellepiNu isa vi jaNa gaya tuTTha maNa dAvatta-rAhica jiNeM kareM vi mai dikkha Niya-jayaka parAdvya jAyeM hiM tAneM hiM // 1 // samuTTi . 1 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsamo saMdhi [8] bhayase bhayaMkara, amarSase kruddha zarIra vaha meghakI taraha garajatA huA uThA, aura jabataka vaha hAthameM asivara le yA na le, tabataka rAmane AkAza meM ur3akara use pakar3a liyaa| usake sirapara paira rakhakara corakI taraha se bA~dha liyA, mAno mahAgaja AlAna stambhameM kSubdha ho / zatrusenAko cakanAcUra karanevAle rAma zatruko cA~pakara jinamandirake sAmane lautte| isI bIca lakSmaNane kahA--"jo AtA hai use maiM nizcita rUpase maaruuNgaa|" yaha sunakara zatru ApasameM kahate haiM kyA isa prakArakA parAkrama striyoM meM hotA hai ? jabataka pratipakSane itane bola kahe the ki ve dasoM AdamI jinAlaya pahu~ca gaye, mAno jo nagararUpI rAkSasake dvArA nigala liye gaye the, ve bhayake kAraNa phira chor3a diye gye| taba gajapati vimana-mana, bahuta-se hAra-Dorako nimagna karatA huA antaHpura, yuddhoMke vijetA una rAmake pAsa AyA "patikI bhIkha do" yaha mA~gatA huaa||1-9|| [9] jaba vanitAjanane isa prakAra kahA, to dazarathake putra rAmane rAjA anantavIryase kahA, "yadi tuma Aja bhI bharatake sacce sevaka hote ho to tuma Aja bhI apanA rAjya le sakate ho / " yaha sunakara paraloka bhIru anantavIrya ha~sakara kahatA hai"maiM nitya jise apane pairopara DAle rahA hU~, ulaTA usakA maiM anucara kaise bana ? to bhI maiM tapazcaraNake dvArA balapUrvaka bharatako apane pairoMpara ddaaluuNgaa|" yaha vacana sunakara rAma santuSTa hue (aura bole ) tumhArA nAma ativIrya saca hI hai| punaruktiyoMmeM unhoMne kahA 'ThIka tthiik'| unhoMne usake putra sahasrabAhuko bulaayaa| vaha rAjyaparamparAkA rAjA banA diyA gayA / eka aura bharatakA sevaka ho gyaa| zatruko chor3akara ve dasoM loga cale gaye aura santuSTa mana jaba apane nagara pahu~ce tabataka nandA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [1] putthamsareM pura-paramesarAha~ / dikkhAe~ samudiu sau NarAha~ // 1 // sdl-viul-vrviirbhaa| muNimA-sumaha-samantamA // 2 // gahabaddhaya-mayarana-pacaNDa / candaNa-camdoyara-mAricaNDa ||3 // jayaghapaTa-mahaLya-canda-sUra / jaya vijaya-ajaya-dujaya-kRphUra isa ettiya pahu paSazya lelthu / lAhaNa-patra japa-Nandi jesthu // 5 // thiya pazca mudi sira lou devi| saI vAhahi AharaNa muevi // 6 // NIsaMga ghi thiya risi-saha-sahiya / saMsAra vi bhava-saMsAra-rahiya // 7 // jimmANa vi jIva-sapahu~ samAga / giggandha vi gandha-payastha-jANa // vattA iya ekeka pahANa risi bhava-timira-sasi tava-sUra mahAvaya-dhArA / chaTTama-dasa-vArarse hiM bahu-uvabase hi appAkhavanti bhanArA / / 2 / / [1] tava caraNa pariTviu jaM ji raau| tahA~ candaNNa-hRttie~ marahu Au / / 3 / / se diTu mar3hAsTa teth-pinndd| jo soha-mahIhareM dhana-daNTu // 2 // jo koha-huvAsaNe jl-pihaadd'| jo mayaNa-mahAghaNe palaya-bAu // 3 // jo dappa-gahanda mahA-maindu / jo mANa-bhumarameM vara-pagindu // 3 // so muNidhara dasaraha-gandaNeNa / pandiu NiSa-garaNa-NindaNeNa // 5it mo sAchu sAhu gambhIra dhIra / pai~ pariya pahajA'NantavIra // 6 // jaM pADika hau~ calaNehi deva / taM tihuzraNu kArAdhiyau seva / / 7 / / gaDa ema parsase ghi marahu raau| Niya-Nayaha patsu sAhaNa-sahADa / / 8 / / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsamo saMdhi ghartakA rAjA anantavIrya jinendra meM apanI mati kara dIkSAke lie uTha khar3A huA // 1-9 // [10] isI bIca dIkSAke lie nagarake paramezvara sau AdamI uTha khar3e hue / zArdUla, vipula, vara-vIrabhadra, munibhadra, subhadra, samantabhadra, garuDadhvaja, makaradhvaja, pracaNDa, candana, candodara, mAricaNDa, jayaghaNTa, mahadhvaja, candra, sUrya, jaya, vijaya, ajaya, durjaya aura kukara, ye itane rAjA vahIM pratrajita hue ki jahA~ lAhana parvatapara jayanandI the| sirameM pA~ca muTThI keza lauMcakara, vAhanoMke sAtha AbhUSaNoMko chor3akara, vaha sthita ho gaye / anAsaMga hote hue bhI ve munisaMghake sAtha the| saMsArameM rahate hue bhI bhava-saMsArase rahita the| mAnarahita hokara bhI saikar3oM jIvoMke samAna the| nirgrantha hokara bhI granthoMke pada-arthoM ke jJAtA the| isa prakAra ekase eka pradhAna RSi, mavarUpI andhakArake lie candra, tapa, sUrya aura mahAvratIke dhAraka the| chaha ATha aura dasa dinoMvAle upavAsoMse ye AdaraNIya apanA kSaya karane lage // 1-2|| [11] jaba rAjA anantavIrya tapameM sthita ho gayA to bharata rAjA 'usakI bandanAbhaktike lie aayaa| usane tejapiNDa bhaTTArakako dekhA jo moharUpI mahIdharake lie vanadaNDa the| jo koparUpI Agake lie jalasamUha the| jo kAmarUpI medhake lie pralaya pavana the| jo daparUpI mahAgajake lie mahAmRgendra the, jo mAnarUpI sarparAjake lie zreSTha garur3a the| dazarathake putra bharatane apanI gahAM aura nindAke sAtha una munivarako vandanA kI-he gambhIra dhIra ! bahuta ThIka, bahuta ThIka | he anantavIrya ! tumane apanI pratijJA pUrI kI, he deva, jo tumane mujhe bhI apane caraNoM meM girA liyA aura usa tribhuvanase bhI sevA krvaayii|" bharata isa prakAra prazaMsA karake calA gayA; senA hai sahAyaka Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita ghasA hari-bala paiTha jayantapura dhaNa-kaNa-pajareM jaya-maka-dUra-vamA hiN| kArakhaNu lakSaNavamtiyae~ Niya-pasiyae~ abagUlu sa iMbhu va-bAle hiN||9|| ekatIsamo saMdhi dhaga-dhaNNa-samiddhahoM puhai-pasiddhahA~ jnn-mnn-nnynnaayndnnhoN| vaNa-vAsahI jantehi rAmANam hi kiTa ummADa paTTaNaho / / chuhuncha? uhaya smaagm-luii| risi-kulada va paramAgama-lucha hU~ // 7 // chuDu chuTu avaropaparu annursiN| sanA-divAyara va aNurasai~ / / 2 / / chuDDU chuDa ahiNava-va-varahasaH / / soma-pahA iba sundara-citta // 3 // chuDa chuDu cugthiy-saamrsaai| phullandhuya iSa luddha-rasA // 3 // tAma kusAreM jayaNa-visAlA / jastai bhAucchiya vaNamAlA // 5|| 'he maaluur-pvr-piivr-bhnne| kuvly-dl-gpphushily-loage|16|| haMsa-mANa gy-liil-vilaasinni| canda-bayaNe nniy-pnnaam-pgaasinni||7|| jAmi kanheM hau~ daakssinn-deshoN| giri-kikimdha-Nayara-usahI' // // // ghasA suravara-varaitte pAva-varaitta jaM AuSNiya Niyaya kSaNa / ohulliya-dhayaNI pagalitha-payaNI thiya hehAmuha vimaNa-maNa // 9 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatIsamo saMghi 19 jisakI aisA vaha, apane nagara calA gayA / rAma aura lakSmaNane jayamaMgala tUryoke kolAhaloMke sAtha dhana-kaNase pracura jayantapura nagarameM praveza kiyaa| lakSmaNa, lakSaNavatI apanI patnIke dvArA svayaM bAhurUpI DAloMse AliMgita kiyA gayA // 1-2|| ikatIsavIM sandhi rAma lakSmaNane dhana-dhAnyase samRddha pRthvImeM prasiddha janoMke mana aura netroMko Ananda denevAle usa nagarakA vanavAsako jAte hue tyAga kara diyaa| [1] usa samaya donoM (vanamAlA aura lakSmaNa) samAgamake lobhI the / RSikulakI taraha ve paramAgama ( parama Agama-eka dUsarekA Agamana ) ke lobhI the / zIghra ve eka dUsarese anurakta ho utthe| ve sandhyA aura divAkarakI taraha anurakta the / ve donoM abhinava vadhUvara soma aura prabhAke samAna sundara citrA thaM / jinhoMne rakta-kamala ( mukha kamala) kA cumbana kiyA hai, aise bhramaroMke samAna donoM zIghra lubdharasa the| itanemeM prasthAna karate hue kumArane vizAla netravAlI vanamAlAse pachA "he veruphalakI taraha pIvara stanovAlI, kuvalaya dalake samAna khile hue netroMvAlI, iMsagAminI, gajagatikI lIlAse vilasita, apanA nAma svayaM prakAzita karanevAlI candramukhI vanamAle, maiM kiSkindhA parvatako lakSya banAkara dakSiNa dezake lie jAtA huuN| suravarase vara prApta karanevAle nava-barane jaba apanI patnIse pUchA taba galitanayana, murajhAye hue cehare vAlI vimAna mana vaha apanA mukha nIcA karake raha gayI // 1-2|| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0. paThamacarita knns-phluppol-snnaa| mahi pavAliya aMsu-pavAhe // 1 // 'ttiu viruvA maannus-lodd| jaMjara-jammaNa-maraNa- vioDa' // 2 // ghIriya lakSaNa pshyntreN| 'rAmahI Nilau kareSi vaNantareM // 3 // kahahi mi diNe hi paDIba Adhami / sayala sa-sAyara mahi bhuJjAmi || jaha puNu kahAvi tula-laggeM nnaayu| hau~ Na homi somisie~ jAyau // 5 // apaNu vi rayaNiheM jo bhuJjantau / masa-bhakti mahu bhajju piyantau // 6 // jIva vahantaka asiDa yavantaDa / para-vaNe para-phalatta aNurasata // 7 // dho. mAe~ hi zirAu / togate saMjunATa 8|| maha ema vi NAvami vanaNu Na yAvami to NibdhUDa-mahAhavahA~ / gAva-kramala-sukomaTha prAna-paha-ujala chisa pAya ma. rAhavahA~' // 9 // / [3] daNamAla jiyA vi bhagamANa gaya lakSaNa-rAma supujjamANa // 3 // thovantareM machusyAla denti / golA-pAi diha samuSvahanti // 2 // suMsubhara-ghora-ghurughuruhuramti / kari-mayaraDDohiya-huhumuhanti / / 3 / / vigmIra-sara-maDaliu danti / daduraya-raDiya-duruduruturanta // 4 // kAlolulolahiM ubahamsi / umposa-ghosa-dhatrayavadhavanti | paDikhaLaNa-vakaNa-khalakhalakhalanti / salakhaliya-palaka-sahaka demti // sasi saGka-kunda-dhavalojamaraNa / kAraNDaDDAviya-DambareNa ||7|| ghattara phegAvali-vakiya ghalayAlatiya NaM mahi-kulapahuNabaha taNiya / jalaNidi-bhattArahIM mottiya-hArahI pAha' pasArina dAhiNiya ||8|| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatIsamo saMdhi 177 [2] kAjala aura vASpake utpIr3anase yukta A~suoMke pravAha se usane dharatIko plAvita kara diyaa| manuSya-lokameM yahI burI bAta hai ki jo usameM jarA, janma, maraNa aura viyoga haiM / isI bIca lakSmaNane use dhIraja baMdhAyA ki banAntara meM rAmakA ghara banAkara kucha hI dinoMmeM maiM vApasa A jAU~gA, aura tumheM samudra sahita samUcI dharatIkA upabhoga kraauuNgaa| yadi maiM kahakara bhI tulAlagnameM nahIM AU~ to maiM sumitrAse paidA huA nhiiN| aura bhI, rAtrimeM bhojana karate hue mAMsa bhakSaNa, madhu aura madya pIte hue, jIvoMkA vadha karate hue, jhUTha bolate hue, dUsareke dhana aura strI meM anurakta hote hue, manuSya ina vyasanoMse jo pApa bhoganA hai pApase samasta houuN| yadi meM isa prakAra bhI nahIM AtA aura tumheM mukha nahIM dikhAtA to, jinhoMne mahAyuddhoMkA nirvAha kiyA hai, aise rAghavake navakamaloMke samAna komala tathA nakhaprabhAse ujjvala caraNoMko meM chatA hU~ // 1-2|| [3] isa prakAra bhagna hotI huI vanamAlAko niyantrita kara pUjyamAna rAma lakSmaNa cale gye| thor3I dUrapara unheM matsyoMse uchAla detI huI aura bahatI huI godAvarI dikhAI dii| zizumAroMke ghora ghura-ghura zabdase ghuraghurAtI huI, gaja aura magaroMse Alor3ita iha-iha karatI huI, phenasamUhakA maNDala detI huI, meMDhakoMkI raTantase dura-dura karatI huI, laharoMke ullolase bahatI huI, udghoSake ghopase ghava-ghava karatI huI: pratiskhalana aura mur3anese khala-khala karatI huI, jisane haMsAko ur3AnekA ADambara kiyA hai, aise candra, zaMkha aura kunda puSpake samAna dhavala nirjharase skhalita caTTAnoM ko jhaTakA detI huI, jisake pAsa motIkA hAra hai, aise samudrarUpI patike lie prasArita phenAvalise vakra tathA balayase aMkita jo mAno dharatIrUpI kulavadhUkI dAyIM bA~da, pUjyamAnatA huI aura ase purasurAtA mahakA maNDala ise bahata Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAmacarita [ ] thoSansara vknnaaraaynnehi| khemajali-paTTaNu vi tehiM // 1 // aridamaNu jAhija vasai besthu / zrazcanu payamchu Na ko vi testhu // 9 // rajdhesaru jo samvaha~ paricha / so pahu pahigAha mi mUlaM diTa // 3 // Naha-mAsuru jo lguul-diihu| so mAyahi mi lAiTa sauhu // 4 // jo dushm-daannss-simir-cuuruu| so tiya-muhayavahA~ usai sUra ||5|| jaM rAya ta chasaha mi chitu| jaM suhaha~ ta kucha mi vitu ||6| vahA~ NayarahoM thiu avaruttareNa / umANu aba-kosantareNa ||7|| suraseharu NAmeM jageM payAsu / NaM agdha-vihatyA ghiu balAsu // 8 // ghattA tahiM tehae~ ucavaNe Nava-taruvara-ghaNe jahiM amarindu raha krh| mahiM NilaDa karepiNu ve vi thaceSiNu lakkhaNu NayareM paIsarai / / 9 / / [5] paisanta pura-bAhira karAla / maDa-maDaya-puju dIsaha visAlu / / 1 / / rasi-saGgha kund-him-ddunch-dhvlu| harahAra-haMsa-sarayama-vimalu // 2 // taM peraleM vi lahu harisiya-mappeNa / govAla papugchiya lakSaNeNa / / 3 / / 'iha dIsai kAI mahA-payaNDa / paMNimmalu himgiri-sihr-khnndd'| se Nimuni godahi em| 'ki eha vatta pa Na sua deva // 5 // aridamaNa-dhIya jindapauma-NAma / maddha-ghara-saMdhAraNi jiha duNAma ||2|| sA ajha vi acchaI ghara-kumAri / pacAsa kAI bhAiya kumAri // 7 // taha kAraNa jo jo marada johu / so dhiSpai taM hari pahu // ghattA jo ghaI adhagaNe vi tiNa-samu mapaNe ghi paJja vi sattiu dharaha garu / padiSapraSa-viyahaSNu jayaNANandaNu so para hosaha tAheM varu' // 9 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatIsamo saMdhi ho // 1-8 // [4] thor3I dUra jAnepara rAma aura lakSmaNane vahA~ kSemAjali nagara dekhA / jahA~ aridamana nAmakA atyanta caNDa aura pracaNDa rAjA rahatA thA, vahA~ baisA dUsarA koI nahIM thA / vaha rAjyezvara sabameM variSTha thA, vaha rAjA pathikAMke mUla meM bhI dekha letA thaa| nakhoMse bhAsvara, aura lAla (pUcha astraviDoSa) se dIrSa yaha mAtaMgoMke dvArA (gajoM-guNDoM) siMhakI taraha grahaNa kiyA jAtA thaa| jo durdama dAmayoMke zivirako cUra-cUra karanevAlA thA, vaha sUra (sUrya) striyoMke mukharUpI candrako trasta karanevAlA thA / usa nagarake apara-uttara (vAyavya) koNameM Adhe kozakI dUrIpara udyAna thaa| surazekhara nAmakA vizva meM prasiddha jo udyAna mAno rAmake lie hAthameM argha lekara sthita thA / navavRkSoMse saghana usa vaise udyAnameM ki jahA~ amarendra ratikrIr3A karatA hai, ghara banAkara rAma aura sItA, donoMko vahA~ rakhakara lakSmaNa nagarameM praveza karatA hai / / 1-5 // [5] praveza karate hI use nagarake bAhara bhaTazavoMkA bhayaMkara aura vizAla samUha dikhAI detA hai, jo zazi, zaMkha, kunda, hima, dUdha ke samAna dhavala thA / zivake hAra, haMsa aura zAradIya meghake samAna vimala thaa| use dekhakara harSita sana lakSmaNane jhIna eka gopAlase pUchA-"yaha mahApracaNDa kyA dikhAI detA hai, mAno nirmala himagiri-zikhara khaNDa ho|" yA. sunakara gopAlane kahA- "he deva, kyA yaha bAta Apane nahIM sunI / aridamanakI jitapadmA nAmakI putrI hai| durnAmakI taraha vaha bhaTa samUhakA saMhAra karanevAlI hai| ghaha Aja bhI vara-kumArI hai| jaise vaha pratyakSa ku-mAri hI AdhI ho / usake kAraNa jo yoddhA maratA hai vaha yahA~ DAla diyA jAtA hai; yaha vahI haDDiyoMkA pahAr3a hai| jo nara apanI avahelanA kara aura tinakeke barAbara samajhate hue Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 taM cayaNu suNepiNu duSNidAra / vi-paya- koI hiM puzu payaTTu / karai kappaduma diTTa veNa / kAthaha mAlai kusumai~ khivanti / katthai lakkhar3a saravara vicitta / karadhar3a gorasu sabvaha~ rasA hU~ / katthaDa bhASA dazanti kema / kama namakina i of a kkAra 'edi ehi / paumacariu [1] romaTiDa khaNeM lakANa-kumAru // 1 // NaM sari maya gala - madhya jaTTu // 1 // NaM panthiya thiya NayarAsapUrNa // 3 // sIsa va sukaihaeNjasu vibhisaranti // 4 // ragAhiya sIyala hi sumitta // 5 // pauNimgaja mANu hareci tAhu~ // 3 // dukhaNa-vudhyaNe hiM jaisa // 7 // suyaNa paMAzya pasaM jema // 8 // bhI lakSaNa laDDu jiya pauma kehi // 9 // pyArambha-vayarNe dohiya-jaya giliu jaNa parabhueNhiM puraNAi~ seNa / katthai kummA sahu NAhi~ / kathA sAri samudra-yaMsa / kara dhaya-baTa Nacanti ema / katthadda lohAre hi~ lohakhaNDa | dhattA deukha-dAdA-mAsureMNa / asura - vimaddaNu emtaDa gayara - jilA reMNa // 10 // malevi kumAru / parihAru vuttu 'kahi gampi ema / [ 7 ] aruTi lakSaNu nAi~ te // 17 rNa Da NANAvi gADaehiM // 12 // lAiva su-kulINa vizuddha-vaMsa || 3 || cari amhi surAyara sarge jema // // 4 // piTTii paraeN va pAvapiNDu ||5|| ziviseNa parAiDa rAyavAru // 6 // 6 baru buccAi Ai ekku deva ||7|| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekattosamo saMdhi pA~coM zaktiyoMko dhAraNa karatA hai, pratipakSakA mardana karanevAlA netroMke lie AnandadAyaka vaha usakA para hogA" // 1-9|| [6) yaha vacana sunakara dunivAra kumAra lakSmaNa eka palameM pulakita ho utthaa| vaha vikaTa padaH kSobhoMke sAtha punaH calA, mAno maigala mahAgajakA nAza karanevAlA siMha ho / kahIM usane kalpavRkSa dekhe, mAno nagarakI AzAse pathika hI vahA~ Thahara gaye hoN| kahIMpara mAlatIke puruSa bikhare hue the jaise ziSya sukavikA yaza bikharA rahe the| kahIMpara vicitra sarovara dikhAI de rahe the, sumitrase zItala jasa meM usane avagAhana kiyaa| kahIMpara saba rasoMkA gorasa thA mAno vaha unakA mAna haraNake lie hI mila AgAhopara IsAre deva isa prakAra jalAye jA rahe the jaise durjanoMke durvacanoMse sajjanoMko jalAyA jA rahA ho / kahIMpara rahaTeM isa prakAra ghUma rahI thIM ki jisa prakAra saMsArI rAMsArameM ghUmate haiN| mAno, usakI (nagarakI) dhvajA bulA rahI thI ki lapramANa Ao Ao, zIghra jitapadmAko lo lo| jisakA dvArarUpI udbhaTa mukha hai, jo devakularUpI dAr3hoMse bhAsvara hai, bAvar3iyA~ jisake netra haiM, aise nagararUpI nizAcarane Ate hue asura saMhAraka janArdanako nigala liyA // 1-10 // [7] usa nagarane apanI prAkArarUpI bhujAoMse jaise lakSmaNakA AliMgana kara liyA / kahIMpara rassiyoM ke sAtha ghar3e the mAno nAdoMke sAtha nAnA naTa hoN| kaha para uttama vaMzake mahAgaja the, jaise sukulIna aura vizuddha vaMjhake manuSya ho, kahIMpara dhvajapaTa isa prakAra nRtya kara rahe the, jaise svargameM surasamUhake samAna hamI zreSTha hoN| kahIMpara luhAroMke dvArA lohakhaNDa, narakameM pApapiNDakI taraha pIde jA rahe the| usa bAjAra mArgako chor3akara kumAra eka palameM rAjadvArapara pahu~ca gayA / vaha pratihArase kahatA hai, "jAkara yaha kaho ki vara kahatA hai ki eka Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jipamahaM mANa- maraTTa-dalaNu / riTha-saMghA yahA~ saMghAya kareNu paumacarita para-vala-masakku dariyAri-damaNu // 8 // sa sattirhi tujjhu vipati haraNu // 9 // ghattA (aha ) kiM bahueM jampieNNa niSphala-cavigraeNNa yuma hi taM marima | dasa-bIsa Na puccha lau vi pachi paJca sattihiM ko gaNu' // 10 // lakkhaNu pAsu parAiDa jaM je / 'ko jiyapauma kavi samathu / keNa sireNa pachiu ghajju / kreNa Nu chintu karoM / keNa vasumdhari dAriya pAe~ / i [+] saMNisuNevi gaja paDihAru terathu / saha-maNDaveM so ariMdamaNu jethu // 1 // paNaveSpiNu vuha teja rAja | 'paramesara viSNattie~ pasAu // 1 // maJju kArle coi bhAu ekku / kiM kusumAuhu atuliya-yAu / taroM va bhakti kA vi / so vaha ema jiyapauma lemi / taM suirNevi paNa sattumazu / paDihAre sari bhAu kaNDu / or hu~ ki akku mizra sakku || 3 // para paJca vANa Nau ekku vAu // 4 // phili Na ruccha bhaGgahoM kavi ||5|| kiM pacati dasa sati gharemi ||6|| 'pevaraSami koSakaddi varaisu kabaNu / / / / alacchi - pasAhiu juvAra- rAhu // 8 // ghattA ehi~ / accuSbhaDa payarNe hiM dIhara-gayaNe hiM Naravai-vindahi~ lakSita lakkhaNu enta sa rukrANu jema maindu mahAgaeNM hiM // | 1 || [3] suNiveNa ise piNu se je // 1 // keNa huvAsaNeM DhoiDa ht||2|| kreNa kiyantu vidhAiDa ajju // 3 // keNa surindu parajiu bhogoM // 4 // keNa paloDiDa diggaja SAeM // 5 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatIsa saMdhi deva AyA hai jitapadmA ke nAma AkArako pUrA karanevAlA, parabalakA ghAtaka, garvita zatrukA damana karanevAlA, zatru-samUhakA saMhAra karanevAlA, aura zaktiyoM ke sAtha tumhArI bhI zaktiyoM kA haraNa karanevAlA / bahuta kahane aura niSphar2a kahane se kyA, usa aridamana rAjAse kahanA ki yaha dasa bIsakI nahIM pUchatA hai, sau zaktiyoMkI icchA rakhatA hai / pA~ca zaktiyoM ke grahaNakI kyA bAta ? // 2- 10 / / [8] yaha sunakara pratihAra vahA~ gayA ki sabhAmaNDapameM jahA~ aridamana thaa| usane praNAma kara rAjAse pUchA - "paramezvara, nivedanake lie AjJA ? kAlase prerita eka sumaTa AyA huA hai| maiM nahIM jAnatA ki vaha sUrya candra yA zaka kyA hai| kyA vaha atulita pratApa kAmadeva haiN| parantu usake pAsa eka dhanupa aura pA~ca vANa nahIM haiN| usa manuSyakI koI nayI bhaMgimA hai / usake zarIra se zobhA kabhI bhI nahIM haTatI / vaha isa prakAra kahatA hai ki maiM jitapadmA luuNgaa| pA~ca kyA, maiM isa zaktiyA~ grahaNa karU~gA ?" yaha sunakara aridamana kahatA hai - " dekhatA hU~ / bulAo kauna vara hai ?" pratihArake dvArA bulAyA gayA lakSmaNa AyA, vijayalakSmIko prasAdhita karanevAlA aura vijayakA AkAMkSI / atyanta utkaTa sukhavAle, dIrgha netroMvAle, ajeya narapativRndoM dvArA lakSaNoMse sahita lakSmaNa isa prakAra dekhA gayA, mAno gajarAjoM dvArA siMha dekhA gayA ho" // 1-2 // [9] jaba lakSmaNa pAsa AyA to rAjAne usase ha~sakara kahA - "jitapadmAko lene meM kauna samartha haiN| kisane AgameM hAtha DAlA haiN| kisane sirase kI pratIkSA kI hai| kisane Aja kRtAntako ghAyala kiyA hai| kisane hAthake amabhAgase AkAzako huA hai| kisane bhogase indrako parAjita kiyA haiM / kisane dharatIko pairase vidIrNaM kiyA hai, kisane ghAva se diggajako 12 177 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 paumacariTa keNa surehahA~ managu bisANu / kepa talappae~ pADiu bhANu pr6|| lakita keNa samudu asesu| ke phaNa-maNDa cUriu sesu // 7 // keNa pahANu vadhu paDeNa / meru-mahAgiri TAlija keNa // 8 // ghattA jiha tuhu~ siha aNNa vi gosAvapaNa vi garuya gajhiya pahuya gara / mahu satti-pahArahiM raNe durAvAhi kiya saya-sAra diva para' // 9 // [10] aridamaNe bhahu jaM ahikhit / mahumahu jema davariMga palitu // 1 // 'hau jiyapavama lapavi samaSu / ma ji huAsaNe koira ityu // 2 // ma. ji sireNa pahicchiu vanu / ma ji kiyantu vi ghAiu bhaJja // 3 // bhai~ ji jahANu chisu krge| ma ji surindu parajiva bhoggeM // 4 // bhai ji vasundhari dAriya paaeN| maha ni paloDi diggaDa ghAeM // 5 // ma. ji surahahoM maggu pisaashu| ma ji talappae~ pAhiu mAzu // 5 // haphila maI ji samudadhu bhsesu| ma phaNa-maNDa pUrija sesu // 7 // maI ji pahANu bandhu paDeNa / meru mahAgiri TAliDa zreNa // 4 // ghattA hau~ tihuaNa-vAmaru hau~ ajarAmaru hau~ tettIsahu~ raNe ajau / khemajaki-rANA bhatruha ayANA meli satti jai sapti tau' // 9 // [ ] se NisupaNe ci khemajali-rANaDa / uTiu galagajantu pahANaDa // 3 // satti-viharudhau ltti-pgaasnnu| dhagadhagadhagadhagansu sa-chu bhAsaNu // 2 // ambareM taiya-piNDa Nau dinnyaa| Niya-majAya-cakSu NaDa sAyada // 3 // jaNe aNavasya-dANu pAu bhayagala / paramaNDala-viNAsu Na maNDalu // 4 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasIsamo saMdhi loTa-poTa kiyA hai| kisane airAvatakA dA~ta ukhAr3A hai ? kisane 'talAhAra se sUryako girAyA hai, kisane azeSa samudrakA ullaMghana kiyA? kisane phaNamaNDapapara zeSanAgako cUra-cUra kiyA ? kisane kapar3ese ivAko bA~dhA ? merurUpI mahAgiri kisane ttaalaa| jaise tuma vaise hI dUsare bhI sAmAnya haiN| bahuta-se loga khUba garaje parantu raNameM durvAra mere zakti-prahAroMse ve kevala sau Tukar3e kiye gaye dekhe gaye" // 1-2 // [10] aba aridamanane subhapara isa prakAra AkSepa kiyA to lakSmaNa dAvAnalakI taraha bhar3aka uThA-"maiM hI jitapadmA lene meM samartha huuN| maiMne hI Aja yamapara AghAta kiyA hai| maiMne hI hAthake agrabhAgase AkAzako chuA hai| maiMne hI Aja surendrako bhogameM parAsta kiyA hai| maiMne hI dharatIko pairase vidIrNa kiyA hai| maiMne hI AghAtase dimAjako loTa-poTa kiyA hai| maiMne hI airAvatake dA~tako bhagna kiyA hai| maiMne hI tala-prahArase sUryako girAyA hai| maiMne hI azeSa samudra lA~dhA hai| maiMne hI phaNamaNDapapara zeSanAgako cUra-cUra kiyA hai| maiMne hI kapar3ese havAko bA~dhA hai | aura maiMne mahAgiri meruko TAlA hai| tribhuvana bhayaMkara maiM hI ajara, amara, aura saMtIsa karor3a devatAoMmeM ajeya huuN| he ajJAnI apaNDita kSemaMjali rAnA zakti chor3o, yadi tumameM zakti ho" // 1-9|| [11] yaha sunakara pradhAna kSemaMjali rAnA garajatA huA caThA / jisake hAthameM zakti hai, aisA zaktikA prakAzana karane vAlA vaha dhaka-dhaka karatI huI Aga sahita aisA lagatA thA, mAno jaise AkAzameM tejapiNDa sUrya ho, jaise apanI maryAdAse tyakta samudra ho, jaise anavarata mada jala jharanevAlA maigala ho, jaise zatrumaNDalakA nAza karanevAlA mANDalika rAjA ho, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. paDamacarita rAmAyaNahI majne gau raamnnu| bhIma-sarIru Na mImu bhayAvaNu // 5 // teNa vimuka saci govindhiiN| himavanteM gaGga samudadoM // 3 // dhAya dhagadhaganti smrnggo| taDi taDayanti Naha-bhakSaNa // 7 // suravara paheM vollanti paroppara / 'eNa pahAre jIvaha dukara' // 6 // ghattA ezyantareM kaheM jaya-asa-saNheM dharipa santi pahiNa-kareNa / saMkeyahA~ duko thANahA~ cukI NASai para-tiya para-pareNa // 9 // [ 2 dharima satti jaM samareM samAtheM / meliba kusuma-vAsu sura-sasthaM // 11 // puNNima-nAmdu runda muh-somhN| keNa vi kahiu gampi jiyapomahe // 2 // 'sundari peSala pekakhu jujmnt| goSI kA ghi maNi paraisAhoM // 3 // jA u tAeM santi visjjiy| lAga hara) asai pvAlajiya // 4 // gara-mamareNa paNa aklaau| para sumvevaLa tuha muha-pakaDa' // 5 // saMNisuNeppizu visiy-vynneN| NaSa-kuvalaya-dala-dIhara-pAyaNae~ // 5 // Ala-gavAsa jo antr-pdd| NAI saharameM pheDiu muha-bahu // 7 // lakSaNu jayaNa-kasavisthau kampAe~ / NaM jugmantu NivAriu sapaNae~ // 4 // tAma kumAra didA sudaMsaNu / dhavalaharambara muha-samalamchaNu // 5 // suha-pakvate sunoge suhakamA payaNAmelau jAu paropparu // 10 // ghattA esthantare du? muzAra hu aNNeka satti pAreNa / saMdhi pariya sarA, vAma-karaggai NAvaha Nava-bahu Nava-varaNa // 11 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! : ekatIsamo saMdhi haaramaa jaise rAmAyaNa ke madhya meM rAvaNa ho, mAno bhIma zarIra bhayAnaka bhIma ho / usane lakSmaNake Upara zakti chodd'ii| mAnoM himAlayane samudrapara gaMgA chor3I ho, vaha zakti dhaka-dhaka karatI huI samarAMgaNa meM isa prakAra daur3I mAno nabhake A~gana meM bar3ha-tar3a karatI huI vidyut ho / AkAzameM devatA Apasa meM bAteM karate hai - isake prahAra se jIvita rahanA muzkila hai| isI antarAla meM jaya aura yazake abhilASI lakSmaNane usa zaktiko apane dAyeM hAthapara dhAraNa kara liyaa| usI prakAra jisa prakAra saMketa sthAnase cukI huI parastrI parapuruSake dvArA grahaNa kara lI jAtI hai // 1-29 // , [12] yuddha meM samartha lakSmaNane zakti dhAraNa kara lI to surasamUhane puSpavarSA kii| kisIne jAkara pUrNendra ke samAna sundara mukha aura komala jitapadmA se kahA - "he sundari, dekho dekho, yuddha karate hue vaha bhI kitanI anokhI bhaMgimA hai ? tumhAre pitAne jo zakti chor3I haiM vaha lajjAhIna asatI kI taraha usake hAthase jA lagI hai| isa manuSyarUpI bhramarake dvArA kevala tumhArA akalaMka mukha rUpI kamala ghUmA jAyegA / " yaha sunakara ha~sate hue sukha tathA navakuvalaya dalake samAna dIrgha netroMvAlI usane jharokhe meM jo antarapaTa thA, use jaise apane hAthase mukhapaTakI taraha haTA diyA / kanyAne lakSmaNako netroMse isa prakAra kadAkSita kiyA mAno saMketase yuddha karane ke lie manA kiyA ho / tabataka kumArane dhavala gRharUpI AkAza meM sudarzanIya sukharUpI candra dekhaa| zubha nakSatra, zubha yoga meM unakA Apasa meM zubhaMkara netra-milApa ho gyaa| isI bIca usa duSTane kruddha hokara eka aura zakti chodd'ii| use bhI sara hai agrabhAgameM jisake aise bAe~ hAthase isa prakAra usane roka liyA jaise nava-badhUko navavarane roka liyA ho / / 1-11 // 3 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 paumacariu ["] aNeka mudda bahu-macchare / sa hi dAhiNa -kahi~ huddha leNa aNeka visajiya dhagadhaganti / sadi bhariya enti nArAyaNeNa / NaM mahiharu devaNandaNeNa / pammuka padhAya NasvarAsu / savisA pUnti Niruddha kema esthata devahi~ lakkhaNAsu / aridama Na sohara satti-hIthu / jANi gAI purambureNa // 1 // avaruNDiya vesa va kAraNa // 2 // sahi-siMha jAlA-sama muamita // 3 // vAma gori ca viNaNeNa // 4 // pacamiya mukta bahu-macchara // 5 // rNa kamsa suntoM suhayarAsu // 6 // / Nava suraya-samAgama juvai jema // 7 // sireM mukka paDhovaDa kusuma-vAsu // 8 // - kupuriMsu va thiva satti - hINu // 5 // svala ghattA hari romazciya Nu saha sa-paharaNu raNa- muheM parisakantu ki / ratuppala loyaNu rasa-yasa- moghaNu pAuhu veyAlu jiha // 10 // [ 14 ] samaraGgaNeM asura-parAyaNe / aridamaNu kuttu nArAyaNeNa // 1 // 'khala khuda pisuNa maccharaya rAya / mahU~ jema pavicchriya paJca ghAya // 2 // siMha tuhu mi pacicchahi eka santi / jai asthi kA vi maNe maNusa - satti // 3 // kira ema pi hajai jAma / jiyapaDasaeN ghasiya gAla vAma // 4 // 'mo sAhu sAha ra riksa je samareM paramiTa samazuM / meM paharu beca dai jaNaNa-bhit // 5 // pahU~ mueN viSNu vara kavaNu // 6 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ektIsamo saMdhi [12] atyadhika IrSyAse bhare hue usane eka aura zaki chor3I jaise purandarane vAzani chor3I ho| use usane vAyI kA~khameM isa prakAra cA~pa liyA jaise kAmukane vezyAko AliMgita kiyA ho| usane eka aura dhaka-dhaka karatI zakti choDI, mAno saikar3oM jvAlAe~ chor3anevAlI AgakI jvAlA ho| AtI huI sase bhI nArAyaNane usI prakAra dhAraNa kara liyA, jisa prakAra ziyajIke dvArA vAmArdhameM pArvatI dhAraNa kI jAtI haiN| taba bahumatsaravAle devakI putra aridamanane pA~cavIM zakti phaikI jo mAno mahIdhara ho / chor3I gayI vaha, usa naraparake pAsa isa prakAra daur3o jaise mAnA kAntA zubhaMkara pAMsake pAsa dor3I ho| kintu kumArane apane dA~toMse use usI prakAra roka liyA jisa prakAra nabasuratAgamameM yuvatI roka lI jAtI hai / isI madhya devoMne lakSmaNake Upara phirase kusumavarSA kii| vaha aridamana zaktihIna hokara nahIM soha rahA thA, vaha duSTa puruSakI taraha zaktihIna hokara sthita ho gayA thA / pulakita zarIra, aSa saMhita, raNamukhameM balavA huA isa prakAra zobhita thA, jaise jisakI A~kheM rakta kamalake samAna haiM, rasa majjA jisakA bhojana hai, pesA pA~ca AyudhavAlA detAla ho // 1-10 // [14] samarAMgaNameM asuroMko parAjita karanevAle lakSmaNane aridamanase kahA--"svala, kSudra, duSTa, matsarase bhare rAjan , jisa prakAra maiMne pA~ca AghAtoMko sahana kiyA hai, usI prakAra tuma bhI eka zaktiko jhelo yadi tumhAre manameM thor3I bhI manuSya zakti hai|" yaha kahakara jaise hI vaha prahAra karatA hai ki jitapabhAne usake gale meM mAlA DAla dii| aura bolI-raNameM dudarzanIya bahuta ThIka, bahuta ThIka, he deva prahAra mata karo, pitAkI bhIkha do jo tumane yuddhameM aridamanako parAjita kara diyA to tumheM chor3akara aura kauna merA vara ho sakatA hai ?" Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 paumacarita saM kyaNu suNeppiNu lakSaNeNa / bhAuDara vitta taralaNeNa // 7 // mugAI gau aridmnn-paasu| sahasaknuSapaNaviu jiNavarAsu // 4 // 'jaM amarisakuda jaya-jasa-lukheM vippiDa kiDa tumhehi sahu~ / aNNu vi rekAriu kaha vi ra mArita taM mahasejahi mAma mahu' // 9 // hemajalipura-paramesareNa somitta bubhu ra lesareNa // 1 // 'kiM jampieNa ssssttu-amrise| lai lAiva kapa pahU~ parariseNa // 2 // tuhu~ dosahiM daNu-mAhappa-cappu / kaheM kavaNu gottu kA mAya vappu' // 3 // mahumahazu pojiu 'NisuNi rAya / mahu dasarahu sAu sumitti mAya // 4 // aNNu vi payaDau isaSakku su / baDDArau jiha taruvarahI paMsu // 5 // ve agaha lAkhama-rAma mAya / vaNavAsahI rajju muevi Aya // 6 // ujANe suhArae~ asur-mdu| sahu~ sIyae~ bhanchaha rAmamadu' 7 // vayaNeNa teNa kaNTaiu raau| saMcAlu Navara sAhaNa-sahAna // 8 // pattA jaNa-maNa-parimose tUra-Nighosa paparavAha kahi miNa mAiyau / jahiM rAmu sa-manau pAhu-sAijau taM usu parAiyau // 9 // [1 ] estharatareM pr-vl-bhr-nnisaamu| uhiu jaNa-Niva Nievi rAma / / 1 // phareM dhaNaharu le Na ke jAma / sakalastA lakSaNa dinu tAma // 2 // suravA ba sa-majau rahe NiviTu / aNNekku pAseM aridamaNu vila // 3 // sandaNahoM tarepiNu dunnnnivaah| rAmahA~cakaNe hi pipariu kumAra // 4 // jiyapauma sa-vigmama pauma-gayaNa / eumaricha pphucciy-pum-vssnn||5|| paDamahoM paya-paumeM hiM pariya kaNya / teNa Si su-pasatyAsIsa diSaNa / / 6 / / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 ekatIsamo saMdhi lakSmaNane yaha vacana sunakara tatkAla Ayudha DAla diye| mukta zastra vaha aridamanake pAsa gayA aura usI prakAra praNAma kiyA, jisa prakAra indra jinavarako praNAma karatA hai| jo amarSase kruddha jaya, yazake lobhI maiMne tumhAre sAtha burA baratAva kiyA aura bhI re re karake bolA, aura kisI prakAra mArA-bhara nahIM de rahA, Apa isa bodha mA gamamA ? :1..? __ [15] kSemaMjalIke paramezvara rAjyezvarane lakSmaNase kahA"bahuta kSamAyukta pralApase kyA, lo tumane kanyA apane pauruSase dI / tuma dAnavoMke mAhAtmyako cA~panevAle dikhAI dete ho| kaho, kauna gotra ho, kauna pitA aura mAtA hai ?" lakSmaNa bolA-'he rAjan sunie, dazaratha mere pitA haiM aura sumitrA merI mA~ hai / aura bhI prasiddha ikSvAku vaMza hai| taruvarake vaMzake samAna bar3A vaMza / hama do bhAI rAma aura lakSmaNa rAjya chor3akara vanavAsake lie Aye haiM / " tumhAre udyAnameM asuroMkA madana karanevAle rAmabhadra vidyamAna haiN|" ina zabdoMse rAjAko romAMca ho AyA / kevala senAke sAtha vahA~ cala diyaa| janamanako paritoSa denevAle sUryake ghoSase rAjA kahIM bhI nahIM samA sakA | apanI bA~hoMkA bharosA rakhanevAle rAma jahA~ patnI sahita the, yaha vahA~ pahu~cA / / 1-2|| ___ [16] isI bIca zatru senAke yoddhAoMkA nAza karanevAle rAma janasamUha dekhakara utthe| jabataka vaha apane hAthameM ghanuSa leM yA na leM, tabataka unhoMne lakSmaNako strI sahita dekhaa| rathameM yaha patnI sahita, indrakI taraha baiThA huA thaa| usake pAsa eka aura aridamana dikhAI diyaa| dunivAra kumAra rathase utarakara rAmake caraNoMmeM gira pdd'aa| kamalanayanI, svaccha khile hue kamalake samAna mukhavAlI vilAsa sahita jitapadmA rAmake caraNakamaloMpara gira pdd'ii| usane Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarija 186 esthata mAneM ki kheu / paDu paha pahaya kiya-karUpakehi~ / are ra caDhAva rAmaeDa // 73 ucchA [hiM dhaSale hi~ saGgale hiM // 8 // ghattA raheM eka niviTTa yare paTTaI sIya-bar3e balavantA hU~ / nArAyaNAri vidhiyA~ pAri vi ra saI muantaI // 9 // 5 F battIsamo saMdhi halahara-cakahara paracakka-hara jiNaghara-sAsarge aNurAi | suNi uvasaggu jahiM viharanta tahi~ valasthalu Naya parAya // [ 9 ] tAma cisandhulu pANakam / dummaNu dINa-vayaNu vidvANau / pakSa- saNDu va hima-pacaNAhara | ures NAsantu padasi / 'kar3oM meM majjanoM maM mhoN| sAma diDu okhaNDiya - mANa | zeNa tu 'bhaM pareM maIsaha / hiDDa asesu vi jaNu NAsanta // 1 // gaDa viccha va galiya-visANau // 1 // paNa vihu va phaNimaNi-zoDiu / giri-nivahu va vajjAsaNi phoDiDa // 3 // umaDa-vayaNu samummiya- vAiDa // 4 // sahavaca puNu mammosi // 5 // ama abhaDa maja sayalu vivajaha ' // 6 // gAsantava baMsala -rANau // 7 // viSNimi pANa laghuSpiNu NAsa // 8 // ghatA eti etthu pure girivara - sihareM jo baTTahna jAu bhayaka6 / seNa mahantu dara Nivadanti tara mandira janti saya-saru // 9 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ battosamI saMdhi bhI suprazasta AzIrvAda diyaa| isI bIca sasurane kheda nahIM kiyaa| rAmadevako svarNa rathapara par3hAyA / paTu-paTaha bajA diye gye| kiyA gayA hai kala-kala jinameM aise utsAha dhavala aura maMgala gItoMke sAtha ve eka rathameM baiThe / balavAn sItArAma nagarameM praviSTa hue / lakSmaNa aura jitapadmA bhI / cAroM hI rAjyakA svayaM upabhoga karate hue sthita ho gae / / 1-9|| battIsavIM sandhi jinavara zAsanake anurAgI evaM paracakrakA haraNa karanevAle rAma aura lakSmaNa, jahA~ munivarapara upasarga ho rahA thA, vihAra karate hue usa vaMzasthala nagara phuNce| [1] itane meM asta-vyasta prANoMse naSTa hote hue sabhI loga bhAgate hue dikhAI diye| ve atyanta durbhana aura dInamukha the| jisake dA~ta gira cuke haiM aise vikSata hAtha ke samAna, jisakA phanamaNi TUTa cukA hai, aise nAgasamUhake samAna; vAzanise cUra-cUra hue, girisamUhake samAna, himapavanase Ahata kamalasamUhake samAna, janasamUha mlAnamukha thaa| jaba rAmane vyAkula mukha aura hAtha Upara kiye hue janapadako bhAgate hue dekhA to unhoMne phirase abhaya vacana diyA---"abhaya, abhaya, samasta bhaya chor3a do' itane meM unhoMne akhaNDita mAnavAle vaMzasthalake rAjAko bhAgate hue dekhaa| usane kahA-"Apa loga nagarameM praveza na kareM, tInoM apane prANa lekara bhAga jaayeN| yahA~ isa nagarameM girivarake zikharapara jo bhayaMkara nAda uThatA hai usase bar3A Dara hai, vRkSa gira par3ate haiM, aura makAnoMke sau-sau Tukar3e ho jAte haiM // 1-5 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $** paumacarita [ 2 ] aiMDa dIsaha girivara- siharU jendhu / vAtroTi dhUli dugbAi ei / ghara mamaha samuhadda sIha-jAu / teM jeM NAsa salu kou / taM NisuNevi sIya gaNeM kampiya / 'ahahu~ dekheM desu bhamantahu~ / saM NisuNevi majar3a dAmoyaru | vihi mi jAma kareM atul-pyaavhuuN| jAma biddi mi jaya - lacchi paridviya / toNIrahiM NArAya ahiTTiya // 9 // zAma mAe~ tuhu~ kahA~ saMkahi / viharu biharu mA muhu ovahRdi // 10 // ghattA dhIreM vijaya suya koSaNDa-bhuya saMcakka ve vi bala-kesava | saggahI~ avayarisad paripari inda-paDinda suresa gha // 11 // pahanta bhayaGkaro / vo va sina-doharo / kahi jaeN bhIma-kandaro / uvasaggu bhaya hoI terathu // 1 // pAhaNa paThanti mahi tharaharei // 2 // varasanti me viDai NihAva // 3 // maM tumha thi uDDu uccasaggu hou ' // 4 // mIya-visandhula eva pajampiya // 5 // kavaNu parADa kira NAsanta hu~' // 3 // 'boli kAI mAe~ pahU~ kAyaru // 7 // sAyara vajjAvattahu~ ghAvahU~ ||8|| [2] kahiM ji vantacandaNI | kahi~ ki diha-kArayA | kahi~ ji sIha gaNDayA kahiM jimatta-vimarA / kahiM ji dADha-bhAsurA / kahi~ ji puccha-dIharA / kahiM ji thora kandharA / jhasAla- chipaNa-kakaro 1.5 // yi mahoharo // 25 jharantaNora- NijjAro ||3|| tamALa-vAda-vandanI // 4 // lavanta matta morayA ||5|| dhuNanta-puruSTha-tuNDayA // 6 // gulugguLanti kuarA // 7 // ghugghuranti sUtharA ||8|| kiliklinti vANarA // 9 // parikhyamanti samvarA // 10 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 battIsabhI saMdhi [2] jahA~ yaha girivarakA zikhara dikhAI detA hai, vahA~ bhayaMkara upasarga ho rahA hai| yahA~se tUphAna, dhUla aura durSAta AtA hai| patthara gira par3ate haiM, aura dharatI kA~pa uThatI hai| dharatI ghUmatI haiM / siMhanAda hotA hai| megha barasate haiM ! AghAta par3atA hai| isI kAraNa samasta loka bhAga rahA hai| tumapara vaha upasarga na ho|" yaha sunakara sItA apane manameM kA~pa gayI / bhayase asta-vyasta hokara, vaha isa prakAra yolI, "eka dezase dUsare deza ghUmate hue aura bhAgate hue hama logoMkA kauna-sA parAbhava ?" yaha sunakara lakSmaNane kahA-'he AdaraNIye, Apa kAyara-jaisI bAta kyoM karatI hai ? jabataka hama donoMke hAthoM meM atula pratApa samudrAvarta aura vAvarta dhanuSa haiM, jabataka donoM vijaya lakSmIse pratiSThita haiM aura jananaka tarakasoMmeM tIra adhiSThita haiM, he mA~, tabataka tumheM kisase AzaMkA hai ? vihAra karo, vihAra kro| apanA mu~ha Ter3hA mata kro|" janakasutAko dhIraja dekara, dhanuSa jinake hAthameM haiM aise ve balarAma aura kezaya cale; jaise svargase avatarita indrANIse sahita indra, pratIndra aura sureza ho // 1.11 / / [3] pathake bhItara unhoMne bhayaMkara jhasAloMse chinna(?) aura kaThora mahIdhara dekhA jo bailake samAna aMgoM ( sIMga aura zikharoM) se dIrgha thA, jo kahIMpara bhImaguphAoMvAlA, aura kahIpara jharate hue jalase yukta nijharavAlA thA, kahIMpara rakta candana, tamAla, tAla aura pIpala ke vRkSa the, kahIMpara bhAlU dikhAI de rahe the aura kahIMpara bolate hue matta mora / kahA~para apane pU~charUpI daNDoMko dhunate hue siMha aura jar3e the| kahIMpara maduse nirbhara gaja AvAja kara rahe the| kahIMpara dAr3hoMse bhayaMkara suara ghura-ghura kara rahe the / kahIMpara lambI pUMchavAle vAnara kilakAriyA~ bhara rahe the| kahIMpara sthUla kandhoMvAle sAmbhara ghUma rahe the / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 paTamacariDa kAI ji tum-ajyaa| hagAri-tikkhasiyA / / 11 // kahi mi ANaNuNNayA / kurA buNya-kANayA // 11 // catA hiM tehae~ saileM tasvara-bahale bhArUDa ve vi hri-haalhr| jANai-vijula' dhavalujalae~ vizcaya mAi Naya jAlAhara // 13 // [ ] piddul-nniyaamp-vimy-rmnniimheN| rAhau duma darisAva soyaha / / 3 / / eNhu so dhaNe grgoh-phaannu| jahiM risahahA~ uppaNNaDa NANu // 2 // hu so sattavAnu ki ma muNita / ajibala-NANa-dehu jahiM pathuNiu // 2 // hu so indavacTu supsidd| jahiM saMbhava-jiNu pANa-samichau // 1 // eNhu~ so saralu sahala sNbhuuu| ahiNandaNu sa-NANu ahi habhaDa // 5 // eM piithii| sIe~ slaapr| sumAi sa- ma du jAI jAba v|| pachu so sAsa sIe~ Niyacchita / paumappaDa saNANu jahi achiDa 7 // eNhu so sirisu mahamu jANai / NANu supAseM bhaNe vi jagu jANai // 6 // eNhu loNAgaruSastu cndppheN| NANuSpatti oradhu candappaDeM // 9 // Jhu so mAlaisaknu pdiisiu| pupphayansu jahiNANa-vihUsita // 10 // pattA hu~ so pakkhataha phala-phulcha-maru tenyui-samANu yuda-pyAsahu~ / jahiM parihUmA saMbhUbAI sIyala seyaMsahu~ // 11 // [5] aiMha sA pArali suharU supttii| ghAsupuJjeM jahiM NANuppattI // 3 // aisu so jambU eDDu asalthu / vimalApatahu~ NANa-samaradhu / / 2 / / uhu pahivapaNa-gadi supsidaa| dhamma-santi jahiM NAya-samiddhA // 3 // uchu sAhAra-tila dIsanti / kundhu-marahu~ ahiM NANuppatti // 3 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I I t | battIsamo saMdhi kahIM para vizAla zarIra aura paine sIMgavAle mahiSa the, aura kahIMpara mukhase unnata aura kahIM para bhItakarNa harina the| aise tarubaroMse pracura usa zailapara ArUda, tathA dhavala ujjvala jAnakIrUpI bijalI se zobhita rAma aura lakSmaNa navajaladharake samAna jAna par3hate the / / 1-13 / / the / [ 4 ] jo vizAla nitamba bimboMse ramaNIya hai aisI sItA devIke lie rAghava vRkSa dikhAte haiM- "he dhanye, yaha vizAla pIpalakA peDha hai ki jahA~ RSabhanAthako jJAna utpanna huA thA / kyA tuma nahIM jAnatI, yaha vaha satyavanta vRkSa haiM, jahA~ kevalajJAna zarIravAle ajitanAthakI khUba stRti kI gayI thii| yaha vaha prasiddha indravRkSa hai jahA~ sambhavanAtha jJAnase samRddha hue yaha vaha saphala sarala vRkSa hai, jahA~ abhinandana jJAnase yukta hue the / he sItA, sundara chAyAvAlA priyaMgu vRkSa hai jahA~ sumavinAtha jJAnazarIrabAle hue the| he sItA, yaha vaha sAlavRkSa dekho jahA~ kevalajJAna se yukta padmaprabhu sthita the / he jAnakI, yaha vaha zirISa vRkSa hai jahA~ supArzvane jJAnase vicArakara jagako jAnA thA / he candramAke samAna prabhAvAlI, yaha vaha nAga vRkSa hai ki jahA~ candraprabhako jJAnako utpatti huI thii| yaha vaha mAlatI vRkSa dikhAI detA hai, jahA~ puSpadanta jJAnase vibhUSita hue the | yaha vaha phala-phUloMse bharA huA teMdukIke samAna kalpavRkSa hai ki jahA~ duHkhakA nAza karane vAle zItalanAtha aura zreyAMsanAthako kevalajJAna utpanna huA thA // 1- 11 // [ 5 ] yaha vaha acche phaloM aura patoMvAlA pATalI vRkSa haiM jahAM vAsupUjyako jJAnakI utpatti huI thii| yaha vaha jambU vRkSa hai, aura yaha vaha azvattha vRkSa hai jahA~ vimala aura anantanAtha jJAnase samRddha hue the / ye ve suprasiddha dadhivarNa aura nandI vRkSa haiM ki jahA~ kundhu aura arahanAthako jJAnakI utpatti huI thii| 191 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 paumacarita eNhu so taru kshci-phaannu| mallijiyAhA~ ahiM kevala gANu / / 5|| eNDDa so campau vipaNa Niyasthita / muNi suSvau sa-NANu jahi achi|||6|| iya sacima-saru indu vi bndi| jaNu kAmeNa teNa ahiNamdaI' // 7 // ema cavanta patta vala-sakSaNa / jahi kulamasaNa-vesavihusaNa 8tl divasa cayAri aNaka-viyArA / paDimA-jogeM thaka mahArA // 1 // ghaptA bentara-ghoNase hi~ bhAsISise hi ahi-virichaya-vedika-sahAseM hiN| petriya ve vijaNa muha-lukhu-maNa pAsaNDiya jisa pasu-pAsa hi // 10 // didA asesu vi ahi-nnihaau| balaeu bhayakaha garAhu jAu // 1 // toNIra-pakkhu vadehi-cambu / papaskhujala-sa-romazva-vandhu // 2 // saumitti-ghiyaDa-vipphuriya-vaSaNu / NArAya-tikakha-khiDariSa-Naya / / 3 / / doSiNa vi kovaNDa, rupaNa doSi / ghiu rAhau bhosaNu garachu hovi // 4 // saMjayaNa-kaDavaM vi duggmehiN| paricintiu kaJju bhujamehi // 5 // 'laDDU pAsa? kiM Nara-saMgameNa / khagjesahu~ garuDa-vihAmeNa // 6 // esthamtara bihaniya mahi mymdh| gaya khayahoNA muNi-kammavandha 7 // maya-bhISa visamthula maNeNa stttt| khara-patraNa-pahaya ghaNa jiha paNa? 8 // pattA vello sakkalacI basasthalahI vishr-phuhaar-kraakhaaN| jAya pagAsa risi Naha sUra-sasi ummilla NAI ghaNa-jAkahA~ / / 5 / / [7] ahi-Niyahu jaM jeM gau sosare vi / muNi vandiya joga-bhakti kareM vi // 1 // je bhava-saMsArAriha driy| siva-sAsaya-maNahA~ Aiturima // 2 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | i tomo saMdhi yaha vaha mukhya azoka vRkSa hai ja mallinAthako kevalajJAnakA utpatti huI thii| kyA isa campaka vRkSako tumane nahIM dekhA ki jahA~ muni suvrata jJAna sahita sthita the / ina uttama vRkSoM kI vandanA indra bhI karatA hai, isI kAraNa loka bhI inakA abhinanda karatA hai / " aisA kahate hue rAma aura lakSmaNa vahA~ pahu~ca, jahA~para kulabhUSaNa aura dezabhUSaNa muni the, kAmako naSTa karanevAle jo cAra dinase vahA~ pratimAyoga meM sthita the / vyantaroM, AzIviSa sA~poM bicchuoM aura latAoMke dvArA ve donoM muni usI prakAra ghire hue the, jisa prakAra sukhake lobhI mana pAkhaNDIpazupAzoM se ghire hue hoM // 1-10 // [6] jaba rAmane samasta sarpa-samUha dekhA to vaha bhayaMkara garur3a bana gye| tUNIra jinake paMkha the, jAnakI coMca thIM, puMkhoMse ujale tIra hI romAMca kaMca thA, lakSmaNa hI vikaTa tamatamAtA huA mukha thaa| tIroMke tIkhe DarAvane netra the, aura donoM hI dhanuSa do kAna the, isa prakAra rAma garur3a banakara sthita ho gye| unheM apanI A~khoMse dekhakara una durgama sA~poMne apanA kAma socA, ki zIghra bhAga caleM, isa manuSya saMgamase kyA ? garur3a pakSIke dvArA hama loga kyA khA liye jaayeNge| isI bIca madAndha sA~pa vighaTita ho gye| ve muniyoMke karmabandhakI taraha nAzako prApta hue / bhayabhIta asta vyasta aura manase santrasta ve usI prakAra naSTa ho gaye, jisa prakAra prabala pacanase Aita megha naSTa ho jAte haiN| latAoMse vyApta, sA~poM kI phUtkAroMse bhayaMkara usa vaMzasthala meM muni usI prakAra prakAzita hue jisa prakAra AkAzake ghanajAla meM se sUrya candramA prakAzita hote haiM ? // 1-2 // 193 [7] jaba vaha sauMpasamUha chUTa gayA to unhoMne yogabhaktise sunikI bandanA kI, "jo saMsArarUpI se Dare hue haiM, 13 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 paumacariu vihi~ dosahi jeNa parimmahiya / ji-jarA-maraNeMhiM rakSiya je ghaDagai ghaTakasAya mahaNa | je pazca mahaSaya dughara-ghara | chattIsa guNa dviguNai hi~ patrara / jiya jehi samaya sata vi Naraya / kama-maya-damaNa / mAneM tihi mi jaNa hi~ dhammaja pupphaccayi hun-layavate hi~ / rAmu sudhIsa vINa alphALa | jA rAmaurihi~ Asi khaSNI / lakkhaNu gAi salakkhaNu geu / ekavIsa vara surUNa-ThANahU~ 1 - vivAla dasa diTTiu bAjIsa lahu~ / tAla-1 paNa jANa / vihiM vajiya vihi~ sAhiM sahitha // 3 // saNa cArita NANa sakriya // 4 // ghantA ekatara guNa- bhariya puNu bandiya bala- govinda hiM / giri-mandira- sihareM vara-beihareM jiNa jubalu va inda-paDhindehiM // 10 // [ ca - maGgalakara ghasaraNa-maNa // 5 // padriya dola- miNAsara // 6 // chajIva- nikAya hu~ khanti kara a satta sikkara aNavaraNa // 8 // aTTaviha guNaDhI- sarasavaNa // 9 // 8 ] / kiu candraNa-raseNa sammajaNu // 1 // puNu A geTa muNi-gateM hiM // 2 // jAvirahu mithilAhU~ cAla // 3 // tU vipUyaNa-jakra diNI // 3 // sapta visara ti-gAma-sara-meDa // 5 // eSaNapacAsa visara tANa // 6 // 1 darasa anubhAva jA jAgar3a 17 // maraheM maraha-gavihU~ AI // 8 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 manImAno sami jinheM zivake zAzvat gamanakI jaldI hai, jo donoM prakArake doSoMke dvArA grahaNa nahIM kiye jAte, jo donoM prakArake doSoMse rahita haiM, donoM dhyAnoMse yukta haiM, janma, bur3hApA aura mRtyu cInoMse rahita haiM, darzana, jJAna aura caritrase sahita hai, jo cAroM gatiyA~ aura cAra kaSAyoMkA nAza karanevAle haiM, jo cAra maMgaloMko karanevAle tathA jinakA mana cAra kalyANoMkI zaraNameM hai| jo kaThora pA~ca mahAvratoMko dhAraNa karanevAle haiM, pA~ca indriyoMke doSoMko dUra karanevAle haiN| jo chattIsa guNa-Rddhike guNoMse pravara haiM tathA chaha prakArake jIva-nikAyoMke prati zAnti rakhanevAle haiN| jinhoMne bhayase yukta sAtoM narakoMko jIta liyA hai, jo anavarata sAta prakArake kalyANoMko karanevAle, duSTa ATha karmoM aura ATha madoMkA damana karanevAlaM haiM tathA ATha guNa aura RddhiyoMse paripUrNa haiN| isa prakAra ekase eka zreSTha aura guNoMse paripUrNa una muniyoMkI rAma aura lakSmaNane phirase vandanA kii| usI prakAra, jisa prakAra mandarAcalake zikhara para uttama vedikA gRhameM indra-pratIndrake dvArA bAla kI vandanA kI jAtI hai // 1-10 // [8] una tInoM logoMne dharmArjana kiyaa| unhoMne bhAva pUrvaka dhanvana-rasase unakA sammAna kiyA / zuddha kamaloMse puSpArcA kii| aura phira una muni-bhaktoMne gAna prArambha kiyaa| rAma sughoSa nAmakI vINA bajAte haiM, ki jo munivaroMke bittoMko bhI calAyamAna kara detI hai, jo rAmapurImeM pUtana yakSa dvArA santuSTa hokara unheM dI gayI thI / lakSmaNa lakSaNoMse yukta gIta gAte haiN| sAtoM hI svara tIna Ama aura svarabhedase yukta | ikkIsa varamUrcchanAoMke sthAna tathA upacAsa svara tAneM / tAla-tritAlapara sItA nAcatI haiN| vaha nava rasa aura ATha bhAvoM, dasa dRSTiyoM aura bAIsa layoko jAnatI hai ki jo bharata munike dvArA bharata Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 paumacarita ghatA bhAva jaNagra-suya baulaTTi bhuga darisati paNa baahi| diNayara-asthavarNoM giri-guhila-vaNe uSasA samuhiTa tAhi // 1 // [2] so kovggi-krmbiy-haas| diI NazyaleM bhasura-sahAsa. // 1 // agaNAI vissphuriyaahr-vynn| apaNa, ratummihilaya-jayaNaM hai // 2 // apaNa pi pishvp| mANai~ NimmaMsa cuppekasai~ // 3 // aNNa paheM gavanti viSasthai / aNNa tahi cAmuNDa-vihatthaI / / 4 // bhagNaI kavAsa, veyaalr| Rttiya-maDaya-kAi~ vikarAlAI 15 // agNa masi-vaNAI bhpsrthii| Nara-sira-mAla-kacAla-vihasya // 6 // aNNAI soNiya-mahara piyntaahai| Nacantai~ ghummanta-ghulanta // 7 // apaNaI kilakilanti ca-pAseM hiN| aNNai kahakahanti uvahAseM hiM / / 8 // ghattA aNNa, mIsagAI duparisaNa 'maru mAri mAri' jampantahU~ / desavihasaNaha~ kulamasaNaha~ AyaI upasA karamtahU~ / / 9 / / [10] puNu ApaNa aNNapaNa-pasAre hi| tukA visahara-phaNa-phukAre hi // 1 // agNa, jambuva-siva-phekAreM hi| vasaha-maDakka-mukka-hekAre hi // 2 // bhagNA, karivara-kara-sikAra hi| sara-mandhiya-aNu-guNa-TavAre hi||3|| aNNa. gddaah-mnnddl-sdehi| agNai bahuviva-bhesiya-gardai hi~ // 4 // aNNa girivara-taruvara-nAe~ hi| pANiya-pAhaNa-pavaNuppAeM hiM // 5 // aNNA bhmris-ros-phurnt| NayaNe hi bhaggi-phulima mugantaI // 3 // aNNa daha-jayaNaI sy-cygii| aNNA sahasa-muhaI bahu-jayaNa // 7 // tahi tei vi kAle mai-vimalahu~ / to vi Na caliu mAzu muNi-dhavala huN||8|| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - pattIsamo saMdhi nATya zAstrameM gaveSita haiN| jabataka sItAH apanI causaTha mujAoMkA pradarzana karatI huI bhAvapUrvaka nAcatI hai, tabataka dina asta honepara girike gahana ghanameM upasarga uTha khar3A huA / / 1-9 // [9] krodhAgnise yukta hAsavAle hajAroM asura AkAzatalameM dikhAI diye| dUsare phar3akate hue adharoM aura mukhavAle the| dUsare lAla-lAla khulI huI A~khovAla the| dUsare-dUsare pIle zarIra aura A~khoMvAle the| dUsare-dUsare mAMsarahita atyanta sugaulIya the| dUsare ke sahI hokara AgaHzameM nAca rahe the| dUsare vahA~ hAthameM cAmuNDa liye hue the| dUsare kaMkAla aura vetAla the, vikarAla jo kaTArI aura zava hAthameM liye hue the| dUsare kAle raMgake atyanta aprazasta the, ve manuSyoMkI muNDamAlA aura kapAla apane hAthameM liye hue the| dUsare cAroM ora killakilAkara haMsa rahe the, dUsare upahAsoMse ThahAkA lagA rahe the / dUsare atyanta bhayaMkara 'mara-mAro-mAroM' kaha rahe the / isa prakAra ve dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa munipara upasarga kara rahe the / / 1-9 // ___ [10] phira, dUsare-dUsare, dUsare prakAroM tathA viSadhara phanakI phUtkAroMke sAtha phuNce| dUsare jambU aura zRgAlakI ASAjoM, baila-samUhake dvArA chor3I gayI DhekkA-dhvaniyoM, dUsare gajavaroMkI sItkAra dhvaniyoM, sara sandhAna aura dhanu-guNa-TaMkAroM, dUsare gardabhoM aura kuttoMke zabdoM, dUsare taraha-taraha ke DarAnevAle zabdoM, dUsare giriSaroM aura taruvaroMke AghAtoM, pAnI-patthara aura pavanake utpAtoMke sAtha phuNce| dUsare amarSa aura krodhase sphurita hote hue, dUsare A~khoMse AgakI cinagAriyA~ chor3ate hue, dUsare dasamukha aura sau mukhavAle, dUsare hajAra mukhau aura bahuta-se netroMvAle vahA~ aaye| usa vaise samaya bhI, buddhise nirmala una zreSTha muniyoMkA dhyAna vicalita nahIM huaa| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 paumacarita baharu saransA pAirantAI sambala-huli-hala-mukhalaggai hiN| kA mApaNau bhIsAvapAu dassiAviu rNa bahu-mahiM // 2 // ughasaragu jivi harisiya-maNe hi / NIsa hi vastra-NArAyaNe hi // 1 // mammIseM vi soya madAvaleM hiN| muNi-calaNa-dharAviya karapaleM hiM // 2 // dhaNucha vihi mi aphaaliyreN| paM sura-mavaNai saMcAliyara // 3 // buNNA bhy-miiy-visaavlhuuN| rasiyaI Naharala-mahiyala i // 4 // saM sadA suNe vi bhAsakiyai~ / riu-citta mANa-kalAr3iyaI // 5 // dhaNuhara-dahA hi vhiriyhai| nai khala-khura ghariyara // 6 // NaM aTTha vi kammai~ Nijisa / NaM pondiyA~ parajiyaI // 7 // zaM pAseM vi gayad priish|| viha asura-sahAsaI sahaI / / ghAtA chuddha chu NaTvAi~ bhaya-savAI mekleppiNu maralA mANu | tApa bhaNDArAhu~ vatha-dhArA| uppaNaDa kevala-gANu // 9 // [12] tAva muNindahu~ gaannuppttieN| Aya surAsura-bandaNahattie~ // 1 // jehi kitti sahaloke pagAsiya / joisa ventara mavaNa-NivAsiya / / 1 / / pahilau mAvaNa spaa-nninn| bentA vayaphAliya-saH // 3 // joisa-reva ci siih-nninnaaeN|| kappAmara jayaghaNTa-NiNAe~ // 3 // saMghalie ghdd-devnnikaaeN| chAiDa 'pAhuNaM ghaNa-saMghAe~ // 5 // bahaTa vimANu vimANe cpiu| vAhaNu vAhaNa-Nibaha-pradaghiDa // 6 // tura turaGgameNa omANiu / sandaNu sandaNeNa saMdANiu // 7 // gayavara gayavareNa pddikhliyu| lagavi mau mau uchaliyara // 8 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ battIsamo saMdhi 199 ve vairakA smaraNa karate hue, sacala-huli-hala aura mUsalake aprabhAgase isa prakAra prahAra kara rahe the, mAno kAla nAnA bhaMgimAoMse apanA bhayaMkara bhISaNa rUpa dikhA rahA thA / / 1-9 / / [11] upasarga dekhakara harSita mana aura zaMkA rahita rAma aura lakSmaNa ne sItA devIko ma na vi., aura muni caraNoMko pakar3e hue apane hAthoMse donoM dhanuSoMko AsphAlita kiyaa| usase mAno devavimAna calAyamAna, khinna, bhayabhIta aura astabyasta ho gaye-mAno AkAzatala aura mahItala gUMja ude| usa zabdako sunakara, mAnase kalaMkita zatruoMke citta AzaMkita ho utthe| dhanuSakI TaMkArase ahare, duSTa aura kSudra zatru bhAga gaye, mAno jaise AThoM karma jIta liye gaye hoM, mAno jaise pA~coM indriyA~ parAjita ho gayI hoM, mAno parISaSTha bhAga khar3e hue hoM usI prakAra ve asA hajAroM asura bhAga khar3e hue| ve matsara aura mAna chor3akara tathA bhayase trasta hokara bhAga khar3e hue / itane meM AdaraNIya una vratadhAraNa karanevAloMko kevalajJAna utpanna ho gyaa|1-23 [12] una munIndroMko jJAma utpanna honepara, sura-asura vandanA bhakti ke lie aaye| jinake dvArA unakI kIrti trilokameM prakAzita huI / jyotipa, vyantara aura bhavanabAsI (deva aaye)| pahale bhavanavAsI deva zaMkhaninAdake sAtha, vyantara deva tUryoke AsphAlana zabda ke sAtha, jyotiSa deva siMhanilAdake sAtha aura kalpavAsI deva jayaghANTa zabdake sAtha cle| cAroM devanikAyoMke calanepara AkAza isa prakAra AcchAdita ho gayA mAno meghasamUhase AcchAdita ho gayA ho| vimAna vimAnase TakarAkara calatA hai | vAhana vAhana-samUhase TakarA jAtA hai, azya azvase jhuka gayA, ratha rathase avaruddha ho uThA, gajavara gajavarase skhalita ho gayA, mukuTa mukuTase lagakara uchala Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. paumacarica ghattA bhAveM peliyaDa maya-meliyaDa sura-sAdaNu lIkaeN Avaz lopahu mUDhA ta chur3A hu~ NaM dhamma-riddhi darisAva [ 13 ] sAhiu jaNa-maNa-yana-suhAvau // 1 // guruguhantu vatsIsahi~ capaNe hiM // 2 // pAi~ suvaNa-vi-pihANa // eka meM pari saravaru // 4 // kama liNi eka-eka piNNI // 5 // pAhU~ vatI saNAkahU~ // 6 // paseM paseM hAi mittahU~ // 7 // puNu ji parihiDa teNa ni bhAgeM // 8 // vandaNahasie~ Au purandaru ||9|| gurupomA diNa-bandehiM // 10 // tAva purandareNa airAkhaMDa | soha dintu usI-yahi~ / ar as age visANahU~ / ekakaeN visANe jaNa maNaharu / sareM sarve sara parimANuSNI / eka paDamiNiheM visAla hU~ / kamale kamale battIsa ki pahU~ / vandri jambUdIpa mANeM / tahiM dugdho ca vi sura-sundara / pura surindoM yaNAmandehi~ / ghantA devahI~ dANavahI~ khala- mAnavahA~ risi calaNehiM keva paNa laggahIM / jehiM tavantaeNhiM acalagataeNhi~ indu tri avagAriGa sammahoM // 11 // [ * ] jiNavara-khaLaNa-kamala-dala saMyahaM / kevala-gANa-puna kisa devahiM // 1 // ma purandaru 'aha aha loyhoN| jaha sakriya jara maraNa- vizroSa hoM // 2 // jaNitriSNA ca nAnAmaha / to ki kaho jiNaSara-mavaNahIM // 3 // putu kala nAva marNe cinhoM / jijavara cimbu tA ki Na citravahA~ // 4 // sihoM jAca mAsu mayarAsaNu / kiNa cintavaha tAva jiNasAsaNu // 5 // cintahI~ jAna riddhi siya sampaya kiNa cinta vahI~ tAba jiNavara-paya // 1 // / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vo sabhI saMdhi 201 1 pdd'aa| bhAvoMse prerita bhayase rahita surasenA lIlApUrvaka AtI hai, mAno vaha murkha logoMkA andhakAra dUra karaneke lie dharmaRddhikA pradarzana kara rahI ho // 1-2 // [13] itanemeM indrane janoMke manoM aura netroMko acchA laganevAlA airAvata sajAyA / vaha gaja apane cauMsaTha netroMse atyanta zobhita ho rahA thA, apane battIsa dA~toMse garaja rahA thA, usake pratyeka mukhameM ATha-ATha dA~ta the-jaise svarNaracita nidhAna hoN| eka-eka datipara janoMke lie sundara eka-eka sarovara pratiSThita thA / pratyeka sarovara meM sarake pramANakI eka cannadinI utpanna huI thI eka-eka kamalinIpara vizAla aura nAla sahita battIsa kamala the| pratyeka kamalameM battIsa patte the / pratyeka pattepara utanI hI (arthAt battIsa ) nartakiyA~ thiiN| vaha jambUdvIpa ke pramANakA thA / phira vaha usa sthAna se prasthita huA / usapara car3hakara surasundara indra usa gajase vandanA bhaktike lie AyA / indra ke sAmane netroMke lie AnandadAyaka cAraNasamUha gurukI prazaMsA kii| he devo, dAnavo aura duSTa manuSyo, tuma munivarake caraNoMkI sevA kyoM nahIM karate, acala tapa karate hue jinake lie indra bhI utarakara AyA / / 1 - 11 / / [14] taba jinavarake caraNakamaloM kI sevA karanevAle devoMne unake kevalajJAnakI pUjA kii| indra kahatA hai, "he he logo, yadi tuma jarA, maraNa aura viyoga se AzaMkita ho yadi cAra gatiyoMse udAsIna ho to tuma jinavara ke mandira meM kyoM nahIM pahu~cate / jisa prakAra tuma putra kalatra aura khIkI cintA karate ho, usa prakAra tuma jinavarakI pratimAkA cintana kyoM nahIM krte| jisa prakAra mAMsa aura kAmakI cintA karate ho usa prakAra jinavarake zAsanakI cintA kyoM nahIM krte| jisa prakAra Rddhi, lakSmI aura sampattikI cintA karate ho usa prakAra : Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 paubhacarita cimsAhI tAva rUTa dhaNu jovnnu| dhaNNu suvaSNu aNNu ghara pariSaNu // 7 // cimtahA~ bApa valiDa bhuva-pakSa / ki Na cintavahA~ sAva paramaparaka // 6 // ghantA pekSahu dhamma-phala caurAvallu payahiNa ti thAra devAviu / sa. bhu dhaNesarahI paramesarahoM asthAe~ seva karASita' // 2 // tettIsamo saMdhi upasae~ NANe pucchaha ratu-taNaDa / 'kulabhasaNa-deva kiM ghasA Ru' // [ ] taM NisuNe vi pamaNai parama-guru ! 'suzu jazvathANu NAmaka puru // 3 // sahi kAsava-surava mhaamviy| eyAraha-guNathANagyaciya // 2 // elovara kikkara purviheN| Na sumburu-gAraya suravaiheM // 3 // hammantu vihAmu lukhae~ hiN| parirapirakhaDa tehiM paghuddha hiM // 4 // khagavada tuNu vahukANa muu / vimAcala millAhivAha huu // 5 // lo kAsaya-surava ce vi mara ci| thiya abhiyasarahA~ ghareM omara vi // 6 // uvanodAdevi dohale hiN| uppaNNA vaDDehi sohale hi // 7 // vApau bhAyaja vandhujaNu / kiu udya-muhaya NAmahazu baa8|| pattA amara-kumAra chuddha saggahI padiya / pANasa-hastha jovaNa-nAeM ghaDiya // 1 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 tettIsamo saMdhi jinavarake caraNakamaloMkI cintA kyoM nahIM krte| jisa prakAra rUpa, dhana aura yauvanakI cintA karate ho, dhAnya, suvarNa, anna, ghara aura parijanoMko cintA karate ho, jisa prakAra tumheM apane baliSTha bAhupaMjarakI cintA hai, usI prakAra paramAkSaroMkI cintA kyoM nahIM karate ?" svayambhU kavi kahatA hai ki dharmakA phala dekho caturaMga senA tIna bAra pradakSiNA detI hai, aura bhuvanezvara-paramezvarakI athaka sevA karatI hai / / 1-9 / / taiMtIsavIM sandhi jJAna utpanna honepara raghuputra pUchate haiM-'he. kulabhUSaNa deva, kisane upasarga kiyA? [1] yaha sunakara parama guru kahate haiM-suno yakSaHsthAna nAmakA eka nagara thA | usameM kazyapa aura surava nAmaka mahAbhavya, gyAraha pratimAoMke dhArI the / ke nagarake rAjAke ekase-eka bar3akara anucara the| mAno indra ke tumbara aura nArada hoN| zikAriyoMke dvArA mAre jAte hue eka pakSIkA una prabuddhoMne rakSA kii| khagapatikA putra bahuta samaya bAda marakara vindhyAcalameM bhillarAjA huA / ve kazyapa aura surava bhI maraphara amRtasvarake gharameM avatarita hokara sthita ho gye| ve 'upayogA devIse bar3e dohaloM aura soharoMke sAtha utpanna hue | bandhujana badhAI dene aaye| unake nAma udita-mudita rakhe gye| jJAnarUpI aMkuza jinake hAthameM hai, aise ve yauvanarUpI gajapara ArUr3ha ho gaye, mAno zIghra hI svargase amarakumAra A par3e hoM / / 1-9 / / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ... ..: .:. : : . . . .. paz2amacAraTha . . . [2] to puminnipur-prmesrhiiN| parisAviya vinaya-mahoharahoM // 5 // veNa viNiya-suaA~ jymdhrhoN| kiya kidara baDiya-raNamarahIM // 2 // acchanti jAma bhusanti liy| to tAma jaNerahI gamaNa-kiya // 3 // paTTaviu garinamiyasaru / bhaimami-seha-rincholi-dharu // 3 // vasubhUi sahejau tAsu gr| teM gabara pANa-vicchoDa kala // 5 // pala palahiu bhaNe vi| se uiya-muzya tiNa-samu gaNepi / / 3 // lo uThavAeSi sahu~ jiyai / aminovamu ahara-pANu piyAha / / 7 / / pariyANe vi jehe ducrit| vasubhUiheM jIviu avahariu / / 8 / / dhattA ppaNNa viznoM hopiNu paliyA / pumvaciu kammu samvahIM pariNaSai / / 9 // jaya sambaya-pavarUnANu jhiN| risi-sA parAi tAba tahiM / / / kiya rupA rukne AvAsa-kiya / NaM rukme rukla pravaNa siya 12 // saMjAya aI phomlt| ahiyA~ pApA phulAI phalaI // 3 // risi svakha va avicala hoci thiya / kisalae~ paribevAddhi kipa // 4 // risi rUpaya savAma tAva laviya / risi rukha pa mUka-guNagdhaviya // 5 // risi rukSa gha AsapAlanAhiya / risi rukSa va momaba-phalasamAhiya // 6 // gau pAndaNavaNiu turantu sahi / so vijaya-mAhIhara-rAu jahi / / 7 / / "paramesara kesari-vica hiN| ujAya laiu prAi-puna hi / / / / dhattA pArantahoM manyu ummaggima kareM ki / risi-sIha-kisora (ca) thiya vaNe paDasara vi" ! Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 tettIsamo saMdhi [2] ve pazmanIpurake paramezvara vijayaparvatako dikhAye gaye / usane bhI unheM jisakA yuddhabhAra bar3ha rahA hai, aise apane putra jayandharakA anucara banA diyaa| isa prakAra ve jaba lakSmIkA upabhoga karate hue raha rahe the, to unakA pitA kahIM bAhara gyaa| rAjAke dvArA atimi-lekha paMktiko dhAraNa karanevAle amRtasvarako bhejA gyaa| usake sAtha vasubhUti brAhmaNa gayA / lekina usane usake prANoMkA anta kara diyaa| vaha lauTa aayaa| vaha mara gayA' yaha kahakara una udita-muditako tRpake samAna samajhaupayogA devIke sAtha rahane lgaa| usakA amRtopama adharapAna karane lgaa| bar3e bhAI (udita)ne yaha duzcarita jAnakara vasubhUtike jIvanakA apaharaNa kara liyaa| vaha vindhyAcalameM millapati hokara jnmaa| sabakA pUrvakRta karma pariNamita hotA hai // 1-1 // [3] jahA~ jayaparvata nAmakA udAna thA, itane meM vahA~ RSisaMgha phuNcaa| usane eka-eka vRkSake nIce AvAsa kiyA, mAno pRkSa-vRkSapara zrI avatIrNa huI ho / unake ( vRkSoMke ) aMga komala ho gye| patte, phUla aura phala adhika ho gye| muni bhI vRkSakI taraha avicala hokara sthita ho gaye....... kisalayoMne unheM Dhaka liyA |........muni bhI vRkSake samAna tapanake tApase santapta the| muni vRkSakI taraha mUla guNoM (muniyoMke mUlaguNoM; jar3oM aura tanoMse ) sahita the| muni vRkSakI taraha AlavAla ( parigraha 1 kyArI )se rahita the| muni vRnakI taraha phala (mojharUpI phala) se sahita the| nandana vanakA vanapAla zIghra vahA~ gayA jahA~ vijaya paryaMta rAjA thA, ( aura bolA ) "he paramezvara, siMhake samAna parAkramavAle yatizreSThoMne udyAna le liyA hai| mere manA karanepara bhI, mArgakA atikramaNa kara ve muni siMha ke kijhorakI bhA~ti vanameM praveza kara sthita hai," ||1-5 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 [ * ] saMNi viracai gayau tahi~ / zravAsiDa maharisi samdhu jahiM // 1 // volASiya aha "aho munnivrteN| ahahA~ kyANa- paramakkharahoM // 2 // paramappaDa appara hoSi dhiu / kaNa keNa risivesu kiu // 3 // adula kaheM vibhazubhasaNa | ke kabje viNoM adhpaNau // 4 // kahA~ kareDa parama-mokSa-gamaNu / vari mANika maNaharu taruNiSaMNu // 5 // sacchA Aya aGgahU~ / stee - AharaNAI jogAe~ // 6 // viSNihU~ Ae~ DiyarUhU~ / haya-gaya-raha-vAhaNa-pacala // 7 // sAyaNa ruvaI jogvaNahU~ / phila hU~ gahU~ tumhaha~ ta // 8 // ghamacariu dhattA supasiddha hoeN ekedivasa kala | punhANa kisesu sayala girastha gaTha" // 9 // to mokSa-ruqha-phala-badraNeNa / "pai~ appa kA vinaya | kahIM varu kaho puta kaLatAhU~ / sa- vimANa jANahU~ jaggAI / vaNavaNNa hU~ bISiya jobbaNahU~ / / saNa vasundhari ghajAI / AyahiM vahuhiM beyAriya hU~ / suravahi~ sahAsaI pADiyA hU~ / [4] mahipAlu yuttu maiva // 1 // acchahi suha-muSakha- karayiu ||2|| dhaya cindha cAmara chatA hU~ // 3 // raha tukhya- mahakAya- duggAI || 4 || jaTha phIlDa pAhU~ ubavaNa // 5 // kAsu vihanti Ae~ // 6 // vasmAha~ lakkha mAriyahU~ ||7|| cava - viDiyai~ ||8|| ghattA eva apare va kALe kavalu kiya / liya kahIM samANu ekku Si pau Na gaya" // 93 // 1 | d Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 settIsamo saMdhi [4] yaha sunakara rAjA vahA~ gayA ki jahA~ vaha mahAmuni-saMgha ThaharA huA thaa| usane kahA-"are, munivaro! apaNDita, ajJAna paramAkSaro ! tuma svayaM paramAtmA banakara sthita ho| tumane kisa lie yaha muni-veSa banAyA ? atyanta durlabha manuSyazarIra pAkara kisa kAraNa apanA vinAza karane meM lage ho / parama mokSagamana kisakA ? acchA hai yadi sundara taruNIjanako mAno | tumhAre ye sundara kAntivAle aMga, solaha AbhUSaNoMke pahanane ke yogya haiN| vistIrNa ye kttitl| azva-ja-ratha Adi vAhanoMke lie samartha haiN| isa prakAra tumhArA lAvaNya rUpa aura yauvana niSphala gye| lokameM prasiddha eka bhI bAta tumane nahIM kii| mAtA-pitAkA saba kaSTa vyartha gayA" // 1-5|| [5] taba mokSarUpI vRjhake phalako bar3hAnevAle mativarddhana munine kahA--"tuma apaneko viDambita kyoM kara rahe ho / sukhaduHsvase sane baiThe raho / kisakA ghara, kisake putra-kalana ? dhvajacihna-camara aura chatra / vimAna sahita yogya yAna, ratha, azva, mahAgaja aura durga, dhana-dhAnya, jIvana, yauvana, jala-kIr3A, pAna aura upacana, Asana, dharatI aura vana, ye kisIke sahAyaka nahIM hote| inake dvArA bahuta-se vidIrNa hue haiM, lAkhoM paNDita mAre gaye haiN| hajAroM surapati girAye gaye haiM / saikar3oM cakravartI ukhAr3a diye gaye haiN| ye aura dUsare bhI, kAla ke dvArA kavalita hue haiN| lakSmI kisIke bhI sAtha eka kadama nahIM gayI" [1-9 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarida . . paramesara puNu bi puzu vi kahai / "jiu tiSNi avasthau upahA // 1 // upptti-jraa-mrnnaavsru| pahieDa meM NiSantu u deha-gharu / / 2 / / pugAla-parimANa-suna dhreNvi| kara-calaNa cayAri khamma phareMvi // 3 // bahu-asthi ji antahiM bakkiyau / mAsiTu dhamma-zuha-pakkiyau // 3 // sira-kalasAlaTila sNcrh| mANusu vara-bhavaNahA~ aNuhAi // 5 // taruNattaNu zAma sAma yhh| puNu pacchae~ ju-bhADa chahA // 6 // lika kampaha jampada Na vi vayaNu / suNanti phaNNa Na Niyaha pAyaNu // 7 // Na bahamti calaNa karanti kara / ara-jajarihoi sarIka para // // ghasA puNu pacchima-kAle Niva deha-dhae / jiDa sema vihAna uDkAi muvi taru / / 9 / / saMNisuNe vi Naravai uvasamiu / Niya-mAndaNu Niya-paeN smimidd|| // apuNu puNu mAva-gAi-gahiu / Nivantu NarAhiSa-saya-sAhiu // 2 // sahi upa-muhama Niggandha thiya / kara-kamale hiM kesuppAda kiya // 3 // puNu savaNa-sAghu tahA~ purvrhiiN| gaDa pamdaNahattieM jiNavarahI // 4 // sammegahoM santa janma cliy| pachu chaDveM vi uppaNa paliya // 5 // te udaya-mukhya dui nniyliy| vasubhUi-bhilla pahilaheM paDiya // 5 // bhAiDa dhANukta vaDa-vaharu / gulAhala-Nayazu poya-saharu // 7 // puSpekacha-pachu ghira-yora karu / aphAlima pazuharu gahira-saru // 8 // pattA yahara Na kuhanti honti Na janjara haDa iNai Nirusu sapta-mavantara i // 5 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tettIsamo saMdhi [6] paramezvara bAra-bAra kahate haiM, 'yaha jIva tIna avasthAe~ dhAraNa karatA hai| pahale utpatti jarA aura maraNAvasaravAlA deharUpI ghara nibaddha hotA hai| pudgala parimANarUpI sUtra lekara, hAtha pairarUpI cAra khambhe banAkara, phira bahuta-sI ir3iyoMko A~toMse Dhakakara, mAMsa aura haDDiyoMko carmarUpI cUnese sAna diyA gayA hai| sira rUpI kalajhase alaMkRta vaha calatA hai / isa prakAra manuSya vara-bhavanakA anukaraNa karatA hai| kisI prakAra vAruNyako bitAtA hai| phira bAda meM jIrNabhAvako prApta hotA hai; sira kA~patA hai, zabda taka nahIM bola pAtA, kAna sunate nahIM, A~kheM dekhatI nhiiN| paira calate nahIM aura hAtha kAma nahIM karate / mevanI budrApale jarjara ho jAtA hai| phira antima samaya zarIrarUpI ghara Dhaha par3atA hai, aura jIva lasI prakAra ur3a jAtA hai, jisa prakAra vRkSa chor3akara pakSI rASTra jAtA hai // 1-9 // [7] yaha sunakara rAjA vijaya zAnta ho gyaa| usane apane putrako apane padapara niyukta kara diyaa| vaha svayaM bhAvarUpI grAhase gRhIta hokara so rAjAoMke sAtha dIkSita ho gayA / vahA~ udita-mudita bhI nimrantha ho gye| unhoMne apane kararUpI kamaloMse bAla ukhAr3a lithe / phira yaha zramaNasaMgha usa nagarase jinavaroMkI vandanA-bhakti ke lie gyaa| sammeda zikhara taka jAtejAte ve udita-mudita mur3a gaye / tathA rAjAko chor3akara unmArgase cala pdd'e| ve donoM bhUle-bhaTake vasubhUti bhIlake gA~vameM pahu~ce / baddha baira vaha dhanurdhArI, guMjAphara ke samAna A~khoMvAle, zarAba piye hue, dudarzanIya sthira aura sthUla vakSavAle usane apanA gambhIra svarabAlA dhanuSa AsphAlita kiyA 1 zatrutAe~ (baira) naSTa nahIM hotI aura na jIrNa hotI haiM / sAta janmAntaroMmeM bhI Ahata vyakti mAratA hai, ( mAranevAleko ) ||1-2|| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . hakAri viNi vidureNa / saMcArimaravaNaya raho / paumacarita [4] " taM surNevi mahAvaya dhAraNa "maM mohi thAhi aNNoM mavahI~ / / tahiM hayU~ bihu samASaDie~ / thiGa khandhu samaddhe ciM ekaku jaNu jo puNya bhavantare pakkhiya | se bui "lohA osarahi / jiya-vayara-bara- viruddhaeNa // 1 // kahi~ gammai evahi~ maDu marahauM" // 2 // "" pAvAsa para pATha kareMtri / vasubhUi-bhillu vaNa-jaNa-pareM / NAmeNa azuddha duri / dulahA~ yi kula-panvagrahoM / te suiya tAsu ji saNaya / giri-vIra mahohi hira-guNa | pAmakkiya svarNa- -tricitta raha / chavisa saleha kareM vi / jagantu azuru DAmarikha / dhIriDa lahuvaDa vaDArapurNa // 3 // 11 ubasabhA sahaNu bhUsaNu tatrahoM // adhurandhareM garua-mAre paDie~ // 5 // millAhira amuddha raNa- maNu // 6 // pureM jANeM parirakkhiyaDa // 7 // ko mAra risi tu mahu marahi" // 8 // T volAviya teNa kAlAntareNa maya / daya carDe vi piseNi lIlaeN samgu gaya // 9 // [ 9 ] bahu kAlu pArasa - tiriyahi~ phireMSi // 1 // paTToM uppaNNu ariTTareM // 2 // kaNaya paha-jaNaNi jaNiya- harisu // 3 // paNa parava piyabvayahI~ // 4 // viSNANa kalA-para-pAra-gaye // 5 // paya- pAlaNa raja-kaja- giraNa // 3 // paumAvasu sasi-sUra-paha // 7 // gaDa saggu vicadhvaja tahi~ mareM vi // 8 // raNe raNa-vicitra dhariu // 9 // batA pahiM tehi chaDDAviya, Damara / Duna avara-bhaveNa aggikeTa ammada // 10 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setIsamo saMdhi 21. [8] apane zatruke vairase viruddha usa durdharane una donoMko lalakArA-"are nara aura vanacaroMko saMcArita karane meM samartha mujhase isa samaya maro, kahA~ jAte ho?" yaha sunakara mahAbata dhArI bar3e bhAIne choTe bhAIko dhIraja ba~dhAyA "Daro mata, sthiAH namo, TapasA saha-: kAlA dhUsare savA AbhUSaNa hai|" usa vaise saMkaTa ke Anepara andhAdhundha ghora bhArake A pahanepara, eka vyakti apane kandhe uThAkara sthita ho gayA, uddhAra karanekI icchA rakhanevAle eka bhIla rAjAne jo ki pUrva janmAntarameM pakSI thA aura yakSasthAna nagarameM jisakI rakSA kI gayI thI, kahA-"he zikArI, tU iTa jaa| muniko kauna mAratA hai| tU mujhase mArA jaayegaa|" isa prakAra usane hameM chur3avA diyaa| kAlAntarameM vaha mara gayA aura dayAkI nasainI. se car3hakara vaha lIlApUrvaka svarga gayA / / 5-2 / / [9] pApAzaya vaha vasumati bhIlarAja pracura pApa kara bahuta samaya taka naraka aura tiryaca gatimeM ghUmakara dhanajanase pracura ariSTapura nagara meM janpanna huaa| nAmase anuddhara, atyanta dudarzanIya, apanI mA~ kanakaprabhAko harSa utpanna krnevaalaa| ve uditamudita bhI, durladhya apane kularUpI parvata rAjA priyavratake putra hue| jo vijJAna aura kalAkI carama sImAko prApta karanevAle the| pahAr3akI taraha gambhIra, mahodadhike samAna gambhIra guNavAle, prajAkA pAlana karanevAle evaM rAjakAjameM nipuNa, ralaratha aura vicitraratha nAmase aMkita, padmAvatIke putra, candramA aura sUryake samAna prabhASAle / chaha dinakI saMlekhanA kara rAjA priyavrata vahA~ marakara svarga gyaa| jhagar3A karate hue bhayaMkara anuddharako yuddhameM ratnaratha aura vicitrarathane pakar3a liyaa| una pracaNDoMne Damarako chur3avA diyaa| vaha dUsare janmameM agniketu deva huA // 1-10 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [10] bahu-kAle rpnn-vicittrh| saTa kareM vimaravi paribhameM vi paha // 1 // uppapaNa ve ci sisthpureN| kaNa-kaNa-aNa-dhaNa-paya-paDareM // 2 // vimlggmhisi-khemkrhuN| avaropparu NayaNa-suraI // 3 // kulabhasaNu paDhamu put pacaru / laDDu desaSisaNu ekku avaru | // // aNNu vi uppaNNa eka duhiya / kamalocchaca sanda-canda-muhiya // 5 // beNi mi kumAra sAhahi Nimiya / bhApariyahA~ kahA~ vi samuhalaciya // 6 // paDhamANa juvANa-bhAI cddiy| gaM daiveM ve aNaGga paDhiya // // visthaya-vacchayala pmp-bhubh| NaM gamgahA~ inda-paDinda cunna // 8 // kamalocchaSa tAma kahi mi samAvadiya / Ne cammaha-bhalli hiyae~ zAnti padiya // 9 // [ 1] kulmsnn-desvihsnnhuN| Niya-vahiNi-rUva-pesipa-maNA // 1 // paDihAi smdsh-lev-chvi| dhavalAmala-komala-kamalu Na vi // 2 // gavi jalu alara dAhiNa-pavaNu / kusumAuheNa Na pariu kavaNu // 3 // pekkhepipaNu payai~ su-komala haiN| Na sahanti rUpa-rattappalahU~ | peparaneki thaNaSaTa sakkalaI uciTTa karikummasthalai // 5 // pekSepizu muhu pAlaheM tnnu| paDihAi Na candazu candiNau // 6 // loyaNa rUve pnutaaii| DhorA iva karameM khusAi~ 10 // peSasvepiNu kesa-kalAu bhnne| suhanti mora Nacanta praNeM // 6 // pattA diSThi-visa bAla sappahA~ aNuharacha / jo joha ko vi so sapalu ci marai / 9 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ detIsamo saMkSi 113 [10] bahuta samaya ke bAda, ratmaratha aura vicitraratha dhAmI sapakara, pathapara paribhramaNa kara aura marakara annakaNa svarNa jana dhana aura prajAse pracura siddhArthapurameM utpanna hue, eka dUsareke lie zubhaMkara agramahiSI vimalA aura kSemakarase / kulabhUSaNa pahalA putra thA aura bar3A thaa| eka aura choTA dezabhUSaNa putra huaa| usake eka aura kanyA utpanna huI-kamalotsavA nAmakI sundara cndrmukhii| donoM kumAra zAlA le jAye gaye aura kisI AcAryako sauMpa diye gye| par3hate hue ve yopanako prApta ho gaye, mAno daivane do kAmadevoMko gar3ha diyA ho| vizAla vakSaHsthala aura pralamba bAhu ve aise lagate the mAno svargase indra aura pratIndra dhyuta hue hoN| itane meM kamalotsavA kahIMse unheM dikhAI par3a gayI mAno kAmadevakI mallikA hI, zIghra unake hRdayapara girI ho / / 1-2|| [11] apanI bahanakA rUpa dekhanekA jinakA mana hai, aise kulabhUSaNa aura dezabhUSaNako candana lepakI chavi acchI nahIM lagatI thI, aura na hI dhavala amala komala kamalA na jala hI, aura na jalAI dakSiNa pavana / yatAo kAmadevake dvArA kauna nahIM prabaMcita kiyA gyaa| usake sukomala pada dekhakara kAntise lAla kamala use acche nahIM lgte| rasake gola-gola stana dekhakara hAthIke kumbhasthalaM jUThana mAlUma hote the / sa bAlAkA mukha dekhakara candana aura cA~danI acchI nahIM lgtii| usake rUpameM gar3e hue netra kIcar3ameM phaile hue. Dhorake samAna the| usake kezakalApako dekhakara vanameM nAcate hue mora. akche nahIM lgte| usakI dRSTikA viSa bAlasarpakA anukaraNa karatA hai| jo koI use dekha letA hai. vaha marane lagatA hai // 1.2 / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita [1 ] sahi abasare paNaihiM pahu maNiDa / khemakara nuhu~ jamaNi aNi // 1 // nAe~ mariza dhaNNA e ! sAlova dahisa jAsa pavara // 2 // mula-desa bihasaNa jamala suya / taM NisuNe vi NA kumAra muga // 3 // haya-yiya kA cintabasi raahuuN| pArijAi jehiM mahantu kuhu // 3 // khala-khuda dukkim-maaraa| NAraiya garaya-paisArA // 5 // gy-baahi-duprnn-skaaraaii| sitha-sAsaya-gamaNa-NicArA // 6 // titthakara-gaNahara-NindiyaI / parau khahi paJca-vi-indiyaha // 7 // rUpeNa paya? mINu rasaNa / migu savarNa bhasaplu gandhavasaNa // 8 // ghacA phariseNa viNAsu matta-gaindu gau / jo sevA paJca vahA~ uttAru kara // 9 // [13] to kiya Nibitti prinnevaahii| sAvaju rajja bhumjevAhA~ // 5 // pAramadhu payANau taSa-paheMNa / Niya-hamaeNa mahAraheNa // 2 // vihi piNNANiya uppaareNnn| duiTa-kamma-pacchAiNa // 3 // handiya-turaha-saMcAlieNNa / saviha-dhAu-bandhAlieNNa // 4 // cala-calaNa-cakka-saMjoigaNa / maNa-pakkala-sArahi-coieNNa // 5 // tv-sNjm-nniym-dhmm-mrnn| Aiya Niya-Niya-taNu-rahavareNa // 6 // zriya parimA-joga, giri-sihreN| so aggikeTa tehae'vasareM // 4 // saMcalita mahaGgaNe kahi~ vi jAma 1 gai bhamhaha upapari salila tAma // 8 // puTavabhau sareMvi koha jlir| biu rundhevi pAhayale kilikilila 5 // upasagu jAma pArambhiyau / bahu-rUhi gayaNe viyasmiyaDa // 1 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tetIsamI saMdhi 215 [12] usa avasarapara bandIjanoMne rAjAse kahA - "he kSemaMkara! sacamuca tumhIM mAtAse utpanna hue ho| tumhIM pRthvIpara ekamAtra dhanya ho jisakI pravarako jAmako sundara kanyA hU~ !" yaha sunakara kulabhUSaNa aura dezabhUSaNa donoM jur3avA kumAra mAno mara gaye / "he itahRdaya, tuma kyA soca rahe ho ? isase tuma mahAn duHkha prApta karoge ? ye indriyA~ khala bhudra pApa karanevAlI, nArakIya naraka meM praveza karAnevAlI, rogavyAdhi aura dukhoMko bulAnevAlI, zivake zAzvata gamanakA nivAraNa karanevAlI hai| tIrthakara aura gaNadharoMke dvArA nindita ina pA~ca indriyoM meM (he mere mana tuma ) mata sano / rUpase pataMga, rasa se machalI, zabdase mRga, gandhake yazase bhramara, sparza se matavAlA rAja vinAzako prApta hotA hai| lekina jo pAMcoM indriyoMkA sevana karatA hai, usakA nistAra kahA~ ?" // 1-92 // [13] taba una dormone vivAha tathA pApamaya rAjyake bhogane se nivRtti ( saMnyAsa ) le lii| unhoMne tapake pathapara apane zarIrarUpI ratha dvArA jAnA zurU kara diyaa| ki jo vidhirUpI (vidhAtArUpI) vijJAnI ke dvArA utpAdita hai, duSTa ATha karmoM se pracchAdita hai, indriyarUpI ghor3oMse saMcAlita hai, sAta prakArakI dhAtuoMse ba~dhA huA hai, caMcala caraNarUpI cakroMse saMyojita hai, manarUpI mukhya sArathi se prerita hai, tapa-saMyama-niyama aura dharmake bhArase bharA huA hai; aise apane-apane zarIrarUpI rathavara se hama loga (yahA~ ) Aya; aura parvata ke zikharapara pratimAyogase sthita ho gye| usa avasarapara vaha agniketu AkAzake prAMgaNa se kahIMke lie claa| hamAre Upara se jAte hue vaha skhalita ho gayA / pUrvajanmake vairakI yAda kara vaha krodhase prajvalita ho utthaa| AkAzameM avaruddha hokara vaha kilakArI bharane lagA / jaise usane upasarga prArambha kiyA vaha aneka Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pativaNNae~ tahiM teh'vsreN| badantae~ guru-unasamga-bhareM // 11 // tumhaha meM pahA sttttaah| asuraI dhaNu-ravaNa paNahAI // 12 // pattA to amhaha vapu kAlantaraNa muu / so dIsaha patthu gAraTu deu huu // 13 // [14] to gara parizrosiya-maNaNa! ve vijau dipaNau taphSaNeNa // 1 // rAhavahA~ sAhabAiNi pchr| lapavaNahA~ garabAiNi avara // 2 // pahilArI satta-sae~ hiM sahiya / azupacchima tihi sa hi ahiya // 3 // to kosala-sueNNa su-dulheNnn| kuchai vahadehI-ballahaNa // 4 // 'acchantu sAva tumhahu~ jeM ghr| bhavasara paDivapaNe pasAu phareM // 5 // sahu~ garu samAsaNu kareM vi| guru pugchina puNu calaNa hi dharavi // 6 // 'amhahu~ hiNDasahu~ dhrnni-baahe| jaM jima hosai ta tema kaha // 7 // kulabhUsaNu akkhaha hlhrhiiN| 'balu ko ci pAhiNa-sAyarahoM // 8 // dhattA maMgAma-sayA vihi mi jinnevaaii| mahi-khaNDa siNi sa I bhujevAi~ // 1 // cauttIsamo saMdhi kaivaleM kevalIheM uppapaNae~ ghrvih-dev-nnikaay-pvnnyaaeN| puSchada rAmu mahAvaya-dhArA 'dhamma-pAva-phalu kAhi bhavArA " Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sauttosamI saMdhi rUpoM meM AkAza meM phailane lagA; usa vaise kaThina avasarapara, usa bhArI upasargake honepara, tumhAre prabhAvase ve trasta hue, aura dhanuSakI TaMkArase asura bhAga khar3e hue| taba hamAre pitA kAlAntarameM mara gaye / vahI isa samaya garur3adeva ke rUpameM utpanna hue dikhAI de rahe haiM // 1-13 // [14] taba usa garar3ane paritoSita manase tatkAla do vidyAe~ dI / rAmake lie pravara siMhavAhinI, aura lakSmaNake lie dUsarI garur3avAhinI / unameM pahalI sAta sau zaktiyoM ke sAtha thI, dUsarI tIna sau zaktiyoMke sAtha | taba durlabha kauzalyAke putra aura jAnakIke pati rAma kahate haiM, "taba taka Apa apane ghara raheM aura avasara Anepara hama para kRpA kreN|" isa prakAra garur3ase sambhASaNa kara aura guruke caraNoMko pakar3akara rAmane phira pUchA-"dharaNI pathapara ghUmate hue hama logoMkA jisa prakAra jo hogA, vaha usa prakAra btaaie|" kulabhUSaNa rAmase kahate haiM-"dakSiNa samudrake alakA ullaMghana kara tuma donoM saikar3oM saMgrAma jItoge aura tIna khaNDa dharatIkA svayaM bhoga karoge" // 1-9 // cauMtIsavIM sandhi keSalIko kevalajJAna utpanna hone, aura cAra prakArake devanikAyoMke ghale jAnepara rAma mahAnatoko dhAraNa karanevAle kulabhUSaNa dezabhUSaNase pUchate haiM-he AdaraNIya, dharma aura pApakA phala btaaie|" Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 pajamacarita kA phalu pnyc-mhtvphuN| bhaNupraya guNavaya-sikkhAvaya? // 5 // kA phalu lAi aNami / upavAsa-posava saMthaviaiM // 2 // phala kahU~ jIva smmiikhiyeN| parahaNe paradAre ahiM siyae~ // 3 // kAi~ phalu sacce bolienn| aliakSareNa AmezieMNa // 4 // kA phalu jinnvr-ashiyeN| dara-viDale gharAsaNe razciyae~ // 5 // kAi~ phalu mAse chapiDaNa / rattirita deheM daridvANa // 3 // kA phala jinn-smjnnnn| yalindIbaGgAra-bilevaNa // 7 // ghattA kiM cArise NANe va dasaNe aNNu pasasi jigaSara-sAsaNeM / ke phala hoi maNa-vidhArA saMviNNAseM ki kahahi maNDArA // 4 // puNu puNu ghi paDIvaDa maNai palu / 'kaheM sukriya-duniya-kamma-phalu // 1 // kammeNa keNa riGa-umara-kara / sayarAyara mAha bhuJjanti ra // // kammeNa keNa para-cakra-ghara / raha-turaba-gae~ hiM bujyanti gara / / 3 / / pariyariya su-NArihiM Naracara hiN|| vijinamANa vara-nAma hiM // 4 // sundara sanda manda jiha / / joha hiM jor3a ghujjhanti kiha // 5 // kammeNa keNa kiya paoNlaya / jara kuNTa maNTa bahirandhalaya ||6|| kANIpa dINa-muha-kAya-sara / zAhila milcha NAhala sara // 7 // dAliddiya para-pesaNahai kara / ka kamma upajanti para // 8 // dhattA dhIra-sarIra vIra tava-sUrA samba? jIva AsAjarA / indiya-pasavaNa para-upapArA te kahiM Nara pAvanti mahArA // 9 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samo saMdhi 219 [1] pA~ca mahAvratoM kA kyA phala hai, azutrata, guNatrata aura zikSAyatakA kyA phala hai 1 anarthadaNDa vrata lenekA kyA phala hotA hai ? upavAsa aura proSaghopavAsa karanekA kyA phala hotA hai ? jIvoMko abhaya denekA kyA phala haiM ? paradhana aura parastrIkI hiMsA na karanekA kyA phala hai ? saca bolanekA kyA phala haiM ? jhUThe vacana chor3anekA kyA phala haiM? jinavarakI pUjA karanekA kyA phala hai ? jinake sammArjana, naivedya, dIpAMgAra aura vilepanase kyA phala hotA hai ? cAritra, jJAna, vrata aura darzanameM kyA phala hai / anyake dvArA prazaMsita tathA jinavara zAsana meM jo phala hai, he kAmadevakA nAza karanevAle AdaraNIya, use Apa vistAra se batAie ? / / 1-8|| * [2] rAma puna: puna: bAra-bAra kahate haiM- 'puNya-pApa, karma-phala ko batAe / kisa karmase manuSya zatruke lie bhayaMkara sacarAcara dharatIkA bhoga karate haiN| kisa karmake udayase zatru cakrako dhAraNa karanevAle hote haiN| tathA ratha, ghor3e aura gajake dvArA jAne jAte haiM / sundara nAriyoM aura naravaroMse ghire hue, zreSTha cAmaroMse havA kiye jAte hue manuSya hote haiM ? siMhake samAna svacchanda aura sundara yoddhA yoddhAoMse kisa prakAra yuddha karate haiN| kisa dharma se manuSya paMgu, kubar3A, baunA, bahirA aura andhA hotA hai | kAnIna, dIna mukha, zarIra aura svaravAlA, vyAdhigrasta, bhIla, nAhala, zavara, daridra, dUsaroMkI sevA karanevAlA kina kamoMse spanna hote haiN| dhIrazarIra, vIra, tapazUra saba jIvoMkI AzA pUrI karanevAle, indriyoM ko zAnta karanevAle, aura paropakArI, he AdaraNIya, aise manuSya kahA~ pAye jAte haiM ? ||19|| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 paumacarita ke bi aNNa para dui-prictaa| devaloe~ devattaNu pacA // 3 // cndaaic-raahu-anggaaraa| ahA~ aNNa honti kammArA // 2 // hNs-s-mes-mhis-vis-kumjr| mora-turaGgA-rijala-miga-sambara // 3 // baha devahu~ jeM majA sNmaa| to kiM kara vAhaNa damA In eNhu jo dIsaha kulisa-ppaharaNu / sahasaNayaNu mahAvaSa-vAhaNu 35 // gijA kiSNara-miguNa-sahAseM hiN| suravara jaya bhaNamti ghaupAseM hiM // 6 // haahaa-hnumburunnaaraa| sejA-teNNA jasu cakArA // 7 // cittako vi muraba paDipelAi / ramma tiloptima saha ugvelA // 8 // ghattA apaNu asura-sura? abbhantara moknu jema thiu sampahu~ umpreN| dosaha jasu ebahu pachutaNu pattu phaleNa kaNa indattaNu' // 9 // saM vayaNu suNe vi kulasaNeNa / kandappa-dappa-viddhasaNeNa // 3 // suNu akSami bubai seNa vlu| AyapaNahi dhammA~ saNau phalu // 2 // mahu majju maMsu jo parihara / / chajIva-NikarayahA~ daya karaha // 3 // puNu pacchaha sAlehaNa mrii| so mokkha-mahA-pure paDasaraha // 4 // jo ghahu~ darisAvaha paannivh| aNNu vi maha-masaroM taNiya kaha // 5 // so joNI khoNi parimbhamA caurAsI lakSa jAma kamAi // 3 // eNu sukiya dukkiya kmm-phlu| suNu pavahiM paJcahA~ taNau phalu ||7 // tula-soliya mahi s-mhohriy| sa-surAsura sa-ghaNa sa-sAyariya / / 8 // pattA varuNa kuSera meru kailAmu vi sula-toliu tailokku asesu vi| so vi Na garuvasaNau pagAsiu saSu sa-usara sabaha pAsiu // 9 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 caDatosamI saMdhi [3] dukhase rahita, dUsare koI manuSya devalokameM devatvako prApta hote haiN| candra-sUrya aura rAhu-maMgala, karma karanevAle anyase anya ho jAte haiM / iMsa, meSa sahita mahiSa, vRSabha aura gaja, mayUra, ghor3A, rIcha, mRga aura sAmbhara jo yadi devoMke madhyameM utpanna hote haiM to ce kisa kAraNase pAina hue haiM ? yaha jo vana hathiyAra dikhAI detA hai, indra aura airAvata hAthI hai / jo hatAroM kinnara jor3oMke dvArA gAyA jAtA hai, bar3e-bar3e deva jisake cAroM ora jaya-jaya bolate haiM; hA-hA hU-hU bolate hue tumbara nArada tejja aura teNNa jisake cAkara haiN| jisake yahA~ citrAMga bhI mRdaMga bajAtA hai ? rambhA, tilottamA aura indrANI, jo svayaM asurA aura suroM ke bhItara usI prakAra sthita hai, jisa prakAra mokSa sabake Upara sthita hai| jisakI prabhutA isa prakAra dikhAI detI hai vaha indratva phala kisa karmake phalase prApta kiyA jAtA hai // 1-2 // E] yaha vacana sunakara kAmake darpakA dhvaMsa karanevAle kulabhUSaNane kahA, "he rAma suno, jisa prakAra dharmakA phala kahA jAtA hai use suno| jo madhu, madya aura mAMsakA parityAga karatA hai, chahoM nikAyoMke jIvoMpara dayA karatA hai, phira bAdameM saMllekhanApUrvaka maratA hai, vaha mokSa mahApurI meM praveza karatA hai / jo prANivadha dikhAtA hai, aura madhumAsakI kathA karatA hai, vaha yoni yoni ghUmatA hai, aura caurAsI lAkha yoniyoM meM jAtA hai / yaha sukRta aura duSkRta karmakA phala hai / aba satyakA phala sunie-mahIdhara, surAsura, dhana aura sAgara sahita tulApara daulI gayI dharatI; varuNa, kubera, meru, kailAza aura tulApara taulA gayA azeSa triloka bhI ho, unase gurutva prakAzita nahIM hotaa| sabakI tulanAmeM sastha sabase Upara hai. // 1-2 / / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 paramacarita [5] jo sakhada Na cavaha kaapurisu| so jIvaI aNNava siNa-sarisu // 1 // jo para para-dagbu Na ahilsh| so uttima-samga-lo ghasai // 2 // jo ghai ratikSiNa muDha-maNu / corammu Na dhakAi eku khaNu // 3 // so hammai chijjA mikhA ghi| kapijaha sUle marija vi / / 4 / / jo dubaru vammacera dhrh| vahA~ jamu AkTUDa kiM karai // 5 // o dhai~ nai joNi cAru rmi| so pakae~ bhamaru jema maraha jo karai Niyitti prigghhauN| so mokyahA~ jAi sulnu vahA~ 7 // jo ghara adhigahu prighoN| so jAi purahoM samatamapahA // 6 // vattA ahabai NiNijai kesiDa ekakahA~ vayahA~ phalu esiDa / jo ghai~ paJca vi dharai bagAI tAsu moknu purichAi kAi~ // 2 // [6] phalu pattiu pnyc-mhmcyhiiN| suNu ehi paJcANuJcayahI / / 1 / / jo karaha pirantara jIva-dayA / pavirala asaccu sambaTa mi sayA // 2 // kisa hisa ahiMsa sattariya / te Naraya-mahANa-uttariya // 3 // je para sa-dAra-saMtuTTha-maNa / parahaNa-paraNArA-pariharaNa // 4 // apariggAda-dANa-karaNa purisa / hai hensi purandara-samasarisa // 5|| phala ettiTa paJcANugvaya huN| suzu ehi tihi mi guNavayahu~ // 1 // disa-pacaklANu pamANa-bau / khala-saMgahu jAsu pA vaDhiyau // 7 // ghattA ipa tihiM guNavaehiM guNavanta acchaSTa sagge suhaI bhuantu| mAsu Na lihi mi mauM eDavi guNa tahA~ saMsArahoM keja' kahiM puza // 6 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cIsamo saMdhi 223 [5] jo kAyara puruSa satya nahIM bolatA vaha logoMke bIca tinakeke barAbara hai| jo manuSya dUsare banakI AzA nahIM karatA, vaha uttama svargaloka meM nivAsa karatA hai / jo rAtadina mUrkha mana hai, corI karate hue eka kSaNa nahIM thakatA bahu mArA chedA aura bhedA jAtA hai / kATA jAtA aura zUlIpara car3hAyA jAtA hai| jo durdhara brahmacarya dhAraNa karatA hai, yama bhI usase rUThakara kyA kara sakatA hai ? jo usa sundara yonimeM ramaNa karatA hai, vaha kamalameM bhramara kI taraha mRtyuko prApta hotA hai| jo parigrahako nivRtti karatA hai0ta karatA hai| jo paribhraha se atRpta rahatA hai vaha tamantamaprabhA narakameM jAtA hai / athavA kitanA varNana kiyA jAye, eka-eka vratakA itanA phala hotA hai, jo pA~coM vrata dhAraNa karatA hai usake mokSa ke viSaya meM kyA pUchanA 1 // 1-2 / / [6] pA~ca mahAtratoM kA itanA phala hai / aba pA~ca aNuvratoMkA phala sunie / jo nirantara jIvadayA karatA hai, kabhI-kabhI asatya parantu sadA saca bolatA hai, thor3I hiMsA, kintu ahiMsA adhika karatA hai, vaha narakarUpI mahAnadI pAra kara letA hai| jo manuSya apanI patnI se santuSTa mana haiM, paradhana aura paranArIkA pari hAra karate haiM, jo aparigraha aura dAna karanevAle puruSa haiM ve indrake samAna hote haiM / pA~ca aNuvratoM kA itanA hI phala haiN| aba tIna guNavratoMkA phala sunie / dizA- pratyAkhyAna ta, ( digvrata ) bhogopabhoga parimANa vrata le liyA, aura jisakA duSToM kA saMga nahIM bddh'aa| isa prakAra tIna guNavratoM se guNavAn vyakti sukhabhoga karatA huA svarga meM jisake tInoMmeM se eka bhI guNa nahIM hai usake saMsArakA anta nahIM 2112-411 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 paramadharita [-] phala eniTa nihilignnmii| mu eva cana-sikkhApayahu~ / / 5 / / jo pahilau sikkhAyau dhrh| jiNaSareM sikAla-vandaNa karai // 2 // so Naru upanA jahiM jeM jahi / vandizaha lohi tahi jeM barhi 12 // jo ghara puNu bisyaastt-mshu| parisahI ci papa pecyA jinn-mvnnu| 4 // so sAvada mANa saavy| bhaNuharai Navara vaNa-sASaya? // 5 // lo bobaDa sikSAdaDa jaraddha / posaha-upavAsa-sayaI kara // 6 // so pAru devattazu ahilasaha / sohamma bahuva-majana ramaha // 7// jo taiyara sikkhAbau dharaha / vasihi AhAradA karaha // 8 // aNNu vi sammatta-mAra bhii| devasaNu devaloe~ kahai // 9|| jo cAuthau likkhAbaDa dharaha / / sapaNAsu karepiNu puzu maraha // 30 // so hoi tiloyahI vddiyu| Nau jammaNa-marA-vioa-bhau // 13 // pattA sAmAiDa ummaghAsu sa-moyaNu pacchima-kAle aNNu sallehaNu / cau sikkhAvayAI jo pAlai so indahA~ indasaNu dAlai / / 12 // [8] eNDa phalu sikkhAvae~ sNthvieN| suNu ebahi~ kahami aNadhamie~ / / 1 // vari vadhu maMsu vari manu mahu / cari aliDa vayaNu hisAe~ sahu~ // 2 // vari jIviu gau sarIru shmitth| u syANehi moyaNu ahilamiDa // 3 // puSyaNNau gaNa-gandhanvayahu~ / majahara sambahu~ daMSayahu~ // 3 // avarAhaTa piyara-piyAmahahu~ / Nisi rakkhasa-maya-peya-mAhahU~ // 5 / / priMsi-mogaNu-jeNa Na prihriu| maNu teNa kAi Na samAyariTa // 6 // kimi-koha-paya-saya asii| kusarIra-kujoNihi so basaha | Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utosamI saMdhi 215 [7] tIna guNavratoM kA itanA hI phala hai / aba cAra zikSA vratoMko sunie / jo pahalA zikSAvrata dhAraNa karatA hai, jinavarakI tIna kAla bandanA karatA hai, vaha manuSya jahA~-jahA~ utpanna hotA hai, vahA~ vahA~ logoM dvArA usakI vandanA kI jAtI hai / jo viSayoM meM Asakta-mana hai, jo ghara ke bhI jinamandirako nahIM dekhatA, vaha zrAvakoM ke bhItara zrAvaka nahIM hai, yaha kevala vanazRgAloMkA anukaraNa karatA hai| jo dUsare dUsare zikSAvratako dhAraNa karatA hai, saikar3oM proSadhopavAsa karatA hai, vaha manuSya devatvako prApta karatA hai, aura saudharma svarga meM bahutoM ke sAtha krIr3A karatA hai| jo tIsarA zikSAvrata dhAraNa karatA hai, tapasviyoMke lie AhAradAna detA hai, aura bhI samyaktvakA bhAra vahana karatA hai; vaha devalokameM devatva prApta karatA hai / jo cauthA zikSAzrata vAraNa karatA hai aura phira saMnyAsa dhAraNa kara bharatA hai vaha tInoM lokoMmeM bar3A hotA hai use janma, jarA, maraNa tathA biyogakA bhaya nahIM rhtaa| sAmAyika, bhojana sahita upavAsa, aura antima samaya saMlekhanA karatA hai| isa akAra jo cAra zikSAvratoM kA pAlana karatA hai vaha indrake indratva TAla sakatA hai // 1-12 / / [2] zikSAvratakA isa prakAra phala kahaneke bAda suno aba anarthadaNDa batAtA hU~ / khAyA huA mAMsa acchA, madhu aura maya acchA, hiMsA se sahita jhUTha vacana acchA, gayA huA jIvana acchA, girA huA zarIra acchA, lekina rAtrimeM cAhA gayA bhojana acchA nahIM / pUrvAmeM gaNa gandharvokA, madhyAhnameM saba devoMkA, aparAhna meM pitara- pitAmaddoMkA, rAtrimeM rAkSasa, bhUta-preta grahoMkA bhojana hotA hai| jisane rAtrikA bhojana nahIM chor3A, batAo usane kyA nahIM kiyA ? vaha saikar3oM kRmiyoM, koToM aura pataMgoMko khAtA hai tathA khoTe zarIra aura yoniyoMmeM 15 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 paumacaritra jo ghaI Nisi-bhISaNu ummdch| bimalattaNu zimala-gotu lahaha' // 4 // dhattA suau Na suNa Na divau dekSaha keNavi vociDa kahA~ Si Na akramai / momaNa madaNu causthata pAsAi so siva-sAsaya-gamaNu NihAlA // 5 // [5] paramesarU sudchu ema khaa| jo jaM maggai so taM lahai / / 1 // sammapsaha ko vi ko vi vyh| koM vi guNa-gaNa-dhayaNa-rayaNa-sayaI // 2 // tapacaraNu ijA psthivenn| sasthala-ppayara-NarAhiNa / / 3 / / gaya pandaNahati karevi sur| jANai dharinai dhamma-dhura // 4 // rAhaveMNa vi Sayaha samiriThayaha 1 suru-digaI siraNa paricchiyaI // 5 // vaDaNavara Na thAi lkssnnho| vAlulapaha-Naraya-NiripakhagahoM // 6 // tahi siNi vikaSTa vi divasa thiya / jiNa-pujjana jiNa-gavaNa kiyAI // 7 // Niggantha-sayA~ muaaviyii| dINaha~ dANavevAviyaI // 4 // ghattA nihuaNa-jaNa-maNa-NAyaNANandahA~ ghagdaNahatti karevi jinnindhoN| jAgai-hari-dalaharaI pahihai tiNi vi dapadAraNNu paiTTaI // 1 // [10] diTTa mahADai NAI vilaasinni| girivara-thaNahara-sihara-pagAsiNi // an pshcaannnn-gh-nniyr-viyaariy| dIhara-sara-loyaNa-viSkAripa // 1 // kandara-dari-muha-kuhara-vihasiya / sarabara-romAvali-siya // 3 // candaNa-agaragandha-vividdhikkiya / indagova-kukuma-cacikkiya // 4 // ahavaha kiM bAhuNA visthaaeN| Na Nai gaya-paya-saMcAreM // 5 // ujjhr-murvpphaaliy-s| parahiNa-thira-supariTTiya-kanveM // 6 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghausosamo saMdhi rahatA hai, jo rAtribhojana chor3a detA hai, vaha vimala zarIra aura vimala gotra prApta karatA hai| jo sunA huA bhI nahIM sunatA, dekhA huA bhI nahIM dekhatA, kisIke dvArA kahe gaye ko kisIse nahIM kahatA, bhojanameM mauna ( cauthA anartha daNDa ) kA pAlana karatA hai, vaha zicake lie zAzvata gamanako dekhatA hai / / 1-9 / / [9] paramezvara acchI prakArase yaha kahate haiM. jo jisa atako mAgatA hai, vaha usa milatA hai| koI samyaktvako, koI attoMko, koI guNagaNoM aura zabdarUpI saikar3oM ratnoMko grahaNa karatA hai / vaMzasthala nagarake rAjAne tapazcaraNa prahaNa kara liyA / devatA vandanAbhakti karake cale gye| jAnakIne dharmako dhurI zIlavata grahaNa kara liyaa| rAdhavane bhI vratoMko cAhA, aura guruke dvArA pradatta unheM sirase svIkAra kara liyaa| lekina bAlukAprabha narakakA nirIkSaNa karanevAle lakSmaNake pAsa koI vrata nahIM Thahara skaa| ve tInoM kaI dinoM taka vahA~ Thahare, tathA jinapUjA aura jinAbhiSeka karate rhe| saikar3oM digambara muniyoMko AhAra karavAyA aura donoMko dAna dilavAyA / isa prakAra tribhuvanake janoMke manoM aura netroMko Ananda denevAle jinendrakI vandanAbhakti kara sItA, lakSmaNa aura rAmane prasthAna kiyA aura ve tInoM daNDakAraNyameM pahu~ce / / 5-9 / / __ [10] vaha mahATavI unheM vilAsinIkI taraha dikhAI pdd'ii| jo girivarake stanarUpI zikharoko prakAzita kara rahI thI, jo siMhoMke nakhasamUhase vidArita thI, jo dIrgha sarovararUpI netroMse visphArita thI, jo guphA ghATiyoMke mukha kuharase vibhUSita aura vRkSarUpI romAvalise zobhita thii| candana aura agarugandhase suvAsita thI, indragoparUpI ( vIrabahUTI) kezarase carcita thii| athavA adhika vistArase kyA! mAno vaha hAthiyoMke pairake saMcAra, nirjhararUpI mRdaMgoMke zabda, mayUroMke Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paramacarita mmri-viss-uvgiiy-vmaale| ahiNava-pallava-kara-saMcAH // 7 // sIhorAsiTima-mahAna nAyara ha-igavanA // 4 // ghattA tahA~ bharamantareM amara-maNoharu NayaNa-kakliDa ekku jhadhAharu / tahiM raha kareM vi ghiyaha sacchandaI jogu kaevizu jema muNindaI // 9 // [1] tehiM tehae~ vaNe riDa-imara karu / parimamai samudAyata-dhara // 1 // bhAraNNa-gaindai samAruhai / ghaNa-govaja vaNa-mahisiu dui // 2 // taM khIru ci ciriDihillu mahiu / jANaiheM samappai dhiya-sahiu // 3 // sa vi pakSAvaha ghnn-hnnddiyhi| vaNa-dhapaNandule hi sukaNTieNhiM // 4 // jANAviha-phala-rasa-timmaNe hiN| karavamda-karohiM sAkaNe hi // 5 // iya viviha-makkha bhugtaaii| ghaNa-vAseM tihi mi acchantAhu~ // 6 // muNi gupta-sugutta tAva mhy| asudANiya doDa-mahatvAisa // 7 // kAlAmuha-kAvAliya bhgd| muNi saMkara rAvaNa tavasi gurava // 8 // pattA vandAiriya bhoya pabvaiyA havi jiha bhUi-pusa-pacchaviyA / te jhara-jammaNa-maraNya-vidhArA SaNa-cariyae~ paisanti madhArA // 1 // [ 2 ] zaM paisanta padIsiya munnivr| sApaya jiha tiha paNaviya taruvara // 1 // mali-muiliya khara-pavaNAyampiya / 'thAhu thAhu' NaM ema pasampiya // 2 // ke vi suma-pa-bhAru munti / pAya-pujaNaM vihi mi karamti // 3 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3atIsamo saMdhi sthira aura acchI taraha pratiSThiva chanda, madhukarIrUpI niyoMke kolAila tathA abhinava pallAsapI hAmode saMcAino gAno baha nRtya kara rahI thii| siMhoMkI garjanAoMse uThA huA kalakala zabda aisA lagatA thA, mAno vaha munisuvrata tIrthakarakA maMgalapATha par3ha rahI thii| isI bIca meM unhoMne devoMke lie sundara eka latAgRha dekhaa| vahA~ icchApUrvaka rati karane ke lie ve Thahara gaye, jaise yoga grahaNa kara munIndra hI Thahara gaye hoM / / 1-9 // [11] vAhA~ usa prakArake banameM zatruke lie bhayajanaka samudrAvartako dhAraNa karanevAlA (lakSmaNa ) ghUmatA hai| jaMgalI hAthiyoMpara car3hatA hai| vanakI gAyoM aura bhaisoko duhatA hai| vaha dUdha, dahI aura mahI, ghI sahita jAnakIko sauMpatA hai| vaha bhI saghana iMDiyoM meM banadhAnyoMke phaTake gaye cAvaloM tathA nAnA prakArake phala rasoMse AI karavinda aura karIroM, sAlanoMse use pakAtI / isa prakAra vividha prakArake bhakSyoMkA bhojana karate hue, aura vanavAsameM vahA~ rahate hue, vahA~ muni gupta aura sugupta aaye| ve donoM jIvadayAkA dAna karanevAle aura mahApratI the| ve kAlAmukha ( eka sampradAya | trikAlabhogI), kApAlika ( eka sampradAya | kAmase dUra ), bhagava (bhagavA vsdhaarii| zAnavAn ), muni zaMkara ( ziva / sukha denevAle); tapana ( sUrya / tapasyA karanevAle); tapasvI aura guru the| jo vandanIya AcArya aura bhogase pratrajita the tathA havikI taraha bhUti (dhUla aizvarya ) se prasachAdita the / janma, jarA aura maraNakA nivAraNa karanevAle ve AdaraNIya vanacaryAke lie nikalate haiM // 1-9|| [12] jaba unhoMne muniko praveza karate hue dekhA to vRkSoMne zrAvakoMkI taraha banheM praNAma kiyaa| bhauroMse gUMjate hue aura prakhara havAse hilate hue unhoMne mAno 'Thaharie Thaharie' kahA / koI pRkSa kusumaprabhArako chor3a rahe the, koI mAno una donoMkI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu 130 vo ciMNa thaka mahavaya dhArA / risa pekpreSpiNu sIya viNiSya 'rAhaca pekkhu pektu bhacchariyara / valu vayaNa saMNa go vijayasa~ga sAhu-gaya cAliya diSNa tivAra dhAra salileNa vi / puSkarakhaya-yati- dIvAreMhi~ / / / rAmasameM paisanti macArA // 4 // NaM pazvakha mahAvaNadevaca // 5 // sAhu-zumalu cariyaeN posariyaDa' // 6 // 'dAhu bAhu' siruNaye vi parvaliu // 7 // kiu sammanaNu pApa pakhAliya // 8 // kama ghaci gosIra - raseNa vi // 9 // emapayaSi aTu payAreM hiM // 10 // ghatA vandiya guru guru matti karevi lagga parIsavi soyAevi / muha piya zraruddha paccha maNa mAviNi bhutta pekha kAmueN hi~ va kAmiNi // 15 // 5 [92] diSNu pANu puNu suhaddoM piyArau / siddha sidhu jema siddhohara / puNu agmidiSNu hiyaicchita sui~ puNu sAla hU~ vicitta hU~ / diI puNu timmaNa maNihai~ / paccha sisiya sa maccharu subau / puNu maya- salila diSNu soyAkaDa | lIlaeN jimi mArA jAyeM hiM / cAraNa-bhoggu jema haluvAra // 1 // jiNavara-Au jema bhaidIhau // 1 // jiha su-kalantu su Nehu-sa-i // 3 // ti pAI vilAsiNi-cittahU~ // 4 // ahiNava-kaha-zrayaNA va miTThai~ // 5 // buddha-kala jema ahada // 6 // para jiNa vayaNu pAva pakvAlau // 7 // pacchArita pradarikSita tAyeM hiM // 8 // ghatA dunduSTi gandhavAu syaNAvali sAhukAru aSNu kusumAJjali | puNNa-pacitta hU~ sAlaya- ahaM paJcadicchariyA~ saha bhUahU~ // 9 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 ghaDatIsamo saMdhi pAdapUjA kara rahe hoN| taba bhI mahAnatoMke dhArI ve vahA~ nahIM Thahare | AdaraNIya ve rAmake Azrama meM praveza karate haiN| muniko dekhakara sItA bAhara AyI, mAno pratyakSa vanadevI ho| (bolI) "rAma! dekho dekho, Azcarya hai vo sAdhu cayAMke lie nikale haiN|" ina zabdoMse rAma pulakita ho gaye, aura apanA sira jhukAkara bole-"Thaharie Thaharie / ' isa prakAra vinayarUpI aMkuzake dvArA sAdhurUpI mahAgaja mor3a diye gaye / rAmane unake pairoMkA sammAna aura prakSAlana kiyA / tIna bAra jalakI dhArA chodd'ii| gAyake dUdhake rasase pairoMko zobhita kiyaa| puSpa, akSata, naivedya, dIpa aura agni isa prakAra ATha prakArase pUjA kara gurukI bandanA kI, aura phira bhArI bhakti kara sItA devI unheM parosane lgii| mukhake lie madhura aura acche peyakA unhoMne usI prakAra upabhoga kiyA, jisa prakAra kAmukoMke dvArA manabhAvinI kAminIkA bhoga kiyA jAtA hai / / 1-11 / / __ [13] mukhako pyArA laganevAlA phira unheM pAna diyA jo muniyoMke yogya aura halaphA thA, jo siddhi cAhanevAle siddhakI taraha siddha thA, jinavarakI AyukI taraha atyanta dIrgha thaa| phira ( aggimau ).......diyA, jo sukalanakI taraha hRdayase icchita, sneha aura icchAse paripUrNa thA; phira zuddha aura vicitra sAlana diye gaye, jo vilAsiniyoMke cittoMkI taraha tIkhe the| phira manapasanda kar3hI dI gayI jo abhinava kavike vacanoMke samAna mIThI thii| bAda meM zuddha tathA duSTa strIkI taraha atyanta gAr3hA maTThA diyA gyaa| phira zItala, sugandhita jala diyA gayA, mAno pApoMko dhonevAlA jinavacana ho / jaba AdaraNIya muni lIlApUrvaka bhojana kara rahe the, tabhI pA~ca Azcarya prakaTa hue / dundubhi, gandhapavana, ratnAvalI, sAdhukAra aura kusumAMjali puNyase pavitra zAzvat dUtoMkI taraha ye pA~coM Azcarya svayaM prakaTa hue||1-9|| . Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paGamacarita paMcatIsamo saMdhi gusa-suguptaha~ saNeNa pahAce rAmu sa-sIya prm-smmaa| dekheM hiM dANa-riddhi khaNe darisiya bala-mandira vasuhAra parisiya // . ! ]. jAya mahApa syaNa su-pgaas| lakkhaha~ tiNi saya paJcAsa / / 1 // bariseM vi rapaNa-gharisu saI hthe| rAmu pasiu suravara-sasrthe // 2 // 'siDavaNe pAvara ekku ghalu bhaNNau / vivAhAru jeNa vaNe diNNau' // 3 // maNe parisUdai~ zramara-sayAI / sapaNe dANe kijaha kAI // 1 // ApaNa pariDa muvaNu sayarAyarU / apaNe dhammu kamma purisaayru||5|| apaNe riddhi-vindvi vsubhtt| aNNe pemmu vilAsusa-viramA 6 // aNNa geDa veja sikkharu / zrapaNe jANu zANu paramakkhA // 7 // aNNu mueghi aNu kiM dijaha / jeNa mahantu mogu pAvijana // 8 // ghattA aNNa-suvaNNa-kaNNa-godAgahu~ meinni-mnni-siddhns-puraannhuuN| sambahu~ aNNa-dANu uccAsaNu para-sAsaNahu~ jema jiga-sAsaNu' // 1 // dANya-riddhi pekleSi khagesaru NavA jaDAi jAu mAIsaru // 1 // gaggara-vayaNau munni-annuraaeN| pahau gAI sira moggara-vAe~ // 2|| jiha jiha sumaraha Niyaya-bhavantaru / siMha tiha melai aMsu girantara // 3 // 'bhaI pAveNa tiloyANandahu~ / paJca-sayaI poliyaI muNigdahu~' // 4 // ema pahAu karantu vihaau| gurU-calaNejhiM pariDa muchagaDa // 1 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsamo saMdhi 253 213 paitIsavIM sandhi gupta aura sugumna muniyoMke prabhAva, rAma aura sItAke parama sadbhAvase devoMne eka kSaNameM dAnakI RddhikA pradarzana kiyaa| unhoMne rAmake ghara meM dhanakI varSA kii| [1] sAr3he tIna lAkha atyanta mUlyavAna ratnoMkI vRSTi huI / apane hAthoM ratnoMkI varSA kara surabara-samUhane rAmakI prazaMsA kI-"tribhuvanameM eka akele rAma dhanya hai ki jinhoMne vanameM divyAhAra diyA, jisase saikar3oM devatA apane manameM santuSTa hue, dUsare dAnase kyA ? annase hI sacarAcara vizva sthita hai, annase hI dharma-karma aura puruSArtha hotA hai, 1 annase RddhivRddhi aura acche kulameM utpatti hotI hai| annase hai| savibhramaprema aura vilAsa hotA hai| annase geya-veda aura siddhAkSara hote haiM / annase jhAna-dhyAna aura paramAbhara hote haiM / ataH annako chor3akara, aura kyA diyA jAye ki jisase bar3A bhoga prApta ho / anna, svarNa, kanyA aura godAna, bhUmi, maNi, siddhAnta, purANa sabameM annadAnakA sthAna sabase Upara hai, usI prakAra, jisa prakAra parazAsanameM jinazAsanakA // 1-9 // [2] dAna-Rddhi dekhakara khagezvara jaTAyuko kevala pUrvajanmakA smaraNa ho AyA / munirAjake anurAgase gadgada vacana ase jaise kisIne moMgarese sirapara AghAta kara diyA ho| jaisejaise vaha apane bhavAntarakI yAda karatA hai, vaise-vaise nirantara vaha azrudhArA chor3ane lagatA hai, "mujha pApIne trilokako Ananda denevAle pA~ca sau muniyoM ko pIr3ita kiyA," isa prakAra pralApa karatA huA vaha pakSI mUcchita hokara munike caraNopara gira Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita papa-pAkhAlaNa-jaleMNAsAsiu / rAhavacandaM puNu ucayAsiu // 3 // sIpa, kutu 'puttu mahu evhiN| chuSu bandau chuDu dharau sukhe hi' nu sAva rayaNa-ujo bhiSaNA / jAya pakSa cAmIyara-vaNNA // 4 // ghattA vidyama camcu NIla-Niha-kATa paya-haliya-SaSNa maNi-eTau / takkhaNe pazna-vaNNu Nivvabiyara boyarDa syaNa-puJja NaM paDiyau // 5 // [1] mA vihi mi payAhiNa dehantaja / NaDu jiha harisa-visA hi jantaDa // 3 // dinu pakkhi ja NayaNApandaz / bhaNaha NaveppiNu dasaraha-jandaSu // 2 // 'he muNivara gynngnn-gaabhiy| khar3agai-buksa-mahANaha-gAmiya // 3 // kaddhi rAjeNa keNa scchaaydd| pakkhi suvapaNa-vaNNu ja jAyasa' // 1 // saMNibhuNevi ghusu nniismeN| 'sathallu vi uttima-purisa-pasajhe / / 5 // para haluco vi hoI grumaar| saklupi seka-sihareM bahAra // 5 // meru-Niyam tiNu vi hemujlu| sipiuDesu jalu vi musAhalu // 7 // tiha bihA maNi-rayAe~ / jAu suvapaNa-vaNNu muNi-toe~ // 8 // / ghattA saM NisuNevi dayaNu asagA pucchiu puNu piNAhu NaraNA / 'vihalAlu ghummantu vihADa kavaNe kAraNeNa mucchegAu' // 9 // [ ] bhaNai ti-NANa-piNDa-paramesaru / 'pahu vihaja Asi rasaya // 3 // paTTaNu dapadAura bhuJjamtaDa / daNDara NAma baubara bhansaTa // 2 // eka-divasa vAravi, cliyu| tAvatikAla-jogi muNi miliyu||3|| vija attAvaNe lmviy-vaahr| avicala mesa jema duragAhana // 1 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsamo saMdhi 235 pdd'aa| pairoMke prakSAlana- jalase Azvasta hokara rAmane phira use sAntvanA dii| sItAne kahA - " isa samaya tuma mere putra ho, tuma zIghra bar3ho aura sukha dhAraNa karo / " itane meM ratnoM ke prakAzase Alokita usake paMkha sone ke ho gye| coMca vidramakI, kaNTha nIlamaNike samAna, paira vaidUryamaNiyoMke aura pITha maNiyoMkI / vaha pakSI zIghra pA~ca raMgoMvAlA ho gayA, mAno dUsarA hI ratnapada nA par3A ho - [[3] bhAva se donoM muniyoMkI pradakSiNA dete hue aura naTakI bhA~ti harSa-viSAdako prApta hote hue, netroMke lie AnandadAyaka usa pakSIko aba rAmane dekhA to daddAratha-putra rAma praNAma karake pUchate haiM, "he AkAzagAmI cAra gatirUpI mahAnadIko jhukA denevAle munivara, batAie kisa kAraNa sundara kAntivAlA yaha pakSI svarNavarNakA ho gayA / " yaha sunakara una anAsaMga munine kahA, "uttama manuSyakI saMgatise sabhI choTe AdamI bar3e AdamI bana jAte haiM usI prakAra jisa prakAra vRkSa bhI parvatakI ghoTIpara bar3A dikhAI detA hai / meru parvata ke kaTinitambapara tRNa bhI hemakI taraha ujjvala dikhAI detA hai| sIpIke sampuTa meM jala bhI motI ho jAtA hai| usI prakAra munike prakSAlana-jala aura maNiratnoM ke prakAzase svarNa varNa ho gayA / " yaha vacana sunakara, asatko pAne kI icchAvAle naranAtha rAmane pUchA"bilAMga ghUmatA huA yaha pakSI kisa kAraNa se mUrkichata huA" // 1-2 // [4] tIna jJAna zarIravAle paramezvara kahate haiM - yaha pakSI (pahale) rAjyezvara thA aura daNDapura nagarakA upabhoga karatA thA / daNDaka nAmakA yaha rAjA bauddhoMkA bhakta thA / eka dina bahu zikAra ke lie calA ki itanemeM use trikAlayogI muni mile| vaha AtApinI zilApara hAtha lambe kiye hue sthita the, sumeru parvatakI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kao Jian You paumacariu saMpekSA mahavvalu / " avasu ajaya avasavaNu amaGgala // 5 // ema roseM muNivara kaNThe kAeNSi / 6 // cavan visaharu vAvi / gaDha jiya-jaya NarAhiu jAneM hiM / thiu NIsaGgu giroheM tAyeM hi~ (sa "eDa ko vi pheDesaha jayahu~ / lamviyathuccAmi taddayahu~" // 8 // ghattA jAvaNNe divaseM pahu AvaDa taM jeM makAraDa sahiM jeM vihAbadda / galaeN aGgama-madamivandara kaNThAharaNu gAi~ bhaiva // 9 [4] vidi muNi-kesari / pheDeMvi visahara kaNThA-maari // 1 // "bolahi paramesara satra carameNa kAi~ tavaNesara ||2|| I jo jhAyahi so gayau atIta // 3 // AyoM ki pamANu kiM khaNu " // 4 // munivara carcedi laggu NayavAe~ // 5 // bolA 2SaNiu saroru jIu khappa- merATha / tuDu mi khaNDi pAsna ci siddharANu sacala ris ghuSu rAe~ / " jara puNu so jjeM pakkhu volTeva khaNita yA yAra vi hosa / tA khaNa-saddu Na uccArebala // 6 // khaNa-sahoM uccArupa dIsaha // 7 // ghatA aghari ghamANu aghaNamsau khaNie~ khaNiu khaNantara-metaDa / suparNe suNNa-vayaNu suSNANu sambu girastha vajahu~ sAsaNu" // 8 // khaNa-paNa NirutarU jAyau | "to bahU~ samdu asthi aM dIsai [4] puNu vi pavoliDa dambaya-rAyaDa // 1 // / puNu tavacaraNu kAsu kijjesa" // 2 // B 1 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatasabho saMdhi 237 taraha avicala evaM durbhAhya unheM dekhakara vaha mahAbalI ekadama kucha ho uThA / "Aja avazya apazakuna aura amaMgala kssenaa|" yaha kahate hue eka sA~pa mArakara krodhase munivarake galemeM DAlakara, jaba rAjA apane nagara gayA tabhI munivara yaha nirodha ( nizcaya yA pratikSA ) karake baiTha gaye ki jabataka koI ise nahIM haTAtA, tabataka maiM apane hAtha U~ce kiye hue sthita hU~ / jaba eka aura dina rAjA yahA~ AyA, usane una AdaraNIyako vahIM dekhA / galemeM ba~dhA huA sA~pakA zatru kaNThAbharaNake samAna zobhita thA // 1-9 // [5] jaba usane una munisiMhako avicala dekhA to viSadharakI usa kaNThAmaMjarIko haTAkara usane kahA - " he tapanezvara paramezvara ! bolo tapazcaraNase kyA ? zarIra kSaNika hai aura jIva kSaNamAtra hai jisakA tuma dhyAna karate ho, vaha atIta ho gayA / tuma bhI kSaNika ho, Aja bhI tumheM siddhatva prApta nahIM hai| isakA kyA pramANa hai, aura kyA lakSaNa haiM ?" rAjAne jo kucha kahA yaha saba vyarthaM thaa| sunivarane nayavAdase kahanA prArambha kiyA, "yadi tuma usI pakSako bologe to tuma kSaNa zabdakA bhI uccA raNa nahIM kara pAoge ? 'kSakAra' bhI kSaNika hogA aura NakAra bhI, isa prakAra 'kSaNa' zabda kA uccAraNa dikhAI nahIM detA / aghaTita, aghaTamAna aura aghaTanta ( ghaTita nahIM huA, ghaTita nahIM hotA huA, ghaTita nahIM ho rahA ), kSaNika, kSaNikake dvArA kSaNAntara mAtra raha jAyegA / zUnya vacana aura zUnyAsana, isa prakAra bauddhoMkA sArA zAsana vyartha haiM" // 1-8 // [6] kSaNa zabda se niruttara hokara rAjA daNDakane phira kahA - "yadi jo dikhAI detA hai vaha saba haiM to tapazcaraNa kisake lie kiyA jAtA hai / " yaha sunakara kaviyoM meM zreSTha aura vAdiyoMke lie vAgIzvara munirAjane kahA - "he rAjan ! Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita saMnisuNepi maga suNosaru / "amhai~ rAya Na volas evaM / asthi Nasthi doNi vi paDibajar3eM taM NisuNevi bhaNaha daNuAra | asthi Na asthi ziva-saMdeho / puphu vimatta kari puNu paJcANaNu / khatiu basu sudu pRNu vambhaNu // 8 // jo kai-gavaba vAha vAIsaru // 3 // AieNhiM hasija jevaM // 4 // / tuhu~ jiha Nau vAe~ jahu~" // 5 // "jANiu parama-palu tumhArau // 6 // puzu dhacalau puNu sAmala - deho // 7 // "P 238 ghattA bhaNiu bhArata " kiM virathAe~ ekku cora viru dhari tAreM / govA-muha NAsacchi gavidura sIsu laenda kahi bhiNa didvau // 9 // aba ema kA saMde je asthi tahi~ asthi maNeSa sacchandeNa rAhiu bhASiTa / sAhuhu~ pacca svayai~ bhariyAI / yo eyamya jama-maNa- bhASiNi puNu mayavajraNu putu mahanta / I [ 7 ] asthi 51 // / jahiM Na asthi tahiM Nathi bhaNeva" // 1 // i dhammu pugu muNi pArAviva // 5 // Nisuna tesaddhivivariyAI // 4 // kuiya khaNar3e duNNaya - sAmiNi // // 5 // " Naravai jAu nigesara - macala // 6 // ghattA / so bari mantu kiMpi mantija jeNa gavesaNa pahu kArAva jigahare sambu dambu pujijjai / sAhuhu~ paJca sahU~ mArAbadda" // 7 // [ 2 ] jinahareM sabhvu dabbu pujAviu // 1 // "tuma bhaNDAru muNindehiM hariyava" // 2 // hasiya puNu puNu sIha - miNAe~ // 3 // pazcima mahiya gaha gahU~ ||4|| eka-divaseM taM tema karAvi / samavarNeNa NivahA~ vajariyaDa / veNDarAe~ / " pattiya seka - sihareM samavata hU~ / teM I I Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsamo saMdhi 219 hama logoMse aisA na kahie, ki jisa prakAra naiyAyikoMke sAtha upahAsa kiyA jAtA hai| hama asti aura nAsti, donoM pakSoMko svIkAra karate haiN| tumhAre samAna jhaNikavAdase ima bhagna nahIM hote|" yaha sunakara dAnavoM kA nAza karanevAlA NDaka rAjA kahatA hai ki tumhArA zreSTha pakSa jAna liyaa| hai, nahIM hai, meM nitya sandeha hai| phira dhavala, phira zyAmala zarIra, phira matavAlA hAthI aura phira siMha / atriya, vaizya, brAhmaNa aura zUdra / isapara bhaTTArakane kahA, "vistArase kyA ? eka corako talavArane bahuta samayase pakar3a rakhA hai| grISA, mukha, nAka, A~kha dvArA gaveSita sira le lenepara bhI kahIM dikhAI nahIM detA // 1-9 // [7] athavA isa sandehase kyA? niHsandehabhAvase asti bhI hai, aura nAsti bhI hai| jahA~ asti hai vahA~ asti kahanA cAhie, aura jahA~ 'asti' nahIM hai, vahA~ nAsti kahanA caahie| svatantratAse rAjAne vicAra kiyaa| usane jainadharma svIkAra kara liyaa| usane pA~ca sau sAdhuoMko Azraya diyA, aura presaTha zalAkA puruSoM ke carita sune / taba isI bIca durnayoMkI svAminI, jana-manako acchI laganevAlI rAnI Adhe palameM kupita ho gyii| usane apane bar3e putra mayavardhanase kahA ki rAjA jinezvarakA bhakta ho gayA hai| to acchA hai ki koI mantra (upAya) kiyA jAye, jinamandira meM saba dhana ikadrA kara diyA jAye, jisase rAjA usakI khoja karAyegA aura pA~ca sau hI sAvuoMko maravA degA // 11 // [4] eka dina usane vaisA hI krvaayaa| jinamandirameM saba dhana ikaTThA karavA diyaa| mayavardhanane rAjAle kahA"tumhArA khajAnA muniyoMne hara liyA hai / " isa kathanase rAjA daNDaka ha~sa par3A aura bAra-bAra usane siMhanAdameM kahA"vizvAsa karo ki zailazikharapara kamalapatra hote haiM, vizvAsa Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 pati vivariya ca divAyara | pattiya he havati kulapavvana / patiya upavIsa ki jinvr| pariya gaDa tesaDi purANa hU~ / solaha sAmaggahU~ utpattipa / paumacariu pattiya paribhramanti svaNApara ||5|| pratiya ekahi~ miliya disA-gaya // 6 // pattiya patra cakrava Na kulayara // 7 // paJcendiya paviNA hU~ // 8 // muNi coranti manti maM pattiya" // 9 // ghantA je ra poliTa kahavAre mantira mantu puNu vi parivAreM / "laDu risiha eku darisASahu~ puNu madavi-pAsu nahasAra hu~ ||10|| [3] 1 avarse se pura-paramemaru | ema bhavi puNu vi kokAviDa / zeNa samAjaca jaNa saNa-bhASiNi / to esthata goliya-saNu / paNa pekkhu pektu muNi-kammahu~ / Dhukku pamANahA~ boli jaM mahU~ // 5 // mUDhA avuha Na vujAhi aja vi / hiu maNDAra jAva hiya maja vi // 5 // muNivara ghallesaha rajjesaha " // 1 // sakkhoM muNivara- vesu dharAviu // 2 // lagga viyAreMhi~ duSNaya-sa - sAmiNi // 3 // gaDa jiya zivahA~ pAsu mayabaddhaNu ||4|| 7 ghantA jANato vi to vi maNeM mUDhaDa NaravaDa kova - gaindAruDa | diNNANasI Naravara-vindahu~ bhariyA~ paJca vi saya muNinda hu~ // 7 // pahu-bhaseM dhariya maDArA / je kalikalusa-kAya vicArA / je cArita purahoM pAgArA je posa bhaNa-viyArA / [ 10 ] je vendiya pasara- NivArA // 1 // je saMsAra - ghora utArA // 2 // je kamala-buddha-daNu-dArA // 3 // je mavimAyaNa-abhuddhArA // 4 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsabhI saMdhi 2 // karo ki mahItalapara praha-nakSatra hote haiM, vizvAsa karo ki sUrya aura candramA ulaTe hote haiM, vizvAsa karo ki samudra ghUmate haiM, vizvAsa karo ki kulaparvata AkAzameM hote haiM, vizvAsa karo ki caubIsa jinapara nahIM hote, vizvAsa karo ki cakravartI aura kulakara nahIM hote, vizvAsa karo ki maTha purANa nahIM hote, pA~ca indriyA~ nahIM hotI, pA~ca jJAna nahIM hote; solaha svarga naSTa hote haiM aura bhagna hote haiM / lekina muni cora hote haiM, he mantrI ! isapara vizvAsa mata kro|" jaba rAjAne kaI bAra isa taraha kahA to parivArane punaH mantraNA kI ki "hama loga zIghra hI eka munirUpa dikhAya aura use mahAdevIke pAsa baiThAyeM // 5-10 // [9] avazya hI rAjyezvara puraparamezvara munivaroMko nikalavA degaa|" isa prakAra vicAra kara usane puna: kisIko pukArA aura tatkSaNa usakA munirUpa bnaayaa| usake sAtha janamanako acchI laganevAlI durnayasvAminI vikAroM ke sAtha jA lgii| saba isI bIca pulaphitta zarIra, bhayavardhana apane rAjAke pAsa gayA ( aura bolA ), "rAjA : dekho-dekho, jo maiMne kahA thA isakA sabUta mila gyaa| mUrkha aura apaNDita tuma Aja bhI nahIM samajhate jaba ki bhaNDAra bhI hara liyA gayA, aura bhAryA bhI hara lI gyii|" rAjA manameM jAnatA thA taba bhI vaha mUrkha koparUpI gajendrapara car3ha gyaa| rAjapuruSoMko usane AjJA dii| pA~ca sau hI munIndra pakar3a liye gaye // 1-7 // [10] rAjAke Adezase ve muni pakar3a liye gaye jo ki pA~ca indriyoMke prasArakA nivAraNa karanevAle the| jo kali, kaluSa aura kaSAyoMkA vidAraNa karanevAle the, jo ghora saMsArase pAra karanevAle the, jo cAritrarUpI nagarake, prAkAra the, jo karmarUpI ATha duSTa dAnavoMkA nAza karanevAle the, jo anAsaMga aura kAma16 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 paumariTa je sisa-sAsama-suha-hakArA / je gAraTha-pamAya-viNivArA 15 // je dAli-bhava-vayakArA / siddhi-dharakaNa-pANa-piyArA // 6 // je vAparaNa-purAga jAgA / siddhamtiya ekeka-pahANA // 7 // se tehA risi janteM chuhAyiya / rasamasakasamasanta pIlAviya // 8 // pattA paja vi saya pIlAviya jAhiM muNivara ghephNi parAviya lA hiN| ghora-vIra-tavacarazu sapazu AtA sava-tavA piyu // 5 // [31] keNa vi tAma vuttu "maM pisaahaaN| beNi vi pANa laeppiNu NAsahI // 1 // guru tumhArA AvaI paaviy| rAeM janta chu ni polAviya" // 2 // ta NisuNevi ecchu muNi kudd| zaMkhama-kAleM kiyantu virudaDa // 3 // ghoru rauddu dANu Aariu / bau samma sayatu saMcUriTa 114 // bhaSpApapAzu vittit| sampaNa chAra-puju pariattiH // 5 // jo koSAgala teNa vimuktt| gau bhayarahoM sathatammuhu huzAra // 6 // ghattA paTTaNu cAudisu saMdIviu sa-dharU sa-rAulu jAlAloSiu / jaja kumma-sahaseM hi vipaha vihi-pariNAmeM jala vihippai // [12] paTTaNu daGlu asesu ghi jaahiN| khaka jama-joha parAviya tAve hi // 5 // te tailokku pi jiNe vi samasthA / asi-ghnn-sngkhl-nniyl-vihryaa||2|| phakkaDa-kavila kesa bhiisaacnn| kAla-kriyanta lIstra-darisASaNa // 3 // kasaNa-sarIra vIra phuriyaadhr| pila-NayaNa prasara-moggara-dhara // 4 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsamo saMdhi 245 devako nAza karanevAle the, jo bhavyajanoMkA abhyuddhAra karanevAle the, jo zivake zAzvata sukhako nimantraNa denevAle the, jo garva aura pramAdako dUra karane vAle the, jo dAridraya aura duHkhakA aya karanevAle the, jo siddhirUpI uttama aMganAke prANapriya the, jo vyAkaraNa aura purANoke jAnakAra the, siddhAntake jAnakAra ekase eka pramukha the| usa rAjAne aise una muniyoMko yantrameM alavA diyA, raka aura mAMsake kasamasAte hue ve usameM pera diye gaye / jaba pA~ca sau muni pera diye gaye to do muni vahA~ pahu~ce-ghora vIra tapazcaraNakA AcaraNa kara tathA AtApinI zilApara taparUpI sUrya tapakara / / 1-9|| [11] tatra phisIne unase kahA, "tuma loga yahA~ praveza mata karo, donoM apane prANa lekara, zIghra bhAga jaao| tumhArA guru Apatti pA rahA hai| rAjAne yantrameM DAlakara unheM pIr3ita kiyA hai / " yaha sunakara eka munikA mana Rddha ho uThA, mAno bhayakAlameM yama viruddha huA ho / usane ghora AtadhyAna kiyA, apanA vrata aura samyaktva saba naSTa kara diyaa| usane apanese apaneko vibhakta kiyA, aura tatkSaNa usane agnipuMjakI racanA kii| usane jo kopAgni chor3I vaha nagarake sammukha phuNcii| nagara cAroM dizAoMse jala uThA, evaM dharatI aura rAjakulake sAtha vaha AgakI jvAlAoMkI lapeTa meM A gyaa| hajAroM ghar3oMse jo-jo pAnI DAlA jAtA, bhAgyake pariNAmase pAnI bhI jala uThatA // 1-7 // [12] jaba azeSa nagara jalakara khAka ho gayA taba duSTa yamayoddhA vahA~ pahu~ce / talavAra, ghana, zrRMkhalA aura nigaDa jinake hAthameM the, aise ve trilokako bhI jItane meM samartha the / jo kaThora kapila kezoMvAle bhayaMkara, kAla aura dhamakI lIlAkA pradarzana karanevAle, zyAma-zarIra vIra, phar3akate hue oThoMkAle, pIle Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 paramacarita joha-lalanta dnt-upntur| umbhava-niyara-dAu bhaya-mAsura // 5 // jama-pahi tehiM kndmtdd| Narabaha Niu sa-manti pa-kalattA // 1 // gampiNu jamarAyahA~ jaannaavidh| eNamuNimda-Nivahu pIlAviDha" // 7 // saM NisuNepiNu kuchaDa payASada / "tIhi mi darisAvahA~ galyAvaha" // 8 // dhattA pahu-mAese duNNaya sAmiNi pattiya chaTTahiM puDhavihiM pAviNi / jahiM khuSakhai~ bhai-dhora-raudai NavarAusu vAghosa-samudaI // 9 // [13] aNNopaNa jetthu hakkArita gaNeSa kAraNArin / apaNoNeNa dala vi dlnhidd| apaNopaNeNa haNe Si Nicahiu // 2 // aNNopaNa tisUla miyaau| bhaNagoSaNe disA-vali digNau // 3 // mapaNoSaNepa kaDA pmelis| agoSaNeNa huAsaNe pellija // 3 // aNNoNNeNa bahataraNi tiTa / aNNIgaNeNa dharavi NimantiDa // 5 // aNNoNNaNa silA apkaalitt| apaNoNNaNa duhAe~ hi phAliDa // 6 // bhagaNoNNeNa dharai ci aaviiliNdd| aNNoSaNeNa vasthu jiha pIliu // 7 // bhaNNopaNeNa gharaha daliyata / agNoNa gyava jiha miliyaDa aNNopaNeNa vi kuve pmukkl| paNopaNeNa dharepiNu sakaLa // 9 // ghasA aNNoNeNa pakoiGa rAgeM apaNoNNeNa vidyAriu khAgeM / aNNoNNeNa gilinA jethu dupaya-sAmiNi pattiya testhu // 10 // [15] apaNu vi kiyau jeNa mntittnnu| vasiDa prasipalavaNe alakkhaNu // 3 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsamo saMdhi netroMvAle asara aura moMgara dhAraNa kiye hue, jIbha lapalapAte hue, nikale hue dA~toMvAle, udbhaTa aura vikaTa dADhIvAle, tathA bhayase bhAsvara the| una yamadUtoMke dvArA, cillAtA huA vaha rAjA, mantrI aura strIke sAtha le jAyA gyaa| jAkara unhoMne yamarAjako batAyA, "isane munisamUhako pIr3A dI hai|" yaha sanakara prajApati kupita ho uThA ki ina tInoMko bhArI Apatti dii| prabhuke Adezase pApino dunayamvAminI chaThe naraka meM DAla dI gayI jahAM ki atyanta ghora aura bhayaMkara duHkha the aura Ayu kevala bAIsa sAgara pramANa thii||1-|| [13] jahA~ ekake dvArA dUsarA ikArA jAtA thA, ekake dvArA dUsarA prahArase kucalA jAtA thA, eka dUsareko cUra-cUra karaneke lie cUra ho jAte, eka dUsareko mArane ke lie pravRtti kI jaatii| eka dUsareke dvArA trizUlase vidIrNa kiyA jAtA | eka dUsare ke dvArA dizAbali dI jAtI; eka dUsare ke dvArA kar3AhameM chor3A jAtA; eka dUsareke dvArA AgameM DhakelA jAtA, eka dUsareke dvArA vaitariNI meM DAla diyA jAtA / eka dUsareke dvArA pakar3akara le jAyA jaataa| eka dUsareke dvArA caTTAnapara paTakA jAtA, eka dUsareke dvArA do Tukar3e kara diye jaate| eka dUsareke dvArA pakar3akara pIr3ita kiyA jaataa| eka dUsareke dvArA vastukI saraha pIr3ita kiyA jaataa| eka dUsareke dvArA gharaTTameM cUra-cUra kara diyA jaataa| eka dUsareke dvArA ku~emeM pheMka diyA jaataa| eka dUsareke dvArA prakarakI taraha eka dUsarese milA diyA jaataa| eka dusareke dvArA pakar3akara roka liyA jAtA / eka dUsareke dvArA rAgase dekhA jAtA, eka dUsareke dvArA salavArase vidIrNa kiyA jAtA / eka dUsareke dvArA jahA~ eka dusareko nigala liyA jAtA / vizvAsa karo, durnaya-svAminI vahA~ hai // 1-10 // [14] aura bhI jisane mantritva kiyA thA usa lakSaNahInako Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 paumacariu jahi viNu misila parisara | aSNu tribhagiSNu NiSpharisau // 2 // jahiM teloha - ruvala kaNTAlA | dugrAma kuNNirikSa dulaliyA / jahi~ Nivadanti vA phala-patta / asi pasala amarALa visAThA // 3 // NANAviha-paharaNa-phala- bhariyA // 4 // tahi~ hindanti nirantara gata hU~ // 5 // puNu vahasaraNi gapi paTTau // 6 // rakha-vasa-sIziya saMsa-samiddhau maNDa viyAviDa pUrva vimissa // 8 // // // taM teharavaNu mueNSi paNau / jahi te salila va duggandha uNDa khAru toru ada virasa | ghantA iya saMtAva- duspesala khaNe khaNeM upAntu maranta / thi saptamaeN rae~ mavadaNu meini nAma meru gaNaNu // 9 // [ 14 ] tAva viruddha ehi~ dakAriu / rabadda pAraspaei~ paJcAri // 1 // 1 "mada maru saMmaru dudhariyAI / jAi~ Asipa saMcAriyA || 2 || paJcasayahU~ muNivarahu~ havAi~ / lar3a aNuhuahi sAi~ duhAI // 3 // emapi khagrgehi~ viSNava / puNu vANeMhi~ malehiM bhiNNau // 4 // puNu ti tilu karavate hiM ksspit| puNu giddhahu~ siva-sAgahu~ api // 5 // pelADi ma gaindehiM / puNu vedAvi paNNaya - tridehiM // 6 // puNu khaNDiDa puNu jastai chudAvita / adhu sahAsu cAra pIkAviDa // 7 // dukkhu pu kaha vi kiLesa hi~ / paribhramantu mava- joNi- saharaseM hiM // 8 // etthu vizujAu yi kANaNeM / evahiM acchA tumha raNe // ghasA tAva pavikha macchucAviu 'kii mahU~ savaNa-sabdhu saMtAdhiu | etiya marse ambhudaragaDa mahu sudhahoM vi jiNavaru sarapaDa' // 10 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatIsamo saMdhi 247 bhasa Asapatra vanameM DAla diyA gayA jahA~ ki sRNa bhI bANake samAna thA aura agnike samAna patte bhI, atyanta kaThora / jahA~para kA~TevAle tailoha vRkSa haiN| talavArakI taraha pattevAle, pracura aura vizAla / durgama, duderzanIya, durlalita nAnA prakAra ke atroMke phaloMse bhare hue| ve phala aura patte jahA~ bhI girate haiM, vahA~ lagAtAra eka dUsareke zarIra cheda DAlate haiN| usa vaise asipatra vanako dekhakara vaha bhAgA, aura jAkara caitariNI nadImeM ghusa gayA / jahA~ ki atyanta durgadhita jala bahatA hai-rasa, vasA, rakta rasase saca nA,, aura anya dila jala hai| pIpase mizrita jise jabardastI pilAyA jAtA hai / isa prakAra santApa aura duHkhase santapta jahA~ jhaNa-kSaNameM utpanna hotA huA aura maratA huA vaha mayavardhana sAtaveM narakameM tabataka sthiva rahegA ki jabataka AkAza prAMgaNa aura sumeru parvata rahegA // 1-9 // __ [15] tava nArakiyoMne viruddha hokara rAjAko lalakArA, "mara-mara, apane una duzcaritoMkI yAda kara, ki jinakA tUne AcaraNa kiyA thA / tumane pA~ca sau muniyoMko mArA / lo aba una duHkhoMko bhogii|" yaha kahakara unhoMne talavArase Tukar3e Tukar3e kara diye; phira tIroM aura bhAloMse bhinna-bhinna kara diyaa| phira tila-tila karapatroMse kaattaa| phira gIdhoM, gAla, kuttoMko de diyaa| phira matta gajendroM ke nIce dabAyA gyaa| phira nAgasamUhoMse ghiravAyA gyaa| phira khaNDita kara diyA aura yantrameM DAla diyaa| isa prakAra pA~ca sau bAra use pIr3A phuNcaayii| phira duHstrapUrvaka kisI prakAra aneka kaSToMke sAtha hajAroM yoniyoM meM paribhramaNa karatA huA, vaha isa nRpakAnanameM pakSI huA hai, aura isa samaya tumhAre A~ganameM sthita hai| taba vaha pakSI apane manameM pazcAttApa karatA hai ki maiMne zramaNa saMghako santApa kyoM Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 paumacarita [13] jaM AyaNNiDa pakkhi-mavantaru | jANai kamtai pamapiu muNivaru // 1 // 'to bari amhahu~ vaya ghaDAbahu / pakviha suhaya-panthu darisAbahu' // 2 // saM valaeSahA~ pAya dussinnu| palAera pui // . diNNa pahicchiya tihi mijaNehi~ / puNu ahiNandiya eka-maNehiM // 1 // muNivara gaya yAsahI jaahiN| lakkhaNu mavaNu parAiDa tAhi || rAhava eDa kA adyAripa / jaM mandiraNiya-rayaNa hiM bhriyj'| 93 teNa vi kahiu saJcu jaM vitta / 'ma AhAra-dANa-phalu pasau' / / 7 / / sakSaNa pazcariu prisiu| meha~ hi jiha aNavarau parisiu // 8 // pattA rAmahI vayagu suNevi aNNanteM gehavi maNi-rAyaNa balavanta / vaDa-pAroha-kamehi pacaNThe hi rahavA khiza sayaMbhuva-daNDa hi // 2 // chattIsamo saMdhi rahu koDAvaNa maNi-raSaNa-sahAseM hiM pariyau / gayaNahA~ uchala vi Ne diNapA samvaNu pazyita // [.] sahi tehae~ sundara suppyaaN| bhAraNNa-mahAgaya-jusa-raheM // 1 // dhure kharakhaNu rahavara daasrhi| suskIla puNu viharanti mahi // 2 // taM kaNhavaNa-Nai muvi gm| vaNe kahi mi NihAliya mata gaya // 3 // kalpa vi paJcANaNa giri-guhehi| muttAvali vikkhiranti paheMhi // // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 chattIsamo saMdhi pahu~cAyA / utane mAtra se merA uddhAra ho gyaa| marane ke bAda bhI mujhe jinavarakI zaraNa hai // 1-10 // [16] jaba rAmane pakSoke bhavAntara sune to unhoMne munivara se kahA-'to acchA hai hameM bhI prata dIjie aura pakSIke lie bhI subhaga pathako dikhAyeM / " rAmake una zabdoM ko sunakara, pA~ca aNuvratoMkA uccAraNa kara, muni brata diye| una tInoMne bhI unheM svIkAra kara liyaa| eka manase unhoMne punaH munikA abhinandana kiyA / jabataka muni AkAza mArgase cale gaye, tabataka lakSmaNa ghara A pahu~cA / usane kahA, "rAma, yaha kyA Azcarya hai ki jo apanA ghara ratnoMse bhara gayA hai|" unhoMne bhI jaisA vRttAnta thA, saba batA diyA ki maiMne AhAradAnakA phala prApta kiyA hai| tatkSaNa unhoMne pA~ca Azrarya pradarzita kiye ki jisa prakAra meghoMne anavarata varSA kI thI ! rAmake vacana sunakara nalavAn lakSmaNane maNiratnoMko ikaTThA kara liyA, vaTavRkSa prAroha aura jar3oMke samAna dRr3ha pracaNDa apane bhujadaNDoMse unhoMne rathavarako racanA kI / / 1-2 // chattIsaboM sandhi hajAroM maNiratnoMse racita tathA kutUhala utpanna karanevAlA vaha ratha aisA mAlUma hotA thA mAno AkAzase uchalakara dinakararUpI ratha gira par3A ho| [] jaMgalI hAthiyoMse jute hue usa sundara kAntivAle rathavarakI dhurApara lakSmaNa aura bhItara rAma (baiThakara) phira devalIlAke sAtha dharatIpara bhramaNa karane lagate haiM / usa kRSNavarNa Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. paramacarita kattha vi lASiya sauNa-saya / NaM zraSThavi ra vi pANa gara // 5 // kAdha vi kalApa Nacamti vnn| NAghaD NahAvA juSA-jaNeM // 3 // kAya i hariNa bhy-miiyaa| saMsArahoM jiha eNyAiyAI // 7 // kAya vi NAmAbiha-rUpa rakha-rAi / NaM mahi-kulabahuaheM roma-rAi // 6 // ghattA sahA~ daNNa daH gae~ 855 jAti jAmeM koNai ghira-gamaNa paNAI vara-kAmiNi // 9 // koNAi tIreNa sNsiyaaN| laya-maNTa gampi pariTriya // 1 // chuDa jeM chuTu jeM sarayahA~ aagmnne| samchAtha mahAduma jAya caNeM // 2 // Nava-paliNiheM kamala vihasiyA / NaM kAmiNi-vayaNa pahasiyara / / 3 / / ghavaleNa nnirnsr-nnigeNnn| ghaNa-kalaseM hiM gayaNa-mahaggaeNNa // 3 // ahisizcevi takravaNeM vasuha-siri / Ne thaviya abAhiNi kummahi / / 5 / / nahiM teha" sara suhaassnneN| parimamai baNaNu kANaNae~ // 9 // kobnndd-siliimuhaahiy-kru| gajanta-mata-mAyaGga-dharu // 7 // va sAma susandhu vAda ai| jo pAriyAya-kusumammahiu // 8 // ghantA kadiu bhamaka miha te vAra suda tu suandhe / dhAiDa mahumahaNu jiha gau gaNiyAriha gamdhe // 5 // thovAtareM parilosiya-maNeNa / vasasthalu lakSita lakSaNeNa // 1 // sayaNa-bindu aassaasiyr| NaM marAulu vA tAsiyau // 2 // bhagaNeka-pAse koDAvaNau | jama-jIha jema bhAsAvaNa // 3 // gapaNaNe khaggu nnihaaphiyng|| NANAbiha-kumumomAliyana // 4 // karakhaNahA~ NAI ambhuntura / NaM samkhukumArahoM jamakaraNa // 5 // taM sUrahAsu NAmeNa asi / jasu te Niya paha muaA sasi // 6 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 chattIsamo saMdhi kI nadI (kRSNAnadI) ko chor3akara de cale / vana meM kahIMpara unhoMne matta gaja dekhe| kahIMpara saikar3oM pakSI ur3e mAno usa aTabIke prANa hI ur3akara jA rahe ho| yanameM kahIM mayUra nRtya kara rahe the|....khiiN para hariNa isa prakAra bhayabhIta the, jase saMsArase bhayabhIta saMnyAsI hoM / kahIMpara, nAnA prakArakI dRkSarAjI mAno dharatIrUpI kulavadhakI romarAjI ho / usa daNDaka vanake Age kaunca nAmakI nadI dikhAI dI jaise sthira gamanavAlI uttama kAminI ho // 1-9 // [2] krauMca nadIke kinAre-kinAre hote hue ve eka latAmaNDapameM jAkara baiTha gaye / zIghra zarad Rtuke Anepara vanameM mahAdruma sundara kAntivAle ho gaye / navanaliniyoM ke kamala isa prakAra vikasita the mAno striyoMke ha~sate hue mukha ho / nirantara nikalate hue dhavala AkAzarUpI mahAgajane apane megharUpI kalazoMse usI kSaNa abhiSeka kara....usa suhAvanI zarad atumeM jo apane hAthameM dhanuSa aura tIra liye hue haiM tathA jo garajate hue hAthiyoMko pakar3a letA hai aisA lakSmaNa banameM bhramaNa karane lgaa| itanemeM sugandhita vAyu AyI jo pArijAta puSpoMse utpanna thii| usa sugandhita vAyuse bhramarakI taraha AkarSita hokara, lakSmaNa usI prakAra daur3e jisa prakAra hathinIkI gandhase hAthI daur3atA hai / / 1-2 // _[3] thor3I hI dUrapara santuSTa mana lakSmaNane vaMzasthalako isa prakAra dekhA mAno sajjanasagRha ThaharA huA ho, mAno vyAdhase trasta pazusamUha ho / eka vaMzasthala (bA~soMkA jhuramuTa) ke pAsa AkAhasameM usane yamakI jIbhakI taraha bhayaMkara, kutUhala utpanna karanevAlA, nAnA prakAra ke phUloMse aMcita khaDga dekhaa| jo mAno lakSmaNakA uddhAra karanevAlA, mAno zambukumArake lie yamakaraNa thaa| yaha sUryahAsa nAmakI talavAra thI jisake Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 paumacarita jasu dhArahA~ kAla-diti sssh| jasu kAla kiyastu vi jamu tsh||7|| balatyu pasAnina - vinA pAra kara lattu jiha // 8 // pattA puNu kIlantaeNNa asiSatte hau sarathala / tAva samucchale vi siru pakhiu sa-mauDu sa-kupahalu // 2 // [4] jaM diTcha vivAiTa sir-kmlu| sirivacche vihuNiu bhuya-jualu // 3 // 'cimmaI NizAraNu vahiu pru| battIsa vi lakSaNa-lakha-dharu' // 2 // puNu jAma NihAlai bs-vnnu| para-rupaDu didachu phandanta-taNu // 3 // te pekkheM vi cimtai kharaMgadhara / "ghiu mAyA stra ko vi sa // 4 // 3 ema maNepiNu mhumhnnu| NiviseNa parAyaDa giya-bhavaNu // 5 // rAhaveNa cuttu 'bho suhaSTa-sasi / kahi~ ladhu khaggu kahiM gayau asi||6|| seNa vi saM sayalu vi aksiyau / sasthala jidda dhaNe lakkhiyaDa // 7 // jiha kSu khaggu taM atula-balu / jiha khuviu kumArahoM sira-kramalu 14 // pattA ghubaI rAhaNA meM putiya muhiSae~ sADiya / asi sAvaNNu Navi paI jamahauM jIha upapAriya' // 1 // je pahiya bhIsaNa vatta suya / vevamti pampiya jaNaya-suya // 1 // 'laya-maNDapeM viuleM NiviSTAhu~ / suhu NAhi vaNe vi paiTAhu~ // 2 // parimamai jaNadaNu nahiM meM jahiM / diveM dive kadamaramu tahi ja tahiM // 3 // kr-clnn-deh-sir-ennddnnaahuN| NiviNNa mAe~ hau~ bhaNDahu~ // 3 // hatAe~ digNI kehaahuN| kali-kAla-kipamtahu~ jehA // 5 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anokhI abhi 253 tejase candramA apanI prabhA chor3a detA thA, jisakI dhArameM kAladRSTi basatI thI, jisase kAla kRtAnta aura yama bhI trasta thaa| usa talavArako lakSmaNane apanA hAtha phailAkara usI akAra le liyA, jisa prakAra dUsare puruSake pAsa jAnevAlI strIko pakar3a liyA jAtA hai| phira usane khela karate hue talavAra se jaba vaMzasthalako Ahata kiyA to usase mukuTa aura kuNDaloM sahita sira uchalakara gira par3A ||1-9 // [4] jaba lakSmaNane gire hue sirarUpI kamalako dekhA to usane apane donoM hAtha pITe (aura socA ki mujhe dhikkAra hai ki maiMne akAraNa hI battIsa lakSaNa dhAraNa karanevAle isa manuSyakA vadha kara diyaa| phira jaise hI vaha vaMzasthala dekhatA hai, vaise hI usane phar3akate hue zarIravAle manuSya-dhar3hako dekhaa| use dekhakara khaDgadhArI lakSmaNa vicAra karatA hai ki 'mAyArUpa meM yaha koI AdamI thaa|' yaha socakara lakSmaNa calA gayA aura eka pala meM vaha apane ghara pahu~cA | rAmane pUchA - "he subhaTa candra! tuma kahA~ gaye the, aura yaha talavAra tumane kahA~ prApta kI / " lakSmaNane bhI yaha sArA vRtAnta kaha sunAyA ki jisa prakAra usane vaMzasthala dekhA thA, jisa prakAra vaha atulabala khaDga prApta kiyA thA aura jisa prakAra kumArakA sirarUpI kamala kATA thaa| rAmane kahA- "vyartha isako tumane naSTa kiyA / yaha sAmAnya AdamI nahIM haiM, tumane yamakI jIbha ukhAr3a lI haiM" // 1-2 // 1 [5] jaba janakaputrIne yaha bAta sunI to vaha kA~patI huI bolI- "vizAla latAmaNDapa meM baiThe hue aura vanameM praveza karane ke bAda bhI sukha nahIM hai / lakSmaNa jahA~-jahA~ bhI bhramaNa karate haiM vahA~ kucha na kucha vinAza karate rahate haiN| jinameM hAthapaira, zarIra aura sirakA khaNDana hai aise yuddhoMse he mA~ virakta ho saThI huuN| mujhe pitAne aise logoMko sauMpa diyA ki jo kAla Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 paumacarita taM dhayaNu suNepiNu bhagAi hri| 'jaha rAzu Na porisu hoi pari / / 6 / / jima dANe jema sukaattnnenn| jima bhAvaheNa jima kittaNeNa // 7 // paribhamai kitti samyahoM nnrhoN| dhavalanti bhuvazu jiha jigaparahoM // 8 // ghattA zrAyahu~ ettiyahu~ jasu ekku ci citta Na mAvaD / so bhAra imuDa pani jArI gare vAgA' / 2 esyantareM sursNtaavnnho| bahu vahiNi sahoyara rAvaNahA~ // 1 // paayaall-lkesrhoN| dhaNa pANa-piyAro vahA~ parahA~ // 2 // bandAdi NAma rhsucchliy| Niya-puttaho pAsu samuvaliya // 6 // 'lai bAraha-parisada bhariyAi / ghau-divaseM hiM puNu sottariyA // 3 // aNNA sahi divasahi kareM bahaha / taM khaggu bhaju gaheM NigghaDaI' / / 5 / / so eSa cavamtI mahura-sara / bali-dIvazAstra-gahipa-kara // 5 // sjjy-mnn-gynnaannndnnhii| gaya pAsu pasa nniy-nnndnnhaaN||7|| zANantare asi-dlbhiyu| sasthalu dinu NipaTTiyaH // 8 // pattA diTTu kumAra-sira sa-sauDu maNi-kuNDala-maNuiu / jante hi kiNNareM hi~ ghara-kaNaya-kamala nijau / / 2 / / [] sira-kamala NieppiA gIr3a-bhaya / romantI mahiyale muccha-gaya 112 // kAdanti ruvanti sa-dheyaNiya / NijIca jAya NiceyaNiya // 2 // puNu duvastu dupatu saMghariya-maNa / maha-kAyA dr-mliy-nnpnn||3|| NaM mucchae kiTa sahiyattaNar3a / ja raniSaTa jIbu gavaNamaNa Hu puNu u8 vi vihuNai bhubhjualu| puNu sira puNu pahATa vacchayala // 5 // puNu koi puNu dhAihiM raha 1 puNu dosara NihAlAi pazu pahA // 6 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tolamo saMdhi 255 aura yamakI taraha haiN|" yaha zabda sunakara lakSmaNa kahate haiM"yadi rAjA hokara bhI pauruSa nahIM hai, jisa prakAra dAnase, jisa prakAra sukavitvase, jisa prakAra zastrase, jisa prakAra kIrtanase saba manuSyoMkI kIrti paribhramaNa karatI hai aura jisa prakAra jinavarase murana dhavala hote haiN| ina itanoM meM se jisake manameM eka bhI bAta acchI nahIM lagatI, vaha janmA huA bhI mRta hai, vyartha hI yama use le jAtA hai / / 1-9 // [6] isI bIca devoMke lie santApadAyaka rAvaNakI sagI choTI bahana, pAtAlalakAke laMkezvara usa kharadUSaNakI prANapyArI patnI candananA harSase jalatI huI, Apane putra samhaH kumAra) ke pAsa calI (yaha socatI huI ki) "lo, cAra dina Upara bAraha varSa ho gaye haiM, dUsare dina vaha talavAra hAthameM A jAyegI, vaha talavAra Aja hAthase gira jaayegii|" madhura svaravAlI vaha isa prakAra kahatI hu, naivedya, dIpa, agni hAthameM lekara sajjanoMke manako Ananda denevAlI gayI aura apane putrake pAsa phuNcii| usa bIca meM usane talavArase chinna-bhinna par3A huA vaMzasthala dekhA / usane kumArakA mukuTa aura kuNDaloMse zobhita sira dekhA mAno jAte hue kinnaroMke dvArA chor3A gayA zreSTha svarNakamala ho // 1-5 // 7] sirakamalako dekhakara bhayabhIta rotI huI vaha mUrSichata ho gayI | vedanAse vyAkula Akrandana karatI aura rotI huI vaha nirjIva aura nizcetana ho gyii| phira bar3I kaThinAIse usane apane manako rokaa| usakA mukha kAtara thA, aura A~kheM bhayase banda thiiN| mAno mUrchAne usakI bahuta bar3I sahAyatA kI ki jo usane jAne kI icchA rakhanevAle jIvakI rakSA kii| vaha uThakara phira apane hAtha pITane lagatI hai| phira sira pITatI hai aura yakSaHsthala pITatI hai / phira pukAratI hai, phira dhAr3a mArakara Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 paThamadhArita puNu uhai puNu kanda kgaa| puNuzta hi appara Aigaha // 7 // puNu siha aphAlai dhrnniyheN| roSanti sura rovanti paheM // 6 // pattA je caudise hi thiya Niya hAla pasAradhi tahaSara / 'mA ruva ghandahi' NaM sAhAranti sahoyara // 9 // [8] appApaDa so ci Na sNdhvh| rovanti puNu vi puNu uTTavai // 1 // 'hA putta virAjjhahi sahahi muhu| hA virupa gidae~ suttu suhu~ / / 2 // hA kiNNAsAyahi pusa mii| hAkiM darisAviya mAya pai~ // 3 // hA upasaMhArahi rU laDDu / hA putta dehi piya-dhayaNu mahu // 4 // hA putta kAi~ kiu ruhir-bddu| hA pusa ehi ucchanne baha / / 5 / / hA putta lAi muheM muh-kmlu| hA pusa ehi piu thaNa-jualu // 6 // hA ghusa dehi AliGgaNaDa je paJcami dhaNe ghadrAvaNA // 7 // Nava-mAsu chundhu jaM mai~ umere / taM sahala manoraTa ajju jaNa // 8 // pattA hA hA daDDa cihi kahi NiyaDa pugnu kahA~ sami / kAi~ kiyanta kiu hA dahaba kavaNa disa lAmi / / 9 / / [1] kA anju zramAlu vihiM purhN| pAyAlalaka-savAurahU~ / / 1 / / hA bhannu ghuknu bndhv-jnnhaaN| vA apaju paDiya mua rASaNahA~ // 2 / / hA ajju kharahA~ robAdhaNau / hA praa riu ghaddhAvaNau ||3|| hA ajnu phuTTu ki Na jamahA~ siru / hA pupta NivAriu maha mi ciru // se lAgu Na sAvaNNahI grhiiN| para hoi abU-cakesarahI // 5|| kiM teNa ji pADiu sir-kmlu| maNi-kupahala-mapiDhayANDapalu' // 6 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chasosamo saMdhi 350 rotI hai| phira dizAe~ dekhatI hai aura phira gira par3atI hai| phira paThatI hai, phira kandana karatI hai, bolatI hai, phira ukta prakAroMse apaneko Ahata karatI hai| phira dharatI pathapara apane sirako pITatI hai| usake ronepara AkAzameM deva ro par3ate haiN| jo vRkSa cAroM dizAoM meM apanI zAkhAe~ phailAye hue khar3e the, ve mAno "he candranakhA tuma roo mata" (yaha kahakara) sahodaroMkI taraha sahArA de rahe the / / 1-9 // [8] phira bhI yaha svayaMko sahArA nahIM de pA rahI thI / vaha rotI aura bAra-bAra khar3I hotI he putra hozameM Ao, muMha pocho, hA, yaha tuma bhayaMkara nIMda meM so gye| he putra, tuma mujhase kyoM nahIM bolate ? hA tumane mAtAko yaha kyA dimAyA ? hA, tuma zIghra apanA rUpa samApta kro| he putra, zIghra mujhase priya vacana kaho, he putra, tumane apane vastra raktaraMjita kyoM kara liye ? he putra, Ao aura merI godameM car3ho, he putra, mere mu~hapara apanA mukhakamala laao| he putra A, aura merA stana yugala pii| he putra, AliMgana do ki jisase maiM vanameM badhAI nAca skuuN| jise maiMne apane peTa meM nau mAha rakhA, to usa mere manorathako Aja saphala kro| he dagdha vidhAtA merA putra kahA~, kisake pAsa kho ? kRtAnta tumane yaha kyA kiyA? hA deva kisa dizAkA maiM ullaMghana karU~ // 1-2|| [9] Aja donoM nagaroM-pAtAlalaMkA aura laMkApurakA amaMgala ho gayA / hA, Aja bAndhavajanoMkA duHkha ho gyaa|haa, Aja rAvaNakI bhujA dUTa gayI / hA, Aja kharake lie ronA A gayA, hA, Aja satruke lie badhAI A gayI / hA, Aja yamakA sira kyoM nahIM phUTa gayA ? he putra, maiMne pahale hI manA kiyA thA ki vaha khaDga kisI mAmUlI AdamIkA nahIM hai, vaha kevala ardhacakravartIkA hai | kyA usIne tumhArA maNikuNDaloMse maNDita Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 paumacarita puNa puNu risAva surynnhoN| ravi-hubhavaha-varuNa-pahajahA~ // 7 // ahA~ devahA~ pAluja rkkhiyu| sacce hiM milevi upesiSayaDa // 8 // pattA tumhaI dosu gAvi mahu dosu jAha maNu tADi / mancha, ma maha gAnugosArita // 2 // [1 ] etyantara soe~ pariyariya / Di jiha niha puNu macchara-masmi // 1 // Nikariya-yaNa viraphuriya-muha / vikarAla NA vaya-kAla-juha // 2 // parivayi raSi-maNDaleM miliy| jama-jIha jema gaheM philipiliya // 3 // 'ja ghAiu puttu mhu-snnu| khara-NandaNu rAvaNa-mAyaNaH // 4 // tahI jIvita jaha Na ajju harami / to huvAha-punje paIsarami' ||5|| iya pahaja karepiNu candahi / kira vale vi palobA jAma mahi | laya-maNDava lakriyaya ve vi gara / dharaNi ubbhiya ubhaya kara // 7 // sahi ekku dila karavAla-bhuu / 'laI eNa ji hau mahu saNau suu // uk pattA eNa ji asiyaNa giyamasthahau~ kula-pAyArahoM / sa? vaisazyalaoNga siha pADhina samvukumArahoM // 9|| | [ 1] jaM diTTa kaNantare ve vi gr| gau putta-vinou koja vara // 1 // AyAmiya viraha-mahAmaNa / gaccAviya magaralaya-gaNa // 3 // pulabajAi pAsehamai vi| paritappA jara-beijaha vi / / 3 / / mugchinaI ummukichajAi vi| zuruNa vivAhi~ majada vi // 5 // 'pari eu rUDa uvsNghrmi| sura-sundaru kagNa-vesu karami // 5 // puNu jAmi esthu umbr-mvnnu| pariNesaha avase ekku jANu' // 6 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chattIsamo saMdhi 259 gaNDasthalavAlA sirakamala girA diyaa| bAra-bAra vaha devajanoMko use dikhAtI haiM / he sUrya, agni, varuNa aura pavana ! devatAo! Apa logoMne mere bacceko nahIM bacAyA? sabane milakara usakI upekSA kI ? isameM tumhArA doSa nahIM hai devatAo, merA hI doSa hai jisane zAyada dUsare janmameM kisI dUsareko satAyA hogA // 5-5 // _ [10] isake bAda zokase ghirI huI, jisa prakAra nartakI, mI prakAra matsarase bharI huI, DarAvane netroMvAlI, visphurita mukha, pralayakAlakI Agake samAna vikarAla vaha bar3hatI huI AkAzamaNDalase jA milii| yamakI jIbhakI taraha AkAza meM philakAriyA~ bharatI huii| jisane mere putra svarake nandana aura rAvaNake bhAnajeko mArA hai, yadi maiM Aja usake jIvanakA apaharaNa nahIM karatI to maiM agnisamUhameM praveza kara lUMgI, yaha pratijJA kara, candranakhA jaise hI pIche mur3akara dharatI dekhatI hai vaise hI usane latAmaNDapameM do manuSya dekhe jo mAno dharatIke do hAtha Upara uThe hue the| vahA~ ekake hAtha meM karavAla dikhAI dii| to isI ne mere putrakI hatyA kI hai| isa talavArake dvArA vaMzasthala ke sAtha hI, niyamameM sthita kulakI dIvAra zambukumArakA sira tor3A hai // 1-2 // [11] jaba usane vanake bhItara do Adamiyoko dekhA to usakA putrazoka calA gyaa| viraharUpI mahAbhaTane usapara car3hAI kara dii| kAmarUpI naTane use nacAnA zurU kara diyaa| vaha romAMcita ho uThatI hai| pasInA-pasInA ho jAtI hai / santapta ho uThatI hai aura uvarase pIr3ita ho uThatI hai| vaha mRcchita hotI hai, unmUcchita hotI hai| runa-runa zabda karatI hai, vikAroMse bhagna hotI haiN| acchA hai, maiM apanA yaha rUpa chipA lU~ / devoMke lie sundara kanyArUpa banAtI hU~ aura phira isa TatA. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita hiyaipichaDa' takSaNe chaDa kiDa / NaM kAmahI koDa (1) 0 ti vihiu // 7 // gaya tahi jahi tiNi vijagaviNe / puzu pAhahiM svahiM lA khaNa 56 // dhattA pabhaNai jaNaya-suya 'vala pekkhu kaNNa kiha rovai / jaM kAlantariDa taM duphchu NAI ukkocAI' // 1 // [12] rokhamtI mlhreNnn| hakkAghi pugchiya ilahareMNa // 3 // 'kahi sundari rovahi kAi~ tuhuN| kiM pahiDa kiM pi Niya-sayaNa-vuhu // 2 // ki keNa pi kahi tri primvip| taM vANu suci pAka vitha // 3... . hara pAviNi dINa dayAvaNiya / NinvandhaSa rumi gharAya Niya // 4 // vaNa bhuslo u jANAma disau / Na jANami kavaNu su visau // 2 // kadi gachami cAcUheM pddiy| mahu puNNehiM tumha samAvaliya // 6 // jai zramha hu~ upari asthi maNu | to pariNau viSaha vi ekku jaNu // 7 // cayaH sudhi hulAuhaNa / kiya NakyakohI rAhavaNa | ghattA karamala viSANu muha kiya vaka maha siru cAliDa / 'mumdara Na hoi bahu saumittiha~ kyaNu NihAliu // 9 // [ 13 ] jo jaraghaI ah-prmaann-kru| so pattiya attha-samastha-haru // 1 // o hoha uvAyaNe vcchlaa| so pattiya visaharu kevalA // 2 // jo mitta akAraNa eI ghru| so pattiya dudchu kalatta-haru // 3 // jo panthira aliy-snnehiyu| so pattiya ghoha agehiyau // 4 // jo Naru asthaka lli-kh| so sattu NisADa jIva haru // 5 // jA kAmiNi kaSada-cAca kunnh| sA pagliya sira-kamalu pi luNAi // 6 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / chasosamI saMdhi 565 bhavanameM jAtI huuN| avazya hI eka AdamI vivAha kara legaa| usane tatkSaNa manapasanda rUpa banA liyaa| usane jo rUpa kiyA vaha kAmadevako bhI kutUhala utpanna karane vAlA thaa| vaha vahA~ gayI jahA~ tInoM loga the ! bhira maha yA bhara meM dahAr3a mArakara rone lgii| janakasutA sItA bolI, "rAma, dekho kanyA kyoM rotI hai ? jo samayase chipA huA thA, vaha duHkha mAno ise udvelita kara rahA hai" // 1-2 // __ [12] pApakA haraNa karanevAle bar3e bhAI rAmane rotI huI, usase pUchA, "he sundarI, tuma kyoM rotI ho, kyA tumhAre Upara koI svajanakA duHkha A par3A hai ? yA phi kyA kahIM kisIne tumhArA parAbhava kiyA hai ?' yaha vacana sunakara bAlA bolI, "he rAjan , pApinI dIna dayA karane yogya, bandhuhIna ghecArI, maiM rotI hU~ | anameM bhUla gayI huuN| maiM dizA nahIM jAnatI / yaha bhI nahIM jAnatI ki kauna-sA deza aura viSaya (prAnta ) hai ? kahA~ jAU~, cakravyUha meM par3a gayI huuN| mere puNyoMse tuma mujhe mila gye| yadi hamAre Upara tumhArA mana hA to donoM meM se eka mujhase vivAha kara le|" yaha vacana sunakara rAmane apanA nAkhUna khoda liyaa| ( manA kara diyaa)| muMhapara hAtha rakha liyA / bhauheM Ter3hI kara lI, aura sira claayaa| kisI cIjameM ati acchI nahIM hotii| unhoMne lakSmaNakA mukha dekhA // 1-9|| [13] jo rAjA atyanta sammAna karanevAlA hotA hai, vizvAsa karo ki vaha artha aura sAmarthyakA haraNa karanevAlA hotA hai| jo mitra akAraNa ghara AtA hai, vizvAsa karo ki vaha duSTa strIkA apaharaNa karanevAlA hotA hai| jo pathika rAstemeM adhika sneha karatA hai vizvAsa karo ki vaha snehahIna cora hai / jo manuSya lagAtAra cApalUsI karatA hai vaha nizcayase jIyakA haraNa karanevAlA zatru hai / jo kAminI kapadapUrNa cATutA // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jA kulabahu savarhe hi vabaharahu / jA kaNNa hotri para ru vara / srb sApayitriya hU~ karai // 7 // saH kiM basI pariharai // 8 // prasA ra nUha Ayahu~ ahahu mijo loiDa dhammu siMha khuda triSpa - kuNDala darida / antu - NivA sundareNa / bIsambha | pa paeN lambhai // 9 // [4] sampaNu gherA saNa muddeNa / 'mahu asthi majja sumaNohariya | eva samAsa akkhirAu | hau~ lemi kumAri sa lakkhaNiya jala-aGgaya vaTTa-thaNa / rahi indra NiriNiya / jA uNNaya mArse milA ti / kAya isa gaggara tAvasiya / so miti buttu sIrA // 3 // lahU lakhaNa bahu lakkhaNa- bhariya // 2 // kaNheNa vi maneM ukla vikhayaDa // 3 // jA ApameM sAmu sami // 4 // dohara-kara-li-yaNa // 5 // cAmIyara-varaNa sapujaniya 16 / / sAho ti purA mAyayi // 7 // sama-calaNaGguli acirAusiya || 8 || jA haMsa- vaMsa - baravINa-sara / mahu-paNa mahA-ghaNa- chAya-thara // 9 // jar3eM vAmae~ kara donhi saya / goDa gharu girivaru ahaba sika / su-mamaraNAhi sira-mamara-dhaNa ( ? ) / sA bahu-sutha bahu-ghaNa bahu-sayaNa // 10 // mINAravinda visa-dAma-dhaya // 11 // su pasaratha sa-kalaNa sA mahila // 12 // romAvali baliya bhuyaJju jiha // 13 // musAhala - sama-dantasareM // 14 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chasosamo saMdhi 2 // karatI hai, jiAta ho ki sinarUpI mAmalako kATanevAlI hotI hai; jo kulavadhU kasamoMse vyavahAra karatI hai ( bAta-bAtameM kasama khAtI haiM ) vizvAsa karo ki vaha saikar3oM vidurUpatAe~ karaneyAlI hogii| jo kanyA hokara parapuruSakA varaNa karatI hai, vaha kyA bar3e honepara aisA karanese virata ho jaayegii| ina AThoM hI bAtoM meM jo mUr3ha manuSya vizvAsa karatA hai laukika dhamakI taraha vaha zIghra paga-pagameM apriya prApta karatA hai / / 1-2|| [14] kamalamukha rAmane vicArakara lakSmaNase kahA"merI sundara patnI hai| he lakSmaNa, tuma lakSaNoMse yukta bahU le lo|" jaba unhoMne saMkSepa meM isa prakAra kahA to lakSmaNane bhI apane manameM vicAra kiyA (aura kahA)-maiM bhI lakSaNoMse yukta kumArI grahaNa karU~gA jo ki sAmudrika zAstrameM kahI gayI hai| jo jA~ghoM aura UraoMse abhaMga ho, gola stanovAlI ho, jisake hAtha, nakha, aMguliyoM aura netra lamce ho| lAla caraNoMvAlI, gajendrakI taraha darzanIya tathA svarNa raMgakI pUjanIya ho| jo nAsikA aura lalATameM unnata ho, vaha tIna putroMkI mA~ hotI hai| kaue ke samAna pairoM aura gadgada svaravAlI tapasvinI hotI hai| jo pairoM meM samAna a~guliyoMvAlI hotI hai vaha kama AyuvAlI hotI hai| jo hama, bA~surI, vINAke svaravAlI, madhuke samAna raMgavAlI, mahAmeghoMkI kAntiko dhAraNa karanevAlI, zubha bhramarake samAna nAbhi aura siravAlI, bhramarake samAna stanabAlI (??) hotI hai, vaha aneka putroM, svajanoM aura atyadhika dhanavAlI hotI hai| jisake bArane karatalameM sadaiva machalI, kamala, vRSa, dAma aura dhyaja, gopura, ghara, girivara athavA zilA ho, suprazasta mA mahilA lakSaNavatI hotI hai| cakra, aMkujha aura kuNDalako kAraNa pharanevAlI jisakI romAvali sauMpakI taraha mur3I huI ho. pathacandrake samAna sundara lalATa, aura motIke samAna apane dA~toM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 paumacarita pattA bhAe~ hi~ lavaNe hi sAmueM vaNi [ya] suNijaha / cakkAhivahA~ tiya bacvai puttu uppajai // 15 // [ 5] bahu rAhama eha alakSaNiya / hau~ maNamiNa lakSaNeNa maNiya // 1 // jazoru-karehi samaMsaliya / cala-loyaNa gamaNusApaliya // 2 // kummuNNaya-paya vismliy| dhuna-kaSika-kesi khari pnuliy(?)||3|| sambA -samuTTiya-roma-raha / taheM puruvi bhattAru vi marai // 4 // kavi-lazchAya mau~hAbali-miliya / sA deva niruttara jhenduliya // 5 // dAlisiNi timira-loyaNiya | pArevayacchi jaNa-bhojaNiya / / 6 / / virasauha-diSTi virasa uhA lA dukAyama ho| 55 ||7|| NAsamA thorai mazaraNa / sA lajiya ki bahu-virathareNa // 8 // kahi-vihura-NAhi (?) muha-mAsusthi / sA raparasasi bahu-bhaya-mAsuriya // 9 // kaDu-aniya mt-gind-chvi| hau~ ehiya pariNami kaNNa Navi // 10 // ghattA pabhaNai candahi kiM Niyaya-sahAveM lajami / jaha hau~ Nisimariya vo pahami amla saI bhumi' // 11 // sattatIsamo saMdhi bandapahi bhala jima ema pagajiya 'maru maru bhUyahu~ demi vali' / Niya-rUveM patiya raNa-raseM aDDiya rAvaNa-rAmahu~ gAi kali // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattalIsamo saMdhi 215 , ke antara se ( vaha lakSaNavata hotI hai| ) sAmudrika zAstra meM varNita kiyA jAtA hai ki ina lakSaNoMse yukta strI cakravartIkI patnI hotI hai aura usase cakravartI putra hotA hai // 1-15 / / [15] lakSmaNane kahA ki maiM kahatA hU~, he rAma, yaha strI lakSaNoMse 'zUnya hai / jA~dhoM, urasthala aura hAthoMse yaha mAMsala haiN| isake caMcala netra haiM / yaha calane meM jaldI karatI hai| isake paira kachuekI taraha unnata haiN| a~guliyA~ viSama haiN| hilate hue kapila keshoNvaalii| isake samUce zarIrapara romarAjI uThI huI haiM / isake putra aura pati bhI mara jaayeNge| jisakI kamara kalaMkayukta haiM, aura bhauMheM bhI milI huI haiM, he deva ! vaha nizcayase vezyA hogI / tItara ke samAna locanavAlI daridra hotI hai| kabUtara ke samAna A~khoMvAlI logoMkA bhojana karanevAlI hotI hai / kaue ke samAna dRSTivAlI aura kaue ke samAna svaravAlI kevala duHkhoMkI pAtra hotI haiM / sthUla aura manthara nAmikAmavAlI vaha dAsI hotI hai, bahuta kahane se kyA ? kamara taka bAloMvAlI masalI nAbhi aura mukhavAlI, aneka bhayoMse bhAsvara vaha (bhArI) rAkSasI hotI haiM / kaTu aMgoMvAlI, gajendra ke samAna chavivAlI isa kanyAkA maiM karaNa nahIM karatA huuN| taba candranakhA kahatI haiM---"kyA apane svabhAva se lajjA karU~, yadi maiM nizAcarI hU~ to Aja maiM apane hAthoMse tumhArA bhoga karU~gI" // 1-11|| saiMtIsavIM sandhi lajjAse rahita candranakhAne garajakara isa prakAra kahA"maro saro, bhUtoMko anyi detI hU~ / " apane rUpase bar3hatI huI, vaha aisI lagI mAno yuddha ke utsAhase sahita rAma aura rAvaNakI kalaha ho / - Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarida [ ] puNu puNu vi pavaDhiya kilikichati / jAhApali-bAlA-saya munti|||| maya-mIraNa koSANala-saNAha / paM dharaaiM samugmiya padhara cAha // 2 // NAha-sari-ravi-kamalahoM kaarnnsthi| ahavaha NaM muddhAraNasthi // 3 // NaM ghusalA bhmbh-ciriddddihillu| tArA-vukhkhuva-saya-vihirielu // 4 // sasi-loNiya-pipaba kevi dhaai| gaha-himmahI pohau dei NA // 5 // mAhavaha kiM pahuNA visthareNa / NaM pAhayala-sila geNDA sirenn||6|| NaM hari-bala-mottiya-kAraNeNa 1 mahi-gayaNa-sippi phoDai khnnenn||7|| balae bubaha 'vaccha vA suhu~ bahuyaha pariyaI peccha pecch||8|| ghattA candaNahi pampiya siNu Si Na kampiya 'kana samgu hA puttu jiha / tiNi vi khajAntai mArinanta hai rakkhejahA~ appANu tiha // 5 // vaNeNa teNa asujhAvaNeNa / karavAla parisidha mahuma heNa // 1 // dk-kddhinn-koruppiilnnepnn| ali-aTThAvIlaNeNa // 2 // & maNDalagu tharaharaha kem| bhattAra-maeM sukalatu jema // 3 // aNavasya-mabamA gara-Nisumbhe / tahiM dArimanteM gainya kumbhe // 1 // jo cAhiM mottiya-Niyapha lA / pAsava-phuliGga bahu ka valamgu // 5 // saMtehau paggu laevi teNa / vijAhari pamaNiya lakSaNeNa // 6 // 'jai lAiDa sIsu tuha padaNAsu / karavAlu eu. sUradAsu // 7 // bai asthi ko vi raNa-sara-samAthu / tahoM sambahA~ ummina dhamma-hathu // 4 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sastIsamo saMdhi 265 [2] phira-phira bar3hatI huI vaha kilakAriyA~ bharatI haiN| jyAlAvalIkI saikar3oM jvAlAoMko chor3atI hai| bhayase bhayaMkara koejvAlAse sahita vaha aisI jAna par3atI thI mAno dharAne apanI pravara bA~ha uThA lI ho, yA to AkAzarUpI nadIke ravirUpI kamalake lie athavA mAno meghoMke uddhArake lie| mAno vaha, jisameM tArArUpI saikar3A budabuda bilAye gaye haiM aise meMrupI dahIko bilotI hai, candramArUpI lonIpiNDako lekara daur3atI hai, jaise baha graharUpI bAlakake lie pIThA de rahI ho / athavA bahuta vistArase kyA ? mAno vaha AkAzarUpI zilAko apane sirake Upara le rahI hai| mAno lakSmaNa aura rAmarUpI motIke lie vaha eka kSaNameM AkAza aura dharatIrUpI sIpako phor3anA cAhatI hai / rAmane taba kahA-"he vatsa vatsa, tuma vadhUke caritako dekho dekho|" tinake barAbara bhI nahIM kA~pate hue candranakhA bolI- "khaDga utthaao| jisa prakAra tumane putrakA badha kiyA, usI prakAra tuma tInoM khAye mAre jAte hue apaneko bcaao|" // 1-5 // [2] usa azubha vacanake kAraNa lakSmaNane talavAra dikhA dii| dRr3ha kaThina kaThora utpIr3ana hai jisameM aise aMgUTheke ApIr3anase, vaha talavAra usI taraha tharatharA uThatI hai, jisa prakAra patike bhayase acchI khii| jo anavarata mada jharatA hai, tathA jo manuSyoMkA nAza karane vAlA hai, aise gajendrake gaNDasthala ke vidIrNa hone para, talabArakI dhArAoM meM jo motIsamUha laga gayA thA, vaha aisA lagatA thA, sAno prasveda ke kaNa bahUko laga gaye hoN| isa prakAra apane usa khagako lekara lakSmaNa vidyAdharIse bolA-"jisane tumhAre putrakA sira kATA hai yaha badda sUryahAsa talavAra hai| yadi koI yuddhakA bhAra uThAne meM samartha ho, to una sabake lie dharmakA hAtha uThA huA hai|" taba kharakI patnI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 khara-dharikieN padamacari cutu 'Na hoi kajju / ko vAraha mAra maha mi vajju' // 3 // ghattA sA eva maNepiNu galagajjepiNu calaNeMhi~ apphAdevi mahi / khara dUsaNa-vIrahu~ atula sarIrahu~ gaya vAreM candaNahi // 10 // [] -rA jalahara jiha siMha barisanti NayaNa // 1 // NaM candraNa-layaha~ bhuaGga khA // 2 // appANu vicAris jiya he hiM // 3 // NaM ka - kalasa kuGkama viThiti // // // kharasaMga rAvaNa bhaviti // 5 // NaM mandoyarihaM supurisa- hANi // 6 // niviseNa patra pAyALalaka // 7 // kharamaNa paTTa mAri // 8 // vasa vadhAi daNa-varaNa | sambanti lamba kaDiyala samagga / vIyA-mayalaJNa-saNihehi~ / ruhiroDiya Na-viSyanta-ratta / NaM dAva kSaNa-rAma-kisi / NaM Nilivara - loyahA~ dukkha-khANi / ghaNaM he pahAranti saGka | niya mandira bAhAcanti NAri / pattA vAru suNepiNu dhaNa pekkhepirAe~ kleMvi paloiyau / tihuya saMghAreM vi palau samAreMci NAi~ kiyanteM jou // 9 // [ * ] kUvAru surNevi kula-bhUsa / / kaheM keNuppADa jamahA~ jaya kahi keNa kiyantahA~ kiyaDa marayu kahi keNa va pavaNeNa paSNu / *hi keNa bhiSNu vajeNa vajju / kahi keNa bhANu uNheNa sati / pipucchaya dUsaNeNa // 1 // kaheM keA pajohaDa kAla- jaya // 2 // kahi keNa kriSaDa visa- kanda-caraNu // 3 // kahi keNa dakhkha jalaNa jaNu // 4 // kahi kreNa dhari kahi keNa samudra jala jalA ajju // 5 // tisAeN khaviu // 6 // L . Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasatosamI saMdhi 269 bolI-"isase kAma nahIM banegA, Aja kauna mujhapara AkramaNa kara sakatA yA mujhe mAra sakatA hai|" vaha isa prakAra kahakara garajakara pairoMse dharatI caupakara, atula zarIravAle kharadUSaNa vIroM ke pAsa krandana karatI huI gayI // 1-10 // [3] dInamukha vaha rotI huI phuNcii| jisa prakAra megha, usa prakAra A~kheM barasAtI huii| lambe samagra kaTitala taka laTakatI huI kezarAzi aisI mAlUma hotI thI, mAno candanalatAse sA~pa laTake hue hoN| dvitIyAke candramAke samAna apane nakhose usane svayaMko vidArita kara liyA / raktakI dhArAoMse usake stana lAla ho gaye; mAno kedArase raMge hue svarNa kalaza ho / mAno vaha rAma aura lakSmaNakI kIrti dikhA rahI ho, mAno kharadUSaNa aura rAvaNako bhavitavyatA ho, mAno nizAcara lokake lie duHkhakI khAna ho| mAno mandodarIke ekapako hana ho, jAgo laMkAmeM praveza karatI huI zaMkA ho, vaha eka palameM pAtAlalaMkA pahu~ca gyii| vaha strI apane ghara meM dhAr3a mArakara isa prakAra rone lagI, mAno kharadUSaNa ke lie bhArIne praveza kiyA ho|" krandana sunakara, trIko dekhane ke lie rAjAne mur3akara isa taraha dekhA, mAno tribhuvanake saMhAra aura pralaya karane ke lie kRtAntane hI avalokana kiyA ho // 1-9 / / [4] umakA krandana sunakara kulabhUSaNa dUpaNAne candranakhAse pUchA, "batAo kisane yamake netra nikAle haiM, batAo kisane kAlakA mukha dekhA hai ? batAo kisane kRtAnta kA maraNa kiyA hai| batAo kisane vRSabha aura kAbikeyake parako pkdd'aa| batAo kisane pavanase pavanakoM dhoMgA hai ? batAo Agase Agako kisane dagdha kiyA haiM ? batAo vanase vanako kisane chinna kiyA hai| batAA kisane jalako jalase Aja prahaNa kiyA hai ? vatAo uSNatAse kisane sUryako tapAyA hai, Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 paumacarita kAhi keNa khukhiDa phaNi-maNi-NihAu / kaheM kepa sahiu sur-kukim-ghaaj||7|| kahi keNa huAsaNeM sampa diSNa / kA kaNa isANaNa-pAya chipaNa // 4 // pattA candahi poliya aMsujaloliya 'aNa-ballahu mahu taNasa sur| zrolagAi pANe hiM viNaya-pramANe hi Narabaha samyukumAra muDa // 2 // [5] bhAyapaNe vi smyukumaar-mrnnu| saMtAna-soya-vibhIya-karaNu // 1 // papirala-muha pAha-maranta-NayaNu dukkhAuru dara-oThula-vayA // 2 // kharu ruyaha sa-dukkhai atula-piNDa / hA ajju pachiu mahu pAhu-daNDa // 3 // hA aju jAya maNa gaa sngk| hA ajnu sugNa pAyAlalA // 4 // hA NagdaNa sur-ptraannnnaasu| kabaNuttara demi dasANaNAsu // 5 // esthamatareM tAma timunndd-dhaari| bahu-buddhi pajamina vambhayAri // 6 // 'he garabA mUDA ahi kaaiN| saMsAra bhamamsa hu~ suna-sayA // 7 // AyA mubhAI gayA jaa| ko saphAi rAya gaNevi tAI // ghattA kahA~ baru kahA~ pariyaNu kahA~ sampaya-dhaNu mAya bappu kahA~ puttu sira / ke karje rovahi appaDa soyahi bhava-saMsArahA~ para kiya' // 2 // [6] jaMdukkhu dukhnu saMghiu raau| paDiboli Niya-ghariNie~ sahAu // 1 // 'kahe keza vahiu mahu taNa u puttu' / taM dhayaNu suNe vi dhaNiAe~ ghusu // 2 // 'suNu Narava duggameM dugyveseN| dugdhoi-ghaTTa-ghaTTaNa-paseM // 3 // phaannnn-lknuprnny-phraale| sahi nehA daNDaya-dhaNe visAle // 4 // ghe maNusu diTTa soDora biir| mahAravinda-saNNiha-marIra // 5 // kovaNDa-silImuha-gahiya-hasya / para-bala-bala-usyalaNa-samastha // 6 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattatIsamo saMdhi yatAo kisane pyAsase samudrakA kSaya kara diyA hai ? batAo kisane nAgamaNisamUhako ukhAr3A hai ? atAo devavanakA AghAta kisane sahana kiyA hai ? yatAo kisane Agako DhaMka diyA hai ? batAo kisane dazAnanake paira chinna kiye haiM ? taba azrujalase gIlI hokara candranakhA bolI, "he rAjan , merA janapriya putra zambukumAra binayake samAna apane prANoMko lekara mara gayA // 1-2 // [5] santApa, zoka aura viyoga utpanna karanevAlA zambukumArakA maraNa sunakara, muMha phAikara, A~suoMse A~kheM bharakara duHkhase parita, kucha mu~ha nIcA kiye hue. khara apane duHkhase rotA hai-"hA, Aja atula zarIra merA vAhudaNDa gira par3A / hA, Aja mere mana meM bhArI zaMkA utpanna ho gayI; hA, Aja pAtAla laMkA sUnI ho gyii| he patra, devarUpI siMhoM kA nAlA karanevAle dazAnanako maiM kyA uttara duuN|" isI bIca meM tripuNDadhArI bahubuddhi brahmacArI bolA, "he mUkha rAjA ! rote kyoM ho, saMsArameM bhramaNa karate hue tumhAre jo saikar3oM putra hue mara gaye aura cale gaye, unheM kauna gina sakatA hai ? kisakA ghara ? kisake parijana, kisakA sampatti-dhana, kisake pitA, mAtA tathA nI ? kisa kAraNa tuma rote ho, zoka karate ho, bhavasaMsArakA yahI krama hai ? // 1-9 // [6] jaba bar3I kaThinAIse rAjA Azvasta huA to usane hAyapUrvaka pUchA, "batAo, mere putrakA vadha kisane kiyA ?" yaha vacana sunakara dhanyA bolI-"he rAjan, sunie / jo durgama aura duSpravezya haiM, jisameM gajasamUha ke saMgharSa ke pradeza haiM tathA jo lAkhoM siMhoMke kSayase vikarAla hai, aise usa vizAla daNDaka banameM maiMne do pracaNDa bIra dekhe hai, jo megha aura kamalake samAna zarIravAle haiM, jinhoMne dhanuSa-bANa apane hAthoM meM le rakhe haiM, jo zatrusenAke balako parAsta karane meM samartha haiN| unameM eka - - ----- + Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 paTamacariDa tahi ekku viddu tiyasahu~ bhasajja / teM sAiTa khaggu hau putu mama // 7 // aNNu vi avalovahi deva dev| kakkhora viyAriDa pekssu keva // 6 // dhattA vaNe dharai vi syanto dhAha muantI kaha bi Na mutta teNa gareNa / Niya-puNNe hi cukI Naha-muha-luko liNi jema sareM kujareMga' // 1 // taM kyaNu suNe vi vhu-jaagrhi| uthalakSiya bhagaNe hiM rANapahiM // 1 // 'maar-pvr-piivr-thnnaaeN| para eyaha kammaI atyaNAe~ // 2 // mamchuddha Na samicchiya supuriseNa | appara vivasa vi Aya teNa // 3 // erathantare Nicahna NieDa jaam| gaha-Niyara-viyAriya diTTa tAca // 4 // kiMsuya-laya ma aart-vgnn| rattuppala-mAla gha mamara-chapaNa ||5|| tahiM aharu diTTa damaNagA-miSNu / NaM pAka-tavaNu pharaguNeM uiNNu // 6 // se NavaNa-kaiparavi kharu viruddha / paM kesari mayagala-gandha-luddhu // 7 // maDu miDaDi-bhayaGkaru muha-karAla / NaM jagahI samuhina palaya-kAlu // 8 // amara vi Akampiya ema pajampiya 'kahA~ upari AruT Tu kharu' / rahu khajiu aruNa sahu~ sasi-varuNeM 'maha~ vi gilesaha NaSara jara' // 1 // [ 4 ] uTunse Tviu bhddh-nnihaau| asthANa-khohu NiviseNa jAu // 1 // cUranta paropparu suhaDa huka / / NaM jalaNihi Niya-majjAya-buka // 1 // sIseNa sosu paNa ptttt| calaNeNa palaNu kara kara-NihaTdu // 3 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sannatIsamo saMdhi 273 devatAoM ke lie bhI asAdhya dikhAI diyaa| usane khaDga le liyA hai aura mere malA kiyA hai devadeva, aura bhI dekhie, kisa prakAra usane merI kA~kha aura pakSaHsthala vidIrNa kara diyA hai| dhAr3a mArakara rotI huI bhI vanameM pakar3akara usa manuSyane kisI prakAra merA bhoga-bhara nahIM kiyA, apane puNyoMse, nakhAnase vidIrNa honepara bhI usI prakAra baca gayI, jisa prakAra sarovarameM kamalinI hAthIse baca jAtI haiM // 1-2|| [7) usake vacana sunakara badbhuta jAnanevAlI dUsarI rAniyoMne samajha liyA ki mAlUra ke samAna vizAla aura sthUla stanoMvAlI isI kulaTAke ye kAma haiM / zAyada usa puruSane ise nahIM cAhA hogA isIlie yaha apaneko kSata-vikSata karake AyI hai| isI bIca jaba rAjA dekhatA hai to use navasamUha-dhidArita vaha dikhAI dii| palAza latAko taraha vaha lAla raMgavAlI thI, lAla kamaloMkI mAlAkI taraha bhramaroMse Acchanna thii| dA~toke agrabhAgase kATA huA usakA adhara aisA dikhAI diyA mAno phAgunake mAha meM bAlasUrya udita huA ho| jasake netrakaTAkSase khara ekadama viruddha ho uThA mAno maigala hAthIkI gandhase siMha lubdha ho uThA ho / bhauMhose bhayaMkara aura muMhase karAla vaha subhaTa aisA laga rahA thA mAno vizva ke lie pralaya uTha AyA ho| devatA bhI kA~pa uThe aura isa prakAra bole ki Aja khara kisake Upara kruddha huA hai| ratha khar3A kara diyA gyaa| arUpa zazi aura varuNake sAtha maiM bhI (khara) usa AdamIko sirpha nigalakara rahU~gA / / 5-2|| [4) usake uThate hA yoddhA samUSTa uTha khar3A huA / palamAtrameM darabAra meM kSobha utpanna ho gayA / eka dusareko cUra-cUra karate hue yoddhA pahu~ca mAno samudragne apanI maryAdA chor3a dI ho / sirase sira, paTTase paTTa, caraNase caraNa, hAyase hAtha bhir3a gaye 18 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 paumacariu mehalu mehala - givaNa mam // 4 // ohASaNa-bhArNe Na vi Namanti // 5 // paDhiyo vi Na uTTara maDu bhareNa // 6 // ciDaphaDa saNNajjhanti jor3a // 7 // so homa rAyahA~ taNiya ANa // 8 // pattA meM kajju viNAsahI nAma baIsahoM jo abhi-raya maNDa harai | sira khudda kumAra vijJA-pArahoM sI ki summahiM ovaraD // 9 // uNa maja tuvi laggu / uddhanti ke Si tiNa-samu gaNanti ahama ko viNi rAmeNa / / dUsaNeNa zivAra va koha 'jar3a para vi dehu ArUsamANa / mANava dumAha-gAhu | loka-bhuSaggala-bhaDa taka | [9] to ghari kina mahu taNiya buddhi gAva vi Na caha viSNu tArapUrNa / eka gamNui kAhU~ rahi / santeSi mahAe~ bisa caDhahi / asAradi kuTu bhuSaNekavIru / jaga kesari ari-kula-paya-kAlu / Naravadda asahAyahA~ Natthi siddhi // 1 // jalazuviNa jala viSNu mAkaNa // 2 // ramaNAre sam khisAe~ marahi // 3 // jirNe bhavie vi saMsAreM paDhahi // 4 // suravara-paharaNa- caDDiya sarIka ||5|| para-bala-bagalAmuDu bhubha-visAlu // 6 // surakari-kara-sama-thira-thora- vAhu // 10 // durisaNa mIlaNa jama- saDaka // 8 // dhattA tahA~ tihuaNa-mA~ sura-maNa-saha zivasa-vinda-saMtAvaNahA~ / gaDa samva suhaggadda paha~ lagAi gappi kahijA rAvaNa // 9 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattatIsamo saMghi 275 mukuTa se mukuTa TUTane lge| mekhalAe~ mekhalAsamUhase TUTane lgii| kitane hI yoddhA uThate haiM, tinakeke barAbara samajhate hue, dainya yA mAnake kAraNa mamaskAra nahIM karate / athavA koI yoddhA dainya ke kAraNa namaskAra karatA bhI hai to khar3A huA yaha senAke bhArake kAraNa uTha nahIM paataa| krodhase bhare hue aura ahaMkArase taiyAra hote hue yoddhAoMko dUSaNane manA kiyA"tumheM rAjAkI zapatha (AjJA) hai, yadi tumane kruddha hokara, eka bhA kadama Age bddh'aayaa| tuma kArya mata bigAr3o / tabataka cupa baittho| jo balapUrvaka talavArarUpI ratnakA apaharaNa karatA hai, vidyAma pAraMgata kumArakA sira kATa letA hai kyA vaha tuma-jaise logoM ke dvArA mArA jA sakatA hai / / 1-9| [2] isalie acchA hai ki tuma merI bAta maano| he rAjan, asahAya vyaktikI maMsArameM siddhi nahIM hotii| binA tArakake nAya nahIM cltii| binA vAke Aga bhI nahIM jalatI / tuma akele kyoM jAte ho ? samudra hote hue bhI tuma pyAse marate ho / mahAgaja hote hue bhI bailapara car3hate ho / jinakI pUjA karate hue bhI saMsArameM par3ate ho| jisakA yama sArathi hai aura jo spaSTa rUpase vizva meM ekamAtra vIra hai, indra ke bajhase jisakA zarIra nirmita haiM, jo vizvakA siMha aura zatrukulake lie pralayakAla hai, jo zatrusenAka lie bar3avAnala hai, bAhuoMse vizAla hai; jo durdama dAnavarUpI grAhoMko pakar3anevAlA hai, jo airAvatakI sUMDake samAna sthira aura sthUla bAhuvAlA hai, jo trilokakI bhaTazRMkhalAko tor3anevAlA hai, durdarzanIya bhISaNa aura yamakI taraha AghAta pahu~cAnevAlA hai / aise usa tribhuvanamalla, devamana meM pIr3A utpanna karanevAle devoMko santApadAyaka rAvaNase jAkara kahA jAye ki zambukumAra zubhagati ko prApta huA hai aura aba Apa pIchA kareM (AkramaNa kareM)" // 1-9|| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita [1 ] AvaNe vi ta vRkSaNa nA ! ma marara padohita gupakSa-zrA // 'dhiti lamilAi supurisaaii| para eya hai kamma kupurisAhu~ // 2 // sAhI jIu dehanthu jaav| kiha gammai bhagaNahA~ pAsu tAva // 3 // jANa jIve marievau~ ja / to bari paharija vara-vairi-pumje // 1 // jalabhaha sAkAra loe~ ajarAmara ko vimA -koe~ // 5 // jima miDiu a ari-ghr-smuheN| jima jaNiya maNoraha sayaNa-vinda // 6 // jina asi-sabdhala-konahi miNNu ! jima jasa-pahau tailoke diNNu // 7 // jima tIsAviu sur-nnihaau| jima mahu mi anju khaya-kAlu bhaau||8|| bhattA nima sattu-silAyale pahu-moNiya-jale bhuu parihava-pahu apaNau / jima sa-dhau sa-sAhA sa-maDu sampaharaNu gaDa Niya-pustahA~ pAhuNau // 9 // [1 ] naM NisuNa ghi Niya-kula-bhUsaNeza / lahu lechu visajiu dUsaNeNa // 1 // saNadhu baru vi vahu-samara-sUru / sapphAle vi va maMgAma-tUru // 2 // bihaiphaDa mata mAddha, * tri| sammANa-dANu riNu saMbharevi // 3 // kaNa vi karaNa karabAlu gahiGa / kaNa vi dhaNuharu togIra-sahiDa // 4 // keNa vimumaNdi moggaru pacAkha / keza vi huli keNa vi ghisadaNTu / / 5.16 gANAbiha-paharaNa-pahiya-zastha / sapaNaddha suhaTa raNa-bhara-samattha // 6 // jasariu seggu parihara vi sngk| Na vamevi lagma pAyAla-laGka // 6 // raha-tusya-gainna garindha-vinda / NaM su-kai-muhahoM Nigganti sA // 8 // ghattA ghara-la- gu irisa-pasAhaNu amarisa-a-dara ghAiDa | gayAnaka lIyaja' gAnA vIyau joisa-cakku parAyaH // 5 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatIsamo saMdhi 10] dRSaNake una vacanoMko sunakara guMjAke samAna A~khoMvAlA khara kar3akakara bolA, "dhikkAra hai, sajjana puruSoMko isase zarma AnI caahie| ye kevala kupuruSoM ke karma ho sakate haiN| jabataka jIva apane zarIrameM sthita hokara svAdhIna hai, sabataka ise dUsare ke pAsa kyoM jAnA caahie| jaba utpanna hue jIvako maranA hI hai, to acchA hai ki zatru-samUha para prahAra kiyA jAye ki jisase duniyAmeM sAdhukAra mile, manyalokameM ajara-amara koI nahIM hai / jisa prakAra zatrurUpI samudra meM Aja bhir3A, jisa prakAra svajanasamUhake manorathoMko pUrA kiyA, jisa prakAra talavAra, sabala aura bhAloMse vidIrNa kiyA, jina prakAra nilokameM yazakA DaMkA bajAyA, jisa prakAra AkapaDAmeM devasamUhako santuSTa kiyA, jisa prakAra mujhe bhI kSayakAla prApta huA, jisa prakAra zatrurUpI caTTAnapara pracura raktarUpI jala meM apanA parAbhavarUpI paTa dhoyA, jisa prakAra dhvaja, sAdhana, bhaTa aura praharapake sAtha apane putrakA atithi banakara gayA // 5-1 / / [11] yaha sunakara apane kula-bhUSaNa dUSaNane jhIna lekha bhejA / aneka yuddhoMmeM zUra khara bhI senAmeM saMgrAma tUrya bajAkara taiyAra ho gyaa| koI yoddhA apane svAmIke sammAna dAna aura RNakI yAda kara taiyAra ho gye| kisIne talavAra le lii| kisIne tarakasa sahita dhanuSa le liyaa| kisIne bhuzuNDi aura pracaNkha mogara le liyaa| kisIne huli aura kisIna citradaNDa / isa prakAra nAnA prakArake hathiyAra apane hAthameM liye hue tathA yuddhake bhArameM samartha senA zaMkA chor3akara nikala par3I mAno pAtAlalaMkA hI kolAhala karane lagI ho ? ratha, ghor3e, hAthI aura narendrasamUha aise mAlUma hote the, mAno sukavike mukha se zabda nikala rahe ho| harSase alaMkRta khara-dUSaNakI senA krodhase bharakara daudd'ii| AkAzameM vyApta vaha aisI mAlUma huI ki jaise Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 paumacari [ 1 ] jaM diTTTu hadaNu-zihAu / 'maeNTa' dIsaha kAhU~ parA-mageM / valae butta sumiti- jAu // 1 // kiM kiSNaraNivahuva calita sabhA // 2 // kiM pavara pakkhi kiM ghaNa trisaha / kiM vandaNa-intie~ sura payaTTa' // 3 // varA suNepiNu bhadda vihu / 'mala dAsai vaddAhi u cinhu // 4 // kuThe lagga madhu ko vi tAsu // 5 // hakkArita lakkhaNu khareMNa sAma ||6|| tiha pAva parikahi enta yAja // 7 // siMha paharu paharu puraNAli pusa' // 8 // khagoNa bivAiDa mosu jAsu / avaropyaru e AlAva jAva / 'jiha sambukumArahoM' kama paann| jiha kahau lagyu para NAri supta ghattA ekeka pAhuNa samANa hu~ caudaha mahama samAvaDiya / yajesa maddandahoMriva govindoM hakArepizu bhiDiya // 9 // [ 12 ] jokArica rAmu jagaNeNa // 1 // | ha N dharabhi saMSNu miga-jU hu jena // 2 // rAgvela eja bhraNuddara-sahAu // 3 // / Asosa diSNa sI uddeNa // 4 // kareM laggaDa jayapra- siri- bahua vadehi miya riu maddaNeNa // 6 // 'pazcindiya bhagga jiNeNa jema ||7| maccha // 5 // tara samma maraNa maNa kAya nAya || 8|| putyantareM mahakabharaNa | 'turDe sIya payale raktu deva / ambela karesamisIha NAva / taM vama suvivisiya muddeNa 'jasavantu virATa hohi caccha taM sevi Nimittu jaNaNeNa / taM zisuvasIya yutu em| nAvIsa parIsaha ca kasAya | Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 sattatIsamo saMdhi dUsarA jyotiSacana A pahu~cA ho // 1-10 // [16] jaba AkAzake A~gana meM dAnavasamUha dikhAI diyA to baladevane lakSmaNase pUchA, "nabhake agrabhAgameM yaha kyA hai ? kyA svargase kinnarasamUha cala par3A hai ? kyA koI mahAn pakSI haiM ? yA viziSTa meghakhaNDa hai ? kyA bandanAbhakti ke lie. devasamUha jA rahA hai ?" yaha zabda sunakara lakSmaNane kahA"he rAma, yaha zatruokA cihna dikhAI de rahA hai| jisakA sira talamArase girA diyA gayA hai, zAyada usakA koI AdamI pIchA kara rahA hai|" jabataka unameM ApasameM ye bAte ho rahI thI ki itanemeM kharane lakSmaNako lalakArA ki jisa prakAra tUne zambukumArake prANa liye usI prakAra aba he pApa, ina Ate hue thANoMko svIkAra kara / jisa prakAra saDgako liyA hai, aura dUsarekI strI ( candranakhA) kA upabhoga kiyA hai he puMzcalIputra, usI prakAra prahAra kara, prahAra kara / kharake samAna ekase eka pradhAna caudaha sau boddhA TUTa pdd'e| jisa prakAra hAthI siMhase, usI prakAra ve lalakArakara lakSmaNase bhir3a gaye ||1-5|| _ [13] isI bIca meM yoddhAoMko cakanAcUra karanevAla lAmaNane rAmakA jaya-jayakAra kiyA aura kahA, "he deva, Apa prayatnapUrvaka sItAko rakSA kareM; maiM mRgoMke jhuNDakI taraha senAko pakar3atA huuN| janna maiM siMhanAda karU~, taba dhanudhera sahAyaka Apa aanaa|" yaha vacana sunakara ha~sate hue mukha se zrIrAmane use AzIrvAda diyA-he vatsa, zambI aura cirAyu honI / svakAra vijaya lakSmIrUpI vadhU tumhAre hAtha lge|" yaha sunakara zatrukA mardana karane vAle lakSmaNane caidehIko praNAma kiyaa| yaha sunakara sItAne isa prakAra kahA-"jisa prakAra jinendrane pA~ca indriyoM, bAIsa parISaha aura cAra kaSAyoM, jarA, janma aura maraNa tathA mana, vacana aura kAyakA nAza kiyA, jima Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. eumacariu ghattA jilha bhaggu parammuhu ra kusumAuhu lohu mohu mau mANu khalu / tiha tuhu~ bhanevahi samareM jiNejahi sabalu vi vaharihi tAu blu||9|| [ 15 ] bhAsIsa-ghayaNu taM levi nenn| apphAliu ghaNuharu mahumaheNa // 1 // te sa vahiriu jagu asemu / tharahariya ghasumdhari dariu sesu // 2 // varala varapaNa ve vi miDamita jAya / hakArita hari tisireNa sAva // 3 // ne bhiDiya paropara haNu bhaNanta / gaM matta mahAgaya gulugulanta | NaM kesari ghorosali denta / vANehi vANa chindanti enta // 5 // moggara-khuruppa-kagNina eDanti / jIve hi jIva NaM khayahA~ janti // 6 // parathantara atula parakameNa / zraddhendra mukku purisottameNa // 7 // tahI nitiraukhukuNa kaha vi bhiSaNu / dhaNuhara pAhiu dhana-daNDa chiNNu // 8 // aNNuNNu puNuppuNu samareM bahuguNu jaM jaM tisirau levi dhaNu / taM taM uNTai khaNu vi saMi daiva-vihUNahA~ jema dhaNu / / 9 / / [15] dhaNuharu saru sArahi chps-gunnddch| jaM vAhi kiu sya-khaNDa-khaNDu / / 1 // saM amarisa-kuddhe duddhareNa / saMbhariya vija vijAhareNa // 2 // appANu padariMsira vddhmaannu| tihiM vayaNe hi sihi soseM hiMsamAzu3: pahilA siMha kaka-kavila-ketu / piGgala-loaNu kiya-pAla-ghesu // 4 // vIbau siru SayaNu vi patra-juvANu / ubbhipA-viya-bhAsuri-samANu // 5|| taiyau sira dhavalA ghapala-vANu / phuriyAharu dara-NiDuriya-yaNu / / 3 / / durisaNu mosaNu viya-dAchu / jiNa-bhasaGa jiNavara-dharama-pAca // 7 // ethansara para-bala-maraNa / vacchatyale vindhu jaNadaNega // 8 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattatIsamo saMdhi 28. prakAra yuddha meM parAGmugna kAma duSTa, lobha, moha, mada aura mAnakA nAza kiyA, usI prakAra samamta zatruoMko naSTa karo aura unakA bala jIto" // 1-9 // [14] ina AzIrvacanoMko lekara laGgamagane apanA dhanuSa AsphAlita kiyA / usake zabdase sArA saMsAra baharA ho gyaa| dharatI kA~pa utthii| aura zeSanAga Dara gyaa| jabataka khara aura lakSmaNa lo haiM, taka isarane ko maaraa| 'mAro' kahate hue ve donoM ApasameM bhir3a gaye, mAno garajate hue mahAgala hoN| mAno bhayaMkara garajanA karate hue siMha hoN| ve Ate hue bANoM kA chedana karane lge| mogara khurape aura karNika girane lage, bhAno jIvoMse jIva kSayako prApta hone lge| isI yIca, atulaparAkramI puruSottama maNane ardhendu chor3A usase tritira uchala gayA, kisI prakAra baha rakhaNDita nahIM huaa| anupa girA diyA gayA aura dhvajadaNDa linna-bhinna ho gayA / bAra-cAra nisira bahuguNa dhanuSa letA, lakSmaNa use chinna-bhinna kara detA, yaha eka kSaNa bhI nahIM ThaharatA, usI prakAra, jisa prakAra bhAgyavihIna vyaktikA dhana / / 1-2|| ___ [15] dhanuSa sara sAradhi aura chatra daNDa, jaba tIroM ke dvArA sau-sau Tukar3e kara diye gaye, to amarSase Rddha durdhara vidyAdharane apanI vidyAkA smaraNa kiyaa| usane apaneko bar3hatA huA batAyA. tIna mukhoM aura tIna siroMse samAna | pahalA sira kaThora kapila kezavAlA thaa| pIlI A~khoMvAlA aura bAla sAyAlA! dUsarA sira aura samkha navayuvaka thaa| nikalI huI bhayaMkara asurise sahita, nIsA sira dhavana aura dhavala mukha thaa| phar3akate hupa bharoM aura Adhe DarAvane netroNvaalaa| durdazanIya bhISaNa vikaTa dADhIvAlA jina bhakta aura jinavarake dharma meM ekaniSTha / isI bIca zatruvala mardana karanevAle lakSmaNane Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eumaparita ghattA NArAe~ hi mindeM vi sIsai~ chindai vi rikha mahi-maNDale pADiyau / surakhareM hiM paJcagaDehi saha bhuSa-daNDahiM kusuma-vAsu sira pAniyaDa // 9 // adRptIsamo saMdhi tisirau lakkhaNeNa samarajaNe dhAiDa jAhi / tihuzraNa-umara-karu idhayaNu parAiTa sA hiN|| lehu visajiu jo sur-sohhoN| agae~ paDiu gampi dasagIvahA~ / / 14 pahiu papA bahu-dukravaha~ mAru 1 gAi~ NilAyara-kula-saMdhAra // 2 // NA mayaGkara kalahahA~ ml| NAI dasANaNa-masthA-sUla // 3 // leheM kahiu sadhyu ahiNANe hi / 'sambukumAra ulagaDa pANe hiM // 4 // apaNu vi khagga-rayaNu udAli / khara-dhariNiha hiyavau vidyAriu // 5 // taM NisuNepi ve vi apbhuusnn| para-vale miDiya gampi khara-dUsaNa // 6 // NAri-namaNu Niruvamu sohagrAu / acchaha rAvaNa tujhnu je joggaDa' // 7 // lehu Ni bi asthANu visjeNdri| puSphavimANe cahiu galaganja vi // 8 // kareM karavAla karepiNu dhaair| Nivise daNDAraNNu parAiDa // 9 // ghatsA sAva jaNaraNeNa saradasaNa-sAhaNu rudau / thiu carA balu paheM Nicalu saMsaeN chuddhau // 10 // to erathantareM dohara-gayaNe / lakkhAgu pomAiu dAhaSayaNe // 1 // 'vari ekallayo Si ptraannnnu| u sAra-Nibahu vuNNANaNu // 2 // vari pallo ci mayalaJNu / Na ya garavatta-NivA NilachaNu // 3 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDatIsamo saMdhi 283 use vakSaHsthala meM baMdha diyaa| tIroMse chedaphara siroMko bhedakara usane, zatruko dharatIpara girA diyaa| devazreSThoMne apane pracaNDa hAthoMse lakSmaNa ke sirapara puSpavarSA kI // 1-9|| ar3atIsavIM sandhi jana lAmaNane trisirako yuddha ke maidAna meM mAra diyA, taba tribhuvanake hiAra bhaya utpanna karanevAla: gavA DA~ pahu~ca' / [1] jo lekha bhejA gayA thA, vaha jAkara surasiMha rAvaNake sAmane par3A huA thaa| vaha isa prakAra par3A huA thA jaise aneka duHkhoMkA bhAra ho, jaise nizAcara-kulakA saMhAra ho, jaise kalaha kI bhayaMkara jar3a ho, jaise dazAnanake sirakA darda ho| lekhapatrane abhijJAnase saba batA diyA ki zambukumAra prANoMse jA lagA hai, aura khaDgaratna chIna liyA gayA hai| kharakI pallIke chudayako vidArita kara diyA hai, yaha sunakara yajho. bhUSaNa khara aura dUSaNa jAkara zatru senAse bhir3a gaye haiN| vahA~ anupama aura subhaga nArIratna hai, he rAvaNa, vaha tumhAre yogya hai|" lekha patra par3ha kara, aura apanA AsthAna chor3akara, rAvaNa garajakara puSpaka vimAnameM bar3ha gayA, aura hAthameM talavAra lekara daur3A; eka palameM kaha daNDakAraNya pahu~ca gyaa| tatra lakSmaNane khara-dUSaNakI senAko abaruddha kara diyaa| saMzayameM par3I huI caturaMga senA AkATAmeM nizcala baha gayI / / 5-10| [2] taba isI bIca dIrghanayana dazamukhane lakSmaNakI mahAsA kI-'akelA bhI, siMha acchA, ( buNagAnana) mRga samUha acchA nahIM | akelA bhI mRga lAMchana ( candramA) acchA, parantu lohana Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 vari ekalao ki rayaNAya / yari ekalao vi SaDsAru / uha sahasa ekku jo rumma pekkhu phema parastu paIsaha / paumacariu ra alavA hiNi-niyaru sa- viSvaru // 4 // uvaNa- biTu sa-phlu - girivaru // 5 // so samaraNa maha mi Nisumbha // 6 // dhaNuharu saru saMdhANu Na dIsaha // 7 // / ghantA hi gaya hi suraya Nahi rahabara Nahi dhaya-daNDai~ | vari par3atA hU~ dIsanti mahiya rug // 8 // [ ] hari parantu pasaMsi jAveM hiM / jAi parAyaNaka viSaya tAyeM hiM // 1 // suka-kaha va su-samdhi susandhiya / su-paya su-vagaNa su-sada sunvadriya // 2 // kisa majjhA bimbe su-virAra // 3 // pampiTirinchoDi viliNI // 4 // maga urambha-nizumbhaNa // 5 // NaM mANasa sareM viyasi pakka ||6|| thirakalahasa-gamaNa gaD-manthara / mAvali magaraharusaNNI / ahiNava-hue- piNDa pINa- sthaNa | Fu rehai varaNa-kamalu aphalaGkara / su-laliya- koyaNa kaliya-pasaSNahu~ / NaM varaita miliya varakaNNahaM // ghola puTTihiM deNi mahAiji / candaNa-laba ila NaM NANi // 84 // so eyanta mizra kUla-dIva | 'fter ekku sahala para egrahoM / ghattA kiM bahu pie~ tihi~ bhuvarNehiM aM jaM cana / ve gimmi aGga // 9 // [ 4 ] rAmu pasi puNu dahagIveM // 132 jasu suhavattaNu gau pariyahoM // 2 // 1 1 ! 1 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTatIsamo saMghi 285 rahita tArA-samuha acchA nahIM, ratnAkara akelA / acchA, vistAravAlA, nadiyoMkA samUha, acchA nhiiN| akelI Aga acchI, parantu giriyara aura vRkSoMse sahita vana-samUha acchA nhiiN| eka jo caudaha hajAra ko roka letA hai, vaha yuddhake maidAna meM mujhe bhI mAra degaa| dekho prahAra karatA huA kaisA praveza karatA hai, dhanuSa sara aura saMdhAna dikhAI nahIM detA / na hAthI, na chor3e, na ratnavara aura na dhvajadaNDa kevala mahItalapara girate hue dhar3a dikhAI par3ate haiM / / 1-8 // [3] jaba vaha prahAra karate hue lakSma gakI prazaMsA kara rahA thA, tabhI use sItA dikhAI dI, jo sukavikI kathAkI taraha sundara sandhiyoMse jur3I huI thI, sundara pada (caraNa aura pada); suvacana (sundara bolI aura vacana), suzabda ( sundara zabdoM vAlI); aura subaddha (acchI taraha nibaddha) shrii| sthira kalahaMsa ke samAna calanevAlI, gatimeM manthara, madhyameM kRza, nitamba meM atyanta vistAravAlI, nAbhipradezase nikalI huI romarAji isa prakAra thI mAno cIMTiyoMkI katAra vilIna ho gayI ho / jo abhinava (huDa) zarIra | pIna stanoMvAlI thI mAno ura rUpI khambhoMko nAza karanevAlA matavAlA gaja ho / 'isakA kalaMka rahina mukha kamala zobhita hai, mAno mAnasarovara meM kamala khilA huA ho| sundara locana aise hai gAno lalita prasanna zreSTha kanyAoMko vara mila gaye hoN| usake puTTI para verNaH isa prakAra vyApta haiM mAno nandana latAoMse nAgina lipaTI huI ho| adhika kahanese kyA tInoM mubana meM jo-jo zreSTha hai una sayako milAkara mAno vidhAtAne usake zarIrakI racanA kI hai / / 1-9|| [4] isa ke anantara apane kulake dIpaka rAvaNane rAmajI prazaMsA kii| "kevala isakA jIvana saphala hai ki jisakA subhagatva Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paumacarita jeNa samANu eha dhaNa jampai / muha-muhepa tambolu samapAi // 3 // hastha hastha dharai vi aalaavd| sthalaga-jualu ucya ghaDAvaha / / / jaM Alii valatha-saNAhahiM / / mAlai-mAlA-komala-vAhahiM // 5|| jaM pelApaha-yaNa-mAya. hi| muha paricumbai NANA-mahi // 6 // jaM avaloyaha jimml-saahiN| NayaNahiM vimama-bhariya-viyA hi jaM aNuhunnara icchevi piy-mnne| sAsu mAlu ko sayale vi tihumaNe // 8 // 55 pattA dhaSaNa ehu Naru jasu puha NAri hiyaicchiya / jAba Na laiya maI kau aGgahoM tAgha suicchiya' ||5|| sIya Nievi jAu ummaahr| dahamuhammaha-sara-paharAhau / / pahilaaiM vayaNu piyArehi bhnaaii| pemma-parambasu kahA~ vi Na lajaha 125 bIyae~ muha-pAseu valagai / sarahasu gADhAligaNu magai ||3|| tAya' aha virahANalu tppdd| kAma-nAhila puNu puNu jampai // 1 // cautha jIsasantu u akada / siru saMcAlai bhau~hara vakaH // 5 // paJcameM paJcama-jhuNi AlAvai / vihasa vi danta-pamti parisASaha // 3 // chaTTae~ aGga valai kara mohdd| puNu dAhIyau laepiNu todddaa|| ghadRSi talavela stsmyhaaN| muSThau enita janti aTThamayahA~ // 8 // pavamada vahai maragahoM dukaa| dasamae~ pANahi kaha va pa mukkau / / 9 // ghattA dahamuhu 'dahamuheM hiM jANa kira bhAtue~ bhulabhi' / appara saMbhavaha 'NaM NaM sura-koyahA~ sajvami' // 10 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 asama saMdhi 'carama sImApara pahu~cA huA hai, jisake sAtha yaha kanyA bAta karatI hai, bAra-bAra unheM pAna samarpita karatI haiN| hAthameM hAtha lekara bAta karatI hai| caraNa yugalako apanI goda meM rakhatI hai| jo vaha balayoMse sahita, mAlatI mAlA ke samAna komala bAhoMse AliMgana karatI haiM, jo svanarUpI mahAgajoM se prerita karatI haiM, jo nAnA bhaMgimAoMse mukhakA cumbana karatI hai, jo svaccha tArikAoM vAle vizramabharita vikAravAle netroMse dekhatI hai, jo apane manameM cAhakara anubhoga karatI hai, aise usa rAmakA samasta tribhuvana meM koI pratidvandvI nahIM haiM / yaha manuSya dhanya hai jisakI yaha manapasanda strI haiM, jaba taka maiM ise nahIM letA, taba taka zarIrako sukha kahA~ ? // 11- 9 // [5] sItAko dekhakara rAvaNako unmAda hone lgaa| rAvaNa ke tIrIkSA prahAra ho gyaa| pI avasthA meM usakA mukha vikAroMse bhagna ho jAtA hai, premake vazIbhUta vaha kisI se bhI lajjita nahIM hotaa| dUsarImeM mukhase pasInA nikalane lagA / aura vaha harSapUrvaka pragAr3ha AliMgana mA~gane lagatA | tIsarI meM bahU virahAnalase atyadhika saMtapta ho uThatA / kAmase grasta hokara vaha bAra-bAra bolatA | cauthI meM niHzvAsa lete hue nahIM thakatA | sira hilAtA aura bhauMhoMko Ter3hI karatA / pA~cavIM meM paMcama svarameM alApa karatA aura ha~sakara apanI dantapaMkti dikhaataa| chaThI meM zarIrako mor3atA aura hAtha mor3atA phira dAr3hIko pakar3akara noctaa| sAtavIM avasthA meM tar3aphane lagatA / AThavIM meM mUrcchA AtI aura jaatii| nauvIMmeM mRtyu nikaTa A pahu~cI / dasavIM avasthA meM vaha prANoMse kisI prakAra mukta bhara nahIM huaa| dasamukha apanI saMstuti karatA hai, "maiM dasamukhoMse jAnakIkA balapUrvaka AliMgana karU~gA, nahIM nahIM suralokako jita karU~gA " // 1-201 287 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita to erathagatA sura-saptAse / cimti eku uvAu dasAseM // 1 // avaloyaNiya vija maNe maajhy| ve Apasu' bhaNanti parAya / / 2 / / 'kiM ghohaNa mahovahi ghomi / kiM pAyAlu NahamaNe chomi // 3 // kiM sahu~ surahiM surendu parajAmi / ki maparadaya-purinAu mAmi // 4 // kiM jama-mahisa-siGgu musumuurmi| ki saMsaha phaNimaNi saMcUrami ||5|| kiM tavastrayahI dAda uppaaddhmi| kAla-kriyamta-ghayaNu kiM phAmi // 6 // kiraviraha-turAmA uddaalmi| ki giri meru karamge TAlami // 7 // kiM tahaloka cakchu sNghaarmi| ki asthAe~ palau samArami' // 6 // ghattA buttu dasANaNaNa 'ekkeNa vi Na vi mahu kanju / saM saMkeu kaheM jeM harami paha tiya ajju // 9 // [7] dahavayahI vayaNa su-pujeN| paNiu puNu avalopi vije||1|| 'jAba samuhAvat karenahA~ / vajAvattu bhAu aNNezoM // 2 // jAyagaMDa vANu kareM ekhii| vAyavu vArugadhu aNyokahA~ / / 3 / / jAma sIha gammIru krekhiiN| karayala cakAuhu asokahIM / / 4 / / tAtra NAri ko harara disevahu~ / mapAe~ cAsuguma-valapavahu~ // || iya pacchapaNa vasanti vaNantaraM / sahI-surisaha adhamansara ||6|| jima cavIsa aba govddhnn| para kaisava rAma va saSaNa ||7|| pattA oe bhavaTThama iya vAsueva valaeva / jAva pava dviya raNe tiya tAma ijAi kena ||8|| [ ] ahavai eNa kAi~ muNe raavnn| eha NAri tihuaNa-saMtAvaNa // 3 // lAi cha6 jai ajarAmasa vahi / lai lai jar3a TappaNa payahi / / 2 / / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTravIsamo saMdhi [6] mAtA ko bAma vAle rAvaNane eka upAya socaa| usane avalokinI vidyAkA apane manameM dhyAna kiyaa| vaha 'Adeza do' kahatI huI pahu~cI, aura bolI, "kyA chUTase samudrako pI lU~ ? kyA pAtAlako AkAzameM lauTA hU~? kyA devoM ke sAtha indrako jIta / kyA kAmadeva nagarIke gajako bhagna kara dU~? kyA yamake bhaiseke sIMga cakanAcUra kara dU~ ? kyA zeSanAgake phaNamaNiko cUra-cUra kara duuN| kyA takSakakI dAr3ha akhAr3a lU~? kyA kAla aura yamake mukhako phAr3a DAlU ? kyA ravirathake ghor3oMko chIna lU~ ? kyA giri yA pahAr3ako apane hAthake agrabhAgase TAla dU~? kyA trilokacakrakA saMhAra kara dU~ ? kyA avilamba pralaya macA dU~ ?" dRzAnana bolA "inameM se mujhe ekase bhI kAma nahIM haiM.? aisA koI saMketa batAo, jisase Aja maiM isa lIkA apaharaNa kara sakU" // 1-2 // [7] dasamukhakA mukha dekhate hue AdaraNIya avalokinI vidyAne kahA-"jabataka ekake hAthameM samudrAvarta aura dUsareke hAtha meM vadhAvata dhanuSa haiN| jabataka ekake hAthameM Agneya bANa hai aura dUsareke hAthameM vAruNa aura bAyanya bANa haiM, jabataka ekake hAthameM gambhIra hala hai, aura dUsareke hAthameM cakrAyudha hai, tabataka...vAsudeva aura baladevase balapUrSaka sItAkA apaharaNa kauna kara sakatA hai ? ye veSaTha mahApuruSoM meM se haiM, jo yahA~ banAntarameM pracchanna rUpase raha rahe haiN| jinavara caubIsa, Ave arthAt bAraha cakravatI, naya baladeva, nau nArAyaNa aura nau pratinArAyaNa | unameM se ye AThava baladeva aura vAsudeva haiN| jabataka tumhAre manameM lar3anekI icchA nahIM hai, tabataka usa strIko tuma kaise le sakate ho ? // 1-8 // [8] athavA isase kyA ? he rAvaNa! tuma suno--yaha strI tribhuvanako satAnevAlI hai| yadi tuma ajara-amara ho, vo ise Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita lA lA bai batAgu khnnddhi| lai lai baha jiNa-sAsaNu chagaDahi // 3 // kaha lA jai suravarahu~ pa ahi / lalaI jA NasyahIbhamu sajA / / 3 / lahalaha jana paraloDa Na jANahi / lai lai jahaNiya-Au ma mANahi // 5 // chAI kaI jANiya-rajju Na ihi / lai lAi aI jama-sAsaNu pelahi // 6 // lai lai jai NivipaNau pANahu~ / lai lai baha uru uhi vANahu~ // 7 // saM jisuNevi vayaNu asuhaavn| ai-maraNAuha pabhaNai rAvaNu // 8 // ghasA 'mANaSi eha tiya jaMjina eka muhuttaH / siva-sAsaya-suhahA~ tahA~ pAsiu eu bahuta:' // 9 // [5] visayAsata-cittu pariyANe yi / vijae~, buttu Nihattada jANeM vi // 2 // 'Nimugi dasANaNa pimuNami bheu / vegaha vi asthi ekA sakeTa // 2 // ehu jo dIsai suhachu rnnjhnneN| vAparantu khara-dUsaNa-sAhaNe // 3 // eyahI sojhagAu AyapaNa vi| ha-kalAnu va tiNa-samu mapaNe vi||7|| dhAvaha sIha jema orAle vi| vajAvara pAu aphAlevi // 5 // tuhu~ puNu paccha dhaNa uhAlahi / puSpha-dhimArge chaha vi saMcAlahi' // 6 // taM NisaNepiNu pabhAgAu rAu pare dhaI paI meM kareva pADa || pahu-ApameM vija padhAina / pigisa taM saMgAmu parAina ||8|| vattA lakSaNu gahiya-saru jaM Nisugija gAu mayakaru / dhAiu dAsarahi NahaM madhaNu NAI ava-jalaharU // 9 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhahatIsamo saMdhi lo lo| yadi tumhe kumArgameM jAnA hai, to ise lo lo| yadi apanA bar3appana khaNDita karanA cAhate ho to ise lo lo| yadi jinazAsana chor3anA cAhate ho to ise lo lo| yadi suravarose lajjita nahIM hote to ise lo lo| yadi tuma narakake lie apanA gamana sajjita karanA cAhate ho to ise lo lo| yadi paraloka nahIM jAnate ho, to ise lo lo| yadi apanI Ayuko tuma nahIM mAnate to ise lo lo| yadi apane rAjya ko nahIM cAhate to ise lo lo| yadi yamazAsana dekhanA cAhate ho to ise lo lo| yadi apane prANoMse virakta ho to ise lolo yadi bANoMse ur3anA cAhate ho, to ise lA lo|" ina asuhaavne| zabdoMko sunakara kAmadevase atyanta vyAkula hokara rAvaNa kahatA hai--"yahI eka manuSyanI strI hai jo yadi eka muhUrta ke lie jilA detI hai, to usa zivake zAzvata sukhakI tulanAmeM mere lie yahI bahuta haiM" // 1-2| [9] rAvaNake viSayAsakta cittako pahacAnakara aura nizcita jAnakara vidyAne kahA-"he dazAnana suno, bheda batAtI hU~ 1 una donoM ke bIca eka saMketa hai, yA jo yuddhake maidAnameM subhaTa dikhAI detA hai, jo khara-dUSaNakI senAmeM yuddharata hai| isakA siMhanAda sunakara apanI priya patnIko tinakeke samAna samajhakara yaha mihake samAna garajakara aura apanA vanAvarta dhanuSa asphiAlita kara daudd'egaa| tuma phira bAda meM dhanyA (sItA) ko ur3A lenA, aura puSpaka vimAnameM DAlakara use calA denA / " yaha sunakara rAjAne kahA-"to tuma jaldI nAda kro|" svAmIke Adeza se vidyA daur3I aura eka palameM saMgrAma sthalapara phuNcii| jisameM lakSmaNakA svara gRhIta hai, aisA siMhanAda jaba sunAI diyA to rAma dhanuSa sahita aise daur3e jaise AkAzameM navamedha ho // 1-2 / / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 paumacarikha [10] mosaNu soha-NAu nnisupinnu| dhaNuharU kareM sajoDa kApiNu // 1 // toNA-jubalu laevi padhAiu / 'majhuDu lakaSANu raNe cinnivaaij'||2|| kuDhe laganne sameM suNimitta hai| sauNu Na denti honti du-Nimitah // 8 // phuraha sa-dhAhara vAmau loynnu| pacAi dAhiNa-pavANu ajhpkhnnu|| 3 // bAyasu virasu rasai siva kmbi| agAe~ kuhiNi bhubhAmu chindH||5|| jambU paGguranta udAhaya / gAI gitArA satraNa parAiya // 6 // dAkSiNeNa piGgalaya samuhiya / Na Nava gaha vivarIya pariTriya // 7 // to vi vIsa avagagaNa vi ghAu 1 tamapaNe te saGgAmu parAiDa // 6 // ghantA divai rAhatreNa lakSaNa-sara-haseM hiM khuddiyii| gamaNa-mahAsarahA~ sira-kamalaI mahimale pariyaI // 5 // [1] diTu raNagaNu raahycnd| ramiDa vasantu gAI gobinda // 1 // kuNDala-kaDaya-maur3a-phala-darisiya | dAgu-davaNA-maJjarima pada rasiya // 2 // giddhaavli-kiyaa-ckkndol| paravara-sirasAepiNu kela: // 3 // raNe khellanti paroppara caccari / puNu piyanti mogiy-kaayri||4|| tehau samarasvamantu ramantau / lakkhaNu pomAiDa baharanta // 5 // 'sAhu vaccha para tuyu ji laai| aNNahA~ kAma pura pahivAi // 6 // para ikvAu-basu unnaliu jasa-paDau tihuA ahaalir|||| saM piNepiNu bhaNai mahAiu / viruau ki reya jaai|| 8 // ghattA meslevi jaNaya suya kiM rAhatra thAgahoM caliyA / a5E majma magu hiya jANai kegA vi chaliyA' // 5 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTatIsamo saMdhi [10] bhISaNa siMhanAdako sunakara, dhanuSako apane hAthameM sajjita kara, tathA tarakama yugala lekara rAnA moDe, mAyA lakSmaNa yuddha meM mAre gaye haiM rAmakA pIchA karate hue zakuna zubha nimitta nahIM de rahe the, dunimisa ho rahe the / cA~ha sahita unakA bAyA~ netra phar3aka rahA thaa| lakSaNahIna dakSiNa pavana baha rahA thaa| kauA virasa bola rahA thA / zRMgAla ro rahA thA / Age sA~pa mArga kATa rahA thaa| siyAra la~gar3AtA huA daur3A, jaise manA kiye jAnepara svajana A gaye hoN| dAyIM orase nAga utthaa| AkAzameM navoM graha viparIta sthitimeM pratiSThita ho gaye / taba vaha vIra ina sabakI upekSA karatA huA daur3A, aura eka kSaNameM usa saMgrAmabhUmi meM pahu~ca gayA / rAmane lakSmaNake tIrarUpI haMsoMke dvArA tor3e gaye, AkAzarUpI mahAsarovarake sirarUpI kamaloMko dharatItalapara par3A huA dekhA // 1-2|| [11] rAghavacandrane yuddha prAMgaNako isa prakAra dekhA jaise lakSmaNane basanta krIr3A kI ho| jisameM kuNDala-kraTa ka-mukuTarUpI phala dikhAI par3a rahe the, danurUpI damana maMjarI dikhAI de rahI thI, gIdhoMkI katAroM dvArA naravaroMka sirarUpI gedoko lekara cakrAkAra Andolana kiyA jA rahA thA, yuddhameM paraspara carcarI khela khelA jA rahA thA, aura phira raktarUpI madirAkA pAna kiyA jA rahA thA, aise usa yuddharUpI vasantameM ramaNa aura prahAra karate hue lakSmaNakI rAmane prazaMsA kI-"he vatsa, sAdhu, yaha kevala tumheM zobhA detA hai, aura dUsare kisake lie yaha upayukta ho sakatA hai ? tumane ikSvAku kulako Alokita kiyA hai / tumane apane yazakA laMkA tInoM lokoMmeM bajAyA hai|" yaha sunakara AdaraNIya lakSmaNa kahatA hai-"he deva, yaha bahuta burA kiyA jo Apa Aye / he rAma, janakasutAko chor3akara Apa usa sthAnase kyoM cale ? merA mana kahatA hai ki sItA hara lI Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 paumacarita [ 12 ] puNaravi suzca msaay-vpnn| haja kami NAu kiu apaNe // 1 // taM NisuNevi Niyattai jA hiN| sIyA-haraNu pakiTa tA hi // 2 // Au dasANaNu pussph-vimaanne| NAI purandara sidhiyA-jANe // 3 // pAsu pakkiA rAhava-dhariNi / mata-gaindu jema para-kariNi // 4 // ubhaya-kara hi mNcaaliy-dhaannhaaN| NAI sarIra-hANi appANahA~ // 5 // NA, kulahI mavitti hkaariy| lakaha saka pAi~ pahasAriya // 6 // gisiyara-loyahA~ bajjAsaNi / NA mayakara-rAma-sarAsaNi // 7 // NaM jasa-hANi sANi bahu-dukAna paraloya-dipisina basa " pattA tarapaNe rAvaNeza bohau vimANu aayaashoN| kAle kundra pya hiba jIvita vaNa-vAsahI // 5 // calita vimANu jaM je gypkssnn| sImAe~ kaluNu pakandiu tkhnne||1|| saM kUvAha suNevi mhaaidd| dhuNe ghi saroru jahAi padhAija // 2 // pahau dasANaNu cancU-dhAeM hi| panukkhe hi Nahara-NihAe~ hiM // 3 // eka-cAra osasai ga jAyeM hiN| sayasagha-bAra mahApacha sAve hi / / 4 / / jAda ghisaNTulu vari-ghiyAraNu candahAsu maNa sumAi paharaNu // 5 // sIya vi gharaha miyA vi rakSai / lAi uvisu gayaNakaDAi // 6 // duvamyu-buskhu ta dhIravi appaDa / kara- gira-da-RviNa-talappaja // 7 // pahara vihaGgu pabiu smrnnneN| dekheM hiM phalathala kiyau jahaGgaNe // 4 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 advatIsamo saMdhi gayI haiM, kisIne chala kiyA hai|" // 1-9|| [12] marakatamaNike raMgavAle lakSmaNane phira kahA, "maiMne nAda nahIM kiyA kisI dUsarene kiyA hai / " yaha sunakara rAma jamavaka vApasa Ate haiM tabataka sItAharaNa A pahu~catA hai| dazAnana puSpaka vimAnameM AyA, jaise indra apane zivikAyAnameM AyA ho / vaha rAmakI patnI ke nikaTa pahuMcA, jisa prakAra matavAlA gajendra hathinAMke pAsa pahuMcatA hai| usane donoM hAthoMse sItA ko, apanI jharIrahAnike samAna usa sthAnase uThA liyA, jaise usane apane kuTakI bhavitavyatAko lalakArA ho, jaise laMkA nagarImeM zaMkAkA praveza karAyA ho, mAno nizAcaralokake lie, vAzani ho| jaise rAmakA bhayaMkara dhanuSa ho| mAnI yazakI hAni aura aneka dukhoMkI khAna ho / mAno mUkhoMke lie paralokakI pagaDaNDI ho / rAvaNa tatkAla vimAnase use Dhokara AkAza meM le gayA mAno kruddha kAlane vanavAsI rAmakA jIvana apahata kara liyA ho|||1-9|| [13] jaise AkAzake A~ganameM vimAna calA sItA devIne tarakSaNa AkrAndana zurU kara diyaa| usa Akrandanako sunakara AdaraNIya jaTAyu apanA zarIra dhunatA huA daur3A aayaa| usane cocoMke AghAta aura nakhoMke nighAtase dazAnanako Ahata kara diyaa| eka bAra vaha jabataka Azvasta hotA, tabataka yaha usapara sau-sau bAra jhptttaa| zatruoMkA vidAraNa karanevAlA rASaNa asta-vyasta ho jAtA hai, vaha manameM candrahAsa talavArakI yAda karatA hai| vaha sItAko bhI pakar3atA hai aura apane aMgakI rakSA karatA hai| cAroM dizAoMmeM dekhatA hai, aura lajjita hotA hai| usane bar3I kaThinAIse apaneko dhIraja baMdhAyA aura hAthakA kaThora dRr3ha kaThina zaoNpar3ha maaraa| pakSI samarAMgaNameM gira par3A / AkAzameM devoMne kala-kala ninAda Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 paramacarita ghattA pahiu jabAi raNa vara-gahara-vihura-kandanta / bAppaha-hari-valahu~ tigiha mi cittaI pAhantau // 9 // [14] pabiu jaDAi ja ja phndnt| sIgrae~ kiTa andu mahansaDa // 2 // 'ahA~ ahA~ devahI raNe duviyssttddhhaaN| Nika parihAsa Na pAliya sapanahIM // 2 // vari suhaDataNu caJcU-jIvahA~ / jo abhiTTu samareM dasagIvahIM // 3 // pau tumheM hiM rakkhiDa vkRttnnu| sUrahI taNau diThTha sUrataNu // 4 // savA ghanu ni cnd-naahillng| pammu vi sItira haru ghummhilng||5|| ghAu vi dhavalattaNeNa dmiji| dhammu ki raNDa-sapadi lai jai // 6 // varuNu vi hoha sahA siiylu| tAsu kahi mi ki sara para-balu // 7 // * indu vi indavaheNa ramijAI / ko suravara-sapar3heM hiM rakhila // 6 // yattA jAu ki ampiya jage apaNu Na anbhuddharAu / rAhau iha-mavahA~ para-loyahA~ jiNavaru saraNau' // 9 // [15] puNu vi palAva karanti Na thakAi / 'kuThe lAu lagau jo skaa||1|| hau~ pAreNa puNa avagaNe ci| Niya tihuaNu a-maNUsar3a mapaNe vi' // 2 // puNa vi kaluNu kandanti payaH / 'eNhu avasaru sappurisaha) va // 3 // aha maha kavaNu poi kndntii| lapavaNa-rAma ce vi jai humtI // 4 // hA hA dasaraha mAma guNohi / hA hA jaNaya jaNaya avaloyahi // 5 // hA aparAi' hA hA kekh| hA suppar3e sumitta sugghara-maha // 6 // hA sattahaNa maraha bharasara hA bhAmaNDala mAi sahobara // 7 // hA hA puzu vi rAma hA phaktaNa / ko sumarami kahA~kahAmi astnn||8|| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTatIsamo saMdhi kiyA / tIvra prahArase duHkhI aura Akrandana karatA huA jaTAyu raNa meM jAnakI, lakSmaNa aura rAma tInoMke cittako girAtA huA gira par3A // 1-9 // [14] jaba tar3aphatA huA jaTAyu gira par3A to sItAne khUba Akrandana kiyaa| are-are, durvidagdha dhUrta devoMke yuddha meM apane parihAsako bhI tuma rakSA nahIM kara sake / isa caMcujIvI pakSIkA subhaTatva zreSTha hai ki jo yuddha meM dazAnanase bhir3a gyaa| tuma apane bar3appanakI rakSA nahIM kara ske| maiMne sUryakA bhI sUryaSa dekha liyaa| sacamuca candramA bhI candragrahIta hai, brahmA brAhmaNa haiM, ziva duSTa mahilA hai (ardha nArIzvara hone ke kAraNa ), vAyu bhI capalatAse damita kara liyA jAtA hai| dharma bhI saikar3oM raoNr3oM ke dvArA le liyA jAtA hai| varuNa bhI svabhAvase zItala hotA hai / zatrusenAko usase kyA zaMkA ho sakatI hai ? indra bhI AkAzapathase ramaNa karatA hai, isa prakAra devasamUhake dvArA kisakI rakSA kI jA sakatI hai ? kahanese kyA, jagameM dUsarA abhyuddhAra karanevAlA nahIM hai| isa lokameM mere rAma zaraNa hai, aura paralokameM jinavara // 1-9 // ___ [15] phira bhI sItA pralApa karatI huI Thahara nahIM rahI thii| "jo ho sake to pIche lago, pIche lgo|" maiM isa pApIke dvArA apamAnita kara aura tribhuvanameM manuSyahIna samajhakara le jAyI gayI huuN| vaha phira bhI karuNa vilApa karatI huI kaha rahI thI ki satpuruSake lie yahI avasara hai| athavA yadi rAma aura lakSmaNa donoM hote to kauna mujhe krandana karate hue isa prakAra le jAtA! hA guNasAgara sasura dazaratha, hA pitA janaka dekho| hA aparAjitA! hA kaipheyI ! hA supramA! hA sundara mati sumitrA! hA zatrughna, bharatezvara bharata | hA sahodara bhAI bhAmaNDala / hA-hA phira rAma, hA lakSmaNa / kise smaraNa karU~ aura Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 paumacarita ghattA ko saMthavai maI ko suddhi kahA~ dukkhu mahantau / jahiM ahiM jAmi hau~ taM taM ji parasu palinaDa' 19 // [16] tahi avasara vanne su-viulaaeN| dAhiNa-chavaNa-samudahA~ kUlae~ // 1 // asthi pacaNDDa ekaalimaattr| . ura-rahAla indha raNa vRtaru // 2 // mAmalahoM valiu olggeN| sua kandanti soSa tAmagae~ // 3 // caliu vimANu teNa pripkvhiiN| NaM siya kA vi bhaNA maha rksho||4|| lakSaNa-rAma ve vi hakkAraha / bhAmaNDalahI NAmu uccArai // 5 // manchuDa eha soya edu raavnnu|| aNNu Na para-kalata-saMhAvA // 6 // acchau NivahIM pAsu jAevau / eNa samAzu ajju jumjhevaTha' // 7 // ema maNevi teNa hkaarit| 'kahi~ tiya leghi jAhi' pnycaariu||8|| dhattA 'vihi mi bhiDantAhu~ jiha haNai ekku jiha hammaI / gegaheM vi jaNAya-suya valu balu kahi rAtraNa gammai' // 9 // [17] vaSiDa dasA,gu tihuzraNa-kaNTau / sIhahI sIhu Ama abhiTTA // 1 // jema gaindu mahandahoM ghAu / mehahI mechu Ama uddhAina // 2 // mibiya mahAbala vijA-pANe hiN| ve vi pariSTriya siviyA-jANe hi // 3 // ve vi pasAhiya NANAharaNa hiN| veNi viSAvarati Niya karaNehi // veNi vi ghAya denti avazeppara / ma viruddha mAmaNDala-kiGkaru // 5 // vara-karavAlu phareSiNu kryleN| pahau isANaNu biyaDha-urasthIM // 5 // pahiu ghulepipaNu jnnhuc-jottehi| lahiru padarisiba dasahi mi soshi||7|| puNu ghimAhareNa paJcArita / 'suraSara-samara-saeNhi m-nnidhaariu|||| gahu~ so rAvaNu sihuvapaNa-kaNTa / ekka dhAe~ gabara palohiu' // 9 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTatIsamA saMdhi 219 yaha alamaNa kise batAU~ / mujhe kauna sAntvanA detA hai ? kauna sudhi hai ? kise itanA bar3A duHkha hai| maiM jahA~-jahA~ jAtI hU~, vaha, yahI pradeza jala rahA hai // 1-9|| [16] usa avasarake A par3anepara dakSiNa laSaNasamudra ke vizAla kinArepara jisake hAthameM zreSTha talavAra hai aise raNameM dudhara eka pracaNDa vidyAdhara thaa| vaha bhAmaNDala kI sevAmeM jA rahA thaa| isanemeM Age usane sItAko Akrandana karate hue sunA / usane zatrukI ora vimAna modd'aa| mAno koI strI kaha rahI hai ki merI rakSA kro| vaha rAma aura lakSmaNa donoMko pukAratI hai / bhAmaNDalakA nAma letI hai / zAyada yaha sItA, aura yaha rAvaNa hai| kyoMki para-nIko satAnevAlA dUsarA nahIM ho sktaa| rAjA { bhAmaNvula ) ke pAsa jAnA rahe Aja isake sAtha mujhe lar3anA cAhie-yaha vicAra kara usane pukArA aura lalakArA ki tuma strI lekara kahA~ jAte ho ? donoMke lar3anepara, jisa prakAra eka mAratA hai aura jisa prakAra dUsarA mArA jAtA haiN| he rAvaNa, mur3o-muDo, sItAko lekara kahA~ jAte ho // 1-9 / / [17] tribhuvana kaNTaka rAvaNa mur3A, aura jisa prakAra siMha siMhase bhir3a jAtA hai, jisa prakAra gajendra gajendra para AghAta karatA hai, jisa prakAra meghake Upara megha daur3atA hai usI prakAra mahAyalI rASaNa aura vidyAdhara bhir3a gye| donoM zivikAyAnoM meM pratiSThita the| donoM nAnA AbharaNoMse prasAdhita the| donoM apane astroMse prahAra kara rahe the / donoM eka dUsarepara AkramaNa kara rahe the / bhAmaNDalakA anucara vidyAdhara apane mana meM viruddha ho utthaa| apane hAthameM zreSTha talavAra lekara usane rAvaNake vizAla-vakSAsthalapara AghAta kara diyaa| ghuTanoMke jotose)ghUmakara gira par3A / dasoM srotoMse rakta bahatA dikhAI diyA / vidyAdhara punaH bolA; "kyA tuma saikar3oM devayuddhoMmeM dunibAra tribhuvana Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pattA ceyaNu lahavi ra bhaDu TuiTa kuruha sa-maccharu / tahoM vijAharahA~ thiu rAsihi NA saNikara // 10 // [18 ] uThiMDa vIsapANi ali lentdd| gAi~ sa-vijnu mehu gajansau // 1 // vijA-cheu kavi vijnyaahreN| batti amyUdIbanbhantara // 2 // puNu dasasiru saMcallu sa-sIyaMu / gaharale gAI divAyaru vIyau // 3 // majma samudahI jysiri-maagnnu| puNu ghollevae~ laggu dasAgaNu // 4 // 'kAi~ gahillie~ maI Na samichahi / kiM mahaeghi-paTu Na samicchahi // 5 // kiM NikaSTaDa rajju mhe| puraka kAya saguna / ki mahu kaMNa vi bhaggu maDapaphara / kiM dUhau kiM kahi mi asundara' // 7 // ema bhaNeMvi AliGgai jAve hiN| jaNaya-suyae~ Ninmacchiu tAbeM hi|| battA 'divasa hi thoca hi su? rAvaNa samare jiNevara / amha hu~ vAriyae~ rAma-sare hi~ ali caDa' // 9 // [ 15 ] NiTura-vayaNe hiM docchiA jAhiM / dahamuhu huau vilakkhaDa tAva hi|| 5 // 'jaha mArami to eha Na prmi| bollA satru haseSiNu armi||2|| aghaseM ke divasu i icchesh| sarahasu kaNTha-gahaNu kosai // 3 // 'aNNu vi mahU~ ziya-vara pAlevvau / mASTae~ para-kalattu Na laemvau' // ema bhaNevi caliu sur-ddhaamru| laGka parAiDa lakha-mahAvasa // 5 // sIthae~ vuttu 'Na paisabhi pttttnn| acchabhi eldhu viuleM NandaNavaNe // 6 // jAva Na suNami sa mttaarhauN| tAya Nivinti majnu AhArahIM ' // 7 // taM NisurNevi ubavaNe paisAripa / sIsava-rukkha-mULe ghasArina // // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatIsamo saMdhi 30. phaNTaka vahI rAvaNa ho / eka hI AghAtameM tuma kevala loTa-poTa ho gaye :" cetanA pAkara kaThora aura IrSyAlu rAvaNa jaThA yuddhameM jaise usa vidyAdharakI rAziyoMmeM zanizcara ho / / 1-10 // [14] rAvAda lekara kArA aura nijI sahita garajatA huA megha ho / vidyAdharakI vidyAkA chedana kara use jambUdvIpake bhItara pheMka diyaa| rAvaNa phira sItAke sAtha calA, jaise AkAzameM dUsarA candramA ho / vijayazrIko mAnane vAlA rAvaNa samudraphe madhya meM phira sItAse kahane lagA-"he pagalI, tuma mujhe kyoM nahIM caahtii| mahAdevIphe paTTakI icchA kyoM nahIM krtii| niSkaNTaka rAjyakA bhoga kyoM nahIM karatI / surata-sukhakA bhoga kyoM nahIM karatIM / kyA kimIne mere mAnako bhaMga kiyA hai ? kyA maiM durbhaga yA amundara huuN|" yaha kahakara jaise hI yaha AliMgana karatA hai, vaise hI janakasutA sItAne usakI bhartsanA kI-'he rAvaNa, tuma thor3e hI dinoM meM yuddhameM jIta liye jaaoge| hamAre manA karane para bhI tuma samake tIroMke dvArA Aligita hooge // 1-5|| [19] jaba usane kaThora vacanoM meM nindA kI to rAvaNa bahuta duHkhI huA ! "yadi maiM ise mAra DAlatA hU~ to maiM ise dekha nahIM skuuNgaa| isalie saba boloMko ha~sakara TAlate rahatA hU~ / avazya hI kisI dina yaha cAhegI aura idhapUrvaka kaNTha grahaNa kregii| aura mujhe bhI apane vratakA pAlana karanA cAhie / balapUrvaka dumarekI strIko grahaNa nahIM karanA caahie|" yaha katra kara devatAoMke lie bhayAnaka vaha claa| jimane mahAvara prApta kiye haiM aisA vaha laMkA pahu~cA / sItA bolI--"maiM nagara meM pravezA nahIM krtii| maiM isI vizALa nandana vana meM bahatI huuN| jabataka maiM apane patikI vArtA nahIM sunatI. tabataka maiM AhArase mizrRtti grahaNa karatI hU~ / " yaha sunakara rAvaNane use upavana meM praveza --- - -- ----... Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 paumacarita ghasA metri sIya varNe gaDa rAvaNu gharahoM turanta / vahiM mahiM thiu rajju sa I suantara // 1 // guNacAlIant saMdhi kuThe laggopaNu lamhoM vastu jAma paDhIvara ASaSTa / se ji pAharu taM vi taru para sIya Na appara dAva // zrIsIya vaNu acayajiya / meha-trindu biu / NaM moya lavaNa-supti- rahiu / dati-viSajiDa kriviNa dhaNu / puNu joai guhile hi~ paisareMvi puNu jovai giri-vivaramtareMhi~ / sAmanta diDu jaDAha varNaM / puNu diSNa teNa suddha vasu-hArA / jaM sArabhUya jiNa sAsanahIM / [] NaM 'sarahu rucchi - visaniyara // 1 // NaM suNivara vaya anvacchalau // 1 // arahanta vimbu NaM avasati // 3 // * tiha sIya cihnaNa didu vaNu // 4 // 1 / thiya jAgai jANaha osare vi ||5|| thiya jANai sikkeMSi kandareMhi~ // 6 // saMsUtti paDhiDa ra // 7 // ghantA pahara - vidura-ghummanta-taNu jaM dichu pavitra miliyau / sAhasa rAhaNa hiya jAna keNa vi khaliyaDa // 8 // [2] ubbAreMvi paJca NamokArA // 1 // je maraNa-sahAya bhavya - jagahoM // 2 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puguNacAlIsamo saMdhi karAyA aura ziMzapA vRkSa ke nIce use maiThA diyaa| sItAko banameM chor3akara, rASaNa turanta apane ghara gayA, tathA dhavala aura maMgala gItoMke dvArA saMstuta vaha svayaM rAjyakA bhoga karane lagA ||19|| unatAlIsavIM sandhi lakSmaNa kI khoja kara rAma ara vApasa Ate hai to vahIM latAghara hai, vahI ghRkSa haiM / parantu sItA apaneko nahIM dikhAtI / __ [1] binA sItAkA vaha vana aparjita dikhAI diyA, mAno lagase visarjita kamala ho, mAno vijalIke binA meghavindu hoM, mAno vAtsalyabhAvase rahita munike vacana ho, mAno lavaNayuktise rahita bhojana ho / mAno avasita jinapratibimba ho, mAno dAnase rahita kRSNakA dhana ho| sItAse rahita vana rAmako isI prakAra dikhAI pdd'aa| rAma phira latAoMmeM ghuma kara dekhate haiM, vaha jAnate haiM ki jAnakI inameM chipakara vaThI hai| phira vaha pahAr3oMke viroMke bhItara dekhate haiM. vaha jAnate haiM ki jAnakI guphAoM meM chipakara sthita hai| usake bAda banameM unheM jaTAyu dikhAI diyA, naSTa ho gayA hai zarIra jisakA, aisA vaha yuddha meM par3A huA thaa| prahAroMse vidhura jisakA dArIra ghUma rahA hai, aise nirdalita jaTAyu pakSIko jaya rAmane dekhA to vaha tabhI samajha gaye ki jAnakI hara lI gayI hai, aura kisIne chala kiyA hai / / 1-8|| [-] phira unhoMne use (pakSIko) pA~ca NamokAra mantrakA (uccAraNa kara ATha mUlaguNa diye ki jo jinazAsana ke sAra Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita laddehi jehiM dina hoi mai 1 lakhehi jehiM paraloya-gAi // 3 // lakhehi jehiM saMmavai suhu / lAdehi jehi Nijjarai duhu // 4 // te digaNa vihakahIM zahaNa | kiya-Nisiyara-giyara-parAhaNa // 5 // 'jAjahi parama-suhAgaNa / aNaraNANasavIra-pahaeNNa' // 6 // taM vayaNu paza ji sambAyoga / mATu mAga mimajila hamaraNa .!! jaM muDa jahA hiya jgy-subh| dhAhAviu uThamA kareM vi bhula 1 // 8 // ghattA 'kadi hau~ kahi~ hari kahiM pariNi kahiM dharu kahi pariyaNu chigaNau / bhUya-valiJca kuTumbu jage haya-dairve kaha vikSiA // 9 // [3] cala ema bhaNevi pmunichyu| puNu cAraNa-risihi Niyacchiyau // 1 // cAraNa ci honita attttvih-gunn| jeNANa-piNju sIlAharaNa // 2 // phala-phula-pasa-gaha-giri-gamaNa / / jala-tantua-jA-saMcaraNa // 2 // sahiM vIra sudhIra visukha-maNa ! gaha-cAraNa Aiya veSiNa jaNa // 6 // te apahI-NANe joiyaDa / rAmahI kalAta vichoiyau // 5 // AjareM vi gl-gmbhiir-jhunni| puNu lagga saveva meMha-mugi // 6 // 'bho gharama-deha sAsaya-gamaNa / kAle rocahi mUTha-maNa ||7|| tiya dukAnahu~ khANi vioy-nnihi| taheM kAraNa rovahi kAi~ vihi // 8 // ghattA ki pai~ Na suzya eha kaha chanIva-NikAya-kSyAvaru / jiha guNavaha-aNuattargeNa jiNayAsu jADa vaNe vAgarU' // 9 // [4] jaM NisuNija' ko vi cavantu pheN| mucchA-bihalAlu dharaNi-vahaiM // 1 // 'hA sIya' magantu smuttttiyr| cata-disau Niyantu parihiyara // 2 // // 5 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eguNacAlIsamo saMdhi 105 bhUta haiM aura bhavyajanoM ke lie mRtyuke samaya atyanta sahAyaka haiN| jinako aMgIkAra karanese mati dRr3ha hotI hai, jinako grahaNa karanese paraloka gati milatI hai, jinako prahaNa karanese sukha sambhava hotA hai, jinako grahaNa karanese duzvakI nirjarA hotI hai, aise mUlaguNa, jinhoMne nizAcara samUhakA nAza kiyA hai, aise rAmane usa pakSIko diye (aura kahA). tuma parama sukhAvaha anaraNa aura anantavIryake pathapara jaanaa| samasta Adarake sAtha una vacanoMko sunakara usa pakSirAjane zIghra apane prANoMko chor3a diyaa|" jaba jaTAyu bhara gayA aura siit| apahRta kara lI gayI to rAma apane donoM hAtha Upara kara dhAr3a mArakara rone lge| maiM kahA~ ? lakSmaNa kahA~ ? gRhiNI kahA~, ghara kahA~ ? parijana chinna-bhinna ho gye| hata daibane bhUtabaliko taraha merA kuTumba jagameM titara-bitara kara diyA // 1-9|| [3] yaha vicAra kara, rAma mUcchita ho gye| phira unheM cAraNa muniyoMne dekhA / cAraNa muni bhI, ve jo ATha guNoMvAle hote haiN| jo jJAna zarIra aura zIlAbharaNa vAle hote haiN| aise vIra sudhIra aura trizuddha mana AkAza meM vicaraNa karanevAle do munijana aaye| unhoMne avadhijJAnase jAna liyA ki rAmako strIkA viyoga ho gayA hai / (AkAzase) utarakara galese gambhIra dhyAnameM jeThe muni kahane lage, "he mokSagAmI carama zarIra aura mUDhamana rAma, tuma kisa kAraNa rote ho| strI duHkhakI khAna aura viyogako nidhi hotI hai| usake kAraNa tuma kyoM rote ho| kyA tumane yaha kathA nahIM sunI ki kisa prakAra chahoM nikAyoMke jIvoMke prati dayA rakhanevAlA jinadAsa guNavatIkI anupIr3Ase banameM bandara huA / / 1-9 / / [4] jaba rAmane kisIko kahate hue sunA to dharatI tala para mRLase vihvala vaha hA sItA' yaha kahate hue utthe| aura cAroM Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita gaM kari kariNiheM picchoiyu| puNu gayapA-mAgu bhavaloiyaDa // 3 // sahi tAva jihAliya viNi risi / saMgahiya jehiM paraloya-kisi // 4 // te guru guru-mati karevi dhuya / 'ho dhamma-vidhi siri-Namiya-bhuya // 5|| giri-meha-samANa jesthu duhu / tahe kAraNa roSaSTi kA tuhu~ // 6 // sthala tiyamai jeNa Na prihriy| vahA~ garama-mahANai dutariya // 7 // roSanti ema para kppuris| tiNa-samu gaNanti je sappurisa // 8 // dhattA tiyamaha vAde aNuhAi khANe khaNaM dukkhanti Na thAi / hammai jiNa-ghayaNaresahaNa je jambha-pae vi ga duka // 9 // [5] taM SayaNu suNepiNu bhaNai bala / mellantu Niransaru aMsu-jalu / / 5 / / 'sammanti gaam-vrprnnii| sIgrala-vijalaI NadaNa-vaNa // 2 / / lamanti turaGgama matta gy| raha RNaya-daNDa-dhuncamAta-ghara // 3 // lamanti mizadhara bhaag-kr| labhai aNuAroM vi sa-bhara dhara i al lakabhai dharu pariyaNu vandhu-jaNu / lanma siya sampaya dabu dhaNu // 5 // laThabhai tambolu pilevaannu| labhai hiyaicchiu bhoyaNa // 6 // labha bhikaarolmbiyu| pAgi kappUra-karamviyA // 7 // himacchiu maNaharU piyavayA / para ehaNa lAbhaha niya-rayaNu // 8 // ghattA jontraNu saM muha-kamalu taM suraja labaTTaNa-hasthaGa / jega Na mAgii esthu jageM sahI jIviu sabyu NiratthaDa // 1|| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNacAlIsa saMdhi s dizAoM meM dekhate hue aise sthita ho gaye, mAno hAthI hathinI se viyukta huA ho, phira unhoMne AkAzamArgako dekhA / taba unhoMne una do muniyoMko dekhA ki jinhoMne nI saMgRhIta kI thii| una guruoM kI gurubhakti kara rAmane stuti kii| ( unhoMne kahA ) jisakI bhujAe~ zrIse namita hai aise he rAma tumhArI dharmavRddhi ho, jahA~ sumeru parvatake samAna duHkha hai, usa kAraNa ke lie tuma kyoM rote ho ? duSTa strI buddhiko jisane nahIM chor3A usake lie naraka rUpI mahAnadI dustara ho jaayegii| isa prakAra kevala kApuruSa rote haiM parantu satpuruSa ise tRNake barAbara samajhate haiM / zrImati vyAdhikA anukaraNa karatI hai, vaha kSaNakSaNa meM duHkha detI hai, jarA bhI nahIM thakatI / vaha jinavacana rUpI auSadhise mArA jAtA hai, aura phira saikar3oM janmoM bhI nahIM AtI ||1|| [5] yaha vacana sunakara rAma, nirantara azrudhArA chor3ate hue bole - "grAma aura zreSTha nagara prApta kiye jA sakate haiM, zItala vizAla nandana vana prApta kiye jA sakate haiN| ghor3e aura manavAle mahAgaja prApta kiye jA sakate haiM, ratha svarNadaNDa aura ur3ate hue dhvaja prApta kiye jA sakate haiM, AjJAkArI bhRtyavara prApta kiye jA sakate haiM, upabhoga karane ke lie parvatoM sahita dharatI prApta kI jA sakatI hai, ghara parijana aura bandhujana prApta kiye jA sakate haiM, kho, sampatti dravya aura dhana prApta kiyA jA sakatA hai, tAmbUla aura vilepana prApta kiyA jA sakatA hai, hRdaya - icchita bhojana prApta kiyA jA sakatA hai, bhRMgAra meM rakhA huA kapUra se mizrita jala prApta kiyA jA sakatA hai, manapasanda priyavacana prApta kiye jA sakate haiM, parantu yaha strIratna nahIM prApta kiyA jA sktaa| vaha yauvana, vaha mukhakamala ghacha surata aura vartala hAtha, jisane nahIM mAne, isa duniyA meM usakA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 pAmacariDa [3] paramaisaru pamaNai bala vi muhu| "tiya-rayANu pasaMsahi kAi~ suhu~ // 1 // pekkhantahu~ para vssnnujjlu| akmAsare ruhira-cilivilau // 2 // bamAdha-dehu ghiNi-vidalau / para ghameM iGgaha~ podalaGa 13 // mAyAma janteM primmch| bhiSaNa Nava-gADihi parisavai // 3 // kammala-gaNTi-sama-sikiriDa / rama-bama-soNiya-kAma-marita // 5 // bahu-masa-rAsi kimi-kodd-hr| yaha variTa bhUmoheM bhara // 6 // AhArahA~ pisinau sIriyaDa / gisi maDau divaseM saMjIviyau // 7 // NIlAsUsAsu kaantaahuN| gau jammu jiyanta-maratA? // 8 // ghantA maraNa-kAle kimi-kappariu je pekkheM vi muhu paGkijai / ghiNihiNantu mazriNaya-sae~ hiM te tehau kema ramijada // 5 // [ * ] saM cakSaNa-zualu gai-mantharaDa / sauhi khajantu bhayaGkarau / / / / te suraya-Niyambu suhAvaNa / kimi-vilavilantu cilisAvaNa // 2 // taM NAhi-paesu kisoyarau / khajanta-mANu thiu mAsuraja // 3 // taM jontrazu avarupaDaNa-maNA / sujantu Napara bhIsAvaNaTha // 4 // saM sundaru vaya Nu jiyntaahuN| kimi-kapiu pAvara maramtAhu~ // 5 // se ahara-pimbu vANujalau / laJcantu sihaM ciNi-bilAi // 6 // saM NayaNa-jualu cilabhama-mAu / vicchAyau kAhiM kappariTa // 7 // so cira-mAra koddddaassnnu'| untu Navara bhIsAdhaNau // 8 // ghattA taM mANusu haM muha-kamalu te thaNa ta gAnAlijhAe / Navara dhareSiNu NAsauDDu bolepa3 "ghidhi cilisAvaNu" | // 9 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egumacAlIsamo saMdhi samasta jIvana nirarthaka hai // 1-9 // [6] taba paramezvara apanA mu~ha mor3akara kahate haiM-"tuma strIratnakI prazaMsA kyoM karate ho, dekhane meM devA mora hotA hai, paranta bhItara raktase lipaTA huA hai / ghRNita aura aspRzya durgandhita deha jo kevala camar3e ke dvArA hadiyoMkI poTalI hai| mAyAmaya yantrase baha ghUmatA hai, nau nAr3iyoMse racita vaha sravita hotA rahatA hai| ATha karmoMkI saikar3oM gA~ThoMse gathA huA / rasa, vasA aura raktakadamase bharA huaa| pracura mAsakA Dhera tathA kRmiyoM aura kIToMko dhAraNa karanevAlA / khATakI duzmana, aura bhUmikA bhAra | bhojana ke lie poSaNa aura sandhAna karatA hai| rAtameM mRtaka aura dinameM jIvita hai| niHzvAsa aura zvAsa lete hue jIte aura marate hue janma calA jAtA hai / mRtyukAlameM kRmiyose kATe gaye jise dekhakara mukha Ter3hA kara liyA jAtA hai, jo saikar3oM makkhiyoMse ghinadhinAtA huA hai aise usa zarIrakA kisa prakAra ramaNa kiyA jAtA hai / / 1-9 // [7] gatise manthara vaha caraNayugala pakSiyoM ke dvArA khAyA jAtA huA bhayaMkara ho uThatA hai| vaha suhAvanA surasinitamba kRmiyoMse kilabilAtA huA hai| vaha kRzodara aura nAbhipradeza khAyA jAtA huA bhayAvanA ho jAtA hai / AliMganake manavAlA yaha yauvana kSINa hotA huA kevala bhISaNa ho jAtA hai| jIte samayakA vaha sundara mukha marate samaya kevala kRmiyoMse kATA jAtA hai, raMgameM ujalA vaha adharabimba siyAroMke dvArA lucita kiyA jAtA hai| vibhramase bharita vaha kAntihIna netrayugala kauoMse khAyA jAtA hai / kutUhala utpanna karanevAlA vaha kezabhAra ur3atA hue kevala bhayaMkara hotA hai / yaha manuSya, vaha mukhakamala, ve stana, vaha pragAr3ha AliMgana? (ina sayako dekhakara) loga apanI nAka (nAsApuTa) banda kara kahate haiM-chi chiH, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 paumacAreDa [8] tahi taha rs-vs-puuy-bhreN| gava mAsa pasavA deha-dharai // 1 // gadha-pAhi-kamalu usthaTala jahiM / pahilau meM piNDa-saMvandhu tahiM // 2 // dasa-divasu paridiu ruhir-jleN| kaNu jega paipaNa dharaNiyalaM // 3 // vihi dasararohi smudviyu| rNa jale vigahIru pariSTriyau // 4 // tihiM dalarattehi bubdhau ghaDiu / f sisira-gi ma paDiu // 5 // dasarata cautthae~ vitthrik| NAvai pabalakula gosAreu // 6 // pazca meM dasarase jAva bliu| NaM sUraNa-kandu cauphasiu // 7 // dasa-dasarateMci kara-caraNama-sika ! vI my] bharI thima ! 8 !! NavamAsiu dehahI gosrij| badantu pahovara vIsariu // 9 // pattA jeNa duvAra bhAiyau so ta parihara hi Na skaa| pantihiM jutta ballu jiha bhava-saMsAra mamantu Na yaza // 10 // [9] eNDa jANe vi dhIrahi appgaa| kareM kaGkaNu jobadhi dapaNA // 1 // caTagaha-saMsAra bhmnteNg| Avanta jantA-marantae~ga 2 // jaga jIye kI Na svApiyau 3 ko garuma dhAha Na muAviyA // 3 // ko kahi mi NAhiM saMtAviyA / ko kAhi mi Na Avaha pAviyA // 3 // ko kahiNa dalako kahiNa muu / ko kahiNa bhamiDa ko kahiNa mng||5|| kahi ja vi bhoyaNu kahiNa vi surau / jama jIjahoM ki pi Na vAhirau // // sailokchu ki asiDa asanzaeMNa / mahi sathala dana mantaeNNa // 7 // pattA sAyara pIDa piyansaeNNa aMsue~ hiM amta mariyau / haha-kalevara-saMcaeNNa giri meru so ghi antaripau // 8 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 eguNa cAlosamo saMdhi 31 ghinaunA hai // 1-5 // [8] usa vaise rasa, vasA aura pIpase bhare hue deharUpI gharameM ( jIvako ) nau mAha basanA par3atA hai| jahA~ navanAbhirUpI kamala ubharatA hai (narA ) pahalA zarIrasambandha vahIM hotA hai| dasa dina taka rudhirarUpI jala meM rahatA hai, usI prakAra, jisa prakAra dharatIpara kaNa par3A rahatA hai| phira bIsa rAtameM vaha aMkurita hotA hai, mAno jala meM phena utpanna huA ho, tIsa rAta meM vaha budbuda bana jAtA hai, mAno kezarameM baphakaNa jama gayA ho| cAra dina meM unakA vistAra dosA, jaise pAlakA aMkura nikala AyA ho| pacAsa dinameM baha mur3atA hai to jaise mAno cAroM orase sUkSma jamIkanda phala gayA ho| phira sau dinameM kara, caraNa aura sira banate haiM, phira cAra sau rAtoMmeM zarIra sthira hotA hai, isa prakAra nau mAha meM zarIrase bAhara nikala AtA hai / aura bar3A hokara ulaTA use bhUla jAtA hai / yaha manuSya jisa dvArase AtA hai, use bhI vaha chor3a nahIM sktaa| paMkti meM jute hue baila kI taraha vaha bhavasaMsArameM bhramaNa karatA huA thakatA nahIM hai / / 1-10 // [9] yaha jAnakara apaneko dhIraja do| hAthakA kaMgana aura darpaNa dekho| cAra gatibAle saMsArameM ghUmate hue, Ate hue, utpanna hote aura marate hue, jIvake dvArA jagameM kauna nahIM rulAyA gayA, kisake dvArA bhArI dhAr3a nahIM chor3I gyii| kauna kahA~ bilakula nahIM satAyA gyaa| kisane kahA~ Apatti nahIM pAyI / kauna kahA~ nahIM dagdha huA, aura kauna kahA~ marA nahIM ? kisane kahA~ bhojana nahIM kiyA aura kahA~ surati nahIM kii| isa prakAra jagameM jIvase kucha bhI bAhara nahIM hai| khAte hue usane triloka khA DAlA aura jalate hue samasta dharatI jalA ddaalii| pIte hue samudra pI DAlA, aura rote hue A~suoMse Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 paumacariya [,] ahavAn kiM vahu-caviNa rAma / hu jiha siMha vahu-vantare hiM / sAsIya bi joNi-sahi~ Aya / bhave bhUmi mayaGkaraM tu mitAma // 1 // jara jammaNa-maraNa-parampare hiM // 2 // tuhu~ kahi mi vaSNu sA kahi mi mAya // 2 // hu~ kahi mi bhAsA kahi mi bahini tuhu~ kahi mirae~ sA hi misa / kahi dii sA kahi mi ghariniva tuhu~ kahi mi mahihiM mA gynn-mm|| 5 tuhu~ kahi miNArisA kahi mi joDu / kiM saviNA-riddhiheM karahi mI // 6 // jagantu mama jagu nizvasesu // 3 // to mANusu mANuseNa // 8 // ummedaTTa vioobha- gaindarasu / jaNa dhari jiNa vaNaNa / ghatA ema bhaNeviNu ve vi muNi gaya kahi mi haNa-pantheM / rAmu pariTTiGa kiciNu jiha dhaNu kukku lae isa hasthe // 9 // virahAla jAla palitantaNu / saba saMsAreMNa asthi suDDu 1 [ 19 ] cinte laggu visaraNa- maNu || 1|| saca giri-maMru lamANu duhu // 2 // sadara jIviu jala-vizdu-lau // 3 // sakhaMDa jara-ammaNa-maraNa-mau | kahA~ gharu kahA~ pariyaNu bandhu-jaNu / kahIM mAya-vadhu kahA~ suddi-layaNu // 4 // kaho putu misa kahIM krira variNi / kahIM bhAya soyara kahA~ vahiNi // 5 // phalu jAva tAmra bamdhaca sayaNa / AvAsiya pAyaveM jiha sauNa' // 6 // rovantu pIcara vIsariGa ||7|| ema maNepiNu NIsariM / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paguNa cAlIsamo saMdhi use bhara diyaa| idiyoM aura kalevarake saMghayase sumeru parvatako bhI usane Dhaka diyaa|" ||1-8 // [10] he rAma, athavA bahuta kahanese kyA ? isa bhayaMkara saMsArameM, jisa prakAra naTa bahurUpAntaroMmeM, usI prakAra tuma jarA, janma aura maraNakI paramparAoMmeM ghUme ho| vaha sItA saikar3oM yoniyoM meM AyI hai| kahIM tuma usake pitA bane ho, kahIM vaha tumhArI mA~ banI hai | tuma kahIM bhAI bane ho, aura yaha kahIM bahana bhI banI hai | tuma kahIM bhI usake pati bane ho, aura vaha kahIM tumhArI gRhiNI banI hai| tuma kahIM bhI narakameM the, aura kahIM vaha svargameM thii| tuma kahIM bhI dharatI para the aura vaha kahIM bhI AkAzamArgameM thii| vaha kahIM bhI nArI thI, aura tuma kahIM bhI yoddhA the / tuma svapnakI Rddhipara moha kyoM prakaTa karate ho ? binA mahAvatakA yaha viyogarUpI gajendreza jhagar3A karatA huA samasta jagameM ghUma rahA hai| yadi ise jinavacanarUpI aMkujhase nahIM pakar3A jAye to manuSya ke dvArA manuSya khA liyA jaayegaa|" yaha kahakara ve donoM AkAzamArgase kahIM caleM gaye / kevala rAma hI kRpaNakI bhA~ti eka, dhana hI (dhanyA aura rupayA-paisA) apane hAtha meM lekara baiThe raha gaye ||1-5|| [11] taba birahAnalakI jvAlAse santapta zarIra rAma udAsa manase vicAra karane lage ki saca hai ki "saMsAra meM sukha nahIM hai| saca hai ki saMsArameM duHkha sumeru parvatakI taraha hai| saca hai. ki jarA, janma aura mRtyukA bhaya hai| saca hai ki jIvana jalakI bUMda barAbara hai| kisakA ghara, kisake Sandhujana-parijana ? kisake mA~-bApa / aura kisake sudhI sajjana ? kisake putra aura mitra, aura kisako gRhinnii| kisakA sahodara bhAI aura kisakI bahana / jabataka phala (karmaphala) hai, taba taka bandhu aura svajana haiM jisa prakAra vRkSapara pakSI base hue haiN|" rAma yaha Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 paDamacarita ghattA NiNu lakSaNa-jiyara aNNa minA-sAmme hi manaH / rAhata bhamai bhuaGga jiha varNa 'hA hA sIya' bhaNantau ||8|| [ 2] hiNDanteM bhagga-mahapphareMNa / vaNa-devaya pucizya halahareNa |1|| 'svagaNe khaNe veyArahi kAI mhuuN| kaheM kahi mi diTa jai kanta paI // 2 // balu ema maNepiNu saMcaliu / tAvasgae~ ghaNa-gaindu miliu / / 3 / / 'he kRkSAra kaaminni-gh-gmnn| kaha kahi mi diTTa jaha migaNayaNa'Hal Niya-pahiraveNa gheyaariyu| jANai sIyae~ hakAriyaDa // || karathai diha~ indIvara jANai dhaNa-NayaNaI dohara / / 6 / / karathA asoya-taru hliu| jANai dhaNa-vAhA-DholiyA ||7|| vaNu sathala gavesa vi sambala mahi / pallaTTu paDIvau dAsarahi ||| pattA taM ji parAiu giya-bhavaNu jahi acchi Asi layasthale / cAva-silimmuha-mukka-kara balu paDiu sa I bhu da-maNDa // 2 // cAlIsamo saMdhi dasarahe-tava-kAraNu sambudvAraNa vajayaNNa-sammaya-bharina / jiNavara-guNa-kittaNu sIya-saittaNu taM NisuNa rAhAva-cariu / [ ] dhruvakaM saM santaM gayAgasaM ghIsa saMtAva-pAva-saMtAsa (1) / bAru-rucA-raeNaM baMde vevaM saMsAra-cora-losaM // 1 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAkosamo saMdhi 315 kahakara nikala gaye / parantu rote hue phira use ulaTe bhUla gaye / nirdhana, lakSmaNase rahita aura bhI anekoM mukta rA mujaMgakI taraha banameM 'hA sItA, hA sItA' kahate hue bhramaNa karate haiM ||18|| [12] bhagnamAna aura bhramaNa karate hue rAmane vanadevatA se pUchA - "mujhe kSaNa-kSaNa meM kyoM dukhI kara rahe ho / batAo yaha tumane merI kAntA dekhI ho / " yaha kahakara vaha Age bar3he hI the ki unheM eka matta gaja milaa| unhoMne kahA "are merI kAminI kI taraha sundara gativAle gaja, kyA tumane merI mRganayanIko dekhA hU~ ?" apanI hI pratidhvanise pratAr3ita hokara vaha yahIM samajhate the ki mAno sItA devIne hI unheM pukArA hai| kahIM vaha nIla kamaloMko apanI patnIke vizAla nayana samajha baiThate, kahIM hilate hue azoka vRkSako ve yaha samajha lete ki sItAdevIkI bA~ha hila-Dula rahI hai / isa prakAra samasta dharatI aura vanakI khoja karake rAma vApasa A gaye, aura vaha apane sundara latAgRha meM pahu~ce / apanA dhanuSa-bANa ( utArakara ) eka ora rakhakara vaha dharatIpara gira par3e // 1-9 // cAlIsavIM sandhi jo dazarathake lapakA kAraNa haiM, jisameM sabakA uddhAra hai, jo vAkarNa ke samyaktva se bharita hai, jisameM jinavarakA guNa kIrtana hai, sItAkA satItva hai, aise usa 'rAghavacarita' ko suno| [1] jo zAnta haiM, doSoMse rahita haiM, buddhike adhIza haiM, santApa aura pApako santrAsa denevAle haiM, jo sundara kAnti se rata haiM, ghora saMsArakA zoSaNa karanevAle haiM, aise una deva (muni Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paubhacariMTa asAhaNaM / kasAya-soya-sAhAM // 2 // avAhaNaM / pamAya-mAya-bAhaNaM // 3 // avndnnN| tiloya-loya-vanvarNa // 4 // apujA / surindarAya-pujaNaM // 5 // masAsaNaM / tiloya-keya-sAsaNaM // 6 // avAraNa / apeya-meSa-vAraNa // 7 // annindiyN| jaya-ppahu~aNindiyaM // // mahattam / pacaNDa-cammahantayaM // 5 // ravaNayaM / ghaNAli-vAra-vagaNayaM ||10|| ghattA maNi-sunSaya-sAmiu suha-gai-gAmiDa taM paNaveppiNu diDha-maNaNa / puNu kahami mahavvala khara-dUsaNa-bala jiha AyAmiu lakkhagaNa // 15 // hiya ettaheM visIya etta vi vioDa mahantu rAhaye / hari etta vi bhiDiu ena vi virAhiu miliu AhavI // 1 // tAva teradhu bhIsAvaNe vnne| ekameka-hakAraNe raNe // 2 // kurukha-dihi-vaNukabhare bhdd'e| virahae mahA-vistha ghaDe // 3 // vAvaranta-bhaya-bhAsure sure| sure majAra-paharAure ure // 5 // asi-sabAhu-paDiyAphare phre| jampamANa-kanuakhare khare // 5 // daliya-kumma-vilAe ge| siru dhuNAvie Ahapa hapa // 6 // ruhira-bindu-cazcikkie kie| sAyare bgha sura-mandhipa thie // 7 // katta-daNDa sp-khnndd-khnnddie| hA-ruka-viccha-maNDie // 6 // tahiM mahAhave dhora-dAraNe / dira bIru paharantu sAhaNe // 9 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamo saMdhi suvrata) kI maiM bandanA karatA hU~ | jo sAdhanarahita haiM, jo kaSAya aura zokakA nAza karanevAle haiM, jo bAdhArahita haiM, pramAda aura mAyAke bAdhaka haiM, jo duSToMse avandanIya haiM aura 'aloka-loka dvArA bandanIya haiN| jo duSToMse apUjya haiM, parantu indrarAjake dvArA pUjya haiM / jo zAsana (upAdhyAya) se rahita hai, phira bhI trilokake paNDitoMke zAsaka haiN| jo varjanAoMse rahita haiM, phira bhI apeya peyoM (madya madhu) kA vAraNa karanevAle haiN| jo nidrArahita haiM, vizvake prabhu haiM, anindita haiM, jo mahAn antavAle haiM, aura pracaNDa kAmadevakA hanana karanevAle haiM / jo sundara hai, jo megha, ali aura kezake raMgake samAna haiN| aise jo zabhagatigAmI munisuvrata svAmI hai unheM praNAma kara, aba punaH kahatA hU~, ki kisa prakAra lakSmaNane mahASalavAle kharadUSaNake balako parAsta kiyA // 1-11 // 2] yahA~ sItAkA apaharaNa kara liyA gyaa| aura yahA~ rAmako mahAn viyoga huA / yahA~ lakSmaNa yuddha meM bhir3a gayA, aura yahA~ yuddha meM virAdhita milA / tabataka isa bhayaMkara vanameM, jisameM eka dUsareko hakArA jA rahA hai, jisameM kaThora dRSTi aura vacanoMse yoddhA udbhaTa haiM, jisameM vistRta sainya samUha racita haiM, jisameM ceSTA karate hue deva bhayase bhAsvara haiM, jarjara aMga honepara bhI, jo prahArake lie apane hRdayameM Atura haiM / jisameM talavAra aura bAhuoM sahita talavAreM par3I huI haiM, jisameM atyanta kaThora aura tIva zabda bole jA rahe haiM, jisameM gajoMke mamtaka TUTa cuke haiM aura zarIra vigalita haiM, siroMke kA~panese jisameM azva Ahata hai, jo rakta binduoMsa isa prakAra laga rahA hai, jaise devoMke dvArA mathA gayA samudra ho, jisameM chatroM aura daNDoMke sau-sau Tukar3e ho cuke haiN| jo haDiyoM aura dhar3oMke samUhase AcchAdita hai, aise usa ghora bhayaMkara mahAyuddha meM Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarikha pattA tila tilu kappariyaI ureM jajariya irattara phuriyANaNAI / dii~ gambhIra saha-sarIrai~ sara-salliyA~ savAhaNaI // 30 // [3] ko vi subhamu sa-tarAmu ko tri sajANu sllio| ko vi paDantu dichu AyAsahIM sakSaNa sara-mirachimao // 1 // bhaDo ko vi diTTo paricchinna-gato / sa-dantI sa-mamtI sa-cimdho s-sii||2|| bhar3o ko viSAvalla-bhallehi bhissnno| malo kI Si kappadvumo jema chigaNo // 3 // mo ko vitikvgg-nnaaraay-viho|mhaa-ssthvnto vya sasthehi vindro // 4 // bhaDoko vi kundrANako viSphuranto / maranto bihakAra-sakAra deto // 5 // bhaDo ko vibhiNNo sadehI samasyo / emujchAvipro ko vi kornnv-hstho||6|| mulao ko vi ko nubbhojIpamANo / calachAmara-sTroha-viji jamANI // 7 // sA-kadame madave ko vi khuso / valanto valanto niyantehi gupto // 8 // maho ko vibhigo khusappehi estI / Niyanto kusicho kapa siddhiMNa patto // 9 // pattA lakkhaNa-sara-mariyau adhuccariyau khara-dUsaNa-balu diTTa kiha / sAhAra Na vandhai gamaNu Na sandhada pavalaDa kAmiNi-pammu jiha // 10 // [ ] dubaI paradhaNa-parakalatta-parisesahu~ parapala-sapiNavAyahu~ / eka lakSaNeNa viNivAiya satta sahAsa rAya? // 1 // jIvanta bhaddhaeM vhri-sepnn| anue~ dalavaSTi mahi:NisaNeM // 2 // sahi abasare pkr-jsaahienn| jokkArita yiNDa cirAhieNa ||3|| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAkosamo saMdhi 509 senAke bhItara, vaha bIra prahAra karatA huA dikhAI diyaa| jo tila-tila kATa diye gaye haiM, jo urameM jarjara haiM, jo lAla-lAla A~khoMvAle aura sphurita mukhabAle haiM, jo tIroMse bhede gaye haiM, aise vAhana sahita gambhIra subhaTa-zarIra dikhAI diye // 1- 10 // [1] koI subhaTa ahie, koI bAvarAhita poho gyaa| koI lakSmaNake tIroMse khaNDita hokara AkAzase giratA huA dIkha pdd'aa| koI subhaTa apane hAthI, mantrI, cihna aura chatra ke sAtha chinna zarIra dikhAI diyaa| koI yoddhA bAballa aura bhAloMse vidIrNa ho gyaa| koI bhaTa kalpavRkSakI taraha chinna ho gyaa| koI bhaTa tIkhe agrima tIroMse viddha ho gayA / mahAzastroMvAlA bhI koI subhaTa zastroMse viddha ho gyaa| Rddhamukha aura visphurita hotA huA koI bhaTa marate hue bhI hakkAraukkAra de rahA thaa| koI samartha yoddhA apane zarIra sahita chinna ho gyaa| koI dhanuSa hAthameM liye hue mUrcchita ho gayA / kopa se udbhaTa caMcala cAmaroMkI kAntise havA kiyA jAtA huA jIvita hI mara gyaa| koI ghanI basA kIcar3a meM pha~sa gayA, usameM skhalita hotA aura mur3atA huA apanI A~toM meM hI ulajha gyaa| koI AtA huA subhaTa khurupoMse kATa diyA gayA / antako prApta hotA huA bhI kusiddhake samAna siddhiko prApta nahIM ho rahA thaa| lakSmaNake tIroMse AkrAnta AdhA banA huA sainya isa prakAra dikhAI de rahA thA ki mAno vaha nacala kAminI- prema ke samAna, na to apane-ApameM DhAMDhasa cA~pA rahA dhA, aura na jAnekA sandhAna kara rahA thA // - [4] paradhana aura parakhiyoMko samApta karanevAle zatrusainyake lie sannipAta ke samAna sAta hajAra rAjAaMki sainyako akele lakSmaNane mAra giraayaa| Adhe zatrusainyake jIvita rahane aura Aveke cakanAcUra hokara dharatIpara so jAnepara, usa avasara Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 'pAikoM vaha pahu kAlu | kahio si si jo cAraNehi~ / saM sahacha maNoraha ajju jAya / yi jaNani hau~ gavabhatthu jai sahu~ tAaiM mahu pAka-pavaru | samara - mahabhaya-bhIsaNehiM / pacamacafte hau~ citu deva sAmisAla // 4 // so kkhi si laI lAMga mehiM // 5 // jaM viTTa suhArA ve ghi pAya ||5|| / viNivAiDa pila madhu taDa taDa // 7 // uddAliu samalaGkAra- jayaru || || saGkhu puSva va vara- dUsaNehiM // 5 // ghantA virAhita 'paTu pasAu mahu pesaNahau~ / jaya rucchri-pasA hiu bhaNai tu kharu AyAmI raNau NAmahi hau~ amiTa meM dUsaNahIM // 10 // Nu [4] dubaI saMNisuNevi kyaNu vijAharu sambhosiu kumAreNa / 'baru sAba jAva riDa pAmi eke sara pahAreNa // 1 // eu seNNu khara-Na-ra / vANeM hiM karami ajju vivare // 2 // lAyami sambu kumAra pantheM // 3 // tamalaGkAra-Naya muJjAvama' // 4 // calahiM paThi sIseM lAe~ vikaru // 5 // pucchiu manti vimANA ||6|| rupaNamastu kiyaJjali-harathava || || NaM khaya-kAla kiyantoM miki ||8|| 'kiM par3heM vairi kamAviNa diDa ||9|| ghantA sa u sa vAhaNusa pahu sahasthe / sujnu vi jamma-bhUmi darilASami / haricavaNeMhiM harisiGa vijAharu / tAvakhareNa samareM pimbU heM / 'dIsaha kaNu ehu vIradhaTa / bAhubale caleNa vivaliMgaDa | paNa manti vimANaM paTTa / NAmeNa virAhi pavara-jasAhida biyaDa-bacchu thira-dhora-bhuu | agurAhA NandaNu sa-balu sansandaNu e~hu so candIbharahI sukha ||10|| 1 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pozanI saMdhi para, pravara yazake adhipati virAdhitane lakSmaNakA jaya-jayakAra kiyA, "yaha aba sevakakA samaya hai, he deva! maiM bhRtya hU~ aura Apa svAmIzreSTha haiM, cAraNa muniyoMke dvArA jo kahA huA thA, use Aja maiMne apane netroMse dekha liyA hai| Aja merA manoratha saphala ho gayA hai ki jo maiMne tumhAre do caraNa dekhe / jaba maiM apanI mA~ke garbha meM thA, taba mere pitA mAra DAle gaye / tAta ke sAtha, merA AjJAkArI zreSTha samalaMkAra nagara chIna liyA gayA / isa kAraNa samarake mahAbhayase bhISaNa kharadUSaNa ke sAtha merA pUrva vaira haiM / " isa (prakAra) vijayalakSmI se prasAdhita virAdhita kahatA hai- 'mujha sevakapara prasAda ho / yuddhamukhameM tuma kharako parAsta karanA, maiM dUSaNa se lar3a gA // 1- 10 // " 321 [5] ina zabdoM ko sunakara kumArane vidyAdharako abhaya vacana diyA- "tuma tabataka baiTho ki jabataka maiM eka sara-prahAra meM zatruko mAra girAtA hU~ / kharadUSaNa ke isa sainyako Aja maiM tIroMse chinna-bhinna karatA huuN| apane hAtha se maiM dhvaja, vAina aura svAmI sahita use zambukumArake pathapara lAtA hU~ / tumhArI janmabhUmi bhI dikhAU~gA aura usa tamalaMkAra nagarakA bhoga karAU~gA / " lakSmaNake ina zabdoMse vidyAdhara harSita ho gayA / vaha apane hAtha sirapara rakhakara caraNoMpara gira pdd'aa| taba yuddhakA nirvAha karanevAle (samartha) vimAnapara baiThe hue kharane mantrI se pUchA - "yaha kauna manuSya hai jo vizvasta hokara hAthoMkI aMjali bA~dhakara praNAma kara rahA haiN| bAhubala aura balase viziSTa balavAlA vaha isa prakAra mila gayA hai, mAno kSayakAla kRtAntase mila gayA ho / " taba vimAnameM baiThA huA mantrI kahatA hai - "kyA tumane zatruko kabhI nahIM dekhA ? nAmase virAdhita, yaha pravara yazakA svAmI hai / vizAla vakSaHsthala 21 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 paumacarita duvaI manti-NivANa vihi mi avaroppara e AlASa jaahiN| vigahu-virAhiehi AyAmiDa para-valu sayalu sA hi // 1 // to kharo'ribharaNeNa | kozio jaNa iSyeNa // 2 // etahe sa-sandaNeNa / so'zurAha-gandaNeNa // 3 // Ahave smsthenn| cAya-vANa-itthaeNa // 4 // guj-vaann-loynne| mIsAgAvaloyaNeNa // 5 // kumbhi -kumbha-dAraNepaNa / puruta-bahara-kAraNega // 6 // dUsaNI jsaahivnn| kokiA virAhieNa // 7 // pahuce (?) ho hapassa / coo go gayassa // 6 // vAhio raho rhss| dhAio jaro parassa // 9 // ghattA sa-gukha-sa-sapaNAhai~ kavaya-saNAhara sappaharaNaI s-caahnn| Niya-vaha sareSipaNu hakArepiNu miSTiya veNi mi sAhaNaI // 10 // [7 ] duvaI sephNahA~ miDiTa seNNu dUsaNahA~ virAhiu khAhA~ kakSaNo / hAya paDu palaha tUra kiu kalayalu gala-gambhaura-mosaNo // 1 // hiM rnn-sNgme| kupaNa-nuraNa meM // 2 // raha gynondle| vaniya mandale // 3 // mdd-Rddmaanne| moDiya-sandaNe // 1 // jrvr-dnnddieN| kina-kilivipiDaNeM // 5 // traalaa-ludhireN| raha-satha-khacie~ // 6 // tahiM aparAyaNa | ' khara-NArAyaNa // 7 // miDiya mahaScala viyaDa-urasthala // 8 // ve vi smcchr| ve vi bhayakara // 9 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamo saMghi 126 aura sthira sthUla bAhubAlA / anurAdhAkA putra, senA aura ratha sahita yaha candrodarakA vaha putra hai || 1-2 | [6] mantrI aura rAjAmeM jaba isa prakAra Apasa meM bAtacIta ho rahI thI tabataka lakSmaNa aura virAdhitane samasta zatrusainyako ghera liyaa| taba zatruoMkA saphAyA karanevAle lakSmaNane kharako llkaaraa| aura yahA~ jisake pAsa ratha hai, jo anurAdhAkA putra hai, jo yuddha meM samartha hai, dhanuSa aura tIra jisake hAtha meM haiM, jisake netra guMjAphalakI taraha lAla haiM, jisakA avalokana bhayaMkara hai, jo gajakumbhoMkA vidAraNa karanevAlA hai; jo yazakA rAjA hai, aise virAdhitane pUrva bairake kAraNa dUSaNako llkaaraa| Ao, ghor3epara ghor3e, gajapara gaja prerita kara diye gye| rathapara ratha calA diye gaye, AdamIpara AdamI daur3e! aka taiyAra, kavacoMse sannaddha, praharaNoM aura vAhanoMse sahita donoM sainya apane zatruko yAdakara aura ikArakara bhir3a gaye || 1 - 5 || [7] sainya se sainya bhir3A virAdhita dUSaNase aura lakSmaNa kharase / paTu, paTaha, tUrya braja uThe / gala-gambhIra aura bhISaNa kolAhala hone lagA | jisameM azva trasta haiM, sthoM aura hAthiyoMkI bhIr3a haiM, mRdaMga baja rahe haiM, yoddhAoM kA saMhAra ho rahA hai. ratha mor3e jA rahe haiM, zreSTha nara daNDita kiye jA rahe haiM, philibiDI (?) kI jA rahI hai, kezaloMce jA rahe haiM, saikar3oM ratha khace hue haiM, aise usa raNasaMgrAma meM aparAjita khara aura lakSmaNa bhir3a gaye 1 donoM mahAbalI aura vikaTa urasthalavAle the| donoM ISyase bhare hue the| donoM bhayaMkara the| donoM akAyara ( bahAdura ) the / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 paumacariTha ke vi akaayr| pevi jasApara 108 ve vi mahakamala / vi aNumbhava // 11 // ve vi dhaNura / vegiNa vi dulara // 12 // ghasA peNNi vi jasa-luddhA marisa-kuddhA tiyaNa-malla samAvaDiya / amarinda-dasANaNa viSphuriyANaNa yA paroppara amiDiya // 16 // [.j duvaI khAma jaNaNeNa bhaddhendu visajiu ra mayakaro / khaya-kAle kAlu unnAiu tihuaNa-jaNa-raNyakarI // 1 // saMcAlu vaannu| Nayala-samANu // 2 // riu-rahahA~ hukku| kharu.kaha vi cukka / / 3 // sArahi vi missnnu| aya-daNDa viSaNu // 1 aNuharu vi bhgaa| kastha vipa lagA // 5 // pAdita vimaannu| vijae~ samANu // 6 // kharu virahu jAu / ghiu asi-sahAu // 7 // dhAica nurantu / muha-viSphurantu // 8 // ettaha~ vi teNa / pArAyaNeNa // 9 // taM sUtrahAsu / kiu kareM pagAsu // 10 // abhinave ni / asibara levi / / 11 // yattA gariha-yANe hi giya-viNNANe hi vAnaranita asipAhiya-kara / phasaNAya dIsiya vimju-vihUsiya pa Nava-pArase zramvuhara / / 12 // hariya va uddha-sINDa sIha va lAgRla-balagga-kamdharA / piThura mahiera va baha-svAra samuha ya mahi va dukharA // 1 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamo saMdhi 325 donoM yazake Akara the| donoM hI mahAbhaTa the| aura anuddhata the| donoM ghanudhara the| donoM durdhara the| donoM hI yazake lobhI amarSase kruddha aura tribhuvanamalla isa prakAra bhir3a gaye, mAno tamasamAte hue mukhavAle amarendra aura dazAnana Apasa meM bhir3a gaye hoM // 1-13 // [8] taba lakSmaNane yuddha meM bhayaMkara ardhandu zastra chor3A, mAno tribhuvanajanakA jhaya karanevAlA kAla hI kSayakAla meM daur3A ho / AkAzake samAna bANa claa| zatruke rathake pAsa phuNcaa| khara kisI prakAra baca gyaa| sArathi Ahata ho gayA / zvaja daNDa chinna-bhinna ho gyaa| dhanuSa bhI bhagna ho gyaa| kisI prakAra lagA-bhara nhiiN| cimAna girA diyA vidyAke sAtha / khara rathahIna ho gyaa| kevala talavAra hai sahAyaka jisakI, aisA raha gayA / vaha turanta daur3A apanA mukha tamatamAlA huA / yahA~ bhI asa lakSmaNane usa sUryahAsako prakAzarUpameM apane hAthameM le liyA / donoM talavAra lekara ApasameM bhir3a gaye / nAnA prakArake sthAnoM aura apane-apane vijJAnoMke sAtha, jinhoMne hAtha meM talavAreM prahaNa kara rakhI haiM, aise ve donoM yuddha karane lge| ve aise jAna par3a rahe the, mAno navapAvasameM bijalIse vibhUSita, zyAma aMgavAle megha digyAI de rahe hoM // 1-12|| [2] Upara jisakI sUMDa uThI hai aise hAtha ke samAna, jisako pUMcha kandhese lagI huI hai, aise siMha ke samAna, niSThura pahAr3a ke samAna, atyanta khAre samudra ke samAna, sA~pake samAna atyanta Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita asmitha ve vi sopora viir| saMgAma-dhIra // 2 // esthamtareM amr-vrnnaahuuN| harilipa-maNNA // 3 // bhavaropa volAsAva huy| 'kahoM guNa pahUSa' fi saM NisuNe vi kuvly-nnynniyaaeN| sasi-vayajiyAe~ // 5 // NiThamacchiya bhacchara acchraaeN| bahu-makhasae~ // 6 // 'baru muraSi aNNu kiM ko ci sUru / para-siminacUru // 7 // aNNokka pajampiya tasSaNeNa / 'sahu~ lazkhaNeNa // 8 // kharu gabahu kiha kina smaa| jo aparamANu // 9 // esyantareM nnisiyr-kul-phkheN| kharu pahau gauveM // 10 // ghattA kovAgala NADa kaTi-kapaTAlA dasaNa-sakesaru ahara-dala / mahumahaNa-saraggai asi-pAhara khupTeMvi ghattiu sira-kamalu // 11 // [..] pattahu~ lakSaNeNa viNivAiDa misiyara-lepaNa-jhArao / prattaheM dUsaNa kiu viraha virAhiu piNi vArI // 1 // chuDa chullu samareM parajita saahnnu| rahanApa-vAhaNu // 2 // chuddha yuddha jobanAhi AyAmiDa / para-bala-sAmiDa // 2 // chucha chuddha cihuraha~ hatthu psaarit| kaha ci Na mAriu // 4 // sAva kharahoM siru khuDevi mhaaidd| lakSaNu dhAiDa // 5 // gina-mAhaNe mammIsa karatau / rida kokantaddha // 6 // dusANa eharu pahara jaha shi| ahimuhu thakahi // 7 // saM NisuNeSi vANu bhAsaddaSTa / citte duddau / / 8 // balDi Nisindu gahandu va siihhoN| raNa-saya-lohahoM // 2 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamA saMghi durdhara ve donoM bhir3a gye| donoM hI pracaNDa vIra aura saMgrAmadhIra the| isI bIca jinakA mana harSita hai, aisI devAMganAoMmeM paraspara vArtAlApa hone lagA ki kisameM adhika guNa haiM. ? yaha sunakara, jisake netra kuvalayake samAna haiM, jisakA mukha candramAke samAna hai, aisI atyanta IyAse bharI huI eka apsarAne dusarIkI matsenA kI ki zatruzivirako cUra-cUra karanevAle kharako chor3akara namaHoI dUsarA bhI hai ? gama auranne paurana kAhA--"lakSmaNake sAtha khara (gadhe)kI samAnatA kisa prakAra kI jA sakatI hai, jo ki kabhI ghaTita nahIM ho sktiiN|" isI bIca nizAcara kulakA pradIpa khara garadana meM Ahata ho gayA / koparUpI anala jisakI nAla hai, kaTi jisakA kaNTAlaya hai, dazana jisakA parAga hai, adhara jisake patte haiM, aisA sirarUpI kamala, lakSmaNake sarAmane sirUpI nakha ke agrabhAgase kATakara pheMka diyA // 1-12 / / 18] yahA~ laSmaNane nizAcara senAke aSTha vyakti (khara) ko dharAzAyI kara diyaa| idhara dUSaNane virAdhitako viratha kara diyA aura use haTA diyaa| zIghra hI usane yuddha meM senA, ratha, gaja aura vAhanoMko parAjita kara diyA / jIvakA mAika aura zatrusenAkA svAmI dUSaNa jhIna ho jhukA / zIghra hI usane kejhoMka lie hAtha phailAyA? kimI prakAra use mArA-bhara nahIM / tabataka kharakA sira kATakara AdaraNIya lakSmaNa daur3A / apanI senAko abhayadAna detA huA. zatruko lalakAratA huA ki "dUpaNa, yadi ho sake to prahAra karo, prahAra karo, yA nIcA mula karake rho|' yaha vacana sunakara dUSaNa kruddha ho gayA, vaha cittameM duSTa ho gyaa| nizAcararAja mur3A ThIka usI prakAra, jisa prakAra gajendra saikar3oM yuddhoMmeM prasiddha siMhake Upara mur3A ho / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 paumacari ghattA dasa sandaNa-jAeM vara-NArAeM viSaya- utsthaLe viSu ari / revA-jala-vAheM sayara-saNAI gAi~ vicArita viSnahari ||10| [] dubaI udUdhua-puccha-sUNDa-veSaNDa-rasantaya-marA vAhaNaM pArie~ atula - maleM khareM dUsaNeM paDiyamasesa sAhaNaM // 1 // satta sahAsa bhinteM mAriya | cadaha sahasa garindahu~ bAhaya / maNDi iNi paravara- seMhiM / kathai rattArata par3osiya torantareMraha gama vAhaNeM / diNNAnanda meri aNurAe~ / 'sandoara - sua mahu kareM vuzau / jAva gavepami bhAi mahAra | dUsaNeNa sahu~ satta dhiyAriya // 2 // rNa kappasa va vinighAya // 3 // nAva sasya chocha sayavatte hi // 3 // hU~ vilAsiNi ghusiNa- vihuusiy||5|| kalayalu buddha virAhiya sAhaNaM // 6 // raNu paricita dasaraha jAe~ // 7 // nAma mahAhaveM acchu muhutsau // 8 // sahu~ vadezie~ pANa-piMbhAra // 9 // dhattA mArevi jiNu jayakAreM tri lakSaNu rAmaddoM pAsu gaDa / tighAe~ jama-paha lAe~vi kA kiyantA~ sammuha // 10 // - cUNa } tatra kriSNa DAlao giri bama-sUDioo apANi ca mahavo / calo sumita-puttiNaM / [12] dubaI halaharu kvija saMyA-soya- NibharI / ghattiya to bANa mahi-maNDale kara-pazcitta- dhaNuharo // 1 // viooSa-soya-datta / kariva bhagga-danta // 2 // phaNiva milao // 3 // sasi vva rAhu-Dio // 1 // varNa visaSNa dehao // 5 // papucchibha turantiNaM // 6 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlomo saMdhi * dazaratha ke putra lakSmaNane zreSTha tIrase zatruko usake vizAla vakSaHsthalapara Aita kara diyA, mAno magaroMse yukta rebAnadIke jalapravAhane vindhyAcalako vidIrNa kara diyA ho // 1- 10 // I [11] atula malla khara aura dUSaNake gira jAnepara, jisameM uThe hue pucchadaNDavAle masa vAhana jora-jora se cillA rahe hai aisA azeSa sainya bhI parAjita ho gyaa| lar3ate hue usake sAtha sAta hajAra loga mAre gaye, aura dUSaNake sAtha sAta hajAra vidArita hue| isa prakAra caudaha hajAra rAjA mAre gaye, mAno ve samAna diye gaye ho| rAjA chatroM se dharatI aise maNDita ho gayI, jaise kamaloMse zarada lakSmI zobhita hotI haiM / kahIM bhUmi raktase Arakta dikhAI dI mAno kezarase vibhUSita vilAsinI ho to isI bIca meM, jisake ratha aura gaja vAhana hai aisI virAdhitakI senAmeM kala-kala utthaa| jisameM AnandakI bherI bajAyI gayI haiM aise raNakI, lakSmaNane parikramA kii| ( vaha bolA ) "he candrodara putra, tuma merA kahA karo | eka muhUrta ke lie tuma yuddhameM tabataka raho ki jabataka maiM vaidehI sahita apane prANapyAre bhAI ko khoja lU~ / " kharadUpaNako mArakara, jinakA jayakAra kara lakSmaNa rAmake pAsa gayA, mAno tribhuvanakA ghAta kara use yasapathapara lAkara kAlakRtAntake sammukha gayA ho // 1-10 // [12] lakSmaNane rAmako sItAke zokase paripUrNa dekhA / dharatImaNDalapara tUNIra, vANa aura dAthase chor3A gayA dhanuSa par3A huA thA / viyoga zoka santapta caha bhagnadanta gajake samAna, hinnaDAla per3ake samAna, phaNasamUhase rahita sarpake samAna, vajra se naSTa girike samAna, rAhuse pIr3ita candramAke samAna, binA pAnI ke megha ke samAna vanameM viSaNNa deha the / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita "on dIsae vihaao| sa-sIyo kahiM go' // 7 // suNevi tassa ampiyN| tamazpirya Na jaM riyaM // 6 // 'baje viNa? jaannii| Na ko vi vatta jANAI // 1 // pattA jo pakSi raNe'jAu diNNu sahejA 3 so vi samareM saMghAriyau / keNAtri pacapaDe diva- a-dagaheM Nevi talappae~ mAriyaDa' // 10 // [13] dubaI e AlAva jAva ghaTTanti paroppara rAma-lakkhaNe / tAva birAhio vi vala-parimila panu sahi ji tamasya // // to sAva kiyAkli-hasthaeNa / mahinI mINAmiya-masthaeNa ||2|| valae Namija vijAireNa / jiNu jammA jema purandaraNa / / 3 / / zrAsIsa devi guru-malahareNa / somisi papusilAu halahareNa // 4 // 'sahu~ segaNe paNamiu kavaNu ph| sArA-parimiu hariNadeha' // 5 // saM ghayaNu suNepiNu purisa-sIhu / this-thora-mahAbhua-phaliha-dIhu // 6 // sambhAveM rAmahI kahai ema / 'candothara-gandaNu pahuM deva // 7 // khara-dUsaNAri mahu parama-mitta / giri meru jema ghira-thora-cittu' // 8 // to ema pasaMseM vi takSaNeNa hiya jANai' avikhAra lakkhAgeNa // 9 // dhattA kahiM kurdai lagosami kahi mi gavesami daine parammuheM kiM kami / balu sIyA-sopaM saraha vibhAga eNa maranta hau~ marami' // 10 // [ 14 ] saM NisuNevi Sayagu cintAcita candoyarahoM Nandayo / vimaNu visaNya-dehu gaha-pauDiu zaM sAraGgA-hanchaNo // 1 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 cAlIsamo saMdhi sumitrAke putrane turanta rAmase pUchA, "jaTAyu dikhAI nahIM detA, sItAke sAtha vaha kahA~ gayA huA hai / " usake kathanako sunakara rAmane jo kucha kahA, vaha priya nahIM thaa| sItA vanameM naSTa ho gayI hai / khaptakI SArtA koI bhI nahIM jaantaa| jo ragameM ajeya thA aura jisane sahAyatA kI thI, vaha pakSI bhI yuddha meM mArA gyaa| kisIne pracaNDa dRr3ha bhujadaNDase le Akara tala pradeza para mAra diyA hai|-20|| [13] jaba rAma aura lakSmaNa meM paraspara yaha vArtAlApa ho rahA thA tabataka virAdhita bhI apanI senAse ghirA huA tatkAla yahA~ pahu~cA / taba jisane hArthokI aMjali kI hai tathA mahIpIThapara apanA mastaka jhukAyA hai aise vidyAdharane baladevako usI prakAra namana kiyA, jisa prakAra janma ke samaya indra ke dvArA jinabhagavAnako namana kiyA jAtA hai| bhArI malako haranevAle rAmane AzIrvAda dekara lakSmaNase pUchA-"jisane senA sahita praNAma kiyA hai yaha kauna hai, mAno tAroMse ghirA huA parvata ho|" yaha sunakara, sthira aura sthUla mahAbhujarUpI phalakase vizAla purupazreSTha prakSmaNa sadbhAva ke sAtha rAma se isa prakAra kahatA -- he deva, yaha candrodarakA putra haiN| kharadUSaNakA zatru aura merA parama mitra, pahAr3a kI taraha sthira aura sthUla citta / taba isa prakAra prazaMsA kara tatkAla lakSmaNane kahA ki sItAkA apaharaNa kara liyA gayA hai| kahA~ pIche lagUM ? kahA~ khojUM, devake vimukha honepara kyA karU~, rAma sItAka viyogameM marate haiM, inake maranepara maiM maratA hU~ // 1-10 // [14] yaha sunakara candrodarakA putra cintAmeM par3a gyaa| vimana aura malina deha vaha aisA lagatA thA mAno rAhuse pIr3ita Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 padamacAriya 'jaM jaM kiM pi vatthu e eSi kAla ki taM taM NiSphalu kahiM avarummami // 2 // dviNo vivari va sevita // 3 // saGgami kheviDa / hoDa ma hou to ci oLaggami / suNi jiha jiNa dina calaNAha~ ruggami / 4 // hosa 5 // vihita kAlu biNaje ema maNevi ttu nArAyaNu / tAva gavesahu~ jAma NihAliya' / sAiNu dasa disehiM saMcalita / joisa cakku NAi~ pariyattau | - 'kuTheM laggevara ketti kAraNu // 6 // lahu saNNAha meri apphAliya // // 7 // Au paDhIca jaya siri-mehila // 8 // sisa siddhi Na patta // 59 // ghattA trijAhara- sAha sa-dhaDa sa-vAha thiu hevAmuha cimaNa maNu 1 hima-vAe~ damagrarandadau gaM komANa kamala-vaNu // 10 // [15] dubaI cutu virAhie 'sura-vAsare tihuaNa-jaya-bhayAtraNe / vaNeM triNa hoi vara paNe mueN jIvan san // 1 // manukku vaha ci asi sNu levi / jahiM acchanda bhAzukazu | ghaNavANu jahi~ avazya kumAru / havansu NI Nalu jastracantu / aGgaGgaya-gayaya-gavavastha jetthu | vaNeNa Na lakSaNu virudhu / 'sukhaviruddhehiM mayajJamahi ko jIvai janamupasaretri // 2 // paJcAsuThu maTha bhAricci abhNu // 3 // hama DubnavAru // 4 // suggI samara-bhara-hantu // 5 // nahIM vandhu vaha tri ko isa endhu' | 6 // gaya-gandhe NAi~ maindu ku // 7 // kiM rummada sIhu kuraGgamehi // 8 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamo saMdhi candramA ho / "maiM jisa-jisa kisI bhI bamkI zaraNa meM jAtA hU~ vaha vaha niSphala ho jAtI hai, maiM kahA~ sahArA huuN| ise chor3akara samaya kisa prakAra bitAU~ ? nirdhana hote hue bhI bar3ekI sevA karanA acchA ho yA na ho, to bhI maiM inakI sevA karU~gA / jisa prakAra muni jinakI sevA karate haiM, usI prakAra maiM dRr3hatA se inake caraNoM meM lagatA huuN| vidhAtA kitane samaya taka pratAr3ita karegA ? avazya hI kisI dina lakSmI hogI ?" yaha vicArakara nArAyaNane kahA- "khoja karanA kitanA kAma hai ? tabataka hama khojeM ki jabataka mila jaaye|" zIghra saMgrAma bherI bajavA dI gyii| senA dasoM dizAoM meM clii| vijayazrI se mela karanevAlA vaha ( virAdhita ) vApasa A gayA, jaise jyotiSacakra vApasa AyA ho, mAno siddhatva siddhi prApta nahIM huA ho| dhvaja aura vAhanoM sahita vivara sainya vimana mana hokara nIcA mukha karake isa prakAra raha gayA mAno himavAtase Ahata makarandase bharA murajhAyA huA kamala vana ho // 1- 10|| [15] birAdhitane kahA-kharadUSaNa ke maranepara, aura devoMke lie bhayaMkara, tribhuvanajanake lie bhayAvaha rAvaNa ke jIvita rahanepara banameM rahanA sambhava nahIM hai / zambUkakA vadha kara asiratna lekara, tathA yamake mukha meM praveza kara kauna jIvita raha sakatA hai, jahA~ indrajIta, bhAnukarNa, paMcamukha, maya, mArIca, dUsarA meghavAhana aura akSayakumAra haiM / sahasramati aura durnivAra vibhISaNa, hanumAna, nIla, nala, jAmbavanna aura samarabhAra uThAnevAlA sugrIva hai| jahA~ aMga, aMgada, gavaya, gavAkSa haiM, vahA~ usake bhAIkA vadha karaneke lie yahA~ kauna rahatA hai|" ina zabdoMse lakSmaNa viruddha ho uThA, jaise gajagandha se siMha viruddha ho uThA ho / kyA acchI taraha kruddha gajoM aura hariNoMke dvArA siMha Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita romaggu vi vakNa hoha jehi| kiM gili para-sAhiM gahaNu tehiM // 5 // pattA se paravAi bhakkhiya rAvaNa-pakkhiya te vi raNa Nivami / chuchu dintu Nivattau junyu mahanta dUsaNa-panya paTTami' // 10 // [16] duvaI maNa ugo di esa liniya log| tamalakAra-Nayaha paiseppiNu jANai tahiM gavesa?' // 3 // valu mayaNeNa teza, sahu~ sAhaNeNa, saMcaldiu / gAI mahAsamudchu, jalayara-udu, utthaliu // 2 // dipANanda-meri, paDivala-kheri, kharaviniya / NaM magarahara-vela, kallolacolaM, galAjiya // 3 / / ammiya kaNaya-daNDa, dhuncanta dhavala, dhuandhayabaddha / rasamasakasamasanta-, tarasaDayanta-, kara gaya-ghaDa // 4 // kasthaha khilihilanta, haya hilihilasa, gosariyA / caJcala-bAla-cavala, calavalaya pavala, pampariyA // 5 // karathai paheM paya, dugdho-aSTa, my-bhritraa| sira gumugumugumanta-yumucumucumansa, cazariyA // 6 // candaNa-ghala-parimalAmoya-seya-kriya kdm| raha- snupanta-va-visthaka-chaDaya-maI-mahameM // 7 // ema payaTTu sibhiru, gaM bahala-nimiru, uddhAiDa / samalakAra-Nayaru NimilansareNa saMpAiu // 2 // paya-viraheNa rAmu, ai-khAma-khAmu, zINanau / viya-maggega teNa, kantaheM caNeNa, NaM laggau // 5 // pattA dahavayaNu sa-ployA pANahU~ mIyau machudu pasaha gaThTha khalu / meiNi vihAravi magu samAra vi NaM pAyAle paiTu valu // 10 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamo saMdhi v avaruddha kiyA jA sakatA hai ? jinake dvArA romakA aprabhAga bhI Ter3hA nahIM kiyA jA sakatA, una nizAcara samUhoMke dvArA kyA grahaNa ? jo rAjA rAvaNa pakSa ke kahe jAte haiM, unheM bhI maiM yuddhake prAMgaNa meM kruuNgaa| zaM hI nizcayase unheM mahAna yuddha detA huA dUpaNake pathapara bheja dU~gA | // 1- 10 || [16] vidyAdhara virAvita phira isa prakAra kahatA hai, "yahA~ rahakara hama kyA kareMge ? tamalaMkAra nagara meM praveza kara, jAnakI kI vahA~ khoja kreNge|" ina zabdoMse, rAma senA ke sAtha vahA~ isa prakAra cale jaise jalacaroMse raudra mahAsamudra hI uchala par3A ho / kharase rahita ! zatruko kSobha utpanna karanevAlI AnandabherI bajA dI gayI mAno laharoMke samUhabAlI samudrakI belA hI garaja uThI ho / svarNadaNDa uThA liye gaye / dhavala dhvajapaTa ur3ane lage / gajaghaTAe~ rasamasAtI aura kasamasAtI huI tar3atar3a karane lgiiN| kahIM khilakhilAte aura hinahinAte hue ghor3e nikalane lage / caMcala, caTula aura capala cala-valaya se pravala unheM kavaca pahanA diye gye| kahIM madase bharI huI, jisake sirapara bhramara guna-guna aura cumaghuma kara rahe haiM aisI gajaghaTA : pathapara cala pdd'ii| jisameM candranavala parimalake Amodake pasIne se kIcar3a macI huI hai, tathA rathake gar3hate hue cakroMse niruddha bhaTakA mardana kiyA jA rahA hai, aise pathapara zivira calA, mAno pracura andhakAra daur3A ho| vaha usa tamalaMkAra nagara eka palake bhItara pahu~ca gayA / atyanta kSama rAma priyAke virahase kSINazarIra hokara aise lagate the, mAno kAntAke usI mArga se jA lage hoM / prANoMse bhayabhIta sItA sahita duSTa rAvaNa zAyada yahAM to nahIM bhAga AyA, mAno isIlie dharatI vidIrNa kara rAstA banAkara rAmane pAtAlaloka meM praveza kiyA // 1-1-0 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umati . . . [1] duvaI tAva pacaNDa yIru khara-dUsaNa-NandaNu sapiNavAraNI / so sapaNaheM vi suNDa pura-vAreM pariTiDa gahiya-paharaNo / / 1 / / jaM thakku suNDa raNa muheM raundu / unlAiu rAhava-bala-samudhu // 2 // Navara kalayalArAghu uhi dohiM mi seNNehiM abhimANehi jAyaM ca juja mahA-golAma-dhorAruNaM muka-hAhAravaM // 3 // virasiya-saya-saGgha-kasAba-kolAhalaM kAhalaM-TTarI-illarImahalallola-najantabhambhIsa-mero saruvA-huddhachAula // // pasahiya-gaya-giphala-phalota-janta-mammIra-bhosAvaNorAlimellanta-ruNTanta, gharA-ju pADiyaM meTTha-pAikaya miNNa-vacchatyalaM // 5 // salaliya-raha-cakka-rakhoNI-pasnupanta-dhuppanta-cindhAvali-hemadagaDujalaM-cAmaruskoha-vinimArNa sa-johaM mahAsandaNAvIDhayaM // 6 // dilihiliya-turaGgamundhuNyA-kapaNaM palaM sancala mahA-dujayaM ducaraM duNirikkha mahI-maNDalAyasa-dentaM hayA palaM / / 7 / / huli-harU-musalagga-kontehi addhandu-sUlehiM pAvala-malehi NArAyasallehi bhirNa karAle lalantanta-mAlaM a-sIsaM kabandhaM paNavAviyaM // 8 // ghattA nahiM sunda-virAhiya samara-jasAhiya avaroSpara vaschanta-kali / paharanti mahA-raNa maiNi-kAraNa bharahesara-bAhubali ||9 // [1] dubaI candaNahAe~ tAva mujjhantu NivAriDa Niyaya-Nandayo / 'dIsa ohu johu khara-dUsa-samyukumAra-mahaNo // 1 // jujhabara sunda Na hoi kAnu jIvantaha~ hosai aNNu rajju // 2 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . cAlosamo saMdhi [17] tabataka kharadUSaNakA jo pracaNDa vIra putra suNDa thA, unakA nivAraNa karanevAlA, vaha taiyAra hokara astra lekara nagarake dvArapara sthita ho gyaa| jaba bhayAnaka yuddha-mukha meM suNDa sthita ho gayA to rAmakA balarUpI samudra daudd'aa| kala-kala zabda utthaa| yuddha karatI huI donoM senAoMke bIca jisameM hAhA zabda kiyA jA rahA hai, jo bajAye gaye zatazaMkhoM aura kaMsAloMke kolAilase pUrNa hai, kAhala, TaharI, jhallarI, mardala, utkaTa bajatI huI bhaMmIsa, bherI, saraMjA aura huDukkAse vyApta hai, prasAdhita gajoMke gaNDasthalasamUha garajate hue gambhIra bhayAnaka AvAja chor3ate hue aura bajate hue ghaNTose jo yukta hai, jisameM mahAvata aura paidala sainika girA diye gaye haiM, vakSaHsthala cheda diye gaye haiM, jo lIlApUrvaka rathacakroM, dharatImeM gar3ate aura hilate hue cihnAvaliyoM, svarNadaNDoMse ujjvala hai, jisameM cAmarase havA kI jA rahI hai, jo yoddhAoM sahita hai, jisameM rathoMkI bar3I-bar3I pIThe haiM aisA yuddha hone lgaa| jo hilate hue azvoMke U~ce kAnoMvAlA hai, jo cala, caMcalAMga aura atyanta durjeya hai, durdhara dudarzanIya hai, azvauMkA aisA bala mahImaNDalapara Avarta de rahA thaa| halihala-mUsalAma, koMtoM, adhendu, zUloM, bAvalla aura bhAloM, sIroM, zalyoMse jo vidIrNa aura bhayaMkara hai, jisameM A~toMkI mAlA jhUla rahI hai, aura binA sirake dhar3a jisameM nacAye jA rahe haiN| jinameM eka dUsarepara kalaha bar3ha rahA hai, aise yuddhayazake adhipati suNDa aura birAdhita, pasa mahAyuddhameM dharatIke lie prahAra karane lage bhAno bharata aura bAhubali hI prahAra kara rahe hoM / / 1-2 / / ___ [18] taba candranakhAne yuddha karate hue apane putrako manA kiyA ki "varadUSaNa aura zambukumArakA vadha karanevAlA yoddhA yaha hai| he suNDa, yuddha karanese kAma nahIM hogaa| jIvita rahanepara Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 paumacariu raMgamNu sura-pANaNAsu oraDa suNDa vayaNa roNa | dhu sa-virAhi para rAma ! khara-dUSaNa - mandireM pasareSi | sAhAruNa vandhai kahi mi rAmu / raha-tika caTake hiM paribhramantu / gaDa tAma jAma jiNa bhavaNu-diDu kuvAraDha karahu dasANaNAsu ||3|| gaja eka parAiDa sakakhaNeNa // 4 // kAmiNi jaNu mohantu kAmu ||5|| candoyara- puttahI~ rajju devi // 6 // yaha dehi-viooe~ khAmukhAmu // 7 // dahiya-vihAra-matra pariharantu // 8 // paribhaSi ahamata ichu // 9 // ghantA jipatraru nijAeN vi citte jhAeNSi jAi pirAriu vilama | mAhiM bhAe~ hi~ thoca-sahA seM hi~ thuau sa maM bhuvaNAhi // 10 // sambukumAra vIre atyantae~ / dUrosAriye sunda-mahavaleM / patthae~ asura-malleM sura- ddaamreN| para-vala-vala- pavANAhindola / muktakusa-mayamaka-galathallaNeM / ekacAlIsa mo saMdhi khara- saNa girleSi candaNahiheM sitti Na jAya / khayAla chuha rAvaNahI paDIcI dhAya // [1] khara- tUsaNa-saMgA meM samattam // 1 // tamalaGkAra-yaru gae~ hari-valeM // 2 // laGkAhiveM bahu-la-mahAvareM // 3 // bari-samudda-rada-virolaNeM // 4 // dANa- raNajhuNa hasthasthalaNeM // 5 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacAlIsa mo saMdhi 3.39 dusarA rAjya mila jaayegaa| acchA hai jAkara devasiMha rAvaNase. tuma pukAra karo " ina zabdoMse kumAra suNDa haTa gyaa| vaha laMkA gayA, vahA~ tatkAla pahu~ca gayA / yahA~ virAdhitake sAtha rAma praviSTa hue mAno kAminIjanako mugdha karatA huA kAma ho / kharadUSaNa ke bhavana meM praveza kara candrodarake putra virAdhitakI rAjya dekara, rAma kisI bhI prakAra DhAr3hasa nahIM bA~dhate / vaidehIke biyoga meM vaha atyanta kSINa the| rathyA timuhAnI, caumuhAniyoMmeM paribhramaNa karate hue, lambe bihAra aura maTha chor3ate hue vaha jaba gaye to unheM jinamandira dikhAI diyaa| usakI parikramA kara vaha bhItara praviSTa hue| jinavara ke darzana kara, cittameM dhyAna kara unakI atyanta vimala mati ho gayI / apabhraSTa (A) bhASAoM tathA hajAroM stotroMse banapati rAmane svayaM stuti kI // 1-106 ikatAlIsavIM sandhi kharadUSaNako na karake bho candranakhAko tRpti nahIM huI, mAno vaha phira kSayakAlakI bhUkhake samAna rAvaNake pAsa daudd'ii| - [1] zambukumAra vIrakA anta aura kharadUSaNa saMgrAma samApra honepara, suNDake mahAtrako dUra haTA diye jAnepara, lakSmaNa aura rAmake vamalaMkAra nagara jAnepara, yahA~ asuroMmeM malla, devoMke lie bhayAnaka, bahuta-se mahAvaroMko prApta karanevAle, zatrucalake balarUpI pacanako Andolita karanevAle, rUpI samudrakA birolana karanevAle, aMkuzase mukta matavAle gajako garmiyoM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. paumacariDa viDiya-bhara-para-kiya-RDamaraNeM / phAmiNi-jaNa-makha-NayaNANamdaNeM // 5 // soyae~ sahu surssr-staavnne| kucha phuDa laka paiTTae~ rAvaNa s7|| tahi avasara candahi parAiya / Nisya kama-kamale hiNduh-ghaaiy||8|| ghattA sumbukumAra muu khara-dUsaNa jama-paheM lAiya / paI jIvantae~ Na ehI avastha hau pAiya' // 9 // . [ 2 ] taM candahiheM vayaNa dyaavnnu| NisuNe vi thiTa hehAmuhu rAdhaNu // 1 // gaM bhayalamchaNu Nippahu jaapaa| giri va davaggi-daiTsa picchAyau // 2 // NaM muNivara cArisa-vibhaTTa / bhaghiu va bhava-saMsArahI taTUTa // 6 // vAha bharata-NagrANu muha-kAyaru / gaNa gahiDa NaM hUu dipAyaru // 3 // dukkhu bukkhu dukhaNAmalliu / layaNa-saNehu sarantu pavolchiu 14|| 'ghAiDa jeNa samvu kharu duusnnu| saM paTavami bha jamasAsaNu // 6 // ahavaha eNa kA mAhappeM / koNa marada apUre mappe // 7 dhIrI hohi pamAyahi khoo| kAlu Na jammaNa-maraNa-vibhoo // 8 // ghattA ko vi Na vajamau jAe~ jI bharievara ! amheM hiM tumheM hi mi khara-dUsaNa-paheM jAebau // 9 // dhIreMci Niyaya pahiNi siya-mAgaNu / syaNihi gau soSaNae~ dasANA // 1 // ghara-pahara ke caDiDa halesaru / giri-sihara maindu sa-phesara // 2 // gaM visaharu NIsAsu muansau / Ne sajaNu khala-leijjantara // 3 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 ekacAlIsa saMdhi denevAle, dAna aura yuddhake prAMgaNa meM hAtha uThAnevAle, vighaTita bhaTasamUhako dhUra-cUra karanevAle, kAminIjanoMke manoMke lie Anandaka, sItAke sAtha, surabarako santApa pahu~cAnevAle laMkArAja rAvaNake zIghra laMkA meM praveza karanepara ThIka isa avasarapara candranakhA phuNcii| duHkhakI mArI vaha (rAvaNake) caraNa kamaloMpara gira pdd'ii| zambukumAra mara gyaa| kharadUSaNa yama-pathapara pahu~cA diye gaye, Apake jIte hue merI yaha avasthA, rakSA kIjie ||12|| [2] candranakhAke dayA utpanna karanevAle vacana sunakara rAvaNa apanA mukha nIcA karake aisA raha gayA, mAno candramA niSprabha raha gayA ho, mAno dAvAnalase dagdha kAntihona giri ho, mAno cAritrase bhraSTa munivara ho / bhavasaMsArase grasta bhavya jIvake samAna, jisakI A~kha A~suoM se bharI huI haiM aisA kAtara mukha ho gayA mAno rAhu graha se prasita divAkara ho / bar3I kaThinAIse vaha apaneko duHkhase chur3A skaa| svajanake snehako smaraNa karate hue vaha bolA--"jisane zambukumAra, khara aura dUpaNakA ghAta kiyA hai, use Aja hai mazAsana ke lie bheja dU~gA / athavA isa bar3appanase kyA ! athavA adhUre mApa ( samayamAna) meM kauna nahIM maratA ? tuma dhIraja dhAraNa karo, aura zoka chodd'o| janma, maraNa aura viyoga kise nahIM hote / ( saMsAra meM ) koI bhI kA banA nahIM hai / utpanna huA jIva maregA hii| hameM aura tumheM bhI kharadUSaNake pathapara jAnA hogA / " // 1-9 // [3] lakSmIko mAnanevAlA dazAnana apanI bahanako samajhAkara rAtri meM soneke lie gayA / laMkezvara uttama palaMga para car3hA, mAno girizikharapara avAla sahita siMha car3hA ho, mAno niHzvAsa chor3atA huA viSadhara ho, mAno duSTake dvArA khetra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita . sIyA-moI mohiu raay| gAya pAyA paDada subhAzu zazai hasai viyAre hi majai / Niya-bhUma ji paDhIpaDa lajaha // 5 // dasaNa-ppAga-carita-virohau / iha-loyahA~ para-lopahoM dohara // 6 // malaNa-paravyAsu eupa aann| jiha saMghAru karesaha jANa // 7 // . astAi mayaNa-sare hiM ajjriyu| khara-dUsaNa-ppADa mi vIsariyaDa // 8 // ghattA cinsa dahavayaNu 'aNu dhaNNu suvaNNu samarathaGa / rajju vi jIviu vi viSNu sIyae~ savvu NirasthaDa' ||9|| [4] tahi avasara Aiya mandovari / sIba hauM pAsu va sIha-kisopari // 5 // vara-gaNiyAri va lIlA-gAmiNi / piyamAhaviya va mahurAlAviNi // 2 // sAra iva vissphaariy-gynnii| sattAvIsaMjoyaNa-vayaNI // 3 // kalahasika thira-manthara-gamaNI / lacchi va tiya-stre juravaNI // 1 // aha pomAgiha annuhrmaannii| jiha sA tiha pada vi paurANI // 5 // siMha sA tiha eha vi vhu-jaannii| jiha sA tiha pucha vi bhu-maannii||6|| jiha mA tiha eha vi sumaNohara / jiha sA tiSTha eha vi piya-sundara // 7 // jiha sA tiha eha vi miNa saasnn| jiha sA siMha ha vi Na ku-saasnn||8|| ghattA kiM bahu jampieNa umijada kAhe kisAyari / Niya-pahichandaNa dhiya sai~ je gAi mandori // 9 // [5] tahiM paha paghi rjjsri| pabhaNiya laGkApura-paramesari // 1 // 'ahA~ dahamuha dahavayaNa dsaann| ahA~ dasa sira dasAsa. siya-mANaga // 2 // aho gailoka-caca-cUDAmaNi / vais-imahIhara-sara-vajAsaNi // 3 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacAlosamo saMdhi 3 prApta huA sajjana ho| sItAke mohameM mohita rAvaNa suhaavn| gAtA hai, bajAtA hai. aura par3hatA hai| nAcatA hai, ha~satA hai, vikAroMse naSTa hotA hai, apane hI se vaha lajjita hotA hai| darzana, jJAna aura cAritrakA virodhI, ihaloka aura paralokameM durbhAgyajanaka kAmadevake adhIna vaha yaha nahIM jAnatA ki jAnakI kisa prakAra usakA saMhAra kara degii| vaha kAmadeva ke tIroMse jarjara thaa| vaha kharadUSaNakA nAma bhI bhUla gyaa| dazAnana socatA hai ki dhana-dhAnya svarNa-sAmarthya rAjya aura jIvana bhI, sItAke binA saba vyartha hai / / 1-9 // [4] usa avasarapara mandodarI AyI, jaise siMhake pAsa siMhanI AdI ho / zinIlI bAra hIlAke sAtha calanevAlI, koyala kI taraha madhura bolanevAlI, harigIkI taraha, bar3Ibar3I A~khoMvAlI aura candramAke samAna mukhavAlI, kalahaMsinIkI taraha sthira aura manda gamana karanevAlI, apane strIrUpase lakSmIko utpIr3ita karanevAlI, athavA indrANIkA anukaraNa karatI huI, jaisI vaha, vaisI hI yaha pramukha rAnI thI / jaisI vaha vaMsI yaha bahuta jJAnavAlI thI, jaisI vaha, vaisI yaha bahuta abhimAninI thii| jaisI vaha, vaisI yaha manorama thI, jaisI yaha vaisI yaha apane priyake lie sundara zrI, jisa prakAra vaha, usI prakAra yaha jinazAsana meM thii| jisa prakAra vaha, usI prakAra yaha kuzAsanameM nahIM thIM / bahuta kahanese kyA? usa" kRzodarIkI upamA kisase dI jAra ? mandodarI jaise apane prati-upamAnake samAna sthita zrI / / 1-9 / / [5] vahA~ palaMgapara car3hakara rAjezvarI laMkAparamezvarI bolI, "aho dazamukha, dahAvadana, dazAnana, 'are dasira, najhamukha aura zrIko mAnanevAle, aho triloRcakracUr3AmaNi, zatrurUpI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 paumacarita vIsapANi nnisiyr-nnrkesri| sura-miga-vAraNa dAraNa-ari-kari // 3 // pr-nnrvr-paathaar-ploddnn| duima-dANava-bala-dalabaTTaNa // 5 // jajhya? midiu raNaGgaNe indhiiN| jAu kula-kkhau' saANa-pindahIM // 5 // tahiM vi kAle pai~dukkhu Na NAyaTa / jida khara-dUsaNa maraNe jAyau' // 7 // nagada paDI miniralAI sudhAra karai bhavarAho // 8 // ghatA to hau~ kahami tau u sara-tUSaNa-suSamyumA / eciu DAha para jaM maI vahadehi / icchaI' // 9 // taM NisuNevi vayaNu sasivayagae~ / puNu vi hasevi vuttu migaNayaNa" / / 1 // 'aho dahagIca jiic-sNtaapnn| ehu anusu yunu pa rAvaNa // 2 // ki jama ayasa-pazu AmAlahi / amaya visuddha desa kiM mailahi // 3 // kiM pAiyahA~ para Na bIhahiM / para-dhaNu para-kalattu je Ihahi // 4 // jigavara-sAsaNe patra virukh| dui jA ginti avisuddha hai // 5 // pahilA bahu chjiiy-nnikaayhuN| vIyau gammai miThAyAyahu~ // 2 // taiyau jaM para-dablu lai jh| vauthara para-kAlattu se vijjar3a // 7 // paJcamu Nau pamANu ghrvaarhoN| hi~ gammaI bhava-saMsArahoM // 4 // ghattA para-loe~ vi paNa suhaiha-loe~ vi ayasa-paDAiya / sundara hoda Na tiya eNya-vesa jamauri Aiya' // 1 // puNu puNu pichala-Niyamba kisIyara / maNai himayattaNeNa mandopari // 1 // 'jaM suhu kAlakUDa visu khAlahu~ / je muha palayANalu paisamtahu~ // 2 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacAlIsamo saMdhi 345 parvasa ke lie tIna bajAzani, bIsa hAthavAle nizAcara siMha, devarUpI mRgoMkA nivAraNa karanevAle, zatrurUpI gajako vidIrNa karanevAle, zatrumanuSyoMke prAkAroMko naSTa karanevAle, durdama dAnava balakA dalana karanevAle rAvaNa, jaba tuma indrase yuddha ke prAMgaNameM lar3e the taba sajjanasamUhakA nAza huA thaa| usa samaya bhI tumheM utanA duHkha nahIM huA thA ki jitanA kharadUSaNake marane ke samaya huaa|" isapara nizAcaranAtha ulaTA kahatA hai-"he sundarI, yadi ise aparAdha na mAno to maiM tumase kahatA hU~ ki kharadUSaNakA duHkha nahIM haiM / mujhe to kevala isa bAtakA dAha hai ki sItA mujhe nahIM cAhatI // 15 // ____ [6] yaha vacana sunakara candramukhI aura mRganayanI mandodarIne ha~sakara kahA, "aho jIvoMko satAnevAle dazagrIva, rAvaNa ! tumane yaha atyanta anucita bAta khii| duniyAmeM apane apayajhakA DaMkA kyoM bajabAte ho, donoM vizuddha kuloko kyoM mailA karate ho, kyA nArakiyoMke narakase tumhe Dara nahIM lagatA ki jo tuma dUsaroMke dhana aura strIkI icchA karate ho, jinavarake zAsanameM pA~ca cIje atyanta viruddha aura avizuddha mAnI gayI haiN| inase (jIva ) nittharUpase durgatimeM jAtA hai| pahalI hai chaha nikAyake jIvoMkA vadha krnaa| dUsarI mithyAvAdameM jAnA / tIsarI hai ki jo dUsarekA dhana liyA jAtA hai, cauthA hai ki parakalmrakA sevana kiyA jAtA hai| pA~cavIM hai ki gRhadvArako pramANa liyA jaanaa| ina cIjoMse jIvako bhavasaMsArameM ghUmanA par3atA hai| paralokameM bhI sukha nahIM hai aura isa lokameM apayazakI patAkA phailatI hai / strI sundara nahIM hotI isake rUpameM yamanagarI hI A gayI hai." // 1-9 // [7] vizAla nitamboMvAlI kuzodarI bAra-bAra hRdayase kahatI hai-"jo sukha kAlakUTa viSa khAne meM hai, jo sukha pralayA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jaM suhutra-saMsArai mamanta hu~ ! jai suma-sAsa peSTantahu~ / suhu eyANa-muha kandareM | jaM muhu phaNimANikku khuhanta hu~ / jANato vi to vi jar3a vacchahi / jaM suhu pakhANaNa dAkhantare // 55 // taM sudu eha pAri bhuantahu~ | 5 || so kajeNa kreNa mahU~ pucchahi // 7 // sa pAsi kiM ko vi valiyaDha / jeNa purandaro vi pavikhaliyaDa // 8 paumacariu je jasu bhAva avi asundara dhattA nahIM saM aNurAu Na bhajnar3a | suhutr||17 asipaantahu~ // 4 // / tahu diTchu ekku mardai suNivaru / tAsu pArse vau u Na maama ava eNa kAhU~ mandobhari / jai maggahi dhAgu SaNNu sunaNNaTha ja ArahituraGga gaindehi~ / jana mAhi NikkaNTau rajju / [<] maNiya NAri viriliya- pAyarNe // 1 // taM zisuSi vayaNu davayarNe / 'jayahu~ gayau Asi acalindahoM / vandaNa- hasieN darama-jiNindazoM // 2 // gAu~ aNantavIru paramesaru // 13 // pahu~ kareM taM chajja' ||9|| [ taM nisurNevi vayaNu dahavathanahIM / 'ho ho saccu ko jaga dUha | maNDaeN para kalantu pau ami // 4 // jai jamdanti niyahi khaGkAri // 5 // rAula riddhi- vidvi-saMpaNNa // 6 // jai bandijjai, ghaNi vande hiM // 7 // jakira mA~ vijiyantaNa kajju // 8 // gha sayante raho jai icchaddi ra raNDattaNu / to vari jANai samdoyari kareM dUattaNu // 1 // ] paNiya mandoyara puri mayaNahIM // 1 // pahU~ mehalaMbiNu aNNu pa sUhau // 2 // | Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekamAlIsamo saMdhi nala meM praveza karane meM hai, jo sukha bhavasaMsArameM paribhramaNa karane meM hai, jo sukha nArakiyoM ke bIca nivAsa karane meM hai, jo sukha yama. zAsanako dekhane meM hai, jo sukha asipaMjarapara hai, jo sukha pralayAnalakI mukhaguhA meM hai, jo sukha siMhakI dAr3hake bhItara hai, jo sukha nAgaphanase maNi tor3ane meM hai, vahIM sukha isa nArIkA bhoga karane meM hai| jAnate hue bhI yadi tuma isakI icchA karate ho, to mujhase kisa kAraNa pUlate ho| tumhArI tulanAmeM kauna balavAn haiM ki jisane purandarako bhI pratiskhalita kara diyaa| jisako jo A par3atA hai ( acchA lagatA hai usase usakA anurAga kama nahIM hotaa| yadyapi asundara hI ho lekina rAjA jI karatA hai vaha zobhA detA hai" // 1-9|| [8] yaha vacana sunakara vizAlanadhana rAvaNane apanI patnIse kahA-"jaba maiM sumeru parvatapara gayA huA thA parama jinendrakI vandanA-bhakti ke lie, taba maiMne vahA~ eka munike darzana kiye the unakA nAma anantaparamezvara thaa| unake pAsa jo brata liyA thA, use naSTa nahIM kruuNgaa| maiM balapUrvaka dUsarekI strIkA bhoga nahIM kruuNgaa| athavA he mandodarI, isase kyA ? yadi tuma laMkA nagarIko Ananditta dekhanA cAhatI ho, yadi tuma dhanadhAnya aura svarNa mA~gatI ho, tathA Rddhi aura vRddhise sampanna rAjakula mA~gatI ho, yadi ghor3oM aura gajendroMpara car3hanA cAhatI ho, yadi tuma vandIjanoMse bandanIya honA cAhatI ho, yadi niSkaMTaka rAjya cAhatI ho aura yadi tumheM mere jIvita rahanese kAma hai? yadi tuma samUce antaHpurako rA~r3a nahIM dekhanA cAhatI to he mandodarI, tuma jAnakIse merA dUtakArya kro|" ||1-9|| [] rAvaNase una zabdoMko sunakara kAmadevakI nagarI mando. darI bolI, "ho-ho, saMsArameM saba loga durbhaga haiM, tumheM chor3akara Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 . paDamacarita sura kri-ahisiniy-siy-sevih| jo Aesu dehi mahaevireM // 3 // evaM vi karami tumhArasa vunaa| pahu-chandreNa ajunu vi juttau' // 4 // e AlAva paropparu jaahiN| rayaNi caDa paharA hA sA hi / / 5 / / amAguggameM arcnt-kisoyaa| sIya iMgara mammosa / / 6 / / sahu~ antaureNa uddhRsiya / gaNiyAri va gaNiyAri-vihUsiya // 7 // vaNu gitrANaravaNu sNpaaiy| rAhava-ghariNi seldhu misAipa // 4 // prattA ve vi maNoha riu rASaNa-rAmahu~ piya-gAriu / dAhiNa-uttaraNa NaM disa-gainda-gaNiyArita // 5 // {1.] rAma-cariNi jaM siTa kisoyri| harisiya Niya-maNeNa mandoyari // 1 // 'ahiNavaNAri-syaNu akvaNagau / eDa Na jAgahu~ kahi~ upapaNau // 2 // sAhu mi kaamukkoynn-ngr| muNi-maNa-mohaNuNayaNa-piyArau // 3 // sAhu sAhu NiuNA'si payAvada / tuha viSaNAma-santi ko pAvai // // aha ki virabharaNa vaa-bott'| saha kAmo vi paDhaGga kAmillae~ // 5 // karaNu gahaNu to laa-raae'| ema pasaMmai vi maNa bhaNurAeM // 3 // piya-bayaNehi dsaannnn-psieN| buccai rAma-variNi visanti // 7 // ki bahu-jammieNa prmesri| jIviu ekku sahalu vau sundari // 8 // ghattA suravara-umara-karu tahalokka-cakra-saMtAcaNu / kA asthi tau jaha~ prANapaDichADa rAvaNu' // 9 // [1] indaha-mANuaNNa-ghaNavAhaNa / akSaya-maya-mAricca-vihIsaNa // 3 // je calaNehi vicahi ArUseM vi / taM sIseNa lamti bhasesa vi s2|| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacAkIsamo saMdhi 345 dUsarA koI sundara nahIM hai, jo airAvatase abhiSikta zrIse sevita hai aisI isa mahAdevAke lie jo Adeza dete ho isa samaya tumhArA kahA karUnI, mayoMki isa svArtha ke kAraNa ayukta bhI yukta hotA hai|" isa prakAra jaba unameM vArtAlApa ho rahA thA ki tabataka rAtrike cAra prahara samApta ho gye| sUryodaya honepara atyanta kRzodarI mandodarI sItA devIkI dUtI banakara gyii| antaHpurake sAtha vibhUSita vaha hathiniyoMse zobhita ithinIke samAna thI / vaha devoMke lie sundara nandanavanameM pahu~cI aura rAmakrI gRhiNI sItA devIko dekhaa| rAvaNa aura rAma, donoMko priya striyA~ sundara thIM, mAno dakSiNa aura uttara dizAoMke diggajoMkI hathiniyA~ ho / / 1-1|| / [10] jaba kRzodarI rAmakI strIko dekhA to mandodarI apane manameM bahuta hapita huI / (vaha socatI hai ) yaha abhinava nArIrala avatINa huA hai, nahIM mAlUma yaha kahA~ utpanna huA hai, yaha devatAko kAma-kutUhala utpanna karanevAlI, munimanako mohita karanevAlI aura netroM ke lie priya hai| sAdhu-sAdhu ! prajApati tuma bahuta nipuNa ho| tumhArI nirmANazaktiko kauna pA sakatA hai ? athavA vistAra aura bahuta bolanese kyA ? svayaM kAmadeva kAmArdratAmeM par3a jAtA hai to laMkArAjakI to bAta kyA hai ? isa prakAra apane mana meM prazaMsA kara, anurAgapUrvaka priya zabdoMmeM ha~sate hue, dazAnanakI patnI rAmakI gRhiNIse kahatI hai"he paramezvarI, bahuta kahanese kyA? he sundarI, kevala tumhArA hI eka jIvana saphala hai| suravaroMko bhaya utpanna karanevAlA, trilokacakrake lie santApadAyaka, rAvaNa jahA~ tumhArI AnAkI icchA rakhatA hai, vahA~ tumhAre pAsa kyA nahIM hai ! // 1-2|| __ [11] indrajIta, bhAnukarNa, ghanavAhana, akSaya, maya, mArIca aura vibhISaNa, jo tuma rUThakara apane caraNoMse ThukarA dogI, Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita aNNu vi sayalu eDa anteuru| sAlaGkAru sandaura sa-Neuru // 3 // aTThAraha sahAsa vara-vilayahu~ / Nizca-pasAhiya-sohiya-tilayahu~ // // pAyahu~ savvahu~ tahu~ prmesri| gosAvaSaNu ranju kari sundari // // rAvaNu mu dhi apaNu ko cnggr| rAvaNu mueNvi kavaNu-taNu-ahaGa // 6 // rAvaNu mueMci aNNu ko suurdd| para-bala-mahazu kulAsA-pUrau / / // rAvaNu bhae~ vi apaNu ko valiyA / suravara-Niyaha jeNa pavikhaliyata // 4 rAvaNu muvi aNu ko bhaslau / jo tihuyaNahA~ mAla ekkAlau // 9 // rAvaNu muaiM vi aNNu ko suuh| jApekvevi mayaNu vi dUsau : // dhattA tahA~ kasarahoM valaya-hara dohara-jayaNaDoM / bhujahi sayala mahi mahaevi hohi dahaSayaNahoM' // 1 // [ 12 ] taM taha kaDua-vayaNu aaypnnvi| rAvaNu jIviu viNa-samu maNe thi||1|| sola-baleNa paliya pAI kampiya | rUsa vi NiTalura ghayaNa pampiya // 2 // 'hale hala kA kAi~ para yuttau / uttima-NAriha eDa papa jasaDa // 3 // kiha daivahIM dUattaNu kiMjai / eNa NAI mahu hAsaGa digjaha // 4 // mambuddha nahu~ pr-pusti-pinddo| te kajjeM mahu~ dehi dubuddhi // 5 // masthaeN paDau vajju tahA~ jaarhoN| hara puNu bhasivanta mattArahI' // 3 // sIyA~ vayaNu suNe vi maNaM Doliya / Nisiyara-NAha-NAri paDivolliya // 7 // 'jai mahAvi-paTTa Na philaah| jaha lazAhiu kaha ci ga icchahi // cattA to kandanti paI tila tila karavasa hi kappana / apaNu mahattaeNNa Nisiyara, vihoM vi appaha' ||9|| Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i I ekacAlIsa saMdhi vaha ye saba apane mAthepara leNge| aura bhI yaha samUcA alaMkAra, hAra aura Dora sahita antaHpura haiM, jo nitya prasAdhita aura zobhita tilaka aThAraha hajAra zreSTha striyA~ haiM, ina sabakI tuma paramezvarI ho / he sundarI, asAmAnya rAjya kro| rAvaNako chor3akara aura kauna acchA hai / rAvaNako chor3akara aura kauna zarIra se kAmadeva hai / rAvaNako chor3akara aura kauna zUravIra, zatrusenAkA nAza karanevAlA aura kulAzAko pUrA karanevAlA hai ! rAvaNako choDakara dUsarA kauna balavAn hai, ki jisane suravarasamUhako pratiskhalita kara diyaa| rAvaNako chor3akara aura kauna bhalA haiM ki jo tribhuvana meM akelA malla haiN| rAvaNako chor3akara dUsarA kauna subhaga hai ki jise dekhakara kAma bhI dubhaMga hai ? kuba arra samAna dIrgha netravAle laMkezvara dazAnanakI tuma mahAdevI bana jAo aura samasta dharatIkA bhoga karo" // 1- 11 // * 351 [12] usake una kaTu vacanoMko sunakara, rAvaNa aura apane jIvanako tinakeke barAbara samajhakara jhIla ke balase balavatI bar3a jarA bhI nahIM kA~pI | kruddha hokara vaha niSThura vacana bolI"hAhA, tumane kyA-kyA khaa| uttama striyoMke lie yaha upayukta nahIM hai / tumhAre dvArA rAvaNakA dUtatva kaise kiyA jA rahA hai, isase jaise mujhe haMsI AtI hai| zAyada tuma kisI parapuruSameM icchA rakhatI ho, usI kAraNa mujhe yaha durbuddhi de rahI ho / usa yArake sirapara bajra pdd'e| maiM apane pati bhakti rakhatI hU~ / " sItA ke bacana sunakara mandodarIkA mana kA~pa gayA, nizAcaranAthako vaha patnI bolI, "yadi tuma mahAdevI paTTakI icchA nahIM rakhatI, yadi laMkArAjako kisI bhI taraha nahIM cAhatI to Akandana karatI huI tuma karapatroMse tila-tila kADhI jAogI, aura bhI eka muhUrta meM vibhakta kara nizAcaroMko sauMpa dI jAogI / / 1-2 // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 paumacariTha [13] puNupuNuruce hi jaNayahA~ dhiiyreN| Nibhacchiya mandopari sIyae~ / / 3 / / 'ketiu vAravAra bolin| cintiba maNeNa ta kiyA / / 2 / / bA vi amz2a karavasa hi kappahA~ / jai vidhavi siva-sAgahI apahoM / / ai vi balamte hubhAsaNe mellhoN| jai vi mahaggaya-dante hi pezahA~ // 5 // to vi salahoM vahA~ duziya-kammahIM / para-purisahoM vivisi iha jammahI // 5 // ekku ji Niya-mattAru phubh| jo jaya-sacchie~ khaNu vi Na mubh|| jo asurA-sura-aNa-maNa-balbahu / tumhArisahu~ kuNArihi dullahu // 7 // jo Naravara-maindu bhiisaavnnu| bhaNu-lagula-loka-darisASaNu // 8 // dhattA sara-NaharAruNa dhaNuveya-lASiya-jII / dahamuha-masa-gau phADevau rAhaba-sohe' ||5|| [1] rAmaNa-rAmacanda-ramaNIyahu~ / jAma dolla mandobari-sIyahu~ // 1 // nAva dusANaNu sayamevAiDa hasthi va gaGgA-Ni parAiu ||2|| masala va gamba-luddha vihddphdd| jANai-SayaNa-kama-rasa-lampaTa ||3|| karayala dhuNai jhuNai bukAra1 khehu kovi devi paJcAra // // viSNattie~ pasAu paramesari / hau~ kaSaNeNa hINu sura-sunvari / / 5 / / kiM sohagge bhoggai kaNaDa / kiM piruyau ki astha-vihaNau // 6 // ki lASaNe ghaNaM hINaDa / kiM saMmANe dANe raNe dINaDa // 7 // ko karaneNa pheNa Na samicchati / jeM mahavi-paTu Na pahicchahi / / pattA rAhava-gehiNie~ NimbhacchiDa Nisiyara-rANa / 'osara dahaSayaNa duhu~ amhahu~ jaNaya-samANau // 9 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekamAlIsamo saMdhi [13] janakakI beTI sItAne bAra-bAra uktiyoMse mandodarIkI bhartsanA kI- "bAra-bAra tuma kitanA bola rahI hai" manameM tumane jo socA hai vaha tuma kro| yadyapi Aja karapatroMse kATo, yadyapi pakar3akara zRgAla aura zvAnoMko sauMpa do, yadyapi jalatI huI AgameM DAla do, yadyapi mahAgajake dA~toMse kucala do, to bhI, usa duSTa pApakarmA parapuruSase isa janmameM merI nivRtti hai | mujhe eka hI apanA pati paryApta hai ki jo vijayalakSmIke dvArA eka palake lie bhI nahIM chor3A jaataa| jo asura, sura aura janoM ke manakA priya hai, vaha tumajaisI khoTI striyoM ke lie durlabha hai, jo bhISaNa naravararUpI siMha hai, jo dhanuSarUpI pUMchakI lIlAkA pradAna karane vAlA hai, jo tIrarUpI nakhoMse aruNa haiM, jisakI dhanuSarUpI lapalapAtI huI jIbha hai, aise rAmarUpI siMhase, rAvaNarUpI mattagaja cIra diyA jAyegA" / / 1-9 / / [14] rAvaNa aura rAmacandrako ramaNiyoM (triyoM) mandodarI aura sItA devI meM jaba bAteM ho rahI thI tabhI rAvaNa svayaM AyA, usI prakAra, jisa prakAra gaMgAke taTapara hAthI A gayA ho / gandhalubdha vyAkula bhramarake samAna jAnakIke mukharUpI kamalarasakA lampaTa, vaha apane karatala dhunatA hai, dhvani karatA hai, budabur3hAtA hai, krIr3A kara devIko pukAratA hai- "he devI, binatIse prasAda karo, he surasundarI, maiM kisase hIna hU~, kyA moga aura saubhAgya meM kama huuN| kyA kurUpa hU~ yA artha rahita hU~? kyA saundarya aura varNameM hIna hU~ ? kyA sammAna, dAna aura raNameM dona hU~ ? batAo kisa kAraNase tuma mujhe nahIM cAhatI, kisa kAraNa tuma mahAdevIpaTTakI pratiicchA nahIM karatI / "rAghavakI patnIne nizAcararAjAkI bhatsanA kI--"he rAvaNa, tuma haTa jAo, tuma mere pitAke samAna ho / " // 1-9|| 23 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 paumacarita jANanto vi to vi se sujAhi / geheM vipara-kalatta kahiM sujamahi / / jAma Na ayasa-pahahu ubhAsada / jAma Na lakSANayA~ viNAsaha / / 2 / / jAma Na lapavaNa-sIha virujjhai / jAma Na rAma-kiyantu vijma // 3 // jAma pa saravara-dhoraNi sndhh| jAma toNA-jhualu NivA || jAba Na viyasa-urasthalu mindaai| jAba Na pAhudaNDa ta chimdai ||5|| saravareM hasu jema dl-vimlr| jAva Na toDai dasa-sira-kamalai / / 6 / / jAma Na gidya-pamti gibaha / jAma paNa Nisiyara-balu bhAvai 17 // jAma Na darisAvaha dhaya-cindha / jAma karaNe paJcanti kavandhara // 8 // ghantA jAma " AiyaNeM kapijAhi vara-NArAhi / tAva garAhivada paDa rAhayacandahA~ pAyahiM // 5 // [ 15 ] naM NisuNavi Aruhya dsaannnnu| javaNe ganamANe vAgaNu // ilk kovANala-palitu lakesaha / cintaha vijAhara-paramesA // 2 // 'kiM jama-sAsaNa-pantheM lAyami / ki usaggu jipi dariyAmi // 3 // avaye bhatra-baseNa icchesaai| mahu mayaNaggi samulhAvesaha' // 4 // tahi abasare sa-turaa s-rhru| gaDa uradhavaNahA~ tAma divAyaru // 5 // Aya rati NANAviharUba hi| aTTahAsa melinta hiM bhUehi // 6 // khara-sANaula-virAla-siyAle hiN| bahu-cAmuNDa-hADa-veyA hi // 7 // ravarayasa-sIha-vagya-bhaya-maNheM hi| mesa-mahisa-dhasa-turaya-NilaNDa hi||8|| saM uvasaggu Nievi myaavnnu| tI viNa sIyaha saraNu dasANaNu // 1 // voru uddu kSANu saMcUra hiN| thiya maNe dhamma-jhAgu bhAkara vi||10|| ghattA 'jAva ga NIsariya uvasaga-bhayahA~ gmmiirhii| tAka Nivitti mahu caviha-AhAra-sarIrahoM // 11 / / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacAlIsa saMdhi 355 [15] jAnate ho, to bhI mohako prApta hote ho, parastrIko grahaNa kara kyA zuddhi hotI hai| jabataka tumhArA apayazA DaMkA nahIM bajatA, jabataka laMkA nagarI nAzako prApta nahIM hotI, jabataka lakSmaNarUpI siMha Siruddha nahIM hotA, jabataka rAmarUpI yama nahIM jAna pAtA, jabataka ve tIroMkI paMktikA sandhAna nahIM karate, jacataka ve tarakasa yugala nahIM bA~dhate, jabataka vikaTa uraHsthalakA ve bhedana nahIM karate, jabataka unakA bAhudaNDa tumhArA chedana nahIM karatA. jabataka sarovara meM isake samAna daloM se vimala dasasirarUpI kamaloMko ve nahIM tor3ate, jabataka gIdha pakti nahIM paTatI, jabataka nizAcara bala nahIM naSTa hotA, jabataka ve dhvajacihnoM ko nahIM darasAte, aura jabataka raNameM kabandha nahIM nacate, janataka zreSTha tIroMse yuddha meM kATe nahIM jAte, tabataka hai narAdhipa, tuma rAghavacandra ke paira par3a lo / " // 1-5 / / [ 16 ] yaha sunakara rAvaNa kruddha ho gayA / mAno meghake garajane para paMcAnana ho / krodharUpI jvAlAse pradIpta laMkezvara vidyAdhara- paramezvara dazAnana socatA hai- kyA yamazAsana ke pathapara bheja dU~ ? kyA kucha bhI upasarga dikhAU~ ? avazya hI yaha bhayake vazase mujhe cAhane lagegI, aura merI kAmajvAlAko zAnta kara degI / usa avasara para tabataka apane azva aura rathavara sahita divAkara astako prApta ho gyaa| nAnA rUpoMvAle aTTahAsa karate hue bhUtoM, khara, ivAnakula, viDAla, zRgAloM, aneka cAmuNDa* ruNDoM aura betAloM, rAkSasa, siMha, bAgha, hAthI, gaiMDoM, metra, mahiSa, vRSabha, turaMga aura nRsamUhoMke sAtha rAta AyI / usa bhayAnaka upasargako dekhakara, to bhI sItA ke lie rAvaNa zaraNa nahIM thA / ghora raudra dhyAnako cUra-cUra kara apane manako dharmadhyAna ApUrita kara (pratijJA le lI ) - jabataka gambhIra upasarga-bhaya se maiM mukta nahIM hotI, vacataka merI cAra prakAra Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 paDhamaparita [ -] pahaya posa paNAseM di jiggaya / hasthi-haDa va sUra paharAhaya // 1 // NisipI pa gaya bhogAna liy| bhagA-gappara mANa-kasakriya // 1 // sUra-bhaeNa NAI raNu mehaseM ci| paisaha gayA kavAha pehale vi||3|| doSA pamalanti je sapaNe hiN| najisi baleMvi jihAlai gayaNehiM // 3 // iTiu ravi aravindAndau / NaM mahi-kAmiNi-kerau adau // 5 // gaM sammAe~ nisau risAviu / khukaraheM jasa-pumnu pahAviu // 6 // gaM mambhosa ventu cr-ptti| paccha NAha~ padhAiDa rasiha // 7 // naM jaga-mavaNaho vohiu dovdd'| NA puzu ci puNu lo je pakhAvaTa // 8 // ghasA ziSTuaNa-raskhalahoM dAvi disi-bahu-muha-kandaru / ubareM paIsare visIya gavesA diNayaha // 9 // [ 18 ] ramaNihe timira-Niyarana bhggeN| ziva rAvaNahA~ Aya olaggae~ // 1 // my-maarish-vihosnn-raannaa| bhavareM ghi bhuvaNekaoNka-pahAyA // 2 // khara-dUsaNa-soeNa nnyaappnn| NaM Nika sara vara paJjANaNa // 3 // Niya-Niya-AsaNehi thiya avicala / bhAga-bisANa NAI ghara mayagala // 4 // mamti-mahallaehi esthttreN| Nisuppiya sAya anti paDhamtareM // 5 // maNa vihIkhaNu 'eNDu ko rovai / vAravAra appANau somai / / 6 / / NAvai para-kamasu vicchauhu'| puNu dahavayaNahA~ vayaNu pajoiDa // // 'mamchuDu e kAma tuha keraGa / aNNahI kAsu citta vivaresTa' // 6 // taM Nisudhi sIya aasaasiy| kalayaNThi va piya-vaya hiM bhaasiy9|| echa dujagahoM maja ko smnn| jimba-kaNahA~ anbhantareM ghAnda // 10 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacAlIsamo saMdhi 357 AhAra zarIrase nivRtti // 1-1 // [17] sUryake prahAroMse Ahata hokara istipadAke samAna rAtrike prahara naSTa hokara cale gye| nizAcarIke samAna ghor3ekI nAkake samAna vakra, bhagnamAnavAlI aura mAnase kalaMkita rAtri sUrake bhayase jaise raNa chor3akara kivAr3oMko kholakara nagarapraveza karatI hai| zayanakakSoMmeM jo dIpa jala rahe the, mAno rAtri apane netroMse mur3akara dekha rahI thii| kamaloMko Ananda denevAlA sUrya uThA mAno dharatIrUpI kAminIkA darpaNa ho ? mAno sandhyAne apanA tilaka pradarzita kiyA ho, mAno sukavikA yaza camaka rahA ho, mAno rAmakI patnIko abhaya dete hue jaise rAtri ke pIche daur3A ho, mAno vizvarUpI bhavanameM dIpaka jalA diyA gayA ho| jaise vaha bAra-bAra vahIM pradIpta ho rahA ho / tribhuvanarUpI rAkSasako dizArUpI vadhUkI mukharUpI guphAko phAr3akara aura udara meM praveza kara mAno dinakara sItAdevIko khoja rahA hai / / 1-2|| [18] rAtrike andhakArasamUharUpI rajake naSTa honepara rAjA rAvaNakI sevAmeM Aye | maya, mArIca, vibhISaNa rAjA, aura bhI dUsare vizva ke ekase eka pradhAna rAjA, kharadUSaNake zokase natAnana aise lagate the mAno binA ayAlabAle zreSTha siMha hoN| saba apane-apane AsanoMpara nizcala baiTha gaye mAno jinake dA~ta TUTa gaye haiM, aise matavAle gaja hoM / isI bIca mantriyoMse mahAn rAjAoMne paTake bhItara sItA devIko rote hue sunaa| vibhISaNa kahatA hai-"yaha kauna ro rahA hai, bAra-bAra apaneko zokameM DAla rahA hai, jAna par3atA hai yaha koI viyukta parastrI hai / " phira usane rAvaNakA mukha dekhA, (aura kahA) "zAyada yaha tumhArA karma hai ? aura kisakA citta viparIta ho sakatA hai ?" yaha sunakara sIsA Azvasta duI, aura koyala ke samAna mIThe Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pajamacarita basA piMhure samAcaDie~ eNhu ko sAhammiya-pacchalu / jo ma dhIrava puvADa kAsu sa he bhudha-calu' // 1 // bAyAlIsamo saMdhi puNu vi vihIsaQNa tumghayaNa hiM rAvaNu docchacha / tesdhu paDantareNa AsapaNau hoeM vi pucchai / 'aklahi sundari vatta bhintI / kahi Agiya nahu~ zurathu stramsI // 1 // kAsu dhIya kahi ko mumhaha pii'| avakha bAhantu vihIsaNu // 2 // 'kavaNu masuru kahi ko tuha devaru / asthi pasiddha ko tuha mAya // 3 // sappariyaNa kahi suhu~ ekacalI 1 aksahi kema vaNasara bhullI // 1 // ke kAjaga vaSyavAsu paTTI / cakkesaraNa kema tuhu~ diTTI // 5 // kiM mANusi ki kheyr-nnndippii| kiM kumIla ki sIlAhI bhAyaNi // 6 // aNNu ci kavaNu tumha desrtaa| kahAdi vicAra vinniyy-phhntr'||7|| ema vihosaNa-dhayaNa suvinnu| laga kahegmae~ jima NisuNai jaa||8|| pattA 'aha kiM bahueNa lahua vahigi bhaamnnddlhoN| hau~ sIyAevi jaNayahA~ mua gehiNi valahoM // 1 // vandhe vi rAya-paTu mrhesho| tiNi visaMghalliya vaNavAsIM // 1 // sIhoyarahoM maDhaphara mam vi| dasaura-NAhahA~ Niya-maNu ru. // 2 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAyAlIsamo saMdhi zabdoM meM bolI-"durjanoMke bIca, yaha sajjana kauna haiM; nImake vanake bIca meM candana / saMkaTa A par3anepara sAdharmIjana vatsala yaha kauna hai ! jo mujhe dhIraja detA hai, itanA svayambhUbala kisakA hai ?" // 1-12 // bayAlIsavIM sandhi phira bhI vibhISaNa bure zabdoM meM rAvaNakI nindA karatA hai, aura vaha parade ke nikaTa hokara pUchatA hai__[1] "he sundarI ! tuma nidhAnta hokara bAta kaho / yahA~, rotI huI tumheM kauna laayaa| tuma kisakI beTI ho| tumhArA pati kauna hai ?" cintA dhAraNa karatA huA vibhISaNa kahatA hai-"kauna tumhArA sasura hai, batAo kauna tumhArA deyara hai, tumhArA prasiddha bhAI kauna hai| tuma apane parijanoM ke sAtha ho, yA akeldI / batAo vanameM tuma akelI kisa prakAra bhUla gyii| kisa kAraNa tuma vanavAsake lie praviSTa huii| cakrezvara rAvaNane tumheM kisa prakAra dekhA ? tuma manuSyanI ho yA vidyaadhrputrii| kyA durAcAriNI ho, yA jhIlakI bhAjana / aura bhI tumhArA kauna-sA dezAntara hai ? vistArase apanI kahAnI btaao|" vibhISaNake vacana sunakara, badda, isa prakAra kahane lagI ki jisase loga suna leN| "aba bahuta kahanese kyA? maiM bhAmaNDalakI choTI bahana huuN| maiM sItA devI, janakakI putrI aura rAmakI gRhiNI hU~ // 1-2 // [2] bharatezako rAjapaTTa bA~dhakara tInoM vanavAmake lie cala diye / siMSTodarakA mAna bhaMga kara dazapura rAjAkA nRpamana raMjita Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. . paGamacarita puNu kalyANamAla mambhIseM vi| Nammaya mehale vi vimsa paIsevi // 3 // rubhuti Niya-alaga hi pAvi / vAli khillu Niya-jayarahoM dhAheM vi|||| rAmaurihiM car3ha mAsa seppinn| dharaNIdharahoM dhIya pariNepiNu // 5 // pheca vi azvIrahoM yorapANu / paisarevi khemAli-paTaza // 5 // tesdhu vi paJca pahicche vi sattiDa / santudavANu masi-capaNu pavitti: / / 7 / / hari-sIya-calAi~ Ayai~ sajaI aaiyii| gaM matta-gayAi~ daNDAraNa parAiyA~ / / 8 / / [3] tahi mi kAle maNi-gusa-sugupsaha~ / saMjama-Niyama-dhamma saMjusaha~ // // varNa AhAra-dANu darisAveM vi / suraghara-syaNa-varisu parisA vidhaa|| pakliheM pakkha suSaNNa samAraM vi | samvukamAru vIrU saMghAra vi / / 3 / / acchahu~ jAva tetthu vaNa kaule| eka kumAri Aya NIya-lIlA |4 pAsu vakiya kariNi va kariNahI / puNu Nilana bhaNaha 'ma pariNahA~ " // 5 // vala-NArAyaNehi upalakkhiya / puNu thovantareM jAya cilakSiya ||6|| gaya khara-dUsaNAhu~ kuvaarhi| bhiDiya te visahu~ samareM kumAra hi // ghattA kiM mukku Na muphku soha-mAu raNe lakkhaNaNa / taM saddu suNevi rAmu padhAina takakhaNeNa // 8 // [4] gaja lakSaNahA~ gadhesara jAveM hiN| hau~ avahariya Nisimde tAyeM hiN||1|| bhannu ghi aNa-maNa-yaNANandahauM / pAsu pyehu mai~ rASacandaho' // 2 // lahasa gAu~ jaM dasaraha-jagahu~ / hari-harUhara-mAmapAla-taNayahu~ // 3 // cinu vihAsaNa-rAyahA~ Dolilau / 'tumheM hi muyau suthAuja volliu // 3 // teha AMja Asi viNivAvi / Naghara jiyanti manti uppAvi // 5 // sukku pamANahI muNivara-bhAsiDa | jiha "khaTa lakSaNa-rAmaddoM paasiu"||6|| Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyAkosamo saMdhi 361 kara phira kalyANamAlAko abhaya bacana dekara, narmadA chor3akara, vindhyAcala meM praveza kara, rudrabhUtiko apane caraNoMmeM jhukAkara vAlikhilyako usake nagarameM sthApita kara rAmapurI meM cAra mAh basakara, dharaNIdharakI beTI se vivAha kara, ativIryako vIratA cUra-cUra kara, kSemAMjali nagara meM praveza kara, vahA~para bhI pA~ca zaktiyoM ko svIkAra kara, ariMdamana rAjAkA mukha kAlA kara, lakSmaNa-sItA aura rAma vijayake sAtha isa prakAra Aye aura daNDakAraNya meM pahu~ce, mAno mattagaja hoM // 1-9 // [3] usI samaya, saMyama niyama aura dharmase saMyukta munigupta aura suguptako banameM AhAra dAna dekara, devaratnoMkI varSA karavAkara, pakSI (jaTAyu) ke paMkha svarNamaya karAkara, vIra sambukumArako mArakara jaba hama loga vahA~ (daNDakAraNya meM) krIr3AMke lie raha rahe the, eka kumArI apanI lIlAse AyI / jaise hathinI hAtho ke pAsa, vaise hI vaha pAsa phuNcii| phira vaha nirlajja bolI- 'mujhase vivAha kro|' rAma aura lakSmaNake dvArA tiraskRta hokara, phira thor3I dUra jAkara vaha bilakha uThI / vaha apane vilApoMke sAtha kharadUSaNa ke pAsa garyo / ve bhI kumAroMke sAtha yuddhameM lar3e / yuddha meM lakSmaNa siMhanAda kiyA yA nahIM, vaha zabda sunakara rAma usI kSaNa daur3e // 1-8 // J [4] jaba taka vaha lakSmaNakI khoja karane gaye, tabataka nizAcarendra ke dvArA maiM hara lI gyii| Aja bhI janoMke manoM aura netroMko Ananda denevAle rAghavacandrake pAsa mujhe le jAo / " isa prakAra jaba sItA devIne dazaratha aura janaka, lakSmaNa-rAma aura bhAmaNDalakA nAma liyA to vibhISaNa rAjAkA mana kA~pa uThA, ( vaha bolA ) - ki "jo kucha kahA gayA hai, vaha tuma logoMne sunA / sunA / maiM unheM mArakara AyA thA, lekina nahIM, ve to bhrama utpanna kara jIvita haiN| lo munivara ke kathanakA pramANa A Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacAraDa evaM vi karahi mahArau dupsau / uttima-purisahu~ eupa jusau 7 // ekku viNAsu aNNu lajijja / dhikhikAra lo pAvijaha // 6 // dhattA Niya-kisiheM rAma saayr-rsnn-skhlntiyhai| meM mAhi pAya tihuyaNe parisamantiyA~ // 9 // / [5] rAvaNa je ramanti prdaarii| duvaI se pAvasti apAra // 1 // astei sapta garama bhara-bhosaNa / hasahasahasahamamsa sanduvAsaNa // 2 // huhuhuhuhuhuhuhamta sa-upadacha / simisimisimisimnt-kimi-kdm|3| rynni-sphr-paaluy-pngk-ph| dhUmappaha-tamapaha-tamatamapaha // 4 // sahi asarAla kAlu acchevr| pahilA uvahi-pamANu mivevaTa // 5 // tiNi satsa vIsa rur| sattAraha bAvIsa samurAI // 6 // puNu tetiis-jlhi-primaannii| jahiM dukravai~ giri meru-samANahU~ // 7 // jo puNu Narau NigoDa suNijaha / maiNi jAva tAva tahiM hijai // 6 // te kamje para-dAru Na rammai / saMmijada jaM sugahi gammai' // 9 // pattA AruTu dasAsu 'kiM para-dArahI eha kiya / tihu~ khaNDahu~ mAjhe aknu parAya kavaNya tiya' // 1 // to avaheri karevi vihIsaNa / cahiu mahamgae~ sijagavihvasappaM // 1 // sIya Si puSpha-vimANe cahAviya / paTaNe haSTa-soha darisAviya // 2 // saMcalau pNiya-maNa-parioseM / mallari-paDaha-tUra-NigghoseM // 3 // 'sundari pekkhu mahArata paTTaNu / varuNa-kuvera-bora-dalabaSNu // 3|| sundari pekkhu peyakha caa-baarii| NaM kAmiNi-vayapa sa-vicAra // 5 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ! --- bayAlIsa saMdhi 363 pahu~cA | cU~ki tumhArA vinAza rAma aura lakSmaNake pAsa hai. isalie isa samaya bhI tuma hamArA kakSA huA karo / uttama puruSoMke lie yaha acchI bAta nhiiN| eka to vinAza hogA aura dUsare lajAye jAoge, aura loka dvArA dhikkAra pAoge / he rAjan ! tribhuvanameM phailatI huI, samudra se lekara pRthvI taka skhalita hotI huI, apanI kIrtike AdhArako naSTa mata karo / " // 1-2 // I [4] "he rAvaNa, jo parakhIkA ramaNa karate haiM, ve apAra dukhako pAte haiM / jahA~ agni sahita hasa hasa karate hue bhayabhISaNa sAta naraka haiM, hu-hu karate hue upadrava sahita tathA simasimAte hue kRmi kardama se yukta, ratna, zarkarA, bAlukA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura tama tamaHprabhA naraka haiM vahA~ bahuta samaya rahanA par3atA hai, pahale naraka meM eka sAgara pramANa jInA hotA hai / usake bAda tIna, sAta, dasa, gyAraha, sattaraha aura bAIsa sAgara pramANa, phira taiMtIsa sAgara pramANa / vahA~ sumeru parvata ke samAna duHkha hote haiN| aura phira jo naraka nigoda sunA jAtA hai, vahA~ jabataka dharatI haiM tabataka lIjanA par3atA hai| isa kAraNa parastrIkA ramaNa nahIM karanA cAhie | vaha karanA cAhie jisase sugatiyoM meM jAyA jAye / " ( isapara ) dazAnana kuddha ho uThA, "kyA parastroMkI yaha kriyA hai; batAo tIna khaNDoM ke madhya, kauna strI parAyI hai ? // 1- 10 // [6] taba vibhISaNakI upekSA kara rAvaNa mahAgaja trijagabhUSaNapara ArUr3ha ho gyaa| sItAko bhI puSpaka vimAnapara car3hA liyA, aura usane nagara meM use bAjArakI zobhA dikhAyI / vaha apane manake paritoSa aura jhallarI, paTar3a tathA tUryake nirdhoSake sAtha claa| bolA - "he sundarI ! hamArA nagara dekhI, jo varuNa, kubera Adi vIroMkA nAza karanevAlA haiM / he sundarI ! Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu 364 - sundari pekrasa pekkhu ghaya chlhuN| sundari peSa mahAsva rAkhalu / sundari karahi mahAraja buta / sundari kari pasAu lAi celiGa / ghasA mahu jIvita dehi vollahi SaNu suhASaNau | rAyavara khandhe lahU mahae ipasAhaNau 10 // sampadantu iya sejaeN 'keti yiya-riddhi madAvahi / evaM jaM rAvaNa rajju tuhAra / jaM paTTaNu somu sudaMzu | | eDa jaM saulu Na- suharu / jaM dAvA khaNeM jona eu jaM kaNThaDa Da sa mehala rahabara-turaya- gaindra-sayAi mi | paphuliyA~ jAi~ samayasam // 6 // hIra- gahaNu maNi khambha ramAulu // 7 // laha cUDau kaNTha kahisUsa 14 calA ghoDa harikeli // 1 // [] docchiu rAvaNu rAhava-bhajjae~ // 1 // appara javAhoM majA darilAvahi // 2 // taM mahu tiNa-sa saM mahu ma -samANu haluAra // 3 // pAe~ jamasAsaNu // 4 // taM mahu NAi~ masANu bhayaGkaru // 5 // se mahu mahoM jAe~ visa bhoyaNu // 16 // sIla-viha~ taM malu kevalu // // AhiM masu puNu gaNu Na kASTa mi // 8 // ghattA samadhikAreM jahiM cAritahoM khaNDa | ki samalahaNeNa mahu puNu solu jeM maNDhaNau // 9 // [ 2 ] jiha jiha viSaya ApaNa pUraI / 'vihite dei jaM viddiSau / ummeNa kreNa saMkhodiu / siMha hi rAvaNu hiyae~ visUraha // 1 // kiM va jAi jilAeN lihiyara // 2 // jANanto vi to ci jaM mohiu // 3 // vidhi alimiyakumAri viloNI / bugNa-kuraGgi jema muha doNI // 4 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAyAlIsamo saMdhi 315 cAradvAra dekho, jaise ye dhikAra sahita kAminIke mukha ho| sundarI ! dekho-dekho dhvajachatra, jaise khile hue kamala hoN| sundarI ! dekho-dekho hamArA rAjakula jo hIroMse gambhIra aura maNi khambhoMko zobhAse yukta hai| he sundarI ! tuma hamArA kahanA karo, yaha 'cUr3A, kaNThA aura karadhanI lo| he sundarI ! prasAda karo aura cInI, lATa, ghoTa aura harikela vakha lo| mujhe jIvana do / suhAvane vacana bolo, gajaSarake kandhepara car3ho aura mahAdevIkA prasAdhana svIkAra karo" ||1-10 // [7] isa prakAra sampatti dikhAte hue usa rAvaNakI, AryA rAmapallIne bharsanA kI-"tuma apanI kitanI Rddhi mujhe dikhAte ho ? ise apane logoMke madhya dikhaao| he rAvaNa, yaha jo tumhArA rAjya hai vaha mere lie tinake samAna halakA hai / yaha jo saumya aura sudarzanIya nagara hai, vaha mere lie yamazAsanake samAna hai| yaha jo netroMke lie zubhaMkara rAjakula hai, vaha mere lie mAno mahA bhayaMkara maraghaTa haiN| yaha jo jhaNa-kSaNameM yauvana dikhAte ho, vaha mere manake lie mAno viSa-bhojana hai / yaha jo kaNThA, mekhalA sahita kaTaka hai vaha zIla vibhUSaNavAloMke lie kevala mala hai| jo saikar3oM rathavara, turaga, gajendrAdi hai inameM se mere lie koI gaNya nahIM haiN| usa svargase bhI kyA jahA~ cAritryakA gapaDana hai| yadi mere pAsa zIlakA maNDana hai to kucha bhI prAma karanese kyA ? // 1-9|| [4] jaise-jaise rAvaNako abhilaSita AzA pUrI nahIM hotI, vaise-vaise vaha hRdayameM duHstrI hone lagatA hai--vidhAtA utanA hI detA hai ki jo vihita hai| he mUrkha, kyA lalATameM likhA huA kahIM jAtA hai / maiM kisa kamake dvArA subdha hU~, yaha jAnate hue bhI, jo maiM mohita huuN| mujhe dhikkAra hai ki maiMne kumArIkI abhilASA kI, jo mukhase dIna-dukhI hariNIke samAna hai| Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paGamacarita mAthaheM pAsiu jAu su-vesdd| ma ghareM asthi bhaNeyau vesau' // 5 // evaM vinitu cittu sAhAra vi| dukkha dukkhu maNa-pasaru NivAre vi // 1 // sIpae~ samau se pAmelleM vi / taM gigvANaramaNu baNu meDala di // 7 // Naravara-vinda hi parimiu dahamuha / saMcaliu Niya-Nayarihe ahimuhu // 4 // ghantA giri dii tikUDa sapA-bhagavaNa-subhAu / ravi-vimmaho di je mahi-kulavahubhae~ thaNa // 9 // [5] NaM dharu dharahU~ gambhu nnosriyu| satahi ubavaNehi~ pasthiriyara // 1 // pahilau vaNu NAmeNa phssnntt| sajjapa-hiyara jema visthiNNa // 2 // vIrAja jaNa-maNa-NayaNANandaNu / NAva jipavara-vimvu sa-candaNu // 3 // taDyara vaNu sahaseu suhaavdd| jiNavara-sAsaNa gaaiis-saayu||4|| ghautha vaNu NAmeNa samujhAu / vaga-valAya-kAraNaDha-sakobAu // 5|| cAraNa-vaNu paJcama ravaNNaDa / campaya-nilaya-ula-saMpAu // 6 // chaTTau vaNu NAmeppa nnivohr| mahuara-ruNuruNTantu susohau // 5 // sattamu ghaNu sIyala schaayu| pamaThamANu NAma-vikkhAyaDa 8 // dhattA tahiM girivara-pa? sohai lavANayari kih| thiya gayaghara-khantheM gahiya-pasAhaNa bahuma jiha // 5 // [10] - pattA tApa tasthu NijajhAiya bAvi asoy-maalinnii| hemavapaNa sa-pabhohara maNahara gAi~ kAmiNI // 1 // cau-duvAra-bau-goura-bAu-toraNa-ravaNiNayA / sampaya-tikSaya-vaula-NArA-svara-NiyA / / 2 / / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAyAlIsamo saMdhi 31. isakI tulanAmeM sundara vezavAlI aneka rUpavAlI striyA~ mere gharameM haiN| isa samaya vicitra cittako sahArA dekara bar3I kaThinAIse manake prasArakA nivAraNa kara sIvAke sAtha krIDAkA parityAga kara, usa devaramaNa vanako chor3akara naravara rAjAoMse ghirA huA rAvaNa, apanI nagarIke sammukha claa| janake manoM aura netroM ke lie suhAranA vaha nagara aisA lagatA thA mAno dharatIrUpI kulavadhUne apanA svana ravirUpI bAlakake lie de diyA ho // 1-9 // [2] vaha parvata mAno dharatIkA nikalA huA madhyabhAga thaa| ghaha laMkA nagara sAta upavanoMse ghirA huA thaa| pahalA vana paigNa nAmakA thA, jo sajjanake hRdayake samAna vizAla thaa| janake mana aura netroko Ananda denevAlA dUsarA jinavara ke bimbakI taraha sacandana ( candana vakSa aura candanase sahita ) thaa| tIsarA zubhasetu vana zobhita thA jo jinavara zAsanake samAna sasAvara ( zvApadoM aura zrAvakoMse sahita) thA / cauthA samuccaya nAmakA vana thA, jo bakaSalAkA kAraNDa' aura kauMca pakSiyoMse yukta thA / pA~cavA~ sundara cAraNa vana thA, campaka, tilaka aura bakula vRkSoMse saMchanna / chaThA nibohau vana thA jo madhukaroM se gUMjatA huA zobhita thaa| sAtavA~ sundara chAyA vAlA zItala prakhyAta nAma pramada jayAna thaa| usa girivarakI pIThapara laMkA nagarI isa prakAra zobhita hai. jaise prasAdhana kara vadhU gajavarake kandhepara baiThI ho // 1-9|| [10] taba usane azokamAlinI nAmakI bAdhar3I dekhI, sunahale raMga yaha jaise sapayodhara ( jala, stana dhAraNa karanevAlI) sundara kAminI ho / vaha cAra dvAroM aura gopuraoNse sundara thI, campaka, tilaka, bakula, nAraMga aura lavaMga vRkSoMse AcchAdita Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 pacamacariu piseM bahane veSpiNa gau dasANaNo / vijamANu viraheNa siMdhu vimaNu dummaNo ||3|| mayaNa- trANa - jajariSaTha jariGa kuvAra vAra | dUhuA Avamti janti savavAra cArabho // 4 // yahi~ khara- madhura hiM muha sUsaha visUrae / choheM chor3eM vittae~ jUbhAro jUra // 5 // siru dhuNei kara moDa avaleha kampae / aharu lekhi NijA / yaha kAmasareNa jampara // 6 // gAi vAi ugvellaha harisa visAya dAnae / vAravAra muchii maraNAtrasya pAca // 7 // candaNeNa sikhikha candaNa ke dijjae / cAmarehiM vijigara to vi maNega cijae // 8 // battA kiM rAvaNu ekku jo jo garuA gajiyada / jiNa-dhavalu muvi kAmeM ko paga para jiyau // 9 // [ 9 ] thie~ dasAgaNaM viraha - bhimmale / 'esdhu malla ko kueN khaNe / hiu sambu je bUsaNo kharo / mAi manti sahasamanAmayaM / lakSaNeNa saha sAhaNeNa vA / dusare dusAra sAre / rAvaNasya pavan vala mahA / kiM sueNa dUsaNeNa samNA / jAya cinta vara-mantri maNDale // 1 // sidhu jAsu asi svaNu takhaNe // 2 // hoi ku-iNa sAvaSNu so maro' // 3 // 'kavaNu gahaNu ekkreNa rAmeNa // 4 // raha-turanAya vAhaNeNa vA // 5 // kahi~ pasu vica bhayaGkare // 6 // abhi vIra ekkeka dUsahA / / 7 / / sAyaro kimAhu vinduNA // 8 // ghantA taM vayaNu subi bisa ci paJcAmuhu bhaNai | 'kiM duzvara ekku jo ekkuje sahasA hAi // 3 // 7 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAlIsamo saMdhi thii| usa pradezameM sItAdevIko pratiSThita kara dazAnana calA gayA-viraha se jhINa, visaMsthula vimana aura atyanta dumaina / kAmadevake bANoMse jarjara aura vvarayukta jise nivAraNa karanA kaThina hai| saikar3oM bAra dUtiyA~ AtI haiM aura jAtI haiM / kaThora aura madhura zabdoMse usakA gukha sUkhatA hai, vaha khinna hotA hai, kSobha-kSobhameM vaha giratA hai, juAr3IkI taraha pIr3ita hotA hai| vaha sira dhunatA hai, hAtha mor3atA hai, zarIra mohatA hai, kauMpatA hai| adhara pakar3akara dhyAnamagna ho jAtA hai / kAmake svarameM bolatA hai / gAtA hai, bajAtA hai, harSa-viSAda dikhAtA hai, pArabAra mUcchita hotA hai, maraNa-avasthAko dikhAtA hai / candanase sIMcA jAtA haiM, candana lepa diyA jAtA hai / cAmaroMse havA kI jAtI hai phira bhI manase jhUratA rahatA hai / eka rAvaNa kyA, jojo garvase garajA hai. jinavarazreSThako koDakara bhAga dedo hAra kauna parAjita nahIM huaa| // 1-9 / / __ [15] rAvaNake viraha-vihvala honepara zreSTha mantrimaNDala meM cintA vyApta ho gayI ki usa lakSmaNake kupita honepara, yahA~ pratimalla kauna hai ki jise eka kSaNameM asiratna siddha ho gayA, jisane zambu, dUSaNa aura kharako mAra DAlA, pRthvIpara vaha koI sAmAnya manuSya nahIM hai| sahasramati nAmakA mantrI kahatA hai-"rAmake dvArA, athavA sAdhana sahita lakSmaNake dvArA, athavA ratha, turaga, gajavAhanoMke dvArA, dustara aura laharoMse bhayaMkara kaThinAIse saMcaraNa yogya sAgara aura jaloM meM kaisA grahaNa ( praveza)? rAtraNakI senA mahA prabala hai| usameM eka-eka vIra duHsaha haiM / dUSaNa yA zambuke mara jAnese kyA ? zRMdase samudrakA kyA hotA hai ? yaha vacana sunakara. aura iMsaphara paMcAnana ( mantrI ) kahatA hai-.-"kyA kahate ho, eka hai ? jo eka haiM vaha hajAroMko mAratA hai / " ||1-9|| Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 paumacarita apaNueM gisubha batta maI ehiya / rAvaNa-mandira jIsandehiya // 1 // je je paravAha ke i kahadaya / jambavaNala-suggIvazAya // 2 // samaja virAhieNa vnn-sevhuN|| miliyA vAsue va-balaeva hu~' // 3 // saM NisuNevi dasANaNa-miraceM / dubaI paJcAmuhu mAripace // 3 // 'eha majutta pasa paI akkhiy| rAvaNu muvi Na aNNahA~ pkssiy||5|| kA vi aNakusuma blvnthoN| diNNI khareNa dhIya haNuvantahA~ // 3 // hai ki mAma-vaharu viisriyu| je paDivapa milAi my-vriydd'||7|| to esthAtare maNa vihIsaNu / 'kettiA cabA ghayaNu suNyAsaNu // 8 // evahiM so ubAla cintijji| lama-NATu jaMga ravivajaha // 5 // ema bhaNevi cArisu tADiya / pura bhAsAliya vijJa bhamAtiya // 30 // ghattA tiyasahu mi dulaghu dinu mAyA-pAyAru kiu / josaca Nisimdu rajju sa yaM bhujantu thiu // 11 // aujjhA kaNDaM samattaM ! Aicuevi-paDimoSamAe~ AiccazvimAe ( ? ) / vIamaunmA-RpaTu sayambhu-dhariNI kehaviyaM // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyAlIsamo saMdhi [12] "kisI dUsarese maiMne yaha bAta sunI hai ki rAvaNake bhavanameM niHsandeha jo jo rAjA haiM aura kitane hI kapidhvajI haiM, jAmbavanta, nala, sugrIva, aMga, aMgada Adi; ve virAdhitake sAtha vanavAsa karanevAle baladeva aura vAsudevase jA mile haiN|" yaha sunakara dazAnanake anucara mArIcane mantrIse kahA-"yaha tumane ayukta bAta khii| rAvaNako chor3akara tuma kisI dUsarekA pakSa mata lo| kharake dvArA koI anaMgakusuma nAmako kanyA balavAna hanumAnake lie dI gayI hai yaha kyA sasurakA vaira bhUla gayA jo Darakara zatrupakSase mila jAyegA ?" taba isI bIca vibhISaNa kahatA hai.---"tuma khAlI vacana kitanA kahate ho ! isa samaya vaha kArya karanA cAhie ki jisase laMkAke rAjAko bacAyA jA ske|" isa prakAra kahakara usane cAroM dizAoM aura nagara meM AzAlI vidyA ghumavA dii| devoMke lie bhI dulaMdhya dRDha mAyA prAkAra banavA diyA aura svayaM nizAcararAja niHzaMka rAjya bhogane lagA // 1-11 // AdityadevIkI pratimAse upamita svayambhUkI patnI zrAdityAmbAke dvArA likhAyA gayA dUsarA ayocyA kANDa samApta huA |