Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. - The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ OOOOOOOOOOOO! jainAcArtha-jainadharmadivAkara-pUjyazrI - ghAsIlAlajI mahArAja - viracitayA prameyadyotikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI - gurjara bhASA'nuvAdasahitam POCRAC CONTACTICAR // zrI - jIvAbhigamasUtram // (dvitIya bhAgaH ) niyojaka' saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta- priyavyAkhyAni paNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI - mahArAjaH - prakAzaka pAlanapuranivAsi - zreSTizrI - rasikalAla maNIlAla mahetA tatputra pradatta - dravyasAhAyyenaM a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla maGgaladAsabhAI - mahodayaH 0 rAjakoTa prathamA - AvRtti prati 1200 vikrama saMvat } 2029 LANOVOVANOVAYOYOY vIra - saMvat 2499 mUlyam - rU0 30-00 VIODICARROTROPICHCHEDDICTACSP Colg IsavIsana 1973 QAY
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. ve, sthAnakavAsI jainazAddhAra samiti, hai. gaThiyA kA , 2004 seTa, (saurASTra) Pablished by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra ), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa ytnH| utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUkhya 3. 30-00 prathama AvRtti prata 12000 vIra saMvat 249 vikrama saMvat 2029 IsavIsana 1973 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA reDa, amadAvAda,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jivAbhigamasUtra bhAMga dUsare kI viSayAnukramaNikA anaM. viSaya pRSThAGka tIsarI pratipatti u. 1 1 nairayika jIvoM kA nirUpaNa 2 ratnaprabhA pRthvIke bhedoM kA nirUpaNa 11-17 3 pratyeka pRthivI meM rahe huve narakAvAsoM kA nirUpaNa 17-23 4 ratnaprabhA pRthvIke kharakAMDa AdikA evaM anya pRthvI meM rahe huve ghanodadhyAdi ke bAhalya kA nirUpaNa 23-31 5 ratnaprabhA pRthvI ke kSetraccheda kA kathana 32-47 6 ratnaprabhA pRthvI ke saMsthAnakA nirUpaNa 47-53 7 sAtoM pRthivIyAM lokako sparzanevAlI hai yA alokako sparzakaratI hai? 53-65 8 sAtoM pRthvIke ghanodadhi dhanavAta, tanuvAtake tiryagvAhalyakAnirUpaNa 65-93 9 jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa 10 prati pRthvIke vibhAga pUrvaka uparake evaM adhastana ___ caramAnta ke antara kA kathana 110-143 11 ratnaprabhAdi pRthvIyoM ke paraspara meM agalI2 pRthivIviyoM ko lekara pUrva pUrvakI pRthivIkA bAhalya evaM vistAra setulyakhAdikA nirUpaNa 143-151 dusarA uddezA 12 pratyeka pRthvI meM kitane kitane narakAvAsa honekA kathana .152-171. 13 narakAvAsoM ke saMsthAna-AkAra kA nirUpaNa 172-186 14 narakAvAsoM ke varNagandha AdikA nirUpaNa 186-198 15 narakAvAsoM ke mahatva-vizAlapanekA nirUpaNa 198-207 16 narakAvAsa kiM dravyamaya yAne kisake bane hai ? 207-211 17 nAraka jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa 211-242 18 pratyeka nAraka jIvoM ke saMhanana kA nirUpaNa 242-252 19 nAraka jIvoM ke ucchavAsa AdikA nirUpaNa 252-270 20 nArakoM ke kSudhA evaM pipAsA AdikA nirUpaNa 270-286 21 nArakoM ke narakabhava duHkha ke anubhavanakA nirUpaNa 287-327 22 nArakoM kI sthitikAlakA nirUpaNa 327-341 23 naraka meM pRthivyAdi ke sparzAdikA nirUpaNa 342-358 tIsarA uddezA 24 nairayikoM ke pudgala parimANakA nirUpaNa 359-374
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiryagyonika adhikArako prathama uddezaka 25 tiryagyonika jIvoM kA nirUpaNa 375-399 26 pakSiyoM kI lezyA AdikA nirUpaNa 399-420 27 gaMdhAGgo kA nirUpaNa 420-430 28 svastika Adika vimAno kA nirUpaNa 430-445 tiryagyonika adhikArakA dUsarA uddezA 29 saMsArasamApanaka jIvoM kA nirUpaNa 445-453 30 bhedasahita pRthivI Adi ke sthityAdikA nirUpaNa 453-473 31. avizuddha evaM vizuddha lezyAvAle anagAra kA nirUpaNa 473-481 32 samyak-kriyA evaM mithyAkriyA ye do kriyA eka kAla meM eka jIva meM hone kA niSedha 481-488 tIsarA uddezA 33 bhedasahita manuSyoM ke svarUpakA nirUpaNa 489-496 34 dakSiNadizAke manuSyoM ke ekoka dvIpakA nirUpaNa 496-502 35 ekohaka dvIpake AkAra AdikA nirUpaNa 502-538 36 ekorukadvIpa meM rahe vRkSoM kA nirUpaNa 538-565 37 ekokadvIpa meM rahanevAle ke AkArAdirUpa AdikA nirUpaNa 565-593 38 ekoSakadvIpa kI manuSya strI ke rUpa AdikA nirUpaNa 593-616 39 ekoruphadvIpastha jIvoM ke AhAra Adi kA nirUpaNa 616-638 40 ekohakadvIpa meM indramahotsava Adi mahotsava viSaya praznottara 638--662 41 ekorukadvIpa meM Diva-Damara kalaha Adi viSayakA nirUpaNa 662-681 42 AbhApika dvIpakA nirUpaNa . 681-685 43 hayakarNa dvIpakA nirUpaNa 685-716 44 devoM ke svarUpakA nirUpaNa 716-739 45 uttara dizA meM rahe huve anurakumAra devoM kA nirUpaNa 739-746 46 nAgagakumAroM ke bhavanAdidvAroM kA nirUpaNa 747-771 47 vAnavyantara devoM ke bhavana AdikA nirUpaNa 771-785 48 jyotipika devoM ke vimAna Adi kA nirUpaNa 785-789 49 dvIpa evaM samudroM kA nirUpaNa 790-804 50 jagatI ke uparake pamavaravedikA kA nirUpaNa 804-828 51 vanapaNDa AdikA varNana 828-902 ||smaapt //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rasikalAla maNIlAlabhAI mahetA janma : tA. 15 navembara-1921 svarga vAsa : tA. 22 julAI-1972
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAghamurabbIzrIe zeTha zrI zAtilAla sagaLa sabhAI anadAvAda sva. sudhIrabhAi jayatIlAla jhaverI mu. zaThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakATa, (2.) rozrI zAmajIbhAI velajIbhA vIrANI-rAjakATa (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda bacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA. joharI umelA satra ci. mahetAvacandajI sA. nAnA- anilakumAra jaina doyattA dilhI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvamurabbIzrIo 1 . . hinetAALIandiaturer o t dhunt . A . zrImAna zeTha popaTalAla mAvajIbhAI mahetA, jAmajodhapura zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI jAMgaDA, mu. jAlanA * AY Annat PR zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA. laNiyA : prabhudAsasA musalamAzI tathA zeThazrI jevaMtarAjajI amadAvAda rAjakeTa : 55 Marathi . SARimsh A . . - - dAnavIra zeThazrI agaracandajI bherudAnajI sA.seThiyA, mu vAkAnera svaH zrImAn zeThazrI mukanacaMdajI sA vAlayA pAlI mAravADa
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amura-khazrIe (1) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaDa (sva.) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAhu amadAvAda. rozrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAi amadAvAda (sva.) zeTha 2gajIbhAI mAhanalAla zAha amadAvAda. sva, zeThazrA jIvarAjabhAI skUlacaMdabhAi dhrAMgadhrA sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTela AsAbhAi gApAladAsa su sANaMda (jI. amadAvAda) AdyamukhIzrIe zAhajI zrI moDIlAlajI galunDiyA muH udayapura >> sva. zeTha mANekacaDha tema mu. mAMgala 1 amIra bhAI tathA 2 gIradharabhAI mAMDaviyA mu. be galera madrAsavAlA svastha nyAyamUti ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA zrImAn zeTha kAnugA zrI ghIgaDamaljI ahamadAbAda
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrI sva, zeThazrI harilAla aneApa zAhe lAta zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacadajA sA. ajItavAle ( saparivAra ) macce beThelA moTAbhAi zrImAna mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA mAjumAM belA bhAI nibhIlAlajI baraDiyA umelA saunI nAnAbhAI pUnamacaMdajI varaDiyA sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. zeTha kIzanalAlajI phulacaMda sA0 beMgaloravALA zrImAna seThI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu. madrAsa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo CAM P' -tan... ! pArakha chogamalajI mulatAnamalajI zeTha raghunAthamalajI, zeTha vAvulAlajI ,, pannAlAlajI, zeTha suganacaMdajo bhAnubhAI rezavalAla bhaNasAlI pAlanapura-muMbaI Regrets . NARE ta tv thImAna lAlAjI hajArI lAlajI jhaverI-dehalI zrI lakSmIcaMdajI jasakaraNajI adherI pAlanapura
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmuravvIzrIo zrIman zeTha maNIlAla pApaTalAla verA amadAvAda, janma tA. 10-6-1904 zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakA rozrI maNIlAla jeThubhAi pAlanapuravALA zrImAn zeTha lAlAjI kapUracandajI nAhaTA, mu. dehalI kAhArI haragAdi jedrabhAI rAjakoTa. zrImAn lAlAjI kapuracaMdajI nAhaTA dehulIvAlA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamuravvIzrIo Ema - (sva.) zeThazrI dhArazIbhAI maNalAla pArasI zrImAn zeTha jagajIvanabhAI ratanasIbhAI mAya bagaDiyA, mu. dAmanagara L GE h FEAT.. 67 . iteranamainar. kuvaritain. .44 6 5 . N . 20 / 3. zrI vinAmAra vArANI AMSAwak zeThazrI devacaMdabhAI phojIlAlabhAI balANI-surata amulakhabhAI malakacaMda pAlanapuravAlA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rasikalAla maNIlAla mahetAnI jIvana-jharamara madrAsanA agragaNya nAgarika, vizALa evI prajJA-medhAthI maMDita vyApAra udyogapati zrI rasikalAla maNIlAla mahetAnuM vyaktitva anekavidha kSetramAM sabaLatAne varyuM hatuM, ane eTale ja kadAca emanI pAse svAnubhavanA ane dharyanA prasaMgenI te khANa hatI. uttara gujarAta-banAsakAMThA dhAnerAmAM 1921 nA 15mI navembara divALInA divasanA pUrvamAM temane janma thaye hato. pitAnuM nAma maNabhAI, mAtAnuM nAma pArUbena. pitAzrI maNIbhAI hIrAnA vepAramAM hatA. temanA baMdhu caMdubhAInI sAthe maNalAla caMdulAla enDa ku." nI sthApanA karI hatI. temAMthI chUTA thayA bAda hAlanI jANItI "maNIlAla enDa sansa ku. nI temaNe svataMtra sthApanA karI hatI. zrI rasikabhAIe prAthamika zikSaNa madrAsamAja meLavyuM hatuM. 1938 mAM meTrIkayulezana pAsa karyA bAda vyApAramAM joDAyA hatA. umadA khvAhize sAthe vepAramAM praveza karyo tyAre zI khabara ke bIje ja varSe mAtAnA avasAna rUpa viTaMbaNuM kuTuMba upara AvI paDaze . 38 varSanI vaye pArUbenanuM avasAna thayuM tyAre rasikabhAInI ummara phakta 18 varSanI hatI. 18 varSanA yuvAnanI kartavya, sahanazakti ane dhIrajanI kasoTI karavA para kudarate mITa mAMDI hoya tema pitAzrInI tabiyata paNa lathaDatI cAlatI hatI. temanI sevA, saMbhALa sAravAranI javAbadArI paNa rasikabhAInI upara AvI paDI emaNe A javAbadArIne hiMmata pUrvaka uThAvI lIdhI eTaluMja nahi, te sAthe vyApArI jJAnAnubhavanI pratimA kacAza rahevA na pAme te paNa emaNe lakSamAM rAkhyuM. lagna I. sa. 1940 mA dharmapatnInuM nAma jayAbena rasikabhAInuM dAmpatya jIvana khUbaja sukhI hatu. pati patnI bane ekamekanA pUraka thayA. evuM saMtoSI ane AnaMdI jIvana gujAryuM. yuddha samaye, madrAsa khAlI thavAnA sa je upasthita thayA e veLAe keTaleka samaya pAlanapuramAM gALyuM. e vakhate madrAsa, kArAkuDI vi. dakSiNa bhAratanA sthaLoe emanI dhaMdhAkIya pravRtti aMge AvAgamana te cAluja raheluM. 194pamAM temanA jayeSTha putra zailezano janma pAlanapuramA thayA. A arasAmAM yuddha pUruM thatAM madrAsanuM raheThANa punaH cAlu karyuM. pitAzrInI mAdagI paNa vadhu jora pakaDatI cAlI. 147 mAM 15 varSanI vaye teo avasAna pAmyA. e vakhate bhAIzrI rasikabhAInI umara 26 varSanI ane nAnA bhAI rajanIkAMtanI ummara 23 varSanI hatI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAzrInA svargavAsathI kauTumbika javAbadArI savizeSa pramANamAM AvI paDI. te uMcakatA ucakatA svamaLe ane Apa sujhathI temaja pitAzrIe je dha dhAkiya zikSaNa sevyuM hatu tenA AdhAre hiMmatabhera ane niSThApUrvaka jhaverAtanA dha dhAmA gati-pragati karatA rahyA, eTalu ja nahi sAthe khIjA udyoge padhA sthApavAnA paNa sapramANa rasa lIdhe, ane parizrama uThAvyeA. AnA anukrame 1953 mA yuropa pravAsa karyAM tenA phaLasvarUpa yuropanI keTalIka kaMpanIe sAthe ejansI vigere dhaMdhAdArI saMbaMdha sthApyA, A gALA daramyAna emanI manebhUmimAM keTalIka AtararASTriya yojanAe paNa AkAra laI rahI hatI. tyAra bAda 1955-56 mAM bhArata junIyara cembaranA saMsthApaka ane agraNI sabhya tarike AtararASTriya juniyara cembaranI vizva pariSada mAM temane nima traNa maLyuM . A adhivezana eDinabarA (sveTalenDa) mAM ceAjavAmAM Avyu hatu. atrenI juniyara cembaranu' pratinidhitva uttama kakSAe pAra pADI tene mATe vizva saMsthA taraphathI cArTara (Charter) paNa hAsala. karI AvyA. pariSadanA adhivezananu kAya` pUrU thayA khAda temAthI paravArIne emaNe pharI yuropanA pravAsa karyAM. nAkhela pAritASikanA vijetA sthApaka Ala nAkhele sthApelI vizvavikhyAta ke panI DAyanemITa neAkhela (Dynamit Nobel) nI ejansI dakSiNa bhArata mATe prApta karI sAthe bIjI aneka ejansIe khAsa karIne dezanA audyogika vikAsane anulakSIne meLavI pAchA AvyA. A prakAranA mAhyajIvananI ke vyAvahArika jIvananI pravRttie vizALa paTa para patharAyelI heAvA chatA emanA AMtara-jIvananI saMskAra vATikA te jJanAdvAranI prakhaLa bhAvanAthI mahekI rahI hatI. jainadhama, jainadana, pakSApakSa rahita sarvAMgI ane samagraSTivALI dhArmika vicAraNA temanA AtaramanathI kaDhi vikhuTI na hAtI paDI. saMpradAyanA vAda ke matamatAtaramA paDayA vinA dharmAMne AcaraNamAM mUkavAmAMja temanA bhAva vadhAre rahyo hatA. zrI zvetAMbara sthAkavAsI jaina saMsthAenI dhArmika pravRttiemAM te hamezA sakriya hatA. pAlanapura Aya'khIla zALAnA AjIvanasRSTI tarIke jina zAsananA suyogya pagale cAlyA hatA. 1949 mAM bharAyela akhila bhAratIya zvetAMbara sthAnaka vAsI jaina kenpharansa mAM sa pUrNa rIte ane dharma rasamAM ekAkAra thaI gayA hatA. e temanI AdhyAtmika vikAsa dRSTinA dyotaka prasa ga kahI zakAya. emanI mAdagI vakhate paNa dhArmika carcA ane navakAra ma tramAja emanuM raTana hatu. sAmAjika kSetre jotA rasikabhAIne zikSaNa-keLavaNInI khAmatamAM vadhu rasa hatA. madrAsanI keTalIka nAmAkita ane prathama paMktinI sa sthAe gaNAya che temAM zrI zvetAkhara sthAnakavAsI jaina ejyukezanala seAsAyaTInuM paNa sthAna
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ave che. A saMsthAnI kA vAhaka samItInA sabhya pade cUMTAyA pachI dhIme dhIme Aja sa sthAnA sahamatrI pade pahoMcyA te emanI nira'tara sevA ane kAryoMtsAhane kAraNe hatuM. zrI ameAlakacaMda gelaDA jaina hAiskulanA maMtrI padethI paNa emaNe sevAo ApI che. A hAiskule je vijJAna pradarzana yojyuM hatu ane zALAnA itihAsamAM je mahatvanuM sImAcihna banIne rahyuM che te rasikabhAinA maMtrIpadane AbhArI hatu khIjA sAmAjika kSetre paNa emaNe suMdara nAmanA meLavI hatI. sAmAnya mAnavIthI zarU karIne viziSTa dhaMdhAdArI ke udyogapati hara kei vyaktine emanA samAgamamAM AnaMda thatA. emanI nikhAlasatA e emanu bhAre ANu hatu. ane eTaleja sAva vibhinna prakAranI sa sthAonu` kAma, tene lagatI pravRttiomAM samakakSa rasa laI, karI zatrutA. inDIyana vejITerIyana koMgresa' nA sthApaka sabhya tarIke mulyavAna sevA ApI hatI. (Indian councin of cultural relations) nA mAnanIya sabhya hatA tathA 'Hospitality Association ' nA upapramukha pade hatA. rasikabhAIe emanI sAmAjika sevA pravRttionA bharacaka damANamAM paNa vyApAra dhaMdhAnI avagaNanA karI na hatI. svataMtra tathA bhAgIdArImAM bhinnabhinna vyApAra udyogeAnA umerA karyAM hatA. A vikAsa sAdhavAmAM emanA videza pravAsonA anubhava ane dhaMdhAkiya sujhe mahatvanuM jJAna arpaNa karyuM hatuM. pAMDIcerImAM sAikala tathA reAlara ceinanI phekaTarI. madrAsamAM sImenTa tathA sImenTa peinTanA udyoga temaja ejansIo ane inpo ephapeTa ane ze, e saghaLA vyApAra udyogeAe emane yaza ane artha khannenI prApti karI ApI hatI. 1960 mAM pharI yuropa amerikAnI yAtrA karI. Far Eaet American Council' nA sabhyapade niyukta thayA. AMdhra cembara opha kAma"nI kA vAhaka samitimA cuTAyA ane te dvArAja relve eDavAijharI eDa" peTrasTa' vigerenA mAnanIya sabhya tarIke temanI nimaNuMka karavAmAM AvI. e tamAma hAdAo parathI temaNe ApelI sevAo emanI samIkSaka zakti, sAmAnA biMdune samajavAnI tathA mAna ApavAnI dRSTi tathA bhalamanasAi kharI paNa geravyAjakhI bhalAmaNeA sAme avAja uThAvavAnI spaSTa vakatRtvatAne kAraNe AdarapAtra karI hatI. ane tethIja 1966 mAM Indian International Trade fair . taraphathI teone daiiraTnaekog'mAM abhyAsa mATe pratinIdhi tarIke javAnuM AmaMtraNa maLyuM hatuM. Ama emanA pratibhAzAlI vyaktitvanI pAMkhaDIe eka pachI eka khulye jatI hatI, tevAmAM 1967nA jAnyuArImAM prathamavAra 'hArTa eTeka' ALye, tethI 1968mAM jyAre inTaraleAkana (svITa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ leDamAM) mAM jAyelI vizva pariSadamAM bhAgalevAnuM nimaMtraNa maLyuM tyAre nAdurasta tabiyatanA kAraNe temanAthI niyaMtraNane svIkAra karI zakAze nahi. nAdurasta tabiyata hovAne kAraNe paNa sthAnika pravRttio tadana baMdha karI zakyA nahi 1969 mA temane "AMdha cembara opha komarsa nA pramukha pade cUMTavAmAM AvyA. e sthAne temaNe be varasa sudhI kAmagIrI bajAvI. te SER, daramyAna vyApArI AlamanI vividha samasyAone sarakAra samakSa raju karavAmAM adamya utsAha dAkhavye temanA sUcita ukelenuM rahasya rahetuM vadhu utpAdana ane AmajanatAnI sukha vRddhi. temane abhyAsa viSaya hate arthazAstra ane karaverA. sarakAra taraphathI temane "Regional Board of direct taxes" nA sabhyapade nimavAmAM AvyA hatA. sAthe teo "All India Manufacturers Association " nA madrAsa beDanI kAryavAhaka samitimAM te hatA. Ama hRdaya roganA humalA pachI paNa emaNe saMsthAkIya pravRttiomAM te sakriyatA dAkhavyAja karI. zarIra para mAThI asara te cAluja rahI ne be mahinAnI mAMdagIne aMte 1972 nA julAInI raramI tArIkhe temane svargavAsa thaye e mAMdagI daramiyAna paNa temanI dhArmika pravRttiomAM ekadama vadhAre teja rahyo. dharmanA pustaka ane carcA cAlu rAkhI. chevaTa sudhI navakAra maMtranuM raTaNa cAluja hatuM kuTumbI janoe vatsala pitA ane vaDila, jJAtijanoe prabhAvazALI vyaktitva, samAje saMnniSTha kAryakara ane dAtA tathA vyApArI Alame buddhimAna kAryadakSa pratinIdhi ane mArgadarzaka gumAvyA. hArdika dukha sAthe aMtima eja mahecchA ke svargastha AtmA parama sukhane prApta kare. maMtrI zrI zAstroddhAra samiti,
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyA prameyadhotikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam hindI-gurjarabhASAnuvAdasahitam ||shrii jIvAbhigamasUtram // (dvitIyo bhAgaH) tRtIyA pratipattiH prArabhyatedvitIyA pratipatti nirUpitA tato'vasaramA tRtIyAM patipati nirUpayati tatra narayikAdi caturvidhasaMsArasamApannakajIveSu prathamaM nairayikaparUpaNAmAha'tattha NaM je te' ityAdi / mUlam-tattha NaM je te evamAsu cauThivahA saMsArasamAvaNNagA jIvA te evamAsu taM jahA-gairaiyA tirikkhajoNiyA maNussA devA / / se kiM taM geraiyA? geraiyA sattavihA pannattA taM jahA-paDhama puDhavI jeraiyA doccA puDhavI NeraiyA, taccA puDhavI NeraDyA, ghautthI puDhavI NeraDyA, paMcamI puDhavINeraiyA, chaTI puDhavI NeraDyA sattamI puDhavI neriyaa|| paDhamANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA pannattA? goyamA ! NAmeNaM dhammA gotteNaM rynnppbhaa| doccA NaM bhaMte! puDhavI kiM nAsA ki gottA pannatA? goMyamA! NAmeNaM vasA goteNaM skrppbhaa| evaM eeNaM abhilAveNaM savvAsiM pucchA, NAmANi imANi selA taccA, aMjaNA cautthI riTThA paMcamI maghA chaTThI mAghabaI sattamA jAva tamatamA gotteNaM pannattA // imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kevaiyA bAhalleNaM pannattA ? goyamA ! imANaM rayaNappabhA puDhavI asIuttaraM joyaNasayasahassaM bAhalleNaM pnnnnttaa| evaM eeNaM abhilAveNaM imA gAhA-aNugaMtavvA jI0 1
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jIvAmigamasUtre 'asIyaM battIsaM aTThAvIsaM taheva vIsaM ca / aTThArasa solasagaM' aTTuttarameva hiTTimiyA' // sU0 1 // chAyA - tatra kha ye te evamAhuturvidhAH saMsArasamApanakA jIvAste evamAhuH tadyathA nairavikAstiryagyonikA manuSyA devAH / atha ke te nerayikAH ? nairayikAH saptavidhAH prajJaptA stadyathA- prathama pRthivI nairathikAH dvitIya pRthivI nairayikAH tRtIya pRthivI nerayikA caturthapRthivInairayikAH paJcamapRthivInairayikAH SaSTha pRthivInairayikAH saptama pRthivInairayikAH / prathamA khala bhadanta / pRthivI ki nAmnI ki gotrA prajJaptA ? gautama | nAmnA dharmA gotreNa ratnaprabhA / dvitIyA khalu bhadanta / pRthivI kiM nAmnI kiM gotrA majJaptA ? gautama ! nAmnA vaMzA gotreNa zarkarAbhA / evam etena abhilApena sarvAsAM pRcchA nAmAni imAni zailA tRtIyA, aJjanA caturthI, riSTA pazcamI gadhA paSThI mAghavatI saptamI yAvat tamastamA gotraNa prajJaptA ? iyaM khala bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI kiyatA bAhalyena majhatA ? gautama ! iyaM khala ratnaprabhA pRthivI azIrayuttaraM * yojanazatasahasraM bAlyena prajJaptA / evametenAbhilApena yaM gAthA- ! 'azIti dvAtriMzadaSTAviMzati stathaiva viMzatitha | aSTAdaza poDazaikamaSTottaramevAdhastanA // 1 // My TIkA- 'tattha' tatra teSu dazasu pratipattimatsu madhye 'je te' ye te AcAryAH 'evamAhaMsa' evamAhu: - evamAkhyAtavantaH, kimAkhyAtavanta statrAha - ' cauvhiA' tIsarI pratipatti kA prAraMbha dvitIya pratipatti kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra tRtIya pratipatti kA nirUpaNa karate haiM usameM nairadhikAdi cAra prakAra ke saMsAra samApaka jIvoM meM prathama nairacikoM kI prarUpaNA karate hai 'tasthaNaM je te evAhaMsu caSihA saMcArasajAvaNNA jIvA' 30 TIkArtha- 'tattha NaM' ina daza pratipatti vAdiyoM ke bIca meM 'je te evamAhaMSu' jina AcAryoM ne 'evamAhaMsu' aisA kahA hai ki 'caDavvihA trIjI pratipattine prAra'bha zrIjI pratipattinuM nirUpaNa karIne have sUtrAra trIjI pratipattinu nirUpaNa kare che temAM nairayika vigere cAra prakAranA sa'sAra samApannaka jIvAmAM pahelAM nairayikAnuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. 88 tattha NaM je ve eSamAhaMsu cauvviddA saMsAra samAvannagA jIvA " tyAhi. TIDArtha--'tattha NaM' mA dazaprahAranI pratipatti vAhiyAbhAM " je ve evamAhaMsu' ne mAyAye me adhu che, " cauvvihA saMsArakha mAvannagA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 . 1 nairayikajIvanirUpaNam " ityAdi, 'cauccidA' caturvidhA catuH prakArakAH, 'saMsArasamAvannagA jIvA' saMsArasamApannakA jIvAH 'te ekamAsu' te bhAvAya evam vakSyamANaprakAreNa jIvasaMkhpAviSaye Ahu:- kathitavantaH / cArurvidhyameva darzayati- 'taM jahA ' / ityAdi, 'vaM jahA ' aur - 'jerayA' nairathikAH, 'tirikkhajogiyA' tiryagyonikAH, tathA - maNussA' manuSyAH, tathA - 'devA' devAH tathA ca nArakatiryaGmanuSyadevabhedena saMsArasamApannakA jIvAzcaturvidhAH prajJaptA iti / caturvidhajIveSu madhye prathamaM nArakaM jJAtuM pazyannAha - 'se ki vaM' ityAdi, 'se kiM taM jeraiyA' atha ke te nairayikAH nArakANAM ki lakSaNaM kiyantazca bhedA iti praznaH, uttarayati'rayA sabihA paNNatA' nairacikAH savavidhAH - saptadhakArakAH prajJaptAH kathitA iti / saptavidhamevameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA'paDhamA puDhacI rayA' prathama pRthivInairayikAH prathamAyAM ratnapramApRthivyAM samudadbhavA nArakAH prathamapRthivInArakA ityarthaH 'docyA puDhavI neraiyA' dvitIya pRthivInairayikAH dvitIyasyAM zarkarAbhApRthivyAM samudbhavA nairayikAH dvitIyasaMsArasamAvannaNA jIvA' saMsAra samApanaka jIva cAra prakAra ke haiM 'te emAsu' unhoMne isa sambandha meM aisA kahA hai- 'NeraDyA tirivakhajoNiyA, maNussA, devA' nairathika (1) tiryagyonika (2) manuSya (3) aura deva (4) ika taraha nAraka, tiryaJca, manuSya aura deva ke bheda se saMsArI jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM / 'se kiM taM NeraiyA' he bhadanta ! nArakoM kA kyA lakSaNa hai aura kitane unake bheda haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'rayA sattavihA pannattI' he gautama! nairavika sAta prakAra ke kahe gaye hai 'taM jahA-' jaise- 'paDhamA puDhavI NeraiyA' prathama pRthivI ke nairadhika- ratna prabhA nAma kI pahili pRthivI meM utpanna hue nairayika 'doccA puDhavI nerahayA' dvitIya pRthivI jIvA " saMsArI lo yAra ahAranA 4hyA che, " evamAhaM " temothe yA sauMbha'dhamAM khevu N 'dhuM che. je 'raiyA tirikkhajoNiyA maNussA devA' nairathi4 (1) tiryagyoniGa (2) manuSya (3) mane deve| (4) A rIte nAra4, tiryaya manuSyo ane devenA bhedathI sasArI jIvA cAra prakAranA kahelA che. " se kiM taM raiyA" he bhagavan nAraanu zukSaya he ? sA praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kaeNDecheke " raiyA sattavihA paNNattA" he gItabha nairayi / sAtaprahAratA hyA che, "taM jahA " te bhAbha- 'paDhamA utpannathayesA nairayi / 1, zarmAzayamA pRthvIma puDhavI raiyA' paDelI ratnaprabhA nAmanI pRthvImA 'doccA puDhavI raiyA' zrIla pRthvInA nairthi| meTakhe
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre pRthivInairayikA ityarthaH / 'taccApuDhavI NeraiyA' tRtIya pRthivInairayikA stRtIyasyAM pRthivyAM samudbhavA nArakA stRtIya pRthivInArakA ityarthaH ' cautthI puDhavI 'raiyA' caturtha pRthivInairayikAH caturthyAM pRthivyAM samudbhavA nArakA caturthapRthivI nArakA ityarthaH ' paMcamI puDhavI NeraiyA' paJcama pRthivInairayikAH paJcamyAM pRthivyAM samudbhavA nairayikAH paJcamapRthivI nairayikA ityarthaH / 'chaTThI puDhavI NeraDyA ' paSThapRthivI nairayikAH SaSThayAM pRthivyAM samudbhavAH nairayikAH 'sattamI puDhavI raiyA' saptamapRthivI nairayikAH saptamyAM pRthivyAM samudbhavA nairayikAH saptama pRthivInairayikA ityarthaH tathA ca nAraka pRthivInAM saptavidhatvAttadAzritA nAraka jIvA api saptaprakArakA bhavanti AdhArabhedenAdheyabhedasyAvazyakatvAdidi / samprati prati pRthivInAma, gotraM vaktavyamiti tatra - nAma gotrapratipAdanArthamAhake nairathika - dvitIya zarkarA prabhA pRthivI meM utpanna hue nairayi 2, 'taccA puDhavI NeraiyA' tRtIya pRthivI nairayika-tRtIya vAlukA prabhA pRthivI meM utpanna hue nairayika 3, 'cautdhI puDhavI rahyA' 'caturthI pRthivI nairayika- cauthI paGkaprabhA pRthivI meM utpanna hue nairayika 4, 'paMcamI puDhavI raiyA' pAMcavIM pRthivI ke nairayika pAMcavIM dhUmaprabhA pRthivI meM utpanna hue nairayika5, 'chaTThI puDhavI rayA chaThI pRthivI ke nairavika chaThI - tamA pRthivI meM utpanna hue nairayika 6, aura 'sattamI puDhavI raiyA' sAtavIM pRthivI ke nairadhika sAtavIM tamatamA pRthivI meM utpanna hue nairayika7, isa taraha nAraka pRthivIyoM kI sapta prakAratA se tadAzrita nAraka jIvoM meM bhI sapta prakAratA kahI gaI hai kyoMki AdhAra ke bheda se Adheya meM bhI bheda ho jAte haiM aba inameM pratyeka pRthivI ke nAma aura gotra utyanna thayelA nairayi / ' taccA puDhavI NeraiyA' trI pRthvI ne vAsupralA nAmanI che temAM utpanna thayelA nairiyakA 3, utthI puDhacI peraiyA' yethI caMalA nAbhanI pRthvIbhAM utpanna thayelA nairthi| ' paMcamI puDhavI NeraiyA' pAMcamI pRthvI je dhUmaprabhAnAMmanI pRthvI che, temAM utpanna thayelA nairiyakA 5, 'chuTTI puDhavI raiyA' chuTThI pRthvI ? tabhAnAbhanI pRthvI hai, temAM utpanna thayelA nairayi 6 mane 'sattamI puDhavI peraiyA' sAtabhI tabhastabhA nAmanI pRthvImAM utpanna thayelA nairayiko 7, ArIte sAta prakAranI nAraka pRthvI ThAvAthI temAM rahevAvALA nArakajIvA paNa sAta prakAranA kahyA che. kemake--AdhAranA bhedathI AdheyamAM paNa bheda AvI jAya che. C have A pratyeka pRthvInA nAma ane tenA geAtratu' kathana karavAmAM Ave
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.1 nairayikajIvanirUpaNam 'paDhamANa' ityAdi, 'paDhamANa bhaMte ! puDhavI' prathamA khalu bhadanta ! pRthivI 'ki nAmA' kiM nAmmI kimanAdikAla prasidvAnvartharahita nAmavatI 'kiM gotrA kimanvarthayukta nAmavatI 'pannatA' majJaptA-kathiteti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NAmeNaM dhammA gotteNaM rayaNappabhA' nAmnA dharmA gotraNa ratnaprabhA tayAcA rasnAnAM prabhA bAhulyaM yatra sA ratnaprabhA ratnabahuletyarthaH / 'doccANaM bhaMte ! puDhavI' dvitIyA khalla bhadanta ! pRthivI 'ki nAmA kiM gottApannattA' kiM nAmnI ki gotrA ca prajJapteti praznA, magavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NAmeNaM vaMsA gotteNe sakkarappabhA' nAmnA dvitIyA pRthivI vaMzA kathyate gotreNa ca zarkarAprapA prajJaptA, zarkarANAM prabhA-bAhulyaM yatra sA zarkarApramA zarkarA bahuletyarthaH 'evaM eeNaM abhilAveNaM savAsiM pucchA' evam kahate haiM-'paDhamANaM bhaMte ! puDhacI kiM nAmA ki gottA' he bhadanta ! prathama pRthivI kila nAma vAlI hai ? kisa gotra vAlI haiM? kyA vaha anAdi kAla se prasiddha andhartha rahita nAma vAlI hai ? yA anvartha yukta nAma vAlI hai ? isa prazna ke uttara meM prakSu kahate haiM-'godhamA ! nAmeNaM dhammA gotteNaM rayaNappabhA' he gautama! prathama pRthivI nAma se dharmA hai aura gotra se ratna prabhA hai kyoMki ratnoM kI pramA arthAt bAhulya yahAM rahatA hai isaliye yaha sArthaka gotra ghAlI hai 'doccANaM bhaMte puDhacI kiM nAmA ki gotsA pannattA' he bhadanta ! dvitIya pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! nAmeNaM vaMsA-gotteNaM sakarappamA' he gautama ! dvitIya pRthivI nAma se vaMzA hai aura gotra se zarkarAmabhA hai kyoMki yahAM para zarkarA kI pabhA kA bAhulya hai 'evaM eeNaM che. 'paDhamA NaM bhate ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA' san 57dI pRthvInu'zu nAma che? ane tenuM zetra zuM che? zuM te anAdikALathI prasiddha antartha rahita-vinAnA nAmavALI che ? athavA avartha gyanAmavALI che ? A prazna n| ntaramA prabhu gautama svAmI 4 cha hai 'goyamA! NameNaM ghammA gotteNaM racanaqmAM" he gautamAM pahelI pRthvInuM nAma che, ane tenuM gotra ratnaprabhA che. kemake rananI prabhA arthAta temAM ratnanuM adhikapaNuM rahe che. tethI te sAtha gAtravANI che. 'doccA NaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA kiM gotA paNNattA' hai bhagavana bIjI pRthvInuM zuM nAma che ? ane tenuM gotra zuM che? A praznanA uttaramA prasu 43 che 'goyanA ! nAmeNaM vaMsA gotteNaM sakarappabhA' gItamA bIjI pRthvInuM nAma vaMzA che, ane tenuM gotra zarkarA prabhA che. kemake tyAM zarAnI prabhAnu madhila pA 2 che. 'evaM eeNaM abhilAveNaM savvAsiM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ jIvAmigamasse uparidarzitAmilApena prakAreNa sarvAsAM pRthivInAM pRcchA yathoktarUpeNa sarvatra praznaH karaNIya ityarthaH / tathAhi-'NAmANi imANi' nAmANi AsAM saptAnAM pRthivInAm imAni tathAhi-'selA' iti nAma tRtIyasyAH 'aMjaNA cautthI' aJjanetinAma caturtha pRthivyaaH| 'ritA paMcamI' ripTeti nAma pnycm-pRthivyaaH| 'maghA chaTThI' madhevi nAma SaSThI pRthivyaaH| 'mAghavatI sattamA' mAdhavatI ca saptama pRthivyAH nAma bhavati 'jAba tamatamA gotteNaM pannatA' yAvat tamastamaH prabhA gotreNa majJaptA atra yAvatpadena prathamA gotreNa ratnamamA dvitIyA gotreNa zarkarApamA, tRtIyA gotreNa vAlukAprabhA catuthIM gotroNa paGkamabhAH paJcamI gotroNa dhUmaprabhA abhilAveNa savvApti pucchA' isI prakAra tRtIyAdi pRthivIyoM ke sambandha meM bhI prazna karanA cAhiye / ___ 'NAmANi' ityAdi inake nAma isa prakAra hai-'selA'-yaha tRtIya pRthivI kA nAma hai 'aMjaNA' yaha caturthI pRthivI kA.nAma hai.'riTThA' yaha paMcamI pRthivI kA nAma hai 'maghA' yaha chaThI pRthivI kA nAma hai 'mAghavatI' yaha sAtavIM pRthivI kA nAma hai 'jAva tamatamA goteNaM pannattA' yAvatpada se yahAM aisA samajhAyA gayA hai ki 'ratnaprabhA' yaha prathama pRthivI kA gotra hai 'zarA prabhA' yaha dvitIya pRthiyo kA gotra hai 'cAlu kA prabhA' yaha tRtIya pRthivI kA gotra hai 'paGkaprabhA' yaha caturthI pRthivI kA gotra hai 'dhUma pramA' yaha paMcamI pRthivI kA gotra hai 'tamaH prabhA' yaha chaThI pRthivI kA gotra hai aura 'tamastamaH prabhA' yaha sAtavIM pRthivI kA gchA' Aja pramANe trIjI, ethI vigere pRthvInA saMbaMdhamAM paNa prazna pUchavA joIe ___NAmANi' tyAhi tenA nAmI bhApramANe che. 'selA 'zrI pRthvInu nAma zatA cha. ' aMjaNA ' yAthI pRthvInu nAma nA . ' riSTA' pAMyabhI pRthvIna nAma riTA che. ' maghA ' chI pRthvInu nAma bhadhA se prabhAra che. * mAdhavatI ' sAtabhI pRthvInu nAma mAdhavatI che. jAva ' tamatamA gotteNe HomttA" yavAdathI ahiyAM evuM samajavuM joIe ke "ratnaprabhA e pahelI pRthvInuM netra che "zarkarAmabhA" e bIjI pRthvInuM gotra che. "vAlukAprabhA" e zrIcha pRthvInu mAtra che. '55mA' se yAthI pRthvInu gotra cha. 'dhUmapramA' e pAMcamI pRthvInuM gotra che. "tama prabhA' e chaThI pRthvInuM netra che ane samaktamaprabhA e sAtamI pRtrInuM gotra che. tenA AlApake A pramANe che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerdhotikA TIkA pra. 3 sU.1 nairayikajIvanirUpaNam SaSThI gotreNa tamaH prabhA - etadanta pRthivyAH grahaNaM bhavatIti / ALAyakAcettham - 'taccANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA ki gotA ? goyamA ! nAmeNa seLA, gotroNa vAlayamA cautthI te ! puDhavI ki nAmA kiM gotA ? goyamA ! nAme aMnaNA gotteNa paMkappA |4| paMcamANaM bhaMte! puDhavI kiMnAmA kiM gotA ? goyamA ! nAmegaM riTThA gote dhUmappA 5 / chaTTANaM bhaMte! puDhavI ki nAmA kiM gotA ? goyamA ! nAmeNaM maghA gotroNaM tamapyamA / 6 sattamANaM bhaMte ! puDhacI kiM nAmA ki gottA ? goyamA ! nAmeNaM mAghavaI gottaNaM tamanamapyamA 7 / ' ivi vyAkhyA- 'taccANaM bhaMte! puDhavI' tRtIyA khalu bhadanta ! pRthivI 'kiM nAmA kiM gottA patratA' kiM nAmnI ki gotrA ca prajJaptA 1 bhagavAnAha - he gautama | nAmnA zailA gotreNa bAlukAmamA, bAlukAyAH mabhA bAhulyaM yatra sA vAlukA bahuletyarthaH 'cautthI bhaMte! puDhavI' caturthI khala bhadanta ! pRthivI 'kiM nAmA kiM gottA pattA' kiM nAmnI kiM gotrA ca praptA bhagavAnAha - he gautama! nAmnA aJjanA gotreNa paGkapamA paGkasya prabhA - bAhulyaM yatra sA paGkabhA paGkavahuletyarthaH 'paMcatIrNa bhaMte! puDhavI' paJcamI khala bhadanta / pRthivI 'kiM nAmA ki gottA pannattA' ki gotra hai / AlApaka isa prakAra hote haiM- jaise- 'taccANaM' ityAdi / 'taccANaM bhaMte! puDhavI ki nAmA ki gottA' he bhadanta ! tRtIya pRthivI kA kyA nAma hai aura kauna gotra hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' tRtIya pRthivI nAma se zelA hai aura gotra se bAlukA prabhA hai kyoMki bAlukA kI prabhA bAhulya yahAM para hai 'vasthINaM bhaMte! puDhavI ki nAmA kiM gotA' he bhadanta / caturthI pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! caturthI pRthivI nAma se to aJjanA hai aura gotra se paGkaprabhA hai kyoMki paGka kIcaDa kA bAhulya yahAM rahatA hai 'paMcamIrNa bhaMte / puDhavI' he bharanta ! pAMcavIM bhaDe ' taccANaM' chatyAdi 'taccANaM bhaMve ! puDhavI kiM nAmA kiM gottA ' he bhagavan trIjI pRthvInuM zu nAma che ? ane tenu geAtra zu che ? A praznanA uttarabhAM alu gautama svAmIne ache 'goyamA !' he gautama! zrIla pRthvInuM nAma zailA che. ane tenu' gAtra vAlukAprabhA' che kemake temAM vAlukAnI alAnu adhiyAzu rahe che, 'cautthI NaM bhaMte! puDhavI kiM nAmA kiM gottA' he bhagavan ceAthI pRthvInuM zu nAma che? ane tenu' gAtra zu che ? A praznanA uttaramA anu ! 'goyamA ! ' ' he gautama! thothI pRthvItuM nAma saMnanA ' e pramANe che. ane tenu' gAtra ' pakaprabhA ' che, kemake temAM paMka eTale ke ahavatu adhiGa pAlu rahetuM che. ' paMcamINa bhaMte ! puDhavI ' he bhagavan pAMyabhI *
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre nAmnI ki gotrA ca majJaptA, bhagavAnAha - 'gautama ! nAmnA ziTA gotreNa dhUmaprabhA dhUmasyeva prabhA yasyAH sA dhUmagabhA / 'chaTTINaM bhaMte ! puDhacI' pAThI khalu bhadanta ! pRthivI 'ki nAmA ki gottA pannatA' kiM nAmnI ki gotrA ca mazaSThA, bhagavAnAha - he gautama! nAmnA maghA gotreNa tamaHprabhA tamaso'ndhakArasya mamA bAdalya yatra sAtamaH prabhA bahuletyarthaH / 'sattamI NaM bhaMte ! puDhI' saptamI khalu bhadanta ! pRthvI 'kiM nAmA ki gottA' kiM nAmnI ki gotrA ca majJaptA, bhagavAnAha - he gautama ! nAmnA mAghavatI gotreNa tamastamaH prabhA, tamastamasaH prakRSTatamasaH prabhAbAhulya yatra sA tamastamaH prabhA prakRSTatamo bahuletyartha taduktam- | dhammA vaMsA seLA aJjagariyA maghAya mAghavaI / sattaNaM puDhavINaM ee nAmAu nAvA // 1 // pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate kahate haiM - he gautama! pAMcavI pRthivI nAma se riSTA hai aura gotra se dhUmaprabhA hai- kyoMki dhUma ke prabhA jaisI prabhA yahAM rahatI hai / 'chaTTeNaM bhaMte puDhavI' he bhadanta ! chaThavIM pRthivI kisa nAma vAlI aura kima gotra vAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-gautama ! chaTavIM pRthivI nAma se maghA hai aura gotra se tamaH prabhA hai kyoki yahAM andhakAra kI prabhA kA bAhulya rahatA hai 'sattamIgaM bhaMte! puDhavI' he bhadanta ! sAtavIM pRthivI kisa nAma vAlI aura kisa gotra pAlI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama ! sAtavIM pRthivI nAma se mAghavatI hai aura gotra se tamasnamaH prabhA hai- kyoMki yahAM para gADha andhakAra kA bAhulya hotA hai jaise kahA . pRthvInu' zuM nAma che ? ane tenu geAtra kayuM che ? tenA uttaramAM prabhu kahe che 'goyamA' ! he gautama! pAMyamI pRthvI nAma riSThA che ane tenuM gotra ( dhUmaprabhA ' che. kemake dhUmADAnI prabhA jevI prabhAnu 'chaTTINaM bhaMte ! puDhavI' he bhagavan chaThI pRthvItuM gotra zuddha che ? yA praznanA uttaramA anu uhe che chaTThI pRthvInu nAma maghA che. ane aMdhakAranI prabhAnuM vizeSa pazu rahe che tenu gAtra < 'sattamINaM bhaMte! puDhavI ' he bhagavan! sAtamI pRthvInu zu nAma che? mane tenu gotra zu che ? tenA uttaramA anu De che } 'goyamA !' he gItabha sAtamI pRthvInuM nAma 'bhAdhavatI !' the prabhAye che. ane tenu gotra tabhastabha prabhA e pramANenuM che. kemake temA gADha aMdhArAnI vizeSatA rahelI che. jema adhipaNa temAM rahe che zu nAma hai ? ane tenu 'goyamA !' he gautama! 'tamaHprabhA' che. kemake temAM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.1 nairayikajIvanirUpaNam rayaNA sakkara bAluya paMkA dhUmA tamAya tamatamAya svataNDaM puDhavINaM ee gocA muNeyayA // 2 'dharmA vaMzA zailA aJjanAriSTA laghA ca mAdhavati / saptAnAM pRthivIlA tAni nAmAni tu jJAtavyAni // 1 // . ratnA zArA bAlukA paGkA dhUmA tamA ca tamastamA / saptAnAM pRthivInAme zani gotrANi jJAtavyAni // 2 // iticchAyA / samprati prati pRthivI bAhulyadamidhAtumAha-'imANaM maMse ! ityAdi, 'imANaM bhaMte ! iyaM khalu bhadanta ! 'hmaNappamA puDhI' ratnaprabhA pathamA nArakapRthivI 'kevaiyA va halleNaM pannatA' bhiyatA vAhatyena sthaulpena prajJapteti praznA, bhAvA. nAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'imANaM rayaNappabhA puDhavI' iyaM khallu ratnapamA pRthivI 'asI uttaraM joyaNasavasahassaM bAhalleNaM pannattA' azItyuttaraM yojanazatasahasra vAilyena prajJaptA-kathitA, azIti yojanasahasrA. dhikaikalakSayojanaparimitaM ratnapamA pRthivyAH sthUlatvamityarthaH / 'evaM eeNaM hai-'dhammA vaMzA, lelA' ityAdi / tAtparya yaha hai-dharmA, vaMzA, zelA, acanA, riSTA, maghA evaM mAghavatI ye sAta pRthiviyoM ke kramazaH 7 sAta nAma hai, tathA ratlA, zarkaza, bAlukA, pakA, dhUmA, tamA aura tamastamA, ye chAla pRthiviyoM ke pramazaH 7 sAta gotra haiN| aba sUtrakAra hara eka pRthivI kA bAhulya-sthUlatA-moTAi kahate hai-'imANa bhaMte ! rayaNapabhA puDhathI kevaiyA bAhalleNaM pamattA' he bhada. nta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kitanI moTAi vAlI hai ? uttara meM bhagavAna kahate haiM 'asI uttara joyaNa sayasahassaM vAhalleNa pannattA' he gautama ! prathama pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai evaM 4thucha hai 'dhammA vaMkhA khelA' tyAhi ma gAthAnu tA5ya dharmA zA, zamA, manA, PiSTA, maghA, bhane mAdhavatI, sAta pRthIyAnA bhaza: sAta nAbhA che. tathA 2tnA, zaza, vAyu, 54, dhUmA, ana tamA. ane tamastamAM A sAta pRthvInA kramazaHsAta gotra che. have sUtrakAra dareka pRthvInuM bAhulya adhikapaNuM, arthAt skUlapaNAnuM 4thana 42 che. 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kevaiyA kAhalleNaM' he samapan mA ratnaprabhA pravI keTalI vistAra vALI kahelI che ? A praznanA uttaramAM prabha gItamasvAmIna cha hai 'asI uttara joyaNakhayasahassaM vAhalleNaM pannatA' he gautama! pahelI pRthvIne vistAra eka lAkha eMsI hajAra ejanane che, "gs jI0 2
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamA abhilAveNaM' evaM ratnaprabhA vAhulyAbhilApena 'imA gAhA' iyaM gAthA-dvitIyAdi / tattatpRthivI bAhalyapratipAdikA 'aNugaMtavyA' anugantavyA anusaraNIyA, tathAhi-'asIyaM' ityAdi, 'asIya' iti ratnaprabhA pRthivyA bAhalyaM sUtra evaM kathitam 1 / dvitIya zarkarAmamA pRthivyAH 'battIsa' iti dvAtriMzatsahasrayojanAbhyadhikazatasahAyojanaparimitaM bAlyam 2 / tRtIya vAlukAmamA pRthivyAH 'aTThAvIsaM' ini-aSTAviMzati sahastrarojanAmyadhikaikazatasahastrayojanaparimitaM bAhamyam 3 / 'saheba' tathaiva-tenaiva prakAreNa caturtha paGkamamA pRthivyAH 'vIsaMca' iti vizati sahasrayojanAbhyadhikazatasahasraparimitaM vAilpam 4 / paJcama dhUmamamA pRthivyAH 'aTThAraha' iti-aSTAdaza sahasrayojanAsyadhikazata sahasrayojana parimitaM bAhalyam 5 / SaSThatamaH yamA pRthivyAH 'solasagaM' poDazasahasrathojanAbhyadhikazata sahasrayojanaparimitaM vAhalyA 6 / saptama tamastamA prabhA pRthivyAH 'achuttarameva hiDimiyA' bhadhastanAyA aSTasahasrayojanAbhyadhikazata sahasrayojana parimitaM vAhalyamastIti / evaM sardAsAM pRthivInAM bAhalyamadagantavyamiti // 1 // eeNaM abhilAvaNa' isI taraha isa abhilApa ke anusAra 'imA gAhA bhaNugaMtavcA isa gAthA kA anugamana karanA cAhiye-vaha gAthA-isa prakAra hai-'asIyaM dhattIsaM' ityAdi isa gAthA kA tAtparya aisA hai-prathama pRthivI kI boTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai dUsarI pRthivI kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI tIsarI pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI hai cauthI pRthivI kI moTAI eka lAkha dhIca hajAra yojana kI hai pAMcahI pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojala kI hai chaThI pRthivI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai tathA lAtavI pRthivI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai| sa0 // 1 // eeNaM abhilAveNaM' me04 zata mA samikSA5 pramANe 'imA gAhA aNugaMtavvA' ma gAthAtu satugamana-manusa25 42 . te gAthA mA prabhAgenI che. 'asrIyaM battIsa' tyAhima thAtuM tAt5 me che haiM pasI pRthvInA vistAra eka lAkha eMsI hajAra jana paryata che. bIjI prathvIno vistAra ekalAkha batrIsa hajAra ejanane che. trIjI pRthvIne vistAra eka lAkha aThayAvIsa hajArajanane che ethI pRthvIno vistAra ekalAkha vIsa hajAra janane che. pAMcamI pRthvIne vistAra eka lAkha aDhAra hajAra janane che. chaThI pRthvIne vistAra eka lAkha seLa hajAra ejanane che. tathA sAtamI pRthvIne vistAra ekalAe ATha hajAra jano che. | sU 1 |
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 . 2 ratnaprabhA pRthivyAH medanirUpaNam mUlam - imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhadI kahavihA pannattA, goyamA ! ticihA pannatA taM jahA kharakaMDe paMkabahule kaMDe Ava bahulekaMDe imIse NaM bhaMte! rayaNappasA puDhavINa kharakaMDe kai vihe pannatte goyamA ! solasavihepana se se jahA - rayaNakaMDe bahare2, beruliera, lohiyakkhakaMDe 4, masArale 5, haMsagabbhe6, pula e7, sogaMdhieTa jotira se9 aMjaNe 10 aMjaNapulae 11, sthapa12, jAyarUye 13, aMke 14, phalihe 15, riTekaMDe 16, isIse NaM bhaMte / rayaNappabhASa puDhavIe raNakaMDe kavi paNNatte goyamA ! egAgAre patte evaM jAva riTTe / imIserNa bhaMse ! rayaNappamA phuTavIya paMkabahule kaMDe kai vihe pannatte ? goyamA ! gAgAre pannate / evaM Ababahule kaMDe kar3avihe pannatte ? goyamA ! egAgAre pannatte / sakarappabhANaM bhaMte ! puDhavI kai vihA pannatA ? goyamA ! egAgArA pannatA evaM jAva Ahe santamA ||suu0 2 // chAyA - iyaM khalu bhadanta ! ratnamayA pRthivI kavividhA prajJaptA ? gautama ! trividhA majJaptA ghathA - kharakANDam 1, pabahulaM kANDam re, anhulaM kANDam 3, asyAM khalu bhadancha ! ratnamamApRthivyAM kharakANDa kavividhaM prajJaptam ? gautama ! SoDazavidhaM prajJaptam / tadyathA - ratnakANDam 1, 62, baiDUryam 2, kohitAkSam 4, masAragallam 5, garbham 6, pulakam 7, saugandhika, 8, jyotIrasam 9, aJjanam 10, aJjanapukAkam 11, rajatam 12, jAtarUpam 13, aGkam 14, sphaTikam 15, riSTaMkANDam 16, etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivyAM ratnakANDa katividha prajJaptam ? gautama ! ekAkAraM jJapyam / evaM yAvadriSTam / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivyAM paGkabahulaM kANDa katividhaM mam ? gautama ! ekAkAraM prajJaptam / evamabahulaM kANDa kavividhaM majJaptam 1 gautama ! ekAkAraM prajJaptam / zarkarAmamA khalu bhadanta ! pRthivI katividhA majJaptA? gautama ! ekAkArA majJaptA evaM yAvadadhaH saptamI ||02||
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre TIkA- 'imA NaM bhaMte / ' iyaM khalu bhadanta | 'rayaNappabhA puDhacI' ratnamabhA pRthivI ' kaivihA pannattA' katividhA - katiprakArakA pravatA - kathiteti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tividha pannattA' trividhAtripakArikA prajJaptA - kathitA, makAratrayaM darzayati 'taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'kharakaMDe' kharakANDam kANDa nAmaviziSTo bhUbhAga kharaM kaThinam tathA ca kaThina bhUmAgaH kharakANDam | 'paGkacahule kaMDe' pabahulaM kANDa dvitIyam, paGkasya kardamasya bahulatA - AdhikyaM vidyate yatra tAdRzaM kANDaM pabahulaM kANDamiti / 'Avabahule kaMDe' abahulaM kANDam apo jalasya bAhulya mAvikyaM vidyate yatra tAdRrza kANDamanbahulaM kANDam tattRtIyamiti, vadenaM kharakANDa paGkatrahulakANDA 12. aba sUtrakAra ratnaprabhA Adi pRthivI sambandhI bhedoM ke prakAra kahate haiM'imANaM bhaMte ! rayaNa pabhA puDhavI SaD vihA pannattA' - ityAdi / 1 TIkArtha- gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'mANaM bhete ! rayaNappabhA puDhavI kahavihA pattA 'he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kitane prakAra kI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'godhamA / tivihA pannattA' 'he gautama! ratnaprabhA pRthivI tIna prakA kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise'kharakaMDe' kharakANDa viziSTa bhUbhAga kA nAma kANDa hai kaThina kA nAma khara hai tathAca - kaThina jo bhUbhAga hai vaha kharakANDa hai 'paMka bahule kaMDe' isa kANDa meM par3a - kIcar3a kI bahulatA hai isaliye isa kANDa kA nAma 'paGka bahukhakANDa' aisA kahA hai vahule kaMDe' isa kANDa meM pAnI kI adhikatA hai isaliye ise AvahulakANDa kahA hai isa taraha khrhave sUtrakAra ratnapramA vigere pRthvIenA bhedonuM kathana kare che 'imANaM bhaMte rayaNappabhA puDhavI kaivihA paNNattA' ityAhi TIDArtha-gautabhastrAbhIme prabhune sevA prazna pUchayo che 'imA NaM bhaMte ! rayareter puDhavI kaviddA paNNattA' he lagavan mA ratnapramA pRthvI DeMTalA prAra nI uhI che ? yA praznanA uttaramA anu che 'goyamA ! tivihA paNNattA' - gautabhA ratnapralA pRthvI trayu aAranI uDDI che. 'ta jahA' te trayu aAro 'kharakaMDe' 'ara a~Da viziSTa lUlAganu nAma DAMDa, nepathAnu nAma para che. tethI kaThaNu evA je bhUsAga-pRthvInA pradeza hoya te kharakADa 'DevAya che. 'paMkabahule kaDe' ne mAM ya hava vizeSapayAmAM hoya tene paka bahula kAMDa' kahe che. tethI A kAMDanu nAma paMka bahula kAMDa e pramANe che.' 'Avabahule kaDe' ne aMDamAM pAlI adhiyA hoya tevA aMDane 'che. A rIte bharamAMDa, uTha, ane huDanA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 lU.2 ratnAmAthivyAH maidanirUpaNam bahukANDa bhedena ratnayamA pRthivI vividhA bhavatIti / 'imIseNaM bhaMte' etasyA khalnu bhadanta ! 'rayaNapamA puDhabIe' ratnaprabhA pRthivyAm 'kharakaMDe kaivihe pannace' kharakANDa katividhaM katipakAraka prajJaptaM kathitamili praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'solasabihe pannatte' poDazavidhaM poDaza prakArakaM prajJaptaM kathisam ? SoDazavidha bhedaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tathayA-'rayaNakaMDe' ratnakANDam. ratnAni-markatAdIni tasmadhAna kANDaM ratnakANDaM prathamam 1 // 'vaire' vajram-kANDapadasya matyekasmin anvayastena banakANDa mityarthaH vanamiti hIrakam vajrapAna kANDaM vanakANDaM dvitIyam 2 / 'verulie' vaiDyakANDaM vaiDUryaratnapradhAnakaM kANDaM vaiDUryakANDaM tRtIyat 3 / 'lohiyakkhe' lohitAkSa kANDam-lohitAkSaratnAdhAna kANDa lohitAkSakANDaM caturtham 4 'masAramalle' kANDa, paGkakANDa, aura abbahulakANDa ke bheda se ratnaprabhA pRthivI tIna prakAra kI hotI hai 'imIle bhaMte ! rayaNappamA puDhavIe kharakaMDe kAvihe patte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ko jo kharakANDa hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prazrI kahate hai-'goyamA! solasavihe pannatte' he gautama ! kharakANDa lolaha prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'syaNakaMDe' ratnakANDa yaha ratnakaNDa maramata Adi ratnoM kI pradhAnatA vAlA hai / 'vahare zaja kANDa kANDa padakA pratyeka ke sAtha andhaya hai ataH yahAM vanna zabda ke sAtha kANDa zabda kA yoga kara lenA cAhiye isa taraha bajra kANDa bajra-hIre kA nAma hai dhana kI pradhA. nAtAvAlA kANDa bajra kANDa dUsarA kANDa hai| 'verUlie' vaiDUrya kANDa-isa kANDa meM vaiDUrya ratnoM kI pradhAnatA hai 'lohiyAkkhakaMDe' lohitAkSakANDa methI 2tnaprabhAvI tara prAnI thAya che. 'imIse Na rayaNappabhApuDhavIe khara kaMDe kaivihe pannatte' he sagavan ! 25 pRthvInAre 24i cha ta keTalA prakArane kahevAmAM Avela che. A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 'goyamA! selasavihe paNNatta' 3 gItamA 524is so mArane 4 che. 'taM jahA' te | mA pramANe cha. 'rayaNakaMDe' 25is; mA 2is bha24 vigaire ratnAnI pradhAnatAvaNe! che. 'vaire' qasis, ris pahane 424nI sAthe saMbaMdha rahe che. tethI ahiyAM vajI zabdanI sAthe kAMDa zabdane vega karavAthI vAkAMDa e pramANe kahevAya che. vajI e hirAnuM nAma che, vajInI pradhAnatA vALA pradezanuM nAma vajI kAMDa kahevAya che. vajA kAMDa e bIjo kAMDa che, 'verulie' paiDUya 4is-HisbhA paMDya 2lnAla, pradhAnapA 2hecha, 'lohiya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra masAragallakANDaM pazcamam 5, 'haMsagambhe sagarbha kANDa papTham 6 / 'pulara' pulaka kANDam, saptamam 7 'sogaMdhie' saugandhika kANDamaSTamam 8 'jotirase' jyotIrasakANDaM navamam 9 'aMjaNe' aJjanakANDaM dazamA 10 'aMjaNapulae aJjanapulAka kANDame kAdazam 11 'rayate' rajatakANDaM dvAdazam 12 'jAyarU' jAtarUpa kANDaM trayodazam 13 'aMke' aGkakANDaM caturdazam 14 'phalihe' sphaTikakANDaM paJcadazam 15 rahe kaMDe' reiNTaratnakANDaM poDazam 16 etAni sarvANi svasvanA. makhyAtAni ratnAnye, tadetat poDaza prakAraka kharakANDaM bhavatIti / 'imIseNe isa kANDa meM lohitAkSa nAma ke rasnA kI pradhAnatA hai 'msaarglche| masArazalla kANDa-isa kANDa meM madAra gallaratnoM kI pradhAnatA hai| 'haMsagaThabhe haMgasANDa-yaha halagarbha ratna kI pradhAnatA vAlA uThavA kANDa hai 'pulae' pulamANDa yaha lAtavAM kANDa hai 'sogaM. thie' sogAndhakA-yaha AThavAM kANDa hai 'jotirase' jyotirasa. kANDa-yaha naudhA kANDa hai aMjaNe' aJjana kANDa, yaha dazavAM kANDa hai 'aMjA pulAe' aMjanapulAphakANDa yaha gyArahavAM kANDa hai 'rayae' rajatakANDa-yaha ghArahavAM kANDa hai 'jAyakhve' jAtarUpa kANDa yaha terahavAM kANDa hai 'aMke' aGkakANDa-yaha caudahavAM kANDa hai 'phalihe' sphaTikakANDa-yaha pandrahavAM kANDa hai aura 'ritu kaMDe' riSTakANDa yaha solahavAM kANDa hai ye saba apane nAma se prasiddha ratna hai / isa prakAra kkhakaDe' soDita's is a Hi ToDitAkSa nAmanA ratnAnu pradhAna rahecha 'masAragalche' bhasA2axis-41 13Hi asAra 2tnAnu pradhAna pA rA cha. 'hasagambhe agama 4is-24t isi sAla sattArnu adhi:paNuM raheluM che. A haMsagarbhanI pradhAnatA vALA chaThA kAMDanuM nAma che. 'pulae' Jus sis mA sAtamAsis che. 'sogaMdhie' mA sodhi44 nmn| mAme xis cha. 'jotirase' napamA isnu nAma yAtirasa 4is ye pramANe cha. 'aMjaNe' mana mA zame xis cha. 'aMjaNa pulara' mAyAma xis nAma ' nA ' che. 'syae' mAramai isnAma '2raxis, me pramANe nu cha. 'jAyasave' teramA unAma ta35 me prabhArI cha. 'aMka' yohamA disi nAma ma4 se prabhAtu che 'phalihe' 542mA 4is nAma xiis se prabhAyo che. 'ritu kaMDe' sANamA nAma 'Tiis' se prabhAnu che. A saghaLA kAMTe pita pita nA nAmathI prasiddha rane che. A rIte A khara kAMDa saLa prakArane kahela che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 sU.2 ratnaprabhApRthivyAH bhedanirUpaNam bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivyAs 'rayaNakaMDe' ratnakANDam 'kAvihe pannatte' katividham-kati dhakAraka prajJaptaM kathitamiti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'egAgAre pannatte' ekAkAraM ratnakANDaM prakSaptaM kathitam / 'epaM jAva ritu evaM ratnakANDavadeva zavad vajraratnAdArabhya riSTaratnakANDaparyantamapi ekAkArameva bhavati yAvatpadena vajrakANDAdArabhya sphaTikamANDaparyantasya saMgraho bhavati tathA ca-sarvameva ratnakANDAdArabhya riSTaratnakANDaparyanta kANDa mekarakArameva bhavatIti bhAvaH // 1 // ___ 'imIse NaM saMse ! tasyAM khalla gRhanta ! 'syaNappamA puDhIpa' ratnaprabhApRthivyAm 'paMkabahule kaMDe kaibihe pannate' emabahulaM kANDaM RtividhaM kati prakArakaM ghajJaptaM kathitamiti praznaH, agavAnAha-'goyasA' ityAdi, 'goyamA' se kharakANDa solaha 16 prakAra kA hai| 'hanIseNa bhaMte' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDha zrIe' jatnaprabhA pRthivI meM jo 'raghaNakaMDe' ratnakANDa hai vaha 'kAvihe paNNatte' kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'egANAre pannatte' ratnakANDaeka prakAra kA hI kahA gayo hai / 'evaM jAva riDe' isI prakAra se thAvat riSTakANDa bhI eka prakAra kA hI kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se 'vaja kANDa se lekara sphaTikakSANDa-taka ke caudaha 14 kANDoM kA saMgraha huA hai / tathA ca-ratnakANDa se lekara riSTakANDa taka ke samasta hI kANDa eka prakAra ke hI haiM / 'hanIle NaM bhale!' he bhadanta ! isa rayaNappabhA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'paMkavahule kaMDe kaha bihe pannatte' jo dUsarA paGka bahulakANDa hai-vaha kitane prakAra kA kahA gayA 'imIse NaM bhaMte sAvana mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2tnaprabhA pRthvImA 2 'rayaNa kaMDe' 2tna cha, ta 'kaivihe paNNatte' 21 prAranA / che. mA prazana uttaramA prabhu he cha'goyamA!' gItamA 'egAgAre pannatte' 2nAI me prahArane 1 4aa che. 'evaM jAva riTe' se pramANe yAvat riTasis paNa ekaja prakArane kahela che. tema samajavuM ahiyAM yAvatpadathI vajIkAMDathI laIne saphaTikakAMDa sudhInA cauda 14 kAMDene saMgraha thayo che. tathA ratnakAMDathI na Piexis sudhAnA sADI me41 prAranA che. 'imIse NaM bhaMse hai bhagavan 'rayaNappabhA puDhavIe' 2tnaprabhA pRthvImA 'paMkavahale kaDe kaivihe paNNatta' bIje je paMka bahulakAMDa che. te keTalA prakArane kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhu 43 che , 'goyamA !' gautama! 54 mataxis 'egAgAre paNNatte se
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra he gautama ! 'egAgAre pannatte' ekAkArameka pakArakSameva padabahulaM phADaM prajJaptaM kathitamiti / 'evaM Avabahule kaMDe' evaM he sahana ! etasyAM ratnapramAprathivyA mabahulaM kANDam 'kavihe ennatte' katividhaM katipakArakaM prajJAtaM karitamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! hayAgAre pannatte' ekAkAram-ekaprakArakameva anAhulaM kANDa prApta kavimiti / 'sarakarapramANaM bhaMte ! puDhavI' zarkarAmamA khallu madana ! pRthivI karihA pannatA' phagividhAkatiprakArakA prajJaptA-kathiteti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'egA. gArA pannattA' zarkarAmabhA pRthivI ekAmAga-ejhakArikA prajJaptA-viteti / 'evaM jAva aI sattamA' evaM zarkarApabhAvadeva yAvad bAlakA-pa-dhRta-umaH mamA pRthivI, sthA'dhaH saptamyapi ekAkArA jJAtavyAH sarvatra prazanaH uttarazca svayamevohanIyam tathAhi-cAlukAprabhA khalu bhadanta ! pRthivI katiprakArakA hai ? uttara meM prazuzrI kahate hai-'goya!' he gautama ! paMkayakANDa 'egAgAre patnatte' eka prakAra kA hI kahA gayA hai| 'evaM avyahaLe kaMDe' isI prakAra se he gautama ! jo ratnaprabhA pRthivI meM abahulakANDa hai vaha bhI 'egAgAre pannatte' eka prakAra kA hI kahA gayA hai 'sakarAbhANaM puDhavI phahavihA pannattA' he bhadanta ! jo zarkarAprabhA pRthivI hai vaha kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM pranuzrI kahate hai-'goSamA ! 'egAgArA pannattA' he gautama ! zarkarAprabhA pRthivI eka prakAra kI hI kahI gaI hai| 'evaM jAva ahe lattamA' isI prakAra se yAvat ghAlukAmabhA, paDaprabhA tamaHprabhA pRSidhI aura adhaH saptamI pRthivI bhI eka prakAra kI hI kahI gaI hai| yahAM sarvatra prazna aura uttara svayaM ud nAvita karalenA cAhiye, jaise-vAlukAprabhA pRthivI he badanta ! kitane prakAra kI kahI gaI hai ? he gautama ! cAlu kAmamA pRthivI eka prakAra kI kahI gaI hai| prAranA 433 che. 'sarappabhANa puDharI kaivihA paNNattA' mAna zaza prabhA pravI keTalA prakAranI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhu gItama svAmIna hai 'goyamA! egAgArA paNNattA' 3 gautama ! zarAmA pRthvI me 2 nI04 4ii che. 'evaM jAva ahe sattamA' mA prabhAye yAvatvayu pRthvI, paMka prabhA pRthvI ane adhaH saptamI pRthvI paNa eka ja prakAranI kahI che. ahiyAM tenA saMbaMdhamAM prazna ane uttara vAka svayaM samajI levA. jemake he bhagavad vAlukA pramA pRthvI keTalA prakAranI kahI che? he gautama! vAlukAkakSA pRthavI eka prakAranI ja kahI che. pharIthI gautamasvAmI pUche che ke he
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadyotikA TIkA pra.3 2.3 pratipRthivyAH narakAvAsasaMkhyAnirUpaNam 17 prajJaptA ? gautama ! ekAkArA ekaprakArakA prajJaptA, paGkapamA khala bhadanta ! pRthivI katiprakArA prajJaptA ? gautama ! ekAkArA-ekamakArA prajJaptA ityAdi rUpeNa yAvad adhaH saptamyA prazna muttarazca svara meM va nirmAya vijJAtavyamiti // 2 // samprati-pratipRthivI narakAvAsasaMkhyA pratipAdanAyA'ha 'imIse Na' ityAdi, mUkam-imIle NaM maMte ! rapaNappabhA puDhavIe kevaiyA nirayAvAsalayasahassA pannatA ? / goyamA! tIsaM nirayAvAsasayasahassA pannattA ? evaM eeNaM abhilAveNaM savvAsi pucchA, imA gAhA aNugaMtavbAtIsA ya paNavIsA paNNAsa daseva, tiSiNa ya havaMti / paMcUNa layatahalsaM paMceva aNuttarA garagA // 1 // jAva ahe sattamAe paMca aNuttarA mahaimahAlayA mahAgaragA pannattA taM jahA-kAle1, mahAkAle2, rorue3, mahArorue4, apittaannN5| asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe ghaNodahIti vA ghaNavAei vA taNuvAeI vA ovAsaMtarei vA? haMtA asthi evaM jAva ahe sattamAe |suu03|| __chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! nizannirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni / eva metenAbhilApena sarvAsAM pRcchA, imA gAthA anugantavyA triMzacca paJcaviMzatiH paJcadaza dazaiva, prayazca bhavanti / pazconazatasahasaM paJcaivAnuttarA narakAH // 1 // yAvadadhaH saptamyAM pazcAnuttarA mahanmahALayA mahAnarakAH majJaptAH, tadyathApaGkaprabhA pRthivI he bhadanta ! kitane prakAra kI kahI gaI hai ? he gautama ! paGkaprabhA pRthivI eka prakAra kI hI kahI gaI hai| ityAdi rUpa se yAvata adhaH saptamI pRthivI taka svayaM hI prazna kara ke usakA uttara kara lenA cAhiye ||sv0 2 // bhagavAna paMka prabhA pRthavI keTalA prakAranI kahI che? uttaramAM prabhu kahe che ke gautama! paMkaprabhA pRthvI eka prakAranI ja kahI che. ItyAdi prakArathI yAvata adhaHsaptamI pRthvI sudhI piteja prazna karIne tene uttara samajI levuM joIe. te sU. 2 | jI03
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamako kAlo 1 mahAkAlo 2 rauravo 3 mahArauravo 4 'matiSThAna: 5 asti khalu bhadanta / etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA adho dhanodadhIti vA, ghanavAta iti vA, vanuvAta iti vA avakAzAntaramiti vA ? hanta, asti / evaM yAvaddhaH saptamyA: // 3 // TIkA-'imIse NaM bhaMte' etasyAM khala bhadanta ! 'raraNappamAe puDhavI ratnaprabhA nAraka pRthivyAm 'phevaDyA' kirAnti kiyasaMkhyakAni 'nirayAvAsa. sayasahassA pannattA' nirayAvAsazatasahasrANi prajJatAni-kathitAnIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tIsaM nIrayAvAsasayasahassA pannattA' trizanirayAvA sazatasahasrANi prAptAni, rAnapramApRthivyAM zillakSaparisitA nairayikAvAsA bhavantItyarthaH 'evaM eeNaM milAvaNa' evametenAbhilApena 'sanyAsi pucchA' sarvAsA nAraka pRthivIna pRchA, sarvA eva agha sUmmakAra pratyeka pRthivI meM jitane narakAvAsa hai unakI saMkhyA prakaTa karate haiM 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe'-ityAdi / TIkSArtha-gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'imIse gaM bhaMte !'he bhadanta ! isa 'rayaNappabhA puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM kevayA nirasyA. vAsasayasahassA pannattA' kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! tIsaM nirayAvAsasapasahassA pabhattA' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI meM tIsa lAkha narakAvAsa kahe gaye haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM savvesi pucchA' yahAM 'jAva ahe sattamAe' isa Age AnevAle padakA yahAM saMbaMdha hai| isI prakAra se zarAprabhA pRthivI se lekara adhaH saptamI pRthivI paryanta samasta pRthi have sUtrakAra pratyeka pRthvImAM jeTalA narakAvAsa che. tenI saMkhyA praTa 42 cha, 'imIse NaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe' tyAdi ___ -bhItabhasvAmI prabhune me pache che / 'isIse NaM bhaMte !' bhagavan mA 'rayaNappabhA puDhavIe' 2tnamA pRthvImA kevaLaiyA nirayAvAsasayasahassA pamattA' keTalA lAkha narakAvAse kahevAmAM AvyA che. A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmI 4 cha 'goyamA! tIsa nirayAvAkhasayasahassA eNNattA' gautama! mA 28namA pRthvImA zrIsa ma nA24AvAse 4hyA che. 'evaM eeNa abhikAveNaM savvesi' pucchA' mADiyA 'jAva ahe sacamAe' mA bhAganA pahAnA ahiyA saMbaMdha che. e rIte zarkarA prabhA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRthvI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 . 3 pratipRthivyAH narakAvAsa saMkhyA nirUpaNam nAraka pRthivIradhikRtya nArakavAsaviSayakaH praznaH yathA - '1mI se NaM bhaMte / sakarappabhAra puDhavIe kevaiyA nirayAbAsa saya sadassA pannattA' etasyAM kha bhadanta ! zarkarAprabhA pRthivyAM kiyanti nirayAvAsAtasahasrANi pakSaptAni evameva bAlukApabhA paGkamabhA ghUmaprabhA tamA tamastamA pRthivyAmapi praznaH unnetavyaH uttaraJca sarvatra vakSyamANagAthAnusAreNa kartavyaST ataevAha - 'imA gAhA aNugaMtavyA' iyaM gAthA anugantavyA 'jAba ahe samAe' ityagrena saMbandhaH, eSA pRcchA zarkarAprabhAta abhya adhaH saptamI pRthivI paryantaM karttavyeti bhAvaH tathAhi - gAthA - 'tIsAya' ityAdi, 'tIsAya paNgavIsA' triMzat paJcaviMzatiH 'paNNarasada seva' paJcadaza dazeva' viyoM ke sambandha meM prazna karanA cAhiye - arthAt - ratnaprabhA pRthivI meM jisa prakAra se narakAvAsoM ke hone kA prazna kiyA gayA hai vaisA hI zarkarA Adi pRthiviyoM meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM- aisA prazna karanA cAhiye - tathAhi - 'hamI se NaM bhaMte sakarappabhAe puDhavIe kevahayA nirayAvAsAyasahastrA pannantA' he bhadanta ! isa zarkarAprabhA pRthivI meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye hai ? isI prakAra se bAlukA prabhA meM, paGkaprabhA meM dhUmaprabhA meM tamaHprabhA meM aura adhaH saptamI tamastamAprabhA pRthivI meM bhI kitane 2 lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM ? aisA prazna karanA cAhiye aura isa prazna kA uttara isa gAthA ke anusAra kahanA cAhiye - vaha gAthA aisI hai - 'tIsAya' ityAdi / " isa gAthA ke anusAra prathama pRthivI meM tIsa lAkha narakAvAsa haiM dvitIya pRthivI meM pacIsalAkha narakApAsa haiM tRtIya pRthivI meM - baalukaapanta saghaLI pRthvIAnA saMbaMdhamAM prazna karavA joIe. arthAt ratnaprabhA pRthvImAM je pramANe narakAvAse hovAnA saMbaMdhamAM prazna karyAM che, e ja pramANe nA prazna zarkarA prabhA vigere pRthvIemAM keTalA lAkha narakAvAse kahyA che? yA riitne| prazna 42ve| leDa the. gona Ahe he 'imIseNaM bhaMte ! sakkarappabhAe~ puDhavIe kevaiyA nirayAvAsa sayahassA paNNattA' he bhagavan yA zarAyalA pRthvImAM keTalA lAkha narakAvAseA kahevAmAM AvyA che. Aja rIte vAlukAalaabhaaN, yaha abhAmAM, dhUmapralAbhAM tamaH pralAbhAM, bhane adhaH saptabhI tabhastabhA prabhA pRthvImAM keTalA keTalA lAkha narakAvAse kahelA che ?A pramANenA prazna karavA joIe ane A praznanA uttara A nIce ApavAmAM Avela gAthA abhAve ahevAle the. te gAthA mA amAnI che. 'tIkhAya' ityAdi A gAthAmAM kahyA pramANe pahelI pRthvImAM trIsa lAkha narakAvAse che. khIjI pRthvImAM paccIsa lAkha narakAvAsA che. trIjI pRthvImAM eTale ke vAlukA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama sUtre 20 'tiSNiya havaMti' trayo bhavanti 'paMcUNasaya sahassaM' paJconazatasahasram 'paMceca aNuttarA paragA' pazcaivAnuttarA narakAH, tathAhi - ratnaprabhAryA triMzacchatasahasrANi narakAvAsAH 1 / zarkarAmabhAyAm paJcaviMzatiH zava sahasrANi nArakAvAsAH 2 / vAlukAmamAryAM paJcadazazatasahasrANi narakAvAsAH / paGkamamAryA dazazatasahasrANi nArakAvAsaH 4 dhUmaprabhAyAM trINizata sahasrANi nArakAvAsA bhavanti 5 tamaH prabhAyAM pazcanamekaM zatasahasraM nirayAvAsA bhavanti 6 anuttarA narakAH paJcaitra bhavanti / tatrAdhaH saptamyAM pRthivyAM paJca anuttarA narakAH mahAnarakAH santi, iti gAthArtha : 'jAva Ahe sattamAe ' yAvadadhaH saptamyAm yAvatpadena zarkarAmabhAyAM bAlukAprabhAyAM paGkaprabhAryAM dhUmamAyAM tamaHmabhAyAm adhaH saptamyAM tamastamaH prabhAyAM pUrvoktagAthAnusAreNa narakAvAsA vijJeyAH / atrAdhaH saptamyAM nArakapRthivyAm, 'paMca aNuttarA mahAmahAlayA mahANaragA pannattA' paJcAnuttarA mahamahAlayA mahAnarakAH prajJaptAH - kathitAH, 'taM jahA ' tadyathA 'kAle kAlanAmakaH prathamaH ' mahAkAle' mahAkAlanAmako dvitIyaH, 'rorue' rauravaH - raurava nAmaka stRtIyaH, 'mahArorue' mahArau zruturtha' 'appaTTANe' apratiSThAna nAmakaH prabhA meM pandraha lAkha narakAvAsa haiM caturtha paGkamabhA pRthivI meM dazalAkha narakavAsa haiN| paMcamI pRthivI - dhUmaprabhA pRthivI meM tInalAkha narakAvAsa haiN| chaThI-tamaH prabhA pRthivI meM pAMca nyUna ekalAkha narakAvAsa haiM / sAtavIM pRthivI meM adhaH saptama pRthivI meM anuttara naraka pAMca hI hote haiM / 'jAva ahe sattamAe' yAvat adhaH saptamI pRthivI meM pA~ca anuttara mahAnarakAvAsa kahe gaye hai / ye pAMca anuttara narakAvAsa bahuta hI adhika vistAravAle haiM inake nAma isa prakAra se haiM - 'kAle' 1 kAla, ' mahAkAle' 2 mahAkAla, 'zerue' raurava 3, 'mahArorue' 4 mahAraurava aura pAMcavAM 'appatihANe' apratiSThAna ye pAMca anuttara mahAnarakAvAsa sAtavIM pRthivI meM hote haiM / avastana pRthivI - prabhA pRthvImAM paMdara lAkha narakannAse che, pAcamI dhUmaprabhA pRthvImAM traNa lAkha narakavAsA che. chaThThI tamaHprabhA nAmanI pRthvImAM pAca kama ekalAkha narakavAse che. sAtabhI adhaHsaptabhI pRthvImAM yAMya anuttara naravAsI che, 'jAva 'asattamAe ' yAvat adhaH saptabhI pRthvImAM yAMya anuttara bhaDDA naraDAvAsI kahelA che. A pAMca anuttara nakAvAseA ghaNA vadhAre vistAra vALA che, tenA nAbheo yA abhAce che. 'kAle' asa 1 'mahAkAla' bhaDAaNa, 2, 'rorue' zaizva 3, 'mahArorUpa' bhaDAraura, mane yayibhu' 'appatiThANe' apratiSThAna tha, mA pAca anuttara mahAnarakAvAsa sAtamI pRthvImA hAya che. adhastana pRthvImAM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3.3 pratipRthivyAH narakAvAsa saMkhyA nirUpaNam 21 paJcamaH 5 / te ete mahAnarakAH tamastamAbhidhAvAmadhaH saptamyAM pRthivyAM jJAtavyAH / tatra adhaH saptamyAM pRthivyAM ye kAlAdayo mahAnarakAH santi teSAmamatiSThAnanAmaka mahAnarako madhye varttate tasya caturdikSu anye catvAro mahAnarakAH pUrvAdidik krameNa bhavanti / uktaJzca 'puvveNa hoi kAlo avareNaM appaTTa mahAkAlo / rorudAdiNa pAse uttarapAse mahArokha ' // 1 // chAyA -- pUrveNa bhavati kAlo'pareNApatiSThasya mahAkAlaH / rauravo dakSiNapArzve uttarapA mahArauravaH || 1|| iticchAyA // asyA arthaH- apratiSThAnanAmaka mahAnarakasya tamasvamA saMbandhinaH pUrvabhAge kAla nAmako mahAnarakaH, tathA apratiSThAnasya pazcimamAge mahAkAlanAmako mahAnarako bhavati dakSiNapArzve rauravaH, uttarapArzve mahArauravanAmako mahAnarakaH / sammati - prati pRthivI ghanodadhyAdImastitva pratipAdanArthamAha- 'asthi NaM bhaMte' ityAdi, 'asthi NaM bhaMte' asti khala madanta ! 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe' meM jo kAla Adi mahAnarakAvAsa haiM ve apratiSThAna nAmaka mahAnaraka ke pUrva Adi dizAoM meM haiM - taduktam 'puveNa hoi kAlo avareNaM appaTTa mahAkAlo / roru dAhiNapAtre uttarapAse mahArorU ||1|| * apratiSThAna nAma ke mahAnaraka kI pUrva dizA meM kAla nAma narakA vAsa hai / pazcima dizA meM mahAkAla nAmakA narakAvAsa hai / dakSiNadizA meM raurava nAmakA narakAvAsa hai aura uttara dizA meM mahAraurava nAmakA narakAvAsa hai // 1 // aba sUtrakAra pratyeka pRthivI meM ghanodadhi Adi ke astitva kA pratipAdana karate haiM - isa meM gautama ne prabhuzrI se aisa pUchA hai- 'asthi NaM kALa vigere je mahAnarakAvAso che. te apratiSThAna nAmanA mahAnarakanI pU vigere dizAomAM che teja kahyuM che 'puveNa hoI kAlo, avareNa appaTTamahAkAlo / rokha dAhiNapAce, uttarapAse mahArorU // 1 // apratiSThAna nAmanA mahAnarakanI pUrva dizAmAM kALa nAmanA narakAvAsa che. pazcimadizAmAM mahAkALa nAmanA narakAvAsa che. dakSiNa dizAmAM kaurava nAmanA narakAvAsa che. ane uttara dizAmAM mahAraurava nAmanA narakAvAsa che. / / 1 / / have sUtrakAra dareka pRthvImAM ghanAdadhi vigerenA astitvanu' pratipAdana 4re che. AmAM gautama svAmI asune yevu che che hai 'atthi NaM saMve ! imIse
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 22 - etasyA ratnapramAyA pRthivyAH 'Ahe' adhA-adhobhAge 'ghaNodahI vA' ghanodadhiriti vA ghanaH kaThinIbhUta udadhiH- udaka samUha iti ghanodadhiH sakimetasyAH pratyakSa upalabhyamAnAyA ratnamabhAyAH pRthivyA adhobhAge vidyate kim ? 'ghaNavAei vA' ghanavAta iti vA, ghanaH piNDIbhUto vAyuriti ghanavAtaH sa cAsyAvo vidyate kim ? 'taNuvAei vA' tanutrAta iti vA 'ovAsaMtare vA' avakAzAntaramiti avakAzAntaraM zuddhaM gaganaM tadasyA adho- vidyate kimiti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'haMtA asthi' inta asti he gautama! ratnamAyA bomAge ghanodadhirapyasti ghanatrAto'pi vidyate tanuvAvo'pi vidyate avakAzAntaramapi vidyate eveti bhAvaH / ' evaM jAtra a satamAe' evaM ratnapramAyA adhobhAge yathA ghanodadhi prabhRtayaH santi tathaiva yAvaccharkarAprabhA vAlukAprabhA, bhaMte! imI se rayaNapabhAe- puDhavIe ahe ghaNodahauvA ghaNavAera vA taNuvAda vA obAsaMtareha vA 1 // he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM ghanodadhi, hai kyA ? ghanavAta hai kyA ? tanuvAta hai- kyA ? avakAzAntara zuddha AkAza hai kyA ? kaThIna bhUta udaka kA nAma ghanodadhi hai piNDI bhUta vAyu kA nAma ghanavAta hai / isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'gopamA / haMtA, asthi' he gotama ! isa raznaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM ghanodadhi bhI hai| ghanavAta bhI hai / tanuvAta bhI hai aura avakAzAntara - zuddha AkAza bhI hai ' evaM jAva ahe sattAe' isI prakAra kA ghanodadhi Adi ke astitva kA kathana 'yAvat tamastamaH prabhA pRthivI ke adhobhAga taka meM jAna lenA cAhiye / yAspada se ratnaprabhA ke adhobhAga meM ghanoddhi Adi kA sadbhAva prakaTa kiyA hai usI prakAra se zarkarA prabhA ke adhobhAga meM vAlukA prabhA ke rayaNamA puDhavIe ahe dhagodahoivA, ghaNatrAeivA, taNutrApaivA, ovAsaMtareivA' he bhagavan mA ratnapralA pRthvInA nAyetA lAgamAM dhanAhadhI ke zu? ghanavAta che zuM ? tanuvAta che? avakAzAntara zuddha AkAza che? kaThebru anelA pANInuM nAma neAdhi che. piMDAkAra thayela vAyunu nAma ghanavAta che. sA praznanA uttaramA anu hai 'goyamA! haMtA asthi' he gautama! bhA ratnaprabhA pRthvInI nIcenA bhAgamAM ghanedidhapaNu che, ghanavAtapaNa che tanutrAta pazu che, bhane suvAzAntara zuddha Abhizapatha che. 'evaM jAva ahe sattamAe ' dhanekavi vigerenA astitvanuM kathana yAvat tamaimA pramA pRthvInA nIcenA bhAga sudhImAM samajavuM, ahiyAM yAvapadathI ratnapramA pRthvInA nIcenA bhAgamAM neiSi vigerene sadbhAva pragaTa karela che eja rIte zarAprabhA pRthvInA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadyotikA TIkA pra.3 2.4 kharakANDAdi dhanodhyAdeohalyam 23 paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaH prabhA tamastamaHmamA pRthivInAmadho mAge'pi dhanodadhyAdayaH santyeveti bhAvaH ||suu03|| __pRthivIgata kharakANDAdInAM, zeSakAkAra zarkarAprabhAdi SaT pRthivIgata ghanodadhyAdInAM ca bAhalyaM pratipAdayatrAha-'imIse NaM bhaMte' ityAdi, . mUlam-imIse gaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! solala joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe paDhavIe rayaNakaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA! ekaM joyaNasahassa bAhalleNaM pannatte / evaM jAva ritte| isIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe paMkabahule kaMDe kebaiyaM bAhalleNaM pannatte? goyamA ! caurAlIi joyaNasahaslAiM bAhalleNaM pannatte? imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe Avabahule kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte, goyamA ! asIi joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatte / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahI kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA! vIlaM joyaNasahaslAI bAhalleNaM pnntte| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe ghaNavAe kevaiyaM bAhalleNaM pannate ? goyamA! asaMkhejjAI joyaNasahaslAiM bAhalleNaM pannatte / evaM taNuvAe vi ovAsaMtare vi| sakarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe ghaNodahI kevaiyaM adhobhAga meM, paGkaprabhA ke adhobhAga meM dhUmaprabhA ke adhobhAga meM tamaHprabhA ke adhobhAga meM aura tamastamaH prabhA pRthivI ke adhobhAga meM bhI inakA sadabhAva hai stU0 // 3 // nIcenA bhAgamAM, vAlukAprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM, paMkaprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM, dhUmaprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM, tamaHprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM, ane tamastamAM prabhA pRthvIne nIcenA bhAgamAM paNa ghanodadhi vigere ne sadubhAva samaja. e sU. 3 !
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi gama / bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! vIsaM joyaNasahaslAI bAhalleNaM pannatte / sakkarapabhAe ghaNavAe kevaiyaM bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! asaMkhejjAI joyaNasahaslAI bAhalleNaM pannatte / evaM taNuvAe vi ovA saMtare vi / jahA lakkarappabhAt puDhavIe evaM jAva ahe sattamAe // sU0 4 // chAyA - etasyAH khalu bhadanta / ratnaprabhAyAH pRthivyAH kharakANDa kiyad bAlyena prajJaptam ? gautama | poDaza yojana sahasrANi bAhalyena manaptam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH raznakANDa' kiyad bAlyena matam ? gautama ! ekaM yojanasahasraM vAilyena prajJaptam evaM yAvadviSTam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnamamAyAH pRthivyAH paGka - bahulaM kANDa kiyada bAhalyena majJaptam ? gautama ! caturazIti yojanasahasrANi bAhalyena praptam / etasyAH khala bhadanta ! ratnamabhA pRthivyAH avahutakANDaM kiyad vAhalyena majJaptam 1 gautama | azItiyojana sahasrANi bAhalyena prajJaptam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghanodadhiH kiyAn vAhavyena macaptaH ? gautama ! viMzatiryojana sahasrANi bAhalyena prajJaptaH / etasyAH khala bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH vanavAtaH kriyAn vAilyena prajJaptaH ? gautama ! asaMkhyeyAni yojana sahasrANi vAilyena prajJaptaH / evaM tanutrAvo'pi, avakAzAntaramapi / zakairAmasAyAH khalu bhadanta / pRthivyA ghanodadhiH kiyAna bAhalyena majJaptaH ? gautama ! viMzatiryojana sahasrANi bAhalyena prajJataH / zarkarAbhAyAH khalu madanta / pRthivyAH banavAH kriyAn vahalyena prajJataH 1 gautama ! asaMkhyeyAni yojana sarasrANi vAilyena manaH / evaM tanuvAto'pi, avakAzAntaramapi / yathA- zarkarAmamAyAH pRthivyAH evaM yAdadadhaH saptamyAH ||1|| , 24 aba sUtrakAra ratnaprabhA pRthivI ke kharakANDa Adi kA tathA yAMkI kI ekAkAra zarkarA prabhA Adi chaha pRthiviyoM meM rahe hue ghanodadhi Adi kA bAhalya-modapanA kahate haiM 'imI se NaM bhaMte ! rayappabhAe puDhavIe kharakaMDe' ityAdi have sUtrakAra ratnaprabhA pRthvInA kharakAMDa vigerenuM tathA bAkInI ekAkAra zakarAprabhA pRthvI vigere cha pRthvIyeAmAM rahelA ghanAdadhi vigerenu bAhulya arthAt vistAranu" kathana kare che. 'imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe sarakaMDe' 4tyAhi
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 trafist TIkA pra. 3 sU.4 kharakANDAdi ghanodadhyAdervAhatyam * TIkA- 'imI se NaM bhaMte / evasthAH patyakSata upalabhyamAnAyAH khalu bhadanta ! 'zyaNappabhAe puDhavIe' rapamAyAH pRthivyAH sambandhi triSu kANDeSu prathamaM yat 'kharakaMDe' kharakANDaM tat 'kevayaM' kiyat 'vAillegaM pannatte' vADhalyena sthaulyena majJaptam kiyadvAhayaM - kharakANDamiti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama! 'solasa joyaga sahastAI' poDaza pojana sahasrANi 'bAharaleNaM' paNNatte' vAilyena prajJaptam ratnamamA sambandhi kharakANDa poDa prayojana sahasravAhayena yuktaM bhavatIti bhAva: 'imIseNaM bhaMte' etasyA khalu bhadanta ! 'rayaNaSpabhAe puDhaate' ratnamabhASAH pRthivyAH SoDazavidha kharakANDa sambandhi prathamaM yat 'rayaNakaMDe' ratnakANDa' tat 'keva' kivada 'vAilleNaM pannate' vAdalpena prajJaptam iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ekkaM joyaNasahassaM ' ekaM yojanasahasram ' bAdallegaM paNNatte' vAilyena prajJaptam - kathitamiti ? ' evaM TIkArtha- isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai hai bhadanta ! 'imIse rayaNapabhAe puDhavIe kharakaMDe' isa ratnaprabhA pRthivI ke tIna kANDo meM se pahalA jo kharakANDa hai vaha 'kevahaya bAhalleNaM pannante' kitanI moTAI vAlA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gomA !' he gautama | ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai vaha solaha hajAra yojana kI moTAIvAlA hai 'hamI se NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe rathaNakaMDe kevahayaM bAhalleNaM pannatte' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa solaha prakAra kA kahA hai usakA pahalA bheda jo ratnakANDa hai vaha kitanI moTAI vAlA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goSamA ekkaMjoyaNasahassa' he gautama! ratnaprano pRthivI kA jo ratnakANDa hai vaha TIkA-A sUtra dvArA gautamasvAmI prabhune evuM pUchecheke he bhagavan 'ima se rayaNappabhAe puDhavIra kharakaMDe' mA ratnapalA pRthvInA vAyu aMDA paiDI paDeteA ? rAMDa che, te 'kevaiya bAhalleNaM pannatte' DeMTalA vistaarne| udyo che ? yA praznanA uttaramA prabhu gautama svAbhIne che ! 'goyamA!' he gautama! ratnaprabhA pRthvIne je khakAMDa che, te seALa hajAra ceAjananA vistAra vAjeo 4hyo che. irIthI gautama svAmI abhule pUche che! 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIpa rayaNakaMDe kevaiyaM vAilNaM pannatte' he bhagavan yA ratnapralA pRthvInA je kharakAMDa che, te keTalI meTAi (vistAra) jADAI vALe! kahyo che ? yA praznanA uttaramA prabhu use cheDe 'goyamA ! ekka joyaNasahassa' he gautama ! ratnaprabhA pRthvIne je ratnakAMDa che, te eka hajAra ceAjananI jADAI-vistAravALA jI0 4
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 - jIyAmigama jAba riTe' evaM yAvadviSTa kANDa, atra yAvatpana, vana 2 gohitAkSa, masAragalla 5 iMsagama 6 pula 7 saugandhika 8 jyotIrasAMcanapulaka 10 rajata 11 nArUpAGka 12 13 sparijhAnna 14 kANDAnAM saMgraho bhavati, tayAra yathA ratnaprabhA pRthikA kharakANDa sambandhi ratna kANDa yojanamahasrabAhalyena yuktaM kathitaM tathaiva vajamANDAdArabhya riSTa ratnakANDAnta sarvANyApi kANDAni ekaka yojanasahasraparimitavAhalyena yuktAnIti mA / 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhA puDhavIe' ratnapamA pRthivyAH saMbandhi yat dvitIyam 'paMkabahule kaMDe' paMkabahulaM kANDam nat 'kevaiyaM ki pada 'vAhalle meM pannaH' bAhalyena prAntam eka hajAra yojana kI moTAI vAlA hai ? 'evaM jAva ritu' isI prakAra se cAvat hiSTakANDa taka ke josokA kANDa hai ye saba bhI eka 2 hajAra yojana kI moTAI vAle hai 16 isa prakAra kharakANDa Adi saba kANDa pUrA lolaha hajAra yo mana kAlo jAtA hai| yahAM yAvat zabda se 'vajrANDa 2, beDUya kANDa 3, lohitAkSa kANDa 4, masAragallakANDa 5, hama galakANDa 6, pula kANDa 7, saugaMdhikakANDa 8,jyoti rasakANDa 9, acamakANDa 10, aJjanapulAmakANDa 11, rajatakANDa 12, jAtarUpANDa 13, aGkakANDa 14, aura sphaTikANDa 15, ina kANDoM kA grahaNa huA hai aura solahavAM ripakANDa hai 16 / ___'imIle paM. bhaMte !' he adanna ! isa raghaNapabhA pRDha bIe paMkabahule kaMDe' he bhagavan isa ratnaprabhA pRthivI kA jo dUsarA ekAkAra paMka bahulakANDa hai vaha 'kevaiyaM zAhaleNaM pannatte' kitanI moTAI vAlA kahA 4ghI che. 'eva jAba riTre' me4 pramANe yAvata riTa sudhiin| 2 saNa isi che, te badhAja eka eka hajAra jananI jADAI-vistAravALA che 16, A pramANe barakAMDa vigere badhAja kAMDe pUrA soLa hajAra ejananA thaI jAya che. ahiMyAM yAvat zabdathI "vAkAMDAra, vairyakAMDA3, lehitAkSakAMDA, masAra Mearis5' xise' 'Yexism' 'sodhisi.' 'jyotirasasise' "aMjanakAMDa 10 "aMjana pulAkAMDa 11" "rajatakAMDa 12 jAtarUpa kAMDa 13 aMkakAMDa 14 ane "phaTikakAMDa A kAMDa grahaNa karAyA che. ane saLage ribhrakAMDa che. tema samajavuM 'imIse NaM bhaMte!' hai bhagavan mA 'rayaNaSpabhAe puDhavIe paMkavahule kaMDe' 2.namA pRthvInI mAre 4412 3 mahusa4 che, te 'kevaiyaM vAhalleNa" keTalI jADAIvistAra vALe kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ A 27 pratikA TIkA pra. 3 sU.4 kharakANDAdi ghanodadhyAderbAhalyam bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'vaurasIti joyaNa sahassAI bAhallegaM pannatte' caturazIti yojana sahasrANi bAhalyena prajJaptam iti / 'isIse gaM bhaMte' etasyAH khalu madantava / ' rayaNappamAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH yattRtIyam 'Avavahule kaMDe' ahalaM kANDaM tada 'kevaiyaM bAhallegaM pannatte' kiyada bAlyena prajJaptamiti manaH, bhagavAnAha - 'joyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asIi joyaNa nahassAI bAhalleNaM pannate' azItiryojana prahastrANi vAilyena prajJaptamiti / atra ratnamabhA pRthivyAH prathama kharakANDasya bAhalyaM SoDazahasra yojanaparimitam - 16000 / dvitIya paGkabahulakANDasya bAhalyaM caturazItisahasrayojana parimitam 84000 | tRtIyAnbahulakANDasya bAhalyam azItisahasrayojana parimitam gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gopamA ! caurAsI jopaNa sahaslAI bAhalleNaM panante 'he gautama / isa rasnaprabhA pRthivI kA jo paGka bAhula kANDa hai vaha caurAsI hajAra yojana kI moTAIvAlA kahA gayA hai / 'imI se NaM bhaMte !' he bhadanta ! isa 'ravaNappabhAe puDhabIe' ratnaprabhA pRthivI kA jo torA 'Aba bahule kaMDe' anyahulakANDa hai- vaha 'keva iyaM dhAraNaM pannatte' kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? usara meM prabhu kahate hai - 'gomA / asIhajoyaNasaharulAI bAhalleNaM patrante' he gautama / isa ratnaprabhA pRthivI kA jo tIsarA ampalakANDa hai vaha assI hajAra yojana kI moTAI thAlA kahA gayA hai yahA~ ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai usakI moTAI solaha hajAra (16000) yojana kI hai| isakA dUsarA jo paGkapahala kANDa hai usakI moTAI 'goyamA ! caurasIi joyaNasahasvAi' bAhalleNaM pannante' he gautama! A ratnaprabhA pRthvIne je paka bahula kAMDa che, te cArthAMzI hajAra cAjananA vistAra- jADAIvALA kahevAmAM Avela che. 'imI se NaM bhaMte' De lagavan bhI 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprasA pRthvInA trIle 'Ababahule kaMDe' sammaDula aMDa che te 'kevaiya' bAhalleNa pannatte' DeTalA vistAra-jADAI vALA kahyo che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne 'goyamA ! akhIi joyaNasahassAI bAhalleNa pannatte' he gautama! yA ratnaprasA pRthvInA trIje je AkhkhahulakAMDa che, te eMsI hajAra cAjananI jADAIvALA kahyo che. ahiyA ratnaprabhA pRthvInA pahelA je kharakAMDa che. tenI jADAI 16000 sALa hajAra ceAjananI che. ane tenA khIjo kAMDa je paMka ahula kAMDa che, tenI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 28 80000, iti sarva saMkalanamA ratnaprabhA pRthivyA vAhalyamazIti sahasrAdhika lakSamamANas 180000 bhavatIti / 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNamA puDhavIe' ratnamamAyAH pRthivyA adhaH 'ghaNodahI' vanodadhiH 'kevarya' kiyAn vAilleNaM pannatte' bAhalyena prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'vosaM joyaNasahassAI vAilleNaM pannate' viMzatijanasahasrANi vADhalyena prajJapto ghanodadhiH / 'imI se NaM bhate !' etasyAH khala bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghanodagheradhaH 'ghaNavAe' ghaNavAtaH saH 'kevaiyaM' kiyAn 'vAilleNaM pannate' bAhalyena prajJapta iti praznaH, caurAsI hajAra (84000) yojana kI hai / tIsarA jo avyahulakANDa hai usakI moTAI assI hajAra (80000) yojana kI hai isa taraha ina saba kANDoM kI moTAI ko milAkara isa ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra (180000) yojana kI hotI hai| 'imIse NaM bhaMte! syaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce jo 'ghaNodahI' ghanodadhi hai vaha 'kevaiyaM bAhalleNaM padmatte' kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'godhamA ! bImaM joyaNasahaslAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce jo ghanodadhi hai vaha bIsa hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yaha ghanodadhi ratnaprabhA pRthivI ke adho bhAga meM vyavasthita hai 'hamI se NaM bhaMte : rayaNappabhAe puDhavIe ghaNavAe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke ghanodadhi ke nIce jo ghanatrAta hai vaha 'kevaiyaM jADAI-vistAra 84000 cAryazIhajAra caiAjananI kahela che. trIne je mukhhula mAMDa che, tenI jADAi-vistAra e.sI hajAra 80000 ceAjananI kahI che, A rIte A badhA kADAnI jADAI-vistAra meLavatAM A ratnaprabhA pRthvInI jADAi vistAra 180000 eka lAkha esI hajAra ceAjananI thaI jAya che. 'imose Na' bhave! rayaNappabhASa puDhavIe' he bhagavan mA ratnaprabhA pRthvInI nAye the 'SaNodahI' dhanahidhi che, te 'kevaiya' kAla bAhalleNa pannatte' TA vistAra vALA kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che 'goyamA ! ghI' joyaNasahasvAi' bAhalleNaM pannatte' he gautama! bhA ratna prabhA pRthvInI nIce je ghanedhi che, te vIsa hajAra caiAjananA vistAravALA kahela che. A ghanedadhi ratnaprabhA pRthvInA nIcenA bhAgamAM vyavasthita the, 'imIse NaM bhave ! rayaNappabhASa puDhavIpa ghaNavAe' he lagavan mA ratnaprabhA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pragatikA TIkA pra. 3.4 svarakANDAdi ghanodadhyAdehalyam 26 bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjAI joyaNasahassA bAhalleNaM pannatte' asaMkhyeyAni yojana sahastrANi vAdalpena prajJaptaH ghanodadheradhastAt asaMkhyeyayojana sahasraparimita vAilyena ghanavAtaH prajJaptaH, ghanodagheradhastAt asaMkhyeyojana sahasraparimitaH vAilyena ghanavAtaH prajJaptaH ityarthaH / ' evaM taNuvAe vi obAsaMtare vi' evaM yathA - ratnapamA sambandhi ghanavAto ghanodadheradhasvAt asaMkhyeyayojanavAilyena vidyate tathA-vanavAtasyApi adhodeze ratnaprabhA saMbandhI tanutrato'pi asaMkhyeyayojanasahasa parimita bAhalyena prajJaptaH evaM tanuvAtasyApi adhobhAge ratnamamA saMvandhi avakAzAntarama saMkhye yayojana sahasra rari mitaM bAhalyena vidyate iti bhAvaH / ratnApRthivI saMbandhi ghanodadhi ghanatrAta tanuvAvAvakAzAnvarANAM bAhalyaM darzA zarkarA sambandhi ghanodadhyAdInAM bAlya darzayitumAha- 'sakkarapa bAhalleNaM pana' farnI moTAI vAlA kahA gayA hai ? usara meM prabhu kahate haiM 'godhanA ! asaMkhejAI jogaNasaharulAI bAhalleNaM panante' he gautama ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanabAta hai vaha asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yaha ghanatrAta ghanodadhi ke nIce haiM / 'evaM tagare di ovalaMtare ci' isI taraha ghanavAta ke nIce tanuvAta hai aura yaha bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai tathA - tanuvAta ke nIce avakAzAntada-zuddha AkAza hai vaha bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai / isa prakAra se ratnaprabhA samba ndhI ghaita, ghanavAla, sanuzata, aura avakAzAntara inakI moTAI dikhAkara aba sUtrakAra zarkarA prabhA sambhandhI ghanodadhi Adi ko kI moTAI dikhalAte haiM- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'sakkarappa pRthvInA dhanAdadhinI nIthe ne dhanavAta che te 'kevaiyaM bAhalleNa pannatte' TalA vistAravANo hvesa che. yA praznamA uttaramA aluche te 'goyamA ! asakhejjAi' joyaNasahassAi bAlleNaM' pannatte' he gautama! bhA ratnapralA pRthvInA ne ghanavAta che. te asaMkhyAta hajAra caiAjananA vistAra vALA kahyo che. A dhanavAta dhanAdRdhinI nIthe che. 'eva' taNutrApavi, ovasa tare vi' se prabhA ghanavAtanI nIce tanuvAta che ane te paNa asa khyAta hajAra ceAjananA vistAra vALA che. tathA tanuvAtanI nIce avakAzAntara zuddha AkAza che. A pramANe ratnaprabhA saMbaMdhI ghaneAdha, ghavAta, tanuvAta, ane avakAzAntara, enA vistAra batAvIne have sUtrakAra zarAprabhA pRthvI sa'bha'dhI ghaneSi vigere nA vistAra batAve che. AmAM gautama svAmI prabhune evuM pUche che ke
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jIvAbhigama sUtre bhAeNaM bhaMte' ityAdi, 'sakkarappabhASaNaM bhaMte ! puDhavIe' zarkarAmamAyAH khalu bhain ! pRthivyAH ' vagodahI kevaiyaM vAilleNaM pannatte' ghanodadhiH kiyAna bAhalyena prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha - ' gocamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'vIsaM joyaNasahassA I' viMzatiyajanasahasrANi 'vAilleNaM paNNatte' bAharayena majJapto ghanodadhiriti / 'sakkarappabhASaNaM bhaMte! puDhavIe' zarkarAprabhAyAH khalu bhadanta / pRthivyAH 'ghanavAte kevaiyaM bAhalle gaM pannatte' ghanavAtaH kriyAn vAilyena majJaptaH, iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'asaMkhejjAI joyaNa sahaslAI' asaMkhyeyAniyojanasahasrANi 'bAhalleNaM pannatte' bAhalyena prajJaptaH, zarkarAprabhA sambandhi ghanavAto'saMkhyeyayojana sahasraparimita bAlyato ghaNodadhe (dhodeze vidyate ityarthaH / ' evaM taNuvAe vi ovAsaMtare vi' bhANaM te! puDhavIe' he bhadanta ! zarkarAprabhA pRthivI kA jo 'ghaNodahI' ghanodadhi hai vaha 'kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte' kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'gopamA ! bIsa jopaNa sahassAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! zarkarA prabhA pRthivI kA jo ghano. dadhi hai vaha 'bIsaM joyaNa sahastAI' bIsa hajAra yojana kI moTAI bAlA kahA gayA hai / 'sakkAppabhASaNaM bhaMte! puDhabIe' he bhadanta ! zarkarA prabhA pRthivI kA jo 'ghana vAte' ghanavAsa hai vaha 'vayaM bAhalleNaM panate' kitanI moTAI vAlA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'goyanA ! 'asaMkhejAI joyaNasaharulAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! zarkarA prabhA pRthivI kA jo ghanavAla hai vaha asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA kahA gayA hai yaha ghanavAta ghanodadhi ke nIce ke bhAga meM 'karapabhAe NaM aMte! puDhavIe' he bhagavan zarkarApramA pRthvInA ne 'ghaNodahI' dhanAdadhi che, te 'ke vaiyaM bAhalleNaM pannatte' DeTA vistAra vANI udyo hai? bhA praznamA uttaramA prabhu gautama svAmIne he 'goyamA' vIsaM joyaNasaharasAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! zarAyalA pRthvIne ne dhanavidhi che, te vIsa Denjara ceAjananA vistAra-jADAi vALA kahela che. pharIthI gautamasvAmI prabhune pUche che } 'sakkara pabhAe NaM bhaMye ! pudavIe' he lagavAn za2pralA pRthvIna e 'ghanavAyeM' dhanatrAta che. te 'kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte' aisA vistAranA hyo hai ? bhA aznanA uttarabhAM alu ! che! 'goyamA ! asaMkhejjAI joyaNamraissAI bAilleNaM pannatte' he gautama! zarAyalA pRthvInA ne dhanavAta he, te asaMkhyAta Dulara caiAjananA vistAravALA kahyo che. A ghanavAta, ghaneAdhinI nIcenA bhAgamAM che,
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 sU.4 kharakANDAdi ghanodadhyAdehilyam 31 evaM ghanavAtavadeva tanuvAto'pi dhanavAtasyAdhodeze'saMkhyeSayojanasahasrabAhalyena vidyate tathA-tanuvAtasyApi adhodeze'prakAzAntaramasaMkhyeya yojana bAhalyena prajJaptam 'jahA sakkarapabhA puDhavIe evaM jAva ahe sattamAeM yathA zarAmabhAyA evamadhaH saptamI pRthivI paryantaM gharodadhi ghanavAta tanurAtAvakAzAntarANAM. tara dadhodeze tena tena bAhalyena yukta jJAtavyamiti // 4 // . mUlam -imIle NaM bhaMte ! rayaNappAe puDhavIe asIi uttara joyaNalayasahassA bAhallAe khettacche eNaM chijamANIe asthi haiM evaM taNuvAe vi ovAsaMtare vi' ghanabAta kI taraha tanuvAta bhI jAnanA cAhiye aura avakAzAntara bhI jAnanA cAhiye isI taraha ghanavAta ke adhobhAga meM yaha tanuvAla hai aura vaha asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai lazA-tanuvAta ke adhobhAga meM abakAzAntara hai aura yaha bhI asaMkhyAta yojana kI moTAI vAlA hai 'jahA sakarappabhA puDhavIe evaM jAya ahe sattamAe' jipta prakAra se zarkaga prabhA pRthivI ke ghanodadhi Adi kI moTAI aura avakAzAntara kI moTAI kahI gaI hai usI prakAra rakhe yAvat-adhaH saptamI pRthivI taka kI pRthiviyoM ke ghanodadhi Adi kI aura alAzAntoM kI moTAI jAnanI cAhiye ghanodadhi apanI 2, pRthiviyoM ke adhobhAga meM hai dhanavAta ghanodadhi ke adhobhAga meM haiM aura tanubAna dhanavAla ke adhobhAga meM haiM avakAzAntara tanuvAna ke adhobhAga meM haiN| // 104 // 'eva taNuvAevi ovAsaMtare vi' dhanavAta prabhArI tanupAta 5 che tema smjavuM ane avakAzAtara paNa eja pramANe eTale ke ghanavAtanA kathana pramANe " cha, ta sabhA A rIte ghanavAtanI nIcenA bhAgamAM A tanuvAta che, ane A asaMkhyAta hajAra ejananA vistAravALe che. tathA tanuvAtanI nIcenA bhAgamAM bhaquntara cha, bhana ta 5 asavyAta yenA vistAravANu cha. 'jahA sakkarappabhA puDhavIe evaM jAva ahe sattamAe' he pramANe zarAmA sInA ghane dadhi vigere vistAra ane avakAzAntarane viratAra kahela che. eja pramANe yAvat adhaHsaptamI pRthvI sudhInI pRthvInA ghanodadhi vigereno ane avakAzAtane vistAra samajIle. ghodadhi pitApitAnI pra.nA adhabhAgamAM che, ghanavAta, ghodadhinI nIcenA bhAgamAM che. ane tanavAta ghanavAta nI nIcenA bhAga mAM che. ane avakAzAstara tanuvAtanI nIcenA bhAgamAM che. sU. 4
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale davAiM vaNNao kAlanIlalohiyahAliddasukillAI, gaMdhao surabhigaMdhAI, rasao tilakaDuyakasAyaavilamahurAI, phAsao kakkhaDasauyagaruyalahuyalIyauliNaNihalukkhAI, laMThANao parimaMDalavataMsa caurala AyayasaMThANapariNayAiM annamannavAI aNNamaNNapuThThAiM annamanna ogADhAI aNNamapaNa siNeha paDibaddhAiM aNNamapaNa ghaDatAe ciTuMti ? haMtA asthi // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDassa solasa joyaNasahassa bAhallasta khettaccheeNaM chijamANassa asthi vvAiM vaNNao kAla jAva ghaDatAe ciTuMti ? haMtA asthi / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNanAmagasta kaMDasla joyaNasahassa bAhallasla khettaccheeNaM chinnamANassa taM ceva jAva haMtA atthi| evaM jAva riTraspta // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe paMkabahulasta kaMDassa caurAzIi joyaNasahassa vAhallassa khetta0 taM ceva, evaM Avatra hulasta vi asIi joyaNalahassa vAhalassa khettaccheeNaM taheva // imIse gaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahissa vIsaM joyaNalahassa bAhallassa khettaccheeNaM taheva / evaM ghaganAyassa asaMkhejjajoyaNasahasla vAhallasta taheva / ovAsaMtassa vi taM va // sakarappabhAe gaM bhaMte ! puDhavIe battIsuttaraM joyaNasayasahassa bAhallAe khettaccheeNaM chijjamANIe atthi davvAI vaNNao jAba ghaDattAe ciTuMti ? haMtA asthi / evaM ghaNodahissa vIsa joyaNasahassa bAhallassa, ghaNavAtassa asaMkhejajoyaNasahassa bAhallassa, evaM jAva ovAsaMtarasta, jahA sakarappabhAe evaM jAva ahe sattamAe ||suu0 5 // -
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 sU.5 namanApRthivyAH kSetracchedaH 33 , chAyA - etasyAH khalu bhadanta / ratnamamAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazataM - sahasravAhalyAyAH kSetracchedena chidyamAnAyAH santi dravyANi varNataH kAlanIlakohitahAridrazuklAni, gantaH surabhigandhAni durabhigandhAni, rasataH tiktakaTuka kaSAyAmlamadhurANi sparzataH karU zamRdukagururukaghukazItoSNa snigdharUkSANi, saMsthAnataH parimaNDala vRttapatravaturasrAyata saMsthAnapariNatAni, anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni, anyonyAvagADhAni, anyonyasnigva pratibaddhAni, anyonyaghaTatayA tiSThanti ? hanta santi / etasyAH khalla bhadanta ! ratnapamAyAH pRthivyAH kharakANDasya SoDazayojanasahasra bAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlayAvat ghaTatayA tiSThanti ? hanta santi / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnanAjakasya kANDasya yojanasahasravAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya tadeva yAvat danta santi ? evaM yAvadriSTasya / etasyAH khalu bhadanta | ratnaprabhAyAH pRthivyAH paGkavahulasya kANDasya caturazItiyojana sahasraH vAlyasya kSetra tadeva | raneessthApi azItiyojana sahasravAhalyasya / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ghanodadheviMzatiyojana sahasravAhapasya kSetracchedena tathaiva / evaM ghanavAtasyAsaMkhyeyayojanasaha savalyasya tathaiva, avakAzAntarasyApi dadeva / zarkarAmamAyAH khalla bhadanta ! pRthivyAH dvAtriMzaduttarazatasahasravA halavAyAH kSetracchedena chidyamAnAyAH santi dravyANi varNato yAvada ghaTatayA tiSThanti ? hanta, santi / evaM ghanodatheviMzati yojanasahasravAhalyasya, ghanavAtasyAsaMkhyeyayojana sahasravAhalayasya evaM yAdavakAzAntarasya / yathA zarka - rAmamAyAmevaM yAvadadhaH saptamyAm ||su0 5|| " TIkA- 'iSI se NaM' bhaMte' etasyAH khala bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnamabhAyAH 'atI uttarajoyaNasyasahassa vAhallAe' azItyuttara yojanazatasahasra imIse NaM bhaMte / ramaNabhASa puDhavIe asIiuttara joSaNa' ityAdi / sU0 ||5|| TIkArtha - gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai - ' hamIse paNaM bhaMte / rayaNapabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke jo ki 'asI uttara jogaNasaca sahassabAhallAe' eka lAkha assI 'isIse NaM bhaMte! rayaNappabhAra puDhatrIe asIiuttara joyaNa' triyAhi TIDArtha-gautamasvAbhIo' mA sUtradvArA aluneovu pUchayu' che ! 'imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAra puDhavIe' he bhagavan yA ratnapramA pRthvInA hai ne 'asIi ittara joyaNAya sahassa cAillAe' sAma meM sIDalara 180000 yeojananeo jI0 5
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 4 cAhalyAyAH, azItisahasra yojanottare kalakSavAdalyAyAH 'khetacche raNaM' kSetracchedena kevaLayA pratarakANDavibhAgena 'chinamANIe' chidyamAnAyAH' - vibhajya - mAnAyAH 'asthi' santi astIti nipAto'tra bahuvacanArthagarbhaH, 'davAI ' dravyANi santi | 'vaNNao' varNataH 'kAlanIlalohiyAlikikalAI' kAlanIka lohita pArazuklAni tAni dravyANi varNataH kALAni - kAlaguNopetAni - evaM nIkAdiSvapi jJAtavyam nIlAni lohitAni hAridrANi zuklAni 'gaMdha surabhigandhAni durabhigandhAni 'rasao vittakaDuya kasAya aMbilamahurAI' rasataH tiktarasAni kaTukAni kaSAyANi amlAni madhurANi 'phAsao' sparzataH 'kakkhaDamauyagaruyala huyasIyau siNaNiddhalukakhAI ' karkazAni mRdUni gurukANi laghukAni zItAni uSNAni snigdhAni rUkSANi, 'saMThANao parimaMDala bahataMsa cauraMsa Ayaya saMThANapariNayAI' saMsthAnataH parimaNDalAni vRcAni vyasrANi hajAra (180000) yojana ke piNDa ho 'khettaccheeNaM chijamANIe' kevalajJAnI kI buddhi se jaba hama pratara kANDa rUpa se vibhAga - khaNDa khaNDa karate haiM to inake 'davvAI' kraya 'daNNao' varNa kI apekSA 'kAlanIla lohiya hAlidasukillAI asthi' kyA kRSNa varNa vAle, nIle varNa vAle, lAla varNa vAle, pIche varNa vAle aura zukla varNa vAle hote haiM ? 'gaMdha' gaMdha kI apekSA 'subhigaMdhAI dugaMdhA' kyA ve surabhigaMdha vAle aura durabhigaMdha vAle hote haiM ? 'o' rasa kI apekSA kyA ve 'tila kaDupa rusAyaaMbilamahurAha' tikta, kaTuka, kaSAya, amla aura madhura rasa bAche hote haiM ? 'phAsao kakkhaDa, madhya, garuya, lahuya, mIya- ukSiNa- middha-lakkha. 6" sparza kI apekSA kyA ve karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa sparza vAle hote haiM ? piMDa che, 'khettacchee NaM chijjamANIe' ThevaNajJAnInI muddhidhI nyAre tenA aMtara aMDa pAthI vilAja bheTate haiM khaMDa, aMDa uravAmAM Ave che, to te 'davvAi dravya 'vaNNao' varSAnI apekSAthI 'kAla nIla lohiya hAlida sukkillAI asthi' zu kRSNe kALAva vALuM nIlavaNu vALu' lAlagaNu vALuM pILAva vALu ane zukala tAM sahavavANu hoya hai? gaMdhao' gaMdhanI apekSA thI 'subhigaMdhAI, dubhi gaMdhAI' zu N te suzlI nAma sugaMdhavANu hoya ke ? u hurabhinAma durga 'dhatANu-DAya che? 'rasao' rasanI apekSAthI zu' te ' tittatrayakasAyaa bilamahurAI" tiutU, 4TuDe, uSAya, turA zubh mAMTA bhane bhadhura bhIThA rasavANu hoya che ? 'phAsao kakkhaDa madhya gahaya, lahuya, sIya usiNa Niddha lukkhAi" sparzanI apekSAthI zuM te 44, bhR, gu3, laghu, zIta, uSNu snigdha bhane 3kSa sparza' vAju
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH 35 " caturasrANi AyatAni, etAvatsaMsthAnapariNatAni - kathaMbhUtAni etAni sarvANi tatrAha - 'annamanna' ityAdi, 'annamanna badhAI' anyo'nyaM saMbaddhAni 'aNNamaNNa puTThAI' anyo'nyaM spRSTAni, anyonyaM parasparaM spRSTAni - sparzayuktAni tathA'aNNamaNNa ogADhAI' anyonyAvagADhAni anyo'nyaM parasparamavagADhAni, yatreka dravyamavagADhaM tatra anyadapi dravyaM dezataH kvacit sarvato'vagADhamityarthaH ? 'aNNamaNNasiNehapa DivAi" anyo'nyaM snehamativaddhAni anyonyaM parasparaM snehena cikkagatvena pratibaddhAni - militAni yenaikasmin cAlyamAne gRhyamANe vA'paramapi calanAdi kriyopetaM bhavati / tathA-'aNNamaNya ghaDavAe cidvati' anyonya ghaTatayA tiSThanti, andhonyaM parasparaM ghaTate saMbadhnanti dravyANi yatra tat anyonya'saMThANabho - parimaMDala- vaha-taMse- cauraMsa- Ayaya-kaMThANa pariNayAI' saMsthAna kI apekSA kyA ve parimaMDala saMsthAna vAle, vRtta saMsthAna vAle, yasa saMsthAna vAle, caturasra saMsthAna vAle aura Ayata saMsthAna vAle hote haiM ? 'anna manna badavAha' ye saba dravya Apasa Apasa meM eka dUsare se sambaddha haiM kyoMki ye saba dravya eka hI sthAna para rahate haiM 'anna manna puTThAi" tathA Apasa meM ye eka dUsare ke sAtha spRSTa haiM 'aNNa maNNa ogADhAi ' jahAM eka dravdha avagADha hai vahIM para dUsarA dravya kahIM eka deza se aura kahIM sarvadeza se avagADha hotA hai 'apaNa maNNasiNeha paDibadhAI' ye Apasa meM sneha guNa ko lekara prativaddha rahate haiM / mile hue rahate haiM ilI kAraNa eka ke calAyamAna hone para athavA gRhIta hone para dUsarA dravya bhI calanAdi kriyopeta hotA hai 'aNNa maNNaghaDattAe vidveti ye khaba dravya eka dUsare meM samudAya rUpa se 9 DAya che ? 'saMThANao parimaMDalavadUta' sacauraMsa Ayaya saMThANa pariNayAi saMsthAnanI apekSAthI zuM te paramaMDala saMsthAnavALuM, vRttasaMsthAnavALu, cazra' traNu saMstha navALuM, caturastrasaMsthAnavALu, ane Ayata saMsthAnavALu hAya che? 'annamanna puTThAi" tathA parasparamAM me the mIlanI sAthai spRSTa bhaNesa the. 'aggamaNNa ogADhAi' nayAM aura dravya avagADha thayesa che, tyAMta jIbhuM dravya paNa kayAMka eka dezathI ane kayAMka sadezathI avagADha thaine rahe che, an mA siNeha paDivaddhAi' se parasparamAM sneha zuzu vazAt madhAyesa rahe che, arthAt maLela thaine rahe che. eja kAraNathI ekanA calAyamAna thavAthI athavA grahaNa thavAthI khIjuM, dravya pazu calana vigere kriyA vALuM thAya che. 'an maNaDattApa citi' mA gaSA dravyo ! bhIlanI sAthai samudAya yathAthI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre ghaTam, athavA anyonyaM parasparaM ghaTAH samudAyaracanA yatra tat anyonyaghaTam, tasya bhAvo'nyonyaghaTatA tathA anyo'nya ghaTatayA parasparasamudAyatayA tiSThati kimiti praznaH, bhagavAnAha 'haMtA asthi' inta iti svIkAre tathA ca he gautama ! santyeva yathA tvayA pRSTAni tAni vacaiva santItyarthaH 'imIseNaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'raNabhAra puDhavIe' ratnamabhAyAH pRthivyAH 'kharakaMDassa' kharanAmakANDasya 'solasa joyaNasaharala bAhallarasa poDaza yojanAhalyasya 'kheca. ccheeNa chinnamANassa' kSetracchedena kevali budhacA prataravibhAgena chidyamAnasya milakara kSIra nIra kI taraha avibhakta hokara samAe rahate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-- 'haMtA, asthi' hAM gautama ! isa eka lokha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI ratnaprabhA pRthivI ke jaba kevalI ke jJAnA se kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate haiM to una 2, vibhAga ke Azrita dravya varNa kI apekSA pAMvoM varNa vAle hote haiM, gaMdha kI apekSA surabhi durabhigaMdha vAle hote hai rasakI apekSA pAMcoM rasoM vAle hote haiM sparza kI apekSA AThoM sparzo vAle hote haiM saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi pAMcoM saMsthAna vAle hote haiM aura anyonya sambaddha Adi vizeSaNa vAle hote haiM aura paraspara samudAya rUpa se rahate haiM / 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhacIe' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI kA jo solaha hajAra moTAI vAlA khara kANDa hai usake 'khetta maLIne kSIra nIranI mAphaka avibhakata thaIne arthAt judA paDayA vinAnA eka rUpa thaIne samAi rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che hai 'haMtA asthi' / gautama! A kheDasAma meM sI sutara yojananA vistAra vALI ratnaprabhA pRthvInA jyAre kaivalInA jJAnathI kSetra cheHpaNAthI vibhAga karavAmAM Ave che, te te te vibhAgeAnA Azrita dravye varSoMnI apekSAthI pAMca vaNu vALA hoya che. gadhanI apekSAthI surabhi duma arthAt sugaMdha ane durgadha vALA hAya che. rasanI apekSAthI pAMce prakAranA raseAvALA hAya che. sparzanI apekSAthI kaza vigere AThe prakAranA sparzAvALA hAya che. saMsthAna nI apekSAthI piramaMDala vigere pAMce saMsthAna vALA hAya che ane anya anya sabaddha vigere vizeSaNeAvALA hoya che. ane paraspara samudAya paNAthI rahe che, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNapasApa puDhavIe' he bhagavan yA ratnaprabhA pRthvInA soNa Dalara yonanA vistAravANI bharAMDa nAmanI aMDa he tenA 'khetacchevaNa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 ru.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetraccheda 'asthi davAI" santi dravyANi 'vaNNamao' varNataH 'kAla jAra ghaDatAe ciTThati' kAla yAvat ghaTatayA tiSThanti, varNataH kAlAni nIlAni lohitAni hAridrANi zuklAni, gandhavaH surabhigandhAni durabhigandhAnIti, rasatastiktarasAni kaTu kAni kaSAyANi anlAni madhurANi, sparzataH karkazAni mRduni guru kANi laghuni zItAni uSNAni snigdhAni rUkSANi, saMsthAnataH parimaNDalAni vRttAni esrANi caturasrANi AyatAni etAvatsaMsthAnapariNatAni yAvad ghaTatyA tiSThana kimiti yAvatpadaghaTita praznA, bhagavAnAha-'haMtA atthi' hanta samIti / 'imIse NaM bhave / etasyAH khala bhadanta ! 'rayaNappasAe puDhavIe' ratnamamAyAH pRthivyAH 'ra raNaNAmagassa kaMDassa' ratnanAmakasya kANDasya 'joyaNasahassavAhallasa' yojanasahasrabAhaccheeNa chijamANasta' kevalI kI buddhi se pratara bhAga ke rUpa meMkhaNDa karane para jo usake Azrita dravya haiM ve kyA 'vAo kAla. jAva ghar3atsAe ciTuMta' varNa kI apekSA kRSNa Adi varNa vAle hote haiM gandha kI apekSA-surabhi dubhi gaMdha vAle hote haiM kyA ? rasa kI apekSA tiktarasa Adi vAle hote haiM kyA? sparza kI apekSA karkaza Adi spoM vAle hote hai kyA? tathA-saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna vAle hote haiM kyA? paraspara sambandha Adi rUpa hokara paraspara samudAya rUpa se rahate haiM kyA? isa taraha se pUrvokta jaisA yaha prazna hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, ahiSa' hAM gautama ! ve dravya pUrvokta kathanAnusAra hote haiN| imIleNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe sthaNa jAmagarala kaMDa hala he chijjamANasva' jInA muddhithI atara vibhAganA 33 5' 42Atha tanA mAzrayathA 22 re dravya cha, te zu' 'vaNNamao kAla, jAva, ghaDatAe cidaMti' varNanI apekSAthI kRSNa-kALA vigere varNa vALA hoya che.? gaMdhanI apekSAthI surabhi, durabhi, sugaMdha ane durgaMdhavALA heya che? rasanI apekSAthI tikatarasa vigere rasevaLA hoya che? sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparzavALA hoya che? tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigera saMsthAnavALA hoya che ? parasparamAM saMbaddha vigere paNuthI parasparamAM samudAya paNAthI rahe che? A pramANe pahelAMnI mAphaka A prazna pUchela che. A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIna 4che 'haMtA atthi' / gautama! te dravya pUrvahita prazna pazyanA - 4thana pramANe hAya che. 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe rayaNaNAmagassa karassa' 8 san !
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra lyasya 'khettaccheeNaM chijjamANassa taM ceva jAva' kSetracchedena chidyamAnasya tadeva yAvada chidyamAnasya dravyANi kiM varNataH kAlAdi paJcavarNopetAni, gandhataH muramidurabhigandhayuktAni, rasatastiktAdi paJcarasopetAni, sparzataH karkazAdhaSTasparzayuktAni, saMsthAnataH parimaNDalAdi ezvasaMsthAna pariNatAnIti praznaH, bhagavAnAha'haMtA asthi' hanta sandhIti / 'evaM jAba riTThassa' evaM yAcadriSTasya ratnaprabhAyAM ratnakANDasya yathA-varNAdinA pariNAmo darzitastathaiva vajrakANDAdArabhya riSTakANDaparyanta sthitakANDadravyANAM varNAdinA tathA pariNAmavatvaM jJAtavyamiti / 'imIse bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ratna nAma kA phANDa haiM ki jisakI moTAI 'joSaNasahasrU bAhalassa' eka hajAra yojana kI haiM usake kSetra. ccheda se pratara vibhAga ke rUpa meM khaNDa 2, karane para jo isake Azrita dravya hai ve kyA varNa kI apekSA kAlAdivarNa dAle hote haiM ? gandha kI apekSA surabhi gandha vAle hote haiM kyA? rasa kI apekSA-tikta Adi rasa vAle hote haiM kyA ? sparza kI apekSA-karkazAdi sparza vAle hote haiM kyA? aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna vAle hote haiM kyA ? paraspara saMbaddha Adi hote hue paraspara samudAya rUpa se rahate hai kyA ? isake uttara meM prabhu karate haiM-'haMtA, atthi' hA gautama! usake Azrita dravya, rUpa, gandha, sparza aura saMsthAna vAle Adi pUrvoktAnu. sAra hote haiM / 'evaM jAva rihassa' ratnaprabhA ke ratnakANDa ke dravya ke rUpa, gaMdha, rasa Adi se yukta hone ke kathana kI taraha vajrakANDa riSTaH kANDa taka ke dravyoM kA varNa gaMdha, rasa, sparza saMsthAna rUpa se pariNAma mA 2(namA pRthvInAre 2risis nAmanA cha, vistAra 'joyaNa sahassa vAhallassa' se 82 yonI che. tenA kSetrahathI prativimA pAyA khaMDa khaMDa karavAthI tenA azrita je dravya che te zuM varNathI kALa vigere varNavALuM hoya che? gadhanI apekSAthI surabhigaMdhavALuM ke durabhigaMdhavALuM hoya che? rasanI apekSAthI tikata vigere rasavALuM hoya che ? sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparzavALuM hoya che? ane sa sthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere saMsthAnavALuM hoya che? paraspara maLIne parasapara samudAya paNuthI rahe cha 1 mA prazna uttaramA prabhu gautabhAbhIna 4 cha / 'haMtA atthi' hai| autama ! tenA AzrayathI rahela dravya rU5, gaMdha, rasa, raza ane saMsthAna vigere pUrvarita 4thana prabhAyenu DAya che. 'evaM jAva ridvassa' 2namA pRthvInA ratnakAMDanA dravya rUpa, rasa, gaMdha, vigerethI yukta havAnA kathana pramANe vajI kaMDa, rijhakAMDa sudhinA daLe vaNa, gaMdha, rasa, rUpa saMsthAna paNAthI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3.5 ratnaprabhA pRthivyAH kSetracchedaH RE NaM bhaMte / etasyAH khala bhadanta ! 'rayaNappasAra puDhavIe' rahanaghabhAyAH pRthivyAH 'paMkabahulassa kaMDassa' paGkabahulanAmakasya kANDasya 'caurAsIha joyaNasaharasa vAhaekassa' caturazItiyojana sahasra bAhalyasya 'khetacche raNa taM ceva' kSetracchedena cchidyamAnasya dravyANi varNataH kALAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasavastikAdinA, sparzataH karkazAdinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni bhavanti kimiti prazna: hansa santIti pUrvavadevottaram evaM Avabahulassa vi asIha joyaNasahassabAddallassa' evaM-paGkabahulakANDavadeva ratnamAyAM pRthivyAM vidyamAnasyAnvahulasyApi azItiyojanasaLatrabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya dravyANi varNataH hotA hai ityAdi kathana jAnanA cAhiye / 'imI se NaM bhaMte / rayaNadhvabhAe puDhavIe paMka bahulakaNDassa caurAsI yojaNasahassa bAlasva' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke pacahulakANDa ke jo ki caurAsI hajAra yojana kI moTAI vAlA hai 'khettacche'eNata ceva' jaba kevalI kI buddhi se kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate haiM to unake dravyoM kA pariNAma varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rata kI apekSA tiktAdi rUpa se, sparza kI apekSA pharkazAdi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se hotA hai kyA ? tathA paraspara saMdana Adi hote hue rahate haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate hai- 'haMtA asthi' hAM gautama hotA haiM 'evaM' Aba bahulaharU vi asIDa joyajalassa bAhalassa' isI prakAra se assI hajAra yojana kI moTAI vAle anbahula pariNAmavALA hAya che. vigere prakAranuM kathana samajavuM, 'imIse NaM bhaMte! rayaNa pabhASa puDhavIe paMkabahulaka Dassa caurAdhI joyaNasahaskha bAilTassa' he bhagavan yA ratnamalA pRthvInA pahuDa ke yAryAzI Dera yonnanI laDAI vANI che. 'khettaccheNa taM ceva' aivajInI yuddhithI jyAre kSetracchedanA rUpamAM vibhAga karavAmAM Ave teA tenA dravyenu pariNAma vanI apekSAthI kAlAdvipaNAthI, gadhanI apekSAthI surabhi vigere paNAthI rasanI apekSAthI tiktAdi paNAthI sparzInI apekSAthI kazAdi paNAthI ane saMsthAnanI apekSAthI parimaDala vigere rUpathI hAya che ? yA praznanA uttarabhAM alu gautamasvAmIne he che 'ha'tA asthi' | gautama ! te prabhASe hoya che. 'eva' Ava vahulassavi asIi joyaNasahasya baahsarala' A pramANe esI hajAra kaiAjananI jAIvALA akhkhahulakAMDanA kSetra
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasye kAlAdinA gandhataH surabhyAdinA, rasataH siktAdinA, sparzataH pharkazAdInA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA, pariNatAni bhavanti kimiti prazne hanta santItyuttaraM jJAtavyamiti / 'imose NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNapyamAe puDhavIe' ratnapabhAyAH pRthivyAH 'ghaNodahissa vIsaM joyaNasahassa bAhallassa' ghaNodadhe. vizatiyojanasahasra zAhalyasya 'khettaracheeNa taheva' kSetracchedena tathaiveti kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi tAni varNataH kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasavastiktAdinA, sparzataH pharkazAdinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA, pariNatAni kANDa ke kSetraccheda se vibhAga karane para unake Azrita dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi-durabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA liktAdi rUpa le aura sparza kI apekSA karkazAdi rUpa se tathA saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNata hote haiM aura paraspara saMbaddha Adi hote hue samudAya rUpa se rahate haiM____ 'imIle NaM bhaMte' he bhadanta ! isa 'rathaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI ke nIce 'ghaNodahissa vIsaM joyaNasahassa pAhallassa' jo ghanodadhi hai ki jinakI moTAI 2, bIsa hajAra yojana kI hai usake jaya kevalI kI vuddhi se kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karate hai to ve usake dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa meM, gandha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha ke rUpa meM, rasa kI apekSA tiktAdi rUpa meM sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa meM aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa meM pariNata hote haiM kyA ? tathA paraspara saMbaddha Adi hote rahate haiM kyA? to uttara meM pramu kahate haiM-hAM gautama ! ve usa usa rUpa meM pariNata hote hue paraspara saMba chedathI vibhAga karavAmAM Ave tenA AzrayathI rahela dravya varNanI apekSAthI kALA vigere paNAthI gaMdhanI apekSAe surabhi, durabhipaNuthI rasanI apekSAe tIkhA, kaDavA vigere rUthI ane sparzanI apekSAthI karkaza vigere rUpathI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere rUpathI parita thAya che. ane paraspara saMbaddha vigere thaI samudAyapaNAthI rahe che. 'imIse NaM bhaMte !' hai bhagavan mA 'ghaNodahissa vIsaM joyaNasahassa bAhallassa' 2 ghanadhi che, renI nA vistAra 20 DAra yojanA cha, tenA jyAre kevalInI buddhithI kSetra chedanapaNAthI vibhAga karavAmAM Ave te tenA dravya varNanI apekSA kALAdi rUpathI gaMdhanI apekSAthI surabhi darabhi gaMdhapaNuthI rasanI apekSAthI tIkhA vagere rUpe, sparzanI apekSAthI karkaza vigere rUpathI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH kimiti praznasya hanta santIti pUrvavadevottaramiti / 'evaM ghaNavAyassa asaMkhejjajoyaNavAhallassa taheva' evaM ghanodadhivadeva ratnamabhAyAM ghanodaderatho vidyamAnasya dhanavAtasyAsaMkhyeyayojanasahasrabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasatastiktAdinA, sparzataH pharkazA. dinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni kimavi praznasya hanta sanItyuttaraM pUrvavadeva jJAtavyamiti, evaM tanuvAtasyApi ghanavAtAdho vidyamAnasyA saMkhyeya yojanasahasrabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi tAni ddha Adi hokara rahate haiM 'evaM ghaNavAyarala asaMkheja joyaNa vAhallassa taheva' isI taraha ghanodadhi ke nIce vidyamAna jo ghanavAta haiM ki jisakI moTAI asaMkhyAta hajAra yojana ko hai usake japa kSetraccheda ke rUpa meM vibhAMga karate haiM to usake dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa meM gaMdha kI apekSA surabhi Adi ke rUpa meM, rasa kI apekSA tiktAdi ke rUpa meM aura sparza kI apekSA karkaza Adi sparza ke rUpa meM tathA saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi meM pariNata hue paraspara saMghaddha Adi hokara rahate haiN| isI taraha se ghana vAta ke nIce vidyamAna asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAle tanuvAta ke kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karane para bhI ve usake drabya pA~ca varNarUpa meM, do gaMdharUpa meM, pAMca rasa ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere paNAmAM pariName che.? tathA paraspara saMbaddha vigere thaIne rahe che? eja pramANe ghanedadhinI nIce vidyamAna che ghanavAta che, ke jenI pahoLAI jADAI asaMkhyAta hajAra jananI che, tenA jyAre kSetraraThedanA rUpamAM vibhAga karavAmAM Ave tenuM drazya varNanI apekSA thI kALA vigere rUpathI gaMdhanI apekSAthI, surabhi, durabhirUpathI, rasanI apekSA thI karkaza vigere prakArathI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigeremAM pariNata thaIne paraspara saMbaddha Adi thaIne rahe che. e ja rIte ghanavAtanI nIce vidyamAna asaMkhyAta hajAra ejananI pahoLAI jADAI vALA navAtanA kSetrachedathI vibhAga karavAmAM Ave te paNa temAM rahela dravya pAMca varSa rupa thI be gaMdhapaNAthI, pAMcarasapaNathI, AThasparzapathAthI ane parimaMDala vigere pAMca saMsthAna paNAthI pariName che, eja pramANe ratanaprabhAmAM tanuvatinI nIce jI06
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 jIvAmigama varNataH kAlAdinA gandhataH surasyadinA, ramatasvikAvinA, sparzataH zAdiyA saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni kimati praznasya hanta santIti pUrvavadeva uttaramiti / 'ovAsaMtarassa vi taM ceva' avakAzAntarasyApi tadeva, ratnaprabhAyAM tanuvAto vidyamAnasyAsaMgyeya yojanasahanavAhala esthAvakAzAntaraspa kSetracchedena chiyamAnasya santi nyANi tAni varNataH kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasatAstiktAdinA, sparzataH kazA dinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAnIti praznasya hanta santIti pUrvavadeva uttaramiti / 'sarakarapamAe Na bhate ! puDhavIe' zarkarApramAyAH khalu bhadanta / pRthivyAH 'battIsaranoyaNasayasaharasa. bAhallAe' dvAtriMzottara yojanazatasahasrabAhalyAyAH 'khettaccheeNa chinnamANIe' rUpa meM, ATha sparza rUpa meM aura parimaMDala Adi dha saMsthAna rUpa meM pariNata hote haiN| isI taraha te ratnaprabhA meM tanujJAta ke nIce vidyamAna aura asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI-bAle asAmAntara ke Adi pahale kI taraha jAna lenA cAhiye, kSetraccheda ke rUpa meM jaya kevalI kI buddhi se vibhAga parate hai to usake dravya varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gandha apekSA kI surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tiktAdi rUpa se, sparza kI apekSA sarkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNata hote haiM Adi sabahI kathana pUrvokta jaisA jananA cAhiye 'sakA pabhASaNa bhaMte ! puDhabIe' he bhadanta | zarkarA prabhA pRthivI ke jo 'ittIluttara jozaNa sarassapAhallarasa' eka lAkha battIsa hajAra yojana kI moTAI vAlI hai usakA 'khettacche eNa ji. rahela ane asaMkhyAta hajAra jananI pahoLAIvALA avakAzAntara vigerenA kSetracchedathI vibhAga karavAmAM Ave vigere pahelA kA pramANe samajI levuM joIe. arthAt kSetracahedapaNAthI jyAre kevaLanI buddhithI vibhAga karavAmAM Ave, te te enuM dravya varNanI apekSAthI kALAdipaNAthI gaMdhanI apekSAthI surabhi vigere prakArathI, rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA, vigere prakArathI sparzanI apekSAthI karkaza vigere rUpe ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere prakArathI thAya che. vijere madhu4 ghana paDatA ghaL pramANenusamA 'sakkarappabhAe NaM bhave ! puDhavIe' 8 lagavan za62pramA pRthvInA 2 'vatta suttarajoyaNasayasahassabAhallasa' se dAma trIsa 12 yAnanI paDA pANI che, tenA 'khetaccheeNaM chijjamANIe' kSetrapAthI nyAre vimA 42vAmA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 .5 ratnaprabhApRthivyAH kSetracchedaH kSetracchedena chidyamAnAyAH 'asthibvAI" santi dravyANi 'vaNNI jAva ghaDatAe ciTThati' varNataH kAlAni nIlAni lohitAni hAridrANi zuklAni, gandhataH surabhigandhAni durabhigandhAni, rasatAstikAni kaTukAni kaSAyANi amlAni madhurANi, sparzataH karkazAni mRdUni gurukANi laghukAni zItAni uSNAni snigdhAni rUkSANi, saMsthAnataH parimaNDalAni vRttAni yasrANi caturastrANi AyatAni, laiH pariNatAni anyonya baddhAni anyonya spRSTAni anyo'nyAvagADhAni anyo'nyasnehabaddhAni anyo'nya ghaTatayA tiSThanti, iti praznA, bhagavAnAha-'haMtA atthi' hanta gautama ! zarkarAprabhAzritAni tAni dravyANi yathoktavizeSaNayuktAni bhavantyevetyuttaram / 'evaM ghaNodahissa dIsaM joyaNasahassavAhallassa' maNIe' kSetraccheda ke rUpa meM jo vibhAga bharate hai to usake dravya kyA 'vaNNao jAva ghaDatAe ciTThati varNa kI apekSA kAla, nIla, lohita, hAridra aura zukla rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha rUpa se, rasa kI apekSA, tikta, kaTuka kapAza, amla evaM madhura rasa rUpa se sparza kI apekSA karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rukSa rUpa se tathA saMsthAna kI apekSA parimaMDala, vRtta, vastra, caturastra, aura Ayata lambe rUpa se pariNata hote haiM kyA? kyoMki ye dravya anyonya baddha hote haiM, anyonya spRSTa hote haiM, anyonya avamADha hote haiM, anyonya sneha guNa se baddha hote haiM tathA paraspara meM avibhakta hokara mile rahate haiN| isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-hA~ gautama ! zarkarA prabhA pRthivI ke Azrita ve dravya yathokta vizeSaNoM se yukta hote hI haiN| 'evaM ghaNodahisla vIsaM yojaNasahasaha bAhalama' isI prakAra bhAva, tAtanA dra0yanA 'vaNNao jAva ghaDatAe ciTuMti' panI apekSAthI nIla, lehita, hAridra, ane zukala sapheda paNAthI gaMdhanI apekSAthI surabhi durabhi gaMdhapaNAthI rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA, kaSAya turA amla, khATA ane madhura mIThA rasathI rapazanI apekSAthI karkaza, mRdu gurU, laghu, zIta snigdha, ane rUkSapaNAthI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala, vRtta, stra caturasa, ane Ayata lAMbApaNAthI pariNuta thAya che ? kemake A dravyo paraspara baddha hoya che. paraspara avagADha hoya che. paraspara sneha guNathI baddha hoya che. tathA parasparamAM avibhakta thaIne maLIne rahe che. 2 A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hA gautama ! zarkarA prabhA pRthvIne Azrita thaI rahelA te dravya yakata vizeSaNethI yukata hoyaja che. 'evaM praNodahissa vIsaM joyaNa sahastrabAhallassa' me pramANe A2mA pRthvInI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama evaM zarkarAdhabhAva deva zarkarAprabhAto'dho vidyamAnasya ghanodaviMzati yojanasahala. bAdalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi yAni vargataH kAlAdinA, gandhataH surabhyAdinA, rasatastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA, saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni anyonyavadAdi vizeSaNaviziSTAni anyonya ghaTatayA tiSThantIti praznasya pUrvavadeva hanta santIti bhagavata uttaraM jJAtavyam iti / ___evaM ghagavAtassa asaMkhejjajoyaNasahassavAdallamsa' evaM ghanodadhivadeva ghanodadheradhobhAge vidyamAnasya ghanavAtasyAsaMkhyeyayojanasahavAilyasya kSetra zarkarA prabhA ke nIce vidyamAna ghanodadhi ke jo bIsa hajAra yojana kI moTAI vAlI hai kSetraccheda ke rUpa meM jo vibhAga karate haiM to yahAM jo dravya haiM ve varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tikta Adi rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se kyA pariNamita hote haiM kyA ? kyoMki tagata dravya anyonya baddha Adi vizeSaNoM vAle hote haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM hAM gautama! zarkarA prabhA ke ghanodadhi ke Azrita dravya-varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna rUpa se pariNata hote haiN| aura anyonya saMbaddha Adi vizeSaNoM vAle hote haiM / 'evaM ghazavAyasta asaMkhenja joyaNa sahasta mAha llassa' isI taraha se zarkarA prabhA ke ghanodadhi ke nIce rahe hue ghana. ghAta ke jo asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai kSetraccheda ke nIce rahela ghane dadhinA ke je vIsa hajAra ejananI pahoLAI vALe che, tenA kSetraccheda paNAthI jyAre vibhAga karavAmAM Ave, te zuM tyAM je dravya che, te varNanI apekSAthI kALA vigere rUpe gaMdhanI apekSAthI surabhi. durabhigaMdhapaNAthI, rasanI apekSAthI tIkhA kaDavA vigere paNAthI sparzanI apekSAthI karkaza vigere paNAthI ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere paNAthI zuM pariNata thAya che? kemake temAM rahela dravya anya baddha vigere vizeSa vALuM hoya che. A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hA gautama! zarkarA prajAnA ghanedadhinA Azraye rahela dravya, varNa, gaMdha, rasa, sparza, ane saMsthAna paNAthI pariNata thAya che. ane anya saMbaddha vigere vizeSAvALuM hoya che. ___ 'eca' ghaNavAyatsa, asakheja joyaNasahassabAhallarasa' se prabhAra zarkaraprabhAnA ghodadhinI nIce rahelA ghanavAta ke je asaMkhyAta hajAra jananI paheLAI vaLe che, tenA kSetrapaNAthI vidyAga karavAmAM Ave che temAM he gautama. zarAba pariNata thaya rahela dravya, varNa, ga . A
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 2.5 ratnamamApRthivyAH kSetracchedaH cchedena chidyamAnasya santi dravyANi yAni varNataH kAlAdinA gandhataH surabhyAdinA, rasatastiktAdinA, sparzataH karkazAdinA saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni bhavantIti praznasya inta gautama ! santoti magavata uttaraM jnyaatvymiti| 'evaM jAva obAsaMtarassa' evaM yAvadavakAzAnaraspa, he bhadanta ! yAvatpadena ghanadAtasyAdho vidyamAnasyAsaMkhyeyayojanasahasrabAhalyasya tanuvAvasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi varNataH kAlAdinA yAzca saMsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni anyonya vadAni vizeSaga viziSTAni anyonya ghaTatayA tiSThantIti praznasya inta gautama ! santIti bhagakta uttaraM rUpa meM vibhAga karane para taddata dravya kyA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA tikta. rasa Adi rUpa se, sparza hI apekSA parkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi le pariNata hote haiM kyA aura anyonya saMbaddha Adi vizeSaNoM vAle hote hue rahate haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hAM, gautama! ve sadgata dravya varNa, gaMdha, rasa, sparza aura saMsthAna Adi se pariNata Adi pUrvacana hote hai| isI taraha zarkarA prabhA ke ghanavAta ke nIce sthina taluvAta ke jo ki asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAlA hai kelI kI buddhi le kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karane para tadgata dravya kyA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi Adi rUpa se, rasa kI apekSA karkaza Adi rahela dravya zuM varNanI apekSAthI kALA vigere paNuthI, gaMdhanI apekSAthI surabhi vigere rUpathI rasanI apekSAthI tIkhA kaDavA rasa vigere prakArathI sparzanI apekSAthI karkaza vigere rUpathI ane saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere paNAthI pariNata thAya che. ane anyonya saMbaddha vigere vizeSaNavALe thaIne rahe che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke hA gItamAM teo temAM rahela dravya, varNa, gaMdha, rasa, za, ane saMsthAna vigerethI pariNata vigere pUrvavat hoya che. e ja pramANe zarkaraprabhAnA ghanavAtanI nIce rahela tanuvAta, ke je asaMkhyAta hajAra yojananI paheLAI vALo che, tenA kevaLInI buddhithI kSetrachedathI vibhAga karavAmAM Ave to temAM rahela dravya, zuM varNanI apekSAthI kALAdi paNAthI gaMdhanI apekSAe surabhi vigere rUpathI rasanI apekSAthI tIkhA vigere rUpathI sparzanI apekSAthI karkaza vigerepaNAthI ane saMsathAnanI apekSAthI parimaMDala vigere rUpe pariName che. vigere pUrvavata kathana samajI levuM.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ da jIvAmigamasUtre pratipattavyam / evaM tanuvAvasyAdhobhAge vidymaansyaavkaashaantrsyaasNkhyey| yojanAsya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi yAni varNataH kAlAdinA yAvatsthAnataH parimaNDalAdinA pariNatAni dravyANi varNagandharasasparzasaMsthAnayuktAni anyonya vaddhAni vizeSaNayuktAni anyonya ghaTatayA tiSThanti kimiti praznasya hanta gautama / bhavantyeva tAni dravyAni tathAvidhAnItyuttaraM jJeyam 'jahA sakkarappabhAe evaM jAba ahe sattamAe' yathA zarkarAprabhAyAM ghaNodadhi ghanadAta tanutrAtAvakAzAntarANAM kSetracchedena chidyamAnAnAM yAni tadvata dravyANi varNataH kALAdinA yAvatsaMsthAnataH pariSaNDalAdi pariNatAni anyonya baddhAdi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNata Adi pUrvavat hokara rahate haiM, aisA kathana pUrvavat jAna lenA / isI prakAra asaMkhyAta hajAra yojana kI moTAI vAle avakAzAntara ke jo ki tavA ke nIce sthita hai kSetraccheda ke rUpa meM vibhAga karane para tagata tanuvAta jo dravya haiM ve varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha rUpa se, rasa kI apekSA nikta Adi rasa rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi rUpa se aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se pariNamita hokara Adi pUrvavata rahate haiM aisA jAnanA cAhiye 'jahA sakarapabhAe evaM jAva ahe sattamAe' jisa prakAra zarkarA prabhA ke ghanoddhi, ghanavAta aura tanuvAta aura avakAzAntara hai, ina saba ke kSetraccheka rUpa meM vibhAga karane para tadantargata dravyoM kA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, yAvat saMsthAna kI apekSA parimaMDala eja pramANe asaMkhyAta hajAra ceAjananI paheALAi vALo avakAzAntara ke je tanuvAtanI nIce che. tenA kSetraoda pazuAthI vibhAga karavAthI temAM rahela je dravya che. te varNanI apekSAthI kALA vagere rUpe gadhanI apekSAthI surakSi durabhi gadhapaNAthI, rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA, vigere paNAthI sparzInI apekSAthI karkaza vigere prakArathI ane saMsthAnanI apekSAthI parima'Dala vigera rUpe pariNatita thaine vigere pahelA kahela prakArathI rahe che, tema samajavuM 'jahA sakka pabhAe evaM jAva ahe samAe' ? prabhA zarmAza alAmAM dhanadhi, ghanavAta, tanuvAta ane avakAzAntara che e badhAnA kSetraccheH paNAthI (vabhAga karavAthI temAM rahela drabyunuM varNanI apekSAthI kAlAdi rUpe yAvat saMsthAnanI apekSAthI parima Dala vigere paNAthI pattuita thavAnA saba dhamAM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafont TIkA pra. 3 . 6 ratnaprabhA pRthvyAH saMsthAnanirUpaNam 47 vizeSaNAni anyonya ghaTatayA tiSThanti teSAmavasthAnaM vyAkhyAtaM tathaiva bAlukAprabhA paGkamamA dhUmaprabhA tamaHprabhA tamastamaH prabhAsvaSi ghanodadhi ghanavAta tanuvAtAvakAzAntara sambandhi dravyaviSaye'pi praznottareNa vyakhyAtavyamiti / prakArastu sarvatra pUrvavadeva tavya iti saMkSepaH ||5|| sampati ratnaprabhA pRthivInAM saMsthAna pratipAdanArthamAha- 'imANaM bhaMte' ityAdi / mUlam - imANaM bhaMte! rayaNappA puDhavI kiM saMThiyA pannattA ? goyamA ! jhallarI saMThiyA pannattA / imIse NaM bhaMte! syaNappabhAe puDhavIe kharakaMDe kiM saMThie pannatte ? goyamA ! jhallarI saMThie pannatte / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhASa puDhavIe rayaNakaMDe kiM saMThie pannatte ? goyamA ! jhallarI saMThie pannatte / evaM jAva riTThe / evaM paMkabahule vi, evaM Ababahule vi, ghaNodahI vi, ghaNavAe vi, taNuvAe vi, ovAsaMtare vi savve jhallarI saMThie pannatte / sakkarappabhANaM bhaMte! puDhavI kiM saMThiyA pannattA ? goyamA ! jhallarI saMThiyA pannatA / sakkarappabhAe puDhavIe ghaNodahI kiM saMlie pannale ? goyamA ! jhallarI saMThie palatte, Adi rUpa se pariNamita honA Adi kahA gayA hai usI prakAra se bAlukA prabhA, paGka prabhA, dhUma prabhA, tamaH prabhA aura tamastamaH prabhA, ina pRthivIyoM meM bhI vartamAna ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta aura abakAzAnnara sambandhI dravyoM kA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa se, yAvat saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi rUpa se, pariNamana Adi hotA hai, aisA jAnanA cAhiye isa sambandha meM AlApa prakAra sarvatra pahile ke jaisA hI banAnA cAhiye | 0 ||5|| athana yu che. pena prabhAthe vAsupralA, pralA, dhUmaprabhA, taHlA bhane tamastamaprabhA A pRthvIyeTamAM rahelA ghaneAdhi, ghanava:ta tanuvAta, ane avakAzAntara sakha"dhI draScAnu' vanI apekSAthI kALAdi rUpathI, yAvat sa MsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere pAthI pariNamana vigere thAya che tema samajavu' A sabaMdhamAM mAlApakonA prakAra badheja pahelAM kahyA pramANe samajI leve. s pA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama sUtre 48 evaM jAva obAsaMtare, jahA sakarappabhAe vattavvayA evaM jAva ahe samAe vi // sU0 6 // santamAe 1 chAyA - iyaM khalu bhadan ! ratnaprabhA pRthivI kiM saMsthitA prajJaptA ? gautama ! jhallarI saMsthitA prajJaptA / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH kharakANDa' ki saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! jhallarI saMsthitaM prajJaptam / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnakANDa' kiM saMsthitam prajJasam ? gautama | jhalkarIsaMsthitaM prajJayam, evaM yAvadviSTam / evaM paMkavahulamapi, evamabbahulamapi, ghanodadhirapi, ghanavAto'pi tanuvAvo'pi, avakAzAntaramapi, sarvaH jhallarI saMsthitaH prajJaptaH / zarka rAmabhA khalu bhadanta ! pRthivI kiM saMsthitA prajJaptA ? gautama ! jhallarIsaMsthitA prajJaptA zarkarApramAyAH pRthivyAH ghanodadhiH kiM saMsthitaH prajJaH 1 gautama | jhallarI saMsthitaH majJaptaH / evaM yAvadadhaH saptamyA api // 0 6 // TIkA- 'imANaM bhaMte' iyaM khalu bhadanta ! ' rayaNappamA puDhavI' ratnaprabhA pRthivI 'kiM saMThiyA' ki saMsthitA kIdRzena saMsthAnena saMsthitA iti kiM saMsthitA kIdRze saMsthAnena saMsthAnavatI 'pannattA' prajJaptA kathiteti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jhallarIsaMThiyA pannattA' jhallarI saMsthitA majJaptA kathitA jhallarIva saMsthitA vistIrNavalayAkAratvAt / evamasyA eva ratnapramAyAH yat kharakANDaM tasya saMsthAnaM - 'imo bhaMte! rayaNasabhA puDhavI kiM saMThiyA pannattA' ityAdi / TIkArtha- gautama ne yahAM prabhu se aisA pUchA hai- 'imANaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI kiM saMThiyA' he bhadanta ! yaha jo ratnaprabhA pRthivI hai vaha kisa prakAra ke sthAna vAlI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-ghoSamA ! jhallarImaMThiyA panasA' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI jhallarI- jhAlara ke jaise-golAkAra saMsthAna vAlI kahI gaI hai| kyoMki yaha vistIrNa calaya ke AkAra vAlI hai 'imANa' bhaMte! rayaNappabhA puDhacI ki saThiyA pannattA' ityAdi TIkAya-gautama svAmIe A sUtradvArA prabhune evuM pUrela che ke 'mALa bhate ! raNappA puDhavI kiM saThiyA' he lagavan ? mA ratnalA pRthvI che, te kevA prakAranA saMsthAna vALI kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAbhIne huDe che ! 'goyamA ! jhallarI khaMThiyA paNNattA' he gautama! bhA ratnaprabhA pRthvInA allarIjha laranA AkAra jevI arthAt gALAkAra sa`thAnavALI *hevAmAM AvI che kemake A vistAravALA valaya-malAyAnA AkAra jevI che,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.6 ratna bhApRthvyAH saMsthAnanirUpaNam 49 . pRcchati-'imIse gaM' ityAdi, 'isIse NaM bhaMte' asyAH khalu bhadanta ! 'rayaNapabhAe puDhavIe' ratnapabhAyAH pRthivyAH 'kharakaMDe' kharakANDam 'kiM saMThie paNNatte' ki saMsthAna kIdRzasaMsthAnayuktaM prajJaptam ? 'goyamA !' he gautama ! 'jhallarI saMThie paNNatte' jhallarI saMsthAnaM jhallAkAraM prajJaptam / 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnapabhAyAH pRthivyAH 'rayaNakaMDe' ratna. kANDam, 'ki saMThie pannatte' tat ratnakANDa kiM saMsthitaM kIdRk saMsthAnayuktaM prajJaptaM kathitamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'allarIsaMThie panatte' jhallarI saMsthitaM ratnakANDasyApi vistIrNavalayAkAratvAdeveti 1 / 'evaM jAca riDe' evaM ratnakANDa yathA jhallarI saMsthitam, tathaiva vanakANDAdArabhya yAvadriSTakANDa miti bannakANDam 2, caiDUryakANDam 3, lohitAkSa. imIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe kharakaMDe ki saMThie paNNatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo kharakANDa hai vaha ki saMThie pannata' kima saMsthAna vAlo kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! jhallarI saMThie pannatte' he gautama ! isa ratna prabhA pRthivI meM jo kharakANDa hai vaha jhallarI ke jaisA AkAra vAlA kahA gayA hai kyoMki yaha bhI vistIrNa valaya ke AkAra jaisI hai 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhapIe rayaNakaMDe kiM saMThie pannatte ? ' he bhadanta ! isa ratnaprabhA prathivI meM jo ratna jhANDa hai vaha kaile AkAra vAlA kahA gayA hai ? 'goyamA! jhallarI saMThie pannatte' he gautama ! vaha jhAlara ke jaise AkAra dAlA kahA gayA hai 'evaM jAva riTe' ratna kANDa kI taraha yAvat riSTakANDa bhI jhallarI ke AkAra jaisA hI kahA gayA hai yahAM "mIse gaM bhNte| rayaNappabhAe puDhavIe kharakaDe kiM saThie paNNatte' he bhagavana mA 2tnaprabhA pathvImA 2 pa24 , te 'kiM saThie pannatte' yA saMsthAna pANI 434 cha ? // prazana uttama prabhuzItamasvAmIne 4 cha hai 'goyamA ! mallarI saThie pannate hai gItama! mA 2tnamA pRthvImA 2 52i che. te jhalarI-jhAlaranA jevA goLa AkAravALo kahyo che. kemake A paNa vistRta masoyAnA bhA2 2 44 cha. 'imIseNaM bhate ! rayaNagpabhAe puDhavIe rayaNa. kar3e kiM saThie pannatte 1' he bhagavan ! 2tnaprabhA pRthvImA 2 2is che, te kevA AkAravALo kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 'goyamA! jJallarI saThie pannatte' 8 gautama ! te AsaranA mA2 vAge mAravANI isa cha ? 'evaM jAva riTre' 29naDana 4thana pramANe yAvata riTa kAMDapaNa jhAlaranA AkAra jevAja AkAravALo kahela che. ahiMyA yAvata zabdathI jI05
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jIvAmigamasUtre kANDam 4, masAragallakANDam 5, haMsagarbha kANDam 6, pulakakANDam 7, saugandhikakANDam 8, jyotIrasa kANDam 9, aJjanakANDam 10, aJjanapulakakANDam 11, rajatakANDam 12, jAtarUpakANDam 13, aMka kANDam 14, sphaTikakANDam 15, evaM riSTakANDa ceti sarvANi SoDazApi kANDAni jhallarI saMsthAnasaMsthitAnyeveti jJAtavyam / ' evaM paMnagle vi' evaM kharakANDAdivadeva ratnaprabhA pRthivyAH yad dvitIyaM paMkabahulaM kANDa tadapi jhallarI saMsthAnasaMsthitamiti jJAtavyam | 'evaM Avatrahule vi' evamahulamapi paMkabahu kANDavadeva ratnaprabhA pRthivyAM vidyamAna kANDaM tRtIyamapi jhallarI saMsthAna saMsthitamiti jJAtavyam / 'ghaNoant fa' ghaNodadhirapi ratnamabhAyA adhobhAge vartamAno ghaNodadhirapi jhalkarI saMsthAnasaMsthita eveti jJAtavyam / 'ghaNavAe vi' vanavAto'pi ghaNodadheradhastAdvidyayAvat zabda se vajra kANDa 2, baiDUryakANDa 3, lohitAkSakANDa 4, masAragallakANDa 5, garbhakANDa, pulAkakANDa 7, saugandhikakANDa 8, jyotirasa kANDa 9, aJjana kANDa 10, aJjana pulAka 11, rajata kANDa 12, jAtarUpa kANDa 13, aGka kANDa 14, sphaTikakANDa 15, aura riSTa koNDa 16, ye saba solaha hI kANDa jhallarI ke jaise AkAra vAle kahe gaye haiN| 'evaM paMkabahule vi' kharakANDa Adi kI taraha hI ratnaprabhA pRthivI meM jo dUsarA bahula kANDa hai vaha bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA hI kahA gayA hai ' evaM ' Avabahule vi' isI prakAra se ratnaprabhA pRthivI meM jo abbahula bhAga hai vaha bhI jhallarI ke jaise AkAra vAlA kahA gayA hai 'ghaNoddhi bi' ratnaprabhA pRthivI ke adhobhAga meM varttamAna ghanodadhi bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA vAkAMDa 2, vaitRCkAMDa 3, leAhitAkSakAMDa 4, masAragallakAMDa pa, hu'saga kAMDa 6, pulAkakAMDa cha, sauga dhikakAMDa 8, jyAtirasakAMDa 9, aMjanakAMDa 10, aMjana pulAkakAMDa 11, rajatakAMDa 12, jAtarUpakAMDa 13, aMkakAMDa 14, sphaTikakAMDa 15, ane STikAMDa 16, A badhAja seALe kAMDA a laranA AkAra jevA AkAra vALAja kahelA che. 'eva' pa'kabahule vi' mAMDe vizerenA uthana prabhAle 4 2tnalA pRthvIbhAM khIne je pakakharDulakAMDa che, te paNu jhAlaranA jevA AkAravALeAja kahevAmAM Ave che. 'evaM abbahule vi' me pramANe ratnaprabhA pRthvIbhAM maNDulamaMDa he te pazu saranA Ara levA bhAgavANI he 'ghaNodahi vi' 2tna prabhA pRthvInI nIcenA bhAgamAM rahela ghaneAdhi paNa jhAlaranA jevA AkAra vANona uDresa the, 'ghaNavApavi' dhanehidhinI nIthenA bhAgabhAM dhanavAtayazu me bha
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 sU.6 ratnamamApRthvyAH saMsthAnanirUpaNam mAno ghanavAto'pi jhallarI saMsthita eca / 'taNuvAe vi' tanuvAvo'pi dhanavAtasyAdhastAd vidhamAnastanuzato'pi jhallarI saMsthita eveti ? 'ovAsaMtare vi' avakAzAntaramapi ratnaprabhAyAmeva tanuvAtAdadho vidyamAnamavakAzAntaramapi jhallarIsaMsthitamityavagantavyamiti, kiMbahunA 'savve vijhallarI saMThie pannatte' sarve'pi paMkabahulAdArabhyAvakAzAntaraparyantaH prastAvaH jhallarI saMsthitaH prajJaptaH / 'sakkarappabhANaM bhaMte ! zarkarApamA khalu bhadanta ! 'puDhavI' pRthivI 'kiM saMThiyA pannattA' ki saMsthitA kIdRza saMsthAnayuktA prajJaptA-kathiteti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jhallarI saMThiyA pannattA' jhalkarI saMsthitA prajJaptA vistIrNa valayAkAratvAditi / zarkarAmabhAyAH saMsthAnaM pradazyaM zarkarAmamAyA adhokahA gayA hai| 'ghaNavAe vi' ghanodadhi ke adhobhAga meM vartamAna dhanavAta bhI isI prakAra ke AkAra vAlA kahA gayA hai| 'taNuvAe vi' ghanavAta ke adhobhAga meM vartamAna tanuvAta bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA kahA gayA hai| 'ovAsaMtare ki tamuvAna valaya ke adho. bhAga meM vartamAna avakAzAntara bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA kahA gayA hai| 'savve vi jhallarI saMThie pannatte' isa viSaya meM adhika kyA kahA jAve paMkabahula kANDa se lekara avakAzAntara paryanta saba hI jhallarI ke jale hI AkAra vAle kahe gae haiM ___ 'sakarappabhANaM bhaMte ! puDhacI' he bhadanta ! zarkarAprabhA nAma kI jo pRthivI hai vaha 'ki saMThiyA' kaile AkAra vAlI haiM ? uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA! jhallarI saMThiyA pannattA' he gautama ! zarkarA prabhA nAma kI jo pRthivI hai vaha bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlI hai| kyoM prabhArI AsaranA (2 2 2 4 che. 'taNuvAe vi' dhanapAtanI nIcenA bhAgamAM rahela je tanuvAta che, te paNa jhAlaranA AkAra je kahela cha, 'ovAsatare vi' tanuvAta padayanA nIyana mAgamA 278 mazAntara 5 saranA savAra 212 vANu vAmAM mArA che. 'savve vi jhallarI maThie panna' mA samayamA vizeSa zuM 4upAya ? maIthI sana avakAzAntara paryanta badhAja kAMDe jhAlaranA AkAra jevA AkAravALA kahyA che. ___'sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavI' 8 lagavan zarApramAnAmanI 2 pRthvI . ki saThiyA' vA mAravANI che ? ma prazna uttaramA prasa, chaDa goyamA ! jhallarI saMThiyA pannattA' 3 gautama ! zarAmamA pRthvI patha
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane vidyamAnasya ghanodadheH saMsthAna darzayitumAha-sakarappabhAe' 'ityAdi, 'sakarappabhAe puDhabIe' zarkarAmabhAyAH pRthivyAH 'ghaNodahI kiM saMsthitaH pakSapta:-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jhallarI saMThie pannatte' zarkaropabhAyAH ghanodadhiH jhallarI saMsthAnasaMsthita eka prajJaptaH vistIrNavalayAkAratvAdeveti / evaM jAva ovAsaMtare' evaM yAvadavakAzAntaram, yAvatpadena ghanavAta tanuvAtayoH saMgrahaH tathA ca zarkarAmabhA'dhovidyamAnadhanavAtatanuvAtA vakAzAntarametat sarva jhallarI saMsthitameveti jJeyam / 'jahA sakarappamAe ittambayA ki yaha bhI vistIrNa valaya ke jaisI-hai 'sakarabhAe puDhavIe ghaNI. dahI kiM saMThiyA' he bhadanta ! zarkarA prabhA pRthivI ke adhobhAga meM jo ghanodadhivAta balaya hai vaha kaise AkAra vAlA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM goyamA 'he gautama ! 'jhallarI saMThie pannatta zarkarApramA pRthivI ke adho bhAga meM avasthita jo ghanodadhi vAtavalaya hai vaha bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAlA hai| kyoMki isakA jo AkAra hai vaha vistIrNa valaya ke jaisA hI hai| 'evaM jAva ovAsaMtare' isI taraha se yAvat avakAzAntara taka kathana jAnanA cAhiye jaise-zarkarA prabhA gata jo ghanodadhi vAtavalaya hai-so usa ghanodadhi vAtavalaya ke nIce vartamAna jo ghanavAMta balaya hai vaha, aura isa ghanavAta valaya ke nIce vartamAna jo tanuvAna valaya hai vaha evaM isa vAtavalaya ke nIce vartamAna jo avakAzAntara hai vaha saSa jhallarI ke jaise hI AkAra vAle haiM aisA jAnanA cAhiye 'jahA sakarapyabhAra vattambayA evaM jAva ahe asaranA 24112 211 mA2pANI 4DI che. 'sakkarappabhAra puDhavIe ghaNodahI ki saMThiyA' 7 sagavan 2425mA pRthvInA nIyana lArAmA 22 ghanadhi vAtavalaya che. te kevA AkAra vALe che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 'goyamA !' 3 gautamo 'jhalarI saMThie pannatte' 242pramA pRthvInI nAyanA bhAgamAM rahela je ghanedadhi vAtavalaya che, te paNa jhAlaranA jevAja AkAra pANI che. bha. to mA2 vistRta mAyAnA vA che. 'evaM jAva oSA saMtare' ye 4 pramANe yAvat ma nta 2 sudhinu thana sabhA nabhaI zarkarAmabhAmAM rahela je ghodadhi vAtalaya che, te ghane dadhi vAta valayanI nIce rahela je ghanavAta valaya che, te ane e ghanavAta valayanI nIce rahela je tanuvAta valaya che, te ane e tanuvAta valayanI nIce rahela je avakAzAstara - che. te badhA jhAlaranA AkAra jevAja goLa AkAravALA che. tema samajavuM.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 1.6 ratnaprabhApRthvyAH saMsthAnanirUpaNam 53 evaM jAva Ahe sattamAe vi' yathA zarkarAprabhAyAH saMsthAnaviSaye vaktavyatA tathaiva bAlakAmabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA tamastamaHpramANAmapi pRthivInAM saMsthAnaviSaye vaktavyatA jJeyA, sarvA'pi nArakapRthivI jhallarI sNsthitaiti| evaM vAlukAprabhAta Arabhya tamastamA pRthivI paryantAH sarvA api pRthivyaH jhallarI saMsthitAH, tathA tatsambandhi ghanodadhi dhanavAra tanuvAtAvakAzAntarANyApi jhallarI saMsthitAnyeveti jJAtavyamiti // 6 // nanu saptA'pi etAH pRthivyaH sarvAsu kimalokasparzinyo nave ? ti ucyatenAlokasparzinyaH kintu lokaspazinya eva uktazca-- naviya phusaMti alogaM causu vi disAmu savva puDhavIo' iti nApi ca spRzanti alokam, catusRSvapi dikSu sarva pRthivyA, iticchAyA etadeva darzayati-'imIse the' ityAdi, mUlam-isIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe purathimillAo carimaMtAo kevaiyAe abAhAe loyaMte paNNatte ? goyamA! dubAlasaehiM joyaNehiM abAhAe loyaMte pannate, evaM sattamAe vi' jisa prakAra kI yaha saMsthAna viSayaka vaktavyatA zarkarA prabhA ke sambandha meM kahI gaI hai usI taraha kI vaktavyatA bAlu kAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, aura tamastamaHprabhA ke bhI saMsthAna ke sambandha meM hai aiso jAnanA cAhiye kyoMki ye saba pRthivIyA~ jhallarI ke jaise hI AkAra vAlI haiN| isI prakAra bAlu kA prabhA se lekara tama stamA pRthivI laka ke jo ghanodadhi, ghanayAta, tanuvAta evaM avakAzAntara haiM ve saba bhI jhallarI ke jaise hI AkAra vAle hai yaha bhI khataH samajha lenA cAhiye sU0 // 6 // 'jahA sakkarappabhAe vattavvayA eva jAva ahekhattamAe vi' 2 2' A saMsthAna saMbaMdhI kathana zarkarAmabhA pRthvInA saMbaMdhamAM kahela che, e ja pramANenuM kathana vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, ane tamatamAM prabhAnA saMsthA nA saMbaMdhamAM paNa samajavuM kemake A badhI prathvI jhAlaranA AkAra jevAja AkAravALI che. e ja pramANe vAlukAprabha pRthvIthI laIne tamastamAM pRthvI sudhInA je ghanedadhi, ghanavAta, tanuvAta ane avakAzAntara che te badhA paNa jhAlaranA AkAra jevAja geLa AkAravALA che. tema ravatA samajI levuM. che sU, huM che
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama sUtre dAhiNillAo paccatthimillAo uttarillAo / sakarappabhAe puDhacI purathimillAo carimaMtAo kevaiyAe aba hAe loyaMte pannate ? goyamA ! tibhAgUNehiM terasahiM joyaNehiM loyaMte pannatte, evaM cauddisiM pi / bAluyappabhAe abAhAe puDhavI purathimillAo pucchA, goyamA ! satibhAgehiM terasehiM joyaNehiM avAhAe loyaMte pannatte, evaM cauddisiM pi / evaM savvAliM causu vi dilAsa pucchiyavvaM / paMkappabhAe puDhavIe codasahiM joyaNehiM abAhAe loyaMte pannatte / paMcamAe tibhAgUNehiM pannarasahiM joyaNehiM avAhAe loyaMte pannatte / chaTTIe satibhAgehiM pannarasahiM joyaNehiM abAhAe loyaMte pannante / sattamIe solasahiM joyaNehiM abAhAe loyate pannatte / evaM jAva uttarillAo // imIse NaM bhaMte ! rayaNappAe puDhavIe puratthimille carimaMte kaivihe pannatte ? goyamA ! tivihe pannate taM jahA ghaNodahivalae ghaNavAyavalae taNuvAyavalae // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe dAhiNille carimaMte kavi pannase ? goyamA ! tivihe pannatte taM jahA - evaM jAva uttarille, evaM savvAsiM jAva ahe sattamAe uttarille su07 lm chAyA--etasyAH khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastyAt cara mAntAt kiyatyA avaghiyA lokAndaH prajJaptaH ? gautama ! dvAdazabhiryojana - svAdhayA lokAntaH majJaptaH evaM dAkSiNAtyAt pAzcAtyAdauttarAt / zarka rAmamAyAH pRthivyAH paurastyAt caramAntAt kiyatpAvadhiyA lokAntaH prajJaptaH ? gautama | trimAgone trayodazabhiyojanairavAdhayA lokAntaH prajJaptaH, evaM caturdikSvapi / vAlukAmamAyAH pRthivyAH paurastyAt pRcchA, gautama ! satribhAge strayodazabhiyoMjanairavAdhayA lokAntaH prajJaptaH, evaM caturdikSvapi evaM sarvAsAM catasRSvapi dizAsa praSTavyam / paGkaprabhAyAH pRthivyAH caturdazabhiH yojanezvAdhapA lokAntaH prajJaptaH / paJcamyA tribhAgonaiH paJcadazabhi yajanairabAdhayA lokAntaH prajJaptaH / SaSThayAH
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 1.7 saptApipRthivyA lokasvazinyonaveti satribhAgaiH paJcadazami yojanairavAdhayA lokAntaH prAptaH / saptamyAH SoDazami yojanairavAdhayA lokAntaH prajJaptaH / evaM yAvadottarAt / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastyaH caramAntaH katividhaH prajJaptaH ? gautama ! trividhaH tadyathA-ghanodadhivalayaH ghanavAtaralayaH tanuvAtabala yaH / etasyAH khalu bhadanta ! rasnapabhAyAH pRthivyAH dAkSiNAtyazcaramAntaH katividhaH prajJaptaH ? gautama trividhaH prajJaptaH tadyathA-evaM yAvadottaraM, evaM sarvAsAM yAvaddha saptamyA auttaraH // 207 / / TIkA--'imIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappamAe puDhavIe' rasnaprabhAyAH pRthivyAH 'purathimillAo' paurastyAt pUrvadigbhAvinaH, 'carimaM tAo' caramAntAt-antimabhAgAt 'kevaiyAe' kiyatyA-kiyatparimitayA 'avAhAe' avAdhayA-apAntarAlarUpayA 'loyaMte' lokAnta 'lokAvadhi paricchinnaH 'pannatte' prajJaptaH ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, godhamA' he gautama ! zaMkA-ye sAtoM hI pRthivIyAM kyA samasta dizAoM meM aloka kA sparza karatI haiM yA nahIM karatI haiM ? ___ uttara-ye sAtoM hI pRthivIyAM samasta dizAoM meM aloka kA sparza nahIM karatI hai-jaise kahA hai-'naviya phuti ale.gaM, ca usuvi disAsu savva puDhavIo' ityAdi / kintu loka kA hI sparza karatI hai isI bAta ko aba sUtrakAra prakaTa karate haiM-'imIse gaM bhaMte' ityaadi| TIkArtha-'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe purathimillAmo carimaMtAo kevaie avAdhAe loyaMte paNNatte' he bhadanta ! jo yaha ratnaprabhA nAma kI pRthivI hai usa pRthivI ke pUrva dizAvartI casmAnta se kitanI dUra para lokAnta-loka kA antabhAga kahA gayA hai ? uttara meM prabhu zaMkA-A sAte pRthvI saghaLI dizAomAM alekane sparza kare che ? nathI 12tI ? uttara-A sAteya pRthvI saghaLI dizAomAM alakane sparza karatI nathI. 2ma ghucha hai 'navi ya phusati aloga, causu disAsuvi savva puDhavIo' tyAha paraMtu lekaneja sparza kare che. eja vAtane have sUtrakAra pragaTa kare che. 'imIse Na bhate !' tyA TI -'imIse Na bhate rayaNappabhAe puDhabIe purathimillAo carimatAo kevaie amAdhAe loyate paNNatte' hai sAvan ! 2 namanI ne pRthvI che e pRthvInI pUrvadizAnA caramAMthI keTale dUra lekAnta-lekane aMta
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 56 'bAlama ehiM joyorhi' dvAdazabhi yojanaiH - dvAdazayojana parimitayA 'avAhAe avAdhayA 'loyate' lokAnto'lokAntAdavagbhAgaH 'panatte' prajJaptaH kathitaH, ayaM bhAvaH- ratnamabhAyAH pRthivyAH pUrvasyAM dizi caramaparyantAda parataH alokAda apAntarAlaM dvAdazayojanAni, 'eva dADhaNillAo, paJccatthimillAo uttarillAo' evam dakSiNasyAmapi dvAdazayojanAni apAntarAlam pazcimadigbhAge'pi dvAdazayo janAni apAntarAlam, evamuttaradig vibhAge'pi dvAdazayojanAni apAntarAlam / diggrahamupalakSaNam tena vidivapi dvAdazayojanAni apAntarAlaM jJAtavyamiti / zeSANAM zarkarA prabhAditamastamaH mamAparyantAnAM pRthivInAM sarvAsudikSu vidikSu ca kahate haiM - 'gomA ! dubAlasaehiM joyaNehiM bAdhAe loyate paNNatte' he gautama / ratnaprabhA nAmakI pahalI pRthivI ke pUrva dizAvartI caramAnta se bAraha yojana ke bAda loka kA anta- aloka kahA gayA hai tAtparya isakA aisA hai ki-ratnaprabhA pRthivI kI pUrva dizA meM jo caramAnta haiusase Age aura aloka ke pahile bAraha yojana pramANa apAntarAla haiM yahIM se aloka prArambha hotA hai aloka kI maryAdA kA prArambha honA hI loka kA anta hai / ' evaM dAhiNillAo, pacatthimillAo, uttarallAo' isI prakAra dakSiNa pazcima aura uttara dizA meM bhI bAraha bAraha yojana kA apAntarAla hai / yaha dizA sambandhI apAntarAla kathana upalakSaNa rUpa hai isase yaha bhI jAnanA cAhiye ki vidizAoM meM bhI itanA hI apAntarAla haiM vidizAoM meM bhI isa apAntarAla dUrI ke bAda hI alokAkAza kA prAraMbha hotA hai isa ratnaprabhA 4hyo he ? yA praznanA uttaramAM alu uDe he ! 'goyabhA ! duvAlasahi' joya hi avAdhAra hoya te paNNatte' he gautama! ratnaalA pRthvInI pUrva dizAbhAM rahela caramAMtathI khAra ceAjana pachI leAkanA aMta aleAka kahyo che. kahevAnuM tAtparya e che ke ratnaprasA pRthvInI pUrva dizAmAM je caramAnta che, tenAthI pachI ane aleAkanI paDelAM khAra caiAjana pramANu apAntarAya che. tyAMthI ja alekanA prArabha thAya che. alAkanI maryAdAnu' prAraMbha thavuM eja leAkane a Mta che 'eva' dAhiNillAo, paccatthimillAso, uttarillAoM se prabhA dakSiNa dizAmAM pazcima dizAmAM ane uttara dizAmAM paNa khAra mAra caiAjanane apAntarAla che. A dizA saMdhi apAntarAlanuM zrRthana upalakSaNuthI kahela che, tethI ema paNa samajavu` ke-vidizAomAM paNa eTaluM ja apAntarAla che. 7
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra03 su. 7 saptApi pRthivya : lokasparzinyo naveti 57 pUrvAdidik caramaparyantAllokAntaH krameNAdho'dhAritramAgonena, tribhAga iti tRtIyo bhAga vibhAgaH / ekasya yojanasya trayobhAgAH kalpitavyAH teSu bhAgeSu eka tRtIyo bhAga stRtIyo'zastribhAga ucyate, tena tRtIya, bhAganyUnena ekena yojanena yojanasya bhAvatrayamadhyAd bhAgadvayenA'dhikairadhikaiyajane jJAtavyaH, tathAhi - zarkarAmabhA pRthivyAH sarvAsu dikSu vidikSu ca caramaparyantAllokAntasya antarAla, tribhAgonAni trayodaza yojanAni, yojanasya bhAga-traya madhyAdbhAga dvayasahita dvAdazayojAnItyarthaH / vAlukA prazAyAH pRthivyAH satribhAgAni prayodazayojanAni / pUrvokteSu bhAgadvayasahitadvAdazayojaneSu bhAgadvayasaMmelanena tRtIyabhAgasahitAni paGkamathAyAH paripUrNAni caturdazayojanAni, evaM dhUmapRthivI ke atirikta zeSa zarkarAmabhA se lekara adhaH saptamI paryanta saba pRthiviyoM kI saba dizAoM meM aura saba vidizAoM meM pUrva Adi dizAoM ke carama paryanta bhAga se lokAnta kramale nIce nIce tribhAga arthAt eka yojana ke tIna bhAga kiye jAve, una tIna bhAgoM meM eka jo tRtIya - tIsarA ANa arthAt- tIsarA aMza hai vaha tribhAga kahalAtA hai aise tribhAga nyUna eka yojana se arthAt yojana ke tIna bhAga meM se do bhAga se adhika yojanoM se jAna lenA cAhiye, jaise ratnaprabhA pRthivI se lokAnta kA apAntarAla bAraha yojana kA hotI hai usake nIce zarkarA prabhA pRthivI kI saba dizA vidizAoM meM pUrvaM Adi ke carama paryanta bhAga se lokAnta kA apAntarAla tRtIya bhAga nyUna teraha thojana kA arthAt vAraha yojana ke Upara yojana ke vidizAomAM yakSu A apAntarAla jeTalA dUra pachI ja aleAkAkAzanA prAraMbha thAya che. A ratnaprabhA pRthvI zivAya khAkInI zAprabhA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhI mudhIja pRthvIceAnI badhI dizAomAM ane vidizAomAM pUrva vigere dvizAonA carama sudhinA bhAgathI leAkAnta kramathI nIce nIce tribhAga arthAt eka cAjananA traNa bhAga karavAmAM Ave, e traNa bhAge paikI je trIne bhAga arthAt trIjo aMza che, te tribhAga kahevAya che. evA tribhAgathI nyUna eka caiAjanathI arthAt ceAjananA traNa bhagomAMthI e bhAgothI vadhAre ceAjanavALo samajavA. jemake ratnaprabhA pRthvIthI leAkAntanA 'tarAla khAra cAjananeA hAya che. tenI nIce zaraprabhA pRthvI RSIja dizA ane vidizAemAM pUrva dizA vigerenA caramAnta sudhInA bhAgathI leAkAntane apAntarAla trIjA bhAgathI yUna tera ceAjananeA che, arthAt khAra ceAjana jo0 8
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre prabhAyA vibhAgonAni paJcadazayojanAni, tamaHprabhAyAH satribhAgonAni pazJcadazayojanAni adhaH saptama pRthivyAH paripUrNAni SoDazayojanAni / tadevAha - sUtrakAraH 'sakara pabhAeNaM' ityAdi, sakarappabhASaNaM bhaMte ! puDhavIe' zarkarAmamAyAH khalu bhadanta ! pRthivyAH dvitIya nAraka pRthivyAH 'puratthimillAo carimaMtAo' paurastyAt pUrvadigbhAvinazvaramAntAt 'kevaiyAe bhavAhA' kiyatyA avAdhayA apAntarAlalakSaNayA 'loyaMte paNNatte' lokAntabhAgaH do bhAga acet zarkarA prabhA pRthivI meM lokAnta kA apAntarAla yojana ke do bhAga sahita bAraha yojana kA ho jAtA hai |2| isI prakAra vAlukAprabhA pRthivI kI saba dizA vidizAoM meM lokAnta kA, apA ntarAla tRtIya bhAga sahita arthAt pUrvokta do bhAgoM se sahita bAraha yojana meM do bhAga milAne para tIsare bhAga sahita teraha yojanoM kA ho jAtA hai | 3| isI rIti se paGkaprabhA pRthivI ke pUre caudaha yojana kA apAntarAla ho jAtA hai |4| dhUmaprabhA pRthivI meM tRtIya bhAga nyuna pandraha yojana kA apAntarAla ho jAtA hai |5| tamAprabhA pRthivI meM tRtIya bhAga sahita pandraha yojana kA ho jAtA hai | 6 | evaM adhaH saptamI pRthivI meM jAkara lokAnta kA apAntarAla pUre solaha yojanoM kA ho jAtA hai ||7| 58 aba isI bAta ko sUtrakAra spaSTa karate haiM- 'sakkarappabhAeNaM' ityAdi / 'karaNyabhAe NaM bhaMte ! puDhabIe purathimillAo carimaMtAo hare avAhAe loyaMte paNNatte' he bhadanta ! zarkarA pRthivI ke pUrva digbhAgavata caramAnta se kitanI dUra paraloka kA anta kahA gayA hai ? upara teramA ceAjananA e bhAgathI vadhAre zarkarAprabhA pRthvImAM leAkAntane apAntarAla ceAjananA be bhAga sAthe khAra ceAjananA thAya che. 2, eja pramANe vAlukAprabhA pRthvI badhI dizA vidizAemAM leAkAntane apAntarAla trIjA bhAga sahita arthAt pUrvakti teramAM ceAjananA be bhAga mAra AjanamAM meLa vavAthI trIjA bhAga sahita tera ceAjananeA thaI jAya che. 3, eja pramANe 5 ka prabhA pRthvImAM pUrA cauda ceAjananA apAntarAla thaI jAya che. 4. dhUmaprabhA pRthvImAM trIjA bhAgathI nyUna pannura ceAjanane apAntarAla thai jAya che. 5, tamaHprabhA pRthvImAM trIjA bhAga sahita padara caiAjananA thaI jAya che. 6, ane adhaH saptamI pRthvImAM jaine le kAntane apAntarAla pUrA seALa ceAjananeA thai jAya che. have A uparAkta thanane ja satrakAra vizeSa spaSTatAthI kahe che, 'sakkarapabhAe NaM' tyAhi 'sakkarapabhASaNaM bhate puDhavIe puratthi millAbho carimatAo kevaie AbahAe koyate paNNatte' he bhagavan zaralA pRthvInA pUrva higbhAgavata tharabhAMtathI be
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TokA pra.3 sU. saptApi pRthivya lokaspazinyo navaiti 59 majJaptaH-kathitaH, zarkarApamA pRyivyAH pUrvabhAge kiyadare lokAnto bhavati, iti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyaSA' he gautama ! 'timAgaNehi terasa joyaNehi tribhAganyUnaistrayodazabhiyojanaiH 'abAhAe' abAdhayA 'loyaMte pannatte' lokAntaH prajJapta:-kathitaH zarkarA prabhAyAH pUrvadizi alokAtpUrva tribhAgonatrayo. dazayojanasya vyavadhAna bhavati tribhAgonatrayodazayojanAntaramalokasya sthiti. rityarthaH / 'evaM cauddisipi' evaM pUrva digUbhAge yAvarakamantaraM kathitaM tAvatkamevAntaraM dakSiNadizi pazcidizi uttaradizi, sarvAsu vidikSvapi bhimAgona trayo. daza yojanasyaiva vyavadhAnam trimAgona trayodazayojanAddure alokAkAzo bhava. tIti bhAvaH / 'vAllayappabhAe .puDhavIe' bAlukApramAyAH pRthivyA: 'purasthi. millAo pucchA' paurastyAt pRcchA, he bhadanta ! bAlukAmamAyAH pRthivyAH paurastyAt caramAntAt kiratyA'bAdhayA lokAntaH prajJAta iti prazna:, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyagA' he gautama ! 'satibhAgehi terasahiM joyaNehi isake uttara prabhu kahate haiM-'tibhAgUNehi terasa joyaNehiM abAdhAe loyate paNNatte' he gautama ! tRtIya bhAga kama teraha yojana kI dUrI para do bhAga sahita bAraha yojana kI dUrI para-loka kA anta kahA gayA hai| 'evaM cadisi vi' zarkarAprabhA ke pUrva digbhAga meM jitanA yaha antara kahA gayA hai-itanA hI antara zarkazaprabhA ke dakSiNa digbhAga meM aura uttara digbhAga meM tathA vidizAoM meM bhI jAnanA cAhiye 'bAluppabhAe puDhavIe purathimillAo pucchA' he bhadanta ! bAlukA prabhA ke pUrva digbhAvI caramAnta se kitanI dUra para loka kA anta kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA! satibhAgehiM terasahi 62 sonAmata 4 cha 1 mA prshnn| uttaramA prabhu hai 'tibhAgUNehi terasajoyaNehiM abAdhAe loya te paNNatte' 8 gautama ! trImAthA 48 tara yauna 2 me mAga sahita mA2 yaa4| 2 / mata che. 'eva' ghaudisi vi' za62mA pRthvInI zima reTayu mA mata2 chu 2. eTaluMja aMtara zakaraprabhA pRthvInI dakSiNa dizAmAM, pazcima dizAmAM ane uttaradizAmAM tathA vidizAomAM paNa samajavuM. bAluyappabhAe puDhavIe puristhimillAo pucchA, samapan pApramAnA pUrva dizAmAM AvelA aramAnsathI keTale dUra lekane aMta kahyo che? A prazna uttaramA prabhu gautamasvAmIna 4 cha hai 'goyamA ! satibhAgehiM rasahi
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane satrimArga 'trayodazabhiyojanaH 'abAhAe' abAdhayA 'loyaMte' lokAntaH 'pannatte' prajJaptaH kathita iti / 'evaM cauddisipi' evaM yathA vAlukA prabhAyA pUrve caramAnte satribhAga trayodazayojanAni ApAntarAlam tathaiva caturdikSvapi tAvatmamANe va apAntarAlaM jJAtavyam vAlukAmamAyA dakSiNasyAM dizi, pazcimAyA muttarasyAM dizi ca. satribhAga trayodazayojanAt re'sokAkAzo bhavatIti bhAvaH / evaM savAsi caumuvi disAmu pucchiyavaM' evaM yathA vAlukA prabhA pRthivyA vyavadhAnaviSayakaH praznaH kRta stenaiva rUpeNa sarvAsAM pRthivInAM paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaH prabhAtamastamaH pramANAM catasRSvapi dikSu vidikSu ca praznaH kartavya iti / adha bhagavAn paGkapamAdi pRthivInAM viSaye'pAntarAlaM darzayati-paMkappabhAe' ityAdi, 'paMkappabhAe' paGka joyaNehiM abAdhAe loyaMte paNNatte' he gautama! bAlukAprabhA ke pUrva digbhAvI caramAnta le tRtIya bhAga sahita teraha yojana ke bAda loka kA anta kahA gayA hai 'evaM cauddisiMvi' isI taraha kA antara ghAlukA prabhA ke dakSiNa digbhAga meM, pazcima dimAga meM aura uttara digbhAga meM haiM aisA samajhanA cAhiye evaM savvAsiM caussu didisAslu pucchipa, jaisA hA prazna bAlukA prabhA pRthivI ke cAroM dizAoM meM aloka ke vyavadhAna ke sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI prazna zeSa pRthiniyoM kI cAroM dizAoM meM bhI aloka ke vyavadhAna -dUrI meM-kara lenA cAhiye tathA ca paMkaprabhA aura tamastamAprabhA kI cAroM dizAoM meM aisA prazna karanA cAhiye isI prazna ko lekara bhagavAn paGkaprabhA Adi pRthiciyoM kA apAnta. rAla dikhalAte haiM-'paMkappabhAe' ityAdi / he bhadanta ! paGkaprabhA, dhUmajoyaNehi avAdhAe loya te paNNatte 3 gautama ! vAyusamAnI pUrva dizAmA AvelA caramAMtathI trIjA bhAga sahita tera jana pachI lekane aMta kahela cha. 'eva cauddisivi' mA prabhAnu mata2 pAsamA pRthvInI hakSiya dizAmAM, pazcima dizAmAM ane uttara dizAmAM che tema sajavuM. .. 'evaM savvAsiM causu vi disAsu pucchiyavya vAyusA pRzvInI yAre dizAomAM alakanA vyavadhAnanA saMbaMdhamAM je pramANe A prazna karyo che. eja pramANene prazna bAkInI pRthvInI cAre dizAomAM alekanA vyava pAnanA saMbaMdhamAM karI levuM joIe. paMkaprabhA ane tamastamAM prabhAnI cAre dizAonA saMbaMdhamAM eja pramANene prazna karavo joIeeja praznane laIne bhagavana paMkaprabhA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 pR.7 saptApi pRthivyA lokasparzinyo navaiti 69 prabhAyAH pRthivyAH pUrvAdi caturvinavati caramAntAt 'cauddasahiM joyaNehiM catu. dazamiyA~janaiH 'avAhAe loyate panatte' abAdhayA lozAntaH prajJaptaH caturdazayojanAt parakho'lokAkAzo bhavatIti bhAvaH / 'paMcamAe' paJcamyAH dhUmanabhAyAH pRthi. vyAH pUrvAdi caturdigavaticaramAnyAt 'tibhAgaNehiM panarasahiM joyaNehi' tribhAgauna stRtIya bhAgahInaH paJcadazabhiH yojaneH 'abAhAe' bAdhyA 'loyaMte' lokAntaH 'panatte' prajJaptaH 'chaTThIe satibhAgehiM pannarasahi joyaNehi' SaSTyAH prabhA, tamaHprabhA aura tamastamaHprabhA kI pUrva dizA ke caramAnta se kitanI dUra loka kA anta rUpa-aloka hai ? to isake uttara meM kramazaH aisA AlApaka kahanA cAhiye-he gautama ! 'paMcapAe cauddasahi joya. Nehi abAhAe loyate paNatte' paGkaprabhA kI pUrva dizA ke carakSAnta se caudaha yojana se Age loka kA anta hai isI prakAra se zeSa dakSiNa pazcima uttara dizAoM ke caramAnta se caudaha yojala Age loka kA anta hai aisA jAnanA caahiye| 'paMcamAe' pAMcavI pRthivI jo dhUmaprabhA hai usake pUrva digbhAgavartI gharamAnta se kitanI dUra para loka kA anta haiM ? to isake uttara meM prabhu kahate hai-he gautam ! 'tibhAgUNehiM pArasahi joyaNe hi abAdhAe loyaMte panatte pAMcavI pRthivI jo dhUmaprabhA hai usake pUrva digbhAgavartI evaM dakSiNa pazcima uttara digvatI caramAnta me tIsarA bhAga kama pandraha yojaloM ke Age loka kA anta hotA hai| 'chaTThIe satibhAgehiM pannarasahi joyaNehi abAdhAe loyaMte pannatte chaThI vigare pRthvIyAnu apAta matAva che. 'paMkappabhAe' tyAhi samapan pakabhA. dhUmaprabhA, ane tamastamaprabhAnI pUrvadizAnA caramAMthI keTale dUra lekanA anta rUpa aloka che? A praznanA uttaramAM kramaza e alApaka ha me bhItama ! 'paMkappabhAe cauhasahi joyaNehi avAhAe loyate paNNatte' 54mAnI pUniyana ya2mA tathA yauha yona pachI banI mata che. e ja pramANe bAkInI dakSiNa, pazcima uttara dizAonA caramAntathI cauda yona pachI ne| mata che. tama sabhA 'paMcamAe' pAMyamI 2 dhUmapramA pRthvI che, tenI pUrva dizAmAM rahela caramAntathI keTale dUra lekane aMta kahyo cha 1 2prazna uttara prabhu 4 cha 7 gautama ! 'tibhAgUNehi pannarasahi joyaNehi abAdhAe loya te pannatte' pAMyamI 2 dhUmayamA pRthtrI che, tenI dizAmAM rahela ane dakSiNa, pazcima, uttara vigere dizAmAM Avela caramAnta thI trIjA bhAgakama paMdara jana pachI lekane aMta kahyo che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dare jIvAmigamasUtre pRthivyA stamaH prabhAyAH pUrvAdi caturdigvarnicaramAntAt satribhAgaiH paJcadaza bhiryojanaiH 'avAhAe' avAdhavA 'loyaMte pannatte' lokAntaH majJaptaH - kathita iti / 'sattamIe' saptamyAH - tamantamaH prabhAyAH pRthivyAH paurastyAta caramAntAt 'solasahiM joyaNehi' poDazabhiyojana : 'avAhAe loyaMte pannatte' avAdhayA lokAntaH prajJaptaH kathita iti 'evaM jAtra uttarillAjo' evaM yAvaduttarataH, yathA saptama pRthivyAH paurastyAt caramAntAt poDarAyojanadUre lokAnto bhavati tathaiva dakSiNapazcimottaracaramAntebhyaH poDazayojanadUre lokAnto bhavatIti / athaitAni ratnaprabhAditamastasAnta prathivInAM dvAdazAdi yojana pramANAnyapAntarAkAni tAni kimAkAzarUpANi ghanodadhyAdi vyAptAni vA tatrocyate dhano pRthivI ke pUrva digbhAgavata caramAnta se, dakSiNa digbhAgavata caramAnta se pazcima digbhAgavata caramAnta se aura uttara digbhAgavata evaM vidizAo ke caramAMta se tRtIya bhAga sahita pandraha yojana ke Age loka kA anta hai 'sattamIe solasaehiM joyaNehiM abAdhAe boyaMte pannatte evaM jAva uttarillAoM' isI taraha sAtavIM pRthivI ke pUrva digbhAgavartI caramAnta se, dakSiNa digbhAgavata caramAnta se, pazcima digbhA. gavartI 'caramAnta se aura uttara digbhAgavata caramAnta se evaM vidizAoM ke caramAnta se pUre solaha yojana ke bAda loka kA anta haiM aba prakAra isa bAta ko prakaTa karate haiM ki - ratnaprabhA pRthivI se lekara tastAn pRthiviyoM kA jo aloka taka bAraha Adi yojanoM kA antarAla kahA gayA hai vaha kyA AkAza rUpa hai yA ghano 'chaTTIe sAtibhAgehi pannarasahi joyaNehi abAdhAe loyate paNNatte' chuTTI pRthvInI pUrvadizAmAM Avela caramAntathI, dakSiNa dizAmAM Avela ca2mAntathI pazcima dizAmAM Avela caramAntathI ane uttara dizAmAM Avela caramAntathI ane vidizAonA caramAntathI trIjAbhAga sahita paMdara caiAjana pachI leAkanA mata che. 'sakSamIpa solasaehi, joyaNehi, azadhAe loyate pannate evaM nAva uttarillAoM' sela pramANe sAtamI pRthvInI pUrva dizAbhAM bhAveza caramAntathI, dakSiNa dizAmAM AvelA caramatathI, pazcima dizAmAM Avela caramAntathI ane uttara dizAmAM Avela caramAMtathI ane vidizAonA caramAntathI pUrA seALa ceAjana pachI leAkanA mata kahyo che. have sUtrakAra e vAta pragaTa kare che ke ratnaprabhA pRthvIthI laIne tamatamAM sudhInI pRthvIcenu' je alAka sudhI khAra vigere cIjanAnu aMtarAla kahyuM che, te zuM AkAzarUpa che ? athavA ghaneAdhi vigerethI vyAsa che ? A praznanA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.7 saptApi pRthivyAH lokaspazinyo naveti 63 dadhyAdivyAptAni tatra kasmin apAntarAle kiyAn ghanodadhyAdiriti pratipAda nArthamAha-' imI se NaM' ityAdi, 'hamI se NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNamAra puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyA 'purasthibhille carimaMte' paurastyaH pUrvadig bhAvIcaramAnto'pAntarALalakSaNaH saH 'kaivihe patte' katividhaH - kati prakArakaH majJaptaH - kathita iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi' 'gomA' he gautama | 'tivihe pannatte' trividha tripakArakaH prajJapta - kathitaH 'taM jahA ' tadyathA - 'ghaNo after' ghanodadhivalaya:- valayAkAra ghanodadhirUpaH 'ghaNavAyavalae' ghanavAtadalayaH valayAkAra ghanavAtarUpa ityarthaH 'uNuvAyacalAe' nugatavalapaH valayAkAra tanudadhi Adi se vyApta haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ki yaha antarAla ghanodadhi Adi se vyApta hai isa viSaya meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'imose NaM bhaMte ! syaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA pUrva digbhAgavata jo caramAnta hai so vahAM taka aura aloka se pahile jo apAntarAla hai vaha 'kavihe panante' kitane prakAra kA kahA gayA hai ? ratnaprabhA pRthivI se pUrva dizA kI ora bAraha yojana Age jAne para ThIka yahIM se aloka kA prArambha ho jAtA hai isI taraha se anyatra bhI aisA hI samajhanA cAhiye so yaha jo ratna prabhA pRthivI se aloka prArambha hone ke pahile 2, bIca kA jo vyava dhAna sthAna hai usameM kyA hai ? aisA isa prazna kA bhAva hai isa prazna kA uttara diyA gayA hai ki 'govamA ! tivihe panate' he gautama ! vaha apAntarAla tIna prakAra kA kahA gayA hai- 'ghaNodahivalae' valayAkAra uttaramAM prabhu kahe che ke te a tarAla ghanedadhi vigerethI vyApta che. te saMbadhamAM gautamasvAbhIyo alune me pUchayu he 'imI se NaM' bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe' De lagavan mA ratnapralA pRthvInI pUrva dizAmAM bhAvela ne aramAnta che, tyAM sudhI mane monI paDesAM ne ayanarAsa che te 'kaivihe paNNatte' keTalA prakAranA kahela che ? ratnaprabhA pRthvIthI pUdizA tarapha mAra ceAjana AAgaLa jatAM kharAkhara tyAMthIja aleAkanA prArabha thAya che. eja pramANe anyatra paNa eja pramANenu kathana samajavuM. te A ratnaprabhA pRthvIthI alAkanA prAraMbha thatAM pahelAM vaccenuM je vyavadhAna sthAna che, temAM zuM che ? A pramANenA A prazna pUchavAnA hetu che, khAnA uttaramAM alu he che ! 'goyamA ! tivihe paNNatte' he gautama! me athAntarAsa RRthu aJjAnu' ihesa he 'ghaNodahivalae' vasayAara dhano'dhi,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane cAtarUpa ityarthaH / 'isIse NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhabIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'dAhiNille' carimaMte' dAkSiNAtya dakSiNadizi vidyamAnaH caramAnto'pAntarAlalakSaNa:, 'kAbihe pandatte' katividhA-kati. prakArakA prajJapta:-kathita iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! "tivihe pannatte' vividha strimakArakaH prajJA 'taM jahA jAva uparille' tadyathA yAdottara:-uttara digbhAvI, yAvatpadena ghagodadhivalayarUpo dhanavAtavalayarUpa stalunAtavalayarUzceti, he sadanta ! ratnapathAyAH pAzcAtyazvaramAntaH kati. vidhaH prajJaptaH he gausama 1 vividha prApta stathA ghanodadhivalayarUpo ghanabAlavalayarUpa stanubAta dalayarUpazca / he bhadanta ! ratnabhAyA uttaradigU vibhAga caramAntaH katividhaH prajJaptaH he gautama ! trividhaH prajJaptaH tadyathA-ghanodadhi valayarUpI ghanodadhi 'dhanavAyacalae' balayAkAra ghanavAta 'taNuvAyavalae' aura vala. yAkAra lanuvAta arthAt isa apAntarAla sthAla meM ye tIla vAta valaya haiM anyatra bhI aisA hI bhAva jAnanA caahiye| __ 'imIle NaM bhaMte ! raghaNappabhA puDhabIe dAhiNille carimaMte kAvihe paNNate' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA dakSiNa caramAnta rUpa apAntarAla kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA! tiSihe pannatte' he gautama! vaha tIna prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' tadyathA-ghanodadhi rUpa, ghanavAta rUpa aura tanuyAta rUpa 'evaM jAva uttarille' isI taraha ratnaprabhA pRthivI kA jo pazcima digvatI apAntarAla hai vaha bhI inhIM lIna vAta vala rUpa hai-lathA uttara diga 'ghaNavAyavalae' vasayA2 dhanavAta 'taNuvAyavalae' tathA syaa||2 tanumAta arthAta A apAntarAla rUpa sthAnamAM A traNa vAtavalaya AvelA che. anyatra paNa eja pramANane bhAva samaja. 'imose Na bhaMte ! rayaNappA puDhabIe dAhiNille carima'te kaivihe paNNace' he bhagavanuM A ratnaprabhA pRthvIne dakSiNa caranyAta rUpa apAntarAla keTalA mahAna 4 cha ? ma praznanA uttaramA prabhu 4 cha , 'goyamA ! tivihe pannatte' he gautama ! traya prA2ne 49sa cha. 'ta jahA' te mA prabhAra cha. dhanAdhi35, dhanavAta35 ane tanupAta35 'evaM jAva uttarille me pramANe ratnaprabhA pRthvInI je pazcima dizAmAM Avela apAntarAla che te paNa A traNe vAta valaya rUpa che, tathA uttara dizAmAM Avela je apAntarAla che, te paNa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 sU.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tithagbAhalyam 65 ghanavAtavalayarUpa stanuvAtavalayarUpaceti / ' evaM savvAsi jAva ahe samAe uttarille' evaM ratnaghabhAyAzcaturSu digbhAgeSu yathA trayazcaramAntAH ghanodadhi ghanavAta tanuvAtarUpAH kathitA stenaiva prakAreNa zarkarAmabhAvAlukAmamA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamamabhA adhaH saptamyAH caturSu dinuvibhAgeSu pratyekaM trayaH trayaH ghanodadhidhanavAta tanuSAta rUpAtharamAntAstrimakArakA vaktavyA iti // sU07|| sammati ratnaprabhAvita Arabhya tamastamAmamA paryantAnAM prathivInAM ghanodadhi ghanavAvAtAnAM tiryaga vAddalyaM pratipAdayitukAmaH prathamaM ratnamamA prathivyAH ghanodadhilakSya tiryagU vAhatyamAnamAha - 'isIse gaM' ityAdi, kam - imIse NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahi-' ! valae kevaie bAhalleNaM paNNatte, goyamA ! cha joyaNAI bAhalleNaM pannatte / sakkarappabhASa puDhavI ghaNodahivalae kevaie bAhalleNaM pannate ? goyamA ! sati bhAgAI cha joyaNAI bAhalleNaM pannatte / bAluyappabhAe pucchA, goyamA ! tibhAgUNAI sattajoyaNAiM bAhalleNaM pannate / evaM eeNaM abhilAveNaM paMka bhAe satta joyaNAI bAhalleNaM pannante / dhUmappabhAe satibhAgAI sattajoyaNAI bAhalleNaM pannatte / tamappabhAe tibhAgUvartI jo apAntarAla hai vaha bhI inhIM tIna vata valaya rUpa hai 'eva' savvAsi jAya ahe saptamAe uttarille' jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI ke cAroM digbhAgoM ke 4 apAntarAla tIna tIna vAtavalaya rUpa kahe gaye haiM usI prakAra se zarkarAprabhA ke vAlukAmabhA ke paGkaprabhA ke, dhUmaprabhA ke tamaH prabhA ke aura adhaHsaptamI pRthivI ke cAroM dizAoM meM jo apAntarAla prakaTa kiye gaye haiM- ve saba bhI tIna 2, vAtavalaya rUpa hai aisA jAnanA cAhiye | sR0 - // 7 // mAtra vAta vasaya 35 che. 'eva savvAsi jAva ahettamAe uttarille' me pramANe ratnaprabhA pRthvInI cAre dizAnA 4 apAntarAla traNa traNa vAtalaya rUpa kahyA che. eja pramANe zarkarAprabhA pRthvInA, vAlukAprabhA pRthvInA, puMkaprabhA pRthvInA dhUmaprabhA pRthvInA tamaprabhA pRthvInA, vAlukAprabhA pRthvInA sAtamI pRthvInI cAre dizAemAM je cAra apAntarAleA kahyA che, e saghaLA traNa traNa vAtalaya rUpa che tema samajavu. !! sU. cha !! jI0 9
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jodhAmigamasUtre NAI atthtthjoynnaaii| tamatamappabhAe atttthjoynnaaii|| imIse NaM bhaMte ! rayaNappasAe puDhabIe dhaNavAyavalae kevaie bAhalleNaM pannatte ? goyamA ! addhapaMcalAI joyaNAI vAhalleNaM pannatte / sakaraprabhAe pucchA, goyamA ! kosUNAI paMcajoyaNAI vAhalleNaM pannatte / evaM eeNaM abhilAvaNaM vAluyappabhAe paMcajoSaNAI bAhalleNaM pannatte / paMkappabhAe sakosAiM paMcajoyaNAI vAhalleNaM pannatte / dhUmappabhAe addhachaTAI joyaNAI vAhalleNaM pnntte| tamappasAe kosUNAI chajoSaNAI vAhalleNaM paNNante / ahe sattamAe chajoyagAI bAhalleNaM pannatte // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe taNuvAyavalae kevaie bAhaleNaM pannatte? goyamA! chakkose bAhalleNaM pannate / evaM eeNaM abhilAdeNaM lakarappabhAe satibhAge chakkole bAhalleNaM pannatte / bAlayappabhAe tibhAgUNe sattakole bAhalleNaM pannatte / paMkappAe puDhabIe sattakose vAhalleNaM pannate / dhUmappAe latibhAge sttkose| tamappabhAe tibhAgUNe aTTakose bAhalleNaM pannate / ahe sattamAe puDhavIe aTakole bAhalleNaM pannatte // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahivalayasla cha joyaNabAhallassa khettaccheeNaM chijjamANassa asthi davAiM vaNNao kAla jAba haMtA asthi / sakkarappamAe Ne bhaMte ! puDhavIe ghaNodahi valayassa satibhAga cha joyaNabAhalalsa khettaccheSaNaM chijamANasla jAra haMtA asthi / evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa bAhallaM // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNavAyavalayassa addhapaMcamajoyaNabAhalassa khettaccheeNaM chijAmANalsa jAva ItA atthi // evaM jAva
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pradyotikA TIkA pra. 3 . 8 saptapuM. ghanodadhyAdInAM tiryagbAhalyam FORMELY WON ahe santamAe jaM jassa bAhalaM / evaM taNuvAyavalayassa vi jAva' ahe lattamAe jaM jassa bAhalaM / isIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavI ghaNodahivalae ki laMTie pannatte ? goyamA ! vahe valayAgArasaMThANasaMThie pannatte / jeNaM isa rayaNappalaM puDhadi savvao samaMtA parikkhittANaM viTui evaM jAva ahe satamAe puDhavIe ghaNodahivalae, NavaraM appaNappaNaM puDhaviM saMparikkhivittANaM ciTTai / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhASa puDhaSIe ghaNavAyavalae kiM saMThie pannale ? goyamA ! baTTe valayAgAre taheba jAva jeNaM imIse NaM rathaNapabhAra puDhavIe ghaNodahivalayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTTaha / evaM jAya ahe sattamAe ghaNavAyavalae // isIse NaM rayaNappabhAe puDhabIe taNuvAca valae kiM saMThie pannatte ? goyamA ! vahe valayagArasaMThANasaMThie jAva jeNaM imIse NaM rayaNasabhA puDhavIe ghaNavAyavalayaM savvao samatA saMparikkhitANaM ciTui, 'evaM jAva ahe sattamAe taNuvAcavalae // imANaM bhaMte! rayaNappA puDhI kevaiyA AyAmavivakhaMbheNaM paNNattA ? goyamA ! asaMkhejAI joyaNasaharulAI AyAma vikkhaMbheNaM, asaMkhejAI joyaNasahassAiM parivakheveNaM paNNattA / evaM jAva ahe sattamA, imANaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI aMte ya majjhe ya savvattha samA bAhalleNaM pannattA / evaM jAva ahe sattamA ||su0 8 // chAyA-----etarayAH khalla bhadanta ! ratnamamAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaH kriyAn vAilyena prajJaptaH ? gautama / payojanAni bAhalyena prajJaptaH / zarkarAmabhAyAH pRthivyAH ghanodadhivalayaH kiyAn bAhalyena prajJaptaH 1 gautama ! satribhAgAni SaDyojanAni bAhalyena bhajJavaH / bAlukApabhAvAH pRcchA, gautama ! tribhAgo- nAni yojanAni bAhalyena prajJaH / evametenAmilAna paMkaprasAyAH saptayojanAni bAlyena majJaptaH / dhUmamabhAyAH satribhAgAni saptayojanAni bAhalyena majJataH samaHma mAyAHtrimAgonAni aSTayojanAni / tamahatamaHmamAyA aSTuyojanAni /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH dhanavAtavalayaH kiyAn bAhalyena prajJaptaH ? gautama ! arddhapazcamAni yojanAni vAhalyena prjnyptH| zarkarAmabhAyAH pracchA, gautama ! krozonAni paJcayojanAni vAilyena prajJaptaH / evametena amilApena bAlakAmabhAyAH pazcayojanAni bAhalyena prajJaptaH / paGkapamAyA: sakrozAni paJcayojanAni vAilyena prajJaptaH / dhUmaprabhAyAH arddhaSaSThAni yojanAni bAilyena prjnyptH| tamAma bhAyAHkrozonAni SaTyojanAni vAilyena prajJaptAni / adhaH saptamyAH SaDyojanAni vAhalyena prajJaptaH / etasyAH khala bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH tanavAtavalayaH kiyAn vAhalyena prajJaptaH ? gautama ! SaTkrozAn vAilyena prjnyptH| evametena abhilApena zarkarAprabhAyAH satribhAgAn SaTkrozAn vAhalyena prjnyptH| vAlukAmamAyAH tribhAgonAn saptakozAn bAhalyena prajJaptaH paGkamamAyAH saptakrozAn vAhalyena prajJaptaH / dhUmamamAyAH satribhAgAn saptakrozAn tamAmabhAyAH tribhAgonAn aSTakrozAn vAilyena prajJaptaH adhaH saptamyAH pRthivyA aSTakrozAna vAlhayena prjnyptH| etasyAM khallu bhadanta ! ratnaprabhAyAM prathivyAM dhanodadhivalayasya paDyojana vAhalyasya kSetracchedena chiyamAnasya santi dravyANi varNataH kAla yAvat hanta santi / zarkarAmabhAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM ghanodadhivalayasya satribhAgapaiyojana bAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya yAvad hanta santi / evaM yAvaddhaH saptamyAH yadU yasya vAhalyam / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhApRthivyAM dhanavAtavalayasyAIpazcamayojanavAilyasya kSetracchedena chidyamAnasya yAvad hanta santi / evaM yAvadadhaH saptamyA yad yakhya bAilyam / evaM tanuvAtavalayasyApi yAvadadhaH saptamyAM yadyasya bAhalyam / etasyAH khala bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautamaH ! vRtaH valayAkArasaMsthAnaptasthitaH prajJaptaH / yaH khalu imAM ratnamamA pRthivIM sarvataH samantAt saMgarikSipya khalu tiSThati / evaM yAvadadhaH saptasyAH pRthivyA ghanodadhi valayaH navaram AtmIyAlIyAM pRthivI saMparikSipya khalu tiSThati / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyA ghanavAcavalayaH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! vRttaH valayAkAraH tathaiva yAvad khalu etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaM sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / evaM yAvadadhaH saptamyA ghanavAtavalayaH / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAstanuvAtavalayaH kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! vRttaH valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH yAvad yaH khalu etasyA ratnaprabhA pRthivyAH ghanavAtavalayaM sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / evaM yAvadadhaH
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 6.8 saptaMpR. ghanodadhyAdInAM tiryaggrAhalayam dUra saptamyAstanuvAtavalayaH / iyaM khalu bhadanta / ratnaprabhA pRthivI kiyatI AyAmaviSkambheNa prajJaptA ? gautama | asaMkhyeyAni yojana sahasrANi AyAma viSkambheNa asaMkhyeyAni yojana sahasrANi parikSepeNa majJaptA / evaM yAtradadhaH saptamI / iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI ante ca madhye ca sarvatra samA bAhalyena prajJaptA ? inta gautama ! iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI ante ca madhye ca sarvatra samA bAhalyena prajJaptA / evaM yAvadadhaH saptamI // 8 // TIkA- 'imI se NaM bhaMte / etasyAH khalu bhadanta ! 'syaNapyabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyaH pRthivyAH 'ghaNodahivalae' ghanodadhivalayaH ratnaprabhA pRthivyAH dikSu vidikSu ca caramAnte ghaNodadhivalaya ityarthaH 'kevaie' vAhalleNaM pannatte' kiyAn kiyatparimitaH bAhalyena majJa-kathita iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'cha joyaNANi bAhalleNaM pannatte' SaDyojanAni SaDyojana paramitaH bAhalyena ghanodadhivalayaH prajJaptaH - kathita iti / sakarappabhAe puDhaate' zarkarAmabhAyAH pRthivyAH ghaNodadhivalae' ghanodadhivalaya: 'kevaie 'imI se NaM bhaMte! rayaNapabhAe puDhacIe' - ityAdi / TIkArtha - gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'imIle NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA 'ghanodahivalae' ghanodadhi valava - ratnaprabhA pRthivI kI samasta dizAoM aura vidizAoM ke caramAnta meM jo ghanodadhi valaya hai - vaha 'kevahae bAhalleNa paznatte' tiryaga bAhulya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA ! cha joyaNANi bAhalleNaM paNNatte' he gautama! vaha tiryagvAhatya kI apekSA chaha yojana kA moTA kahA gayA hai'sakkarapabhAe puDhabIe ghanodadhi valae kevahae bAharaNaM patte' he bhadanta ! zarkarA pRthivI kA ghanodadhi valaya tiryagvAhatya kI apekSA 'imI se Na' bhaMte! rayaNappabhASa puDhavIe' tyAhi TIDArtha gautamasvAbhIme prabhune me pUchayu che 'imIse NaM bhave ! rayaNappabhAe puDhavIe' he lagavan bhA ratnaprabhA pRthvIno 'ghaNodahivalae ' ghane'dhivalaya ratnaprabhA pRthvInI saghaLI dizAo ane vidizAonA cAntamAM ? dhanadadhivasaya che, te 'kevaira bAhalle NaM' pannatte' tiryagyAyanI apekSAo To moTo Ahesa che ? 'goyamA ! cha joyaNANi bAhalleNa pannatte' De gautama ! te tiryagmAdayatI apekSAdhI yeojananI bhoTAI vANo uDela che. 'sakkara prabhA puDhavI ghaNodadhivalae kevaie bAhalleNa pannatte' he bhagavan zarAabhA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jIvAmigamasUtre ma. , vAilleNaM pannatte' kriyAn tiryagvAddalyena prajJaptaH- kathita iti maznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'savibhAgAI cha joyaNAI' satribhAmAni - tRtIyasAgena sahitAni payojanAni 'bAdalleNaM' virya bAhazyena 'pannatte' prajJaptaH - kathita iti / 'vAlupamAe pucchA' vAlukAmamAyAH pRcchA, he bhadanta / bAlukAmamAyAH pRthivyA ghanodadhivalayaH kriyAn tiryagvAhalyena makSapta iti pRcchA - praznaH saMgRhyate bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'zomA' he gautama 1 'vibhAgUNAI satajoyaNAI vAlleNaM pannate' tribhAgonAni tRtIya mAgena hInAni samayojanAni tiryag vAilyena pajJaptaH kathito vAlukAmamAyA ghaDodadhivaLaya iti / evaM eevaM abhilAvegaM ' paMrupae sanajogNAI bAhalleNaM paNNatte' evaM yathoktena amilApena prakAreNa paGkapamAyAH ghaNodadhiH saptayojanAni tiryag vAilyena prajJaH, he bhadanta ! papamAyAH pRthivyAH ghanodadhivanyaH kriyAn tiryagvAlyena prajJapvaH ? he gautama / paGkAbhAyAH ghanodavilayaH saptayojanAni kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu karate haiM - 'golA ! satibhAgAI cha joyaNA' vaha yojana ke tRtIya bhAga sahita chaha yojana kA kahA gayA hai 'bAluyapabhAe pucchA' he bhadanta ! bAlukA prabhA pRthivI kA ghanodadhi klaca tiryagavAhasya ko apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu karate haiM- 'gomA ! vibhAgUnAi khattajogAI dAhalleNaM panante' he gautama! yaha yojana ke tRtIya bhAga kama sAta yojana kA moTA kahA gayA hai- arthAt yojana ke do bhAga sahita chaha yojana kA moTA tiryaga bAhalya kI apekSA kahA gayA hai 'eca' eevaM abhilAveNaM paMcappabhAe sattajoSaNAeM bAhalleNa natte' isI prakAra se paGkanabhA kA jo ghanodadhi valaya hai vaha bhI niryabAhalya kI apekSA sAta pRthvInA ghanAdavivalaya tigmAhatyanI apekSAthI keTalA mATe kahela che ? yA praznamA uttaramA prabhu gautamasvAmIne he 'goyamA ! satimogAi cha joyaNAi" te yeonnanA zrI lAga sahita cha yojanA se che. 'vAlu bhAe puSkA' huM bhagavan vAlukAprabhA pRthvInA ghanedadhi tigmAhatyanI apekSAe bheTalo bhoTo Desa che ? mI praznamA uttaramA aDe he 'goyamA ! tibhAguNAI khattajoyaNAI bAhalleNaM pannatte' he gautama! A yonanA zrIla bhAgathI ochA sAta ceAjananI sATAvALA kahela che. arthAta ceAjananA e Aga sahita cha yonnatI moTAI tiryagyAyanI apekSAthI uDe che. 'eva' eraNa abhilAveNa paMkalpabhAe sattajoyaNAI bAhalleNa pannatte' khebha prabhA 5kaprabhA pRthvInA je ghaneAdhivatraya che. te paNa tigmAhatyanI apekSAthI B
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 4.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiyagvAhatyam 71 tiryagvAhalyena prApta iti bhAvaH / 'dhUmapabhAe satibhAgAI sattajoyaNAI panatte' dhUmamabhAyAH patribhAgAni tRtIyabhAgena sahitAni saptayojanAni prajJaptaH, he bhadanta ! dhRmamabhAyAH pRthivyAH dhanodadhivalayaH kiyAna tiryamAlyena prajJaptaH ? he gautama ! dhUpamabhAyAH ghanodadhiralayaH satribhAgAni saptayojanAni prajJapta iti bhAvaH / tatappabhAe tibhASaNAI aThThajoyaNAI' tamasAyA nibhAyoni aSTayojanAni, he bhadanta ! samApramAyAH SaSTha pRthivyAH ghanodadhivakrAyaH kiyAna tiryagbA. halyena prajJaptaH 1 he gautama ! tamAmabhAyAH pRthivyAH ghaNodadhivalayaH tribhAgonAni tRtIya bhAgahInAni aSTayojanAni tiryambAhalyena majJapta iti / tamatamapabhAe anoSaNAI' tamastamAprabhAyA aSTayojanAni, he bhadanta ! samastambhamAyA pRthivyAH ghanodadhiralayaH kivAna tiryagvAhalyena prajJapta: ? gautama ! tamastamA yojana kA moTA kahA gayA hai 'dhUmapAe lati bhAgAI satta joya. gAI panante' dhUmaprabhA pRthivI kA jo chanodadhi vAtavalaya hai vaha tiryagyAhatya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'he gautama! dhUmaprabhA pRthivI kA jo dhanodadhi balaya haiM vaha tRtIya bhAga sahita khAla thojana kA kahA gayA hai 'tamappAe timA. gUNAI aTThajoyaNAI' he sadanta ! chaThI tamAmamA pRthivI kA jo ghanodadhi balaya hai vaha piyavAhalya kI apekSA zitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu zahate haiM-he gautama / lamaHprabhA pRthivI kA jo ghalodadhi valaya hai vaha yojana jhA tRtIya bhAga kama ATha yojana ko tiryagvAhalya kI apekSA moTA kahA gayA hai 'tamatamappabhAe ayoja. NAI' he bhadanta ! sAtavIM pRthivI jo tamaratamA prakSA hai usakA ghano. dadhivalaya tiryagbAhala kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM sAta yAsananI moTA vANA ho hai. 'dhUmapAe satibhAgAi satta joyaNAI pannatte' dhUmalA pRthvInA 2 ghanadhi pAtasaya cha, ta tiryabAhalyanI apekSAthI keTalo vizALa kahela che. A praznanA uttaramAM prabha gautama svAmIne kahe che ke he gautama ! trIjA bhAga sahita sAta janane he che 'tamappabhAe tibhAgUNAI aTra joyaNAi' . magavan 728 tamAmA pRthvIne je ghanedadhi valaya che te tiryaMbAhathenI apekSA keTale vizALa kahela che ? uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! tama prabhA pratrIne je ghodadhivalaya che te jananA trIjA bhAga kama ATha cIjanane tiryabAhalyanI apekSAthI vistAra vANI huya che. 'tamatamappabhAe ajovaNAI hai para sAtamI pRthvI ke je tamastamA nAmanI che, tene ghanodadhivalaya tiryAhalayanI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 jIvAmigamasUtre mabhAyAH pRthivyA ghanodadhivalayo'STayojanAni tiryagvAilyena maipta iti bhAvaH / atha ratnaprabhAdi pRthivInAM ghanavAtasya vAhalayamAha-' imI se NaM' ityAdi, 'imIse NaM ye' etasyAH khalu bhadanta ! 'syaNappamAe puDhIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'ghaNavAyavaLae' ghanavAtavalayaH 'kevaiyaM bAhalleNa pantratte' kiyAna tiryagvAhatyena prapta iti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goya' he gautama! 'addhapaMcamAH" arddhapaMcamAni sArddhAni catvAri ityarthaH 'joyaNAI' yojanAni 'bAhalleNaM' bAhalyena tiryagvAddalyena prajJapta iti / 'sakkarapabhAe pucchA' zarkarAmalAyAH pRcchA, he bhadanta ! etasyAH zarkarA prabhAyAH pRthivyAHghanavAtavalayaH ziyAna tiryagvAralyena mataptaH ? iti praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'govamA' he gautama ! prabhu kahate haiM - he gautama! tamastamaHprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi valapa hai vaha tiryagvAlya kI apekSA ATha yojana kA kahA gayA hai| aba ratnaprabhA pRthiviyoM ke ghana vAta kA mAhatya kahate haiM- 'imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe ghanavAyavalae kevaiyAM pAhalleNaM pannatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanavAtavalaya hai vaha tiryagUbAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! addha paMcamAI joyaNAI yAhasveNaM pannatte' he gautama! vaha arddha paJcama arthAt sADhe cAra yojana kA tiryagvAhatya kI apekSA moTA kahA gayA hai| ' sakarappamAe pucchA' he madanna ! isa zarkarAprabhA pRthivI kA ghanavAtavalaya tiryagrabAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'godhamA ! kosUNAI paMcajoyaNAI bAhalleNaM pannatte' he apekSAthI keTale vizALa kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! tamastamaprabhA pRthvIneA je ghanedhivAtavalaya che, tiya AAhelthanI apekSAthI ATha ceAjananA kahyo che. te have ratnaprabhA vigere pRthvIceAnA ghanavAtanA mAhalyanuM kathana kare che. 'imI se Na' bhave ! rayaNappAbhAra puDhatrIe ghaNavAyavalae kevaiyAM bAilleNaM pannante' huM bhagavan A ratnaprabhA pRthvIne je ghanavAtavalaya che, te tigmAhulyanI apekSAthI keTale vizALa kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne he 'goyamA ! addha paMcamAI joyaNAI bAhalleNaM pannatte' he gItabha ! te a paMcama arthAt sADAcAra yAjananA tiya AAhelthanI apekSAthI vizALa hyo che. 'sakkaratpabhAe pucchA' he bhagavan mA zazalA pRthvInA ne ghanavAta valaya che, te tigmAhalyanI apekSAthI keTaleA vizALa kahela che ? uttarabhAM prabhu 4he che } 'goyamA ! kosUNAI' pa'cajoyaNAi' bAhalleNaM pannatte' De
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.8 saptapR. dhanodhyAdInAM tiryagvAhalyam 73 'komaNAI paMcajoraNAI bAhalleNaM pannatte'krozonAni krozaikena hInAni paJcayojanAni zarkarApramAyA ghanavAsabalaya viryabAhalyena prajJapta iti / 'evaM eeNaM abhilAveNe' evam etena pUrvoktena abhilASena-mAlAkama sAreNa 'bAlugappabhAe paMcajoyaNAI bAhalleNaM pannatte' bAlukAdhamAyAH paJcayojanAni cAhalyena prajJaptA, he bhadanta ! etasyA vAlukAmamAyA ghanAkhavalayaH kiyAna tiryamvAilyena prAptaH 1 bhagavAna Aha-he gautama ! bAlukAmamAyA ghanadAkhavalayaH paJcayojanAni viryagbAhalyena pakSaptaH, iti bhAvaH / 'paMkramamAe sakosAI paMcajoyaNAI bAhalleNaM paNNatte' paGkamamAyAH sakrozAni krozamahitAni paJcayojanAni bAhalyena prajJaptA, he bhadanta / etasyAH paGkamamAyAH pRSivyAH ghanavAtavalayaH kiyAn tiryagbAhalyena prajJapta iti paznA, bhagavAnAi-he gautama ! pakkA bhAyAH pRthivyAH ghanavAsavalayaH krozakAdhika paJcayojanAni tiryavAhalyena prajJapta itibhAvaH / 'dhUmappabhAe addhagautama! zarkarAlA kA dhana nAsavalaya tiryagvAhalya kI apekSA eka koza kama pAMca yojana kA moTA kahA gayA hai evaM eeNAbhilAveNaM' isI AlApaka prakAra se aisA bhI prazna karanA cAhiye-he bhadanta ! pAlukAprabhA kA jo vAtavalaya hai vaha tirtharabAhalya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM-gItama! 'vAluyappAe paMcajoyaNAI bAhalleNaM paNNatte' bAlukAprabhA kA ghanabolavalaya tiyagbAhalya kI apekSA pAMca yojana kA moTA kahA gayA hai 'paMkappAe sakkosAipaMcajoyaNAI pAhalleNaM pannate' he bhadanta ! paMkaprabhA pRthivI ke ghanayAtabalaya tiryagapAhalya kI apekSA zilanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-papamA kA dhanavAtavalaya eka koza adhika pAMca yojana kA moTA liyabATalya kI apekSA kahA gayA hai 'dhUmmappa. bhAe addha chaTAI joyaNAI bAhalleNaM pannata' dhUmaprabhA pRthivI kA ghanavAta valaya // 5 // arddhaSaSTha arthAt sADhe pAMca yojana kA moTA tirya gautama! zarAmabhAne ghanavAtavalaya tiryabAhalyathI apekSAthI eka kesa kama pAya yojanA 49 che. 'evaM eeNAbhilAveNa" me pramANe mA mApana prakArathI e paNa prazna kare joIe ke he bhagavana vAlukAprabhA pRthvIno che ghanavAtavalaya che, te tiryabAhatyanI apekSA keTalo vizALa kahela che? A azA taramA prala cha / gItama! 'vAluyappabhAe paMcajoyaNAI bahaleNa pamnatte' pApramAnA banAta saya cha, ta timAhatyAnI mapekSAthI pAMya yoganA hera cha 'paMkappamAe sakkosAipaMcajoyaNAIbAhalleNa' pannate he bhagavana paMkaprabhA pRthvIne ghanavAtavalaya tiryaMbAhalyanI apekSAe keTale jI0 10
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jIvAmigamane chaTAI joyaNAI vAhalleNaM pannatte' dhRA prabhAyAH pRthivyA ghanadAtabalyo'rddhapAThAni-sArdhani paJcayojanAni vAhalyena prajJaptaH / 'tamappabhAe kosUNAI cha joyaNAI vAhAleNa pachatta' esyAH tamAyabhAyAH pRthivyA ghanavAtavalayaH krozonAli paDyojanAni vAilyena prajJaptA / 'ahe sattamAe cha joyaNAI vAha leNa ekatte' etasyA evasattasyAH pRthivyAH ghanadAtavalayaH SaDyojanaparimito vAilyena prApta iti|| sampati-ratnaprabhAdi pRthivInAM tanuvAtavalyasya niyaMga vAilyaparimANapratipAdanArthavAha-'imIse gaM' ityAdi, 'imIle gaM bhaMte' etasyAH khalla bhadanta ! 'rayaNappamAe puDhabIe' ratnaprabhAyA prathivyAH 'haNuvAyaklae' tanuvAtavalaya: 'kevaie bAhalleNaM pannatte' kiyAn tiryag bAilyena prajJapta:-kathita iti gyAlya kI apekSA kahA gayA hai| 'tamappabhAe kohaNAI chajoyaNAI pAileNaM pacatte' tamAmA pRthivI kA ghanavAta valaya tiryagyAhalya kI apekSA eka koza kama chaha yojana kA moTA kahA gayA hai| 'bhahe sattamae chajoyaNAI pAhalleNaM paNNatte' adhaH saptamI pRthivI kA ghanavAta valaya tiryagvAhalya kI apekSA chaha yojanA kA moTA kahA gayA hai nava ramaprabhA Adi pRthiSiyoM ke satuvAta ke vAhalya kA pramANa kahate haiM-'isIle NaM bhaMte ! rakSaNa pAe puDhacIe taNuvAyavalae kevaie pAhalleNaM pAte he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI meM jo taluvAtavalaya hai vizALa kahyo che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke paMkaprabhAne ghanavAtavalaya eka kesa adhika pAca janane tibAhalyanI apekSAthI usa che. 'dhUmappabhAe addha chaTAiM joyaNAI bAilleNa pannatte' dhUmaprakSA pRthvIne ghanavAtavalaya 5 | ardha SaSTha arthAt sADA pAMca ejanane viza tiyAya-1 apekSAthI hepAmAM mAre . 'tamappabhAe kosUNAI ka joyaNAi vAilleNa pannatte' tA pRthvInA dhanavAtasaya tiya mAyanI apekSAthI se za 4bha cha yonanI vi Dara che. 'ahe sattamAe cha joSaNAI vAhalleNa pannatte' masatI pRthvIna banavAtasaya tiya mAyanI apekSAthI cha ejanane vizALa kahyo che. have ratnaprabhA vigere pRthvInA tanuvAtanA bAhalyanuM pramANuM kahe che 'imoseNa bhAte ! rayaNappabhAe puDhavIe taNuvAgavalae kevaie vAhalleNa pannatte'
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramevayotikA TIkA pra. 3 sU.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagvAha praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he goMya ! 'chakkose vAlleNaM pannatte' paTkrozAn bAhalyena prajJapta svanuvAdalaya iti / iti evaM eevaM abhilAveNaM' evametena amilApena AlApaka prakAreNa 'sakaraspabhASa satibhAge chakko sebAhalleNaM pannatte' zarkarAmamAyAH pRthivyA stanuvAdavalayaH satribhAgAna kozasya tRtIyabhAgasahitAn SaTkozAna bAhalyena prajJapta iti / 'bAlayapyabhAra vibhAgaNe sattako se bahalleNaM paNNatte' bAlukAmayAyAH pRthivyA svAvala tribhAgInAn krozasya tRtIyabhAgahInAn saDakrozAn bAhalyena prajJA | 'paMkaSpabhAe puDhavIe sata kose vAlleNaM paNatte' paGkamabhAyAH pRthivyA svanuvAsavalayaH saptakrozAna bAhalyena prajJapta iti / 'dhUmabhAe satibhAge sarakose' dhUmaprabhAyAH pRthivyA stanutrAH satribhAgAn krozAna vAilyena prApta iti / 'tappabhAe puDhavI vibhAgaNe aTTako se bAhalleNaM enatte' maHmAyA svAtavalayaH stribhAgonAn aSTakrozAn bAhalyena prajJapta iti / 'aha satamAra puDhanIe vaha tiryaga bAlya kI apekSA kitanA moTA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate hai- 'golA ! chakko se bAharaleNaM pannate' he gautama! ratnaprabhA pRthivI meM jo vAtabalaya hai vaha tiryagvAhatya kI apekSA chaha koza kA moTA kahA gayA hai| 'evaM eeNaM abhilAveNaM' isI abhilApa prakAra se zarkarAprabhA kA tanuvAta baladha tiryagvAhatya kI apekSA koza ke tRtIya bhAga sahita chaha koza kA moTA kahA gayA hai vAlukA prabhA meM bAta cala tiryagUbAhalya kI apekSA koza ke tRtIya bhAga kama sAta koza kA moTA kahA gayA hai 'paMrUpabhAe puDhavIe sattako se bAhalleNaM patte' paGkazvA pRthivI kA taluvAta valaya tiryagbAhalya kI apekSA lAma phoza kA moTA kahA gayA hai 'dhUmyApa sAtibhAge he bhagavan ratnaprabhA pRthvImAM je tanujAtavalaya che, te tigmahatyanI apekSAthI keTalI vizALatAvALA kahyo che ? gmA aznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne he che 'goyamA ! chakkose bAhalleNa pannatte' he gautama! ratnaprabhA pRthvImAM ke tatuvAtavasaya che, te tiryagmAyanI apekSAthI cha asanI vizANatAbAjI helo, 'eva' eeNa' abhilAveNa' me prabhA mA alisArathI zarmAzAlA pRthvIno tanuvAtavAya niyugmAhatyanI apekSAthI kAsanA trIjA bhAga sahita cha keAsanI vizALatA vALo kahyo che. vAlukAprabhAmAM tanuvAtavalaya tiya mAhulyanI apekSAthI kAzanA zrIla lAgathI isa sAta asanI vizAlatA vANo uDela he. 'paMkalpabhAe puDhavIe sattakose bAilleNaM pannatte' alA pRthvIno taMtuvAtavasaya tiryamAhulyanI apekSAthI sAta azanI vizAlatA vANI aDesa che, 'dhUmappabhAe satibhAge
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama 76 akose bAharaleNaM paNNatte' adhaH saptamyAH pRthivyA stanuvAtavalayaH paripUrNAn - aSTakrozAn bAhalyena prajJapta iti / uktazca 'chacce va 1 addha paMcama 2joyaNa saTThe3 ca hoi rayaNAe / udahI 1 ghaNa2 vaNuvAyA3 jahAsaMkheNa nidiTThA // 1 // satibhAga 1 gAuyaM 2 ca vibhAgo gAuyassara voddhavvo / arya rai aho aho jAva sattamiyA // 2 // 'paDhevArddha pazcamayojanaM sArddhaM ca bhavati ratnAyAH / udadhi ghana tanuvAtA yathAsaMkhyena nirdiSTAH || 1|| satribhAgagavyUtaJca tribhAgo gavyUtasya boddhavyaH / Adi dhruve prakSepasaisat yAvat saptamyAH ||2|| iticchAyA / asya gAthAdvayasyAyaM bhAvaH- 'chacceva' ityAdi / paT 1, arddha pazcamAni 2, sArddhayojanaM 3 ceti kramazo ratnaprabhA pRthivyAM ghanodadheH 1, ghanavAtasya2, tanusasakose' dhUmaprabhA pRthivI kA tanuyAtavalaya tRtIya bhAga sahita sAta koza kA tiryagvAhatya kI apekSA moTA kahA gayA hai| 'tamappabhAe puDhasIe aTThako se bAhalleNaM pannante' tamatamA pRthivI kA tanuvAta valaya koza ke tRtIya bhAga phana ATha koza kA tiryagbAlya kI apekSA moTA kahA gayA hai 'ahe samAe puDhavIe aTTha kose bAharaleNaM pannatte' sAtavIM pRthivI kA tanuvAta valaya tiryagyAlpa 'kI apekSA ATha koza kA moTA kahA gayA hai| jaise anyatra kahA hai'chacceva' ityAdi gAthA ||2|| ina do gAthAoM kA AcArya isa prakAra hai- 'chacceva' ityAdi / ratnaprabhA ke ghanodadhi pRthivoM ke bAhalpa kA pramANa 'chacceva' chaha sattakose' dhUbhayalA pRthviine| tanuvAtavasaya zrIla lAga sahita sAta asanA vizANa tiryagyAyanI apekSAthI usa hai. 'tamanabhAe puDhavIe aTTakA se bAhalle NaM pannatte' tabhaprabhA pRthvIno tanuvAtavAya presa gArDanA trIna lAgathI ubha mATha gAGano tiryagmAhulyanI apekSA aDesa che. 'ahe sattamA puDhavIe aTThakose bAhalleNa' pannatte' 'sAtabhI pRthvIno tanuvAtavAya tiryagyAyanI apekSAthI ATha kASanI vizALatA vALo kahela che. jemake khIje kahyu che ke 'chaThaceva' ityAhi gAthA 2 yA me gAthAnA artha' mA prabhAye 'chacceva' ityAdi ratnaprabhA pRthvInA dhano'dhinA mAjhyatu' prabhA] 'chacceva' 7 yeonnatu'
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagvAhalyam vAtasya3 ca bAhalyamANaM bhavati, tathAhi-ratnaprabhApRthivyAM ghanodadhenohalyam 'chacce' SaDyojanAni1, dhanavAtasya 'addha paMcama' arddhapazcamAni-sAddha caturyoMjanAni bAhalyam2, tanuvAtasya bAhalyam 'joyaNasaGgha' aIyojanena sahita mekaM yojanam-SaTkozA nityarthaH, etadaraslapamA pRthivIgata ghanodadhidhanabAta-tanuvAtabAhalyAnAM tattatpramANamAdidhruvaM parikalyAgre'dho'dhaH zarkarAprabhAdi sarvapRthivInA pUrva pUrva pRthivIgata ghanodadhyAdi bAilyamamANe'trAmasthita gAthoktapramANaM kramazaH prakSipyAgre'gre sthita pRthivIgata ghanodadhyAdi bAilyamANaM karttavyam // 1 // tadeva prakSepya pramANaM dvitIyanAthayA pradarzayati-'sati bhAga' ityAdi, ratnaprabhA pRthivIgata ghanodadhi bAdalyamamANe 'latibhAga latribhAgamiti yojanasya tRtIyaM yojana kA hai ? ghanavAta ke bAhaltha kA pramANa 'addhapaMcama' sADhe cAra yojana kA hai|2| aura tanupAta kA pramANa 'joyaNasar3e DeDha yojana arthAt chaha koza kA hai|3| ina ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAta ke bAhalya kA jo pramANa hai usako Adi dhruva-mukhya-mAnakara Age Age nIce nIce kI zarkarA prabhA Adi adhaH saptamI paryanta pRthivIyoM meM pUrva pUrva pRthivI gata ghanodadhi Adi ke bAhalya pramANa meM isa Age kahe jAne vAlI gAthA meM kahe hue pramANa ko krama le ghanodadhi Adi ke thAhalya pramANa meM milA milAkara Age Age kI pRthivI sthita ghanodadhi Adi kA bAhalya pramANa kara lenA cAhiye // 1 // agha dUsarIgAthA se vahI milAne yogya pramANa ko dikhalAte haiM-'latibhAga' ityaadi| ratna pabhA pRthivI ke dhanodadhi bAhalya ke pramANa meM 'satibhAga yu che. dhanapAtana mADalyanu prabhA 'addhapacama' sA yAra yo nanu ' che, 2, bhane tanuvAta prabhAra 'joyaNasaDDhe' 316 yAnanu arthAta cha parnu che. A ghodadhi ghanavAta, tanuvAtanA bAha"nuM je pramANa che tene Adi yuvamukhya mAnIne AgaLa AgaLa nIce nIcenI zarkarAmabhA pRthvI vigere adhaH saptamI pRthvI parvatanI pRthvImAM pahelI pahelI pRthvImAM rahela ghodadhi vigerenA bahatyanA pramANamAM A AgaLa kahevAmAM AvanArI gAthAmAM kahevAmAM Avela pramANune kamathI ghodadhi vagerenA bAhalya pramANamAM meLavIne pachI pachInI pRthvImAM rahela ghane dadhi vigerenA bAhatyanuM pramANa kahevuM joIe. 1 che ve bhI gAthAmAthI se bhaqan anya prabhA matAva cha. 'satibhAga tyAdi 2tnaprasA pUvAna dhanA mAyanA prabhAramA 'satimAga'
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 'jIvAbhigama bhAgaM prakSipya prakSipya kramazo'gre'gre zarkarAprasAdi sarvapRthivIgataghanodadhi vAhalyapramANaM jJAtavyam // 1 // evam 'gAuyaM' iti gavyUtam-eka krozaM ratna. pramA pRthivIgata ghanavAtavAhalye pakSipya prakSipya kramazo'gre'gne zarAmabhAdi sarva pRthivIgata dhanavAtabAilyamamANaM jJAtavyam 2 / ekameva 'timAgo gAu. yasta' iti vibhAgo gavyUtasya, iti gavyUtasya ko zasya tribhAgaH tRtIyo bhAgaH prakSepaNIya iti ratnaprapA pRthivIgata tajubAta bAdalye krozasya tRtIyaM bhAga prakSipya prakSipya kramazo'''gre zarvarApramAdi sarva pRthivIgata tanuvAtavAhalya pramANaM 3 jJAtavyamiti gAthAdvaya bhAvArtha iti / samprati -eteSu dhana dadhyAdivalayeSu varNAdyupeta pAritatvamatipAdanArtha. mAha-'imIse NaM mate ! etasyAH khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnayojana ke tIna bhAga karake unameM kA tIsarA bhAga milAve, isa prakAra yojana kA tIsarA bhAmamilA milAkara kramazaH Age Age kI zarkarA prabhAdi laSa pRthividhoM kA ghanodadhi pramANa jAna lenA cAhiye / / isI prakAra 'gAusa' iti gavyUna-eka koza ratnamAlA pRthivI ke pAhalya pramANa meM milAkara kramazaH Age Age kI zarkarA prabhAdi saba pRthiviyoM ke ghanavAta ke bAhalya kA pramANa jAna lenA cAhiye / 2 / isI prakAra 'tibhAgo gAughasla' ratnaprabhA pRthivI gata tanuvAta ke pAhalya pramANa meM koza kA tIsarA bhAga milA milAkara krama se Age Age kI zarkarA prabhAdi sagha pRthiSiyoM kA tanuvAta bAhalya pramANa jAna lenA cAhipe / 3 / yaha donoM gAthAoM kA bhAvArtha huaa| aba sUtrakAra ina ghanodadhi Adi vAta valaya meM kRSNavarNAdi vAle jananA traNa bhAga karIne te paikIne bIjo bhAga meLavavo. A rIte ejanane trIjo bhAga meLavIne kamazagaLa AgaLanI zarkaraprabhA vigere saghaNI pRthvIyAnu dhanAdhinu prabhAra sama seyu1, merI pramANe 'gAuya" Iti gabUta eka gAu. ratnaprabhA pRthvInA bAlya pramANamAM meLavIne kramaza pachI pachInI zarkaraprabhA vigere saghaLI pRthvInA ghanavAtanA bAhalyanuM pramANa sabha7 vanasa, 2, merI pramANe 'tibhAgo gAuyassa' 2tnAlA pRthvImAM rahela tanuvAtanA bAhalya pramANamAM gAuno trIjo bhAga meLavavAthI kasathI pachI pachInI zarAmabhA vigere saghaLI pRthiviyenA tanuvAtanA bAhalyanuM pramANa samajI levuM (3) A rIte A bane gAthAone bhAvArtha che. have sUtrakAra ghanedadhi vigere vAtavalayamAM kRSNa varNa vigere vALuM dravya cha, 1 se vAta pragaTa 3 che. 'imIse Na bhaMte' tyAha hai magavan mA 2namA pRthvInA 2 ghanadhi
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya dyotikA TIkA pra. 36.8 stapR. ghanodadhyAdanAM tiryagvAhatyam 79 $ prabhAyAH pRthivyAH 'ghanodadhivyarasa' cha joyaNa bAlAsa' SaDyojna bAlyazya 'khetaccheeNa chijjamANarasa' kSetracchedena chidyamAnasya 'asthi davvAI' santidravyANi 'vaNNao kAla jAva' varNataH kAla yAdava varNataH kAlanIlalohitaddAridra zuklAni, gandhataH surabhigandhAni durabhigandhAni rasataH vitakaTukaSAyAmla madhurANi sparzataH varkaza padukagurukadhuka zItoSNa snigdharUkSANi, saMsthAnataH parimaNDalvRttaH yatra caturastrAyAtasaMsthAnapariNatAni anyonyabaddhAni anyonya spRSTAni anyonyAvagADhAni anyonyaraneprativaddhAni anyonya ghaTavayA dravya hai yaha bAta prakaTa karate haiM- 'hamIle NaM bhaMte !' ityAdi / he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi balama hai ki jisakI 'chatoyaNa tears' cha yojana kI moTAI hai kSetraccheda se vibhAga karane para tagata dravya 'vaNNao kAla jAva' kyA varNa kI apekSA kRSNa varNa vAle nIla varNa vAle, lohita - lAla varNa vAle, pIle varNa vAle aura zukla varNa vAle hote haiM ? gandha kI apekSA ke surabhi durabhigandha vAle hote haiM ? rasa kI apekSA tikta, kaDu, kaSAya, amla evaM madhura rasa vAle hote haiM ? sparza kI apekSA ve karkaza, mRduka, gururu, laghuka, zIta, uSNa, snigdha, aura khkSa sparza vAle hote haiM kyA ? tathA saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala vRtta patra caturasra Ayata saMsthAna vAle hote haiM kyA? ye dravya anyonya Saddha hote haiM kyA ? anyonya spRSTa hote haiM kyA ? anyonya avagADha hote haiM ? sneha guNa se anyonya baddha hote haiM kyA ? tathA ve avibhakta hokara ye anyonya ghana - samudAya rUpa valaya he, } ? 'chajoyaNa bAharalas' cha yondanano vizAla che. tenA kSetra chethI vibhAga zvAmAM Ave to temAM raDesa dravya 'vaNNao kAla jAva' vanI apekSathI kRSNavaNu vALu' pILAva vALu ane zukalanAma sapheda vaNu vALu hAya che ? gadhanI apekSAthI surabhi durabhi gaMdhavALu hAya che ? rasanI apekSAthI te tIkhu, kaDavu' turU, khATuM, ane mIThArasavALu hAya che ? panI apekSAthI te huza, bhRDa, gu3, madhu, zIta uSNu, snigdha ane 3kSa sparzavANu hAya che ? tathA sasthAnanI apekSAthI te pamiDala geLa jhAlarAkAra caturasa, Ayata saMsthAnavALu' hAya che ? A drabyA acainya addha haiAya che ? anyeAnya sRSTa hAya che ? asainya avagADha vALuM hAya che ? snehagugraMthI anyeAnya baddha haiAya che? tathA parasparamAM avibhakta thaIne A anyAnya ghana samudAyAthI maLeluM rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne tryasa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. - jIvAmigamaste tiSThanti kimiti praznaH, bhagavAnAha-he gautama ! 'haMtA yatthi' hanta santi yathA svayA pRSTAni tathaiva tAdRzAni tAni dravyANi tiSThanti, ili / 'sakkarabhAe Na bhaMte ! puDhavIe' zarkarAmamAyAH khalu bhadanta ! pRthivyAH 'ghaNodahivalayarasa satibhAga chanoraNavAilassa ghanodadhivalayasya savibhAga paDyoganavAilyasya 'khetaccheeNa chijjamANasa jAba' kSetracchedena chidyamAnamya santi dravyANi, varNataH kAlAdIni, gandhataH surabhidurabhigandhAni, rasata:-viktAdIni, sparzataH karkazAdIni, saMsthAnataH parimaNDalasaMsthAnapariNatAni, anyonyavaddhAdivizeSaNayuktAni anyonya samudAyarUpeNa tiSThanti kim ? bhagAnAha-he gautama ! 'haMtA asthi' se mile rahate haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi' hA gautama! tadgata dravya tUne jaisA pUchA hai usI prakAra se ina pUrNa kta vizeSaNoM vAle hote haiN| 'lakarappamAe NaM bhaMte ! puDhabIe ghaNodadhi valayAsa satibhAga cha joyaNadhAhallAsa khettaccheeNa chinnamANasa jAva' he bhadanta ! zarkarA prabhA pRthivI kA jo ghanodadhi vAta valaya hai ki jisakI yojana ke tRtIya bhAga sahita 6 yojana kI moTAI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para tadta dravya varNa kI apekSA kyA kRSNa Adi varNa se pariNata hote haiM kyA? gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gaMdha se pariNata hote haiM kyA ? rasa kI apekSA tiktAdi rasa rUpa se pariNata hote haiM kyA ? sparza kI apekSA pharka zAdi sparza se pariNata hote haiM kyA? tathA saMsthAna kI apekSA ve parimaMDala Adi saMsthAna 49 cha 'hatA bhatyi' hA gautama ! tabhA 2sa dra0ya tame 2 zata prazna karela che, eja prakAranuM eTale ke A pUrvokta vizeSavALuM hoya che. 'sakkarappabhAe Na bhate ! puDhavIe ghaNodadhidalayassa satibhAga cha joyaNapAhallassa khettaccheeNa chijjamANassa jAva' san 2mA pRthvInAra ghadadhi vAta valaya che, ke jenI vizALatA yojananA trIjA bhAga sahita 6 cha jananI che tenA kSetrachedathI vibhAga karavAmAM Ave temAM rahela dravya varNanI apekSAthI zuM kRSNa vigere varNavALuM hoya che ? gadhanI apekSAthI surabhi, surabhi gaMdhathI pariNata hoya che? rasanI apekSAthI tIkhA, kaDavA rasavALuM hoya che? sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparzathI pariNata hoya che? tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere saMsthAnapaNathI pariNata thAya che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! 'haMsA asthi, te pUrita vizeSa pAhAya cha
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 stu.8 saptapR. dhanodhyAdInAM tirthagvAhalyam hanta santita thAvidhAni dravyANi iti / evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa bAhallaM' evaM yAvadadhA saptasyAH yayakSya bAhalyam he bhadanta ! bAlakAmabhAyAH tRtIya pRthivyAH ghanodadhidala yasya vibhAgonalanuyojanabAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya sanika dravyANi, varNataH kAlAdi paJcavarNa dvigandha paJcarasASTasparzayuktAni paJcasaMsthAnaparipatAni anyonya saMddhAdi vizeSaNayuktAni parasparaM samudAyarUpeNa tiSThanti kim ? iti prazna:, bhagavAnAha-he gautama ! santi tAni dravyANi tathAvidhAnIti / pakAyA pRthivyAH khalu bhadanta ! ghanodadhivalayasya saptarUpa se paripanna hote haiM yA ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM'he gautama! behanA achi pUnokta vizeSaNoM vAle hote haiN| 'evaM jAva ahe samAe jaMjAla bAhalalaM' isI taraha se Age bhI aisA hI pUchanA aura prasu kI ora se diyA gayA uttara aisA hI jAlanA-jaisehe bhadanta ! bAlAmA pRthivI kA jo ghanodadhi vAta balaya hai ki jisakI moTAI yojana ke tRtIya bhAga kama sAta yojala kI hai usake kSetraccheda le vinAza karane ina lagata dravya kyA varNa kI apekSA kAlAdi rUpa le manca kI apekSA surathi duli gandha rUpa se rasa kI apekSA tikta Adi rasa rUpa ko sparza ko apekSA karkaza Adi sparza se tathA -saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAnya rUpa se pariNata evaM anyonya saMbaddha Adi vizeSaNoM vAle hokara paraspara samudAya rUpa se rahate haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate hai-hAM gautama ! tadgata dravya pUrvokta vizeSaNoM ke rUpa meM pariNata hote haiN| he bhadanta ! paGkaprabhA _ 'eva jAva ahesattamAe jaM jassa bAhalla' ge pramANe pAni viSaya saMbaMdhamAM paNa evA ja prazno pUchavA joIe ane tenA uttare paNa eja pramANe samajavA. jemake he bhagavana vAlukA prabhA pRthvIne je ghane dadhivAta valaya che, ke jenI vizALatA jananA trIjA bhAga kama sAta jananI che, tenA kSetra chedathI vibhAga karavAmAM Ave temAM rahela dravya varNanI apekSAthI kALA vigere varNa paNAthI, gaMdhanI apekSAthI surabhi, durabhi gaMdha paNAthI rasanI apekSAthI tIkhADavA vigerasarUpe, sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparzathI tathA saMsthAnanI apekSAthI parimaMDala vigere saMsthAna paNAthI pariNata thAya che ? tathA anya baddha vigere vize vALuM thaIne paraspara samudAya paNAthI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che hA gItama! temAM rahela dravya, pUrvokta vizeSaNathI pariNata thAya che. he bhagavana paMkaprabhA pRthvInuM je jI0 11
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAbhigamana yojanavAdalyasya kSetra chedena chidyamAnasya santi dravyANi pUktisvarUpANi vim he gautama ! santi / dhRtamabhAyAH ghanodadhivalayasya satribhAgasaptayojanavAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi pUrvavat kim ? hanta gautama ! santi tAzAti bAni / lama:prabhAyAH ghanodadhivalayasya vibhAgonASTayojana vAhalyaraya kSetrarachedena vidyamAnasya santi dravyANi pUrvavat kim ? santa gautama ! pRthivI kA jo ghodhi balaya hai ki jilakI moTAI tiryagvAhalya kI apekSA pUre sAla yojala kI hai ulake kSetraccheda se vibhAga karane para tagata drabdha kyA pUchokta rUpa vAle arthAt varNa kI apekSA kRSNAdi varNa rUpa se andha kI apekSA lurabhi duranigAdha rUpa se, rasa kI apekSA tikta Adi raha rUpa se, sparza kI apekSA karkaza Adi sparza rUpa se, evaM saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna rUpa se pariNata tathA anyonya saMbaddhAdi vizeSaNoM se yukta hote haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate hai-zaM mautama! ke pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiN| he bhadanta ! dhUmaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi vAtavalaya hai ki jisakI moTAI tiryagbAhalya kI apekSA yojana ke tRtIya bhAga sahita sAta yojana kI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para tadgata dravya kyA pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM kyA ? uttara meM prabhu kahate haiM-hAM, gautama! pe pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiN| he bhadanta ! tamamamA pRthivI kA jo ghanodadhi vAna valaya hai ki jisakI moTAI tiryagvAhalpha kI apekSA pojana ke tRtIya bhAga phala ATha bojana kI hai usake kSetraccheda se ghanedadhi valaya che, ke jenI vizALatA tibAhalyanI apekSAthI pUrA sAta cejananI che. tenA kSetradathI vibhAga karavAthI temAM rahela dravya, pUrvokta prakAravALuM arthAta varNanI apekSAthI kALA vigere varNarUpe, gaMdhanI apekSAthI surali, surabhi gaMdhapaNAthI, rasanI apekSAthI tIkhA vigere rasa paNuthI, sparzanI apekSAthI karkaza vigere sparza paNuthI ane saMrathAnanI apekSAthI pariNata Adi saMsthAna paNathI yukta hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! e parvokta viroSaNavALuM hoya che. he bhagavana dhUmaprabhA pRthvIne je ghodadhivAta valaya che. ke jenI vizALatA tiryakhAhityanI apekSAthI yojananA trIjA bhAga sahita sAta jananI che, tenA kSetrachedathI vibhAga karavAthI temAM rahela dravya, zuM pUrvokata vizeSaNovALuM hoya che ? he bhagavad tamaprabhA pRthvIne je ghodadhivAta valaya che, ke jenI vizALatA tiryabAhulyanI
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 lU.8 saptapR. ghanodhyA rInAM tiryagvAhalyam 3 santi / tamastamaHprabhAyAH ghanodadhivalayasyASTayojanAharamasya kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi pUrvavat kim ? hanta gautama ! santi tAni tAdRzAnIti / atha dhanavAtasya svarUpamAha-'inIseNa bhaMte / etasyAH khala raNabhAe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm' ghaNavAyalayasa ghanavAsanalapalya 'Ara paMcamajoyaNa bAha lassa' arddhapaJcama yojana bahalyasya sAIcatuyojanabAhalyasya 'khettaccheeNa chijja mANassa jAva kSetracchedena chidyamAnasya santi dravyANi, sarva varNa gandharasasparzasaMsthAna pariNatAni tathA anyonya saMbaddhAdivizeSaNayuktAni paraspara samudAyarUpeNa tiSThanti vibhAga karane para ladata dravya pUzakta vizeSaNoM vAle hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hA~ mauta! ve pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiN| he bhadanta ! tamastanAprabhA pRthivI meM jo dhanodadhivalaya hai ki jisakI moTAI liyarabAhalya rUpa se pare ATha yojana kI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para sadAzrima dravya kyA pUrvavat vizeSaNoM se yukta hote haiM ? isake uttara meM prazuzrI kahate haiM-hAM gauma! ve pUrvokta vizeSaNoM vAle hote haiM aba ghanabAta kA svarUpa kahate haiM-'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe ghaNavAyalayana he adanta ! ratnaprabhA pRthivI meM jo dhanavAta balaya hai ki jilakI moTAI 4 // ) yojana kI hai usake kSetracche se vibhAga karane para sadana dravadha kyA saba prakAra ke varNa gaMdha rasa sparza se yukta parimaMDalAdi saMsthAnoM se pariNata tathA anyonya saMghaddhAdi vizeSaNoM se yukta hokara paraspara lanudAya rUpa se rahate haiM kyA? isake apekSAthI ejananA trIjA bhAgathI kama ATha jananI che, tenA kSetrachedathI vibhAga karavAthI temAM rahela dravya zu pUrvokta vizeSaNovALuM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke hA gatama! te pUrvokta vizeSaNovALuM hoya che. huM bhagavad tamastamaprabhA pRthvImAM je ghodadhi valaya che, ke jenI vizALatA tiryaMmbAhalya paNAthI pUra ATha jananI che, tenA kSetrachedathI vibhAga karavAthI temAM rahela divya, pUrvokta vizeSaNavALuM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke hA gautama! te pUrvokta vizeSaNovALuM hoya che. have dhanAtanu 2535 sUtrAR 2012 42 che. 'imIleNa bhave ! raNaNappabhAe puDhavIe ghaNavAyavalayasva' sAvana mA 215mA pRthvImA 2 dhanavAtasaya cha, jenI vizALatA ja sADA cAra jananI che, tenA kSetrachedathI vibhAga karavAmAM Ave temAM rahevuM dravya, badhA prakArathI varNa, gaMdha, rasa, sparzathI yukta parimaMDala vigere saMsthAnethI pariNata tathA anya saMbaddha vigere vizeSa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamadhutre kim ? iti praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! 'haMtA asthi' hanta santi, ' evaM jAva ahe samAe jaM jassa vAillaM' evaM yathA ratnama bhAzrita ghanavAtasya arddha paJcamayojana pramANavAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya varNAdyupeta dravyAstitvaM pratipAditam eMvameva zarkarAprabhAta ArabhyAdhaH saptamI pRthivI paryantAzrita ghanavAtavalayasya yasyAM pRthivyAM yad yasya ghanavAtasya vAhatyaM bhavadi tattadviSaye tadanusAreNa prazna uttaraM ca bodhyam / tathAhi - dvitIya zarkarAmabhA pRthivyAH krozona paJcayojana vAlyasya tRtIyAyA vAlukAmamA pRthivyAH paJca yojanavAhalyasya, caturthyAH paMkaprabhA pRthivyAH sakroza paJcAyojana bAhalyasya, paJcamyAH dhUmaprabhA pRthivyAH sArddha paJcayojana bAhalyasya SaSTyAstamaH prabhA pRthivyAH krozona paDyojana vAlyasya samyAH paripUrNa paDyojana bAhalyasya kSetracchedena chidyamAnasya uttara meM prabhu kahate haiM - 'haMtA asthi' hAM gautama ! ve pUrvokta vizeSaNoM se yukta hote haiM / 'evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa bAhalla' isI prakAra zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI pRthivI paryanta Azrita jo ghanavAta valaya hai ki jisakI tiryagvAhatya kI apekSA jitanI moTAI ho vaha samajha lenA cAhiye jaise zarkarAprabhA pRthivI meM eka koza kama pAMca yojana kI moTAI hai, bAlukAprabhA meM pAMca yojana kI moTAI hai, paGkaprabhA meM eka koza adhika pAMca yojana kI moTAI hai, dhUma prabhA meM 5 || sADe pAMca yojana kI moTAI hai, tamaHbhA meM eka ko kama chaha yojana kI hai aura tamastamaH prabhA meM pUre chaha yojana kI moTAI hai usake kSetraccheda se vibhAga karane para usa usameM rahe hue dravya lava prakAra ke varNa gaMdha rasa aura sparzo se yukta, tathA parimaMDalAdi saMsthAnoM se pari cukata thaIne paraspara samudAya paNAthI rahe che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAbhIne he che hai 'hatA asthi' hA gautama ! tetheo me yUveti vishessye| vAjA hoya che 'evaM jAtra ahe sattamAe ja jassa vAillaM' bheTa prabhAbe zaza prabhA pRthvIthI laine adhaHsakSamI pRthvI panta tenA Azrita je ghanavAta valaya che, ke jenI tiya gbAhulyanI apekSAthI jeTalI vizALatA hAya teTalI samajI levI. jemake zarkazaprabhA pRthvImAM eka gAu ochA pAMca cejinanI che vAlukAprabhA pRthvImAM pAMca ceAjananI vizALatA che. pa'kaprabhA pRthvImAM eka gAu adhika pAMca caiAjananI che. dhUmaprabhA pRthvImAM sADA pAMca yeAjananI che. tamaH prabhA pRthvImAM eka gAu kama cha ceAjananI che. ane tamastamaprabhAmAM pUrA 7 6 ceAjananI vizALatA che. tenA kSetracchedathI vibhAga karavAthI temAM temAM rahelA dragaiA badhA prakAranA vaNu. gaMdha, rasa, ane sparghAthI cuta, tathA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 chU.8 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagbAhalyam kAlacarNA pela dravyAstitva jJAtavyam, ayameva bhAva: ' evaM jAva ahe sattamAe jaM jassa vAillaM' iti prakaraNasyeti / evaM taNuvAyavalayassa vijAba ahe satcamAe jaM jassa vAillaM' evaM tanutrAtavalayasyApi yAvadadhaH saptamyAH yad yasya vAhalyam, ayaM bhAvaH- yathA ratnaprabhAva Arabhya saptamapRthivI paryanta ghaNodadhi ghanavAtavaLayasya tattadvAhalyayuktasya kSetracchedena chidyamAnasya varNAdyupetadravyAstisvam anyonya saMbaddhAditvaM ca nirUpitam evameva ratnaprabhAta Arabhya yAvadadhaH saptamI pRthivI paryanta pRthivIgata vanuSAtavalayasyApi tattadvAhalyopetasya kSetracchedena chivamAnasya varNAdyupeta dravyAstitvAdi pratipAdanIyam tathAhi vAlpapamANam - ratnapramAyA stanutrAta lakSya SaTkrozaM vAilyam 1, zarkarAprabhAyAH satribhAga SaTkrozaM krozasya tRtIyabhAga sahie SaTkrozaM bAhalyam 2, Nata, evaM anyonya saMbaddhAdi vizeSaNoM se yukta paraspara samudAya rUpa se rahate haiM, aisA jAnanA caahiye| ' evaM tapucAyavalayassa vi jAva aheSattamAe jaM jasla bAhalle' jisa prakAra se ratna prabhA se lekara sAtavIM tamastamaH prabhA pRthivI taka meM Azrita ghanodadhi aura dhanavAta jo apane apane bAlya se yukta hai unake kSetraccheda se vibhAga karane para una una meM rahe hue dravya kA varNAdi yukta honA kahA gayA hai usI prakAra ratnaprabhA pRthivI se lekara sAnavIM tamastamaHprabhA pRthivI paryanta apane apane bohalya se yukta unake kSetraccheda se vibhakta tanuvAta valaya meM rahe hue dravyoM kA bhI varNAdi vAlA honA jAna lenA cAhiye / jaise tanuvAta kI moTAI prathama pRthivI meM chaha koza kI kahI gaI hai dvitIya zarkarA pRthivI meM eka koza ke tRtIya bhAga sahita chaha parimaDala vigera sasthAnAthI pazcita ane anyAnya sabaddhAdi vizeSaNAthI yukata paraparamAM samudAya paNAthI rahe che. tema samajavuM, 9 ' evaM ' taNuvAyavalayassa vi jAva ahe khattamAe jauM jassa bAhAlla" ne pramANe ratnaprabhA pRthvIthI laine sAtamI tamastamaprabhA pRthvI sudhImAM te te pRthvInA Azrita ghaneAdhi ane ghanavAta ke je pAta peAtAnA bAhulyathI yukata che. tenA kSetrabhedathI vibhAga karavAthI temAM rahelA drabyAne varNAdithI yukta hAvAnuM kahela che. eja pramANe ratnaprabhA pRthvIthI laIne sAtamI tamastamA prabhA pRthvI panta pAtapAta'nA mAhulyathI yukta tenA kSetracchedathI vibhAga karelA tanuvAta valayamAM rahelA dravyenu paNa varNadivALA heAvAnu samajavuM jema tanuvAtanI vizALatA pahelI pRthvImAM cha gAunI kahI che, bIjI zarkarAprabhA pRthvImAM eka gAunA trIjA bhAga sahita cha gAunI kahela che
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama 96 vA kAmamAyA stribhAgona sakrozaM vAilyam 3, paGkapramAyAH paripUrNasaptakrozaMvAlyam 4, dhUmaprabhAyAH satribhAgasaptakozaM bAddalyam 5, tamaH prabhAyA vibhA gonASTakrozaM vAilpam 6, adhaH saptamyAH pRthivyAstanucAtavalayasya paripUrNASTakroza vAhalyam 7, evaM yad yasyAH pRthivyAstanuvAtaralayasya bAhalyaM tasya kSetracchedena chidyamAnasya dravyeSu sarva varNa gandharasasparzasaMsthAnAstitva manyonyasaMvaddhAditvaM ca bodhyam iti / sammati - ghanodadhyAdInAM saMsthAnapratipAdanArthamAha-' imI se NaM' ityAdi, 'hamI se NaM bhaMte' etasyAH khalu madanta ! ' rayaNappasAra puDhavIe' ratnaprabhAyAH koza kI kahI gaI hai bAlukA prabhA meM koza ke tRtIya bhAga kama sAta phoza kI kahI gaI hai, paMka yA meM sAta koza kI kahI gaI hai, dhUma prabhA meM koza ke tRtIya bhAga sahita sAta koza kI kahI gaI hai, tamaH prabhA pRthivI meM koza ke tRtIya bhAga kama ATha koza kI kahI gaI hai aura adhaH saptamI meM pUre ATha koza kI kahI gaI hai una unako kSetraccheda se vibhAga karane para lagata dravya varNa kI apekSA kRSNAdi pAMca varNoM se yukta gaMdha kI apekSA surabhi durabhi gandha yukta rasa kI apekSA tikta Adi pAMcoM rasoM se yukta sparza kI apekSA karkaza Adi AThoM sparzo se yukta aura saMsthAna kI apekSA parimaMDala Adi saMsthAna rUpa se pariNata haiM, tathA anyonya saMbaddhAdi vizeSaNoM se yukta hokara paraspara samudAya rUpa se rahate haiM, aisA jAnanA cAhiye / vAlukAprabhA pRthvImAM gAunA trIjA bhAgathI kama sAta gAunI kahI che. pa prabhA pRthvImAM sAta gAunI kahI che dhUmaprabhA pRthvImAM gAunA trIjA bhAga sahita sAta gAunI kahI che. tamaHprabhA pRthvImAM keAzanA trIjA bhAgathI kama smArTa gAunI kahI che. ane adhaHsaptamI pRthvImAM pUrA mATe, gAunI kahI che. tenA tenA kSetraaedathI vibhAga karavAthI temAM rahela drazya varNanI apekSAthI kALA vagere pAMca vaNuthI yukata, gadhanI apekSA surabhi durabhi ga dhathI yukta, ranI apekSAthI tIkhA vigere raseAthI yukata, spanI apekSA ka za vigere ATha spazathI yukata ane saMsthAnanI apekSAthI parimala vigere vizeSaNeAthI pariNata thAya che. tathA parasparamAM samRddha vigere vizeSazeAthI yukata thaIne paraspara samudAyapaNAthI rahe che. tema samajavu',
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ e prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. dhanodhyAInAM tiyaMgvAhalyam 87 pRthivyAH 'ghaNodahivalae ki saMThie pannatta' ghanodadhivalayaH kiM saMsthitA kIdRza saMsthAnadAna prajJaptu:-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-goyayA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vahe' vRttaH 'dalayAmArasaMThANasaMThie pacate' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH yajJaptaH, vRttaH-cakrAkAracatulo yasya-madhyabhupirasya vRttavizeSasyAkAra AkRti valayAkAraH sa isa saMsthAnamiti valayAkArasaMsthAnaM tena saMsthAnena saMsthitaH, iti ilayAkArasaMsthAna saMsthita iti / kathaM punaridaM jJAyate yadayaM ghanodadhi valayo balayAkArasaMsthAnasaMsthita iti tatrAha-'jeNaM' ityAdi, 'je Na imaM rayaNappamaM puDhaba' yena khalla kAraNena imA ratnamamA pRthivIm 'sacao samaMtA' sarvataH samantAt sarvAsu vikSu vidikSu ca 'saMparivivattAna' saMparikSipya ava sUtramAra ghanodadhi AdikoM ke saMsthAna ko datipAdana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'inIle NaM bhaMte ! ramaNappabhAe puDhavIe ghaNodahivalae ki saMThie enatte' he sadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanodadhi balaya hai usakA saMsthAna kaisA kahA gayA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyalA! baTTe valayAgAra saMThANasaMThie pannatta' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke ghalodadhi balaya kA saMsthAna valaya ke AjAra jaisA gola madhya bhAga khAlI aisA kahA gayA hai he sadanta ! yaha kaile jJAta hotA hai ki dhanodadhi yalaya kA AkAra valaya jaisA gola madhya bhAbhA meM khAlI ailA AkAra jaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'je NaM ima sthaNappa puDharSi samabho samaMtA' he gautamba ! jisa kAraNa le ila ratnaprabhA pRthivI ko yaha ghanodadhi valaya cAroM dizAoM meM evaM vidizAoM meM saMparikhittA' have sUtrakAra ghane dadhi vigerenA saMsthAnuM pratipAdana kare che. temAM gautamasvAmI prabhune me pUchyu cha , 'imIle NaM bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahIvalae ki saThie pannatte' he bhavan ! mA 2ranamA pRthvInA je ghodadhivalaya che, tenuM saMsthAna kevuM kahyuM che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIna cha hai 'goyamA ! baDhe valayAgArasaThie pannatte' gautama ! ratna prabhA pRthvInA ghane dadhivalayanuM saMsthAna valaya malayAnA AkAra je goLa paNa adhyabhAgamAM khAlI e kahela che. he bhagavad ghane dadhine AkAra beleyA je goLa ane madhya bhAgamAM khAlI e che, te kevI rIte jANI zaya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu gautamasvAmIna. 43 che , 'je Na ima' yaNappabha puThavi savaoM samatA' hai gautama ! 25 // 29napramA pRthvIna mA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana % 3D sAmastyena veSTayitvA khalla 'ciTThaI' tiSThati-vartate tena kAraNena valayAkArasaMsthAnasaMsthito ghanodazvilaya iti jJAyate / "evaM jAva ahe sattamAe puDhapIe ghanodadhilae' evaM yAvadadhaH saptamyAH pRthivyAH ghanodadhiralayA, yathA ratnapramA pRthivyAH ghanodadhivalayo valayAkArasaMsthAlasaMsthitaH tathaiva zarkarAmabhA vAlakA prabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaHmamA tamastasammamA pRthivIcAmapi ghanodadhiklayodalayAkArasaMsthAnasaMsthita eva jJAtavyA, 'nadaraM araNappaNaM puDhaviM saMparikkhitANaM ciH' navaramiti vizeSatvayam-yad ghanodadhivalayaH AtmIyAtmIyAM zarkarAmamAto'dhaH saptamI paryantaM svastra sambandhinIM pRthivI saMparikSipya 'khalu acchI taraha se pariveSTita kara ke ThaharA huA hai, isa kAraNa yaha jJAta hotA hai ki yaha ghanodadhi valaya valaya ke AkAra hA gola hai 'evaM jAva ahe satamAe puDhavAe ghanodahivalae' ratnaprabhA pRthivI kA ghanodadhi valaya jisa prakAra le dalayAkAra ke saMsthAna se saMsthita kahA gayA hai usI taraha le zarkarA prabhA pRthivI kA paGkaprabhA pRthivI kA, dhUma prabhA pRthivI kA, tamaH prabhA pRthivI lA, aura tamastamaH prabhA sAtavIM pRthivI kA ghanodadhi balama bhI valayAkAra ke saMsthAna se saMsthita kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye 'navaraM appaNappaNaM puDhaviM saMparikkhittANa ciTThA parantu isa kathana meM aisI vizeSatA jAnanI cAhiye ki ghanodadhi apanI apanI pRthivI ko ghere hue hai jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI kA vanodadhiSalaya ratna prajA pRthivI ke cAroM ora se hue haiM unI prakAra se zarkarA pRthiyI kA ghanodadhi valaya dhanAvilaya yAre hizAsAmA bhane vihazamAM saparakkhittA' sArI zata vITaLAIne rahela che, te kAraNathI ema jaNAya che ke A ghane dadhi valaya mAyAnA 22 23 gaNa the, 'evaM jAva ahe sattamAe puMDhavIe ghaNodahI valae' 2namA pRthvInA dhanAdhi pasaya ma mAyAnA AkAra jevA saMsthAnathI rahela ko che, e ja pramANe zakarA prabhA pRthvIne, dhUmaprabhA pRthvIne, tamaprabhA pRthvIne, ane tamastamaprabhA pRthvInA ghanedavilaya paNa bayAnA Akara jevA saMsthAnathI yukta kahela che. tema samA. 'navara appaNappaNa puDhavi saparikkhittANa cii' 52'tu // 4thanamA evuM vizeSa paNe samajavuM joIe ke te badhA dhanedadhi pitApitAnI pRthvIne gherIne rahelA che jema ratnaprabhA pRthvIne ghanedadhi valaya ratnaprabhA pRthvIne cAre taraphathI gherIne rahela che, eja pramANe zakaraprabhA pRthvIne ghodadhi
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 08 saptapR. ghanodadhyAdInAM tiryagbAhalyam 89 tiSThati / cathA- valayAkAra saMsthAnapratipAdanasamaye zarkarAmamAyAH pRthivyA ghanodadhibalayaH zarkarA pRthivIM sarvayaH samantAt saMparikSipya tiSThatIti vaktavyaM tathA bAlukAprabhASA ghanodadhivalayo vAlukAmAM pRthivI saMparikSipya tiSThatItyAdi rUpega yAvat tasya mabhA pRthivIgata ghanodadhivalayaH saptamIM tamastama:prabhAM pRthivIM saMparikSipya tiSThatIti vaktavyamiti / 'imI se NaM bhaMte' etasyAH khala bhadanta ! ' rayaNappamAe eDhanIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'ghagavAyacalae' Trademat ghanoda dheradhastAdvidyamAnaH 'kiM saMThie pannatte' ki saMsthitaH kIdRza saMsthAnasaMsthitaH prajJaptaH - kathita iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! ' vaLayAgAre' vRtto valayAkAraH saMsthAnasaMsthitaH majJaptaH katha jJAyate yadayaM vADhavalayo valayAkAra saMsthAnasaMsthita iti, tatrAha - 'taheba' zarkarAmA pRthivI ko cAroM ora ghere hue haiM, vAlukAprabhA pRthivI kA ghanodadhi valaya bAlukAprabhA pRthivI ko cAroM ora se ghere hue haiM, ityAdi rUpa se apanI apanI pRthivI ko ghere hue sAmavIM pRthivI taka ke ghanodadhi taka jAnanA cAhiye 'hamIle NaM bhaMte!' he bhadanta ! isa 'syaNappabhAe puDhavIe ghanavAya valae kiM saMThie pannatte' ratnaprabhA pRthivI kA jo ghanavAta valaya hai usakA saMsthAna - AkAra kailA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA !' he gautama! vaha 'baTTe valayAgAra saMgaNasaMThie' valaya ke madhya ke AkAra ( bhItara ke ) jaisA gola AkAra vAlA kahA gayA hai| he bhadanta ! yaha kaise jJAta hotA hai ki ratnasA pRthivI kA ghanavAtavalaya valaya ke madhya ke AkAra jaisA gola AkAra vAlA kahA gayA hai ? to isake uttara valaya zakarAprabhA pRthvIne cAre taraphathI gherIne rahelA che. vAlukAprabhA pRthvInA ghanedhivalaya tAlukAprabhA pRthvIne cAre taraphathI gherIne rahela che. ItyAdi prakAranuM kathana pAtapeAtAnI pRthvIne gherIne sAtamI pRthvI sudhInA ghaneAdhi panta samajavuM 'imIse Na' bhate ! he bhagavan bhA 'rayaNappabhAra puDhavIe ghaNavAyavalae ki' saMThie pannatte' ratnapralA pRthvIno ne dhanavAtavasaya che tenuM saMsthAna arthAt AhAra va che ? yA praznamA uttaramA prabhu ! 'goyama! !' gautama / vaTTe valayAgArasa' ThANasa Thie' maloyAnA madhyabhAganI vathamAnA bhAra jevA gALa AkAravALA kahela che. he bhagavan e kevIrIte jANI zakAya ke ratnaprabhA pRthvInA ghanavAtavalaya khaleAyAnA madhya bhAganA AkAra jevA gALa bhAranA Deta che / ma praznanA uttaramA alu he he he 'taddeva' he gItarbha / jI0 12
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale ityAdi, 'taheba jAva je NaM imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe ghaNodahivalae' tathaiva yAvad yena etasyAH khalu ratnaprabhAyAH pRthivyAH sambandhi ghanodadhivalayam 'savvao samatA' sarvataH samantAt sarvAsu dikSu vivikSu ca 'saMparikkhicANaM ciTaI' saMparikSipya khalla sAsassyena veSTayitma khalu tiSThati taramAjJAyate yadayaM dhanavAto valayAkara saMsthAna saMsthita iti / evaM jAra ahe sattamAe dhaNavAyavalae' evaM ratnapakSa ghanadAtarudeva zarkarANamA vAlukAmamA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamA mamA sambandhino ghanavAdavalayA api tattad ghaNodadhi sAmastyena pariveSTaya sthitA ato valayAkArasaMsthitA eveti bhAvaH / 'mI se NaM bhaMte' etasyAH khalu bhadanta / 'syaNappabhAe puDhavIe' ratnamabhAyAH pRthivyAH 'taNuvAyavalae ki saMThie panna' tanuvAtavalayaH kIdRza saMsthAnena saMsthitaH yajJapta iti praznA, bhagavAnAi-'goyamA meM prabhu kahate haiM 'taheva0' he gautm| yaha ghanavAta balaya ratna prabhA sambandhI ghanodadhidhalaya ko cAroM ora se veSTita karake rakhA huA hai bhataH jJAta hotA hai ki yaha klaya ke madhya ke AkAra jaisA gola AkAra vAlA hai 'evaMjAba ahe sasamAe ghaNavAyavalae' isI taraha AkAra kathana zarkarA prabhA ke pAlukA prabhA ke, paGka prabhA ke, tamaH prabhA ke aura tamastamAprabhA ke ghanAta valayoM kA bhI kara lenA cAhiye ye saba ghanasAta valaya apanI 2 pRthivI ke ghanodadhi balaya ko cAroM bhora se pariveSTita dhAra ke rakhe hue haiN| ataH jJAta hotA hai ki ye saba ghanavAtavalaya valayAkAra saMsthAna he saMsthita hai| imIle NaM bhaMte ! rayaNappanAe puDhabIe taNuvAyavalae ki saMThie patte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo taluvAta valaya hai vaha kaise A ghanavAtavalaya ranaprabhA pRthvI saMbaMdhI ghanedadhivalayane cAre taraphathI vIMTaLAIne rahela che. tethI ema jANI zakAya che ke A baloyAnA madhyabhAga nA mA2 vo 10 mAranA che. 'evaM jAva Ahe pattamAe, ghaNavAyavaThae' eja pramANenA AkAra saMbaMdhInuM kathana zarkarAmabhAnA, vAlukAprabhAnA, paMkaprabhAnA, dhUmaprabhAnA, tamaH prabhAnA, ane tamastamaprabhA pRthvInA ghanavAtavalA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. A saghaLA ghanavAtavala pitApitAnI pRthvInA ghanAdadhi valayane cAretaraphathI vIMTaLAIne rahelA che. tethI ema jaNAya che ke A badhA ja ghanavAtavalaya baloyAnA AkAra jevA saMsthAnathI rahelA che. 'imIse Na' bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe taNuvAyavalae ki saThie pannatta' he bhagavanuM A ratnaprabhA pRthvIne je tanuvAtavalaya che, te kevA AkAravALe
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyortikA TIkA pra.3 sU.8 saptapR. dhanopyAdInAM tiryagvAhalyam ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vaTUTe jalayAgArasaMThANasaMThie' vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH prajJaptaH / kathaM jJAyate tatrAha-'jeNaM imIse rayaNAbhAe puDhavIe' yena karaNena etasyA ratnamAyAH pRthivyAH 'ghaNavAyavalayaM savamo samaMtA' ghanavAtavalayaM sarvataH samantAt sarvAsu dikSu cidikSu ca 'saMparikkhitANaM ciTaI' saMparikSipya sAmastyena veSTayitvA tiSThati tasmAdasaM tanubAbavalayo vaLayAkArasaMsthita iti / evaM jAva ahe sattamA vaNuvAyaklae' evaM ratnapamA taluvAtavalayavadeva zarkarApamA vAlukApamA paGkaprabhA dhUmamamA tamAmamA tamastamammamA sambandhino'pi tanuvAtavalayA valayakArasaMsthAnasaMsthitA nIyAni svIyAni dhanavAtadalayAni sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThantIti jJAtavyam iti // AkAra vAlA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! vaDhe valayAkAralaMThANasaMThie panase' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI kA jo tanuvAtabalaya hai vaha balaya ke madhya kA-bhItara kA jaisA AkAra gola hotA hai-vaise hI gola AkAra vAlA kahA gayA hai 'je NaM' kyoM ki vaha 'hasIse rayaNapabhApuDhavIe ghaNavAyathalayaM sandhao samaMtA saMparikkhittANaM ciTTha' ratnaprabhA pRthivI ke ghanavAtavalaya ko cAroM ora se pariveSTita karake rahA huA hai isa sthiti meM isakA pUrvokta thalayA. kAra jaisA hI AkAra ho jAtA hai evaM jAca ahe samAe taNuvAtavalae' isI taraha ke AkAra ghAle zarkarAprabhA ke, bAlukAprabhA ke, paGkapabhA ke, dhUmaprabhA ke, tanaHprabhA ke aura tamastamaHprabhA ke jI tanuvA. tavalaya haiM ve bhI valayAkAra saMsthAna se saMsthita haiM aisA jAnanA caahiye| cha 1 2 prazna uttaramA prabhu gItamasvAmIna 4 cha / 'goyamA ! vaTTe valayAkArasaThANasaThie pannatte gautama ! 2tnaprA lInA 2 tanupAtasaya che, te bayAnA madhyabhAganA AkAra je goLa che. eTale ke aMdaranA posAra mAnava . 'je Na' ma ta 'imIse rayaNappabhA puDhavIe ghaNavAyavalae savvao samatA sa parikikhattA Na ciduI' mA 2tnamalA pRthvInA ghanavAtavalayane cAre taraphathI vIMTaLAIne rahela che. A sthitimAM tano pUrvahita soyAnA mA42 4ar mA2 tharDa taya che. 'eva jAva ahe sattamAe taNavAtavalae' me04 pramANunA mavANI zarAlA ravAnA vAlAprabha pRthvIne paMkaprabhA pRthvIne dhUmadhA pRthvIne, tamaprabhA pRthvIne ane tamatamAM pRthvIne je tanuvAtavalaya che, te paNa baloyAnA AkAra jevA saMthAnathI yukata che tema samajavuM,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre atha ratnamabhAdi pRthivInAmAyAmaviSkambhaparimANamAha- 'imA NaM bhaMte ' ityAdi, 'imA NaM bhaMte / rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'kevaiyA AyAma vikkhabheNaM paNNatA' kiyatA AyAmaviSkambheNa AyAmaderdhya viSkambhaH vistAraH, tAbhyAmAyAmaviSkammAbhyAM mahaptA- kathiteti praznaH, magavAnAha - 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavivakhaMbheNaM' asaMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAmena deryeNa tathA viSkabheNa vistAreNa asaMkhyAni yojanasahasrANi ratnamamA majJaptA / 'asaMkhejjAI joyasahassAiM parikkheveNaM' asaMkhyAni yojanasahasrANi parikSepeNa paridhinA 'pannattA' prajJatA - kathitA iti / ' evaM jAva he sattamA' evaM yAvadadhaH saptamA, zarkarAprabhAva Arabhya tamastamaHpamA paryantAH pRthivyAH asaMkhyeyAni yojana saha 'imA NaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI kevahayA vikkhaMbheNaM pannattA' hai bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI AyAma-lambAI viSkambha-caur3AI meM kitanI kahI gaI haiM ? arthAt- kitanI lambAI caur3AI vAlI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! asaMkkhejvAI joyaNa sahassAI AyAmathikkhaMbheNaM' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI asaMkhyAta hajAra ghojanoM kI lambI caur3I kahI gaI hai| lambAI meM bhI asaMkhNata hajAra yojana kI kahI gaI hai aura caur3AI meM bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI kahI gaI hai / tathA 'asaMkkhejjAI' jopaNasahassA parikkheveNaM pannattA' isakI paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI kahI gaI hai| 'evaM jAva ahe svattamA' isI taraha zarkarAmalA pRthivI se lekara 'imA 'Na' bhate / rayaNappabhA puDhavI kevaiyA vikkhaMbheNa pannattA' hai bhagavat A ratnaprabhA pRthvI AyAma lakhAi--viSka'bha-paheALaimAM keTalI kahe vAmAM AvI che ? arthAta keTalI lakhAI paheALAi vALI kahevAmAM AvI che? yA praznanA uttarabhAM prabhu gautamasvAmIne he 'goyamA ! asa kheDajAi joyaNasahassAI AyAmavisaMbhenaM' DA gautama! A ratnaalA pRthvI asaMkhyAta hajAra ceAjanathI lakhAi paheALA) vALI kahela che. lakhAImAM paNa asa`khyAta hajAra ceAjananI kahI che ane paheALAImAM paNu asakhyAta hajAra ceAjananI Dela che. tathA 'asa khejjAI joyaNasahasvAI parikkheveNaM paNNattA' AnI paridhi pazu asabhyAta itara yojananI usake 'eva' jAva ahe sattamA ' eja pramANe zAprabhA, pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI pantanI badhI pRthvIcAnI laMbAi paheALAI ane paridhinu pramANu samajavu,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 slU.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam srANi AyAma viSkambhega tathA parikSepeNa prajJaptA iti bhAvaH / 'imANaM bhaMte rayaNa. ppabhA puDhavI' iyaM khallu bhadanta ! ratnapabhA pRthivI 'aMte ya majjheya savastha' ante ca madhye ca sarvatra 'samA bAhalleNaM pannatA' samA-tulyA ekarUpetyarthaH bAhalyena piNDa bhAvena prajJaptA-kathiteti praznaH bhagavAnAha-'haMtA goyamA inta gautama ! 'imA NaM rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalu ratnapabhA pRthivI, 'aMte yajJa samvattha samA bahalle Na' ante madhye sarvatra samA tulyaiva bAhalyeneti / 'evaM jAva ahe sattamA' evaM ratnaprabhAvadeva zarkarAmabhAta Arabhya yAvat adhaH saptamI tamastamA pRthivI antemadhye ca sarvatra bAhalyena samaiva vijJeyeti // 8 // mUlA-imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe savvajIvA uvavaNNapuvvA savvajIvA ubavaNNA ? goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe sanyajIvA uvavaNNapuvA no ceva NaM sAtavIM pRthivI taka kI pRthiviyoM kI lambAI cauDAI aura paridhi kA pramANa jAnanA caahiye| ___'imANa bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI aMteya majjheya savyatya samA pAhalleNa pannattA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI yA anta meM aura madhya meM sarvatra piNDa bhAva kI apekSA samAna-gharAbara-eka sI-kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'halA goyamA !' hAM gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI anta meM, sarvatra moTAI kI apekSA ekasI kahI gaI hai 'eva jApa ahe sattamA' ratnaprabhA kI taraha zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI bhI tamastamApramA taka kI pRthiviyAM anta meM aura madhya meM sarvatra vAhalya kI apekSA apane 2 meM ekasI kahI gaI haiM aisA jAnanA cAhiye / 10 // 8 // 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI ateya majjhe ya savvattha samA bAhalle NaM pannatto' sagavan ! ratnaprabhA pRthvI santamA mana madhyamA madhera piMDabhAvanI apekSAthI sarakhI barAbara eka sarakhI kahI che? A prazanA uttaramAM prabhu 4 cha 'haMtA 'goyamA!' & / gautama ! ma 2tnaprabhA pRthvI matabhA, madhyamA ma sadhai vistAranI mapekSAthI me sabhI 43 che. 'eva jAva mahesattamA' mA 2tnamA pRthvInI rebha zarAmA vIthI bana madhAsasabhI tamatamA pRthvI sudhInI pRthvI antamAM ane madhyamAM badheja bAhulyanI ape. kSAthI potapotAnAmAM eka sarakhI kahevAmAM Avela che. tema samajI levuM sU. 8
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra savvajIvA ubavaNNA, evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe // imANaM bhaMte ! rayaNappamA puDhavI savvajIvahiM vijaDhapuvvA, savvajIvahiM vijaDhA ? goyamA ! imANa rayaNappabhA puDhavI savvajIvehiM vijaDhapuvA no ceva NaM savvajIvavijaDhA, evaM jAva ahe lattamA / isIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe lavvapoggalA paviThThapuvA savvapoggalA paviTThA ? goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe sabapoggalA paviTThapuvA No ceva NaM lavyapoggalA paviTA, evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe imANaM bhaMte! raya gappasA puDhavI savvapoggalehiM bijaDhapuvvA savva. poggalA vijaDhA ? goyasA ! ilA zaM rayaNappabhA puDhavI samvapuggalehiM vijaDha puvA no veva NaM savvapoggalehiM vijaDhA, evaM jAva ahe sattamA // imA gaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM sAsavA asAsayA ? goyamA ! siya sAsayA, siya asaasyaa|| se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai siya sAsayA siya asAsayA ? goyamA! dakTrayAe sAlayA kSaNapajjavehiM gaMdhapajjavehi rasapajjavehiM phAsapajjavahiM asAsayA, se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai taM ceva jAva siya sAsayA siya asiyA, evaM jAva ahe sattA / imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! Na kathAi Na AlI Na kathAi asthi, Na kayAi Na bhabissai // bhuviM ca bhavaiya avissai ya dhuza NiyayA sAsayA azkhayA avvathA avaTiyA NicA, evaM jAva ahe sttmaa|suu09| chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM sarve jIvA utpannapUrvAka, sarve jIvA utpannAH ? gautama ! etasyAM khalu ratnamabhAyAM pRthivyAM sarve jIvA utpannapUrvAH no caiva khalu sarvajIvA utpannAH / evaM yAvadadhaH saptamyAM pRdhivyAm /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam iyaM khala bhadanta ! ratnaprabhApRthivI sarvajIvaH parityaktapUrvA, sarvanIvaiH parityaktA ? gautama ! iyaM khallu ratnaprabhA pRthivI sarvajIvaiH parityaktapUrvA, no caiva khalu sarvajIva parityaktAH, evaM yAvaddhaH saptamI / etasyAM khalu bhahanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM sarvapulAH zaviSTapUrvAH sarapudgalAH praviSTAH ? gautama ! etasyAM khalu ratnama mAyAM pRthivyAM sarvapudalAH paviSTapUrvAH no caiva saI pudgalA: paviSTAH, evaM yAvadhaH saptamyAm / iyaM khalu bhadanta ! ratnapamApRthivI sarvapudgalaiH parityaktapUrvI sarvapudgalAH parityaktAH ? gautama ! iyaM khalla rattapamApRthivI sarvapudgalaiI erityaktapUrvA, no caina khallu sarvapudgalaiH parityaktA, / eva yAvadadhaH saptamI / iyaM khalu bhadanta ! ratnapamA pRthivI kiM zAzvatI zAzvatI ? gautama ! syAt zAzvatI syAdazAsvatI / tatkenArthena bhadanta ! eva mucyate-syAt zAzvatI sthAdazAzvatI ? gautama ! dravyArthatamA zAzvatI varNaparyAya gandharyAyaH rasaparyAyaH sparzaparyAyairazAzvatI tattenArthena gautama ! eka mucyate tadeva yAvat syAt zAzvatI syAt azAzvatI / evaM yAvadadhaH saptamI / iyaM khalu bhadanta ! ratnamabhApRthivI kALataH kiyacciraM bhavati ? gautama | na kadApi nAsIt na kadApi nAsti na kadApi na bhaviSyati, abhavacca bhavati ca bhaviSyati ca dhruvA niyatA zAzvatI akSayA avyayA avasthitA nityA, evaM yAvadadhaH saptamI / 09 / / TIkA- 'imIse NaM bhaMte !' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappamAe puDhacIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'sannajIvA' sarvajIvA sAmastyena 'upacaNNapuvA' utpanna pUrvAH pUrvamutpannA iti utpannAparvAH kALakrameNa, tathA-'sabajIvA ucavaNNA' sarva jIvA utpannA yugapadasyAM ratnamamAyAmiti prazna: bhagavAnAha-'goyamA' 'imIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhacIe lakSa jIvA uvavaNNapuvvA ityAdi suu0||2|| TIkArtha-gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-isIleNaM bhNte| rayaNappabhAe puDhavIe sadhyajIvA lapavaNNapughA, satra jIvA upavaNNA' he bhadanta ! ratnapabhA pRthivI meM kyA krama 2 se-samaya 2. para-pahile samasta jIva utpanna hue haiM yA yugapat samasta jIva utpanna 'imIse gaM bhaMte ! rayaNa'pabhAe puDhacIe savva jIvA uvavaNNa puvvA' tyAha TIkAI-gautamasvAmI A sUtra dvArA prabhune evuM pUche che ke 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe savvajIvA uvavaNNapuvvA, saca jIvA uvavaNNA'sAvana mAratnaprabhA pRthvImA bhapUrva arthAt samaye sabhaye paDasA saghaLA jI utpanna thayA che ? athavA eka sAthe saghaLA jI utpanna thayA che? arthAta bhUtakALamAM saghaLA che tyAM ratnaprabhA pRthvImAM nArakapaNAthI utpanna thAya che ke nathI thayA ?
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale ityAdi, goyamA' he gautama ! isIse gaM syaNappabhApa. puDhavIe' etasyAM khalu ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'saca jIvA' sarvajIvAH prAyo vRtimAzritya sAmAnyena 'udavanapuvvA' utpannapUrvAH kAlakramega saMsArasya anAditvAt 'jo ceva NaM' no caiva khallu-na punaH 'sabajIvA uvabannA utpannA: yugapat sakala jIvAnA mekakAlaM ratnamamAyAmeva narAmaranArakAdi bhedAbhAvasaMgAt, na caivaM saMbhAti jagatsva. bhAvasya tathAvidhatvAt iti / evaM jAva Ahe sattamAe puDhI' evaM ratnamamAvadeva yAvadadhaH saptasyAM pRthivyAM matipattavyam / evaM paGkamabhAta Arabhya tamastamA paryanta pRthivyAM jIvAnA mutpAda pakArastanniSedha prakArazca svayameva jJAtavya hae hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA! isIseNaM rayaNappanAe puDhapIe saca jIvA uvavannapuccA, No ceva NaM sambajInA upacaNNA' he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI meM samasta jIva prAyaH karake kara 2 kara utpanna ho cuke haiM, parantu eka sAtha sagha jIva utpanna nahIM hue haiN| kyoM ki eka sAtha-eka kAla meM samasta jIvoM kA utpAda yadi ratnaprabhA pRthivI meM huA mAna liyA jAve to nara, amara, nAraka aura tiryazca rUpa bheda kA abhAva mAnanA paDegA parantu aisA to sambhAvita hotA nahIM hai kyoM ki jagata kA svabhAva vicitra hai evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' isI taraha se yAvat adhaH saptamI pRthivI taka kI samasta pRthiviyoM meM bhI samasta jIva kAlakrama se hI utpanna hote hai yugapat saba jIva vahAM utpanna nahIM hue haiM aisA jAnanA cAhiye isa viSaya meM AlApaka isa prakAra karanA cAhiye -he bhadanta ! zarkarAprabhA pRthivI RAL prazna uttaramA prabhu gautama svAmIna 4 cha hai 'goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe savvajIvA uvavannapuvvA, No ceva NaM savvajIvA uvavaNNA' he gautama ! A ratanapabhA pRthvImAM saghaLA ja prAyaH kame karIne utpanna thayA che paraMtu ekI sAthe sarva jI utpanna thayA nathI kemake ekIsAthe eka kALamAM saghaLA jIvane utpAda-utpattI je ratanaprabhA pRthvImAM thayo che, tema mAnI levAmAM Ave, te nara, amara, nAraka, ane tiryaMca rUpa bhedane abhAva mAnave paDaze. paraMtu evuM te saMbhavatu nathI, kemake jagatane svabhAva viyitra che evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' merI pramANe adhaHsasabhI pRthvI parvatanI saghaLI pRthvImAM paNa saghaLA jI kALa kamathIja utpanna thAya che, yugapata sau jIve tyAM utpanna thayA nathI. tema samajavuM A viSayamAM AlApake A nIce pramANe karavA joIe he bhagavad mA zarkarAmabhA pRtrImAM zuM saghaLA jI kAlakramathI utpanna thayA che? athavA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhoMtikA TIkA pra.3 sU.9 jovotpattiviSayanirUpaNam iti / 'imANaM bho ! rayaNappamA puDhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'sadhdha jIvehi sarvajIvaH sAMcyAvahArika 'vijaha puvvA' kAlakrameNa parityaktapUrvA, tathA-'sama jIvehi' sarva novaiH yugapat 'binaDhA' parityaktA kimiti praznaH, bhagavAlAha- goyalA' ityAdi, godhamA' he gautama ! 'imANaM rayaNappamApuDhavI' iyaM khalu ratnAbhA pRthivImAyo vRttimAzritya 'savdhajIvedi' sarvajIvaiH kAlakrameNa __ 'vijaDhapuvA parityaktapUrvI 'jo cetraNaM samyajIvavijaDhA' no caiva khalla na tu meM kyA samasta jIna kAlakAna ra utpanna hue hai yA yugapad utpanna hue haiM ? uttara meM manu kahate haiM-he gautala! kAlakAna se hI prAya: karake samasta jI zaramA pRthivI meM utpanna ho cuke haiM-eka sAtha samasta jIva utpanna nahIM hue I-zazi isa mAnyatA le nara amara (devatA) Adi rUpa jo seha hai vaha ghana nahIM sakatA hai isI taraha se ghAlukAmabhA meM bhI hamArA jIva kAlakramAle prAyaH karake utpanna hue haiM, yugapat samasta jIva vahAM utpanna nahIM hue haiM aisA jAnanA cAhiye isI taraha kA prazna aura usakA uttara rUpa sathana paMcaprabhA se lekara tamastamamA paryanta zeSa pRthiviyoM meM bhI utpAda prakAra aura niSedha prakAra jAna lenA cAhie 'imANa saMte ! rayaNappA puDhavI samdhajIvehi vijahadA' he bhadanta ! baha ratnaprabhA pRthivI kyA kAlakrama se sarva jIvoM ne pahale choDI hai thA yugapat larva jIvoM ne chor3I hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! imANa rayaNappabhA puDhavI sanjIvahiM vijaDha pucA jo cevaNa savvajIva vijaDhA' he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI yugapatuM ekI sAthe utpanna thayA che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! kAlakamathIja ghaNukarIne zarkarAmabhA pRthvImAM saghaLA che utpanna thayA che. kemake A mAnyatAmAM nara, amara deva) vigere je bhede che. eja pramANe vAlukAprabha pRthvImAM paNa saghaLA kALakamathI prAyaHutpanna thayA che. yugapat ekI sAthe saghaLA che tyAM utpanna thayA nathI tema samajavuM. eja pramANene prazna ane tenA uttara rUpa kathana paMkaprabhA pRthvIthI laIne tamatamaprabhA pRthvI paryaratanI bAkInI pRthvImAM paNa utpAda utpattIne prakAra bhane niSedha pra42 sabha deva nase. 'imA Na bhate! rayaNApabhA puDhavI savva jIvehi vijaDhapavvA' samavan / 2tnaprabhAvI bhayI mAse pahelAM cheDI che? athavA yugapatu ekI sAthe badhA e cheThI che ? A prazna uttaramA prabhu gautama svAmIna / cha 'goyamA ! imANaM rayaNappabhA jI0 13
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre yugapat sarvajIvaiH parityakA sarvajIvairekakAlaparityAgasyAsaMbhavAt, tathAvidhanimittAbhAvAditi / ' evaM jAba asattamA' evaM ratnaprabhAvadeva yAvadadhaH saptamyAmapi sarvajIva parityaktasvAtyatve jJAtavye AlA eyakArazca svayameva UhanIya iti / 'imIseNaM aM | raNappA puDhavIe' etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'sannapoglA pavitrA' sarve pudgalA lokAkAzodarurtinaH kALakrameNa praviSTapUrvAH sadbhAvena pariNatapUrvAH kim dathA- 'sandolA pavicA' prAyaH kara ke samasta jIvoM ne kramazaH hI choDI hai samasta jIvoM ne yugapat nahIM choDI hai kyoMki tathA prakAra ke ke abhAva se eka kAla meM samasta jIvoM dvArA u-pRthivI kA parityAga karanA nahIM ho sakatA hai 'evaM jAba ahe santamA' jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI samasta jIvoM ne kramazaH hI choDI hai yugapat nahIM choDI hai usI prakAra se zarkarA pRthivI, vAlukAprabhA pRthivI, paGkaprabhA pRthivI, dhUmaprabhA pRthivI, tapaHprabhA pRthivI, aura tamastamaH prabhA pRthivI bhI saba jIvoM ne kAlakrama se hI choDI hai - yugapat nahIM choDI hai aisA jAnanA cAhie isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAbita kara lenA cAhie / 'imI se Na' rayaNappabhAe puDhapIe savva poggalA pacipuvA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM kyA samasta pudgala - lokAkAzavartI samasta pudgala kAlakrama se praviSTa hue haiM ? tadbhava se ratnaprabhA rUpa puDhavI savvajIveddi vijaDhapuvvA No ceda NaM savvajIvA vijaDhA' he gautama! A ratnaprabhA pUravI prAyaH karIne saghaLA jIvAe kramaza: cheDI che. saghaLA jIvAe ekI sAthe cheADI nathI. kemake tathA prakAra nimittanA abhAvathI eka kALa mAM sadhaLA jIveA dvArA e pRthvInA tyAga karavA te banI zakatuM nathI. 'pavaM jAva adde sattamA ! ? prabhAbe ratnaprabhA pRthvI suvaNA lavaze bha pUrvIka cheADI che, ekI sAthe badhAja jIvAe deDI nathI. eja pramANe zakarA prabhA pRthvI, vAlukAprabhA pRthvI, pakaprabhA pRthvI, dhUmaprabhA pRthvI, tamaHprabhA pRthvI ane tamastamA pRthva paNa madhA jIvAe kALa kramathIja cheADI che, ekI sAthe cheDI nathI. tema samajavu'. A viSayamAM AlApanA prakAra svayaM nAvIne saMbhala seve.. 'imIse Na rayaNappA puDhavIe khavva poggalA paviTThapuvvA' he bhagavan A ratnaprabhA pRthvImAM saghaLA pudgale-leAkAkAzamAM rahelA saghaLA puddagalA kAla kramathI pravezyA che ? ke taddabhAvathI A ratnaprabhA pRthvI paNAthI parivruta thayA che ? athavA ekI sAthe pravezyA che ?
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam 29 sarvapulAH ekakAlaM tadbhAvena praviSTapUrvAH kimiti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'hamI se NaM syaNappasAra puDhavIe' etasyAM khala ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'savyapoggalA pavipuNdA' lokodaravartinaH sarve pudgalAH praviSTapUrvAH tadabhAvena pariNatapU: saMsArasyAnAditvAt 'ko ceva NaM savvaSoggalA paviTThA' naiva khalu na punarekakAlaM sarvapulAH praviSTA stadbhAvena pariNatAH, sarvapudgalAnAM tadbhAvena pariNatau ratnaprabhAvyatirekeNAnyatra sarvatra pudgalAbhAvaprasaGgAt na caivaM saMbhavati tathA jagatsvAbhAvyAditi / ' evaM jAva ahe sattamA ' evaM yAvadadhaH saptabhyAm evaM ratnaprabhA pRthivIyadeva sarvAsu zarkarAdi pRthivISu se - pariNata hue haiM ? yA yugapat praviSTa hue haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai - 'gopamA ! hamIseNaM rathaNayabhAe puDhacIe samma poglA paciTTha pugdA' he gautama! isa ratnaprabhA pRthivI meM samasta lokavartI pula kramazaH praviSTa hue haiM 'no cetra sanca pogalA paSidvA' ve eka sAtha sabhI pudgala vahAM praSTi nahIM hue haiM kyoMki yadi eka hI sAtha samasta pudgala ranaMprabhA pRthivI meM praviSTa hue haiM aisI bAta mAna lI jAve to phira zarkarA - prabhA Adi pRthiviyoM meM puloM kA praveza huA nahIM mAnA jA sakatA hai ataH yahI mAnanA cAhie kI samasta puloM kA praveza rataprabhAdi pRthiviyoM meM kramazaH hI huA hai- arthAt kramma 2 se hI samasta pudgala jagata ke svabhAva kI vicitratA hone se ratnaprabhA Adi rUpa se pariNata hue haiM 'eca' jAba ahe satanA' ratnaprabhA pRthivI ke viSaya meM jaise kahA gayA hai vaise hI zarkarAjamA pRthivI se lekara sAtavIM yA aznanA uttaramAM alu gautamasvAmIne uhe cheDe 'goyamA ! imIseNa rayaNappabhAe puDhavI khantra poggalA paviTThapuvvA' he gautama! zrI ratnabhalaa pRthvImAM saghaNA somvarti yugo usa yUtra avezelA che, 'no ceva savva poggalA paviTThA' tyAM tethe madhA meDIsAthai pravezelA nayI saDe le bheDa sAthai saghaLA puddagalo ratnaprabhA pRthvImAM pravezelA che, e vAMta mAnI levAmA Avete pachI zarkarAprabhA vigere pRthvIcAmAM pudgalAnA praveza thaye tema mAnI zakAya tema nathI. tethI emaja mAnavuM joIe ke badhAja pudgalAnA praveza ratnaprabhA vigere pRthvIyeAmAM kramathI ja thayela che. arthAt kamakramathIja saghaLA pudgale jagatanA svabhAvanI vicitrapaNAthI ratnaprabhA vigerepaNAthI pariNata thayela che. ' evaM ' jAva ahe vattamA' ratnaprabhA pRthvInA samaMdhamAM ? prabhASenu' sthana
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jIvAbhigamastra kramaNa vaktavyaM yAvadadhaH saptamyAm evaM ratnaprabhApRthivIvadeva sarvAsu zarkarAdi pRthivISu krameNa vaktavyaM yAvadadhaH saptamyAM pRthivyAm AlApamakAraH svayameyohA niiyH| 'imANaM bhaMte ! rayaNappamA puDhavI' iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI 'sannapoggalehiM vijaDhaputrA' sarvapudgalaiH lokodaracabibhiH kAlakrameNa parityaktapUrvA, tathA-'sayapoggalehiM vijaDhapuvA' sarvapudgalairekakAlaM parityaktA kimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyasA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ilArNa rayaNappabhApuDhavI' iyaM khalu ratnaprabhApRthivI kAlakrameNa sarvapudgalaiH parityaktapUrvA saMsArasthAnAditvAt 'No ceva Na sambapoggale hi vijahA' na tu sarvapudgalairekakAlaM parityaktA, sarvapudgalai rekakAlaparityAge tasyA ratnapabhAyAH sarvadhA svarUpAbhAvapasakteH, na caitatsaMbhavati pRthivI taka meM hI samasta pudgaloM kA praveza-unakA usa 2 rUpa se pariNamana-kramazaH hI huA hai yugapat nahIM huA hai aisA kaha lenA cAhiye yahAM AlApa prakAra svayaM hI ubhAktika lenA cAhiye 'imANa bhaMte ! rayaNappabhA puDhadhI sanda poggallehiM vijaDhapunchA' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI samasta pudgaloM ne kAlakrama se choDI hai ? yA yugapat-eka hI kAla meM saba pudgaloM ne choDI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! 'imANa racaNappabhA puDhabI0' he gautama ! yaha ratnamamA pRthivI kAla krama se hI samasyA pudgaloM ne choDI hai-yugapat nahIM choDI hai kyoMki eka hI kAla meM samasta pudaloM ne ise choDA hai aillA mAna liyA jAve to phira ratnaprabhA pRthivI ke svarUpa kA abhAva prasakta honA hai parantu aisA to hai nahIM kyoM ki jagat kA svabhAva zAzvata hai isa bAta ko karavAmAM Avela che, e ja pramANe zarkarAprabha pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI paryatamAM paNa saghaLA pudgalene praveza teone te te paNuthI pariNamana kamathIja thayela che. yuga5 thayela nathI. tema samajavuM A saMbaMdhamAM alApa 2 svayaM manAvI sabha sevA ya. 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI savva poggalehiM vijaDhapuvvA' hai sAvan ! 2mA 2tnaprabhA pRthvI ||dhaa pugatAko kAlakramathI cheDI che? ke yugapatu ekI sAthe cheDI che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamatvAmIna 4 cha -'goyamA ! imANaM racaNappabhA puDhavI.' gautama A ratnaprabhA pRthvI kALakramathIja badhA pudagaloe cheDI che. ekI sAthe choDI nathI. kemake ekaja kALamAM badhAja padagalee A pRthvIne cheDI che, tema mAnavAmAM Ave te pachI ratanaprabhA pRthvInA svarUpane abhAva prApta thAya che. paraMtu evuM te che ja nahIM. kemake jagatano svabhAva zAzvata che, A vAta vayaM sUtrakAra have pachI kahevAnA che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramaiyadyotikA TIkA pra.3 ru.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam tathA jagatsvAbhAvyataH zAzvatasvasya vakSyamANatvAditi / evaM jAya ahesattamA' evaM yAvadadhaH saptamI, evaM ratnaprabhAvadeva ekaikA zarkarAmabhAdirUpA krameNa vaktavyA yAvadadhaH saptamI pRthivIti / 'imANaM bhaMte ! rayaNapamADhavI' iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI, 'ki sAsayA asAsayA' ki zAzvatI athavA azAzvatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'gothamA' he gautama! 'siya sAsayA' syAt kasyacinnayasya abhiprAyeNa zAzvatI iyaM ratnaprabhA "siya asAsayA' syAt kasyacinnayasyAbhiprAyeNa azAzvatIyaM ratnaprabhApRthivIti / na zAzvatatvamazAzvata viruddhadharmaH sa ca kathamekana saMmade dityAzayena zaGkane-'se keNadveNaM' ityAdi, 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate yat 'siya sAsayA siya asAsayA' syAt zAzvatI sthAdazAzvatI ceti avAntarapaznaH, bhagavAnAha svayaM sUtrakAra Age kahane vAle haiN| 'evaM jAca ahe sattamA' isI taraha kA samasta pudgaloM dvArA choDane kA yaha kathana zarkarA Adi chaha pRthiviyoM meM bhI jAna lenA caahiye| ___'imANa bhale ! rayaNappabhA puDhavI kiM lAvayA alAsayA' he bhada: nta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kyA zAzvata hai ? yA azAzvata hai ? utsara meM prabhu kahate haiM-'goyamA liyA sAsadhA liya alAsayA' he gautama ! yaha ratnamabhA pRthivI kisI apekSA zAbina hai aura kisI apekSA azAzvata hai jaba zAzvata dharma aura azAzvata dharma paraspara meM vizuddha hai-to phira yahAM Apa ina donoM dharmoM ko yugapat kaise pratipAdita karate ho? isI abhimAya ko le kara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai-liya svAsayA liya asAlayA' he bhadanta ! aisA evaM jAba ahe sattamA' se prabhAra saghakA yugala dvArA ch| pArnu A kathana zakaraprabhA vigere chae pRthvIyomAM paNa samajavuM joIe. 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM sAkhayA asvAsayA' 3 sAvana mA ratnaprabhA pRvI zuM zAzvata che? ke azAzvata che? yA prazna uttaramA ala gautamatvAmIna he cha 'goyamA / siya sAsayA siya akhAsayA' he gautama ! ! 2namA pRthvI apekSA zAzvata che ane keI apekSAthI azAzvata che. jyAre zAzvatadharma ane azAzvatama paraspara virUddha che, te pachI ahiyAM Apa A bane dharmonuM ekI sAthe kevI rIte pratipAdana kare che ? A abhiprAyane laIne gautamasvAmIe prabhune me pachayu cha 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai siya sAsayA siya bhasAmrayA'
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jIvAbhigamasUtra 'goyamA' ityAdi, 'zoyalA' he gautama ! 'dabayAe sAsA' dravyArthatayAzAzvatI, tana dravyaM sarvatrApi sAmAnya mukhya dravati-gacchati tAn tAn paryAyAn vizeSAniti dravyam iti dravyapada vyutpatte dravyameva arthastAvikA padArthoM yasya na tu paryAyaH sa dravyArthaH dravyamAnAstitvatipAdako naya vizeSastasya bhAvo dravyArthatA tayA dravyamAnAstitva patipAdakanayAbhiprAyeNa ratnaprabhA zAzvatI dravyAthiMkanayamataparzalocanAyAme vidhAkArasya ratnaprabhArAH sarvadAmAvAditi // Apa kisa prakAra kahate haiM ki ratnaprabhA pRthivI-kisI naya ke abhiprAya kI mAnyatA ke anusAra-zAzvana hai aura kisI apekSA-kisI naya ke abhiprAya ke anusAra azAzvata hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-goyanA ! dabaTTayAe sAlayA' he gautama! ratnapabhA pRthivI dravyArthika naya kI apekSA zAzvatI hai-kyoki isa naya kA viSaya kevala zuddha dravya hI hotA hai-dravya kA hI nAma sAmAnya hai jo una 2 paryAyoM ko prApta karatA hai-una paryAyo meM jAtA hai-usI kA nAma dravya hai ailI dravya zabda kI vyutpatti hai yaha dravya hI jisakA viSaya hotA hai vaha dravyArthika hai isa taraha dravya mAtra ke astitva kA pratipAdaka jo maya hai yaha naya kSevala eka dravya ko hI tAtvika padArtha mAnatA hai paryAya ko nahIM ataH isa laya ke abhiprAya ke anusAra ratnaprabhA pRthicI zAzvata hai kyoMki ratnaprabhA pRthivI kA aisA he bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke ratanaprabhA pRthvI keI apekSA arthAt koI eka nAnI mAnyatA pramANe zodhana ane keI apekSA eTaleke kaI nayanA abhiprAyanI mAnyatA pramANe azAzvata che? A praznanA uttaramAM prabhu Da cha 'goyamA ! dabaTTayAe sApsayA' he gItama! 2namA pRthvI dravyArthikanayanI mAnyatA pramANe zAzvatI che. kemake A nayano viSaya kevaLa zuddha dravya ja hoya che. dravyanuM ja nAma sAmAnya che. je te te paryAne prApta kare che te te paryAmAM jAya che. tenuM ja nAma dravya che. A pramANe nI draya zabdanI vyutpattiI che. A dravyaja jeno viSaya hoya che, te dravyArthika kahevAya che. A pramANe dravya mAtranA astitvanuM pratipAdana karavAvALe je naya che, te dravyArthika naya kahevAya che. A naya kevaLa dravyane ja tAtvika padArtha mAne che. paryAyane nahIM tethI A nayanI mAnyatA pramANe ratnaprabhA pRthvI zAzvata che. kemake ratnaprabhA pRthvIne e AkAra hamezAM vidyasAna
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - prameyadhotikA TIkA pra.31.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam 103 ratnaprabhAyAH zAztatve kAraNa mabhidhAya tasyA azAzvatatve kAraNaM darzayati'daNNaejjavehi varNaparyAyaiH kAlanIlalohitapItazukla, risapajjaDehi' rasaparyAyastitaSa Tu SAyAmlamadhuraiH 'gaMdhapaz2javehi sandhaparyAyaiH surabhidurabhi bhedabhinnaH 'phAsapajja vehi sparzaparyAyaiH ka.kaza mRdugurulaghu zItoSNAnidharUpaiH 'asAsayA' azAzvatI anityetyarthaH teSAM varNagandharalaraparzaparyAyANAM patikSaNaM kiyaskAlAntaraM vA anyathA sanAta atAvasye va cAnisyatvAta / na caivaM dravyAvacchedena nityatvasya paryAyAcharena cAnityatvasya svIkAre vibhinnAdhikaraNe dvayoH samAvezAd kathaM nityAnityattayoreka trAdhikaraNe samanmayaH nityatyAvaAkAra sarvadA ghidyamAna rahatA hai tathA--'paNa pajjavehiM' kRSNa, nIla, lohita, pIna, aura mukta rUpa varNa paryAyoM kI apekSA 'rana pajjavehi' tikta, kaTuka, pAtha, amla evaM adhura rUpa ra paryAyoM kI apekSA, 'gaMdha pajjavehi surabhi evaM durabhi rUpa gaMdha paryAyoM kI apekSA tathA-'phAla pajjavahi' karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha evaM rUkSa rUpa sparza paryAyoM kI apekSA yaha ratnapanA pRthivI 'asAmayA' azAzvata hai-anitya hai kyoMki dharNa gandha rala aura sparza kI paryAya haraeka kSaNa meM athavA kisaneka samaya pAda andha 2 rUpa se badalatI rahatI hai| isa taraha kA parivartana honA hI anitya hai __zaMkA-nityatA dravya ke Azraya le hai aura anityatA paryAya ke Azraya se hai ataH nityatA aura anisbattA ke adhikaraNa jaba mina 2, haiM to phira inameM ekAdhikaraNatA kaile A sakatI hai ? 29 che. nathA-'vaNNapajjavehi' 40], nIsa, sAhita, ala, pii| mane saI 35 va paryAyAnI apekSAthI 'rasapaddhaja vehiM' tAmA, 4 // turA, mATA bhane bhI mevA 2sanA paryAyAnI apekSAthI 'gagha pajjavehi' sumi ane duni 35 dhanA paryAyAnI apekSAthI tathA 'phAsa pajjavehiM' 'za, bhRDa, gu3' radhu, zIta, uSNa, sinagdha ane rUkSa rUpa sparzanA paryAnI apekSAthI A ratna pramA pRthvI, 'asAsayA' azAzvata arthAt manitya che. umapa, madha, 2sa, ane sparzanAM paryAye dareka kSaNe athavA keTalAka samaya pachI bIjA bIjA rUpa thI badalAyA kare che. A pramANenuM parivartana thavuM tenuM nAma ja anitya paNuM che. zakA-nityapaNuM dravyanA AzrayathI che, ane anityapaNuM paryAyanA AzrayathI che. tethI nityapaNuM ane anityapazAnuM adhikaraNa jyAre judu juda che. te pachI temAM eka adhikaraNapaNuM kevI rIte AvI zake che?
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 jIvAbhigamasUtra chedaka dravyasyaiva nityatvAdhikaraNatvAttathA anityatvAvacchedaka varNAdi paryAyasyaiva cAnityatvAdhikaraNatvAditi vAcyaM, dravyaparyAyayo rekAnta bhedarAnabhyupagamena kathaMcid bhedaabhedyorevaabhyupgmaaditi| anyathA dravyaparyAyayorekAntabhede ubhayorapi asatrApAtAda, tathAhi-eraparikalpitaM dravyamasat paryAyarahitatvAt, navapurANatvaparyAyazUnya gaganakusumavat, vAlasyAdi paryAya zUnya bandhyAsutavadvA tathA paraparikalpitAH paryAyA asantaH dravyavyatiriktatvAt bandhyAlutagatavAlatvAdi paryAyavaditi, taduktam-- ___ 'dravyaM paryAyaviyutaM parNakA vyjitaaH| k kadA kena kiM rUpA dRSTA mAnena kena nA // 1 // iti / uttara-aisI AzaMkA isaliye ucita nahIM hai ki dravya aura paryAya ye jude 2, nahIM mAne gaye haiM kyoMki siddhAntakAroM ne inameM kathaMcit bhedAbhedAtraphatA svIkAra kI haiM yadi yaha siddhAnta svIkAra nahIM kiyA jAya aura ekAnta rUpa se sarvathA rUpa se inameM-bheda hI svIkAra kiyA jAya tola dravya kI lattA siddha ho sakatI hai aura na paryAya kI hI jo isa bAta ko mAnatA hai ki dravya paryAya se bhinna hai to usake vaha dravya kI sattA isaliye nahIM banatI hai ki vaha nava purANa Adi paryAyoM se zUnya gagana kusuma kI taraha paryAyoM se rahita hone ke kAraNa asat ho jAtA hai athavA-zAlatva Adi paryAyoM se zUnya bandhyAsuta kI taraha vaha hojAtA hai isI taraha dravya le bhinna hone ke kAraNa pandhyAsunagana ghAlatva Adi paryAyoM kI taraha paryAya bhI asat rUpa ho jAtI hai / taduktam uttara-AvI zaMkA e mATe egya nathI ke dravya ane paryAya A judA judA mAnyAnathI kemake siddhAMtakAe AmAM kathaMcita bheda ane abherAtmakapaNane svIkAra karyo che, je A siddhAMta svIkAravAmAM na Ave ane ekAnta paNAthI arthAta nizcitapaNAthI sarva prakArathI temAM bheda ja mAnavAmAM Ave te dravyanI ke paryAyanI sattA siddha thaI zakatI nathI je A vAtane mAne che, ke dravya paryAyathI juduM che, te tenA A dravyanI sattA e mATe banatI nathI ke te navA purANA vigere paryAthI zUnya AkAza puSpanI jema paryAthI rahita hovAnA kAraNe asata thaI jAya che athavA bAlapaNA vigere paryAthI zUnya vaMdhyAsutanI mAphaka te thaI jAya che e ja pramANe dravyathI bhinna hevAnA kAraNe vaMdhyAsutamAM rahela bAlapaNA vigere paryAnI mAphaka paryAya paNa asat rUpa thaI jAya che, eja kahyuM che
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerdyotikA TIkA pra. 3.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam 105 upasaMharannAha - 'se teNaTTeNaM' ityAdi, 'setedvegaM goyamA ! evaM vaccaha ' sattenArthena tena kAraNena gautama ! evaM mucyate- 'taM caiva jAtra siya sAsayA siya asAsayA' yat syAt - kadAcit ratnaprabhA zAzvatIsyA dazAvatI iti / ' evaM jAva Ahe sattA' evaM ratnaprabhAyAM yathA zAzvatatvamazAztravatvamubhayamapi dravyaparyAyabhedena kathitaM tathaiva zarkarAmabhAva ArabhyAyaHsaptamI pRthivI paryantaM zAzvatatvamazAzvatasvamubhayamapi vyavasthApanIyam alApamakArazca sarvatra svayamevohanIya iti // 'dravyaM paryAyaviyutaM paryAyAH dravyavarjitA / ka kadA kena kiM rUpA:-dRSTA mAnena kena vA // 1 // arthAta- paryAya rahita dravya aura dravya rahita paryAya kyA kahIM kabhI kisI ne kisI pramANa se dekhe haiM kyA ? // upasaMhAra karate haiM'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccadda' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki 'taM caiva jAva liya asAsayA' ratnaprabhA pRthivI kathaMcit zAzvata hai aura eka kathaMcit azAzvata hai 'evaM' jAva Ahe sattamA ' jisa prakAra se ne vivikSA ko lekara ratnaprabhA pRthivI ko zAzvata aura azAzvata kahA gayA hai isI prakAra se zarkarApabhA se lekara sAtavIM pRthivI taka kI pRthiviyoM ko bhI zAzvata aura azAzvata naya vidikSA ke anusAra kara lenA cAhiye isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAvina kara lenA cAhiye 'dravyaM paryAyaviyuta, paryAyA. dravyavarjitAH kva kadA kena kiM rUpA, draSTA mAnena dena vA // 1 // arthAt paryAya rahita dravya ane dravya rahita paryAya kAMi paNa keie kayAreya paNa ke I paNa pramANathI dekhyA che ? !! 1 !! huve / sthnne| upasa DAra 42ta sUtrAra ! che ! 'se teNaTTeNaM goyamA evaM vuccai' bhI aNuthI he gautama | huM vuhuchu 'ta' cetra jAtra siya amcAkhayA' ratnapramA pRthvI pRthati zAzvata che ane ucita azAzvata hai, ' evaM jAva ahe sattamA' / the abhAnA nayanI vivakSA no svIjara arIne ratnaprabhA pRthvIne zazvata azAzvata kahevAmAM Avela che, eja pramANe zarkarAprabhA pRthvIthI laine sAtamI pRthvIpananI saghaLI pIcAne zAzvata ane azAzvata nayavivakSA pramANe kahevI joie. A saMbaMdhamAM tenA mAlApakAnA prakAra svayaM anAvIne samajI levA joIe, paNa jo0 0 14
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamase iha khalu yadvastu yAvatsaMbhavAradaM tacce gAyataM kAlaM bhAi'yati tadA tadapi zAzvata mucyate yathA zAstrAntareSu 'AraTAI puDhavI sAsayA' AkalpasthAyinI pRthivI zAzvatI, ityAdi, tadiha saMzayo jAyate-kimayaM ratnapabhAdi pRthivI ki sakalakAlAvasthAyitayA zAzvatI athavA yatkizcitkAlAvasthAyitayA zAzvatI yathA zAstrAntarIyaiH kathayate-AgalAsthAyinI prakSitrI zAzvatI iti, etAra saMzayamapAta praznayanAha-'imA NaM' ityAdi, 'imA NaM bhaMte ! rayaNamA puDhavI' iyaM khala bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI 'kAla bho kevaJciraM hoI' kALata: kiyaviraM bhavati-kiyatkAlaM tiSThatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'na kayAi Na bAsI' na kadApi na AsIda nA dvayaM prakRtamartha brUte' zaMphA-he bhavanta ! jo vastu jitane samaya taka rahatI hai-vaha utane samaya ke anusAra zAzvana kahalAtI hai-jaise-anya siddhAnta kAroM ne Akalpa sthAyI pRthivI ko zAzvA kahA hai-to isameM yaha saMzaya hotA hai ki yaha ratnaprabhA pRthivI lakala phAloM meM abasthAyI hone se zAzvata hai yA anya siddhAntakAroM kI taraha kucha kAla taka sthAyI hone se zAzvata hai ? ataH isI AzaMkA ko hRdaya meM dhAraNa kara gautama ne prasu se pUchA hai-'imANaM bhaMte ! rayaNA puDhavI kAlo kevacciraM hoI' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI kAla kI apekSA kitane kAla taka sthAyI rahatI hai ? to isa AzaMkA ke uttara meM pramu kahate haiM-'goyamA! na kapAda Na Alo' he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI kabhI nahIM thI-ailI bAta nahIM hai-yahAM ye do naJ prakRta artha zaMkA-he bhagavana je vastu jeTalA samaya paryanta rahe che, te eTalA samaya mATe zAzvata kahevAya che jemake bIjA siddhAMtoe Akapa sthAyI pRthvIne zAzvata kahI che te AmAM e sazapa thAya che ke ratnaprabhA pRthvI badhAja kALamAM rahenArI hevAthI zAzvata che, athavA anya siddhAMtakAronA kathana pramANe kaMIka kAla sudhI sthAyI hovAthI zAzvata che? tethI A zaMkAne bhanamA dhA2ya 4zana gotamasvAmI prasune se pUchyu cha , 'imANaM bhaMte rayaNappabhA puDhavI kAla oM kevaccira hoI' magavan mA 2namA pRthvI kALanI apekSAethI keTala kALa sukI sthAyIpaNAthI rahe che? A zaMkAnA uttaramA prasu gautama sAmAna De 2 hai 'goyamA / na kayAi Na AsI' 3 gamama! A ratnaprabhA pRthvI kayAre paNa na hatI evI vAta nathI ahiyA A vAkyamAM AvelA niSedhArthaka be najJa prakRta artha pragaTa karavA mATe ApyA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 6.9 jIvotpattivipayanirUpaNam 107 iti niyamAt abhAvAbhAvasya prakRta pratiyogirUpArthabodhakatayA na kadapi nA sIt ratnaprabhA, apitu sarvadAsIt ityarthaH etAvatA atItakAlika sacce rahanapramAyA Aveditam anAditvAt / yadi kadAcit pUrvakAle asatvaM bhavettadA anAditvameva na syAt / na vidyate AdiH kAraNaM yasya so'nAdiriti nirvacanAt pUrvakAlika samAveditaM bhavatIti / 'Na kayAi Natthi' na kadApi nAsti sarvathaiva vartamAnakAlacintAyAM bhavatyeveti bhAvaH sahA bhAvAda astyeveti / 'Na kayAiNa bhavissa' na kadApi na bhaviSyati apitu bhaviSyaccintAyAM sarvadeva bhaviSyati anantatvAd | nAsti anyo vinAzo yasya so'nanta iti vyAkhyAnena sarvadA avasthAnAt ityevaM rUpeNa kAlatraye'pi niSedha dvAreNa ratnaprabhAyAH saccaM pradarza ko prakaTa karane ke liye prayukta hue haiM-kyoki yaha niyama hai ki gata do nav- 'na' - prakRta artha kA kathana karate haiM- ataH isa kathana ke anu sAra yaha ratnaprabhA pRthivI sarvadA hI thI aisA samarthita hotA hai isase bhUtakAla meM isa ratnaprabhA pRthivI kI sattA samarthita ho jAtI hai kyoM ki yaha ratnaprabhA pRthivI anAdi kAla se hai yadi bhUtakAla meM isameM asatva mAnA jAve to phira isameM anAditA nahIM bana sakatI hai jisakA Adi kAraNa nahIM hotA hai use hI anAdi kahA jAtA hai 'Na kayAi pasthi' tathA - yaha ratnaprabhA pRthivI vartamAna kAla meM nahIM haikintu yaha vartamAna kAla meM bhI hai kyoMki isakA sadAkAla sadbhAva kahA gayA hai| 'Na kayAha Na bhavissaha' tathA - yaha ratnaprabhA pRthivI bhaviSyatkAla meM nahIM hogI aisI bhI nahIM hai kintu bhaviSyat kAla meM bhI raheMgI kyoMki yaha ananta hai -jilakA anta-vinAza nahIM - che kemake evA niyama che ke vAkayamAM Avela e nak 'na' prakRta cAluM ane pragaTa kare che tethI A kathana pramANe A ratnaprabhA pRthvI sadA hatI evu samana thAya che. tethI bhUtakALamAM A ratnaprabhA pRthvInI sattAnuM samarthana thai jAya che.temake A ratnaprabhA pRthvI anAdi kALathI vidyamAna che. jo bhUtakALamA tenu' asatya mAnavAmAM Ave, teA pachI temAM anAdipaNu` AvI zakatu nathI menuM mAhira hotu nathI tene manAhi uDevAya che. 'Na kayAi Natthi tathA bhA ratnaprabhA pRthvI vartamAna kALamAM nathI, tema nathI paraMtu A vartamAna kALamAM paNa 4. 'Na kayAviNa bhavissai' tathA yA ratnaprabhA pRthvI bhaviSya AjamAM nahIM hAya tema paNa nathI. paraMtu bhaviSya kALamAM pazu te raheze. kemake A anaMta aMta vinAnI che, jenA aMta vinAza na DhAya teja anaMta kahevAya che A
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - -- 108 jIvAmigamasUtra yatA sArvakAlika satyakathanAt zAzvatatvaM pradarzitamiti / nAstitvapratiSedha dvAreNa zAzvatatvaM vidhAya sammati-vidhimukhena astitvaM pradarzayati-'bhuvi ca' ityAdi, 'bhudi ca bhavAya bhavissaiya' abhUt pUrvajJAle ratnaprabhA bhavati ca vartamAnakAle api vidhate, bhaviSyati cAnAganakAle'pi sthAsyatIti ceti / evaM bhUta vartamAna bhaviSyadya trikAlavartitvAt 'dhurA' dhuvA iyaM ratnamamA / yata eSa dhruga atae / 'NiyayA' niyatA nistAvasyAnA, dharmAstikAyAdivat kadApi svAvasthAnAt na pracyavati / niyatatvAdeva ca 'sAsamA' zAzvatI pralayAmAvAd asyAH zazvaddhAH / zAzvatatvAdeva cAnavastagaGgA sindhu pravAha pravRttAvapi padmapANDarIkahUda ivAntara pudgalApacaye'pi anyatara pudgala pacayAbhAvAt 'akkhayA' hotA hai-vahI ananta kahA jAtA hai isa taraha yaha ratnaprabhA pRthivI trikAlAvasthAyI hai-ataH isameM zAzvatatA hai isa prakAra niSedha mukha se ratnaprabhA meM vizAla vartI satya kA kathana sA zAzvatatA dikhalAI aba vidhimukha se ve ilameM astitva kA kathana karate haiM-'bhurvica bhavada ca, bhavissaiya' yaha ratnaprabhA pRthivI pUrvakAla meM thI, vartamAna kAla meM hai, aura bhaviSyat kAla meM rahegI isa rIti se yaha bhUta, vartamAna aura bhaviSyat kAla meM astitva viziSTa hone se 'dhuvA dhruva hai, dhruva hone se yaha 'NiyayA' dharmAstikAyAdi dravyoM kI taraha kabhI bhI apane sthAna se caliga nahIM hotI hai niyata hone se yaha 'sAsayA' zAzvata hai kyoki isakA pralaya nahIM hotA hai| zAzvata hone se hI yaha akSaya-vinAza rahita hai-jaise padmahUda aura puNDarIka hUda gNgaarIte A ratnaprabhA pRthvI traNe kALamAM rahevAvALI che. tethI temAM zAzvatapaNuM che A prakAranA niSedha mukhathI ratnaprabhA pRthvImAM trikAlavatti satva batAvIne zAzvatatA batAvavAmAM Avela che. ve vidhibhumathI to mAmA mastitvanu 4thana 32 cha 'bhuvidha, bhavai ya, bhavissai ya' / 2(nAmA pRthvI paDesAtI , patabhAnamA che, ane bhaviSyakALamAM raheze. A rIte A bhUta, vartamAna, ane bhaviSyakALamAM mastitvavAjI pAthI 'dhuva' dhrupa che. ane dhruva upAthI 'niyayA' ghastiya vigere dravyanI jema koI paNa vakhate te pitAnA sthAnathI calAyamAna thatI nathI. mane nizcita pathIta 'sAsayA' yAvata che bha? to prakSaya thatuM nathI. zAzvata hevAthIja te akSaya avinAzI che. jema padma kamaLa sarovara ane puMDarIka sarovara gaMgA ane sidhu nadInA pravAhamAM pravRtti
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3.9 jIvotpattiviSayanirUpaNam 109 namrataratastaa| akSayatvAdeva ca 'avyayA' avyaza vyayo vinAzastadrahitA mAnuSottarAdvahiH samudravat / avyayatvAdeva ' avadviyA' avasthitA sva pramANAvasthitA sUryamaNDalAdivat / evaM sadA'yasthAnena cintyamAnA 'vicca / ' nityA amacyAtAnutpanna sthirekarUpA jIvastha rUpavat athavA dhuvAdayaH zabdA indrazakrAdivat paryAyazabdAH nAnAderAja vineyAnugrahArthamupanyastA iti na paunaruktyamiti / sindhu nadiyoM ke pravAha meM pravRtti vAle hai phira bhI akSaya hai kyoMki unameM se anyatara puloM ke vighaTana hone para bhI anyatara pugaloM dvArA unakA upacatra hotA rahatA hai isI prakAra ratnaprabhA pRthivI meM se aneka puloM kA vighaTana hotA rahatA hai aura aneka puloM dvArA usakA upacaka honA rahatA hai / akSaya hone se hI yaha 'azyA' mAnu Sottara se bAhara meM samudroM kI taraha avyaya hai arthAt vinAza se rahina hai / aura avyaya hone se hI yaha 'avadveSA' avasthita hai - sUrya maNDalAdi kI taraha yaha apane pramANa meM sadA sthita hai aura apane pramANa meM sadA sthita hone se hI yaha 'piccA' jIva svarUpa kI taraha apracyuta, anupana hithara eka rUpa hai athavA dhruvAdika ye saba zabda - indra, zaka, purandara Adi zabdoM kI taraha paryAya zabda hai / inakA jo yahA~ upanyAsa kiyA gayA hai to vaha aneka dezoM ke bhitra 2, dezoM kevineyoM ko samajhAne ke nimitta se kiyA gayA hai ataH inake kathana meM punarukti doSa nahIM AtA hai / vaLA che, te pazu akSaya che. kemake temAMthI anyatara pugale nA vighaTana thavA chatA paNa anyatara pudgale dvArA tenA upacaya thatA rahe che. eja pramANe ratnaprabhA pRthvImAMthI anyatara pudgalAnuM vighaTana thatuM rahe che ane aneka pudgaleA dvArA tene upacaya thatA rahe che. acaya hovAthI yA 'anvayA' bhAnuSottarathI mahAranA samudronI prema avyaya che. arthAt vinAza rahita che. ane avyaya hAvAthI 04 mA 'avaDhiyA' avasthita che. sUrya maMDala vigerenI jema te peAtAnA pramANamAM sadA sthita rahevAthI ja A niravA' jIva svarUpanI jema Rpracyuta, anutpanna sthira eka rUpa che. athavA vAdika zrA badhA zabdo indra, zakra, pura Mdara vigere zabdonI mAphaka paryAya zabda che. tene e A upAsa-kathana karavAmAM ALyeA che te A aneka dezeAnA arthAt judA judA dezeAnA vinayeA nAma ziSyane samajAvavA mATe ja karavAmAM mAnyeA che. tethI tenA kathanamAM punarUktidoSa
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra 'evaM jAva ahe sattamA' evaM yAvadadhaH sptmii| tathAhi-zarAmamA khala bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! na kadApi nAbhUt, na kadApi na bhavati, na kadApi na bhaviSyati, apitu pUrvamapi abhUta vartamAne'pi bhvti| anAgate'pi bhvissytye| dhruvA niyatA zAzvatI akSayA avyayA avasthitA nityA, ityevaM rUpeNa zarkarApramAta Arabhya bAlukApamA dhUmaprabhA paGkaprapA tamAmamA tamastamaH mabhAsu zAzvatatyAdikaM pradarzanIyam iti mu0 // 9 // sammati-matipRthivi vibhAga uparyadhastanacaramAntayorantaraM pratipAdayitu. mAha-'imIse NaM' ityAdi, mUlam-imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo parimaMtAo heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM avAdhAe aMtare pannatte ? goyamA ! asIuttaraM joyaNasayasahassaM avAdhAe aMtare pnnte| imIse NaM saMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo kharasta kaMDassa heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannate ? goyamA! solasajoyaNasahassAI abAghAe aMtare pnntte| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe _ 'ejAba ahe-sattamA' isI taraha kA kathana yAvat adhaH saptamI pRthivI meM kara lenA cAhiye jaise-he bhadanta ! sAla kI apekSA zarkarAprabhA pRthivI zAzvata hai yA azAzvata hai ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama! zarkarAvamA pRthivI kisI apekSA zAzvata hai, aura kisI apekSA azAzvata ke ityAdi-rUpa se jaisA kathana ratnaprabhA pRthivI ke prakaraNa meM kiyA gayA hai-vaisA hI vaha sagha kathana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye aura aisA hI yaha kathana sAtavoM pRthivI taka kahate jAnA cAhiye / sU0 // 8 // mAvatI nathI. 'evaM jAva ahe mRttamA' mA prabhArI athana yAvat madhAsasabhI pRthvI paryakta karavuM joIe. jemake he bhagavad kALanI apekSAthI zarkarAmabhA pRthvI zAzvata che? ke azAzvata che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama ! zarkarAmabhA pRthvI keI eka apekSAthI zAzvata che ane kaI apekSAthI azAzvata che. ItyAdi prakArathI je pramANenuM kathana rana prabhA pRthvInA prakaraNamAM karavAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana ahiMyAM paNa kahevuM joIe ane eja pramANenuM kathana sAtamI pRthvI paryanta kahevuM joIe kasU, aa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA ThIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 111 uvarillAo gharimaMtAo rayaNassa kaMDassa heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannatte ? goyamA ! ekajoyaNasahassaM abAdhAe aMtare pannatte / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo varimaMtAo vairassa kaMDassa udarille rimaMte esaNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannatte ? goyamA ! ekaM joyaNasahassaM abAdhAe aMtare pannatte / imIle NaM bhaMte ! rayaNapabhAe puDhavIe uvarillAo gharimaMtAo vairassa kaMDassa heThille carimaMte eeNaM kevaiyaM abAdhAe aMtare pannatte ? goyamA ! do joyaNasahassAiM abAdhAe aMtare pannate / evaM jAva riTssa uvarille carimaMte pannarasa joyaNasahassAI, heThi - lle carimaMte solasa joyaNasahassAiM / imIse NaM bhaMte ! rayaNabhApa puDhavIe uvarilAo carimaMtAo paMkabahulassa kaMDassa uvarille carimaMte esaNaM abAdhAe kevaiyaM aMtare pannatte ? goyamA ! solasa jocaNasahassAiM abAdhAe aMtare pannante / heThille carimaMte evaM joyaNasahassaM || Avabahulassa uvarille carisaMte ekaM joyaNasayasa hastaM hiThille varimaMte asI uttaraM joyaNa-sayasa hastaM // ghaNoda hissa uvarille carimaMte asI uttara joyagasayasahassaM, heThille carimaMte do joyaNasaya saharalAI / imIse of bhaMte! rayaNappA puDhavIe uvarillAo carimaMtAo ghaNavAyassa uvarillaM carimaMte do joyaNasahassAI heTTile carimaMte asaMkhe jAI joyaNasaya sahassAI / imIse NaM saMte ! raNapabhAe puDhavIe uvarillAoM carimaMtAo taNuvAyassa uvarille carimaMte asaMkhejAI joyaNasaya sahaslAI avAhAe aMtare, heThila vi asaMkhejAI joyaNasaya sahassAiM / evaM ovAsaMtare vi /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre docAe bhaMte! puDhavIe uvarillAoM carimaMtAo heTile carimaMte esa NaM kevaiyaM abAdhAeM aMtare pannatte ? goyamA ! battIsuttaraM joyaNasya sahara abAhAe aMtare pannatte / sakkarapabhAe puDhavIe DavarillAoM carimaMtAo ghaNoda hissa heTille carite vAvaSNusaraM joyaNasayasa hastaM abAhAe / ghamavAyassa asaMkhejAI joyaNasayalahassAI pannatAI / evaM jAva ovA saMtarassa bi, jAva ahe sattamAe, navaraM jIse jaM bAhalaM teNa godahI saMbaMdha buddhIe / sakarapabhAe aNusAreNa ghaNodahi sahitANaM imaM pamANaM / vAluyappabhAe aDayAlIsuttaraM joyaNasayalahastaM / paMkappabhAe puDhavIe cattAlIsuttaraM joyaNasayasahassaM / dhUmappabhAe puDhavIe aTThatIsutaraM joyaNasayasahassaM / tamAe puDhavIe chattIsutaraM joyaNalayasahassaM / ahe sattamAe puDhatrIe aTThAvIsuntara joyaNasayalahassaM jAva ahe sattamAe rNa bhaMte! puDhavIelao carimaMtAo uvAsaMtassa heThile rimaMte kevaiyaM abAhAe aMtare pannante ? goyamA ! asaMkhejAI joyaNasyasaharulAI abAhAra aMtare pannate // sU0 10 // 1 112 chAyA - etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyA uparitanAccaramAntAt apamnanatharamAntaH etat khalu kiyad avAdhavA antaraM prajJaptam ? gautama ! azItyuttara yojanazatasahasram bhavAyA antaraM matam / etasyAH khala bhadanta ! napramAyA pRthivyA uparitanAd caramAntAt kharasya kANDasyAdhastanazcaramAntaH, etat khala kiyatyA avAdhayA antaraM prajJaptam / tasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyA uparitanAt caramAntAt ratnasya kANDasyAdhastanazcaramAntaH, etat khala kiyat abAdha antaraM prajJaptam ? gautama / ekaM yojanasahasramavAdhayA antaraM majJaptam / etaspAH khalu bhadanta ! ratnapamAyAH pRthivyA uparitanAt caramAntAt vajrasya kANDasyoparitanatharamAntaH, etatkhalu kiyat avAdhayA antaraM prajJaptam gautama ! ekaM yojanamahasram avAvayA antaraM majJaptam / etasyAH khalu bhainva ? !
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 113 ratnapabhAyAH pRthivyA uparitanAt caramAntAt vajrasya kANDasyAdhastanazvaramAnta: etatkhala abAdhayA antaraM prajJaptam ? gautama ! dve yojanasaharI abAdhayA antaraM mAptam / evaM yAvadriSTasyoparita nazvaramAntaH paJcadazayojanasahasrANi, adhastanavaramAntaH SoDazayojanasahasrANi / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyAH uparitanAt caramAntAt paGgabahulasya kANDasyoparitanazvaramAntaH etat khalla kiyad abAdhayA antara prajJaptam ? gautama ! SoDazayojanasahasrANi abAdhayA antaraM prajJaptam / adhastanazvaramAnna ekaM yojanazatasahastram / abahulasyoparitana. zvaramAnta ekaM yojanazatasahasram, adhastanazvaramAnta: azItyuttaraM yojnshtshsrm| ghanodadheruparitanazvaramAntaH, azItyuttarayojanasahasam. aghastanazvaramAnto dve yojanA zatasahasse / etasyAH khalu bhadanta ! ratnapabhAyAH pRthivyA uparitanAccaramAntAt ghanavAtasyoparitanazvaramAnto ve yojanazatasahasra, adhastanazvaramAntaH asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi / etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyA pRthivyA uparitanAvaramAntAt tanuvAtasya uparitanazvaramAntaH, asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi / avadhiyA antaram, adhastano'pi asaMkhpeyAni yojanasahasrANi ecamavakAzAntaramapi / dvitIyAyAH khalu bhadanta ! pRthivyA uparitanAt caramAntAt adhastanazvaramAntaH, etat khalu kiyadabAdhayA antaraM prajJaptam ? gautama ! dvAtriMzaduttaraM yojanazatasahasram abAdhayA antaraM prajJaptam / zarkarAmabhAyAH pRthivyA uparitanAscaramA. ntAt ghanodadheradhastanazvaramAnto dvipazcAzaduttaraM yojanazatasahasramabAdhayA ghanavAtasyAsaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi yajJaptAni evaM yAvadavakAzAntarasyApi yAvadadhaH saptamyAH / navaraM yasyAH yad vAhalyaM tena ghanodadhiH saMvandhayitavyo buddhayA / zarkarAmabhAyA anusAreNa ghanodadhi sahitAnAmidaM pramANam / bAlukA bhabhAyA aSTacatvAriMzaduttaraM yojanazatasahasram 3 paGkamabhAyAH pRthivyA zcatvAriMzaduttaraM yojanazatasahasram 4, dhUmapabhAyAH pRthivyA aSTatriMzaduttaraM yojanasahasram 5 tamaHprabhAyAH pRthivyAH patriMzaduttaraM yaM janazanara hasram 6 adhaH saptamyAH pRthivyA aSTAviMzatyuttaraM yojanazatasahasram 7 / yAvadadhaH saptamyA: khala bhadanta ! pRthivyA uparitanAccaramAntAta avakAzA ntarasyAdhastanazvaramAntaH kiyad avAdhayA antaraM prAptam ? gautama ! asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi aba dhayA antaraM prajJaptam // 10 // aba sUtrakAra pratyeka pRthivI ke vibhAga se uparitana adharatana gharamAnta kA antara pratipAdana karate haiM have sUtrakAra dareka pRthvInA vibhAga pUrvaka uparita-uparanA adhastana, ane caramAnDanA aMtaranuM pratipAdana kare che jo0 15
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre TIkA--' imIse NaM bhaMte!' etasyAH kha bhadanta ! 'syaNappabhAe puDhavIe' ratnamabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAoM caritAo' uparitanAva caramAnyAt / dezAvasthitabhAgAt- ratnamabhAyA pArambhabhAgAdityarthaH 'heThille carimaMte' adhastanaH adhobhAgavidyamAna tharamAntaH ratnabhAyA antima bhAga ityadhI 'e' etat khalu etayordvayozvaramAntayormadhyakSetrarUpam etaditi antarasya vizeSam ataH puMmla nirdiSTasyApi napuMsakatvena vipariNAmaH sUtre tu yatvAt puliGganirdeza: 'kevayaM avAhAe' kiyat abAdhayA antaratva vyAghAtarUpayA 'aMtare pannatte' antaraM vyavadhAnaM prajJapte kathitam ratnaprabhauyA Adi bhAgA dantabhAgaH kiyaddure bhavatIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'asI uttara joyaNasaya sahaste' azItyuttaraM yojanazatasahasraM - azIti sahasrAdhika lakSayojanam (180000) avAdhayA 'aMtare' antaram AdyantabhAgayorvyavadhAnam 'pannatte' prajJaptaM kathitam // sAmAnyato ratnamabhAyAmuparitanAthastanacaramAntayo madhye'ntaraM pada vizeSato'syAH kANDatrayasyA'ntaraM darzayitumAha- 'hamI se NaM , 114 'imIse NaM bhaMte ! raNapabhAe puDhabIe'- ityAdi / TIkArtha- gautama ne isameM prabhu se aisA pUchA hai- he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se nIce kA jo varamAnta hai vaha kitanA dUra hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'godhamA / asI uttara joyaNa sapalahasse avAdhAra aMnare panante' he gautama! ratnaprabhA pRthivI ke uparita caramAnta se nIce kA jo carAnta hai vaha eka lAkha assI hajAra yojana dUra hai arthAt eka lAkha assI hajAra yojana kA bAlya piNDa hai / isa prakAra se sAmAnya rUpa meM ratnaprabhA ke uparitana aura adhastana caramAntoM meM antara prakaTa kara aba vizeSa rUpa se isake 'imIse NaM te / rayaNabhASa puDhavIe' ityAhi TIkA -gautamasvAmIe A sUtra dvArA prabhune evuM pUchyu che ke he bhagavan A ratnaprabhA pRthvInA uparitana caramAntathI nIcenA je caramAnta che te keTaleA vizANa he ? yA praznanA uttama prabhu gautamasvAmIne he che 'goyamA ! asI uttara joyaNasahassaM avAdhAra aMtare paNNatte' he gautama | ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI nIcene je caramAnta che, te eka lAkha e'sI hajAra ceAjananI vizALatAvALe che arthAt eka la kha eMsI hajAranA te mAhatya pi'Da 4. A prama che. sAmAnya paNAthI ratnaprabhAnA uparitana ane adhastana caramAntAnu aMtara tavI ne have vizeSa mAMtara pragaTa kare che, AAmAM gautamasvAmIe prabhune evu pUchyuM che ke prakAra thI tenA traNa kAMDAnuM
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 115 bhaMte' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAH khallu 'rayaNappabhAe' ratnaprabhAyAH 'urillAo carimaMtAoM' uparitanAt caramAntAt 'kharalsa iMDassa heThille carimaMte' kharasya kANDasyAdhastanazvaramAntaH 'elaNaM' ekskhalU kevayaM avAhAe aMtare pannatte' / kiyat adhayA antaraM-vadhAnaM prajJaptam ? iti praznaH bhaga. vAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'solasa joyaNasahassAI aMta. re pannate' poDazayojanasahastrANi antaraM prajJaptam-kathitam, kharakANDasya pratyeka mekaika sahasrayojala bhamita tabhedarUpa ratnakANDAdi poDazamakArakAtmakatvAt / 'imI se NaM bhaMte' etasyAH kha a bhadanta ! 'syaNaprabhAe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAo carimaMtAo' uparitanAt caramAntAt 'rayaNassa kaMDassa' kharakANDaprabhedarUpasya ratnanAmA prathamakANDasya yaH 'he Thille carimaMte' adhastano'dhaH tIna kANDoM kA antara prakaTa karate haiM-isameM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai-mIle bhaMte ! rayaNAsAe puDhoe uvarillAo carimaMtAo kharassa kaMDasla heThille pvarimaMte ela NaM vaya abAdhAe aMtare pannatta' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se kharakANDa kA adhastana caramAnta avAdhAle arthAt vibhAga pUrvaka pratyeka kA kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! slolasajAyaNa sahassAI aMtare pannatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke Upara ke caramAnta se kharakANDa ke adhastana caramAnta laka lolaha hajAra yojana kA antara hai kyoMki apane vibhAga rUpa pratyeka eka eka hajAra yojana ke rasnakANDa Adi solaha kANDa vAlA hai 'imIleNa aMte ! rayaNapabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo' he padanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAta se rayaNasa kaMDasa' ratnakANDa ke 'heTille 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe ubarillAo carimatAjI, kharassa heThille caribhaMte eeNaM kevaiyaM avAdhAe atare pannatta' 8 sAvana mA ratnamA pRthvInA uparitana caramAntathI barakAMDanA adhastana-nIcenA curamAnta sudhImAM vibhAgapUrvaka darekanuM keTaluM aMtara kaheluM che ? A praznanA uttaramA prasu gItasasvAmIna. 43 cha, 'goyamA ! solasa jayaNasaha. smAiM atareM pannatte' ke gautama ! 2tnamA pRthvInA GRnA yabhAntathI barakAMThanA astinacaramAnta paryanta seLa hajAra jananuM aMtara kaheluM che. kemake te potAnA vibhAga rUpe dareka eka eka hajAra yojananA ratnakAMDa vigere se 4istNe che. 'imIkhe NaM bhaMte ! rayaNa pabhAra puDhabIe uvarillAmA carimatAo sAvana mA 2tnalA pRthvInA 052nA . ya2mAntayA rayaNassa' kaDassa'
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama pradezavatIcaramAnta:-caramaparyantaH 'esa gaM' etat khalu 'kevaiyaM avAhAe' kiyata avAghayA kiyad yojanapramANaM antaram abAdhayA antaratva vyAdhAtarUpayA 'aMtare pannatte' prajJaptaM kathiyam ratnamamA pRthivyAH kharakANDasya vibhAgarUpaM ratnakANDanAmakaM yat prayama kANDaM tasya ya uparitana caramAntastadapekSayA etasya adhastanazvaramAnta etayorantaraM kiyad yojanapramANamavAdhayA kathitamiti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'eka joeNasahassaM abAdhAe aMtare pannatte' ekaM yojana mahasramavAdhayA antaraM prajJaptam, kharakANDa vibhAgabhUtAnAM carimaMte' nIce ke caramAnta taka 'esa Na kevayaM avAhAe aMtare paNNatte' kitanA antara kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiN-'goymaa| eka joyaNasahassaM pravAhAe aMtare paNNatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke uparitana cazmAnta se ratna kANDa ke nIce ke caramAnta taka eka hajAra yojana kA antara kahA gayA hai kyoMki kharakANDa ke vibhAga bhUta rasnakANDAdi solahoM kANDa pratyeka eka eka hajAra kA hotA hai| 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe uvarillAo carimaMtAo vaharassa kaMDasta uvarille carimaMte esaNa kevaDyaM ayAdhAe aMtare paNNatte' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI kA jo uparitana caramAnta hai usase dvitIya dhajrakANDa ke uparitana caramAnta taka kitanA antara kahA gayA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! eka joyaNasahasta aSAdhAe aMtare paNNatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnata se 294i3nA 'heThille carimate' nAyanA yArabhata sudhI 'evaNaM kevaiya abAhAe maMtare paNNatta' ra mata2 upamA mAvasa cha 1 mA prazana uttaramA prabhu gItamAbhAna 4 che , 'goyamA ! eka joyaNasahassa abAhAe tare paNNatta' 8 gItama! 2tnaprabhA pRthvInA 652nA 22mAntathI 2tnAMnI nIyatA caramAnta sudhImAM eka hajAra yojanAnuM aMtara kahevAmAM Avela che. kemake barakAMDanA vibhAga rU5 ratanakAMDa vigere 16 soLe kAMDe ke je dareka eka eka hajAra ejananA hoya che. 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe uvarillAoM carimaMtAo vairassa kaMDasma uvarille carimate elaNaM kevaiya abAdhAe aMtare pannatte san ! 2tnapramA pRthvInA je uparitana caramata che. tenAthI bIjA vAkAMDanA uparitana caramAMta sudhI keTaluM aMtara kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA! eka joyaNasahassa saSAdhIe atare paNNatte' he gautama! 2nA jAnA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaMra mAntayorantaram 117 rasnakANDAdInAM SoDazAnAmapi pratyeka mekasahastrayojana pramANatvAt / 'mIseNaM bhaMte' etasthAH khalu bhadanta ! ' rayaNappabhAe puDhavIe' ratnapramAyAH pRthivyAH 'uvarillA o carimaMtAoM' uparitanAt caramAntAt 'vairassa phaMDassa' vajrasyavajranAmaka dvitIyakANDasya 'urille carimaMte' uparitana varamAntaH 'esa NaM' eva rakhala 'kevaiyaM avAdAe' kiyad avAdhayA 'aMtare panace' antaraM vyavadhAnaM majJa ptam, ratnaprabhA pRthivyA ratnakANDasya prathamasya ya uparitana varamAntastadapekSayA etasyA eva pRthivyAdvitIyasya vajrakANDasya ya uparitano bhAgaH etayoH kiyada antaramiti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyathA' he gautama! ekkaMjoyaNasahasse abAhAra aMtare pannatte' ekaM yojanasahasramabAdhayA antaraM prajJaptamiti, ratnakANDAdhastanacaramAntasya vajrakANDoparitanacaramAntasya ca paraspara saMlagnatayA ubhayatrApi tulyapramANatvAditi / 'imI se NaM bhaMte! rayaNaSpabhA puDhavIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'uparillAo carimaMtAo' uparitanAt caramAntAt ' vairassa kaMDassa heThille carimaMte' vajakANDasyAdhastana zvaramAntaH 'esa NaM' etatsvala 'kevaiyaM avAdAe aMtare pannatte' kiyat abAdhayA antaraM prajJaptum ratnakANDasyoparitanazcaramAnta vajrakANDasyAdhastanazcaramAntayorantarAle kiyad yojanamamANamantaraM vidyate iti praznaH bhagavAnAha - 'joyama / ' ityAdi, goyamA' he gautama | 'do joyaNasahassAI avAhAe aMtare patte' dve yojanasaha avAdhavA antaraM prajJam ratnakANDasyoparitanacara mAntAt vajrakANDadvitIya vajrakANDa ke uparitana taka eka hajAra yojana kA antara kahA gayA hai / 'hamI se NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavIe'. he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke 'uvarilAbho carimaMtAo' uparitana caramAnta se 'vaharassa kaMDassa heThille carimaMte' vajrakANDa kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka kitanA antara kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! do jogaNasahassAI abAdhAeM aMtare pannatte' he gautama ! ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se vajrakANDa ke adhastana caramAnta uparanA caramAnDa sudhImAM eka hajAra ceAjananu' atara kahevAmA Avela che. 'imI se NaM bhaMte! rayaNapanAe puDhavIe' he bhagavan mA ratnalA pRthvInA 'uvarillAo carimaMtA maoN' 2' tharanAMtayI 'bairasa heTThille caramate, vaDA ne atrastana caramAnta che, tyA sudhImAM keTalu' aMtara kahevAmAM Avela che. A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne he he he 'goyamA ! do joyaNasahassAI abAdhAe aMtare pannate' gautama ratnaprabhA pRthvInAM uparanA caramAntathI vAkAMDanA nIcenA caramAMta sudhImAM *
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe sthAvastana varamAntayomadhye dvisahasrayojanasyAntaraM bhavati, pratyekakANDasyaikasahasrayojanapramANatvena dvayoH kANDayodvisahastrayojana sadbhAvAt / evaM pratikANDe do-do AlApako vakta0au, kANDasyAdhastanacaramAnne cintyamAne pratyekasmin yojanasahastra vRddhiH karaNIyA, yAvadriktakANDasyAdhastanacaramAnte cintyamAne poDaza yojanasahasrANi abAdhayA'ntaraM prajJaptamiti starameva sUtrakAro vakSyati, deva darza yati-'evaM jAba ridvasta uparille carimaMte panaramajoyaNasahassAI evaM yAvadviSTakA __NDasyoparitane caramAnte ratnakANDasyoparitanAt caramAntAt ratnakANDasyoparitanAda taka do hajAra yojana kA antara kahA gayA hai| arthAt ratnakANDa ke uparitana caramAnta se vana kANDa ke adhastana taka yIca meM do hajAra yojana kA antara hai| kyoMki pratyeka kANDa kA eka eka hajAra yojana kA pramANa hone se do kANDoM kA do hajAra yojana ho jAte haiM ima taraha hara eka kANDa meM do do AlApaka kaha lenA cAhiye jaba kANDa ke adhastana caramAnta kA vicAra ho to vahAM eka eka hajAra yojana kI vRddhi kara lenI cAhiye isa taraha antima jo solahavAM riSTakANDa hai usake adhastana caramAnta kA jaya vicAra AtA hai to ghahAM solaha hajAra yojana kI vRddhi karane meM A jAtI hai, ataH jaba riSTakANDa kA adhastana caramAnta kA vicAra hotA hai to vahAM para solaha hajAra yojana kA antara A jAtA hai| isa bAta ko sUtrakAra svayaM spaSTa karate haiM-'evaM jAva riTThara uvarille carimaMte pArasa joyaza sahaslAI' isI taraha ratnakANDa ke uparitana casmAnta se riSTa vacamAM be hajAra ejananuM aMtara kahe che kemake dareka kAMDa eka eka hajAra jana pramANa heva thI be kAMDenuM aMtara be hajAra ejananuM thaI jAya che. A rIte dareka kADenuM aMtara be hajAra ejananuM thaI jAya cheA rIte dareka kaDemAM babe AlApake kahevA joIe jyAre kAMDane astana caramatane vicAra karavAnuM hoya to tyAM eka eka hajAra ejananI vRddhi karI levI joIe. A rIte che je soLame rijhakAMDa che, tenA adhastana caramatane jyAre vicAra karavAmAM Ave che te tyAM soLa hajAra jananI vRddhi karavAmAM Ave che. tethI jayAre riTakAMDanA adhastana caramAMtane vicAra karavAmAM Ave tyAre tyAM soLa hajAra jananuM aMtara AvI jAya che. A vAta svayaM sUtra2 2504 42 che. 'eva jAba ridvAsa uparille carimate pannarasajoyaNa 'sahasvAi' mA rIte. 2is 652nA yaramAMtathI riTa'unI 52nA 22mAMta
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramegadyotikA TIkA pra.3 7.10 pratipRthivyA: uparyadhastanacaramAntayorantaram 199 gharamAntAva paJcadazayojana sahastrANi antaraM bhavati, 'he Thalle carimaMte soLasajoyaNa sahassAI' ratnakANDasyoparitanacaramAntAda riSTakANDasya yo'dhastanazvaramAntastayomadhye SoDazayojanasahanamantaraM bhavatIti / ayaM bhAvaH ratnamamAyAM trINi kharakANDa paGkAhula kANDAkANDAni kathitAni tatra prathame kharakANDe poDazAntarakANDAni ratna 1 baja 2 vaiDUrya 3 lohitAkSa 4 masAragalla 5 haMsagarbha6 pulaka7 saugandhika 8 jyotIrasA 9 janA 10 anapulaka 11 rajata 12 jAta 13 rUpAGka 14 sphaTika 15 riSTa 16 ratnanAmakAni kathitAni, tatra ratnapabhAyAH khAkANDasyoparitanacaramAntAt ratnakANDasyAdhastanacaramAnte vanakANDa kANDa kA uparitana caramAnta taka pandraha hajAra yojanA antara hotA hai 'heTille carimaMte solasa joyaNasahassAha aura ratnakANDa ke uparitana gharamAnta se riSTakANDa kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka solaha hajAra yojana kA antara ho jAtA hai / tAtparya yaha hairasnaprabhA pRthivI meM tIna kANDa haiM-(1) kharakANDa (2) paGkabahulakANDa aura (3) abbahulakANDa-jalakANDa pahile khara kANDa meM solaha avAntara kANDa haiM-inake nAma ye haiM-ratnakANDa 1, vajrakANDa 2, vaiDUryakANDa 3, lohitAkSakANDa 4, masAra-galla kANDa 5, haMsagarbhakANDa 6, pulakakANDa 7, saugandhikANDa 8, jyotirasakANDa 9, aJjanakANDa 10, pulakakANDa 11, rajatakANDa 12, jAtarUpakANDa 13, aGkakANDa 14, sphaTikakANDa 15, aura solahavAM riSTakANDa 16 / inameM ratnaprabhA ke kharakANDa ke uparitana caramAnta se ratna kANDa ke adhastana varamAnta sudhI 512 12 yozanatuM mata2 thAya che. 'he Dhille carimate solasa joyaNasahassAI bhane 24i3nA 52n| yabhAtathI riTa isnA ? maratana nAyanA caramAMta che, tyAM sudhImAM soLa hajAra rojananuM aMtara thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke utnaprabhA pRthvImAM traNa kAMDA AvelA che. barakAMDa (1) paMkabahulakAMDa (2) abahulakAMDa (3) pahelA kharakAMDamAM bIjA soLa avAMtara kAMDa AvelA che. tenA nAme A nIce pramANe che ratnakAMDa (1) taxis (2) vaiyadeg4i3 (3) alsilasis (4) masARAxis (5) sa. samai3 (6) Ja4is (7) saugaghiis (8) nye 244i3 (6) Artis (10) 534is (11) 24dxis (12)0113544 (13) Axis (14) 26.2 kAMDa (15) ane seLabhe riSNakAMDa (16) AmAM ratnaprabhA pRthvInA barakAMDanA paritanuM arthAt uparanA camAntathI ratnakAMDanA adhastana caramAntamAM ane
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre Fatafatened ca ekayojana sahasrasyAntaraM bhavati, ratnapramAyA uparitana caramAntAt dvitIyasya vajrakANDasyAdharatatacaramAnte yojana sahastradvayasyAntaraM bhavati, tato ratnabhAyA uparitana caramAntAt veDa nAmaka tRtIya kANDasyAsvanavaramAnte triyojanasahasrAntaraM bhavati, evaM pratyekasmin kANDe adho'dhavaramAnte vartamAne ekaikasya yojanasahasrasya vRddhi karttavyA, tatazva tRtIya kANDasthAstane caramAnte ratnabhAyA uparitanacaramAntAt yojanasahasratrayasyAntaraM caturthaaferentNDasya adharatane caramAnte yojanasahasra catuSTayasyAntaraM bhavati evaM krameNa ekaikavRddhayA antime poDaze riSTakANDe uparicaramAnte paJcadazayojana sahasrasyAstacaramAnte ca SoDazayojana sahasrasyAntaraM bhavati / eSAM kharakANDa vibhAgarUpANAM ratnAdiriSTa paryantAnAM SoDazAnAmapi kANDAnAM pratyekasyaikaika 120 1 aura vajrANDa ke uparitana caramAnta meM eka hajAra yojana kA antara hai, ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se dvitIya vajrakANDa ke adhastana gharamAna meM do hajAra yojana kA antara hai ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se vaiDUrya nAmake tRtIya kANDa ke avastana caramAnta meM tIna hajAra yojana kA antara hai isa taraha nIce nIce rahe hue pratyeka kANDa meM eka 2 hajAra yojana kI vRddhi karanI cAhiye tRtIya kANDa ke adha stana carAnta meM ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se tIna hajAra yojana kA antara hai| caturtha lohitAkSakANDa ke adhastana caramAnta meM cAra hajAra yojana kA antara hai isa krama se eka 2, kI vRddhi karate 2, antima riSTakANDa ke uparinana caramAnta meM pandraha hajAra yojana kA antara A jAtA hai aura isake adhastana caramAnta meM solaha hajAra kA antara A jAtA hai / kyoMki ina kharakANDa ke vibhAga rUpa ratnakANDa vAkAMDanA uparanA caramAMtamAM eka hajAra caiAjananuM aMtara che. ratnaprabhA pRthvInA uparitana nAma uparanA caramAMtathI vaidna nAmanA trIjA kAMThanA adharatana caramAMtamAM traNa hajAra ceAjananuM avatara kahyu che. A rIte nIce nIce rahelA dareka kAMDamAM eka eka hajAra caiAjanI vRddhI karavI joie trIjA kAMDanAM adhatana caramAMtamAM ratnaprabhAnA uparitana caramAMtathI traNa hajAra ceAjananuM aMtara che. cethA leAhitAkSaka'DanA adhastana caramAMtamAM cAra hajAra ceAjananuM aMtara che. mA kramathI eka ekane vadhAratA vadhAratA chellA kAMDanA uparanA nIcenA caramAMtamAM paMdara hajAra ceAjanatuM aMtara avI jAya che ane tenI nIcenA carmAMtamAM sALa hajAranuM aMtara AvI jAya che. kemake A kharakAMDanA vibhAga
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyAH uparyadhastanaca ramAntayorantaram 121 sahasrayojanapramANatvAt / tadevaM ratnapramAyAH pRthivayAH prathamasya kharakANDasya ratnakANDAdi riSTakANDAnta SoDaza vibhAgayutasya parasAramandaraM darzayitvA ratnaprabhApRthiSyA uparitanacaramAntAt tadIyadvitIya paGkabahulakANDasya antaraM darzayitumAha - 'imI se NaM' ityAdi, 'imI se NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'urillAo carimaMtAo' uparitanAt caramAntAt 'piMka'bahulAsa kaMDassa' paGkabahulanAmaka dvitIyakANDasya 'uvarille carimaMte' uparitane ramA 'esa ke iyaM avAdAe aMre paznatte' etatkhalu kiyat avAdhayA antaraM prajJaptam ratnamamAyA uparitanazcaramAntaH evaM paGkavahulakANDasya uparitanazcaramAntaH etayormadhye kiyada yoja nakamantaraM bhavatIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, se riTakANDa paryanta solahoM kANDoM meM pratyeka kANDa eka eka hajAra yojana kA hotA hai| isa prakAra ratnaprabhA pRthivI kA jo kharakANDa hai jisake ratnakANDe Adi ke bheda se solaha avAntara bheda haiM unakA Apasa meM yaha antara prakaTa kiyA aba ratnaprabhA pRthivI kA jo dvitIya kANDa paGgabahulakaNDe hai usakA antara prakaTa karate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA 'ibhI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo paMka bahullassa kaMDassa uvarille carimaMte esaNaM kevaie aSAhAe aMtare panase' he bhadanna ! isa ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se paGkabahulakANDa kA jo uparitana caramAnta hai unameM kitanA antara hai ? rUpa ratnakAMDathI viSNu kAMDa panta sALe kAMDAmAM dareka kAMDA eka eka hajAra ceAjananA che. A rIte ratnapramA pRthvInA je kharakAMDa che, ke jenA ratnakAMDa vigere bhedathI seALa avAntara bhede che. teonu parasparamAM A aMtara pragaTa karIne have ratnaprabhA pRthvIne je 'pa'kamahula' nAmanA bIje kaMTha che, tenu aMtara pragaTa kare che. A samadhamAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchyuM che ke 'imI se NaM bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAoM carimaMtAo paMkabahulAsa uvarille varimate esa NaM kevaie aba hAe aMtare pannatte' he bhagavan mA ratnaprabhA pRthvIne uparitana nAma uparanA caramAMtathI paMka ahulakAMDanI uparanA je caramAMta che, temAM keTalu a tara kahyuM che? A beunI vacamA keTalu aMtara Avelu' che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke mI0 16
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 jIvAbhigamasUtre 'goyamA' he gautama! 'solasa joyaNasadassAI adae aMre patte' poDazayojana sahasrANi avAyA andharaM vyavadhAnaM pajJatam / kharakANDasyAntimaM vibhAgakANDaM riSTaratnakANDaM tasyAvasvanacaramAnta ratnaprabhoparitanacara mAntAt poDazayojana sahasrAntareNa kathitaH riSTakANDA'dhasvana caramAnva paGkabaloparitana caramAntau parasparaM saMlagna ata ubhayorapi tulyapramANamevAntaraM bhavatIti / 'heThille gharimaMte ekkaM joyaNasayasahassa' ratnamamAyA uparitanAt caramAntAt paGkatrahulasyAdhastanazvaramAntaH ekaM yojanazatasahasram ratnamamoparicaramAntAt paGkavahulakANDasyAdhastanacaramAnta eka yojanA sahasramantaraM bhavatIti jJAtavyam / yato 'goyamA ! solasa joyaNasarassAI bhavAhAe aMtare pannatte' he gautama! ina donoM ke bIca meM solaha hajAra kA antara hai / kharakANDa kA antima kANDa riSTa ratnakANDa hai isake adhastana caramAnta meM ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se solaha hajAra yojana kA antara kahA gayA hai| kyoki riSTa ratnakANDa kA adhastana caramAnta aura pahala kA uparitana caramAnta ye donoM Apasa meM lage hue haiM - mile hue hai| isaliye donoM meM barAbara antara hai / 'heDille carimaMte ekkaM joyaNa sapasahassaM' ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se paGgacahula kA jo adhastana caramAnta hai vaha eka lAkha yojana ke antara kA hai| arthAt ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se paGkavahulakANDa kA avastana caramAnta eka lAkha yojana ke antara vAlA hai| kyoMki ratnaprabhA pRthivI kA kharakANDa solaha hajAra 16000 yojana kA hai aura paGkacahulakANDa caurAsI 'goyamA ! solasa saharasAI abahAe aMtare pannatte' he gautama! AmannenI vacamAM seALa hajAra ceAjananuM aMtara AveluM che. kharakAMDane chelle kAMDa STikAMTha che. tenA adhastana caramAMtamAM ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI seALa hajAra cAjananuM aMtara kahela che. kemake STikAMDanu adhastana caramAMta ane paMka mahulanuM uparitana caramAMta A eka parasparamAM lAgelA che. arthAt maLelA che. tethI me me'bhAM marAbhara aMtara khAvelu che, 'heTThille carimaMte eka joyaNa saya sahasaM' ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI pa ka bahulakAMDanu je adhastana nIcenu caramAMta che, e eka lAkhAjananA 'taranuM' che. arthAt ratnaprabhAnA uparanA caramAMtathI paMka bahulakAMDanuM adhastana caramAMta eka lAkha ceAjananA aMtaravALu che. kemake ratnaprabhA pRthvIneA prakAMDa 160006
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacara mAntayorantaram 123 ratnaprabhA pRthivyAH kharakANDaM SoDazasahastra yojanaparimitam (1600 ) paGkabahulakANDaM ca caturazItisahasra (84000 yojana parimitamiti dvayormolane bhavati - ekaM yojanazatasahasramiti / 'Avabahulassa uvarille carimaMte ekkaM joyaNa saya sadassaM' etasyA eva ratnaprabhAyAH abbahulasya tRtIyakANDasyoparitanazcaramAntaH ratnaprabhAyA uparitana caramAntAt ekaM yojanazatasahasramantaraM bhavati, yataH paGkakhulakANDasyAdhastana caramAntaH, abbahulakANDasyoparitanacaramAntaztha, etau dvau caramAntau para - sparaM saMlagna, ataeva dvau tulyapramANau vijJeyau / 'heThille carimaMte asIha uttaraM joyaNa saya sahassa' anbahulasyAdhastanacaramAntaH ratnamamAyA uparitanacaramA - nvAt azItyuttaraM yojanazatasahasram azItisahasra yojanottarameka lakSayojanamantaraM hajAra 84000 yojana kA hai, ina donoM ko milAne se eka lAkha yojana ho jAte haiM / 'Avabahulassa uvarille carimaMte ekkaM joSaNa saya sahaslaM' issI ratnaprabhA ke abbahula tRtIya kANDa kA jo uparitana varamAnta hai vaha ratnaprabhA ke uparitana caramAnta se eka lAkha yojana ke antara meM haiM / isIliye aJcala tRtIya kANDa ke uparitana caramAnta se ratna - prabhA ke uparitana caramAnta taka eka lAkha yojana kA antara kahA gayA kyoMki paMkabahula kA nIce kA aura aprUvala kA upara kA caramAnta paraspara saMlagna mile hue haiM isaliye donoM tulya pramANa vAlA hai / 'hai. dville carimaMte asI uttaraM joyaNa saghasahasse' anbahula kANDa kA jo adhastana caramAnta hai yaha ratnaprabhA ke uparitana caramAntaM se eka lAkha assI hajAra yojana kA antara kahA gayA hai ratnaprabhA pRthivI sALa hajAra ceAjananeA che. ane paMka bahulakADa 84000, cAryAzI hajAra yognne| che. yA yeune bhejavavAthI ko sAtha yojana thA laya che. 'Ava bahulassa uvarille carimate ekaM joyaNasayasahassa' mA ratnaalA pRthvInA amahulakAMDa ke je trIjo kAMDa che, tene je uparane caramAMta che, te ratnaprabhA nA uparanA caramAMtathI eka lAkha ceAjananA a MtaramAM che. tethIja akhkhahula nAmanA trIjA krAMDanA uparanA cazmAMtathI ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMta sudhI eka lAkha ceAjananuM aMtara kahevAmAM Avela che. kemake pAka ahulanI nIcenA ane abbahulakAMDanI uparanA caramAMta anyAnya maLelA hAya che. tethI te bhanne samAna prabhAnuvANA che. 'heTThille carimate ! asIiuttara joyaNa prathamahassa' asaThAMDanA ne adhastana zubhAMta che, te ratnapalA pRthvInA uparanA caramAMtathI eka lAkha eMsI hajAra cAjananA a'taravALA kahela che, XE +
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane bhavati, paripUrNa ratnaprabhA pRthivyA etAvatpramANavAdalyavatvAt / ayaM bhAvaH-ratnaprabhA pRthivyAH paripUrNaH piMDa:-azItisahasra yojanoparaka zatasahasra (180000) parimito bhavati, atra ratnaprabhA pRthivyAM trINi kANDAni kharakANDaM-paGkabahuLakANDam-abbahulakANDaM ceti, kANDatrayarUpA ranamamA pRthivI bhavati, tatra prathamaM kharakANDam poDazasahasrayojanaparimitam 16000 paGkabahulakANDam caturazItisahasrayojanaparimitam 84000' abbahuLakANDaM caazItisahasrayojanaparimitam 80000, epAM trayANAM mIlane-16000+ 84000+80000=180000, bhavati-azItisahasra yojanottaramekaM zatasahasaM ratnaprabhA pRthivyAH piNDa iti / etasyA eva ratnamabhAyA uparitanacaramAntAt 'ghaNodahissa uvarille carimaMte asIi uttara joyaNamayasahassaM' ghanodadheruparitana ko piNDa eka lAkha assI hajAra yojana kA hai isIliye yahAM itanA antara prakaTa kiyA gayA hai| yahAM tAtparya aisA hai-ratnaprabhA pRthivI kA paripUrNa piNDapAhalya eka lAkha asptI hajAra yojana kA hotA hai| isa ratnaprabhA pRthivI meM tIna kANDa haiM-eka kharakANDa 1 dUsarA paGka bahulakANDa 2 aura tIsarA adhyahulakANDa hai 3 / arthAt ratnaprabhA pRthivI tIna kANDa rUpa hai| una tIna kANDoM meM pahalA kharakANDa hai vaha solaha hajAra 16000 yojana kA hai 1 / dUsarA paMkayaThulakANDa caurAsI hajAra 84000 yojana kA hai 2 / aura tIsarA aSabahula kANDa assI hajAra 80000 yojana kA hai 3 / ina tInoM ko milAne para-16008+8400+80000=180000 eka lAkha assI hajAra ratnaprabhA pRthvIne pIMDa eka lAkha eMsI hajAra yojana che. tethI ahiyAM se mata2 pragaTa yu che. A kathananuM tAtparya e che ke ratnaprabhA pRthvInuM paripUrNa piMDa, bAhalya eka lAkha eMsI hajAra ejananuM thAya che. A ratnaprabhA pRthvImAM vara 4 bhAvanA che. tabhA pho| ma247, 1, bhInna 5 maIasis (2). ane trIjo ahula kAMDa che. (3) arthAt ratnaprabhA pRthvI traNa kAMDa rUpe che. e traNa kAMDamAM pahele je kharakAMDa che, te 16000 soLa hajAra, janane kahyo che (1) bIje paMkabahulakAMDa 84000 ceryAzI hajAra janane che. (2) ane trIje je ambala kAMDa che te 80000 eMsI hajAra janan cha. (3) mA Royane meNavatai 16000-84000, yAyAMzI M2 sana 80000 eMsI hajArane meLavatAM 180000 eka lAkha eMsI hajAranuM ratnaprabhA 5thvInuM bAhalya piMDa thaI jAya che,
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 3.10 prati pRthiyA: udhatanecaramAntayorantaram 125 zvaramAntaH, azItisahasrayojanottarekayojanazatasahasramantaraM bhavati, abbahulakANDAdhastanacaramAntasya ghanodapuparitanacaramAntasya ca parasparaM saMlagnatayA ubhayatrApi tulyamamANatvAditi / 'heThille carimaMte do joyaNa sayasahassAI' ghanodadheradhastanacaramAnta:-ratnaprabhoparitanacaramAntAt dve yojanazatasahasre lakSa dvayayojanamantaraM bhavati / ghanodadheviMzatisahasrayojanapramANatvAt / ayaM mAva:azItisahasrayojanottaraikazatasahastra (180000) yojanapramite ratnaprabhA pRthivI bAhalyaM dhanodadheviMzatisahasrayojanAnAM (20000) saMmelane bhavataH dve yojanazatasahasre, ito ratnaprabhA pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheradhastana caramAntasya kA ratnamamA pRthivI kA bAhalya-piNDa ho jAtA hai / 'ghaNodahissa uvarille carimaMte asIi uttara joyaNasayasahassaM' ratnaprabhA ke uparitana gharamAnta se ghanodadhi ke uparitana caramAnta bhI eka lAkha assI hajAra yojana kA antara vAlA hai kyoMki abbalakANDa kA jo adhastana caramAnta hai vaha aura ghanodadhi kA jo uparitana caramAnta hai vaha Apasa meM mile hue haiM isa kAraNa inameM Apasa meM antara AtA nahIM hai| 'hehille carimaMte do joyaNasayasahassaM ghanodadhi balaya kA jo adhastana caramAnta ratnaprabhA ke uparitana caramAnta ina donoM meM do lAkha yojana kA antara hai kyoMki ghanodadhi kA pramANa bIsa hajAra yojana kA hotA hai| tAtparya yaha hai ki-ratnaprabhA pRthivI ke eka lAkha assI hajAra yojana ke bAhalya me ghanodadhi vAhalya ke bIsa hajAra yojana milAne se do lAkha yojana ho jAte hai isaliye rasnaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA adhastana caramAnta do 'ghaNodahissa uvarille carima te asIi uttara joyaNasayasahassaM 2(nakhAnI uparanuM caramAMta paNa eka lAkha eMsI hajAra ejanana aMtaravALuM che. kemake ambahulakAMDanI nIcene je caramAMta che te ane ghane dadhinI upara je caramAnta che. te anya maLelA che. te kAraNathI tenAmAM aMtara AvatuM nathIH 'heTrille. carima te do joyaNasayasahassaM' dhanAdhi psyn| mastana nIcene caramAMta, ane ratnaprabhA pRthvInI uparanA caramAnDa A baMnemA be lAkha jananuM aMtara che. kahevAnu tAtparya e che ke ratnaprabhA pRthvInA eka lAkha eMsI hajAra ejananA bAhamAM ghanodadhinA bAhalyanA vIsa hajAra jana meLavatA be lAkha jana thaI jAya che. tethI ratnaprabhA pRthvInA uparanA aramAntathI,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhimastra dvi zatasahasna (dvilakSa) yojanamantaraM kathita miti / binodadhehilyaM sarva pRthivISu vizatisahasrayojanapramitameva bhavatIti bodhyam / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNa pabhAepuDhavIe' etasyA khalu ratnapabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAo carimaMtAo' uparitanAccaramAntAt 'ghaNavAyarasa urille carimaMte do joyaNasahassAI dhanavAtasyoparitane caramAnte dve yojanazatasahasramantara kathitam ghanodadhya. dhastana caramAnta ghanavAtoparitanacaramAntayoH paraspara saMlagnatayA ubhayatrApi tulpapramANasya sabhAvAt 'heThille carimaMte asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI' etasyaiva ghanavAtasyAdhastana zvaramAntaH asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi antaraM bhavatIti jJAtavyam / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnamabhAyAH pRthivyAH 'uvarillAo carimaMtAo' uparitanAccaramAntAda taNuvAyassa, tanuvAtasya, 'uvarille carimaMte' uparitanazvaramAntaH 'asaMkhejjAI lAkha yojana kA kahA gayA hai| sAtoM pRthiviyoM ke ghanodaddhi kA bAha. lya pramANa bIla pIsa hajAra yojana kA hotA hai, aisA jAnanA caahiye| 'imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo ghaNavAyarasa uvarille carimaMte do joyaNasayasahassAI' ratnaprabhA pRthivI ke uparitana gharamAnta le ghana vAta ke uparitana caramAnta taka kA antara do lAkha yojana kA hai kyoMki ghanodadhi kA adhastana caramAnta aura ghanapAta kA uparitana cAmAnta ye dono Apasa meM mile hue haiM ataH inameM koI annara nahIM hai| 'heDille carimaMta asaMkhenjAiM jAyaNasayasahassAI' tathA ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanavAna valaya kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka asaMkhyAta lAkha yojanoM kA antara hai| 'imIse bhaMte ! rayaNapabhAe puDhabIe uvarillAbho carimaMtAotaNuvAyasla urille carimaMte ghanodadhinI nIcenu aramAnta be lAkha rojananuM kahela che sa te pRthvInA ghane dadhinu bAhalya pramANa vIsa hajAra ejananu ja thAya che. tema samajavuM. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNApabhAe puDhavIe uvarillAo carimatAo ghaNayAyassa ubarille carima te do joyaNasayasahassAI' 2tnaprabhA pRthvInA 52nA caramAtathI ghanavAnA carakhAta sudhInuM atara be lAkha jananuM che. kemake ghanodadhinI nIcenuM carabhAta ane ghanavAtanuM uparanuM caramAna e beka parasparamAM maLelA che. tethI temAM kaMi paNa aMtara hetuM nathI. 'hedille carima te ! asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI tathA mA ratnaprabhA pInA uparanA caramAMtI ghanavAtanuM je nIcenuM caramAM che, tyAM sudhI asaMkhyAta lAkha yoganatuM tara che, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvarillAo parimatAmo
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU0 10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 127 joyaNa saya sadassAI avAhAe aMtare pannatte' asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi avadhiyA antara' prajJaptam 'heThille vi asaMkhenjAI' joyaNasaya sahaslAI tanuvAtasyAdhastanacaramAnto'pi asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi andara prajJaptamiti 'evaM ovAsaMtare vi' evamavakAzAntaramapi ratnaprabhAyAH pRthivyA uparitanAccaramAasaMkhyeyayojanazatasaha nvAt avakAzAntarasyoparitanazcaramAntaH, etad sramantaraM bhavatIti // prathama ratnaprabhA pRthivI viSayakamantaraM pratipAdya sammati dvitIya zarkarApramAdi pRthivI viSayamantaraM darzayitumAha - 'doccAe NaM' ityAdi, 'doccAraNaM bhaMte' asaMkhejjAI joyaNasayasahassAha' abAdhAe aMtare panante' isa ratna - prabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se tanuvAta valaya kA jo uparitana caramAnta hai vahAM taka asaMkhyAta lAkha yojanoM kA antara hai. 'helle vi asaMkhejjAhUM joyaNasaya sahassAI' isI taraha se sanucAta kA jo adhastana caramAnta hai vahAM taka bhI ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se asaMkhyAta lAkha yojanoM kA antara hai / ' evaM ovAsaMtare vi' isI taraha se ratnaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta le ratnaprabhA pRthivI sambandhI avakAzAntara kA jo uparitana caramAnta hai vahA~ taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai tathA avakAzAntara kA jo adhastana caramAnta hai yahAM taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / isa taraha prathama nAraka pRthivI ke ghanodavi AdikoM kA antara prakaTa karake aba dvitIya zarkarAprabhA pRthivI kA antara sUtrakAra prakaTa taNutrAyasa uvarille carimate asa khejjAI joyaNAya vahassAI abAdhAra aMtare jannatte' A ratnaprabhA pRthvInA caramAntathI tanuvAtavalayanu je uparanuM' caramAnta che, tyAM sudhI asa MkhyAta sA yogananu aMtara he 'heTTille vi asa khejjAhUM joyaNacaya sahassAi" mena pramANe tanuvAta vasayo ne adhastana nIyeneo yarabhAnta che. tyAM sudhI paNa ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI asaMkhyAta lAkha nanuma Mtara che. ' evaM ovAsa tare vi' se prabhASe ratnaprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ratnaprabhA saMbadhI avakAzAntaranuM je uparanuM caramAta che. tyAM sudhImAM asaMkhyAta lAkha caiAjanAnu aMtara che tathA avakAzAntaranu` je nIcenuM caramAMta che, tyAM sudhI paNa asaMkhyAta lAkha ceAjananuM aMtara che. A rIte paDelI nAraka pRthvInA ghanedadhi vigerenuM aMtara matAvIne have khI zakaraprabhA pRthvInuM aMtara sUtrakAra pragaTa kare che. AmAM gautama
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 128 jIvAbhigamasye dvitIyasyAH zakarAmamAyAH khalu bhadanta ! 'puDhavIe' pathivyAH 'uvarillAo carimatAo' uparitanAva caramAntAta 'he Thille carimate' adhastanazvaramAnta: 'esa' etat khalla 'kevaI abAhAe re pannatte' kiyata avAdhayA antara prAptamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'battIsutaraM joyaNa sayasahassaM' dvAtriMzaduttara-dvAtriMzatsahasrAdhikaM yojanazatasahasra-yojanalakSam 132000 'avAhAe atare pannatta' avAdhaNa antara prajJaptama-kathitam / zarkarA prabhA pRthivI dvAtriMzat sahasrottarekalakSayojanaparimitA svapiNDarUpeNA'ntIti bhAvaH / 'sakkarappabhAe puDhavIe uvarillAo carimaMtAo' zakamamAyAH pRthivyA uparitanAccaramAntAva 'ghaNodahissa heThille carimaMte' dhanodadheradhastanazvaramAntaH 'cAvaNNuttara dvipaJcAzata sahasrottaram, 'joyaNasayasahassaM' yojanazatasahasram karate haiM-imameM gautama ne prabhu se aimA pUchA hai-doccAraNaM bhate / puta. bIe uvarillAo carimaMtAo heDille carimaMte esaNaM kevayaM aMgare paNNatte' he bhadanta ! zakarAprabhA nAma kI jo dvitIya pRthivI hai-usake uparitana caramAnta se umake adhastama caramAnta taka kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA / battIsuttara joyaNasayamahassa' he gautama ! dvitIya zakarAprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se usakA adhastana carakhAnta eka lAkha yattIsa hajAra yojana kA hai kyoMki zarkarAprabhA pRthivI eka lAkha battIsa hajAra yojana ke piNDa vAlI hai 'sakarappabhAe puDhadhIe' he bhadanta ! zakarAprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke nIce ke caramanta taka kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'sakarappabhAe puDhavIe urillAo carimaMtAoM pAbhI prabhune me pUche che , 'doccAeNaM bhate ! puDhavIe ubarillAo carima tAo heDille carima te / esa NaM kevaie abAdhAe atare paNNate' magan zakarA prabhA nAmanI je bIjI pravI che, tenA uparanA caramAMta sudhI keTaluM bhatara 4thu cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha, 'goyamA ! battIsucara joyaNasayasahassa' gautama ! mI 2422mA pRthvInA 52nA yaramAtathA tenI nIcenuM aramAnta eka lAkha batrIsa hajAra jananuM che. kemake zarkarA pramA pRthvI se aw matrI SM2 yAtananA piyAjI che. 'sakarappabhAe puDhavIe' magavan rApramA pRthvInA 52nA 22mAtathA dhanAdhinA nIcenA caramAMta sudhI keTaluM aMtara kahyuM che? gautamasvAmInA A praznanA uttaramA prabhu 4 cha hai 'sakkarappabhAe puDhavIe uvarillAo carimatAbhI
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 129 'abAhAya' abAdhayA antara prajJaptam ghanodadhezitisahasa yojanapramANatvAt / 'ghaNavAyarasa asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI pannatte' zarkarAmabhoparitanAt gharamAntAt ghanavAtasyAdhastana zcamAntaH asaMkhyeyayojanazatasahasramantaraM prajJaptam / 'evaM jAva uvAsaMtarassa vi' evaM yathA-dhanavAtasyAsaMkhyeyayojanazatasahasrapantara tathaiva zarka rAmamAyA uparitanAzcaramAntAt tanuvAvasthAvakAzAntarasya cAdhastana paramAnto'saMkhyeyayojanazanasahastramantara bhavatIti jJAtavyam / kiyatpRthidhI paryantamityAha-'jAva' ityAdi / 'jAva ahe sattamAe' yAvadadhaH saptamyAM adhaH saptamI pRthivyAH antarayakaraNaparyantamityarthaH / nanu etatsarva zarkarAmamA ghaNodahissa heDille carimaMte bAvaNNuttaraM joSaNasayasahassaM' he gautama ! zarkarAprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA jo apastana gharamAnta hai vaha eka lAkha pAvana hajAra yojana ke antara se hai-arthAt vahAM se yahAM taka eka lAkha pAvana hajAra yojana kA antara hai kyoMki ghanodadhi kA pramANa bIsa hajAra yojana kA hotA hai 'ghaNavAyassa asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI tathA-ratnaprabhA ke uparitana gharamAnta taka asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai 'evaM jAva uvA. saMtarassa vi' isI taraha se zarkarAprabhA pRthivI ke uparitana paramAnta se lekara tanuvAta balaya ke adhastana caramAnta taka aura ava. kAzAntara ke adhastana caramAnna taka asaMkhyAta lAkha yojana kA anta. rAla kahanA cAhiye kitanI pRthivI taka kahanA cAhiye ? isa para kahate hai-'jAva ahe sattamAe' jisa prakAra zarkaraprabhA ke viSaya meM antara ghaNodahissa hedille carima te bAvaNNuttaraM joyaNasayasahassa" le gautama ! zarkaraprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI ghodavi pRthvIne je nIcene caramAMta che, te eka lAkha bAvana hajAra jananI aMtare che arthAt tyAMthI ahiyA sudhImAM eka lAkha bAvana hajAra ejananuM aMtara che. kemake ghanedavinuM prabhA vAsa 20 M2 nanu che. 'ghaNavAyatsa asaM khejjAiM joyaNasayasahassAI' tathA 2namAnA 52 // 22mAnta sudhImA sabhyAta are yAnanu mata2 che. 'eva jAva uvAsaMtarasma vi' 04 pramANe zarAlA pRthvInA uparanA caramAntathI laIne tanuvAtavalayanA nIcenA caramAta sudhI ane avakAzAntaranI nIcenA caramAMta sudhI asaMkhyAta lAkha jananuM aMtarAla kahevuM joIe keTalI pRthvI sudhI te kahevuM joIe te bAbatamAM kahe che ke 'jAva ahe sattamAe' 2 prabhArI rAI 21 pRthvInA samayamA matanu. 54265 jI. 17
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigama 130 pRthivI viSayakAntaramakaraNavadeva jJAtavyam kicidanyayA vA ? tatrAha - 'nagara' ityAdi, 'navara' jIse jaM vAillaM teNa vagodahI saMbaMvego buddhIe' navaraM yasyAH pRthivyAH yadvAlyaM kathitaM tena bAhalyena ghanodadhiH saMbandharitavyo buddhacA / yasyAH pRthivyA yAvatparimitaM bhavati tena bAhalyena saha vanodadhi vAhatya sya sambandhaH svayuddhacA karttavyaH, yathA - yasyAH pRthivyA yad vAralyaM bhavati tasmin bAlye ghanodadhi vAlyaM sarva pRthivIgata ghanodadhi vAlyasva viMzatisahasra janaparimitatvena sarva pRthivI vATalya ghanodadheviMzatisahasrayojanaka vADhalya prakSepaNIyamiti bhAvaH / tadeva mUtrakAraH svayaM madarzati- 'sakkarappamAe' prakaraNa kahA hai usI prakAra ghAlukAvA se lekara adhaH saptamI pRthivI paryanta kA bhI yathokta kama se antara jAnanA cAhiye isa para prazna hotA hai ki kyA zarkarAprabhA ke jaisA hI antara kahanA cAhiye athavA kucha antara se ? isa para kahate hai- 'navaraM jIsejaM pAhallaM teNa ghaNodahI saMbaMdha buddhIe' yahAM antara yaha hai ki jisa pRthivI kA jitanA cAhalya moTApana kahA gayA hai usameM ghanodadhi kA bAhalya moTApana apanI buddhi se milA denA cAhie arthAt jisa pRthivI kA jitanA pramANa kA vATalya hotA hai usameM ghanodadhi kA bAlya jo saba pRthiviyoM ke ghanodadhi kA pramANa pIsa hajAra yojana kA hotA hai vaha bIsa hajAra yojana milA denA cAhiye / kisa pRthivI kA ghanodadhi sahita kitanA kitanA pramANa hai ? isa bAta ko sUtrakAra kahate haiM- 'sakka pabhAe' ityAdi / kahyu che, eja pramANe vAlukAprabhA pRthvIthI laine adhasaptamI pRthvI panta nuM aMtara paNa pUrvokta krama pramANe samajavu'. A saMbaMdhamAM prazna e upasthita thAya che ke zu zaraprabhA pRthvanA atara pramANenuM ja aMtara devAnu che ? 4 34 322 che ? yA saMdhamA sUtrAra 'najara' jIse jaM bAhalla' teNa varNodI saMbadheyatro buddhIe' yA saMmadhabhAM aMtara 232 e che ke je pRthvInuM jeTaluM. bAhulya meTApaNuM kahela che, temAM dhanAdhinu bAhulya meTApaNu potapotAnI buddhIthI meLavI levu' jeIe. arthAt je pRthvInuM jeTalA pramANunu khAtulya thAya che, temAM ghaneAdhinuM bAhulyuM ke je badhI pRthvIAnA dhaneAdhinuM pramANa vIsa hajAra caiAjananu thAya che. te vIsa hajAra meLavI devu joie. kaI pRthvInu ghaneAdiSa hina keTalu keTaluM pramANa he ? me saMbhaMdhamAM sUtrAra svayaM he 'sakkara pabhAe' tyiAhi 3= ytb, 55
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoMtikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyA upayadhastanacaramAntayorantaram 131 ityAdi / 'sakkarapabhAe aNumAreNa ghaNodahi sahitANaM imaM pamANaM' zarkarAmabhAyA pRthivyA anusAreNa ghanodadhi sahitAnAmidaM pramANamantarasya jJAtavyam / tadevAha sUtrakAra:-'bAlayappamAe' ityAdi / 'bAluzappa mAe aDayAlIsutaraM joyaNasaya. sahassa' bAlakAprabhAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA aSTa catvAriMzatsahasrottaraM yojanazatasahasram uparitanAdhastana caramAntayomadhye'ntaram tathAhi-cAlukApabhAyAM bAhalyam-aSTAviMzati sahasrottaraM yojanaza sahasram, tasmin ghanodadheviMzatisahasrayojanAnAM prakSepaNe bhavati dhanodadhi sahitAyA vAlukApramAyA bAhalyambhaSTacatvAriMzatsahasrayojanottaraM yojanazata sahasraMbAlukAmamAyA uparitanAccaramAntAd ghanodadheradhastana caramAntasyAntara pramANamiti 3 anayaiva rItyA-'paMkappa 'sakarappabhAe aNusAreNaM' jisa prakAra chArkarAprabhA pRthivI meM kahA hai, usake anusAra 'ghaNodahi sahiyANaM' ghanodadhi ke sahita pAlukAmabhA se lekara adhaH saptamI taka kI pRthiviyoM kA 'imaM pamANaM' yaha antara pramANa hai-una bAlukAprabhAdi pRthiciyoM kA antara pramANa yahA~ sUtrakAra svayaM prakaTa karate haiM-'bAluyappabhAe' ityAdi / 'bAlaya ppabhAe aDayAlIsuttaraM joSaNalayamaharale' dhanodadhi ke pAhalya sahita tIsarI vAlukA prabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghano dadhi ke adhastana caramAnta kA antara eka lAkha ar3atAlIsa hajAra pojanA kA hai, jaise bAlukA prabhA kA bAhalya eka lAkha aThAIsa hajAra , pojana kA hai usameM ghanodadhi ke bAhalya ke bIsa hajAra yojana milAne se ghanodadhi sahita bAlukA prabhA kA eka lAkha aGatAlIsa hajAra yojana kA pAlukAprabhA ke Uparitana cadamAnta le ghanodadhi ke adhastana caramAnta 'sakkara'pabhAe aNusAreNa' 2 pramANe zarAmA pRthvImA 4AmA mA cha, te pramANe 'ghaNodahi sahiyANaM' dhanAdhinI sAthai vAtupramA pRthvIthI adhaHsasabhI sudhinI pRthvIyAnA 'imaM pamANaM' ataranu mA pramANa che. te vAlukAprabhA vigere pRthvInuM aMtara ahiyAM sUtrakAra svayaM pragaTa 42di 49 cha 'vAluyappabhAe aDayAlIsuttaraM joyaNasyasahassaM' dhanAdhi nA bAhalya sahita trIjI vAlukAprabhA pRthvInI uparanA caramAMtathI ghane dadhinI nIcenA caramAntanuM aMtara eka lAkha aThayAvIsa hajAra jananuM che temAM ghane dadhinA bAhulyanA vIsa hajAra jana meLavavAthI ghodadhi sahita vAlukA prabhA pRthvInuM eka lAkha aDatAlIsa hajAra ejananuM aMtara kAlukAprabhAnI uparanA caramAMtathI ghodadhinI nIcenA caramatanuM thaI jAya che. 3,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 jIvAmigamasUtre bhAra puDhacI cattAlImuttaraM joyaNasayasaddassaM' caturthyAH paGkamamAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA uparitanAccaramAntAt ghanodaveradhastana aramAntaH etaccakhAriMzatsahasrapojanottara' yojanazatasahasramantaram, tatra paGkamamAyA vAlyaM viMzatisahasrayojanottarazatasahasrayojanamamitam tasmin ghanodadherviMzatisahasrayojana vAilya prakSipyate, tenAyAti ghanodadhi sahitAyAH paGkamabhA pRthivyA uparitanAccaramAntAt ghanodadherathastana varamAnvaparimANaM catvAriMzatsahasra yojanAntara yojanazatasahasra miti 4 / 'dhUmappabhAra puDhavIe anIsuttara joyaNasayasahassaM / dhUmaprabhAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA uparitanAccaramAntAt ghanodagherathastanacaramAntaH etat aSTatriMzatsahasrayojanottara' yojanazatasahastramantaram, tatra dhUmakA antara hojAtA hai 3 / isI rIti ke 'paMkappabhAe puDhavIe tAlI suttaraM joyaNasaya sahassaM' paMkaprabhApRthivI kA ghanodadhi sahita kA ina donoM ke bIca meM eka lAkha cAlIsa hajAra yojana kA antara hai, jaise paMkaprabhA pRthivI kA bAlya ekalAkha bIsa hajAra yojana kA hai usameM ghanoda kA vIsa hajAra yojana milAne se paMkaprabhA ke uparitana ramAnta se ghanodadhi ke adhastana gharamAnta taka kA eka lAkha cAlIsa hajAra yojana kA antara ho jAtA hai 4 | 'dhUmappabhAe puDhavIe aTTatIsuttaraM joyaNa saghasahassaM' ghanodadhi sahita dhUmaprabhA pRthivI kA antara pramANa aDatIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai jaise dhUmaprabhA pRthivI kA bAhalya aThAraha hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai usameM ghanodaddhi ke bIsa hajAra yojana milAne se dhUmaprabhApRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana caramAnta kA zena pramANe 'paMkappabhAe puDhavIe cattAlIsuttaraM joyaNavayasahassaM' thaMDa prabhA pRthvInA ghanASi sahitanA A bannenI vacamAM eka lAkha cALIsa hajAra ceAjananuM aMtara che, jemake 'kaprabhA pRthvInu mAheltha eka lAkha vIsa hajAra ceAjanatu che. temAM ghaneAdhinA vIsa hajAra ce.jana meLavavAthI paMkaprabhA nI uparanA eka lAkha cALIsa hajAra ceAjananuM aMtara thaI jAya che. (4) 'dhUmabhAra puDhavIe aTThatIsuttaraM joyaNasayasahassaM' dhanAdhi sahita ghuumprabhA pRthvIna aMtaranuM' pramANu ADatrIsa hajAra ceAjana adhika eka lAkha ceAjananu che. temAM ghaneAdhinA vIsahajAra caiAjana meLavavAthI dhUmaprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ghaneAdhinI nIcenA caramAMtanu' aMtara ADatrIsa hajAra ceAjana RSika eka lAkha caiAjanatu' thaI jAya che. 1 p /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadyotikA TIkA pra.3 sU.10 pratipRthivyA upayadhastanacaramAntayorantara 133 prabhAyAH pRthivyA bAhalyam aSTAdazasahasra yojanottarazatasahastrayojanaparimitam , tasmin ghanodadhe viMzatisahasrayojanabAhalyaM prakSipyate tenAyAti yathoktaM dhano. dadhi sahitAyA dhUmamabhA-pRthivyA uparitanAccaramAntAt ghanodadheracastana caramAtasya antaramamANamiti 5 / 'tamAra puDhavIe chattImuttaraM joyaNasayasahassaM tamAmabhAyAH pRthivyA ghanodadhi sahitAyA uparitanAccaramAntAt ghanodadheradhastana zvaramAntaH, etat trizatsahasrayojanottaraM yojanazatasahasramantaram / tatra tamAmabhAyAH pRthivyA bAhalyam-poDazasahasrayojanottarazatasahasrayojanaparimitam, tasmin ghanodadheviMzati sahasrapojanabAhalyaM prakSipyate tenAyAti yathoktaM ghanodadhi sahitAyA stamaHprabhA pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheradhastanacaramAntasyAntarapramANamiti 6 / 'ahe sattamAe puDhavIe aTThAvIsuttara joyaNassayasahassaM' adhaH saptamyA stamastamaH prabhAyAH pRthivyAH ghanodadhi sahitAyA uparitanA caramAntAda ghanodadheradhastanazvaramAntaH etat aSTAviMzati sahasrayojanottara yojanazatasahasramantaram / tatra tamastamamprabhA pRthivyA vAhalyam aSTasahasrayojano. antara aDatIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA ho jAtA hai / 5 / 'tamAe puDhavIe chattIsuttaraM joyaNalayasahassaM' ghanodadhi sahita tamAmabhA pRthivI kA paraspara chastIsa hajAra adhika eka lAkha yojana kA antara hai, jaise tamAprabhA pRthivI kA bAhalya solaha hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai usameM ghanodadhi ke bIsa hajAra yojana milAne se tamaHprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana paramAnata kA chattIsa hajAra adhika eka lAkha bojana kA antara hotA hai 6 'ahe sattamAe puDha bIe aThThAvIsuttaraM joSaNa sapasahasaMghanodadhi sahita adhAsaptamI pRthivI ko paraspara antara aThAIla hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA hai, jaise adhaH saptamI pRthivI ___ 'tamAe puDhabIe chattIsuttara joyaNasayamahassa' dhanApi sahita tamaH pramA pRthvInuM aMtara paraspara chatrIsa hajAra adhika eka lAkha jananuM che. jemake tamaH prabhA pRthvInuM mAhatya seLa hajAra jana adhika eka lAkha ejananuM che, temAM ghane dadhinA vIsa hajAra jana meLavavAthI tamaH prabhA pRthvInA uparanA caramantathI ghodadhinI nIcenA caramAntanuM aMtara chatrIsa hajAra adhika eka 15 yogananu thAya cha. / / 'ahe sattamAe puDhavIra aTThAvIsuttara joyaNasaya sahassaM' dhanAdhi sahita adhaHsasabhI pRthvInu 52252 mata2 254yAvIsa 12 jana adhikaeka lAkha janana che. jemake adhaHsaptamI pRthvInuM aMtara ATha hajAra yojana adhika eka lAkha jananuM che. temAM ghanadhinA vIsa hajAra jana
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ jIvAmigamakSa ttarazatasahasrayojanaparimitam tasmin ghanodadheviMzati sahasrayojana pAilyaM prakSipyate, tenAyAti yathokta dhanodadhi sahitAyA stamastamAmamA pRyivyA upa ritanAccaramAntAda ghanodadheradhastanacaramAntasyAntaramamANamiti 7 / kitparyanta. midamantaraprakaraNaM vAcyam ? tatrAha-'jAtra' iti, 'jAva' yAvat, atra yAvatpadena tRtIya vAsakAmamA pRthivIta ArabhyAdhaH saptamI paryanta pRthivInAM ghananAta-tanu vAtAvakAzAntaramUtrANi saMgrAhyANi, tAni ca uparitanAdhastanacaramAntAnAmantarANi asaMkhyeya zatasahasrayojanatvena vyAkhyeyAni, eSu adhastana pRthivyA avakAzAntarasyAdhastana caramAnta sUtraM sutrakAraH svayameva pradarzayati-'ahe saca. mAe NaM bhaMte' ityAdi, 'ahe sattagAe NaM bhaMte ! puDhavIe' adhaH sampAH khala phA ATha hajAra yojanA adhika eka lAkha yojana kA hai usameM ghanodadhi ke bIla hajAra milAne se adhastana thivI ke uparitana caramAna se ghanodadhi ke adhastana caramAnta kA antara aTThAIsa hajAra yojana adhika eka lAkha yojana kA ho jAtA hai| yaha antara prakaraNa kahAM taka kahanA cAhiye ? isa para kahate haiM'jAva' iti 'jAca' yAvat yahAM yAvatpada se tIsarI pAlu tAprabhA pRthivI se lekara adhaHsaptamI taka kI pRthiviyoM ke dhanavAta tanuvAna aura aba kAzAntara ke sUtroM kA saMgraha karanA caahiye| una sUtroM kA 'uparitana adhastana caralAntoM kA antara asaMkhyAta zatasahasra yojanoM kA hotA hai| aisA zakhzana karanA cAhiye / inameM adhaHsaptamI pRthivI gata avakAzAntara ke adhastana gharamAnta kA anna sUtra sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM-'ahe sattamAe NaM bhaMte' ityAdi / gautamane prabhu se aisA meLavavAthI nIcenI pRthvInA uparanA caramAnathI ghanodadhinA adhastana caramAnanuM aMtara aThayAvIsa hajAra jana adhika eka lAkha jananu thaI jAya che ! A aMtara saMbaMdhI prakaraNe kayAM sudhI kahevuM joIe ? te saMbadhamAM sUtra42 'jAva' tyahi sUtra vaa| 49 . 'jAva' yAvata mahiyA yAt54thI trIjI vAlukAprabhA pRtharIthI laIne adhaHsaptamI pRthvInA ghanavAta, tanuvAta ane avakAza'ntara saMbaMdhI sUtrane saMgraha kara joIe. te sUtronA uparitana, adhatana caramAntanuM aMtara asaMkhyAta zatasahasra rojanuM thAya che. e pramANe vyAkhyAna samajI levuM temAM adha: saptamImAM Avela avakAzAntara nA maratana yaramAMtanu bhata2 sUtra sUtrA2 21 matAve che. 'ahesattamAe NaM bhaMte !' tyAta - zItabhAvAmI me prabhune me 57yu cha ? 'mahe sattamAe Na bhate !puDhavIpa'
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 135 bhadanta ! pRthivyAH 'uparillAo carimaMtAo uparitanAt caramAntAt 'ovA. saMtarassa' avakAzAntarasya 'heThille caramaMte' adhastanazvaramAnta 'kevaiyaM abAhAe aMtare pannatte' kiyatyayA avAdhayA antaraM prajJaptamiti praznaH, bhagavAlAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjAI joyaNasamsahassAI' asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi 'avAhAe aMtare enatte' avAdhayA antaraM prajJaptamiti / / tRtIyasyAH khalu bhadanta ! vAlukAmamAyAH pRthivyA uparitana caramAntA. dadhastanacaramAnta etadantara kiyad avAdhayA prajJaptam, bhagavAnAha-he gautama ! aSTAviMzatisahasrAdhikaM yojanazatasahasramabAdhayA'ntara prajJaptam / he bhadanta ! bAlakApabhAyAH pRthivyA uparitana caramAntAt ghanodadheruparitanacaramAnta etadapUchA hai- 'ahe sattamAe NaM bhate puDhavIe' he bhadanta ? isa adhaHsaptamI pRthivI ke 'uvarillAo carimaMtAo' uparitana caramAnta le 'uvAsaM tarassa heTille caribhate' avakAzAnta kA adhaHstana caramAnta 'kevaDyaM apAhAe aMtare paNNatte' adhAdhA se kitane antara para hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama 'asaMkhejAiM joyaNasthalahassAI. asaMkhyAta lAkha yojana abAdhA se annara kahA gayA hai ! AlApaka prakAra isa prakAra se hai tRtIya cAlukaprabhA pRthivI ke utaritana caramAnta se usI ke adhastana gharamAnta taka kitanA aMtara kahA hai ? isa ke uttara meM prabhuzrIne kahA he gotama bAlukAprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se lekara usI ke adhastana caramAnta taka eka lAkha aThAIsa hajAra yojala kA antara hai kyoMki bAlukAprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana hai sAvana adhaH sabhI pRthvInA 'uvarillAo carimaMtAo' 52nA yasamAtiyA 'uvAsaMtarassa heDille carimaMte' azAntanu nIyanu ya2mAnta 'kevaiyaM abAhAe aMtare paNNatte' mAthI DeTA mata252 mA che ? mA prazna uttaramA prabhu gautamatvAmIna 49 cha hai 'goyamA !' gautama / 'asaM khejjAi joyaNasayasahassAI' asaNyAta etv yona samAdhAthI atara kahevAmAM Avela che. tenA AlApakano prakAra A nIce pramANe che - trIjI vAlukAprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI tenAja nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama! vAlaka prabhA pRthvInI uparanA caramAnDathI laIne tenA ja nIcenA caramAnta sudhI eka lAkha ayAvIsa hajAra ejananuM aMtara kahyuM che. kemake vAlukAprabhA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - jIvAmigamana taraM kiyad abAdhayA pakSaptam ? bhagavAnAha-he gautama | aSTAviMzati sahasAdhika yojanazatasahasramavAdhaga'ntaraM prajJaptam bAlakAmamAyA adhastana caramAnta ghanodadherupastinacaramAntayoH paraspara saMlagnatayA tulyamamANatvabhAvAt re bhadanta ! vAlukAmamAyA: pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodadheruparitana. caramAnta etadanaraM kiyad abAdhaNa pApam bhagavAnAha-he gautama ! aSTAvitra siMhasrAdhikaM yojanazatasahasramavAdhayA'ntaraM prajJaptam cAlakAmabhAyA adhastana caramAnta ghanodadheruparitana caramAntayoH paraspara saMlagna yA tulyapramANatva bhAvAda he bhadanta / vAlukAmamAyA uparitana caramAntAt ghamodadheraghastanacaramAnta etada. ntara kiyad avadhiyA prajJaptam ? bhagavAnAha-he gautama ! aSTacatvAriMzatsahasrottaraM kI kahI gaI hai| he bhadanta ! ghAlukApramA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA uparitana caramAnta kitane antara para hai| prabhu kahate haiyaha bhI ekalAkha aThAIsa hajAra yojana kA hai kyoMki yAlukApramA kA adhastana caramAnta aura ghanodadhi kA uparitana caramAnta paraspara salagna hone se gholu kAprabhA ke thAhalya ke tulya pramANa kahA gayA hai| gautama prabhu se pUchate haiM-he bhadanta ! bAlukAprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA jo abastana caramAnta haiN| unameM kitanI antara hai ? to isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai ki he ki he gautama! pUrvokta niyama ke anusAra tRtIya pRthivI kI eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana kI moTAI meM ghanodadhi kI bIsa hajAra yojana kI moTAI milAkara yaha antara nikala AtA hai ki bAlukAprabhA ke uparitana caramAnta pRthvInI pahe bAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra jana kahevAmAM AvI che. he bhagavana vAlukAprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ghane dadhinI upara caramAnta keTalA aMtara para Avela che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke A paNa eka lAkha aThayAvIsa hajAra cojananA aMtara para che. kemake vAlukAprabhA nI nIcene caramAnta ane ghane dadhinI upara caramAMta paraspara maLelA hovAthI vAlukAprabhAnA bAhalyanI barobaranuM pramANa kahela che. gautamasvAmI prabhune pUche che ke he bhagavana valukAprabhA pRthvInA uparanA caramAMtathI ghane dadhine nIcene je caramAnta che, tenuM keTaluM aMtara kahela che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gatama! pUrvoktaniyama anusAra trIjI pRthvInI eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananI vizALatAmAM ghanadhinI vIsa hajAra ye jananI vizALatA meLavavAthI A aMtara maLI Ave che, ke vAlukAprabhAnI uparanA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA dIkSA pra. su. 10 pratipRthivyAH uparyadhastanacaramAntayorantaram 137 yojanazatasahasrana bAdhayA'nvara prajJaptam, he bhadanta / vAlukAprabhAga uparitana caramAntAt tasyoparicaramAnya emadandara kinat avAvayA prajJaptam, he gauvana | aSTasTisrAdhikaM yojanazatasahasrapanna prajJaptam he mahanta ! vAtAvakAzAntayoruparitanAdhastanacara mAndaH, etat kidantara mantara hai mauta ! pratyekasaMkhyevayojanazatasahasrANi antara majJaptamiti 3 / paGkamayAH pRthivyA upariyana caramAnyAdadhastana cara mAntaH, se ghanodadhi kA jo apamAna barasAta hai vaha eka lAkha ar3atAlIsa hajAra yojana ke jantara meM hai ghanavAtasyAdhAna vanAnyaH he bhadanta / vAluprA ke uparitana caramAnta se ghatravAta ke uparitana caravyAnta kitanA abhAra hai ! uttara meM prabhu kahate haiMhe gautama! bAluvAmA ke uparicaramAta se ghanavAsa ke uparitana caramAnta taka eka lAkha aAlIna hajAra yojana kA asara hai aisA kahane kA kAraNa yahI hai ki yahIM para vanodadhi kA avasta gharamAta samApta hotA hai / aura tuma kA uparitana carajAnta prArambha hotA hai / he bhadanta ! ghanavAna kA avasAna cazmAnta tanuvA aura AkAzAntara ke uparita ana cAlaka kalukAmA ke upasti paramAnta se kitanA antara hai ! to mana ke uttara meM prabhu kahate haiM / he gautama vahAM taka pratyeka kA asaMkhyAna lAkha yojana kA antara hai / isI taraha se paMprabhA ke sambandha meM bhI rakhI ghoTAI ko lekara uparitana caramAntathI eka ghanAdidhanA je nIcenA caramAnta che, te eka lAkha aDatAlIsa hezvara caiAjananA aMtara para che. huM bhagavan vAlukAprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI ghanavAtanA uparanA caramAnta sudhImAM keTalu aMtara kahyuM che ! A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che ke he gautama! vAlukAprabha'nI uparanA caramAntathI ghanavAtanI uparanA caramAnta sudhImAM eka lAkha aDatAlIsa hajAra ceAjananu' atara kahyuM tyAMja ghaneAdhinI nIcenuM' caramAta samAsa che. ema kahevAnuM kAraNa e che thAya che. ane tanuvAtanI uparanA caramAntane prAraMbha thAya che, pharIthI gautamasvAmI pUche che ke huM bhagavan ! ghanavAtanI nAcene caramanta ane tanuvAta ane avakAzAntaranI uparanA nIcenA carAnta sudhI vAlukAprabhAnI uparanA caramAntathI kaiTaluM atara kahyu che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama ! tyAMthI tyAM sudhImAM darekanuM asakhyAta lAkha ceAjananu a Mtara kahyuM che. 3 ! eja pramANe pa kaprabhA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa enI vizALatAM jI0 18
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jIvAmigamasUtre etat kidavAyA antaraM prajJaptam ? bhagavAnAha = he gautama! viMzatisahasrAdhikaM yojanazatasahasramavAdhayA'ntaraM prajJaptam, he bhadanta ! paGkamabhAyAH pRthivyAH uparitanacaramAntAt ghanodagheruparitana caramAnta etadantaraM kiyad avAdhayA majJaptam ? he gautama! vihasrottaraM yojanazatasahasramavAdhayA'ntaraM mahaptam, paGkamamAyA adhastacaramAnta- ghana e dadheruparitana caramAntayoH parasparaM saMlagnatayA tulyapramANatvAt / he bhadanta ! papabhAyA uparitanacaramAntAt ghanodadheradhastana caragharamAnta se usI ke adhastana caramAnta taka kA antara jAnanA cAhiyetathA ghanodadhi ke adhastana caramAnta taka kA antara evaM ghanavAta ke uparitana tanuvAta ke uparitana caramAnta taka kA antara, aura inake adhastana caramAnta taka kA antara tathA avakAzAntara ke uparitana adhastana caraNAnta taka kA antara nikAla lenA cAhiye-jaise - he bhadanta ! paGkaprabhA ke uparitana caramAnta se usI ke adharatana caramAnta taka kitanA antara hai ? he gautama | paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se usI ke adhastana caramAnta taka eka lAkha bIsa hajAra yojana kA antara hai kyoMki isa pRthivI kI moTAI itanI hI kahI gaI hai| he bhadanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi kA uparitana caramAnta meM kitanA aMtara hai ? he gautama bahI eka lAkha bIsa hajAra yojana kA hai| kyoMki paMkaprabhA kA adhastana bhAga aura ghanodadhi kA uparitana bhAga paraspara saMlagna hai / he bhadanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se paheALAInA sabadhamAM uparanA caramAntathI tenIja nIcenA caramAnta sudhInuM ma'tara samajavu', tathA ghaneAdhinI nIcenA caramAnta sudhInu' atara ane ghanavAtanI uparanA ane tanuvAtanA uparanA caramAnta sudhInuM kSmatara ane tenI nIcenA caramAnta sudhInuM atara tathA avakAza,ntaranI upara nA ane nIcenA caramAnta sudhInuM antarasamajI levuM joIe jemake he bhagavan ! paMkaprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI tenI nIcenA caramAnta sudhImAM keTalu aMtara kahyu' che. ? ApraznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! pa kraprabhA nI uparanA caramAntathI tenI nIcenA caramAMta sudhImAM eka lAkha vIsa hajAra ceTajananuM a Mtara kahelu che. kemake A pRthvInI vizALatA eTalIja kahevAmAM AvI che. huM bhagavan prabhA pRthvInI uparanA caramanta thI ghaneAdhinI uparanA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ? hai gautama ! eja eka lAkha vIsa hajAra yeAjananuM atara kahyuM che. kemake paprabhA pRthvInI nIcenA bhAga ane naiSinI uparanA bhAga
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 sU.10 pratipRthivyA. uparyadhastanacaramAntayorantaram 139 mAntaH, etadantara kiyad avadhiyA majJaptam ? bhagavAnAha - he gautama ! catvAriMzatsahasrottara' yojanazatasahasramavAdhayA antaraM prajJaptam / ghanavAtasyoparitana caramAnto'pi catvAriMzatsahasrottara' yojanazatasahasramantaraM bhavati, dvayoH parasparaM saMlagnatvAt / evaM ghanavAtasyAdhastana caramAntaH danuvatAvAkAzAntarANAmuparitanAdhastacaramAntaH etad asaMkhyeyayojanazatasahasramantara prajJaptam ||4|| ghanodadhi ke avastana caramAnta taka kitanA antara hai ? gautama ! paMka prabhA ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana caramAnta taka eka lAkha cAlIsa hajAra yojana kA antara hai yahAM ghanoddhi kI moTAI bIsa hajAra yojana kI usakI moTAI meM milAkara yaha uttara diyA gayA hai / he bhadanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se ghanavAta ke uparitana caramAnta taka kitanA antara hai ? he gautama eka lAkha cAlIsa yojana kA antara hai / kyoMki ghanoddhi kA adhastana caramAnta aura dhanavAta kA uparitana caramAnta paraspara saMlagna hai / he adanta ! paMkaprabhA ke uparitana caramAnya se ghanavAta ke adhastana caramAnta taka kitanA antara hai ? gautama | yahAM asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / hai bha ta! paMkaprabhA ke uparitana caramAnta se sajuvAta aura avakAzAntara ke uparitana adhastana caramyAnta taka kitanA antara hai ? gautama ! donoM ke uttara meM vahAM se yahAM taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai / parapara maLelA che. he bhagavana paMkaprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI ghaneASinI nIcenA carmAnta sudhImAM keTalu' atara kahyu' che ? ke gautama ! 5kaprabhAnA uparanA caramAntathI ghaneAdhinI nIcenA cazmAnta sudhImAM eka lAkha cALIsa hajAra vaijananuM aMtara kahyu che. ahiMyAM ghanAdadhinI paheALAI vIsa hajAra caiAjananI tenI paheALa,imA meLavIne A uttara kahela che. huM bhagavat ka prasAnI uparanA caramAntathI banavAtanI uparanA caramAnta sudhI keTaluM aMtara kahyu che ? he gautama! eka lAkha cALIsa hajAra ceAjanatu aMtara kahela che, kemake ghanASinI nIcenA caramAta ane ghanAtanI uparanA caramAnta paraspara maLelA che. he bhagavat paMkaprakSA pRthvInI uparanA caramAntathI ghanavAtanI nIcetA caramAnta sudhImAM keTaluM atara kahyu che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! A sa madhamAM asaMkhyAta lAkha ceAjananuM aMtara kahyuM che, huM bhagavan 5kaprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI tanuvAta ane avakAzAntara nI uparanA ane nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara he gautama ! A mane praznanA uttaramAM tyAMthI ahi sudhI * kahyu che? uttara asakhyAta lAkha
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jIvAmigamastra dhUmamabhAyAH pRthivyA upastinamAnlAda adhastanacaramAntaH kiyat avAdhayA etadantara majJaptam he gautama ! apTAdazasahasonara yojanazatasahasramantara ghajJaptam / he bhadanta ! dhUmamabhAyA uparitanacaravAntaH etat kiyadantaraM - prajJaptam ? he gautama ! aSTAdazamahalottara zojanazatasaharana pahAra prAntam / he bhadanta ! dhUmamabhAyAH pRthivyA uparivanacaramAntAt ghanodadheracarantanacaramAntaH etada kiyada abAdhayA antaraM prajJaptam ? he gaurA ! aSTazivasahasrottara yojanazatasahastramantara majJaptam / adhyA ena lapavilacasmAntAd ghanavArasyoparitanacaramAnte'pi aSTaniMgasahasrottaraM yojanazatarAhasamevAntAda, ghanodadhyadhastanacaramAnta ghanadAtoparitanacaramAntayoH paraspara saMlagnatvAt / banavAtasyAdhastanahe sadanta ! dhUmalA pRthivI ke uparika cazmAnta se uttIze adhastana 'gharamAnta taka kA kitanA antara hai ? gonama ! yahI eka lAkha aThAraha hajAra yojala kA antara hai| sadanta ! dhUmalA ke uparitana casmAnta se ghalodadhi ke adhastana barasAnta kitanA antara hai ? he gautama | * yahAM antara eka lAkha ar3atIsa hajAra yojala kA mAmAle zAhalya meM ghanodadhi ke bIsa hajAra yojana jilAne se itanA ho jAtA hai / he adanta dhUraprabhA ke uparirala paramAnale dhanadhAta uparitana caramAnta taka kitanA antara hai ? alina! yahAM eka lAkha aDatIsa hajAra yojana zakSA antara hai kyoki dhUmaprabhA ke ghanodadhi kA patana parajAnta aura ghanavAla kA upaskina gharamAla lada hai| jahana ! dhUlamabhA ke uparitana ghalAnta le dhanavAna adhastana calAnta aura tanuvAta jananuM aMtara kahela che. prazna he bhagavandhUma vabhA pRthvInI uparanA caramAtathI tenI nIcenA caramAnDa sudhImAM keTaluM aMtara kahela che? uttara he gautama ! A sabaMdhamA eka lAkha aDhAra hajAra jananu aMtara kahyuM che. prazna-he bhagavana dhUmaprabhA pRthavInI uparanA carama nathI ghodadhinI nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahela che? uttara he gautama! khAtuM aMtara eka lAkha aDatAlIsa hajAra jananuM kahyuM che. kema ke dhUmaprabhA pRthvInA bAhalyamAM ghane dadhinA vIsa hajAra jana meLavavAthI A pramANe thAya che. prazna-he bhagavan dhUmapabhA pRthvInI uparanA caramAnDathI nIcenA ghanavAtanA uparanA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che? uttarahe gautama! A saMbaMdhamAM eka lAkha ADatrIsa hajAra ejananuM aMtara kahyuM che, 138000 kemake dhUmaprabhA pRthvInI nIcene caramAnta ane ghanavAtanI uparanA caramAna maLelA che. prazna-he bhagavan dhUmaprabhA pRthvInI uparanA caramAtathI banavAtanI nIce
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ mins . prameyadyoti kAyakA pra.3 3.10 prati pRthiyA: upayadhastanacaramAntayorantaram 141 casmAntaH, tanuvAtAsakAzAntarayoruparitanAdhastanacaramAntaH pratyekramasaMkhyeyayojanazatasahasra pantara jJAtavyam 5! namaHmabhAyAH pRthivyA upastinacaramAntAta adhastana varamAntaH, ena kriyadantaraM bhajJAsam he gautama! poDaza sahasvAntara yojanazatasahastapantara prajJapsam etadevAntara tamAmAyA upastinavaramAntAt ghanodadheruparitanacaramAnte'pi jhepara DAyoH paraspara saMgnatayA tulyaamaanntvaaditi|| tamAmabhAyA. uparitanacaramAnanA ghanodadhezdhastanacaramAntaH, etat kiyad abAdhayA'ntaramiti praznaH / samavAnAha-patriMsahastrayojanottara yojanazatasahatake adhastana caramAnta taka kitanA antara hai ? yahAM donoM ke antara meM asaMkhyAta lAkha yojana zahanA cAhiye he bhadanta ! dhUmaprasA ke uparitana caramAnta ne apanAzAntara ke uparitana adhastana carasAnta taka kitanA antara hai| he gautama ! yahA~ para zrI asaMkhzAta lAkha yojana kA antara hai| he bhadanta ! tamAmamA pRthivI ke uparitana caralAnta se adhastama caramAnta taka kitanA antara hai ? gautama ! samaprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se adhastana casmAnta taka 'nantara eka lAkha solaha hajora kA hai tathA--yahI antara tamaHprabhA ke uparitana barasAnta se ghanodadhi ke uparitana caramAlamI eka lAkha lolaha hajAra yojana kA antara hai| tamAmamA pRthivI ke uAritana caramAnta le vahAM ke ghanodadhi kA jo adhastanacaramAnta hai| yahAM taka zitanA antara hai ? gautama ! caramAnta ane tanuvAtanI nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che? uttara-he gautama ! A bannenA aMtaramAM asaMkhyAta cIjananuM aMtara kahevuM joIe. prazna-he bhagavan dhUmaprabhAnI uparanA caramAntathI avakAzAntaranA upara nIcenA caramAnta sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ? uttara-he gautama A saMbaMdhamAM paNa asaMkhya lAkha jananuM aMtara samajavuM. prazna-he bhagavana tama prabhA pRthvInA caramAthI nIcenA caramanta sudhI keTaluM aMtara kahela che ? uttara-he gautama! tamaprabhA pRthvInI uparanA aramAntathI nIcenA caramAnta sudhImAM eka lAkha seLa hajAra yeAjananuM aMtara kahyuM che. tathA Aja pramANenuM aMtara tama prabhA pRthvInI uparanA caramAtathI ghane dadhinA uparanA caramAnata sudhImAM paNa eka lAkha soLa hajAra jananuM aMtara samajavuM prazna-tamaprabhA pRthvInA uparanA caramAtathI tyAMnA ghanAdaSinI nIceno je caramAnta che. tyAM sudhImAM keTaluM aMtara kahyuM che ?
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra jIvAmigama sUtre mantaraM bhavatItyuttaram / tamaHmabhAyA uparitanacaramAntAt ghanavAtasyoparitanacaramAntasyApi antarametAvadeva jJAtavyam - patriMzatsahasrottaramekaM lakSamiti / tamaH pramAyA uparitanacaramAntAt ghanavAtasyAdhastana caramAntaH tanuvAtAvakAzAntarayoruparitanAdhastana caramAntAtha pratyekamasaMkhyeya yojanazatasahasramantaraM jJAtavyamiti 6 | madata | adhaH saptamyAH pRthivyA uparitanacaramAntAdvastana caramAntaH, evat kiyadantaraM prajJaptam ? he gautama ! aSTasahasrayojanottara' yojanazatasahasramantaraM prajJaptam adhaH saptamyA upastinacaramAntAt ghanoda gheruparitanacaramAntaH etat aSTapatrottaraM yojanazatasahasramantaraM bhavati / - adhaH saptamapRthivyA uparitanacaramAntAt ghanodagheradhastanacaramAntaH etat tamaH prabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke avastana carama taka antara eka lAkha chattIsa hajAra yojana kA hai tamaHprabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanavAta ke uparitana caramAnta taka bhI itanA hI eka lAkha chattIsa hajAra yojana kA antara hai tathA tamaH prabhA pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanavAta ke adhastana caramAnta taka antara asaMkhyAta lAkha yojana kA hai / aura itanA hI antara avakAzAntara ke uparitana avastana caramAnta taka hai / he bhadanta ! adhaHsaptama pRthivI ke uparitana caramAnta se usake adhastana taka kitanA antara hai ? uttara meM prabhu kahate haiM he gautama! adhaHsaptamI pathivI ke uparitana caramAnta se isI ke adhastana caramAnta taka antara eka lAkha ATha hajAra yojana kA hai tathA adhaHsaptamI pRthivI ke uparitana caramAnta se 4 uttara-hai gautama ! tamaHprabhA pRthvInI uparanA caramAntathI ghaneAdiSanI nIcenA caramAnta sudhImAM eka lAkha chatrIsa rajAra AjananuM a`tara kahyu che. prazna-tama:prabhA pRthvInA uparanAM caramAntathI ghanavAtanA uparanA caramAnta sudhImAM ATaluja eTale ke eka lAkha chatrIsa hajAra ceAjananu aMtara kahyuM che. tathA ttamaHprabhA pRthvInA uparanA caramAntathI dhanavAtanI nIcenA caramAnta sudhImAM asaMkhya lAkha ceAjanatu aMtara kahela che. ane eTalu ja aMtara avakAzAntara nA upara ane nIcenA caramAnta sudhImAM kahyuM che. prazna-he bhagavan adhaHsaptamI tamastamA pRthvInI uparanA caramAntathI enI nIcenA caramAMta sudhImAM keTalu aMtara kahyuM che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama ! adha:samI tamastamA pRthvInI uparanA caramAtathI tenI nIcenA caramAMta sudhImAM eka lakha adayAtrIsa hajAra caiAjananuM aMtara kahela che. prazna-adhaHsaptamI tamastamAM pRthvInI uparanA caramAMtathI ghaneAdhinI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyadhotikA TIkA pra.3 7.10 pratipRthivyA. uparyadhastanacaramAntayorantaram 153 kiyad abAdhayA antaraM prajJaptam bhagavAnAha-he gautama ! atra dhanodadheH pramANa saMmelanena aSTAviMzatisahasrayojanottaraM yojanazatasahasramantaraM prajJaptam / adha:saptamyAH pRthivyA uparitanacaramAntAt ghanavAtasyoparitanacaramAnto'pi aSTAviMzatisahasrottaramekaM lakSam / ghanodadheradhastanacaramAntasya ghanavAtasyoparitanacaramAntasya ca-dvayoH parasparaM saMlagnatvA tulyapramANasvAmiti / ..evaM dhanavAtasyAdhastanacaramAntasya tanuvAtAvakAzAntarayoruparitanAdharatanacaramAntAnAM ca pratyekamasaMkhyeyayojanasahastramantaraM bhavatIti jJAtavyam // 10 // sampati-ratnaprabhAdi pRthivInAM parasparamagrAgnena pRthivImapekSya pUrdapUrva pRthivyA bAhalyavistArAbhyAM tulyatvAdikaM pratipAdayannAda-imANaM bhaMte' ityaadi| mUlam-imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI doccaM puDhaviM paNihAya bAhalleNaM kiM tullA visesAhiyA saMkhejaguNA ? vitthareNa kiM tullA visesahINA saMkhejaguNahINA ? goyamA! imANaM rayaNaghanodadhi kA uparitana caramAnta kitane antara meM haiM ? he gautama eka lAkha ATha hajAra yojana kA hai| adhAsaptama pRthivI ke uparitana caramAnta se ghanodadhi ke adhastana caramAnta taka antara eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kA hai adhaHsaptamI pRthivI ke uparitana cAramAnta taka bhI antara eka lAkha aThAIsa hajAra yojaka kA hai| AdhasaptamI pRthivI ke uparitana caramAnta se dhanavAta ke adhastana caramAnta taka antara asaM. khyAta lAkha yojana kA hai| tathA itanA hI antara taluvAta ke uparitana adhastana caramAnta taka hai isI prakAra avakAzAntara ke bhI uparitana adhastana caramAnta taka bhI asaMkhyAta lAkha yojana kA antara hai| aisA spaSTIkaraNa isa kathana kA hai| sUtra // 10 // uparanA caramAMta sudhImAM keTalA jananuM aMtara kahela che? uttara-he gautama! eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananuM aMtara kahela che. prazna-adhaHsaptamI tamastamAM pravInI uparane caramAtathI ghane dadhinI nIcenA caramAMta sudhImAM keTaluM aMtara kahela che ? uttara-he gautama ! eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananuM aMtara kahyuM che. adhaHsaptamI pRthvInI uparanA caramAta sudhImAM paNa asaMkhyAta lAkha ejananuM aMtara kahyuM che. tathA eTaluM ja aMtara tanuvAtanI uparanA ane nIcenA caramAMta sudhImAM kahela che. Aja pramANe avakAzAtaranI uparanA ane nIcenA caramAnta sudhImAM paNa asaMkhyalAkha jananuM aMtara samajavuM. e pramANenuM A kathanathI spaSTI, karaNa karela che. je sU 10 |
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jIyAbhigamasUtre ppabhA puDhavI docaM puDhatriM paNihAya vAhalleNaM no tuhA visesAhiyA no saMkhejjaguNA, visthAre no tullA visesahINA jo saMkhejaguNahINA / doccA NaM bhaMte ! puDhavI tacaM puDhavi paNihAca bAhalleNaM kiM tullA evaM caiva bhANiyannaM / evaM taccA cautthI paMcamIchaTTI | chuTTI NaM te! puDhavI satataM purva paNihAya bAhalleNaM kiM tullA vimAhiyA saMkhejaguNA evaM caiva bhANiyavvaM / sevaM bhaMte ! sevaM saMte ! // raiya uddesao paDho // sU0 12 // chAyA -- iyaM khalu bhadanta / ratnaprabhA pRthivI dvitIyAM pRthivIM praNidhAya bAhalyena kiM tulyA vizeSAdhikA saMkhyepaguNA ? vistareNa ki tulyA vizeSahInAsaMkhyeyaguNahInA ? gautama ! iyaM khalu ratnamamA pRthivI dvitIyAM pRthivIM praNidhAya vAhalyena no tulyA vizeSAdhikA no saMkhyeyaguNA, vistAreNa no tulyA vizeSahInA no saMkhye guNahInA / dvitIyA khalu bhadanta ! pRthivI tRtIyAM pRthivIM praNidhAya vAlyena kiM tulyA evameva maNitavyam / evaM tRtIyA caturthI paJcamI SaSTI / SaSThI khaya madancha ! pRthivI saptamIM pRthivIM praNidhAya bAhalyena ki tulya vizeSAdhikA saMkhyeyaguNA evaneva bhaNitavyam / tadevaM mahatva ! tavaM bhadanta !011|| TIkA- 'imA NaM te! racaNayamA puDhacI iyaM khalu bhadanva ! rattaprabhA pRthivI 'doccaM paDhavi paNihAya' dvitIyAM zarkarApRthivIM praNidhAya dhAzritya dvitIya aba ratnaprabhAdi pRthiviyoM kA paraspara agalI - bhagalI pRthiviyoM ko lekara pUrva pUrva kI pRthivI kA vAhatya aura pismAra se tulyatvAdi pratipAdana karate haiM 'hANaM bhaMte ! raNappA puDhavI doccaM puDha' ityAdi // sU0 11 // TIkArtha- isameM gautala ne prabhu se aisA pUchA hai-'hamA NaM bhaMte ! raNadhyA puDhavI' he danta yaha prabhA pRthivI 'doccaM puDhavi 1 have ratnaprabhA vigere pRthvIyeA paraspara pachI pachInI pRthvIone laine pahelAM paDelAMnI pRthvInu mAhalya ane vistArathI samAnapaNAnuM pratipAdana kare che, 'imANa bhaMte ! rayaNa pabhA puDhacI doccaM puDhavi' tyAha TIkArtha--mAbhAM gautamasvAbhIye prabhune menuM pRchyu che rayaNappA puDhavI' he bhagavan ! A ratnaprabhA pRthvI 'doccaM puDhaviM paNihAya' 'imANaM bhaMte!
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 s. 11 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 145 pRthivyapekSayetyarthaH ' bAhalle NaM' bAhalyena bahalatAyA bhAvo bAhalyaM piNDabhAva stena piNDabhAvAtmakabAhalyena 'kiM tullA bisesAhiyA saMkhejjaguNA' ki tulyA - sahazI vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA bhavatIti vAlya madhikRtya prazna trayam / nanu ratnaprabhA pRthivI azIti sahasrottaraika zatasahastra yojana bAhalyA, zarkarApRthivI ca dvAtriMzatsahasro tareka rAta sahastrayojanabAhalyeti sarvapRthivInAM bAhalya pUrvasUtre'nupadameva bhagavatA pradarzitamiti satyapi arthAvagame'sya vAlyaviSayaka praznatrayasya nairarthakyamena bhavatIti satyam prazno dvividho bhavati - jJa praznaH ajJapraznazva, jJapaznaH sa ghocyate, yaH svasyArthAvagame samyapi mandabuddhi vineyajanavyA. mohApanodAya kriyate, ajJa praznaya saH, yA svasyAnarthAvagaye sati vajjijJAsAthai paNihAya' dvitIya zarkarA prabhA pRthivI ko Azrita karake 'vAlleNaM kiM tullA viselAhiNa, saMkheja guNA " ghoTAI meM kyA parAvara hai ? thA vizeSAdhika hai ? yA saMkhyAta guNI adhika hai ? yahA~ koI zaMkA karatA hai ki ratnaprabhA pRthiyI eka lAkha assI hajAra yojana bAhalya vAlI hai aura zarkarAmA pRthivI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI hai, isa prakAra saba pRthiviyoM kA bAhalya isI sUtra ke pUrva sUtra meM bhagavAna ne batalA diyA hai to isa viSaya kA arthabodha hone para bhI ye bAhalya viSaya ke tIna prazna yahAM nirarthaka hote haiN| hAM tumhArA yaha kathana ThIka haiM parantu prazna do prakAra kA hotA hai- eka prazna aura dUsarA ajJa prazna, jJaprazna vaha kahalAtA hai jo apane jAnate hue bhI samIpastha manda buddhi zrIla zarkarAyalA pRthvIno Azraya urIne 'bAhalleNaM saMkhenjaguNA' hoNAbhAM zu maNira che ? athavA saMkhyAtagaNI vadhAre che ? A sa'baMdhamAM kAI zaMkA eka lAkha esI hAra caiAjana khAlyavALI che, ane zarkarAprabhA pRthvI eka lAkha matrIsa hajAra caiAjana mAhulyanI che. A rIte badhI pRthvIcenu khAhulya A sUtranI pahelA sUtramAM bhagavAne batAvela che. te A viSayane a medha thavA chatA paNu je khAhulyanA sama dhamAM traNa prazna karavAmAM AvyA che te ahiyAM niratha ka jaNAya che. uttara-hA tamArUM' A kathana marIjr che. paraMtu prazno me aAranA hAtha hai. ye 'jJa prazna bhane jIle 'jJa' prazna' nA prazna e kahevAya che ke je pAte jANavA chatAM paNa badhA samIpamAM rahevAvALA maMda buddhivALA vinayazIla ziSyanI zaMkAnA nivAraNa mATe pUchavAmA jI0 19 kiM tullA vise sAhiyA vizeSAdhi ho ? athavA kareke ratnaprabhA pRthvI
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jIvAbhigamasUtre kriyate / atredaM praznatrayaM jJatripakaM mandabudvivineyajanadodhArya gautamena kRtamiti nAtrAsya praznazyasya nairarthavacamiti / kathametajJAyate yadetat prazna trayaM viSayakam ? iti cet svAvavodhAya tatraivAgre ghanAntaropanyAsAt / atha vistAraviSaye prazna mAha tathAhi - ' vityareNaM' vistareNa viSkambheNa 'tullA visesahINA saMkhejnaguNahINA' tulyA sahazI vizeSahInA saMkhyeyaguNahInA vA bhavatIti naH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'govamA' he gautama! praznaH, 'imA NaM syaNappasA puDhacI' iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI 'doccaM puDhavi paNihAya' dvitIyAM zarkarAmabhA pRthivIM praNidhAya - mAzritya tadapekSayetyarthaH / ' bAhallena' vinIta ziSya kI zaMkA nivAraNa ke liye pUchA jAya / aura jo apane nahIM jAnate hue jijJAsA buddhi se pUchA jAya vaha ajJa prazna kahA jAtA hai / yahAM jo gautama svAmI ne prazna kiyA hai vaha manda buddhi vineya ziSya ke jAnane ke liye kiyA gayA hone le yaha ja prazna hai isaliye yaha nirarthaka nahIM hai / yaha kaise jAnA jAya ki yaha jJa prazna hai ? isakA uttara yaha hai ki- apane jAnane ke liye yahIM para Age dUsarA prazna vistAra jAnane ke liye pUchA jA rahA hai isase siddha hotA hai ki yaha jJa prazna hai| aba vistAra ke viSaya meM kahate hai- 'bityareNaM kiM tulA, visesahINA, saMkhejja guNa hINA' tathA vistAra kI apekSA yaha usa se tulya hai ? yA vizeSa hIna hai ? yA saMkhyAta guNahIna hai ? prabhu isa prazna ke uttara meM kahate haiM- 'goyamA' imA raNabhA puDhacI 'he gautama! yaha ratnaprabhA pRthivI 'doccaM puDhadi paNihAya' dvitIya pRthivI kI apekSA - Ave. ane je pAte na jANuvA thI jIjJAsA-jANavAnI IcchAthI pUchavAmAM Ave te 'ajJa' prazna kahevAya che. ahiyAM gautamasvAmIe je prazna pUchela che, te mada maddhi vinaya zIla zikhyAnI samaja mATe pUchela hAvAthI A prazna 'jJa' prazna che. tethI mA athana nirartha nathI. e kevI rIte samajI zakAya ke o 'jJa' prazna che? A praznanA uttara e che ke peAtAne samajavA mATe ahiyAM ja AgaLa khInne prazna vistAranA saMbadhamAM pUchavAmAM Avela che. tethI nizcita thAya che ke A 'jJa' prazna che. ve vistAranA sabhadhabhAM vAmAM Ave che. ' vitthareNa' kitullA ! visesahINA, sa khejjaguNahINA' tathA vistAnnI apekSAthI the tenI jaromara che ? athavA vizeSa hIna che ? ke sakhyAta guNathI rahita che ? A praznanA uttaramAM alu he che } 'goyamA ! imANaM rayaNappabhA putrI' he gautama! 2abhI pRthvI 'docca' puDhaviM paNihAya' mIla pRthvI ratAM 'vAilNaM No tullA'
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.19 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalya'm 157 vAhalyenApi piNDa bhAvena 'No tullA-sadRzI na bhavati ratnaprabhAyA azItisahasro. ttaralakSayojanamAnatvAt zarkarAmabhAyAzca dvAtriMzatsahasrottaralakSayojanamAnatvAt kintu zarkarApramApekSayA ratnapamA bAhalyena vizeSAdhikA bhavati, kintu 'noM saMkhejjaguNA' saMkhyeyaguNAdhikA na bhavati ratnapabhAyA aSTacatvAriMzatsahasrayojanamAtrasyaivAdhikyena saMkhyeyaguNatvAbhAvAt iti / 'vitthAreNaM no tullA' ratnapamA pRthivI zarkarA prabhApRthivyapekSayA vistAreNa viSkambhenApi na tulyA kintu'disesahINA' vizeSahInA kintu 'No saMkhenaguNahINA' saMkhyeyaguNahInA na, asyA hInatve saMkhyeyaguNatdAmAvAda, pradezAdi vRddhayA pravarddhamAne tAvatikSetre zarkarApabhAyA eva vRddhisaMbhavAditi 'doccA NaM bhaMte ! puDhanI dvitIyA khallu zarkarAmamA 'bAhalleNa No tulo' moTAI meM barAbara nahIM hai kyoMki ratna prabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai aura zarkarA prabhA kI moTAI eka lAkha battIla hajAra yojala kI hai ataH Apasa meM donoM meM samAnatA nahIM hai pratyuta zarkarA pralA kI apekSA ratnaprabhA pRthivI hI moTAI meM vizeSAdhika hai yaha ki saMkhyAta guNI adhika usakI apekSA isaliye nahIM ho sakatI hai ki zarkarA prabhA kI apekSA isakI moTAI kevala aDatAlIsa hajAra yojana hI adhika hai 'visthareNa no tullA' ratnaprabhA pRthivI zarkarAprabhA kI apekSA vistAra meM bhI barAbara nahIM haiM kintu yaha vizeSa hIna hI hai 'No khejja guNahINA' isaliye vaha saMkhyAta guNa hIna nahIM hai kyoMki pradeza Adi kI vRddhi se pravardhamAna usane hI kSetra kArkarA prabhA kI vRddhi hotI hai| docanANaM maMte ! puDhacI taccaM puDhadi paNihAya ki bAhalleNa tallA pahoLAithI barAbara nathI. kemake ratnaprabhA pRthvInI poLAI eka lAkha esI hajAra jananI che. ane zarkaraprabhA pRthvInI pahoLAI eka lAkha batrIsa hajAra jananI che. tethI parasparamAM banemAM sarakhApaNuM nathI. balake zarkarA prabhA karatAM ratnaprabhA pRthvInI pahebaI vizeSAdhika che. A kAraNathI tenA karatAM saMkhyAta gaNI vadhAre te thaI zaktI nathI. zarkaraprabhA karatAM tenI pahoLAI 417 matAlIma 2 yAna padhAre che. 'vitthareNa' no tullA' 2tnaprasA pavI zarkarA prabhA pRthvI karatAM vistAramAM paNa barAbara nathI. paraMtu te vizeSa DIna cha. 'No saMkhejjaguNahINA' tathA te jyAta guhIna nathI. mahe pradeza vigerenI vRddhithI vadhatA eTalAja kSetramAM zarkarA prabhA pRthvInI vRddhi thAya che 'doccA NaM bhaMte ! puDhavi paNihAya ki bAhalleNaM tullA evaM ceva bhANi
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ - A jIvAbhigamadhye kriyte| ada praznatrayaM jJaviSakaM mandabuddhivineyajanabodhArya gautamena kRtamiti nAvAsya praznatrayasya nararthavayAmiti / kathametajjJAyate yadevat prazna trayaM javiSayakam ? iti cet svAyabodhAya tavAgre praznAntaropanyAsAt / __atha vistAravipaye prazna mAha-tathAhi-'vitthareNaM' vistareNa viSphammeNa 'tallA visesahINA saMkhenaguNahINA' tulyA-mahazI vizepahInA saMkhyeyaguNahInA cA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'imA NaM rayaNappayA puDhavI' iyaM khalu ratnamamA pRthivI 'doccaM purvi paNihAya' dvitIyAM zarkarAmamA pRthivIM praNidhAya-mAzritya tadapekSayetyarthaH / 'vAhalleNe' vilIna ziSya kI zaMkA nivAraNa ke liye pUchA jAya / aura jo apane nahIM jAnate hue jijJAsA buddhi se pUchA jAya vaha ajJa prazna kahA jAtA hai| yahAM jo gautama svAmI ne prazna kiyA hai vaha manda buddhi vineya ziSya ke jAnane ke liye kiyA gayA hone se yaha jJa prazna hai isaliye yaha nirarthaka nahIM hai / yaha kaise jAnA jAya ki yaha jJa prazna hai ? isakA uttara yaha hai ki-apane jAnane ke liye yahIM para bhAge dUsarA prazna vistAra jAnane ke liye pUchA jA rahA hai isase siddha hotA hai ki yaha jJa prazna hai| apa vistAra ke viSaya meM karate hai- 'biyareNaM kiM tullA, viselahINA, saMkhejja guNa hINA' tathA-vistAra kI apekSA yaha usa se tulya hai ? yA vizeSa hIna hai ? yA saMkhdhAna guNahIna I ? prabhu isa prazna ke uttara meM kahate haiM-goyanA' imAma sthApabhA puDhavI 'he gautama ! yaha ratnaprabhA pRthivI 'docca puDhadi paNihAya' vitIya pRthivI kI apekSA Ave. ane je pite na jANavA thI jIjJAsA-jANavAnI IcchAthI pUchavAmAM Ave te "ajJa' prazna kahevAya che. ahiyAM gautamasvAmIe je prazna pUchela che, te maMda buddhi vinaya zIla ziSyanI samaja mATe pUchela hovAthI A prazna '' prazna che. tathA mA 4thana niraya nathI. e kevI rIte samajI zakAya ke e "jJa prazna che? A praznane uttara e che ke potAne samajavA mATe ahiMyAM ja AgaLa bIjo prazna vistAranA saMbaMdhamAM pUchavAmAM Avela che. tethI nizcita thAya che ke A "sa" prazna che 6 vistAranA samayamA vAmAM Ave che. 'vitthareNa kitullA ! visesahINA, sa khejjaguNahINA' tathA vistAnI apekSAthI se tanI mama2 che ? athavA vizeSa hIna che ? ke saMkhyAta guNathI rahita che ? A praznanA uttaramA prabhu ke cha hai 'goyamA ! imANaM rayaNappabhA pudayI' gautama ! mA 25mA pRthvI 'docca puDhavi paNihAya' bhI pRthvI 12tA 'vAhalleNaM No tullA' '' prazna che ? pUchavAmAM AvI jA mATe ahi
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 11 saMptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 147 cAhalyenApi piNDapAvena 'No tullA - sadRzI na bhavati ratnaprabhAyA azItisahasrotaralakSapojana mAnatvAt zarkarAmamAyAzva dvAtriMzatsahasro taralakSa yojanamAnatvAt kintu zarkarApramApekSayA ratnaprabhA bAhalyena vizeSAdhikA bhavati kintu 'noM saMkhejjaguNA' saMkhyeyaguNAdhikA na bhavati ratnapamAyA aSTacatvAriMzatsahasrayojanamAtrasyaivAdhikyena saMkhyeyaguNatvAbhAvAt iti / 'visthAreNaM no tulhA' ratnaprabhA pRthivI zarkarA prabhApRthivyapekSayA vistAreNa viSkambhenApi na tulyA kintu - 'visesahINA' vizeSahInA kintu 'No saMkhejjaguNahINA' saMkhyeyaguNahInA na, asyA hInatve saMkhyeyaguNatvAbhAvAda, pradezAdi vRddhyA pravarddhamAne tAvatikSetre zarkarAprabhAyA eva vRddhisaMbhavAditi 'doccA NaM bhaMge ! puDhI' dvitIyA khala zarkarAmabhA 'bAhalleNa No tulA' moTAI meM barAbara nahI hai kyoMki rahana prabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai aura zarkarA prabhA kI moTAI eka lAkha battIla hajAra yojana kI hai ataH Apasa meM donoM meM samAnatA nahIM hai pratyuta zarkarA prabhA kI apekSA ratnaprabhA pRthivI hI moTAI meM vizeSAdhika hai yaha ki saMkhyAta guNI adhika usakI apekSA isaliye nahIM ho sakatI haiM ki zarkarA prabhA kI apekSA isakI moTAI kevala aDatAlIsa hajAra yojana hI adhika hai 'visthareNa no tulA' ratnaprabhA pRthivI zarkazaprabhA kI apekSA vistAra meM bhI barAbara nahIM hai kintu vaha vizeSa hIna hI hai 'jo khejja guNahInA' isaliye vaha saMkhyAta guNa hIna nahIM hai kyoMki pradeza Adi kI vRddhi se pravardhamAna utane hI kSetra meM zarkarA prabhA kI vRddhi hotI hai / donA NaM te! puDhacI tacca puDhacaM paNihAya ki bAharaleNaM tullA paheALAIthI kharAbara nathI. kemake ratnaprabhA pRthvInI pahoLAi eka lAkha e sI hajAra cAjananI che. ane zarkarAprabhA pRthvInI paheALAi eka lAkha batrIsa hajAra ceAjananI che. tethI parasparamAM khannemAM sarakhApaNuM nathI alke zarA prabhA karatAM ratnaprabhA pRthvInI paheLai vizeSAdhika che. A kAraNathI tenA karatAM sakhyAta gaNI vadhAre te thaI zakatI nathI. zAprabhA karatAM tenI paheALAi ThevaNa aDatAsIna Dalara yojana vadhAre che. 'bitthareNa' no tullA' ratnaprabhA pRthvI zakarAprabhA pRthvI karatAM vistAramAM pazu kharekhara nathI, paraMtu te vizeSa DIna che. 'jo sakhejjaguNahINA' tethI te saMkhyAta guluhIna nathI. bhiDe pradeza vigerenI vRddhithI vadhatA eTalAja kSetramAM zarkarAprabhA pRthvInI vRddhi thAya che 'doccANaM bhaMte! puDhaSi' paNihAya kiM bAhalleNaM tullA evaM caiva bhANi -
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jIvAbhigamasUtre pRthivI bhadanta ! 'taccaM puDhavi paNihAya' tRtIyAM vAlukAmamA pRthivIM praNidhAyaazritya 'kiM vAhalleNaM tullA evaM ceva mANiyacaM kiM vAhalyena piNDamAvena tulyA, evameva maNitavyam yathA dvitIyAM pRthivImAzritya prathamAyA stulyatvAdi kathanaM kRtaM tathaivAtrApi sarva vaktavyam tathA-he bhadanta ! tRtIyAM vAlakAmamA pRthivImAzritya zarkarAmamA pRthivI kiMvAhalyena tulyA vizeSAdhikA saMkhyeya. guNAdhikA vA tathA dvitIyA pRthivI tRtIyAM pRthivIma pekSya vistAreNa kiM tulyA vizeSaguNahInA saMkhyeyaguNahInA vA bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'he gautama ! iya dvitIyA zarkarApramA pRthivI hatIyA mAzritya vAhalyena na tulyA kintu vizeSA. dhikkA na tu saMkhyeyaguNAdhikA, zarkarA pRthivI bAhalyena dvAtriMzatmahasrocara lakSayojanamamANA bhavati bAlakApamA tu aSTAviMzatisahasrottaralakSayojana pramANA, ataH bAlukApamAvAhalyApekSayA zarkarAmamA vAilyasya na tulyatvam kintu vizeSAdhikatvameva natu saMkhyeyaguNAdhikatvamiti / tathA vistAregApi zarkarAmamA evaM ceva bhANiya 'he bhadanta ! dvitIya zarAmamA pRthivI kyA tRtIya cAlukA prabhA pRdhivI kI moTAI kI apekSA meM barAbara hai ? ratnaprabhA kI taraha yahAM bhI kahanA cAhiye yA vizeSAdhika hai ? yA saMkhyAta guNI adhika hai ? to isake uttara meM prabhu kahate hai-he nItama ! tRtIya cAlukA prabhA pRthivo kI apekSA hitIya zarkarA pramA pRthivI gharAbara nahIM hai kintu vizeSAdhika hai hitIya pRSidhI kI moTAI tRtIya pRthivI kI apekSA saMkhyAta guNI nahIM hai isI taraha vistAra meM bhI vaha tulya nahIM hai vizeSa hIna hai etAvatA yaha saMkhyAta guNa hIna nahIM hai zarkarA prabhA ko moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI hai aura vAlukA prabhA yavva' hai mApana bhI zabhA pRthvI, zu 1 zrI vAsumA pRthvInA pahoLAInI apekSAe barobara che ? ratnaprabhA pRthvI pramANenuM kathana A saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe athavA vizeSAdhika che? ke saMkhyAta guNa adhika che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! trIjI vAlukA prabhA pRthvI karatAM bIjI zarkarA prabhA pRthvI babara nathI. paraMtu vizeSAdhika che. bIjI pRthvInI pahoLAI trIjI pRthvI karatAM saMkhyAtagaNI nathI. eja pramANe viratAranA saMbaMdhamAM paNa te tulya nathI vizeSAhIna che. ethI ja te saMkhyAta guNahIna nathI. zarkaraprabhA pRthvInI pahoLAI eka lAkha batrIsa hajAra jananI che. ane vAlukAprabhA pRInI paheLAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananI che. tethI paheLAnI apekSAthI zarkarA prabhA pRthvImAM vAlukA
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 . 11 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 149 bAlukAprabhAyA vistArApekSayA no tulyA, kintu vizeSahInA saMkhyeyaguNahInA | ' evaM taccA cautthI paMcamI chuTTI' evaM tRtIya caturthI paJcamI SaSThI, ayaM bhAva:he bhadanta ! tRtIyA vAlukAmamApRthivI caturthI paGkamamA mAzritya bAhalyena kiM tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA tathA vistAreNa tulya vizeSaguNahInA saMkhyeyaguNahInAveti praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! iyaM tRtIyA bAlukAprabhA pRthivI caturthI paGkamamAmAzritya bAhalyena na tulyA kintu vizeSAdhikA na tu saMkhyeyaguNAdhikA bAlukAmamA tRtIyA pRthivI vADhalyenASTAviMzati sahasrottaralakSayojanamamANA bhavati, paGkapamA caturthI pRthivI tu viMzati sahastrottaralakSayojanamamANA bhavati ato na tulyA kintu vizeSAdhikA, na saMkhye yaguNAdhiketi / he bhadanta ! caturthI paGkapramApRthivI paJcamIM dhUmaprabhA pRthivImAzritya bAhalyena ki tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA tathA vistAreNa tulyA vizeSaguNahInA vA ? he gautama! iyaM caturthI paGkaprabhA paJcamIM dhUmamamA mAzritya bAhalyena na tulyA kintu vizeSAdhikA na saMkhyeyaguNAdhikA / caturthapRthivyAH viMzatisahasrottaralakSayojanamAnatvAt paJcamyAstu aSTAdazasahasro caraLakSayojanamAnatvAt tathA vistAreNa paJcamIpRthivyapekSayA'pi caturthI paGkamabhA na tulyA kintu vizeSahInA kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI hai isaliye moTAI kI apekSA zarkarA prabhA meM bAlukA prabhA kI apekSA vizeSAdhikatA ho AtI hai saMkhyAta guNAdhikatA yA tulyatA nahIM AtI hai / tathA-vistAra kI apekSA bhI zarkarA prabhA vAlukA prabhA kI apekSA tulya yA saMkhyAta guNa adhika nahIM hai kintu vizeSa guNAdhika hI hai| 'evaM taccA cantathI, paMcamI chaTThI ' isI taraha caturthI kI apekSA tRtIya paMcamI kI apekSA caturthI chaTha kI apekSA paMcama, aura sAtavIM kI apekSA chaThI pRthivI vizeSAdhika haiM / tulya yA saMkhyAta gugAMdhika nahIM haiN| ina pRthiviyoM kI moTAI isa prakAra se haiM prabhA pRthvI karatA vizeSAdhika paNu,ja Ave che. sakhyAta guNu adhika paNu athavA tudhdhapaNuM', AvatuM nathI. tathA vistAranI apekSAthI paNa zarAprabhA pRthvI vAlukAprabhA pRthvI karatAM tulya athavA sakhyAtaguNu adhika nathI. paraMtu vizeSa guNAdhiH 4 che. 'eva' taccA, cautthI paMcamI chuTTI' 4 prabhA ceAthI pRthvI karatAM trIjI, pAMcamI pRthvI karatA cethI chaThThI pRthvI karatAM pAMcamI ane sAtamI pRthvI karatAM chaThThI pRthvI vizeSadhika ja che. tulya athavA sakhyAta guruSika nathI. A pRthvIcenI paheALAdha A pramANe che.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra na saMkhyeyaguNa hiinaa| he bhadanta ! paJcamI dhUmadhamA paSThI tamaH mamAmAzritya bAhalyena kiM tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNAdhikA vA tathA vistAreNa tulyA vizeSahInA saMkhyeyaguNahInA vA he gautama ! iyaM paJcamI dhUpapamA bAhalyena SaSThoM tamAmAmAzritya na tulyA kintu vizeSAdhikA na saMkhyeyaguNAdhikA paJcamyA aSTAdazasahastrottaralakSayojanapramANatvAt SaSThayAstu SoDazaharottaralakSayojana mAnatvAt tathA vistAreNa na tulyA kintu vizeSahInA na saMkhyeyaguNahIneti / atha SaSTha pRthivIvipaye mUtrakAraH svayamAha-'chaTThI NaM bhaMte' ityAdi, 'chaTThINaM saMte ! puDhacI paSThI khalu bhadanta ! tamAmA pRthivI 'sacamaM puDhaviM paNi. hAya saptamI tamastama mamA pRthivIM praNidhAya-Azrita 'vAhalleNaM kitullA visesAhiyA saMkhejjaguNA' bAhalyena ki tulyA vizeSAdhikA saMkhyeyaguNA vA evaM cetra bhaNiyA' evameva pUvideva praznottarAdikaM bhaNitavyam tathAhi-vistAraNa tulyA vizeSahInA vA ? he gautama ! iyaM SaSThI tamaHpramA pRthivI saptamImapekSya vAhalala na tulpA kintu vizeSAdhikA na saMkhyeyaguNAdhikA paSTayAH pRthivyAH ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai. dvitIya pRthivI kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra yojana kI hai. tRtIya pRthidhI kI moTAI eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI hai. caturtha pRthivI kI moTAI eka lAkha bIsa hajAra yojana kI hai. pAMcavIM pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI hai. chaThavIM pRthivI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai. lAlabIM pRthivI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai. isa para le mAha 'acchI taraha se jAnA jA sakatA hai ki dvitIya pRthivI kI apekSA le prathama pRthivI vizeSAdhika hai, tRtIya kI apekSA ratnaprabhA pRthvInI poLAI eka lAkha e sI hajAra jananI che. bIjI zarkarAmabhA pRthvInI pahoLAI eka lAkha batrIsa hajAra ejananI che. trIjI pRthvInI pahoLAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananI che. cothI pRthvInI poLAI eka lAkha vIsa hajAra jananI che. pAMcamI pRthvInI pahoLAI eka lAkha aDhAra hajAra jananI che. chaThI pRthvInI pahoLAI eka lAkha seLa hajAra ejananI che sAtamI pRpInI paheLAI eka lAkha ATha hajAra yojananI che. AnA uparathI e sArI rIte samajI zakAya che ke bIjI pRthvI karatAM pahelI pRthvI vizeSAdhika che. trIjI pRthvI karatAM bIjI pRthvI vizeSa dhika che
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.11 saptApi pRthvInAM parasparApekSayA bAhalyam 151 poDazasahasrottaralakSayojanamAnatvAt saptamyAstu aSTasahasrottaralakSayojanamAnatvAt tathA vistAreNa na tulyA kintu vizeSahInA na saMkhyeya guNahIneti / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he mahanta ! ratnapabhAdInAM pRthivInAM pramANe yad devAnupiyeNa kathitam tatsarvam etrameM Aptabacanasya tathaiva satyasvAditi kathayitvA mauno bhagavantaM vandate namaspati vanditvA nAsyitvA saMgamena tapaptA bhAtmAnaM bhAvayan viharatIti / / 11 / / iti zrI vizvavikhyAta-jagadallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalilalitakalApAlApakathAvizuddhagadhapacAnakagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita --ke lhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlacativiracitasya zrI jIvAbhigamasUtrasya prameyadyotikA khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyamatipattau prathamoddezakaH samAptaH // dvitIya vizeSAdhika hai-caturthI kI apekSA tRtIya vizeSAdhika hai paMcamI kI apekSA caturthI pRdhiyI vizeSAdhika hai chaThI pRthivI kI apekSA, pAMcavIM pRthivI vizeSAdhika hai| evaM sAtavIM kI apekSA chaThI vizeSAdhika hai aura vistAra kI apekSA ke tulya nahIM haiM kintu vizeSa hIna hai vaha bhI saMkhyAta guNa hIna nahIM haiN| yahI isa patra kA kathana hai| sUtra // 10 // jainAcArya jainadharmavidhAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRna 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyadyoti kA nAmaka vyAkhyA meM // tRtIya pratipatti kA prathama uddezaka samApta // 3-1 // cethI pRthvI karatAM trIjI pRthvI vizeSAdhika che. pAMcamI pRthvI karatAM cothI pRthvI vizeSa dhika che. chaThI pRthvI karatAM pAMcamI pRthvI vizeSAdhika che ane sAtamI pRthvI karatAM chaThI pRthvI vizeSAdhika che. ane vistAranI apekSAthI tulya nathI paraMtu vizeSa hIna che. te paNa saMkhyAta guNa hIna nathI. eja A sUtranuM kathana che. te sU 11 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjayazrIghAsIlAlajI mahArAjakRta 'jIvabhigamasUtranI prameyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattine pahele uddeza samApta 3-1
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasI atha tRtIyapratipattau dvitIyodezakaH pArabhyate-- mUkam-kaha bhaMte ! puDhavIo pannattAo ? goyamA ! satta puDhavIo pannattAo taM jahA-rayaNappabhA jAva ahe sattamA // isIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe alIi uttarajoyaNalayasahassa bAhallAe uri kevaiyaM ogAhittA hehA kevaiyaM vajittA majjhe kevaie kevaiyA nirayAvAsasayasaharalA pannattA? goyamA ! imIle NaM rayaNappasAe puDhIe asI uttara joyaNasayasahasta bAhallAe uvari egaM joyaNasahassaM ogAhittA eTThA vi egaM joyaNasahassaM vajetA maJjhe aDasattarI joyaNasayalaharusaM, ettha NaM rayaNappasA puDhavI rayANaM tIsaM nirayAvAsalayasahassAI bhavaMti tti makkhAyaM // teNaM NaragA aMto. vaTA bAhiM cauraMsA jAva asubhA Naraesu veyaNA / evaM eeNaM abhilAveNaM uvajiUNA bhANiyavvaM gaNappayAnusAreNaM, jattha jaM bAhallaM jattha jattiyA vA narayAvAsnasayasahaslA jAva ahe sattamAe puDhavIe / ahe sattamAe f0 majjhe kevaie kevaiyA aNuttarA mahai mahAlayA sahANirayA pannattA evaM pucchiyavvaM vAgareyatvaM pi taheca ||suu0 12 // chAyA--kati khalu bhadanta ! pRthivyaH pajJaptA ? gautama ! sapta pRthivyaH prajJaptAH, tadyayA-ratnapabhAyAvadadhaH sptmii| etasyAH khalu bhadanta ! ratna prabhAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasra vAhalyAyA upari kiyad avagAya adhastAt kiyad varjayitvA madhye kiyati kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni ? gautama ! etasyAH khalu ratnamabhAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasravAhalyAyA upari eka yojanasahasamavagAhA adhastAdapi ekaM yojanasahasra varjeyitvA madhye'STamapatiyojanazatalahare atra khalu ratnapabhA pRthivI nairayikANA triMzannirayAvAsazatasahasrANi bhavatItyAkhyAtam / te khalu narakA anto vRttA bahi: zcaturasrA yAvadazubhA narakeSu vedanAH / evametenAbhilApena upayujya maNitavyam
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.2 sU.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsAH 153 sthAnapadAnusAreNa / yatra yad bAhalyaM yana yAvanti vA narakAbAsazatasahasrANi yAvadadhaH saptamyA: pRthivyAH adhaH saptamyAH madhye kiyat kati anuttarA mahanmahAlayA mahAnirayAH prajJaptA evaM vya vyAkatavyamapi tathaiva // 12 // TIkA--'kaiNaM maMte !' kati-kitsaMkhSakAH khalu bhadanta ! 'puDhavIo' pRthivyaH pannatAo' prajJaptA:-kathitAH, yadyapi pRthivyA saMkhyA pUrva kathitA eva tathApi etadviSaye kiJcidvizeSapabhidha'tuM punaH bhavacanam, taduktam--- 'pucabhaNiyaM pija puna bhannaDa tastha kAraNa masthi / paDi se hoya aNuNNA kAraNa visesovalaMbho vA // 1 // pUrvamaNitamapi yat puna bharate tatra kaarnnmsti| bhatiSedhe nujJA kaarnnvishessoplmmshceticchaayaa|| yatra pUrva pratipAditasyaiva punaH kSayanaM kriyate tatra pratiSedhAnujJAkAraNavizepANAM vA upalaramA jJAtavya iti praznA, agAmAha-'goyAmA' ityAdi, goyamA dus| uddeze kA prAraMbhatRtIya pratipatti prathama uddezaka khalAsa huA aba sUtrakAra dvitIya uddezaka prArambha karate haiN| isameM kila pRthivI ke kSita pradeza meM kitane narakAvAsa hai isa viSaya kA pratipAdana karate hai| 'kaha Na bhaMte ! puDhacIo pannattAo-ityAdi // TIkArtha-gautamatale prabhule delA pUchA hai-'kaha NaM bhaMte ! puDhavIbho paNNattAo' he bhadanta ! pRdhizIyAM hilanI kahI gaI hai ? yadyapi pRthivi., yoM kI saMkhyA ke sambandha meM kathana pahile kiyA jA cukA hai-parantu yahAM jo isa viSaya meM punaH prazna kiyA gayA hai yaha isameM vizeSatA pratipAdana karane ke liye kiyA haitaduktam-'puncha bhaNiyapi' ityAdi __elan zAna praarmtrIjI pratipattIne pahele uddeza samApta karIne have sUtrakAra bIjA udezAne prAraMbha kare che. A bIjA uddezAmAM kaI kaI pRthvInA kayA pradezamAM keTalA narakAvAse che ? A viSayanuM pratipAdana kare che. 'kaiNa bhate ! puDhavIo paNNattAo' chayAli Ta -gItamasvAmI prasuna yevu che che, 'kaNaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo' 8 bhagavan pRthviiy| 48dI vAma mAvI cha ? ne pRthvIyonI saMkhyAnA saMbaMdhamAM pahelA kathana karavAmAM Avela che paraMtu ahiMyAM A saMbaMdhamAM je pharIthI prazna karavAmAM Avela che, te temAM vizeSapaNAnuM pratipAdana karavA mATe karela che. 4 ghuche 'puca bhaNiyApi' tyAla jI0 20
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 . jIvAmigama he gautama ! 'satta puDhavIo pannattAoM' saptasaMkhyakAH pRthivyaH prajJaptA:-kayitA iti, sapta-bhedAn darzayati-taM nahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'rayaNappamA jAva ahe sattamA' ratnaprabhA yAvadhaH saptamI yAvatpadena zarkarApramA bAlukA. prabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamAmamA tamastamaHmamA iti bhedAt sapta narakapRthivyaH majJaptA iti / 'imIse NaM bhaMte ! ramaNappa mAe puDhIe' etasyAH khalu bhadanta ! ratnamabhAyAH pRthivyAH 'atIuttara joyaNasayasahapsa bAhallAe' azItisahasrocara. yojanayatasahasrabAhalyopetAyAH uvari' upari-uparitanabhAgAt 'kevAya' kiyatma. mANam 'ogAhicA' agAhya-upastinabhAgAt kriyadatikramyetyarthaH 'hA' adhastAt 'kevaiyaM' ziyasamAgam 'vajjittA' varjayitvA-parityajya 'majhe' madhye pUrva meM kahA gayA viSaya yadi duvArA pUchA jAtA to usameM koI na koI kAraNa vizeSa avazya hotA hai ataH gautama se prabhu uttara ke rUpa meM kahate haiM 'goyamA!'he gautama ! 'satta puDhavIbho pannatAo 'pRthiviyAM sAta kahI gaI haiN| 'taM jahAM jo isa prakAra hai-'rayaNappabhA jAva Ahe satamA' ratnaprabhA yAvat adhaH saptamI isa taraha se 'ratnaprabhA zarkarA prabhA, pAlukApramA, paGkaprabhA dhUmaprabhA, aura tamastamaHprabhA' ye sAta pRthiviyAM haiN| 'imIse NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke jo ki 'asI uttara joyaNa saya sahassa pAhallAe' eka lAkha assI hajAra yojana kI moTI hai 'uri' uparitana bhAga se 'kevaiyaM ogAhittA' kitanI dUra jAne para aura 'heTThA kevaiyaM vajittA' nIce kA kitanA bhAga choDakara 'majjhe kevAe 'vIca meM kitane yojana pahelAM kahevAmAM Avela viSaya je pharIthI pUchavAmAM Ave che temAM kaMIne kaMI vizeSa kIraNa jarUra hoya che tethI gautamasvAmIne prabhu uttara A patAcha 'goyamA ! 8 gautama ! 'satta puDhavIo paNNatAo' pRthvIye sAta pAmA mAvesa che. 'ta' jahA' mI pramANe che. 'rayaNappabhA jAva ahe sattamA' ratanaprabhA pRthvI yAvat adhasaptamI A pramANe ratnaprabhA, zarkarA prabhA, tAlukA prabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane tamastamaprabhA A sAta pRthvIyo che. 'imIse NaM bhave rayaNappabhAe puDhavIe' mApana mA namA pRthvInA hai 2 'asIuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe, ke sAtha sesI Dalara yogana nI viundl pANI cha, 'ubari' 652nA mAgathI 'kevaiyaM ogAhittA' khe 62 gayA pachI bhane 'heTA kevaiya vajittA' nIyatA mAtra ch|dd'ii che
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 2. sU.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAso: 'hare' kiyati kiyatparimite bhAge 'kevaiyA' kiyanti 'nirayAvAsasyasahassA padmattA' narakAvAsazatasahasrANi prajJaptAni - kathitAnIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA', ityAdi' 'goyamA' he gautama ! 'hamIse NaM syaNappamA puDhavIra' etasyAH khala ratnaprabhA pRthivyAH 'atIuttara joyagasacasahassa vAillAe' azItisahasrottarayojana sahasrabAhalpayuktAyA: 'uvari egaM joyaNasahassa' uparyukaM yojanasahasram 'ogAhitA' avagAhya 'TThA vi evaM joyaNasahassaM vajjitA ' adhastanAdapi eka yojanasaha varjayitvA 'majjhe' madhye 'attari joyaNasaya sadasse' aSTasaptatisahakhAdhike yojanasahasre 'esya NaM' atra etasmin iyatparimite kSetre khala 'zrayaNappabhA meM' kevaiyA nirayAvAsasaya sahastrA pannattA 'kitane narakAvAsa kahe gaye haiM? arthAt eka lAkha assI hajAra yojana kI moTAI vAlI jo prathama pRthivI kahI gaI hai usake Upara tathA nIce ke kitane 2 hajAra yojana chor3akara bAkI ke madhya bhAga meM kitane lAkha narakAvAsa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! hamIseNaM sthaNappA puDhavIe asI uttara joyaNasaya sahassa bAhallAe' he gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana kI moTAI calI isa ratnaprabhA pRthivI ke 'uvari egaM joyaNaarti ogAhitA' Upara ke eka hajAra yojana ko avargIha kara arthAt eka hajAra yojana ko choDakara evaM 'heDA vi egaM yojaNa sayasahassaM vajittA' nIce ke bhI eka hajAra yojana ko choDakara 'majjhe aDasantari joyaNa rUpa sahassA' eka lokha 78 aThahattara hajAra yojana meM 'rayaNappabhAe puDhavI neraghANa' ratnaprabhA pRthivI ke nArakoM ke > 'majje kevaie' vayamAM DeMTalA yonnasAM 'vevaiyA nirayAvAkhasaya sahassA pannattA keTalA narakavAro kahevAmAM AvyA che? arthAt eka lAkha eDeMsI hajAra caiAjananI paheALAivALI je pahelI pRthvI kahela che, tenI upara ane nIcenA bhAgamAM keTalA keTalA hajAra cAjaneAtheADIne bAkInA madhyabhAgamAM keTalA lAkha narakavAse kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke 'gomA ! imIse Na' rayaNappabhA puDhavIe asI uttara joyaNacayasahassabAhallAe' eka lAkha eMsI hajAra caiAjananI paheALAIvALI A ratnaprabhA pRthvInA 'vara ega' joyaNasahastra ogAhittA' uparanA zeDa Dalara yonnane vA hita urIne arthAt meDa inbhara yojanane choDIne ane 'deSTA vi ega' joyaNasaya sahastra vajjittA' nIyebhAM pazu zeDa Dalara thoknane cheDIne 'majjhe asattari joyaNakhayagrahasvA' me sAtha 78 madhyeotera halara yonjanamA 'zyaNapvabhAva
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 jIvAbhigama sUtre 1 'puDhavI nerayANaM' ratnamabhA pRthivI nairayikANAM yogyAni 'ThI narakAvAsasaya. sahassAI' triMzannarakAvAsazatasahasrANi 'bhavaMti tti makkhAyeM' bhavantIti AkhyAtam mayA zeSaizca tIrtha kare, etAkhA sarva tIrthakRtAsa visaMvAdivacanatA mavediteti / 'ki prakArakAste nArakAH ? ityAha- ' teNaM NaragA' te khalla narakA: 'aMto vahA ' antaH 'madhyabhAge vRttAH vRttAkArAH 'vahiM cauraMsA' vahi: - vahirbhAge caturasrAH catuSkoNAH idaM pITho parivarttinaM madhyabhAgamadhikRtya kathitam sakalapIThAyapekSayA tu Ava likA praviSTA vRttapatracaturasra saMsthAnAH puSpAvakIrNAstu nAnAsaMsthAnA jJAtavyAH / etat svayamevAgre kathayiSyate, 'ahe khurapasaMThANasaMThiyA jAtra asumA' adhaH kSurapasaMsthAnasaMsthitAH yAvadazubhAH atra yAvatpadena - 'NiccadhayAra'yogya 'tIsa narakAvAlasayasa haslAI' tIsa lAkha narakAvAsa 'bhavaMti timarkhAyaM' maine tathA zeSa tIrthakaroM ne aisA kahA hai| isa - kathana se samasta tIrthaMkaroM ke vacanoM meM adhi saMvAditA prakaTa kI gaI hai ve narakAvAsa disa prakAra ke hai ? uttara meM kahate hai- 'teNaM' paragA 'ato vahA bahi cauraMsA' ve narakA vAsa madhya meM gola hai aura bahirbhAga meM cakora AkAra vAle haiM yaha pITha ke Upara se vartamAna jo madhya bhAga - gola hai usako lekara kahA gayA hai tathA - sakala pIThAdi kI apekSA se to AvalikA praviSTa narakAvAla tikoNa, caukora saMsthAna vAle kahe gaye haiM, aura jo puSpAkIrNa naragAdAsa hai ve aneka prakAra ke saMsthAna vAle haiN| 'nAva alumA' yahAM yAvat pada se 'ahe khurappa e puDhavI neraiyANaM' ratnapralA pRthvInA nArane yogya 'tIsa narakAvAsasyai gig' alu AIY navAsa 'bhavaMvitti makkhAya' thAya che, tebha meM tathA bAkInA badhAja tItha karAe kahela che. A kathanathI saghaLA tIrthaMkarAnA vacanAmAM avisa'vAdi paNu' pragaTa karavAmAM Avela che. arthAt eka vAkayatA khAtAvela che. te narakavAse kevA prakAranA che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 1 'te NaM NaragA aMto vaTTA bahi caurasA yA naravAseo madhyamAM goNa che, ane Xin - bahAranA bhAgamAM cAra khuNuAnA AkAra vALA che. pIThanA uparanA bhAgamAM 1 rahela madhyabhAga gALa che. tene laine kahela che tathA sakaLa pIThe vigera nI apekSAthI teA AvalikAmAM praviSTa narakAvAsa trikANa, catuSkANu, saMsthAna vALA hAvAnuM kahela che, ane je puSpAvakINu narakAvAsa che, te badhA aneka *prakAranA saMsthAnavALA kahevAmAM Avela che. A vAta sUtrakAra svayaM have pachI . - pragaTa khAnA che 'jAva asubhA' gADiyA yAvat pathI 'ahe khurappasa' ThANa
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 1.13 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsA 157 tamasA vavagayagahacaMdamUraNakkhattajoisapahA, meyarasA pUyaru haramaMsacikkhilla littANulepaNatalA asuI bImasyA paramadunibhUgaMdhA kAU agaNi vannAbhA kakkhaDa phAsA durahiyAsA' etadantamakaraNasya saMgraho bhavati / eteSAmayamarthaH-adhastale. kSurapasyeva 'ustarA' iti prasiddha paharaNavizeSasyeva yat saMsthAnamAkAravizeSa'stIkSNatA lakSaNaH tena saMsthitA iti kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, tathAhi-teSu narakAvAseSu bhUmitale masRNAbhAvAt zarkarile kSetre pAdeSu nyasyamAneSu zarkarA mAtrasaMsparze'pi kSurapaNe pAdAH kRtyante, khathA-NiccaMdhayAratamasA' nityAndhakAratAmasA nityAndhakArAH udyotAbhAvato yattamastena tamasA nityaM sarvakAlam andhakAro yeSu te nityAndhakAratAmasAH athavA-nilyAndhakAreNa-sarvakAlAndhakAra saMThANasaMThiyA, NiccadhayAratamasA vacAyagahacaMdasranakhata johasapahA, meyavasA pUyaruhirasaMsacikkhillalitANuleSaNatalA asuha bobhasthA paramadunbhigaMdhA kAU agaNivannAbhA phakkhaDaphAsA durahi. yAsA' isa pATha kA saMgraha humA hai| isakA artha isa prakAra se hai-'ahe-khurappalaM ThANa khaThiyA' nIce ke bhAga meM the narakAvAsa kSuga jaise-tIkSNa AkAra vAle haiM isakA tAtparya aisA hai ki ina narakAvAsoM kA jo bhUmitala hai vaha masUNa-cikanA nahIM hai kintu kaMkarIlA hai ataH jaba usa para nArakI paira rakhate haiM to unheM aisA lagatA hai ki jaise kSurA kI tIkSNa dhAra se hI unakA paira chida gayA hai| narakAvAsoM meM udyota kA abhAva rahatA hai islI le unameM sarvadA gADha andhakAra banA rahatA hai nityAndhakAra pada le sUtrakAra ne yaha sUcita kiyA hai ki jaisA saThiyA, Nicca dhayAratamasA vagayagaha-cada-sUra-nakkhAtajoisapahA, meyavasA pUyaruhira masacikkhillalittANu levaNatalA, asubIbhasthA paramadubhigadhA kAu agaNivaNNAbhA kakkhaDaphAkhA durahiyAkhA' mA pAine 6 yaye cha. Ane artha A pramANe che. / 'ahe khurappasa'ThANasaThiyA' nIyanA mAgamA ! navAsI kssush-ch| (astarA) nA jevA tINa AkAravALA che. A kathananuM tAtparya e che ke A narakAvAsono je bhUmi bhAga che, te masRNa-cikaNe nathI paraMtu kAMkarIyAla che. tethI nArakIyo jyAre tenA para paga mUke che. tyAre teone evuM samajAya che ke eraMtarAnI tINI dhArathI teonA paga kapAI gayA na hoya tema lAge che. - narakAvAsamAM prakAzano abhAva rahela che tethI ja temAM harahaMmezAM gADha aMdhArUja rahyA kare che. nityAnvakAra, e padathI sUtrakAre e sUcavyuM che ke
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 jIvAmigama bhAvena tAmasA:-tamomayAH tatra yad apavarakAdiSu tamo'dhakAro bhavet, kevalaM sa vahiH sUryapakAze mandatamo bhavati kintu narakeSu tIrthakarajanma dIkSAdi kAma. vyatirekeNAnyadA sarvakAlamapi prakAzalezasyApi abhAvato jAtyandhasyeva megha. cchannakAlArddharAtrAtIva bahulataro'ndhakAro bhavati, tata uktam-nityAndhakAra tAmasAH narakAH, tamazca tatra narake sarvadevAvariyatamudyotakAriNAM tatra amAvAda, tathAcAha- 'vavagayagaDacaMdamUraNakkhatajoisapahA' vyAgatagrahacandrasUrya nakSatra jyotiSapayAH vyapagataH kniSTo grahacandramUryanakSatrarUpANAmupalakSaNatvAttArArUpANAM ca jyotiSkANAM panthA mArgoM yeSu te vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSkapathA jahAM martyaloka meM koTharI Adi meM andherA ghanA rahatA hai aura sUrya ke prakAza meM vaha manda tama hotA rahatA hai-aisA andhakAra vahAM nahIM hotA vahAM to lirpha tIrtha kara ke janma samaya meM evaM dIkSAdi ke samaya meM hI andherA kucha samaya ke liye dUra ho jAtA hai pAkI ke aura saba lamayoM meM vahAM udyoga lezyAvAle padArthoM ke abhAva hone se jAsyandha puruSa kI dRSTi meM jaisA gADha andherA chAyA rahatA hai aura jaisA andherA meghoM se yukta varSAkAla kI arddharAtra ke samaya meM hotA hai isI taraha kA bahalatara andhakAra vahAM narakAvAsoM meM chAyA rahatA hai arthAt vahAM nitya gADha aMdherA chAyA rahatA hai isa bAta kI puSTi karate haiM 'badhagayagaha caMda sUranakkhatta joisapahA' isakA tAtparya yahI hai ki vahAM para graha, candra sUrya, nakSatra, tArA ina jyotiSkoM kA rAstA nahIM hai ye prakAza zIla padArtha vahAM nahIM haiN| tathA vahAM kI bhUmi jema ahiyAM A mRtyulekamAM guphAyarA vigeremAM aMdhArUM banyuM rahe che ane sUryanA prakAzamAM maMdatama thaI jAya che, e aMdhakAra tyAM heta nathI. tyAM te kevaLa tIrthakarenA janma samaye ane dIkSA vigere samaye ja thoDA samaya mATe ja aMdhAruM dUra thaI jAya che. bAkInA badhAja samayamAM prakAzaka lethAvALA padArthono abhAva hovAthI jAtkaMdha purUSanI daSTimAM je pramANe gADha aMdhakAra chavAI rahela che ane megha-vAdaLAovALI comAsAnI addhirAtrimAM jema aMdhakAra hoya che. e ja pramANe bahalatara aMdhakAra tyAM narakavAmAM chavAI rahe che. arthAta tyAM harahaMmezAM gADha aMdhAruM ja chavAI rahe che. e vAtanI paTi sUtrA2 49 cha hai 'vavagayagahacadasUranakvattajoisapahA' mA kathananuM tAtparya e ja che ke tyAM AgaLa graha, caMdra, sUrya, nakSatra, tArA A tiSka dene pravezavAne raste ja nathI. arthAta prakAza karanAra padArthone
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.12 karayAM pRthivyAM kati narakAvAsA 159 narakAH sUryAdiprakAzarahitA ityarthaH, tathA- meMyavasApUyaruhiramaMsacikkhilla littANulevaNatalA' svabhAvata eva sampannaH medo vasA pUtirudhiramAMsa: civikhallA -kardamaH tena liptamupaliptam anulepena sakRt liptasya punaH punarupalepena valaMtadtabhUmitalaM yeSAM te medo vasA pUtirudhiramAMsacivikhallaliptAnulepanatalA narakAH, ataeva 'asuI azucaya:-apavitrAH 'bIbhatthA' bIbhatsAH darzane'pi atijuguptsotpatteH 'paramadubhigaMdhA' paramadurabhigandhAH mRtagavAdika levarebhyo'pi atIvAniSTa durabhigandhAH / 'kAU agaNi vannAmA' kApotAgnivarNAmAH lohe dhamyamAne yAdRkapoto bahukRSNarUpo'gnerga:, ayamartha:-lohe dhamyamAne yAdRzI kRSNavarNa rUpAgnijvAlA vinirgacchati tAzI AmA varNa varUpaM yeSAM te kApotAgnivarNAbhAH / tathA 'kakkhaDaphAsA' karva zarupIH karkazo'ti duHsaho'si kA tala bhAga svabhAvataH meda-vazA-carvI pUti (rasI) pIpa-rudhira aura mAMsa janita kIcaDa se sanI rahatI hai bAra 2, upalipta hotI hai ata: vaha azuci apavitra hai isaliye vaha vIbhatsa dekhane meM bar3I bhArI glAni dAyaka hotI hai usase aisI aniSTa gandha durgandha nikalatI rahatI hai ki jaisI durgandha mare hue gAya Adi jAnavaroM ke kalevara-zarIra meM se nikalatI rahatI hai una narakAvAsoM kI AmA-kAnti-varNa-svarUpa aisI hotI hai ki jaisI lohe ko lAla karate samaya agni kI jvAlA hotI hai| lohe ko bhaTTI meM lAla karate samaya agni kI jvAlA atyanta kRSNa rUpa ghAlI ho jAtI hai isaliye yahAM 'kAU agaNivannAbhA' aisA vizeSaNa diyA gayA hai 'kakkhaDa phAsA' yahA~ karkaza sparza asi tyAM abhAva ja che tathA tyAMnI pRthvIne talabhAga svabhAvathI ja medavazA-cabI pati, pIpa parU, lehI. ane mAMsanA kAdavathI ja vyApta banI rahe che. ane vAraMvAra upalisa kharaDAyela thatI rahe che. tethI e azuci nAma apavitra che. tethI te bIbhatsa bhayAnaka bIhAmaNuM ane dekhavAmAM ghaNaja bhAre glAnikAraka hoya che. temAMthI evI aniSTa gaMdha arthAta durgadha nIkaLatI rahe che, ke marelA gAya vigere janAvaronA kalevara-zarIramAMthI nIkaLyA kare che. te narakAvAsanI AbhA kAMti, varNa svarUpa, evI heya che ke jevI kAMti lokhaMDate agnimAM tapAvavAnA samaye agninI javAlA hoya che. arthAta khaMDane ThImAM lAla karatI vakhate agninI javAlA kALA varNavALI thaI jAya che, tethI ahiMyAM 'kATha agaNivaNNAbhA' 'bhAbhAnu vizeSa mApAmA mAvesa cha 'kakkhaDa
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 jIvAmigamatra patrasyeva sparNI yeSAM te karkazapa, eka 'durahiyAsA' duradhyAsAH duHkhena adhyAsyante-sahyante iti duradhyAsAH, 'amubhA' azubhA darzanato narakAH, tathA-gandharasasparzazabdai razubhAH-atIdAsAtarUpA, 'Naraema veyaNA' narakepu vedanA iti / evaM eeNaM abhilAveNaM uvajuMjiNa bhANiyannaM NANapaeyANusAreNaM' evametenAmilApena-AlApakaprakAreNa upayujya-sampavivicya bhaNitavyam-vaktavyam sthAnapadAnusAreNa prajJApanAyA dvitIya sthAnapade (pR-243 -253) yathA kathitaM dadanusAreNaiva 'jattha jaM vAhallaM' yatra yasyAM pRthivyAM yat yAvaskaM bAhalyam 'jattha jattiyA vA' yatra yasyAM yAvanti vA 'narayAvAsasayapatra kI taraha atiH mAha honA hai ta eva ve narakAcA 'darahiyAsA' ghaDe duHkha ke sAtha 2. lahana ghi.the-bhoge jAte haiN| ye 'asubhA' dekhane meM azubha hote haiN| tathA ina narakoM meM jo gandha hotA hai vaha, jo rasa hotA hai vaha, aura jo sparza hotA he vaha saba azubha hI hotA hai zubha nahIM hotA hai yahAM jo jIvoM ko vedanA hotI hai vaha bhI atyanta asAta rUpa hI hotI hai, 'evaM eeNaM abhilAveNaM upakhaMjiUNa bhANiyavvaM ThANappa yANumAreNaM' isI prakAra se aura bhI bAkSI samasta pRthiyoM meM acchI taraha se vivecana karake kathana karalenA cAhiye jaisA ki isa sambandha meM kathana prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM kiyA gayA hai 'jattha je pAhallaM' isa taraha prajJApanA ke dvitIya sthAna pada ke anusAra jahAM jisa pRthivI meM jo jasI bAhalya-moTAI-kahA gayA hai aura 'jastha jantiyA vAnarayAvAsa phAsA' mahinA 44 25za gasipatranI tasavAranI ghAra 21 // 5i314 jhADanI jema atyaMta duHsaha arthAt asahaya hoya che. ane tethI ja te na24pAse 'durahiyAMsA' matyata hupa pU sahana 42ya cha arthAt mathI sogavI zaya tavA hAya che. te na24pAse 'bhasubhA' vAma azula DAya che tathA A narakamAM je gaMdha hoya che, te azuMbha ja hoya che. ane je rasa hoya che te tathA je sparza hoya che te badhAja azubha hoya che zubha hetA nathI. ahiMyA jI ne je vedanA thAya che te paNa atyaMta azAtA rUpa ja rAya cha 'raeNa abhilAveNaM uvaju jiuNa bhANiyaca ThANappayANusAreNaM' mA pramANe bIjI bAkInI saghaLI pRthvInA saMbaMdhamAM sArI rIte vivecana kathana kahevuM joIe. jemake A saMbaMdhamAM prajJApanA sUtranA bIjA sthAna padamAM 4thana 42vAmAM mAvasa che. 'jattha je bAhalla' mA prabha prajJApana sUtranA bIjA sthAna padamAM kahyA pramANe jyAM je pravImAM jenuM je pramANenuM bAhatha paNA vAmAM Avesa cha, bhane 'jattha jaciyA vA narayAvAsayasahassA'
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 1 me yadyotikA TIkA pra.3 u. 2012 karayAM pRthivyAM kati narakAvAsAH sahassA' narakAvAsazatasahastrANi tAni sarvANi sthAnapadAnusAreNopayujya vakta vyAni, kiyarparyane vaktavyAni tatrAha - 'jAna' ityAdi, 'jAva ahe sattamAeM puDhavIe' yAvadadhaH saptasyAH pRthivyA narakAvAsA varNitA stAvatparyantamityarthaH athAdhaH samyA narakAvAsAn sUtrakAraH pradarzayati- 'ahe samAe' ityAdi, 'ahe sattamAe' ityasyAlApakamakAro yathA - ahe samAe NaM bhaMte ! puDhavIe aThuttarasayasa harasavAhallAe ubaraM kevaiyaM yojAhitA hA kevaiyaM vajjetA yajjhe' adhaH saptamyAH khalu bhaincha ! pRthivyA aSTottarazatasahasravAhalyApA upari kiyatkam agAdha patraH kiyatkaM varjayitvA madhye 'kevaie' kiyati - philmamANe kSetre 'vAyA' kimantaH 'aNusarA' anusarA nosara yebhyaste anuttarAH sarvotkRSTA ataeva 'mahai mahAnaga' mahAtimahAlayA :- ativizALA, ataeva 'mahAnirayA' mahAdirayA mahAnarakA H bratAH ? ' evaM pucchibacce' evaM - pUrvokta sapasaharulA' jahA~ jitane lAkha marakAbAra kahe gaye haiM vahAM vaha saba acchI taraha feere arke 'jAya jahe lasamAe puDhabIe' yAvat adhaH saptama pRthivI taka kahalenA cAhiye aba sUtrakAra adhaH zatamI pRthivI ke narakAvAsoM ko kahate haiM'ahe vattamAe' ityAdi / 'Ahe tasalAe' he bhadanta adhAtamI pRthivI ke jisakA bAhalya eka lAkha ATha hajAra yojana kA hai usake upara ke bhAga meM kitanA jayAha karake arthAt kitanA bhAga choDakara tathA nIce kA kitanA bhAga choDavara 'majhe' madhya ke kitane khAlI bhAga meM kitane 'anuttarA' anusAra sarvotkRSTa atyanta vizAla Pets jamAM jeTalA lAkha narakAvAse kahevAmAM Avela hAya, tyAM te badhA ja sArI zete vicAra purIne 'jAda ahe sattamA puDhavIra' yAdat adhaHsasabhI meTaeNle tamastamA nAmanI sAtamI pRthvI sudhI kahI levuM joIe. have sUtrakAra adhasaptamI pRthvInA narakAvAsetuM kathana kare che 'cho sattamAe' chatyAdi 'ahe sattamAe'. De lagavan adhaH saptabhI pRthvInA De netuM mAhasya koTha lAkha ATha hajAra ceAjananu' che, tenI uparanA bhAgamAM keTaluM' avaga'hana karIne arthAt Taseo bhAga choDIne tathA nIyeneo DeMTalA lAga choDIne 'majjhe' sune vayamAMnA meTalA jADI lAbhAM TayA 'aNutarA' anuttara sarvotkRSTa atyaMta vizALa ghaNuA mATA ane tethI ja 'mahAnirayA' bhahA 24 uDelA ? no0 21 3 S *1=
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre 162 praznAnusAreNa praSTavyam praznaH karttavyaH, 'vAgareNyaMpi tadeva' vyAkarttavyaM tathaiva uttaramapi tathaiva dAtavyam yathA - adhaH saptamyAH pRthivyA aSTasahakhottarazatasahastrayojanavAhalyataH uparyadhobhAgAt pratyekaM sArddhadvipaJcAzat sahasrayojanAni kvAmadhye trisadasrayojanamamite zupirabhAge 'kAla mahAkAlaraukha mahArauravA' pratiSThAnAbhidhAH pazca mahAnarakAvAsAH santi ityevaM rUpeNa uttaraM dAtavyam tadAlApakA vettham 'sakkarapabhAe NaM bhaMve ! puDhacIe battIsuttarajoyaNasaya sahassabAhalkApa uvari kevaiyaM omAhittA hA kevaiyaM vajjettA chajhe caiva kevaie kevaiyA nirayA bahuta baDe ataeva 'mahAnirayA' mahAnaraka kahe gaye haiM ? evaM pucchi yacca isa prakAra prazna karalenA cAhiye / tathA-" vAgareyavvaMpi tadeva" isakA uttara sI yahA~ jitane pramANa ke madhyabhAga meM jitane narakAvAsa hai arthAt adhaH saphamI pRthivI ke eka lAkha ATha hajAra yojana ke vAlya meM se sADhe vAcana hajAra upara ke bhAga ko aura itane hI nIce ke bhAga ko choDakara bIca ke tIna hajAra yojana ke polANa meM pAMca mahAnarakAvAla hai kAla 1 mahAkAla 2 raurava 3 mahAraurava aura bIca meM pAMcavAM apratiSThAna naraka 5 haiM isa prakAra se kaha denA cAhiye AlApaka isa prakAra haiM- 'sakkarappabhASaNaM bhaMte puDhavIe yattIsuttara joyaNa sapasaharusabAhallAe' he bhadanta ! eka lAkha battIsa hajAra pojana kI moTI zarkarAprabhA nAma kI dvitIya pRthivI ke 'uvari kevaiyaM -} ' evaM ' pucchiyavva" mA rIte prazna pUchI seveo leo. tathA 'vAgareya pi saMdeva' tenA uttara paNa ahiMyAM jeTalA pramANavALA madhyabhAgamAM jeTalA marakAvAsa che, arthAt adhaHsaptamI pRthvInA eka lAkha ATha hajAra ceAjananA mAhalyamAMthI sADA bAvana hejAra uparanA bhAgane ane eTalAja nIcenA bhAgane kADhIne vacalA traNa hajAra ceAjananA peAlAjImAM pAMca mahAnarakAvAse che. te yA abhAye hai. mala 1, bhahANa 2, rokha u, bhaDAzairava 4, ane vayabhI pAMcamuM RpratiSThAna 5 nAmanuM naraka che. A pramANe kahevuM joIe. tenA bhAsAyA thA prabhAye he 'sakkarappabhAe NaM puDhatrIe battIsudharaNoyaNa svayaMmahassA hallAe' se bhagavan ze sAtha atrIsa untara yojananI vizAjatA vANI zazaprabhA nAmanI mIla pRthvInI 'ucariM kevaiyaM ogAMhittA heTThA kevaiya bajetA majjhe kevaie kevaiyA NirayAvAsa saya sadassA paNNattA' (52 bhane nItheno 3
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 2 sU0 12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsI: 263 vAsayasahassA padmattA ! goyamA ! sakarappabhAe NaM puDhavIe battIsuttarajoyaNasahassabAhallAe uvari egaM joyaNasahassaM ogAhittA deTThA evaM joyaNasahassa vajetA majjhe tIsuttara joyaNasamuhasse, ettha NaM sakarApuDhavI nerahayA NaM vIsA narayAvAsa saya sadassA bhavatItimavakhAyaM, te NaM NaragA aMto vahA jAya asumA narapasu veyaNA' / bhogAhitA heTThA kevaiyaM vajjetA majjhe kevahae kevaDhyA NirayAvAsa sayasahassA paNNattA 'Upara nIce ke kitane hajAra yojana kSetra ko choDa kara bAMkI ke madhya bhAga meM kitane lAkha narakAvAsa kahe gaye hai ? 'goyamA ! sakkarapabhAeNaM puDhavIe battIsuttara joyaNasayamaharUsa bAhallAe uyariM evaM jovaNasayasahassaM ogAhittA heTThA ekkaM joyaNasahassaM vajjettA majjhe tIsuttarajopaNasaya sahasse esthena sakkara ppa mApuDhavI gairaiyANaM bIlA NarayAvAsa sayasahassA bhavatIti makkhAyeM' he gautama! eka lAkha battIsa hajAra yojana kI moTIzarkarAprabhA nAma kI dvitIya pRthivI ke Upara nIce ke eka-eka hajAra yojana pramANa kSetra ko choDakara eka lAkha tIsa hajAra yojana parimita madhya ke kSetra meM zarkarAprabhA pRthivI ke nairayikoM ke yogya bIsa lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM / ye saba narakAvAsa madhya meM gola hai yAvat dekhane meM azubha haiN| isameM nahA asAtA rUpa vedanA haiM ityAdi saba vyAkhyAna ratnaprabhA prakaraNa ke jaisA hI sarvatra kara lenA cAhiye keTalA hajAra Ajana cheDIne bAkInA madhya bhAgamAM keTalA lAkha narakAvAse kahyA che? A aznanA uttaramAM alu gautamasvAmI ne 'goyamA sakkarappabhASaNa puDhavIe battIsuttara joyaNakhayacca hassabAhallAe uvariM egaM joyaNasayasa issa ogAhitA heDA pakkaM joyaNasahassa bajjecA mo tisuttara joyaNakhayasahA se ettha Na sakkarapabhAe puDhavI NeraiyANaM pIsA NarAva sasayasahassA bhavatItimakkhAya" he gautama! bhe4 sA atrIsa hajAra ceAjananI vizALatAvALI zarkara prabhA nAmanI mIjI pRthvInI upara nIce nA eka eka hajAra ceAjana pramANu kSetrane cheADIne eka lAkha vIsa huMjAra madhyanA kSetramAM zarkarAprabhA pRthvInA naiyikAne ceAgya evA vIsa lAkha narakAvAse kahyA che. A badhAja nArakAvAse madhyamAM gALa che. yAvata jovAmAM azubha che. temAM mahA asAtA rUpa vedanA che. ityAdi saghaLuM vyAkhyAna ratnaprabhA pRthvInA prakaraNamAM kahyA pramANenuM khadheja samajI levu +
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamale . . 'bAlayappabhAe-NaM bhaMte ! puDhabIe-ahAcIsuttarajorANasayasahassabAhallAe upari kevaiyaM ogAhittA hehA kevaiyaM vajjittA sajjhe kevAyA nizyAvAsasayasahassA pannattA ? goyamA ! bAlayappAe puDhavIe aThThAvInuttara joraNasayasahassa vAhallAe uvari ega joyamasahassaM ogAhittA hevA gaM joyaNasahassaM vajjittA majjhe chabbIsuttare joyaNasayasahasse,ettha NaM bAluyappamApuDhanI nerahayA NaM paNNarasa nirayAvAsasayasahassA bhavaMti tti makkhAya, te NaM NaramA jAca anubhA naraesa veyaNA' 'paMkappabhAe NaM bhase ! puDhavIe vIsuttara jogaNalayaladarasa vAhallAe uvariM kevaiyaM ogAhittA hehA kevaiyaM bajjittA majje kevaie neiyA nirayAvAsasayasahassA pannattA ? goyamA ! paMkappabhAe NaM puDhabIe vIsuttarajoyaNasayasahassa bAluppabhAeNaM mate! ahAbIlutsara jopapalavasaharasabAhallAe uri kevAya omAhitA hehA kSevayaM jittA majjhe koSaie kevaiyaM nirayAvAsalacAlaharUmA pasA-goyalA! bAlucappabhAe __ - puDhavIe aTThAvIsuttara jodhaNalaghalahallamArallAe ucalaM ega joya sahassaM bhogAhittA hevA evaM joyaNasahara bajittA majjhe ' chanvI suttare joSaNayalaharUle esthaNa cAluppabhA puDhacI neralyANa paNNarasanirathAbAlatamahAlA avaMtIti bhadakhAya' he bhadanta ! pAlu. 1 kAmamA pakSiyoM jo ki eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI moTI hai usake Upara nIce ke eka 2 hajAra bhojana ke kSetra ko choDakara bIca ke eka lAkha channIsa hajAra yojana pramANa adhyakSa ke kSetra meM bAlukA prabhA pRthivI nemikI ke yogya pandraha lAkha narakAsAlA hai| ye naraka yAvat azubha haiM ina ne atizaya mAtA rUpa vedanA hai| 'vAluyappabhAe Na bha ve ! puDhavIe dvAvIsuttara joyaNasyasahassa vAhallAe - vari. kevaiya' omAhitA hehA kevaiyaM vanjitA najjJe kevaicA nirayAvAsa sayasahassA paNNatA ? goyamA vAluyappabhAe puDhavIe adAvIsuttara joyaNasayasahassavAhallAe uvari egaM joyaNasayasahassaogAhittA heTTA ega joyaNasahassa vajjitA majjJe chavvIsuttare joyaNaptayasahaskhe evaNa vAluyappabhA puDhavI neraiyANa paNNarasa nirayAvAsaptayakhaharasA bhavatIti makkhAya' he sagavan vAlA pRthvI ke je eka lAkha aThayAvIsa hajAra ejananI pahoLAI vALI che. tenI ' upara nIcenA eka eka hajAra jana kSetrane cheDIne vacamAMnA eka lAkha chavIsa hajAra ejana pramANavALA madhyanA kSetramAM vAlukAprabhA pRthvInA riyikene cagya paMdara lAkha narakAvAse che. A badhA narake yAvatu azubha che. temAM atyaMta azAtArUpa vedanA che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoMtikA TIkA pra.3 u.2 .12 krasyAM pRthivyAM kati narakAvAsA 165 bAhallAe uri ega joyaNasabasahasA ogADittA hedvAtri ega joyaNasahassaM vajjittA majjhe ahAramuttare joyaNasayasahasse, etya NaM paMkappabhA puDhavI neraiyANaM dasa nirayAvAsasayasahassA savaMtIti sabakhAyaM, teNaM garagA jAva ajamA Naraenu veyaNA' ___'paMkappamAeNaM bhaMte ! puDhabIe kIluttara joyaNa saya sahasta pAhallAe uri kaivaithaM oNAhittA hehA kevaithaM vajittA majjhe kevaiyA girayAvAsalayalaharasA paNatA ? moghamA ! paMkapamAeNaM puDhavIe vIsuttara joyaNa layalahassa hAhallAe urti egaM joyaNa lathasahassaM ogAhittA heTThA vi eja jokSaNalaharU bajjittA majjhe maTAra sunare joSaNayasahasse esthaNaM paMkappamA puDhavI rayANaM dasa nizcAvAsa. sayalaharUsA bhavatIti akkhAyaM' he badanta ! eka lAkha bIsa hajAra yojana kI moTI paGkapamA pRthivI ke Upara aura nIce kitane hajAra yojana kSetra ko choDakara bIca ke bhAga meM kitane narakAcAsa haiM ? he gautama! eka lAkha pIsa hajAra yojana kI moTI paGkapramA pRthivI ke Upara nIce ke eka eka hajAra yojana ke kSetra ko choDahara bIca ke eka lAkha aThAraha hajAra yojana kSetra meM paGkarabhA pRthivI ke nairapikA ke dasa lAkha narakAvAssa haiN| teNaM jaragA jAva anuhA, garae vedhaNA' ye naraka yAvat azubha haiM ina narakoM meM mahA alAta rUpa vedanA hai| 'pakappabhAe Na bhate ! puDhavI e vIsuttara joyaNasayasahaskha bohallAe ubari kevaiya ogAhittA heTTA kevaiya vajjittA majjhe kevaie kevaDyA zirayAvAsa sayasahassA paNNattA goyamA ! pa phappabhAe Na puDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassavAhallAe uri ega joyaNasayasahasva jogAhitA hA vi ega joyaNasahassa vajjittA majjhe advArasuttare joyaNasa yasahasse pattha ' pakappabhA puDhavIe NeraiyANa dasa nirayAvAsasayasahassA bhavatIti makkhAya' mApana eka lAkha vIsa hajAra ejananI vizALatAvALI paMkaprabhA pRthvInI upara ane nIce keTalA hajAra jana kSetrane cheDIne vacalA bhAgamAM keTalA narakA vAse che? he gautama ! eka lAkha vIsa hajAra jananI vizALatAvALI paka prabhA pRthvInI upara ane nIcenA eka eka hajAra ejananA kSetrane choDIne - vacalA eka lAkha aDhAra hajAra jana kSetramAM paMkaprabhAnA nairayikanA dasa sAmana2vAsa che. 'veNa paragA jAva asuhA Naraesu veyaNA' mA nrhe| thAvat azubha che. ane A narakamAM mahA azAtA rUpa vedanA rahela che.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 'dhUmappamAe NaM bhaMte ! puDhavIe aTThAramuttarajoyaNasayasahassavAhallAe uri kevaiyaM ogAheta hehA kevaiyaM vajjettA majjhe kevaie kevaiyA nirayA. vAsasayasahassA pannattA, goyamA ! dhUmappamAe NaM puDhavIe ahArasuttarajoyaNasayasahassa bAhallAe uvari ega joyaNasahassaM ogAhettA heDhA ega joyaNasaharasaM vajjettA majjhe solasuttare joyaNasayasahasse, estha NaM dhUmappamA puDhavI neraiyA meM timi neraiyAvAsasayasahassA bhavaMti tti makkhAyaM, teNaM garagA aMto cahA jAva asumA naraesu veynnaa'| 'tamappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe soLasuttarajoyaNasayasahassapAhallAe upari kevaiyaM ogAhettA hehA kevazyaM vajjettA majjJe kevaie kevaiyA naragAbAsasayasahassA pannattA ? goyamA ! tamappamAe NaM puDhavIe solamuttarajoyaNa' sayasahassavAhallAe upari egaM joyaNasahassaM ogAhettA hehA eNaM joyaNasahassaM rajjettA majjJe codasuttare joyaNasahasse, pattha NaM tamA puDhavI nesyANaM ege paMcUNe narayAvAsasayasahasse bhavatIti makkhAyaM te Na naragA aMto vahA jAva asumA naragemu veynnaa'| ___'dhUmappabhAraNaM bhate / puDhavIe' ityAdi / dhUmaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI hai isa meM se Upara nIce eka-eka hajAra yojana kSetra ko choDakara pIca ke eka lAkha solaha hajAra yojana ke kSetra meM tIna lAkha narakAvAsa haiM ina meM dhUmapramA pRthivI ke nairayika rahate haiN| samAprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha solaha hajAra yojana kI hai isameM se eka-eka hajAra upara nIce kA choDakara vAkI ke bIca ke kSetra meM-eka lAkha caudaha hajAra yojena pramANa kSetra meM samAprabhA pRthivI ke nairayikA ke pAMca kama eka lAkha narakAcAsa haiN| 'dhUmappabhAe. Na bhate | puDhavIe' yA dhUmapra pRthvInI vitA eka lAkha aDhAra hajAra jananI che. temAMthI upara nIcenA eka eka hajAra jana kSetrane cheDIne vacalA eka lAkha soLa hajAra jananA kSetramAM traNa lAkha narakAvAse che. temAM dhUmaprabhA pRthvInA narayike rahe che. tamaprabhA pRthvInI vizALatA eka lAkha seLa hajAra cojananI che. te paikI eka eka hajAra upara nIcenA kSetrane choDIne bAkInA vImAnA kSetramAM eka lAkha cauda hajAra jana pramANu kSetramAM tamaprabhA pRthvInA nairayikanA pAMca kama eka lAkha nArakAvAse che.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 2 sU.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAvAsA: 'ahe satamAra NaM bhate ! puDhavIe aTTocara joyaNasaya sadassabAhallAe uriM kevaiyaM ogAhittA, heTThA ke trayaM vajjetA majjhe kevare kevahayA aNutarA, mahamahAlayA mahAnaragAvAsA pannattA ? goyamA ! ahe satamAra puDhacIe aduttara joyaNasaya sahassa vAillAe 'uvariM addhatevaraNaM joyaNasahassAI ogAaisA hA vi addhatevaNNaM joyaNasahassAI vajjitA majhe tisu joyaNasahassesu prastha NaM ahe sattama puDhacI neraiyANaM paMca aNuttarA mahaimahAlA mahA nirayA panatA taM jahA - kAle mahAkAle rorue mahArorue majjhe appATTANe, te NaM mahAnaragA aMto vaTTA jAva asubhA naragesu veyaNA' || 167 chAyA - zarkarAmabhAyAH kha bhadanta ! pRthivyAH dvAtriMzatsahastrottara yojana - zatasahasrAlyayukAyA uparitanabhAge kiyadavazAdya adhastAd varjayitvA madhye eva kiyatmamANaM kriyanti narakAcAsazatasahasrANi prajJaptAni, bhagavAnAha - he gautama ! zarkarAmamAyAH khalu pRthivyA dvAtriMzatsahasro carayojanasaha satrA halyo yetAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhyadhastAdekaM yojanasahasraM varjayitvA madhye triMzatsahasrottarayojanazatasahasra. atra khala zarkarAmabhA pRthivI nairayikANAM yogyAni viMzati rnarakAvAsazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM tIrthakaraiH, te khalu narakA anta madhyabhAge vRttAkArA yAvadazubhA narakeSu vedanA / bAlakAbhAyAH khalu bhadanta ! pRthivyA aSTAviMzatyutara yojanazatasahasravAhalyAyA upastinamAge kiyadavagAhyAdhastAt kiyadvarjayitvA madhye kiyatpramANaM / y adhaH saptamI pRthivI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra yojana kI hai isameM se Upara nIce ke sADhevAvana- sAdevAcana 52||) hajAra yojana pramANa kSetra ko choDakara bIca ke tIna hajAra yojana kSetra meM pAMca mahA narakAcAsa haiN| ye narakAvAsa bahuta hI adhika vizAla haiM / inake nAma kAla, mahAkAla raurava mahAraurava aura apratiSThAna haiM apratiSThAna saba ke madhya meM haiM pRthiviyoM ke bAhalya ke parimANa ko narakAvAsa ke sthAnabhUta madhya bhAga ke parimANa ko aura narakAvAsoM kI saMkhyA ko prakaTa karane vAlI ye cAra gAthAe~ haiM-- adhaHsaptamI pRthvInI vizALatA eka lAkha ATha hajAra ceAjananI che. temAMthI upara nIcenA sADA khAlana sADA bAvana hajAra caiAjana pramANavALA ko kSetrane cheADIne vacalA traNa hajAra caiAjananA kSetramAM pAMca mahA narakAvAse AvelA che. A narakAvAseA ghaNAja vadhAre vizALa che. tenA nAme A pramANe 4. asa 1, mahAbhasa 2. zaiva u, mahAraurava 4 bhane apratiSThAna pa, te paikI apratiSThAna nAmanuM narakAvAsa saunI madhyamAM che pRthvIceAnA mAhatyanA piramANune tathA narakAvAsanA sthAnabhUta madhyabhAganA parimANune ane narakAvAseAnI sakhyAne batAvavA vALI A nIce Apela cAra gAthAo che.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jIvAbhigamasUtre kriyanti nirayAvAsa zatasahasrANi jJavAni ? he gautama! vAlukAmamAyAH pRthivyA aSTAviMzatyuttara yojanazatasahasravAhalayopetAyA upari ekaM yojanasahasramavagAhya adhastAdekaM yojanasahasraM varjayitvA madhye paiviMzatimahatrottare yojanazatasahasre / atra khalu vAlukAmamA pRthivI nArakANAM pazcadazaniyAvAsa mahasrANi savantItyAkhyAtaM tIrthakaraiH, te khalu narakA yAvadA narakeSu vedanA // paGkapamAyAH khalu bhadanta pRthivyAH viMzati sahasrottarayojanamatasahastrabAhalyopetAyA upari kiyadavaNAbAdhastAt kiyadvarjayitvA madhye kriyamANakaM kiyanti nirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni gautama ! paGkapamAyAH khalu pRthivyA viMzatisahasottara yojanazatasahasra vAlyayuktAyA uparyukaM yojanasaha samayagAdya avastAdavi ekaM yojanasahastra varjayitvA madhye aSTAdazottarayojanazatasahasre, atra khalu paGkaprabhA pRthivI nairayikANAM daza nirayAvAsazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam te khala narakA yAvadazumA narakeSu vedanA iti // 'dhUmaprabhAyAH khalu bhadanta / pRthivyA aSTAdazasahasro tarayojanazatasahasra bAhalyayuktAyA uparitanabhAge kipadavagAhya adhastAd varjayitvA madhye kiyaMt kiyanti narakAvAsazatasahasrANi ejJaptAni, bhagavAnAha - he gautama ! dhUmaprabhAyAH pRthivyA aSTAdazasahasra tara yojanasahasra vAhalyayuktAyA upastinemAge eka yojana sahasramavagAhya adhastAdavi ekaM yojanasahasraM varjayitvA madhyabhAge poDazasahatrottara yojanazatasahasre, atra khalu dhUmamamA nairavikANAM yogyAni trINi narakAvAsa zatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM tIrthakarairiti, te khalu narakA antarbhAge vRttAkArA yAvat azumA narakeSu vedanA iti / tamaHpramAyAH khalu bhadanta ! pRthivyAH SoDaza sahasrottarayojanazatasahasrabAhalyayuktAyA uparitanabhAge kiyadavagA adhastAt kiyadvarjayitvA madhye kiyatpramANaM kiyanti narakAsazatasahasrANi prakSAnIti praznaH bhagavAnAMda - he gautama / tamaHpabhAyAH khalla pRthivyAH poDazasahasroMttara yojanazatasahastrabAhalya yuktAyA uparitanabhAge ekaM yoja'sahasramavagAhya adhastA dekaM yojana sahasraM varjayitvA madhye caturdazasahasrottara yojanazatasahasre, atra khalu tanaHprabhA pRthivyAH poDazasahasrottara yojanazatasahasrabAhalyayuktAyA uparitanabhAge ekaM yojanasevA - svAdapi eka yojana sahasra varjayitvA madhye narakAvAsa zatasahasre, atra khar3a tamA pRthivI nairayikANAmekaM pazJconanarakAvAsazatasahasraM bhaktItyAkhyAtam te khalu narakA antarmadhye bhAge vRttAkArA yAvadazubhA narakeSu vedanA iti // adhaH saptamyAH khalu zradanta ! pRthivvA aSTottarayojanazatasahasravAhalya yuktAyA uparitanamAge kidavagAhya astAva kiyavarjayitvA madhye kiyatpramANaM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 1.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAbAsA' 169 kiyantaH anuttarA mahanmahAlayA mahAnarakAbAsAH prajJaptA iti praznaH bhagavAnAhahe gautama ! adhaH saptabhyAH pRthivyA aSTottara yojanazatasahasrabAhalyAyA uparitanabhAge bipaJcAzad yojanasahastrANi avagAyAdhastAdapi atripaJcAzad yojanasahasrANi varjayitvA madhye triSu yojanasahaneSu atra khalu adhaHsaptamI pRthivI nairayikANAM pazcAttA mahanmahAlayA hAnirayAH prajJaptAH tadyathA kAloM mahAkAlo raurayo bahAroslo mo'prtisstthaanmaamkH| te khalu mahAnarakA antarmadhya bhAge vRttAkArA yAbadazubhA mahAnAkeSu vedanA iti / ___ ratnaprabhAdi pRthivInoM bAdalyaparimANa-tadgata narakAcA yogya mAdhyamika zuSirabhAgaparimANalarAvAsasaMrUpASAdakA izAzcataslo gAthA: santitathAhi-asIyaM vattI aThAvIsaM taheza vIsaM ca / aTThArasa solasagaM aTusarakheca he himayA // 1 // aDasattacattIsaM chatrIsaM ceva sayasahasaM tu / aTThArasa solasagaM codava pahiyaM tu chaTTIe // 2 // ativRSNa sahassA uri ahe bajjaUNato bhaNiyA / majjhe vitu sahasteSu hoti nizyA tamatamAe // 3 // tIsAya paNavIlA paNa rasa ceka saya shssaaii| dilli ya paMcUoga paMcena aNucarA nisyA' // 4 // azItaM dvAtriMzatamaSTAviMzataM tava viMzataM c| aSTAdazaM SoDazakamaSTottarasevAdhastanA, // 1 // anena kramazo rasnamAdInAM pAhalyamAnaM kathitam tathA aSTa saptatizca nizava SaDviMzatizca zatasahasaM tu / aSTAdaza poDazaka caturdazamadhika tuSaSThayAm // 2 // 'asIyaM yattIla-ityAdi // 1 // "aDasasaca tIla ityAdi // 2 // "addhati sahassA" ityAdi // 3 // "tIlA va paNanItA" // 4 // ina cAroM gAthAoM kA artha spaSTa hai unameM prathama gAthA meM sAtoM 'asIya battIsaM' ityAha // 1 // 'aDasattaraca tIsa tyAhi // 2 // 'addhativaNNa sahaslA' yAhi // 3 // 'tIsAya paNavIsA' chatyAhi // 4 // A cAre gAthAone artha spaSTa ja che. temAM pahelI gathAmAM sAte jI0, 22
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 jIvAmigamasUtre arddha tripaJcAzatsahasrANi uparyadho varjayitvA tato bhaNitAH / madhye triSu sahasreSu bhavanti nirayA stamastamAyAm // 3 // AbhyAM gAdhAdvayAbhyAM saptasu pRthivIpu madhyagatazupirabhAgaparimANaM kathinam, triMzacca paJcaviMzatiH paJcAdaza caiva zatasahasrANi / trINi ca palyonamekaM pRthiviyoM ko moTAI kahI gaI hai - jaise- eka lAkha assI hajAra yojana kI moTI prathama pRthivI 1 / eka lAkha bIsa hajAra yojana kI dUsarI pRthivI 2| eka lAkha aThAIsa hajAra yojana kI tRtIya pRthivI 3 / eka lAkha bIsa hajAra yojana kI caturtha pRthivI 4 / eka lAkha aThAraha hajAra yojana kI pAMcavI pRthivI 5 / eka lAkha solaha hajAra yojana kI chaThI pRthivI 6 / aura eka lAkha ATha hajAra yojana kI sAtathI pRthivI hai 7| // 1 // dUsarI aura tIsarI gAthA meM madhya kSetra kA parimANa kahA hai| jaise prathama pRthivI meM eka lAkha aThahattara hajAra yojana pramANa kA madhya bhAga polANa hai 1 / dvitIya pRthivI meM eka lAkha tIsa hajAra yojana kA madhya bhAga hai / tIsarI pRthivI meM eka lAkha chabbIsa hajAra yojana pramANa kA madhya bhAga hai 3 / cauthI pRthivI meM eka lAkha aThAraha hajAra yojana pramANa kA madhya bhAga hai 4 | pAMcavI pRthivI meM eka lAkha solaha hajAra yojana kA madhya bhAga hai 5 / chaTI pRthivI meM eka lAkha pRthvIceAnI vizALatA khatAvI che. jemake eka lAkha eMsI hajAra ceAjananI vizALatAvALI pahelI pRthvI che. 1, eka lAkha khatrIsa hajAra ceAjananI vizALatA vALI khIjI pRthvI che. 2, eka lAkha aThayAvIsa hajAra ceAjananI vizALatA vALI trIjI pRthvI che. 3, eka lAkha vIsa hajAra ceAjananI vizALatA vALI ceAthI pRthvI che. 4, eka lAkha aDhAra hajAra cAjananI vizALatA vALI pAMcamI pRthvI che. 5, eka lAkha seALa hajAra ceAjananI vizALatA vALI chaThThI pRthvI che. 6, ane eka lAkha ATha hajAra caiAjananI vizALatA vALI sAtamI pRthvI che. 7, 5 1 5 mIjI ane trIjI gAthAmAM 'madhyakSetranuM pramANu khatAvela che jemake pahelI pRthvImAM eka lAkha aDhayeAtara hajAra ceAjana pramANunA madhya bhAga-palANu che. 1, bIjI pRthvImAM eka lAkha vIsa hajAra ceAjananA madhyabhAga che. 2, trIjI pRthvImAM eka lAkha chavvIsa hajAra caiAjana pramANunA madhya bhAga che 3, ceAthI pRthvI! eka lAkha aDhAra hajAra pramANanA madhyabhAga che. 4, pAMcamI pRthvImAM eka lAkha sALa hajAra ceAjananA madhyabhAga che. pachaTThI pRthvImAM eka lAkha cauda hajAra
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ or orar9 prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 7.12 kasyAM pRthivyAM kati narakAMvAlA: 71 paJcaivAnuttarA nirayAH // 4. / anena saptAnAM pRthivInA narakAbAsasaMkhyA pratipAditA tatpadaMzaka koSThaka yathA // ratnayamAdi saptapRthivInAM bAhalyAdi pramANakoSThakam // sNkhyaa| pRthivI nAma bAhalyam madhyabhAgolANa narakAvAsa saMkhyA (lAkha-hajAra) / (lAkha) ratnamamApRthivI 1,80000 1,78000 30,00000 zarkarAmabhApRthivI 1,32000 1,30000 25,00000 bAlukApamApRthiyo 1,28000 1,26000 15,00000 paGkamamApRthivI 1,20000 1,18000 10,00000 dhUmayamApRthivI |1,18000 | 1,16000 tamAmamApRthivI 1,16000 | 1,14000 99995 tamastamaHmabhApRthivI 1, 8000 3000 ||muu0 12 // caudaha hajAra yojana ko madhya bhAga hai 6 / aura hAtI adhAlaptamI pRthivI meM tIla hajAra yojana kA madhya bhAga hai 7||shaa02-2|| bauthI gAthA meM uparokta madhya bhAga meM rahe hue saMkhyA kahI gaI hai jaise-prathama pRthivI meM tIla lAkha larakAvAsa hai 1 / dvitIya pRthivI meM pacIsa lAkha narakAvAsa hai 2 / tRtIya pRthivI meM pandraha lAkha narakAbAsa hai 3 / cauthI pRthivI meM dasa lAkha narakAmAsa hai 4 pAMcavoM pRthivI meM tIna lAkha narakAvAsa hai 5 / chaThI pRthiyoM meM pAMca kama eka lAkha narakAyAsa hai| aura sAtavIM adhaHpanamI pRthivI meM pAMca sahA narakAvAsa 7 ina saba ko kahane vAlA koSThaka TIkA meM dekha lenA cAhiye / suutr-12|| janane madhyabhAga che. 6. ane sAtamI adhaH saptamI pRthvImAM traNa hajAra yojanA bhayalA che. // .. 2-3 // cethI gAthAmAM upara kahela madhyabhAgamAM rahelA narakAvAsenI saMkhyA batAvavAmAM AvI che. jemake pahelI pRthvImAM trIsa lAkha narakAvAso che. 1, bIjI pRthvImAM paccIsa lAkha narakAvAse che. 2, trIjI pRthvImAM paMdara lAkha narakAvAse che. 3. ethI pRthvImAM dasa lAkha narakAvAsa che. 4, pAMcamI pRthvImAM traNa lAkha narakAvAse che. pa, chaThI pRnImAM pAMca kama eka lAkha narakAvAsa che , ane sAtamI je adhaHsaptamI nAmanI pRthvI che, temAM poca narakAvAse che. A badhA kathanane batAvavA vALuM koSTaka TIkAmAM ApavAmAM Avela che, te jIjJAsuoe temAMthI eI vicArI levuM. e sU. 12
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 _jIvAmigamasUtre sambhati-narakAvAsasaMsthAnAtipAdanArthamAha-'imIse NaM' ityAdi, mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappalAe puDhavIe NaragA ki saMThiyA pannattA ? goyamA ! dubihA pannattA taM jahA-AvaliyappaviTA ya Avaliya bAhirAya, tattha Na je te AvaliyapaviTA te tivihA pannattA taM jahA vaTTA taMlA cauralA, tattha NaM je te avaliyabAhirA te nANAsaMThANasaMThiyA pannatA, taM jahAAyakodRsaMThiyA piThTha payaNagasaMThiyA kaMdu saMThiyA lohIsaMThiyA kaDAha saMThiyA thAlIlaMThiyA piTharaNasaMThiyA (kimiyaDasaMThiyA) kinnapuDagasaMThiyA uDavasaMThiyA suravasaMThiyA suyaMgaThiyA naMdimuyaMgasaMThiyA AliMgakalaMThiyA suzolataMThiyA daddara ya saMThiyA paNavalaMThiyA paDahalaMThiyA bherIsaMThiyA jhallarIlaMThiyA kutuMvakasaMThiyA, naalisNtthiyaa| evaM jAva tmaae| ahe sattalAe gaMbhaMte ! puDhavIe NaragA ki laThiyA pannatA ? govasA! duvihA pannattA taM jahA badde za talAya / isIle NaM maMte ! rayaNapasAe puDhavIe garagA kevaiyaM bAhaleNaM palatA ? gopamA ! lili joyaNasahassAI bAhalleNaM pannattA taM jahA hehA ghaNAsahassaM majjhe. jhusirA saharUlaM uri saMkuiyA sahalaM, evaM jAva ahe sttmaae| imIle NaM bhaMte ! rayaNappalAe puDhabIe NamA kevaiyaM AyAmavikhaMbheNaM kevaiyaM parikalevenaM pannatA ? goyanA ! duvihA pannattA taM jahA saMkhejavitthaDAya arAkhejavitthaDAtha, tattha NaM je te saMkhejavitthaDA te gaM saMkhejjAI jovaNalaharUlAI AyAma vikhaMbheNaM, saMkhejjAiM joyaNasahassAI parikaleveNaM pannattA tattha NaM je te asaMkhejjavitthaDA te NaM asaMkhenAI joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM alaMkhejjAI joyaNasahassAiM parikkheveNaM
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.13 narakAvAsasaMsthAnanirUpaNam 173 pannattA, evaM jAva tmaae| ahe sattamAe NaM bhaMte ! pucchA goyamA! duvihA pannatA taM jalA-saMkhejjavitthaDe ya asaMkhejja vitthaDA ya, tattha NaM je te saMkhejjavitthaDe se NaM evaM joyaNasayasahassaM AyAmavikhaMbheNaM, tinni joyaNatyasahassAiM lolasalahassAiM donniya lattAvIle joSaNasae tinni koseya aTTAvIptaM ca dhagusaraM terasaya aMgulAI, addhaMgulamaM ca kiMci visesAhie parikkheveNaM pannattA / tattha NaM je te asaMkhejja vitthaDA te NaM asaMkhejjAiM joyaNasahassAiM AyAsavikkhaMbheNaM, asaMkhejjAiM joyaNasahassAI parikkheveNaM pannatA ||suu013|| chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kiM saMsthitAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptA stadhayA bhAvalikAmaviSTAzca AvalikAvAhyAzca / tatra khalu ye te AvalikA praviSTAste trividhAH prjnyptaa-stdhthaa-vRttaasptaashctursraaH| tatra khalu ye te AcalikA bAhyAste nAnAsaMsthAnasaMsthitAH majJaptA, tadyathA-ayakoSTha saMsthitAH 1, piSTapacanaka saMsthitAH 2 kandusaMsthitA 3, lohI (loDI) saMsthivAH 4, kaTAha saMsthitAH 5 sthAlI saMsthitAH 6 piTharakasaMsthitAH7 kimiyaDasaMsthitA 8 kIrNapuTaka saMsthitAH 9 uTaja saMsthitAH10, murajasaMsthitAH 11 mRdaGgasaMsthitAH 12, nandImRdaGga saMsthitAH 13 AliGgaka saMsthitAH 14, sughoSasasthitAH 15, dadarakasaMsthitAH 16, paNavasaMsthitAH 17 paTahasaMsthitAH 18, bherI saMsthitAH 19 jhalkarIsaMsthitAH 20 kastumbakasaMsthitAH 21, nADIsaMsthitAH22 evaM yAvattamAyAm / adhaHsaptamyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM narakAH kiM saMsthivA majJaptAH gautama ! dvividhAH prajJaptA stadyathA-vRttAzca vysaath| etasyAM khala madanta ! ratnapamAyAM pRthivyAM narakAH kiyatkAH vAhatyena prajJaptAH ? gautama ! trINi yojanasahasrANi bAhalyena prajJaptAH tadyathA-adhastane ghanAH sahasram madhye zupirAH sahasram upari saMkucitAH sahastram / evaM yAvadadhaH sptmyaaH| etasyAH khalu mAnta ! ratnabhAyAH pRthivyAH narakAH kiyakA AyAmaviSkambhega kiyatkAH parikSe pega prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAha tadyathA-saMkhyeya vistarAkhAsaMkhyeyavistarAva, tatra khalu ye te saMkhye yavistarAste
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 jIvAbhigamastre khalla saMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAma-viSkambheNa, saMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa prajJaptAH / tatra khalu ye te asaMkhyeyavistarAste khalu asaMkhyeyAni yojanasahastrANi AyAmaviSkambheNa / asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa prjnyptaaH| evaM yAvattamAyAm / adhaH saptamyAM khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-saMkhyesavistarazcAsaMkhyeyavistarAva, tatra khalu yaH saMkhyeyavistaraH sa khalu evaM yojanaza sahasra mAyAmaviSkambhega trINizatasahasrANi SoDazasahastrANi dve saptaviMzatyadhi ke yojanazave, yA krozAzca aSTaviMzazca dhanuH zataM trayodazavAGgulAni, arddhAzulazva kiJci dvizeSAdhika parikSepeNa prajJaptam / tatra khalu ye te asaMkhyeya vistarAste khalu asaMkhye yAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa prajJaptAH // 13 // TIkA-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe puDhavIe' etasyAM khalu bhadanta ! ratnamamAyA-prayamanAra kapRthivyAm 'NaragA kiM saMThiyA pannattA' narakAH kiM saMsthitAH prajJaptAH ? ratnamamA sambandhinakANAM saMsthAna kIdRzaM bhavatIti prazna: bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pannattA' ratnaprabhA narakAH dvividhA:-dvi prakArakA pakSaptA-kavitAH dvaividhyaM darzayati-taM jahA' apa sUtrakAra larakAvAsoM ke saMsthAna kA kathana karate haiM'inIseNaM bhaMte ! rayaNapAe' puDhacIe-ityAdi / TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'imIse gaMbhaMte ! rayaNappa. bhAe puDhavIe "he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke naraka' kiM saMThiyA pattA 'kaise saMsthAna vAle kahe gaye haiM ? arthAt ratnaprabhA pRthivI sambandhI jo naraka haiM unakSA AkAra phailA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gothamA duvihA pannattA he gautama ! prathama pRthivI meM jo marakAmAla hai-ve do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise-'AvaliyA have sUtrA2 na24pAsAnA saMsthAnAnu thana 42 che. 'imIse Na' bhate eyaNappabhAe puDhabIe' yA TI12---gItabhasvAmI prasune pUchayu cha ? 'imIse Na bhate ! zyaNappabhAe puDhavIe' sApa mA ratnaprabhA pRthvInA n2| 'kiM saMThiyA paNgattA' kevA saMsthAnavALA kahyA che? arthAt ratnaprabhA pRthvImAM je narakAvAse che. tene AkAra kevA prakArane che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne 49 cha hai 'goyamA ! duvihA paNNattA' 3 gautama ! paDelI pRthvImA 2 nara / cha, ta meM prA2nA 4DavAmA mAvasa che. 'ta jahA' tase / bhApramANe
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 myu.13 narakAvAlasaMsthAnanirUpaNam 175 ityAdi, 'taMjahA' tadyathA-AbaliyA paviSTAya' AvalikA paviSTAzca 'AvaliyA bAhirAya' AvalikA vAhyAzca, umayanApi ca zabdo ubhayeSAmazubhatya tulyatA sUcakau, tatrApalikA praviSTA nAma aSTAsu dikSu samazreNyavasthitAH AlikAmu zreNISu praviSTA vyavasthitA iti AvalikA paviSTAH / 'tattha NaM je te AvaliyapavidyA' tatra khalu ye te narakA AvalikA avalikAyAM zreNyA vyavasthitAH 'te tivihA pannattA' te ApalikA praviSTA narakAstriviprAliprakArakA prajJaptA kathitA vaividhyaM darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tabadhA- baTTA taMlA cauraMsA' vRttA yasAdhaturasmA zvatukoNAH caturva pi bhAgeSu samarUpeNAvasthitA iti / 'tattha NaM je te AvaliyA bAhirA tana khalu ye te narakA AbalikA bAhyAH 'te NANA. pavihAya AvaliyA ghAhirAya' AvalikA praviSTa aura AdhalikA pAhya yahAM jo donoM padoM ke sAtha '' kA prayoga kiyA gayA hai vaha donoM meM samAna rUpa se azubhatA hai isa bAta ko sUcita karane ke liye kiyA gayA hai jo narakAdAsa ATha dizAoM meM sammaNi meM avasthita haiM ve narakAdAsa AvalikA praviSTa haiN| AyalikA zabda kA artha zreNI hai| isa zreNi meM jo vyavasthita hote haiM ve pAlikA praviSTa hai| 'tattha NaM je te AvaliyampaSTiA te tivihA pattA ina meM jo avalikA praviSTa naraka hai ve tIna prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' jaise-'vaTTA talA' 'vRtta-gola-jyastra-tikhUTe, aura caturastra. caukhUTe 'tattha NaM je te AjalithA vAhiza' tathA jo AvalikA praviSTa se bhinna prAlikA pAtya narahAbosa haiM ve 'jANAsaMThANasaMThiyA cha. 'AvaliyapavidvAya AvaliyA bAhirAya' mAvali praviSTa bhane mAlika bAhya. jyAM je be padonI sAthe "ra" zabdano prayoga karavAmAM AvyuM hoya te banemAM samAnapaNAthI azubhapaNuM che, e vAtane sUcavavA mATe karavAmAM Avela che. je narakAvAsa ATha dizAomAM samazreNI mAM rahelA che. te narakA vAsa AvalikA praviSTa kahevAya che. AvalikA zabdano artha zreNI che. A zreNImA 2 vyavasthita DAya cha, ta mAlast praviSTa vAya cha 'tattha NaM je te AvaliyappaviTTA te tivihA pannattA' 2 gAvati praviSTa na24 che. te tra prazna vAmAM mAvasa che. 'ta jahA' te 3 / mA pramANe che. 'vaTTA tasA caura'sA' vRta- yava-nie bhane yasa yA2 bhUpANu 'tattha Na je te AvaliyA bAhirA' mAM 2 mAvA praviSTayA hI meTa , ti mAna24pAse che te 'NANAsa ThANa maThiyA pannattA' bhane prAranA 2mA ta jahA' te mA prabhArI
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 jIvAbhigamasUtre saMThANasaMThiyA pannattA' te AvalikA vAhyA nakA nAnAsaMsthAna saMsthitAH prajJatA:-kathitAH 'jahA' taghadhA-'ayako saMThiyA' ayaH koSTha saMsthitAH ayaH koSTholohamayaH koSTatadvanda saMsthitAH ityaya koSThamaMsthitA iti 1 / / 'piTThapayaNaga saMThiyA' piSTapacanasaMsthitAH, yatra surAniNAya piSTAdikaM pacyate tat piSTapacanakaM tadvat saMsthitA iti piepacana:saMsthitAH 2, tathA-kaMd saMThiyA' kandusaMsthitAH kanduH kAndavikasya miSTA nAkapAtram tat saMsthitAH 4 'kaDAha saMThiyA' kaTAhasaMsthitAH-phaTAhaH zAzAdipAyakA pAtra vizeSa: tadvat saMsthitA iti ra TAisa sthitAH 5 'thAlI saMTiza sthAlI odanAdi pAcanapAtraM tahat saMsthitA iti sthAlI saMsthitAH 6 'piTarasaMThiyA' piTharaka yana prabhUtajana yogyaM dhAnyAdikaM pacyate tadvat saMsthitA iti piTharakasaMsthitA 7 'kimiyA saMThiyA' 'kumikasaMsthitAH' jIvavizeSa yuktAH idaM padaM pustakAntare na labhyate pannattA' aneka prakAra ke AhAroM vAle hai-taM jahA' jaise-'ayako? saMThiyA' kitaneka lohe ke koSTha ke jaise AkAra vAle haiM kitaneka piTTha payaNaga saMThiyA sadirA banAne ke liye jisameM piSTa Adi pakAyA jAtA hai usa vartana ke jaile AkAra vAle haiM 'kaMdu saMThiyA' kitaneka kandu-haladhAI ke pAsa pAtra ke jaise AkAra vAle haiM 'lohI saMThiyo' kitaneka-lohI-layA ke jaise AkAra ghAle haiM kineka 'kaDAha-maMThiyA' kaTAha-kaDAhI-ke jaise AsAra hAle haiM 'dhAlI-saMThiyA' zitaneka thAlI-odana pakAne ke baratana ke jale AkAra vAle haiN| kitaneka 'piTaraga saMThiyA jisameM bahuta adhika manuSyoM ke liye lojana Adi pakAyA jAtA hai aise piTharaka ke jaise AkAra vAle haiM kitane ki miyaga saMThiyA' kRmika jaise-AphAra vAle haiM yaha pada kahIM kahIM nahIM cha 'ayakoTa khaTTiyA' 32s an'! nA vA mAravANA. Taals 'piTTa payaNaga saMThijA' mahiza ho3 manAvA mATe mAM piNTa-soTa vigere zaMdhavAmAM Ave che. te vAsanA vA mAnahAya che. 'kada saThiyA' keTalAka kahuM kadaInA rAMdhavAnA pAtranA AkAra jevA AkAra vALA hoya che 'lohIsa ThayA' tals sADhI-tavAnA vA mAravA che. 26 'kaDAhA saMThiyA' yAnA vA mA 121 hAya che. 'thAlI maThiyA 48kSA bhAta banAvavAnA vAsaNanA AkAra jevA AkAravALA hoya che, ane 218 'piTaraga saMThiyA' mA 15 re bhaayuse| bhATe sAsana sAmayI manAvI saya ta 4i2 vA mAravANA DAya che, Beans 'kimiyaga saThiyA' bhirapA mAraNA DAya. mA 5648mA athAmA bhAkAmA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAH 'yA' surajamA ma prameyadyotikA ThIkA pra.3 u.2 sU.13 narakAvAsasaMsthAnanirUpaNam 177 'kinnapuDagasaMThiyA' kIrNapuTakasaMsthitAH 'uDaya saMThiyA' uTajasaMsthitA, uTajastApasAzramastadvat saMsthitAH9 / 'musyasaThiyA' murajasaMsthitAH, murajo vAyavizeSaH tadvata saMsthitA iti murajasaMsthitAH 10 'suyaMgaThiyA' mRdajasaMsthitAH / mRdaGgo'pi vAyavizeSa eva tahat saMsthitAH 11 / 'naMdImuraMga saMThiyA' nandImRdaGgasaMsthitAH 12 'mAliyarasaMThiyA' AliMjarasaMsthitAH AliMjaro sanSayo murajastadvat saMsthitA iti AliMjarasaMsthitAH 13 'sughosasaMThiyA' sughoSasaMsthitAH sudhoSo devalokaprasiddho ghaNTA vizeSa AlocavizeSo vA tadvat saMsthitAH 14 'daharayasaMThiyA' dardarakasaMsthitAH do nAdhavizeSa stadvat saMsthitAH 15 'paNavasaMThiyA' paNo vAcavizeSo lokaprasiddha stadvat saMsthitA iti paNavasaMsthitA: 16 'paDaha saMThiyA' paTaha saMsthitAH paTaho bAvizeSo lokapasiddha hai kitaneka-'kina puDa saMThiyA kIrNa puTaka ke jaise AkAra vAle haiM kitaneka 'uDA saMThiyA baDaja jhopar3I thApakhAzrama-ke jaile AkAra vAle haiN| kitaneka 'suravalaMThiyA' suraja-vAdyavizeSa-se jaile AkAra vAle haiM kitaneka 'muyaMgaThiyA vRdaGga-bAdhavizeSa -ke jaise AkAra ghAle haiN| zitaneka-naMdIyaMgaThiyA' nandI mRdaMga ke samAna sthita haiN| kitaneka 'AliMjara saMThiyA' AliMjara-miTTI ke bane hue mRdaMga ke samAna AkAra vAle hai arthAt koTho ke jale kitaneka 'sugholasaMThiyA' sughoSa-devaloka prasiddha sughoSa ghaMTA ke jaise AkAra vAle haiM kitaneka 'daddaraya saMThiyA' daIranAma ke vAdyavizeSa ke jaise AkAra vAle haiN| 'paNava saMThiyA' kitaneka paNa nAmaka vAdyavizeSa ke jaise AkAra vAle hai choTA nagArA kitaneka 'paTaha saMThiyA' paTaha (Dhola) nAma ke vAyavizeSa bhAvada nathI. 218 'kinna puDagasaThiyA' hI ghaTanA vA mA2 - hAya che TamA 'uDayasaThiyA' -jupaDI-tApasAmanA 24 mA.2. pApA DAya cha. als 'murayasaThiyA' bhRga-vAcavizeSanA 21! mAhAra vANA DAya che. 48mA 'nadImuyaMgasaThiyA' nahI bhUganA 21 mAravANA che. sana are AliMjarasaThiyA' mAvi2-mATinA manAvara mRganA AkAra jevA AkAravALA che. eTale ke koThInA AkAra jevA che manaTa 'saghosaThiyA' sana 18 sughoSa vasabhI prasiddha sughoSa nAmanA Tana 21 mA 1211 cha. 484 'padarayasaThiyA' 462nAmanA pAcavizeSanA vA ma2vAmA che. 'paNavasa ThiyA' als 5 nAmanA vAcavizeSa 21 mA DAya che. 21 'paTaha saThiyA' paTa:- nAmanA vAcavizeSanA 21 mAravANA hAya che. 4884 'bherIsaThiyA' lezanaminA vAcavizeSanA 24 mAra pANA jI0 23
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama sUtre 178 eva tadvat saMsthitA iti paTahasaMsthitAH 17 'bherIsaMThiyA' bherI DhakA vadvat saMsthitA iti bherI saMsthitAH 18 'jhalarI saMThiyA' jhallarI saMsthitAH jhallarI - carmAvanaddhA vistIrNavalakArA vAyavizeSarU ta saMsthitA iti jhalarI saMsthitAH 19 'kutthuvaga saMThiyA' kustumnakaH -- vAdyavizeSa svadvat saMsthitA iti kustumbaka - saMsthitAH 20 'nAlI saMThiyA' nADI ghaTikA tadvat saMsthitA iti nADIsaMsthitAH 21 narakA ratnamAyAmiti / atra dve saMgrahamA - 'jayako 1 piTUpayaNaga-2 kaMda 3 koTI 4 kaDAha 5 saMThANA / thAlI 6 piTaraga 7 kiSNaga 8uDara 9 murave 10 muyaMge ya 11 // 1 // nadi suyaMge 12 AliMga 13 ghone 14 daddare 15 ca paNave 16 ya | paDahage 17 bherI 18 jhallAra 19 kutthu vaga20 nADi ThANA // 2 // aya: koSThaka - piSTapacanaka - kandu - chohi-caTAha - saMsthAnAH / sthAlI-piTharaka - phIrNaka- uTajo rajo mRdaGga ||1|| nandimRGgaH AliGgaH sughoSaH dardarava paNaratha / paTahaka bherI jhallarI kutthuvA nADIyAnAH iti // 'evaM jAba tasAe evaM' yAvat nAmamA paryantam / evaM yathA ratnaprabhAyA narakAH kathitAstathaiva zarkarAbhA vAlukAmamA padma dhUpabhA damaH prabhAnAmapi narakA ke jaise AkAra vAle haiN| kitane 'bherI saMTiyA' bherI nAmaka vAdya vizeSake jaise AkAra vAle hai jitaneka 'jholI iMThiyA' camaDe se maDI huI vistIrNa valayAsara jhallarI nAmaka vAya vizeSa ke jaise AkAra vAle haiN| 'kumbhuM saMThiyA' kisaneka kustuMvaka vAdya vizeSa ke jaise AkAra gaye haiN| milaneka 'nADI iMDiyA' nADI -jala ghaTikA se jaise AkAra vAle hai 21 / yahAM do saMgraha gAthAeM haiM'rents' ityAdi, inakA artha upara pramANa samajhadeveM / 'evaM jAya tamAe' jisa prakAra se ratnaprabhA ke naraka kahe gaye haiM usI taraha se tamA pRthivI taka kaha deva cAhiye jaise- zarkarAbhA, vAlukAmamA, paGkapamA, dhUmaprabhA aura tamaHprabhA ke narakoM kA bhI kathana che. DeTalAI 'jhalarI saThiyA yAbhaDAthI bhaThecI vistRta seyAnI bhAra jevA jhAlara nAmanA vAdyavizeSanA jevA kAra vAjA he 'kutthu vagasaThiyA' ueals, stuvAdyavizeSatA vA 'AravAjA he 'nADI saThiyA ' nADI jalaghaTikAnA jevA AkAravALA che 21aa A sabadhamAM e sa'grahe gAthAo che. 'ayakoTTe' ityAdi khAnA artha para usa prahArathI sama sevA. ' evaM nAva tamAe' ? pramANe ratnaalA pRthvInA nrhe| uDelA che. eja pramANe tamA nAmanI pRthvI sudhI kathana karavuM joie. arthAt-zarkarA prabhA vAlukAprabhA pukaprabhA, dhUmaprabhA, ane tamaHprabhanA narakAnuM paNa thata
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 2 . 13 narakAvAsa saMsthAnanirUpaNam ha vaktavyAH, AlApapakArastu evam - 'sakkarappabhAra NaM bhaMte ! puDhavIe naragA kiM saMThiyA pannatA ? goyamA ! dubihA pannattA, taM jahA - AcaliyappaviTThA ya Avaliya vAhirA ya, tastha NaM je te AvaliyapaviTThA se tivihA pattA taM jahA vaTTA tasA cauraMsA ? tattha NaM je te Avalie bAhirA te NaM NANAsaThANasaMThiyA pannattA taM jahA - ayakoThiyA' ityAdi, evaM bAlakAmamA paGkamamA ghRgamamA tamaHmamA sUtrAlApakA api svayamevohanIyAH / " adhaH samIpRthivIviSayakaM sUtra sUtrakAraH svayameva darzayati- 'ahe sattamAe ' ityAdi, 'ahe samAe NaM bhaMte! puDhavIe' adhaH saptamyAM khalu bhadanta ! pRthivyAm, 'naramA ki saMThiyA phanattA' narakAH kiM saMsthitAH kiliya saMsthitA majJaptAH 1 ivi praznaH, bhagavAnAha - 'nomA !' ityAdi, 'gomA' he gauya ! 'duvidhA panavara' dvividhAH - dvipakArakAH prAvA- kathitAH 'taM jahA ' tadyathA'baTTe yazAva' vRtto vRttAkAra vyasnAtha / adhaH saptamyAM pRthivyAM ye narakAH karalenA cAhiye yahAM AlApa prakAra 'sakAmAraNaM bhaMte puDhacIe 'ramA' hatyAdi svayaM karanA cAhiye aHsaptamI pRthivI ke narakoM ke kathana ke sambandha meM nakAra svayaM hI kathana karate haiM-ipa naugama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'ahe tatsamAeNaM bhaMte ! puDha vIra gaztA kiM saMThiyA pannattA' he bhadanta ! adhaHsaptamI pRthivI ke naraka kisa AkAra vAle kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate hai - 'goSamA ? durdiza panasA' he gautama! adhaH saptamI pRthivI ke naraka do prakAra ke kahe gaye hai- 'taM jahA' jaise 'vadve va talAva' eka vRta-golAkAra hai aura cAra vastra tibUTe kyoMki pRthivI dhuM leAbhe tenA sAsa amara prabhAche - 'sakkarappabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe NaragA' ityAdi prahArathI svayaM manAvIne samala devA. khevu adhaHsaptamI pRthvInA narakAnA kathana samadhamAM sUtrakAra svayaM kathana 1re che. AmAM gautamasvAmI alu ne che che! - 'ahe khattamAeNaM bhaMte ! puDhavIe paragA ki saMThiyA pannattA' se lagavan adhaH sasabhI pRthvInA nrhe| kevA AkArava LA hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmI ne kahuM che - 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama! adha saptabhI pRthvInA nara be prakAranA kayA che. 'taM jahA' te yA prabhAve che. 'vaTTe ya khAya' 4 vRtta go bhAva. ju ane cAra byasa' trikeNukAra che. kemake-adhaHsaptamI pRthvImAM je narake che
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 180 santi te AvalikA praviSTA eva na tu AvalikA vAhyAH AvalikA praviSTA api kALamahAkAlAdayaH paJcaiva nAdhikAH, tatra madhye apratiSThAnanAmAbhidhAno narakendro vRttAkAraH, sarvepAmapi narakendrANAM vRttAkAratvAt zeSAstu catvAraH kALamahAkAlarauravamahArauravAH pUrvAdiSu dikSu vartamAnAste ca vyasrAH, ataevoktaM vRttazca vyasrAveti / samprati-narakAvAsAnAM vAhalyapratipAdanArthamAha-' imI se NaM' ityAdi, 'imI se NaM bhaMte! rayaNabhAe puDhavIe' asyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'naragA kevaiyaM bAhalleNaM pannattA' narakAH kiyatkAH bAhalyena vahaLasya bhAvo bAlyaM piNDabhAvaH tena bAhalyena prajJaptAH kathitAH ? iti narakavAlyaviSayakaH praznaH sUtre 'kevaiyaM' iti prAkRtatvAdekavacanam, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, meM jo naraka haiM ve AvalikA praviSTa hI hai Avaliko bAhya nahIM haiN| AvalikA praviSTa hone para bhI ve pAMca hI hai adhika nahIM / inameM jo apratiSThAna nAmaka narakAvAsa hai vaha inake madhya meM hai aura yaha golAkAra vAlA hai kyoMki jitane bhI narakendra haiM ve saba gola AkAra vAle hI hote haiN| bAkI ke aura jo cAra narakAvAsa haiM-kAla, 1 mahAkAla, 2 raurava 3 aura mahA raurava 4 ye pUrva Adi cAra dizAoM meM haiM / aba sUtrakora narakAvAsoM kI moTAI prakaTa karate haiM - isameM gaunama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'imI se NaM bhaMte / rayaNabhAra puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnamamA pRthivI meM 'naraNA' jo naraka haiM ve 'kevahayaM bAhalleNaM pattA' kitanI moTAI vAle kahe gaye hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - uttara - 'goyamA ! te AvalikA praviSTa ja che. AvalikA bAhya nathI AlikA praviSTa hAvA chatAM paNa te pAMca ja che. vadhAre nathI temAM je pratiSThAna nAmanuM narakendra che. te mAnI madhyabhAM he ane te goNa AzvANu he prema-bheTalA narakendro che. te adhA goLa AkAravALA ja hAya che. bAkInA khIjA je cAra narakAvAso che. jemake-kala 1 mahAkAla 2, raurava 3 ane mahAraurava 4 cAre pUrva vigere cAre dizAomAM che. A have sUtrakAra narakAvAseAnI vizALatA pragaTa kare che.-temAM gautamasvAmI e prabhune evuM pUchyuM che ke 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhagavan ! yA ratnaprabhA pRthvIbhAM 'naragA ? narahai che. te 'kevaiyaM vAillegaM pannattA', DeMTalI vizAlatA vANA kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe che ke
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 . 2 su. 13 narakAcAsasaMsthAnanirUpaNam 181 'gomA' he gautama! " tini joyaNasahassAI bAhalleNaM pannattA' trINi yojanasahasrANi bAhalyena narakAH makSaptAH kathitA iti / 'taM jahA ' tadyathA - heDA ghaNA sadassa" stane pAdapIThe ghanAnicitAH sahasram yojanAsahasram 'majhe khusirA sahassa' madhye pIThasyopari madhyamAge suSirAH sahasraM yojanasahasram ' upi saMkuiyA sahassa' upari saMkucitAH zikharAkRtyA saMkocamupagatA yojanasahasram tata evaM saGkakanayA narakAvAsAnAM trINi yojanasahasrANi bAhalyato bhavantIti / ' evaM jAva ahe sattamAe evaM yAvadadhaH saptamyAm evaM zarkarApramAta Arabhya saptamapRthivI paryantam / pratipRthivyAM narakAvAsAnAM trINi sahasrANi bAhalyena bhavantIti jJAtavyAni / tadukta manyatrApi -- 'hA ghaNAsaharasaM, upi saMkocato sahassaM tu / majhe sahas susirA, vini sahassussiyA narayA // 1 // tini joyaNA sahaslAI bAhalleNa pannattA' he gautama! ye naraka tIna hajAra yojana kI moTAI vAle kahe gaye hai / 'taM jahA ' 'jaise-'heDA ghaNAsahassaM' ye adhastanapAdapITha meM eka hajAra yojana taka ghanarUpa se nicita hai / 'majjhe khusirA sahassa' pITha ke Upara meM madhyabhAga meM ye eka hajAra yojana taka suSira (khAlI) haiM tathA - ' upi saMkuiyA sahasse' Upara meM zikhara ke jaise eka hajAra yojana taka ye saMkucita hote gaye haiN| isa prakAra se ye moTAI meM tIna hajAra yojana ke ho jAte haiM / ' evaM jAya ahe satAe' isI taraha se zarkazaprabhA se lekara adhaH saptamI pRthivI taka hara eka pRthivI meM vahAM ke narakAvAsoM kI moTAI tIna 2 hajAra yojana kI hai-aisA jAnanA cAhiye, anyatra bhI aisA hI kahA gayA hai 'goyamA ! tinni joyaNasahassAI bAhalleNaM pannatA' he gautama! bhAna24 Denjara yojananI vizANatA vAjA sA che. 'taM jahA' te yA abhAye 'heTThA ghaNasahassa' te nIthenI pAhathIhasAM meDa Delara yonjana sudhI dhanayathAthI nithita-nAbha raDelA che, 'majjhe sukhirA saharasaM' pInA uparanA madhya lAgabhAM te ! uttara yojana sudhI suSira (mAtI) che. tathA 'upa saMkuiyA saharasaM' uparamAM zikharanAjevA eka hajAra yojana sudhI te saMkucita thatA gayA che. yA rIte mA vizAjatAbhAM zrAyubhara yonA thA laya che. 'evaM jAva ahe sattamAr Aja pramANe zakarAprabhAM pRthvIthI laIne adhaHsasamI pRthvI sudhI dareka pRthvImAM tyAMnA narakAvAsonI vizALatA traNa hajAra yojananI che. tema samajavu anyatrapaNa emaja kahyuM che.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 182 'adhastanAd ghanAH sahasramupari saMkocataH sahasraM tu / madhye sahasra zupirAH trINi sahasrANi ucchiAH / iticchAyA' sampati-narakAvAsAnAmAyAmaviSkambha pratipAdanArthamAha-mIse NaM maMte / itrAdi, 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhabIe' etasyAM khalu madanta ! ratna. prabhAyAM pRthivyAm 'NaragA' narakAH 'kevaiyaM AyAmavikhaMbheNaM' kiyatkA AyAma viSkambheNa kiM pramANA AyAmaviSkambheNa, AyAmazca viSkambhazceti samAhAra stena 'kevaiyaM parikkheveNaM pannattA' kiyatkAH parikSepeNa prajJaptA:-karitA narakA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihA panacA' dvividhA:-dvimakArakA narakAH prajJaptA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'saMkhejja visthaDAya' saMkhyeya vistarAzca saMkhyeyaH-saMkhyeyayojanapramANo vistAro yeSAM 'heTAghaNA sahassaM upi saMkocato sahassaM tu| majjhe sahassaM susirA tinni sahassusiyA narayA // 1 // isa gAthA kA artha spaSTa hai| atha sUtrakAra narakAbAsoM kA AyAma aura viSkambhapratipAdana karate hai isa meM gautamane prabhuzrI se pUchA hai-'imIse gaM bhaMte / rayaNappabhAe puDha bIe' he bhainta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo 'naragA' naraka haiM ve 'kevaiyaM AyAma vikkhaMbheNaM' kitanI lambAI ghAle evaM cauDAI vAle kahe gaye haiM aura 'kevaiyaM parikkheveNaM pannattA' kitanA inakA parikSepa-gherA kahA gayA haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! duvidhA pannasA' he gautama! prathama pRthivI meM do prakAra ke naraka kahe gaye heDhA ghaNAsahassaM upi saMkocato sahassaMtu / sajhe sahassa susirA tinni sahassusiyA narayA // 1 // AgAthAne artha spaSTa ja che - have sUtrakAra nakAvAsonA AyAma ane vidhvaMbhanuM pratipAdana kare che mAmA gautama svAmI se prabhu 2 me pUche cha hai-'imIse NaM bhave ! rayaNappabhAe puDhabIe' 3 bhagavan mA 2namA pRthvImA 2 'naragA' te n2| che. a 'kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM' sImA va ana tI paDegA ani Dasa cha ? mana 'kevaiyaM parikkheveNa paNNattA' bhana tena parikSa5 ghraa| do cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 44 cha hai-'goyamA! duvihA paNNattA 3 gItama! paDesI pRthvI se prAranA na24 47sa cha. 'taM jahA' mA pramANe
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 2.13 narakAvAlasaMsthAnanirUpaNam 183 te saMkhyeyavistArAH 'asaMkhenavisthaDAya' asaMkhyeyavistArAca asaMkhyeyaH asaMkhyeya yojanapramANo vistAro yeSAM te asaMkhyeyayojanavistArAH, tathA ca saMkhyeyavistRtAsaMkhyeya vitRtabhedena narakA dvividhA bharanti / 'sastha NaM je te saMkhejjavitthaDA' tatra-tayoyomadhye ye narakAH saMkhyeyavistArAH 'te NaM saMkhejjAI joyaNasahassAI te khala saMkhyeyAni yojanasahasrANi, 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmavikambheNa prajJaptAH kathitA iti / 'tattha NaM je te asaMkhejjavitthaDA te Na tatradvayomadhye khalu ye narakA asaMkhyeya vistArAste khala 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavivabheNaM' asaMkhyeyAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa 'asaMkhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNa pannattA' asaMkhpeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa prajJaptA iti / 'evaM jAva tamAe' evaM ratnamamAyA~ yathAbhAyAmaviDamma parikSepanara kAvAsAH pradarzitA stathaiva zarkarAprabhAta Arabhya tamaHpabhAparyanta pRthivIhaiM-'taM jahA' jaise-'saMkhejja vitthaDA ya asaMkhena vivaDAya' saMkhyAta yojana ke vistAra vAle aura asaMkhyAta yojana ke vistAra vAle 'tatya NaM je te saMkhejja vitthaDA' ina meM jo saMkhyAta yojana ke vistAra vAle naraka haiM ve 'saMkhejjAI joyaNasahassAha" saMkhyAta hajAra yojana ke 'AyAmavikkhaMbheNaM' lambe cauDe haiM / 'tattha NaM-je te asaMkhejja vitthaDA te NaM asaMkhejAI joyaNasahassAha-Ayama vikkhaMbheNaM' aura jo asaMkhyAta yojana ke vistAra vAle haiM ve asaMkhyAta yojana ke lambe cauDe haiM / tathA inakI paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI hai evaM jAva tamAe' jisa prakAra ratnaprabhA pRthivI meM vahAM ke narakoM kI lambAI cauDAI aura paridhi kA pramANa kahA gayA cha.-'saMkhejjavitthar3A ya asaMkhejavitthaDA ya' yAta yojanA vistAravAyA sane masa jyAta yAtanA vistAravANA 'tattha NaM je ve saMkhenjavitthaDA' tamAre bhyAta yogana vistArakAmA cha, nr| cha ta sadhA saMkhejjAiM joyaNasayasaha. ssAI' sabhyAta tara yogananA 'AyAma vikkhaMbheNaM' in 5 / che. 'tattha NaM je te asaMkhejjavitthaDA teNaM asaMkhejjAI joyaNasahassAi AyAmavikhaMbheNaM' mana je asaMkhyAta yojanAnA vistAra vALAM che. teo asaMkhyAta yojananA laMbAI pahoLAIvALA che. tathA tenI paridhi paNa asaMkhyAta hajAra yojananI cha. "evaM jAva tamAe' 2 prama. 2tnaprabhA pRthvImA tyAMnA na2aunI mA paheLAI ane paridhinuM pramANa kahyuM che. e ja pramANe zarkarAmabhA pRthvIthI
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre phY= saMbandhinAM narakAvAsAnAmapi AyAmaviSkambhaparikSepAH vaktavyAH, AlApakamakArastvevam- 'sakarappabhAe NaM bhaMte | puDhavIe naragA kevaiyaM AyAmavivakhaM bheNaM kevaiyaM parikkheveNaM pannatA ? goyamA ! duvidhA pannatA, te jahA saMkhenja- vitthaDAya asaMkhejja vitthaDAya, tattha je te saMkhejjavisthaDA te NaM saMkhejjAI joyaNasahasA AyAma vikkhaMbheNaM sakhejjAI joyaNasahaslAI parivakheveNaM pannatA tattha NaM je te asaMkhejjavitthaDA te NaM asaMkhejjAI joyaNasahassAI AyAma vikkhabhe asaMkhenAI joyaNasahassAiM parikkheveNaM paNNattA' / zarkarAmamAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAm narakAH kiyatkA AyAmatriSkabheNa kiyA parikSepeNa majJaptAH 1 gautama ! dvividhAH prajJaptA svadyathA - saMkhyeyavistArAcA saMkhyeyavistArAca / tatra ye khalla saMkhye vistArA ste khala saMkhyeyAni yojana sahasrANi AyAmaviSkambheNa, saMkhyeyAni yojanarUhasrANi parikSepeNa majJaptAH, tatra khalu ye te asaMkhyeyavistArA ste khalu asaMkhyeyAni yojana sahahai isI taraha se zarkarAmabhA se lekara tamaH prabhA pRthivI taka ke narakA vAsoM kI lambAI cauDAI aura paridhikA bhI pramANa jAnanA cAhiye / isa sambandha meM AlApaka prakAra - 'sakkarapabhAeNaM bhaMte! puDhavIe naragA' ityAdi TIkA meM dekha lenA cAhiye / sUtra-pATha kA artha ratnaprabhA pRthivI ke narakAvAsoM kI lambAIcaur3AI evaM paridhi ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI vaha artha yahAM para bhI zarkarAprabhA pRthivI ke narakoM kI lambAI cauDAI aura paridhi ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhiye / isI prakAra se bAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmapramA, aura tamaHprabhA ke narakoM kI lambAI cauDAI evaM paridhi ke pramANa ke sambandha meM bhI sUtrapATha svayaM ubhAvita kara laIne tamaHprabhA pRthvI sudhInA narakAvAsonI lakhAi paheLAi ane pari dhituM pramANu paNu samajI levuM A saMkha mAM AlApa prakAra ApramANe che- 'sakkarapabhAraNaM bhaMte! puDhavIe naragA' ityAdi aThAra TImamAM ApavAmAM Avata che. te tyAMthI samajI leve| A sUtrapAThano artha ApramANe che-ratnaprabhA pRthvI nA narakAvAseAnI lakhAI paheALAI ane paridhInA sakhamAM jema kahevAmAM Avela che. eja pramANenA artha ahiyAM A zaka`rAprabhA pRthvInA narakenI laMbAI paheALAI ane riSinA saMbadhamAM paNa samajI leve joie. eja pramANe vAlukAprabhA pakaprabhA dhUmaprabha, ane tama;prabhAnA narakonI lakhAI paheALAI ane paridhinA pramANunA sabaMdhamAM paNa sUtrapATha svayaM banAvIne
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sA.13 narakAvAsasaMsthAnanirUpaNam 185 srANi AyAmaviSkaMbheNa, asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa majJaptA iti. cchAyA / evameva bAlakAdhamA ekamamA dhUpakSamA tamaHprathA mUtrANyapi svayamevohanIyAni / adhaH lapsIviSaye patrakAra layamAha-'ahe sattamAe ' ityAdi, 'ahe sattamAe Na saMte ! punch|' anAsaptamyAM khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! adhaH saptamyAM pUNiyAM ye banakara te kiyA ki malANA AyAmaviSkambheNa kiyakAH-zivalparinitA parikSaNa prAptA iti praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnA-goyanA' ityAdi, loramAhe gautama ! 'duvidA pabacA' adha: saptamInarakA vividhA:-himakArakAH prajJApA - kathitAH taM jahA' tabathA-'saMkhe. jjavitthaDeya saMkhyeSavistRtaca asaMkhejasthiDAya' asaMkhyeyavistRtAzca 'tatya gaM je te saMkhejjavitthaDe' tara dormadhye sAsa saMkhyeyavistRtaH 'se NaM eka joyaNa. sayasahassaM AyAmavikrameNa sa khalve yojanazatasahanamAyAmaviSkambheNa 'tili joyaNasyasahasalAI trINi yojanazatamAtrANi 'solasasahassAI SoDazalenA cAhiye / adhaH saptamI ke viSaya meM sUtrakAra svayaM kahate hai___'ahe masalAe NaM bhale khUchA " he mahanta ! adhaH saptalI pRthivI meM jo naraka ve kitanI lambAI bAle, vilinI-cauDAI vAle aura kitanI paridhivAle haiM ? halake uttara meM pramuzrIne kahA hai 'goyasA ! duvihA pannattA' he gautama ! adhaH hasabhI pRthivI meM jo naraka hai ve do prakAra ke haiM-'laM jahA' jaile-'saMkhejjavisthaDe ya, asaMkhejjavisthaDA ya' saMkhyAta vistAra vAlA eka aura masaMkhyAta bistAra dhAle cAra 'tastha NaM je te saMkhejacitkSaDenameM jo mahaka saMkhyAta vistAra vAlA hai vaha eka apratiSThAna naraka hI hai raNaM ekaka joyaNa sayasahassaM AyomavikkhaMbheNaM' hA eka lAkha thojana kI lambAI cauDAI vAlA hai-tathA samajI levo. adhaH saptamInA saMbaMdhamAM sUtrakAra svayaM kahe che. "ahe uttamAe NaM bhaMte ! pucchA' he bhagavan madha sabhI pRthvImA na2 cha, te keTalI laMbAI vALA, ane keTalI paheLAI vALA ane keTalI paridhivALA che? mA prazna uttaramA prabhu 4 cha hai 'goyamA ! duvihA pannattA' le gautama ! madhAsamI pRthvImA 2 na24 che, te me 2nA che. 'ta jahA' te 21 prabhArI cha.-'sakhejjavitthaDeya asakhejavitthaDAya' sadhyAta vistAravANu me| bhane sadhyA vistAra vAda yA2 'tattha NaM je te sakhejjavitthaDe' wire na2 sayAta vistAravANu . te me 25tihAna na244 cha 'seNa' eka joyaNasayasahassaM AyAmavikkha bheNaM' te ari yAnI mA pApA jI0 24
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamadhye sahastrANi donijoyaNasae sattAvIsAhie ve yojanazate saptaviMzatyadhike 'sini. phoseya' ayaH krozAH 'aTThAvIsaM dhaNu taya' aSTAvizaM dhanuzzatam 'terasa aMgulAI trayodazAigulAni 'advaMgulaM ya kiMci visesAhiya' ardAgulazca phizci dvizeSA. dhikam 'parikkheveNaM pannatte' parikSepeNa prajJastaH kathita iti / 'tatya NaM je te asaMkhejja vitthaDA' tatra khalu ye te asaMkhye yavistRtAH 'te NaM asaMkhennAI joyaNasahassAI AyAmavikrakhaMbheNaM' te khalu asaMkhyeyavistatA narakAbAsAH asaM khyezAni yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa 'asaMkhejjAI joyaNasahaspAI parikkhegheNaM pannattA' asaMkhapeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa pahaptAphathitAste narakAvAsA iti ||muu013|| sampati-narakAbAsAnAM varNagandhasparza pratipAdanArthamAi-'iyoseNaM ityAdi, __ mULam-imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayA vaNNeNaM pannattA ? goyamA ! kAlA kAlobhAsA gaMbhIra lomaharisA bhImA uttAsaNayA paramakiNhA vapaNaNaM pannattA, evaM jAva ahe sattamAe / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDha vIe naragA kerisagA gaMdheNaM pannattA? goyamA! se jahA isakI paridhi-'tinni jodhaNasayasahassA solasamahassAI donijodhaNasae sattAvIsAhie tinti koleya aTThAvIsaM dhaNumayaM terasa aMgulAI addhagulaM ca kiMci bikhelAhiyaM tIna lAkha solaha hajAra do sau lattAIsa yojana tIna koza, eka sau aTThAIsa dhanuSa, sADhe-teraha aMgula se kucha adhika hai tathA-'tattha NaM je te asaMkhejja joyaNa visthaDA' jo naraka asaMkhyAta yojana ke vistAra vAle hai-ve cAra hai ve asaMkhyAta hajAra yojana ke lambe cauDe haiN| tathA-inakI paridhi bhI asaMkhyAta hajAra yojana kI hai| sUtra // 13 / vANu che. tathA tanI paridhi 'tinni joyaNama issAI solasasahassAI donni joyaNasae sattAvIsAhie tinni koseya adAvIsa dhaNumaya terasagulAI addhagulaM ca kiMci visekhAhiya' traya vAma sopa 2 aso satyApIsa yApana trakasa ekaso aThayAvIsa dhanuSa sADAtera AgaLathI kaMIka vadhAre che. tathA / 'tattha NaM je te asa khejjajoyaNavitthaDA' tamA na24 asabhyAta yAnanA vistAra vALA che. te cAra che. te asaMkhyAta jananI laMbAI pahoLAI vALe che. tathA-tenI paridhi paNa asaMkhyAta hajAra jananI che. sUka-1all
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.14 narakAvAsAnAM varNAdinikapaNam NAmae ahimaDei vA gomaDei vA suNagamaDei vA majAramaDeI maNuslamaDei vA mahisamaDei vA musagamaDei vA AsamaDei vA hatthisaDei vA sIha maDei vA vagghamaDei vA vigamaDei dIviya maDei vA, maya kuhiya viraviNa? kuNima vAvaNNa dubhigaMdhe asui vilINavigaya bIbhattha darisaNijje kimijAlAulasaM stte| bhave eyArUve siyA ? jo iNa? salaTTe, goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhabIe paragA elo aNitaramA veca akaMta taragA ceva jAva amaNAmataragA cenna gaMdheNaM pannatA, evaM jAva ahe satmAe puDhavIe // imIle je bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe NarayA kerisayA phAleNaM pallattA ? goyamA! le jahAM NAmae alipattei vA khurapattei bA kalaMbacIriyA pattei vA lattaragai dA kuMta ugei vA tomaramgei vA nArAyagei vA sUla ggei vA laulaggei vA bhiMDipAlaggei vA sUcikAlAvei vA kaviyacchUbai vA viMcuya kaMTaei vA iMgAlei vA jAlaI vA mumsurei vA aJcitti vA alAei vA suddhAgaNIi vA, bhaveSayoM rUve liyA ? jo iNaTre samaTe, goyamA ! imIle NaM smaNappabhAe puDhavIe garamA etto ANiTratarA ceva jAva asaNAmataragA ceva phAseNaM pannattA / evaM jAba ahe sattamAe puDhavIe ||suu014|| chAyA-etasyAM khalla bhadanta ! ratnapramAyAM pRthivyAM narakAH kozA varNana majJazA ? kAlIH kolAbhAsAH gambhIraromaharSAH bhImA uttrAsanakA parama kRSNA varNana mjnyptaaH| evaM yAvaddhaH saptamyAm / etasyAM khacca ratnaprabhAyAM pRthivyAm / narakAH kIdRzA gandhena prajJaptA: ? gautama ! sa yathA nAmakaH ahimRta iti vAgomRta iti vA zunakamRta iti vA mArjAramRta iti vA manuSyavRtta, iti vA mahipamRta iti vA mRSAmRtaM iti vA azvamRta iti vA hastimRta iti vA siMhamRta iti vA vyAghramRta iti vA vRkamRta iti vA dvIpikamRta iti vA mRtakuSita
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ree jIvAmigamasUtre ciravinaSTa kuNimavyApanna durabhigandhaH, azucivilIna vigatavIbhatsadarzanIyaH kRmijAlA kuLa saMsaktaH / bhaveyuretadrUpAH syAd ? nAyamarthaH samarthaH gautama / evasyAM khala ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakA ito'niSTatarA evaM akAntatarA evaM yAvadamano'matarA eva gandhena majhaptAH / evaM yAvadadhaH saptamyAM prathivyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kIdRzAH sparzeNa ghajJaptAH ? gautama ! tada yathA nAmakam 'asi patramiti vA kSurapatramiti vA kadambacIrikApatramiti vA zaktyagramiti vA kuntAgramiti vA tomarAyamiti vA zUlAgramiti vA LaguDAyamiti vA, siNDipAlAyamiti vA cilApa iti vA kapikacchuriti vA vRzcikapaTaka iti vA aGgAra iti vA jvAleti vA sumsura iti vA aciriti vA, alAdamiti vA zuddhAgniriti vA bhaveyuretadrUpAH syAt ? nAyamarthaH samartha, gautama 1 etasyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM nA ito'niSTatarA va yAvadamanaisearAeva sparzeNa prajJA', evaM yAvadadhaH saptasyAM pRthivyA miti | 0 ||14|| TIkA- 'isIse NaM bhaMte ! racaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khalu bhadanta ! ratnapramAyAM pRthivyAm 'neraiyA keriyA kaNNaM padmayA' narakAra kIdRzAH kiM rUpAH varNena prajJaptAH - kathitAH ? narakANAM varNaH kIdRzo bhavatIti manaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gopamA' he gautama | 'kAlA' kAlA:! aba sUtrakAra ina narakAvAsoM ke varNagandha aura sparza kaise haiMisakA varNana karate haiM- C 'imIle Na bhaMte ! rakhanannabhAra puDhacIe - harapAdi sU0 // 14 // TIkArtha - yahAM gautamane prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'hamI se NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhacIe neravA kerisayA paNNeNaM pannasA' he bhadanta / isa ranaprabhA pRthivI ke narakAvAsa kaise varNa vAle kahe gaye haiM ? 1 arthAt ratnaprabhA pRthivI ke tarakoM kA varNa kesA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM / have sUtrakAra A narakavAsonA varNa, ga, ane sparza kevA che. ? tenuM vana re che. - ' imI se NaM bhate ! rayaNa pabhAe puDhavIe' chatyAhi TIartha -mA sUtradvArA gautamasvAbhIme alute mevu NaM bhave ! rayaNa'pabhAe puDhavIra neraiyA keriyA kaNNeNa A ratnaprabhA pRthvInA narakAvAsa kevA varNavALA kahelA che ? arthAt ratnaprabhA pRthvInA narakAnA varNa kevA che ? alu uDe che hai-'goyamA ! kAlA kAlAbhAsA, gaMbhIralomaharisrA, bhImA, chyu che - 'imIse pannattA' he bhagavan A praznanA uttaramAM
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA naM. 3 u. 2 khU.14 narakAvAsAnAM vargAdinirUpaNam kRSNavarNA narakA iti / tatra ko'pi niSpratibhatayA mandakAlo'pi Azakyeta tatastadA vyavacchedArtha vizeSaNAntaramAha - 'kAlomAsA : ' kAlaH kRSNo'trabhAsaH - pratibhAvinirgamo yebhyaste kAlAvabhAsaH kRSNaprabhApaTalopacitA ityarthaH / aara 'gaMbhIralomaharisA' gambhIralomaharSA :- gambhIraH avIvotkaTaH romaharSoromomo bhayavazAdyebhyaste gambhIraloSaharSAH, ayaM yAvaH evaM khalu te kRSNAca bhAsA paddarzanamAtreNApi nArakajantUnAM bhayasaMpAdanena satataM romaharSamutpAdayantIti yata evamataH 'bhImA' bhImAH - atIvabhayAnakAH / yato bhImA ataeva 'uttAraNayA ' 'moSamA ! kAlA, kAlobhAsA, gaMbhIra lomahariyA, sImA, uttA saNayA, parama kivhA vaSNe NaM paNNattA' he gautama! ratnaprabhA pRthivI ke naraka - narakAvAsa - kAle, kAlAvabhAsavAche, jinheM dekhate hI roma khaDe ho jAveM aise bhayaMkara trAsa utpanna karanevAle aura paramakRSNa , varNavAle kahe gaye haiM / arthAta- naraka kA varNa kAlA hai - isaliye inheM kRSNa kahA gayA hai varNa meM kAle hone para bhI kitaneka padArtha kRSNavarNarUpa se nahIM camakate haiM-soyeM naraka aise nahIM haiM kyoM ki ye svarUpataH bhI kAle haiM aura kAlerUpa se hI ye marate hiM-ataH bhI inheM kRSNAvabhAsa kahA gayA hai isa se yaha samajhAyA gayA hai ki ye kRSNaprabhA samUha se ucita haiM / inheM dekhate hI nAraka jIvoM ke zarIra ke bhaya ke mAre roma 2, khaDe ho jAte haiM-aisI bhayotpAdaka inakI kRSNa prabhA hai / ye bhayAnaka - isI kAraNa se nAraphajIyoM ke antaHkaraNa sadA bhayabhIta pane rahate haiM / inake Age aura bhI jitane kRSNavarNavAle padArtha hai-ve saba C uttAsraNayA, paramakiNhA vaNNeNa paNNattA' he gautama! ratnaprabhA pRthvInA naro narakAvAso kALA ane kAlAvabhAsavALA, jene jotAMja rUvADAM ubhA thaI jAya evA bhayakara, trAsa utpanna karavAvALA ane atyaMta kRSNava vALA kahelA che arthAt A narakanA vadhu kALo che. tethI tene kRSNa kahevAmAM Avela che. varSothI kALA haiAvA chatAM paNa keTalAka padArthoM kRSNavarNa pazuAthI camakatA nathI tethI tene kRSNAvabhAsa kahela che. A kathanathI ema samajAvavAmAM Avela che ke- kRSNuva vALI prabhAsamUhathI yukata che. Ane jotAMja nArakajIvAnA zarIranA rUvAMDAe bhayane lIdhe ubhA thaI jAya che. A rIte bhaya utpanna karavAvALI teenI kRSNavarNavALI kAMtI che. A bhayAnaka che. ane teja kAraNathI A nAraka jIvAnA aMtaHkaraNeA haMmezAM
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane utmAsanakAH ut trAsyante-bhayabhItAnta:karaNAH kriyante nArakA emiriti uta trAsanAH te eva uttrAsanakAH / kiMbahunA 'daNNeNa parama kiNhA' varNena paramakuSmAH pannattA' varNamadhikRtya nAkAH paramakRSNAH yataH paraM na kimapi bhayAnaka kRSNamastIti bhAvaH / evaM jAba ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm, ratnamamA vadeva zarkarApamA bAlukApamA paGkamamA dhUmaprabhA tamammamA tamastamaprabhAsvapi varNamadhikRtyAtIva bhayAnakA narakA prtipaadniiyaa|| ___ ataH paraM gandhamadhikRtyAha-imIse NaM bhaMte' ityAdi, 'isIse NaM bhaMte ! rayaNayamAe puDhavIe' etasyAM khalla bhadanta ! ratnamamAyAM pRthivyAm 'garagA ke risayA gaMdheNaM pannattA' narakAH kIdRzA gandhena prajJaptA:-kathitA:? narake kIzo gandho bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he phIke mAlUma par3ate haiM-aile ye ati parama kRSNavarNavAle haiM / 'evaM jAva ahe satsamAe' rahala malA ke larakAvAsoM ke varNa ke sambandha meM jaisA yaha kathana kiyA gayA hai vaisA hI zarkarA prabhA, vAlukA prabhA, pakSapramA, dhUmapramA, tamAprabhA aura tamatamA prabhA ina pRthiviyoM ke narakAvAsoM ke varNa ke sambandha meM bhI kathana karalenA cAhiye ArthAt ina pRdhiviyoM ke bhI narakAyAsa jhAle, kAlAvabhAsadAle Adi pUrvokta vizeSaNayukta haiN| aba gandha ko lekara kathana karate haiM-'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe paragA' he bhadanta ! isla ratna prabhA pRthivI ke naraka / 'kerisayA. gaMdheNaM pannattA' kisa prakAra ke gandhavAle kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu bhayabhIta banyA rahe che. AnI AgaLa bIjA jeTalA kALA varNavALA padArtho che, te badhAja phIkA jaNAya che evA A atyanta parama kALAva vALA che. 'eva' jAva ahe sattamAe' 2namA pRthvInA na2pAsonA panA samayamA je pramANe A kathana karavAmAM Avela che eja pramANenuM kathana zarkarA prabhA vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tapaHprabhA ane tamastamaprabhA A pRthvI yonA nArakAvAsanA varNanA saMbaMdhamAM paNa kathana kahevuM joIe arthAt A pRthvInA narakAvAsamAM paNa kALa, kAlAvabhAsa vALA, vigere pUrvokta vizeSaNa vALA che. Dave ganna samayamA 4thana 421mAM mAve che. 'imIseNa bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' 3 bhagavan mA 2namA pRthvInA na 'kerisayA gadheNaM pannattA' vA prAranA 5 vA cha1 mA pralanA 6ttaramA prabhu
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 5.14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 191 gautama ! 'se jahA nAmae' sa yathAnAmakaH 'ahimaDevA' adhimRta iti vA ahimRtaH mRtasarpazarIra ityarthaH mRtAt sarpazarIrAda yAzo gandhaH prAdurbhati tAgo gandho narakANAmiti, evaM sarvatrApi yojanIyam / 'gomaDei vA' gomRta iti vA, 'sugagamaDe ga' zubhakamRta iti bA, 'majjAramaDei vA' mAnArapRta iti vA 'maNussa maDeinA' manuSyamRta iti vA 'mahisama Dei / ' mahiSamRta iti vA 'mRsagamaDei vA' mUSakamRtaiti vA 'yAmamaDei kA' azvamRta iti vA 'hathima Dei vA hasti mRtaiti bA, sIhamaDe kA' siMhamRta iti vA, 'gyama DehavA yAghramRta iti vA, 'vigamaDei vA vRsmRta iti vA, 'dIviya maDei bA' dvIpasmRta iti vA, dvIpakazcitrakA sarvatra ahizcAsau mRtazcetyahi mRta iti rUpeNa vizeSaNa samAsaH / iha sadhomRtaM zarIraM na durgandhi bhavati tabAha-'maya kuhiyaciraviNa? kahate haiM-'goyamA! se jahAnAmae ahiDeha hA gomaDe vA suNAmaDeha chA' he gautama ! jaisA sarpa kA mRtakalevara hotA hai, gAya kA mRtakalecara hotA hai, kutte kA mana kalevara hotA hai, 'majjAramaDei vA billI kA mRtakalevara hotA hai, 'maNusalamaDei vA manuSya kA mRtazalevara hotA hai, 'mahilamaDe vA' ase kA manakalevara hotA hai, 'musagamaDei vA mUSaka kA mRtakalevara hotA hai / 'AlamaDeha vA ghoDe kA mRtakalecara hotA hai| hathiDeha vo hAthI kA mRtakalesara hotA hai, 'sIhAivA siMha kA mRtakalevara hotA hai, 'vagghamaDei vA vyAghra kA mRtakalevara hotA hai, 'vigamaDei vA vRka kA mRtakalevara hotA hai| 'dISiyamaDe vA' cittA kA mRnakaleva hotA hai aura ye saba mRtakalevara 'bhayakuhidha ciraciTThagautama svAmI ne cha, 'goyamA ! se jahAnAmae ahimaDei vA gomaDei vA suNagamaDeivA' he gItama! bharesA sApa 2 pramANe sevana zarIra hAya cha, marelI gAyanuM jenuM kalevara zarIra hoya che, marelA kUtarAnuM zarIra jevuM hoya che, 'majjAramaDeivA' bharetI mInu 2 prabhAyenu zarI2 ch|y 'maNumsa maDeivA' bharetA manuSyanure prabhAnu zarIra hAya cha, 'mahisamaDevA' bharekI sanu revu zarIra DAya che 'musagamaDei vA' bharetA manu zarI2 2 ya che. 'AsamaDei vA' bharetA ka zarIra keya cha, 'hatthimaDei vA' mare hAthInu 2 zarIra hAya cha, 'sIha maDeivA' bhare siMha ne zarI2 DAya che. 'vaghaDeDavA' bhv| pAcana 29. zarIra DAya cha, 'digamaDevA' 5 mA 13nu revu zarI2 saya che, 'dIviyamaDeivA' bharetA dIpAnure zarIra
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 192 " kuNAvaNa dubhigaMdha' mRtakuthitadinaSTa kuNiNvyApanna durabhigandhaH mRtaH san kuthita pUtibhAvaM samAptaH etAvacchnAvasthAmAtra garyo 'pi bhavati na ca sa tathA durgandha tatrAha - 'cira' ityAdi, ciragniSTaH- cirakAlactasyAM mApyasphuTita ityarthaH so'pi tathA durabhigandha na yati tatrAha - 'kuNiya' ityAdi, vyApannaM vizIrNIbhUtaM zaTitaM kuNimaMgAMsaM yasya sa mRta kuthiciravinaSTa kuNimavyApannaH / ataeva durabhigandhaH durabhiH - sarveSAmAbhimukhyena duSTo gandho yasyAsau durabhi gandhaH / ' asuhavilINa vigaya bobhastha harisaNijje' azuci vilIna vigatavIbhatsA darzanIyaH, azucirapavitraSaH vilIno manasaH kalimala pariNAma hetu vigataM vinaSTaM yadabhimukhatayA prANinAM gataM gamanaM yasmin sa tathA tathA vIbhatsayA nindayA darzanIyo draSTu yogya iti bIbhatlA darzanIyaH tato vizeSaNa samAsaH, azucivilIna vigatabIbhatsA darzanIya: / 'kiminAlA ulasaMsatte' kRmijALA kuLasaMsaktaH parasparasabaddhatayA saMruktaH san kRmijAlA kulojAta iti kRmijAlA kuNima yAvaNNa dusa gaMdhe' mAno dhIre 2, bRja - phUlakara sar3a gaye hoM, aura jinameM se durgandha ArahI ho aura isI kAraNa jo / 'asuha vilINa vijayI bhandarisaNijje' azuddhi chUne yogya na rahe hoM mana meM atyanta glAni ke utpAdaka bane rahe hoM, jinake sanmukha jAnA bhI koI nahIM cAhatA ho, athavA jinake pAsa se hokara bhI koI nila nA nahIM cAhanA ho, jo bIbhatsA se glAni se dekhe jAne ke yogya bana rahe hoM 'kimijAlAulasaMtatte' evaM jisa meM kIDoM kA samUha bilabilA rahA ho isa para gautama ! pUchate haiM-'bhave evArUve siyA' to kyA hai bhadanta ! jaisI durgandha ina ahimRtaka Adi ke saDegale kalevara kI hotI hai to kyA aisI hI durgandha una narakoM meM hotI hai ? hoya che, bhane yAJadhA bharesAnA zarIza 'maya kuhiyaciraviNaTTa kuTTimavAvaNNa dubhiga ghe' mAnA hai dhIre dhIre sIne saDI gayesA hoya, saDIne jhaTI gayA hoya, mane nemAMthI hurgandha bhAvatI hoya bhane mena arathI ne 'asui vilINa vigaya bIbhatthadarisa jijje azunthi - apavitra sparza vA yogya na hoya, temaja manamAM atyaMta glAnI utpanna karAvanArA banyA haiAya, ane jenI pAMse javA paNa kAI IcchatA na haiAya athavA jenI pAMse thaine keAI nIkaLavA paNu icchatA na heAya, jee gla nIthI dekhavAne ceAgya banyA hoya kriminArAisa satte' bhane iimAM DIDAmAno samuhaya maraNahI rahayo hoya 'bhave eyArUve siyA' gautama svAmI pUche che ke je pramANenI dunya A marelA sarpa vigerenA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2 sU. 14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 193 kulasaMsaktaH / etAvati kathite sati gautama Aha- 'bhave eyArUve siyA' bhavedetAvadrUpaH syAda-kadAcit bhayeyuret dvazaH yathoktavizeSaNaviziSTAH ahimRtAdirUpA gandhenAdhikRtA narakAH sUtre ca bahuvacaneSu ekavacanaM prAkRtatvAdApasthAdveti / bhagavAnAha - 'no iNDe saNDe' nAyamarthaH samarthaH upapanno yato'syAM ratnaprabhA pRthivyAM narakA hato yathokta vizeSaNaviziSTAhimRtAderapyadhikA aniSTatarAH, etadeva darzayati- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he nautana ! 'imose NaM syaNappabhAra puDhadIe' etasyAM khala ratnapradAyAM pRthivyAm 'NaraNA eto aNidvataragA 'narakA ito'niSTatarA eva ahimRtAdito'pi adhikA narakA aniSTatarAH / tatra kiJcidaramyamapi kasyA'pi aniSTataraM bhavati rucInAM vaicitryAt tata Aha'akaMtataramA ceva' abAntatarA eva narakA: / 'jAva amaNAmatarA ceva' yAvadamanosmatarA eka, yAvatpadenAvipatarA amanojJA etayorgrahaNaM bhavati / tatrAkAntamapi vastu kasmaicityaM bhavati yathA zUkarasyAzucivastu tatrAha - apriyatarA eva na isake upsara meM prabhu kahate haiM 'No iNDe lamaTTe' yaha artha samartha nahIM hai kyoM ki 'gomA ! hamIse NaM racaNappabhAe puDhavIe garanA etto ani tarakA veva' he gautama / isase bhI anaMtagunI adhika durgandha vahAM kahI gaI hai isa ratnaprabhA pRthivI meM jo naraka hai ve isa ahi Adi mRta hue saDegalezarIra kI durgandha se bhI aniSTa tara durgandhavAle hote haiN| kisI ko aniSTa padArtha bhI ramgha honA hai| ke ataH ye naraka aise nahIM haiM ye to ekAntataH 'akaMmatarakAceva' aramya hI haiM' / 'jAya amaNAmatarAceva' yAvat mana ko rUce aise nahIM haiM akAla hI hai / yahAM yAvat pada se 'apriyatarA amanojJA' ina do saDelA, gaLelA, zarIranI hAya che, evIja durgandha e narakAmAM hAya che ? A praznanA uttarasAM prabhu gautama svAmIne he che hai- 'No iNaTTe samaTTe' mA thina azabhara nathI Debha} - 'goyamA ! imIseNaM rayaNabhAe puDhavIpa paragA etto aNiTTatarakA ceva' he gautama ! yA upara varNavesa bharelA sarpAhinA saDelA, gaNesA mRtazarIrAkaratAM paNu anaMtagaNI vadhAre dugaMdha e narakAmAM hAya che. A ratnaprabhA pRthvImAM je naraka che, te badhA A marelA sarpa vigere nA saDelA, gaLelA, zIrAnI dudha karatAM paNa aniSTatara-kharAmamAM kharAkha durgaMdha vALA hAya che. koIne aniSTa padAtha paNa ramya-suMdara lAge che. paNa A narakA evA nathI yA naro to ThevaNa 'akaMtatarakAceva' asuMdara 4 che. 'jAva amaNA matarAcetra' yAvat bhanane ase tevA hotA 4 nathI. aAMta hai. mahiyAM yAvat paddathI 'apriyatarA manojJA' mA me yaha graha 4zayAM he tethI bhASaghA jI0 25
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra kasyApi priyA iti bhAvaH / ataeva amanojJA amano'matarAH 'gaMdheNaM pannacA' gandhena itthaM bhUtA narakAH pAsaptA:-kathitA iti| 'evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' evaM yAradhA sastamyAM pRthivyAm yathA ratnaprabhA narakA ahimRtAderapi adhikatarA gandhena kathitA stathaiva zarkarApamA bAlukAmamA paGkamamA dhUmamamA tamAmamA tamastamamamA narakA api ahimRtAderapi adhikatarA gandhena jJAtavyA iti bhAvaH / parza madhikRtyAha-'imIse gaM' ityAdi, ityAdi, 'imIse NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhabIe' etasyAM khalu ratnapabhAyAM pRthivyAm 'NaragA keripadoM kA grahaNa huA hai / isIliye ye apriyatara aura mano'nukUla nahIM haiM / apriyatara pada yaha prakaTa karane ke liye diyAgayA hai ki amAnta padArtha bhI zUkara ko viSTA kI taraha priya hotA hai-to aille the naraka nahIM haiM ye to sarvathA apriya tara hI haiM-kisI ko bhI priya nahIM hai| 'gaMdheNaM pannattA' isa prakAra ke vizeSaNoM vAle ye naraka pUrvokta vizeSaNoM vAlI durgandha le bhI adhika. durgandhavAle haiN| 'evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe' isI taraha se zarkarA prabhA ke, bAlukA prabhA ke, paGkaprabhA ke, dhUmaprabhA ke, tamaHprabhA ke aura tamastamaH pramA pRthivI ke naraka ke bhI ahimRtakAdi ke kalevaroM kI durgandha se bhI adhika durgandha vAle haiM aisA kathana karalenA cAhiye / ___ aba una narakoM ke sparza ke viSaya meM kahate haiM-'imIse gaM bhaMte ! apriyatara-atyaMta apriya che ane manane anukUla hotA nathI. apriyatara e pada vAta pragaTa kare che ke- ekAMta padArtha paNa sUkarane viSTA jema priya hoya che, tema kaMI tevA prakAranA prANI ne te priya hoya che, paNa A narake evA eTale ke keIne paNa priya lAge tevA hotA nathI. A to hamezAM apriyatara ja hoya che. arthAta te koIne paNa priya hotA nathI, ___ 'gaMdheNa pannattA' mAvA prA2nA vizeSa mA na23 se 53ai 4 thA 5 vadhAre 54tI duga pADAya che. 'evaM jAva ahesattamAe puDhavIe' mA pramANe za21 pramA pRthvInA, vAyu pramA pRthvInA, paMkaprabhA pRthvInA, dhUmabhA pRthvInA, tamaprabhA pRthvInA, ane tamastamAM pRthvInA narakenA zarIra marelA sapadinA zarIranI durgadhathI paNa vadhAre paDatI durgadha vALA hoya che. A pramANenuM kathana samajI levuM joIe. 6ve sUtrA2 ye nanA 15 nA madhamA 4thana 42 che. 'imIse gaM
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra03 u. 2 0 14 narakAvAsAnAM varNAdinirUpaNam 195 sayA phAseNaM pannattA' narakAH kIdRzAH sparzena prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'govamA' he gautama! 'se jahANAmae' tad yathAnAmakam 'asipatte vA' asipatramiti vA asiH khanaM tasya patraM tadvat tIkSNam 'khurapate vA' kSurapatramiti vA kSurapatram nApitasya kezacchedakasAdhanavizeSaH, 'kalaMba ciriyA patte vA' kadambacIrikApatramiti vA kadambacIrikA tRNavizeSaH darbhAdapi rata chedaH (area ) iti - lokaprasiddhaH | 'satagge vA' zaktyagramiti vA, zaktiH praharaNavizeSaH tadagramiti vA 'kuMggei vA' kuntAgramiti vA 'tomaragroha vA' tomarAgramiti vA kuntatomarAvaSi praharaNavizeSau tadagramiti vA / 'nArAyaggei vA' nArAcAgramiti vA, 'salaggei vA' zUlAgramiti vA / 'laulaggei vA' laguDAgramiti vA 'miDiyAlaggei vA bhiNDivAlAgramiti vA miNDimAlaH praharaNavizeSaH tamiti vA 'sUcikaLAve nA' sUcikalApa iti vA sUcInAM kalApaH samUharayaNabhAe puDhavIe NaragA keriyA phAse NaM pannatA' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI meM jo naraka haiM ve kisa prakAra ke sparzacAle haiM ? uttara meM prabhu karate haiM - 'govA ! se jahAnAbae alipatte va ' he gautama ! jaisA asipatra talavAra kA 'khurapate yA' thurA kI dhAra kA 'kalaM cIriyA pante vA kadambacIrikA patra, yaha eka nukIlI dhAravAlA ghAsa hotA hai usakA 'sattaggeha vA' zakti nAmake praharaNa vizeSa kI dhAra kA 'kuMggei vA' bhAlAkI dhAra kA, 'tomaraggeha vA' tomara zastra vizeSa kI dhAra kA 'nArAyaggeha vA' bANa ke agra'bhAga kA 'laggeyA' zUla ke agrabhAga kA, 'laulaggeha vA' laguDa ke agrabhAga kA 'bhiDivAlagge vA' bhiNDivAla ke agrabhAga kA, 'sUcikalAvA' sUIyoM ke samUha ke agrabhAga kA, 'kaviyacchUha vA' kareM 1 bhaMte ! rayaNappabhASa puDhavIe NaragA pherikhayA phANaM paNNattA' he bhagavan bhA ratnaprabhA pRthvImAM je tarA che. te badhA kevA prakAranAM spavALA hoya che ? yA prazna nA vittaramAM alu gautamasvAbhIne he he he- 'goyamA / se jahA nAmae asipatte vA' he gautama! asipatra- talavAranA vo sparza hoya che, tevA tathA 'khurapatteivA' astarAnI dhaarne| 'kalaMtracoriyApatteri vA' udvdhmshriirikA patra eTale ke A eka tIkSNa dhAravALA pAnavALu ghAsa hAya che. te 'sattaggeivA' zakti nAmanA Ayudha vizeSanI dhaarne| 'ku' taggeiva!' lAlAnI dhAranA 'tomaraggeivA' tomara nAmanA zastra vizeSanI dhAranA 'nArAyabhgei vA' mAgunA agrabhAganA 'sUrugoi vA' zUhanA agrabhAganA 'laDalaggei vA' saguDa- sADInA athalAgato 'bhiMDipAlabhgei vA' liDiyasanA abhlaagne| 'sUcikalAvei vA' sAdhanA nUDAnA athabhAganA 'kaviyacchUha vA'
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ jIvAmigamasUtra stadvaditi vA 'kaviyacchUti vA' kapikacchUriti cA, kapikacchu:-kaNDajanako. vallI vizeSa: 'kavAchu iti lokamasiddha vicchuya kaMTaeti vA' vRdhika kaNTaka iti vA 'iMgAleti vA' aGgAra iti vA, aGgAro nidhuumaagniH| 'jAleha vA jvAlA -iti vA jvAlA'naLasaMvaddhA 'mummurei vA' mumura iti vA murmuraH phuphakAdau mmRnnnnaagniH| accIti vA' aciriti vA, arciranalavicchinnA jvaalaa| 'alAei vA, alAtamiti vA, alAtamulmukam / 'suddhAgaNIi vA' zuddhAgniritivA, zuddhAgnirayaH piNDAyanugato'gnividhutAdirvA iti zabdaH parasparasamuccaye iha kasyApi narakasya sparza: zarIrAvayavacchedakaH, parasya bhedako'nyasya vyathAjalako'parasya dAhakaH ityAdi sAsyapratipayartha masipatrAdInAM nAnAvidhAnAcakA 'vicchuyaTae vA' vRzcika ke DaMka bA, 'iMghAleti vA' nidhUma agnikA, 'jAleha vA' jyAlA tA 'mumnurei vA' murmura agni kA, 'accIti bA' anivicchinna jvAlA kA 'alAeka vA' alAta jalate hue kASTa kI agni kA, 'suddhAgaNIi vA zuddha agni-tape hue loha piNDa kI agni kA yA vidyuta Adi pA jaisA sparza hotA hai gautama! pUchate hai ? to kyA 'bhaveyArale liyA he madanta ! aisA hI sparza una narakoM kA hotA hai ? yahAM jUna meM sarvatra iti zabda upamAbhUta vastuke svarUpa kI parisamApti kA sUcaka hai tathA 'vara' zabda paraspara meM samuccaya kAMbAcaka hai isaliye vahAM kilo naraka kA sparza zArIra ke azyayo kA chedaka hotA hai kisI naraka kA sparza zarIra ke avayavoM kA bhedaka hotA hai kisI naraka kA sparza vyathA jalaka hotA hai zilI naraka kA sparza daah42yn| (hanI) 'vicchuyakaMTae vA' vI.11 3 mana! 'iMgAleti vA' mA. rAnA 25shn| 'jAlei vA' maninI ritain'musmurei vA' bhubha maanin| 'accIti vA' anivichinna ganinI raana 'bhalAei vA' sAtanAma And anii mnin| 'suddhAgaNIi vA' zuddha mani-marthAta tapekSA lokhaMDanA piMDanA agnine athavA vIjaLI vigerene je sparza hoya cha, 'bhaveeyArUve siyA' gItamasvAmI prabhu ne pUche che 3-3 lApana mevA sparza A narakano hoya che? ahiyAM sUtramAM badhe Iti zabda upamAbhUta vastusvarUpanI parisamApti sUcaka che. tathA "vA" zabda parasparamAM samuccayane vAcaka che. tethI ahiyAM kaI paNa narakAvAsane sparza zarIranA avayane chedaka heya che. keI narakAvAsano sparza zarIranA avayane bhedaka hoya che. ke narakAvAsane sparza vyathA janaka hoya che. keI narakAvAsane
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoMtikATIkA pra.3 u.2 sU.14 narakAzAsAnAM varNAdinirUpaNam 197 mupAdAnamiti / etAvati ukte bhagavati gautamaH mAha-'bhaveeyAkhthe siyA' bhaveyuretAvadrUpAH syAt-kadAcit yathokta vizeSaNaviziSTAsipatrAdirUpAH sparzanAdhikRtA narakAH kim ? bhagavAnAhamNo iNaDhe samaDe nAyamarthaH samarthaH-upapannA, 'goyamA' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' etasyAM ratnamamAyAM pRthivyAM narakAH 'etto aNitarA ceva jAva amaNAlataragAva phAseNaM pannattA' ita:-asi patrAdito'pi aniSTatarA akAntatarA aghiyatarA amanojJasarA amano' matarAzcaiva sparzana majJaptAH kathitA iti / 'evaM jAba ahe sattamAe puDhavIe' evaM yAvadadhaH saptamyAM pRthivyAm ratnapamA pRthivI narakavadeva zakarApamA vAlakApamA janaka hotA hai-ityAdi rUpa le samatA dikhAne ke liye nAnA prakAra ke ina upamAnabhRta padArthoM kA yahAM grahaNa kiyA hai / ata: jaba gautama ne prabhu se pUchA ki jaisA ina upamAnabhUna astipatrAdikoM kA sparza hotA hai to kyA aisA hI sparza ina narako kA hotA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jo iNale sama' yaha artha samartha nahIM haiM kyoMki 'goyamA !' hegautama ! 'imIle racaNappabhAe puDhavIe NaragA' isa ratnaprabhA pRthivI ke naraka 'itoNitarA ceva jAca apraNAmatarakA ceSa phAse gaM pannattA' ina ali patrAdikoM ke agrabhAgale bhI aniSTatara akAntatara apriyatara, amanomatara, apane sparza se kahe gaye haiN|| evaM jAva Ahe sattamAe' ratna pramA pRthivI ke narakoM kI taraha hI zarkarAprabhA, bAlukApramA, paramA, dhUmaprabhA, tamAmamo aura sparza dAhajanaka hoya che. ItyAdi prakArathI samatA batAvavA mATe aneka prakAranA A upamArU5 banelA padArtho ahiMyAM grahaNa thayela che. tethI jayAre gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM ke-A upamA rUpa asipatra vigereno je sparza hoya che, zuM e ja sparza A narakAvAsAne hoya che ? gautamasvAmIna / prazna uttaramA prabhu cha hai-'No iNaTe samaTe' mA 4thana 12152 nathI. ma 'goyamA' ! 8 gautama ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' 242namA pRthvInA na24pAsa! 'icoM aNidvatarAceva jAva amaNAma tarAceva phAse NaM paNNattA' 2 // masipatra vigerenA mAgatA5'42di paNa atyaMta aniSTatara akAMtatara, apriyatara, amanematara, e tene sparza kahela che. 'evaM jAva ahesattamAe puDhavIe' 2tnaprabhA pRthvInA na24pAsanI ma ja zarkarAmabhA, vAlakAprabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA, ane tamastama prabhA pRthvInA narakAvAse paNa asipatra vigerenA pezakaratAM paNa aniSTa
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre paGkapamA dhUmaprapA tamAprabhA tamastamaHprabhA pRthivI narakA api patrAdito'pi adhikatarA aniSTA akAntA apriyA amanojJA amano'matarA jJAtavyAiti // 14 // sampati-narakAvAsAnAM mahattvaM kathayitumAha-imIse Na' ityAdi, mUlam-imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe narakA ke mahAliyA pannattA ? goyamA ! ayaNNaM jaMbuddIve dIve savvadIva samudANabaMtarae lavvakhuDDAe baTTe tellA pUrvasaMThANasaMThie baTTe rahacakavAlasaMThANasaMThie baTTe pukkharakapiNayAsaMThANasaMThie baTTe paDipuNNacaMdasaMThANalaMThie evaM joyaNasayasahassaM AyAmavikakhaMbheNaM jAva kiMci vilesAhie parikkhevaNaM, deveNaM mahaDie jAva mahAguAge jAva iNAmeva iNAmeva tti kaha imaM kevala. kappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM accharAnivAehi ti sattakhutto aNuparivAhitANaM havamAgacchejjA, seNaM devetAe ukiTAe turithAe calAe caMDAe sigyAe uddhRyAe javaNAe chegAe dizAe devagaIe vItivayamANe vItivayamANe jahanneNaM egAhaM vA duyAhaM vA tiAhaM vA ukkoseNaM chammAsaM vItivaejjA, atthegaie vitivaejjA atthegaie no vitivaejjA e mahAlayANaM goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe NaragA pannattA / evaM jAna ahe sattamAe / navaraM ahe sattamAe atthegaiyaM naragaM vItivaejjA, atthegaie naragaM no vItivaejA ||suu015|| chAyA-asyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kiyanmahAntaH prajJaptAH ? gautama ! ayaM khalnu jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantaraH tamastamaHprabhA pRthivI ke naraka bhI asipatra Adi ke sparza se bhI aniSTa, akAnta, apriya, ananojJa aura amanoyatara sparzavAle kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiye // 014 // akAMta, apriya, amaneza, ane amane matara sparza kahevAmAM Avela che. tema samajavuM sU014
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 prameyayotikA TIkA pra. 3 u.2015 narakAvAsAnAM vizAlatva nirUpaNam sarvakSullako vRttastailApUpasaMsthAnasaMsthito vRto rathacakrazara saMsthAna saMsthitaH ghRtaH puSkarakarNikA saMsthAnasaM sthito vRttaH paripUrNa candrasaMsthAnasaMsthitaH ekaM yojanazatasahasramAyAmaviSkambheNa yAvat kiJcidvizeSAdhikaH parikSepeNa, devaH khalu mahaddhiko yAvanmahAnubhAgo yAcat etadeva etadeveti kRtvA imaM kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM tribhirapsarasonipAtaiH trisaptakRtvo 'nuparivartya haJcapAgacchet sa khaludeva: tayotkRSTayA tvaritayA capaLayA caNDA zIghrayA uddhRtayA javanayA chekayA divyayA devagatyA vyativrajan vyatvijana jaghanyena ekAInA dvayavA tryahaM vA, utkarSeNa SaNmAsAn vyativrajet tatraikakAn vyativrajet tatraivAn no vyativrajet, etAvanto mahAnto gautama / etasyAM ratnamamAyAM pRthivyAM narakAH majJaptAH / evaM yAvadadhaH saptamyAm / naramadhaH saptamyAm / astyekakaM narakaM vyativrajet / astyekakAn narakAn no vyativrajet // 15 // TIkA--' imI se NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! ' rayaNappamAe puDhacIe garagA' ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakA: 'ke mahaliyA pannattA' narakA narakAvAsAH kiyanmahAntaH kiyatmamANA mahAntaH prajJatAH- kathitAH, pUrva hi asaMkhyeyayojana vistRtA narakA iti kathitam, taccAsaMkhyeyatvaM nAvabuddhyate iti punarapi kRtaH prazna iti / ata eva atrottaraM bhagavAna upamayA kathayati - 'goyamA' ityAdi, ro sUtrakAra narakAvAsoM ke mahatva kA kathana karate haiM 'imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhacIe narakA ke mahAlayA - ' ityAdi // 15 // TIkArtha- 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhabIe' he bhadanta ! isa ratna - prabhA pRthivI meM 'naranA' jo narakAvAsa haiM ve 'ke mahAlayA panattA' kitane baDe haiM ? yadyapi pahile asaMkhyAta yojana ke bihAra vAle narakAvAsa hai aisA kaha diyA gayA hai / parantu vaha asaMkhyeyatA kyA hai isa bAta ko samajhAne ke liye hI yaha prazna kiyA gayA hai / prabhuzrI upamA dvArA have sUtrakAra narakAvAseAnI meATAinuM kathana kare che. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe narakA ke mahAlayA' tyAhi TIDArtha - 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhagavan ! yA ratna pramApRthvImA 'naragA' ? naravAsI che, te madhA 'ke mahAlayA pannattA keTalA vizALa che ? jo ke pahelAM asakhyAta caiAjananA vistArALA narakAvAseA che, tema kahI devAmAM Avela che. paraMtu te asabhyeya pakSu zuM che ? e vAta samajAvavAmATe ja A prazna pUchavAmAM Avela che.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastre 'goyamA' he gautama ! 'ayaNaM jaMbuddIve dIve' ayaM khalu yatra vayaM saMsthitA jambU dvIpo dvIpaH, aSTa yojanocchita yA ratnamayyA jabbA-jambU-pradarzanayA upalakSito dvIpo jambUdvIpaH 'sandIpasamudANaM' sarvadvIpasamudrANAM dhAtakIkhaNDalavaNA dInAm 'sabvamaMtara' sarvAbhyantaraH sarvepAmAdibhUtaH 'savvakhuDDAe' sarvakSullakaH sarvebhyo dvIpasamudrebhyaH kSullakA-hasva iti sarvakSullaka tathAhi-sarve lavaNAdayaH samudrAH sarve dhAtakIkhaNDAdayodvIpAH asyAjjambUdvIpAdArabhya pravacanorana krameNa dviguNA dviguNAyAmaviSkammaparidhi mantastato'yaM jasTIyaH zepasarvadvIpasamudrApekSayA laghurbhavatIti / tathA-'' vRttaH vRttAkAraH, yataH 'telalA pUrvasaM ThANasaMThie' telApUpasaMsthAnasaMsthitaH, tailena ekA'pUpastakApUgaH teTena paripakvo'pUpa: mAyaH paripUrNavRtto bhavati na tathA ghRtena patra iti telavizeSaNam telApUpabat saMsthAnamiti tailApUpasaMsthAnam, tena tailApUpasaMsthAnena saMsthita iti tailaapuupsNsthaansNsthitH| tathA-'vaTTe' vRtto vRttAkAraH, yataH 'rahacakkavAlasaMThANasaMThie' rathacakravAlasaMsthAnasa sthita:-rathacakrasadRza vRttAkAra tathA 'baTTe' vRttaH yata:-'pukkharakaNNiyA saMThANasaThie' puskarakarNikA saMsthAnasa sthitaH kamalaisa prazna kA uttara dete hue kahate haiM-'goyamA ! ayaNaM jambUddIve dIve' he gautama ! yaha jambUdvIpa nAnA jo dvIpa hai ki jahAM hama loga rahate hai aura jo 'savvadIvasamudANaM sadhAntarae' samasta dvIpa aura samudroM ke madhya meM vartamAna saba se prathama hai 'laya khuDDAe' tathA saba dvIpa samudroM se jo choTA hai 'caTTe' golAkAra hai isIliye 'tellApUrvasaMTANa saMThie' jinakA saMsthAna taila, pake hue pure ke jaisA hai athavA yaha aisA 'ghaTTe' gola hai jaisA ki 'rahacavAlasaMThANasaTie' ratha kA pahiyA gola hotA hai| athavA yaha aisA vata' gola hai 'pukkhara kapiNayA saMThANasaThie' zi jaisA puSkara-kamala karNikA ke samAna Akara bhAdvArA tana utta2 sApatA mahAvIra prabhu ke cha -'goyamA ! ayaNaM jaMbuddIve dIve meM gautama ! namUdvI5 nAmanA 2 // dvIpa che, jyAM bhApa 2DIne chIme bhane 2 dvIpa 'savvadIvasamudANaM savvabhaM tarae' saghIya mane samudronI madhyamA sIthI 5 / 22sa cha. 'savva. khuDDAe' tathA mAdI5 samudrAta 2 nAnA che. 'vaTe' gA.2 . tathA 'tellApUsa ThANasaThie' tu sasthAna sabhA pAvasA kA arthAt bhAsavAnA ne che ma ta te me 'vaDhe' nAma / che 4-'rahacakka vAlasa ThANasaThie' 2tharnu pai 2 saya , tevA gAravANA hAya che. athavA te me 'vartta hetai ANa cha hai-'pukkharamaNiyAsa ThANa
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prame yadyotikA TIkA pra.3 u.2 1.15 narakAvAsAnAM vizAlatvanirUpaNam 201 phalikAdad golAkAra tathA-'vaTTe' vRtto vRttAkAra: 'paripuNNa caMdasaM ThANasaM Thie'; paripUrNacandra saMsthAnasasthitA-paurNamAsI candratulyasaMsthAnena. saMsthitaH-aneka prakArakopamAnopameyabhAvo naanaadeshjvineyptiptyrthH| 'eka joyaNasaya. sahassaM ArAmavikhaMbhega' eka yojanazatasahaslamAyAmaviSkambheNa-daiyavistArAbhyAM lakSayojanamaSitam 'jAra kiMcivise sAhie parivakheveNaM' yAvat kizcivizehotA hai adhakSA yaha 'ghaTTe' ailA gola hai ki jaisA paDipuNNa caMda ThANasaThie' pUrNimA kA pUrNa sandra gola hotA hai 'ekA jogaNasaya. sahassa AdhASidakha megA jADa kiMcivilelAhie parikkheveNa', yaha eka lAkha yojanazAlacyA cauDA hai cAvat triguNa le kucha adhika paridhi se pariveSThita hai| isa jambUdvIpa kA nAma jambUdrIya isaliye. huA hai ki isake ThIka bIca meM anAdi ananta eka jambU sudarzana nAmakA vRkSa hai yaha prAyojana paka UMcA hai aura rassAlaya hai / jambU bIpa ke bAda lakSaNasamudra aura lazudra ko ghere hue dIpa aura dvIpoM ko, ghere hue samudra hai yaha jambUdvIpa una dvIpa samutroM ne saba se pahilA dvIpa hai aura jala svabo pIca meM hai| isakA AkAra gola hai yahAM jo taila meM pake hue pUe ke jaisA athavA ratha ke pahiye jaisA, puSkara kaNikA ke jaisA, yA paripUrNa candra ke jaisA halakA AkAra gola bhinna bhinna upamAnoM dvArA praza ziyA hai vaha bhinna 2, dezoM ke vineya (ziSya) saMThie' ma 4042-OMbhanI jIna! 24112 // 21mA2pANu soya che. athAtomA vade za goNa hAya -revA gAjA2-'paDipuNNacaMda. saMThANasalie' himaan| ydr| 1 mA2pANI DAya che. 'eka joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jAva kiMci visesAhie parikkheveNaM' mAdvIpa eka lAkha jananI laMbAI pahoLAI vaLe che yAvat traNa gaNAthI kaMIka vadhAre paridhithI vITaLAela che. A jaMbudvIpanuM nAma jabudvIpa e pramANe thavAnuM kAraNa e che ke tenI barobara madhyamAM anAdi ane anaMta eka jaMbU sudarzana nAmanuM vRkSa che te ATha jananI UMcAIvALuM che. tathA ratna maya che. jaMbudvipa pachI lavaNa samudra che. ane samudrane gherelA dvIpo ane dvIpane gherela samadra che. A pramANe asaMkhyAta dvIpa ane samudro che. A jabUdvIpa e dvipa samudromAM sauthI pahela dvIpa che. ane te badhAja dvIpanI madhyamAM che. A badhI pano AkAra geLa che. ahiMyAM je telamAM pakavelA puvA (mAlapuvA) je tathA rathanA paiDA je tathA kamaLanI kaLInA jevo athavA pUrNa candramAnA je tene goLa AkAra che tema judI judI upamAo ApIne kahela che, te judA judA dezanA vineya kahetAM ziSya samudAyane sama jI0 26
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jIvAmigamasUtre pAdhika parikSepeNa, atra yAvatpadena jagvRdvIpaparikSepavarNanaM saMgrAhyam, yathAhizrINi yojanazatasahasrANi, poDazas hakhANi dve yojanazate vize trayaH krozAH aSTAviMzaM dhanuH zataM trayodaza aMgulAni addhagulaM ca kizcidvizepAdhika parikSepeNa jambUdvIpaH prajJapta iti / etatpramANaka sampUrNa jambUdvIpaM yo maharddhiko devaH tricappuTikAkalamAtreNa eka vizavivArAna paryaTitvA parAvartate etAdRzo devaH svasya sarvotkRSTayA gatyA yadi ekadvitridivasAna yAvat utkRSTataH paNmAsaparyantaM teSAM narakANAmullaMghane pravRtto bhavet tathApi tasya devasya ke pazcimarakANAmullaMghanaM bhavet keSAJcittu na vA bhavedityetAvanto narakAH santIti pramANopamAnArthaM prathamaM janoM ko samajhAne kI apekSA se kahA gayA hai yaha jambUdvIpa ekalAkha yojana kA lambA cauDA hai isakI parikSikA pramANa yAvatpada saMgRhIta huA vaha pramANa isa prakAra haiM-tIna lAkha bolaha hajAra do sau sattAIsa yojana tInakoza eka sau ThAIsa dhanuSa sAr3he teraha aMgula se kucha adhika haiN| yahAM jo tela meM tale hue pUe kI upalA golAI meM kahI hai usakA kAraNa aisA hai ki tela meM pakA huA puA bilakula gola ho jAtA hai| isa pramANa vAle jambUdvIpa kA jo maharddhikadeva tIna cuTakI bajAne kA kAla mAtra meM ikkIsavAra paryaTana karake lauTa A sake aisA zaktimAn deva apanI sarvotkRSTa gati se yadi eka do tIna dina paryanta utkRSTa se chaha mAsa paryata una narakoM kA paryaTana- ullaMghana karatA rahe tau bhI vaha deva kitaneka jana narakAvAsoM kA ullaMghana kara sakatA hai aura kitaneka nahIM bhI kara sakatA hai, itane baDe ye naraka hai, isa pramANa jAvavA mATe kahevAmAM Avela che. A jamRdrIpa eka lAkha ceAjananI laMbAi paheALAI vALA che yAvatpadathI sagrahIta thayela tenI paricituM pramANu pramANenuM che, traNa lAkha seLa hajAra khase| tyAvIsa ceAjana traNa (keza) gAu ekaseA aThayAvIsa tranuSa sADA tera AMgaLathI kaiMka vadhAre che. A kathanamAM geALAkAra batAvavA telamAM taLelA mAlapuvAnI upamA patAvI che, tenu kAraNa e che ke telamAM pakAvavAthI te eka dama gALa banI jAya che. A upara batAvelA pramANuvALA ja drIpanu' je mahaSTika deva che te traNa caTi vagADe teTalA kALamAtramAM ekavIsavAra parikramaNa karIne pAchA AvI jAya evI zaktivALA deva peAtAnI sarvotkRSTa gatithI jo eka mathavA e athavA traNu divasa panta ane utkRSTathI cha mAsa panta te narakAvAsetu ullaMghana karatA rahe te paNa te deva keTalAka narakAvAsetu' ullaMdhana karI zake
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyautikA TIkA pra. 3 u. 2 saM.15 narakAvAsAnAM vizAlatvanirUpaNam 203 jambUdvIpasya pramANaM saMgRhItam etadeva pradarzayati- 'deve NaM' ityAdi, 'deveNaM' devaH khalu kalpitaH 'mahiDie jAva mahANubhAge' maharddhiko yAvanmahAnubhAgaH tatra mahatIRddhiH vimAnaparivArAdikA vidyate yasya sa maharddhikaH, tathA - mahAdyuti zarIrA bharaNaviSayA yasya sa mahAdyutikaH tathA mahAbalaH- mahad balaM zarIraH prANo yasya sa mahAbalaH, tathA - mahAyazAH mahadyazaH - khyAtirvidyate yasya sa mahAyazAH tathA 'mahe sakkhe' maheza:- mahAn Iza: Izvara ityAkhyA yasya sa mahezAkhyaH athavA Izana mIzaH bhAve ghaJ pratyaye aizvaryamityarthaH tataH Ivana maizvaryam AtmanaH khyAti antabhUtayatayA khyApayati yati sa IzArUpaH mahAMzcAsau IzAkhyazceti mahezAkhyaH athavA - 'mahAsokkhe' mahAsaukhyaH, mahatsaukhyaM yasya prabhUtodayavazAt sa mahAsaukhyaH tathA - 'mahANubhAge' mahAnubhAgaH - mahAna anubhAgo viziSTa vakrayAdikaraNake upamita karane ke liye yahAM pahale jambUdvIpa ke pramANa saMgraha kiyA gayA hai| isI bAta ko mantrakAra prakaTa karate haiM- 'deveNaM' ityAdi / 'deveNa' were are mahANubhAve jAva NAmevatti kaTu imaM kevalakappaM jambUddIcaM dIvaM tihiM accharAnivArahiM tikhattakhutto aNupariyahiptANaM svatramAgacchejjA / aikhe hala jambUdvIpa ko koI vimAna parivAra Adi mahatI RddhivAlA zarIra AbharaNa kI mahAdyutivAlA bahuta adhika zArIrika balavAlA, bahuta baDI khyAtivAlA, tathA - 'mahAsakkhe' evaM jisakI khyAti 'vaha bahuta baDA aizvaryavAlA hai aisI ho rahI hai athavA 'mahAlokkhe' mahAsukha vAlA 'mahANubhAge' viziSTa vaikriyAdi karane kI acintya zaktivAlA, aisA deva yAvat tIna cuTakI . che, ane keTalAka narakAvAsAnuM ullaMghana nathI paNa karI zakatA. eTalA mATA te narakAvAse che. A pramANune pahelAM upamita (ghaTAvA) karavA mATe pahelAM ahiMyAM jamUdrIpanA pramANuneA sagraha karela che have sUtrakAra eja vAta 'deveNa' tyiAhi sUtrapATha dvArA are che. 'deveNa' mahaDhie jAva mahANubhAve jAva iNAmeva iNAmevatti kaTTu ima kevalakappa' jaMbUdIva dIvaM tihiM accharAnivAehiM tisattakkhutto aNupariyaTTittANaM ivvamAgacchejjA' yevA mAjUdrIpate haiN| vimAna parivAra vigere bhoTi RddhivALA, zarIra AbhUSaNunI mahAdyutivALe, atyaMta vadhAre zArIrika baLa vANI, atyaMta bheTaNyAtivANI, tathA 'mahAsakkhe' lenI jyAti 'mAyA bhoTA saizvarya vANeo che. zevI hoya athavA 'mahAsokkhe' bhAsumavANI 'mahANubhAge'
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana viSayA'cintyA zaktiH vidyate yasya sa mahAnubhAgaH etAni-maharddhika ityAdIni nAnAvizeSaNAni devasya sAmarthyAtizayapratipAdakAni etAdRzo devaH 'jAva' yAvat, iti cappuTikAtrayakaraNa kAlAvadhi pradarzanaparam 'iNAmeva iNAmevati kaTu' evameva evameveti kRtvA, iti kRtveti vizepaNaM hastadarzita cappuTikA prayakaraNa sUcakam / 'imaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM' imaM kevalakalpaM paripUrNa jamba dvIpaM dvIpam 'tihiM accharAnivAehi' trimirapsaro nipAtaH, apsarA nipAto nAma cappuTikA tatazca timabhizcappuTikAbhirityarthaH cappuTikAzca kAlopalakSaNam, tato yAvatAkAlena-tisrazcappuTikAH pUryante tAratkAlamadhye ityarthaH 'tisattakkhutto' 'trisaptakRtaH ekaviMzativArAn 'aNuparivaTTittANa' anuparivartya-sAmastyena pari* bhramya khalu habamAgacchejjA' havvaM zIghramAgacchen 'se paM deve' sa khalu devaH sa etAdRzagamanazaktiyogyo devaH 'tAe' tayA devajanapaziddhayAM 'ukkiTThAe' utkRSTayA prazastayA 'turiyAI svaritaSA-zIghrasaMcaraNAt tvaritayA, tvarAsaJjAtA asyAmiti tvaritA tayA tvaritayA zIghratarameva tayA padezAnvarAkramaNaM bhavatIti 'cavalAe' cAlayA capalena vidhudiva capalA tayA 'caMDAe' caNDayA krodhAviSTasyeva zramAsaMvedanAda caNDena caNDA tayA caNDayA, 'simghAe' zIghrA nirantaraM zIghratvaguNayogAt-zIghrayA 'uddhRyAe uddhRtyA vAtacAlinusya rajaso digantavyApiteva yAM gatiH sA udhUtA yA uddhRnayA ayavA udhRtapA-dAtizayenetyarthaH 'javabajAne meM jitanA samaya lagatA itane samayamaM kevalakappaM javuddIvaM dI isa ke balazalpa-bampUrNa-jambUdvIpa ko ti sattakhutto' ' 'ikkIsa bAra 'aNupariTTittA gaM' paribhramaNa karake zIghratA se A jAte haiM 'seNaM deve' aillI usa galanamAktile yukta baha deza 'tAe' usa deva javana prasiddha 'ukkiAe' utkRSTa-prazAsana turijhAe' vegavatI 'capalAe' capala 'caMDAe' caNDa krodha se yukta hue puruSa ke jailI pracaNDa 'khigghAe' zIghra 'udhUtAe' uddhRta-calate samaya jillaka nArA dhUli uTha 2 kara viziSTa vaikiya vigere karavAnI aciMtya zaktivALe e deva cAvat traNe paTi pAmo rasa samaya mAge . yA samayamA 'ima kevalakappa jaddIva dIva' mA BNa 465 arthAt sa pUrI dIyana 'tisattakkhuttoM' mevIsa pA2 'aNupariyaTTittANa' paribhramaNa zana zAtithI mAvI laya che 'se Na deve' mevI gamana zativANI yeta. va 'tAe' te vana prasiddha 'ukkiTTAe' utkRSTa prazasta 'turiyAe' gANI 'cavalAe' yA 'caDAe' 43 maryAt dhArA 31nA 2vI praya' sigcAe' zIdhra 'uddhRtAe' madhUta arthAt jenA cAlavAnA samaye dhULa uDe evI athavA je gatimAM cAlavAnuM abhimAna
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pre.3 u.2 sU.15 narakAvAsAnAM vizAlatvanirUpaNam 205 *NAe' javanayA paramotkRSTavegapariNAmopetA javanA tayA javanayA-athavA 'jaiNa. yAe' jitayA vipakSajetRtveneti / 'chegAe' chekayA nipuNayA 'divcAe' divyayAdivi-devaloke bhavA divyA tayA divyayA 'devagaIe' devagatyA devasambandhinyA. gatyA 'vitIcayamANe citIvayamANe' vyativrajana 2 tAn narakAn ullaMghayan 2 'jahanneNaM' jaghanyena 'egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA' ekAhaM vA ekam aharyAvana dvayahaM vA vyahaM vA-dvitridina paryantaM yAvat 'ukkoseNaM' utkarpaga 'chammAse' SaNmAsAn yAvat narakAn 'vIivaejjA' vyatitranet-ullaMghayet tathApi teSu narakeSu madhye 'atthegaie vIivaejjA' aratyekakAn kAMzcananarakAn 'vIivaejjA' vyativrajet-ullaMghaya parato gacchet 'atthegaie no vIivaejA' tathA-astyekakAn yat uparoktayA'pi gatyA SaNmAsAnapi yAvanirantaraM gacchan ekakAn kAzcananarakAn no vyativrajet no llaMghaya parato gacchet atiSabhUtAyAmatayA teSAM narauDe aisI athavA jisa gati meM calane kA abhimAna bharAho aisI 'jaghaNAe' paramotkRSTa vegazAlinI-athavA 'jahaNAe' vipakSajanoM kI gati ko bhI parAsta karanevAlI 'chegAra' cheka-nipuNa-'diccAe' divyadevaloka sambandhinI 'devagAie' devagati se 'vizvayamANe 2' bAra 2 atikramaNa karatA huA 'jahanneNaM' kama se kama 'egAI vA duyAhaM vA tiyAhaM vA eka dina, do dina aura tIna taka aura 'ukkose gaM' adhika se adhika 'chammAse chaha mahine taka 'bIivaejjA' ve nirantara ullaMghana karatA rahe-to 'atthegaie vIivaejjA' ho sakatA hai ki vaha kitane narakAbAsoM ko pAra karalake aura 'atthe gaie no vIivaenA' kitane narakAbAloM ko pAra nahIM bhI kara ske| kyoMki una narakAvAsoM kI lambAI bahuta hI adhika ghaDI hai ataH mayuMjaya, mevI 'javaNAe' paramoTApANI athavA 'jaiNAe' zatrupaMkSanI tina 527 42vAvANI 'chegAe' niputhu 'divvAe' laya pakSA samadhinI 'devagaie' hevazatithI 'viiyavayamANe viivayamANe' pArapAra Ba: dhana 42di 42di 'jahannaNa' mAchAmA socha'egAha vA duyAhavA. tiyAhaM vA' the hisa, me visa, bhane 3 hapasa sudhI mane 'ukoseNaM' vadhAremA dhAre 'chammA cha mahInA sudhA 'vIivaejjA' tasA niraMtara SEAdhana 42tA 29 to 'atthegahae vIDava ejjA' bhanI za taTasA navAsAne pAra 41 za. bhane 'atyagaie no vIivaejjA' mA na24vAsAne pAra na pa 4 za? kemake e narakAvAsonI lakhAI ghaNuM vadhAre meTI che. tethI tene pAra
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaMsUtre 206 kANAmantasya prAptumazakyatvAditi / 'e mahAlayANaM goyamA' etAvantaH pUrvoktopamAnena upamitA mahAnvo he gautama! 'imIse NaM rayaNappabhAra puDhavIe' etasyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'NaragA paNNattA' narakAH prajJaptAH / ' evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm - yathA ratnaprabhAyAM narakAH mahattvena pratipAditAsvathaiva zarkarApabhAta Arabhya yAvatsaptamI pRthivI paryanta narakA api mahatvena jJAtavyAH / 'NavaraM ahe sattamAe' navarametAvadvailakSaNyam yad adhaH saptamyAm 'atthe iyaM naragaM vIiva rajjA' astyekakana rakama pratiSThAnAkhyaM vyativrajet apratiSThAnanAmaka narakarUpa lakSayojanAyAmaviSkambhatayA tadantasya prAptuM zakyatvAt 'atye gae narage no bIivaejjA' astyekakAn narakAna apatiSThAnAditarAn no unakA anta pAnA use chaha mahinA taka bhI nirantara uparokta devagati se lAMgha vAle deva ko bhI azakya hai / 'e mahAlAyA NaM gopamA ! imIle NaM racaNabhAe puDhavIe NaragA paNNattA' ataH he gautama | aisI upamAbAle itane baDe vistAravAle naraka isa ratnapramA pRthivI meM kahe gaye haiM' / 'evaM jAba ahe sattamAe' ratnaprabhA pRthivI meM jaise ye narakAvAsa bahuta baDe vistAravAle kahe gaye haiM- usI prakAra se zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI pRthivI taka jo narakAvAsa hai ve bhI aise hI mahAvistAra vAle kahe gaye haiM / 'navaraM' adhaH saptamI meM jo vizeSatA haiyaha isa prakAra - 'ahe sattamAe asthegaiyaM naragaM vIhavaejjA atthe gaie narage no vIvaejjA' adhaH saptamI pRthivI meM jo eka lAkha yojana kA lambA cauDA apratiSThAna nAmakA narakAvAsa hai usakA to vaha ullaMghana pAmave| te cha mAsa paryanta nira'tara upara hevAmAM Avela deva gatithI usauMdhana 42vAvAvANA hevane pazu azajya hai. 'e mahAlayANaM goyamA ! imIseNa rathaNapabhAe puDharva eN NaragA paNNattA' tethI he gautama! zevI upabhAvAjA bhane bheTalA moTA vistAravANA naraDAvAso mA ratnaprabhA pRthvImAM hyA che. ' evaM ' jAva ahe sattamAe' 2tnaprabhA pRthvImAM yA na24vAsI prema yA vizANa 4 // che, eja pramANe zakarAprabhA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhImAM je narakAvAsa che, te badhA paNa evAja prakAranI mahAvizALatAvALA kahyA che, 'navara" adhaHsasabhI pRthvIbhAM ke vizeSatA che, te yA prabhA hai, 'ahe sattamA atthe gaiyaM naraga vIivaejjA atthegaie narage nA voivaejjA' adhaHsaptamI pRthvImAM eka lAkha ceAjananI laMbAi paheALAi vALu' je pratiSThAna nAmanuM narakAvAsa che. tenu' ullaghanatA te karI zake che, paraMtu asakhyAta
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sa.16 kiM dravyamayA narakA iti nirUpaNam 207 vyativaneta teSAmamatiSThAnetarANAM kAlamahAkAla rakkamahAzairakANAM caturNInArakANAm atimabhUtA'saMkhyeyayojana koTi koTI pramANatvenAntasya prAptumazakyatvAditi // 15 // samprati-kiM dravyamayA narakA iti gharUpaNArthamAha-'imI se NaM' ityAdi, mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe jaragA kiM mayA paNNAttA ? goyamA! sakvairA mayA pnnttaa| tattha NaM naraesu bahave jIvA ya poggalA ya avakramati biukkamati cavaMti uvabajjati, sAsayANaM te NaragA dakTrayAe, vaNNapajavehi gaMdha pajjavahiM rasapajjavehi phAsapajjavehi asAsayA evaM jAva ahe sattamAe ||suu016|| chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narakAH kiM mayAH majJaptAH ? gautama ! sarve vajramayAH prajJaptAH tatra khalu narakeSu bahavo jIvAzca pudgalAzca avakrAmanti vyutkrAmanti cyavante utpayante, zAzvatAH khalu te narakAH dravyArthatayA, varNaparyAyagandhaparyAyaH rasaparyAyaiH sparzaparyAyairazAzvatAH / evaM yAvadadhaH saptamyAm // 16 // TIkA-'imIse NaM bhaMte / etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNaprabhAe puDhavIe' kara sakatA hai para jo asaMkhyAta koDA koDe yojana ke vistArakhAle anya cAra narakAvAsa haiM unakA vaha deva ullaMghana nahIM kara sakatA hai ve cAra narakAvAsa kAla, mahAkala raurava aura mahAraurava haiM // 15 // ye narakAcAla kisa vastumaya-kisake bane hue haiM-aisA strakAra pratipAdana karate haiM-- 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe NaragA-ityAdi // 16 // TIkArtha--gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'imIse NaM bhaMte ! rynnkeDA keDi ejananA vistAravALA, bIjA je cAra narakAvAse che. tenuM ullaghana te deva karI zakatA nathI te cAra narakAvAsonA nAma A pramANe che. 40 1, bhADAda 2, zai21 3. mane mahAzairava 4 // sU. 15 // - A nArakAvAse kaI vastumaya arthAt zenA banelA che? sUtrakAra have se matAva cha 'imIseNaM bhate rayaNappabhAe puDhavIe NaragA' ityAdi Ta -gautamasvAmI prabhune me 57yucha hai 'imIse NaM bhate !
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 208 ratnaprabhAyAM prathamanAraka pRthivyAm 'naragA kiM mayA pannattA' narakAH kiM mayA kiM dravyamayAH prajJatA : - kathitA iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'sannavara / mayA pannattA' sarva vajramayA:- sarvAtmanA vajramayAH vajradravyamayAH prajJaptAH kathitAH vajravadati kaThinA narakA bhadantIti / 'vattha NaM naraesa' ta khalu teSu ratnamabhAnarakeSu 'vahave jIvA va pauggakA ya' baDhyo vividha prakArAH jIvAzca svaravAdaspRthivI kAyikarUpAH pudgalAca 'avakamaMti viukkamaMti' apakrAmanti - cyavante vyutkrAmanti samutsvante - evadeva zavdadvayaM yathAkramaM paryAyadvayena vivRNute - 'cayaMti ubavajjati' cyavante utpadyante / ayaM bhAvaH - eke jIvAH pudgalAzca yathAyogaM narakAd gacchanti tathA apare jIvAH yathAkramaM naraH keSu Agacchanti / yastu pratiniyatasaMsthAnAdirUpa AkAraH sa tu tadavastha eva bhAe puDhabIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo 'naragA' narakAvAsa hai ve 'kimayA' kisa vastumaya hai ? kisa vastu ke ghane hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! savvavadarAmayA pannattA' he gautama | ratnaprabhA pRthivI ke naraka sarvAtmanA vajramaya hai-vajra ke bane hue haiM- vaja ke jaise ati kaThina haiM 'tattha NaM naraesa pahave jIvAya poggalAya avakkamaMta vikamaMti' una narako meM aneka kharavinazvara bAdarapRthivIkAyika jIva aura puddala 'avakkrammaMti-vikamaMti' Ate jAte rahate haiM, 'cayaMti uvavajjaMti' yahI bAta ina do padoM dvArA prakaTa kI. gaI hai isase yaha samajhAyA gayA hai ki aneka jIva vahAM se bAhara nikalate rahate haiM aura aneka jIva vahAM Akara ke utpanna hote rahate haiM isI taraha se aneka pudgala yahAM se bichuDakara bAhara A jAte haiM aura rayaNabhASa puDhajIe' he bhagavan mA ratnapralA pRthvImAM ne 'jAgA' naraDAvAsa che, te madhA kiM mayA' vastubhaya che ? arthAt vastuthI manelA che ? mA praznanA uttaramAM alu gautamasvAmIne che! 'goyamA ! savva vairAmayA pannattA' he gautama ! 2tnaprabhA pRthvInA naraDAvAso sarvAtmanA arthAt sarva prakArathI vajAmaya che. arthAt vanA banelA che. ane vA. jevA atyaMta 445 che, 'tattha NaM narapasu bahave jIvA ya poggalA ya avakkamati viukkama ti' naraprabhAM mane bhara- vinazvara mAhara pRthvI avi bhane yugasa 'aMgakka mati viukkamati' bhAvatA tA rahe che. 'cayaMti uvavajjeti' se vAta bhA e kriyApado dvArA pragaTa karavAmAM AvI che. A kathanathI ema samajAvavAmAM Avela che ke aneka jIve tyAM AvIne utpanna thatA rahe che. eja pramANe aneka puTTugale tyAMthI vaSTine nIkaLIne bahAra AvI jAya che, ane khahAranA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.2.16 kiM dravyamayA narakA iti nirUpaNam 209 bhavati / 'etadAzayenaivAha - 'sAsavANaM te naragA davvaTTayAe' zAztratA nityAH khala te ratnaprabhAnarakA dravyArdhatathA pratiniyata tathAvidha saMsthAnAdirUpatayA / kintu 'vaNNapajjaverhi' varNatrayayaiH kAlanIlalohitapItazuklaparyAyairityarthaH tathA-'gaMdhapajjavehiM' gandhaparyAyaiH surabhi durabhi gandhaparyAyairityarthaH 'rasapajjavehiM' rasaparyAyai tiktakaTukaSAyAmlamadhurayayairityarthaH, tathA phAlapajjaverhi' karkaza mRdukagurukabaMdhukazItoSNa snigdharUkSasparzaparyAyaiH punarete narakAH 'amAsayA' azAzvatAH bAhirI aneka pula yahAM pahuMca jAte hai / kyoMki jIva aura pudgala ye do hI gati kriyA aura sthini kriyAzIla hai / parantu - 'sAkhayANaM te paragA dabAe' ve naraka kravyArtha dRSTi se zAkta hai- kyoMki unake saMsthAna Adi koI parivartana nahIM hotA hai / vaha to unakA pratiniyata hI banA rahatA hai 'daNNavajjavehi gaMga pajjavehiM rAjavehi phAsapajjavedilAlAM' krArya dRSTi se ye zAzvata hai aisA yaha kathana ekAntarUpa se nahIM hai kisI apekSA ye azAzvata bhI haiM - yahI bAta isa sUtra dvArA spaSTa kI gaI hai| kRSNa, nIla, lohita pIta aura zukla ina rUpa paryAyoM se bagdha parzayoM se rakSa paryAyoM se aura sparza paryAyoM se ve azAzvata bhI haiN| kRSNa zukla Adi rasa kI paryAye haiM surabhigandha aura durabhigandha ye gandha kI ye hai tikta, kaTu, kaSAya, Amla aura madhura ye rasa kI paryAyeM haiM aura pharkaza, mRduka, guruka, laghuka zIta, uSNa, snigdha, rUkSa ye sparza kI paryAye hai| aneka pudgala tyAM pahoMcI jAya che. kemake jIva ane pugala A e ja dravyaM gati diyA usane sthiti hiyAzIla che. paraMtu 'sAsayANaM te paragA davva yAe' te narAvAse / dravyArtha dRSTithI zAzvata che. bhaTThe tekhAnA saMsthAna vigeremAM kai paNa parivartana thatuM nathI. te te tenI pratye niyataja anyA 2he che. 'vaNNapajjavehi gaMdhapajjavehiM rasapajjavehiM phAsapajjavehiM asAsayA' draSyA dRSTithI te zAzvata paNa che. e pramANenuM A kathana ekAntarIte nathI. kaI apekSAthI e azAzvata paNa che, eja vAta A sUtrapATha dvArA spaSTa karavAmAM AAvI che. kRSNa, nIla, leAhita lAla pIta-pILA ane zukala kahetAM zveta sapheda A varNa rUpI pAMceAthI A badhA azAzvata paNa che, kRSNa, zukala, vigere rasanA paryAya che. surabhigaMdha ane durabhigadha A gauMdhanA pryaaye| che, tIcyA, uDavA, uSAya-turA, abh-jATA bhane bhadhura 4 tAM bhIThA yA rasanA pryaay| che. tathA za, bhRTu, gu3, sadhu, zIta, uSNu snigdha ane rUkSa A spa`nA pAMcA che. jo0 27
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 jIvAbhigamasUtre anityAH, narakagatavarNAdInAmutpAdavinAze'pi narakA na ekAnto'nityAH sarvadA sthAsnu svabhAvasya dravyarUpa vidyamAnatvAda nApi sarvayA nityA eva vinazvara svabhAvAnAM varNagandharasasparzAnAmapagamAt kintu sthazcita svadravyarUpeNa nityaH, tathA kathaJcit auratlasparza paryAyarUpeNAnitya iti nityAnityatvarUpAbhyAMsaMmititvAtmavAharUpeNa nityA putra narakAH // tadgata 'evaM jAva Ahe sattA' evaM ratnamAtradeva zarkarAmabhA vAlukAmamA paGkaprabhA pabhA tathA prabhAspati tArakANAM vajramayatvaM tatra jIvAnAM pudgalAnAM cotpAdavinAzau krayarUpeNa nityatvaM paryAyarUpeNAnityatvaM jJAtavyamiti / naraka varNAdiyoM kA utpAda vinAza hone para bhI naraka ekAnta seni nahIM hai kyoM ivadA sthira svabhAvavAlA dravya vidyamAna rahatA hai aura nazvara svabhAvavAle varNa, gandha, rasa, aura sparza inake pariNayana hone se ve ekAntataH nitya bhI nahIM haiM ataH isa kathana se una meM kathaMcit nityatA aura anityatA prakaTa kI gaI hai| arthAt dravya se nitya haiM aura paryAyArthikanaya se ye anitya hai| ' evaM jAe ahe samAe' isI taraha se zarkarAbhA ke bAlukAprabhA ke, paGkaprabhA ke dhUbhA ke, tamaHprabhA ke aura tamastamaHprabhA ke naraka bhI vajramaya hai vahAM jIvoM kA aura pudgaloM kA AnA jAnA banA rahatA hai| aura ve naraka saba dravyArtha dRSTi se nitya hai aura paryAya dRSTi se anitya hai ye na sarvadhA nitya haiM aura na sarvathA anitya hI haiN| AlApa prakAra prathama pRthivI ke naraka prakaraNa meM kahe gaye anusAra hI tamastamA narakamAM Avela vadhu AdikAnI utpatti ane vinAza thavA chatAM paNu narakAvAsa ekAnte anitya nathI, kemake sadA sthira svabhAvavALuM dravya vidyamAna rahe che. ane tadgata temAM rahela vinazvara svabhAvavALA, vaNu, gaMdha, rasa, ane spanA pariNamana thavAthI te badhA ekAntataHnitya pazu nathI. tethI A kathanathI temAM kathAcit nityapaNu ane katha'cit anityapaNu' pragaTa karavAmAM Avela che. arthAt drabyArthi kanayanA matathI nitya che. ane paryAyA ikanayanA bhatathI anitya he 'eva' jAva ahe sattAe' mA prabhA zarAyalA pRthvInA vAlukAprabhA pRthvInA, paMkaprabhA pRthvInA, dhUmaprabhA pRthvInA, tamaHprabhA pRthvInA ane tamastamAprabhA pRthvInA narakAvAse paNa vamaya che. tyAM jIvAtuM ane pudgaletuM Avavu' javuM khanyu' rahe che. ane e madhA narake dravyAtha dRSTithI nitya che, ane paryAya sRSTithI anitya ja che, tenA AlApAnA prakAra pahelI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotiko TIkA pra.3 u.2 lU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam AlApaprakArastu 'imIse gaM bhaMte ! sakkarapSamAe puDhavIe naranA ki mayA pannacA' ityAdi, evaM krameNa tamastamAntapRthivyAmAlApaprakAraH svayamevohanIya iti / 16 // sammati-nArakajIvAnAmupapAtaM darzayitumAha-'imIse NaM' ityAdi, ___ mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappasAe puDhavIe neraiyA kaohiMto uvavajjati kiM asaNIhito upabati sarIsive. __ hiMto uvavajjaMti pakkhIhito uvavajjati cauppaehito uvava jjati uragahito uvavajjati itthiyAhiMto uvavajjati macchamaNuehito ukvajjati ? goyamA alapaNIhito upabati jAva macchamaNuehito ubavajjati lesAsu imAe gAhAe aNugaMtavA asaNNI khalu paDhasaM, doccaM ca starIladA taiya pkkhii| sIhA jaMti atthi, uragA puNa paMcami jati // 1 // chaTTiM ca isthiyAo macchA saNuzAya lAmi jati / jAva ahe sattamAe puDhavIe neraDyA No asaNIhito uvavajjati jAba jo itthiyAhilo uvabajjati sacchasaNustahito uvavajjati // imIle NaM saMte! sthaNappabhAe puDhavIe geraiyA ekaM samaeNaM kevaiyA ukvajjati ? goyalA ! jahAneNaM eka vA do vA tili bA ukkoleNaM saMkhejjA vA asaMjjA vA upavajjati / evaM jAra ahe ltmaae| isIse saMta! rathaNappabhAe ghuTanIe leraDyA rUlae sanae avahIrasANA abahIramANA kevaiyaM kAleNaM apahiyA liyA ? bhoyamA! teNaM asaM. paryanta pRthijiyoM ke AlApaka svayaM udbhAvita kara lenA cAhiye jaise. 'imIle NaM bhaMte ! sakkarappabhAe puDhavIe naramA kiM maghA pattA ityAdi sUtra // 16 // pRthvInA nArakAvAsanA prakaraNamAM kahyA pramANe ja tamatamAM pRthvI paryantanI pRthvIyAnA mAtAjI svayaM manAvI sabhA me. remo 'imIse Ne bhave / sakarappabhAe puDhavIe naragA kisayA paNNattA' tyAhi // sU. 16 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jIvAbhigamasUtra khejA samae samae avahIramANA avahIramANA asaMkhejjAhiM "ussappiNI osappiNIhiM avahIrati no vevaNaM avahiyA siyA jAva ahe sattamA // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM ke mahAliyA sarIrogAhaNA pannattA ? goyamA! duvihA sarIrogAhaNA pannantA taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvviyAya tattha NaM jA lA avadhAraNijjA sA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkolaNaM sattadhaNUI tinni ya rayaNIo chacca aMgulAI, tattha NaM jA lA uttaraveuvviyA sA jahanneNaM aMgulahasa saMkhejjaibhAgaM ukkoleNaM paNNarasavaNUI aDDAijjAo rynniio| doccAe savadhAraNijjA jahanneNaM aMgulAsaMkhejjabhAgaM ukkoleNaM paNNarasadhaNU aDDAijjAo syaNIo, uttaraveuviyA jahanneNaM aMgulasta saMkhaMjjaimAgaM ubolaNaM ekatIsaM dhaNUiM ekA rynnii| taccAe avadhAraNijjA ekatIsaM dhaNUI ekkA sthaNI, uttaraveviyA vAsATTa dhaNUiM donni rcnniio| cautthIe bhavadhAraNijjA bATriM dhaNUI dopiNaca rpnniio| uttaraveuvviyA paNavIlaM dhaNusaraM paMcasIe avadhAraNijjA paNavIsaM dhaNusayaM uttarave utriyA aDDAinAI jnnulvaaii| chaTThIe bhavadhAraNijjA avAijjAI ghaNulagAiM uttaraveubbiyA paMcadhaNusayAI / sattamAe bhanadhAraNijjA paMcadhAlayAI uttaraveDavviyA dhaNusahassaM ||suu0 17 // chAyA--etasyAM khallu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivyAm nairayikAH kuta utpadyante kimasaMjJibhya utpayante sarIsapebhya utpadhante pakSibhya utpadyante catuSpadebhya utpadyante uragebhya utpadyante strIbhya utpadyante matsyamanujebhya utpadhante ? gautama ! asaMjJinya utpadyante matsyamanujebhya utpadyanye zepAsu anayA gAthayA anugantavyAH /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA paM.3 u.2 6.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 213 ! t.. 'asaMjJinaH khalu prathama, dvitIyAM ca sarIsRpAH, tRtIyAM pakSiNaH, siMhA yAnti caturthI muragAH punaH paJcamIM yAnti // 1 // SaSThIM ca striyo matsyA manujAzca saptamIM yAnti // yAvadadhaH saptamyAM pRthivyAM nairavikA no asaMjJibhya utpante yAvad no strIya utpadyante matsyamanujebhya utpadyante / etasyAM khalu bhadanta / ratnamabhAyAM pRthivyAM nairayikA ekasamayena kiyanta utpadyante ? gautama ! jaghanyenaiko bAvA-trayo vA utkarSeNa saMkhyeyA vA - asaMkhyeyA botpadyante / evaM yAvadadhaH saptamprAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH samayaM samayam apahiyamANA apahiyamANAH kiyatkAlenApahRtAH syuH 1 gautama ! te khalu asaMkhyeyAH samaye samaye apahriyamANA apahiyamANA asaMkhyeyAbhi rutsarpiNyasarpiNIbhirapahiyante naitra khalu apahRtAH syuH, yAvadadhaH saptamI / etasyAM khala bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA, gautama ! dvividhA zarIrAvagAhanA majJaptA, tadyathA - avadhAraNIyA uttarakriyA ca, tatra khala yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aDgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkarSeNa saptadhanUMSi titra raznayaH SaTcAGgulasya saMkhyeyamAnam utkarSeNa paJcadaza dhanUMSi sArddhadviratnI / dvitIyasyAM avadhAraNIyA jaghanyenAGgulA saMkhyeyabhAga murakarSeNa paJcadaza dhanUMSi sArddhadviratniH, uttarakriyA jaghanyenAGgulasyA'saMkhyeyabhAgamutkarSeNaikatriMzad dhanUMSi ekkA ragniH vRtI avadhAraNIyA ekatriMzad dhanUMSi ekA ratna', uttarakriyA dvASaSTi dhanUMSidva ratnI / caturthyAM bhavadhAraNIyA dvApaSTirdhanRSi dve ca ratnI- uttarakriyA paJcavizati dhanuH zatam / pazcamyAM bhavadhAraNIyA paJcadizati dhanuH zatam uttarakriyA sArddhadvidhanuH zatAni SaSThayAM avadhAraNIyA sArddha dve dhanuH zate, uttarakriyA paJca dhanuH zatAni / saptamyAM bhavadhAraNIyA paJca dhanuH zatAni uttarakriyA dhanuH sahasram ||6017 / / TIka - 'imINaM te!' etasyAM khalu bhadancha ! ' rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAs 'neraiyA' tairayikA, kamardito uvavajjaM vi' kutaH - kasmA aba luprakAra nAraka jIvoM kA upapAta dikhAte haiM'imIkhe NaM bhaMte ! raNabhAe puDhavIe-ityAdi // 17 // TIkArtha -- gautama ! ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'isIse NaM bhaMte ! have sUtrakAra nArakajIveAnA upapAta-utpattI batAve che. 'imIse NaM bhaMve ! rayaNabhAra puDhavIe' ityAdi TIDArtha--gautamasvAbhIge alune me pUchayu che 'imose NaM bhate !
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 jIvAbhigamasUtre ttasthAnAdAgatya atra - narakAvAse samutpadyante 'ki asaNNIhiMto uvavajjaMti' kimasaMjJibhya Agatya Agatyotpadyante, athavA - 'sarIsivehiMto uvavajrjjati' sarIsRpeva Agatyotpadyante, athavA 'pakkhIhito uvavati' pakSibhya Agatyotpadyante athavA - 'caupparahito uvavajeti' catuSpadebhya Agatya utpadyante, athavA - 'uragerhito uvavajjaMti' uragebhyaH sarpebhya agatyotpadyante, athavA - 'itthiyAhiMto uvavajaMti' strIbhya Agatyotpadyante, athavA 'macchamaNue hiMto uvavajjaMti' matsyamanuSyebhya Agatyotpadyante narakAvAse narakAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ' asaNNIhiMto uvavajjaMti' asaMjJibhyaH saMmUcchima paJcendri yebhya AgatyAtra - prathama pRthivyA mutyadyante nArakAH, 'jAva macchamaNurhito vi rayaNamA puDhabIe neraiyA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke narakavAsoM meM nairayika jIva 'kaohiMto urvavajjaMti' kisa sthAna se kisa gati se Akara ke utpanna hote haiM? 'kiM asaNNIhiMto uvavajjaMti' yA asaMz2iyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? 'sarIsiveMhiMto ubavajrjjati' yA sarIsRpoM-sujA se sarakakara calanevAle gohanevalA Adi meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA 'pakkhIhiMto uvavajjaMti' catupadoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? yA 'uragehiMto uvavajnaMti' varSo meM se Akara ke utpanna hote haiM ! yA 'itthivAhito uvavajjaMti' striyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? yA 'macchamaNurahito uvayajjaMti' matsya evaM manuSyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! asaNgIhiMto ubavajjaMti jAva maccha praNurahito vi uyavajjati' he gautama ! ranaprabhA pRthivI ke narakAvAsoM rayaNappabhAra puDhavIe nerahayA' De lagavan ! ma 2 naalA pRthvInA narAvAsobhAM nairayi ko 'kaohiMtA vavajjaMti' yA sthAnabhAMthI mane ardha gatibhASI bhAvIne utpanna thAya che ? 'ki' asaNNIhitA uvavajja'ti' zu' asaM jJIyA bhAMthI bhAvIne utpanna thAya che ? 'sarIsivehiMtA uvavajjati' athavA sriisRpe| bhuAethI cAlavAvALA ghA, nALIyA vigeremAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA 'pakkhIhitA uvavajja'ti' ghoSaNA prANIyeobhAthI bhAvIne utpanna thAya he ? athavA 'uragehiteA uvavajjati' saryobhAMthI bhAvIne utpanna thAya che ? athavA 'itthiyAhitA uvavajjati' striyAmAMthI bhAvAne utpanna thAya he ? athavA 'macchamaNuehi to uvavajjati' matsya mane manuSyAbhAMthI bhAvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM aluzrI uDe he 'goyamA ! asaNNIhiMto uvavajja'ti' jAtra macchamaNurahito vi uvavajjati he gautama! 2tnaprabhA pRthvInA narakAvAsomAM nairiyaka jIvA asa'jJIcAmAMthI paNa AvIne
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam upavajjati' sarIsapebhyo'pi Agatya rasnamamAyAmutpadyanche nArakAH pakSibhyo'pi Agatyotpadhante catuSpadebhyo'pi Agatyotpadyante uragebhyo'pi Agatyotpadhante, strIbhyo'pi Agatyotpadyante, matsyamanuSyebhyo'pi Agatya ratnapramANaM nArakAH samutpadyante iti / 'sesAmu imAra gAhAe aNugaMtavvA' zeSAsu-zarkarAmamA prabhR. tiSu pRthivISu anayA gAthaza-vakSyamANa sArddhagAthayA nArakANAM samupadyamAnatA anugantavyA-anusaraNIyA 'asannI khalla paDhama' ityAdi, 'asaNI khalu paDhamaM' asaMjhinaH khalu saMpUchima paJcendriyAH khalu pathayAM narakapRthivIna gacchanti 1, meM nairayika jIva asaMjJiyoM meM se zrI Akara ke utpanna hote haiM aura yAvat matsyoM aura manuSyoM meM se Akarake bhI utpanna hote hai, eke. ndriya se lekara asaMjJo pazcendriya taka ke samasna jIva samUcchima hI hote haiM isaliye sAmAnyarUpa se yahAM aisA kaha diyA gayA hai ki asaMjJI jIva narakoM meM-prathama naraka ke narakAsAloM meM-utpanna hote haiM isI taraha se sarIsRpoM-sarakAra calanevAloM meM se bhI Akara ke jIva prathama naraka ke narakAvAsoM meM nAraka rUpa se utpanna hote haiM pakSiyoM meM se, catuSpadoM meM se, uramoM meM se, striyoM meM se, aura matsyoM evaM manuSyoM meM se, Akara ke jIva yahAM prathama naraka ke narakAvAsoM meM utpanna hote haiM / vAkI kI pRthiviyoM ke narakAvAsoM meM utpanna hone ke sambandha meM yaha DeDha gAthA hai-vaha isa prakAra hai 'asaNNI khalu paDhama' ityAdi / jo asaMjJI paJcandriya jIva hai ve to prathama pRthivI ke hI narakAvAsoM meM nAraka rUpa se utpanna hote haiM Age kI pRthiviyoM ke narakA utpanna thAya che. ane yAvat matsya ane manuSyamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. eka IdriyavALA jIvothI laIne asaMjJI paMcendriya sudhInA saghaLA saMmUrNimaja hoya che. tethI sAmAnya paNuthI ahiyAM e pramANe kahevAmAM Avela che. ke asaMjJIjI narakAvAsomAM eTale ke pahelA narakanA narakAvAsamAM nArapaNAthI utpanna thAya che. parikSAmAMthI, cepagA prANImAMthI, sarpomAMthI, strimAMthI ane mAchalIomAMthI tathA majumAMthI AvelA jIva A pahelI narakanA narakAvAsamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM A deDha gAthA 4hI cha. te sA prabhArI che. 'asannI khalu paDhama' chatyA. eTale ke je asaMNI paMcendriya jIve che, teo te pahelI pRthvInA narakAvAsamAM ja nArapaNAthI utpanna thAya che. te pachInI pRthvInA narakA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana khalla zabdo'vadhAraNe, tathA ca-yadi asaMjJino narale gacchanti tadA mayamAmeva narakapRthivIM gacchanti na tu parata iti na tu te saMmRcchima paJcendriyA etra prathamA. miti garbhanasarIsRpAdInAmapi uttara paTakapRthivIgAminAmapi tatra namanAditievamuttara pRthivyAdAvapi avadhAraNaM bhAvanIyamiti / 'docvaM ca sarIsivA' dvitIyAmeva zarkarApabhAkSyAM pRthivI yAvagacchanti sarIsapA godhAnakulalapAdayo garbhayukrAntA na parata iti / 'tatyapakkhI' tRtIyAM vAlukApramAraTayAM pRthivIM yAvat prathamapRthivIta AratRtIya pRthidIparyanta pakSigo dhAdayo gacchantIti / 'sIhA jati cAthi caturthI me pRthitI yAvat paGkana pArapAM pRthirI yAvat siMhA bAloM meM ve utpanna nahIM hote haiM aisA avadhAraNa yahAM pAdhA meM rahe hue khalu pada se kiyA gayA hai isase yaha nipetra nahIM samajhanA cAhiye ki sarIsRpa Adi Age kI chahoM pRdhidhiyoM meM jAne vAle prathama pRthivI ke narakAvAsoM meM utpanna nahIM hote hai ye murIpa Adi yahAM para bhI utpanna ho sakate haiM-- yahI viSaya isa gAthA dvArAlamajhAyA gayA hai-'doccaM ca sarIsivA' sarIsRpa-godhA nakula Adi garbhaja paJcendriya jIva zarAprabhA pRdhivI taka ke hI larakAvAsoM meM nAraka rUpa se utpanna hote haiN| isase Age kI pRthiviyoM ke narakAghAsoM meM ye nAraka rUpa se utpanna nahIM hote hai| 'taya pakkhI pAlujhAvamA pRthivI taka kehI naravAloM meM pakSI gRddha Adi paJcandriya garbhaja pakSi nAraka rUpa se utpanna hote haiM isase Age kI pRthiviyoM ke narakSAvAloM meM ye nAraka rUpa se utpanna nahIM hote| 'sIdA jati ca utthI' cauthI jo paDuprabhA nAma kI pRthivI hai vAsamAM teo utpanna thatA nathI A pramANeno artha A gALAmAM Apela 'khalu' 54thI 42pAmA mAta che. tethI sevA niSedha sabhA nahIM hai sazasu5 vigere pachInI chae pRthvImAM javAvALA pahelI pRthvInA narakAvAsomAM utpanna thatA nathI. A sarIsRpa vigere temAM paNa utpanna thaI zake che. eja viSaya A nIce ApavAmAM Avela gAthA dvArA samajAvavAmAM Avela che. 'docca ca sarIsivA' sarIsa5 thA, nANIyA vi3 / pAyadriyAvANA jI zarkarA prabhA pRthvI sudhInA narakavAmAM ja nArakapaNAthI uttapanna thAya che. te pachInI pRthvInA nArakAvAmAM teo nArakapaNAthI utpanna thatA nathI. 'taIya pakkhI' pAlA pRthvI sudhInA na24pAsomA 5 pakSI jAya vire pAMca IdriyavALA garbhaja pakSI nArakApaNAthI utpanna thAya che. te pachInI pRthvIyAnA nA2pAsamA tamA nA24AthI utpanna yatA nathI. 'sIhA jaMti
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 217 yAntIti / 'uragA puNa paMcami jati paJcamI dhUmaprabhAkhyAM pRthivImeva yAvad uragA yAnti iti / 'chaSTiM ca itthiyAo' SaSThI tamAmamAkhyAM pRthivImeva yAvat khiyaH strIratnAdyA mahArAdhyabasAyinyo gacchantIti / 'macchAmaNuyAya sattami jaMli saccI samastamAM pRthivIM yAvadU matsyA manujA ati karAdhyavasA. yino mahApApakAriNo yAnti-gacchantIti gAthArthaH / 'jAva' iti yAvat,yAvaspa dena SaSThI pRthivIparyantaM yatnamamA pRthivISadevAlApakAH kartavyAH, adhaH saptamyA AlApakaM tu sutrakAra samameva kSyati / tathAhi-sakara emAe NaM bhaMte ! puDhavIe neraiyA kiM asazIhito usajati jAba macchapaNue hito upavajjati goyamA! no apsanIhito upajatisarI lihito ujjati jAba macchamaNurahito uvavajjati' vahIM taka ke baravAloM meM siMha marakara nAraka rUpa se utpanna hotA hai 'urago puNa paMcama jati' kapa pAnI pRthivI taru ke hIna narakSAvAsoM meM nAraka rUpa se utpana hotA hai // 1 // ___ 'chaDiMca itthiyAo' chaThI pRthivI taka hI strI nAraka rUpa se utpanna hotI hai aura bacchA maNumA ya nutami jati' mahA zubha adhyavasAya vAle matsya aura manuSya sAtavI pRthavI taka jAte hai / yaha gAthA kA artha hubhA // 1 // ilI kathana ke anusAra 'jAva' yAvatpada se chaThI pRthivI taka ratnaprabhA pRthivI kI taraha AlApa banA lenA cAhiye / adhAsaptamI ke viSaya meM sUtrakAra svayaM Age rheNge| AlApaka isa prakAra 'sakarappa bhAeNa bhaMte! puDhavIe Ne yA kiM akSaNI hiMtA uvavajjaMti, jAva macchamanuehito uvaSati' he badanta ! zarkarAmamA pRthivI ke narakA cautthI' 54mA nAmanI re yAdhI kI che tyA sudhInA 1 na2bAsamA siMha bharIne nA275thI utpanna thAya che. 'urUgA puNa paMcami jati' sa5 pAMcamI pRthvI sudhInA narakAvAsamAM ja nArakapaNAthI utpanna thAya che. je 1 | 'chaTTi'ca itthiyAo' chI pRthvI sudhI 1 strI nA245thI satpanna yAya cha bhane 'macchA maNuyA ya sattami jati' mA pazuma madhyavasAya paNa masyA ane manuSya sAtamI pRthvI sudhI jAya che. A gAthAno artha thaye ( 1 che A kathana pramANe ja "jJAva" yAvadathI chaThI pRthvI sudhI ratnaprabhA pRthvInI jema AlApako samajI levA. adhaHsaptamI pRthvInA saMbaMdhamAM sUtrakAra svayaM have pachI kathana karaze. tenA AlApane prakAra A pramANe che 'sakarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe NeraiyA ki asaNNIhi to usavajati jAva maccha jI0 28
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 jIvAmigamasye (zarkarAmamAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM narayikAH kimasaMdisya utpadhante yAvanmatsya manuSyebhya utpadhante ? gautama ! no asaMjJibhya utpadyante kintu sarIsRpebhya utpadyante yAvanmatsyamanuSyeya utpadhante iti / ) 'bAlupappamAe NaM bhaMte ! puDhavIe neraDyA ki aNNI hito upavajjati jAva macchamaNuehito upavajjati ? goyamA ! no 'saNNIhito uvavajjati no sarIsive hito uvadajjati pakkhohito uvacajjati, jAva macchamaNurahito upavajjati' 'vAlukAmamAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM naira. yikAH kimasaMjJibhya utpadyante yAvanmatsyamanuSyebhya utpadhante gautama ! no vAloM meM narathika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM yA yAvat matsya evaM manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote hai ? isake uttara meM pralu kahate hai-'goyamA No asannIhito uvavajjati sarIsivehito upavajjati jAya macchamaNuehito ujjati' he gautama ! zarkarAmabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nAraka jIva asaMjJiyoM meM Akara ke utpanna nahIM hote haiM-kintu saMjJI sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura yAvat matsya evaM manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| _ 'ghAluthappabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe NeraiyA ki asaNIhito uvavajaMti, jAva macchamaNuehito uvavajjati'he bhadanta ! pAlukAprabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nairayika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA dhAvat matsya yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? maNuehi to uvavajjati' bhagavan zazamA pRthvInA na24pAsomA nyi| zu asaMsI chamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA yAvata matsya ane manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne ghaDe cha 'goyamA! No asannIhito uvavajja ti sarIsibehiM to uvavajjati jAva macchamaNuehi to uvavajjati' 3 gautama ! zazamA pRthvInA n2vAsamAM nAraka cho asaMzimAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paraMtu saMjJA arthAta sarIsRpamAMthI AvIne utpanna thAya che. ane cAvata matsya ane manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. _ 'vAluyappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe NeraiyA ki' asaNNIhito unavajjati jAva macchamaNuehito uvavajjati', sAvan vAyupramA pRthvInA na24pAsAmA utpanna thavAvALA narayike zuM asaMzI jemAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA yAvata matsya athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! vAlukAprabhA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakSiyAti yAvat ma ta ! puDhavIe mata he ladanta prameyadyotikA TIkA pra.3 2.2 2.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam asaMjJibhya utpadhante no sarIsRpebhya utpadhante kintu pakSibhya utpadhante yAvanmatsya manuSyebhya utpadhante' 'paMkappabhAe NaM bhaMte ! puDhacIe neraiyA, ki asaNNIhito ukvagjaMti jAva macchamaNuehito upavajjati ? goyamA! no asannIhitI uvava. jjaMti, no sarIsivehiMto uvavajjati, no pakkhIhito ujjati, cauppaehito uvavajjati / 'paGkaprabhAyAM khalu bhadanta ! pRthivyAM nairayikAH kim asaMjJibhya utpadhante yAvanmatsyamanujebhya utpadyante, gautama no asaMjJibhya utpadhante no sarIsR. pebhya utpadyante no pakSimya utpayante kintu catuSpadebhya utpadhante / evamuttarottara uttara prabhu kahate haiM he gautama ! bAlukAprabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM nairayika 'no asaNIhito uvadhajjati nosarIsivehilo uvavajjati' asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote hai, aura na sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu 'pakkhIhito upavajjati, saMjJI pakSiyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| 'jAba macchasaNuehito uvavati' yAvat matsya aura manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| 'paMcappabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe nerahayA ki alaNNIhito uvavajjati jAva macchamaNuehito uvavajjatti' he badanta ! paGkaprabhA pRthivI ke narakAvAsoM meM narayika kyA asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA pAvat matsya meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! paGkamamA pRthivI ke narakAcAkhoM meM rayika asaMjJI jIvo meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM varIsRpoM meM se YvAnA na24pAsamA nevi! 'no asaNNIhito uvabajjati no kharIsivehito uvavajjati' masI mAthI mAvIna panna yatA nathI. malA sazasayAmAthI yAvI yatpanna yatA nathI. paratu' 'pakkhIhiMto ! uvaSa. jjati' sajJI pakSiyAmAthI bhAbIna utpana thAya che 'jA~va macchamaNuehito upada jjati' yAvat bhaya bhane manuSyAmAthI mAvI na thAya che 'pakappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe neraiyA ki asaNNIhito uvavajjati jAva macchamaNuehi to uvava. jjati' bhagavana ! pAthivInA na21.se. mAtpanna vA nyi| zuM asaMsI jIvomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? gautamasvAmInA A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! paMkakhabhA prathavInA narakAvAsamAM utpanna thavAvALA narayike asaMsI jamAMthI AvIne upanna thatA nathI. temaja sarIsRpAmAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu cepagA siM hemAMthI AvIne utpanna thAya che, yAvata meM
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasne prathivyAM pUrva pUrva jIva matiSedhasahitottarapRthiko pratipedhastAvadvaktavyaH yAvada SaSTayAM pRthivyAM strIbhya Agatya nArakA utpadyante natvadhAHsaptamyAm iti, strINAmadhaH saptamI pRthivIgamananiSedha iti / ____ adhaHsaptamI sUtraM tu evam -'ahe sattamAeNaM bhave ! puDhavIe' adhAsatamyA khala bhadanta ! pRthivyAm 'neraiyA kiM asaNNI hito ubavati jAya macchamaNussehito uvavajjati' nArakAH kim asaMjJibhya utpadhante sarIsRpebhya utpadyante, pakSibhya utpadyante catuSpadebhya utpadyante, athavA strIbhya utpadyante-matsya manujyebhyo dotpadhante iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he Akara ke utpanna nahIM hote haiM pakSiyoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM kintu catuSpada-siMho meM se Akara ke utpanna hote hai yAvat matsyo meM se Akara ke utpanna hote haiN| isa taraha Age 2, kI pRdhiSiyoM ke narakAvAsoM meM pUrva pUrva ke jIvoM kA pratiSedha sahita uttara kI pRthivI kA pratiSedha vahAM taka karanA cAhiye ki jahAM chaThI pRthivI ke narakAvAsoM meM striyoM meM se Akara ke jIva nAraka rUpale utpanna hote haiM, kintu aghAsatanI meM nahIM, aisA striyoM kA adhAlaptamI meM jAne kA mativedha A jAtA hai / adha:saptamI pRthivI kA sUtra isa prakAra se hai-'ahe lattamAeNaM bhaMte ! puDhavIe neraiyA ki akhaNNIhito vavajjati,jAba macchavaNupastio ubavajjati' he bhadanta ! adhAsaptamI pRthivI ke narakAbAloM meM nairaSika zyA asaMjJI jIvo meM se Akara ke utpanna hote hai ? yA yAta matsyoM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Azara ke utpanna hote haiM ? yahAM masyAmAMthI AvIne utpanna thAya che. ane manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che. A pramANe pachI pachInI pRthvInA narakAvAsamAM pUrva pUrvanA niSedha sahita pachInI pRthvIne pratiSedha tyAM sudhI karave ke jayAM sudhI chaThI pRthvInA nerakAvAsomAM strimAMthI AvIne jIva nArakapaNAthI utpanna thAya che. paraMtu adhaHsaptamI pRthvImAM thatA nathI. A pramANene pratiSedha strine sAtamI adhaHsaptamI pRthvImA utpanna thavAnA saMbaMdhamAM niSedha AvI jAya che. adhaHsaptamI pRthvInA samayamA mAnIya pramANe sUtrA : 49sa che. 'ahe sattamAe Na bhaMte ! puDhavIe neraiyA ki asaNNIhito upavajati jAva macchamaNuehiM to uvavajjati' he bhagavad adhaRsamI pRthvInA tarakAvAmAM utpanna thavAvALA narayikA zuM? asaMI chamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA yAvata masyAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ?
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 221 gautama ! 'no asaNIhito upavati, jAva no itthiyAhitI ubavajjati macchamaNussehito uvacajjati' no asaMjJibhya utpadyante na vA sarIsRpebhya utpadhante, navA pakSibhya utpadhante na vA catuSpadebhya Agatya utpadhante, na vA uragebhya Aga. tyotpadhante, na vA strIbhya Agatyotpadhante kintu saptamI pRthivyAM nArakAH matsya manuSyebhya Agatya sammutpadyante iti // sampati-ekasmin samaye kiyanto nArakAH asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAyAvat zabda se aisA pATha gRhIta huvA hai-'yA sarIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA pakSiyoM meM se Akara ke utpanna hote ? yA catuSpadoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA uragoM meM se Akara ke utpanna hote haiM yA striyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA matsyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhukahate haiM-'goyanA! No alaNNIhito uvavanaMti' adhAsaptamI pRthivI ke narakoM meM nairaSika jIva asaMjJI jIvoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote hai, na sahIsRpoM meM se Akara ke utpanna hote haiM na pakSiNa meM se Akara ke utpanna hote haiM na catuupadoM meM se Akarake utpanna hote haiM naloM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? na striyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu matsyoM meM se aura manuSyoM se Akara ke utpanna hote hai| ahiyAM yAvat zabdathI A pramANene pATha grahaNa karAve che. "sarIsRpomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA pakSiAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA cepage prANimAMthI AvIne utpanna thAya che ke samAMthI AvIne utpanna thAya che athavA strimAMthI AvIne utpanna thAya che, athavA mAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? gItamA mInA sA prazna uttaramA prabhu cha 'goyamA! No asaNNIhito uvavajjati' adhaHsasabhI pRthvInA na2pAsamA nai214 / asaMjJI jIvomAMthI AvIne utpanna thatA nathI. temaja sarIsRpomAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI ke pazcimathI AvIne utpanna thatA nathI. athavA copagA prAthimAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. athavA . sarpomAMthI AvIne paNa utpana thatA nathI. ke striomAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paNa ma-mAchalAe mAMthI ane manuSyamathI AvIne utpanna thAya che.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jIvAmigamasUtre tyante iti nirUpaNArthamAha- 'imI se NaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte !' etasyAM khalu maddanta | 'rayaNappabhAra puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'nerahayA egasamaeNaM kevaiyA upajjeti' nairayikA ekasamaye kiyanta utpadyante ? iti praznaH, bhagavA nAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'jahanneNaM ekko vA do vA tibhi vA' jaghanyena eko vA, dvau vA trayo vA ekasamaye'syAM ratnamamAyAM nArakAH samutpadyante 'ukko se NaM saMkhejnA vA asaMkhejjA vA utravajjaMti' utkarSeNa saMkhyeyA vA asaMkhyeyA vA utpadyante ekasamayenAsyAM ratnapramApRthivyAM nArakAM' iti / 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm anAlApakaprakAracettham - zarkarAmamAyAM khalu bhadanta / pRthivyAM nArakA ekasamaye kiyanta utpadyante he gautama ! jaghanyena eko vA dvaudA trayo vA ekasamaye aba sUtrakAra eka samaya meM isa ratnaprabhA pRthivI meM kitane nAraka utpanna hote haiM isakA nirUpaNa karate hai- 'imIse NaM bhaMte / rathaNappabhAe puDhavIe neraiyA' he bharanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nerapika 'esamaraNaM kevaiyA uvavajjaMti' eka samaya meM kitane utpanna hote haiM, upra meM prabhu kahate haiM- 'gomA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinniyA' he gautama | ratnaprabhA pRthivI meM nairadhika eka samaya meM kama se kama eka, athavA do athavA tIna taka utpanna hote haiM aura 'ukko seNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA ucacajjaMti' adhika se adhika saMkhyAta bhI utpanna hote hai aura asaMkhyAta bhI utpanna hote hai / 'evaM jAva ahe sattAe' isI taraha kA eka samaya meM utpatti viSayaka kathana zarkarANamA se lekara adhaHsaptamI pRthivI taka kara lenA cAhiye arthAt zarkarAprabhA pRthivI have sUtrakAra eka samayamA A ratnaprabhA pRthvImA keTalA nAraka jIvA chatpanna thAya che ? yo vAtanuM ni3pazu are che. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNapabhAe puDhavIe neraiyA' he bhagavan mA ratnapralA pRthvImA nairthi| ' egasamaeNa' kevaiyA uvavajjaMti' ! samayamA DeTA utpanna thAya che ? yA praznanA uttarabhA alu gautamasvAmIne che 'goyamA, ! jahaNeNaM ekko vA do vA tinnivA' he gautama ! ratnaprabhA pRthvImAM nAraka jIve eka samayamAM echAmAM ochA ze! athavA me athavA trayu sudhI utpanna thAya che bhane 'ukkoseNaM sarakhejjA vA asaM khejjA vA uvavajjati' vadha rebhAM padhAre sabhyAtapaNa utyanna thAya che yAne asabhyAtayaSu utpanna dhAya che. 'evaM jAva ahe sattamAe' mA prabhASenuM eTale ke eka samayamAM utpanna thavA sabadhanuM kathana zAprabhA pRthvIthI laIne AdhasasamI pRthvI pantamAM paNu karI levuM joie, arthAt zake rAprabhA
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2 sU. 17 nArakajIvotpAtanirUpaNam samutpadyante utkarSeNa saMkhyeyA yA asaMkhyeyA vA samutpadyante / vAlukAmayAgaM khala bhadanta ! pRthivyAmeka samaye nArakAH kiyanta utpadyante hai gautama ! jaghanyenaiko vA dvau vA trayo vA samutpadyante utkarSeNa saMkhyeyA vA asaMkhyeyA vA ekasamaye nArakAH samutpadyante / he mahanta / paGkaprabhAyAM caturtha pRthivyAmekasamaye nArakAH sease ? he gautama! jaghanyena eko vA dvau vA zyokA samutpadyante utkarSeNa saMkhyA vA asaMkhyeyA vA ekasamayena nArakAH samutpazyante, evaM dhUpamA tamaHpaNA tapastapaHpamA pRthivINyapi jaghanyotkarSAmekasamaye nArakoNAM samutpAdo jJAtavyaH, etadAzayenaitra kathitam -' evaM jAba ahe sattamA iti / sAmprata pratisamaya me kaikanArakApahAreNa sakalanArakApahArakAlamAnaM vicintayannAha - 'imI se NaM bhaMse' ityAdi 'imI se NaM bhaMte / etasyAM khalu bhadanta | 'rayaNanabhAe puDhavIe' ratnamabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH 'samae samae' samaye samaye prati samayamityarthaH 'avahIramANA avadIramANA' apahriyamANA arahiyamANAH, 'kevaiyakA leNaM 223 meM bhI eka samaya meM kama se kama nAraka eka yA do yA tIna taka utpanna hote haiM aura adhika se saMkhyAta bhI utpanna hote hai aura asaMkhyAta bhI utpanna hote haiN| isI taraha se bAlukAprabhA Adi pRthiviyoM meM bhI samajha lenA cAhiye isI Azaya se lekara sUtrakAra ne 'evaM jAva Ahe sattamAe' aisA kahA hai / aba prati samaya eka eka nAraka ke nikAle jAne para samastanArakoM kA apaharaNa kola kA vicAra karate hue kahate hai- 'imIseNaM ityAdi' 'hamase NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA samae samae' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM se yadi nAraka jIva prati samaya 'ava pRthvImAM paNa eka samayamAM AchAmAM ochA eka athavA be athavA traNu nAraka sudhI utpanna thAya che ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta paNa utpanna thAya che yA abhiprAyane sahane sUtrAre 'evaM jAva ahe khattamAe' yA prabhAye suutrpATha kahyo che, have pratisamaye eka eka nArakane bahAra kaheADavAmAM Ave teA saghaLA nArakAne mahAra kahADhavAmAM keTaleA samaya lAge ? te apaheraNu kALanA vicAra 42tAM sUtrAra he che 'imIse NaM' tyAhi 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIra neraiyA samae samae' he bhagavan bhA ratnapralA pRthvIbhAMthI ne nA24 bhavane pratisamaye 'avahIramANA avahIramANA' tamAMthI mahAra hADavAmAM Ave to te madhA tyAMthI 'kevaiyAleNa avahiyA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - 224 jIvAmigama avahiyAsiyA' kiyatA kAlena apa hatAH syuriti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'teNaM asaMkhejjA samae samae abahIramANA ava. hIramANA' te khalu nArakA asaMkhyeyAH samaye samaye pratimamayam apahiyamANA apahiyamANAH 'asaMkhejjAhiM ussapiNI osappiNI hi avahIti' asaMkhyeyAmi rutsaviNyavasAriNIbhirahiente 'No cevaNaM avaDhiyAsiyA' naida khala apahatAsyuH yadi patimamayasaMkhyAta saMkhyayA asaMkhyeyotsapiNyavasAyiNI kAlestepAmapaharaNaM hIramANA abahIramANA' nikAle jAve to ve saba vahAM se 'kevaya kAleNaM akSajhiyA liyA kitane sAla ke bAda kitane kAla meM pUre nikAle jA sakate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! teNaM asaM khejjA samae samae avahIramANA avahIramANA asaM khejjA hi~ ustappiNI osapiNIhi avahIraMti' he gautama ! prathama pRthivI ke nArakiyoM meM se yadi eka eka samaya meM asaMkhyAta 2 nArakI nikAlA jAve to isa taraha karate 2 asaMkhyAta utsarpiNI aura asaMkhyAta apalarpiNI kAla bhale hI samApta ho jAte para vahAM se pUre nArakI nahIM nikAle jA sakate haiM-arthAt prati samaya ve asaMkhyAta 2 kI saMkhyA meM vahAM se nikAle jAva aura yaha nikAlane kA kAma asaMkhyAta utsarpiNI avapiNI taka bhI cAlU rahe to bhI ve vahAM se pUre nahIM nikala sakate haiN| 'jo cevaNaM avAhiyA siyA' isa taraha se unakA vahAM se nikAlanA huA nahIM hai aura na bhaviSya meM bhI aisA siyA' 1 5 pachI arthAta herA puu352| 1912 47 saya mA prazna uttaramA prabhu gautabhAvAmIna 4 cha hai 'goyamA ! teNa asaMkhejjA samae samae avahIramANA avahIramANA asa khejjAhi utsappiNI osappiNIhiM avahIraMti' 3 gItama! yasarI pRthvInA narayimAthIne se samayamA asaMkhyAta asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta asaMkhyAta avasarpiNuM kALa bhale pUro thaI jAya te paNa te tyAMthI pUrepUrA nArakI bahAra kahADI zakAtA nathI. arthAt pratisamaye teone asaMkhyAta asaMkhyAtanI saMkhyAmAM tyAMthI bahAra kahADavAmAM Ave ane A rIte bahAra kahADavAnuM kAma asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta avasarpiNa kAla paryanta te rIte bahAra kahADavAnuM cAlu ja rahe to paNa teo tyAMthI pUrepUrA bahAra kahADI zakAtA nathI. jo ceva NaM apahiyoM siyA' bhAzate temAne tyAMthI 142 47vAnu thayu nathA. ane bhaviSyamAM paNa tema thaze paNa nahIM ane vartamAnamAM paNa te rIte thatuM
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2 s. 17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 225 kuryAt tadA te sarve nArakA narakAd nodavRttA bhaveyuritibhAvaH / ' jAva ahe satamAe~' yAvadadhaH saptamyAm evaM ratnaprabhAvadeva zarkarAmabhA bAlakAmabhA paGkapamA dhUmaprabhAH tamaHmabhA tasastamAtrA pRthivISvapi yadi pratisamayamasaMkhyAtA nArakA apahRtA bhaveyustadA asaMkhyAtotsarpiNyavasarpiNI kAlenApi nArakANAM tato niHsAraNaM na saMbhavatIti jJAtavyamiti // sammati nArakANAM zarIravarimANapatipAdanArthamAha- 'hamI se NaM bhaMte 1 ityAdi, 'isIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'syaNappabhAe puDhavIe' ratna mAyAM pRthivyAm 'neraiyANa ke mahAliyA sarIrogAhaNA patrattA' 'nerayikANAM fareedairaninA majJatA - kathiteti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi hogA - vartamAna meM bhI aisA honA nahIM hai- parantu aisA jo kahA gayA hai vaha unakI asaMkhyAta saMkhyA ko puSTa karane ke liye hI kahA gayA hai 'jAva ahe khasamAe' ratnaprabhA ke nArakoM kI taraha hI zarkarAprabhA bAlukAprabhA, paGkaprayA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, aura tamastamaHprabhA pRdhiviyoM meM se bhI yadi pratyeka samaya meM asaMkhyAta utsarpiNI kAla aura asaMkhyAta avasarpiNI kAla bhI samApta ho jAve para ve jIva vahAM se kabhI bhI pUre nahIM nikAle jA sakate haiM / - atha nArakajIvoM ke zarIra kA parimANa pratipAdana karate haiM'imIse NaM bhaMte!' he madata ! isa 'rayaNapabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'nerayANa ke mahAliyA sarIrogahaNA pannattA' neradhika jIvoM kI zarIravagAhanA kitanI bar3I kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiNnathI, paraMtu A je kathana karela che, te teonI asaMkhyAta saMkhyAne puSTa 42vA bhATe 4 he che. 'jAba asattamAe ' ratnaprabhA pRthvInA nArakeAnA kathana pramANe ja zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, pakaeNprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane tamastamaprabhA pRthvIyeAmAM paNa jo pratyeka samayamAM asaMkhyAta asakhyAta nAraka jIvAne bahAra kaheADavAmAM Ave te tevI rIte bahAra kahADatAM kahADatAM bhale asaMkhyAta utsarpiNIkALa ane asaMkhyAta avasarpiNI kALa paNa samApta thaI jAya paraMtu te jIvA tyAMthI kayAreya paNa pUrA mahAra kahADI zakatA nathI. have nAraka jIveAnA zarIranAM parimANu pramANunuM bhAve che. 'imIse Na' bhate !' he bhagavan / ratnaalA ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA' he bhagavan nairayi avagAhanA keTalI meATI kahela che? A praznanA uttaramAM jo0 29 pratipAdana karavAmAM pRthvImA 'neraiyANaM lavAnA zarIronI gautamasvAmIne prabhu
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 jIvAbhigamane 'goyamA' he gautama ! 'duvihA sarIrogANA pannatA' dvividhA-dvi prakArakA mArakajIvAnAM zarIrAvagAhanA prajJaptA kayitA dvaividhyaM darzayati-'taM jahA' ityAdi taM jahA' tadyathA-'bhavadhAraNijjAya uttaraveundhiyAya' bhavadhAraNIyA cottara kriyA ca tattha paMjA sA bhavadhAraNijnA' tatra tayordvayoravagAhanayormadhye yA sA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA nArakANAm 'sA jahanneNa aMgulassa asaMkhejjai bhAga' sA zarIrAvagAhanA aMgulasyAsaMkhyeSabhAgapramANA bhavati / 'ukkose Na sattadhaNUiM tini rayayaNIo chacca aMgulAI utkaga bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA saptadhanUM pi risro ratnayaH SaD aMgulAni saptadhanUMpi, tisro ratnayA-trayo hastA ityarthaH SaTparipUrNAni aMgulAni etAvatyamANA bhavatIti / 'tatya Na nAsA uttaraveuniyA' ta tyormadhye khalu yAlA uttarakriyA 'sAjahanneNaM aMgulassa saMkhejA bhAga sA jaghanyena aMgulasya saMkhyeyamAgamamANA bhavati, 'ukkose Na panarasa. goyanA ! duvihA sarIrogAhaNA pannattA' he gautama ! nairayika jIvoM kI zarIrAvadhAhanA do prakAra kI kahI gaI hai-'taM jahA 'jaise- 'bhavadhA. raNijjA gha utsaravebiyA ya' bhavadhAraNIyA aura uttara vaikriyA 'tastha NaM jAmA bhaSadhAraNijjA' ina meM jo bhavadhAraNIyA zarIrAva gAhanA hai vaha 'jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjAbhArga' jaghanya se aMgula ke asaMkhpAta bhAga rUpa hotI hai 'usamoseNaM sattaSaNUiM tinni ya rayaNIbho chacca aMzulAI aura uskRSTa se vaha sAta dhanuSa tIna hAtha pUre cha aMgula pramANa hotI hai| 'tattha NaM je se uttaraveubdhiyA' tathA jo uttara vaikriyA rUpa zarIrAva nAhanA hai vaha 'jahanneNaM aMgulasta saMkhejjai bhAga' jaghanya se aMgula ke saMrupAtace bhAMga rUpa hai aura 'ukkoseNaM' 49 cha , 'goyamA ! duvihA sarIrogAhaNA pannatA' gItama ! 12vi vAnA zarIzanI bhagAnA me 42nI 4ii cha. 'ta' jahA' te me praa| mA pramANe cha, 'bhavadhAraNijjA ya uttaraveThabviyA ya' avadha.20Iya sane bhI uttaravaiSThiya bha hanA che. 'tatya NaM jA sA bhavadhAraNijjA' mA 2 savadhAraNIya zarIrAsAna che, te 'jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga" "dhanyathA bhogina masaNyAtamA mA 35 saya 'ukkoseNaM sattadhaNUI tinni ya rayaNIyo ucca agulAi' bhane TathI sAta dhanuSa tra hAtha bhane 522 cha mAMga pramANunI hAya che. 'tattha NaM je se uttaraveuvviyA' mA uttara vaThiya35 zarIrAnA cha, te 'jahaNNeNaM aMgulasma saMkhenjaibhAga' dhanyathI mAMgaNanA bhyAtamA bhAga 35 cha, bhane 'ukoseNaM' aSTathI 'pannarasa
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ "227 prameyadyotiko TIkA pra.3 u.2 6.17 nArakajIvotpAtanirUpaNem dhaNUI aDrAijjAyo rayaNIo' utkarSeNa paJcadaza dhanUMSi sA dve ratnI paJcadazadhanu dvauM istau ekA vitastiretAvatpamANA bhavatIti / 'doccAe' dvitIyAyAM zarkarAprabhA pRthivyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA 'bhavadhAraNijjA jahannao aMgulAsaMkhejjaimArga' yA bhavadhAraNIyA sA jaghanyato aMgulAsaMkhyeyabhAgapramANA bhavati 'ukkoseNaM paNNarasadhaNiM aDAijAo rayaNIo' utkarSeNa paJcadazadhaSi sAr3he dve ratnI, 'uttara veunciyA jahanneNa aMgulassa saMkhejjaimAgaM' uttasvaikriyAzarIrAvagAhanA jaghanyenAgulasya saMkhyeyabhAgapramANA bhavati, 'ukkoseNa ekkatIsaMdhaNUI ekkA rayaNI' utkaga ekatriMzaddhanUMSi ekA raniH,etAvatyamANA bhavatIti / taccAe' tRtIyasyAM vAlukAmamA pRthivyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA-bhavadhAraNijjA ekatIsa dhaNUI ekkA rayaNI' avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyenAGgalAsaMkhyeyabhAgapramANAH utkarSeNekatrizad dhanapi ekA raniH 'uttaraveundhiyA bAsaddhi dhaNUI donni rayaNIyo' uttarakriyA zarIrAvagAhanA jagha. utkRSTa se 'panarasavaNUI aDDAhajjAo rayaNIo' baha pandraha dhanuSa DhAI hAtha pramANa 'doccAe' dvitIya zarkarAmamA pRthicI meM jo nAraka hai unakI bhavadhAraNIyazarIrAvagAhanA jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAta bhAga rUpa haiM aura utkRSTa se 'paNNaraladhaNUI aDDAijjAo racaNIo' pandraha dhanuSa DhAI hAtha kI hai. tathA-yahAM jo untarakriyA rUpa zarIrA vagAhanA hai vaha 'jahanne' jaghanya se to aMgula ke saMkhyAta ve bhAga hai aura 'ukkoseNaM' uskRSTa le 'ekatIsaM dhaNUI ekA sthaNI' ekatIsa dhanuSa eka hAtha hai 'taccAe' tRtIya pRthivI jo bAlukAyamA hai usameM bhArakoM kI bhaSadhAraNIya zarIrAvagAhanA baha jaghanya le to aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se ikalIsa dhanuSa eka hAtha dhaNUI aDDhAijjAo rayaNIo' 542 dhanuSa gaDhI 5 amAnI cha. 'doccAe' bhI za42mA pRthvImA 2 naa23|| OM, tanI aqdhAraNIya zarI. vagAhanA jaghanyathI te AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpa che. ane utkRSTathI 'paNNarasa dhaNUI aDDhAijAo rayaNIo' 542 dhanuSa mane maDhI sAyanI cha. tathA re uttara vaiyi nAmanI zarIrAbAInA cha, te 'jahanneNaM' nyathA to mAMnA sAtamai Hu 35 cha, bhane 'ukkoseNa' thI 'ekkatIsa dhaNUI eka kA rayagI' metrIsa dhanuSa bhane me lAyanI che. 'taccAe' zrIla vAlukA prabhA nAmanI je pRthvI che, temAM nArakanI bhavadhAraNIya zarIravagAha nA jaghanyathI te AgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpe che. ane utkRSTathI eka
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 jIvAbhigamasUtre nyato'Ggulasya saMkhyeyabhAgapramANA, utkarpaNa dvApaSTidhapi dve ratnI etA. vatyamANA bhavatIti / 'cautthIe' caturthyAM paGkamamAyAM pRthivyAM ye nArakArateSAM zarIrAvagAhanA-'bhavadhAraNijjA vAsadvidhAI donni ya rayaNIo' avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyato'guLAsaMkhyeyabhAgamamANA utkarSeNa dvApaSTidhanU pi dve ca ratnI / 'uttaraveubdhiyA paNavIsaM dhaNupayaM' uttarakriyA jaghagyato'GguLasya saMkhyeyabhAgapramANA utkaNa paJcaviMzatyadhikaM dhanuHzavamiti / 'paMcamIe' paJcamyAM dhUmapramAyAM ye nArakAsteSAM zarIrAvagAhanA 'bhavadhAraNijjA paNavIsaM dhaNusayaM' bhavadhAraNIyA jaghanyato'gulasyAsaMkhyeyabhAgamamANA bhavati, utkarSeNa paJcaviMzatyadhika dhanu zatam 'uttaraveubiyA aTTAiljAI rUpa hai tathA yahAM uttara vaikriya rUpa jo zarIrAvagAhanA hai vaha jaghanya se to aMgula ke saMkhyAtaveM bhAgarUpa hai aura utkRSTa se ghAsaTha dhanuSa aura do hAtha arthAt sADhe bAsaTha 62 // dhanuSa hai| 'cautthIe' caturtha paGkaprabhA pRthivI meM jo nAraka haiM unake zarIra kI bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se vaha 62 pAsaTha dhanuSa do hAtha kI haiM tathA -uttara vaikriya rUpa jo zarIrAvagAhanA hai vaha jaghanya se to aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se paha 125 eka sau paccIsa dhanuSa kI hai 'paMcamIe' pAMcavI jo dhUmaprabhA pRthivI hai usameM rahane vAle nArakoM kI bhavadhAraNIya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se vaha 125 eka sau pacIsa dhanuSa pramANa hai lathA-uttara vainiya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya triIsa dhanuSa ane eka hAtha pramANunI che. tathA ahiMyAM je uttarakriyarUpa zarIravagAhanA che, te jaghanyathI te AgaLanA saMkhyAmAM bhAga rUpa che ane ane utkRSTathI bIsaTha dhanuSa ane be hAtha arthAt sADA bAsaTha dhanuSanI che. 'utthIe' yAthI 55mA pRthvImA 2 naar| he, tegAnA zarIranI vadhAra zreya avagAhanA jaghanyathI 62 bAsaTha dhanuSa ane be hAthanI che. ane 'uttara vaikriyarUpa je avagAhanA che, te jaghanyathI to AMgaLanA saMkhyAtamAM bhAga rUpe che. ane utkRSTathI te 125 ekasepaccIsa dhanuSanI che. 'paMcamIe' pAyamI 2 bharamA nAmanI pRthvI cha, tabhA 2DevAnAnI bhavadhAraNayarUpa zarIravagAhanA jaghanyathI te eka AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga rUpa che. ane utkRSTathI te 125, ekaso pacIsa dhanuSa pramANanI che. tathA uttara vaikriyarUpa zarIravagAhanA jaghanyathI eka AMgaLanA saMkhyAtamAbhAga 35 cha bhane thI maDhIso dhanuSa the. 'chadrIe' 74ii tamasA nAmanI pRthvImA
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u.2 su. 17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 229 dhaNusayAI' uttarakriyA jaghanyato'GgulasyA'saMkhyeyabhAgamamANA utkarSataH sArddhatRtIyAni dhanuHzatAnIti / 'chaTTIe mavadhAraNijjA aDDAijjAI ghaNusayAI' SaSThayAM nArakapRthivyAM nArakANAM bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyenAGgulAsaMkhyeyabhAgapramANA, utkarSeNa sArddha dvitIyAni dhanuH zatAnIti || ' uttara veubviyA paMcadhaNusayAI' uttara vaikriyA jaghanyenAGgulasya saMkhyeyayabhAgamamANA, utkarSeNa pazca dhanuH zatAnIti / 'satamAe bhavadhAraNijjA paMcadhaNusayAI' saptamyAM tamastamA pRthivyAM nArakANAM bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyato'GgulasyAsaMkhyeyabhAga pramANA, utkarSeNa paJcadhanuH zatAni 'uttaraveucciyA dhaNusahasse' uttarabaikriyA jaghanyato'Ggulasya saMkhyeyabhAgapramANA, utkarSato dhanuH sahasraM bhavatIti // se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se vaha sArddha tRtIya dhanuHzata - DhAi sau dhanuSa rUpa hai. 'chaDIe' tamaHprabhA pRthivI meM nAraka jIvoM kI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgarUpa hai aura utkRSTa se yaha 250 DhAI sau dhanuSa hai tathA uttara vaikriya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanya se to aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se 500 pAMca sau dhanuSa pramANa hai 'sattamAe bhavadhArapijjA paMcadhaNusayAI' sAtavIM pRthivI meM bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa haiM aura utkRSTa se vaha 500 pAMca sau dhanuSa rUpa hai, tathA - 'uttarave udhviyA' uttara vaikriya rUpa zarIrAvagAhanA jadhanya se to aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga rUpa hai aura utkRSTa se eka hajAra dhanuSa rUpa hai. nArakIya jIveAnI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanyathI teA eka AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpa che. ane utkRSTathI te 250 khaseA pacAsa dhanuSa pramANunI che. tathA uttaravaikiya rUpa zarIrAvagAhanA jaghanyathI tA eka AMgaLanA sakhyAtamA bhAga rUpa che. ane utkRSTa avagAhanA 500 pAMcase dhanuSa prabhANunI che. 'sattamAe bhavadhAraNijjA paMca dhaNusayAI' sAtabhI pRthvImAM bhava dhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanyathI eka AMgaLanA asaMkhyAtama bhAga rUpa che yAne utsRSTathI te 500 paaNyse| dhanuSa prabhANunI che tathA 'uttarave ubviyA ' uttara vaikriyA rUpa zarIrAvagAhanA jaghanyathI teA eka AMgaLanA saMkhyAta bhAga rUpa che. ane utkRSTathI eka hajAra dhanuSarUpa che.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 230 jIvAbhigamasUtre atra ratnaprabhAdi pRthivIgana nArakANAM matiprataraM bhavadhAraNIyazarIrasyotkRSTa vagAhanApamANapatipAdakaM gAthAdazakaM yathA 'tyaNAe paDhamapayare, itthatiya deha ussae praNiyaM / chappannaMguLa sar3A, payare payare havai vur3I // 1 // so cena ya vIyAe, paDhame payaraMmi hoi usseho ? hasthatiya linni aMgula, payare payare ya vuDIya // 2 // ekkArasame payare, paNNarasa ghaNi doNi rynniio| pArasa ya aMgulAI, dehapamANaM tu vinneyaM // 3 // so ceva ya taiyAe, paDhame paparammi hoi usseho / sattaya rayaNI aMgula guNavIsaMsaDyur3Iya // 4 // payare payare ya tahA navame payarIma hoi ussedo / dhaNuyANi egatIsaM, ekA rayaNIya NAyannA // 5 // so ceva ca utthIe, paDhame payarammi hoi usseho / paMcadhaNu vIsa aMzula, payare payare ya vuDoya / 6 / / jAva sattamae payare, neraiyA tu hoi usse ho / bAsaTThI dhaNuyAI, do Ni ya rayaNIya vauddhanvA // 7 // so ceva paMcamIe paDhame payarammi hoi usseho / paNNarasa dhaNUNi dohatya saGgha payaresu buTToya // 8 // taha paMcamae payare, umseho ghaNumayaMtu paNavIsaM / so cetra ya chaTThIe, paDhame payarasmi hoi usseho / 9 / bAsahi dhaNu ya saDrA, payare payare ya buDrIya / chaThThIe saiapayare, do saya paNNA-yA hoti // 10 // chAyA-lAyA. prathamamatare, hastatrika dehocchrAye bhaNitam / SaT paJcAzadagulAni sAni, pravare patare bhavati vRddhiH // 1 // sa eva ca dvitIyAyAH pathame patare bhavati utsedhaH / hastatrikaM trINi aMguLAni, pratare patare ca vRddhizca / 2 // ekAdaze pratare paJcadaza dhanpi dve rtnii| dvAdaza cAlAni dehapramANaM tu vijJeyam // 3 // sa eva ca tRtIyAyA prathame pratare bhavati utsedhaH / sapta ca ratnayaH, aGgulAni ekonaviMzatiH sArddhA vRddhizca / / 4 // patare pratare ca tathA, navame pratare bhavati utsedhaH / dhanuSkANi ekatriMzat, ke| ratnizca jJAtavyA // 5 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.3 u.2 sU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam 231 sa eva caturthAH, prathame patare bhavati utsedhaH / paJca dhaSi vizatiranulAni pravare pratare ca vRddhizca / 6 / yAvatmaptame patare, nairayikANAM tu bhavali utsedhaH / dvApaSTidhanuSkANi, dve ca ratnI ca boddhaye // 7 // sa eva paJcampAra, pravare bhavati utsedhaH / pazcadaza dhaSi, dvau hastau sAddhau pratareSu vRddhizca / / 8 / / tathA paJcamake pratare, utsedho dhanuH zataM tu paJcaviMzaSTa / sa eva ca SaSThayAH, pathame pratare madati utsedhaH // 9 // dvASaSTiH dhaSi ca sA , zatare pravare ya vRddhizca / SaSThayA tRtIyA re, dve zate paJcAzate bhavataH // 10 / pratyeka pRthivyAH pratarasaMkhyA yathA-1 .ratnamAyA trayodazapatarAH 13, 2 zarkarAprabhAyAmekAdaza pratarA: 11, 3 bAlukApamA navapatarA: 94 paGkamamAyAM saptapatarAH 7, 5-dhUmamamAyAM paJcamatara: 5, 6-samApamAyAM jayA pratarAH __ yahAM ratnaprabhA Adi pRthiviyoM meM rahe hue nArakoM kI pratyeka pratara kI bhavadhAraNIya jaghanya madhyama utkRSTa avagAhanA ke pramAga ko kahane vAlI daza gAthAeM haiM jo TIkA meM dI gaI hai 'raghaNAe paDharapaghare' ityAdi pratyeka pRthivI kI pratarasaMkhyA isa prakAra hai -ratnaprabhA meM 13 teraha pratara hai 1, zarkarAprabhA meM 11 gyAraha pratara hai 2, cAlukApramA meM 9 nau pratara hai 3, paMkaprabhA meM 7 sAta pratara haiM 4, dhUmaprabhA meM 5, pAMca hai 5, tamAprabhA meM 3 tIna pratara hai 6, aura sAtavIM tamastamaHprabhA meM eka hI pratara hai 7 ina sAtoM pRthiviyoM ke nArathoM kI amAhanA ahiyAM ratnaprabhA vigere pRthvImAM rahelA nArakenI dareka prataranI bhavadhAraya jaghanya, madhyama, ane utkRSTa avagAhanI nA pramANane batAvavA vALI dasa gAthAo che. ke je gAthAo TIkamAM ApavAmAM Avela che. 'rayaNAe paDhamapayare' yA dareka pRthvInA prataranI saMkhyA A pramANe che - pahelI ratnaprabhA pRthvImAM tera pratiro che. 1, zarkarA prabhA pRthvImAM agIyAra pratare che 2, vAlukAprabhA pRthvImAM 9 nava pratare che 3, paMkaprabhA pRthvImAM sAta pratiro che 4, dhUma prabhA pRthvImAM pAMca pratare che. 5, tamaHprabhA pRthvImAM 3 traNa prato che 6, ane sAtamI tamatamA nAmanI pRthvImAM eka ja pratara che. 7, A sAte
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 jIvAbhigamace 3, 7-tamastamaHmabhAyAmekaH pataraH 1 iti / sarva pRthivIgatanArakANAmavagAhanA dvividhA bhavati bhavadhAraNIyA uttarakriyA ca, tutra bhavadhAraNIyA'vagAhanA jaghanyato'GgulasyAsaMkhyeyabhAgamamANA uttaravaikriyA'vagAhanA ca jaghanyato'gulasya saMkhyeyamAgapramANeti vishessH| bhavadhAraNIyA uttarakriyA ceti dve api avagAhane utkRSTataH sarva pRthivIgata nArakANAM pUrva pUrva pRthivIgatAva gAhanAta utta rottara pRthivISu svasvApekSayA dvi guNA dviguNA'vagantavyeti / atrotkRpTato bhavadhAraNIyAvagAhanAmAzritya pariprataragatanArakAnagAhanA pratipAdikAnAM pUkti gAthAnAmayaM bhAvaHdo prakAra ko honI hai-eka bhavadhAraNIya dUmarI uttaravaikriya / ina meM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha sayoM kI jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kI hotI hai aura jo uttaravaikriya avagA. hanA hai vaha saboM kI jaghanya se aMgula ke saMkhzAtaveM bhAga pramANa ko hotI hai yaha ina dono meM vizeSa hai sagha pRthiviyoM ke nArakoM kI bhavadhAraNIya aura uttara vaikriza ye donoM avagAhanAeM pUrva pUrva kI pRthivI ke nArakoM kI avagAhanA se Age Age kI pRthiviyoM meM apanI apanI, apekSA se duguNI, duguNI hotI calI jAtI hai, aisA samajhalenA caahiye| ___ aba yahAM utkRSTa se bhavadhAraNIya avagAhanA ko lekara pratyeka pratara ke nArakoM kI avagAhanA kA pratipAdana karane vAlI jo daza gAthAeM hai unakA bhAva isa prakAra hai 'rayaNAe' ityAdi / pRthvInA nArakanI avagAhanA be prakAranI hoya che. eka bhavadhAraNIya ane bIja uttara vaikriya. temAM je bhavadhAraNIya zarIravagAhanA che, te badhAnI jaghanyathI eka AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAga pramANanI hoya che. ane je uttara vaikriya zarIravagAhanA che, te badhAnI ja ghanyathI AgaLanA saMkhyAtamAM bhAga pramANanI hoya che. A baMnemAM vizeSatA che badhI pRthvInA nArakIcenI bhavadhAraNIya ane uttarakriya A beu avagAhanAthI pachI pachInI pRthvIcamAM pita pitAnI apekSAthI bamaNI bamaNI thatI jAya che. tema samajavuM. have ahiyAM utkRSTathI bhavadhAraNIya avagAhanAne laIne dareka pratanA nArakonI avagAhanAnuM pratipAdana karavAvALI je dasa gAthAo che. teno bhAva matAvAmA mAve che. rebha. 'rayaNAe' ityAdi
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 6.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam .... 233 ratnaprabhAyAH prathamapatare nArakANAmavagAhanA istatrayapramANA, ita Arabhya matare pratare 'chappannaMgula sar3A' sArddha SaD pazcAzadagulAni saMvar2yA saMvardhya prayodazasvapi pratareSu nArakANAmavagAhanA jJAtavyA / evaM krameNa saMvarddhanenAntime prayodazatame patare saptadhanUMSi trayo hastAH SaTcAGgulAni samAyAnti // 1 // evaM 'soM veva ratnaprabhA pRthivI ke pahale pratara meM nArakoM kI avagAhanA tInahAtha kI hotI hai| isase Age ke bArai pratoM meM pratyeka pratarameM 'chappannaMgula. saTTA'sADhe chappana (56 / / ) aMgula baDhADhA kara bArahoM prataroM kI avagA. hanA kara lenI cAhiye / aile karate karate antima terahaveM pratara meM jAkara utkRSTa avagAhanA sAta dhanuSa tIna hAtha aura chaha aMgula kI A jAtI hai vaha isa prakAra hai-patnaprabhA ke prathama pratara meM tIna hAtha kI avagAhanA hotI hai 1, dUsare pratara meM eka dhanuSa eka hAtha aura sADhe ATha aMgula kI 2, tIsare pratara meM eka dhanuSa tIna hAtha lataraha aMgula kI 3, cauthe pratara meM do dhanuSa do hAtha aura DeDha aMgula kI 4, pAMcaveM pratara meM tIna dhanuSa aura daza aMgulakI 5, chaThe pratara meM tIna dhanuSa do hAtha aura sADhe aThAraha aMgula kI 6, sAtaveM pratara meM cAra dhanuSa eka hAya aura tIna aMgulako 7, AThaveM pratara meM cAra dhanuSa tIna hAtha aura sADhe gyAraha aMgulakI 8, nauve pratara meM pAMca dhanuSa eka hAtha aura bIsa aMgulakI 9, dazaveM pratara meM chaha dhanuSa aura sADhe cAra aMgulakI 10, ratnaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM nArakenI avagAhanA traNa hAthanI DAya cha, a pachInA // 2 pratarAmA hare pratazamA 'chappannaMgulasaDhA' 56 // sAu chappana AgaLa vadhArIne bAre pratanI avagAhanA alaga alaga samajI levI. tema karatAM karatAM chellA teramA prataramAM jaIne utkRSTa avagAhanA sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha AMgaLanI thaI jAya che. te A pramANe che ratnaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM traNa hAthanI avagAhanA hoya che. 1 bIjA prataramAM eka dhanaSa eka hAtha ane sADA ATha AMgaLanI che. 2' trIjA prataramAM eka dhanuSa traNa hAtha ane sattara AMgaLanI che. 3, cothA prataramAM be dhanuSa ane be hAtha ane deDha AgaLanI che. 4, pAMcamA prataramAM traNa dhanuSa ane dasa AMgaLanI che. 5, chaTha prataramAM traNa dhanuSa be hAtha ane sADA aDhAra AMgaLanI che. 6, sAtamAM prataramAM cAra dhanuSa eka hAtha ane traNa AMgaLanI che. 7 AThamAM prataramAM cAra dhanuSa traNa hAtha ane sADA agyAra AMgaLanI che. 8, navamAM prataramAM pAMca dhanuSa eka hAtha ane vIsa AgaLanI che. 9. dasamAM prataramAM cha dhanuSa ane sADA cAra AMgaLanI che. 10 agIyAramAM prasaramAM jI0 30
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi gamasUtre 234 rature' ityAdi, ratnaprabhAyAtrayodazatamamata ramamANaiva, zarkarAmamAyAH prathame vaDavanAhanA-paTaGgulAdhika trihastottarANi saptadhanapi ityevaM pramANA bhavati, saMta- ithaM ArabhyAsyAmavagAhanAyAm pratipataram 'hasthatiya tinni aMgulA ' ' hastatrayaM-yoM hastAH trINi aMgulAni prakSipyante |2| tenAsya antime ekAdaze * maMtare paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdazaGgulAni, ityevaM pramANA'vagAhanA maMtrati / "pari" pratara meM chaha dhanuSa do hAtha aura teraha aMgulakI 11, bAraha ve pratara meM sAta dhanuSa aura mADhe ikkIsa aMgulakI 12, aura antima ke terahaveM aMtara meM jAkara sUtrokta sAta dhanupa tIna hAtha aura pUre 'chaha aMgulakI renaprabhA pRthivI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya avagAhanA tkRSTa se hotI hai / yaha ratnaprabhA ke nArakoM kI utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai || 1 || " aba zarkarAbhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM 'so 'caiva ya yIyAe ' hatyAdi / fre OM forge CE jo ratnaprabha meM terahaveM pratara meM jitane pramANa kI avagAhanA fre kahI hai, vahI avagAhanA-sAta dhanuSa tIna hAtha chaha aMgula - zarkarAprabhA pRthivI ke prathama pratara meM hogI, phira isa avagAhanA ke pramANa meM ' itthatiya tini aMgulaM' tIna hAtha aura tIna aMgula Age Age ke " 1 - have zakAprabhA pRthvInA sakha dhamAM ''soM caiva ya bIyAeM' tyAhi - cha dhanuSa me hAtha tera AgajanI hai. 11, mArabhA atarabhAM sAta dhanuSa ane sADAekavInna AMgaLanI che. 12, ane chellA teramA prataramAM sUtrokta sAtadhanuSa traNa hAtha ane pUrA cha AMgaLanI ratnaprabhA'pRthvInA nArakonI bhava dhAraNIya avagAhanA utkRSTathI thAya che. A rIte ratnaprabhA pRthvInA nArakAnI utsRSTamavagAhanA hI che, // 1 // 15 J kathana karavAmAM Ave che. rAjA ratnaprabhA pRthvInA teramA prataramAM jeTalAM pramANunI avagAhanA kahevAmAM AvI che. teja pramANenI avagAhanA sAta dhanuSa traNahAtha ane cha AMgaLanI t zarkarA prabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. pachI A avagAhanAnA prabhAzubhAM : itthatiya vinni aMgulaM' zrathaH hAtha bhane nabhAMgaNa pachI pachInA dareka prataramAM meLavatA javu oIe. zA A rIte meLavavAthI dellA agIyAramA taramAM paMdara dhanuSa e - - L
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.37.2 sU.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam . ... .. 235 : pratyeka pratara. meM milAte. jAnA cAhiye // 2 // aise milAne se antima gyArahaveM pratara meM pandraha dhanuSa do hAtha aura - ghAraha aMgula arthAt ekavitarita kyoMki bAraha.aMgulakI eka-vitasti-veMta hotI hai| vaha atipratara.kI. avagAhanA, isa prakAra hai dUsarI zarkarApamA pRthvI ke prathama pratara me sAta dhanuSa tIna hAtha chaha aMgula kI, avagAhanA hotI haiM 1, dUsare pratara meM ATha dhanuSa do hAtha aura nau aMgulakI 2 tIsare pratara; meM nau dhanuSa eka hAtha aura bAraha aMgulajhI,3.cauthe prattara meM dasa dhanuSa aura pandraha aMgulakI -4, pAMcaveM pratara meM dasa dhanuSa tIna hAtha aura: aThAraha aMgulakI, 5, chaThe pratara, meM gyAraha dhanuSa, do hAtha auraikkIsa aMgulakI 6, sAtaveM pratara meM thAraha dhanuSa aura do hAtha kI . AThaveM pratara meM teraha dhanuSa eka hAtha aura tIna aMgulakI 8,.nauveM, pratara meM caudaha dhanuSa aura chaha aMgula kI 9, dasaveM pratara meM caudaha dhanuSa tIna hAtha aura no aMgula kI 10, evaM anta ke gyArahaveM pratara meM sUtrokta pandraha dhanuSa do hAtha aura bAraha aMgula arthAt eka vittasti kI hotI hai 11 // yaha dUsarI zarkarAprabhA pRthivI ke nArakoM kI utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai 2 03 // - , - ... .. . . hAtha, bhane mA2 .ins arthAt me vitasti () ma. mA2, mAMsa, janI me. vitastinAma veta thAya che. te 624 , prata2nI mAnA. mA, pramANe thAya che -zarkarA prabhA pRthvInA pahelA prataramAM sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha AMgaLanI, avagAhanA thAya che. 1, bIjA prataramAM ATha dhanuSa meM hAtha ane nava AMgaLanI 2, trIjA prataramAM nava dhanuSa eka hAtha, ane bAra AgaLanI 3, cothA prataramAM dasa dhanuSa ane paMdara AMgaLanI 4, pAyA , prata2mA . isa dhanuSa naya hAya . mane maDha2 mAMgajanI, sAtamA prataramAM bAra dhanuSa ane be hAthanI 7, AThamA prataramAM te dhanuSa eka hathi ane traNa AMgaLanI 8, navamA prataramAM cauda dhanuSa che ane che AgaLanI , dasamA prataramAM cauda dhanuSa traNa hAtha ane nava AMgaLanI, 10, ane chellA agIyAramA prataramAM sUtramAM kahyA pramANe paMdara ghanuSa be hAtha ane bAra AgaLa athaoNt ekavitati nAma veMtanI hoya che. 11, A avagAhanA bIjI zarAmabhA pRthvInA nArakenI utkRSTathI kahevAmAM mAvata cha. 2 // 1. 3 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre T zagA. 3|| 'so cevaM ya- vaiyAe ' ityAdi / sa eva dvitIyA pRthivyA antimaikA - darzatamamataramarUpitA'vagAhanA pramANa utsedhaH tRtIya pRthivyA vAlukApramAyAH prathame pratare bhavati, asmin pramANe 'satta ya rayaNI aMguLa guNavIsasa buDDIya ' sapta ca ratnayaH sArddhAniekonaviMzatyaGgulAni pratipataraM saMvardhyante |8| tenAnti me navame tare ekatriMzadadhanapieko hastaH ityevaM pramANA'vagAhanA jAyate 3 / 1 aba tIsarI vAlukAmamA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM- 'so ceva ya tayAe' ityAdi jo dvitIya pRthivI ke antima gyArahaveM pratara meM jitanA avagAhanA kA pramANa batAyA hai pandraha dhanuSa do hAtha bAraha aMgula - vahI pramANa tIsarI bAlukAprabhA pRthivI ke prathama pratara meM hotA hai, isa pramANa 'satta ya rayaNI aMgula guNavIsaM saDDU' sAta hAtha sADhe unnIsa aMgula Age Age ke prati pratara meM milAte jAnA cAhiye // gA04 // aise milAte jAne se antake nauve pratara meM ikatIsa dhanuSa eka hAtha kI avagAhanA ho jAtI hai 3|| vaha prati pratara kI avagohanA isa prakAra hai - isake prathama pratara meM pUrvokta pandraha dhanuSa do hAtha aura bAraha aMgula kI avagAhanA hotI hai 1, isake bAda dUsare pratara meM satraha dhanuSa do hAtha aura sAr3he sAta aMgula kI 2, tIsare pratara meM. unnIsa dhanuSa do hAtha aura tIna aMgula kI 3, cauthe pratara meM iphIsa dhanuSa eka hAtha aura sADhe bAIsa aMgula kI 4, pAcaveM pranara meM teisa dhanuSa eka hAtha aura aThAraha aMgulakI 5, chaThe pratara meM pacIsa dhanuSa have trIjI vAlukAprabhA pRthvInA saMbadhamAM kathana karavAmAM Ave che. cho 'caiva ya taiyAe' tyAhi mIla meM pRthvIye nA helA agIyAramAM pratarabhAM bheTatuM avagAhanA tu' pramANu khatAvavAmAM Avela che, eTale ke padara dhanuSa e hAtha ane khAra AMgaLa kaMhyu che. eja pramANu trIjI vAlukAprabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. yA prabhASa 'satta ya rayaNI aMgulaguNavIsaM sahUDhaM' sAta hAtha sADA yogthrIsa 19aa AMgaLa pachI pachInA dareka prataramAM meLatA ja javuM joIe. gA. 4aa A pramANe meLavatA jatAM chellA nava prataramAM ekatrIsa dhanuSa eka hAthanI avazAhanA thaI jAya che. 3 !! e dareka prataranI avagAhanA A pramANe che. tenA pahelA prataramAM pahelAM kahyA pramANe padara dhanuSa e hAtha ane khAra AMgaLanI avagAhanA thaI jAya che. 1, te pachI khIjA prataramAM sattara dhanuSa e hAtha ane sADA sAta AMgaLanI 2, trIjA pratamAM 19 egaNIsa dhanuSa e hAtha ane traNa AMgaLanI, 3, ceAthA prataramAM ekavIsa dhanuSa eka hAtha ane sADA khAvIsa
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.17 nArakaMjovotyAtanirUpaNam gA. 5 / 'so ceva cautthIe' ityAdi / sa eva tRtIya pRthivyA antima navamapatara pradarzita utsedhazcaturthA, paGkamamAyAH prathame pratare bhavati tato'smin pramANe 'paMcadhaNuvIsa aMgula' pazcadhaSi viMzatiraGgulAni pratiprataraM varddhayet |gaa. 6 / evaM krameNa vaddhite sati saptame'ntime pratare dvApaSTirdhanaSi dvau hastau, ityevaM pramANA'vagAhanA paGkapamAnArakANAM samAyAti 4 / gA. 7 / 'so ceva paMcamIe' ityAdi, eka hAtha aura sADhe teraha aMgula kI 6, sAtaveM pratara meM satAIsa dhanuSa eka hAtha aura nau aMgulakI 7, AThaveM pratara meM unatIsa dhanuSa eka hAtha aura sADhe cAra aMgulakI 8, aise anta ke nauveM pratara meM ikatIsa dhanuSa aura eka hAtha kI sUtrokta utkRSTa bhavadhAraNIya ava. gAhanA tIsarI vAlukAprabhA pRthivI ke nArakoM kI hotI hai ||3|gaa05|| ___ aba cauthI paMkaprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM-'so ceva pasthIe' ityaadi| jo isake antima nauve pratara meM jitanA avagAhanA kA pramANa kahA gayA hai-ikatIsa dhanuSa eka hAtha-vahI pramANa cauthI paMkaprabhA ke pratara meM hotA hai, isameM pratyeka pratara ko lekara Age Age ke pratara meM-'paMca. ghaNu vIsa aMgula' pAMca dhanuSa bIsa aMgula milAte jAnA cAhiye. ||g06|| aise krama se milAne para anta ke sAtaveM pratara meM-bAsaTha dhanuSa do hAtha kI avagAhanA ho jAtI hai, vaha isa prakAra paMkaprabhA ke prathama rarA AgaLanI 4, pAMcamA prataramAM trevaza dhanuSa eka hAtha ane aDhAra AMgaLanI pa, chaThA prataramAM pacIsa dhanuSa eka hAtha ane sADA tera 13 AMgaLanI , sAtamA prataramAM satyAvIsa dhanuSa eka hAtha ane nava 9 AMgaLanI 7, AThamAM prataramAM ogaNatrIsa dhanuSa, eka hAtha ane sADA cAra AMgaLanI 8, chellA navamA prataramAM ekatrIsa dhanuSa ane eka hAthanI sUtrokta utkRSTa bhavapAraNIya avagAhanA trIjI vAlukAprabhA pRthvIne nAranI hoya che. 3 gA. 5 che hava yAthI 5mA pRthvInA samayamA apAmA mA che. 'so ceva. cautthIe' tyAdi AnA chellA navamAM prataramAM jeTalA aMtaranuM pramANa kahyuM che, eTale ke ekatrIsa dhanuSa eka hAthanuM eja pramANa cothI paMkaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che. temAM dareka pratarane laIne pachI pachInA prataramAM 'paMca ghaNuvIsa aMgula' pAMya dhanuSa pIsa mAMga mejavatA naye. ||gaa. 6 che A kramathI meLavatAM chellA sAtamA prataramAM bAsaTha dhanuSa be hAthanI avagAhanA thaI jAya che. te A pramANe che. paMkaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 'jIvAmigamasUtre' sa eva caturtha pRthivyA antima saptama prataramadarzita eka utsedhaH paJcamyAH dhUmamA pRthivyAH prathameM pravare bhavati, tato'smin pramANe 'paNNarasa ghaNUNi do hatya saDa' paJcadazadhanUMSi sArddhA' dvau istau pratimataraM saMvarddhayet / gA. .8 evaM vRddhaca. paJcame prapaJcaviMzatyadhikaM dhanuH zaM dhUnapabhA pRthivInArakANAmavagA - pratara meM ikatIsa dhanuSa eka hAtha kI avagAhanA hotI hai 1 dUsare pratara meM chatIsa dhanuSa eka hAtha aura bIsa aMgula kI 2, tIsare pratara meM iqatAlIsa dhanuSa do hAtha aura solaha aMgula kI 3, cauthe pratara meM chIyAlIsa are dhanuSa tona hAtha aura bAraha aMgulaM kI 4, pAMcaveM pratara meM bAvanadhanuSa aura ATha aMgula kI 5, chaThe pratara meM satAvana dhanuSa eka hAtha aura cAra aMgula kI 6, aura anta ke sAtaveM pratara meM sUtrokta bAsaTha dhanuSa aura do hAtha kI utkRSTa avagAhanA ho jAtI hai 707 // aba pAMcavIM dhUmaprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM- 'soceva- paMcamIe' ityAdi / F " cauthA paraprabhA pRthivI ke antima ke sAtaveM pratara meM jo avagAhanA kA pramANa kahA gayA hai- bAsaTha dhanuSa aura do hAtha - vahI pramANa pAMcavIM dhUmaprabhA pRthivI ke prathama pratara meM hotA hai isa ke Age Age ke pratyeka pratara meM 'paNgarasa varNANi do hasthasaDa' prandraha dhanuSa aura aDhAI hAtha milAte jAnA cAhiye / gA08 | aise milAte jAne para dhUmaprabhA ke 4d ekatrIsa dhanuSa eka hAthanI avagAhanA hAya che. 1, mIjA prataramAM chatrIsa dhanuSa eka hAtha ane vIsa AMgaLanI. 2, trIjA prataramAM ekatALIsa dhanuSa e hAtha ane seALa AMgaLanI, 3 ceAthA praharamAM chetAlIsa dhanuSa traNa hAtha ane khAra mAMcaLanI. 4, pAMcamA prataramAM khAvana dhanuSa ane ATha AMgaLanI 5, chaTThA prataramAM sattAvana dhanuSa eka hAtha ane cAra AMgaLanI 6, ane chellA sAtamA prataramAM sUtramAM kahyA pramANe khAsaTha dhanuSa ane be hAthanI utkRSTa avagAhanA thaI jAya che. cha ! gA. 7 have pacamI dhUmaprabhA pRthvInA saMbadhamAM kathana karavAmA Ave che. 'so ceva paMcamIe' ityAdi cethI pa'kaprabhA pRthvInA chellA sAtamA prataramAM je avagAhanAnu` pramANu kahela che. jemake 62 khAsaTha dhanuSa ane e hAtha, e ja pramANe pAMcamI dhUmaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM thAya che, tenAthI pachI pachInA dareka prataramAM 'paNNarasa dhaNUNi do hattha saGkaTa' thaMDara dhanuSa bhane aDhI hAtha bhejavatA vu joIe. // gA, 8 // AvI rIte meLavatA jatAM dhUmaprabhAnA chellA pAMcamA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam hanA pramANaM samAgacchati || 'so ceva ya chaTThIe' ityAdi, sa eva = etAvatpamANa evotsedhaH SaSThayA stamaHmamA pRthivyAH prathame matare bhavati tato'smin pramANe 'bAsadvidhaNuya saTTA' sArdAni dvApaSTi dhanUSi pratimataraM saMvayante. tataH samAyAti anta ke pAMcaveM pratara meM nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA eka sau pacIsa dhanuSa kI A jAtI hai| vaha prati pratara kI avagAhanA isa prakAra hai- - - - - - - - --- " - ' dhUmaprabhA ke prathama pratara meM pUrvokta bAsaTha dhanuSa aura do hAtha kI hotI hai isa ke Age mare pratara meM aThahattara dhanuSa aura eka vita. 'sti arthAt ghAraha aMgula kI 2, tIsare pratara meM tinave 93 dhanuSa aura tIna hAtha kI 3, cauthe pratara meM eka sau nau dhanuSa eka hAtha aura 'eka vitasti' arthAt bAraha aMgula kI 4, aura anta ke pAMcaveM pratara meM dhUmaprabhA pRthivI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA eka 'sau pacIsa dhanuSa kI AjAtI hai| ' 'aba chaThI tamAprabhA pRthivI ke viSaya meM kahate haiM-'soceva ya chaTTIe' ityaadi| " pAMcavIM dhUmaprabhA pRthivI ke anta ke pAMcave pratara meM jo avagAhanA ko pramANa-eka sau pacIsa dhanuSa hai vahI pramANa chaThI sAprA pRthivI 'ke prathama pratara meM hotA hai ||gaa09|| isameM 'bAlavidhaNuyalaDA' sADhe prataramAM nArakenI bhavadhAraNIya kRSTa avagAhanA eka paccIsa 125, dhanuSanI thaI jAya che. te dareka prataranI avagAhanA A pramANe che. dhUmaprabhA pRthvInA pahelA prataramAM pUrvokta 62 bAsaTha dhanuSa ane be hAthanI thAya che. 1, te pachI bIjA prataramAM aThotera dhanuSa ane eka vitasti (vaMta) arthAt bAra AMgaLanI. 2, trIjA prataramAM 93 trAMNa dhanuSa ane traNa hAthanI 3, cothA prataramAM 109 ekase nava dhanuSa eka hAtha ane eka vitati arthAta bAra AMgaLanI 4, ane chellA pAMcamAM prataramAM dhUmaprabhA pRthvInA nArakanI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA 125 ekaso pacIsa dhanuSanI thaI jAya che. 5, ve dahI tamAmA pRthvInA AdhamA thana 42vAmAM Ave che. 'so ceva chaTThIe' tyAha * pAMcamI dhUmaprabhA pRthvInA chelA prataramAM je avagAhanAnuM pramANa 125 ekase pacIsa dhanuSa che eja pramANa chaThI tamaprabhA pRthvInA pahelA bhataramAthAya cha, / / gA, 6 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 jIvAmigamasUtre 240 tamaHpamA pRthivyA antime tRtIyapratare nArakANAmavagAhanA paJcAzadadhike dve zate dhanuSAm, ityevaM mamANA bhavati 6 / iti gAthAdazakasya bhAvArthaH / gA. 10 // saptamyAmadhaHsaptamyAM tamastamaHprabhA pRthivyAmeka eva pratara iti SaSTha pRthivI gatAvagAhanAmamA Nato dviguNA'tratyAnAM nArakANAmavagAhanA bhavatIti samAyAti paJcadhanuH zata pramANA saptama pRthivI nArakANAmavagAhaneti / bAsaTha (62||) dhanuSa Age Aga ke pratyeka pratara meM milAte jAnA cAhiye, aise milAne para antake tIsare pratara meM tamaHprabhA pRthivI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA do sau pacAsa arthAt DhaI sau dhanuSa kI ho jAtI hai| prati prakAra kI avagAhanA isa prakAra -tamaHprabhA pRthivI ke prathama pratara meM avagAhanA eka sau pacIsa dhanuSa kI hotI hai, 1, evaM dUsare pratara meM ekasau sADhe satAsI (187) dhanuSa kI hotI hai 2, antima ke tIsare pratara meM do sau pacAsa 250 ) arthAt DhAI sau dhanuSa kI ho jAtI hai 3, ' yaha daza gAthAoM kA bhAvArtha huA |010 / Age sAtavIM tamastamaHprabhA pRthivI meM eka hI pratara hotA hai usameM rahe hue nArakoM kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA chaThI pRthivI ke nArakoM kI utkRSTa avagAhanA se dUnI arthAt pAMcasau dhanuSa kI hotI hai aisA jAna lenA cAhiye 'mAtoM pRthiviyoM ke nArakoM kI pratyeka mAM 'bAsaTTighaNuyamaDDhA ' sADI mAsa ( (2zA) dhanuSa pachI pachInA dareka prataramAM meLavatA javu' joIe evI rIte meLavatAM chellA trIjA prataramAM tama:prabhA pRthvInA nArakeAnI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA khaseA pacAsa 250 arthAt aDhIsA dhanuSanI thaI jAya che. dareka prataranI avagAhanA A pramANe che. tamaHprabhA pRthvInA pahelA prataramAM 125 ase pacIsa dhanuSanI avagAhanA thaI jAya che. 1, ane khIjA prataramAM 1875 ekase sADI satyAsI dhanuSanI thAya che. ra, ane chellA trIjA prataramAM 250 khase. pacAsa arthAt aDhIse dhanuSanI thaI jAya che. 3, A pramANe dasa gAthAone bhAvAtha thAya che. // thA. 10 // sAtamI tamastamAprabhA pRthvImAM ekaja pratara hAya che. temAM rahelA nArakAnI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA chaThThI pRthvInA nArAnI uSkRTa avagAhanAthI bamaNI arthAt pAMcaseA dhanuSanI hoya che, tema samajavu' 'sAte pRthvIcenA nArakAnI dareka pRthvInA dareka prataranI bhavadhAraNIya utkRSTa avagA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 mr prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 kha.17 nArakajIvotpAtanirUpaNam (1) ratnaprabhApRthivI nArakANAM pratimatarAvagAhanA koSThakam matara saM. | 2 3 4 5 6 7 8 910/1112 13 dhanUSi hastAH aMgulAni 08 // 171 // 10/18 // 31 // 204 // 13/21 // 6 (2) zarkarArabhASathivI nArakANAM pratimata rAvaNAhanA koSThakam pratara saM. 12 3 4 5 6 7 8 9/10 11 / / dhanaSi 8, 9/1010/11/12/13/14/14 15 hastA aMgulAni 0/12/15.1821 0 3, 6, 9/12vitasti "wG (3) bAllukAdhamApRthivI nArakANAM pratiyataramavagAhanA koSTham matara saM. 1/2 3 4 5 6 7 8 dhanaSi 25/171921 2325 2729/31 hastAra aMgulAni 127 // 322 // 1813 // 94 // 0 (4) paGkaprabhApRthivI nArakANAM matipataramavazAhanA koSTakam pratara saM. 1/2 3 4 5 6 7 dhanUSi 3136/41/46525762 hastAH aMgulAni 020/16 . 2) 84 _(5) dhUmaprabhAthivI nArakANAM pratiprataramavagAhanA koSThakam matara saM. 3 | 4 dhana Si istAH aMgulAni 012 vitasti 012 vitarita . pRthivI ke pratyeka pratara kI bhavadhAraNIya utkRSTa avagAhanA batAne vAle koSThakoM ko TIkA meM dekha lenA cAhiye hanA banAvavA vALuM keka saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela che te tyAMthI joIne samajI levuM. jI0 31
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 (6) tamaH prabhApRthivI nArakANAM pratiprataramavagAhanA koSThakam 1 s 3 | 125187 // 250 0 0 matara sa. dhanUMSi hastAH aMgulAni ( 9 ) tamasvamaH mamApRthivI nArakANAmekasmin pratare'vagAhanA koSThakam pravara saM. dhanapi hastAH aMgulAni 1 500 0 jIvAbhigamane 0 0 evA bhatradhAraNIya zarIrApekSayA utkRSTA'vagAhanA, uttarakriyA tu sarvatra bhavadhAraNIyotkRSTAvagAhanA'pekSayA dviguNapramANA sarvatra jJAtavyA tena ratnaprabhA pRthivIta Arasya dviguNa dviguNIkaraNena savati saptamyAM damastamaH prabhAyAM pRthivyAM nArakANAmuttaravai kriyotkRSTA'vagAhanA dhanuHsahasramamANeti / ityavagAhanA prakaraNam // mru0 17 | sampati-nArakajIvAnAM saMhanana pratipAdanArthamAha- 'imI se NaM' ityAdi, mUlam - isIse NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kiM saMghayaNI pannattA, goyamA ! chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNI, vaTThI Neva chirA Navi pahArU va saMghayaNaM matthi, yaha avadhAraNIya zarIra kI apekSA utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai, upsara vaikiya zarIra kI utkRSTa avagAhanA bhavadhAraNIya zarIra kI utkRSTa avagAhanA se duguNI duguNI saba pRthiviyoM meM samajha lenI cAhiye / aise dviguNa dviguNa-dUnI 2, hote hue sAtavIM tamastamaHprabhA pRthivI ke nArakoM kI uttara vaikriya utkRSTa avagohanA eka hajAra yojana kI hoM jAtI hai ||suutr 17 // A bhavadhAraNIya zarIranI apekSAe utkRSTa avagAhanA kahevAmAM AvI che. uttara vaikriya zarIranI utkRSTa avagAhanAthI khamaNI, khamaNI badhI pRthvIyeAmAM samajI levI joie. e pramANe khamaNI khamaNI thatAM thatAM sAtamI tamatamA prabhA pRthvInA nArakAnI uttara vaikriya utkRSTa avagAhanA eka hajAra ceAjananI thaI laya che, // 17 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ prame yadyotikA TIkA pra.3 2.2 2.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNa 243 je poggalA aNiTA jAva amaNAmA te tesiM. sarIrasaMghAyattAe pariNamaMti, evaM jAva ahe sattamAe / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrA kiM saMThiyA pannattA ? goyamA! duvihA pannattAtaM jahA bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvviyA ya, tatthaM je te bhavadhAraNijAte haMDasaMThiyA pannattA, tattha NaM je te uttaraveubviyA te iMDasaMThiyA panlattA, evaM jAva ahe lttmaae.|| imIse gaMbhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyAgaM sarIramA karityA vaNNeNaM pannattA ? goyamA! kAlA kAlobhAsA jAva parala kiNhA vaNeNaM pannattA, evaM jAva ahe sattamAe // imIleNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kerilayA gaMdheNaM pannattA ? goyamA ! se jahA jAmae ahimaDei vA taM ceva jAva ahe sattamAe // imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kerisayA phAseNaM pannattA, goyamA ! phuDitacchavi vicchavayA khara pharusa jhAma jhuAsarA phAseNaM pannattA evaM jAvaM ahe sattamAe ||suu018|| chAyA--etasyAM khala bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi ki saMhananAni prajJaptAni ? gautama ! SaNNAM saMhananA masaMhananAni, naivAsthi, naiva. zirAH nApi snAyavA, naiva saMhananamasti, ye pudgalA aniSTA rAbadamano'mAH te teSAM zarIrasaMghAta tayA pariNamanti / evaM yAvadadhaH saptarUpAm / etasyAM khallu bhadanta ! ratnaprabhAzaM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kiM saMsthitAni prajJaptAni, gautama ! dvividhAni tadyathA-bhavadhAraNIyAni cottaravaikriyANi ca, tatra khalu. yAni tAni bhavadhAraNIyAni tAni huNDasaMsthitAni prajJaplAni, tatra khalla yAni tAni uttaravaikriyANi tAnyapi huNDasaMsthitAni majJaptAni evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyaM khalu bhadanta ! ratnamabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kIdRzAni varNena prajJaptAni ! gautama ! kALAni kAlAvabhAsAni yAvat paramakRSNAni varNana majJaptAni / evaM yAvadadhAsaptamyAm / etasyAM khaca bhadanta /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre ratnabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM zarIrANi kIdRzAni gandhena prajJaptAni ? gautama sa yathAnAmA ahimRta iti vA, tadeva yAtradadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikANAM zarIrANi kIdRzAni sparzana prAptAni ? gautama ! sphaTitacchavi vicchavayaH kharaparupamAmamapirANi sparzena manaptAni / evaM yAvadadhaH saptamyAm // 10 18 // TIkA--'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'neraiyANaM nairayikANAm 'sarIrayA ki saMghayaNI pannattA' zarIrANi ki saMhananAni-kIdRzasaMhananayuktAni bhavantIti praznA, bhagavAnAi'goyamA' ityAdi, goyamA ! he gautama ! 'uNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNA' paNNAsaMhananAnAmasaMhananAni nArakazarIrANi bhavantIti / nArakazarIrANi kutaH saMhananavanti na bhavanti tatrAha-'NevaTThI' ityAdi, 'NevaTThI' naivAsthi, nArakazarIre agha strakAra nAraka jIvoM kA saMhanana prakaTa kahate haiM 'hamIle NaM bhaMte ! raghaNappabhAe puDhavIe nerayANaM sarIrayA kiM saMghaSaNI' -ityAdi sUtra-18 TIkArtha-gautama ne prabhu se aisA pUche hai-'hamIse gaM bhaMte !' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'sarIrayA' nairakiyoM ke zarIra ki saMghayaNI pannattA' kila saMhanana thAle kahe gaye haiM? 'goyamA chaha saMghayaNANaM asaMghayaNA' uttara meM prabhu kahate hai-he gautama ! nArakoM ke zarIra chaha saMhananoM ke bIca meM se kisI bhI eka saMhanana vAle nahIM kahe gaye haiN| kyoMki nArakoM ke zarIra saMhanana se hIna hote haiN| ye saMhanana se hIna kyoM hote haiM ? isakA kAraNa kA kathana karate hue sUtrakAra kahate haiM-'NevaTTho' nAraka ke zarIra meM haDDiyAM nahIM haiM 'Neva chirA' ve sUtrA2 nA24 vAnA sahanananu ni35 re cha. 'imIse Na bhate ! yaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kiM saMghayaNI' tyAdi TIAya-gItamasvAmI prasuna se pUchyu cha 'imIse NaM bhaMte ! 3 mahanta ! ma 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2namA pRthvImA 'sarIrayA' nayiAnA shrii| 'ki' saMghayaNI paNNattA' yA saDananavANA hecha ? 'goyamA ! chaha samayaNANaM asaM ghayaNA' mA prazna uttaramA prabhu 43 che gautama! nArakonA zarIre cha saMhanane paikI kaI paNa eka saMhananavALA hotA nathI. kemake nArakenA zarIre saMhanana vinAnA hoya che. teo saMhanana vinAnA bha DAya che. me sa mAM tanu 12 matApatA sUtra2 4 cha OM 'NevaTThI' -
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 sU.18 nArakajIvAnAM saMhanananirapaNam 245 asthIni na bhavanti 'Neba chirA' naiva zirA bhavanli 'gAvi pahArU nApi snAyavo bhavanti 'Neva saMghayaNamasyi' naiva saMhananamasti-yatraica zarIre asthyAdIni bhavanti tatraiva saMhananamapi bhavati nArakazarIre azAvabhAvAta saMhananAbhAvo bhavatIti / saMhananAbhAve teSAM zarIrANyeva kathamityAzaGkAyAmAha-'je poggalA' ityAdi, 'je pongalA aNihA jAva amaNAmA' ye pudgalA aniSTA yAvadamano'mA:, yAvatpadenAkAntA apiyA amanojJAH eSAM vizeSaNAnAM saMgraho bhavatIti / 'te te siM saMghAyattAe pariNamaMti' te pudgalA aniSTAdi vizeSayuktAH teSAM nArakANAM zarIrasaMghAtatyA zarIrAkAreNa pariNamanti aniSTAdivizeSaNayuktAH pudgalAH nArakANAM zarIrAkAreNa pariNamanti kintu tatra zarIre asthyAdInAmabhAvena saMhananaM zirAe~ nahIM hotI haiN| Naci pahAru' snAyueM nahIM hotI hai / 'Neca saMghayaNa maridha' isaliye nAraphoM kA zarIra saMhanana le hIna kahA gayA hai kyoki jisa zarIra meM asthi Adi hote hai vahIM para saMhanana hotA hai. nArako ke zarIra meM asthi Adi haiM nahIM isa kAraNa vahAM saMhanana kA abhAva hai zaMkA-yadi nArako ke zarIra saMhanana se hIna haiM to phira ve zarIra pavAcya kaile ho sakate haiM ?-isake uttara meM prabhu kahate haiM-'je poggalA aNihA, jAva amaNAmA' he gautama ! jo pudgala aliSTa yAvat amano 'ma hote haiM ve 'tasiM sarIra saMghayattAe pariNamaMti' unake zarIra rUpa se pariNalate haiN| yahAM yAvatpada se 'azAnta, apriya, amanojJa' ina padoM kA saMgraha huA hai. tAtparya kahane kA yahI hai ki yadyapi nArakoM kA nAhInA zarIzamA ma hAtA nathI. 'NevachirA zirAma hAtI nathI. 'Navi pahArU' snAyuyo hAta nathI. 'NevasaghayaNamatthi' tathA naa2hai| ne zarIre saMvanana vinAnA kahevAmAM Avela che. kemake je zarIramAM hADakA vigere hoya che, tyAM ja saMhanA haiya che. nArakenA zarIramAM hADakA vigere hatAja nathI te kAraguthI teeAne saMhananane abhAva kahela che. zaMkA-je nArakenA zarIre saMhanana vinAnA che, te pachI teo zarIra e padathI yukata kevI rIte hoI zake ? sA prazna uttaramA prabhu 4 cha hai 'je pogAlA aNivA jAva amaNAmA hai gautama ! 2 pusa aniSTa yAvat mamanAya hAya che, to 'vesi sarIrasaMghAyattAe pariNamati' tayAnA zarI232 parime che. mahiyAM yAvara54 thA 'akAnta, apriya, amanojJa' 21 phne| saba thy| che. kahevAnuM tAtparya e che ke je ke nArakanA zarIro saMhanana nAma karma nA udayanA abhAvamAM hADakA vigerenA abhAvamAM saMhanana vALA detA nathI.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 jIvAbhigamana vana RSamAdijanyatamamapi na sAti iti / 'patraM jAva ahe sattamAe' evaM yAvada adhaH saptasyAs yathA ratnaprabhA nArakANAM zarIrANi saMhananavanti na bhavanti tathaiva zarkarApabhA vAlukAmamA paGkapamA dhUmapabhA tama:pamA tamastamaHmamA nArakANAmapi zarIrANi saMhanana niziSTAni na bhavanti AthyAdInAmamAvAditi / zarIra saMhanana nAmakarma ke udaya ke abhAva se asthi AdikoM ke anAva meM chanana vAlA nahIM hotA hai-parantu phira bhI unake vaikriya zIra hotA hai, kyoMki nArakoM ke zarIra rUpa se jitane aniSTa Adi vizeSaNa bAle punala haiM ve sama pariNamate rahate hai / ailI vyApti nahIM hai ki jahAM 2, zArIra hotA hai yahAM 2, saMhanana hotA hai kyoMki devoM ke zarIra chone para bhI saMhanana nahIM hotA hai saMhanana kA sampandha saMhanana nAma dharma ke udayAdhIna hai aura zarIra kA sambandha zarIra nAma karma ke udayAdhIna hai-zarIra pAMca hote haiM aura saMhanana chaha hote haiM vaja RSabhanAnAca Adi inake bheda haiN| inameM se eka bhI saMhanana inake nahIM hotA hai| evaM jAva asattamAe' jisa prakAra se ratnaprabhA pRthivI ke narakAcAloM meM rahane vAle nArakajIvoM kA zarIra saMhanana rahita hotA hai usI prakAra se zaharAprabhA, da lukAmabhA paGkaprabhA dhRmaprabhA tamAprabhA aura tamastamaprabhA ke narakAbAsoM meM rahane vAle nAraka jIvoM kA bhI zarIra saMhanana se hIna hotA hai aisA jAnanA cAhiye isa taraha lamasta pRdhiSiyoM ke nArakoM kA zarIra saMhanana vAlA nahIM hotA chatAM paNa teone vaikriya zarIra hoya che. kemake nArakonA zarIra paNAthI je koI aniSTa vigere vizeSa vALA pudagalo hoya che, te badhA teonA zarIra rUpe pariNamatA rahe che. evI vyakti nathI ke jyAM jyAM zarIra heya tyAM tyAM saMhanA hoya che. kemake devene zarIra hovA chatAM paNa saMhanA hetA nathI saMhanane saMbaMdha saMhanana nAma karmane udayAdhIna che. zarIra pAMca prakAranA hoya che. ane saMhanana cha prakAranA hoya che vajI, iSabha, nArA, vigere tene bhede che. A saMhanane pikI eka paNa siMhanana nArake ne chAtu nathI. 'eva jAva ahesattamAe' 2 prabhA 2(namA pRthvInA na24pAsomA rahevAvALA nAraka chenA zarIre saMhanana vinAnA hoya che, e ja pramANe zarkarApabhA, vAlukApraza, paMkaprabhA, dhUmaprabhA tama prabhA ane tamatamaprabhAnA narakAvAmAM rahevAvALA nAraka nA zarIra paNa saMhanana vinAnA heya che. tema samajavuM. A rIte saghaLI pRthvInA nArakonA zarIre saMhAna
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.18 nAraka jIvAnAM saMhanananirUpaNam 247 sampati-nArakANAM saMsthAnamatipAdanArthamAha-'isI se eM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhIe' ratnamAyAM pRthivyAma 'neraiyANaM sarIrA ki saMThiyA pannattA' nairayikANAM zarIrANi jhiM saMsthitAnikIdRzasaMsthAnayuktAni prajJazAni-kathitAnIti prazna:, bhagavAnAha'goramA' ityAdi 'moyamA' he golA ! 'duvihA pannatA' nArakANAM zarIrANi dvividhAni dviprakArakANi prajJatAni-kathitAni 'taM jahA' tayathA 'bhatradhArapijjAya' avadhAraNIyAni ca 'uttara deupiyA ya' uttarakriyANa ca 'tattha Na je te bhavavAraNijjA' tratayormadhye yAni tAni zarIrANi bhavadhAraNIyAni 'te huDasaMThiyA pannatA tAni huNDa saMsthitAni-huNDa saMsthAna yuktAni prajJaptAni, bhadhAraNIyAni nAraka.manasvAbhA. hai cAhe yaha avadhAraNIya zArIra ho, cAhe uttara baiMkriya rUpa zarIra ho| agha sUtrakAra nAraka jIvoM kA zarIra ki saMsthAna vAlA hotA hai-isa bAta kA kathana karate hai isameM gaurabha le prabhu khe aisA pUchA hai. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNapAe puDhIe' he adanta ! sasta ratnaprabhA pRthilI ke narakAvAsoM ke naiyikoM ke zarIra killa saMsthAna vAle hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! duvihA pannattA' he gautama / nArakoM ke zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise avadhAraNijjA ya uttara vebdhiyAya' eka bhavadhAraNIya zarIra aura dUsarA uttara vaikriya zarIra 'tatdha gaMje te bhavadhAraNijjA' inameM jo nArakajIvoM ke avadhAra. NIya zarIra haiM ve 'huMDa saMThiyA pannattA' huNDaka saMsthAna vAle hote haiMjo zarIra mAraka bhava kI prApti hote hI prApta hotA hai vaha zarIra bhavadhAraNIya zarIra hai aura yaha vaikriya zarIra hI hai nArakajIyoM ke huNDaka vALA hotA nathI, cAhe te bhavadhAraNIya hoya ke cAhe uttara kiya rU5 zarIra hoya ? have sUtrakAra nArakonA zarIro kayA saMsthAna vALA hoya che. e vAtanuM kathana kare che. A saMbaMdhamAM gautamasvAmIe prabhune evuM pUchayuM ke 'imIse gaM bhaMde ! rayaNappabhAe puDhavIe' sagavan mA 2tnamA pRthvInA na231. vAsenA nairayikenA zarIre kayA saMsthAna vALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamatvAmIna cha 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! nA24 vana zazaza meM prA2nA apAmA mAvasa che. 'taM jahA' te me 2 mA prabhAva cha, 'bhavadhAraNijjAya uttara veubdhiyAya' se avadhAraNIya zarI2 sana bhI uttara vaizyi zarIra 'tattha Naje te bhavadhAraNijjA' te 12 na.24 padhAraNIya zazaza che, tme| 'iDasaThiyA pannattA'944 sa25 napA hoya che je zarIra nArakabhavanI prApti thatAM ja prApta thAya che, te zarIrane
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 jIvAmigamasthe vyAdavazyaM huNDanAmakarmodayAda huNDa saMsthAnAni savantIti / 'tasthaNaM je te uttaraveubdhiyA te vi iMDasaMThiyA ennattA' tatra khasa yAni uttarakripANi zarIrANi tAnyapi yadyapi 'zubhamahaM vaikriya karISyAmIti' cintayanti tathApi tathAmavAvAmAvyato huNDa saMsthAnanAmakodayataH utpATita sakalalomapicchakapotapakSiNa iva huNDasaMsthAnAnyeva bhavantIti / evaM jAna ahe sattamAe' evaM vAvadhaH saptabhyAm yathA ratnamabhAnArakANAM dvividhAnyapi zarIrANi huNDasaMsthitAni tava zarkarApamA vAlukAmamA ekapamA dhUmamamA tamAmamA tapastumApramAnArakANAM bhavadhAraNI. yAni uttamva kriyazarIrANi huNDasaMsthAnAni savantIti jJAtavyam iti / saMsthAna nAlapharma ke udara le maha avadhAraNIya zarIra huNDaka saMsthAna ghAlA hI hotA hai 'tastha NaM je te uttAdeuvidhA te vihuMDasaM cyA pannattA' sathA-jo uttara vaikriya rUpa zIra hotA hai vaha bhI 'huMDasaMThiyA pannattA' huNDala saMsthAna vAlA hI hotA hai isa kAraNa ve nAraka jIva 'hama zubha vikriyA kareM 'aisA vicAra to karate haiM parantu unake dvArA huMDa saMsthAna noma dharma ke udaya ke kAraNa azubha vikriyA hI kI jAtI haiM-isameM unakA vaha uttara dakriya rUpa jila ke zarIra se samasta roma aura paMkha ukhADa diye gaye ho aise katara ke jalA huMDa sa saMsthAna vAlA hI hotA hai| 'evaM jAva ahe lattamAe' jisa prakAra se ratnaprabhA ke nArakoM ke donoM prakAra ke zarIra huNDasa saMsthAna vAle hote haiM usI prakAra se zarkarApramA, cAlukAprabhA, paMpramA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura tamastamaH bhavadhAraNIya zarIra kahevAya che. ane te kriya zarIra ja che. nAraka jIne huMDaka saMsthAna nAma karmanA udayathI A bhavadhAraNIya zarIra haMDakasaMsthAna pANu 4 hAya che 'tattha NaM je te uttaraveuvviyA te vi huMDasaThiyA paNattA' tathA re uttara vaiThiya 35 zarIra DAya che, te 5 'DasaThiyA paNNatto' haMDaka saMsthAnavALuM ja hoya che. A kAraNathI te nAraka che "ame zubha vikiyA karIe 1che e vicAra te kare che, paraMtu teo dvArA huMDasaMsthAna nAma karmanA udaya thavAne kAraNe azubha vikiyA ja karI zakAya che. temAM teonA te uttarakriyazarIra ke je zarIramAMthI saghaLA rUMvADA ane pAMkha ukhaDI devAmAM mAdesa hAya sevA utaranA 21 hu74 saMsthAna pa 4 DAya che. 'eva' jAva ahesattamAe' 2 prabho 2tnapramA pRthvInA nArI bhanne prAranA zarIra huDaka saMsthAna vALA hoya che, e ja pramANe zarkaraprabhA, vAlukAprabhA paMkaprabhA, dhUmaprabhA, ane tamastamaprabhA, pRthvInA nArakone paNa baMne prakAranA
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u.2 6.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNam -249 sampati - nArakANAM zarIreSu varNaSatipAdanArthamAha-' imI se NaM' ityAdi, 'imI se NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'syajapamAra puDhavIe' ratnama bhAryA pRthivyAm 'nerayANaM' nairavikANAsa 'sarIrayA kerisayA vaNNaM pannattA' zarIrANi kITazAni varNena jJatAni - kathinIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'ntent' t alar ! 'kAlAkApAtA jAva paramakiNDA baNyogaM pacatA' kALAni kalAsAni yAta gambhIralonapINi bhImAni utrAsanakAni paramakRSNAni nArakANAM zarIrANi varNena majJAni ' evaM jAva ahe sattAe' evaM yAvadadhaH sapta prabhA pRthivI ke nArakoM ke bhI donoM prakAra ke zarIra huNDaka saMsthAna vAle hote haiM- aikhA jAnanA cAhiye. aba nArakoM ke zarIra ke varNa kaise hote haiM- isakA kathana sutrakAra karate hai gautama prabhu se aisA pUchate hai 'imIle NaM bhaMte! rathaNappabhAe puDhIe' he ! isa ratnaprabhA pRthivI ke narakAvAloM ke 'nerayANaM sarI keriyA paNNaM paNNasA' nairadhikoM ke zarIra varNa se kaise hote hai- arthAt kaise varNa vAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goghamA ! kolA, kAlo bhASA, jAba paramakindA vaNNeNaM pannasA' he gautama! prathama pathivI ke narakAvAloM ke nArakajIvoM ke zarIra varNa kI apekSA kAle kRSNaprabhA vAle dekhate hI zarIra meM rogaTe khaDe kara dene vAle, bhayajanaka aura parama kRSNa hote haiM / 'evaM jAva ahe sattamAe' isI zarIrA huDaka saMsthAnavALA hoya che, tema samajI levuM have nArakAnA zarIrazanA vaNu` kevA heAya che uthana ure che. e saMdhamAM sUtrakAra yA samadhasAM gauta svAsI prabhune me pUchyu' he 'imIseNa saMve ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhagavan yA ratnalA pRthvInA naraDAvAsIbhAM rahevAvANA 'neraiyA NaM' sarIrA ke risayA vaNNeNaM paNNattA' nairayionA zarIro hevA vA vALA hAya che ? eTale ke tenA zarIrAnA vaNukavA hoya che ? A praznanA uttarabhAM prabhu uDe cheDe 'goyamA ! kAlA kAlobhAsA, jAva paramakiNhA vaNNe Na' paNNattA' he gautama ! pahelI pRthvInA naravAsa mAM raDevAvAjA nAra lavA nA zarIranA vadhu kALA, kALI kAMtI vALA ke jene jovAthI ja zarIranA rUMvADA ubhA thaI jAya evA ane bhayakAraka atyaMta kRSNu kALA hAya che. 'eva' jAva ahe sattamAe' 4 prabhA mI pRthvIthI sahane adhaHsasabhI jI0 32 2
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 jIvAmigamasne myAm yathA ratnamabhAnArakazarIrANi varNana kAlakAlAvamAsAdi vizeSaNayuktAni tathaiva zarkarAprabhAta Aramya tamastamA pRthivInArakazarIgaNyapi kAlAdi varNayuktAni jJAtavyAnIti / isI se Na saMte' edasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhApuDhavIe' ratnaprabhA pRthivyAm 'neraiyANa sarIzyA kerisamA gaMdheNaM pannattA' nairayikANAM zarIrANi kIrazAni gandhena prajJaptAni, bhagavAnAca-goyasA' he gautama! 'se jahANAmara ahimaDe davA taM ceva jAba ahe sattamA sa yathA nAyako'himRta iti vA tadeva yAvadadhaH saptamI, ahiTa mAdito'pi adhikatara durgandhayuktAni nArakazarIrANi evameva yAvaddhaH saptamI nArakazarIrANyaSi durgandhayuktAni jJAtavyAni / taraha ke dvitIya pRthivI se lepara sanI pRthivI taka ke narakAvAsoM meM rahane vAle nArakajIkoM ke zIra hote haiM aiyA jAnanA cAhiye 'imI se NaM bhaMte ! zyaNaprasAe puDhavIe neraiyANaM sarIrayA kevilavA gaMdheNaM pannattA' he bhadanta ! isa ratnAnA pRSilI ke nairamikoM ke zarIra gaMdhakI apekSA kaise hote haiM ? arthAt prathama pRthivI ke nairamiko ke zarIra kaisI gandhavAle hote haiM ? aisA isa prazna kA sArAMza hai-isa para gautama se prabhu kahate haiM-'goyamA! se jahAnAmae ahiDeiyA taM ceva jAca Ahe sattamA' he gautama | jaisA pahile kahA jA cukA hai ki adhi-sarpa Adi ke mRtaka kalevara se jila prakAra kI durgandha AtI hai usase bhI adhika aniSTanara Adi vizeSaNoM vAlI durgandha ina nArakoM ke zarIra se AtI hai isI prakAra kA kAthala durgandha ke sambandha meM yahAM para bhI samajha lenA cAhiye. pRthvI sudhInA narakAvAsamAM rahevAvALA nAraka jIvonA zarIra hoya che. tema sabhA 'imIse NaM rayaNappabhAe puDhabIe neraiyA Ne sarIrayA kerisayA gaMdheNaM paNNatA' bhagavan ! ma 2tnaprasA pRthvInA naiyiAnA shrii| dhanI bhpekSAthI kevA hoya che? arthAt pahelI pRthvInA nairayikonA zarIra kevA gaMdha vALA hoya che.? A pramANenA A praznanA uttaramAM gautamasvAmIne prabhu kahe cha hai 'goyamA! se jahAnAmae ahimaDei vA ta ceva jAva ahesattamA' 3 gautama! je pramANe pahelAM kahevAmAM Avela che ke-ahi-arthAta marelA sApa vigerenA zarIramAMthI jevA prakAranI durgadha Ave che, tenAthI paNa vadhAre aniSTa. tara vigere vizeSa vALI durgadha A nAraka jIvanA zarIromAMthI Ave che, eja pramANenuM duga"dha viSayanuM te kathana A prakaraNamAM paNa samajI levuM. tama! je thI jevA prakAranI nAraka
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 4.18 nArakajIvAnAM saMhanananirUpaNam 255 'imIse gaM bhate ! rayaNappasAe puDhabIe' etasyAM khalu bhadanta / ratnaprabhA pRthivyAm 'neraiyANa sarIrayA' nairayikANAM zarIrANi kerisayA phAseNaM pannattA' kIdRzAni sparzana prAptAni bhagabAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'phuDiyacchavivicchavayA' sphuTitacchavi viccha vayaH' prathamacchavi zabdastvagvAcI dvitIyazcchAyAzacI, tathA ca sphuTivayA rAjizatasaMkulayA tvacA vicchatyo vigatacchAyA iti sphuTitacchavivicchacayaH / 'kharapharusajhAmajhusirA' kharaparuSamAma zuSirANi kharANi ataeva atizayena paruSANi dhmAmAni dagdhacchAyAni zuSirANi-zuSirazata kalitAni tataH padadvayasya padadvayena vizeSaNasamAsaH supakve. tathA isI prakAra kI aniSTalara Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlI durgandha dvitIya pRthivI ke nairathioM se lekara aghAlatamI pRthivI ke nArakoM ke zarIra se AtI hai ailA jAnanA cAhiye. ___'imIle bhaMte sthanaSpApa puDhacIe nerahayANaM sarIrayA kerilayA phAleNaM paNNattA' he mahanta ! pala raslamamA pRthivI ke nairapikoM ke zarIra sparza se kaise hote hai ? arthAt prathama pRthivI nairayikoM ke zarIra kA sparza kelA hotA hai ! uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! phuhicchavi vicchaSayA' he gautama ! prathama pRthivI ke nairayikoM ke zarIra jitakI svacA ke Upara saikaDo jhuriyAM paDa rahI hai aura isI se jo chAyAkAnti se rahita ho rahA hai. lathA-'kharapharUma' jisakA sparza esaSa kaThora hai sair3oM jihale chei ho rahe haiM aura jilakI chAyA-kAnti jalI huI vastu kI jaisI hai-isa prakAra ke spI-paThora sarza vAle hote haiN| tathA AvAja prakAranI aniSTatara vigere pUrvokta vizeSa vALI gaMdha bIjI pRthvInA nairavikathI laIne adhaHsaptamI pRthvInA nArakanA zarIrebhaaNdhii mAve . tama samaya, 'imIse Na bhaMte ! syaNappabhAe puDhatrIe neracANa' sarIrayA pheristhA phAseNa paNNattA' hai lagan / 2tnasAvIna naiyiAnA zarIza 25zathI kevA hoya che? arthAt paDelI pRthvInA nirayiAnA zarIrane sparza kevo hoya che? // prakSana ittaramA prasujItasvAbhIne cha , 'goyamA / faDiya cchavivicchaviyA' he gItama | pahelI pRthvInA nayA zarIre reyAnI cAmaDI upara seMkaDe jhuriyA-ujharaDAM karacalI paDelI hoya ane tethI ja jeo sitinAnAya, tathA sara pharUna. ren| 250 535 ThAra che. mana mAM seMkaDe cheda thaI rahyA hoya che, ane jenI chAyA-kAMti baLelI vastunA jevI hoya
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 252 jIvAmigamasse STakA saMtaptaghmAmatulyAni iti bhAvaH 'phAseNaM pannattA' sparzana prAptAni evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm ratnamabhAvadeva zarkarAmabhAta Arabhya tamastamA paryanta nArakANAM zarIrANi pUrvavadeva sparzana jJAtavyAnItibhAvaH // 18 // . sampati-nArakANAmucchvAsAdi matipAdanArthamAha-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe' ityAdi, - mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kerisayA poggalA UsAsattAe pariNati ? goyamA ! je poggalA aNiTTA jAva amaNAmA te teliM ullAsattAe pariNamaMti, evaM jAva aheM sattasAe evaM AhArasla vi sattasu vi| imIse NaM rayaNappabhAe puDhIe nerajhyANaM kA leslAo pannattAo? goyamA ! ekA kAulemA pannatA / evaM sarappabhAe vi / vAlurappabhAe pucchA, govalA! do lallAo pannattAo, taM jahA-nIlalessA kApoyalessA ra, tattha je kApoyalessA te bahutarA je nIlalessA te thovA / paMkappasAe pucchA, ekkA -nIlalessA pannattA / dhUmapAe pucchA goyalA ! do lestAo pannattAo taM jahA-kiNhalellA ra nIlalelA ya le bahutaragA je nIlalestA te thoktaragA je knnhlessaa| tamAe pucchA, goyamA ! ekA kaNhalessA, ahe lattalAe ekA parama kaNhaleslA // ilIle NaM bhaMte! rathaNApamAe puDhacIe neiyA ki sammadiTTI micchAdihI sammAlicchAdihI ? goyanA ! sammaTTiI 'evaM jAba ahe sattamAe' isI taraha ke jaThora parza vAle dvitIya pRthivI se lekara adhaH saptamI pRthivI taka ke nArakoM ke zarIra ha ailA jAnanA caahiye||suutr||18|| che, maa| prA2nA 25zavA sAta TI2 25zA hAya OM. 'evaM jAva ahe sacamAe' maa| 12 / 2 25zAmIla vIthI sana madhAsabhA pRthavI sudhInA nArakenA zarIre hoya che. tema samajavuM. e sU. 18 !
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 prameyadyotikA TokA pra. 3 u.2 sU.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam micchAddiTTI vi sammAmicchAdiTTI vi evaM jAva ahe sattamA e // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavIe neraiyA kiM nANI annANI ? gomA ! NANi viannANI vi je nANI te niyamA tiSNANI taM jahA - AbhiNibohiyanANI suSaNANI ohiNANi je annANI te atthegaiyA du annANI atthegaiyA ti annANI je du annANI te niyamA mahaannANI ya suyaannANI ya, je ti annANI te niyamA maha annANI sutha annANI vibhaMganANI vi / sANaM NANI vi annANI vi tiSNi, evaM jAva ahe santamAe // imI se NaM rayaNappasAra puDhavIe neraiyA kiM maNajogI va jogI kAyajogI ? goyamA ! tiNi vi evaM jAva ahe sattamAe // imI se NaM bhaMte! syaNappabhASa puDhavIe nerahayA kiM sAgArovauttA aNAgArovauttA ? gomamA ! lAgArova uttA vi aNAgArovauttA vi evaM jAva ahe satanAe // imIle NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA ohiNA kevaiyaM khettaM jANaMti pAsaMti ? goyamA ? jahanneNaM ajuDagAuyAI ukoseNaM cattAri gADayAI // sakarappabhAe puDhavIe neraiyA jahaNaM tinni gAuyAI ukkoseNaM aTThAI, evaM addhaddhagAuyaM parihAyaha jApa ahe samAe jahanneNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuyaM // imI se NaM syaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kai samugdhAyA pannatA ? goyalA ! cattAri samugdhAyA pannattA, taM jahA - treyaNA sasuravAra, kasAyasamugdhAe, mAraNAtiya samugdhAe / evaM jAva ahe samAe // sU0 19 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamase . chAyA-etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM kIdRzAH pudgalA ucchvAsatyA pariNasanti ? gautama ! ye pudgalA aniSTA yAvadamano'mArate teSAmucchvAsatayA pariNamanti evaM yAvadadhaH saptamyAm / emAhArasyApi sapta. svapi etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikANAM patilezyAH prAptAH gautama ! ekA kApotalezyA prajJaptA / evaM zarkarAmamAyAmapi, bAlakAmamAyAM pRcchA gautama ! dve lezye prajJapte tadyathA-nIlalezyA kApotaleksA ca / tatra ye kApotalezyAste bahutarAH, ye nIlalezyAste stokAH paGkanamAyAM pRcchA gautama ! ekA nIlalezyA prajJaptA / dhUmaprabhAyAM pRcchA gautama ! dve lezye ghajJAse, tadyathA-kRSNalezyA ca nIlalezyA ca, te bahutarAH ye nIlalezyAH, te lokatarAH ye kRSNa chezyAH / tamAyAM pRcchA, gautama ! ekA kRSNalezyA / ayaH saptamyAmekA parama kRSNalezyA / etasyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM samyagadRSTayo mithyASTayaH samyamithyA dRSTayaH ? gautama ! sambayo'pi mithyAdRSTayo'pi samyagramithyAdRSTayo'pi, evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM salu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM jJAniko'jJAninaH 1 gautaya ! jJAnino'pi ajJAnino'pi ye jJAninAte niyamata strijJAninaH tamA-bhAbhinivAdhika jJAninaH zrunajJAnino'vadhijJAninA, ye zAninaste santyekake dvayajJAninaH santyekake vyajJAninaH ye dvayajJAninaste niyamAda matyajJAninazca zrutAjJAninazca, the vyajJAni. naste niyamAta matyajJAnino zrutAjJAnino nisaGgajJAnino'pi, zeSAH khalu jJAnino'pi ajJAnino'pi, trayo yAradhaH saptabhyAm // etasyAM khala ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikAH kiM manoyogino bacoyoginaH kAyayoginaH ? gautama ! yo'pi, evaM yAvadadhaH saptabhyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnamabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM sAkAropayuktA bhAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktA api, anAkAropayuktAapi evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu ratnamamAyAM pRthivyAM nairavikA avadhinA kiyat kSetra jAnanti pazyanti ? gautama ! jaghanyena arddha caturthanavyUtAni utkarSeNa catvArigavyUtAni / zarAmabhAyaM pRthivyAM nairayikAH jaghanyena trINi gavyUtAni utkarSe NArddha caturthAni evamagivyUtaM parihIyate yAvadadhaH saptasmAM jaghanyenArddhagavyUta mutkarSaNa gavyUtam / etasyAM khalu bhadanta ! ramnaprabhAyAM pRthi nairzayakANAM kati samudghAtAH prajJaptAH ? gautama ! catvAraH samudvAtAH prajJaptAH tadyathA-vedanA samudghAtaH kaSAya samudghAto, mAraNAntika samudghAto, vaikriyAsamudghAtaH evaM pAvadhaH saptamyAm // 5019 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.3 u.2 6.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 205 TIkA--'hamIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm, 'meraiyANaM' nairayikANAm 'ke ripayA poggalA' kIdRzAH pudgalA 'ussAsattAha pariNamaMli ucchvAsatayA-zvAsocchvAsarUpeNa pariNamanti-pariNAmaM prApnuvanti ? iti praznA, bhagabAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he he gautama ! 'je yoggalA aNihA jAya aruNAmA' ye zudgalA aniSTA yAvadaAkAnyA apriyA azubhA ananojJA arano'mAH, tatra na iSTAH na abhilaSitA ityaniSTAH tatrAniSTamapi nizcit sarvasyai aniSTaM na bha ti sacvaiicitrya dataH anya strakAra nArakajIyoM ke ucchvAsa Adi kA kathana karate haiM 'imIle gaM aMte ! baghaNapAe puhabIe gaira ithANaM rilayA poggalA' ityAdi khUna 19 TIkSArtha-gaulabdha ne pralu le aillA pUchA hai-'imIle Na bhaMte ! rayaNappa. bhAe puDhabIe' he adanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke 'neraiyANa nairayikoM ke 'kerilayA poggalA' kaile pugala 'uslAsatayA pariNamaMti' ucchravAsa rUpa se zvAsocchUzAla rUpa le pariNata hote hai ? arthAt kisa prakAra ke pudgala nAraka jIvoM ke zvAsocchvAla rUpa se pariNalate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamI ! je porAlA aNiTTA jAca amaNAmA' 'he gautama ! jo pula aniSTa zAzt-akAnta apriya, azubha, ama. nojJa aura mo'sa, jinheM grahaNa karane kI mana se bhI icchA nahIM hotI haiM-aile pudgala ho nAraka jIdoM ke zvAsocchvAla rUpa se pariNamate have sUtrakAra nAraka jInA ucchavAsa vigerenuM kathana kare che. 'imIse NaM bhave ! rayaNappabhAe puDhabIe NeraiyANaM kerisrayA poggalA tyA Ni-gautamasvAbhIme prabhuzrIna me 5cyu. imIse Na bhate ! rayaNappamAe puDhavIe' hai magana mA 2(namA pRthvInA 'NeraiyA ' nairavihIna 'kerisayA poggalA' 3 mAranI pugata 'ussAsatayA pariNamaMti' 27pAsa paNathI eTale ke zvAsocchavAsa rUpe pariName che ? arthAta kevA prakAranA pudgale nArakajInA zvAsocchavAsa paNAthI pariName che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna De che ? 'goyamA ! je poggalA aNiTTA jAva amaNAmA' he gautama je pagale aniSTa yAvat akAMta, apriya, azubha, amane jJa ane amanema ke jene grahaNa karavAnI IcchA manamAM paNa hotI nathI. evA pudgaleja nAraka jInA zvAcchavAsa rUpe pariName che. je ISTa nahoya
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaes 256 BALANCER AkAntAH, tatrAkrAntamapi kiJciva kasmaicidrocate gayA zukasya vAhaapriyA azubhAH ana evAmanojJaH amanomAH manamApi pAraM grahItumayeogyAH, yadyapi samAnArthakAH mAya ete zabdA ratathApi bahudezaja vineya yogaya pardhakyena haiN| jo iSTa nahIM hote haiM ve pula aniSTha hai ve aniSTa bhI saba ko aniSTa hI ho so yonI nahIM kI vici tratA se aniSTa vastu bhI iSTa honI huI dekhI jAtI H ve pahala aise nahIM hai isa bAta kI spaSTa karane ke liye 'anta' yaha pada diyA gayA hai ve hala jo nArapha jInoM ke zvAsa rUpa se pari jamate haiM ve aise aniSTa nahIM hai ki kinhIM nAraka jIvoM ko iSTa abhilaSita bhI ho kyoMki ve sarpadhA anta hote haiM isaliye ve aniSTa hI hote haiM / yadi phira bhI usa para ko kahA jAya ki jo koI padArtha anta bhI hotA hai yaha bhI 2, jIvoM ko racanA huA dekhane meM AtA hai jaise zahara ko akAta viSTA rucatI hai mo aisI kalpanA koI yahAM karaleM ina pAsaSTa karane ke liye 'amiya' yaha pada diyA hai isa prakAra ke ye azubha yAvan asanoma pudgala nAraka jIvoM ke zvAsocchrayAsa rUpa se pariNamate haiN| yadyapi ye saba zabda samAna artha vAle haiM - taba bhI ina jo yaha svataMtra rUpa se prayoga karane meM AyA hai usakA kAraNa bhinna 2, dezoM ke dinoM ko samajhA tevA pudgaleA aniSTa kahevAya che ane te aniSTa paNa badhAneja aniSTa hoya tema banatuM nathI kemake rUcinI vicitratAthI aniSTa vastu paNa keTalAkane dRSTa hAya tema dekhavAmAM Ave che. jethI te pudgaleA evA hAtA nathI e vAta spaSTa karavA mATe mAnta' A padane prayAga karavAmAM Avela che te pudgale ke je nAka jIveAnA zvAsechavAsa paNAthI pariName che. te evA aniSTa hAtA nathI ke keAI kAi nAraka jIveAne iSTa abhilaSita pazu hAya, kemake te sarvathA akAMta hoya che. tethI te pudgaleA aniSTaja hoya che. te paNa ko AnApara ema kahevAmAM Ave ke je keAi paTTA ekAntapaNu rAya che, te pazu kAI ke.i jIvAne rUcatA hAya tema jovAmAM Ave che. jemake zUkarane akAnta evI viSTA rUcikara hAya che. tA keAI ahiyAM evI kalpanA na karIle eTalA mATe 'kSatriya' e padanA prayAga karavAmAM Avela che AvA prakAranA A azubha, yAvat amaneDama evA pugale nArakajIveAnA zvAse cchavAsa paNAthI pariName che, jo ke A badhA zabdo samAna atha vALA che, tA paNa tenA svataMtra paNAthI adgiyAM je prayAga karavAmAM AvyeA che, tenuM kAraNa jUdA jUdA dezanA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 257 upAttAH athavA nArakai rucchvAsatayA parigRhIta pudgalAnAmasyantaduSTazva jnyaapnaayeti| 'te tesiM usAsattAe pariNamaMti' te uparidarzitA aniSTavAdi vizeSaNayuktAH pudgalA steSAM nArakANAm ucchazAsatayA ucchvAsani zvAsarUpeNa pariNa. manti-pariNAmaM mApnuvantIti / 'evaM jAra ahe salamAe evaM yAraddhaH saptamyAm ratnaprabhAnArarUvameva zarkarAmamA bAlu kAmamA pakSaprabhA dhUmamamA tamaHprabhA tamamtamaH prabhAnArakANAmapi zvAsocchvAsalyA parigRhma nANAH punalA aniSTA apriyA azumA amanojJA amano'mA eveti jJAvyAH / evaM AhArassa vi sattamu vi' evameva vAsatayA pariNata pudgaladeva AhAratayA pariNatAH pudgalA api anSTinA hai athavA-nArakajIbo dvArA zvAsocchvAsa rUpa le gRhItae pudgala atyanta duSTa-bure hI hote haiM-kisI bhI prakAra se hamameM aduSTatA nahIM hai isa bAta ko samajhAne ke liyehana samAnArthI zabdoM ko kahA gayA hai 'te teli uslAmasa e pariNati' aile the pUrzata vizeSaNoM vAle pudagala nAraka jIvoM ke ucchzAma nizvAsa rUpa se pariNata hote haiM / 'evaM jAva ahe satsamAe' ratnaprabhA pRthivI ke nArakoM ke jaise zarkazaprabhA bAlu sApramA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA tamAprabhA aura tamattamAmA pRthivI ke mArakoM ke bhI zvAsocchvAsa rUpa se gRhIta hue puzala prokta vizeSaNoM vAle hI hote haiM aisA jAnanA cAhiye 'evaM AhArarUsa vi sattalu zi' jisa prakAra se zvAsocchvAsa rUpa se pariNala hue puDhAla pUrvokta aniSTAdi vizeSaNoM dhAle hote haiM usI prakAra se prathama ratnamamA pRthivI se lekara sAtavIM tmziSya janene samajAvavA mATe kahelA che. athavA nAraka che dvArA zvAso2chavAsa rUpe grahaNa karAyelA pudgale atyaMta duSTa-kharAba ja heya che. keI paNa prakArathI temAM AduSTa paNuM AvatuM nathI e vAta samajAvavA mATe A samAna athavA zaha dyA cha. 'te tesiM usAsattAe pariNamati' sevA mA pUrvokta vizeSavALA pagale nAraka jIvonA ucchazvAsa ane niHzvAsa rUpathI parita thAya che. 'evaM jAva ahe satamAe' 2tnaprabhA pRthvInA nArInA 4thana pramANe rAprapA, pAlA , 5:pramA, dhUmapramA, tabha:pramA, bhane tabhastamaH prabhA pRthvInA nArakenA zvAsocchavAsathI grahaNa karAyelA pudgale paNa pUrvokta vizeSo vA hAya che. tama sabhA'. 'evaM AhArassa vi sattasu vi' je pramANe zvAsocchavAsa paNAthI pariNamelA pudgale pahelA kahelA aniSTa vigere vizeSaNe vALA hoya che, e ja pramANe pahelI ratnaprabhA pRthvIthI laI jI0 33
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 jIvAmigamata svAdiyutA eva ratnaprabhAta Arabhya tamastamA pRthivI paryantamiti / AlApaprakAra: zvettham-he bhadanta / ratnapramA nairayikANAM zrIzAH pudgalA AhAratayA pariNatA bhavanti ? he gautama ! ye pudgalA aniSTA akAnsA abhiyA azumA amanonA amano'. mAste sepAmAhAratayA pariNatA bhavanti, evameva zarkarAmamAta Arabhya yAvat sAtA pRthivI nArakANAmapi Azya ha punalA jAnlA adhiyA azubhA anojJA amano'mA jJAtvA iti satrAlApamakAra lymehniiyH| samprati lekza pratipAdanArtha zAha-mIle ityAdi, 'imIse NaM bhaMte !" etasyAM khalla bhavanta ! 'rayagamAe puDhI rAnabhAyAM pRthivyAm 'nerayANaM stanaHprabhA pRthivA taka ke jIpa ke AhAra rUpa se jo pudagala pariNata hote hai ve bhI aniSTa Adi pUrvota vizeSaNa: bAlesI hote haiN| yahAM AlApa prakAra aisA hai-he bhadanta ! rattAmA pRthivI ke nairayikoM ke ko pudgala AhAra rUpa le pariNamitta hote haiM ? uttA, prabhu ne aisA hI kahA hai ki he gautama ! jo pudagala aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa aura amano'ma hI pudagala unake AhAra rUpa se pariNata hote haiN| isI taraha se AhArUpa se pariNata hue pudgala dvitIya pRthivI se lekara lAlavI pRthivI nArakoM ke hote haiM aisA jAnanA cAhiye rasa kAmpandha meM AlApa prajAra sarvatra svayaM hI udbhAvita kara lenA caahiye| __aba lezyA kA pratipAdana kiyA jAtA hai-'hamINa bhNte| rayaNappabhAe puDhacIe nerayANaM kaletAo pannatAo' he bhadanta ! ne sAtamI tamatamaprabhA pRthvInA kathana sudhInA nAra, jIne AhArapaNAthI je pudgale pariNata thAya che, te badhA paNa aniSTa vigere pUrvokta vizeSa vALA ja hoya che. tenA AlApaka prakAra A pramANe che he bhadanta ! rana prabhA pRthvInA nairayikane kevA pudgale AhAra paNAthI pariNata thAya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke he gautama ! je pagalo aniSTa, akAnta apriya, azubha, amanojJa, ane amane dama hoya che. teja pagale temanA AhAra paNAthI pariName che. eja pramANe AhAra rUpe pariNamelA pudgale bIjI pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nArakane hoya che tema samajavuM A saMbaMdhamAM A lApakano prakAra badhe ja svayaM banAvIne samajI le. have legyAnA saMbaMdhamAM pratipAdana karavAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM gautamasvAmI prabhune 5che che , 'imIse NaM bhate ! rayaNappabhAe puDhavIe 'neraiyA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 2 . 19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam kalessAo pannatAo' 'nairayikANAM kavi-kiyatsaMkhyakAH lezyAH prajJaptAHkathitAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' hatyAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ekkA kAulessA pattA' ekA ekaiva kApotalezyA prajJaptA ratnaprabhA nAraka jIvAnAmekA kApotalezyA bhavatIti / 'evaM sakarappabhASa vi' evaM zarkarAprabhAyAmavi' yathA ratnamamA nArakAH kAposalezyAvantastathaiva zarkarAmamA nArakA api kApotale yAnto bhavantIti / 'bAlurappabhAe pucchA' va'lukAmamAyAM pRcchA he bhadanta ! bAlukAprabhAyAM tRtIyanasvaSTathivyAM nArakANAM katilezyA bhavantIti pRcchayA saMgRhyate manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! do lessAo pannatAo' vAlukAmamA nArakANAM dve leye bhavataH 'laM jahA ' tadyathA'nIlalessA kAulestA va' nIlalezyA kApotalezyA ca 'tattha je kAulessA ve bahutaraNA' tatra yo parmidhye ye kAlezyAste bahuta adhika uparitana isa ratnaprabhA pRthivI ke nairoM ko kitanI leiyAeM kahI gaI hai ! uttara meM prabhu karate haiM-'goyalA ekkA kAulessA pannasA' 'he gautama! ratnaprabhA pRthivI ke nairamikoM ke kevala eka hI kApota lezyA kahI gaI hai - ' evaM krappabhAe vi' isI prakAra se zarkarAprabhA ke nArakajIvoM ke bhI kevala eka kAmeta bezyA hI hotI hai 'bolu. yappabhAe pucchA' he bhadanta ! bAlukAprabhA ke nerayikoM ke kitanI lezyAeM hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyanA ! do bessAo pannattAo' 'he gautama! bAlukApramA ke nairavikoM ke do lezyAeM hotI hai-' taM jahA' jaise- 'nIla yeslA kAulessA va' 'nIla lezyA aura kApota lezyA' 'tattha je kArabAlA se bahutarA' inameM jo kAyota lezyA vAle hI ve adhika hai- kyoMki uparitana mastaTavartI nArakoM ko Na' kai lekhAo pannatAo' he ganna mAnisalA pRthvInA nairayiAne keTalI leyAe kahI hai ? AA praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne gRhe che ke 'goyamA ! ekkA kAulessA paNNattA' he autama ! nayA pRthvInA nairayiThAne ThevaNo yo bezyA hI che 'eva' sakkarappabhAe vi' se prabhA zarkarAprabhA pRthvInA nArajIne paNa keLa eka kApeAta lezyAja hAya che. 'vAluyappabhAe pucchA' he 'lahata vAmAlA pRthvanA nairayiThAne heralI dezyAma hoya he ? AA anavA uttaramAM hai 'goyamA ! do lessA o pannattAo' he gautama! vAsu alA pRthvInA nairayione meM bezya the| hoya hai. 'ta' jahA' te yA pramANe che 'nIlalessA kA ullesTA ya' nIlasezyA mane tozyA, ' tattha je kAullessA se bahutarA' sabhAM ne prayata
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2d jIvAbhigamaste mastaTavatinAM nArakANAM kApota lezyAkalAt teSAM cAtibhUyaskasvAditi / 'je nIlalessA vaMto pannattA te thovA ye nIlalezyAvantaH yajJaptAste stokAH kApotale. zyApekSayA nyUnA iti| 'paMkappabhAe pucchA' paGkamabhAyAM pRcchA he bhadanta ! paGkamamA pRthivI nArakANAM katilezyA bhavantIti pRcchayA saMgRhyate iti praznaH, bhagavAnAi'goyamA' he gautama ! 'ekkA nIlalessA ennattA' ekA nIlalezyA paGkapamA nArakANAM bhavati, sA ca tRtIya pRthivIgata nIlalezyApekSayA avizuddhatarA bhavatIti / 'dhUmappabhAe pucchA' dhUpramamAyAM pRcchA he bhadanta ! dhUnamabhAnArakANAM katilezyA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'do lessAo pannattAoM dve lezye majJapte ' jahA' tadyathA-'kiNhalessAya nIla. lessAya kRSNalezyA ca nIlalezyA ca 'te bahutaragA je nIlalessA' te bahutarA kApota lezyA hotI haiM aura ye uparitana prastaTavato nAraka adhika hai| tathA 'ye nIla lezyAvantaH' jo nAraka yahAM nIla lezyA vAle haiM ve kApota lezyAvAloM kI apekSA nyUna-kala hai-'paMkaprabhAe pucchA' 'he bhadanta ! paGkamamA pRthivI ke nArakoM ke kitanI lezyAeM hotI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA! ekkA nIlosvApannattA 'he gautama paGkaprabhA ke nArakoM ke kevala eka nIla lezyA hI hotI hai| vaha tIsarI pRthivI kI nIlalezyA kI apekSA avizuddha hotI hai ! 'dhUmappabhAe pucchA' he bhadanta ! dhUmaprabhA ke nairamikoM ke kitanI lezyAeM hotI haiM ? 'goyamA' he gautama! dhUmaprabhA ke nairathiko ke do leslAo pannAttAo' 'do lezcAeM hotI haiN| 'taM jahA' jaise ' kilessAya nIlaleslA ya' kRSNa lezyAvALA hoya che, teo vadhAre che, kemake uparanA prataTamAM rahevAvALA nArakene kApata lezyAja hoya che. ane tevA A upUranA prastaTamAM rahevAvALA naars| madhira cha. tathA 'ye nIlalezyAvantaH' 2 naar| nIla vezyAvA hoya che, teo kapilezyAvALA nArakanI apekSAe nyUna-thoDA che. pa kappabhAe pucchA' sagavan 54mA pRthvInA nArAna sI vezyAma hAya cha ? L prazna uttaramA asu 4 OM OM 'goyamA! ekkA nIla lessA pannattA' hai gItama! 54mA pRthvInA nAna. 17 24 nIta vezyAra hoya che. ane te trIjI pRthvInI nIla vezyAnI apekSAe avizuddha hoya che. 'dhUmappabhAe pucchA' 7 sAvana mapramA pRthvInA narayina TI zyAmA DAya che? uttaramA prabhu 49 che hai 'poyamA gautama ! dhUmapramA pRthvInA narayiona 'do lessAo paNNatAo' meM veshyaame| hI che. 'tajahA' ta me zyAmI mA pramANe che. 'kiNhalessA ya nIlalessA ya' meM vezyA mana
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra:3 u.2 .19 nAekANAmucyAsAdinirUpaNam 261 ye nIlalezyAH dhUmapabhAyAM nIlalezyA nArakA adhikAH santi te thovataragA je kaNhalessA' te stokatarAH santi ye kRSNalezyAH bhAvanA prAgvadeva, 'tamAe pucchA' tamAyAM pRcchA he bhadanta ! tamaHpramAnArakANAM katilezyA bhavantIti pRcchayA saMgRhyate praznaH, agavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ekkA kiNhalessA' ekA kRSNalezyA bhavati tamAmamA tArakANAma, sAca dhUmapramA pRthivIgata kRSNalezyApekSayA adizuddhatarA savati 'ahe. sattamAe ekA paramakiNhalessA' he sadanta aba saptamI nArakANAM katilezyA bhavanti he gautama ! adha:saptamI nArakANAmeMkA parama kRSNalezyA bhavati taduktam 'kAU dona taiyAe mIsiyA nIliyA cautthIe / paMcamiyAe mIsA kaNhA tatto parama kaNhA // 1 // kApotI dvayo stRtIyasyAM mizrA nIlA ca caturthyAm / paJcamyA mizrA kRSNA tataH parama kRSNA // 1 // iticchAyA / lezyA aura nIlalezyA 'le mAtarakSA je nIlalelA hala se dhUmaprabhA pRthivI lIlalezvo bAle nAraka adhika haiM aura te thovatarakA je kaNhaleslA 'kRSNa lezyA bole jIva kAla hai| bhAvanA pUrvavat samajha lenA cAhiye / 'tamAe pucch|' 'he bhadanta ! tamAmA pRthivI ke nairayikoM ke kitanI lezyAeM hotI haiM ? 'godhamA : ekkA jhiNha leslA' eka kRSNa lezyAhI hotI hai aura yaha kRSNalezA dhUmaprabhA gata kRSNalezyA kI ape. kSA avizuddhatara hotI hai| 'ahe satAe ekakA parama kiNha leslA' he bhadanta ! adhaH laptamI pRthiyI ke nArakoM ke zitalI lezyAeM hotI hai ? he gautama ! adhaH sasamI pRthivI ke nArako ke kevala eka parama kRSNa lezyA hI hotI hai| taduktam-'kaho.' ityAdi arthAta ratnaprabhA aura zarkarAprabhA, ina dono dhiSiyoM meM kApota lezyA hotI hai, mI nIlezyA 'te bahutarakA je nIlalessA' mAthI dhUmapramA pRthvImA nIla vezyAvA nA dhAre 75 cha. 25ne 've thovatarakA je kaNhalesA' lezyA vALA nAraka jIvo ochA hoya che. AnI bhAvanA pahelA kahyA pramANe samajavI. 'tamAe pucchA' hai gan tamAsA pRthvanA nairayiha sI vezyAvAmA DAya che ? 'goyamA ekkA kiNhalessA' he gItama ! ye para vezyA / temane hoya che ane A kRSNa lezyA dhUmaprabha pRthvImAM kahelI kRSNalezyAnI apekSA avizuddhatara DAya che. 'ahe sattamAe ekSA paramakiNhalessA hai bhagavana adhaHsaptamI pRthvInA nArakane kevaLa eka parama kRNa lezyAja hoya
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana sampati-nArakANAM sararagdRSTikhAdi vizeSapratipAdanArthamAha-imIse gaM'ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khala bhadanta ! 'rayaNappamAe puDhavIe' ratnaprabhAgaM pRthivyAm 'nerahayA' nairayikAH kiM sammAdihI micchAdiTTI sammAmicchAdiTTI' kiM samyagdRSTayo mithyAdRSTayo vA sampamithyA (mizra) dRSTayo vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'samnaviTThI vi pinchAdiTThI vi sammAmicchAdiTThI vi' ratna pabhAnArakAH samyagdRSTayo'pi manti mithyAdRSTa yo'pi bhavanti, sampamithyAdRSTayo'pi yavantIti / pavaM jAba ahe sattamAe' evaM tIsarI vAlukAprabhA meM mizra nIla aura kApota ghe do lezyAeM hote haiN| cauthe paMkaprabhA pRthivI meM nIla hotI hai| pAMcavI ghUmaprayA pRdhivI meM mizra-kRSNa lezyA aura nIlezyA ye noTecAeM hotI hai| chaThI tamA. prabhA pRthivI meM kRSNa leghA aura sthAnoM meM paramakRSNa lezyA hotI hai|| aba nArakoM kI dRSTi viSaya ke meM kahate-hamINaM bhaM!' he bhadanta! isa 'syaNappabhAe puDhI' ratnaprabhA pRthivI meM rahane vAle 'nerahayA' nairayika ki samAdihI, micchAdiTTI sammAnicchAdiTTI' kyA sampagdRSTi hote haiM ! yA mithyASTi hote haiM ? yA niSTi ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! sammadihI ghimicchAdihI vi' he gautama ! prathama pRdhivI gata nerarika sampadRSTi hote haiM mithyA dRSTi bhI hote haiM aura mizradRSTi bhI hote haiM 'evaM jAza ahe sattamAe' isI taraha cha taduktam 'kAudo0' tyA marthAt 2na 5sA, gane zarAmA mA me pRthavIye mAM kApata lesyA hoya che. ane trIjI vAlukAprabhA pRthvomAM mizra rIte nIla ane kapita e be kezyAo hoya che. cothI paMkakhabhA pRthvImAM nIla glezyA hoya che. pAMcamI dhUmaprabhA pRthvImAM mizra eTale ke kRSNa vaizyA ane nIla vezyAo be vezyAo hoya che. chaThI tamaprabhA pRthvImAM kRSNa lezyA ane sAtamI tamatamA nAmanI pRthvImAM parama kRSNa lezyA he ya che 15 have nAranI halTina samayamA dhyana vAmAM bhAva cha 'imIse Na bhate / bhagavAn zma! 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2tnasA pRthvImA 27dAvANA 'megiyA' nairapi / 'ki sagmAdidI, micchAdidrI sammAmicchAdidI' zu abhyaya daSTi vALA hoya che ? ke mi dRSTi vALa hoya che? athavA samyagU mithyA daSTivALA eTale ke mizra daSTivALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu 49 cha 'goyamA ! sammadivo, vi micchAdivo vi, sammAmiccha diTThI vi' cha gautama ! pahelI pRthvImAM rahelA narayika samyagra daSTivALA paNa hoya che, mithyA dRSTivALA paNa hoya che, ane mizra daSTivALA paNa hoya che. '
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2.19 nArakANAmunchavAsAdinirUpaNam 263 yAvadadhaH samyam ratnapanAnArayadeva zarkarAmabhA vAlakA prabhA pakSamA dhUmaprabhA tamammamA tamasta maHmamA nArakAH samma gUdRSTayo'pi bhavanti mithyAdRSTayo'pi bhavanti / samyamithyA (mizra) dRSTayo'pi bhavantIti bhaavH| sampati-jJAnivajJAniya darzayati-'isIse Na' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte !" etasyAM khala bhadanta ! 'rayaNappabhASa puDhIe' ratnamANaM pRthivyAm 'neraiyA ki lANI annANI' naradhikAH kiM jAnino bhavanti ajJAnino vA bhavantIti prazna: bhagavAnAha-'gozA' ityAdi, 'goyabA' he gautama ! 'pANI di annANI vi' jJAnino'pi bhAnti ajJAnino'pi bhavanti ratnaprabhA nagarakA iti / 'je nANI te miyamA tinnANI' tatra ye jJAninaste niyamattastrijJAninA, 'jahA' tadyathA'AbhiNiyohiyanANI' Aminivodhika jJAninaH 'suyanANI' zrutajJAninaH 'ohinAkA kAna cinIya pRthivI se lekara acalaptamI pathivI taka ke nArakoM ke sambandha bhI jAnanA cAhiye arthAt dvitIya pRthivI ke nairapikoM se lekara bAlavIM pudhiyI laka ke naiyika sampadRSTi bhI hote haiM miyA dRSTi bhI hote haiM aura niSTi bhI hote hai| ___ aba naiciko kA jJAna ajJAna dvAra kahate haiM-'imIle NaM aMte rayaNapabhAe puDhacI ha neraiyA ki bhANI annAgI' he adanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke nethika kazA jhAlI hote haiM ? ghA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA ! gANI ci annANI vi' he mautama ! isa ratnaprabhA pRthivI ke nairayika jJAnI bhI hote aura ajJAnI bhI hote haiN| 'je nANI te nizmA linnANI' jo jJAnI hote haiM ve niyama se tIna jJAna jAba ahe khattamAha' mA pramANe thana pI thIthI bane mAsasamA pRthvI sudhInA nArakenA saMbaMdhamAM paNa samajavuM arthAt bIjI pRthvInA nairayikethI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nirayike samyam daSTi vALA paNa hoya che. mithyASTi vALa paNa hoya che ane mizra daSTi vALA paNa hoya che. have narayikonA jJAna ane ajJAna dvAranA saMbaMdhamAM kathana karavA mAM Ave che. mA samAM gItamasvAmI prasune pUcha meM 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe meraDayA ki nANI annANI' sagavan mA ratnaprabhA pRthvInA nhi| jJAnI hoya che? ke ajJAnI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne cha, 'goyamA ! NANI vi aNNANI vi' hai gautama! 24 / pramA pRthvInA nairpi| jJAnI para hAya , mana ajJA-1 59 DAya cha 'je nANI te niyamA tinnANI' gautama / 2 sAnA hAya che, t| niyamathA. ra jJAna vANA DAya che. 'ta jahA' te 3 jJAna mA prabhArI che. rebha. 'Asi.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jIvAmigamasa NIya' avadhijJAninazca 'je annANI' yetyajJAnilaH, atthe gayA duannANI' santye. kake dvanyajJAninaH 'atthe gaiyA ti annAnI' santyekake vyajJAninA 'je duannANI te niyamA mai annANI ya suya annANIya' tatra ye hRyajJAninaste niyamato matya jJAninaH zrunAjJAninazca ye amaMjipaJcandriye bhya utpadhante te aparyAptAvasthAyAM dvaya jJAnina: zepa kAle tu teSAmapi yajJAnitA 'je ti annANI vibhaMganANI vi' ye ta yajJAninaH te niemA maraannANI suya annANI te niyamo matyajJAnolaH zrunAjJAnino vibhaGga mAnine 'pi bhavantIti / sesA paM vAle hote haiM-'taM jahA' jaise-'bhipizavohiyanANI, sucanANI, ohi. nANI' matijJAna vAle hote . zunajJAla bAle hote haiM aura avadhi jJAna vAle hote hai| 'jenANI' aura jo jJa.nI hote haiM ve 'atthega. iyA duannANNI ' jitane ko do ajJAla vAle hote hai 'atthegaDyA ti annANI' aura kitaneka tIla prajJAna jhAle hote haiN| 'je duannANI' jo nAraka do ajJAna vAle hote hai-ke niyamA maha annANI ya suya annANI ya' niyama le eka matiajJAnavAle aura dUsare zruta ajJAnabole hote haiM tathA-'je ti annANI le niyamA-saha allANI, suya annANI vibhaMgAnANI dijo lArakI tIna ajJAna vAle hote haiM ve niyama se mati ajJAna dAle hote haiM, zula ajAla kSAle hote haiM, aura vibhaMjJAna vAle hote haiM / jo jIva asaMjI paJcendriyoM meM se Akara ke umpanna hote haiM ye aparyAptAvasthA meM hI do ajJAna vAle hote hai aura pIche ke samaya meM no ve bhI tIna ajJAna vAle ho jAte haiM / isIliye kitaneka nArakI do ajJAna bAle hote haiM ailA kahA gayA hai / 'sesANa Niyohiya nANI, suyanANI, ohinANI' bhatijJAna vA hAya che. zrutajJAna vANA DAya cha, bhane avadhijJAnI vA hAya cha 'je annANI' bhane reyA ajJAnI DAya cha, tesA niyamathI 'atthe gaiyo ni annANI' bhane mAtra ajJAnavA DAya che, 'je du aNNANI' 2 nA me ajAna vANA hAya cha, t| 'niyamA mai annANI ya suya annANIya' niyamathI 21 mati maja nA sane zruta ajJAna pAsa che. 'je ti annANI te niyamA mai annANI saya aNNANI vibhaga nANI' 2 nA24Iyo 3 ana DAya che. teyA niyamayI mati ajJAna vALA hoya che, zrata annAna vALA hoya che ane virbhAgajJAna vALA hoya che. je asaMgI paMcendrimAMthI AvIne utpanna thAya che, teo aparyApta avasthAmAM ja be ajJAna vALA hoya che. ane pachInA samayamAM te tene paNa traNa ajJAnavALA thaI jAya che. tethI ja keTalAka nAradIyo be ajJAnavALA hoya che. tema kahevAmAM AvyuM che.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3u.2 sU.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 265 NANI vi annANI vi timi jAva ahe sattamAe' zeSaH khalu jJAnino'pi ajJAnino'pi trINi yAvadadhaH saptamyAm iti, zeSAH zarkarAprabhAta Arabhya adhaHsaptamI paryanta SaT pRthivIsthitanArakA jJAnino'pi santi azAnino'pi santi, tatra 'timni' iti teSAM jJAnAni niyamAt trINi bhavanti tathaiva ajJAnAnyapi ca teSAM niyamAt trINyeva 'atthegaiyA duannANI' iti vaktavyam iti vizeSaH / tathAhizarkarApRthivI vAlukAmamA paGkapamA dhRmamamA tamaHmamA tamastamaHprabhA nArakAH niyamAva trijJAnino'pi vyajJAnino'pi bhavanti AlApaprakArazvattham / tathAhizarkarApamA pRthivI nArakA khalu bhadanta ! ki jJAnino'jJAninA, gaganAha gautama ! zAnino'pi ajJAnino'pi zarkarAyabhAyAmapi samyagdRzAM mithyAzAMca bhASAva tama ye jJAninaste niyamAt vijJAninaH tadyathA-bhAbhinivodhikajJAninaH zrutajJAnino. 'vadhijJAninazca, ye ajJAninaste niyamAva vyajJAnino matyajJAninaH zrutAjJAnino NANI vi, annANI vitinni jAva Ahe sattamAe' isI prakAra se zarkarA prabhA ke, bAlukAprabhA ke paMcamamA ke, dhUmaprabhA ke tamAmabhA ke aura tamastamaHprabhA pRthivI ke nAraka jIva bhI jJAnI aura ajJAnI donoM hote haiM yadi ve jJAnI hote haiM to niyama se tIna jJAna kAle hote hai| aura yadi ajJAnI hote haiM to tIna ajJAna vAle hote / isa sambandha meM AlApa prakAra prathama pRthivI meM jaisA AlApa prakAra kahA gayA hai vaisA dvitIya pRthivI Adi zabda lagAkara svayaM udbhAvita kara lenA cAhiye parantu dvitIya zarkaraprabhA pRthivI se lagAkara japtamI pRthivI taka ke nArakI meM 'inameM kitaneka do ajJAna vAle hote haiM 'aisA kathana nahIM karanA cAhiye kyoMki yaha kathana asaMjJI jIvoM se Akara jo jIva nAraka paryAya se utpanna hotA hai usakI apekSA se kiyA gayA _ 'sesANaM nANI vi aNNANi vi tinni jAva ahe sattamAe' mA prabhArI zarkarAmabhAnA, vAlukAprabhAnA, paMkaprabhAnA, dhUmaprabhAnA, tama prabhAnA ane tama stamaprabhA pRthvInA nAraka jIva paNa jJAnI ane ajJAnI hoya che je teo jJAnI hoya che, te teo niyamathI traNa jJAnavALA hoya che ane je ajJAnI hoya che, te traNa ajJAnavALA hoya che. A saMbaMdhamAM AlApakena prakAra pahelI pRthvImAM je pramANe kahevAmAM Avela che, te ja pramANe bIjI pRthvI, ane trIjI pRthvI vigere zabda lagAvIne svayaM samajI levA. joIe paraMtu bIjI zarkarA prabhA pRthvIthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nArakAmAM "teomAM keTalAka be ajJAna vALA hoya che. A pramANenuM kathana karavuM na joIe. kemake A kathana saMgI jImAMthI AvIne je che nArakaparyAyathI utpanna thAya che, tenI apekSAthI jI034
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 jIvAbhigamane vibhaGgajJAninazca saMzipaJcendriyebhya evAgasya zarkarAmabhAyAmutpAdAt ? evaM vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmamabhA tamaprabhA pRthivIpyapi nArakANAM niyamAtstrijJAnitvaM niya mAt vyajJAnitvaM ca jJAtavyam, sarvatra saMzipacendriyebhya evAgatyotpAdabhAvAt / tamastamaHprabhA pRthivI nArakAH khalu yanta / kiM jJAnnio'jJAnino vA gautama | jJAnino'pi ajJAnino'pi sAraNamapi saMhipaJcendriyebhya evAganya utpAdAt tatra ye jJAninaste niyamAd vijJAniyaH jAbhivirodhijJAninaH avajJAnino'vadhijJAninadevi ye tvajJAninaste niyamAt jJAninaH tadyathA - matyajJAninaH zruvAjJAniH vibhaGgajJAninaceti / samprati---yogapratipAdanArthamAha- 'upaseNaM' ityAdi, 'smIse NaM bhaMte!' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappamA puDI' ratnamAyAM pRthivyAm 'kiM maNahai parantu dvilIpAdika pRthidI se lekara sAtavIM pRthivI taka ke nAraka saMjJI paJcendriyoM meM se hI Akara se spanna hote haiM, ataH ina samasta pRthiviyoM ke nAraka kArya aura ajJAnI bhI hote haiM' 'aisA jaba kahA jAtA hai to isa avasthA meM ye niyama se tIna mati zruta avadhijJAna vAle hote haiM jo jJAnI hote haiM ve niyama se matiajJAnI zrutaajJAnI aura vibhaMgajJAnI hote haiM aisA hI kahanA cAhiye kintu 'atthe yA duannApI' kitaneka do ajJAna vAle hote haiM 'aisA nahIM kahanA cAhiye kyoMki ratnaprabhA ke zivAya kI saba pRthiviyoM meM nAraka tIna ajJAna vAle hote haiN| aba yoga kA pratipAdana karate hai - ' hamIse NaM bhaMte! rayaNaSpabhAe puDhabIe' he bhadanta / isa rakhanA pRthivI ke 'rerA' 'nairayika 'kiM karavAmAM Avela che. paraMtu khIjI pRthvItra laIne sAtamI pRthvI sudhInA nArakajIvA sa'nI pacendricAmAthI ja AvIne utpanna thAya che. tethI A saghaLI pRthvIcenA nArakA jJAnI ane AjJAnI hAya che. ema jayAre kahevAmAM Ave che, teA A avasthAmAM A niyamathI matijJAna zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAnavALA hAya che. ane jee ajJAnI hAya che teo niyamathI mati jJAnavALA, zruta ajJAna vALA, ane vibhaMgajJAnavALA hoya che. zobha ? mahevu leoi. paraMtu 'atthe gaiyA duannANI' DeTA me ajJAna vALA hoya che, tema kahevuM na joIe kemake ratnaprabhA pRthvI sivAyanI badhIja pRthvIceAmAM nArake traNa ajJAnavALA hoya che have yojanA saMghabhAM pratipAdana vAmAM Ave che 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe lagavan mA ratnaalA pRthvInA 'neraiyA' nairayi hai|
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.19 nArakANAmucchvAsAdinimpaNam 267 jogI vaijogI kAyajogI' ki manoyogino vacoyoginaH kAyayogino veti praznaH, bhagavAnAda -'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tiNi vi' prayo'pi he gautama ! ratnapabhAnArakA manoyogino bhavanti vacoyogino'pi bhavanti kAyayogino'pi bhavantIti / evaM jAva ahesattamAe' evaM yAvadhaH saptamyAm ratna. prabhA nArakavadeva zarkarAmabhAta bhArabhya samastamAparyanta nArakA manoyogino'pi bhavanti vaco yogino'pi bhavanti kAyayogino'pi bhavantIti jJAtavyamiti / sampati--sAkArAnAkAropayogaM darzAyamAha-'imI se NaM bhaMte !' etasyA khalla bhadanta ! 'rayaNapasAe puDhabIe neraiyA' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairarikAra 'ki sAgAropauttA aNAgArovauttA' ni sAkAropayogayuktA bhavanti anAkAropa. yogayuktAvA bhavantIti bhaznA, bhagavAnA-goyA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'sAgArovauttAli anAgAroSauttAvisAkArophazegayuktA api bhavanti ratnaprabhAnArakA stathA anAkAropayuktAbhalibhAntIti / evaM jAva ahesattamAe' evaM yAva maNajogI, vahajogI zAyajogI' yA manogogI hote hai ? yA bacanayogI hote haiM yA kAyayogI hote hai ? uttara meM pazu zahate hai-'goyamA tipiNa vi' he gautama ! prathama pRthivI ke naivadhika tInoM yoga vAle hote haiN| - 'evaM jAva ahe samatamAe' isI taraha le dvitIya pRthivI ke nayikoM se lekara sAtavIM pRthivI taka ke nairaviza bhI tIno yoga vAle hote hai| adhdha sUtrakAra upayoga kAra kA kAma karate haiN| ratnaprabhA pRthidhI ke nairathika 'ki sAmArobauttA amAnadeva ittA' kyA lAkAropayoga jhAle hote haiM ? yA amAhAropayoga bAle rote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'gothamA! sAgArovauttA vi anAgArova sattA vi' he gautama! ratnaprabhA pRthivI ke jIva sAsAropayo bAle bhI hote haiM aura anAjJAropayoga vAle bhI hote haiN| 'evaM jAca ahe jasamA isI taraha se yAvat adhAsaptamI 'ki maNajogI, vaijogI, kAya jogI' zu manayA DAyara athavA vayana vegavALI hoya che ? ke kaNa gavALA hoya che ? A praznanA uttaramA prabhu 41 cha goyamA ! tiNi vi' 3 gautama ! pI pInA nayi / / Ne ye DAya cha 'eSa jAna ahe sattamAra' sArI prabhAga bIjI prInA nirayikothI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nirayike paNa traNe prakAranA yogavALA hoya che. pramA kInA nairAyaTI ke sAgarAtra uttA aNAgArova utsA' sA12 upagavALA hoya che ? ke anAkAra upa vALA hoya che. A praznanA uttarasyAM prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! sAgarona uttA vi anAgArova uttA vi' gautama ratnaprabhA pRthvInA nAraka cha sAkAra upagavALA paNa hoya che, ane anAkAra 62 DAya che. 'evaM' jAva ajhe khattamAe mAra pramANe yAvata
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jIvAMbhigamasUtre dadhaH saptamyAm ratnamabhAnArakavadeva zarkarAprabhA vAlukAmamAvaGkapamA dhUmaprabhA tamaH prabhA tamastamaHprabhA nArakA api sAkAropayogayuktA bhavanti anAkAropayogayuktA -api jJAnApekSayA sAkAropayuktA darzanApekSayA anAkAropayuktA bhavantIti bhAvaH / nairayikAH kiyatparimitaM kSetra jAnanti pazyantItyAha - 'imI se NaM bhaMte / rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA' etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikA: 'ohiNA kevaiyaM khettaM jANaMti pAsaMti' avadhijJAnena kiyat kSetraM jAnantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'jahanne NaM aTTagAuyAI' arddha caturthAni sArddhAni trINi gavyUtAni 'ukko seNaM cacAri gAuyAI' utkarSeNa catvAri gavyUtAni jAnanti pazyantIti ceti / 'sakarapabhAe pRthivI taka ke nAraka jIva bhI donoM prakAra ke upayoga vAle hote haiMaisA jAnanA cAhiye arthAt dvitIya pRthivI ke nairayikoM se lekara saptamI pRthivI ke nairayika bhI donoM prakAra ke upayoga vAle sAkAro payoga vAle aura nirAkAropayoga vAle hote haiN| jJAna kI apekSA sAkAropayoga vAle hote haiM aura darzana kI apekSA anAkAropayoga vAle nAraka hote haiM / aba rathikoM ke jJAna ke viSaya meM kahate haiM- 'imIse NaM bhaMte! raNamA puDhIe neraiyA' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI meM nairathika 'okSiNA' avadhijJAna se 'kerahayaM khettaM jANaMti pAsaMti' kitane kSetra ko jAnate haiM aura kitane kSetra ko dekhate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! jahaneNaM aTTagAuyAI ukkoseNaM cattAri gAuyAI' he gautA pRthivI meM nairacika kama se kama avadhijJAna se sAr3he tIna 3 // koza taka ke padArthoM ko jAnate haiM aura utkRSTa se cAra koza taka adhaHsaptamI sudhInA nAraka jIve paNa mane prakAranA upacaiAga vALA eTale ke bIjI pRthvInA nairiyakAthI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nairiyA sAkAra upacAgavALA paNu hoya che. ane anAkAra upacAgavALA paNu hAya che. hAya che. jJAnanI apekSAe sAkAre pacega vALA hAya che, ane dazananI apekSAe anAkAre payeAgavALA hAya che. - huve nairayinA jJAnanA saMdhamAM thana vAmabhAve che 'imIse NaM bhave rayaNabhAra puDhadIe neraiyA' he bhagavan bhA 'yohiNA' avadhi jJAnathI 'kevaiya' khetta jANaMti pAsaMti' DeMTalA kSetrane Aye ratnaprabhA pRthvImAM naeNriyako che, ane keTalA kSetrane dekhe che ? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAMmIne 4 'goyamA ! jahaNaNeNaM addhaTTa gAuyA ukke seNa cattAri gAuyAI' se
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.19 nArakANAmucchvAsAdinirUpaNam 269 puDhavIe' zarkarAmabhAyAM pRthivyAm 'jahanneNaM linni gAuyAI jaghanyena trINi gavyUtAni, 'ukkoseNaM adhaTThAI utkarSeNa addha caturthAni 'evaM addhaddhagAuyaM parihAyA' evamardhAdhagavyutaM parihIyate pariharaNIyamityarthaH 'jAva ahesattamAe' yAvadadhaH saptamyAm / tathAhi--3 bAlukApabhAyAM jaghanyela-sAIyojanadvayam. utkaNa trINiyojanAni, 4 paGkamabhAyAM jaghanyema dve yojane, utkaNa sArddha dve yojane, 5-dhUma. prabhAyAM jaghanyena sArddha yojanamekam utkarSeNa dve yojane, 6-tamAmabhAyAM nArakA jaghanyena ekaM yojanam utkarSeNa sArddha meka yojanaM yAvat avadhijJAnena jAnanti pazyanti ca / adhaH saptamapRthivyAM nArakAH 'jahanneNaM addhagAuyaM' jaghanyenAI gavya'tam 'ukkoseNaM gAuyaM' utkarSeNa gavyUtamiti / sampati-nArakANAM samuddhAtaM darzayitumAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANa' etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM ke padArthoM ko jAnate haiN| 'sakkara pabhAe puDhavIe' he bhadanta ! zarkaga. prabhA pRthivI ke nairayika avadhijJAna se kitane kSetra ko jAnate hai aura dekhate haiM ? 'goyamA! jahanneNaM tini bhAuyAI ukkose NaM adUdhaTThAI he gautama! zarkarAprabhA ke naidhika avadhijJAna se kama se kama tIna koza taka ke padArthoM ko jAnate hai aura utkRSTa se sADhe tIna koza taka ke padArthoM ko jAnate haiM / 'vaM addhaddhamAuyaM parihAyati' isa taraha adhaH saptamI pRthivI taka AdhA AdhA koza kama karate jAnA cAhiye. isa prakAra se saptamI pRthivI ke naiyika jaghanyase Adhe koza taka ke aura uskRSTa se eka koza taka ke padArthoM ko apane avadhijJAna dvArA jAnate haiN| ___ aba samudghAta kA kathana karate hai-'imIle NaM bhaMte / rayaNappabhAe gautama ! ratnaprabhA pRthvImAM nairayike ochAmAM ochA 3 sADAtraNa gAu sudhInA padArthone avadhijJAna nathI jANe che, ane utkRSTathI ca ra gAu sudhInA pahA na ta che. 'sakkarappabhAe puDhavIe' . magavana za sA pAnI rayitI bhavadhijJAnathI TakSA kSetrane to cha 1 mana he cha 1 goyamA ! jahaNNeNa tinni gAuyAI ukjhAseNa' addha dvAI gautama zarAmA pRthvInA nairayiko avadhijJAnathI ochAmAM ochA traNa gAu sudhInA padArthone jANe che. mana BthA sA tra 18 sudhiin| yahAAna to cha. 'evaM addhaddhagAu' parihAyati' mA pramANe aghAsatabhI pRthvI sudhI madhe madhe 16 ch| 42 javuM joIe. e rIte sAtamI pRthvInA nairayike jaghanyathI ardhA gAu sudhI ane ukaSTathI eka gAu sudhInA padArthone pitAnA avadhijJAna thI jANe che. ve sabhudhAta dvAranu 4thana 42vAmAM mA che. 'imIse Na bhaMte / rayaNa
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 jIvAbhigamasUtre pRthivyAM nairavikANAm 'kai samugdhAyA pannattA' kati samuddhAtAH prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goramA' ityAdi, goyamA' he gautama / cattAri samugdhAyA padmattA' catvAraH samudghAtAH prajJaptAH kathitAH 'taM jahA ' tadyathA - ' veyaNA samu Jare' vedanA samudghAtaH 'kasAya samugdhAe' kapAya samudaghAuH ' mAraNaM ticasamumugdhAra' mAraNAntikasamudghAtaH 'veubviyasamugdhAe' baiMkiyasamuddhArAceti / ' evaM jAva asattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm ratnaprabhAnArakaradeva zarkarAmabhAvAlukAprabhA paGkapamA dhUmamamA tamaHprabhA tamastamaHprabhA nArakANAmapi vedanAkapAya mAraNAntika vaikriyAkhyAzcatvAraH samudghAtA bhavantIti // 50 19 // samprati-- ratnapramAdinArakANAM kSupipAsAdi svarUpaM darzayitumAha- 'hamI se NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisa khuhappivAsaM pacaNubbhavamANA viharati ? goyamA ! egameNasla NaM racaNapamA puDhavI teraiyassa alagbhAvapaTTe- puDhavIe neraiyA NaM' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nairacikoM ke 'kaI samugdhAyA pannattA' kitane samuddhAta kahe hai ! uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA / cattAri samugdhA paNNattA' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI ke nairayikoM ke cAra samuddhAta kahe gaye haiM' 'taM jahA' jo isa prakAra se hai'vepaNA samugdhAe, kasAyasamugyAe mAraNaMtiya samugyAe, beDavyiyasamugdhAe' vedanA samuddhAta, kaSAya samuddhAta mAraNAntika samuddhAta aura vaikiya samuddhAta 'evaM jAva ahe sattamAe' isa prakAra se yAvat zarkarAprabhA ke, bAlukAyA ke, paMkaprabhA ke, dhUmaprabhA ke, samaH prabhA ke aura tamastamaH prabhA ke nAraka jIvoM ke bhI Adi ye cAra samuddhAta hote haiM / 19 / pamAra puDhavIe neraiyANaM' he bhagavan thA ratnala pRthvIbhAM nairathine 'kai samugdhAyA paNNattA' 'haiTA samudghAteo muDevAmAM bhAvyA he ? yA praznamA uttarabhA alu De che haiM 'goyamA ! cattAri samugdhAyA paNNavA' he gautama! bhAratna alA pRthvInA nairayiAne yAra samudaghAta vAmAM AvyA che, 'ta' jahA' te yA abhASe che. 'veyaNAsamugdhAra, kasAyasamugyAe, mAraNaM tiyasamugvAra, veDa vjiyamamugdhAeM' vedanA samudghAta, SAya sabhuddhAta, bhArazAnti sabhudvaghAta mane vaiTThiya samudghAta. evaM jAva ahe sattamA prabhA yAtrat zaza prabhAnA, vAlukAprabhAnA, paMkaprabhAnA, dhUmaprabhAnA, tamaHstamAprabha!nA nAraka jIve te paNa pahelAnA A cAra samudzAtA hoya che. ! sU. 19 u
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.24.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam baNAe savyapoggale vA sancodahI vA AsayaMsi pakkhivejjA No veva se rayaNappA puDhavI neraie titte vA siyA vitaNhe vA siyA eriyA NaM goyamA ! rayaNappabhAe neraiyA khuhappi - vAeM paccaNubhavamANA biharaMti, evaM jAtra ahe samAe // imIle NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhatrIe neraiyA ki egataM pabhU viuklie puhutaM pi pabhU viubvittae ? goyamA ! egataM pi pabhU puhu pipasU viutrie egalaM viucvemANA evaM mahaM moggararuvaM vA evaM susuMDhi karavasa asi sattI halagadAmusalacakaNArAya kuMtatomarasUlalauDabhiMDamAlAya jAba bhiMDamAlarUvaM 'vA, puhu viumANA moggararuvANi vA jAva bhiMDamAlaruvANi vA tAI saMkhejAI No asaMkhebAI, saMbaddhAI to asaMbaddhAI, sarisAI no asaralAI viuvvaMti, viuTivattA aNNamaNNassa kArya abhimANA abhihaNamANA veyaNaM udIreMti, ujjalaM viulaM pagADhaM kakkalaM kaDuyaM pharulaM niThuraM caMDaM tivvaM dukkhaM duggaM durahiyAeM, evaM jAva dhUmappabhASa puDhavIe / chaTTu sattamAsu paNaM puDhavIsu neraiyA bahumatAI lohiya kuMthu ruvAI bairAmaituMDAI gomaya kIDasamANAI viuvvaMti, viubittA annamannassa kArya samaturaMge mANA khAyamANA khAyamANA sayaporAga kimiyA viva cAlemANA cAlemANA aMto aMto aNuSpavisamANA aNupavimANA veSaNaM udIreMti ujjalaM jAva durahiyAsaM // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kiM sIyaM veyaNaM vedeti uliNaM veyaNaM vedeti sIyausiNaM veyaNaM vedeti ? goyamA ! No sIyaM veyaNaM vedeti usiNaM deyaNaM vedeti no sItosiNaM vedeti, vedeti, te appayarA uNhajoNiyA evaM jAva valaya 271
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 jIvAbhigamasUtre thovataragA je sIyaveyaNaM sIyaMpi veyaNaM vedeti ppabhAe, paMkappabhAe pucchA goyamA ! sIyaM pi veyaNaM vedeti usiNaM piveyaNaM vedeti jo sIosiNaM veyaNaM vedeti te bahutaragA je usiNaM veyaNaM vedeMti, te vedeti / dhUpabhAe pucchA gIyamA ! usiNaM pi veyaNaM vedeti No sIosiNaM veyaNaM vedeti te bahutaragA je sIyaM deyaNaM vedeti te thoktaragA je usiNaM veyaNaM vedeti / tamAe pucchA goyamA ! sIyaM veyaNaM vadeti no usiNaM veyaNaM vedeti no sIosiNaM deNaM vadeti evaM ahe sattamAe NavaraM parasasIyaM // sU0 20 // chAyA -- etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nerayikAH kIdRzaM pipA pratyanubhavato viharanti ? gaurama ! ekaikasya khalu ratnaprabhA pRthivI nairayikasyAsadbhAvaprasthApanA sarvapudgalAn vA sarvodadhIna vA Asyake prakSipet netra khala ratnaprabhA pRthivI nairavistRpto vA syAt vitRSNo vA syAt IdRzaM khalu gautama ! ratnaprabhAyAM nairayikA kSutpipAsaM pratyanubhavanto viharanti / evaM yAva dadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta / ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kime katvaM prabhavo vikutritum pRthaktvamapi prabhavo vikuvitum ! gautama ! ekatvamapi prabhavaH pRthaktvamapi prabhavo vikurvitum ekatvaM vikurvantaM ekaM mahamudgarUpaM vA evaM muSaNTikarapatrAsi zakti halagadamuzaccakranArAca kuntatomarazulalaguDa bhiNDamAlAni ca yAvat bhiNDamAlarUpaM vA pRthaktvaM vikurvanto mudgalarUpANi vA yAvad miNDamAlarUrANi dA tAni saMkhyeyAni no asaMkhyeyAni saMbaddhAni no asaMbaddhAni sadRzAni no asadRzAni vikurvanti, vikurvitvA anyo'nyasya kAyamamighnanto'bhighnanto vedanAmudIrayanti, ujvalAM vipulAM pragADhAM karkaza kaTuka parupAM niSThurAM caNDAM tIvra du:khAM durgA duradhimadyAm / evaM yAvada dhUmaprabhAya pRthivyAm / paSThI saptamyoH khalu pRthivyoH nairayikAH bahUni mahAnti lohita kundhurUpANi vajramayatuNDAni gomaya kITasamAnAni vikurvanti, vikurvitvA anyo'nyasya kAryaM samaturaGgAyamANAH khAdayantaH zataparvakramaya iva calantaH calanyo'ntarantaH anupavizanto vedanAmudIrayanti, ujjvalAM yAvada daradhisAm / etasya khalu bhadanta | ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kiM zIta vedanAM vedayanti uSNAM vedanAM vedayanti zItoSNAM vedanAM vedayanti ? gautama ! no zItAM vedanAM vedayanti uSNAM vedanAM vedayanti no zItoSNAM vedanAM vedayanti / (te alpatarA uSNa yo nikA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkApra.3 u.2 sa.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam vedayanti evaM yAvad vAlukAmamAyAm ? paGkamamAyAM pRcchA gautama ! zItAmapi vedanAM vedayanti uSNAmapi vedanAM vedayanti no zItoSNAM vedanAM vedayanti / te bahutarakAH ye uSNAM vedanAM vedayanni te svokatarakAH ye zIta vedanAM pedayanti dhUmaprabhAyAM pRcchA gautama ! zItAmapi vedanAM vedayanti uSNaoNmapi vedanAM vedayanti no zItoSNAM vedanAM vedayanti te bahutarakAH ye zItavedana venyanti te stokatarakA ye uSNavedanAM vedayanti / damAyAM pRcchA gautama ! zIvAM vedanAM vedayanti no uSNAM vedanAM vedayanti, evamadhA saptamyAm navaraM paramazItAm // 20 // ___TokA--'imIse NaM bhave !' etasyAM khalu bhadanta ! 'rayapappamAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH 'risayaM' kIzIs- kimI kArikAm 'khuippivAsaM' kSut pipAptAm-kSudhAM bhojanecchAm pipAsA-malecchAs 'paccaNu bhavamANA' pratyanubhavantaH pratyeka kSudha pipAsA ca vedayamAnAH 'viharaMti' viharanti-tiSThantIti praznaH bhagavAnAha-goyamA' ilyAdi, 'goyayA' he gautama ! 'egamegasta Na rayaNaprabhA puDhavI neraiyalsa' ekaizasya khalu ratnaprabhA pRthivI nairayikasya 'asamAcapaDavaNAeM' asajhAvasthApanaza-asadbhAvakalpanayA ye kecana pudgalA vA udadhayo vA iti zeSaH, 'sabya poggale bA saco___ apa nArakoM kI kSudhA aura pipAsA Adi ke svarUpa kA sUtrakAra kathana karate haiM___ 'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neiyA ke rizvayaM pilAyaM' 'ityAdi / sUtra // 20 // TIkArtha-gautama!ne prabhu se aisA pUchA hai-'imIle NaM bhaMte ! sthApanAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nairayika bailI kSudhA aura pyAsa kA anubhava kahate haiM ? uttara prabhu kahate haiM -goSamA! egamega. ssaNaM rayaNappabhA puDhavI neraiyarasa' he gautama ! eka ratnaprabhA pRdhizI ke nairayika ke 'asambhAvapaTTavaNAe' asat kalpanA kara ke 'lavdhaporAle have nAraka nI sudhA ane pipAsA tarasa vigerenA svarUpanuM sUtrakAra 4thana 42 che. 'imIse NaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisaya khuippivAya 40 ___TIAya-gautamasvAmI prasuna me pUche che / 'imIseNaM bhave ! rayaNappabhAe. puDhavIe' sAvana mA 2tnaprabhA pRthvImA neviTI vA 42nI bhUma bhane tarasanA anubhava 42 cha 1 mA praznanA uttaramA prabhu 43 cha 'goyamA ! egamegasmaNaM rayaNappabhA puDhavI neraiyassa' hai gautama / me 2tnaprabhA pRthvInA nayi. dhonI 'asabhAvapaTavaNAe' masata 45nA za. 'savvapogalevA strayodahI vA' jo 35
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 274 jIyAmigama dahIvA' sarva-pudgalAn vA sodhIn vA 'AtyaMsi Asthake-mukhe 'pakkhi vejjA' makSipet-nikSipet dadhAditi yAvat tathApi 'jo cevaNaM se rayaNappabhA puDhavI neraie' naiva khaca sa ratnaprabhA pRthivI narayikaH "titte vA siyA' tRptIza-vigatakSudhaH syAMta 'vitaNhe vA siyA' vitRSNo vinApipAsA kA syAt sarvAn vA pudgalAn sarzanapi samudrAn yadi eka bAra sajIvasya mukhe makSipet tathApi nArakasya kSudhA pipAmA vA na vidhA sadati, dayA bhasmaka TopadRpitodarasya bahubhakSaNenApi tRptina yati etarApi jantaguNA nArakAgAM kSudhApipAsA ca bhavatItibhAvaH / 'parisayANa goyamA enAzI gvalu gautama ! 'rayaNappabhAe gairaiyA' ratnaprabhAyAM nairayikAH 'khuhapipAsaM paccaNu pratramANA viharati bhut pipAsA thA sajAdahIvA' samasta purakoM ko aura samasta samudroM ko 'AsayaMsi' mukha meM 'pakkhivejA' yadi DAla diyA jAye to bhI 'Noceva NaM se rayaNappabhA puDhavINerahae' ratnapabhA pRdhiyI zA nairapika 'tatte vA siyA' tRpta kSudhA rahita nahIM ho sakatA hai zimaNhe vA siyA' vitRSNa-pyAsa rahita nahIM ho sakatA hai tAtparya isa kathana kA aisA hai ki naraka meM nAraka jIvoM ko itanI adhika bhUkha va pyAsa lagatI hai ki unake mukha meM jitanI pudgala , ve saba DAla diye jAne aura jitane samudra hai ve saba uDela diye jAve to bhI hanako bhUgva va pyAsa nahIM vuza sakatI hai jisa prakAra bhasmaka vyAdhi se yukta puruSoM ko bahuta anna bhakSaNa kara jAne para bhI tRpti nahIM hotI hai nAra jIpoM ko to isase bhI ananta guNI adhika bhUkha aura pyAna hotI hai 'erisayANaM goyamA' he gotama ! isa prakAra kI 'rayaNappabhAe nerahayA' ratnamabhA ke nairayika sadhA pugatAna mana saghaNA samora 'AmayaMsI' bhumamA 'pavikhavenjA' 2 namAmA bhAva to 51 'No ceva NaM se rayaNappabhA puDhavI Neraie' 2pramA pRthvInA nyi| 'titta vA siyA' tusa yatA nathI 'vitaNhe vA siyA vitRNu tarasa-rahita paNa thatA nathI. A kathananuM tAtparya e che ke karama nAraka jIvane eTalI vadhAre bhUkha ane tarasa lAge che. ke tenA mukhamAM jeTalA pudgale hoya che. te badhAja nAkhavAmAM Ave ane jeTalA samudro hAya che te badhA ThAlavavAmAM Ave te paNa teonI bhUkha ane tarasa zAMta thatA nathI. jema bhasmaka vyAdhivALA purUSane ghaNuM ja sanna khAI javA chatAM paNa tRpti thatA nathI. nAraka jIvene te tenAthI paNa ananta gaNI vadhAre bhUkha ane tarasa hoya che. 'erisayANaM goyamA ! he gautama | 241 prA2nI 'rayaNappabhAe gairaiyA' 2na prabhA sInA naiyi?| 'khuhasaspivAsa' paccaNuvbhavamANA viharati' bhUbha sana tarasanA bhanuma 42nA 1 2 che. 'evaM jAva ahe sattamAe' mA prabhAra bhUbha bhana
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 020 nArakAgAM kSutpipAsAsvarUpam . 275 pratyanubhavanto viharanti-tiSThantIti / evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhA saptamyAm, ratnamamA pRthivI nArakaradeva zarkarAmamA bAlakAmamA paGkamamA dhUmapramA tamaHprabhA tamastamaHpramA pRthivInArakANAM pratyekaikasya mukhe yadi sarvAn samudrAn sarvAzca pudgalAn prakSipettadA teSAM kSutpipAse nopazAmyata itibhAvaH AlApakasUtrANi sarva pRthivyAM svaya meM bohanI maani| sampati nArakANAM vaikriyazakti dayitumAha-'isIse gaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalla bhadanta ! 'rayaNacAra puDhavIe' rasnapabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH pratyekaM kim 'egatta' ebU viuvittae' ekatvaM prabhavo vikRSitum ekaM rUpaM vikuktuiM prabhavaH kim athavA-'hattapi pabhU viuvittae pRthakatvamapi prabhavo vikuktuim, atra pRthaka zamI nAnAvAcI tathA ca-prabhUtAni anekA 'khupiyAsaM paccaNuThabhavAnA viti' bhUkha pyAsa kA anubhava karate hue rahate haiN| 'evaM jAva he tamAe' isI prakAra kA kathana bhUkha aura pyAsa ke lagane ke sambandha meM rasnamamA pRthivI ke nArakoM kI taraha dvitIya pRthivI ke laithiko se lekara saptamI pRthivI ke nairapikoM taka meM kara lenA cAhiye ina prabhAra se 'he gautama / narakoM meM nAraka jIya aisI bhUkha va pyAsa kI vedanA kA anubhacana karate haiN| isa sambandha meM samasta pravidhiyoM ke-bhinna 2 pRthindhiyoM ke lairadhikoM ke bhUkha aura pyAsa kI vedanA ke anubana karane meM-bhAlApa prakAra svayaM hI udbhASita kara lenA caahiye| aba nArakoM kI vaikicha zakti kA varNana karate haiM-'imIse NaM rayaNappabhAe puDhacIe meraiyA' he adanta ! isa ratnaprabhA pRthivI ke nayika kyA 'egattaM pana bicittae' pakApa kI vikurvaNA karane meM samartha haiM ? isara meM prabhu kahate haiM -goyalA! egattapi pabhU tarasa lAgavAnA saMbadhanuM kathana ratnasA pRthvInA nArakonI jema bIjI pRthvInA taravikathI laIne sAtamI pRthvI sudhInA nairayikanA saMbaMdhamAM samajI levuM A pramANe he gautama ! nAraka jIva nararkamAM AvA prakAranI bhUkha ane tarasanI vedanAne anubhava kare che A saMbaMdhamAM saghaLI pRthvI nA eTale ke judI judI prathvImAM nirakonI bhUkha ane tarasanI vedanAne anubhava karavAmAM tenA AlApakone prakAra svayaM banAvIne samajI levuM joIe. have nAnI vaya tinupaena 42vAmA bhAva cha 'isIse Na rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA' he mAvan ! mA ratnaprabhA pRthvInA naiBiI 'pagattaM pabhU ! viuvittae' me 35nI vimA 42vAmA samaya cha 1 mA praznA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 202 nyapi rUpANi vikurvitaM prabhavaH kimiti praznaH - bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'egattaM viSabhU puhutaM pi pabhU viuvittae' ekatvamapi ekamapi rUpaM vikurvituM vaste nArakAstathA prathaktvamapi nAnArUpANyapi vikurvituM prabhavaH - samarthAste nArakA bhavantIti / tatra - 'egattaM viuvvaimANA' ekatvamekaM rUpaM vikurvantaH 'egaM mahaM moggararUnaM vA' ekaM mahanmudgararUpaM vA - mudgaro lokaprasiddhaeva 'evaM maDhi mupaTi rUpaM vA muNDhiH zastravizeSaH, 'karavatta' karapatra rUpaM vA 'a' asi patrarUpaM vA 'satI' zaktirUpaM vA 'hala' harUpaM vA 'gadA' gadArUpaM vA 'musala' muzakarUpaM vA 'cakka' cakrarUpaM vA 'NArAya' nArAcarUpaM vA vANarUpamityarthaH 'kuMdra' kuntarUpaM vA 'tomara' tomararUpaM vA 'mULa' zularUpaM vA 'lAuDa' laguDarUpaM vA 'bhiMDamAlAya' bhiNDamAlAni vA 'jAva bhiMDamAlavaM vA' yAvada puTTantavipa' he gautama! ratnaprabhA ke pratyeka nairacika eka rUpakI bhI vikarSaNA karane meM samartha haiM aura aneka rUpoM kI bhI vikurvaNA karane meM samartha haiN| yahAM pRthaktva zabda 'aneka' kA vAcaka hai / 'egattaM viubvemANA' jaba ve nAraka eka rUpa kI vikurvaNA karate haiM taba 'egaM mahaM moggararuvaM vA' ve eka vizAla muhara kI bhI vikurvaNA kara sakane meM samartha hote haiM 'evaM musudi' yavaM muSaNTi musala rUpa zastra vizeSa kI bhI vikurvaNA kara sakane meM samartha hote hai 'karavata' karapatra - karoMta kI bhINi karane meM samartha hote haiM 'asipatra rUvaM vA' asipatra -talavAra-kI bhI vikurvaNA kara sakane meM samartha hote hai 'sattI' zakti rUpa zatra vizeSakI bhI vikarvaNA sakane meM samartha hote haiM 'cakka- nArA ya-kuMta-tomara-lUla-lauDa miDimAlA ' cakra kI nArAca yANa kI By uttarasAM prabhuzrI kuDe che - 'goyamA ! egattaMdipabhU puhuttaMpi pabhU' he gItabha ! ratnaprabhA nA dareka nairayika eka rUpanI vikaNA karavAmAM samatha che. ane aneka rUpAnI vidhruNA karavAmAM samaya che. ahiMyA pRthakatva zabda'aneka' ne 'hevAvA? che. 'emattaM vivemANA' lyAre te nAro me 3panI vizrvathA 53 che, tyAne 'ega maha moggararUva' vA' tetheo me vizANa bhuhUgaranI zu viThuvA zrI zamvAmAM samartha' hoya che. 'eva' mukha'di' se prabhAve bhusuMDhi bhusA 35 zastra vizeSanI yA vikurvANA rI zaSAbhAM samartha hoya che 'karavata' karapatra eTale ke ravatanI paNu viSuva aa karI zakavAmAM samatha hAya che 'sattI' zakti35 zakha vizeSanI vidurvA vAmAM ya samartha hoya he 'cakka nArAya phuMta - tomara - sUla-laur3a - bhiMDimAlAya' rAnI, nArAya mAzunI. ta
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 uM. 2 . 20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 27 bhiNDamAlarUpaM vA bhiNDamALa : zakhajAtivizeSaH yAvatpadena musaNDivadAdArabhya bhiNDimALaparyantaM rUpaM vA iti padaM saMyojanIyam tacca saMyojya pradarzitameva / maharAdi miNDamALAvarUpaM vikuvituM samarthA bhavanti nArakA iti / atra mudgarAdi nAmasaMgrAhikA gAthA- 'muggara muDhi karavatta asi saci hala gayA musala cakkA | nArAya kuMtatomara sUlauDa miDamAlAya' // 1 // mudgaramuSaNTi karapatrAsi zakti halagadA muzala cakrANi / nArAca kuntatomara zUla laguDa bhiNDimAlAni ca // 1 // iticchAyA 'puhuttaM viumANa' pRthaktram - anekarUpANi cikurantaH 'moggaravANi vA jAva miDimAruvANi vA' mudgarUpANi vA karapatrarUpANi vA asirUpANibA, zaktirUpANi vA, halarUpANi vA gadArUpANi vA muzalacakranArAca kuntatomara zUlaguDa miNDimAlarUpANi vA 'vAI' kAni mudgarAdi bhiNDimAlAnta rUpANi 'saMkhejjA' no asaMkhejjAI' saMkhyeyAni no na tu asaMkhyeyAni saMkhyA- kunta-bhAle tomara kI, zalakI, lakuTa - lAThI kI aura miNDimAla nAmaka zastra vizeSa kI 'jAba siMDamAla rUpaM vA' yAvat bhiNDimAla rUpa kI - yAvat-musuNDhi pada se lekara siNDimAla taka saba zastroM ke rUpakI vikurvaNA kara sakane meM samartha hote haiM / , 'puttaM viSamANA' jaba ye nAraka aneka rUpoM kI vikurvaNA karate haiM - taba ve 'moggararuvANi yA jAba bhiNDimAkhyANi vA' aneka mudgara rUpoM kI yAvat - aneka suSuNDhi rUpoM kI aneka karapana rUpoM kI aneka asirUpoM kI aneka zakti rUpoM kI, aneka hala rUpoM kI aneka gadA rUpoM kI, aneka musala, caka, bArAca, kunta, tomara eka prakAra kA vANa zUlalaguDa aura ciNDimAla rUpoM kI vikurvaNA kara sakane bhAlA, tAmara, nI. zulanI, lakuTa kahetAM lAkaDInI ane biMdipAla nAmanA zastra vizeSanI 'jAva miDimAlava vA' yAvat miDibhAta ucanI yAvat bhusuDhI padathI laIne bhikripAla sudhInA madhAja AnA rUpAnI vikaNA karIzakavAmAM samatha hAya che. 'puhuttaM vivdemANA' kyAre te nAro bhane 3yonI viThuvA are che. tyAre tethe 'moggararUtrANi vA jAva bhiNDimAlaruvANi vA' mane muddagara iyonI yAvat aneka suDhi rUpAnI aneka karavatAnA rUpe nI aneka talavArAnI aneka zaktiyeAnI aneka haLeAnI aneka gadyAenI aneka musala, cakra, nArAca, kuta teAmara eTale ke eka prakAranA mANunI zUla, lAkaDI ane bhi'DipAleAnI vika
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zi82, jIvAbhigamana tItAni sidRzakaraNe asaMkhyeyakaraNe vA tAzazakterabhAvAditi tAni punaH-saMva dAI no asaMvaddhAi,' saMbaddhAni svAtmanaH garIrasaMlagnAni na gasaMvadvAni svazarIrAt pRthagU bhUtAni, svazarIrAt pRthagbhUtakaraNe sAmomAvAditi 'sarisAI no amarisAI' sadRzAni-svazarIra tulyAni no asahazAni virUpANi virUpakaraNe sAmAbhAvAt 'viuvvaMti' vikurvanti "viuvittA' vikurvittA 'aNNa maNNassa' anyo'nyasya 'kAya abhiSaNamANA abhihaNamANA' kAyaM-zarIram abhinanto'meM samartha hote haiN| tAI saMkhenjAiM no asakhelAI' ye mudgarAdi rUpoM se lekara bhiNDimAla taka ke rUpoM kI jo nAraka vikurvaNA karate haiM ve saMkhyAta rUpoM kI dikurvaNA karate haiM asaMkhyAta rUpoM kI vikuNA nahIM karate haiM-arthAt nAraka ke aneka rUpoM kI jo nAraphadiNA karate haiM ve unake vikrurvita rUpa saMkhyAta hI ho sakate hai-asaMkhyAta nahIM hote haiM kyo ki asaMkhyAta rUpoM ko vikurvita karane kI unameM zakti nahIM hotI hai 'saMbaddhAI no asaMbaddhAI' ye vikRmi hue rUpa una nAraka jIvoM ke zarIra se saMbaddha hote haiM 'no asaMraddhAI' asaMbaddha nahIM hote haiM / arthAt zarIra se alaga nahIM hote haiN| kyoMki zarIra se pRthak bhUta karane meM ula meM sAmarthya kA abhAva rahatA hai-'sarisAI no asarisAI ye unake dvArA virSita kiye rUpa unake hI apane zarIra ke tulya hote haiM asaza -virUpa nahIM hote haiM kyoMki virUpa karane kI unameM zakti kA abhAva hai 'viuvittA aNNamaNNassa kArya abhihaNamANA abhihaNamANA deyaNaM q 4 // zAma sabha DAya che. 'tAIsaMkhenjAI no asa khejjaI' mA sugara vigerethI laIne siMdipAla sudhInA rUpanI je nArake vikRNA karI zakavAmAM samartha hoya che, teo sakhyAta rUpanI vikRNA kare che. asaMkhyAta rUpanI vikuvA karatA nathI. arthAt je nArake aneka rUponI vimurvaNu kare che. te teoe vikavita karelA rUpe saMkhyA ja hoya che. asaMkhyAta hatA nathI kemake asaMkhyAta rUponI vimurvaNA karavAnI teomAM zaktI ja hatI nathI. 'sabaddhAi no asa baddhAi' / vidita 42vAmA sAvatA 32 // se nA24 vAnA zarIrathI samAya cha 'no asa baddhAi' masAta nathI. arthAt zarIrathI judA hotA nathI. kemake zarIrathI judA karavAmAM teomAM sAbhAya na mamA 2 che. 'sarisAino asarisAi' mA teso dvArA vinita karavAmAM AvelA rUpe temanA pitAnA zarIranI barAbara hoya che asadaza 135 khAtA nathI. 3 1i3542pAnI tamAmA zatinAmamA che. viuvittA
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.1 u.2 su. 20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 279 minantaH 'veSaNaM udIreti' vedanAmudIrayanti, kIdRzIM vedanAmudIrayanti tatrAha'ujjalaM' ityAdi, 'ujjalaM' ujjvalAm- duHkharUpalyA jAjvalyamAnAm sukhale zenApi varjitAmityarthaH punaH kiMbhUtAM tatrAha - 'pagADhAM' pragADhAm prakarSeNa pradeza vyaDiyA atIva samavagADham 'karkazAm karkazAmiva karkazAm - kaThorAma, ayaM bhAvaH yathA karkazaH pASANa saMgharSaH zarIrasya khaNDAni coTayanti evamAtmamadezAna caTayantIva vedanA saMjAyate sA karkazA hAM pharkazAs 'DyaM' kaTukAm SaTukAmitra kAm, pittaprakopa parikalitavapuSo rohiNIM vaTukadrav- mivo bhujyamAnAm atizayenApItijanikAmiti / 'pharusaM' parUpAM manaso'tIva rUkSatAjaniudIreti' eka aneka rUpoM kI vikurvaNA karake ye Apasa meM ekadUsare ke rUpoM ke sAtha use lar3Akara zarIra meM coTa pahuMcA kara vedanA utpana karate haiM vaha vedanA 'ujjalaM' sukha ke leza se bhI varjita hone ke kAraNa atyanta duHkha rUpa se unheM jalAtI rahatI hai 'pagADha' marma pradezoM meM praveza kara ke samasta zarIra meM vyApaka ho jAtI hai ataH vaha pratyeka pradeza meM samavagADha hotI hai 'kakasa' bahuta adhika kaThora hotI haijaise karkazapASANakhaNDa kA saMgharSa zarIra ke avayavoM ko toDa detA hai usI taraha se yaha vedanA bhI Arana pradezoM ko toDa sI detI hai, ataH use yahAM karkaza kahA gayA hai| 'kaDuyaM kaTuka yaha vedanA isaliye kahI gaI hai ki yaha pitta prakopa vAle vyakti ko jaise khAI gaI rohiNI - auSadhi vizeSa - aprIti janaka hotI hai usI prakAra se vaha vedanA aprIti janaka hotI hai 'pharusaM' vaha nArakoM ke mana meM atIva rUkSatA kI aNNamaNasva kArya abhihaNamANA abhiddaNamANA veyaNaM udIreti' ane iyonI vikA karIne teo parasparamAM eka bIjAnA rUpAnI sAthe tene vaDAvIne zarIramAM na pahADIne behanA utpanna kare che. te vehanA 'ujjalaM ' sukhanAlezathI paNu rahita haiAvAnA kAraNe atyaMta duHkha rUpe tene mAtI rahe che 'pagADhAM' bharbha pradezobhAM praveza rIne samasta zarIramAM vyApta che. 'kakasa' dhalI vadhAre uThora hoya che. nema : za pattharanA TuDAnA sa'gharSa zarIranA avayavane teDI nAkhe che, eja pramANe te vedanA paNa AtmapradezAne toDI nAce che. tethA aDiyAM tene Aheta he 'kaDuyaM' te vedanAne kaTu e mATe kahI che ke te pittaprakopa vALI vyaktine khAvAmAM Avela re.hiNI (vanaspati vizeSa) :aprItikAraka hAya che, evI ja te vedanA prItibhAram hoya che. 'pharusa' te nAronA bhanabhAM atyaMta 3kSatA 4na hoya
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre Par 280 kAm / 'niduraM' niSThurAm-azakyamatIkArAm / 'caDe' caNDAm raudrAdhyavasAyahetutvAt rudrAm 'vi' zetrAm - anizAnitIm duvakha' duHkhAm- duHkharUpAm 'dugga' durgAn durlabhyAm ava 'ra' duradhimavAm-duHkhena soDhuM yogyAm etAdRzoM vedanAM te nArakA anubhavantIti pUrveNAnvayaH evaM jAva dhUrappamA' evaM' yAdad dhUmAyAM pRthivyAm evaM nAradena zarkarAmamA vAlukAmamA janaka hotI hai usakA ilAja - pratikAra nahIM ho sakatA hai isaliye yaha niSThura hotI hai usake hone para nAraka jIvoM ke pariNAmoM meM atya nta rudratAAjAtI hai isa kAraNa yaha patra honI hai 'ticaM' sa vedanA se adhika aura koI vedanA nahIM hai- vedanA kI parAkASThA rUpa hotI hai - isaliye ise tIvra kahA gayA hai 'kvaM' yaha vedanA sukha ke aiza se bhI varjita hotI hai - isameM kevala duHkha kA hI sAmrAjya atyanta duHkha bharA rahatA hai, athavA yaha svayaM kRkha rUpa hotI hai isaliye ise duHkha kahA gahA hai 'duggaM' isase jaba taka jIva naraka meM rahatA hai taba taka chUTa nahIM sakatA hai ata: ise durga durlaya kahA gayA hai, 'durahi yAsaM' ise nAraka jIva prasanna jisa se nahIM bhogate haiM kintu vaDI kaThinatA ke sAtha duradhyavasAya pUrvaka bhogate hai yaha dukha se sahana karane yogya hone se duradhimA hai aise vizeSaNoM vAlI vedanA ko ve nAraka jIva Ayu paryantavana karate rahate haiM evaM jAva dhUmappa bhAe' che. tenA upAya arthAt pratIkAra thai zakateA nathI. tethI te niSThura hoya che. te hAvAthI nAraka jIvAnA pariNAmamAM atyaMta rUdratA AvI jAya che tethI te thaMDa havAya 'tivva' mA behanAthI bhoTI o dehanA hotI nabhI. arthAt mA behanAnI parAThA 35 ya he. tethI tene tIvra ar3I che. "dukkhaM" A vedanA sukhanA lezathI paNu varjIta hAya che. AmAM kevaLa duHkhanuM ja sAmra'japa bhayu` hoya che. athavA A vedanA svaya' duHkha rUpa hAya che. tethI tene huH me prabhA De he 'durgA' tethI lyAM sudhI va narambhAM rahe the, tyAM sudhI chUTI zakatA nathI. tethI tene du` arthAt du ya kahela che 'durahiyAsa " nA24 ve prasanna vittathA tene logavatA nathI, paraMtu ghATI RNuAithI duradhyavasAya pUrvaka bhAgave che. tethI te duHkhathI sahana karavA ceAgya hAvAthI 'duSisahaya' che. AvA vizeSazeAvALI vedanAne e nAraka jIvA A cukhya samApta thatAM sudhI tyAM rahIne sahana karatA raDe che. 'evaM nAva dhUmapabhAe' Aja pramANe nAraka jIve, zakarAprabhA,
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikArIkA pra.3 u.2 su.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 281 paGkamamA paJcamI dhUmapamA pRthivISvapi nArakANAmatizayitavedanA vedaphatvaM jJAtavyamiti bhAvaH / 'cha? sacamAsu NaM puDhacI' SaSTha saptamyAM punaH pRthivyoH tama:prabhA tamastamAmabhayoH 'neraiyA' nairayikAH 'bahumahaMtAI' bahuni-anekAni mahAnti 'lohiya kuMthurUbAI' lohita kunthu rUpANi rattavarNAni kunthujAtika jIvAni 'vaharAmayatuDAi" bananaya tuNDAni-bajra paskaThora tIkSNa mukhAni gomaya phIDasamANAI' gomaya koTasamAnAni nArazAH 'viuti' cikurvanti-vaikiMca. kriyayA niSpAdayanti viuDisA vikurvivA 'annasannarasa' anyo'ndhakSya-parasparasya 'kArya' kArya-zarIram 'samaturaMgegANA' samatuzAyamANA - tusnA yAce ranta:-azvA ivAnyonya mArohanta iva ityarthaH 'khAyamANA khAyamANA' khAdayan / khAdayanta eke'nyAn 'sayaporAga kimiyAvitra' zataparvakamana ija vaMza kRsya ca isI taraha nAraka jIva zarkazapamA, bAlukApramA, paMkaprabhA aura dhUmaprabhA meM bhI atizayita vedanA ko bhogate haiN| 'chalatambAkhu NaM puDhavIsu' chaThI aura sAtavI pRthavI meM 'nerahayA nayika jIva 'bahumahaM tAI lohiya kuMthurUvAI patharAlaya tuDAI' aneka baDe 2, raktavarNavAle kunthu jIvoM ke rUpoM ke jaise-lAlavarNa ke aura yAra tuMDAI' jinakA mukha vajra kA hI mAnoM nA huA lA hai aile zarI ki jo 'gomaya kIDasamANAI' gAya ke gobara ke kIDe ke jele hote hai vikurvaNA karate haiM viubdhitA' zArIroM kI rirvaNA karake annamanassa kArya' phira paraspara meM eka dUsare ke zarIra para 'lAturagemANA' ghoDe kI taraha savAra hokara arthAt caDhakara khAyamANA 2' use paraspara meM pAraMvAra kATate haiM-vaTakA bharate hai 'sayaporAkibhiyAica evaM shtvAlukAprabhA, paMkaprabhA, ane dhUmaprabhA pRthvImAM paNa atyaMta vedanA bhegavatA 29 che. 'chaTusattamAsu NaM puDhavIsu' 724ii bhane sAtabhI pRthvImA 'neraiyA' naiyi / 'bahumatAI lohiyakuMthurUvAI vayarAmayatuMDAi" bhane moTA moTA satA 2ganA thunAmanavAnA 32alaj nAma 'vayarAmayatuMDAI mAnA nubhuma 40001 manache, sevA zarIzanI 2 'gomayakIDasamANAI" gAyanA chANanA kIDA jevA hoya che. tevA jIvonI vimutrA kare che, "viuvvittA' tavA zarIrAnI vie| rIna. 'anna mannassa kAyaM' te pachI 52 252mAM me mItAnA zarI2 52 'samatara gemANA' ghAnI ma sadAra dhana bhayAt yaDhIna 'khAyamANA khAyamANA' 52252 tena vAraMvAra 423 che. zarthAta ma mare che. 'sayaporAgakimiyAiva' sana se mAhI pANI zenAnI bhA3: 'cAlemANA cAlemANA' 12 ne maha2 sanasanATa 42tA thaa| sI jaya jI0 36
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamasUtra athavA zata parva ikSu stathA cekSa kRpaya iva 'cAlemANA cAlemANA aMto ho' antarantaH zarIrasya madhyabhAgena saMcaranta saMcaranta ekamya zarIradeze'numavizantaste mArakAH 'veyaNaM udIrayaMti ujjalaM jAba durahiyAsa' vedanA mudIrayanti ujvalA yAvat-vipulAM pragADhAM karkaza sTaka emapI kaNDAM viTugaM tInAM durgA daradhisamA. miti, etAdRzI vedanAmuhIrayani-yAta paSTha saptama pRthivI nArakA iti / sampati-kSetrasya bhAvanAMvedanA pratipAdayani-'zrIse NaM ityAdi, 'imI se NaM bhaMte / ' rayaNappabhAe puDhabIe' ela bala bhadanta ! nnamamAyAM pRthivyAm 'neraiyA' narayikAH ki sIyaM deNaM ti kigItAM veda vedayanti athavA 'usiNa veraNaM vedeti' uSNa vedanA bedayati mAtrA-sIya umiNa veyaNaM vedeti' zItoSNavedanA vedayantIti janA agAra-gogamA' ityAdi, 'goyamA re gautama ! 'No sIyaM veraNaM vedeti' no zIzarA vedanAM vedayanti, kintu 'usina parvavAlI ikSu ke kiDekI cATemaNA bhItarI bhItara sana. sanAhaTa karate hue ghula jAte hai isase ve 'veSaNa udIrapaMti' ujvala Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlI vedanA ko use utpanna karate haiM yahI pAta 'ujjalaM jAva durahiyAsaM' hama mRtrapaTa dvArA prakaTa kI gaI hai| aya sUtrakAra kSetra svabhAvaja vedanA kA kathana karate haiM / 'isIse NaM bhaMte ! rayaNaprabhAe punIe neraiyA' he bhadanta / ima ratnaprabhA pRthivI ke nairapika 'zi kI veyaNaM vedeM ni usiNaveyaNaM vedeti' kyA zItavedanA ko bhogate hai ? yA upanavedanA ko bhogate haiN| yA 'sIya usiNaveyaNaM veti' zItoSNa vedanA ko bhogate haiM isa prakAra ke gautama ke prazna kA uttara dete hue bhagavAn kahate haiM 'goyamA! jo sIyaM vecaNaM vedeti' he gautama ! de nA jIva zInavedanA kA vedana che. tethI tamA 'veyaNa udIrayati' Gara (mere pAsa vizeSaNavANI vedanA 2 jatpanna 4rAve che. me pAta 'ujjalaM jAva durahiyAsa' mA sUtra dvArA pragaTa karavAmAM AvI che. ve sUtrA2 kSetra mAvANI vanAnA samayamA thana 42 che. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA ke sAman sA ratnamA pRthvInA nai / 'kiM sIyaveyaNaM vedeti usiNaveyaNa vedeti" zuzIta vahanAtuM vahana 42 cha, BhanA nAga 1 mth4| 'sIya usiNaveyaNaM vedeti' tANa vedanAna sAgava cha / gautamakAbhAnA 20 prazna uttara mApatA prabhu / cha 'goyamA ! po mIyaM veyaNaM vedeti' gautama ! naa23| zIta vahanAnu' vahana 42tA nayAH
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.20 nArakANAM kSutpipAsAsvarUpam 283 veyaNaM vedeti' uSNAM vedanAM vedayanti te hi nArakAH zItayonikAH yonisthAnAnAM kevalahimapuJjasadRza zItapadezAtmakatvAt yonisthAnavyatirekeNa cAnyatsarvamapi bhUmyAdi khadirAGgArAdapi mahAmataptam atasne uSNAmeva vedanAmanubhavantIti / 'no sIosiNaM veyaNaM vedeti' nAni zItoSNavedanA vedayanti zItoSNa svabhAvatayA narakeSu mUlato'pi asaMbhavAditi / 'evaM jAba bAluyappabhAe' evaM yAvad bAlakAmamAyAm ratnamamAnArakatradeva zarkarAmamA vAlukAprabhA nArakA api na zItavedanAM vedayanti kintu uSNAmeca vedanAM vedayanti, nApi zItoSNavedanAM vedayantIti // __'paMkappabhAe pucch|' pakaSamAyAM pRcchA he sadanta ! paGkamamA caturtha pRthivI nArakAH kiM zItavedanAM vedayanti kiM vA uSNavedanA vedayantIti pRcchayA saMgRhya te praznaH, bhagavAnAha-mAyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siyaM veyaNaM vedeM vi usiNIpa vevaNaM veti' zItAmapi vedanAM vedayanti nahIM karate haiM kintu siNaveSaNaM vedeti be uSNavedanA kA vedana karate haiM ye lAraka yadyapi zItayonika hote haiM kyoM kI inake utpattisthAna kevala himAnI-himalaMtati ke tulya zIta pradezAramaka hote haiM parantu ina se vyatirikta jo aura labha sthAna Adi haiM ve saba khaira ke aGgAra se bhI adhika uSNa hote haiM-asAve kevala eka uSNa vedanA ko hI bhogate haiM / zIla yA 'no slIyoliNaM vedeti' zItoSNa vedanA ko nahIM bhogate haiM / 'paMkSappasAe pucch|' he adanta ! paGkamabhA nAma kI jo caturtha pRthivI hai usake nAka kyA zIta vedanA kA anubhavana karate haiM ? yA uSNavedanA kA anusaMdhAna karate hai ? thA zItoSNa rUpa se milI huI vedanA kA anubhava karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM paraMtu 'usiNaveyaNaM vedeti' ts| BY vanAnu vehana re cha. me nAna ke zItAni vALA hoya che. kemake tenuM utpattisthAna himAnI himasaMhati jevA zIta pradezAtmaka hoya che. paraMtu tenA sivAyanA je bIjA sthAne che. te badhA kheranA aMgArAthI paNa vadhAre uSNa hoya che. tethI teo kevaLa eka 6 vanAta gave che. 31 mathavA 'sIyosiNaM No vedeti' zIta vedanA sAgavatA nathI. 'pakappabhAe pucchA' lagavan 54mA nAmanI re yathA pRthvI che, temAM rahevAvALA nArake zuM zIta vedanAne anubhava kare che ? ke uSNa vedanAne anubhava kare che ? athavA zIteoNa vedanAne anubhava kare che ? mA prazna uttaramA prA gautamatvAmI 4 cha 'goyamA ! mIya viSayaNaM
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasI narakAbAsabhedena paGkaprabhA nArakAH tathopNAmapi vedanAM vedanti, narakAvAsa bhedeneca kintu 'no sIosiNaveyaNaM vedeti' no naiva zItoSNavedanAM vedayanti / 'te bahutaragA je usiNaM veyaNaM vedeti' tatra te bahutarakA ye uSNAM vedanA veda. * yanti prabhUtavarANAM zItayonitvAt / 'te thovataragA je sIyaM veyaNaM vedeti' te stokatarA ye zIta vedanAM vedayanti alpatarANAmuSNayonitvAditi / dhUmappamAe pucchA' dhUpamamAyA~ pRcchA he bhadanta ! dhUmaprabhA nArakAH ki zItavedanAM vedayanti uSNa vedanAM vA, zItoSNavedanAM vA vedayanti iti praznaH bhagavAnAi-goyamA' ___ ityAdi, 'goyalA' he gautama ! 'sIyaMpi veSaNaM vedeti' zItAmapi vedanAM vedayanti -goyalA lIpi vedhaNaM vedeti uliNapi vedhaNaM vedeti' he gautama ve - nAraka narakAbAsa ke bheda se zIta vedanA kA bhI anubhavana karate hai : aura ulI prakAra narakAvAsa ke bheda se hI uSNavedanA kA bhI anu- lavana kAle haiM-para 'jo slItoliNaM veSaNaM vedeti' zItoSNa vedanA : kA anubhamana nahIM karate haiM / 'te bahunaramA je usiNaM veyaNaM vedeti' aise kAraka jIva yahAM adhika hai jo uSNavedanA kA anubhavana karate - hai kyoMki prabhUtatara nAraka jIvoM kI yoni zIta hotI hai / tathA 'te thovataramA je lIyaM veSaNaM vedeti' jo nAraka jIna zItavedanA kA anuH - bhavana karate hai ve stoka tara-bahuta ghodde-haiN| kyoMki yahAM alpataroM kI uSNoni hotI hai| 'dhUmaparamAe pucchA' he bhadanta ! dhUmasabhA ke . nAraka dayA zItavedanA kA anubhavana karate haiM yA uSNavedanA kA anu. bhavana karate hai ? thA zItoSNarUpa lizra vedanA kA anubhavana karate haiM ? - vedeti usiNaMpi veyaNa vedeti' hai gautama ! te nArI na24vAsanA lethA zIta - vedanAne paNa anubhava kare che. ane e ja pramANe narakAvAsanA bhedathI ja 6 nAnA 5y manula 42 che. paratu No sIyosiNaM veyaNaM vedeti' zIta vehnaane| manusa 42tA nathI. 'te bahutaragA je usiNaM veyaNa vede ti' evA nAraka che tyAM vadhAre che ke jeo uNa vedanAne anubhava kare cha. ma abhUtata2 nA24 vAnI yonI zIta lIya cha, tathA 'te thovataragA je sIya veyaNa vedeti' 2 nA24 / zIta vahanAnA anubhava 42 che. tamA stakatara arthAtu ghaNu zeDa heya che kemake ahiMyA a95tanI uNanI hoya che. _ 'dhUmappabhAe pucchA' hai sAvana dhUmapramA pRthvInA nA24 7 zuzIta vedanAne anubhava kare che? athavA uNa vedanAne anubhava kare che? zIzna rU5 mizra vedanAne anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u.2 stu.20 nArakANAM zrutpipAsAsvarUpam 28 'usipi veyaNaM vedeti' uSNAmapi vedanAM vedayanti 'no sItosiNaM veyaNaM vedeMti' no zItoSNavedanAM vedayanti, 'te bahutaragA je soyaveyaNaM vede vi' te bahutarakA ye zItavedana vedayanti bahUnAmu'NayonitvAt 'te yotravaragA je uNiveyaNaM vedeti' te svokatarA ye uSNavedanAM vedayanti alpaurANAM zItayonitvAt / 'tamAe pucchA' tamaHmabhAyAM pRcchA, he bhadanta naH prabhA nArakAH kiM zItavedanAM vedayanti uSNavedanAM vA vedayanti zItoSNAM vA vedanAM vedayantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyatA' he gautama! 'sIyaM veSaNaM vedeti' zItAM uttara meM prabhu kahate haiM - 'gopamA ! sItaMpi deyaNaM deveMti, usiNaMpi veNa vedeti' he gautama! dhUmaprabhA ke nAraka zItavedanA kA bhI anubha vana karate haiM, uSNavedanA kA bhI anubhava karate haiM parantu 'no sItosi NaM veSaNaM vedeti' zItoSNarUpa mizravedanAkA anubhavana nahIM karate haiM 'te bahutaragA je sI veSaNaM vedeti' jo zIta vedanA kA anubhavana karate haiM ? aise nAraka jIva bahutaraka hai kyoMki yahAM bahuta nAraka jIvoM kI yonI uSNa hotI hai, tathA 'te thoktaraNA je ukSiNavedaNaM vedeti' jo uSNa 'vedanAko anubhavana karate haiM ve smokara hai kyoMki yahAM alpatara nAraka jIvoM kI yoni zIta hotI hai 'tamAe pucchA' he bhadanta ! tamaH prabhA pRthivo ke nairayika kyA zIta vedanA kA anubhavana karate haiM ? yA uSNavedanA kA anubhava karate haiM ? yA zItoSNavedanA kA anubhava kahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA / sIyaM vedhaNaM 'goyamA / sItaMpi veyaga' vaideti, usipi veyaNa' vedeti' he gautama! dhUbhaalA pRthvInA nArakA zIta vedanAne paNa anubhava kare che, uSNu vedanAne paNa anubhava re hai, paraMtu 'No sotokhiNaM veyNaM vedeti' zItoSya 35 behanAnA anubhava uratA nathI. 'te bahutaragA 'je khIyaveyaNaM vedeti' the| zIta vehanA nA anubhava kare che, evA nAraka jIvA bahutaraka che. kemake ahiMyA mahutaraka lavonI upayuyonI hoya che tathA 've thoktaragA je. ukhiNadeyaNa vede 'ti' jee uSNuvedanAnA anubhava kare che. tee snekatara che. kemake ahiyAM alpatara nAraka jIvAnI ceni zIta hAya che. 'tamAe pucchA' he galavan tabhaHpramA pRthvInA nairAyeo zuM zIta vehanAne! anubhava kare che ? uSNavedanAnA anubhava kare cheke zItANu vedanAnA anubhava kare 41 mA praznanA uttara bhAM alu gautamasvAmIne he che 'goyamA | sIya' veyaNa'
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ H AR -Aa 286 jIvAmigamale vedanAM vedayanti, tamaHpramAnArakAH / 'no usiNaM veyaNaM vedeti' no upNAM vedanAM vedayanti 'no sIyosiNaM veyaNaM vedeti' no zItoSNa vedanAM vedayanti, tamAmamA nArakANAM sarveSAmuSNa yonitvAt yonisthAna vyatirekeNa cAnyasya sarvasyApi naraka bhUmyAdemahAhimAnI tula ratvAditi / 'evaM ahe satamAe naparaM paramayIya evaM tamaHprabhAnArakaradeva adhaHsaptamInArakA api zItAmetra vedanAM vedayanti na tu uSNa vedanAM na vA zItoSNAm nAraM zItAmapi paramazItAm tamApRthivIta stamastamApRthivyAM zItavedanAyA atiprabalatvAditi // 20 // vedeti' he gautama yahAM ke nAraka zIta vedanA kA anubhavana karate haiM 'jo uliNaM vedhaNaM vedeti' uSNavedanA kA anubhavana nahIM karate hai aura 'No sItosiNaM veraNaM vedeti na zItoSNarUpa nivedanA kA anu. bhavana nahIM karate haiM / kyoM ki tamAprabhA pRthivI ke samasta nArakoM kI uSNa yoni hotI hai yahAM yonisthAna ke sivAya anya aura saya naraka bhUmi Adi mahAhima ke tulya hote hai / 'evaM ahe lattamAe navaraM paramasIyaM tamAbhA nAraka kI taraha hI agha saptamI pRthilI ke nAraka bhI kevala eka zIta vedanA kA hI vedana karate hai| uSNavedanA yA nhiiN| aura na zItoSNarUpa mizravedanA kA hI / yahA~ vizeSa itanA hai kisaptama pRthivI ke nArakoM ko jo zInavedanA kA anubhava hotA hai so yaha zIta tama:prabhA pRdhivI meM jo zIta hai usakI apekSA baTana adhika hotI isa pRthivI meM vahAM kI apekSA zItavedanA ati pravala hai| suu020|| vedeti gotamA tyAMnA na 20 zI1 vahanAnA anubhava 42 che. 'No ukSiNa deyaNa ghedeti' S nAnI atuma 42tA nathI. mane 'No socosiNaM veyaNa vedeti' zIteNu rUpa mizra vedanAne anubhava paNa karatA nathI. kemake tamaprabhA pRthvInA saghaLA nArakonI uNanI hoya che. ahiyAM niSNazivAya bIju badhuM ja 4yana meTa hai nA24 bhUmi samadhI 4thana mahimAnI pramANe DAya che. 'evaM Ahe sattamAe navara paramasIya" tama:prabhA pRthvInA nA24 & / prabhArI / adhaHsaptamI pRthvInA nAraka che paNa kevaLa eka zIta vedanAnuM ja vedana kare che. uoNa vedanAne anubhava karatA nathI ane zItoSNa rU5 mizravedanAnuM paNa vedana karatA nathI. ahiyAM e ja vizeSatA che ke sAtamI pRthvInA nArane je zIta vedanAne anubhava thAya che to te zIta vedanA tama prajA pRthvImAM je zIta vedanA che, tenI apekSAe ghaNuM vadhAre hoya che, A pRthvImAM tama prabhA pRthvI karatA zIta vedanA ghaNaja prabaLa hoya che. sU. 20 che
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 2.21 nArakANAM narakabhavAnumavananirapaNam 287 sampati-nArakANAM nArakabhavAnubhavapatipAdanArthamAha 'imIse gaM' ityAdi, malam-imIse NaM aMte ! rayaNappamAe puDhavIe neraiyA kerisayaM NirayabhavaM paJcaNubhavamANA viharaMti ? goyamA ! teNaM tattha NicaM bhIyA, NicaM tasiyA, NiJcaM chuhiyA, NiJcaM uvigA, NiccaM upappuA, Niccha bahiyA, NiccaM paramamasujhamaulamaNubaddhaM nirayabha paccaNubhavasANA viharati evaM jAva ahe sattamAeNaM puDhacIe paMca aNuttarA sahaimahAlayA sahANaragA pannattA taM jahA-kAle1 mahAkAle 2, rorue3, mahArorue 4, appaiTTANe5, tattha ime paMca mahApurisA aNuttarehiM daMDasamAdANehiM kAlamAse kAlaM kiccA appaihANe Narae auraiyattAe ubavaNNA, taM jahA-rAme jamadagniputte1, daDhAUlacchai putte2, vasUuvarighare3, subhUma korave4, babhadatte culANasue5, / te Na tattha geraiyA jAyA kAlA kAlomAsA jAva paramakiNhA vapaNeNe pannattA, taM jahA-tattha veyaNaM veeMti ujjalaM viulaM jAva durahiyAsaM / uliNaveyaNijjekhaNaM bhaMte ! Niraesu neraiyA karisayaM usiNaveyaNaM paccaNubbhavamANA viharaMti ? goyamA ! se jahA nAmae kammAradArae siyA taruNe balavaM jugavaM appAyake thiramgahatthe daDhapANipAyapAsapiTuMtarorusaMghAyapariNae laMghaNapavaNajavaNavaggaNapamadaNasamatthe talajamalajuyala phalihaNibhabAhu, ghaNaNiciya valiyavaTTakhaMdhe cammedRgaduhaNamuTThiya samAhaya Niciyagattagatte urassabalasamaNNAgae chee dakkhe kusale NiuNe mehAvI NiuNasippovagae egaM mahaM ayapiMDaM udagavArasamANaM gahAya taM tAviya tAviya koTTiya koTTiya ubhidiya ubhidiya cuNiya cuNNiya jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukko
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 oram jIvAmigamaste seNaM addhamAsa vA saMhaNejA seNaM taM sIyaM sIIbhuyaM aomaeNaM saMdaMsaeNaM gahAya alamArapaTakSaNAe usiNavedaNijjesu paraesu pakkhivejA, leNaM laM umkisidha NimisiyaMtareNaM puNaravi paccuddharissAmi tikaTTha pavizayameva pAsejjA pavilINameva pAsejjA paviddhatthameva pAsejA go cheda saMcAei avirayaM vA avilINaM vA aniddhatthaM vA puNaravi paccuddharittae / se jahAkAmattamAyaMge divae kuMjare TihAyaNa paDhamasarayakAlasamayasi vA caramanidAdha kAlasarayAzidA uhAbhihae taNhAbhihae davaggijAlAbhihae Aure sulie pipAsie dubale kilaMte ekaM mahaM pukkhariNi pAlejA cADakaNaM samatIraM aNupuvvasujAya vappagaMbhIra sIyala jalaM saMghaNNa pattabhisamuNAlaM. bahuuppalakumuya NaliNa subhagasogaMdhiya puMDarIya mahApuMDarIya sayapatta sahastapatta kesaraphullovaciyaM chappaya paribhugamANakamala acchavimalasalilapuNNaM paDihatthaganasalamacchakacchabhaM aNegasauNagaNamihuNayavi raiya sadunnaiya mahurassaranAiyaM taM pAlai, pAsittA taM ogAhai ogAhittA se NaM tastha uNhaM pi paviNejjA taNhaM pi paviNejA, khuhaM pi paviNejA jara pi pariNejA dAhaM pi paviNejA NidAeja vA payalAejja vA laI vA raI dA dhiiMvA maiMvA uklabhejjA, sIe sIyabhue saMkalamANe sAyA lokkha bahuleyA vi viharijjA, evAmeva goyamA ! asambhAvapaTavaNAe usiNaveyaNijjehito raehito raie ubaTTie sasANe jAI imAI maNussaloyasi bhavaMti goliyAliMchANi vA soDiyAliMchANivA liMDiyAliMchANi vA ayAgarANi vA taMbAgarANi vA tauyAgarANi vA sIsAgarANi vA rUppAgarANi vA subannAgarANi vA hiraNNAgarANi
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 282 vA kuMbhArAgaNIi vA musAgaNIi vA iTTayAgaNIi vA kavelluyAgaNIi vA lohAraMbarIsei vA jaMtavADacullIi vA goliyAMliMchAgaNIi vA soMDiyAliMchAgaNIi vA liDiyAliMchAgaNI vA NalAgaNAi vA tilAgaNIi vA tusAgaNIi vA tattAI 'samajoibhuyAiM phullaMkiMsuyasamANAI ukkAsahassAI vi NimmuyamANAiM jAlAsahassAI pamuccamANAI iMgAlasahassAI pakkhiramANAI aMto aMto huhuyamANAI ciTuMti, tAI pAsai, tAI pAsittA tAI ogAhei, ogAhittA se NaM tattha upahaMpi paviNejA taNhaM pi paviNejjA khuIpi paviNejjA japi (paviNejjA dAhaMpi paviNejjA NihAejja vA payalAejja vA saI vA raI vA dhiI vA maI vA uklabhejjA, sIe sIyabhue saMkasamANe saMkamamANe sAyAsokkhabahule yAvi viharejjA, bhaveyArUvA siyA ? No iNaTe samajhe goyamA ! usiNa veyaNijjesu raesu neraiyA etto aNitariyaM va / usiNaveyaNaM paccaNubhavamANA viharaMti // sIyaveyaNijjesu NaM bhaMte ! Niraesu neraiyA kerilayA sIyaveyaNaM pacchaNubbhavamANA viharaMti ? goyamA ! se jahA NAmae kammAradArae siyA taruNe . jugavaM balavaM jAva sippovagae egaM mahaM ayapiMDa dagavAra samANaM gahAya tAviya tAviya koTTiya koTTiya jahanneNaM egAI vA - duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoleNaM mAsaM vAhaNejA leNaM usiNaM usiNabhuyaM ayomaeNaM saMdasaeNaM gahAya asambhAvapaTavaNAe sIyaveyaNijjesu narasu ekkhivejjA, se taM ummiliya nimisiyaM tareNa puNaravi paccurissAmI tikaTu pavirAyameva pAsejjA, / taM ceva NaM jAva No ceva NaM saMghAejjA, puNaravi paccuddharittae,
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 . . jIvAmigamasye se NaM se jahANAmae mattamAyaMge tahetra jAva sokkhabahule yAvi "viharejjA, evAmeva goyamA! asabhAvapaTavaNAe sIyaveyaNehito poraehito neraie ubaTie samANe jAI ihaM mANussaloe habaMti, se jahA-himANi vA hilapuMjANi vA himapaDalANi-vA himapaDalapujANi vA tusArANi vA tulArapuMjANivA himakuMDANi vA. himakuMDapujANi vA lIyANi vA tAI pAsai pAsittA tAI ogAhai ogAhitA se NaM tattha lIya pi paviNejjA, taNhaMpi paviNejjA, khuhapi paviNejA jaraMpi paviNejjA dAhapi paviNejjA nihAejja payalAejja vA jAva usiNe uliNabhue saMkamamANe saMkalamANe sAyA sokkhabahule yAvi harejjA, bhaJyA rUvA siyA? No igaTTe sanaTe; goyamA ! sIyaveyaNijjesu naraesu neraiyA etto aNiTalariyaM ghevasIya veyaNaM pnycnnubhvmaannaavihrti|suu. 21 // - chAyA-etasyAM khala bhadanta ! ratnapabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM nirayamA pratyanubhavanto viharanti gautama ! te tatra nityaM bhItAH nityaM prastAH nitya kSudhitAH nityamudvignAH nityamuplutAH nityaM vadhikAH nityaM paramamazubha. matulamanubaddha nirayabhavaM pratyanubhavantoM viharanti / evaM yAvadadhAsaptamyAM khala pRthivyAM pazcAnuttarA mahanmahAlayA mahAnarakAH prajJaptA, tadyayA-kAlo mahAkAlo rauravo mahArauravo'patiSThAnaH / tatreme pazcahApuruSA anuttarairdaNDasamAdAnaH kAlamAse kAlaM kRtvA'pratiSThAne narake nairayikatayA utpannAH, tadyathA-rAmo jadagniputrI1, -hadAyuH lacchakiputra: 2, vasuH uparicara: 3, subhUmaH kauracyA 4, brahmadattazculanI munaH 5, te khalu tatra nairayikAH jAtAH kALAH kAlAvabhAsA yAvat paramakRSNA . varNena prAptA, tadyathA-te khalu tatra vedanA vedayanti ujjvalAM vipulAM yAvad duradhisamAm / uSNavedanIyeSu khalu bhadanta ! narakeSu nairayikAH kIdRzImuSNa vedanA pratyanubhavanto viharanti ? gautama ! sa yayAnAmakaH karmakAradArakaH syAt taruNo vaLanAn yugavAn alpAta sthirAgrahastaH dRDhapANipAdapArzva pRSThAntaroha / ' saMghAtpariNataH lakhana plavanajavanavargaNamadanasamathaH, talayamalayugala parighanibhavA / hu: ghananicita balisavRttaskandhA, carmeSTaka ghaNamuSTikA samAhatanicitagAtragAnA,
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 2 - prameyadyotikA TIkA pra.3 uM. 2 lu.21 nArakAnAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 291 aurasabalasamanvAganaH cheko dakSaH SaSThaH kuzalo nipuNaH sedhAvI nipuNa zilpopagataH, eka mahadayaHpiNDamudakamAnaM gRhItvA taM khApayitvA tApayitvA kuTTamitrAM kuMyitvA udbhidyodbhidya cUrNayitvA cUrNayitvA yAvadekA vA dvayahaM vA tryahaM cA utkarSeNa arddhamAsaM yA saMhanyAt, atha khala taM zItaM zItIbhUtamayomayena saMdezana gRhItvA asadbhAva prasthApanayA uSNavedanIyeSu narakeSu prakSipeda, sa khalu tam unmapitta nimiSitAntareNa punarapi matyuddhariSyAmItikRtvA pravivarameva pazyet vA pravilInameva pazyet praviStrastameva pazyet naiva khalu zaknuyAt, avikharaM vA atriati vA, bhavizvara vA punarapi pratyuddhartum / sa yathA vA mattamAtaGgaH dvipakaH kuJjaraH SaSTihAyanaH prathamazaratkAlasamaye vA, caramanidAghakAlasamaye vA, uSNAbhihataH tRSAmiddato dAvAgnijvAlAhita: Atura zuSitaH pipAsito durbaLa klAntaH, ekAM mahatIM puSkariNIM pazyet catuSkoNAM samavIrA mAnupUya sujAtapragambhIrazrI taLajalAm saMchannapatravimRNAlA, bahUtpalakumudana linasubhaga saugandhikapuNDarIkaM - mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatra kesaraphullopacitAm paTpadaparibhujyamAnakasalAm acchavimalasalilapUrNAm paDiitya bhramanmazsyakacchapAsa aneka zakuna gaNamithuna kaviracita zabdonnatika madhurasvaranAdivA, va pazyati tAM dRSTvA tAmavagAheta, avagAdya sa khalu tatroSNamapi pravinayet tRSAmapi pracinayet kSudhAmapi vinayet jvaramapi vinayet dAhamapi pravinayet nidrAyeta vA pracalAyeva vA smRti vA ratiM vA dhRti vA marti vA upabheta zItaH zItIbhUtaH saMkrAman saMkrAman sAtAsaukhyavahalApi viharet, evametra gautama / asadbhAva prasthApanayA uSNavedanIyebhyo narakebhyau, nairayika udvRttaH san yAni isAni manuSyaloke bhavanti, gauDikAlichAni vA zauMDikA chAnivA, liNDikAlichAnivA, aya AkarA iti vA, tAmrAMkarI iti vA, pukArA iti vA, sIsakAkarA iti vA, rUpayAkarA iti vA suvarNAkarA iti vA hiraNyAkarA iti vA kArAgniriti vA, muSAgniriti vA iSTakAgniriti vA kavelukAniriti vA lohakArAmbarISa iti vA yantra pAkacullIriti jA, gauDikAli-, chAniriti vA kSauNDikaliMchagniriti vA, liNDikAliMchA gniriti vA nalAgniriti bA, tilAgniriti vA, upAgniriti vA tajJAni samajyotirbhUtAni phullakiMzukasamAnAni ulkAsahasrANi vizunyamAnAni jvAlAsahasrANi pramucyamAnAni aGgAra sahasrANi pavikSaranti antaranta hUyamAnAni viSThanyi tAni pazyanti / tAni dRSTvA tAni avazAta tAni athavA sa khalu vatroSNamapi pravinayet kSudhAmapi pracinayet jvaramapi vinayet dAighapi vinayet, nidrAyeta vA pracalAyeta vA smRti vA rati vA dhRtiM vA mati vA upalabheta zItaH zItIbhUtaH saMkrAman saMkrAman sAtA V
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamade 252 " Fr, saukhyavApi viharet / bhavedetadUvA syAd ? nAyamarthaH samarthaH gautama | uSNavedanIyeSu narake nairathikA ito'pi aniSTatarAmeva uSNavedanAM matyanubhavanto viharanti zrIvedanIyeSu khalu madanta ! nirayeSu nerayikAH kIdRzIM zIta vedanAM matyanubhavanto viharanti ? gautama ! sa yathAnAmakaH karmakAradArakaH syAt taruNo yugavAn vaLavAn yAvat zilpopagataH, eka mahAntamayaH / piNDaM dakavAra samAnaM gRhItvA tApayitvA tApayitvA kuhayitvA kuTTayitvA jaghanyena ekAhaM dA dvayahaM vA tryahaM vA utkarSeNa mArsa vA inyAt sa khalu tam uSNamuSNIbhUtamayomayena saMdaMzakena gRhItvA asadbhAva prasthApanayA zIva vedanIyepu narakeTa prakSipet sa tamunsipitanimiSitAntareNa punarapi pratyuddhariSyAmIti kRtvA pravivarameva pazyet tameva khalu yAvat naiva khalla zaknuyAt sunarapi pratyuddhartum sa khalu sa yathA nAmako mattamAtaGgaH tathetra yAvat saukhya bahuzrApi viharet / evameva gautama / asadbhAva prasthApanayA zItavedanIyebhyo narakebhyo nairayika udvRttaH san yAnImAni idamanuSya kokeSu bhavanti tadyathA himAni bA- himapuJjAni vA himapaTalAni vA himapaTaLapuJjAni vA upArANi vA tupArapukhAni vA himakuNDAni vA himakuNDaJjAni tAni zItAni vA tAni pazyati dRSTvA tAni avagAhate avagAhya sa khalu datra zotamapi pravinayet tRpAmapi mavinayeva vAmapi vinayet jvaramapi mavinayeva dAhamapi pavinayeta nidrAyetavA macalAyeta vA-yAvat uSNaH uSNabhUtaH saMkraman zAtAsaukhyabahuLazvApi viharet / bhavede tavA syAt ? nAyamarthaH samarthaH / gautama ! zItavedanIyeSu narakeSu nairacikA ito'pi aniSTatarAmeva zrIvedanAM pratyanubhavanto viharanti // sU0 21 // TIkA - - ' isI se NaM bhate / ' edasyAM khala bhadanta ! ' rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm : 'neraiyA' nairayika jIvAH 'kerisayaM NirayamavaM' kIdRzaM - kimAkAraka nairayikabhavam 'paccaNuvamavagANA' pratyanubhavantaH pratyekaM vedayamAnAH aba sUtrakAra nAraka jIvoM ke nArakabhava kA anubhava pratipAdana karate hai 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraddayA kerisa' ityAdi 21 TIkArya - gautama ne prabhuzrI aisA pUchA hai - 'imIle NaM bhaMte !' he adanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nairayika jIva 'kerisayaM nirayabhavaM' have sUtrakAra nAraka jIveAnA nArakabhavanA anubhavanuM pratipAdana ne che 'imIseNaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisaya" tyAhi TIartha- gautamasvAbhIme aneovu pUchayu che! 'imIkheNaM' bhaMte!' 3 bhagavan bhA ratnapralA pRthvImAM nairayi vo 'pherisaya Nirayabhava" ThevA aA
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyadyotikATIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakarbhayAnubhavananirUpaNam 293 harantIti-tiSThantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he tama! 'teNaM tattha NiccaM mItA' te khallu nArakA stana-ratnaprabhAnarake nityamvakAle kSetrasvabhAvaja mahAniviDAndhakAradarzanato bhItAH sarvataH samupajAta kRtvAt / tathA-NiJca tasiyA' nityaM prastAH nityam-sarvakAlaM kSetrasvabhAvama hAniviDAndhakAradarzanatastrastA:-atizayena bhayamItA:-paramadhArmikadeva paraspadIrita duHkhasaMpAtamayAda bAsamutpannAH / tathA-'NiccaM chuhiyA' nityaM sarva (laM kSudhitA:-kSudhayA vyaaptaaH| tathA-'NiccaM uvigA' nityaM sarvakAlamu. (gnAH paramAthAmikadeva parasparodIrita duHkhAnubhavataH tadgatAvAsaparAGmukha. vattAH tayA-piccaM upappuA' nityaM-sarvakAlam upaplutA upAlavenopetAH kasa prakAra ke hokara nairathika aba kA paccaNubhavalANA viharaMti' anubhava karate hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai 'goyamA! teNaM tattha gacca bhItA' he gautama ! ve nAraka vazaM naraka meM sarvadA bhayabhIta hokara tri svabhAva se janya mahAgADha andhakAra ke dekhane se cAro ora zaGkA ta hokara-tathA-NiccaMtasitA' sarvadA kSetra svabhAva se janya andhakAra ke dekhane se ghabaDAye hue hokara athavA-paramAdhArmika deSoM ke parA Apasa meM eka dUsare ke pUrvabhavIya vairo ko prakaTa karane ke kAraNa 'dalA lene rUpa kaSTo ke Ane se dukhita hokara tathA-'piccaM ihiyA' sarvadA bhUkha se pIDina hokara 'piccaM ubiggA' sarvadA dvigna hokara-kheda khinna hokara-paramAdhArmika devoM dvArA Apasa meM bAda karAye gaye pUrvabhavoM ke vairoM ke kAraNa eka dUsare ke AvAsa se rAimukhacitta hokara nitya 'upappuA' upadrava yukta hokara usa gicca 2nA 72 nayi sapanA 'paccaNubhavamANA viharati' anubhava 42 che, mA prazana uttaramA prabhu gautamasvAmIna cha hai 'goyaMmA ! te NaM 'tattha, NiccaM bhautA' hai. gautama! te naa2| tyo nasabhA sahA mayabhIta 40ne kSetramAthI thavA vALA mahA gADha aMdhakArane levAthI cAre bAjunI zaMkA yukata yaI ne tayA 'NiccaM tasitA' saharI kSetravasAyI thApANAmadhArAne navAthI smkarAyelA thaIne athavA paramAdhArmika deve dvArA paraspara eka bIjAnA pUrvabhava nA vaine pragaTa karavAnA kAraNe badale levA rUpa dukha AvavAthI duHkhita ' tathA 'piccaM kahiyA ImezA bhUbhathI pAuchana 'jiccaM uvviggA sahA udvigna thaIne arthAtuM kheda khinna thaIne paramadhArmika deve dvArA paraspara yAda karAvavAmAM Avela pUrvabhavanA veranA kAraNe ekabIjAnI raheThANathI parA subha cittapAta yAne nitya 'upappunA upadravA! thane te 'NiccaM paramama.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigama ne tu Ipadapi mukhamAsAdayanti / tathA-'NiccaM vahiyA' nityaM vadhikAH, tathA'NicvaM paramamasubhamaulamaNubaddhaM nityaM-sarvakAlam paramamazubhamatulam-azubhaspena ananyasadRzamatAdhAraNam anubaddham azubhatvena nirantaramupacitam etAyA 'nirayamavaM' nArakamavam 'paccanubhavamANA' pratyanumavanta:-pratyekaM vedymaanaa| 'viharaMti' nihAnti-niSThanti / evaM jAva' evaM yAvat yAtpadena rApabhAva Arabhya saptama narakaparyantameva duHkhaM pratyanubhavanto nArakAstiSThanti adhAsaptamyA ca krarakarmANaH puruSA utpadhante nAnye utpadhante tadeva darzayati-'bho sattamAe NaM puDhavIra' adhaHsaptamyAM pRthivyAm 'paMca aNuttarA' pazcAnuttarA atIpaduHsAnubhava utkRSTAH 'mahati mahALayA mahANaragA pannattA' mahanmahALayA mahAnarakAH prAptAH paramamasubhama ulamaNuSaddham' hamezA parama azubharUpa evaM jisakI tulanA nahIM ho sakatI aise anuthaddha-nirantara paramparA se hI azubha rUpa se cale Aye hue 'nirayamavaM' nAraka ke bhavako 'paccaNubhava mANo viharaMti' bhogate haiN| 'evaM jAva ahe satsamAe NaM puDhavIe' isI prakAra se nAraka jIva dvitIya pRthivI se lekara saptama pRthivI taka ke narakAvAsoM meM nAraka ke bhakSa ko bhogate haiN| adhaH saptamI pRthivI meM jo manuSya sarvo. skRSTa prakarSa prApta kara karma karate haiM ve hI utpanna hote haiM anya jIva nhiiN| yahI bAta sUtrakAra ne 'ahe sattamAe NaM puDhavIe paMca aNuttarA mahatimahAlayA mahANarago pannattA' isa sUtrapATha dvArA spaSTa kI hai adhA saptamI pRthivI meM pAMca hI anuttara mahAnaraka hai ye bahuta hI vizAla haiN| yahAM para nAraka jIva bahuta hI adhika duHkhoM kA anubhava karate haiN| subhama ulamaNubaddham' me 52bha azubha 35 mana renI tulanA - satI nathI evA anubaddha niraMtara paramparAthI ja azubha paNAthI AvelA "nirayabhava' nA26 sapane 'pacvaNubhavamANA vihara'ti' sAgave che, "evaM jAva 'ahe saMcamAe Na punvI' mA04 pramANe nA24 / mI0 pRthvIyA dhana sAtamI pRthvI sudhInA narakAvAsomAM nArakanA bhavane bhegave che. - ' ' adhaHsaptamI pRthvImAM je manuSyo satkRSTa prakarSa prANa phUra karma kare cha / panna thAya che. mI tyA pana yatA nathI. me vAta sUtradhAre 'ahe sattamAe NaM puDhavIe paMca aNucarA mahatimahAlayA mahANaragA pannattA' A sUtrapATha dvArA spaSTa karela che. adhasaptamI pRthvImAM pAMca ja anuMttara mahAnaraka che, te ghaNAja vizALa che. tyAM nAraka jIve ghaNA moTA duHkhane anumapa 42 che, te manuttara mahAnanA nAmI mA prabhAra che. 'kAle' -1
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ % D prameyadhotikA ThIkA pra.3 u.2 2.21 nArakAgAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 295 kathitAra, 'taM jahA~ tadyathA-'kAle' kAla:-kAmanAmako mahAnarakaH, 'mahAkAle mahAkAlanAmako mahAnarakA, 'rurue zairavanAmakaH 'mahArue' mahArauravanAmakara, ime catvAro narakAH samastamamamAyAH saptamyA dikSu vartante, madhyetu 'appati. hANe mAviSThAnanAmako mahAnarako vidyate / 'tastha' tatra-apatiSThAnanAmake mahA. narake 'ime vakSyamANasvarUpA vakSyamANanAmadheyAzca 'paMcamahApurisA' paJcamahApuruSAH "maNuttarehi anuttarI sarvotkRSTa prakarSamAptaH 'daMDasamAdANehi daNDasamAdAna: samAdIyate karma ebhiriti samAdAni karmopAdAnahetavA daNDAeva-manodaNDAdayaH / pANavyaparopaNAdhyavasAyarUpAH samAdAni iti daNDasamAdAni, tairdaNDasamAdAna: "kALamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'sastha baratidvANe narae apati. nanAmake narake 'neraiyattAe' nairayikatayA utpnnaaH| ke te pazcotpannAstatrAhainake nAma haiM 'kAle 1, kAla 2, 'machAkAle' mahAkAla 'rorue 3, raurava 'mahArorue' 4, mahA raurava aura 'appahaTANe' 5, apratiSThAna' inameM yaha apratiSThAna naraka sAtavI pRthivIM ke madhya meM hai aura kAla Adi cAra mahAnaraka usakI cAroM dizAoM meM haiN| sAtavI meM ye vakSyamANa svarUpa thAle 'paMcamahApurisA' pAMca mahA puruSa 'aNuttare' anuttara-jina se adhika aura daNDa samAdAna nahIM ho sakate haiM aise 'daMDasamAdANehi' 'daMDasamA * dAnaiH' ina daNDa samAdAnoM ke prabhAva se arthAt karmoM kI sarvotkRSTa sthiti aura sarvotkRSTa anubhAgabaMdha karAne vAle prANi hiMsA Adi ke adhyavasAya rUpa kAraNoM ke prabhAva se 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para maraNa karake 'tattha appatiThANe' usa apratiSThAna nAmake nirakAvAsa meM utpanna hue haiN| tAtparya kahane kA yahI hai ki sAtavI pRdhi sa, 'mahAkAle' 2. maha1810 'rorue' 3 ze21 'mahArorue' 4 mahArI21 apaidANe"5 mapratiSThAna mAmA mAmati na na24 sAtamI pRthvInA madhyamA che. ane kArla vigere cAra mahA narake tenI cAre dizAomAM che. sAtamI ghAmAmA vAmAM bhAvanA2 2135 vA 'paMcamahA purisA' pAMca mahI ..."35 arnnttre| anatara paTa nAthA dhAre bhAna na DAya bhapA 'da upamAdANehi' daDasamAdAnaH' te 3 samAnAnA prakSAthI arthAt konI sarvotkRSTa sthiti ane saMskRSTa anubhAgabaMdha karAvavAvALA prANihiMsA ' (vArenA madhyavasAya 35 412||naa prabhAyA 'kAlamAse kAla kiccA mitra nAmasare bharaNa pAmIna 'tattha appaiTANe' ta mapratiSThAna nabhanI nivAsa - mAM- utpanna yayA cha:- .. . : A kathananuM tAtparya e che ke sAtamI pRthvInAM A apratiSThAne nAma
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 ) . . . . . " jIvAmigamasI jahA~ tadyathA-'rAme jamadagniputte' rAmo jamadagniputra parazurAma syayA varga saccharaputte DhAyuH lacchAtiputraH vAucaricare :-murAjA uparicarA basu. jAhiM devatAdhiSThitAkAzasphaTika siMhAsanopaviSTa san bhAkAzepphaTikamayAvaM siMhAsanasyAdarzanatI lokeSvevaM prasiddhirmagamat-satyavAdI kharaSa surANA mAmAtyaye'pi balIkaM na bhApate tataH satyApajitadezAta mAtihAryaH ebamaparimokAze caratIti saca kadAcit kAlAntare hiMsavedArthamarUpakasya parvatasya padharmaghI ke isa apratiSThAna nAma ke narakAvAsa meM hI manuSya jAte haiM ki jinake mana pacana aura kAya kI pravRtti rAta dina saMliSTha enI rahatI hai prANiyoM ke prANa lene Adi kukRtyoM meM jo rAta dina triyoga triraNa dvArA nirata rahate haiM aise manuSyoM ko hI unake ve kartavya karmoM kI utkRSTa sthiti ko aura anubhAgadhandha kA bandha karAte haiM phira ve maraNa phara nAraka rUpa se utpanna hote haiN| apratiSThAna mahAnaraka meM jo pAMca 'mahApuruSa utpanna hote haiM unake nAma isa prakAra se hai-'rAme jamadaggiyutte jamadagni kA putra rAma-parazurAma 'daDhAU lacchA putte lacchAti putra dRdAyu 'vastu uparicare' uparicara vasurAja 'subhUme kauravve kauravya subhUma aura 'bhadante culaNI sute' culanI kA putra brahmadasa vasurAjA ke viSaya meM aisA kathAnaka hai ki vasurAjA jisa sphaTika ke siMhAsana para baiThatA thA vaha AkAza ke japsA bilakula zubhra thA aura devatAdhiSThita thA atA dekhane vAloM ko aisA lagatA thA ki vaha suroja satya ke prabhAva se ' nA narakAvAsamAM e ja manuSya jAya che. ke jenA mana, vacana ane kAyAnI - pravRtti rAtadivasa saMkilaSTa banI rahe che. prANinA prANa levA vigere kalyAmAM jeo rAta divasa traNa vega ane traNa kara dvArA pravRtta rahe che evA manuSyane ja teone te kartavya karmonI utkRSTa sthitine ane enubhA baMdhane baMdha karAve che te pachI teo marIne nArakapAyI utpanna thAya che, apratiSThAna nAmanA mahAnarakamAM je pAMca mahA purUSe utpanna thAya che. teo nA nAmI mA prabhAe cha. . 'rAme jamadagniputte', mahananA- rAmara zurAma 'daDhAu lacchaimutte' 62chAtinA putra haTAyu vasu uvaripare'- pariyara barA1 'subhUme kauravve' 20ya subhama bhane babhadatte. culaNI suThe' yujhanAmA putra brahmadatta. vasurAjAnA saMbaMdhamAM evI kathA che ke vasurAjA je sphaTikamA siMhAsana para besatA hatA te AkAzanA jevuM ekadama sapheda hatuM. ane vitAethI yukta hatuM jethI jevAvALAone evuM lAgatuM hatuM ke vasurAjA
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 2.21 nArakANAM narakabhavAnubhayananirUpaNam 295 migRhya . samyagdRSTenAradasya pakSamanabhigRhaNan. alIkavAditvAt prakupita devatAH japeTAhatA siMhAsanAda paribhraSTo raudradhyAnamabhirUDhaH saptama pRthivyAmapratiSThAna nAmakanaraka mAptavAn iti / 'luthUmeM kaurave subhUmaH kauravyaH 'vaMmadatte culaNI mupU' amadattazcU kniisutH| 'teNaM tattha NeraiyA jAyA' te khalu parazurAmAdayaH tatrApratiH pThAnanAma ke narake nairayikA jAtAA, 'kAlA kAlobhAsA jAva paramatiNhA vaNNeNaM - AkAza meM adhara baiThA hai kyoMki yaha janatA meM satya vAdIrUpa se prasiddha yA janatA ise aisA hI samajhatI thI ki yaha prANa bhale hI cale jAveM para asatya nahIM bolatA haiM isane apane satya ke prabhAva se devatAoM ko bhI jIta liyA hai isaliye inake siMhAsana AkAza meM adhara rahate the| eka samaya kI bAta hai ki parvata aura nArada meM aja zabda ko lekara vivAda chiDa gayA parvata aja zabda kA artha bakarA karatA thA aura nArada aja .. zabda kA artha tIna varSa kA purAnA dhAnya karatA thaa| jaba usake pAsa aja zabda ke artha kA nirNaya karAne ke liye donoM pahuMce taba calune bhI aja zabda kA artha bakarA rUpa parvata ke pakSakA hI samarthana kiyA evaM samyagdRSTi nArada ke pakSakA tiraskAra kiyA parvata kA asaspakSa ahaNA karane ke kAraNe devatA ne use asatya vAdI jAnakara thappar3oM se pITA aura siMhAsana le nIce paTaka diyA to vaha raudra dhyAna se sarakAra sAtavIM pRthivI ke apratiSThAna nAma ke naraka meM nArakI ko paryAya se utpana satyanA prabhAvathI AkAzamAM addhara beThelA che. kemake te vasurAjA lorkamAM , satyavAdI tarIke prasiddha hatuM. tene emaja samajatA hatA ke prANa javA chatAM paNa A vasurAjA jUThuM bolatA nathI. teNe potAnA satyanA pratApathI devane paNa jItI lIdhA hatA. tethI teo A vasurAjAnA siMhAsana ne AkAzamAM addharaja rAkhatA hatA. eka vakhate parvata ane nArada A baMnene aja' zabdanI bAbatamAM vivAda jhaghaDe utpanna thaye, parvata aja zabdane arthe bakaro e pramANe karato hato, ane nArada "aja' zabdano artha traNa vanuM junuM dhAnya nAma anAja e pramANe karatA hatA jyAre A bane "a" zabdanA arthano nirNaya karAvavA mATe vasurAjA pAse AvyA tyAre vasurAjAe paNa "aja' zabdano artha bakarA rUpa parvatanA pakSanuM ja samarthana karyuM. ane samyagdaSTi evA nAradanA kathanano tiraskAra karyo. parvatanA asatpakSa grahaNa karavAnA kAraNe devoe tene asatyavAdI samajIne thappaDa mArI ane siMhAsananI nIce pheMkI dIdhA tethI te raudradhyAnathI marIne sAtamI pRthvInA apratiSThAna nAmanA narakamAM nArakInA paryAyathI utpanna thaye. A badhA jI0 38
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 . jIvAmigamasra pannacA kALa kAlAvabhAsA yAvat paramakRSNA vaNena prAptA: kathitAH, aba pAvatpadena 'gabhIralomaharisajaNaNA, bhImA, uttAsaNayA' ityepI saMgrahaH / gambhIra lomaharSajanakAH, bhImAH, utnAsanakAH iticchaayaa| kAlA, kRSNAH, kAlA api kecit pUrNatayA kAlA na bhavantItyata mATa-kAlAvabhAsA:-kRSNakAnti phalitAH, gambhIrakomaharSajanA gambhIrAdha te bhISaNasvAda romaharSajananA: romA. zotpAdakAzceti lomaharpajananAH, tamaM hetumAha-bhImAH bhayaGkarA, ataeva utsAsanakAH utnAsajanakA iti / 'taM jahA' tadyathA-tannarakagata vedanAradarUpaM yathA-'te tastha te parazurAmAdayaH tamApratiSThAnanAmake narake 'veyaNaM vedeti' vedanA veda. yanti, kIzI vedanA vedayanti tapAha-'ujjalaM' ityAdi, 'rajjalaM' ujjvalA duHkharUpatayA jAjvalyamAnAm 'viulaM' vipulAM makalazarIravyApitA vistIrNAm ho gayA ye saba nAraka jIva vahAM kRSNa varNa pAle utpanna hue yahAM 'kAle kAlomAle jAva paramaphilahA caNeNaM paNgalA' yAM yAvatpada se 'gaMbhIralobharimajaNaNA bhImA uttAsaNiyA' ina pado kA grahaNa hotA hai arthAt ve varNa se kAle hote haiM ve mAtra pAle hI nahIM unakI kAMti bhI kAlI hotI hai bhISaNa hone se unako dekhate hI zarIra meM romAJca khaDe hone lagate haiM kyoM ki ve rahe bhIma bhapajanaka hote haiM imI se ve dekhane vAloM ko uttrAsa utpanna karane vAle hote haiN| ve varNa se: parama anya kRSNa paNe vAle kahe gaye haiN| tadyathA' vahAM kI vedanA isa prakAra kI hotI hai-una parazurAma Adiko ne ujjvala Adi vakSyamANa vizeSaNoM vAlI vedanA kA anubhadana dAranA hotA / isa ujjvala, vipula, pragADha Adi vedanA ke vizeSaNoM kA artha pahile isI prakaraNa meM spaSTa likha diyA gayA hai-jaise-ujjvala-dukha rUpale jAjvalyamAna, nA24 ch| tyo 4 pa aa tpanna AyA. 'kAle kAlobhAse paramakiNhA vaNNeNa paNNattA' pahiyA yAvatpathI 'gaMbhIraloma harijaNaNA bhImA uttAsaNiyA' mA pahonA saMgraha thye| che. arthAt tasA pAthI hoya che. tethe| phakta kALA ja hoya che, tema nahIM paNa teonI kAMtI paNa kALI ja hoya che. teo bhISaNa hovAthI tene jotAMja zarIramAM romAMca ubhA thaI jAya che. kemake teo ekadama bhayaMkara bhaya utpanna thAya tevA hoya che. teo varNathI parama kahetAM atyaMta kALa varNavALA hovAnuM kahyuM che. "tadyathA te A pramANe tyAMnI vedanA AvA prakAranI hoya che. te parazurAma vigere e ujajavala vigere vayamANa vizeSAvALI vedanAne anubhava kare che. arthAt bhagave che. A ujavala, vipula, pragADha, vigera vedanAnA vizeSa artha pahelA Aja prakaraNumAM spaSTa karavAmAM Avela che. jemake ujajavala duHkha rUpe jAjavalyamAna
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananidapaNam 299 pragADhAm-prakarSaNa mArgapradeza vyAktiyA'jIva samavagAhAm karkazAbhiva varkazAm yathA-karkazaH pASANasaGgharpaH zarIrasya khaNDAni noTayati ebamAtmapradezAn noTayatIva yA vedayA jAya sA kathA tAm, kttukaami| kaTu kAm-pittaprakopa - parikalitazarIrasya rohiNI kaTuvyamiva upazujyamAnAm atizayenAmItijanikAm paruSAM manaso'jIva zaikSya nanikAm niSThAm azakyamatIkAratA durmedhA, caNDAM rudrAdhyavasAyajJAraNatvAt tIvrAm-atizArinIm duHkhAM duHkharUpAm durgA durlayAm duradhisahyAtAzI vedanAmapatiSThAnanara ke parazurAmAdayo dedyntiiti| - samprati-narakeSu uSNa vedanAyAH svarUpamamidhAtumAha-'usiNaveSaNijjesa' ityAdi, 'usiNa veyaNijjesnu NaM maMte ! jiraenu' uSNadevanIyeSu khalla bhadanta ! vipula-sakala zarIra vyApI hone se vistIrNa, pragADha varma deza vyApI hone se atyanta pravADha, karkaza-jaile-karkaza pASANa ke saMgharSaNa ' se zarIra ke TukaDe ho jAte haiM usI prakAra Atma pradezoM ko toDane jaisI ___ kaTuka-pitta prakopa vAle zarIra vAle ko rohiNI balaspati jo atyanta ' kaTu hotI hai usI prakAra adhIti janaka, puruSa-mana meM rUkSatA utpanna karane vAlI niSThura ullako pratIkAra na hone se durbhaca baNDa rau adhyavasAya utpanna karanevAlI nItra-atizaya vAlI duHkha duHkharUpa durga durla. vaya, duradhisahya-sahane meM kaThina isa prakAra kI vedanA ko aprati. SThAna naraka meM parazurAma Adi anubhava karate haiN| sUtrakAra aba narakoM meM upanavedanA kA svarUpa prakaTa karane ke liye kahate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'uliNaveNijjesu vipula, sakaLa zarIramAM vyAsa rahevAvALuM, eTale ja vitaraNuM pragADha, marma dezamAM vyApta thayela hovAthI atyaMta samavagADha, karkaza jema kaIza evA pattharanA saMgharSaNathI zarIranA TukaDA thaI jAya che, e ja pramANe Atmapradezane tADavA jevI, kaTu, pittanA prakopa vALAnA zarIrane rohiNI nAmanI vanaspati ke je atyaMta kaDavI hoya che. ane tethI te jema apriya lAge che, tevI ja rIte aprItikAraka ane purUSanA manamAM rUkSatA utpanna karavAvALI, niSphara tene pratIkAra sAmane thAya tevI na hovAthI durbhedya, canDa raudra adhyavasAya utpanna karAvavAvALI, tIva atizaya duHkha rUpa, durga durlaya, duradhisahaya sahana karavAmAM atyaMta kaThaNa AvA prakAranI vedanAne parazurAma vigere apratiSThAna nAmanA narakamAM anubhava kare che. '' ive sUtradhAra nahImA vahanAnu 2135 mtaa| mATe 4thana 42 che. / bhAmAM gautabhasvAmI prabhuna sa cyu cha'usiNaveyaNijjesu NaM bhaMte !
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 jIvAmigamamI nirayeSu 'neraiyA kerisayaM usiNaveyaNaM' nairayikAH kozI gaNavedanAm parazu. mavamANA viharati' pratyanubhavantaH pratyeka veda pagAnAH viharanti-diSThantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautana ! 'se nahA nAmae' sa yathAnAmaka--anirdiSTanAmazaH kathit 'kammAradArae miyA' kAradArakochohakAradArakA-lohayApura: syAt kIdRzaH maH ? nidAra ramya vizeSaNAnyAra 'taruNe' taruNaH - majadamAnavayAH / bala balAna balaM zArIrika sAmathrya nadamyA: stIti pakavAna zArIrika balamiziSTa ityarthaH 'jugava' yugavAna yugaM samaduHpamAdikAlaH sa svena rUpeNa vidyate yasya na dopaduSTaH sa yugavAn ayaM bhAvA-kAlo. padravo'pi sAmarSa vighnaheturmavati sa cAsya nAstIti mahipatya yugavAniti vizeSaNam 'appAyaMke' alpAtayaH apAtako vA alpamo'trAgAvavAcakaH tataNa bhaMte ! Neraiestu' he bhavanta ! jina narakoM se uNa vedanA kA anubha vana hotA hai una larakoM meM 'nerakSyA ke gliyaM ujiNavevaNaM paccaNumaya mANA viharaMti' nairavika jIva kesI unavedanAphA anubhavana karate haiM ? isake uttara meM pralu kAte haiM-'goSamA! se jahANAmae phammAradArae siyA' he dhaulama ! jelle koI lahAra kA putra ho aura vaha 'tamaNe' javAna ho 'palava' zArIrika sAmartha se zukrujho 'juga' lupamAghama yAdi kAla meM utpanna huA ho 'yugavAn'aisA kahane kA tAtparya yaha phi isakAla meM koI upadrava nahIM hotA hai ataH upadrayAbhAva se zAtIrika sAmathrya kA vikAsa hI hotA hai sopadravakAla meM zArIrika sAmarthya hA vikAsa nahIM hotA pratyuta vaha sAmaya ke vikAsa vinna kA hetu hI hotA haiN| 'appAyake' alpa AtaGka bAlAso-arthAt svarAdi roga se marvadhA Neraiesu' he bhagavan re nImA nAno bhanuma dhAya cha ta narImA 'neraIyA kerisaya usaNaveyaNa pacca gubhavamANA viharaMti, na vI udha vedanAne anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne cha, 'goyamA 1 se jahA nAmae kammAradArae siyA' gItamA bhaI savArane putra DAya mane te 'tarUNe' yuvAna DAya 'balavaM' zArIri sAmathya kI yuta lAya, 'jugava, suSama suSama vigere Hi SNA ye DAya, 'yugavAn' ema kahevAnuM kAraNa e che ke te kALamAM koI paNa upadrava thato nathI. tethI upadravanA abhAvamAM zArIrika sAmarthyane vikAsaja thAya che. upadravavALI samayamAM zArIrika sAmarthyano vikAsa thato nathI. paraMtu te samarthyanA vikAsamAM vina 1291 35 9.5 cha 'apAyake' 565 bhAta pANI DAya arthAt tAva
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 khu.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 301 zAlpaH sarvathA avidyamAna AtaGko jvarAdiryasya aso alpAtaGkaH athavA-apaapagata AtaGko rogo yasmAt so'pAtaGka: "viragmahatthe sthirI agrahasto yasya sa sthirAgrahastaH 'daDhapANipAya pAsa pilutarorupariNara' dRDhapANipAdapArzva pRSThAnta. rorupariNataH dRDhAni atiniviDacyApannAni pANipAdapAzca pR ThAntarorUNi pariNatAni yasya sa dRDhapANipAzva pRSThAntarorupariNataH tathA-'laMghaNapavaNajavaNaMvargaNa pamahaNa samatthe' laGghana plavanajavanamamadanasamarthaH, tatra laMghane- atikramaNe laMbane-manAk pRthutara vikramagati mamane kUdane thA, javane-atizIghragatI pramadane-kaThinasya vastunazcUrNIkaraNe samarthaH iti lNghnplvnjvnmaardnsmrthH| talUjamaLa jugala bahuphalihaNibhavAhU' talayamalayugalaparighanimabAhuH taletitalau-tAlavRkSau, tyodhamalayoH samakakSoH yugalaM- yugasam tathA paridhaH-argalA. lohasaMbaddhahastamagANo vizAlAkAro laguDavizepo vA, tinnibhau tattulyau kaThinI pAhU-bhujI yasya sa tathA Ayata vizAla baliSTha bAhurityarthaH 'ghaNaNiciya baliyavadRkhaMdhe' dhananicita balitahattaskandhaH dhanamati yena nicitau-niviDataracayamApanau dalitAvika valitoM vRttau golAkAroM skandhau yasya sa dhananicitavalita rahita ho, yahAM alpa zabda abhAvakA vAcaka hai "ziragmahatthe' jisake donoM hAtha dRDhayAne sthira ho kaMpate na hoM 'daDhapANipAdapAsapinopariNae' jisake pANipAda donoM pArzvabhAga aura pRSThAnnara evaM donoM jAMce khUcara majabUta ho, 'laghaNapavaNajava gavaggaNa pamaNa lamatthe bolAMghane meM catura hoM kUdane meM hoziyAra hoM, jaldI 2, calane meM majabUta hoM, kaThina se kaThina vastu ko bhI jo cUrNa 2, kara detA ho 'talajamalajugala paha 'phalihaNibhavAha' do tAla vRkSa ke jaise sarala lamce puSTa hAthoM vAlA hI 'ghaNaciyavaliyavadRkhaMghe' donoM kaMdhe jisake puSTa aura gola ho vigere rogathI sarvathA rahita hoya eTale ke hamezAM nirogI rahyo hoya ahiyAM bha05 za6 amApana pAya che. 'thiragAhatthe' renA manne sAthI sthira hAya arthAt pAyabhAna yatA na jAya, '6DhapANipAdapAsapiTutaromapariNae' renA yAel kahetAM hAtha pAda nAma 5ga bane paDakhAM ane pRSTha bhAga tathA bane jA bhUma bhabhUta haiya, 'ghaNa ravaNajavaNavaggaNapamaddaNa samatthe' 2 dhana hatA kUdavAmAM samartha hoya, utAvaLathI cAlavAmAM majabUta he ya kaThaNa vastune paNa je yuurethuu2|| 4nAma hAya, 'talajamalajugalabahuphalihaNibhavAha' metAnA A3 pA sa21 ana tathA suTa khAyAvA hAya 'ghaNaNiciyavaliyavadrakhaMdhe nA banne bhayo puSTa bhane DAya 'cambheTTagaduhaNamuTThiya samAya
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 302 vRttaskandhaH tathA--'cammedRgaduhaNamuTThiya samAiyaNiciyagagate' carmeTaka dughaNamauSTika samAhatanicitagAtra gAtraH, tatra carmeSTakam - iSTakAkhaNDAdi pUrNacarma kutupaH dughaNa: - mudgaraH, goSTikaM =muSTaparimitaM carmarajjupotaM pApA golkAdi, taiH carmeSTa kaghaNauSTikaiH samAhatAni samyagAhatAni vyAyAmasamaye tADitAni ataeva nicitAni niviDAni dRDhANi gatrANi - aGgAni yatra tAdRzaM gAtraM zarIraM yasya sa sa carmeSTakaraNa mauSTikasamAdavanicitamAtragAtraH / tathA - 'urassavaLasamaNNAgae' aurasavalasamandAgataH - urasi bhavamaurasam AntaraM yadUvalaM- sAmarthyAtizaya:, tena samanvAgataH - samanuprApta iti Antara sAmarthyayukta ityarthaH / 'chepa' cheko dvAsaptati kalAsu paNDitaH 'dakkhe' dakSaH - kAryANAmavilambitakArI / 'De' praSTaH- vAgmI hitamitabhASItyarthaH / 'kusale' kuzalaH - samyak kriyAparijJAnavAn / 'NiuNe' nipuNaH - caturaH / 'medhAvI' yedhAvI - parasparAvyAhata pUrvAparAnusandhAna dakSaH, ataeva 'niuNasippovagae' nipuNazilyopagataH nipuNaM yathA bhavati evaM zilpaM kriyAsu kauzalamupagataH prApto nipuNazilpopagataH / etAdRzaviziSTaH yadi 'mmega duraNamuhiya samArayaNiciyagatta gatte 'jisakA zarIra camaDe kI barta ke prahAroM se muharoM ke prahAroM se evaM muSTi ke prahAroM se khUba paripuSTa ho gayA ho aise pahalavAna manuSya kI taraha jisakA zarIra puSTa hoM 'urassapalasamaNNAgae' jo Antarika utpAda aura vaya se yukta ho 'chee' 72 kalAoM meM nipuNa hoM, ' dakkhe' kAryoM kA avilampakArI ho 'paDe' pRSTha - vAgmI - hitamita bhASI ho 'kusale ' karttavya kAryoM kA jise samIcIna rUpa se jJAna ho 'NiuNe' nipuNa ho 'mehAvI' paraspara meM avyAhata aise pUrvApara ke anusandhAna karane meM dakSa ho 'NiuNasippocagae' acchI taraha se jise hara eka kriyAoM meM -- pUrNa rUpa se kuzalatA prApta ho cukI ho - aisA vaha luhAra kA dAraka Niciyagattagatta' netuM zarIra cAmaDInA cAmukanA prahArathI, mudrAnA prahArAthI ane muSTikAonA prahArathI khUmaja paripuSTa thayela hoya evA pahelavAna manuSyanI nema nenuM zarIra puSTa hoya, 'urassavalasamaNNa, gae' 2 Antarika utsAha ane vIrya thI yukata hAya, che' khetera chara kaLAomAM nipuNu hAya 'dakkhe' 'artha' '12vAmAM dakSa thatura hoya, 'paTTe' vAraMbhI hita bhane mita bhASI hoya, 'kumale' vyaya ne sArIrIte jJAna hoya, 'jiMuNe' nipu hoya, 'mehAvI' parasparaMbhAM saMbhASa sevA pUrvoparanuM anusaMdhAna 42vAbhAM dakSa hoya, 'Ni siMppovagae' ne hare prabhAM padyAthI duzaNatA prApta ' evaM maha ayapiMDa' se4- dhAna yUDI hoya, mevA se sArane putra
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 2.2 khU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 303 'ega-mahaM ayapiMDa' eka mhAntamayaH piNDam - kiyatparimitamityAha-'udagavAra, samANa gahAya' udakavAraphasamAnaM malapUrNa laghughaTaparimitaM gRhItvA-samAdAya 'ta' tam ayaH piNDam 'tAviya tAviya' tApayitvA tApayitvA 'koTTiya kohiya' / to ghanena kudRyitvA kuTTayitvA 'ubhidiya-ubhidiya' uddhidha udbhidya-dvidhA dvidhA kRtvA 'cuNiya cuNNiya cUrNayitvA cUrNayitvA-tasya 'sakSama sUkSmatarapUrNa hatyA 'jahanne] egAhaM vA, duyAhaM vA; tiyAI vA jaghanyena ekAI vA, yaha.bI, jyahaM vA, 'ukoseNaM addhamAsa' utkarSaNAddhamAsaM-paJcadazadinAni yAvat 'saMhaNejjA' 'egaM mahaM ayapiDa' eka baDe bhArI lohe ke gole ko 'udagavAra samANa gahAya' jala se bhare hue choTe se ghoDe ke samAna lekara 'taM tAviya 2' use pAra 2, agni meM tapAve tapAkara phira vaha use koTTiya.koTTiya' bAra 2, hathoDe se kUTe-kUTakUTakara 'ubhidiya 2' jaba yaha caur3A ho jAye taba use kATe-kATakara 'cuNiya' 2, usakA cUrNa kareM-cUrNakara 'janneNaM egAhaMvA duyAhaMyA tiyAvA' kama se kama eka dina do dina aura tIna dina 'ukoseNaM' aura adhika se adhika addhamAsaM'. pandraha dina taka 'saMhaNejjA' isI taraha se vaha karatA rahe-arthAt usa gole ko vaha agni meM tapAve kUTe, caur3A kare, cUrNa kare aura phira usakA golA dhanAve-isa taraha karane se vaha eka bahuta hI adhika majabUta lohe kA golA bana jAvegA bAda meM use kama se kama tIna dina taka aura adhika se adhika pandraha dina taka ThaNDA hone ke liye rakhA sAre me manA gaNAne 'udgavArasamANaM gahAya' pANathA sAme nAnA pAnI bhA34 ne 'taM tAviya 2' tena vAravAra nimA tA tapApIna pachI ta tara 'koTTiya koTTiya' pAra pA2 thIthI Ta gane tevI zata TIna 'ubhidiyara' lyAre pANu tha ya tyAre tena // mane acAna 'cuNiyara' tenuM yU manAva yu manAvIna. 'jahaNeNa egAhavA duyAhavA tiyA. havA' mAchAmA mAchA me hipasa meM hisa, mane rahisa sudhA ukkoseNaM' bha vethI theTale padhArebhA padhAre 'addhamAsa' 512 hisa sadhA 'saMhaNejjA' mA prabhAra 42te| 29 arthAt // gaNAne te dupAranA ch| agnimAM tapAve, kRTe, tene paheluM banAve cUro kare ane te pachI pAche teno gaLo banAve A pramANe karavAthI te eka ghaNe mATe ane majabUta lokhaMDano goLa banI jaze. te pachI ochAmAM ochA traNa divasa sudhI ane vadhAremAM vadhAre 15 paMdara divasa sudhI tene ThaMDuM pADavA rAkhI mUkavAmAM Ave. A
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamaze sahanyAna-saMhataM kuryAt punaH piNDitaM kuryAt 'se gaM te sa khala tam ayaH piNDam sIta' zItam sa ca piNDo vahiniSkAsanamAtreNApi saMbhavedata Aha-sotIpUta! zItibhUtaM sarvAtmanA zItatvena pariNatam 'ayomaraNaM saMbaMsapaNaM gahAya' ayomayena mohanirmitena saMdaMzakena tamayaH piNDaM gRhItvA 'asanmAvapaTavaNAra' asadbhAva masthApanayA asadbhAvakalpanayA naitadabhUt na bhavati na bhaviSyati vA kevala masa. bhUtameva kalpyate iti 'usiNaM veyaNijjesu narapasa pakkhivejjA' uSNa vedanIyeSu maraketu tamayaHpiNDaM prakSipet / 'se Na ta sa khalu tamayApiNDam 'ummisiyaH NimisiyaMtareNa unmipita nimipitAntareNa 'puNaravi paccurissAmIti kaTu' punarapi pratyuddhariSyAmi patitaM narake ayaHpiNDaM punarapi niHsArayiSyAmIti kRtvA yAvatA antareNa yAratA vyavadhAnena nimeponmepo niyete tAvadantaramamAgrahane deve-isa taraha vaha cilakula ThaNDA ho jAyegA-ThaMDA ho jAne para phira vaha usa gole ko 'ayomapaNa saMdaMsaraNa gahAya lohe kI sADasI se pakaDakara 'asambhAvapakSaNAe' asara kalpanA se-yadi aisA kabhI nahIM huA hai na hogA na hotA hai-parantu apane mana kI kalpanA se aisI kalpanA kara lenA cAhiye-aura usa kalpanA ke anusAra saMDAsI dvArA pakaDe hue, usa lohe ke gole ko vaha 'usiNavedaNijjetu naraesu pavikhavejjA' uSNa vedanA thAle narakoM meM rakha deve 'se Na ta misiya NimisiyatareNa' rakhate samaya vaha aisA vicAra kara leve ki maiM ise abhI 2, palaka mArakara 'ughADate hI 'puNaravi paccuddharissAmItiH kaTTu' uThA lauMgA-isa vicAra se vaha use vahA~ rakha detA hai parantu nimiSonmepa karane ke bAda hI jyoM hI vaha use nikAlane ke liye pramANe te miEge 831 5hI naya tyA2 5chI-3 te NAne 'ayomae Na saMsANaM gahAya' sAmanI sAMusIthI pIne 'asambhAvapaTTavaNAe' masa465nAthI jo ke A pramANe kaI vakhata thayuM nathI. ane thaze nahIM temaja thatuM paNa nathI paraMtu potAnA mananI kalpanAthI evI kalpanA karI levI joIe ane tenA pramANe sAMsIthI 5: somanI gaNeta 'usiNa vedaNi jesu naraesu pakkhivejjA' BY nAva nAbhA rAbhavAmI Ava 'se. NaM ta ummisiya NimisiyatareNa' mana tavI zate rAmatI mate te / viyAra 436 hu mAne. hama bha bhAre tesvAmai or 'puNaravi pAcu dugharissAmItikaTu' sidhava se vidyArathI te te gaNAne tyAM bhuuttii| che, paraMtu nimeSa karyA pachI ja jyAre te e goLAne bahAra kahuDavA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAraka prameyadyotikA TIkA pra.u.2 5.21 nArakANAM naraka zvAnubhavananirUpaNam 305 Nena kAlenAtikrAntena punarapi narakAdayaHpiNDaM niHsArayiSyAmIti kRtvA yAvadRSTuM pravartate tAvat 'pavirAyameva pAsejjA' macitaraM prasphuTitamevAyApiNDa pazyet / yadi vA 'pazliINameva pAsejjA' pavilInameva navanIvAdivat sarvathA gami. tameva pazyet yadi vA 'paviddhatyameva pAsejjA' vidhvastameva sarvathA bhasmasAbhUta. mena pazyet 'No cevaNaM saMcAeMti' naiva khalu zaknuyAt-samarthoM bhavet tamayApiNDa narakAsamuddhartum acirAttam 'avirAyaM vA avitaram, amasphuTitaM vA, 'adilINa kA avalInaM vA 'aviddhatthaM vA' avizvastaM vA 'puNaravi paccuddharitae' punarapi mAyuddhatam, tatra so'yaHpiNDa unmeSanimeSa mAtrakAlenaiva tadgatoSNaprabhAvAnnavanItamiva vilInaM bhavati, etAdRzI khallu uSNa vedanIyeSu narakeSu uSNavedanA bhavatIti / dekhatA hai ki itane hI meM vaha golA vahAM 'padirAyameva pAsejjA' yahA~ TukaDe 2, rUpa meM hotA hubhA use dikhAI par3atA hai athavA-vaha navanIta makkhana Adi kI taraha sarvathA galatA pighalatA huA pratIta hotA hai 'paviddhameSa pAlekA adhakA-bhasmarUpa avasthA ko prApta huA vaha use dikhAI detA hai ataH vaha luhAra dAraka 'jo cekSaNa saMcAeMti' usa ayApiNDa lohapiNDa ko vahAM se nikAlane meM asamartha ho jAtA hai'avirAyaSA' jaldI se athavA aprasphuTitarUpa se 'avilINaMvA' avilIna rUpa se akhaMDa rUpa se-jaisA vaha golA thA usa rUpa se-'aviddhatthaMvA evaM sASitarUpa se 'pancurittae' punaHnikAlane ke liye usa gole ko| aisI uSNavedanA uSNatA vAle nArakoM meM haiN| tAtparya yaha hai ki vaha luhAra dAraka jaba usa lohe ke gole ko uSNa vedanA vALe narakoM meM nimeSo. bhATa piyAre cha, aanwir to tyA 'pavirAyameva pAsejjA' tyA 44 // kaDAnA rUpamAM thayele tene najaramAM Ave che. athavA te navanIta kahetAM mAma virenI rebha. sarvathA to pAnI mAya che. 'paviddha meva pAsejjA athavA te bharama rUpa avasthAne prApta thayela che tenI najaramAM Ave che. tethI te dukharanI putra 'No ceva NaM sa'cAeMti' te manA piune tyAMcA 4ApAmA bhasamaya tha naya che. 'avirAya vA' hIthA mA maprasphuTita 35thA 'avilINa vA' bhanidAna pAthI arthAt mama 35thI 23 ta gAnA hA te 542thI 'avidvatthaMvA' bhane s2|| pAthI 'paccuddharittae' pharIthI te goLane kahADavAmAM asamartha thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke te luvArane chokare jyAre te lekhaMDanA geLAne uSNavedanAvALA nArakomAM nimeSemeSa mAtra kALa sudhInA phALa mATe paNa mUke che, ane teTalo kALa jI0 31 asamanavA avata
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - jIvAmigamasa !!' asyaivArthasya spaSTatarabhAvanArtha dRSTAntAntaramAra-'se jahAvA' ityAdi se bahA yA mattamAtaMge' sa yathA vA macamAtAH , anna 'se' zabdaH saphalajanamasiddhA patheti dRSTAntatvopadarzane, vA zabdo viphalate ayaM-bAdhAnto vivakSitAryaprati pAye jJAtavya iti vikalpabhAvanA matamAtama ityanna mata prati mahaphabti ityarthaH mAnago hastI / atra mAtaGgo'nsya jo'pi saMmapati tatastadA zaMkAbyudAsArtha nAnA. dezajavineyajanAnugrahAya vA''-'die' dvipaka:-ThAbhyAM mukhena kareNa ca pi. bIvi dvipakaH 'mUlavibhujAdayaH' itika parayayaH / etAdRzaH 'kuMjare' kurAko pRthivyAM jIryatIti kuJjara:-athavA-kumca-bane ramate iti kucaraH 'sahihAyaNe' paSTihAyanaH paSTiH-paSTisaMkhyakA hAyanA varSANi viSante yasya sa paSTihAyanaH SaSTi varSAyuSkaH 'paDhama sarayakAlasamayasi vA prathamazarakAlamaye vA zaratkALasya meSamAna kAla ta ke liye bhI rakha detA hai aura yaha usa kAla ke nirgata ho jAne para jaba use usI rUpa meM punaH nikAlane ko taiyAra hotA hai to vaha ula gole ko usI rUpa meM karA se nahIM nikAla sakatA hai kyoM ki vaha vahAM rakhate hI makkhana ke jalA gala jAtA hai aura pighala jAtA hai itanI adhika uSNatA una uNa vedanA pAle narakoM meM hai ilI dRSTAnta ko samartha karane ke liye yaha dumarA dRSTAnta-aisA hai-'se jahA jAe vA mattamAtaMge' jaise koI madonmatta hastI homAtaga le yahA~ cANDAla nahIM lenA cAhiye kintu-'kuMjare' kuMjara-gajahAthI hI lenA cAhiye-isI bAta ko prataTa karane ke liye 'kuMjara' zabda kA prayoga kiyA gayA hai kyoMki mAtA nAma cANDAla kA bhI hai aura vaha matta mAtaGga sahichAyaNe' 60 sATha varSa kA ho aura jaba vAha 'paDhamasarayakAla samayaMsiSA' prathama zaratkAla ke samaya meM arthAt pUro thatAM jyAre te tene e rUpe ja bahAra kahADavA taiyAra thAya che, te te e geLAne e rUpe tyAMthI kahADI zakto nathI. kemake te tyAM mUkatAM ja mAkhaNanI jema gaLI jAya che, ane pIgaLI jAya che. evI adhika uSNatA te uNuvedanAvALA nArakamAM che. A dRSTAMtane puSTa karavA mATe bIjuM dRSTAnta AyatA sUtrA2 49 cha hai 'se jahA nAmae vA mattamAta ge' ma I madonmatta hAthI hoya, mAtaMga zabdathI ahiMyA caMDAla grahaNa karavAnuM nathI, paratu 'kuMjare' 42 4di thii| yahaya 42||y che. se bAta matA mATe ja kuMjara zabdano pracoga karavAmAM Avela che. kemake mAtaMga caDALane 55 4uvAmAM Ave che. mana ta bhatta bhAta 'saMhihAyaNe' 10 sAla kA hAya bhane nyAre ta 'paDhama saraya kAlasamaya si vA' paDatA 22 / samayamA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 uM. 2 3.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 307 prathame samaye AzvinamAse ityarthaH iha RtavaH sUryaRca gRhyante te ca dvidvimAsamamANA bhavanti, yata uktam -' egaMtariyA mAsA' ekAntaritau mAsau eka mAsamanvare muktA dvitIye mAse RtuH samAptimupaiti / tathAhi prathamaH mAvRT Rturbhavati, sa ca eka jyeSThamAsamandare muktvA dvitIye ASADhamAse prAvRD Rtu samAptimupaiti / tathAhi - prathamaH mAvRda, jyeSThASAharUpaH dvitIyo varSArAtraH zrAvaNabhAdrapadarUpaH tRtIyaH zarat, Azvina kArttikarUpaH carthI hemantaH mArgazIrSapauSarUpaH paJcamo vasantaH - mAgha phAlgunarUpaH SaSTho grISmaH - caitra vaizAkharUpaH / taduktam - "pAusa vAsArato sarao hemaMtadasaMvanimho ya / ee khalu chappirika jiNavara diTThAmae siddhA' 'pADU varSArAtraH zarad hemanto vasanto grISmazca / ete khalu patra Rtavo jinavara diSTA mayA ziSTAH' iticchAyA' 'carama nidAghakAlasamayaMsi vA' caramanidAghakAlasamaye vA, carama nidAghakALasamayo grISma RtorantimamAsaH - ASADhamAsastasmin caramanidAghakAlasamaye Azvina mAsa meM yahAM Rtu zabda se sUrya Rtu kA grahaNa hotA hai / ve do do mAso kI hotI hai-jaise kahA hai- 'etariyA mAsA' eka mAsa ke antara se dUsare mAsa meM Rtu samApta hotI hai / yahAM pahalI Rtu prAvRT mAnA gayA hai, vaha eka jyeSTha mAsa ko choDakara dUsare ASADha mAsa meM samApta hotA hai arthAt pahalA jyeSTha ASADha kA prAvRT Rtu dUsarA zrAvaNa bhodravada varSA Rtu, tIsarA Azvina kArtika zarat Rtu cauthA mArgazIrSa pauSa hemanta, pAMcavAM mAgha phAlguna vasanta aura chaThA caitra vaizAkha grISma Rtu hotA hai| kahA bhI hai- 'pAusavAsArato' athavA 'carama nidAghakAlasamasi vA' nidAgha- grISma Rtu ke carama antima arthAt Ase| mahinAmAM ahiyAM Rtu zabdathI sUrya Rtu grahaNa thAya che. ramane te sUrya Rtu mamme sAsanI hoya che, ma 'ega tariyA mAkhA' me mAsanA aMtarathI bIjA mahInamAM eka Rtu pUrI thAya che. ahiMyA pravRrdU Rtune pahelI mAnavAmAM Avela che. te prAvRt Rtu eka jeTha mAsane cheDIne khIjA aSADha mAsamAM pUrI thAya che. arthAt jeTha ane aSADha e mAMsanI prAC Rtu, khIjI zrAvaNu ane bhAdaravAmAM varSARtu, trIjI Ase ane krAtika e be mAsamAM zaratlR Rtu, ceAthI mAgazara ane peASa mAsamAM hemanta jaMtu, pAMcamI mahA ane phAgaNu mAsamAM vanta Rtu, ane chaThThI caitra vaizAkha bhAsabhAM grISma Rtu hoya che, che ! 'pAusavAMsArato' athavA 'carama nidAghakAlatramayaMsivA' nidAgha grISma RtunA yarabha heta antima samaye
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 jIvAmigamA 'upahAmihae' uSNAbhihatA- sUryakharakiraNapratApaparibhUtaH, ataekoNaH sUryakiraNaiH pratasAgatayA zoSaNabhAvataH 'tahAsihara' kRpAbhihataH tatrApi pAnIyagaveSaNArthamistataH svecchayA paribhramataH kazciddAvAgnimatyAsattaM gamanataH 'dazagniSyAlAbhihataH ataeva 'Aure' Atura! kvacidapi svAsthyamalamamAnaH san thAkuLaH 'musira' zupitaH sarvAGgaparitApasaMmavena galatAluzopaNabhAvAt shupitH| 'pivAsie' pipAsitA-asAdhAraNapAvedanA samunchaLanAra pipAsitaH, ata eva 'dubale' durvala: zArIramAnasAvaSTammarahitatvAd balahInaH, ataeva 'kilaMte' klAntA-glAnimupagataH etAdRzaH kuJjara: 'egaM mhaM pukkharaNi' ekAM mahatI puSkaraNIm punarapi kiM viziSTA tabAha-'cAukoNaM' catukoNAm caravAra samaya meM arthAt jyeSTha mAsa meM 'uhAbhihae' dhUpase tapta hokara-sUrya kI tIkSA pratApa se paribhUta hokara 'tahAbhihae' 'pyAsa se Akula vyAkula ho jAtA hai-taba vaha apanI icchAle pAnI kI gaveSaNa karatA huA idhara se udhara phirane lagatA hai idhara-udhara phiratA huA vaha hAthI jo jaMgala meM lagI huI agni se paritapta ho cukA hai,-pIDita-ho-cuko hai-kisI bhI taraha se jile caina nahIM paDa rahI hai jisake 'susie' kaNTha aura tAla donoM sUkha gaye haiM 'pivAsie' asAdhAraNa tRSA vedanA se jo bAra bAra taDaphaDA rahA hai 'duvvale zArIrika sthiratA aura mAnasika sthiratA se jo eka taraha se rahita sA ho cukA hai aura isI se jisakA zarIra kilate' apane zarIra ke bhAra ko vahana karane meM glAnikA anu 'bhava karane lagA hai jaya 'egaM mahaM pukkharaNi' eka vizAla puSkariNI ko 'pAsaI' dekhatA hai ki jisake 'cAukoNaM' cAra koNa hai 'samatI' jisakA arthAt 24 mahinAmA 'uNDAbhihae' tAthI tapAna sUrya nA taya tathI 52sa pAbhA 'taNDAbhihae' tarazathI vyA cha taya che. tyAta tAnI IcchAthI pANInI zodha karatAM karatAM Ama tema pharavA maMDe che. Ama tema pharatAM pharatAM, te hAthI ke je jaMgalamAM lAgela Agane lIdhe khUbaja tapAya mAna thayela che, pIDA 5 pe che, jene koI paNa prakAre cena paDatuM nathI ane 2nA 'sumie' gaNu bhane tANa anna gayA sAya, bhane 'pivAsie' asAdhAraNa tarasanI vahanAthI 2 vAravAra tato 2 che, 'duvbale' zArI23 sthiratA ane mAnasika ritharatA vinAne banI gayo hoya, ane tethIja jenuM zarI2 'kila te' yAtAnA mArane pahanapuravAmAM mAnInA bhanuma 42vA sAsyuDAya, ta avasthAmA nyAre 'ega mahaM pukkharaNi, bhe moTI rayIna mathAt sazavarane 'pAsa' me cha, na 'ca ukkoNaM' yA2 bhUdhAmo che. 'samatIra' ka
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 ru.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 309 koNAH yasyA stAm catuSkoNAm 'samatIraM' samatIram sama-viSamonnativarjita su vAvatAraM tIraM-TaM vidyate yasyAM puSkariNyAM to samanIrAm-'ANupuvva 'mujAyagaMbhIrasItalajalaM' AnupUya' sujAtavamagambhIrazItalajalAm-AnupUyeNa nIca nIcai starabhAvarUpeNa na tu ekahelayaiva kacidgatarUpA karidunnatirUpA ityarthaH, muSThu atizayena yo jAto vamaH-kedAro jalasthAnaM tatra gambhIram ataeva zItalaM jalaM yasyAM sA AnupUyamunAtakapragammorazItalajalA tAm / 'saMchaNNa pattamisamuNAlaM' saMchanapatrabisamRNAlAm tatra-saMchannAni-jalopari AsvatAni patra vismRNAlAni yatra sA nAm, iha vipsamRNALasAhacaryAt patrANi-pazinI pANi jJAtavyAni, tatra'bisAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAH / tathA-'bahu uppalakumudaliNa mumagasogaMdhiyapuMDarIyamahApuMDarIyasayapattasahassa pattosara phullovaciyaM' bahUtpalakumudana. linasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatraiH kesara:-kezarapadhAnaH phulla vikazita rupacitA iti bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIka mahA. puNDarIkazatapatraptahasrapatra kezaraphullopacitA tAM puSkariNI tathA-'chappayaparibhuH jamANakamalaM' SaT padaparibhujyamAna kamalAm SaTU ebhramaraiH paribhujyamAnAni tIra viSama unnata pradezoM se vihIna hai sukha pUrvaka jisase-hokara usa puSkaraNI (bAvaDI) meM praveza kiyA jAsakatA hai 'ANuputujAyavappa. gaMbhIrazItalajalaM' kramazaH jo gaharI hotI gaI hai jalasthAna jisakA bahuta gabhIra hai ata eva jisakA jala bahuta hI ThaMDA ho rahA hai, 'saMchaNNapatta. bhisamuNAlaM' jisameM kamala patra aura kRNAla le jala DhakA huA hai vaha uppalakumudaNaligabhagasogaMdhiyapuMDarIya sayapattasahassapattakesaraphulociyaM' jo vikasita aneka utpaloM se aneka kumudoM se aneka nalinoM se sundara aura sugandhita aneka puNDarIko le, aneka mahApuNDarIkoM se aura zatapatrasahasra patroM ke praphullita kezaroM se yukta ho jenA kinArAe unnata pradeza vinAnA athatu sama sarakhA heya, ke je puSkariNI (44)nI maha2 praveza 421 / sUpa 5 4 47 zaya, tavA DAya tara 'ANupuvasujAyavappagabhIrasItalajala' maza: 2631 thatI AI hAya mane ove sthAna jenuM ghaNuM ja gaMbhIra arthAta uDe che, ane tethI ja jenuM pANI gharA 1 .2hetu hai|y, 'saMchaNNapattabhisamuNAla' renI manu pAthIbharA patra mane bhR yA 15 raghu DAya, 'bahu uppalakumudaNaliNasubhagasogaMdhiyapuDarIya mahApuDarIya sayapattasahassapattakesaraphullovaciya' 2 bhAvanA mana bhAyI, aneka kumudethI, aneka nalIthI, suMdara ane sugaMdhita aneka puMDarIkethI aneka mahA puMDarIkethI ane khIlelA zatapatra ane sahastrapatranA kezathI
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatre 110 kamalAni upalakSaNa tvAtkumudAdIni yasyAM purakariNyAM vApikA sA papadaparibhujyamAnakamalA tAm, vayA - 'parihatya marmatasacchakacchI' parihatya bhramanmatsyakacchapAm parihattho'tirekatAH - atipabhUtAH bhrananto matsyakacchapA yasyAM sA tathA tAm, ' acchavimalasalila' acchavimalasalilapUrNAm accheta svataH sphaTikavat zuddhena vimalena Agantukamalarahitena sakilena jalena pUrNA iti acchavimalasalilapUrNA tAm tathA - 'aNega sauNigaNamiNa ya viraiya sadunnaiya maharasaranAiyeM' anekazakunigaNamithunaka viracita zonnatika 'madhurasvaranAdivAm anekaiH zakunigaNa mithuna kairviracite riataa: svecchayA pravRtteH zabdonavikram unnatazabdaM madhurasvaraM nAditaM yasyAM sA tathA tAmra, 'taM' tAm - etAdRzavizeSaNayuktAm puSkariNIm 'pAsa' pazyati 'vaM pAsitA taM ogAat' tAM puSkariNIM dRSTvAtAmavagAhate 'ogAhitA' agAhya tAM puSkariNIm 'se NaM tattha uhapi paviNejjA' sa khalu mattamAtaGgaH tatra puSkariNyA mavagAhanena zarIrasya uSNaM paridAhamapi mavinayet - prakarSeNa sarvAtmanA apanayet tathA'tirapi paviNejjA' tRpAmapi pravinayet jalapAnena, tathA - 'khupi pariNejjA' rahI hai tathA 'chappayaparibhujjamANakamalaM' jisa puSkariNI - vAvaDoke kamaloM ke Upara bhramara guJjAra kara rahe haiM 'parihyabhramaMta macchakaccha meM' jisameM adhika rUpa se matsya aura kacchara idhara le udhara ghUma rahe haiM ' acchavimalasalilavaNaM' | svaccha aura nirmala pAnI jisameM bharA huA hai 'agasaugigaNa miTTagapaciraiya, sadubha yamahurasaranAiyaM' jo aneka joDA yukta pakSiyoM ke samUha ke madhura sthara cahacahAne se kiye gaye jora 2, ke zabdoM se zabdAyamAna ho rahI hai usako 'pAsa' dekhatA hai 'pAsittA' aise vizeSaNoM vAlI usa puSkariNI ko dekhakara vaha matta hAthI 'taM ogAhaI' usameM praveza karatA hai "ogAhitA' aura praveza karake 'se NaM tattha upapi paviNejja' usase 1 yukta bhanesa hoya, tathA 'chappayaparibhujjamANakamala' ne puNDarI - vAvaDInA rabhakSIya mbhaNonI u52 amraaye| gulakha 4rI rahyA hoya, 'parihatthamabhaM tamacchakacchabha' jemAM vadhAre pramANamAM mAMchalAe ane kAcamAe! Ama tema pharatA hAya, ""accha vimalasalilapuSNaM' 2124 bhane nirmANa thAlI nemAM suche, 'aNega maNigaNamiNapaviraiya sadunnaiyamaharasaranAiyaM' nemAM pakSiyonA bhane leddaaenA samUha hAya ane teonA madhura svarAnA dhvanithI zabdAyamAna banela DAya sevA sarovarane 'pAsaI' luve ane te 'pAsittA' bhAvA vizeSavANA te sarovarane joine te matta evA hAthI tuM khoLA temAM praveza kare che, ane
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkApra.3 3.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 311 jhudhApapi pavinayet pratyAsanna taTavattizallakyAdi kizaLyapakSaNAt tathA-'jarakhi paviNejA jvara paritApajanitamapi pravinayeta-apanayet / 'dAIpi paviNejjA dAhamapi macinayet pridaahnutpipaasaavgmaav| 'nidAejja vA payalAejjavA evaM sakala kSudhAdi doSApagamataH mukhAdibhAvena nidrAyeta vA macalAyeta vA, satrAH nidrAvAn nidrAvAn iva bhavatIti vippatyayA vivakSAyAM nidrAdibhyaH karmaNi paMcappatyayaH, evaM pracalAzabdAdapi nidraaderaakRtignntvaaditi| tatra sukha prabodhA svApovasthA nidrA, UrdhvasthitasyApi yA punazcaitanyamasphuTIkurvatI nidrA samupajAyate sA pracaleti / evaM ca kSaNamAtra nidrAlAmataH ati svasthI bhRtaH 'saiMvA smRti vA-pUrvAnubhUtasmaraNam 'raI bA' rati vA tadavasthA''satirUpAm 'dhiI vA vaha apanI garmI ko acchI taraha le zAnta kara letA hai aura 'tiNhapi paviNejjA' tRSA ko vujhA letA hai tathA 'khuhaMpi paviNejjo' taTake pAsa ke zallakI tRNajAtivizeSa Adi ke kisalayoM (kUpaloM) ke bhakSaNa se kSudhA ko bhI dUra kara detA hai 'jaraMpi paviNejjA' evaM paritApa janita jvara ko bhI naSTakara detA hai 'dAhaMSi paviNejjA' aura paridAha, kSudhA, pipAlA ke zAnta ho jAne se yaha zarIra meM vyApta huI garmI ko dUra kara detA hai nidAejja vA payalAejjavA 'isa taraha se jaba usake zarIra meM zItalatA kA anubhavana hone lagatA hai to vaha vahIM para nidrA lene laga jAtA hai aI nimI litanetroM se pracalA vAlA bana jAtA hai jisameM ceta rahe aura sukha pUrvaka nidrA bhI AjAve usa avasthAkA nAma nidrA hai aura khaDe 2 puruSa ke caitanya ko AcchAdita karatI huI nidrA jaisI ghUrNatA AtI hai vaha pracalA 'ogAhittA' tamA praveza 4zana se gaM tattha uNha pi paviNejjA' tanAthI se sAthI pAtAnI bhI na sArI zata zata zata cha. tathA 'khuhapi paviNejjA' kinArAnI pAsenA zalakI eka jAtanuM ghAsa vigerene kisalaye (pa)ne khAIne pAtAnI sU5 5 2 4rI he che. 'jara pi paviNejjA' tama paritApathI yeta maranA nA 4za he cha. 'dAha pi paviNejjA mane parihAsa, bhUma, tarasanA, zAnata thaI javAthI te zarIramAM vyApta thayela gAmane paNa dUra karI de che. 'nihAejjavA payalAejjavA' mA zata nyAre tanA zarIramA ane| anubhava thavA mAMDe che, tyAre te tyAMja nidrA levA mAMDe che. arthAta UMghI jAya che, tathA ardha macelI AMkhothI pracalA yukata banI jAya che jemAM jAgratA rahe ane sukha pUrvaka nidrA paNa AvI jAya te avasthAnuM nAma nidrA che. ane ubhA ubhA purUSanA caitanyane AcchAdita karatI thakI nidrA jevI AMkho gherAya che tene pracalA kahe che, A rIte kSaNe mAtra nidrA prAptithI ravastha thayela
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 jIvAmigamasUtra dhRti yA-cittasvAsthayam 'maI vA' mati vA samyagIhApoharUpAm uvala. bhejjA'- upalabheta-mApnuyAt tataH 'sIe' zItaH vAyazarIrazItI bhAvAt 'sII khU, zItIbhUtaH zarIrAntarapi nivRtIbhUtaH san 'saMkamamANe' sam-ekImAvena mat-gacchan 'sAyAsokkhabahule yAvi viharinjA' sAtAsaukhyarahulathApi. sAMsa bhAchAda stasyadhAnaM saukhyaM na tu abhimAnajanita mAlAdavirahitama. sArasaukhyavahulazcApi viraheda-svecchayA paribhramediti / 'evAmeva goyamA.. evam-anena pUrvakathita dRSTAntamakAreNa he gautama! 'sambhAvapakSaNAe'. asadbhAva prasthApanayA-asadbhAvakalpanayA nedaM yakSyaNANamabhRta kevalaM narakagatoSNavedanAzaH yAthArtha patipattaye asatkalpyane ityarya:, 'usiNa hai| isa taraha kSaNa mAjhI nidro ke lAbha se svastha huA vaha hAthI 'saiMyA' apanI smaraNa zakti ko 'ratiSA' Ananda ko 'ghiiMcA' dhairya ko citta kI svasthatA ko-'ucalabhejjA' pA letA hai jaya garmI se hAthI Akula vyAkula ho rahA thA to usa sthiti meM usakI smRti rati Adi saya manda paDa gaye the aba jaba use caina prApta hubho to yAteM use yadi Ane lago citta meM praphullatA A gaI aura mana meM dhairya jaga gayA isa taraha zarIra meM zItalatA ke prabhAva se 'sIyabhUe' svayaM zItI bhUta huA vaha gajala 'saMkamamANe 2, 'apa vahAM se cala detA hai aura 'sAyA sokkhAbahuleyAdhi viharijjA' citta meM jagI huI eka prakAra kI Aila da rUpa prasannatA rUpa sukha pariNati se apane Apako ananda vibhora mAnane lagatA hai aura iTalAtA huA idhara udhara ghUmane lagatA hai. 'eyAmeya goymaa|' isI taraha se he gautama ! 'asamAva paTavaNAe' ta hAthI 'saivA' cAtAnI bhara zAntina rati vA' mAna ghiI vA dhena zittanI svasthatAne 'ubalabhejjA' pAma cha, nyAre sabhI thA ta hAthI mANa vyAkuLa thayo hato tyAre e sthitimAM tenI smRti rati vigere maMda thaI gayA hatA. ane jyAre tene A rIte cetana prApta thayuM tyAre tene aneka vAte yAda AvavA lAgI cittamAM praphula paNuM AvI gayuM ane manamAM gheryuM bhAvI bhayu' mA zata mA zarIramA 4aa pramAthI 'sIyabhUe' pota zAtI bhUta pye te 04214 'sa'kamamANe, sakamamANe te tyAMcA yAvA tAge che. an 'sAyAsokakha bahuleyA vi viharitA' cittamA nagadI se 54nI ahalAda rUpa prasannatA rUpa sukha pariNatIthI pite pitAne AnaMda rUpa mAnavA ge-che. mane mAtA mata mAma tama 21 / sAga 'evAmeva goyamA !' kA pramANe gautama! 'asanbhAvapaTThavaNAe' asaSTU bhAva 46panAne sana
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 7.2 5.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 313, vegijjehito Naraehito' uSNaMvedanIyebhya narakebhyA, 'raie unbaSTie samANe. nairaviko'nantaramurtito vinirgataH san 'jAI imAI bharasalonAla bhayaMti' yAnImAni, iha manuSyaloM ke sthAnAni bhavanti laghayAmolivAlichANi vA soMDiyA liMchANi vA liMDiyA liMchANikA' gaulikAliMchAni yA sauNDikA lichAni vA-liNDiyA liMchAti vA 'micha' zabdo'tradezIyaH agnisthAnavAcakaH, tena golikA liMchAni jhuDapAkasthAni, zauNDikAliMchAni-jayapAkasthAnAni, liNDikAlichAni-liNDikA-rAjApurIpaM tasvabandhi bahi sthAnAni 'ayAdharANi nA' apa AkarA iti kA yaha mAnArtha maya uskAlpate te aya AkarAH, ekameva tAmrAzarAbIlAmaNi paspaM jJAtavyam / 'taMbAgarANi vA' tAmrAkarA iti vA 'tauyAmarANikA' apyArA iti vA 'sIsAgarANi vA' sIsasAsarA iti vA sAgarANi ' sadhyAkA prati vo, asAca kalpanA ko lekara visAveNijjedito pahANa vedanA jhAle narakoM ne 'mehae uhie jANe jilA huA nAyika 'jAiM imAImaNumaloga acaMti' jo manuSya loka ati - tA ke sthAna hai-jaiha-mAliyA liMchANivA TikAlichANi kSA liDiyA liMchANi hA gauDikA liMcha zauNDikA lincha, liNDiA liMcha arthAt-guDa pakSAne kI bhaTTI, madha pakAne kI bhI barI pIDIbhI agnikA sthAna aile sthAnoM meM uSmatA bahuta adhika hotI hai. 'aAgA NivA' lohe ko galAne ke bhaTTe 'zAyarANi yA 'ayamA sAraye ko galAne ke bhaTTe 'talayAgaNiyA rAMge ko galAne ke gahe 'lIlA ' zIze ko galAne ke bhaTTe 'dhArANikSA cAMdI ko galAne ke bhadde 'sunanA garANi vA sone ko galAne ke bhaTTe hiraNNAgarANi vA hiraNa kacce 'usiNaveyaNijjehito Naraehito' 6. vahanA vANAnImAthI nehae uccadie samA'Ne nIuNe nai2yi4 'jAI imAI saNuskhalogaMsi bhavaMti' 2 mA manuSya bamA satyatatAnA sthAna se bho 'goliyA lachANi vA khoDiyA lichANivA liMDiyA lichANivA' dille cha, Aill, ASule, arthAta goLa banAvavAnI bhaThI, madya banAvavAnI bhaThI, bakarInI lI DInA maninusthAna, vA sthAnamA ma padhAre 2bhI hAya che' 'ayAgarANi vA' sAmane pAnI sahI 'ta'bAgarANi do' athavA tamA2 gANavAnI mATI 'tauyAgarANi vA' saMgane mAgaNavAnI badahI 'sIsAgarANi vA' sIsAna sAgavAnI kI sappAgarANi vA' hIna bhAgavAnI sahI 'savaNNAgarA Ni vA sonAna vAnI hI 'hiraNNAgarANi vA' DieyatAM yAM sonAne jI 40
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamane 'muvanAgarANi vA' suvarNAkarA iti vA 'hiraNNAgarANi vA' hiraNyAkarA iti vA, bhagnisthAnAni nirUpya agnisvarUpaM nirUpayati-'kuMbhArAgaNIDa vA' kumbhakA. rAgniriti vA kumbhakArasya mANDapAkAgni 'mumAgaNIi yA' mRpArinariti vA 'mUSA' iti dhAtugAlanapAtraM tadgatAgni dayAmaNIi vA puSTakAgniriti vAiSTakApAkAgnivA 'kavelluyAgaNI vA' kavellukArinariti za-kavellukapAkAgnirvA 'lohAMvarIsei vA lohakArAmbarIpa iti vA samparIpaH koSThakA 'bhaTTI' iti prasiddhaH 'jaMtavADacullIivA' yantra pATaka culhI itiza yAtra-zupIDanayantram tatpadhAnA pATakaH yatra culhI yatra ikSurasaH pacyate 'goliyAmichAgaNIDa vA' gauNDikAliMchAgniriti vA-guDapAka sthAnAni soDiyA liMchAgaNI vA zauNDikaliMchAgniriti vA, madhapAkasthAnAgni kI 'liDiyA liMchAgaNIi vA' liNDikAliMchAgniriti vA ajApuriSasthAnagatAgniI 'DAraNoDa sanDAgniriti vA naDa:-anta vivara nDazaH tamyAgniI 'tisAraNIi kA liAgnisone ko galAne ke bhadde, agni ke sthAnoM ko kaha pAra aba agni kA svarUpa kahate haiM 'kubhAgArANivA 'kuMbha-vartana-ke bhaTTe kI agni 'mulAgaNI ivA' 'mRSA'-dhAtu galAne kA pAna ulakI agni 'TayAgaNIivA' IToM ko pakAne vAle bheTekI agni 'kavellayA nIcA' 'kave. llu-khaparA ko pakAne ke AvA kI agni 'lohAyarIleiyA lore ko galAne vAle luhAra ke bhaTTI kI agni' 'jaMtavADa cullIhA ' IkSu-ganne ke-rasako pakAne kI agni 'goliyA liMchAgaNI yA guDa pakAne ke sthAna kI agni 'soDiyA liMchAgaNIivA 'zauDika agni madya pakSAne kI agni liMDiyA liMchAgaNIivA' cakarI kI liMDI kI agni' NaDA. gaNIivA 'naDAgni naDavaMza kI agni tilAgaNIivA tila kI agni gALavAnI bhaThI, A rIte agnine sthAne kahIne have agninA svarUpanuM kathana are che. 'kuMbhAgArANi vA' sa. meTa hai vAsAne 54.5vAnI mahIna bhAna 'mumAgaNIi vA' bhUSA meTa ghAtuna sAgavAna mahAna mani 'iTTiyAgaNIivA' TIne 54vA sAnA mani 'kavelluyAgaNIi vA' 4veSu najIyA 54vAnI mahIna pani 'lohAMvarIsei vA al'ne bhAjapA sAnA sAno bhani 'jatavAla cullIi vA' kSu saDInA 2sane 541vAnI mana 'goliyA liMchAgaNIi kA' gaNa manA vadhAnI saTahIna bhanina, 'soDithA lichAgaNoDa vA' dist mAgna marthAta bhaya manApAnI pInA ani 'liDiyA licagaNIi vA' marInI sAhAnA bhAna 'NaDAgaNIi vA' nani arthAta zanI mAgna patilA agni 'lohAyarIyA ke rasako palahAra ke bhaTTI kI
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 365 riti vA 'tusAgaNIi vA tuSAgniriti vA 'tattAI' itthaMbhUtAni yAni sthAnAni manuSyaloke tAni taptAni bali saMpata staptIbhUtAni tAni ca kAnicit aya Akara prabhRtIni kadAciduSNa sparzamAtrANyapi saMbhavanti tato vizeSa pratipAdanArthamAha-'samajoibhyAI' jyotiH samabhUtAni prakharavanisaMparkAt sAkSAdagnivarNAni jAtAni, etadeva sAdRzyena darzayati-'phullakisuyasamANAI' phullaki zukasamAnAni praphullapalAzakusumatulyAni 'ukkAsahassAI viNimmuyamANAI' ulkAsahasrANi vinirmucyamAnAni ye mUlAgnito vitruTaya agnikaNAH prasarpanti te ulkA iti kathyante tAsAM sAhasroNi pramuJcanti, 'jAlAsahassAI pamuccamANAI' jvAlAsahastrANi pramucyamAnAni 'iMgAlasassAI pavikkharamANAI aGgAra 'tulAcaNIhavA tuSakI agni ityAdi' 'tattAI ye saba sthAna manuSya loka meM bahi ke saMparka se saMtaptaSane hue rahate haiM. inameM kitaneka lohe ke galAne ke bhaTTe Adi rUpa sthAna-uSNa sparza mAtra vAle bhI hote hai, ataH inakI vizeSatA dikhalAte haiM ve sthAna aura ve agni kisa prakAra ke hote haiM ? to kahate haiM-'lamajoibhUyAI ye sAkSAt agni kehI sthAnApanna ho rahe hai| inakA jo varNa hai vaha 'phullakisuyasamANAI' phUle hue kiMzuka palAsa ke phUla jaise lAla 2 pratIta hotA hai 'ukkA khaharulAI viNimAghamANAI' jo hajAroM ulkAoM (mUla agni se TUTa TUTa kara sphuliMga ko nikAla rahe) 'jAlA sahaslAI pamuccamA. NAI the sthAna hajAroM jvAlAoM kA hI mAnoM vamana kara rahe haiM 'iMgAla saharulAI parikvaramANAI' hajAroM aMgAroM ko hI apane gaNIi vA' tanI AS 'tusAgaNIi vA' tuSanI mana tyAhi 'tattAI' mA badhA sthAne manuSyalakamAM agninA saMparkathI tapelA rahe che. AmAM keTalAka leDhAne ogALavAnA bhaThA vigere rUpa sthAne uSNu sparza mAtra vALA paNa hoya che. tethI tenI vizeSatA batAvatAM tevA sthAne ane tevI agni kevA AnA hAya che ! matAva che. 'samajoibhUyAI ta thAno sAkSAt bhaninA sthAnApana DAya che. to varSa , te 'phullakimayasamANAI" al kiMzuka-palAzane phUle jevA arthAt kesuDAnA jevA lAla lAla dekhAya che, 'ukkAsahassAI biNi muyamANAI" re | Gets (bhUNa nikI chUTesA ti) manone mahA2 49 che. 'jAlAsahassAI pamuccamANAI' A sthAne hajAre javAlAone ja jANe vamana karatA na hoya tevA leya che, 'iMgAlasahassAI' pavikkharamANAI' 8 mArAmAna pAtAnI mAyA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ %D jIvAmigamadhye sahasrANi vikSaraMti 'aMto aMto hUhUyamANAI' antarantahahUyamAnAni atizayena jAjvalyamAnani 'ciTThakhi' tiSThati 'tAI pAlai' tAni-uparyuktavizeSaNaviziSTasthAnAni pazyet sa nArakaH, 'tAI pAsittA tAI ogAi' tAni sthAnAni dRSTvA tAni sthAnAni avagAhate 'tAI ogAdittA' tAni sthAnAni avagAhya 'se NaM tatya uNhapi paviNejjA' sa khalu nAraka stana sthAneSu uSNamapi narakoSNa vedanA jenita bahiHzarIrasya parikhApamapi prvinyet-vinaashyediti| 'taNhaMpi paviNejmA tRSNAmapi pravinayet 'khuhapi paviNejjA' kSudhAmapi pravinayet 'jaraMpi paviNenA' aparaM zarIrAntaH paritApayapi pravinayetU 'dApi paviNejjA' dAimapi bhItara le limAla rahe haiM 'aMtoaMto hUhU AmANAI' bhItara hI bhItara mAnoM ye hU hU zabda karate hue jala rahe haiM-'tAI pAsa aise vikaTa garmI kI dAha rUpa dalA ko utpanna karane vAle ina sthAnoM ko yadi uSNa vedanA vAle lAko kSa nArakI dekha letA hai aura 'pAsitA dekhakara vaha 'tAI mogAi' unale le zilI eka sthAna meM praveza kara jAtA hai 'tAI ogAhilA' vahAM praveza karake le gaM tasya upahaSi pariNejA yaha nArakI vahAM para bhI apanI eka anyda ucchA vedanA ko dUra kara sakatA hai arthAt ina sthAnoM meM bhI use uE vedanA ke Age zIta kA hI anubhava hotA hai naraka janyA uSNa bedanA sA pAva zarIra meM paritApa nahIM hotA hai. yaha bala laNhaM va pakSiNejA havA-dhAlA ko bhI naSTa kara detA hai, 'muha pakSiNejjA' apanI kSudhA ko bhI zAnta kara letA hai. 'jaraMpi paviNejjA apaDe zarIra ke tItara rahe hue paritApa rUpa dhara ko bhI 52 4611 2kAya, 'bhaMto aMtoM hUyamANAI' 422. ma 12 naye tADU shhe| 42tA 32tA maNI 24aa DAya 'tAI pAsaI' avA viTa agninA dAha rUpa vedanAne utpanna karavAvALA A rathAnene je uNu vedanA vApasa launA nA2ye na se sane pAlitA' ledhana te 'tAI' ogAI' tamAthI 14 me sthAnamA praveza laya che. 'tAI ogAhittA' tyA praveza 4za se NaM tattha uha pi paviNejA' te nAhI tyA 5 potAnI na2404nya uNa vedanAne dUra karI zake che. arthAta A sthAnamAM paNa tene te uSNu vedanAnI AgaLa zIta vedanAne ja anubhava thAya che. naraka janya uvedanAne paritA5 mA zarIramA thane nathI. te tyA tahapi paviNejjA' tarasane 59 na11 41 cha. 'khuhaM pi pakSiNejjA' pAtAnI bhUmane 5Y zAMta 4rI cha, 'jaraMpi paviNejjA' potAnA zarIranI 42 27tA paritA5 35 12ne para
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramezyotikA kA pra.3 u.2 7.21 nArakAgAM naraka mAnubhavananirUpaNam 327 pavinayet / narakagatoSNasparzAn aya AkarAdi galoNa sparzasyAtIya mandatvena tadapekSayAja zarIraparivApApanodaH saMbhavatyeveti tatazca 'nihAejja vA payalAejja vA' sa nArako nidrAyeta vA pracalAyela vA tapAdi dopApamayena nidrAdInAM saMbhavAt tatazca-'saI vA raI vA dhiI vA maI vA ubalajjA ' smRti vA rati vA dUra kara letA hai. 'dApi paviNejjA' aura dAha ko bhI zAnta kara letA he yadyapi aisA hotA nahIM haiM na bhI huAhI hai aura na kabhI Age hogA bhI parantu narakoM meM bAraha jIva ko kitanI adhika utkaTa uSNa vedanA kA anubhava hotA hai aura vaha uSNatA vahAMzitanI hai yaha bAta isa kathana se pratIti patha meM A jAtI hai ataH sUnasAra he ilaliye yaha bAta yahAM asatkalpanA kara ke hAmajhAI hai|ilo ko saSTa karane ke liye unhoMne 'akhabhAva paTTayaNAe' aisA saca se pahile stra meM pada rakhA hai / tAtparya isa kathana kA kevala yahI hai ki aya AkAra (lohA garama karane kI bhaTThI) Adi gata jo uSNa sparza hai, yaha usla naraka kI mAtA ke Age atyalpa hai-manda hai isI liye zarIra paritApa Adi naSTa ho sakatA hai jaba usa nArakI ko ina sthAnoM meM bhI usa mAtaGga ke jailI zItalalA kA anubhavana hotA hai to vaha NihAejja vA kSaNika nidrA kA bhI sukha prApta kara letA hai 'paghalAejja yA' athavA khaDe 2 vahIM para OMdha bhI letA hai| isa taraha kIavasthA ho jAne para phira vaha 'saI kA raiMdAdhiI vA maIvA upala. 62 4za che. 'dAhapi paviNejjA' mana. 6.42 pa zAMta 4ii hai. hai Ama thatuM nathI. tema kayAre paNa tema thayuM nathI. tema have pachI tema thaze paNa nahIM paraMtu narakomAM nAraka jIvane keTalI vadhAre utkRSTa uSNavedanAne anubhava thAya che. ane te uNapaNe tyAM keTaluM che ? e vAta A kathanathI jANavAmAM AvI jAya che. tethI sUtrakAre A vAta asatkalapanA karIne samapiiche. tara 258 hI ptaa| mATa tezAme 'asambhAvapaTavaNAe' mA pramANeno pATha sauthI pahelAM sUtramAM kahyo che. A paMthananuM tAtparya kevaLa e ja che ke aya Akara (khaMDane garama karavAnI bhaThI) vigeremAM rahela je uSNa sparza che, te e narakanIuSNatA AgaLa atyaMta alpa hoya che. arthAta maMda che. tethI zarIranA paritApa vigere nAza pAmI jAya che. jyAre e nArakIne A sthAnamAM paNa e mAtaMganA jevI zItaLatAne anubhava thAya che, tyAre te "NidAejja vA, kSali nidrAnA 5] manusa pAsa zanidra.3pI suma asa cha.bhAvI mAnI avasthA tha ya tyAre te 'saI vA raI vA dhiI vA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre dhRtiM vA marti vA upalabhetala nArakaH, tataH - 'sIe' zItaH 'soI bhUe' zItI bhUto'tizayena zAntaH 'saMkamamANe saMkamamANe' saMkrAman saMkrAman 'sAyA sokkha bahuleyAvi' sAtAsaukhya bahulacApi 'viharejjA' biharedita svataH paribhramediti / etAvat kathite bhagavati gautamaH pRcchati - ' bhaveyArUvA siyA' bhavedevadrUpA vedanA syAt saMbhAvyate etad yathA bhaved uSNavedanIyeSu narakeSu etadrUpA uSNa vedaneti / bhagavAnAha - ' No NaTTe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH 'goyamA' he gautama ! ko'rtho na samartha: statrAha - 'usiNaveyagijjesu narapasu' uSNa vedanIyeSu narakeSu sthitA ye 'neraiyA' nairathikAste 'eto aNitariyaM ceva usiNavethaNaM paccaNubhavamANA viharaMti' ito'niSTa rikAmeva uSNa vedanAM pratyanubhavanto viharanti ito'nantaraM pratipAditAyA bhejjA' apanI bhUla huI smRti ko, thoDI bahuta zAnti ko citta kI svasthatA rUpa ghRti ko evaM mati ko bhI pA letA hai ataH 'sIe sItI bhUe' zIta rUpa huA aura zItIbhUta huA-apane Apa meM zAnti kA atizaya rUpa se anubhava karatA huA vaha nAraka saMrumamANe saMkramamANe' vahAM se haTa kara 'sAyAsokkhabahule yAci viharez2jA' sAtA aura sukha bahula sthiti vAlA bana jAtA hai prabhu ke isa prakAra ke kahane para gautama ne prabhu se aisA pUchA he bhadanta ! 'bhaveyArUve khiyA' to kyA una uSNa vedanIya narakoM meM isa prakAra kI uSNa vedanA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'No iNDe samaTTe' he gautama / yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'uNiveNijjesu narapasu neraiyA' uSNa vedanA vAle narakoM meM sthita nairadhika 'ento aNimariyaM ceva ukSiNavedhaNaM paJcaNubhavamANA IvA upalabhejjA' potAnI lusI smRtine thoDI ghar3I zAMtIne vittanI svasthatA 35 dhRtine mane bhatine pazu yAbhe he. tethI 'sIe sItIbhUe' zIta 35 thayela ane zItabhUta thayela pAte peAtAnAmAM zAMtinA atizayapaNAthI anubhava karatA bhdd'e| chava te nA24 va 'saMkamamANe saMkramamANe' tyAMthI haTIne 'sAyAsokkhabahule thAvi virena sAtA ane sukha bahula sthitivALA banI jAya che. prabhue A pramANe kahevAthI gautamasvAmI prabhune evu' pUche che ke huM bhagavan 'bhaveyArUvesiyA' to zuddha mA uSyuvedanA bAjA nArIbhAM bhASA prahAranI behanA che ? yA praznanA uttaramAM alu uDe che ! 'No iNaTTe khamaTTe' he gautama! mA artha marobhara nadhI ubha 'usigaveyaNijjesu narae neraiyA' GvedanA bAjA narambhasAM rahelA mairathi hai| 'etto aNitariya ceva usiNaveyaNa paccaNubhavamANA viharaMti' pUrvosta behanAthI pazu vadhAre aniSTatara sevI uSNuvenAnA
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 khu.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 319 aya AkarAdirUpAyA uSNavedanAyA aniSTantarikAmeva apriyatarikAmeva amanojJanarikAmeva amano'matarikAmeva uSNa vedanA pratyanubhavanta:-pratyekaM vedayamAnAtiSThantIti he gautama ! dRSTAntamAtramaya AkarAdikaM pradarzitam natu tassadRzImevavedanAM vedayanti kintu tato'pi adhikatarAmiti bhAvaH / / sampati-zItavedanIyeSu narakeSu zItavedanAsvarUpaM pratipAdayati-sIyaveyaNijjesu' ityAdi, 'sIya veyaNijjesu NaM bhaMte ! naraema' zItavedanIyeSu khalu bhadanta ! narakeSu 'raiyA' naiyikAH 'rimayaM sIveraNa' kIdRzIM-himA. viharali'ila pUrita vedanA se adhika aniSTatara uSNa vedanA ko bhogale haiM / arthAt Upara le jo aba AphArAdi anya arthAt lohe Adi kI bhaTThI se utpanna huI uSNa vedanA kA pratipAdana kiyA gayA hai usase atyanta aniSTa apriya amanojJa aura amano'ma aisI uSNa vedanA ko pratyeka nAraka bhogatA hai| yaha jo abhI he gautama | atha Akazadi janya vedanA pradarzita kI gaI hai vaha to eka dRSTAntApAtra hai| ataH aya AkarAdi jaisI hI vedanA kA anubhavana nahIM karate haiM kintu isase bhI adhikatara uSNa vedanA kA ve anujavana karate haiN| ataH pUrvokta uSNa vedanA ko ve ThaMDaka ke rUpa meM hI maalegeN| ___ avya sUtrakAra zIla vedanA bAle narakoM meM zIta vedanA kelI hotI hai-isakA pratipAdana karate haiM- isameM gautama ! ne prabhu se pUchA hai kihe bhadanta ! 'sItavedaNijjesu NaM bhaMte ! naraessu rahayA kerisa mIta vezNaM' zIta vedanA vAle narako meM nAraka kaisI zIta vedanA kA pacca anubhava kare che. arthAta upara je aya Akara vigerethI thavAvALA athata lekhaMDanA bhaThI vigerethI utpanna thayela uSNa vedanAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tenAthI paNa atyaMta aniSTa, aviya, amanojJa, ane amanoma evI uNavedanA dareka nArake bhegave che. he gautama! je A hamaNAM aya Akara vigerathI thavAvALI vedanA varNavI che, te te eka daSTAna mAtra che. tethI aya Akara vigerenA jevI ja te vedanAne anubhava karatA nathI. paraMtu tenAthI paNa vadhAre AvI uNa vedanAne teo anubhava kare che, tethI pUrvokta uSNa vedanAne teo ThaMDaka jevI ja mAnaze. have sUtrakAra zItavedanA vALA nArakamAM zItavedanA kevI hoya che te saMbaMdhamAM kathana kare che. zIta vedanAnA saMbaMdhamAM gautamaravAnI prabhune evuM 5 cha hai bhagavan 'sItavedaNijjesu Na bhaMte ! naraesu neraiyA kerisaya sIta veyaNa' zItavahanAvANA naramA naar| 8vI zItavahanAnA 'paccaNubhavamANA
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 - jIyAmigamale kArikAM zItavedanAm 'pacca NubhanamANA' pratyanusanamnA-pratyekaM vedayamAnAH viharanti-tiSThanti iti gIla vedanAviSayakA praznaH, bhagavAnAha-'se jahANAmae' ityAdi, 'se jahANAra esa rAdhA nAma:--anirdiSTanAmakaH kadhiya 'kammAra. dArae' karmakAradArakA-lipihArakaH riyA' svAn kathaM bhUtaH karmakAradArakAti tadvigeSaNAni kathayati-taruNeraNa:-ddhamAnadayA:, 'juga yugavAn yugasupamaduppamAdikAlaH sA svena rUpeNa yatyArita na hopASTaH sa yugavAna 'dala kla. cAt balaM sAmarthya tahAna 'jAnipo' yA silpopagatA, ana yAvatpadena uSNa vedanIyanaka prayoktAnti garyANi vizeSaNAni saMgrAhANi, tathAhithalpAtaGkaH sthirAgrAnta: hANipAdapAipRSTAntarorupariNataH, laDyanaplavana janagaNaprasadanasamarthaH, tala yamalayugala rinibhavAha ghananicituvanti vRtta spandhaH carmeSTara drughaNamauSTika samAhaninitagAtramAtra: aurasabala samanvAgata: chekA dakSaH praSThaH kuzalaH nipugaH nipuNa zalpopagata iti / eSAM padAnAmartha uSNavedanIyanarakavedanAprakaraNe nilokanIyA, etAdRzaH sa karmakAradArakA 'egaM guThabhakSamANA viharati anubhava karate ? ke uttara meM prabhu kahate haiM-se jahANAmae asAradAlA liyA' he gautama ! jaise koI luhAra kA lar3akA ho aura kara pUrvokta jaile vizeSaNoM vAlA ho arthAt 'taruNe' tarUNa ho 'jugan' upanAmAdila meM utpanna huA ho 'palavaM' vala. zAlI ho AtaGkaH cikIla jilake hAthoM se agrabhAga sthira ho kampana zIla na hovAdha aura paira tathA donoM pAva bhoga evaM pRSTha tathA usa jisake khUna puza ho, ityAdi rUpa se jahA isamA varNana pahile uSNa vedanIya naraka se prakaraNa meM jiyA jA cukA -vaisA yaha luhAra kA lar3azAho aba vaha eka bahuta baDe lohe ke piNDa ko pAnI ke kalaza ke viharati' manusaSa 42 cha 1 mA praznanA uttaramA pasu se jahAnA mae kammAradArae siyA' hai gautama ! ma a savArane ch|43| DAya, bhane te 54 varSa vyA pramAnA viza! paNe 11ya syAt 'tahaNe ta32 DAya 'juga' suSama huSAdi mi Eurna ye hAya 'balava' pan heya AtaMkavagara nirogI hoya ane jenA hAthe nA agrabhAga sthira hoya kAMpatA na haiya, hAtha, paga ane bane paDakhA tathA pRSThabhAga ane urU jenA khUba puSTa heya ItyAdi prakA thI je pramANenuM A saMbaMdhanuM varNana pahelAM usNa vedanIya narakanA prakaraNamAM karyuM che, e ja pramANenA varNana pramANenA lavArane kare che, ane te eka ghaNu moTA lekhaMDanA piMDane pANInA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 321 mahaM ayapiMDaM' ekaM mahadayaH piNDas 'danavArasamANaM' udakavArasamAnam laghupAnIya ghaTamAnam 'gAya' gRhItvA anAyAsena 'tAviya tAviya' tApayitvA tApayitvA 'koTTiyakoTTiya' kuTTayitvA kuhayitvA 'jahaNeNaM egAhaM vA duyAI vA diyAI vA' jaghanyena ekA vA dvayahaM vA tryahaM vA yAvat kuTTayet tamayaHpiNDas 'uko seNaM mAsaM haNejjA' utkarSeNa mAtraparyantaM hanyAda vataH 'se NaM taM uriNaM usiNabhUyaM' sakarmakAradArakaH khalu tamayaHpiNDam uSNam sa cAyaH piNDaH uSNo vAhyapradezamAtrApekSayApi syAdata Aha- 'uviNabhUrya' uSNIbhUtaM satyavA'gnivarNabhUtam 'ayomaraNa saMsaraNa gahAya' azemayena - loha nirmitina saMdaMzakena gRhItvA 'asabhAvapaTTavaNAe' amadbhAvamasthAnanayA- asamAvakalpanayA 'sIveyapiNje su narapasu SakkhivejjA' zItavedanIyeSu narakeSu makSipet atyuSNako piNDas 'setaM ummisiya nimisiyamaMtareNaM' sa karmakAradArakaH taM tamayaHpiNDaM carake prati jaisA lekara eka baDI bhArI lohe kI maTTIte bara 2 tapAve, aura tapa tapA kara phira use bAra 2, kUTe isa taraha yaha kama se kama eka dina taka, do dina taka tIna dina taka aura adhika se adhika eka mahInA taka karatA rahe isa taraha bhItara bAhara donoM rUpa se uppa huA vaha jayaH piNDa aisA dikhane lage ki mAnoM yaha eka agni kA golA hI hai taba ulle vaha ' ayomaraNa saMsaeNaM gahAya' lohe kI laMDAlI se parADakara bAno 'sIyaveyaNijjesu naraesa pakkhivejA' zIta vedanA vAle narakoM meM DAla de DAlate hI vaha phira aisA vicAra kare ki maiM ise 'miliya niSisiya maMtareNa puNaravi paccaddharislAmi' vahAM se abhI abhI netra kI palaka ke jhapane meM aura ughaDane meM jitanA samaya lagatA hai hatane phAla * kalazanI mAphaka upADIne eka ghaNI mATI leADhAnI TThimAM tene vAraMvAra tapAve ane tapAvI tapAvIne te pachI tene vAravAra phUTa A rIte ochAmAM ochA eka divasa sudhI athavA traNa divasa sudhI athavA vadhAremAM vadhAre eka mahInA sudhI te pramANe karatA rahe A pramANe aMdara ane bahAra banne khAju garama thayela te lekhaDane pi'Da evA dekhAya ke jANe A eka agninA ja goNI che. tyAre tene te buhAra 'ayomapaNa sadaMkhaeNaM gahAya' bosaDanI sAMDasIthI amDIne bhAno ! 'sIyaveya Nijjesu narapasu pakkhivejjA' zIta vedanA vALA nArakAmAM nAkhIde ane tene nAkhatAMja pAche eve vicAra kare hu' mAne 'ummisiya nimisiya matareNa puNaravi paccaddharissAmi' mAne hamaNAMja AMkhanuM maTaku mAre teTalAmAM ja eTale ke AMkha mIcIne ughADe jI0 41
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama mummeSanimeSAntareNaiva yAvatA kAlena nimeSonmeSa stAvatA kAlenavAya:piNDam 'puNaravi' punarapi paccuddharissAmitti kaTu' pratyuddhariSyAmi nArakAt jhaTityeva niSkAsayiSyAmIti kRtvA pazyati tAvat 'pavirAyameva pAsejjA' vitaraM prasphu. Titameva pazyet 'taM ceva NaM jAva No cevaNaM saMcAejjA paccuddha rittae' tadeva khallu yAvat atra yAvatpadena-'pavilINameva pAsejjA paviddhatyameva pAsejjA' iti padayoH saMgraho jJAtavyaH, tatra-bhaviLInameva galitameva pazyet pravidhvastameva pazyet naiva khalu zaknuyAt-samayoM bhavet tamayaM piNDaM narakAtmatyuddhartum / punarapi dRSTAnta mAha-'seNaM' ityAdi, 'se NaM se jahANAyae lattamAyaMge' yathA vA sa khallU sa yathA nAmako mattamAtaGgaH kazcitkuJjaraH 'taheva jAna sokhabahule yAbi viharejjA' tathaiva yathA uSNavedanIyanarakavedanAprakaraNe kuaravizeSaNAni bhoktAni tAnyeva vizeSaNAni atrApi grAhyANi, kiyaparyanta mityAha 'jAva' yAvada sa kuJjara: saukhyavahulazcApi vihareta, tathAhi 'sahihAyaNe paDhamasarayakAlasamayasi caramaNidAghasamayahi uhAsihae taNhA bhihae davAggijAlAbhihae Aure mulie pivAsie dubale dilate egaM mahaI ke bAda nikAla letA hUM to itane kAla meM hI vaha zIta vedanA vAle narakoM meM DAlA gayA maMtapta lohe kA golA vahAM pighalane aura galane lagA hai aisA sAkSAt dikhalAI de sakatA hai ila taraha vaha luhAra kA lar3akA agha 'taM ceva NaM jAya jo ceva NaM saMcAe paccustie' usa gole ko vahAM se punaH bAhara nikAlane meM samartha nahIM ho sakatA hai isa taraha se-yaha bhI aura dUsarA eka dRSTAnta isI viSaya ko poSaNa karane ke liye aisA hai ki-'se NaM se jahANAmae mattamAtaMge kuMjare jaise koI eka madonmatta gajarAja ho aura vaha 60 sATha varSa kA ho zaratkAla ke prathama samaya meM-azvina mAsa meM yA carama nidAghakAla ke samaya meM jeTha teTalAmAM ja Ane kahADI lauM chuM te eTalA kALamAMja te zItavedanAvALA narakomAM nAkhela tapele lekhakano pIMDa tyAM ogaLavA ane gaLavA mAMDa che. temAM tene sAkSAt dekhAya che. A rIte lavArane chokare te pachI " ceva NaM jAva No ceva NaM saMcAe paccaddharittaI' se gAjAne tyAMthI paach| mahAra kahADavAne zaktimAnuM thatuM nathI. e ja pramANe A eka bIjuM eka dRSTAMta A viSayane ja samarthana karavA mATe batAvavAmAM Ave che te A pramANe che. 'se NaM se jahAnAmae mattamAtage kujare' bha me4 mahAnmatta 2012 hAya, ane te 60 sAITha varSanA hoya, te zarata kALanA prathama samayamAM arthAt A mahinAmAM athavA chele nidAgha kALanA samayamAM arthAta jeThA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.21 nArakANAM narakavAnubhavananirUpaNam 323 pukkhariNoM pAsejjA caukkoNaM samatIraM ANuputi sujAyavappagaMbhIrasIyanajalaM saMchaNNapattabhisamiNAlaM bahuppalakusuyaNaliNa subhaga sogaMdha puMDarIya mahApuMDarIya sayapatta sahassapatta kesara phullociyaM chappayaparibhujjamANakamalaM acchavimala salilapuNaM parihatyamamaMtamaccha kacchabhaM aNegasauNigaNamihuNagavirai yasadumAyamahura saranAiyaM taM pAsai, pAsittA taM ogAhai ogAhisA se NaM tatya uhaMpi paviNejjA khuipi paviNejjA jaraMpi paviNejjA dApi paviNejjA, nidAejjavA payalAejjavA saIbA raiM vA dhiI vA ubalabhejjA, sIe sII 'bhUe saMkamamANe saMkramamANe sAyAsokkhabahule yAvi viharijjA' ___SaSTihAyanA prathamazaratkAlasamaye (AzvinamAse) caramanidAghakAlasamaya vA (ASADhamAse) uSNAbhihataH tRSAmihato dAvAgnijvAlAmihataH AturaH zuSitaH pipAsito durvalaH klAntaH ekA mahatIM puSkariNIM pazyet catuSkoNAM samatIrAm ASADha ke samaya meM-jaba vaha bhI le atyanta saMtapta ho jAne ke kAraNa pipAlAle Akula vyAkula ho kara pAnI kI talAza meM idhara se udhara cakkara kATane lage cakkara kATate mAna lo vaha jaMgala meM lagI hui agni ke pAsa acAnaka pahuMca jAve-aisI sthiti meM garmI kI vedanA se aura pyAsa kI vedanA le Akula bane hue usa hAthI ko usa agni kI dAha se saMtapta hone ke kAraNa aura kyA avasthA ho sakatI hai-to cAi usa samaya aura adhika ghabar3A jAtA hai, usake kaNTha aura tAlu tathA oSTha bilakula sUkha jAte hai pahile se bhI adhika yaha pipAsA se bAdhita ho jAtA hai zArIrika dhairya aura mAnasika pala usa. kA vilakula DhIlA par3a jAtA hai aura eka taraha utpanna rUgNa, naI jaisI usakI paristhiti bana jAtI hai isa hAlata meM par3A huA vaha hAthI aSADha mahinAmAM jayAre te garamIthI atyaMta tapAyamAna thavAnA kAraNe taraphathI AkuLa vyAkuLa thaIne pAnI tapAsamAM Ama tema pharavA maMDe ane pharatA pharatAM mAne ke te jaMgalamAM lAgela AganI pAse acAnaka pahoMcI jAya, AvI paristhitimAM garamInI vedanAthI ane tarasanI vedanAthI AkuLa vyAkuLa banelA te hAthInI te aninA dAhathI kevI avasthA thaI zake? arthAta te samaye e hAthI vadhAre gabharAI jAya che. tenuM gaLuM ane tALavuM ane haTha ekadama sukAI jAya che, pahelAM karatAM paNa vadhAre paDatI tarasathI vyAkuLa bane che. zArIrika dhIraja ane tenuM mAnasika baLa eka dama narama paDI jAya che. eka taraphathI thayela rUNAvasthAnI jema tenI paristhiti banI jAya che. A
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 jIvAmigamasUtre AnupUrvyasu jAtavamagambhIrazItalajalAm saMchanna patta bisamRNAla vahUrapalakumludana lina subhagasaugandhikapuNDarIka mahApuNDarIkazatapatrasahasrapatra ke saraphullopacitAm paTpadaparibhujyamAnakamalAm acchavimalasalilapUrNAM parihatya bhramanmatsya kacchapAm aneka zakunigaNa mithuna viracitazandonnatikamadhurasvaranAditAm tAM ( puSkariNI) pazyati dRSTvA tAmavagAhate'vagAhya sa khalu tatroSNamapi mavi - nayet vapAmapi pavinayet kSudhAmapi macinayet jvaramapi pravinayet dAhamapi pracinayet nidrAyeta vA macalAyeta vA smRti vA rarti vA vRrti vA marti vA upakabheta, zItaH zItIbhUtaH saMkrAman saMkrAman 'sAyA sokkhavahule yAtri viha rejjA' sAtA saukhyabahulaH samadhigata paramAnandayApi vihareta 'evAmeva goyamA' jaba eka bar3I bhArI puSkariNI ko ki jisakA varNana abhI abhI catukoNa Adi vizeSaNoM se kiyA jA cukA hai dekhatA hai aura dekhakara vaha usameM praveza kara jAtA hai / praveza karake vaha vahAM apanI garmI ko zAnta karatA hai pyAsa ko bujhAtA hai evaM pAsa meM lage hue zallakI Adi ke pattoM ko khAkara unase apanI bhUkhako bhI zAnta kara letA hai| isa taraha garmI janya jvara se rahita ho jAne ke kAraNa bhItara bAhara meM zAnti ke A jAne se vaha vahIM para kSaNa bhara ke liye nidrA bhI le letA hai athavA pracalA nAma kI nidrA ke AdhIna ho jAtA hai UMgha jAtA hai isa prakAra se bhItara bAhara meM zAnti ke mila jAne ke kAraNa cavaDA jAne se guMdhI huI smaraNa zakti ko harSollAla rUpa rati ko, ghRti ko aura pati ko vaha gajarAja prApta kara letA hai / aura zItalatA svarUpa paristhitimAM paDele te hAthI jyAre eka meTA sarovarane dekhe ke jenuM varNana pahelA cAra pRNA vALA vigere vizeSajJeA ApIne karavAmAM Avela che. evA sAvarane kaeNkhIne te e sarAvaramAM praveza kare che. praveza karIne te peAtAnI garamIne tyAM zAMta kare che. ane tarasane paNa khujAve che. temaja sareAvaranI pAse lAgelAM zakSakI vigere vanaspatiyAnA pAMdaDAne khAine tenAthI peAtAnI bhUkhane paNa zAMta kare che. A rIte garamIthI thayela pIDAthI mukta thavAnA kAraNe ane aMdara temaja khahAra zAMtI AvI javAthI ekAda kSaNane mATe tyAMja uMghI paNa jAya che. athavA pracalA nAmanI nidrAne AdhIna khanI jAya che. arthAt uMghI jAya che. A pramANe aMdara ane bahAra zAMtI maLavAnA kAraNe pahelAM gabharAI javAnA kAraNe gayelI smaraNu zaktine temaja hollAsa rUpa ratine dhaiya ne, ane matine te gajarAja pharIthI prApta karIle
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 2 0 21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 325 evameva anenaiva adhikRta dRSTAnvoktena prakAreNa gautama ! 'asambhAvapaTTatraNAe ' asadbhAva prasthApanayA - asadbhAvakalpanayA 'sIyaveyaNirahito nararahito' zIvadratreet narake 'nerahae unnaTie samANe' nairathiko narakAd uvRttaH san 'jAI' imAI ihaM maNussaloe havaMti' yAnImAni iha manuSyaloke bhavanti zItapradhAnAni sthAnAni, 'taM jahA tadyathA - 'himANi vA himapuMjANivA' himA nivA himapuJjAni vA 'himaNDalANi vA himapaDalapuMnANi vA' hisapaTalAni vA himapaTalapuJjAni vA 'tusArANi vA tusArapuMjANivA' tuSArANi vA tuSArapuJjAni vA 'himakuMDANi vA himakuMDapuMjANivA' himakuNDAni vA himakuNDapuJjAni vA 'sIyANi vA sIyapuMjANi vA' zItAni vA zItapuJjAni vA 'tAI pAsaI' tAnI huA vaha apane sthAna para mahata cAla se calakara pahuMca jAtA hai - evaM vahAM sAtA saukhya maya hokara zeSa jIvana ko sukhamaya nikAla detA hai 'evAmeva gopamA !' isI taraha se he gautama! yaha bhI asat kalpanA se samajha lenA cAhiye ki 'sIkvevaNiehito narapahito' zIta vedanAvAle narakoM se 'neraie ubahie' koI nairabhika uvRta huA aura udghRta hokara (nikalakara) vaha 'jAI imAI ihaM manusvaloe evaMti' jo ye manuSya loka meM zIta pradhAna sthAna hai - jaise ki 'himANi vA hima puMjANi vA' hima hima puMja, 'hima paDalANi vA himapaDala puMjANivA' hima paTala, hima paTala puMja, 'tusArANi vA tusArapuMjANivA' tuSAra tuSAra, puMja 'hima kuMDANi yA himakuMDapuMjANivA' himakuNDa, hina kuNDa puMja 'sIyANi vA sIya puMjANi' zIta athavA zIta putra vagairaha 'tAI lambAI' pAsaha' una saya sthAnoM ko vaha dekhe - 'pAsitA' aura dekhakara 'tAI' ogAhai' unameM aba che. ane zItala svarUpa banelA te gajarAja peAtAnA sthAna para masta cAlathI cAlIne pahoMcI jAya che, ane tyAM zAtA ane sukhamaya manIne mAkInA bhuvanane sukha pUrva vItAve he. 'evAmeva gomA !' yA prabhAye he gautama! AA cAlu asalapanA samabhavI lekhe 'sIyaveyaNiehiMto narapahito' zIta behanA vAjA naroyAMthI 'neraie ukhaTTie' dhanairayi maDAra nIjye hAya, bhane mahAra nImjIne te 'jAI' imAI iha maNussaloe havati' ne bhA bhanuSyaseo'bhAM zItapradhAna sthAna che, nemar3e 'himANi vA himapuMjANivA' hima himayuM 'himapaDalANi vA himapaDala pu jANivA' DibhapaTA jaraino goNI Dibha paTala thuna arainA gojAnA Dhagale 'himaku DANivA, himakuMDapu jANivA' hima muMDa DibhajhuMDa 4 'sIyANivA khIyapu'jANivA' zIta athavA zItayuna vigere 'tAI' savvAI' pAsa' se adhA sthAnAne te he che, 'pAsittA' bhane hemIne
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jIvAbhigamasUtre 326 mAni loke zItasthAnAni pazyati 'pAsitA' dRSTvA 'tAI ogAha' tAni sthA nAni avagAhate 'ogAhittA se NaM tattha sIyAMpa paviNejjA' tAni sthAnAni avagAhya sa khalu nArakaH tatra sthAne zItaM nArakazItamapi mavinayet vinAzayet 'tahapi paviNejjA' tRpAmaNi pravinayet 'khupi paviNejjA' kSudhAmapi pravinayet 'jarIpa paviNejjA' jvaramapi pravinayet 'dApi paviNejjA' dAhamapi pravinayet naraka vedanAya narakasaMparkasamutthitaM dAhamapi pAraharedityarthaH, tataH zatitvAdidoSA pagamavA'nuttaraM sukhaM labhamAnaH 'niddAeuja vA payala | ejja vA jAna usine uAsaNa bhUe' nidrAyeta vA macalAyeta vA smRtiM vA rati vA dhRti vA sati vA labheta tato narakagata jADayApagamAt uSNaH, sa ca bAhya pradezamAtrato'pi syAt tava gAhana kare 'ogAhitA' avagA ina kara 'se NaM tattha sIyaM pi paviNejjA' vaha unake saMparka se apanI naraka janya zIta kI nivRtti karale 'sahaM vi paviNejjA' tRSA kI bhI nivRtti kara letA hai 'khuhaM vi paviNejjA' kSudhA kI bhI nivRtti karale 'jarapi paviNejjA' zItajanya jvara kI bhAM nivRtti karale, 'dAhaM pi paviNejjA' aura jo usake zarIra meM zIta vedalIya naraka ke saMparka se zItajanya dAha ho rahi thI usakI bhI nivRtti karale, isa taraha zItatA Adi doSoM ke naSTa ho jAne se anuttara sukha ko prApta huA vaha nAraka jIva vahAM para thoDI dera ke liye nidrA bhI le leve aura pracalA jhIma-bhI le leve ( calate yA baiThe baiThe Ane vAlI nidrA) tathA smRti rati- dhRti aura mati inheM bhI prApta kara leve isa taraha naraka gata jaDatA ke dUra ho jAne se bhItara se uSNIbhUta huA vaha nArakI utsAha saMpanna bane'tAI ogohai' tebhI mavagAI na ure che, arthAt mI bhAre che. 'ogAhitA ' gArDana urIne 'se NaM tattha sIyaM vi paviNejjA' te tetA sapathI nara bhanya yotAnA zItanI nivRtti harIce che. 'tavha' ra paviNejjA' tarasa pazu zAMta ye che. 'khuhapi patriNejjA' lUmane zAMta 4rI se che. 'jara' pi paviNejjA' zIta 4nya jvarane pazu zAMta che 'dApi paviNejjA' bhane tenA zarIrabhAM zIta vedanIya narakanA saMparkathI je zIta janmya dAha thai rahela hAya tenI pazu nivRtti karIle che. A pramANe zItalatA vagere deSAnA nAza thavAthI anuttara sukhane prApta karela te nAraka jIva ceADIvAra mATe jAya ane pracalA arthAt cAlatA cAlatA ke beThA beThA pazu laIle che. A rIte narakamAM rahela jaDatA dUra thaI uSNu rUpa banela A nArakI utsAha yukata manIne tyAMja uMghI paNa AvanArI Udha javAthI aMdarathI dhIre dhIre Anada
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikA TIkA pra. 3 u. 2 sU.21 nArakANAM narakabhavAnubhavananirUpaNam 327 uSNabhRto'ntaramapi narakagata jADayApagamAt jAThotsAhaH 'saMkamamANe saMkamamANe ' evaM bhUtaH san yathAsukhaM saMkrAman saMkrAman 'sAyAsokkha bahule yAvi viharejjA' sAtA saukhyabahulacApi viharet / etAvati pratipAdite gautamaH prAha - he bhadanta ! etAvatmamANA narake zItavedanA bhaveva bhagazanAha- he gautama / nAyamarthaH samarthaH 'sIya veyaNi jesu narapasu neraiyA' zIta vedanIyeSu narakeSu narayikAH 'etto aNiTTha tariyaM caiva sIyaveyaNaM' ito'pi aniSTatarikA makAntatarikA mamiyatarikA mama. nojJa tarikA mamanosrikAM zItavedanAm ' paccaNubhavamANA viharaMti' pratyanubhavantaH pratyekaM vedayamAnA viharanti tiSThantIti / su021|| samnati nArakANAM sthiti pratipAdanArthamAha- 'hamI seNaM' ityAdi, mUlam - imIle NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA, goyamA ! jahanneNa vi ukkoseNa vi ThiI mANivvA jAva ahe sattamAe // imIse NaM bhaMte ! rayaNa RAT bhAra puDhavIe neiyA anaMtaraM uvaTTiya kahiM gacchati kahi uvavajaMti, kiM naraiesu uvavajeti kiM tirikkhajoNiesu kara dhIre 2 vahAM se Ananda magna hokara cala deve aura isa taraha se yaha sAtA sukha bahula bhI ho jAve / isa prakAra prabhu ke kahane para punaH gautamasvAmI ne unase pUchA- to kyA aisI zIta vedanA naraka meM hotI hai ? isake uttara meM prabhu karate haiM - he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| kyoMki 'sIyaneyaNijjesu naraesa nerahayA entoaNi tariyaM ceva sIyavedhaNaM paccaNubhavamANA viharaMti' zIta vedanA vAle narakoM meM nairapika isase bhI aniSTatara, akAntara apriyatara amanojJatara evaM amano'matara zIta vedanA ko bhogate hai / ataH unako yahAM kI zItalA uSNatA rUpameM pratIta hogii| sUtra // 21 // magna thaIne tyAMthI cAlatA thAya che, ane A pramANe te sAtA ane sukha pUNa paNa khanI jAya che, A rIte prabhunA kahevAthI gautamasvAmIe pharIthI prabhune pUchyuM ke teA zu? evI zIta vedyanA narakamAM hAya che ? A praznanA uttaramAM anu ! che ! he gautama! AA artha arezabhara nathI. bhiDe 'sIyave yaNijjesu narapasu paccaNubhavamANA vihati' zIta vehanAvAjA narobhAM nairayi mAnAdhI paNa aniSTatara, antitara. apriyatara, ane amaneADamatara, zIta vedanAne bhAgave che. tethI tene ahinI zItaLatA, uSNutApaNAthI jaNAze, // sU. 215
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 jIvAmigamasse uvavanaMti, evaM ubaTTaNA mANiyA jahA vakaMtIe tahA iha vi jAva ahe satAe // 10 22 // chAyA-etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhA pRthivyAM nairayikANAM kiyantaM kAlaM sthiti: prajJaptA ? gautama ! jaghanyenApi utkarSeNApi sthitimANitavyA yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khala sadanna ! ratnapAbhAyAM pRthivyAM nairayikA anantara muvRtya kutra gacchanti, hutyante, kiM narayi pRtpadyante kiM tiryagyo. nive pUrayante / evamahattanA saNi vyA yathA vyutkrAntoM tathA ihApi yAvadadhaHsaptamyAm // 021 // TIkA-'isIse NaM bhaMte ! malayAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhApa puDhavIe' ratnamAyAM pRthivyA 'neraiyANaM' lekhikANAm 'keniyaM kAlaM liI panattA' kiyantaM kAlaM sthitiH yajJaptA-kathiteti nevisasthiti viSayakaH praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'moyamA' he gautama ! 'jahammeNa vi ukkoseNani' jaghanyenApi utkarpaNApi 'ThiI mANirAyA jAva ahe sattamAe' sthitimaNitavyA yAvadadhaH saptamyAm sarvasyAmeva nArajhapRthivyAM nArakANAM sthitivaktavyA, tathAhi agha sUtrakAra narakoM kI sthiti kA pratipAdala karane ke liye sUtra kahate haiM-'inI le gaM aMte ! rkssnnppbhaae-ityaadi| TIjhArtha-gautamasvAmI ne prabhu ne patA pUchA hai-'imI se NaM bhaMte!' he bhadanta ! isa 'rayaNappabhAe puDhabIe' ratnaprabhA pRthivI meM 'neraiyA NaM' nara. yikoM kI kevAyaM kAlaM ThiI pannatA' tine kAla kI sthiti kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-godhamA!' he gautama! yahAM nArakoM kI jaghanya sthiti aura utkRSTa sthiti donoM prakAra kI sthiti hotI hai ataH donoM prakAra kI sthiti yahAM para kara lenI cAhiye isa taraha prathama have sUtrakAra narakanI sthitinuM pratipAdana karavA mATe kathana kare che. 'imIse Na bhaMte ! rayaNappabhAe' tyAdi ya-gItabhasvAmI prasune ye pUchyu hai 'imIse NaM bhaMte !' 3 bhagavan mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAvAmA 'neraiyANa' nAyinI 'kevaiya' kAla ThiI paNNattA' TasA nI sthiti 4hI che 1 mA prazranA uttaramA prabhu gautabhasvAmIna cha goyamA hai gautm| maDiyAM nArakenI jaghanya sthiti ane utkRSTa sthiti ema banne prakAranI sthiti hoya che tethI ahiMyAM banne prakAranI sthitinuM kathana karavuM joIe. A pramANe pahelI pRthvInA nArakanI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI che ane apanI se Na tAdhicI meM
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 2 . 22 nAraka sthitinirUpaNabhU 329 - ratnaprabhA pRthivInArakANAM jaghanyena dazavarSasahasrANi utkarSeNa sAgaroSaNam / zarkarAprabhA pRthivI nairayikANAM jaghanyata ekaM sAgaropamam utkarpata strINi sAgaroM pamANi, cAlukAprabhA pRthivI nairayikANAM jaghanyena trINi sAgaropamANi utkarSataH sApta sAgaropamANi / paGkamabhA pRthivInairacikANAM jaghanyataH saha sAgaropamANi utkarSato dazasAgaropamANi, dhUmaprabhA pRthivInairavikANAM jaghanyato dazasAvaropamANi utkarSataH saptadazasAgaropamANi, tamAnamA pRthivI nairathikANAM japanyataH saptadazasAgaropamANi utkarSato dvAviMzati sAgaroSyANi samasTama mabhA pRthivyAM rANAM jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi utkarSataH trayasiMyatyAgapatrANi / pRthivI ke nArakoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai aura utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI hai zarkarApramA pRthivI meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti tIna lAgatepana kI hai bAlukAprabhA ke nArakoM kI jaghanya sthiti tIna logo kI hai aura aSTa sthiti sAta sAgaroSadha kI hai paGkamA pRthivI ke jaghanya se sAna sAgaropama kI hai aura utkRSTa se kI hai| dhUmaprabhA ke nArakoM kI jaghanya sthiti dala sAgaropama kI hai aura vekRSTa sthiti satraha sAgaropama kI hai-maprabhA pRthivI ke nArakoM kI jaghanya sthiti sanada sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti bAIsa sAgaropama kI hai tathA adhaH saptamI pRthivI ke nairadhikoM kI jaghanya sthiti bAIsa sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kI hai / isa taraha se gae sAmAnya rUpa se prati pRthivI meM nArakoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti kA kathana kiyA hai aba hara nArakoM kI sthiti vaha dasa sAgaropama utkRSTa sthiti eka sAgarAparanI che zarAprabhA pRthvImAM jaghanya sthiti eka sAgarApamanI che. ane utkRSTa sthiti traNa sAgarApamanI che. vAlukAprabhA pRthvInA nAkAnI jaghanya sthiti traNa sAgarApamanI che. ane utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI che. pa`kraprabhA pRthvImAM nArAnI jaghanya sthiti sAta sAgarApamanI che, ane utkRSTathI dasa sAgarApamanI che. dhUmaprabhA pRthvInA nArakAnI jaghanya sthiti isa sAgarApamanI che. ane utkRSTa sthiti sattara sAgareApamanI che tama prabhA pRthvInA nArakanI jaghanya sthiti sattara sAgarApamanI che. ane utkRSTa sthiti 22 khAvIsa sAgaropamanI che. tathA adhaHsaptamI pRthvInA nairayikAnI jadhanya sthiti khAvIsa sAgaropamanI che, ane utkRSTa sthiti tetrIsa sAgarApamanI che. A pramANe sAmAnya paNAthI dareka-pRthvIcemAM rahelA nArakAnI janya ane utkRSTa sthitinuM kathana karavAmAM Avela che. nI0 42
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ P jIvAmigama tadevaM sAmAnyataH mati pRthivIsthitiparimANaM kathitaM yadyetatpatiprastaTa sthi. tiparimANaM vicAryate tadA evaM jJAtavya ratnaprabhA pRthivyAM prathame prastaTe jaghanyA sthitiH dazavarSasahasrANi, utkRSTA tu navapisahasrANi rakamamA dvitIya prastuTe jaghanyA dazavarSalakSA sthiti rukaSTA natirvapalakSA, ratnAmA tRtIya prastaTe jaghanyato navavivarSalakSA, utkRSTataH pUrvakoTI, ratnanamA pRthivyAH caturthamastaTe jaghanyA pUrvakoTI utkRSTA sAgaropamadhya dazago mAmA, marakSA paJcamaprastaTe jaghanyA sAgaropamasyaiko dazabhAgaH utkRSTA dvau dazamAgo, ratnapramAyinyA: SaSTha prastaTe jaghanyA sAgaropamasya dvau dazamAgauM utkRSTA strayodazabhAmA ratnaprabhA saptame prastaTe jaghanyA strayaH sAgaropamasya dazabhAgAH utkRSTAzcatvAro dazaeka prastaTa meM sthiti ke pramANa kA kathana kiyA jAtA hai-so ghaha isa prakAra se hai-ratnaprabhA meM prathama prastaTa jaghanya sthiti dasa hajAra varSe kI hai utkRSTa sthiti nabbe (90) hajAra varSa kI hai| ratnaprathA ke dvitIya prastaTa meM jaghanya sthili dala lAla varSa kI aura utkRSTa sthiti nanye lAkha varSa kI hai ratnaprabhA ke tIsare prastaTa meM jaghandha sthiti nabve lAkha varSa kI hai aura utkRSTa sthiti eka pUrva koTi kI hai ratnaprabhA ke caturtha prastaTa meM jaghanya sthiti eka pUrva koTI phI aura utkRSTa sthiti eka sAgara ke dasa ve bhAga pramANa hai ratnaprabhA ke pAMcaveM prastaTa meM jaghanya sthiti sAdharopama ke dala vibhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti do daza bhAga pramANa hai| ratnaprabhA ke chaThe prastaTa meM jaghanya sthiti sAgaropama ke do daza bhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti trayodaza bhAga pramANa hai ratnapramAke saptama prastara meM jaghanya sthiti ' have dareka prastaTamAM sthitinA pramANanuM kathana karavAmAM Ave che. te A pramANe che. ratanaprabhA pRthvInA pahelA prastaTamAM jaghanya rithati dasa hajAra varSanI che. ane utkRSTa sthiti 90 nevuM hajAra varSanI che rAnaprabhA pRthvInA bIjA prarataramAM jaghanya sthiti dasa lAkha varSanI che. ane utkRSTa sthiti nevuM lAkha varSanI che. ratnaprabhA pRthvInA trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti evuM lAkha varSanI che. ane utkRSTa sthiti eka pUrva keTinI che. ratnaprabhA pRthvInA cothA prastaTamAM jaghanya sthiti eka pUrvakeTinI ane utkRSTa sthiti eka sAgaranA dasamA bhAga pramANanI che. nakazA pRthvInA pAMcamA prastaTamAM jaghanya rithati sAgaropamanA dasamAM bhAga pramANunI che. ane utkRSTa sthiti be dasamA bhAga pramANunI che. ratnaprabhA pRthvInA chaThA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA be dasamA bhAga pramANanI che. ane utkRSTa sthiti teramA bhAga rUpa che. ratanaprabhA pRthvInA sAtamA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ T prameyoti TIkA maM.3 u. 2 . 22 nArakasthiti nirUpaNam 131 , bhAgAH, ratnaprabhA pRthivyAH aSTame mastaTe jaghanyAzcatvAraH sAgaropamasya dazabhAgA utkRSTAH paJcadazanAgAH, ratnaprabhA navase prastaTe jaghanyA pazJca - sAgaropamasya dazabhAgAH pRthivyAH utkRSTA pada, ratnaprabhA dazame mastaTe jaghanyA SaT sAgaropamasya dazabhAgAH utkRSTA sapta, ratnaprabhAyA ekAdaze prastaTe jaghanyAH sapta sAgopamasya dazabhAgAH, utkRSTA aSTau ratnapathAdvAdazamasTe jaghanyA aSTau sAgaropamasya dazabhAgA utkRSTA nada, ratnaprabhA trayodazamastaTe jaghanyA navasAgaropamasya dazabhAgA utkRSTA daza, tadevaM paripUrNamekaM sAgaropamaM bhavati ratnaprabhA nArakANAM sthitiriti / eka sAgaropama ke yo daza bhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti cAra daza bhAga rUpa hai ratnaprabhA ke AThaveM prastara meM jaghanya sthiti sAgarIpana ke cAra daza bhoga rUpa hai aura utkRSTa sthiti pAMca daza bhAga rUpa hai ratnaprabhA ke nauveM prastaTa meM jaghanya sthiti logaropama ke pAMca daza bhAga hai aura utkRSTa sthiti sAgaropama ke chaha daza bhAga rUpa hai rahanaprabhA ke dasaveM prasTa meM jaghanya sthiti sAgaropama ke chaha daza bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgaropana ke sAta daza bhAga rUpa hai ratnaprabhA ke gyAraha meM prastaTa meM jaghanya sthiti sAnaropama ke khAsa daza bhAgarUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgarIvana ke ATha daza bhAga rUpa he ratnaprabhA ke bAraha ve prastara meM jaghanya sthiti sAgaropama ke ATha daza bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgaropama ke nau dazabhAga rUpa hai tathA ratnaprabhA ke teraha veM prastara meM jaghanya sthiti lAgaropama ke nau prastaTamAM jaghanya sthiti sAgarApamanA teramA bhAga pramANunI che. ane utkRSTa sthiti cAra dasa bhAga rUpa che. ratnaprabhAnA AThamAM prastaTamA jaghanya sthiti sAgaropamanA cAra dasamAM bhAga rUpa che, ane utkRSTa sthiti pAMca dasa bhAga rUpa che. ratnaprabhAnA navamAM prastaTamAM jaghanya sthiti sAgarApamanA pAMca dasa bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA cha dasa bhAga rUpa che, ratnaprabhA pRthvInA dasamA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaroyananA cha desa bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA sAta dasa bhAga rUpa che. ratnaprabhA pRthvInA agIyAramA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanA sAta isa bhAga rUpa che ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA ATha dasa bhAga rUpa che, ratnaprabhA pRthvInA khAramA prataTamAM jaghanya sthiti sAgaropanA 18 dasa bhAga che, ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA nava dasa bhAga rUpa che, tathA ratnaprabhA pRthvInA teramAM prastaTamAM janya sthiti sAgaropamanA nava bhAgya *
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "332 jIvAmigamale 1 (2) zarkarAmamAyAM prathame prastaTe jaghanyA sthitirekaM sAgaropamam utkRSTA ekaM sAgaropamaM dvau ca sAgaropamasyaikAdazamAgo, dvitIyamastaTe jaghanyA eka sAropamam dvau ca sAgaropamasyaikAdazabhAgau, utkRSTA ekaM sAgaropamaM catvAraH sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, tRtIyaprastaTe jaghanyA ekaM sAgaropamaM catvAraH sAgaro- pamasyaikAdazabhAgAH utkRSTA ekaM sAgaropamaM paTU sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, . caturthaprastaTe jaghanyA eka sAgaropamaM paT sAgaropamasyaikAdazamAgAH, utkRpTA / ekaM sAgaropamamaSTI sAgaropamasyaikAdarAmAgAH, paJcame prastaTe jaghanyA ekaM - sAgaropamam aSTo sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA ekaM sAgaropamaM dakSadazabhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti sAgaropama ke dasa bhAga rUpa hai isa taraha le yahAM eka paripUrNa sAgara kI utkRSTa sthiti AjotI hai| - 2za zaprabhA ke prathama prastaTa meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthili eka sAropama kI aura eka sAgaropama ke do gyArahANa rUpa hai mitIya prataTa meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI aura eka sAgaropana ke do gyAraha Aga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti * pUre eka sAgara kI aura sAgaropama ke cAra gyAraha bhAga rUpa hai| tRtIya praslaTa- jaghanya eka sAdharopasa kI aura eka sAgaropama ke cAra gyA-raha bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti eka sAgaropala kI hai aura eka lAgatoSa ke syAraha bhAga rUpa hai cauthe prastaTa meM jaghanya sthiti eka sonaropama ke chA gyAraha bhAga rUpa hai. evaM utkRSTa sthiti eka saagrorUpa che. ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA dasa bhAga rUpa che. A pramANe ahiyA eka paripUrNa sAgaranI utkRSTa sthiti AvI jAya che. (2) zarkarAmalA pRthvInA pahelA prataTamAM jaghanya sthiti eka sAgarapamanI che. ane utkRSTa sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA be agIyAranA bhAga rUpa che. bIjA prastaTamAM jaghanya sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgarepasanA be agIyAramA bhAga pramANanI che. tathA utkRSTa sthiti 'pUrA eka sAgaranI ane sAgaropamanA cAra agIyAramA bhAga pramANanI che. - trIjA prataTamAM jaghanya sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgacamanA cAra agIyAramA bhAga pramANanI che. ane uSTa sthiti eka sAgaApanI tathA eka sAgaropamanA cha agIyAramA bhAga rUpa che. " cethA prarataTamAM jaghanya sthiti eka sAgaropamanI ane eka sAgara jamanA cha agIyAramA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti eka sAgarepamanI , che ane eka sAgaropamanA ATha agIyAramA bhAga rUpa che.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyotikA TIkA pra. 3 . 2 lU. 22 nAraka sthiti nirUpaNam 333 sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, SaSThe prastaTe jaghanyA ekaM sAgaropamaM dazasAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaropame, ekaH sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, saptame prastaTe jaghanyA dve sAgaropamasyaikAdazo bhAgaH, utkRSTA dve sAgaropame trayaH sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, aSTame prastaTe jaghanyA dve sAgaropame trayaH sAgaropamasya ekAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaropame paJcasAgaropamasyaikAdazabhAgAH / navame masta jaghanyA dve sAgaropame pazca sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaro pame sapta sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, dazame prastaTe jaghanyA dve sAgaropame pama kI hai aura eka sAgaropama ke ATha gyAraha bhAga rUpa he pAMcave - prastaTa meM jaghanya sthiti eka sAgaropama kI aura eka lAgaropama ke ATha gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI aura sAgaropama ke daza gyAraha bhAga rUpa hai chaThe prastada meM jaghanya sthiti eka sAgaropana kI aura lAgaropama ke dasa gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti do lAgaropama kI aura sAgaropama kA eka gyAraha bhAga rUpa hai - sAtaveM prastaTa meM jaghanya sthiti do sAgaropama kI hai aura sAgaropama kA eka gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropaNa ke tIna gyAraha bhAga rUpa hai AThave prasTa meM jaghanya sthiti do sAgaropala kI hai aura eka sAgaropama ke tIna gyAraha bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropama ke pAMca gyAraha bhAga rUpa hai nauveM prastaTa meM jaghanya pAMcamA prataTamAM jaghanya sthiti eka sAgarApamanI ane eka sAgarApamanA AThe agIyAramA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti eka sAgarApamanI ane eka sAgarApamanA dasa agIyAramA bhAga rUpa che, chaThThA prastamAM jaghanya sthiti eka sAgaropamanI ane sAgarAmanA dasa agIyAramA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti e sAgarApasanI ane sAgarApamanA eka agIyAramA bhAga rUpa che. sAtamAM prastaTamAM jaghanya sthiti e sAgarApamanI ane sAgarApamanA eka agIyAramAM bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti e sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA traNa agIyAramAM bhAga rUma che. haeNmAM prastaTamAM janya sthiti e sAgarApamanI ane eka sAgA pamanA traNu agIyAramAM bhAga rUpa che. temaja utkRSTa sthiti e sAgapamanI ane eka sAgaropamanA pAMca agIyAramA bhAga rUpa che,
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ .337 jIvAbhigamasne sapta sAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA dve sAgaropaye navasAgaropamasyaikAdaza bhAgAH / ekAdaze prastaTe jaghanyA dve sAgaropame navasAgaropamasyaikAdazabhAgAH, utkRSTA trINi sAgaropamANi / (3) bAluzAmabhAyAM prathamamastaTe jaghanyA sthiti strINi sAgaropamANi utkRSTA trINi sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya nvbhaagaaH| dvitIyamastaTe jaghanyA trINi sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya navabhAgAH, u kRza trINi sAgaropasthiti do sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke sAta rAhara bhAga rUpa hai dazaveM prastaTa-meM jaghanya sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropama ke sAta gyAraha bhAga rUpa hai lakSA utkRSTa sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropama ke nau gyAraha bhAga rUpa hai lathA-gyArahaveM prastaTa meM jaghanya sthiti do sAgaropama kI hai aura eka sAgaropana ke nau gyAraha bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti tIna sAgaropama kI hai| yahAM gyAraha prastaTa hai asaH unameM rahane vAle lAraka jIvoM kI yaha sthiti kahI gaI hai. 3 bAlukAprabhA meM prathama-prastaTa meM jaghanya sthiti tIna sAgaropama kI aura mAgaropA ke cAra nau bhAga rUpa hai dvitIya prastaTa meM-jaghanya sthiti tIna sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke cAra nau bhAga rUpa hai tathA uskRSTa sthiti tIna sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke ATha navamAM prataTamAM jaghanya sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgare 5manA sAta agIyAramAM bhAga rUpa che. dasamA prataTamAM jaghanya sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA sAta agIyAramAM bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti be sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA nava agIyAramA bhAga rUpa che. agIyAramAM prataTamAM jaghanya sthiti be sAgarizmanI ane eka sAgaropamanA nava agIyAramAM bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti traNa sAgare pamanI che. A zarkarAprabha pRthvImAM agIyAra prataTa che temAM rahevAvALA tAraka nI A sthiti kahevAmAM AvI che. 3-trIjI vAlukAprabhA pRthvInA pahelA prataTamAM jaghanya sthiti traNa sAgaropamanI che. ane utkRSTa sthiti traNa sAgaropamanI ane sAgara pamanA cAra nava bhANa pramANunI che, bIjA prataTamAM jaghanya sthiti traNa sAgaropamanI ane eka sAgare pamanA cAra nava bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti traNa sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA ATha bhAga pramANunI che.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u.2 su. 22 nArakasthiti nirUpaNam 335 mANi aSTau sAgaropamasya navabhAgAH / tRtIya mastuTe jaghanyA trINi sAgaropamANi aSTau sAgaropamasya navabhAgAH, utkRSTA catvAri sAgaropamANi trayaH sAgaropamasya navabhAgAH / caturthe prastaTe jaghanyA catvAri sAgaropamANi trayaH sAgaropamasya navabhAgAH, utkRSTA catvAri sAgaroSamANi saptasAgaropamasya navabhAgAH / pazcame jaghanyA caraNAri sAgaropamANi saptasAgaropamasya navamAnAH, utkRSTA paJcasAgaropamANi dvau sAgaroSamasya navasAgau / SaSThe mastaTe jaghanyena paJcasAgaropamANi dvau sAgaropamaya navabhAgau utkRSTA paJcasAgaropamAthi paTU sAgaropamasya nava bhAgAH / sadhnume jaghanyA paJcamAgaropamANi paT sAgaroSamasya navabhAgAH, utkRnau bhAga rUpa hai tRtIya prasTa meM - jaghanya sthiti tIna lAgaropama kI aura eka sAgaropama ke ATha nau bhAgarUpa hai. tathA utkRSTa sthiti cAra sAgaropama kI aura eka sAgaropana ke tIna nau bhAga rUpa hai| caturtha prastada meM jaghanya sthiti cAra lAgaropama kI aura eka sAgaropama ke tIna nau bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti cAra lAgaropama kI aura eka sAgarona ke sAta vau bhAga hai / pazcama prastaTa meM jaghanya sthiti cAra sAgaropama kI aura eka sAgaropaNa ke sAta nau bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti pAMca sAgaropama kI hai aura sAgaropama ke do nau bhAga rUpa hai| chaThe prasTa meM jaghanya sthiti pAMca sAgaropana kI aura eka sAgaropama ke dono bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthiti pAMca lAgaropama kI evaM eka lAropaNa ke chaha nau bhAga rUpa hai| sAtaveM prastada - meM jagha trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti traNa sAgare pamanI ane eka sAgarApaMmanA ATha nava bhAga rUpa che. tathA utkRsTa sthiti cAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA traNa nava bhAga rUpa che. - ceAthA prastaTamAM jaghanya sthiti cAra sAgareApamanI ane eka sAgarApamanA paNuM navabhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti cAra sAgaropamanI ane eka sAgarApamanA sAta nava bhAga rUpa che. pAMcamAM prastaTamAM jaghanya sthiti cAra sAgarApamanI ane eka sAgarApamanA sAta nava bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti pAMca sAgaropamanI ane sAgaropamanA e nava bhAga rUpa che, chaThThA prastaTamAM jaghanya sthiti pAMca sAgaropamanI ane eka sAgaro. pamanA e nava bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti pAMca sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cha nava bhAga rUpa che. sAtamA prastaTamAM jaghanya sthiti pAMca
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 336 jIvAmigamatra TA SaTra sAgaropamANi ekaH sAgaropamadhya navabhAgAH / aSTa meM prastaTe jaghanyA SaTa sAgaropamANi ekaH sAgaropamAya namo bhAgaH, utkRSTA paT sAgaropamANi paJca sAgaropamasya lvbhaagaaH| naname prastaTe jaghanyA paTU sAgaropamANi pazcasAgaro pamasya nava bhAgAH, utkRSTA paripUrNAni sapta sAgaropamANi / / (4) paGkamamAyAM prathame masTe jaghanyA sthitiH sapta sAgaropamANi utkRSTA sapta sAgaropamANi yaH sAgaropapasya sapta bhaagaaH| dvitIye prasTe jaghanyA sapta sAgaropamANi trayaH sAgaropamasya saptabhAgAH, utkRSTA sapta sAMgaropamANi nya sthiti pAMca sAmopI aura eka sAgara ke chaha nau bhAga rUpa hai aura utkRSTa sthili chaha sAgaropala kI tathA eka sAgaropama ke eka nauveM bhAga rUpa. jATha prahAlaTa-meM jaghanya sthiti chaha sogaropama kI hai aura eka lAgA ke eka nauveM bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti chaha sAgaroema aura eka sAgaropana ke pAnI bhAga rUpa hai. aura nauveM prastaTa-meM jaghanya sthiti chaha sAgaropana kI hai aura eka sAgaropama ke pAMca nau mAna rUpa hai| aura utkRSTa sthiti pUre sAta sAgaropama kI hai| yahAM nau hI prastara hai ata: unakI yaha jaghanya aura utkRSTa sthiti kahI gaI hai| 4:-paGkapabhA ke prathama prastaTa-meM jaghanya sthili sAta sAgaropama kI aura epha bAmazepama ke tIna sAta bhAga rUpa hai| vittIya prastaTa meM jaghanya sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cha navabhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti cha sAgaropamanI tathA eka sAgaropamanA eka nava bhAga rUpa che. AThamAM prastaTamAM jaghanya sthiti cha sAgaropamanI ane eka sAgapamanA eka navamA bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti cha sAgaropama ane eka sAgaropamanA pAMca nava lAga rUpa che. navamA prastaTamAM jaghanya sthiti cha sAgaropamanI ane eka sAgara5manA pAMca nava bhAga rUpa che ane utkRSTa sthiti pUrA sAta sAgaropamanI che. ahiyAM nava ja prasta che. tenI A jaghanya ane utkRSTa kidhati batAvavAmAM AvI che. 4 paMkaNabhA pRthvInA pahelA prastaTamAM jaghanya sthiti sAta sAgaropamanI ane utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA traNa bhAga rUpa che. bIjA prataTamAM jaghanya sthiti sAta sAgaropamanI ane eka sAgare
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 saha.22 nArakasthitinirUpaNam --- --- 33 Sada sAgaropamaraya sptmaagaaH| tRtIyAstaTe jaghanyA suplasAgaropamANi SaT sAgaropamadhya saptabhAgA, utkRSTA aSTau sAgaropamANi dvau sApazeSamasva sapta bhAgau / caturtha prastaTe jaghanyA aSTau sAgharopamANi chau sAgaroSamA sahabhAgI uskRSTA aSTau sAgaropamANi paJca sAmopamasya saptamAmAH / paJcame masTe jaghanyA aSTau sAgaropamANi ecasAgaropapatya saptamAgA: utkRSTAnaba sAgaropamANi ekA sAgaropakhasya saptamAmA ! paSTha pastaTe jabalyA nara sAnozvANi ekA sAgaropaNasya saptabhANA, utkRSTA naba sAgaropamANikaracAra sAyaze parasya sthiti khAlA lAgAzepana kI aura eka hArImatIma nAma upA tathA utkRSTa sthiti sAla mArapI aura eka savAloema ke chaha sAta bhAga rUpa hai| tRtIya-ina meM-janya sthiti kA sAmanA kI aura eka sAgaropasa ke chaha sAla kA rUpa hai lAlakuTa hili bATa sAgaropana kI aura eka sAdhArapasa ke bholA pAsa kara hai| turdhara prastaTa meM jaghanya sthiti ATha hAyazepa kI aura eka sApaka ke do sAta bhAga rUpa hai. tathA utkRSTa sthili ATha sAla kI hai aura-- eka sAgaropala ke pAMca lAla mAla rUpa paMca- prataTa jaghanya sthiti ATha lAgopana aura ekA svAgadopatra pAMca sAla bhara pahai tathA utkRSTa sthiti nau sAmanA aura eka lApahara ke eka mAta rUpa hai. chaThe-prastaTa jaghanya sthiti ko lAgopalAnI aura enasvAgaropama ke eka sAta bhAga rUpa he lakSA utkRSTa sthiti kI sAmopapaphI mane traNa sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI ane eka sAgarepamanA cha sAta bhAga rUpa che. trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cha sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa rithati ATha vAgarepamanI ane eka sAgaropamanA be sAta bhAga rUpa che. cethI prastaTamAM jaghanya sthiti ATha sAgaropamanI ane eka rAgaro pamanA be sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti ATha sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA pAMca sAta bhAga rUpa che. - pAMcamAM prastaTamAM jaghanya sthiti ATha sAgaropama ane eka sAgaro pamanA pAMca sAta bhAga rU5 che. tathA utkRSTa sthiti nava sAgaropamanA eka sAta bhAga rUpa che. chaTThA prataTamAM jaghanya sthiti nava sAgaropamanI ane eka sAgaropajii0 43
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAbhigamako saptabhAgAH / saptameM jaghanyA nava sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya saptabhAgAra, utkRSTA paripUrNANi dara sAgaropamANi // (5) dhUmamamAyAM prathame pastaTe jaghanyA sthiti daza sAgaropamANi utkRSTA ekAdaza sAgaropamAgi dvau sAgaropamasya pnycbhaagau| dvitIyamastaTe jaghanyA ekAdaza sAgaropamANi drau sAgaropamasya paJca bhAgo utkRSTA dvAdazasAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya paJcabhAgaH / tRtIya prastaTe jaghanyA dvAdaza sAgaropamANi catvAraH sAgaropamasya paJcabhAgAH, utkRSTA caturdaza sAgaropamANi ekA sAga aura eka sAgaropama ke cAra sAta bhAga rUpa hai| saptama-prastaTa meM jaghanya sthiti nau sAgaropama kI aura eka slAgaropama ke 4 cAra sAta bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti pUre daza sAgaropama kI hai isameM sAta prastaTa hai| 5 dhUmaprabhA ke-prathama prastaTa meM jaghanya sthiti daza sAgaropama kI hai utkRSTa sthiti gyAraha sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke do pAMca bhAga rUpa hai dvitIya prastaTa-meM jaghanya sthiti gyAraha nAgaropama kI aura eka sAgaropama ke do pAMca bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti bAraha sAgaropama aura eka sAgaropama ke cAra pAMca bhAga rUpa hai| tRtIya prastaTa-meM jaghanya sthiti bAraha sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke cAra pAMca bhAga rUpa hai aura uskRSTa sthiti caudada logaropama kI evaM eka sAgaropama ke eka pAMca bhAga rUpa hai| caturtha-prastaMTa meM jaghanya manA eka sAta bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti nava sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA cAra sAta bhAga rUpa che. sAtamA prataTamAM jaghanya sthiti nava sAgaropamanI ane eka sAgarepamanA 4 cAra sAta bhAga rUpa che. ane je kRSTa sthiti pUrA dasa sAgarepapamanI che. AmAM sAtaja prasta che. (5) dhUmaprabhA pRthvImAM pahelA prastaTamAM jaghanya sthiti dasa sAgaropamanI ane utkRSTa sthiti agIyAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA be pAMca bhAga rUpa che. bIjA prastaTamAM jaghanya sthiti agIyAra sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA be pAMca bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti bAra sAgarepamanI ane eka sAgaropamanA cAra pAMca bhAga rUpa che. . trIjA prastaTamAM jaghanya sthiti bAra sAgaropamanI ane eka sAgapamanA cAra pAMca bhAga rUpa che. ane utkRSTa sthiti cauda sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA eka pAMcamAM bhAga rUpa che.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ propayotikA TIkApra.3 u.2 sU.22 nArakasthiMtinirUpaNam ropamasya paJcabhAgAH / caturtha prastaTe jaghanyA caturdaza sAgaropamANi ekA sAgaropamasya paJcabhAgAH, utkRSTA paJcadaza sAgaropamANi trayaH sAgaropamasyaH para bhAgAH / paJcama prastaTe jaghanyA paJcadaza sAgaropamANi trayaH sAgaropamasya patra bhAgAH, utkRSTA paripUrNAli saptadaza sAgaropamANi // (6) tamAmabhAyAM SaSTha pRthivyAM prathamaprastaTe jaghanyA sthitiH saptadazasAgaropamANi utkRSTA aSTAdaza sAgaropamANi dvauca sAgaropalasya tribhAgau // dvitIya mastaTe jaghanyA aSTAdaza sAgaropamANi dvauca sAgaropamasya tribhAgau, utkRSTA viMzatiH sAgaropamANi ekA sAgaropamasya tribhaagH| tRtIyaprastaTe jaghanyA viMzatiH sthiti caudaha sAgaropama kI aura eka slAgaropama ke eka pAMca bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti pandraha lAgaropana aura eka sAgaropama ke tIna pAMca mAga rUpa hai / paJcama prastaTa-meM jaghanya sthiti pandraha sAgaro. pama ko aura eka sAgaropama ke tIna pAMca bhAgarUpa hai tathA- 'uskRSTha . sthiti pUre satraha sAgaropasa kI hai| yahAM pAMca prastaTa hai| (6) tamAprabhA ke-prathama prastATa meM jaghanya sthiti satraha sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti aThAraha sAgaropama kI evaM sAgaropama ke do tIna bhAga rUpa hai| dvitIya prastaTa meM jaghanya sthiti aThArahAsAgaropama aura eka sAgaropama ke do tIna bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti bIsa sAgaropama kI aura eka sAgaropama ke eka tIna bhAga rUpa hai| tRtIya prastaTa meM jaghanya sthiti bIsa sAgaropama kI aura eka sAgaropama cethA prasTatamAM jaghanya sthiti cauda sAgaropamanI ane eka sAgare pamanA eka pAMca bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti paMdara sAgaropama ene eka sAgaropamanA traNa pAMca bhAga rUpa che. pAMcamAM prastaTamAM jaghanya sthiti paMdara sAgarepanI ane eka sAgAmanA traNe pAMca bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti pUrA sattara sAgare pamanI che. AmAM pAMca je prasta che. (6) tamaHprabhA pRthvInA pahelA prastAmAM jaghanya sthiti sAra sAgara panI che. ane utkRSTa sthiti aDhAra sAgarepanI ane sAgapamanA be traNa bhAga rUpa che. bIjA prataTamAM jaghanya sthiti AhAra sAgaropamanI ane eka sAgara pamanA be traNa bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti vIsa sAgapamanI ane eka sAgaropamanA traNa bhAga rUpa che. bIjA prataTamAM jaghanya sthiti visa sAgaropamanI ane eka sAgaropamanA eka
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 jIvAbhigamasUtre sAgaropamANi // (7) saptamyAM pRthivyAM tu eka eva mastaTo'tra jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi, utkarpavastrayastriMzatsAgaropamANi sthiti bhavati nArakANAmiti / / .. sampati-nairayikANA mudvartanAmAha-'imIse NaM' ityAdi, 'imIse NaM bhaMte' etasyAM khalu bhadanta ! 'zyaNappabhAe puDhabIe NeraiyA' ratnaprabhApRthivyAM nairayikAH ataraM ubahiya karhi gacchati' anantaramuDhatya-ratnapramAtI vinirgatya tadanantaraM kutra gacchanti, 'kahiM ubajjati kutra-kasmin sthAne utpadyante 'ki Neraiessu uavajali ki tirikkhanoNie uvavajjati' kiM nairayikepUtpadhante kiMvA tiryayonikeSu utpadyante nArakAH narakAtAH kiM puna nArakagatAveva utpadhante devagatau botsyante iti praznA, avidezadvAreNa uttarayati-'evaM ubdha. ke eka tIna bhAga rUpa hai tathA utkRSTa sthiti bAIsa sAgaropama kI hai| yahAM tIna prastaTa hai| - 7-nAvI pRthivI seM-eka hI mastaTa hai isaliye yahAM jaghanya sthiti cAIla (22) sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti tetIsa 33 sAgaropana pii| . aba racitI dI utanA kA kathana karate hai -'inIle Na' ityAdi hamINaM saMte !' he sahA ! isa sthaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA prathivI parahayA leSika ataraM jaTTiya kahiM naJchati' sIdhe nikalakara kahAM jAte haiM kahiM ubavajjati zaM utpanna hote haiM ?' kiM Nerahaelu upajati viM tirikAlajogiesu ujjati 'kyA ve naracioM kI upaja hote ? pA tiryagbolikoM meM utpanna hote hai ? yA manuSya bhakti meM hI utpanna hote hai ? deva gati meM utpanna hote haiM ? ati traNa bhAga rUpa che. tathA utkRSTa sthiti bAvIsa sAgaropamanI che. AmAM traNaja prarataTo che. (7) sAtamI pRthvImAM eka ja prataTa che. tethI ahiyAM jaghanya sthiti bAvIsa sAgarepanI che. ane utkRSTa sthiti tetrIsa sAgarepanI che. ve naiyinI jatanAnA samayamA 4thana 42vAmAM Ave che 'imIse Na' chatyA imIse Na ma / ' sApa mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' 2tnaprasA-pRthvInA 'NeraiyA' nairayi tyAMyA 'aNatarauvATriya kahiM gacchati' sIdhA nIra yAM bhanaya cha ? 'kahiM ubavaja ti' cyA utpanna thAya cha 1 'kiM Neraiesu uvavajjati kiM tirikkhajogielu uvavajjati' zutamA viSThImA tpanna thAya cha ? tirthagenikamAM utpanna thAya che ? athavA manuSyamAM utpanna thAya che? athavA devAtimAM utpanna thAya che? atideza dvArA A praznane uttara ApatAM prabhu 43 cha, 'evaM ubaTTaNA bhANiyabA jahAM vakkatIe taha iha vi jAva ahesa
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUche prameyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 sU.22 nArakasthitinirUpaNam dRNA' ityAdi, 'unabaTTaNA bhANiyabA jahA ivIe vahA iha vi jAtra ahe sattamAe' evamudvartanA, nArakajIvAnAM narakAduSvRttAnAM annitvyaa| yathA vyu. skrAntipade tathehApi yAbadadhaH saptakhyAla prajJApanAyA vyutkrAntipade yena prakA. reNodvartanA kathitA tathaivAtrApi jJAtavyA, bhajJApanAyA dvitIya vyutkrAnti padamati vistRta vidyate ataH pAThakaiH svayameva tatmakaraNaM draSTavyam saMkSepatastu itthamratnaprabhAta Arabhya yAvat tamAmamA pRthivI narayikAH ArayaH pRthivIlya uddhRtya nairayika devaikendriya vikalendriya saMmRcchima paJcendriyAsaMkhyeyavarSAyuSkavarjeSu zeSeSu utpadyante, tamastamA pRthivInArakAstu anantarAttAH santo garbhajatiyak pazcendriyeSveva utpadyante na zepatiryakSu na bA deveSu na vA manuSyeSu iti // 90 22 // deza dvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhu gautamaravAnI se kahate haiM___'evaM uvavaNAbhANiyamA jahA sakkalIe taha iha thi jAva ahe sattamAe' he gautama ! jaisA nArakoM kI uchatamA ke sambandha meM prajJApanA ke chaThe vyutkrAnti pada meM kathana kiyA gayA vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye prajJApana kA vaha vyutkrAnti nAma kA chaThA pada bahuta vistRta hai ataH jijJAstuoM ko chaha prajJApanA meM dekhanA cAhiye saMkSepataH usakA kathana isa prakAra se hai-ratnaprabhA le lejhara lama:prabhA taka se nikalA huA narathika deva ejendriya, vizlendri, saMcchima paJcendriya, aura asaMkhyAta varSa kI AyubAle jIvoM meM utpanna nahIM hote haiN| bAkI ke tiryaka manuSyoM meM utpanna hote hai tathA adhAlaptamI pRthivI se nikalA huA nairajika jIva sIdhA garmaja tirthaka paJcendriyoM meM hI utpanna hotA hai zeSa tiryoM meM dezoM aura anuSyoM meM utpanna nahIM hotA hai / sUtra // 22 // ntamAe' gautama! nAnI nAnA samA2 prabhArI prjnyaapn| sUtrane chaThA vyutkrAMti padamAM je pramANe kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANe kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. prajJApanA sUtranuM te vyutkrAnti nAmanuM chaThuM pada ghaNuM moTuM che. tethI jIjJAsuoe te prajJApanA sUtramAM joI levuM. saMkSepathI tenuM kathana A pramANe che. ratnaprathA pRthvIthI laIne tama prabhA pRthvImAMthI nIkaLelA nairayika jo sIdhA nirayika, deva, ekendriya, vikalendriya, dmabhUmi paMcendriya ane asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA jImAM utpanna thatA bhathI. te sivAyanA tiryagu, manuSyamAM utpanna thAya che. tathA adha'saptamI pRthvImAMthI nIkaLelA nairayika jI sI garlaja tiryakra paMcendrimAM ja utpanna thAya che. bAkInA tiryamAM, devAmAM ane manuSyomAM utpanna thatA nathI. sU. 22
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUche ? jIvAbhigamasUtra samprati-narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpa pratipAdanArthamAha-'imIse NaM' ityaadi| mUlam-imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM puDhavIphAsaM paccaNubbhavamANA viharaMti ? goyamA / aNiSTuM jAva amaNAnaM, evaM jAva ahe sttmaae| imAMse Na bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM AuphAsaM paccaNubbhavamANA viharaMti ? goyamA ! aNirdai jAva amaNAma, evaM jAva ahe lattamAe, evaM jAva vaNNapphai phAsaM ahe sattamAe puDhavIe / isANaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavI doccaM puDhaviM paNihAya samahatiyA bAhalleNaM lavvakhuDiyA savvatesu ? haMtA, goyamA ! imANaM rayaNappabhA puDhavI doccaM puDhaviM paNihAya jAva khuDDiyA savvatesu / doccANaM bhaMte ! puDhavI taccaM puDhaviM paNihAya savvamahatiyA bAhalleNaM pucchA, haMtA, goyamA! doccANaM puDhavI jAva savva khuDDiyA savvaM tesu / evaM eeNaM abhilAveNaM jAva chaTThiyA puDhavI ahe sattamaM puDhaviM paNihAya jAvaH savvakhuDDiyA sabbatesu // imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIlAe narayAvAsasayasahaslesu ikamikasi nirayAvAsaMsi savve pANA savvebhRyA savvajIvA savvesattA puDhavIkAiyattAe jAva vaNaslaikAiyattAe rahayattAe uvavannapuvA ? haMtA, goyamA ! asaI ahavA aNaMtakhutto, evaM jAva ahe sattamAe puDhavIe, navaraM jattha jattiyA pryaa| imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe nirayaparisAmaMtesu je puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA te NaM bhaMte! jIvA mahAkammatarA ceva mahAkiriyatarA ceva mahAAsavatarA ceva mahAvayaNatarA ceva ? haMtA,
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 2 3.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe nirayaparisAmaMtesu taM caiva jAva mahAveyaNatarA veva, evaM jAva ahe sattamAe // puDhaviM ogAhitA garagA saMThANa meva bAhalaM / vikkhaMbhaparikkheve vaNNo gaMdho ya phAso ya // 1 // tesiM mahAlayA upamA deveNa hoha kAyavvA / jIvA ya poggalA vakSamaMti taha lAsayA nirayA // 2 // uvavAyaM parimANaM avahAruccattameva saMghayaNaM / saMThANa vaNNagaMdhA phAsAUsAsamAhAre // 3 // lessAdiTTI nANe joguvaoge tahA samugdhAyA / tatto khuhA pivAsA vivvaNA veyaNA ya bhae || 4 || uvavAo purisANaM ovammaM veyaNAe dubihAe / uvvaTTaNaM puDhavIu ubavAo savvajIvANaM // 5 // eyAo saMgahaNi gAhAo // sU0 23 // // bIo uddezo samatto // chAyA - etasyAM khala bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM pRthivI sparza pratyanubhavanto viharanti ? gautama ! aSTiM yAvadamano'mam / evaM yAvadadhaH saptamyAm / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzam apasparza pratyanubhavanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mam / evaM yAvadadhaH saptamyAm evaM yAvadvanaspati sparzam adhaH saptamyAM pRthivyAm / iyaM khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI dvitIyAM pRthivIM praNidhAya sarvamahatI bAhalyena sarvakSullikA sarvAnteSu ? hanta gautama / iyaM khalu ratnaprabhA pRthivI dvitIya pRthivIM praNidhAya yAvat sarvakSullikA sarvAnteSu / dvitIyA khalu bhadanta ! pRthivI tRtIya pRthivIM praNidhAya sarvamhanI bAhalyena pRcchA hanta, gautama ! dvitIyA khalu pRthivI yAvata sarvakSullikA sarvAnteSu evametenAbhilApena yAvat paSThI pRthivI adhaH saptama pRthiva paNidhAya yAvat sarvakSullikA sarvAnteSu / etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM trizatinarakAvAmazatasahasreSu ekaikammin narakAvAse sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvAH pRthivIkAyikatayA yAvadvanaspati kAyikatayA nairayikatayA utpannapUrvI ? he gautama ! asakRt athavA ananta , 302
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra kRtvaH / evaM yAradhaH sArayAM pRthivyAm navaraM yatra yAvanto nrkaaH| etasyA khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nityaparisAsanteSu ye prathivIkAyikA yAva dvanaspatikAyikA ste balla bhadanta ! jIvA mahAsatarA eva mahAkriyatarA evaM mahAzrayatarA eva mahAvehanA ? hanta, norama ! etasyAM khalla ratnamabhAyAM pRthivyAM narakaparikSAmanteSu nadeva yAdad mahAvedanatarA eka, evaM yAvadadhaH saptamyAm / pRthivImavayAhya barakA saMsthAnameva vAilyam / viSkAraparikSaNoM bandhazca rUpazca // 1 // teSAM mahattAyAmupamA vena ati krtvyaa| jIvAztha pudalA vyutkAmanti tathA zAzvatAH nirayAH // 2 // upadhAtaH parimANa gapahArocchandameva saMhannam / saMsthAnavarNagandhAH spagaI ucchvAsa AhAra // 3 // leyA dRSTijJAnaM yogopayogI tathA samudghAtAH / tataH kSudhA pipAlA viNAvedanA ca bhayam // 4 // upapAta: puruSANA mauSamyaM vedanAyAM dvividhAyAH / udvartanA pRthivItu upayAtaH sarvajIvAnAm // 5 // etAH saMbahiNInAthA // 23 // // tRtIyamatipattau dvitIgaddezakaH samAptaH / / TIkA-'hamIse gaM bhaMte / etasyAM khalu bhadanta ! 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikA:-nArakajIvA ke risayaM' kIdRzaMkimAkArakam 'puDhavIphAsaM' pRthivIparza karkazamRddhatvAdikam, 'pacchaNubhavamANA' pratyanumavantaH vedayamAnAH 'viharati viharanti-niSThantIti prazna', bhagavAnAha apa narakoM meM pRthivyAdi ke sparza jhA kathana karate haiM'imI se NaM bhaMte ! rakSaNappa lAe puddhciie-ityaadi| TIkArtha-'hanIse NaM aMle' he bhadanta ! isa 'rathaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhA pRthivI, raviNa jIva kSetisvayaM puDhavI phAsaM kaisI pRthivI sparzakA paccaNubhavamANA vikarati' anubhava karate hai ? uttara meM prabhu ve nA2 mAM pRthivyAhinA 25zana 4thana 42vAmAM Ave che. 'imIseNa bhate rayaNappabhAe puDhIe' tyAdi --'imIse Na mate ' hai sAvat mA 'rayaNappabhAe puDhavIe' mA 2namA pRthvImA naiyi ch| 'rimaya puDhIphAsa' vI pRthvInA 25 / 'paccaNubhavamANA viharati' bhanuma 42 cha ? ma prazna uttaramA
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 sU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 35 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNiDhe jAva amaNAma' aniSTaM yAvat -akAntamapriyamamanojJamamano'maM pRthivIsparza vedayamAnAH tiSThanti, ratnapramAnArakA aniSTatvAdiguNopetAneva pRthivIsparzAn pratyanubhavanti na 'tu svalpamapi sukhakAraNaM pRthivIparza saMvedayantIti evaM jAva ahe satagAe evaM yAvadadhaH saptamyAm / evam-anenaiva prakAreNa zarkarAmamAta Arabhya adhaH saptamI paryantaM nArakAstatra tatra pRthivyA paniSTAdi rUpayeva pRthivIraparza ganubhavanti / tathAhi-he bhadanta ! zarAmamAyAM pRthivyAM nArakAH kodRzaM pRthivIparzamanumananti, he gautama / aniSTamakAntamapiya mamanojJa mamano'maM pRthivIparzamanu bhvnti| evaM vAlukAmamA-paGkaprabhA-dhUmamabhA-tamaH pramAlamastamA mamAthivIvAda kahate haiM-'goyamA! aNiTTa jAza asaNAmaM he gautama! vahAM nArakA jIva aniSTa yAvat- akAnta apriya, amanojJa aura amano'ya rUpa pRthivI sparza kA anubhavana karate haiN| tAtparya kahane kA thAtI hai ki saraka jIDo kA svayaM sparza hI jala aliSTatyAdi guNoM vAlA hotA hai to phira bhUkha ke kAraNabhUta pRthivI sparza kA ve anubhazana kaise kara sakatA hai ? ataH unako thoDe se bhI sukha ke kAraNabhUta sparza kSA saMvedanA nahIM holI hai 'evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha zarkazaprabhA pRSiSI ne lekara adhAsaptamI pRthivI taka ke nAraka bhI sukha ke kAraNa bhUta pRthivI svarza kA anubhavana nahIM karate haiM / arthAt ve saca bhI aniSTa, akAla, apriya, amanojJa evaM alano'mma pRthivI sparza kA anubhava karate haiN| isa taraha se pRthivI sparza ke lambandha meM zarkarAprabhA le adhaH saptamI prabhu gautabhasvAmIna 49 cha ? 'goyamA ! aNi jAva amaNAma' he gautama ! tyAM nAraka jIvo aniSTa yAvat akAnta, apriya, amaneza, ane amaneDama rUpa pRthvInA sparzane anubhava kare che. A kathananuM tAtparya e che ke nAraka ane svayaM sparzaja jayAre aniSTavAdi guNe vALo hoya che, to pachI sukhanA kAraNabhUta prathvInA sparzano anubhava teo kevI rIte karI zake? tethI teone thoDA evA sumanA 41265 35 25zana savahana tha nathI. 'eva jAva ahe khattamAe' sekasa pramANe yAvat zarkarA prabhA pRthvIthI laIne adhaHsaptamI pRthavI sudhInA nArakajI paNa sukhanA kAraNarUpa evA pRthvI sparzane anubhava karatA nathI. arthAt teo badhAja aniSTa, akAnta, apriya, amaneza, ane amanema pRthvI sparzane anubhava kare che. A pramANe pRthvInA saMbaMdhamAM zarkarA prabhA pRthvIthI adha:saptamI pRthvI paryantanA sUtronA AlApakene prakAra svayaM banAvIne samajI levo. jI0 44
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre vivicya sUtrANi svayamevohanIyAnIti / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNasvabhApa puDhavIe arter' etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nArakAH, 'kerisayaM Au phAsaM paccaNubhavamANA viharaMti' kIdRzaM kimAkArakam apasparza - janasparzama tyanu bhavantaH vedayamAnA viharanti tiSThantIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'aNi jAva asaNAma' aniSTam yAvada akAntam amiyam amanojJam amano'mam apsparzamanubhavanto'vatiSThante iti / 'evaM jAva asattamAe' evaM yAvat zarkazaprabhA pRthivIta Arabhya tamaratamA pRthivI paryantaM nArakANAmap sparzo'niSTatvAdiguNopeto jJAtavya iti / ' evaM jAva vaNarasaiphAsaM asattamAe vIe' evaM yAvadvanaspati sparza madhaHsabhyAM pRthivyAm iti / evam evameva - paryanta ke sUtroM kA AlApa prakAra svayaM hI udbhAditta kara lenA cAhiye aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'imIse NaM bhaMte / rayaNappabhA puDhavIe neraivA' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM nairathika' ke risayaM Apa pphAsaM pacca bhavamANA' jala sparza kaisA anubhavate haiM? arthAt ratnaprabhA pRthivI ke nairayikoM ko jala kA sparza kisa prakAra pratIta hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'gauyamA ! aNi jAva amaNAmaM' ratnaprabhA ke nairamikoM ko jalakA sparza aniSTa yAvat amano'ma hotA hai 'evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha se dvitIya pRthivI ke narayikoM se lekara adhaH saptamI pRthivI taka ke jo nairadhika hai unheM bhI jalakA sparza aniSTa yAvat amano'ma hI hotA hai 'evaM jAva vaNassahaphA ahe saptamAe puDhavIe' isI prakAra se ghAvat teja kA sparza, aura vAyu kA sparza bhI unheM aniSTa yAvat amano'ma have gautamasvAmI alune me pUche che hai 'imIse NaM bhate ! rayaNappabhA puDhavIe neraiyA' he bhagavan bhA ratnaprabhA pRthvIbhAM nairthio| 'kerisa jAu - phAsa' paccaNubhavamANA' ThevA 4sanA sprshne| anubhava re he ? arthAt ratnaprabhA pRthvInA taiyikAne jalanA spaza' kevAprakArathI jAya che? A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne uDe che hai 'goyamA ! aNi jAva amaNAma' 2tnaalA pRthvInA nayikAne jalanA sparza aniSTa yAvat amanema hAya che. 'va' 'jAva ahe sattamAe' mA amAthe mIla pRthvInA nairayiathI sahane adhaH saptabhI pRthvI sudhInA je nArakajIvA che. temane paNa jalanA sparza aniSTayAvat amaneADama hAya che.' eva N jAva vaNassaiphArsa ahe vattamAra puDhavIe' me prabhA yAvat tenA paza' ane vAyune sparze paNa tene aniSTa yAvat amaneADama hAya che.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 3.23 narakepu pRyiSyAdi sparzasvarUpam / ratnaprabhApRthivIgatApsparzavadeva zarkarAprapA pRthivInArakA vAlukApramA pRthivI. nArakAH, paGkapamA pRthivInArakAH, dhUmaprabhA pRthivInArakAH, tamaH prabhA pRthivI nArakAH, adhaH saptamI pRthivInArakAzceti sarve'pi nArakA statra tatra pRthivyAm apasparza tejaH sparza vAyusparza vanaspatisparza cAniSTAdirUpameSa pratyanubhavanto viharantIti yAvacchandagrAhyo bhAvaH / aba sUtrANi svayamevohanIyAni / navaraM tatra tejA sparzastu uSNatAparigata narakakuDayAdi sparzaH parodIrita vaikriyarUpo vA tejaH sparTI jJAtavyo natu sAkSAd bAdarAgnikAyasparza,nArakapRthivISu cAdarAgnikAyasyA'bhAvAt narakANA matyugrAndhakArakhyAptatvena tejaH sparzA saMbhavAditi / hotA hai tathA vanaspati kAyikA bhI sparza unheM isI taraha kA aniSTha yAvat amano'ma hotA hai aisA yaha kathana zarkarApramA pRthivI ke nairapikoM se lekara sAtavIM tamastamA pRthivI taka ke nairathikoM ke sambandha meM bhI sama. jhanA cAhiye arthAt zarkarAmabhA ke nairamikoM ko cAlukAprabhA ke nairayikoM ko paGkaprabhA ke nairapikoM ko dhUmaprabhA ke nairayikoM ko samAprabhA ke nairayikoM ko aura tamastamAlA ke nairayikoM ko teja kA sparza, vAyu kA. yika kA sparza aura vanaspati kSAyika kA sparza aniSTa, akAnta, apriya amanojJa evaM amano'nahI hotA hai| parantu yahAM itanI vizeSatA jAnanI cAhiye-ki bAdAgni kAya to vahAM hotA nahIM hai isaliye jo yahA~ tejaH sparza kahA gayA hai yaha uSNatA pariNata naraka kuDaya-bhittiAdi kA sparza yA dalaroM ke dvArA kiye vaikriya rUpa kA sparza jAnanA temaja vanaspati kAyikane sparza paNa teone Aja pramANe aniSTa thAvata amanema hoya che. A pramANenuM A kathana zarkarA prabhA pRthvIthI laIne sAtamI tamastamAM pRthvI sudhInA nairayikanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAta zarkarAmabhA pRthvInA nirayikene vAlukA prabhA pRthvIne nairaSikene, paMkaprabhA pRthvInA nairayika, dhUmaprabhA pRthvInA rivikene, tamaprabhA pRthvInA nirayikene, ane tamastamaprabhA pRthvInA nairayikone, tejane sparza, vAyukAyikane sparza ane vanaspatikAyikane sparza aniSTa, akAnta, apriya, amane jJa, ane amanema ja hoya che. paraMtu ahiyAM e vizeSatA samajavI ke tyAM bAdarAgni kAyo hotA nathI. tethI ahiyAM je tejane sparza kazo che, te utA pariNata naraka kuDaya bhitti vigerene sparza athavA bijAonI mAphaka karavA mAM Avela vaikiya rUpanI samaja. kemake nArakenA nivAsasthAne atyaMta ugra evA aMdhakArathI vyApta rahe che. tethI tyAM tejanA sparzano samAtI nayI
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIvAbhigamasUtre 'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI' iyaM khalu bhadanta / ratnaprabhA pRthivI 'doccaM puDhavi paNihAya' dvitIyAM zarkarApramApRthivIM praNidhAya - pratItya 'savvamahaMtiyA bAhalleNaM' sarva mahatI bAhalyena 'samyakkhuDiyA savyaMtesu' sarvakSudrikA sarvAnteSu dvitIya pRthivyapekSayA prathamA ratnaprabhA pRthivIvAhalyena sarvamahatI sarvAnteSu sarvakSudrAkimiti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'haMtA goyamA' in he gautama ! 'imANaM rayaNappabhA puDhavI' iyaM khala ratnaprabhA pRthivI 'doccaM puDhavi panihAya jAva sanbakhuDiyA savyaMtesu' dvitIyAM pRthivIM praNidhAya apekSya sarvamahatI bAlna, sarvataH kSudrikA sarvAnteSu iti / 348 1 yataH -- ratnaprabhA pRthivyA bAhalpam azItisahasrAdhika lakSayojanapramitam zarkarAprabhAyAstu dvAtriMzatsahasrAdhikalakSayojanapramitameva tato dvitIya pRthivyapekSayA prathamA pRthivI sarva mahatItyuktam / AyAmaviSkambhApekSayA prathamA sarvakSullikA yataH zarkarAmamA dvirajjumamANA iyaM ratnaprabhAta ekarajju pramitaiva cAhiye kyoki nArakoM ke nivAsa sthAna atyugra andhakAra se vyApta rahate haiM ataH vahAM teja sparza kI asaMbhavatA hai / 'imA NaM bhaMte riyaNappA puDhavI doccaM puDharvi paNihAya' he bhadanta ! yaha ratnaprabhA pRthivI dvitIya zarkarAprabhA pRthivI kI apekSA kyA moTAI meM bar3I hai aura antarbhAgoM meM arthAt lambAI caur3AI meM kyA choTI hai ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA godhamA / hAM gautama ! aisA hI hai kyoMki 'imANaM racaNapalA puDhavI doccaM puDhaviM paNihAya jAMca savva khuDiyA savrvateSu 'isa ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra yojana kI hai aura zarkarAbhA pRthivI kI moTAI eka lAkha vIsa hajAra yojana kI hai tathA ratnaprabhA pRthivI kI laMbAI cauDAI eka rAjU kI hai aura zarkarAprabhA pRthivI kI lambAI caur3AI do rAjU kI hai 'doccANaM bhaMte puDhavI' he bhadanta / dvitIya zarkarAprabhA pRthivI 'imANa' bhaye ! rayaNappabhA puDhavI docca puDhavi paNihAya' he bhagavana A ratnaprabhA pRthvI khIjI zarkarAprabhA pRthvInI apekSAe zuM vadhAre mATI che? ane badhA aMtarbhAgAmAM arthAt laMbAi paheALAImAM zu' nAnI che ? gautamasvAmI nAM A praznanA uttaramAM aluzrI che ! 'imANaM' rayaNappabhA puDhavI docya puDhavi paNihAca jAva savva khuTTiyA savva Thesu' mA ratnaalA pRthvInI moTAI (vizALatA) eka lAkha eMsI hajAra ceAjananI che. tathA ratnaprabhA pRthvInI lakhAI paheALAi eka rAjunI che, ane zarkarAprabhA pRthvInI laMbAI paheALAi me zanunI che. 'doccANaM bhaMte ! puDhavI' he bhagavan khIla zaharAlA pRthvI
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayoti kA TIkA pra.3 u.2 s.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 349 AyAmaviSkammAbhyA mato dvitIya pRthivyapekSayA prathamA sarvakSudrikA sarvAntabhAgeSu iti proktam / evaM sarvapRthivI prakaraNe anAgretana pRthivyapekSayA tattatpRthivyA aktinA pRthivI bAhalyena mahatI, AyAmaviSkampAbhyAM zudriketi vAcyam / uktazca kramazo bAhalyaviSayepaye--'asIyaM bacIsaM aTThAvIsa taheva vIsaM ca / aTThArasa solasagaM, achuttarameva heTimayA // 1 // chAyA--azItiH 80 dvAtriMzat 32, aSTavizatiH 28, tathaiva viMzatizca / aSTAdaza 18, SoDaza 16, aSTottarameva adhaH saptamikA // 1 // 'saccaM puDhaviM paNihAya tRtIyA pRthivI cAlukApramA ko apekSA kyA 'savvamahaMtiyA bAhalleNaM pucchA' moTAI meM bar3I hai ? aura lambAI meM choTI hai ? uttara meM prabhu kahate hai 'gothamA ! doccANaM puDhavI jAva sandha khuDiyA savvaMtenu' he gautama! dvitIya pRthivI kSI apekSA moTAI meM SaDI hai aura laMbAI cauDAI meM kama hai evaM eeNaM abhilAveNaM jAva chaTTiyA puDhavI' isa abhilApa ke anusAra yAvat chaThI pRthivI saptamI pRthivI kI apekSA laMbAI cauDAI meM kama hai aisA jAnanA cAhiye / isa viSaya meM kahA bhI hai-'asIyaM battIsaM' ityAdi / arthAt ratnaprabhA pRthivI kI moTAI eka lAkha assI hajAra kI hai 1, evaM zarkarAprabhA kI moTAI eka lAkha battIsa hajAra 2, vAlukAmabhA kI eka lAkha aTThA Isa hajAra 3, paMkaprabhA kI eka lAkha bIsa hajAra 4, dhUmaprabhA kI eka lAkha aThAraha hajAra 6, talAsA kI eka lAkha solaha hajAra 6, aura 'tacca puDhavi paNihAya' trI vAsumA pRzvI 42tA 'savvamahatiyA vAha. llega pucchA' vizA5yamA zubhATI cha ? mA prazna uttaramA prabhuzrI cha / 'goyamA! doccANa puDhavI jAva savva khuTTiyA sanna tesa' gItamA bIjI pRthvI trIjI pRthvI karatA vizALatAmAM moTI che. ane labAI pahoLAI . mA mAchI che. 'evaM' eeNa abhilAveNaM jAva chadviyA puDhavI' mA malinA pramANe yAvat chaThThI pRthvI sAtamI pRthvI karatA laMbAI pahoLAImAM ochI cha tama samana mA samayamA yu 55 cha ? 'sIya battIsa tyAla arthAt ratnaprabhA pRvInI moTAI eka lAkha eMsI hajAra ejananI che. 1 ane zarkarA prabhA prathvInI moTAI eka lAkha batrIsa hajAra jananI che. ra vAlukAprabha pRthvInA meTAI eka lAkha aThayAvIsa hajAra jananI che. 3 paMkaprabhA prazvInI moTAI eka lAkha vIsa hajAra ejananI che, 4, dhamaprabhA pRthvInI meTAI eka lAkha aDhAra hajAra ejananI che. pa, tamaprabhA zvInI
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi namasUtre atra gAthokta sahasrayojanasaMkhyA lakSayojanopari vijJeyA / nAraka pRthivInAmAyAmaviSkambhapramANaM ratnaprabhA pRthivIta ArabhyAgre - gre pratyeka pRthivyAH pramANamekaikarajjurUpamadhikamadhikaM bhavati yAvad adhaH saptamI yathA prathamA ratnaprabhA pRthivI AyAmaviSkambhAbhyAmeka ramjupramANA, dvitIyA dvirajjupamANA, tRtIyA trirajjumamANA, caturthI caturajjumamANA, paJcamI paJca rajjupramANA, SaSThI pahU rajjupramANA, saptamI saptarajjumamANA / rajjuzva asaMkhyAtasahasrayojanamamANo bhavati, ato'traiva tRtIyapratipattau pUrvamuktam- 'imANaM bhaMte! rayaNamA puDhacI kevaiyA AyAma vikkhaMbheNaM paNNattA ? goyamA ! asaMkhejnAiM joyaNasahassA AyAmavivakhameNaM / asaMkhejjAI joyaNasahassAI pari kkheveNa paNNattA, evaM jAva asattamA' iti / ata eva pUtra pUrvA pRthivI amA grena pRthivyapekSayA sarva kSudrikA, ityuktam 1 'doccANaM bhaMte! puDhI' dvitIyA khala bhadanta / pRthivI 'taccaM puDhavi paNihAya' tRtIyAM pRthivIM praNidhAya pratItya 'savvamahaMDiyA vAlleNa pucchA' adhaH saptamI tamastamA pRthvI kI moTAI eka lAkha ATha hajAra kI hai 7 | isa prakAra Age Age kI pRthivI kI moTAI kama kama hotI jAtI hai isaliye Age Age kI pRthivI kI apekSA pIche pIche kI pRthivI kI moTAI adhika hotI hai isaliye 'sarva mahatI bAhalye' aisA kahA hai| aura lambAI cauDAI Age Age kI pRthivI kI baDhatI calI jAtI hai isaliye Age Age kI pRthivI kI apekSA pIche pIche kI pRthivI kI lambAI cauDAI kama hotI hai isaliye 'sarva kSullikA sarvAnteSu' aisA kahA hai / pratyeka pRthivI kI lambAI cauDAI Age Age pRthivI meM eka eka rAjU baDhatA jAtA hai aise sAtavIM adhaH saptamI tamastamA pRthivI kI laMbAI cauDAI sAta rAjU kI ho jAtI 350 mATAI eka lAkha sALa hajAra AjananI che. huM, ane adhaH saptamI tamastamA pRthvInI meATAI eka lAkha ATha hajAraAAjananI che. 7, A pramANe pachI pachInI pRthvInI seATAi AchI AchI thatI jAya che tethI pachI pachInI pRthvI karatAM paDelAM paDelAnI pRthvInI moTAI vadhAre hoya he tethI 'sarva mahatI bAhulyena' e pramANenu kathana karavAmAM Avela che. ane laMbAi paheALAI pachI pachInI pRthvInI vadhatI jAya che. tethI pachI pachInI pRthvI karatAM pahelAM pahelAnI pRthvInI sammArtha hoNA sochI se chI thAya che. tethA 'sarvakSullikA sarvA evu' e pramANenu kathana karavAmAM Avela che. dareka pRthvInI lakhAi paheALAi pachI pachInI pRthvImAM eka eka AjI vadhatI jAya che. e rIte sAtamI adhaH saptamI tamastamA pRthvInI la khAi paheALAi sAta rAjunI thaI jAya che. eka rAjunuM
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.3 u.2 sU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 351 sarvamahatI vAhalyena sarva kSullikA sarvAnteSu kimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'doccANaM puDhavI jAva sabdavakhuiDiyA sancaMtema' dvitIyA khalu pRthivI yAvat vatIyAM pRthiyoM pratItya sarvamahatI bAhalyena sarva kSullikaiva bhavati santeiSu iti / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jAva' em etenAbhilApena-pUrvakathitaprakAreNa, yAvat-iti paSTha pRthivyAH prazna paryantaM vAcyam / Staya nAma SaSTha pRthivI prazno yathA-'chaTThiyA NaM bhaMte ! puDhavI ahe sattasaM puDhadi paNihAya savyamahaliyA bAhalleNaM sadakhuiDiyA savvaM techa ?' chAyA-SaSThI gvala bhadanta ! pRthivI adhaH saptamI pRthivIM praNidhAya sarvamahatI bAhalyena sarvakSudrikA sadA teSu ? iti praznavAkyaparyantaM yAspadena saMgrAhyam / bhagavAnuttaramAha-'chaTTiyA puDhI' ityAdi, 'chaTTiyA puDhatrI ahe sattamaM puDhavi paNihAya jAva sabakkhuDiyA sambatesu' SaSThI-tamaH prabhA pRthivI adhA saptamI pRthivIM praNidhAya-pratItya yAvat sarvamahatIbAhalyena sarvakSudrikA sarvAnteSu bhavatIti / 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khalla bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'tIsAe NarayAvAsasayasahasse mu' trizati narakAvAsazatasahasreSu 'ikka* mikasi nirayavAsaMsi' ekaikasmin narakAvAse matinarake ityarthaH 'samve pANA' sarve prANAH dvIndriyatrIndriyacaturindriyAH 'savve bhUyA' sarve bhUtAH vanaspatikAyikAH, 'samve jIcA' sarve jIvAH paJcendriyAH 'savve sattA sarve sattvAH pRthivIkAyikAdayaH, / hai eka rAjU asaMkhyAta sahasra yojana kA hotA hai isI bAta ko bhagavAna ne isI sUtra kI isI tIsarI pratipatti meM pahale kaha cuke haiM vaha pATha TIkA meM dekhalenA caahiye| 'imIle NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivI meM jo 'tIlAe garayAvAsasayasaha. ssesu' tIsa lAkha narakAbAna hai unameM 'ikamikasi nirayA vAsakhi eka 2 narakAvAsa meM 'savve pANA satvebhUyA' samasta prANI dIndriyatendriya aura cauIndriya prANI samasta vanaspatikAdhika bhUna 'lavdha jIvA' samasta jIva-paMcendriya 'savve sattA' evaM samasta pRthivI kAyika pramANu asaMkhyAta sahastra jananuM hoya che. eja vAtane bhagavAne A sanna nI A trIjI pratipattImAM pahelAM kahela che. e pATha saMskRta TIkamAM joI le. ___'imose gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' hai bhagavan ! | nAnA pRthvImA 2 'tIsAe narayAvAsasayasahassesu' trIsa sAsa navAsa cha temAM ikkamikasi nirayAvAsasi' me me na24vAsabhA 'savve pANA savvebhUyA' saghaNA prAriyA eTale ke dIndriya, teIndriya,ane cauIndriya prANI saghaLA vanaspati kAMyika bhuute| 'savvajIvA' saMghAva payandriya ch| 'savve sacA' bhane sapA pRthvI
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAbhigama yaduktam - prANAH dvitricatuH proktAH bhUtAca taratraH smRtAH / jIvAH paJcandriyA jJeyAH zeSAH sacvA udIritAH // 1 // te mANAdayaH 'vAiyatAe' pRthivIkAyikatayA 'jAva vaNassa ikAiyacApa' yAvat-akAyikatayA tejaskAyikatayA vAyukAyikatayA vanaspatikAyikatayA 'neraiyattAe' nairavikalyA 'utrana puntrA' utpanna pUrvA:- pUrvamutpannA ete prANAdayaH pRthivyAditayA nairayikalyA vA ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA' isyAdi, 'haMtA goSamA !' hanta, gautama ! 'apaI aduvA aThakhutto' asakRt - anekavAram athavA anantakRtvo'nantAt vArAn pRthivyAdi kAyikatayA nairavika tayA ca sarve prANAdayaH samutpanna pUrvAH saMsArasyAnAditvAt / ' evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm zarkarA prabhAva Arabhya saptama naraka pRthivIsatva 'prANA dvitricatuHSaktA bhUtAzranaravaH smRtA jIvarA paJcendriyAjJeyA zeSAH satvA udIratAH 'puDhacikAiyasAe jAva vaNarasahakAiyattAe neraiyatAe ubavanna puNyA' pRthivI kAdhika rUpa se, yAvat akAdhika rUpa se, teja kAyika rUpa se, vAyukAyika rUpa se aura vanaspatikAyika rUpa se tathA nairayika rUpa se pahile utpanna ho cuke hai ? isake uttara meM prabhuH kahate haiM'haMtA gopamA ! asaI aduvA anaMtakhutto' hAM gautama | ye saba prANAdika jIvA aneka bAra athavA ananta vAra pRthivIzAyika Adi rUpa se pahile ratnaprabhA pRthivI ke pratyeka narakAvAsa meM utpanna ho cuke haiN| kyoM ki saMsAra anAdi rUpa hai 'evaM jAya bhaI sattAe' isI taraha se zarkarAprabhA se lekara adhaH saptamI tamastasA pRthivI taka ke narakoM ke narakA vAsoM meM samasta prANI Adi pRthivI kAyika Adi rUpa se evaM nairayika rUpa 352 a4i stve| 'prANA dvitricatuH protA bhUtAzca tarava. smRttAH, jIvA paccendriyA jJeyA, zeSAH H satvA udIritAH, 'puDhavikkA iyattAe jAva vaNassai kAiyattAe neraiyattAe uvavanna puvvA' 'pRthvImAthi pAthI, yAvat khAyi pAthI, vAyubhayiSTha paNAthI, ane vanaspati kAyikapaNAthI, tathA nairiyaka paNAthI, pahelAM utpanna thardha zUjhyAM he 1 mA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne 4 hai hai ' 'tAgomayA ! asaI aduvA aNa takhutto' hA gautama ! A saghaLA prANa vigere jIvA anekavAra athavA ana tavAra pRthvIkAyika vigere paNAthI pahelAM ratna prabhA pRthvInA dareka narakAvAsemAM utpanna thai cukayA che kemake sasAra anAdi 35 che. eva N jAva ahe samAe' mA sAthe zarAyalA pRthvIthI saghane adhaHsaptamI tamastamA pRthvI sudhInA naraDAnA narakAvAAmAM saghaLA prANI vigere
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatikA TIkA pra. 3 u. 2 sU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam parvateSu narakeSu sarve prANAdayaH pRthivyAdi kAyikatayA nairayikatayA ca asat anantakRtvaH samutpannAH, prati pRthivI sUtrANi svayamevohanIyAni / 'NavaraM jastha jattiyA NaragA' navaraM yatra yAvatsaMkhyakA narakAvAsA statra pRthivyAM tAvatsaMkhyakAH narakAvAsAH vaktavyA iti / 'imI se NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' etasyAM khalu madanta / ratnamamAyA~ pRthivyAm 'nirayaparisAmaMteyu' narakAH parisAmanyeSu narakAvAsaparyantavaciSu pradezeSu 'je puDhavIkAiyA' ye cAdarapRthivIkAyikA: 'jAva vaNassa kAiyA ' yAvat bAdarAkAyikAH, bAdaravejaskAvikAra, vAdara vAyukAyikAH, bAdaravanaspatikAyikA jIvAH 'ye NaM bhaMte! jIvAH te khalu pRthivIkAyikAdayaH jIvAH 'mahAkammatarAcetra' mahAkartatarA evaM mahatmabhUtaM asAvAvedanIyaM karma yeSAM teSAM te mahAkarmANiH, atizayena mahAkarmANo mahAkarmarArAH tyavadhAraNe tathA ca mahAkarmANaH, atizayena mahAkarmANo mahAkarmataH caivese aneka bAra athavA anantavAra utpanna ho cuke haiM aisA jAnanA cAhiye isa sambandha meM zarkarAdi chahoM pRthiviyoM ke AlApaka sUtroM kA apane Apa kara lenA cAhiye / 'NavaraM jastha jatiyA NaraNA' vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki jahAM jisane narakAvAsa haiM vahAM ve utane hI kahanA caahiye| 'imIse NaM bhaMte / rayaNappasAe puDhavIpa' he bhadanta / isa ratnaprabhA pRthivI meM 'niraya parikhAmaMtesu' narakAdAsa ke anta taka ke pradezoM maiM 'je puDhaSI kAiyA jAya vaNassaikAiyA' jo bAdara pRthivI kAyika pAvata bAdara aSkAyika bAdara tejaskAyika, vAdara vAyu kAyika pAdara vanaspatikAyika jIva haiM 'te NaM bhaMte / ' he bhadanta ! ve pRthivIkAyikA dijIva 'mahAkammatarA 'ceva' kyA mahAkarmatara vAle atizaya amAtA pRthvIdrAcika vigere pRthvI vigere paNAthI ane nairayakapaNAthI aneka vAra athavA ana tavAra utpanna thai cUkayA che, tema samajavuM A sauMbaMdhamAM zarkarA pRthvI vigere chayo pRthvIyAnA mAsArtha hai| pote manAvI samala sevA. 'Navara' jattha attiyA~ paragA' vizeSatA ThevaNa bheTalI he ! kyA beTasA nrvaao| che, tyAMte vA ho, 'mI se NaM bhave / rayaNappabhAra puDhavIe' he bhagavan mA ratnaprabhA pRthvImA 'nirayaparikhAma' tesu' narahIvAsInA bhata sudhInA ahezobhAM 'je puDhavI kAiyA jaoNba bajeTa kAiyo' ne bAhara pRthvIvi yAvat bAhara abhaya jAhara vanaspati ayi vA che, 'te NaM bhaMte ! jIvA' he bhagavante pRthvI | 'mahA kammatarAceva' zubhA maMtara vANA bheTate haiM atizaya asa mI0 45
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3514 jIvAmiMgamasUtre tyavadhAraNe tathA ca mahAkarmatarA eva / kuto mahAkarmatarA evetyata Aha- yataste 'mahAkariyatarAceva' mahAkriyatarA eva mahatI kriyA mANAtipAdikA AsIta pUrvajanmani tadbhaveSvapi tadadhyavasAyA, nivRtyA yeSAM te madAkriyAH, atizayena mahAkriyA ivi mahAkriyatarA | mahAkriyataratvaM kutaH ? tatrAha - 'mahA AsavatarA'deva' mahAzracatarA eva, mahAnta AzracA pAthopAdAnadevavaH ArambhAdayaH pUrva janmani yeSA mAsIt te mahAzravAH sahAvA eva maereas tadevaM yato mahAkarmavarI eva vataH 'mahAveyaNatarAceva' mahAvedanavarAeva narakepuM kSetra vedanIya karma udaya vAle haiM ? 'mahA kiriyArA ceva' atizaya mahA kiyA pAThe haiM ? 'mahA AsavatarA ceva' atizaya mahA Asrava vAle haiM ? yahAM jo aisA prazna kiyA gayA hai usa kA tAtparya aisA hai ki narakoM meM pRthivI kAyikAdi jIva kI paryAya se vahI jIva utpanna hotA hai ki jisane pUrva janma meM prANAtipAta Adi kriyAoM ke karane meM hI apanA jIvana yatIta kiyA hotA hai tathA vahAM pahuMca kara bhI vaha jIva rAtadina inheM prANAtipAta Adi kriyAoM ke karane vAle pariNAmoM vAlA banA rahatA hai - isaliye usake ina kriyAoM ke kAraNa atizaya mahA asAtA vedanIca Adi karmoM kA dhandha hokara usameM sthiti aura anubhAga prakRSTatara paDa jAtA hai / pApopAdAna ke hetubhUta Arambha Adi ina jIvoM ke pUrva bhava meM hue hai ataH inheM mahAkriyA vAlA kahA gayA hai| ataH yahI hetu hetuadbhAvapradarzita karane ke liye gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai. jaya ve pRthivokAdhika Adi jIva pUrva bhava meM aise the aura vartamAna meM tAvedvatIya unA hiyavAjA che ? 'mahA AsavatarAceva' atyaMta bhaDAbha savavALA che ? ke jeee pUrva janmamAM prANAtipAta vigere kriyAe karavAmAMja peAtAnu' samagra jIvana vItAvelu hAya che. tathA tyAM paheAMcIne te jIvA rAta divasa e ja praNAtipAta vigere kriyA karavAvALA pariNAmA vALA anI jAya che. tethI prANAtipAta vigere karavAvALAne mA kriyAe karavAnA kAraNe atyata mahA asAtA vedanIya vigere karmAMnA baMdha thaIne temAM sthiti ane anubhAga prakRSTa rIte paDI jAya che. pApA karavAnA kAraNabhUta bhArambha vigere bha A jIvAne pUrvabhavatAM thayA che, tethI teone mahAkriyAvALA kahevAmAM Ave che. tethI Aja hetu hetumAva khatAvavA mATe zrIgautama svAmIe prabhune A pramANenA prazna pUchyA che. ke jyAre te pRthvIkAyika vigere jIvA pUrva bhavamAM evA hatA ane vata mAnamAM pazu te A ja chi
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ veSaNataragA ekaparisAmanta nabhAyAM pRthikAna meM bhaMte / bhagavAnA prameyadyotikA TIkA pra.3 u.2 khU.23 narakeSu pRthivyAdi sparzasvarUpam 355. svabhAvajAyAapi vedanAyAH ati duHsahalAditi praznA, bhagavAnAha-'tA' ityAdi, 'haMtA goyamA' hanta gautama ! 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappamAe pudavAeM" etasyAM khalu bhadanta ! ratnamamAyAM pRthivyAm 'nirayaparisAmaMtesu' narakAri sAmaMtesu' narakaparisAmanteSu narakAvAsaparyantavattiSu padezeSu 'taM ceva jAva mahA. veyaNataragA ceva' bAdara pRthivIkAyikAH, bAdarAphAyikAH, vAdaratejaskAyikAra bAdara vanaspatikAyikA jIvA mahAkarmatarA mahAkriyatarA mahAzravatarA mahAvedanatarA eveti / 'evaM jAca ahe sattamAra' evam anenaiva prakAreNa yAvad adhaH saptamyAm parAmamAta Arabhya adhaH saptamyA mapi sarva vijnyeym| / bhI ve isI prakAra ke jIvana se jIte hai to kyA ve una narakoM ke mahA vedanatara kSetra svabhAva janya vedanA ke moktA hote haiM ? isake uttara me prabhu gautama se kahate haiM-'hatA goyamA!' hA gautama ! 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhadhIe' ela ratnaprabhA pRthivI meM jo 'nirayaparisAmaMtesu' narakAvAla taka ke pradezoM meM pRthivIkAdhika odi jIva hai ve 'taM gheva jAva mahA veSaNatarakA ceva usI prakAra ke hai-jaisA ki prazna meM pUNa gayA hai-arthAt mahA kareM taraha-kyoMki ve pUrva meM mahA kriyA tara the, mahAstravatara the aura yahAM pahuMca kara bhI ve aise hI haiM-ataH ve vartamAna, meM vahAM mahA vedanA vAle hI hai| ____ aba sUtrakAra ila tRtIya pratipatti ke isa vittIya uddezaka meM jitane padArtha-jitanA baSaya kahe gaye haiM una saba ko saMgraha karake prakaTa karane vAlI ye gAthAeM kahate haiNpramANenA jIvanathI jIve che. te zuM teo e narakamAM mahAdanatara kSetranA svabhAvathI thavA vALI vedanAne bhegavavA vALA bane che? mA prazna uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIna chahatA goyamA " hI gautama ! 'imose NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe' mA ratnaprasAmA 'niraya. parisAma tesa' na27vAsa sudhInA prazAmA pRththAyi virech| cha, tamA ''ta' ceva jAva mahA veyaNatarakA ceva' sevA prAranA , 2 pramANe prala sUtramAM kahyA che. arthAta mahAkarmatara che. kemake teo pUrvamAM mahAkiyAvALA hatA. mahA AsavavALA hatA, ane tyAM pahoMcIne paNa teo evAja che, tethI teo vartamAnamAM tyAM mahAdanA vALAja che. have sUtrakAra A trIjI pratipattinA A bIjA udezAmAM jeTalA padArtha arthAta je je viSaye kahyA che, te badhAne saMgraha karIne batAvavA vALI A gyaa| 4. che.. 'puDhavI progAhittA' syA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAnie 6. sampati-tRtIyAtipatte dvitIyodeze yAvantaH padArthAH kayitA zve saMmahaNImAthA imA, 'puDhavI ogAhittA' ityAdi, athamam 'puDhavIDo nAra pUthivyAH kati bhavantIti kathanam tadyathA-'karaNaM bhaMte ! puDhacIo pamacAnoM' 'moyamA.' he gautama ! "sacaDhavImo panalAoM' ityAdi, tadanantaram gogA. hisA - NasgA' ityAdi, yasyAM pRthivyAM yadavagA yAtrAma bhAna stadabhidheyam yathA-'imIse gaM bhaMte ! rayaNappamAe puDhavIe asI uttara goSaka sahassa vAillAe uvari kevayaM bhogAhisA' ityAdi, 'saMThANa meva mAratA saMsthAnaM vAhalyaM ca, pratipAditam / 'vikvaMbha parikkheve' tato visskmmpriyo| * - 'puDhavI ogAhitA-ityAdi-saba se pahile isa tRtIya pratipattika dvitIya uddezaka meM gautama ne prabhu se pRthiviyAM kitanI hai? aisA prazna pUchA hai-halake uttara meM prabhu ne 'pRthiviyAM sAta hai aisA uttara diyA hai, chittIya prazna gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki isa ratnaprabhA pRSidhI jo-ki eka lAkha assI hajAra yojana kI moTI hai usameM kitane yojana ke Upara nIce ke pradeza ko choDakara narakAbAsa haiM ? prabhu ne isa uttara ailA diyA hai ki he gautama ! eka hajAra yojana kA Upara kA eka hajAra yojana kA nIce kA pradeza choDakara bAkI ke eka lAkha aThahattara 78 hajAra yojana kI bhUmi meM narakAcAsa haiM / tRtIya prazna gautama meM prabhu se aillA pUchA hai ki he adanta ! naraka kA saMsthAna kaisA hai ? uttara meM pralu ne kahA hai ki he gautama ! naraka kA saMsthAna mRdaGga Adi ke AsAra jalA hai, chalI taraha se naraka kI moTAI kitanI hai yaha pAta - sauthI pahelA A trIjI pratiSInA A bIjA udezAmAM gautamasvAmI prabhune pRthivI keTalI che? e pramANeno prazna pUche che. A praznanA 1 uttaramAM prabhue gautamasvAmIne "sAta pRthivi che e pramANe kahyuM. che. pharIthI gautamasvAmIe prabhune pUchayuM ke he bhagavana A ratnaprabhA nAmathI pahelI pRthvI ke je eka lAkha eMsI hajAra ejananA vistAravALI, temAM keTalAka ejananA upara nIce pradeza choDIne narakAvAse AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhue evuM kahyuM ke he gautama ! eka hajAra cokta upara ane eka hajAra jano nIceno pradeza cheDIne bAkInA eka hAma aThotera hajAra jananI bhUmImAM narakAvAse che. 2. * gautamasvAmIe trIje prazna pUchatAM prabhune kahyuM ke he bhagavana narakanuM saMsthAna kevuM che? AnA uttaramAM prabhue kahyuM ke he gautama ! narakanuM saMthAma mUdaMga vigerenA AkAra jevuM che. e ja pramANe narakanI vizALatA keTalI che?
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ colikA sakA pra.3 u.2 2023 narakepu pRthivyAdi sparzasvarUpam 35 mAmaMdhoyaphAsoya' tato varNo gandhazca sparzazca / 'tesi mahAlayAe umAde vega dhvA tavA tadanantaraM teSAM narakANAM mahattAyAM decena upamA-sA parvamA bhavati / 'jIvAya puggalAya tato jIvAH pudgalAza narakeSu ghyu-kAmantIti sAvyam / 'vaha sAsayA nirayA' tathA zAzvatA'zAzvatA narakA iti vaktavyam / 'upacAo' tata upapAto nArakANAM vaktavya tadyathA-'imIse NaM maMte / ayaNapara bhAe puDhavIe neraiyA ko ubavajjati' ityAdi, 'parimANaM tava ekasamayenotpa pamAnAnAM nArakANAM parimANaM vaktavyam 'avahAruccatta meva saMghayaNaM tato'pahArI narakAdudattanaM vaktavyo nArakajIvAnAm, tata uccatvaM tataH saMhananaM vaktavyam / 'saiThANavaNNagaMdhA phAsA ussAsamAhAre' tadanantaraM nArakajIvAnAM saMsthAnaM vaktavye, sadanantare varNagandhasparzAH vaktavyAH, tata ucchvAsaniHzvAsauM vaktavyau tadanantara mAhAro vaktavyaH / 'lessAdilonANe tadanantaraM lezyAvaktavyA, sadanantaraM dRSTi kahI hai isake bAda 'vikkheMSa parikkhe the' naraphoM kA viSkama cauDAI aura paridhiko pramANa kyA hai? yaha kahA gayA hai 'ghaNNoM0' naraka ke varNa gaMdha aura sparza ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai 'tesiM mahAla. pAe uvamA deveNa hoi kAyavvA' naraka kitane bar3e haiM yaha deva kA ichAsa dekara samajhAyA gayA hai| 'jIvAtha pugNalAya' jIva pudgala naraka meM jAte haiM, sAsayA nirayA' ye nara zAzvata haiM 'uthavAo' eka samaya meM kitane nArakI vahA~ utpanna hone haiM aura yahA~ le kitane udvartita hote hai bharakAvAsa kitane UMce haiM-nAraka jIvoM ke saMhanana hotA hai yA nhiiN| inake saMsthAna kaunasA hotA hai ? inake zarIra kA varNa, gaMdha rasa sparza kaisA hotA hai ? inako zvAsocchvAlA kaisA hotA hai ? yaha kathana 2 madhamA 59 4yana yu che. te pachI 'vikkhaMbhaparikkheve' nAhInA vikhaMbha pahoLAI ane parivinuM pramANa zuM che? te saMbaMdhamAM paNa kathana karyuM che. "ToLe. narakanA varNa, gaMdha, ane sparzanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM bhAvyu cha. 'tesi mahAlayAe uvamA deveNa hoha kAyavvA' na24 mA bhoTa ? ' samayamA vanuSTAta mApAna sabhAvAmAM mA0yu che. 'jIvAya puragalAya' 71 psh| na24mA laya che. 1 'sAsayA nirayo' mA na2 zAya ? "uvavAo' meM samayamA ra nA24IyA tyA 6tpanna thAya cha bhane tyAlA keTalA nArako bahAra nIkaLe che ? narakAvAsa keTalA uMcA che ? nArakane saMhanana hoya che? ke nathI hetu? teonA saMsthAne kayA kayA che? teonA zarIrane varNa, gaMdha, rasa ane sparza kevo hoya che ? teonA zvAsecchavAsa sivAya ? A saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che. te pachI Avaka.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaso kavyA. tadantaraM jJAnaM vaktavyam / 'joguvajoge tahA samugghAyAM tadanantaraM yogImanovAkAyAdivaktavyA, badanantaraM sAkArAnAkAropayogo vaktavyA, tadanantaraMsamAdhAtA vrnnniiyaaH| 'tatto khuhapivAsA' tadanantaraM kSudhA vaktavyA, tadanantaraM "pipAsA vaktavyA 'viuvaNA' tato nArakANAM vikurvaNA vaktavyA, tadhayA-'syaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM bhaMte ! ki egattaM padaM viuvicae' ityAdi, 'veyamA' badanantaraM nArakaraNAM kIdRzI vedanA bhavatIti vaktavyam 'bhayaM' tadanantaraM -aym| 'uvavAo purisANaM' tadanantaraM viMzatitamasUtroktAnAM jamadagnipunarAmAdInAM pazcAlA puruSANA madhaH saptamyAmupapAto vaktavyaH / 'yovamma veyaH jAe-duvihAra' tata aupamyaM dvividhAyA vedanAyAH-uSNavedanAyA: zItavedanA: yAzca / tataH sthitirvaktavyA / 'unbaTTaNA' tata udvartanA vaktavyA 'puDhavIu' tataH sparza-pRthivyAdispazoM vktvyH| tataH 'uvavAo sabajIvANa' tataH sarva jIvAnA mupapAto vaktavyA, tadyathA-'isIse NaM maMte ! rayaNappamAe puDhavIe tIsAe nayAvAsasayasahassesu emamegasi nirayAvAsaMsi savve pANA savve bhUyA' ityAdi, 'eyAo saMgahaNigAhAyo' etAH paJca saMgrahaNI gAthAH kayitA iti|022|| .. tRtIyapratipattau dvitIyo nArakoddezakaH samAptaH // 2 // kiyA gayA hai| bAda meM AhAra lezyA dRSTi jJAna yoga, upayoga, samu. ddhAta, kSudhA, tRSA, vikurvaNA vedanA bhaya jamadagni putra rAma Adi pAMca puruSa sAtavIM pRthivI ke apratiSThAna nAmake narakAvAsa meM utpanna hue hai yahAM yaha saba kahA gayA hai| bAda meM vedanA prakAra sthiti, udvartanA, vahAM ke sparza kA kathana tathA pRthivyAdika rUpa se jIvoM kA utpanna honA yaha maSa viSaya isa uddezaka meM kahA gayA hai| suutr-||22|| "jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta . 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyadhotikA nAmaka vyAkhyA meM .... - // tRtIya pratipatti kA dvitIya uddezaka samApta // 3-2 // vezyA, Ti, jJAna, yoga, upayoga, samudha.ta, kSudhA, tuSA, vijuvA, bhaya, jamadagni putra rAma vigere pAMca purUSa sAtamI pRthvInA apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM utpanna thayA che. e saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che te pachI vedanA prakAra, rithati. udvartanA tyAnA parzanuM kathana tathA pRthivyAdika paNuthI jIvenuM utpanna thavuM A tamAma viSaya A udezAmAM kahevAmAM Avela che. | sU. 23 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrIvAsIlAlajI mahArAjakRta "jIvAbhigamasUtranI prameyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattine bIje uddeza samAsArA
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 24 nairayikANAM puGgakaparimANAdikam atha tRtIyodezakaH samprati-tRtIyapratipattau tRtIye hai ka Arabhyate tatredamAdimaM sUtram - 'hamI se NaM bhaMte / rayaNappabhAe' ityAdi, t 2 Ti mULam - imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA kerisayaM poggala pariNAmaM paccaNubbhavamANA vihati ! goyamA ! ahiM jAva amaNAsaM, evaM jAba ahe santamAe / evaM yavaM / gohA - poggala pariNAme 1 veyaNA yara lessAya3 nAma4 goe ya5 / / araI 6 bhae ya7 sogeTa, khuhA9 pivAsA ya10 vAhI ye 11 // 1 // UsAse 12 aNutAve 13 kohe14 mANe ya15 mAya- lobhe ya16 17 cattAriya saNNAo 21 neraiyANaM tu pariNAmA // 2 // ettha kira aivayaMti, naravasahA kesavA jalayarAca / maMDaliyA rAyANo je ya mahAraMbha koDaMbI // 1 // bhinnamuhuto narapasu hoi tiriya maNusu cattAri / devesu addhamAso ukkosa viuThavaNA bhaNiyA ||2|| je poggalA aNiTTA niyamA so tesiM hoi AhAro saMThANaM tu jahaNNaM niyamA huMDaM tu nAyavvaM // 3 // asubhA vi davaNA khalu neraiyANaM tu hoi savvesiM / veuntriyaM sarIraM asaM ghayaNa huMDarsaThANaM 4 // assAo ubavaNNo assAo ceva as nirabhavaM / savva puDhavIsu jIvo savvesu Thii visesesu|5 uvANaM va sAyaM neraio deva kammuNA vA vi / ajjhavasANaM nimittaM ahavA kammANubhAveNaM || 6 || neraiyANuppAo ukkosaM paMcajoyaNasayAI / dukkheNAbhiduyANaM veyaNasaya saMpagADhANaM / 7)acchinimIliyamettaM natthi suhaM dukkhameva paDibaddhaM / narae neraiyANaM ahonisaM paccamANAnaM // 8 // teyA kammasarIrA suhumasarIrAya je appajjatA, jIveNa mukkamettA vacvaMti sahassaso bheyaM // 9 // aisI aiuNhaM aitaNhA aikhuhA aibhayaM vA / nirae neraiyANaM dukkhasayAI avistANaM // 10 // ettha ya bhinna #11
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi muhaco poggala asuhAsa hoi assaao| uvavAo appAo saclirIrA u boddhavA // 11 // se taM neraiyA ||suu0 24 // ||naary uddesao tio|| chAyA--etasyAM khalu bhadanta ! ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM pukUla pariNAma matyajumavanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mam, evaM yAva. pakSI saptamyAm / evaM jJAtavyas, nAthA:-pugalapariNAmaH 1 vedanA2 ca lezyA 3 nA 4 gotre 5 ca / arati : 6 bhayaM 7 ca zokA 8, kSudhA 9 pipAsA 10 vyAdhizca 11 // 1, ucchvAsaH 12 anutApaH 13, krodhte 14 mAnaya 15 mAyA 16 lobhazca 17 cattastrazca saMjJAH 18-21 nairayikANAM tu prinnaamaaH||2|| aba kilAtilaba nanti, naraSamA kezavA jalacarAzca / mANDalikA rAjAno meM pa mahArambhakuTumbinaH // 1 // bhinnamuhUtto narakeSu bhavati tiryAmanujeSu catvAri / veSvarddhamAsa utkRSTa vikuNA bhaNitA // 2 // ye pudgalA aniSTA niyamAt sa tegA sapatyAhAraH / saMsthAnaM tu jaghanyaM niyamAd huNDaM tu jJAtavyam / / 3 / / abhumAnita kSaNA khala nairayikANAM bhavati sarveSAm / vaikriyaM zarIramasaMhananaM huNDasaMsthAnam 14 asAta upapanno'sAta eva tyajati nirayabhavam / sarva pRthivISu jIvaH sarveSu sthitivizeSeSu // 5 / upapAtena vA sAta nairayiko devakarmaNA vA'pi / adhyavasAnimitta mathavA karmAnubhAvena 6 / narayikAnupapAta utkarSeNa patra yojanazatAni / duHkhenAbhidrutAnAM vedanA zatasaMpragADhAnAm // 7 / akSinimIzana mAnaM nAsti sukha duHkhameva pratibaddham / narake nairayikANA mahanirza - pacyamAnA. nAm // 8 // tejasa karmazarIrANi sUkSmazarIrANi ca yAnyaparyAptAni / jIvana mukta mAtrANi vrajanti sahasrazo bhedam // 9 // atizIta matyuSNa mavitRSNAti huSA. ati bhayaM vA / narake nairayikANAM duHkha patAni avizrAmam // 10 // avabhinna pahUce pudgalAzumAya bhavati uzvAsa upapAtaH upapAto'sti zarIrANi tu poDapani - nArakoddezaka stRtiiyH| te ete narayikAH suu024|| . TIkA---'imIse NaM maMte ! rayaNappamAe puDhavIe etasyoM khala bhadanta ! ratnabhAyo pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH 'kerisarya' kIdazam-kimA tRtIya pratipattikA tRtIya uddezaka 'imIse gaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIra nnerddyaa'-ityaadi| trIjI pratipattinA trIjA udezAne prAraMbha "imose NaM bhave ! rayaNappabhAe puDhavIe rayA' yA maidara mazarIrANi kANA mahAna abhinimIta . -
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sa.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 36 kArakam 'poggala pariNAma' pudgalapariNAmam-AhAra pudgalAdi vipAkam 'paccaNumbhavamANA' pratyanubhavanta:-pedayamAnA viharaMti' viharanti-avatiSThante iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNi8 jAba amaNAma' aniSTaM yAvat-akSAntam apriyam apanojJam amano'saM pudalapariNAma vedayamAnA viharantIti / 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadhaH saptabhyAsa, evaM zarkarAmamAthivItaH Arabhya tamastamA pRthivI paryanta nArakA api aniSTa makAntamapiyamamanojJa pamano'yaM pudgalapariNAmaM vedayamAnAstiyantIti / evaM neyavaM' evam-anena prakAreNa pudgalapariNAmamadhikRtya maithuna saMzAparyantameka___TIkArtha-gautama ne prabhu le ailA pUchA hai-'hAmIle gaM aMte / syaNappa bhAe puDhavIe' he bhadanta ! isa ratnaprabhA pRthivImeM zyA' nairadhika 'kerisayaM poggalapariNAmaM paccaNuSamANA viraMti kaile purala pahiNAma ko-AhArAdi pudgala vipApha ko ogate haiM ? uttara pralu kahate haiM-'goyamA! aNi8 jAca akSaNAnaM' he gautama! ratnaprabhA pRthivI meM nairayika aniSTa yAvat-adhAnta, apriya, amano-aura amanoma pragala pariNAma rUpa AhAra Adi kSA anubhava karate haiM-bhogate hai evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha se nAraka jIva chittIya zarkarAtrabhA pathivI se lekara adha: saptamI tamastamA pRthivI 'saka zAhArAdi kA anubhava karate haiM 'evaM neyadhvaM isI taraha vedanA 1, lezyA 2, nAma 3, gotra 4, arati 5, bhaya6, zoka 7, kSudhA 8, pipAkhA 9, vyAdhi, 10 ucchapAsa, 11 anutApa 12 krodha, 13 ma.na 14 mAyA, 15 lobha 16 A. rIya-zrIgItamasvAmI prasune me pUchayu 'imIse gaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe' mApana mA 2tna pRthvImA 'nerahayA' nai2yi / 'de risaya poggala pariNAma paccaNubhavamANA viharati' vA pugata pariNAmana mero AhAra vigere pugavipAkane bhegave che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai 'goyamA ! aNi jAva amaNAma' 7 gotama ! 2tnamA pRthvImA nayI aniSTa yAvat akAMta, apriya, amane, ane amaneADama muddagalapariNAma 35 mAhAra vigeznA anubhava 42 cha. mAt mAga che. 'evaM jAva Ahe. pattamAe' mA prabhAva yAvat naa247| jI zarAmA pRthvIthAna madhAmasabhI tamastamA pRthvI sudhIra mAra.2 vigaire vinA manula 42 . 'evaM neyameza prabhArI vahanA 1, sazyA 2, nAma 3, mAtra 4, sati 5, jaya 6, zoka 7, bhUkha 8, tarasa 9, vyAdhi 10, ucchavAsa 11, anutApa 12odha 13, mAna 14, mAyA 15, lebha 16, AhAre 17, bhaya 18, maithuna 19, parigraha 20, jI046
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravaka jIvAmi suhuto poggala asahAya hoi astAo / uvavAo appAo chitarI u boddhavA ||11|| se taM neraiyA // sU0 24 // // nAraya uddesao taio // chAyA-- etasyAM khalu bhadanta / ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikAH kIdRzaM puGgala pariNAmaM matyanumanto viharanti ? gautama ! aniSTaM yAvadamano'mam, evaM yAva pachI saptamyAm / evaM jJAtavyam, gAthA:- puGgalapariNAmaH 1 vedanAra ca chezyA 3 " nAma 4 gotre 5 ca / arati : 6 bhayaM 7 ca zokaH 8, kSudhA 9 pipAsA 10 va vyAdhitra 11 // 1, ucchvAsaH 12 anutApaH 13, krodhte 14 mAnazca 15 mAyA 16 lobha 17 catasratha saMjJAH 18-21 nairayikANAM tu pariNAmAH // 2 // yaMtra kikAtilayajanti, nastRSabhAH kezavA jalacarAya / mANDaLikA rAjAno ye ca yArambhakuTumbinaH ||1|| bhinnamuhUrttI narakeSu bhavati tiryamanujeSu catvAri / deveSvArddhamAsa utkRSTa viNA bhaNitA ||2|| ye pudgalA aniSTA niyamAt sa teSAM savatyAhAraH / saMsthAnaM tu jaghanyaM niyamAd huNDaM tu jJAtavyam ||3|| anumA biGa rSaNA khalu nairayikANAM bhavati sarveSAm / vaikriyaM zarIramasaMhananaM huNDasaMsthAnam ||4|| asAta upapanno'sAva eva tyajati nirayabhavam / sarva pRthivISu jIvaH sarveSu sthitivizeSeSu // 5 / upapAtena vA sAtaM nairathiko devakarmaNA vA'pi / vyavasAnanimitta mathavA karmAnubhAvena 6 / nairayikAnupapAta urakarSeNa patra bonazatAni / duHkhenAbhidrutAnAM vedanA zatasaMpragADhAnAm // 7 // akSinimIkana mAnaM nAsti sukha duHkhameva pratibaddham / narake nairavikANA maharnizaM pacyamAnAnAm ||8|| tejasa pharmazarIrANi sUkSmazarIrANi ca yAnyaparyAptAni / jIvana mAtrANi vrajanti sahasrazo medam // 9 // atizIta matyuSNa matitRSNA'ti suSAiti bhayaM vA / narake nairayikANAM duHkha zatAni avizrAmam ||10|| atra va mimba yuddhaceH pudgala zubhAya bhavati utrAsa upapAtaH upapAto'sti zarIrANi tu SoDavyAni nArakoddezaka stRtIyaH / te ete nairayikAH |||m024 // TIkA--' imIse NaM maMte / syaNappabhAra puDhavIe' etasyAM khala bhadancha ! ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'neraiyA' nairayikAH 'kerisayaM' kI dazam - kimA tRtIya pratipattikA tRtIya uddezaka 'imI se NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe gairaiyA' - ityAdi / trIjI pratipattinA trIjA udezAnA mAra kha 'imIse NaM bhaMte / rayaNappabhApa puDhavIe NerayA' hatyAhi 4
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.36.24 nairayikAgAM pudgalaparimANAdikam .. 365 kArakam 'poggala pariNAma' pudgalapariNAmam-AhAra pRgalAdi vipAkara pacaNumbhavamANA' pratyanubhavantaH-vedayamAnA viharaMti' viharanti-avatiSThante iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gausama ! 'aNiDhe jAva ama. NAma' aniSTaM yAvat-akAntam apriyam ajhanojJa amano'saM pudalapariNAmaM vedayamAnA viharantIti / evaM jAba ahe sattamAeM evaM yAvadadhaH saptamyA, evaM zarkarAmabhArathivItaH Arabhya samastamA pRthivI paryanta nArakA api aniSTa makAntamapiyamamanojJa bhamano'yaM pudgalapariNAmaM vedayamAnAhilaSTantIti / 'evaM neyavvaM' evam-anena prakAreNa pudgalapariNAmamadhikRtya maithuna saMjJAparyantameka TIkArtha-gautama ne prabhu ne ailA pUchA hai-'hAmIle NaM aMte ! sthAya bhAe puDhavIe' he bhadanta ! ina rasnamamA pRSicI meM jeiyA' nairapika 'karisayaM poggalapariNAmaM paracaNu bhajamA viti' kaile dala pariNAma ko-AhArAdi pudala lipAka ko bhogate haiM ? uttara pralu kahate hai-'goyamA! aNiTuM jAya amaNA' he gautama ramaprabhA pRthivI meM nairayika aniSTa yAvat-azAnta, apriya, amanojJa-aura manoma pragala pariNAma rUpa AhAra Adi kA anubhava karate hai-ogate hai evaM jAva ahe sattamAe' isI taraha se nAraka jIva chittIya zarkarAnabhA padhivI se lekara adhaH saptamI lamastamA pRthivI taka mAhArAdi kA anubhava karate haiM 'evaM neyadhvaM' isI taraha vedanA 1, lecyA 2, nAla 3, gotra 4, bharati 5, bhaya6, zoka 7, kSudhA 8, pipAlA 9, vyAdhi, 10 ucchabhAsa, 11 anutApa 12 krodha, 13 mAna 14 mAyA, 15 lobha 16 A. sahAya-zrIgItabhasvAmI prasuna me pUchayu 'imIse NaM bhaMte rayaNappabhAeM puTavIe' mApana mA 2namA pRthvImA 'neraiyA' nai2thi / 'derisaya poggalu pariNAma' paccaNubhavamANA viharati' vA mata pariNAmane bheTa bAhAra vigere pugavipAkane bhegave che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai 'goymaa| aNi jAva amaNAma" gautama ! ratnamA pRthvImA nAya hai| aniSTa yAvat akAMta, apriya, amaneza, ane amanekama pagalapariNAma 35 mAhAra vizno bhanuma re cha. arthAt mAga che. 'evaM jAva Ahe. pacamAe' mA pramANe yAvat nA24 mIla pramA pRthvIthI chana adhA saptamI tamastamAM pRthvI sudhI AhAra vigere vipAkane anubhava kare che. "gvuM neyam me prabhAvana 1, vezyA 2, nAma 3, gautra 4, 202ti 5, bhaya, A13 7, ma 8, tarasa, vyAdhi 10, 2733 15, anutA512, Dopa 33, bhAna 14, bhaay| 15, soma 16, mAhAra 17, saya 18, bhaithuna 16, 5riyaDa 20, jI046
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra vizatidvArANi jJAtavyAni / 'gAhA batra vipaye saMgrahagAthAdvayaM vartate, tathAhi'poggalapariNAme' ityAdi / tatra pudgalapariNAsamUtraM sUtrakAreNeva pratipAditam, zeSANi-vedanA 1 lezyA 2 nAma 3 gotrA 4 'rati 5 saya 6 zoka 7 kSudhA 8 pipAsA 9 vyAdhyu 10 cchvAsAju 11 tASa 12 krodha 13 mAna 14 mAyA 15 komA 16 hAra 17 bhaya 18 maithuna 19 parigraha 20 saMjJA viSayANi vizatiH nANyapi.vaktavyAni:tathAhi-he bhadanta ! ratnaprabhA nArakAH kIdRzIM vedanAM pratyanubhavantastiSThantIti he gautama ! aniSTa zaM yAyadamano'satarAM vedanA pratyanubhavanta stiSThanti, evaM zarkarAmamA vAlukAmamA pakapamA dhUmaprabhA tamaHmamA tamastamaH dhamA pRthivI nArakA api aniSTatarAM yAvadamano'matarAM vedanAmanu bhavanta-stichantIti evameva pratipRthivivyAdi sUtrANyapi svayameva UhanIyAni / bhautAni pudgala pariNAmAdi dvArANi samadhikRtya parigraha saMjJApariNAma vaktavyatAyAM caramasUtraM saptamanaraka pRthivIlipayaM bhavati, tadanantaram 'etyakira' hAra 17, bhaya 18, maithuna 19, parigraha 20, saMjJAviSayaka ina vedanA pari jAma se lekara parigraha saMjJA pariNAma taka zeSa unnIsa dvAroM ke sambandha meM zrI sUtroM kA kathana kara lenA cAhiye jaise-he bhadanta ! ratnaprabhA narayika kaisI vedanA kA anubhavana karate haiM ? he gautama ! ve aniSTa tara thAvat amanomatara vedanA kA anubhavana karate haiN| isI taraha se hara eka pRthivI meM lezyAdi sambandhI sUtra bhI apane Apa ubhAvita kara lenA cAhiye yahAM isa viSaya meM do saMgraha gAthAeM haiM-'poggala pariNAma ityaadi| yahAM isa pudgala pariNAma ko adhikRta karake parigraha saMjJA pariNAma paryanta ke pIsa chAroM kI vaktavyatA me antima sUtra saptama naraka pRthivI saMjJA saMbaMdhI A vedanA pariNAmathI laIne parigraha saMjJA pariNAma sudhInA bAkInA ogaNIsa dvAronA saMbaMdhamAM paNa sUtranuM kathana samajI levuM. jemake bhagavAna ratnaprabhA pRthvInA nairayike kevI vedanAne anubhava kare che, he gautama! teo aniSTatara yAvatuM amane gamatara vedanAne anubhava kare che. e ja pramANe hareka pRthvImAM lezyA vigerenA saMbaMdhamAM paNuM sUtrapATha pite banAvIne samajI che. ahiMyAM A saMbaMdhamAM be gAthAo kahI che. je A pramANe che. * 'poggalapariNAme veyaNA ya lessAya nAma goe ya;arai bhaeya soge khuhApivAsA ya vAhI ya // 1 // usmAse aNutAve, kohe mANe ya mAya lobheya, pattAri ya saraNAo, neraiyA NaM tu pariNAme - // 2 // ahiyAM A muddagala pariNAma vigere dvArene adhikRta karIne parigrahaaMjJA pariNAmanI vaktavyatAmAM chelluM sUtra sAtamI naraka pRthvImA che te pachI
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 1 prameyayotikA TIkA pra. 3 . 3 . 24 nairayikANAM punale parimANAdikam iti gAthA vaktavyA / atha caramasUtrokta saptamanarakapRthivImasaGgAt tatra de gacchanti tAna pratipAdayati- 'etya kira' ityAdi, 'ettha' atrAvaH saptamazkapRthivyAm 'kira' kileti padam Aptavaca - metad yadagre kathyate - ' ativrajasi saptamanaraka pRthivyAmaye vakSyamANAH puruSA gacchantIti-ke ve puruSAH ye sama narakapRthivyAM gacchanti tatrAha - ' naravasabhA' ityAdi, 'naravasabhA' naratRSamA:nareSu vRSabhatulyAH kAlabhogAdau atyAsaktAt mahAmahimabalazAlivAhrA ke te? ityAha- 'kesavA' kezavAH vAsudevAH 'jaLaca parAya' jalarAzca tandulamarasya prabhRtayaH 'maMDaliyA ' mANDaLikA, vasuprabhRtayaH, 'rAyANI' rAjAnacakravarttinaH subhUmAdayaH 'je ya, mahAraMbhakoDuvI' ye ca mahArambhakuTumbinaH kALa sau kAdayaH ete tathA etatsadRzAca ye'nye'tyantakrUrakarmakAriNaste saptamanarakapRthivyAM pAhalyaina ke viSaya kA hai, usake bAda 'pastha kira' yaha gAthA kahanI cAhiye / artha parama sUtrokta saptama naraka pRthivI prasaMga se isa saptama naraka pRthivI meM jAne vAloM ko kahate haiM- 'ettha phira' ityAdi / 'ettha' yahAM adha saptamI pRthivI meM 'ativayaMti' ye manuSya jAte haiM-jo 'naravasabhA' naravRSabha hote haiM- manuSyoM meM vRSabha ke tulya hote haiM-bho gAdi ko meM asyAmukta hote haiM- athavA-vaDI bhArI mahimA vAle bala ke dhArI hote haiN| unake nAma isa prakAra se hai- 'kesavA' vAsudeva 'jalayarAya' tandulamastha Adi 'maMDaliyA' mANDalika vasu Adi 'rAyANo' rAjA - cakravartI subhUma Adi 'je mahAraM me koDaMbI' tathA-jo kAla khokarika Adi ke jaise mahArambhavAle kuTumbI - gRhasthajana ye saba khaptama pRthivI meM jAte hai tathA isI 'ettha kira' mA gathA uhevI leha. have carama sUtramAM kahela sAtamI naraka pRthvInA prasaMgathI A sAtamI naraka puthvImAM javAvALAnA sabadhamAM kathana karavAmAM Ave che. 'ettha kira' ityAhi. 'ettha' aDiyAM mA adhaHsasabhI pRthvIbhAM 'jati vayati' mA manuSyA laya ho, hai leyo 'naravasabhA' nara vRSabha hoya che. arthAt manuSyamAM vRSabha sarakhA haiAya che. eTale ke bhegAdikamAM atyaM'ta Asakta hAya che athavA atyaMta mATA mahimAvALA maLane dhAraNa karavA vAjA hoya che, tethe nA nAbhI bhI prabhAle che. 'kesavA' vAsudeva 'jalayayi' ta'husabhatsya vigere 'ma'DaliyA ' bhAMDaliGa vasu vigere 'rAyANa' zabda rAvata, subhUbha vigere 'je mahArabhe koDa bI' tathA lekhe| hAta so4ra4 vigerenI levA -mahA mAra'bhavALA kudrummI gRhasthajana A maSA sAtamI pruthvImAM jAya che,
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fan jIvAmi gama kacchantIti / samprati narakeSu tathA prastAvAt tiryagAdiSu ca uttaravaikriyAvasthAna- phAkramAha- 'bhinnamuhuto naraesa hoi' bhinnamuhUrtI narakeSu bhavati - bhinnaH - khaNDo iti bhinnamuhUrtaH, antarmuhUrta mityarthaH tathA ca narake pUtkarSato vikarSaNA thitikAlo nArakasNAmantasuMhUrtta bhavatIti / 'tiriyamaNupasu cattAri' viryamanuSyeSu catvAri tiryaG manuSyetkarSato vikurvaNA sthitikAlayatvAri banda - 'hani, 'devesu addhamAso' devepUtkarSato vikurvaNAsthitikAlo'rddhamAsa - yAvajJa pati- 'uko vikuntraNA bhaNiyA' utkRSTa vikurvaNA tIrthakarairmaNitA iti / sammati karakeSu AhArAdi svarUpamAha - 'je poggalA' ityAdi, 'je poggalA aNiTThA mayamA so tersi hoi AhAro' ye pudgalA aniSTA akAntA amiyA amanogrA taraha jo aura bhI atyanta krUrakarma karane vAle manuSya hai ve bhI prAyaH karake saptama naraka-tamastamA pRthivI meM jAte hai / - -- aba narakoM meM aura prasaMgavaza niryagAdikoM meM uttara vaikriya ke avasthAnakAla kA sUtrakAra kathana karate haiM- 'bhinnamuhutto naraesa hoi' nakoM meM nAraka jIva kI uttara vikurvaNA kI sthiti kA kAla utkRSTa arthAt eka antarmuhUrtta kA hai 'tiriyamaNussesu cattAri ' -: tiryaJca aura manuSyoM meM vikurvaNA kA sthiti phAla cAra antarmuhUrta kA he 'deveSu zraddhamAso' devoM meM vikurvaNA kA sthiti kAla utkRSTa se ardhakumAla taka kA hai| 'ukkolaviNA bhaNivA' isa taraha kA yaha viku rvaNA kA utkRSTa se sthiti phAla tIrthakaroM ne kahA hai| aba sUtrakAra 2 naraphI meM AhAra Adi ke svarUpa kA kathana karate hai- 'je poggalA aNi 164 cha tathA eja pramANe bIjA paNu je atyaMtakra karyAM karavAvALA manuSyeA che, teo paNa ghaNA bhAge sAtamI naraka-tamastamA nAmanI pRthvImAM jAya che. have sUtrakAra narakAmAM ane prasaMgavazAt tigU vigeremAM uttara vaikriya +nA avasthAna ajanuM sthana 4re che. 'bhinna muhuca naraesa hoI' narAbhAM nAra4 jIvanI uttaravika jJAnI sthitinA kALa utkRSTanI bhinna muhUta arthAt eka atabhutanI che. 'tiriya maNuskhesu cattAri' tiryaya bhane manuSyobhAM vidhu thAnA sthitiNa yara atarmuhUrta hai. 'devesu addhamAso' hevAbhAM viDpaMdhAnA sthitikSaNa utsRSTathI ardhA bhAsa sudhInA che. 'ukosa vikuvtraNA bhaNiyA' mA prabhA mA utkRSTathI vidhurvakhAnA sthitiANa tIrtha ure aDesa che. have sUtrakAra narakAmAM AhAra, vigerenA svarUpanuM kathana kare che. ne jogAlA aNiTThA niyamA so tekhi hoI AhAro' he gautama! naromAM ne
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ T pradyotikA TIkA pra.3 uM. 3 . 24 nairayikANAM punale rimANAdikam Inte bhramano'mAste eva pudgalA nArakANAmAhArAya bhavantIti / 'saMThANaM tu jahaNaM niyamA huDaMtu nAyavvaM' saMsthAnaM tu punasyeSAM nArakANAM huNDaM bhavati tadapi DuNDa saMsthAnaM jaghanyamati nikRSTaM niyamato bhavatIti jJAtavyam, etacca saMsthAnaM ma dhAraNIyazarIramadhikRtya jJAtavyam uttaravai kriyasaMsthAnasyAgre vakSyamANatvAditi / samprati vikurvaNA svarUpamAha - 'asumA' ' ityAdi 'asumA biuvvaNA khalu neraiyANaM hoha sabvesiM' azumA vikurvaNA khalu nairayikANAM tu bharvAkha sarveSAm sarveSAmapi nArakajIvAnA mazubhaiva vikurvaNA bhavati natu kadAcidapi zuma, - yadyapi zubhaM vikurviSyAma ityevaM te nArakAJcintayanti, tathApi tathAvidhapratikUla hA niyamA so tersi hoi AhAroM' he gautama ! narakoM meM jo pula aniSTa akAnta, apriya aura amanojJa tathA amano'ma hote haiM-aise pudgala hI nAraka jIvoM ke AhAra ke liye hote haiM / 'saMThANaM tu jahaNaM niyamA huDaMtu nAyaai' nAraka jIvoM kA saMsthAna niyama se huMDa hI hotA hai / yaha saMsthAna bhI niyamataH atyanta jaghanya hotA hai arthAt niSkRSTa hotA hai yaha saMsthAna bhavadhAraNIya zarIra ko lekara hI kahA gayA hai-kyoMki usara vaikriya kA saMsthAna Age kahA jAyagA / vikurvaNA kA svarUpa kathana 'abhI viNA khalu rahayANaM hor3a savvesiM' jitane bhI nAraka jIva haiM - una sabake azubha hI vikurvaNA hotI hai| zubha vikarSaNA kabhI bhI nahI hotI hai / yadyapi ye nAraphI aisA vicAra to karate haiM ki hama zubha vikurvaNA kareM-parantu tathAvidha pratikUla karma ke udaya pudgalA aniSTa, kAnta, apriya, ane amaneAjJa tathA amanema hoya che. zevA yuDragabAna nA24 vAnA AhAra bhATe hAtha hai. 'saMThANaM tu jahaNaNaM niyamA huDaMtu nAyavvaM' nAra lavAnuM saMsthAna niyamathI huDe hoya . mA huMDa-beDoLa sthAna paNa niyamataHatyaMta jaghanya hAya che arthAt nikRSTa hoya che. A saMsthAna bhavadhAraNIya zarIrane laIne ja kahela che. kemake uttara vaikriyanu' sa'sthAna have pachI kahevAmAM Avaze. viThu thAnA sva35nuM 4thana 'asubhA viubvaNA khalu NeraiyANaM hoI savvesi" jeTalA nAraka jIvA che, te badhAne azubha niSku ja hAya che. kayAreya paNa tene zubha viSuvA hAtI nathI. je ke A nArakIyA evA vicArata kare che ke ame zubha viku NA karIe paraMtu tevA prakAranA pratikULa karmAMnA
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamA kamodayataH teSAM nAraphANA maniSTava vikurvaNA bhavatIti / 'veunbiyaM sarI' vaiziyaM zarIraM bhavati nArakANAm tadapi vaikriya muttaravaikriyam 'asaMghayaNaM' asaMhajanam asthayamAvena saMhananAmAvAda upalakSaNametat bhavadhAraNIyamapi vaikriyazarIraM siMhananavanitamepa bhavati tathA-'huMDa saMThANaM' huNDasaMsthAnaM tat uttara vaikriyabharIra bhavati, huNDasaMsthAnanAmna eva avamatyayata udayabhAvAt / 'jIvo' kapijjIva sivvADhavI sarvAMTa ratnaprabhAdinarakapRthivIpu 'sancemu Thiivise sema' sarveSvapi pa sthitivizeSeSu jaghanyAdi rUpeSu 'assAo uvavaNNo' asAta:--asAtodayapa. rijhalitaupapannaH utpattisamaye'pi pUrvabhavamaraNakAlAnubhRtamahAduHkhasyAnuvati bhAvAt utpazyanantaramapi 'assAmoceva' - asAta eva-asAtodayakalita eva sakalamapi 'nirayamavaM cayai' nirayabhavaM tyajati kSapayati na tu kadAcidapi mukhalezase una nArakoM ke aniSTa hI vikurvaNA hotI hai| 'veDagviyaM sarIra nAraka jIvoM ke jo zarIra hotA hai vaha vaikriya hI hotA hai aura vaha vaikriya bhI uttara vaikriya hotA hai / 'asaMghaghaNaM' yaha uttara vaikriya zarIra vinA saMhananakA asthi Adi se zunya-isI taraha bhavadhAraNIya kriya -zarIra bhI saMhanana vinA kA hI hotA hai| narako meM vaha uttara vaikriya zarIra huMDa saMsthAna veDhaya avayava vAlA hotA hai kyoMki vahAM janma lene se hI inake jhuNDa saMsthAna nAma karma kA udaya rahatA hai| 'jIvo sabdha puDhavIsu-savvestu Thiha visesesu assAmo uvavaNNo' koI jIva samastapRthiviyoM meM aura jaghanyAdi rUpa sthiti vizeSoM meM asAtodaya yukta utpanna huA, utpatti kAla meM bhI vaha pUrva bhava meM maraNa kAla meM anulata mahA duHkho kI anuvRtti ke prabhAva se utpatti ke anantara bhI asAtA vedanIya ke udya le yukta huA ho sampUrNa nirayabhava ko samA. -- yathI nAra maniSTa vilAsa DAya che. 'veubviya sarIra' nA24 ane je zarIra hoya che, te vaikiya zarIraja hoya che. ane vaikriyamAM paNa samAna uttaravaiSThiya zarI204 DAya che. 'asaMghayaNaM' mA uttara pazyi * zarIra sahananA hADakA vinAnA hoya che. e ja pramANe bhavapAraNIya zaikriya zarIra huMDa saMsthAna arthAt beDhaba avayava vALuM hoya che. kemake tyAM janma vAthA 1 mA hu saMsthAna nAma bhne| vaya 29 che. 'jIvo sabdha puDhavIsu samvesu Thii visesesu assAo uvavaNNo' 1 sadhaNI vAyomA ane jaghanya vigere rUpe sthiti vizeSamAM asAtedaya yukta utpanna thaye heya, ane utpatti kALamAM paNa pUrvabhavamAM maraNa samaye anubhavela mahA dukhenI
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacotikA TIkA pra.3 1.3 1.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 67 mAsvAdayati iti / nanu ki kadAcit-sAtodayo'pi bhavati yenedamucyate ut asAtodayaparikalita evopapanno'sAtodayakalita eva nirapamavaM tyajati' ityaMta bhAi-'uvavAeNa' ityAdi, 'uvavAeNa va sAyaM' upapAtena sAtaM labhate, upapAtena ityatra saptamyarthe tRtIyA-tathA copapAtakAle 'sAya' sAtaM mukhaM sAtAvedanIya sa karatA hai kabhI sukha ke leza mAtra kA bhI AsvAdana nahIM kara pAtA hai tAtparya aisA hai ki kitane jIva aise hote haiM jo masala niravAdi pRthiSiyoM meM aura samasta sthitiyoM meM allAtA vedanIya ke udaya janya duHkha ko hI bhogA karate hai aura duHkha ogate 2 hI jIvana samApta kara dete haiN| aisA kyoM hotA hai ? to isakA kAraNa yahA~ aisA kahA gayA hai ki ve duHkha bhogate 2, hI marate haiM aura vahI saMskAra unake sAtha jahAM ve utpanna jisa sthiti meM hote haiM vahAM para bhI jAtA hai ataH aile jIva narakAdi bhavoM ko prApta karake vahAM para bhI duHkha bhogate 2, hI apanA jIvana pUrNa kara dete hai-vahAM unheM eka kSaNa bhI sukha kA leza prApta nahIM hotA hai to kyA naraka pRthiviyoM meM sukhakA leza bhI hai ki jise chekara Apa aisA kaha rahe haiM? to isakA uttara aisA hai ki hA~ vahAM para bhI sukha kA vedana sAtodaya se koI 2, jIva karatA hai-yahI yAta "uvavAeNa va sAyaM" isa sUtra pATha dvArA samajhAI gaI hai-'upapAtena" nivRtti na thavAnA prabhAvathI yukta thaIne ja samagra narayika bhavane samAsa kare che. kayAreya paNa lezamAtra sukhane paNa svAda laI zakatA nathI. ' . A kathananuM tAtparya e che ke keTalAka jI evA hoya che ke je saghaLI nirayika pRthiviAmAM ane saghaLI sthitimAM asAtA vedanIyanA udayathI. thavAvALA dukheneja bhagavyA kare che. ane duHkha bhogavatAMja " pitAnuM jIvana pUruM karI de che. evuM kema thAya che? tenuM kAraNa ahiyAM evuM- pratave che. ke teo sukha bhogavatAM bhogavatAM ja mare che. ane eja saMskAra teonI sAthe jyAM ane je sthitimAM teo utpanna thAya che, tyAM paNa jAya - che. tethI evA ja narakAdi bhavene prApta karIne tyAM paNa duHkha bhogavatAM lAgavatAM ja potAnuM samagra jIvana purU karI de che. teone tyAM eka kSaNa paNa sukhane ekaleza paNa prApta thatuM nathI. arthAta lezamAtra sukha paNa teone , tyA bhagatu nathI. te zuM naraka pRthiviyAmAM lezamAtra paNa sukha che ke jethI Apa A pramANe kahe che ? teno uttara e che ke hA tyAM paNa sAtedayathI ke 18 0 sumanu vadana 42 cha. mevAta 'uvavAeNa sAyaM 55 heta!
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jIvAmigamako emAdayaM kavidvetayate yaH prAgbhave dAhacchedAdivyatirekeNa maraNamupagato'nati saMkliSTAdhyavasAyI samutpadyate tadAnIM na tasya mAgabhavAnuviddhamAdhirUpaM duHkhaM nApi kSetravamAvajaM nApi paramAdhArmikakRtaM nApi parasparodIritaduHkhaM tata evaMviSa. duHkhA mAvAdasau sAnodayaM kazcidvedayate iti kathya hai, 'deva kammuNAvAvi' deva. karmaNA pUrvamAGgatikadeva prayuktayA kriyayA syAdi-gacchati pUrvasAgatiko devaH upamAeNa'-spapAta kAla meM koI 2, nAraka sAtA vedanIya karma ke udaya jancha mukha kA vedana bhI karatA hai parantu aisA jIva kaimA hotA hai-usake liye kahA gayA hai ki aisA jIva pUrvabhara meM dAha Adi nimitta ke chan Adi nimitta ke vinA-akAla varaNa ke sAdhana juTAye vinA maraNa ko zApta hotA hai ila sthiti meM yaha bharate samaya atizaya saMkleza pariNAmo vAlA nahIM hotA hai ataH ali lalliSTa pariNAmoM vAlA nahIM hone se hajIva jaya naraka meM utpanna hotA hai to usake pUrvabhava ke tyAgane meM mAnasika duHkha kA abhAva rahatA hai, tathA naraka rUpa kSetra ke svabhAva se janma duHkha bhI use nahIM hotA hai, paramAdhArmika devoM dvArA kiyA gayA huHkha bhI use nahIM hotA hai aura na Apasa meM udIrita duHkha bhI use hotA hai isa taraha ke duHkha ke abhAva se koI 2, jIva yahAM naraka meM bhI khAtA ke udaya ko bhogatA hai aisA kahA jAtA hai 'devakammuNA vA vi' tathA-koI pUrva bhava kA paricita jIva ho gayA ho aura vaha apane utpattInA samaye koI koI nAraka jIva sAtA vedanIya karmanA udayathI thavA vALA sukhanuM paNa vedana kare che paraMtuM tevA cho kevA hoya che, te saMbaMdhamAM kahyuM che ke e jIva parabhavamAM dAha vigere nimitta vagara, cheda vigere nimittavinA, akAla maraNanA sAdhana chUTavyAM vinA maraNa pAme che. AvI sthitimAM te maraNa vakhate atyaMta saMkaleza pariNAme vALe hete nathI. ati saMkilaSTa pariNAmovALa na hovAthI te jIva jayAre narakamAM utpanna thAya che, te tenA pUrvabhavane tyAgavAmAM mAnasika dukhane A mAva rahe che. tathA naraka rUpa kSetranA svabhAvathI thavAvALuM dukha paNa tene hAtuM nathI. paramAdhArmika deve dvArA karavAmAM Avela dukha paNa tene hetuM nathI temaja parasparamAM Apea dukha paNa tene hetuM nathI. A rItanA dukhanA abhAvathI kaI kaI tyAM narakamAM paNa sAtA vedanIya karmanA udayane bhegave che. tamAmA mA che 'devakammuNAvA vi' mana cha bhane paricita chava deva thaI gaye hoya, ane te pitAnA avadhijJAnathI pitAnA
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyotikA kA pra.3 u.3 sU.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 69, pUrvaparicitasya narayikasya vedanopazamanArtham / sa ca vedanopazamo devakRto manAkkAlamAtre eva bhavati, tata argha niyamAva kSetrasvabhAvajA anyonyA vA vedanA pravartate tathA svAbhAvyAditi / 'ajjhatrasANanimittaM' adhyavasAnimittaM samyabasvotpAdakAle tata UrvakadAcittathAvidhaviziSTa zubhAdhyavasAyapratyayaM kazcinnaira'yiko bAhyakSetrasvabhAvajavedanA sadabhAve'pi sAtodayamevAnubhavati, samyaktvasyotpAdakAlehi jAtyandhasya cakSu lopahana pahAn pramodo jAyate taduttaraavadhijJAna se apane paricita ko narako utpanna huzA jAne to usa samaya meM yaha deva naraka meM apanI bikriyA dvArA pahuMcakara ula nAraka, kI vedanA ko upazamAne ke nimitta usle upadeza detA hai to isase bhI usa nAraka ke liye thoDI bahuta kucha samaya ke liye zAma mila jAtI hai.yaha devakRta vedanopazamarUpa zAtA usa jIva ko cirasthAyI rUpa le prApta nahIM hotI hai kintu thoDe ke samaya ke liye hI hotI hai isake bAda niyama se use kSetra svabhAva janma athavA dUsare ke dvArA kRta vedanA hone lagatI hai| kyoMki yahAM kI hAlata hI aisI hai 'ajjhava. sANa nimittaM japa kisI nAraka ko samparatva-utpanna ho jAtA hai| to usake kAraNa usa nAraka jIva ko tathAvidha viziSTa zubha adhya. pasAya nimittaka sAtodaya kA hI vahAM anubhava hotA hai yacApi isake vAya-kSetra ke svabhAva se janya vedanA kA sadabhAva rahatA hai taba usake bhItara meM sAtA kA udaya hI pratIta hotA hai jisa prakAra jAtyandha puruSa ko vakSu ke lAbha se parama pramoda hotA hai ulI prakAra ke ila nAraka yuricitane narakamAM utpanna thayela jANe te te samaye te deva tyA narakamAM pitAnI vikriyA dvArA pahoMcIne te narakanI vedanAne zamAvavA mATe tene upadeza Ape te tenAthI paNa te nAraka jIvane thoDA samaya mATe paNa thoDI ghaNuM ika zA maLI jeya che A devakRta vedanapazamarUpa zAtA te jIvane - risthayI paNAthI prApta thatI nathI. paraMtu thoDA samaya mATe ja hoya che. te pachI niyamathI tene kSetra svabhAvajanya athavA eka bIjA dvArA karavAmAM mAnA thavA mAgecha bho tyAnI ado vI DAya che. 'ajamavasA Nanimitta' byAre 10 nA24ne sabhya atpanna thaJanyaM ta te AraMbhuthI meM naka jIvane tevA prakAranuM viziSTa zubha adhyavasAya nimittaka sAddayane ja tyAM evi thAya che. jo ke tenA bAhyakSetranA svabhAvathI thavAvALI vedanAne " sadbhAva rahe che, tyAre tenI aMdara sAtAne udaya ja pratIta thAya che. jema kaI janya purUSane netrane lAbha thavAthI atyaMta AnaMda thAya che eja mo. 47
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 370 - jIvAmigamasUtre kAkamapi kadAcida tIrthaGkarAdiguNAnumodanAcyanugatAM viziSTAM bhAvanAM bhAvayataH, sato. bAhyakSetra svabhAvaja vedanA sadbhAve'pi antaH sAtodayo bhavatyeveti / ' ahavA kammANamAveNaM' athavA karmAnubhAvena karmaNaH- bAhyatIrthaMkarajanmadIkSA kevalajJAnApavarga kalyANasaMbhUtilakSaNavAhyanimitamadhikRtya tathAvidhasya sAtAvedanIyasya karmaNo'nubhAvena vipAkodayena kazcitsAtaM vedayate iti 6 / 'veyaNasayapagADhANaM' vedanAzaka saMpragADhAnA vedanAzavAni aparimitA vedanAH saMmagADhAni avagADhAni yeSAM te vedanAzatasaMpraga DhAH yato vedanazata saMpragADhA svataH 'dukkheNA bhiduyANaM' duHkhenAbhidrutAnAm yato vedanAzattasaMpragADhA ato duHkhenAbhidrutA steSAm 'neraiyANaM' nairathikANAm - nairayikajIvAnAm 'upAo ukkosaM paMca joyaNasaMyAI' utpAtaH, utpAto nAma kumpAdiSu pacyamAnAnAM kuntAdibhirbhidyamA : - jIva ko bhI sampaksa ke lAbha meM parama harSa hotA hai isake bAda bhI usake kabhI 2, tIrthaMkara Adi ke guNoM kI anumodanA karane rUpa viziSTa avyavasAya vAlI bhAvanA ke citavana karate samaya bAhya kSetra svAbhAvika vedanA ke sadbhAva meM bhI bhItara meM sAtA kA udaya ho hI jAtA hai 'ahaMthA kammANubhAveNaM' koI 2, nAraka tIrthaGkara ke janma, dIkSA, kevala. jJAna aura mokSa kalyANa ke samayarUpa bAhya nimitta ko lekara tathAvidha sAtAvedanIya karma ke vipAkodaya se sAtA kA vedana karatA hai // 6 // , . 'veyaNa saya saMpagADhANaM' aparimita vedanAoM se yukta hue ataeva duHkhoMse pare gaye una 'nerayANuppA' nairayikoM kA kuMbhI Adi meM pacAne se kunta-bhAlA Adi se bhede jAne se bhayatrasta hokara Upara uchalanAM kama se Y pramANe A nAraka jIvane paNu samyaktvanA lAbhamAM parama heSa thAya che. te pachI paNa tene kayAreka kayAreka tIrthaMkara vigerenA zuthenuM anumAdana karavA. rUpa vizeSa prakAranA adhyavasAya vALI bhAvanAnu cityana karatI vakhate khA kSetranI svAbhAvika vedanAnA sadUbhAvamAM paNa aMdara sAtAnA udaya thaI ja jAya che. "ahavA kammANubhAveNaM' 44 - nAra4 tIrtha karanA bhIkSA, ThevaNajJAna bhane bhakSa udayAlunA, samaya: 35 bAhya nimittane dhane- "tevA-aThAraMnA sAta, vahanIya bhunA viSA adhyathI sAtAnu' vehana4 // // 'braeNMyaNava'yasaMpagADhA Na' aparimita behanAzArthI yukta thayeva atameva duHpothI 52 yetA te 'neraiyANupAo' nairayiDAne hulI vigeremAM- pathAvavAthI, -bhAMsA vigerethI hAI vAthI, ayathA viDavaNathahane para chA bha 1.
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyadyotiko TIkA pra.3.2 .24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam - 371 nAnAM bhayovastAnAM tathAvidhayatnavazAd Urdhvamutplavanam sa jaghanyena gadhyatamAtram utkarSeNa tu paJcayojanazatAni bhavatIti 7 / duHkhenAbhidrutAnAmiti, duHkhameva nirUpayati-'narae neraiyANaM' narake nArakANAMmuSNavedanayA zItavedanayA. vA hoNisaM paccamANANaM' aharnizaM pacyamAnAnAm 'acchinimIliyametaM natyi muhai'. akSinimIlanamAtramapi sukhaM na bhavati kintu 'dukkhametra paDibaddhaM' kevalaM duHkhameva pratibaddham anuSaddhaM sazAnumatamiti bhAvaH / narake vasatAM nArakANAM rAtridivam duHkhameva bhavati natu svalpamapi mukhaM bhavatIti bhAvaH 8 / atha yat teSAM teSAM nArakANAM vakri yazaroraM ta narakANAM maraga kAle kathaM bhavati mAha-'teyAkamma ityAdi, 'teyAkammasarIrA' tainasa kAmagazarIrANi tiSThanti 'muhamasarIrAya : sUkSmazarIrANi ca sUkSmanAmakoDyAtA paryAptAnA maparyAptAnAM ca aujhArika kama eka koza taka aura 'ukoleNaM' adhika se adhika pAMca sau yojana taka hotA hai naraka meM nAraka jIvoM ke duHkhoM kA kathana isa prakAra se hai-nAraka jIvoM ko barakoM meM uSNavedanA aura zItavedanA janya duHkha rAta dina-caudhIla ghanTe rahatA hai isI se ve vahAM duHkhoM se otaprota prane rahate haiM ataH netra ke TimakAre mAtra bhI vahA~ sukha nahIM hai kyoMki dukkhameva paDibaddha" duHkha hI yahAM sadA se anugata hai isI kAraNa 'narae nerakSyANaM ahonisaM0' naraka meM nAraka jIvoM kA 'paccamANANa' vahAM rahate 2, rAta dina duHkha hI bhoganA paDatA hai|8| 'teyA kamma sarIrA' ityAdi, nAraka jIze ke mRtyu kAla ke tejasa aura kArmaNa zarIra rahatA hai hanake sivAya vaiziSa zarIra bikhara jAtA hai-tAtparya yahI hai ki-lakSamanAmakarma ke udaya vAle jo paryApta aura aparyAta jIva mAchA me // sudhA mana padhArebhA padhAre 'ukkoseNaM' pAyasa yojana sudhA thAya che. narakamAM nAraka nA duHkhanuM kathana A pramANe che. nAraka jIvane narakamAM uNu vedanA ane zIta vedanAthI thavAvALuM duHkha rAta divasa covIse kalAka rahe che. tethI ja tyAM nAraka duHkhathI otaprota banIne rahe che. tethI mAmanA mAtra 5 tamAna tyAM supa mAtu nathI. bho 'duHkhameva paDi barddha' tyA sahA ma01 29 che. tethI 'narae neraiyANa ahonisa.' na2 mA nA24 vA 'paccamANA gaM' tyA 24tA 2tA rAta sima loga 59 che. // 8 // teyA kamma sarIrA' chatyAhi nA24 vAna mRtyu mAM taijasa ane karmaNa zarIra rahe che. te sivAya vaikiya zIra vikharAI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke sUkSma nAma karmanA udaya vALA je paryApta
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ zkara jIvAmigamasa zarIrANi vaikriyAhArakazarIrANi ca teSAmapi prAyo mAMsacakSuraprAdyatayA sUkSmatvAda tathA 'je apajjetA' yAni aparyAptAni - aparyAptazarIrANi tAni sarvANyapi varIjJAna 'jIveNa 'mukkamettA vaccati sahastaso bheyaM' jIvena muktamAtrANi santi saha vrajanti vikalitAstatparamANu saMghAtA bhavantItyarthaH 9 / 'a sIyaM unha' atizIta pratyuSNam 'aitaNhA aikhudA ai bhayaM vA' ati tRSNA avi ati bhayaM vA 'nirae' narake 'neraiyANaM' nairayikANAm ' dukkhasapAI avistAmaM' dukhizatAnyavizrAmam, narake nArakajIvAnAM sarvedeva zItoSNa tRSNA kSutra bhayAdi rUpayati duHsaha duHkha maharnizaM vizrAmarahita metra bhavatIti bhAvaH // 10 // X atha sUtrakAra upasaMharan etAsAmeva gAthAnAmarthasaMgrAhikAM ' gAyAmAha ettha ya' ityAdi, 'ettha' anena padena prathamAM gAthAM smArayati patra - narakAvAse hai unake audArika zarIra evaM vaikriya AhAraka zarIra sUkSma hote haiM kyoMki prAya: karake carmacakSuoM dvArA ye agrAhya hote haiM aura aparyA- zarIra the aba zarIra vAle jIva una jIvoM dvArA mukta ho cukate haiM to hajAroM prakAra ke TukaDoM ke rUpa meM banakara bikhara jAte haiM ||9|| 'aha khIyaM ati unhaM 0' ityAdi-naraka meM nAraka jIvoM ko ati zIta, ati uSNatA ati tRSA ati kSudhA, atibhaya ye saba prakAra ke duHkha sadA hI bane rahate haiM // 10 // aba sUtrakAra upasaMhAra karate hue ina gAthAoM kA artha saMgraha "karane vAlI eka saMgraha gAthA kahate hai 'e' ityAdi - 'ettha' isa prathama gAthA se yaha samajhAyA hai ki ina 'narakoM meM naravRSabha utpanna hote hai ? dvitIya gAthA dvArA yaha samajhAyA ane aparyAsa jIvA che, tene audArika zarIra ane baiMkriya, AhAraka zarIra sUkSma dvAya che. kemake prAyaH-ghaNe bhAge cacakSue dvArA te joI zakAtA nathI. ane aparyApta vigere zarIra dhArI jIvA te jIvA dvArA mukta thaI jAya te hajAro prakAranA TukDAenA rUpamAM anIne vikharAI jAya che ! huM 'ai sIyaM ati unheM' ityAhi narambhAM nAraslavAne atyaMta zIta, atyaMta uSNatA, atyaMta tarasa, atyaMta bhUkha atyaMta bhaya AvA prakAranA uHkhA sadAkALa anyAja rahe che. 5 10 // } have sUtrakAra upasaMhAra karatA thakA A vALI eka saMgraha gAthA kahe che. gAthAonA athane batAvavAM 6 'ettha tyAhi 'ettha' mA paDelI gAthAmAM e samajAvyu` che ke 'mAM narakAmAM uttara, vikula zAnI sthiti utkRSTathI eka aMtamuhUtanI hoya che; 12.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatikA TIkA pra.3 u.3 ru.24 nairayikANAM pudgalaparimANAdikam 373 basapamAH samutpadyante ityAdyarthikA / 'bhinna hutte' anena :padena dvitIyagAyA gurate minnamuhUrtamantarmuhUrtAdikAlaM narakAdipUtkRSTA vikuNA bhavatIti 'poggamaya' ityanena aniSTAdipugakA steSAmAhArAya bhAtIti / 'asubhA' iti padena nairayikANA mazumA vikurvaNA bhavatIti caturthagAthokto'thoM niruupitH| 'assAo, bhanena sarvapRthivISu asAta eva bhavatIti paJcamIgAthA kayitA 'uvavAo' anena devAdikamaNopapatikAle sAtaM bhavatIti SaSThI gAthayA kathitam / 'uppAo' bhanena duHkhAbhidratAnAM nArakANAm utkarSaNa pazcayojanazatAni utpAMto bhavatIti saptamagAyayA pradarzitam 'acchi' ityanena akSinimIlamAtramarSi mukhaM na bhavati gayA hai ki narakoM meM uttara cikurvaNA kI sthiti utkRSTa se eka anta muMha kI hotI hai 'poggalAya' Adi tRtIya gAthA dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki nArakoM kA AhAra aniSTAdi vizeSaNoM vAle pudaloM kA hotA hai 3 // 'asubhA' Adi caturtha gAthA se yaha samajhAyA gayA hai ki narayika jIvoM kI vikurvaNA azubha hI hai 4 // 'aralAoM yaha pAMcavI gothA yaha samajhAtI hai ki nAraka jIvoM ko samasta pRthiviyoM meM asA. to kA hI udaya rahatA hai 5 // 'uvAo' chaThI gAthA dvArA yaha kahA gayA hai ki nAraka jIvoM ko pUrva saMgatika deva kI sahAyatA Adi kA. raNoM se sAto kA bhI udgha ho jAtA hai 6 // 'uppAo' isa sAtavIM gAthA dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki nAraka jIvoM kA narakAvAsa kI kuMbhI pAka Adi se itanI vedanA hotI hai ki ve kama se kama eka koza taka aura adhika se adhika pAMca sau yojana taka uchala par3ate haiN| 'acchi' isa AThavIM mAthA dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki nArakajIvoM 'poggalAya' vigaire zrI thA dvArA 2 sabhApAmA mAyuche nArasanA mAhAra maniSTa vigaire vizeSayopAmA pugatAna DAya che. // 3 // 'asabhI vigere thI gAthAthI e samajAvyuM che ke nairavika jIvanI vimurvaNu athabhaja hoya // 4 // asyAo' ma pAMyamI gAthA ye matAva cha nA24 lAna sajI pRthvIyomA mazAta haya 27 che. // 5 // "uvavAo' mA cha81 gAthA dvArA e kahevAmAM AvyuM che ke nAraka ane pUrva saMgatavALA devanI sahAya vigaire arathI zAtAna 54 tha taya che. // 6 // 'uppAmo' A sAtamI gAthA dvArA e vAta pragaTa karavAmAM AvI che ke nAraka jIvane nakAvAsanI kuMbhIpAka vigerethI eTalI badhI vedanA thAya che ke te ochAmAM ochA eka gAu sudhI ane vadhAremAM vadhAre pAMcase jana sudhI uchaLe che. // 7 // 'acchi' mA mA4mI gAthA dvArA se samAyuche nA23 vAna
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmiga nArakANA mityaSTamagAthayA''veditam / 'sarIrAya' ityanena vaijasakArmaNAdi zarIrANi navamagAthayA darzitAnIti tadevaM navAnAM gAdhAnAM saMkSipyamANo'thoMnayA'ntimayA saMgrahaNIgAthayA nirUpita iti / 'settaM neraiyA' ve ete -nArakAH kathitA iti // 023 // 1 iti zrI vizvavikhyAta jagadvallaM' sAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI- ghAsIlAla viviracitAyAM 'zro jIvamigamasUtrasya' prameyacadyotikA F khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyamatipattau tRtIyodezakaH samAptaH // 3-3|| - Zhe ko narakAvAsa meM A~kha ke jhapakAne ke kAla barAbara bhI sukha nahIM hai 8|| 'sarIrAya' isa nauMvIM gAdhA se yaha samajhAyA hai ki taijasa kArmaNa zArIra ke sivAya sUkSma nAma karma ke udagha vAle paryApta aura aparyAptoM jIvoM kA odArika zarIra vaikriya zarIra aura AhAraka zarIra saba bikhara jAte haiM - tejasa aura phArmaNa zarIra jaba taka karmoM kA sambandha hai taba taka nahIM vikharate haiM-ve to jIva ke sAtha cAroM gatiyoM meM rahate hai| pUrvokta navo gAthAoM kA saMkSipta artha isa dasavIM antima saMgraha gAthA se dikhalA diyA gayA hai | sUtra ||24|| } 1 T A " WEB jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyadyotikA nAmaka vyAkhyA meM tRtIya pratipatti meM tIsarA uddezaka samApta // 3-3 // narakAvAsemAM AMkhanuM maTakuM mAre eTalA kALa sudhI pazu sukha prApta thatuM nathI. // 8 // 'kharI' A navamI gAthAmAM se sabhalavyu che teksa bhane kA'Nu zarIra sivAya sUmanAma karmInA udayavALA paryApta ane aparyAyone hArika zarIra, vaikrayazarIra, ane AhAraka zarIra e badhA zarIro vikharAI jAya che. tejasa ane kAmaNu zarIra tyAM sudhI vikharAtA nathI. te tA jIvanI sAthe cAra gatiyAmAM rahe che. pukata nave gAthAonA atha A isamI chellI saMgraha gAthAthI batAvavAmAM Avela che. // sU 24 ! 1 1. jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrIghAsIlAlajI mahArAjakRta jIvAbhigamasUtra'nI prameyadyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattinA trIjo uddeze samApta 13-3 / phra
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 2.3 2.25 tiryAyonivarUpanirUpaNam . . ukto nArakAdhikAra sampati-tiyaMgadhikAro vaktavyastatra cedamAdikaM sUtram'se.kiM taM tirikkhajoNiyA' ityAdi, mamUla-se kiM taM tirikvajoNiyA ? tirikkhajoNiyA paMdhavihA pannattA, taM jahA-egidiyatirikkhajoNiyA beiMdiyatirikkha joNiyA teiMdiyatirikkhajoNiyA cauridiyatirikkhajoNiyA paMciMdiyatirikakhajoNiyA y| se kiM taM egidiyatirikkhajoNiyA ? egidiyatirikkhajoNiyA paMcavihA pannattA taM jahA-puDhavIkAiya egidiyatirikkhajoNiyA jAva vaNassaha. kAiya egidiya tirikkhjonniyaa| se kiM taM puDhabIkAiya egidiyatirikkhajoNiyA puDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA 'duvihA pannattA taM jahA-suhumapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA bAyarapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA y| se kiM taM suhumapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA suhumapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM. jahA-pajjattasuhumapuDhavIkAica egidiya tirikkhajoNiyA, apajjattasuhamapuDhavIkAiya egidiya tirikkha.. joNiyA, se taM suhumapuDhavIkAiya egidiya tirikkhjonniyaa| se kiM taM bAyarapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA ? bAyara puDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA ta. jahA-paMjattabAyarapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajoNiyA apajattavAyarapuDhavIkAiya egidiya tirikkhjogiyaa| seta bAyarepuDhavIkAiya egiMdiya tirikkhjonniyaa| se taM puDhavIkAiyaH egidiya tirikkhjonniyaa| se kiM taM AukkAiya pugidiya tirikkhajoNiyA? AukAiya egidiya
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 jIvAmigamA joNiyA duvihA panlattA evaM jaheva puDhavIkAiyANaM taheva AukAya bhedo evaM jAva vaNalaikAiyA se ttaM vaNassaikAiya egidiya tirikkhajoNiyA / se kiM taM veiMdiya tirikkhajoNiyA? beiMdiya tirikkhajoNiyA dubihA pannatA taM jahA-pajjattaveiMdiya tirikakhajoNiyA apajjattaveiMdiya lirikkhajoNiyA, se taM veI. tirikkha joNiyA / evaM jAba curidiyaa| se kiM taM paMciMdiya tirikkhajANiyA ? paciMdiya tirikkhajoNiyA tivihA pannattA, saM jahA-jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA khyrpNjidiytirikkhjonniyaa| se ki taM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ? jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA-samucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA gabbhavakaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajo. NiyA y| se kiM taM samucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ? saMmucchimajalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA-pajattaga lamucchimajalayarapIMcadiya tirikkha. joNiyA apajjattaga saMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ra / se taM saMmucchimajalayarapaMciMdiya tirikkhjonniyaa| se kiM taM ganbhavatiya jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ? gaThabhavatiya jalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA duvihA pannattA te jahA-pajattagagabbhavatiya jalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA~ apajattagagabbhavatiya jlyrpNcidiytirikkhjonniyaa| se taM gamavakaMtiya paMciMdiya tirikkhajoNiyA se ki taM thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA ? thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyAM duvihA pannattA taM jahA-ghauppayathalayara
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam parisappathalayarapaMcidiyatirikkha paMcidiyatirikkhajoNiyA joNiyA ya / se kiM taM cauppayathalacarapaMcidiya tikhikhajoNiyA ? cauppayathalayarapaMcidiya tiriSakhajoNiyA dubihA pannattA taM jahA - saMmucchima vauppaya thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA gabbhavaiMtiyaca uppaya thalayara paMcidiyatirivakhajoNiyA ya / jaheba jalayarANaM taheva cauko bhedo se taM upapada thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA / se kiM taM pari sappa thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA ? parisappa thalavarapaMcadiya tirikkhajoNiyA dubihA pannatA se jahA - uraparisappa thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA bhuyaparilappa thalayara paMcidiya tirikkhajoNiyA ya / se kiM taM uraparisRppa thalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ? uraparisappa thalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA dubihA pannattA taM jahA- jaheva jalayarANaM taheva caDakao bhedo evaM bhuyaparisappANaM vi bhANipavvaM / se taM bhuyaparisappathalayara paMcidiyatirikkhajoNiyA / se taM thalayarapaMcadiya tirikkhajoyiyA / se kiM taM khahayara paMcidiyatirikkhajoNiyA ? khahayapaMcidiya tirikkhajogiyA duvihA pannatA taM jahA - saMmucchima khahayara paMcidiya tirikkhajoNiyA gavbhavatiya khahayara paMcidiya tirikkhajoNiyA ya / se kiM taM saMmucchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ? saMmucchima khayarapaMvidiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA taM jahA - pajjantagasaMmucchima khahayara paMciMdiya tirikkhajoNiyA apajatagasaMmu'cchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya / evaM gavbhavatiyA vi jAva pajjattagagabbhavatiyA vi apajantaga ganbhavatiyA vi / 1 nI0 48 377
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra khahayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kahavihe joNisaMgahe pannate ? goyamA ! tivihe joNisaMgahe pannatte, taM jahA-aMDayA poyayA sNsucchimaa| aMDayA tivihA pannattA taM jahA-itthIpurisA nnpuNsgaa| poyayA tivihA pannattA taMjahA-isthipurisA nnpuNsgaa| tattha NaM je te laMmucchimA te savve NapulagA ||suu0 25 // chAyA--aya ke te tiryagyonikAH ? tiyagyaunikAH paJcavidhAH prajJatAH, tadyathA-ejendriya tiryagyonikAH, dvIndriyatiyagyonikA strIndriya tiryagyonikA zcaturindriyatiryagyonikAH paJcendriya tiryagyonikAca / atha ke te ekendriya viryagyonikAH ? ekendriyatiyagyaunikAH paJcavidhAH matAH, tadyathA-pRthivi kAyikaikendriyatiryagyonikAH yAdada vanaspatimAyikakendriyaniyamyonijhAH / atha ke te pRthivIkAyikaikendriyatiyaMgyonikAH ? pRthivI kAyika kendriyatiryagyonikA dvividhAH prajJaptA, tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikailendriyaniyaMgyonikAH, vAdara pRthivIkAyikaikendriyatiyagyonikAca / aya ke te sUkSmapRthivIkAyika kendri yatiryagyonikAH ? sUkSma pRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikAH dvividhAH pahaptA stadyathA- paryAptakasUkSmapRthivikAyikakendriyatiyagyonikAH, aparyAptaka sUkSmapRthivikAyikaikendriyatiryagyonikAzca / te ete mukSmapRthivIkAyikaikendriyatiya gyonikAH / atha ke te vAdarapRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikAH 1 vAdarapRthivI. kAyikai kendriyatiryagyonikAH dvividhAH prAptA stadyathA-paryAptavAdarapRthivikAyikaikendriyatiryagyonikA, aparyAptavAdarapRthivikAyikakendriyatiryagyonikAya, te ete vAdarapRthivIkAyikai kendriyatiryagyonikAH / te ete pRthivikAyikaikendriyatiryagyonikAH / atha ke te apkAyikaikendriyatiyagyonizAH ? akAyikakendriyatiryagyonikAH dvividhAH evaM yathaiva pRthirikAyikAnAM tathaiva apkAyika bhedaH, evaM yaavdvsptikaayikaaH| te ete vanaspati kaayikaikendriytiygyonikaaH| atha ke te dvIndriyatiyagyonikA ? dvIndriyatiyagyonikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptakadvIndriyatiryagyonikA apryaaptdviindriytirygyonikaaH| te ete dvIndriyatiryagyonikAH / evaM yaavccturindriytithgyonikaaH| atha ke te paJcendriyatiyagyonikAH ? paJcendriyatiyagyonikAsvividhAH prajJaptAH, tadyathA-jalacarapaJce ndviyatiryagyonikAH, sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH, khecarapaJcendriyatiyagyonikAH / atha ke te jalacarapaJcandriyatiyagyonikA ? jala varapaJcendriyatiyagyonikAH dvividhAH prAptAH, tadyathA-saMmUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikAca garbhavyutkrA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyadyotikA yekA pra.3 u.3 sU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 372 ntikajalacarapaJcandriyatiryagyonikAzca / atha ke te samucchimajalacarapaJcendriyatiyagyonikAH ? saMpUcchimajalacarapaJcandriyatiryagyonikAH dvividhi majJaptAH, tadyathA-paryAptakasamUcchimajalacarapaJcandriyatiryagyaunikAH aparyAptakaramUcchimajalacarapaJcandriyatiryagyonijhAzca / te ete saMmUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH / atha ke te garbhavyurakrAntikajalacarapaJcendriyatiyagyonikAH ? garbhavyu-krAntikajalacarapaJcendriyatiryagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-paryAptakagarbhavyutkrAntikajalacarapaJcendriyatiryagyo nikAH aparyAptakagarbhavyutkrAntikajalacarapaJcandriyatiryagyonikAca, te ete garbhavyutkrAntikajalacarapaJcandriyatiryagyonikAH, te ete jalaca. paJcendriyatiyagyonikAH / atha ke te sthalacarapaJcendriyatiryagyonikA ? sthalacarapaJcendriyatiryagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA catuSpada sthalacarapaJcandriyatiyaMgyonikAH, parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAzca / atha ke te catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? catuSpada sthala varapaJcandriyatigyonikA dvividhAH majJaptA, tadyathA-samUcchima catuSpada sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH, garbhavyutkrAtika catuSpada sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAca, yathaiva jalacArANAM tathaiva catuSko bhedaH, ve evaM catuSpadasthala carapaJcandriyatithagyonikAH / atha ke te parisarpa sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ? parisapesthalacarapaJcendriyatiryagyonikA dvividhAH majJaptAH, taghayA-ura-parisarpa sthalacarapaJcendriyatiyagyonikAH, bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyAtayaMgyonikAca / atha ke te umparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikA ? ura parisarpasthalacarapaJcandriyaniyaMgyonikAH dvividhAH prajJaptA stadhayA-yathaiva jalacarANAM tathaiva catuSko bhedaH, evaM bhujaparisapaNAmapi bhaNitavyam / te ete bhujaparisarpasthala prpnycndriytirygyonikaaH| te ete sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH / atha ke te khevarapazcendriyaviryagyonikAH ? khecarapaJcandriyatiyagyonikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmRcchima khecarapaJcendriyatiryagyonikAH, garbhavyuskA. ntika khevarapaJcandriyatiryagyonikAca / atha ke ve saMmUcchima khecarapaJcendriyatiya. nonizAH saMmUchimarekha varapaJcandriyatiryagyonikAH dvividhAH prAptA stadyathA-. paryAptaka saMmUcchimakhevarapaJcandriyattiyajyonikAH, aparyAptakasamUcchimapaJcandriyatiyagyonikAzca / evaM garbhavyu krAntikA api yAvat paryAptagarbhavyutkrAntikA api aparyAptagarbhavyutkrAntikA api / khecarapaJcandriyatiryagyolikAnAM bhadanta ! katividho yonisaMgrahaH prajJaptaH ? gautama ! vividho yonisaMgrahaH prajJaptA, udyathAaNDajAH potajAH saMmRcchimAH / aNDalA trividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH purupAH npuNskaaH| potajA strivadhAH prajJaptA, tadyathA-striyaH puruSAH npuskaa| vatra khalla ye te saMmUcchimAste sarva napuMsakAH ||iti / / mU0 24 //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre TIkA- ' se kiM taM tirikkhajoniyA' atra 'se' zabdo'thArthakaH kiMzabdaH prazne tathAca - atha ke te tiryagyonikAH, tiryagyonikAnAM kiyanto bhedA iti praznaH bhagavAnAha - 'tirikkhajoNiyA paMcavidyA pannattA' tiryagyonikAH paJcavidhAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathA 'egidiyatirikkhajoNiyA' ekendriyatiryagyonikAH / 'veIdiyatirikkhajoNiyA' dvIndriyatiryagyonikAH / 'teiMdiyatirikkhajogiyA' trIndriyatiryagyonikAH / 'cauridiyatirikkhajoNiyA' caturindriyatiryagyonikAH 'paMcidiyatirikkhajoNiyA ya' paJcendriyatiryagyonikAca, tathAca - ekendriya dvIndriya jIndriya caturindriya paJcendriya bhedAt tiryagyonikAH paJcaprakArakA bhavantIti / ekendriyatiryagyonikAH kiyanta iti jJAtuM maznaya nAha'se kiM taM' ityAdi, 'se kiM taM ergidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te ekendri narakAdhikAra kaha kara aba sUtrakAra tiryagAdhikAra kA kathana karate haiM'se kitaM tirikkhajoNivA' - ityAdi / sUtra ||24|| TIkArtha - yahAM 'se' yaha zabda 'artha' 'artha' meM prayukta huA hai isa taraha gautama ne prabhu se aisA pUchA hai hai bhAnta 'se kiM taM tirikkhaje. niyA' tiryagyonikoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai- 'tirikkhajoNiyA paMcacihA paNNattA' he gautama / tiryagyonikoM ke pAMca bheda kahe gaye haiM 'laM jahA' jaise- 'ergidiyatikkha joNighA, veiMdiya tirikkhajo - priyA' ekendriya tiryagyonika do indriya tiryagyonika, 'teiMdiya tirikakha 0' tehandriya tiryagyonika 'caridiyatiri0' cauindriya tiryagyonika 'paMcidiyati0' aura paJcendriya tiryagyonika, 'se kiM taM egiMdiyati0' he ceAthA uddezAnA prAra'bha narAdhikAra kahIne have sUtrakAra A tiryaMcanA adhikAranuM kathana kare che. 'se kiM taM tirikkhajoNiyA ' tyAdi 380, TITArtha - maDiyAM 'se' zabda 'artha' arthabhAM ayukta thayesa che mA rIte gautamasvAsIze alune me pUchayu che bhagavan 'sekiM taM tirikkha joNicA' tirthabhyoninA TalAI leho udyA he ? yA praznanA uttarabhAM aluzrI gautamasvAbhIne 4 hai 'tirikkhajoNiyA, paMcavihA paNNattA' he gItabha tiryatha yonitA yAMya leTa hyA che. 'ta' jahA' te bhA prabhAthe che. 'egiM "diyatirikkhajoNiyA, veiMdiyatirikakhajoNiyA' meDa driyavAjA tiryagyo niH mane me driyavAjA tiryagyoniH 'tei diyatiri.' traSu 4driyovAjA tiryagyoniH 'cauridiyatiri.' yAra chadriyeovANA tiryagyoni 'paMciMdiya ti0' ane pAMca iMdvicAvALA tiya caiAnika.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyoti kA TIkA pra.3 u.2 zU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 381 yatiryagyonikA,ekendriyatirazcAM kiyanto bhedA itipaznA, uttarayati-'egidiyatirikkhajoNiyA paMcavihA pannatA' ekendripatiyagyonikAH paJcavidhA:pazcamakArakAH prajJaptA:-kathitA iti / paJcabhedAn darzayati-taM jahA' tadyathA'puDhavIkAiyaegidiyatirikkhanoNiyA' pRthivIkAyika kendriyatiryagyonikAra 'jAva vaNassaikAiya egidiya tirikkha moNisA' yAbadvanaspati kAyikaikendriyati. yaMgyonikAH, yAvatpadena akAyikaikendriyatiryagyonikAH, tejaskAyikaikendriyatiryagyonikAH, vAyukAyikaikendriyatiryayonikAzceti saMgrahI bhavati, tathA caM pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikabhedAt ekendriyaniyaMgyonikAH paJcapakA rakA bhavantIti / tatra prathamopAtta pRthivikAyikAnAM bhedaM jJAtuM praznayanAi-'se kiM taM' ityAdi, 'se ki taM' puDhavIkAiya egidiya tirikkhajogiyA' atha ke te pRthiviikaayikaikendriytirygyonikaaH| pRthivIkAyikaikendriyatiyagyonika jIvAnAM kiyanto bhedA itipraznaH, uttarayati-'puDhacaukAiya egidiya tirikkhajo. NiyA duvihA panattA' pRthivIkAyikaikendriyatiyagrayonikA jIvAH dvividhAHbhadanta ! egendriya tiryazca kitane prakAra ke hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'egidiyati0 paMcavihA pannattA' he gautama ! ekandriya tirthaJca pAMca makAra ke hote haiM 'taM jahA' jaise 'puDhacIkAiyae' pRthivI kAyika ekendriya tiryaca 'jAva vaNassaikAiyaegi0' yAvat banaspatikAyika ekendriya tiyaJca yahAM yAvatpada se 'apkAyika, tejasjhAyika, vAyusAyika ina ekendriya tiryaJcoM kA grahaNa huA hai lekitaM puDhadhIzAya egidiya0' he bhadanta / pRthivI kAyika ekendriya tiryaka yonika kitane prakAra ke hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'puDhavIkAiya egiditi duvidhA paNNasA' he gautama ! __'se kiM ta egidiya tirivakha' lagavan me driyANA tiya yoni jIve keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai 'egi diyati. paMcavihA paNNattA' gItama ! medriyANA tiya yayAni 7 pAMya prA2nA DAya cha, 'ta jahA' te mA pramANe 2. 'puDhavIkAiya egi. pRthvIyi4 me diyavA tiya ya 'jAva vaNassai kAiya egi.' yAvat vanaspati kAyika eka IndriyavALA tirthaya, ahiyAM yAvatpadathI "aSkAyika, tejakrAyika, ane vAyukAyika, A eka IdriyavALA tiryaMca ja grahaNa 4rAyA cha 'se ki ta puDhavIjhAiyaegi diya.' he bhagavan pRthvI thi: me IdriyavALA tiryanika jIvo keTalA prakAranA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 49 cha hai 'puDhavIkAiya egidiya ti. duvihA paNNattA' gautama !
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 jIvAmigamatra dvimakArakAH prajJaptAH-zayitA iti / bheidvayaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'muhama puDhIkAiya egidiya tirikAlajoNiyA mUkSmapRthivIkArikakendriyatithaMgeyonikAH sUkSmatvaM sUkSmanAmakarmodayAt / 'bAyara puDhavIkAiya egidiya tirikakhajoNiyA ya' vAdara pRthivIkAyika kendriyatiryagamonikAca, tathA casUkSmavAdarabhedena pRthivIkAyikAH dvividhA bhavantIti / 'se ki taM sahama puTavIkAiya egidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te sUkSmapRthivIkAyikendriyatiryagyAnikAH ? sUkSmapRthivIkApikAnAM kiyanto bhenAH ! iti praznA, uttarayati-'muhamapuDhavIkAiya egidiyatirikkhajoNiyA duvidhA paNNatA' sUkSma pRthvokAyikendriyaryAtayegyonikA jIvAH dvividhAH-dvimakArakAH majJaptA:-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-'pajjata sukumapuDhavIkAiya egidiya tirikkhanoNiyA' paryApta mUkSma pRthivIkAyika kendriyatithagyaunikAH 'apa. pRthivI kAdhika ekendriya tiryaJca jIva do prakAra ke hote haiM-'taM jahA' jaise 'suhama pu0 egidiyaH sUkSma pRthivIsAyika ekendriyatiryaJca aura 'vAyara puDhavIkAie0 ti0' pAdara pRthivI kAyika ephendriya taryazca sUkSma nAma karma ke udaya vAle sUkSma pRthivI kAyika ekendriya jIva-hote haiM aura bAdara nAma karma ke udya vAle vAdara pRthivI kAyika ekendriya jIva hote haiN| lekitaM suhamapu0 'he bhadanta ! sUkSama pRthivI kAyika ekendriya jIva zitane prakAra ke hote haiM-uttara meM prabhu kahate haiM-'hamapu0 egi. diya tiriskhajo0 duvihA pannattA' sUkSma pRthivI kAyika ekendriya jIva do prakAra ke hote haiM 'taM jahA'-jaise-'pajasasumapu0' paryApta sUkSmapRthivI kAyika ekendriya tiyagyAnika aura 'apanatta suhama pu0' 'aparyApta madhama prathivI kAyika ekendriya liyaMgyonika 'le taM suhama isa pazyAyika sadriyavAtiya ya 72 me 2nA DAya che. 'jahA' meM praa| mA prabhAva cha. 'suhuma pu, egidiya.' sUkSma pRthvI thi meM diyavANAtiya ya bhane 'bAyara puDhavIkAiya e. ti.' mA42 pRthvIya se I diyavALAtiryaMca sukrama nAmakarmanA udayavALA sUphama prazvIkAlika ka, iTiyavALA ja hoya che ane bAdara nAma karmanA udayavALA bAdara pRthvIkArika eka I driyavALA ja hoya che. se ki ta suhuma' he bhagavan sUkSma pRthvI thi: medriyAmA 11 tean .2nA udaya cha 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha hai 'suhuma pu. egi diyatirikkha jo. duvihA paNNattA' sUkSma pRthvIthimedriya. pApA 1 me 42na DAya che. 'ta' jahA' rebha. 'pajjatta suhama pu.' paryApta
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNa 383 ujattasuhamapuDhIlAiya egidiyatirikkha joNiyA' aparyApta sakSamapRdhavIkAyikaikendriyatiryagyonikAH, tathA ca paryAptAparyAptabhedena sUkSma pRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikA dvividhA avantIti / 'se taM suhuma puDhavIrAiya egiditirikkhajoNiyA se ete sakSamapRthivIkAri kaikendriyatiryagyonikAH sabhedaM nirUpitAiti / sakSamapRthivIkAcikaikAn nirUpya vAdarapRthivIkAyikAn nirUpacituM pranayanAha'se kSita' ityAdi se kiM taM bAdarapuDhavIkAiya egidiya sirika banoNiyA' atha ke te bAdarapRthivImAyikaikendrigatiyaMgyolikAH, bAdarapRthivIkArikaikendriyatiryagyo nikAnAM kiyanto bhedA iti manA, uttarayati-'vAyara puDhavIkAya enidiya tirikvajogiyA dudihA pannattA' vAdarapRthivIkArikai kendriyatigyo nikAH dvividhAH -dvimannArakAH prajJaptA-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-ujatta bAyara puDhacI. kAiya egidiya tirikkhajoNiyA' paryAptavAdarapRthivikArika kendriyatiryagyonikAH, tathA 'apajjatta bAyara puDhavIkAiya egidiya tikkhijoNiyA' aparyApta prakAra se sUkSya pRthivI jhAyika ekendriya tiryagyonika jIvoM ke sambandha meM sUtrakAra ne kathana kiyA hai| aya vAdara pRthivI zAyikoM kA kathana karate hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'le kitaM zAyara puDhavIkSAdhya egidiya tirikkhajogiyA' he bhadanna ! cAdara pRthivIkAdhika enendriya jIva zinane prakAra ke? uttara meM prabhu kahate haiM-zAyara puDhavI sAhaya egidiyanirikkhajogiyA dudhihA pannattA 'he gautama ! yAdara pRthivI kSAyika ekendriya tirtha yonika jIva bhI do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahAM-jaise-'pajattavAyara puDhavI kAiya egidiya tirikkhajoNiyA' pAni cAdara pRthivIkAyika eke. sUkSma pRthvIyi me driyANA tiya yoni bhane 'apajjata suhmH| aparyApta sUkSma 13yi: chadriya tiyadhye ni: 'se ta suhama0' A pramANe sahama pRthvIkAyika eka IdriyavALA tiryaMgyanika jInA saMbaMdhamAM sUtrakAre kathana karyuM che. have pAdara pRthvIkAyikonuM kathana karavAmAM Ave che. AmAM zrIgautama svAmIthe asuzrIne se pUNya hai 'se vitta vAyarapuDhavIkAiya egidiya tirikkhajINiyA' mAha2 .14 yi the chadriyavANA asaranA cha ? bhA prazna uttaramA pramuzrI che hai 'vAyara puDhavIkAiya egi diya tirikkhjonniy| dAvihA pannattA' hai gautama ! mA2 pRthvIya medriyANA tiya yoni veyA me jAnA hevAmA mA0yA hai. 'tajahA' te me / mA pramANe che. 'pajjata vAyara puDhavIkAiya egi diyatirikkhajoNiyA' paryAta
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasye cAdara pRthivIkAyikaikendriyatiryagyonikAH, tathAca-paryAyAparyAptabhedena vAdara. pRthivIkAyikaikendriyatiyonimA dvividhA bhvntiiti| 'se taM vAyarapRthivIkAiya egidiya tirikvajoNiyA' te ete bAdaspRthivIkAyikaikendriyatiyagyonikA nirUpitAH / 'se puDhavIkADaya egidiya tirikkhajoNiyA' te ete pRthivIjJApikandripatiyagyonikAH bhedayabhedAbhyAM nirUpitA iti / pRthivIya kendriyatiryagyonikAn bhedAbhedAbhyAM nirUpya akAyikAn nirUpayituM prazyannAha-se kiM taM AukkAiya0' ityAdi. 'se ki taM AukkAiya egidiya tirikkhajoNiyA' atha ke te amAlikendriyatiryagyonikAH 1 akA. yikAnAM kiyanto bhedA bhavantIti prazna:. uttarayati-'AukAiya egidiya tirikakhajoNiyA dudihA pannatA' aphAyikendriyatiyagyaunikA dvividhAHdviprakArakAH prAptAH- kathitAH, 'evaM jana puDhanIkAiyANaM taheva AukAiyabheo' evaM yathaitra pRthivIkAyikAnAM bheda:-sadhita stathaiva-tanaiva rUpeNa aphAyikAnAndriya tirya gyAnika jIva aura 'apajalabAyA puDhavI0' aparyApta pAdara pRthivI jhAyika ejendriya tirtha yonika jIva 'settaM vAyara puDhavIkAiya egidiyarikkhajoNiyA' isa prakAra le bheda prabheda sahita cAdara pRthivI kAyika ekendriya tirya yonika jIva kahe gaye haiN| apkAyika jIvoM kA nirUpaNa-'le kiM taM AukkAiya egidiyati rikkhajoNiyA' he bhadanta ! apakSAyika aikendriya tiryak yonika jIva kitane prakAra ke haiM !-AubhAiyaegidiya0' he gautama ! apakAyika ekendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM-'evaM jaheva puDhavIkAiyANaM heca AukApasabheo' he gautama isa sambandha meM jaise-cAra bheda pRthivIkAyika jIvoM ke kahe gaye hai- vaise ve bheda yahAM para bhI kaha mA2 pRthvI yi mendiya tiya yoni mana 'apajjatta bAyarapuDhavI0' aparyApta mAha2 pRthvI yi mendriya tiyayAni se ta' bAyara puDhavIkAiya egi diyatirikkhajoNiyA' mA prabhArI 2 // saha prameha sahita mAha pRthvIkAyika ekendriya tiryanika jIvanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, ve 554.yi vAtu ni35 42vAmAM Ave che. 'se ki ta A ukAiya egidiyatirikkhajoNiyA' hai sAvana ma5 api sandriya tiy:genika jIva keTalA prakAranA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna he 'AukkAiya egidiya.' he gautama / a54Ayi4 4 diyA tirthayAni 9 meM prA2nA 4AmA mAyA cha 'eva jaheva puDhavIkAiyANaM taheva AukAiya bheo' hai gautama ! sa bhA 2 pramANe nA cAra bheda pRthvIkAyika jIvonA kahyA che, eja pramANenA te cAra bheda
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 2.3 ru.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam mapi catuSko bhedo vaktavyA, tadyathA-apkAyikA dvividhAH prajJAlA sukSmA apahA. yikA, bAdarA akAyikAzca / vRkSamA ajhAyikAH niyanto bhavanti ? sakSamA apkAyikA dviprakArakA bhavanti tadyathA-paryApta sakSapAkAyikA aptisUkSaNAkAikAca, te ete sakSamA kaayikaaH| bAdazahAyikAH kieto bhavalli ? bAda. rASkASikA dvividhA mananti tadyathA-paryAptA vAdA kAyikAH, aparyAptA bAdarAGgAyikAH, se ete bAdarAphArikAH, te ete dAibhAyikA bhedamabhedAbhyAM nirUpitAH, 'evaM jAba vaNasahabhAiyA evaM bArahanAdikAyikAH tejaskAmikA katividhA prajJAnA: ? tesahakAvilA dvividhAH prajJAlAlaghathAsUkSmAzca, bAdarAzca, tatra sUkSA api hividhA bhavanti tapathA-paryAptAmApI ptAba, te ete vakSamatejaskAyikAH / badarA api lenamAvikA dvividhAH prajJaptAH paryaptAvAparyAstAca te ete vAdaratejarakAcikAH, te ete se jakAyitaH vAyulAyikaikendriyatiryagyonikA kativizAH prajJAvA. nAyukAvimA dvividhA prAptA:lenA cAhiye jaille-apkAyika sUkSma anAdhiza aura bAda apanAzika ke bheda se do prakAra ke hote hai bale hI ye sUkSa kAkI paryApta sUkSma apkAyika aura apayana sUkSA kAyikadamai cho prakAra ke hote haiM ilI prakAra pAdara azAbika lI paryApta aura apa yaha ke bheda se do bheda vAle hote haiM 'evaM jAza ghAlAmAiyA isI taraha se bheda aura pabhedoM kA kathana lejaramAthi, vAyumhAdhika aura banAetika kAyika jIvoM ke lambandha meM bhI kara lenA cAhiye sarthAt ye sagha ekendriya jIva svakSamacAdara ke bedale do prakAra ke hote haiM aura paryApta evaM aparyApta ke bheda ne sUkSmacAdara bhI do do prakAra ke hote haiM isa taraha ekendriya jIvoM ke kula bheda isa prakAra bIdara ho jAte haiN| ahiMyA paNa samajI levA joIe. jemake apakayikanA sUkSama apUkAyika ane bAdara aprakAyika e rIte be prakAra hoya che. e ja pramANe sUma apUkAyika paNa paryAptaka sUkSma apakAyika ane aparyApta sUkama apUkAyikanA bhedathI be prakAranA hoya che, eja pramANe bAdara apUkAyika paNa paryApta ane aparyAptanA methI meM prAranA DAya che. 'evaM jAva vaNasvaikAiyA' se pramANe tara skAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika jInA saMbaMdhamAM paNa bheda prabhede sahitanuM kathana samajI levuM arthAta A badhA ekedriya sUma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che ane paryApta ane aparyAptanA bhedathI sUkSma bAdara paNa babbe prakAranA hoya che. A rIte eka IdriyavALA ja nA badhA maLIne kula vIsa bheda thAya che jI0 49
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 9 * tadyathA-sUkSmAvAyukAyikAzca, vAdarA vAyukAyikAtha, makSmAH punarhividhA bhavanti paryAvAca, te ete sUkSvavAyukAyikAH / vAdarA api dvividhA bhavanti paryAptAcAryA, te pate vAdarAyukAyikAH se ete vAyukAyikAH / vanaspatikA thikai kendriyatiryagyonikAH katividhAH prajA ? vanaspatikAyikA dvividhAH prajJaptA svayathA- sUkSmAtha vAdarAya / atha sUkSmavanaspatikAyikAH kavividhAH prajJaptAH 1 sUkSmavanaspatikAriyAH dvividhAH khaSTA raTadyathA- paryA vAcA paryAptAca, te ete vanaspatikArikAH atha ke te yAdavanaspatikA yikAH ? vAdaravanaspatikAyikA dvividhAH majJaptAH tadyathA-pacaNAyAparyAptAya, te te vAravanaspatikAyikA', 'sevakAina ermidiya tirikkhanogiyA' te ete vanaspatikAyikendriyatiyaMgyonikA // 386 pRthivyAdito vanaspatikAyikAntAne kendriyatiryagyonijJAna bhedamabhedAbhyAM nirUpya dvIndriya tiryagyonikAn nipatuM nAha- 'se kiM taM beiMdriya vari kkhajoNiyA' atha ke te dvIndriyatiryagyonikAH dvIndriyANAM kiyanto bhedA iti prazna', uttarayati - ' veiMdiya tirikkhajoNiyA duvihA pannatA' dvIndriyatiryagyonikA dvividhAH - dvimakArakAH prajJatAH kathitA iti / 'taM jahA' udyathA- pajjata vediya tirikkhajoNiyA' paryAptakA - paryAptatA guNaviziSTAH dvIndriyatiryagyonikAH, tathA - 'apajjatta veiMdiya tirikkhajogiyA' apayaptika dvIndriyati dIndriya tiryagyonikoM kA nirUpaNa-'se ki taM vedvaMdiyatirikkhajoNiyA' he bhadanta ! do indriyatiryagyonikoM ke kitane haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'iMdiyatirikkhajoNiyA dubihA panantA' he gautama! do indriyatiryagyonika jIva do prakAra ke hote haiM- 'taMja' jase- 'pajjatagaveiM diparikkhajoNiyA 'paryAtaka do indriyatiryagyenika aura 'bhapajatagavediya tiri0' aparyAptaka dohandraya niryagyonika gharAM jaise ekendri have e IdriyavALA tiya caiAnika jIvAnu nirUpaNa karavAmAM Ave che. sabhadhabhAM zrIjItabhasvAmI anuzrIne bhUche che hai 'se kiM' ta' veiMdi 'yatirikkhajoNiyA' he bhagavan me iMdriyAvAjA tiya caiAnika jIvAnA ITasA leho hoya he ? yA praznamA uttarabhAM praluzrI he che. } 'bei diya tirikkhajoNiyA dutrihA pannattA' he gautama! me driyavAjA tiryagyoni lava e prakAranA hyA che. 'ta' jahA' bhare 'pajjattaga beiMdiya tirikkhajoNiyA ' paryApta4 me cha MdriyavAjA tiryagyoniGa bhane ' apajjattagaveidiya tiri' athrmAsaka e i"civALA tiyagyeAnika je pramANe eka indriyavALA pRthvikAyika mA
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotibATIkA pra.3 u.3 6.25 tiryagyoni svarUpanirUpaNam yaMgyonikA, atra pRthivIkAyikAdivat sukSmavAdarabhedo na bhavati, dvIndriyAdinAM sarveSAmapi niyamato vAdaranAmakodayasyaiva sadbhAvena sUkSamasvAbhAvena niyamato bAdaratvAdeveti / 'se taM veiMdira tirikkhajoNiyA' te ete dvIndriyatiryagyonikA bhedena nirUpitA iti / 'evaM jAna cauridiyA' evaM yAvada caturindriyAH, evaM dvIndriyarthigyonikA itra jIndriyatiSagyonikA zcaturindriyA~taryagyonikAca paryAptakAparyAptabhedena dvidvi prakArakA jJAtavyAH, tathAhi-atha ke te trIndriyatithagyonikA ? trIndriyatiryajyonikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptatrIndriyatiyagyonikAzcAryAka trIndriyatiryagyonikAzca, te ete trIndriyatiryagyonikA bhedena nirUpitAH / azva ke te carindriyatiryagyonikAH ? caturindriyaliyagyo. nikA dvividhAH prajJatA, sadhadhA-paryAptacaturindripatiyagyaunikAca aparyAptakacaturindriyatigyonikAzca te ete caturindriyatiryajyonikA bhedena nirUpitA iti / pRthivyAdiko ple svRkSa bAdara bheda kahe hai, vaisA bheda yahAM nahIM hotA hai kyoki hIndriyAdi jIvoM ke sUkSma nAmakarma kA udaya nahIM hotA hai yahAM to bAhara nAmakarma kA hI udaya rahatA hai / 'settaM beiMdiyati0' isa prakAra le paryAya evaM aparyApta bhedoM dvArA dvIndriya tiryagyoniko ke samaya meM pratipAdana kara ke sUcakAra 'evaM jAva cAradiyA isa sUtra dvArA yaha samajhAle hai ki te indriya aura cauindriya jIvoM ke bhI paryApta aura ApApasa aile ye dohI bheda hote haiM-isa taraha paryApta teindriya tiryagyAnika aura apamti lehandriya tiryagyonika, paryApta cauindriya liyagyonika aura aparyApta bauhandriya liyaMgyonika isa prakAra ke bhedoM vAle tendriya liyonika aura cauhandriya tiyagyonika jIva prakaTa kiye gaye haiN| vigeremAM sUkSama ane bAdara ema be prakAranA bheda batAvavAmAM AvelA che. e pramANene bhede ahiyAM thatA nathI. kemake be Idriya vigere ane sUkSama nAma karmane udaya hete nathI. ahiyAM te bAdara nAma kameneja udaya rahe che. 'se ta beiMdiya ti.' mA pramANe paryAta bhane 25yatinA methI dAndraya tiya yoniDAnA mA thana 4zana va sUtrA2 'evaM jAva cariMdiyA' 21 sUtra dvArA e samajAve che ke traNa Idri vALA che ane cAra IdrivALA jIne paNa paryApta ane aparyApta e pramANenA be ja bhede hoya che. A rIte paryApta traNa diyavALA tiryAnika ane aparyAptaka traNa IdrivALA tiyAnika, paryAptaka cAra I dvivALA tiryanika ane aparyAptaka cAra IdvivALA tirthanika A pramANenA bhedovALA traNa I driyavALA tiryanika ane cAra IdrivALA tirthanika jIvanuM kathana karavAmAM AvyuM che.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 jIvAbhigamasTe caturindriyAntatiyagyonikAn bhedamabhedAbhyAM nirUpya paJcendriyatiyagyonikAn nirUpayituM praznapannAha-'se kiM taM paMciMdiya tirikkhajoNiyA' atha ke te paJcandriyaviryamyonikAH paJcendri yatiyagyonikAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttarayati-paMcidiyatirikkhajoNiyA vivihA pannattA' paJcendriyatiryagyonikA strividhA:-triprakArakAH prajJaptAH-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-'jalayarapaMciMdiyatirikkhanoNiyA' jalacara paJcandriyatiryagyonikAH, jale caranti-gacchanti tiSThanti vA yete jalacarAH jalacarAzca te paJcendriyayiMgyonikAzceti jalacarapaJcandriya tiyajyonikA iti / sthA-'yalayarapaMvidiyatirikkhajoNiyA' sthalacarapaJcendriya tiryagyonikAH, sthale canti-gacchanti tiSThanti vA ye te sthalacarA, sthalacarAzca te paJcendripatiyaMgyonikAceti sthalacara paJcendriyatiryagyonikAH, 'khahayara___paMcendritiyaMgyo ni zo kA nirUpaNa-se zitaM paMcidiyatirikkha jogiyA.' he akSara ! paMcendrica tizyonikoM ke kitane bheda haiM ? 'paMbiMdiyatizvirala joNiyA tikiTA' he gautama ! pazcendriya liyaMgyonika jIca tIna prakAra ke hote haiM-'taMjA' jaise-'jalayara pAcidiyatirikkha joniyA, thalamA ciditi khAyara paMkiMdiyati0' jalacara paJcendriya tirthayonikaslala yaha paJcendriya tiryayonika aura khecara paMcendriya tirthayojita, matsya kacchapa nAdijida jalacara paJcendriya tirthayonika hai-yonI inakA nikAhAna janma hI hai-jala se atirikta sthAna meM na se sakate haiM aura na Thahara sakate haiM jo jIva sthala-jamIna-para calale phirate hai-dhe svacha cAra hi lathA-jo jIva AkAzale calate phirate haiM have pAMca IdrivALA tiryanika januM nirUpaNa karavAmAM Ave cha. 'se kiMta paMciMdiya tirikkhajoNiyA.' 8 lagan payandriya tiyAni je keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha 'paciMdiyatirikkhajoNiyA vivihA' 5'yandriyatiya zyani ay pr.2|| sal cha. 'ta jahA' te traya prajA // pramANe che. 'jalayarapaMci diyatirikkhajoNiyA, thalayarapa cidiyati0 khayarapaMciMdiya tirikkhajoNiyA' saya2 53ndriya tiyazani 25052 5'yandriyatiya shyaanika ane khecara paMcendriya tiryanika. asya karachapa vigere cha jalacara pacendriya tiryanika che. kemake teonuM nivAsasthAna jalaja che jala zivAyanA sthAnamAM teo rahi zakatA nathI. tema sthira paNa thaI zakatA nathI. je ja sthala kahetAM jamIna para cAle che, phare che, teo sthalacara kahevAya
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 khU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 389 paMcidiyatirikkhajoNiyA' khecarapaJcandriyatiryagyonikAH, khe-AkAze carantigacchanti ye te khecarAH khecarAzca te paJcendriyati yonikAzceti khecarapaJcendriya. tiryagUyonikAH, tathAca-jalacarasthala varakhevarabhedAt paJcendri tiryayonikA triprakArakA bhavantIvibhAvaH / 'se kiM taM jalasarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' __ atha ke te jalacarapaJcendripatiryagbonikA ? jalacaspaJcendriyatiryagUyonikAnAM kiyanto bhedA bhavantIti praznaH, uttatyati- 'jalayarapaMkiMdiyatirikkhano. NiyA duvihA pannattA' jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH dvividhA:-dvimakArakAH prajJaptA:-kathitAH, 'taM jahA' taghathA-saMcchimajalayarapaMcidiyatirakkhajo. NiyAya' samUcchimajalacarapaJcendritizyonikAca, tathA-'gabbhavatiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya' garmavyutkrAntika jalacarapaJcendriyatiyaMgUyonikAca tathAca-samUcchimagarbhajabhedena jalacaspazcandriyatiyagyaunikA dviprakArakA bhavantIti / 'se ki taM saMcchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' atha ke te saMmra cchimajalacarapaJcendriyAta yagrayonikAH, saMmUchi majalacarANAM kiyanto bhedo ve khecara paJcandriya tirthaka haiN| sitaMjalayarapaMciMdiyati' he adanta ! jalacara paMcendriya tiryagyonika jIva kitane prakAra ke hote haiM ? 'jalayara paMciMdiya tirikkha joNiyA duvihA panattA' he golamba ! jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva do prasAra ke hote haiM-jaise-'saMcchimajalayara0' saMmUchima jalacara paMcendriya liyaMgyoniza aura 'abhayakaMti0' garbhaja jalacara paJcendriya tirthagyonika jIcha lathA va saMbhUchima evaM garbhaja tiryagyonika ke bheda se jalacara paJcendriyaliyagyonika jIva do prakAra hai 'se ki saMcchimAjalagharapaMcididhya' he adanta ! samUcchima che. tathA je cha AkAzamAM cAle che, ane phare che. teo khecara paMcendriya tiryanika che. ___ 'se ki ta jalayara pacidiyatirivakha joNiyA' 7 sapana ya2 paMcendriya tiryanika jIvo keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prasuzrI gautamasvAmIna 49 cha 'jalayara paci diyatirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' gItama! sAya2 5'yandriya tiya yAni me mAranA 4aa cha. 2 'saMmucchima jalagharapabiMdiya tirikkha joNiyA' bhUmichama saya2 payandriya tiyAni mate 'gambhavatiyajalayarapa ci diya tirikkha joNiyA' gamana saya2 5yendriya tivyanie. tathA sabhUribha saya2 tirthaMnika nA bhedathI jalacara paMcendriya tirlagenika jIvo be prakAranA BAyA cha. 'se ki ta samucchimajalayarapaMci diyatirikkha joNiyA' ke sAvana
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre ivi praznaH, uttarayati - 'saMmucchi majala para paMcidiya nirikkhajogiyA duniyA pana tA' saMmUcchimajalacarapaJcendriya tiryagyonikAH dvividhAH - dvimakArakAH prajJatAHkathitAH 'ta jahA ' vadyathA- 'pajjattagasaMmucchama jalaparapaMcidiyatirivakhajoNiyA ' paryApta saMmUcchimajalacarapaJcendriyatiryagyoniphA: 'apajjata saMmuslima jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya' aparyApacchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikAzca tathAca paryAptakAparyAptakabhedena saMmRcchimajalacarAH dvimakArakA bhavantIti bhAvaH / 'setaM saMmucchimajakayarapaMcidiyatirikkhajoyaNicA' te ete paryA tApatAdibhedabhinnAH dvimakAraNAH saMmRcchima jalacara paJcendriya tiryagyonikA nirUpitA iti / 'se kiM taM gamavakkaMviyajaLayarapaMcidipativikha joNiya / ' atha ke te garbhavyutkrAntikamala carapaJcendriyatiryagyonikAH, garbhajajaLacarANAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttarayati - ' navatiya jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duddihA paNavA' garbhavyutkrAnti phajalacarapaJcendriyatiryagyonikAH jalacara pazcedriya tiryagyonika jIva kitane prakAra ke hote haiM ? 'saMmucchima jalaghara paMcidi0' he gautama! saMmUcchidajalacara paJcendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke hote hai - jaise- 'pajjalaga samucchima jalapara paMcendriya0' paryApta macchima jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva aura 'apajjalaga saMmucchima jalayara' aparyAptaka samUcchima jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva 'se kitaM bhavatiya jalaya (0' he bhadanta | garbhaja jalacara paJcendriya tiryagyonika jIva kimane prakAra ke hote hai ? 'kaMtiya jalayara paMcidigha0' he gautama! garbhaja jalaghara paJcendriya tiryagyonika jIva do prakAra ke hote haiM- 'taM jahA' jaisesa'sUcchima jalacara paMcendriya tigyeAnika jIva keTalA prakAranA kahyA che ? uttaramAM anuzrI che 'samucchimajalayara paMci diya0' he gautama / sabhUmi jalacara 5 cendriya tiryaMgyeAnika jIve e prakAranA kahyA che. jemake 'vR tta saMmucchima jalacarapaMcidiya tirikkhajoNiyA paryApta sabhUmi sara yayendriya tiryagyoni bhane 'agajjatagasa mucchijalayara ciMdiya tiriphUkha jojiyA' aparyApta sabhUmi jayara 5 cendriya tiya gye!nika jIva 'se kiM taM gavbhavatiyajalayara pacidiya tirikkha joNiyA' he lagavan garbhaja jalacara pacendriya tiya cainika jIveA keTalA prakAranA hAya che? uttaramAM prabhuzrI ache 'ganbhatraka' tiyajalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' he gautama! garla 4sayara pathendriya tiryagyoniGa kuve 30 -
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam dvividhAH-dviprakArakAH prajJAppA:-kathitA iti / 'taM jahA' tayathA-'pajjattagagamavatiya jalayarapaMcidiyatirikkhajogiyA paryApta kagarbhavyutkrAntikajalacarapazce ndriyatiyagyo nikAH 'ejjattagagambhavavatiya jalayaraepaMciditirikkhajoNiyA' aparyAptaRgabhavyutkrAntikajala varapaJcendriyatiryagyokAH, tathA ca paryAptakA ptakabhedena garbhajajalacarA dvividhA mhntiiti| 'seta gamAvaliya jalayarapaMcidiyatirikkhajoNisA te ete manyankrAntibajalacarapaJcandriyaniyaMgyAnikA nirUpitA se taM jalApaMciritirivakhana jiyA' se ese jalacarapaJcandriya tiryamponikA jIjA sevAyedAbhyAM nirUpitA iti / jalacarAnnirUpaya sthalacarAn nirUpayitu paznayanAha- se kiM taM thalayara' ityAdi, 'se kiM taM thalayara cidiyanirikkhajoNiyA' atha ke te sthala carayace ndriyatiryagonikAH 1 sthalacara paJcendriyatirazcAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttarayati-thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' dihA emattA' sthalacarapaJcendrira'pajjattaga bhavatiya jala para tirikkha joNiyA paryAptaka garbhaja jalacara paMcendriya tirthayonikSa aura 'apajjattama ganbhavatiya tirikkhajoNiyA' aparyAptaka garbhaja jalacara paJcandrimA tirthayonika 'settaM gabyakSakoliza jalayara paMci0' ila jhAra se garbhaja jalacara pacendriya tiryagyonika jIca do prakAra ke kaI hai| ___ aba smazAra hathalacara paJcandriya tirtha yoni jIyoM kA varNana karate hai-'se ki taM thalacara papidiya tirikhajoNiyA' he adanta ! sthalacara paJcendriya liyonika jIva zitane prakAra ke hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'thalayara paMcidiza vivi moNiyA duvihA paNattA' he gautama! sthalacara paJcandriya liyonika jIva do prakAra ke hai-'taM jahA' jaiseme prA2nA DAya che. 'ta' jahA' te me 54.2 241 prabhAga cha. 'pajjattagagambhavatiya jalayara pacidiyatirikakhajogiyA pati Har saya2 5'yandriyatiya yAni bhane 'apajjattaga gambhavatiya tirikkha joNiyA' maryAta Tor eA25 ye ndriya tiya yoni se taMgabhavatiya jalayApaciM diyatirikkhajoNiyA' mA pramANe A garbhaja jalacara paMcendriya tiryaMcenika jIvo be prakAranA kahyA che. have sUtrakAra sthalacara paMcendriya tiryanika jIvonuM varNana kare che. tamA gItamasvAmI sana pa se ki taM thalayara paci diya tiriva sva. joNiyA' he bhagavana svaya2 5'yandriya tiya yAni lATatA prAranA 4aa cha1 mA prazanA battaramA suzrI gItamasvAmIna 4 4 'thalayara paci diya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' he gautama / sthalaya2 5'thendriya
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIkSAbhigamasUtra tiryagmonikA dvividhA:-dviprakArakA prajJatA:-kathitA iti / 'taM jahAM tadyathA'cauppayathalayarapaMciMdiyatirikATa joNiyA' catuSpadasthalacarapaJcandriyatiryagyonikA, tathA-'parisappaNalayarapaMcidiyatirikvajoNiyA' paripathalacarapaJcandrigatiya gyonikA, tathA ca-catuiparisapabhedena sthalacarapaJcandriyA dvipakArakA bhava. ntIti / 'se kiMta upayazalayarapaMvidiyatirikAvajoNiyA' atha ke te catu. padasthalacarapaJcendriyatiyonikAH catuSpadasthala cANAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarayati-'caupayathalayarapaciditirikvaNiya dunitA pannattA' catuSpadasthalacarapaJcandriyatiyAgonikA dvividhA:-dvimahArahA: prajJaptAH-mathitA iti / taM jahA' tathA-'saMmacima cappaya za layarapaciditirikkhajopiyA' saMmAnTima catuSpadasyalaca rapaJcandriyaliyamyonikAH, tathA-raza darzaniya caupaya yalayarapaMciMdiyatirivakhajoNiyA ya' gabhavyutkrAntikApAthalacara pnycndriytiygyo| nikAzca tazA ca saMmAchiyA bhajabhedena razalavaraca taNDA hiprakArakA bhavantIti / 'ghauppayathalayara paMcihiya tirivakhojinA catuSpada sthala cara paJcandriya tiryagyonika aura pazisaezalayara nididhaziri0' parimapanthalacara paJcandriya liyaronika se kitaM carappana thalayara ridiya tirikkha.' he bhadanta ! catuSpada sthala ghara pazcaridra tirtha yonika jIvoM ke kitane bheda haiM ? 'caupAya thala yasa paMcidiva limi0' gautama catuSpadasthalacara paJcandriya niyaMgyAnika do prakAra ke 2-jaise-'saMcchima upayadhalayara paM0' saMmUcchima catuSpadasthalacara paJcandriya tirtha yonika aura 'gamavakkaMtiya vaupayalayara' garbhaja catuSpada sthalacara paJcandriya tirthayo tiya vyAni va me. prata cha 'taMjahA' ma 'cauppaya thalayara paMciMdiyatirivakhajoNiyA' yatu056 (yA2 5 ) sthasaya2 pathendriya tiya yoni mana parimappa thalacarapaci diyatirikkhajoNiyA, parisa zyasaya2 5'yandriya tiya yoni. zathI zrIgotamaravAbhI pUche che ? 'se kiM ta caTappayathalayarapaci diyatirikkhajoNiyA' magan yatu054 sthalaya2 paMcendriya tiryanika nA keTalA bheda kahevAmAM AvyA che? uttaramAM prabhuzrI gItabhasvAmIna 47 cha hai 'upayathalayarapaci diyatirivakhajoNiyAduvihA paNNatto' u gautama ! yatubhya: sthasaya2 5'yandriya tiya yAni ch| meM mAnA - cha. ma 'samunchimacaupayathalayarapaci diyatirikkhajoNiyA' sa bhUmi yatu54 sthAya2 5'yandriya tiya jyAna mana 'gambhavatiya cauppaya thalayarapa'cidiya tirikkha joNiyA' Mor yatuSpa4 208 Ad56 tarikkha joNiyA
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 2.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 393 'jaheca jalayarANaM taheba caukko bhedo' yathaiva jalacarANAM catuSko bheda: kathita stathaiva-tenaiva rUpeNa sthaLacarANAmapi catuSko medo jJAtavyA, tathAhi-prathamatazcatuSpadA saMmRcchimagarbhajabhedena dvividhA vaktavyAH, tataH saMcchimAzcatuSpadA paryAkSA api bhavanti, aparyAptA api bhavanti, sato garbhanacatuSpadA adhi paryApAsaNyApAzcApi bhavanti, balava samUcchimadarbhaja mena paryAptApita bhedena ca catuSpada sthalacarAzyatuHmakArA bhavantIti / saMcaya thalaparapAvadiyatirikakhajoNiyA' te ete catuSpada sthalacara ezcendriyaliyamonikAH bhedAbhedAcyA nirUpilA iti // catuSpada sthalacarAna nirUpya pariharSa sthalavAn nispayitpranayanAha_ 'se ki laM parisaya thalayapavidiyatirikkhanoNiyA' azna ke te parisarpa sthalanika 'jaheva jalagharANaM taheva ca ko memojima prakAra se jalakara jIboM ke cAra bheda kahe gaye haiM usI prakAra sAla nara jI kelI nAda beda kapA lenA cAhiye jaise-thalacara catuSpada jI ke stUla bhadAle do prakAra ke hote haiM eka saMmUcchisa aura dUsare varSa ja, catuSpada hai ke paryApta bhI hote haiM aura aparyApta bhI hote hai| isI taraha mukila catuSpada bhI paryApta aura aparyApta donoM prakAra ke hote haiN| ataH saMcchima aura bhaMja ke bheda se tathA inake paryApta aura aparyApta ke bheda se catuSpadasthalacara jIva cAra prakAra ke ho jAte haiN| 'AntaM cappayaralayara paMcidiya tirikkhajoNiyA' isa taraha se ye catuSpada sthalacara paJcendriya liyaraponika jIva apane bheda prabhedoM le nirUpita hue haiN| parisarpasthalacara nirUpaNa- kiM taM paripathalaya paMcinidhariti 22 5yendriya tiya vyAni. 'jadeva jalayarANa taheba caukkao bheo pramANe jalacara chanA cAra bhede kahyA che e ja pramANe thalacara jIvenA paNa cAra bheda kahevA joIe. jemake sthalacara catuSpada jIve nA mUla be bheda thAya che. jemake eka saMmUchi macatuSpada ane bIje garbha jacatuSpada che. teo paryApta paNa hoya che. ane aparyApta paNa hoya che, e ja pramANe saMmUrNima catuSpada paNa paryApta ane aparyApta ema banne prakAranA hoya che tethI saMmU7ima ane garbhajanA bhedathI tathA tenA paryApataka ane aparyAptakanAmhyaa yatusthitayaR & yA2 prAranA 4 laya che. 'se caupaya thalayara paci diya tirikkha joNiyA' mA prabhAva mA yatu yaha sthAya2 5yendriya tiyaMgyanika jIvanuM temanA bhedo ane prabhedethI nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have parisapa sthalacara ivenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. A saMbaMdhmaa zrIgotabhasvAmI prabhuzrIna pUche che , 'se ki ta parisappathalayarapaci diya jI0 50
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamana varapaJcendriyaviryagyonikAH, parisarpasthalacarANAM kiyanto bhedA iti praznA, usa rayati-'parisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA' parisapasthalacarapaJcandriyatiryagyonikA dvividhAH-dvipakArakAH prajJaptAH-kavitA iti / 'taM jahA' tadyathA 'uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhanoNiyA' uraH parisapasthaTacarapaJcandriyatiryagyonikAH, urasA-vakSaHsthalena parispanti-gacchantIti uraH parisa:sapAdayastAdRzAzca te sthalacarapaJcendriyatiryagyotikAzceti te tayA, 'bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikvajoNiyA' bhujaparisapasthalacarapaJcendriyatiryagyaunikAH, bhujAbhyAM parisarpanti-calandi iti sujaparisapAH godhAnakulAdayaH, tAdRzAzca te sthalacarapaJcendriyatiyagyonikAste tathA, nayA ca-ura parisarpabhujaparisa bhedena parisarpa sthalacarA dvividhA bhavantIti / 'se siM taM utparisappathaLayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te ura parisapasthalacarapazcandriyatiryagyonikAH, ura:parisarpasthalacarANAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarayati-'uraparisappathalayarapaMciM khajoNiyA' he bhadanta ! parisarpasthalacaroM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'parisappathalayarapaMciditi0' he gautama! parisapasthalagharoM ke do prakAra haiN| 'taM jahA' jaise-uraparisappa thalayara0 bhuja parisa. ppayala.' ura:parisarpasthalacara pazcendriya tiryagyonika aura bhuja parisarpa sthalacara pazcendriya tiryagyonika jo sthalacara paJcendriya tiryaJca jAtI ke sahAre calate haiM-jaise-sapaM Adi ve sthalacara paJcendriya urapari sarpa hai aura apanI bhujAoM ke bala se calate haiM ve godhI nakula Adi bhuja parisarpasthalacara hai| 'se kiM taM uraparilappathalayara paMci0' he bhadanta ! uraHparisarpa sthalacara paJcendriya tirthayonika jIvoM ke kitane bheda haiM ? tirikkha joNiyA' he bhagavan / parisa sthalayarAnA sA ho yA cha ? yA prazna uttaramA asuzrI gautamasvAmI 4 'parisappa thalayara paci diya tirikvajoNiyA duvihAM paNNattA' : gautama ! parisa5 sthAyaronA meM hI zA. 'taM jahA' te mA pramANe cha. ma 'uraHparisappa thalayara0, bhujaparisappa thalayara.' 12:5risa syaya2 payandriya tirthayAni bhane bhusa parisa sthalacara paMcendriya tiryanika, je sthalacara paMcendriya tinike chAtInA baLathI cAle che. jemake sApa vigere tevA sthalacara paMcendriya uraH5risarSe che. ane jeo pitAnI bhujAonA baLathI cAle che, jemake ghe, naLIye vigere teo bhuja parisarSa sthalacara che. . 'se ki ta uraparisappa thalayara paci diya tirikkhajoNiyA' asagan ura parisarpa sthalacara paMcendriya tiryanika jInA keTalA bhedo kahyA che?
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyadhotikA TIkA pra.3 2.3 sU.25 tiyegyonisvarUpanirUpaNam 325 diyatirikkhajogiyA duvihA pannattA' ura parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikA dvividhAH-dvipakArakA prajJaptA:-kathitA iti, 'taM jahA' tadyathA-'jaheva jalacarANaM taheva caukko bhedo' yathaiva jalacarANAM saMmRcchimagarbhajaparyAptAparyAptA iti catu. ko bhedaH kathitaH, tathaiva-tenaiva rUpeNa uraHparisarpasthalacarANAmapi saMmUchimagarbha: japaryAptAparyApteti catuSko bhedo jJAtavyaH, uramparisaH dvividhA bhavanti saMma. cchimA garbha nAzca tatra saMmUcchimA api paryAptAparyAptabhedena dvividhA bhavanti, tathA-garbhajA api paryAptAptibhedena dvividhA bhavanti tadevaM catuSko bhedo bhavatIti bhaavH| 'se taM bhunaparisapathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' te ete bhujaparisarpasthala varapaJcendriyatiyaMgyaunikAH bhedAbhedAbhyAM nirUpitA iti / 'se taM thalayarapaMciMdiyatirikkhanoNiyA' te ete sthalacarapaJcandriyatiryagyonikAH bhedamabhedAbhyAM nirUpitA iti // uttara meM kahate haiM-'uraparisappathalayara paMciMdiya' he gautama ! uramparisarpa sthalacara paJcendriya tirtha gyonika jIva do prakAra ke haiM-'taMjahA' jaise'jaheva jalaparANa' jalacara jIvoM ke saMmUcchima aura garbhaja ke bheda se do prakAra batalAye gaye haiM aura ina saMmUcchima garbhaja ke paryApta aura aparyApta aise do do bheda aura kahe gaye haiM-isI taraha se uraH pariso ke bhI mUla meM saMmUcchima aura garbhaja aise do bheda hote haiM aura inake paryApta aura aparyApta ke bheda le do do bheda aura ho jAte hai-isa prakAra ura parisarpasthalacaratiyaMgyonikoM ke cAra bheda ho jAte haiN| isI prakAra se bhujaparisoM ke bhI saMmUcchima aura garbhaja ke bheda se do bheda haiM. aura ina bhedoM ke bhI pratyeka ke paryApta aura aparyApta aise do bheda aura haiM / aise cAra bheda ho jAte haiN| uttaramA pusuzrI 3 cha hai 'uraparisappa thalayara paci diya' hai gItama! 12:5. risapathasayara pathandriya tiya yoni meM prA2nA dyA che. tajahA' ta mA prabhArI cha. ma 'java jalayarANaM' sy27| sabhUmi gamana se rIte be prakAranA kahyA che. ane A saMmarNima ane garbhajanA paryApta ane aparyApta e pramANenA banne bhede bIjA kahyA che. e ja pramANe urasparisarSanA paNa saMmUrNima ane garbhaja e pramANenA mUla be ja bhede hoya che. ane teonA paryApta ane paryAptanA be bhedathI bIjA babbe bheda thaI jAya che. e rIte ura parisarSa sthalacara tiyaMgenikonA cAra bheda thaI jAya che. e ja pramANe bhuja parisarpone paNa saMmUciThThama ane garbhajanA bhedathI be bheda thAya che. ane e dareka bhedamAM paryApta ane aparyApta e pramANenA bIjA be bhede thAya che. A rIte kula cAra bheda thaI jAya che,
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAbhigamasUtra . jalacara sthalacarAnnirUpya khecarapaJcandriyatiyagyonikAn nirUpayituM praznayan Aha-'se kiM taM khahayara' ityAdi, 'se kiM taM khahayarapaMcidiyatirikkhajo. NiyA' atha ke te khecarapaJcendriyatiryagyonikAra, khecarANAM kiyanto bhedA bhava. ntIti praznA, uttarayati-khahayarapaMcidiyatirikkhajogiyA duvihA pannattA' khecarazcapandriyatiryagyonikAH dvividhAH-dvipakArakAH prAptAH-kathitA iti, 'taM jahA' tadyathA-saMmUcchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA' saMmUchimakhecarapaJcandriyatiryagyonikAH, tathA-'gambhavakvaMtiyakhahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA ya' garbhavyutkrAntikakhecarapaJcandriyatiryaggonikAzca, tathA ca-garmajasaMmRcchimabhedena khecarA dvigrakArakA bhavantIti / 'se kiM taM saMmRcchima khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' atha ke te saMmRcchima khecarapaJcendriyatiryagyonikAH saMmacchimakhecarANAM kiyanto bhedA iti praznA, uttarayati- saMmRcchimakhahayarapAcidiyatirikkhajoNiyA 'jalacara aura sthalacaroM ke bheda prabheda kahakara ava sUzakAra khecara paJcendriya tiryagyazani kA kathana karate haiM-'le ki taM khayara paMciM. diyati' he adanta ! khecara paJcendriya niyamyonika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ! 'khabara paMjidiyatirikkhajogiyA duvihA pannatA' uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama khecara paJcandriya tiryagghonikoM ke do bheda haiM'jaise-samucchimalahavara paMcidili.' saMmacchinna paJcandriya tiryagyonika aura 'gamavaka liya khatthara paMtridira' garbhaja khevara paJcendriya liyonika aura le ki taM samucchima khayara paMciMdiya tiri0' he bhadanta ! laMchi khecada pazcendriya tirtharayonika kitane prakAra ke haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'lamucchima khayara paMciMdiya tirikkha joNiyA jalacara ane sthalacaranA bhedo ane prabhedo batAvIne have sUtrakAra becara paMcendriya tiryAnikenuM kathana kare che. AmAM zrIgautamasvAmI prabhune menu pUche cha, 'se ki ta kha iyarapa ciMdiyatirikkhajoNiyA' 3 bhagavAn becara paMcendriya tiryAniko keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu zrIgItamAbhIne 49 cha hai 'khahayara paci diya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA', gautama ! 22 5.yendriya tiya yoniDAnA me seho thAya che. rema 'sa mucchima khahacarapaci diyatirikkhajoNiyA' sabhUribha yayandriya tiya yoniH mate 'gambhavatiya khahayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA' gamana meya2 5yendriya tiya-yoni4. zathI gautama svAmI 5che che hai 'se ki ta samucchimakhahayara paci diya tirikkhajoNiyA' magan sabhUmi meyara paMcendriya tiryAnika jI keTalA prakAranA hoya che? A praznanA uttaramAM
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - premaiyadyoti kATIkA pra.3 u.3 kha.25 tiryagyonisvarUpanirUpaNam 397 duvihA pannatA' saMmRcchimakhecarapaJcendriyatigyonikAH dvividhA:-dviprakArakAH prajJaptA:-kathitA iti / 'taM jahA' tayathA-'pajjattA saMcchimakhahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyA' paryAptakamUcchima khecarapaJcendriyatiryagyonikAstathA-'apajjattagasamucchima khahayaha cidiyatirikkhanoNiyAya' aparyAptakasaMmRcchimakhecarapaJcandriyatiryagyonikAzca, tathA ca-paryAptAparyAptamevena saMmRcchiA khecarA dvividhA bhavantIti / te ete saMmRcchimakhecarA bhehopabhedAbhyAM nirUpitA iti / 'evaM ganbhavatiyAbi' evaM saMmUcchiAkhecaravadeza garbhavyutkrAntikakhecarapaJcandriyatiryagyonikA api jnyaatvyaaH| ziSaparyanta saMpUcchimaprakaraNAna jJAtavyaM tatrAha'jAva' ityAdi, 'jAva pattagaNavatiyAdhi apajjattagaNabharatiyAvi' yAvatparyAptakagarbhavyutkrAntikA api apAtaka garbhavyutkrAntikA api / ayabhAvaH-he bhadanta ! garbhaja khevara paJcandriyatiya yonikAH phatividhA bhavanti, he gautama ! garbhanA dvividhAH prajJaptA, tabathA-paryAptagarbhajakhecarAH aparyAptagarbhajakhecarAzceti / te ete garbhajakhecarA nirUpitAH / ete khecarapaJcandriyatiryagyonikA nirUpitA iti / sampati-khecarANAM prakArAntareNa pratipAdanArthamAi-khahayara' ityAdi, duvihA' he gautama ! saMsUcchinna khecara paJcendriya liyayonika do prakAra ke hai-'taM jahA' jaise-'pajatA saMnucchinna khahayara' paryAptaka saMsUcchima khecara pazcendriya tiryagyonika aura apajattA saMcchima khayara' aparyAptaka saMmUcchisa khecara paJcendriya tiryajyonika evaM dhanbhavatiyAvi' isI prakAra se garbhaja khecara paJcendriya tiryagyonika jIva bhI paryAptaka aura aparyAptaka hote haiM aisA jAnanA cAhiye agha khecara jIvoM ke dUsarI taraha le bhedoM kA pratipAdana kiyA anuzrI gautamasvAmIna 4 cha 'samucchima khahayarapa ciMdiya tirikkhajoNiyA duvihA paNNattA' 3 gautama ! sa bhUmi meyara payandriya tiya yoni / meM nA jAya che. 'ta' jahA' rebha. 'pajjattaga samuAcchama khahayara,' pati saMbhUmi meya2 5'yandriya tiya yAni gane lapajjAttaga samucchima khahayara.' aparyAptaka saMmUcchei A khecara pacendriya tiryaMgyanika, 'evaM gabbhavavatiyA vi' the. 25 mAre gama meyara 5'yandriya tiryanika jIva paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI be prakAranA hoya che. tama sabhA. have khecara jIvanA bhedonuM pratipAdana bIjA prakArathI karavAmAM Ave che.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra 'khahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte !' khe varapaJcendriyatiya yonikAnAM bhada. nta ! 'kAvihe joNisaMgahe panatte' katividhaH-katipakArakaH yonisaMgrahaH yonyA saMpadaNaM yonisaMgraho yonyupalakSitaMgrahaNamityarthaH majJaptA-kathita iti / bhagavAnAha__ 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'tivihe joNisaMgahe pannatte' trividha tripakArako yonisaMgrahaH prajJaptaH / 'taM jahA' tayathA-'aMDayA pogyA samucchimA' aNDajA:-aNDAjjAtA mayUrAdayaH, potanA:-bAgulyAdayaH, samucchimA:-khaJja. riittaadyH| 'aMDayA ticihA pannattA' aNDajA trividhAH prakSatA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-itthIpurisA napuMsagA' striyaH puruSAH napuMsakAH ! potayA tivihA jAtA hai-'khahayara paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte / ' he bhadanta ! khecara paMcendriyatiryagyonika jIvoM kA 'kavihe joNisaMgahe paNNase' yoni saMgrahayoni rUpa se saMgraha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM pramuzrI kahate haiM-'goyamA ! tivihe joNisaMgahe pannatte' he gautama! khecara paJcendriya tirya yonika jIvoM kA yonisaMgraha tIna prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'aMDayA, poyayA, samucchimA' aNDaja, potaja, aura, saMmU. cchima ina meM jo aNDe se utpanna hote haiM ve mayUra Adika aNDaja haiM jo garbha se nikalate hI daur3ane lagate haiM ve vogulI-camagAdaDa Adi potaja haiM aura jo mAtA pitA ke saMyoga vinA hI utpanna hote haiM ve khaJjarITa pakSivizeSa Adi saMmUrcchima haiN| aMDajA tivihA 'ina meM bhI jo aNDaja hai-ve tIna prakAra ke hote haiM-'taM jahA' jaise-'itthI, purisA NapuMsagA' zrIgItamasvAmI prabhune pUche che / 'vahayara paci diya tirikkhajoNiyA NaM bhave ! bhagavan ! meyara pa yendriya tiyayAni vaan| 'kaivihe joNisaMgahe paNNatte' penisaMgraha keTalA prakArane kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna 4) 'goyamA ! sivihe joNisaMgahe pannatte' he gautama ! 22 paMcendriya tiryanika jIvane nisaMgraha traNa prakArano kahevAmAM Avela che. 'ta jahA te 5:12 2mA prabhArI che 'aMDayA, poyayA, samucchimA' 1300 pitaja ane saMmUriSTha ma, AmAM jeo IDAomAMthI utpanna thAya che te o aMDaja kahevAya che. jemake mera vigere jeo garbhamAMthI bahAra AvataM ja deDavA maMDe che. tevA vALa vigere pitaja kahevAya che. ane mAtApitAnA saMga vagara ja utpanna thAya che. tevA khaMjarITa-pakSivizeSa jIva saMmUrNima kahevAya che. __ 'aDajA tivihA' mAmA 5 remo bha31 DAya che, tayA 3 ______ nA DAya che. 'taM jahA' rebha 'itthI purimA NapusagA' zrI, 535, bhane
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 3 sU.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam - pattA' potajA strividhAH majJaptAH 'taM jahAM' tadyathAtthI purisANapuraMsagA' striya: puruSa napuMsakAzca / 'tatya NaM je te samucchimA se sacce NapuMsagA' tatra teSu trividhakhecareSu madhye ye te saMmucchimAH pakSiNaste sarve'pi napuMsakA eva bhavanti saMmucchimAnA mavazyaM napuMsakaM vedodaya bhAvAditi // su0 25 || pakSINAM lezyAdikaM darzayituM paznayannAha - 'eesi NaM' ityAdi, 1 mUlam - eesi NaM bhaMte ! jIvANaM kailessAo pannattAo ? goyamA ! challessAo pannattAo, taM jahA - kaNhalerasA jAva sukkalessA / te NaM bhaMte ! jIvA kiM sammaddiTTI micchAdiTTI sammAmicchAdiTThI ? goyamA ! sammaddiTThI vimicchAdiTThI vi sammAmicchAdiTThI vi / te NaM bhaMte ! jIvA kiM NANi aNNANi ? goyamA ! NANi vi aNNANI vi tiSNi NANAI tiSNi aNNANAI bhayaNAe / teNaM jIvA kiM maNajogI vayajogI kAyajogI ? goyamA ! tivihA vi / te NaM bhaMte! jIvA kiM sAgArovauttA aNAgArovauttA ? goyamA ! sAgArovauttA vi aNAgArovauttA vi / te NaM bhaMte! jIvA kao uvavajjaMti kiM neraiehiMto uvavajaMti tirikkhajoNiehito uvavajrjati pucchA ? goyamA ! asaMkhejjavAsAuya akammabhUmiga aMtaradavigavajehiM to uvavajjaMti tesi NaM bhaMte! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? goyamA / jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM / strI, puruSa aura napuMsaka 'potayA tivihA pa0' potaja bhI tIna prakAra ke hote haiM- 'taM jahA' jaise 'itthI purisA NapuMgA' strI, puruSa aura napuMsaka 'tattha NaM jete saMmucchimA te savve NapuMgA' tathA ina meM jo saMmUcchima khecara jIva haiM - ve saba niyama se napuMsaka hI hote haiM | 0 25 // 399 nayu 'potayA tivihA paNNattA' pati ko patra ahAranA hoya che, ' jahA 'itthI purisA NapuMsagA' strI, 3Sa, bhane napuMsa, 'tattha NaM je de samAsave puMsagA' tathA AmAM ne che, te dhAna niyamathI nayusana hoya che. // sU. 25 // sabhUmi meyara
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 jIvAbhigamasthe tesi paM bhaMte ! jIvANaM kai sasugghAyA pannatA ? goyamA ! paMca samugghAyA pannatA taM jahA-veSajAlasugghAe jAva teyA samugghAe / te NaM bhale ! jIvA mAraNaMtisamugghAeNa kiM samohayA saraMti alamohayA sarati ? goyamA ! samohayA vi marati, asamohayA visarati // teNaM bhale ! jIvA ataraM uvAhitA kahiM gacchati kahiM uvavajjati ? kiM naraiesu uvavajaMti tirikkhajoNihasu uvAjAMti ? pucchA, goyamA! evaM uvadRNA bhANiyamA jahA vakaMtINa taheva / teli gaM bhaMte ! jIbANaM kaI jAi kulakoDIjoNipasuhassayasahassA ennattA ? goyamA ! bArasa jAi kulakoDijoNipamuhasayasahassA pnnttaa|| bhuyaparisappa thalayarapaMciMdiyatirivakhajoNiyANaM bhate! kaivihe joNisaMgahe pannanta ? zAyamA ! tivihe joNisaMgahe pannatte taM jahA-aMDayA poyayA saMmucchimA evaM jahA-khahayarANaM taheva NANataM jahanneNaM aMtomuhuntaM ukkoleNaM ghuTarakoDI udhvaTTittA doccaM puDhaviM gacchati, Nava jAi kulakoDI joNIpamuhalayasaha ssA bhavaMtIti makkhAyaM, sesaM taheva // uraparisappa thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! pucchA jaheva bhujaparisappANaM taheva, NavaraM ThiI jahanleNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI, udhvaTTittA jAva paMcama puDhaviM gacchati dasajAi kulkoddii0|| ghauppaya thalayarapaMciMdiyatirikakhajoNiyANaM pucchA goyamA ! duvihe pannatte taM jahA-jarAuyA, saMmucchimAya / se kiM taM jarAuyA ? jarAuyA tivihA pannatA, taM jahA-itthIpurisA NapuMsagA, tattha jaM je te saMmucchimA te savve nnpuNsgaa| tesi
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkApra.3 u.3 2.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 401 NaM bhaMte ! jIvANaM kai lessAo pannattAo, se jahA-pakkhINaM NANattaM ThiI jahanneNaM aMtosuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAI, uvvaTTittA cautthi puDharvi gacchaMti dalajAi kulakoDI / jalayara paMciMdiyatirikakhajoNiyANaM pucchA jahA-bhujaparilappA NaM, NavaraM uvvaTrittA jAva ahe sattaliM puDhaliM, addhaterasa jAi kulakoDI joNIpamuhasayalahassA pannatA / cariMdivANaM bhaMte ! kai jAi kulakoDI joNimuhasayAsaharUlA pannatA ? gozamA ! navajAi kulakoDI jANIpamuhasabasaharUlA bhavatIti lmlaayaa| teiMdiyANaM pucchA goyamA ! aTujAi kula0 bAda smkkhaayaa| beiMdiyANaM bhaMte ! kaha jAi kulakoDIpamuhalayasahassA pattA? goyamA ! sattajAi kulakoDI joNipamuhasayalaharUsA bhavatIti samakkhAyA ||suu026|| . chAyA-eteSAM khallu bhadanta ! jIvAnAM katilezyA yajJaptA ? gautama ! paDU lezyA patA:, tadyayA-kRSNalezyA yAyacchukalezyAH / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM samyagdRSTayo mithyA dRSTayaH samyag mithyAdRSTayaH ? gautama ! samyagrahaSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi samyagamithyAdRSTayo'pi / te khallu bhadanta ! jIrAH kiM jJAnino. zAninaH ? jJAnino'pi ajJAnino'pi trINi jJAnAni-trINi ajJAnAni bhjnyaa| te khalu bhadanta ! jIvAH kiM manoyogino vacoyoginaH kAyayogino vA ? gautama ! trividhA api / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sAkAroeyuktAH, anAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktA api anAkAropayuktAH, api / te khalu bhadanta ! jIvAra kuta utpadyante ki narayikebhya utpadyante tiryagyonikebhya utpadyante ? pRcchA gautama ! asaMkhyeyavarSAyuSkAkarmabhUmikAntaradvIpakavarjebhya utpadyante / teSAM khacha bhadanta ! jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyenAntamuhartam utkarSeNa palyopamasyAsaMkhyeyabhAgam / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kai samudaghAtAH prajJaptA ? gautama ! paJca samudghAtAH prajJAptAH, tadyathA-vedanAsamudghAto yAvattejaH smudghaatH| te khalu bhadanta ! jIvAH mAraNAntikasamudghAtena kiM samavahatA mriyante asamavahatA mriyante ? gautama ! samahatA api niyante asama jI0 51
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jIvAmigamasUtra vahatA api mriyante / te khalu bhadanta ! jIvAH anantaramudatya kutra gacchanti, kutrotpadhante kiM nairayikeSu utpadhante tiryagyonike ghUtpadyante ! pRcchA, gautama ! eva mudvartanA bhaNitavyA yathA vyutkrAntI tathaitra / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM katijAtikulakoTiyonimamukhazatasahastrANi majJaptAni ? gautama ! dvAdaza jAti kucha koTi yoni pramukhazatasahastrANi prajJaptAni / bhujaparisapasthaTacara paJcandriyatiryagyonikAnAM bhadanta ! kavividhau yonisaMgrahaH ajJaptaH ? gautama ! trividho yonisaMgrahaH jJaptaH tadyathA-aNDajAH porajAH saMmRcchimAH, evaM yathA khecarANAM tazcaiva, nAnAtvaM jaba ye nAnna muhUrtamutkarpaNa pUrvakoTiH, udRtya dvittIyAM pRthivIM gacchanti, nava jAti kulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhadantItyAkhyAtam zeSaM tathaiva / uraH parisara sthalacarapaJcandriyatiggonikAnAM bhadanta ! pRcchA, yathaiva bhujasANAM tathaiva navaraM sthitijaghanyenAntamuhartam utkarpaNa puurvkottiH|| udatya yAvat paJcamI pRthivIM gacchanti, 'dasa jAikulakoDi0' catuSpada sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! dvividhaH prajJAsaH saghaza-jarAyujAH saMmUcchimAzca / atha ke se jarAyujAH prajJaptAH ? jarAyujAH vividhAH pakSamA tadyathA-striyaH puruSAH napuMsakAH tatra khalu ye te saMmRcchimAH te sarve napuMsakAH / teSAM khalu bhadanta / jIvAnAM kati lezyAH prajJaptAH ? zepaM yathA pakSiNAm nAnAtvaM sthitijaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNa trINi palyopamAni udavRtya caturthI pRthivIM gacchanti dazajAtikulakoTikA jalacarapaJcandriyattiyagyo nikAnAM pRcchA yathA bhujaparisapINAm navaramudavRtya yAvadadhaH saptamI pRthivIm atrayodazajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni / caturindriyANAM bhadanta ! katijAtikulakoTiyo. nipramukhazatasahasrANi ? gautama | navajAtikalakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhava. ntIti samAkhyAtAni / trIndriyANAM pRcchA, gautama? aSTajAtikula0 yAvat samAkhyAtAni / dvIndriyANAM bhadanta ! katijAtilakoTi zatasahasrANi pakSaptAni ? gautama ! saptajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantIti samAkhyAtAni // 10 25 // TIkA-'eesiNaM bhaMte' eteSAM pakSiNAM khalu bhadanta ! 'jivANaM kaDalessAo pannatAo' jIvAnAM katilezyA:-kiyatsaMkhyakA lezyAH prajJaplA:-kathitA iti pakSiyoM kI lezyAdi kA kathana 'eesiNaM bhaMte ! jIvANaM kAlessA o-ityAdi sU0 25 // TIkArtha-gautama ne yahA~ aisA pUchA hai-'eesiNaM bhaMte ! jIvANaM have pakSisAnI vezyAnA madhamA thana 42vAmAM Ave che. 'eemiNa bhave / jIvANaM kai lessAo paNNacAo' tyahi TIkAI-zrIgautamasvAmIe A saMbaMdhamAM prabhune evuM pUchayuM che ke
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyortikA TIkA pra.3 u.3 sU.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 403 praznaH, bhagavAnAha-'moyamA' he gautama! 'challessAo panattAo' pahalezyAH prajJaptA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-kaNhalesA jAba mukkalessA' kRSNalezyAyAvacchukkalezyAH, atra yAvatpadena nIlakApotatejasapAlezyAnAM saMgraho bhavati, pakSiNAMdravyato bhAvato vA sarvA api lezyA bhavanti, sathAvidhapariNAmasaMbhavAditi / 'te NaM bhaMte ! jIvA' te khallu bhavanda ! pakSiNo jIvAH 'kiM sammadiTTi micchA. diTTi sammAmicchAdihi' kiM samyagdRSTayo bhavanti, athavA mithyAdRSTayo bhavanti yadvA samyagmithyAdRSTayA (mizraSTayaH) bhavantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sammadihI vi' pakSiNaH samyagdRSTayo'pi bhavanti 'micchAdiTThIvi' mithzAdRSTayo'pi bhavanti, 'sammAmicchAdiTThIvi' samyagmithyA. dRSTayaH 'mizradRSTayo'pi bhavantIti' 'te NaM bhaMte jIvA' te pakSiNaH khalu bhadanta ! kailessAo pannatAo' hai bhadantya ! ina pakSiyoM ke kitanI lezyAeM kahI gaI ? uttara meM prabhuzrI kahate hai bhAkSa kI apekSA 'goyamA ! cha lessAo pannatAo' he gautama! ina pakSiyoM ke chaha lezyAeM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jaise-kaNha lekhA jAya sukalessA' kRSNa lezyA, yAvat nIlalezyA, kApotaleghA, tejala lezyA, padmalezyA aura zuklalezyA isa prakAra rahe pakSiyoM ke dravya kI apekSA aura bhAva kI apekSA sabhI lezyAeM hotI haiN| kyoMki inake isa prakAra ke pariNAmoM ko saMbhavatA haiN| 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTTI, micchAdiTThI' he bhadanta ! ve jIva kyA samyagdRSTi hote hai ? yA mithyAdRSTi hote haiM ? yA 'sammAnicchAdiTTI mizra dRSTi hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goya. mA! sammAThiI vi' ve sabhyaSTi bhI hote haiM 'micchAdiTTI vi' mithyA'eesi NaM bhase ! jIvANaM kai lessAo paNNattAo' hai mApana ! yakSinmAne keTalI vezyAo kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhu gautamasvAmIne 4 cha / 'goyamA ! cha lekhAo paNNatAoM' he gItama! 20 pakSisAne 7 vezyAmA vAma mAvI cha. 'taM jahA' ma 'kaNhalessA jAva sukkalessA' kRSNalezyA nIlalezyA, kAtilezyA, taijasalezyA palezyA, ane zukalezyA. A pramANe pakSione dravyanI apekSAthI ane bhAvanI apekSAthI paNa lezyA hAya che. 'te NaM bhaMte ! jIvA ki' sammadiTTi' micchAdiTThI' he mApana te / zuM samyam daSTi vALA heya che ? ke mithyA daSTivALA hoya che ? athavA 'sammAmicchAdidI' miliTavAyA jAya cha ? ma prazna uttaramA pramuzrI 4 3 'goyayA ! sammaddhiTThI vi' tI samyaSTAmA 50 DAya che. 'michA di.
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 jIvAmigamale jIvAH 'kiMNANI aNNANI' kiM jJAnino bhavanti, athavA azAnino bhavantIti jJAnadvAre praznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'nANI vi annANI vi' te pakSiNo jIvA jJAnino'pi bhavanti tathA-ajJAnino'pi bhavanti, tiNi nANAI tipiNa aNNANAI bhayaNAe' tatra ye jJAnina steSAM trINi jJAnAni bhavanti, tadyathA-matikAnaM __ zrutajJAnamavadhijJAnaJca, tatra ye ajJAnino bhavanti teSAM trINi ajJAnAni bhavanti matya jJAnaM zrutAjJAnaM vibhnggjnyaanshcbhjnyaa-viklpeneti| tathAhi-ye zAninaste dvizAnina trijJAnino vaa| yecAjJAninaste'pi dvanyajJAnina syajJAninoveti bhjnaa| yogadvAre praznamAha-'teNaM bhaMte' ityAdi, 'te NaM bhaMte ! jIyA' te pakSiNaH khala bhadanta ! jIvAH kiM maNajogI, vaijogI phAyajogI' kiM manoyogino bhavanti vacoyogino dRSTi bhI hote hai aura sammAdhi' mizradRSTi bhI hote haiN| teNaM maMte ! jIvA kiM NANI aNNANI' he sadanta ! ve jIva kyA jJAnI hote haiM ? yA ajJAnI hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama! ve jIva 'nANI vi annANI vijJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiN| 'tiniNANAI tinni annANAI layaNAe' inareM jo jJAnI hote hai unake tIna jJAna hote haiM-matijJAna, zrutajJAla aura avadhijJAna aura jo ajJAnI hote haiM unake tIna ajJAna hote haiM matiajJAna, zrutaprajJAna aura vibhaMgahAna ve jJAna aura ajJAna inameM bhajanA se hote kahe gaye haiN| arthAt-jo jJAnI hote hai unake do jJAna athavA tIna jJAna hote hai| jo ajJAnI hote haiM unake do ajJAla athavA tIna ajJAna hote haiM yaha ajanA hai| 'leNaM bhaMte ! jIvA kiMmaNajogI bahajogI, kAyajogI' dIvi' bhithyASTipaNa55 DAya che bhane 'sammAmicchAdiTThI vi' bhitra dRSTivANA DAya che. 've NaM bhate jIvA ki' NANI aNNANI' 3 lagavan te ja zuM jJAnI hoya che? ke ajJAnI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu 49 cha hai 'goyamA' he gItama! tevA ! 'nANI vi aNNANI vi' jJAnI 5 hAya hai, mana ajJAnI 5 DAya che. 'tinni nANAI tinni annANAI bhayaNAe' mAmA 2 // jJAnI hAya cha, tamAna bhatijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAna hoya che. ane jeo ajJAnI hoya che, teone matiajJAna, zrataajJAna ane virbhAgajJAna e traNa ajJAna hoya che A rIte jJAna ane ajJAna teone bhajanAthI hoya che tema samajavuM. arthAta jeo jJAnI hoya che, teone be jJAna athavA traNa jJAna hoya che, ane jeo ajJAnI hoya che, teone be ajJAna athavA traNa ajJAna hoya che. A rIte sapanA che. te Na bhate ! jIvA ki' maNajogI vaijogI kAyajogI' he sagavana
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 uM. 3 su. 26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam Indra bhavanti kAyayogino vA bhavantIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'tivihA vi' trividhA api bhavanti, te pakSiNo manoyogino'pi bhavanti vacoyogino'pi bhavanti tathA kAyayogino'pi bhavantItyutta ram | upayogadvAre praznamAha - ' te ' ityAdi, 'te rNa bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! pakSiNo jIvAH 'kiM sAgArovauttA anAgArovauttA' kiM sAkAropayuktA anAkAropayuktA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' sAgAro uttAvi anAgArovaDacA vi' sAkAropayuktA api bhavanti te pakSiNo jIvAstathA - anAkAropayuktA api bhavantIti / utpAdadvAre Aha- 'te bhaMte! jIvA' te khalu madanta ! pakSiyo jIvaza: 'kao udavajjeti' kutaH kasmArasthAnAdAgatya atra-pakSiyonau samutpadyante, 'kiM neraie hiMto ubavajjaMti' ki nairahe bhadanta ! ve jIva pakSI kyA manayogI hote haiM ? yA vacana yogI hote haiM ? yA kAyayogI hote haiM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM - 'goyamA ! tivihA vi' he gautama! ve tIno yogavAle hote haiM / manoyoga vAle bhI hote haiM vacana yoga vAle bhI hote haiM aura kAyayoga vAle bhI hote haiM' 'te NaM bhaMte! jIvA kiM sAgArovasA anAgArovauttA' he bhadanta ! ve jIva kyA sAkAropayoga vAle hote haiM yA anAkAropayoga vAle hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'zomA ! lAgAyautA vi anAgArovattA vi' he gautama! ve jIva sAkAropayoga vAle bhI hote haiM aura anAkAropayoga vAle bhI hote haiM / 'teNaM bhaMte! jIvA kao uvavajrjjati' ye bhadanta ! kila yoni meM se Akara ke yahAM jIva pakSirUpa se utpanna hote haiM ? 'kiM nerairahito baca0 ' kyA nairayikoM meM se te jIvA-pakSiye zuM manAyeAgavALA DhAya che ? ke canayegavALA hAya che? athavA kAyaceAgavALA hAya che ? AA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne u che ! goyamA ! tivihA vi' he gautama! tethe prAznA yogavAjA hAya che. arthAt maneAceAgavALA paNa hoya che, vacanacegavALA paNu hoya che. ane kAyayeAgavALA paNu hAya che pharIthI. gautamasvAmI pUcheche ke te naeN bhate jIvA kiM khAgArovattA anAgArovauttA' se lagavan ! te bhve| zu sAkAra pacega vALA hAya che ? ke manAArApayegavALA hAya che, te La bhate jIvA kao uvavajjaMti' he bhagavan ! te yonimAMthI bhAvAne sahiyAM pakSi padyAthI utpanna yAya che ? 'ki' neraiehi to uvavajati' zu naiyikAmAMthI gAvIne te jIvA pakSi paNAthI utpanna thAya che ? athavA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre phe yikebhya Agatyotpadyante 'tirikkhajoNie hiMdo vanajaMti' tiryagyonikebhya Agatyotpadyanye ? 'pucchA' pRcchA - praznaH, kiM manuSyebhya Agatyotpadyante athavA - devagatibhya Agatyotladyante iti paznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'asaMkhejavAsAya kammabhUmiga aMtara divagavajjerdito uvavajjaMti' asaMkhyeyavarSAyuSkA'karma bhUmikAnThara dvIpakavarjebhyazcaturgatibhya utpadyante, ayaM bhAvaHkhecarapaJcendriyatiryagyonikAH nairayikebhya Agatya utpadyante, tiryagyonikebhyaAgatyotpadyante manuSyebhya Agatyotpadyante devebhya Agatyotpadyante kintu asaMkhyevarSAyuSkA karmabhUmikAntaradvIpakamanuSya tiryagbhya Agatya pakSiSu na samutpadyante teSAM kevala devagatimApakatvAt iti // sthitidvAre praznamAha- 'tesiM NaM bhaMte / ityAdi, 'tesi NaM bhate | jIvANa' taSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM pakSiNAm 'kevaDayaM kAlaM ThiI Akara ke jIca pakSirUpa se utpanna hote haiM ? 'tirikkhajoNiehito uba 0 ' tiryagyoni meM se Akara ke jIva pakSirUpa se utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke jIva pakSirUpa se utpanna hote hai / yA devoM meM se Akara ke jIva pakSirUpa se utpanna hote hai ? isa prazna ke uttara meM gautama ! se kahate haiM - 'gothamA ! asaMkhejjavAsAutha amnabhUmigaprabhu aMtara dIpajjedito uca0' he gautama! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle akarma bhUmi jIvoM ko aura antara dvIpaja manuSya tiryaJcoM ko choDakara bAkI nairathika tiryaJca manuSya aura devoM meM se Aye jIva pakSIrUpa se utpanna hote haiM kevala asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle akarmabhUmija jIvoM se aura aMtaradvIpaja manuSya tiryaJcoM se Akara pakSiyoM meM utpanna nahIM hote hai kyoMki veM eka deva gati meM hI jAne vAle hote haiM 'lekhi NaM bhaMte | jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA' he bhadanta ! una tirikta joNiehi to uvavajjati tiryagyonimebhAthI bhAvIne pakSi pAthI cainikamAthI paNAthI utpanna thAya che ? ke devemAMthI AvIne jIva pakSi paNAthI utpanna yA praznanA uttaramA alu gautamasvAmIne Ahe he 'goyamA ! vAsAuya akammabhUmiga aMtaradIvaga vajjehi to uvavajrjjati ' he asaMkhyAta vaSaeN nI AyuSyavALA eka bhUminA jIvAne ane aMtara dvIpa ja manuSya ane tiya cone cheADIne khAkInA nairayika tiyaca ane deveAmAMthI AvelA thAya che ? asa khejja gautama! tsu jIve pakSI paNAthI utpanna thAya che kela asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA akama bhUminA jIvAmAMthI ane aMtaradvIpaja manuSya ane tiya cAmAMthI AvelA jIve pakSiemAM utpanna thatA nathI. kemake teo deva gatimAMja jAya che, ThiI paNNA' he lagavan ! te 'tesi NaM bha'te ! jIvANaM kevaiyaM kAla
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam padmattA' kiyantaM kAlaM sthitiH pajJaptA - kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahantreNaM aMDomuhuttaM' jaghanyenAntamuhUrttamAtraM sthitirbhavati pakSiNAm 'ukko seNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM' utkarSeNa elyopamasyA saMkhyevabhAgam / samudvAtadvAre Aha- 'tesiMNaM bhane ! jINaM teSAM khalla bhadanta ! jIvAnAm 'kai samugdhAyA patA' kati samuddhAtAH praSThAH kathitA iti prazna:, bhagavAnAha - 'paMca samugdhAyA pannattA' paJca samuddhaH tAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA'veNAsamugdhAra jAna teyAsamugdhAra' vedanA samudyAto yAvateja samudghAtaH atra yAvatpadena - kapAyamAraNAntika vaikriyamamuddhAvAnAM grahaNaM bhavati tathA ca-vedanAkapAyamAraNAntikavaikriyataijasAkhyAH paJca samuddhatA bhavantIti / ' se NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! jIvAH pakSiNaH 'mAraNAMtika samugdhAeNaM kiM samohayA maraMti amamohayA maraMti' dhAraNAntikasamudghAtena samavahatAH santaH mriyante pakSijIyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM' 'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhataM bakoseNaM paliodamasta asaMkhe jjaha bhAgaM' he gautama ! una pakSijIvoM kI sthiti kama se kama eka antamuhUrta kI aura utkRSTa se patyopaya ke asaMkhyAtaveM bhAga kI kahI gaI hai 'tesi NaM bhaMte / jIvANaM kaha samugdhAyA pannatA' he bhadanta ! una jIvoM ke kitane samudghAta kahe gaye hai ? uttara meM prabhu kahate hai- 'goya paMcamugdhAyApannatA' he gautama! ina jIvoM ke pAMca samudghAta kahe gaye haiM / taM jahA jaise- 'yeghaNAsamugdhA e jAya lethA samugdhAe' vedanA samudghAta yAvat taijasa samudaghAsa yahAM yAvatpada se kaSAya samudghAta, mAraNAntika samudghAta aura vaikiya samudghAta ina tIna samudghAtoM kA grahaNa huA hai 'te NaM bhaMte ! jIvA mAraNaMtiya samugdhA M 407 pakSionI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM anuzrI cheDe 'goyamA ! jahanneNaM' atomuhutta ukkoseNaM pachiovamassa asaMkhejjai bhAgaM' he gautama! te pakSi bhavAnI sthiti mAchAmAM theochI khe aMtamuhUta nI ane utkRSTathI pakSeApamanA asakhyAtamAM bhAganI che. 'khri' NaM bhate ! jIvANaM kai samugdhAyA pannattA' he bhagavan / te bhavanei DeTasA sabhudddhAtA udyA he ? uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne he che 'goyamA ! paMcasamugdhAyA' paNNattA' he gautama! A jIvAne pAMca samudhdhAta vAmAM AvyA che ta jahA' te yA abhAye che. 'veyaNA samugdhAe jAva teyAsamugdhAe' veDhanA sabhuddadhAta yAvata taiksa samudghAta, aDiyAM yAvatyaddathI jAya samuddhAta, mArathAntika, samuddAta ane vaikriya samuddAta A traNa
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 jIvAmigamase asamavahatA vA mriyante iti praznaH, bhagabAnAha-'goyamA' he gautama ! 'samohayAvi maraMti asamIyA vi maraMti' te pakSiNo pAragAntikasamudghAtena samavahatA api niyante asamavahatA api niyante iti / udvartanAdvAre Aha-'te NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! pakSiNo jIvAH 'aNaMtaraM ubahittA' anantaraM pakSibhavaparityAgAda pazcAubRtya 'kahiM gacchaMti kahiM ujjati' kutra gacchanti kutrotpadyante ki neraiemu uvavajjati tirikzvajoNiesu pucchA' ki nairayikevRtpadyante tiryagyo. nikeSu vA samutpadyante manuSyanatI vA samutpadyante deveSu vA samutpadyante iti paznaH, bhagatAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'enaM ucaTTaNA mANiyayA jahA vakkaMnIe tadeva' ecasudvartanA bhaNitavyA yathA vyutkrantau prajJApanAyAH eNa kiM samohayA maraMti, alamohayA maraMti' he adanta ! ve jIva kyA mAraNanti samudghAta kAra ke bharate haiM ? yA vinA mAraNAntika samudaghAta ke marate hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! samohayA vi maraMti, alamohayA cimati' he gItama? ve jIva mAraNAntika samudghAta karake bhI marate haiM aura binA mAraNAntika samudrAta ke bhI marate haiM 'te NaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM undhaTTittA kahiM gacchaMti kahi upavajjati' he bhadanta ! ve jIva bharakara sIdhe kahA jAte haiM 1 kahAM utpanna hote hai ? kiM rahaestu 30, lirikkha joNiesuu0' kyA nairayikoM meM utpanna hote haiM yA tiryagyoniko meM utpanna hote haiM ? athavA 'maNussesu' manuSyoM meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate-'goyamA! evaM uccaNA ANiyacA jahA vakaMtIe taheva' he gautama! jilla prakAra se prajJApanA ke chaThe vyutkrAnti pada meM samuddhAta aDa 42|15che. 'te Na mate jIvA mAraNaMtiyasamugdhAraNa ki samAhayA maraMti, asamohayA marati 8 mAvante / zu bhArata samRghAta karIne mare che? athavA mAraNAtika samudaghAta karyA vinA mAre cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che / 'goyamA! samohayA vi mara ti, asamAyA vi marati' hai gautama! ta / bhArayAnti: samuddhAta karIne paNa mare che, ane mArAntika samughAta karyA vinA paNa mare che, cha. ' bhaMte ! jIvA aNatara ravaTTitA kahiM gacchati kaI uvavajjati' he bhagavana ! te marIne sIdhA kyA jAya che ane kayAM utpanna thAya cha 1 'ki neraiesu uvavajjati, tirikkhojiesu uvavajjata' zunayimA utpanna thAya cha 1 , tiya yoni bhai Gpanna thAya cha ? athavA 'maNurasesu0' manuSyamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha 3 'goyamA / evaM uvvaTTaNI bhANiyabA jahA vaktIe taheva' gautama !
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 2.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam -- .:--409 - SaSThe vyutkrAntikapade kathitA bathaiva-tenaiva prakAreNa ihApi vaktavyA, ayaM bhAraHpakSibhya uttA jIvAH catasRSvapi gatiSu saplutpadyante, tathAhi-yadi rayikeputpadyante tadA saptasvapi pRthiviiputpdynte| yadi tiryasponike putpadhante sadA ekendri: yatiryagyonikAdArabhya ezcendriyatiyajyonikeSu asaMkhyepakSIyukeSvapi tpA te yadi manuSye pUtpadyante sadA sarveSu manuSye putpayanase, tanna armabhUmikAnta pika garbhavyutkrAntikAsaMkhyeyavarSIyuSkeSvapi samutpadyate iti // tyAmakaraNAdajodatanAyAmayaM vizeSaH-pakSiNAmupAdaH asaMkhya yurebhyo manuSyatiyagbhyo na bhavati-udvartanAtu asaMkhyeyavIyukeSu manuSyattiyakSu api sati, pakSiNohi pakSilavAduttya asaMkhyeyavarSAyukeSu manuSyatiryakSu samutpayanse natu lana Agatya pakSiSu samutpadhanve iti bhAvaH / 'tesiNaM bhaMte / teSAM khalu bhadanta ! 'jIvANaM' jIvAnAM pakSiNAm 'kai jAikula koDI joNIramuhasabasaharamA panattA' RtijAti utanA kahI gaI hai vaisI hI yahAM para bhI kATa lenI cAhiye tathA ca pakSiyoM meM se marA huA jIna cAroM galiyoM meM bhI utpanna ho jAtA hai-yadi vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai to tIlarI dhimI taka meM utpanna ho sakatA hai, yadi vaha tirya gati meM utpanna hotA hai to i ekendridhatiryajyonikoM se lekara paJcendriya diI yonikoM, use bhI asaM. khyeya varSAyuSya bAle lico meM bhI utpanna ho sakatA hai yadi vaha manuSyoM meM utpanna hotA hai arthAt akhyAta varSa kI Ayugale moga bhUmi ke manuSyoM meM aura antara dvIpa ke garbhana manuSyoM meM bhI utpanna hotA hai 'tesiM NaM bhaMte !' he bhadanta ! una pakSirUpa 'jIvANa' jIdoM kI 'kati jAtikulakoDI joNIpamuhasayasahassA pattA kitane lAkha jAti pramANe prajJApanA sUtranA chaThA vyutkrAMti padamAM uddhanA kahevAmAM AvI che, e ja pramANe ahiyAM paNa udvartana samajI levI. te A pramANenI che. pakSImAMthI marelA je cAre gatimAM utpanna thaI zake che. je teo nairayikamAM utpanna thAya te trIjI pRthvI sudhI mAM utpanna thaI zake che. ane je teo tiya gatimAM utpanna thAya che te eka IdriyavALA tiyAnikethI laIne paMcendriya tiryAnike mAM ane teo mAM paNa asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA tiryaMcamAM paNa utpanna thaI zake che. je te manuSyamAM utpanna thAya te badhAja manuSyamAM utpanna thAya che. arthAta asaMkhyAta varSanI AyuSyavALA bhegabhUminA manuSyamAM ane aMtara dvIpanA garbhaja bhanudhyAmA 55 latpanna thAya che. 'tesi NaM bhave' 3 bhagavan te 5kSi 35 'jIvANaM' vAnI 'kati jAti kulAkoDI joNI pamuhasayasahassA paNattA' jI0 52
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamado kulakoTiyoni pramukha zatasahasrANi prajJaptAni, pati kiM pramANakAni jAti kulakoTinAM yonipamukhAli-yonizvAhAni zatasahasvANi yonimamugvazatasahasrANi jAti kulakoTiyonipramukhazatasahastrANi bhavantIti ghaznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vArasa jAikula koDI joNI pazuhasayasahassA pannattA' dvAdaza jAti kula koTi yoniprasukha zavatatrANi prajJaptAli, tatra jAsi kula koTi yoninAmayamartha:-jAtiriti tiryagjAvitasyAH kulAni kRSikITavRzcikAdIni imAni ca kulAni yonipramukhANi-tathAhi-ekasyAmeva yonau anekAni kulAni bhavanti tathAhi-chagaNayonoM kRSikulaM kITakulaM vRzcikula mityAdi, athavA-jAtikulamityekapadaM-jAtikulavonyozca parasparaM vizeSaH, ekasyAmeva yonI / kulakoDI yoni kAhI gaI haiM ? isake uttara meM pasuzrI karate haiM-'goyamA! pArasa jAi kulakoDI jogI pahalayalahalA pannatA 'he gautama! unakI bAraha lAkha yonimamukha kulakoDI kahI gaI hai| jAti kula koTi yoniyoM kA artha isa prakAra se hai-jAli se yahAM tithaMga Adi jAti lI gaI hai aura isa jAti ke jo kRmi phITa vRzcika Adi jIva hai ve kula zabda se liye gaye haiN| tathA inakI jo yoni-utpatti sthAna hai ve yoni zabda se liye gaye haiN| eka hI yoni meM aneka kula hote haiN| jaise-chagaNa-gobara-rUpa yoni meM kRSikula, phITa kula evaM vRzcika kula Adi hote dekhane meM Ate haiM / athavA-jAtikula yaha jaba eka pada liyA jAtA hai aura yoni alaga pada liyA jAnA hai taba jAti kula aura yoni isameM bhinnatA AjAtI hai kyoMki eka hI yoni meM keTalA lAkha jAtI kulakeTInI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che haiM 'goyamA! pArasa jAi kulakoDI joNI pamuisayasahassA pannatA' hai gautama! teonI bAra lAkha menipramukha kulakeTI kahevAmAM AvI che. jAta kula keTIne artha A pramANe che. jAtI zabdathI ahiyAM tiryagU vigere jAtI grahaNa karavAmAM AvI che. ane jAtInA je kRmI, kIDA, vRzcika vIMchI. vigere jIve che, teo kula zabdathI grahaNa karavAmAM AvyA che. tathA teonI je ni utpattisthAna che, te ni zabdathI grahaNa karela che ekaja enImAM aneka kula hoya che. jemake chANa, rUpa yonimAM kRmikula kITakula, ane vRzcika kula vigere utpanna thatA jovAmAM Ave che athavA jAtikula e eka pada jyAre grahaNa karavAmAM Ave che, ane yoni, jUdA pada rUpe grahaNa karavAmAM Ave che, tyAre jAti kula ane ni emAM jadAI AvI jAya che. kemake eka ja nimAM aneka jAti kulone saMbhava hoya che. jemake ekaja
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 6.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam aneka jAvikula saMvAda tadyathA - ekasyAmeva chagaNayonau kRtijAtikulaM kITaNAtikulaM vRthikajAtikulamityAdi, evaM caikasyAmeva yonau avAntara jAti bhedabhAvAdanekAni yoni pravAhANi jAtikulAni saMbhavantItyutpadyante khecarapaJcendriyatiryagyonijAnAM dvAdazajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi / atra bhavati saMgrahaNI gAthA--- 'joNI saMgailessA diTThI nANe ya joga unaoge / upacAya ThiI samugdhAya capaNaM jAI kula bidIu' // 1 // yonisaMgrahalezyA dRSTaco jJAnaM ca yogopayogau / upapAvasthitisamudghAtAzcavanaM jAtikula vidhistu // iti cchAyA, // asyA artha:- khecarapaJcendrayatiryagyonikAnAM prathamayonisaMgrahadvAraM tato aneka jAtikuloM kA saMbhava hotA hai / jaise- eka hI chagaNa (gobara) rUpa yoni meM kRSi jAti kula, phITa jAti kula, vRzcika jAti kula Adi pratyakSa dekhane meM Ate haiN| isI taraha eka hI yoni meM avAntara jAti bheda ke sadbhAva se aneka yoni pravAha vAle jAti kula hote haiN| isa taraha se khecara paJcendriya tiryagyoni ke jIvoM kI bAraha lAkha jAti * kula koTi hai / ina dvAroM ke viSaya meM saMgrahaNI gAdhA aisI hai'joNI- saMgaha lessA-diTThI nANeya joga ucaoge, upavATiI samugdhAya cayaNaM jAI kula bihIu // 1 // isa gAthA kA bhAva aisA hai - khecara paJcendriyoM kA prathama yofa saMgraha dvAra, phira behayA dvAra, phira dRSTi dvAra phira jJAna dvAra phira yoga dvAra, phira upayoga dvAra phira upapAta dvAra phira sthita dvAra, phira samu. chANu rUpa cenamA kRmijAtiskula, kITajAtikula, vAzcika jAtikula, vigere vigere pratyakSa dekhavAmAM Ave che. eja pramANe eka ja cAnImAM avAntara jAti bhedanA sadbhAvathI ane ceAninA pravAhavALA jAtikulA hAya che. A rIte khecara 5'cendriyatiya caiAnika jIvAnI khAra lAkha jAtikula keTi che. A dvArAnA viSayane sagrahuM karavAvALI gAthA A pramANe che. 'joNI sAMgalessA diTThI nANe ya joga uvaoge ' uvAca ThiI samugdhAya, cayaNaM jAI kula vihIra' // 1 // AA gAthAnA bhAva evA che ke, khecara pa'cendriyAnu pahelu ceAnisa graha dvAra, te pachI laizyA dvAra, te pachI dRSTidvAra, te pachI jJAnadvAra, te pachI cAgadvAra, te pachI ujyeAgadvAra, te pachI upapAtadvAra te pachI sthitidvAra,
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe leNyAdvAraM tato dRSTidvAraM tato jJAnadvAraM tato yogadvAraM tata upayogadvAraM tata. upapAtadvAra; tataH sthitidvAraM tataH samudghAtadvAraM tatazcyavanadvAraM tato jAtikulakoTidvAram / - bhuyaparisappathalayarapaMcidiya tirikkha joNiyANaM bhaMte' bhujaparisarpasthaLacara paJcendriyatiryagyonikAnAM khalu bhadanta ! 'kaivihe joNi saMgahe pannatte' kati vidhaH - katipakArako yonisaMgrahaH prajJapta:-sathitaH, iti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tivihe joNisaMgahe pannatte' bhujaparisaNAM nividhaH-triprakArako yonisaMgrahaH prajJapta:-kathitaH, 'taM nahA' tadyathA-'aMDayA poyayA samucchimA' aNDajAH pokhajAH saMmUcchimAzca / 'evaM jahA khahayarANaM taheva' evaM yathA khecarANAM pakSiNAM lezyAdikaM kathitaM tathaiva nirakzeSa bhujaparisarpasthaLa carANAmapi vaktavyam / kebalaM sthityudartanAbulakoTiSu nAnAtvaM vaktavyam, tadeva 'darzayati-'NANatta' ityAdi, 'jANataM' nAnAtvaM pUrvApekSayA bhedaH, tatra sthitiH dghAla bAra, phira cyavana bAra aura phira jAti kula koTi dvAra hai. arthAt khecara paJcendriya tirthonika jIvoM kA ina hAroM ke dvArA varNana kiyA gayA hai| 'bhutha parisappathalabApaMcididhatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! 'he bhadanta ! sujapari sarpapalacara paJcendriya tiryagyonikoM kA 'ivihe jonisaMgahe pannatte' kitane prakArakA chonilaMgraha kahA gayA hai ? ilane uttara prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! tiSihe joNisaMgahe pannatte' inakA yonisaMgraha tIna prakAra kA kahA gayA hai| 'taMjahA' jaise-'aMDayA poyayA, samucchimlA' aMDaja, polaja aura saMJcila evaM jahA sahArANa taheva' jisa prakAra rahe lebara pakSiyoM ke sambandha meM lezyAdika dvAra ko kathana te pachI samughAtakAra ane te pachI jAtikula keTI dvAra che, arthAt becara paMcendriya utaryAnikanuM varNana A gAthA dvArA karavAmAM Avela che. 'suyaparisappa thalayarapaci diya tiri khajoNiyANaM bhave' 3 mapan sura parisa50 zyaya2 pazyandriya tiya yonina 'kaivihe joNisaMgahe paNNatte' yAnisa ghaDaDeTa rana 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gItamAmI 43 che hai 'goyamA ! tivihe joNisaMgahe paNNatve' he gautama ! tamAna yonisaMgraha traya prArI vAmAM mAveza cha. 'taM jahA' bhaI 'aeNDayA, poyayA, samucchimA' bha3, potana, mana saribha 'evaM jahA sahayarANa taheva' 2 pramANe meyara' pakSiyonA samayamA lezyA vigaire dvArenuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANe te saghaLA dvAranuM kathana
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 . 3 . 26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukko seNaM puntrakoDI' bhujaparisarpANAM sthitirjaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNa pUrva koTimamANA bhavatIti / udvarttanA - 'uTTittA doccaM puDhavi gacchati' udvRtya bhujaparisarSAt nirgatya dvitIyAM zarkarAbhAM pRthivoM gacchanti upari yAvat sahasrArakalpaM gacchantIti / 'NavajAikulakADI joNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAya' teSAM bhujaparisarpANAM navajA vikuka koTiyonimamukhazatasahasrANi bhavanti, ityevamAkhyAtam 'sesaM taheba' zeSaM navaramityAdinA yatkathitaM tadatiriktaM zyAdi dvArajAtaM tathaiva-pakSivadeva bhujaparisarpANAmapi jJAtavyamiti / 413 'uraparisappathalayara paMcidiya rikkhajoNiyANaM bhate ! pucchA' uraH parisarpasthalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM khalla bhadanta ! katividho yonisaMgraha prajJaptaH 1 kahA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM para bhI kahalenA cAhiye NANattaM' kevala sthiti meM vana urttanA meM aura kula koTi meM ina dvAroM meM bhinnatA hai so aba sUtrakAra isI bAta ko prakaTa karate haiM- 'jahanneNaM aMtomuddattaM ukkoseNaM puruSakoDI' sujaparisarpa tiryagyonikoM kI sthiti jagha nya to antarmuhutte kI hai aura utkRSTa pUrvakoTi kI hai, 'umbaTTittA docca puDhavi gacchati' sujaparivarpa kI paryAya se cyuta hokara ye nIce ko sIdhe dvitIya zarkarA pRthivI taka jAte haiM / aura Upara meM sahasrAra devaloka taka jAte haiM 'navajAtikula koDIja jIpamuha sayalahassA bhavatItisamakkhAyA' ina bhuja parirUpoM kI kula koTiyA~ nauM 9 lAkha hotI hai| 'sesaM taheva' bAkI kA aura saba bezyAdi dvAroM kA kathana ina mujaparisarpoM ke sambandha kA pakSiyoM ke kathana ke jaisA hI hai / 'uraparisappathalayarapaMcidiya tirikkhajoNiyA NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta ! maDiyA pANu samala sevu. 'jANate' ThevaNa sthitidvAra, vyavanadvAra, udvartanA dvAra, ane kulakaeNATi dvAramAM bhinnapaNu Ave che. jethI have sUtrakAra e ja bAta agara bhare che. 'jahaNeNaM atomuDutta ukkoseNaM puvvakoDI' parisarpa vAta pragaTa kare tiya caiAnikAnI sthiti jaghanyathIteA aMtarmuhUta'nI che, ane utkRSTathI pU DoTInI che. 'uvvaTTittA dAcca puDhavi gacchati' parisarpAnI paryAyathA vyavIne teo sIdhA nIcenI khIjI zakarAprabhA pRthvI sudhI jAya che. ane uparamAM sahusAra devo! sudhI laya he. 'Nava jAtikula kor3I joNI pamuisaya sahassA bhavatItimakhAyA' 2 // lubha paricaryAnI sAtha hoya che. 'sesa' taddeva' mADInA dezyA dvAra vigere sadhaNA dvArA saMbaMdha sthana mA bhuja parisaryAMnA saMbaMdhanA kathana pramANe ja che. 'uraparisappathalayara paMci
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasse iti praznaH, uttarayati-'jaheva bhupaparisappANaM taheva' yathaiva bhujaparisaNAM lezyAdikaM kathitaM tathaiva- tenaiva rUpeNa ura parisarpasthalacarapaJcendriyANAmapi jJAtavyam / tathAhi-trividho yonisaMgrahaH prajJaptaH, tadyathA-aNDajAH, potanA, samUrchimAzca / zeSadvArANyapi bhujaparisarparadeva vyAkhye yAni / ___yatra vizeSa stamAha-'gadara' ityAdi, 'gavaraM ThiI jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM pucakoDI' navaraM-vizeSastvayam-ura-parisapaNAM sthitighanyenAntarmuhUttam utkarSaNa pUrvakoTimamANA bhavatIti / 'uhitA jAra paMcami puDhavi gacchati' usa parisarpajIvA u parisabhya udRtya pazcanIM dhUmamabhApRthivI gacchanti, iti / 'dasajAikuLakoDI' ura:-parisapAnIvAnAM dazajAtikulakoTiyonipramukhazatauraHparisarpa sthalacara paJcendriya tiryak yonika jIvoM kA yoni saMgraha kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'jaheSa bhuyaparisappA NaM taheva' he gautama jaisA yoni saMgraha bhujaparikSoM kA kahA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI hai arthAt yahAM vahAM kI taraha yoni saMgraha tIna prakAra kA kahA gayA hai aura vaha aMDaja, potaja aura saMmUcchima rUpa hai| zeSa laya dvAra bhI bhujaparisoM ke jaise kahanA cAhiye jina boroM meM bhinnatA hai una dvAroM ko bAhate haiM-'navaraM' ityAdi, 'navaraM ThiI jahanneNaM aMtonuhutaM ujhoseNaM pucakoDI' yahAM uraHparisaoNM' kI sthiti jaghanya le eka annarmuharta kI aura utkRSTa se pUrva koTi pramANa hai 'udhvahitA jAya paMcami puDhadhi gacchaMti' se marakara ke pAMcavI naraka pRthivI laka jAte haiM - dalajAnI lakSoDI' inakI kula koTiyA~ diya tirikkhANiyANaM bhase ! pucchA' hai magavan / 72.parisaya 25sayara paMcendriya tiryanika jIvane nisaMgraha keTalA prakAra che? A praznanA uttama asuzrI cha 'jaheva bhuyaparisappANaM taheva' gautama ! suparisanA nisaMgraha je pramANe kahela che, e ja pramANe te ahiMyAM paNa samaja arthAt tyAMnI mAphaka ahiMyA penisaMgraha aMDaja, pitaja, ane saMmUcchima e rIte traNa prakArane kahela che. tathA bAkInA saghaLA dvAre paNa bhuja pari sAnI bhara sabhala sevA. 2 dvArAmA hA mAve cha, te dvArA 'navaraM' yAhi sUtrA dvArA 4 che 'navaraM ThiI jahaNNeNa ato muhuttaM ukkoseNaM pubakoDI' maDiyA 82:5risAnI sthiti dhanyathA se matabhunAnI bhane yI pUrva pATi prabhAnI hai. 'udhvaTTittA jAva pacami puDhavi gacchati' se bharIne pAyabhI na24 pRthvI sudhInaya che. 'dasa jAtI kulakADI.' tamAnI
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam sahasrANi bhvntiiti| 'caupAyathalayarapaMciMdiyatirikkhanochiyANaM punch|' catuSpada sthalacarapaJcendriyamiyajyonikAnAM bhadanta ! katividho yonisaMgrahaH prajJapta iti praznaH, bhagadAnAha-'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannA dvividho-dvi prakArako yoni. saMgrahaH prajJapta:-kathita iti, 'taM jahA baghathA-'jarAuyA saMmucchimAya' jarAyujAH saMmuchimAzya, atra ye aNDajavyatirikA bhanskrAntikArate sarve jarAyujA iti / atra jarAyujapovajayo rUtpattisthAnasya samAnatvAt jarAyujAnAM bAhalyAca nAmnA ekatra gRhItaH potamo'nAntargata iti na vivakSita iti / 'se ki taM jarAuyA, dasa lAkha hai| 'caupayathala para pabiMdiya tirikkhajoNiyANa pucchA hai bhadanta ! catuSpadasthalacara pazcendriya tirthagyonikoM kA yoni saMgraha kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! duvihe pannate hai gautama! inakA yonisaMgraha do prakAra kA phAhA gayA hai 'taM jahA' jaise'jarAuyA ya samucchimAtha' jarAyujja aura saMmUchina yahAM aNDaja se bhinna jitane bhI garbhaja haiM ve thA to jarAyuja hote haiM yA polaja hote haiN| catuSpadasthalacara paJcandriya tiryagyonika jIva aNDaja nahI hote hai khecara paJcendriya tiryagbonika jIva hI aNDaja hote haiN| isaliye catuSpa dasthalacara paJcendriya tiryaJca jIva yA to garmaja hoge yA potaja hoMge yA saMcchima hoMge para yahI jo do prakAra kA yoni saMgraha kahA gayA hai vaha jarAyuja aura potajoM kA utpatti sthAna samAna hone se tathA jarAyujoM kI vAhalyatA ko lekara eka jarAyuja nAma kA bheda hI grahaNa isI sAmanI che. 'cauppayathalayara paMci diya tiriGgakhajoNiyANaM pucchA' he bhagavana catuSpada sthalacara paMcendriya tirthanikone ni saMgraha keTalA prakAra nA cha ? yA prazna uttaramA prabhu cha / 'goyamA ! duvihe paNNatte' gautama / temAnI yonisa yaha me 4 rano vAmAM Aveta . ta jahA~' bha 'jarAuyAya samucchimAya' yuddha mana sa bhUmi miDiyAM Anii hA jeTalA garbhaja jIve che, teo yAto jarAyuja hoya che, athavA pitaja hoya che. catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaMcenika jI aMDaja hatA nathI, khecara paMcendriya tiryanika jIveja aMDaja hoya che. tethI catuSpada sthalacara paMcendriya tiryanika jIva garbha ja hoya che, athavA pitaja heya ke saMmarisa hoya che. paraMtu ahiMyAM je be prakArane nisaMgraha kahela che, te jarAyuja ane pitAnA utpatti sthAnanI sarakhA hovAthI tathA jarAyujena bahalapaNAne laIne eka jarAyuja nAmane bheda ja grahaNa karela
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra ___atha ke te jarAyujAH, jarAyunAnAM kiyanto bhedA iti praznA, bhagavAnAha'goyamA' he gautama ! 'jarAuyA tivir3A pAnatA' jarAyujAstrividhA:-bhiprakArakA: prajJaptA:-kathitA iti / 'taM jahA' tathathA-'istIpurisA NapuMmagA' striyaH puruSA napusakAzca / 'tattha Na je te saMcchimA se sabve NapuMsagA eda' tatra khalu ye se saMm cchimAste sarve'pi laghusakA eva bhavanti natu trivaH puruSAveti niyamata sropAM napuM. sakavedokSyAditi / 'tesiNaM mate ! jIvANakAi lessAmI pannattAbho' teSAM khala bhadanta ! catuSpadasthaLacarajIvAnAM katilezyAH-jhiyatsaMkhyakAH levAH prajJaptA:karitA ini pAe: uttarapati-'sesaM jahA paravINaM' zeSa yathA pakSiNAm, kiyA gayA hai| polaja bheTa halake anargata ho hI jAtA hai isaliye yahAM ullakI vivakSA nahIM kI hai| isIliye yahAM se kiM taM jarAuyA' jarAyujoM ke kitane prakAra haiM aillA prazna gautama ne kiyA hai ! uttara meM prabhu kahate haiM-jahAupAtivitA paratA' jarAyuja tIna prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' jamne-'hasthI, purisA, NapulagA' khI, puruSa aura napusaka. jarAyuja thA tozrI veda bAle hote haiM yA puruSa veda vAle hote haiM yA napuMsaka vedavAle hote hai-isa taraha se jarAyuja jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiN| 'tastha paMje se samucchimA te savve NapuMsagA eva' unameM jo saMmUchiya jIva hote haiM ve niyama se napuMsaka hI hote strIveda vAle yA puruSaveda vAle nahIM hote hai| tesi gaM bhaMte ! jIvANaM kA leslAo panattAno' he adanta ! una catuSpada sthalacara jIvoM ke kitanI lezyAeM hotI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'saM jahA pakkhI che. pitaja rUpI bheTa tenI aMtargata thaI ja jAya che. tethI tenI vivakSA ahIM 436 nathI. tathA mahiyAM se kiM ta jarAyuuyA' 042yulanA mA 24kSA che? A pramANene prazna zrItamasvAmIe pUchela che A praznanA uttaramAM asuzrI 'jarAuyA tivihA paNNattA' he gautama narAyu pa prAranA hAya che. 'ta' jahA' ma 'itthI, purilA, NapusagA' zrI, dhu35, ana na jarAyuja kAMte strIveda vALA hoya che, athavA purUSadavALA hoya che, athavA napuMsaka vedavALA hoya che. A rIte jarAyuja jIve traNa prakAranA kahevAmAM mAyA cha, 'tattha NaM je samucchimA se savve NapusagA eva' tabhI 71 saMmaIima ja hoya che, teo niyamathI napuMsaka ja hoya che. strI vedavaLA athapA 35vevANa nathI 'siNaM bhare jIvANaM kaI lessAyo paNNattAoM' he bhagavante catuSpada sthalacara jIne keTalI le zyAo hoya che ? A prazna uttaramA pramuzrI gautamasvAmIna 4 cha 'sesa jahA pakkhINa' 8
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam 417 catuSpada sthalacarajIvAnAM kRSNanIlAdikAH paDavi lezyA bhavanti dRSTayAdi dvArANi pakSivadeva catuSpadasthalacarajIvAnAmapi jJAtavyAnIti / khecarApekSayA catuSpadasthalacarANAM yadvailakSaNyaM tat svayameva darzayati-jANa taM' ityAdi, 'NANattaM' nAnAtvaM bhedaH, iyam-'ThiI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM lici paliovamAI catuSpadasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAnAM sthitirjaghanyenAntarmuhUrta utkarSaNa trINi palyopamAni / 'ucaTTittA cautthi puDhavi gacchaMbi' ime catuSpadasthala carajIvAH udRtya caturthI paGkamabhApRthivI paryanta gacchantIti tataH paratarapRthivyAM teSAM gamanAbhAvAditi // 'dasajAikulakoDI' dasajAtikulakoTiyoni pramukha zatasaha. ' he gautama ! catuSpadathalacara jIvoM ke kRSNa vezyAeM hotI haiN| dRSTi Adi dvAroM sambandhI kathana yahAM pakSi prasaraNa ke jaile hI samajhanA cAhiye para khecaroM kI apekSA jo catuSpadastha lacara ke sthiti uttamA aura yonisaMgraha ina dvAroM meM bhinnatA hai-vaha isa prakAra hai-'jANataM' isa sUtra dvArA yahI bAta samajhAI jA rahI hai-ThiI jahanne NaM aMtosukRtaM ukkoseNaM timi paliovamAI' yahAM sthiti jaghanya le eka antarmuhUrta kI hai aura uskRSTa se tIna palyopama kI hai ye 'udhvaTTittA cautthI puDhacI gacchaMti' marakara nIce ko sIdhe caturtha dhUmaprabhA pRthivI taka jAle hai bhAge pathiSiyoM meM nahIM jAte haiN| kyoMki vahA~ taka jAne ke liye inameM gamana zakti kA abhAva hai| 'dasajAtI kula koDI' inake kula bahoDI gautama! catuSpada sthalacara ane kRSNalezyA hoya che ahiyAM daSTidvAra - vigere dvArenuM kathana pakSionA prakaraNanA kathana pramANe ja samajI levuM paraMtu khecaranI apekSAe catuSpada sthalacaronuM sthitidvAra ane udvartanA dvAranA 4thanamA DerA che. te pANu mA prabhAva sabhA 'NANatta' se sUtra dvArA me pAtanu 4thana 428 che. 'ThiI jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNa tinni paliovamAI' mAhiyAM tamAna sthiti nyathI 4 mata itanI 46. bhane utkRSTayA va pakSyA5manA che. tayA 'uvvaTTittA calasthi puDhavIM gacchati' bhazana sIdhA nAya yAthI dhUmapramA pRthvI sudhA taya hai. tenAthI AgaLanI pRthvImAM jaI zakatA nathI. kemake tyAMthI AgaLa javA mATe tesAmA gamanatina malA che. 'dasa jAtI kulakoDI' tamAnI sITI jI0 53
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ s jIvAmigamasUtre khANi majJaptAnIti // jalacarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA' jalacarapaJcendri yatiyagyonikAnAM bhadanta ! katiyonisaMgrahaH prajJapta iti praznaH, uttarayati - 'jahA ' ityAdi, 'jahAbhuvaparisappANaM' yathA bhujaparisarpasthalacarANAM yonisaMgrahastathA khecarAtidezena lezyAdikaMca kathita tathaiva jalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAmapi jJAtavyam, tathAhi - jalacarapaJcendriyANAM vividho yonisaMgrahA majJaptaH stadyathA - aNDajAH potajAH saMmucchimAzca, aNDajAH potajAzca pratyekaM trividhA bhavanti tadyathA - striyaH puruSAH napuMsakAtha, tatra ye te chimaste sarve'pi napuMsakA eveti / lezyAdidvArajAtaM sarvamapi khecarAtidezena sunaparisarpavadeva jJAtavyam / bhujaparisarpApekSayA idaM daivakSaNyam- 'navare' navaraM - sthityudvarttanAjAtikulakoTipu nAnAtvamasti tathAhi--sthitirjaghanyenAnta muhUrtam utkarSataH pUrvakoTi: / udvarttanA- 'uccaTTittA jAva ahe satamiM puDharvi' dazalAkha haiM / 'jalaghara paMcidiyatirikkhajoNiyA NaM pucchA' he bhadanta ! jalacara pazcendriya tiryagyonika jIvoM ke kitane prakAra kA yonisaMgraha kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'jahA bhuyaparilappA' he gautama! jaisA yoni saMgraha bhujaparisarpasthalacara tiryak paMcendriyoM ke kahA gayA hai paisA hI yonisaMgraha yahAM para bhI kahA gayA hai isa taraha jalacara paMcendriyoM ke 'aNDaja, potaja, aura saMmUcchima' aisA tIna prakAra kA yoni saMgraha hai- inameM jo saMmUcchima hote haiM ve saba niyama se napuMsaka hI hote haiN| yahAM lezyAdi dvAra saba pakSiyoM kI sadRzatA se bhujaparisarpa ke jaise hI hai parantu bhujaparisarpa ke kathana kI apekSA yahAM antara aisA hai 'NavaraM uccaTTittA jAva ahe saptasiM puDharvi' ki jalacaroM se ud sa sAtha che. 'jalayara paMciMdiya tirikkhajoNiyA NaM pucchA' he bhagavan jalacara paMcendriya tiyaiAnika vAne ceAnisaMgrahe keTalA prakAraneA kahevAmAM Avesa he ? yA praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAmIne he he he 'jahA bhuya parisappANaM' he gautama! lubhyarisarpa sthasayara paMcendriya tiryagyoniDonA ceAnisa'graha je pramANe kahela che, e ja pramANenA ceAnisaMgraha ahiMyA paNa samajI levA joie. A rIte jalacara pacendriyAnA aMDaja, pAtaja, mane samUcchima e rIte traNa prakAranA cenisa graha hAya che, temAM je samUIima hAya che. te badhA niyamathI napuMsakaja hoya te. ahiyAM badhA pakSienA samAnapaNAne laIne lephyA vigere dvArA bhujaparisarponI jemaja che. paraMtu bhujaparisarpanA kathana karatAM ahiyAM je judApaNuM atAvelache, te nIcenA sUtra
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 sU.26 pakSINAM lezyAdinirUpaNam jalacara paJcendriya jIvA jalacara paJcandriyebhya uddhRtya yAvadadhaH saptamyAM gamanasya zrutatvAt, UdhnaM yAvat sahastrArakalpamiti jAti kuLakoTi:-'addhaterasajAtikulakoDI joNipamuisayasahassA panattA' arddha trayodazajAtikulakoTiyoni pramukhazata. sahasrANi prajJatAni, jalacara paJcandriya jIvAnAmiti 'cauridiyA NaM bhNte|' caturindriyANAM jIvAnAM bhadanta ! 'kai jAikulakoDI joNIpamuhasayasahassA panattA' kati-ki pramANakAni jAti kulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi prajJaptAnIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'navajAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA bhavatIti samakkhAyA' nava jAti kulakoTi yoni pramukhazatasahasrANi-navalakSANi samAkhyAtAni / 'teiMdiyANaM pucchA' trIndriyANAM jIdAnA madanta ! katijAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi, prajJaptAnIti praznaH, bhagavAnAha-goyalA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aTTha jAikula jAva samakkhAyA' aSTa jAti kulakoTiyoni pramukhazatasahastrANi samAkhyAtAnIti / 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kai jAI pucchA' dvIndriyajIvAnAM bhadanta ! kati jAti kula koTiyoni vRta huA jIva sAtavIM pRthavI taka jAtA hai kyoMki tandulamatsya jo ki mahAmatsya kI bhRkuTI ke bAloM meM rahatA hai marakara sAtavIM pRthivI meM jAtA hai aisA zAstroM meM sunA jAtA hai / 'addhaterasajAti kula koDI yoNi pamuhalayasahasso pannatA' jalacara jIvoM kI kulakoDI sADhe cAraha 12 // lAkha haiM 'cariyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! cauindriya jIvoM kI kitanI lAkha kula koDiyAM haiM ? uttara meM prabhu kahate haiN-'goymaa| nava jAi kula koDI joNI' he sadanta ! teindriya jIvoM kI kitanI lAkha kulakoDI haiM ? 'godhamA ! ajAi kula jAva makkhAyA' he gautama! tei. pA dvArA 49 che. 'NavaraM ubaTTittA jAva ahe sattami puDhavi" yarobhAyA nIkaLelA ja sAtamI tamastamAM pRthavI sudhI jAya che, kemake taMdulamaryo ke je mahA matasyanI bhamaronA vALamAM rahe che. te marIne sAtamI pRthvImAM jAya che. e pramANe 4thana 42vAmAM mAvata che. 'addhaterasa jAtikula koDI joNipamahasatha. sahassA paNNattA' 4sayanI pusa TI 12 // sA mA2 sAmanI che. calari diyANa bhate ! he bhagavan / yAra |driyaavaa vAnI tarI TA mana cha 1 mA prazna uttaramA prasu . che 'goyamA ! nava jAi kula koDI joNo. gItamayAra diye| vAsavAnI nAma haTI hAya che. 'teiMdiyANaM pucchA' he sagavan driyAvANA vAnI haTI TA sAmanA Disa cha ? uttaramA prabhuzrI cha 'goyamA ! adrajAi kula jAva "makkhayA' gautama ! diyAvANA vAnI mA ma usa aTIche,
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 420 pramukhazatasahasrANi prajJaptAnIti praznaH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi, 'goyamA' he' gautama ! 'sattajAtikulakoDI joNIpamuhasayasahassA bhavatIti samakkhAyA ' saptajAti kuLakoTiyoni pramukhazatasahasrANi bhavantIti samAkhyAtAni ||026|| ihajAtikulakoTayo yonijAtiyA svato bhinnajAtiyAbhidhAnamasaGgato grandhAGgAni bhinnajAtiyatvAt prarUpayati- ' kai NaM bha'te' ityAdi, mULam - kai NaM bhaMte! gaMdhA pannattA ? kaiNaM bhaMte! gaMdhasayA pannatA ? goyamA ! sattagaMdhA pannattA sattagaMdhasayA pannatA / karNa bhaMte! puppha jAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA pannattA ? goyamA ! solasa puSphajAtI kulakoDI joNIpamuhasaya sahassA pannattA taM jahA - cattAri jalayarANaM vattAri mahArukkhiyANaM cattAri mahAgummiyANaM / kai NaM bhaMte! vallIo, kar3a balliyA pannattA ? goyamA ! cattAri vallIo, cattAri vallIsayA pannattA | kai NaM bhaMte! latAo, kai layAsayA pannattA ? goyamA ! aTThalayAo, aTThalayAsayA pannattA / kaI paNaM bhaMte! hariyakAyA hariyakAyasyA pannattA ? goyamA ! tao hariyakAyA tao hariyakAyasayA pannattA, phalasahassaM ca viMTa - baddhANaM phalasahastraM ca NAlavadvANaM te savve vi hariyakAya meva samoyaraMti, te evaM samaNugamamANA, evaM samaNugAhijjamANA ndriya jIvoM kI ATha lAkha kula koTiyAM haiN| 'beiMdiyA NaM bhaMte / kai jAi0 pucchA' he bhadanta ! do indriya jIvoM kI kitanI lAkha kulakoTiyA~ haiM / 'gopamA / santa jAti kulakoDIjoNI pamuhasayasahassA' he gautama! do indriya jIvoM kI sAta lAkha kulakoTI haiM 'iti makkhAyA' aisA tIrthakaroM ne kahA hai // 0 26|| 'veiMdriyANaM bhave ! kaijAi. pucchA' he bhagavan me 'dviyovANA tIrtha zyoniH lavonI sameTI DeTalA sAtha uhI che ? uttaramAM aluzrI he che ! 'goyamA ! sattajAti kulakoDI jANIpamuisaya sahassA' he gautama / medriyovAnA vonI sAta lAbha toTI che. 'iti samakkhAyA' mA prabhAce tIrtha 44dhu N che. sU. 26
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.27 gandhAvasvarUpanirUpaNam 421 samaNugAhijjamANA, evaM sabhaNupehijjamANA samaNupehijjamANA, evaM samaNuciMtijjamANA samaNuciMtijjamANA, eesu gheva dosukAesu samoyaraMti taM jahA-tasakAe ceva thAvarakAe ceva, evameva sapuvvAvareNaM AjIvaditeNaM caurAsIti jAtikula koDI joNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAyA ||suu027|| chAyA-kati khalu bhadanta ! gandhAH prajJaptAH ? kati khalla bhadanta ! gandhaH zatAni pratAni ? gautama! saptagandhAH prajJaptAH saptagandhazatAni prAptAni / kati khala bhadanta ! puSyajAti kulakoTiyoni yamukhazatasahastrANi prajJaptAni ? gautama ! SoDaza puSyajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahastrANi prajJaptAni, tadyathA-catvAri jalacarANAM catvAri sthaLacarANAm, catvAri mahAvRkSANAm catvAri mahAgulmikAnAm / kati khalu bhadanta ! vallayaH kati vallIzatAni prajJaptAni ? gautama ! catasro ballayaH, catvAri varalIzatAni bhajJaptAni / kati khalu bhadanta ! latAH katilatAzatAni prAptAni ? gautama ! aSTau latA, aSTau latAzatAni prAptAni / kati khalu bhadanta ! haritakAyA, haritakAyazatAni majJaptAni ? gautama ! trayo haritakAyAH trINi haritakAyazatAni prajJaptAni, phalasahasraMca bRntabaddhAnAM phalasaisraM ca nAlabaddhAnAm te sarve'pi haritakAyameva samadataranti te evaM samanugamyamAnAH samanugamyamAnAH, evaM samanugrAhyamANAH samanugrAhyamANA evaM samanuprekSyamANAH samanuprekSyamANAH, evaM samanucintyamAnAH samanucintyamAnAH, etayoreva dvayoH kAyayoH samavataranti, tadyathA-trasakAye eva, sthAvarakAye evaM evameva sapUrvApareNa ajIbadRSTAntena caturazIti jAtikulakoTiyoni pramukhazata. sahasrANi bhavantItyAkhyAtAni / / sU0 27 // TIkA-kANaM bhaMte ! gaMdhA pannatA' kati khala bhadanta ! gandhA:-gandhA. mAni prAptAH-kathitAH, yadyapi gandhA ityevaM mulepAThastathApi gandhA ityatra yoni jAtIya ye jAti kula koTiyA hai so ina se bhinna jAti pAloM ke abhidhAna ke prasaGga ko lekara aba sUtrakAra bhinna jAtIya hone se gandhAGgoM kI prarUpaNA karate haiM 'karaNaM bhaMte ! gaMdhA pnnttaa-ityaadi| TIkArtha-yahAM zrIgautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kai NaM bhaMte ! gaMdhA cenI jAtIya A jAtIkula keDiye kahI che. tenAthI judI jAtavALA abhiyAnanA prasaMgane laIne have sUtrakAra bhinna jAtivALA hovAthI gaMdhAgAnI pr35| 42 che. 'kaNaM bhate ! gaMdhA paNNattA' chatyAha
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jIvAmigamaho padaikadeze padasamudAyopacArAd gandhAGgAnIti draSTatmani / 'kai NaM bhaMte ! gaMdhasayA pannattA' kati khalu bhadanta ! gandhazatAni-gandhAGgazatAni prajJaptAni iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattagaMdhA sattagaMdhasayA pannattA' saptagandhAGgAni saptagandhAGgazatAni prajJaptAni tatra paristhUlajAtibhedAdisAni saptagandhAGgAni yathA-mUlaM 1, tvak 2, kASTham 3, niyAsaH 1, patram 5, puSpa 6, phalaMceti / tatramUlaM mustA vAlakozIrAdiH 1, tvakU-suvarNachallItvacAprabhRtiH 2, kASThaM candanAguru prabhRtiH 3, niryAsaH karAdiH 4, patra-jAtipannattA' he bhadanta ! gandha-gandhAGga-'kA pannattA' kitane kahe gaye hai ? yadyapi yahAM para mUla meM pATha 'gandha' aisA hai-phira jo yahAM gandhA rUpa artha liyA gayA hai yaha pada meM pad samudAya se upacAra karane se liyA gayA hai ? aisA yaha prathama prazna hai aura dUsarA 'kAi NaM bhaMte ! gaMdhasayA paNNattA' he bhadanta ! gandhazata-gandhAGgazata-kitane kahe gaye haiM ? yaha dusarA prazna hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA! satta gaMdhA, aura satta gaMdhasayA paNNatA' he gautama ! gandhAGga sAta kahe gaye haiM, gandhAGgAzata sAta kahe gaye haiM arthAt sAta sau kahe gaye haiN| jaise-mUla 1, tvak-chAla-2, kASTha 3, niryAna-4, patra-5, puSpa-6, aura phala 7, ina meM mustA, vAlukA, uzIra, Adi ye mUla zabda se gRhIta hue haiM 'suvarNa chAla Adi tvak zabda se gRhIta hue haiM 2 candana aguru Adi -bhAmA zrIgItamasvAmI prabhuzrIna me pUchayu cha ? 'kANaM bhAte ! gaMdhI paNNattA' magan in enAmA mAvasa cha ? ne ke ahiyAM mULamAM jaMpA e pramANene pATha che, paNa ahiyAM gaMdha zabdathI dhoga e pramANene artha levAmAM Avela che, te padamAM padasamudAyane upacAra karavAthI levAmAM Avela che? A pramANene A prazna che. ane bIje prazna 'kaha Na bhaMte ! gaMdhasayA paNNattA' san ! gadhazata bhAMgazata tt| kahevAmAM Avela che je A pramANene A prazna che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmI 4 cha 'goyamA ! satta gaMdhA sattagaMdhasayA paNNattA' gautama! gaMdhAMga sAta prakAranAM kahevAmAM Avela che. ane gaMdhAMgazata paNa sAta ja kahelA che. arthAta sAtase kahelA che. jemake mUla, 1 va chAla 2, kASTha 3, niryAma 4, 525, 051, bhane 3 // 7, mAmA bhustA. pANu1. zI2, vigere mULa zAdathI grahaNa karelA che. suvarNa chALa, vigere va zabdathI grahaNa karela che 2 caMdana agara vigere kASTha zabdathI grahaNa thayela che. 3, kapUra vigere
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 3.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam karapha patratamAlapatrAdiH 5, puSpa priyaGgunAgara puSpAdiH 6, phalaM jAtiphala phalakekAlavaMga prabhRtiH / ete ca mUlAdayaH pratyekaM kRSNanIlAdi bhedAt paJca paJca bhedA bhavantIti, varNazca krena guNitAH santaH paJcatriMzad (35) bhavanti gandhamadhikRtye te surabhigandhadanta evetyekena guNitAH paJcatriMzadeva (35) tatrApi ekaikasmin varNabhede rasarazca dravyabhedena vizvitaM prApyate iti sA paJcatriMzat saMkhyA rasapaJcakena guNitA satI paJcasaptatyuttarazataM ( 175) bhavanti, sparzazca yadyapi aSTau bhavanti tathApi gandhAGgeSu yathoktarUpeSu prazasyAH sparzAH vyavahAratazvatvAra eva mRdulaghuzItoSNarUpA', tataH paJcasaptatyuttarazata sparzacatuSTayena guNyate tadA jAtAni saptazatAni ( 700 ) / taduktam -- hue kASTha zabda se gRhIta hue haiM 3, kapUra Adi niryAsa zabda se gRhIta hue hai 4, jAti patra, tamAla patra Adi patra zabda se gRhIta hue haiM 5, mithagu nAgara puSpa Adi puSpa zabda se gRhIta hai 6, jAti phala elAphala- karkolaka, ailA - ilAyacI aura labana Adi puSpa zabda se gRhIta hue hai ye sAtoM hI pratyeka kRSNa, nIla Adi pAMca varNoM ke bheda se pAMca 2 bheda vAle hote haiM isa taraha eka eka ke pA~ca varNoM kI apekSA lekara pAMca pAMca bheda ho jAne ke kAraNa ye mUla Adi gandhAGga paitIsa ho jAte haiM / gandha ina meM eka surabhi hI rahatA hai, ataH isakI apekSA ye paiMtIsa hI rahate haiM 35 pAMca varNoM kI apekSA jisa prakAra se sAta gandhAGgoM se paiMtIsa bheda ye kahe gaye haiM usI prakAra se inameM pAMca rasa bhI pAye jAte haiM ataH paiMtIsa ko pAMca se guNA karane para eka lau pacahattara 175, ye ho jAte haiM / tathA sparza ATha hote haiM kintu ATha sparzo meM se ina gandhAGgoM meM cAra prazasya nisa zabdathI grahaNa thayela che. 4, jAtIpatra, tamAlapatra, vigere patra zabdathI grahaNa karela che. 5, priyaMgu nAgara puSpa vigere puSpa zabdathI grahaNu thayA che. 6, jAtikULa arthAt jAyaphaLa kakelika, elA kahetAM ilAyacI. ane laviMga vigere puSpazabdathI grahaNa karAyela che. A sAte kRSNa, nIla, vigere pAMca varSoMnA bhedathI pAMca pAMca bhedavALA haiAya che. A rIte eka ekanA pAMca varSonI apekSAthI pAMca pAMca bhedra thavAnA kAraNe A mULa vigere gadhAMganA pAMtrIsa bhedA thaI jAya che. AmAM gaMdha eka surabhi gadhaja hAya che. tethI gadhanI apekSAthI A pAMtrIsaja DeAya che, pAMca varchAnI apekSAthI jema sAta ga'dhAMgAnA A u52 35 pAMtrIsa leA kahelA che e ja pramaNe AmAM pAMca rasa paNa maLe che. tethI pAMtrIsane pAMcathI guguvAthI 175 ekaseA paceAtera bhede thaI jAya che. tathA spaza ATha hAya che. paratu ATha spaoNMmAMthI A gAMgAmAM cAra
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 jIvAmigamasUtre 'mULa 1 taya2 kaTTara nijjAsa patta5 puppha6 phaLa7 meyaM gaMdhaMgA / 'vaNNAduttarabheyA gaMdhAMgasayA suNeyavvA' 1 // mULa 1 vara phASTa3 niryAsa5 patra5 pu016 phaLa7 mete gandhAGgAH / varNAduttara bhedAni gandhAGgazatAni jJAtavyAnI ticchAyA // asya vyAkhyAnarUpaM gAthAdvayam -- 'mutthA1 suvaNNachallara aguru3 vAlA4 tamAlapattaM5 ca / tahaya piyaM6 jAiphalaM7 ca jAie gaMdhaMgA // 1 // guNaNAe sattasayA paMcarhi daNNehiM surabhigaMdheNaM | rasapaNaNaM taha phAsehiya cauhi mittehi " 2 || sustA 1 suvarNachallI 2 aguru3 vAlA 4 tamAlapatra 5 ca // tathA ca bhiyagU6 jAtiphalaM ca jAtyA gandhAGgAni // 1 // guNanayA saptazatAni paJcanirvaNaiH surabhigandhena ca / : rasapaJcakena tathA sparzazca caturbhirmitraiH // 2 // iticchAyA mitrairiti mitrabhUtaiH prazastairityarthaH // sparza hI rahate haiM ataH eka sau pacahattara ko cAra se guNA karane para sAta sau gandhAGgoM ke bheda niSpanna ho jAte haiM / taduktam - mUlataya-kaTTa - nijjAsapatta- puppha-phalameyaM gaMdhaMgA / vaNNAduttara bheyA gaMdhagayA muNedhandA, mutthA - suvaNNa- challI aguruSAlA tamAlapattaMca / taha yapiyaMgU jAI phalaMca jAIe gaMdhaMgA // 1 // guNaNAra sattA paMcahiM caNNehiM surabhi gaMdheNaM, rasapaNa taha phAlehiM cauhi mitte (pasasthe) hiM // 2 // prakAranA prazasta sparzI ja rahe che. tethI zrI guNavAthI gaMdhAMgeAnA sAtasA bheda anI gayA dvArA kahevAmAM Ave che. eka seA pacAtura 175 ne cAra jAya che. e ja vAta nIcenI mUlataya kaTTa nijjAsapatta pupphaphalameya gaMdhagA vaNNAduttarameyA gaMdha gayA muNeyavvA, mutthA suvaNNachallI aguruvAlA tamAlapattaca taha va piyagU jAI pala ca jAIe gaMdhagA // 1 // guNaNAe sattasayA paMcahi vaNNehiM surabhigaM gheNaM, rakha paNNavaNaM taha phAsehiM cauhiM mitte (pasatthe ) hi // 2 //
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkApra.3 u.3 s.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam 425 'kai bhaMte ! pupphajAikulajhoDI joNI pamuhasayasahassA pannatA' kati . khalu bhadanta ! puSyajAtikulakoTiyoni pramukhazatasahasrANi prajJaptAni-kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'solasapuppha jAi kulakoDI joNIpamuisayasahassA pannatA' poDazapuSpajAtikulaloTiyoni, pramukhazatasahasrANi prajJapyAni-kathitAni / tAtyeva darzayakhi-jahA' ityAdi, 'taMjahA' tayathA-'cattAri jalayarANaM catvAri kulajhoTiyonimamukhazatasamaNi jakacarANAM jalajAnAM kamalAdInAM jAtibhedena avanti, samA-cattAri thalavANaM' catvAri kulakoTiyonipramukhazatasahastrANi sthalacarANAM sthalanAsAlA koraNDakA. dInAM jAtibhedena, tathA 'cattAri mahAruvikhayANaM catvAri kulakoTiyoni mamugvazatasahasrANi mahAvRkSANAM madhu kAdI vA. 'cattAhimahAyubhimakANa' catvAni kula koTiyoni pramukhazavasahastrANi mahAgurimakAnAM jAtyAdInAM jAtibhedena bhvntiiti| ina saba gAthAoM kA samartha tathA gaNila pahale bhAi cuke hai| 'karaNaM bhaMte ! puSpha jAi kulakSoDI joNI pAha yastA panattA' he bhadanta ! puSpoM kI kitanI lAkha kulakoDiyA kAhI I hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'poyamA ! holA puSphajAi kulakoDI joNI pamuhasayasahassA pannattA' he gautama ! puSpoM ko solaha lAkha kula koTiyAM kahI gaI hai| jo isa prakAra se hai-'cattAri jalapa cAra lAkha jala meM utpanna hone vAle kamaloM kI 'cattAri thalayA Na' cara lAkha sthala meM utpanna hone vAle koraNTa Adi ke puSpoM kI 'cattAzi mahA gummiyANa' aura cAra lAkha mahA gulimaka Adi ke puSpoM kI kula koTiyAM hotI hai ye kula koTiyA joti ke bheda se hotI hai| A bane gAthAone artha tathA gaNita pahelAM upara kahevAmAM AvI gayela che. zrIgItabhAbhI sapAna zrImahAvIra prasune pUche che , 'kahi NaM bhaMte ! pupphajAI kulakoDI joNIpamuhasayasahassA paNNattA' 3 bhagavan puNyAnI isa keTi keTalA lAkhanI kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAmIna cha'goyamA ! solasa pupphajAI kulakoDI joNIpamuhasaya mahassA paNNattA' hai gautama ! yonI saNa sAmasa ttiiye| rupAmA bhAvI che. 2 mA prabhArI che 'cattAri jalayarANaM' samai Epanna vANA bhaNAnI yA2 dAma 'cattAri thalayarANaM' sthabharapanna thavAvA aura vire dhyAnI yArAsoTiyA. tathA 'cattAri mahA gummiyANaM' yA2 sAsamA gulimaka vigerenA puSponI kula keTI jAtinA bhedathI hoya che, jI0 54
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasa 'kA gaM mate ? vallIo kaiNaM dallIsayA pannatA' kati khalu madanta ! parakayA? kativallIzavAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-goyamA' he gautama / 'catvAri vallIo' catasro ballayaH puSpAdimUlabhedaiH jJAtavyAH 'cattAri vallIsayA panacA' catvAri varalIzavAni avAntarajAtibhedena makSaptAni-kathitAnIti / 'kaNe bhaMte ! layAgo pannattAo' kati-kiyasaMkhyakAH kha bhadanta ! latAH prajJaptAH, tathA-'kai layAsayA pannattA' kati latA zatAni manapAni-kathitAnIti ghaznA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama | 'alayA' azI latA mUla bhedaiH prajJaptA, tathA-'aTThaLayA sayA pannattA' aSTau latAzatAni AntarajAtibhedena ___ 'phai NaM bhaMte ! vallIo kaha Na vallIlayAo pannatA he bhadanta ! palliyAM-eka prakAra kI latAeM-kSitanI kahI gaI hai| aura ballIzata kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kAte haiM-'goyamA! cattAri pallIo' he gautama ! cAra valliyAM kahI gaI hai jo ki puSpAdi ke mRla bhedoM se kahI gaI hai aura avAntara jAti ke bheda se vallizata bAra kahe gaye hai arthAt cAra sau palliyoM ke acAntara jAti ke bheda kahe gaye haiM tAparya kahane kA yahI hai ki mUla meM balliyoM ke bheda to cAra hai para eka eka pallI ke bheda avAntara jAti kI apekSA se 100 sau sau aura hai 'kaha latAo pannattAo he bhadanta ! jalAeM jitanI kahI gaI hai aura 'kaha latAsayA pannattA' latAzata kitane bahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! aTTa latA' he gautama ! mRla meM to latAeM ATha kahI gaI haiM aura 'aTThalatAsayApa0' eka eka latA ke sau sau zathA zrIjItamasvAmI prabhuzrIna pUche che / 'kai NaM bhaMte ! vallIo kaiNaM pallIsayAo paNNattAo' lagavan ! arthAt 4 prAnI satAsArakhA prakAranI kahI che? ane valalIzata keTalA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAmIne 49 cha , 'goyamA ! cattAri pallIo' gautama! vahA puSpa vigerenA mULa bhedathI cAra prakAranI kahevAmAM AvI che ane avAstara jAtInA bhedathI vallazata cAra kahelA che. kahevAnuM tAtparya e che ke mULa valila-velenA bhede cAra ja che paNa eka eka velanA avAntara bhede jAtInI apekSAme 4 me se| bIta 5 thAya che. 'kailatAo paNNatAo' 8 bhagavantAmA 48 prAranI vAma mAvIle 1 bhane 'kailatA sayA paNNattA' latAzata keTalA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha / 'goyamA! aTTalatA' he gautama bhUNa satAnA 18 me dyA cha bhane 'aTTa layAsayA paNNattA' gautama ! me se satAnA se se leho bhavAntara
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA ThIkA pra. 3. u. 3.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam karava prajJaptAnIti / ' kaha NaM bhaMte ! hariyakAyA' kati khalu bhadanta ! haritakAyAH prajJaptAH - kathitAH, tathA - 'hariyakAyasayA pannattA' kavi haritakAyazatAni prajJatAni - kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha - 'gopamA' he gautama! 'tao hariyakAyA' yo haritakAyAH, jalajAH sthalajA : ubhayajAca, ekaikasmin zatamavAntarabhedA bhavantIti 'ta hariyakAyasayA pannattA' trINi haritakAyazatAni avAntara bhedaiH prajJaptAni kathitAnIti / 'phaLasahassaM ca ciTa baddhANaM' phalasahasraM ca vRntabaddhAnAm vRntAkaprabhRtInAM phalasahasraM bhavantIti / 'phalasahasraM ca nAlabaddhANaM' phalasahasraM ca nAlabaddhAnAm nAlaM-kandoparivayavayavavizeSaH, tatra baddhAni saMlagnAni nAlabaddhAni tAdRzAni phalAni teSAm 'te savve hariyakAyameva samoyaraMti' te sarve'pi bhedAH tadanye'pi tathAvidhAH haritakAyameva samavataranti haritakAye bheda aura avAntara jAti kI apekSA se kahe gaye haiM / 'kai NaM bhaMte / hariyakAyA pa0' he bhadanta / harita kAya kitane kahe gaye haiM / uttara maiM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! o hariyakAyA' he gautama! haritakAya tIna kahe gaye haiM- jaise- jalaja, sthalaja aura ubhayaja tathA - 'sao harikAsayA paNNasA' haritakAyazata avAntara bhedoM kI apekSA se tIna 'kahe gaye haiM - arthAt eka eka haritakAya ke sau sau aura avAntara bheda kahe gaye haiM isa taraha haritakAya ke tIna sau bheda ho jAte haiM / phalesahassaM biMbaddhA NaM' vRntAka Adi jo phala haiM ve sahasra - eka hajAra prakAra ke kahe gaye hai 'phala lahasse ca nAlabaddhA NaM' isI taraha jo nAlapaddha phala haiM ve bhI eka hajAra prakAra ke kahe gaye hai / 'te savve harikAyameva samoraMti' ye saba bheda tathA isI prakAra ke jo aura bhI harilatInA lehathI huDevAmAM nyAvyA che, 'kai NaM bhate ! hariyakAyA paNNattA' he bhagavat tikAyazata keTalA kahyAM che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 'goyamA ! tabho hariyakAyA paNNattA' he gautama! haritAya trayu hyA the. bhesaDe bhasana, sthAna, bhane laya tathA 'tao hariyakAyakhayA paNNattA' haritakAyazata avAntara bhedene laIne traNa kahevAmAM AvyA che. arthAt eka eka haritakAyanA seA se| avAntara bhedo kahevAmAM AvyA che. A rIte heri tAyanA shrnnuse| leDa thA laya che. 'phalasahasse viTavaddhANaM' vatA4 vigere ne phaLA che, te eka hajAraprakAranA kahevAmAM Avele che. 'phalasahasva'ca nAlabaduSANaM' A pramANe je nAla khaddha phaLa che, te paNa eka hajAra prakAranA kahevAmAM mAyA che. 'te savve harikAya meva samoyaraMti' mA badhA bheDhA ane AnA jevAje haritakAyanA khIjA bhedo che, te badhAja heritakAyamAM gaNavAmAM AvelA
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 128 jIvAmigamaste evAntarbhavanti haritakAyo'pi vanaspatau antarbhavati vanaspatirapi sthAvareSu anta. bhavati, sthAvarA api jIvatvena jIveSu antarbhavanti tataH 'te evaM samaNugammamANA -samanugamyamANA' te evaM te haritakAyAdayaH samanugamyamAnAH samaNugamyamAnA, jAtyantarbhAvena svataeva sUtrataH, tathA-'evaM samaNugAhijjamANA samaNugAhijjamANA' samanugrAhyamANAH samanuprAhyamANAH pareNa sUtrata, eva, tayA'samaNupehijjamANA ,samaNupe hijjamANA' samanuprekSyamANAH samanupekSyamANA:, anuprekSayA arthAlocanarUpayA tathA-'samaNucitijjamANA samaNuciMtijjamANA' samanucintyamAnAH samanucintyamAnAH zAstrayuktimiH jIvatvena samyagavicAryamANAH santa: 'eesu dosa kAemu samoyati' te haritakAyAdayo jIvA etayo reva vakSyamANagordvayoH kAyayoH samavataranti-samAviSTA bhavanti, 'taM jahA' taghathA-'tasakAe ceva thAvarakAe ceva' trasakAye ca sthAvarakAyeceti / 'evameva' takAya ke bheda haiM ve bhI saba harilakAya meM parigaNita hue haiM tathA haritakAya jo hai vaha vanaspati meM parigaNita huA hai vanaspatikAya sthAvara jIvoM meM parimANita huA hai sthAvara jIva jIvasAmAnya meM antarbhUta huA hai isa prakAra se ve haritakSAyAdika saba 'samaNu gamma mANA 2' svataH hI stra ke anusAra samajhe jAkara tathA 'samaNugAhijakhANA 2' para kSebAza khUna ke anusAra samajhe jAkara 'samaNupehijjamANA * 21 ghAra bAra aAlocana rUpa anuprekSA dvArA vicAra kiye jAne para 'lamaNu bitijjalANA 2' yukti prayuktiyoM dvArA acchI taraha se bhAvita kiye jAne para unake sambandha meM yahI pratIta ho jAtA hai-nizcaya ho * jAtA hai ki ye haritakayAdika jIva 'etesu dosu kAesu samoyaraMti' ina - do hI kAyoM meM-sthAvarakAtha evaM trasa kAya meM hI-antarbhUta hue haiN| yahI bAta 'tasakAe ceva thAvarakAe ceva' isa patra pATha se prakaTa kI che. tathA haritakAyane vanaspatimAM gaNavAmAM AvelA che. vanaspatikAya sthAvara jIvomAM gaNavAmAM AvelA che. sthAvara jI jIva sAmAnyamAM aMtarbhata thayA che. yA prasArIta saritAya vi2 mA 'samaNugammamANA samaNugamma mANA' vA pA2 matha nA moSa sAthe piyAra 42di Rai tathA 'samaNugAhijja mANA 2' mInA dvArA sUtra pramANe samara 'samaNupehinjamANA 2' pAra pAra asAyana 35 manuprekSA dvArA viyA2 42di Rai 'samaNuciMtijjamANA' 'samaNuciMtijjamANA' yuTita pryutiye| dvArA sArI rIta bhavita 42vAmA AbethI teonA saMbaMdhamAM emaja jaNAya che, arthAt nizcaya thaI jAya cha mA rataya vigere / 'etesu dosu kAe samoyaraMti' sthAvAya,
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.27 gandhAGgasvarUpanirUpaNam 429 evameva-uktaprakAreNaiva usasthAvarajIvAdhikArarUpaprakAreNaiva 'sapuvAvareNa' 'sapUrvApareNa pUrvacAparaM ceti pUrvAparam pUrvApa reNa sahitaM sapUrvAparaM tena, pUrvAparokta samasta jIva paryAlocatrayA ityarthaH / 'AjIdiluteNaM' AjIvadRSTAntena, A-sAmassyena jIvA ajIvA sakalalokAbhivyAptyA sthitA basa sthAvararUpA jIvA, teSAM dRSTAntena samastalokavyApi jIvanidarzanena, tatra sA-dvitri-catustiyaMpaJcendriya-nAraka-deva-manuSyAH svasvApekSayA anukrameNa pratyeka dvi-dvi-dvi-catu-zcatu-zcatu-caturdazalakSasaMkhyAmAzritya dvAtriMzallakSasaMkhyakAH (32) sthAvarA:-pRthivI-jala-tejo-vAyu-vanaspatayaH svasvApekSayA'nukrameNapratyekaM sapta-sapta-sapta-sapta-sapta-caturdizati lakSasaMkhyAmAzritya dvipaJcAgaI hai-isa taraha ke kathana se-trA aura sthAvara kI yoniyoM kI pUrvA para parigaNanA se samasta loka le jIvoM kI caurAsI lAkha yoniyAM ho jAtI haiM. yahI ghAta 'evameva sapudhAvareNa ajIvidihate NaM caurasIha jAi kula koDI joNI pamuhalavAhAlA avaMtI vilamakkhAyA' isa sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai-yahA~ dhyAjIva dRSTAnta se arthAt samasta loka sthita jIvoM kI apekSA se caurAsI lAkha jAti kula koTiyAM kahI hai vaha isa prakAra-sa jIva ghasIha lAkha hote haiM jaise do lAkha beindriya, do lAkha tendriya, do lAkha caturindriya, cAra lAkha tiryakU pandriya, cAra lAkha nArakI cAra lAkha deva aura caudaha lAkha manuSya jAtiyAM, aise battIsa lAkha ala jIca hai (32) evaM sthAvara jIva 52 pAvana lAkha hote haiM jaise-sAta lAkha pRthivI kAya 7, sAta lAkha bhane trAya mA me 4 4AyAmA matabhUta tha ya che. me04 pAta 'tasakAe ceva thAvarakAe ceva' 2 // sUtra54thI pragaTa 42vAbhA mAvesa cha. mA ghAnA kathanathI basa ane sthAvaronI caniyenI pUrvApara gaNanA karavAthI saghaLA jInI yAni 8400000 yAryAzAsAma yAniyo ya ya che. ma4 pAta 'evameva savvAvareNa AjIvididateNaM carAsIi jAi kulakoDI jANIpamuhamra yasahassA bhavatIti samakkhAyA' mA sUtra dvArA sabhAvAmAM mAvI che. ahIMyAM ajIva daSTAMtathI arthAta samasta lekasthita jInI apekSAthI coryAzIlAkha jAtikula koTi kahela che te A pramANe che. trasajIva batrIsa lAkha thAya che. jemake be lAkha be IdriyavALA, be lAkha traNa I diyavALA be lAkha cAra IdriyavALA, cAra lAkha tiryaka, pacedriya cAra lAkha nArakI, cAra lAkha deva ane cauda lAkha manuSyanI jAti A rIte batrIsa lAkha trasa jIve che. temaja sthAvara jI paNa bAvana lAkha thAya che. jemake sAta lAkha pRthvIkAya 7.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra zallakSasaMkhyakAH (32-52-84) ityevaM samastajIva dRSTAntena sarve jIvAH 'caurAsIi jAi kula koDI joNi pamuhasayasahassA bhavatIti makkhAyA' caturazIti jAti kula koTi yoni pramukha zatasahasrANi caturazItilakSasaMkhyakA samastajIvAnAM yonayaH savantIti AkhyAtaM mayA anyaizca RpamAditIkariti |mu0271 kulakoTi vicAraNe vizeSAdhikArAta vimAnAnyapi adhikRtya vizeSa praznamAha-asthiNaM bhaMte ! vimANAI' ityAdi, smUla-asthi NaM bhaMte ! bimANAI sotthiyANi vA lotthiyAvatlAI sosthiyappabhAI sosthiya kaMtAI sosthira vannAI sosthiyalekhlAiM lotthiyajjhayAI lotthiyaliMgArAI sosthiyakUDAI lotthiyaliTTAI sosthiya uttaravADi sagAI ? haMtA asthi / teNaM bhaMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA ? goyamA ! jAvaieNaM sUrie udeha, jAvaieNaM ca sUrie asthamai evajhyA tiNNovAsaMtarAiM atyaMgaiyassa devasla ege vikrame liyA seNaM deve tAe uchiTAe turiyAe jAva divvAe devagaie vIivayamANe vIikyamANe jAva emAhaM vA duyAhaM vA ukkoseNaM chammAsA viIvaejjA, atthegaiyaM vimANaM viIvaejA atthegaiyaM vimANaM No vIIvaejA, e mahAlayANaM goyamA ! te vimANA pnnttaa| asthi gaM bhaMte ! vimANAI aJcINi accirAvattAI taheva jAva accutaravArDasagAI ? haMtA asthi, te vimANA ke mahAlayA pannattA? ajJAya 7, sAta lAkha lejarakAya 7, sAta lAkha vAyukAya 7, coIsa lAkha banaspati kAya 24, aile pAcana lAkha sthAvara kAya jIva hote haiM 52 / isa prakAra battIsa aura bAvana milAkara samasta loka gata jIvoM kI caurAsI lAkha jAtiyAM haiM (8480000) aisA maiMne aura agavAna RSama Adi anya sarva tIrthaMkaroM ne kahA hai| suutr-27| lAkha aSkAya sAta lAkha tejaskAya sAta lAkha vAyukAya 24 lAkha vanaspatikAya e rIte pa2 lAkha sthAvarakAya jIve thAya che. A rIte 32 batrIsa ane para meLavavAthI saghaLA lekasthita jInI cezI lAkha jAti thAya che. A pramANe meM tathA bhagavAna zrI kaSabha vigere sarve tIrthakaroe kahyuM che. mAro
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaghotikA TIkA pra.3 u.3 sU.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 431 goyamA ! evaM jahA sosthiyAINi NavaraM evaiyAiM paMcaozasaMtarAI, atthegaiyasta devasla ege vikAme liyA, lelaM taM cev|| asthi NaM bhaMte ! vimANAI kAmAiM kAmAvattAI jAva kAmuttaravasiyAiM ? haMtA asthi / teNaM bhaMte! vimANA ke mahAlayA pannatA ? goSamA! jahA lasthINi, javaraM lattaovAsaMtarAiMsesaM taM caiva / asthi Ne bhaMte ! vimANAI vijayAI vejayaMtAI jayaM tAI aparAjitAiM? haMtA asthi / teNe bhaMte! vimANA ke mahAlayA pannatA ? goyamA! jAvaie sUrie udei evaiyAI navaovAsaMtarAI, sesaM taM ceva / jo cevaNaM taM vimANe vII vaejA emahAlayA NaM vizANA pannattA samaNAuso ||suu028|| tirikkhajoNiya uddesao paDhamo // chAyA-santi khala bhadanta ! vimAnAni svastikAni svastikAvAni svastikapamANi svastikakAntAni svastikavarNAni svastikalezyAni svastikadhvajAni svastizRGgArANi svastikakUTAni svastikaziSTAni svastikottarAvatasakAni 10, hanta santi, / tAni khalla sadanta ! vimAnAni kiyanmahAnti majJaptAni ? gautama ! sAvarake khalu sUrya udeti yAvatkeca sUryo'stameti etAvanti trINi avakAzAntarANi, astyekakasya devasyaiko vikramaH syAda sa khalu deva stayA utkRSTayA tvaritayA yAvad divyayA devagatyA vyativAn yAvadezAhaM vA dvayaha vA uskapeNa SaNmAsAn vyativrajen astyekakaM vimAnaM vyativrajeda, astyekakaM vimAnaM no vyativrajeta etanmahAnti khalu gautama ! tAni vimAnAni prajJaptAni / santi khalu bhadanta ! vimAnAni arcI vi acirAvAni tathaiva yAvada acirutta rAvataMsakAni ? nta santi / tAni vimAnAni kiyanmahAnti majJaptAni ? gautama ! evaM yathA svastikAdIni nabara metAvanti paJcAvakAzAntarANi astyekakasya devasyaiko vikramaH syAta zeSaM tadeva / santi khada adanta ! dimAnAni kAmAni kAmAvAni yAvatkAmosarAvataMsakAni ? hanta santi, tAni khalla vimAnAni kiyanmahAnti prajJaptAni ? gautama ! yathA svastikAli navara saptA rakAzAntarANi zeSa tathaiva santi khalla bhadanta ! vimAnAni vijayAni vaijayantAni jayantAni aparAjitAni ? hanta santi, tAni khalla bhadanna ! vimAnAni kiyanmahAnti majJaptAni ? gautama ! yAvatke sUrya udeti evamevAni nava avakAzA.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama tarANi zepaM tadeva naiva khalu tAni vimAnAni vyaktrijet etanmahAnti saha vimAnAni prAptAni zramaNAyuSman ! // 10 27 // ||virygyonikoshishH prathamaH / / TIkA-'asthi NaM bhaMte ! vimANANi' anAstIti avyayapadaM vahathe, tathA ca santi-vidyante khalu madanta ! vinAnAni-vizeSataH puNyaprANimimanyantetadgata saukhyAnubhavanena anubhUyate ikhi vimAnAni 'sosthiyANi svastikAni 'sotthiyAvattAI' svastikAvatAni 'sosthiyapa mAI svastikapamANi 'sosthiyaka tAI svastikakAntAni 'sosthiyAnAI svastikavarNAni 'sosthiya lessAI' sasa stikalezyAni 'sothi jjha pAI svastikadhvajAni 'sotthiyasiMmArAI" svastikazTaGgArANi 'sosthiyakUDAI' svastiskUTAni 'sosthipamiTThAI' svastika kula koTi ke vicAra meM vizeSAdhikAra ko lekara gautama ! vimAnoM ke astitva ko lakSya karake aisA pUcha rahe haiM 'asthi NaM bhaMte ! vimANAI sosthiyaani'-ityaadi| sUtra 27 TIkArtha-yahAM 'asthi' yaha avyaya pada hai aura yaha ghaTu artha meM prayukta hubhA hai jo puNyAtmAoM dvArA vizeSa rUpa se-arthAt tadgata saukhya ke anubhavana le-acche mAne jAte haiM ve vimAna hai yahAM gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai 'asthi gaM bhaMte ! sodhiyANi sotthiyA pattAI' he bhadanna ! kyA svastika svastikAvarta, 'motthiyapabhAI' sva. stikaprabhA 'sotthiya kaMtAI svastika kAnta 'totthiya vanAI' svastikavarNa 'sosthiyaleslAI' svastika lezyA, 'sodhiyajjhayAI svastikadhvaja 'sosthiya siMgArAI' svastika zRGgAra 'losthiyakUDAI' svastika kUTa kulakeTiyone vicAra karatAM vizeSAdhikArane laIne vimAnanA astitvane dezAne zrIgautamasvAmI se pUche che 'asthi NaM bhaMte ! vimANAI sotthi yANi' tyAdi TIkArca-ahiyAM "kari e avyaya pada che. ane e bahula arthamAM prayukta thayela che. je puNyAtmAo dvArA vizeSapaNAthI arthAta tadagata sukhanA anubhavanathI sArA mAnavAmAM Ave tene vimAna kahevAmAM Ave che. A samayamA zrImAtabhAbhI prabhuzrIna se 57yu cha , 'asthi NaM bhaMte ! sosthiyANi sosthiyAvattAI' hai lasapana ! zu svasti, svastivata 'sosthiya pabhAI' vasti prabhA 'sosthiya kaMtAI vasti sid 'sosthiya vannAi' spati varSa 'motthiya lessAI' svastisezyA, 'sotthiyajmayAI' svastiya 14 'srotthiyasigArAi' 21sti zubhA2 'sotthiyakUsAI' .
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA ThIkA pra.3 u.3.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 433 ziSTAni 'sotyuttaravarDisagAI' svastikAvataMsakAni etanAmakAni vimAnAni - santi kimiti bhagavato gautamasya dimAnaviSaye prazna H bhagavAnAha - 'haMsA' ityAdi, 'haMtA asthi' he gautama! inva santi yAni vimAnAni tvayA pRSThAni ekAdazanAmakAni tAni tathAvidhAnyeva santIti / punargotamaH znayannAha - 'teNaM bhaMte' ityAdi, 'te NaM bhaMte ! cimANA ke mahAlayA pannacA' vAni uparyukta nAmahrfa vimAna kinmahAnti - kiyatpranAmasAni tAni dimAnAni santIti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jAvaharaNaM rie udejAva rie asthamei evaiyA viSNovAsaMtarAI' yAvati kSetre khalu sUrya udeti yAvati kSetre khalu sUryo'stameti etAvanti udayakSetrasta kSetraH pitAni pratyekaM trINi avakAzAntarANi santri jambUdvIpe sarvotkRSTe divase sarvAbhyantare 'sotthiyasiDAI' svastikaziSTa aura 'lotthusA vaDisagAI' svastiko tarAvataMsaka isa nAmoM vAle vimAna hai kyA ? yA isake uttara meM prabhuzrI gautama se kahate haiM- 'haMsA, asthi' hAM, gaurava ina nAmoM vAle pe devoM ke vimAna haiM 'te NaM bhaMte / viSANA ke mahAlA pancattA' he bhadanA ! ce vimAna kitane bar3e haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA | jAvaieNaM sUrie pradeha jAvairaNaM sUrie atthamaha evaDyA tiSNobArA' he gautama / sarvo tkRSTa dina meM jitane kSetra meM sUrya udita hotA hai aura jilane kSetra meM vaha asta hotA hai isane udaya kSetra aura asta kSetra pratyeka kSetra ko yahAM tIna avakAzAntara hone se tigunA karane para jitanA pramANa usa kSetra - kA AnA hai. 'atthegaiyassa devarasa ege cikame liyA' utanA kisI deva kA eka vikrama eka bAra meM dhUma ne kA mArga hotA hai jaise-jambUdvIpa meM " IDa svasti 'sotthiya siTTAi' svastiH ziSTa bhane 'sotyuttaravaDi sagAI' svstikAntarAvata saka A nAmeAvALA vimAnA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIne 1he che 'ha'tA asthi' hA gautama ! me pramAonA nAbhovANA yA devAnAM vibhAne! che. 'te Na N bhaMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA' he bhagavan ! yA vimAnA ITalA moTA he ? yA praznanA uttaramAM anuzrI muche goyamA ! jAvaipaNaM sUrie udejAvapaNa sUrie atthamai evaiyA tiSNAvAsa tarAi' he gautama sarveddaSTa hinabhAM sauthI meATA divasamAM jeTalAkSetramAM sUrya uge che, ane jeTalA kSetramAM sUrya astathAya che, eTalA udayakSetra ane astakSetramAM dareka kSetrane ahiyAM traNa avakAzAntI hAvAthI traNagaNuA karavAthI te kSetranuM jeTaluM pramANa Ave che, 'atthe iyassa devarasa ege vikkame siyA' 44 hevanuM bheTatuM vibhu-pha ekavAramAM ghUmavAnA mArga thAya che. jema ja budvIpamAM sauthI uttama divasa mI0 55
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 jIvAmigamasUtre maNDale varttamAnaH sUryo yAvati kSetre udeti yAvati ca kSetre'stamupayAtIti, udayakSetramastakSetraM cAdhikRtya yAvatparimitaM kSetra bhavati etAvatpramANaM kSetra mekasyAvakAzAntarasya jAyate pratyeka metAvatpramANamadhikRtya trINi avakAzAntarANi santi ata udayakSetramastamitakSetra cAdhikRtaM kSetradvayaM pratyekamavakAzAntarANAM trikatvena triguNaM karttavyamiti bhAvaH / tataH kimityAha - 'agasta devassa ege vikame siyA' aratyekakasya devasyako vikramaH - 'kramaNadavikSepe' itidhAtoH kramaNaM kramaH, vizeSeNa kramaH vikramaH paribhramaNacakraM triguNIkRta sUryodayAstamita kSetrapramANa mArgaparibhramaNarUpaH syAt astyetad buddhacA paribhAvanIyametadyathekasya vivakSitasya devasyaikaH pUrvoktaprakArako vikramo bhavet / tatra jambUdvIpe sarvotkRSTe divase etAvat parimite kSetre sUrya udeti, tathAhi - saptacatvAriMzatsahasrANi dvezaye tripaSTayadhike yojanAnA mekasya ca yojanasya ekaviMzatiH paSTibhAgAH (47263 - 10) taduktam -- 'sIyAlIsasaharasA doNNisayA joyaNANa tevaDI / igavIsaha bhAgA kakkaDamAsaMsi pecchanarA // 1 // saptacatvAriMzatsahasrANi dvezate yojanAni viSaSTiH / ekaviMzatiH SaSTibhAgAH karkaTamAse mekSante narAH ||1|| iticchAyA | sarvotkRSTa dina meM varka saMkrAnti ke prathama dina meM saiMtAlIsa hajAra do sau tesaTha yojana aura eka yojana ke ikkIsa sAtiyA bhAga (472633) yojana dUra se sUrya dikhatA hai jaise kahA hai 'sIpolIsa sahassA doNNiA joyaNANa tevaDI' igavIsa sahibhAgA kakkaDanA saMmi pecchanarA // 1 // aba saiMtAlIsa hajAra do sau teMsaTha yojana aura eka yojana aura eka yojana ke ikkIsa sAThiyA bhAga (4726312) itane yojana parimita kSetra ko sUrya ke udaya kSetra aura asta kSetra aisA do kSetra hone se dUnA mAM arthAt kasa krAntinA pahelA divase 472631 suDatAlIsa hajAra khase tresaTha ceAjana ane eka ceAjananA eka vIsa sAtiyA bhAga caiAjana dUrathI sUrya deyAya che. prema che 'sIyAlIsahassA dANNisayA joyaNANa tevaTThi" 'gavIsA khaTTibhAgA kakkaDamAsaMmi pecchanarA // 1 // suDatAlIsa hajAra maseA tresaTha yojana ane eka yojana tathA eka yojana eka vIsa sAhiyA bhAga 47263 ATalA yojananA kSetrane sUryanuM
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ zata etAvatAnA, ekasya dalale vyazIti, deve' sa- prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 5 ___ etAvatparimite kSetre eva tasmin sarvotkRSTe divase'stamupayAti sUrya:, taMta etarakSetram udayAstamitakSetrayodikatvena dviguNI kRtamudayAstamayAntarAlamamANe bhavati, taccaitAvat-caturnavatiH sahasrANi pazcazatAni SaviMzatyadhikAni yojanAnA mekasya ca yojanasya dvAcatvAriMzat SaSTibhAgAH (94526-43) iti / etAvat kSetram avakAzAntarANAM trikatvena trizuNIkRtam jAyate dvelakSe tryazItiH sahasrANi paJcazatAni azItyadhikAni yojanAnAm, ekasya yojanasya ca SaTSaSTi bhAgA: (2835800) iti etAvatArimitaM devasyaikaM paribhramaNakSetra bhavet / 'se deve' saH- pUrvokta kSetraparibhramaNazaktisaMpanno vivakSito devaH 'tAe' tayAsakaladevajanamasiddhayA 'ukiTAe' utkRSTayA 'turiyAe' tvarayA 'jAva divAeM' capalayA caNDayA zIghrayA uddhatayA javanA cheUyA divyayA 'devagaIra' devagatyA 'potISayamANe vItIvayamANe' vyatitra jan vyativrajan-gacchan gacchan 'jAba eMgAI karane para caurAna hajAra pAMca sau chabbIsa yojana aura eka yojana ke bayAlIsa lAThiyA bhAga (9452614) itane yojana kSetra kA parimANa ho jAtA hai| yaha eka abakAzAntara parimANa hai, aise yahAM tIna avakAzAntara hone se isa kSetra parimANa ko niguNA karane para aTThAIsa lAkha tIna hajAra pA~ca sau aslI yojana aura eka yojana ke chaha saThiyA bhAra (2835806.) yojana kSetra jo ho jAtA hai vaha eka devakA eka eka vika-zramaNa hotA hai leNaM deve' vaha deva eka vAra meM itane kSetra taka paribhramaNa karane ke sAmarthya vAlA koI eka deva 'tAe ukkiTThAe turiyAe jAba divyAe' apanI usa saphala deva prasiddha uskRSTa svarAyukta capala, caMDa, zIghra, uddhata, javana, cheza aura divya 'deva gaIe' deva gati udaya kSetra ane astakSetra ema be kSetra hovAthI bamaNa karavAthI corANu hajAra pAMcaso chavIsa yojana ane eka yojanA beMtAlIsa sAThiyA bhAga (945263) ATalA yojanA kSetranuM pramANu thaI jAya che. A avakAzAntara pramANa che. ahiMyA evA traNa avakAzAntara hovAthI A kSetra pariNAmane traNa gaNA karavAthI aThayAvIsa lAkha traNa hajAra pAMcaso rojana ane eka ejananA cha sAThiyA bhAga (283580) jana kSetra je thAya che, te eka heranA me vibha arthAta bhrama tha:ya che 'se Na deve' ta pAramA ATalA kSetra sudhI paribhramaNa karavAnA sAmarthya vALA keI eka deva " ukkiTThAe turiyAe jAva divvAe' pAtAnI ta tadeva prasiddha Ta, spa yuta, 25sa, nya' 208 God pana, cha bhane divya devagaIe' devatiyA -
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamadhye - vA duyAhaM vA' jaghanyata egAhaM vA dvayAhaM vA yAvat, 'ukkoseNaM chammAsAvItIvarajA' utkarSeNe paNmAsAn thAvat vyativrajeda-gacched / tauvaM gamane saH 'atyegaiyaM vimANaM vItIvarajjA' astyeka kiJcana vimAnaM pUrvokta vimAnAnAM madhye vyativrajet ullaMdhya parato'tikrAmeta, tasya vimAnasya pAraM labheta tathA-'atyegaiyaM vimANa no vItIyaejjA' astyekakaM pUrvokta vimAnAnAM madhye kicanavimAnaM no vyativrajeva-no atikrAmet no ullaMghana pAraM gacchet / / - ayaM bhAvaH-ukta pramANenApi vikrayeNa paribhramaNarUpeNa yathoktarUpayApi ca gatyA paNmAsAnapi yAvadadhikato devo gacchati tathApi saH teSAM vimAnAnAM madhye kalyacidvimAnasya pAraM lamate kasyacid vimAnasya pAraM na labhate iti / le 'vIicavalANe 2' calatA calatA kama se kama eka dina taka do dina taka aura utkRSTa le chaha mAsa taka lagAtAra calatA hai to aisI sthiti meM bhI 'asthemadhya vimANaM bIejanA' vaha deva una vinAnoM meM se . kisI eka vimAna ko pAra kara sakatA hai-use lAMghakara vaha Age bhI nikala jAtA hai aura kisI eka vimAna ko vaha lAMdhakara pAra nahIM jA jA sakatA hai tAtparya kahane kA yahI hai ki ukta vikrama 'pala' vAlA koI eka deva apanI deva prasiddha gati se chaha mAsa taka bhI lagAtAra calatA rahe latha bhI vaha kitI 2, dinAna ke hI pAra jA sakatA hai saya vimAnoM ke pAna nahIM jA sakatA hai 'e mAlayA NaM te vimANa goyamA! paNNattA' he gautama ! itane baDe ve vimAna kahe gaye haiN| 'bIivayamANe vIikyamANe' yAsatA yAsatA sAchAmA mAchA me hisa sudhI be divasa sudhI, ane utkRSTathI cha mAsa sudhI lAgaTha cAlatA rahe te savA sthitimA paY 'atthegaiya' vimANa vItIvaejjA' te me vibhAnAmA thI kaI eka vimAnane pAra karI zake che. tene ulaMdhIne te AgaLa paNa nIkaLI jAya che. ane keI eka vimAnane te pAra karI zakatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke AvA prakAranA vikrama-baLa vALe kaI eka deva pitAnI deva prasiddha gatithI lAgaTha cha mAsa sudhI cAlatuM rahe che paNa te kaI koI vimAnane ja pAra karI zake che. badhA vimAnanI pAra jaI zakatA nathI. 'e mahAlayA NaM bhate vimANA goyamA ! paNNattA' gautama! te vimAna ATalA moTA hovAnuM kahela che.
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TokA pra. 3 uM. 3 khU. 28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 437 'e mahAlayA goyamA ! te vimANA panatA' etAvanmahAnti khalu gautama / tAni vimAnAni prajJaptAni - kathitAni iti / ' asthi NaM bhaMte ! vimANAI' santi khala madanta / tAni vimAnAni 'acINi' arciSi - acirnAmAni tathA - 'acirAvattAI' arcirAvarttAni 'taheva jAva accu naravarDisagAI' arcirUttarAvataMsakAni kim ? atra yAvatpadena arciHpramANi, arciHkAntAni, arcirNAni, arcirlezyAni, arci mAni, aciH zRGgArANi, aciHkUTAni parviziSTAni ityeteSAM grahaNaM bhavatIti / bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi, 'haMtA goyamA' hanta gautama ! 'asthi' santi de gautama | acirAdinAmakAni vimAnAni yathoktanAmaguNaviziSTAni vidyante iti / 'te vimANA ke mahAlayA padmattA' tAni acinamakAdIni vimAnAni kiyamehanti-kiyatpramANaka mahattvayuktAni majJAni kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA sotthiyAINi' evaM yathA svastikAdIni sUryoda 'asthi NaM bhaMte / vimANAha" he bhadanta ! kyA ye vimAna hai 'accINi'' arci 'acirAvattAha' adirAvarta 'taheba jAva accuttarAvaDiMsagAI' usI prakAra yAvat arciH prabha, arci kAnta, arcivarNa, arcilezya ardhvija arciH zraMga, aura arciH kUTa aviziSTa, arviruttarAvataMsaka, ye vimAna hai kyA ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM - 'haMtA goyamA ! asthi' hAM gautama ! ye vimAna hai 'te vimANA ke mahAlayA paNNattA' he bhadanta ! ye arci avirAvarta Adi vimAna kitane bar3e kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - ' evaM jahA sotthidyAni' he gautama! jaisA kathana svastika Adi vimAnoM kI mahattA ke sambandha meM kiyA gayA hai, besA zrIgautamasvAbhI anuzrIne pUche the 'asthi NaM' bha've ! vimANAi" se lagavan zu' mA vibhAno che ? 'accINi' artha jaccirAvacAI' arthizavata' 'taheva jAva accuttaravaDi 'sagAI' mena prabhASe yAvat saryiHprala, saziAMta arthivartha, mayi bezya, azvina, arthiga ane arthichUTa, arthi:ziSTa, arcittarAva'tasagmA vimAne che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ke 'hatA goyamA ! asthi' hA gautama ! yA vimAnA he 'te vimANA ke mahAlayA paNNattA' he bhagavan mA ayi:yi rAvata vigere vimAno aisA bheTA hai ? zyA praznanA uttaramAM prabhu he che 3 ' evaM ' jar3A khotthiyANi' he gautama! svasti
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaputre CAPE yastamitakSetrapramANamadhikRtya yAvatmamANena mahAnti kavitAni tAvatmamANAnyeva arcIpa, ityAdi vimAnAnyapi mahAnti cAdhyAni / 'baraM evatiyAI paMca ovAsaMtarAI' navaraM - kevalam atrAyaM vizeSaH / etAvatkAni atra etAvatapramANAni pazcAvakAzAntarANi santi, svastikAdivimAnamRgetu trINi avakAzAntarANi proktAni / 'atyegaiyassa devassa puge vikame siyA' astvekakasya devasyaiko vikramaH - paribhramaNaM syAd 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva, zeSaM zepasUtraM tadeva- pUrvasUtra. devAkhyeyaM yAvat 'emahAlapANe goyamA ! te cimANA panavA' etAvatmamANakAni gautama / vimAnAni prajJanAnIti paryantam / zya hI kathana ina vimAnoM kI mahattA ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye, parantu antara itanA hai ki 'evatizaI paMca ovAsaMta' yahAM pUrvo kta pramANa vAle pAMca avakAzAntara hone se jitanA kSetra rUpa vikrama grahaNa kiyA gayA hai utane kSetra ko pAMca guNA karane para 'atthe yasta devarasa ege ki' isa taraha kA itanA kSetra kisI eka deva kA eka vikrama rUpa hotA hai 'sesaM taM ceva' bAkI sana pUrva kI taraha vyAkhyAta kara lenA cAhiye arthAt eka bAra meM pUrvokta pramANa kSetra taka ghUmane kI zakti vAlA koI eka deva apanI utkRSTa Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlI gati se nirantara kama se kama eka dina taka do dina taka aura adhika se adhika chaha mAsa taka calatA rahe, taba bhI vaha deva arciH Adi vimAnoM meM se kisI eka vimAna ko ullaGghana kara usake pAra jA vigere vimAnAnI mahatta nA soMdhamAM je pramANenu kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenu kathana A vimAneAnI mahattAnA sabaMdhamAM paNa karI levu leAme. paraMtu me manneso soTasu maMtara he 'evatiyAI' paMca bhoSAsa tarAi " maDiyAM pUrvokta prabhAvAjA pAMtha avazAntara hovAthI jeTalA kSetrarUpa vikrama grahaNu karela che. eTalA kSetrane pAca gaNu karavAthI 'atthe gaicasva devassa ege vikame' mA prabhAzetu mAsu kSetra hai 4 heva nA me vibhazakti hoya he 'sesa' ta' ceva' mInu saNu' udhana paDelA pramANe kahI levu joie. arthAt eka vAramAM pUrvokta pramaNanA kSetra sudhI eLaMgavAnI zakti vALA koI deva peAtAnI e utkRSTa Adi pUrvokta vizeSaNAvALI gatithI darAja AchAmAM eAchA eka divasa sudhI athavA e divasa sudhI ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI cAlyA kare te paNa te deva arci vigere vicAnA paikI kaiAi eka vimAnane eLagIne tene pAra
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 7.3.28 svastikAdi vimAnanirUpaNama 439 'asthi NaM bhaMte / vimANAI' santi khalu bhadanta ! vimAnAni 'kAmAI' kAmAni - kAmanAmAni 'kAmAvacAI' kAmAvarttAni 'jAtra kAmuttaravarDiyAi' yAvatkAmottarAvataMsakAni atra yAvatpadena kAsamabhANi kAmakAntAni kAmavarNAni kAmazvAni kAmavanAni kAmazRMgArANi kAmakUTAni kAmaziSTAni ityeSAM saMgrado bhavati tathA pa he sadanta / kAmAdinAmakAni vimAnAni ki santi, iti manaH, bhagavAnAha - 'haMvA asthi' iva gautama | kAma dinAmaka ni vimAnAni santIti / 'te gaM aMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA' tAni kAmA dinAmakAni vimAnAni khala bhain / kiyanmahAnti majJAnIti manaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahA sotthiyAI' yathA svatisakatA hai. kisI ke pAra nahIM bhI jA sakatA hai arthAt saba vimAnoM ko ullaMghana kara pAra nahIM jA sakatA hai / aisI vizAlatA vAle ve arci Adi vimAna haiM / 'asthi NaM bhaMte vibhANAhaM kAmAI' kAmAvasA jAba kAmuttaravarDisayAI' he gautama! kyA kAma, kAma vartta, yAvat kAma sarAvaka vimAnahai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'haMnA asthi' hAM gautama ! kAma kAmAvartta yAvat kAmaprabha, kAmakAnsa, kAmavarNa, zamalezya, kAmadhvaja, kAmazRMga, kAmakUTa, kAma ziSTa aura kAmottarAcataMtraka, ye vimAna haiM / 'te NaM bhaMte! vimANA ke mahAlayA pannatA' he bhadanta ! kAma kAmAvartta Adi vimAna kitane bar3e kahe gaye ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA jahA sotthiyAi , he gautama! jaise- svastika Adi vidhAna bar3I bhArI vizAlatA vAle kahe gaye haiM- vaise hI ye bhI bahuta bar3I vizAlatA vAle kahe gaye haiM / karI zake che, ane keTalAkane pAra na paNa karI zake. arthAt khA vimAnene ALagIne pAra karI zakatA nathI. ATalI vizALatAvALA A aci vigere vimAnA che. 'asthi NaM bhaMte vimANAi kAmAI' kAmAvattA jAva kAmutavaDiMsayAi ' De bhagavan zu' kAma, kAmAvata, yAvat kAmeAttarAvata...saka vimAna che ? A praznanA uttarabhA alu Ahe che 'e'tA asthi' hA gautama ! abha, abhAvarta, yAvat abhayala, abha MaMta, abhavArtha usasezya, abhadhvana, abhUzRMga, abhaTa, abhaziSTa mane abhIttarAvatasa yA vibhAno che. 'te NaM bhave ! vimANA ke mahAlayA pannattA' he bhagavan ! abha, abhAvarta, vigere vibhAnA DeMTalA bhoTA udyA hai ? mA aznanA uttarasAM alu uDe che 'goyamA ! jahA seAtthiyAi" De gautama ! je pramANe svastika vigere vimAnA ghaNI meTri vizALatAvALA
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma 450 jIvAmigamasUtre kAdinAmakAni vimAnAni santi tathaiva kAmAdinAmakAnyapi vimAnAni santI tyuttaram / 'NavaraM sattaovAsaMvarAI sesaM tahena' navaramatra saptAvakAzAntarANi. zeSa-zepamatra tathaiva acirAdi sUbavadeva vyAkhyeyam / sa khalu devastAni vimAnAni pUrvoktayA divyayA devagatyA kazcita tivrajet kazciddevaH kiJcanavimAnaM vyatikramena kiJcana vimAnaM no vyatikramadityAdikaM satra pUrvaradeva jJAtavyamiti bhaavH| ___ 'asthi NaM bhaMte ! vimANAI' ganti khana yadanta ! vimAnAni 'vijayAI' vijayani-vijayanAmakAni vejayaMtAI vaijayantAni 'jayaMtAI' jayantAni 'aparAjiyAI aparAjitAni iti praznA, bhagavAnAha-'hatA atyi' hanta gautama ! parantu yahAM inakI vizAlatA jAnane ke liye 'NavaraM yatta poSA saMtarAi vikame sesaM laheca' yA mAnya avakAzAntara karanA cAhiye isa taraha itane apakSAzAntara eka bAra meM ghUmane kI zaktivAle deva kama se kama eka dina taka yA do dina taka adhika se adhika chaha mAsa taka calatA huA koI eka deva ula kAmAdi vimAnoM meM se kisI eka vimAna ko hI ullar3a sakatA hai tathA kisI ko nahIM bhI ullaMghana kara sakatA hai| pesI bar3I bhArI vizAlatA una vimAnoM kI hai ityAdi rUpa se saba kathana pUrvokta jaisA hI yahAM samajha lenA cAhiye. 'asthi NaM bhaMte ! vijayAI vimANAI' he bhadanta ! kyA vijaya mAnake vimAna hai ? 'vejayaMtAI dhaijayanta nAma ke vimAna hai 'jayatAI' jayanta nAma ke vimAna hai 'aparAjiyA' aparAjita nAma ke vimAna hai ? gan cha. 5 mahiyA mA vimAnAnI vizAlatA tapA mATe 'Navara satta AvAsaMtagaI vikkame sesaM taheva' maDiyAM sAta azAnta DA na. A rIte ATalA avakAzAntaro eka vAramAM oLaMgavAnI zaktivALe deva ochAmAM ochA eka divasa sudhI athavA be divasa sudhI ane vadhAremAM vadhAre cha mahInA sudhI cAlate keI deva e kAma vigere vimAne pikI koI ja ekAda vimAnane ja oLaMgI zake che. tathA keIne oLaMgI na paNa zake. arthAta keIka ja vimAnane pAra karI zake che, ane keIkane pAra na paNa karI zake. AvI ghaNI moTI vizALatA A vimAnonI che. ItyAdi prakAranuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANenuM samajI levuM. 'asthi ja bhate ! vijayAI vimANAi' se samapan zuviorya nAma vibhAna cha1 'vejaya'tAI' vaizyanta nAmanu vibhAna cha 1 'jayaMtAI" yata nAmanu vimAna cha 1 'aparAjiyAi' 0552 ta nAmanu vibhAna cha ? mA
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA 4.3 u.3 5.28 svastikAdi vimAnanirUpaNam 441. santi vijayAdIni vimAlAnIti / teNaM bhaMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA' tAni khalu bhadanta ! vimAnAni-vina yAdinAmakAni kiyanmahAnti bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goramA' he gautama ! jAyaie mUrie udei' yAvarake kSetra sUrya udeti ityAdi bhUna vaM yAvatparimataM kSetra bhavet 'eva. iyANa nava ovAsaMtarAI' etAvanti-etAtpamANakAni ana naba avakAzAntarANi santi 'sesaM taM cetra' zeSaM tadeva-pUrvoktameva, tavarake kSetre kazcanadevaH devagatyA utkRSTAdidivyadevagatyA vyativrajet 'no cevaNaM te vimANe bIiejjA va khalu sa devaH tAni vijayAdIni vimAnAni vyatitrajen, pUrvoktavizeSaNaviziSTo'pi devA uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'hanA asthi hAM gaumatha ! vijaya Adika vimAna haiN| teNa bhaMte ! vimANA ke mahAlayA pannattA' he adanta ! ye vijaya. vaijayaMtAdika vimAna kitane baDe arthAt vizAla kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu. zrI kahate haiM-'goyamA !jAvaie sUrie udeha' he gausama ! jitane pramANa kSetra meM sUrya kA udaya hotA hai aura jitane pramANa kSetra meM vaha asta hotA hai 'evaDyAiM nava ovAmanarAI' itane pramANa ke yahAM nau avakAzAntara hone se utane pramANa kSetra ko nau guNA karanA cAhiye, ilane pramANa vAle kSetra meM ghUmane kI zakti vAlA koI eka deva apanI usa utkRSTa Adi vizeSaNoM vArI divya deva gati se kama le kama eka dina athavA do dina adhika se adhika chaha mAla taka calatA rahe laba bhI vaha deva 'no ceva NaM te vimANe vIIvaejjA' ina vijayAdi vimAnoM meM se eka bhI vimAna ko lAMca nahIM sakatA hai| yahAM tAtparya yaha hai ki pUrvokta prazna uttaramA prasuzrI gautamasvAmIna 4 cha ? 'hatA asthi, / gautama ! viore oryata vizere vimaan| cha. 've gaM bhaMte vimANA ke mahAlayA pannattA' 3 bhagavana A vijaya vigere vimAne keTalI vizALatAM vALA kahevAmAM Avela che? mA prazna 6ttaramA prabhuzrI gautabhasvAmIne 43 'goyamA / jAvatie sarie udeI' he gautama28 abhAya kSetramA sUrya na ya thAya the, mana rerA pramANa kSetramA te parata thAya cha, 'evaiyAI nava ovAsaMtarAi" eTalA pramANanA ahiyAM nava avakAzAntara hovAthI eTalA pramANa kSetrane navagaNuM karavuM joIe. ATalA pramANavALA kSetramAM pharavAnI zakti vALa kaI eka deva pitAnI e utkRSTa vigere vizeSa vALI divyadevagatithI ochAmAM che eka divasa athavA be divasa ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI yAsata 27 topata 'loM ceva gaM te vimANe vIIvaejjA' mA visya vigere vimAne pikI eka paNa vimAnane ulaMghI zakatAnathI, A kathananuM jI0 56
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre pura utkRSTAdirUpayA divyayA devagatyA vyativrajet svastikAcaH kAmAbhidhAnAnI trividhAnAM vimAnAnAM madhye kicidUvimAnaM vyatitrajedapi kintu vijayAdIni vivakSito devaH kadApi no patrijed vijayAdi vimAnAni ullaGghayituM ko'pi devo na samIti bhAvaH / 'e mahAlayANaM vimANA pattA patAmahAn tAni vimAnAni ghakSaNAni 'samagAuso' de zramaNa ! he AyuSmanniti / atraviSaye catasraH saMgraha gAthAH santi, tathAhi- 'jAvara ude3 sUro, jAvai so adhameha avareNaM / paNa sattanavaguNaM, kAuM patteya patteyaM // 1 // sIyAlIsa sahalA, doyasayA joyaNANa tevahA / igavIsa saTTI bhAgA kakkaDamAismi pecchanarA // 2 // eyaM duguNaM kAuM, guNijjaitipaNasattamAIhi / AgayaphalaM ca ja ta kamaparimANaM viyANAhi // 3 // cattAri vikamme, caMDAIgaIhi jaMti chammA | yi na jaMti pAra ke sici surA vimANANaM || 4 || 1 yAvati dUre kSetre sUrya udeti yAvati ca dUre kSetre sa sUryo'paradizi pazcimA yAmastameti tAvatyarimikSetra pratyekaM pratyekas 'diyapagatanaguNaM' tri-paJca paribhramaNa kI zakti vAlA deva apanI utkRSTAdi gati se calatA huA svastika arci kAma ina tIna prakAra ke vimAnoM meM se kisI eka kA laMghana kara bhI sakatA hai kintu vijayAdi vimAnoM meM se kisI eka vimAna kA bhI ullaMghana karane meM samarthana nahIM ho sakatA hai, yahI yahA~ vizeSatA hai / 'e mahAlayA NaM cimaNA pannattA' aisI vizAlatA vAle ve vijayAdika vimAna kahe gaye haiM 'samaNA uso' he amaga AyuSyan / yahAM vimAnoM ke pramANa ke viSaya meM cAra saMgraha gAdhAe haiM ve isa prakAra 'jAvaI udeha saro' ityAdi 1 - 4 // ha tAtparya e che ke pUrvakta paribhramaNunI zakti vALA deva peAtAnI utkRSTa vigere gatithI cAlIne svastika. agni ane kAma A traNa prakAranA vimAnA paikI kaI eka vimAnanuM ullaMghana karI paNa zake che, paraMtu vijaya vigere vimAnA paikI TAi ekAda vimAnanuM ullaMghana karavAne samartha thatA nathI sena gADiyAM vizeSa pazu che 'e mahAlayA NaM vibhAgA pannattA' AvA prakAranI vizALatAvALA e viSaya vigere vimAnA kahyA che. 'maNAuso' he zrama AyuSman ! maDiyAM vibhAnAnA prabhANunA samadhabhAM yAra sa MgraDa gaathaathe| aisI hai, te yA amAnI che. 'jAvai udei sUro' chatyAhi
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3. u. 3 . 28 svastikAdi vimAnanirUpaNam re sapta- nava-nava-guNaM krameNa karttavyam iti / pUrvoktaM kSetraM kiyatparimitaM bhavedizyAha'sIyAlIsa sahassA' ityAdi, sapta- catvAriMzatsahasrANi, deza, yojanAni ekasya yojanasyaikaviMzati striSaSTibhAgAH (472633) iyatparimitaM bhavati vattu kadA bhavatItyAha - 'kakkaDasAimmi' karkaTAdau karkasaMkrAnte rAdau prathamadine bhatrati jambUdvIpe sarvAbhyantaramaNDale gate sUrye sarvotkRSTe divase 'pecchavarArA' manuSyAH sUryaprekSante 'eyaM duguNaM kAu' etat kSetraM dviguNaM kRtvA udaya-kSetra mastakSetra ceti dvayamAzritya pratyekAvakAzAntarApekSayA kramazaH 'vipaNa sattamAIhi' tri-pazca jitane dUra kSetra meM pUrvadizA meM sUrya ugatA hai aura jitane dUra kSetra meM pazcima dizA meM sUrya asta hotA hai utane pramANa ke donoM kSetroM meM pratyeka kSetra ko 'tipaNa sattanava guNaM' arthAt krama se tIna pAMca khAta aura nava se gunAnA cAhiye, vaha pUrvokta sUryodaya aura sUryAsta ke antarAlakA kSetra kitanA hotA hai jisako tIna Adi se gunAyA jAya usa kSetra kA pramANa isa prakAra hai 'sIyAlIsa lahassA' ityAdi, saiMtAlIsa hajAra do sau tesaTha yojana aura eka yojana ke ikkIsa sAThiyA bhAga (472633) eka sUryodaya aura sUryAsta meM eka kSetra kA pramANa huA / yaha pramANa kaba hotA hai usake liye kahate haiM- 'kakkaDamAismi' karka, saMkrAnti ke Adi- prathama dina meM sUrya jaba sarvAbhyantara maNDala meM praveza karatA hai usa samaya sarvotkRSTa - saba se baDA dina hotA hai isa dina sUryodaya sUryAsta ke kSetra kA itanA pramANa hotA hai / 'evaM duguNaM kArDa' arthAt isa udaya kSetra aura asta kSetra ye do hone se uparyukta kSetra ko jeTale dUranA kSetramAM pUrvAdizAmAM sUrya uge che. ane jeTalA dUranA kSetramAM pazcima dizAmAM sUrya Athame che. eTalA pramANanA anne kSetrAmAM dareka kSetrane 'tipaNakhattanava guNaM' arthAt umazrI tra, pAMca, sAta, ane navathI guNavA joie A pUrvokta sUryodaya ane sUryAstanA aMtarAlanuM kSetra keTalu hoya che ? jene trazu vigerethI guNuvAmAM Ave e kSetranu pramANa A pramANe che. 'sIyAlIsa sahassA' ityAdi suDatAlIsa suntara se| tresaha yonana bhane 54 yogananA ovIsa sAhiyA lAga (472631 !) ye sUryodaya bhane sUryAstamAM eka kSetranuM pramANa thayuM. A pramANe kayAre thAya che ? te sabaMdhamAM uDe che hai 'kakkar3amAimmi' 4, antinA pahale hivase sUrya nyAre sarvAbhyantara maDalamAM praveza kare che, te vakhate satkRSTa arthAt sauthI mATe divasa hAya che. te hivase sUryodaya sUryAstanA kSetra kheTarsa prabhASa che 'e' dugu kAu' arthAt udayakSetra ane astakSetra A mehAvAthI uparAkta kSetrane khamaNu
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre dhara saptAdibhi - tripazca saptanavabhiH 'guNijjai' guNyate, evaM guNanena 'AgayaM phalaM ca jaMtaM' yat AgataM tat 'kamaparimANaM kramaparimANaM devasya pratyekavimAnazreNyAM krameNa vikrameNa vikramaparimANaM paribhramaNa kSetra pramANam, 'viyANAdi' vijAnIhi // 3 // cattAri vi' catvAryapi svastikArciH kAmavijayAdIni vimAnAni 'kamei dugunA karanA cAhiye vaha dugunA kiyA hrabhA kSetra itanA hotA hai-caurAnave hajAra pAMcasau chabbIsa yojana aura eka yojana ke yathAlIsa sAThiyA bhAga (94526-13) yaha pramANa eka avakAzAntara kA huA aisepratyeka vimAna zreNi meM krama se kitane kitane avakAzAntara hote haiM so batAte hai - 'tipaNasattamAIhiM' tIna pAMca sAta aura nava, ye krama se hote haiN| pUrvokta dugune kiye hue sUryodaya sUryAsta kSetra ko pratyeka vimAna zreNi 'ke avakAzAntara se gunAnA cAhiye, jaise-pUrvokta sUryodaya sUryAsta kSetra ko svastikAdi vijJAna zreNi meM lIna le, arcirAdi vimAna zreNi meM pAMca se kAmAdi vidhyAna zreNi meM sAta se aura vijayAdi vimAna zreNi meM nause gunAnA cAhiye sArAMza yaha hai ki pUrvokta sUryodayAsna kSetra (94526 - (0) ko tIna se gunane para jo phala AtA hai vaha svastikAdi vimAna zreNi ke prakaraNa meM eka deva kA vikrama kahanA cAhiye isI prakAra pUrvokta sUryodayAsta kSetra ko pAMca se gunA karane para jo phala AtA hai vaha arcirAdi vimAna zreNi prakaraNa meM eka deva kA vikrama kahanA karavuM joIe e pramANe mamaNuM karavAmAM Avela kSetra eTaluM hoya che. cAraNuM hajAra, pAMcaso chavvIsa ceAjana ane eka ceAjananA 42 khetAlIsa sAThiyAbhAga (94264) A pramANu eka avakAzAntanu thayu. AvI dareka vimAna zreNImAM kramathI keTalA keTalA avakAzAntara hAya che. te tAye che, 'tipaNasattamAIhiM' tra, pAya, sAta bhane nava bhA ubhathI thAya che. pUrvokta bamaNA karavAmAM Avela sUryodaya ane sUryAstanA kSetrane dareka vimAna zreNInA avakAzAntarathI jINuvA joIe. jema pUrvokta sUryadaya ane sUryata kSetrane svastika vigere vimAna zreNImAM traNathI arci vigere vimAna zreNImAM pAcathI, kAma vigerevimAna zreNImAM sAtathI ane vijyAda vijJAna zreNimAM natrathI, gujIvA joie. kahevAne sArAMza e che ke pUrvokta sUryodaya ane sUryarata kSetra (94para6'3) te traNa thI guNuvAthI je guNAMka Ave te svastika vigere vimAna zreNInA prakaraNamAM eka devanuM' vikrama-mala kahevu joie. eja pramANe pUrvakti sUryodaya ane sUryAsta kSetrane pAMcathI jINuvAthI je la Ave te arci vigere vimAna zreNInA prakaraNamAM eka devanuM' vikrama samajavu. ane eja sakriya ane
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 5.28 svastikAdi vimAnanirupaNam 445 cNddaaigiihi| caNDAdigatimiH svakramaH-svavikramaH svaparibhramaNacakraiH 'jati chammAsa' SaNmAsAn yAcavU yAnti macchanti 'vahavi ya na jati pAraM ke siMci surAvimANANaM' tathApi ca surA devAH keSAzcid vimAnAnAM vijayAdInAM tu pAraM na yAntIti saMgrahagAthA catuSTayasya saMkSepArthaH / sU0 28 / / - tRtIya pratipattau tiyagyonikAbhidhaH prathamoddezakaH samAptaH / kathitaH prathamoddezakaH idAnI dvitIyoddezakasyAvasaraH tatredaM prathama mUtram, 'kaivihANaM bhave' ityAdi - mUlam -kahAvihANaM bhaMte ! saMlArasamApannagA jIvA pannatA? goyamA ! chavihA pannattA, taM jahA puDhavIkAiyA jAva tskaaiyaa| se kiM taM puDhIkAiyA puDhavIkAiyA duvihA pannattA taM jahA-suhumapuDhavIkAiyA baadrpuddhviikaaiyaa| se kiM taM suhumapuDhavIkAiyA? muhumapuDhIkAiyA duvihA pannattA taM jahApajjattagA ya apajjattagA ya se ta suhuma puDhacIkAiyA / se kiM taM cAhiye / evaM usI sUryodayAsta kSetra ko lAta se gunA karane para jo phala AtA hai vaha kAmAdi cilAna zreNi prakaraNa meM eka deva kA vikrama kahanA caahiye| tathA usI taraha khayodayAsta kSetra ko nau se guNane para jo phala AtA hai vaha vijayAdi vimAna zreNi prakaraNa meM eka deva kA vikrama hotA hai| ye vijayAdi vimAna laSa ne bar3e haiM isaliye svastika aci aura kAma Adi vimAnoM meM to vaha deva kisI kisI vimAna ko pAra bhI kara sakatA hai kintu vaha deva vijayAdi vimAnoM meM se kisI ko bhI pAra nahIM kara pAtA hai| yaha cAra saMgraha gAthAoM kA artha hotA hai |luu0 28 // tRtIya pratipatti meM tirthayonika adhikAra kA prathama uddezaka samApta sUryarata kSetrane sAtathI guNavAmAM Ave tenuM je phaLa Ave te kAma vigere vimANa zreNI prakaraNamAM eka devanuM vikrama samajavuM joIe ane eja pramANe sUryodaya ane sUryAsta kSetrane navathI guNatAM je guNAkAra Ave te vijaya vigere vimAna zreNuM prakaraNamAM eka devanuM vikama thAya che. A vijaya vigere vimAno sauthI moTA hoya che tethI vastika, aci ane kAma vigere vimAnamAM te te deva koI kaI vimAnane oLaMgI paNa zake che, paraMtu te deva vijaya vigere vimAna paikI koI paNa vimAnane oLaMgI zakatA nathI. A pramANe A cAra saMgraha gAthAone artha thAya che. e sU 28 ! trIjI patipattImAM tiryaMcenika adhikArane pahele uddeza samApta 3-4
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre bAyarapuDhavIkAiyA ? bAyarapuDhavIkAiyA duvihA pannattA taM jahA pajattagAya apajattagAya, evaM jahA paNNavaNApade saNhA sattavihA pannantA, kharA aNegavihA pannattA jAva asaMkhejjA se taM vAyarapuDhavIkAiyA se taM puDhavIkAiyA / evaM ceva jahA paNNavApade taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva vaNapphaikAiyA / evaM jAba jatthego tattha siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA se ttaM bAyaravaNaphaikAiyA / se ttaM vaNassaikAiyA // se kiM taM tasakAiyA, tasakAiyA cauvvihA pannattA taM jahAbeiMdiyA, teiMdiyA, cauriMdiyA, paMceMdiyA / se kiM taM veIdiyA ? beiMdiyA aNegavihA pannattA, evaM jaM cetra paNNavaNApade taM veva niravasesaM bhANiyavvaM jAva savvaTTasiddhagadevA se taM aNutarovabAiyA, le taM devA se taM paMceMdiyA, se taM tasakAiyA // 29 // chAyA - katividhAH khalu bhadanta | saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAH gautama ! pavidhAH prajJaptAH tadyathA - pRthivIkAyikAH, yAvat sakAyikAH / atha ke te pRthivIkAyikAH ? pRthivIkAyikA dvividhAH prajJaptAH vayathA- sUkSmapRthivIkAyikAH, bAdarapRthivIkAyikAca, atha ke te sUkSmapRthivIkAyikAH ? sUkSmapRthivIkAyikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA- paryAptakAzcAparyAptakAca, te ete sUkSmapRthivIkAcikAH atha ke te vAdarapRthivIkAyikAH ? vAdarapRthivIkAyikA dvividhAH majJachAH tadyathA paryAptakAkhAparyApta kAzca / evaM yathA prajJApanApade, snigdhAH saptavidhAH prajJaptAH, kharA anekavidhAH prajJaptAH yAvadasaMkhyAH, te ete vAdarapRthivI kAyikA, te ete pRthivIkAyikAH / evameva yathA prajJApanApade tathaiva niravazeSa bhaNitavyaM yAvadvanaspatikAyikAH, evaM yAvat yaMtraka statra syuH saMkhye yAH asaMkhyeyAH syuranandA, te ete vAdaravanaspatikAyikAH, te ete vanaspatikAyikAH / atha ke te kAyikAH ? sakAyikAzcaturvidhAH prajJaptAH tadyathAdvIndriyAkhIndriyAzca rindriyAH paJcendriyAH / atha ke te dvIndriyAH dvIndriyA anekavidhAH majJAH evaM yadeva prajJApade tadeva niravazeSaM maNitavyaM yAvat sarvArtha devAH / te ete anuttaropapAtikAH te ete devAH, te ete paJcendriyAH, ete sakAyikAH // sra0 29|| ud W -
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratratfant TIkA pra.3 7.3 6.29 saMsArasamAnnakajIvanirUpaNam TIkA- 'kavidvANaM bhaMte / ' katividhAH khala bhadanna / saMsAra samAvannagA jIvA pannatA' saMsArasamApannakAH cAturgatikasaMsAre vidyamAnA jIvAH prANinaH prazaptAH- kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'chavvidA saMsArasamAnnagAM jIvA pannattA' saMsAra samApannakA jIvAH Sar3avidhA:paTU prakArakAH prajJaptAH - kathitAH 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhakayA jA usakAiyA' pRthivIkAyikA yAvat sakAyikAH atra yAvatpadenA kAyika- tejaskAvikavAyukAyika- vanaspatikAyikAnAM jIvAnAM saMgraho bhavati tathA ca pRthivyaptejovAyuvanaspati trasakAyabheAt saMpArasamApannakA jIvAH pavidhAH prajJaptA iti / 'se kiM taM puDhavIkAiyA' atha ke te pRthivIkAikAH pRthivIkAyika jIvAnAM kiyanto medA iti praznaH, 447 - 'keha vihANaM bhaMte! saMsArasamApannagA jIvA' ityAdi / TIkArtha- gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'kaha vihANaM bhaMte! saMsArasamAvannagA jIvA pannatA' he bhadanta ! saMsArI jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! chavivahAM saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA' he gautama! saMsArI jIva chaha prakAra ke kahe gaye haiM- 'taM jahAM' jaisA 'puDhavIkAiyA jAba tasakAiyA' pRthivIkAyika yAvat tra kavika yahAM yAvatpada se aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAdhika aura vanaspatikAdhika ina jIvoM kA saMgraha huA hai. tathA ca pRthivIkAyika, aSkAyika, tejaskAfus, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trAsakAdhika ke bheda se saMsAra samApanaka jIva chaha prakAra ke kahe gaye haiM / 'se kiM taM puDhavIkAhA' he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM ke kitane bheda haiM ? isake uttara meM prabhuzrI 'kai vihANa' bhaMte ! saMsArasamAvaNNanA jIvA' ityAhi TIartha' - 'zrIgItabhasvAmI prabhuzrI ne bhevu che che 'kaivihANaM bhate ! saMsAra samAvaNNagA jIvA paNNattA' he bhagavan saMsArI peTalA aAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gaitamaravAmIne kahe che ke 'goyamA ! chavvihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA' he gautama / saMsArI bhave cha aAranA uDevAmAM mAnyA che. 'ta' jahA' prema 'puDhavIkAiyA jAva takhakAiyA ' pRthvIkAyika cAvat sakAyika, ahiyAM yAvatpadathI akAyika, tejazkAyika, vAyukAyika vanaspatikAyika, ane trasakAyikanA bhedathI sa'sArasamApannaka jIveA cha prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'se kiM ta puDhavIkAiyA' he bhagavan / pRthvIzrayi lyonA sA leTA ho yA praznamA uttaramA prabhuzrI gautamasvAbhIne Ahe he ! 'goyamA !
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamana bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'puDhavIkAiyA duvihA panvattA' pRthivIkAyikAH jIvAH dvividhA:-dvi prakArakAH prajJaptA- kathitAH / bhedadvayaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyayA-'suhumapuTavIkAiyA' sUkSmapRthivIkAyikA jIvAH, tatra sunatvaM sUkSmanAmakarmodayAt na tu sUkSmatvam alpatvam / 'vAyarapuDhavIkAiyAya' pAdarapRthivIkAyikAzca, taba bAdaratvaM bAdaranAmakarmodayAt natu bAdaratvaM sthUlatva. miti / 'se ki taM suhumapuDhavIjhAiyA' atha ke te sUkSmapRthivIkAyikAH, sUkSma pRthi kAyika jIvAnAM kiyanto bhedA iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' he gautama! 'muhuyapuDhavIkAiyA duvihA pannA' sUkSmapRthivIkAyikA jIvAH dvividhA:-dvi. kahate haiM-'goyamA ! puDhacIkAithA duvihA pannattA' he gautama ! pRthivI kAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise-'sudhama puDhavI kAiyA' eka sUkSma pRthivI kAyika jIva aura dUsare 'bAyara puDhavIkAjhyA gha' ghAdara pRthivIkAyika jIva jina pRthivIkAyika jIvoM ke sUkSma nAma karma kA udaya hotA hai unheM sUkSma pRthivI kAyika jIva kahA gayA hai aura jina pRthivImAyika jIvoM ke bAdara nAma karma kA udaya hotA hai unheM bAdara pRthivIkAyika jIva kahA gayA hai| sUkSma nAma alpatva kA bhI hai aura bAdara nAma sthUlatva kA bhI hai to isa alpatva se aura pAdaratva le yukta jo pRthivI kAyika jIva haiM unheM sUkSma pRthivIkAdhika aura bAdara pRthivIkAyika rUpa nahIM kahA gayA hai 'se kiM taM suhuma puDhavI jhAiyA' he adanta ! sUkSma pRthivIkAdhika jIvoM ke kitane bheda haiM untara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! suhuma puDhadhIzAzyA duvihA paNNattA' puDhavIkAiyA duvihA paNattA' he gautama ! pRthva[1148 2 meM prAranA 4vAmA mAyA che. 'ta' jahA' ma 'suhuya puDhavIkAiyA' me sUkSma pRthvI 454 01 mane bhI 'bAyara puDhavIkAiyA' mA42 pRthvIyi 712 pRthvIkAyika jIvone sUphamanAma karmane udaya hoya che, teone sUma pRthvI kAyika jIve kahevAmAM Ave che. ane je pRthvI kAyika jIvane bAdara nAma karmane udaya hoya che, temane bAdara pRthvIkAyika jIve kahevAmAM Ave che. sahaya nAma atyaMta alpa vanuM paNa che ane bAdara nAma zUlapaNAnu paNa che te A a9pa paNuthI ane bAdara paNAthI yukta je pRthvIkAyika jIvo che, tatyAne sUkSma pRthvI yi bhane mAhapRthvI thi: pAthI vA nathI. 'se ki ta suhumapuDhavIkAyA' le san sabhI yi vana sA ho zal cha ? sA praznamA uttaramA prabhuzrI gautabhasvAmI 4 cha , 'goyamA !
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA ThIkA pra. 3 u. 3 sU.29 saMsArasamApannakajIvanirUpaNam 449 prakArakAH prajJaptAH kathitA iti / 'taM jahA' tathathA- pajjattagA ya apajjattagA ya' paryAptAca aparyAptAzca tathA ca paryavAparyAptabhedena sUkSmapRthivIkAyikA dvividhA bhavantIti bhAvaH / sUkSmapRthivIkAyikAn upasaMharannAha - 'setaM' ityAdi 'settaM sumaDhavIkAiyA' te ete sUkSmapRthivIkAyikAH sameza nirUpitA iti / sUkSmapRthivIkAyikAna nirUpya 'vAdapRthivIkAyikAn nirUpayitumAha se ki vAyara' ityAdi, 'se kiM taM vADhavIkAiyA' atha ke ye va darapRthivI'kAyikAH, bAdaratvaM vAdarakarmodayAda vAdaH pRthivIkAyikAnAM kiyanto medA iti prazna, bhagavAnAha de gautama ! 'vAyarapuDhIkAiyA dubihA pannattA' bAdarapRthivIkAyikA dvividhAH - dvimakArakAH prajJaptAH- kathitA iti / 'taM jahA' tayathA'pajjattagA ya apajjatathA ya' paryAptakAzcA'paryAptakAzca tatra paryApatAguNaviziSTA he gautama! sUkSma pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM- 'taM jahA ' kaise - 'pajjatagAya apajjantagAya' eka paryApta sUkSma pRthivIkAdhika aura dUsare aparyApta sUkSma pRthivIvAdhika 'settaM suhumapuDhavIkAyA' isa prakAra se sakSama pRthivIkAdhiyoM ke sampandha meM yaha vivecana kiyA gayA hai www tya bAdara pRthivIkAdhiko kA nirUpaNa karate haiM- 'se kiM taM vAyara puDhavIkArA' he bhadanta ! bAdara pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-gaunama ! bAghara puDhavI kAiyA dubihA pa0 ' yAdara pRthivIkAdhika jIva do prakAra ke haiM 'taM jalA' jaise- 'pajjatagAya apajjagAya' paryAtaka bAdara pRthivIkAyika aura aparyAptakaru yAdara maDhavIkAiyA duvidhA paNNattA' he gItama ! sUkSma pRthvI ayi bhava me prahAranA uDevAmAM AvyA ke 'ta' jahA' bhar3e 'pajjattagA ya apajjantagA ya' eka paryAptakasUkSma pRthvIkAyika ane khIjA aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika se ta humapuDhavIkAiyA' A pramAze. sama pRthvIkAyikAnA sa'badhamAM A uparoktakathana karavAmAM Avela che. have khAdara pRthvI kAyiketu nirUpaNa karavAmAM Ave che. A sakha'dhamAM zrIgItabhasvAbhI aluzrI ne pUche che hai 'se kiM taM vAyarapuDhavIkAiyA' he bhagavan khAdara pRthvIkAyika jIvA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAbhIne he che 'goyamA ! vAyara puDhavIkAiyA duvihA paLajJa' hai gautama 1 khAdara pRthvIkAyaka jIvAM e prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'ta N jahA' ?bha} 'pajjattagA ya apajjattagA ya' me paryAsa bAhara pRthvI ayiSTha ane bIjA aparyAptaka khAdara pRthvIkAyika jemane paryApti nAmaka nA udaya hoya lI0 57
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra paryAptAH, aparyAptatAguNaviziSTAstu aparyAptA iti / 'evaM jahA-paNNavaNApade' / evamuktakrameNa yathA prajJApanApade pRthivI bhedo varNita stathaiva atrApi vijJeyaH tadeva prajJApanA prathamapadaM darzayati='sahA sattavihA pannattA snigdhAH sajavidhAH praptAra pRthivyo dvividhAH snigdhAzca kharAzca / tatra snigdhAH saptavidhAH prajJaptAH kharA aNegavihA pannattA' kharAH pRthivyo'nekavidhAH prAptAH 'jaba asaMkhejjA' yAvada saMkhyeyAH pRyivya iti bAdarapRthivIkAyikAn upasaMharannAha-se taM vAyarapuDhavI. kAiyA' te eve cAdarapRthivIkAyikA nirUpitAH / 'evaM ceva jahA paNNavaNApade pRthivIkAyika jinako paryApti nAma karma kA udaya hotA hai ve paryAsaka haiM aura jitake paryApta nAma karma kA udaya nahIM hotA hai ve aparyAptaka haiM / 'evaM jahA paNgadaNApade' prajJApanA ke prathama pada meM jisa prakAra se pRthivI bhedoM kA varNana kiyA gayA hai usI taraha se vaha varNana yahAM para bhI kara lenA cAhiye prajJApanA ke prathatha pada meM isa sambandha meM aisA varNana hai-'laNhA sattavihA paNNatA lakSaNa pRthivI sAta prakAra kI kahI gaI hai arthAt zlakSNA aura khara pRthivI ke bheda se pRthivI do prakAra kI hotI hai ina meM lakSaNA pRthivI sAta prakAra kI hai aura 'kharA aNegavihA' khara pRthidhI aneka prakAra kI hai yAvat 'asaMkhejjA' asaMkhyAta prakAra kI I le taM bAyara puDhabIkAiyA' isa taraha se bAdara pRthivI kAyika jIvoM ke sambandha meM yaha varNana kiyA gayA hai 'evaM ceva jahA che, teo paryApta kahevAya che ane jemane paryApta nAma karmane udaya thata nathI to aparyA che. 'evaM jahA paNNavaNApade' prajJAyanA sUtranA par3atA padamAM je pramANe pRthvI cikenA bhedenuM varNana karavAmAM Avela che e ja pramANenuM te varNana ahiyAM paNa samajI levuM, prajJApanA sUtranA pahelA padamAM pRthvIkAcikenA bhedanuM varNana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM te varNana ahiyAM paNa samajI levuM, prajJApanA sUtranA pahelA padamAM A saMbaMdhamAM evuM vana cha hai 'sahA sattavihA paNNattA' sa] pRthvI sAta prA2nI hI che. arthAt lakSaNa ane khara pRthvInA bhedathI pRthvI be prakAranI he ya che. temAM pRthvI sAta ranI avAmA bhAvI che. sana 'khaga aNegavihA paNNattA' 52 pRthvI mane prA2nI hI cha. yAvat 'asaMkhejA' asaNyAta prA2nI che. 'se taM bAyara puDhavIkAiyA' mA pramANe mA12 pRthvI thiyi zvAnA samayamA mA vana 42pAmA mAvata cha 'evaM ceva jahA paNNavaNA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU.29 saMsArasamApannakajIvanirUpaNam 451 taheba niravasesaM bhANiyavyaM' evameva yathA majJApanA pade kathitaM tathaiva niravazeSaM bhaNitavyam samagramapi ghajJApanA sUtrasya prathamaM prajJApanAkhyaM padaM vaktavyamiti / kiyatparyantaM prajJApanApakaraNaM vaktavyaM tatrAha - 'jAva' ityAdi, 'jAva vaNaNpha ikAiyA' yAvadvanaspatikAyikAH pRthivIkAyikAdArabhya vanaspatikAyikAntajIvAnAM bhedo nirUpaNIya iti / evaM jAva jatthe ko tattha liya saMkhejjA' evaM yatraiko jIva svatra saMkhye yAH jIvA bhavanti, 'siya asaMkhejjA' yatraiko jIva statra gyurasaMkhyeyAH, 'siya anaMtA' syuranantA jIvA statra vanaspatikAyApekSayeti / 'settaM vaNassaikAiyA' te ete vanaspatikAyikA iti / sthAvarakAyikAn paJcavidhAn nirUpya kAyikAn nirUpayati- 'se kiM vaM usakAiyA' atha ke te sakAyikAH, paNNavaNA pade taheva niravalelaM ANiyacca' aisA hI varNana prajJApanA ke prathama pada meM kiyA gayA hai / vaisA hI saba varNana yahAM para bhI kara nA cAhiye yaha varNana vahAM para 'jAva vaNaSkara kAiyA' vanaspatikAyika taka kiyA gayA hai ataH vahAM taka kA yaha varNana yahAM para karane ko kahA gayA hai 'evaM jAva jatthego tattha siya saMkhejjA' jahAM para eka jIva hotA hai - vahAM para saMkhyAta jIva bhI ho sakate haiN| tathA 'siya asaMkhejjA' asaMkhyAta jIva bhI ho sakate haiM / tathA 'siya anaMtA' ananta jIvoM ke hone kA kathana vanaspatikAyika jIvoM kI apekSA se kiyA gayA jAnanA cAhiye 'se taM vaNaphaikAiyA' yaha vanaspati kAyika jIva kA nirUpaNa huA / sthAvara kAyika jIvoM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra tralakAyika jIvoM kA nirUpaNa karate haiM isameM zrItama ne prabhunI se aisA pUchA hai pade tava nivarasesaM bhANiyavva' 4 prabhASenuM vardhuna aDiyAM yaSu samala sevu, leDomA vAguna tyAM 'jAva vaNaphaikAiyA' vanaspati ani sthana paryanta karavAmAM Avela che. tethI tyAM sudhInuM A vana ahiyAM paNu samajI levu' tebha e, 'evaM jAva jatthego tattha siya sa khejjA' nayAM zeDa lava hoya che, tyAM saMkhyAta kavI yAsu ho rADe che tathA 'siya anaMtA' anaMta lave! paNa hAI zake che. A sakhyAta asakhyAta ane ana ta va hAvAnA sabaMdhanuM kathana vanaspatikAyika jIvAnI apekSAthI kahyu che tema samajavu. 'settaM vaNa phaikAiyA' mA abhAye vanaspati alivonu niztha karavAmAM Avela che. vanaspatikAcika jIvAtuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra trasakAyika jIve nu' nizcaya re mAbhAM zrIgItamasvAmI prabhuzrI ne me' pUche che De ' se ki
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 jIvAmigamana usakA yikAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'tasakAiyA caubihA pannatA' sakAyizAzcatuvidhAzcatuH prakArakA prajJaptA: -kavitA iti / 'taM jahA' tadyathA:-'vediyA teiMdiyA cauridiyA paMceM diyA dvIndri zAstrIndri pAzcaturindriyAH paJcendriyA iti / 'se ki veiMdiyA' atha ke te dvIndriyAH dvIndriya jIvAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAi he gautama ! 'iMdiyA aNegavihA pannattA' dvIndriyajIvA anekavidhA:-anekaprakArakAH manaptAH-kathitA iti / 'eva ceva paNNavaNApade taM ceva niravasesaM bhaNiyanvaM jAva sabasiddhapadevA' evameva prajJApanA prathame pade kathitaM tathaiva niravazeSa- samagramapi bhaNitavyaM vaktavyam yAvat sarvArthasiddhadevAH, dvIndriyAdArabhya sarvArthasiddhadeva paryantAnAM hopabhedayuktAnAM prajJApanAprakaraNavadeva jJAtavyamiti / 'settaM aNu ttarovavAiyA' te ete anuttaropapAtikA devA nirUpitAH / 'se taM devA' te ete 'se kiM taM tasaphAiyA' he adanta trasakAyika jIvoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama! 'tasazAcyA caubdhihA paNNattA' prasakAyika jIva cAra prakAra ke haiM-'taM jahA' jaise-'veiMdiyA, teiMdiyA, caridiyA, paMce diyA' doindriya tendriya, cauindriya, aura paJcendriya 'se kitaM veiMdiyA' he bhadanta ! do indriya jIvoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! 'veiMdiyA aNegavihA paNNattA' do indriya jIvoM ke aneka bheda haiM evaM ceva paNNaNA pade taM ceva niravasesa bhANiyavvaM jAva savvaTThasiddhagadevA' ina saba kA varNana prajJApanA sUtra ke prathama pada meM kiyA gayA hai ataH yaha saba varNana dvIndriya jIvoM ke varNana se lekara sarvArtha siddha ke devoM ke varNana taka kA yahAM para prajJApanA se lekara kara lenA cAhiye vahAM inakA varNana bheda prabhedoM tasakAiyA' 7 saya saya 7vAnA 48sA ho vA che. mA praznanA uttaramA pramuzrIgItamasvAmIna hai 'goyamA / tasakAiyA caubihA paNNattA' gItama! sAthi / ya2 ranA hyA che. ta jahA' rebha 'beiMhiyA, teiMdiyA, cauridiyA, pace diyA' meM diyaa| vA, traya dhAdriya vALA jI, cAra Idriya vALA che ane pAMca I driya vALA che 'se ki ta veidiyA' gavan medriya vA vAnA sA ho 4aa cha 1 mA prazranA uttaramA asuzrI gotamatvAmIna 'goyamA ! ve iMdiyA aNegavihA paNNattA' he gItama! me driyavANA ! mane prazna vA che. evaM ceva paNNavaNA pade ta ceva niravasesa bhANiyaba jAva sambadva siddhagadevA' A badhA jInuM varNana prajJApanA sUtramAMthI laIne kahI levuM joIe. tyAM teonuM varNana bheda prabhede sahita ghaNAja vistAra pUrvaka karavAmAM Avela che.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.29 saMsArasamApanakajIvanirUpaNam 4.3 devA nirUpitA iti / 'settaM paMcidiyA' te ete paJcendriyA jIyA nirUpitA iti / 'settaM tasakAiyA' te ete trasakApikA jIvA nirUpitA iti |muu029|| sampati vizeSAbhidhAnAya punarapi pRthivIkAyikamAi ---'kahavihANaM bhaMte ! puDhacI pannattA' ityAdi, ____mULam-kAvihA NaM bhaMte ! puDhavI pannattA ? goyamA ! chabvihA puDhavI pannatA taM jahA-sahA puDhavI1, suddhapuDhabIra, bAluyApuDhavI3, maNosilApuDhavI4, sakarApuDhavI5, khrpuddhvii6| saNhApuDhavI NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? gocamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM egaM vAsasaharUlaM / suddhapuDhavINaM pucchA ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhurA ukolaNaM vArasavAsasahassAI / bAluyApuDhavINaM pucchA gothamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM bodalavAlasahassAI bhaNosilA puDhINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkolaNaM solsvaasshslaaii| sakarA puDhavINaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM aTThArasabAlasaharUlAI / kharapuDhavINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukAseNaM bAvIsa vaalshssaaiN| neraiyANaM bhaMte ! sahita bahu vistAra pUrvaka kiyA gayA hai / 'settaM aNuttaroSadhAiyA' yaha anuttaroSapAtika devoM kA varNana huaa| isa taraha se inakA varNana ho jAne para deva varNana kA prakAra Na samApta ho jAtA hai aura isa prakaraNa kI samApti meM 'settaM paMceMdiyA' isa sUtra ke anusAra paMcendriya jIvoM kA bhI nirUpaNa pUrNa ho jAtA hai isakI pUrNatA meM 'settaM tasakAiyA' sakAyika jIvoM kA varNana bhI samApta ho jAtA hai / sU0 29 // se taM aguttarobavAiyA' mA zata mA anuttre|5paati vazanu vana karavAmAM AvyuM che. A anuttare papAnika devenuM varNana purUM thatAM deva varNana nuM prakaraNa samApta thaI jAya che temaja A prakaraNanI samAptimAM re 4 tasakAiyA' mA prabhArI sUtrA4 4hyo che hai yi sAnu ni3565 samApta thAya che, e sU. 29 che
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigama kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukoleNaM tettIsa sAgarovamAiM ThiI / evaM savvaM bhANiyavaM jAva sambaTU siddha devetti| jIveNaM bhaMte! jIva tti kAlao kevaJciraM hoI ? goyamA ! savvaddhaM / puDhavIkAieNaM bhaMte ! puDhavIkAiyatti kAlao kevaJciraM hoI ? goyamA ! savvaddhaM evaM jAva tasakAie // ____ paDupanna puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kevaiya kAlasla Nille vA siyA? goyasA! jahaNNapade asaMkhejjAhiM ussappiNIosappiNIhiM, ukkosapade asaMkhejjAhiM ussappiNIhiM / jahannapadAo ukkosapade asaMkhejjaguNA / evaM jAva paDupanna vAukAiyA / paDupanna vaNapphaikAiyANaM bhaMte! kevaiya kAlassa nillevA siyA? goyamA! paDupannavaNapphaikAiyA jahannapade apadA ukolapade apadA, paDupanna vaNapphaikAiyANaM Natthi pilletraNA / paDupannatasakAiyANaM pucchA, jahaNapade sAgarovamasamapuhuttassa ukosapade sAgarovamasaya puhuttasta jahaNagapadA ukkosapade vilelAhiyA ||suu030|| chAyA- kavividhAH khalnu bhadanta ! pRthivI prajJaptA ? gautama ! paividhA pRthivIpajJaptAH tacathA-lakSNapRthivI zuddhapRthivI vAlukApRthivI mana:-zilA pRthivI zarkarApRthivI kharapRthivI / zkSNa pRthivInAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gauuma ? jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNaikaM varSasahasram / zuddha pRthivInAM pRcchA, gautama! jaghanyenAntamuhUrtam utkarSeNa dvAdazavarSasahasrANi, bAlukA pRthivInAM pRcchA gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtamutkarSeNa caturdazavarSasahasrANi / manaH ziLApRthivInAM pRcchA gautama ! jaghanyenAntamuhartam utkarSeNa SoDazavarSasahastrANi / zarkarApRthivInAM pRcchA ? gautama ! jaghanyenAntarmuhUrta mutkarSeNASTAdazavarSasahasrANi / kharapRthivInAM pRcchA gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtamuskarSeNa dvAviMzatiHvarSa sahasrANi nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH pajJatA, gautama ! jaghanyena
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 5.30 samedapRthivyA sthityAdinirUpaNam 455 dazavarSasahasrANi utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi sthitiH / evaM sarva bhaNitavyaM yAvatsarvArthasidadeva iti / jIvaH khalu bhadanta ! jIva iti kAlatA kiyaciraM bhavati ? gautama ! sarvAddhAm / pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! pRthivIkAika iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarvAdvAm / evaM yAvada trama kAyika iti / pratyutpanna pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kiyatA kAlena / nile syuH ? gautama! jaghanyapade asaMkhyAtAbhi rutsapiNyavasarpiNImiH, utkRSTapade asaMkhAtamirutsarpiNyavasarpiNIbhiH jaghanyapadAdunkRSTapade asNkhyeygunnaaH| evaM yAvat pratyutpannavAyu: kAyikAH / pratyutpannavanaspatikAyikA khaca bhadanta ! kiyatA kAlena nirlepAH syuH ? gautama ! pratyutpanna vanaspatikAyikA jaghanyade apadAra, utkRSTapade apadAH, matyu-panna vanaspatikAyikAnAM nAsti nilapanA pratyutpannavasakAyikAnAM pRcchA jaghanyapade sAgaropamazatapRyaktvena, utkRSTapade sAgaropamazatapRthaktvena jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH ||muu030|| ___TokA-'kaivihA NaM bhaMte ! katividhA khalu madanta ! 'puDhavI pannattA' pRthivI prajJaptA-kathitA ? iti paznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'chavihA puDhavI pannattA' pavidhA-paprakArakA pRthivI ghajJaptAkathitA iti, SaTra prakArakabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'ta jahA' tayadhA'saNDA puDhavI' ilakSNA pRthivI ilakSNA cUrNitaloSTa tulyA yA pRthivI sA zlakSNA vizeSa kathana ke nimitta punaH sUtrakAra pRthivo sUtra kA kathana karate haiM 'kaha vihANaM bhaMte ! puDhavI paNNattA-ityAdi ||suutr-29|| TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-'kaha vihA NaM bhaMte ! puDhavI 50' he bhadanta ! pRthivI kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! chavihI puDhavI pa0' he gautama / pRthivI chaha prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA' jaise-'sahA puDhavI' zlakSNa pRthivI yaha pRthivI cUrNarUpa meM hotI hai jaisA-ki rUnI (luNA) lagA vizeSa kathana karavA mATe sUtrakAra have pRthvI sUtranuM kathana kare che. 'kaivihANaM bhate ! puDhavI paNNattA' ityAdi TIkAI-A sUtradvArA zrIgautamasvAmIe prabhuzrI ne evuM paDyuM che ke 'kaivihANaM bhate ! paDhavI paNa magana pRthvITa 2nI hevAbhAM bhAvI cha ? ma prazna uttaramA suzrI gautama bhIna 49 cha 'goyamA ! chavihA paNNattA' gautama ! pRthvI cha prA2nI vAma mAvI cha 'ta' jaha!' 2ma 'saNhA puDhavI' saya pRthvI, mA pRthvI yUrA 35 hAya che bho
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra pRthivIti kathyate / 'suddhapuDhavI' zuddhapRthivI parvatAdimadhye vidyagAnA dvitIyA zuddha pRthivIti kathayate / 'vAdayA puDavI' vAlukA pRthivI sitArUpA pRyitrI, 'maNosilA puDhavI' manaHzilA lokamasiddhA caturthI pRthivI 'sakkarA puDhavI' zarkarA pRthivI zarkarAmuraDarUpA laghupASANakhaNDakarUpA pRthivI paJcamI / 'kharapuDhavI' kharapRthivI kharA pASANAdirUpA SaSThI evaM ca zlakSNa bAlakA manaH zilAzakarA khaga patibhedAt paTmakArA pRthivI bhavatIti bhAvaH / adhunA lakSaNAdi pRthivInA sthitinirUpaNArthamAha-'saNhA puDhavI NaM bhaMte' ilakSNapRthivInA-uragapRthivI jIvAnAM khala bhadanta ! 'kevayaM kAlaM ThiI pannattA' kiyantaM kAlaM kiyatkAla paryantaM sthitiH prajJaptA-kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhatta' jaghanyenAnna muharta yAvata ilakSya huA khAye hue patthara meM se svataH bAlakA kA cUrNa hotA hai 'suddha pudadhI yaha pRthivI parvata Adi ke madhya meM vidyamAna rahatI hai 'yAluyA praDhavI' ghAlukA pRthivI-yaha svabhAvataH ghAlukA ke rUpa meM hotI hai 'maNosilA puDhavI' manaH zilA pRthivI 'kharapuDhavI' kharapRthivI-yaha pRdhivI pASANa bhAdi rUpa hotI hai| isa taraha zlakSNa. zuddha ghAlukA, manaH zilA, zarkarA aura khara ina chaha bhedoM vAlI pRthivI honI hai| aba sUtradhAra lakSma Adi pRthiviyoM kI sthiti Adi kA nirUpaNa karate haiM. isa gautama ne prabhuzrI se aisA pUcho hai-'sahA puDhavI NaM bhaMte / kevaiyaM phAla ThiIpagattA' he bhadanta ! lakSaNa pRthivI kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu karate haiM 'goghamA! jAnne Na aMto muhutaM ukoseNaM ega vAmasahassa' he gautama ilakSaNa pRthivI bu! tAsa patyaramAthA pAtAnI bhaNe tI yy-yuur| thAya che 'suddhapuDhavI' zuddha pRthvI, ta virenI sayamA vidyamAna 29 che. 'vAluyA puDhavI' pAdu pRthvI, mA pRthvI svAqizor paadu| retIna35mA hAya che 'maNosilA puDhavI mana:zivA kI 'kharapuDhavI' 52 pRthvImA pRthvI pASAya patthara rUpa hoya che. A pramANe lapha, zuddha; vAlakA, manaHzilA, zarkarA ane khara A cha bhedevALI pRthvI hoya che. have sUtramAra vigere pRthvInI sthiti AdinuM varNana kare che. A samayamA zrIgautabhasvAmI prabhuzrI che che 'saNhA puDhavI NaM bhNte| kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' he san 256 pRthvInI sthiti udA lm nI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA! jahanneNaM aMtomuhutta ukkoseNe evaM vAsasahassa' gautabhA. 2063
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA ThIkA pra. 3. u. 3 sU.30 sabhedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 457 pRthivInAM sthitirbhavatIti / 'ukkoseNaM evaM vAsasahasse' utkarSeNaikaM varSasahasram varSa sahasraparyantA utkRSTA sthiti zlakSNa pRthivInAmiti / 'suddhapuDho pucchA' zuddha pRthivInAM pRcchA, he bhadanta / zuddha pRthivInAM zuddha pRthitrIjIvAnAM kriyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA iti prazna:, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahanneNaM aMdomuhuttaM' jaghanyena ntarmuhUrtta yAvat sthitirbhavati, 'ukkose NaM vArasA samastAI' umkarSeNa dvAdazavarSasahasrANi yAvat sthitirbhavati zuddha pRthivInAmiti / 'vAlayA puDhavINaM pucchA' bAlakA pRthivInAM pRcchA bALakApRthivInAM vAlukApRthivI jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitirbhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jaha neNaM aMto muhutaM' jaghanyena antarmuhUrtta yAvat sthitirbhavati, 'ukko seNaM codasavAmasahassaM' utkarSeNa caturdazavarSasahasrANi yAvatsthitirbhavatIti / 'maNosilA puDhavINaM pucchA kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrtta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se vaha eka hajAra varSa kI kahI gaI hai 'suddha puDhacI rNaM pucchA' he bhadanta ! zuddha pRthivI kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhanA / jahanneNaM aMgomutta' he gautama! zuddha pRthivI kI sthiti jaghanya se eka antarmuharta kI kahI gaI aura 'ukoserNa vArasavAsamahaslAI' utkRSTa se vaha bAraha hajAra varSa kI kahI gaI hai 'bAluyA puDharINaM puccha / 'he bhAnta ! bAlukA pRthivI ke jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! jahaneNaM aMto muttaM' he gautama! bAlukA pRthivI ke jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI aura utkRSTa se 'codasavAsa sahassA hUM' O pRthvInI sthiti ja ghanyathI eka aMtamuhUta'nI kahI che ane utkRSTathI te meDa intara varSAnI uDevAsAM bhAvI che. 'suddha puDhavINa' pucchA' se lagavana zuddha pRthvInI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM anuzrI cheDe 'goyamA ! jahaNeNaM atomuhuttaM' he gautama / zuddha pRthvInI sthiti bhadhanyathI the tabhuhUrtanI uhI che bhane 'ukkoseNaM' bArasravAsa khaissAI' utsRSTathI bAra ubhara varSAnI hasa che. 'vAluyA puDhavINaM' pucchA' he bhagavan valukA prabhA pRthvInA jIvAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM sbhAvI he ? yA praznamA uttaramAM prabhuzrI he 'goyamA ! jaNeNaM atomuhuttaM' he gautama! vAsupralA pRthvInA chonI sthiti dhanyathA khe aMta bhAMDUnI bhane STathI 'ca'hasavAsa sahasvAI' yaha uttara varSAMnI uDela. jI0 50
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamane 458 manaH zilA pRthivInAM pRcchA, he bhadanta / manaHzilA pRthivInAM manaHzilA pRthivI jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthiti vIti paznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'jaha neNaM aMtogutaM' jaghanye nAntarmuhUrta sthitirbhavatIti, "ukko seNaM soLA sahassA' utkarSeNa poDazavarSasahasrANi yAvat sthiti bhavati manaHzilA pRthivI jIvAnAmiti / 'rukarApuDhavINaM pRcchA' zarkarApRthivInAM pRcchA, he bhadanta ! zarkarApRthivInAM zarkarApRthivIjIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitibhaktIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'jahanneNaM aMtomuhutta uko seNaM aTTAramavAsa saharasAI' jaghanyenAntarmuhUrta yAvaristhati rbhavati tathA utkarSeNa aSTAdazavarSANi sthitirbhavatIti / 'kharapuDhavaNaM pRcchA' kharacaudaha hajAra varSa kI kahI gaI hai| 'magomilA puDhavINaM pucchA' he bhadanta ! manaHzilA pRthivI ke jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! manaH zilA pRthivI ke jIvoM kI sthiti 'jalaneNaM aMnomuttaM ukkoleNaM solavA saharasAI jaghanya se eka antarmuhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se vaha molaha hajAra varSa kI kahI gaI hai 'sakkarA puDhavI NaM pucchA' he bhadanta ! zarkarA pRthivI ke jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara maiM prabhu kahate haiM 'jANaM aMta koseNaM ahArasavAmasahassAI he gautama! zarkarA pRthivI ke jIvoM kI sthiti jaghanya se eka anta muhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se aThAraha hajAra varSa kI kahI gaI hai 'khara puDhavINaM pucchA' he bhahanta ! khara pRthivI ke jIvoM kI sthiti kAla kI apekSA kitanI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM'maNAkhilA puDhavINa pucchA' he lagavan mana ri lApRthvInA jIvAnI sthiti aisA ajanI asela he ? yA praznanA uttaramA prabhu zrI he 'royamA ! jaNeNaM atomuhuttaM ukkoseNa kholasavAsa sahaslAi' he gautama! dhanyathI eka aMta kRtanI sthiti kahI che, ane utkRSTathI seLa hajAra varSanI sthiti uDevAmAM AvI he 'ekkarA puDhavI NaM pucchA' he bhagavan ! zaza prabhA pRthvInA jIvAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he che ! 'jahaNaNeNaM a tomuDuttaM ukko seNaM aTThArasavAsa saharalAI' he gautama! zarmarAulA pRthvInA lonI sthiti jaghanyathI eka aMtarmuhUtanI ane utkRSTathI aDhAra hajAra varSanI kahevAmAM bhAvI che, 'khara puDhavINaM pucchA' se lagavan bhara pRthvInA bhavAnI sthiti
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.30 samedapRthivyAH sthityAdinidapaNam 459 pRthivIjIvAnAM bhadancha ! kiyantaM kAlaM sthiti bhavatIti praznaH, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM vo mahattaM ukkoseNaM bAbIsaM. vAsa sahassAi' jaghanyenAntamahattai yAvat sthiti bhavati tathokaNa dvAviMzatirvapasahasrANi yAvat sthiti bhavatIti / zlakSNapRthivIta Arazya kharAnta pRthivInAmutkarpasthiti biSaye saMgrahamAdhAmAha 'sAhAya suddha vAllaya maNosilA sakarAya khara puddhcii| igavAra codasa solasadvArasa bAvIsa samasahassA' zlakSNA ca zudvA bAkA ca manaHzilA zarkarA ca khrpRthivii| ekadvAdaza caturdaza SoDazApTAdaza dvAviMzati samA sahastrANi'iticchAyA / apamA-zlakSApRthivyAH eka varSasahastramukarSataH sthiti bhavati, zuddha pRthivyA dvAdazavarSa sahastrANi, bAlukA pRthivyAzcaturdazasahasrANi, manaHzilApRthivyAH SoDazavarSasahastrANi zakarApRthivyA aSTAdazavarSasahasrANi, kharapRthivyA dvAviMzativarSasahasrANi, sarvAsAsamISAM pRthivInAM jaghanyenAntarmuhurtameva sthiti bhavatIti jJAtavyam / / 'goyamA! jahanneNaM aMgomuhata uskoleNaM yAtrI saM vAsasahassAI he gautama ! 'khara pRthivI ke jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI aura utkRSTa se ghAIsa hajAra varSa kI kahI gaI isa taraha zlakSNa pRthivI ke jIvoM se lekara khara pRthivI taka ke jIvoM kI jaghanya sthiti to saba kI eka antarmuhUrta kI hai para utkRSTa sthiti meM khinnatA hai jo Upara meM prakaTa kara dI gaI hai yahI hAla isa gAthA dvArA samajhAI gaI hai'sahA va suddhayAlu yamaNolilA sakkarA ya khara puddhcii| iga yAracodasatolasadvArasa bAdIlavAlalahassA isakA artha spaSTa hai| kALanI apekSAthI keTalA kALanI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gotamasvAmI 4 che , 'goyamA ! jahaNNeNaM aomuhuta ukkoseNa bAvIsa vArasaharamAI gItama! 125zIna vAnI sthiti dhanyathA eka aMtamuhUrtanI ane utkRSTathI bAvIsa hajAra varSanI kahI che. A rIte &la pravInA jIthI laIne khara pRthvI sudhInA jInI jaghanya sthiti te badhAnI ja eka aMtamuhUrtanI che. paraMtu utkRSTa sthitimAM jUdAI Ave che. je upara batAvavAmAM AvI che e ja vAta A gAthA dvArA samajAvavaam mAvI che. 'sahAya suddhavAlu ya mosilA, sakkarAya kharaputvI / gabAra codara solasa dvArasa bAvIsavAsa sahassA' A gAthAne artha upara spaSTa karavAmAM Avela che,
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre sampati sthitinirUpaNa prastAvAt nairayikAdInAM caturviMzati daNDakakrameNa sthiti nirUpayitumAha- 'neraiyANaM' ityAdi, 'neraiyANaM bhaMte! kevaDyaM kAlaM ThiI pannattA' nairayikANAM bhadanta / kiyantaM kAlaM sthitiH majJaptA- kathitA iti prazna, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM dasavAsasaha ssAI he gautama ! nArakajIvAnAM jaghanyena sthirirdazavarSasahasrANi 'ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAi ThiI' utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamANi sthiti maMtratIti / ' evaM san bhANi jAva sambaddha siddha devatti' evametatsarvaM bhaNitavyaM yAvat sarvArtha siddhadeva iti evaM prajJApanA caturthasthitipadAnusAreNa caturviMzati daNDakakrameNa tAvadvaktavyaM yAvat sarvArthasiddhavimAnadevAnAM sthitinirUpaNaM bhavediti / pUrvoktaprakAreNa bhavasthitinirUpaNA kRtA / sampati kAryasthiti-nirUpaNArthamAha-atra 460 aba sthiti nirUpaNa ke prastAva ko lekara nairiyaka Adi ko kI caubIsa daNDaka ke krama se sthiti kA nirUpaNa karate haiM- isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai - 'neraiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA' he bhadanta ! nairadhika jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goghamA ! jahanneNaM dasa vAghasahassAI ukko seNaM tettIsaM sAgarovamAI' he gautama / nAraka jIvoM kI sthiti jaghanya se dasa hajAra varSa kI kahI gaI hai aura utkRSTa se taiMtIsa sAgaropama kI kahI gaI hai 'evaM savvaM bhANiyanbaM jAva savva siddha devatti' isI taraha cauvIsa daNDaka ke krama se yahAM para prajJApanA gata caturtha sthiti pada ke anusAra sarvArtha siddha gata devoM taka kI sthiti kA nirU paNa kara lenA cAhiye yaha jo sthiti kA nirUpaNa kiyA gayA hai vaha have sthitinuM nirUpaNa karavA mATenA prastAvane laine narayika vigeranI sthitinuM nirUpaNa ceAvIsa da'DakanA kumathI karavAmAM Ave che. AmAM zrIgautama svAmI prabhune me pUchayu che 'neraiyANaM bhate ! kevaiya kALa ThiI paNNattA' he bhagavan nairiyaka jIveAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM praluzrI gautamasvAmIne he 'gAyamA / jahaNaNeNa dasavA sahasvAIM ukkoseNaM tettIsa sAgare vamAI' De gautama | nAra lavonI sthiti jaghanyathI dasa hajAra varSanI kahI che ane utkRSTathI tetrIsa sAgarApamanI 'hevAmAM bhAvI che. 'evaM savva' bhANiyavva' jAva savvaTTasiddha devatti' mA 4 pramANe cevIsa daDakanA kramathI ahiyAM prajJApanA sUtramAM kahela sthiti pada pramANe sarvo siddhanA devA sudhInI sthitinuM nirUpaNa karI levuM joIe, je A sthitinu' nirUpaNu karyuM" che, te UsthitinuM ja nirUpaNa karyuM che,
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 30 samedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 461 kAryasthitiviSaye jIvAdIni dvAviMzatidvArANi majJApanAyA aSTAdaze kAyasthitipade pradarzitAni tatsaMgrAhike ceme dve gAthe 'jIva 1 gai 2 diya3 kAra, 4 joge5 vee6 kasAye7 lessAya8 / samatta 9 nANa 10 daMsaNa, 11 saMja612 ubaoga 13 AhAre 14 || 1 || bhAsaga 15 parita 16 paJjata 17 suhuma 18 saNNo 19 bhava20'tthi carime 22 eesi payANaM kAya ThiI hoI nAyavvA' | 2|| ( jI 1:, 1 gati, 2 indriyaM kAyaH 4 yogo5 vedaH 6 kaSAyo7 2.18ca / samyaktvaM9 jJAna 10 darzana 11, saMyato 12 payogA 1 3hArAH 14 || 1 // bhASaka 15 parIta16 paryApta 17 sUkSma 18 saMjJi 19 bhavA20 sti21 carimAzca22 bhavasthiti kA hI nirUpaNa kiyA gayA hai / aba kAya sthitikA nirUpaNa kiyA jAtA hai yahAM kAya sthiti ke viSaya meM jIvAdi pAIsa dvAra prajJApanA ke aThArahaveM kAryasthiti pada meM kahe gaye hai inakI saMgrAhaka do gAthAe isa isa prakAra kA hai / 'jIvagaidiSa kAe joe vee kasAtha lessA ya / sammattanANa RNa saMjaya unaoga AhAre // 1 // bhAga parinta pajjanta suhRma saNNI bhavatthi carime ya / eesiM tu payANaM kAyaThiI hoi nAyavvaM // 2 // jIva 1, gati 2, indriya 3, phAya, 4, yoga 5 veda 6 kaSAya 7 lepA 8 samyak 9 jJAna 10 darzana 11, saMgata 12 upayoga 13, AhAra 14 bhASaka 15 parIna 16 paryAsa 17 sUkSma 18 saMjJI 19 have kAyasthitinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. ahiyAM kayasthitinA sabaMdhamAM jIvA 22 bAvIsa dvArA prajJApanA sUtranA aDhAramA kAyasthiti padamAM kahevAmAM AvyA che. tenI be sa`graha gAthAe A pramANe che. 'jIva gaI diya kAe joe vee kasa. yalessAya sammattanAda saNa saMjaya uvaooga AhAre // 1 // bhAsaga paritapajjatta suhumasaNNI bhava'thi carimeya siM tu payANaM kAyaThiI hoi nAyavvaM // 2 // ava 1, gati 2, chadriya 3, prAya 4, yoga tha, ve 6, uSAya 7, sezyA 8, sabhyaGgatva 8, darzana 11, saMyaMta 12, upayoga 13, AhA2 14, lASA 15, parIta 16, paryAsa 17, sUkSma 18, saMjJI 15, avasiddhiH 20,
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 jIvAbhigamasUtra eteSAM tu padAnAM kAyasthiti bhavatIti jJAtavyA' iticchAyA / dvAviMzati dvAranAmAni yathA-prathamaM jIvadvAram 1, evaM gatidvAram2, indriyadvAram3, kAyadvAras4, yogahAm5 vedadvAram6, kapAyadvAram7, lezyAdvAram8, samyaktvadvAram 9, jJAnadvAram 10, darzanadvAram 11, saMyatadvAram 12, upayogadvAram14, bhASakadvAras 15 parIva (parimita) dvAram 16, paryAptadvAram 17 sUkSmadvAram 18 sa jJadvAram 19 bhavasiddhikadvAram 20, astikAradvAram 2 1 caramadvAram 22 // tatra prathamaM jIvadvAraM vyAcaSTe-'jIveNaM bhaMte ! jIvetti kAlamo kevaccira hoii| jIvaH khalu bhadanta ! jii| iti kAlataH kiyaccira bhavati atha kAyasthitiriti zabdasya ko'rthaH ? tatrocyate kAyonAma jIvasya vivakSitaH sAmAnyarUpo vA paryAyavizeSastasmin sthitiriti kAyasthitiH, idamuktaM bhavati yasya vastuno yena paryAye ga jIvatvalakSaNena pRthivIkAyAditvalakSaNena vA Adizyate vyavacchedena yad bhavasiddhika 20, astikAya 21 aura carama 22 inameM prathama jIva dvAra ko kahate haiM-'jove gaM aMte ! jIvetti kAlamo kevaJcira hoi' he bhadanta ! jIva jIvarUpa se kitane kAla taka rahatA hai ? arthAt jIva kI kAya sthiti kA kAla kitanA hai ? kAyasthiti zabda kA artha aisA hai-jIva kI sAmAnya rUpa athavA vizeSa rUpa jo vivakSita paryAya hai usakA nAma kAya hai isa kAya meM jo sthiti hai vaha kAya sthiti hai ailA kAyasthiti zabda kA artha hai bhavasthiti meM vartamAna ava kI sthiti gRhIta hotI hai aura kAyasthiti meM jaba haka jIva apanI jIvana rUpa paryAya le yukta rahatA hai taba taka kI vaha sthiti vivakSima huI hai prakRta meM jIva kI kAyasthiti pUchI gaI hai so astikAya 21, ane carama 22, AmAM pahelAM javAnuM kathana karavAmAM bhAva cha, 'jIve Na bha te ! jIvetti kAlao kevaccira hoi' san 71 jIva thI keTalA kALa sudhI rahe che? arthAt jIvanI kAyasthitine kALa keTalo che? kAyasthiti zabdano artha e che ke sAmAnyapaNAthI ke vizeSa paNAthI jIvanI je vivakSita paryAya che tenuM nAma kaya che. A kAryamAM je sthiti che, te ka sthiti kahevAya che. A pramANe kAyasthiti zabdano artha thAya che bhavasthitimAM vartamAna bhavanI sthitinuM grahaNa thAya che. ane kAya rithatimAM jyAM sudhI jIva potAnA jIna rUpa paryAyathI yukta rahe che, tyAM sudhInI te sthiti vivakSita thaI che. A cAlu prakaraNamAM jIvanI kAyasthiti pUchavAmAM AvI che. te je prANene dhAraNa kare che, te jIva kahevAya che.
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 2.3 1.30 samedapRthivyA sthityAdinirUpaNam 463 bhavanaM sA kAyasthitiH / tatra jIva iti 'pANadhAraNe jI pati-prANAn dhArayati iti jIvaH, prANAzca dvividhAH dravyaprANA: mAtramANAca, tatra dravyamANA indriyaprabhRtayaH, taduktam-'paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchagasa ni zasamathAnya. dAyuH / prANAH dazaite bhagavadviruktAsteSAM ciyojIkaraNaM tu hiMsA / / iti / bhAvapANAstu jJAnAdayaH taiH karaNabhUtaistAn. Azritya tadapekSayA mukto'pi mukti sthito'pi jIvaH jIvati, jIvaH jIti, vyapadizyate, tasya dravyamANA bhAve'pi jo prANoM ko dhAraNa karatA hai vaha jIva hai prANa dradhya prANa aura bhAva mANa ke bheda se do prakAra ke kahe gaye hai pAMca indriya mana vacana kAya ye tIna bala, Ayu aura zvAsocchvAma the dasa pa prANa hai evaM jJAna darzana sukha aura vIrya ye cAra bhAva prANa hai kahA bhI hai 'paJcendriyANi trividhaM laMca ucchvAsa niHzvosamathAnyadAyuH, prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM ziyojI karaNaMtu hiMlA // 1 // 'jJAnAdayastu bhAva prANA mukto'pi jIvati sahi' iti / pAMca indriyA~ zrotrendriyAdi, tathA manobala, bacanacala aura kAyaghala ye tIna bala, tathA zvAsocchvAsa aura Ayu, ye dala prANa kahe gaye haiN| yahAM para sAmAnya se prANoM kA grahaNa huA hai ataH hara prANa aura bhAva prANa ina donoM kA hI grahaNa AjAnA hai isa taraha se jaba yaha vicAra kiyA jAtA hai ki 'jIva jIvana rUpa avasthA meM saba taka rahatA hai to yahI prabhu zrI kI ora se uttara milanA hai ki he gautama ! jIva jIvana rUpa avasthA meM sarvakAla rahatA hai aimA eka bhI divya prANa ane bhAva prANanA bhedathI prANu be prakAranA kahela che. pAMcaI driya, mana, vacana ane kAya A traNa baLa Ayu ane zvAsocchavAsa A dasa divya prANa che. ane jJAnAdi bhAva prANuM che. kahyuM paNa che ke 'paJcendriyANi trividha balaMca ucchavAsa niHzvAsa mathAnyadAyuH prANA dazate bhagavadbhiktA stepAM viyojI karaNatu hiMsA / / jJa'nAdayastu bhAvaprANA mukto'pi jIvati sa hi iti pAMca Idriyo zrotrendriya vigere. tathA manebala, vacanabala ane kAyakhala A traNa kala tathA zvAcchavAsa ane ayu A dasa pra Na kahyA che ahiyAM sAmAnya paNAthI prANe huNa karAyA che. tethI dravyapra Na mane bha ma Na A bane paNa grahaNa thaI jAya che. A rIte jyAre e vicAra karavAmAM Ave ke "jIva jIvana rUpa avasthAmAM kayAM sudhI rahe che? te tene uttara prabhuzrI taraphathI eja maLe che ke he gautama! jIva, jIvanarUpa avasthAmAM sadA
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaami bhAvamANasadbhAvAt / taduktam-'jJAnAdayastu mAramANA mukto'pi jIvati sabai iti / iha ca mANavizeSasthAnupAdAnena sAmAnyata ubhayepAmapi pANAnAM saMgraho bhavasi tatatha he bhadanta ! jIvana paryAyaviziSTo jIvaH, jIvaityanena rUpeNa kAlata:phAlamadhikRtya kiyacciraM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'samvaddha' saMsArAvasthAyAM dravyabhAvaprANAnadhikRtya mokSAvasthAyAM ca kevalaM bhAvapANAnadhikRzya sarvatrApi jIvanasya vidyamAnatvAditi / athaga-jIva iti naikaH pratinizto jIvo vivakSyate kintu jIvasAmAnyam, tataH prANadhAraNalakSaNa jIvanAbhyupagame'pi na kazcidvirodhaH, tathAhi-'jIve NaM bhaMte' ityAdi tatra jIva kSaNa nahIM hai ki jIva apanI isa jIvana rUpa avasthA se rahita ho jAya saMsAra avasthA meM to yaha dara prANa evaM bhAva prANa ina donoM prANoM se jItA rahatA hai aura mukta ayasthA meM yaha kevala jJAnadarzana mukha vIryAdi bha.va prANo se jItA hai isaliye tasAra avasthA meM bhI aura mukta avasthA meM bhI yaha jIva 'jIva' isa nAma se kahA jAtA hai athavA-jIva pada se yahA~ kilI eka khAsa jIva kA grahaNa nahIM humA hai kintu jIva sAmAnya kA hI grahaNa huA hai jIva sAmAnya prANa dhAraNa rUpa sAmAnya apane lakSaga se jItA hai jiyA hai aura jItA rahegA isameM koI virodha nahIM AtA hai ataH aise ina sAmAnya jIva kI kAyasthiti kA kAla anAdi ananta rUpa hai| isa prakAra jIva dvAra kI taraha prajJApanA ke aThAraha ve phAyasthiti nAma ke pada meM kahe hue gani, indriya, kAya Adi ghAIla dvAroM ko bhI samajhalenA cAhiye, inameM gati kALa he che evI eka paNa phAvyuM nathI ke jIva potAnI A jIvana rUpa avasthAthI rahita thaI jAya, saMsAra avasthAmAM te A divya prANu ane bhAva prANa ane prANethI jIvIta rahe che. ane mukta avarathAmAM A kevaLa jJAnadarzana sukha vIrtha vigere bhAvapra thI jIve che. tethI ja saMsAra avasthAmAM ane mukta avasthAmAM paNa A jIva "jIva" e nAmathI kahevAya che. athavA "jIvapadathI ahiyAM ke eka khAsa jIvanuM grahaNa thayela nathI. paraMtu jIva sAmAnya ja graDaNa thayela che. jIva sAmAnya prANadhAraNa rUpa sAmAnya pitAnuM lakSathI jIve che jIvA che, ane jIvatA raheze. temAM kaMIja vire dha Ava nathI tethI evA A sAmAnya jIvanI kAyasthitine kALa anAdi ane anaMta rUpa che. A pramANe jIvaddhAranI jema prajJApana sUtranA aDhAramA kAyasthiti nAmanA padamAM kahelA gati, Indriya, kAya vigere bAvIse dvArane samajI levA joIe, temAM gati padanI apekSAthI jyAre
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA ma.3 3.3 5.30 sabhedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 465 . iti jIvanniti prANAn dhArayannityarthaH etAdRzo jIva: kAkataH kiyaciraM bhavatIti, bhagavAnAha-he gautama ! saddhiAm jiivsaamaanysyaanaadhnmttvaaditi| evaM jIvadvAravat gatIndriyakAyAdidvArairyathA prajJApanAyAmaSTAdaze kAyasthiti nAmake pade kAyasthitiH kathitA tathA'trA'pi sarva niravazeSa vaktavyam / . atra gativiSaye sUtrALApakapakAro zata evaM, tathAhi-'neraiyANaM bhaMte ! neraiyatti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI / 'tirikkha noNieNaM bhaMte! tirikkhajoNiyati kALa bho kevaJcira hoi, 'goyamA! jahanneNaM aMtomuhutta uko seNaM aNaMtaM kAlaM arNatA ussa. kI apekSA jaba kAyasthiti kA vicAra kiyA jAtA hai-taya vahAM para gati naraka gati, tiryaggati manuSya gati aura deva gati cAra gatiyoM ko lekara kAyasthiti kA vicAra kiyA gayA hai-yahAM thoDA sutrAlApaka kA prakAra dikhalAyA jAtA hai-jaise 'nerayA NaM bhaMte ! neraiyatti kAlo kevaccira hoI' he bhadanta ! nairayika jI kI kAyasthiti kA kAla kitanI hai ? to isake uttara meM prabhuzrI ne aisA kahA hai-'goyamA ! jahanne NaM dasa vAsasaMhassoI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI" he gautama ! nAraka jIva kI sthiti kAla jaghanya se dasa hajAra varSa kA hai aura utkRSTa se tetIsa sAgaropama kA hai tirikkhajoNie NaM bhaMte ! 'tirikkha. joNiyatti kAlao ke vaccira hoI' he bhadanta ! tiryagyonika jIva kI kAyasthiti kA kAla kitanA hai ? to isake uttara meM prabhuzrI ne kahA hai'goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoleNaM aNaMta kAlaM-aNaMnA ussa. piNI mo osadipaNIo kAlao khettamo aNaMnA logA asaMkhejjA kAyasthitine vica ra karavAmAM Ave che. tyAre tyAM gati kahetA naraka gati tiya gati, manuSyagati, ane devagati A cAre gatione laIne kAyathitine vicAra karavAmAM Ave che. ahiyAM cheDe sUtrane AlApa prakAra batAvavAmAM bhAve che. rebhaDe 'neraiyANa bhate ! neraiyatti kAlaoM kevaccira hoI' bhagavana nirayika jIvanI kAyasthitine kALa keTale kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramA pramazrI gautabhasvAmIche 'goyamA ! jahaNNaNa' dasavAsamahassAI ukkoseNa tettIsa sAgarovamAI' gautama ! nA24 panI yAtanA jaghanyathI dasa hajAra varSano che, ane utkRSTathI tetrIsa sAgaropamane che. "tiriksva joNieNabha te ! tirikkha jANiyatti kAla o kebaccira hoI gavana tiyonika jIvanI kAyarithatino kALa keTale kahyo che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI 4 OM 'goyamA ! jahaNNeNa amuhuttaM ukkoseNa jI0 59
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAmigamasUtre piNIosappiNIo kAlao, khettao aNaMsA logA asaMkhejjA poggalaparipaTTA, teNaM poggalaparipaTTA, AvaliyAe asaMkhejjaDa bhAgo' ityAdi / samprati sAmAnya pRthivIkAyAdigata kAryasthiti nirUpaNArthamAha-' puDhavIkAiraNaM te!" ityAdi, 'puDhavIkAiraNaM aMte' pRthivIkAyikaH khalu madanta ! a poggalapariyaTTA teya poggala pariyahA - AvaliyAe asaMkhejjaha bhAgo' gau / tiryagyonika jIva kI kAryasthiti kA kAle jaghanya se antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se ananta phAla rUpa hai yaha ananta kAla ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI rUpa hotA hai kSetra kI apekSA aura kAla kI apekSA asaMkhyAta pudgalaparAvartta ho jAte haiM ye asaMkhyAta pudgalaparAvartta AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa rUpa hote haiM / ityAdi isI taraha se manuSya gati aura deva gati ke bhI kAyasthiti kA kAla kitanA hai - isa sambandha meM AlApa prakAra aura unakA uttara prajJApanA ke aThArahaveM kAryasthiti pada se jAna lenA cAhiye tathA jo indriya- Adi zeSa dvAroM ko lekara kAryasthiti kA vicAra kiyA gayA hai vaha bhI usI prajJApanA ke kAryasthiti pada se jAna lenA cAhiye / 466 aba sUtrakAra sAmAnya pRthivI kAyAdi kI kAryasthiti kA vicAra karate haiM- isameM gautama ne prabhuzrI ke aisA pUchA hai - 'puDhacI kAie NaM bhaMte ! anaMta kAla anaMtA usmaliNIo okhappiNIo kAlao khettao anaMtA lAgA asa khejjA poggala pariyaTTA AvaliyAe khesa jjai bhAgo' he gautama! tiya caiAnika jIvanI kAyasthitineA kALa jaghanyathI aMta tanA che ane utkRSTathI anatakALa rUpa che A anantakALa anaMta utsarpiNI ane anaMta avasarpiNI rUpa hAya che. kSetranI apekSAthI ane kALanI apekSAthI parAvata thaI jAya che A asa khyAta pudUMgalapara va khyAtamA bhAga pramANu rUpa hAya che ityAdi Aja pra devagatinA kAyasthitinA kALa paNu kaiTaleA che ? e saba dha / AlApanA prakAra ane tenA uttara prajJApanA sUtranA aDhAramA kAyasthiti padamAMthI samajI levA. tathA je Indriya vigere bAkInA dvArAne laIne kAyasthitine vicAra karavAmAM avyo che, te paNa e prajJApanA sUtranA kAryasthiti padamAMthI samajI levA. have sUtrakAra sAmAnya pRthvIkAya vigerenI kAyasthitinA vicAra kare che. A sabhadhabhAM zrIjItabhasvAbhIme prabhuzrI ne me pUch che puDhavA kAraNaM bhete ! puDhavIkAiyatti kAlao kevaccira hoI' he bhagavan pRthvI thi asakhyAta pudgala AlikAnA asa o anuSyagati ane
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 6.30 samedapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 467 pRthivIkAyika sAmAnya rUpo'ta eva jAtAvekavacana natu vyaktye karave ekavacana miti, 'puDhavIkAiyatti kAlao kevaccira hoI' pRthivIkAyika iti pRthivIkAyikatvarUpeNa kAlataH kiyazciraM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sagar3ha' saudA sarvakAlaM yAvat pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikarUpeNa bhavati pRthivIkAyikasAmAnyasya sarvadaiva sadbhAvAditi / 'evaM jAva tasakAie' evaM yAvat trasakAyikaH atra yAvatpadena-aptejovAyucanaspatipuDhavIkAiyatti kAlao kevacciraM hoI' he sadanta ! pRthivIkAyika jIva pRthivIkAyika rUpa se kaba taka rahatA hai ? arthAt pRthivIkAyika jIva kI kAyasthiti kA kAla zitanA hai ? isa ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA ! lakSaddhaM' he gautama pRthivIkAyika jIva pRthivI kAyika rUpa se carva kAla vartamAna rahatA hai yahAM pRthivI zAyina pada se sAmAnya pRthivI kAdhika jIva hI grahIta huA hai aura isI kAraNayahAM jAti kI apekSA se strakAra ne sUtra meM 'puDhazIhAie' aisA eka vacana kA prayoga kiyA hai vyakti kI apekSA lekara ekavacana kA prayoga nahIM kiyA hai / aile koI lA bhI samaya nahI huA hai, aura na aisA vartamAna meM haiM aura na bhaviSyat meM ailA samaya rahegA ki jisameM sAmAnya pRthivIkAyika jI na rahA ho ka hai, aura na hogA sAmAnya pRthivIkAyika jIva sarvadA isa saMsAra meM dhartamAna hara eka kSaNa meM rahatA hai evaM jAva tasAhae' isI taraha se sAmAnya akAyika kI, sAmAnya tejala kAdhika kI sAmAnya vAyukAdhika kI lAmAnya naspati che pRthvI kAvika paNAthI, kayAM sudhI rahe che ? arthAt pRthvIyika jIvanI kAyasthitine kALa keTale kahyo che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 4 cha meM 'goyamA! savvaddha' he gautama ! pRthvii|yi 1 pRthvIya paNAthI sarvakALa vartamAna rahe che. ahiyAM pRthvIkAyika padathI sAmAnya pRthvIkAyika jIveja grahaNa thayA che, ane e ja kAraNe ahiyAM jAtinI apekSAthI eka vacanane prayAga karavAmAM Avela che. vyaktinI apekSAthI eka vacanane prayoga karavAmAM Avela nathI. evo keI paNa samaya thatuM nathI, tema vartamAnamAM paNa evuM nathI. bhaviSyamAM paNa A samaya raheze nahIM. ke jemAM sAmAnya pRthvIkAyika jI rahyA na hoya. tema nahI haze. sAmAnya pRthvIkAyika jIve A saMsAramAM sadA sarvadA dareka kSaNamAM vartamAna rahe che. 'eva jApa tamakAie' mA pramANe sAmAnya mAyinI, sAmAnya
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 jIvAmigamasU kAyikAnAM saMgraho bhavati, tathA ca- pRthivIkAyikavadeva aptejovAyuvanaspatikAyikAnAmapi kAryasthiti jJativyeti, AlApamakArastu evam- 'AukAieNaM bhaMte ! AukAiyatti kAlao kevacciraM choi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukko seNaM anaMta kAle yatA ussappiNIo sappiNIo kAlao, khettao anaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA teyapoggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo' ityAdi, evametra tejovAyuvanaspatitrasakAyika sUtrANyapi jJAtavyAni, sarvatrAlA makArastu svayamevohanIya iti / sampati-vivakSitekAle jaghanyapade utkRSTapadevA kiyatA kAlenAbhinavA utpadya mAnAH pRthivIkAyikAdayo nirlepAsyuH ? ityetannirUpaNArthamAha- 'paDuppana puDhavIkAiyANa' ityAdi, 'paDuppanna puDhavIkAiyANaM bhaMve' pratyutpanna pRthivI kAyikAH tatkAkAyika jIva kI aura sAmAnya prasakAyika jIva kI bhI kAya sthiti kA kAla jAnanA cAhiye isa sambandha meM AlApa prakAra aisA hai 'Au kAie NaM bhaMte ? AukAiyatti kAlao kevacciraM hoI' goyamA jahanne NaM aMtontaM ukko seNaM anaMta kAlaM anaMtA ussappiNIosappi pIo kAlao khettabho anaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA teya poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo' ityAdi / isI taraha se taijaskAdhika vAyukAyika aura vanaspatikAdhika ke sambandha meM bhI sUtra jAna lenA cAhiye / agha sUtrakAra pUrvokta kAla meM jaghanya aura utkRSTa se pRthivI kAyikAdijIva kitane kAla se nirlepa hote haiM ? isakA nirUpaNa kahate haiM- 'pappanna0 ityAdi / tejaskAyikanI, sAmAnya vAyukAyikanI samAnya vanaspatikAyika, jIvanI, ane sAmAnya sakAyika jIvanI kAyasthitineA kALa paNa samajI levA. A saMbadhamAM yAsAyahIno aDAra mA nIce prabhA che. 'Au kAiraNaM bhave ! AukAiyatti kAlao kevaccira' hoI, goyamA ! jahaNeNa atomuhutta ukkoMseNaM anaMta kAla atA uppaNI osappiNIo kAlao khettao aNatA logA asara khejjA pogagaLa pariya teyapoggalapariyaTTA zrAvaliyAe asa khejjaibhAgo' chatyAhi mA prbhaateAEAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA saMbadhamAM paNa sutrapATha samajI levA. have sUtrakAra pUrvakti kALamAM jaghanya ane utkRSTa paNAthI pRthvIkAyika vigere jIvA keTalA kALathI nirlepa hAya che ? A viSayanu' nirUpaNu karavA ATe che, 'pappanna' ityAdi
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.sU.30 sabhedapRthivyAH sthityAdinirUpa mam 469 kamutpadyamAnAH pRthivIkAyikajIvAH khalu bhadanta ! 'kevaiya kAlalsa' kiyatkAla sya 'kevaiya kAlassa' ityatra tRtIyArthe paSThI vibhaktistena kiyatA kAlena 'milche vA siyA nilepAH syuH bhavisamayamekaikApahAreNApahiyamANAH pRthivI kAyikAH kiyatA kAlena sarne eva niSThAmupayAntIti praznaH bhagAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahaNapade' jaghanyapade yadA sarvastokA bhavanti tadA-'asaM. khejAhi ussapiNIo sappiNIhi' asaMkhyAtAsi rutsarpiNyavasarpiNImiH pRthivIkAyikA nirlepA bhavantIti / 'ukkosapae' utkarSapade yadA sarve bahavo bhavanti tadA'pi 'asaMkhejjAhiM ussappiNIo sappiNIhi' asaMkhyAtAbhiru sapiNyaghasarpiNImi nilepA bhvntiiti| atrAya vizeSa:-'jahannapadAo unakosapara asaMkhejjaguNA' he bhadanta ! jitane abhinava pRthivI kAyika jIva vidhakSita kAla meM jaghanya aura uskRSTa rUpa se utpanna hote haiM ve sagha utane jIva kitane kAla ke bAda yadi unameM se eka eka jIva nikAlA jAve to pUre samApta ho jAveM ? isake uttara meM prabhu zrI phAhate hai-'goyamA jahannapae asa. khejjAhiM ustappiNIosappiNIhiM uskolapade asaMkhejAhiM ussapiNi osappiNIhiM' he gautama! jaghanya le arthAt japa eka kAla meM kama se kama utpanna hote haiM usa apekSA le yadi unameM se pratyeka samaya meM eka-eka jIva apahata kiyA jAve to unake pUre apaharaNa hone meM asaMkhyAta utsapiNiyAM aura asaMkhyAta avalapiNiyAM samApta ho he bhagavan! jeTalA navA pRthvIkAyika jI vivakSita kALamAM jaghanya ane utkRSTa paNAthI utpanna thAya che, te badhAja jI keTalA kALa pachI te teomAMthI eka eka samayamAM eka eka jIva bahAra kahADavAmAM Ave, te pUre pUrA bahAra kahADI zakAya? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai 'goyamA ! jahannapae asa ujAhiM ustappiNI osappiNIhi ukkosapade aba khejjAhi ussapiNI osappiNIha' gItama! dhanyathA arthAt nyAre se kALamAM ochAmAM ochA utpanna thAya che. te apekSAthI je teomAMthI pratyeka samayamAM eka eka jIva bahAra kahADavAmAM Ave, te pUrepUrA teone bahAra kahADavAmAM asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta avasarpiNa pUrI thaI jAya che. e ja pramANe utkRSTathI arthAt eka ja kALamAM jyAre teo vadhAremAM vadhAre utpanna thAya che. te apekSAthI paNa jo temAMthI eka eka samayamAM eka eka jIva bahAra kahADavAmAM Ave te paNa teone pUrepUrA bahAra hADavAmAM asaMkhyAta utsapiNI ane asaMkhyAta avasarpiNI
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 jIvAmigama javanyapadA dutkRSTapadino jIvA asaMkhyeya guNA adhikA bhavanti, utsapiyara sarpiNInAM jaghanyotkRSTapadoktA saMkhye yatvamadhye jaghanyapadoktA saMkhyevatvApekSayA utkRSTapadoktA saMkhye gvastha asaMkhyeyaguNAdhikatvAditi bhAvaH / 'evaM jAva par3appanna bAukkAiyA' evaM pRthivIkAyikavadeva yAvad vAyukAyikA jIvAH agha. nyo kRpTarade'khyeyAbhi rutsapiNyavasarpiNImi nilepA bhavantIti yAvatpadenA. ptejaH kAyikAnAM grahaNaM bhavatIti tathA ca pRthivIkAyikAdArabhya vAyukAyika jIyAH jaghanyotkRSTAbhyAmasaMkhyAtAmi satsapiNyAsapiNImi nilepA bhavantIti jAtI haiM hattI prakAra utkRSTa se arthAt eka hI kAla meM jaya ve adhika se adhika utpanna hote haiM usa apekSA se bhI yadi unameM se bhI eka 2 samaya meM ekA-eka jIdha apahRta kiyA jAve to bhI unake bhI pUre apa. haraNa karane meM asaMkhghAta utsarpiNiyAM aura asaMkhyAta ava sapiNiyAM samApta ho jAveM taba ve pUre apahRta ho sakate haiM-'jahaNapadAo ukkosapae asaMkhejjaguNA' jAdhava pada vAle utpadyamAna abhinava pRthivI kAyika jIvoM kI apekSA jo utkRSTa padavI abhinava pRthivI kAyika jIva utpanna hote haiM ye asaMkhyAta guNe adhika hote haiN| kyoMki jaghanya aura utkRSTa padoM meM donoM jagaha asaMkhghAta pada hote hue bhI javanyapadokta asaMkhpAla ca kI apekSA utkRSTa padokta asaMkhyAtatva asaMkhyAta guNA adhika hotA hai| 'evaM jAva paDappanna vAumAyA' isI taraha se eka kAla meM yAvat abhinaya akAdhika tejaskAyika aura vAyukAyika jIva ghama le kAma aura adhika se adhika itane utpanna hote haiM ki unameM se eka eka slalaya meM eka jIva kA apaharaNa kiyA jAve to pRthivIkAyika samAsa tha taya che tyAre te! pUre 52 / maDAra 46181 zaya cha 'jahaNNa padAmo ukkosapae asa khejja guNA' 4-5 54vANApanna thnaa| napA navA pRthvIkAyika jInI apekSAthI je utkRSTa pada vatI navA navA pRthvIkAyika jI utpanna thAya che, teo asaMkhyAta gaNA vadhAre hoya che. kemake jaghanya ane utkRSTa padamAM banne sthaLe asaMkhyAta pada hovA chatAM paNa jaghanya padamAM kahela asaMkhyAta ca nI apekSAe utkRSTa padamAM kahela asaMkhyAtava madhyAta vadhAre DAya che. 'ena jAva paDuppanna vAukkAiyA' me04 prabhA eka kALamAM yAvat navA navA apUkAyika, tejarakAyika ane vAyukAyika jIva ochAmAM ochA eka eka samayamAM eka eka jIvatuM apaharaNa karavAmAM A arthAt bahAra kahADavAmAM Ave te pRthvIkAyika jIvonI jemaja
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra.3 u.3 7.30 samaidapRthivyAH sthityAdinirUpaNam 471 'paDappanavaNaphakAiyANaM bhaMte' pratyutpannabanaspatikAyikA tatkAla samutpadyamAnA vanaspatikAyikAH khalu khalu bhadanta ! 'kevaiya-kAlasa nillebA siyA' kiyatA kAlena nirlepAH syuH 1 iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'eDuppannavaNapphaikAiyA' pratyutpannAstaskAlaM samulSayamAnA vanaspatikAyikAH, 'jahannapade apadA' jaghanyapade apadAH yatA kAlenApayinte ityetAzapadarahitA eva bhavanti / vanaspatikAyikAnAmanantAnantatvAditi / 'uko. sapade apayA' utkRSTapade apadAH, iyatA kAlena apahiyante ityetAdRzapadahitA, jIvoM kI taraha hI asaMkhyAta utsapiNiyAM aura asaMkhyAta hI aca sapiNiyA~ samApta ho jAveM taba jAkara ve pUre apahana kiye jAsakate haiN| . 'paDappannavaNaphaha kAiyANaM bhaMte ! kevAya kAlasta nilleza liyA' he bhadanta ! vanaspati kAyika jIva jo abhinava vanaspati kAyika jIva rUpa se amuka kisI vivakSita kAla meM kama se kala utpanna hue hoM aura adhika se adhika utpanna hue ho yadi unheM eka-eka samaya meM apahata kiyA jAve to kitane kAla meM ve apahRta ho pAveM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA ! paDuppannavaNappha kAikA jahaNNa pade apayA ukkosapade apayA' he gautama! vanaspatikAdhiza jIva jaghanya se aura utkRSTa se anuka vivakSita-kAla meM itane adhika utpa. nna hote haiM ki 've asaMkhvAta utsapiNiyoM meM aura asaMkhyAta avamapi NiyoM meM apahRta ho pAveM' aimA vahAM nahIM kahA jA sakatA hai isakA tAtparya yahI hai ki vanaspati kAyika jIva amubha-vivakSita-kAla meM asaMkhyAta utsarpiNI ane asaMkhyAta ja avasarpiNI pUrI thaI jAya tyAre teo pUrepUrA bahAra kahADI zakAya che. ___ 'paDugannavaNapphakAiyANa bhate! kevaiya kAussa nillevA miyA' hai bhagavAna ! vanasapati kayika jIva je abhinava vanaspati kAyika paNAthI kaI amuka vivakSita kALamAM ochAmAM ochA utpanna thayA hoya ane vadhAremAM vadhAre utpanna thayA hoya teone je eka eka samayamAM bahAra kahADavAmAM Ave, te teo badhA keTalA samayamAM bahAra kahADI zakAya ? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 43 cha goyamA / paDuppanna vaNa phakAiyA jahaNNapo apayA, ukkosapade apayA' gotama ! vanaspati thi: / jadhayathI ane utkRSTathI amuka vivakSita kALamAM eTalA badhA vadhAre utpanna thAya che. ke teo asaMkhyAta utsapimAM ane asaMkhyAta avalapinImAM raDAra kahADI zakAya e pramANe kahI zakAtuM nathI. A kathananuM tAtparya
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasa T 3 utkRSTapade'pi bhavan vanaspatikAyikAnAmanantAnantatvAt / 'davyamavaNa phar3akAiyANa natthi nillevaNA' pratyutpanna vanaspatikAyikAnAmanantAnantatayA nirlepanA nAstIti / 'caDuppannatasakAiyANaM pucchA' matyupannatra sakAyikAH khala bhadanta ! kiyatA kAlena nirlepA bhavantIti praznaH bhagavAnAha - he gautama! 'jahaNNapade sAgarovamasya puhucassa' jaghanyapade sAgaropamazatapRthaktvena nirlepA bhavanti 'ukkosapade sAgarovamasaya puhussa' utkRSTapade'pi sAgaropamazatapRthavazvena nirlepA bhvnti| navaram 'jagadA ukkosapade visesAhiyA' jaghanyapadAdutkRSTa sarvadA anantAnanta utpanna hote rahate haiN| isI kAraNa 'paTutpannavaNakara kAiyA NaM naritha nillevaNA' pratyutpanna vanaspatikAyika jIvoM kI niLepanA nahIM hotI hai kyoM ki ve anantAnanta utpanna hote rahate haiM 'par3a patnatasakAiyANaM pucchA' he bhadanta ! pratyutpanna kAyika jIva leparafe kitane kAla ke bAda hote hai arthAt jisa kisI vivakSita samaya meM kama se kama aura adhika se adhika jitane trasa kAyika jIva utpanna hote haiM ve yadi eka-eka samaya meM eka-eka jIva apahRta kiye jAveM to kitane kAla meM ve pUre apahRta ho pAveM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM - he gautama! 'jahaNa pade sAgarovamamayaputtassa, ukkosapade mAgaramalaya puhRttasma' ve pratyunna trasa kAyika jIva jaghanya pada meM aura utkRSTa pada meM itane adhika hote hai ki yadi unheM eka-eka samaya meM eka-eka jIva ke apahRta kiyA jAve to pUre apahRta karane meM sAgaropamazana pRthaktva arthAt eka sau sAgaropana se lekara nau sau sAgaropama taka kA kAla samApta ho jAve 'jahannapayo unakosa para e ja che ke vanaspati kAyika jIva amuka vivakSita kALamAM sadA anaMtAnt utpanna thatA rahe che aura 'paDutpannavaNa phaikAiyANa natthi nillevaNA pratyutpanna-vartamAna kALamAM utpanna thayelA vanaspati kAki jIveAnI nile panA thatI nathI. Debha} tethe| anaMtAnaM'ta utpanna thatA rahe che. 'paDuppannatasakAiyANa pucchA' huM bhagavat pratyutpanna sakAyika chatra keTalA kALa pachI leparahita thAya che ? arthAt je kaiAi vivakSita kALamAM echAmAM echA ane vadhAremAM vadhAre jeTalA trasa kAyika thavA utpanna thAya che, je te badhA eka eka samayamAM mahArakahe devAmAM Ave, te te badhA keTalA samayamAM pUrepUrA ahera kahADI zakAya ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke he gautama jagapade sAgarovamasayapuhuttassa ukosrapade sAgarotramasayapuhuttassa' te pratyutpanna
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA ma.u.3 su.31 mavizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 473 pade vizeSAdhikA bhavanti, zatapRthaktvasya sAmAnyatayA kathane'pi jaghAyapadokta zatapRthaktvApekSayA uskRSTapadoktazata pRthaktvasya vizeSAdhika tvAditi |mu0 30 / __ pUrvaM pRthivyAdi caturviMzatidaNDakajIvAnAM sthityAdi bhAvAH pradarzitAH, sAmprataM pUrvokta bhAvavettA'nagAra eva bhavatIti avizuddhalezya vizuddhaTezyAnagAra vaktavyatAmAha- 'avisuddhalesseNaM bhaMte' ityAdi, mUlam-avisuddhalasseNaM bhaMte! aNagAre asaMmohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pAsai ? goyamA ! no iNaTe sm?| avisuddhalesleNaM bhaMte ! aNagAre asamohaeNaM appANeNaM bisuddhalessaM devaM deviM aNagAre jANai pAsai ? goyamA ! no iNa? sama? / avisuddhalesse aNagAre samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pAsai ? goyamA ! no igaTe smtte| avisuddhalesseNaM bhaMte ! aNagAre samohaeNaM appANegaM visuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsai ? no iNaTe samaTTe / avisuddhalesseNaM bhaMte ! aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM deviM aNagAraM jANai pApai ? no iNaTre smjhe| avisuddhalesseNaM visesAhiyA' jaghanya pada meM ve jitane utpanna hue hai unakI apekSA ve utkRSTa pada meM vizeSAdhika tAnna hote haiM kyoMki mAmAnya tayA zata pRthaktva pada ke kahane para bhI jaghanya pada ke zata pRthaktva kI apekSA utkRSTa pada kA zata pRtva vizeSAdhika hotA hai ||muu0 30 // trasakAyika che jaghanya padamAM ane utkRSTa padamAM eTalA vadhAre hoya che ke je teone eka eka samayamAM eka eka paNAthI bahAra kahADavAmAM Ave te pUre pUrA bahAra kahADavAmAM sAgaropama zata pRthava arthAt eka se sAgarepamathI 9Ine nava se sa garepama sudhane kALa puro thaI jAya 'jahannapayA uskomapae bisesADiyA' dhanya mAM te 28 5nna thayA che. teonI apekSAe teo utkRSTapadamAM vizeSAdhika utpanna thAya che kemake sAmAnya tayA zataprathaphatva padane kahevA chatAM paNa jaghanya padanA tapR kuvanI apekSAe utkRSTa padanuM zata pRthakRtva vizeSAdhika hoya che. je sU 30 || jo 60
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama BL bhaMte! aNagAre samohayA samoharaNaM appANeNaM visuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsai ? no iNaTTe samaTTe / visuddhale seNaM bhaMte! aNagAre asamoharaNaM appANaM avisuddhalestaM devaM devi aNagAraM jANai pAsai ? haMtA jANai pAsai, jahA avisuddha lesse. NaM AlAvA evaM visuddhalesmeNa vi cha AlAvA bhANiyavvA / jAva visuddha lesleNaM bhaMte! aNagAre samoharaNaM visuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAei ? haMtA jANai pAsai // sU0 31 // 1 chAyA - avizuddhalezyaH khala bhadanta ! anagAro'mavadatenAsstmanA avizuddhalezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH avizudvalezyaH khalu bhadanta ! anagAraH asamavahatena AtmanA vizuddhadezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? gautama | nAyamarthaH samarthaH / vizuddhalezyo'naMgAraH samavahatena AtmanA avizuddha vezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, avizuddhachezanaH khalu bhadanta / anagAraH samavahatena AtmanA vizuddhazyaM devaM devInagAraM jAnAti pazyati ? nAyamarthaH samarthaH / avizuddhalezyaH khalu bhadanta ! anagAraH samavaddatA samavadatena AtmanA avizuddhaleiyaM devaM devImanagAra jAnAti pazyati ? nAyamarthaH samarthaH / avizuddhalezyaH khalu bhadanta / anagAraH samavahatA samavahasena AtmanA vizuddhalezyaM devaM devImanagAra' jAnAti pazpati ? nAyamarthaH samarthaH / vizuddhadezyaH khalu gadanta ! anagAraH asamavahatenAramanA avizuddhalezyaM devaM devImanagAraM jAnAti pazyati ? hanta nAnAti pazyati, yathA-avizuddha vezyena AlApakAH, evaM vizuddhale zyenApi paDALApakAH bhaNitavyAH yAvada vizuddhayaH khalu bhadanta / anagAraH samavahatA samavahatena AtmanA vizuddhazya devaM devImanavAra jAnAti pazyati ? hA jAnAti pazyati sa . 31 / isa se pUrva pRthivyAdi cauvIsa daNDaka ke jevoM ke sthityAdi bhAva kahe gaye hai pUrvokta sthityAdi bhAvoM kA jAnakAra anagAra hI ho sakatA hai isaliye aba avizuddha vizuddha lezyA vAle anagAra ke viSaya meM kahate haiM AnI pahelA pRthivI vigere cAvIsa IMkanA jIvAnI sthiti vigere bhAve kahevAmAM AvyA che. te pUrvakti sthityAdi bhAvAne jaNavAvALA aNugAraja hAya che. tethI have avizuddha vizuddha laizyA vALA aNugAranA sa`khadhamAM kathana karavAmAM Ave che,
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.2 5.31 avizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 475 TIkA--avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre' avizuddhalezyA, vizuddhA lezyA vidyate yasya sa vizuddhalezyaH na vizuddhalezya iti avizuddhalezyaH kRSNanIlakApotalezyAvAn khalu bhadanta ! anagAraH, na vidyate agAraM-gRhaM yasya so'nagAraH sAdhuH 'asamohaeNa' aptamabahatena vedanAdi samudghAtarahitena 'appANeNaM' AtmanA 'avimuddhalessaM devaM deviM aNagAraM' avizuddhalezyaM-kRSNAdilezyopetaM devaM devIM vA anagAram 'jANai pAsai' jAnAti-jJAnaviSayIkaroti, pazyati darzanaviSayI. karotIti maznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama ! 'no iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH avizuddhalezyA vattvena yathAvasthitavastu paricchedA'avisuddha lesse NaM bhaMte ! aNaNAre alamohaeNaM appANeNaM' ityAdi TIkArtha-gautama ne prabhu se ailA pUchA hai-'avisuddhalesle NaM bhaMte / aNagAre' he bhadanta ! jo anagAra jisake-abhAra-ghara nahIM ho vaha anagAra arthata-sAdhu-avizuddhi lezyA vAlA hai kRSNa nIla kApota lezyA vAlA hai-aura 'anamohaeNaM appANeNaM' vedanAdi samudUdhAta vihIna AtmA dvArA kyA 'avisuddhale deyaM dehiM aNAgara" avizuddha lezyA vAle-kRSNAdi lezyA vAle deva ko yA devI ko yo anagAra ko 'jANai pAlaha' jJAna dvArA jAnatA hai aura darzana dvArA dekhatA haiisake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goSamA ! No iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt avizuddha lezyA vAlA hone ke kAraNa usa anagAra ke yathAvasthita bastu ko jAnane vAle jJAna kA abhAva kahA gayA hai isa taraha avizuddha lezyA vAlA anagAra yathArtha 'avisuddhalesreNa bhakhe aNagAre asamohaeNa apANeNa' tyahi TI-zrIgItabhasvAmI prasuzrIna mevu 57yu 'avisuddhalesse Na bhave aNagAre' he sApa 2 // 2 meTale 22 // 2-52 na hAya te anagAra arthAta sAdhu avizuddha vezyAvALA che. kRSNanIla, kApata, zyAvALA cha. ane, 'asamohaeNa apANeNaM vanA vigere sabhudhAta 2Dita mAmA / 'avisuddhalessa deva' devi aNagAra' vizuddha zyApAta 40 vigaire vezyA pAvane ma2 vIra mayA mANugArane 'jANai pAsai' jJAna dvArA to che? ane darzana dvArA dekhe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'goyamA ! go iNaTe samaDhe' 3 gautama ! 2mA ma marAya2 nathI. arthAt vi. zuddha vezyAvALA hovAthI e aNugArane yathAvasthita vastune jANavAvALA zAnane abhAva kahela che. A pramANe avizuddha lezyAvALe aNagAra yathArtha
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra bhAvAditi, 'avisu dralesseNaM bhaMte ! aNagAre' avizuddhalezya:-kRSNAdilezyopetaH khala bhadanta ! anagAra:-sAdhuH 'asamohaeNaM apANeNa' asamabahatena-vedanAdi samudghAtarahitenA''tmanA 'visuddhalessaM devaM devi aNagAraM' vizuddhalezyaM devaM devImanagAraM kim 'jANai pAsai' jAnAti-pazyati, iti dvitIyaH praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH, avizuddhalezyAvatvena yathA'vasthitavastuparicchedAbhAvAditi // 2 // 'avimuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre' avizuddhaH -kRSNAdilezyaH khalu bhadanta ! anagAra:-sAdhuH 'samohaeNaM appANe gaM' samavahatena-vedanAdi samavaghAtaganAtmanA rUpa se na avizuddha lezyA deva ko jAnatA dekhanA hai / 'avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre asamohaeNaM appANe NaM visuddhalessaM devaM devi aNa gAraM jANai pAsaI' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha lezyA vAlA hai aura vedanAdi samudghAta se vihIna hai aisA vaha anagAra ghedanAdi mamudghAta rahita AtmA ke dvArA kyA vizuddha lezyA vAle deva ko yA devI ko yA kisI anagAra ko kyo jAnatA hai aura dekhatA hai ? isa ke uttara meM prabhu zrI kahate hai-'goyamA ! no iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki avizuddha lezyA vAle yathAvasthita vastu ko jAnane vAle jJAna kA abhAva rahA karatA hai / 'avisuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre samoha eNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsaha' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha lezyA vAlA hai-lezyA kI vizuddhi se vihIna hai-parantu vedanAdi samudghAta gata hai pAthI bhavizuddha vezyAvA hepane tt| hemAta nathI. a vasuddhalesseNa bhate aNagAre asamohaeNaM appANaM visuddhalessa deva devi aNagAra jANai pAsai' hai bhagavad je atagAra avizuddha vezyAvALA hoya che, ane vedanA vigere samudraghAtathI rahita che. eve te anagAra vedanA vigere samRddaghAtathI rahita AtmA dvArA vizuddha vezyAvALA devane athavA devIne athavA tevA koI aNugArane zuM jANe che? ke dekhe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he cha , 'goym| ! no iNaTe samaTe' he gautama ! sA matha mazama2 nathI. kemake avizuddha leNyA vALAne yathAvasthita vastune jANavAnA jJAnane abhAva hAya che. 'avisuddhalesseNaM, bhate ! aNagAraM samohaeNaM appANeNaM avisuddhalesa deva devi aNagAre jANai pAsai' hai mApana 2 sanagAra avizuddha vezyAvANA hoya che, vezyAnI vizuddhIthI rahita che. paraMtu vedanA vigere samudaghAtavALA che,
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.2 sU.31 avizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 437 'avisuddhalerasaM devaM devi aNagAraM' avizuddhalezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAsaI' jAnAti-jJAnaviSayIkaroti, pazyati- darzanaviSayI karoti, iti praznA, bhagavA nAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no iNa samaDhe' nAyamartha aghi zuddhalezyAvayena yathAvasthita padArthapa racche smazakyatzaditi 3 / 'avisuddhale se aNagAre' abezuddhalezya:-kRSgAdizyAsahito'nagAraH 'sama hae NaM apANeNaM' samAha sena-vedanAdi samudghAtagate nAtmanA 'visuddhalessaM devaM deSi aNamAraM' vizuddhalezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAptai' jAnAti sAmAnyataH, pazyati vizeSarUpeNeti prazna:, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH avizudalezyatayA yathAvasthita vastuparicchedAsaMbhavAditi 4 / 'avimuddhalesse NaM bhaMte ! agagAre' avizu lezyaH khalla bhadanta ! anagAra:-sAdhuH 'samohayA samohaegaM appANeNaM' samavahatA samavahatenA''tmanA to kyA vaha svayaM ke dvArA 'aviluddhalessaM devaM devi aNagAra' Adhazuddha TezyA vAle deva ko yA devI ko thA anagAra ko kyA jAnatA hai aura dekhatA hai ? isake utsara meM prabhuzrI kahate haiM-'yo iNaDhe samaTe' he gautama ! yaha artha samarthita nahIM hai isakA kAraNa lezyA kI vizuddhatA meM yathAvasthita vastu paricchedaka jJAna nahIM hotA hai avisuddhalesle aNa gAre samohaeNaM appANe vissu dralesana devaM devi aNagAraM jANa pAi' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha dezA vAlA hai aura vedanAdi samud ghAta gata rahA huvA hai to kyA vaha svayaM ke dvArA vizuddha lezyA vAle deva ko yA devI ko yA alagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautana! 'loNaDhe samaDe' yaha artha samarthita nahIM to zute 21ya pAtAnAthI 'abisuddhalessa deva devi aNagAra' jANai pAsai' avizuddha vezyAvALA devane athavA devIne athavA aNagArane zuM jANe che ? bhane deNe cha mA praznA uttama prabhuzrI gautama bhAna / cha hai jo iNaTre samaTTe' gautama ! mA ma 5352 nathI. tanu 4.65 dezyAnI vizuddhimA yathAvasthita vastu pazcheida jJAna hAla me te hetu nathI. 'avisuddhalesse aNagAre samohaeNa appANNaM visuddhalessa deva aNagAra jANa pAsai lagapan je aNagAra avizuddha vezyAvALe heya ane vedanA vigere samRdaghata yukata hoya te zuM te svayaM teija vizuddha lezya vALA devane athavA devIne ke aNugArane jANe che? ke dekhe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! 'no iNa samar3he bhI matha ||3||r nathI, tanu ra 652 5uvAmA mApI
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamastra GsC samabahatA samavahato nAma vedanAdi samudghAta kriyAviziSTo na tu paripUrNasamavahato nApi sarvathA asamavahataH 'avisuddhalessaM devaM devi aNagAraM' avizuddhalegyaM denaM devi aNagAraM' avizuddhalezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAsa jAnAti sAmAnyatA, pazyati vizeSarUpeNeti maznaH, bhagavAnAha-'he gautama ! 'No iNaTe sama?' nAyamarthaH samarthaH avizuddhalezyatayA yathAvasthitavastu paricchedasyAzakyatvA. diti 5 / 'avisuddhalerase aNagAre' avizuddhalezyaH khalu bhadanta ! anagAraH, 'samohayA samoharaNaM appANeNaM' samavahatA samavahatenA''tmanA 'avisuddhalessaM devaM devi aNagAraM' avizudralezyaM devaM devImanagAram 'jANai pAsai' janAti sAmAnyarUpeNa, pazyati vizeSarUpeNeti SaSThaH praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' he gautama / hoto hai kAraNa isakA Upara meM batAyA jA cukA hai| 'avisuddhalesserNa bhaMte ! aNagAre samohayA samohaerNa appANeNaM avisuddhalessaM devaM devi jANa pAsaha' he bhadanta ! anagAra avizuddha lezyA vAlA hai aura veda nAdi samudghAta kriyA se kucha viziSTa hai vedanA Adi samudghAta se kucha rUpa se viziSTa nahIM bhI hai aisA vaha samavahatAsamavahatAtmAvAlA sAdhu kyA avizuddha lezyA vAle deva ko yA devI ko yA anagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai-he gautama ! 'no iNaDhe samaDhe' yaha artha samartha nahIM hai kyoki yathArtha darzana jJAnakA usako abhAva rahatA hai 'avisuddhaleste aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM devi anagAraM jANai pAsA' he bhadanta ! jo anagAra avizuddha lezyAvAlA hai aura vedanAdi samudghAta se viziSTa aura aviziSTa bhI hai to kyA aisA vaha anagAra svayaM ke dvArA vizuddha bhayera che. te pramANe sabha de, 'avisuddhalesseNaM bhAte ! aNagAre samohayA samohaeNa appANeNaM avisuddhalerasa deva devi jANai pAsai' se bhagavan 2 aNugAra avizuddha vezyAvALo hoya che, ane vedanA vigere samRdudhAta kriyA thI kaMika vizeSa che, ane kaMIka aMzathI vedanA vigere samadughAtathI vizeSa na paNa hoya, e te samavahatAsamavahatAtmA vALe sAdhu avizuddha lezyA vALA devane athavA devIne athavA aNagArane jANe che ke dekhe che ? A prazna uttarabhAM prabhuzrI gautamakAmI 4 cha / gautama ! 'No iNadve samaTTe' samaya para nathI. ma yathAtha 4za' jJAnanA tena malA hAya che. 'avisuddhalesse aNagAre samohayA sama haeNaM apANeNaM avisuddhalessa deva' devi aNagAra jANai pAsaI' sAvan ! 2 mAra vizuddha vezyA - vALa hoya, ane vedanA vigere samudraghAtathI viziSTa ane aviziSTa paNa
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 2.31 avizuddha-vizuddhalezyAnagArani0 'No iNa sama' nAyamarthaH samarthaH avizuddhalezyatayA yathAvasthitavastu paricche. dasyAzakyatvAditi 6 / tadevamavizuddhalesye jJAri sAdhau SaT sUtrANi pradarzya vizuddhalezye jJAtari sAdhau paT sUtrANi darzayati- 'viyuddhale seNaM' ityAdi, vizuddhalesse NaM bhaMte / aNagAre' vizuddha chezya:- zuklaleAyuktaH anagAra: 'asamatrahapUrNa appANaM' asamavahatena - vedanAdi samudghAtarahitena 'avazuddhalessaM devaM devi aNagAra' avizuddhalezyaM - kRSNAdilezyAyuktaM devaM devImanagaram ' jANai pAsa ' jAnAti pazyati kimiti praznaH, bhagavAnAha - 'haMtA' ityAdi, 'haMtA jANai pAsa ' lezyA vAle deva ko devI ko yA anagAra ko kyA jAnatA dekhatA hai ? aisA yaha chaThavAM mana hai - isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM- 'goyamA ! jo iNDe samaTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai- kyoMki aisI sthiti meM umya anagAra kA jJAna yathArthaM vastu pradarzaka nahIM hotA hai / isa prakAra se avizuddha lezyA vAle jJAtA sAdhu ke sambandha meM chaha sUtra ko dikhAkara aba vizuddha lezyAbAle jJAtA sAdhu ke sambandha meM chaha sUtroM ko sUtrakAra dvArA dikhAyA jAtA hai- 'visuddhalesse NaM bhaMte! aNagAre asamoharaNaM apANa avisuddha lessaM devaM devi aNagAraM jANai pAsa ' isameM gautama ne prabhu se aisA prazna kiyA hai ki he bhadanta ! jo anagAra vizuddha lezyA vAlA hai- prazasta leiyA vAlA hai - aura vedanAdi samudghAta se rahita haiM - to kyA vaha svayaM ke dvArA avizuddha levA vAle - kRSNAdi lezyA vAle deva koM devI ko tathA anagAra ko kyA hAya, teA zu' evA te aNugAra svayaM vizuddha vaizyAvALA devane ke devIne athavA anagArane jANe che? ke dekhe che? A pramANenA A chaThTho prazna pUche che. yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne he che ! goyamA ! No iTTe samaTTe' he gautama! AA artha marora nathI prema sevI sthitibhAM te anagAranu jJAna yathArtha vastune jANavAvALu hetu' nathI A rIte avizuddha vaizyAne jANavAvALA sAdhunA samadhamAM cha sUtreAne batAvIne have vizuddha vezyAvANA jJAtA sAdhunA saMbaMdha cha sUtra vAmAM Ave che. 'visudvale seNaM bha'te ! aNagAre asamahaNaM appANeNaM avisaddhaTerasa deva devi aNagAra jANai pAsa' AmAM zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne evA prazna pUchaye che ke he bhagavan je aNagAra vizuddha vaizyAvALA che, arthAt prazasta lezyAALA che, ane vedanA vigere samuddAta vinAnA che, tA zuM te svayaM avizuddha lezyAvALA kRSNAdi lezyAvALA devane devIne tathA aNugArane zuM jANe che ? ke dekhe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrIne gautamasvAmIne
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamamatre hanta gautama ! jAna ti pazyati vizuddhalezyAkatayA yathAvasthita vastuviSayakajJAnadarzana sAvAditi / 'jahA-avisuddhalera seNaM ALAvagA evaM vimuddhalesseNa vi cha AlAcagA bhANiyabA' yathA-yena prakAreNAvizuddhalezyasya paTa makArakA pAlApakAH kathitAH, evaM vizuddhalezyenApi paT prakArakA AlApakA bhaNitavyAH, kiyatpayanta. mAlApakA bhaNitacyAstatrAha 'jAva' ityAdi, 'jAva visRddhalesseNaM bhate ! aNagAre' yAvad vizudrave 3yaH khalu bhadanta ! anagAraH 'samohayA samohaeNaM appANeNe' sama. vahatA samavahate na AtmanA 'visuddhalessaM devaM devi aNagAraM jANaDa pAsaI vizuddha chezyaM deva devImanagAraM jAnAti pazyati sAmAnyavizeSA pAmiti prazna:, bhagajAnatA dekhatA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM 'haMtA jANApAsaha' hAM, gautama ! aisA yaha mAdhu-anagAra kRSNadi lezyA vAle deva ko devI ko tathA anagAra ko jAnatA dekhatA hai| kyoMki usake jJAna meM yathArtha vastu pradarzakatA kA sadbhAvakAraka rezyo kI vizuddhi hai aura vaha vizuddhi usa sAdhu ke jJAna meM vartamAna hai 'jahA avisudalesse NaM AlAvagA evaM visuddhalesseNa vi chaha AlAvagA bhAniyavA' jisa prakAra se avizuddha lekhyA vAle lAdhu ke sambandha meM prokta rUpa se chaha prakAra ke AlApaka kahe gaye haiM hamI prakAra se chaha AlApaka vizuddha lekA bAle sAdhu ke sambandha meM bhI kATa lenA cAhiye kahAM taka jAna nA cAhiye lo kahate hai 'jAva' vAcata aMgima AlApaka taka antima AlApaka isa prakAra se hai-visuddhalesse NaM bhaMte ! aNagAre samorayA samohaeNaM appANeNaM visaddhalesmaM devaM devi aNagAraM jANai pAsaI' he 4 cha , 'hatA jANai pAsai' / gautama 1 me te sAdhu asAra 40 lezyAvALA devane devIne tathA aNagArane jANe che ane dekhe che. kemake tenA jJAnamAM yathArtha vastapradarzakatAnA sadabha va kAraka lezyAnI vizuddhi che. bhane te vizuddhi te sAdhunA jJAnamA vartamAna cha 'jahA avesuddhasseNaM AlA. vagA evaM visuddhalesseNa vi chaha AlAvagA bhANiyavvA' 2 pramANe mavizuddha lezyAvALA sAdhunA saMbaMdhamAM pUrvokta prakarathI cha prakAranA AlApake kahevAmAM AvyA che. e ja pramANe vizuddha lezyAvALA sAdhunA saMbaMdhamAM paNa che Ala pake samajI levA joIe te AlApake kayAM sudhI samajavA te batAvavA mATe kahe che jJA yAvata aMtima AlApaka sudhI e pada makela che arthAt chelA AlApaka sudhInA saghaLA AlApa samajavAM chele AlApaka mA prabhA cha 'vimuddhalesseNaM bhate aNagAre samohayA samohaeNaM appANeNaM visuddhalessa deva devi aNagAra' jANai pAsaI' 7 agavan vizuddha vezyAvANA
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.32 samyagmithyAkriyayorekadAniSedhaH 481 vAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA jANai pAsaI hanta jAnAti pazyati sAmAnyavize. pAmyAmiti / atra yAvatpadena avizuddhalezyaH khalu bhadanta ! anagAro'samabahatena pAtmanA avizuddhalezyaM devaM devImanagAraMjAnAti pazyati ? hanta gautama jAnAti pazyati vizuddhaLezyAkatayA yathAvasthita vAtu viSayaka jJAnadarzanasadbhAvAt,taduktam 'zobhanamazobhanaM vA vastu yathAvadvizuddhalezyo jAnAtIti / evaM catvAro'pi madhyagA AlApakA draSTacyA jJAtavyAzceti // 031 // tadevaM yato'vizuddhalezyo na jAnAti na pazyati vizuddhalezyastu jAnAti pazyati tataH samyagamithyAkriyayorekadA niSedhamabhididhitsurAha-'aNNa usthiyANaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-aNNausthiyANaM bhaMte ! evamAikkhaMti evaM bhAseMti evaM paNNaveti evaM parUti evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakareDa. taM jahA-saMmatta kiriyaM ca micchattakiriyaM ca, jaM samayaM samattakiriyaM pakarei, taM samayaM sicchattakiriyaM pakareDa, jaM samayaM micchattakiriyaM pakarei taM samayaM lamattakiriyaM pakarei, saMmattakiriyApakaraNayAe micchattakiriyaM pakarei micchattabhadanta ! vizuddha lega vAlA anagAra jo ki samavahata asamavAta avasthAvAlA hai kyA vaha svayaM ke dvArA vizuddha lezyA vAle deva ko, devI ko tathA anagAra ko kyA jAnatA dekhanA hai ? isake uttara meM prabhuzrI ne kahA hai ki he gautama ! 'haMtA jANa: pAsa' hAM aisA vaha anagAra usa deva ko usa devI ko tathA aise usa anagAra ko jAnatA aura dekhatA hai, yahAM yAvat vIca ke paMca AlApaka gRhIta hue haiM / lezyA kI vizuddhi se jJAna meM yathArtha darzakato AtI hai-isa viSaya meM aisA kahA gayA hai'zobhanamazobhanaMvAvastu yathAvadvizuddha lezyo jAnAti // 2-30 // aNagAra ke je samavahata ane asamavahata avasthAvALe che, te vizuddha vezyA vALA devane devIne athavA anagArane zuM jANe che ke dekhe che? A praznanA uttaramA prabhu zrI gautamasvAmIna cha / gautama ! hatA joNai pAsaI' hA e te aNagAra e deva ane devIne tathA evA anagArane jANe che. ane dekhe che. ahiyAM yAvata zabdathI vacalA pAMca AlApa grahaNa karAyA che. lesthAnI vizadvathI jJAnamAM yathArtha darzakatA Ave che. te saMbaMdhamAM evuM 4[ cha / zobhanamazobhana vA vastu yathAvadvizuddhalezyo jAnAti ||suu. 31 // jI061
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ - % -- - jIvAmigama kiriyApakaraNayAe saMmattakiriyaM pakarei evaM khalla ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei taM jahA-saMpattakiriyaMgha micchattakiriyaM ca / se kahameyaM bhaMte ! evaM goyamA ! jaNaM te anlautthiyA eksAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM papaNaveMti evaM parUveMti, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei tahera jAva saMmattakiriyaM ca micchattakiriyaM c| je te evamAhaMsu te NaM micchA, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM egaM kiriyaM pakarei taM jahA-lasattakiriyaM dA micchattakiriyaM vA jaM samayaM saMmattakiriyaM pakarei lo taM samayaM micchattakiriyaM pakarei / taM ceva jaM samaya micchantakiriyaM pakare no taM samayaM saMmattakiriyaM pakarei, saMmattakiriyApakaraNayAe no micchattakiriyaM pakarei micchattakiriyApakaraNayAe lo saMmatakiriyaM pakarei, evaM khala ege jI egaNaM samaeNaM ega kiriyaM pakarei taM jahAsamattakiriyaM vA miccha sakiriyaM vA ||suu0 32 // tirikakhajoNiyaM uddelao bIo samatto // 2 // chAyA-anyathikAH khacha bhadanta ! evamAkhyAnji evaM bhASante evaM prajJApayanti, evaM prarUpayanti, evaM khalu eko jIva ekena samayena dve kriye prakaroti tadyathAsamyaktvakriyA ca mithyAtvakriyAM ca, yasmin samaye samyaktva kriyAM prakaroti tasmin samaye mithyAtyakriyAM karoti, yasmina sAye mathyAtvakriyAM prakaroti tasmin samaye samyaktvakriyAM prakaroti samyakttakriyA prAraNatayA mithyAtvakriyAM prakaroti, mithyAtyakriyA prakaraNatayA samyaktvatriyAM prakaroti / evaM khalla eko jIva ekena samayena dve kriye makaroti-tadyathA-samyaktvakriyAM ca mithyAtvakiyAM ca, tatkathametadbhadanta ! evaM ? gautama ! yat khalu te anyayUthikA evamAkhyAnti evaM bhASan evaM ghajJApayanti evaM parUpayanti, evaM khalu eko jIva ekena samayena dve kiye makaroti-tathaiva yAvat samyaktvakriyAMca mithyAtvakriyAM ca ye te evamAhustat khalu mithyA, ahaM punautama! evamAkhyAmi yAvatprarUpayAmi
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 6.32 samyagmithyAkriyayorekadAniSedhaH 483 evaM khalla eko jIba ekena samayenaikAM krizaM karoti tadyathA-samyaktvakriyA vA mithyAtvakriyAM vA, yasmin samaye sasyaktvakiyAM makaroti no tasmin samaye mithyAtyakriyAM prakaroti, tadeva yasmin samaye mithyAtvakiyAM prakaroti no tasmin samaye samyaktvakriyAM prakaroti, samyaktvakriyA prakaraNatayA no mithyAtvakriyAM prakaroti, mithyAtvaniyA prakaraNatayA no samyaktvakriyAM prakaroti, evaM khalu eko jIva ekena samayena ekAM kiyAM prakaroti tadyathAsamyaktva kriyAM vA mithyAtvakriSAM vA // 32 // ____TIkA-'aNNa utthiyANaM bhaMte' anyayUthikAH khalu bhadanta ! anyayUthikAHparatIthikAH carakAdaya:-bauddhamatabAdina 'evaM Aikhati' evam-vakSyamANa prakAreNa AkhyAnti-AcakSa se sAmAnyena 'evaM bhAti evaM-vakSyamANaprakAreNa bhASante-svaziSyAn zrazNa matyabhimukhAnavayuddhayA vistareNa vyaktaM kathayanti, 'evaM isa taraha ke pratipAdana ra yahI niSkarSa nikalatA hai ki jo avizuddha lezyA vAlA jIva holA hai-vaha padArtha ke yathArtha jJAna se vihIna rahatA hai aura jo vizuddha chezyA vAlA jIva hotA hai jaha padArtha ke samyagjJAna se yukta hotA hai ata: zuddha jAnanA aura zuddha dekhanA jJAna meM lezyA kI vizuddhi ke AdhIna hai. lezyA kI avizuddhi bAlA jIva jJAna kI sasthaka sthiti se zunya rahatA hai ataH aba sUtrakAra yaha prakaTa kara rahe haiM ki lamthaka kriyA aura nizAkriyA the do eka kAla meM eka jIva meM nahIM hotI hai isI bAta ko anya tairSikoM kI prarUpaNo ko batAte hue spaSTa karate haiM-'aNNautthiyA Na bhaMte' ityAdi |suu0 32 / TIkArtha-gautama svAmI ne praluzrI se aisA pUchA hai 'agautthiyA NaM bhaMte ! evamvAhakkhalli he adanta ! anyataipijJoMne aisA kahA apane A rItanA pratipAdanathI eja sArAMza nIkaLe che ke je avizuddha lezyAvALe heya che. te padArthanA yathArtha jJAnathI zUnya rahe che. ane te vizuddha vezyAvALe jIva hoya che, te padArthanA samyajJAnathI yukta hoya che, tethI zuddha jANavuM ane zuddha dekhavuM te jJAnamAM vezyAnI vizuddhine AdhIna che. lezyAnI avizuddhivALe jIva jJAnanI samyak sthitithI rahita hoya che. tethI have sUtrakAra samyak kriyA ane mizana kiyA e be eka ja kALamAM eka jIvamAM hotA nathI. e vAta anya tIthikanI prarUpaNa batApaan 2598 42 cha.-'anna utthiyA NaM bhave!' tyaadi| TI-zrIgItamasvAmI prasuzrIna me 5 yu cha ? 'annautthiyA Na bhade evagAikkhati hai zava anya tIno gaI huche, namAge
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaharma paNNaveti' evaM vakSyamANaprakAreNa prajJApayanti-prakarSeNa jJApayanti yathA svAtmAna vyavasthitaM jJAna tathA pareSvapi ApAdayantIti / evaM parUveti' evaM-vakSyamANa prakAreNa prarUpayanti / kimAcakSate kiM bhApate kiM prajJApayanti-ki prarUpayanti te paratIthikA iti jijJAsAyAM vaktavyArtha prakAzanAyAha - 'evaM' ityAdi evaM khala ege jIve evaM khalu eko jIvaH 'egeNaM samaeNaM' ekena samayena ekasmin samaye ityarthaH 'do kiriyAo pakareMti' dve kriye makaroti-kriyAdvayaM prakaroti-saMpAdayatIti, kiM tat kriyAdvayaM tatrAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'sammatta kiriyaMca' samyaktvakriyAM ca zubhAdhyavasAyAtmikAm 'micchatta kiriyaM ca' mithyAtva kriyAM ca-azubhAdhyavasAyAtmikAM ca / ekena samayena kriyAdvayaM darzayati-'jaM samayaM' ityAdi, 'ja samayaM sammattahiriyaM ekareMi' 'jaM samayaM prAkRtatvAtsaptamyarthe dvitIyA vibhaktiH tathA ca yasmin samaye samyakakriyAM makaroti, taM samayaM micchat kiriyaM pakare' yasmin samaye mithyAtvakriyAM karoti ziSyoM ko aisAhI unhoMne samajhAyA hai, aisI hI unhoMne prarUpaNo kI hai aura tarkaNA dvArA aisI hI unhoMne puSTi kI hai-ki 'ege jIve, ege NaM samaeNaM do kiriyAo pakarei' eka jIva eka samaya meM do kriyAoM ko karatA hai 'taM jahAM ve do kriyAeM ye hai-'saMmatta kiriyaM ca micchatta kiriyaM ca' eka samyaktva kriyA hai aura dUsarI mithyAtva kriyA hai ina meM jo samyaktva kriyA hai vaha sundAdhavalAyarUpa hai aura jo mithyAtva kriyA hai vaha asundarAdhyavasAyalpa hai 'jaM samayaM saMmatta kiriyaM pkre| taM samayaM micchatta kiriyaM pakarei jaM sAyaM micchattakiriyaM pakarei taM samayaM saMmattaziriyaM pakarei' jIva jisa samaya meM samyaktva kriyA karatA hai usI samaya meM vaha mithyAtva kriyA bhI karatA hai aura jisa samaya meM vaha mithyAsva kriyA karatA hai usI samaya meM vaha samyaktva pitAnA ziSyone evuM ja samajAvyuM che, evI ja teoe prarUpaNa karI cha, bhane ta! | mAthe satI puSTi rI che , 'ege jIve, egeNa samaeNa do kiriyAo pakarei' me 24 me samayamoM meM vyAmA re che. 'ta jahA' yAyA prabhArI che. saMmatta kiriyaca micchattakiriyaM ca' eka samyakatva kriyA che. ane bIjI mithyAtva kriyA che. temAM je mithyAtva ThiyA cha, tamasun62 25dhyavasAya 35 che. athAta sArI tI nathI. 'ja samayaM saMmatakiriya' pakarei, ta samaya micchattakiriyapakarei, ja samaya minchattakiriya' pakarei, taM samaya mamattakiriya pakarei' 2 abhaya samyakatva kriyA kare che, eja samaye te mithyAtva kriyApaNa kare che, ane
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 2.32 samyagmithyAkriyayoreMkadAnipedhaH 485 pakareI' tasminneva samaye samyaktvakriyAmapi prakaroti / paraspara sambalitobhaya niyama padarzanArthamAha-'saMmatta kiriyA' ityAdi, 'saMmatta kiriyApakaraNayAe' samyaktva kriyA prakaraNatayA 'miccha ta kiriyaM pakarei mithyAtyakriyA prakarati, tathA'miccha takiriyApakaraNayAe saMmattakiriyaM pakareI mitha yAtyakriyA mithyAtvI cAso kriyA, prakaraNatayA samyaktvakriyAM prakaroti tadubhayakaraNasvabhAvasya tattakriyAkaraNAta sarvAtmanA pravRtteH, anyathA kriyAyA ayogAditi / 'evaM khalu ege jIve' evam uktamakAreNa khalu eko jIvaH 'egegaM samaeNaM' ekena samayena ekasminneva samaye 'do kiriyAo pakarei' dve kriye-kriyAdvayaM prakaroti-'taM jahA' tadyathA-'saMmatakiriyaM ca micchattakiriyaM ca samyaktvakiyAM ca mithyAtvakriyAM ceti 'se kahameyaM bhaMte ! evaM' tatkathametad bhainta ! evam he bhadanta ! anya tIthikairujyamAnamekasminneva samaye kriyAdvayaM saMbhavatIti teSAM kathanaM kiM satyam ? iti gautamasya praznaH, kriyA bhI karatA hai 'samatakiriyA pakaraNayAe micchattakiriya pakareda, micchatta kiriyA pakaraNayAe saMpattakiriyaM pakareha' sampatva kriyA ke karane ke sAtha hI mithyAtva kriyA bhI jo karatA hai evaM mithyAtva kriyA ke sAtha hI samyaktya kriyA bhI karatA hai kyoMki ye donoM kriyAeM paraspara meM sambalita hai ataH eka kriyA ke karane meM dUsarI kriyA kA honA anivArya hai 'evaM khalu e jIve egeNaM samaeNaM do kiriyApro pakarei' isI kAraNa eka jIva eka samaya meM do kriyAoM kA kartA hotA hai| 'taM jahA saMmatta kiriyaM ca micchanta kiriyaM ca' eka samyaktva kriyA kA aura dUsarI mithyAtva kriyA kA 'se kahameya bhaMte ! evaM' he bhadanta !jo anyatairthikoM ne eka jIva ko eka samaya meM do kriyAeM je samaye te mithyAtva kriyA kare che, eja samaye te jIvAtmA samyaktva liyA 5 42 cha khamattakiriyApakaraNayAe micchattakiriya pakarei, micchattakiriyA pakaraNayAe samattakiriyaMpakarei' sabhyatva liyA 42vAnI sAtha ja mithyAtva kriyA paNa kare che. ane mithyAtva kriyAnI sAtheja samyakatva kriyA kare che. kemake A be kriyAo paraspara saMbaMdhavALI che. tethI eka yA 42pAmA mIla ThiyAnu rAmanivAya che. 'eva khalu ege jIve eroNaM samaraNa do kiriyAoM pakarei' me 20 4 01 : samayamA meM tthiyaayaan| -421 / paann| DAya cha ta jahA samatakiriya ca micchatta kiriya'ca' me4 sabhyatva ThiyA mana mIla mithyAtva yAne 42vaapaanne| soya che. 'se kahameya bhate! eva" hai sAvana manya tIthi Aye se chapane eka samayamAM be kriyA karavA vALA kahela che, te zuM tenuM e kathana
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA migamasUtre 486 , tadevaM gautamena prazne kRte bhagavAnprAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jaNNaM annautthiyA eva mAikvati' yat khalu anyayUthikAH paratIrthikA evamuktaprakAreNa 'Adakkhati' AcakSate 'evaM bhAsati' evaM mApante 'evaM paSNave 'ti' evaM prajJApayanti ' evaM parUveti' evaM rUpayanti, tadeva darzayati- ' evaM ege jIve egeNaM samae' evaM khalu eko jIva ekena samayena - ekasminneva samaye 'dokiriyAo pakare:' dve kriye karoti-kriyAdvayaM saMpAdayati 'tatra jAva saMpattakiriyaM camiccha cakiriyaM ca ' tathaiva yAvat sampakvakriyAM makaroti tasminneva samaye mithyAtvakriyAM ca makaroti tathA yasmin samaye mithyAtvakriyAM makaroti tasminneva samaye samyaktva kiyAgapi prakarotIti / 'je te evanAsu taM NaM micchA' ye te evam-upa yuktamAste mithyA-asatyaM kathayanti, atha bhagavAn svagataM pradarzayati- 'ahaM puNe' ityAdi, 'ahaM puNa goyamA' ahaM punaH atra punaH zabdaH 'tu' zabdArthaH tena ahaM tu gautama ! ' evaM AikkhAmi jAva parUvesi' evam vakSyamANaprakAreNAkhyAti, bhASe, prajJApayAmi parUpayAmi / kimAkhyAmi kiM bhASe ki prajJApayAsi kiM marUpayAmi karane kA kahA so kyA unakA yaha kathana saMbhavita hotA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'godhamA / jaNNaM te annautthiyA eva mAhakvaMti evaM bhAti, evaM paNNaveMti evaM pakhveMti evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakareMti taheba jAva saMmattatiriyaM ca micchattakiriya' na he gautama / jo una anya tIrthikoM ne aisA kahA hai aisA vyAkhyAna kiyA hai, aisI prajJApanA kI hai aura aisI prarUpaNA kI hai ki eka jIva eka samaya meM do kriyAoM ko karatA hai isa taraha eka hI samaya meM eka jIva samyaktva kriyA bhI karatA hai aura mithyAkriyA bhI karatA hai so aisA unakA kahanA yAvat prarUpaNa karanA saba 'micchA' mithyA hai-asatya hai 'ahaM puNa gopamA / evamAikkhAmi yathArtha the ? yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAbhIne he he he 'goyamA jaNa te annautthiyA evamAikkhaMti evaM bhAsati, evaM paNNatreti evaM parUveti evaM khalu ege jIve egeNa samaeNa do kiriyAo pakareti taddeva jAva samatta kiriyaca micchattakiriya' ca' he gautama! te anyatIrtha hai| ye yevu uDela che, evuM vyAkhyAna karela che. evI prajJApanA karI che, ane evI prarUpaNA karI che ke eka jIva eka samayamAM e kriyAo kare che e rIte eka ja samayamAM eka chatra samyakUna kriyA kare che, ane mithyAtva kriyA paNa kare che. tA e pramANenu' teeAnu' kathana yAvat prarUSaNA karavI te saghaLuM mithyA asatya che. 'a' puNa goyamA ! evamAkkhAmi jAna parUvemi' yA saMghAM he gautama !
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 7.3 sU.32 sambagmithyAkriyayorekadAniSedhaH 487 tamAha-evaM khala ege jIve egeNa samaeNaM ega kiriyaM pakareI evaM khalu eko. jIvaH ekena samayena-ekasmin samaye ekAmeba kriyAM karoti 'taM jahA' tayadhA 'sammattakiriyaM vA micchattakiriyaM bA' samyaktvaniyAM vA zakaroti, mithyAtdakiyAM vA, prakaroti, 'jaM samayaM saMmattakiriyaM pakarei' yariman samaye samyaktva. kriyA prakaroti, 'jo taM samayaM micchakiriyaM pakarei' no-naiva tasmin samaye mithyAtvakriyA prakaroti tathA-'taM ceva jaM samaya micchattakiriyaM pakarei no taM samayaM saMmattakiriyaM pakarei' tadeva-pUrvoktavadeva yasmin samaye mithyAtvakiyAM prakaroti no tasmin samaye samyaktvakriyAM karoti, yasmAt karaNAva samyaktva. kriyAkaraNasamaye mithyAtvakriyAM na karoti mithyAtva kriyAkaraNasamaye samya. kvakiyAM na karoti tasmAt kAraNAt ekasmin samaye ekaica kriyA ekena jIvena saMpAditA bhavatIti / 'saMpattajhiriyAekaraNayAe no micchattakiriyaM pakarei' samyaktvakriyA prakaraNatayA no mithyAtvakriyAM makaroti tathA-micchatta kiriyApakaraNayAe no sammatakiriyaM pakarei' mithapAtvakriyA prakaraNatayA no samyaktvakriyAM makaroti, kintu 'evaM khalu ege jIve egaM kiriyaM pakarei' evaM khalla eko jIvaH ekasmin samaye ekAmeca kriyAM prakaroti 'taM jahA' tadyathAjAva paravemi' isa viSaya meM to he gautama! merA aisA kahanA hai ailA hI vyAkhyAna karanA hai, aisI ho merI prajJApanA hai aura aisI hI merI prarUpaNA hai ki 'ege jIve egeNaM sampaeNaM ega ziriyaM pakare' eka jIva eka samaya meM eka hI kriyA karatA hai 'taM jahA' jaise-'saMmatta kiriyaM vA micchatta kiriyaM vA' yA to vaha lamyastva kriyA karatA hai yA miyA va kriyA hI karatA hai| donoM kriyAeM vaha yudhapat imaliye nahIM kara sakatA hai ki ina donoM kriyAoM meM Apasa meM paraspara parihAra sthiti lakSaNa virodha hai samyaktva kriyA ke sadabhAva meM mithapAtva kriyA nahIM rahatI hai aura mithyAtva kriyA ke sadbhAva meM samyaktva mAruM evuM kathana che, evuM ja vyAkhyAna che, mArI evIja prajJApanA che, ane bhArI mevI pr356|| cha / 'eva khalu ege jIve egeNaM khamaeNaM ega kiriya pakarei' me se samayamA se liyA 42 cha. 'ta' jahA' bhara saMmattakiriya vA micchattakiriya vA' saya liyA athavA mithyAtva ThiyA ja kare che, e bane kriyAo ekI sAthe eTalA mATe karI zakatA nathI ke A beu kriyAomAM parasparamAM parihAra sthiti lakSaNa virodha che. saphaLa kriyA nA sadUbhAvamAM mithyAtva kriyA rahetI nathI. ane mithyAtva kriyAnA sadubhAvamAM samyakatva kriyA rahetI nathI. tethI eka ja jIvAtmA A bane kriyAo ekI
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ chuTata jIvAmigamasure saMpattariyaM vA micchattakiriyaM vA samyaktvakriyAM vA midhyAtvakriyAM veti / samyaktpakriyA mithyAtvakriyayoH parasparaparihArAvasthAnAtmakatayA jIvasya tadubhayakaraNa svabhAvatvAyogAt, anyathA - sarvathA mokSAbhAva prasakteH kadAcidapi miAvasyAnivarttanAditi / sU0 32 || iti zrI vizvavikhyAta -jagaddallabha- prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitaLaLitakalApAlApakamavizuddha gadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, - vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitasya zrI prameyadyotikA jIvAbhigamasUtrasya khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyapratipattau tiryagAdhikAre dvitIyo - dezakaH samAptaH ||2|| 1 yuga. kriyA nahIM rahatI hai. isaliye eka jIva ina donoM kriyAoM ko pat nahIM kara sakatA hai / yadi eka jIva eka samaya meM ina donoM kriyAoM kA kartA mAnA jAvegA to mokSa kA sarvathA abhAva prasakta hotA hai kyoMki mithyAtva kI nivRtti to kabhI hogI hI nahIM ||32|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIvAbhigamasUtra' kI prameyayotikA nAmaka vyAkhyA meM tRtIya pratipatti meM tiryagyonika adhikAra kA dUsarA uddezaka samApta // 3-2 // vakhate eka sAthe karI zakatA nathI. jo eka jIva eka samayamAM A banne kriyAone kartA mAnavAmAM Ave te meAkSanA sathA abhAva prApta thAya che. kemake mithyAtvanI nivRtti te kayAreya thaI ja zakati nathI. sU. 5 32 // jainAcArya jainadhama divAkara pUjyazrIghAsIlAlajI mahArAjakRta jIvAbhigamasUtra'nI prameyadyotikA nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattinA tiya caiAnika adhikAranA mI uddeza sabhApta // 3-2 //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameya dhotikA TIkA pra.3 4.3.33 sapheda manuSya svarUpanirUpaNam 489 // tRtIyodezakaH // .. vyAkhyAtastiryagyonikA dhikAraH samprati- manuSyAdhikAra vyAkhyAvasaraH tatredamAdimaM sUtram - se kiM taM maNussA' ityAdi, mUlam - se kiM taM maNussA ? maNussA duvihA pannattA taM jahAsaMmucchimamaNuslAya ganbhavakkaMtiya maNussAya / se kiM taM saMmucchima maNussA saMmucchima maNussA egAgArA pannattA / kahi NaM bhaMte! saMmucchima maNussA saMmucchaMti ? goyamA ! aMtomaNussakhette jahA - paNNavaNAe jAva se taM saMmucchimamaNussA // se kiM taM ganbhavakkatiya maNussA ? gabbhavatiya maNussA tivihA pannattA, taM jahA - kammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA / se kiM taM aMtaradIvagA ? aMtaradIvagA aTThAvIsaivihA pannattA taM jahAegoraiyA, AbhAsiyA, vemANiyA NaMgoliyA (1) hayakaNNAM gayakapaNA, gokaNNA, sakkulikaparNA (2) AyaMsamuha, meMDhamuhIM, ayomuhI, gomuhI (3) AsamuhA~, hatthimuhoM, sIhamuddoM, vagghamuddoM (4) ApakaNNI, sIhakarNI, akaNNI, kaNNapAuraNI (5) ukkAmuhI, mehamuhAM, vijjumuhauM, vijjudaMtoM (6) ghaNadaMtI, laTTadaMtI, gUDhadaMtoM, suddhata (7) sU0 33 // chAyA -- atha ke te manuSyAH ? manuSyA dvividhAH prajJaptAH tadyathA-saMmUcchima manuSyAzca garbhavyutkrAntikamanuSyAzca / atha ke te saMcchimamanuSyAH ? saMmUcchimamanuSyA ekAkArAH prajJaptAH / kutra khalu bhadanta / saMcchimamanuSyAH saMpU cchanti ? gautama ! antarmanuSyakSetre yathA prajJApanAyAM yAvat te ete saMmUcchimamanuSyAH / atha ke te garbhavyakrAntika manuSyAH garbhanyukAntika manuSyA trividhAH majJAH tadyathA - karmabhUmikA akarma bhUmikA antaradvIpakAH / atha ke te antaradvIpakA aMtaradvIpakA aSTAviMzatividhAH matAH, tadyathA - ekorukAH 1 AbhASikAH, 2 vaiSANikAH 3, nAGgolikAH 4 hayakarNAH 5, gajakarNAH 6. gokarNAH 7. zaSkuLIkarNAH 8, AdarzamukhAH 9. meMDha (meNI) sukhAH 10, ayomukhAH 11, gomukhA / 12 azvamukhAH 13, hastimukhAH 14, siMhamukhAH 15, vyAghramukhAH 16, azvakarNAH 17, siMha: 18, aNaH 19 karNamAvaraNAH 20, ulkAmukha : 21, megha mI0 62
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamata mukhAH 22, vidyunmukhAH 23 vidhudatAH 24, ghanadantAH 25, kaSTadantAH 26, gUDhadaMtAH 27,zuddhadantAH sU0 // 33 // TIkA-'le kiM taM manusmA' atha ke te manuSyAH, manuSyANAM kiyanto bhedA iti praznaH, uttaramAha-'maNussA' ityAdi, 'maNussA duvihA pannatA' manuSyA dvividhA.-dvi prakArakAH prajJaptAH kathitA-iti, vaividhyaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'saMmurichasamaNussAya gammadakkaMtiyamaNussAya' saMmUchimamanuSyAzca garbhavyutkrAntikamanuSyAzca, tatra zukrazoNitAdi sannipAtavyatirekeNa jAyamAnAH saMmUcchimAH zukazoNitAdi sannipAtena jAyamAnAH garbhajAH, tathA ca-garbhanAgarbhajabhedena manuSyA dvividhA bhavantIti bhAvaH / 'se ki taM samucchimamaNussA' atha ke te saMmRcchimamanuSyAH saMmRcchimamanuSyANAM kiyanto bhedA iti praznaH bhagavAnAha-samucchima' ityAdi, 'samucchimamaNussA tiryagyonika adhikAra samApta kara apa sUtrakAra manuSya ke adhi. kAra kA kathana karate hai| 'skhe kiM taM naNuslA-ityAdi / TIkArtha-se kiM taM maNussA' he bhadanta ! manuSyoM ke kitane bheda haiM? / isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-he gautama ! 'maNussA duvihA paNNattA' manuSyoM ke do bheda haiM 'taM jahAM ve isa prakAra se haiM-'samucchima maNussA ya gabhavatiya maNussA eka saMmUcchima manuSya aura dUsare garbhaja manuSya inameM zukra zoNita Adi sambandha ke vinA jo manuSya utpanna ho jAte haiM ve samUcchima manuSya hai| evaM zuka zoNita Adi ke sambandha se jo jIva utpanna hote haiM ve garbhaja manuSya haiM, 'se ki taM saMcchima praNumsA' he bhadanta ! saMmUchima manuSyoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'samucchima maNussA tiryanika adhikAra samApta karIne have sUtraka 2 manuSyanA adhikAranuM 4thana 42 2.-'se kiM taM maNussA' ityAhi ___TI -'se ki ta maNussA' hai magavan manuSye nA sA maho hyA cha 1 mA praznanA uttaramA prabhu zrI gautamatva.bhAna he che, 'maNussA duvihA paNNattA' manuSya meM prazna yA che. 'tajahA' ta me 43 mA pramANe che samucchima maNuskhAya gambhaka ti ya maNussAya' se sabhUchi ma manuSya bhane bIjA garbhaja manuSya AmAM zukra ane zroNitanA saMbaMdha vinA je manuSya utpanna thAya che, teo saMmUrNima manuSya kahevAya che. ane zukra zaNitanA sama thI 2 arapanna thAya che te gama manuSya pAya che. 'se ki ta samucchima maNussA' 3 sapan / sa bhUbha manuSyAnA Tasa ho / cha 1 mA prasanA
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 uM.3 sU.33 sameda manuSyasvarUpanirUpaNam 491 egAgArA pannattA' saMmUcchimamanuSyA ekAkArA:- ekasvarUpAH prajJaptA:-kathitA iti saMcchimamanuSyANAM kutrotpatti bhavatIti jijJAsu gautamaH pRcchati-'kahiNaM' ityAdi, 'kahiNaM bhaMte ! saMmucchimamaNussA saMmucchaMti' kutra kasmin sthAne khalu bhadanta ! samRcchimamanuSyAH saMmUnchanti-samutpadyante iti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aMtomaNussakhette' antarmanuSya kSetro manuSya kSetrAbhyantare eva samutpadyante manuSyANAmeva uccAramasravaNAdyazucisthAneSu antarmuhUrtakAlAyuSa eva kAlaM kurvanti 'jaha paNNavaNAe jAda se taM samucchimamaNumsA' yathA prajJApanAyAM kathitaM yAvat te ete saMmUcchisamanuSyA iti, samUcchisamanuSyANAM vistarato nirUpaNaM prajJApanAyAH prathama prajJApanA padoktAnusAreNaiva jJAtavyam, atra 'jAva' yAvara zabdagrAhyAH prajJApanA sUtraka prathamapadoktAstadAlApakA: yathA-'paNayAlIsAe joyaNalayasahassesu aDrAijjesu dovasamuddesu paNNarasasu kamma egAgArA panattA' he gautama ! saMmUcchima manuSyoM ke seda nahIM hote haiMkyoMki saMmucchima manuSya eka svarUpa vAle kahe gaye haiN| 'kahiNaM bhaMte ! samucchima maNussA saMmucchaMti' he bhadanta ! ina samUcchima manuSyoM kI utpatti kahAM para hotI hai ? uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyamA ! aMto maNussakhette' he gautama! the saMmUcchina manuSya manuSya kSetra ke bhItara hI utpanna hote haiN| tathA manuSyoM ke hI sala sUtrAdika rUpa azuci vastuoM meM hI ye utpanna hote haiM aura inakI Ayu kevala eka antarmuhUrta kI hotI hai 'jahA paNNavaNAe jAva le ta samucchimamanussA saMmucchima manuSyoM ke sambandha meM vistAra se kathana prajJApanA sUtra ke prathama pada meM kiyA gayA hai ataH usI ke anusAra yahAM para bhI inake sambandha meM kathana samajha lenA cAhiye. yahAM para 'yAvat' zabda se grAtya prajJApanA mUtra uttaramA prasuzrI 49 che saMmucchima maNussA egAgArA paNNattA' gautama ! saMmUrNima manuSyanA keIpaNa bheda hatA nathI. kemake sAmUrNima manuSya ekaja 5135mA pArnu 42 cha. zathI zrIgotamasvAmI pUche che hai 'kahiNaM bhAte ! samucchima maNustA samucchiti'sAvana mAsa bhUribha manuSyAni pattI 4yA yAya cha 1 prazna uttama prasuzrI 49 cha, 'goyamA ! jato maNussakhette' he gautama ! A saMmUrNima manuSya manuSya kSetranI aMdara ja utpanna thAya che. tathA manuSyanAja mala mUtrAdi rUpa azuddha varatuomAMja teo utpanna thAya cha. mana mAnu mAyuSya 840 se matabhuDUna nuna hAya che. 'jahA paNNavaNAe jAva se taM samucchimaNussA' sa bhUribha manuSyAnA samayamA prajJAyanAsUtramA vistArapUrvaka varNana karavAmAM Avela che, tethI te kathana pramANe ahiyAM paNa tenA saMbaMdhamAM kathana samajI levuM joIe, "thAvat' padathI grahaNa karavAmAM
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jIvAbhigamasUtre bhUmIsutIsAe akrammabhUmIsu chappannApa aMtaradIvesu gamavakkatiyamaNustANaM caitra uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA vaMtesu bA pittesu vA pUesu vA soNiesu vA sukkesu vA sukkapoggalaparisADesu vA vigayajIvakalevare vA thopurisasaM nopasu vA nagaraniddhamaNesu vA savvesu ceva asudvA ettha NaM saMmucchiSamaNussA saMmucchaMti aMgulassa asaMkhejjaibhAgameare ogAhaNAra, asanImicchaddiTTI annANI savvAdi pajjatIhi apajjattagA aMtatAuyA ceva kAlaM kareMti' iti / chAyA - paJcatvAriMzati yojanazatasahasreSu arddha tRtIyeSu dvIpasamudreSu pazcadazasu karmabhUmiSu trizati akarmabhUmiSu SaT paJcAzati antaradvIpeSu garbhavyutkrAntikamanuSyANAmetra uccAreSu vA prasravaNeSu vA kheSu siddhANeSu vA vAnteSu vA vitteSu vA pUyeSu vA zoNiteSu vA zukreSu zukaparizATeSu vA vigata jIva kalevareSu vA strIpurupasaMyogeSu vA nagaranirdhamaneSu vA sarveSu caitra azu cesthAneSu saMmUrcchimamanuSyAH saMmUrchanti aGgulasya asaMkhyeyabhAga mAtrapA'vagAhanayA asaMjJino mithyAdRSTayaH ajJAninaH sarvAbhiH paryAptibhiraparyAptakA antarmuhUrttAyukA eva kALaM kurvantIti / eSAmarthazchAyAgamyaH / kA AlApaka isa prakAra hai- 'paNayAlIsAe' ityAdi / sUtrapATha kA artha yahAM kahA jAtA hai-ve saMmUcchima manuSya manuSya kSetra ke bIca meM paiMtAlIsa lAkha yojana vistAra vAle aDhAI dvIpa samudroM meM pandraha karma bhUmiyoM meM tIsa akarma bhUmiyoM meM, chappana antara dvIpoM meM rahane vAle garbhaja manuSyoM ke hI uccAra prasravaNa khela siMghANa vAnta - (vamana) pitta pUpa- (pIpa) zoNita zukra tathA zukra pugaloM ke parizAda-saDa.na- meM mRtakalevaroM meM strI puruSa ke saMyoga meM tathA nagara ke nAle ( gaTara) meM ina saba azucisthAnoM meM yahAM para aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga mAtra avagAhanA se saMmUcchima manuSya saMmUcchita ( utpanna) hote haiM / ve mAvesa ajJAyanA sUtra yAsAya mA abhAye che. 'paNayAlIsAe' tyAhi. sUtrapAThane artha ahiyAM kahevAmAM Ave che. te sabhUmi manuSya manuSya kSetranI madhyamAM 45 pistALIsa lAkha ceAjanavALA aDhAi dvIpa samudromAM 5 darakama bhUmiceAmAM, trIsa eka bhUmiyemA chappana a Mtara dvIpAmAM rahevAvALA gaja manuSyeAnA ja uccAra. prasravaNa, khela si`ghANu vAnta (vamana-ulTI pitta dhUya (53) zoSita, (boDI) zuddha-vIrya tathA zuyuddhagAnA parivAra saDelAbhAM marelA kalevara kahetAM zarIramAM, zrI purUSanA sacaiAgamAM tathA nagaranA nALA (gaTara)mAM A badhA azucisthAnAmAM AMgaLanA asakhyAtamA bhAga mAtra ava zADanAthI sabhUti (utpanna ) thAya che tethe asazI mithyAdRSTi, ajJAnI,,
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.33 sabheda manuSyasvarUpanirUpaNam 413 ___ samprate-garbhavyutkrAntika manuSyapratipAdanArthamAha-se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM gamavakkaMtiya maNussA' atha ke te garbhavyutkrAntikamanuSyAH garbhavyu skrAntikamanuSyANAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAha-gambhavakkaMtiya' ityAdi, 'gamavakkaitiyamaNussA tivihA pannattA' garbhavyutkrAntikamanuSyA strividhA tripakArakAH prajJaptA:-kathitAH, tatra vidhyaM darzapati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tayathA-'kammabhUmigA ammabhUmigA aMtaradIvagA' karmabhUmikAH karmabhUmiSu bharatairavatAdi paJcadazasu kramabhUmiSu jAyamAnAH karmabhUmikA, evamakama (mighuhaimavatAdi trizadvidhAsu bhogabhUmiSu jAtA akarmabhUmikAH, antaradvIpakAH lakSaNasamudramadhye'ntare'ntare dvISA iti antaradvIyA, antaradvIpeSu SaTpaJcAzatsaMkhya keSu amajJI mithyAdRSTi ajJAnI aura sabhI maMcoM paryAptiyoM se apayApta hote haiM ve antarmuhUrta kI Ayu meM hI kAla kara jAte haiN| 'settaM samucchima maNussA' the samUrchima manuSya hai| garbhaja manuSyoM kA vivecana-se ki taM gambha katiya = NusmA' he bhadanta ! garbhaja manuSyoM ke kitane bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiMhe gautama! 'gamavakkaMsiyamaNustA tivizA panattA' gacyuTakAntikagarbhajamanuSyoM ke lIna bheda haiM / 'taM jahA' ve bheda isa prakAra se haiM-'cammabhUmigA, akaramabhUgnigA, ataradImagA' pharma bhUmika, akarmabhUmi aura antaradvIpaka inameM jo karmabhUmiyoM meM-bharata airavatAdi pandraha kSetroM meMutpanna hote haiM ke karmabhUmika, mavana Adi tIla akarmabhUmiyoM meM jo utpanna hote hai-ve akarmabhUmi kahalAte haiN| do lAkha ghojana ke vistArava lA lavaNa samudra ke bhItara bhItara jo dvIpa hai, ve antara bIpa haiMina chappana antaradvIpoM meM jo utpanna hote haiM ve antara dvIpaka manuSya haiN| ane badhI pAMce paryAmiyathI aparyApta hoya cheA aMtamuhUrtanA AyuSyamAM ja 4.1 42 cha. 'se ta saMmucchimamaNusmA' ! sa bhUmi bhanupyAtuM ni359 4thu che. Dave gama bhanudhyAna 35 4.pAmA mAve cha 'se ki ta gambha vakka tiya maNussA' 3 bhagavan gama bhanuSyAnA TasA leDa hyA cha ? sA prazna uttaramA asuzrI gautamabhAna cheu gotama ! 'gambhavakka tiya maNussA tivihA paNNattA' Ama vyutpatix-Mr manuSyAnA traya ho yal cha, 'ta jahA' te ho mA pramANe cha 'kammabhUmigA, akammabhUmigA, ataradIvagA' karmabhUmika akarmabhUmika, ane aMtarIpaja, AmAM jeo karmabhUmiyomAM eTale ke bharata, aravata, vigere paMdara kSetromAM utpanna thAya che. teo karmabhUmika kahevAya che be lAkha ejananA vistArava LA lavaNa samudranI aMdara aMdara je dviIpa che, te aMtaradvIpa che. A chapana aMtaradvIpamAM jeo utpanna thAya che. teo aMtaradvIpaka manuSya che,
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ { kama jIvAbhigamasUtre bhavA antaradvIpakA iti / eteSu triSu manuSyeSu AntaradvIpakamanuSyabhedAn jJAtuM praznayanna i - 'se kiM taM' ityAdi, 'se kiM taM aMtaradIvagA' atha ke te antaradvIpakA ? AntaradvIpakAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAha - 'aMtarafair ahAdIsa vihA' ityAdi, 'aMtaradIvagA aTThAvIsa vidyA pannattA' AntaradvIpakA aSTAviMzati vidhA: - aSTAtriMzati prakArakAH prajJaptAH - kathitAH 'taM jahA ' udyathA-teSAM nAmAni yathA - ekorukAH, 1 abhApikAH 2, vaipANikAH 3, nAGgalikA: 4, hayakartA. 5, gajakarNAH 6, gokaNIH7 zaSkulI karNAH 8, AdarzamukhAH 9 meNdU 'meSa' mukhA, 10, ayomukhAH 11, gomukhAH 12, azvamukhAH 13, istimukhA: 14, vimukhA:15, vyAghramukhAH 16, azvakarNAH 17, siMhakarNAH 18, akarNAH 19, karNamAcaraNA 20, ulkAmukhAH 21, meghamukhAH 22, vidyunmukhAH23 vidyuddantA: 24, ghanadantAH 25, laSTadantAH 26, gUDhadantAH 27, zuddhadantAH 28 iti / inameM prathama antara dvIpa ke manuSdhoM kA kathana karate haiM- 'se kiM taM aMtaradIbagA' he bhadanta ! antaradvIpaka manuSyoM ke kinane bheda haiM? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' aMtara dIvagA aTThAvIsaidihA' he gautama! antara dvIpakaM manuSyoM ke aThAIsa bheda hai 'taM jahAM' ve bheda isa prakAra se haiM- 'egoruyA' ityAdi / ekoruka1 'AbhASika, 2, vaiSANika, (vaizAlika) 3, nAGgolika 4, karNaka 5, gajakarNaka 6. gokarNaka 7, zaku lIka 8, Adarzamukha 9, medra - meSamukha 10 ayomukha 11, gomukha 12 azvamukha 13, hastisukha 14, siMha mukha15, vyAghramukha 16, azvakarNa 17, siMhakarNa 18, akarNa 19, karNaprAtharaNa 20, ulkAmukha 21, meghamukha 22, vimukha 23, vidyuddanta 24, ghanadanta 25 laSTadanta 26, gUDhadanta27, aura AmAM pahelAM aMtara dvIpanA manuScAnu kathana karavAmAM Ave che. temAM gautamasvAbhI aluzrIne pUche che 'se kiM taM a MtaradIvagA' he bhagavan ataradvIpanA manuSyanA keTalA bheda kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAbhIne he che 'ataradIvagA aTThAvIsaivihA pannattA' he gautama! aMtara dvIpanA manuSyAnA 28 madhyAvIsa leDo udyA che, 'ta' jahA' te adhyAvIsa lehe| thA prabhAye che. 'egoruyA' ityAdi me 434 1, AbhASika 2, vaiSAli u, nAMgo siGa 4, hayAlu, gahU, golu 7, zaNDusI 448, Adarza, bheTU - bheSabhuNa 10, 11, geobhu 12, hastisukha 14, siMhasukha 15, vyAghramukha 16, aNu 17, si'hUMkaNu 18, artha 18, aNu pravarA 20, bhubha 21, bheSabhubharara, vidhunbhu 23, vidyunta 24, dhanadatta 25, laSTaEnta 26, gUDhadanta 2, ane zuddhadata 28,
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.39.33 sameda manuSyasvarUpanirUpaNam ete'STAviMzatirantaradvIpakA yAzA evaM yAvatpamANA yAvadapAntarAlaganta: yannAmAno himavatparvata pUrvAparadigavyavasthitAH santi, tAzA eba tAvatpramANAsvAvadapAntarALavantastannAmAna eva zikhariparvata pUrvAparadigvyavasthitA anye'pi aSTAviMzatirantaradvIpAH santIti militvA sarve SaT pazcAzadantara dvIpA iti kathyante kintvatra sUtro'tyantasadRzatayA vyakti bhedamanapekSyASTAviMzati vidhA eva AntaradvIpA vivakSitA iti / tatra jAtA manuSyA api ekorukAdayaH aSTAviMzati vidhAH moktA 'tAsthyAttadvayapadezaH' iti nyAyAt, yathA pazcAladezanivAsinaH puruSAH pAnAlA iti / ete aSTAviMzatirantaradvIpAH caturmivibhajyante, tatazcatuSTayaM catuSTayaM kRtvA sapta catuSkANi bhavanti, tAni ca pratyekaM svasvakSetra samapramANAni bhavanti, tAni sapta yayA-ekorukAdayazcatvAraH prathamaM catuSkam 1, harakarNAdayazcatvAro dvitIyaM catukam 2 / AdarzamukhAdayazcatvAra stRtIyaM catuSkam 3 / azvamukhAdayazcatvAra caturtha zuddhadanta28, sUtrokta ye aThAIsa dvIpa jisa prakAra ke jitane pramANa ke jitane apAntarAla vAle aura jisa nAma ke himavAna parvata ke pUrva pazcimadizA meM haiM usI prakAra ke utane hI pramANa vAle utane hI apA. ntarAla vAle aura usI nAma ke zikharI parvata ke pUrva pazcimadizA meM dUsare bhI aThAIsa antara dvIpa phira haiM, ye saba mila kara chappana antara dIpa kahalAte haiN| kintu isa sUtra meM inakI atyanta sadRzatA ke kAraNa vyakti bheda ko na mAnakara aThAIsa prakAra ke hI antara dvIpoM kI vivakSA kI gaI hai| __ekoruka Adi nAma vAle dvIpa haiM manuSya nahIM parantu una dvIpoM meM rahane vAle hone ke kAraNa 'tAsthayAttad vyapadezaH' isa mAnyatAnusAra sUtramAM kahelA A aThayAvIsa 28 dvIpa je pramANenA jeTalA pramANunA apAntarAlavALA ane je nAmanA himavAna parvatanA pUrva ane pazcima dizAmAM che, eja prakAranA eTalAja pramANavALA eTalAja apAntarAlavALA ane eja nAmanA zikharI parvatanI pUrva ane pazcima dizAmAM bIjA paNa 28 aThayAvIsa aMtaradvIpa pharIthI kahyA che. A badhA maLIne kula 56 chappana aMtaradvIpa kahevAmAM Ave che. paraMtu A sUtramAM teonI atyaMtasamAnatAne kAraNe vyaktibhedane na mAnatAM aThayAvIsa prakAranA ja aMtaradvIpanI vivakSA karavAmAM AvI che. ekarUka nAmavALA dvIpa che. manuSya e nAmavALA hotA nathI paraMtu tevIyAmA 27naa| hAvAna 4.26'tAsthyAt tad vyapadezaH' mA mAnyatA
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 jIvAbhigamana catuSkam 4 / azvakarNAdayatvAraH pazcamaM catuSkam 5 / ulkAmukhAdayazvavAra SaSThaM catuSkam 6 / ghanadantAdayazcatvAraH saptamaM catuSkam 7 / iti sapta catuSkANi militvA'STAviMzatirantaradvIpA: santIti |mu0 33 // atha dAkSiNAtyaikorukamanuSyANAmekorukIpaM pipRcchiSuridamAha-'kahiNaM bhaMte' ityAdi, malam-kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM egoruya maNustAsaM egoruya dIve NamaM dIve paNNatte ? goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttarapurasthiMmillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinni joyaNasayAI ogAhittA etthaNaM dAhiNillANaM egoruya maNussANaM egoruya dIve NAmaM dIye paNNatte, tinni joyaNasayAI AyAmavizkhaMbheNaM, natra egUgapaNa joyaNasayAI kiMci viseseNaM parivakhetreNaM, egAe paubhavaraveiyAe egeNaM ca vaNasaMDeNaM savvao samaMtA sNprikkhitte| sANaM paumabaraveiyA aTTa joyaNAI uddhaM uccatteNaM, paMca dhaNusathAiM vikkhaMbheNaM, egoruyaM dIvaM samaMtA parivakhavaNaM pnnttaa| tIleNaM paumavaraveiyAe ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taM jahA- barAmayA nimmA evaM veiyA vaNNao jahA rAyapaseNaIe tahA bhANiyabo| sANaM paumavaraveiyA egegaM vaNasaMDeNaM savvao samaMtA sNprikkhittaa| seNe vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI camcAlavikkhaMbheNaM veiyAsameNaM parikkhevaNaM paNNatte, seNaM vaNasaMDe kiNhe kiNhAbhAse, evaM jahA-rAyapaleNaIe vaNasaMDe vaNNao tahava niravasesaM vahAM ke manuSyoM kA nAma bhI ekoruka Adi kaha diyA gayA hai jina prakAra paMcAla Adi deza vAsI puruSa ko pazcAla zabda se vyavahAra meM kaha diyA jAtA hai / / mutra 33 // pramANe tyAMnA manuSyanA nAme paNa ekarUka vigere prakArathI kahyA che. jema paMcAla vigere dezamAM rahevAvALA purUSane vyavahAramAM pAMcAla vigere prakArathI kahevAmAM Ave che. te ja pramANenuM A kathana che. sU. 33 che
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ AND prameyadhotikA kAma.3 7.3 7.33 dAkSi0 manuSyANAmekorukadvIpavarNanam 497 bhANiyaThavaM, taNANayavANagaMdhaphAso, sahotaNANaM, vAvIo uppAyapavvayA paDhavIsilapaTTagAya bhANiyavA jAva tatthaNaM vaha vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti jAba viharati |suu033| chAyA-kutra khalu bhadanta dAkSiNAtyAnAm eko rukamanuSyANAm ekorukadvIpako nAma dvopaH prajJaptaH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe kSulla himavato varSadharaparvatasyottarapaurastyAt caramAntAt kavaNasamudraM trINi yojanazatAni avagAhya atra khalu dAkSiNAtyAnAmekorukamanuSyANAm ekorukadvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH trINi yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, navaekona pazcA zAni kizcidvizeSeNa parikSepeNa, ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH / sA khalu padmavaravedikA aSTayojanAni Urdhvamucca svena paJcadhanuH zatAni viSkambheNa ekohakadvIpaM samantAt parikSepeNa prajJaptA / tasyAH khalu padmavaravedikAyA ayamera drUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA vajramayI nemiH, evaM vedikAvarNako yathA rAjapraznIye tathA bhaNitavyaH / sA khallu padmavaravedikA ekena vanaSaNDena sarvataH samantAt saMgarikSiptA / tat khalu vanaSaNDaM, dezone dve yojane cakravAlaviSkambheNa vedikAsayena parikSepeNa prajJaptam / tat khallu vanakhaNDaM kRSNaM kRSNAvabhAsam, evaM yathA rAjapraznIye vanaSaNDa varNaka stathaiva niravazeSaM bhaNitavyaH / tUNAzca varNagandharUparzaH, zabda stRNAnAM vAppA, upapAta. parvatAH pRthivI zilApaTTakAzca bhaNitavyAH yAvat tatra khalchu bahavo vAnavyantarA. devAzca devyazca Asate yAvadviharanti ||muu033|| TIkA-'kahi NaM bhaMte' kutra-kasmin sthAne bhadanta ! 'dAhiNillANaM egoruyamaNussANaM' dAkSiNAtyAnAm ekoru manuSyANAm iha ekoru kAdayo manuSyAH zikhari parvate'pi vidyante, te ca meroruttaradigvartina iti tavyavacchedArtha dAkSi aSa dakSiNa dizA ke ephoruka manuSyoM ke ekoruka dvIpa ke viSaya meM kahate haiM-'kahi NaM bhaMte ! dAhigillANaM egoruSa maNussA NaM ityAdi TIkArtha-zrIgautama ne prabhuzrI se aimA puuch| hai-'kahi paM bhaMte ! dAhi jillANaM egorughamanussANaM egorupadIve NAmaM dIve pannatte' he bhadanta ! have dakSiNa dizAnA ekeka manuSyanA ekerUka dvIpanA saMbaMdhamAM apAmA mA che. 'kahiNaM bhave / dAhiNillANaM egorUya maNussANaM' tyAha TIya-zrIgItabhasvAbhAsa prabhuzrIna me 57yu 4 'kahi NaM bhave ! dAhiNillANa' egoruyamaNussANa' egoruyadIve NAma dIve paNNatte' san kSiya jI0 63
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jIvAmigamana NAtyAnAmityuktam 'egorupadIve NAmaM dIve panlatte' ekorukadvIpo nAma dvIpa: majJaptaH-kathitaH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe mandaraparvatasyAnyatrAsaMbhAvAt asmin jambUdvIpe iti jJAtavyam maMdarassa pancayassa dAhiNeNaM' mandarasya parvatasya _ 'dakSiNena' ityatra pAkRtatvAtsaptamyarthe tRtIyA, tena yerodakSiNasyAM dizi 'culla. himavaMtassa vAsaharapavyayassa' kSulla himavarSadharaparvatasya kSullagrahaNaM mahAhimavadvarSadharasya vyavacchedArtham 'uttara purathimillAo carimaMtAoM' uttarapaurastyAt IzAnakoNagatAt caramAntAt 'lavaNa sapluI' lavaNasamudram 'dinni joyaNasayAI' trINi yojanazatAni yAvat 'ogAhitA' avagAhya ulpa anAntare kSulla. himavadaMSTrAyA upari 'eyaNaM' ana khalu 'dAhiNillANaM egorupamaNussANaM' dakSiNa dizA meM rahane vAle e koruka manuSyoM kA jo ekoruka dvIpa hai vaha kisa sthAna para kahA gayA hai ? ezoruka manuSya zikharI nAma ke parvata para bhI rahate haiM to ye manuSya perU kI uttara dizA meM rahane vAle kahe jAte haiM ataH inakA grahaNa yahAM na ho-isa liye dakSiNa dizA meM rahane vAle ekoruka manuSyoM ke ekohaka dvIpa ke viSaya gautama ne pUchA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarasta pavvayasla dAhiNeNaM cullahimavaMtaralla bAlazpavayala uttarapurathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tini joyaNasacAI olahitA' he gautama! jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM jo sumeru parvata hai usakI dakSiNa dizA meM eka kSudra himavAn nAma kA varSadhara parcara kI IzAna vidizA ke caramAnta se lavaNa lamudra meM tInaso yojana jAne para 'ettha NaM dAhiNillA dizAmAM rahevAvALA ekeDarUka manuSyane je ekarUka dvIpa che, te kayA sthAna para kahevAmAM Avela che? ekarUka manuSya zikharI nAmanA parvata para paNa rahe che. te A manuSya merU parvatanI uttara dizAmAM rahevAvALA ekarUka manuSyonA ekeDarUka hapanA saMbaMdhamAM zrIgautamasvAmIe upara pramANene prazna bhagavAnazrI mahAvIra prabhuzrIne pUchaye che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIche 'goyamA ! jaMbuddIve dIve madarassa pavvayassa, dAhiNeNa cullahimavatassa, vAsaharapabdhayassa, uttarapurathimillAo carima'tAo lavaNamamudda tinni joyaNasayAI ogAhittA' he gautama | bhUdvIpa nAmanA dvIpamA 2 35 che, tenI dakSiNa dizAmAM kSudrahimavAnuM nAma varSadhara parvata che. A varSadhara parvatanI IzAna dizAne caramAntamAM lavaNa samudramAM traNa yojanA gayA pachI 'etthaNa dAhiNillANa egoruya maNussANa' egorUyadIve NAma dIve paNNatte'
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.33 dAkSi0 manuSyANAmekorukaDhIpavarNanam 499 dAkSiNAtyAnAmekorukamanuSyANAm 'egoruyadI yeNAma dIve pannatte' ekohAdvIpo nAmadvIpaH prajJapta:-kathitaH, sa ca dvIpaH 'tinni joyaNasayAI AyAmavivakhaMbheNaM' trINi yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, anAyAbho daidhyam, viSkambhaH-vistAraH thAyAmena viSkambheNa cetyarthaH 'Nava egaNa paNNajoyaNasae' nakonapaJcAzAniekona paJcAzadadhikAni nayojanazatAni kici viseseNa parikkheveNaM' kizci. dvizeSeNa parikSepeNa 'egAe paumavaraveiyAe' eka yA padamavaravedikayA 'egeNa ca vaNasaMDeNa' ekena ca vanapaNDena-upabanenetyarthaH 'sano samaMtA saMparikkhitte' sarvataH samantAt caturdikSu saMparikSipta:-pariveSTita iti 'sANaM paumavaraveiyA' sA khalu padmavaravedikA 'aTTa joyapAI uDU uccatteNaM' aSTayojanAni UrdhvamuccaiH 'paMcadhaNusayAI vikhaMbheNaM' pazcadhaNuH zatAni viSkambhega-vistAreNa 'egoruyadI' ekorukadvIpam abhivyApya 'samaMtA parikkheveNaM pannattA' samantAda-caturdikSu NaM egoruSa maNustA NaM egoruya dIve NAma dIye paNNatte' yahA~ kSudra himavAn kI daMSTrA ke Upara dAkSiNAtya ekoNa manuSyoM kA ekoruka nAma kA dvIpa kahA gayA hai. 'tini joyaNalayAI AyAmavikkhaMbhe gaM Nava ekUNapaNNajoSaNalayAI kiMci vileleNa parikkheveNaM egAe paumavara vezyAe ege NaM vaNalaMDe NaM satrabho sattA saMparikkhite' yaha dvIpa lambAI cauDAI meM tIna sau (300) yojana kA hai isakI paridhi nau sau unacAsa yojana 949 le kucha adhika hai isa dvIpa ke cAroM tarapha eka panavara vedikA hai| isa padmavara vedikA kI cAroM dizAoM meM ise ghere hue eka dhana hai / 'lA NaM paubhayaravejhyA joyaNAI ur3a uccatteNa paMca ghaNusacAI vivakhaMbheNaM egojhA dIvaM samaMtA parikkheve NaM paNNattA' yaha padmavara vedikA ATha yojala kI UMcI hai aura pAMcaso ahiyAM zudra hisavAna parvatanI dADha upara dakSiNa dizAmAM rahevAvALA eka rUka mnussyaan| me|34 nAbhana dvIpa 4vAmA mAvesa che. tinni joyaNasayAI AyAmavikkha bheNaM Nava egUNapanna joyaNasayAikiMcivisa seNa parikkheveNaM egAe paumavaraveiyAe egega vaNasaMDeNaM savao samatA saMparikkhitte' 25 dvIpa laMbAI pahoLAImAM traNaso 300 janane che. tenI paridhi navo ogaNa pacAsa 949 ejanamAM kaMIka vadhAre che. A dvIpanI cAre bAju eka pAvara vedikA AvelI che. A pAvara vedikAnI cAre dizAomAM tene gherine 4 na ma bhAva che. 'sA NaM pauvaravediyA saTu joyaNAI uDDha uccatteNaM paMca dhaNumayAI vika kha bheja egUrUyavadIva samatA parikkhevaNa paNNatA' mA 5532
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 500 parikSepeNa-pariveSTanena prajJaptA sA padmavaravedikA ! 'tIse NaM paumavaraveiyAe' tasyAH khalu padmavaravedikAyA: 'ayameyArUve vANAvAse pannate' ayametAvadrapo varNAvAsaH prajJapta:-kathitaH 'taM jahA' tadyathA 'baharAmayA' vanamayI 'nimmA' nemiH-paridhiH 'evaM veiyA vaNNAo jahA-rAyapaseNaIra tahA mANiyo' evamuktapakAreNa vedikAyAH-padmavaravedikAyAH varNako-varNanaM yathA rAjamaznIye kRta stathaiva bhnnitvyH| ___ 'sANaM paumavaravediyA' sA khalu padamavasvedikA 'egegaM vaNasaMDegaM sabao samaMtA saMparikkhittA' ekena vanaSaNDena sarvataH samantAt catudikSu saMparikSiptApariveSTitA ! 'se NaM vaNasaMDe demUNAI do joyaNAI cakkavAlavivakhaMbheNa veiyAsameNa parikkheveNaM paNNatte' sa khalu vanapaNDaH dezone 2 yojane cakravAlaviSkadhanuSa kI caur3I hai yaha ekoruka dvIpa ko cAroM Ara se gherI huI hai| 'tIse NaM paumabara vediyAe' isa padmavara vedikA kA 'ayameyArUve vaNNA vAse' varNAvAsa-varNana-isa prakAra se hai-'taM jahAM-jaise-'varAmayA nimmA' nemi nIva vajraratna kI banI hai 'evaM vezyA vaNNao jahA rAya paseNaIe tahA bhANiyayo' isa varNana ke sambandha meM kathana 'rAyapaseNI' sUtra meM hai ataH jaisA isakA varNana vahAM kiyA gayA hai-vaisA hI vaha saba yahAM para bhI inakA varNana kara lenA cAhiye / / ___'sA NaM paumaghara vediyA egerNa vaNasaMDeNaM sabao samaMtA saMparikkhittA' isa padUmavara vedikA ke cAro ora eka vanaSaNDa hai 'se Na vaNasaMDe dekhUNAI do joyaNAI cakkacAlavikkhaMbhe Na vediyA sameNa parikkheveNapaNNatte' yaha vanaSaNDa dezaUna kucha kama-do yojana vedikanI ucAI ATha jananI che. ane tenI pahoLAI pAMcase dhanuSanI che. 'egoruya dI samatA parikkheveNa paNNattA' 2 // 512 / 134 dvIpane cyA3 mAthI dhezane 27dI che. 'tIseNaM pauvaravediyAe' mA pajha12 jAnu 'ayameyArUve vaNNAvAse' vAsa-vana sA pramANe cha 'taM jahA' rebha 'vairAmayA nimmA' bhi paridhi nabhaya manasA che. 'eva veiyA vaNNao jahA rAyapaseNaIe tahA bhANiyavyo' bhAnA vana madhamA 'rApraznIya' sUtramA 2 amAnu kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM joIe. ___ 'sA Na pa umabaravediyA egeNa vaNasaDeNa samatA saMparikkhittA' yA 512 vAnI yAre se panapa bhAva che. 'se Na vaNasaMDe desUNAI do joyaNAIcakkabAlavikkha bheNa vediyA sameNa parikkheveNa paNNatte' mA vana
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 33 dAkSi0 manuSyANAmekorukadvIpavarNanam 501 mbheNa vedikA samena - vedikA tulyena parikSepeNa prajJaptaH / ' seNaM vaNasaMDe kinde kiNDomAse' sa khalu vanaSaNDaH kRSNaH kRSNAvabhAsaH, 'evaM jahA rAyapaseNaIe vaNasaMDavaNNao' evaM yathA rAjamaznIye vanapaNDavarNakaH 'taheva niravasesaM bhANipoi' tathaiva niravazeSaM bhaNitavyaH 'taNANaya vaNNa gaMdha phAso, so taNA vAvIo' tRgAnAzca varNagandhasparzaH, zabda smRgAnAm, atra vRgAnAM zabdo vAcyaH anyatra - 'vaNasaMDa vaNNao taNa sadaM vigo nepactro' iti varttate / tathA-vApyaH 'upoya panjA' upapAdaparvatAH 'puDhabIsilApaTTagAya' pRthivIzilA kAtha 'mANiyantrA' bhaNitavyAH kiyatparyantamityAha - 'jAva' ityAdi, 'jAba tattha NaM kI golAkAra cauDAI bAlA hai / aura isakI paridhi kA vistAra vedikA ke barAbara hai| 'se vaNasaMDe kinhobhAse evaM jahA rAyapaseNaIe vaNavaNNao taheva niravasesaM bhANiyantraM' yA vana SaNDa bahuta adhika ghana hone ke kAraNa kAlA dikhatA hai aura prakAza bhI isase kAlA hI nikalatA hai / isakA isa prakAra kA varNana rAya seNI sUtra meM kiyA gayA hai so vaha saba varNana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye. 'tANANa ya vaNNagaMdhaphAsosa ho taNANaM, vAdIo uppAya paJcayA puDhavi silA paTTagAya bhANiyavyA jAya tattha NaM bahave devAya devI bho va AsayaMti jAva viharaMti' yahAM ke tRNoM kA varNa, gandha, sparza aura tRoM kA zabda ina saba kA tathA vASikAoM kA aura upapAta parvanoM kA aura pRthivI zilA paTToM kA jo ki yahAM para vartamAna hai vaha saba varNana bhI kara lenA cAhiye yAvat yahA~ aneka vAnavyantara devI evaM devatAM SaMDa dezana, kaMIka kama e ceAjananA geALAkAra paheALAI vALuM che. ane tenI paridhinA vistAra vahinI marobhara che. 'se Na vaNasaMDe kinhe kinhobhAse evaM jahA rAyapaseNaie vaNasaM DavaNNao taddeva niravasesaM bhANiyavva' yA vanaSauMDa dhAgu gADha uMDu hAvAnA kAraNe kALuM dekhAya che. ane tenA prakAza paNa kALeAja nIkaLe che. tenu A prakAranu' varNana rAjapraznIya sUtramAM karavAmAM Avela che. te madhu tyAM vana sahiyAM pazu samala sevu' 'taNANa ya vaNNa gaMdha phAso mahotaNA NaM bahave devAya devIo ya Asayati jAva viharati mahinA tRzAnA vaNuM, gaMdha, rasa, sparzI ane tRNeAnA zabda A badhAnuM ane vADiyenu' ane upapAta para tenuM ane pRthvI zilApaTTAnuM ke je ahiyAM vata mAna che, e badhAnu vadhu napaNa karI levu' joIe, yAvat ahiyAM aneka vAnabhyantara deva
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 jIvAmigama vahave vANamaMtarA devAya devIyo ya AsayaMti jAva viraMti yAvat tatra bahavo cAnavyantaradevAzca devyazcAsate yAvadviharanti, atra yAvatpadena-'sayaMti ciTThati nisIyati tuyati hasati ramaMti kalaMti kIla ti mohaMti purA porANANasuparikvANaM mubhANaM kaDANaM kammANa kallANaM phalavittivisesaM paccagunmava. mANA' iti saMgrAhyam, chAyA-zerate riSThanti niSIdanti damyatayanti hamanti ramante lalanti krIDanti mudyanti mohayanti purA paurANAnAM sucIrNAnAM muparikrAntAnAM zumAnAM kRtAnAM karmaNAM karapANaM phalattivizeSa matyanumavantaH, vihantIti sambandhaH / tatra padgabaravedikA varNanaM vanapaNDavarNanaM maNitRNAnAM varNAdivarNanam utpAta parvatAnAM pRthivI zilApaTTakAnAM ca varNana rAnapaznIyasUtre sarva vilokanIyamiti // 33 // mULam-egorUya dIvasta NaM bhaMte ! dIvasta kerisae AgAra bhAvapaDodhAre pannate ? goyamA! egoruyadIvasta paM dIvassa aMtobahutamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahA-NAmae AliMga pukkharei vA evaM layaNije bhANiyabve jAva puDhavI silApaTTa. gaMsi tattha NaM bahave egoruyadIvayA maNussA ya maNussIo ya AlayaMti jAva viharati egoruyadIveNaM dIve tattha tattha dese tahi tahiM bahave uddAlagA kodAlagA katamAlA NayamAlA uThate baiThate haiM, ityaadi| ila taraha 'AlayaMti' isa antima pada taka vyantara deva aura deviyoM kA varNana vahAM para kiyA gayA hai so vaha saba varNana yahAM para kara lenA cAhiye tAtparya yahI hai ki padmavara vedakA kA varNana aura vanapaNDa kA varNana jaisA Age jambUdIpa kI jagati ke Upara kI padmavara vedikA aura vanaSaNDa kA varNana Ane cAlA hai ataH vahIM se yaha jAnane meM AjAyagA / / suutr-33|| bhane vAyo 8131 423 // mAve che 6 se che. tyAdi. mA zata 'Asaya ti' A chelA pada sudhI vyaktara deva ane devInuM varNana ahiyAM karavAmAM Avela che te te badhuM ja varNana ahiyAM karI levuM joIe kahevAnuM tAtparya e che ke padmavara vedikAnuM varNana ane vanakhaMDanuM varNana jema AgaLa jaMbupinI uparanI pAvara vedika ane vanakhaMDanuM varNana AvavAnuM che. te pramANe tyAMnA te varNana prakaraNathI A samajavAmAM AvI jaze. e sU 33
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 7.34 ekolakadvIpasyAkArAdinirUpaNam 503 NamAlA siMgamAlA saMkhamAlA daMtamAlA selamAlagA jAma damagaNA pannattA samaNAuso ? kulavikulavisuddharukhamUlA mUlamaMto kaMdamaMto jAva bIyamaMto pattehiya pupphehiyA acchaNNa paricchaNNA sIrIe aIva aIva uvasobhemANA ubasobhemANA ciTuMti ekorUyadIveNaM dIve rukkhA bahave heruyAlavaNA bheruyA. lavaNA meruyAlavaNA seruyAlavaNA lAlavaNA lattavaNNavaNApUdhaphalivaNA khajjUrivaNA NAlierivaNA kulAbikula visuddha jAva ciTuMti, egoruSa dIveNaM tattha2 bahane tilayAlavayA nagohA jAva rAyarukkhA NaMdirukkhA kulavikusa visuddhakkhamUlA cittuNti| egorUya dIveNaM tattha bahuo paumalayAo jAva sAmalatAo NicaM kusumiyAo evaM layA vaNNao jahA ukvAie jAva paDirUvA / egorUya dIveNaM tatthara bahane seriyA gummA jAva mahAjAigummA te NaM gummA dasaddhavapaNaM kusumaM kusumaMti vidhUyagasAhA je Na vAya vidhUyaggasAlA, egUrUyadAvasta bahumamaramaNijjabhUmibhAga mukkapupphapuMjobayArakaliyaM kareMti, egoruya dIveNaM tattha2 barao vaNarAIo pannatAo, tAo NaM vaNarA. io kiNhAo kiNhobhAsAo jAva rasmAo mahAmehaNiuruMbabhUyAo jAva mahaI gaMdhaddhaNi muyaMtIo pAlAdIyAo4 / egorUyadIve tatthara bahave mataMgA nAma dumagaNA pannattA sammaNAuso ! jahA se caMdappabha maNililAgavara sIdhupavaravArugI sujAyapattapupphaphalacoyaNijjAsasArabahudabbajutti saMbhArakAla saMdhiyAsavA mahumeragariTAbhaduddhajAiya pasanna mellagalayAu khajjuramuddiyA sArakA vilAyaNa supakka khoyarasavara surAvapaNaramagaMdhapharisajuttabalavIriyaM pariNAmA majjavihittha bahuppagArA tadevaM
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 505 jIvAmigamale te mattagayA vi dumagaNA aNega bahuviviha vIsasA pariNayAe majavihIe uvavezA phalehiM puNNA vIsati kusavikusa visuddharukhamUlA jAva visati 1 / egorue dIve tattha tattha bahavo bhiMgaMgayA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se vAraga ghaDagakaragakalasakakkaripAyakaMcaNiyA udaMbaddhaNisu paigapArI ca sakabhiMgAra karoDiyA saragapattIthAlamallaga cavaliya. dagavArakavicittavaka maNivaTTaka sutti ca'rupINayA kaMcaNamaNi. rayaNabhatticittA bhAyaNavidhIe bahuppagArA taheva te bhiMgaMgayA vi dumagaNA aNega bahugavivihavIsasA pariNayAe bhAyaNa. vihIe ukveyA phalehiM punnA visati kusavikusa visuddharukkha. mUlA jAva visti2| egoruya dIveNaM dIve tatthara vahave turiyaMgA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso !, jahA se AliMgamuyaMgapaNavaNDahadaddaraga karaDiMDima bhaMbhAhoraMbhakaNNiyAra kharamuhimuguMda saMkhiya parilavidaga parivAiNi vaMsAveNu vINA sughosavivaMci mahaikacchabhiragasagA, talatAla kaMsatAla susaMpauttA AtojavihiNiuNagaMdhavva samayakumalehi phaMdiyA tiTTANasuddhA taheva taM tuDiyaMgayA vi dumagaNA aNega bahuvivihavIsalA pariNayAe tatavitataghaNasusirAe cauThivahAe AtojavihIe uvaveyA phalehiM puNNA visadaMti, kusavikusa visuddha rukkhamUlA jAva visti3| egoruya dIve tatthara bahave dIva sIhANAma dumagaNA paNNatA samaNAuso ! jahA se jhaMjhA virAga samae NavaNihi paiNo dIviyA cakavAlaviMde pabhUyavaTTipalittaNehe dhaNiujjAliya timiramahae kaNagaNigarakusumiya pAliyA
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 505 tayavaNappAso kaMcaNamaNirayaNavimalama harihatavaNijjujala vicittadaMDAhiM dIviyAhiM sahasA pajaliUsaviyaNiddhateya dippaMta vimalagahagaNasamappahAhiM vi timirakarasUrapasAra ujjoya billiyAhi jAlujalapahasiyAbhirAmAhiM sohesANA taheva te dIvasihA vidumagaNA amega bahuvivihavasisA pariNAyAe ujjoyavihIe ukveyA phalehiM puNNA visati kusavikusa visuMddha rukkhasUlA jAba citi4 | egorUya dIve tattha tattha bahave joisiyA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se aciruggaya sarayasUramaMDala paDataukAsahassa diSyaMta vijjujjAlahuyavahanidhUmajaliyaniddhaMtadhoyata satavaNija kiMsuyA soyajavAkusumatrimuuliya puMjamaNirayaNakiraNajazca hiMgulaya nigara rUvAiregarUvA taheva se joiliyA vi dumagaNA aNega bahuvivihavIsasA pariNayAe ujjoya vihIe udaveyA suhalessA maMdalessA maMdAvalessA kUDAyaiva ThANaThiyA annamanna samogADhAhiM lessAhiM sAe prabhAe sapade se savva osamaMtAo bhAsaMti ujjorveti pabhAseMti kusavikuvisuddharukkhamUlA jAva citi // 34| chAyA - ekorUka dvIpasya khalu bhadanta / dvIpasya kIdRza AkArabhAvapratyacatAraH prajJaptaH ? gautama ! ekorukadvIpasya khalu dvIpasyAnta bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa yathA nAmakaH AliGga puSkara ikhiyA, evaM zayanIyaM bhaNitavyaM yAvatpRthivIzilApaTTake, tatra khalu dahana ekoruka dvIpakAH manuSyAtha manu zvAsa yAvadviharanti / ekorukadvIpe khalla dvIpe tatra tatra deze tatra 2 bahava uddAlakAH kauddAlakAH patakamAnyAH natumAlAH nATayamAlAH gRGgamAlA zaMkhamAlA dantamAlAH zailamAlakA nAma duragaNAH bhavatAH zramaNAyuSmana ! kuzankuiza vizuddha vRkSamUlA mulavantaH kandavanto yAvada bIjavantaH patraizca puSpaizca yacchanna praticchannAfor nataratapazobhamAnA upazobhamAnAritpRnti / pakorUdvIpe khala dvIpe vRkSA bahavo rukAvanA bherukAlavanA yerukAlavanAH serukAlavanAH sAlavanAH saralavanAH saptaparNacanAH pUgaphalIvanAH khajUrIcanAH nArikelavanAH kuzadhikaza jI0 64
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre 506 vizuddha vRkSamUlA svinti / ekorudvIpe khalu tatra 2 vaha stianaast nyagrodhA yAvadrAjavRkSA nandivRkSAH kuzanikuza vizuddha vRkSakAstinti / ekorukadvIpe khalu tatra vahanyaH padmalatA yAvat zyAmalatA nityaM kusumitAH, evaM Bar varNako yathA yathA aupapAtike yAvat pratirUpAH / ekorukadvIpe khalu tatra 2 bahavaH serikA gulmAH yAvanmahAjAtigulmAH, te khalu gulmAdazArddhavaNaM kusRmaM kusumayanti vidhUtAgrazAkhAH yena vAtAvidhatApravALAH ekoruvadvIpasya vahusamaramaNIya bhUmibhAgaM muktapuSpapuJjopacArakalitaM karoti / ekorukadvIpe khada tatra 2 bahavyo vanarAjayaH mataptAH tAH khala vanarAjayaH kRSNAH kRSNAvabhAsAH yAvad ramyAH mahAmeghanikurambabhUtAH yAvanmahatIM gandhavANIM muJcantya mAsAdIyAH 4 / ekorUdvIpe tatra tatra bahavo satAGgA nAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuman ! yathA te candra marmANizilAkavarasIdhu matraravAruNI sujAtapatrapuSpa phala ! niyasisAra bahudravyayukti saMbhArAsandhitAsacA madhumerakariSTAbhadugdhajAti prasanna mellakazatAyuH kharjUramRhIkAsAra kapizAyana suparasapara murA rasagandhasparzayukta valavIryapariNAmAH, savavidhinA upekSA bahu prakArAstadevaM te mataGgajA api drumagaNAH aneka bahuvividhavitratA pariNatena macavidhinopapetAH phalaiH pUrNAH vilasanti kuzavidvArA vizuddha vRkSakA yAvatiSThanti 1 / eko ke dvIpe tatra 2 bahavo bhRGgAkA nAma DugaNAH mantrapvAH zravaNAyuSman yathA ve cAra vaTakakara kalaza karkarIpAda nikA udanIpatiSThakapArI caSaka bhRGgAra karoTikA saraka parakapAtrI sthaLa mallaka capati dakavAraka vicitra varttaka zukticArUpInakAH kAJcanamaNiratnabhakticitrA bhojanavidhinA vahumakArA svayaiva te bhRGgAkA api drumamA aneka bahuvividhavisramApariNatena bhAjanavidhinopapetAH phalaiH pUrNA vilasandhi, kuchatrikuza vizuddhaLA yAvatiSThanti2 ekorUdvIpe khalu dvIpe tatra 2 vahavastruTitAGgA nAma drumagaNAH pajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA te AliMga paNa paTahadardarakaraNDa DiDimamaMtrArambhakarNikAra kharamukhI mukunda zaMkhika parilIkA gharakA parivAdinI vegaveNuvINAsughoSavipaJcI mahatI kacchapI raMgasaga tala gALa kAMsyatAlasusaMyuktA Atoya vidhi nipuNagandhava samayakuzalaiH spanditAH tristhAnazuddhAstathaiva te truTitAGgakA api drumagaNA aneka bahuvidhavisApariNatena tata nitata ghaNasuSireSa caturvidhena jAtoyavidhinopetAH phalaiH pUrNA : vidalanti kuzavikuza vizuddha vRkSamUlAH yAvatiSThanti 3 / ekorU ke dvIpe tatra tatra ca dIpazIkhA nAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA te sandhyA virAgasamaye navanidhipate dIpikA cakravAlavRde prabhUtavartti - pradIpaiH
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u.3.34 pakorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam dhaNiya ujjvAlita timiramardakaM kanakanikarakusumita pArijAtakavanaprakAzaM kanakamaNiratnavimalamahA I ta panI yo jvalavicitra - daNDAdipikAbhiH sahasA prajvalitocchrAyita snigdhatejodIpyamAna vimala grahagaNa samamAbhiH vitimirakara sUrya pratodyatadIpyamAnAmiH jAlojvalamahasitAbhirAmAbhiH zobhamAnA tathaiva te dIpazikhA - api drumagaNAH aneka bahuvidhadivasApariNatena udyotavidhinopapetAH phalai pUrNA vilanti kuzavikurA vizuddhavRkSamUlA yAdattiSThanti 4 / ekokadvIpe tara bahavo jyotiSikA nAma drumagaNAH ghajJatAH zramaNAyuSman | yathA advitazarasUryamaNDala para dulkAsahasradIvya didyujjAla hutavaha nirdhUmajvalitanirmAta tatasa tapanIya kiMzukAzokajapAkusumavimukulita puJjamaNiratna kiraNajAtya higulaka nikararUpAtirekarUpA svacaiva te jyotiSikA api drumagaNA aneka vividhavisApariNatena udyota vidhinopapetAH sukhaleiyA mandalezyA mandArapalezyA kUTAnIva sthAnasthitA anyonya samavagADhAbhirlezyAbhiH svakayA prabhayA svadeze sarvataH samantAt avabhAsate uddyotante ghamAsante kuzavikuzavizuddha vRkSamUlA yAvatiSThanti // sU0 34 // TIkA- ' egorUpa dIvassa NaM saMte !" ityAdi / 'gorUpa dIvassa NaM bhaMte / dIvassa' ekorukadvIpasya khalu bhadanta / dvIpastha 'keriso' kodRzaH 'AyArabhAva paDIyAre' AkAra bhAvamatyavatAraH - bhUmyAdisvarUpaprakAra H 'paNNatte' majJaptaH kathitaH, bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'egorUya dIvassa NaM dIvassa' ekorukadvIpasya khalu dvIpasva 'aMto bahusamaraNijje bhUmibhAge paNNatte' antaH madhyabhAge bahutamaramaNIyo'tiramaNIyaH samI bhUmibhAgaH prajJataH - kathitaH / atha 507 'goruvadIvasta saMte dIvasta' ityAdi / TIkArtha- zrImatamasvAmI ne prasuzrI se aisA pUchA hai ki 'egoruya dIvastra NaM bhate ! dIvassa kerile AgAra bhAva paDobAre paNNatte' he bhadanta ! ekoruka nAmake dvIpa kA AkAra bhAva pratyavatAra bhUmi Adi kA varNana kaisA kiyA gayA hai| isI viSaya kI upamA vAcaka padoM dvArA prakaTa karate haiM-' se jahA nAmae AliMga pukkharecA' ityAdi / vahA~ kI jo 'egoruya dIvastraNaM bhave ! dIvassa' chatyAhi 34 TIDaartha-zrIgautamasvAbhIme anuzrIne yevu pUchayu che 'ekoruyadIva sva NaM bhave ! dIvassa kerise AgArabhAva paDAyAre paNNatte' he lagavan ! nAmanA dvIpanA AThAra bhAvapatyavatAra arthAta, bhUmi vigerenu' vadhu na kevI rIte karavAmAM Avela che? Aja viSayane upamAvAcaka padmA dvArA pragaTa 42SAbhAM Ave che. 'se jahA nAmae AliMga pukhare vA' ityAhi tyAMnI
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 jIvAbhigamasUtra kIdRzaH sa bahusamaramaNIyo bhUmimAgA ? iti tassAdRzye dRSTAntAni madarzayati se jahANAmae' ityAdi se jahANAmara' sa yathAnAmakaH 'AliMga pukkhareda vA' AliGga puSkaraiti bA, tatra-AliGgo murajo bAgha vizeSaH, tasya puSkaraM carmapuTakaM tadvad atyantasamaH yAdava nAnAvidhapaJcavarNaistuNamaNibhizca upazobhitaH sa bhUmibhAga iti, atra yAvacchadAdevAni padAni saMgrAhyANi-'muiMga-pukkharei vA saratalei vA karatalei vA caMdamaMDaleza yA sUramaMDalei vA AyaMsamaMDalei kA umbhacammei vA usabhavammeha vA varAhaparamei vA sIhacammei vA dagghacammei vA vigacammei vA dIviyacammei vA aNegasaMkukIlagasahassavitate AvaDa paJcAvaDa seNipaseNi sosthiya sovatthiya-pUmamANavaddhamANamacchaMDaga makaraMDAjArabhAra phullAvali pau. mapatta sAgara-taraMgavAsaMtilaya paumalayabhatticittehi sacchAe sappabhehiM sarisarIehi samarIihiM saujjoehi nANAviha paMcavaNNehi taNehi ya maNihi ya udasohie' eSAM padAnAmayamartha:-mRdaGga puSkara itivA, tatra mRdaGgo mardalo lokapasiddhastasya puSkaramiti vA eSu iti zabdAH sarve'pi svasvopamAbhUta vastuparisamAptidhotakAra, vA zabdo samuccayArthe / evamagre'pi vijJeyAH ! saraH pAnIyena paripUrNa bhRtaM taDAgaM, tasya talam-jakoparitanobhAgaH, sarastalam / karatalaM-masiddhas / candramaNDalam, yadyapi tatvadRSTayA uttAnIkRtakapisthAkAra-pIThaprasAdApekSayA vRttA-lekhamiti tadtto dRzyamAno bhAgo na samadalastathApi pratibhAlate samatala iti candramaNDalo. pAdAnam / sUryamaNDalam, dRzyamAnasUryabimbam, AdarzamaNDalaMdarpaNatalam / atha bhUmi hai vaha AliMga puSkara jaisI cikanI aura samatala vAlI hai AliGga nAma kA vAdina usakA jo baDhA huA carma puTa samatala hotA hai vaisA hai jaisA mRdaGga hA mukha cikanA aura samatala vAlA hotA hai athavA pAnI se bhare hue tAlAba kA pAnI ke upara kA bhAga jaisA samatala aura cikanA hotA hai. kara hathelI kA taliyA jaisA cikanA aura sama hotA hai candra maNDala sUrya maNDala jaisA hotA hai Adarza maNDala darpaNa jaisA cikanA aura samatala vAlA hotA hai-urabhrathama UraliyA bhUmi che, te AliMga puSkaranA jevI cIkaNI ane samatalavALI che. AliMga nAmanuM vAchatra heya che. tene maDheluM cAmaDuM jevuM sarakhuM hoya che, tevI samatala sarakhA taLIyAvALI hoya che. mRdaMganuM mukha jevuM cikaNuM ane samatala heya che, tevI samatala hoya che. athavA pANIthI bharelA taLAvanA pANIne uparano bhAga je samatala ane cikaNe hoya che, athavA hAthanA taLIyA je cikaNe ane sama hoya che. caMdramaMDaLa ane sUryamaMDaLa jevA hoya che, AdarzamaMDala arthAt darpaNa je cikaNe ane samatala hoya che. upabhrama -
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 509 sabhUmibhAgazca bhirupamIyate - ' urazca me vA' ityAdi, atra urabhravarmata Arabhya dvIpicarma - paryantaM sarvatra 'aNegasaMkukIlaga sahassavitat' iti vizeSaNasya yogaH karttavyaH tathAhi - anekaiH zaGkamamANaiH kIlakasahasraiH - maddadabhiH kIlakairavADitaM carma pAyo madhyakSAmaM bhavati kintu na samavalaM tatomadadabhiH kIlakaH vitataM -citanIkRtaM vADitaM sat carma atyantaM bahusamaM bhavati tata idaM vizeSaNaM carmasu sarvatra yojyam / tathAhi aneka zaGku kIlakasahasracitatam etAharASTra - urabhracarma, urabhraH UraNastasya carma, evam pUrvokta vizeSaNaviziSTaM vRpacarma, varAhacarma, siMhacarma, vyAghracarma, vRkacarma - vRkaH zvApadajantuvizeSaH 'bheDiyA' iti prasiddhaH tasyacarma dvIpikacarma - dvIpikaH citrakaH 'citrA' iti prasiddhaH zvApadajantuvizeSaH / etAni sarvANi carmANi aneka zaGkukIlakasahasravitatAni samatalAni bhavanti tadvat rator dvIpasyAntargato bahusamaramaNIyo bhUmibhAgo bhavatIti / punaH kathambhUtaH sa bhUmiyAgaH ? ityAha- 'vaNedi maNihi ya ubasohie' tRNaiH maNibhizca upazo1 mitaH, iyaroga sambandhaH / kIdRzaistRNaiH maNibhiH ? ivi tad vizeSaNAni pradarzante 'AvaDa' ityAdi / 'AvaDa paccAvaDa0' iti Avartta pratyAvartta zreNi maMseNi svastikasauvastika puSpamAna barddhamAnamatsyANDaka - makarANDakajAramAra puSpAvalipadmapatra sAgarataraGgavAsantIlA padmalatAH, ete sarve mAGgalika cihnarUpA AkAra vizeSAsteSAM bhaktyA vicchirayA recanayA citraiH vicitraistRNairmaNibhizca upazobhita iti yogaH / punazca kIdRzaistaiH ? ityAha- 'sacchAdi' sacchAyaiH- sabhI zomA chAyA anAso yeSAM taiH 'sapamehiM' samaH satIzomanA prabhA kAntiryeSAM arthAt bher3a baila lUara siMha vyAghra vRka-bheDiyA aura cItA inake dharma jo baDe baDe phIlo khUbiyoM se samatala banAyA gayA hai vaisI vaha bhUmi Avarta pratyAvartta zreNi prazreNi svastika saucastika puSyamAna varddhamAna marasyANDa makarANDa jAra mAra puSpAvali padmapatra sAMgara taraGga vAsantI utA pasatA ityAdi nAnA prakAra ke mAMgalika rUpoM kI racanA se citrita aise tathA sundara dRzya vAle sundara kAnti sundara uraliyA arthAt gheTA, baLada, suvara, siMha, vAgha vRka gheTAnI eka jAtaane citto A badha nA camane je mATA meTA ejArAthI samataLa manAvavAmAM Avela hAya, evI te bhUmI Avata, prAvata, zreNI prazreNI svastika sauvastika, puSyabhAna, vardhamAna, bhatsyAMDa, bhAMDa nara, bhAra puNyAvasI, padmapatra, sAgaratararauMga, vAsa'tIlatA, padmalatA vigere aneka prakAranA mAMgalika rUpAnI racanAthI citralA evA tathA suMdara dRzyavALA suMdarakAMtI vALA ane suMdara ze|bhAvALA camakatA ujjavala kiraNAnA prakAzavALA, evA aneka prakAranA pAMca varchAvALA tRNeAthI
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 jIvAbhigamasUtre / vaiH, sazrIkaiH saha zriyA zoSayA ye te sa zrIkAstaiH 'samarIipahi' samarIcikaiH vahirvinirgata kiraNa jAlasahitaiH, sa ujjoehi' sodyataH- vahivyavasthita pratyA sanna-vastusvomaprakAza karoda ghosahitaiH punazca - evaMbhUtaiH - 'nANAviha paMcabaNNehi' nAnAvidhaiH nAnAjAtIyaiH paJcavarNaiH - kRSNanIlAdi paJcavarNaiH vaNaiH maNibhizca upazobhitaH sa ekoruru dvIpasyAnto bahusamaramaNIyo bhUmibhAga iti / ' evaM sayaNijje ANiyacce' evaM zayanIya sAdRzyamapi bhaNitavyam, tathAhi - 'AINagarUyatUra NatraNIya tUlaphAsamaue saccarayaNAmara acche sahe ghaTTe maTThe NIrae nimnale piMke nikkaMkaDacchAe sappame sassirIe sa ujjoe pAsAdIe darisaNijje amikhave paDilave' chAyA AjinakarutavUra navanIta tULasparzamRdukaH sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH ghRSTaH sRSTaH nIrajAH nirmalaH niSpaDUH niSka GkaTacchAyaH samabhaH sazrIkaH sodyotaH prAsAdIyaH darzanIyaH abhirUpaH pratirUpaH / etAdRzo bhUmibhAgaH prajJaptaH / ' jAva puDhavisilAvaTTagaMsi' iti, atra yAvacchedena pRthiyauzilApaTTakavarNanaM grAhyam / tathAhi - 'tattha NaM mahaM ekke puDhavilApa paNNatte vikkhamAyAma usseha suppamANe kinhe aMjaNaghaNa kivANa kuvalayadalahara ko seblAggakesa kajjalaMgI khaMjaNa siMgabhedaridvayajaMbU phaLa asaNagasaNabaMdhana nIluppalanigara ayasi kusumappamAse maraNayamasArakalitte yaNakAsavaNe ghaNe aTTasire AyaMsata chodame IddAmiya usabha turagaNaramanaravigAtrAka garinnararuru sarabhaca marakuMja ravaNalaya paDalyabhatticitte AINagarUpa bUra vaNIya tUpharise sIhA saNasaMThie pAsAIe darisaNijje abhirUve paDarUve, si vArisagati' iti saMgrAm eSAM vyAkhyA - aupapAtika sUtrasya pIyUpavarpiNI TIkAyAM dazame sUtre draSTavyA, vasmin tAdRze 'puDhavImilA pahagaMsi' pRthivIziLA zobhA vAle camakatI huI ujjavala phiraNoM vAle prakAza vAle aise nAnA prakAra ke pAMca varNoM vAle tRNoM aura maNiyoM se upazobhita hotI rahatI hai 'evaM sayaNijje bhaNidavve' usakI zayyA kA cika nAI ke viSaya meM bhI varNana kara lenA cAhiye-jaise Ajinaka- cikanA carma I bUra makkhana tUla jaise sparza vAlI komala tathA ratnamaya svaccha cikanA ghuSTa sRSTa nirmala ityAdi vizeSaNa vAlA bhUmi bhAga hai / 'puDhavI khilApaTTagaMsi' pRthivI zilApaTTaka bhI hai so isakA bhI varNana - mane bhadiyodhI, zobhAyamAna thatI rahe che- 'eva' sayaNijje bhANiyavve' tenA zaiyyAnI cikaNAInA sabaMdhamAM paNa varNana karI levu joie jemake A jInaka-cikaNu` cAmaDuM' rU, pUra, mAkhaNa, ane tUlanA sparzI jevA kAmala tathA ratnamaya svaccha, cikaNA ghaSTa sRSTa ane nila vigere vizeSa@AvALA bhUbhilAga che. 'puDhavI khilApaTTaga si' pRthvI zisAyaTTa yache, to tenu vAna
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ imaiyadyotikA ThIkA pra. 3 u. 3.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 511 paTTake 'vastha NaM' tatra pRthivIzila paTTake khalu 'bahave egokhya dIvayA' are ratordvIpakAH 'massA aNussIo ya' manuSyAca mAnuSyatha 'AsayaMti - jAva viharaMti' yatra yAvatpadena - 'sarAMti cihnaMti nisIyaMti tu ti hasaMti ramaMti chalaMti kIlaMti morhati purA porANaM cigANaM khuparikkaM nANaM subhANaM kaDANaM kammANaM kallANaM phalavittivisese paccaNumavamANA' iti saMgrAhyam chAyAzerate tiSThanti niSIdanti tvavayanti santi ramante lalanti krIDanti muhyandi-mohayanti - purA paurANikAnAM sucIrNAnAM suSarikAntAnAM zubhAnAM kRtAnAM karmaNAM kalyANaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavantaH, iti saMgrAm / eSAmarthaH spaSTa eva / ' egorupa dIveNaM dIve' ekorukadvIpe khalu dvIpe 'tattha dete tarhi tahi bahave tatra tatra deze tatra tatra dezAvayave bahavo'neke 'uddAlakA koddAlakA' 'uddAlakAH vRkSavizeSAH kopAlakA api vRkSavizeSAH 'katamAcA jayamAlA' kRtamAlAH natamAlA nAmakA vRkSavizeSAH, evam 'NamAlA siMganAlA saMkhamAlA devamAlA mAlagA' nartamAlAH zramAlAH zaMkhamALAH dandamAlA zailamALA: 'NAma aupapAtika sUtra se kara lenA cAhiye 'tattha gaM' usa zilApaTTaka para 'bahave egoruya dISayA maNussA maNustIo Asati jAva viharaMti' aneka ekoruka dvIpavAsI strI puruSa uThase baiThate haiM evaM leTate ArAma karate haiM aura pUrvakRta zubha karmoM ke phalakA anubhava karate haiM 'enter dIye NaM' dIve sattha tastha dete tAe~ 2, pahave uddAlakA, poddAlakA katamAlA naramAlA paDamAlA siMgamAlA, saMkhamAlA daMtanAlA, selamAlagA NAma duSagaNA paNNattA samaNAuso' he zramaNAyuSman usa ekoruka nAmake dvIpa meM jagaha 2 para aneka uddAlaka nAmake vRkSa, aneka kolaka nAma vRkSa, aneka kRtamAla nAma ke vRkSa, aneka nasamAla nAma ke vRkSa, aneka zrRGgamAla nAmake vRkSa aneka zaMkhapAla nAma ke vRkSa. pAlu auSapAti sUtramAM prabhAsamala bevu 'tattha NaM' te zisAyaTTamyara 'bahave egoruya dIvayA maNussA maNuskhIo Alayati jAva viharati me / 34 dvIpamA rahevAvALA aneka manuSyA ane tenI srarcA uThatI besatI rahe che. temaja sUtI rahe che. ArAma kare che. ane pahelAM karelA zubhakarmAnA anubhava re che. 'ege rUyadIveNa dIve tattha tattha dekhe tahi tahi bahave uddAlakA koddAlakA katamAlA, natamAlA, NaTTamAlA, siMgamAlA sakhamAlA, dAMtapAlA, selamAlago, NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' se zramAyuSman ! zrama te / 34 nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe Avela aneka udAlaka nAmanA vRkSa, aneka kATTAlaka nAmanA vRkSeA, aneka kRtamAla nAmanA vRkSa, aneka nata mAla nAmanA vRkSa, aneka namAla nAmanA vRkSeA, aneka zagamAla nAmanA vRkSe, aneka za'khamAla nAmanA vRkSe
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D movAbhigamane dumagaNA pannattA samANAuso ! etanAmakA drumagaNAH vRkSasamUhAH prajJatAH kathitAM he zramaNa ! AyuSman ! ithaMbhUtA ete umagaNAH tatrAha-'kusa' ityAdi, kusavikumavimuddharukkhamUlA' kuza vikuzavizuddha mUlAH tatra kuzA:-darbhAra, vikuzA:valkalAdayastuNavizeSAstai vizuddha rahitaM vRkSamUlaM tadadhobhAgo yeSAM te tathA 'mUlamaMto kaMdamaMto jAva boyamaMto' te vRkSAH mUlavantaH kandavantaH skandhavantaH tvagvanta: zAkhAvantaH prabAlavantaH patravantaH puSevantaH phalavanto vIjavantaH, 'pattehi ya pusphehi ya acchaNNa parichaNNA' patraizca puSpaizvAcchannamavicchannA:-patrapuSpaiH 'Acchanna paricchannA' sarvataH AcchAditA putrapuSpAkIrNA ityarthaH, 'sirIe atIva 2 upasobhemANA uvasobhemANA ciTuMti' zriyA-zomayA atIvAtIda-atizayena upazobhamAnA upazobhamAnAstiSThanti te vRkSA ili, 'enoruSa bIveNaM dIve aneka dantamAla nAmake vRkSa, aura aneka zailamAla nAmake vRkSa hai ina vRkSoM kA mUla bhAga 'kuladhikusa visuddha hakkhamUlA' kuza-aura kAMza ke sadbhAva se sarvathA rahita hai arthAt ina vRkSoM ke nIce na ghAsa hai aura na kAza hai darbha jAtikA jo ghAsa hai unakA nAma kuza hai tathA jo kAza jAti kA ghAsa hotA hai usakA nAma vikRza hai ye saba vRkSa 'mUlamato, kaMdamya to jAda bIyamaMto' prazasta mUla vAle haiM, prazastakanda vAle hai, prazasta skandha vAlA hai prazasta chAla vAle hai prazasta zAkhAoM vAle haiM prazasta pravAlo-kopaloM-vAle I prazasta pattoM vAle haiM, praza sta puSpoM vAle haiM sundara phaloM vAle haiM, aura sundara bIjoM vAle hai| 'patte hiya pupphehiya, acchapaNa paricchaNNA' ye vRkSa nirantara patroM aura puSpoM se lade rahate haiM 'sirIe atIva 2, uvalobhemANA 2, citi' aneka daMtamAla nAmanA vRkSo ane aneka zilamAla nAmanA vRkSe che. A vRkSane bhUbhAga "kusa vikusavisuddharukkhamUlA' puza-harma gane sanA samAthI savathA rahita che. arthAt A vRkSanI nIce ghAsa ke ThAsa hotA nathI. darbhanI jAtanuM je ghAsa hoya tene kuza kahe che ane kAsanI jAtanuM je ghAsa thAya che tene viza 4he cha. mA adhA vRkSa 'malamato, kaMdamato, Ava bIyama to prazasta mULavALA hoya che. prazasta kaMdavALA hoya che. prazarata skaMdhavALA hoya che. prazasta chAla vALA hoya che temaja prazasta zAkhAo vALA hoya che. prazasta pravAlo. kapALe vALA hoya che prazasta pAnAo vALA hoya che prazastavALA hoya che. suMdara phalevALA hoya che. ane suMdara bIjavALA hAya che. 'pattehiya pupphehiya. acchaNNa paricchaNNA' yA vRkSa nirata2 ptr| puNyAthI sahAyatA 2 cha, 'sirIe atIva atIva upasobhemANA uksobhemANA HTRA Mai . Hardilama to, kadama to, AdhAra thAya cha tara
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 6.34 ekolakadvIpasthAkArAdinirUpaNam 513 tattha bahave rukkhA' eko kadvIpe khalu dvIpe tatra bahavo vRkSAH 'heruyAlavaNA' hesa. sAlanA:-hestAlanAmakavRkSAH, tathA bheruyAlavaNA' bherutAlavanA:-bherutAlanAmakakSAH, meMrutAlavanA:-merutAlanAmA vRkSAH, 'seruyAlavaNA' serutAlaganAH seru. sAlanAmakakSAH 'sAlavaNA' zAkSAH 'saraLavaNA' saralavRkSAH, 'sattavaNNavaNA' saptaparNakSA: 'pUgaphaliyaNA' pUgaphalIvRkSAH, 'khajjUrivaNA' kharavRkSA, 'nArieridaNA' nArikela vRkSAH eteSAM vRkSavizeSANAM vanAni-samudAyA. statra santIti / kathaMbhUnA ene vRkSavizeSatAha-'kupta' ityAdi, 'kusavikusa jAva ciTThati kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA mUlavantaH kandavantaH yAvarIjavantaH patraH puSpaizca Acchanna praticchanna zriyA atIbAlIva upazIbhamAnAstiSThanti iti / ataeva inakI sundaratA atyanta mana ko lubhAnevAnI ghanI rahatI hai 'egorupadIce NaM dIdhe tattha baha rukkhA hesyAlavaNA, bherucAlavaNA, meruyAlavaNA, seruSAlavaNA, sAlavaNA, saralavaNA, santaraNakSaNA' uma ekohaka nAma ke dvIpa meM jagaha 2, aneka vRkSa to haiM hI sAtha meM herunAla ke vana bhI haiM, bherutAla ke bana hai merunAla ke vana haiM, senAla ke vana sAlavRkSa ke vana haiM saralavRkSa ke vana haiM saptaparNavRkSa ke vana haiM 'pUyaphalivaNA' pUgaphala ke-supArI ke bana hai 'khajjUnivaNA' khajUra ke vana haiM aura 'nArierivaNA' nArikela ke thana haiM ye saba vana 'kula vikusarukkha, mRlA' vRkSoM ke nIce ke bhAga meM kuza aura kSAza le sarvathA rahita haiM / ina vanoM ke jo vRkSa haiM ve bhI saba prakArata mRla vAle haiM, prazastakanda vAle haiM, yAzat prazasta bIja cAleM hai| tathA-patroM aura puSpoM se ye saba sarvadA vyApta hai| ata eva the apanI sukhada suSatra zobhA se vizeSa ciTTati' tathA tanu sauya matyata bhanana sosAvana DAya che. 'egoruyadaviNa dIve tattha bahave rukkhA heruyAlavaNo, bheruyAlavaNA, meruyAlavaNA, seruyAlavaNA, sAlavaNA, saralavaNA, sattavaNNavaNA' mA 34 nAbhanA dvIpamA sthaNe sthaNe. aneka vRta che ja tenI sAthe herUtAlanA vana paNa che. bherUtalanA vana paNa che. metAlanA vane paNa che. seratAlanA vane paNa che. sAla vRkSanA vana che. sasa vRkssaan| vana cha. sIpa nAmanA vRkSAnA vA che. 'pUyaphalivaNA' 5 30 tA sArInA sonA pana cha, 'khajjarivaNA' bharIvRkSAnA vanA che. 'nArierivaNA' nAzayesanA pana cha. mA yA vne| 'kusa vikusarukkha mUlA' vRkSanI nIcenA bhAgamAM kaza ane kAza vinAnA hoya che. A vanamAM je zakSA che, te badhAja prazasta mULavALA che, prazarata skaMdavALA che. yAvat prazaeta bIja vALA che. tathA A badhA vRkSa patra ane pukhethI haMmezAM yukta rahe che. tethI ja te pitAnI sukhakara suSamAthI vizeSa pramANamAM suhAvanA jI. 65 -...- - - . - - - - - - - - - - --
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 jIvAmigamasUtre 'gorupadI verNa tattha 2 bahave' ekorurudvIpe khalu tatra 2 bahavaH 'tiLayAlavayA godhA jAva rAyarukkhA mNdirukkh|' tilakAlavakAnyagrodhA - yAvad rAjavRkSAH tilakAdayo nandikSAntA vRkSavizeSAH santi, kathaM-bhUtAste vRkSAstilakAdayastabAha - 'kusa' ityAdi, 'kusavikusa - vi0 jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA mUlataH kandanto yAvad vIjavantaH pacaiH puSpairAcchanna paticchannAH zriyA - tIvAtIva zobhamAnAstiSThantIti / 'egorupadIveNaM tattha 2 bahUo paumalayAjo jAva sAmalayAo' ekorukadvIpe khalu tatra 2 vadanyo'nekaprakArAH padmaLatA yAvat nAgalakhA azokalatAH campakalatAH cUtaLatAH vanalatAH vAsantikAlatA atikkatAH kundalatAH zyAmalatAH santi tAtha padmalatAdyAH 'niccaM kusumiyAo' nityaM kusumitAH mayUritAH stavakitAH pallavitA: gulmitAH puruSa mAlAvanadvAH 'evaM layA vaNNao jahA unavAIe jAva - paDihavAo' evam uktaprakAreNa latAvarNanaM kartavyam yathopapAtika sUtre kRtam vA latAH prAsAdIyAH darzanIyAH adhika rUpa meM sunane bane rahate haiM / 'egoruya dIve NaM tattha bahUo malayAo, jAva sAmalayA piccaM kusumidyAoM' usa egoruka ries dvIpa meM aneka prakAra kI aneka latAeM bhI haiM jaise- padmalatAeM yAvat yahAM yAvat zabda se nAga latAoM kA, azokalatAeM tathA campakalatA AmalanA banalatA vAsantIlatA atimuktakalatA kundalatA zyAmalAinalatAoM kA grahaNa huA hai / ye batAeM nitya kusumita stayakita, pallavima, gulmita aura puSpamAlAoM se vyApta rahA karatI haiM / 'evaM latAnao jahA ubayAIe jAva paDiruvAo' isa prakAra se yahA~ lagAoM kA varNana karalenA cAhiye jaisA ki aupapAtika sUtra meM ina latAoM kA barNana kiyA gayA hai| ye latAeM prAsAdIya haiM, darzanIya haiM abhirUpa manyA rahe che. 'egoruyadIveNaM tattha bahUo paramalayAoM, jAva sAmalayAjo Niccha kusumiyAo' te the| 34 nAmanA dvIpamAM ne prAratI mane vatAo velA pazu hAya che. jemake padmalatAe, cAvat ahiyAM yAvat zabdathI nAga btaao|, azo'batAo, abhyAsatAo, sAbhasatAo, vanasatAyo, vAsantI latAe, atimuktakalatAe, kudalatA, ane zyAmalatAe A badhI latAe atha rAI che. A adhI staao| nitya sumita, stabhakti, pArita, zusmita, ane puSpothI sahA vyApta rahe che. 'evaM latA vaNNao jahA unavAie jAva par3irUvAo' A rIte maDiyAM satAo vArjuna samala sevu khopayAti sUtramAM je pramANe A latAenu varNana karavAmAM Avela che te pramANe samajI levu. AA pI latAe prAsAdIya che, danIya che, abhirUpa ane *
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 2.2.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 515 abhirUpAH matirUpA iti| 'emolya dIveNaM dIve tatthara" ekoSakadvIpe khalla dvIpe tatra 'bahave seriyA gummA jAya mahAjAizurumA' bahavaH serikAgulmA layamAlikAgulmA bandhajIvakagulmAH yadIyapuSpANi sadhyAnhe vikasanti, anodagulmAH bIjakagulmA bANagulmAH kuJjagulmAH sindhucAragulmAH jAtIgulmA mudgaragulmAH yUthikAgulmAH mallikAgulmAH vAsantikAlamA vastulagulmA: sevAlagulmAH AgastyagulmAH cammakagulmAH navanItikAgulmAH kundagulmA mahAjAtigulAH gulamAnAma istra skandha bahukANDa patrapuSpa phalopetAH, eteSAM madhye prasiddhAH kecit deshvishesstovgntvyaa| te gulmA mahAmeghanikuramyabhUtAH 'teNaM gummA' te khalu gulamA 'dasaddhavaNaM kusumaM kukhumaMti' dazArddhavarNam-paJcaraNa kusumaM-puSpaM kusunayanti-samu. evaM pratirUpa haiN| 'emosya dIve gaM dIke lattha 2, bahave seriyA gummA, jAva mahAjAti gusmA usa ekohaka nAma ke hIpa meM jagaha jagaha aneka serikA gulma (zucche) namAlizA gulma jinake puSpa madhyAhna meM khilate haiM aise bandhU jIvaka gulmda anonazulma, bIjaka gulma, bANagulma, kuJja gulma sinduvAra gulma, jAtI gulmma, mudgara gulma, yuthikA gulma, vAsantikSA gulma, vastula gulma, zevAla gulma, agastya gulma, campakagulna, navanItikA gulma, kunda zulma evaM mahAjAti gulma, hai jinakA skSandha to choTA hotA hai parantu jo pahana kANDoM se-zAkhAoM se-yukta rahate haiM patra puSpa aura phaloM le sadA lade rahate haiM aise vRkSoM kA nAma gulma hai| inameM kitanekato pralicha haiM, aura kitaneka vahAM 2, ke deza vizeSa le jAna lenA caahiye| ye gulma atyanta saghana hote haiM atA ye aile mAlUma par3ate haiM ki jaise-mahAmeyoM kA samUha hote prati35 . 'egoruyadIveNaM dIve tattha tattha vahave seriyA gummA, jAva mahA jAtigummA' mA 3, nAsAnA dvIpamA sthaNe sthaNe mane se bhI navamAlika gume, ke jenA puSpa madhyAhU-bapore khIle che, evA baMdhu jIvakanA pupa, anevaguma, bIjakagulma, bANaguma, kuMjagubha, siMduvAra gulma, jAtIgulma, mudugaraguma, yUthikAgulama, mallikAzubha, vAsaMtIkA guma vastulagulma, zevAlaguma, agatyagulma, caMpakaguma, navanItikA gu6ma, kaMdagulama ane mahA jAtiguma che. jenuM skaMdha thaDa nAnuM hoya paraMtu jenI zAkhAo DALe ghaNI phelAelI hoya patra, puSpa ane phaLAthI je sadA ladAyela rahe evA ne gulma kahe che. AmAM keTalAka te prasiddha che, ane keTalAka tyAMne pitapitAnA deza vizeSa jANI levA A gume ghaNaja gADha hoya che. tethI te evA bhAya rebha mhaamechn| samUha DAya, 'teNagummA dasavaNNakusuma kusumati'
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 jIvAmigamasUtre spAdayanti 'vidhUpaggasAhA' vidhUtAgrazAkhA: 'jeNa vAyavidhUyamasAlA' yena vAtavidhUtA zAkhAH yena vAtavidhUtAgrazAkhAH tena vAtavidhUtanena 'egokhya dIvassa bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM' ekoruka dvIpasya bahusamaramaNIyaM bhUmibhAgaM 'mukapUpha puMjIvayAra kaliyaM kareM ti' muktapuSpa pujopacArakalitaM kurvanti vAtavidhUtAH - vAyukampitAH yA agrazAvAstAbhirmukto yaH puSpapuJja :- kusuma samudAyaH sa evopacAraH - prakAraH tena kalitaM yuktaM kunti iti / 'goruyadIveNaM tattha tattha bahUo vaNarAIo' paNNattAo' ekorukadvIpe khala dvIpe tatra tatra deze vadanyoSneka prakArakA vanarAjayaH prajJaptAH - kathitAH / 'tAo NaM vaNarAIo kiNhAo kinhobhAsAo jAna rammAno' vAH khalu janarAjayaH kRSNAH kRSNAvabhAsAH yAvat - nIlA nIlAvabhAsAH ramyAH 'mahAmehaNikuravabhRyAo' mahAmeghanikurambabhUtA:: gummA dasaddha vaNNa kusumaM kusumati' ye gulma pAMcoM varNoM vAle kusumoM ko utpanna karate haiM / 'vidhUSaraga lAhA - jeNa vAya vidhUyaggasAlA' inakI zAkhAeM agrabhAga meM pacana ke jhokoM se sadA hilatI rahatI haiM / ataH ye 'egoruva dIvasa bahu samaramaNijaM bhUmibhAgaM mukkapuSkapuMjodayArakaliyaM kareMti' ekoruka dvIpa ke bahu samaramaNIya bhUmi bhAga ko mAnoM puSpa puMjoM se hI Dhaka rahe haiM- aisA pratIta hotA hai tAtparya aisA hai ki gulmoM kI agrazAkhAeM jaba vAyu ke jhakoroM se prakampita hotI haiM to unase aneka puSpa jamIna para nIce girate haiM- ataH aisA pratIta hotA hai ki mAno ye usa ekoruka dvIpa ke bahu samaramaNIya bhUmi bhAga para puSpoM kI varSA kara rahe haiN| 'egorupadIverNa tattha 2, bahu vaNarAIo paNNa'sAo' ekoharu dvIpa meM aneka sthAnoM para aneka prakAra kI vanarAjiyAM bhI haiM 'tAo NaM vaNarAIo kipahAo kiNho mAlAo jAva rammAo mA gumI yAMce varNuvAjA puNyAne utpanna are che. 'vidhUtragagasAhA jeNa vAya vidhUvagasAlA' tenI zAkhAo DAjIyoM pavananA omthI sahA hAsatI rahe che. tethI te 'egoruya dIvastra bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM mukapulphapura jAtrayAra kaliyAM kareti' 34 dvIrAnA mahu samarabhASIya bhUmibhAgane mAno cuNyAnA puothIja DhAMkI de che. ema jaNAya che. A kathananu' tAtpa e che ke zukSmAnI agra zAkhAe jyAre pavananA jhapATAthI ka'pAyamAna thAya che. tyAre temAMthI anekapuSpA jamIna para nIce paDe che. tenAthI evuM jaNAya che ke jANe A ekerUka dvIpanA bahuM samaramaNIya bhUmibhAga para puSpAne varasAda parasAvI rahyA che. 'egoruya dIveNa tattha tattha bahUo vaNarAio paNNattAo' ekArUka dvIpamAM aneka sthAneApara aneka prakAranI sudara vanaspatiye paNa che. (tAo paNa varAIo kivhAo kinho bhAsAo jAva rammAo mahAmeghanikura babhUyAo'
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 517 navajaladhara vadatizayita pAmagarNAH 'jAba mahatIM gaMdha daNi yaMtI mopAsAdIyAyo' yAvanmahatI gandhaghrANI nuzcanta tyajantaH pAlAhIyAH-darzanIyAH abhirUpAH, iti|4| _ 'egoruSa dIke tattha 2 bahave sattaMgA NAma dumajaNA paNNAsA-samakAuso' ekorukadvIpe tatra tatra deze bahaze'neza sacAnAnAma humagaNAH patA:-kathitAH zramaNA-yuSman ! tatra matto-madaH pramodaratarUpAGgaM kAraNaM yeSu se mattAgA 'jahA se caMdappamamaNisilAgavaralIdhupayaravArugI sunAya patta-puSka-phala-coyaNimahAmeghanikuraMSabhUyAoM ye bana rAjiyA~ atyanta saghana zone se kahIM 2 kAlI 2, megha jaisI dikhatI haiM inameM se jo prakAza puMja nikalatA hai baha bhI kAlA hI pratIta hotA haiM yAvat the vanarAjiyAM kahIM 2, nIlI bhI hai aura nIlAvabhAla-nIlI kAnti bAlI pratIta hotI hai phira bhI ye ghaDI acchI dekhane meM lagatI hai inheM dekhane para dekhane vAle to yahI samajhate hai ki mAnoM ye baDe 2, meghoM kI ghaTAeM hI yahAM ekatrita huI hai| 'jAva mahatI gaMdhaddhANiM muyaMtIbho pAlAdIyAo' ina bAjiyoM ke bhItara se jo gandha kI rAzi nikalatI hai vaha brANendriya ko bilakula sarAbora kara detI hai use bhara detI hai aura tRpta kara detI hai ye saba hI rAjiyAM paMktiyAM prAsAdIyA hai darzanIya hai abhirUpa aura pratirUpa hai. 'egoruya dIve tattha 2, bahAve mattaMgA NAma dumagaNA paNNattA lama. NAuso!' ezoru jIpa meM dhana tatra jahA~ tahA~ sthAnoM meM aneka mattAgA nAma ke duSamaNa haiM, he zramaNa AyuSman ! ve masa-mada arthAt pramoda ke kAraNa bhUta hone se unakA nAma prasAGga aisA par3A hai / ve kisa prakAra A vanarAjI atyaMta gADha hovAthI kayAMka kayAMka kALI kALI meghanI ghaTA jevI dekhAya che. temAMthI je prakAza puMja nIkaLe che, te paNa kALaja jaNAya che. yAvat a vanarAjIbo kyAMka kayAMka nIla varNanI paNa hoya che. tethI nIlAvabhAsavALI jaNAya che. te paNa e dekhavAmAM ghaNI ja suMdara lAge che. tene jenArA te tene jotAM evuM ja samaje che ke jANe A meTAmeTA megha-vAdaLAonI ghaTAsA sahiyAM kI thayeTA cha 'ja va mahatI gadhaddhANi muyatIo pAsAdIyAo A vanarAjInI aMdarathI je gaMdharAzI nIkaLe che. te dhrANendriyane biskula sarAbera-tara karI de che. arthAta tene bharI de che. ane tRpta karI de che. A badhIja rajIe prAsadIya che. darzanIya che. abhirUpa ane pratirUpa che. ___'egoruyadIveNa tattha tattha bahave mattaMgA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' ekeka kapamAM jyAM tyAM aneka sthaLe mattAMgonA kumagaNe che. he zramaNa Ayuman te matta-mada athata pramodanA kAraNu rUpa hovAthI tenuM nAma mattAMga
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.8 jIvAmigamakSatre jjAsasAra-bahubattisaMsArakALasaMdhiyAsavA' yathA te candrapramamaNizalAkA sIdhupabaravAruNIzujAtapatrapuSpa-phala coyaniryAsasAra-bahudravyayukti saMbhArakAla sandhitAlabAra, yathA candramabhAdayo rasavizeSA bahupakArAH tatra-candraH-kapUraH candramA vA tasyeva prabhA-AkAro yasyAH sA candramabhA, maNizalAkeva-maNimarakatAdi stasyAH zalAkA maNizalAkA: tavarNa sadRzA rasavizeSAH sIdhupakvezu(saM-sIdhu pArA ca sA vAruNI-paNDadU-dUrmAjAtIyo vanaspativizeSaH patA, punazza-sujAtAnA suparipAkAvasyAM prAptAnAra patrANAM puSpANAM phalAnAM coyAnAM gandhadravyANAM ca niryAlasya sAre bahUnAM dravyANAM yuktaiH-saMyojanasya ke hote haiM imya para usake guNa aura rasa kI sadRzatA dRSTAnta dvArA kahate haiM 'jahA le' ityAdi, 'jahA se caMdappabhamaNi lilAganarasIdhupa. varAmaNIjAyapattapuSphaphalacoyanivAsa sAraghahudAjutti saMsArakAla saMdhidhAsakA candra lAla kapUra kA tathA candramA kA hai unakA rasa candraprabhA arthAt papUra athavA candra ke jailA varNa vAlA hotA hai, tathA maNizalAkA-arthAt maNi maraphata Adi maNi kI zalAkA-salI gADhA hone se lalI dAra aura maNi ke varNa vAlA rasa hotA hai tathA ghara sIdhu ghara zreSTha lodhu-sIdhu kA artha hai pakAye gaye IkSu kA rasa vaha jaisA hotA hai. tathA akSara vArUNI arthAt zreSTha-uttama vArUNI, vAruNI nAma gaNDa dUrvA kA hai eka ikSuzI jAti hai usakA jaisA rasa chotA hai / tathA sujAta-arthAt paripAka avasthA ko prApta-pake hue, yA niryAsta bhAra padakA patra puSpa Adi sabake sAtha saMdha hotA hai evuM paDela che te kevA prakAranA hoya che ? te praznanA uttara rUpe tenA guNa mana tanI samAnatA dRSTAMta dvArA 4 che. 'jahA se' tyAdi 'jahA se cappabhamaNisilAgavarasIghupavara vAruNIsujAya pattapuppharalacoya nijjAsasArabahu davvajuttisa mArakAla dhiyAsavA' yadranAma 452 bhane drabhAnu che. teno rasa caMdraprabhA athavA kapUra athavA caMdranA jevo varNavALo hoya che tathA mazilAkA arthAt maNi marakata vigere maNi vigerenI zalAka - saLI, jADI havAthI saLI je, maNanA varNa je, rasa hoya che tathA varasiMdhuvara zreSTha sI dhu arthAt pakAvela selaDIno rasa tenA je heya che tathA pravara vArUNI arthAt zreSTha uttama vArUNI vArUNI gaMdune kahe che te selaDInI eka jAta che. tenA je rasa hoya che. tathA sujAta arthAta paripAka avasthAne prApta thayela eTale ke pAkA thayela. ahiyAM niyaMsa sAra e pada patra, puSya vigere tamAmanI sAthe lagAvavAmAM Ave che. tethI pAkelA
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 2.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirapaNam 519 saMmArai mAcu kAla sandhitA svasvecine-kAle saMyonitA ye AsavA: apakvekSurasA te tathAvidhAH, 'mahumeragariTAbhaduddha jAtI pasalamellama sattAukhajUra mudiyAsArakA disAyaNa supakvakhoya rasavarasarANarasagaMdha phArasajuttabalabIriya pariNAmA' madhumereya zariSTAma dugdhajAti prasana mellaSkazatAyuH khajUra mRdrIkAsAra kApizAyana supakvakSodarasabaramurA tathA-adhu-puSparasa:, mereyaM pAtakIpuSpaguDa - dhAnA'mbumiH saMyojito rasa eva riSTaM-phenilaM tarNAmAH tatsazI, dugdhanAtI: sadRzI, prasannIrasavizeSa:, mellako'pi rasadaminna, zatAyuH-mAsvAdato dugdha jisase pake hue pattoM kA puSpoM kA phaloM kA aura-mandha dravyoM kA jo niryAta hAra arthAt sArabhUta rasa aile jo ye rasa hote haiM isa pajJAra ke UMce UMce rasa dravyo ke saMmizraNalI pracuratA jhAle tathA apane apane ucita kAla meM saMyojita karake banAye hue jo Alava-saMmizrita rasa jaisA madhura aura sugandhita hotA hai vaile le mantAMga dvamagaNa haiN| phira kaise haiM-'madhumeragarihAbhaduddha jAI palanna mellagakSatAukhajjUra mudiyAsArakAvilAyaNakhoyara sadaramurA jale-madhu-puSpa rasa, maireyaguDadhAnI (bhune hue dhAna) aura pAnI le saMmilita kara dhAta kI puSpoM ko pakSAne para jo rasa hotA hai vaha mereya kahalAtA hai, riSTAbhA riSTa phena vAle padArtha unakA jo zvattavarNa hotA hai usa ke jaisI AmAvAlA rasa vizeSa dugdha jAti arthAt dUdha ke svAda jaise svAda vAle rasa dugdha jAti rasa kahalAtA hai vaha rasa vizeSa, tathA prasA-jo rasa svaccha sphaTika jaisA hotA hai jo mana ko prasanna karane vAlA hone se pAnaDAonepAkelA puSpane pAkelA phaLane ane gaMdha dravyane je niryA sasAra arthAt sArabhUta je rasa hoya che AvA prakAranA uMcA uMcA rasa dranA saMmizraNanI pracuratAvALA tathA pita pitAnA ucita kALamAM saMce jIta karIne banAvelA je Asava saMmizrita madhura rasa vizeSa rasa jevo mIThe ane suMgadhavALa hoya che, evA te mattAMgadgama gaNe che. vaLI te kevA che 1 tenu vaena ta Da cha 'mahumeragaridvAbhaduddhajAI pasanna mellaga matAu khajjara muhiyA sArakAvisAyaNakhoyarasavarasugama madhu 1052sa. mereya goLa dhANA ane pANImAM meLavelA dhAtI puSpane pakavavAthI je rasa thAya che, te mereya kahevAya che. riSTAbha-niSTa eTale ke phINavALe padArtha tene je zveta varNa hoya che tenA jevI AbhA-kAMtIvALe rasa rizeSa dugdha jAtI dUdhanA svAda jevA svAdavALo rasa dugdhajAtIne rasa kahevAya che te rasa vizeSa, tathA prasanna eTale ke je rasa savaccha sphaTikanA jevuM hoya che. ane
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 jIvAmigamasUtra tatra zata-zatavarSANi Ayu jarjIvita kAlo yaspAnAnsurakSitaM bhavet tat-zatAyu. riti kathyate, zatavarSAyuH pradorasavizeSa ityarthaH, 'khajjUra-mudiyAsAra' khajUramRdvIkayosArasa-varjUra-drAkSAbhyAM niSpa no rasavizeSaH pizAyanaM 'kApizyAM phak' iti pANini sUtreNa nipAtyate tacca viziSTaM madhu ekasAnA-suparipAkagatAnAm oSadhInAM yA kSodazcUgastacadsaniSpanAvarasurAH 'surA pratyak ca vAruNI' ityamaraH' rasanisAraNakAle prathamato niHsAritarasAH yeSu te tathAvidhA madotpAdakA harSahetavaH drumagaNAmtanna santi / ete rasavizeSaH kathaMbhUtA ityAha-vanagaMdharasaphAsajuttabalavIriya pariNAmA' iti, prazastena varNana, prazastena rasena-svAdiSTena, prazastena gandhena-suramigandhena, prazastena rUparzena cA'pi yuktAH, punazca te balahetako vIrya usakA nAma prasanna rakhA gayA hai aisA rasa vizeSa, mellaka-jo dUsare rasa ke milane para balla kAraNa hotA hai aise rasa vizeSa kA nAma mellaka hai zatAyuHeka aisA raha hotA hai jisake sevana karane se Ayu sau varSa taka surakSita raha sakatA hai arthAta Ayu baDhAne vAle rasa vizeSa kA nAma zatAyu hai, tathA khajUra mRdrIkA (drAkSA) sAra-arthAt khijUra aura drAkSA se niSpanna sAra bhUla rasa, tathA kApizAyana kapiza-dhUmra varNa kA guDa niSpanna rasa vizeSa, tathA kSodarala-kSoda-cUrNa paripakva madhu kASThAdi auSadhiyoM ke cUrNa kA rasa hotA hai jo prathama cAra meM nikalatA hai arthAt prathama nambara ke rasa ko ghara surA karate haiM. jaise pUrvokta saha prakAra do rasa hote haiM, ve rala kisa prakAra hote hai 'vannagaMdha rasa phAsajuttA' ve pUrvokta rasa prazasta varNa zuklAdi se, prazasta gaMdha surabhi gandha se, prazasta rala ikSu guDa zarkarA patrapaNDikA misarI ke je manane prasanna karavAvALe hevAthI tenuM nAma prasanna e rIte rAkhavAmAM avela che e rasa vizeSa malaka je bIjA rasanA meLavavAthI baLa karanAra bala vadhAranAra hoya che, evA rasa vizeSanuM nAma melaka che. zatAyu, e eka e rasa hoya che ke jenA sevana karavAthI e varSanuM AyuSya bhogavI zakAya che. arthAta AyuSyane vadhAranArA rasanuM nAma "zatAyu che. tathA khajasUra mudrikAsAra arthAt khajUra ane drAkSamAMthI banAvela sArabhUtarasa, tathA kApizAyana, kApiza dhUMvADAnA jevA geLamAMthI banAvela rasavizeSa tathA darasa kSeAda cUrNa pari pakava madhura kASTha vigere auSadhinA cUrNane rasa madha ke je pahelI ja vAramAM nIkaLe che. arthAt pahelA naMbaranA rasane vara surA kahe che. jema pUrvokta badhA prakAranA rasa hoya che. te rase kevA prakAranA hoya che te have batAvavAmAM bhAva cha 'vaNNa gadharasa phAsajuttA' ta pUrvarita 2sa prazasta vANu mero /
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 7.3 4.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 521 * pariNAme paripAke balavIrya hetavo bhavati, 'majJjavidhi bahuppagArA' masya vidhinA vidhAnarItyA yadi gaNyante tadete rasA AsavAriSTA'vale kvAtha vaTikAdibhideva prakArAH 'tadevaM te mattaMgA vi dumagaNA' tadevam - bahurasabhedavantaste'pi mAnAdrumagaNA jJeyAH kiM te vanapAlAdinA samAropyante ? tatrAha - 'aNega bahuvivihavIsasA pariNayAe majaviddIe utraveyA' aneka bahuvividhavisrapA pariNatena bhaneko vyaktibhedAt bahu prabhUtam, yathAsyAttathA vividho-jAti bhedAnnAnAprakAro vidhiH- sa ca - kenApi lokapAlAdinA niSpAdito'pi na bhavecata Aha-visrasA jaise prazasta rasa se, prazasta sparza se mRdu snigdha uSNa sparza se yukta hote haiN| aba una rasoM ke guNa kA varNana karate haiM- 'balacIriya pariNAmA ' pUrvo saba rasa phira bala, zArIrika bala, vIrya Antarika bala ina donoM meM pariNata hone vAle hote hai arthAt ve rasa bala aura vIrya ko baDhAne vAle hote haiM / 'majjavidhi bahuSpagArA' madya arthAt pramoda janaka rasa vize ke vidhAna se bahuta prakAra ke batAe gaye haiM- jaise-Alava, ariSTa atha kvAtha TikAdi bheda hote haiN| pUrvokta dRSTAnnoM ko mattAMga ma gaNoM para ghaTAte haiM- 'evaM mattaMgAvi dumagaNA' inhI pUrvokta prakAra ke - jaise rasa vAle ve mattAMga nAma ke dumagaNa ekoruka dIpa meM hote haiN| kyA drumagaNa kisI lokapAla tathA vanapAla Adi dvArA lagAye jAte haiM ? isa zaMkA kA nirAkaraNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM- 'aNegabahuvivihavIsasA pariNayAe bajja vihIe uvaveyA' aneka vyakti bheda le zubhsAhi vAdhu thI, prazasta gaMdha, meTale } surabhi gaMdhadhA, selaDI, goja, sA12, ane matsyaMDikAnA jevA prazasta rasathI prazasta sparzathI, mRdu, snigdha uSNu sparzathI yukta hAya che. Dave me rasonA guNAnu varSAna avAmAM Ave che. 'balavIriya pariNAmA ' kita badhA rasA pachA khaLazArIrika khaLa-vIya AMtarika baLa A bannemAM pariNata thavAvALA haiAya che. arthAt A rasa maLa ane vIryane vadhAranArA hAya che 'majjavihi bahutpagArA' bhadya arthAt pramoda 1 / 24 2sa vizeSanA vidhAnathI dhAranA tAvatrAmAM bhAvyA che. nema Asava, ariSTa, yavasera, kavAtha vaTikA vigera tena bheTA hoya che. have pUrvokta dRSTAMtene mattAga drumaga@A para ghaTAve che. 'eva' mattAvi dumagaNA' yA pUrveta aranA rasa nevA rasa vALA te mattAMga nAmanA drumagaNu ekarUka dvIpamAM hoya che zu? te premagaNu koi lAkapAla tathA vanapAla vigere dvArA lagAvavAmAM Ave che? A zaMkAnu nivAraNa karavA sUtrAra uDe ke hai 'agabahuvivihavIsasApariNayAe majja jI0 66
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama svabhAvata eva pariNAma prAptena madyavidhinA vokta rasavidhinA upapetAH yuktAH punazca 'phalehi puNNA' phalaiH pUrNA saMbhRtAH santaH 'disaTuMti' dalidhAtuH cUrNI. karaNe vikAse ca tatra dartamAnAdaLeH 'dalipalporvisahavaMphau' 'mAkRta vyAkaraNe8-4-176' iti sUtreNa dalerdhAtoH visadAdezaH ato visati' ityasya dalanti-vikAsantI-tyoM bodhya evamagre'pi / 'kusavikusa visuddharukkhamalA jAva ciTuMti' kuzavikuza vizudhavRkSamUlAH yAvacchandena-mULakandAdimantaH prasAda nIyA abhirUpA pratirUpAstiSThantIti / ___atha dvitIyakalpavRkSajAtisvarUpamAkhyAnumAha-'egoruyadI ityAdi, 'egorUva dIve tatthara, ekolakadvIpe khalu tatra tatra deze 'vahave migaMgayA NAma dumagaNA paNattA samaNAuso' bahavo bhUgaDA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH prajJaptAkathitAH he zramaNa AyuSman / tatra bhRtaM bharaNaM pUraNamityarthaH tatra bharaNe bahuta aura vividha-nAnA prabhAraka jAti bheda ko lekara apane svabhAva se hI ye vahAM anAdi kAla se rahate haiM ye lokapAla Adi ke lagAye hue nahIM hote haiN| ve svAbhAvika rUpa se pariNata ailI madya vidhi se yukta hote haiN| ve 'phalehi puNNA' phaloM se lade hue 'ghisdRti' vika sita hote rahate haiN| aura 'kumavikula cisuddharukkhamUlA' ina vRkSoM ke mUla darbha Adi ghAma se vizuddha-rahita hote haiM aise the mattAMga drumagaNa prAsAdIya darzanIya abhirUpa aura pratirUpa hote hue vahAM rahate haiN| yaha mattAMga nAma ke prathama kalpavRkSa kA varNana huA // 1 // dvitIya jAti ke kalpavRkSa kA svarUpa isa prakAra se hai 'egoruSa dIve tatya 2, bahave giMgayA NAma dumagaNA paNNattA' he zramaNa AyuSman ! umsa egoruka nAma ke dvIpa meM jagaha 2, aneka bhRttAGga nAma ke kalpavRkSa haiM ye kalpavRkSa vahAM ke nivAsI manuSyoM ko aneka prakAra vihIe uvaveyA' ane: vyatinA thA vividha mana mAnA jati bhedane laIne pitanA svAvathIja te anAdi kALathI tyAM rahe che. A lokapAle vigeree lagAvela hotA nathI. teo svAbhAvika rUpathI paNita evI madha vidhi (pramohanaxal)thI yu. DAya che. mane 'kalehiM puNmA' jozI hAyean 'visaTTati' visti yatA 2 cha. mane 'kumavikusavisuddharu- khanRlA' yA vRkSAnA mULa darbha vigere ghAsathI vizuddha rahita hoya che. evA A mattAMga kumagaNuM prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, ane pratirUpa hoya che. ane tyAM rahe che. A mattAMga nAmanA pahelA ka9pa vRkSanuM varNana thayuM. e 1 | ve bhI tatanA 45vRkSa 2135 matAvAmA bhAva che. 'egoruya dIve tattha tattha bhigaMgayANAma dumagaNA paNNattA' 3 zrama mAyudhamana ! ta
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.34 ekorukadvopasyAkArAdinirUpaNam 523 aGgAni kAraNAni bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjanaM vA sthAlAdikaM pRthak na bhavati iti bharaNasaMpAdakatvAd rakSA apa bhRtAGgAH kathayante 'jahA se bAraga ghaTaka karagakalasakaripAyakaMcaNiya udakavaNasu paviThThagapArIcasaka bhiMgAra karoDiyA saragaparaga pattIdAlamallagacabaliya dakavAraka vicittavaTTaka maNimaTTaka mutticArupINayA kaMcaNamaNi-rayaNabhatticittA' yathA te bAraka ghaTakarakakalazakarkarI pAdakAcanikA udakavArdhAnI supatiSThA pArIcaSaka bhRGgAra karoTikA kharakaparakapAtrI sthAla mallakacalapitadakabAraka vicitra vartaka maNivattaka zukti cAru pInakA kaJcanamaNiratnabhakticitrAH, tatra bArako marudeza prasiddho mAGgalyaghaTaH ghaTako laghughaTaH, kalazo mahAghaTaH karako'pi ghaTa eva karkarI ghaTavizeSarUpA, pAdakAcanikA-pAdadhAvanayogyA kAzcanake vartana Adi padArthoM ko dete rahate haiM, 'jahA se pAragaghaTakakaragakalasakari pAyakaMcaNiya udaMzaddhaNi paviThThaga pArIcalaka bhiMgAra karoDighA saragaparagapattI bAlamalla galiya dakacAraka vicitta vaka maNivaka sutticAru pINayA kaMcaNa maNirayaNa bhatticittA' mAra. vAr3a meM prasiddha jo mAGgalya ghaTa hai usakA nAma bAraka hai. isase jo choTA ghaTa hotA hai usakA nAma ghaTa hai usakI apekSA jo mahAghaTa hotA hai usakA nAma kalaza hai karaka nAmA bhI phalaza kA hI hai karkarI , choTI sI jo kalazI hotI hai usakA nAma hai / jisa se paira dhoye jAte haiM aura jo suvarNa kI banI hotI hai aisI pAtrI kA nAma pAdakAJcanikA hai jisameM se pAnI bhara kara piyA jAtA hai usakA nAma udaka hai laMtikA nAma va mI tathA loTA bhI kahate hai / puSpoM ke dharane ke pAtra kA ekarUka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka bhUttAMga nAmanA ka9pa vRkSe che. e kalpavRkSe tyAM rahevAvALA manuSyane aneka prakAranA vAsaNa bhAjana vigere pahA mAyA re cha. 'jahA se vAragaghaTaka karagakalasakakaripAyaka caNi udaMka vaddhaNisu paviTThaga pArIca takabhigAra karoDiyA saragaparagapattI bAlamallaga cavaliyaga dakavAraka vicitta vaTTaka maNibaTTaka sutticAru pINayA kaMcaNarayaNamaNibhatticittA' mAravADamAM prasiddha je mAMgalya nAmane ghaDo che tene "vAraka' kahe che. tenAthI nAnA ghaDAne ghaDe kahe che. tenA karatAM je mahA ghaTa hoya che. tene kalaza kahe che. karaka e nAma paNa kalazanuM ja che. nAnA kaLAne karkarI kahe che, jenAthI paga devAmAM Ave che. ane je nAnI banAvelI hoya che. evA pAtranuM nAma pAdakocanikA" che, jemAM pANI bharIne pIvAmAM Ave che. tenuM nAma udaMka che,
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama mayIpAtrI, udako yenodakaM mudazcate vArdAnI galatiko, yadyapi karakarI vA nInAM na kazcidvizeSastathApi saMsthAnAdikRto bhedo lokAdavagantavyaH / supatiSThakA puSpapAtra vizeSaH, pArI ghRtAdi snehabhANDam capakaH pAnapAtram zrRMgAra kanakAlakA 'jhArI' iti prasiddhaH, zarakaparazau pAtravizeSo pAnIsthAle lokaprasiddha eca mallaka-zarAbavizeSaH capalitaM-pAtravizepaH dakavArako jalaghaTaH vicitrANi vividha citropetAni vattakAni-mojanakAlopayogi-ghRtAdi pAtrANi tAnyeva maNi vartakAni maNi madhAnakAni vartakAni zuktizcandanAdyAdhArabhUtAH zeSAstu pAtravizeSAstattatkAlapasiddhA lokato yathAzakyaM jJAtavyA / ete bhAjanavidhayaH kathambhUtAH ? ityAha 'kaMcaNamaNirayaNabhatticittA' kAJcanamaNi ratnAnamiktayo vicchittayastAbhivitrAH / 'bhAyaNavidhIe' bhAjanavidhinA bhAjana-vidhimadhikRtya 'bahunAma supratiSThaka hai ghI tela rakhane ke pAtra kA nAma pArI hai pAna pAtra kA nAma capaka hai jhArI kA nAma bhRgAraka hai zaraka pAtra vizeSa kA nAma hai sthAlI aura pAtrI ye to prasiddha hI haiN| jala bharane ke ghaTakA nAma dakadAraka hai bhojana kAla meM upayogI jo ghRtAdi rakhane ke pAtra hai unakA nAma yahAM vartaka zabda se kahA gayA hai ye pAtra una kalpa vRkSoM ke diye jAte haiM para ve saba maNi ke bane hue diye jAte haiM tathA ye saba pAtra vividha prakAra ke citroM se yukta hote haiM yahI bAta yahAM maNivartaka zabda se prakaTa kI gaI hai ghisakara jisa meM candana Adi rakhe jAte hai usakA nAma zukti hai bAkI ke jo aura yahAM pAtra kahe gaye haiM unheM loka se thA saMpradAya vizeSa se jAna lenA cAhiye. ina saba pAtroM ke Upara suvarNa se maNiyoM se aura ratnoM se nAnA prakAra vaMtikAne vadhanI tathA leTe paNa kahe che. pu rAkhavAnA pAtranuM nAma supratiSThaka che ghI tela vigere rAkhavAnA vAsaNanu nAma "pArI che. pAna pAtranuM nAma "caSaka che. jArInuM nAma bhaMgAraka che. zaraka e pAna vizeSanuM nAma che. thALI ane pAtrI A bane prasiddha che. pANI bharavAnA ghaDAnuM nAma "dakavAraka che jamatA. vakhate ghI vigere rAkhavAmAM upayogI evuM je pAtra che. tene ahiyAM "vartAka zabdathI kahela che, A pAtra e ka9pavRkSothI apAya che paNa te badhA maNicAnA banAvavAmAM Avela apAya che. A badhA pAtro aneka prakAranA citrothI yukta hoya che. eja vAta ahiMyA "maNivaka e zabdathI pragaTa karavAmAM Avela che. caMdana vigere ghasIne jemAM rAkhavAmAM Ave che tenuM nAma "zukti che. bAkInA bIjA je pAtro ahiyAM batAvavAmAM AvyA che. tene leka rUDhIthI athavA saMpradAya vizeSathI samajI levA joIe. A badhA pAtronI upara senAthI maNithI, ane pAthI aneka prakAranA citronI racanA karavAmAM Avela
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 7.34 ekohakadvIpasyAkArAdinirUpaNam 525 ppagArA' bahuprakArAH ekai kasmin vidhau avAntarAnekabhedasadbhAvAditi / 'ta heva te bhigaMgayA vi dumagaNA' tathaiva te bhRtAGgA api drumagaNAH 'aNega bahuvivihIsasA pariNayAe' aneka bahuvividhamakAreNa visApariNatena-svabhAnata eva pariNatena vitrasApariNAmenAnekAkAratayA pariNatena na tu kenacittathA saMpAditA iti / 'bhAyaNavidhIe uvaveyA' bhAjanavidhinopa petA:-yuktAH, 'phalehiM puNNA visaTTati' phalaiH pUrNA dalanti-dikasanti 'kusakkuisa jAva ciTThati' kuzavakuza vizuddha kSamULA: mUlakandAdi manto yAvat prAsAdanIyA abhirUpAH pratirUpAstiSThantIti 2 / ke citroM kI racanA kI gaI hotI hai bhAjana vidhi aneka prakAra kI hotI hai-arthAt bhAjana aneka prakAra ke hote hai kyoMki inake avAntara bhedoM kI ginatI nahI hai-isaliye 'migaMgayA vidumagayA taheva' ye jo bhRtAGga jAti ke kalpavRkSa hai ve bhI eka prakAra ke na ho kara aneka prakAra ke hI hote hai| tabhI to ye bhinna 2, jAti ke rUpa meM pariNata hote rahate hai / 'aNega bahu vivisvIsalA pariNAe' inakA jo isa prakAra se vividha pAtroM ke dene rUpa pariNAma hai rakhA bhAvika hai kisI ke dvArA kiyA gayA nahIM hogA 'mAyaNavihIra ukveyA' isa taraha bhAjana pradAna karane kI vidhi se yukta hae ye bhRttAGga jAti ke kalpavRkSa 'phalehiM puNNA virUdRti' phaloM se bhare hue vikasita hote rahate haiM aura bina 2, prakAra ke pAtroM ko pradAna karate rahate haiN| 'kusa vikusa jAba ciTTali' inakI bhI nIce kI jamIna para Rza Adi nahI hote hai ye prazasta mUla Adi vizeSaNoM vAle hote hai // 2 // heya che. bhAjana vidhi aneka prakAranI heya che. arthAta aneka prakAranA bhAjana vAMsa hoya che. kemake tenA avAra bhedonI gaNatrI thaI zake tema nathI tethI 'bhiMgagayA vi damagayA taheva' 2 mA mRtAMsa tIna 485 vRi che, te 55 eka prakAranA ne heI aneka prakAranA ja hoya che. tyAre ja teo jUdI judI tana pAtronA 35mA pArita thatA ra cha. 'aNegabahu vivihavIsasA pariNayAe, mA prabhArI viqdha pAtrAna mAyakA 35 mA 2 pariNAma cha, te svAbhAvi:04 che. nA 2 42vAmAM mAtA nathI. 'bhAyaNavihIMe uvaveyA' A rIte bhajana pradAna karavAnI vidhithI yukta evA A bhUtAMga jAtinA 465 vRA 'phalehiM puNNA visati' mAthI mAna visita thatA 24 che. mana / bhU 52nA pAtra mAyA 42 che. 'kuvikusa jAva cidaMti' tenI nIcenI jamIna para paNa kuza vigere hotA nathI. ane te badhA prazasta mULa vigere vizeSavALA hoya che, je 2 |
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 jIvAmigamale ____ atha tRtIyakalA vRkSasvarUpamAkhyAtumAha-'egoruya dIveNaM' ityAdi, 'egoruyadIve' ekorUkadvIpe khalla dvIpe 'tatya2' tatra tatra deze 'vahave haDiyaMgANAma dumagaNA pannatA samakAuso' bahavo'nekamakArA truTitAgA nAma drumagaNA:-- vAdyanizeSarUpAH prajJatA:-kathitAH he zramaNa ! he AyuSman ! 'jahA se AliMga muyaMga-paNavapaDahadaharagakaraDiDiDima bhaMbhAhoraMbha kaNiyAra kharaguhI- mugaMda saMkhiyaparilIvacA parivAiNi saveNuvINAsughosa vivaMcImahaI kacchamIrigasigAtala. tAla kaMsalAlasusaMpauttA' yathA te AliGgaya mRdaGga paNagapaTaha dardarakakaraTIDiDimabhaMmAhoramma-kvaNita khAmukhI mukunda gaMkhikA parilIya caka parivAdinI vaMzaveNu-vINAsughopa vipazcI mahatI kacchapIrigasikAH talatAla kAMsyatAlamasaM. prayuktAH, tatra-Aligyo nAma yo bAdakena muraja AliMgya vAyate urasi nighAya tRtIya kalpavRkSa kA svarUpa kathana-'egoruya dIve NaM dIve taratha 2, bahave tuDidhaMgA gAma duSagaNA paNNattA0' he zravaNa ayuSmat ! ekoruka nAma ke chopa meM jagaha 2, aneka truTitAMga jAti ke kalpavRkSa kahe gaye haiM / ina kalpavRkSoM ke dvArA vahAM ke manuSyoM kI vAdya kI AvazyakatA kI pUrti kI jAtI hai yahI bAta isa sUtra dvArA yahA~ samajhAI gaI hai 'jahA le-AliMga muyaMga paNaba paDaha daddaragakaDiDiDima bhaMbhAhoraM akapiNayAra rakharamukSimuguda saMkhiya parilI baccana parivAiNivaMsa veNuvINAsudholavivaMci mahalikacchabhirigaligA tala tAla kaMsa tAla susaMpauttA' jo bAjA bajAne vAle ke dvArA goda meM rakhakara bajAyA jAtA hai isa vAdya kA nAma AliMDapa hai mRdaGga nAma kA bAjA jaga prasiddha hai yA choTA hotA hai Dhola cAhe bar3A ho yA choTA ho isakA have zrIna 485 vRkSanA 2135nu thana 42vAbhA mA che. 'egoruya doveNaM dIve tattha tattha bahave tuDiyAMgA NAma dumagaNA paNNattA' 8 zrabhara Ayuman ! ekeka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka truTitAMga jAtanA kahAvo hevAnuM kahela che. A kalpavRkSa dvArA tyAMnA manuSyanI vAghanI AvazyatAnI pUrti karavAmAM Ave che. eja vAta A sUtra dvArA ahiyAM samalavAmA mAvI che 'jahA se AliMgamugapaNavapaTaha daharagakaraviDiDimabhabhAhorabhakaNiyArakharamuhi sugudasakhiyaparilIvaccagaparivAiNi vaMsa veNu vINA sudhosa vivaMcimahati kacchabhirigasigAtalatAlakasatAlasuma pauttA' rene vAjA vagaDavAvALA kheALAmAM rAkhIne vagADe che, evA vAjAone AliMDaya' kahe che. mRdaMga nAmanuM vAju jaga jAhera che. te nAnuM hoya che. devA, meTe keya ke nA hoya tene paNa kahevAmAM Ave che, Dholaneja
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA .3 .3 khU.64 ekohakamIpasyAkArAdinirUpaNam 527 pAdyate ityarthaH, mRdaGgo laghurmardalA, paNako bhANDapaTaho laghupaTaho vA, paTaDo loka pasiddha eva, dadarakA yasya caturmizcaraNairavasthAnaM bhuvi tathA sagodhA cavinaro pAyavizeSaH karaTIloka-masidhaiva' DiDimaH prathamaprastAvamA sUcakaH paNavavizeSa: bhaMbhADhakkAniH vanAnIti saMpadAyaH, horaMbhA mahAdako kraNitA vINAvizeSarUpA kharamukhI-kAhalA mukundo murajavAdhavizeSo yaH prAyo'milInaM vAcate zakhikA chaghuzaMkharUpA asyAH svara IpattIkSNo bhavati na tu zaMkhavadatigaMbhIraH parilI. nAma paNava hai Dhola kA hI jo eka prakAra kA AkAra prakAra kRta bheda hotA hai usakA nAma paTaha hai jo cAra pAda bAlI kASTha kI cauko para rakhakara bajAyA jAtA hai aura jo godhA vigere prANiyoM ke camaDe se maDhA hotA hai usako nAma dadaraka kahalAtA hai karaTI bhI eka jAti kA lokaprasiddha vAdya vizeSa hai prathama prastAvanA kA sUcaka jo paNaca vizeSa hai usakA nAma DiDima hai bhaMsA aura DhakA ye bhI eka prakAra ke vAdya vizeSa hai inameM se jo zabda nikalatA hai vaha bhara bhara jaisA nikalatA hai horaMbhA bhI DhakA hI jaisA hotA hai parantu yaha DhakkA kI apekSA bar3A hotA hai kaNita eka prakAra kI vizeSa vINA hotI hai kharamukhI bhI eka prakAra kA vAdya vizeSa hai-jise muMha se phUMka dekara bajAyA jAtA hai-ile bundelakhaNDI bhASA meM ramatUlA kahate haiM-isakA AkAra prakAra gadhe ke mukha jaisA honA hai mukunda bhI eka prakAra kA vAjiMtra zetA hai / yaha tabalA ke AkAra kA hotA hai para kucha 2, lambA hotA hai aura donoM tarapha se. bajAyA jAtA hai zaMkhikA yaha khara zaMkhikA aura ISattIkSNa zaMkhikA eka prakArane AkAra prakAranA bheda jevo hoya che. tenuM nAma paTala che je cAra pAyAvALI lAkkAnI cekI para rAkhIne vagADavAmAM Ave che, ane je gha vigere prANinA cAmaDAthI maDhela hoya che, tenuM nAma dardaka kahevAya che. karaTi paNa lokaprasiddha eka jAtanuM vAdyavizeSa che pahelI prastAvanAnuM sUcaka je paNavizeSa che, tenuM nAma DiDima che. bhaMbhA ane DhakakA e paNa eka prakAranuM Dhela nAmanuM vAdya vizeSa che. temAMthI je avAja nIkaLe che, te bhara bhara je nIkaLe che. horaMbhA nAmanuM vAdya vizeSapaNa DhAkAnA jevuM ja hoya che. paraMtu te ThakakA karatAM meTuM hoya che. kavaNita e eka prakAranI vizeSa vINA hoya che. kharamukhI paNa eka prakAranuM vAdya vizeSa che jene meDhathI phaMkamArIne vagADivAmAM Ave che, tene buMdelakhaMDanI bhASAmAM "ramatulA kahe che. teno AkAra gagheDAnA mukha je hoya che. mukuMda paNa eka prakAranuM vAjIMtra heya che. te tabalAnA AkAranuM hoya che. paraMtu tenAthI kaIka lAMbu hoya che. ane bane
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama 518 vacchako tRNarUpavApyavizeSau parivAdino saptatantrI vINA, vaMzo lokaprasiddhaH veNurveza vizeSa, vINA prasiddhA, sughoSA pINAvizeSAH, vipaJcI-tantrI vINA, mahanI-zatrikA nArada RSeH vINA, kacchapI - bhAratyAcINA, rigasikA gharNyamANavAdyavizeSaH, ete vAdyavizeSAH kathambhUtAH ityAha- 'talatALakaMsatA saMpatta talatAlA:- hastapuTavAlA: kAMsyatAlAca loka prasiddhA eva, etaiH - vaLatAlakaMsatAH vizeSaiH susaMprayuktAH - mRsuSThu atizayena samyag yathoktarItyA prayuktAH ke bheda se do prakAra kI hotI hai jo vizeSa jora dekara muMha se bajAyI jAtI hai vaha kharAkhikA hai aura jo thor3A jora dekara muha se bajAyI jAtI hai vaha ISantIkSaNa zaMkhikA kahalAtI hai yaha zaMkhikA zaGkha ke jaise ati gaMbhIra svara vAlI nahIM hotI hai / parilI evaM dacaka ye bhI do vAdina - ye ghAsa ke tRNoM ko gUMtha kara banAye jAte haiN| parivAdinI - nAma vINA kA hai isameM sAta tAra hote haiN| vaMza-naHma bAMsurI kA hai vINA, sughoSA vipacI mahatI, kacchapI, ye saba vINA ke hI bheda haiM maharSi nArada jisa vINA ko apane pAsa sadA rakhate haiM usa vINA kA nAma mahatI hai sarasvatI jila vINA ko apane hAtha se bajAtI hai usakA nAma kacchapI hai ghamANa jo vAdya vizeSa hotA hai usakA nAma rigasikA hai hasta puTa tAla kA nAma tala tAla hai kA~se kA jo bAjA hotA hai ki jo tAla devara bajAyA jAtA hai usakA nAma kAMzya tAla hai ina saba vAdiyoM se ye truTitAMga jAti ke kalpavRkSa yukta hote haiM ataH ye aise jJAta hote haiM ki inheM gAna vidyA meM gaMdharva zAstra meM nipuNa vyaktiyoM ne mAjuthI vagADI zakAya che. 'za'khikA' e kharazaMkhikA ane ttIkSNa zakhikAnA bheDhathI be prakAranI haiAya che. jene vizeSa jora daine meDhAthI vagADavAmAM Ave che, tene khazakhikA kahe che ane jene gheADu jora daine mADhAthI vagADavAmAM Ave che. tene 'ittIkSNa zakhikA' kahevAmAM Ave che. A zakhikA zaMkhanA jevA atyaMta gabhIra svara vALI DAtI nathI 'parilI' ane vacakA' A paNu e vAjIMtra che. te ghAsanA taNakhalAone guthIne banAvavAmAM Ave che. 'parivAhinI' pIchA nAma che. tene sAta tAra hoya che. vAMsajIne 'va'za' pazu he che vISA, sughoSA, viSayI, bhaDatI, ucchapI, yA maghA vIdhAnAna bhede che. mahASi nArada je vINAne sadA peAtAnI pAMse rAkhe che. e vINAnuM nAma mahatI che je vINAne sarasvatI peAtAnA hAthathI vagADe che. te vINAnu nAma kacchapI che. mAna je vAdya vizeSa hAya che, tenuM nAma rigasikA' che. hastapura tAlanuM nAma talatAla che kAMsAnuM je vAjuM hAya che, ke je tAla daine A badhA vAjI MtrothI A Ave che. tenu nAma kazyatAla che. kalpavRkSA yukta hoya che. tethI vagADavAmAM truTitAMga jAtanA
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.34 ekorukadvIpasthAkArAdinirUpaNam 529 dAH AtoyavidhayaH punaH kathambhUtAH ? ityAha-'Atojjavihi NiuNa gaMdhavya ya kusalehi phaMdiyA' atoyavidhinipuNagAndharvasamayakuzalaiH spanditAH, tatrAtovidhau ye nipuNA gAndharvasamaye nATayazAstre kuzalAH-dakSAstaiH spanditAH vyApA. vAditA iti bhAvaH punaH kIrazAstatrAha-'tiTThANakaraNasuddhA tristhAnakaraNa dAH, tatra triSu Adi madhyAvasAneSu sthAneSu karaNena-kriyA-yathoktavAdana yayA zuddhA:-nirduSTAH na tu asthAnakaraNa-vyApArarUpadoSeNa kalaGkitAH 'taheva tariyaMgayA vi dumagaNA' tathaiva-taspakAreNetra te truTinAGgA:-truTitAGganAmakA / isa prakAra se sisvA vujhA taiyAra kiyA hai yahI bAta Age ke sUtra Tha se prakaTa kI gaI hai 'Atojjayihi niuNagaMdhava samaya kusalehiM diyA' jisa prakAra gaMdharva Atodya vidhi meM nipuNa hote haiM aura dhirva zAstra meM dakSa hote haiM ataH ve jisa vAdina ko cAhate haiM uma dina ko taiyAra kara lete hai aura pajAte hai isI prakAra se jo dina yahAM ke manuSyoM ko Avazyaka hotA hai vahI vAdina ve kalpa kSa unhe de dete haiM-ataH usI vAdina kI pradAna vidhi meM ve truTitAMga kalpavRkSa vyApAra yukta hote haiM aura ve unheM unhIM vAdinnoM ko dete haiN| nathA 'tiTThANa karaNasuddhA' ye kalpavRkSa vAdina vAdana kriyA meM nipuNa vyakti kI taraha vAditra tathA gAne kI vidhi meM tristhAna karaNa se Adi madhya avasAna rUpa tInoM sthAno se zudra hote haiM / asthAnakaraNa vyApAra rUpa doSa se kalakina nahIM hote haiM / 'taheva te turiyaMgayA vi dumagaNA' teo evA jaNAya che ke Amane gAnavidyAmAM, gaMdharva zAstramAM nipuNa vyaktioe ja A prakArathI zIkhavIne taiyAra karela che eja vAta have pachInA sUtrapAyI pragaTa 42vAmA mApI che 'AtojjavidhIniuNadhavvasamayakusalehi phaMdiyA' 2 pramANe 14deg mAtAdha vidhimA niyuSya DAyathe. ane A zAstramAM catura hoya che. tethI teo je vAjAne cAhe che, te vAjAne taiyAra karI le che. ane tene vagADe che. e ja pramANe je vAjIMtra tyAMnA manuSyone jarUrI hoya che. te ja vAjIMtra te kalpavRkSa tene Ape che. tethI e vAjItranI pradAnavidhimAM truTitAMga kalapavRkSa vyApAra yukta hoya che. ane teo temane pAtra mAce cha. tathA 'tidvANakaraNasuddhA' mA 465vRkSa vA pAhana kiyAmAM nipuNa vyakitanI jema va jItra tathA gAvAnI vidhimAM visthAnakaraNathI arthAt Adi, madhya ane avasAna rUpa traNe sthAnethI zuddha hoya che. ava. sthAna 421 vyApAra 35 piyA asta hotA nathI. 'taheva te tariyaMgayAvi dumagaNA' tathA gAvAnI vidhAmA bhane pAtrAne manApAnI vidhAmA yatura jI0 67
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 jIvAmigamakSa drumagaNA: ghRkSAH api 'paNega bahuvivivIsasA pariNayAe' aneka bahuvividhavisApariNatena tatra aneko vyakti bhedAt bahumabhUtaM yathA syAt tathA vividho mAti bhedato nAnAprakAreNa te, na kenApi lokapAlAdinA sNpaaditaa| kintu visamApariNatena visakhA-svabhAvenaiva tAzapariNAmamAptena / 'tatastitaghaNa pasirAe caunihAe Atogja-vihIe ukaveyA' tasavitataghanazupireNa caturvidhena AvodhavidhinopapenAH, tatra tataM vINAdika, vitataM-paTahAdivas, ghanakAsyasAlAdikam, zupiraM-vaMzAdikam etadrUpeNa sAmAnyataRturvidhena-catuHmakAreNa ataH bajAne kI vidyA meM evaM vAdinoM ke nirmANa karane kI vidyA meM catura gandharyoM kI taraha nipuga ye truTinAMga jAni ke phalpakSa bhI haiM ve kalpavRkSa 'aNega bahu vivihabIlalA pariNoyAe tata vitata ghaNa susirAe ca ubdhihAe AtojjaniTIe ubaveSA' apane aneka vAditra pradAnarUpa kArya meM svAbhAvika rUpa se pariNAma bAle hone haiM arthAt hamakA yahI tata vitata, ghana, supara rUpa aneka prakAra ke dAditroM ko denerUpa kArya hai isa prakAra ke kArya karane rUpa pariNAma vAle hote haiM inheM kisI ne banAyA nahIM hai na pUrvokta vAdinI kI sapa prazAratA inhIM tata, vitata ghana, aura supara rUpa cAra vAdinoM meM hI samA jAtI hai tata meM vINA. dikoM kA samAveza ho jAtA hai vitata meM paTaha Dhola Adiko kA samAveza ho jAtA hai, ghana meM kAMspatAlAdikoM kA samAveza ho jAtA hai aura suSira meM vAsturI AdikA samAveza ho jAtA hai isI cAra prakAra kI vAdyavidhi ke sampanna karane meM ye kalpavRkSa tatpara rahate haiM evA gaMdhanI jema nipuNa A truTitAMga jAtIne kalapa vRkSo paNa che. se mathA 465vRkSo 'aNegabahuviviha vIsamA pariNAyAe tata vitaghaNasusrAie caubihAe AtonjavihIe uvaveyA' pAtAnA vA mahAna 35 sane mAM savAbhAvika rIte pariNAmavALA hoya che. arthAt tenuM tata, vitata, ghana, suSira, rUpa aneka prakAranA vAchatra ApavA eja kArya che. AvA prakAranuM kArya karavA rUpa pariNAma vALA hoya che. tene keIe banAvela nathI. e pUrvokta vAjIMtranI badhIja prakAratA Aja tata, vitata, ghana ane suSira rUpa cAra vAtromAMja samAI jAya che. tatamAM vINa vigereno samAveza thaI jAya che vitatamAM paTa-Dhola vigereno samAveza thaI jAya che "gha' mAM kAMsya tAlAdikane samAveza thaI jAya che. ane suSiramAM vAMsaLI vigereno samAveza thaI jAya che. A cAra prakAranI vAdyavidhine meLavavAmAM A kalapa vRkSo datta zitta 29 che. tathA 'phalehi puNNA' NothI pAtamA sare hAya che.
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.1 u.3 6.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaName 531 vAyavidhinA upapetA:-yuktAH, 'phalehiM puNNA visaMhati3' kuzavikuza vizuddhavRkSa mUlAH mUlakandAdimanto yAdara-prasAdanIyA darzanIyA amirUpA pratirUpA stiSThanti vartante-iti 3 // ___ atha caturthakalaravRkSasvarUpamAha-egokhya dIveNaM' ityAdi, 'egoruya dIveNaM dIve' ekorUkadvIpe khalu dvIpe 'tatthara' tatra hunna deze 'bahave dIvasihA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' vahayo'ne ke dvIpazikhA lAma-dIpazikhA iva dIpazikhAH dIpavat prakAzakatvAt anyathA-hatrAgnerabhAvAt dIpazikhAnAmapi tatrAsaMbhavAt, tAdRzA drumagaNAH kalAkSAH prajJamA:-kavitAra, he zramaNa AyuSman ! 'jahA se saMjhAvirAgasamae nadaNi hipatiNo dIciyAcakavAla vide' yathA te sandhyAtathA 'phalehiM puNNA.' phaloM se bhI paripUrNa hote haiM inake nIce kI jamIna bhI 'kusavikulavistuddharukkhamUlA jAba ciTuMti' kuza evaM vikuza se vihIna rahatI hai nayA ye bhI prazasta mUla skaMdha Adi vAle hote haiN| tAtparya yahI hai ki jisa prakAra yahAM para vAdina aneka prakAra ke hote haiM vaise hI yahAM ke the kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke hote haiN| caturtha kalpavRkSa kA svarUpa kathana ___'egoruSa dIve' eloruka dvIpa meM 'tatya tasya' jagaha 2, 'ghahave dIdha sihA NAma dumagaNA paNattA samabhAulo!' he zrAraNa AyuSman ! aneka dIpa zikhA nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiM / dIpa meM se jaisA prakAza nikalatA hai vaisA hI prakAza inameM se nikalatA hai isI kAraNa inakA nAma dIpa zikhA kahA rayA hai yahAM agni nahIM hotI hai ataH yahAM dIpoM kI zikhA kA bhI abhAva hai para yahAM jo prakAza hotA hai temanI nayanI bhIna 55 'kusa vikusavisuddharukkhamUlA jAva citi' puza bhane vikuza vinAnI ja hoya che. tathA te paNa prazaeta mULa kaMdha vigere vALA hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke jema ahiyAM aneka prakAranA vAjItra hovAnuM kahela che. e ja pramANe tyAMnA A kalpavRkSe paNa aneka prakAranA hoya che. 3 have yAyA 485vRkSanA 2135tuM 4thana 46vAma gAve che. 'egoruyadIve' 34 vIpamA 'tattha tattha sthaje sthaNe. 'baha ve dIvasIhANAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' hai abhae mAyusana hAzimA nAmanA mane 465vRkSo kahyA che dIvAmAMthI prakAza nIkaLe che, e ja prakAza AmAMgI paNa nIkaLe che, tethIja tenuM nAma dIpazikhA e pramANe kahela che. ahiyAM ani hotI nathI. tethI ahiyAM dIvAnI zikhAne paNa abhAva che. paraMtu maDiyA 2 mA DAya cha, tara 465vRkSomAthA aavt| DAya che. 'jahAse
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 532 > virAgasamaye navanidhipaterdIpikA cakravAkavRndam, tatra saMdhyArUpo viruddha svimirarUpatvAt rAgaH saMdhyAvirAgasvatsamaye tadavasare navanidhipate cakravartina itra dIpikA cakravAlavRndaM tatra havA dIpA dIpikAH tAsAM dIpikAnAM cakravAlaM - cakrasamUhaH sarvataH parimaNDalarUpaM vRndam tava kITaka sAha'bhUyavapilittaNehe' prabhRtiparyAptasneham tatra prabhRtAH bhUyasyaH sthUlAH varttayaH dazA yasya tasthA evaM paryAptaH - paripUrNaH snehastenyAdirUpo yasya t paryAptasneham 'ghaNi ujjAli timiramaddan' vaNagojvAlita timiramardakam rAtra ghaNiya dezI zabdo'tizayArthaH tena atizayojvAlitam ataeva timiramardakam andhakAra vinAzakaM tadvRndam, punaH kiM viziSTaM dIpikA cakravAdhavRndam ? tatrAha 'kaNaga' ityAdi / ' kaNagaNigara kusumita pALiyAtaya vaNappamAse' kanakanikara - kusumita pArijAtakavanaprakAzam, tatra kanakanikaraH- suvarNarAziH kusumitaM ca tat pArijAtakavanaM ceti kusumita pArijAtakavanam anayoH prakAzena tulyaH prakAzo vidyate yasya tat kanakanikara kusumamita pArijAtaruvanaprakAzam etatteSAM tejovarNanaM kRtam | aba dIpazikhA drumagaNavarNanaM kriyate 'kaMcaNamaNi rayaNa trimala yaha inhIM kalpavRkSoM se hotA hai 'jahA se saMjhAvirAgasamae navaNihi paNo dIviyA cakavAlaviMde pabhUyavapilittaNehiM caNiujjAliya timiramaddae' ataH jisa prakAra saMdhyA ke samaya meM nava nidhipati arthAt cakravartI ke yahAM kA dIpikA vRnda ki jisa meM acchI taraha se vRttiyAM jala rahI hoM aura jo taila se bharapUra ho prajvalita hotA huA zIghrA ke sAtha timira kA vidhvaMsaka hotA hai aura jisakA prakAza 'kaNaganigarakusumitapAli yAtayavaNNappA' kanaka nikara ke jaise prakAza vAle kusumoM se yukta pArijAtaka (deva vRkSa vizeSa) ke vana ke prakAza jaisA-prakAza hotA hai tathA 'kaMcana maNirayaNavimala mahariya taNijjujjala vicittadaMDAdi dIviyAhiM' jina dIpikAoM saMjhA virAgasamae navavihi padmapaNe dIviyA cakravAlaviMde pabhUyavattipalittaNehiM ghaNiujjayitimiramaddae' tethI prema saMdhyA samaye nava nidhiyati arthAt cakravartine tyAM dIpikArRM divAne samUha ke jemAM sArI rIte mattIce khaLatI hAya ane je telathI bharapUra hAya, prajjavalita thaine eka dama 2madhaThAranA nAza purIhe che bhane lenA aAMza 'kaNaganigara kusumitapAliyA tayavaNappagAkho' una nimranA nevA aAzavANA subheothI yukta sevA pAri 'lataThanA bananA ahArA vana prAza hoya che, tathA 'kaMcaNamaNirarANa vimala
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 1.34 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam 533 mahariha tavaNijjujjaka vicivadaMDAhiM dIviyAhi' kAJcanamaNiratna vimalamahAha tapanIyojvalaM vicitradaNDAbhi dIpikAbhiH tatra kAznamaNiratna-vimalA: kAzcanamaNiratnarat svAbhAvikAgantukamalarahitAH, tathA mahAI-rahotsavA hai tapanIya-suvarNavizeSaH tadvadujjvalAni vicitravarNAni daNDAni yAlA sAstathA isthaM bhUtAmiH dIpikAbhiH kIdRmIbhiH ityAha 'sahasA pajjakiUsaviyaNiddha tethadipaMtavimalagahamaNasamappamAhi' sahasA prajvalitotsarpitasnigdhatejo dIvyad vimalagrahagaNasamamamAbhiH, tatra sahasA samakAlaM prajvalitaM ca tada utsarpitaM ca rattyussapaNena tathA snigdhaM-manoharaM na tu netrakaTutejaH te dIpyamAnAH dedIpyamAnAsvAmiH, tathA vimalo'ja zaratkAlika rajanI gatatvena nimalo grahagaNo grahasamUha-stena samA mamA kAntiAsAM tAstAmA, pada. dvayoH samAhAradvandvaH, 'vitimirakaramUrapasariujjoya cilliyAhi' vitibhirakara dIveToM-para ye dIpoMkI paMktiyAM rakhI gaI ho ve dIveTa kaMcana ke bane ho, maNiyoM ke bane hoM aura ratnoM ke bane hoM phijinameM na svAbhAvika maila ho aura na Agantuka maila ho aise nirmala hoM tathA jo mahotsava ke samaya meM hI sthApita karane ke yogya ho tathA jina dIveToM ke daNDa tapanIya suvarNa vizeSa-le dIpta ho aura jinake Upara vaha dIpAvalI 'sahasA pajjaliya alaviyaNiteya dipaMtavimalamahagaNasamapamAhi' eka sAtha hI eka hI straya jalAI gaI ho aura battI ko usakera kara jo adhika prabhA kAlIkI gaI ho aura isI se jinakAleja ailAmanohara ho gayA ho jaisA ki zaratkAlakI rAzi meM dhUli vagairaha rUpa AvaraNa ke abhAva se grahagaNoM kA-candra AdikoM kA ho jAtA hai 'citimirakara mahariyata vaNijjujjala vicittadaMDAhi dI veyAhi' re dIvAyAnI diiv| 52 mA dIvAo nI paMkti rAkhavAmAM AvI hoya, te dIveTo suvarNanI banelI hoya che maNinI banI hoya che, ane rAnI banI hoya che, ke jemAM svAbhAvika mela na hoya, tema AgaMtuka mela paNuM na hoya, evI nirmala hoya, tathA je mahotsavanA samayeja sthApita karavA lAyaka haya, tathA je dIveTone daMDa tapanIya kahetAM suvarNa vizeSathI prakAzamAna hoya ane jenA upara e dIpAvalI hIvAnI 54tI 'sahasA pajjaliya UsaviyaNiddhateya dipaMta vimalagahagaNasamappamAhie ekI sAthe ane eka ja samaye pragaTavAmAM AvI hoya ane tethI ja je teja evuM manahara banI gayuM hoya che ke jemAM zaradukALanI rAtrimAM dhULa vigere bhAvanA manAvathA IgIya vigaire aDAtuM te hAya che. 'vitimirakara sUrapasariya ujjoyacilliyAhi" mana mArane nAza 42nArA 2pANA
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasTe sUrya prasnoyota dIpyamAnAbhiH, tatra vitimirAH ujjvalAkArA:-kiraNA yasya aptau vitimirakaraH- samujvalokaraNaH sa cAsau mUrazca tasyeva prasUta udyota:prabhA samUhaH tena 'cilli pAhi' dezI zabdo'yam dIpyamAnAmirityartha', 'jAla jjala pahasiyAmirAmA hi' jvAle.jjvala mahasitAbhirAmAmiH tatra jvAlA eca yadujdalaM prahasibamiva mahasita prahasanaM tena abhirAmA:-ramaNIyAstAbhirdIpikAmi: 'sobhemANA' zobhamAnAH 'heva te dIvasihA vi dumagaNA' tathaiva te dvIpazikhA thapi drumagaNAH 'Negabahu vivivIsasApariNayAe ujjoyavihIe ubaveyA' 'aNegabahuvividha-disApariNa tena udyotavidhinopapetAH 'phalehiM puNNA' phalaiH pUH 'visaTTali' dalanti-vikasanti 'kusavikuma vi0 jAva ciTThati' kuzavi. kuza vizuddha kSamUlA mUla dantaH kanvanto yAvattiSThanti iti / 4 / sUra palariya ujjodha cilliyAhiM' aura jo andhakAra vinAzaka hiraNoM zale sUrya kI phailI huI prabhA ke jaisI camakIlI panI huI ho tathA-'jAlajalapasidhAbhirAmAdi' jo apanI manohara ujdala prabhA le mAno haMcha sI rahI ho aisI pranIti meM ArahI ho to jaisI-'sobhesAgA' vaha dIpAvalI zobhita hotI hai 'taheba' usI taraha se 'te dIva sihA ki dumapaNA' dIpazikhA nAma ke kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vidhihavIlatA pariNaghAe ujjoyavihIe ukveSA phalehiM puNNA' aneka vividha prakAra ke udyota pariNAma se svabhAvataH pariNata hone bAlI udyota vidhi se yukta hote haiM tathA-phaloM se paripUrNa yane rahate haiM inakA bhI nIce kA nAma 'kulavikusa' kuza aura vikuza se rahila hotA hai aura ye bhI prazasta mUla Adi vizeSagoM vAle hote hai| tAtparya yahI hai ki jisa prakAra se yahAM dIpaka aneka prakAra ke hote haiM sUryanA vaya 54 zanApI yamasI mane laya tathA 'jAlujjala pahasi yAbhirAmAhi' 2 potAnI manohara mana EN29 asAthI mAnA sI 240 hoya, mevI mAtrI thatI hAya to hImA va 'sobhemANA' mAya mAna tha.ya che, 'taheva' me pramaNe 'te dIva sihAvi dumagaNA' hIpazimA nAmanA 465 vRkSapAya 'aNegabahu vivihavIpsApariNayAe ujjoyavihIe uvaveyA phaLe hiM puNNA' vivi5 542nA bhane dhota pariNAmathA svamAyA pariNata thavAvALI udyata vidhIthI yukta hoya che tathA phaLathI paripUrNa banIne 29 cha. tenI naayne| mAga 'kusa vikusa' huza ana viza vinAnA hoya che ane te paNa prazasta mULa vigere vizeSa vALo hoya che. A kathananuM tAtparya eja che ke jema ahiyAM aneka dIvAo hoya che, eja
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotiSika devAdhideva prameyadhotikA TIkA ma.3 u.3 7.34 ekoskadvIpasyAkArAdinirUpaNam 535 ___ bhaya paJcamakalpavRkSasvarUpamAha 'egoruya dIve' ityAdi 'egolya dIveNe' eko. saka dvIpe khalu 'tastha 2' tatra tatra deze 'vahave-'joisiyANAmadumakSaNA paNNatA samaNAuso' bahavo jyotiSikA nAma drumagaNAH prajJaptA:-kaSitAH, he zramaNa AyuSman ! jyotIMSi jyotiSakAH devAH se eva jyotiSikAH, aba jyotiSika zadena jyotiSka devAdhipatitvAt sUrya pratyate sUrya prakAzakAritvena vRkSA api jyotiSikAH kIdRzAste ? tabAha-'jahA se adhikAgayasaraya saramaMDala par3ata. ukkAsahassadipaMtavijjujjAlahuyavahanirdhamajaliya niddhaMta dhoyatatta tavaNijja kinnu pApsoyana vAkusuma vimauliya punamaNira SaNakiraNa maJca hiMgulayaNigara rUcAvaise hI ve kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke hote haiM / / / pAMcaveM kalpavRkSa kA svarUpa kathana _ 'egoruya dIveNaM usa ekoruka nAma ke dvIpa tathya 2' jAha 2 'yahave jotiriyA NAma dumakSaNA patA aneka jyotiSika nAma ke drumagaNa kalpavRkSa-kahe gaye haiM yahAM jyotiSika zabda se jyotiSita deva liye jAte haiM yahAM jyotiSika devAdhipati sUrya hone se sUrya gRhIta huA hai jaisA sUrya sarvatra prakAza karatA hai vaisA hI prakAza ye jyotipika kalpavRkSa bhI karate haiM-ataH prakAzakAritva kI samAnatA ko lekara ina pRkSoM kA nAma bhI jyotiSika ailA ho gayA hai aise vahAM jyoniSika nAmaka drumagaNa haiM-he zramaNa AyuSman ! ve kaise haiM ? unakA varNana karate haiM-'jahA se acirugNayasarayasUramaMDalapaDatAsahasta dippala vijjunAlahuyavaha nirdhamajaliya niddhaMna dhoyattattatavANijDa misuthA pramANe A kalapavRkSa paNa aneka prakAranA hoya che. 4 pAyamA vRkSanA sva35nu ve 4thana 42vAmAM Ave che. 'egovya dIveNaM' te 34 nAmanA dvIpamA 'tattha tattha' sthaNe sthaNe 'vave jotisiyA NAma dumagaNA paNNattA' ana yAtiSi nAmanA bhaga 45vRkSa dyA cha. gaDiyAM tiSika zabdathI tiSikadeva levAmAM Avela che. ahiyAM tiSika devanA adhipati sUrya hovAthI sUryane grahaNa karAyela che. sUrya je pramANe sarvatra prakAza kare che. e ja pramANeno prakAza A tiSika nAmanA ka5 vRkSo paNa kare che. tethI prakAza ke ritAnA samAna paNane laIne A vRkSenA nAma paNa jyotiSika e pramANe thayA che evA e jotiSi; nAmanA dragaNa che hai zrabhara mAyabhan / sevA cha ? tanu vaya na 42vAbhA bhAva cha, 'jahAle aviruggaya saraya sUramaDalapaData ukkAsahassadippa vijjujjAlahavaha nidramaaliya nidaMta ghoyatattatavaNijja phisrayAsoyajavAkusamavimauliyajamaNirayaNa
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale haregA ' yathA se acirodgata-kAloditta zarasmayamaNDapaThadulkAsahasa dIpyamAna vidhujjAda yaha nidhUprajvalita nirmAtadhItataptapanIyakiMzukA. zoka napAkusamavimukulita pujamaNi ratnakiraNa jAtyahiDgulaka nikararUpAti. rekarUmA, datra kalpakSAH kIzA iti teSAM raktavarNa varNa yati-'jahA tethacihAgara' ityAdi, acirodgatA tahakAloditaM zaratkAlika sUryamaNDalam, yayA pA pattadulakAsaha dIpyamAnaM vidyuja nAlam vidyuhakam yathA nidhUmo dhRmarahito jAliyo dIpto po humabahaH agnaH nidhUma ubalirapadayoH paranipAta: sautratvAda, tathA ni.nimagni saMyogena zApitaM punazca dhotaM-zodhitaM punastaptaM ca tAdRzaM tpniiyN-suvrnnvishe| tathA-bhatra kumupa zabdamya zuikrAzoma-japAzabdaiH saha pratyekaM sambandhamtena vimukulitaM vikasitamaphullira yat vizuphakusumam azoka kulapam, japAkusupaM ceti, te pujaH, samudAya, tth| maNiratnAnAM kiraNAH, tathA jAtyahi gulakanikaraH zuddhaH-jAtIya hiMguLakasamudAyaH, eteSAM pUrvoktAnAmaciH rodgatazaratsUryAdInAM rUpebhyo'tirekeNa atizayena yathAyogyaM varNataH prabhayA ca rUpaM-svarUpaM yeSAM te tathA! 'taheva te joisiyA vi dumagaNA' tathaiva acirodgata soya javA kustumavimauliya puja maNirayaNakiraNa jaccahi gulaya NigararUbAi regarUvA' jaisA acirodgata turaMta udita huvA zarada kAlakA sUrya maNDala, giratA hubhA ulkA sahana, camakatI huI vijalI jvAlA sahita nirdhUma pradIpta agni, agni saMyoga se zuddha humA taptatapanIya suvarNa vikasita hue kiMzuka puSpoM azoka puSpoM, aura japApuS) kA samUha, maNiyoM evaM ratnoM kI kiraNe evaM zreSTha 'jAtivaM' hiMgulakA samudAya apane2 svarUpa se adhika suhAvanA lagatA hai-yA adhika tejasvI hotA hai 'taheva te jonisiyA vi dumagaNA' usI prakAra se ye jyotiSika alpavRkSa bhI haiM arthAt sUryAdika ke jaise prakAza dene vAle ye kalpavRkSa bhI adhika tejasvI hotA haiN| 'aNega yaha kiraNa jacca hi guluya Nagara rUbAiregarUvA' ma taratanA l za26 kALane sUrya paDatI evI ulakA sahasa, camakatI vijaLInI vAlA sahita dhUmADA vagaranA agninA saMgathI zuddha thayela tapeluM setuM, khIlelA kesuDAnA pupi, azokanA pupa, ane japA-jAsvatinA pupane samUha, maNi ane rtnaan|22| mana zreSTha 'jAtivata' hagaNAnI samudAya pAtayAtAnA 2135 thI vadhAre / mAyamAna sA che athavA padhAre tasvI hAya che. 'taheva te jotisayAvi dumagaNA' me04 pramANe mAsyAtiSiH bhg| 55 cha. arthAt sUrya vigerenI jema adhika prakAza ApavAvALA A kalpavRkSo paNa adhika
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyathotikA TIkA pra.3 u. 3 sU.35 ekorukadvIpasyAkArAdinirUpaNam " sUryAdivadeva te jyotiSikA api drumagaNAH, 'aNega bahuvivihavIsasA pariNa yAeM ujjayavidIe upaveyA' aneka bahuvividha divasApariNatena udyota vidhinA * udyota prakAreNa upapeMtA yuktAH 'muddalessA' zubhalezyAH atha yadi sUryamaNDala t ikSA api prakAzakAstarhi sUryAdivadeva durnirIkSyatva tIvratva jaGgamatvAdi dharmopetA api te vRkSA bhaviSyantIzyata Aha- 'suilessA' zubhalezyAH zubhAH tejaH padma zuklarUpAH sukhA sukhakAriNI vA lezyA yeSAM te zubhalezyAH sukhalezyA vA, tathA vA api 'maMdaleksA' mandA tIvratA rahitA lezyA yeSAM te mandalezyAH, ataeva 'maMdAvalessA' mandAtapalezyAH, mandAtapaH- mando ya AtapaH sUryaprakAzastatsadRzA lezyA yeSAM te mandAtpalezyAH, sUryamaNDaLAdyAtapasya tejo thA dussahaM bhavati na tathA teSAM vRkSANAM tejo duHsaha mityarthaH, 'kUDA iva ThANaThiyA' kUTAnIva sthAnasthitAH, tatra kUTAni parvatAdi zRGgANi tadvat sthAnasthitAH sthirA ityarthaH, samayakSetra bahirvarttino jyotikA itra te vRkSA avabhAsayavivihavI se sApariNayAe ujjoyavihIe uvavedyA' isa prakAra kI vasvabhAva se hI pariNata hone vAlI aneka rUpavAlI udyota vidhi se yukta hote haiM / 'suhalessA' inakI leiyA sukha kAriNI hai. sUryAdika ke prakAza jaisI durnirIkSya nahIM hai AtApakAriNI nahIM hai 'maMdalessA' kintu maMda hai tathA 'maMdAyavalessA' inakA jo AtApa hai vaha bhI manda hai tIvra nahIM hai sUryAtapa samayAnusAra duHsaha bhI hotA hai vaisA inakA AtApa prakAza duHsaha nahIM hai 'kUDA iva ThANaThiyA' jisa prakAra parvatAdi ke zikhara eka sthAna para bane rahate haiM-khar3e rahate - acala rahate hai- arthAt samaya kSetra se bAhara rahA huvA jaisA jyo. tiSka maNDala eka sthAna para acala kahA gayA hai vaise hI ye bhI apane tensvI che, 'aoga vivihavIsasAM pariNAe ujjayavihIe khaveyA' mA prakAranA svabhAvathIja pariNata thavAvALA aneka rUpavALI udyota vidhithI yukata hoya che. 'suilessA' tebhanI bezyA subhAriNI hoya che. sUrya vigerenA abha zanI jema na joI zakAya tevI tIvrarUpa heAtI nathI. tema tApa paheAMcADavAvALI pazu nathI 'ma'dalesmA' tenI bezyA subha uravAvAjI che. yA bhaha hai. tathA 'maMdAvalessA' tene, ne yAtAya che, te dAzubhaha che, tIvra nayI. sUryanA taDake samaya pramANe asahya paNa hAya che. AnA tapanAma prakAza evA asA hotA nathI. 'kUDAiva ThANaThiyA' prema parvata vigerenA zimaro bhe sthAna paraja sthira rahe che. arthAt acala rahe che, arthAt samaya kSetranI mahAra rahela jema jyAtiSkamaDaLa paNa eka sthAna para acaLa rahe che, eja jI0 68
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 bhImAbhigama ntIti bhaavH| 'annamAna-samogAhAhi lessAhi' anyo'nya samayagAdAbhilezyAmi sahitAste vRkSAH 'sAe pabhAe sapaese sambo samaMtA omAsaMti' te vRkSAH svakIyayA prabhayA svamadezAn sarvataH sarvAsu dikSu samantAda sAmastyena avamAsante 'ujjou ti pabhAse ti udyotante sabhAsante 'kusakkuipta vi jAva ciTuMti' kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA yAvat mUlakandAdimantaH prAsadIyA darzanIyA ami. rUpAH patirUpastiSThantIti, vyAkhyAnaM pUrvavadeva jJAtavyamiti 5 // mU0 // 35 // mUlam -egoruya dIve tattha 2 vahave cittaMgA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso! jahA se pecchAghare vicitte ramme varakusumadAmamAlujjale bhAlaMta mukkapupphapuMjovayArakalie viralli vicitta mallasiridAmamallasiri samudayappagambhe gaMthima veDhima prarima saMghAimeNa malleNa cheyasippiyaM vibhAgaraieNa savvao ceva samaNubaddha paviralalaMbaMta vippaiTThahiM paMcavaNNehi kusumadAmahiM sobhamANehiM lobhalANe vaNamAlakayagAe ceva dippamANe taheva te cittaMgayA vi dumagaNA aNegavahuviviha vIsasA pariNayAe mallavihIe uvaveyA kupavikulavisuddha jAva cittuNti6| egosya sthAna para acala rahate haiM 'ana manna samogADhAhiM lessAhi sAe pabhAe sapadese samvo lamaMtA obhAseMti' eka dUsare meM samAye hue apane prakAza dvArA ye apane pradeza meM rahe hue padArtho ko saya dizAoM meM sampUrNa rUpa se prakAzita karate haiM 'kula vikusa jApa ciTThati' ina padoM kA vyAkhyAna pUrva ke hI jaisA hai| tAtparya yahI hai ki jaise ye prakAza zIla padArtha vividha prakAra ke haiM sabhI prakAra se jyotiSika nAmaka kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke haiN| sUtra 35 // pramANe mA 54 potAnA sthAna 52 saya 27 che. 'annamannasamogADhAhi lessAhi sAe pabhAe sapadese savvao samatA obhAseti' se, mItamA samAvelA pitAnA prakAza dvArA A pitAnA pradezamAM rahelA padArthone badhIja ta25thI gadhA hizayAmA sapU pAthI prazita 42 cha. 'kusa vikusajAva citi' mA 5honA ma 5sA hA prabhAga cha vAnu tAtparya sakA che ke jema A prakAzazIla padArtha aneka prakAranA hoya che, eja pramANe A jAtika nAmanA ka5 vRkSa paNa aneka prakAranA che. sU. 3pA
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 zu.36 pakorukadvIpasthitamagaNavarNanam 539 dIve tatthara bahave cittarasA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se sugaMdhavarakalamasAli visiTa nirUvayaduddharaddhe sArayaghayaguDa khaMDamahumelie airase paramaNNe hoja uttama vapaNagaMdhamaMte raNo jahA vA cakvaTTissa hojja NiuNehi sUyapurisehi sajiehiM vAukappaleya sitte iva odaNe kalamalAliNivattie vipakke savvapphamiu visayalagala sitthe aNegasAlaNagasaMjutte ahavA paDipuNNa davunakhaDesu sakkae vaNNagaMdharasapharisajutta balabIriya pariNAme iMdiya balapudvivaddhaNe khuppivAsamahaNe pahANa kuhiyagulakhaMDamacchaMDI ghayauvaNIe pamoyage sAhasamiyaganbhe haveja paramaiTraMgasaMjutte taheva te cittarasA vi dumagaNA aNegabahuviviha vIsasA pariNayAe bhoyaNavihIe uvaveyA, kusavikusa visuddha jAva cittuNti7| egoruya dIveNaM tattha tattha bahave maNiyaMgANAma dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se hAraddha. hAra vaTTaNagamauDakuMDalavAmuttaga hemajAla maNijAlakaNagajAlaga suttagaucciiyakaDagA khuDDiya egAvali kaMThasuttapagariya urakkhaMdha geveja soNisuttagacUlAmaNikaNaga tilagaphulasiddhasthaya kaNNavAli sasisUra ulabhacakagatalabhaMgatuDiyahatthamAlagavalakkhadINAramAliyA caMdasUramAliyA harisaya keyUravalaya pAlaMba aMgulejaga kaMcImehalAkalAba patharagapADihAriya pAunjalaghaMTiya khikhiNi rayaNorujAlasthimiyavaraNeuracalaNalAliyA kaNagaNigaramAliyA kaMcaNamaNirayaNabhatticittA bhUlagavihi bahuppagArA taheva te maNiyaMgA vi dusagaNA aNegabahuviviha vIsasA pariNayAe bhUmaNavihIe ukveyA, kupatrikusa visuddha jAva cittuNti| egoruya dIve tatthara bahave gehAgArA nAma dumag2aNA paNNattA sama
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasU trai 540 nAuso ! jahA se pAgArahAlagacariya dAragopura pAsAyA kAsatalamaMDava egasAla visAlaga tisAlagacauraMsa causAlaganbhagharamohaNaghara valabhighara cittasAlamAlayabhattighara vahataMsa uraMsa naMdiyAvata saMThiyAyata paMDuratala muMDamAlahammiyaM ahavaNaM dhavalaharaaddhamAgaha vibbhamaseladdha sela saMThiya kUDAgAraDDU suvihikoTThaga aNegaghara saraNaleNa AvaNa viDaMgajAlacaMda NijjUha apavaraka do vAriya caMdasAliyarUva vibhattikaliyA bhavaNavihi bahuvigappA taheva te gehAgArA vi dumagaNA aNega bahuviviha vIsasA pariyAe suhAruhaNa suhotArAe suhanikkhamaNappavesAe daddarasoprANapaMti kaliyAe pairikkAe suhavihArAe maNo'NukUlAe bhavaNavihIe uvaveyA, kusavikuvisuddha jAva ciTThati 9 / egoruyadIve tatthara bahave aNigaNA NAmaM dumagaNA paNNattA samapAuso ! jahA se agaso AjiNana khoma kaMbala dugullakosejakAlamiga paTTacINaMsuya varaNAtavAra vaNigaya tuA bharaNacittasahiNagakallANagabhiMgiNIlakajjala bahuvaNNarattapIyasukilamakkhayamigalabhihamappha ruNNaga avasarattagasiMdhu asabhadAnilavaMgakaliMga neliNataMtu maya bhatticittA vatthavihi bahuppa - kArA havejjavarapaTTaNuggayA vaNNarAgakaliyA taheva te aNiyaNA vi dumagaNA aNega bahuviviha vIsasA pariNayAe vattha vihIe uvaveyA kusavikusavisuddha jAva viTTaMti10 // sU0 36 // chAyA - ekorukadvIpe tatra tatra vahavacitrAGgAnAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA tat prekSAgRhaM vicitraM ramyaM varakusumadAma-mAkojvaLa bhAsamAnamukta puSpapuJjopacArakalitam, virallita vicitra mAlya zrIdAmamAlya zrIsamudAya pragalbhaM granthima veSTima pUrima saMghAtimena mAlyena cheka zilpi vibhAgaracitena sarvata eva samanuvadUdhammaviralambamAna vipakRSTeH paJcavarNaiH kusumadAmabhiH zobha
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 541 pratikA TIkA pra.3 u. 3 chU.26 ekorukadvIpa sthitadrumagaNavarNana mAnaiH zobhamAnaM vanamALakRtAnameva dIpyamAnam, tathaiva te citrAGgakA api drumagaNaH aneka bahuvividha vitrasAvariNatena mAlyavidhinnA upapetAH kuzavikuza vizuddha yAvatiSThanti 6 / ekorurudvIpe tatra tatra vadavazcitrarasA nAma duvagaNAH prajJaptAH zramaNA yuSman ! yathA tat sugaMdhAvara kaLamazAliviziSTa nirupaharu dugdharAddham, zArada ghRtaguDakhaNDamadhumekita matirasaM paramAnnaM bhavet uttamavarNagandhavada rAjJo yathA vA cakravarttino bhavet nipuNeH sUpapuruH sajjitaiH caSphala sekasikta icaudanaH kalamazAli nirvarttito vipakvaH savASpamRdu vizadasakala sikthaH aneka zAlanakasaMyuktaH athavA paripUrNa dravyopaskRtaH varNagandharasasparzayuktavacavIryapariNAmaH indriyabalapuSTivarddhanaH kSutpipAsAmathanaH pradhAnakvathita guDa khaNDa matsyaNDikA ghRtopanItaH pramodakaH kakSNa samitagarbho bhavet parameSTAGga saMyukta svathaiva te citrarasA api drumagaNA aneka bahuvividha vitrasApariNatena bhojanavidhinopapetAH kuzavikuza vizuddha yAvatiSThanti 7 / ekorukadvIpe khalu tatra tatra bahavo maNyaGgAnAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! yathA te hArArddhahAravartanaka mukuTa kuNDala vAmuttaga hemajAla maNijAla kanakajALaka-sUtrokocyAyita kaTakakSudrakaikAvali kaNThasUtramakarikoraH skandhagraiveyaka zroNIsUtraka cUDAmaNi kanakatilakapulla siddhArthakakarNapAlizazi sUryaRSabhacakrakatala bhaMga truTitadasta mALakara kakSadInAramAlikA candrasUryamAlikA harSaka keyUravalaya mAlambAGgulIyakakAJcI mekhalAkalApamatarakamAtihArika pAdojjvala ghaNTikA kiGkiNIratnorujAkastimita varanUpuracaraNamaLikA kanakanikaramALakAkAJcana maNiratnabhakticitrA bhUSaNavidhi bahumakArA svathaiva te nort api drumagaNAH aneka bahuvividha visrasApariNatena bhUSaNa-vidhinopapetAH kuzavikuza vizuddha yAvatiSThanti 8 / ekovakadvIpe tatra tatra bahavo gehAkArAnAma drumagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSyan ! yathA te mAkArATTAlaka carikadvAra gopuramAsA dAko tala maNDape zALa-dvizAlaka trizAlaka caturasra catuHzAka garbhagRha mohanagRhavaLabhI gRha citrazAlapAlakabhaktigRha vRttatrayaMtra caturasranandikAvarta saMsthitAyatapANDuratalamNDanAlaharmyam athavA khalu dhavalaharAdUrddha mAgadha-vibhramazailAdUrdhazaila saMsthita kUTAkArastha vidhi koSTakAnekagRha-saraNalayanApaNa viDaMka jAla candra niyU hA pacaraka dvAra candrazAlikArUpa vibhakti kalitA bhavana vidhivahuvikalpAH tathaiva te gehAkArA api drumagaNAH anekavahuvivivitra sApariNatAH sukhArohaNena sukhottAreNa sukhAniSkramaNaH pravezena dardarasopAnapaMktikalitena pratirikteka sukhavihAreNa mano'nukUlena bhavanavidhinopetAH kuzavikuza vizuddha vRkSamULA yAvattiSThanti 9 / ekorukadvIpe tatra tatra vastro'nagnAnAma druma gaNAH prajJatAH zramaNAyuSman ! yathA te aneka AjinakakSaumakambaladukUlakauzeya kAlamRta pahucInAMzukaraNAta varavaNi* gayatu AmaraNa citrazlakSNa kalyANaka bhRGgInAMkajjala - bahuvarNa raktapItazukla -
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahera jIvAbhigamasUtre mrakSitamRgako mahema adaruttaraMga sindhuRSabha - tAmilavaMga kaliGga nelina tantumaya bhakticitrA vastravidhi baDupakArAbhaveyurvara pavanodgatAH varNarAga kalitAstathaiva te anagnA api drumagaNAH anekavahuvividha visrasApariNatena vastravidhinopaperAH kuzavikuza vizuddha yAvattiSThanti 10 // sU0 35 // TIkA- ' egodIve' ityAdi / ' egorupadIve tattha 2 ekorukadvIpe tatra tatra deze 'vahave citaMgA NAma dumagaNA pannattA samaNAuso' bahavo'neke citrAGgA nAma drumagaNAH- kalpavRkSAH prajJaptAH - kathitAH he zramaNa AyuSman ! citrANi - nAnAvidhAni aGgAni vastuvibhAgarUpANi tatsaMpAdakatvAd vRkSA api citrAGgAH kathyante / 'jahA se pecchAghare' yathA tat prekSAgRham - nATayazAlA 'vicitte' vici' tram-nAnAyakAraka citropetam avaeva 'ramme' rampam - draSTRNAM manasa AlhAdajanakam, punaH kathaM bhUtaM prekSAgRham tatrAha - 'varakusumadAmamAlujjale' varakusuma chaThe kalpa ke vRkSa kA varNana 'egoru dIve tattha 2 pahave cittaMgA nAma dumagaNA paNNattA' i0 TIkArtha- he bhramaNa AyuSman ! usa ekoruka nAma ke dvIpa meM jagaha 2 'bahave cittagA nAma dumagaNA paNNattA' aneka citrAGga nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiM / ye kalpavRkSa mAMgalya ke kAraNa mRta aneka prakAra ke citroM ko pradAna karate haiM isa liye unake pradAnA hone ke kAraNa unakA nAma bhI citrAGga ho gayA hai ve kaise haiM unakA varNana karate haiM- 'jahA se pecchAghare' jaisA koI prasiddha prekSAgRhanATyazAlA ho 'vidhitte' nAnA prakAra ke citroM se yukta hokara 'ramme' dekhane vAloM ke mana ko AhalAda detA hai, aura jisa prakAra vaha 'vara kusumadAma mAlujjale ' huve chaTThA usya vRkSatu varSAna azvAmAM Ave che 'egoruga dIve tattha tattha bahuve cittaMgA NAma dumagaNA paNNacA' hatyAhi. TIkA-De zramaNu AyuSmana e ekeka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe 'bahave cittaMgA nAma dumagaNA paNNattA' citrAMga nAbhanA ne yavRkSA uDela che. A kalpavRkSo mAMgalyanA kAraNabhuta aneka prakAranA citrA Azcarya janaka vastu ApatA rahe che. tethI citrA ApanAra haiAvAthI tenu nAma paNa citrAMga e pramANe thayela che. te kevA che ? te saMbaMdhamAM te vRkSonuM have varNana kar vAmAM Ave che. 'jahA se pecchA dhare' prema prasiddha prekSAthaDe nATauzAjA hoya, 'vicitte' te ane! ahAranA yitrothI yukta thAne 'ramme' hebhavAvAjAnA bhanane atyaMta prasannatA utpanna 4re ho, bhane prema te 'varakusuma dAma mAlujjale' zreS
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 2.36 ekohakasarIpasthitanumagaNavarNanam 543. dAmamAlojvalam varakusupadAmnAM mAlA:-zreyasvAmirujvalam atizayitazobhAkArakam 'bhAsaMtamukkapuppha puMjovayArakalie' bhAsamAnamukta puSpapuJjopacArakalitam vikAsitavayA manohAratyA bhAsamAno dIpyamAno mukto yaH puSpapukhopacArastena phalitaM yuktam 'viralliya vicittamallasiridAmamallasiri samudayappagambhe' virallita vicitra mAlya zrIdAma mAlyazrI samudaya pragalamam, tatra virallitAni-- vistAritAni vicitrANi yAni mAlyAni zrIdAmamAlyAni ca-grathita puSpamAlAH teSAM yA zrIsamudAyaH-- zomAmakarSaH tena pragalbhama-atIva paripuSTam 'gaMthimavedimarimasaMghAimeNa malleNa chaiyasippivibhAgaraieNa' granthimaveSTima pUrimasaMghAtimena mAlyena chezilpivibhAgaracitena, tatra granthitaM kauzalAtizayAt- puSpANAM pranthisamudAyena nisitam, sUtreNa prathitaM cA veSTimam-puSpasamudAyena veSTayitvA veSTayitvA yanirmita tat saMghAtimam-saMghAtena samUhena nirmitam, yat puSpANAM parasparatonAla saMghAtena saMghAtitam puSpaM puSpeNa parasparaM nAlapadezena saMyojya saMyojya nirmitam / evaM vidhena catuSprakArakeNa mAlyena mAlyA kIdRzena ? ityAha-chekazreSTha puSpoM kI sundara 2, mAlAoM se atizaya rUpa meM zobhita hotA hai, 'bhAsaMta mukkapupphapuMjovayArakalie' tathA-vikasita hone se manohara bane hue dIpyamAna aise idhara udhara paDe puSpa puMjo se vaha jaisA suhAvanA lagatA hai 'viralliya vicitta siridAmamalla siri samudayappagambhe' tathA jaisA vaha virala pRthaka pRthak rUpa se sthApita kI huI vividha prakAra kI gUthI huI mAlAbhoM kI zobhA ke prakarSa se janamana harSaka hotA hai. 'gaMthima veDhima parimasaMghAimeNaM malleNa chegasipi vibhAgaraieNaM sanda oceca samaNubaddhe' granthita jo cAturyatA se phUloM kI paraspara gAMThoM se gUMthI huI athavA sUtra se gUthI gaI hotI hai-veSTita Apasa meM eka dUsarI mAlA ke sAtha tarake Upara tara karake dhuNyAnI hara su2 mANAsAthI satyata mAyamAna hAya cha 'bhAsatamukka puSphapujovayArakalie' tathA visita hAvAthI te atyaMta zalAyamAna mAge che. "viraliyavicittasiridAmamallasirisamudayappagame' tathA visa ra judA judA sthApita karavAmAM Avela ane aneka prakArathI guMthavAmAM Avela bhAgAsonI zAsAnA thI na bhanane huSa 6 che 'gaMthima vediha pUrimasaMdhAimeNa' malleNa chegasipivibhAgaraieNaM savvao ceva samavaddha' thima eTale ke cAturyatAthI kulanI parapara gAMThethI guMthavAmAM Avela athavA dorAthI gUMthavAmAM Avela hoya che veSTita paraspara eka bIjI mALAonI sAthe upara nIce karIne gUMthela hoya che. pUrati koI AkRti vizeSanA chidromAM rUpa
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 fterbhigamasUtre zilpinA - paramara kSeNa kaLAvatA vibhAgaracitela- vibhaktipUrvaka kRtena 'savvao 'caiva samanuSadhe' sarvaH sarvAsu vikSu samanuvadadham 'paviralalaMyaMta vippaDaDehiM ' pravirala - mAnaviprakRSTaiH vatra maviralaiH pRthak pRthak bhUtairlammAH tatra pravi elatvaM manAgapi asaMhatattramAtreNa bhavati, to viprakRSTa pratipAdanAyAha-trimaM kuSTairmahadantarAH 'paMca vaNNehiM paJcavarNai:- kALanIlAdiviziSTeH 'kusumadAmehiM' kusugdAmabhiH - puSpamAlAbhiH 'sobhamANehi' zobhamAnaiH sundaraistaiH 'somamANe' zobhamAnam 'varNamAlakagae caiva dipamANe' vanamAlA vandanamAlA kRtA agra bhAge yasya tat vanamAlakRtAgram tathAbhUtaM saMdIpyamAnam atizayena zobhamAnaM bhavati / tatra te cittaMgayA vi dumagaNA' tathaiva prekSAgRhamiva te citrAGgakA api gaMdhI gaI hotI hai pUrita kisI AkRti vizeSa ke chidroM meM puSpoM ko bhara bhara kara caturAI ke sAtha kI gaI honI hai aura saMghAtimapuSpoM ke vRnda jisameM eka dUsare puSpoM ke vRndoM ke sAtha saMghAtita kara milAkara gUMthe gaye hotI hai. aisI granthita, veSTita, pUrita aura saMghAtima ke bheda se mAlAeM cAra prakAra kI hotI hai-so catura kArIgara ke dvArA gaMdhI gaI ye cAroM prakAra kI mAlAeM jisameM bar3I hI caturAI ke sAtha sajAkara matra ora rakhI gaI hoM aura inake dvArA jisakI saundarya vRddhi meM adhikatA AgaI ho' tathA 'paviralalaMyata vippaTTe hiM' alaga alaga rUpa se dUra-dUra para laTakatI huI aisI 'paMcavaNNehiM' pAMca varNo vAlI 'somamANehiM' sundara phUla mAlAoM se 'sobhamANe' zobhAyamAna 'vaNamAlayaggae' jo vizeSa rUpa se sajAyA gayA ho tathA agrabhAga meM laTakAI gaI vanamAlA se jo vizeSa rUpa se camaka rahA ho to aisA vaha prekSA gRha jitanA adhika zobhA kI vRddhi se jo zobhA kA do bharI bharIne caturAIpUrvaka karavAmAM Avela hAya che . ane saMghAtima pUSpAnA samUha jemAM eka bIjA puSpAnA samUhanI sAthe sAtima karIne arthAt bhejavIne zUthaiva hoya che. sevI prathita, veSTita, pUrita, mane sadhatibhanA bhedathI cAra prakAranI mALAe hAya che. catura kArigara dvArA gUcavAmAM Avela A cAre prakAranI mALAe ke jemAM ghaNIja caturAInI sAthe samajAvIne badhI tarapha rAkhavAmAM Avela hAya, ane tenA dvArA jenA saudaya vRddhimAM vadhAro thayesa DAya tathA 'paviralala'ba' va vippaTTe hi alaga alaga 3ye dUra dUra saragutI mevI 'pa'cavaNNehiM' yAMtha varSAvANI sundara sabhAsAtha 'sobhamANe' zobhAyabhAna 'vaNamAlayaggae' ne vizeSa 35thI sanbhavavAmAM Ave hAya, tathA agrabhAgamAM laTakAvavAmAM Avela tAraNathI paNa je vizeSa prakArathI camakI rahela
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 su.36 ekokadvIpasthitagamagaNavarNanam 545 dramagaNAH 'aNega bahuviviDa vIsasApariNayAe' anekabahuvividha visrasApariNatena 'mallavihIe uyave yA' mAlya-vidhinopapetAH-yuktAH santaH 'kupsavi kusa visuddha jAva ciTThati' kuzavikuza dizuddha vRkSamUlAH mUlavantaH kandavanto yAvattiSThanti iti SaSThakalpakSasvarUpaM varNanas 6 / ___'egoruyadIve NaM dIve tattha 2 vahave cittarasANAma dumagaNA paNatA smnnaauso|' ekorukadvIpe khaja dvIpe tatra tatra deze bahavazcitrarasAH citro madhurAdi bhedabhinnatvena anekamakAraka AsvAdayitraNAmAzcaryakArI tRptikArI vA raso yeSAM te citrarasA nAma drumagaNA vRkSAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa AyuSman ! 'nahA dhAma bana jAtA hai 'taheva te cittaM gayA vi dumagaNA' usI taraha se ye citrAMga jAti ke kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vivihavIsasApariNayAe mallavihIe uvaveyA' svabhAvataH aneka prakAra kI mAlya vidhi se pariNata hokara suzobhita hote rahate haiN| 'kula vikula jAva ciTuMti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai / 6 / sAtaveM kalpavRkSa ke svarUpa kA varNana isa prakAra se hai'egoruya dIve tattha 2, yaha cittarasA NAma dumagaNA paNNatA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! usla ekoruka nAma ke dvIpa meM aneka citrarasa nAma ke kalpavRkSa jagaha2, kahe gaye haiN| inakA madhura Adi nAnA prakAra kA rasa bhoktA janoM ko Azcarya kArI hotA hai evaM tRpta kArI hotA hai ataH isa aneka vidha rasa ke sambandha se ina vRkSoM kA nAma bhI citra rasa ho gayA hai ve kisa prakAra ke hote haiM ? so heya, evuM te prekSAgraha jeTalA vadhAre zebhAnI vRddhithI je zebhAnuM dhAma sanI laya che. 'taheva cittaMgayA vi dumagaNA' ko pramANe 2 yitrain andal 465 5 'aNegavaha vivihavIsakhApariNayAe mallavihIpa uvaveyo psaavatA aneka prakAranI mAlya vidhithI pariNata thaIne suzobhita thatA rahe che 'kusavikusa jAva ciTThati' 25 // pani pAuai LAL pramANe cha. 1, have sAtamA 565 vRkssn| 2135nu pa na 42vAmA mAve che 'pagoruya dIve tattha tattha bahave cittarasANAma dumagaNA paNNattA samaNAuso' hai zrama Ayuzmana e ekarUka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka citra rasa nAmanA vRkSe kahyA che. teno mIThe vigere aneka prakArane rasa bhokatAone Azcarya kAraka hoya che, ane tRpti kAraka hoya che, tethI A aneka prakAranA rasanA saMbaMdhathI A vRkSanuM nAma paNa citrarasa e pramANenuM thaI gayela che. teo jo0 69
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAbhigamase se yathA-tat paramAnnaM pAcina dugdhajanyaM pAyasamityarthaH bhavedityapratanena sambandhaH jhimAkArakaM paramAnna tavAha-'mugaMdha' ityAdi, 'sugaMdhavarakalA-sAlidisiha Niru. bahataduddharaddhe' sugandhavara kalamazAli viziSTa nirUpahanadugdharAddham tatra sugandhAH bhavaragandhopetAH varA:-pradhAnAH doparahitAH kSetrakAlAdi sAmagrIsaMpAditAtmalAmA ityarthaH kalamazAleH zAlivizeSasya nistupAstaNDulAH yat ca viziSTa viziSTagavAdi saMbandhi nirupahataM pAkAdibhiravinA zataM dugdhaM kSIraM taH rAddham-citama, tathA 'sArayadhayaguDakhaMDamahulie' zAradaghRtaguDakhaNDayadhumelitam, tatra zAradaM zaratkAlikaM ghRtaM guDakhaNDa prasiddhaM padhu-zakirA paraparyAyaM melitaM yatra paramAnne tata tayA-ataeva 'atirase' atimam-uttamavarNagandharasayuktam, kiM tata IdRka tatrAha-'paramNNe' paramAnnaM pAyasam 'khIra' iti loka pasiddham, 'hojanA' bhavet uttamavaNNagaMdharma' uttamavarNagandhayuktamiti 'raNNo jahA vA cakvahissa hojA' unakA varNana karate haiM-'jahA se sugaMdha barakalapakhAliviliTTaNisvahayA duddharaddhe jisa prakAra se parAna-dugdhapAka-khIra-pravaragandhopeta zreSTha doSa vihIna-kSetrakAla Adi rUpa viziSTa sAmagrI se jinakI utpatti huI ho aise zAla vizeSa ke kaNa vihIna cAvaloM se jo niSpanna kiyA gayA ho aura viziSTa gadAdi sambandhI dugdha dvArA ki jo pAkAdi se avinA. zita hokara rUpa rasAdi se viziSTa-zreSTha svAdiSTa ho gayA ho pakAyA gayA ho tathA-'sArayaghayaguDa khaMDamahumelie' jisameM zarada kAla meM niSpanna huA ghRna tathA guDakhANDa-sadha zarkarA milAI gaI ho ataeva jo 'atirase' uttama darNa gaMdha rasa vAlA ho gayA ho, to vaha jaisA zreSTa paramAna-pAyasa (vIra) hotA hai kelA hotA hai so dRzAnta karate haiM-'jahAvA' ityAdi / 'jahA vA uttama vaNagaMdhamaMte raNo cakkavaTTissa vA prA2nA hAya cha 1 tamAna have - 42vAmAM Ave che. 'jahA se sugaMdhavarakalamasAli visiddhaNirUvaya duddharaddhe' ke prama ai 52mAnna l mAra zreSTha gaMdhathI yukta deSa rahita kSetrakAla vigere rUpa vizeSa prakAranI sAmagrIthI jenI utpattI thaI hoya, evI DAMgara vizeSanA kaNa rahita cekhAthI je banAvavAmAM Avela hoya, ane vizeSa prakAranA gAya vigerenA dudha dvArA ke je pAkAdithI nAza pAmyA vinA rUpa rasa vigerethI zreSTha svAdiSTa thayela heya, arthAt 54vAmAM Aveta hAya tathA 'sArayaghaya guDakhaDa mahumelie' mA 1264mAM niSpanna thayela ghI, goLa, khAMDa, madha, sAkara, meLavavAmAM Avela hoya, ane tathA 2 'atirase' uttama sevA vA bhane gadhayuta / gayesa DAya to te pAyasa-dUdhapAka kevuM uttama hoya che, e kevuM zreSTha hoya che ? te sUtrakAra
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyautikA TIkA pra.3 u.3 1.36 ekorukadvIpasthitadrumagaNavarNanam 547 yathA vA rAjJazcakravattinaH paramAnnaM bhaveda ! cakravartinaH paramAnaM kalyANa bhojana miti masiddham tathAhi-cakravatti sambandhinInAM puNDenavAriNInAM nirAtaGkAnAM lakSasaMkhyakAnAM gA adhikrameNa pItagokSIrANAM mAdhyat paryante yAvadevAdRzyAH sarvagokSIrAyA ekasyAH goH sambandhi yat kSIraM tatprAptakalamazAki paramAnnarUpama neka saMskAraka dravya saMmizra kalyANa-bhojanamiti prasiddham yathaitat rAjJazcakravartinaH paramAnnaM vatsahamityarthaH "Ni uNehi sUdapurisehi sajjiehi cAukappase asitte iva' nipuNaH-paramadaH yUpapurupaiH-pAcakaH sanjitA-niSpAditaH catvAraH kalyA utkAlanarUpA yatra sa cAsau sekazva tena sikta iba' pAkahojja' jaisA uttama varNa, gaMdha vAlA cakravartI rAjA kA paramAnna pAyasa hotA hai vaha cakravartI rAjA hA pAyasa-khIra-kalyANa bhojana ke nAma se prasiddha hai| vaha isa prakAra se banatA hai-puNDU jAti ke ikSu-ganne ko cara ne vAlI nIroga cakrapatI ke jinakI lAkha gAyoM ke dUdha ko pacAsa hajAra gAyoM ko pilAte haiM pacAsa hajAra gAyoM kA dUdha pacIsa hajAra gAyoM ko pIlAte hai isa prakAra Adhe Adhe ke krama se pilAte pilAte anta meM laba gAyoM ke dUdha ko pI gaI ho usa prakAra kI eka gAya ke dUdha kA pApasa bane usameM kalama zAli jAti ke cAvala DAle jAte haiM aura aneka prakAra ke sevA Adi saMskArika dravya milAye jAte haiN| aisA cakravatI kI khIra zalyANa bhojana ke nAma se prasiddha haiN| jaisA-ki rAjA cakravatI kA eramAna ho usI prakAra kA yaha pUrvokta paramAna bhI hotA hai vaha paramAna-NiuNehiM sUyapurisehi sajjie cAukappa se Alite hama odaNe' parama dakSa pAcakoM dvArA niSpAdRSTAMta dvArA matAva cha 'jahA nA' remo 'uttamavaNNagadhama raNvocakavahissa hojja' va ttabhapa, madha, vaanne| yati sAnu parabhAna pAyasa DAya che. cakravartI rAjAne pAyasa-dUdhapAka kalyANa bhajananA nAmathI prasiddha che. te AvI rIte banAvavAmAM Ave che. puMDra jAtInI IkSu kahetAM zelaDIne khAvAvALI evI cakravatInI ke je eka lAkha gAnA dUdhane pacAsa hajAra gAne pAvAmAM Ave che pacAsa hajAra gAyanuM dUdha pacIsa hajAra gAne pAvAmAM Ave che A rIte adha ardhAnA kramathI pIvarAvatAM pIvarAvatAM chevaTe badhI gAnA dUdhane pI gayela evA prakAranI eka gAyanA dUdhane dUdhapAka banAvavAmAM Ave ane temAM kalama zAli nAmanI jAtanA uttama cokhA nAkhavAmAM A ane aneka prakAranA mevA vigerethI saMskArita padArtho meLavavAmAM Ave, AvA prakArane cakravartIne dUdhapAka ThalavANa bhejananA nAmathI prasiddha che. jevI rIte rAja cakAtInuM paramAna hoya, evA ja prakAranuM A parvokta paravAnna
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 jIyAbhigamasUtra zAstrAmikSA hi odaneSu saukumAryospAdanAya sekaviSayAn caturaH kalpAn vidadhati, itthaM bhUnaH 'odaNe' odanaH 'kalamasAli-Nivattie vipakke' kaLamazAli nititaH kalamazAlibhiniraktiH kalamazAlimaya ityarthaH vipakko vilakSaNa paripAkamAgataH 'sandAphamiubisayasagalasitthe' sadApavizadasakalasikdhaH, savAppAni-vASpaM muJcanti mRduni-komaLAni catuSkalpa sekAdinA parikamitatvAt vizadAni sarvathA tupAdi malApagamAt sakalAni pUrNAni sikthAni kaNAH yatra sa tathA 'aNegasALaNagasaMjutte' anekazAla nakasaMyuktaH, anekAni zALanakAni-drAkSApuSpaphalamabhRtIni taiH saMyukta odano bhaveta, ityagrimeNa dita kiyA jAtA hai aura pAka zAstrAbhijJa rasohaoM ke dvArA usameM vizeSa susvAdu suvarNa Adi lAne ke liye phira cAra kalpa kiye jAte haiM-arthAt usameM se bhADa nikAla kara use cAra bAra punaH thoDI dera ke liye agni para rakhA jAtA hai isase usa odana meM vizeSa cikanA haTa aura naramAI AjAtI hai isI kA nAma valpa hai| aisA vaha odana bhAta jo ki 'kalama sAligindattie vipakke' kalama zAli -vizeSa kImatI dhAnya ke cAvaloM kA banA huA hotA hai to vaha isa sthiti meM-'savvapphamiuvisayasagalasitthe aNe sAlaNaga saMjutte' vaha bhAta vASpa ko chor3atA huzrA apane samasta cAvaloM ke dAne 2 meM paka jotA hai narama ho jAtA hai, aura tuSAdirUpa maila ke apagama se bilakula vizada nirmala ho jAtA hai phira usameM aneka-zAlanaka-mevA drAkSA, puSpa, phala Adi milA diye jAte haiM to aisA vaha odana eka para DAya che. se 52mAnna 'Ni ThaNehiM sUyapuriTehi sajjie cAukApase Asitte iva odaNe' 52ma yatu2 sadhyAcyA dvArA samAhita 42vAmAM Ave che. ane pAka zAstrane jANavAvALA rasoIyAo dvArA temAM vizeSa svAda lAvavA tathA suvarNa vigere lAvavA mATe tenA pharIthI cAra kalapa karavAmAM Ave che. arthAta temAMthI osAmaNa kahADIne tene cAravAra zeDI DI vAra mATe agni para rAkhavAmAM Ave che. tethI bhAtamAM vizeSa cikaNAI ane naramAI AvI jAya che. tenuM ja nAma ka9pa che. evo te bhAta ke je 'kalamamAli Nivacie vipakke' sama ni vizeSa zaTale hImatI dhAnyanA yomAnA anAva DAya che. to mA sthitimai a 'savvAphamiuvisaya mugala sitthe aNeganAlaNaganajutte' te mAta mA5 parANane chauutA ch|utaa mayA cokhAnA dANe dANe caDI jAya che. arthAta narama thaI jAya che. ane tuSAra vigere rUpa melanA nIkaLI javAthI eka dama nirmala thaI jAya che. te pachI temAM aneka prakArane me jemake drAkSa, pu5 phala vigere meLavavAmAM Ave
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. hai .36 ekoruko sthitadruma gaNavarNanam 549 sambandhaH, 'padipuNNa dabubakkhaDe paripUrNapopaskRta:, taja paripUrNAni dravyANi elA mabhRtIni taH upaskRtAni-niyuktAni yatra la tathA, 'su pakkae' susaMskRta:yathokta-mAtravyApArAdinA paramasaMskArApanItaH / 'vaNNagaMdharasapharisa juttavalavIriyapariNAme' varNagaMdharasasparzayukta balavIryapariNAmaH, tatra varNagandharasasparzAH sAmarthyAdatizAyinastayukkhA valavIya hetavazva pariNAmA AvatikAle yasya sa tayA, atizAyibhirvarNAdibhi balavIrya hetu pariNAmaizvopapeta ityarthaH tatra valaM zarIraM vIryamAnnarotsAhaH / 'iMdiya bala puTibaddhaNe' indriya baLapuSTivardhanaH indriyANAM cakSurA. dInAM balaM sva svaviSaya grahaNa paTutvaM tasya puSTiH-atizayita poSastAM baddhayati prakAra kA viziSTa khAdya bana jAtA hai, 'ahavA paDipuNNa damvuvakhaDe susakkae vaNNa gaMdhara phArisajuttazla vIriyapariNAme' adhakSA vaha isa sthiti meM niSpanna huA bhAta jaya-paripUrNa dravyoM se upaskRta ho jAtA hai-elAicI Adi sugaMdhita padArthoM se yukta kara diyA jAtA hai aura 'susakkae' yathokta mAtrA meM baghAra dekara susaMskAra yukta ziyA gayA ho caNNagadharasapharisajutsabala dIriyapariNAme' taSa usasA paripAka pala-zArIrika bala kA aura vIrya Antarika zakti kA vardhaka ho jAtA hai-kyoMki vaha varNa, gaMdha rala aura sparza ina guNoM kI viziSTatA se saMpanna ho jAtA hai tathA yaha 'iMdiyanala puSTivaddhaNe' bhAta-odana upa. bhoga karane para indriyoM meM itanI baliSThanA bhara denA hai ki jisa se ve apane-apane viSaya ko grahaNa karane meM paTu banI rahatI hai| yaha paTutA unameM kama nahIM hone pAtI hai pratyuna isako ula se poSaNa hI che. te evA prakArano te bhAta eka vizeSa prakAranuM khAdya banI jAya che. 'ahavA paDipuNNa davu khaDe susakkae vANagaMvarasapharisajuttabalavIriya pariNAme' mA mA sthitima ta manAvA yAve mAta nyAre sapatha padArthothI saMpAdita karavAmAM Ave che, ilAyacI vigere sugaMdhadAra padArthothI sAhita 421AmA mA cha, 25ne 'susakkae' yAta prabhAthI pahArIna ma 242 yukta 42vAmAM Aveda DAya, 'vaNNagaMdharasapharisajuttavalavIriya pariNAme' tyAre tano paripA maga zarIra sapA maNane tathA vIya ta2i zaktine vadhAranAra bane che. kemake te varNa, gaMdha, rasa ane sparza, A cAre prakAranA guNenI viziSTatAthI saMpanna thaI jAya che. tathA A bhAtane 'iMdiyavala puTThivaDDhaNe' pa 42mAthI chaviyomA ma 24 che. rathI te Idri pitAnA viSayane jhaDaNa karavAmAM tatpara rahe che. ane tenI zakita
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 jIvAbhigamana iti ya sa tathA 'khuppivAsamahaNe' kSut pipAsAmathanaH kSuda pipAse mathnAti vinAzayati yaH sa tathA, 'pahANa kuthiyaguDakhaMDamacchaM ughaya- uvaNIe' pradhAna kvathitaguDakhaNDa matsyapDIghRtopanItaH, pradhAna:-sundaraH sathitaH kvAyarUpA kRtaH pradhAnatayA niSpAdita ityarthaH guDaH tAdRzaM vA khaNDa tAdRzI dA marasyaNDI. misarIti bhASA prasiddhA tAdRzaM ghRtaM ca tAni upanItAni-yojitAni yasmin sa tathA 'pamoyage' pramodakaH AhAdajanakaH 'saNha samiyagambhe' ilakSaNa samitagarbhaH, tatra atizTakSaNatayA samitaH pariNataH gamaH Antaro bhAgo yasya sa tathA ati. kSaNIbhUta-kaNikAmUladala ityarthaH / 'havejja' bhavet 'paramaiTuMga saMjutte' parameSTAGga saMyukta', paramam iSTam atyantavalla pam gaGgam agabhUtaM tadupayogi dravyaM tena saMyuktaH 'taheba te cittAlA vi dumagaNA' tathaiva paramAnAdivadeva cittaramA api drumagaNAH 'aNega bahuviviha vIsasApariyAe' aneka bahuvividhavisratApariNatena 'bhojaNa milatA hai. 'khuppivAsa mahaNe' yaha kSudhA aura pipAsA kA bhI miTAne vAlo hotA hai / 'pahANa yudhiya gula khaMDa macchaDighaya uvagIe' ataH yaha eka uttama padArtha bana jAtA hai tathA-jaba isameM guDa galAkara DAlA jAtA hai yA khAMDakI cAsanI dhanAphara yA misarI kI cAsanI banAkara DAlI jAtI hai tathA usI prakAra kA arthAt tapAyA huA ghI DAlA jAtA hai taba yaha pamoyage' harSavardhaka hotA hai 'sAha samiyagambhe' aura japa lakSaNatA-cikanA se jisakA andara pariNata hojAtA hai tapa daha aspanarama aura cikanA hotA hai-'tahe' usI prakAra 'te cittarasAvi dumagaNA've citrarasa nAmake pAlpavRkSa bhI 'aNega yahu vivihavIsamA parinAe' bhojana vihIe upaveyA' aneka prakAra kI bhojana rUpa sAmagrI se sAchI thatI nadhI. tanAthI chaviyAnI zatibhA vA thAya cha 'khuppi vAsamahage' mAta bhUbha mate tarasane para bhaTa341 vANe hoya che. 'pahANakuthiya gula va Da macchaDighAya uvaNIe' tathA te me uttama pAtha banI jAya che tathA jayAre temAM goLa nAkhIne ogALamAM Ave che. athavA khAMDanI cAsaNI banAvIne athavA sAkaranI cAsaNI banAvIne nAkhavAmAM Ave tathA eja pramANe arthAt ghI garama karIne temAM nAkhavAmAM Ave, tyAre te pamoyo' 7 vadhAranAra bhane cha. 'sahasamiya gambhe' ma nyAre 126 // tenI aMdara bhAga cikAsa vALo banI jAya che, tyAre te atyaMta narama ane !i tha5 14 che. 'taheva' me24 pramANe te cittaramA vi dumagaNA' te yitra25 nAmanA 485gan 5 'aNegabahuvivihavIsasA pariNayAe bhoyaNavihIe aveyA' mana mAranI sAsana sAmazrIthA yuddhata 3.5 cha. mA 12
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotakA TIkA pra.3 1.3 3.36 ekorukachIpasthitanumagaNavarNana ra 551 vihIe ubaveyA' bhojana vidhinopapekSAH 'kusavikuma vi0 jAba ciTThati' kuzadikuza vizuddha vRkSamUlA: mUlabantaH kandavanto yAvanto yAcattiSThantIti, saptamakalpavRkSa svarUpavarNanam // 7 // __'egoruya dIve NaM tastha 2 dese vaha ekohAdvIpe khalu dvIpe tatra tatra deze bahavaH-aneke 'maNiyaMgA NAma dumagaNA paNattA samaNAuso' maNyaGgA, maNi mayAni AmaNAni thAdhArAdheyopacArAta maNIti tAnyeva aGgAni-avayavA yeSAM te maNyaGgAH-bhUSaNasaMpAdakA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH prajJaptAH-kathitAH he zramaNa-AyuSman ! 'jahA se' yathA te 'hArAhAra ghaTTapagamauDakuMDala vAmuttaga hemajAla maNijAla kaNagajAlaga suttaga ucciiya kaDagA-khuDiya ekAlikaMTha suttamagari mauraSakhaMdhagevejja soNisuttagacUDAmaNi kaNA vilaga phulla siddhanthaya yukta hote haiM yaha isa prakAra kA unakA pariNamana svAbhAvika hai parakRta nahIM hai 'kusavikuta0' ityAdi padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai 7 // 8-AThave palpavRkSa ke svarUpa kA plathana 'egoruya dIve tattha 2 bahave maNiyaMgANAma dunagaNA paNNattA samaNA uso' he zramaNa AyuSman ! usa ekohaka nAma ke dvIpa meM jagaha 2 aneka maNyaGga nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiM yahAM-maNimaya AbharaNoM ko hI AdhArAdheya ke upacAra maNinAma se kahA isa kAraNa maNirUpa avayavoM vAle- ve maNyaGga kalpavRkSa hote haiN| ina se vahAM ke nivAsiyoM ko maNimaya AbhUSaNa prApta hote rahate haiN| ve kisa prakAra ke AbhU SaNoM ko dene vAle hote haiM-isa dRSTAnta kahate haiM- 'jahA se hArAhAra vaTTaNagama uDa kuMDala sAmuttama hema jAla maNijAla kaNagajAlaga suttA tenuM pariNamana svAbhAvika che. tema parakRta arthAt bIjAthI karavAmAM Avela nathI. 'kusavikusa' ityAdi pheni| atha 57 4aa prmaannenaa| // 7 // have mAmA 485 vRkssn| 2135nu thana. 42vAmAM Ave che 'egosya dIveNaM dIve tatya tattha bahave maNiyagA nAma dumagaNA paNNattA samaNAuso zramaNa AyuSyan te ekarUka nAmanA dvIpamAM sthaLe sthaLe aneka maheMga nAmanA kalapa vRkSo kahyA che. ahiyAM maNimaya Abharane ja AdhAra ane AyanA upacArathI maNinAmathI kahela che. tethI maNirUpa avayave vALA e marmaMga nAmanA ka95 vRkSo hoya che. tyAM rahenArAone temAMthI maNimaya AbharaNe prApta thatA rahe che. te kevA prakAranA AbhUSaNe Ape che ? te sUtrA2 mA nAyanAM satramA dvaa2| he che. 'jahA se hArAhAra vaNagamauha. kuDala vAmuttA hemajAla maNijAla kaNagajAlaga suttaga ucciiyakaDaga khaDaDiya
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ jInAbhigamasUrya ghaNNavAli sasisUra-usama cakkAtala bhaMgatuDiya isthamAlaya dalakkhadINAra mAliyA' hArAhAra tanaka mukuTa kuNDala dAmottaga hemajAla maNijAlakanakajAla sUtra koccayita kaTaka kSukaikAdali kaNTha sUtramakarikoraH skandhaveya zroNI mUtrakacUDAmaNi kanakatilaka puSpaka siddhArthaka karNapAli zazibhUryaRSabhacakra katala bhaGkaka truTita hastamAlakA-lakSadInAra mAlikAH, tatra hAro'STadazasarikA, ardhAro. navasarikA, vartanakA-karNAbharaNavizeSaH, mukuTa, kuNDalam, loka-masiddhameva, cAmottakaM hemanAla sacchidra suvarNAlaGkAravizeSaH evam-maNijALa kanakajAle api karNAbharaNavizeSarUpe eva, anayo zo lokAdaya seyaH, sanakam-suvarNa sUtram sacviya phaDaga khuDUDiya ekAvalakaMThasuttamagaripAurakhaMdhagevejja loNisuttama- cuDAmaNi maga tilA phulla lidatyaya kaNNavAli sasisUra usamacaragatalabhaMga tuDiya hastha mAlagavalakkha dINAra mAliyA jisa prakAra se the jagaprasiddha AbhUSaNa hai jaile-ki hAra, AhAra, veSTanaka, mukuTa, kuNDala, vAmottaka, hemajAla, maNijAla, kanaka jAla, suvarNa sUtra, accayita kaTaka, kSudrikA (mudrikA) ekAvali hA, kaMThasUtra makarikA, uraskandha graiveghaza, zreNImatra, cUDAmaNi, kanakatilaka, puSpakSa, siddhArthaka, parNazAlI, zazi, sUrya, RSabha, cakrAtala bhaGgaka, truTita, hastamAlaka aura darakSa inameM aThArahalaroM kA hAra hotA hai nau laroM kA ardhahAra hotA hai jo karNa kA AbhANa vizeSa hotA hai usa kA nAma veSTalaka hai mukuTa aura kuNDala ye prasiddha hI haiN| chidra sahita jo suvarNa kA AbharaNa vizeSa hotA hai usakA nAma cAmottara-hemajAla hai maNijAla aura kanakajAla ye bhI kono ke eka valika'Tha suttamagari maurava khaMdhageveja soNisuttaga cUDAmaNi kaNagatilaga phullasiddhatthaya kaNNavAlisasisurausabha cakkagatalabhaMgatuDiyahattha mAlagavalakkha doNAramAliyA' ke pramANe mA prasiddha mAnuSo cha bha DA2, sahAra, veSTana. mukuTa, dusa, pAmata, ramalata, mazilA, panasanel, susUtra, bhayavita84, zudriI, (bhudriI) pati, sUtra, bha2i4, 72245, vaya, zreNIsUtra, yUDAmaNi, natiya, 054, siddhArtha, 4 pAlI zazi, sUrya, aSama ya, tasala, vaTita, hastamAsa, sana sakSa, mA mAM aDhAra serovALo hAra hoya che navaserovALe ardhahAra hoya che. kAnanuM je AbharaNa vizeSa hoya che, tenuM nAma veSTanaka che mukuTa ane kuMDala e prasiddhaja che. chidravALuM je sonAnuM AbhUSaNa hoya che, tenuM nAma "vAmottaka hemAla che. maNijAla ane kanakAla, e paNa kAnanA AbharaNa vizeSaja che.
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 553 pramairdhotikA TIkA pra03 u. 3 su. 36 ekorukadvIpa sthita gaNavarNanan uccayitakaTakAni-uccIbhUtavalayAni, kSudrikA - aMgaThI' iti loka prasiddhA, ekAvaLikA - vicitramaNikRtA eka sUtrikA, kaNThasUtram masiddham makarikAmakarAkAra AbharaNavizeSaH, uraHskandhagraiveyakam uraH skandhaM grIvAM cAbhivyApyatiSThati tat hRdayAbharaNavizeSaH, zroNIsUtram - kaTisUtrakam cUDAmaNirnAma ziro bhUSaNam, kanakatilakam - kalATAbharaNam, phullakaM puSpAkAraLa lATAbharaNam siddhA rthakaM sarpa ramamANasuvarNakaNaracita AbharaNavizeSaH, karNapAlI - karNopacita vibhAga hI AbharaNa vizeSa haiN| inameM antara kyA kyA hai yaha loka se jAnanA cAhiye sone kA jo sUtra - DorA hotA hai jise suvarNopa nayana kahate haiM usakA nAma sUtraka hai jo yogya valaya kar3A hotA hai usakA nAma uccayita kaTaka hai| vIMTI kA nAma kSudrikA dUsarA nAma mudrikA hai. vicitra maNiyoM se banAI gaI eka Dore kI jo mAlA hotI hai usakA nAma ekAvalikA hai kaNTha sUtra prasiddha hI hai makara ke AkAra kA jo sone kA AbhUSaNa hotA hai usakA nAma makarikA hai hRdaya-urachAtI skandha kaMdhe ko vyAptakara ke jo rahatA hai usakA nAma ura: ska ndha graiveyaka hai karadhanI (kandorA) kA nAma zroNi sUtra hai ziroratna kA nAma cUDAmaNi hai suvarNa kA jo tilaka hotA hai usakA nAma kanaka tilaka hai vaha lalaTa kA AbharaNa hai / puSpa ke AkAra ke jo lalATa kA AbharaNa hotA hai usakA nAma puSpaka hai vundela khaNDI bhASA meM ise sone kI TikalI kahate haiM / siddhArthaka bhI eka prakAra kA AbhAraNa temAM zuM phera che ? te leAka vyavahArathI samajI levuM joie. senAnA jesUtra dera hAya che, ke jene sUNerpa nayana kahevAmAM Ave che. tenu' nAma sUtraka che je ceAgyavalaya (leAyA) hAya che tenu nAma uccayita kaTaka e pramANe che, vI'TI nu' nAma kSudrikA ane tenu' bIjuM' nAma mudrikA che. vicitra prakAranA maNicethI banAvavAmA Avela eka dArAnI je mALA hAya che. tenu' nAma ekAvalikA che. kaeN'sUtra prasiddhaja che. magharanA AkAranuM je seAnAnuM AbhUSaNa hAya che. tenuM nAma mArikA che. hRdaya, ura chAti skaMdha khabhAne nyAsa karIne je rahe che, tenuM nAma uraska dha grUveyaka che. karadhanInuM nAma (kore) zreNI sUtra che. zirA ratnanuM nAma cUDAmiNa che. senAnu je tilaka hAya che tenuM nAma kanakatilaka che te kapALanuM AbhUSaNu che. puSpanA AkAranu' je kapALanu' AbhUSaNa aAya che, tenu nAma puSpaka che. khuMdela khaMDanI bhASAmAM tene seAnAnI TikaLI kahe che. siddhA kapaNuM eka prakAranuM AbhUSaNa vizeSaja che. A AbharaNumAM sA~va pramANanA jI0 70
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 654 bhUSaNa vizeSaH zazisUrya RSabhAH svarNamayacandra kAdirUpA AbharaNavizeSAH, cakrakaMcakrAkAra AbhUSaNavizeSaH, talabhaGgakaM truTitaM ca vAhvAbharaNam, hastamAlakam - mALAkAraM hastAbhUSaNam, calakSam - galamUSaNam dInAramAlikA - dInArAdhAkRti maNikamAlA | 'caMdanUramAliyA' candrasUryamAlikA - candrasUryAkAra maNikAmaya AbharaNa vi. zeSaH 'darisaya keyUra valaya pArlava aMguThejjaga kaMcImeMDalA kaLAva payaragapADihAriya pAujjAla ghaMTiya khikhiNi gyaNorunAlatthimiyabaraneura calaNamAliyA harSaka pheyUra valava mAlamvAGgulI ka kAJcImekhalA kalApa mataraka pratihArikapAdajAla ghaNTikAkiGkiNI ratnorunAla svimita varanUpura caraNamAlikA, tatra harpakaM - bhUSaNa vizeSaH, keyUram - aGgadam balyam-kaMkaNas, mAlasvakaM jhumnakaM bhUSaNavizeSaH, aMgulIyakaM prasiddham, kAJcI, mekhalA, kalApaH ete striya AbharaNavizeSAH pratarakaMvRtta pratala AbharaNavizeSaH prAtihArikam - AbharaNavizeSaH pAdojvalaghaNTikA vizeSa hI hai isa AbharaNa meM sarpapa pramANa sone ke kaNa bhare jAte haiM aura yaha naNiyoM kA banA huA hotA hai karNa pAlI - vaha AbharaNa vizeSa hai jo kAnoM meM laTakatA huA pahinA jAtA hai jaise ki Aja kala ke Topsa Adi candramA ke AkAra kA jo AbharaNa hotA hai usakA nAma zazi AbharaNa hai yaha mastaka ke Upara vAloM ko saMyamita karane vAlA hotA hai isI prakAra kA sUrya ke AkAra kA jo AbharaNa hotA hai usakA nAma sUryAbharaNa hai yaha bhI mastaka ke Upara hI pahirA jAtA hai ise bundela khaNDI bhASA meM kekara pAna kahate haiM vRSabha ke AkAra kA AbharaNa hotA hai usakA nAma vRSabhAbharaNa hai choTe 2 baccoM ko yaha gale meM pahirAyA jAtA hai-ise bundela khaNDI bhASA meM kaThalA kahate haiM / kaThale ke jo tAbIja hote haiM unameM kinhIM 2, tAbIjoM meM baila kA seAnAnA kaNe| bharavAmAM Ave che ane A maNicAnA banAvavAmAM Ave che. kaNu pAlI e AbhUSaNu vizeSa che jene kAnAmAM laTaka vIne paheravAmAM Ave che. hAlamAM jema Topsa vigere candramAnA AkAranA a bhUNe DeAya che. tevuM te hoya che. tene ziza AbharaNu paNa kahe che. te mAthAnA vALene joDIrAkhavA vALu' hAya che. eja pramANe sUryaMnA AkAranu je AbharaNu heAya che tenuM nAma sUryAbharaNu che. e paNa mAthAnI uparaja paheravAmAM Ave che. tene buMdela khaMDanI bhASAmAM krekara pAna kahe che. vRSabhanA AkAranuM je senAnu AbhUSaNu hAya che, tenuM nAma vRSabhAbharaNu che. te nAnA nanA baccAone gaLAmAM paheravavAmAM Ave che. tene khudelakhaDanI bhASAmAM kale kahe che kaMDalAmAM je tAvIja hAya che, temAM keAI phAI tAvIjemAM khaLAnA AkAra
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ / nA - . . kA prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 6.36 pakorukadvIpasthita gumagaNavarNanam 555 pAdeSu jAlavRtayo ghaNTi kA-ghaTikA, kiGkiNI kSudraghaNTikA, ratnorujAlaM ratnamayaM jaMghayo palambamAnaM zRkhalArUpaM kaTidayaskam 'ruNadorA' iti prasiddham stimi. tavaranUpuram caraNamAlikA saMsthAnavizepakRtapAdA bharaNas, 'kaNagaNigaramAlIyA' kanakanikaramAlikA ete cAbharaNavizeSAH, saMpradAyato lIkatazca yathAyathaM jJAtavyAH, kathaMbhUtA ete AbharaNavizeSAstavAha-kaMcaNamaNi' ityAdi, 'kaMcaNamaNirayaNa bhanicittA' kAJcanamaNiratnAnAM bhaktyA-vicchityA citrA:-vilakSaNAH 'bhUsaNavihi bahuppagArA' bhUSaNa vidhinA bahupakArA:-anekAkArAH 'taheca te maNiyaMgA vi dumagaNA' tathaiva hArAdivadeva te maNyaGgA api drumagaNaH, 'aNega bahuvivihadIsasA AkAra utkIrNa-khodA huA hotA hai / cakra ke AkAra vAle AbhUSaNa kA nAma cakrakA hai tala bhaGgaka aura truTika se ghATuoM ke AbharaNa vizeSa hai hastamAlaka-hAtha kA AbhUSaNa vizeSa hai, valakSa galekA AbhUSaNa dInAra mAlikA, dInAra-muharoM ke AkAra ke maNiyoM se banI huI mukti mAlA nAma kA AmaraNa vizeSa hai 'canda lUra mAliyA, harisaya, keyUravalaya pAlaMba aMgulejjagakaMcI mehalA pa.lAvapayaraga pADihAriye pAya jAla ghaMTiyakhikhiNirayaNorUjAlasthimiyAvaraNeuracalaNa mAliyA' candra sUrya mAlikA, yaha candra sUrya ke AkAra vAle maNako kI mAlA hotI hai harSaka, keyara, balaya, pAlampanaka-jhumakA aMgulIyaka, kAcI mekhalA, kalApa prataraka prAtihArikapAdo-jjUla ghaTikA, kiGkiNIkSuda ghaMTikA, ratnorujAla banUpura caraNa pAlikA ye saba AmaraNa vizeSa hai 'kaNagaNigara mAlizA, kaMcaNaNiraghaNatticittA bhUsaNa vihiketaravAmAM Avela hoya che. cakranA AkAravALA AbhUSaNanuM nAma cakaka che. talabhegaka ane Tika te bAhu hAthanA AbharaNa vizeSa che. hastamAlaka hAthanuM AbhUSaNa valakSa gaLAnuM AbhUSaNa, dInAra mAlikA, dInAra mahAranA AkAranA maNakAothI banAvavAmAM Avela muktimALA nAmanuM AbharaNa vizeSa che. 'caMda sUramAliyA, harimaya keyUra valaya polaba agulejjagaka cI mehalAkalAvapayaragapADihAriye pAyajAla ghaMTiya khikhiNirayaNorujAlasthimiya paraNe ura caraNamAliyA' yaMdra sya' mAli21 ' sUrya nA mAravANA bhayAnI bhAmA ya che. ra, yU2, pataya, mAsa, subhAmukhIya, 4iyI-bhemalA, kalApa, pratalaka, prAtihArika, padojajUla ghaTikA, kiki mudraghaMTikA (ghaMTaDI). 2snetarA mana nUpUra 22 mAnisa ! 5 / bhArae vizeSa che. 'kaNagaNi garamAliyA, kacaNamaNiyarayaNabhatticinA bhUSaNavihi bahu pagArA taheca maNi na . Lu...
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 jIvAmigamasUtre pariNayAe bhRsaNavihIe ubaveyA' aneka vhuvividha visrasApariNatena bhUpaNavidhinopetA:-yuktAH, phalaipUrNA 'visati' dalanti-vikasantItyarthaH, 'kusavikusa vi0 jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddha vRkSAlA mUlavantaH kandavantaH yAvat mAsAdIyA darzanIyA abhirUpAH pratirUpAstiSThati / ityaSTamakalpavRkSavarNanam / 8 / ___ 'egoruyaNaM dIve tatthara' ekoSakadvIpe tatra tatra khalu 'vahave gedAgArA NAma duma gaNA paNNattA samaNAuso!' bahavaH gehAkArA nAma drumagaNAH kalpavRkSAH prAptAHkathitAH he zramaNa AyuSman ! 'jahA se' yathA te 'pagAraTTAlaga cariyadAragopura bahuppagArA taheva te maNiyaMgA vi dumagaNA aNega bahuvivihavIsasA pariNatAe bhUsaNavihIe uvaveyA kusa vi0 jAva ciTuMti' aura kanaka nikara mAlikA, ye saba hI AbhUSaNa haiM aura ye kitaneka suvarNa kI racanA se, kitaneka maNiyoM kI racanA se aura kitaneka ratnoM kI racanA se citrita suMdara hote haiN| inakI jAtiyAM aneka prakAra kI hotI hai| isI prakAra se ye maNyaGganAma ke kalpavRkSa bhI aneka prakAra kI bhUSaNa jAtiyoM ke rUpa svataH svabhAva se pariNata ho jAte haiM bAkI ke 'kusa vikusa' Adi padoM kA artha spaSTa hai // 8 // 9 nauveM kalpavRkSa ke svarUpa kA varNana 'egoruya dIve tattha 2' usa ekoruka nAmaka dvIpa meM jagaha 2, 'bahave gehAgArA NAma dumagaNA paNattA samaNAuso' he zramaNa ! AyuSman ! aneka gehAkara nAma ke kalpavRkSa kahe gaye haiN| ve kisa prakAra ke hote haiM vaha dRSTAnta le samajhAte haiM-'jahA se pAgArahAlaga yagA vi dumagaNA aNegabahuvivihavIsasApariNatAe bhUsaNavihIe uvaveyA kusavikusa jAva ciTuMti' mane una ni42 bhAti, ma mayA mAbhUSara vizeSa ja che. ane te paikI keTalAka senAnI racanAthI tathA keTalAka maNiconI racanAthI ane keTalAka ronI racanAthI citra vicitra suMdara ja ya che. tenI aneka prakAranI jAte hoya che. e ja pramANe A maheMga nAmanA kalpavRkSo paNa aneka prakAranA bhUSaNenA rUpathI svatapotAnI meLeja eTaleke svAbhAvika rIte ja pariNata thaI jAya che. bAkInA kuza vikuza vigere padene artha spaSTa che8 6 navamA 465vRkSanA 2135nu na 42vAmAM Ave che. 'egoruya dIveNaM dIve tattha tatya' se 34 nAmanA dvIpamA sthaNe sthaNe 'bahave gehA gArA NAma dumagaNA paNNattA samaNAuno' zramara mAyubhan ! gaDA2 na'bhanA aneka ka95vRkSe kahevAmAM Avela che. te kevA prakAranA hoya che te dRSTAMta dvArA sUtrA2 matAva che. 'jahA se pAgAraTrAlagacariyadAra gopura pAmAyA
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 .36 ekorukadvIpasthitadrumagaNavarNanam 555 pAsAyAkAsatalamaMDava egasAla visAla tisAlaga cauraM sa caumAla gamagharamohaNa gharavala bhighara cittasAlamAlayabhattigharavataMsa caturaMsaNaMdiyAvattasaM ThayAyaya paMDura. tala muMDamAla immiyaM' mAkArAhAlaka carikadvAragopura prAsAdAkAztala mADapaikazAla dvizAlaka vizAlaka caturasra catuzAlagarbhagRha mohanagRhanalamIgRha citra zAlamAlakabhaktigRha vRttavyasra nandikAvarta saMsthitAyata pANDutalamuNDamAlaham, tatra mAkAro vamaH, aTTAlakA-prAsAdoparivAzrayavizeSaH, carikAnagara pAkA. rAntamUle aSTahastamamANo mArgaH, dvAraM spaSTam, gopuraM puradvAram, prAsAdaH masiddhaH pariyadAra gopura pAsAyAkAsa tala maMDava ega sAla vilAlagatilAla gacauraMsa ca usAla gama ghara mohaNa ghara valabhighara cittalAla mAlayabhatti ghara vaTTataMsacaturaMsaNaMdiyAvatta saMThiyAyata paMDuratala muMDa mAla hammiyaM' jisa prakAra se saMsAra meM prAkAra, aTTAlaka, carikA, dvAra, gopura, prAsAda, AkAzatala, maMDapa, ekazAla, dvizAla, trizAla, catu rana, catuHzAla garbhagRha, mohana gRha, balabhI gRha, citrazAla mAlaka bhakti gRha, vRtta, vastra, caturastra, naMdikA vatta, saMsthitAyata pANDuratala muNDamAla haH, inameM koTa kA nAma prAkAra haiM jo nagara yA rAjamahala ke cAroM ora hotA hai prAsAda ke Upara jo Azrama vizeSa hotA hai usakA nAma aTTAlaka hai ile Ajakala kI bhASA meM aTArI nAma se kahA jAtA hai nagara aura prAkAra ke bIca meM jo ATha hAtha pramANa rAstA rahatA hai usakA nAma carikA hai / daravAje kA nAma dvAra hai nagara ke pradhAna dvAra kA nAma gopura hai rAjamahala kA nAma prAsAda hai zilakula kAsatalama Dava egasAla visAlagatisAlagacaurasaca usAlagabhagharamohaNaghara vaLabhighara cittasAla mAlaya bhattidhara vaTTa tasa caurasa gaMdiyAvattasaThiyA yatapaMDuratalamuMDamAlAhammiya' he pramANe agatmA prA12, bhaTTIta4, yati, dAra, gopura, prAsAha, zata, bha75, 4, vizAla, tria, caturansa, catuzAla, garbhagRha, mohanagRha, valabhIgRha, citrazAla mAlaka, mati, vRtta, 25sa, yaturana, na ta', sasthitAyata, pADatala, muDama lahamma, temAM keTanuM nAma prAsAda che ke je nagara athavA rAjamahelanI cAre tarapha hoya che. prAsAdanI upara je Azraya vizeSa hoya che. tenuM nAma adyAlaka che. tene hAlanI bhASAmAM aTArI kahevAmAM Ave che. nagara ane prakAranI vacamAM ATha hAtha pramANane je raste rAkhavAmAM Ave che, tenuM nAma carikA che. daravAjAnuM nAma dvAra che. nagaranA mukhya daravAjAnuM nAma gepura che.
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 jIvAmigamatra AkAzatalaM kUTAdyAchinna-kuTimam, maNDapa:-chAyArtha paTAdimaya AzrayavizeSaH ekazAla dvizAle bhavanavizepo trizAlamapi bhavanavizeSaH, caturasaM catuH zAlaM ca bhavanavizeSaH, garbhagRhaM-sarvatovattiM gRhAntaram abhyantaragRham, mohanagRhaM-zayanagRham, bala mIgRhaM, citrazAlamAlakama, bhaktigRham vRttavyasracaturasram, nandikAvataH pAsAdavizeSaH tahat saMsthitAyata pANDuratalamaNDumAlaharyam-upari AcchAdanasApha chana ko bhUmi kA nAma AkAza tala hai yaha nirAvRtta pradeza rUpa hotA hai| chAyA Adi ke nimitta jo tambU tAna liyA jAtA hai usakA nAma aNDapa hai eka zAla vizAla ye bhavana vizeSa hote hai / tIna zAlA vAle aura cAra zAlA vAle bhI bhavana hI hote haiM aura vizeSa bhavana ke rUpa meM banAye jAte haiM zAlA zabda kA artha khaNDa hai jo bhavana do khaNDa vAle hote haiM ve dvizAla bhavana hai isI taraha se Age bhI samajha lenA cAhiye jo makAna caukhUTA hotA hai vaha caturasra gRha hai ghara ke nIce jo bhoharA hotA haiM usakA nAma garbha gRha hai zayana ghara ko mohana gRha kahate hai chAjo vAlA jo ghara hotA hai usakA nAma valabhI gRha hai citrazAlAlaya-jisameM aneka prakAra ke citroM se susajjita svataMtra prakoSTha hotA hai aise gRha kA yaha nAma hai vRtta jo gola AkAra meM panAyA jAtA hai vaha vRtta ghara trikoNa ke AkAra meM banA hotA hai usakA nAma na ghara haiM caukhUTe AkAra ke bane hui ghara kA nAma caturastra ghara hai nandikAvate svastika ke jaisA jo Alaya hotA hai rAjamahelanuM nAma prAsAda che. ekadama sApha agAzInA taLIyAnuM nAma AkAzatala che. A nirAvRttapradeza hoya che. chAyA vigerene mATe je tabUtANuvAmAM Ave che. tenuM nAma maDapa che. eka zAla dvizAla, A bhavana vizeSa hoya che traNa zAlAvALA ane cAra zALA vALA paNa bhavana ja kahevAya che. ane vizeSa bhavana rUpe banAvavAmAM Ave che. zAlA zabdano artha khaMDa che, je bhavana be khaMDavALA hoya che. tene dvizAla bhavana kahevAya che. e ja pramANe AgaLa paNa samajI levuM. je makAna cakhUNiyuM hoya che te caturasagraha kahe vAya che. zayanabhavanane mehanagraha kahe che. chAjAvALuM je ghara hoya che, tenuM nAma valabhIgRDa kahevAya che. trizAlAlaya je aneka prakAranA citrothI susajajIta svataMtra gRha hoya che, tevA gRhanuM nAma citrazAlAlaya kahe che. vRtta eTaleke je ghara goLa AkAranuM banAvavAmAM Ave che, te vRttaghara kahevAya che. je ghara trikeNukAra banAvavAmAM Ave che. tene cusavara kahe che. khUNiyA bAkAranuM banAvavAmAM Avela bhavanane caturasa ghara kahevAya che. naMdikAvarta
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikATIkA pra.3 3.3.36 ekoSakadvIpasthitamagaNavarNanam 559 rahitaM zikharAdi rahita haya'm ! 'ahavaNaM dhavalahara addhamAgahakkimamaseladdha selasaMThiya kUDAgArasuvihikoDhaga aNegagharasaraNaleNa AvaNa DigajAlaviMdaNi. jjUha avacaraka dobAriya-caMdasAliyarUvavibhatti kaliyA' athavA khalu dharalagRhArddha mAgavibhramazailA zailasaMsthita kuTAkArADhaya suvidhikoSThakAneka gRhasaraNalayana. ApaNa viDaMkajAlavRnda nivyUhApavara kadauvArika candrazAlikArUpatribhakti kalitAH tatra-dhavalagRhaM saudham, ardhamAgadha vibhramANi gRhavizeSAH, zailAcazela saMsthitAni usakA nAma nandikA varta gRha hai jisakI nIce kI bhUmi zubhra ho aura Upara jisa para chAna-chappara na ho aile AMgana vAle ghara kA nAma pANDu ratala muNDa mAla gRha hai dhanika janoM ke rahane ke makAna kA nAma harya hai 'ahava NaM dhavalahara addhamAgaha vibhama kheladdha khela saMThidha kUDA. gAraDa suvihikohA aNega gharasaraNaleNa AkSaNa viDaMga jAlaviMda NijjUha avaraka dobAriza caMda sAliga rUvA vibhatti kaliyA avaNa vihibahu vikappA' dhavalagRha-saudha ardhagRha mAgadhagRha evaM vibhramagRha, zailArdhagRha, zaila saMsthitagRha, kUDAkAra gRha, suvidhi koSTaka gRha, zaraNa layana ApaNa, ityAdi rUpa se bhavanoM ke kheda aneka hote hai. inameM ardha gRha mAgadha gRha aura vibhrama gRha ye koI vizeSa prakAra ke ghara hote hai pahAr3a ke ardha bhAga kA jaisA AkAra hotA hai isa AkAra kA ko ghara hotA hai usakA nAma zailAddha gRha hai tathA parvata kA jaisA AkAra hotA hai isa AkAra kA jo ghara hotA hai vaha zaila saMsthina svaritakanA jevuM che ghara hoya tenuM nAma naMdikAvartagraha kahevAya che jenI nIcenI bhUmi zuddha hoya ane jenI upara chAja-chAparU. na hoya evA AMgaNuM vALA gharanuM nAma pAMDurUla maMDamAla gRha kahevAya che. dhanavAnane rahevAnA mahAnanu nAma 'bhya' che. 'ahava NaM dhavalaira addhamAgaha vibhama seladdhasela saThiya kUDAgAradvasuvihikoDhaga aNegagharasaraNaleNa aviNa viMDaMga jAlavidaNijjUha avaraka dovAriya caMdasAliya sva vibhattikaliyA bhavaNavihi bahuvikappA' psgRha saudha, ardhagraha mAgadhagRha ane vibhramagRha, zailArdhagRha, zila saMsthitagRha kRDAkAraghara, suvidhibSTakaghara, anegRha, zaraNulayana, ApaNa vigere prakArathI bhavanenA aneka bhedo hoya che. temAM ardhagRha, mAgadhagRDa, ane vibhramagRha A keI vizeSa prakAranA ghara hoya che. pahADanA ardhabhAgane je AkAra hoya che, e AkAranuM je ghara hoya che, tenuM nAma zailAIjhUDa che. tathA parvatane je AkAra hoya che, tevA AkAranuM je ghara hoya che, te zila
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 jIvAmigamatra parvatAkArANi gRhANi kuTAkArAya zikharAkRtikAni 'muvihi-kaTaga' muvidhi: koSTha kAni, 'aNeghA' anekAH gRhAH 'AvaNa' ApaNA-TUTAH ityAdikA bhavanavidhayo bahuvikalpAH itynvyH| viTaMkA-kapotapAlI, jAlavRndo gavAkSa. samUha 'NijjU' niyuha dvAroparitana pAvavinirgatadAruH 'apayarakA 'dovAriya' dvArikaH 'caMdasAliya' candrazAlikA-zirogRham 'svavibhatticittA' ityevaM gRha hai parvata kI coTI kA jaisA AkAra hotA hai aise AkAra vAlA jo ghara hotA hai vaha kUDAkAra gRha hai jisa ghara meM aneka koThe acche prakAra ke bane hote haiM vaha suvidhikoSThaka hai jisa ghara meM eka se pramANa ke aneka ghara bane rahate haiM ve aneka ghara kahalAte haiN| dukAna kA nAma ApaNa hai bAjAra meM jisa prakAra se pratyeka vastu yathAsthAna milatI hai usI prakAra se jisa ghara meM pratyeka upayogI vastueM yathAsthAna para rakhI huI milatI haiM aise ghara kA nAma ApaNa gRha kahate hai ityAdi rUpa se bhavanoM kI vidhiyAM aneka prakAra kI hai kApota pAlI-chajjA kA nAma viTaMka hai isake AkAra ke jo ghara hai ve bhI yahAM viTaMka zabda se gRhIta hue haiM jAla vRnda nAma gavAkSa kA hai dvAra ke Upara ke bhAga meM nikalA huA jo kASTha honA hai unakA nAma niyUMha hai apavaraka nAma choTI 2, koThariyoM kA hai chatta ke Upara jo ghara hotA hai usakA nAma ziro gRha hai isa taraha bhavana vidhiyAM gRha prakAra-aneka bhedoM vAle haiM 'taheva saMsthita ghara kahevAya che. parvatanA zikharane je AkAra hoya che, evA AkAravALuM je ghara hoya che, te kUDAkAra ghara kahevAya che. je gharamAM aneka prakAranA sArA keThAo banAvavAmAM Avela hoya, te suvidhi keThaka kahevAya che. je gharamAM eka sarakhA AkAravALA aneka ghare banAvelA hoya che, te aneka ghara kahevAya che dukAnanuM nAma paNa che. bajAramAM je pramANe dareka vastuo yogya sthAne maLe che, e ja pramANe je gharamAM dareka upayogI vastuo yathAsthAna para rAkhela maLe che, tevA gharanuM nAma paNa ApaNuM gRha kahevAya che ItyAdi prakArathI bhavananI aneka prakAranI vidhi che. kAtipAlI chajAnuM nAma viTaMka che. tenA AkAra jevuM che ghara hoya te paNa ahiyAM viTaMka zabdathI grahaNa karAya che. jAlavRnda gavAkSa bArIne kahe che, tenuM nAma nirvyUha che. apavaraka nAnI nAnI oraDIne kahe che agAsInI upara je graha hoya che tenuM nAma zirAgraha che. A pramANe bhavana vidhi bhavana prAkAra vigere aneka bhedevALI hAya cha, 'taheva te gehAkArA vi dumagaNA' 5 / prabho te add|4|2 nAbhAsa
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prameyadhotikA ThIkA pra.3 u. 3 sU036 ekorukadvIpa sthitadrumagaNavarNanam - rUpAbhiH vibhaktibhiH - vicchittibhiH kalitAH - yuktAH 'bhavaNavihIvahuvikappA' bhavanavidhi bahuvikalpAH - mavanavidhinA anekaprakArAH, 'taheca te gehAgArA vi dumagaNA' tathaiva prAkArAdivadeva te gehAkArA api drumagaNAH 'aNega bahuvivi-vIsasApariNayAe' aneka bahuvividhavisvAsApariNatena bhavana vidhinA, kathaM bhUtena bhavanavidhinA tatrAha - 'suhAruhAe suhottarAe' sukhArohaNena sukhottAreNa, sukhenArohaNamUrdhvagamanaM yasya tena sukhena adhastAdavataraNaM yasya sa tathA tena, 'suinikakhaandre' sukhaniSkramaNa pravezena sukhena - anAyAsena niSkramaNaM nirgamaH pravezaca yatra sa tathA tena 'daddarasopAnapatikaliyAe' dardarasopAnapaGkti kalitena dardarA - ghanIbhUtA sopAnapaGktistayA kalitena yuktena 'pairikAe' pratirite gehAgArA vi dumgnn|' isI prakAra se ve gRhAkAra nAma vAle kalpavRkSa bhI 'aNega bahu vividhavIsasA pariNayAe suhArUhaNe, suhotarAe suha nikkhamaNappavesAe, daddara sopANa paMti kaliyAe parikkAe suha vihArAe, maNo'NukUlAe, bhavaga bihIe uvaveghA' aneka prakAra kI bahuna sI svAbhAvika bhavana vidhi se bhavanoM kI racanA rUpa prakAra se ki jina bhavanoM ke Upara caDhane meM aura nIce utara ne meM kisI bhI prakAra kA parizrama - kheda - thakAvaTa nahIM hotA hai sukha pUrvaka jinapara 561 DhA aura uttarA jA sakatA hai-Ananda ke sAtha jinake bhItara jAnA hotA hai aura Ananda ke sAtha hI jinase bAhara nikalanA hotA haitathA - jinakI sopAna par3iyAM dardarI ghanIbhUta pAma pAma meM hotI hai, aura jisameM vizAlatA ko lekara bihAra sukha prada hI hotA hai, evaM jo manonukUla hotI hai usa prakAra kI bhavanavidhiyoM se yukta hote haiM 'kuma0 jAva citi ina pado kA artha pUrvokta jaisA hI hai tAtparya myavRkSeo yasyu 'aNega vahuvividha vIsasA pariNayAe suhAruhaNe, suhottarAe sunikkhamaNa pavesAe, daddarakhopANa patikaliyAe pairinasvAe suhavihArAe, maNo'Nu kalApa, bhavaNavihIra uvaveyA' bhane prahAranI ghAlI sevI svAbhAvi bhavanavidhithI arthAt bhavanAnI racanA rUpa prakArathI eTale ke je bhavaneAnI upara caDavAmAM ane nIce utaravAmAM kAI paNa prakAranA parizrama-kheda-thAka lAgatA nathI ane jenA para sukha pUrvaka caDAya utarAya che. tathA AnaMda pUrNAMka jenI aMdara jaI zakAya che, ane Anada pUrvaka jenI bahAra nIkaLI zakAya che. tathA jenA pagathiyA ghanIbhUta pAse pAMse haiAya che. ane jenA vizALa pAne laine javA Ava vAstu' sukhada thAya che. ane je manane anukUla hoya che. evA prakAranI bhavana vidhiyothI yukta hoya che. 'kusavikusa jAva ciTThati' AA pahonA artha paDhetAM jI0 71
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 jIvAmigamalA ktena-vizAlena, 'suhavihArAe' sukharihAreNa-sukhaH sukharUpaH vihAro gamanAgamanaM yatra sa tathA sena 'maNoNukUlAe' mano'nuklena 'bhavaNavihIra' bhavanavidhinAbhavanaprakAreNa 'ubavevA' upapetAH, 'kusavikusa visuddha jAva cihati' kuzavikuza vizuddha vRkSa mUlAH pUla mandamanto yAvat timThantoti natramaH kalpavRkSaH // 9 // ___ 'egoruya dIveNaM dIve' ekorukadvIpe 'tattha tattha bahave maNigaNA NAma dRmagaNA eNNattA lamaNAuso' tatra tatra vahaH anagnAH vicitra viviSavasa. dAyitvAt na vidyante nagnAstatkAlInAsta-dezasthAzca janA yebhyaH te anagnA nAma drumagaNA:-kalpavRkSAH yajJaptA:-kathitAH he zramaNa AyuSmana ! 'jahA se' yathA te 'aNegaso' anekazaH 'AjiNaga khoma kaMvala dugulla kosejjakAlamiga paTTacINaM suyavaraNAtavAravaNigayatuzrAmaraNa cittasahiNaNa kallANagamigiNIla kajjalapahuyahI hai ki-jaile yahAM ghara raneka prakAra ke hote haiM-vaise hI ye kalpavRkSa bhI aneka prakAra ke hote haiM // 1 // 10-dazave kalpavRkSa kA svarUpa kathana 'egoruya dIye tasya 2, vaha aNigaNA NAma dumagaNA paNNattA samaNAulo' he zramaNa AyuSman ! usa esoruka dvIpa meM jagaha 2, anagna nAma ke bahuta se kalpavRkSa kahe gaye haiN| ye vividha prakAra ke vastroM ke pradAtA hote haiM-ataH usa kAla ke aura usa deza ke manuSya inake kAraNa kabhI nagna nahIM rahate haiM isI kAraNa inakA nAma anagna kahA gayA hai una vastroM kA varNana karate haiM 'jahA se aNegaso ojiNagakhoma kaMbala dugullakoseja phAla niga paTTa cINaMyavaraNAta vAra vaNi gaya tupAbharaNacittaptahiNagazallANaga bhigiNIlakajjala bahu kahyA pramANe ja che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema ahiyAM aneka prakAranA ghare DAya cha, 4 prabhAye // 465vRkSa59] bhane 54|2naa hAya che. / 9 / ve sabhA 465vRkssn| 2135nu 4thana 42vAmAM Ave che. 'egorUya dIve tattha tattha bahave aNigaNANAma' dumagaNA paNNattA saraNAuse' 3 zrama Ayuzmana e ekarUkadvIpamAM sthaLe sthaLe ana nAmanA ghaNAja kalpavRkSa hevAnuM kahela che. teo aneka prakAranA vastrone ApavAvALA hoya che. tethI te kALanA ane te dezanA manuSya vastronA kAraNe koI samaye nagna rahetA nathI. tethI ja temanuM nAma anagna kahevAmAM Avela che. te vastronuM varNana 42tAM sUtra2 4 cha, 'jahA se aNeso AjiNaga khomakaMbala dugulla koseja kAla migapaTTacINaMsuya varaNAtavArapaNiya tuAbharaNa cittasahiNaga
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.36 ekorukadvIpasthitaTamA NavarNanam 563 vaNNa rattapIta mukilla makkhiyamigaloma hemaruppakSaNama avasarattaga siMdhuosa bhadAmilavaMga kaliMga neliNa taMtumayabhatticittA' Ajinaka kSauma kambala dukUla kauzeyakAla mRgapaTTacInAMzuka varaNAtabAra vaNigayatu AbharaNa citrazlakSNakalyANakabhRGgInIlakajjala bahuvarNaraktapItazukla mrakSita mRgaloma hemarupyavarNaka abaruttaraga vaNNarattagapIta sukkila makkhiya migalobha hemaruppaNNaga avasara ttaga siMdhu olabhadAmilavaMkaliMganeNilataMtumayaatticittA' jaise jagaprasiddha vastra aneka prakAra ke hote -vadhA-Ajinama-carmavastrakSauma-jhapAsa kA vastra kaMdhala-prasiddha hai dukUla, kauzeya-rezamIvastrakAlamRgapaTTa-phAle mRga ke camar3e se banA huA vastra cInAMzuma-cIna deza kA banA huA vastra 'varaNAtavA ravaNigayatu' deza vizeSa prasiddha ye bhI koI vastra vizeSa hI samajheM, AbharaNavastra AbharaNoM se vicitra vastra jisa para nAnA prakAra ke AbharaNoM ke vela bUToM dvArA citraka hue hote haiM aise, bArIka tantuoM dvArA cune gaye vastra kalyANaka vastra mauke mauke para pahirane ke yogya Ananda pravastrA, bhRgI nIla kajjala bhaureM ke jaise nIla varNa vAle vastra, ijjalavarNavastra-jjala ke varNa jaise kAle vastra, raktavastra, lAla vastra pItavastra-pIlevastra zuklavastra, akSatavastra-bIca meM nahIM phaTA huA vastra, nInavastra, mRgalomavastra mRga ke romoM kA banA huAvastra, hemavastra-sone ke tAroM se ghanA kallANagabhigiNI lakajjala bahuvaNNa rattapIta sukilamakkhaya migalomahemappharUNNaga avasarattaga siMdhuosabhar3Amilava'gakaliMganeNilata'tu mayabhatticittA' 25 // prasiddha vastro aneka prakAranA hoya che. jemake Ajanaka cAmaDAnA vastra, lIma kapAsanA vastro, kaMbala unane vastro prasiddha che. dukUla vRkSanI chAlamAMthI banAvela vastra kauzaya rezamI vastra, kAlamRgapaTa kALA mRganA cAmaDAthI banAvavAmAM Avela vastra, cInAMzu cIna dezamAM banAvavAmAM Avela vastra .'varaNAtavAravaNigayatu' deza videzamA prasiddha meQ Apa para vizeSa nuM ja nAma che. AbharaNa vastra AbhUSaNothI vicitra vastra, jenA para aneka AbharaNanI velabUTo dvArA citra kahADavAmAM Avela hoya evA va, jINA tArAthI banAvavAmAM Avela vastra, kalyANaka vastra, samaye samaye paheravA gya AnaMda ApanArA vastra, bhaMgInIlakajajala bhamarAnA jevA nIla varNavALA vacce, kAjalavarNa vastra, kAjaLanA jevA varNavALA kALAva raktavarNavAlAvastro lAla vastro pItavastra, pILAvaa zula vastra, sapheda vastra, akSatavastra, vacamAM phATayA zivAyanA va, navIna vacce, mRgalecata vastra, mRganA rUMvATanA banAvela .
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ raNA malA timalika muvaNa avaruttara uttara 564 jIvAmigamastre sindhuRSamatAmilabaGgakaliGganelina tantumayabhakticitrAH, tatra-AjinakaM carmamayavastram, kSaumam-kAsavastram, kambalaM prsiddhm| dukUlam - zlakSNavasa vizeSa: 'kosejja' kauzeyam vilakSaNakITatantunirmitam, 'kAlamRra paTTa' kAlamRgapaTTAkAlamRgacarma 'cINAMsuya' cInAMzukam cInadezobhavovastravizeSaH, nAnAdeza prasiddhaH 'varaNAtavAra vaNigayatu' iti pAThazuddheH kartumazakyatvAd yathAdezaM yathA saMpradAya vastrajAti vizeSamadhikRtya vyAkhyeyam / 'AbharaNacittaM' AmaraNacitrANi-Abha. raNavicitrANi 'sahiNaga' ilakSNAni-mUkSmatantu niSpannAni 'kallANaga' kalyANa kAni-paramalakSaNopetAni-bhiginIlakajjala' bhagInIlakajjaleti, tatra-bhRGgIkITaviSaH, nIlaM-rAgavizeSaH tayA-kajjalaM' prasiddham' 'bahuvaNNarattapItamukkilla' bahuvarNAni raktapItazuklAni 'makkhiyamigaloma' mrakSitaM tailAdinA snigdhIkRtaM yat mRgaloma 'hemaruppavaNNaga' hemarUpyavarNakaM-suvarNarajatavarNAtmakam 'avaruttagasiMdhu osabhadAmilavaMgakaliMga neliNa taMtumayabhatticittA' avaruttaragasindhuRSamatAmilabaGgakaliGga nelina tantumayacitrAH tatra-apara:-pazcimadezaH, uttaraH-uttaradeza, sindhudezavizeSa: 'osabha' iti RSabhaH saMpadAya gamyo dezaH, tAmilabaGga kaliGga nelinAH dezavizeSAH-masiddhAH etaddezodbhavA ye tantavaH-sUkSmatantavaH, manmayAyAH bhaktayo vicchittayo viziSTaracanAH tAmizcitrA ityAdikAH 'vatthavihibahuppagArA havejna' vakhavidhinA bahupakArA bhaveyuH 'varapaTTaNuggayA' varapatnodgatAra, huA vastra aparavastra-pazcimadeza meM banA huA vastra,-uttara deza meM banA huA vastra, sindhuvastra,-sindhu deza meM bano huA vastra, osabha RSabha nAmake deza ke vastra, tAmilavastra-tamila pradeza meM banA huA tamila deza kA vastra, baGgavastra-baMgAla deza meM banA huA baMgAla kA vastra, isI prakAra se kaliGgavastra-kaliGga deza meM banA humA kaliGga deza kA vastra, neliNantu-vastra sUkSma tantuoM se banA huA patalA vastra, ityAdi vividha prakAra kI racanA vAle vastra jaisA tattaddeza bheda se aneka prakAra ke hote haiM aura 'varapaTTaNuggayA' zreSTha pattana ke arthAt hemavatra, senAnA tArathI banAvavAmAM Avela vastra, aparavastra, pazcimadezamAM banAvavAmAM Avela vastra, uttaravastra, uttara pradezamAM banAvavAmAM Avela vastra, siMdhuvastra, sidhu dezamAM banelA va, sabha, rASabha nAmanA dezamAM banelA vo, tAmilavastra, tAmilapradezamAM banAvavAmAM Avela vastra, baMgavastra, baMgALa dezamAM banAvavAmAM Avelavastra, eja pramANe kaliMgavastra, kaliMgadezamAM banAvavAmAM Avelavastra, nalitavastra, jINutArathI banAvavAmAM Avela jINuM vastra, 'tyAdi aneka prakAranI racanAvALA vastro jema te te deza pradezanA bhedathI aneka
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.36 ekoSakadvIpasthitadrumagaNavarNanan 565 varapattanaM tattat prasiddhapattanaM tasmAdudgatAH-vinirgatAH 'vaNNarAgakaliyA' varNa rAgakalitAH vaNaranekaimaMjiSThAdibhiH kalitAH yuktA', 'taheva se aNiyaNAvi dumagaNA' tathaiva te anagnA api drupagaNA:-kalpavRkSAH 'aNegabahuvivihavosalA pariNayAe vatthavihIe uvaveyA' anekavahuvividhavisrasApariNavena vastravidhinopetA:'kupavikusa vi0 jAva ciTThati' kuzavikuza vizuddha vRkSamUlA yAvat tiSThantIti / 36 / ____ mUlam-egoruya dIveNaM bhaMte ! dIve maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA! teNaM maNuyA aNuvamatara somacArurUvA bhoguttamagayalakkhaNA bhogasaslirIyA sujAya savvaMgasuMdaraMgA supaiTriyakummacArucalaNA rattuppalapattama uyasuku. mAlakomalatalA naganagarasAgaramagara carkakabaraMkalakkhaNaMkiya calaNA aNuputvasusAhataMgulIyA uNNayataNutaMbaNiddhaNakhA saMThiyasusiligUDhagupphA egIkuruviMdAkatavaTTANuputvajaMvA samuggaNimaggagUDha jANU gayasasaNasujAyasapiNabhorU varavAraNamattatallavikkamavilAsiyagaI sujAyavaraturagagujjhadesA AiNNabhinna 2, dezoM meM vahAM kI saMskRti ke anusAra inakA nirmANa hotA 'yaNarApaliyA' tathA maMjiSThAdi raMgoM se ye jaise bhinna 2 deza kI paddhati ke anusAra raMge hote haiM 'taheca te aNiyaNA vi dumaNA' isI prakAra se Ne anagna nAma ke kalpavRkSa bhI 'aNega yahu vividhIsasA pariNayAe vasyavihIe uvaveyA' aneka bahuta prakAra kI svAbhAvika vastra, vidhi se pariNata hote haiM 'kusa vikusa' ityAdi, padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai suutr-36|| / / 2nA hAya cha, bhane 'varapaTTaNuggayA' zreSTha pattanathI arthAt nu / zAma tyAMnI tyAMnI saMskRtI pramANe tenu nirmANu thAya che. 'vaNNarAgakaliyA' tathA maMjISThAdi raMgathI jema jUdA jUdA dezanI paddhati anusAra raMgavAmAM mAvesa DAya che. 'taheva te aNiyaNA vi dumagaNA' te pramANe mA manana nAnA 465vRkSA 5 'aNega bahu vivihavIsa sApariNayAe vatyavihIe uvaveyA' bhane 52nI svAbhAvi para vidhithI parizuta DAya che. 'kusavikusa' tyahi pahAnema paDaai sil prabhAra sabhaval. // sU. 360
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 jIvAmigama hoThavaNiruvalevA pamuiyavasturiya sIha airegavaTTiyakaDI sAhayasoNaMdamusaladappaNaNigaritavarakaNagaccharu sarisavaravairavaliyamajjhA ujjuyalamasaMhiya sujAya jacca taNukaliNaNiddha AinalaDaha sukusAlamauyaramaNijjaromarAI gaMgAvattapayAhijAvata taraMga bhaMguraravikiraNa taruNabohiya akolAyaMtapaumagaMbhIra viyaDaNAbhI jhalavihagasujAyapINa kucchI jhasodarA suikaraNA pamhaviyaDaNAbhA laNNayapAsA saMgayapAsA suMdarapAsA sujAyapAlA miyamAjhyapINaraidapAsA akaruMDuya kaNagaruyaga nissalasujAya niruvahayadehadhArI palattha battIsalakkhaNadharA kaNagalilAtalujjala pasattha samatalovaciya vicchinna pihulavasthA sirivacchaMkiyavacchA puravaraphalihavaTTiyabhuyA bhuyagIsaraviulabhoga AyANaphalihaucchUDha dahibAhU jUyasannibhapINaratiyapIvarapa uTTa saMThiyasusiliTTha visiTa ghaNathira subaddha sunigUDhapavvasaMdhI rattatalovaiyamauyamaMsala pasasthalakkhaNa sujAya acchida jAlapANI pIbaravaTTiya sujAyakomalavaraMgulIyA AyaMvataligasuciruiraNitaNakkhA caMdapANilehA sUrapANilehA saMkhapA. NilehA cakrapANilehA disAso asthiya pANilehA caMdasUrasaMkhacakaMdisAo asthiya pANilehA aNegavaralakkhaNuttama pasattha suciraiMdapANilehA varamahisavarAhalIharU dUla usabhaNAgavara paDipuna viula unnayakhaMdhA ca uraMgulasuppamANakaMbuvara sarisagIvA avaTriya suvibhatta sujAya cittamaMsUmaMsalasaMThiyapasattha saddUlaviulahaNuyA oyatriyalilappavAla biMbaphalasannibhA haroTrA . paMDurasasisagalakmilanimmalasaMkhagokhIra pheNadagarayamuNAliyA
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMghotikA ThIkA pra.3 u.3 3.37 ekorukamanuSyANAmAcArAdinirUpaNam 567 dhavala taseDhI akhaMDatA apphuDiyatA aviralaMtA sujAyadaMtA egadaMta seTivva agadaMtA hutavaha nirddhatadhoyatantatavaNijjarattatalatAlujIhA garulAyaya ujjutuMgaNAlA avadAliyapoMDarIyaNayaNA kokAsiyadhavala pacalacchA ANAmiyacAvaruila kiNhanbharAiya saMThiyasaMgaya Ayaya sujAtataNuka siNaniddhabhUmacA allIpamANa juttasavaNA suratavaNA pINasaMsalakabola de sabhAgA aciruggaya bAlacaMda saMThiyapasatyavitthinna samaNiDAlA uDuvai paDipuNNasomadadaNA chattAgArutta maMgadelA ghanaNiciya subaddhalakkhapaNa kUDA gAraNibhapiMDiyasihasA dADimapupphapagAsatavanijja sarisanimmalasujAya ke saMta ke sabhUmI sAmaliboMDaghaNaNiciya choDiyamiuvisaya pasatthasuhutalakkhaNa sugaMdhasuMdara bhuyamoyagabhiMga NIlakajjala pahaTTabha maragaNaNirddhANi kuraMvaniSiyakuMciyaciyapayAhiNAvattamuddhasirayA lakkhalavaMjaNaguNovaveyA sujAyasuvibhatta suruvagA pAsAIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA / te NaM maNuyA haMsassarA koMcastarA naMdighosA sIhassarA sIhaghosA maMjussarA maMjughosA sussarA sussaraNiggholA chAyA ujjoiyaMgamaMgA vajjarisabhanArAyasaMghayaNA samacauraMsaseThANa saMThiyA siNiddha chavINirAyakA uttamapasattha aisesa nirUdamataNU jallamalakalaMkaseyaraya dosavajjiyasarIrA niruklenA aNulobhavAuvegA kaMkaggahaNI kavoyapariNAmA sauNivva posapiTuM tarorupariNayA viggahiya unnayakucchI paramuppalasarilagaMdhaNissAsasurabhivadNA aTTadhaNusayaM UsiyA tersi maNuyANaM caulaTTi piTTikaraDaMgA paNNattA samaNAuso ! | te NaM maNuyA pagaibhaiyA pagaiviNIyagA pagaiuvasaMtA pagaipayaNukohamANamAyAlobhA
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 jIvAmigamale miumaddavasaMpaNNA allINA bhaddagA viNIyA apicchA asaMni. hisaMcayA acaDA viDimaMtaraparivasaNA jahicchiyakAmakAmiNo ya te saNuyagaNA paNNattA spnnuso!| tesiM gaM bhaMte ! maNuyANaM kevaikAlasma AhArahe samupajjai ? goyamA ! ghausthabhattarula AhAraTTe samuppajjaha ||suu037|| chAyA- ekarUpa dvIpe khala bhadanta ! dvIpe manujAnA kIdRza AkAra mAtra pratyavatAraH prajJaptaH ? gautama ! te khalu manujAH anupamatarasomacArurUpAH bhogotta. magatalakSaNAH mogaptazrIkA: sujAtasarvAda mandarAGgA supatiSThitakUrmacArUcaraNA rakto. hAla mRdusukumArakosakaralAH naganagarasAgaramakara cakrAGgarAGgalakSaNAGkitacaraNAH AnupUyaM susaMhatAhulIyAH unnatatanutAmrasnigdhanakhAH saMsthitasuzliSTagrahagulmAH egIkuruvindAvarttavRttAnupUrvyajaDDAH samudgakanimagnagraha nAnavaH, gajazvasanasRjAtasanimoravaH vara vAraNa mattatulyavikramavilAsitagatayaH sujAtavaraturagaguhyadezAH AkINahayaitra nirUpalepAH pramuditavaraturagasiMhAtirekavRttakaTayaH saMhatasonandamuzala darpaNa nigarittavarakanakatsarU sadRza vasanavalitamadhyAH , Rju kasamasaMhita sujAta jAtyatanuruNa snigdhAdevalaDaha(sundara) sukumAramRduramaNIyaromarAjayaH gagAvartamadakSiNAvarta garaga maMgura ravikiraNa bodhitA kozAyamAna padmAmmIra vikaTanAmayaH jhavihagasunAtapInakukSayaH prayodAH zucikarNAH padmavikaTanAmAH sanatapAH saMgatapAH sundarapArthAH sujAtapAH mitamAtrikapInaratidapArthA akarUNDukakana karUca : nirmalasunAtanirUpahatadehadhAriNaH, prazasta dvAtriMzallakSaNadharAH kanakazilAtalojvala prazastasamatalopacitavistIrNa pRthulabastayaH zrIvatsAMkitavakSasa: puravaraparighavRttabhunAH, bhujagezvaravipulamogAdAmaparidhokSipta dIrghavAhavaH yugasannibhapInara tadapIraraprapuSTasaMsthita muzliSTa viziSTa ghanasthirasubaddha sunigUDhapa vasandhayaH raktataLopacitamRdukAsalapazastalakSaNasujAtAcchidrajAlapANayaH pIva. ravRta, sujAta komalavarAMgulIyAH AtAmralina (patala) zuci rUcirasnigdhanakhAH candrapANirekhAH sUryapANire vAH zaGkha maNirekhAH cakrapANirekhAH diksauvastikapANirekhAH candra surya zaGkha cakra diva sauvastikapANirekhAH anekavaralakSaNottamaprazasta zuciratidapANirekhAH varamahiSavarAhasiMhazAla RSabhanAgavaramatipUrNa vipulonamaskanyAH caturaMgula supamANakamyubarasadRzagrIvAH bhavasthita muvibhakta sujAtacitraimazru: mAMsala saMsthita prazastazArdUlavipulahanukAH oyaviya (parikarmita)
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 sa.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 569 zikAmavAla vimbaphalasanibhAdharoSThAH pANDurarAzi zakalavimalanirmala zaGkhagokSIra phenodakarajomRNAlikAH dharaladantazregayaH akhaNDadantAH asphuTitadantAH aviralada ntAH sunAtadantAH ekadantazreNirIvAnekadantAH hutavaha nirmAtadhautatamatapanIyara tavAlajihvAH garuDAyataRjutuGganAsAH avadALitapuNDarIkanayanAH kokAsitadhaH balaparalAkSAH AnAmitacAparucirakRSNAbhrarAjikasaMsthitasaMgatAya sujAtatanuku. DaNasnigdhabhruH AlInapramANayuktazravaNAH suzravaNA: pInamAMsalarUpoladezabhAgAH acirodgatabAlacandrasaMsthitaprazasta vistIrNasamalalATAH uDupatitipUrNasomavadanAH patrAkArottamAGgadezA ghananicitamubaddhalakSaNonnata kUTAkAranibhapiNDitazIrSAH dADi madhuSyapakAzavapanIyasadRzanimalasunAta kezAntakezabhUmayaH, zAtmaliyoNDadhananici. tRchoTitamRduvizadaprazastasakSamalakSaNasugandhasundara sujayocakabhRGgInIlakajjalaprahRSTabhra maragaNasnigdhanikurambanicitakuzcitacitapadakSiNAvarttamUzirojAH lakSaNavyaJjana gu. NopapetAH sujAtasuvibhaktasurUpakAH mAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH prtiruupaaH| te khalu manunAH sasvarAH kraucasvarAH nandighoSAH siMhasvarAH siMhaghoSAH manjusvarAH majjughoSAH susvarA musvaranioNMpA chAyoyotitAGgAGgAH vajraRSabhanArAca saMhananAH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitAH snigdhacchavayaH nirAtaGkAH uttamaprazastAtizaya nirUpamatanavaH jalla mala kalaGkazvenarajodoSavajitazarIrA: nirUpalepA: anulomavAyuvegA: kAmahaNayaH kapotapariNAmAH zakunirivaSosapRSThAntarolpariNatAH vigRhItobhAtakukSayaH padamotpalasadRzagandhaniH zvAsasuramivadanAH assttdhnushtmucchitaaH| teSAM manujAnAM caHSaSTipRSThakaraNDakA: prajJaptAH zrapraNAyuSman / / te khalu manujAH prakRtibhadrakA prativinItakAH prakRtyupazAntAH patipattanukrodhamAnamAyAlomAH mRdumAdavasaMpannAH alInAH bhAkAH binItAH alpecchAH asannidhisaMcayAH aca. NDAH viDimataraparivasanAH yAdRcchikakAmakAminazca te manujagaNA: yajJaptA: zramaNAyuSman ! | teSAM khalu pradanta ! manu nAnAM kiyatA kAlena AhArArthaH samutpadhante ? gautama ! caturtha maktatyAhAgaH samutpadyante // 0 36 // TIkA-'egoruya dIveNaM bhaMte ! dIye' ityaadi| 'egoruya dIve NaM bhaMte ! dIve ekorUkadvIpe khala bhadanta ! dvIpe 'maNuyANaM kerisae AyArabhAva DoyAre paNNatte' 'egorupa dIve NaM bhaMte ! dIve maNuyANaM kerisae AgArabhAva paDo yAre paNNate-ityAdi / sUtra-36 / TIkArtha-gautamane ina sUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he 'egolyadIveNaM bhaMte ! dIve maNuyANaM kerisae AgArabhAvapar3oyAre paNNatte' tyA TIkArya-zrIgautamasvAmIe A sUtradvArA prabhuzrIne evuM. pUchayuM che ke jI0 72
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 jIvAmigamatra manunAnA prathamayugminAM kIdRzA-kipAkArakA AkArabhAvapratyaktAram-zarIrAkA. rAdisvarUpalakSaNaH pratyavatAraH prajJaptA-kathita iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'te NaM maNuyA' te khala yugmimanujAH 'aNuvamatara. somacArurUvAH' anupamatarasomacArurUpAH candrayat atyanta sundararUpavantaH 'bhaugutamagayalakkhaNA' bhogottamagatalakSaNAH atrottama zabdasya paranipAtaH prAkRtatvAt tena uttamAzca te bhogAzceti uttamabhogAH, tadgatAni tatsamUcakAni lakSaNAni yeSAM te tathA uttamabhogamacakalakSayuktA ityarthaH / 'bhogasassirIyA' bhogasazrIkA:-bhogenazarIreNa sazrIkAH zobhAyuktAH 'mujAyasavyaMga muMdaraMgA' sujAtsarvAGga sundarAjAH sujAtAni yathoktapramANopetatvena zobhanajanmAni yAni sarvANi urAziraH prabhRtyagAni, taiH sundarasaGga zarIraM ye pAM te tathA / 'supaiTipa kumpacArucalaNA' supratiSThita kUrmacArucaraNAH supatiSThite sundarAkAreNa sthite kUrmavat karyapRSThavadunnate caraNe yeSAM te tathA, 'rattuppalagattamuya sakumAka kopalatalA' raktotpala patra mRdukasakumAra. bhadanta ! usa ekoruka dvIpa meM rahane vAle manuSyoM pA zrAkAra bhAva kA pratyavatAra arthAt AkArAdi rUpa vagairaha-kaisA kahA gayA hai? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-goyamA !' he gautama ! 'teNaM maNuyA' ekoruka dvIpa ke manuSya 'aNudhamataralomacArurUvA' candramA kI taraha bahuta adhika sundara rUpaghAle hote hai 'bhoguttamagadhalakkhaNA' ve manuSya uttama 2, bhogoM ke sUcaka lakSaNoM vAle hote haiN| 'bhoga lassirIyA' bhoga janya zrI zobhA se yukta hote haiN| 'lujAya lavvaMga suMdaraMgA' zarIra pramANa ke anusAra pramANopeta mastaka Adi unakA aMga janma se hI adhika sundara hone se usakA zarIra sundara hotA hai 'supaiTThiya kumbhacArUcalaNA' sundara AkAra vAle tathA kacchapakI pITha jaise unnata caraNa vAle hote haiM he bhagavana te ekarUka dvIpamAM rahevAvALA manuSyane AkAra bhAvano pratyavatAra arthAt AkAra vigere rUpa kevuM kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna 43 cha / 'goyamA ! 3 gItama! 'veNaM maNuyA' 34 dvIpanA te mnussy| 'aNuvamatara somacArukhvA' yadranI ma ghaor padhAre su12 35vANI DAya cha 'bhoguttamagayalakkhaNA' te mnussye| uttama uttama mAgInA sUyasakSaNe paNa kAya che. 'bhogasassirIyo' sAmAnya zrI nAma zAmAthI yuta DAya che. 'sujAyasavva gasudaragA' AN2nA prabhAra anusAra pramANu yukta mastaka vigere teonuM aMga janmathI ja atyaMta suMdara hovAthI temanuM zarIra su2 saya . 'supaidviya kumma cArU calaNA' su12 mA 42 tathA 4AyamA nA qAMsa 24 nnata yuvANA hAya cha, 'ratuppalapattamauyasukumAlakomala
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 . 3 . 37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 571 komalatalAH tatra - raktotpalapatravat lAlimAyuktaM punazca mRdukaM mArdavaguNopetam akarkazam ataeva sukumAraM komalaM talaM caraNatalaM yeSAM te tathA, naganagara sAgara magara cakkaM kaSaraM kalakkhargakiya caLaNA' naganagara sAgarama kara cakrAGkadharAGkalakSaNAGkitacaraNAH, tatra nago-giri nagara sAgara makara cakrANi prasiddhAni, aGkadharazvandrastasyAGko lAMchana evaM rUpairlakSaNairuktavastvAkAra pariNatAbhiH rekhAbhiraGkite caraNe yeSAM te tathA, 'aNupuJca susA hataMgulIyA' AnupUrvyaM susaMhatAguLIyAH, AnupUrvyeNa - paripATayA varddhamAnA hoyamAnAH susaMhatAH - aviralAH aMgulayaH pAdAgrAvayavA yeSAM te tathA, 'uNNayataNu taMbaNiddhaNakhA' unnatatalu tAmrasnigdhanakhAH, tatra unnatA madhye tuMgAH tanavaH - matalAH tAmrA raktavarNAH snigdhAH - snigdhakAntimantaH nakhAH - pAdagatA yeSAM te tathA, 'saMThiyasu siliguphA' saMsthitasu zliSTa'tuppala patamaya sukumAla komalatalA' inakA varaNa tala rakta - lAla hotA hai evaM utpala ke patra ke jaisA vaha mArdava guNa se yukta rahatA haikaThora nahIM hotA tathA zirISa puSpa ke jaisA vaha komala hotA hai 'naganagara sAgara magara cakkaMdharaM kalakkhaNaMkiyacalaNA' ina ke caraNoM meM pahAr3a nagara sAgara samudra makara-magara, cakra evaM aGkadhara candramA inake cihna, rahate hai arthAt ina AkAra kI unake caraNoM meM rekhAeM hotI hai 'aNupucvasu sAhayaMguliyA' inake pairoM kI aMguliyAM jaisI jahA~ pramANa meM paDI aura choTI honI cAhiye vaisI vaha vahAM saMhata - milI huI hotI hai 'uNNayataNu taMpaNiddhaNakhA' inake pairoM kI aMguliyoM ke nakha bannata UMce uThe hue patale, tAmra- lAlavarNa ke aura snigdha-snigdha kAnti zAlI hote haiM / 'saMThiya susiliGa gupphA' inake talA' tenA tharathunu' tajIyu sAta hoya che. te utta bhajanA pAnanA jevA mRdutA guNuvALA hoya che, arthAt kaThora hAtA nathI. tathA zirISanA puSpanA nevAte asaNa hoya che. 'naganagarasAgara magara kadhara kalakkhaNakiyacalaNA' tebhanA yarazobhAM pahADa, nagara, sAgara, samudra, bha12-bhadhara, rAI, bhane udhara yadramAM mezanA sihatI hoya che. arthAt 2mA AThAraunI rekhAo tekhAnA yaromAM hoya che. 'aNupuvvasusAi yaMguliyA' tebhanA pagAnI AMgaLIce pramANu saranI eTale ke nAnI meTI jyAM je pramANanI hAvI joie tevIja tyAM tyAM maLelI rahe che, 'raNNayataNu taM baNiddhaNakhA' tebhanA pAnI sAMgajIyonA namo unnata 'the uThelA pAtaLA, lAlavaNuMvALA ane snigdha, cikAzayukta kAMtIvALA hoya che. ''ThiyasusiliguphA' tegonA guTaTTU (goDI uparanI gAMTha) prabhASAyeta -
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 jIvAbhigamastra gUDhagulphA, saMsthitA-samyakU svarUpapramANatayA sthitI muzkiTau-mughanI gRDhau mAMsalatvAdanupalakSyo gulpho-ghuTiko yeSAM te tayA, 'eNIkuruvidAvatta vahANupunajaMghA' paNIkuru vindAvarttavRttAnupUryajatrAH' tatra eNI-hariNI, kuruvindaHtRNavizeSaH, varta mUtravalanakam, etAnIvavRtte-vartule AnupUyeNa-krameNa arva sthUlata re jaMghe yeSAM te tathA, 'samuggaNimagga gUDha jANa' samudgaka nimagnagUDha jAnavaH samudganimagne saMpuTAntaH sthite iva mAMsalatvAdanupalakSye jAnunI yeSAM te tayA, 'gayasasaNa sujAta-saNNibhora' gajazvasanamujAtasannimoravA, gajasya hastina: zvasana:-zuNDAdaNDa: mujAta:-muniSpannaH tasya sannimI-halyo UrU-jaMdhe yeSAM te tathA, 'varavAraNamattatulla vikkama vilAsitagaI' caravAraNamattatulyavikramavilAsitagatayaH, tatra param-dhAno bhadrajAtIyo yo mattavAraNo hastI tasya vikramazcakramaNaM tadvat vilAsitaM vilAsa saMjAto yasya, vilAsitA vilAsaktI gatiyeSAM te tathA, 'sujAtavaraturagagujjha desA' sunAtavaraturagAhmadezAH varaturagasyeva gulpha-Tukane-ghamANopeta hote haiM saghana hote haiM, mAMsala hone se gUda hote haiM ve alaga dikhane meM nahIM Ate haiM 'eNI kumaviMdAvattavaTTANu pugdhajaMghA' inakI donoM jaMghAeM hariNI kI jAMghoM jaisI kramazaH sthUlasthUlatara hotI haiM aura kuruvinda nAma ke tRNa vizeSa aura varta-ghaTe hue sUta kI rassI ke jaisI gola hotI haiM tathA donoM jAnu-ghuTaneMinake mAMsala hone se samudga-saMpuTa meM rakhe hue kI taraha anupalakSyanahIM jAnA jAsake aisA hote haiM 'gayasasaNasujAtasaNibhorU' ina ke donoM uru hastI ke zuNDAdaNDa ke sammAna sundara gola aura puSTa hote haiM 'varadhAraNamattatulla vikkamavilAsitha gaI' madonmatta hAthI ke samAna ghalaneke vilAsa se yukta inakI gati hotI hai 'sujAtagharaturagagujjhadesA' inakA guhya pradeza zreSTha ghor3e ke guhya pradeza ke hoya che. saghana hoya che. mAsala "puSTa hovAthI gUDha hoya che. teo alaga hamapAmA bhAvatI nathI. 'eNIkurUvidAvattavadrANuputvajadhA' temanI manta / hariNAnI jAMghe jevI kramazaHzUla ane skUlatara caDhauttaranI hoya che. tathA kurUviMdanAmanA tRNa vizeSa ane varta-vaNelA sUtaranI DerInA jevI geLa hoya che. tathA temanA bane cheThaNe mAMsa yukta hoya che. samudra-saMpuTamAM rAkhelAnI bhAna ll na zaya the| hAya che. 'gayasaNa sujAtasaNNibhorU' tesonA bane urUo hAthInI guMDAdaMDanA jevA suMdara ane goLa tathA puSTa hoya che, 'varavAraNa tattatullavikkama vilAsiyagaI' manmatta sAthInA sevA visAsa yukta tamAnI gati DAya che. 'sujAtavaraturagagujjhadesA' tamAnI zuddha pradeza 4
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 .37 pakaurukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdika ra 573 sujAtaH muguptatvena niSpanno guhya dezo yeSAM te tathA, 'AiNNahaba NirupalevA' akoNahaya iva nirupalepAH AkIrNa haya ina jAtyAzcaiva nirupalepAH jAtyadhohi mUtrAghananuliptazarIro bhavati, tathA nirupalepazarIrA iti 'pamuiyavasturayasIha atiregavaTTiyakaDI' pramuditavara-turagasiMhAtireka patita TayaH, stra pramu. ditA-rogAdhabhAvenAtipuSTaH yauvana yApta ityarthaH evaM vidho yo varaturagaH darasiMhazca tadvat vanitA vartulA kaTiryeSAM te tathA, 'sAhaya soNaMdamusalahappaNaNigariya-gharakaNagaccharusarisavarabaira valiyamagjhA' saMhRtasaunandamunala-darpaNa nigastivarakanakatsaru sadRzavaravajravalitamadhyAH, satra saMhana-saMkucitaM sonandaM vivATikA (tipAI) iti prasiddhA, musalaM-prasiddha darpaNa zabdenAyave samudAyopacArAda darpaNa gaNDo gRhyate yo hastena gRhyate tathA nigarita zuddhIkRtaM yad gharakana tasya saru: samAna sugupta hotA hai 'AiNNahaovvaNirUvalevA' AkIrNa haya zreSTha AkINa jAti ke ghoDe ke jaisA inakA zarIra mala mUtrAdi se nirUpa lipsa rahatA hai / 'pamuiya vara turaya sIha atiregaSTriya kaDI' rogAdika ke abhAva se ati puSTa hue ghor3e aura siMha kI kaTi se bhI atizaya adhika inakI gola kRza kaTi hotI hai-arthAt ye bahuta hI adhika patalI kamara vAle hote haiM 'sAhaya loNaMda musaladapaNa Nigariyavara kaNagaccharusarisavaravaravaliyamajjhA' inakA vaha madhya bhAga bIca se isa AkAra kA patalA hotA hai-ki jailA saMkucita kiyA huA sonanda arthAt lipAI jisake pAye sakuDaliye gaye hoM taba jaisA AkAra hotA hai vaise AkAra vAlA tathA ukRta musala kA madhya bhAga bIca se jisa AkAra kA patalA hotA hai aura daNa yahA~ darpaNa dhesanA guhya pradeza samAna matyata zuta aAya che. 'AiNNahovvaNirUva levA' zreSTha AkIrNa jAtanA ghaDAnA jevA temanA zarIra malamUtrAdithI nirUpalisa ma27yA dinAnA DAya che. 'pamuiyavara turiyasIha atiregavaTTiyakaDI, zAhinA abhAvathI atyaMta puSTha thayela ghoDA ane siMhanI kammara karatAM paNa atyaMta arSika pAtaLI kammaravALA hoya che. arthAt temanI kammara goLa ane kRza tAM pAtamI hAya 'sAhana soNa'da musala 6SaNagiriyakaraNagaccharUsarisa paravairavaliyamajjhA' tamanA te madhyamA vayamAMthI sevA yAtAya che. ma saMkucita karavAmAM Avela vInanda arthAt sipAI arthAt traNa pAyAvALI ghaDI hoya ke jenA pAyAo sakecI lIdhelA hoya, tyAre tene je AkAra hoya che, evA AkAravALA tathA uMce karela musala sAMbelAne madhyabhAga vacamAMthI je pAtaLo hoya che, tathA darpaNa ahiyAM darpaNa zaothI daIne
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 jIvAbhinamasUtre khaGgamuSTiH ete sarve padArthAH madhye tanavaH ubhayoH pArzvayosthULA bhavanti taiH teSAmivetyarthaH, tathA-varavajrasyeva kSAmaH valito vaLitrayopeto madhyabhAgo yeSAM te tathA 'ujjuyasama saMhita sujAvajacca taNukasiNaNiddha AdejjakaDaha sukumAlamauya ramaNiJjaromarAI' RjukasamasaMdita sujAtajAtya tanukRSNa snigdhAdeyaLaDadda sukumAra- mRduka ramaNIya romarAjayaH, tatra RjukA - avakrA, samA na kvApi kuTilA, saMhitA - santatirUpeNa vyavasthitA na tU apAntarAla vyavacchinnA sujAtA - sujanmA na tu kAlAdi vaiguNyAd durjanmA ataeva jAtyA - pradhAnA, tanvI kRzA na tu zabda se darpaNa kA gaNDa- hAtha meM pakaDane kA DaMDA liyA jAtA hai usake jaisI zuddha kiye gaye sone se banI huI mUMTha hotI hai, ye saba padArtha bIca se patale aura Upara nIce sthUla hote haiM inake jaisA unakA madhya bhAga hotA hai vaisA, vara zreSTha-vajra kA jaisA AkAra hotA hai vaisA unako kaTibhAga sadA nivali se virAjita rahatA hai / 'ujjayasamasaMhiya sujAya uccataNukaNiNiddha AdejjalaDara sukumAlamauya ramaNijjJaromarAI' ina ke zarIra kI romAvali saghana hotI hai vaha TeDI meDI nahIM hotI hai arthAt kisI bhI jagaha vaha vakra nahIM hotI hai sama rahatI hai saghana hone para bhI antara se bhI vyavasthita raha sakatI haiisake liye kahA gayA hai vaha aisI nahIM hai kintu zarIra kA koI mA bhI aisA pradeza nahIM bacatA hai ki jahAM para vaha antara rahita huI ghanI bhUta na ho yaha sujAta - sundara rUpa se janma se hI hotI hai tathAyaha svabhAvataH hI patalI hotI hai moTI-sthUla-nahI hotii| khUba kAlI hAthA arthAt hAthamAM pakaDavAnA hAtheA graharu thayela che. tene jevI zuddha karavAmAM Avela senamAthI manAvavAmAM Avela sUDha hAya che, A badhA padArtho vacamAMthI pAtaLo ane upara nIce sthUla jADA haiAya che. tenA jevA temanA madhyabhAga arthAt kaTipradeza pAtaLA hAya che. tathA va-zreSTha vane jevA AkAra hoya che. evA temanA kaTibhAga hamezAM trivalIthI zezabhAyamAna hoya hai 'ujjuya samasa hiya sujAyajacca taNuka siNa Niddha Aveja laiha suku mAla mauyaramaNijjaromarAI' tebhanA zarIranI zebha pati sadhana hoya che. te ADI avaLI hAtI nathI. arthAt koI paNa sthaLe te vAkIcUkI heAtInathI. sarakhIja rahe che. saghana heAvA chatAM paNu antarathI paNa vyavasthita rahI zake che. tethI kahevAmAM Avela che ke te rAmarAjIevI nathI paNa zarIrane ThAi paNa bhAga evenathI rahetA ke jyAM te aMtara vinAnI thayela ghanIbhUta na hAya, A sujAta janmathIja suMdara rUpavALI Aya che. tthA te svAbhAvika rIte ja pAtaLI hAya che. jADI hAtI nathI. maja kALI hAya che, mAMkaDAnA
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 3.3.37 ekohakaDIvasthAnAmAkArabhAvAdikam 575 sthUga, kRSNA na tu markaTavarNA, kRSNApi kizcinnirdIptikA bhavatItyAda-snigdhA'cikkaNA' AdeyA-darzanapathamupagatA satI punaH punaH AkAMkSaNIyA laDahA salavaNimA-lAvaNyayuktA ataeva AdeyA iti bhAvaH, sukumArA-sukumAratvamapi kizcitkarkazasparza bhavetatta Aha-mRdulA-atikomalA ataeva ramaNIyA manoramA romarAji:-romAvaliyeSAM te tathA, 'gaMgAvattapayAhiNAvatta varaMza bhaMgura ravikiraNa taruNavodhiya akosAyaMta paumagaMbhIra viyaDaNAbhI' gaGgAvarta pradakSiNAvarttataraMgabhaMgura ravikiraNatarugabodhitAkozAyamAnapadmagaMmora vikaTanAmayaH, tatra gaGgAyA bhAvatA-payasAM vinamaH tadvat pradakSiNAvartI na tu vAmAvatAH taraGgA-ica taraGgAH tisro valayaH tAbhibhArA vakrA ravikiraNa staruNairaminavaiH vodhitaM vikasitaM sat thakozAyamAnaM praphullitaM padma-kamalaM tadvat gambhIrA cikaTA-vizAlA ca nAbhiyeSA te tathA, 'jhasavihaga sujAtapINakucchI' jhaSavihama sujAtapInakukSayaH jhapo matsyaH vihagaH pakSI tayoriva sujAto suniSpannau janmadoSarahitI pInau upacitau puSThau kukSI udarobhayabhAgau yeSAM te tathA, 'jhasodarA' jhapodarAH kRzodara hotI hai. markaTavarNa ke jaisI maTa mailI nahIM hotI snigdha-cikanI hotI hai-adeya hotI hai-yadi yaha eka vAra bhI dekha lI jAtI hai to puna: puna: dekhane kI darzaka kI icchA jagatI rahatI hai lAvaNya yukta hotI hai sukumAra hotI hai-ati komala hotI hai aisA ramaNIya inakI roSaraji hotI hai ____tathA--'gaMgAvatta payAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabodhiyaakosAyaMtapaumagaMbhIravithaDaNAbhI' inakI nAbhi gaMgA kI pradakSiNAvarttavAlI bhrami-bhaura ke jaisI hotI hai tathA taraGga ke jaisI trivalI se vaha bhugna TukaDe-TukaDe rUpa meM honI hai evaM taruNa-abhinava-ravi kiraNoM se ghodhita hue-khile kamala ke samAna vizAla hotI hai / 'jhasavihagasu. jAtapINakucchI' kukSi-peTa-inakI jhaSapachalI aura bihaga pakSI kI kRkSi varNa jevI malIna hotI nathI. nigdha cIkaNI hoya che. arthAt te eka vAra paNa jovAmAM Ave te vAraMvAra tene jovAnI jenAranI IcchA thatI rahe che. saudarya yukta hoya che. AvI ramaNIya temanI remarAja hoya che. tathA 'gaMgAvattapayAhiNAvacataraMgabhaMgura ravi kiraNa taruNa bodhiya akosAya' tapaumaga'bhIraviyaDaNAbhI tamanI nAnI mAnI kSiAta vAlI prbhi-priiy| jevI hoya che. tathA taraMgane jevI vivalIthI te bhagna eTale ke khaMDa khaMDanA rUpa hoya che. tathA tarUNa ane abhinava sUryanA kiraNethI bodhita thayela bhAta bhAtA bhaNanA 2 vizANa hAya che 'jhasa vihaga sujAta
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra dhanta ityarthaH 'suikANA' zucikaraNA:-zucIni pavitrANi nirUpachepasvAda karaNAni indriANi yeSAM te jyA, 'ramha viyaDaNAbhA' padAvikaTanAmayA-padma-kamalaM tadvata sadAkArA vikaTA-vizALA nAbhiryepAM te tathA 'saNNayapAmA' sannatapArdhA, samyak krameNa adhe'dhaH nate pAyeM yeSAM te tayA, 'saMgatapAsA' saMgatapA:saGgate-dehapamANocite pAyeM yeSAM te tayA, ataeva 'saMdarapAsA' sundarapArdhAH 'munAtapAsA' sujAtapA:-janmajAtasundarapAzrvAH 'miyamAiya pINaratiya. pAsA' mitamAtrikapInaratidapa,vAH, mite-parimite mAtrike mAtrayA upete anyUnAdhike paune-upacite ratide-Anandaprade pAveM yeSAM te tathA, 'akaraMDyakaNagaruyaganimmala sujAya niruvahayadehadhArI' akaraNikakanakaruvA nirmaLa manAta niruAhatadehadhAriNaH, tatra avidyamAnaM mAMsalatvena anupalakSyamANaM karaNDukaM pRSTa. jaisI sujAta-sundara aura puSTa hotI hai 'jhasodarA' inakA udara matsya ke udara jaiptA kraza hotA hai 'sukaraNA' inake karaNa arthAt indriyAM pavitra aura nirlipta hote hai pamhaviyaDaNAbhI' inakI nAbhikamala ke jaimI vizAla hotI hai 'saNaghapAsA' acche rUpa meM kramazaH inake donoM pArtha bhAga nIce 2, nata-jhuke hue hote haiN| 'saMgatapAsA' aura ve deha pramANa upacita-puSTa-hote haiM ataeva 'sudara pAlA' ve dono pArzvabhAga inake baDe suhAvane lagate haiN| 'sujAtapAsA' isI kAraNa ve sujAta janma se hI sundara pAca vAle kahe gaye haiN| mitamAjhya pINaratiyapAmA' aura isI kAraNa ve unake donoM pAca bhAga parimita na kamatI na baDhatI kintu mAtropeta, puSTa evaM Ananda dAdhaka varNita kiye gaye haiN| 'akaDa. yakaNagarUyaga nimmalasujAya nirUvaya dehadhArI' ve aise deha ke dhArI hote pINakucchI' YkSI 43i ghaTanA 54mAna mAtamanA aSa nAmanI mAchavInA bhane 5kssiin| ye vo sunata suMdara bhane puSTa DAya che. 'jasodarA' tabhanu peTa bhAsInA peTa va za yAtaNu DAya che. 'suikaraNA' tamanA 25 arthAt chadriyo satyata pavitra bhane niti DAya che. 'pamhA viyar3aNAmI' bhanI nAmI bhajana va vizAla DAya che. 'saNNayapAsA' bhaza tamanA mantra pAzvamA nIya nAya nA lAya che 'saMgatapAsA' bhane te heDa prabhAe pathita nAma puSTa DAya che 'suMdarapAsA' te me 341vbhaag-57|| ghAsa suha2 DAya che. 'sajAtapAsA' yA 12 tase sunata arthAt mathIsu2 54AvA 4AmA mAveza cha mitamAiya pINaratiyapAsA' mane 4 42 tamAnAya bhanna paavbhAge parimita hoya che e chAvattAM hotA nathI paraMtu pramANe pata, puSTa ane mAnahAya pAna 4AmA sAveta che 'akaruMDuya kaNagalyaganimmala sujAya nimbaya dehadhArI' to mevA zarIrane dhAraNa 12vAvANA hAya che manA
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikATIkA pra.3 u.39.37 ekoskadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 577 zAsthikaM yasya sa araNDukastam tathA kanakasyeva rucako ruciHpti sa nirmala: svAbhAvikAgantukaralarahitaH sujAto-garbhajanma doSarahitaH, nirupahatA-jyarAdhupa ghAtarahitaH, evaMvidho yo dehastaM dhArayantItyevaM zIlA ye tathA, tathA 'pamanya battIsalarakhaNadharA' dvAtriMghallakSaNAni prazastAni aprazastAni ca bhavanti ta te prazasta dvAtriMzallakSaNadharAH, 'kaNagasilA talujjala pasasthasamaglovaciyavisthinnapihulabatthI' kanakazilAtaLojvala prazasta samatalopacita vistIrNapRthulabastayaH tatra kanakazilAtaLavadujjvalA prazastA samatA upacitA mAMsa vistIrNA sarvato. vidhAlA pRthulA paripuSTA bastiH nAradhobhAgo yeSAM te tathA 'sirivacchaMkiya. vacchA' zrIvatsAGkitavakSasaH, tatra zrIvasso lAMchana vizeSaH tenAGkitaM vakSa uro yeSAM te tathA, 'puravaraphaliha vaTTiya bhuyA' puravara parighavartita bhujAH, tatra puravarapakhi mahAnagaradvArakapATAgalA tadvad vattitau vRttau puSTau ca bhunI yeSAM te tathA, haiM kijisake pRSTakI haDDI nahIM dikhatI hai, kanaka ke samAna jo dIpti vAlA hotA hai, nirmala-svAbhAdhika evaM Agantuka mala se jo rahita hotA hai garbhajanma ke doSa se rahita hotA hai aura nirUpahata hotA hai-jvarAdi rUpa upaghAta se vihIna hotA hai 'pasasthayattIsalakkhaNadharA' ye prazasta yattIsa lakSaNoM ke dhArI hote haiN| 'kaNagasilAtalujala palattha samayalovaciya visthinnapilavasthI' inakA cakSAsthala kanaka kI zilA ke tala jaisA ujjvala hotA hai, prazasta hotA hai, samatala hotA hai, upacina-puSTa hotA hai-mAMsala hotA hai Upara kI ora aura nIce kI ora vistIrNa hotA hai tathA dakSiNa aura uttara kI ora vaha pRthula honA hai| 'siriyacchaMkiyavacchA puravara phalihavAhiyabhuzA, suyagIlara dipulabhogAyANa phali. ha ucchaDha dohabAha tathA unakA vaha vakSaHsthala zrI vatsa ke cida se yukta ucchUDhadIhamAhU' tathA sAnA me pakSasyako zrIvatsanA yi vANA vAMsAnA hADakAM dekhAtA nathI senAnA jevI dIptivALA hoya che, nirmala svAbhAvika tathA AgaMtuka maLa vinAnA hoya che. sujAta hoya che, arthAt garbhajanma doSa vinAnA hoya che, ane nirUpahata hoya che. eTale ke tAva OM 16TI vigere padhAta vinAnA kAya che. 'patthasabattIsa lakkhaNadharA' tasA uttama va matrIzakSakAne yA 42vApAmA DAya hai, kaNagasilAtalajjala pasatthasamayalovaciyavitthinnapihalavatthI' tanA vakSasthA sAnAnI zilAnA taLIyA jevA ujajavala hoya che. atyaMta prazasta hoya che. samatala hoya che. ucita puSTa hoya che. mAMsala hoya che. uparanI bAju ane nIcenI bAju vistRta hAya che. tathAkSiNa bhane utta2nI mA te pRthuta sAya che. siribanchakiyavacchA puravaraphaliha vaTTiyabhuyA bhuyAgIsara vipulabhogaAyANaphaliha mI073 -
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - .578 jIyAmigamasUtra 'bhuyagIsara vipulabhoga AyANa phaliha ucchUDhadIvAha' bhujagezvara vipula mogA dAna parighorikSapta dIrghabAhakaH, tatra bhujagezvara -sarparAjastasya lipulo yo bhogaH zarIram-tathA-yAdIyate-dvArasthaganAtha gRyante ityAdAnAsa cAsau paridho'gaLA 'ugchUti' ukSiAH svasthAnAdu kSipta jIkRtaH niSkAsya tato dvAra pRSThamAge datta ityarthaH tadvad dIrgho-lambAyamAnI bAhU yeSAM te tathA, 'jUesannipINaratiyapIvarapaucha saMThiyamusiliTTha visiTTaghaNa thira mubaddha mRnigUDha paJcasaMghI' yUpasanni. bharatidapIvara prakoSThasaMsthita suzilaSTaviziSTa dhanasthira subaddha manigRhaparvasandhayaH tatra yUpa sanni mau-yUpaH zakrATAvayabavizeSaH yo pama skandhoparimyApyate utsa. hazI vRttatvena Ayatatvena ca tattulyau sAMsalo ratidau pazyatAM dRSTisukhadau pIvara makoSThako akRzakalAcikau yeSAM te tathA sasthitAH-saMsthAnavizepavantaH muzviSTAH mughanA: viziSTA:-pradhAnAH, ghanA niviDAH, sthirA:-nAtizlayAH, subaddhAH snAyumiH-suSTu naddhaH, nigahAH pasandhayaH-asthisaMdhAnAni yeSAM te tayA, hotA hai inakI donoM bhujAe~ mahAnagara ke argalA ke jaisI lambI hotI haiN| inake donoM bAda zeSanAga ke vipula zarIra ke jaise evaM svasthAna se khecakara dvAra pRSTha meM diye gaye paridha ke jaise lambe hote haiN| 'jUpa. sannibhapINaratiya pIvarapaunu saThiya suliliTTha visiDha ghaNadhira subaddha sunigUDhapavalaMdhI' inakI donoM hAthoM kI kalAIyAM hathelI gola aura lambI hone se yuga bailoM ke kandhe para rakhe jAne vAlA junA ke jaisI maja bata hotI hai, mAMsala hotI hai dekhane vAloM ko Ananda prada hotI haiM aura patalI nahIM hotI haiM tathA inakI asthi saMdhiyAM saMsthAna vizeSa saMpanna hotI hai suzliSTa hotI haiM saghana hotI haiM uttama hotI haiM pAsa-pAsa meM hotI haiM sthira hotI hai ati zithila nahIM hotI haiM aura snAyudhoM se acchI taraha ve jakaDI huI hotI hai evaM nigUDha rahatI hai| 'rattanalovAya hoya che. teonI bane bhujAo mahAnagaranI argalAnA jevI lAMbI hoya che. temane banne bAhU zeSanAganA vizALa zarIranA jevA ane svasthAnathI kheMcIne dvAra pRSTamA savAmAM Aveta paridhanA 2 mA hAya che 'jayasanni bhapINaratiyapIvara pauTTha saMThiya susiliThTha visiTTha dhaNathira subaddha sunigUDha pavvasaMdhIM' temanA banane hAthanA kAMDAo geLa ane lAMbA hevAthI yuga baLadanA khAMdhapara rAkhavAmAM AvatA jUcarAnA jevA majabUta sohAmaNuM hoya che. ane mAMsala paSTa hoya che. jevAvALAne khUbaja AnaMda ApanAra hoya che. ane pAtaLA haitA nathI. tathA tenA hADakAne saMdhI bhAga saMsthAna vizeSathI saMpanna hoya che suzliSTa hoya che saghana hoya che. uttama hoya che najIka najIka hoya che sthira hoya che. atyaMta zathila hotA nathI, ane snAyuothI sArI rIte jakaDAyela
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyotikA TIkA pra. 3 uM. 3.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 575 'ratataLIvaiyamauya maMsala patthalakkhaNasujAya acchidajAlapANI' raktatalopacita mRdukamAMsala prazastalakSaNa-sujAtAcchidra jAlapANayaH, tatra raktatalau-arUNau zradhobhAge upacittau - unnatau aupacArika vA krameNa hIyamAnopacaya mRdukau - komako mAMsala - paripuSTau prazastazubhacihnayuktau lakSaNau sujAtau janmataH suvyavasthita acchidrajAlauM - antarAlarahitAGguti samudAyau etAdRzau pANau dastoM yeSAM te tathA, 'pIvara vaTTiya sujAyakomalavaraMguliyA' pIvara vRttasujAtakomalavarAgujiMkAH, tatra pIvarAH - zarIraucityena sthUlA vRttA vartulAH sujAtAH suvyavasthitAH komalA varA mastalakSaNopetA agulayo yeSAM te tathA 'AtaMtracaliNa suciruiraNidaNakkhA' AtAmra talina zuci rucira snigdhanakhAH, AtAmrAH - ISadraktAH takinA:- pratalAH zucayaH - pavitrAH-nirmalA rucirA manojJAH snigdhAH - cikaNA maMDalapattha lakSkhaNa sujAya acchida jAlapANI' inake donoM hAtha rakta tala vAle hote haiM-aruNa hote haiM- upacita hote haiM-adhobhAga puSTa hote haiM, unnata hote haiM-nIce kI ora adhika jhuke rahate haiN| mRdulacikane, mAMsala - majabUta, prazasta lakSaNa yukta, sundara - AkAra saMpanna, aura chidra rahita aMguliyoM vAle hote haiM / 'potharacaTTiya sujAya komalavaraMguliyA' ye aMguliyAM inakI pIyara majabUta hotI haiM vRtta - golAkAra hotI haiM- sujAta - sundara hotI haiM evaM komala hotI haiM 'AtaMyataliNasuci hara jiddhaNakhA caMdrapANi lehA, surapANi lehA saMkhapANi lehA, cakka -- pANilehA, disAso thiyapANilehA' hAthoM ke aMguliyoM ke nakha kucha 2' lAla hote haiM, tIna-patale hote hai, zuci-pavitra hote haiM-sApha hote haiM, rUcira - manohara hote haiM, snigdha-cikane hote haiN| rUkSatA se hIna hoya che. ane gupta rahe che 'racatalovaiya mauya maMsalapasatthalakkhaNamujAya acchida jAlapANI' tebhanAme hAtho zatAtaNIyA vAjA hoya che. arthAt tebhanI hathelI e lAla haiAya che. upacita haiAya che. arthAt nIcenA bhAgapuSTa haiAya che. unnata Doya che. nIthenI tara3 julailA rahe hai. bhRta zivAjA, mAMsala, bhabhUta, prazasta lakSagnavALA, suMdara AkAravALA ane chidrovinAnI AMgaLIyAvALA DAya the. 'povara trayi sujAya komalavara guliyA' tebhanI mAMgaNIyo yIvara bhanbhUta hoya che. vRtta-gauNa bhAravANI hoya che. sunnata bhane sundara hoya che. 'AtaMbaliNa suciruraNidvaNakhA, caMdrapANi nehA, sUrapANilehA, saMkhapANilehA, cakapANi lehA, dimAsoasthiyapANileddA' temanA hAthonI bhAMgajIyAnAM nthe| kaMIka kaIka lAla hoya che. talIna kahetAM pAtaLA hoya che. zucinAma pavitra hoya che. arthAt sAI hoya che. 3ritAM bhanohara hoya che, snigdha
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ D 580 jIvAmigamastra nakhA yeSAM te tathA, 'caMdapANilehA' candrapANirekhAH, candraica candrAkArA pANi. rekhA-hastarekhA yeSAM te tathA, 'murapANilehA' sUryapANirekhA, sUrya itra sUryAkArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'saMkhapANilehA' zaGkhapANirekhA:, zaGkha iva zaGkhAkArA pANirekhA yeSAM te tayA, 'cakrapANilehA' cakrapANirekhA, cakra iva cakrAkArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'disAsoasthiya pANilehA' dik sauvastika pANirekhAH, dik pradhAnaH svastikaH dakSiNavataH svastikA tadAkArA pANau rekhA yeSAM te tathA, 'caMdamUrasaMkhacakkadisA so asthiya pANilehA' candrasUryazaGkha cakra. diksauvastika pANirekhAH, pUrvokta meva vizeSaNa paJcakaM prazastatA prakarSa sUcanAya saMgrahya kathitamiti na paunarutyam / 'aNepavaralakAvaNuttama pasatya suciratiya pANilehA' anekavaralakSaNottama prazasta zuciratida pANirekhAH, aneka varaiHpradhAnaH lakSaNe ruttamAH prazastA:-prazaMsAspadIbhUtAH zucayaH-pavitrA:-nirmalA: ratidAH-pItyutpAdakAH pANirekhA yeSAM te tayA, 'varamahisavarAha sIhasala hote haiN| inake hAthoM meM candra ke AkAra kI rekhAe~ hotI haiM, sUrya ke AkAra kI rekhAe~ hotI haiM zaMkha ke AkAra kI, cakra ke AkAra kI aura zreSTha dakSiNAvartta vAle svastika ke AkAra kI rekhAe~ hotI hai 'caMdasarasaMkhacakaMdisAsoAsthiya pANilehA aNevaralakkhaNuttamapasastha suciratiyapANilehA' isa taraha candra, sUrya, zaMkha, cakra, aura zreSTha sva. stika kI rekhAe~ inake hAtho meM hotI hai tathA inako aura bhI sundara2, uttama lakSaNa vAlI bahuna rekhAe~ hotI haiM ataeva ve prazasta-prazaMsA ke yogya hote haiM, pavitra hote haiM aura apane 2, phala dene rUpa kartavya ke anusAra niSpanna huI rekhAoM vAle hote haiN| 'varamahisavarAhasIha sadla ulabhanAgavara paDipugNaviula unnayakhaMdhA' inake donoM skNdhcikaNA ane rUkSatA vinAnA hoya che. temanA hAthamAM caMdranA AkAranI rekhAo hoya che. sUryanA AkAra jevI rekhAo hoya che. zaMkhanA AkAra jevI, cakranA AkAra jevI, ane uttama dakSiNa vartavALA svastikanA AkAra jevI rekhAo hAya che 'caMdasUrasaMkha cakkadisAsoasthiya pANilehA aNegavaralakkhaNuttamapasattha suciratiyapANi lehA' mA prabhArI dra, sUrya, zama, ya: bhane zreSTha svastinA jevI rekhAo temanA hAthamAM hoya che. tathA aneka bIjA paNa suMdara suMdara uttama lakSaNe vALI ghaNIja rekhAo hoya che. tethI ja teo prazasta prazaMsA karavAne cagya hoya che. pavitra hoya che. tathA peta pitAnA phaLa ApavA rUpa ztavya pramANe nANedI 2Ame pADAya che. 'varamahisa varAhasIha saddula usabhaNAgavarapaDipuNNaviula unnayakhaMghA' tamanA bhanna manAmI lI
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 581 usamaNAgavara paDipuNNaviula unnayakhaMdhA' varamahiSavarAha siMhazArdUla vRSabha nAgavaraM paripUrNa vipulonnata skandhAH , tatra varamahiSa:-pradhAnamahiSA, varAhAvara zabdasyApi sambandhAt varavarAhaH-vanazUkaraH, siMha:-kezarI, zArdUlo vyAghraH, vRSabho vliivrd| nAgavara-pradhAnagajaH eteSAmitra paripUrNo-svapramAvaNAhIno, vipulau vistINoM unnatau ca skandhau yeSAM te tathA; 'caurAlasuppamANa kaMbu. vara sarisagIvA' caturaGgula supramANa kambuvara sadRzagrIvAH, caturagulaM svazarIrApekSayA caturaGgulaparimitaM su-suSTu zobhanayamANaM yasyAH sA tathA kaMvara sadRzI channatayA balinnayayogena ca pradhAna zaGkha sanimA grIvA yeSAM te tathA, 'avaDiya suvibhattasu jAya vittamaMsU' avasthita muvibhakta sujAta citrazya zravaH, tatra avasthitAni-avardhana zIlAni sadAkAlaM tathArUpeNaivAcasthitAni muvibhaktAni viviktAni sujAtAni muSThurAyA samutpannAni mazrUNi kUrca kezAH puruSamukhopari samudbhUta kezasamUhaH 'dADhI-mUMcha' iti prasiddhAni yeSAM te tathA 'maMsala saMThiyapasastha sadagulaviula dRNuyA' mAMsala saMsthita prazasta zArdUla ki pula hanukAra, mAMsalaM puSTam tathA saMsthitaM-zubha saMsthAnena saMsthitaM tena prazastaM kamalAkAratvAt zumalakSaNopetaM zArdUlA-vyAghrastasyeva vipulaM vistIrNa hanukaMkaMdhe vanazakara-jaMgalI subhara, siMha, zAdula, vRSama evaM zreSTha gaja ke ska. ndhoM ke jaise bhare hue vikasita rahate haiM, aura paripUrNa prabhAvavAle hote haiM, vistIrNa hote haiM, unnata hote haiM / 'caturaMgulastuppamANakaMvuparasa. risagIvA' caturagulaparimila hone se zobhana pramANavAlI evaM valitraya se yukta hone ke kAraNa stundara zaMkha jaisI inakI grIvA hotI haiN| 'avaSTi. yasuvibhattasujAgha citta maMsU maMsala saMThiya pasatyasaddUla viulahaNupA' inakI dADhI avasthita sadA eka samAna rahane vAlI suvibhakta alaga. alaga sujAta-sundara rUpa se banI huI vicitra hotI hai aura mAMsa se bharA huA puSTa tathA sundara saMsthAna se yukta hone se prazasta aura vyAghra sUvara, siMha, zArdula, ane uttama hAthInA khabhAonA jevA bharelA ane vizAla rahe che. ane paripUrNa prabhAvavALA hoya che. vistRta hoya che. ane unnata DAya che. 'caturaMgalasuppamANa kaMbuvarasarisagIvA' yAra mAMjaresA mApanA hAvAyA cagya pramANuvALI ane traNa rekhAo vALI hovAthI suMdara pAMkha jevI temanI zrIvA-gAya cha, 'avadriya suvibhatta sunAya cittamaMsUmaMsalla saThiyapasatthasadadala viulahaNuyA' bhanI hAlimapasthita arthAt sahA me sabhI 22vAvANI suvibhakta alaga alaga sujAta suMdara paNAthI zobhAyamAna ane vicitra hoya che. tathA mAMsathI bharala puSTa tathA suMdara saMsthAnathI yukta hovAthI
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 jIvAmigamasTe cibukam adharoSThAdho bhAgaH 'Da DhI' iti masiddhaM yeSAM te tathA, 'oya. viyasilapavAlavivaphalasannibhAdharohA:' oyaviyazilA pravAlavilamba phalasannibhAdharoSThAH tatra-oviya' iti dezI zabdaH parikarmitArthavAcakastena oyaviyaM-parikamittaM zilAmavAlaM zilArUpaM pravAlaM-vidruma, vimbaphalaM-svanAmakhyAto raktavarNaphaLavizeSaH tayoH sannibhA raktatayA tatsadRzaH adharoSThaH adhastana oSTho yeSAM te tathA, 'paMDurasasi sagaLa vimala nimmala saMkhagokhIra phegadagaraya muNAliyA dhavaladaMtaseDhI' pANDurazazizakala vimalanirmalazaGkha gokSIra phenadakarajomRNAlikA dhavaladantazreNayaH, tatra-pANDuraM yat zazizakalama-candra maNDalakhaNDam -akalaGkazcandrabhAga ityarthaH vimala-AgantukamalarahitaH madhye nirmazca-svAmAtrikAlavarjitaH zalo gokSIraM phenazca dakarajazva vAtAhata jalakaNaH, mRNAlikAca paminI sUtraM tada dhavalA-svacchA danta zreNiH-dantapaMktiH yeSAM te tathA, 'akhaMDa daMtA' akhaNDadantAH- atruTitAH paripUrNAkArA dantA yeSAM te tathA 'aDiyadaMtA' asphuTiradantA-anarjaradantAH, 'aviraladaMtA' aviraladantAH nirantarAlAH parasparaM ghanIbhUtA dantA yeSAM te tathA, ataeva 'majAyadaMtA' sujAta ke jaisI vistIrNa hanuka-civuka adharoSTha ke nIce kA bhAga hotA hai| 'oyazyisilappavAla biMdhaphalasanni mAharoThA' inake adharoSTha-nIce ke oSTha gharSaNa Adi se parikramita kiyA huA zilArUpa pravAla-asalI naMgA ke samAna evaM pimba phala kunda phala ke salAna lAla varNa vAle hote hai| paMDDarasasichagala vimala nimmala saMkha gokhIra phegadagaragamuNAliyA dhavala dataseDhI' inakI daMtazreNI pAMDura-zvena-candramA ke TukaDo jepI vimala ujjavala tathA nirmala-svaccha zaMkha ke jaisI gAya ke dUdha ke jaisI phena jaisI pakSana le uDe hue jala kaNa ke jaisI evaM kamala nAla ke tantu japtIzaza-dhavala-hotI hai| 'akhaMDadaMtA, apphuDiyadalA. aviraladaMtA, sujA. tadaMtA egadaMnase DhivaNegadaMtA, hunavaha nidaMtadhIta tatta tavaNijaratta prazasta ane vAghanI DADhI je viratRta hanuka-cibuka nIcenA hoThanI nAyanI mA hAya che. 'oyaviya silappavAla biMbaphalasannibhAharodA' tmn| okTa adharoSTha gharSaNa vigerethI parikamita karavAmAM Avela zilApravAla asala sagAnA jevo ane biMbaphala, kuMda phalanA je lAla raMgavALe hoya cha. 'Dura sasi chagala vimala nimmala saMkha gokhIrapheNagarayamuNAliyA dhavala raMtareDhI teonI daMta paMkti pAMDura peLI arthAta caMdramAnA TukaDA jevI vimala, ujajavala, ane nirmala arthAt svaccha zaMkhanA jevI gAyanA dUdha jevI, bhIza va zubhra arthAt ghojI DAya che. 'akhaMDa daMtA, apphuDIyadaMtA, avipalatA, sujAtadaMtA, egadatase divva aNegad tA, hutavaha niddhaMta dhotatasta
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra.3 u.3 5.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 583 dantAH janmadoSa rahitadantAH 'egadaMta seDhinca agadaMtA' eka danta zreNiriva ekA dantaMbheNiriva anekAdantA yeSAM te tathA, tathA parasparAnupalakSyamANa dantavibhAgasvAd ekadanta zreNiriva aneke dvAtriMzadantA avasthitA yeSAM te tathA, 'hutavaha Nittadhoya tatta tavaNijjaratta nalatAlu jIhA' hutavaha nirmAtadhautataptatapanIyaraktatalatAlujihvAH, huta bahena-bahinA nirmAta ataeva dhautaM zodhitamalaM taptaM saMtApitaM yat tapanIyaM suNavizeSaH tadvat raktatale lohitarUpe tAlu jive yeSAM te tathA, 'garulAyaya ujjutuMgaNAsA' garuDAyata RjutuMga nAsA, garuDasya-pakSirAjasyeva AyatA dIrghA jvI saralA taGgA unnatA natu parvatIyabat cipiTA nAsA nAsikA yeSAM se tathA, 'avadAliya pauDarIyaNayaNA' abadAlitapuNDarIka nayanAH, abadAlittaM suryakiraNaivikAzita yat puNDarIkaM zvetakamalaM tattulye nayane-nene yeSAM te tathA 'kokAsita dhavala pattalacchA' kokAsita dhavala patralAkSAH, kokAsita-vikasitazvetakasale sadvava tala tAlu jIhA' ye ekoSaka dvIpacAlI manuSya akhaNDa dAMtoM vAle hote hai-arthAt paripUrNa daMtoM vAle hote hai-inake dAMta kabhI bhI jarjarita nahIM hote haiM dAMtoM kI paMkti inakI virala chuTI-chuTI nahIM hotI hai-ye avirala-paraspara saMlagna dantapaMkti vAle hote haiM / ataeva-inake dAMta janma doSa se sarvathA vihIna rahate haiM aura inake ve aneka dAMta eka dantazreNi ke jaise pratIta hote haiM inake pUre battIsa dAMta hote haiM inakA tAlu aura jIbha agni meM tapAkara dhoe gaye aura punaH tapta kiye gaye tapanIya suvarNa ke jaise lAlavarNa ke hote hai 'garulAyaya ujjuttuMgaNAlA' inakI nAsikA garuDa kI nAsikA ke jaisI laMbI Rju-lidhI aura tuga -U~cI hotI hai 'avadAliya poMDarIyaNayaNA' kokAsiyadhavalapattalacchA, tvaNijjarattatalatAlujIhA' mA 35 dvIpamA 29vAvANA mnussy| mama dAMtAvALA hoya che. arthAta paripUrNa dAMte vALA hoya che teonA dAMte keI avasthAmAM jarjarita thatA nathI. teo avirala kahetAM paraspara eka bIjAne lAgela evI dAMtanI paMktivALA heya che. tethI ja temanAM dAMte janma deSathI rahita ja rahe che. ane teonA te aneka dAMte eka daMtapaMktinA jevA jaNAya che. teone pUrepUrA batrIsa dAMte hoya che. teonuM tAla ane jIbha agnimAM tapAvIne devAmAM Avela ane pharIthI tapAvela tapanIya kahetAM tapA hA sunA 21 sapanA DAya che. 'garulAyaya ujjutugaNAsA' tenu nA 13una na sAMbhu sAdhu sane yu mana bharAvahAra hAya che. 'avadA liya po DarI yaNayaNA' kokAsithaghavala pacalacchA ANAmiyacAvaruila kiNhadabharAiya
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 584 dhavale patrale - pakSmayukte va akSiNI netre yeSAM te tathA, 'ANAmiyacAvarulakiNhamarAha se Thapa saMgaya Ayaya sRjAya uNukasiNaniddhabhUmayA' AnAmita cApa rucira kRSNAbhrarAjisaMsthita sagatAyata sujAta tannu kRSNasnigdha bhuvaH, rAtra AnAmitam - IpadAroktim yad dhanuH tadvad rucire saMsthAna bhAvato ramaNIye, kRSNAbhrarAjIva saMsthite saMgate - yathoktamamANopapanne Ayate dIrghe sRjAyesunaSpanne tanU - unuke lakSaNa parimitavArapaGktayAtmakatvAt kRSNe-kALimopete snigdhe bhruvau yeSAM te tathA, 'allI gappamANa juttasavaNA' AlIna pramANa yukta zravaNA', thAlInau mastakamittau kiJcillagnau mamANayuktau svapramANopetau zravaNau phaNa yeSAM te tathA, vizAlakarNA ityarthaH, 'susvaNA' ata eva suzravaNAH 'pINamaMsala kavola desamAgA' pIna mAMsalakapoladezabhAgAH, pInaH puSTau mAMsala :ANAmiyacAvarUila bhirAiyasaMThiya saMgaya Apaya sujAva taNukasiNa nidrabhUmA allINappamANajusa savaNA' sUrya kiraNoM se vikAzita zveta puNDarIka ke jaisI inakI donoM A~kheM hotI haiM, tathA ve vikasitakhile hue zveta kamala ke jaisI-phonoM para lAla bIca meM kAlI aura dhavala aura pakSma puTa vAlI hotI haiM inakI bhauMe~ ISat - Aropita dhanuSa ke samAna vakra hotI hai, rUcira - saMsthAna kI apekSA ramaNIya hotI hai, kRSNa abhrapaMkti ke jaisI kAlI hotI haiM apane pramANa ke anukUla saghana hotI haiM, dIrgha hotI haiM, suniSpanna janma rahita hotI haiM, patalI hotI haiM kAlI aura snigdha hotI haiM / inake kAna namnaka ke bhAga taka kucha 2 lage hue hote haiM aura apane 2 pramANa ke anurUpa hote haiM / arthAt ye vizAla kAnoM vAle hote haiM / 'suhasavaNA, pINamaM malakavola deta bhAgA, saMThiyA sagayaAyaya sujAya taNukasiNa dvibhUmayA alloNappamANa juttasavaNA' sUryanA kiraNethI khIlelA zveta kamaLanA jevI teonI ane AkhA hAya che tathA teo khIlelA zveta kamaLonA jevI eTale ke khUnnuA paralAla vacamAM kALI, ane ghALI ane pAMpaNeA vALI hAya che. temanI bhramare kaIka caDhAvelA dhanuSanA jevI vAMkI hAya che. cira eTale ke saMsthAnanI apekSAthI ramaNIya hAya che kRSNameghanI pakta jevI kALI hAya che, peAtAnA pramANane anukUla saghana Aya che. dIgha lAMkhI hAya che. suniSpanna arthAt janmadoSa vinAnI hAya che. pAtaLI hAya che kALI ane snigdha cikaNI hAya che, temanA kAne mAthAnA bhAga sudhI kaika kaMika cAMTelA haiAya che. ane peAta peAtAnA pramANAnu rUpa hAya che. arthAt tee vizALa kAneAvALA hoya che, 'surasravaNA, pINa masalakavola sabhAgA aviruggayabAlaca dasa Thiya pasatvatthiSNa samaNiDAlA
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA ThIkA pra. 34.3.37 pakorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 585 upacitaH kapoLayo dezabhAgo mukhAvayavo yeSAM te tathA, 'aciruggaya bAlacaMdasaM Thiyapasatya visthinnasamaNiDAlA' acirodgata bAlacandra saMsthitaprazasta vistIrNa samalalATAH, tatra acirogato yo bALacandro'STamI candrastadvat saMsthitaM mastaM vistarNa samaM - samatalaM ca kalATaM yeSAM te tathA, athavA 'nivvaNasamalaGkamaTTha caMdaddhasamaniDALA' nirvaNasamalaSTa mRSTacandrArdha pamakalATA, tatra- nirvaNaM-visphoTa. kAdi satarahitaM samaM - samatala bhUtam ataeva laSTaM - manojJaM - mRSTaM - masRNaM candrArddhasamam-aSTamIcandrasadRzaM lalATaM yeSAM te tathA / 'uDuparipaDiSNa sodhmacayaNA' bahupati paripUrNa somavadanA, tatra paripUrNaH - paurNamAsIyaH uDupatizcandraH tadvat saumyaM zAntaM vadanaM mukhaM yeSAM te tathA, 'chattAgAruttamaMgadesA' chatrAkAronamAGgadezA, chatrAkAraH - chatrasadRza uttamAGga rUpo dezo yeSAM te tathA, 'ghagaNiciya subaddhalakkha guNNaya kUDA gAraNimapiMDiya sirase' ghananicita subaddhalakSaNonnakUTAgAra nimapiNDita zrISaH, tatra ghanatvena nicittaM - atizaya niviDaM subaddhaM suSThu snAyuavivAlacaMda saMThiyapasatyavisthiSNa samaNisAlA uDubaipaDipuNNa somavayaNA uttAgArUttamaMgadesA' isI kAraNa unheM suzravaNa vAlA kahA gayA hai inakI kapola pAlI pIna aura mAMsala hotI hai inakA niDAlabhAla pradeza - lalATa acirodgata cAlacandra ke jaisA hotA hai arthAt aciroga aSTamI ke candramA ke jaisA AkAra vAlA hotA hai evaM prazasta vistIrNa cauDA aura samatala hotA hai| inakA sukha paurNamAsI ke candramaNDala jaisA saumya hotA hai / inakA uttamAGga - mastaka - rUpa pradeza ughaDA huA chatra kA jaisA AkAra hotA hai vaise AkAra vAlA hotA hai / 'ghaNaNiciya subaddha lakkhaNuNNaya kUDAgAra bhiviDiya sirasedA Dima puS pagAvaNijja sarikha nimmala sujAya ke saMta ke sabhUmI' inakA mastaka ghana saghana polANa vAlA nahI hone se niSiDa honA hai uva par3ipuNNa somaNA chattAgAruttamaMga dekhA' me bharaNe temAne suzra vALA kahyA che. teonI kapAla pAlI pIna ane mAMsala hAya che, teonA bhAla pradeza arthAta lalATa taratanA ugelA bhAlacaMdranA jevA AkAravALA hAya che arthAt taratanA ugelA aSTamInA candramAnA AkAra jevA DhAya che. tathA prazasta vistRta paheALA ane samatala DhAya che. tenuM mukha punaHnA cadrama`Dala jevuM saumya heAya che. teonu uttamAMga kahetA mastakane pradeza ughADavAmAM bhAveta chatraneo bheve| bhAAra hoya he, mevA AhAra vANI hoya che. 'ghaNaNiciyasubaddhala khaNuNNaya kUDAgAraNibhapiMDiyasira se dADimapuppha gAMsatavaNijja sarisa nimmala sujA kasata bhUmI' tenu' bhasta dhana saghana cAsAbuvANu jI0 74
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama ghavaM lakSaNaM- zubhalakSagope Tham unnataM-madhyamAge uccam kUTAkAranimaM-zikharAkAra. sadRzaM piNDitaM-pApANavaspiNDIbhUtaM zIpa yeSAM te tathA, 'dADima puSphAgAsatavaNijja sarisanimmalasujAyake saMta kesabhUmI' dADima puSpapakAzatapanIya sazanirmaLamujAtakezAntakezabhUmayaH, tatra-dADimapuSpaprakAzA-dADimapuSpavarNA ISa. draktA tathA tapanIyena suvarNa vizeSeNa sadRzAH Ipa-pItatvena suvarNavarNAH nirmalA: -svabhAvikAgantukamalarahitAH, sujAtA:-musaMsthitA kezAntAH-kezacaraNabhAgAH, tathA pUrvokta svarUpAH kezabhUmizca kezotyatti sthAnabhUtA mastaka tvagyeSAM te tayA, 'sAmali ghoDa ghaNaNiciya choDiyamiuvisayapasattha suhumaLavakhaNasuMgadha suMdara bhuyamoyagamigiNIlakaujaLa pahaTTa bhamaragaNaNiddha NikuruMvaniciyakuMciya ciya payAhiNAvattamuddhasirayA' zAlmalIboNDa ghananicitachoTitamRdu vizada prazasta sUkSmalakSaNa sugandhasundara bhujamocaka bhRGgAnILa kajjala haTa bhramara gaNa snigdha nikurambA snAyuoM se vaha suSaddha hotA hai aura prazasta lakSa goM se samanvita (dRDha) hotA hai tathA jesA kUTa-zikhara kA bhAkAra hotA hai vaisA AkAra vAlA hotA hai aura pASANa kI jaisI viNDI hotI hai aisI piNDI ke samAna vaha majavUna aura gola hotI hai inake mastaka ke kezoM kA agrabhAga, tathA mastakake Upara kI camaDI ki jisameM keza utpanna hote haiM dADima puSpa ke prakAza-varNa jaile kucha lAlimA vAlA hotA hai evaM tapanIya suvarNa ke jaisA kucha pIta varNa vAlA aura Agantuka malarahita hone se nirmala hotA hai 'sAmalighoMDaghaNaNiciya choDiya miuvisaya pasattha suhama lakkhaNa sugaMdha suMdara bhuzmoyaga bhigiNIla jalapaTTabhamaragaNaNiddha NikuraMpaniciya kuMciyaciyapacAhiNA vatta muddhamirayA' inake mastaka na hovAthI nibiDa gADha hoya che. te snAyuothI subaddha hoya che. ane uttama evA lakSaNethI samanvita (daDha) hoya che. tathA je pramANe (phaTa) zikharano AkAra hoya che. evA AkAravALuM hoya che. tathA pASANa arthAt pattharanI piMDI jevI hoya che. evI piMDInI mAphaka majabUta ane gaLa hoya che. temanA mastakanA kezane agrabhAga tathA mAthAnA uparanI cAmaDI ke jemAM vALa uge che, te dADamanA puSpanA prakAza vaga jevA kaMIka lAlimA vALI hoya che. temaja senAnA va jevA kaMIka pILAza yukta temanA vALo hoya che. tathA Agantuka malathI rahita hovAthI te nirmala hoya che. 'sAli boMda ghaNaNiciya choDiyamiuvisayapasatya suhuma lakkhaNa sugadhanadarabhuya moyAbhigiNIlakajjalapahaTTa bhamaragaNaNi? Nikurava niciya kuMciya ciyapadAhiNAvaddha muddhasirayA' tamAnA bharata: 652 2 vANe DAya che, te 634 / chatA
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.37 aikolaMkadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 587 nicita kuzcita cita pradakSiNAvartamUrddhazirojAH, tatra-choTitA: vicchinnIkRtA api mUrddhanAH zAlmalyA:-vRkSavizeSasya yada voNDaM phalaM tadvad ghananicitA svabhAvata evAtizayena niviDA avasiSThante tathA mRdaba komalAH vizadA nirmalA! prazastA-prazaMsAspadIbhUtAH, sUkSmAH-lakSNA: lakSaNavantaH mugandhA:-paramagandho. petAH ata eva sundarA tathA-bhujamocaka: kRSNavarNaratnavizeSaH, bhRGgo-bhramaraH, nIlo-nIlamaNi:-marakatamaNiH, kajjalam-prasiddhaM prahRSTaH pramudito bhramaragaNaH taruNAvasthAyAM bhramaro'tIvakRSNo bhavatyataH prahRSTavizeSaNagrahaNam / ta iva snigdhA nikurambhabhUtAH santaH nicitAH natu vikIrNAH santaH kuJcitAH ISada kuTilA: kuDUmalIbhUtAH padakSiNAvartAzca mUrddhani-mastake zirojAH kezA yeSAM te tathA, 'lakkhaNabaMjaNa guNovaveyA' lakSaNavyaJjanaguNopapevAra, lakSaNAni-svastikAdIni, vyaJjanAni-mapItilakAdIni guNA:-kSAntyAdaya emirupapetAH yuktAH-gAmbhIUpara jo keza-bAla-hote haiM ve choTita-khule-khule ziye jAne para bhI svabhAva se hI zAlmalI vRkSa vizeSa ke phala jaile ghane hote haiM, nicita -atyanta niviDa hote haiM mRdu-narala-hote haiM vizada nirmala-hote hai, prazasta-prazaMsAspada hote haiM sUkSma hote hai-baDe 2 nahIM hote haiM lakSaNa vAle hote haiM, sugandha se yukta rahate haiM, sundara hote haiM tathA bhujamocaka nAmaka razna vizeSa ke samAna, nIlamaNi-gharakata maNi ke samAna kajjala ke salAna, harSita hue bhrasara ke samAna atyanta kAle aura snigdha hote haiM ye nicita hote haiM arthAt idhara udhara vikhare hue nahIM hote haiM ghugharAle hote haiM aura pradakSiNa Avarta vAle-dAhanI tarapha jhuke hue hote haiM / 'lakkhaNavaMjaNaguNoSaveyA' the ekoruka dvIpa nivAsI manuSya svastiya Adi lakSaNoM se, maza tilaka Adi vyaJjanoM se aura paNuM svabhAvathIja zAmalI vRkSavizeSanA kulanA jevA gADha hoya che. nizcita atyaMta lAgelA hoya che. mRdu narama hoya che. vizada nimala hoya che. prazAMta prazaMsA karavA gya hoya che. sUkSama hoya che. moTA moTA hatA nathI. prazasta lakSaNavALA hoya che. sugaMdha yukta hoya che. suMdara hoya che. tathA bhujamecaka nAmanA ratnavizeSa pramANe, nIlamaNi marakatAmaNi samAna, kAjala samAna. harSita thayela bhamarAnI jema, atyaMtakALA ane snigdha suMvALA hoya che. teo nizcita hoya che. arthAta Amatema vikharAyelA hatA nathI. ghugharALA hoya cha. mane kSiya bhagavA arthAt bhAnu jusa DAya che. 'lAkhaNa. paMjaNaguNovaveyA' mA 34 dvIpamA 22vAvA manuSya svasti vagaire lakSaNethI mazItilaka vigere vyaMjanathI ane kSatti vigere saddaguNethI yukta
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 jIvAmigamastra yodi gugopapetA ityarthaH, sujAyamuvimattamurUvagA' sujAta muvibhakta murUpakAH, sujAtaM-muniSpannaM janmadoSarahitatvAt, muvibhaktam-agamatyagopAGgAnAM yathA sthAna sthitatvAt murUpaM samudAyagataM yeSAM te tthaa| 'pAsAIyA' prasAdikAH 'darisaNijjA' darzanIyAH, 'abhirUvA' abhirUpAH, 'paDirUpA' matirUpA iti / te maNuyA iMsassarA' te-ekorukadvIpakAH khalu manujAH haMsasvarAH, iMsasya pakSivizeSasya svaravat madhuraH svara:-zabdo yeSAM te haMsasvarAH, 'koca. ssarA' krozcasvarA:-krauJcAbhidhapakSizabda sadRzazabdavantaH anAyAsa vinirgatasyApi svarasya dIrghadezavyApitvAt 'naMdighosA' nandighoSA:-nandirnAmadvAdazavidhavAdya. vizeSasaMmizritasvara sadRzasvarayukto vAdhavizeSaH, tadvat ghopo dhvaniryapAM te nandi. ghoSAH, 'sIhassarA' siMhasvarAH 'sIhaghosA' siMhaghopAH 'maMjussarA maMjughosA' kSAnti Adi sadguNoM se yukta hote hai| 'sujAya suvibhatta suruvagA pAsAIyo darisaNijjA abhirUvA paDirUvA' unakA rUpa bar3A hI acchA svarUpa vAlA hotA hai kyoMki usake pratyeka avayava janma jAta apane2, pUrNa pramANa se yukta hote haiM ye prAsAdika hote haiM darzanIya hote haiM abhi. rUpa hote haiM aura pratirUpa hote haiM 'teNaM maNuyA haMsassarA, kocassarA, naMdidhosA, sIhassarA, sIha ghosA, maMjustarA, maMjughosA, sussarA, sussaraNigghosA chAyA ujjotiyaMgamaMgA' ye manuSya haMsa ke svara jaise svara vAle hote haiM krauMca pakSI ke svara jaise anAyAsa nikalane para bhI dIrgha deza vyApI svara vAle hote haiM naMdike ghoSa-garjanA vAle hote haiM arthAt yaha nandi-bAraha prakAra ke vAdya vizeSoM kA jaisA saMmizrita svara hotA hai usa prakAra ke vAdya vizeSa kAnAsa nandi hai usake jaisI dhvani vAle siMha ke svara jaise gaMbhIra svara vAle hote haiM siMha ke jaise ghoSahAya che. 'sujAyasuvibhattasurUvagA, pAsAIyo darisaNijjA abhiruvA paSTirUvA' tyAnu rUpa ghaNuM ja suMdara svarUpavALuM hoya che. kemake temanA dareka avayava janmathIja pita pitAnA pUrNa pramANuthI yukta hoya che. te badhA prAsAdIya hoya che. darzanIya hAya che. abhi35 .ya cha bhane prati35 DAya che. 'teNaM maNuyA hasassarA, kAMcamaga nadighosA, sIhassarA, sIha ghosA majussarA, majughosA, surasarA, sussaraNigdhoMsA, choyA ujjotiyagamagA' mA mnussy| sanA 212 21 // 212 vALA hoya che. kaucakSinA svaranI jema anAyAsa nIkaLavA chatAM paNa dIdhuM dezavyApI svaravALA hoya che. naMdinA gheSa jevA gheSa garjanAvALA hoya che. arthAta te nadi kahetAM bAra prakAranA vAghavizeSanuM nAma naMdi che. tenA jevA vinivALA, siMhanA svara jevA gaMbhIra svara vALA hoya che. siMhanA jevA
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaiyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 37 pakorukadvIpasthAmAmAkArabhAvAdika ra 589 majjughoSaH - priyadhvanimantaH 'sustarA sussaraNigghosA' susvarAH - susvaravantaH susvara nirghoSA : 'chAyA ujjoddayaMgamaMgA' chAyodyotitAGgamatyaGgA chAyayA zarIrapramayA udyotitAni aGgapratyaGgAni yeSAM te tathA 'dajjaritamanArAyasaMghapaNA' vajraRSabhanArAca saMhaninaH, 'samacauraMsasaThANasaMThiyA' samacaturasra saMsthAnasaMsthitAH 'siNiddhachavI' snigdhacchavayaH - snigdhakAntayaH - snigdhA udAttavarNA sukumArA ca chaviH tvak yeSAM te tathA, 'nirAyaMka uttama pasattha asesariruvamataNU uttama prazastAtizeSa nirUpamatanatraH nirAtaGkA rogarahita ataeva upamA uttamalakSaNopetA prazastA prazasta guNayuktA ca tathA atizeSA-karmabhUmijamanuSyApekSayA'tizayavatI ataeva nirUpamA upamArahitA tanuH zarIraM yeSAM te tathA / 'jalla malakalaMka seyarayado savajjiyasarIrA' jalLamalakalaGkasveda rajodoSavarjitazarIrAH- jallaM - zarIramaLam malam - Agantukamalam, kaLaGkaH- aniSTa sUcakaH zarIrajAtazcihnavizeSaH, dhvani vAle hote haiM tathA inakA svara maMju-bar3A mIThA-sunane meM Ana dotpAdaka hotA hai ghoSa bhI inakA aisA hotA hai ata eva ye susvara vAle kahe gaye haiM, aura susvara se yukta ghoSa vAle kahe gaye haiM, 'chAyA ujjotiyaMgamaMgA' inakA pratyeka aMga-aMga kAnti se camakatA rahatA 'vajjarisabhanArAya saMghayaNA' ye vajraRSabhanArAca saMhanana vAle hote haiM / 'samacauraMsa saMThANasaMThiyA' inakA samacaturasra saMsthAna hotA hai 'siNiddhachavI' inakI kAnti snigdha hotI hai 'NirAyakA' ye AtaMka - vyAdhi rahita hote haiM 'uttamapastha asela niruvamahaNU' inake zarIra uttama, prazahA, atizaya zAlI aura nirupama hote haiM / 'jallamallakalaMka seyara dosa vajjiya sarIrA' inake ye zarIra ulla-zarIra se utpanna mala sAmAnya-maila Adi doSa se rahita hote haiN| kalaGka ghASa-nivALA DAya che tathA tene vara manula mITho eTale sAMbhaLavAmAM AnaMda janaka hAya che. tenA gheSa paNa AnaMda janakaja hAya che. tethIja e sArA svarathI yukta ghoSavAjA muDesa he. 'chAyAujjotiyaM'gamagA' tebhanu pratye maga aMtithI yamastu rahe che. 'vajjarisabha nArAya saMghayaNA' te 104 RSala nArAya sahenana vAjA hoya che, 'samacauraM sa sa ThANasaM ThiyA' tetheAnuM saMsthAna sabhayaturasa yatuSSa hoya hai. 'siddhichatrI' temanI uti snigdha hoya hai. 'NirAva kA' - te yAMta-vyAdhi rahita hoya che 'uttama pattha aisesa nirU. ghUmataNU' tekhAnA zarIra uttama, prazasta, atizaya zANI, bhane niyama hAya che. 'jalla malla 'kaseyaraya dosra vajjiyasarIrA' tethe nA zarIra 4 zarIrathI utpanna thayela paLa, mala sAmAnyamela vigere kroSathI rahita hAya che. kala`ka aniSTa sUcaka cihana, paraseva ane dhULa hAya vigerethI rahita OM
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi namasUtre 590 , sveda : ' pasInA' iti prasiddhaH, rajaH - uDDIyasaMlagno rajaH kaNaH, ityAdi doSavarjitaM zarIraM yeSAM te tathA, 'nirutralevA' nirupalepAH - malamUtrAdile para hitAH 'aNulomA uvegA' anulomavAyuvegAH anulomaH - anukUlaH vAyuvegaH - zarIrAntavairttitrAyusaMvAro yeSAM te tathA vAyugulmarahitodaramadhyama dezA ityarthaH, udaramadhyapradezagatacAyugulmabAmanukUlavAyu ve gasyAsaMbhavAt / 'kaMkaragahaNI' kaGkagrahaNayaH, kaGkasya tannAmakhyAtapakSivizeSasya grahaNiH gudAzayo yeSAM te tathA nIrogavarcaskatayA nirlepa gudAzayA ityarthaH, 'kavoyapariNAmA' kapotapariNAmAH, kapotasyeva pariNAma AhArapAko yeSAM te tathA, kapotasya jaTharAgniH pApANakaNAnapi jarayatIti prasiddhiH tadvatteSAmAhArapAko bhavati na jAtu citteSAmanargaLAhAragrahaNe'pi ajIrNadoSAH saMbhavantItyata uktaM kapotapariNAmA iti / 'sauNivvaposapidvaM varorupariNayA' zakunevi posaSpRSTAntaropariNatAH atra niSThAntasya paranipAtaH, aniSTa sUcaka cihna pasIne aura dhUli se vihIna hote haiM / 'nirUvalevA aNuloma vADavegA kaMka gahaNI kavoyapariNAmA' kisI bhI prakAra kA upalepa inake zarIra para nahIM hotA hai 'aNulomavAuvegA' vAtalma - vAta golA se rahita udara bhAga vAle hone se anukUla vAyu vega vAle hote haiM kyoMki udara sthita bAta gole vAle kA vAyu vega anukUla nahIM ho sakatA hai 'kaMruggahaNI' jaise kaMka nAma ke pakSI kA gudA bhAga nirlepahotA hai usI prakAra inakA guhA bhAga nIroga mala vAle hone se nirlepa gudAzayavAle hote haiM / 'katropapariNAmA' jisa prakAra kabUtara kI jaTharAgni kaMkara ko bhI pacA sakatI hai isI prakAra kI inakI jaTharAgni hone se ye kapota pariNAma vAle kahe jAte hai / arthAt ye kapota ke jaisI pAcana kriyA vAle hote hai / 'sauNivva posa pitarorupariNayA' che, 'NiruvadevA aNulomavAuvegA, kaMkaggahaNI kavoyapariNAmA' pazu prAranA upakSeya hotA nathI. 'aNulomavAu vegA' vAtabha-vAyunA goNAthI rahita 742 bhAga vALA hAvAthI anukULa vAyu vegavALA hAya che. kemake peTamAM rahela vAyunA gojAvAjAneo vAyuvega anuja hoto nathI 'ka'kagahaNI' jema ka nAmanA pinA zuDhAnA bhAga nile.pa malarahita hAya che. eja pramANe temane guhAnA lAga bhata vagarane hovAthI nirlepa guhAzayavAjA hoya che. 'kavoya pariNAmA' prema utaranI mahArAni aMkuzane yayu pathAvI zaDe he. mena prabhAve emanI jaTharAgni hAvAthI kapAta pariNAmavALA kahevAya che. arthAt te haSNutaranA zrevI pAyana DiyAvANA hoya che. 'sauNintra pokhapiTTha' tarorUpariNayA'
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 3.3 2.37 ekoSakadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 521 tena zakuneriva pariNataposapRSTAntarovA-zakuneH pakSiNa iva pariNataH purIpotsarga nirlepatayA supariNAmaM mApta posa:-apAtadezaH, pRSThaM pRSThabhAgaH andharaM-pRSThodara yorantarALabhAgaH Uruzca yeSAM te-tthaa| 'viggahiya unnayakucchI' vigRhItonata kSayA-vigRhItA muSTigrAhyA unnatA ca kukSirudarabhAgo yeSAM te tathA, 'paumuppala. sarisagaMdhaNistAsamurabhivadaNA' padmotpalasahaza gandha ni zva sasurabhivadanAH tatrapadma-kamaram utpalaM nIlakamalam athavA pajhaM panakAbhidhAnaM gandhadravyam utpalamutpalakuSThaM gandhadravyavizeSa eva tayorgandhena-saurabhyeNa sadRzaH samo yo niHzvAsaH ghrANavAyuH tena surami-sugandhayuktaM vadanaM mukhaM yeSAM te tathA / 'adhaNusaraM usiyA' assttdhnushtmucchritaa:-assttdhnushvocchaayvntH| tesi maNuyANaM' teSAmeM korukANAM khalu manunAnAm 'causaTipiSTi karaMDagA pannatA samaNAuso !' canuH SaSTiH-catuH SaSTisaMkhyA parimitA pRSTha karaNDakA: yajJaptA:-kathitAH he zramaNa ! he AyuSman ! 'te NaM maNuyA pagaha bhadagA pagaiviNIyagA' te khallU manujAH prakRti bhadrakA.prakRsyA-svamAvenaivabhadrAH saralAH prakRti vinItakAra, prakRtyaiva vinayAnvitAH inakA apAna deza-gudAbhAgapurI potsarga ke lepa rahita hotA hai tathA pRSTa bhAga tathA udara aura pRSTa kA bIca kA bhAga tathA UrU jAdhe ye saya sundara pariNata sundara saMsthAna vAle hote haiN| 'viggahiya unnaya kucch|' unakA peTa kA bhAga itanA kRza-patalA hotA haiM ki vaha muTThI meM AsakanA hai| inakA ni:zvAsa sAmAnya kamala nIla kamala tathA gandha dravya ke samAna sugandhita hone se inakA mukha sugandha vAlA hotA hai / 'aTTa. dhaNuptayaM usiyA' AThasau (800) dhanuSa ke UMce hote haiM 'lemi maNuyANaM causaTipidvikaraMDagA0' he zramaNa AyuSman ! una manuSyoM kI pRSTha karaMDaka arthAt pasaliyAM kI haDDiyAM causaTha (64) hotI haiM. 'teNaM maNuyA pagatibhaddagA, pagati viNItagA, pagati uvasaMtA pagatipayaNu teone apAna deza arthAta gudA bhAga pariSetsarganA lepa vinAne hoya che. tathA pRSThabhAga tathA udara ane pRSThanI vacceno bhAga tathA jAdhi A badhA su2, pariNata, mana su2 saMsthAna pAya che. 'viggahiya unnayakucchI' temanA peTane bhAga eTale pAtaLuM hoya che ke te mUThImAM AvI jAya che. teone ni:zvAsa sAmAnya kamala, nIlakamala, tathA gandha dravyanI samAna sugandhita pAthA tathAnu bhuma suramigadhavA hAya ho. 'aTTa dhaNumaya usiyA' 800 maaise| dhanuSa 28tA yA hAya che. 'tesi maNuyANa causa dvipiTTikara'DagA.' hai zrama sAyujyaman ta manudhyAnI yAMsajAyonA 4i (64) yAsa DAya che. 'te NaM maNuyA pagatibhadagA, pagati viNItagA, pagati
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 jIvAmigama 'pagai upasaMtA' pakatyurazAntAH-svabhAvata eva zAntAH 'pagaha payaNukohamANamA. yAlomA' prakRtyaiva pratanu kodhamAnamAyAlomA:-svabhAvata eva atimandIbhUtakavAya catuSTa pavanta ityarthaH, 'khiumadavasaMyaNNaH' mRdumAdavasaMpannAH, mRdu-manojJa pariNAma suvAI yanmAda tena sapannAH 'alloNA' AThInA:-A-samantAt sarvAsu kiya su lInA guptA nIla raNa ceSTAkAriNa iti bhAvaH / 'madagA' bhadrakA:-sakala. tarakSetra kalyANa mAgina:, 'viNIyA' vinItAH-vRtpuruSavinayakaraNazIlAH, 'appech|" alpecchAH alpazabdo'trA bhAvavAcakaH tena alpecchA iti icchAvarjinAH maNikanakAdi pratibandharahitA, ata eva 'asaMnihisaMcayA' asaMnidhisaMca gA, na vidyate sannidhirUpaH saMcayaH kasyApi vastu jAtasya saMgraho yeSAM te tathA ana eva 'acaMDa' avaNDA' aGkaga ityarthaH viDimaMtaraparivasaNA' viDimAntara parivasanAH viDimAntareSu prasAdAyAkRtipu zAkhAntareSu parivasanam thAkAramAvAso yeSAM te tayA, 'jahicchiya kAmakAmiNo ya' yathepsita kAmakAmina:- yathepsitAn manovAMchitAn kAmAn zabdAdIn kAmayante ityevaMzIlA: 'te maNuyagaNA paNNatA samaNAuso' pUrvoktalakSaNayuktA ste ekoruka vAstavyA koha mANamAyAlobhA, miumaddavasaMpanna, allINA bhaddagA, viNItA, appecchA,' ye manuSya svabhAvataHbhadra pariNAbhI hote haiM svabhAvataH hI vinayazIla hote haiM, svabhAva se hI zAnta hote haiM, svabhAva se hI ye alpa kaSAya vAle alpa krodha, mAna, mAyA aura lobha-vAle hote haiM svabhAva se hI ye mRdu-mArdava sampanna hote haiM. svabhAva se hI ye vinaya Adi madgugoM vAle hote hai isa prakAra svabhAvataH bhadraka aura vinIta bhAva se yukta hue ye alA icchA vAle hote haiM 'asaMnihi saMcayA' isI kAraNa ye koI vastu kA saMcaya saMgraha karane vAle nahIM hote haiM aura 'acaMDA' ye krUra pariNAmoM vAle nahIM hote haiN| 'viDimaMtara pariva saNA' vRkSA kI zAkhAoM ke madhya meM rahate haiM 'jahicchiya kAmagA. upasa tA, pagati payaNu kohamANa mAyA lobhA, miumaddavasa pannA, allINA bhaddagA, viNItA, appecchA' se mnussye| mAthI ma paniyAbhavANA DAya che. sAva thI ja vinayazIla hoya che svabhAvathIja a5 kaSAyavALA, a95 krodha, mAna, mAyA, ane lebha vALA hoya che. teo svabhAvathIja mRdu mArdava saMpanna hoya che. e ja pramANe svabhAvathI bhadraka ane vinIta bhAvathI cukata thayelA tamA a65 427 DAya hai. 'asani hi saciyA' merI ho / paratunI saDa 42vA nathI. mane 'acaMDA' / 32 pariNAmavANa hotA nathI. 'viDima'tara parivasaNA' vRkSAnI zAmAsAnI madhyamA 27 cha 'jahicchiya kAmagAmiNo ya te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' tayA se manuSyA pAnAnI
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrafter TIkA pra.3 u. 3 sU.37 ekorukadvIpasthAnAmAkArabhAvAdikam 593 2-19-2010 manujagaNAH prajJaptAH - kathitAH he bhramaNa AyuSman ! 'tesi NaM bhaMte ! maNuyANaM' pAmestoniai khala bhadanta ! manujAnAm 'kevaDakALassa AhAraTThe samuppajjai' kiyati kAle atra saptamyarthe paSThI tena kiti kALe gate sati punarAhArArtha:AhAraprayojanaM samutpadya se, ekadA bhojanAnantaraM punaH kiyatA kAlena AhAra vipa yiNI icchA samutpadyate iti manaH, zrIbhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'utthamattassa - Aha raTTe samupajja' atrApi saptasvarthe SaSThI tena caturtha bhakte atikrAnte sati ahArArthaH- AhAra prayojanaM samuzyayate, yadyapi sarasAhAritve naitAvatkAlikI, teSAM kSudvedanodayAbhAva deva abhaktArthatA na tu karma nijarAyai tapaH tathApi abhaktArthatvAt caturthabhaktasyeti kathanamiti ||50 37 // miNo ya te maNughagaNA paNNattA samaNAuso' tathA ye manuSya apanI icchA ke anusAra svatantratA pUrvaka vicaraNa karate haiM isa prakAra se he zramaNa AyuSman ! ina ekoruka dvIpa vAsI manuSyoM ke paricaya ke sambandha meM aisA maiMne kahA hai 'tesi NaM bhaMte! kevatikAlassa AhAraDe samuppajjai' he bhadanta / ina ekoruka dvipa ke manuSyoM ko eka bAra AhAra kara lene para punaH AhAra kI icchA kitane kAla ke vyatIta hone para hotI hai ? 'gomA ! catbhantassa AhAraTThe samuppA' he gautama! una manuSyoM ke caturtha bhakta arthAt eka dina ko chor3akara dUsare dina AhAra kI icchA hotI hai kyoMki kSudhA vedanIya karma kA udaya inake eka dina ko chor3akara dUsare dina hI hotA hai isaliye abhaktArthatA meM inake karmoM kI tapojanya nirjarA nahIM hotI hai / kyoMki inake inchA pUrvaka bhojana kA tyAga nahIM hotA hai / sUnna- 37 // icchA pramANe svataMtratA pUrvaka vicaraNa kare che. A rIte haiM zramaNu AyuSman A ekArUka dvIpamAM nivAsa karavAvALA manuSyeAnA paricayanA saMbaMdhamAM A prabhAthe meM' 'dhuM the, 'tesi NaM bhaMte ! kevatikAlassa AhAraTTe samutpajjai' De bhagavat A manuSyene ekavAra AhAra karyAM pachI pharI ahAra karavAnI IcchA bheTalo bhAja vItyA cchI thAya che ? 'goyamA ! cautthabhattasva AhAra samutpajjai' he gautama 1 e ekerUka dvIpanA manuSyane caturthAM bhakata arthAt eka divasa cheDIne khIje divase AhAra karavAnI IcchA thAya che. kemake kSudhA vedanIya krama nA udaya temane eka divasa haiADIne khIje dIvaseja thAya che. tethI abhakatAtAmAM tene tapeAjanya karmonI niraza thatI nadhI. kemake teone IcchA pUrvaka bhAjanane tyAga thaI zakatu nathI. // sUrA jI0 75
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre mUlam - egoruya maNuINaM bhaMte ! kerilae agArabhAva paDocAre pannatte ? goyamA ! tAo NaM maNuIo sujAya savvaMga - suMdarIo pahANa mahilAguNehiM jutA acyaMta visappamANa pauma sUumAlakummasaMThiyA visiTucalagA ujjumiuya pIvara niraMtara puTu saMhiyaMgulIyA uSNamaratiyanaliNatabasuINiddhaNakhA romarahiyavahalaTusaMThiya ajahaNNa lakkhaNa akoppa jaMghajuyalA suNimmiya sugUDhajANU maMDala subaddhasaMdhI kayalikkhaMbhAtirega saMThiyaNivvaNasukumAlana uyakomala avirayasama saMhita sujAtavahapIvaraNiraMtaroru aTThAvayavIghIpaTTasaMThiya pasaMttha vitthinna pihulasoNI vadaNAyAmapyamANaduguNita visAla maMsalasubaddha jahaNavaradhAraNIo vajavirAiyapasatthalakkhaNaNirodarA tivalibaliyataNuNamiyamajjhimAo ujjuyasasa saMhiyajaccataNukasiNa NiddhaAdejalaDaha suvibhattasujAyakaMta sobhaMta ruilara maNijjaromarAI gaMgAvattavAhiNAttataraMga aMguraravikiraNa taruNa bohiya akosAyaMta pausavaNagaMbhIraviyaDaNAbhI aNubbhaDapasatyapINa kucchI sapaNayapAsA saMgayapAsA sujAyapAsA, mitamAiyapINaraiyapAsA akaraMDuyakaNagaruyaga nimmalasujAyaNiruvahaya gAyalaTTI kaMcanakalasasamapamANasasasaMhiya sujAyalaTTacUcUya AmelagajamalajugalavaTTiya avsuNNayaratiya saMThiyapayodharAo bhuyaMgaNuputrataNuyagopucchavaha samasaMhiya Namiya AejalaliyavAhAo taMbahA maMsalagga hatthA pIvara komalavaraMgulIo NiddhapANilehAravisasikha vasotthiya suvibhanna suiratiyapANilehA pINuSNayakakkhavatthidesA paDipuNNagallakabolA cauraMgula suppamANa 514
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 sU.38 prakorukaH manujInAmAkArAdikam 595 kaMbuvarasarisagIvA maMsalasaMThiyapasatthahaNuyA dADimapupphappagAsapIvarakuMciyavarAdharA suMdarottaroTA dadhidabharayacaMdakuMdavAsaMtimaula acchidavimaladasaNA stuppalapattama uyasukumAlatAlujIhA kaNayavaramaula akuDila abbhuggaya ujjutuMgaNAlA sArayaNavakamala. kumudakuvalayavimukkadalaNigarasarisalakkhaNa aMkiyakataNayaNA pattala cavalAyaMta taMbaloyaNAo ANAmitacAvaruila kinbharAi saMThiyalaMgaya AyayanujAyakaligaNiddhabhamuyA allINapamANajuttasavaNA pINabhaTUramaNijagaMDalehA cauraMsapasasthasamaNiDAlA komuirayaNikaravimalapaDipunna somavayaNA chantunnaya uttimaMgA kuDilasusiNiddhadIhasirayA chatajjhayajugathUbhadAmiNikamaMDalakalasavAvisosthiya paDAgajavamacchakusmarahabaramagarasukathAla aMkusa aTTAvayavIi supaiTrakamayUra siridAsAbhisetha toraNameiNiudadhivarabhavaNagirivara Aghasalaliyagaya usasasIhacamara uttama pasatthavattIsalakkhaNadharAo halasaslimaIo koilamadhuragira sussarAo kaMtA savvassa aNunayAo vanagayavalipaliyAvaMga duvvaNNavAhI dobhaggasogamukAo uccattega ya narANa thovUNa mUsiyAo sabhAvasiMgArAgAra cArubelA, saMgasagayahaliya aNiyaceTriya vilAsa saMlAvaNiuNa juttovayArakulalA suMdarathaNajahaNavadaNakaracaraNaNayaNamAlA vaNalAdapaNajovaNavilAsakaliyA naMdaNavaNavivaracAriNIuvya accharAo accheraMga pecchaNijjA pAsAithAo dariyANijjAo abhirUvAo pddiruuvaao| tAsi NaM bhaMte ! maNuINaM kevaikAlata AhAraTe sasupajjai ? goyamA ! cauttha bhattassa AhAraTTe samuppajai ||suu0 38 //
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra __ chAyA-ekoruka manujInAM bhadanta ! kIza AkArabhAvasatyavatAraH pavata: ? gautama ! tAH khalu manujyaH sujAtasaGgisundarya: pradhAna-mahilAguNayuktA atyanta visarpaspana sukumAra kUrmasaMsthita viziSTacaraNAH RjumRduka pIvara nirantara puSTasaMhatAgulayaH unnataravidatalinatAmrazucisnigdhanakhAH romarahita vRttalaSTasaMsthitA jaghanya prazastalakSaNAkopyajaMghayugalAH sunirmita mugUDhajAnumaMDaLa subaddhasandhayaH kadalIstambhAtireka saMsthita nirvaga sukumAra mRdukakomalAviraLasamasaMhitasunAtavRttapIvara nirantaroravaH, aSTApadavIci paTTasaMsthita prazasta vistIrNa pRthuLa zroNayaH vadanAyAma pramANa dviguNita vizAlamAMsala sukhada jaghanavaradhAriNyaH vajravirAjita prazastalakSaNanirudarAH vizlIvalitattanunamitamadhyikAH RjukasamasaMhitajAtyatanuka kRSNasnigdhAdeyalaDailalita suvibhakta sujAtakAntazobhamAna ruciraramaNIyaromarAjayaH gaMgAyatta pradakSiNAvartataraGga bhaguraravikiraNataruNayodhitA kozAyamAna padmavanagambhIra vikaTanAbhayA anudbhaTa prazastapInakukSayaH saMnatapAzrdhAH saGgapAzcIH sujAtapAH mitramAtrikaponaratidapAzcA: akaraNDakanakarucakanimalasujAta nirupahatagAtrayaSTayaH kAJcanaphalaza samamamANa samasaMhitasujAtalaSTacucUkAmelakayamalayugala vartitAbhyumnataratida saMsthitapayodharAH bhujaGgAnupUyaMtanu ke gApucchavRttasamasaMhita natAdeyalalitabAhyaH tAmranakhAH mAMsakAgrahastAH pIvaraphomalaparAguLayaH snigdhapANirekhAH ravizazizaGkhacakra svastika suvibhakta bhUciratidapANirekhAH pInonnatakakSavastidezA: paripUrNagalLakapolA: caturaGgulamupramANa kambuvarasadRzagrIvA mAMsavasaMsthita prazastahatakAH dADimapupparakAzapIvara kuJcita. varAgharAH sundarottaroSThAH dadhidakarajazcandrakundavAsantImRdulAchidravimakadazanAH rktotplptrmRduksukumaartaalujihaa| kaNakavara mRdubakuTilAbhyudgataRjutuGganAsAH zAradanavakamalakumudakuvalaya vimuktadala nikara sahazalakSaNAGkitakAntanayanAH patraka capaLAyamAnatAmrakocanA AnAmitacAparucirakRSNAbhrarAjisaMsthitasaGgatAyata sujA. takRSNasnigdhabhramaH AlInapramANayuktazravaNAH pInamRSTaramaNIya gaNDarekhAH caturastra prazastasamalalATAH kaumadIrajanikaravimalaparipUrNasaumyavadanA chatronnattottamAGgAH kuTiLasuzliSTadIrghazirojAH chatravajayugaratUpadAminikamaNDalukalazavApIsvastikapattAkAyavamatsya kUrmarathavaramakarazukasthAlAGkazApTApadavIja supratiSThakamayurazrIdAmAbhiSe toraNamedinyudadhivaramavanamirivarAdarzalalitagajaRSabhasiMha cAmarottamaprazasta dvAtriMzallakSaNadharAH haMsasahamatayaH kokilA dhuragIH musvarAH kAntAH sarvasyAnunavAH vyapagatavalipalitAH vyaGgadurvaNavyAdhi daurbhAgyazokamuktAH uccatvena ca narANAM stokenocchritAH sabhAvazRGgArAgAracAruvepAra, saMgatagata. imina-maNitaceSTita vilAsasaMkApanipuNayuktopacArakuzalAH sundarastana jaghana
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA graM.3 u.3 sU.38 ekoruka0 manujInAmAkArAdika 557 vadanakaracaraNanayanamAlA varNalAvaNyayaudanavilAsakalitAH nandanavanasvira cAriNya iva apsarasaH, AzcaryaprekSaNIyAH prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH / tAsAM khala bhadanta ! manujInAM kiyati kAle AhArArthe samutpadya ? caturthabhaktasyAhArArthaH samutpadyate // 7038. / TIkA-atha yugaladharma samAne'pi mAbhUt paktibheda iti yugminI svarUpaM praznayanAha-'egoruya maNuINaM' ityAdi / 'egoruya maNuINaM bhaMte' eka rukamanujIlA bhadanta ! 'kerisae AgArabhAvapaDoyAre pannatte' kIdRzaH-ki.mAkArava: AkAra bhAvapratyavatAraH svarUpaM prajJaptaH kathita iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi 'goyamA !' he gautama ! 'tAo NaM aNuI zro' tAH khalu manujjaH 'sujAya savaMga suMdarIo' mujAta sarvAGga sundaya:, sujAtAni yathoktapramANopetayA zAznajanmAni sarvANi aGgAni-ziraH prabhRtIni yAsa tAH, ataeva sundry:-sundraakaaraaH| 'pahANamahilAguNehi juttA' pradhAnamahilAguNairyuktAH-pradhAnAH ye hilAguNA:piyaMvadatva bhacintAnuvartakatvAdayastairyuktA iti / 'accaMta visappama Na euma sukumAla kummasaMThiyavimiTTacalagAo' atyanta visamRdu sukumAra masaMsthita 'egorupamaNuI NaM bhaMte ! ke risae AmArabhAva paDodhAre pAnatte' ityAdi muutr-38|| TIkArtha-he bhadanta ! ina ekohaka dvIpa kI manuSya striyoM kA rUpa Adi kaisA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI gautama svAmI ko kahate haiM-'goyamA! tAmoNaM maNuIo sujAyasavcaMgasuMdarIo pahANa mahilAguNehiM juttA accana visappamANa pauna sukumAla kuMma saMThita visiTTha calaNA ujjumiuya pIdhara niraMtara puDha sAhitaMgulIyA' he gautana ! ekoruka dvIpa kI manuSya striyAM yathokta pramANa meM utpanna hue samasta aMgoM se viziSTa hone ke kAraNa bar3o sundara hotI hai| pradhAna mahilA guNoM se-ve priyaMvadatva bhatIcittAnuvartakatva-priya bolanevAlI pati ke vicAro ko mAnanevAlI Adi guNoM se yukta hotI haiN| unake dono paira 'egoruya maNuINaM kerisae AgArabhAvapaDoyAre pannatte' tyAta TIkArtha-he bhagavana ! e ekarUka dvIpanI manuSya strinu rUpa vigere kevuM kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! tAoNaM maNuIo sujAyasambaMga sudarIbho pahANamahilA guNehiM jutA accaMta visappamANa pauma sakumAla kubha saMThitavisiTucalaNA, ujjumiuya pIvara. niraMtarapuTTa sAhitagulIyA' 3 gautama ! 4 / 34 dvIpanI manuSya liyA cokta pramANathI utpanna thayelA saghaLA aMgothI viziSTa heva nA kAraNe ghaNIja suMdara hoya che. pradhAna mahilA guNothI eTale ke teo priya bolavA
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale viziSTacaraNAH, atyanta visarpanto calantAvapi mRdUnAM madhye mRkumArI-manojhaukUrmavat kUrmapRSTavad saMsthitI unnatatvena kacchapapRSTha saMsthAnasaMsthitI viziSTau caraNau yAsAM tAstathA, 'unjumiuya pIvara niraMtarapuTTasAhiyaMgulIyA' RjumRdukapIvara nirantara puSTasaMhatA aMgulayaH, Rjya: saralA na tu vakrAH mRdukAH komalA: povarA:-ucitAH nirantarA:-parasparAntararahitAH puSTA:-mAMsalAH saMhatAzca muzliSTA aMgulyA-pAdAGgulayo yAsAM tAstathA, 'uNNayatiyavaliNa taMbasuiNiddha nakhA' unnataratida talina tAmrazucisnigdhanatvAH' tatra unnatA:-abhyunnatAH ratidAH, talinA:-pratalAH, tAmrA IpadraktAH zucayaH-pavitrAH snigdhApa nakhA yAsA tAstathA, 'rogarahiya vaTTalaTThasaMThiya ajahaNNa pasattha lakkhaNa akoppa jaMghajupalA' romarahita vRttalaSTasaMsthitAjaghanya prazastalakSaNA kopyajaMgha yugalAH romarahitaM vRttaM vartulaM laSTaM saMsthitam, tathA ajaghanyani-utkRSTAni lakSaNAni yatra tada tadhA, etAzakoppama dveSyaM motikaramityarthaH jaGghA yugalaM yAmAM tAstathA, 'muNimimaya sugaDhajANumaMDalamubaddhasaMdhI' sunirmita sugUDha jAnumaNDala mubaddha calate samaya bahuta sundara rIti se calate haiM padma ke jaise ye sukumAra hote haiN| inakA saMsthAna kUrma kacchapa kI pITha ke jaisA unnata hotA hai| inake caraNoM kI aguliyA~ Rju-sIdhI chidra rahita pIvara-puSTa rahatI haiM aura saMhata AsapAsa meM eka dUsarI aMguli se saTI huI rahatI hai| 'uNNayaratiyataliNataMbasukSaNiddhaNakhA' inake nakha unnata hote haiM rati mada hote haiM, talina-patale hote haiM, tAmra-ISadrakta hote haiM zuci-pavitra rUpha hote hai aura snigdha hote haiM / 'roma rahiya baTTa laTTha saMThiya aja. haNNa pasatyalakkhaNa akoppa jaMghajuyalA' inakA jaMghA yugala roma rahita gola, sundara hotA hai aura utkRSTa lakSaNoM vAlA hotA hai tathA-adveSya vALI, patinA vicArane anusaranArI vigere guNavALI hoya che. temanA beu paga cAlatI vakhate ghaNuja suMdara rIte cAle che padmanA jevA te sukumAra hoya che teonuM saMsthAna kAcabAnA vAMsAnI jema unnata hoya che. temanA paganI AMgaLIye trAju sIdhI chidravinAnI pIvara puSTa hoya che. ane paraspara sAta tAsa mI sAMgalIyAna bhagIna 2 cha. 'unnayaratiya taliNa tavasuiNiddhaNekhA' tayAnA name unnata hAya che. bhAna maha DAya che. talina kahetAM pAtaLA hoya che. tAmra ISadrakata hoya che. zuci pavitra hoya che. mana snigdha DAya che. 'romarahiya caTTaldusaThiya ajahaNNa pasatthalakkhaga akoppa jaghajuyalo' bhanI dhA yuga rAmavinAnugaNa su12 hAya che. mane jaTa lakSaNe! vANu DAya che. tayA smadveSya su42 vANe te hAya hai. 'suNimmiya
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.38 ekohaka manujInAmAkArAdika i 599 saMghayA, tatra-su-suSTu atizayena nirmite-racite sugDhe-mAMsalatayA'nupalakSye ye jAnumaNDale tAbhyAM subaddha dRDhasnAyuktvAdazlathaH saMghi:-jAnupandhibhAgo yAsAM tAstathA, 'kalikkhaMbhAtirega saMThiya NivaNa sukumAla mauya komancha ahirala samasaMhita sunAta vaTTapIvara giratarorU' kadalIstammAtireka saMsthita nigamakumAra mRdukakomalAviralasamasaMhata sujAtavRttapIcaranirantaroravaH tatra kadalIstambhAbhyAmatirekeNa atizAyitayA kadalIstasmasaMsthAnApekSayApyatizayena saundaryayukta saMsthitaM yayostI nirbaNI-visphoTakAdikSatavajito ataena sujhupArI cikaNau mRdukau-mArdavaguNasaMpannI, ataeva komalau-vahirbhAgApekSaya pezako avi. ralo-parasparAsannau samau pramANatastulyo santau saMhatI-samazreNisthitI sujAtImuniSpannau-janmajAvadoSajitau vRttau-vartulau pIvarauM puSTI nirantaroM parasparanirvizeSo-UrU yAsAM tAstathA, 'aTThAvayavIcI paTasaMThiya-pasatya vitpinna pihu. sundara lagane vAlA hotA hai 'suNimmitha yUhajANu maMDala subaddha saMdhI' inakI saMdhi sunirmita evaM sugaDha-anupalakSya upara le nahIM dIkhane vAle jAnu maNDala se suSaddha hotI hai-dRDhasnAyu yukta hone se azithila hotI hai 'kalikkhaMbhAtireka saMThiya nivvaNa sukumAlayauya kSomala avirala samasahita sujAta vaha pIcara NiraMtarorU' ina ke donoM urU hadalI stambha ke jaise AkAra vAle hote haiM, rivraNa-visphoTaka-phoDe Adi se rahita hote haiM sukumAra suhAle hote haiM, mRdu hote komala hote haiM avirala hote haiM-paraspara nikaTa-pAsa pAla meM hote hai sama hote haiM-pramANa meM barAbara hote haiM sahita hote haiM juTe hue hote hai sujAna-suninnavRtta gola AkAra ke hote haiM pIvara-puSTa hote haiM aura Apala meM ni: zeSa-samAna-epha se-hote haiM / 'aTTAkyavIcI ghaTTa saMThiya patha vidhi gUhajANumadala subaddhasaMdhI' tamAnI sadhI sunimita mane sugUDha meTa 6u.thA na dekhAya tevA jAnu maMDalathI subaddha hoya che. deDha snAyu yukta hovAthI azithila hAya che. 'kayalikha bhAtireka saMThiyanivvaNa sukumAlamauya kosala rila samasahitasujAtavaTTapIvaraNiratarorU' mAnA ganne 73 // (gha) nA staMbhana jevA AkAravALA suMdara hoya che, nirvANa viTaka eTale ke phallA vigere vinAnA hoya che. sukumAra ane zobhAyamAna hoya che madu kemaLa hoya che. avirala hoya che paraspara eka bIjAnI najIka najIka hoya che. sama kahetAM sarakhA hoya che. pramANasaranA hoya che. sahita hoya che. eka bIjAne lAge che. sujAta ane supinna hoya che ghara nAmagoLa AkAranA kAya che, pIvara puSTa hoya che. ane ApasamAM nirvizeSa sarakhA eka jevAja
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 jIvAmigamasvaM lasoNI' aSTApadavIci pasaMsthita prazasta-vistIrNa pRthulazroNayA, vIcivigata ghuNAdhakSata evaM vidho yo'STApadapaTTA dhUta phalakapaTTaH tadvat saMsthitA tatsadRza saMsthAnavalI prazastA sundarA vistIrNA pUrvAparabhAgavistArayuktA pRthulA-sthAzroNi:-kaTera namAmo yAsAM tAstathA 'vadaNAyAmappamANaduguNita visAmasaLa mubaddha jahaNa varadhAraNIo' vadanAyAmamayANa dviguNina vizAlamaMsala subada. jaghanavaradhAriNyaH, tatra vadanAyAmapramANasya-mukhadairya dvAdazAGgulamamANaM tasmAda dviguNitaM dviguNaM-cata vizatyaGgulaM vizAlaM ghiratIrNa mAMsalaM puSTaM subaddham aIva subaddhAvayava na tu etAdRzaM jaghanavaraM-varajaghanadvayaM dhArayanti evaM zIlA yAstAstathA, 'vajjavirAiya pasasthalavakhaNa girodarAtivalibaliya taNu Namiya majjhi gayo' vana virAjina prazastalakSaNa-nirudarA trivaLicalitanunamitamadhyikAH na pihala loNI' imakI zroNi-kamara ke pIche kA bhAga dhuNa Adi se akSata jo aSTApada-dhUna phalapha usake pRSTha ke AkAra jaisI hotI hai prazasta hotI hai vistIrNa hotI hai aura lambI hotI hai-tathA-moTI hotI hai 'vadaNAyAmappamANa duguNita visAla maMsala supaddha jahaNavara dhAraNIo' bAraha aMgula mukha pramANa se dviguNita-caubIsa aMgula pramANa inakA jaghana pradeza hotA hai aura yaha vizAla, mAMsala evaM subaddha hotA hai snAyuyoM se acchI taraha jakar3A huA rahatA hai 'vaja virAiya pasatyalamvaNirodarA' ye alpodara vAlI yAcikRta udara se hIna hotI haiM, unakA yaha udara kSAma hone le kRza-hone se bajra kI taraha suzobhita hotA hai tathA sAmudrika zAstrokta prazasta lakSaNoM se yukta hotA hai 'livalo baliyataNuNamiya majjhito ujugha sama sahita DAya che. 'aThThAvayavIcI paTTa saThiya panattha vitthinna pihulaseNI' tamAnI zreS ele ke keDanI pAchaLa dhu vigerenA kSata vinAnI je aSTApada ghana phalakanA pRSThanA AkAra jevI hoya che. prazarata hoya che. viratIrNa heya che ane mI hAya che tathA bhATI DAya che. vidagAyAmappamANaduguNita visAla masala subaddha mahaNavara dhAraNIo' mAra Hina bhubha prabhAguthI nabhae2.vIsa AgaLa pramANane teone jaghana pradeza hoya che. te snAyuothI sArI rIte 44.2 2 cha. 'vajjavirAiyapasattha lakkhaNaNirodarA' to ma542 vALI ane vikRta udarathI rahita hoya che teonuM A udara kSAma hovAthI kRza hovAthI vajanI jema suzobhita hoya che, tathA sAmudrika zAleta prazastakSathI yuta saya che. tivalivaliyataNuNa magamajjhiyAtoja ujjuyasamasahita jacca taNukasiNaNiddha AdejalauD suvibhatta sujAya
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotakA TIkA pra.3 3.3 3.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 601 tatra vajravadvirAjitaM kSamAtvena tathA prazasta lakSaNaM sAmudrikazAstrokta prazasta guNopetaM-nirudaraM-kRzodaraM yAsAM tAstathA, yathA triIla valitam-calirnAmanAbherupari udaragatA rekhA, tisRNAM klInAM samAhAraH trivali udaragatarekhAtrayaM, tena balitam-IpadvakrIbhUtaM tanunamitam IpannamrobhUtaM madhyaM zarIramadhyabhAgo yAsAM vAstathA, 'ujjuyasamasaMhitajacca taNukasiNaNiddha AdejjalaDaha muvibhatta sujAtakaMta sobhataruila ramaNijjaromarAI' Rjuka samasaMhitajAtya tanukRSNa snigdhAdeya. kalita muvibhakta sujAtakAnta zobhamAnaruciraramaNIyaromarAjayaH, tatra-RjukAnAM samAnAM-tulyAnAm, saMhitAnAM-santatAm na tu apAntarAla vyavacchinnAnAm janmayAtAnAm. tanUnoM sUkSmANAm, kRSNAnAM - bhramarAvat kRSNavarNAnAM snigdhAnAM-satejaskAnAM na tu rakSANAM AdeyAnAM dRSTigrAhyANAM 'laDAi' ti lalitAnAM suvibhaktAnAM suSTu vibhAga prAptAnAM parasparA'zliSTAnAM mujAtAnAM suSTutayA samudgatAnAm kAntAnAM-kamanIyAnAm ataeva zobhamAnAnAM-zobhAsaMpannAnAM, rucirANAM-kAntiyuktAnAM, ramaNIyAnA-pRSTajana manohArakANAM romNAM tanUruhANAM rAjiH-paGktiAMsA tAstathoktAH 'gaMgAvatta payAhiNAvatta taraMga bhaMguraravivi raNajacca taNukasiNaNiddha Adeja lar3aha suvibhatta sujotakaMna sobhaMta ruhala ramaNijja romarAI' inake zarIra kA madhya bhAga trivalI tIna rekhAoM se valina-muDA huA hotA hai. patalA-kRza-hotA hai, namita hotA hai-ISat namra hotA hai, inakI romarAja sarala hotI hai samabarAbara hotI hai, saghana hotI hai, bIca 2 meM chUTI huI nahIM hotI haiM kRtrima nahIM hotI hai-svAbhAvika hotI hai patalI hotI hai, kAlI hotI hai, snigdha hotI hai, Adeya-suhAvanI hotI hai lalita-sunda-hotI hai, suvibhakta-alaga-alaga hotI hai, sujAta-janma doSa rahita hotI hai kAnta mana ko harane vAlI hotI hai zobhA yukta hotI haiM, rucira hotI hai aura ramaNIya hotI hai| 'gaMgAvattapatrAhiNAvatta raMga bhaMgura ravi kaMta sobhataruilaramaNijjaromarAI' bhanI shriirne| madhyamA jaya mAyAthA vaLe hoya che. pAtaLe arthAta kaMika kuza hovAne lIdhe namela hoya che. ISat namela hoya che. teonI jema paMkita sarala hoya che sama barAbara sarakhI hoya che. saghana gADha hoya che. vacamAM vacamAM chUTelI hatI nathI. kRtrima hotI nathI. svAbhAvika hoya che pAtaLI hoya che, kALI hoya che sinagdha hoya che. Adeya kahetAM sohAmaNI hoya che. lalita eTale ke suMdara hoya che. suvibhakata alaga alaga hoya che. sujAta janmadeSa vinAnI hoya che. kAMta manane haraNa karavAvALI hoya che, zobhAyamAna hoya che. ane ramaNIya mo0 76
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA migamasUtre 602 taruNohie AkosAta pauma gaMbhIra vigraDaNAbhI' gaGgAvarta pradakSiNAvartataraGgabhaguraravikiraNataruNa bodhitAkozAyamAna jhagambhIravikaTanAbhayaH, tatra - gaGgAyAH AvartI vibhramaH sa iva dakSiNAvartAH na tu zamAvalIH taraGgA iva taraGgAstisro valayastabhirmagurA vicchittiyuktAH ravikiraNaistaruNaH baudhita vikAsIkRtaM sat akozAyamAnaM - vikacI mavat padma-kamalaM tadvad gambhIrA garttavadveSayuktA vikaTA - vizALA ca nAbhiryAsAM tAstathA, 'aNumaDa pasatyapINa kucchI' anudbhaTa parAstapIna kukSayaH anudbhaTau - anuvarNo prazasta pInau kukSI yAsAM tAstathA, 'saNgapapAsA' sannatapAvI' 'saMgayapAsA' saGgata pAtra : 'sujAyapAsA' sujAtapAH, etAni padAni pUrvavyAkhyAta manuja kukSicada vyAkhye yAni, 'miyamAiyavINa rahayapAsA' mitamAtrika pInara dipAH, tatra mite - paramite mAtrike - mAtrayopete pIne - upacite ravideprItikare pArzve yAsAM tAstathA 'akaraMDa pakaNagarupaNa nimmala sujAya NiruvahayagAyalaTThI' akaraNDakakanakarucaka nirmala-sujAta niru 'hatagAtrayaSTayaH, tatra avidyamAnaM kiraNa taruNavohiya akosAvaMta patramavaNa gaMbhIravighaDaNAbhI' gaMgA kI bhauMra ke samAna pradakSiNAvarta vAlI, trivala se bhugna tathA madhyAha ke ravi kiraNoM se vikasita hue kamala ke jaisI gaMbhIra evaM vizAla inakI nAbhi hotI hai 'aNugbhaDapasatya pINa kucchI' atulavaNa-ugratA rahita prazasta, aura pIna inakI kukSi-udara bhAga hotI hai. 'saNNayapAsA' inake donoM pArzva bhAga kucha kucha jhuke hue hote haiM / 'saMgapapAsA' ataeva ve saMgata pArzva vAlI aura 'sujAyapAsA' sujAta pArzva vAlI hotI hai / ina padoM kA vistRta artha pahale AcukA hai. 'miyamAiyapINa rahayapAsA' inake donoM pArzva mita-parimita, apane-apane pramANa yukta, puSTa aura ratiprada-Anandavardhaka hote haiM / 'akaraMDuyakaNagaDeya che. 'gaMgAvattapayAhiNAvatta taraMga bhaMgura ravi kiraNa taruNa vaNNehiya akosAyaM tapamaNagaMbhIraviyaDhaNAbhI' gaMjAnI bhamara-maLanA jevA pradakSiNA vavALI trivalIthI yukata tathA madhyAhananA sUryanA kirAthI vikasita thayelA ubhajanA bananA levI gaMbhIra bhane vizANa tethonI nAlI hoya che. 'aNubha upasatya pINa kucchI' anusmathu ugratA vinAnI prazasta khAne pIna teyonI suzrI tara yache 'saNNayapAsA' teyonA bhanne pArzva lAgo 366664 jumlA hoya che. 'saMgayavAsA' mosA pArzvavANI hoya he 'sujAtapAsA' sunata pArzva vANI hoya che. yA mahono vistAra pUrvano artha paDesAM bhAvI gayesa che. 'miyamA iya pINaraiyapAsA' teyonA apArzva paDamA bhita parimita yAta potAnA prabhANuthI yukta cuSTa ne AnaMda ApavAvAjA hoya . 'akara Duya kaNagaruga - -
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 khU.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 603 mAMsalasvena anupalakSyamANaM karaNDaka-pRSThavaMzAsthikaM kanakasyeva rucakoruciryasyA:sA nirmalA-svAbhAvikAgantukamalarahitA sujAtA janmadoSarahitA nirupahatAjvarAdidaMzAdi doSopadravarahitA evaM bhUtA gAtra yaSTividhate yAsA tAstathA, 'kaMcaNa kalasasamappamANa samasaMhaya sunAya-laThThaccuya Amela gajamalajugala caTTiya anbhuNNayaraiyasaMThiya-payodharAo' kAJcanakalazasamabhamANasamasaMhata sujAtalaSTa-cucukAmelakayamalayugalacatitAbhyumnataratidasaMsthitapayodharAH tatra kAzcanakalazasama pramANa yayostI tathA sau-parasparatulyau saMhato parasparamatyantazliSTau anayorantarAle mRNAlasUtramapipraveza na labhate etAdRzauM sunAtI-janmadoparahitI laSTacUcukAmeLako-mano. ruyaga nimmala sujAya NiruvayaNAya laTThI' inakA zarIra itanA adhika mAMsala puSTa hotA hai ki usameM palaliyAM aura pITha kI haDDI dikhAI nahIM par3atI hai tathA vaha unakA zarIra ailI kAnti vAlA hotA hai ki jaisI kAnti bAlA suvarNa hotA hai Agantuka aura svAlAvika kisI bhI prakAra kA maila unake zarIra para utpanna nahIM hotA hai janma ke doSoM se vihIna hotA hai evaM jvara Adi rogo ke upadravoM se yaha bilakula rahita hotA hai 'kaMcaNakalasa samappamANa laSa sahaya sujAta lahacUcuya Amelaga jamala jugala vaSTriya anbhugNaya ratiya saMThiya payodharAo inake donoM stana kaMcana ke kalaza jaise gola maTola hote haiM, athavA kaMcana ke kalaza jaise moTe pramANa meM hote haiM yA unake jaise bar3e hote haiM inameM eka baDA ho eka stana choTA ho aise ye nahIM hote haiM kintu pramANa meM donoM parApara hote haiM ye itane vizAla evaM moTe hote haiM ki Apasa meM donoM aise saTe hue hote hai ki inake bIca meM se hokara mRNAla tantu-kamala nimmala sujAya NiruvahayagAyalaTThI' teyAnu zarIra theTa madhumAsada puSTa chAya che ke jethI temanI pAMsaLI ane vAMsAnA hADakA dekhAtA nathI. tathA teonA zarIre evI kAMtIvALA hoya che ke Agatuka ane svAbhAvika kaI paNa prakArane mela teonA zarIra para upana thato nathI. janmanA daiSothI rahita hoya che. ane javara vigere roganA upadra vinAnI hoya che. 'ka' caNakalasa samappamANa samasaMhaya sujAta laTU cUcuya Amelaga jamala jugalavaTriya abhuNNayaratiya saMThiyapaye dharAo' tamanA manne 2tanA sonAnAM vaza mevA goLa maTeLa hoya che, athavA kaMcananA ghaDAnA jevA moTA hoya che. athavA suvarNanA jevA tejasvI ane atyaMta AkarSaka hoya che. eka stana mATe hoya ane eka nAnuM hoya tevA e hAtA nathI, paraMtu te ane pramANamAM barAbara hoya che. e eTalA vizALa ane moTA hoya
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 jIvAmigama jJastanamukhazekharau yamalau-samazreNiko yugoM-yugalarUpI vartitau-vartikAvivacito kaThinI ityarthaH, abhyunnattau-upayudhito ratidasaMsthitI ratidA bhItidA saMsthitiH saMsthAnam AkAra-vinyAso yayosto ratidasaMsthitau etAdRzau payodharauM kucau yAsAM tAstathA 'bhupaMgaNupuvvataNuyagopuccha baTTasaMhiyasama Aegja kaliya vAhAo' bhujaGgAnupUrvyatanuka go pucchavRttasamasaMhitanatAdeyalalitavAhavaH, tatra bhujadgagarIvat AnupUryeNa krameNa adho'dho mAge ityarthaH tanuko ataeva gopuccharada vRtto samo-parasparatulyau saMhito ravazarIrasaMzliSTI nato skandhadezasya natatvAt namronAla kA sUtra bhI nahIM nikala sakatA hai ye sujAta dopa se rahita hote haiM ina stanoM ke agrabhAga meM jo cucuka hote haiM-ve unase alaga hI par3ate haiM so ailA pratIta hotA hai ki mAnoM inake upara zekhara mukuTahI rakhane meM AyA ho ve stana Age pIche utpanna nahIM hote hai-kintu eka sAtha utpanna hote haiM aura eka hI sAtha vRddhiMgata hote haiM vakSa sthala para ye viSama zreNi meM sthita nahI haiM kintu samaNi meM sthita hai Amane sAmane ye eka dUsare ke samAna unnata avasthA vAle U~ce uThe hue hote haiM inakA saMsthAna AkAra atyanta sundara prItikara hotA hai. 'bhuyaMgaNupubdhataNuya gopuccha va sama sahiya NamiyaAejjalaliya bAhAo' inake donoM yAhu bhujaMga kI taraha kramazaH nIce kI ora patale hote haiM gopuccha kI taraha ve vRtta-gola hote haiM Apasa meM ve samAnatA liye hue hote haiM saMhata-apanI2, saMdhiyoM se ve saTe hue rahate haiM, che ke parasparanA bane evA lAgatA hoya che ke te banenI vacamAthI mRNAlataMtu arthAt kamala nAlane tAMtaNe paNa nIkaLI zakato nathI, teo sujAtA arthAt janma depathI rahita hoya che. A stananA agrabhAgamAM je sucaka (dITI) hoya che te tenAthI judIja jaNAI Ave che. te evI jaNAya che ke mane A stanapara zekhara arthAt muguTa ja rAkhavAmAM Avela haoNya che. A stane AgaLa pAchaLa utpanna thatA nathI paNa eka sAtheja utpanna thAya che. ane ekIsAthe ja vadhatA rahe che. vakSasthaLa chAtI para teo viSamazreNIthI rahetA nathI. paraMtu samazreNImAMja rahelA hoya che. sAmasAmA te eka bIjAnA sarakhI unnatAvasthAvALA ane uMce uDhelA hoya che. teonuM saMrathAna AkAra atyaMta suMdara ane prItIjanaka hAya cha 'bhuya gaNupuvvataNuya gopucchavasamasahiyaNamiya AejjAlayavAhAo' teonA bane bAhuo bhujaganI jema kramazaH nIcenI tarapha pAtaLA hoya che. gAyanA puchaDAnI jema vRtta goLa hoya che. teo parasparamAM samAnatAvALA hoya che. saMhata-pota potAnI saMdhIyethI teo maLelA rahe che. nata-namra eTale ke
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.1 u.3 2.38 ekoSaka: manujIvAnAmAkArAdikam 605 Adeyau atisundarau lalitau-manojJaceSTA katiau vAhU yAsAM tAstathA 'tavaNahA' tAmranakhAH, IpadraktanakhAH 'maMsalara gahatthA' mopalAgrahastAH-paripuSTakarAgrabhAgAH 'pIvarakomalavaraMgulIo' pIvarakomalakarAlikAH, pIvarA:-sthUlAH komalA. varA:-pramANalakSaNopetasvena zreSThA aMgulayo vidyante yAsA tAstathA, 'Niddha pANilehA' snigdhapANirekhAH 'ravisasi saMkhacakkasosthiya suvibhatta suviratiya pANilehA' ravizazizaGkhacakra svastika suvibhakta muvirakti pANi rekhAH, tama raviza zaGkhacakra svastikA eva suvibhaktAH-supaTA:- suviracitAH spaSTatayA dRSyamAnAH etAdRzyaH pANirekhAH yAsAM tAstathA, 'pIguNNayakakkha vasthidesA' pInonnata. kakSanastidezAH, pInA upacitA unnatA abhyunnatAH kakSavaritadezA kakSayoH-hastamUlAdhobhAgayoH, basteH-nAbheradhobhAgasya ca dezo yAsAM tAstathA, 'paDipuNNagallakavolA' paripUrNagallakapolAH, paripUrNo mAMsalaldhena sthUlo gallau gaNDadezI ca yAMsAM tAstathA, 'cauraMgula suppamANa kaMtruvara sarIsagIdA' caturagula sumamANa kambuvara sadRzagrIvAH caturagulaM-caturaGgulapamitaM su-suSTu zobhanaM mANaM yasyAH sA tathA kamvuvareNa pradhAnazaGkhana sahazI channatayA bAlatrayayogena ca pradhAnazaGkha. tulyA grIvA yAsAM tAstathA, 'maMsalasaMThiya pasatthahaNuyA' mAMsalasaMsthita prazastaha. nukA:-mAMsalaM puSTaM saMsthita zubhAkAra prazastaM ca hanukaM cibukaM yAsAM vAstathA nata-namra jhuke hue hote haiM Adeya ati sundara hone se upAdeya hote haiM aura lalita manojJa ceSTA se yukta hote hai / 'taMdaNahA' inake nakha tAmra hote haiM-kucha2, lalAI liye hue hote haiM ' maMlagna hatthA' inakA paMjA mAMsala-puSTa zetA hai 'pIsakomalavaraMgulIo' inakI aMguliyAM pIvara-vizeSa-majabUta hotI hai komala hotI hai evaM uttama hotI hai, 'NiddhapANilehA' inake hatheliyoM meM jo rekhAeM hotI haiM-ve snigdha hotI haiM 'ravi sasi saMkhacakka sosthiya suvibhatta stuvirakSya pANilehA' inakI hathelI mAMsala-puSTa hotI hai sundara AkAra kI hotI hai aura hathelI meM namelA hoya che. Adeya arthata atyaMta suMdara hAvAthI upAdeya arthAta manane garbha tavA DAya che. sana sarita hito bhanAjJa theTa pa. uAya che. 'taMbaNahA' teyAnA na ta ele hAya che, arthAt 444 4 sAtimA pa. DAya 8. 'pIvarakomalavara'galIo' tayAnI mAgaNIsA pAvara vizeSa bharabhUta DAya che. misa DAya . ana uttama hoya che. "NipANilehA' bhanI yati cAmAM je rekhAo hoya che, te ni suMvALI hoya che. suMdara AkAravALI khAya che. sana prazasa! 321 // yeoya hoya che. 'ravi sisaMkhacakkasosthiya sunirakSya poNIlehA' tamanI hathelI mAMsada puSTa hoya che. suM2 mAranI hoya le,
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 jIyAmigama 'dADimapupphappagAsapIvarakuciyavarAdharA' dADimapuSpaprakAzapIvarakRzcitarAdharA, tatra dADimapuppavat prakAzaH rakta ityarthaH, pIvara:-upacitaH, kuzcita:-Akucito manAga valito paraH pradhAno'dhara:-adharauSTho yAsA tAsthA, 'suMdarottarohAH sundarottarauSThAH 'dadhidagarayacaMda-kuMdavAsaMti maula acchidda vimaladasaNA' dadhidakarajazcandrakunda-vAsantImukulAcchidra cimaladazanAra, tatra dadhi loka prasiddha dakarajo-jalakaNaH, candrA zazI kunda-kundakusamam vAsantImukulaMvAsantIkalikA tadvat zuklAH acchidrA:-vivararahitAH vimalA:-malarahitAH dazanAH dantA yAsAM tAstathA, 'rattuppalapattama uya sukumAlatAlujIhA' raktotpaNa patra mRdula sukumAratAlujihAH, tatra raktotpalapatravada mRduke sukumAre tAlajihaye sUrya, candra, zaMkha, cakra evaM svastika kI rekhA hotI hai ye rekhAyeM prazasta prazaMsAspada hotI hai 'pIguNNayaNakakkhapatdhidesA' kucha kucha UMcA iThA huA aisA pakSa pradeza evaM nAbhI ke nIce kA bhAga jinakA rama. NIya hai aisI 'paDipuNNa gallA volA' paripUrNa evaM puSTa jinaka kapola (gAla) pradeza hai aisI evaM 'cauraMgula supamANa kaMvara sarIsagIvA' inakI grIna pUrNa mAMsala-puSTa cAra AMgura pramANa zaMkha ke jaisI tIna rekhA yukta hotI hai 'maMsala saM Thaya pasatya haNupA Thoho-hoTha ke nIce kA bhAga mAMsala-puSTa hotA hai sundara AkAra vAlI hotA hai. aura prazasta hotA hai. 'dADimapupphappagAsa pIvara kuMciya dharAdharA' inake adharoSTha dADima-anAra ke-puSpa jaise prakAzavAle suhAvane hote haiM arthAt lAla aura camakadAra hote haiM, pIvara-puSTa hote hai evaM AkuJcita kucha2, valipta hote haiM ata eva ve dekhane meM baDe acche ane te hathelInI adara sUrya ca dra, zaMkha, caka, ane svastikanI rekhAo hoya che. te 3 // prazasAra Doya che. 'popuNgayaNakakkhavatthidesA' teonA kAkhane bhAga kaMIka uce upaDela heya che. temaja hUMTInI nIce mA sesane su2 hAya cha 'paDipuNNa gallakavolA' tebhanI 4pAsa praza marthAta gAsano mAga paripUSNu bhane puSTa hAya che. 'cauraMgula suppamANa kabu gharasarisagIvA' tamanA gaNAnA sA mAMsala puTa 2.2 ma Na tathA pradhAna na mA42 23 ra 2mA yuta Aya che. 'masala saMThiya parattha haNuyA' bhanI hADhA (38nI nIyana sasa) mAMsala bhane yuTa taka suMdara mAranA DAya cha bhane prazasAra54 DAya che. 'dADImapuppha pagArapIvara kuMcithavarA pa' teonA adhareSTha dADamanA pupanI jevA prakAzavALA ane sohAmaNA hoya che. arthAt lAla ane camakadAra hoya che. pIvara kahetAM puSTa hoya che.
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.38 ekohaka manujIvAnAmAkArAdikam 607 yAsAM tAstathA, 'kaNavIramu ula akuDila abbhuggataujjutuMga NAsA' karavIramukulA-kuTilAbhyudgata RjutuGganAsAH, tatra-karavIraghukulaM-iNikAra kalikA tadvat akuTilA avakA abhyudgatA upayutthitA RjvI saralA satI tuGgA-tIkSNA evaMvidhA nAsA yAsA tAstathA, 'sAradaNavakamalakumudakuvalaya vimukkadalaNigara sarisalakkhaNa aMkiyakaMtaNayaNA' zAradanabakamalakumudakuvalaya vimuktadalanikara sadRza lakSaNAGkitakAntanayanAH tatra-zaradi bhavaM zAradaM navanavInaM kamaLa sUryavikAsi. hamadaM candravikAsi kuvalayaM nIlotpalaM eteSAM yo vimukta pRthagmRto dalanikaraH patra samudAya statsadRze lakSaNAGkita AyatadIrgha-zubhalakSaNayukte ataeva kAnte manojJe nayane-netre yAsa tAstathA, 'pattalacavalAyaya taMbaloyaNAbho' palacapalA. yamAna tAmralocanA:, patrale-pakSmale capalAyamAne cApalyayukte tAne Ipana kate dikhAI dete haiM / 'sudarottaroTA' Upara kA hoTha bhI inakA baDA suhA. banA hotA 'dadhidagaraya caMda kuMdavAsaMti bhaula acchidda vimatadasaNA' inake dA~ta dadhike jaise zubhra hote haiM, pAnI ke kaNa jaise nirmala hote haiM candra ke jaise akalaGka hote haiM kunda puSpa ke jaise lapheda hote haiM, vAsantI kalI kI taraha zunna hote haiM bIca meM inakI patiyAM cheda vihIna hotI hai ataeva inameM atyanta dhavalatA rahatI hai 'racappalapatta mauya sukumAlatAlu jIhA' inake tAlu aura jihnA ye donoM rakta kamala ke patra kI taraha lAla hote haiM, mRdu narama hote haiM, aura vizeSa su. mAra hote haiM 'kaNavIra muula akuDila abbhuggata ujjutuMgaNAsA' panakI nAsikA kanera kI kalI ke jaisI hotI hai akuTila-sIdhI hotI hai DeDhi nahIM hotI hai agrabhAga meM pramANAnusAra kucha 2, UMcI uThI huI ane AkuMcita kaMIka kaMIka vaLelA hoya che. tethI ja teo dekhavAmAM ghaNAja su2 mAya che. sNdrottrod|' tamanA upanA 1859ghAna sAhAmAyA DAya che. 'dadhidagaraya caMdakuMda vAsaMti marala acchidda vimala dasaNA' tayAnA hAtI dahinA jevA sapheda hoya che. pANInA biMdu jevA nirmaLa hoya che. caMdranI jema niSkalaMka hoya che. kada puSpanI jema sapheda hoya che. vAsantInI kaLInI jema dhavala hoya che. tenI paMkti vacamAM deda vagaranI hoya che. tethI ja temAM bhatyAta zvetapAna 29 che. 'rattuppala pattamauya sukumAla tAlujIhA' temanA tAg ane jIbha e beu lAla kamaLanA pAnanI mAphaka lAla hoya che. mRdu kahetAM narama hAya che. mana vizeSa sumAra hAya che. 'kaNavIra muula akuDila anmu. gaya sajjutugaNAmrA' temanI nAsira 3sunI jInA pAya cha, bhaTisa
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ apr jIvAmigamasU ca locane yAsAM tAstathA, 'ANAmiya cAruhala kiNhanbharAhasaMThiya saMgaya bhAyaya sujAta kasiNa NiddhamayA' AnAmita cAparucira kRSNabhrarAjI saMsthita saMgatAyata sujAta kRSNasnigdhabhrutraH tatra AnAmita IpannAmito yavApo dhanustadvad cakratayA rucire saMsthAnabhAvato ramaNIye kRSNAbhrarAjiri kRSNameghapaGktiriva saMsthite saMgate yathokta pramANopapanne Ayate - dIrghe sujAte suniSpanne kRSNe kAlimopete snigdhe snigdhacchAyopete va yAsAM tAstathA 'allINapamANa jucasavaNA' ALInapramANa yuktazravaNAH, AlInau mastakamittau kiJciH lagnau pramANayukta-svapramANopetau zravaNa - karNau yAsAM tAstathA, 'pINamaha ramaNijjagaMDalehA' pInasRSTa ramaNIgaNDa lekhA', tatra pInA mAMsalA mRSTA cikaNA ataeva ramaNIyA gaNDalekhA - kapoLapAlI yAsAM tAstathoktAH 'cauraMsa pasatya samaNiDAlA' caturasraprazastasamalalATAH, caturSu hotI hai capaTI nahIM hotI RjvI-saraLa evaM tuGga tote kI coMca jaisI tIkhI hotI haiM 'cAradaNaya kamalakumudakuvalayavimukka dala nigara sarisa lakkhaNa aMkiyakaMtaNapaNA' inake donoM netra sUrya vikAzI zarada kAla kA kamala evaM candra vikAzI kumuda kuvalayanIla kamala ina se judA par3A huA jo patra samRha hotA hai usake jaisI kucha zvatatA kucha lAlimA kucha iSAmanA liye hue bIca meM kRSNa putaliyoM se ani hone se ye bahuta kAnta sundara lagate haiM 'pattala cavalAya taMva loyaNAo' phira unake netra pakSma puTa se yukta hote haiM svabhAvataH capala bane rahate haiM karNa taka lambe hote haiM aura phoroM para ISat rakta hote haiM 'ANAmiya cAparUddala kiNDammara / isaThiyasaMgata Ayaya sujAtaka siddhimuyA' inaphI donoM bhauMeM kucha2 namrIbhUta kiye gaye dhanuSa kahetA vAMkI cUkI nahI paNa sIdhI heAya che. agrabhAgamAM pramANAnusAra kaMika uMuMcI hAya che. capaTI hAtI nathI. RjavI sarala ane tuMga kahetAM pApaTanI yAMya nevI tImI hoya che. 'sArada Natra kamala kumuda kutralaya vimukkadala NigarasarikhalakkhaNaa'kiyaka' tajayaNA' tebhanA manne netrA sUrya vinAzI zaraha Rtunu kamaLa ane caMdra vika zI kumuda kuvalaya nIlakamaLa e khannemAMthI alaga paDelA evA je patranA samUha hAya che. tenA jevI kaIka zvetatA ane kaMika lAlAza ane kaMika kALAzavALA ane vacamAM kALI putaLIceAthI A kita hovAthI te atyanta suhara lAge che 'pattala cavalAyata baloyaNAoM vajI tekhAnA netrA pAMpaNeAvALA heAya che. svabhAvathIja capala hAya che. kAna sudhI vAMmA hoya che bhane |ryr 446 sAla hoya che, 'ANAmiyacApa rUila kinhavbha rAha saThiya sAMgata Ayaya sujAta kasiNaNiddhabhamuyA' tebhanI bhanne bhrmre|
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaghotikA TIkA ma.3 u.39.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 609 asreSu-koNeSu pUrvapazcimadakSiNottararUpeSu prazastamahInAdhikalakSatvAt samamcaturdikSu samamamANaM lala TaM yAsa tAstathA 'komuI rayaNIyaravimalapaDipunna sommavayaNA' kaumudIka rajanIkara vimala paripUrNasaumyavadanAH tatra kaumudIkArtikI pUrNimA tasyAH rajanIkarazcandrasta dvat vimalaM zarad RtumabhAvAdvigata rajomala paripUrNa pUrNimA vattitvAt tadvat saumyam AhAdajanakaM vadanaM yAsA tAstathA 'chattumaya uttimaMgA' chatronnatottamAGgAH chatrAkAraM chatra sadRzamunnatamuttamAGgaM yAsA tAstathA, 'kuDilamusiNiddhadIhasirayA' kuTila susnigdhadIrghazirAjAH, tatra kuTilA cakrAH kusnigyAH cikkagAH dIrghAH lambanAnAzca zirojA:-mastakakezA yAsA tAstathA 'chatta2 jjhaya2 juga3 thubha 4 dAmiNi5 kamaMDalu6 kalasa7 vAviso8 sthiya9 paDAga10 java11 maccha 12 kumbha 13 rahabara 14 magara15 sukathAla aMkRsa17 aThAvayavIi 18 supaTaka 19 mayUra20 siridAmi2 1 se ya 22 toraNa23 meiNi udadhivara25 bhavaNa26 girivara27 Ayasa28 laliyagaya29 usabha30 sIha31 camara32 uttamapasatya vattIsalakkhaNadharAbho' chatra 1 dhvaja2 yuga3 ke samAna TeDhI hone se inakA saMsthAna ramaNIya hotA hai kRSNa meghamAlA ke jaisI kAlI hotI hai saMgata-apane pramANa ke anukUla hotI haiM, Ayata jitanI lambAI honI cAhiye utanI lambAI cAlI hotI hai sujAta hotI hai-apane DhaMga se hI ye utpanna hotI hai kRza hotI haiM, snigdha hotI haiM 'allINapamANajuttasavaNA' inake donoM kAna AlIna mastaka taka kucha 2, lage hue rahate haiM aura pramANa yukta-apane2, pramANa se sahita hote haiM pINamaTTaramaNija gaMDalehA' inakI kapolapAlI -gAla aura kAna ke bIca kA bhAga pIna-mAMsala-puSTa-bharAvadAra hotI hai mRSTa-cikanI hotI hai, ataeva yaha ramaNIya hotI hai 'cauraMsa pamastha kaMIka kaMIka namAvelA dhanuSanI jema vAMkI hovAthI temanuM saMsthAna ramaNIya lAge che, kALA meghanA samUha jevI kALI hoya che. saMgata pitAnA pramANa saranI hoya che. Ayata arthAt jeTalI tenI laMbAI hovI joIe eTalI laMbAI vALI hoya che. sujAta hoya che. pitAnA DhaMgathIja te utpanna thAya che 425 Deraya che. mane snigdha hAya che. 'allINa pamANa juttasavaNA' tamanA 26 ne mAmIna arthAt bharata sudhA , 444 sAsara 29 che. 'pINa maTTara maNijja gaDalehA' manI para pati sa bhane chAnanI pazyanA bhAga pIna mAMsala puSTa hoya che. mRSTa cikAzavALo hoya che tethI ja te 2bhIya hAya che. 'caurasa pasattha samaNiDAlA' tamanu sATa yatu2kha 56 jI0 77 .
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigama stUpa4 dAminI5 kamaNDalu 6 kalaza vApI8 svastikA, patAka 10 yavo11 matsya 12 kUrma 13 rathavara 14 makara 15 gukasyAlA 16 izA 17 STApadavIcI18 supatiSThaka19 mayUra20 zrIdAmA21 bhiSeka 22 toraNa23 medinI24 udadhivara25 bhavana26 girivarA27 darzalalita28 gaja 29 Rpama30 siMha31 camarottama32 prazasta dvAtriMzallakSaNadharAH, tatra chatraM lokaprasiddham 1, dhvajaH2, yugaH3, stUpaH-stambhaH4,dAminI-puSpamAlI5, kamaNDalu:-tApasapAnI ya pAtram 6, kalaza:7, vApI8 svastikaH 9 patAkA10 yayo-dhAnyavizeSa:11, matsyaH12 kUrmA13 imo pasiddhau, rathavaraH14, makaraH15 zukasthAla-bhukamojanapAtram etanmAGgalikacihnavizeSaH16, aGkuza:17, apTApadadhIciH-dhUtaphalakam 18 supatipThakaM sthApanakam 19 mayUraH-prasiddhaH20 zrIdAmasundara mAlAkAra AbharaNavizeSaH 12, abhiSeka:-kamalAbhipekaH hastidvayakriyamANAbhiSekayuktalakSmyAkArazcihna vizeSaH 22, toraNam 23, medinI-medinIbhRtarAjA 24, udadhiH-samudraH 25, varabhavanaM-prAsAdaH 26, girivaraH-dhAnaparvataH 27, Adarza:-darpaNam 28, lalitagajo manojJadantI 29 RSabho gauH, 30 siMhaHsamaNiDAlA' inakA lalATa caturasra-pUrva pazcima dakSiNa uttara aise cAroM konoM meM parAyara pramANa vAlA aura samatala vAlA hone se ramanIya hotA hai 'komuharayaNijhara vimalapaDipunasAmpratyaNA' inakA saumya mukha kArtikI pUrNamAsI ke ndra kI taraha vimala hotA hai aura paripUrNa honA hai 'chattunnaya uttimaMgA' chatra ke jaile AkAra vAlA Upara se gola inakA mastaka hotA hai 'kuDila lusiNiddha dIhapsirA' inake mastaka ke keza kuTila-vaka hote haiM, susnigdha hote haiM aura lambe hote haiM / 'chattajjhayajugathUmadAmiNi kamaMDaluphalasavAvisotthiyapaDAga java maccha kumbhara svaramagarassukatha laaMkumaaTThAzyavIIsupaTaka mayUra pazcima dakSiNa ane uttara ema cAre khUNAomAM pramANa saranA ane samatala vANA pAyA mAya DAya che. 'komuirayaNikaravimalapaDipunnasogmavayaNA' tenuM saumyamukha kArtikI pUrNamAsInA caMdra jevuM nirmala ane paripUrNa hoya che 'chattunnaya uttamagA' chatranA 24 mAravANu parathI gaNa tenu bharata DAya che. 'kuDila susiNiddha dIha sirayA' tenA mAthAnA suTita ist hAya che. susnigdha DAya che. ma cin leAya che. 'chattajjhayajUgathUmadAmiNi kamaDalu kalasa vAvi sosthiya paDAgajava maccha kumbha rahavara magara sukathAla akusa aTThAvaya vII supaITaka mayUrasiridAmAbhiseya toraNa meiNi udadhivara bhavaNagirivara
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TokA pra.3 u.39.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 611 mRgendraH 31, camaraH 32 etAni uttamAni-pradhAnAni prazastAni-sAmudrika zAstreSu prazaMsAspadI bhUtAni dvAtriMzallakSaNAni cAnya traivaMvidhAni labhyante, tathAhi-'chatraM 1, tAmarasaM 2, dhan 3, sthavaro 4, dambholi 5, kUrmA 6, 'GkuzA 7, vApI 8, svastika 9, toraNAni 10, ca saraH 11, ezcAnanaH 12, pAdapaH 13, cakraM 14, zaGkha 15, gajau 16, samudra 17, kalazau 18, prAsAda 19, matsyau 20, yavo 21, yUpa 22, stUra 23, kamaNDalU 24, yavanibhRt 25, sacAmaro 26, darpaNam 27, // 1 // ukSA 28, patAkA 29, kamalAbhiSekaH 30, mudAma 31, kekI 32 ghana puNyabhAjAm / iti / 'haMsasarisagaIo' haMsa sadRzagatayA, haMsasya sadRzI gatirgamanaM yAsAM tAstathA, 'koila madhura gira sussarAo' kokilamadhuragI: musvarAH, kokilasya yAmadhurA giraH tadvat susvarA yAsAMtAstayA, 'katA' kAntA:-kamanIyAH sarveSAmamimatAH, 'sabassa aNunayAo' sarvasyAnu natA na kasyApi dveSyAH, 'vaya gaya lipaliyA' vyapagatavalipalitA, tatra vali:zaithilya samudbhavazcamavikAraH palitaM-jarayA kezazaukyam-vyapagate valipalite siridAmAbhise yatoraNameiNi udadhivara avaNa giridhara AyaMtalaliyagayausabhasIhacamarauttama pasatyavattIsa lakkhagadharAo' chatra 1, dhvaja, 2, yuga 3, stUpa 4, dAminI 5, puSpa mAlA kamaNDalu 6, kalaza 7, vApI 8, svastika 9, patAkA 10, yava 11, matsya 12. kumbha 1.3, rathavara-zreSTharatha 14, sakara 15, zuka sthAla 16, aGkuza 17, aSTA pada vIci pUta phalaka 18, supratiSThaka-sthApanaka 19, mayUra 20, zrI dAma mAlAkAra AbharaNa vizeSa 21, abhiSeka-jhamalAbhiSeka yukta lakSmI jisakA do hAthiyoM se abhiSeka kiyA jAtA hai aisA cihna 22, toraNa-23, medinI-pRthivI pati-rAjA 24, udadhivara-samudra25, bhavana Aya'sa laliya gaya usabha sIhacamarauttamapasatthabattIsalakkhaNadharAo' chatra , dhajA 2, yuga 3, stupa 4, dAminI pa, puSpamAlA kamaMDala 6, 22 7, 18, sva1i3, patA 10, yava 11, matsya 12, kula 13, rathavara zreSTha ratha 14, maghara 15, zukaWAla 16, aMkuza 17, aSTApada vIci-pUtaphalaka 18, supratiSThaka- sthAnika 19, mayUra-mera 20, zrI dImamALAnA AkAranuM AbharaNa vizeSa 21, abhiSeka kamalAbhiSeka abhiSeka yukata lakSamI ke jene abhiSeka be hAthathI karavAmAM Ave che, evuM cihna 22, 25 23, mahinI-pI pati- 24, dhi12 prabhu 25, mana
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 612 jIvAmigama yAsAMtAstathA jarAjanya zarIrake zavaimpyarahitA ityarthaH, 'vaMgadundhaNNa vAhI do. bhaggasogamukAo' vyaMgadurvarNa vyAdhidaurmAgya zokamuktAH, tatra viradamaGga vyaGgam vikAravAnavayavaH durvarNo vikRtazarIracchaviH, upAdhiH-jvarAdiH daumAgyaM zovazva etairmuktA rahitA stAstathA, teSAM vyagAdeH svapnepyasaMmavAt 'uccatteNaya narANa thovUgamasiyAo' uccatvena ca narANAM stokenocchritAH, uccaravena ca narANAM stokamanaM yathA syAttathA ucchtiA kiJci-yUnASTa dhanuH zatonchyA ityarthaH 'sabhAva siMgArAgAracAruvesA' svabhAva janya eva zRGgAraH svabhAvazRGgAraH pramANo. peta yathAvasthitasundara zarIrAvayavajanyasaundaryavAn natu vAhya rastrabhRpaNAdi janyaH, prAsAda 26, giri-vara-zreSTha parvata 27, darpaNa 28, lalita gaja zreSTha 29, vRSabha 30, siMha 31, evaM camara 32, ina sAmudrika zAstra prasiddha zreSTha battIsa lakSaNoM ko ye dhAraNa karatI hai 'haMsasarisagahao' haMsa ke jaisI inakI gati-cAla hotI hai 'koilamadhura girasustarAoM' koyala kI madhuravANI ke jaisA inakA sundara madhura svara hotA hai-'sabassa aNuna. yAo vavagayalipaliyA, vaMgaduvaNa vAhI dobhaggasogamukkAmo ye bahuta hI anupama sundara hotI haiM ye sathake liye anunayavinayavAlI hotI hai inake zarIra meM kiMcit bhI zaithilya samudbhava carma vikAra nahIM hotA arthAt zarIra meM inake khAla kA kukara-saMkoca jAnA rUpa vikAra nahIM hotaa| bAla inake sapheda nahIM hote haiM-ina ke aMga vikRta nahIM hote haiM arthAt hInAdhika hone rUpa vikAra se rahita hote haiM-zarIra kI chavi meM kisI bhI prakAra kI vikRti nahIM AtI hai vyAdhi se jdarAdi roga se ye sadA mukta rahatI haiM durbhAgya kA inake lezamAtra bhI nahIM hotA hai zoka kA inake nAmo nizAna bhI nahIM hotA hai arthAt ye sadA harSita prAsAda 26, girivara zreSTha parvata 27, darpaNa 28, lalitagaja-zreSTha hAthI 29, vRSabha 30, siMha 31, ane camAra 32, A sAmudrika zAstramAM prasiddha zreSTha sevA matrIse kSayAne tethe dhAraNa 2 cha. 'hasa sarisagaio' sanA revI tAnI gati-yAsa DAya che. 'koila madhuragirasussarAo' yAnI bhadhu2 quelan / sura bhane madhu2 tamAnI 212-44Aya che. 'savvasma aNunayAo vavagayavalipaliyA, vaMga dubaNa vAhI dobhaggasogamukAo' teo ghaNIja anupama su dara hoya che. teo badhA pratye vinayavALI hoya che. teonA zarIramAM jarAya zithilatA yukata carmavikAro hotA nathI. arthAt temanA zarIramAM cAmaDI saMkecAI javArUpa vikAra heta nathI. teonA vALa sapheda hotA nathI, teonA aMga vikRta hotA nathI. arthAt jUnAdhika hevArUpa
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u. 3.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdika 9 613 Rarea AkAraH zarIrakRtiH, tathA cAruH sundaraH vepaH vastrabhUSaNAdi rUpo vA yAsAM tAstathA / 'saMgayagaya hasiya bhaNiyaceDiya vikAsa lAvaNiuNa juttovayAra kusalA' saGgagata hasita maNitaceSTitavilAsa saMlApanipuNayuktopacArakuzalAH, tatrasaMgatam ucitaM yad gataM gamanaM haMsIgamanavat hasitaM - isanaM kapolavikAzi prema saMdarzica, bhaNitaM - maNanaM vANIvilAsaH durlakSya ceSTitaM cepTana zarIrakampanAdirUpaM, saMlApaH - parasparasaMbhASaNaM, tatra nipuNAH kuzalAstathAyuktAH saMgatA ye upacArAH lokavyavahArA statra kuzalAH dakSA iti / pUrvoktamevArthasaMgRhyAha- 'sudara thaNajahaNa vadaNakaracaLaNaNayaNamALA' sundarasta najaghanvadanakaracaraNanayanamAlAH, spRSTam ' daNNalAvaNNajontraNavilAsakaliyA' varNalAvaNyayauvanavilAsakalitA', hI rahatI haiM 'uccateNa gha narANa thoDUNa mUsiyAo' inake zarIra kI UMcAI apane 2, patiyoM ke zarIra se kiJcit nyUna rahatI hai ezeruka dvIpa ke manuSyoM ke zarIra kI UMcAI ATha sau dhanuSa kI hotI hai to ye ekoruka dvIpa kI mahilAeM kucha kama ATha sau dhanuSa ke zarIra kI UMcAI vAlI hotI hai 'sabhAva siMdhArANAra 'cAruvesA' yoM to svabhAva hI inakA pramANopeta yathAvagthina jo jaise hone cAhiye vaise vaise sundara avayava janya saundarya vAlI zarIrA kRti hone se ina kA zarIra svAbhAvika zrRMgAra vAlA hotA hI hai kintu bAhya vastrAbhUSaNa janya nahIM phira bhI vastrAbhUSaNa rUpa sundara vepa se susajjita hotI hai 'saMgayaM gaya hasiya bhaNiya ceDiSa vilAsa saMlAvaNiujuttoSadhArakusalA' ye vikAra vinAnA hAya che. zarIranI kAMtImAM kAi paNa prakAranI vikRti AvatI nathI. vyAdhithI tAva vigere rAgathI teo haMmezAM mukata hAya che. lezamAtra paNa durbhAgya temAM hAtu nathI. teone zekanu nAmanizAna paNa hatuM nathI. arthAt tetheo hu'bhezAM mana bhagna rahe che. 'uccateNa narAga thovUNa mukhiyAo' teyonI yA pota ghotAnA patiyAnA zarIrathI 449 nyUna hAya che. ekeka dvIpanA manuSyanA zarIranI uMcAi AsA dhanuSanI hAya che. te A striyAnA zarIranI uMcAi kaMika echA AThaseA dhanuSa pramANanI hoya . 'prabhAva siMgArAgAra cAruvesA' mAmato khalAvana prabhASita yathAvasthita avayavA jema hAvA joIe evAja su Mdara avayava jaya saunda vALI zarIranI AkRti hAvAthI teonA zarIra svAbhAvika zRMgAravALA ja DAya che paratu bahAranA vastrAbhUSaNu janya suMdarapaNuM... hetu... nathI. te paNa vaAbhUSaNa 35 sudR2 veSabhI susabhlata hoya che. 'saMgayagayahasiyamaNiya ceTThiya vilAsa saMlAva
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmi gama 614 tatra varNa:- kRSNagaurAdiH, kAvaNyam - AkArasya spRhaNIyatA yauvanavilAsaHstrINAM ceSTAvizeSaH emiH kaLitA yuktA tAstathA, 'naMdaNavaNavivaracAriNI uccaaccharAko' nandanavana vivaracAriNya itra apsarasaH nandanavanasya vivarANi latAgRhANi teSu carituM zIlaM yAsAM tAH, etAdRiyo'psarasaiva 'acche raga pecchaNijjA' AzvaryaprekSaNIyAH - AzraryajanakaM prekSaNaM darzanaM yAsAM tAstathA 'pAsAI - yAo' mAsAdikA', 'darisa NijjAo' darzanIyAH, 'abhiruvAo' abhirUpAH 'paDirUpAo' pratirUpAH / 'tAsi NaM bhaMte ! maNuI NaM' tAsAM khalu madanta ! manujI nAm 'kevara kAlassa' atra saptamyarthe paSThI, tena kiyati kAle ' AhArahe' AhAsvabhAvataH hI haMsI ke gamana tulya sundara gamana kriyA yukta hotI haiN| inakA hAsa prema pradarzaka hai aura donoM kapola vikasita ho jAve aisA hotI hai inakI pola cAla ghar3I gaMbhIra hotI hai ceSTAeM aMga pratyaMga ko DhaMkanA, unako phira dekhanA Adi rUpa tathA AMkhoM kA maTakAnA Adi rUpa vilAsa apane pati ke sAtha saMbhASaNa karane kA cAturya ina saba meM ye bahuta adhika nipuNa hotI haiM tathA yukta-saMgata jo upacAra loka vyavahAra haiM- unameM bhI ye adhikadakSahotI haiM ye saba vizeSaNa pati kI apekSA se hI samajhanA cAhiye kyoMki usa kSetra ke svabhAva se usake para puruSa ke prati abhilASA kI saMbhAvanA hI nahI hotI hai 'suMndara thaNajahaNavadaNakara calaNaNayaNamAlA' inake stana, jaghana, vaddana mukha NiugajuttovayArakusalA' tethe svabhAvathIna iMsilInA gamana tujhya suMdara gabhana kriyAvALI hAya che. teonu` hAsya prema pradaraka hoya che. ane beu kapAle vikasita thai jAya evA hoya che. tenI vANI ghaNIja gaMbhIra hoya che. ceSTAe aMga pratyagAne DhAMkavA, pAchA tene jovA vigere rUpa tathA AMkhAne maTakAvavI vigere rUpa vilAsa, peAtAnA patinI sAthe saMbhASaNa karavA rUpa cAturya A badhAmAM tee ghaNIja vadhAre nipuNu hAya che tathA yukata saMgata je upacAra nAma lekavyavahAra che, temAM paNa ghaNIja vadhAre dakSa-catura hAya che. A badhA vizeSaNA patinI apekSAthI samajavA. kemake te kSetranA ravabhAvathI khone para puSa atye malidASAnI saMbhAvanA hotI nathI. 'suMdara thaNa jraiNa vadaNa karacalaNaNayaNamAlA' tetheAnA stanoM, dhana, vahana, bhukha hAtha, yaJa, netra, vigere madhAna ago atyaMta suMdara hoya che. 'vaNNalAvaNNa jovvaNa vilAsa kaliyA' tethe| gaura vigerai varSA thI, sAvaeyathI, yauvanathI, mane vilAsathI, hamezAM yukataja manIne rahe che, phemake tyAM kSetrasvabhAvathI vRddha avasthA - - Bann
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra03 03.38 ekoruka0 manujIvAnAmAkArAdikam 615 rArtha:- AhAra prayojanaM 'samupajjaI' samutpadyate kiyatikAle gate sate punarA hAraviSayiNI icchA prAdurbhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama! 'cautthamaMttassa AhADe samuppajjai' caturthamakte tRtIyadivase AhArArthaH samutpadyate, yadyapi sarasAhAritvenaitAvatkAlaM tAsAM kSudvedanodayAbhAvAdevA hAtha paira netra Adi saba hI bahuta sundara hote haiM 'baNNalAvaNNa joThavaNa vilAsakaliyA' ye gaurAdi varNa se, lAvaNya se, yauvana se aura vilAsa se sarvadA yukta hI banI rahatI hai kyoMki vahAM kSetra svabhAva se vRddhAvasthA nahI AtI hai 'NaMdaNa vaNavivaracAriNI unda accharAo' ye aisI pratIta hotI hai ki mAnoM nandana vana meM bhramaNa karane vAlI apsarAeM haiM isaliye ye 'accheraga pecchaNijA' ye Azcarya se prekSagIyadekhane yogya hotI hai. arthAt jo inheM dekhatA hai use yahI vismaya hotA hai ki ye manuSya striyAM deM yA apsarAeM haiM / 'pAsAIyAo darisa NijAo, abhirUvAo, paDirUvAo' ye prAsAdika hotI haiM darzanIya hotI haiM abhirUpa hotI haiM aura pratirUpa hotI hai ina padoM kA artha pIche yathAsthAna likhA jA cukA hai| 'tAsiNaM bhaMte / maNuINaM kevai kAlassa AhAraDe samuppana' he bhadanta ! ina manuSya striyoM kI AhArecchA kitane kAla ke bAda hotI hai arthAt ekabAra AhAra kara lene ke bAda punaH AhAra karane kI icchA vatI nathI. 'NadaNavaNavivaracAriNI Uba accharAo' tethe| zeSI pratIta AhAraTTe samuppajjadda' he gautama! tethe sarasa AhAra ure he, tethI khAne thAya che ke jANe nadana vanamAM pharavAvALI apsarAe ja hAya, tethI teo 'accheraga pecchaNijjA' AzcaryathI prekSaNIya nevAsAya hoya che, arthAt tethe| ne jee dekhe che, temane eja azcaya thAya che ke tee manuSya zriyA che ? apsarAo che ? 'pAsAiyAoM, darisaNijjAo abhivAoM, paDivAoM' tee prAsAdIya hAya che. daza"nIya hAya che. abhirUpa hAya che. pratirUpa hoya che. A padmAne a pahelAM ApavAmAM AvI gayela che. 'tA iNaM bhate ! maNuINaM kevaikAlassa AhAraTTe samuppajjadda' he bhagavan A manuSya zriyAne AhAranI icchA keTalA kALa pachI thAya che ? arthAt ekavAra AhAra karI lIdhA pachI pharIthI AhAra karavAnI icchA tene kayAre
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre 616 bhaktatA kintu na karmanijarArthaM tAsAM tattapaH tathApi abhaktArthatvamAdhayat caturtha maktazabdena kathitamiti // 038|| mUlam - teNaM bhaMte! saNuyA kimAhAramAhAreMti ? goyamA ! puDhavi pupphaphalAhArA te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! / tIse NaM bhaMte! puDhavIe kerisae AsAe paNNatte ? goyamA ! se jahA NAmae gulaMi vA khaMDei vA sakkarAi vA macchaMDiyAi vA misakaMdei vA pappaDasoyaei vA pupphauttarAi vA paumuttarAi vA akosiyAi vA vijayAi vA mahAvijayAi vA AryasAi vA uvamAi vA aNovamAi vA cAurake gokhIre uThANapariNae guDakhaMDa macchaMDi uvaNIe maMdariga kaDhie vaNNeNaM uvavee jAva phAleNaM, bhaveyArUtre siyA ? no iNaTTe samaTTe, tIse NaM puDhavIe eto iyarAe ceva jAva maNAmatarAe veda AsAe NaM papatte, inheM kara hotI hai ? isake uttara meM prabhu karate haiM-'goyamA ! catthabhattassa AhADe samupajjadda' he gautama! ye sarasa AhAra karatI haiM isaliye inheM khAne ke dUsare dina AhAra kI abhilASA nahIM hotI hai tIsare dina AhAra karatI hai inake kSudhA vedanIya ke udaya ke abhAva se hI inameM eka dinakI abhaktatA hai yaha abhaktatA inake karmoM kI nirjarA kA kAraNa bhUta nahIM hotI hai kyoMki yaha tapaH rUpa nahIM hai karmoM kI nirjarA to tapaH sAdhya hotI hai / tathApi isako abhaktArthatA ke sAdharmaM caturtha bhakta zabda se kaha diyA hai // sRtra - 38 // thAya he ? yA praznanA uttaramA praluzrI che 'goyamA ! cauttha bhattarasa eka vakhata AhAra karyA pachInA khIje divase AhAra karavAnI icchA thatI nathI. trIje divase AhAra kare che. temane kSudhAvedanIyanA udayanA abhAvathIja teomAM eka divasanu' abhaktapaNlR -ahAranI anicchA rahe che. A abhakta pazu' teonA karmanI nirjarAnA kAraNabhUta hetuM nathI, kemake A tapa rUpa hetu' nathI. karmAMnI nirAteA tapaH sAdhya hoya che, chatAM paNa tene abhaktA tAnA sAdhama thI caturtha bhakta zabdathI kahevAmAM Avela che. ! sU. 38 5
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikArIkA pra.3 7.3 sU.39 ekoSakasthAnAmAhArAdikam 617 tesiNaM bhaMte ! puSphaphalANaM kerisae AsAe paNNatte ? goyamA! se jahA NAmae cAuraMtacakavaSTista kallANe pavarasoyaNe saya. sahassaniSphanne vaNNeNaM uvavee gaMdhegaM uvavee raleNaM uvavee phAseNaM uvavee AsAiNije vIsAyaNijje dIvaNije vihaNije dappaNijje mayaNijne sacviMdiya gAyapalhAyaNije, aveyArUve siyA? No iNa? samajhe, tesiNaM pupphaphalANaM etto iTTattarAe ceva jAva AssAeNaM pnnnntte| teNaM maNuyA tamAhAramAhArittA kahi vasahiM uti? goyamA ! rukkha gehAlayANaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaauso!| te NaM bhaMte ! rukkhA ki saMThiyA paNNattA? goyamA! kUDAgAra saMThiyA pecchAghara saMThiyA sattAgAra saMThiyA jhayasaMThiyA thUmasaMThiyA toraNasaMThiyA gopuraveiyacoppAlagasaMThiyA ahAlagasaMThiyA pAsAyasaMThiyA hammatalasaMThiyA gavakkhasaMThiyA bAlaggapottiyasaMThiyA valabhIsaMThiyA aNNe tattha bahave varabhavaNa sayaNAsaNavisiThTha saMThANasaMThiyA suhasIyalacchAyA NaM te dumagaNA paNNattA smnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! egoruyadIva dIve gehANi vA gehAyaNANi vA ? No iNa? samaTe, rukkhagehAlayANaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve 2 gAmAi vA NagarAi vA jAva sannivesAi vA ?, No iNaTe samaTe, jahicchiyakAsagAmiNo te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! / asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve2 asIi vA masIi vA kasIi vA paNIi vA vaNijjAi vA ?, no iNaTre samaTe, bavagaya asimasikilipaNiyavANijjA NaM te maNuyagaNA papaNattA samaNAuso ! / asthi NaM bhaMte ! egosya dIve hira jI0 78
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 618 jIvAmigamale paNei vA suvannei vA kaMsei vA dUsei vA maNIi vA muttiei vA viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappabAla saMtasAra sAvaejjei vA ?, haMtA asthi, No ceda gaM tesiM maNuyANaM tibve mamattabhAve samuppajjai / asthi NaM egoruyadIve2 zayAi vA juvarAyAi bA Isarei vA talabarei yaza mADaMdiyAi vA koDuviyAi vA ibhAi vA seTrIi vA seNAvatIi vA satthavAhAi vA ? No iNaTe lamaDhe, vavagara iDDI sajJArA NaM te aNugagaNA paNNattA skhnnaauso!| asthi NaM ate ! egorUya dIve2 dAsAi vA pesAi vA lislAi vA bhayagAi vA bhAillagAi vA kammagara purisAi vA ? No iNaTe lamahe, vavagaya AbhiogiyA NaM te maNuyagaNA paNNatA samajAulo / asthi NaM saMte! egosya dIve dIve mAyAi vA piyAi vA sAyAi vA bhaiNIi vA bhajjAi vA puttAi vA dhUyAi vA suNhAivA ? haMtA asthi, no ghevaNaM tesi NaM maNuyANaM tiye aimavaMdhaNe lamuppajjai, payagupesavaMdhaNANaM te maNuyagaNA paNattA lmnnaauso!| atdhi gaM bhaMte ! egoruya dIve 2 arIi vA beriei vA ghAyaei vA vahAi vA paDiNIei paJcamittei vA ? jo iNaTe samaTe, babarAyadezaNuvaMdhANaM te maNu. yagaNA paNNattA lmnnaauso|| atthi NaM bhaMte! egorue dIve2 mittAi vA vaMtasAi vA ghaDitAi vA lahIi vA suhiyAi vA mahAbhAgAi vA saMgatiyAi vA ?, jo iNaTe samaTe vadagayapemmA te maNuyagaNA paNNatA lmnnaaulo!| asthi Na saMte! egoruya dIvera AbAhAi vA vibAhAi aNNAi vA sadAi vA thAlipAkAi vA celovaNayaNAi vA sImaMtuNNayaNAi vA mayapiMDa niveyaNAi vA ? No iNaTe samajhe, bavagaya AvAha vibAha japaNa
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 7.39 ekorukasthAnAmAhArAdikam 19 bhadda thAlipAga colovaNayaNa sImaMtuNNaya NamatapiMDaniveyaNA NaM te maNuyagaNA paNNatA samaNAuso! |suu038|| . chAyA-te khalla bhadanta ! manujAH kimAhAram AhAranti ? gautama ! pRthivIpuSpaphalAhArAste manujagaNAH prajJaptA: zramaNAyuSman ! tasyAH khalla bhadanta ! pRthivyAH kIdRza AsvAdaH prajJataH ? gautama ! sa yathA nAmakaH guDa iti vA khaNDamiti vA zarkarA iti vA matsyaNDiketi thA visakanda iti vA parpaTa. modakamiti vA puSpottaramiti kA padottarapiti yA akozitamiti vA, vijayeti vA mahAvijayeti vA Adazopaseti vA aNodasAtinA catuSkaM mokSIraM catuH sthAna pariNatam gur3a khaNDamatsyaNDikopanIdaM mandAgnikRtaM varNenoepetaM yAvatsparzana; bhave. detadrUpaM syAt ? nAyasarthaH samarthaH tasyAH khalu pRthivyAH ita iSTatara eka yAvad mano'matara eva AsvAdaH khalu prajJaptaH, teSAM khalu bhadanta ! puSpaphalAnAM kIdRza AsvAdaH khalla prajJaptaH, ? gautama ! sa yathA nAmakaH cAturantacakravattinaH kalyANaM mavarabhojanaM zata sahasraniSpannaM varNenopapetaM gandhenopaNeta ra senopapetaM svarzanopapetam AsvAdanIyam bisvAdanIyaM dIpanIyam vRhaNIya darpaNIyaM madanIyaM sarvendriyagAtrapralhAdanIyaM, mavedetadrapaH syAt 1, nAyamarthaH samarthaH, teSAM khalu puSpaphalAnAm ita iSTatara eva yAvA AsvAdaH khalu prajJaptaH / te khallu bhadanta ! manujAH mAhAramA hAya kutra basatau upayAnti ? gautama ! vRkSagRhAlayAH khalu ve manujagaNAH prAptAH zrAmaNAyuSman ! te khacca madanta ! vRkSAH kiM saMsthi mA prajJatA ? gautama ! kUTAgAra saMsthitAH prekSAgRhasaMsthitAH chatrAkArasaMsthitAH dhvajasaMsthitAH stUpasaMsthitAH toraNasaMsthitA. gopura vedikA-coppAlakasaMsthitAH ahAlakasaMsthitAH mAsAda saMsthitAH iyaMtala saMsthitAH gavAkSasaMsthitAH bAlAprapotikAsaMsthitAH valabhI. saMsthitAH anye vatra bahavo darabhavanazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitAH sukha zItalacchAyAH khalu se dramagaNA: prajJAptAH zramAyuSman ! santi khalu bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe gRhA vA gRhAyanAni kA ? nAyamarthaH samaH, vRkSagRhALayAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyujman ! asti khalu madanta ! ekohaka dvope dvaupe grAma iti vA lAgaramiti vA yAvata saniveza iti vA, nAyama: samarthaH, yacchita kAmagAminaste manujagaNAH prajJaptAH zraraNAyupman ! asti khala bhadanta ! ekohIpe dvIpe atiriti vA mapI iti vA kRpiriti vA paNyamiti vA vANijyamiti vA, nAyamarthaH samarthaH, vyayagavAsimapI kRpipaNyavANijyAH khalu ve manujagaNAH mamatAH zramaNAyupmana / asti khalna bhadanta ! ekoskadvIpe
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra dvIpe hiraNyamiti vA, suvarNamiti vA kAMsyamiti vA duSyamiti vA maNiriti vA muktiketi bA, vipula dhanakanakaratnamaNimauktikazabdazilAmabAlasanta sArasvApateyamiti kA ? hamA, asti, naiva khalu teSAM manujAnAM tIvo mamasvabhAvaH samupapadyate / asti khalu bhadanta ! ekohakadvIpe dvIpe rAjeti vA yuvarAja iti vA Izvara iti vA talavara iti vA mADambika iti vA kauTumbika iti vA, ibhya iti vA, zreSThIti vA senApatiriti vA sArthavAha iti vA ? nAyamarthaH samarthaH vyapagataRddhi satkArAH khalu te manu nagaNAH prajJatAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpe 2 dAsa iti vA preSya iti vA ziSya iti vA bhRtaka iti vA, mAgika iti vA, karmakara purupa iti dA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatAmi yogikAH khal te manujagaNAH prajJaptAH agaNAyuSman ! asti khalla bhadanta ! eko. ruka dvIpe dvIpe mAtA iti vA, pitA iti vA, bhrAtA iti vA, bhAginIti vA, bhAryeti vA putra iti vA duhiteti vA snuSeti vA ? hanta asti, neda khalu teSAM khala manujAnAM tIvra premabandhanaM samupapadyate, matanupremabandhanAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalla bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe aririti vA vairika iti vA ghAtaka iti vA, vadhaka iti vA pratpanIka iti vA pratyamitra itivA ? nAyamarthaH samarthaH vyapagata vairAnubandhAH khala te manujagaNAH pratA: zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekohaka dvIpe2 mitramiti vA vayasya iti vA ghaDiA iti vA sakhA iti vA suhRditi vA mahAbhAga iti vA sAMgatika iti vA ? nAyamarthaH samartha: vyapagata pramANaste manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! eko rukadvIpe dvIpe AvAha iti vA vivAha iti yA yajJa iti vA zrAddhamiti vA sthALI pAka iti cA caulopanayanamiti vA sImantonnayana miti vA mRta piNDa nivedanamiti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatAvAdavivAha yajJa zrAddha sthAlIpAka caulopanayana -sImantonnayanamRtapiNDa nivedanAste manuja gaNAH prajJaptAzramaNAyuSman // 38 // ____TIkA-teNaM maMte ! 'maNuyA' ityAdi, 'teNaM bhaMte ! maNuyA kimAhAramAhAreti' te khala ekoruka dvIpikA majAH bhadanta ! kim-kIdRzamAhAra mAha 'te NaM bhaMte ! maNuyA kimAhAra mAhareMti' ityAdi ||suutr-38|| TIkArtha-he bhadanta ! ekoruka maipa ke manuSya kaisA AhAra karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! puDhavi puppha phalA. 'Na mate ! maNuyA kimAhAra mAhare'ti' tyAha TakArtha- he bhagavana ekarUdvIpanA manuSya ke AhAra kare che? A prazna uttaramA prasuzrI 49 che / 'goyamA ! puDhavi puSphaphalAhArA te maNuyagaNA
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sA. 39 ekorakasthAnAmAhArAdikam 621 ravIti paznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'puDhavI puSphaphagahArA te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' pRthivI puSpaphalAhArAste manujagaNAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman te pRthivI puSphalAni AhArA rthamAharantItyarthaH, evaM bhUtA manujagaNAH kathitA iti, 'tIseNaM bhaMte ! puDhavIe' tasyA AhArthatayA upAdIyamAnAyAH khallu pRthivyAH 'keriptae AsAe paNNatte' kIdRzA-kimAkAraka AsvAdaH rasaH prajJapta:-kathita iti praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahA gAmae' sa yathA nAmakaH 'muLeivA' guDa iti yA ikSurasakyAyo guDaH, 'khaMDei vA' khaNDamiti vA khaNDaM guDavikAraH, 'sakkarAi vA, zarkareti vA zarkarAkAzAdi prabhavA 'macchaMDiyAi vA' matsaNDiketi cA, matsaNDikA khaNDazarkarA visarIti bhASApasiddhAH, 'misakaMdei vA' visakandamiti vA, visakandaM-kamala-mUlam, 'pappaDamoei pA, parpaTamodaka iti vA sa ca khAdhavizeSa:, "pupphauttarAi vA' puruSottareti vA, puSpavizeSa niSpannA hArA te maNuyANA paNNatA samaNAuso' he zramaNa AyuSman gautama ! ve ekoruka dvIpa ke manuSya pRthivI puSpa evaM phaloM kA AhAra karate haiM 'tIse NaM bhaMte ! puDhavIe ke risae AsAe paNNatte he badanta ! usa pRthivI kA kaisA AsvAda rasa-kAhA gayA hai ? uttara meM prabhu kAte haiM-'goSamA! se jahANAmae guleivA khaMDei vA sakrAicA macchaMDiyA ivA bhisA kaMdeha vA papaDa mIthaei vA puSpa uttarA yA paumuttAdhA, akosicAi vA, vijayAda vA, mahA vijayAha kA' he gautama ! jailA gur3a kA svAda hotA hai, khAMDa kA svAda hotA hai, zakkara kA svAda hotA hai misarI kA svAda hotA hai kamala kanda kA svAda hotA hai paTa modaka khAdya vizeSakA svAda hotA hai 'puSpottara-puSpa vizeSa se banA zakara kA jaisA svAda ho padmottara-kamala vizeSa se utpanna zakara aphozita paNNattA samaNA uplo' zramahA mAyuSyabhan gautama ! 34 diipn|| mnussye| pRthvI, 405, mana sona! mAhA2 432. 'tIse NaM bhate ! puDhavIe kerisae AvAe paNNatte' he sagarana se pRthvInA / mAskAra-2sa 4o cha 1 mA prakSanA uttaramA suzrI cha ? 'goyamA ! se jahA nAmae guleivA, khaDeivA, sakkarAivA, macchaDiyAivA, bhisaka deivA, pappaDAyapaivA, pupa uttarAivA, paumutarAivA, akosiyAivA, vijayAiyA, mahAvijayAhavA' gautama ! gnnnaa| svAha hoya che, khAMDane je svAda hoya che, sAkarane svAda jevuM hoya che, misarIno svAda je heya che. kamalakaMdana ravAda je heya che, parpaTadakane je svAda saya cha 'puppottara' pu05 vizeSathI nAve saa2ne| svAhA DAya cha, pazottara
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 jIvAmigamasUtra zarkarAnAtiH 'paumuttarAi vA 'padmottareti vA kamalavizeSa niSpannA zarkarAjAtiH 'akosiyAha vA' akoziteti vA, 'vijayAi vA' vijayeti vA, 'mahAvijayAi vA' mahAvijayeti vA, 'AyasAi vA, Adarzeti vA, 'ubamAi vA' upameti vA 'aNoramAi bA' anupameti vA, pate akozitAdayo madhuradravya vizeSA kokato'va. seyA iti / 'cAurakake gokhIre' cAturakye gokSIram 'cauhANapariNae' catu:sthAnapariNatam tatra-cAturakyamiti caturvArapariNatam-tathAhi-puNDajAtIyezucAriNI nAmanAtaGkAnAM kRSNAnAM gavAM yatkSIraM taccatamabhyo yathoktaguNAbhyo gAbhyaH pAna dIyate, vAsA tAzInAM catasRNAM gavAM yatkSIraM tattisabhyastAdRzIbhyo gobhyaH pAnaM dIyate, tAsAM tAzInAM gavAM yatkSIra tad dvAbhyAM gobhyAM pAnaM dIyate, tayo IyostAhazyorgavorthatkSIra tadevasyAstAzyA goH pAnaM dIyate, tasyA yatkSIraM tat cAturakyaM kSIra mocyate, evaM catuH sthAnapariNataM-paturmiH sthAnaH pariNAma prAptam punaH kIdRzamityAha-guDakhaMDamacchaMDiya uvaNIe' guDakhaNDa matsyaNDikAbhirupanIta militam 'maMdaggikaDhie' mandAgnikathitam-mandAgninA pAcita mityarthaH 'vaNNeNaM vijayA mahA vijayA bhAdarza-upamA anupama ye kozitAdi madhura dravya vizeSa hai to loka le jAna lenA cAhiye, ina saba kA jaisA svAda hotA hai athavA-'cAuraka ke gokhIre cauhANa pariNae guDakhaMDamacchaDiyauvaNIe maMdaggikaDhie ghaNNeNaM uravee jAva phAseNaM' athavA-catuHsthAna pariNatacAra gApoM ke dUdha ko tIna gAyoM ko pilAnA, tIna gAyo ke ddha ko do gAyoM ko pilAlA do ghAyoM ke dUdha ko eka gAyakopilAnA, do gAyoM ke dUdha ko eka gAya ko pilAnA aile catuH sthAna pariNata hue go dUdha ko ki jisameM guDa, khAMDa yA milarI mevA ke sAtha pramANa meM milAI gaI ho aura phira jo maMda maMda agni para pakAyA gayA ho aisA vaha godugdha eka vizeSa prakAra ke varNa se gandha se rasa se sparza se yukta bana jAtA kamala vizeSathI banAvela sAkarane svAda jevo hoya che, kezita vijyA, mahAvijyA, Adarza upamAM anupamA A akezita vigere madhura dravya vizeSa che. te lekavyavahArathI samajI levA joIe A badhAne je svAda hoya che, mayA 'caurakke gokhIre cauDhANapariNae guDakha DamacchaDiyauvaNIe, madagikadie vaNNeNaM ubavee jAva phAseNaM' yatuHsthAna parizuta-yAra AyonA idhane traya gAyane pIvarAvavuM, traNa gAyanuM dUdha be gAyane pIvarAvavuM ane be gAyanuM dUdha eka gAyane pIvaDAvavuM. A pramANe cAra sthAna pariNata thayelA gAyanA AvA dUdhamAM jema geLa, khAMDa, athavA sAkara ane mevAne pramANasara meLavavAmAM Avela che ane te pachI dhImA agni para pakAvavAmAM Avela hoya, evuM te
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyadhotikA TIkA pra.3 7.3 ru.39 ekoSakasthAnAmAhArAdikam 63 uvaveda' varNena upavetaM yuktam 'jAva phAseNaM' yAvasparzana, atra yAvatpadena gandhena yuktaM, gautamaH pRcchati 'bhaveyArave siyA' bhavedetadrUpaH pRthivyA AsvAdaH syAt kadAcit kimiti praznaH, bhagavAnAha-bhoyamA' he gautama ! 'no iNadve samaDe' nAyamarthaH samarthI, nahi guDAdi rasasaha zo rasaH pRthivyAH kintu tIse NaM puDhavIe tasyAH khalu pRthivyAH 'etto iTTayarAe ceva jAca saNAmatarA e ce 3 AsAe NaM paNNatte' ito guDAdisya iSTatara eka yAvat kAntavara eva miyatara patra manojhatara eva mano'matara eva AsvAdaH khallu prajJaptaH / 'tesi NaM bhaMte ! pue phalANaM kerisae AsAe paNate teSAM khalu bhadanta ! puSpaphalAnAM kIdRzaH AsvAdo rasaH manaptA-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'goyasA' he gautama ! 'se jahA NAmae' hai aura isa gokSIra kA jaisA anupamA svAda hotA hai zrIgautamasvAmI pramuzrI se pUchate haiM to kyA he bhadanta ! 'imeyArave liza ela prakAra kA svAda vahAM kI pRthivI kA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI karate haiM'jo iNaTe samaDhe' he gautama ! isa kathana kA ailA artha samartha nahIM hotA hai-arthAt guDa Adi ke rasa jaisA svAda vahAM kI pRthivI kA nahIM hotA hai-'tIseNaM puDhavoe etto itarAe ceva jAca saNAmalarAe ceva AmAe NaM paNNatte' kintu usa usa pRthivI kA svAda to-inake dala kI apekSA bhI adhika iSTatara hI hotA hai yAvat-kAnta tara hI hotA hai priyanara hI hotA hai manojJatara hI hotA hai aura mano' tara hI hotA hai tesiNaM bhaMte ! pupphaphalANaM kerisae zAsAe paNNatte' he bhadanta ! bazA ke una puSpa evaM phaloM kA svAda kaisA hotA hai ? inake uttara meM prasuzrI kahate gAyanuM dUdha eka vizeSa prakAranA varNathI, gaMdhathI rasathI sparzathI yukta banI jAya che, A ge dudhano je anupama svAda hoya che, zrIgautamasvAmI prabhuzrIne pUche che mAvana 'imeyArUvesiyA to zu mAvA prrne| svAda tyAMnI pRthvInA hAya cha ? yA praznanauttaramA suzrI 49 cha / 'No iNTe samaDhe' he gautama! A kathanano evo artha samarthita thatuM nathI. arthAt goLa vigeren| 2sanA ra spAI tyAMnI pRthvInA to nathI. 'tIse Na puDhavIe etto itarAe ceva jAva maNAmatarAe ceva AsAe Na paNNatte' 52ta se pRthvIne svAda te tene tenA rasa karatAM paNa vadhAre ISTatara ja hoya che. cAva kAntataraja hoya che. priyataraja hoya che. manojJataraja hoya che. ane bhaneo'mata21 DAya che. 'tesiM NaM bhave ! puppaphalANaM kerisae AsAe paNNave' he bhagavana tyAMnA e puchapa ane phalene svAda kevo hoya che ? A praznanA ittaramA prabhuzrI 3 che' maa| se jahAnAmae cAurata cakavaTTissa kallANe
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 jIvAmigama sa yathA nAmakaH 'cAurata cakka Timsa' cAturantacakravartinaH catuSu antepu samudra traya himavada paricchiAneSu cakre ga-cakravatsarvataH samantAd vartituM zIlaM yasya sa tathA tasya 'kallANe pabarasoraNe' kalyANakAnta sukhAvaha mavarabhojana-viziSTa bhojana saya sahassa niSphanne' zatasahasra niSpannam lakSagokSIrasaMpAditam, tathAhicakrapatni sambandhi nInAM-puNDrekSucAriNInAmanAtavAnAM gavAM lakSasya yAkSIra tasya pazcAzatsahasra goyaH pAnaM doyate evama ddhakrameNa pItagokSIrANAM gavAM paryante yAvadezasyAH goH sambandhi yat kSIra tatmAptakalamazAla paramAnnarUpamanekasaMskA. eka dravyasamizra yad bhojanaMvara pAlpANavara bhojanaM patharate, tad yAdRzAsvAdaka maveta tAzAsva'dopetam pulastat kIdRzam ? itpAha-'vaSNeNaM uvavee' varNenAti zAyinA zuklenopapetaM yuktam 'gaMdheNaM avaH' gadhenAtizAyinA suraminopate -goyamA! le jahA nAmae cAuraMta pAvahisla kallANe pavara. oyaNe satalahAla niSphanne caNeNaM udae gaMgheNaM udae, raseNa udhaghee phANaM ubavee' jaisA cAturanta cakravartI kSA bhojana jo kalyANa bhojana ke nAma se prasiddha hai yaha cakravatI kA kalyANa bhojana isa prakAra hotA hai-cakravartI kI hI gAye hoM aura ve puNDa jAti ke uttama ikSu ko carane vAlI ho zarIra meM nIroga ho vaisI eka lAkha gAyoM kA dUdha pacAla hajAra gAyoM ko pilAyA jAye, aura pacAsa hajAra gAyoM kA dudha pacIla hajAra gAyoM ko pilAve isa taraha se AdhI gAyoM ko pilAne ke krama se vaise dUdha ko pI huI gAyoM ke antima zrI ekanAtha kA jo dUdha ko uma dUdha bhI banAI huI khIra jisameM aneka prakAra ke meMve Adi saMskAraka dravya DAle gaye hoM vaha kalyANa pravara bhojana cakravartI kA kahalAtA hai vaha varNa zuklavarNa se gandha se surabhigandha se rasa se madhurAdi rasa se, sparza se mRdRgnipavara bhoyaNe sattasahassa niSkanne vaNNeNa utravee gadheNaM ucae raseNaM uvavee phAseNaM uravee' bhayAturaMta yati sAnumAna 2 dhyAenanA nAmathI prasiddha che. cakravarti rAjAnuM te kalyANa bhojana A rIte bane che. cakravattinI ja gAye hoya, ane te puMDra jAtInI uttama zelaDIne caravAvALI hoya, zarIrathI nigI heya, evI eka lAkha gAyonuM dUdha pacAsa hajAra gAne pIvarAvavAmAM Ave, pacAsa hajAra gAyanuM dUdha pacIsa hajAra gAne pIvarAvavAmAM Ave, A rIte adhi adhi gAne kramathI dUdha pIvarAvatAM pIvarAvatAM evI rIte dUdhane pInArI chevaTanI eka gAyanuM je dudha hoya che e dUdhathI banAvela dUdhapATha ke jemAM aneka prakAranA mevA vigere saMskAra vALA padArtho nAkhavAmAM AvyA hoya te caphevati rAjAnuM
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA kA pra.3 u.3 2.39 ekoskasthAnAmAhArAdikAm 625 tadA 'raseNaM uvavee' rasenAtizAyinA madhurAdinopapetaM taM yuktam 'phAse gaM upavee' sparzenAtizAyinA mRdusnigdhAdinopapetam 'AsAiNijje' AsvAdanIyaM sAmAnyataH kalyANabhojanam 'vIsAiNijje visvAdanIyaM vizeSataH AsvAdanIyam 'dIvaNijje' dIpanIyam-jaTharAgni prajvAlanam, 'vihaNijje' vRhaNIyaM dhAtUpacayakAritvAt 'dappaNijje' darpaNIyaM samutsAha vRddhihetukatvAt 'mayaNijje' madanIyaMhaSotpAdakatvAta 'savidiyagAyapalhANijje' sandriyagAvamalhAdanIyaM-Ananda. janakatvAta, gautamaH pRcchati- bhaveyAkhve siyA' bhavedetAvadrUpaH cakravartiparamabhojana sahazAstrAdaH puSpaphalAnAM syAt kadAcit kimiti prazna: bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! 'No igaTTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH kintu 'tesiNaM pupphaphaLANaM' teSAM puSpaphalAnAm etto itarAe ceva jAva bhAsAe NaM paNatte' ita:-paramagdhAdi rUpa se yukta jaisA hotA hai vaha 'AlAyaNijje' AsvAdanIya hotA hai, visAyaNijje' vizeSa rUpa se svAda ke yogya hotA hai, 'dIvaNijje' dIpanIya hotA hai-jaTharAgnikAvardhaka hotA hai 'vihaNijje' bRhaNIya hotA hai-dhAtu Adi kA vRddhikAraka hotA hai, 'dappaNijje' darpaNIya hotA hai-utsAha Adi kI vRddhi karane vAlA hotA hai 'maya. Nijje' madanIya hotA hai-harSotpAdaka hotA haiM, 'sabidiyaNAyapalhAya. Nijje' aura samasta indriyoM ko evaM zarIra ko prahlAdanIya-Anandava. dhaMka hotA hai zrIgolamasthAmIkahate haiM to kyA he bhadanta ! 'bhaveyArave siyA' isI taraha kA svAda vahAM ke puSpa phaloM kA hotA hai ? uttara meM prabhu zrI kahate haiM jo iNa samaDhe' he gautama ! isa kathana se yaha artha samartha nahIM hotA hai kyoMki-'tesiNaM pupphaphalANaM etto ittarAe ceva jAva kalyANa pravara bhajana kahevAya che te varSanI apekSAe zukava vaNathI gandhanI apekSAthI surabhi gaMdhathI arthAta sugaMdhathI rasanI apekSAe madhura vigere rasathI bhane 25zanI apekSA bhRDa snigdha vigere pAthI suta hAya che. 'AghA yaNijje' pAhanIya hAya che. vIsAyaNijje' zeSa 35thI pAhANe DAya che. 'dIvaNijje dIpanIya hoya che. arthAta 142||jitne vadhAranA2 DAya hai. 'viha. Nijje' lakSIya ghAta virene padhAranA2 DAya che. mero zata 15 khAya 'dappaNijje' 650Iya DAya che. sADa (vane padhAranA2 laya che. 'mayaNijje' mahanIya hAya che. harapA DAya che. 'savidiyagAyapalhA yaNijje' bhane sadhaNI driyAna bhane zarIrane paDasAhanIya bhAna 1 ya che. zrIgautamasvAmI 4 che , 7 mApana 'bhaveyA ru.vesiyA' to tyAMnA puSpa ane kaLAno svAda A prakAranA hoya che ? A praznanA uttaramAM madhuzrI cha, 'jo iNTe samade' gautama ! 2 // 4thanathI samartha samati
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAbhigamana 626 bhojanAsvAdAva puSpaphalAnAmAsvAda iSTatara eva yAvada-priyatara eva kAntatara evaM manojJatara eva mano'matara eva AsvAdaH khala prajJaptaH kathita iti / 'te NaM bhaMte ! maNuyA' te khala bhadanta / ekoharudvIpakA manujAH 'tamAhAramAharitA' tamAhAramanantaravarNita svarUpakamAhAramAhArya-upabhujyesvarthaH 'kahivasahi uti' kutra-kasmin sthAne-gRhavizeSe vasati-vAsaM upayanti upagacchanti zayanAdyarthamiti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'rukkhagehAlayANaM te-maNu yagaNA paNNattA samaNAuso' ghRkSagehAlayAH khala te maNujagaNAH prajJaptA:-kathitAH he zramaNa ! AyuSman ! vRkSarUpANi gRhANi thAlayA, yeSAM te tathA / athai te gehAkArAvRkSAH kiM svarUpAH iti pRcchati-'te bhaMte / ' ityAdi, 'te NaM bhaMte ! ruskhA ki saMThiyA paNNattA' te khalla vRkSAH yatra te vasatimupayanti te ki saMsthitAH kIdRza saMsthAnakAto bhavantIti praznaH, maga AsAeNaM paNNatte' yahAM ke phaloM kA AsthAda isa cakravartI ke bhojana se bhI iSTatara hI hotA hai yAvat mano'matara hI hotA hai 'te gaM bhaMte ! maNuyA tamAhAramAhArittA kahiM vasA uti' he bhadanta ! ve ekoruka dvIpa nivAsI manuSya isa prakAra kA AhAra karake kahA~ nivAsa karate haiM arthAt zayana Adi ke lithe ye kisa gRha vizeSa meM jAte haiM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM 'rukkhagehAlayA NaM te maNuSagaNA paNNatA samaNAuso' he zramaNa AyuSman gautama ! ve ekosa dvIpa nivAsI manuSya gRhAkAra pariNata vRkSa hI ke ghara vAle hote haiM arthAt sone Adi ke liye vRkSa rUpa gRhoM para jAte haiM kyoMki inake vRkSa hI gRha rUpa hote haiM 'te NaM bhaMte ! rukkhA ki saMThiyA paNNatA' he bhadanta ! ve vRkSa kaise thata nathI. bhale 'tesi gaM puH phaphalANaM eco iTTatarAe ceva jAva AsAraNaM paNNate. tyAMnA senA svAda mA zatanA yattina lenithA 56ya 4ATa. ta21 hoya che. yAvata manAta hoya che. 'te Na bhate ! maNuyA tamAhAra mAharittA kahiM vahiM uti' he bhagavana me434 mA vApata manuSya AvA prakArane AhAra karIne kayAM nivAsa kare che ? arthAt zayana vigere mATe kayAgRha vizeSamAM jAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cheharukkhagehAlayA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' zramae mAyu bhan tama! ekarUka dvIpamAM rahevAvALA te manuSya gRhAkArathI parita vRkSonA ja ghare vALA hoya che athar suvA besavA vigere mATe vRkSa rU5 gRhamAM taya cha tabhAnA 8 35 vRkSAhAya che. 'te NaM bhAte ! rukkhA ki maThiyA paNNattA'lagavan vRkSAvA DAya cha / mA prazna uttaramA suzrI cha /
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3 D4 prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.39 ekorukasthAnAmAhArAdikam vAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kaDAgArasaMThiyA' kUTAkArasaMsthitAH kUTaM-zikharaM tAzasaMsthAnavantaH rudAkAreNa pariNatAH vRkSAH 'pecchAgharasaMThiyA' prekSAgRhasaMsthitAH prekSAgRhavat saMsthitAH-nATyazAlAkAreNa pariNatAH 'sattAgArasaMThiyA' satrAkArasaMsthitAH-satraM- dAnazAlA badAkArapariNatAH 'jhayasaMThiyA' dhvajasaMsthitAH-dhvajAsaMsthAnasaMsthitAH 'thUbhasaMThiyA' stUpasaMsthitAH 'toraNa saMThiyA' toraNa sadRza saMsthAnasaMsthitAH 'gopura veiya coppAlagasaMThiyA' gopuravedikA coppALakasaMsthitA, tatra gopura-puradvAram vedikA-upavezana yogyA bhUmiH, coppAla-mattavAraNaM tatsadRzasaMsthAnena saMsthitA: 'aTTAlagasaMThiyA' aTTAlakasaMsthitAH-aTTAlaka-mAsAdoparibhAgastadAkArapariNatAH, 'pAsAyasaMThiyA' prAsAdasaMsthitAH-pAsAdo rAjJo gRhaM tatsadRzAH, 'hammatalasaMThiyA' hayaMtalahote haiM ? uttara meM prabhu zrI kahate hai 'goyamA ! kUDAgAra saMThiyA, pecchA. gharasaMThiyA, sattAgArasaMThiyA, jhathasaMThiyA, thUmasaMThiyA, toraNalaMThiyA, gopuravedaya coppAlagaThiyA' he gautama ! ye vRkSa jaisA-AkAra girizikhara kA hotA hai aise AkAra bAle gola hote haiM arthAt aile vRkSa sarvathA sthira hote haiM tathA phoI 2 vRkSa prekSAgRha-raMgazAlA ke jaise hote haiM, koI -koI vRkSa chatra ke jaise AkAra vAle hote haiM koI 2 vRkSA dhvajA ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI koI vRkSa stUpa ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI 2, vRkSa toraNa ke jaise AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa gopuranagara ke pradhAna dvAra ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI 2, vRkSa vedikA cabUtarI ke AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa coppAla-matta hAthI-ke AkAra vAle hote haiM 'aTTAlagasaMThiyA, pAsAdasaMThiyA, hammatalasaMThiyA, 'goyamA ! kUr3AgArasaThiyA, pecchAgharasaThiyA, sattAgArasaThiyA, jhayasaThiyA, thUmasaThiyA, toraNasaThiyA, gopuraveiyacoppAlagasaThiyA' hai gautama / mA vRkSa je goLa AkAra parvatanA zikharane hoya che. evA AkAravALA goLa hoya che. arthAta evA vRkSo sarvathA sthira hoya che. tathA kaI kaI vRkSa prekSAgRha raMgazALAnA jevA hoya che kaI kaI vRkSa chatranA jevA AkAravALA hoya che. keI kaI vRo dhajAnA jevA AkAravALA hoya che. kaI kaI vRkSo tpanA jevA AkAravALA hoya che. keI koI vRkSo taraNanA jevA AkAravALA hoya che. kaI kaI vRkSe gepuranagaranA mukhya dvAranA jevA AkAravALA hoya che. kaI kaI vRkSa vedikA cabUtarInA AkAra jevA AkAra vALA hoya che. koI ke vRkSe pAla-matta hAthInA jevA AkAra vALA hoya che. "ahAlA saThiyA, pAsAd saThiyA, hammatalasa'ThiyA, gavakkhasaThiyA, bAlaga
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 jauvAbhigamasUtre saMsthitAH, harmya zikhararahitaM dhaninAM gRhaM tatsadRzAH ' gavakkhasaMThiyA ' gavAkSasaMsthitAH gavAkSo hamjAle tAdRzA: 'bALaggapotiyasaMThiyA' vAlAgrapotikasaMsthitAH tatra vAlAgrapotikA nAma jalasyoparimAsAdaH 'vaLabhIsaMThiyA' valabhI saMsthitAH, tatra vaLamI chadirAdhArastatmadhAnakaM gRham, 'aNNe tattha vahave varabhavaNa saNAsaNa visiddhaThANasaMThiyA' anye tatra vahavo narabhavanazayanAsana vidhiSTasaMsthAnasaMsthitAH 'suhasIyalacchAyA' zubhazItalacchAyAH zubhA zItalA chAyA yeSAM se tathA, 'te dumagaNA paNNattA samAuso' te drumagaNAH- kalpavRkSAH yathokta varNita svarUpAH majJaptAH kathiyAH he zramaNAyuSman / 'atthi NaM bhaMte ! egorUya gavakkhasaMThiyA, vAlagapoiyasaMThiyA, balabhIsaMThiyA' koI 2, vRkSa aTArI - mahala ke upara ke bhAga jaise AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa rAjamahala ke jaise AkAra vAle hote haiM koI vRkSa zikhara vihIna dhanikoM ke gRha ke jaise AkAra vAle hote haiM koI 2, vRkSa gavAkSa jharoMkhe-ke jaise AkAra vAle hote haiM, koI 2, vRkSa vAlAgrapotikA-jala ke Upara bane huve prAsAda ke jaise AkAravAle hote haiM, koI koI vRkSa valabhIchajje ke jaise AkAra vAle hote haiM' 'aNNe tattha vahave varabhavaNasayaNAsaNa visiha ThANasaMThiyA' aura bhI jo vahAM vRkSa hote haiM ve bhI kitane ka zreSThabhavana ke jaise viziSTa AkAra vAle, kitaneka zayana ke jaise viziSTa AkAra vAle, kitaneka Asana ke jaise viziSTa AkAra vAle hote haiM 'suhasIyalacchAyA' ina vRkSoM kI chAyA zubha aura zItala hotI hai 'te dumagaNA paNNattA0' he zramaNa AyuSman ! isa prakAra ke AkAra 1 poisa ThiyA valabhIsa ThiyA' artha haiN| vRkSo aTArI bhADenAM ubharanA lAga jevA AkAravALA haiAya che. kAi kAi vRkSA rAjamahelanA AkAra jevA AkAravALA hAya che. kAI kAi vRkSeA zikhara vagaranA dhanavAneAnA gharanA jevA AkAravALAM hAya che. keAI phAI vRkSe gavAkSa arUkhAnA jevA AkAravALA hAya che. kAI phAI vRkSeA vAlApetikA pANInI upara banAvelA prAsAda sahelanA jevA AkAravALA hAya che. kaii koi vRkSeA valabhIchajAnA jevA AhAravANA hoya . 'aNNe tattha bahave varabhaghaNasayaNAsaNa vividha saMThANa saThiyA' mIla yAgu tyAM ne vRkSa hoya che. te adhA yA DeTalAI uttama bhavaneAnA jevA vizeSa prakAranA AkaravALA keTalAka zayananA jevA vizeSa prakAranA AkAravALA, keTalAka AsananA jevA vizeSa prakAranA AkAravALA hoya che. 'suhasIyalacchAyA' mA vRkSAnI chAyA zula bhane zItala hAya hai. 've dumagaNA paNNattA' he zrama AyuSmana bhASA prahAranA bhAravANA bhA
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.39 ekosakasthAnAmAhArAdikam 629 dIve dIve' santi khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'gehANi vA gehAyaNANi vA' gRhA vA gRhAyanAni vA, gRhA asmadgRha sahazA-sthA, gRhAyanAni, tana gRhANAm ayanaM mArgaH gRhapaGktoM gamanamArgaH, tAni saMti kiM vA ? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' he gautama ! 'No-iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-tatra gRhAdikAni na santItyarthaH, yataste 'rukkha gehAlayA NaM te maNuyANA paNNattA samaNAra so vRkSa gehAlayAH khalu te manujagaNAH majJaptAH he zramaNAyuSman ! vRkSA evaM teSAM gRhAdayaH, vRkSamAtrAzrayamAzritya te manunA vasanti na tu tadatirikta gRhAdestepAyakateti bhAvaH / 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve' asti khala bhadanta / ekorukadvIpe dvIpe 'gAmAi vA grAmA iti vA 'NagarAi vA nagarANIti cA 'jAva saMnivesAi vA' yAvatsannivezA iti cA, yAvatpadena kheTara baTAdInAM sagraho avatIti praznA, bhagavAnAha-'No igaTe samaDhe' nAyamartha samarthaH tatra ekorukIpe grAmAdayo na bhavantIti bhAvaH / 'jahicchiya kAmagAmiNo te maNuyagA paNNattA samaNAuso' vAle ye vRkSa kahe gaye haiN| 'asthi NaM bhaMte ! egokhya dIve dIve gehANi vA gehAyaNANi vA' he bhadanta ! ekorUpa nAma ke dvIpa meM ghara athavA gharoM ke bIca kA mArga haiM kyA isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'No igaTTe samaDhe' he gautama ! aisA artha samartha nahIM hai| 'sakkhagehAlayANaM te maNupA paNattA' kyoMki vRkSa hI AzrayasthAna jinhoM kA aise hI ve-manuSya kahe gaye haiN| atiya bhaMte ! egoruSa dIye 2, gAmAi cA nagazaha yA jAca zanivesAha vA' he bhadanta ! ekoka dIra meM kyA grAma yA nagara yAvat saniveza haiM-yahAM yAvatpada le kheTa-baiTa Adiko kA grahaNa huA isake uttara meM prabhu zrI pAhate haiM- 'jo iNaDhe samaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt yahAM para grAma Adi kucha bhI ga 1 che. 'asthi NaM bhate ! egokhya dIve gehANivA mehAyANi vA' he bhagavana ekeka nAmanA dvIpamAM ghara athavA gharonI vacce raste che ? mA prazna uttaramA anuzrI 4 cha , jo iNa? samaDhe' gautama mevA atha samarthita thata nathI. 'rUkha gahAlayANaM te maNuyA paNNattA' maha vRkSA08 2mAnA mAzrayasthAna 35 che, mevA04 te manuSya! 46 cha, 'asthi Na bhate ! egoruya dIve dIve gAmAI vA nagarAI vA, jAva sannivesAi vA' bhagavana ekarUka dvIpamAM grAma athavA nagara ke sanniveza che? ahIyAM vAva5dathI kheTa, kaTa vigere pade saMgraha thayela che A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamapAbhI2 he che , 'NA iNadve samaDe' hai gautama ! mA 2martha parAmara nathI. arthAta tyAM AgaLa gAma vigere kaMI paNa nathI. kemake tyAMnA manuSya 'jahicchiya kAmagAmiNo te maNuyagaNA paNNatA,' pAtAnI 42 pramANe gamana
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasa yathecchitakAmagAminaH svecchAnusAra gamanazIlA na teSAM grAmAdInAmAvazyakatA vartate, etAzAste manuja gaNAH prajJaptAH kathitAH he zramaNAyuSman ! 'asthi NaM bhaMte ! egorupa dIve 2' asti khalla bhadanta ! ekorukadvIpe khalu dvIpe 'asIi vA' asiriti vA asiH-khaDgA, iti vA 'masIi / ' mapI-kajjalaM 'syAhI' iti prasiddhaM mapIpAtraM vA yamupajIvya lekhakA upajIvantIti / 'kasIi vA kapIriti vA kRSiH karSaNam :raNIti kA paNyamiti vA, paNyaM-krayANakam 'daNijjAi vA' vANijyamiti vA, vANijyaM-krayavikrayarUpaM vA tatrAsti kim ? bhagavAnAi-'no iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, 'vavagaya asimasi kasi paNiyavANijjANaM te maNuyagaNA paNNatA sanaNAuso' vyapagatAsimaSIkRSi paNyavANijyAH khala khaDgAdi vyApArarahitAste manujagaNAH prajJaptA:-kathitAH he zraraNAyuSman ! 'atyi NaM bhaMte ! egoruyadIve2, asti khala bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'hiraNNei vA' hiraNpamiti vA, hiraNyaM suvarNavizeSaH, 'suNNei vA suvarNamiti vA 'kaMsei vA' kAMsyamiti bA, kAsyaM traputAmrasaMyogajanya dhAtunimitapAtravizeSaH, 'sei vA' nahIM hai kyoMki yahAM ke manuSya 'jahicchiya kAmagAmiNote maNupagaNA paNAttA' apanI icchA ke anusAra gamana karane vAle hote haiM / inake grAma Adi kI AvazyakatA bhI nahIM hotI haiM 'asthi gaM bhaMte ! ego. rUya dIye atIti vA masIi vA kasIha vA paNIti vA vaNijati vA' he bhadanta / vahAM para kyA akhi, mapI, kRSi, paza-RyANaka-aura vANijya- vyApAra-ye chaha karma hote haiM ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'No haTe samaDhe' he zramaNa AyuSman gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt vahAM para asi maSI Adi karma nahIM hote haiM ye karma to karma bhUmi meM hI hote haiM akarmabhUmi meM nahIM hote haiM / 'asthi NaM bhaMte / egokhya dIve NaM dIve hiraNeti vA suvAneti vA kaleti vA duse ti thA karavAvALA hoya che. teone gAma vigerenI AvazyakatA paNa hotI nathI. 'asthi NaM bhAte ! egosya dIve asIti va , masIivA, paNI tavA, vaNijjati ar he bhagavana tyAM te eke rUka dIpamAM asi, miSI, kRSi kheti parya vecavAnuM sthAna ane vANijya vyApAra A cha kAma thAya che? A praznanA uttaramA pramuzrI gItabhAbhI2 43 cha 'No iNaTe samar3he 3 zrama Ayu bhan gautama! A artha barobara nathI. arthAta tyAM AgaLa asi, maNI, vigere karmo thatA nathI. A kame te karmabhUmimAM ja thAya che. akarmabhUmimAM thatA zrI. 'asthi NaM bhave! egoruyadIveNaM dIve hiraNNeti vA, suvaNNe tivA, ka.
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 2.39 ekoSakasthAnAsAhArAdikam 631 dRSyamiti vA tantusantAnasaMmavaM vastraM dRSyam 'maNIi vA maNiriti vA 'muttietti vA mauktikamiti vA 'viuladhaNakaNagarapaNamaNimottiya saMkhasilappavAla saMtasArasAvaejjeti vA vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGkha zilAprabAlAni masidAni, etadrUpa satsArasvApateyamiti pradhAnadravyamiti kA, bhagavAnAha-'haMsA asthi' hanta santi te hiraNyAdaya iti kintu No ceva NaM tesiM maNuyANaM' nava khalu teSAM manujAnA korukahIMpavAsinAm tatra suvarNAdi dhaneSu tidhve mamattabhAve samupajjaI tIvo mamasvabhAva samupapadyate, samaya kSetravAsinAmiva tezaM dhanAdau mamatvaM na bhavatIti bhAvaH 'asthi Na bhaMte ! egoruyadIve NaM dIve' asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe khalu dvIpe 'rAyAi vA rAjA iti vA cakravatIdiH 'jubarAyAivA' yuvarAja iti vA-rAjapadAmipito rAjaputrAdiH 'Isarei vA' Izvaro. bhogikAdiriti vA, talavara iti vA, talavara:-santuSTanA patimadattasauvarNamAlaM maNIti vA muttieti vA vipuladhaNakaNagarayaNamaNimotiya saMmvasila. ppavAla saMtasAra sAyaejje tivA' he bhadanta ! usa ekoruka dvIpa meM kyA bAMdI, suvarNa, kAMsA, pu, tAmra, dRSya-vastra, maNi, lauktika AdidhAtueM hotI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'haMtA asthi chAM gautama ! ye saba vahAM para bhI hotI hai| parantu 'No cevaNaM tersi maNuyANaM tivyamamA ttabhAve samuppajaI' vahAM ke manuSyoM kA inake prati tIva samastha bhAva nahIM hotA hai-jaise ki DhAI dvIpa meM karmabhUmija manuSyoM kA inake prati tIvra mamatva bhAva hotA hai| 'asthi NaM bhaMse ! egoruya dIveNaM dIverAyAha vA juvarAyAha vA, Isareha vA talavarei vA mADaMvidhAi vA koDaMdhiyA vA inbhoha vA seTThI vA0' he bhadanta ! usa ekohaka chIpa meM yaha rAjA hai setivA dUseti vA maNAti vA muttiettivA, vipuladhaNakaNagarayaNamaNimAttiya saMkhasilappavAla satamArasAvaenjeti vA' , mApan me me 34 dIpamA yI, sonu, sa, pu, tAmradhya-patra, bhathi, bhAti, piNere dhAtumA hAya che? bhA prazana uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 ch| 'hatA asthi' hai| gautama! mA madhI tumI tyA mA para thAya che 52'tu 'jo ceva NaM tesiNaM maNyA tivve mamattabhAve mamupajjai' tyAMnA manuSyAne mA vastI para tIvra mamatvabhAva hotuM nathI. ke jevI rIte aDhAI dvIpanA karmabhUmija manudhyAna se prt| 52 tIvra bhabhAvamA hAya che. 'asthi Na bhate / e. gorUya dIve Na dIve rAyAivA, juvarAyAivA IsarevA, talabare ivA, mADabiyAivA koDuciyAivA, seTroivA.' hai bhagavan me se|34 dvIpamA mA zata cha, mA yuvarAja che, A Izvara che, A talavara che, arthAt prasanna thayelA rAjAe
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamastra kRtaziraskaH caurazodhAdhikArI / "mArDa viyAi vA mANDa vika iti, chibabhinnajanAzrayAdhipatiH 'koDaviyAi vA' ko Tumbika iti vA, kauTumvikA katipaya. kuTumbapabhuH 'i0 mAi vA ibhya iti bA' izo hastI tatpamANaM dravyamahanIti ibhyo dhanikaH 'seToi vA zreSThIni vA-kakSampAdhyAsisauvarNapaTTAlaGkRtazirAH nagarapradhAnanyavahati bhAvaH 'seNAIti vA' senApatiriti kA, senAnAyakaH, 'satyava hAipA' sArthavAha iti vA, yo hi gaNimAdi krayANakaM gRhItvA dezAntaraM gacchan sahacAriNAM mArge mahAyako bhAti sa sArthavAhaH, bhagavAnAha-'No iNDe samaDe' nAyamarthaH saparyo, vivagayaiDI sakkArANaM te maNu yagaNA-paNNavA samaNA. uso !' vyapagata RddhimatkArAH khalu vyapagatARddhi vimavaizvarya satkArazca yebhyasteyaha yuvarAja hai yaha izvara-bhogika Adi hai yaha talayara haiM-saMtuSTa hue narapati dvArA diyA gayA jisake mastaka para sauvarNa kA paTTa alaGkRta ho rahA hai aisA thAnedAra jo nagarAdi meM coroM kI chAnavIna kiyA karatA . hai unheM daNDita karatA hai yaha mAMDavika chinna bhinna vasati kA svAmI hai, yaha kauTumbika hai- katipaya kuTumba kA svAmI hai, yaha ibhya-hasti pramANa dravya kA mAlika hai, yaha zreSThi-lakSAdhipati hai yaha senApati hai, yaha sArthavAha-gaNimAdika kraghANaka ko becane ke liye dezAntara jAte hue jo apane sahacAriyoM ko mArga meM sahAyaka hotA hai aisA vaha saMghAdhipati hai, 'kyA aisA vyavahAra hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'yo iNaDhe sama?' he gautama ! vahA~ para aisA vyavahAra nahIM hotA hai kyoMki-'bavagayaidI sakkArA NaM te maNuyANA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! ye saba ekoharu dvIpa vAsI manuSya Rddhi, Apela sonAnA paTTa jenA mAthA para zobhe che, tevA thANadAra (mAmalatadAra) ke je nagara vigeremAM coronI zedha kheLa kare che. temane daMDa kare che tene talavara kahe che A mADaMbika chinna bhinna vasatine svAmI che. A Ibhya hAthInA jeTalA pramANa vALA dravyane mAlIka che, A zeTha arthAta lakSAdhipati che A senApati che. A sArthavAha che, gaNima dharima, vigere vecavA gya padArthane vecavA dezAntaramAM janArAone temanI sAthe jeo sahacArIsAthe rahevAvALAone mArgamAM sahAyaka hoya che. e te saMghane adhipati che. zuM ? e vyavahAra thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAmIna 43 cha, 'No iNaTe samar3he. gautama ! tyo bhA bhv| vyavahAra thata nathI. bha 'vavagaya iDDhI sakkArA NaM te maNuyagaNA paNNattA samagAuso' hai zramAya mAsumana mA AdhA 34 dvIpamA rahevAvA mnudhye|
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.39 ekorukasthAnAmAhArAdikam 633 tathA, te manujagaNAH prajJaptA:-kathitAH, he zramaNAyupman / 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve' asti khalu bhadanta ! ekohIpe dvIpe 'dAsAi bA' dAsa iti vA, krayakrIto dAsaH dAsIputro vA 'pesAi vA' gheca iti vA preSaNAhoM dUtAdiH, "sirasAi vA' ziSya iti yA upAdhyAyopAlaka-zikSaNIya ityarthaH 'bhayagAi vA' bhRtaka iti vA yatkAlamavarSi kRtvA vetana karmakaraNAya niyuktaH sa mRtakA 'mAillapAi vA bhASika iti pA-dravyAMzamAhImANikaH, 'kamakara purisAha vA' karmakarapuruSa iti vA, bhagavAlAha-'ko iNa samaDhe nAyamarthaH samarthaH na tama dAsAdayo bhavanti, kintu-vidhAya AbhigiyA NaM te aNuyagaNA paNA samaNAuso' vyapaNatAbhiyozizaH khalu upapagadara ASiyogika dAsAdi karsayebhyarate sthA, manujamaNAH matA--kavitAH he zrama gAyuSman ! 'asthi bhaMte ! egIrupIva dIde' asti khalu madanta ! ekarupatA dvApe 'pAyAi dA' mAtA iti vA' mAtA-janalI piyAi vA pitA iti vA pitA janakaH 'bhAyAi bA' bhrAtA sahodaraH, 'bhaiNIi ghA' zabhinIti vA, bhoganI sahodarA 'majjA vA bhAryA iti vA, bhAryA, patnI 'pujAi vA' putra iti vA, 'dhRvAi vA dhRtA iti tatra dhUtA duhitA putrItyarthaH, 'suhAi vA snupA-putravadhUH, ete pUrvottarasa yojanA santi na veti prazna:, bhagavAnAha-'haMtA asthi insa, santi, ete jananI jana kAdayo bhavanti kintu 'No ceva tesi maNuzANaM liye pegavaMdhaNe supaejjaI naiva khalu vibhava, aizvartha, aura sarakAra AdimoM se rahita hote haiM inameM saba meM samAnatA hI hotI hai viSamatA nahIM hotI hai adhi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve mAyAha vA piyAha kA sAdhA thA, aijIha vA, annAivA, puttAi vA, thughAi vA sujhAha kA, he sadA / ekokarU dvIpa meM 'paha mAtA hai, yaha pitA hai, yaha bhAI hai, yaha bahina hai, yaha mArga hai, yaha putra hai, yaha duhitA-putrI-hai, yaha stupA-putramadhU hai' ityAdi vyavahAra honA hai kyA ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-he gautama ! 'hanA aliya' hAM vahA~ aisA vyavahAra hotA hai, parantu 'yo vetragaM tela gaM aNuyANaM tithe addhi, vibhava, ezvarya ane satkAra vigerethI rahita hoya che teo badhAmAM samAnapA hoya cha ? viSa5 pAkotu nathI. adhi bhate ! egoruya dAve dIve mAyAivA, piyAivA, bhAyAiva', bhaiNIvA, bhajjAivA, puttAivA dhu. yAivA saNDAivA' hai magara so34 dvIpa mA bhAtA che, gA pitA cha, A bhAI che, A bahena che, A strI che A putra che, A putrI che. A nuSA putravadhu che AvA prakArane vyavahAra hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhutra gAtabhasvAmIna ache he gautama / 'hatA asthi' hA tyAM se mAnA jI. 80
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 jIvAmigamatra teSAmeka rukamanujAnAM tatra-mAtApitrAdau tIvraH premavandhanaH samutpadyate premavandho na jAyate tatrAha-payaNu' ityAdi, 'padaNupeTajavaMdhaNANaM te maNupapaNA pAyA sasaNAuso' patnu pemavandhavAH-prebandhanahitArate ratujagaNAH pajJaptAH-phAthitAH he zramaNAyuSyan ! 'asthi NaM sate ! egerupadIne 2' asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'arIti vA neriNati kA' aririti vA, vaiririti cA, tatrAri:-sAmAnyazatraH, vairiH-jAtinivandhamatA , yathA-saptakulayo, 'ghAyaei vA ghAtaka iti vA, ghATako yospena ghAtagati 'cahaei kA' vadhaka iti ' svayaM hantA vyathako vA peditA tADakaH pahiNIei vA' pratyavIya iti ca, pratyanIphazchidrAnveSI kA padhArakaH 'paccaritei kA' pratyamitra: gaH pUrvavitraM bhUtvA pazcAdamiyo jAraH agitahAmI nAtinA, apAnAma-'no he samaDe' pemapaMdhaNe lappana una anuSyoM ko mAtA pitA AdikoM meM tIna snehAnubaMdha nahIM hotA hai kyoMki zyaNupejajavaMdhaNA NaM te maNudhagaNA paNNattA samajAuso' he amana AyuSman ! yahAM ke nivAlI manuSya alpa prema bandhana vAle kahe gaye hai 'asthi Na bhaMte ! egolpa dIve 2, dAlAi vA, pezAdha bA, pilAi hA, agAi vA, bhAralagAi vA, kAmagarapurisAi khA' he bhadama ! emolaka dvIpa meM 'vaha dAsa hai-kraya krIta naukara hai, yA prema hai-dUtAdiyA hai, yaha ziSya hai, yaha bhRtaka hainiyata adhi la la dekara rakhA gayA kAma kArane vAlA manuSyahai, yaha bhAgIdAra ho, yaha kAryakara puruSa hai aisA vyavahAra hotA hai kyA? isake uttara meM prabhunI kahate haiM-he gautama! 'jo igaDe sabhaDe' aisA artha samartha nahIM hai-arthAt nA pahA Adi kA vyavahAra nahIM hotA haivyavahAra DAya se. 52'tu ko ceva NaM vesiNaM maNuyANaM vinne pemabaMdhaNe samuppa kaag te manuSyone mAtA, pitA, vigeremAM atyaMta gADha snehAnubaMdha hote nathI, bho 'payaNupejjaba dhaNA NaM maNuyagaNA paNNattA lamaNAuso' 8 zramaNa kAcuzmana ! tyAMnA rahevAvALA manuSyo a5 premabaMdhanavALA kahyAA che. 'asthi Na bhave ! egoruya dIve dIve dAkhAivA, pesAivA, sissAivA, bhayagAivA. bhAillagAivA. kammagarapurisAivA' se mana se 34ImA 'ma hAsa che. kharIdele nekara che, A prakhya che. arthAt dUta vigere che, A ziSya che, A bhUtaka che. arthAta nakakI karela mudata sudhI pagAra ApIne rAkhavAmAM Avela kAma karanAra manuSyane bhUtaka kahe che. A bhAgIdAra che. A kAryakara purUSa che. AvA rana vyavahAra thAya cha 1 mA prazna uttaramA prazrI che , 'jo iNaTre samaTe 3 gItama! ma atha parAmara nathI. arthAta tyAM hAsa vizeSa vyavahAra
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayoti kA ThIkA pra.3 u. 3 . 39 ekorukasthAnAmAhArAdikam 635 nAyamarthaH samarthaH naite AryAdayo bhavanti yataH 'vavayaverANubaMdhANaM te maNuya'gaNA paNNattA samaNAulo' vyapagata vairAnubandhAste manujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman ! vyapagataH ranisgardhaH samvandho yespastathA bhUtAste muktimArgAvarodhakAraNabhUte kRtapUrvamavAdi viSaye'pi pazcAttApaM kurvantIti / kyoMki - 'vagata AbhiomiyANaM te maNughamaNA paNNattA samaNAuso' zramaNa AyuSya | inake aniyogika karma nahIM hotA hai arthAt vahAM ke vyakti kisI ke dabAva meM Akara yA paisA ke dAsa banakara kisI ke dAsa Adi nahIM hote hai | 'asthi NaM bhaMte / evoruvadIve arIti vA berieti yA ghAtakati vA vaha eha vA paDiNIpati yA paccAmitte vA' he bhadanta ! evoruka dvIpa meM 'yaha ari hai - sAmAnyataH zatru hai, yaha vairI hai vizeSa kisI kAraNa vaza vairabhAva se yukta hai yaha vairabhAva kahIM 2, svAbhAvika hotA hai - jaisA bhae (varSa) aura nakuru (pholA) meM honA hai yaha ghAtaka hai maravAne vAlA hai yaha padhaka hai-svayaM mArane vAlA hai athavA thappaDa Adi dvArA pIDA pahuMcAne vAlA hai yaha prAthamika hai - kArya kA vinAzaka hai yaha pratyamitra hai jo pahile mitra hokara bhaya zatru ho gayA hai athavA jo mitra kA sahAyaka hai vaha matyavitra kahalAtA hai- 'ailA vyavahAra hotA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'No haNDe samahe' tata ! aisA artha anartha nahIM hai kyoMki 'bakAya verANuvaMSANaM te maNupanaNA paNNattA' he zramaNa AyuSman ! yahAM ke manuSyoM meM vairAnubaMdha thn| nathI, bhuTTe 'vavagaya AbhiyogiyANaM te maNuyagaNA paNNA samaNAuso' De zramaNa AyuSyaman ! teene abhicAgika nAmanu kema thatuM nathI. arthAt tyAMnI vyakti keAInA dabANamAM AvIne athavA paisAnA dAsa banIne kAInA dAsa vigere janatA nathI. 'asthi NaM bhate ! egoruyadIve aroti vA, veriti ghA ghAvAti vA, vahaes vA, paDiNIpati vA, paccAritte ivA' he bhagavan / 34 dvIpamAM A ri che, arthAt sAmAnya zatru che, A vairI che. arthAt keAI vizeSa kAraNavazAt mA vairabhAva rAkhanAra kayAMka kayAMka svAbhAvika haiya che jemake sApa ane neLIyAmAM hoya che. AvAta che. arthAt bharAvanArA che. A vadhaka che. arthAt peAteja sAravAvALA che. mathavA thaDa vigere dvArA pIDA pahoMcADanAra che, A pratyamitra che, arthAt je pahelA mitra hAya ane pachIthI zatru banI gayela hAya acavA je amitrane sahAya karavAvALA hAya te pratyamitra kahevAya che. Ave vyavahAra thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai 'No iNaTTe khamaTTe' he gautama! yA artha garoNara nadhI ubhaDe 'vAya berANu baghANa te maNuyaMgaNA paNNattA' he zrama AyuSman tyAMnA manuSyAbhAM vairA !
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIvAbhigamantra 'atthi NaM egoruyadIve dIve' asti khalla ekoSakadvIpe dvIpe 'mittAi vA' mitramiti vA, 'vayaMsAi bA' vayasya iti vA vayasyaH samAnavayA: gADhatarapremayuktaH 'ghaDiAi vA' ghaDA iti vA 'ghaDiyA' iti dezI zabdaH goSThIvAcI, tena ghaDimA goSThI 'sahIti vA' sakhA iti kA, tara sakhA-samAnakhAnapAnAdau idacArI muhiyAi vA' suhada iti vA satatasahacArI hitopadezadAyI ca 'mahAbhAgAi vA mahAbhAga hadi vA 'saMgaiyAi vA' sAMgalika jhavi vA, tara sAgatika saGgaviSAghaTitaH saMgatizIlaH paricita ityarthaH, bhagavAnAha-'No iNDe sama' nAyamarthaH samarthaH yataH 'daragayapemmA te maNuyagaNA paNNattA samakAuso' karapAta-mAste manujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman / na ca khalu tepAye kokAnujAnAM samarUpaM bandhanaM samutpadyate iti / 'asthi bhaMte ! egoSyahI ve2' asti khalu mahanta ! ekohakaDIpe dvIpe 'mAvAhAi cA' nahIM hotA hai 'asthi NaM aMte egoruSa dIye 2, mittAha vA, vayaMsAhA, ghaDizai kA, ladIvA, sukSiNA ' he sadanta ! ekoruka dvIpa meM 'yaha mitra hai yaha kyA hai-samAna vidhA vAlA aura gADhanara prema se yukta hai yaha ghaTita hai yaha dezI zAI goSThI dAcI vahAM goSThI-mitra maNDalI hai yaha lakhA hai-khAna pAla zAdi meM sAtha rahane vAlA hai yaha suhRda haiMnirannara sAtha rahane vAlA hai aura hita kA upadeza dAtA hai-'mahAbhA. gAli vA, saMgatiyAli kA,' yaha rahA bhAgyazAlI hai, yaha sAMgatika haisaMgati karane vAle jo mitra bana gayA hai vaha hai 'aisA vyavahAra honA hai ? isake uttara meM prabhu zrI rahate ha-he zravaNa AyuSman ! 'jo iNaDhe samaDe baghAyalA te bAMdhaNaNA paNNAsA' yaha partha lamartha nahIM hai vahAM koI kisI kA nanitra ma bayasya Adi haiM kyoMki de maluNya premAnuSandha rahita hote haiN| 'asthi NaM bhaMte ! emosya dIve 2, sthAvAhAti madhaDAta nathI. 'asthi NaM bhate / egorucadIve dIve, mittAi vA, vaya'sAi vA ghaDiyAivA, sahIvA, suhiyAivA' saman ! te 34 dIyamA 25 bhitra che A vayasya samAna ummaravALe ane gADha premathI yukta che, A ghaTika che, A dezI zabada che te goSThivAcI che. goThI-mitra maMDalIne kahe che. A sakhA che. arthAt kAyama sAthe ravAvALo che. ane hitano upadeza karanAra che. 'mahAbhAgAtivA, saMgatiyAti yA' mA maha sAyazAdI che, ma sAMgati cha, arthAt saMgati karavA mAtrathI je mitra banI jAya che te sAgatika kahevAya che A praznanA uttaramA prasuzrI gautama svAmI se hai No iNade samadevavagayapemmA se maNuyagaNA paNNattA' mA patha p2|12 nathI. bha te bhnussy| bhAnumaca vinAnA hAya che. 'asthi NaM bhate / egoruya dIve dIve abAhAtivA, vivAhati
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra. 3 u.3 6.39 ekorukavAnA mAhArAdikara du 9 AvAda iti vA utsavAda AhUyanye svajanA yatra sa AvAha: -- vivAhAtpUrvaM tAmbU kAdidAnotsava:, 'vIvAhAi vA' iti vA vivAhaH pariNayanamityarthaH 'jaNNAi vA ' yajJa iti vA' yajJaH prasiddhaH 'saDDhAi vA' zrAddhamiti vA 'thAlipAkAi vA' sthAkIpAka iti vA sthAlIpAko 'vadhUbhyAM carunivedanam 'colovaNa yaNAi vA' calo. panayanamiti vAcalopanayanaM zikhAdhAraNasaMskAravizeSaH 'sImaMtRNgayaNAi vA ' sImantonnayanamiviyA, sImantonnayanaM garbhasaMskAravizeSaH 'mapiMDa niveSaNAr3a vA' mRtapiNDanivedana miti vA mRtebhyaH pitRbhyaH tRtIyanavamAdi dineSu kulAcAreNa zmazAne piNDadAnam bhagavAnAha - 'jo imaDe samaTThe' nAmaH samarthaH yataH - 'cacagaya AvAdavivAdajaNNa sadUdhathApi gacolocNayanasImaM tuSNaSNamaya piMDa niveyaNANaM te maNuvagaNA paNNattA samaNAuso' vyapagatAvAhavivAha yajJa zrAddha sthAlIpAkacaulovA, vivAhAti vA, jaNNA vA, saddAha vA thAlipAkAra vA, beTovaNaSanAha vA, sImaMtuNNaghaNAha vA, paDinivedaNAra yA' he bhadanta ! usa egoruka dvIpa ke manuSyoM meM 'AvAha - vivAha Adi utva meM jahAM jana bulAye jAte haiM aura unheM lAmbUlAdi dekara saskRta kiyA jAtA ho aisA kAma - hotA hai kyA ? vivAha hotA hai kyA ? yajJa hotA hai kyA ? vara vadhU ko khAnA pInA diyA jAtA hai kyA caula karma upanayana saMskAra hotA hai kyA ? sImantonnayana saMskAra hotA hai kyA ? mare hue pitA ko tRtIya nauveM Adi dinoM meM piNDadAna kiyA jAtA hai kyA ? isake usara meM prabhuzrI kahate haiM - he zramaNa Ayugman ! 'ko haNaDe lamaTTe' yaha artha samartha nahIM hai arthAt vahAM AvAha - vivAha Adi kucha bhI nahIM hotA hai kyoki ye manuSya AgAha vivAha aNNa sahayAli pAna0' ina AdhAra vivAha, yajJa, zrAddha, sthAlIpA, Adi pUrvokta kAryoM se rahita vA, jaNgAivA, sAibA, thAlipAkAibA, celovajayagoivAM, khIma tuNNayaNAivA mayapiMDa NivedaNAivA' he bhagavan me meoiDa dvIpasAM 'bhAI-vivAha vigere utsavamAM ke jyAM janasamUhane khelAvavAmAM Ave che, ane teone pAna seApArI vigere ApIne satkRta karavAmA Ave che, evA kAme thAya che? vivAha thAya che ? yajJa thAya che? vara vadhune kha vApItrAnu' devAmAM Ave che zuM ? caulakama ane upanayana saskAra thAya che ? sImantAnnayana saMskAra thAya che ! arela-pitAne trIje ke navamAM vigere divase piMDadAna karavAmA Ave che? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne 'NA igaTTe samaTTe mA artha marora nadhI. arthAt tyAM AvAha-vivAha vigere kaI paNa thatu' nathI kemake te manuSye 'vatragaNa AvAivivAha jangasaddha thAlipAga' yA bhAvADa, vivAha, yajJa zraddha
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre panayana sImantonnayanamRtapiNDa nivedanArale manujagaNAH prajJaptAH he zramaNAyuSman ! ekorukamanumAnAmAdAha vivAhAdikAH kriyA na bhavanti yugalikatvena tAdRza kSetrakAlasva mAralaH pUrvokta saMskArasthAnAvazyakatvAditi bhAvaH ||mu0 // 39 // ____ mUlam-asthi Na aMte ! egoruya dIve dIve iMdamahAi vA khaMdamahAi vA ruddamahAi vA siramahAi vA vesamaNamahAi vA muguMdamahAi vA NAyasahAi vA jakhamahAi vA sUlamahAi bA kUvamahAi vA talAyaNaImahAi vA, dahamahAi vA envayamahAi vA rukhotraNa mahAi vA cehayamahAi vA thUbhalahAi vA ? No iNahe samaTe bavAyalahamahilANaM te aNuyagaNA paNattA lmnnaaulo|| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve gaDapecchAi vA pahapecchAi vA jallapecchAi mallagecchAi vA muSTicapecchAi vA viDaMbanapecchAi vA kahagapecchAi vA pavagapecchAi vA akkhAyagacchAi vA lAsagapecchAi vA laMkhapecchAi vA maMsapecchAi vA tUhalapecchAi vA tuMbavINadecchAi kA kAvapecchAi vA mAgahacchAi bA ? No iNaTesamaTe, vavamayakAuhallA te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! / asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve sagaDAi vA rahAi vA jANAi vA jumgAi vA gillIi vA thilloi vA pilloi vA pavahaNAi vA liviyAi vA saMdamANiyAi vA ? No inaSThe samaTe, pAdacAravihAriNo NaM te bhaNuslagaNA paNNattA smnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve NaM dIve AsAi vA hatthIi vA uhAivA goNAi vA mahilAi vA kharAi vA ghoDAi hote haiN| yahAM kA kSetrakAla aile ho svabhAva kA honA hai tathA yugalika hone se inheM aise pUrthokta saMskAroM kI AvazyakatA nahIM honI // 39 // ghAlIpAka vigere pUrvokta kAryothI rahita hoya che. tyAna kSetrakALa evA ja sarabhavana hoya che. tathA te yugalika hovAthI teone AvA pUrvokta saMskAranI AvazyakatA hotI nathI. sU. 39 5
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 khU.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottagaH 669 %3D vA ajAi vA elAivA? iMtA asthi, novevaNaMtesisa)yANaM parimogattAe havyamAnacchaMti / asthi gAM aMle egoruya dIve dIve sIhAi vA vadhAi vA vigAi vA dIviyAi vA acchAi vA parasarAi vA taracchAi vA liyAlAi vA viDAlAi nA suNagAi vA kolasuNagAidA kokaMtiyAi vA dala gAi vA cittalAi vA cillalagAidA ? haMtA asthi no vevaNaM te aNNamaNNAsa tersivA maNuyANaM kiMci AvAhaM vA panAha vA upAyaMti kA chavicchedaM vA kareMti, pagaimahagANaM te lAvayagaNA paNNatA samaNAuso!! asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve Na dIve sAlIi vA vIhIi vA godhUmAi vA javAi vA lilAi vA ikkhUi kA ? haMtA ! asthi, no ceva teli maNuyANaM paribhogattAe hanamAgacchati / asthi NaM bhaMte ! egoruSa dIye dIne gattAi kA darIi vA ghasIi vA bhimUha kA ovAei vA vilamei vA vijalei vA dhUlIi vA reNUi vA paMkei vA calaNIi vA ? No iNaTe samaTe, egoruya dIve NaM dIye bahulamaramaNijje bhUmimAge paNNatte skhnnaauso!| asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve khANi vA kaMTaei vA hIraei yA sakarAi vA taNakazvarAi vA pattakayavarAI vA asuIli vA pUiyAi vA dunimagaMdhAi bA acokkhAi vA ? No iNaTre samaDhe, vacagayakhANu kaMTagahIrayasakara taNakayavara pattakayavara asUipUi yadubhigaMdhamacokarane NaM egoruyadIve paNNatte smnnaauso!| atthi NaM saMte ! emoruya dIve dIve dasAi vA masagAi vA pisuyAi vA z2yAi vA likkhAi vA DhaMkuNAi vA ? vA? No iNaTre samaTe, varagayadaMsamalagapisuyajaya likkhaTaMkugeNaM egoruya dIve paNate lamaNAulo ! / asthi NaM bhaMte ! egoruya
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jIvAbhigamasUtre dIve dIve ahahi vA ayagarAi vA mahoragAi vA ? haMtA asthi No veva NaM te assa tersi vA aNuyANaM kiMci AvAhaM vA pavAhaM vA chaviccheyaM vA kareMti, pagaimaddagANaM te vAlagagaNa pattA samaNAulo ! | asthi NaM bhaMte! egoruya dIve dIce gahadaMDAi vA mahasusalAi vA gRhayajjiyAi vA gahajudvAi vA gahasaMghADagAI vA gahaavasavvAi vA ammAi vA avarukakhAi saMjhAi vA dhananagarAi vA gajiyAi vA vijjuyAi vA ukkApAyAi vA disAda hAi nighAcAi vA paMsuviTI vA juvagAi vA akhAlisAi vA dhUmiyAi vA nahiyAi vA raughAyA vA dovarAgAi vA sUrovarAgAha caMda parivesAi vA suraparivesAi vA paDivaMdAi vA DisUrAi vA iMdadhaNUi vA udgamacchAi vA abohAi vA kavihasiyAi pAINavAyAi vA paDINavAyAi vA jAva suddhavAyAi gAmadAhA vA nagada hAi vA jAva saNivetadAhAi vA pANavakhayajaNasvaya kulakkhaya dhaNakkhayavasaNabhUSanaNArivAda vA ? No iNDe samaTTe // sU0 40 // 1 chAyA - asti kha bhahanta / ekorupadvIpe dvIpe ima iti vA skandamaha iti vA rudrama iti vA zivagrahaiti vA vaizramaNamada iti vA mukundamaha iti vA nAgamada iti vA rakSamaha iti vA bhUtamaha iti vA kUpasaha ti vA taDAganadImaha efa e iti vA parvatamaha iti vRkSAropaNa56 iti vA caityasaha iti vA stUpamadda iti vA ? nAyamarthaH samarthaH vyapagatamahamahimAnaste manujagaNAH mazaptAH zramaNA yuSmana ! asti khalu bhadanta / ekorurudvIpe dvIpe naTaprekSeti vA nATayaprekSeti vA jallaprekSeti vA mallaprekSeti mauSTikapekSethi vA vimbakameti vA kavakamekSeti vA plAkameti vA AkhyAyaka mekSeti mA lAsakaprekSeti vA lekhaprekSeti vA makhaprekSeta vA tUNikaprekSevi vA tumNAyeti vA kAravamekSeti vA mAgadhaprekSeti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatautUhala:- khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman asti khalu bhadanta ! ekorurudvIpe dvIpe zakaTamiti vA ratha iti vA yAnamiti vA yugyamiti vA milkIni vA villIti vA pillI vA praNamiti vA zibiketi vA syandamAniketi vA nAmaH samarthaH pAdacAravihAriNaH khalu te manu 1
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyadyotakA TIkA pra.3 u.3 1.40 e0 indramahotlavAdi vi. praznottarAH 641 jagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadancha ! ekosamdvIpe dvIpe azva iti vA hastIti vA uSTra iti vA goNa iti vA mahiSa iti cA khara iti vA ghoMTaka iti vA ajeti vA eDaketi bA ? hantu asti, netra khalu teSAM manujAnAM paribhogatayA havyamAgacchanti / asti khalu mahanta ! eka kadvIpe dvIpe siMha iti vA vyAghra iti vA vRka iti vA dvISikA iti vA RkSa iti vA parAzara iti tarakSa iti vA zRgAla iti vA viDAla iti vA zunaka iti vA kolazunaka iti vA kokadantiketi vA zazaka iti vA citrala iti vA cila Thakara iti vA ? hanna asti, naiva khalu te anyo'nyasya teSAM vA manujAnAM kiJcidAvAdhAM vA prayAdhAM vA utpAdayanti vA chavicchedaM vA kurvanti, prakRtibhadrakAH khalu te zvApadagaNA: majJaptAH zramaNAyuSman ! arikha khalu bhadanta ! ekonApe dvIpe zAliriti kA brIhiriti vA godhUma iti vA rava isa vA tila iti inuriti yA? hanta asti, naiva khalu teSAM manujANoM paribhogatyA havyamAgacchanti / asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe bhartA iti vA dI iti vA ghaMpI iti vA bhRguriti avapAta iti vA viSamamiti vA vijalamiti vA dhUliriti vA reNuriti vA paGka iti vA calanIti vA ? nAyamarthaH samarthaH, ekorukadvIpe khalla dvIpe bahusamaramaNIyaH bhUmibhAgaH yajJaptaH zramaNAyuSAn ! / asti khalja sadanta / ezorumadvIpe dvIpe sthANuriti vA kaNTaka iti vA hIraka iti vA zarkarA tRNAcavara iti vA patrakacavara iti vA azuciriti vA pUtikamiti vA durabhigandha iti vA acokSa iti vA ? nAyama: samarthaH, vyapagata sthANukaNTakahIraka zarkarA tRNAcavarapatraH kacavarAzuci pUtikadurabhigandhAcokSaH khallu ekorukadvIpaH prajJaptaH zramaNAyuSmana ! asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe daMza iti vA mazaka iti vA pizukra iti vA yUketi vA likSeti vA DhaMkuNa iti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatadaMzamanakapizuka yUkAlikSADhakuNaH khalu ekorukadvIpaH prajJataH zranaNAyuSman ! / asti khalla bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe ahiriti vA ajagara iti vA mahoraga iti vA ?, inta ! asti naiva khalu te anyo'nyasya teSAM vA manujAnAM kiJcidAvAdhAM dA pavArdhA vA chavicchedaM vA kurvanti, pratibhadrakAH khalu te vyAlagaNAH pajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khala bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe grahadaNDa iti vA graha muzalamiti vA grahaNajitamiti vA grahayuddhamiti kA grahasaMghATa kamiti vA grahApasavyamiti abhrati vA abhravRkSa ini vA sandhyeti vA gandharvanagaramiti vA garjitamiti vidyuditi ulkApAta iti vA digadAha iti vA nirghAta iti vA pAMsuvRSTiriti vA yUpaka iti vA yakSAdIptamiti vA dhUmike ti vA mahi keti vA rajauddhAta iti vA jI081
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 nIvAbhigamasUtra candroparAga iti vA, sUryoparAga iti vA candrapariveSa iti vA sUryapariveSa iti vA bhaticandra iti vA patisUrya iti vA indradhanuriti vA udakamatsya iti vA amogha iti vA kapiisitamiti vA prAcInavAta iti vA pratIcInavAna ili vA yAvara zuddhacAta iti vA grAmadAha iti vA nagaradAha iti vA yAvat sannivezadAha iti vA prANakSaya janakSayakulakSayadhanakSayavyasanabhUtAnAryA iti vA ? nAyamarthaH samarthaH // 2040 // TIkA-'asthi NaM bhaMte !' ityAdi, 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve paM dIve' asti khalu bhadanta ! ekohakadvIpe khala dvIpe 'iMdAha'idA' indra saha iti vA tatra mahaH pratiniyata divasamAvI utsavaH indramadhikRtya saMpAyamAna utsava indramaha iti evamagre'pi skandotsavAdayo jJAtavyAH / 'khaMdamahAi vA skandamaha iti vA satra skandaH kArtikeyastasyotsava ityarthaH 'ruddamahAha vA' rudramahaiti ko rudro yakSAdhipatistasya mahaH utsavaH / 'sikmahAi cA' zivamaha iti vA 'vesamaNa mahAi vA' vaizramaNaH kuvera uttaradiglokapAlastasyotsavaH / 'muguMdamahAi vA muku 'asthi NaM bhaMte ! egorupa dIve 2, iMda bhaaicaa'-ityaadi|| TIkArtha-he bhadanta ! ekoruka dvIpa meM 'iMda mahAithA' indra mohatsava amuka prakAra hone vAle utsava kA indramahotlaya nAma hai yaha jo utsava indra ko lakSya karake kiyA jAtA hai usakA nAma indra maha hai| isI taraha se Age ke utsava samajha lenA cAhiye 'khaMdamahAra yA' kAtikeya kA nAma skanda hai isa skanda ko lakSya karake kiye gaye utsava kA nAma skandotsava hai 'ruddamahAhavA' yakSoM ke adhipati kA nAma rudra hai isa rudra ko lakSita karake kiye gaye utsava kA nAma rudrotsava hai| 'siva mahAi vA' ziva nAma mahAdeva kA hai isa mahAdeva-zAGkara-ko lakSita kara ke kiye gaye utsava kA nAma zivotsava hai 'dhesamaNa mahAe vA' bazramaNa nAma kuvera kA hai yaha uttara dizAkA eka lokapAla hai isa kuvera ko lakSita kara hone vAle utsava kA nAma vaizravaNotsava he batthi NaM bhate ! egozya dIve dIve iMda mahAivA' tyAha artha-bhagavan mA 34 dvIpamA 'iMda mahAivA' 'mahotsava bhabhu prakAranA utsavanuM nAma Idramahotsava che. A utsava Indrane laya karIne karavAmAM Ave che. e ja pramANe A pachInA utsanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM joIe. sada mahAivA' ti dhyatuM nAma 24 che. mA 24ne uddezAne 42vImA bhAvanAtsatuM nAma 244 mahotsava che. 'ruddamahAivA' yaan| madhipatirnu nAma rUdra che. A rUdrane uddezIne karavAmAM AvelA utsavanuM nAma rUdra mahotsava cha. 'sivamahAivA' zivanAma mahAvarnu che. bhA mahAdeva za422. jazIna
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 ru.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 146 ndamaha iti bA-mukundaH kRSNaH tamadhikRtya kriyamANa utsavaH, 'NAgamahAipA' nAgo nAgakumAro bhavanapativizeSaH tasya maha utsavaH / 'jakkha mahAi vA' yakSamA iti 'bhUtamahAi vA bhUtamaha iti vA, tatra yakSabhUtau vyantara vizeSau tayomaha utsavA 'kUvamahAi cA' kUpamaha iti vA, navanirmApita kUpasyotsavaH, 'talAyaNaImachAi vA' taDAganadImaha iti vA, vaDAgaH nadI ceti dvayaM prasiddhaM 'dahamahAi vA idamaha iti vA, tatra'gAdhajalo hudaH tasyotsavaH, 'pancayamahAi vA' parvatamaha iti vA, 'rukkha'muguMdamahAi vA' mukunda nAla kRSNa kA hai isa kRSNa ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma mukundotsava hai 'NAgamahAi vA nAga nAma nAga kumAra kA hai yaha bhaznapati deva kA eka bheda hai isa nAga kumAra ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma nAgotsava hai 'jakkha mahAda vA' yakSa yaha vdhantara devoM kA eka bheda hai isa pakSa ko lakSya karake kiye gaye utsava kA nAma yakSotsava hai 'bhUta mahAi vA bhUta bhI vyantara devoM kA hI eka bheda hai hala bhUta ko lakSya kara kiye gaye utsava kA nAma bhUta maha hai 'kUya mahAi vA' naye banAye gaye kUpa ko lakSita kara kiye gaye utplava kA nAma kUpa mahotsava hai 'talAyaNaI mahAi vA' tAlApa evaM nadI ko lakSita kara kiye gaye utsava kA nAma taDAgamaha aura nadI maha hai 'daha mahAi vA pandhaya mahAi vA' agAdha jala vAle jalAzaya ko hUda kahate haiM aise hUda vizeSa ko evaM parvata ko lakSita kara 42vAmA mAvasa sapanu nAma zivoma che. 'vesamaNa mahAivA' manAma kuberanuM che te uttara dizAne eka lekapAla deva che A kuberane uddezIne thavA pA sakatu nAma vaizravaNAtmaka che. 'muguda mahAivA' bhunu nAma yanu cha. seyana dezIna thnaa| sanu nAma bhuhotsava che. 'NAgamahAivA' nAganAma nAgakumAranuM che, A bhavanapati devanA eka bheda rUpa che. A nAgakumAre cha 2 azI svAmI mAvasa utsava nAma nAgotsava cha. 'jakkhamahAivA' yakSa e vyantara devane eka bheda che. A yakSane uddezIne karavAmAM Avela sapanu nAma yAtsa4 cha, 'bhUtamahAivA' bhUta 5] vyanta2 hevanA4 me che. A bhUtane uddezIne karavAmAM aAvanArA utsavanuM nAma "bhUtamahotsava" che. 'kuva mahAivA' nA manApAmA gAya pAne zIna 42pAmA mA 5 bhAtsapa che. 'talAvaNaI mahAivA' taNAva bhane natIne zIne 42pAmA mAveta utsavanu nAma ' ta nahI bhaDAsa 4Aya che. 'dahamahAivA pavvaya mahAzyA' agAdha pANIvALA jaLAzayane ' evA hada vizeSane ane parvatane
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 jIvAmigamasUtre 7. rovaNamahAi vA' vRkSAropaNamaha iti vA, 'ceiyamahAi vA' caityamaha iti vA caityaM yakSAyatanam 'dhUmamadAi vA' stUpamada iti vA stUpaH pIThavizeSaH tasya maha utsavaH, bhagavAnAha - 'No iNaTThe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH eteSAmindrAdInAmutsavA na bhavantItyarthaH yataH - 'vavagayamahamahimANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso !' vyapagatamahamahimAnaH khalu te - ekorukadvIpaka manujagaNAH majhatAH kathitAH he zramaNAyuman ! 'asthi NaM bhaMte! egorupadIve dIye' asti khalu bhadanta ! ekorukadvIpe dvIpe 'gaDa pecchAi vA' naTaprekSevi cAtra naTAH -- nATayakartAraH teSAM prekSA- mekSaNakaM kautukadarzanotsukajanasamudAyaH, 'jaTTapecchAi vA' nRtyAnRtyakatIra stepAM prekSaNakaM tadarza - kiye gaye utsava kA nAma hada mahotsava aura parvata mahotsava hai 'rukkharovaNamahAhavA, cehaSa mahAda vA' vRkSAropaNa karane ko lakSita karake evaM yakSAyatana ko lakSya karake kiye gaye utsava kA nAma vRkSAropaNa maha aura yaha hai 'dhUma mahAhavA' pIThI vizeSa kA nAma stUpa hai isa stUpa ko lakSita karake kiye gaye utsava kA nAma stUpa maha hai so he bhadanta ! ye saba mahotsava kyA usa ekoruka dvIpa meM hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' No NaDe samaTTe' he gAtama ! yaha artha samartha nahI hai arthAt ye indrAdimaha (utsava yahAM para nahIM hai / kyoMki- 'vacagayamamahimANaM te maNuvagaNA paNNattA samaNAuso !' he zramaNa AyuSma na ? ye ekoruka dvIpa nivAsI bhanuSya utsava karane kI mahimA se vihIna n hote hai / 'atthi NaM bhaMte egoruya dIveNaM dIve gaDa pecchAi vA' he bhadata! usa ekoruka dvIpa meM kyA naToM ke khela hote haiM ? 'napecchAi vA' nRtya karane vAloM ke nRtya ko dekhane ke liye utkaMThita hue manuSyoM uddezIne kahevAmA Avela maheAtsavanu' nAma 'hadamahotsava' ane pata mahotsava' che. 'rukharotraNamahAivA ceiya mAivA' vRkSAzayayuravAne uddezIne ane ykssaayatanane uddezIne karavAmAM AAvelA utsavanu nAma vrukSAANu mahatsava ane caitya mahotsava che. 'thUbha mahAivA' pIThI vizeSatuM nAma stUpa he. mA stUpane uddezIne karavAmAM AvelA utsavanu nAma stUpamahAtsava che. teA he bhagavan A badhA ja mahAtsaveA e ekArUka dvIpamAM thAya che ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he cheDe 'NA iNaTTe samaTTe' he gautama! yA artha samartha nathI. arthAt mA indrAhi mhotsv| tyAM thatA nathI. bha 'vavagaya mahamahimANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' he zramANu AyuSman ! A eka dvIpamAM rahevAvALA manuSya utsava karavAnA mahimA vagaranA hAya che. *asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve NaM dIve Nar3aveicchAiva' he bhagavan se the. 34 dvIpasAM zu naTonA mesa thAya che ? 'naTTapacchAivA' nRtya uravAvANAnA
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA .1 u.3 1.4) e0 indramahotsavAdi vi. praznottarA: 65 notsukajanamelakaH 'jallapecchAi dA' jallanekSeti vA, tana jallA varanA khelakA steSAM prekSA-prekSaNakam 'mallapecchAi bA' mallapekSeti bA, tatra mallA:-bAhuyuddhakAriNaH, 'mudviyapecchAi vA mauSTikaprekSeti vA, te eva mallA:, mauSTikAH ye muSTibhiH praharanti / 'biDaMbagapecchAi kA viDamva kSekhi vA vana viDamvakA:viSakAH mukhavikArAdibhirjanahAsyotpAdakAraleSA prekSaNamiti / 'kahA pecchAi cA' kathakaprekSeti vA tatra kathakAH saralakathA kathanena | tRNAM rasotpAdakAsteSAM mekSaNakam, 'pavagapecchAi vA lavagamekSeti bA, tatra plavakAste ye ampAdibhirgavA dikamutplavanta nadyAdikaM vA tamila se uttIdi lakhana kAriNa ityarthaH 'akkhAyaga pecchAi vA AkhyAyakakSeti vA-AkhyAta zubhAzubhamiti-AkhyanyakAsteSAM kA melA bharatA haiM kyA ? 'jala pecchAi vA vastrA-DorI para khelane bAloM ke khela ko dekhane vAloM kA melA aratA hai kyA ? 'mallapecchAha vA' bhuja yuddha karane vAle allo ke bhuja yuddha ko dekhane ke liye manujyoM kA melA bharatAzyA ? 'buSTriya aicchAha vo' buSTi yuddha karane vAloM ke muSTi yuddha ko dekhane cAka manuSyoM kA melA bharatA hai kyA ? 'viDaMga pecchAi vA mukha vizAra Adi vividha vikriyAoM dvArA manuH vyoM ko harAkara citta ko vinAdita karale thAle cidUSaka janoM kI ceSTAoM ko dekhane ke icchuka jano kA melA bharalA hai kyA? 'mahaga pecchAi vA sarasa kathA ke sahane zrotAoM ko rasotpAdana karane vAle kathaka janoM kI kathAoM ko sunane ke liye bhakta mAnavoM kA melA bharatA hai kyA ? 'pacA pecchAha vA plavakajanoM kI uchala kUda ko dekhane vAloM kA melA bharA kyA ? 'akkhAyaNa pecchAi bA' zubhA zubha kA AkhyAna karane vAloM kI jo sabhA bharatI hai, usakA nRtyAne nA bhATe pANA thye| manuSyAne bho marAya cha ? 'jalapecchA davA garavA derI para khela karavA vALAonA khelane jovAvALAone meLe sarAya cha ? 'mallapecchAivA' pAhu yuddha 42vAmalAnA mAI yuddhana nevA bhATe manuSyAnA bheje| sarAya cha 1 'mudriyapecchAivA' muSTiyuddha 421! pANAsAnA bhuSTiyuddhane navAdA manuSyAnA bheNe sarAya 1 'vir3abagapecchA phUvA" mukhavikAra vigere aneka prakAranI vikiyAo dvArA manuSyane hasAvIne cittane prasanna karavAvALA vidUSaka janonI ceSTAone jevA IchanArA manuSyAnA bheje| sarAya cha? 'kahApecchAi vA' suha2 4thAmA vAmAM zrotAone rasa upajAvanArA kathaka jananI kathAone sAMbhaLavA mATe mata 35. manuSyAnA gnne| mAya ? 'pavaga pecchAivA' 6 321 manuSyAnI nenArAmAna bhaNe marAya che ? 'akkhAyaga
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ phar jIvAmigamasUtre prekSA- prekSaNam 'lAsa gapecchAi vA' lAsakamekSeti vA, lAsakAH ye rAsakAn aiti hAsika gIta gAyanti te jayazabdaprayoktAro vA lAsakAsteSAM prekSA 'laMkhapecchA vA' lekhaprekSeti vA, laGkA mahAvaMzAtra prAruhya nRtyakacariH 'maMkhapecchAha vA ' mA kSeti vA, mahA ye citrapaTTAdihastAbhikSAM caranyi, 'tUNailla pecchAvA' tUgaikaprekSeti vA tUNAnAmaka vAdyavAdakAsteSAM prekSA, prekSaNakamityarthaH 'tuMvINa pecchAvA' tumbINAmekSeti cA, tumnavINA alAvuphalanirmitA vizeSaracanayAni minA vINA 'kAvapecchAr3a bA' kAvapekSeti vA, kAvA:- kAvaDikA vAhakAsteSAM prekSA / 'mAga pecchA va ' sAgaghapekSeti vA mAgadhAHstutipAThakAsteSAM prekSA vA etAni melA bharatA hai kyA ? 'lAbhaga pecchAi bA' lAsaka janoM ke aitihA fee rAtoM-gItoM ko gAne vAloM athavA jaya jaya zabda bolane vAloM ke lAsya ko dekhane vAloM kA melA bharatA hai kyA ? 'lekha pecchAi vA maMtra pecchAi vA, tU gahalla pecchAi vA' lakha-vAMsa para caDhakara khelane vAloM ke khela ko dekhane vAlo kA melA bharatA hai kyA ? maMkha - citra pahaka hAtha meM lekara hara eka ghara se bhikSA mAMgane vAloM ko dekhane bAloM kA melA bharatA hai kyA ! tRNA nAmaka vAdyavizeSa ko bajAne vAloM ke usa vAdya bajAne kI kalA ko dekhane vAloM kA melA bharatA hai kyA ? 'tuMtra vINa pecchAi vA' tUMbaDI kI vINA bajAne vAloM kI vAdana kriyA ko dekhane vAloM kA melA bharatA hai kyA ? 'kAva pecchA vA' kaMdhe para kAvaDa liye phirane vAloM kI vicitra prakAra kI lIlAkrIDA - ko dekhane vAloM kA selA hai kyA ? 'sAgaha pecchAi vA' stuti pecchAivA' zula bhane azubhatu sAbhyAna haravAvAjAbhonI ne salA bharAya che. teneA meLA bharAya he ? 'losaga pecchAivA' sAsa nAnI arthAt aitihAsika rAsa garabA gAvAvALA athavA jaya jaya zabdA khelavAvALAonA sAsyane lenArAyano bhejo larAya che ? 'lakhapeccha ivA maMsvapecchAivA, tUNaillapecchAivA' sa Mja-vAMsa para caDhIne ramata karavAvALAonI ramatane jenAmA manuScAnA meLeA bharAya che ? makha-citrapaTa hAthamAM laine dareka gharamAM bhikSA mAganArAone jonArAe nA meLe bharAya che ? tUrNa nAmanA vAdya vizeSane vagADavAvALAonA te vAdya vagADavAnI kaLAne dekhanArAonA meLeA lazaya che ? 'tU cavINa pecchA ivA' tugaDInI vINA vagoDavAvANAgonI vAhana chiyAne nArAyano bheNeo larAya che ? 'kAmapecchAivA' jamA para avaDa laine pharavAvALAenI vicitra prakAranI lIlA kIDAne jonArAone meLe arAya che ? 'mAgahapecchA ivA' stuti pATha 42vAvAjA bhAgadha banAnA stuti
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikATIkA pra.3 u.3 7.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 647 pUrvoktAni naTapekSAdIni prekSaNakAni tatra bhavanti vim ? bhagavAnAha-'No Nadve samaDe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'vavaragayakouhallANaM te maNuagaNA paNattA samaNAuso' vyapagata kautUhalAH khallu te manujagaNAH prajJaptA he zramaNAyuSman ! 'anthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekorukaDhIpa dvIpe 'sagaDAi vA' zakaTamiti vA' zakaTa-lokapa siddham 'rahAivA' ratha iti vA patra stho dvividhAkrIDArathaH saMgrAmasthazca, tatra saMgrAmarathasya prAkArAnusAriNI phalazamayI vedikA bhavati, krIDArathasya sAna bhavatItyayameva vizeSa: 'jANADa yA' yAnamiti vA yAyante-gamyante aneneti yAnaM gannAdi, 'juggADa vA' yugya miti vA tatra yugyamiti golladezamasiddhaM dvihastabhayANaM caturastravedikoezobhitaM puruSadvayorikSapta pAThaka mAgadhajanoM ke stuti pATha ko sunane vAloM kA melA maratA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! 'No iNaTe samadde' yaha artha samartha nahIM hai-arthAt ye naTa ke khela Adi vahAM para nahIM hote hai 'kyoMki 'vakgayako uhallANaM temaNuyagaNA SaNNattA' he zramaNa AyuSman ve manuSya gaNa kautuhala le vihIna hote haiM / arthAt unake mana meM kisI prakAra kA kautUhala Adi dekhane kI icchA nahIM hotI hai, 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIdhe dIve lagaDAha kA rahAivA, jANAi thA, juggA vA gillIha vA thillIti vA pillIi vA, pavaNANi vA sicAi vA laMdanANiyAi vA' he bhadanta ! usa egoruka dvIpa meM kyA mADA hotA hai ? ratha hotA hai ratha do prakAra kA hotA hai bhIDA ratha aura saMgrAma ratha, saMgrAma ratha meM aneka prAkAra ke AkAra kI kASTha nayI vedikA hotI hai aura krIDA ratha meM vaha nahI hotI hai| yAna-gADI hotI hai ? yugcha golla deza prasiddha pAThane sAMbhaLanArAone meLe bharAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautbhsvaamiin 4 'iNadve khamaTTe' atha marema2 nathI. arthAt bhA naTonA meva vizere tyAM DAtA nA. ma 'vavagaya kouhallA Na te maNuyagaNA paNNattA' zrama Ayusana ! te manuSyaga] tuDasa pinAnA DAya che. arthAt teonA manamAM kaI paNa prakAranuM kautuka jovAnI IcchA hatI nathI. 'asthi NaM bhate! egorUyadIve dIve sagaDAivA, rahAivA, jANAivA, juggA ivA, gillIivA, thillItibA rilloivA, pavahaNANi vA, siyAivA, sadamANI zvA' sAvana / 34Ipawi zubha hAya cha 1 2tha ya cha 12tha be prakAranA hoya che. temAM eka kIDA ratha ane bIjo saMgrAma ratha kahevAya che saMgrAmarathamAM aneka prakAranA AkAranI lAkaDAnI vedikA hoya che. ane phIDA rathamAM tevI vedikA hotI nathI. yAna gADI hoya che? yugya golladeza prasiddha
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 jIvAmigamatre yAnaM japAnamityarthaH, ''llIivA' gillIti vA utra millI yA hariTana uparikollarUpA sthAlIpA-yA manuSyaM milatI pratibhAti sA athavA puruSadvayo kSiptA DolikA, 'thillIti vA 'thillI yAnavizeSarUpA, yad lATadeze aDDapallANamiti prasiddhaM yAnaM vadanyadeze thillirityucyate, 'pillI vA' pilkirivi vA. pillI :- lATadezana siddhaM yad upabhrANanAmnA masiddha yAnavizeSaM tadanyadeze pilliriyucyate, 'pavahaNA ivA' mahaNamiti vA pravahaNaM - naukA 'siviyAi vA' zivikA iti vA kUTAkAra AcchAdito jamzanavizeSa: ' pAlakhI' loka prasiddha', 'saMmANivAha vA syAdasAliko puruSa pramANo jampAnavizeSaH sApi zivikA vizeSarUpaiveti / bhagavAnAha - 'ja' iNDe samade' nAyamarthaH samarthaH, yataH 'pAdacAravihariNo Na te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' pAdacAra vihAriNaH khalu se manujaruNA prajJaptAH - kathitAH he bhramaNaH yuSman ! pAdacAritvena teSAM na zakaTAdInAmAvazyakaneti / 'anthi NaM bhaMte ! egUruya dIveNaM dIve' asti khalu madanta ! ekorukadIpe khalu dvIpe 'AsAi vA itthI vA ' catuSkoNa vedikA yukta jaMpAna jise do puruSa uThAte haiM aisA yAna - zetA hai kyA ? billI hAthI ke upara rakhA jAne vAlA thAlI ke AkAra kA Asana hotA hai kyA ? billI - pillI-lATa deza prasiddha donoM eka prakAra ke vizeSa yAna hote haiM kyA ? pravahaNa - jahAja hotA hai kyA ? zivikA - pAlakhI hotI hai kyA ? vyandamAnikA - vizeSa prakAra kI pAlakhI hotI hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama ! ' ko iNDe samar3e' yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'pAdacAravihAriNoM NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAhamo' ve manuSya he zramaNa AyuSman ! pAdacArI hI hote haiM / ye ghaTa Adi meM baiThakara nahIM calate haiM / 'atthi NaM bhaMte! egoruvadIce dIve sAha yA, itthIha yA uddAha yA goNAI vA, caturkANu vedikA yukta yAna vizeSa pAlakhI ke jene be purUSA uThAve che. AvA cAnA DhAya che ? gillI eTale hAthInA upara rAkhavAmAM AvanArA thAlInA AkAranu Asana hoya che? thillI pillI lATadeza prasiddha banne eka prakAranA yAna vizeSa che tevA yAnavizeSa tyAM hoya che ? pravaheNa jahAja hAya che? zibikA pAlakhIDAya che ? syantama nika vizeSa prakAranI pAlakhI hoya che ? A praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAbhIne aDDe meM De he gautama! ' pAdacAra vihAriNo Na te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso he zramAyu AyuSyabhan! te manuSye pagathI cAlanArAja dvAya che. teeA gADA vigeremAM besIne cAlatA nathI. 'atthi NaM bha'te ! egorUyadIve dIve, AkhAivA, hatthIivA, uTTAivA,
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 ru. 3.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 649 C azva iti cA' azvaH - jAtyA zIghragamanazIlaH, hastI iti vA, 'uhAivA' uSTra iti vA 'goNAivA' gauriti vA, gau:-balIvarda, ghoTaka utiyA, ghoTakaH sAmAmyAzvaH yaH 'TaTTU' iti prasiddha', 'ajAha vA' ana iri dA 'elADavA' eDakaumra iti vA, bhagavAnAha - 'haMtA asthi' hanta santi, azvAdayo bhavanti koruka dvIpe ityarthaH kintu 'No cevaNaM vesi maNuvANaM paribhogaNAra mAgacchati' naiva khalu te athAdayasteSAmeko rukamanujAnAM paribhogatA ArohaNAdi tathA upabhogAya kadAcidapi nAgacchanti pAdavihAriNa eva ye yantIthi 'asthi NaM bhaMte ! gorupadIve doghe ' asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe 'sIhAivA' livaiti, siMha: - kesarI 'bagghAivA' vyAghrAH zArdUlahana vA 'vimAi vA' vRkaiti vA, vRru: - 'bheDiyA' zvAna jAtiko hiMsaka vanyapazuH iti siddhA 'dIviyA irA' dvIpika iti vA, dvIpikazcitrakaH 'cItA' iti prasiddha', 'acchAI va ' RkSa iti vA RkSo - bhallA, 'pararasarAi vA parAkara idre vA, parAzaraH gaNDAbhidhaH pazuH 'geMDA' iti prasiddhaH 'taracchAi vA' TharakSa iti vA' saca mRgapakSako vyavajAtIyaH mahisA thA, kharAi vA ghoDAi vA ajAha vA, elAi vA' he bhadanta ! ekoruka dvIpa meM kyA azva jAtivaMta zIghra gAlI uttama ghoDA hote haiM ? hAthI hote haiM ? UMTa hote haiM ? gAya baila hote haiM ? bhaiMsa bhaisA hote haiM ? gadhe hote haiM ? ghoTaka sAmAnya ghor3A jo TaTTU bahalAte hai ve hote haiM ? ajA-bakarI bakarA hote haiM ? bheMDa UraNiyA hote haiM? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'haMtA asthi' hAM gautama ! ekoruka dvIpa meM ye saba prANi hote haiM ! parantu 'No ceva NaM tesi maNuvANaM paribhogastAe vyayAgacchaMti' ye saba una manuSyoM ke kAma meM nahIM Ate haiN| kyoki ye manuSya pAda vihArI hI hote haiM tathA inakA dugdha bhI ye loga kAma meM nahIM lete - huM bhagavan goNAivA, mahisAivA, kharAivA, ghor3AiyAM, ajAivA elAivA, ' ekeka dvIpamAM uttama jAtavaMta zIdhragAmI gheADAe hAya che ? hAthIe vhAya che ? uMTa hAya che ? gAya ane khade hAya che ? bese ane pADAe hAya che ? gadheDAe hAya che ? sAmAnya prakAranA gheADA ke jene Ta kahevAmAM Ave che te hAya che ? makarI ane ekaDAe hAya che? bheDa gheTI ane gheTAe Aya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke dUMttAdhi'hA gautama ! kerUka dvIpamAM A badhA ANiyoM hoya che. paraMtu 'No cetra NaM tesi maNuvANaM paribhogattAe havyamAgacchaMti' A badhA te manuSyanA kAmamAM AvatA nathI. kAraNa ke A manuSyeA pagathI cAlavAvALAja hAya che, tathA tuM dUdha paNa tee kAmamAM leta nathI. 4 jo0 82
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ h 650 jIvAmigamasUtre , zvApadavizeSaH, 'siyAlAi cA' bhaMgAla iti vA 'viDAlAidA' ciDALa iti vA, saca mArjAra: 'suNagADavA' zunaka iti vA sa ca zvA 'kolasuNagADavA' kolazunaka iti vAsaca grAmaskaraH 'kokaMviyAi vA' kokandikA sA yA rAtrI 'koko' zabda karoti 'lomaDI' iti prasiddhA 'sagAivA' zaka iti vA 'kharagosa' 'sasakA' iti prasiddhaH 'cittalAi vA' citrala ivi vA, citrala: citravarNo mRgAkAro dvikhuraH pazuvizeSaH, 'cillAI vA' cillaka iti vA zvApada pazuvizeSaH, ete taMtra bhavanti kim ? bhagavAnAha - 'haMtA asthi' hanta, gautama | ekoruka dvIpe siMhAdayaH santi kintu 'no ceva NaM te aNNNarasa tesiM vA yaNuyANaM' naiva khalla haiN| ' asthi NaM bhaMte! egoruya dIve dIve sIhAi vA varaghAra vA digAi vA dIviyAi vA acchAi vA pararasarAi vA taracchAi vA siyAlAi vA, fastlAi vA suNagAti vA kolasuNagoti yA kokaMtiyAivA rUsagAti vA, citalAti vA villalagAti vA' he bhadanta / ekoruka dvIpa meM siMha hote haiM kyA ? vyAghra hote haiM kyA? bheDiyA-vRka hote haiM kyA? dIpI-cItA hote haiM kyA ? Rccha bhAlu hote haiM kyA ? parAsara - geMDA hotA hai kyA ? tarakSa- mRga ko khAne vAle hiMsaka jAnavara vizeSa hote haiM kyA ? siyAla hote haiM kyA ? piDAla hote haiM kyA? zunaka - kuse hote haiM kyA ? kola zunaka - grAma sUkara-gaMDa sUra- hote haiM kyA? rAtri meM 'koko' zabda karane vAlI kokaMtikA - lomaDI hotI hai kyA? zazaka kharagozahote haiM kyA ? citrala- citakAvara jaMgalI jAnavara jo mRga ke AkAra kA do khura vAlA hotA hai ve sarva prANi yahAM hote haiM kyA ? aura cillaanrarve pazu vizeSa hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiMhe gautama | 'haMtA asthi' hAM, ye saba jAnavara vahAM hote haiM / parantu -' - 'no 'atthi NaM bhaMte ! egorUya dIve dIve sIhAi thA, varadhAi vA, vigAi vA, dIviyAi vA, aAi vA parakharAivA, taracchAi vA, siyAlAivA, viDAlAivA, suNagAti vA, kolasuNagAtivA, koka tiyAivA, sasagAtiyA, cittalAtivA, cilkalagAtivA,' he bhagavana eka dvIpamAM siMhu hAya che ? vAgha hoya che ? bheDiyA-arthAt nAra rAya che ? cittAe hAya che ? rI hAya che? geMDAe hAya che ? taraccha mRgeAne khAnAraka hiMsaka pazu vizeSa hAya che ? ziyALiyA hoya che ? khilADAe hAya che? kutarAe hAya che ? bhuMDa hAya che ? rAtamAM 'keke' evA zabde karavAvALI leAMkaDI tyAM hAya che ? sasalAe hAya che citrala cita kAkhara ja'galI jAnavara je muganA AkAranu e marIyeAvALu hAya che, te tyAM sa`prANi hoya che ? ane cillalaka zvApadra pazu vizeSa hoya che ? AA praznanA uttaramAM anuzrI he che ! he gautama ! 'haMtA asthi' hA yA adhA nvre| tyAM hAya -
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikATIkA pra.3 uM.3 .40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarA: 659 te siMhAdayaH anyonyasya teSAM vA manujAnAm "kiMci AvAhaM vA pAhaM vA uppAyati vA' kizcidAbAdhAM vA ISadbAdha pravAdhAM vA prakarSaNa vAdhAm utpAda: yanti-kurvanti vA 'chaviccheyaM vA-kareMti' chaviccheda-camakatanAdikaM vA na kurvanti, emireSAM na kApi bAdhA kriyate iti bhAvaH, kutaste zvApadA hiMsakA api bAdhAM na kuInti tatrAha-pagai padamA NaM te 'sAvayagaNA paNNacA samaNA. uso' prakRti bhadrakAH svabhAvata eka saralAH khalu te zvApadagaNAH prajJaptA:kayitAH, he zramaNAyuSman ! 'asthiya maMte ! egoruya dIve dIve' asti khacha bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe 'sAlIi vA zAliriti vA zAliH-phalama: 'cIhI ivA' brIhiriti vA 'godhUmAi bA' godhUmaiti vA 'javAi vA' yava iti vA 'tilAi vA tila iti vA 'ikkhUDa kA' inuriti vA ? bhagavAnAha-'haMtA atyi' ceva NaM te agamaNasa tehivA maNuyA NaM kiMci ASAhaM vA pavAhaM vA upAyati vA chaviccheSaM vA kareMti' ye jAnavara Apasa meM eka dUsare ko athavA usa manuSyoM ko thoDI sI bhI bAdhA thA bahuta bAdhA nahIM utpanna karate haiM unake zarIra ko kATate nahIM haiM phAr3ate nahIM hai. ityAdi kucha bhI kriyA nahIM karate haiN| ye mAMsa bhakSaka hone para bhI kisa kAraNa se aisA kAma nahIM karate haiM to isake liye sUtrakAra ne batAyA hai ki 'pagatimamANaM he sAvadha aNA paNNatA0' ve zvApada-jaMgalI jAnapara prakRti se hI bhadraka sarala-hote haiN| 'ayi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve sAlIliyA, bIhiyA godhUmAi nA, javAivA, tilAi vA ikkhUha vA' he lahanta ! ekoSaka dvIpa meM zAlI-dhAnya vizeSa hotA hai kyA? brIhi dhAnya vizeSa hotA hai kyA ? godhUma gehUM hote haiM kyA ? jo che. paraMtu 'No ceva NaM te aNNamaNasya vesiMvA, maNuyANaM kiMciAvAhavA pavAvA, uppAyativA, chaviccheyaM' vA kareM ti' mA npre| 52252mAM se bIjAne athavA te manuSyane cheDI ke vadhAre pramANamAM bAdhA karatA nathI, teonA zarIrane karaDatA nathI. phADatA nathI vigere kaMI paNa harakata pahoMcADatA nathI. A mAMsa bhakSaka hovA chatAM paNa zA kAraNathI AvA kAma karatA nathI ? 25 mATe sUtradhare yu cha , 'pagatibhaddagA " te sAkyagaNA paNNattA' te zvA5 lI npre| prakRtithI madra sa28 khAya che. 'atthi Na bhaMte ego. ruya dIve dIve vAlItivA, vIhiyA. godhUmAivA, javAivA, vilAivA, ikkhaivA' he bhagavana ! e kerUka DhIgamAM zAlIdhAnya vizeSa hoya che ? vIhi dhAnya vizeSa hoya che ? ghauM hoya che? java hoya che ? tala hoya che? selaDI hoya che ?
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 jIvAmigamatra hanta gautama ! santi ekoruka dvIpe zAlivrIhi yavAdikAH, kintu 'no ceva gaM tesiM maNuyANaM parimogattAe havvamAgacchaMti' naiva khalla te zAlyAdayaH teSA. mekorukamanujAnAM paribhogatayA-upabhogAya kadAcidapi AgacchantIti / 'asthi Na bhaMte ! 'egoruya dIve dI' asti khalla bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe 'gattAi vA' gartA iti vA, gatI apramatI khaDDA, 'darIi vA' darI iti vA, darI mUpikAdikakRtA laSI khaDDA, 'ghasIi vA' ghasI iti vA, ghasI-bhUmirajaH 'bhigutti vA bhRguriti thA, parvata zikhararUpa prapAtasthAnam 'ovAei vA avapAta iti vA, apAno nimnA bhUmiH yatra janaH sa prakAze'pi patati, 'visamei cA' viSamamiti vA, viSamam-uccanIcatvena durArohAvarosthAnam, 'vijjalei vA' vijalamiti bA, bijaleM zukamAyakadamasthAnam, 'dhUlIi vA' dhUliriti vA hote haiM kyA ? tila hote haiM kyA ? ikSu hote hai kyA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-hatA asthi' hA gautAra! ye va vahAM hote haiN| kintu 'No ceva teli maNuSyANaM parimottAe havAgacchati' ve vahAM ke manuSyoM ke khAne Adi ke kAma meM nahIM pAte haiM 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIye bhattAi vA dI hayA ghasIha kA, bhitti bA, ovAei vA, visa mei bA, bijjaleha thA, reNUha vA, paMkei vA calaNIi bA he bhadanta ! usa ekohaka chIpa meM baDe 2, gatta-khar3e-hote haiM kyA darI-mUSikoM dvArA kiye gaye choTe 2, gar3e-cila-hote haiM kyA ? ghasI phaTI huI lakIra bAlI bhUci hotI hai kyA ! bhRgu-parvata-zikharAdi uccapradezahote haiM kyA ! anapAta-aise bhI sthAna hote haiM kyA! ki jahAM para manuSya prakAza meM bhI gira par3e ! viSama aise bhI sthAna hote haiM kyA ! ki jahAM anuSya kA caDhanA utaranA kaThina hotA hai aise bhI sthAna yA prazna uttaramA prabhuzrI 47 cha 'hatA asthi' gautama / m| madhura tyAM DAya che. paraMtu 'No cetra NaM vesi saNuyANa paribhogattAe havvamAgaccha ni' te dhAnyo tyAMnA manudhye na! ma'DAra mAhinA amamA mAtA nathI. 'atthi Na bhate! egoruyadIve dIce gattAivA, darIivA, ghalIivA, bhigutti vA ovAeivA, visameivA,' hai gana / yo34 dvIpamA bhoTa mATA gartA khADA hoya che ? darI uMdaraDAo dvArA karavAmAM Avela nAnA nAnA khADA hoya che? arthAt nAnA dare hoya che? ghaselI arthAta phATelI tarADavALI jamIna hoya che? parvata zikhara vigere uMcA pradezo hoya che. AvapAta evA sthAne hoya che? ke jyAM manuSya prakAzamAM paNa paDI jAya ? viSama evA sthAne hoya che? ke jyAM manuSyane caDhavA utaravAnuM kaThaNa bane ? jyAM thADI
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TokA ma.3 3.3 yU.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 653 reNUi vA reNuriti-rajo bA, 'paMkeza kA eka iti vA jalAvicha kardamaH 'cala NIda vA calanIti vA, calanIcaraNamAtraspI idama eva, bhagavAnAha-'No iNaDhe samaThe' nAyamarthaH samarthaH yataH egoruSa dIveNaM dIve' ekoruka dvIpe khalla dvIpe 'bahusamaramaNijje bhUvizAge paNatte sammaNA uso' bahusamaramaNIyaH bhUmibhAgaH majJaptaH he zramaNAyuSman ! 'asthi NaM bhaMte ! ezorupadIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpe dvope 'khANUi bA' sthANuriti pA sthANuH-utkhAtitadhAnyamUla mRna kASThaM vA 'kaMTaei vA i.NTaka itivA, 'horaei vA' horakamiti cA, sUcI mukhakASThavizeSa?, 'saka karAi pA zakaza iti vA zarkarA laghu prastara khaNDarUpA 'taNakazvarAi vA vaNakacara iti kA pattAyavarAi vA' patra kacavara hote haiM kyA ? ki jahAM para thoDe pAnI kA kIcar3a ho ? kyA aise bhI sthAna hote haiM jo dhRlindAle reNubAle evaM paGka-kIcaDa-bAle hoM tathA bijala-kyA aile bhI sthAna hote hai ki jina meM pairAma lipta ho aise vinA pAnI kA kIcaDa-jhAda rahatA ho ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' goTe salahe gautama ! yaha artha lartha nahI hai-arthAt vahA~ para garta Adi bAle sthAna nahIM haiM kyoMki-'bahu samaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte samajAuso' he zramaNa Ayugamana / vahAM kA bhUmibhAga bahussama-samatala aura ramaNIya kahA gayA hai| 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIye he bhadanta ! ekosa nAma ke dvIpa meM 'khANUha thA' kyA sthANu-ukhADe gaye dhAnya kA sUla TUTha hotA hai ? 'kaMTaei vA' kaMTaka hote haiM ? 'hIraeti pA' hIka-jisakA mukha zaci ke sukha ke jaisA tIkSA hotA aisA kASTha vizeSa-hotA hai kyA ? 'sakarAti vA' pAchuM vALa kAdava hoya evA sthAne hoya che? je dhULa vALA ratavALA ane kAdavavALA hoya evA sthAne hoya che ? ane jemAM paga mUkavAthI bagaDe evA paNa vinAne kAdava hoya tevA sthAno hoya che ? A praznanA utta22 pramuzrI gautamatvAmIna cha / 'NA iNaTe samaDhe' he gautama ! ! ma samaya nathA. arthAt tyo mApA 2thAna hotA nathI bhaDe 'bahu samaramaNijje bhUmibhAge paNNate samaNA uso ma mAyuSman / tyAMnI bhUmimA mAusama 4 sa2 / bhane 2bhaya suha2 sAya che 'asthi NaM bhaMte ! egorua dIve dIde' he bhagavan ! 1134 nAmanA dIpabhA 'sANDayA' mAyAmAmAta dhAnyanA bhUNa 4 // ya che ? 'ka TarajA' Tasa hAya cha ? hiraeikA' hI24-2no maya. bhAga seInI aNa je tIkSaNa heya evuM eka jAtanuM kASTha vizeSa hoya che ? 'sakarAivA' nAnA 50yshn| 4471 535 sA42 hAya ? 'taNa kayavarAivA'
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIcAmigamasTe iti vA, pANyeva kavavaraH 'asuIi vA' azuciriti vA azuciH zlemAdideha. malam 'pUiya'i vA pUtikamiti bA, pUtika kuthitaM stra svabhAvaca lataM durgandhivastu. jAtam 'dummigaMdhAi vA duramigandha iti vA; mRtakale varAdijanyamiva 'bacokkhAi vA' acokSa miti vA-acokSamapacitramastha pAdina bhagavAnAha-'No iNaDhe samaThe' nAyamarthaH samarthaH, yataH vayagayakhANukaMTakahIragasakakara taNakayavara pattakAyavara amui pUlya dubhigaMdhamacokkheNaM egoru padove paNNate samagAuso' pagata sthANueNTaka hIrakazarkarA tRNarucavara patrasavavarAzuci pUtika durrAbhagandhAcokSaH khalu eka ruka dvIpaH prajJaptaH he zramaNAyujan ! 'asthi NaM bhaMte ! ega ruSa dIye dIve' asti khalu bhadanta ! ekohaka dvope dvIpe 'daMsAhavA' daMza iti vA 'masagAi vA mazaka iti vA eto lokapasiddhau 'pisugAi vA pibhuka iti yA 'juyAi yA' yakSA iti vA, laghu prastaroM kI khaNDa rUpa zarkarA hotI hai ? 'taNa karabarAha yA tRNoM kA kUr3A-kacarA hotA hai kyA ? 'pattacakarA pA' pattoM kA kUDAkacarA hotA hai kyA? asui vA apavinna padArtha hotA hai kyA ? 'pUtiyAti vA pUtika-svabhAva se calata durgandhI saDAMza se bharA huA padArtha hotA hai kyA ? 'dubhigaMdhAi vA jilazI gaMdha cUrI ho aisA holA hai kyA? 'acokkhAi thA' mRtakalevarAdi ke jaisA hotA hai kyA? isake uttara meM bhabhunI kahate hai-'jo iNa lamaTTe' he gotama ! aisA artha samartha nahIM hai kyoMki-'zvagayakhANukaMTaka hIragasakarataNa kAyavarapasakayavara alui pUtiya dunibhagaMdha sacokkhe NaM egoruya dIve patte' he zramaNa AyuSman ! vaha egoruka dvIpa sthANu kaNTaka, horaka, zarkarA, tRNakacathara, pattakAcavara azucitA Adi se rahita hotA hai asthi NaM aMte ! egoruSa dIve dIye dalAi thA, mastagAi vA piluyAi zAnAya hAya ? 'pattakacavarAivA' pAnApAna dhy| DAya cha ? 'asuivA' mapavitra pahA hAya che ? 'pUtiyAtivA' pUti 23sAyI yasAyamAna thI sarasa pahA kAya cha 1 'dubhigadhAivA' 2nI gadha parAma hAya tavA pahA hAya ? 'acokkhAivA, bhRta vAhinA kA DAya cha 1 mA praznanA uttaramA prasuzrI 4 cha 'NI iNaTe samaDhe' he gautama ! 25 saya parAmara nathI. bha. 'bavagayakhANu kaTaka horagarakara taNakayavara pattakayavara asui pratiya abhigaMdhamacokhaNaM egoruya dIye paNNatte zrama mAyubhan ta 34 dvIpa sthA, 1, 1421, bha2DIyA, ghAsanA dhyarA, 5 nA dhyre|, mAyA sirinAnA hAya cha, 'asthi Na bhate ! egoruyadIve dIve dasAvA, masagAivA, pisuyAivA, juyAi vA, likkhAi vA, DhaMkuNAivA' bhagavan -
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra. 3 . 3 sU.40 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 655 'likkhAi vA' fear ofta vA DhakuNAi vA ThekuNa iti vA DhaMkuNo-ma kuNaH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'No iTThe samaTThe' nAyasarthaH samarthaH yataH 'vagamamasamapisuyajya chivaDhaM kuNa egurupadIve paNNatte samaNAuso ! vyapagatadezamazaka pizukayUkADhakuNa ekoraka dvIpaH prajJaH he zramaNAyuSman 'asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve' asti khala bhadanta / ekoruka dvIpe dvIpe 'ahI vA' ahi - sarpa ini vA 'jayagarAi ar' aaaat sfa vA, anagaraH sthUlakAyA sarpa': 'mahoragAi bA' mahoraga iti vA, vizAla kAyaH sarpa isi praznaH, bhagavAnarAha'haMtA asthi' inta, gautama santi sarpAyo jantava iti, kintu 'noveva NaM te vA judhAi vA likkhAha vA DhakuNAi vA' he bhadanta / ekoruka dvIpa meM daMza, zaka, pissU jU lokha, yA matkuNa-saTamala - hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'jo iTTe samaTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt yahAM deza-bicchra-Adi DaMka se kATane vAle aura mazaba-macchara vagairaha ye eka bhI nahIM hote haiN| kyoMki-'gayasamasakapiya jUtha likkhardikuNe NaM egoruya dove paNante' kyoMki he zramaNa AyuSman ! yaha ekoruka dvIpa deza zaka, pissu, jU, lIkha aura matkuNa ina se sarvA rahita kahA gayA hai 'asthi NaM bhaMte ! egoruva dIve dobe ahIra vA, athagarAha vA, boragAha vA' he bhadanta ! ekoharU dvIpa meM kyA sarpa hote haiM ? ajagara hote haiM ? yA mahoraga mahAkAya vAle sarpa vizeSa hote haiM ? isake usara meM prabhuzrI kahate hai - 'hatA, asthi' hAM gautama ! ye sarpa Adi jIva yahAM ekorurU dvIpa meM hote haiM kintu 'no cevaNaM te anna jannassa tersiMcA maNuyArNa kiMci 34 dvIpasAM dRza, bhRzam (272, dissU, uu, sIma athavA bhAIDa hoya he ? A aznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne he } 'jo iTTe samaTTe' he gautama! A A kharekhara nathI. arthAt tyA daza, mazakapissu jU lIkha vIchI vigere DaMkhathI karaDavAvALA ane macchara vigere upadrava karavAvALA jIvA hAtA nathI. 'jagada samapisuyajUya likkhardikuNeNaM ego yadIve paNNatte' he zrama AyuSman ma ekAka dvIpamAM daza, macchara pissu jU, lIkha ane mAkaDa vinAnA hAya he. te vAmAM Ave che 'asthi NaM bhave ! egoruya dIve dIve hIIvA, ayagarAivA, mahoragAivA' he bhagavan ! the / 3 dvIpasAM sardI hAya che? ajagara hAya che? athA maheAraga hAya che? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne che 'hatA asthi' hA gautama | yA saryo vigere vAhiyAM mA meoiDa dvIpabhA hoya che, paraMtu 'to ceva rNa te aNNa
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastre annamannassa' naiva khalla te sadiyo'nyonyasya parasparam 'tersi vA maNuyANaM kiMci AvAI vA pArA vA chavicche yaM vA kareti' lepa vA ekeka manujAnAmAvAdhA mISad vAdhAM vA bAdhAM vA chavicchedaM zarIra katanAdikaM vA na kurvanti, kuta evaM tabAha-pagaimamANaM te bALagaNA pannatA samaNAuso' prakRti madrakA:-svabhAvata eva saralA te khalate vyAlapaNAH rUpIH majJapta-RthitAH he zramaNAyuman ! 'adhiNaM bhaMte ! enoruyadIve dIve asti khalu bhadanta ! ekorUkadvIpe khalu drope 'mahadaMDAivA' grahadaNDa ilinA, grahadaNDaH daNDAkAro samudAyA, sa cAkAze dRzyamAno loke'nIva nipAtaheko bhavati / evaM 'gaha musalAi vA grahamuzalAkAro graha mAdAyaH gAjiyAi nApranitamiti bA-grahasaMcArajanyA dhvaniH, 'mahajuddhAi vA' grahayuddhamitikA, ekagrahamadhyAda dvitIyasya saMcaraNam, dvayohayoreka nakSatre dakSiNottareNa samazreNiyA'vasthAnaM dA 'mahasiMghADagADa vA' grahazRGgATa kamiti vA-zRGgATakAkAra trikoNo bahasamudAyaH 'gahaaksavAi vA' grahApasavyamiti bA, sadA candro grahANAM nakSatrANAM ca dakSiNamAge gati kuryAcadA grahApasavyamiti kathyate, usAca-dakSiNenApasavyaM syAd-uttareNa madakSiNam / prahANAM candramAjJeyo, nakSatrANAM tathaiva ca' 'grahayuddhAdhyAyaH' 'abhAi vA' abhramiti bA-sAmAnyAkRtiko meghaH, 'amarakkhAi bA' abhrakSa iti vA-gaganeAvAhaM vA padAhaM vA chaviccheyaM kA kareMti' ve Apasa meM eka dUsare jIva ko yA vahAM ke manuSyoM ko thor3I sI sI sAmAnya rUpa se bhI bAdhA nahIM pahuMcAte haiM, vizeSa rUpa le bhI bAdhA nahIM pahuMcAte haiM aura na unake zarIra Adi kA chedana bhedana Adi hI karate haiN| kyoki 'pagai bhaddamA NaM he bAlagaNA pacanatA samakAuso' he zramaNa AyuSman ! ye sarpa Adi prakRti se bhadra hote kahe gaye haiM / 'asthi NaM bhaMte ! egorugha dIve dIye mahadaMDAi hA gaha musalAi vA, gahaNajjiyAi vA gahajuddhAi hA maha saMghADagAidA maha athavAi yA abhAi kSA, maNNassa tesiM vA maNuyANa kici sAvAhaM vA, pavAIvA, chaviccheya vA kareM ti' tse| 52252 me mIla ne mathavA tyAMnA manuSyAne sAmAnya prakArathI theDI paNa bAdhA pahoMcADatA nathI ane vizeSa prakArathI paNa bAdhA pahoMcADatA nathI. temaja teonA zarIra vigerenuM chedana bhedana paNa karatA nathI. bhaDe 'pagaibhaddagA gaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' shrm| mAyu bhanU A sarpa vigere prakRtIthIja bhadra hoya che. tema kahevAmAM Avela che, __'atthi NaM bhaMte ! egozya dIve dIve gahadaMDAivA, gaha musalAivA, gaha gajjiyAivA gahajuddhA IvA gaha saMdhADagAina gaha avasavvAivA, abhAivA,
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyadhotikA TIkA pra.3 sa.3 2.41 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarA: 657 vRkSAkAro'bhrapariNAmaH, uktazca-'dadhisadRzAmro nIlo bhAnuccha dIvamadhyago'bhrataru iti / saMjhAi vA' sandhyeti vA, ahorAtrasya yaH sandhiA sA sandhyA, uktaJca'ardhAstamitAnuditAta, sUryAdaspaSTabhaM namo yAvat / tAvatsaMdhyAkAlazcinaretaiH phalaM cAsmin // 1 // kizca- ahorAtrasya yaH sandhiH, sA ca saMdhyA prkiirtitaa| dvinADikA bhave sAdhu yAdadAjyoti darzanam / // 1 // sandhikAle raktanIlAdhana pariNatirUpA, gaMdhavanagarAi vA gandharvanagaramiti vA, gandharvanagaram-devabhavana mAsAdopazobhita nagarAkAratayA tathAvidhanabhaH pariNata pudgalarAzirUpam 'gajjiyAi abharUkkhAi vA, saMjhAi vA, gaMdhavanagarAi vA, gajiyA vA, vijju. yAi vA ukkA pAyAi vA, disAdAhAi bA, NigdhAyAi vA, paMsu vaTTIi vA, juvagAi vA' he bhadanta ! ezoruka dvIpa meM zikhA bAle graha kA udita honA, graha daNDa-aniSTa lUcaka daNDAbhAra graha samudAya, graha musalamuzala ke AkAra kA graha samudAya, graha garjita-graha saMcAra se hone vAlI dhvani, graha yuddha eka graha ke madhya se dUsare graha kA saMcaraNa, athavA do grahoM kA eka nakSatra para dakSiNa athavA utsara meM lamazreNi se AnA grahasaMghATaka-do grahoM kA yugmarUpa se eka nakSatra rahanA, grahApasava-grahoM kA vAma (bAMyA) bhAga se dakSiNa bhAga meM calanA arthAt grahoM kA vyatikramaNa-cakra-honA, abhrasAmAnyAkRti vAle meghoM kA utpanna honA, abhra vRkSa ke AkAra kA bAdaloM kA pariNAma, sandhyA-rAte nIle bAdaloM kA pariNAma, gandhardhanagara-deva bhavana prAsAda se zobhita nagara ke prakAra se pariNata AkAza meM megha pudgala rAzi kA honA adhbharukkhAipA, saMjhAivA, gadhanvanagarAivA, gajjiyAivA, vijjuyAi vA ukkApAyAI nA, disAdAhAi vA, NigyAyAi vA, paMsuviTThIiA, jubagAIvA' he bhagavana e rUka dvIpamAM zikhAvALAgrahanu udaya 5 mavuM, grahadaMDa-aniTa sUcaka daMDAkAra gRhasamudAya, grahamusala-musalanA AkArane graha samudAya graha gajIta, -grahanA saMcArathI thavAvALI davani, (avAja) grahayuddha-eka grahanI madamAMthI bIjA grahanuM saMcaraNa, athavA be grahonuM eka nakSatrapara dakSiNa athavA uttaramAM samazreNIthI AvavuM. graha saMdhATaka be henuM yumarUpe eka nakSatramAM rahevuM. hApasava grahonuM vAma DAbI bAjuthI dakSiNa jamaNI bAju cAlavuM. arthAta grahanuM vyatikramaNa eTale ke vakra thavuM. azvasAmAnya AkRtivALA menuM utpanna thavuM. amravRkSanA AkAranA vAdaLAonuM pariNAma, saMdhyA rAtA nIlA vAdaLA enuM pariNAma gaMdharvanagara-devabhavana prAsAdathI zebhatA nagaranA AkArathI pariNata thayelA AkAzamAM megha yugala rAzinuM thayuM vidyuta vAdaLa vinA jI0 83
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - kAzamavivAha iti vA patatA rUpANi samachinAgni 658 jIvAmigamakSa vA' gajitamiti vA. abhrAbhAve meMghadhvaniH. vijuyAi vA vidyuditi bA, anabhrA. vidhuccamatkRtiH, 'ukkApAyAi bA' ulkApAva iti vA' ulkA-svargAccyavamAnasya devasya yAdRzo varNastatmazavarNA, tasyApAtaH patanaM AkAze saMmRchitAgni jvAlAnipatanarUpaH uktaJca-'diviyuktazubhaphalAnAM patatAM rUpANi yAni tAnyulkA' iti, 'disAdAhAi vA digdAha iti vA, kasyAMzcidekasyAM dizi chinnamUlAgni jvAlAkarAlitAkAzapratimAsarUpaH, digdAhasya phalaM yathA dAhodizAM rAjabhayAya pIto dezasya nAzAya hutAzavarNaH / yaccAruNaH syAdapasavazvAyuH, sasyasya nAzaM sa karoti dRSTaH' / 1 // 'NigyAyAha vA' nirghAta iti vA-nirghAto vidyutmapatanadhvaniH, 'paMsu. viTThIi vA pAMzuvRSTiriti vA gaganato dhUlivarSaNam, 'jugAi vA' yUpaka iti vA, yatra saMdhyApramA candraprabhA ca yugapad bhavataH sa yUpaka iti kathyate sandhyA. prabhAcandramabhayonizratvaM yUpaka iti / uktaJca-'saMjhaccheyAvaraNo, ujUdago mukkadiNatina / ' sandhyAchedAvaraNasnu yUpA zukladinAni trINi, iticchAyA / sa ca zukla. patipadiSu triSu dineSu bhavati tatra sandhyAvibhAgo na lakSituM zakyate sa iti / gajiha-vinA bAdala ke megha dhvani honA, vizuna-vinA bAdala ke bijalI kA camakanA, ulkApAla-AkAza meM saMmUrchima agni jvAlA kA giranA, digdAha-kisI eka dizA meM chinna scUla agni jvAlA kA bhayAnaka pratibhA honA, niryAta-bijalI ke par3ane kA kaDAkA, pAMzu vRSTi-AkAza se dhUli kA giranA, yUpaka usako kahate haiM, jisa dina saMdhyA kI prabhA aura candramA kI prabhA eka sAtha milI huI hotI hai jisase saMdhyA kA patA nahIM calatA hai isIliye kahA 'saMdhyA prabhA candra prabhayormitvaM yUpakeH' kahA bhI hai 'saMjhaccheyA varaNo0' arthAt saMdhyA chei-saMdhyAke vibhAga me AvaraNa ho jAve-saMdhyA kA patA nahIM cale vahI yUpaka vahI bAlacandra kA dina hai vaha zukla pakSa kI vijaLInuM camakavuM. ulakApAta AkAzamAM saMmUrNima agnijavAlA paDavI, digdAha keI paNa eka dizAmAM chinnamULa agnivAlAne bhayaMkara pratibhAsa thavo, nirdhAta vijaLI paDavAnA kaDAkA, pAMzuvRSTi AkAzamAMthI dhULa paDavI, je divase saMdhyAno prabhA ane caMdramAnI prabhA eka sAthe maLI hoya tene cUpaka kahe che ke jethI saMdhyA thayAnuM jANI zakAtuM nathI. tethI ja kahyuM che ke 'sadhyA prabhA candraprabhayo mizratvaM yUpaka.' mI paya 4yu ch| 'sajhaccheyAvaraNo0' arthAt saMdhyAcheda-sa dhyAnA vibhAgamAM AvaraNa AvI jAya, saMdhyA jANI ne zakAya, teja yupaka teja bAla caMdrane divasa, ane eja zukala pakSano paDavo vigere traNa divasamAM thAya che. arthAt pratipadA vigere traNa divasamAM thAya
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3. u. 3 sU.41 e0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 659 'kvAlicA vA' yakSAdIptakamiti AkAza dRzyamAnamagnisahita pizAcarUpam | 'dhUmiyAi vA' dhUmiketi vA' dhUmikA nAma yA rUkSA praviraLA dhUmAmA dRzyate ! 'mahiyAi vA 'mahiketi vA mahikA yA snigdhA ghanAghanatvAdeva bhUmI ghasAritA tRNAdyagrasthita jalakaNadarzanata upalakSyamANA dhUmAsA / 'raugvAha vA' rajauddhAta iti vA rajasA sUkSmadhUlikayA dizAM vyAptatvas 'bhadya rajasvalAdizaH' loke kathyate / 'caMdovarAgAi vA' candroparAgazcandragrahaNamiti vA 'sarovarAgei vA' sUryoparAgaH sUryagrahaNamiti vA / 'caMdraparive sAivA' candrapariveSa ivi vA 'suraparivesAr3a vA' sUryapariveSa iti vA' pariveSo nAma candrasUrya yozcaturdikSu golAkAra parimaNDalam | 'paDicaMdAi vA' praticandra iti vA utpAtAdi sUcako dvitIyazcandraH maticandraH candrasamIpe yadA pratipadA Adi tIna dinoM meM hotA hai pratipadA dvitIyA aura tRtIyA, ina tIna dinoM meM prAyaH saMdhyA vibhAga durlakSya ho jAtA hai / yakSAdIsa - AkAza meM dikhane vAlI agni lahita pizAca kA rUpa, dhUmikA- rukSa - binAjalakaNa kI chuTTI- chuTI dhUAM jaisI hotA hai, mahikAsnigdha ghana, tathA ghana honese hI bhUmi para phailI huI tRNa ke agra bhAga meM jalakaNoM ke dekhane se jAnI jAtI huI dhUAM jailI hotI hai| rajauddhAta sUkSma dhUli se dizAoM kA bhara jAnA, usa samaya dizA rajasvalA hai, aisA loka kahate haiM / candroparAga - candra grahaNa, sUryo parAga sUrya grahaNa, candrapariveSa - candra ke cAroM tarapha hone vAlA . golAkAra parimaNDala-gola kuMDAlA, evaM sUryapariveSa sUrya ke cAroM tarapha hone vAlA parimaNDala praticandra eka candra se dUsarA candra dikhanA, evaM prati sUrya-do sUryo kA dikhanA, indra dhanuSa-dhanuSa ke AkAra kA che. eTale ke paDavA, khIja ane trIja81 traNa divasamAM ghaNe bhAge sa dhyA vibhAga durlakSya thaI jAya che, yakSAdIsa-mAkAzamAM dekhAvAvALA agni sahita pizAcanuM rUpa bhUmikA rUkSa pANinA biMdu zivAya zrRti Ti AkaLa jevI hoya che. mahilA - snigdha, dhana, tathA dhana hovAthIna bhIna para sAyalI ghAsanA agrabhAgamAM pANInA biMduAnA jovAthI jANavAmAM Avela vADA jevI hAya che. rajaudghAta thI dhULathI dizAe bharAI javI. te samaye dizA rajasvalA che tema lekA kahe che. ca MdaparAga-caMdragrahaNu, sUryeoNMparAga sUrya mahesu, caMdra pariveSa cadranI cAre bAju thavAvALu' gALa AkAranuM paribhauNdds, arthAt, gopha DuDANu', 'sUryaparivepa' sUryanI yAre bhAnu thavAvANu pari
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre tanudhanobhavettadAcandramakAbAd dvitIyacandra iva tatra lakSyate 'paDirAivA' pratisUrya iti vA' evaM pratinUryo'pi, uktahi - 'udayAtmabhRti maharekadinaM yAvat tanudhano'rka samIpe yadA bhavati tadA arkarazmivazAttatra dvitIyo'rka iva lakSyate sa pratisUrya ucyate, evamastasamaye'pi saMbhavati' iti / 'iMdhaNui nA' indradhanuriti vA sandhyA samaye dhanurAkArA nAnAvarNA rekhA, 'udagamacchAi vA' udakamatsya iti vA udakamahyaH tAtkAlikaSTa sUcako gagane dRzyamAna indradhanuSa eva khaNDarUpaH 'amohAi vA' amogha iti vA, amoghaH- sUryAstanantaraM tatkAlameva sUryavimvAnnissRtAgagane zakaToddhisaMsthitA vRSTyAdi sUcikAzyAmAdirekhA 'kavihasiyAi vA' kapi usitamiti vA, akasmAnnamasi zrUyamANaM vA naramukhasadRzasya vikRtamukhasya hasanajjvalabhImazabdarUpam, 'pAINavAyAi vA 'prAcInavAta iti vA 'paDINavAyAi vA ' pratIcInavAta iti, 'jAva' yAvat 'suddhavAyAi cA' zuddhavAta iti vA atra yAvatpadena prajJApana prathamapadoktA ekonaviMzavivadizvAyukAyabhedAH saMgrAhyAH- tathAhi'pAINavAe1, paDINavAera, dAhiNavAera, udINavAe4, uDhAcAe5 ahovAe6 tiriyavAe7 vidisIvAe8 vAunmAme9 vAukaliyA10 vAyamaMDaLiyA 11 nAnA varNa vAlI rekhA, udakamatsya - tatkAla meM hone vAlI dRSTi kA sUcaka usI indra dhanuSa kA TukaDA, amogha sUryAsta ke bAda AkAza meM tatkAla sUrya bimva se nikalatI huI zakaTa ke oSaNa ke AkAra kI vRSTi Adi kI sUcaka zyAma Adi varNa vAlI rekhA, kapihasita-akasmAt AkAza meM sunAi dene vAlA bhayaMkara zabda prAcIna vAta- pUrva kA vAyu pratIcInavAyu-pazcima kA vAyu yAvat zabda vAyu | vAyu 19 unnIsa prakAra kA prajJApanA sUtra ke prathamapada meM kahA gayA hai ve unnIsa prakAra ke vAyu isa prakAra hai- pUrva vAta 1, pazcima dAta 2, dakSiNa yAta 3, uttara maDaLa, praticaMdra-eka ca'drathI khIjA cadranu' dekhAvu eva prati sUrya-e sUryanuM dekhAvuM, IMdra dhanuSa, dhanuSanA AkAranI aneka ra'geAvALI rekhAnuM AkAzamAM dekhAvuM. udakamatsya-tatkAlamAM thavAvALI varSoM sUcaka, e ja IdradhanuSaneA khaMDa, ameAgha-sUryAsta pachI AkAzamAM teja vakhate sUrya baMkhamAMthI gADAnA e dhaNunA AkArane varasAda varasavAnI sUcanA khatAvanArI zyAma vigere raMganI rekhA, kapihasita-asmAta AkAzamAM saMbhaLAnAra bhayaMkara zabda, prAcIvAta pUnA vAyu, pratIcInavAyu-pazcimanA vAyu cAvat zabdathI 19 ogaNIsa prakAranA vAyu prajJApanA sUtranA pahelA padamAM kahela che. te 19 ogaNIsa vAyu A pramANe che. pUvAta 1, pazcimavAta 2, dakSiNuvAta 3, uttaravAta 660 -
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TokA pra.3 uM.3 1.41 eM0 indramahotsavAdi vi. praznottarAH 661 ukkaliyAvAe 12 maMDaliyAvAe 13 gunAvAe 14, jhaMjhAvAe 15 saMvAe 16 ghaNavAe17 taNuvAe18 suddhavAe19' iti chAyA-pAcInavAta:1 praticI navAta:2 dakSiNavAtaH3 udIconavAtaH 4 UrdhvavAta:5 adhovAtaH6, tiryagvAtaH7 vidi. gvAtA8 vAtodbhAma:9 vAtoskalikA10 vAtamaNDalikA 11 utkalikAvAtaH12 maNDalikAvAta:13 guJjAbAta:14 jhaJjhAvAtaH15 saMvarttavAta 16 ghanavAtaH17 tanuvAta:18 zuddhavAtaH19 iti / 'gAmadAhAi vA' grAmadAha iti vA 'nagaradAhAi vA' nagaradAha iti vA 'jAva sanivesadAhAi vA' yAvat sannivezadAha iti vA yAvatpadena kheTakavaTAdInAM saMgrahA, tatra grAmadAhAyasaMbhavAttajanitaH prANakSayAdirapi na bhavatItyAha-'pANakkhaya' ityAdi / 'pANakkha yajaNakkhayakulakkhayadhaNakkhaya vasaNabhUyamaNAriyAi vA' pANakSayajanakSayakulakSayadhanakSaya vasanabhUtAnAryA iti vA, mANakSayAdayohi vyasanabhUtA duHkharUpA ataeva anAryAH te tatra ekorukavAta 4, urdhva pAta 5, adho vAta 6, tiryagvAta 7, vidi gbAta 8, vAtodAma 9, dAtotkalikA 10, dAta maNDalikA 11, utva likA vAta 12, maNDalikA vAta 13, guMjA bApta 14, jhaMjhA vAta 15, savatavAta 16, ghanavAta 17, tanu vAta 18, aura zuddha vAta 19 / 'gAma dAhAi vA,' grAma dAha 'nagara dAhAi vA nagara dAha 'jAkSa sannivela dAhAi vA yAvat saniveza dAha-yAvatpada se kheTa dAha, karbaTa dAha maDava dAha ityAdi kA grahaNa hotA hai, ina grAma dAhAdi kI asaMbhAvanA se yahAM prANakSayAdi nahI hote hai vaha kahate haiM-'pANakkhaya jaNakkhaya kulavakhaya dhaNakkhaya, basaNabhUtamaNAriyA ti bA' prANakSaya, janakSaya, kulakSaya, dhanakSaya vyasana-kaSTa Adi anArya-utpAta-hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo iNaDhe samaDe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai 4. Eqand 5, madheAvAta, tipAta 7, vAta 8, pAtAbhrAma 8 vAtekalikA 10, vAtamaMDalikA 11, utkalikAvAta 12, maMDalikAvAta 13, gujarAta 14, jhaMjhAvAta 15, saMvata vAta 16, ghanavAta 17, tanuvAta 18, bhane zuddhapAta 18, 'gAmadAhAivA' mahA 'nagara dAhAivA' nagADa 'jAva mannivesadAhAivA' yAvat sannizahA yAvat 54thI meTahAI, bhamahAra ItyAdinuM grahaNa thAya che. A grAmadAha vigerenI asaMbhAvanAthI tyAM prANa nAza vizeSa yatA nathI / 4 / 'pAgakkhaya jaNakkhaya kulakkhaya dhaNakkha ya, vasaNabhUta maNAriyAtivA,' prANukSaya, nakSaya, kSaya, dhanakSaya, vysnkAraka anArya upadrava, utpAta thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama vAbhAna cha, 'No iNa khama' gautama! ma ma para nathA.
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe dvIpe bhavanti na veti praznaH, bhagavAnAha-'No NaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH / gautama ! ete grahadaNDAdayo dhanakSayAntAH ekorukadvIpe na bhavantIti / ayaM bhAva:atra 'noha gaTTe sama?' anena padena pUrvokta sarvavastUnAM-niSedhaH sidhyati-kintu atra vAyunAM yo niSedhaH saH amukhahetubhUtavikRtarUpavAyuviSayako bodhyaH na tu sAmAnyavAyuviSayakaH sukha hetubhUtasAmAnya pUrvA divAtasya tatrApi saMbhavAditi // 20 41 // mUlam-asthi paM bhaMte ! egoruSa dIve dIve DibAi vA Dama__ rAi vA kalahAi vA volAi vA khArAi vA verAi vA viruddha rajAi vA?, No iNaThe samaTe, vagaya DiMbaDamarakalahabolakhAraveraviruddharajANaM te maNuyagaNA paNNattA smnnaauso!| atthi NaM bhaMte ! egoruthadIve dIve mahAjuddhAi vA mahAsaMgAmAi vA mahAsatthAnabaDaNAi vA mahApurisasannAhAi vA mahAruhirapaDaNAi vA nAgavANAi vA khebANAi vA tAmasabANAi vA No iNadve samaDhe vavaSayaverANubadhANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso! asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve dubbhUiyAi vA kularogAi vA gAmarogAi vA NagararogAi vA maMDalarogAi bA siroveyaNAi vA acchiveyaNAi vA kaNNaveyaNAi vA NakaveyaNAi vA daMtaveyaNAi vA nakhaveyaNAi bA kAsAi vA sAsAi vA jarAi vA dAhAi arthAt-prahadaNDa, grahamusala Adi ye maba utpAta vahAM nahIM hote haiN| yahAM sArAMza yaha hai ki-yahAM 'no iNaDhe sama?' isa pada se pUrvokta saSa vastuoM kA niSedha siddha hotA hai kintu yahAM jo vAyu viSayaka niSedha hai vaha asukha kA hetubhUna dikRta-pratikula vAyu kA niSedha paraka hai kintu sukhotpAdaka sAmAnya vAyu kA niSedha nahI hai. kyoMki sukha kA hetubhUta sAmAnya pUrvAdi vAyu kA vahAM bhI madbhAva hai // sUtra 41 // arthAta graha daDa graha musala, vigere A badhA utpAte tyAM thatA nathI. A 4thn| sA2che 4 mahiyAM 'No iNadve samaDe' mA 54yA paDatA 49 prazna vAkyanA tamAma praznone niSedha thAya che. paraMtu ahiyAM je vAyunA saMbaMdhamAM niSedha che, te asukhanA kAraNa rUpa vikRta-pratikuLa vAyune niSedha banAvanAra che. paraMtu sukhakAraka sAmAnya vAyune niSedha nathI. kemake sukhanA kAraNarUpa sAmAnya pUrvAdi vAyune sadUbhAva tyAM paNa che ja sU 41 |
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ E pradyotikA TIkA pra.3 u03 su. 42 eko0 DivaDamara - phalahAdinirUpaNam 663 vA kacchui vA khasarAi vA kuTTAi vA kuDAi vA dagoyarAi vA arisAi vA ajIragAi vA bhagaMdarAi vA iMdaggahAi vA khaMdagahAi vA kumAraggahAi bA nAgaggahAi vA jabakhaggahAi vA bhRtaggahAi vA utreyaggahAi vA dhaNuggahAi vA egAhiyaggahAi vA beyAhiyagahiyAi vA teyAhiyagahiyAi vA cAutthagAhiyAi vA hiyayasUlAi vA matthagasUlAi vA pAsasUlAi vA kukSisulAi vA joNisUlAi vA gAmamArIi vA jAva sannivesamAi vA pANakya jAva vasaNabhUyamaNAriyAi vA ? No iNaTre samaTTe, vavagayarogAyakA NaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! | asthi NaM bhaMte / egoruya dIve dIve ativAlAi vA maMdavAsAi vA suTTIi vA duvvuTTIi vA ucdAhAi vA pavAhAi vA dagubbheyAi vA daguppIlAi vA gAmavAhAi vA jAva sannivesavAhAi vA pANakya jAva vasaNabhUyamaNAriyAi vA ? No iNaTTe samaTTe aardagovadavANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! | asthi NaM bhaMte ! egoruya dIve dIve ayAgarAi vA taMvAgarAi sIsAgarAi vA suvaNNAgarAi vA rayaNAgarAr3a vA vairAgarAi vA vasuhArAi vA hiraNNavAsAi vA suvaNNavAsAi vA rayaNavAsAi vA vairavAsAi vA AbharaNavAsAi vA pattavAsAi vA phalavAlAi vA bIyavAsAi vA mallavAlAi vA gaMdhavAsAi vA vaNNavAsA vA cuNNavAsAi vA khIrakhuTTI vA rayaNavuTTIi vA hiraNNavuTTIi vA suvaNNavuTTIi vA taheva jAva cuNNavuTTIi vA sukAlAi vA dukAlAivA subhikkhAi vA dubhikkhAi vA appagghAi vA mahagghAi vA kAi vA mahAvikyAi vA saNNihAi vA saMcayAi vA nidhIha vA riporANAi vA pahINasAmiyAI vA pahINaseuyAi vA
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama pahINamaggAi vA pahINagottAgArAi vA jAiM imAiM gAmAgaraNagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasannivesesu siMghADagatigaca ukcaccara caummuhamahApahapahesu NagaraNiddhamaNasusANa girikaMdarasaMtiselokTrANabhavaNagihesu sannikkhittAI ciTuMti ? no iNaTe samaTe / egoruya dIve gaM bhate ! dIve maNuyANaM keva iyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA! jahanneNaM paliovamassa __ asaMkhejaimAgaM asaMkhenaibhAgeNa UNagaM ukkoseNa paliovama___sta asaMkhejahabhAgaM / te NaM bhaMte ! maNuyA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchaMti kahiM uvavajaMti ? goyamA! te NaM maNuyA chammAsA. ___ vaselAuyA mihuNayAiM pasavaMsi auNAsIi rAiM diyAI mihuNAI sArakkhaMti saMgoviMti ya, sArakkhittA saMgovittA ustasittA nissAsittA kAsittA chIittA jaMbhaittA akiTTA abbahiyA apariyAviyA paliovamasla asaMkhijaibhAgaM pariyAviya suhasudeNaM kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, devaloya pariggahANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso ! ||suu0 42 // chAyA-asti khala khadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe Dimba iti vA Damara iti vA kalaha iti vA bola iti vA kSAra iti vA vairamiti vA viruddharAjyAmiti vA ?, nAyaparthaH samarthaH 'vyapagataDimbaDamarakalahabolakSAravairavirUddharAjyAH khalla te manuja. gaNAH prajJAH zrapaNAyuSman ! asti khalu madanta ! ekorukadvIpe dvIpe mahAyuddha iti vA mahAsaMgrAma iti vA mahAzastranipatanamiti cA mahApuruSasannAha iti vA mahArUdhirapatanamiti vA nAgavANa iti vA khevANa iti vA tAmasabANa iti vA nAyamarthaH samarthaH vyagataverAnubandhAH khalu te manuja gaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! asti khala bhadanta ! ekohaka dvIpe dvIpe durbhunika iti vA kularoga iti vA grAmaroga iti vA nagararoga iti vA maNDalaroga iti vA zirovedaneti vA akSiveda. neti vA, karNavedaneti vA nAsikAvedaneti vA dantavedaneti vA kAsa iti vA zvAsa iti vA jvara iti vA dAha iti vA kacchUriti vA khasara iti vA kuSTha
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyadhotikA ThIkA pra.3 u. 3.42 pako0 DivaDamara-phalahAdinirUpaNam 665 iti vA kuDa iti vA dagodara iti vA arza iti vA ajIraga iti vA bhagandara iti vA indragraha iti vA skandagra iti vA kumAragraha iti vA, nAgagraha iti vA yakSagraha iti vA bhUtagraha iti vA udvegagraha iti vA dhanugraha iti vA ekAhikAgraha iti vAhika iti vA vyAdhikagraha iti vA caturAdigraha iti vA hRdayazUlamiti 'vA, mastakazUlamiti vA, pArzvazUlamiti vA kukSizUlamiti vA yonizulamiti vA, grAmamArI iti vA yAvat sanivezamArI iti vA, prANakSaya yAvad vyasanabhRtAnAryAM iti vA ? nAyamarthaH samarthaH, vyapagatarogAtaGkA khalu te manujagaNAH prajJaptaH zramaNAyuSman / / asti khalla bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe ativarSa iti vA mandavarSa iti vA suvRSTiriti vA durvRSTiriti vA udvAha iti vA pravAha iti dakodabhedaiti vAdakotpaleti vA grAmavAha iti vA yAvat sannivezavAda iti vA mANakSaya0 yAvad vyasanabhRtAnAya iti vA nAyamarthaH samarthaH vyapagatodopadravAH khalu te manujagaNAH prajJatAH zramaNAyuSman ! asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpe dvIpe bhaya Akara iti vA tAmrAkara iti vA zIsakAkara iti vA suvarNAkara iti vA ratnA kara iti vA vAkara iti vA vasudhAreti vA hiraNyavarSa iti suvarNavarSa iti vA varSa iti vA vajravarSa iti vA AbharaNadarpa iti vA patravarSa iti vA puSpavarSa iti vA phaLavarSa iti vA cIjavarSa iti vA mAlyavarSa iti vA gandhavarSa iti vA varNava iti vA cUrga iti vA kSIradRSTiriti vA ratnavRSTiriti vA hiraNyavRSTiriti vA suvarNavRSTiriti vA tathaiva yAvad cUrNavRSTiriti vA, sukAla iti vA duSkALa iti vA iti vA durbhikSa iti vA alpArthyamiti vA mahAmiti vA kraya iti vA mahAvika iti vA sannidhiriti vA saJcaya iti vA nidhiriti vA nidhAnamiti vA cirapurANamiti vA, mahINasvAmikamiti vA prahINasetukamiti vA prahINamArgamiti vA mahINa gotrAgAramiti vA yAni imAni nAmAkaranagara kheTakaryaTa " droNamupAzramasaMgha hama nnavezeSu siMdhADakatrikacatuSkacatvaracata mugvamahAyapatheSu nagara nirdhamanazmazAnagirikandarasacchelo pasthAnabhavanagRheSu saMnikSiptAni tiSThanti ?, nAyamarthaH samarthaH / ekoruka dvIpe khalu madanta ! dvIpe mahAna kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ? gautama ! jaghanyena palyopamasya amarUpeyamAgam asaM khyeyabhAgenonakam utkarSeNa parazepamasyAsaMkhyeyabhAgam / te khalu bhadanta | manujAH kAlamAse kAlaM kRtvA kutra gacchanti ? kutrotpadyante gautama ! te vala manujAH paNmAsAvazeSAyuSkA mithunakAni mamatranti, ekonAzIti rAtriM divAni mithunAni saMrakSanti saMgopayanti ca saMrakSya saMgopya ucchvasya nizvasya kAmityA vA jRmbhayitvA akliSTA anyathitA aparitApitAH sukhaM sukhena kAlamAse kAlaM jI0 84
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666 joyAbhigamasUtre kRtvA anyatareSu devalokeSu devatayA upapacAro bhavanti, devalokaparigrahAH khala se manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! // 50 41 // TIkA- 'asthi NaM maMte' ityAdi / 'atthi NaM bhaMte ! egoruyadIve NaM dIve' asti khala bhadanta ! ekorukadvIpe khalu dvIpe ThivAi vA Dimba iti vA DimbaH svadezottho viplavaH 'DamarAi vA ' umaraH pararAjakRta upadrava iti vA 'kalahAi cA' kalaha iti vA, kalaho vAgyuddham, 'bolAi cA' vaula iti vA volo dahUnAmArttAnAm avyaktAkSararUpaH kalakaladhvaniH 'khArAi cA ' kSAra iti vA kSAraH parasparaM mArasa 'verAi vA' vairamiti vA vairaM parasparamasahamAnatayA hiMsyahiMsakatAdhyavasAyaH, 'viruddharajjAda vA' viruddharAjyamiti dA bhagavAnAha - 'No iNaTTe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'cava DiMbaDamarakalaha bolakhAravera viruddharajjA NaM te maNuyagaNA SaNNattA samaNAuso !" vyapataDimbaDamarakalahaboLakSAra vaira viruddha rAjyAH khalu te manujagaNAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! 'asthi NaM bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khala bhadanta / ekorukadvIpe dvIpe 'mahAjudvAi cA mahAyuddhamiti vA mahAyuddhaM 're NaM bhaMte egoruya dIve dIve DivAivA DamarAhavA' ityAdi / TIkArtha - he bhadanta ! ekoruka nAma ke dvIpa meM Diva-svadeza kA vinAza - umara - anya deza dvArA kiyA gayA AkramaNa 'kalahAivA' vANI kI lar3hAI jhagar3A kleza volAivA' duHkhita jIvoM kA kalakalATa 'khArAivA' paraspara meM vaira irSyA bhAva, 'verAiyA' paraspara meM hiMsya hiMsaka bhAva 'viruddharajAivA' viruddha virodhI kA AkramaNa rAjya ye saca vAte hotI hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM / 'No uTTe samaTTe' he gautama ye saba bAte vahA~ nahIM hotI hai kyoMki 'vavagaya DiMva Damara kalaha bola khAra vera, viruddha rajjANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! vahA~ ke manuSya DiMba Damara kalaha vaira Adi se svabhAvataH TIkA e 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dive DiMbAivA, DamarAi vA' ityAdi hai bhagavat ekeka nAmanA dvIpamAM Dima svadezanA vinAza ubhara anya deza dvArA zvAsAM bhAveta bhAmbhayu 'kalahAivA' vAlInI laDAI 'adhaDe deza 'bolAivA' duHkhI bhavano kA 'khArAivA' parasparamAM vaira- dharSyA lAva 'viruddharajjAIvA' viruddha virAdhirAbhyanu Ama A tabhAbha tyAM hAya che? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhIne he che hai 'No iNaTTe samaTTe' he gautama! yA tabhAbha mmte| tyAM hotI nathI. Debha} 'vavagaya DiMbaDamara kalaha bola khAravera viruddharatANaM te maNuyagaNA paNNatto bhramaNAuso / ' he zrabhava AyuSyamana tyAMnA manuSyA Di'kha, Damara, kalaha vaira vigerethI svabhAvathIja rahita
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotakA TIkA pra.3 u.3 2.42 eko0 DivaDamara-kalahAdinirUpaNam 667 mAryamANamArakamAvena yuddham 'mahAsaMgAmAi vA' mahAsaMgrAmA:-ceTakakoNikayoriva rathamuzalasaMgrAmarUpaH, 'mahAsatthanivaDAi vA mahAzastranipatanamiti vA, mahAzastrANi vakSyamANAni nAgavANAdIni teSAM nipatanam, mahAzastratvaM ca nAgavANAdInAM vicitrazaktimattvAt, 'mahApurisasaMgAhAi vA mahApuruSasannAha iti vA, mahApuruSANAM vAsudeva baladeva cakravAdInAM sannAhaH kavacAdinA sajjIbhavanamiti, 'mahA rudhirapaDaNAi vA mahArudhirapatnamiti bA, yuddhAdau bahurudhirasya patanamiti, tathA-'nAgAvANAivA' nAmavANa iti vA nAmarUpo vANastathAhi-nAgavANo dhanupi hI rahita hote haiM 'asthi NaM bhaMte' egoruya dIve dIve mahAjuddhAhavA mahAsaMgAmAivA mahAsasthanivaDaNAivA' he bhadanta ! egoruka dvipa meM Apasa meM mArane kI bhAvanA vAlA yuddha mahAyuddha hotA hai| kyA ! mahAsaMgrAma ceTaka aura koNika kA rathamusalasaMgrAma jailA suvyavasthita mahAsaMgrAma hotA hai kyA? mahAzastranipatana nAgavANa Adi jo Age kahe jAyeMge una mahAzastroM kA eka dUsare ke upara girAne kA prayoga kiyA jAtA hai kyA? ye nAgavANa AdikoM ko jo mahAzastra kahA gayA hai vaha unakI vicitra zakti sattA ko lekara kahA gayA hai| 'mahApurisa laMNAhAi vA' mahapuruSa jo cakravartI vAsudeva baladeva Adi hai una mahApuruSoM ke kavaca Adi se sajjita honA hotA hai kyA ? 'mahArudhira paDaNAda vA' yuddha meM mahArudhira kA giranA hotA hai ? 'nAgavANA vA nAgavANoM kA upayoga kiyA jAtA hai kyA? yaha nAzavANa jaya dhanupa para Aropita kiyA jAtA hai taba to isakA vANa jaisA hI AkAra rahatA hai aura java yaha dhanuSa para caDhAkara choDA jAtA hai / taba yaha jAjvalya mAna kAya che. 'asthi NaM bhate ! egoruya dIve dove mahAjuddhAivA, mahAsagAmAivA, mahAsatthanivar3aNAI vA' 8 lagavan me hai|34 dvIpamA 52252ne bhArapAnI bhAvanA vALuM yuddha ke mahAyuddha thAya che? mahA saMgrAma-eTale ke ceTaka ane kaNikanA rathamuzala saMgrAma je mahA saMgrAma thAya che ? mahAzastranipAta-nAgabANa vigera ke je have pachI kahevAmAM Avaze te mahAzatre eka bIjAnA para mAravA rUpa prAga karavAmAM Ave che? khANa vigerene je mahAzastra kahevAmAM AvyA cha. te tanA viyitra zaThitamattAna chana cha'mahApurisa saNAhAivA' mahApurUSa vAsudeva baladeva cakavatI vigere kahevAya che. tevA mahApurUSonuM kavaca vizthA sA thavAna thAya cha ? 'mahArudhirapaDaNAivA' yuddhamA mahAdhira 54Anu thAya cha ? 'nAgavANAivA' nAga mAyane 5yA 42vAma mAve che. 1 A nAgabAi jyAre dhanuSapara Aropita karavAmAM Ave che, tyAre tene AkAra bANa jeja phera che, ane jayAre tene dhanuSa parathI choDavAmAM Ave
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 jIvAmigamasUtre Aropito vANAkAro muktazca jAjvalyamAnA'hyolkAdaNDarUpaH, parazarIre saMkrA vo nAgapAzatvaM prApnoti / evamevAgre vANAntarANAmapi mahAtmyaM jJAtavyam / 'khe bANAI vA' khe bANa iti vA khe vANaH AkAzagAmIvANaH, AkAzagamanazaktimacAda, 'tAmasavANA vA' tAmasavANa iti vA sakalaraNavyApi mahAndhakAra pari manarUpazaktimAt / 'no iNaTTe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH yataH 'vavagayaverANubaMdhANaM te maNuyagaNA paNNattA samaNauso !' he zramaNAyuSman te ekorukadvIpagatA manujagaNA vyapatacairAnubandhAH prajJaptAstato na tepAM mahAyuddhAdi prayojanamiti / 'asthi bhaMte ! egoruyadIve dIve' asti khalu bhadanta / ekorukadvIpe dvIpe dugbhUiyAi bA' durbhUtikamiti vA azivasa 'kuLarogAi vA, kucharoga iti vA - kula 1 hotA huA zIghra ulkAdaNDa rUpa ho jAtA hai aura zatru ke zarIra meM praviSTa hokara nAga rUpa meM pariNata ho jAtA hai aura phira nAgapAza vanakara usake zarIra ko bAMdha letA hai isI prakAra dUsare dANoM kA bhI mAhAtmya jAna lenA cAhiye | 'khe vANAi vA' AkAza gAmI vANoM kA upayoga kiyA jAtA hai kyA ? ' tAmasavANAi vA' tAmasa vANoM kA samasta yuddha meM andhakAra kara dene vAle vANoM kA upayoga kiyA jAtA hai kyA ? ...isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'No iNaTTe samaTThe' yaha artha samartha nahIM hai arthAt vahAM mahAyuddha Adi hote nahIM hai kyoki 'aare veNubaMdhANaM te maNuSagaNA paNNattA namaNAuso' unake paraspara meM vairAnubandha nahIM hotA hai isaliye unake mahAyuddha Adi kA prayojana hI nahIM hotA hai | 'asthi NaM bhaMte' egoruya dIve dIve' he bhadanta ? ekoruka dvIpa meM 'dubhUiyAi vA' durbhUtika vahA~ vibhUti naSTa ho jAya aisA aziva hotA tyAre te jAjvalyamAna thaIne ekadama ukA daMDa rUpa banI jAya che, ane zatruonA zarIramAM pravezIne nAga rUpe pariNamI jAya che. ane pachI nAga pAza rUpa manIne tenA zarIrane mAMdhI le che. Aja pramANe khIjA mAtheAnu mahAtmya yA sama sevu lekhe khe vANAi vA' mAuzamAM gamana uravAvAjA mono upayoga vAmAM Ave che ? ' tAmasabANAivA' tAmasa mono meTa saghaLI yuddha bhUmImAM adhArU' karavAvALA mANeAnA upayeAga karavAmAM Ave che ? AA aznanA uttarasAM aluzrI gautamasvArthAne he che ! 'No iNaTTe samaTTe' he gautama A kathana kharAkhara nathI. arthAt tyAM mahAyuddha vigere thatA nathI. kAraNu 'vavayaverANu dhANaM ye maNuyagaNA paNNattA tetheAne parasparamAM vairAnubaMdha thateo nathI, tethIla tekhAne mahAyuddha vigerenI 432 4 hotI nathI. 'asthi NaM bhave egoruya dIve dIve' he bhagavan me34 dvIpamA 'dumbhUiyAivA' hubhUti arthAt
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.42 eko0 DiMbaDamara-kalahAdinirUpaNam 669 kramAgato rogaH 'gAmarogAi vA grAmaroga iti vA-grAmavyApIrogaH, 'NagararogAi vA' nagararoga iti vA nagaravyApIrogaH 'maMDalarogAi vA' maMDalaroga iti vA janasamudAyavyApI rogaH, 'siroveyaNAi vA zirovedaneti vA ziromAge samudbhUtA pIDA evaM 'acchiveyaNAi vA' akSivedaneti vA 'kaNNaveyaNAi vA' karNa vedaneti vA' NakaveyaNAi dA' nAsikAvedaneti bA, 'dasaveyaNAi vA' danta vedaneti vA 'NakhaveyaNAi vA' nakha vedaneti vA-akSivedanAdayaH msiddhaaH| 'kAsAi dA' kAsa iti vA-kaphavAyujanito rogaH 'khAMsI' iti matiddhA 'sAsAi vA' zvAsa iti vA, ayamapi kaphavAtajanito roga eveti / 'jarAi kA' udhara iti vA dAtamizrita pittarogaH, 'dAhAi bA' dAha iti vA, vikRtapicabAhulyajanito rogaH 'kacchUi vA kacchUriti cA kcchuu| kharjanapradhAno rogavizeSaH, 'khasarAi vA khasara iti vA 'khasa' iti lokamasiddho rogaH 'kuTAi vA' kuSThamiti vA prasiddham, hai kyA ? 'kularogAha bA' vahAM kuloga kula krama se Ane vAle roga hotA hai kyA? 'gAmaromAiyA' grAma roga labhasta grAma vyApIroga hotA hai kyA ? 'NagararogAi vA' nagararoga nagara vyApI roga hoto hai kyA ? maMDalarogAi cA 'maMDalaroga-jana samudAya chApIroga hotA hai kyA ? 'siroveSaNAi vA vahAM para zirovedanA hotI hai kyA ? 'acchi. veyaNAi vA kaNNaveyaNAi vA Saka veSaNA kA, daMnavedhaNAi vA ilI prakAra akSivedanA vedanA nAsikAvedanA evaM dantavedanA Adi hotI hai kyA ? 'NakhaveyaNAiyA, kAsAi vA, sAsAi , jarAhadA, dAhAha vA, kacchU bA, khasarAi vA' isI prakAra nakha vedanA-khAsI-zvAsa-damA jvara-dAha-khAja-khasarA 'kuTAibA, kuDAi vA, dazodAi kA, arisAi vibhUti nAza pAme tevo bhazi hu hoya che ? 'kularogAivA' tyA pusa zasa arthAta 42 bhathI thApA zAkhAya cha 1 'gAmagegAhavA' yAmazA arthAt samaya jAmamA vyAsa thApAle 3AvAvANe zaka DAya cha ? 'nagara rogAIvA' nA2zaza nasabhA vyAsa thApANe 3hAya che ? 'maDalarogAvA' bhsre| arthAta nasabhuhAramA vyApta thApANe zAleya cha ? 'siroveyaNAivA' tyA zivahanA arthAta bharata pI DAya che ? 'acchiveyaNAinamA kaNNaveyaNAivA, NakkaveyaNAivA, daMtaveyaNAIvA' se zata makSivahanA, mAMsa saMbadhI pIDA, kAna saMbaMdhI pIDA, tathA nAka saMbaMdhI pIDA ane dAMta saMdhI pIDA vigaire hAya cha ? 'NakhaveyAivA, kAsAivA, sAsAivA, jarAivA dAhAivA, kacchavA, khasarA ivA' tathA namavedanA, GU2sa zvAsa, hama, tApa ho jAda2 pasaM21 ma2 'kuTAivA, kuDAivA, dagodarAivA, arisAvA a.
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 jIvAmigama 'kuDAi vA kuDa iti vA, kuDaH DamaruvAtanAmnA prasiddho rogavizeSaH 'dagoyarAi vA' jalodareti rogo lokamasiddhaH, 'arisAi vA' arza iti vA 'bavAsIra' iti loka prasiddhaH 'ajIragAi vA ajoraga iti vA apakyAhArajanyaudararogavizeSaH 'ajIrNa' iti prasiddhaH 'bhagaMdarAi vA' bhagandara iti vA, gudAsthAnasamudbhavo nADIvragavizeSaH / graharogamadhikRtya zrI gautama svAmI praznayati-iMdaggahAi vA' indragraha iti vA grahazabdo'tra-AvezArthako rogarUpastena indragraha iti indrAdhiSThita AvezaH svanAmnA, prasiddho roga vizeSa ityarthaH evamagre'pi sarvatra / evam-'khaMdaggahAi vA' skandgraha iti vA, skandaH kArtikeyaH 'kumAraggahAi vA' kumAragraha iti vA-bAlagraha iti lokamasiddhaH. 'NAgaggahAi vA nAgagraha iti vA 'jakkhaggahAi vA, yakSagraha iti vA, 'bhUtagagahAi vA' bhRtagraha iti vA 'unveyaggahAi vA' udvegagraha iti vA, zokAdi janya AvezaH 'dhaNuggahAi vA dhanugraha iti vA, dhanurvAtAbhidho rogavizeSaH 'egAhiyaggahAivA' ekAhorAtramAtrasthAyIvara vizeSaH sa ca ekamahorAtramantare muktvA dvitIyadine, manuSyaM gRhAtItyata ekAhikagraha ityuktam 'ekAntarAjvara' iti nAmnA prasiddhaH, 'veyAhiyaggahAi vA dvayAhikagraha vA, ajIragAha vA'-kuSTha-koDha-kuDA-DamaruvAta-jalodara-arza-pavAsIra, ajIraga-ajIrNa-udara roga vizeSa, evaM 'bhagaMdarAi' vA bhagaMdara, gudA sthAna para hone pAlA nADIvraNa nAsUra ye saba roga hote hai kyA ? 'iMdaggahAi yA, khaMdaggahAi vA, kumAragahAi vA, jAggahAi vA, jakhaggahAi thA, isI taraha indra graha indra ke Avezajanya roga indra graha roga kahalAtA hai, isI prakAra skandagraha kumAragraha nAgagraha yakSagraha 'bhRtagahAi vA, bhUtagraha' 'unveyaggahAi vA, udvegagraha zokAdijanya Aveza, 'dhaNuggahAi vA dhanurgraha dhanurvAta nAmakaroga 'egAhiyaggahAi vA' ekAhika graha dina rAta rahane vAlA ekAntarika kA jvara roga 'veyA jIragAivA 33-316 31 ubhAta 2 250-628 ala tathA 'bhaga darAivA' magara, guhA sthAna 52 thApANa! nADIaey nAsUra / sapA zegI tyA me|34 dvIpamA DAya che ? 'IdagAhAivA, khadaggahAivA, kumAra gagahAivA, NAgagahAivA, jakkhagahAivA' tathA candragraha 4ndranAmAvezayA thnaa| roga Indragraha roga kahevAya che te ja pramANe padagraha kumAragraha, nAgagraha yakSa, 'bhUtagAhAivA' sUta uvveyagagahAivA' dezala zahiyA thanAra bhAveza 'dhaNuggahAivA' dhanu dhanurvAta naabhne| roga 'egAhiyaggahAivA, me. hi zataha 2DevAvANe tazyA tAva 'veyAhiyagAhAivA' yahi
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 u. 3.42 eko DivaDamara - pa lahAdinirUpaNam 671 * iti vA, dinadvayamantare mutvA tRtIyadinagrAhIjvaraH 'veyAMtara' iti prasiddhaH, 'teyAhiya hAi vA' tryAhikagraha iti vA, dinatrayamantare mutvA caturthadinagrAhIvara 'tejarA' iti prasiddhaH 'cAutthagAhiyAi vA' caturthAdikagraha iti vA, dinatrayamantare muktvA caturtha dinagrAhIjvaraH 'cothiyAjvara' iti prasiddhaH 'hiyayasalAi vA ' hRdayazUlamiti vA, hRdaye zularUpeNa jAyamAno rogavizeSaH / evam ' matthaganulAI vA' mastakazUlamiti vA 'pAsasUlAi vA' pArzvazUlamiti vA, 'kucchimUlAi vA ' kukSizulamiti vA, 'joNislAi vA' yonizulamiti vA, 'gAmamArI vA' grAmamArI iti vA, 'jAba saMnivesamAroha vA, yAvat sannivezamArI iti vA, atra yAvatpadena ' Akara nagara - kheTakabaMTamaDaMba - droNamukha-pattanA''zrama saMvAhAnAM saMgrahaH tena - Aka ramArIti vA nagaramArIti vA, ityAdi padeSu mArI zabda saMyojanenA''lApako vidhAtavya iti / ebhiridragrahAdibhistatra 'pANakkhayajAva vasaNabhRyamaNAriyAI vA mANakSaya yAvat janakSayakulakSayadhanakSayavyasana bhUtAnAryAM iti veti praznaH, bhagavAfourists at auAhika graha-dodina chor3akara Ane vAlA ve AntarA jvara roga 'teyAhiyaggahAtivA' vyAhika graha- tIna dina ke bAda Ane vAlA tejarAjvara 'cAurathagAhiyAha vA' cauthiyAjvara 'hiyayasalAi vA ' hRdayazUla - hRdaya roga, 'matyagasUlAi vA' mastaka zUla - mastaka kA roga, 'pAsalAi vA' prAva' zUla pasalikA dukhanA 'kucchilAivA' udara roga, 'joNisulAi vA' yonizala 'gAmadhArIha vA' 'grAmamArI grAma meM mArI marakI Adi honA 'jAva sannivesamAroha vA' yAvat Akara mArI nagaramArI evaM kheTa karvaTa mahambadroNa mukha paTTana, AzramasaMgraha sannivezamArI ina indra grahAdirogo se vahAM 'pANakkhaya jAva vasaNabhUmmaNArivAi vA' prANakSaya, yAvat- kulakSaya evaM dhanakSaya, ye saba kaSTa bhUta anAryayaha me hivasane yAMtare bhAvanAze tAva 'teyAhiyaggahAtivA' vAyu hivasane AMtare bhaavnaa| nAva " cAtthagAhiyAivA' yeothiyo tAva 'hiyaya sUlAivA' hRdayazUna hRdayaroga 'matthalAivA' bhasta zuddha bhAthAne roga 'paassRlaaiv|' pArzvazU pAMsanIya duHjavI' te 'kucchisUlAivA' udararoga 'joNisUlAivA yonIzula 'gAmamArIi vA' grAmabhArI bharaDI vigere ne bhASA gAbhabhAM desAI nAra hoya che tevA rogo 'jAva sannivesamArIivA' yAvat ArabhArI nagara mArI evaM khetamArI, kaTa mArI, maDhamma, droNumukha paTTana Azrama sa'vAhe, sannivezamArI, vigere rAgeA tyAM hAya che? tema A iMndragraha vigere rAgethI tyAM 'pANakya jAva vasaNabhUyamaNAriyADavA' AyukSaya yAvat sakSaya tathA dhanakSaya A baSA kaSTa kAraka anA upadrave tyAM hAya che ?
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . . jIvAmigama nAha-'yo iNaDhe mama?' nAyamI samarthaH, mahAyuddhA dArabhya kulakSayAdhanAryAntA ApadaH ekolsadvIpe na bhavanti yataH 'vayarogAyaMkANaM te maNuyagaNA paNattA 'samaNAuso' vyapagatarogAta DAH, vyapagatA vinaSTArogA jyarAdayaH AtaGkAH sadho. 'ghAtizalAdayo yezyaste tathA te manujagaNAH pramazA:-kathitAH, he zramaNAyuSman // 'asthi NaM bhaMte / egoruyadIve dIve' asti khalla bhadanta ! ekoskadvIpe dvIpe 'aivAsAi vA' asivarpa iti bA, ativarSa:-vegataH pramANato'vikaM jalapatanamityarthaH 'saMdavAsAi vA mandavarSa iti vA, mandavarSaH zanaiH zanaiH prayojanAdalpaM vA varSa gam, 'sabuTIha kA muvRSTiriti vA, dhAnyAdiniSpaciguNayuktA suvRSTiriti / 'duvbuhI vA' durvRSTiritivA dhAnyAyaniSpattihetukA, 'unbAhAi vA' udvAha iti vA, utkarSeNa jala bahanam 'pAhAi vA pravAha iti vA pravAho jalapUraH 'dagubbheupadrava-hote hai kyA? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM jo iNaTe samajhe he gautama ! ye candra graha se lekara dhanakSayAnta ApattiyAM ekoruka dvIpa meM nahIM hotI hai| kyoki 'vavagayarogAyaMzANaM te maNudhagaNI paNNattA sama NAuso' he zramaNa AyuSyan / ve manuSya roga evaM AtaGka se rahita hote hai| 'asthi NaM aMte ! egoruSa dode dIve ativAsAi vA' he bhadanta ! ezorura dvIpa meM asthana dena hone vAlI ativRSTi hotI hai kyA ? 'bheda vAnAtivA' bheda dRSTi dhIre dhIre hone vAlI prayojana se kama vRSTi hotI hai kyA ? 'suvuDIha vA' suvRSTi-dhAnyAdi kI niSpatti karane vAlI vRSTi varasAda hotI hai kyA ? 'duvuTTIhavA dhAnyAdikI niSpatti nahIM karane athavA apazyojikA vRSTi hotI hai kyA ? 'uccAhAti vA jisa varSA se pAnI kA pravAha bahuta ucera sthAnoM taka pahuMca jAve aisI vRSTi hotI hai mA prazna uttaramA prabhuzrI he hai No iNaTre samaTe he gautama ! 21 A IdragrahathI laIne dhanakSaya sudhInI A patti ekarUka dvIpamAM hatI nathI bho 'vavagayarogAyaMkANaM te maNutha gaNA pApAtA samaNAso' zrama bhAyumana te manuSya roga ane Ataka vinAnA hoya che 'asthi NaM bha te ! egoruya dIve dIva ativAsAivA' mAna! |34. dvIpamA gapU thanArI ativRSTi thAya che ? 'bhedavAsAtivA' haliTa dhAme dhIme thanArI prayAsanathI mAchI vRSTi thAya cha ? 'suvudrIivA' dhAnya vigairenI utpatti 42vAvANI vRSTi 12sAha thAra cha 1 davadIivA' dhAnyAhinI utpatti na 2vAbAjI athavA ayana vinAnI vRSTI thAya cha ? 'uvvAhAtivA'2 12sAthI pANIno pravAha ghaNe uce sudhI pahoMcI jAya te varasAda thAya che ? _ 'pavAhAivA' 2 12sAthI 5egInu 52 bhAvI taya sevA parasA thAya cha?
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 7.3 su 42 DivaDamara-kalahAdi nirUpaNam 673 yAi cA' udakobheda iti vA parvatAtpatti muddedajana jalavahanam bhUpinudbhidya. jalanissaraNaM vA 'daguppIlAi bA' udakotpIDeti vA jaLasyocaiH plavanam 'gAmapAhAivA grAmavAhA iti vA, grAmasya jalapUreNa vahanam 'jAva saMnivesavAhAi vA' yAvat sanivezavAha iti vA, yAvatpadena-AkaranagarakheTakaTagaDambadroNamukhapatta. nAzramasaMvAhAnAM grahaNaM bhavati, tatra grAmAdInAM jalapUreNa vahanamiti vA pANakkhaya0 jAva vasaNabhUyamaNAriyAi vA prAgakSaya yAvat janakSaya kulakSayadhanakSayAyasanabhUtAnAryA iti vA prANakSayAdayo lokAnAM vyasanabhUtAH ApadbhUtA banAryAH-pApA. smakAH te ete ekorukanivAsinAM bhavanti kimiti praznaH, bhagavAnAha-'No iNaTe samaDe' nAyamarthaH samarthaH, ete avivarSAdayo'nAryAH ekorukavAsinAM na bhavanti kyA ? 'pavAhAi vA jisa vRSTi se aisA pravAha-jala kA pUra-A jAve aisI puSTi hotI hai kyA ? 'daguThabheyAi vA' kyA aisI vRSTi hotI hai ki parvata se par3ane ke kAraNa jamIna ke bhItara khaDDe paDa jAve, athavA jamIna ke bhItara se bhI pAnI bAhara nikalane laga jAve 'daguppIlAha vA' kyA ? aisI vRSTi hotI hai ki jisase pAnI kA pravAha Takara khAkara idhara udhara phaila jAye gAmazAhAi vA kyA aisI vahAM vRSTi hotI hai jo grAma ko bahA le jAye ? 'jAva saMnivesavAhAi vA' yAyat sanniveza ko vahA le jAve ! yahAM zAmapada se Akara cAha nagaravAha kheTa vAha tyAdi padoM kA grahaNa huA hai aise jala ke upara va se 'pANakkhayajAja vakhaNabhUna maNAriyAha vA' kyA vahAM jo prANiyoM kA vinAza ho ? yahAM yArat kAnda se 'janakSaya dhanakSaya kulakSaya' ina padoM kA saMgraha huA hai isa taraha kaipte he bhadanta ! kyo yahA~ ekoruka dvIpa nivAsiyoM ko pAToM kA sAmanA karanA par3atA hai ! isake juttA meM prabhuzrI karate hai-'yo aNaDe lamhe' he 'dagubbheyAiva' mevA 12sAI .ya cha, 4 pata52thI 53vAne bharaNe jamInamAM khADA paDI jAya? athavA jamInanI aMdarathI paNa pANI bahAra nIsI mA 1 'dAppIlAivA me 12sAha thAya che mInA pravAha 872 mAdhana pAmatema 3 5 ? 'gAmavAhAivA' tyA shev| parasA thAya cha 2 mAmA gAbhara vANI taya 'jAva sa nivesavAhAivA' yAvat sanivezane vahIna sa (gAmane tANuM) jAya? ahI cA yAvarapadathI AkaravAha, nagaravAha, kheTavAha vigere pahonA saI thayo / zatana pAsIna upthI 'pANAlaya jAva vasaNabhUtamagAriyAdamA' yA praziyAnA vinAza thAya yAvat sanasaya 5 'kSaya yAya ga kSaya thAya AvA prakAranA upadrano ekeka dvIpa vAsiyone sAmano karavo 43 cha ? sA prazna uttaramA prabhuzrI 5 cha 'No iNaDhe sama?' he gautama ! jI. 85
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne 674 jIvAmigamasUtre yataH 'vavagadagovadatrANaM te maNupramaNA paNNattA samagAuso !' vyapagatada kopadravAH, vyapagatAH - vinaSTA udakAnAmupadravAH vidRSTyAdirUpA yebhyastathA bhUtAste water dvIpanivAsino manujagaNAH- mantratAH kathitAH he zramaNAyuSman / iti / 'asthi NaM bhaMte / egoruyadIve dIve' asti khalu bhadanta ! ekoruka dvIpanAmake dvIpe 'ayAgarAi vA' aya Akara iti vA apaso loDasya AkaraH udbhavasthAna sa vidyate naveva gautamasya paznaH, evamagre'pi Akara viSayakaH mana unneyaH / 'bAgarA vA' tAmrAkara iti vA, tAmrasya dhAtuvizeSasyAkaraH 'sIsAgarAi vA ' zIsakAkara ivi vA, zIsa kA 'sIlA' iti lokama siddhaH, 'suvaNNArAvA' suvarNAkara iti vA 'zyaNAgarAi vA' ratnasya vajravaideirAkara iti vA, 'vaharAgarAr3a vA' vajrAkara iti vA, vajraM - hIraks 'vasuhArAi vA' vasudhAreti vA, vasudhArAdhArArUpeNAkAzataH patitA suvarNadRSTiH, 'hiraNavAsAvA' hiraNyasya- rajatasya varSa sAmAnyato darpaNam iti vA 'suvAsA vA' suvarNava iti vA, 'rayaNavAsAi gautama / yaha artha samartha nahIM hai arthAt ye phakta ativRSTi anAvRSTi Adi upadrava vahA~ para nahIM hote hai / kyoMki 'papagavadgodadavANaM te maNuyagaNA paNNA samAuso' ve manuSya he zramaNa AyuSman jalIya upadrava se sarvathA rahita hote haiM 'asthi NaM bhaMte ! egorupa dIve dIve ayAgarAha vA lambAgarAha vA sIsAgarAha vA suvaNNAgarAi vA rayaNAgarAha vA vasuhArA vA hiraNNavAsA vA 'he bhadanta ! kyA usa ekoruka nAma ke dvIpa meM loha kI khAne hai ? tAmbe kI khAne hai ? sIse kI khAne hai ? suvarNa kI khAne hai ? ranoM kI khAne hai ? bajra hIre kI khAne hai ? tathA vasudhArA-zadA - rupa se khoneSoM kI vRSTi hotI hai kyA ? hiraNya kI varSA hotI hai ? 'suNNavAlAThavA' suvarNa ko varSA hotI hai ? 'rayaNa - A artha kharAkhara nathI arthAt A pramANe kahevuM te caigya nathI, eTale ke yA pUrvokta ativRSTi, anAvRSTi vigere upadravat thatA nayI. 'vavagayadgo vadatrANaM te bhaguyagaNA paNNatA sapaNa'uso' te manuSye saMdhI updrve| vinAnA hoya che 'atthi NaM bhaMte! garAibAtamyA garAivA sIsAgara ivA suraNa garAiyA vasurAirA' hiraNNavAsA ivA' he bhagavan ! me bheo che tAMmAMnI khANu! che? sIsAnI khANeA che? khANu! che ? vajranI khANu! che? hIrAnI khANeA che ? tathA vasudhArA dhArA pravAhadhI soneyAnI vRSTi thAya ? hiraeyano varasAI thAya he ? 'suvaNNavA sAha vA' sonAnA varasAha thAya hai ? 'rayaNavAsAivA ratnAnA varasAha thAya che ? zrama AyuSman sa egoruya dove dove ayArayaNa garAitrA vairAgarA ivA dvIpamAM somaunI maao| khAze che ? ratnAnI seAnA nI
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA ThIkA pra.3 u. 3 . 42 DivaDasara - kalahAdi nirUpaNam 675 ar' ratnavarSa iti vA, 'ivAlAi vA' vajravarSaH, kAryaviyA, 'AmaraNA sAi vA' AbharaNam - alaGkArastasya narSa iti vA 'pacavAsA vA' patrANAM varSa iti vA, 'puSkavAsAivA' puSpavarSa iti nA, 'phalavAsA cA' phaladRSTi 'bIyavAsAivA' bIjadarpa iti vA, 'mallavAsAha nA' mAlyavarSa iti vA 'gaMdhavAsAi vA' gaMdhavarSa iti vA gandhadravyasya darpaNam 'vaNNavAsAi vA' varNavarSa iti vA, vilepanavarSaNam 'cuSNadAsAivA' cUrNavarSa iti vA, gandhadravyacUrNavarSaNam, 'khIrakhu hI vA' kSIravRSTiriti vA, kSIrasadRzajalasya vRSTirityarthaH, vizeSato varSaNaM vRSTi, 'raNabuDI vA' ratnavRSTiriti vA, 'hiraNNabuDI vA' hiraNyavRSTirati vA, 'suba vuDI ' suSTiriti vA, 'daheba jAba cuNNabuDIi bA' tathaiva yAvada cUrNaSTiriti vA, atra yAvatpadena suvarNadRSTiH, ratnavRSTiH, vajradRSTiH, AmaraNahRSTiH, tathA - patra puSpa phalavIjamAlyagandhavarNavRSTinAM saMgraho bhavatIti / 'sukAlAi vA ' vAsAvA' ratnoM kI varSA hotI hai ? 'baharavAsAvA' vajra hIroM kI varSA hotI hai 'AbharaNavAsAhavA' AbharaNoM kI varSA hotI hai ? 'pupphavAsA vA' puSSoM kI varSA hotI hai ? 'phalavAsAha vA pharoM kI varSA hotI hai ? 'vIvAsaha vA' vIjoM kI varSA hotI hai ? 'mallavAkhAi vA ' mAlAoM kI varSA hotI hai ? 'gaMdhavAha vA gandha gandhadravya kI varSA hotA hai ? 'vaNNavAsAha vA' vilepana-piSTa dravya vizeSa kI varSA hotI hai ? 'cuNNavAsAha vA' mantra dravya ke cUrNa kI varSA hotI hai ? 'khIrabuDIha vA' dUdha kI vRSTi hotI hai ? 'hiraNNacuDIha vA' hiraNya-cAMdI kI dRSTi hotI hai ? 'suvaNNavuDIha vA' suvarNa kI dRSTi hotI hai / 'sahe jAva cuNNabuDIha yA' yAvat cUrNa kI vRSTi hotI / yahA~ yApada se razna vRSTi AdikoM kA grahaNa huA hai| varSA meM sAmAnya rUpa se vRSTi L 'varavAkhAivA' va hIrAnA varasAha thAya che ? 'AbharaNatrAsAi vA' bhaalrthen| va2sAha thAya che ? 'pattavAsAivA' pAnaDAyonI varasAha thAya che 'pupphavAkhAivA' puNyAnA varasAha thAya che ? 'phalanAkhAivA' sono varasAda thAya che ? 'bIyavA sAivA' mInA parasAha thAya che ? 'galDavAdyAiva / ' bhAsAmAnA varasAha thAya ? 'gaMdhavAkhAi vo' andha dravyAnA varasAha thAya he ? 'vaNNavAsAivA' visecana piSTa dravya (pIDI) vizeSanA varasAha thAya che ? 'cuNNavAsAivA' gandhadravyanAthUthunA 12sAha thAya che ? khIrabuTTIivA' dUdhanA varasAI thAya che ? 'rayaNavuTTIivA' ratnAnA varasAha thAya che ? 'hiraNNavuTTIi vA' hiraeya yAMhInA 12sAha thAya che ? 'suvaNNavuTTIcA' sonAno varasAI thAya che ? 'deva jAva cuNNavuDIivA' yAvat cUrNanA 13 da thAya che. sahiyAM rAvapadathI ratnavRSTi vigere paDe
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale 676 mukAla:-upavAdi rahitaH kAlaH 'dukAlAi vA dukAu iti pA le rahavaH kAlaH, 'mubhikkhAi vA bhikSa iti jA, sAyAdinippattirUpaH, 'dumikAlAi vA durmikSa ikhi vA-sasthAyabhAvarUpaH, 'appagyAi vA alpAgha iti vA-aragamUlyena vastu. mAptiH, 'mahagyAinA' mahArgha iti vA, bahumUlyena vastu pAptiH 'kayAi bA' krayAkrayaNakamiti vA, mUlyena dastuna AdAnam 'mahAvikkAi vA mahAvikraya:-mahAvikrayaNakamiti vA, vahumUlyena vastunaH padAnam 'sagihII vA' sanidhiritivA 'saMcayAi vA saMcagha iti vA, satyapi vastuni punastasya saMgraNam, 'nidhIdavA' nidhiriti vA, bahumUlyavastusthApanam 'nihANAhavA' nidhAnamiti vA, bhUmyAdyantaH sthApitadhanAdikam 'ciraporANAi vA cirapurANamiti cA, cirapatiSThiAtna purANaM cirakAlasthApitam / ataeva 'pahINasAmiyAi vA' prahI svAmikamiti vA mahINa:hotI hai aura vRSTi meM ghanI vRSTi hotI hai isI taraha 'sukAlAi vA' usa ekohaka chIpa meM sukAla rahatA hai yaza 'dukAlAi vA duSkAla hotA hai| 'subhikkhAha kA' sUbhikSa dhAnyAdi kI niSpatti rUpa hotA hai yA 'dubhikkhAi vA durbhikSa dhAnyAdi kI niSpatti kA abhAva rUpa hotA hai| 'appagdhAi vA vastuaiM alpa mUlya meM milatI hai ? 'maharaghAi vA' bahuta mUlya meM milatI hai ? 'kayAi mahAvikkayAi vA vahAM vastuoM kI kharIdI hotI hai ? yA bahuta adhika vikrI hotI hai ? 'saNehIi vA' logoM ke vahAM bhogya padArthoM kA saMgraha hotA hai ? 'saMcayAi vA vahAM ke loga vastuoM ke hote hue phira Age ke liye saMcaya karate hai ? 'nidhI vA bahu mUlya ghastuoM kA saMgraha hotA hai ? 'nihANAtivA' loga vahAM dravya ko jamIna meM gADhakara rakhate hai ? 'ciraporANAiyA' yahAM para loga grahaNa karAyA che. varSAkALamAM sAmAnya rIte varasAda thAya che ? ane varSo mmA dhAre pramAthI 12sAha thAya cha ? zata 'sakAlAivA' se mech| 34 dvIpa suTa 29 ? athavA 'dukkAlAivA' huNa hAya che 1 'subhi kkhAimA dhAnyAdI patti 35 su DAya cha 1 'dubhikkhAivA' dhAnyAhinI utpattinA malA135 huNa DAya cha ? 'appagboivA' vastu maha5 bhUvyathA sodhI bhaNe cha ? athavA 'mahagyAivA' mukhyathA (bhAMdhI) bhaje cha ? 'kayA imahAvikayAivA ci pastuzAnI parI thAya che 1 atha padhAre prabhAthI kyA thAya che 1 'saNehIivA' sAlI tyAM sAmya pahAnI saMgraha re ? 'sacayAivA' tyAMnA soDAvA chamaviSya mATe sayaya 42 ch| 'nidhIivA madhiH bhRzyavANI paratumAnA saha thAya cha 1 'nihANAtivA' tyAM sa dhanane 4mI mATe che ? 'ciraporANAivA tyAMnA pAMsa
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 1.42 DiMbaDamera-kalahAdi nirUpaNam 677 namaH svAmI-dhanasthAmI yasya tattathA-atlAmika dravyajAtam, 'pahINa seuya' mahINasecakam-mahINAH praNaSTAH sektAraH secakAH dhanAkSetAro yasya tat saMmati na tatra dhanasthApitA vartate etAdRzaM sthAnam, athavA mahINase nukramiti, pahINa setuH gamanAgamanabhUmiyasya sat / sumerunAvanatatvena 'pahoNamagAhAivA' mahINamArga miti vA mahINaH praNaSTaH mArgaH janAnAM gamanAgamanaM yasya tat / 'pahINa gotAgA. rAi vA prahINagotrAgAramiti dA, pahINaM maNaSTaM gotrAgAraM tatsvAmi gotrIyaja. nasyApi agAra yasya nava, nikSitadhanarAzi svAmino gogIyajano'pi na jIva tItyetAdRzaM sthAnam / etAni vastUni santi kim ? tathA-'jAI imAI' yAni imAni 'gAgAgaranagarakheDakabaDAraDaM badoNamuipaTTaNAsamasaMsahasannivesesu' grAmAkaranagarakheTakarbaTamaDamvadroNa khAttanAzramasaMvAha sannivezepu siMghADa gatigaca ukka baccaraapane pAsa purAnI vastueM saMgrahita karate haiM ? bahuta purAnA hone se 'pahINa sAmiyAi vA' vahA~ aisA bhI dravya hotA hai, ki jisakA koI svAmI na ho! 'pahINaseuyAi dA' aisA bhI vahAM dravya hotA hai, ki jisameM phira ko dhana jamA karane vAlA jana bhI na ho| 'pahINamagNAi vA' jinakI bhUmI jAne Ane yogya nahI ho / 'pahINagIttAgArAi vA vahAM aise bhI dhana sthAna hote hai ki yahAM dhana rakhane vAloM ke gonakA phoha bhI malupya na vacA ho arthAt sagha mara gaye ho aura usakA ghara bhI naSTa ho gayA ho, vahAM aise sthAna hote hai kyA phira 'jAi imAiM gAmAgara NAra kheDakapaDabhaDaMvyadogadapaTTaNAsamasaMvAhasamizelelu' jo the vahAM grAma, Azara, nagara, kheTa, kaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Azrama, saMsAdha aura sabhidhezA hai unameM tathA unameM jo 'siMghADaga' zRGgATaka ke AkAra jaise rAste hai 'tigacaukkacaccara caumpnuhamahopahelu' trika tIna nunI vstumaan| saDa DAya cha ? ghAyu hunu DApAthI 'pahINasamiyAvA' tyAM sa ya dravya hAya rena bhAsI nAya ? 'pahINase uyAivA' tyAM evuM paNa dhana hoya che ke jemAM pAchuM, kaI jamA karAvanAra mANasa sahAya mayAnI bhUbhI 1 mA yogya nAya 'pahINagottAgArAivA' tyAM evA paNa dhanasthAne hoya che ke tyAM dhana rAkhavAvALAonA vaMzane keI paNa mANasa bacyuM na hoya ? arthAt badhAja marI gayA hoya ? ane tenu gha2 55 naa| 5.bhyu hAya ? vA sthAnA DAya che ? 'jAI imAI gAmAgaraNagarakheDakavyaGamabadoNamuhapaTTaNAsamavAhasannivemesa' mA tyAM yAma Akara nagara kheTa karbaTa maDaMba drozamukha pattana azrama, saMvAha ane saniveza cha, tabhA tathA tAre 'siMghADaga' zirAnA mA2 21|26taamaa
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - 67 jIvAmigama caummuhamahApahapahesu' zrRGgATa katrikacatuSkacatvaracaturmukhamahApathapatheSu 'nagaraNiddhamaNamusANagirikaMdarasaMtiselovaThThANa bhavaNagihesu' nagaranidhamanazamazAnagirikandarasacche kopasthAnabhavanagRhepu. hiraNyasuvarNAdibahumatpadrayANi 'saMnikkhittAI ciTThati' sannikSiptAni tiSThanti kim ? iti praznA, bhagavAnAi -'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH naitAni aya ApharAdIni ekoruka dvIpe bhavantIti bhAvaH / ekorukamanunAnAM sthiti darzayituM praznannAha-'egoruyadIve gaM' ityAdi, 'eguruyadIve NaM bhaMte ! dIve' ekorukadvIpe khalu bhadanta / dvIpe 'maNuyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI panattA ?' manumAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA-kathiteti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne] paliovamassa asaMkhejjaha bhAga asaMkhejjaimAgeNa Ugarga' jaghanyena palyopamasyAsaMkhyeyabhAgam mArga vAle rAste haiM 'caka' cAra mArga vAle rAste hai| catvara caturmukha mArga hai aura mahApaya rUpa bhArga hai| unameM evaM 'Nagara NiddhamaNasusANa. girikaMdaraselovaTThANa bhavaNagihesu' nagara kI nAlI gaTara meM zmazAnoM meM giri evaM giri kI kandarAoM meM UMce parvata ityAdi sthAnoM meM 'sanikkhittAI ciTuMti' dravya gar3A huA hotA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai-he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' yaha artha samartha nahI hai-arthAt pUrvokta prazna kI viSaya bhUna koI bhI vAna vahAM nahIM hotI hai aura na gromAdikoM meM kahIM para bhI ghana gar3A huA rahatA hai| __ ava sUtrakAra ekazeruka dvIpa ke manuSyoM kI sthiti kahate haiM-'egoruya dIveNaM bhaMte dIve maNuyANaM kevatiyaM kAlaMThiI paNNattA' he bhadanna eke ruka 'chIpa ke manuvyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara meM cha, 'tiga caukacaccara ca ummuhamahApahesu' 4i mA vANA 22tAmA hAya che. cAra mArgavALA rastA che. cavara cAra rastA bhegA thatA haya te ceka tathA mA55 35 bhAgabhA tathA 'NagaraNiddhamaNamusANagiri kaMdaraselovaTThANa bhavaNagihesu' nAnI nA 42mA smazAnAmA 5ta me 5'tAnI zuzammAmA yA 5ta vizeSa sthAnamA 'sanivikhacAI ciTThati' haTAye dhana DAya cha mA prazana uttaramA pramuzrI gautamasAbhAra 4 che 'NoM iNaThe sama hai gautama ! A artha barAbara nathI. arthAt pUrvokta prazna saMbaMdhI koI paNa vAta tyAM hatI nathI. temaja gAmo vigeremAM kayAMya paNa dhanadaTAyeluM hotuM nathI have sUtrakAra e rUka dvIpanA manuSyanI sthitinuM varNana kare che. 'egoruyadIvaNaM bhate / dIve maNuyANa' kevatiya kAla ThiI paNNattA' bhagavan ekarUka dvIpanA mananI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM AvI che
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 3.3.42 DibaDamara-kalahAdi nirUpaNam 679 asaMkhyeyabhAgenonakam 'ukkoseNa-paliocamassa asaMkhejjahabhAgaM' utkarSaNa palyopamasyAsaMkhyeyabhAgam / 'te NaM bhaMte ! maNuyA' te ekokadvIpanivAsinaH khalla bhadanta ! manujAH manuSyAH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamase kAlaM kRtvA 'kahiM gacchati karhi uvavajjati' kutra-kasmin sthAne gacchanti tyA kutra kasmin sthAne utpadyante iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'te NaM maNuyA' te khalu-ekoSakadvIpIya manujAH 'chammAsAvaMsesAuyA' SaNmAsAvazeSAyuSaH kRtaparabhavAyurvandhA iti gamyam 'mihuNayAiM pasavaMti' mithunakAni pramubate-samutpAdayanti, 'auNAsIiM rAiMdiyAI mihuNAi sArakhaMti saMgovitiya' eka nAzIti rAtridivAni-ahorAtrANi mithunakAni saMrakSanti saMgopAyanti ca, saMrakSanti ucitopacArakaraNataH pAlayantiprabhu zrI kahate hai 'goyamA!' he gautama ! inakA jahanneNaM palizromassa asaMkhejahabhAgaM asaMkhejjai bhAgeNa UNagaM' apane asaMkhyAtave bhAga se hona palpopamake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa jaghanya sthiti hai aura 'ukoseNaM palibhovamala asaMkhejjai bhAgaM' utkRSTa sthiti palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai 'te NaM bhaMte ! maNussA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchaMti, kahiM uyayajjali' he bhadanta ve manuSya kAla mAsameM maraNa karake kahAM jAte hai ? kahAM utpanna hote hai ? uttara meM prabhu zrI kahate hai 'goyamA' teNaM maNuyA chammAsAyasesAuyA miTupayAi pasaveMti, auNAsII rAiM diyAI mihuNAI sorakkheMti saMgoviMtiya 'he gautama ! jaba unakI chaha mAlakI AyuzeSa rahatI hai taba ve putra aura putrI rUpa jor3e ko utpanna karate hai assIme eka kama-79 dina taka ve usa joDe mA praznAnA uttaramA pramuzrI gautamasvAmIna 49 cha 'goMyamA ! gautama / tayAnI sthiti 'jahaNNeNa paliomarasa asakhejjaibhAga asakhejaimAgeNa UNaga" potanA asaMkhyAtamA bhAgathI ochA palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa 43-4thIche sane 'ukkosegaM paliovamassa asaMkhejjaibhAMga' GASTa sthiti pakSyA. 5manA asaNyAtamA mAga amAyanI che. 'teNaM bha te ! maNussA kAlamAse kAla kincA kahiM gacchati, kahi uvajja ti' magan ta manuSya banA sava. sare kALa karIne kayAM jAya che ane kayAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cheu goyamA / teNaM maNuyA chammAsAvasesAuyA mihaNayAI pasave ti, auNAsIiM rAiMdiyAI mihuNAI sArakkheM ti saMgoviMti' gItama jyAre teonuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahe che tyAre teo putra ane putrI rUpa jeDAne utpanna kare che. ane 79 ogaNyAsI divasa parvata teo e. jeDalAnuM pAlana piSaNa kare che, ane tene sArI rIte saMbhALe che,
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha80 jIvAmigamasye anAmogena hstaavkRpttebhyH| 'sArakvittAra' saMrakSya saMkSya 'saMgoSittA' saMgopya 'ustasittA, nissasittA' ucchvasya nizvaya-ucchvAsaM kRtvA nizvAsaM kRtvA zvAsocchvAsaM gRhItvetyarthaH 'kAsittA' kAsitvA-kAsaM vidhAya 'chIittA' kSutvA kSutvaM vidhAya 'avihA' akliSTAH svazarIrotyaklezavajitAH 'avva hiyA' avyathitA:-pareNA'nApAditaduHkhAH, 'apariyAviyA' aparitApitA:svataH parato vA anupajAtakAyamanaH paritApAH, 'muhaM suheNaM' sukhaM sukhena suvapUrvakaM 'kAlamAse kAlaM kiccA' kALayAse-kAladine AyurdalipakSaye kAlaM-maraNaM kRtvA 'annayaresu devaloesu' anyatareSu devalokeSu-bhavanapatyAdIzAnAntadevalokeSu 'devattAe ubavattAro bhavaMti' devatvena upapattAro bhavanti samutpadyante svasamAnA. yuSpasureSveva tadutpattisaMmavAt / atra kAlapAse iti vyanena tatkAla taddeza bhAvimanujAnAmakAlamaraNAmAH sUcitaH, aparyAptakAntamuhartakAlAntaramanaparvata kA prati pAlana karate hai, use acchI taraha saMbhAla kara rakhate hai, 'sAra. khittA saMgovittA' usI acchI taraha pAlana aura saMbhAla karake 'ussasittA, nissAsittA, kAsittA, chIIttA, abhiTA, avyAhattA, apariyAviyA phira ce ucchvAla niHzvAsa lekara khAsa kara evaM chIMka lekara vinA kisI kleza ke bhIti vinA sathA vinA kisI paritApa ke 'suhaM suheNa' zAnti pUrvaka 'kAlamAle kAlaM kiccA maraNa ke avasara meM marakara 'anna resu devaloesu devattAe ubavattAro bhavaMti' bhavana patyAdiizAna deva loka taka ke kisI eka deva loka meM utpanna ho jAte hai| arthAt apanI Ayu ke samAna AyubAle devoM meM hI inakI - utpatti hotI hai| inakA akAla meM maraNa nahIM hotA hai kyoki asaM khyAta varSAyuSka AyuvAloM ko anapavartanIya AyuzalA siddhAra meM kahA gayA hai. yahI vAta praSTa karane ke liye kAla mAle' isa zabda kA 'sArakhitA lagovittA' tenu sArI rIta pAsana pauSa 4zana. 'ussAsittA, nissAsivA kAsitA chIIttA akiTrA avahitA apariyAviyA'ta pachI tse| uchavAsa ni zvAsa laIne khu khAre khAIne chI kIne kaMI paNa kaleza bhogavyA pina tathA 59 on-na paritApa vinA 'suha suheNa' zAnti pUrva 'kAlamAse phAla kiccA' sanA avasare urIne 'annaya resu devala'esu devattAe ubavatAro bhavati' bhavanapatithI zAna sudhInA va pai. paNuM eka devalokamAM utpanna thaI jAya che. arthAt potAnA yugma sarIkhA AyuSyavALA devalekamAMja teonI utpatI thAya che. teonuM skAlamaraNa thatuM nathI. kemake asaMkhyAta varSAyuSka AyuSya vALAone anapavartanIya AyuSyavALA
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u03 da. 43 AbhASikadvIpanirUpaNam 681 nIyAyukatvAt / 'devaloyapariggahiyANaM te maNuvagaNA paNNattA samaNAuso !' devalokaparigrahAdAH devaloka eva bhavanapatyAdIzAnAntarUpastathAkSetra svAbhAvyAtta dyogyAyurvandhanena parigRhIto yaiste tathAbhUtAste manujagaNAH prajJaptAH he zramaNA yuSmanniti / 042|| mUlam - kahiM NaM bhaMte! dAhiNillANaM AbhAliya maNussANaM AbhAsiya dIve NAmaM dIve paNNatte ? goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa vvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa bAsaharapavayassa dAhiNa puratthimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinni joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM AbhAsiya maNussANaM AbhAsiya dIve NAmaM dIve paNNatte, selaM jahA egoruyANaM NiravasesaM savvaM / kahi NaM bhaMte! dAhiNillANaM vesAliyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cuhimavaMtassa vAsaharapabvayassa dAhiNapaccatthimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tiNi joyaNa0 sesaM jahA egoruyANaM / kahi NaM bhaMte ! dAhiNillANaM NaMgoliyanaNusvANaM pucchA, goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarasta pavtrayassa dAhiNeAM cullahimavaMtassa vAsaharapavyapassa uttarapancatthimillAo carimaMtAo lavaNasamuhaM timiNa joyaNasavAI0 se jahA egoruva maNussANaM // jhu0 43 // yahAM prayoga kiyA gayA hai| 'depaloyaparimAhiyANaM te ma paNNattA 'samaNauso' he zramaNa AyuSyan / ye manuSya usa prakAra ke kSetra ke svabhAva se ho deva saMbaMdhI Ayu kA baMdha karane se bhavana pati se IzAna deva loka taka ke devaloka ke sivAya anyaloka meM utpanna hone vAle nahIM hote hai || sR0 42 // siddhAMta he che. khera vAta agara 42 bhATe 'kAlamAse' me phne| maDDiyAM prayoga 1resa che. 'devaloyaparigAhiyANaM te maNuyagaNA paNNattA samAuso' he zramaNu AyuSman te manuSye te prakAranA kSetranA svabhAvayIja deva sa MbadhI AyuSyanA baMdha karavAthI bhavanapatithI izAna devaleAka sudhInA pheleAka si vAyanA bIjA devaleAkamAM utpanna thatA nathI, aa sU. 425 nI0 86
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682 jIvAmigamasUtre chAyA-kuna khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnASAbhASikamanuSyANAm AbhASika dvIpo nAma dvIpaH prajAtaH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe maMdarassa parvatasya dAkSiNena kSudrahimavato varSadharaparvatasya dakSiNapaurastyAt caramAntAt lavaNasamudraM trINiyojanazatAni avagAhya atra khalu AyApika manuSyANAm ApikadvIpo nAma dvIpaH prajJasaH / zepaM yathA ekorukANAM niravara sarvam / kutra rahalu bhavanta ! dakSiNAtyAnAM vaizAlika manuSyANAM pUchA gautama ! jambRTTIpe dvIpe madarasya parvatasya dakSiNena kSudrahimavalo varSadharaparvatasya dakSiNa pAzcAtyacarAtAt lavaNasamudraM trINi yojanazatAni zepaM yathA e ko rukANAm / kuna khalu danta ! dakSiNAtyAnAM nAGgolika manudharaNAM pRchA, gautama! vRdvIpe hI mAdasya parvatasya dakSiNena kSudradimarato ra paMdharaparvatasya uttarapAzcAtyAta camAntAt lavaNasamudraM trINi yojanazatAni0 zeSa yathA ekorukamanuSyANAm // 0 43 // TIkA-eko rukamanuSyANAM svarUpAdiva mupacaparya AbhASikamanuSyANAM svarUpA. dikamuparNaritu praznayanAi-'kahi gaM bhate !' ityAdi / 'kahiNaM bhaMte ! dAhijillANaM mAyAsiyamaNurasANaM' huna lu bhavanta ! dAkSiNAtyAnAmAmASika manuSyANAm AbhAsiyadIve mAmaMdIve paNa AbhAvipadvIpo nAma dvIpa: ghajJata:-kathitaH, iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jabuddIve dIve' jambRdvIpe dvIpe maMdasa-paccara rasa dAhijeNe' mandarasya parvatasya dakSiNena-dakSiNasyAM nizi 'cullahimavaMtassa vAsaharapabvayassa' kSudrahimavato varSadhara parvatasya dAhiNapurathimillAo carimaMtAo' dakSiNapaurastyAt AgneyakoNAt 'kadhi NaM saMte ! bAhiNillArNa AbhAripaca maNumlANa' ityAdi / TIjhArtha-he bhadA dakSiNa dizA ke AbhASika manuSyoM kA AbhASita nAmakA dvIpa kahAM para hai ? uttara meM prabhu zrI kahate hai'goyamA' javuddIve dIye maMdarAsa pavvayassa dAhiNe NaM cullahimavaMtassa ghAsahara paccharasta dAhiNa purathimillAmo parimaMtAo' he gautama ! isa jambUdvIpa meM mandara parvata kI dakSiNa dizA meM kSuda himavaMta nAma kA vaDA suMdara parvata haiM usake dakSiNa porasya agni koNa ke caramAnta se 'kahiNa bhate ! dAhiNilchINa AnaniyamaNustrANa' tyA TIkartha - he bhagavan dakSiNa dizAnA AbhASika manuSyane AbhASika nAbhana dvI5 yA bhAva cha ? 25 prazna uttama asuzrI he che 'goyamA ! jaMbuddIve dIne ma darassa pabayasta dAhiNeNaM cullahimavaMtassa bAsaharapavayassa dAhiNapurathimillAo carima tAo' gItama! mAjhI5mA ma 25 tanI haziya dizAmAM kSudrahimavaMta nAmane suMdara parvata che. tenA dakSiNa paratye agni
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyatikA TIkA pra.3 u.3 lU.43 AbhApikadvIpanirUpaNam bhaikuM caramAntAt 'lakSaNasamudaM tini jovaNasayAI bogAddittaH vyanasamudraM trINi yojanazatAni avagAdyA 'estha NaM NAmAviSaNussANaM AbhAtiyadIve NAmaM dIve paNNatte' atra khalu AbhASika manuSyANAm AbhASikadvIpo nAmadvIpaH pajJataH, 'sesaM jahA egoruyANaM niravasesaM savvaM' zeSa yathA ekorukANAM niravazeSa sarvam ekorukamanuSyavadeva AbhASika dvIpasya varNanam AbhASika manuSyasvarUpAdikaM ca sarve nirava zeSa vaktavyam / 'kahi NaM bhaMte kutra khalu bhadancha / 'dAdijillANaM vesAliya maNusvANaM pucchA' dAkSiNAtyAnAM vaizAlikamanuSyANAM vaizAlika nAmako dvIpaH prajJaptaH iti pRcchayA saMgRhya me ghanaH bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama | 'jaMbuddIce NaM dIve' jambUdvIpe khalu dvIpe 'maMdarassa evvayassa' mandaranAmakasya parvatasya 'dAhiNe NaM' dakSiNena 'culla himavaMtassa vAsaharapavvayassa' cuchadimarato varSagharaparvatasya dAhiNapaccarithamillAo carimaMtAo' dakSiNapAzcAtyAt naiRtakoNAdityarthaH caramA'lavaNasamudaM tini joSaNAI ogAhitA' lavaNa samudra meM tIna sau yojana jAne para isI sthAna para 'ettha NaM AmAliSa maNuhasANaM AmAfar dIve NAmaM dIve paNNatte' AbhASika manuSyoM kA AbhASika nAma kA dvIpa hai / 'sesaM jahAM egorupA NaM NiravasesaM savvaM' isa dvIpa ke sambandha meM evaM yahAM ke manuSyoM ke sambandha meM bAkI kA aura saba kathana rator dvIpa ke prakaraNa meM jailA kiyA gayA hai vaisA hI jAna lenA cAhie / 'kariNaM maMle ! dAhiNillANaM vesAliya vesAniya maNussANaM pucchA' he bhadanta ! dakSiNa dizA ke vaizAlika vaiSANika manuSyoM kA vaizAlika vaiSANika nAmakA dvIpa kahAM para hai| uttara meM prabhuzrI kahate hai 'goyamA' jaMbUddIve dIve mArala pancayasya dAhiNe NaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNa paccatthimillAo carimatAo samudda bhUyAnA tharabhAntathI 'lavaNakhamudaM tinni joyaNasayAI jogAhittA' savAyu samudramAM trayuso yojana laya tyAre 'etthaNaM AbhAsiyamaNusvANa' AbhAkhiya dIve NAma dIve paNNatte' 4 sthAnapara AlASika manuSyono AbhASiSu nAbhaneA dvIpa che, 'sesa' jahA egoruya NaM NiravasesaM savva' mA dvIpanA saMbaMdhAM tebhana tyAMnA manuScAnA saMba MdhamAM khAkInuM tamAma kathana ekArUka dvIpanAM prakaraNamA je pramANe 'hevAmAM Avela che bheja pramAye samala sevu' le 'kahiNaM bhave / dAhiNillANa vesAliya vesAyi maguskhANa pucchA' he bhagavan ! hakSizu hizAnA vaizAsi ane vRSANika manuSyeAnA vaizAlika ane vaiSANika nAmanA dvIpa kayAM Avela che prazna uttara pratAgane se cheDe 'gomA ! jaMbUdI ve dIve maMdarAva dahige cullaImavaMta daddina
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale ntAt 'lavaNasamuI tini joyaNasayAI' lavaNasamudraM trINi yojanazatAni avagAhyAtra khalu dAkSiNAtyAnAM vaizAlikamanuSyANAM paizAlika nAmako dvIpaH prajJapta:-kathitaH 'sesaM jahA egoruyANaM' zepaM yathA eka rukadvIpa nivAsinAM manuSyANAM kathitaM tade. tatsarva niravazeSamiha vaktavyamiti / 'kahiNaM bhaMte !' kutra khalu bhadanta ! 'dAhiNillANaM gaMgoliyamaNussANaM pucchA' dAkSiNAtyAnAM nAGgolikamanuSyANAM nAGgoliko nAma dvIpaH prajJapta:-kathita iti paznA, 'bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'jabUdIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa dAhiNaNaM' mandaranAmakasya parvatasya dakSiNena 'culla himavaMtassa vAsaharapavyayassa' cullahimavato varSadharaparvatasya 'uttarapacvathimillAo carimaMtAo' uttarapAzcAtyAt vAyavyakoNAdityaya: tinni joyaNassa sesaM jahA egoruyANaM 'he gautama' isa jaMbUdIpa nAma ke vartamAna sumeru parvata kI dakSiNa dizA kI ora rahe hue kSudra himavaMta parvata ke dakSiNa pazcima naiRta koNa ke caramAnta se laSaNasamudra meM tInalo yojana jAne para ThIka isI sthAna para dakSiNa dizA ke vaizAlika vaiSANika manuSyoM kA vaizAlika (vaiSANika) nAmakA dvIpa hai| vAkI kA isake sambandha meM zeSa aura saSa kathana ekohaka ke prakaraNa jaisA hI hai| ___kahi maMte' dAhiNillANaM gaMgoliyamaNussANaM pucchA' he bhadanta / dakSiNa dizA ke nAMgolika manuSyoM kA nAMgolika dvIpa kahA~ para hai| uttara meM prabhuzrI kahate hai 'goyamA' jaMbUhIve dIve maMdarassa payasta dAhiNe culla himavatassa vAlaharapavvayassa uttara paccasthimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tiNi joyaNasayoI sesaM jahA paccasthimillAo carima tAo lavaNasamudaM tinnijoyaNa sayAI sesa jahA egoruya mANusvANa' 8 gautama | mA dIpA subhe3 patanI kSi hA ta23 rahelA kSudrahimavaMta parvatanA dakSiNa, pazcima naiitya khUNAnA caramAntathI lavaNa samudramAM traNa jana javAthI barobara eja rathAnapara dakSiNa dizAne vaiSANika ane vaizAlika manuSyanA vaiSANika ane vizAlika nAmanA dvIpa che. eTale ke vaizAlika manuSenA vaizAlika dvIpa ane vaiSANika manuSyano vaiSANika dvIpa che. A saMbaMdhamAM bAkInuM tamAma kathana ekerUka dvIpanA kathana pramANenuM ja kahela che. 'kahi NaM bhave ! dAhiNillANa gaMgoliyamaNussANa pucchA' 8 bhagavan dakSiNa dizAnA nAgolika manuSyone nAMgalika dvIpa kayAM Avela che? A prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 hai 'goyamA / jabUrIve dIve madassa pavvayassa uttarapaccasthimillAo carima dAo lavaNasamudaM tiNNi joyaNasayoi sesa jahA egoruyamaNussANa' he gautama ! uttara pazcima . dvIpanA maMdara parvatanI dakSiNa dizAmAM Avela mudrahimavaMta parvatanA vAyavya
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA kA pra.3 u.3 sU.44 haya karNadvI panirUpaNa s cAnAntAt 'lapaNa samudaM tini joSaNamayA60' karaNa pamudraM trINi yojanazatAni avagAhyAtra khalu nAGgolikamanuSyANAM nAGgolikanAlako dvIpaH prajJaptaH, 'sesaM jahA egorupamaNussA zeSaM yathA ekorukamanuSyANAm etadatirikta sarvamekorukamanujyapakaraNavadeva jJAtavyam ||suu. 43 // hayakarNadvIpaM varNayitumAha-'kahiNaM bhaMte !' ityaadi| mULam kahi NaM aMte ! dANihillANaM hayakaNNamaNussANaM hayakaNNadIve NAma dIve pannatte? goyamA! egoruyadIvassa uttarapurathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM cattAri joyaNasayAI ogAhittA ettha Na dAhiNillANaM hayakapaNamaNuslAgaM hayakAgadIve jAma dIve pannatte, battAri joyaNalayAI AyAmavikkhaMbheNaM, bArasajoyaNalayA pannaTTI kiMci visesRNA parikkhetreNaM, se NaM egAe paumavaraveiyAe avasesaM jahA egoruyaannN| kahi paM bhaMte ! dAhiNillANaM gayakaNNamaNussANaM pucchA, goyamA! AbhAsiya dIbassa dAhiNapurathimillAo carimaMtAo lavaNasamuiM joyaNasyAIlesaM jahA hykpnnaannN| ebaM gokaNNa bhaNussANaM pucchA, vesANiya (vesAliya) dIvasta dAhiNapaccathimillAo carimaMtAo lavaNasasuI cattari joSAlayAI sesaM jahA hrkpnnaannN| sakkulikaNNANaM pucchA, goyamA! gaMgoegorupamaNussANaM' he gautama uttara pazcima ima jambUdIpa ke mandara parvata kI dakSiNa dizA meM darlAna kSudra himavana evaita vAyavya koNa ke caramAnta se lakSaNa sama meM tInasI yojana jAne para ThIka isI sthAna para dakSiNa dizA ke nAMgolika manuSyoM kA nAMgolika nAmakA dvIpa hai isa dvIpa aura dvIpa manuSyoM ke sambandha meM aura sagha mAdImA kathana ekoruka ke prakaraNa meM jaisA likhA jA cukA hai vaisA hI hai| // 43H / khUAnA caramAntathI lavaNa samudramAM traNaso jana javAthI barAbara eja sthAna para dakSiNa dizAnA nAgalika manuSyAne nAMgalika nAmane dvIpa Avela che. A dvIpa ane dvIpamAM rahelA manuSyanA saMbaMdhamAM bIju tamAma bAkInuM kathana ekarUka dvIpanA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. eja pramANe naya. // sU. 43 //
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamave liya dIvasta uttarapaccathimillAo carimaMtAo lavaNasamuha cattAri joyaNasayAI sesaM jahA hayakaNNANaM / AyaMsamuhANaM pucchA, hayakaNNadIvassa uttarapurathimillAo carimaMtAo paMcajoyaNasayAI ogAhittA ettha NaM dAhiNillANaM AyaMsamuhamaNussANaM AyaMsamuhadIve NAma dIve pannatte, paMca joyaNasayAI aayaamvikhNbhennN| AsamuhAINaM cha sayA, AlakannAINaM satta, ukkAmuhAINaM aTTa, ghagadaMtAINaM jAva nava joyaNasayAI, egoruya parikkheko nava ceva layAI auunnpnnaaii| bArasapannaTAI hayakaNNAINaM parikkhetro // 1 // AyalamuhAINaM pannarase kAlIe joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM, evaM eeNaM kameNaM uvauMjiuNa NeyavvA cattAri cattAri egapamANA, NANattaM ogAhe, vikkhaMbhe parikkheve, paDhamabIya taIya caukkANaM uggaho vikkhaMbho parikkhevo bhnnio| cauttha caukke chajoyaNasavAiM AyAmavikkhaMbheNaM aTArasa sattAue joyaNasae parikkhevegaM / paMcamacaukke satta joyaNasayAiM AyAmavikkhaMbheNaM bAvIsaM terasottare joyaNasae parikkheveNaM / chaTThacaukke aTrajovaNalayAI AyAmavikkhaMbheNaM, paNavIsaM egUNatIsaM joyaNasae parikkhevaNaM / sattamacaukke 'nava je.yaNasayAiM AyAlavizkhaMbheNaM, do joSaNasahassAiM aTTha paNayAlaM joyaNasae parikaleveNaM / jassa ya jo vikkhaMbho ogAho tasla tattio cev| paDhamAiNa parirao sesANaM jANa ahio 3 // 1 // sesA jahA egoruya dIvassa jAya suddhadaMta dIve devaloga parigagahiyAnaM te manuSagaNA paNNattA samaNAuso! kahi NaM bhaMte ! uttarityAgaM emAlya maNussANaM egoruya dIve NAmaM dIve
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 687 prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.43 hayakarNadvIpanirUpaNam paNNatte ? goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarasta pavvayassa uttareNaM siharissa vAsaharapavvayassa uttarapurathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinni joyaNasahaslAiM ogAhittA, evaM jahA dAhiNillANaM tahA uttarillANaM bhANiyavvaM / NavaraM siharista vAsaharapavvayasla vidisAsu evaM jAva suddhadaMtadIve ti jAva se taM aMtaradIvayA // se kiM taM akammalagamaNussA ? akammabhumagamaNussA tIsavihA pannattA taM jahA-paMcahiM hemavaehiM evaM jahA paNNavaNApade jAva paMcahiM uttarakurUhiM, letaM akamma bhuumgaa| se kiM taM kammabhUmagA ? kammabhUmagA paNNarasavihA pannattA, taM jahA-paMcahiM bharahahiM paMcahi eravaehiM paMcAhiM mahAvidehehi, te samAsao duvihA pannattA, taM jahA-AriyA milecchA evaM jahA paNNavaNApade, jAva settaM AriyA, settaM gamavakaMtiyA setaM maNussA ||suu044|| chAyA-kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM hayagaNa manuSyANAM hayakarNa dvIpo nAma dvIpaH prajJataH ? gautama ! ekorukadvIpasya usarapaurastyAra caramAntAt kavaNa samudraM catvAri yojanazatAni avagAhya anna khalu dakSiNAtyAnAM iyakarNa manuSyANAM hayakarNadvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, catvAri yojanazatAni AyAmaviSkambheNa dvAdaza yojanazatAni paJcaSaSThAni kiJcidvizeponAni parikSepeNa, sa khalu ekayA padava ravedikayA, zeSaM yathA ekorukANAm / kutra khala bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM gajakarNamanuSyANAM pRcchA, gautama ! AbhASika dvIpasya dakSiNapaurastyAta caramAnatAta lavaNasamudraM catvAri yojanazatAni, zeSa yathA-hayapharNAnAm / evaM gokarNa manuH yANAM pRcchA, vaiSANika (vaizAlika) dvIpasya dakSiNapAzcAtyAt caramAntAt lavaNasamudra catvAri yojanazatAni zeSa yathA iyararNAnAm / zakuLIkarNAnAM pRccha", gautama ! nAGgolika dvIpasyottarapAzcAtyAt caramAntAd LavaNasamudraM catvAri yojanazatAni, zeSa yathA hykrnnaanaam| AdarzamukhAnAM pRcchA, hagaNadvIpagyotaraporastyAt caramAntAt paJcayojanazatAni avagAhyAtra khala dAkSiNAtyAnA mAdarzamukhamanuSyANA mAdarzamugva dvIpo nAma dvIpaH prajJAH, paJcayojanazatAni bAyA. maviSkambheNa, azvamukhAdInAM peTzatAni, arzvakarNAdInAM sapta ulkA mukhAdInA
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - jIvAmigamasUtra maSTauM, ghanadantAdInAM yAvannavayojanazatAni / ekokaparIkSepo, nazva zatAni, ekonapaJcAzat / dvAdazapazcaSaSThAni hayakarNAdInAM parikSepaH // 1 // ' AdarzamukhA. dInAM paJcadaze kAzIjAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa / evame tena krameNa upayujya netavyAni catvAri catvAri ekapramANAni, nAnAtvam aba gAhanAyAma, viSkammaH parikSepaH, prathamadvitIyattIyacatuSkAnAm, agraho viSkambhaH parikSepo bhnnitH| caturtha catuSke SaDyojanazatAni AyAmaviSkambheNa, aSTAdaza saptanavatAni, yojanazatAni parikSepeNa / paJcamacatuSke sapnuyojanazatAni AyAmaviSkambheNa, trayodvAviMzati yojanazatAni trayodazottarANi parikSepeNa / SaSThacatuSke aSTayojanazatAni, AyAmaviSkambheNa, paJcaviMzatiyojanazatAni ekonatriMzAni parikSepeNa / saptamacapke navayojanazatAni AyAmaviSkambheNa, dve yojanasahasre'STa paJcacatvAriMzAni cojanazatAni parikSepeNa / 'yasya ca yo viSkambhaH, avagAhastasya tAvatkaeva / prathamAdInAM parirayaH, zeSANAM jAnIhi adhikastu / / 1 / zeSA yathA ekorukaDhIpasya yAvat zuddhadantadvIpaH, devalokaparigRhItAH khalu te manujagaNAH prAptAH zramaNAyuSman ! kutra khalu bhadanta ! auttarANAmekorukamanuSyANA meko rukavIze nAma dvIpaH prajJapttaH ? gautama ! jambUdvIpe DIpe mandarasya parvatasyottareNa, zikhariNo varSadharaparvatasyottarapaurastyAt caramAntAva lavaNasamudra trINi yojanazatAni agrAhya evaM yathA-dAkSiNAtyAnAM tayautarANAM bhaNitavyam / navaraM zikhariNo padharaparvatasya vidizAsu, evaM yAvat zuddhadanta dvIpa iti yAvat te ete antaradvopakAH // atha ke te arma bhUmikamanuSyAH ? armabhUmikamanuSyAH triMzadvidhAH prajJaptAH, tadyathA-razcami mAtA, evaM yathA prajJApanApade yAvat pazca bhiruttarakurUbhiH. te ete akarmabhUmikAH / atha ke te karmabhUmikA ? dharmabhUmkiA : paJcadazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-paJcabhirbharataH paJcabhirarastaiH eJcabhirmahAvida hai, te samAsato dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-AryA mlecchAH, evaM yathA prajJApanapade yAvada te ete AryAH, te ete garbhavyutkrAntikAH, te ete manuSyAH ||muu044|| TIkA-'kahiNa bhane !' kutra khalu-kasmin sthAne khalu bhadanta ! 'dAhiNi haLANaM hayakA maNupsANaM' dAkSiNAtyAnAm - dakSiNadivasthitAnAm, antaradvIpA: 'kahiNa bhate ! dAhiNillANaM harakaNamaNussANaM hayava eNadIve'-ityAdi TIkArtha-he bhadanta / dakSiNa dizA ke hayakarNa manuSyoM kA hayakarNa nAmakA jIpa kahAM para hai antara chIra chappana-56 hote haiM unameM aThAIpa 'kahi Na bha te dAhiNillA NaM hayakaNNa maNusvAgaM hayajhaNNadIve' yA TIkArtha-he bhagavana dakSiNa diza nA hayakarNa manuSyone hayakarNa nAmane dvIpa kayAM AveluM che? aMtara dvIpe 56 chappana hoya che, te paikI 28 aThayAvIsa
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.u.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam ___ 689 SaTpaJcAzat santi teSu ekorukAdayo'STAviMzatirdakSiNasyAM dizi tatra TAviMzatiH reva, uttarasyAM dizItyatra dakSiNA disthitAntaradvIpAnAM prakaraNa mityato dAkSiNA tyAnA mityuktam, hayarNimanuSyANAm, 'hayakaNNa dIve nAmaM dIve paNNatte' dayakarNa dvIpo nAmadvIpa: yajJaptaH, he bhadanta ! hayakarNamanuSyANAM hayakarNadvopo nAma nivAsasthAnaM kutra kathita iti paznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he nautama ! 'egorUyadIvassa' ekorunAnaka dvIpa 'uttarapurathimillAo carimaMtAo' uttarapaurastyAva-uttarapUrva-IzAnakoNe vidyamAna va caramAntAt 'lavaNasamudda calAri joyaNasayAI ogAhittA' lavaNasamudrasyAri yojanazatAni abAhya--vyatikrasya "ettha NaM dAhiNillANaM iyakaNNamaNussANaM' atra khalu dAkSiNAtyAnAM hamakarNaznu. vyANAm hayANNa dIve NAmaM dIve paNatte' 'hayakSadvIpo nAmadvIpa prajJapta:-kathitaH, dakSiNa dizA meM aura vaise hI aThAIsa uttara dizA meM hote hai yahAM dakSiNa dizA ke antara hI kA prakaraNa hone se 'dAhiNillANa' aisA kahA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahale haiM-'goyamA ! eugoruSa dIvasa uttara purathimillAo carimaMlAo lamazAlAI sattAri joyaNa layAI ogA. hittA etthaNaM dAhilliANaM hayANNamaNuruzANaM hathakapaNadIve NAsaMdIve paNNatte' eko ruka dvIpa ke IzAna kone meM vidyamAna caramAnta le lakSaNa samudra meM cAra kI yojanA calane para isI sthAna meM dakSiNa dizA ke hayakarNa manuSyoM kA jayakarNa nAmakA dvIpa hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki ekohAvIpa ke pUrva gharamAnta se IzAna dizA meM lavaNa samudra meM cArasI yojana jAne para yahAM kSulla himaMta parva kI dADhA AtI hai to isa dAdA ke Upara jambRddhIpakSI vedikA ke alA bhAga se cAra hau yojana ke anta meM dAkSiNAtya zikSaNa manuSyoM kA yaha yakaNaM nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha dvIpa kI 'cattAri jozaNasI dakSiNa dizAmAM ane bIjA 28 aSThayAvIsa uttara dizAmAM hoya che ahiyAM hakSA hizAna tara dIyAnu pra426 pAthI 'dAhiNillANaM' ke pramANe 4 . 2 // praznanA uttama prabhuzrI gautamatvAmIne he cha 'goyamA ! egoruya dIvassa uttarapurathimillAo carimaMtAo lavagasamudai cattA ra jogaNasayAI ogAhittA ettha Na dAhiNillANaM hayakaNNamaNummANa hayakaNNa dIve jAma dIye paNNatte' ThI34 dIpanA zAna bhUyAmA mAvasa yaramantadhI ale samudramA cAra jana sudhI javAthI eja thAnapara dakSiNa dizA dAkarNa manu ene hakaNuM nAma hipa Avela che A kathananuM tAtparya evuM che ke ekarUka dvIpanA pUrva caramAntathI izAna dizAmAM lavaNa samudramAM cAra jana javAthI tyAM sula himavaMta mI0 87
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasse ayaM bhAvaH-ekorukadvIpasya pUrvasmAt caramAntAt uttarapUrvasyAM dizi lavaNasamadaM catvAri yojanazatAni aragAhyA'trAntare kSullahimavada daMSTrAyA upari jambUdvIpavedikAntAdapi caturyo janazatAntare dAkSiNAtyAnI hayakarNapanuSyANAM iyakarNadvIpo nAma dvIpara kathita iti / sa ca 'cattAri joyaNasayAI AyAma vikkhaMbheNaM catvAri yojanazatAni AyAmaviSkambheNa kathitaH AyAmo dairdhya viSkambho vistAraH, tyo samAhArastena 'vArasajoyaNasayA pannahI kiMci visemUNA parikkheveNaM' dvAdazayojana. zatAni paJcaSaSTAni paJcaSaSTayadhikAni kizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa / 'se gaM egAe paumavarayediyAe sesaM jahA egorUyANe' sa khalu hayakarNa dvIpa ekayA panavara vedikayA avazeSa yathA ekorukANA yathaiva ekorUka dvIpe padamavaravedikAyA anekavidhadrumazatAvRtavanasya danapaNDasya ca varNanaM kRtaM tayaiva hayakarNadvIpo'pi padmavaravedikAyA anekavidhadrumopalakSitavanasya vanaSaNDasya ca varNanaM pUrvava bodhyam // 5 // AyAmavivakhaMbheNaM' lambAI evaM caur3AI cAra sau gojana kI hai| bArasajoSaNasayA panahI kiMciyile kRNA' parikkhedeNahalakI parIdhi kucha adhika bArahalo peMsaTha yojana kI hai| 'seNaM egAe paunavaravediyAe avasesaM jahA egoruyANaM' yaha dvIpa ekSa padmavara vedikA se cAroM ora ghirA huA hai| ityAdi rUpa se saba kathana isa ke varNana ke samba. ndha meM jaisA ki ezoruka dvIpa ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisAhI vaha yahAM para kahanA cAhiye / arthAt graha hathakarNadvIpa bhI eka padmavaravedikA evaM aneka prakAra ke vRkSo se suzobhita ghana evaM vanaSaMDa se ghirA huyA hai una bananA evaM banakhaMDako varNana pahile kahe gaye anusAra samajha lenA caahiye| parvatanI dADhA Ave che te dADhAnI upara jabudvIpanI vedikAnA aMta bhAgathI cArase cojanana aMtaramAM dakSiNa dizAno hayakarNa manuSyonA hayakarNa nAmane dvIpa 4hyo che. mA dIpanI 'cattAri joyaNamayAi AyAmavikkha meNaM' mAdha pahANA yArasA yAnI che. 'bArasa joyaNasayA pannaTI kiMcivisesUNA parikkheveNaM' tanI paridhI 444 padhAre maarse| pAsa yezananI che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe avasesa jahA egolyANaM' 5 / 5 zye 512 hAthI cAre tarapha gherAyelo che. ItyAdi prakArathI tenuM saghaLuM varNana jema ekerUka dviIpanuM varNana te prakaraNamAM karyuM che eja pramANe samajI levuM. arthAt A hayakarNa dvIpa paNa eka kvavara vedikA ane aneka prakAranA vRkSothI bhayamAna vana ane vanakha DathI gherAyela che. te vananuM ane vanakhaMDanuM varNana pahelAM kahela prakArathI samajI levuM joIe.
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 5.44 hayakarNadvIpanirUpaNam hayakarNamanuSyANAM yazaNadvIpaM nirUpya gajakargamanammAna gajakarNadvIpaM nirUpayituM prazna yannAi-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi, 'kahiNaM saMte dAhiNillANaM gaja. kaNNamaNussANaM pucchA' kuna-kasmina sthAne khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM gajakarNamanuSyAm, gajakarNArUpo nAma dvIpa prajJA:-kathitaH ? ikhi pRccha yA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AbhAsiyadIvarasa' AmApikanAmaka dvIpasya 'dAhiNapurathimillAo carigaMnAo' dAkSiNapaurastyAta AgneyakoNasthitAt caramAntAt 'laraNasamudaM cattAri joyaNasayAI sesaM jahAhayakaNNANa' lavaNasamudraM catvAri yojanazatAni zepaM yathA hapakarNAnAm-AbhASika dvIpasya pUrvasmAt caramAntAt dakSiNapUrvasyAM dizi catvAri yojanazatAni lavaNa samudramavagAhyAtrAntare kSullAhimavadaMSTrAyA upari jambUdvIpavedikAntAt caturyojanazatAntare gajakarNamanuSyANAM gajakarNadvIpo nAmadvIpaH prajJAH, akhyAyAmaSkimbhaparidhiparimANa hayakarNadvIpavada, jathAhi-sa ca catvAri yojanazatAni AyAmavikambheNa, dvAdazayojanazatAni pazcapaSTayadhikAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa ___ 'kahi NaM bhaMte' dAhiNillANaM gajakaNNa naNusvANaM pucch|' 'he bhadanta' dakSiNa dizA ke gajakarNa manuSyoM kA gajakarNa nAmakA dIpa kahAM para hai ? isake uttara meM prabhutrI kahate hai 'bhoyamA' AbhAsiyadIvassa dAhijapura sthitillAo carimaMtAo lakSaNasamudaM cattAri joyaNasayAiM se saM jahA iyataNANaM' he gautama AbhASika dvIpa ke Agneya kola sthita gharamAla se lakSaNa samudra meM Age cAva sau yojana ghusane para kSudra hilavAna parvata bhAtA hai-isa kSuda himavAna parvata kI daMSTrA ke upara jambUdvIpa ke vedikAnta se cAra so yojana ke antara meM gajakarNa manuSyoM kA yaha gajakarNa nAma kA hI kahA gayA hai| yaha chIpa cAra sau yojana kI lambAI caur3AI vAlA hai aura kucha adhika 'kahi NaM bhaMte! dAhiNillANaM gajakaNNamaNuskhANaM pucchA' 8 sAvana dakSiNa dizAnA gajakarNa manuSyone gajakarNa nAmane dvIpa kayAM AvyA che? mA prazna uttarawi prasuzrI. gautamasvAmIna 4 cha OM 'goyamA ! AbhAsiya dIvassa dAhiNapurasthimillAo carimatAo lavaNakhamuI cattAri joyaNasayAi sesa' jahA hayakaNNaNaM' gau ma ! mAsApi dvInA masiyAmA rahe caramAntathI lavaNa madramAM cAra jana javAthI kSudrahimavAna parvata Ave che. A mudra himAvAna parvatanI dADhA upara jambudvIpanA vedikAntathI cAraso jananA aMtare gajakarNa ma ne gajakarNa nAmano ka pa karava che. A dvIpa cAraso yAsananI " dANe: che ma. .. mAse 1 2:
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 692 jIvAbhigamasUtra prajJaptaH, evama nekavidhadrumopetavanasya padamabarave disAyA vanapaNDaraca varNanameko. ruhadvIpatradeva vijJeyamiti 16:9 ___evaM gokagamaNussA NaM pucchA' he bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM gokarNamanu pANAM gokarNanAmako dvIpaH prajJApta iti maznaH, bhagavAnAha-'goyaNA' he gautama ! 'vesANiyadIpassa' baSANika (baizAlika) dvIpasya 'dAhiNapaccasthimillAo carimaMtAo' dakSiNapAzcAtyAt caraNAntAt catvAri yojanazatAni 'sesaM jahA harakaNNANa' zeSaM sarva prakaraNaM yathA iyakarNa manuSyANAM tathaivAtra nijJeyam tathAhi laNasadamayamAhyAntare kSullahimavadaMSTrAyA upari jambUdvIpa vedikAntAt caturkananazatAntare gorNa manuSyANAM gokarNadvIpo nApadvIpaH mataH, sa ca catvAri yojanazatAni jAyAmaviSkambhega dvAdazapaJcapapThAni yojanazatAni kiJcihizepAdhAraha sau pailaTa bhojana kI isakI paridhi hai yahAM para bhI ekoruka dvIpa kI taraha pAvara vedikA hai aura inavaNDa hai hana kA varNana saya ezoruka dvipa ke jaisA hI hai| ___evaM gokaNNamaNussANaM pucchA' 'he bhadanta' dakSiNa dizA ke gokarNa manuSyoM kA gokarNa nAmakA dvIpa kahA~ para hai| isake uttara meM prabhuzrI phAhate hai| 'goyamA bemANiyadIvasta dAkSiNapaccathimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM cattAri joyaNasayAI sesaM jahA haya kA gANaM' he bhautama vaiSANika dvIpa ke dakSiNa pAzcAtya gharamAnta se cAra sau yojana lavaNa samudra meM ghusa jAne para Agata kSudra himavAna parvata kI dADhA para jambUdvIpa kI vedikA ke anta le cAra lo yojana ke antara meM gokSaNa manuSyoM kA yaha gokarNa nAmakA dIpa kahA gayA hai| yaha dvIpa bhI cAralau yojana kA lambA caur3A hai aura kucha adhika thAraha tenI paridhi che ahiyAM paNa ekarUka dvIpanI jema pAvara vedikA che. ane 'vanakhaDa che. tenuM tamAma varNana ekarUka dvIpanA varNana pramANe ja che. 'eba gokaNNamaNussANaM pucchA' 8 sAvan ! dakSiNa hizAnA ge' manuSyane gokarNa dvIpa kayAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhI4 cha ta 'goyamA ! vesANiyadIvassa dAhiNapaccasthimillAo carima tAo lavaNasamuda cattAri joyaNasayAi sesa jahA hayakaNNANaM' 3 gItama! vaiSANika dvIpanA dakSiNa pazcimanA caramAtathI cArase jana lavaNa samudramAM javAthI tyAM Avela sudrahimavAnuM parvatanI dADhA para jambudvIpanI vedikAnA antathI cAra ejananA aMtaramAM gokarNa manuSyono A gokarNa nAmane dIpa kahela che. 2. dIpa paNa cAra ejananI lAI pahoLAI vALA che.
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3.3 sU.44 hathakarNadvIpanirUpaNara dhikAni parikSeSeNa prajJA, hayANadvIpavadeva atrApi padmavara vedikAyA vividha drumazatAvadanalya napaNDasya ca varNanaM kartavyamiti / ___sAkulikaNNA NaM puccha' kutra khalu he bhadanta ! dAkSiNAtyAnAm zapkulI karNAnAM manuSyANAM zakku lokarNa dvIpo nAgadvopaH prajJapta:-kAthita iti pRcchayA saMgRhyate praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'NAMmolipadIvarasa' nAGgolikadvIpasya 'uttarapaJcasthibhillAo carisaMtAo' uttarapAzcAtyAt caramAnanA 'lakSaNa sAI' lavajamAdram 'catAri joyaNasayAI' catvAri yonanazatAni 'sesaM jahA hayagANa' zeSa yathA mahAnAsa, adhamarthaH-nAGgolikadvIpasya pazcimot caramAntAt unapazcimAyAM dizi catvAri yojanazatAnilakaNasamudramavagAhya atrA. ntare kSulahiyavatpadezopari jambUdvIpavedikAnsAt caturthojanAntare dAkSiNAtyAnAM zaSkulIrurNa nupyANAM zuSkulIkarNadvIko nAmadvIpa prajJaptaH / sa ca zakulakarNa sau paiMsaTha yojana kI inakI paridhi hai| hathakaNa dvIpa kI taraha yahAM para bhI pAyaravedikA aura vividha vRkSoM se AvRta hue dhana kA aura vana SaNDa kA varNana kara lenA caahiye| _ 'sabakulI aNNANaM pucchA 'he adanta ! dakSiNa dizA ke zakulI karNa manuSyoM kA zaSalI karNa nAmakA dvIpa kahAM para pa.hA gayA hai ? isake uttara meM suzrI kahate hai goyA jAMgoliyadIvasta uttara paccatthi. millAo caritAnI laSaNasamuI cattAri jodhaNasapAiMlesaM jahA harakaNNA' he gautama ? nAGgolika chIpa ke uttara pAzcAtya gharamAnta se lakSaNa samudra meM cAra sau yojana bhItara jo pAra nAgata kSuda himavAna parvata kI dADhA para jambUdvIpa ko vedikA ke anta me cAra sau yojana ane kaMIka vadhAre bAraso pAMsaTha jananI tenI paridhi che hakaNuM kapanI jema ahIMyA paNa padvavara vedikA ane jUdA judA vRkSothI gherAyela vananuM ane vanakhaMDanuM varNana karI levuM ___'sakkulIkaNNANe pucchA' zrI gautamasvAmI mA sUtrAMzathI prasuzrIne cha che ke he bhagavana dakSiNa dizAnI zaklIkaNuM manuSyano zakhulIkarNa nAmano dvIpa kayAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke 'goyamA ! gaMgoliyadIvasa uttarapaccathimillAo carimaMtAo lavaNasamuha canAri joyaNasyAI sesaM jahA harakaNNANa' gautama! nAMgAtidIpanA lattara pazcimanA caramAtathI lavaNa samudramAM cAra cAjana aMdara javAthI Avela kSahimavAna parvatanI dADhA para jambudvIpanI vedikAnA antathI cAra ja nanA aMtaramAM dakSiNa dizA zakhulIkarNa manuSyane zabdulakarNa nAmane
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtre dvIpa AyAmaviSkambheNa catvAri yojanazatAni dvAdazaeJcapaSTAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, padamavara vedikA vanapaNDamanuSyAdi svarUpaM ca sarvamapi e korukadvopajjJAvyam / 'AyasamuhANe pucch|' Adarza mukhAnAM pRcchA' he bhadanta ! dAkSiNAtpAnAmAdarzamukhamanuSyANAM kutra AdarzamukhanAmako dvIpa: prajJaptaH, iti praznaH, bhagavAmAha-'goyamA' he gautama ! 'hayakaNa dIvassa' hayakarNa nAmakadvIpasya 'uttarapurasthimillAo carimaMtAoM' uttarapaurastyAt caramAntAt 'paMcajoyaNasayAI ogAhittA' paJcayojanazatAni kavaNasamudramavagAhya 'estha NaM dAhijillANaM AyaMsamuhamaNussANa' atra khalu dAkSiNAtyAnAm AdarzamukhamanuSyANAm 'AyasamuhadIve NAma dIve pannatte' AdarzamukhadvIpo nAsadvIpaH pajJaptaH 'paMcajoyaNa sapAI AyAmavikkhaM bheNaM' sa cAdazemukhadvIpaH AyAviSkambheNa paJcayojanazatAni ke antara meM dAkSiNAtya zakulI karNa manuSyoM kA zaSkulIkarNa nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha zakulIkarNa DIpa cAra sau yojana kA lambA caur3A hai| isakI paridhi kucha adhika vAraha sau paiMsaTha yojana kI hai| zeSa varNana ekorUka dIpa ke prakaraNa jaisA jAnanA cAhiye ? 'AyasamuhANaM pucchA' he bhadanta ! Adarza mukha manuSyoM kA Adarza mukha nAnako dvIpa kahA~ para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai| he gautama 'haghakapaNadIvassa uttarapurasthimillAo gharimaM. tAo paMcayojaNasayAI ogAhittA esvarNa dAhiNillANaM AyaMsamuha maNussANaM AyaMsamuhadIve NAmaM dIve paNNatte' hayakarNa dvIpa ke IzAna kone ke caramAnta le lavaNa samudra meM pAMca sau yojana praviSTa hone para vahAM khAgata sthAna para dakSiNa dizA ke Adarza mukha manuSyoM kA mAdarza mukha nAmakA dvIpa kahA gayA hai| yaha dvIpa 'paMjoyaNasayAI dviIpa kahyo che A zabdulakarNadvIpa cAra jananI laAI pahoLAI vALe che. tenI paridhi kaIka vAre bAraso pAMsaTha jananI che. bAkInuM varNana ekarUka dvIpanA prakaraNa pramANe samajavuM. 'AyasamuhANaM pucchA' 8 saman mAiza bhuma manuSyAno mAiza bhuma nAmane dvIpa kayAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che 'goyamA ! yakaNNadIvasva uttarapura thimillAo carimaMtAo paMcajoyaNasayAI ogAhitA ettha NaM dAhiNillANaM ayaMsamuhamaNussANaM AyaMsamuhadIve NAma dIve paNNatte' 6 gItamA dIna zAna mAnA yaramA-tathI savasamudramA pAMcaso jana praveza karavAvI tyAM Avela sthAna para dakSiNa dizAnA Adarza manuSyAnA sAhaza bhuma nAmanedvApa ho . ma. dvIpanI 'paMca joyaNa sayAI
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacotikA TIkA pra.3 u.3 2.44 ruyakarNadvIpanirUpaNam prAptAH ayaM bhAvaH eteSAM hayakarNagajakarNagokarNazaSkulIkarNAnAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramam uttarapaurastya-dakSiNapaurastya dakSiNapAzcAtya vidik caramAntAt paJcayojanazatAni lavaNasamudramavagAhya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA ekAzItyadhika paJcadazayojanasataparikSepAH padmavaravedikA vanaSaNDamaNDita bAkhamadezA jambudvIpa vedikAntAt paJcayojanazanapamANAntarA Adarzamukha-meNdamukhA'yomukhanAmAna zvatvAro dvIza vaktavyAH, tathAhi-hayakarNa dvIpasya parata Adarzamukho dvIpaH 1, gajakarNadvIpasya parato meMNmukho nAmadvIpaH2, gokarNadvIpasya parato'yomukho nAma dvIpaH 3, zaSkulIkarNa dvIpasya parato gomukhanAmako dvIpo dartate 4 / atra AyAma vikhaMbheNaM' lambAI aura caur3AI meM pAMca sau yojana kA hai| 'AyaMsamudANaM cha sayA' Adarza mukha Adi dvIpoM kA cha sau yojana kA avagAhana lavaNa samudra meM hai| isa kathanakA tAtparya aisA hai-hayakarNa gajakarNa gokarNa aura zakulIkaNa ina cAroM dvIpoM ke bAda jo uttara pauratyAdi vidizAoM ke caramAnta se pAMca pAMca sau yojana lakSaNa samudra ke avagAhana se Adarza mukha, mer3hamukha, ayomukha aura gomukha nAma ke dvIpa hai ve pAMca pAMca sau yojana ke lambe cauDe haiM / inakI paridhi kA pramANa pandraha sau ikyAsI yojana kA hai| ye savadIpa pAvara vedi. kAoM evaM vana khaNDoM se maNDita bAhya pradezoM vAle haiM tathA jambadrIpa kI vedikA ke anta le pAMcaso yojana ke antara meM ye vyavasthita hai isataraha-hayakarNa dvIpa se Age Adarza mukha dvIpa haiM, gajakarNa se Age meDhamukha dvIpa hai. gokarNa dvIpa se Age ayomukha dvIpa hai| aura zapkulakarNa se Age gomukha dvIpa hai| isI taraha ina Adarza mukha AyAmavikkhabhega' mA pA paaNyse| yAnanI che. 'AyasamuhANaM chasayA' Adarzamukha vigere dvIpanuM avagAhana lavaNa samudramAM cha so jananuM che. mA thanana tAt5ya sa cha / yama, 144, geya bhane za. khulIkarsa A cAre dvIponI pachI je uttara pararatyAdi vidizAonA caramAtathI pAMca pAMcaso jana lavaNa samudramAM avagAhana karavAthI Adarzana meDhamukha amukha ane mukha nAmanA dvIpa che te badhA pAMcaso pAMcaso jananI laMbAI pahoLAI vALA che. te badhAnI paridhinuM pramANa paMdarase ekyAsI jananuM che. A badhA dvIpa padhavara vedikAo tathA vanaNaMDAthI maMDita bAhya pradeza vALA che. tathA jaMbudvIpanI vedikAnA aMtathI pAMcaso jananA aMtaramAM vyavasthita che. A rIte hayakarNa hIpanI AgaLa Adarza mukha dvIpa che gajakarNa dvIpanI AgaLa meDhakha dIpa che. gokarNadvIpanI AgaLa amRkha dvIpa che. ane zakkalakarNanI AgaNa mukha dvIpa che. e ja pramANe A Adarzarukha
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 696 jIvAbhigamasUtre AdarzamukhaddoSasya alApakaH sUtre eka padarzitaH, zepANAM trayANAM meNmukhAyo mukha gomukhAnAmAlApakapakAraH svayagRhanIya chati / 'AsamuhAI NaM chasayA' azvamukhAdInAM caturNAnaramukha hastimukhasiMhamukha vyAghramukhadvIzanAM SaDyojanazatAni avagAhanaM lavaNasamudramadhye jJAdavyam / aya bhAvaH etepamAdarza mukha me sukhAyo mukhagamukhadvIpAnAM parada bhUyo'pi yathAkramam uttarapaurastya - ikSiNapaurastya - dakSiNapAzcAtyottarapAzvAtyavidik caramAntAt pratyekaM paT SaT yojanazanAni lavaNasamudamavagAhya payojanazaThAyAmaviSkambhAH saptanavatyadhikASTAdaza yojanazata parikSemAH padmavaravedikA caNDamaNDita bAhyapadezAH jambUdvIpavedikAntAt payojanazatamamANAnvarA aztramukhahastimukhasiMhamukha vyAlamukhanAmakA catvAro dvIpA bhavantIti vaktavyAH vyAhiAdarzamugvadvIpa parata : munAmako dvIpo bhavati tathA meNmukhadvIpasya parato. hastimukhanAmako dvIpo bhavati, dayA-jayomukha dvIpasya parataH siMhamukhanAma ko dvIpo bhavati tathA gomukhIpasya pazto vyAghramukha nAmako dvIpo bhavati iti // dvIpAdikoM se Age yathAkrama se uttarapaurastyAdi vidizAoM ke caramAnta se lavaNa samudra meM cha cha sau yojana para azvamukha hastimukha, siMha mukha, aura vyAghra sutra nAma ke dvIpa hai, ye pratyeka chato cha sau yojana ke lambe cauDe batAye gaye hai| ina saba kI pratyeka kI paridhi aThAraha sau satAnave - 1897 - yojana kI hai| jambUdvIpa kI vedikA ke anta se inakA antara kA pramANa 6 sau yojana kA hai. isa taraha Adarzamukha dvIpa se Age amukha chopa hai. mehamukha dvIpa se bhAge harimukha dvaM pa hai / ayomukha dvIpa se Age siMha mukha dvIpa hai aura gomukha se Age vyAghramukha dvIpa hai ina doSoM se bhI Age aura bhI cAra dvIpa hai jo 1 vigere dvIpAnI AgaLu kamAnusAra uttara paurastyAdi vidizA gmAnA carAntathI lavaNu samudramAM chase chaseA yejana para azvamukha, hastimukha. siddhamukha ane vyAghramukha nAmanA dvaipe che. te dareka chase chase| yeAjananI lagAi paheALAI vALA che te badhAnI eTaleke darekanI piridha aDhArase satta chu yeAjananI che jambudvIpanI vedikAnA aMtathI temanA aMtaranuM pramANU chaseA ceAjananu batAvela che. A rIte kramathI Adaza mukha dvIpanI AgaLa azvamukha dvIpa che. meDramukha dvIpanI AgaLa hastimukhadvIpa che, ayAmukhadvIpanI AgaLa si'humukha dvIpa che. ane geAmukhadvIpanI AgaLa vyAghramukhadvIpa che. A drIpeAthI pazu AgaLa bIjA paNa cAra dvIpeA che. je uttara paurastyAdi caramAntathI lavaNu
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 697 prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 'AsakagAI satta' azvakarmAdInAM sapuyojanazatAni avagAhanaM lavaNasa mudre / ayaM bhAvaH-azvamukhAdInAM caturNAgazvapnu khahastisukhasiMhamukha vyAghramukhAnAM dIpAnAM parato yathAkramam uttarapaurastyAdi caramAntAt pratyekaM saptasaptapojanazatAni lavaNasamudra mayAhya saptayojanAyAmaviSkambhA. prayodazAdhika dvAviMzatiyo. janazataparizyA padAvaracedikA vanaSaNDamaNDitabAhyapradezAH jambUdvIpavedikAntAt saptayojanazatamamANAntarA azvakarNa siMhakakarNakarNaprAvaraNa nAmakAzcatvAro dvIpA bhavantIti jJAtavyAH, tathAhi-bhAmukha nAma dvIpa parato'zvakarNanAmako dvIpo bhavati tathA-hastimukhadvIpasya parataH siMhakarNanAmako dvIpo bhavati, tathA-siMhamukhadvIpasya parato'karNa nAmako dvIpo bhavati, tathA-vyAghramukha nAmaka dvIpasya parata: karNadhAvaraNa nAmako dvIpaH, ete dvIpAyayoktAyAmavikAsa parirayagutA bhavantIti / / ___ 'ukAmuhAI NaM aTTha' urakAmukhAdInAm--ulkAmukha meghamukha vidyummukha vidyu. dantanAmakAnAM caturNA dvIpAnAmaSTayojanazatAni anagAhanaM laraNasamudre, ayaM bhAva:uttara paurarasmAdi gharamAnta ke lakSaNa samudra meM sAta sAkhau yojana jAne para Ate hai inakI lambAI cauDAi lAta sAta sau yojana kI hai aura paridhi kA pramANa pratyeka ko cAIsa sau teraha-2213 yojana kA hai jambUdvIpa kI vedikA ke anta se inakA sAta sau yojana kA antara haiM / isa taraha acAnuva dIpa se Age azvakarNa dvIpa hai istimukha se oge siMha karNadvIpa hai, siMhamukha se Age akarNadrIpa hai aura ghAghramukha se Age kaNa prAparaNa dvIpa hai yahI bAla 'AsakapaNAI hasta' isa nUna pATha dvArA spaSTa kI hai ye saba azvakarNAdika cAroM dvIpa padAbara vedikAoM aura vanakhaNDoM se maMDita vAdya pradezo vAle hai| 'vakAmurAhaNaM ag' ulkAmukha meghamukha vidyunmukha aura uttara samudramAM sAta sAtaso rojana dUra javAthI Ave che. temanI laMbAI pahoLAI sAta sAta jana che ane darekanI paridhinuM pramANa bAvIse tera jananuM che. jaMbUdvIpanI vedikAne aMtathI temanuM sAta jananuM aMtara che. A rIte azvamukhadvIpanI AgaLa azvakarNadvIpa che. atimukhanI AgaLa siMhakarNadvIpa che. siMhamukhadvIpanI AgaLa akarNadvIpa che. ane be ghamukhanI mAga prAyadvIpa cha. merI vAta 'ArakaNNAIgaM mana' mA straa| dvArA spaSTa karela che. A azvakarNAdi cAre DIpa pAvara vedikAo ane vanaDethI zobhAyamAna bAhyapradezavALA che. 'ukkAmuhAINaM aTTha' GImuma, mevabhuma, vidhu-bhuma gane tta2 paurastyanA sI0 88
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698 jIvAmigamakSa eteSAmazvakarNasiMhakIkarNakarNamAbaraNanAyakadvIpAnAM caturNA parato yathAkramam uttaraporaratyAdi vidikcaramAnvAda pratyeka maSTau aSTau yojanazatAni lavaNasamudramadagAghASTayojanazatAyAmaviSkambhA ekonatriMzadadhika paJcaviMzati yojana zataparikSepAH padmavaravedikA vanapaNDasaNDita bAhyapradezAH jambUdvIpavedikAntAd aSTayojanapramANAntarA ulkAmukha meghamukha vidyunmukha vidyudantAbhidhAnAzvasvAro dvIpA bhavantIti jJAtavyAH, tayAdi-azvakarNadvIpaspa parata ulkAmukho dvIpo bhavati, tapA-siMhakarNadvIpasya parato meghamukhadvIpanAmako dvIpo bhavati, tathAakarNanAmaka dvIpasya parato vidyunmukhanAmako dvIpo bhavati, tathA-karNamAvaraNa dvipasya parato vidhudantanAmako dvopo bhavatIti / / 'ghaNadaMtAI NaM jAva Nava joyaNa sayAI' ghanadantAdInAM yAvannanayojanazatAni, ayaM bhAva ulkAmukhAdInAM catu. m ulkAmukha mevamukha vidyunmu va vidyudantanAmakAna dvIpAnAM parato yathAkramam paurastyAdi caramAnta se vidyuta nAma ke jo cAra dvIpa hai ve ATha ATha so yojala kI lambAI caur3AI vAle haiM labA samudra meM ATha sATha sau yojala Age jAne para the Ate hai inakI pratyeka kI paridhi kA pramANa 2529 pacIsalI untIla zejana kA hai| ye bhI khapa dvIpa padmavara vedikA aura banakhaNDa se maMDita yAhya pradezoM vAle I jambUdrIpakI vedikA ke anta se inakA antara AThalo zojanakA hai isa prakAra azvakarNa se Age uttara pauraratyAdi gharamAnta le zrAu lau yojana laSaNa samudra meM jAne para ulkAmukha dvIpa hai mihakarNa se Age ATha sau yojana lavaNa samudra meM jAne para meghamukha dvIpa hai akarNa se bhAge ATha sau yojana lavaNa samudra meM jAne para vidyunmukha dI hai aura karNaprAvaraNa se Age ATha sau pojana laghaNasamudra meM jAne para vidyahanta dvIpa hai. 'ghaNadaMtAINaM jAva goSaNasthAha' isI taraha ulkAmukhAdi cAra caramAnDathI bruitta nAmanA cAra dvIpa che. te badhA A jananI laMbAI paheLAI vALA che. te darekanI paridhinuM pramANa 2529 be hajAra pAMca ogaNavIsa jananuM che. te badhA dvIpa paNa padvavara vedikA ane vanakhaMDathI ' zobhAyamAna bAhApradezo vALa che jaMbudvIpanI vedikAnA aMtathI temanuM aMtara AThase jananuM che. A rIte azvakathI AgaLa uttara pauraratyAdi caramAtathI ATha jana lavaNa samudramAM javAthI meghamukha dvIpa Ave che. akarNa dvIpanI AgaLa AThaso jana lavaNa samudramAM javAthI vidyamukhadvIpa Ave che ane karNaprAvaraNadvIpathI ATha pejana lavaNa samudramAM javAthI vidyanta nAmane dvIpa Ave che. 'ghaNadatAINaM jAva Nava joyaNa sayAI' bhanda zata bhuma vigere
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 jhu.44 hayakarNalIpanirUpaNam - uttarapaurastyAdi cidikavaramAntAda patyekaM nava nA yojanazatAni labAlamudramayagAhya navanavayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadadhikApTAviMzatiyojanazata. parikSepAH padamavasvedikA dhanapaNDa samullasita bAyapradezAH jambUdIpavenizAntAt navayojanazaramamANAntarA ghanadantalaSTadantagUDha danta suddhadantanAlAnacatvAro dvopA bhavantIti / tathAhi-ulkAmu va dvIpasya parato ghanahantanAmako dvIpo bhavati tathAmeghamukha nAmakadvIpasya parato laSTadantanAmako dvIpo bhavati tathA-vidyunmukhanAmaka dvIpasya parato gUDhadantanAmako boyo bhavati, tathA-vidyudantanAmaka dvIpasya parataH zuddhadantanAmako dvIpo bhavatIti / atraikorukAdonA mantaradvIpAnAmabAhanAmAyAmaviSkambhaM ca padarI, sampati teSAM parikSepaparimANaM gAyayA pradarzayati 'eyo. ruyaparikkheko' ityAdi ekoparikSeSa iti ekorujAdInAm-ekorukAmApika vaiSANikanAGgolikAnAM caturmA ddhopAnAM prathamacatuSkasyetyarthaH parikSepaH-paridhiH 'navaceva sayAI ajagannAi' navacaiva zatAni ekonapaJcAzAni, ekonapaJcA dvIpoM se Age yathAkrama le utsara paurastyAdi vidizAoM kI dara mAta se nau nau sau yojana lavaNa samudra meM Age jAne para nau nau lau yojana ke lambe cauDe evaM AThAIsa sau paitAlIsa-2845 yojana kI paridhi vAle tathA padmavara vedikA aura vanakhaNDa se maMDita yAhya pradezoM vAle ghanadanta, laSTadanta, gUDhadanta aura zuddhapanta nAma vAle cAra dvIpa hai isa taraha ulajhAmukha se Age noso bhojana labaNa samudra meM jAne para ghanadanta dvIpa hai. meramukhale Age bAlo yojana lakSaNa samudra meM jAne para laSTadanta dvIpa hai vidyunmukha se Age no bho yojana lakSaNa samudra meM jAne para gUDhadanala dvIpa hai evaM vizudata se Age nau la yojana lavaNa samudra meM jAne para zuddhadanta dvIpa hai| yaha ekokAdi antara dvIpoM kI avagAhanA tathA AyAma vizambha kahakara aba unakA parikSepa kahate cAra dvIpanI AgaLa kamAnasAra uttara pirasatyAdi vidizAonA caramAntathI navase navase jana lavaNa saimadramAM AgaLa javAthI navaso nava jana lakhAI pahoLAI vALA temaja 2845 aThayAvIsa se pistALIsa jananI paridhivALA tathA pAvara vedika tathA vanakhaMDathI suzobhita bAhya pradezavALA ghanadatta, kaSTadatta. gUDhadanta ane zuddhadanta nAmanA cAra dviIpa che. eja pramANe ulkAmukhanI AgaLa navaso ceAjana lavaNa samudramAM javAthI laSTadanta dvIpa Ave che. vidya--khanI AgaLa navase jana lavaNa samudramAM javAthI gUDhadatta dvIpa Ave che. tathA vidyatathI AgaLa navase ejana lavaNuM samudramAM javAthI zuddha dantadvIpa Ave che. A pramANe e kemarUka vigere antara kIpanI avagAhanA tathA tenA
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ goo jIvAmigamatra zadadhikAni nava yojanazatAni (949) ekonapazcAzadadhika nava bhojanaparimitaH paridhirekorukAdi dvIpAnAM caturNA bhvtiiti| ___ato'gre pratyekasmin catupake pUrva-pUrva catuSkaparidhimamANe poDazAdhike niyate prakSipte'grevana paridhiparimANaM samAyAti tat Aha-vArasapaNNaDhAI hapakaNNAINa parikkheto' hayakarNAdInAM-hayakarNa-gokarNa-zakuLIkarNAnAM dvitIya catuSkagatAnAM caturgA dvIpAnAM parikSetraH-paridhiH dvAdazayojanazatAni paJcapaSTaya. dhikA (1265) pazcapaSTayadhika dvAdazazatayojanaparimitaH paridhiH hayakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM bhavatIti / / 1 / / 'AyasamuhAINaM pannarasekAsIe joyaNasae kiMcivisesAhie pariSadevega AdarzamukhAdInA mAdarzamukhameNdragvAdayomukha gomukha dvIpAnAm ekAzItyadhika pazcadazojana matAni 1581 mizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa 'evaM eeNaM kameNaM uvauMjiUNa NeyamA, cattAri cattAri egappamANA' evametena upayuktakrameNa pUrvokAvagAhanA-viSkammaparidhipramANarUpeNa upayujya pratyeka catuSkagatA zcatvAra catvAraH parasArame sapramANA nehavyA jJApAra, yathA ephasmin catuSke AdhadvIpasya yad avamAhanA-viSkammaparidhiparimANaM bhavati tadeva parimANaM zepANAM trayANAM dvIpAnAM bhavati caturNAmeka pramANatvaM bodhyam / hai 'egoruya parikkheyo' ityAdi, 'egoruya parikkhevo' ephoruka Adi cAra dvIpoM kA parikSepa nau sau gunacAsa-949 yojana kA hai hayakarNa Adi dvIpoM kA parikSepa pramANa 'dhArasapannahAI' bAraha sau sATha 1265 yojana kA hai 'AyaMsamuhAdINaM' Adarzamukha AdikoM kA parikSeSa pramANa 'pannara sekAsIe joyaNasae' pandraha sau ikyAsI 1581 yojana kA hai. paridhi ke pramANa ko yahA~ se sarvatra yaha kucha vizeSAdhika hai aisA samajhanA cAhiye 'evaM eleNaM kameNa upajiUNa thavyA catArira pappamANA' isa krama se jor3akara cAra cAra dvipoM kA pramANa paraspara mAya vihIna have tanA 5225 4AmA bhAva 2. 'egoraya parikkhetro' / 34 vigere yAra dIvAnI parikSa5 naksA bhAgApayAsa 848 yAnanI cha. 54 vigere dIyAnA parikSa parnu amAera 'bArasapannaDAi' paarse| pAsa ye nanu che. 'AyaMsamuhAdINa' bhAdaza bhuma vigere dIvAnA parikSeparnu pramANa 'pannarasekAsIe joyaNasae' 1581 pAsomezyAsI yonanu cha. tathA pAdhi pramAya mahithI madhe te 7 vizeSAdhi cha tema sA. 'evaM eeNaM kameNaM uvaU jiUNa NeyavvA cattAri cattAri egappamANA' 2 // pramANa meLavIne cAra cAra dvIpanuM pramANa paraspara sarakhuM samajavuM.
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 . 44 hayakarNadvIpanirUpaNam 701 'NANate' nAnAtvaM parasparaM bhedastu catuSkamapekSya bhavati kutra kutretpAda - 'ogA va parivakhece' avagAhe viSkambhe parikSepe, tathAhi ekacatuSkApekSayA'nyAnya catuSkeSu pratyekamekaikazatayojanavRddhadhA- avagAhanA'vyAmaviSkam parimANaM bhavati, paridhiparimANaM tu SoDazottara trirAta (316) yojanahRddhayA pratyeka catuSke bhavatItyetadeva nAnAva matreti / tadeva darzayati- 'paDhamavIya' ityAdi, 'paDhavIta cakANaM uggaho vikkhaMbho parikkhedo bhaNio' prathama dvitIya tRtIyacatuSkANAzr. avagrahaH atraNAhanA viSkambhaH parikSetraH sUtre evaM bhaNita:kathitaH, anyat pradarzyate = 'cauttha- caukke' ityAdi, 'cautthacaunake cha joyaNasavAI AmAsaciva khameNaM' caturthacatu ke payojanazatAni AyAmaviSkambheNadaiyavistArAbhyAM payojanazatamamANaka caturtha catuSko bhavati / 'ahArasattANautte joyasa' saptanavatyadhikASTAdazayojanazatAni / (1897) parikSepeNa dvIpA bhanPata paMcamaca sattajoyaNamayAI AyAmavivakhabhe' paJcamacatuSke saptasamAna hI samajhanA cAhiye 'NANalaM ogAhe, vikkhaMbhe, parikkheve' isa taraha ke kathana se yaha bhalI bhAMtI samajha meM A jAtA hai, ki avagAha meM viSkambha meM aura parikSepa meM pratyeka kI apekSA se nAnAtva bhinnatA hai isa meM prathama dvitIya tRtIya catuSkoM kA avagAra-AyAma viSkambha aura parikSetra ko lekara yahAM sUtra se hI spaSTa kara dI hai 'yahI vAna' padamapIyalakSya bakANaM uggaho vikkhaM yo parikkhevo bhaNito' isa sRtradvArA sUra kArane samajhA hai / 'cakthacaukke' caturtha catuSka meM 'chajoyaNamayAH' AyAma vikkhaMbheNa ahArasattANavate joyaNasate parikkheveNaM' cauthe catuSka ke azvamukhAdi dvIpoM kI lambAI caur3AI chaha 'maurojana kI hai aura paridhi aThAra sau satAnave - 1897 yojana se 'NANattaM oMgA he, 'vikkhaMbhe, parikkheve' yA abhAainA sthanathI se sArI rIte samajAya jAya che ke avagAhanAmAMvikabhamAM, ane pakSeipamAM darekanI apekSAthI judApaNuM Ave che. temAM pahelA bIjA, trIjA ane cethAnA avagAhu AyAma viSNubha ane parikSepane laIne ahIyAM sUtramAMja spaSTatA karI che. eja vAta 'paDhama bIyA taiya caukkANaM uggaho, vikkhabho, parikkhevo bhaniyo' mA sUtrapathI sUtrakAre samajAvela che. 'carattha caukke' thothA tuSTubhAM 'cha joyaNasayAI AyAma vikkha bheNaMagreed joyasara parikkheveNaM yathA yatuSTanA azvamukha vigere dvIpe nI lakhAi paheALAi se chaso ceAjananI che. ane paridhi 1897 aDhArase sattAlu yonnathI 464 vadhAre che. 'paMcama caukke satta joyaNasayAI AyAma
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 jIvAmigamale yojanazatAni AyAmaviSkambheNa dvIpA bhajanti, 'vAvIsaM terasottare joyaNasae parikkheveNaM' trayodazottara dvAviMzatiyojanazatAni parikSeSeNa dvIpA bhavanti / 'chaTTa caukke aTThajo yaNasayAi AzamavivakhaMbheNaM' pAThavatuSke'yojanazatAni AyAmaviSkambheNa dvoza bhavanti, tathA-'paNavIsaMgUNatIsajoyaNasae parikkheveNaM' ekonatriMzadadhika pazcaviMzatiyojanazatAni parikSepaNa / 'sattaracaukke navajoyaNa. sayAI AyAmarikkhabhege' samavatu ke navayojanasatAni AyAmaviSkambheNa, tathA-'do joraNasahassAI aTThapaNavAle joyaNasae parikkheveNaM' dve yojanasahase paJcacatvAriMzadadhikAni aSTayojanazatAni (2845) parikSepeNa dvIpA bhavanti / atha sarveSAM catuSkANAmaragAhanAviSkamma padidhiparimANajJAnArtha gAthAmAha'jassa ya jo' ityAdi, 'jassa ya jo dikkhaMbho' yasya catuSkasya yo yAvatparimito kucha adhika hai 'paMcamaca ikke sattajoyaNasathAI AyAmavikkhaMbheNe ghAvIsa terasottare joyaNalae parikkheveNaM' paMcama catuSka meM arzvakarNa Adi dvIpoM kI lambAI cauDAi sAta sau yojana kI hai| aura parikSepa kucha adhika bAisa sau teraha-2213 yojana kA hai 'cha? caukke aTTha joyaNasayAI AyAmavikAvaMbheNaM paNavIsaMguNatIsa jodhaNasae pari kheveNaM' chaThe catuSka meM ulkAmukha Adi dvIpoM kI lambAI caur3AI ATha sau yojana kI hai aura parikSepa kucha adhika pacIsa sau gunatIsa 2529 yojana kA hai 'sattamacaukke nava joyaNasaghAI AyAma vikkha bheNaM do joyaNasahassAI aTTha paNayAle joyaNalae parikkheveNaM' chaThe catuSka meM lambAI cauDAI nau sau yojana kI hai aura parikSepa kucha adhika do hajAra ATha sau paiMtAlIma-2845 yojala kA hai| yahAM isa viSaya meM gAyA 'jasma jo vikhaM ko ogAho tasma tattio ceva' vikhaMbhega bAvIsaM terasottare joyaNasae parivakheveNa' pAMyamA yatumA ma karNa vigere dvIpanI la bAI pahoLAI sAta jananI che. ane parikSepa * padhAre 2213 maaviisse| tara yonI che. 'chadra caukke aTTa joyaNasayAi AyAma ve khambhega pagavIsa guNatomajoyaNasara parikkhevaNe' 74! yatumA ulakAmukha vigere dvIpenI laMbAI pahoLAI ATha jananI che. ane pari. 25 444 dhAre 52yosase mAgAyatrIsa 2528 yojanAche. 'sattama caunake navanoyaNa sayAI oyAmavikkhaMbheNaM do joyaNasahassAI aTU paNazale joyaNasae parikkhevega' sa tamA yatumA mA pahANA npse| yAnI cha bhane parikSepa kaMIka vadhAre 2845 be hajAra AThaso pistALIsa ejanane che. mA samayamA mA prabhAgenA gAthA usa che. 'jassa jo bikkhaMbho ogAho
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 2.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 703 viSkambha:-AyAmaviSkambho bhavati 'tassa tattiyo ceva ogAho' tasya catuSka syA'vagAhastAvaka eva bhavati / tatra 'paDhamAINa parirao' prathamAdInAM catuSkANAM yAvasparimitaH parirayA-paridhirbhavati 'sesA NaM jANa ahio' zeSANAM prathamAdibhyo'gre'tanAnAM parirayo'dhiko bhavati, ayaM bhAvaH-pUrvapUrvaparirayaparimANe uttarottarapariyaparimANa pratyekaM SoDazottaratrizata prakSepeNAdhikaM bhavatIti 'jANa' jAnIhi / 'sesA jahA egoruyadIvassa' zeSA avaziSTA vaktavyatA yathA-yenaprakAreNa ekorukadvIpasya kathitA tathaiva sarveSAM dvIpAnAM jJAtavyeti / kiyatparyantamityAha-'jAva suddhadaMta dIve' yAvat-dvitIyacatuSkagata hayakarNa dvIpAdArabhya saptamacatuSkagatA'STAviMzatitamazuddha danta dvIpazyantam ekorukadvIpabad jJAtavyamitibhAvaH / ___ eteSAmeva dvIpAnAmavagAhAyAmaviSkambhapariraya (parikSepa) parimANasaMgraha gAthA AhaarthAt jisa catuSka kA jitanA viSkambha hai usa catuSka kI utanI hI avagAhanA hai 'paDhavAiyANa parirao jANa sesANaahiou' prathama Adi catuSkoM kA parikSepa jitanA kahA gayA hai unake parikSetra pramANa meM adhikatA hotI jAtI hai isakA tAtparya yaha hai ki pUrva pUrva ke catuSka ke paridhi parimANa meM pratyeka meM tInaso solaha milAne se Age kA paridhi parimANa adhika adhika hotA jAtA hai yahI mAda 'padamAiyANaparirao, lesA NaM jANa ahi. ou' isa gAthAI se prakaTa hotA hai 'sesA jahA egokhyadIvassa jAva suddhadantIve' zeSa saba dvIpoM kI vaktavyatAekoruka dvIpa ke jaisI samajha lenI cAhiye, aThAisA zuddhadanA dvIpa taka ina dvIpoM ke avagAha AyAma viSkambha, aura pariratha paridhi-inake parimANa kI saMgraha gAthAeM tassa tattio ceva' mAtra yatu / 2a (qozr , te yAnI meTalI 11 amAnA hai. 'paDhamAiyANa parirao jANa sesANa ahiou' 5 / vigaire caturkane parikSepa eTale kahela che, tenA parikSepa pramANamAM adhikapaNuM thatuM jAya che. Anu tAtparya e che ke pahelAnA catuSkanI paridhinA parimANamAM darekamAM 316 vaNase seLa meLavavAthI AgaLanI paridhinuM parimANa vadhAre vadhAre thatu ya cha, me mA 'paDhamAiyANa parirao sesANaM jANa ahiou' mA yathA yAya che. 'sesA jahA egoruyadIvassa jAva suddhadata dIva' zeSa sadhA dviIpanuM kathana ekeka dvIpanA kathana pramANenuM samajI levuM aThayAvIsamA zakadaMta dvIpa paryata A dvIpenI avagAhanA, AyAma, vinkaMbha ane pari2y paridhinA parimArAnI saba gAthA-sA mA pramANe che. 'paDhamammi tinni u
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 jIyAmigamadhye 'paDhamaMmi tinni u syA sesANa sa uttarA nana u jAva / omAhaM vikkaMbha dIvANa parirayaM nocchaM // 1 // paDhama caukka parirayA vIya caukkassa pariramo ahiyo' soTehi tihi u joyaNasaehi evameva sesANaM // 2 // egorupa parikkhevo Nava ceva sayAI auNa pnnaaii| vArasa pahAI hayakANgANaM parikkhevo // 3 // paNNarasa ekkAsIyA AyaMsamuhANa parirayo hoi / aTThArasa satta nauyA AsamuhANaM parikkhevo // 4 // bAbIsaM te rAha parikkhevI hoI AsakagANaM / eNavIsa auNatIsA ukkAmuha parirao hoi / / 5 / do cetra sahassAi aTeyasayA vaMti pnnyaalaa| ghagadaMta dIpANaM visesa mahino parikkheko // 6 / vyAkhyA-paDhamagi prayame dvopacatuSke ekokAdi ke cintyamAne trINi yojanazatAni anagAha-lavaga samudrAvaNAhaM niSkambhaM ca viSkambhanAimAda AyAmopi gRdhane vi sammAyAmayostulyaparimANatvAt, tena viSkambhamAyAmaM ca jAnIhIti kriyAzepaH, 'sesANaM' ityAThi, zeSANAM paNNAM dvIcatuSkANAM vAni isa prakAra se haiM-'paDhamammi tinni usayA' ityAdi gAthAeM chaha haiM jo TIkA meM dI huI hai ina gAdhAoM ko vyAkhyA isa prakAra se pradhAna hora catuSka ke-ekoruka Adi cAra dvIpoM ke-vicAra meM ina cAroM ekoka AbhASika vaiSANika, nAMgolika-dvIpoM kI avagAhanA aura lambAI caur3AI tIna sau yojana kI hai aisA jAnanA cAhiye isa taha yaha acamAranA, lamba I cauhAI Age 2 ke pratyeka catuSka meM eka eka sau ko adhisatA se bahanI gaI hai antima jo gharadanta Adi cAra dvIpa haiM unameM yaha nau bhAyojana taka ho jAtI hai isa prakAra dUsare catuka ke jayakarNavIra, gajakarNanIpa, sayA' yA cha yA cha re saMta eltmA papAmA bhAvesa che. e gAthAone artha A pramANe che. pahelA dvIpacatuSkanA ekeka vigere cAra dvIpe nA vicAramAM A cAre ekarUka, AbhaSika, vANika, nagelika dvIpanI avaga hatA ane laMbAI paheLAI traNa jananI che. tema sama javuM. A rIte A avagAhanA ane laMbAI pahoLAI AgaLanA dareka catuSkamAM ekase ekasanA adhika paNAthI vadhe che. chellA je ghanadanta vigere cAra dvIpa che, temAM te navaso jana sudhI thaI vAya che. A rIte bIjA catuSka nA hayakarNa dvIpa, gajakarNadvIpa, mekarNadvIpa, zaklIkarNadvIpamAM avagAhanA
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 705 zrINi zAtani pratyekaM zatottarANi karttavyAni tathAhi - avagAhanAviSkambhaM tAvad jAnIyAt yAvad navazatAni tadyathA = dvItIyacatuSke catvAri yojanazatAni tRtIye dvISacatuSke paJca yojanazatAni caturthe SaTzatAni paJca meM saptazatAni SaSThe aSTau zatAni, saptame navazatAnIti / ata Urdhvam- 'parirayaM vocche' ekorukaprabhRti dvIpAna parisyaM - parikSepaparimANaM vakSye kathayiSye iti // cAra gokarNadvIpa, zaSkulIkarNadvIpa inameM avagAhanA aura lambAI cauDAI sau yojana kI ho jAtI hai tRtIyadvIpa catuSka meM Adarzamukha, meNdramukha, ayomukha, - gomukha, -ina cAra dvIpoM meM pAMca sau yojana kI avagAhanA aura lambAI cauDAI ho jAtI hai caturthadvIpacatuSka meM - azva* mukha, hastimukha, siMhamukha vyAghramukha, ina cAra dvIpoM meM avagAhanA aura lambAI cauDAI chaha sau yojana kI ho jAtI hai| paMcama dvIpa catuSka meM azvakarNa siMhakarNa, akarNa, karNaprAvaraNa ina dvIpoM meM avagAhanA evaM lambAI cauDAI pratyeka kI sAta sau sAta sau yojana kI hotI hai chaTTe dvIpa catuSka meM - ulkAmukha meghamukha vidyunmukha, vidyuddanta- ina cAra dvIpoM meM avagAhanA evaM lambAI cauDAI pratyena kI ATha sau yojana kI ho jAtI hai isake bAda sAtaveM dvIpa catuSka meM ghanadanta laSTadanta gaDhadanta aura zuddha danta, ina cAradvIpoM meM avagAhanA evaM lambAI cauDAI pratyeka kI nau nau sau yojana kI hotI hai parizya paridhi ke parimANa ke sambandha meM aisA vicAra hai - prathamadvIpa catuSka meM paridhi kA parimANa kucha adhika * ww ane laMbAI paheALAi cAseA ceAjananI thai jAya che. trIjA dvIpa catuSkamAM zyAddarzabhubha, bheDhrabhuja, mayobhuma, gobhuma, mA yAra dvIpobhAM yAMyaseo yeonna nI avagAhanA ane laMbAi paheALAI thaI jAya che. cAthA dvIpa catuSkamAM azvamukha, hastimukha, siMhumukha, vyAghramukha A cAra dvIpAmAM avagAhanA ane lakhAi paheALAI chaseA ceAjananI thaI jAya che. pAMcamAM dvIpa catuSkamAM azvakaNa, si'haeNka, aka, ane kaNa prAvaraNu A cAra dvIpAmAM avagAhanA ane lakhAi paheALAi darekanI sAtaseA caiAjananI thai jAya che. chaTThA dvIpa catuSTamAM ulkAmukha, meghamukha, vidyutsukha, vidyuta A cAra dvIpAmAM avagAhanA ane lakhAI, paheALAi darekanI Ase AThaseA ceAjananI thaI jAya che. te pachI sAtamAM dvIpa catuSkamAM ghanadata, labjhadaMta, gUDhadata ane zuddhaMta A cAra dvIpAmAM AvagAhanA ane lakhAi paheALAi darekanI navase navaseA ceAjananI thaI jAya che. pariraya-paridhinA parimANunA sa madhamAM A pramANenA vicAra che. pahelA dvIpa catuSTamAM pariSinuM pramANu kaMIka vadhAre nI0 89
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 jIpAmigama pratijJAtameva darzayati-'paDhama caukka' ityAdi, prathamacatuSkaparirayAprathamadvIpacatuSkaparirayaparimANAt dvitIyacatuSkasya-dvitIyadvIpacatuSTayasya parirayA-parityaparimANamadhikaH poDazaiH-poDazottara stribhiryojanazataiH evameva, anenaiva prakAreNa zeSANAM-dvIpacatuSkANAM parirayaparimANamadhikaM pUrva pUrva catuSka parirayaparimANAta poDazottaratriMzatayojanAdhikaM jJAtavyam, etadevAnimagAthayA darzayati-'egorupa' ityAdi, ekorukaparikSepaH-ekorukadvIpopalakSita prathamadvIpa catuSkaparikSepo navazatAni ekonapaJcAzAni-ekona paJcAzadadhikAnItyarthaH / tatatriSu yojanazateSu prakSipteSu 'hayakaNNANaM' iti iyakarNa prabhRtInAM caturNA dvIpAnAM parakSepo bhavati, sa ca dvAdazazatAni paJcaSaSTAni-paJcapaSTayadhikAni / tatrApi triSu yojanazateSu poDazottareSu prakSipteSu 'AyasamuhAgaM' ityAdi, 'bhAyaM samuhANa Adarzamukha prabhRtInAm tRtIya catuSkasthitAnAM caturNA dvIpAnAM pariraya parimANaM bhavati / tacca paJcadazayojanazatAni ekAzItyadhikAni / tato bhUyo'pi triSu yojanazateSu poDazotareSu pakSipteSu 'AsAhANaM' iti azyamukha prabhRtInAM caturtha catuSkasthitAnAM caturNA dvIpAnAM parikSepaH, tadyathA-aSTAdazayojanazatAni saptanavatyadhikAni / teSvapi triSu yojanazatepu poDazottareSu pakSipteSu 'Asa. nau sau gunacAsa-949 yojana kA kahA gayA hai, isa parimANa meM tIna sau solaha-316 yojana pilAne se Age ke dvitIya.dvIpa catuSka ke pariraya kA parimANa AjAtA hai isa taraha dvitIya dvIpa catuSka kA pariraya parimANa dhAraha lau paisaTha 1265 yojana kA A jAtA hai tRtIya dvIpa catuSka kA pariracha parimANa 1265, 316 joDane se pandraha sau ikyAsI. 1581 yojana kA parizya parimANa A jAtA hai 1581 yojanoM meM 316 joDa dene se caturtha dvIpa catuSka kA pariraya parimANa nikala jAtA hai aura yaha aThAraha sau satAnave 1897 yojana kA hotA hai| isameM 316 949 navase egaNa pacAsa ejananuM kahela che. A parimANamAM 316 traNa se soLa jana meLavavAthI AgaLanA bIjA dvIpa catuSkanuM pariraya parimANa AvI jAya che. A rIte bIjA dvIpa catuSkanuM pariraya parimANu bAraso pAMsaTha 126pa jananuM thaI jAya che. trIjA dviIpa catuSkanA parirayanuM parimANa 1265 bAraso pAMsaThamAM 316 traNa seLa umeravAthI 1581 padaraso ekAzI jinanuM pararaya parimANa AvI jAya che. 1581 paMdaraso ekAzI ejanamAM 316 traNaso seLa umeravAthI cethA dvIpa catuSkanuM pariraya parimANa nIkaLI Ave che. ane A 1897 aDhAraso sattANu jananuM thAya che. temAM 316
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 707 kannANaM' azvakarNa pramukhANAM caturNA dvIpAnAM parikSepo bhavati tadyathA-dvAviMzati yojanazatAni trayodazAni trayodazAdhikAni / tato bhUyo'pi tripu yojanazateSu poDazottareSu prakSipteSu ulkAmukhaparirathA, ulkAmukha dvIpacatuSkapariyaparimANaM bhavati tadyathA-paJcaviMzatiyojanazatAni ekonatriMzAni, ekontriNshddhikaani| tataH punarapi triSu yojanazateSu dvIpoDazottareSu prakSipleSu ghanadantadvIpAnAM ghanadanta pramukhasaptamadvIpa catuSkasya parikSeSA, taghazA-Te sahale aSTauzatAni paJcacatvArizAni paJcacatvAriMzadadhikAni, visesapahio' iti padamante'bhihitatvAt sarvatrApi abhisambandhanIyam tena sarvatrApi kizcidvizeSAdhikamuktarUpaM parirayaparimANaM jJAtavyamiti // 6 // tadevame te mandaraparvatasya dakSiNe himavati parvate catamradhvapi vidikSu vyavasthitAH sarvasaMkhyayA'STAviMzati dvIpAH / joDa dene para paMcama hIpa catuSkA pariratha parimANa nikalatA hai aura yaha bAisa sau teraha 2213 yojana kA hotA hai isa paristhaparimANa meM 316 joDane para chaThaveM dvIpa catuka kA parizyaparimANa pacIsa sau gunatIsa 2529 yojana kA A jAtA hai isI taraha chaThaveM dIpa catuSka ke parirayaparimANa meM 316 joDane para sAtaveM dvIpa catuSkA kA paristhaparimANa A jAtA hai aura yaha kucha adhika 2845 yojana kA hotA hai pariraya ke pratyeka catuSka parimANa le 'kucha adhika aisA vizeSaNa lagAnA cAhiye gA0 // 61 // ye antarvIpa aTThAIsa haiM aura mandara parvata ke dakSiNa bhAga meM himavata parvata kI cAroM vidizAoM arthAt usake cAroM konoM para hai| traNaso soLa umeravAthI pAMcamAM dviIpa catuSkanA paricayanuM parimANa nIkaLI Ave che. ane te 2213 bAvIso tera jana thAya che. temAM 316 umeravAthI chaThA dvipa catuSkanA parirayanuM parimANa 2529 paccIsaso ogaNatrIsa jananuM thaI jAya che. eja rIte chaThA dvIpa catuSkanA pariraya parimANa 316 umeravAthI sAtamA dvipa catuSkanA parizyanuM pariNAma AvI jAya che. ane te kaMIka vadhAre 2845 ejananu thAya che. parirayanA dareka catunA parimANathI kaMIka vadhAre ema vizeSaNa lagAvavuM joIe ke gA. 6 A aMtara kI ayAvIsa che ane maMdira parvatanA dakSiNa bhAgamAM himavaMta parvatanI cAre vidizAomAM arthAt tenA cAre khUNA para che.
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708 mandarasya dakSiNe kSudra himavatparvatasya vidizA 22 "9 39 | aSTAviMzatyantaradvIpako kam / (1) prathamacatuSkam // avagA. AyAmavi. yo. yo 49 300 uttarapaurastya dakSiNapaurastya 300 dakSiNapAzcAtya 300 uttarapAzcAtya 300 300 OVERLO inake nAma kramazaH isa prakAra se haiMdakSiNadizA ke manuSyoM ke antaradvIpoM ke nAma- avagAhanAdikA citra -- 1 prathama 2 dvitIya 3 tRtIya 4 caturtha 5 paMcama 6 SaSTha 7 saptama 300 300 300 dvIpa dvIpa 2 AAbhASika gajaka dvIpa dvIpa jIvAmi gamasUtre catuSka catuSka catuSka catuSka catuSka catuSka catuSka 1 - ekorukadvIpa - hayakarNa Adarzamukha azvamukha azvakarNa ulkAmukha ghanadanta dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa paridhiyo dvIpanA0 949 ekoruka 949 | AmApika 949 | vaiSANika (vaizAlika) 949 nAGgoLika 2 - AbhASika - gajakarNa meNDhamukha hastimukha siMhakarNa meghamukha laSTadanta dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa 3- vaiSANika- gokarNa ayomukha siMhamukha akarNa vidyunmukha gUDhadanta dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa dvIpa 4- nAMgolika - zaSkulI gomukha vyAghra karNaprAvaraNa vidyuddanta zuddhadanta dvIpa karNa dvIpa dvIpa mukhadvIpa dvIpa dvIpa dvIpa Dha vaiSANika gAkaNu dvIpa dvIpa 4 nAMgeAlika zazkelIkaNuM dvIpa dvIpa tenA nAmeA kramathI A pramANe che. dakSiNa dizAnA manuSyeAnA aMtaradvIpAnA nAmeA ane avagAhanAdi a. yatuSTha dvi. catuSTha tR. tuSTurA, yatuSTha yaM yatuS SaSTha yatuSTha sa. yatuSTha 1 ekAka hayaka Adazamukha azvamukha azvaka dvIpa dvIpa dvIpa ulkAmukha ghanaHnta dvIpa dvIpa medramukha dvIpa hastimukha siMhaeNka' meghamukha laSTainta dvIpa dvIpa dvIpa thrIpa sihaMmukha akaNuM vaghunmukha gUDhadanta dvIpa dvIpa dvIya dvIpa gomukha vyApramukha ka prAvaraNa vidyuEnta zuddhaI ta thrIpa dvIpa dvIpa dvIpa rIpa aAsukha dIpa
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 ku.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 709 (2) dvitIya catuSkam // dvIpanAma | vidizA / acagA. yo. AyAmavi, yo paridhiyo. | dvIpanAma ekoruka uttarapaurastya 400 400 1265 hayakarNa AbhASika dakSiNapaurastya 400 400 1265 gajakarNa vaiSANika dakSiNapAzcAtya 400 1265 gokarNa (vaizAlika) nAGgolika uttarapAzcAtya / 400 400 / 1265 zaSkulakarNa (3) tRtIya catuSkam / / dvIpanAma | vidizA avagA.yo. AyAmavi. yo. paridhiyo. dvIpanAma iyakarNa uttarapaurastya / 500 500 1581 Adarzamukha gajakarNa dakSipaurastya / 500 500 1581 meNdamukha gokarNa dakSiNapAzcAtya 500 1581 ayomukha zaSkulIkaNe uttarapAzcAtya 500 1581 gaMmukha (4) caturthakam / / dvIpanAma - vidizA avagA.yo. pAyAmavi.yo. paridhiyo dvIpanAma Adarzamukha uttarapaurastya / 600 600 1897 / azvamukha meNTamukha dakSiNaporastya 600 600 1897 hastimukha ayomukha | dakSiNapAzcAtya 600 1897 siMhamukha gomukha / uttarapAzcAtya / 600 1897 vyAghramukha 1-avagAhanA-300 400 500 600 700 800 900 yojana yojana yojana yojana yojana yojana yojana 2-laMbAI cauDAI-300 400 500 600 700 800 900 yojana yojana yojana yojana yojana yojana yojana 3-paridhi- 949 1265 1581 1897 2213 2529 2845 yojana yojana yojana yojana yojana yojana yo. kucha adhika 1 bhagAnA 300 400 500 600 700 800 800 jana jana jana jana jana jana jana 28mAdha-paDA 300 400 500 100 700 800 800 jana jana jana jana jana jana jana 3 paridhi- 848 1265 1581 1887 2213 2528 28260 jana jana jana jana jana jana jana (&03 padhAre) 600
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 700 azvarNa 800 prAtya 800 70 jIvAmigamasse (5) paJcamacatuSkam // dvIpanAma | vidizA (avagA yo | AyAmaci. yo paridhiyo | dvIpanAma azvakarNa uttarapaurastya / 700 2213 / azvakarNa hastimukha dakSiNapaurastya / 700 700 | 2213 siMhakarNa siMhamukha dakSiNapAzcAtya 700 2213 akarNa vyAnamukha | uttarapAzcAtya / 700 / | 2213 karNaprAvaraNa (6) paSTha catuSkam // dvIpanAma vidizA avagA.yo. AyAmavi.yo. paridhiyo / dvIpanAma uttaraporastya 800 800 2529 ulkAmukha siMhakarNa dakSiNapaurastya 800 2529 meghamukha akarNa dakSiNapAzcAtya 800 800 2519 vidyunmukha karNaprAvaraNa uttarapAzcAtya / 800 2529 vidyudanta (7) saptama catuSkam // dvopanAma bidizA avagA. yo. AyAmavi.yo, paridhiyo, / dvIpanAma ulkAmukha uttarapaurastya 900 2845 vi. ghanadatta meghamukha dakSiNapaurastya 900 2845, laSTadatta vidyunmukha dakSiNapAzcAtya 900 2845, gUDhadanta vidyudanta uttarapAzcAtya | 900 / 900 2845,, zuddhadanta 'ete'STAviMzatidIkSiNAtyA antaradvIpAH bhaticatuSka svasvApekSayA samAnapramANAH sandhi' evam-autarAhA api aSTAviMzatirantaradvIpAH maticatuSkaM svasvApekSayA samAnamamANAH santi ityevaM sarve paTpaJcAzad (56) antaradvIpA bhavantIti' atra kizcidvizeSAdhiketi padaM sapta catuSkazate sarvasminnapi paridhiparimANe'va sAtavyamiti / ___ athai teSAM gatimAha-'devaloga ityAdi, 'devale gapariragahiyA NaM te maNuyA paNNacA samaNAuso' te khalu manujA devalokaparira hAvAH devaloko bhavanapatyAdi ava inakI gati kA varNana karate haiM zeSa inake Age ke jo antaradvIpa hai unake parikSeSa pramANa meM adhikatA hotI jAtI hai "devaloka parihiyA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso" have tenI gatinuM varNana karavAmAM Ave che. bAkInA tenA pachInA je aMtara dvipe che. tenA parikSepa pramANamAM adhika pAgu thatuM jAya che. ethIja 4o cha / 'devalokapariggahiyANa' te maNuyA paNNacA khamaNAuso' he zrama Ayu bhan 900
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.44 hayakarNadhIpanirUpaNam rUpa eva, tathA kSetrasvAmAcyA tayogyAyurvandhanena parigRhItaH punarjanmatvena svIkRto yaiste tathAbhUtAH devalokagAmina eva te mAsA he zramaNa ! he AyuSman ! iti / pUrvaM dAkSiNAtyanA mekorukAdhaSTAviMzatyantaradvIpAnAM varNanaM kRtam, sAmpa. tam-aucarAhANA mekorukAyaSTAviMzatyantaradvIpAnAM varNanAvaraH, te ca kSudrahimavattulyavarNapramANapadma hudapramANAyAmaviSkambhAdagAha puNDarIkahadopazomite zikhariNi varSadharaparvate lavaNasamudra jalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAzcatasRSu vidikSu ekokAdi tulyanAmAno'kSuNNApAntarAlAyAmaviSkambhA autarA 'uttarillANaM' ityAdi 'kahiNaM bhaMte ! kutra kha bhadanta ! uttarillANaM' aSTAviMzati saMkhyakA anye'ntaradvIpAH santIti tAn pradarzayitumAha-'kahiNaM bhate ! auttarAhANAm uttaradikasthitAnAm 'egoruyaSaNurasANaM' eko rukamanuSyANAm 'egorupadIve NAmaM dIye paNNatte' eka kadvIpo nAyadvIpaH prajJatA- kathitaH ? iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyanA' he gautama !'jaMbuddIve he zramaNa AyuSman ! ina saba antaradvIpoM ke manuSya devaloka kA parigrahajinho ke aise hI hote haiM / arthAt ye antaradvIpaja manuSya bhavanapatyAdi izAnAnta devagatike sivAya anya gatiyoM meM janma nahIM lete haiN| yahA~ taka dakSiNa dizA ke ekokAdi antaradvIpoM kA varNana karake aba uttara dizA ke ekokAdi antaradvIpoM kA varNana karate haiM, 'kahiNaM bhaMte ! uttarillANa' ityAdi kahiNaM bhaMte uttarillANaM egolya maNustANaM eguruyadIve NAmaM dIve paNatta isa sUtra dvArA gautalasvAmIne prabhu le aisA pUchA hai-he bhadanta' uttara dizA ke ekoruka manuSyoM kA ekosa nAma kA dvIpa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM! A badhA aMtaradvIpanA manuSya devalekane parigraha jeoe karyo che evAja hoya che. arthAt A antadvIpamAM thanArA manuSya bhavanapatyAdi IzAnA deva gati zivAya anya gatimAM janma letA nathI. ahIM sudhI dakSiNa dizAnA ekeraka vigere antara dvIpanuM varNana karIne have uttara dizAnA ekarUka vigere antara dIpanuM varNana karavAmAM Ave che - 'kahi Na bhaMte ! uttarillANa' yA 'kahi Na bhate ! uttarillANaM egoruyamaNussANa egoruyadIve NAmaM dIve paNNatte' mA suutraa| zrI. gautamasvAmI prabhuzrIna se pUchayu cha 3he bhagavan ! uttara dizAnA ekarUka manuSyane ekerUka nAmane dvIpa kayAM kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 jIvAmigamale dIve' jambUdIpa nAmake dvIpe 'maMdarassa pabvayassa' mandaranAmakaparvatasya 'uttareNa' uttareNa-uttarasyAM dizi 'siharissa vAsadharapabvayassa' zikhariNaHzikhari nAmaka varSadharaparvatasya 'uttarapurasthimiLAo carimaMtAyo' uttarapaurastyAt caramAntAt 'lavaNasamudaM tini joyaNasayAI ogAhittA' trINi yojanazatAni lavaNasamudraM vyatikramya 'evaM jahA dAhiNillA NaM tahA uttarillANaM, bhANiyantra' evaM yathA-dAkSiNAtyAnA mekoruka manuSyANAM varNanaM kRtaM tathaivottarANAmapi varNana bhaNitavyam / 'gavaraM' navaram-vizeSo'yam-tatra dAkSiNAtyakorukAdi prakaraNe kSudrahimavadvapaMdharaparvatasya vidizAsu' iti moktam atrauttaraikorukAdi prakaraNe 'siharissa vAsaharapabjayassa vidisAmu' zikhariNo varSadharaparvatasya vidikSu iti vaktavyam / ki nAmaka dvIpa paryantam ? ityAda-'evaM jAva' ityAdi, evam-anena prakAreNa 'jAva suddhadaMtadIvetti' yAvat - zuddhadantadvIpa iti saptama catuSkasyAntima'goyamA' jambUddIce dIve maMdasta pavvayassa uttareNaM siharissa vAsahara pavvayasta uttarapurasthimillAo carimaMtAbholavaNasamudaM tiNi joyaNasathAI bhogAhittA evaM jahA dAhiNillANa tahA uttarillANabhANiyanvaM, NavaraM siharista vAsaharapavvayassa vidisAsu evaM jAva suddhadaMta dIve. ttijAva settaM aMtaradIvagA' jambU dvIpa nAma ke isa dvIpa meM jo sumeru parvata hai usako uttara dizA meM jo zikharI nAma kA varSadhara parvata hai usakI IzAna dizA ke caramAnta se, lavaNasamudra meM tIna sau yojana calane para jaisA ki dakSiNa dizA ke ekoruka manuSyoM kA dvIpa kahA gayA hai usI taraha se uttara dizA ke ekoruka manuSyoM kA bhI ekoruka nAma kA dvIpa kahA gayA hai ye uttara dizA ke antaradvIpa zikharI parvana kI dADhAoM para hai aura ye usakI vidizAoM meM haiN| zuddhadanta'goyamo ! jambuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNa siharissa vAsaharamavvayasma uttara purathimillAo carimatAo lavaNasamudda tini joyaNasayAI ogAhittA evaM jahA dAhiNillANa tahA uttarillANa bhANiyavva navara' siharissa vAmahara pavvayassa vidimAsu evaM jAva suddhadaMta dIveci jAva se taM ataradIvagA' bhUdI5 nAmanA A dvipamAM je sumerU parvata che tenI uttara dizAmAM zikharI nAmane je varSadhara parvata che tenI IzAna dizAnA caramAntathI lavaNa samudramAM traNa jana cAlavAthI jema dakSiNa dizAnA ekeka manuSyone dvipa kahela che, teja rItathI uttara dizAnA ekerUka manuSyane paNa ekarUka nAmane dvIpa kahevAmAM Avela che. e uttara dizAne aMtarIpa zikharI parvanI dADhAe para Avela che. ane te tenI vidizAomAM che. zraddhadaMtadvIpa paryantanA badhA
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ % D prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3.44 hayakarNadvIpanirUpaNam 713 zuddhadantadvIpo vartate tAvatparyantamiti, ekoruka dvIpAdArabhyA'STAviMzatitamazuddhadanta dvIpa paryantAnA mauttarANAmaSTAviMzatyantaradvopAnAM sarva varNanaM pUrpabadeva vAcyamiti, 'jAva' iti, yAvatmakaraNa samApti paryantamiti / upasaMharannAha-se taM aMtaradIvagA' te ete antaradIpakA iti, te-ye pUrva pradarzitAH ete-anopadarzitA antaradvIpA yathAkramaM pradarzitA iti // ____ 'antaradvIpaka manuSyAn nirUpyAkarmabhUmaka manuSyAn nirUpayitumAha-se ki taM' ityAdi, 'se ki ta akambhabhUmaga maNussA' atha ke te akarmabhUmaka manuSyAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'akambhabhUmaga maNustA tIsavIhA panattA' akarmabhUmakamanuSyA striMzadvidhA:-triMzatyakArakAH prajJaptAH-kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-'paMcahi hemavaehi paJcabhihamavataiH, 'evaM' evam-anena prakAreNa paJcabhimatrataiH, paJcabhirharivarSaH, paJcabhiH ramyakavaH, paJcabhirdevakurubhiH, paJcabhiruttarakurubhirititriMzatkSetrabhedai stadutpannA manuSyA api triMzad bhavanti iti / etadeva 'jahA' iti sUtra padena pradazyate-'jahA' ityAdi, 'jahA paNNavaNApade jAva paMcahi uttarakuruhi yathA chIpa taka ye antaradvIpa yahAM aThAIsa haiN| ina sabakA varNana dakSiNa dizA ke antaradvIpoM ke varNana jaisA hI hai| isa taraha yahAM taka antaradvIpoM kA varNana kiyA gayA hai yahAM taka antaradvIpoM ke manuSyoM kA nirUpaNa karake aba apharmabhUmikamanuSyoM kA nirUpaNa karate haiM-'se ki taM' ityaadi| ____ 'seki te akasmabhUmagamaNussA' he bhadanta ! akarmabhUmika manuSya kitane prakAra ke haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama' akammabhUmagamaNussA tInavIcA paNNattA' akarmabhUmaka manuSya tIsa prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'paMcahiM hemavaehi pAMca haimavata kSetra ke manuSya 'evaM jahA paNNavaNA pade jAva paMcahiM uttarakuruhiM' maLIne aThayAvIsa aMtarIpa ahiM kahela che. te badhAnuM varNana dakSiNa dizAnA aMtara dvIpanA varNana pramANe ja che. A rIte ATalA sudhI aMtara dviIpanuM varNana karavAmAM Avela che A rIte ATalA sudhI aMtaradvIpanA manuSyAnuM nirUpaNa karela che. have mama bhUminA manuSyonu ni35 42vAmAM Ave che. 'se ki' ta' yA 'se kiM ta akammabhUmaga maNussA' magavan 204ma bhUminA manuSyA keTalA prakAranA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama! 'akammabhUmaga maNussA tIpta vihaH paNNattA' mabhUminA manuSya trIsa prAranA pAmA bhAvale. 'ta jahA' 2 mA pramANe che. 'paMcahiM hemavaehi' yAMcya prA2nA ubhapatakSetranA mnussy| 'evaM jahA paNNavaNApade jAva pacahi uttara jI0 90
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 jIvAmigamasUtre prajJApanAyAH prathame pade kathitaM yAvatpazcabhiruttarakurubhiriti-akarmabhUmaka manuvyANAM varNanaM kRtaM tadanusAreNaivAtra jJAtavyam / akarmabhUmakamanuSyAn nirUpya karmabhUmakAnnirUpayituM praznayannAha - 'se kiM taM' ityAdi, 'se kiM taM kammA' atha ke te karmabhUmakAH, karmabhUmakA manuSyAH kiyanto bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'kammabhUmagA maNussA paNNarasavihA pannatA' karmabhUmakAH karmabhUmiSu samutpannA manuSyAH paJcadazavidhA :- 'paMcadazamakArakAH prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA ' tadyathA paMcahi bharahehiM' paJcabhirbharate: 'paMcahi eravaehiM' paJcabhirairavataiH 'paMcahi mahAvideherhi' paJcabhirmahAvidehaiH tathA ca paJca " pAMca hairaNyavata pAMca harivarSa kSetra ke manuSya pAMca ramyaka kSetra ke manudhya aura pAMca devakuru ke manuSya aura pAMca uttarakuru ke manuSya isa prakAra se DhAI dvIpa meM ye tIsa bhogabhUmiyAM prakarmabhUmiyAM hai| ina akarmabhUmiyoM meM jo utpanna hue manuSya hai ve akarmabhUmaka manuSya kaha lAte haiN| aura inheM ilI se tIsa prakAra ke kahA gayA hai 'se ttaM aka bhUmagA' isa prakAra se akarmabhUmakoM ke sambandha meM yaha kathana kiyA gayA hai inakA vistRta kathana prajJApanA pada meM prajJApanA sUtra ke prathama pada meM huA hai ataH vahIM se yaha viSaya jijJAsuoM ko jAna lenAcAhiye / 'se kiM taM kammabhUmagA' he bhadanta / karmabhUmaka manuSya kitane prakAra ke hai isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI ko kahate hai-he gautama! karmabhUmaka manuSya 'paNNarasa vihA paNNattA' pandraha prakAra ke kahe gaye hai 'taM jahA ' jaise- 'paMcahi bhara hehiM paMcahiM eravaehiM paMcahi mahAvidehehiM' pA~ca bharata 1 kuruddi" pAMtha aAranA hairaeyavata kSetranA manuSya yAMya aAranA harivarSa kSetranA manuSya pAMca prakAranA ramyakakSetranA manuSya ane pAMca prakAranA devakurUnA manuSyA ane pAMca uttarakurUnA manuSya A rIte aDhAi dvIpamAM A trIsa bhAgabhUmi akama bhUmi che. A kama bhUmiyAmAM utpanna thayelA je manuSyeA che, tee aka bhramaka manuSyA kahevAya che. ane te badhA maLIne trIsa prakAranA ahevAmAM Ave che. 'se ttaM akammabhUmagA' yA rIte ambha bhUmiyAnA sabhadhabhAM kathana karavAmAM Avela che. Anu savistara kathana prajJApanA sUtranA prajJApanA padamAM karavAmAM Avela che. tethI jIjJAsuoe te khadhu tyAMthI jANI levuM 'se kiM taM kammabhUmagA' he bhagavan urbha bhUminA manuSyo DeMTalA ahAranA udyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke huM gautama ! krarmobhuubhinaa mnussye| 'pannarasa vidyA paNNattA' yannara aAranA DevAmAM Ave che. 'ta' jahA' te bhA prabhA] laghuvA bhaI 'pa'cahi' bharahehi, paMcahi evaehi, pacahiM
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ cchAnAM svalparA anuddhiprAptA lAdi, evaM jahA pAtavyam pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.44 hayakarNadvIpanirUpaNam bharata, paJcaravataH paJcamahAvidehabhedAt paJcadazamakArakAH karmabhUmakamanuSyA bhavantIti / 'te samAsao duvihA pannattA' te karmabhUyakA manuSyAH samAsataH-saMkSepeNa dvividhAH-dvi prakArakAH prajJaptAH-kathitA, dvaividhyaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'pAyariyA milecch|' AryAH slecchAzva, tatra mle. cchAnAM svalpatvAtprathamaM mlecchA varNyante-ThalecchAH shkyvnaadibhedairnekvidhaaH| AryA RddhimAptA anRddhiprAptA ihi dvividhAH / ete dvaye bhedAnubhedairvahuvidhA bhavanti, tatpajJApanAtidezenAha 'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA paNNavaNApade jAva se taM AriyA' evaM yathA yajJApanAyA: prathame pade kathitaM tathaivAtrApi jJAtavyam phiyatparyantaM prajJApanAprakaraNaM jJAtavyaM tamAha-'jAva' ityAdi, 'jAva se taM AriyA' yAvatte ete AryAH, iti paryantamiti / 'se taM gamavakaMtiyA' te ete garbhavyuskrAntikA jIvA nirUpitAH, 'se taM maNussA' te ete uparyuktakrameNa manuSyA strividhA api nirUpitA iti ||luu0 44 // kSetroM ke pAMca airavata kSetroM ke aura pAMca videhoM ke saba milakara pandraha karmabhUmiyoM kI apekSA manuSya pandraha prakAra ke ho jAte hai| te samAsao duvihA pannattA' the karmabhUmika manuSya saMkSepa se do prakAra ke hote hai 'taM jahA' jaile 'AriyA milecchA' Arya aura mleccha, mleccha zaka sUta Adi hai / 'evaM jahA paNNavaNApade jAba kheta AriyA' prajJApanA ke prathama pada meM Arya prakaraNa taka ila sambandha meM kathana kiyA hai ataH vaisA hI bahasa kathana yahAM para bhI AryoM ke sambandha meM kara lenA cAhiye 'seta samakkraliyA' isa prakAra se garbhaja jIvoM kA yahAM taka nirUpaNa ho jAtA hai| 'khetaM paNNustA' ina ke nirUpaNa ho jAne para tIna prakArake manuSyokA nirUpaNa bhI samApta ho jAtA hai|44|| mahAvidehehi' pAya prazna maratakSetranA pAya mAranA bharapatakSetranA mane pAya prakAranA mahAvideha kSetranA e pramANe badhA maLine paMghara prakAranI 4ma bhUminA bhanudhyo 55 52 prAna! 2 mya che. 'te samAsa o duvihA pannattA' mA bhabhUminA manuSyo sapathA meM prA2nA thAya che. 'ta' jahA" nabhaI 'AriyA milecchA' mA bhane 27, mhocha za4, sUta vigere che. 'evaM jahA paNNavaNApade jAna se taM AriyA' prajJApana sUtranA par3atA prajJApanA padamAM Arya prakaraNa sudhI A viSayanuM kathana karela che. te ja pramANe te saghaNu 4thana saDiyAM yanmayAnA samAM sabha7 : 'se tagambha vakka tiyA' mA zata mATamA sudhI 4 vA ni35 ya naya che. 'se tta maNussA' yasa varnu ni35 vAthI traya nA mnussy| na ni35] tha ya che. // 44 //
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ novAbhigamasa te ete manuSyA nirUpitAH, sampati-devAn nirUpayitumAha-'se kiM taM devA' ityAdi, mUlam le kiM taM devA ? devA caubbihA pannattA taM jahA bhavaNavAsI vANamaMtarA joisiyA vemaanniyaa| se kiM taM bhavaNavAsI ? bhavaNavAsI dasavihA pannattA, taM jahA-asurakumArA jahA paNNavaNApade devANaM bheo tahA bhANiyavo jAva aNuttarovavAiyA paMcavihA pannatA taM jahA-vijayavejayaMta jAva savvaTThasiddhagA, se taM aNuttarovavAiyA / kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsi devANaM bhavaNA pannattA, kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsI devA parivasaMti ? goyamA ! imIse rayaNappabhA puDhavIe asI uttara joyaNasayasahassa bAhallAe evaM jahA paNNavaNAe jAva bhavaNavAsAiyA, ettha NaM bhavaNavAsINaM devANaM satta bhavaNakoDIo bAvattari bhavaNAvAsasayasahassA bhavatIti mkkhaayN| teNaM bhavaNA bAhiM vaTTA, aMto samacauraMsA, ahe pukkharakaNiyA saMThANasaMThiyA bhavaNabaNNao bhANiyatvo jahA ThANapade jAva pddiruuvaa| tattha NaM bahave bhavaNavAsI devA parivasaMti, asurA NAga suvaNNA ya jahA paNNavaNAe jAva viharati / kahiM gaM bhaMte! asurakubhArANaM devANaM bhavaNA pannattA? pucchA evaM jahA paNNavaNA ThANapade jAva viharati / kahiM NaM bhaMte! dAhiNillANaM asurakumAradevANaM bhavaNA pucchA evaM jahA ThANapade jAva camare, tattha asurakumAriMde asurakumArarAyA parivasai jAva viharai ||suu045|| chAyA-atha ke te devAH ? devAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-bhavanavAsino vAnanyantarA jyotiSkA vaimAnikAH / atha ke te bhavanavAsinaH / bhavanavAsino dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-asurakumArAH yathA prajJApanApade devAnAM bhedastathA bhaNi
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ healfakA TIkA pra. 3 u. 3 . 45 devasvarUpavarNanam 77 '' tavyo yAvadanuttaropapAtikAH paJcavidhAH prajJaptAH tathavA- vijayavaijayanta yAvat sarvArthasiddhikAH te ete anuttaropapAtikAH kutra khalu bhadanta ! bhavanavAsidevAnAM bhavanAni jJatAni kutra kha bhadanta ! bhavanavAsidenA / parivasanti ? gautama ! etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA azItyuttarayojanazatasahasravAhalyAyAH, evaM yathA prajJApanAyAM yAvat bhavanavAsAdikAH atra khalu bhavanavAsinAM devAnAM saptabhavanakoTayaH dvisaptatibhavanAvAsa zatasahasrANi bhavantItyAkhyAtam, vAni khalu bhavanAni bahirvRttAni, antaH samacaturastrANi, adhastalabhAgeSu puSkarakarNikAsaMsthitAni, Heat bhaNitavyo yathA sthAnAde yAvatmavirUpANi / tatra khala bahavo bhavanavAsino devAH parivasanti asurA nAgasuvarNAzca yathA majJApanAyAM yAvadviharanti / kutra khalu bhadanta / asurakumArANAM devAnAM bhavanAni prajJaptAni pRcchA evaM yathA prajJApanA sthAnapade yAvad viharanti / kutra khalu bhadanta / dAkSiNAtyAnA masuraku* mAradevAnAM bhavanAni pRcchA' evaM yathA sthAnapade yAvacvamaraH, tathA'surakumArendro'surakumArarAjAH parivasati yAvadviharati / 045 || TIkA- 'se kiM taM devA' atha ke te dezaH, devAnAM bhavanavAsibhRtInAM kiyanto bhedA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'devA caunviA pannacA' devAzcaturvidhAH prajJayAH 'taM jahA' tathA 'bhavaNavAsI' bhavanavAsino devA', 'vANamaMdarA' vAnavyantarAH vane bhavA vAnAH vAnAzca isa taraha saMkSepa aura vistAra se manuSyoM kA nirUpaNa karake ava devoM kA nirUpaNa prArambha kiyA jAtA hai / 'se kiM taM devA ! - devA cavivahA pattA' ityAdi' sUtra - 43 || TIkArtha- gautamasvAmIne prabhu se pUchA hai-he bhadanta ? deva kitane prakAra ke hai ? uttara meM prabhu ne kahA hai / 'goyamA devA cavvahA pannattA' he gautama ? deva cAra prakAra ke kahe gaye hai- 'taM jahA' jaise 'bhavaNavAsI, vANamaMtarA, josiyA, vevANiyA' bhavana vAkhI, vAnavyantara, jyotiA rIte sakSepa ane vistAra pUrvaka manuSyAnu nirUpaNu karIne have devAnu nirUpaNa karavAmAM Ave che. 'se kiM taM devA ? devA cauvviA paNNattA' tyAhi TIkA"--A viSayamAM zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vinamrabhAve pUchyu ke huM bhagavan deva keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM anuzrI chu ! 'goyamA ! devA cautrihA paNNattA' he gautama | he yAra aThAranA uDevAmAM Ave che, 'ta' jahA' te yA prabho ho, 'bhavaNavAsI, vANama tarA joisiyA, vaimAniyA' bhavanavAsI, vAna antara, jyotiSTha te vaibhAni
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 jIvAbhigama te vyantarA vAnavyantaradevavizeSAH kilviSa devA: 'johasiyA' jyotiSkAHcandrasUryAdayaH 'vemANiyA' vaimAnikAH / caturvidhadeveSu madhye prathamopAttabhavanavAsidevAn nirUpayituM praznayannAha - 'se kiM taM' ityAdi, 'se kiM taM bhavaNavAsI' or a a Heater ? bhavanavAsidevAnAM kiyanto bhedA iti praznaH, bhagavAnAha - 'bhavanavAsI devA dasavidA pannattA' bhavanavAsino devAH dazavidhA: - dazama kArakAH prajJaptAH - kathitAH, dazavidhatvameva darzayati- 'taM jahA ' tadyathA - 'asurakumArA jahA paNNavaNApade devANaM bhedo tahA bhANiyantra' asurakumArA yathA prajJApanA pade - prajJApanAyAH prathame prajJApanApade devAnAM sarveSAM bhedaH tathA bhaNitavyaH, prajJApanAyAH prathamapadAnusAreNa bhavanavAsi prabhRtinAM devAnAM bhedo'trApi vaktavyaH, asura-nAga - subarNa-vidyu- dagni- dvIpo - dadhi- dizA - pavana - svanita kumAraparyantaM Sika aura vaimAnika 'sekiM taM bhavaNavAlI' he bhadanta ? bhavanavAsI deva kitane prakAra ke hai ! uttara meM prabhuzrI kahate hai - he gautama' bhavanavAsI deva 'davihA pannattA' daza prakAra ke kahe gaye hai' 'taM jahA' jaise 'asurakumArA jahA paNNavaNA pade devANaM bheo tahA bhANitavvo jAva aNuttarovAiyA paMcavihA paNNattA' asura kumAra nAgakumAra ityAdi daza bhedoM kA varNana tathA vAnavyantarAdi samasta devoM ke bhedoM kA varNana prajJApanA sUtra ke prathama pada meM pAMca prakAra ke anuttaropapAtika devoM taka kiyA gayA hai / ataH vaha saba varNana vahAM se dekha lenA cAhiye prajJApanA ke prathama pad meM bhavana vAsI devoM ke dasa bheda isa prakAra se kahe gaye hai-asura kumAra, suparNakumAra, vidyutkumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dikkumAra, pavanakumAra, stanitakumAra, 10 ye dasa bhavana vAsI deva hai / prajJApanA 'se kiM taM bhavaNavAsI' he bhagavan bhavanavAsI hevI TanA prahAranA DevAbhAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! bhavanavAsI ve 'davihA paNNattA' isa prAranA hevAmAM Ave che. 'ta' jahA' te mA pramANe che 'asurakumArA jahA paNNatraNApade devANaM bheo tahA bhaNitavvo jAva aNuttarovavAiyA paMcavihA paNNattA' asurakumAra nAgakumAra vigere bhI isa atthaaranA bhavanapati devAnuM varNana tathA vAnabhyantara vigere saghaLA devAnA bhedonu varNana prajJApanA sUtranA pahelA padamAM pAMca prakAranA anuttare papAtika devAnA kathana sudhI karavAmAM Aveva che. tethI te samasta kathana tyAMthI oi levuM prajJApanA sUtranA pahelA padamAM bhavanavAsI devAnA dasa bhedo A rIte kahevAmAM Avela che. asura kumAra 1, nAgakumAra 2, suvaNu kumAra 3, vidyutkramAra 4, abhibhAra, dIpakumAra, adhibhAra 7, hidubhAra 8, pavanaDubhAra .
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 1.3 khU.45 devasvarUpavarNanam 711 bhavanavAsino dazavidhA devA bhvntiiti| kiyatparyapta prajJApanA prathamapadoktadeva bhedo vaktavyastatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva aNuttarovadhAiyA pacavitA pannattA yAvatyAvatpadena- bhavanapati- vAnavyantara -jyautiSkakalpopapannakalpAnAtaveyakadevAH saMgrAdyAH, tataH anuttaropapAtikadevapraznazcagrAhya', uttaramAha-anuttaropapAtikAH paJcavidhA:-paJcapakArakAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'vijayajayaMta jAI sanasiddhagA' vijayavaijayanta yAvat sarvArthasiddhakAH vijayavaijayanta jayantApagajitamarvArthasiddhadevAH 'se taM anuttarovavAhayA' te ese anuttaroSapAttikAH, iti paryantaM prajJApanAyAH prayamapadokta prakaraNaM vAcyam / atha prajJApanAyAH dvitIya sthAnapadoktabhavanavAsinI devAnAM bhavanama tivAdanArthamAha-'kahiNaM maM!' ityAdi. ke prathama padokta devoM ke bheda kahAM taka kahanA cAhiye una para kahate hai. 'jAva ityAdi' jAva aNuttarovavAhayA paMca vinA paNNatA yAvata , yahAM yAvat pada se yahAM bhavanapati-bAnavyantara-jyotika kalpopapatra,kalpAtIta graiveyaka devoM kA tathA anuttaroSapAtika devoM ke viSayaka prazna grahaNa karanA cAhiye / uttara meM bhagavAna kahate hai| he gautama anu. taropapAtikadeva pAMca prakAra ke kahe gaye hai 'taM jAhA' jaise 'vijayavejayaMta jAva sampaTTa siddhagA' vijaya-vaijayanta-jayanta-aparAjita aura sarvAthasiddhadeva ! 'settaM aNuttarovAiyA' ye anuttaroSapatika deva hai| yahAM taka kA varNana zrIprajJApanA ke prathama padokta prakaraNa se jAnanA cAhiye isake Age prajJApanA ke dvitIya sthAna padokta lavanadAnI devoM ke bhavana AdikA varNana karate hai___'kahiNaM bhaMte' ityAdi / 'kahiNaM bhaMte ! bhalaNavAsi devANaM bhavaNA 9 ane svanitakumAra 10 A rIte dasa prakAranA bhavanavAsI deve kahyA che. prajJApanA sUtranA pahelA padamAM kahevAmAM Avela denA bhede keTalA sudhI 4 / niyata samayamA sUtrA2 'jAva' tyAdi sUtra cha 'jAva anu. ttarovavaiyA paMcavihA paNNatA' yAvata se pahathA mahiyA vanapati, vAnavyantara, jyotiSka, kalApapanna. kapAtIa, navayaka denuM tathA attarAyapAtika denA saMbaMdhamAM prazna kahe joIe e praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama anuttaropapAtihe pAya mAnA apAmA mAvesa cha. 'tauM jahA te yA pramANe . "vijayavejayaMta jAva savvada siddhagA' viya, vai45nta, nyanta marAta sane sAtha siddhava, 'se taM aNuttarovavaiyA' 20 yA mnutt3| papAtika de che. ATalA sudhI prajJApanA sUtranA pahelA padamAM kahela prakaraNathI samajavuM. AnA pachInuM zrI prajJApanA sUtranA bIjA sthAna padamAM kahela bhavanavAsI havAnA sapana vigerenu vAna vAmAM Ave che. 'kahiNa bhate !' ityAdi
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ OmHDOORHTTPmmaNam. depul jIvAbhigamana kahiNaM bhaMte / kutra khaca bhadanta ! 'bhavanavAsi devANaM bhavaNA pannattA' bhavanavA. sidevAnAM bhavanAni nivAsasthAnAni prajJaptAni kathitAni tathA 'kahiNa bhaMte ! bhava. navAsivA parivati' kuna khalu bhadanta ! bhavanavAsidevAH paricasantIti praznaH agavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'imIse rayaNappabhAe pur3havIe' etasyAH ratnamamAyAH pRthivyAH 'asI uttarajoyaNalayasahassa vAhallAe' azI. syusarayojanazatasahastrabAhala gayA:-azItyuttaram-azItisahasrAdhikaM yojanazatasahasaM bAhaya piNDa bhAvo yasyAH sA tathoktA, tasyA upari eka yojanasahasramavagAya adhastAdekaM yojanasahasraM varjayitvA madhye aSTasapta te aSTasaptati sahasrAdhikeyojanazatasahasra ayamezAzaya:-'evaM jahA paNNavaNAe jAva bhavaNavAsAiyA' iti prakaraNasya / 'ettha NaM bhavaNamAsiNaM devANaM sattamavaNakoDIo pAvattari bhavaNAvAsa. sayasahassA bhavatIti makkhAya' atra khallu-etasmin sthAne bhavanavAsinAM devAnAM paNNattA' he bhadanta ? bhavanavAsi dezoM ke bhavana kahAM para kahe gaye hai ? 'kahiNaM aMte' 'bhavaNavAsI dekSA parivati' tathA-he bhadanta ! bhavanavAsI deva kahAM para rahate hai ? halake uttara meM pralu zrI kahate hai ? __ goyanA' hamIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttara joyaNa saya. saharasabAhallAe 'he gautana' 1 lAkha 80 hajAra yojana kI moTI isa ratnaprabhA pRthivI ke upara nIce ke eka eka hajAra yojana ko choDakara vIca ke 1 eka lAkha 78 aThahattara hajAra yojana parimita bhAga meM 'evaM jahA eNNavaNAe jAva bhavaNavAsAiyA' isa prakAra jaisA prajJApanA. sUtra ke dvitIya sthAna pada meM kahA hai vaisAhI samajha lenA cAhiye, etthaNaM te bhavaNavAsINa devANaM lattaakSaNakoDIo bApatari bhavaNA vAsasaya 'kahi gaM bhave ! bhavanavAli devANaM bhavaNA paNNattA' hai bhagavan sapanavAsI havAnA spne| 4i 4 // sthaNe he cha ? 'kahiNaM bhate ! bhavaNavAsI devA parivaptati' tathA samapana savanavAsI hevA yA 23 cha ? mA praznA tarama prasuzrI gautabhasvAmIna 4 cha / 'goMyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asI uttara joyaNasayasahassabAhallAe' 3 gautama ! 1 me sAsa 80 eMsI hajAra yojanAnI vistAravALI sthaLa A ratanaprabhA prInI upara ane nIcenA bhAgamAM eka eka hajAra yojanane choDIne vaccenA eka lAkha 78 ma4yotera 12 yogana pramANa sAgamA 'eva jahA paNNavaNAe jAva bhavaNa vAsAiyA' mA zata prajJAyanA sUtranA sthAnamA pramANe vAmAM mAva. sa che. te pramANe 4thana sabha se 'ettha NaM te bhavaNavAsINa devANa satta bhavaNa koDoo bAvattari bhavaNAvAsasayasavassA bhavatIti makakhAya"
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotikA TIkA pra.3 3.3 sU045 devasvarUpavarNanam 721 dvisaptatilakSAdhika saptakoTi saMkhyakAni (77200000) maranAni bhavantIti bAkhyAtam / tatra tatpramANamevaM bhavati - catuH SaSTiH (64) zatasahasrANi bhavanAni anurakumArANAm / caturazItiH (84) zatasahasrANi nAgakumArANAm / dvisaptatiH ( 72 ) zatasahasrANi suvarNakumArANAm / paNNavatiH (96) zatasahasrANi vAyukumA rANAm / zeSANAM SaNNAM pratyekaM SaTsaptatiH (76) zatasahasrANi bhavanAni bhavaPatra | tataH saGkalanayA yathoktA dvisaptatilakSAdhikasaptakoTi (77200000) bhavanasaMkhyA bhavati / eteSAM dazAnAM bhavanavAsinAM kramazo bhavanasaMkhyAmadarzakaM ---- koSThakam kramAGkAH 1 mr 203 v nAmAni asurakumAra bhavanAni nAgakumAra bhavanAni bhavanAni suvarNakumAra bhavanAni vidyutkumAra afakumAra bhavanAni dvIpakumAra bhavanAni udadhikumAra bhavanAni dikkumAra bhavanAni pavanakumAra bhavanAni svamitakumAra bhavanAni bhavanasaMkhyA 6400000 8400000 7200000 7600000 7600000 7600000 7600000 7600000 9600000 760-8000 sarvasaMkhyA - 77200000 sahassA bhavatiti makkhAyeM' vahA~ para bhavanavAsI devoM ke sAta karoDa bahattara lAkha - (77200000) bhavana hai / aisA maine tathA pUrva ke anya tIrthakaroM ne bhI kahA hai / inakA sAta karoDa bahattara lAkhakA pramANa isa prakAra se hai causaTha lAkha 64 bhavanato asura kumAroM ke hai| caurAsI 84 lAkha nAgakumAroM ke hai bahattara 72 lAkha suvarNakumAroM ke hai / e rIte bhavanavAsI devenA 7 sAta karADa 72 etira lAkha bhavaneA che, e pramANe meM tathA mArI pahelAnA anya badhAja tI'kara devee paNa kahela che, temenA cha sAta karoDa 72 khetera lAkhanu' proNu A pramANe che. 64 ceAsaTha lAkha bhavanAvAse te asurakumArezanA che 84 ceAryazIlAkha nAgakumArAnA che. chara khetara lAkha suva kumAranA che. 96 channu lAkha vAyukumArAnA che. tathA bAkInA cha eTale ke vidyutsumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, jo0 91
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ 723 dIyAmigamane 'te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto samacauraMsA, hehA pukkharakaNiyA saMThANasaMThiyA bhavaNavaNNa bho bhANiyavo jahA ThANapahe jAva paDirUvA tAni ca bhAnAni vahivRttAkArANi anta samacaturasrANi adhastalamAgeSu puSkarakaNikAsaMsthAnasaMsthitAni 'bhavaNavaNNabho bhANiyabyo jahA ThANapade jAva paDirUvA' ataH paraM bhavanavarNako varNayitavyo yathA prajJApanAyAH sthAnAkhye dvitIyapade kRta stenaiva rUpeNa sa ca tAva yAvat 'paDirUvA' padam 'tastha NaM vahave' ityAdi, 'tattha Na bahave bhavaNavAsIdevA parivasaMti' tatra teSu anantaroditasvarUpeSu bhavaneSu khalu vahayo'nekajAtIyakA:-anekapakArakA avanavAsino devAH parivasanti / tAneva bhavanavAsino devAn jAtibhehata Aha-'asurA' ityAdi 'asurA lAgasudannAya asurakuchiyAnave 96 lAkha bAyukumAroM ke hai| zeSa 6 chahoM ke vidyutkumAra, agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra dikkumAra aura stanitakumAra ina pratyeka ke chihattara chihattara 76 lAkha bhavana hai| ina savako joDane se pUrvokta lAta karoDa bahattara lAkha-77200000 bhavana ho jAte hai jisakA kama se 'teNaM bhakSaNA bAhiM baTTA aMto salacaurrasA ahe pukkharakaNiyA saMhANasaMThiyA bhavaNAno bhANiyaco jahA ThANapade jAba paDirUvA' ye bhakSana bAhara meM vRtta AhAra vAle hote hai| bhItara meM samacatutra-samacatuSkoNa evaM tale meM puSkara kArNikA jaise hote hai| prajJApanAsUtrake sthAna nAma ke dvitIyapada meM ina bhavanoM kA jaillA varNana hai vaisA hI yahAM samajha lenA cAhiye yaha varNana 'paDiruvA' pada taka kara lenA cAhiye / 'tattha Na ghahale bhavaNavAlI devA parivamaMti' inhIM anantarodita svarUpa bAle bhavanoM meM aneka prakAra ke arthAt dasa prakAra ke dikumAra ane svanitakumAra A chae nA 76 chetera 76 chotera lAkha bhavane che A badhAne meLavavAthI pahelA kahyA pramANe 77200000 sAta karoDa botera lAkha bhavane thaI jAya che. tenuM varNana sUtrakAre A pramANe 438 cha. 'te gaM bhavaNA bAhiM vaTTA ato samacaurasA Ahe pukkharakaNiyA saMThANasaThiyA bhavaNAo bhANiyavo jahA ThANapade jAva paDirUvA' mA sapanA bahArathI vRtta-goLa AkAranA hoya che. aMdaranA bhAgamAM samacatustra cokhaMDA ane nIcenA bhAgamAM puSkarakaNikAnA AkAra jevA hoya che. prajJApanA sUtranA sthAnapada nAmanA bIjA padamAM te badhA bhavanenuM varNana karavAmAM Avela che, te ja pramANe te tamAma varNana ahi paNa samajI levuM joIe. A varNana 'paDilavA' se 54 sudhI mahIyA rI se. ___ 'tattha gaM bahave bhavaNavAsI devA parivasati' / pUvarita sapanAmA bhane prakAranA arthAt dasa prakAranA bhavanavAsI de rahe che. teonA nAma A
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 . 45 devasvarUpavarNanam 723 mArAH, nAgakumArAH, suvarNakumArAH, vidyutkumArAH, agnikumArAH, dvISakumArAH, udadhikumArAH, dikkumArAH, pavanakumArAH, svanitakumArAH 10, 'jahA paNNavaNNAe jAva viharati yathA jJApanAyAM yAvadviharanti atraiSAM varNane yAvatpadena 'cUDAmaNi mauDarapaNA' ityAdi paripUrNaH prajJApanAyAH sthAnapokrapAThI grAhyaH / atha bhavanavAsadevAnAM madhye prathamamarakumAradevavaktavyatAmAha - 'kahiNaM bhaMte! asurakumArANaM' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM bhavaNA pannatA pucchA / " kuna khalu bharanta ! bhavanavAsidevAnAM madhye amarakumArANAM devAnAM bhavanAni jJatAni tathA kutra khalu bhadanta / asurakumArA devAH parivasantIti pRcchayA saMgRhyate praznaH, uttarayati - ' evaM jahA paNyayapAThAnapade jAva viharaMti' evam uktaprakAreNa yA prajJApanAyA dvitIyasthAnapade vaktavyatA bhaNitA sA vaktabhavanavAsI deva rahate hai ina ke nAma kahate hai 'asurA nAgasuvannA jahA paNNavaNAe jAva vihati' jaise asura kumAra nAgakumAra suvarNakumAra vidyutkumAra agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra, inakA pUrA varNana 'cUDAmaNimauDarayaNA' ityAdi / jaisA ki prajJApanA lUnake dvitIya sthAna pada meM yAva viharanti taka pATha kahA gayA hai vaha saba varNana yahAM kara lenA cAhiye I aba yahAM bhavanavAsI devoM meM se prathama asura kumAra devoM kI vaktavyatA kahate hai- 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi 'kahi NaM bhate / ' asurakumA rANaM devANaM bhavaNA pucchA' he bhadanta ? bhavanavAsiyoM meM asurakumAra devoM ke bhavana kaha para kahe gaye haiM ? tathA ye asurakumAradeva kahA~ para rahate hai 'evaM jahA paNNavaNAThANapade jAva viharati ' jisa prakAra se prajJApanA sUtra ke sthAnapada meM asurakumAroM kI vaktavyatA yAvat viharanti taka prabhAye che. 'asurA nAgasuvaNNA ya jahA paNNavaNAe jAva viharati asurakumAra nAgakumAra, suvAzu kumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, dhikumAra, himakumAra, pavanakumAra bhane stanitakumAra tethe saMpUna 'cUDAmaNi mauDa rayaNA' ityAdi aArathI hevAmAM Ave che ? te ajJApanA sUtranA mI sthAna hama 'jAva viharati me dhana paryanta yA vAmAM Avesa che. te badhu ja varNana ahiyAM karI levu. have bhavanavAsI devAmAM pahelA je asurakumAra deve che, teenu` kathana 42vAmAM Ave che. 'kahi NaM bha'te !' tyAhi 'kahi NaM bha'te ! asurakumArANaM devANaM bhavaNA pucchA' se lagavan ! bhavanavAsIcemAM asurakumAra nAmanA je bhavanavAsI deve che, teonA bhavane kayAM kahevAmAM AvyA che ? tathA A asurakumAra devA kayAM AgaLa rahe che?
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasse vyatA ihApi bhaNitavyA, 'goyamA' imIse rayaNappabhAe puDhavIe' ityAramya 'jAva viharaMti' yAvad divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharanti, iti paryantamiti / pUrva sAmAnyato'supakumArANAM bhavanAdipradarzitam te cAsurakumArA dAkSiNAtyA auttarAyati dvividhA bhavanti, tatra prathamaM dAkSiNAtyAsurakumArANAM bhava. nAdi vaktavyatAmAha-'kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM' ityAdi / ___ 'kahiNaM bhaMte ! dAhiNilkA NaM amarakumAradevANaM bhavaNA pucchA' he bhadanta ! kutra khalla dAkSiNAtyAnA masurakumAradevAnAM bhavanAni prajJatAni, tathA kutra khalu bhada. nta ! dAkSiNAtyA asurakumAradevAH parivasantIti pRcchAyA saMgRhyate praznaH, uttaramAi' -'evaM javA ThANapade jAva camare, tattha amurakumAriMde asurakumArarAyA parivasai kahI gaI hai vahI vaktavyatA yahAM para bhI samajha lenI cAhiye vaha 'imIse rayaNapabhAe puDhavIe' yahAM se lekara 'jAva viharaMti' yAvat ve asturakumArAdi devoM vahAMpara divya mogoM ko bhogane kA anubhava karate hue rahate hai yahAM taka kA varNana kara lenA cAhiye, pUrva sUtra meM sAmAnyataH asuraku mAro ke bhavanoM kA varNana kiyA, ve asura dAkSiNAtya-dakSiNa digyAsI -tathA auttara-uttara digbAsI aise do prakAra ke hote haiM ! unameM pahale dAkSiNAtya asurakumAroM ke bhavana AdikA varNana karate hai 'kahi NaM bhaMte dAhiNillANa' ityAdi / 'kahiNaM bhaMte dAhiNillANa' asurakumAra devANaM bhaSaNA pucchA' he bhadanta ? dAkSiNAtya asura kumAra devoM ke bhavana kahAM hai| tathA kahA~ para dAkSiNAtya asurakumAra deva rahate hai ? 'evaM jahA paNNavaNA ThANapade jAva viharati, 2 pramANe prajJApanA sUcanA mAgata sthAna54mA su2mArotuM 4thana 'jAva viharati' se sUtrAza paryanta vAmAM Avela che. te tamAma kathana ahIMyAM paNa samajI levuM. te A pramANe che. 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' mA sUtrAMzathI sadhane 'jAva viharavi' yAvat te asurakumArAdi deve tyAM divya bhegone bhegavavAne anubhava karIne sukhapUrvaka nivAsa kare che. ATalA sudhInuM prajJApanAsUtranuM varNana ahiyAM karI levuM joIe. pUrva sUtramAM sAmAnya rIte asurakumAranA bhavanenuM varNana karavAmAM Avela che. te asurakumAra de dakSiNa dizAmAM tathA uttara dizAmAM nivAsa karanArA e rIte dakSiNAtya ane auttara ema be prakAranA hoya che. te paikI pahelA dAkSiNAtya asurakumAra denA bhavane vigerenuM varNana karavAmAM bhAva cha. 'kahi NaM bhate ! dAhiNillANaM' (tyAdi 'kahi NaM bhate! dAhiNillANaM asurakumAradevANaM bhavaNA pucchA' ke bhagavad ! dakSiNa dizAmAM nivAsa karanAra asukumAra denA bhavane kayAM AvelA che tathA teo kayAM nivAsa kare che? A prazna pUchA e zabda progathI
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 7.45 devasvarUpavarNanam 735 jAba viharai' evaM yathA sthAnapade ghajJApanAyA dvitIyapade kathitaM tathA'trApi jJAtavyaM yAvaccamarastatra asurakumArendraH anurakumAraganaH parivasati yAvada viharatIti / atra-'goyamA ! jaMbUdove dove' ityArabhara 'divAI bhogamogAI muMtramANe viharai' iti paryantaM dAkSiNatyAsurakumAravaktavyatA sarvA'pi-prajJApanAyAH sthAnapadoktA grAhyeti |mu0 45|| pUrva camarasUtre lihaM parisANaM' ityuktam, tatazcaparasya pariSadvizeSaparijJAnAya sUtramAha-'camarasta NaM bhave / ' ityAdi, mUlam-dhamarasta NaM bhaMte! asuriMdasta asuraranno kaI parisAo pannattAo? goyamA! tao parilAo pannatAo taM jahA-samiyA caMDA jAyA, abhitariyA lamiyA majjhimiyA caMDA bAhiriyA ca jaayaa| camarasala NaM bhaMte! asuriMdasta yaha pRcchA zabda se grahaNa kiyA jAtA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'evaM jahA ThANapade jAva camare tatya asurakumAri devA asurakumArarAyA parivalAi 'jAba viharaI' he gautama isa prakAra jailA prajJApanA ke sthAnapada meM kahA gayA hai vasA hI yahAM para bhI jAna lenA cAhiye yahAM taka ki vakSa camara asurendra asurakumAra rAjA rahatA hai| isakA prayA varNana yahA~ samajhanA cAhiye yahAM taka ki 'goSamA' 'jaMbUddIve dIve' yahAM se lekara vaha cannara asurendra asurakumAra rAjA 'divAI bhogayogAI bhuMjamANe viharaI' dina bhoga bhogoM kA anubhava karatA huA rahatA hai yahAM taka dAkSiNAtya asurakumAroM kA saSa varNana prajJAranA ke sthAna padokta yahAM bhI samajha lenA cAhiye ||suutr-45|| upasthita 42pAmA mAvata cha. mA prazna uttaramA prasuzrI cha eva jahA ThANapade jAva camare tattha asurakumAriMde asurakumArarAyA parivasai jAba viharaha' he gautama A rIte je pramANe prajJApanA sUtranA sthAnapadamAM kahevAmAM Avela che te ja pramANenuM kathana ahI yAM paNa samajI levuM te kathana amara asurendra asurakumAra rAjA hoya che. ATalA sudhInuM pure purUM ahiyA samajI levuM marthAt prasuzrI gautamasvAmIne uttara bhApatA 'gAyamA / javudIve dIve se zapa prayogadhI mAra lAnata sabha2 masurendra masu2pA2 2it 'divyAI bhoga bhogAI bhujamANe viharai' 05 an leaagaane| manulava 42tA yA tyAM rahe che. ATalA sudhI dakSiNAya asurakumAra devenuM prajJApanA sUtranA sthAnapadamAM kahela tamAma varNana ahIMyA paNa samajI levuM 5 4pA - -
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 jIvAmigamasUtre asuraranno abhitara parisAe kai devasAhassIo pannattAo ? sajjhima parisAe kaI devasAhassIo pannattAo ? bAhiraparisAe kaI devasAhassIo pannattAo ? goyamA ! camarassaNaM asuriMdassa asuraranno abhitariyAe parisAe caDavIsaM devasAhasIo pannatAo, majjhimiyAe parisAe aTThAvIsaM devasAhasIo pannattAo, bAhiriyAe parisAe vattIsa devasAhassIo pannatAoM ! camarasta NaM bhaMte! asuriMdassa asuraraNNo abhitariyAe parisAe kaI devisayA pannattA ? majjhimiyAe parisAe kaI deviyA paNNattA ? bAhiriyAe parisAe kai devisayA pannattA ? goyamA ! 'camarassa NaM asuriMdasla asuraranno abhitariyAe parisa.e aTTA devisayA pannattA, majjhimiyAe parisAe tinni devisayA pantattA, vAhiriyAe aDDAijA devisayA pannatA / camarasta NaM bhaMte ! asuriMdasta asuraranno abhitariyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? majjhi miyA parisAra devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA, abhitariyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? goyalA ! camarasta NaM asuriMdassa asuraranno abhitariyAe parisAe devANaM aDDAijjAI paliodamAI ThiI pannattA, najjhimiyAe parisAe devAgaM do palio mAI ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devANaM divaGkaM paliosAI ThiI pannattA, agbhitariyAe parilAe devINaM divaDUM palioSamaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devINaM palionaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devI apaliovamaM ThiI pannattA / se keNacNaM bhaMte ! evaM
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 prameyadhotikA TIkA pra.3 7.3 sU.46 devasvarUpavarNanam vuccai, camarasla asuriMdassa tao parilAo ennatAo, taM jahA-samiyA caMDA jAyA abhitariyA lamiyA majjhimiyA caMDA bAhiriyA jAyA ? goyamA ! jasarasla NaM asuriMdala asuraranno abhitaraparisA devA vAhiyA havyamAgacchaMti, no avvAhiyA majjhima parisAe devA vAhiyA habamAgacchaMti, avvAhiyA vi| bAhiraparilA devA azAhiyA havasAgacchati aduttaraM ca NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA annayaresu uccAvaesu kaja koDubiesu samuppannesu abhitariyAe parisAe saddhiM saMmai saMyucchaNA bahule viharai, majjhimAe parisAe saddhiM payaM pavaMce mANe2 viharai, bAhirisAe parisAe saddhiM payaM pavaMcemANe2 viharai se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vucai camarasta NaM asuriMdarula asurakumAraraNo tao pahilAo pannattAo, samiyA caMDA jAyA abhitariyA sasiyA majjhimiyA caMDA bAhiriyA jAyA ||tuu046|| ___ chAyA-camarasya khalu bhadanta ! asurendrasyAsurarAjasya kati parpadaH prajJaptAH gautama ! tisraH parSadaH prajJaptAH, tadyathA-samitA caNDA jAtA AbhyantarikA samitA mAdhyamikA caNDA vAhyA ca jAdA sarasya khalu madanta ! yassurendrasyA. surarAjasyA''bhyantara edi katidevasAhastrya prajJaptAH ? adhyayarpadi kati devasAhasyaH prAptAH ?, bAhyaparvadi katideva sAhastryaH prajJapyAH 1, gautama ! camarasya khalu asurendrasyAsurarAjasyAbhyantara padi caturvizatirdevasAharavyaH prajJaptAH madhyamaparSadi aSTAviMzatirdevasAhasyaH prajJA, bAhya parpadi dvAtriMzadevalAhastyaH prjnyptaaH| camarasya khalla bhadanta ! anurendrasyAsurarAjasyAbhyantarikAyAM parSa di katidevIzatAni prajJaptAni ? mAdhyamikAyAM parSadi kati devIzatAni pajJaptAni ? bAhyAyAM parSadi kati devI zatAni prajJaptAni ? gautama ! camarasya khallu amarendra. syAmarAjasya AmpantarikAzaM parSadi arddha caturthAni devIzatAni prajJa ptAni, mAdhyamikAyAM parSadi trINi devIzatAni prajJaptAni, bAhyAyAM erSadi arddha tRtIyAni devIzatAni prjnyptaani| camarasya rahalu bhadanta ! asurendrasyA
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 jIvAnigama surarAjalyAbhyantarikAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? mAdhyamikA parSadi devAnAM kiyanna kAlaM sthitiH prAptA ? vAhyAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ? AbhyantarikAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajAtA, mAdhyamikAyAM parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH, vAhyAyAM parSadi devInAM kiyantaM jhAlaM sthitiH prAptA, ? gautama ! camarasya khalla asurendrasya amararAjasyAbhyantarikAyAM parpadi devAnAmarddha hatIyAni palpo. pamAni sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM padi devAnAM dve palyopame sthitiH prajJaptA, bAhyAyAM parpadi devAnAM dvacaI palyopamaM sthiti prajJaptA, Abhyantari kAyAM padi denInAM yaddhapalyopamaM sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parSadi devInAM patyopamaM sthitiH prajJaptA, vAhyAyAM parpadi devInAmarddhapalyopamaM sthitiH pajJaptA / tatkenAthana bhadanta ! evamucyate camarastra asurendrasyAsurarAjasya tita: parSadaH prajJaptAH tadyathA-saminA caNDA jAtA, AbhyantarikA samitA, mAdhyamikA caNDA, vAhyA jAtA ?, gautama ! camarasya khalu asurendrasyAsurarAjasyAbhyantara parSadevA vyAhatA havyamA gacchanti, no avyAhRtAH mAdhyamika pariSadevA vyAhatA havyamAgacchanti avyAhatA. api vAdyapariSadevA avyAhatA havyamAgacchanti, athottaraM ca khala gautama! camaro'surendro'surarAjo'nyatarepU ccAvaceSu kAryakauTu bhitrakeSu samutpanneSu AbhyantarikayA epadA sAI saMmati saMpRcchanAvahulo viharati, mAdhyamikayA parSadA sArddha padaM prapaJcayan prapaJcayan viharati, tat tenArthena gautama ! evamucyate camarasya khalu asurendrastha asurakumArarAjasya khala tistraH parSadaH prajJaptAH tadyathA-samitA, caNDA, jAtA, AmvantarikA samitA, mAdhyamikA caNDA, vAyA jAtA, (sU0 46 // ____TIkA-'camarasta NaM bhave!' camarasya khalkha bhadanta ! 'asuriMdasta asurarano' asurendrasyAsurakumArarAjasya 'kAparisAo pannattAmo' kati-kiyatsaMkhyakA: ____camara sUtra meM kathita tIna pariSadAoM kA kathana karate haiM 'camarassa NaM bhaMte' ityAdi / 'camarassa NaM bhaMte, asuriMdasta asuraranno kAparisAo pannatAo' ityAdi / ___TIkArtha-he bhadanta ? asurendra asurarAja camarendra kI kitanI pariSadAeM kahI gaI hai ? uttara meM prabhu zrI kahate hai-'goyamA! tao parisAoM have camara sUtramAM kahevAmAM Avela asurarAja camaredranI traNa pari pahAsAtuM vana 42vAmAM Ave che. 'camarassa NaM bhate !' tyA TI - 'camarasta NaM bhate ! asuriMdassa asuraranno kai parisAo paNNattAo' he bhagavan asurendra asurarAja camaraIndranI keTalI pariSadAo kahevAmAM AvI
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra. 3 . 3 . 46 devasvarUpavarNanam 729 pada: prajJaptAH kathitA iti pariSatsaMkhyAviSayakaH manaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'tao parisAo pannatAo, tisraH - trisaMkhyakAH pada :- sabhAH prajJaptAH - kathitA ivi, 'taM jahA ' tadyathA - 'samiyA caMDA-jAyA' samitA nAmni prathamA, caMDA dvitIyA, jAtA tRtIyeti 'amiriyA samiyA' tatrAbhyantarakA parpava samitA'bhidhAnA prajJaptA 'majjhe caMDA' mAdhyamikA caNDA nAmnI dvitIyA 'bAhica jAyA' vAhyA ca paryaMta jAtAbhidhAnA tRtIyA bhavatIti' 'camarassa NaM bhaMte / camarasya khalu bhadanta ! 'asuriMdarUsa asuraranno' asurendrasyAsurarAjasya 'antaraparisAe' AbhyantarikAbhidhAnAya prathamapariSadi 'kai deva sAhasIo' pannatAo kati-kiyatsaMkhyakA devasAhastrayaH kiyatsaMkhyakAni devasahasrANi prajJatA ? - kathitA 'majjhimarisAe kahadevasAhassIo pannattAo' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM varSadi kati - kiyatsaMkhyakA devasAhastrayaH -kiyaFifa aaraNa prajJayAni - kathitAni 'bAhiraparisAekaidevasAhassIo pannattAo' bAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM pariSadi kati-kiyatsaMkhyakA pannattAoM' he gautama asurendra asurarAja camara kI tIna pariSadAeM kahI gaI hai ? 'taM jahA ' jo isa prakAra se hai- 'samidhA, caMDA jAyA' pahilI samitA pariSada dUsarI caNDA pariSadA aura tIsarI jAtA pariSadA inameM 'abhitariyA samiyA, sajjhe caMDA, yAhiMca jAyA' ina meM jo Abhyantara sabhA hai usakA nAma samitA hai, madhya kI jo sabhA hai usakA nAma caMDA hai, aura jo bAhyasabhA hai usakA nAma jAyA sabhA hai / 'camaraNaM bhaMte' asuriMdara asurarano amitaraparisAe kaha deva sAhasIo panantAo' he bhadanta ? asurendra asurarAja cama rendra kI Abhyantara sabhA meM kitane hajAra deva hai 'majjhimaparisAe kaha deva sAhasIo panAo' madhyama pariSadA meM kitane hajAra deva hai ? che ? A praznanA uttaramAM bhagavAna zrImahAvIra prabhu zrIgautamasvAmIne kahe che ke 'gomA ! o parikhAo pannattAo' se gautama / asurendra asurarAna yamaranI trayupadiSahA hevAmAM Ave che. 'ta' jahA' te ache 'samiyA 'ca'r3A jAyA' paleTI samitA pariSadA, mIla thaMDA pariSadA bhane bhIla latA ukue . Ani 'fen'akui afHui, a a'si, aifg'a ait aui AbhyaMtara pariSadA che, tenuM nAma mitA che. madhyanI je pariSadA che, tenu nAma caMDA che. ane je khAdya pariSadA che, tenu' nAma jAyA che. 'camarasta NaM bha'te ! asuriMdassa asuraranno abhitaraparisAe kahadeva sAhasIo pannattAo' he bhagavan asurendra asurarAna bharendranI mAnyantara samAbhAM DeMTalA hunnara hevA udyA he ? ' majjhimaparisAe kai deva sAhasIo jI0 92
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra 730 devasAhasyA-kiyatsaMkhyakAni devasaharamANi prAptAni-kayitAnItipraznaH, bhagavAnAha-'goyamA' itpAdi, 'moyamA' he gautama! 'camarassaNaM amaridassa asuraranno' camarasya khalla asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'abhitaraparisAe' abhyantaradi-prathamasabhAyAM samitAbhidhAnAyAm 'cauvIsa deva. sAhassIyo pAnattAo' caturviMzati:-caturviMzatisaMhasakA devasAhasyaH devasahasrANi prajJaptAni-zayitAni tathA-'majhijhiyAe parisAe' sAdhyamikAyAM dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM padi 'aThThAvIsaM devasAharasIno pannattAo' aSTAviMzatisaMkhyakA devasAhasyaH-devasahastrANi ghajJaptAni-kathitAli 'vAhi. riyAe parisAe battIsaM devasAharuTIyo panattAo' bAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi-sabhAyAM hAnizatsaMkhyakA devasAhatyaH-devasahasrANi prajJaptAnIti // 'camarasa NaM bhaMte ! camarasya khalu bhadanta ! 'asuriMdassa asuraraNoM' amarakumArendrasya asurakchupArarAjasya 'abhitariyAe parisAe' AbhyantarijhAyAM prathamAyAM amitAbhidhAnAyAM parpadi 'kai devisayA pannA kati-jhiyatsaMkhyakAni 'bAhirithAe parisAe kaha devasAhasIo pannatAoM vAya pariSadA meM kitane hajAra deva hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate hai-'goyamA! camarasta NaM asuriMdarala asurarano' he gautama ! asurendra asurarAja camara kI 'amitaparisAe' Abhyantara pariSadA meM 'caubIsaM deva sAhassIo pannatAo' cokha 24 hajAra deva kahe gaye hai| 'majjhami. yAe padisAe aTThAvIsaM deva lAislIo pannatAo dvitIya mAdhyamika sabhA meM aThAila 28 hajAra deva kahe gaye hai| 'bAhiricAe parisAe battIsa deva sAhassIo bAhya pariSadA vattI 32 hajAra deva kahe gaye hai| 'camarakSaNaM bhaMte ! asuriMdarula alura ranno astiriyAe parisAe pannatAo' madhyama pariSadyAmA Tasa sa2 hevA he cha 1 'bAhiriyAe parisAe kaha deva sAhasdhIo pannattAo' yA pariSadamA TasA 12 hev| 27 cha. mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha, 'goyamA ! camarassa Na amariMdasva asararanno' gautama! masurendra msu22|4 yabharanI 'abhitaraparisAe' bhayanta2 pariSadAmA 'caunIsa deva sAhassIo pannattAo' 24000 yApIsa Dalara heve| hAche 'majjhamiyAe parisAe aTThAvIsa devasAhassIo pannattAo' mIla madhyama pariSatAmA ma4yAvIsa tara heve! hyA cha 'vAhiriyAe parisAe battIsa' deva sAhassIo' yA pariSadAma 32000 matrIsa 12 / hyA . 'camarassa Na asuriMdasta asuraranno abhitariyAe kati devisayA paNNattA' he bhagavana asurendra amurarAja camaranI Akyatara pariSadAmAM keTalA se
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA kA pra.3 2.3 2.46 devasvarUpavarNana 731 devIzatAni prajJazAni-kathitAni, tathA-'ajjhibhiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM pani kara devisayA pannattA 'kati-kiyatsaMkhyakAni devIzatAni prAptAni-kathitAni tathA-'bAhiriyAeparisAe kai devisayA pannatA' vAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi kati-kiyatsaMkhyakAni devIzatAni prajJaptAnIti camarasya devIsaMkhyAviSayaka prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'caparassa NaM asuradasta asurarako camarasya khalu asurendrasyAmurarAjasya 'amitariyAe parisAda' abhyantarikAyAM prathamAyA~ samitAbhidhAnAyAM parpadi 'adhuTTA devisayA pannacA' arddhacanuAni devIzatAni-ardhAdhikAti trINi devIzatAni prajJaptAni, tathA-'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM parSadi tini devisayA pattA' nisaMkhyAni devIzatAni prajJaptAni, tathA. 'bAhiriyAe aDDAijjA devisayA pannattA' bAhyAyAM jAtAvidhAlAyAM tRtIyasyAM kati devisaghA paNNatA he bhadanta anurendra asurarAja kI Abhyantara pariSadA meM kitanI lau deviyoM kahI gaI hai ? 'majjhimiyAe parisAe kaidevisayA paNNatA' aSamA pariSada meM kitanI sI deviyAM kahI gaI hai ? 'vAhirisAe parisAe kati debisayA paNattA tathA bAhya pariSadA meM zivAnI so aividhA kahIM bAI ? jantara meM prabhuzrI kahate hai 'goyanA avara slaNaM aTuriMdarasa asurarano abhitariyAe parisAe adhuDhA devilayA pAsA' he gautama ! asurendra asura - rAja camarendra kI Abhyantara pariSadA kADhe tIbatau // dedhiyAM kahI gai hai| 'ajjhimidhAe parimAe tini devilyA pannattA' madhyamikA sabhA meM tIna 3 sau deviyoM kahI gaI hai 'bAhithiyAe aDAijjA devilayA pannattA' aura bAhya stamA dAha 2 // debiyAM kahI gaI hai| cArasvarNa mate ! aridasta aTuro' he padanta / asturendra asurarAja deviyo vAmAM Aveza 1 'majizamiyAe parisAe kati devisayA paNNattA bAhiriyAe parisAe kai devisayA paNNattA' madhya pazSiAmA 3 se 4 davAo hevAnuM kahela che tathA bAhI pariSadAmAM keTalA se deviyo hovAnuM vAmAM mAvata cha ? yA prazna ttaramA suzrI che 'goyamA ! camarastra Na asuridassa asurarannoM abhitariyAe parisAe adhudA devisayA paNNattA' 8 gatima! asurendra asurarAja camarendranI AbhAra pariSadAmAM 350 sA nasoviyo hAnA cha, 'majhimiyAe parimAe tinti devisayA pannattA' madhyabhi salAmA 300 ese hariyo vAmAM mAvasa che. 'vA. hiriyAe parisAe aDhAijajA devisayA pannattA' mana mA pariSAmA 250 mAsA vAyo 4hI cha. 'camararasa jama! asaridasta asararaNNA' hai
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73hu jIvA migamasUtre parSada arddhatRtIyAni devIzatAni - arddhAdhikadvizvAni ejJaptAni - 'camarassa NaM bhaMte ! after great marasya khalu bhadanta / asurakumArendrasya asUrakumArarAjasya 'abhitariyAra' abhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM prathamAyAM parSadi 'devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaSThA ? tathA - 'majjhi miyAe parisayAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parSada devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH - AyuSyakAlaH prajJaptA ? tathA - 'bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' vAdyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, evam he bhadanta ! AbhyantarikAyAM prathama parpadi devInAM sthitiH kiyantaM kAlaM bhajJaptA tathA 'majjhi miyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI panavA' mAdhyamikAyAM caNDAbhivAnAyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH ghajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe devaNaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' vAhyAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM paryadi atri faari kAla sthitiH yajJaptekhi praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama ! ' camarassa NaM asurridasta amuraranno' camarasya khalu asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'abhitariyAe parisAe' abhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM aDDAijjAI paliosA ThiI pannatA' devAnA mara kI 'abhitariyAe parimAe devANaM kevahayaM kAlaM ThiI pannatA' Abhyantara sabhA ke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? 'majhimiyAe parisAe devANaM kevahayaM kAlaM ThiI pannattA' madhyama paripadA ke devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? tathA 'bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA' bAhya pariSadA ke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate hai - 'goyamA ! camarastra NaM asuriMdassa asurarano abhitariyAe parisAe devANaM aDDAijjAI palioSamAha ThiI paNNattA' he gautama asurendra asurarAja camara kI Abhyantara sabhA ke devoM kI sthiti lagavan! asurendra asurAna bharanI 'abhitariyAe parisAe devANa kevaiya kAla' ThiI paNNattA' abhyantara pariSahAnA hevAnI DeMTalA ajanI sthiti mahevAmAM mAvesa che ? 'majhimiyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAla TiI paNNattA' madhyabha pariSahAnA hevAnI sthiti DeMTalA hAjanI uDevAsA Ave che ? tathA 'bAhiriyAe parikhAe devANa' kevaiya' kAla' liI paNNattA' mA pariSahanA hevAnI sthiti DeMTalA ajanI uDevAmAM Ave che ? yA prazna uttaramA prabhuzrI he che ! goyamA ! * maraNaM asuridakha asuraranno anbhitariyAe parisAe devANaM aDDhAijjAi pakriyovamAi ThiI paNNasA' he gautama! asurendra suzana yamaranI Alya !
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.2 u. 3 khU.46 devasvarUpavarNanam 733 marddha tRtIyAni patyoSamAni ardhAdhikAni dvipalyopamAni sthitiH prajJaptA, tathA 'majhimiyA parisAe' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM parSada 'devANaM do palio mAI ThiI pannatA' devAnAM dve palyopame - palyopamadvayaM yAvat sthitiH majJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parpadi devagaNaM dIvaC paliooramaM ThiI pannatA' devAnAM dvaca sArddhakai palyopamaM yAvat sthitiH prajJaptA, 'apiriyAra parisAe devINaM dIvahUM palioma' AbhyantarakAya devanAM dvaya palyopamaM sthitiH prajJAH tathA - 'majjhimi - yA parisAe devINaM paliyoSamaM ThiI pannattA' mAdhyamikAyAM parpadi devInAM palthopamaM yAvat sthitiH majJA, bAhiriyAe parisAe devINaM addhapalioma' ThiI pattA' vAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi devInAmarddha palyopa yAdava sthitiH prajJA kathiteti bhagavata uttaramiti // sampati - Abhyanta rikAdi vyapadezakAri fupRcchiSu ridamAha - ' se keNa eNaM te! evaM bucca ' atha kenArthena kena kAraNena bhadanta ! eva mucyate - 'capararasa asurridassa asuraranno aDhAi palpopana kI kahI gaI hai 'majjJimiyAe parisAe devANaM do pali ovanAI ThiI palA' madhyamapariSadA ke devoM kI sthiti do palvopaya kI kahI gaI hai aura 'bAhiriyAe parisAe devANaM dIvaDU palio maM ThiI paNNA' bAhya pariSadA ke dekhoM kI sthiti DeDha 1 || palopana kI kahI gaI hai 'bhariyAe parisAe devINaM dIpa paliodanaM' tathA Abhyantara pariSadA kI deviyoM kI sthili DeDha 1 // payoma kI kahI gaI hai 'majhimiyAe parisAe devINaM palibhopalaM TiI paNNattA' yadhyamA pariSadA kI deviyoM kI sthiti eka patghoSama kI kahI gaI hai| 'bAhiriyA parisAe devIgaM addhapali opamaM' aura bAhya pariSadA kI deviyoM kI sthiti Adhe patthopama kI kahI gaI hai| 'se keheNaM saMte ! evaM buccae ' he bhadanta ! aisA Apa kisa pAraNa se kahate hai ki 'camarasa asuriM ntara salAnA hevenI sthiti paDhi payoSana vAmAM Ave che. 'majjha miyAe parisAe devANaM do paliomAI ThiI pannattA' madhya pariSadvAnA hevAnI sthiti me pahaebhanI usa che bhane 'bAhiriyAe parivAra devANaM dIvaDDha palioma ThiI paNNattA' bAhya parivahAnA hevenI sthiti // hoDha pasyopabhanI aDesa che. 'abhitariyAe parisAra devINa dIvaDDha palioksa' tathA Abhyantara pariSahAnI deviyonI sthiti // hoTa pahanomanI De che. 'majjhimiyAe parisAe devI palioma' madhyama pariSahanI heviyAnI sthiti me pasyo bhanI he che. 'bAhiriyAe parivApa devINa addha palioma' bhane mAgha pariSahAnI deviyonI sthiti ardhA yahayoyamanI Desa che. 'se keNadRNaM bhave ! eva' vuccai' he bhagavan! Apa me zA hArathI use 'marasa a
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamasUtre 7 tabhI parilAo pannattAo' camarasyAnurakumArendrasya muskumArarAjasya tisraH parpada' bhajJatA - 'taM jaTA' tadyathA-'samiyA caMDA jAyA' samitA caNDA jAtA 'atiriyA samiyA' AbhyantarikA samitA 'majjhimiyA caMga' mAdhyamikA caNDA 'bAhiriyA jAyA' vAyA jAtA, ityevamantara praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA / ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'camarassa NaM aturridassa asuraranno' camarasya khalu asurakumArendrasya asurakumArarAjasya 'avira parisA devA' Abhyantara paryatkA:prathama bandhino devAH 'vAhiyA hanyamAgaccheti no antrAhiyA' vyAhatA AhUtAH santaH 'havaM' zIghraM yathAsyAt tathA Agacchanti no avyahatA Agacchanti, 'majjhima parisAe' mAdhyamikAyAM dvitIyasyAM caNDAyAM parpadi sthitA devA: 'vAhiyA havya mAgaccheti anvAhiyA vi' vyAhatA AtAH zIghramAga cchanti avyAhA api zIghramAgacchanti madhyamamatipattiviSayatvAt 'bAhira dasta tao parilAo paNNattAo' asurendra camara kI tIna pariSadAeM hai 'samiyA caMDA jAyA' pahilI samitA dUsarI caMDA aura tIsarI jAyA inameM jo Abhyantara sabhA hai usakA nAma samitA hai madhyamA jo pariSadA hai usakA nAma caMDA hai aura 'bAhiriyA jAyA' vAdya jo pariSadA hai usakA nAma jAyA hai| isake uttara meM gautama se prabhuzrI kahate hai 'govA / camarassaNaM asuriMdasta asugranno abhitara parilA devA cAhitA hanyAcchaMti, jo avAhitA' he gautama! asurendra asurarAja kI jo Abhyantara paripakSa hai, usa pariSadA ke deva jaba bulAye jAte hai taba hI Ate hai / ve binA bulAye nahI Ate hai ! 'najmiparisAe devA vAhitA mAga gacchati' anvAhilA di' madhyama pariSadA ke jo deva hai ke bulAye jAne para bhI Ate hai aura nahIM bulAye jAne para bhI Ate hai 'bAhira parisA bharanI / pariSahA hai. bhane layA. temAM re dhyabhAne pariSahA he tenu riMdas ta parisAo paNNattAo' surendra 'samiyA caMdrA jAyA' pahelI samitA mIla thaMDA mAbhyantara pariSahA hai tenu' nAma samitA he nAma thaMDA he bhane 'bAhiriyA jAyA' mA ne pariSA he tenuM nAma layA hai ? yA aznatA uttarabhAM zrIgItabhasvAmIne prabhuzrI De he } 'goyamA ! camarasvaNaM asuri dassa asuraraNA abhitara paritA devA vAhitA hanyamAgacchati jo avtrAhitA' he gaumata | surendra asurarAnnI ? mAbhyantara pariSadA hai, te pariSadAnA deve jo khelAvavAmAM Ave teja Ave che. teeA elAvyA bagara gAvatA nathI. 'majjhimaparisAe devA vAhitA havyamAgacchati, anvAhitA vi' madhyama pariSadAnA je deve che teone khelAvavAmAM Ave te pazu Ave he bhane vinA mokSAcyA patha Ahe 'bAhiraparikhA devA aNvAditA davSa
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairdyotikA TIkA pra. 3 u. 3.46 devazvarUpavarNanam 735 parisA devA' bAhyapariSatkA devA' 'avvAriyA hana mAgacchati' avyAhRtA anAhunA eva zIghra mAgacchaMti ati laghu vAditi / 'aduttaraM ca NaM goyamA !' athotaraM ca khalu gautama ! abhpantarikAdi vyavahArakAraNamanyaduttaraM kathayAmi - 'camare asuriMde asurarAyA' camaro'surendro'surarAja: 'aAyaresu uccAvacesu' anyatareSUccAvacceSu zobhanA zobhaneSu 'kajjaka iMvesa' kauTumbikeSu kAryeSu kuTumbe bhavAni kauTumbikA ni-svakIyarASTra viSayAni yAdRza kAryeSu 'samupanne' samutpanneSu 'apritariyAe parisAe saddhi' asvantarikayA prathamayA parSadA sArddham, 'saMmai saMpucchaNA bahule' samprati saMpRcchatA bahula: 'ciraI ' viharati, saMmatyA - uttamaSA macyA buddhayA yA saMpUcchanA paryAlocanaM tathApi viharati - Aste svalpamapi prayojanaM prathamatastayA saha paryAlocya vidadhAtIti bhAvaH / 'mamimaparisAe saddhiM payaM parvacevANe evaM cemANe vihara' mAdhyamikayA padA sArddhaM yadAbhyantarikayA parSadA saha paryAlocya kartavyasyA nizcitaM yada devA avvAhitA mAga gacchati' tathA bAhya pariSadA ke jo deva hai ve vinA bulAye hI Ate hai unheM bulAne kI AvazyakatA nahIM hotI hai / 'aduttaraM caNaM goyamA' camare asuriMde asurarAyA anmaghare uccAvasu kajja koDaMbe samupapanne atiriNae parivAe maddhiM saMmaha saMpucchaNA bahule vihara' dUsarI bAta yaha hai ki he gautama / jaba asurendra asurarAja ko kuTumba saMbaMdhI koI UMcAnIcA kAma AjAtA hai-taba vaha Abhyantara pariSadA ke sAtha isa sambandha meM unakI saMpati lete haiM unase pUcha tAcha karate haiM 'majjhimaparisAe saddhiM payaM parvace mANe 2 viharaha' tathA Abhyantara pariSadA ke devoM ke sAtha jo kArya karane ke liye nizcita kiyA jA cukA hai unakI vaha madhyama pariSadA ke devoM ko sUcanA detA hai aura vaha kArya kisa liye karane ko cicAmAgacchati' te mAhya pariSadanA ne deve che. tethe vagara gosAvye bhAve che. tetheAne mohAvavAnI 432 raDetI nathI. 'aduttaraM ca NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA annayaresu uccAvaesu kajja koDuM vesu samutpannesu abhitari yA parisAe saddhi samai khapucchaNA bahule viharai' mIla vAta zo che he gautama ! jyAre asurendra asurarAja te kuTuMba saMba MdhI kAi sArUM narasu kAma AvI paDe che, tyAre te Abhyantara pariSadAnI sAthe te saMkha'dhamAM teenI saMbhatile che. tethAne pUcha52cha re che. 'majjhimaparisAe saddhi payaM pavacemANe pava'cemANe vihara' tathA Abhyantara pariSahAnA hedAnI sAthe ? 12jAnA nizcaya karela hAya che te bAmatamAM teo madhyama pariSadAnA devAne
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamadhye 736 padama, tatprapaJcagan mapaJcayan viharati evamidamasmAbhiH paryAlocitamidaM kartavya. manyathA doSa iti vistArayannAste iti / 'bAhiriyAe parimAe sadi paryaTemANe paya DemANe viharai' bAhyayA parSadA sAddha yadAbhyantarikayA papadA saha paryAnocita mAdhyamikayA saha guNadopaprapaJca kathanato vistArita padaM vaha pazcayan prapaJcayan viharati AjJApadhAraH san avazya kattavyartavyatayA nirUpayana2 tiSThati, yathedaM bhavadabhiH kartavyam idaM na katrtavyamini, tadeva yA ekAnte gauravameva kevalaM bApnoti, yayA ca sahottamamatitvAva svalpamapi kArya prathamata eva payaryAloca. nAyAM cAtyantamabhyantarA vidyate ityAsyantarikA prathamA bhavati, yA tu gauravAhA~ rita kiyA gayA hai ise vistAra ke sAtha unheM samajhAtA hai 'yAhiriyAe parisAe saddhiM payaM payaMDe mANA 2 viharaha' phira vAtya pariSadA ke dacoM ko vicArita liye gaye kArya karane ke liye Adeza detA hai 'le teNadeNaM goyanA ! evaM vuccaI calarala gaM suriMdala asurakumAraraNo to parisAo paNNattAo samiyA caMDA jAlA'-isI kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki surendra asurakumAra zAja kI samitA caNDA, aura jAyA nAra kI tIna pariSadAeM hai| 'abhitariyA mamiyA, majjhamiyA caMDA pAhiriyA jAtA' unameM eka Abhyantara pariSadA hai kI jinakA nAma samitA hai dUsarI zama paripadA hai jisakA nAma caMDA hai . aura tIsarI bAhya pariSadA hai jisakA nAma jAtA hai tAtparya hama kathana kA yahI hai ki jo Abhyantara pariSadA hai vaha kevala eka gaurava kI vastu hai isake sAtha camara uttama mali vAle hone ke kAraNa thor3A mA sUcanA Ape che. ane e kArya karavAno vicAra zA mATe karavAmAM Avela cha 2 mA vistAra pU4 tezAna sabhAtave che. 'bAhiriyAe parisAe saddhi paya paya De mANe paDemANe viharai' mane mAhya pariSahAnA hai| sAthai viyA2pAma mA Aya 42vAnI mAjJA gAce cha. 'se TeNaTreNa goyamA ! eva vuccai camaramsa " asuriMdassa asurakumAraraNNA tao parisAo paNNattAo samiyA ca DA jAyA' mA 12thI , gautama ! meM sayu hyu cha OM masurendra asurarAjanI samitA caMDA, ane jAyA e nAmanI traNa pariSadAo che. 'abhinariyA samiyA, majjhamiyA caDA, bAhiriyA jAyA' tamAM se mAya' tara pariSadA che ke jenuM nAma samitA che. bIjI mAdhyama pariSadA che, jenuM nAma caMDA che. ane trIjI bAhya pariSadA che jenuM nAma jAyA che A kathananuM tAtparya eja che ke je Abhyantara pariSadA che, te kevaLa eka gauravanI vastu che, tenI sAthe amara uttama buddhimAna hovAnA kAraNe
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 737 - - prameyadhotikArIkA pra.3 u.3 2.46 devasvarUpavarNanam paryAkocitaM cAbhyantarikayA parSadA sahAvazyakartavyatayA nizcitaM na tu prathamata:sAli gaurave polocanAyAM ca sadhyame bhAge dartate iti mAdhyamikA, yA tu gauravaM na kadAcidapi ahamiti la ca yayA saha kArya paryAlocati kevalamAdeza evaM yasmai dIyave sA gauravAna polocAyAca bahimogo ta iti vAhyA / / bhI kArya kyo na ho saI prathama ummakA vicAra karatA hai isake sAtha cinA vicAre camacandra apanI icchA se kucha bhI kAma nahIM karatA hai ata: camaraindra isa dRSTi se isa mA ko gaurava bhUna mAnatA hai aura sarva prathamya vicAra vinimna meM se hI sAvatA mAnatA hai ataH vicAra goSThI sarva prathama AdaraNIya hone ke kAraNa isa sabhA kA nAma Abhyantara sabhA kahA gayA hai| Abhyantara sabhA ke sAtha jo kartavya kArya karane ke liye nizcita ho cukA hai| vaha phira jisamA meM stumAyA jAnA hai usa kArya ko lAgU karane meM aura marane kyA lAma aura kyA hAni hai kisa ko isa viSaya para vivAda hai ina saba bAtoM ko jahAM zaGkA samAdhAna pUrvaka stumAyA jAtA hai samajhAyA jAtA hai ailI ulA sabhA kA nAma madhyama pariSadA hai Apantara evaM madhya pariSadA dvArA vicArita kiye gaye kArya ko cAlU karavAne kA Adeza jinheM diyA jAtA hai vaha vAya sabhA hai isa pAhA pariSadA kA koI bamarendra kI dRSTi meM gaurava nahIM hotA hai madhyama pariSadA Antara pariSadA ke jaisA gaurava thoDuM paNa kArya kema na hoya paNa sarva prathama tene vicAra karyA vinA camaraIndra pitAnI svecchAthI kaMI paNa kArya karatA nathI tethI amarendra A sabhAne gauravazAlI mAne che. ane sauthI pahelAM vicAra vinimaya karavAmAM A pari. padAne ja sAdhanabhUta mAne che, tethI vicAra vinimayamAM sauthI pahelA atyaMta AdaraNIya hevAthI A sabhAnuM nAma Abhya - ra sabhA A pramANe kahela che. Abhyantara sabhAnI sAthe je kartavya kArya karavAno nizcaya thaI gayela heya che, te nizcaya pAche je sabhAmAM saMbhaLAvavAmAM Ave che, te kArya karavAmAM ane na karavAmAM zuM lAbha ane zuM geralAbha che, e viSayamAM kene kene vadhe che. A tamAma bAbatone jyAM zaMkA samAdhAna pUrvaka saMbhaLAvavAmAM Ave che, samajAvavAmAM Ave che, evI te sabha'nuM nAma madhyama pariSadA che. Abhyantara ane madhyama pariSadA dvArA saMpAdita vicArita karavAmAM Avela kAryane cAlu karavAno Adeza jene ApavAmAM Ave che, te bAdya sabhA che. ramA bAda pariSadAna camarendranI daSTimAM kaMIja mahatva hotuM nathI. madhyama pariSadA para Abhyattara pariSadAnuM jema gaurava hotuM nathI. tema tenA jI0:93
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAmina yathokta krameNAbhyantarikAdi vyavahArakAraNaM kaSitam, sampati=pakaraNamupamaM haranAda-se te Na" ityAdi, 'se te he goyA ! evaM vad tenArthena gautama ! evamucyate = 'namarasaNaM' aridAsa kumArako camaramya sala asurakumArendrasyAsUrakumArarAjasya 'tatho parimAo panacAo' tisraH parSadaH prajJatAH 'samiyA caMDA jAyA' samitA caNDA jATA 'riyAsamiyA' Ampa varikA samitA 'masimiyA caMDA' mAdhyamikA naSTA 'cAhiriyA jAgA' vATA jAtA atra saMgrahaNI gAyAdvayaM bhavati- 1 'cauvIsa vIsA. patnIsamsadeva camaram | ghuTTA tigni kA DAinA denA ||2|| uDAujjAya aAjjAya doniya dipadi meNa dena diI / paLiyaM diNDUmerI addhI deNa parilA // 2 // catuvizatiraSTAviMzati hAsahasrANi devanamasya / az aquila (340) sito (300) tathA'rddha tRtIyAni (250) devIzatAni // 1 // bharddha tRtIyAni (2) dveca (2) dvapa patyopa (13) geNa devasthitiH / palyaM dvayarsa (1||) mekamarDe (II) devInaM pa|i2| ivicchAyA // mAyAM devAviMzatiH sahasrANi dvitIyasyAM samaya denA sahasrANi tRtIyasyAM sabhAryA devAH dvAtmANi devyaya prayamAyAM sArvatrisahasrANi dvitIyasya devyakhINi saramrANi / tRtIyasyAM devyaH sArddhaM dvisaha nahIM hotA hai isa para camara kA madhyama rUpa se hI gaurava rahatA hai Abhyantara pariSadA para uttama rUpa se gaurava rahatA hai pAya pariSadA ke sAtha mara karttavya kArya kI paryAlocanA nahIM karatA hai- kevala use Alo. cita kArya ko saMpAdana karane kA hI vaha Adeza detA hai hama taraha se ina tIna sabhAoM ke nAma nirdeza hone kA kAraNa hai ina tIna sabhAoM meM devoM kI evaM devIyoM kI saMkhpA tathA unakI sthitiyoM kI saMgraha karake prakaTa karane vAlI do gAthAeM he 'ghavIsa' ityAdi / ina donoM paNa camarendranu madhyama rUpathI ja gaurava rahe che, Abhyantara pariSadA para uttama rIte gaurava DAya che. bAhya pariSadAnI sAthe camaraIndra na-kAryanA vicAra karatA nathI. kaivala vicAra karavAmAM Avela kAryane sapAdita karavAnA Adeza ja tene Ape che. A kAraNeAne laIne A traNa sabhAeAnA nAma nirdeza thayela che. A traNe sabhAnA dhruve ane daiviyeAnI sa MkhyA tathA tenI sthitinA sahane agara 42vAvANI meM gaadhaao| he, 'caTavIra' tyAdi
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - yotikA TIkA.3 1.3 1.47 auttaradigvayaM surakumAranirUpaNam . 739 srANi / tathA prayamAryA devAyuH sArdhApalyopamAni, dvitIyasyAM devAyu: dvIpatyopama tRtIyasthAM devAyuH sAkapalyopamam devInAM prathamAyAM dvayardhaM palyopama dvItIyasyAmekapalyopama' tRtIyasyAM devInAmAyuradhaM palyopamaM bhavatIti gaathaarthH| camara samAsthita devadevInAM saMkhyAsthiti parijJAnakoSThakam samAnAma AmpantarikA samitA mAdhyamikA caNDA bAhyA jAtA devasaMkhyA 24000 28000 32000 devIsaMkhyA 350 320 250 devasthitiH sArdai dve (2 // ) palpoSame dve (2) palyoSame saakN(1||) palyopamama devIsthitiH saaiik(1||) patyopamamam ekaM (1) palyopamam arddha (i) palyopamam // 0 46 // dAkSiNAtyAnasurakumArAnnirUpyauttarAn asurakumArAnirUpayituM praznayanAi'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM' ityAdi, ___mULam-kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumArANaM bhavaNA pannattA jahA ThANapade jAva valI, ettha NaM vairoyaNiMde vairoyaNarAyA parivasai jAva viharai / valissa NaM bhaMte ! vairoyaNidassa vairoyaNa ranno kai parisAo pannattAo ? goyamA! tinni parisA pannattA taM jahA-samiyA caMDA jAyA, abhitariyA samiyA, majjhimiyA caMDA, bAhiriyA jaayaa| balislaNaM vairoyaNidassa vairoyaNaranno abhitariyAe parisAe kai deva sahassA ? majjhimiyAe parisAe kai devasahassA, jAva bAhiriyAe parisAe kai devilayA pannattA? goyamA! valisla NaM vairoyarNidassa vairoyaNa ranno abhitariyAe parisAe vIsaM devasahassA pannattA, majjhimiyAe parisAe cauvIsaM devasahassA pannattA, vAhiriyAe parisAe aTThAvIsaM devasahaslA pannattA, abhitariyAe parisAe addhapaMcamA devisayA majjhimiyAe parisAe gAthAoM A artha pUrvokta rUpa se spaSTa hai| isakA koSThaka bhI TIkA meM diyA gayA hai // 46 // A banne gAthAne artha pakta rIte spaSTa ja che, ane tenuM koSTaka paNa saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela che. je sU 46 !
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 jIvAmigama cattAri devilayA pannattA, bAhiriyAe parisAe adhuTTA devisayA pnnttaa| valissa ThiI pucchA jAva bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA! valissa NaM vairoyaNidasta baizeSaNaranno abhitariyAe parisAe devANaM adhuTTa paliovamA ThiI panattA, majjhimiyAe parisAe tinni palioksAI ThiI pannattA, bAhiriyAe parilAe devANaM aDDAijAI paliovamAI ThiI pannatA, abhitariyAe parisAe devANaM aDAijAiM palionasAiM ThiI pannattA, majhimiyAe - parilAe devANaM do paliozmAI ThiI pannattA, bAhiriyAe -parisAe devANaM divaDheM palibhoka ThiI pannattA, sesaM jahA camarasta asuriMdala asurakumAraraNo |suu0 47 // - - chAyA-kutra khalu bhadancha ! auttarANAmalarakumArANAM bhavanAni prajJaptAni, yathA-sthAnapade sAvadaliA, anna vairocanendro vairocanarAjaH parivasati yAvadviharati / dache khallu bhadanta ! vairocanendrasya vairocanarAjasya kati parpadaH prajJaptAH ? gautama ! tisraH parSadaH prajJaptAH tabadhA-samitA caNDA jAtA, AbhyantarikA samitA, mAdhyatikA caNDA, vAhyA jaataa| baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasthAmyantarikAyAM papadi kavi devatahasrANi pajJAptAni sAdhyamijhAyAM parpadi kati deva sahastrANi yAvad vAhyAyAM padi kati devIzatAni majJaptAni ? gautama ! vale. khala vairocanendrasya vairocanarAjasyA'' entarikAyAM parSadi vizatirdevasahasrANi majJaptAni, mAdhyamikAyAM padi caturviMzatirdevatahakhANi prajJaplAni vAhayAyAM .parSadi aSTAviMzavidevasahastrANi prajJaplAni, AbhyantarikAyAM parSadi apaJcamAni 'devIzatAni ghajJaptAni mAdhyamijhAyAM payadi patvAri devIzatAni majJaptAni vAiyAyAM parva di arddhacaturthAni devIzatAni prajJaptAni / baleH sthitau pRcchA yAvad 'bAhayAyAM parpadi devInAM bhiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA gautama! vaLe khalu vaizeca nendrasya vaizecanarAjasya AbhyantarikAyAM parpadi devAnAmarddhacaturthAni palyopagAni sthitiH prajJaptA, mAdhyamikSAyAM padi dezanAM trINi palyopamAni sthitiH prajJaptA bAhyAyAM parSadi devAnAm arddhatRtIyAni palyopamAni sthitiH prajJaptA, mAdhyami kAya parpadi devInAM dve palyoemeM sthitiH prajJaptA, vAhuyAyAM parpadi devInAM dvaya, elyopamaM sthitiH prajJaptA, zeSa yathA-camarasyAsurendrasyAsurarAjasya ||suu047||
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u. 3 . 47 auttaradigvartyasurakumAra nirUpaNa 72 TIkA- 'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumArANaM bhavaNA pannattA' kutra kasmin sthAne khala bhadanta / atarANAmasura kumAradevAnA bhavanAni prajJaptAni - kavitAnIti bhavanAdhikaraNaviSayakaH praznaH, uttarayati majJApanAtidezena 'jahA ' ityAdi, 'jA ThANapade jAva vaLI' estha NaM vairoyaNide vahazeyaNarAyA paDivasara jAva vihara' yathA prajJApanAyAM sthAnapade - sthAnAkhye dvitIye pade tathA tAvadvaktavyaM yAvadvaliH, atra khalla vairocandro vairocanarAjaH prativasati yAvadviharati tataUrdhva mapi tAvadvaktavyaM yAvad divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati iti paryantaM sthAnapadoktapAThaH saMgrAhyaH / isa taraha se dakSiNa dizA ke asurakumAroM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra dakSiNa dizA ke asurakumAroM kA nirUpaNa karate hai ' kahiNaM bhaMte! uttarillAgaM asurakumArANAM vA paNNatA' ityAdi / TokArtha - isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'kahiNaM bhaMte ! uttarillANaM asurakumArANAM bhavaNA eNsA' he madanta ? uttaradigvartI asurakumAroM ke bhavana vahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'jahA ThANapade jAba calI' he gautama / prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM vali prakaraNa taka jailA kathana kiyA gayA hai vailAhI yahA~ para bhI kaha lenA caahiye| 'ettha NaM vadharoyaNide baharogaNarAyA parivalaha jAva viharadda' yahAM vairocanendra vairocanarAjarali rahanA hai yAvata divya bhoga bhogoM ko bhogatA huA rahatA hai| aba bali kI pariSadA kA varNana karate haiM 'balissa NaM bhaMte' ityAdi 'balisa NaM bhaMte bairoyaNidasta baharoyaNaranno A rIte dakSiNu dizAnA asurakumAra devAnu nirUpaNu karIne have sUtrakAra uttara hizAnA asurakumAra devAnuM ni3pazu che 'kahi NaM' bhate | uttarillA NaM asurakumArANaM bhavaNA paNNattA' tyAha TIkA-A sUtra dvArA zrI gautamAsIe prabhuzrIne evuM pUchyuM che 'kahiNaM bhave ! uttarillANaM asurakumArANaM bhavaNA paNNattA' he bhagavan ! uttara dizAmAM Avela asurakumAretA bhavanA kayAM kahevAmAM Avela che ? mA praznanA uttarabhAM anuzrI he che ! 'goyamA ! jahA ThANapade jAva caLI' he gautama ! prajJApanA sUtranA khIjA sthAna padamAM ali prakaraNa sudhI je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahIyA paNa samajI levu' oie. 'ettha NaM vairoyaNi de vairoyaNarAyA parivachar3a jAva viharai' ahIMyA vairoya. nendra vairAcana rAja khali raDe che, yAt divyabhegene bhAgavatA thakA rahe che. A kathana sudhinuM prajJApanA sUtranA sthAnapadanu` kathana grahaNa karavuM joIe,
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamaMsUtre sammati-valeH parSa nirUpaNArthamAha- 'balissa NaM bhaMte' ityAdi, 'vaLissaNaM bhaMte ! vairoyadissa vairoyaNaranno' caleH khalu bhadanta / vairocanendrasya vairocana rAjasya 'kai parisAo pannattAo' kati kiyatsaMkhyakAH parSadaH - sabhAH prajJaptAHkathitA iti praznaH, bhagavAnAi 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'tiSNi parisA pattA ' tisraH - triprakArakAH parSadaH - sabhAH prajAH parvat traividhyaM darzayati - 'taMja' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA - 'samiyA caMDA jAcA' samitA caNDA jAtA 'atiriyA sahiyA' AmyantarikA samiThA 'majjhimiyA caMDA' mAdhya mikA caNDA 'bAhiriyA jAyA' vAyA jAtA 'dalirasa NaM bhaMte / vairoyadissa vairoyaNaranno' baleH khalu bhadanta ! vairocanendrasya vairocanarAjasya 'atiriyAe parisAe kaI devasaharasA paNNattA' AmyantarikAyAM parSadi-sabhAyAM katikiyatsaMkhyakAni deva sahasrANi prajJaptAni, tathA - ' majjhimiyAe parisAe kaha kaha parisAo panasAo' he bhadanta ! vairocanendra vairocarAjamalikI kita nI pariSadAeM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! tinni parisA pattA' he gautama' vairocanendra vairocanarAja bali kI tIna pariSadAeM kahI gaI hai 'taM jahA' jaise 'samiyA caMDA jAyA' saminA caMDA aura jAyA inameM 'abhitariyA samiyA' jo Abhyantara sabhA hai usakA nAma samitA pariSadA hai / 'mazimiyA caMDA' madhyamA sabhA kA nAma caMDA hai 'bAhiriyA jAghA' aura jo bAhyA sabhA hai usakA nAma jatA pariSadA hai 'balisa NaM bhaMte baharoyajiMdassa vaharovaNaratro abhi tariyAe kai deva sahassA paNNattA' he bhadanta / vairocanendra vairocanarAjabali kI abhyantara pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM / tathA 'majjhimiyAe parisAe kahadeva sahastA paNNattA' madhyamA pariSadA meM harSara have avindranI pariSadvAnu varNana vAmAM Ave che 'balis NaM bhave' dhatyAhi 'valissa NaM' bhaMte! vairoyaNidasya vairoyaNaraNNA kai parikSAo , paNNattAo' he bhagavana vaizayanendra vaizayanazana masinI prisshaa| sI usa che ? yA praznanA uttaramA aluzrI uDe che ! 'goyamA ! tinna parikSA pannattA' he gautama! vaizayanendra vairerAyanarAja pasinI priss| vAmAM yAvesa che. 'ta N jahA ' ma 'samiyA cauMDA jAyA' samitA, thaMDA bhane layA temAM 'abhitariyA samiyA' ke sAmyantara sabhA che tenuM nAma samitA pariSadhA me prabhA che. 'majjhamiyA caMDA' madhyama subhAnu nAma thauMDA me pramAye che 'bAhiriyA jAyA' mane me mAhya sabhA che, tenu nAma latA pariSada che, 'balissa NaM bhave ! vairoyaNiMdarasa vairoyaNaraNNA abhitariyA
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 su. 47 auttaradigvartya sura kumAra nirUpaNa Ca devasahasA paNNattA' mAdhyamikA dvitIyasyAM caNDAbhidhAnAyAM padi katikiyatsaMkhyakAni devapahastrANi jJAni 'jAtra bAhiriyAra parisAe kaha desiyA paNNattA' yAvad pAdyAyAM parSadi kati devIzatAni prajJaptAni atra yAtratpadena 'vAhiri yA parimApa kaI devasahastA, ariyAe parisAe kaha devisayA, majjhimayAe parisAe kaI deviyA' iti sagrAhyam / bAhyA tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM diti devasrANi majJaptAni tathA-abhyandarikAyAM samitAyAM parpa di kati dezavAni prajJaptAni, mAdhyamikAyAM caNDAyAM varSadi kati devIzatAni maSThAni tathA bAhyAyAM tRtIyasyAM jAdAbhidhAnArtha parpAdi kati devI zatAni prajJaptAnIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'lisa ' vairoyadissa vairoyaNaranno' baleH khalu vairocanendrasya cairocanarAjasya 'abhitariyAe parisAe vIsaM deva sahassA pannatA' AbhyantarakAryA kitane hajAra deva kahe gaye hai ? 'jAba bAhiriyAe parisAe kaha devisayA panasA' bAhyapariSadA ke devoM kI saMkhyA ke prazna ko lekara vAhya pariSadA ke deviyoM ke prazna taka kA pATha yahAM lenA cAhiye jaise'bAhiriyAe parisAe kaideva sahassA pannattA' ityAdi / bAhya paripadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM? tathA vairocanendra vairocanarAjabali kI Abhyantara pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI haiM ? madhyamA paripadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai tathA bAhya pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA' palisa NaM vairoyadissa vahazeSaNarano abhitariyAe parisAe dIsaM devasahatA paNNattA' he gautama' vairocanendra vaigena rAjavali kI abhya parisAe kai deva sahasvA paNNattA' he bhagavan vaizayanendra vaizayanarAna jasi IndranI mAnyantara pariSahAbhAMsA unnara heve devAsa mAvesa he ? 'jAva bAhiriyAe parisAe kai devisayA paNNattA' mA pariSahAna hevAnI sabhyAnA praznathI laIne khAdya pariSadAnI vaiciAnI sakhyAnA prazna sudhanA pATha ahriyAM zraha 12 me. bhaThe 'bAhiriyAe parisAe kai deva sahasvA paNNattA' ityAdi khAdya pariSadAmAM keTalA hajAra devADhavAmA Avela che ? tathA vairecanendra vairAcanarAja malIndranI a catara pariSadAmAM keTalA se daiviye Dela che ? madhyama pariSadAmAM keTalA se daivi kahevAmAM Avela che? tathA bAhya pariSadAmAM keTalA se| deviyeA kahela che? A praznanA utta6mAM prabhuzrI 'goyamA ! valasvaNaM vairoyaNi dassa vairoyaNaraNNA abhi tariyAe parisAe vIsaM deva sahassA paNNattA' he gautama! vaizayanendra vaireyanarASTra
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 744 prathamANaM padi vizatirasadasmANi zatAni tathA-'majjhimiyAe parisAra mAdhya. mikAyAM dvitIyasyAM caTAmiyAnAyAM epadi 'unIle devasaramA pannatA' catu. vizati devasahasrANi mahaptAni, nayA-'bAhiriyApa parisAe bApayA vatIya jAtAbhizanAyAM papadi 'pIsaM devasaharamA pannattA' aSTAziti devasadalANa prajJaptAni-yathitAni, tyA-rale vairocanendramA abhitariNApa parisAe' AbhyatarikAyAM prathamAyAM padi samitAnidhAnAsam, 'hapaMcadhA devimA' barddha paJcamAni-sA/ni cAmi devIzAla prajJAna, garivasigAra parisAra mAdhya. mikAyAM epadi tAri davilayA pannattA' canvAri devImahAni pajJAni, 'bAhiriyAe parisAe udhuDhA devisarA paNatA' bAyAgaM parSadi ardhavaturdhAni devIzatAlijJaptAnIti / 'lirama 'ThaIe pucch|' baleH khasa bhadanta ! vairocane ndraraya vairocana rAjasva riyo pRchA- prazna kiyAparyantaM prajanastatrAha-jAva vAhiriyAe parisAe devINa ke iya kAla TiI paNNakA' iti paryantam, yathA-Abhyansara pariSadA meM bIsa hajAra deva kahe gaye haiM 'majjhimiyAe parisAe cauvIsaM devasaramA pattA ' madhyamA paripadA meM cauvIsa hajAra deva kahe gaye haiM 'bAhirisAe parilAe aAyozaM devamahassA eNNasA' vAdyapariSadA aThAIsa 28000 hajAra deva sAhe gadhe tathA-'agnitariyAe parimAe addhapacAlA deviniyA paNNattA jhimmimAe panisAe cattAri deviniyA paNNatA hArazara parisAe achuTTA devisayA paNNattA' vairocanendra vairocanarAjali bhI prApAra pariSadAmeM sADhe cAraso 450) deviyAM mamA paripadA meM cAso 400 deviyAM aura bAhya pariSadA meM sADhe tInamA dediyAM kahI gaI haiM 'palila ThiIe pucchA jAya bAhiriyAe parisAe devINaM kenzyaM kAla ThiI pannattA' yahAM baliindra kI tInoM sabhA matIndranI bhAyanta2 paripAmA vIsa 12 / Fan . 'majhimiyAe parisAe cauvIsa devasahassA payattA' madhyamA parikSAmA yovIsa &m2 deve| 4aa che. 'bAhiriyAe parimAe aTThAvIsa devamahassA paNNattA' mA parihAmA sadhyAvIsa 12 28000 3 / . tathA 'abhitariyAe parisAe addhapaMcamA devisayA pagattA bAhiriyAe parisAe adhatA devisayA paNNattA vaizayanendra vairAcanarAja balinI Abhyantara pariSadAmAM 450 sADA cArase devi kahI che. madhyama pariSadAmAM 400 cArase devi kahI che, ane bAhya pariSadAmAM 350 sADA traNa dava kahevAmAM Avela che. ___'balirasa ThiIe pucchA jAva vAhiriyAe parisApa devIMNa ke Iya kAla ThiI paNNattA, 20 prazna malIndranI samAna va viyAnI sthitinA sama
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU 47 auttaradigvartyasurakumAranirUpaNam 745 ntarikAyAM samitAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH pajJaptA, mAdhyamikAyAM caNDAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, vAhyAyAM jAtA parpadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, tathA vAbhyantarANaM parSada devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, mAdhyavikAyAM parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, bAhyAyAM parSadi devInAM kiyantaM kAlaM sthiti majJaNDA - kathiteti paryantaM manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gosA' he gautama! 'balirasa NaM arties aryaNaranno' vaLeH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya 'abhitariyAe parisAe ! AbhyantarikAmA parpadi 'devA adhuliyonamA ThiI pannattA' devAnAmarddha caturthAni bharddhAdhikAni trINi palyogpAni hiti:- ayuSyakAla : prajJaptA, 'sajjhimiyA parisAe vini palibhovamAI TiI panacA' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parSada zrINi palyogamAni devAnAM sthitiH prajJaptA, 'bAhiriyAe parisAe devANaM ijjAI pachibhoktAH liI punyatA' pAyAM ke deva deviyoM kI sthiti ke viSaya kA prazna samajha lenA cAhiye jaise he bhadanta ! vairocanendra vairocanarAja kI Abhyantara pariSadA meM devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? ladhvamA pariSadA meM devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? tathA bAtya pariSada meM devI kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isI taraha Abhyantara pariSadA meM deviyoM kI sthiti kisane kAla kI kahI gaI hai ? madhyamA pariSadA meM deviyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai ? he gautama ! vairocanendra vairocanarAja kI Abhyantara pariSadA ke devoM kI sthiti sADhe tIna 3 // patyoSana kI kahI gaI hai / madhyamA pariSadA ke devoM kI sthiti tIna palyopama kI kahI gaI hai ? aura bAhya pariSadA - dhamAM karela che. jemake he bhagavan verAcarandra vairAyanarAja balInI Abhyantara pariSadamAM devAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM Avela che ? madhyamA pari SadAmAM devAnI sthiti phaeNTakA kALanI kahela che ? temaja khAdya pariSadAmAM deveAnI sthiti keTalA kALanI kahela che ? eja rIte Abhyantara pariSadAmAM deviyeAnI sthiti keTalA kALanI karela che? madhyamAM pariSadamAM devicenI sthiti keTalA kALanI kahela che ? bAhya pariSadAmAM keviyeAnI sthiti keTalA kALanI kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke gautama ! verAcanendra verAcanarAjanI Abhyantara pariSadAnA dezanI sthiti 3! ADAtraNa pakScApamanI kahevAmAM Avela che madhyamA pariSadanA daveAnI sthiti traNa payepamanI kahI che, ane bAhya pariSadAnA devAnI sthiti rA aDhi palyApamanI jI0 94
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ F jIvAmigamasUtre parSadi devAnAmatRtIyAni - ardhAdhike dve plyopame devAnAM sthitiH prajJaptA, 'abhitariyAra parisAe' AbhyatarikAyAM parpadi deNaM' devInAm ' aDDAijjAI' paliodamAI ThiI pannatA' sAdhe dve arddhAdhike dve palyopame sthitiH prajJaptA, 'majhimiyA parisAe devINaM' mAdhyamikAyAM parSadi devInAm, 'do paliodamAI ThiI pattA' dve palyopame sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe devI jaM' vAyAM tRtIyasyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi devInAm, 'dIvaDU' paliocamaM ThiI pannatA' dvayadarghamardhAdhikamekaM palyopamaM sthitiH prajJapseti / atra vaLeH sabhAsaMbandhi devadevInAM saMkhyAyAH sthitezva parimANamarUpike dve saMgrahagAye yathA'vIsau cauvIsa aThThAvIsa sahassA ya hoMti devANaM / addhapaNa - cau - dUdhuTThA, desisayA calissa parisAnu // 1 // madhuTTA tiSNi aDDAijAi hoMti paliya deva ThiI / aDDA ijjA doNi ya, dIDra devINa Thii kamaso // 2 // chAyA - viMzatistu caturviMzatiH, aSTAviMzatitha sahasrANi ca bhavanti devAnAm / ardhapaJcama-caturacaturthAni devIzatAni vaLe: parpatsu // 1 // | ardha caturthAni trINi atRtIyAni bhavanti patyAni devasthitiH / argha tRtIye (sAdardhe dve ca dvadurdha (sAdadhaikaM palyopamaM) devInAM sthitiH kramazaH anayorarthastu mAtra marUpitavadeveti // 'sesaM jahA camarassa asuriMdassa asuraranno' zeSaM yathA camarasyAsurendrasya asurarAjasya, ayaM bhAvaH- se keNadveNa bhaMte' ityAyavAntaramaznottaramakaraNamavagantavyamiti // sU0 47 || ke devoM kI sthiti dAi 2 palyopama kI kahI gaI hai tathA Abhyantara pariSadA kI deviyoM kI madhyamA paripadA kI deviyoM ko aura vAhyA pariSadA kI deviyoM kI sthiti kramazaH DhAi patthopasa kI do palpopama kI aura Der3ha palpopama kI kahI gaI hai| isa viSaya meM do saMgraha gAthAeM TIkA meM dI gaI hai| 'sesaM jahA camararasa asuriMdarasa asuraranno' yAkI kahI che. tathA Abhyantara pariSadAnI dhruvicAnI sthiti rA aDhi palyApamanI kahI che madhyamA pariSadAnI dhruvicAnI sthiti e pApamanI iMhI che ane bAhya pariSadAnI dhruvicAnI sthiti 15 patyeApamanI kahevAmAM Avela che. A viSayamAM e sa'graha gAthAe kahI che je sa'skRta TIkAmAM ApavAmAM Avela che. 'sesa jahA camarassa asuriMdarasa asurarannA' mADInu mInu tamAbha bhI aliIndra sa`kha"dhI kathana asurendra asurarAja camaranA prakaraNunA kathana pramANe ja
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 uM.3 4.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 747 dakSiNovarAsurakumArANAM bhavanAdIni nirUpya nAgakumArANAM tAni darzayitumAha- ' kai NaM bhave / nAgakumArANaM' ityAdi / mULam - kahi NaM bhaMte ! nAgakumArANaM devANaM bhavaNA pannattA, jahA ThANapade jAva dAhiNillA vi pucchiyavvA jAva dharaNe, ettha nAgakumAriMde nAgakumAra rAyA parivasai jAva viharai / dharaNassa NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kai parisAo pannatAo ? goyamA ! tinni parisAo, tAo gheva jahA vamarassa | dharaNassaM NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAganAgakumAraranno abhitariyAra parisAe kaI devasahassA pannattA jAba bAhiriyAe parisAe kai devIsayA pannattA ? goyamA ! dharaNasla NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno abhitariyAe parisAe saTThi devasaharulAI, majjhimiyAe parisAe sattariM deva saharasAI, bAhiriyAe parisAe asIiM devasahassAI, abhi tariyAe parisAe paSNataraM devisa pannattaM, majjhimiyAe parisAe paNNAsaM devisayaM pannattaM, bAhiriyAe parisAe paNavIsaM devisa pannantaM // dharaNassa NaM ranno abhitariyAe parisAe devANaM kevaithaM kAlaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannantA, bAhiriyAe parisAe kA aura saba kathana isa bali indra ke prakaraNa meM asurendra asurarAja camara ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye tathA va 'se keNaM aMte' ityAdi praznottara yathA - he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ityAdi praznottara se jisa prakAra vahAM kahA hai vaisA hI kathana samajha leveM ||sU0 47 // samala tevu' te amara 'se keNaTTeNa bhave !' tyAhi asthI he bhema-he bhagavan ! Apa evuM zA kAraNathI kaheA che ? ityAdi praznottarathI je rIte tyAM kahevAmAM Avela che, eja pramAthe ahiyAM paNa samajI levuM ! 47 //
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastra devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? abhitariyAe parisAe devINaM kevaiyaM ThiI pannattA ? majjhimiyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA? bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA ! dharaNassaNaM ranno abhitariyAe parisAe devANaM sAtiregaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, majjhimiyAe parisAe devANaM addhapaliovamaM ThiI pannatA, vAhiriyAe parisAe devANaM desUNaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, asitariyAe parisAe devINaM desUNaM addhapaliovamaM ThiI pannatA, majjhisiyAe parisAe devINaM sAiregaM caubhAgapaliobamaM ThiI pannatA, vAhiriyAe parisAe devINaM caubhAgapaliovamaM ThiI pannatA, aTo jahA camarasla / kahi NaM bhaMte! uttarillAgaM nAgakumArANaM jahA ThANapade jAva viharai // bhUzANaM dastaka bhaMte ! nAgakumAridasta nAgakumAraranno abhitariyAe- parivAe kaha deva lAhalIo pannatAo, majjhimiyAe parilAe kai devasAharUsIo paNNatAo, bAhiriyAe parisAe kaha devasAharUlIo eNNatAo, abhitariyAe parisAe kai devisayA paNNatA ? majjhiliyAe parisAe kai devilayA pannattA bAhiriyAe parisAe kai devilAyA pannattA? gothamA ! bhUyANadasta paM. nAgakumAriMdarama nAgakumAra ranno abhitariyAe parisAe pannAsaM devasahassA panlatA, majjhimiyAe parisAe laTTi devasAhaslIo pannatAo bAhiriyAe parisAe sattari devasAhaslAo pannattAo, abhitariyAe parilAe do paNavIsaM devisayANaM pannattA, majjhimiyAe parisAe do devisayA pannatA, bAhiriyAe parisAe paNNattaraM devisayaM pannattaM //
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatikA ThIkAma. 3 u. 3 kSu.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 745 bhUyAnaMdassa NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno abhitariyA parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA jAva bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? goyamA ! sUyAnaMdassa NaM ahiMmatariyAe parisAe devANaM desUrNa paliovamaM ThiI pannantA, sajjhiniyAe parisAe devANaM sAiregaM addhapalio ThiI pannatA bAhiriyAe parisAe devANaM addhapaliovamaM TiI pannattA abhitariyAe parilAe devINaM addhapaliovamaM ThiI pannatA majhimiyAe parisAe devINaM desRNaM addhapaliodanaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parilAe devINaM sAiregaM caubhAgaM paliodanaM ThiI pannatA, aTTo jahA mara ssa, avasesANaM veNudevAdINaM mahAghosapajavasANANaM ThANapada vattavvayA niravayavA bhANiyanA, parisAo jahA dharaNabhUyANaM dANaM (sesANaM bhavaNavarddhanaM) dAhiNillANaM jahA dharaNassa uttarillANaM jahA bhUyANaMdassa parimANaM pi diI vi // sU0 48 // chAyA - kutra khalu bhadanta ! nAgakumArANAM devAnAM bhavanAni mAni ? yathA sthAnapade yAbad dAkSiNAtyA api praSTavyA yAvat, gharaNo'tra nAgakumArendro nAgakumArarAjaH parivasati yAvada viharati // dharaNastha khalu bhadanva | nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kati parpadaH majJaptAH ? gautama ! vitraH parpadaH, tA eva yathA camarasya / dharaNasya khallu bhadanta | nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya AbhyantarakAya parSa di kati devasahasrANi majJaptAni yAvada bAhyAyAM parSadi kavi devIzatAni majJaptAni ? gautama | varaNastha khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya AbhyantarikAyAM parSadi paSTirdeva sahasrANi mAdhyamikAyAM parSadi saptatirdenasahasrANi, bAhyAryA parSada azItirdevasahasrANi AbhyantarikAyAM parSadi paJca pThataM devIzataM mAdhyamikAyAM padipaJcAzadevIzataM ghajJaptam vAhyAyAM padi paJcaviMzatirdevIzataM majJam | dharaNasya khalu rAjJa abhyantarikAyAM parpadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatA, mAdhyamikAyAM vadi dena vintaM kAlaM sthitiH majJatA ? vAdyA parpadi devAnAM kayan kAlaM sthitiH prAptA ? AntarikAyAM parpade devInAM kiyantaM kAlaM sthiti prajJA ? madhyamikAyAM parpadi devonAM pityaM kAla sthitiH prajJaptA, "
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama | hyAdi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatA ? gautama | dharaNasya rAjJa abhyavarikAyAM parpade devAnAM sAtirekapalyopamaM sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parpadi devAnAmapalyopamaM sthitiH prajJaptA, vAhyAyAM parpadi devAnAM dezonamadurgha palpopamaM sthitiH prajJaptA, AsyantarikAyAM parpAdi devInAM dezAMnagadU palyopamaM sthitiH prajJaptA, mAdhyamikAyAM parpadi devInAM sAtirekaM caturbhAgaelyopamaM sthiti jJaptA, bAhyAyAM parpAdi devInAM caturbhAgapalyopamaM sthitiH prajJaptA, artho yathA camarasya / kuna khallu bhadanta ! auttarANAM nAgakumArANAM yathA sthAnapade yAva dviradhi | bhUtAnandasya khalu bhadanta ! nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasyAbhyantarikAyAM parpAdi kati devasAhasaracyaH prajJaSThAH sAdhyamikAyAM parpAdi kavi devasAhastrayaH prajJaptA / AbhyanvarikAyAM parpadi kati devIzatAni, mAdhyamikAyAM parSadi kavi devIzavAni prajJasAni, vAhyAyAM parpadi kati devozatAni mahatAni ? gautama ! bhUtAnandasya khalu bhadanta | nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasyA''bhyantarikAyAM parpAdi paJcAzadeva sahasrANi prajJaptAni mAdhyami kAyAM parSadi paSTirdeva sAhasastrayaH prajJaptAH vAhyAyAM parpadi saptatirdeva sAhasastrayaH prajJaptAH, AbhyantarikAyAM parpadi dve paJcaviMze devIzate prajJapte, mAdhyamikAyAM parSadi dvedevIzate prajJapte, bAhyAyAM parSadi paJca saptaM devIzataM prajJaptam / bhUtA nandasya khaca bhadanta | nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya abhyanta rikAryA padi devAnAMkitaM kAlaM sthitiH prajJapaA, yAvadUvAdyAyAM parSada devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! bhUtAnandasya khalla AbhyantarakAryA parSada devAnAM dezonaM palyopamaM sthitiH prajJanA, sAdhyamikAryA parSada devAnAM sAtirekamarddha palyopama sthitiH prajJappA, bAhyAzaM padi devAnAmadurdhapalyopama sthitiH prajJatA, mAdhyamikAyAM parpAdi devInAM dezonamadardhapalpopamaM sthitiH majJaptA, bAhyAyAM parpadi devInAM sAtirekaM caturbhAgavalpopamaM sthitiH prajJanA, arthoM yathA canarasya / avazeSANAM veNudevAdInAM mahAghoSaparyavasAnAnAM sthAnapadavaktavyatA niravayavA bhaNitavyA, parSado yathA dharaNa - bhUtAnandAnAm (zeSArNA bhavatInAm) dAkSiNAtyAnAM yathA dharaNasya aucarANA yathA bhUtAnandasya, pari mANamapi sthitirapi // 048|| 7 10 dakSiNa tathA uttara ke asurakumAroM ke bhavanAdi kA varNana karake apanAgakumAroM ke bhavanAdikA varNana karate haiN| dakSiNa ane uttara dizAnA asurakumAranA bhatranAdi dvArenu varNana karIne have nAgabhAronA lavanAhi dvArAtuM varthena vAmAM Ave che. 'kahi NaM bhave
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNa 751 TokA- 'kahi NaM bhaMte ! nAgakumArANaM devANaM bhavaNA pannattA' kutra kammin sthAne khalu bhadanta ! nAgakumArANaM devAnAM bhavanAni prajJaptAni kathitAnIti praznaH, uttarayati prajJApanAtidezena - 'jahA' ityAdi, 'jahA ThANA de dAhilLAvicchinnA jAva dharaNe ettha nAgakumAriMde nAgakumArasayA parisara jAva viraha' eva yathA jJApanAyAM sthAnAkhye dvitIya pade tathA vaktavyaM yAvadAkSiNAtyA api nAgakumArAH praSTavyA ya va dharaNanAmako'ca nAgakumArendro nAgakumArarAjaH parivati yAvadviharati iti paryantaM sthAnapadoktaH paTho saMgrahyaH / samprati-dharaNendrasya parSannirUpaNArthamAha- 'gharaNassa NaM bhate !' ityAdi, dharaNagsa NaM bhaMne' dharaNasya- dharaNanAmakasya khala bhadanta | 'nAgakumAridassa nAgakumAra no' nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'kai parisAo pannattAo' kati-kriya 'kahiNaM bhaMte / ' nAgakumArANaM devANaM bhaNA paNNattA ? ityAdi / TIkArtha- zrIgautamasvAmIne prabhuzrI se aisA puuch| hai hai bhadanta | nAgakumAra devoM ke bhavana kahAM para hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM / 'jahA ThANapade jAva dAhiNillAci pucchiyavvA jAva dharaNe' he gautama isa sambandha meM jaisA kathana prajJApanAsUtra ke dvitIya sthAna pada meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha kathana yahAM para bhI samaja lenA cAhiye yAvat dAkSiNAtya-dakSiNadizAvartI nAgakumAra deva kahA~ para rahate haiM aisA bhI pUchanA cAhiye aura vahAM para nAmakumAroM kA indra evaM nAgakumAroM kA rAjA dharaNa rahatA hai isa pATha taka kA pATha yahAM vahAM se lekara kaha lenA cAhiye / 'gharaNassa NaM bhaMte' nAgakumAridasya nAgakumAraraNNo kati parisAo' he bhadanta ! nAgakumAroM ke indra aura nAgakumAroM ke rAjA dharaNa kI kitanI parinAgakumAradevANaM bhavaNA paNNattA' hatyAhi TIkA -zrIgautamasvAmI nAgakumAreAnA saMbadhamAM prazna karatAM prabhuzrIne 'kahiNaM bhave ! nAgakumAradevANaM bhakSaNA paNNattA' he bhagavan ! naagkumAra devAnA bhavaneA kayAM kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrIgautama svAbhIne he che ! 'jahA ThANapade jAva dAhiNillA vi pucchiyavvA jAva dharaNe' he gautama ! A viSayamAM prajJApanA sUtranA bIjA sthAnapadamAM je pramANenu kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenuM kathana ahIyAM paNa kahI levuM joIe. yAvat dAkSiNAtya dakSiNa dizAmAM rahevAvALA nAgakumAra deva karyAM rahe che? A pramANe praznottara karIne te kathana 'tyAM nAgakumAronA IMdra tathA nAgakumAre nA rAjA dharaNa rahe che ? A pATha panta tyAMnuM kathana ahiMyAM kahevu oie 'gharaNassa NaM bhaMte ! nAgakumAridassa nAgakumAraraNNA kati parikhAo
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 % 3D jIvAmigamastre saMkhyakAH parpada:-sabhAH prajJaptA:-RthitA iti 13, bhagavAnADa-'goyamA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama ! tinni parisAo paNNattAo' tisraH epaMdA, pajJaptAH, 'tAo ceva jahA camaramsa' tA eka paripado yathA camarasya, yathA camarendrasya, tistra : parpada: kathita ratayA dharendrasyApi samitA caNDA jAtA, AbhyantarikA samitA, mAdhyamizA caNDA, bAyA jAtA, evaM rUpeNa tima. parpa do dharaNendrasyApi jJAvya iti / 'dharaNalaNaM bhaMte dharaNasya khalla bhadanta ! 'nAga kumAridassa nAganupAraranno' nA kumArendrasva nAmakumArarAjasya apitariyAe parimAe kai devasahapA (mattA' atirimArga prathamArga parpadi kati devasahasrANi ghazamAni-kathinAgi jAna vAhiriyA parisAe kaha denIyA paNattA' yAgd vAhyAyAM parpadi vati devIgatAni majJaptAni, atra yAtpadasaMgrAhyapATha syArthoM yathA dharaNendrasya mAdhyAmikAyAM dvitIyasyAM parSadi kati devasahasrANi prajJAni, vAhyAyAM parSadi kahi devamahANi prajJaptAni, AmpantarikAyAM parSa di SadAeM kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM / 'goyamA ! 'tiNi parisAo paNNattAo' he gautama! nAgakumAroM ke indra aura nAgakumAroM ke rAjA dharaNa kI tIna pariSadA kahI gaI hai 'tAocera jahA camarassa unake nAma vahI hai jo canara indra kI paripadA ke haiN| 'dharaNasma NaM bhaMte / NAgakumAgdimya pAgakumAraraNo bhitaricAe parisAe pati devasa hassA paNNattA' he bhadanta / nAgakumArendra nAmakumAra rAja dharaNa kI Abhyantara sabhA meM dilane hajAra deva haiM ? 'jAya bAhiriyAe parisAe kati devI sayA pagattA' yAvat bAhyA pariSadA meM kitanI sau deviyAM haiM ? yahAM dhAvat zabda se aimA pATha gRhIta huA hai ki-dharaNa ke madhyama paNNattAo' se lagan nAgabhAre nA 4 bhane nAgabhArAnA rAta 52nI keTalI pariSadAo kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'goyamA / tiNi parisAo paNNatAo' he gautama! naagmaa| / Indra bhane nAgabhAnA 21 526 nI vana pariSadAsAhesa che. 'tAo ceva jahA camarassa' tenA nAma yamara chandranI pariSadAnA nAmI pramANe yA dharaNassa gaMbha te ! NAgakumArI dasta nAgakumAraraNNo abhitariyAe parisAe kati devasahassA paNNattA' he bhagavana nAgakumAre nAgakumAra rAja dharaNanI A nsara sabhAmAM keTalA Dalara 13 ? 'jAva bAhiriyAe parisAe kati devI sayA paNNattA' yAvat bAhA pariSadAmAM keTalA se devi kahela che? ahI yAM yAvat padathI e pATha grahaNa karAve che ke dara ganI madhyama pariSadAmAM keTalA hajAra de che ? bAhya sabhAmAM keTalA hajAra de che? Abhyantara sabhAmAM keTalA se deviye
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ CRA prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 753 kati devIzatAni prajJaptAni, mAdhyamikAthA parSadi kati devIzatAni prajJaptAnIti, tathA bAhyAyAM parSadi kati devIzatAni prajJatAni-kabitAnIti ghanA, bhagavAnAha 'goyamA ! ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dharaNasaNaM' dharaNasya khallu 'nAgakumAridassa nAgakumAraranno' mAgakupArendrasva nAmakumArarAjasya 'adhitariyAe parisAe sahi devasahassAI' aspatarikAyAM parpadi caNDAbhidhAnAyAM SaSTidevasahastrAni prajJaptAni, 'sajjiyAe parisAe sattara devasaharasAI mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parSadi saptati devasahasrANi prApta ni tathA-'bAhiriyAe parisAe amoideva sahaspAI' va hyAyAM jAtAbhidha nANaM tRtIyasyAM parSadi azItirdevasahastrANi plAni, evam-'abhinariyAe parisAe' Abhya tarikA samitAsidhAlA prathamAyA padi 'eNasattara devI saya pannata' pazca sapta-paJcasaptatyadhika devIzavaM prajJaptaM kathitam, tathA-majjhiniyAe parisAe eNNAsa devisayaM pannattaM mAdhyamikA padi paJcAzataM- eJcAzadadhika sabhA meM kitane hajAra dekha hai ? vAtya sabhA meM kitane hajAra deva haiM ? Abhyantara sabhA meM kitanI lau deviyAM hai| madhyamA sabhA meM jitanI sau deviyAM hai? isake uttara meM prazuzrI kahate haiM 'dharaNalaNaM pAgakumAriMdarama' nAgakumArarano abhittiridhAe parilAe sadeivasaharasAI, majjhimiyAe parisAe sattati devasahamatAI, cAriricAe anItidevasahassAI' he gautama ! nAgakumArendra mAgakumAra rAja caraNa kI - ntara pariSadA meM 60 hajAra deva hai| ghAsa pariSadA meM 70 hajAra deva aura bAhya pariSadA meM 80 hajAra deva hai / tathA-'anitaraparihAra paNa. sattaraM devIsayaM paNataM majjhiniyAe parikSAe NAsaM devIlayaM paNataM, bAhiriyAe parisAe paNavIsaM devInuyaMpa' nAmakumArendra nArAkumArarAja dharaNa kI Abhyantara pariSadA meM 175 deviyAM haiN| madhyana pariSadA meM che? madhyamA sabhAmAM keTalA se devi che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha'dharaNassa NaM NAgakumAriMgsa nAgakumAraNo abhitari pAe parisAe saTTi devasahassAI, majjhimiyAe parikhAe sattAra deva sahassAI, vAhiriyAe amIti deva sahassAI' gautama / nAgArendra na 52 211 gharadhanI Abhyatara pariSadamAM 60000 mAITha hajAra de che madhyama pariSadAmAM 700 00 sitera hajAra de che, ane bAhya pariSadAmAM 80000 eMsI hajAra he cha. tathA 'abhitariyAeparisAe papNasattaraM devIsaya paNNattaM, majjhiniyAe parisAe paNNAsaM devIsaya paNgata, bAhiri yAe parisAe paNavIsaM devI saya paNNattaM' nAgAmArendra nAgabhA2 224 gharanI zAkya-ta2 paripAmA 175 jI0 95
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasTe 759 devIzataM prajJaptam, 'bAhiriyAe parisAe papNavIsaM devisyaM pArataM' vAhyAyAM jAtAbhidhAnAyaM parSadi paJcaviMzata-paJcaviMzatyadhika devI zataM prajJatam iti parva / dviSayapha muttaramiti / sampati-dharaNa para sthita deva devInAM sthiti darzayitamAha'dharaNassa NaM' ityAdi, 'dharaNassa NaM gno' he padanta ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'yabhitariyAe parisAra' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAryA parSadi 'devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pattA' devAnAM kiyA kAlaM sthiti:-AyuSyakALA-prajJaptA, tathA-'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM parpadi 'devANaM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA tathA 'vAdhiriyAeparisAe' jAtAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pAnattA' devAnAM kiyAtaM kAlaM sthiti prajJaptA-kathitA tathA-'abhitariyAe parisAe' AbhyantarikA samitAyAM parpadi 'devINaM kevazyaM phAla ThiI pannatA devInAM miyantaM kAlaM sthiti: japtA, tathA 'vAhiriyAra 150 deviyA~ hai / bAya pariSadA meM 125 deviyAM hai| ava dharaNendrakI pariSata ke deva devighoM kI sthiti kahate haiM-'dharaNassa NaM rano' ityAdi 'dharaNassaNaM rano abhitariyAe parisAe devANaM kevatiyaM kAlaMThitI paNNasA' nAgakumArendra nAgakumArarAjadharaNa kI Abhyantara pariSadA ke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai| 'majjhimiyAe parisAe devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI paNNattA' madhyamA sabhA ke dezoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai| 'vAhiriyAe parisAe devANaM kevatiyaM kAlaM ThinI paNNattA' aura bAhyA pariSadA ke devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai| isI prakAra se nAgakumArendra nAgakumArarAjagharaNa kI ekaso paMcotera devi che. madhyama pariSadAmAM 150 deso devi che. bAhya pariSadAmAM 125 savAse devi che. have dharaNendranI pariSadanA deva deviyonI sthiti kahevAmAM Ave che. 'dharaNassa NaM ranno' tyAdi 'dharaNassa gaM ranno abhitariyAe parivAe devANa' kevatiyaM kAla ThiI Torar" he bhagavad nAgakumArendra nAgakumAra rAja dharaNanI Abhyantara pariSadAnA devonI sthitimA nI vAmAM mAvasa cha ? 'manjhimiyAe parisAe devANaM kevaiya kAla ThiI paNNatA' madhyabhA samAnAvAnI sthiti sAnI B che 1 'bAhiriyAe parisAe devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' bhana mAha pariSadA devAnI sthiti keTalA kALanI kahevAmAM Avela che ? eja pramANe nAgabhArendra nAgabhAra 224 ghanI 'abhi tariyAe parisAe devINa kevaiya kALe ThiI paNNattA, majjhamiyAe parisAe devINa devaiyaM kAla ThiI paNNattA
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 755 parisAe' vAdyAyAM jAtAyAM papadi 'devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA-kaviteli sthitiviSayaka: praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyalA' he gautama ! 'dharaNassa ranno' dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'amitariyAra parisAe' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parSadi 'devANaM sAiregaM addhali bhovamaM ThiI pannattA' devAnAM sAtirekamardhapalyo. pamaM sthitiH prajJaptA, 'majjhimiyAe parisAe devANaM' mAdhyamikAyA dvitIyasyA caNDAmidhAnAyAM padi devAnAm 'addhaliovama ThiI pannattA' addhaelyopamapramANA sthitiH prajJaptA, tathA-'bAhiriyAe parisAe devANa' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi devAnAm 'des NaM addhapaliovama ThiI pannattA' dezonaM-dezatonyUnamardhapalyopana sthitiH prajJaptA, ebam-dharaNendrasya nAgakumArarAjasya 'anmi'abhitariyAe parisAe devINaM kevatiyaM kAlaM ThitI paNNatA majjhasighAe parisAe devINaM kevayaM kAlaM ThitI paNNattA vAhiriyAe parisAe devINaM kevaithaM jhAlaM ThiI paNNattA Amdhantara pariSadA kI devIyoM kI sthiti milane kAla kI hai ? madhyamA pariSadA ke devIyoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? evaM bAhya pariSadA ke devIyoM kI sthiti kitane bAla kI hai ? ilake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA dharaNasArako abhitariyAe parisAe devANaM sAiregaM addhapaliojama ThiI pannatA' he gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kI Abhyantara pariSadA ke dezoM kI sthiti kucha adhika addha palyopama kI hai jhimizAe parisAe devANaM addhapaliovama ThiI paNNasA' madhyamda pariSadA ke dezoM kI sthiti-AyuSkAla-arddha palpopama kI hai 'vahiriyAra parisAe devANaM desUNaM addhapaliovamaM ThiI paNNattA' bAhya bAhiriyAe parisAe devINa' kevaiya kAla ThiI paNNattA' AGyanta2 pariSahAnI deviyenI sthiti keTalA kALanI che ? madhyama pariSadAnI deviyAnI sthiti keTalA kALanI che? temaja bAhya pariSadAnI deviyanI sthiti keTalA kALanI cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha meM 'goyamA ! dharaNassa raNNo abhita. riyAe parivAe devANaM sAirega addhapaliovama ThiI paNNattA' gItama! nAgakumAre nAgakumArarAja dharaNanI Akyutara pariSadAnA devAnI sthiti 44 vAre madha yasyopabhanI che. 'majjhimiyAe parisAe devANaM addhapaliovama ThiI pagattA' madhyama pariSahAnA hevonI sthiti mAyuSyA pkssye|5mnii che. 'vAhiriyAe parisAe devANaM desUNaM addha gali ovama ThiI paNNattA' mAha pariSadAnA devenI sthiti kaMIka kama ardha palyopamanI che. e ja pramANe
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 756 variyAra parisAe devINaM' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM prathamAyAM parpadi devInA 'deNaM addhapagovamaM ThiI endattA' dezonaM-dezato nyUnamadurdhapalyopama sthitiH prajJaptA, 'manjhimiyAe parisAe devINaM' mAdhyamikAyAM caNDAbhidhAnAyAM parpadi devInAm 'sAiregaM caumAgapalionama ThiI ennatA' sAtirekaM caturbhAga palyopamaM palyopamasya sAtirekacaturthI mAgaH sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe devINaM' vAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM caramAyAM parpadi devInAm 'caubhAga palioma ThiI pannattA' caturbhAga palyopamas palyopamasya caturbhAgapramANAsthiti bhavatIti / 'aho jahA camarassa' arthoM yathA camarasya, ayaM bhAvaH - bhadanta ! dhAraNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kena kAraNena tisraH parpadaH prajJaptAH, samitA caNDA jAtA AbhyantarikA samitA, mAdhyamikA caNDA, vAyA jAtetyAdikaM sarve camarAsurakumArendrAsurarAjavadeva jJAtavyamiti || pariSadA ke devoM kI sthiti kucha kama arddhapalyopama kI hai isI taraha nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kI Abhyantara pariSadA kI deviyoM kI sthiti 'devatRNaM apaliona ThiI paNNattA' kucha kama arddha patyopasa kI sthiti kahI gaI hai 'jhimidhAe parisAe devINaM sAiregaM cabhAgapaliodamaM ThiI paNNattA' madhyamA pariSadA ke deviyoM kI sthiti kucha adhika palpopana ke caturtha bhAga pramANa hai 'aTTo jahA camarassa' isa sUtra pATha kA aisA tAtparya hai - he bhadanta / nAmakumArendra-nAgakumA rarAja varaNa kI ye tIna pariSadAeM kisa prakAra se Apane kahIM haiM ? to he gautama! tumhAre isa prazna kA uttara asurakumArendra asurakumArarAja mara ke prakaraNa meM jaisA isa mbandha meM kahA gayA hai vaisA hI hai ataH (- samuccaya) vahIM se yaha samajhA jA sakatA hai ? nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNunI Abhyantara pariSadAnI daiviyeAnI phekULa addhapalioma' ThiI paNNattA' bha ardha payeoyabhanI che. 'majjhamiyAe parisAe devINaM sAirega' caubhAgapalioma' ThiI paNNattA' madhyamA pariSahAnI heviyAnI sthiti 46 padhAre payobhanA yothA lAga prabhAzunI che. 'aTTho jahA vararasa' A sUtrapAThanuM tAtparya evuM cheke he bhagavan nAgakumArendra nAgakumAra rAja dharaNunIe traNa pariSadAo zA kAraNathI Ape kahI che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke huM gautama ! A tamArA praznanA uttara asurakumArendra asurarAja camaranA prakaraNamAM A viSayamAM jevuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANe che. jethI tyAMthIja A praznanA uttara samajI levA. A rIte audhika nAgakumAratu ane dakSiNa dizAnA nAgakumAranu nirUpaNu karIne have sUtrakAra uttara dizAmAM
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 2.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 757 audhikanAgakumArAn dAkSiNAtyAMzca tAn nirUpyottara nAgakumArAnnirUpayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM' ityAdi, 'kahiNa bhaMte ! kuna-kasmin sthAne khallu bhadanta ! 'uttarillANa nAga kunArANAM bhavanAni prajJAni iti praznaH, uttarati-'jahAThANApade jAva viharaha' yathA-sthAnapade prajJApanAyA sthAnAkhye dvitIyapade yAvat-mogamogAn bhuJjAno viharati, ityantaM kathitaM tathaivAtrApi jJAtavyam / sampati-bhUtAnandasya parSannirUpaNArtha mAha-'bhUyANa isa NamaMte' ityAdi, 'bhUyArNadassa Na bhaMte !' bhUtAnandasya khalu bhadanta ! 'nAgakumAriMdassa nAgakumArarano' nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'amitasthiAe parisAe' AmyantarikAyAM saSitAbhidhAnAyAM prathamAyAM parSadi kai desAhasImo pannattAo' kati devasAhatyA-devapahasrANi prajJaptA / 'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM parpadi 'kaha deva sAhastI bho pannatAo' kati devasahastrANi prajJaplAni, 'bAhiriyAe pari isa taraha audhika nAgakumAroM kA evaM dakSiNa dizA ke nAga kumAroM kA nirUpaNa karake abba sUtrakAra uttara dizA nAgakumAroM kA nirUpaNa karate hai-'kahiNaM mNte| untarillANaM nAmakumAhANaM bhavaNA paNNattA' he bhadanta ! uttara dizA ke nAgakumAroM ke bhavana kahAM para hai ? uttara meM prabhuzrI kahale hai he gauna ! prajJApanAsUtra ke sthAnapada nAmaka kSitIya pada meM kahe gaye pATha ke anusAra una nA kumAroM ke bhavana hai aura ve vahAM divya moga upabhoga bhogate hue rahate haiN| ___ aba bhUtAnanda ke pariSat kA nirUpaNa karate hai 'bhUyANaMdasaNaM NAgakumAridasta nAgakumArarako abhisariyAe parisAe katti devasAhassIo paNNazAo' he bhadanta ! lAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtA. nanda kI Abhyantara pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiM ? nAgaku. rasuvAmA nAgamozanu ni355, 42 che. 'kahiNa bhate ! uttarillANaM nAgaku. mArANaM bhavaNA paNNacA' hai bhagavan tta2 hizAnA nAgabhAronA bhavanA yA AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama 'jJApanA sUtranA sthAna nAmanA bIjA padamAM kahevAmAM Avela pATha pramANe e nAgakumAranA bhavane che. ane teo e lAvanamAM bhege pagane bhogavatA thakA rahe che, ve bhUtAna hanI pariSAnuna 421AmA mAve che. 'bhUyANaMdasya NaM NAgakumAridassa nAgakumAraraNNo abhi tariyAe parisAe kati devasAhasIo pnnnnaro' he bhagavana nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnaMdanI AtyaMtara pariSadAmAM keTalA hajAra deve kahevAmAM Avela che? nAgakumArone Idra bhUtAnaMda che. ane
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai jIvAmigamasUtre , sAe kai devasAhasI bhI pannatAo' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi kati devasAhastrayaH prajJaptA', 'atiriyAe parisAe kaI devisayA pannattA' Amyantari kAyAM samitAbhidhAnAyAM parSadi kavi devIzatAni prajJavAni 'majjhimiyAe parisAe kaI devisayA pannattA' mAdhyamikAyAM padi kati devIzatAni majJaptAni tathA - 'bAhiriyAe parisAe kaI devisayA pannatA' kahyAmaM jAtAbhidhAnAyAM padi kati devIzatAni prajJaptAnIti paznaH bhagavAnAi - 'goramA' he gautama! 'bhUyAnaMdassa NaM nAgakumAridasta nAgakupAraranno' bhUtAnandasya khadya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya 'amiriyAe parisAe' antarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parva di 'pannAsaM devasAhassIo pannatA mo' pacArAdeva sahasrANi-majJaptAni kathitAni 'majhimiyAe parisAe' mAdhyamikA parpadi 'saddhi devasAhassIo mAro kA indra bhUtAnanda aura yaha uttara dizA ke nAmakumAroM kA rAjA hai 'majhimiyAe parilAe kaha devasAhastrIo pannattAoM' isakI madhyamA pariSadA meM kisane hajAra deSa kahe gaye hai tathA 'bAhiriyAe parisAe kahadeva lAhI paNNattA' isakI bAhya paripadA meM kitane hajAra deva kahe gaye haiN| isI taraha 'atirie parisAe kaha desiyA paNNattA ? majjhamiyAe parivAra kai devisayA paNNattA, 'bAhiriyAe parisAe kaha devIsayA paNNasa' bhUnAnanda kI Abhyantara pariSadA meM kitanI nau deviyAM kahI gaI hai| madhyamA pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? bAhya parikSA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'bhUzaNaM dasta - nAgakumAriMda rasa- nAgakumAra atiriyAra parie enA devasaharUlA pantattA' he gautama! nAmakumArendra nAgakumArarAja bhUnAnanda kI AsprakAra pari padA meM 50 hajAra deva kahe gaye haiM madhyama pariSadA meM 'sahi devasAha me lutAnahaM uttara dvizanA nAgakumArIno na che 'sajjhimiyAra parisAe kaI 'devasAhassIo pannattAo' tenI madhyamA pariSadyAmAM DeMTalA Delara hevA udyA he ? tathA 'bAhiriyAe parisAe kai devamAharasIo pannatAo' tenI 'hyA pariSahAbhAM DeMTalA uttara devA udyA he ? te pramAye 'abhitariyAe parisAe devi yA paNNattA, bAhiriyAe parisAe kaI devisayA paNNattA' bhUnAna hanI zAkya-nara SimAM keTA se keviyeA kahe che ? madhyamA pariSAmA keTalA se| devace kahe che? ane khAdya pariSadamAM keTalA mA devo kahela mA Avega che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasmIne he che 'bhUyAnaMdassa nAgakumAri dasUna nAgakumAraranno atiriyAe parikhAe pannAsa deva sahassA pannattA' he gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanI Abhyantara pariSadAmAM
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ ergom - prameyadhotikA sIkA pra.3 u.3 khU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 759 pannattAyo' SaSTiH sahasrANi-paSTisahasraparimitA devA bhavantIti, bAhiricAe parisAe' bAhya yAM parSadi 'sattari de sAhaspIbho pannatAo' saptati denamA strANi prajJaptAni, jyA-'abhirimAe parisAe' AbhyantarikA samitAbhidhAnANaM papadi do paNavIsaM devisayANa pannatA' paJcaviMze-pazcaviMzatyadhi ke dve devIza te prajJapte-kathite 'majhivivAha parimAra' mAdhyamikSAyAM parSadi 'do devimayA pannattA' paripUrNe dve devIzane prajJapne, tathA-'bAhiriyAe parisAe' vAhyA parSadi 'eNasattaraM devisara panattaM pazca saptaM-1Jca saptatyadhika devIzataM zajJaptamiti / __ bhUtAnandIya parSat sthita de denAM sthitimAnaM darzayi prazna yannAha-dhRyAdassa' ityAdi, 'bhUpAgadamaNa bhane' bhUnAnandama khalu bhainta ! 'nAgakumAri dassa nAgakumAraranno' nAgakuvArendrasya nAgakumArarAjasya 'abhivariyAeparisAe' AbhyantarikAyAM parpadi devANa kevAyaM kAlaM ThiI pannattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA-kathitA. 'jAva' yAvat mAdhyamikAnoM parpadi devAnA kiyantaM ssIo pannatAo' 60 hajAra dekha kahe gaye haiM 'bAhiriyAe parilAe' bAhya pariSadA meM 'sattaradevazAharUsIo pannatAo' 70 sattara hajAra deva kahe gaye haiM / tathA-'abhimariyAe parisAe' Abhyantara pariSadA meM 'dopaNNavIsaM devilavANaM ennattA' 225 deviyAM kahI gaI / 'majjhimi. yAe parisAe do devisayA pannattA' pariSadA meM do sau devi kahI gaI hai 'bAhiriyAe parisAe paNNasattaraM devilayaM pannata' pAhya pariSadA meM 225 deviyAM kI gaI hai bhUnAnanda kI pariSadAsthita deva deviyoM kI sthiti kAla kA kathana karate haiN| 'bhUtAnaMdasmaNa bhaMte' nAmakumAriMdamsa nAgakumAraranno abhitariyoe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaMThiI pannattA' he bhavanta ! nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUnAnanda kI Abhyantara pari50000 5yAsa 12 / so che madhyama pariSAmA 'saTi devasAhassIo patnattAoM' 10000 mA 12 vA dyA. 'bAhiriyAe parisAe' mA pariSAmA 'sattari deva sAhassIo pannattAo' 70000 sita nrhe| jahA. tathA 'abhitariyAe parimAe' mAnyata2 pariSAmA 'do paNNavIsa devisayA pannattA' 225 se| payAsa viyo Dasa che. 'majjhimiyAe parisAe do devimaNa pannattA' madhyamA pariSadamA 200 ase kyiA 4 'bAhiriyAe parisAe paNNattara devisaya paNNatta' yA pariSAmA 125 me se 5yAsa heviyo / have bhUtAnaMdanI pariSadamAM kahela deva devinI sthiti nuM kathana 42vAmAM Ave che. 'bhUtAnaMdassa Na bhate / nAgakumAridamsa nAgakumAraNNo bhabhitariyAra parisAe devANaM kevaiya kAla ThiI papNacA' bhagavan nAgAbhA
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ ame % jIvAmigamastra kAla sthiti yajJaptA. tayA- vAhyAyAM parSadi devAnAM phirantaM jhAlaM sthiti mazatA, evam-AntarikA padi devInAM ziyantaM kAlaM sthiti majJatA mAdhyamiphAyAM parpadi devInAM ziyanta kAlaM sthiti jasA thA-'bAhiriyAe parisAe devINaM kevayaM kAlaM ThiI pannattA' vAyA parpadi devInAM kiyantaM kAlaM sthiti. prajJapteti zna:, bhagavAnA-pamA' ityAdi, 'gora sA' he gautama ! 'bhUyANadassa NaM abhitariyAe parisa' bhRtAnandasya ra lu a.bhyanna rikAra samitAbhidhAnAra padi 'devAeM deraNaM pAlama diI nasA devadezIna elyo sthiti majJaptA, 'majhiriyAe parimAe' mAdhyama kAya caNDAbhidhAnAdi 'devANaM sAirega addha laboca TiI pattA' devAnAM sAdirekara elyoema sthitijJatA, tathA - 'bAhirigAe parisAe devANa' bAhyAyAM jAtAbhidhAnAyAM parSadi devAnAm 'ajapAlo maM diI emattA' dhapalyApamaM sthitiH SadA ke devo kI riti-AyukAla-zitanI kahI gaI hai| isI taraha se pradhyamA paripadA ke devoM kI sthiti phitalI kI gaI hai? vAyA pariSadA ke devoM kI sthiti kinI kahI gaI hai ? tadhA-Amantara pariSadA deviyoM kI srthAita kitanI hI gaI hai madhyamA pariSadAkI deviyoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai| vahaya pariSadAmI deviyoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM masuzrI kahate haiM 'goyamA' bhUtA. naMdassa atirimAe parikAra devANaM desUNa palimovamaMThinI paNNattA' he gautama ! bhUnAnanda bI Astara paripadA ke devoM kI sthiti kucha kama eka palyApama kI kahI gaI hai 'majjhimiyAe parisAe devANaM sAiregaM adaliovana ThinI paNNatA' madhyamA pariSadA ke devoM kI kucha adhika Adhe lopama kI sthiti kahI gaI hai 'bAhiriyAe prirendra nAgakumArAja bhUmAnaMdanI AtyaMtara pariSadAnA devonI sthiti-AyuSyakALa keTalI kahela che ? aja pramANe madhyamA pariSadAnA devAnI sthiti keTalI kahela che ? tathA bAhya pariSadAnA devenI sthiti keTalI kahela che ? tathA anya tara pariSadAnI devinI sthiti keTalI kahela che? madhyamA pariSadAnI devinI sthiti keTalI kahela che? ane bAhya pariSadAnI devinI sthiti keTalI kahela cha 1 mA prazna 11 utta25i prasuzrI gautamasvAmIna 49 cha hai 'goyamA ! bhUtAna damsa abhi tariyAe parivAe devANaM desUrNa paliokma ThiI paNNattA' gautama ! bhUtAnaMdanI atyaMtara pariSadAnA devonI sthiti kaMIka ochI se patye 5bhanI 4 mAda the 'ma jijhamiyAe parisAe devANa sAirega addhapali ovama ThiI paNNatA' madhyamA pariSahAnA hevAnI sthiti 45 dhAre
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOMEOPAHIRGE kAlakAna prameyadhotikAhI hA pra.2 1.3.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 761 prasaptA, evam-bhRtAnandasya nAgakumArendrAya 'abhitariyAe parisAe' AbhyantarikAyAM samitAbhidhAnAyAM parpadi devAnAm 'advapalibhonama ThiI pannattA' bhaddhapalyopamapamANAtmikA sthitiH prajJalA, tathA-'majjhimiyAe parisAe devINaM' mAdhyamikAyAM parSAdi devInAm 'desU NaM addhapaliovayaM ThiI pannannA' dezonaMdezanyUnam ardhapalyopama sthitiH prajJaptA, tathA-'vAhiriyAe parisAe devINaM' bAhyAyAM parpadi dezInAm 'sAirega caubhAgapaliovama' palyopamasya caturthabhAga parimitaM sthiti: pajJaptA 'atyo jahA ca sarassa' arthoM yathA camarasya camarasyaasurakumArarAjasya padaH samitAdinAmavyapadeza karaNaM yathAyathaM tatkenArthena bhadanta / evamucyate, ityAdi paznottaraprakaraNe karitaM tathaiva bhUtAnandasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya parpadaH saritA-caNDAjAtAnAmAbhyantarikA mAdhya. mikA bAhyAbhidhAnakAraNaM jJAtavyamiti / 'abase sANaM deNudevAdINaM mahAghosa sAe devANaM addhapaliocama ThiI paNNattA' bAhya pariSadA ke devoM kI sthiti bhavasthiti Adhe palyApama kI kahI gaI hai| isI taraha se 'amitariyAe parisAe devINaM addhapali bhovamaM ThiI paNattA' nAgakurendra nAgakumArarAja bhUtAnanda kI Abhyantara pariSadA kI deviyoM kI sthiti Adhe palyopana kI kahI gaI hai| 'majjhimiyAe parisAe devINaM addhapalibhovamaM ThiI paNNatA' madhyamA pariSadA kI devikoM kI sthiti kucha kama Adhe palyopama kI kahI gaI hai| 'bAhiriyAe parisAe devINaM sAiregaM caubhAgapaliovama ThiI pannattA' yAhyA pariSadA kI deviyoM kI kucha adhika palpa ke caturtha bhAga pramANa sthiti kahI gaI hai ! 'atyo jahA camarasa' yahAM he adanta ! inakI samitiyoM kA aisA nAma kyoM kahA gayA hai| isa taraha ke prazna kA uttara jaisA camara ke prakaraNa meM mA5zyA5manI va 'bAhiriyAe parisAe devANa addhapaliovama ThiI paNNattA' hyA parivAnA vAnI sthiti sthiti ardhA 58ye|5mnii hesa cha / prabho 'abhitariyAe parasAe devINaM addhapali zevama ThiI paNNa rA' nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnaMdanI atyaMta pariSadAnI deviyenI sthiti ardhA pakSyApabhanI avAmA mAsa che. 'majjhimiyA parimAe devINaM desUNaM addhapaliovama ThiI paNNattA' madhyamA 52pahAnI viyAnI sthiti ina ardhA tyobhanI aa cha 'vAhiriyAe parisAe devINaM sAirega' catabhAgapaliovama ThiI pannattA' mA pariSahAnI hariyAnI sthiti x padhAre pasyanA yAthA bhAga pramANa vAmAM pIche 'attho jahA camarasta' ahiyAM he bhagavana temanI samitionA e pramANenA nAme kema kahyA jI. 96
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ 863 jIvAmigamana pajjavasaNANaM ThANavattazyA nizcayavA bhAgiyacyA avazeSANAmasurakumAra nAgakumArarAja vyatiriktAnAM veNudevAdInAM mahApaparyavasAnAnA-mahAghopAntAnAM sthAnAkhya prajJApanAgata dvitIyapadavaktavyatA nirava zeSA gnnitvyaa| parSadvipaye yannAnAtvaM sadAha-mUtrakAra:-'parimAo jahA-dharaNa bhRyANaMdANe' dAhiNillANa jahA dharaNassa uttarillANaM jahA sRyANaMdarasa, parimANavi ThiI vi' parSado yathA-dharaNa-bhUtAnandayo', dakSiNAtyAnAM yathA dharaNasya, autarANAM yathA-bhUtAnandasya, parimANamapi sthitirapi, iticchAyA / veNu devAdInAM bhavanapatirAjAnAM parSado yathA-yena prakAreNa dharaNasya bhUtAnandasya ca kathitA stara veNudevAdi mahAghopaparyantAnAM sarveSAM bhavanapatirAjAnAmapi vaktavyAH / vizeSarasvayam-dAkSiNAtyAnAM-dakSiNadigvatinAM bhavanatirAja sambandhiH nInAM parpada varNanaM yathA dharaNasya bhavanapatirAjasya tathA jJAtavyam ! auttarANAm diyA gayA hai usI prakAra se vahI uttara jAnanA cAhiye 'avasesANaM veNudevAdINaM mahAghosapajjavalANaM ThANa padayattacyA nirapayavA bhANiyacyA' bAkI ke veNudeva Adi le lejara mahAghoSa taka ke bhavanapatiyoM kI vaktavyatA jaisI prajJApanA ke dvitIya pada meM kahI gaI hai vaisI hI vaha pUrI yahAM para bhI kaha lenI cAhiye / pariSadA ke viSaya meM jo bhinnatA hai use lUtramAra svayaM parilAo jahA dharaNa bhUtrANaM dANaM dAhi jillANaM jahA dharaNasta uttarillANaM jahA bhUyANaMdasta parimANaMpiThiI vi' isa sUtrATha se batAyA hai dakSiNa dizAke asurakumAra kI parSadA dharaNendra kI parirpadA ke samAna hai evaM uttaradizA ke asurakumArI kI pariSadA bhRtAnanda kI pariSadA ke jaisI hai veNudeva se lekara mahAghoSaH paryanta ke acanapatirAjAoM kI pariSadA jaisI dharaNendra evaM bhUtAnanda kI che ? e rItanA praznano uttara je rIte camaranA prakaraNamAM ApavAmAM Ave sa cha, merI prabhArIne uttara mahiyAM 5 samo . 'avasesANaM veNudevA dINa mahAghosapajjavasANa ThANa gavattavvayA niravayavA bhANiyavvA' mIna rAva vigerethI AraMbhIne mahAghoSa sudhInA bhavanapavityAnuM kathana prajJApanA sUtranA bIjA padamAM kahela che eja pramANe e pUre pUruM kathana ahi paNa kahI levuM joie pariSadanA saMbaMdhamAM judA paNuM Ave che. tene sUtrakAra tara parisAo jahA dharaNabhUyANaMdANaM dAhiNillANaM jahA dharaNassa uttarillANaM jahA bhUyANa dassa parimANa pi ThiI vi' mA sUtra pA4thI he che. ikSiNa dizAnA asurakumAranI pariSadAo dharaNendranI pariSadAnI samAna che. ane uttara dizAnA asurakumAranI pariSada bhUtAnandanI pariSadanI sarakhI ja che. veNa
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyautikA TIkA naM. 3 u. 3 . 48 nAMgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNam 763 - uttaradigvartinAM ca bhavana ravirAja sambandhinInAM varNanaM yathA bhUtAnandasya bhavanapatirAjasya tathA vaktavyam / tathA vattaspadrava devadevInAM parimANamapi sthitirapIti parimANasthiti varNanaM ca dAkSiNAtyAnAM dharaNamAgata devadevInAmiva autarANAM ca bhUtAnandasAgata devadevInAmiva veNudevAdi mahAghoSa paryantAnAM bhavanapatirAjAnAmapi vijJeyamiti / eSAma sukumArAdInAM sarveSAM bhavanapatInAM bhavananAnAtvam indranAnAtvaM parimANanAnAtvaM caivAbhiH saptabhirgAthAbhirvijJAtavyam, tAmA: - 'causakI asurANaM1, culasII ceda hoi nAgANaM 2 | bAvatAraM suvanne3, bAukumArANa channauI 4 ||1|| ' pariSadA kahI gaI hai vaisI hI samaja leveM, vizeSatA yahI hai kI dakSiNadigvarti bhavanapatirAja kI pariSadA kA varNana jisa prakAra dharaNendra bhavanapatirAja kI pariSadA kA varNana hai vaisA samaja leveM, uptaradizA ke bhavanapatirAja kI pariSadA kA varNana bhavanapatirAja bhUnAnanda kI pariSadA ke varNana jaisA hI hai usa usa pariSadA ke deva deviyoM ke parimANa evaM sthiti kA varNana dakSiNadizA ke dharaNendra kI sabhA ke devadeviyoM ke parimANa jaisA hI kaha leveM, aura uttara dizA ke veNudevAdi mahAghoSa paryanta ke devadeviyoM kA parimANa bhUtAnanda kI sabhA ke devadeviyoM ke parimANa jaisA hI kahA hai ye sabhI asurakumArAdi bhavanapatiyoM ke kevala bhavanoM meM indroM meM bhinnatA hai - vaha ina sAta gAthAoM dvArA jAna lenA cAhiye, ve gAthAeM saMskRta TImeM dI gaI hai| ina gAthAoM kI vyAkhyA isa prakAra hai-yahAM dakSiNa aura usara isa prakAra donoM devathI laIne mahAtheASa sudhInA bhavanapati rAjAeAnI paraSada dharaNendra ane bhUtAnandanI pariSada jevI kahI che teja prakAranI che. vizeSatA kevaLa eja che ke dakSiNa dizAnA bhavanapatirAjanI pariSadAtu varSoMna je pramANe dharaNendra bhavana patirAjanI pariSadAnuM varNana kahela che. teja pramANe samajavuM. ane uttara dizAnA bhavanapatirAjanI pariSadAnuM vana bhavanapatirAja bhUtAnandanI pariSadA nA varcuna pramANeja che. te te pariSadAnA deva deviyAnA parimANu ane sthitinuM varNana dakSiNa dizAnA dharaNendranI sabhAnA deva devAnA parimANa pramANeja che, ane uttara dizAnA veNudevathI laI mahAdheASa sudhInA deva devaceAnuM parimANu bhUtAna danI sabhAnA deva viyeAnA parimANu pramANe che asurakumArAdi badhAja bhavanapatiyAnA kevaLa bhavaneAmAM keMdromAM ane paramANunA kathanamAM judA paNu te mAnI saMskRta TIkAmAM ApavAmAM Avela sAta gAthAothI samajI levu', e gAthAonI vyAkhyA A pramANe karavAmAM Avela che mAmAM dakSiNa ane che.
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasse dI35 disA6 udahINaM7 vijjukumAriMda8 thaNiya9 mggiinn10|| chaNhapi juyalayANaM, chAvattario sayasahassA // 2 // cottIsAra coyAlA2, adRttIsaM ca layasahassAI / paNNA4 cattAlIsA10, dAhiNao hoti bhavaNAI // 3 // tIsA1 cattAlIsA2, cottIsaM3 ceva myshssaaii| chAyAlA chattIsA10, uttarao hoti bhvnnaaii|4| camare1 dharayo2 tahaveNudeva3 harivaMta4 aggisihe 5 ya / puNNe6 jalakaMteya, amie8 laMbeya ghose 18yaa|5| bali 1 bhUpANaMde2 yeNudAli 3 haristaha 4 aggimANa5 vvisitte6| jalappabha7 abhiyavAhaNa 8 ebhaMgaNe9 ceva mahaghose 10 // 3 // causaTThI1 saTThI2 khalla, chacca sahassAu anuravajjANaM / sAmANiyAu ee, cauguNA Ayara khAu, 101 (catuHSaSTirasurANAM caturazIti bhavati nAgAnAm / dvAsaptatiH suvarNAnAM vAyukumArANAM pagNavatiH // 1 // dvIpadizodadhInAM vidyutkumArendrastanitAgnInAm / paNNAmapi yugaLakAnAM SaTsaptatiH zatasahasrANi // 2 // caturviMzaccatuzcatvAriMza daSTatrizacca zatasahasrANi / paJcAzaccatvAriMzadakSiNato bhavanti bhavanAni // 3 // trizaccatvAriMzaccatusviMzaccatra zatasahasrANi / paT catvAriMzat patriMzaduttarato bhavanti bhavanAni // 4 // camaro dharaNastathA veNudevo harikAnto'gnisiMhazca / pUrNo jalakAntazvAmito lambatha ghopazca / / 5 // calirbhUtAnando veNudAlI harissaha agnimANava viziSTaH jaLapabho'mitavAhanaH mamajanazcaitra mahAghopaH // 6 // catuSaSTiH khalla paT ca sahasrANitvasura varjAnAm / sAmAnikAstu ete caturguNA AtmarakSakAstu / 7 // athAsAM gAthAnAM vyakhyAmAha-tatra pUrva dakSiNottareti digadvaya varjittAnAM bhavanapatInAM samuccayena samIlya bhavanasaMkhyA pradarzayati-'causahI' ityAdi dizAoM meM rahane vAle bhavanadAsiyoM ke bhavanoM kI samuccayarUpa se milAkara saMkhyA kahate haiN| uttara ane dizAmAM rahevAvALA bhavanavAsI devonA bhavanonI saMkhyA samuthaya rUpe meLavIne kahevAmAM Avela che varasI ItyAdi 1 asurakumArone
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA ThIkA pra.3 u.3 sU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranirUpaNa- 765 gAthA 1-2 / / asurakumArANAM ca SaSTi mdnlkssaanni64| nAgakumArANAM catura zIti bhavanalakSANi 84 / suvarNakumArANAM dvAsaptati bhavanalakSANi 72 / vAyukumArarANAM pagNavati bhavanalakSANi 96 // nA.11 dvIpakumAra-divakumAro-dadhimAra-vidyumkumAra stanitakumArA-makumAreti paNNAM bhavanapatInAM pratyekaM paTasaptadi-paTsaptati saMkhyakAni bhavanAni santi ||gA. 2 // ___ atha dakSiNottaradigpatti bhajItAM pRSaka pRthaga viSicya bhainasaMkhyA pradarzayitukAmaH prathamaM dakSiNadigbatti bhavanapasInAM bhavanasaMkhyAM pradarzayati'cottIsA' ityAdi gA. 3 / / 'causahI' ityAdi gAthA 1-2 / asurakumAroM ke bhavana causaTha 64 lAkha hai isI prakAra nAgakumAroM ke caurAlI 84 lAkha, suvarNakumAroM ke bahasA 72 lAkha, vAyukumAroM ke chiyAna 96 lAkha, bhavana hai / gA. 1 // 'dIbaMdisA ityAdi gA. 2 // dvipakumAra, dikkumAra, udadhikumAra, vidhukumAra, ratanilakumAra aura agnikumAra ina chaha bhavanapattiyoM ke pratyeka (eka eka ke) chihattara chihattare 76-76-lAkha bhavana hai isI ko lekara gAyAkAra ne kahA hai 'dIbadikhAudahINaM vijjukumAdhiNiyamagINaM / chaNhaM pi jupalayANaM chAvantario yasahassA ||gaa 2 // aba dakSiNa aura uttara dizAoM ke bhajanazaliyoM ke bhavanoM kI saMkhyA kA alaga alaga vivecana karane kI icchA se gAthAkAra prathama dakSiNa digdo bhavanavAliyo ke bhavanoM kI saMkhyA kahate haiN| 'cottIsA' ityAdi mAthA // 3 // bhavane cesaTha lAkha che. 64000 00 eja pramANe nAgakumAre 8400080 ceryAzI lAkha che. suvarNakumAnA 7200000 tera lAkha vAyukumAronA 8600000 chantu sAma sara che. // bhA. 1 // ____'dIvadisA' tyA . 2 dvIpamA2, 63mAra, dhimA2, siMdhu mAra, svanitakumAra ane avi kumAra e cha ene eTale ke darekane chotera lAkha 76 chotera lAkha bhavane che. A ja bhAvane laIne ga.thAkAre kahyuM che 'dIva dIsA udahINa vijjukumAri daNivamagINaM / chaN pi juyaLayANa chavittario sayasahassA' / / . 2 have dakSiNa ane uttara dizAonA bhavana vAsinA bhavananI saMkhyAna juduM ja vivecana karavAnI icchAthI gAthAkAra pahelAM bhavanavAsinA sapanAnI sadhyAnu thana re che. 'cottIsA' tyAla
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama dakSiNadigdartinAmasurakumArANAM bhavanAni caturvizallakSANi34, nAgakumA. rANAM catuzcatvAriMzallakSANi 44, suvarNakumArANAmaSTatriMzallakSANi 38, vAyu: kumArANAM paJcAzallakSANi 50, zeSANAM dvIpa-digudadhi-vidhu svanitAgnikumArANAM SaNNAM pratyekaM catvAriMzallakSANi (47-40) bhavanAnAM santIti / gaa.3|| adhottaradigvati bhavanapatInAM bhavanAni pradarzayati-'tIsA' ityAdi gA.' uttaradigvatinAmasarakumArANAM savanAni trizallakSANi30, nAgakumArANAM catvArizallakSANi40, suvarNakumArANAM catustriMzallakSANi34, vAyukumArANA paTa catvAriMzalakSANi46, zeSANAM dvIpadigudadhi vidyutstanitAgni kumArANAM SaNNAM pratyeka paTa triMzat patrizallakSANi bhavanAnAM santIti / dvayAnAM dakSiNottarabhavanAnAM sakhyAyAH saMmelane pratyekeSAM gAthAdvayoktA samuccayasaMkhyA samAgacchatIti codhyam ||gaa4|| dakSiNa dizA ke asurakumAroM ke cottIsa 34 lAkha bhavana hai| ilI prakAra nAgakumAroM ke cavAlIsa 44 lAkha, suvarNakumAroM ar3anIsa 38 lAkha aura bAyukumAroM ke pacAsa 50 lAkha bhavana hai, zeSa jo chaha dvIpakumara, dizAkumAra, udhikumAra, vidhutkumAra, stanitakumAra aura agnikumAra, ina chahoM ke pratyeka ke cAlIsa cAlIsa-40-40 lAkha bhavana haiN| gaa.3|| ___ aba isI prakAra uttara digpattI bhavanavAsiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA kahate haiM-'tIsA' ityAdi gA. 4 // ___ uttara dizA ke asurakumAroM ke bhavana tIsa 30 lAkha hai| isI prakAra nAgakumAroM ke cAlIla 40 lAkha, suvarNakumArI ke cautIsa 34 lAkha, aura vAyukumAroM ke chiyAlIsa 46 lAkha bhavana hai| zeSa jo dakSiNa dizAnA asurakumAranA 340000 ce trIsa lAkha bhavane che. eja pramANenA nAgakumAranA 4400000 cuMvALIsa lAkha, survaNakumAronA 3800000 ADatrIsa lAkha ane vAyukumAronA 500000 pacAsa lAkha bhavane che. bAkInA dvIpakumAra, dizAkumAra, udadhikumAra, vidyutakumAra, agnikumAra, ane ratanitakumAra e chaene darekane 4000000 cALIsa 4000000 cALIsa lAkha bhavane che. gA 3 have uttara dizAmAM Avela bhavanavAsInA bhavanonI saMkhyAnuM kathana 42vAmA bhAva cha. 'tIsA' tyAdi. 4 uttara dizAnA asurakumAranA bhavane 30000 00 trIsa lAkha che eja pramANe nAgakumAronA 4000000 cAlIsa lAkha, suvarNakumAranA 3400000 trIsa lAkha ane vAyukamAnA 4600000 chetAlIsa lAkha bhavane che bAkInA je dvIpakumAra vigere bIjI gAthAmAM batAvavAmAM AvyA che, ene
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 pU.48 nAgakumArANAM bhavanAdidvAranivapaNam 767 samprati dakSiNottaradigvattibhavanapatInAmindranAmAni pRthak pRthag vivicya pradarzayitukAmA prathama dakSiNadigvatibhavanapatInAmindranAmAni krayeNa pradarzayati 'camara' ityAdi gaa.5| dakSiNadigvattinAmasurakumArANAmindrazcamaraH1, nAgakumArANAM dharaNaH2, suvarNakumArANAM veNudevaH3, vidyutkumArANAM harikAntaH4, agnikumArANApagni zikha.5, dvIpakumArANAM pUrNaH 6, udadhikkuSArANAM jalazAntaH 7, dikchubhAgaNA. dIpakumAra Adi jo dUsarI gAthA meM batAye gaye haiM una chahoM ke pratyeka ke chattIsa chattIsa-36-36 lAkha bhavana hai| isa prakAra dakSiNa uttara donoM dizA ke bhavanapatiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA ko milAne se eka eka bhavanapatiyoM ke bhavanoM kI saMkhyA jo prathama dvitIya sAyA meM kahI gaI hai vaha samuccaya rUpa se A jAyagI // gA. 4 // aba dakSiNa uttara donoM dizAoM ke bacanapattiyoM ke indroM ke nAma batalAne kI icchA se prathama dakSiNa digpatI bhavana patiyoM ke indroM ke nAma krama se kahate haiM-'camare' ityAdi / mA. 6 // dakSiNa dizA ke asurakumAroM kA indra capara hai isI prakAra nAgakumAroM kA dharaNa 2, suvarNakumAroM kA veNudeva3, vidyutkumAroM kA harikAnta4, agnikumArokA agnizikha5, DIpakumAroM kA pUrNa6, uda. dhikumAroM kA jalakAnta7,dikkumAroM kA amitagati8, vAyukumAroM kA darekane 3600000 chatrIsa lAkha 3600000 chatrIsa lAkha bhavano che A rIte dakSiNa dizA ane uttara dizA ema ane dizAnA bhavanapatinA bhavanenI saMkhyA meLavavAthI dareka bhavanapatiyonA bhavananI saMkhyA je pahelI ane bIjI gAthAmAM kahela che, te samuccaya rUpe AvI jAya che. megA kA have dakSiNa ane uttara ane dizAnA bhavanapati nA I dronA nAma batAvavAnI IcchAthI pahelA dakSiNa dizAnA bhavanapatiyonA IMdronA nAmo kema thImatAve che. 'camare' yA dakSiNa dizAnA asurakumArone Indra amara che 1, eja pramANe nAgakumArane Indra dharaNa che 2, suvarNakumArane Indra deva che, 3, vidhu. kumArano Indra harikAnta che. 4 agnikumArone IMdra agni zikha che. 5, dvIpakumArane Idra pUrNa che. 6 udadhikumAre Idra jalakona che , dikumArone Idra amitagati che. 8, vAyu kumArano I drA velamba che. 9 ane
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 jIvAbhigama mamita 8, kumArANAM velambaH 9, svanitakumArANAM ghoSaH 10 ete dazendrAH krameNa dakSiNadigvartinAM dazAnAM bhavanapaThInAM santIti // 5 // athottaradigvabhitra napasInAM krameNendranAmAnyAha - 'bali' ityAdi uttaradigpattirAmasurakkumArANAmindro vali: 1, nAgakumArANAM bhUtAnandaH 2, suvarNakumArANAM veNudA:i 3, vidyumkumArANAM haristahaH 4, agnikumArANAMmagnimANacaH5, dvIpakumArANAM viziSTaH6, udadhikumArANAM jalaramA7, dikkumArANAmamitavAhanaHTa, vAyukumArANAM manaH9, svaniHkumArANAM ghoSaH 1 / ete dazendrAH krameNottaradigvattimanapatInAM santIti / gA. 6 // athaiSAM pratyekeSAM sAmAnikAtmarakSakadevAnAM saMkhyAmAda- 'causaTTI' ityAdi dakSiNadigvatibhavanapatInAmasurakumArANAM camarendrasya sAmAnikadevAzratuSvaSTivelampa9, aura afttakumAroMkA ghoSalAmakA indra hai10, ye krama se dakSiNa dizA ke dazamavanapatiyo ke daza indra hai |gA. 5 // " ava uttara dizAke bhavanapaniyoM ke indroM kA nAma krama se kahate - 'bali' ityAdi gA. 6 // uttara dizA ke asurakumAroM kA indra bali hai 1, isI prakAra nAgakumAroM kA indrabhUgAnandara, suvarNakumAroM kA indra veNuddAlI - 3, vidhukumAroM kA indra hariha4, agnikumAroM kA indra agnimANava5, dvIpakumAroM kA indra viziSTa 6, udadhikazaroMkA indra jalaprabha7, dikkumAroM kA indra amitavAhana 8, vAyukumAroM kA indra prabhaMjana 9, aura stanitakumAroM kA indra mahAghoSa hai 10 / ye dasa krama se uttara dizA ke daza bhavanapatiyoM ke daza indra hai / gA. 6 // stanitakumAranA indra ghASa nAmanA iMdra che. 10, A rIte dakSiNaddhizAnA daza bhavanapatiyonA dasa indro che. !! gA 5 // have uttara dizAnA bhavanapatiyonA keMdronA nAmeA ku thI kahevAmAM Ave 'bali' ityAdi gA. 6 uttara dizAnA asurakumAranA indra pali che, 1 eja pramANe nAgakumArane Indra bhUtAna' che. 2, sutra kumAranA IMdra vedAlika che. 3, vidyukumArInA iMdra herisahu che 4, agnikumArAnA indra agnimANutra che. 5, dvIpakumArAnA idra viziSTa che +, udghakumArAnA idra jalaprabha che 7, dikkumAreAnA keMdra amitavAhana che. 8, vAyukumArenA iMdra prabhajana che. 9, ane stanitakupArAnA IMdra mahAghe Sa che 10, A rIte A dasa uttara dizAnA dasa bhavanapatiyonA 10 krama IMdro che. ! gA. 6
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmeTense T mated prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.58 nAgakumArANAM bhavanAdidyAranirUpaNam 769 sahasrasaMkhyakAH (64000) santi / uttaradigvatibhavanapatInAmasurakumArANAM balIndrasya sAmAnikAdevAH SaSTisahasrasaMkhyakAH 60000 santi / zeSANAM sarveSAM pratyeka sAmAnikadevAH SaTsahasrANi SaTsa isrANi santi / AtmarakSakadevAzca sAmAnikadevebhyazcaturguNAH sarveSAM svasvApekSayA bhavantIti ||gaa.7|| // bhavanapatInAM bhavanAdi pradarzaka koSThakam // bhavana dA. bha. au. bha.sarva dAkSi dvayAnA. pati saMkhyA saMkhyA saMkhyA NAtyendra autarendra dA.sA. auttara | mAtma. nAmAni lakSANi lakSANi lakSANi nAmAni nAmAni ca.sAmA. sAmA. rakSakA: ca. sA. ba. sA. asura 34 ,, 30 ,, 64 , camara valiH 6400060000 zrA. ca, kumArA gha. sA. bhU. sA. nAga-44,40,84, dharaNaH bhUtAnandaH 6000 6000 24000 kumArA / ve sA. veNudAli suvarNa 38,, 34, 72., veNu deva veNudAliH 6000 6000 24000 kumArA: hari. harikAnta vidhu'ku-40,, 36, 76 ,, harikAntaH harissahaH 6000 6000 24000 mArA: a. a. mA. agni 40, 36,76,, agnizikhaH agniH 6000 6000 24000 kumArA: mANava: pU. sA. vi. sA.. dvIpa-40, 36, 76 ,, pUrNaH viziSTaH 6.00 6000 24000 kumArA udadhi 40,,36, 76., jalakAntaH jalaprabhaH 6000 6000 24000 kumArA: ami. ami. dikku-40, 36, 76 ,, amita- amita- 6000 6000 24000 mArA gatiH vAhagaH vela. ve. sA. vAyu 50,16,, 96,, velambaH pamaJjanaH 6000 6000 24000 kumArA gho.mA. ma. gho. stamita 40, 36., 76 ,, ghopa: mahAghoSaH 6000 6000 24000 kumaarH| aba ina daza bhavana patiyoM ke ephaepha ke sAmAnika aura AtmarakSakadevoM kI saMkhyA kahate hai-'ca usaTTI' ityAdi gaa.7|| have dasa bhavanapatiyonA darekanA sAmAnika ane AtmarakSaka devonI sadhyA 4 che chaumaTThI' yA . 7 jI097
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ 710 lIvAmigamane dakSiNadizA ke asurakumAroM ke indra camarake causaTha-64 hajAra sAmAnika deva hai, uttara dizA ke asurakumAroM ke indra dharaNa ke sATha 60 hajAra sAmAlikadeva hai ! bAzI ke dakSiNa tathA uttara donoM dizA ke bhavanapatiyo ke indra jo dharaNa aura bhUtAnanda Adi haiM, una saba indroM ke pratyeka ke lAmAlika deza chaha chaha 6-6 hajAra hai| aura AtmarakSakadeva sava indroM ke apane apane sAmAnika devoM kI apekSA se caugune hote hai jaise camarendra ke sAmAnikadeva causaTha 64 hajAra haiM to ina se cauguna do sau chappana hajAra arthAt dolAkha chappanahajAra 256000) AramarakSaka deza hote hai| isI prakAra balondra ke sAmAnika deva sATha 60 hajAra hai to ina se caugunA do sau cAlIsa hajAra arthAt do lAkha cAlIsa hajAra (240000) AtmarakSakadeva hote hai, zeSa dakSiNa uttara donoM dizAoM ke samasta indroM ke pratyekake cha cha hajAra lAmAnikadeva hai to inase caugunA coisa cola ijAra 24000) 24000) AtmarakSAdeva nsa bhI inake pratyekake hote hai |gaa.7|| yaha sAta gAthAokSA artha hai| inakA koSThaka saM. TokA meM dekhalenA cAhiye dokSiNAtya suvarNakumAroM kI pariSadA kI baktabdhatA nAgakumArarAja dharaNa dakSiNa dizAnA asurakumAranA IMdra camarendranA 64000 cosaTha hajAra sAmAnika de che. ane uttara dizAnA asurakumAronA Idra dharaNendranA 600000 sAITha hajAra sAmAnika de che. bAkInA dakSiNa ane uttara ane dizAnA bhavanapatiyonA Indra je dharaNendra ane bhUtAnaMdendra Adi che, te badhA IndronA darekanA cha cha hajAra sAma nika de che. ane badhA IdronA AtmarakSaka devo pita pitAnA sAmAnika devenI apekSAthI cAra gaNA thAya che. jemake camarendranA sAmAnika deva 64000 cosaTha hajAra hoya che. tenAthI cAra gaNu eTale ke basa chappana hajAra arthAt be lAkha chappana hajAra 256000 AtmarakSaka devo tenA hoya che e ja rIte balIndranA sAmAnika deva 60000 sAITha hajAra che. enAthI cAra gaNuM baso cAlIsa hajAra 240000 be lAkhacAlIsa hajAra AtmarakSaka deva baviMdranA hoya che. bAkInA dakSiNa ane uttara bane dizAonA badhA IdronA darekane cha cha hajAra sAmAnika deva che. to tenAthI cAra gaNuM 24000 vIsa hajAra 24000 covIsa hajAraAtmarakSaka deve te dareka IndronA hoya che. je gA. 7 me A rIte sAta gAthAne arthe ahiyAM batAvela che tenuM koSTaka saMskRta TIkAmAM joI levuM. dakSiNa dizAnA suvarNa kumAranI pariSadAnuM sthAna nAgakumArarAja dharaNanI pariSadAnA kathana pramANe
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 2.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 771 ____ parSadvaktavyatApi dakSiNAtyAnAM suvarNakumArANAM nAgakumArarAjadharaNavat auttarANAM suvarNakumArANAM parSadvaktavyatA auttaranAgakumArarAja bhUtAnandavat jJAtavyA, etadamiyAyeNaivokta mUle-'parilAo sesANaM bhavaNabaINaM dAhiNillANa jahA dharaNasta uttarillANaM jahA bhUyANa dassa' iti ||i. 48 // tadevaM bhavanapatInA vaktavyatA kathitA, sampati-krama prAptavAnavyantara vaktavyatA darzayitumAha-'kahi NaM bhaMte ! vANamaMtarANaM' ityAdi mUlam-kahi of bhaMte ! vANamaMtarAgaM devANaM bhavaNA (bhomejA NagarA) pannatA, jahA ThANapade jAba viharati / kahiNaM bhaMte ! pisAdhANaM devANaM bhavaNA pannatA, jahA ThANapade jAva viharaMti kAla-mahAkAlA ya, tattha duve pilAyakumArarAyANo pisAya iMdA parivati jAna viharati / kahi NaM bhaMte ! dAhiNillANaM pilAyakumArANaM jAba viharati, kAle ya ettha pilAyakumAriMde pisAyakumArarAyA parivalai mahaDDie jAva vihrh| kAlasta NaM bhaMte ! pisAyakumAridarUla pilAyakumAraranno kA parisAo pannatAo? goyamA ! tinni parisAo pannattAo. taM jahA-IsA tuDiyA daDharahA, abhitariyA IsA, majjhimiyA tuDiyA, bAhiriyA daDharahA / kAlassaNaM bhaMte! pilAyakumArisla pilAyakumAraranno amitazparisAe kaI devasAhassIo pannatAo jAba bAhiriyAe parisAe kai devisayA pannattA ? goyamA ! kAlasaNaM pilAyakumAriMdalsa pisAyakI pariSadA jaisI hai tathA uttara ke suvarNakumAroM kI pariSadAsI vaktavya tA uttara ke nAgakumArarAja bhUtAnanda kI pariSadA ke jaisI hai ilI abhi. prAya se sUtrakArane sUla meM 'parisAo sesA NaM bhavaNa INaM-dAhiNillANaM jahA dharaNasta, uttarillANaM jahA bhUdhANaMdarasa' aisA kahA hai|suu048|| che. tathA uttara dizAnA suvarNakAronI pariSadAnuM kathana uttara dizAnA nAga kumArarAja bhUtAnaMdanI pariSadAnA kathana pramANe che. A abhiprAyathI sUtrakAre bhUmA parisAo sesANaM bhavaNavaINaM dAhiNillANaM jahA dharaNamsa, uttarillANaM jahA bhUyANaMdarasa' meM pramANe ta . // sU. 48 //
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA migamasUtre kumArarAyassa abhitaraparisAe aTTha devasAhassIo pannattAo majjhimayAe parisAe dasa devasAhassIo pannattAo, bAhiriyAe parisAe bArasa devasAhastIo pannattAo, abhitariyAe parisAe egaM devIsayaM pannattaM majjhimiyAe parisAe egaM devIsa pannattaM bAhiriyAe parisAe evaM devisayaM pannattaM / kAlassa NaM bhaMte! pisAyakumAriMdassa pisAyakumAraraNNo abhitariyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA, majjhi miyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA bAhiri - yA parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA jAva bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA ! kAlassa NaM pisAyakumAriMdassa pisAyakumAraraNNo abhitariyAe parisAe devANaM addhapaliovamaM ThiI pannattA, majjhimayAe parisAe devANaM deNaM advapaliovamaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devANaM sAtiregaM ubhAgapaliovamaM ThiI pannatA, abhitariyAe parisAe devINaM sAtiregaM caubhAgapaliotramaM ThiI pannatA, majjhimiyAe parisAe devINaM caubhAgapaliovamaM ThiI pannattA, bAhiriyAe parisAe devINaM deNaM ubhAgapaliovamaM ThiI pannattA aTTho jo ceva marasta evaM uttarassa vi evaM NiraMtaraM jAva gIyajasassa / su049| chAyA - kutra khalu bhadanta / vAnavyantarANAM devAnAM bhavanAni (bhomeyAni nagarANi) majJaptAni yathA sthAnapade yAvadviharanti / kutra khalu bhadanta ! pizAcAnAM devAnAM bhavanAni jJaSThAni yathA sthAnapade yAvadviharanti kAla - mahAkALau ca tatra dvau pizAcakumArarAjau pizAcendrau parivasatau yAvadviddarataH / kutra khala bhadanta ! dAkSiNAtyAnAM pizAcakumArANAM yAvadviddaranti, kAlazcAtra pizAcakumArendraH pizAcakumArarAjaH parivasati maharddhiko yAvadviharati / kAlasya khalu bhadanta / pizAcakumArarAjasya kati parSadaH majJaptAH ? gautama ! visraH parSadaH mahantAH, , 7
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 773 tadyathA-IzA truTitA hUMDharathA, AbhyantarikA IzA, mAdhyamikA truTitA, bAhyA dRDharathA / kAlasya khalu bhadanta / pizAcakumArendrasya pizAcikumArarAjasyAnya ntarikAyAM padi kati devasahasrANi majJaptAni yAcadAhyAyAM papadi kati devIzatAni prajJaptAni ? gautama ! kAlasya khalu pizAcakumA rendrasya pizAcakumArarAjasyA'' pantarikAyAM parpadi uSTadevasahasrANi prajJaptAni mAdhyamikAyAM parSadi dazadevasasrANi prajJaptAni bApAyAM parSadi dvAdaza devasahasrANi prajJaptAni, Aya. ntarikAyAM parSadi ekaM devIztaM malapta mAdhyamikAyAM parSadi ekaM devIzataM prajJaptam vAhUyAyAM parSadi ekaM devIzata prajJaptam / kAlasya khalu bhadanta ! vizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasyA''bhapAtarikAyAM parSadi devAnAM kiyAtaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? mAdhyamikAyAM parSadi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, bAhayAyAM parSadi devAnAM kiyanta kAlaM sthitiH prajJaptA, yAvaddhAhyAyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prAptA ? gautama ! kAlarUpa khalu pizAcakupAre drasya pizAcakumArarAjasyAbhyantarikA padi devAna madurdharalyopamaM sthita saptA, mAdhya. mikAyAM parSadi deganAM dezonamardhalayopama sthitimA , bAhyAyAM parpadi devAnAM sAtirekaM caturbhAgapalyopamaM sthiti: pakSaptA, AbhyantarikAyAM parpadi devInAM sAtireka caturbhAgapalyopama sthiti prajJaptA, mAdhyamikAyA~ parpadi devInAM caturbhAgapatyopama sthitiH prajJaptA, bAhU pAyAM parSadi devIgaM dezonaM caturbhAgapalyopama sthitiH prajJaptA, arthoyazcaiva camarasya, ekasuttarasyApi, evaM nirantaraM yAvadgItayazasaH sU. 49 // TIkA-'kahi NaM bhaMte' kutra-kasmin stha,ne khala bhadanta ! 'vANayaMtarANaM devANaM' vAnavyantarANAm, bane bhavA bAnAH, vAnAca te vyantarA iti vAnapatarA stepAma 'bhavaNA (momejjA NamarA) pannatA, bhavanAni-'bhaume yAni nagarANi majJaptAnIti isa prakAra se bhavanapati devoM ko vaktavyatA bahakara aba sabajhAra krama prApta vAnavyantara devo kI vaktavyatA kahate hai 'kahi NaM bhNte| vANamaMrANaM bhavaNA (bhomejjA garA) ityaadi| he bhadanta ! kisa sthAna para vAnavayantara devoM ke bhavana phahe bhaye hai ? isake uttara meM prabhutrI kahate hai-'jahA ThANapade jAva viharati he A rIte bhavanapati devenuM kathana karIne have sUtrakAra kramAgata vAnant2 hevonu thana 42 che. 'kahiNaM bhate ! vANama'tarA NaM bhavaNa' tyAta TIkAthe he bhagavana vAnayaMtara devonA bhavane kayA sthAna para kahevAmAM AvelA cha 1 mA prazna uttaramA prabhu zrI gItabharabhIna 49 che 4 'jahA ThANaraTe jAva viharati' he gItama! mA viSayamA jJApana sUtranA bhI sthAnamahamA 2
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ 771 jIvAbhigamastra praznaH, bhagAnAha-'jahA' ityAdi, 'jahA ThANapade jAva viharati yayA sthAnapadesthAnAkhye prajJApanAmUtrasya dvitIyapade kathitaM tathehApi vaktavyam yAvadviharantIti / ayaM bhAva:-asyA ratnaprabhApRthivyA ratnakANDasya sahasrayojanavAhalyasyopari ekaM yojanazatamava mAhaya adho'pi eka yojanazataM varjayitvA madhye'STama yojanazateSu cAna-pantarANaM tiryag asaMkhyeyAni nagarAvAsazatasahasrANi santi / epAM bhaumeyanagarANAM 'bahivRttA' ityAdi varNanaM prajJApanAsthAnapadato'traseyam / tatra pizAcAdayo bahavo vAnavyantarA devA parivasanti / te tatra sveSAM bhavanasAmA nirudevAgramahiSo papaMdanIkAnIkAdhipatyAtmarakSaka devAnAmanyeSAM ca bahUnAM vAnaantaradedevInAmAdhipatyaM kurvanto yAvad bhogabhogAna bhuJjAnA biharantIti sarva gautama ! isa sambandha meM jaisA kathana prajJApanA sUtra ke dvitIya sthAnapada meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para kara lenA cAhiye arthAt ina vAnavyantaroM ke bhavana-aumeghanagara isa ratnaprabhApRthivI meM rahe hue ratnajhAMDa jo eka hajAra yojana kA pRthula-jADA hai usake upara eka sau yojana avagAhana karake isI prakAra nIce bhI eka sau yojana chor3Ara madhya ke ATha sau yojana meM vAnavyantaroM ke tiryaka asaMkhyAtalAkha nagarAvAla hai / ve lau meyanagara 'bahivRttAH' bAhara se gola hai ityAdi samasta varNana prajJApanAsUtra ke dvitIya sthAnapada se samajha lenA caahiye| vahAM una nagarAvAsoM meM pizAca Adi azuto vAnantaradeva rahate hai ve apane apane apana, sAmAniphadeya, agramahiSI, parSadA, anIka-lenA anIkAdhipati, AtmarakSaka devoM para tathA aura bhI dUsare bahuta dhAna vyantara devadeviyoM para Adhipatya karate hue yAvat bhoga rogoM ko bhogate pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana ahiyAM karI levuM joIe. arthAt A vAnacrenA bhavane bhaumeya nagaro A ratnaprabhA pRthvImAM rahela ratnakAMDa ke je eka hajAra ejanathI pRthala jADuM hoya che, tenI upara eka so jana avagAhana karIne ane eja pramANe nIce paNa eka se ye jana cheDIne vaccenA ATha so ejanamAM vAnakhyattaronA tipha asaMkhyAta av nase! mAsA cha lobhaya nagarI 'bahivRttAH' mAthI gANa hoya che. vigere prakArathI saghaLuM tenuM varNana prajJApanA sUtranA bIjA sthAna padamAM kahyA pramANenuM samajI levuM. tyAM e nagarAvAsamAM pizAca vigere ghaNA vAnavyantara de rahe che. teo pota potAnA bhavo, sAmAnika de, amahiSi, parSadAo, anIke senAo, anIkAdhipati ane AtmarakSaka deve para tathA bIjA paNa ghaNuM vAnantara deva devi para adhipati paNuM
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 prameyadhotikA TIlA pra.3 1.3 pyU.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikara bhagavaduttaraM prajJApanAto bodhyam / puna gautamaH pizAbAdInAM vAnaparANAM prAtaH prathama pizAcaviSaye pRcchati-'kahiNaM bhaMte ! pisAgaNaM' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! pisAyA Na devANaM bhavaNA pamnattA' kutra khallu bhadanta ! pizAcAnAM bhavanAni mauseranagarANi prajJaptAni-kathitAnIti praznaH uttarapati 'jahAM' ityAdi, 'jahA ThANapade jAba biharaMti' yathA prajJAyanAso sthAnAkhye pade tathA vaktavyaM yAvadviharantIti padam / atra pizAcAnAM bhAmeyanasavarNanaM sarva vAcyam / tatra pizAcA devAH svasvaparivArabhUtAnAM devadezInAmAdhipatyaM kurvanto bhogamogAn bhuJjAnA biharantIti paryantaM sarva prajJApanAyAM draSTavyamiti / pizAcakumArarAjaviSaye prAha-'kAla' ityAdi, 'kAlamahAkAlega tattha duve pisAyakumArarAyANo pisAyaiMdA paricasaMvi jAba viharavi' kAlo mahAkAlaca tatra dakSiNottaradigpatipizAcAnAM dvau pizAcakumArarAjAnau pizAcendrau parivasato yAvatpadena mahaddhiko mahAsaukhyau ityAdi sa kAlamahAkAlapizAcendrayovarNana prajJApanAsthAnapade vilokanIyam / hue rahate hai yaha saba bhagavAna ke uttara rUpa meM prajJApanA jhUma dekha lenA cAhiye phira gautamasvAmI pizAbAdi vAnavyamaroM meM le pizAca ke viSaya meM pUchate hai-'kahiNaM bhaMte pisAyA ' hatyAdi zAhiNaM bhaMte ! pisAyA NaM devANaM bhavaNA paNNattA' he bhadanta ! pizAcadevoM ke bhavana vahA~ para kahe gaye hai ? isake uttara meM prasuzrI rahate hai 'jahA ThANapade jAva viharati' he gautama! prajJApanAsUtra ke sthAna nAmaka dusare pada meM jamA inake sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI vaha saba kathana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye yahAM para pizAca devoM ke bhaumeghanago kA saca varNana kara lenA cAhiye ina nagaroM meM pizAca deva apane apane mana mAnAnika karatA thakA yAvat bhegaupabhegene bhogavatA thakA rahe che. A tamAma kathana bhagavAnanA uttara vAkaya rUpe prajJApanA sUtramAMthI joI levuM . pharIthI zrIgautamasvAmI pizAca vigere vAnacattara piMkI vizacanA saMbaMdhamAM pUche che / 'kahi Na bhate ! pisAyANaM' tyAdi 'kahi NaM bhate ! pisAyANaM devANaM bhavaNA paNNattA' hai bhagavan pizAya devenA bhavane kayAM AgaLa AvelA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna cha'jAva ThANapade jAva viharati gautama! akSAranA sUtranA sthAnapada nAmane bIjA padamAM A viSAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahIMyAM paNa kahevuM joIe ahIMyAM pizAca denA bhaumeya nagaranuM tamAma varNana karI levuM joIe e nagaromAM pizAtha
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 jIvAmigamasUtre atha - audhikAn sendra pizAcakumArAnirUpya dAkSiNAtyAn pizAcakumArAn nirUpayituM praznayannAha - 'kahi Na bhaMte / dAhiNillANaM' ityAdi, 'kahi Na' bhaMte / ' kutra kasmin sthAne khala bhadanta ! ' dAhiNilkANa' pisAyakumArANa" dAkSiNAtyAnAM pizAca kumArANAm 'jAba viharaMti' yAvadviharanti / atra yAva zpadena - 'momejjA nagarA paNNattA' ityAdi praznottararUpeNa pizAcakumArANAM bhava. nAdi varNanaM vAcyam / tatra te svasvaparivArasyAdhipatyaM kurvanto bhogabhogAn bhuJjAnA viharanti viSThatIti paryantaM sarvaM varNanaM tatraiva prajJApanAsthAnapade draSTavyam / samprati - dAkSiNAtyapizAcendra kAlavarNanaM kriyate 'kALeya' ityAdi / 'kALeya ettha vidhAyakunAriMde visAyakumArarAyA parivasaha mahaDDie jAva ciharaha' kAlazca - kAlanAmA cAtra pizAcakumArendraH pizAcakumArarAjaH parivasati maharddhiko yAvat svaparivArabhUta devadevInAmAdhipatyaM kurvan bhogabhogAna bhuJjAno viharati tiSThatItyapi sarva varNanaM prajJApanApadAdava seyam / - Be deva Adi parivAra rUpa deva deviyAM para Adhipatya karate hue yAvat bhogopabhogoM ko bhogate hue vicarate rahate hai / 'dAhiNillA NaM pisAya kumArANaM jAva viharaMti' aba dAkSiNAtya pizAcoM kA indra jo kAla hai usakA varNana karate hai 'kAleya' ityAdi 'kAleya tastha pisAyakumAride pisAvarAyA parivasa mahiDie jAba bihAI' vahAM vizAloM ke bhaumeghanagaroM meM jahAM pizAca deva rahate haiM vahAM pizAcendra pizAcarAja kAla indra basatA hai / vaha mahardika Adi vizeSaNoM vAlA hai vaha vahAM para apane parivArabhUta sAmAnika deva Adi devadeviyoM para Adhipatya karatA huA bhogopabhogoM ko bhogatA huA rahatA hai yaha saba varNana prajJApanA sUtra se samajha lenA cAhiye / deva paiAta peAtAnA bhavana sAmAnika deva vigere parivAra rUpa deva devacA para adhipatipaNu karatA thakA yAvat bhegaupabhAgeAne bhAgavatA thakA rahe che. have dakSiNu dizAnA pizAcAnA iMdra je kALa che, tenuM vaNuna karatAM sUtra42 4 che ! ' dAhiNillANaM pidhAya kumArANaM jAtra viharati' ikSiSu hizAnA pizAcakumArAnu kathana yAvat vihAra kare che tyAM sudhInuM karI levuM, te A pramANe che. 'kAleya' tyAhi 'kAleya tattha pisrAyakumAri de pisAyarAyA parivasai mahiDie jAva viharai' tyAM pizAyAnA laubheya nagaromAM nayAM pizAya devA rahe che, tyAM pizAcendra pizAcarAja'kAla Indra' nivAsa kare che. te mahaddhika vigere vizeSaNe vALA che, te tyAM pAtAnA piravAra rUpa sAmAnika phaiva vigere deva dhruvidhA para
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mhala A JNI - 0 prameSadhotikA TIkA pra.3 3.3 sU.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 777 sampati-pizAcakumArendrasya kAlasya papa nirUpaNArthamAha- kALassa NaM bhaMte ! pisAyakumAriMdassa pisAyakumAraraNo' kAlasya khalu bhadanta ! pizAca kumAre. ndrasya pizAcakumArarAjamya 'kai parisAo pannattAo' kati parpadaH prajJaptA:kavitA iti praznaH, bhagavAlAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'timi parisAmao pannattAo' tisa nisaMkhyakAH parpadaH-samAH prApmA:kathitA iti| parSada svaividhyaM darzayati-'ta jahA' ityAdi, ta jahA' tadyathA-'IsAtuDiyA daDharahA' IzAtruTitA dRDharathA 'amitariyA IsA' AbhyantarikA IzA 'majjhimiyA tuDiyA' mAdhyamikA truTitA 'bAhiriyA daDharahA' vAhathA dRDhasthA / samprati-tatpariSadgata devadevI saMkhyAM pRcchati-kAlamsa Na bhaMte' kAlasya khala bhadanta ! 'pisAyakumAriMdasma pisAyakumAraranno' pizAbakupArendrasya pizAca___ aba pizAcakumArendra kAlakI pariSadAkA nirUpaNa karate hai 'kAlassa NaM bhaMte' ityaadi| 'kAlassa NaM bhaMte' pisAyaiMdasla pisAyaranno kati parisAo paNNattAo' he bhadanta / pizAcendra pizAcarAja kAla kI kitanI pariSadAeM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai / 'goyamA tini parisAo paNNattAo' he gautama ! pizAcendra pizAcarAjakAlakI tIna pariSadAeM kahI gii| 'taM jahA' jo isa prakAra se Age batAI jA rahI hai 'IsA tuDiyAda DharahA izA, truTitA aura dRDhasthA ina meM izA pariSadA AbhyantarikA pariSadA ke nosale 'majjhamiyA' tuDiyA' truTitA pariSadA madhyamikA pariSadA ke nAma se aura 'bAhiriyA daDharahA' dRDharathA pariSadA vAhyaparikSA ke nAma se prasiddha hai 'kAlAla NaM bhaMte ! pisAyakumAriMdassa adhipati paNe karatA thakA bhega upabhegone bhegavatA thakA rahe che. A tamAma varganA prajJApanA sUtramAMthI samajI levuM. have pizAcakumArendra kAlanI pariSadAnuM varNana karavAmAM Ave che 'kAlatsa Na bhate!' chatyAdi _ 'kAlassa NaM bhate ! pisAya idassa pisAya ranno kai parisAo pannattAo' he bhagavana pizAcendra pizAca rAja kAlanI keTalI pariSadAo kahevAmAM AvI cha. 1 mA prazana uttaramA pramazrI cha , 'goyamA ! tinni parisAo paNNattAo' gautama! pizAyendra pizAya204 sanI 36 pariSadA 4AmA bhAvI cha ta jahA' re prabhArI che. 'IsA tuDiyA daDharahA' / / hitA, bhane 142thA tamAzA pariSahA mAsyanta2i4 pariSadAnA nAmathI 'majjhamiyA tuDiyA' truTitA pariSada mdhymi| pariSada nA nAmathI bhane 'bAhiriyA daDharahA' 1825 / pariSa! mAdyaparihAnA nAmathI prasiddha che kAlassa NaM bhaThe ! pisAya jI01e
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 - jIvAmigama kumArarAjasya 'abhitarapariptAe kaI deva sAhasIo pannatAmo' AbhyantarikAyA mIzAbhidhAnAyAM parpadi sabhAyAM kati kiyatsaMkhyakAni devasahastrANi prajJaptAni kathitAni, 'jAya vAhiriyAe parisAe kai devisa eNNacA' yAvad bAhyAyAM parpadi kati devIzatAni prajJaptAni, atra yAvatpadasaMgrAhayaH pATo yathA-mAdhyamikAyAM truTitAbhizanAyAM dvitIyasyAM padi kati devasahasrANi prajJaptAni tathA bAhyAyAM dRDharathAnidhAnAyAM tRtIyasyAM parSadi kati devasahasrANi praptAni, evamAbhyantarikAyAmIzAbhidhAnAyAM parpadi kati devIzalAni yajJaptAni-kathitAni tathA-mAdhyamikAyAM truTihAbhidhAnAyAM dvitIyasyAM parpa da kati devIzatAni majJatAni, tathA-bAhuyAyAM dRDharathAmidhAnAyAM tRtIyasyAM parpadi kavi devIzatAni pajJaptAni-kathitAnoti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'kAlassa NaM pisAyakumAridasta pipAyakumArAyalsa' kAlasya khallU pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasya 'amitariyAe parisAe' AzcantarikAyAmIzAmipisAcakumAraranno abhitaraparisAe kaha devatAhastIko panattAo' he bhadanta ! pizAcendra pizAcamubArarAja kAla kI Abhyantara pariSadA meM kitane hajAra deva kahe gaye hai 'jAva bAhiriyAe parisAe kaha devI sayA paNattA' yAvat bAhya pariSadA meM jitanI saudeSiryA kahI gaI hai| yahA~ yAvatpada se-madhyamApariSadA simane hajAra deza kahe gaye hai| aura pAThyapariSadA meM kSitane hajAra deza kahe gaye hai| tathA Abhyantara paripadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai| mAdhyamikA pariSadA meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? aura pAhaya pariSada meM kitanI sau deviyAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai| goSamA' 'kAlassa NaM pisAyakumAriMdasta pillAyakumArarAyasma apritariyAe parisAe aTTha deva sAhasIo panattAo' he gautama ! pizAcakulArendra vizAcakumArakumAri dassa pisAyakumAraranno abhitaraparisAe kai deva bAhassIoM paNNattA jo he bhagavana pizAcendra pizAcakumArarAja kAlanI Abhyantara pariSadAmAM TatA hA cha ? 'jAva vAhiriyAe parisAe kai devIsayA paNNattA' cAvata bAhya pariSadAmA keTalA so devi kahI che? ahiM yAvat padathI madhyamAM pariSadAmAM keTalA hajAra de che? ane bAhya pariSadAmAM keTalA hajAra deve kahyA che? tathA A ntara pariSadAmAM keTalA se devi kahI che? madhyamAM pariSada mAM keTalA se devi kahI che? ane bAhya pariSadAmAM keTalAso devi 43cha ? 41 prazana uttama prabhuzrI the 'goyamA ! kAlassa Na pisAyakumAri dassa pisAyakumArarAjasva abhitariyAe parisAe aTTa devasAha
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyota kA TIkA pra. u. 3.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikam 972 dhAnAyAM padi 'aDa devasAdarasIo panacAo' aSTa devasahasrANi majJaptAni, tathA - 'majjhimaparisAe dasadevasAhassI o pannattAo' mAdhyamikAyAM parpadi dazasaMkhyAni devasahasrANi jJatAni, tathA - 'bAhiriyAe parisAe bArasadevasAhassI bho padmattAo' bAhyapadi dvAdaza devasahasrANi majJAni evam - 'mariyA parisAe egaM devisayaM pannattaM' abhyantarikAyAM parpadi eka devIzataM praptam, tathA - 'majjhimayA parisAe evaM devisa pannattaM' mAdhyamikAyAM parpadi eka devIzataM majJaptam, 'vAhiriyAe parisAe evaM devisa pannattaM' bAyAM parSadi eka devIzataM prajJaptam iti // atha parvatadevadevInAM sthitiviSaye praznayannAha - 'kAlassa NaM' ityAdi, 'kAlassa NaM bhaMte!' kAlasya khaDa bhadanta ! 'pilAya kumAridasta pisAya kumArarAyassa' pizAcakumArendrasya pizAcakumArarAjasya, 'atiriyAe parisAe' AbhyarAjakAla indra kI Abhyantara pariSadA meM ATha hajAra deva kahe gaye hai / 'majjhimaghAe dasa deva sAhasIo pannattAo' madhyamikA sabhA meM dasahajAra deva kahe gaye hai / 'bAhiriyAe parisAe bArasadeva sAhassIo panna tAo' vAyapariSadA meM 12 hajAra deva kahe gaye hai / tathA 'abhitariyAe parisAe evaM devisa paNNattaM 'Abhyantara pariSadA meM ekasau deviyAM kahI gaI hai 'majjhamiyAe parisAe evaM devisayaM paNNattaM' madhyamikA sabhA meM bhI eka sau deviyAM kahI gaI hai| 'bAhiriyAe parisAe egaM devisa panna' tathA vAyapariSada meM bhI eka sau deviyAM kahI gaI hai| aba una saba kI sthiti kA kathana karate hai / 'kAlassa ' ityAdi, 'kAlasya NaM bhaMte! pisAdhakumAriMdarasa pilAyakumAragapasla avibhatarisIo pannattAo' gautama / pizAnyakumArendra pizAca bhArarAja bhavanI mAbhyantara pariSadAmAM Ahe tara 8000 deve| hyA che, 'majjhimiyAe dasa deva sAhasIo paNNattAo' madhyamizrA salAma 10000 isa Dennara hevA hyA che. 'bAhiriyA parikhAe bArasadeva sAhasIo paNNattAo' he gautama ! bAhya pariSahAbhAM 12000 mAra unnara heve| uhyA che. 'abhitariyAe parikhAe evaM devisa paNNatta' tathA Abhyantara pariSadAmAM the| seo deviyo uDDI che. majjhi miyAe parisAe evaM devikhayaM paNNatta' madhyamizra salabhAM yo'so 100 heviyA hI che. 'bAhiriyAe parisAe ega devikhayaM pannatta' mA padiSAbhAM paNa eka sA vicA kahI che. have A uparokta saghaLA deva devicaiAnI sthitinuM' kathana karavAmAM Ave che. 'kAlAsa Na" ityAdi 'kAlassa NaM bhaMte / pisAyakumAridasya pisAyakumAra rAyassa abhitariyAe
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre ntarikAyAm IzAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM kevaDhyaM kAlaM TiI paNNattA' devAnAM kiyantaM kAlaM sthiti :- AyuSyakALaH prajJaptA- kathitA, 'majjhimiyAe parisAe' mAdhyamikAyAM truTitAbhidhAnAyAM parpadi 'devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pattA ' devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pattA' vAdyAyAM dRhatyAbhidhAnAyAM padi devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA evam - 'jAna bAhiriyAe parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' yAvada vAhyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA / atra yAvatpadasaMgrAhUyaH pATho yathA - AbhyantarikAyAM parSada devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJA, mAdhyamikAyAM parpAdi devInAM kiyantaM kAla sthitiH majJaptA, vAhayAyAM padi devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJapcheti maznaH, bhagavAnAha - 'goyamA / ' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'kAlassa NaM pisAyakumAridassa pisAyakumAraraNNo' yA parisAe devANaM kevahayaM kAlaM ThiI pannattA' he bhadanta pizAcakumArendra pizAca kumArarAja kAlakI Abhyantara pariSadA ke deyoM kI sthiti kitane kAlakI kahI gaI hai / 'majjJamiyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' madhyamikA pariSadA ke devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai| 'bAhiriyAe parisAe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA' bAyApariSadA ke devoM kI sthiti kitane kAlakI kahI gaI hai ? isI prakAra se 'jAva pahiriyAra parisAe devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' yAvat bAhUyapariSadA kI deviyoM kI kitanekAlakI sthiti kahI gaI hai ? yahAM yAvazpada se Abhyantara aura madhyamapariSadA kA prazna antargata hai / arthAt AbhyantarapariSadA madhyamikApariSadA aura bAhUyA pariSadA kI deviyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai| isake q parikhAe devANaM kevaiyaM kAla ThiI paNNattA' hai lagavana pizAyakumArendra pishaaykumArarAja kAlanI Abhyantara pariSadAnA devAnI sthiti keTalA kALanI kaDala he ? majjhimiyAe parisAe devANaM kevaiyAM kAla' ThiI paNNattA' madhyami pariSahA nA hevAnI sthiti sA ajanI usa che ? 'bAhiriyAe parisAe devAnaM kevaiya' ka'la' ThiI paNNattA' mAhya pariSahAnA hevAnI sthiti DeTA apanI vAmAM bhAvI he ? 04 rIte 'jAva bAhariyAe parisAe devIgaM kevaiyAM kAla ThiI paNNattA' yAvat mAhya pariSahAnI heviyAnI sthiti ThevA ajanI Desa che ? ahiyAM yAvapadmathI Abhyantara ane madhyama pariSadAsa badhI prazna samajI levA arthAt Abhyantara pariSadA madhyamikA pariSadA ane mAhyA pariSadAnI DhavicAnI sthiti keTalA kALanI kahI che ? A praznanA uttaramAM
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra.3 u.3 7.49 vAnavyataradevAnAM bhavanAdikam kALasya khalu pizAcakupArendrarUpa pizAcakumArarAjasya 'amariyAe parisAe' AbhyantarikAyAm IzAbhidhAnAyAM parpAdi- umAyAm 'devANaM addhapaliodamaM ThiI panacA' devAnAmarddhapalyopamaM sthitiH prajJatA, tathA - 'majhiyAe parisAe devANaM' mAdhyamikAyAM parSadi devAnAm ' deNaM addhapalioklaM ThiI panacA' dezona deza parihINam arddha palyopamaM sthitiH prajJaptA, tathA - 'bAhiriyAra parisAe devANaM' bAhUyAyAM parSadi devAnAm 'sAiregaM caumAgapaLiovamaM ThiI pannattA' sAtirekaM caturbhAgapalyopamaM sthitiH prajJaptA, evamU - 'abhitariyAe parisAe devInaM' etrasU AntarikAyAM parSada devInAm 'sAiregaM caubhAgapaliocamaM ThiI paNNattA' sAtirekaM caturbhAgapalayopamaM sthitiH bhajJatA, tathA 'sajjhimiyAe parisAe devINaM' mAdhyamikAyAM parSada devInAm 'caumAgapaliodanaM ThiI pannatta' caturthI palyopamaM sthitiH prajJaptA, 'bAhiriyAe parisAe devINa' bAhUyAyAM padi devInAm 'deNaM uttara meM prabhuzrI kahate hai 'gomA !' phAlahama NaM pisAyakumAriMdassa pisAyakumAraraNNo vibhatavidhAeM parisAe devANaM apaliodanaM ThiI pannatA' he gautama | pizAca kumArendra pizAcAjakAlako Abhyantara paripadA ke devoM kI sthiti badhyamAna Ayu bAdhevalyopamakI kahI gaI hai / 'majjhimayAe parisAe desUNaM addhapalimonaM ThiI pannattA' madhyamikA pariSadA ke devoM kI sthiti kucha kama Adhe palyopanakI kahI gaI hai aura 'bAhiriyA parisAe devANaM sAregaM mAgapaliodanaM ThiI pnntt|' bAhyapariSada ke devoM kI sthiti kucha adhika palake baturthabhAgapramANa kahI gaI hai| isI prakAra 'atiriyAe parisAe devI NaM' ityAdi Abhyantara pariSada kI deviyoM kI sthiti sAtireka caturbhAga ralyopama kI haiM madhyapariSadA kI deviyoM kI sthiti caturbhAga palpopanakI kahI aluzrI gautamasvAbhAne che 'goyamA ! kAlarasa Na vidyAyakumAridaskha pisAyakumAraraNNo atariyAe parisAe devANa addhapalibhotrama' ThiI paNNattA' hai gautama ( pizAca kumArendra pizAca kumArarAja kAla indranI Abhya tara pariSadAnA devAnI sthiti madhyamAna a yu ardhApalyApamanI kahevAmA AvI che. 'majjhamiyA parisAe desUNaM addhapalioma ThiI paNNattA' madhyamA pariSadAnA devAnI sthiti gochI ardhA patyeoyabhanI bhane 'bAhiriyAe parisAe devANa sAiregaM caubhAgapalioma ThiI paNNattA mA pariSahAnA hevonI sthiti kaMIka vadhAre palyanA ceAthA bhAga pramANu kahela che eja pramANe 'azmi' tariyA parisAe devINa" ityAhi mAmyantara pariSahAnI heviyAnI sthiti sAni reka kaMIka vadhAre caturthAMga pulcApamanI che, madhyamA pariSadAnI daiviyeAnI sthiti
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ 782 jIvAmigama ca mAgapaliyo ThiI pannattA' dezonaM-dezaparikSINaM caturmAgavalyopamaM sthitiH prajJaptA | 'aho jo ceva camarasta' artho ya eva camarasya / ayaM bhAvaH - 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccara, kALassa NaM bhaMte / pisAyakumAridasta pisAyakumAraraNjo tamo parisAo paNNakhAo va jahA-IpAtuDiyA daDharahA, abhaMtariyA IsA majjhibhiyA tuDiyA bAhiriyA daDharahA' ityAdikaM praznottarAdikaM sarva camaramakaraNavadevAtra jJAtavyam / vizeSastvayaM yadatra camarasthAne kALanAmoccAraNIyam / ' evaM uttarassa fa' evaM dAkSiNAtya pizAcadevacadeva uttarapizAcadevasyApi vaktavyatA bhaNitavyA tathAhi - 'kahi NaM bhaMte ! uttarillANaM pisAyANaM bhomejjA nagarA pannatA, kahi, hai aura vAriSadA kI deviyoM kI sthiti deza Una- ekadezakrama catupopa kI kahI gaI hai 'aTTo jo ceva camarassa' artha camarendra kA hai vahI samajha lenA cAhie jaise 'he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate hai ki kAla kI ye tIna izA truTilA aura dRDharathA nAmakI sabhAeM hai ? ina meM IzA kA nAma AntarikA detA kA nAma madhya mizrA aura dRDharathA kA nAma bAhyA sabhA hai ? isake uttara meM pramuzrI kahate haiM / he gautama ! isa sambandha meM samasta kathana tathA aura bhI praznoM kA uttara camarendra ke prakaraNa meM jaisA kahA jA cukA hai vaisA hI jAna lenA cAhiye | antara itanA hI hai ki camara ke sthAna para kAlakA nAma uccAraNa kara lenA cAhiye 'evaM uttarassa vi' jaisI yaha pUrvokta rUpa se vaktavyatA dAkSiNAtyapizAcakumAra devoM kI kahI gaI hai-ThIka vaisI hI vaktavyatA uttaradigvartI pizAcakumAra devoM kI bhI hai aisA jAnanA cAhiye jaise- 'kahi NaM bhaMte / uttarilANaM visAyANaM bhomejA caturthAMga paLyeApamanI che. ane mAhya pariSadAnI deviyAnI sthiti dezauna eka heza ubha yaturbhAga padayeomanI uDela he 'aTTho jo cetra camarasta' vizeSa dhana camaranA kathana pramANe samajI levuM jemake he bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kaheA che ke kAlanI IzA, truTitA ane dRDharathA nAmanI traNa sabhAe che ? ane temAM izAnu nAma AbhyantarikA, truTitAnu' nAma madhyamikA, ane dRDharatha:nu nAma pra ma hya sabhA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke huM zaitama ! A viSayamAM tamAma kathana tathA tethI paNa vadhArenA praznonA uttara camarendranA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM Avela che . eja pramANe ahi' paNa samajavA antara eTaluM 4 cheDe maDiyAM yabharendranA sthAnendranu nAma ahevu le evaM uttrraNa vi' je pramANenuM A uparekata rItanuM kathana dakSiNu ziAnA pizAcakumAra devAnA sa madhamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana uttara dizAnA
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3.49 vAnavyantaradevAnAM bhavanAdikapa 783 gaM bhaMte ! uttarillA pisAyA deza parivasati?' ityAdi sarva praznottaraM dakSiNAtya pizAcadevavadeva vaktavyam, vizeSatasvayaM yatte mandarasya dakSiNe parivasanti, ete mandarasya uttare parivasanti, punazca tatra kAlanAmA picAceMndraH pizAcarAjA, atra tatsthAne mahAkAlaH pizAcendraH pizAcarAjaH, iti vaktavyam. parSadvaktavyasA'pi kAlavadeva vAcyeti / _ 'evaM NiraMtaraM jAva gIyajasassa' evamanenaiva prakAreNa nirantaram-antaravarjitaM krameNa yAvad gItayazasaH kALamahAkAlavat sarvA vaktavyatA paThanIyA yAvatpadena bhUtendramurUpapratirUpatIndra dvayAdArabhya gItayazogandharvendra mandharvarAjaparyantaM sarva varNanaM dAkSiNAtya pizAcendra kAlamahAkALavadeva vAcyam / parSadvaktavyatApi tatsadRzaiva vAcyA navaram-indreSu nAnAtvaM baktavyam tadAha-gAzadvayenajagarA pannattA' kahi NaM bhaMte ! uttarillA pilAyA devA parivati' ityAdi praznottara-dakSiNAtyapizAcoM ke jaisA hI hai antara itanA hI hai ki dAkSiNAtyapizAcadeva meru ke dakSiNa meM rahate hai aura uttaradizA ke pizAcadevameruke uttara meM rahate hai / tathA inakA indra mahAkAla hai isa mahAkAla kI pariSadA kI vaktavyatA bhI dakSiNa dizvatI phAla kI pariSadA ke hI jaisI hai 'evaM piraMtaraM jAca gIyajasana' jillA prakAra se yaha dakSiNa digvatI aura uttaradigdattI pizAcoM kI baktavyatA prakaTa kI kahI gaI hai, isI prakAra kI vaktavyatA bhUtoM se lekara gaMdharva devoM ke indra gItayaza taka kI hai aisA jAnanA cAhiye isa vaktavyatA meM apane 2 indroM ko lekara hI bhinnatA hai / indroM kI bhinnatA do gAthAoM se isa prakAra se kahI hai pizAcoM ke indra kAla mahAkAla hai aura bhUtoM ke indra kA nAma sturUpa aura pratirUpa hai arthAt pizAyabhA2 hevAnu' 55 sama vevu naye 2 'kahi Na bhaMte ! uttari llANa pisAyAgaM bhomejjhA NagarA paNNatA, kahi Na bhaMte uttarillA pisAyA devA parivati' vigaire prshnottre| dakSisa nA pizAyamAnI bharA che. phakata pheraphAra eTaleja che ke dakSiNa dizAnA pizAca deva meranI dakSiNamAM rahe che, ane uttara dizAnA pizAcadeva merUnI uttara dizAmAM rahe che. tathA temane indra mahakALa che. A mahAkALanI pariSAnu kathana paNa dakSiNa dizAnA sanI pariSadAnA thana prabhArI cha. 'eva girataraM jAca gIyajamassa' pramANe A dakSiNa dizAnA tathA uttara dizAnA pizAcenuM kathana kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana bhUtothI laIne gaMdharva devonA dragIta 1 sudhInuM che tema samajavuM. A saghaLA kathanamAM pita pinanA Indro
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784 jIvAmigamaya 'kAleya mahAkAle, sukhkha paDirUna pugNaya ya / amarabai mANibhadde, bhaume ya tahA yahAbhIme // 1 // kinnara kiMpurise khalu, sappurise khalla uhA mahApurise / aikAya mahAkAe, gIyaraI ceva gIyayasase // 2 // chAyA-kAlazca mahAkAlaH surUpaH matirUpaH pUrNabhadrazca / amarapati maNibhadraH, bhImazca tathA mahAmImaH // 1 // kinnara kiMpuruSo khallu, satpuruSaH khalu tathA mahApuruSaH / atikAya mahAkAyau, gItaratizcaira gItayazAH // 2 // ayaM bhAvaH-pizAcAnAM dAkSiNAtyottarANAmindro kAlamahAkako sta iti sUtre pratipAditameva / evameva krameNa dakSiNottaradigvattinAM bhUtAdInAm indrayugamanAmAni yathA-bhUtAnAM surUpa-pratirUpI dvAvindrau staH / evaM yakSANAM pUrNamadra-mANimAdro3, rAkSasAnAM bhImamahAmImau4, kinnarANAM kinnarakiMpuruSA5, phipuruSANAM satpuruSa. mahApuruSoM6, mahoragANAm atikAyamahAmAyo7, gandharvANAM gItarati-gItayazasau8 / ete vAnavyantarANAmaSTau mukhya bhedA bhavanti iti // 50 49 // dakSiNa ke bhUtoM ke surUpa aura uttara ke bhUtoM ke pratirUpa ye do indra hai yakSoM ke pUrNabhadra aura maNibhadra ye do indra hai, rAkSasoM ke bhIma aura mahAbhIma ye do indra hai, kinnaroM ke vinara aura kiMpuruSa ye do indra hai ki puruSoM ke satpuruSa aura mahApuruSa ye do indra hai moragoM ke atikAya aura mahAkAya meM do i-dra hai gaMdhavoM ke gItarati aura gIta: yaza ye do indra hai / ye jAnavyantaroM ke mukhya ATha bheda kahe gaye hai| kAla kI vyaktavyatA ke jaisI hI vaktavyatA gItayazanAma ke indra taka ke samasta indroM kI hai ||suu0 49 / / bAbatamAMja judApaNuM che. IdronuM judA paNuM be gAthAo dvArA A rIte batAvela che. pizAcanA Indra kAla ane mahAkALa che. ane bhUtenA Indra surUpa ane pratirUpa che.' arthAt dakSiNa dizAnA bhUtane Idra surUpa ane uttara dizAnA bhUtane Idra pratirUpa e be Indra che. yakSanA pUrNabhadra ane maNibhadra e be IMdro che. rAkSasonA bhIma ane mahAbhIma e be Idro che. kinnaronA kinara ane jiMpurUSa e be indro che. jiMpurUSonA sapurUSa ane . mahApurUSa e be IMdro che. maheronA atikAya ane mahAkAya e be Idro che. gaMdharvonA gItarati ane gItayaza e be iko che. A pramANenA A vAnagaMtonA mukhya ATha bheda kahevAmAM Avela che. kAlanA kathana pramANenuM kathana gItayaza nAmanA Indra sudhI saghaLA IdronuM samajavuM. je sU 49 che
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ -sAAmirror prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 4.50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikam 745 tadevamuktA vAnavyantavaktavyA sampali jyotiSyANAM vaktavyatAmAha-'kahiNaM bhaMte ! moisiyANaM devANaM' ityAdi / mUlam-kahiNaM bhaMte ! joisiyANaM devANaM vimANA pannattA, kahi NaM bhaMte ! joisiyA devA parivasaMti ? goyamA ! upi dIvasamudANaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaraNijAo bhUmIbhAgAo sattANaue jorANasae ur3e uppaisA dasuttarasayA joyaNabAhalleNaM, tattha NaM joisiyANaM devANaM tiriyamasaMkhenA joisiyavimANavAsalayasahassA bhavatIti makkhAyaM teNaM vimANA addhakaviTrakasaMThANasaMThiyA evaM jahA ThANapade caMdamasUriyA ya, tattha NaM joisiMdA joisiyarAyANo parivasaMti, mahaDDiyA jAva viharati / sUrassa NaM bhaMte ! joiliMdassa joilaraNo kaha parisAo pannattAo goyamA! tinni parisAo paNNattAo taM jahA-tuMbA tuDiyA peccA, abhitariyA tuMbA, majjhimiyA tuDiyA, bAhiriyA peccA, sesaM jahA kAlasta, parimANaM ThiI vi| aTo jahA camarassa / caMdasta vi evaM ceva ||suu0 50 // chAyA-kutra khalu bhadanta ! jyotiSkANAM devAnAM vimAnAni prajJaptAni, kutra khalu bhadanta ! jyotiSkA dezaH parivasanti ? gautama ! Urca dvIpa samudrANAm 'etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahumamaramaNIyAda bhRmibhAgAt saptanavatAni yoja nazatAni Urdhvamutplutya dazottarazatayojanabAhalye, tatra khalu jyotiSkANAM devAnAM tiryagasaMkhyeyAni jyotivimAnAvAsAtasahasrANi bhavantItyAkhyAtam / tAni khalu vimAnAni arddha kapitthaka saMsthAna saMsthitAni, evaM yathA sthAna pade yAvaccandrasUyauM ca tatra khallU jyoti kendro jyotiSkarAno parivasataH mahaddhiau kahi NaM bhaMte ? joiliyANaM devANaM vimANA pannattA' htyaadi| TIkArtha-he bhadanta ! kisa sthAna para jyotipaka candra sUrya grahatAga evaM nakSatra devoM ke vimAna hai ? aura 'kahi NaM bhaMte' jotiSiyA devA pari 'kahi Na bhaMte ! joisiyANaM devANa vimANA paNNattA' yA TIkAtha-he bhagavana tiSka deva caMdra, sUrya graha tArA ane nakSatra ravAnA vibhaane| yA sthAna52 mAyA cha ? bhane 'kahi Na bhaMte | joisiyA mI0 99
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 jIvAmigamale yAvad viharataH / sUryasya khalu bhadanta ! jyotipkendrasya jyotiSparAjasya kati parSadaH prajJaptAH ? gautama ! tila. parSadaH prajJaptAH, tadyathA tuMvA, truTitA pretyA, AbhyantarikA turavA, mAdhyamikA truTitA vAhatyA prekSyA, zeSa' yathA kAlasya parimANaM sthitirapi, arthoM yathA camasya / candrasyApyevameva ||mu050|| ___TIkA-'kahi NaM bhane !' kutra-kasmin rathAne khasa bhadanta ! 'joisipANaM devANaM' jyotiSkANAM'-candra sUryagrahatArAnakSatrANAM devAnAm 'vimANA pannatA' vimAnAni prajJaptAni-kathitAni, 'kahiNaM bhaMte' kutra khalu bhavanta ! 'joisiyA devA parivasati' jyotikA devAH parivasanti ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'upi dIsamudANa' upari dvIpa samudANAm 'imose syaNappabhAe puDhavAe' patasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA 'bahusama. ramaNijjAbho bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAd rucakopalakSitA 'sattANaue joyaNasae uDDa uppaittA navatyadhikAni saptayojanazatAni (790) Urdhvamutplunya-buddhayA'tikramya 'dasuttarasyA joyaNavAhalleNaM' dazottarayojanazata vAilye (110) 'tatya NaM jorasi gANaM devANaM' tatra-tAdRzasthAne khalu jyotivasaMti' kahAM para jyotiSaka deva rahate hai| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'upi dIpasamuddANaM imose rayaNappabhAe puDhabIe ghahamamaramaNi. jjAo bhUmibhAgAo vattANa ue joyaNalate uDUM uppihattA suttarasayA joyaNabAhalleNaM, tazaNa joliyANa deza NaM nizcimasaMkhenAmojohasiyavimAgAvAlavayasahassA bhavatItimakkhAya' he gautama dvIpa evaM samudroM se Upara tathA isa ratnaprabhA pRthivI se sammabhUmibhAga se jo rucakapradeza se upalakSita hai usale 790 yojana Upara jAne para 110 yojanapramANa UcAIrUpa kSetra meM tirache jyAtiSka devoM ke asaMkhyAta. lAkha vimAnAcAna kahe gaye hai aisA merA tathA rA bhUtakAla ke sarva devA parivasaMti' cyAti va yAM rahe haiM? prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha hai 'uppi dIpasamudANaM imIse rayaNappabhAe puDhavIra bahusamarama NijjAo bhUmibhAgAo sattAma ue joyagasae uDDha utpatittA dasuttarasayA joyagava halTheNaM, tattha Na' joisiyANaM devANa tiriyamasaMkhemjA joisiya vimANAvAsasayasahassA bhavatItimakkhAyaM 3 gautama ! dvIpa bhane samudrAnI 652 tathA A ratnaprabhA pRthvInA samabhUmibhAgathI ke je rUcaka pradezathI jaNAya che. tenAthI 70 sAta navuM jana jAya tyAre 110 ekase dasa ejana pramA zunA uMcAIvALA kSetramAM tIccha jyotiSka denA asaMkhyAta lAkha vimAnAvAse kahevAmAM AvelA che. e pramANe mAruM tathA anya bhUtakALanA sarva
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 ru.50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikam 787 kANAM candrAdInAM devAnAm 'tiriyamasaMkhejjA' niyaMgasaMkhyeyAni 'joisiya bimANAvAsasayasahassA' jyotiSkavimAnAvAsazatasahasrANi 'mavaMtIti sakkhAya' bhavantItyAkhyAtaM mayA (varddha mAnena) tathA'nyairapi tIrthakarairiti / 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'addha kavisaMThANasaMThiyA' arddhazApitya saMsthAnasaMhiya. tAni 'evaM jahA ThANapade' evaM yathA sthAnapade sthAnAkhye bhajJApanAyA dvitIya. pade tathA vaktavyam / kiyatparyantamityAha- 'jAva' ityAha-yAvat-yAvatpadena 'abbhuggaya mUsiya pahasiyA iva' ityAdi vimAnAbAlavarNanamatra vAcyam / teSu tIrthaMkaroM kA kahanA hai 'te NaM vimANA addha kavi saMThANaThiyA evaM jahA ThANapade jAva caMdimasUriyA ya tattha NaM jotisiMdA jotisarAyANo parivati mahiDiyA jAba viharati ve vimAna ardhapitya-kaitha-ke jaise AkAra vAle haiN| 'evaM jahA ThANapade' isa sambandha meM prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM jaisA kathana kiyA gayA hai, vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye yaha varNana kahAM taka kahanA cAhiye ? isa para kahate hai-'jAva ityAdi / thAvatpada le-'amuramaya mukhiyapahAliyA iva' ityAdi vimAnAvAloM kA varNana yahAM kara lenA caahiye| una kimAnAvAsoM meM vRhaspati se lekara aMgAraka paryanta ke gra, aThAIsa nakSatra aura tAre rahate hai| inakA varNana yahAM kara lenA cAhiye / ve graha nakSatra tArAgaNa apane apane vimAnAbAloM kA tathA sAmAnika devoM se lekara AtmarakSakadeva paryantoM kA tathA apanI apanI agrAmahiSiyoM kA evaM aise aura bhI bahuta se deva aura dethiyoM para Adhipatya karate hue tIrtha 4ronu cha. 've Na vimANA addha kaviTThasaThANasaMThiyA evaM jahA ThANa pade jAva cadimasUriyAya tattha Na joisidA joisiyarAyANA parivasaMti mahiiDhiyA jAva viharati' ta vimaan| ardhA 42 hAnA mAnA hai. 'evaM jahA ThANa padde' mA samAdhama prajJAyanA sUtranA bhI sthAna54mA 2 prabhAnu 4thana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahIMyA paNa samajI levuM te varNana dhyA sudhAnu maDiyAM uname se bhATe 'jAva' yA sUtrA8thI 48 che. yApAtpa4thI 'abhuggaya musiya pahasiyA iva' tyA vimAnAvAsAnu vana ahIyAM karI levuM joIe. e vimAnAvAsamAM bRhaspatithI laIne aMgAraka paryattanA graho, aThayAvIsa nakSatro ane tArAo nivAsa kare che. te badhAnuM varNana ahiyAM karI levuM joIe. te graha, nakSatra, tArA gaNa pita pitAnA vimAnAvAsa tathA sAmAnika dethI laIne AtmarakSaka deva sudhInA tathA pAta pitAnI chatramahiSinuM evaM evA ghaNu deva ane devi para adhi.
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ baDa uppaittA nAyara bhUmibhAgAda vivyA 'bahusama 786 jIvAmigamatra yAvad viharataH / sUryamya khalu bhadanta ! jyotipkendrasya jyotiSkarAjamya kati parpadaH pajJaptAH ? gautama ! tistra parSadaH prAptAH, tadyathA tuMbA, truTilA pretyA, AbhyantarikA tumbA, mAdhyamikA truTitA vAhatyA pretyA, zeSa yathA kAlasya parimANaM sthitirapi, arthoM yathA camasya / candrasyApyevameva / / 050 / / _____TIkA-'kahi NaM bhane ! kuna-kasmin rathAne khalla bhadanta ! 'joisiyANaM devANaM' jyotiSkANAM'-candrasUryagrahatAganakSatrANAM devAnAm 'vimANA pannatA' vimAnAni pajJaptAni-kathitAni, 'kahiNaM bhaMte kutra khalu saranta ! 'joisiyA devA parivasaMti' jyotiSkA devAH parivasanti ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'upi dIsamudANa' upari dvIpa samudrANAm 'imose rayaNappabhAe puDhavIe' patasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA 'bahusama ramaNijjAbho bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAda rucakopalakSitAt 'sattANaue joyaNasae ur3a uppaittA' natyadhikAni saptayojanazatAni (790) Urdhvamuplunya-buddhayA'tikramya 'dasuttarasyA joyaNavAilleNaM' dazottarayojanazata bAlye (110) 'tatya NaM joisirayANaM devANa' tatra-tAzasthAne khala jyotivasaMti' kahAM para jyotiSaka deva rahate haiN| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'upi dIvasamudANaM nIle rayaNappabhAe puDhabIe ghaTusamaramaNijajApro bhUmibhAgAo khattANaue joyaNalate uDUM uppiittA suttarasayA joyaNabAharaleNaM, tatkSaNaM joiliyANa devANaM niriyamasaMkhecAo johasidhavimANAvAmadhyasahassA bhavaMtItimAvAya' he gautama dvIpa evaM samudroM se Upara tathA isa ratnaprabhA pRthivI se samabhUmibhAga se jo rucakapradeza se upalakSita hai unale 790 yojana Upara jAne para 110 yojanapramANa UcAIrUpa kSetra meM tirache jyAtiSka devoM ke asaMkhyAtalAkha vimAlAbAla kahe gaye hai aimA merA tathA anya bhUtakAla ke sarva devA parivasaMni' jyoti / yo 29 ? prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai 'uppi dIpasamudANaM isIse rayaNappabhAe puDhavIra bahusamarama NijjAo bhUmibhAgAo sattANaue joyaNasae uDDha utpatittA suttarasayA joyagava hala TheNaM, tattha Na' joisiyANa devANa tiriyamasaMkhe-jA joisiya vimANAvAsasayasahassA bhavatItimakkhAyaM' hai gotama / dvIpa bhane samudrAnI 652 tathA A ratnaprabhA pRthvInA samabhUmibhAgathI ke je rUcaka pradezathI jaNAya che. tenAthI 70 sAtase nevuM jana jAya tyAre 110 ekase dasa yojana pramA thanA uMcAIvALA kSetramAM tIccha tiSka denA asaMkhyAta lAkha vimAnAvAse kahevAmAM AvelA che. e pramANe mAruM tathA anya bhUtakALanA sarva
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyautikA TIkA pra. 3 . 3 khU. 50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikam 787 kANAM candrAdInAM devAnAm ' tiriyamasaMkhejjA' tiryagasaMkhyeyAni 'joisiya vimANAvAsasaya sadassA' jyotiSkavimAnAvAsazata sahasrANi 'bhavatIti makkhAyeM' bhavantItyAkhyAtaM mayA (barddhamAnena) tathA'nyairapi tIrthakarairiti / 'te NaM vimANA' tAni khalu vimAnAni 'addha kavisaMThANasaMThiyA' arddhakapittha saMsthAnasaMsthitAni ' evaM jahA ThANapade' evaM yathA sthAnapade sthAnAkhye prajJApanAyA dvitIyapade tathA vaktavyam / kiyatparyantamityAha - 'jAna' ityAha- yAvat - yAvatpadena 'abhuggaya mUsiya padasiyA iva' ityAdi vimAnAvAsavarNanamatra vAcyam / teSu tIrthaMkaroM kA kahanA hai 'te NaM vimANA addhakavi saMThANaruTiyA evaM jahA ThANapade jAva caMdimasUriyA ya tattha NaM jotisiMdA jotisarAyANo parivasaMti mahiDiyA jAva viharaMti' se vimAna ardhakapittha-kaiMtha ke jaise AkAra vAle haiM / ' evaM jahA ThAgapade' isa sambandha meM prajJApanA ke dvitIya sthAna pada meM jaisA kathana kiyA gayA hai, vaisA hI kathana yahA~ para bhI kara lenA cAhiye vaha varNana kahAM taka kahanA cAhiye ? isa para kahate hai- 'jAya ityAdi / yAvatpada se- 'abbhuggadya susiyapahaliyA iva' ityAdi vimAnAvAloM kA varNana yahAM kara lenA caahiye| una vimAnAvAsoM meM vRhaspati se lekara aMgAraka paryanta ke graha, aThAIsa nakSatra aura tAre rahate hai / inakA varNana yahAM kara lenA cAhiye / ve graha nakSatra tArAgaNa apane apane vimAnAvAsoM kA tathA sAmAnika devoM se lekara AtmarakSakadeva paryantoM kA tathA apanI apanI agramahiSiyoM kA evaM aise aura bhI bahuta se deva aura deviyoM para Adhipatya karate hue tIrtha puronu du che 've NaM' vimANA addha kaviTThasaMThANasaMThiyA evaM jahA ThANapade jAva caMdimasUriyAya tattha NaM joisidA joisiyarayANA parivati mahiiDhiyA jAva viharati' te vibhAnA ardhA urela aThAnA bharanA ve ' evaM jahA ThANa padde A sabadhamAM prajJApanA sUtranA khIjA sthAnapadamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahIyA paNa samajI levuM te vana zyAM sudhInu aDDiyAM vu' le ye me bhATe 'jAva' ityAdi sUtrapAThathI usa che. yAvAtyahathI 'abbhuggaya musiya pahasiyA itra' tyAhi vimAnApAsonu varSAna ahIyAM karI levu oie. e visAnAvAseAmAM bRhaspatithI laIne aMgAraka pantanA grahe, aThayAvIsa nakSatrA ane tArAo nivAsa kare che. te mAnu vana ahiyAM karI levuM joIe. te graha, nakSatra, tArA gaNu peta peAtAnA vimAnAvAse tathA sAmAnika devethI laIne AtmarakSaka deva sudhInA tathA pAta peAtAnI amahiSiyAnu eva evA ghaNA deva ane DeviyeA para adhi --
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - AyAbhigama vimAnAvAseSu vRhaspatyAdayo'GgArakAntA grahAH, aSTAviMzati nakSatrANi tArakAca parivasanti / eSAM varNanamatra vAcyam / te tatra svascAramAnAvAsaparivArabhUta sAmAnikadevAdyAtmarakSa deva paryantAnAM svasvAyamahiSINAM bahUnAmanyeSAM ca jyotiSkadeva devInAmAdhiratyaM kurvanto bhoga bhogAn bhuJjAnA viharantIti varNanaM vAcyam 'caMdimamariyA ya tatthaNaM' candrasUyauM ca tatra khalu 'joisidA joisarAyANo' jyotipkendrau jyotiSkarAjo 'parivati' parivasataH, kIdRzAste ? ityAha-'mahiDiyA' maharTikAH, ityAdi varNanamatra vAram / kiyatparyantamityAha-'jAva viharaMti' yAvadviharataH, yAvaradenAtra candramaryavarNanaM vAcyam / to tatra sveSAM spAM parivArabhUta sAmAnikAdi devAnAM devInAM cAdhipatyaM kurvantau bhogabhogAn bhunAnau viharata iti / __sampati-jyotipkendramUryasya parpanirUpaNArthamAha-'mUrassaNaM bhaMte !' ityAdi 'sUrassa NaM bhaMte !' sUryasya khalu bhadanta ! 'joisiMdassa joisarano' jyotiSke. ndrasya jyotiSkarAjasya 'kai parisAyo pannatAo' kati parpadaH kiyatsaMkhyakAH aura bhogaupabhogoM ko bhogale hue rahate hai| yaha saba varNana bhI yahAM jAna lenA cAhiye / 'caMdimasUriyA ya tattha ' ityAdi, vahAM para candra aura sUrya ye do apane apane kSetra ke jyotiSiyoM ke indra jyotiekarAja rahate hai vahA~ se lekara 'jAva viharaMti' vahAM taka / arthAt ve kaise hai ? inakA varNana 'mahiDiyA' mahaddhika-moTI RddhivAle hai ityAdi varNana yahAM samajha lenA cAhie apane dhimAnAvAsa aura parivArabhUta devadeviyoM para Adhipatya karate hue bhogaupabhogoM ko bhogate hue jyotiSkadevendra sUryakI pariSadAkA nirUpaNa karate hai-'varassa NaM bhaMte' ityAdi / 'sUrassa] bhaMte jotisiMdasma jotisarapaNo kati parisAopaNNattAo' he bhadanta! jyotiSendra jyotiSarAja sUrya kI kitanI pariSadAeM kahI gaI hai| isa patipaNuM karatA thakA ane bhaMga upabhegone bhegavatA thakA rahe che. ahIMyA ma tamAma vana sama se, 'ca dimasUriyAya tattha gaM' ityAhi tyAM yadra ane sUrya e be pita pitAnA kSetranA tiSkanA Idra jatiSkarAja rahe che. mahIyAM 'jAva viharati' mA 54 paryanta mA 4thana paryanta hI ve. mAt tm| yo 29 cha 1 tenu na 'mahiiDhiyA' bhaghi moTI RddhivALA che, ItyAdi varNana ahIyAM samajI levuM. have pitAnA vimAnAvAsa ane parivArabhUta deva devi para adhipati paNuM karatA thakA ane bhega upabhegone bhegavatA thakA sUryanI pariSadAnuM varNana 42vAmAM Ave che. 'sUrasma NaM bhate! tyAhi 'sUrassa gaM bhate ! joisidassa joisa raNo kati parisAo paNNattAo' bhagavan cyAtindra nyetiSa sUyanI - keTalI pariSadAo kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyotikA TokA maM. 3 u. 3 sUM. 50 jyotiSkadevAnAM vimAnAdikara 7. prajJaptAH - kathitA iti parSatsaMkhNa viSayakaH praznaH bhagavAnAha - 'zoyamA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama ! ' tinni parisAo pannattAo' tisraH trisaMkhyakAH parpadaH prajJaptA = kathitA iti / 'taM jahA ' tadyathA- 'tuMbA tRDiyA peccA' tumbA truTitA pretyA, tatra - ' amitariyA tuMbA' AbhyantarikA tumba', 'majhimiyA tuDiyA' mAdhyamikA truTitA, 'bAhiriyA peccA' vAhya pretyA 'sesaM jahA bALasa parimANaM ThiI vi' zeSaM yathA kAlasya parimANaM pariSattrayasthi devadevInAM sakhyAparimANaM tathA tatrastha devadevInAM sthitirapi tathaiva vAcyA, 'aTTo jahA camarasta' artho yathA camarasya arthaH ' se keNa dveNaM' ityAdi rUpo'rthazvamaravadatrAvi vAcyaH parSadaHabhyantarikAdi nAmakaraNe yo hetuH pradarzitazvamarendra prakaraNe tathehApi jJAtavyaH / 'caMdassa vi evaM ceva' candrasyApi evameva sUryasya parSadAdikaM yathA kathitaM tathA candrasyApi tathaiva jJAtavyamiti // 050 // ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA ! liNi parikSAoM paNNattAo' he gautama jyotiSendra jyotiSarAja sUrya kI tIna pariSadAeM kahI gaI hai / 'taM jahA ' jo isa prakAra se hai- 'tuvA, tuDiyA, peccA' tumbA, truTitA, aura presthA, ina meM 'abhitariyA tuSA, majjhamiyA tuDiyA bAhiriyA peccA' tumbA nAmakI pariSadA Abhyantara pariSadA kaho gaI hai truTitA nAma kI pariSadA madhyamikA pariSadA kahI gaI hai / aura pretyAnAma kI pariSadA bAhya pariSadA kahI gaI / 'selaM jahA kAlassa parimANaM Thirha vi' jisa prakAra se kAla kI sabhA ke devoM kA evaM deviyoM kA pari mANa- saMkhyA aura unako sthitikA kathana kiyA gayA hai / vaisA hI yahAM samajha lenA cAhie 'aTTho jahA camarasta' camara ke prakaraNa meM ina sabhAoM ke nAma hone meM hetu pradarzita kiyA gayA hai vahI saba kathana 'goyamA ! tiNi parikhAo paNNattAo' he gautama! jyAtiSendra jyotiSa rAna sUryAnI traShyu prisshaao| usa che. 'ta jahA' te yA pramAye hai. 'tubA, tuDiyA, peccA' tummA, truTitA bhane pretyA temAM 'abhitariyA tubA, majhamiyA tuDiyA bAhiriyA peccA' temAM tumA pariSadhAne mAlya tara pariSadA usa che. truTitA nAmanI pariSadAne madhyamikA pariSadA kahI che. ane pretyA nAmanI pariSahAne mAhyA pariSadA aDela che. 'sena jahA kAlassa parimANaM TiI vi' pramANe kALanI sabhAnA devA ane keviyenuM parimANu, sakhyA ane teonI sthitinuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenu' kathana ahIyAM paNu samajI bevu. 'aTTho jahA camarassa' yabharanA arazubhA yA salAbhonA nAbhI hovAnA sabaMdhamAM kArA khatAvela che, eja pramAthenu' tamAma thana ahIyAM padyu
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ 790 jIvAbhigamasUtra jyotiSkadevAstiryagloge iti tiryag lokamastAvAd dvIpasamudravaktavyatAmAha-'kahiNaM bhaMte ! dIva samudA' ityaadi| mUlam-kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA, kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasasuddA pannattA, ke mahAlayANaM bhaMte ! dIvasamuddA ejaNattA, ki saThiyA NaM bhate! dIvasamuddA pannattA, kimA gAra bhAvapaDoyArANaM bhaMte! dIvasamuddA pannattA? goyamA! jaMbuddIvAiyA dIvA lavaNAdiyA samuddA saMThANato ekavihavihANA vitthArao aNegavihavihANA duguNA duguNapaDuppAemANA2 pavittharamANA2 obhAlamANavIciyA bahuuppalapauma kusudaliNa subhagasogaMdhika poMDarIya mahApoMDarIya sattapatta paphullakesarobaciyA patteyaM patteyaM pausavaraveiyA parikkhittA, patteyaM patteyaM vaNasaMDhaparikkhittA, assi tiriyaloe asaMkhenA dIvalamuddA sayaMbhUramaNapajjavasANA paNNattA samaNAuso ? / tattha NaM ayaM jaMbuddIne NAma dIve dIvasamudANaM abhitarie sabakhaDDAe vaha, tellApUyasaMThANasaMThie bahe. rahacakavAlasaMThANasaThie baDhe, pukkharakaNiyAsaMThANasaMThie baDhe, paDipunnacaMdasaMThANasaMThie, ekaMjoyaNasayasahassaM AyAmavizvaMbheNaM tipiNajoyaNasayasahassAI solasasayasahassAI doNiya sattAvIse joyaNalae tipiNacakose aTThAvIsaM ca dhaNumayaM terasa aMgulAI ahaMgulakaM ca kiMci vistAhiyaM parivikheveNaM paNNatte / se NaM pAe jagatIe savvao samaMtA saMparikkhitte / sANaM jagatI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye 'caMdasta vi evaM ceva' sUrya ke sambandha meM jaisA yaha pariSadA AdikA kathana kiyA gayA hai aisA hI parISadA Adi kA kathana candra ke sampaba meM bhI kara lenA cAhiye // 50 // hI . 'caMdassa vi eva ceva' sUrya nA samandhamA parihA virenu pramANenuM kathana tyAM karavAmAM Avela che. e ja pramANenuM kathana ahIMyAM caMdranA saMbaMdhamAM paNa karI levuM joIe. sU. 50 |
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamaiyadyotikA TIkA pra.3 2.3 tu.51 dvIpasamudranirUpaNa 791 aTUjoyaNAI uDDheM uccatteNaM, mUle bArasajoyaNAI vikhaMbhaNaM, majjhe ajoyagAiM vikkhaMbheNaM, upi cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle vitthipaNA, majjhe saMkhittA, uppiM taNuyA, gopuccha saMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA sahA laNhA ghaDA sTrA NIrayA NimmalA NipaMkA nikaMkaDachAyA sappamA laslirIyA samarIiyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paaddruuvaa||saannN jagatI ekeNaMjAlakaDaeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA / se NaM jAlakaDaeNaM addhajoyaNaM uDU uccatteNaM, paMcadhaNusayAI vikkhaMbheNaM, savvarayaNAmae acche saNhe laNhe ghaTTe NIrae Nimmale NippaMke NikaMkaDacchAe sappabhe sassirIe samarIie saujjoe pAsAdIe darilaNije abhirUce pddiruuce|suu051| chAyA-kutra khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJatAH ? kiyantaH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptAH ? kiyanmahAlayAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptAH ? ki saMsthitAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH majJaptAH ? kimAkArabhAvapatyavatArAH khala bhadanta ! dvIpasamudrAH pajJaptA: ? jambUdvIpAdikA dvIpA lavaNAdikAH samudrAH saMsthAnata ekavidhavidhAnA vistarato'nekavidhavidhAnA dviguNaM dviguNaM pratyutpadyamAnAH prayutpadya mAnAH pravistarantaH 2 avamAsamAnavIca yo bahUtpala 2makumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIka zatapatrasahasrapatra praphulla kesaropacitAH manyekaM pratyeka pAvara vedikA parikSiptAH pratyekaM pratyekaM vanapaNDaparikSiptAH asvin tiyaglo ke'saMkhyeyAH dvIpasamudrAH svayaMbhUramaNaparyavasAnAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! tantra gvalu jambUdvIze nAmadvIpo dvIpasamudrANAmAbhyantarikaH sarvakSudrako vRttaH telApUpa saMsthAnasaM sthitI vRtto rathacakravAlasaMsthAnasaMsthito vRttaH puSkarakaNikAthAnasaMsthito vRttaH paripUrNa candrasaMsthAnasaMsthitaH, ekaM yojanazatasahasramAcAmaviSyambheNa trINi yojanazana sahasrANi SoDazazatasahasrANi dve ca saptaviMzatiyojanazate trayaH krozAH, aSTAziM ca dhanu: zata trayodazAGgulAni a'guTakaM ca kiJcidvizeSAdhika parikSepega prajJaptaH / sa khalu ekayA jagatyA sarvataH samantAda saMparikSiptaH / sA gvala jagatI aSTayojanAni Urdhvamuccatvena, mUle dvAdazayojanAni kinbhega, madhye'STa yojanAni viSkambheNa, upari catvAri yojanAni vizambheNa, sULe vistIrNA madhye saMkSiptA upari tanukA gopuccha saMsthAnasaMsthitA sarva vanamayI acchAudakSNA.
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792 jIvAbhigamapUrva laSTAghRSTAmRSTAnIrajAnirmalA niSpakA niSpavaTacchAyA sapramA sazrIkA samarIcA sodyotA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA / sA khalu jagatI ekena jAlakaTakena sarvataH samaMtAta saMparikSiptA // sa khalla jAlakaTakaH khalu aIyojana surdhvamuccatvena, paJcadhanuH zatAni viSkammeNa, sarvaratnamayo'ncha: ilakSaNaH laSTo. ghRThosRSTo nIrajAH nirmalo niSkaTacchAyaH sapramA sazrIkaH samarIcaH sodyotaH pAsAdIyo darzanIyo'bhirUpaH patirUpaH // 0 51 // ____TIkA-'kahiNaM bhave / dIrasamuddA' kutra- kasmin sthAne khala bhadanta ! dvIpasamudrAH, dvIpAH samudrAzca santIti dvIpasamudrANAmavasthAnaviSayakaH prathamaH praznaH, 'devaiyANaM bhaMte ! dIvasamuddA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH khala madanta ! dvIpasamudrAH prajJaptA iti dvIpasamudrANAM saMkhyAviSayako dvitIyaH praznA, ke 'mahAlayANaM bhaMte ! dIvasamudA' kiyanmahALyA dvIpasamudrAH kiyAna mahAnAlayaM Azrayo vyApyakSetrarUpo yeSAM te kiyanmahALayAH kiM pramANamahAlayAH dvIpasamudrA iti jyotikadeva tirthagloka meM hai ataH tiryagloka ke prastAva se atha sUtrakAra dvIpa evaM samudra ke sambandha meM vaktavyatA kA kathana karate hai| 'kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA pannattA' ityAdi / TIkArtha-gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kahiNa bhaMte dIvasamuddA paNNattA' he bhadanta ! dvIpa aura samudra kisa sthAna para kahe gaye hai ? arthAt dvIpa samudroM kA avasthAna kahA~ para hai / isa prakAra se yaha prazna gautamakA dvIpa aura samudroM ke avasthAna ke viSaya meM hai| 'kevaDyA NaM bhaMte ! dIvalamuddA ve dvIpa samudra he bhadanta ! kitane hai ? yaha prazna unakI saMkhyA ke viSaya meM hai| 'ke mahAlayA NaM bhaMte ! dIva muddA' he bhadanta ? ve dvIpasamudra kitane-baDe-vizAla hai aisA yaha prazna unakI AyAmAdi tiSkadeva tilekamAM che, tethI tiryalekanA prastAvathI have sUtraka 2 dvIpa bhane samudranA samandhamA 4thana 42tAhecha 'kahi Na' bha te ! tyAdi 'kahi NaM bhaMte ! dIvesamuddA paNNacA' tyAdi Atha-zrIgItabhasvAmI prasuzrI2 me 57yu cha hai 'kahi NaM bhaMte ! dIvasamudA paNNattA' sandIpa bhane samudrI yA sthAna 52 4aa cha 1 arthAt dvIpasamudronI sthiti kayAM Avela che? A rItane A prazna zrIgautamasvAmIe dvIpa bhane samudrIna avasthAna samayamA pUche che. 'kevaiyA NaM bhAte ! dIva samuddA' sabhavana se dvIpa samudrI TakhA cha ? yA prazna dvIpa samudrAnI sadhyAna samayamA Deta che. 'ke mahAlayA NaM maMte ! dIvasamudA' he sagan te dvIpa samudro keTalA meTA vizALa pramANunA che ? e pramANene A prazna tenA
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA - prameyadhoMtikATIkA pra.3 u.3 2.51 dvIpasamudranirUpaNam dIpasamudrANA mAyAdi parimANa viSayastRtIyaH praznaH, 'ki saMThiyANaM bhaMte ! dIvasamudA' ki saMsthitAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH, kiM kIdRza saMsthitaMsaMsthAnaM yeSAM te ki saMsthitA iti saMsthAnaviSayakaH caturthaH praznaH, 'kimAgAra bhAvapayoDArANaM bhaMte ! dIvasa muddA pannattA' kimAkArabhArapratyatArAH khalu bhadanta ! dvIpasamudrAH prajJaptAH, AkArabhAva svarUpavizeSaH kasyAkArabhAvasya matyavatAro yeSu te kimAkArabhAvamanyavatArA iti dvIpasamudANAM svarUviSayakA paJcamapraznA, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyasA' he gaura ma ! 'jabuddIvAiyA dIvA kavaNAdiyA samuddA' jambUdvIpAdikA dvIpAH, jambUdvIpa Adi ryeSAM te jambUdvIpAdikAH jambUpabhRtayo dvIpA ityarthaH, lavaNAdikAH samudrAH lavaNasamudra Adi yeSAM te lavaNasamudrAdikAH-lavaNasamudrapabhRtayaH samudrA ityarthaH etAstA pramANake sambandha meM hai| 'ki maThiyA bhaMte' dIvasamuddA' una dvIpa samudroM kA he bhadanta ! saMsthAna AkAra kaisA hai ? yaha unake saMsthAna ke viSaya meM prazna hai| tathA-'kimAkArabhAva paDodhArA NaM bhaMte dIva samuddA pannattA' una dvIpasamudroM kA he bhadanta ! svarUpa kyA hai ? aisA yaha pAMcA prazna unake svarUpa vizeSa ke viSaya meM hai ina praznoM ke uttara meM prabhuzrI gautama se kahate haiM-'goyamA jaMbUddIvAiyA dIvA lavaNAyA mamuhA' he gautama ! jambUdvIpa haiM Adi meM jinho ke aise to dvIpa hai aura lavaNa. samudra haiM Adi meM jinhoM ke aiMse samudra hai| yahAM para zrIgaunamasvAmIne prabhuzrI se sarvaprathama dvIpasamudra kisa sthAna para hai ? yaha prazna kiyA hai| para prabhuzrIne aisA uttara kyoM diyA ki jambUdvIpa Adi dvIpa hai| aura lavaNa samudra Adi samudra haiN| bAlato ThIka hai para isa taraha kA jo nahIM bhAyAma kiranA sabhA 42va cha. 'ki saMThiyA NaM bhate ! dIvasamuddA' he bhagavana e dIpa samudrone AkAra ke che? A prazna tenA saMsthAnanA samayamA 428 che. tayA 'kimAkArabhAvapaDoyArANaM bhaMte ! dIvasamudANaM vomttA" he bhagavana e dvIpa samudronuM svarUpa kevuM che ? e rItane A pAMcame prazna tenA svarUpa vizeSanA saMbaMdhamAM pUchela che. A praznonA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna 4 goyamA ! jaddIvAiyA dIvA lavaNAiyA samuddA' gItama! pUdI5 mAM mAtA bhusya che sevA sana dviIpa che. lavaNa samudra jenI Adima che evA samudra che. ahIMyAM zrIgautama svAmIe prabhuzrIne sauthI pahelAM dIpa samudro kyA sthAna para Avela che ? e pramANeno prazna pUchela che. paraMtu prabhuzrIe che. uttara kema Ape ke jaMbadvIpa vigere dvIpa che ane lavaNa samudra vigere samudro che. tamArUM jI0 100
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIvAmigamahI dvIpAnAM samudrANAM cAdiH kathitaH, etaccApRSTamapi bhagavatA kathitamuttaratropayogitvAva, guNavate ziSyAyApRSTamapi vaktavyamiti khyApanAya cekhi| 'saMThANaoM' saMsthAnataH saMsthAnamAzrityetyarthaH 'ega vihavidANA' ekavidhavidhAnAH ekavidham - ekapakAraM vidhAnaM yepa te ekanidhavidhAnAH, ekasvarUpA ityarthaH ekasvarUpatA ca sarveSAM dvIpasamudrANAM vRttasaMsthAnasaM sthitatvAditi / 'vitthAro aNegaviha vihANA' vistArato vistAramadhikRtya punaranekavidhavidhAnAH, anekavidhA. nAni-anekapakArakANi vidhAnAni yeSAM te tathA, vistAramadhikRtya nAnAvidhavistAravanta ityarthaH, etadeva nAnAsvarUpatvamupadarzayati-'duguNA duguNaM paduppA. emANA2 pavittharamANA2' higaNaM dviguNaM yathA bhavati evaM pratyutpadyamAnAH manyu spadyapAnAH, gugyamAnAH2 ityarthaH pravistAntaH pravistarantaH pakaNa vistAra pUchA gayA bhI unakI AdikA pradarzaka uttara diyA hai vaha ina pUche gaye praznoM ke uttara dene meM upayogI hai| tathA Age bhI yaha kAma meM AnevAlA hai| athavA 'gugavale ziSyAya apRSTamapi kathanIyam' guNazAlI ziSya ke liye nahIM pUchA gayA zrI viSaya kaha denA cAhiye aisI nIti hai so isa nIti ko yApana karane ke liye bhI prabhuzrIne nahIM bhI pUche gaye prazna kA svayaM bhI udbhAvita gharake uttara diyA hai ye jambUdvIpAdika dvIpa aura lavaNasamudra Adi samudra 'ThANo ekavita bitANA, vitdhAra o aNegavihavihANA' saMsthAna kI apekSA eka hI prakAra ke AkAra vAle hai| kyoMki inakA AkAra vRtta gola kahA gayA hai| tathA vistAra kI apekSA inakA vistAra nAnAprakAra kA kahA gayA hai| yahI vAna 'duguNAduguNaM paDuppAemANA2 pvitthrkathana te barAbara che paraMtu A rItane nahI pUchavAmAM Avela tenI Adi batAvanAra uttara Apela che. te A pUchavAmAM Avela praznonA uttara ApavAmAM upagI che. ane AgaLa paNa A uttara upayegI thanAra che eTalA mATe mA zatanA uttara hesa che. athavA 'guNavate ziSyAya apRSThamapi kathanIyam' guNavAna ziSya na pUkela viSayanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe A pramANenuM nIti vacana che. tethI A nItine dhyAnamAM rAkhIne prabhuzrIe pUchavAmAM na Avelavi SanA saMbaMdhamAM pate e viSayane ubhAvita karIne uttara Apela che A jaMbUdviip vigere dii| mana va samudra vigere samudrI 'saThANao ekavihavihANA vitthAro aNegavihAvihANA' sasthAnanI apekSAdhI se 21 prA2nA mA12 vALA che. kemake temane Aka ra vRtta gALa kahela che. tathA vistAranI apekSAthI temane vistAra aneka prakArane kahevAmAM Avela che. eja vAta 'duguNA duguNe paDuppAemANA paDuppAemANA pavittharamANA parittharamANA obhA
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA u.3.51 dvIpasamunirUpaNam gacchantaH2 tathAhi-jambUdvIpa ekayojanalakSaH lava gasamudro dve yojanalakSe dhAtakI. khaNDazca trINi yojanalakSANi, ityAdi, 'omAsamANavIciyA' yavamAsamAnA vIcayaH vallolA yeSAM te avabhAsamAnabIcayaH, iJca vizepaNaM samudrANAM svAbhA. vikameva, dvIpAnAmapi idaM vizeSaNaM yathAkazcit saMbhavati, dvIpeSvapi idanadanadI taDAgAdiSu kallolasaMmavAditi / tathA-te dvIpasamudrAH kIdRzAH santIti tAn varNayati-'bahu' ityAdi, 'bahuuppalapauma-kumudanaliNasubhagasogaMdhiyapoDarIya mahApoMDarIya sayapattasahassapattapaphulakesarovaciyA' bahUtpalapadmakumudanalinanubhagasaugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatra sahasrapatra praphulkeparopacitAH, tatrotpalaM mANAre obhAsamANabIcoyA' hala sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai| arthAt jambUdvIpakA jitanA vistAra hai usakI apekSA lavaNasamudrakA dUnA vistAra hai| ladAsamudra ke vistAra kI apekSA dhAlakI khaNDakA dUnA vistAra hai / ityAdi 'obhAlamANavIciyA' dRzyamAna kallolo. taraMgo vAle yaha vizeSaNa samudroM kA to hai hI parantu dvIpoM kA bhI vizeSaNa ho sakatA hai kyoMki unameM bhI hUda, nadI taDAga Adi hai| aura unameM jhalloloM kA honA svAbhAvika hai isI kAraNa ye dvIpa aura samudra akhabhAlamAna vIcI-tAra go bAle kahe gaye hai aba una dvIpa samudroM kA varNana karate hai- 'bahuuppalapaunmakumudaliNastubhagasogadhiyapoMDarIyamahApoMDarIyalayapattalamA pattapapphullasarovaciyA' praphu. llita, evaM kezara le yukta aile aneko utaralo se kamaloM se, patroM se sUryavikAzI hamaloM se candravikSAzI kudoM se kucha2 lAlaparNavAle samANavIciyA' mA sUtra dvArA samanApAmA mA che. arthAta bhU. dviIpane jeTalA vistAra che tenI apekSAe lavaNa samudrane bamaNe vistAra che lavaNa samudranA vistAranI apekSAe dhAtakI khaMDano bamaNe vistAra che. chatyAhi 'obhAsamANavIciyA' avAmI mAvatA tara gAvAjA mA viSaya samudronuM te che ja paraMtu dvIpanuM paNa A vizeSaNa thaI zake che. kemake temAM pazu hada, nadI, taDAga, (taLAva) vigere che ja tathA temAM tara genuM hovuM svAbhAvika che. eja kAraNathI A dvIpa ane samudra avabhAsamAna vici taraMgavALA kahevAmAM Avela che. have se dvIpa samudrAtuM vana 420 mA che. 'bahuuppala paumakumuda NaliNa subhaga mogAdhiya poMDarIya mahApADarIya sayatapattasahassapacapapphullakesaro vaciyA' mIsA bhane sarathI yuta sevA bhane tyothI mAthI, patrAthA sUrya vikAzI kamaLAthI, rAvikAzI kumudothI kaMIka kaMIka lAla varNavALA
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre paraphe kamalavizeSaH, padmaM sUryavikAsi, kumudaM candravikAsi, nalinam - ISadraktaM padmaM subhagaM padmavizeSaH saugandhikaM kalhAram, pauNDarIkaM sitAmbujam tadeva vRhanmahApauNDakama, zatapatrAtre padmavizeSau patrasaMkhyAkRtabhedau, ebhiH praphullai:- vikasitaiH kesareti kesaropalakSitai rupacitA upacitazobhAkA dvIpasamudrAH | 'patteyaM patteya ' pratyekaM pratyekam ekaiko dvIpaH samudrazcetyarthaH 'paumavara vezyA parikkhittA' padmavaravedikAparikSiptAH 'patteyaM patteyaM daNasaMDaparivikhattA' pratyekaM pratyekaM vanapaNDaparikSiptAH santi, etAdRzA: 'asi tiriraloe' asmin tiryagloke 'asaMkhejjA dIvamuddA sayaMbhUramaNapaJjavasANA' asaMkhyeyA dvIpasamudrAH svayaMbhUramaNaparyavasAnA jambUdvIpAdayo dvIpA svayaMbhUramaNadvIpaparyavasAnA, lavaNasamudrAdayaH samudrAH svayaMbhUramaNasamudraparyavasAnAH, 'paNNattA samaNAuso !' majJaptAH kathitAH he zramaNa ! nalinoM se patroM se subhagoM se padmavizeSoM se saugandhikoM se vizeSa prakAra ke kamaloM se pauNDarIkoM se sapheda kamaloM se vaDe 2 puNDarIkoM se zatapatra vAle kamaloM se aura sahasrapatroM vAle kamaloM se ye dvIpa aura samudra sadA upacita zobhAvAle bane rahate hai / 'patteyaM pattaya paramavara veDyA parikkhittA' ye pratyeka dvIpa aura samudra padmavaravedikA se ghire hue hai 'patteyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittA' ye pratyeka vanakhaNDa se viDhe hue hai - 'asi tiriyaloe asaMkhijjA dIvasamuddA sayaMbhUramaNapajjavasANA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman isa tiryagloka meM aise ye dvIpa evaM antima samudra svayaMbhUrama gadopataka aura antima svayaMbhUramaNa samudra taka asaMkhyAta hai / ' assi tiriyaloe' isa sUtrapATha dvArA dvIpasamudroM kA sthAna sUtrakArane prakaTa kiyA hai 'asaMkhejjA' nalinAthI patrAthI, subhagethI padmavizeSa thI saugandhikAthI vizeSa prakAranA kamaLAthI pauDarIka sapheda kamaLeAthI meTAmeTA paurikAthI zatapatra sApAMkhaDIvALA kamaLethI ane hajAra pAkhaDIvALA kamaLeAthI e dvIpa ane samudra sadA zAlAya bhAna thatA rahe che. 'patteya' patteya' paramavaraveiyA parikkhittA' mA hare4 dvIpa bhane samudraH padmavara vedvibhathI gherAyelA he. 'patteya patteya'vaNasa' DaparikkhittA' || hare dvIpa samudra vanamAuthI gherAyelA che. 'asthi' tiriyalopa asa khinjA dIvasamuddA sayaM bhUramaNapajjavakhANA paNNattA samaNAuso' he zramAyu AyuSbhan A tiya AAkamAM evA A dvIpa ane atima samudro svayaMbhUramaNu dvIpa paryanta ramate aMtima svayaMbhUramadhu samudra paryanta asakhyAta che. 'asmi tiriyaloe' mA sUtrapATha dvArA dvIpa samudro sthAna sUtrabhare agara rela hai. 'asra khejjA' mA sUtrapATha dvArA dvIpa samudronI sadhyA pragaTa rela che. 'duguNA
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.3 2.51 chIpasamudranirUpaNam 727 he AyuSman ! assi viriyaloe' ityanena sthAnaM kathiram 3 saMkhejjA' ityanena saMkhyA kathi 31, 'duguNA duguNaM' ityAdinA pramANaM kathitam, 'saThANao' ityAdinA saMsthAna kathitamiti / sammati-AkArabhAvamatyatratA vivakSuridamAha-'tatya ' ityAdi, 'tattha NaM ayaM jaMbuddove NAsaM dIve' tatra-teSu dvIpasamudreSu madhye khalu ayaM yatra vasAmo vayaM sa jambUdvIpo nAma dvIpo'sti / sa kadhaM bhU: ? tabAha-'dIyasa muddANa' ityAdi, 'dIva samudANaM amita rie' sarva dvIpasamudrANAM sarvAbhyantaraka'; sarvA manA sAmastyena abhyantaraH sarvAbhyantaraH sarvAbhyantara eva sabhyantarakaH, tathAhisarve'pi zepA dvIpasamudrAH jambudvIpAdArabhyAgarakathitaprakAreNa dviguNadviguNa vistarAstato bhavati jambUdvIpo dvIpaH sarvAbhyantarakA, anena jambUdvIpasyAvasthAna kathitamiti / imameva varNayati-'sabakhuDDAe' ityAdi, ayaM jambUDIyo dvIpaH 'sakhuDUDAe' sarvakSulkakA sarvebhyo'pi dvIpasamudrebhyaH kSullako ghuriti sarva isa sUtrapATha dvArA dvIpasamudro kI saMkhyA prakaTa kI hai / 'duguNA duguNaM' isa sUtrapATha dvArA unakA pramANa batalAyA gayA hai 'saMThANo' isa pada dvArA unakA saMsthAna kahA gayA hai 'tatya rNa ayaM jaMbuddIce NAmaM dIve dIvasamudaNaM abhinarie savvakhuDDAe caTTe tella pUyasaMThANa saMThite ghaTTe rahacakavAla saMThANasaMTite baTUTe' una dvIpa samudro ke vIca meM saghale pahilA jamdI nAmakA dvIpa kI jisameM hamaloga rahate haiM isIliye ise 'dIvasamudaNaM amilarie' inna pada se vize pata kiyA gayA hai kyoMki samasta dvopanamuda jambUdvIpa se lagAkara hI Agamokta prakAra ke anusAra hune 2 vistAra vAle prakaTa kiyA hai| aba jambUdIpa kA varNana karate hai| 'savvakhuDDAe' yaha jambU dIpa sabase choTA hai| 'saca. khuiDAe' isa pada ke dvArA yaha samajhAyA gayA hai| ki yaha jamvadIpa duguNa' mA sUtra54 626 tebha prabha e matAanvi mAvasa che. saTANo' se 54 dvArA tana saMsthAna 'tattha Na saya javuhove NAma dIve dIvasamudANa ambhitarie savva buDDAe baTTe tellApUyasa ThANasa Thite vaTTe rahacakkava lasa ThANasa Thive va medvIpa samudromA sothI pakSadvIpa nAmanA dvIpa he rebhA mApaNe 27-ye chIye te tane dIvasamudANa abhitarie' se pahathI vizeSita karela che. kemake saghaLA dvipa ane samudro jabUdvIpathI AraMbhIne ja Agamata prakAra pramANe bamaNa bama vistAravALA batAvela che. dInu vana 42vAmA mAtra che. 'savvakhudAe' 241 mRddhI soyI nAnI che. 'sabakhuDDAe' mA 56 621 me samantAmA mAvyu cha 3
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ 798 jIvAmigamasUtre kSullaka:, tathAhi sarve lavaNAdayaH samudrAH sarve ca dhAtakIkhaNDAdayo dvIpAH jambU dvIpAdArabhya dviguNadviguNAyAma viSkambhaparidhayastataH zeSadvIpasamudrApekSayA jambUdvIpo laghuriti / etena sAmAnyataH parimANaM kathitam / vizeSavastu AyAmAdigataM parimANamagre vakSyati / tathA-'vaTTe' vRttaH, vRtto'yaM jambUdvIpaH vRttatvaM tu balayatradantaH zuSirayuktamapi bhavatItyato'sya vRttatvaM saMsthAnamAzritya pradarzayati'tellA pU50' ityAdi 'velApUpasaMThANasaMThie' 'tailApUpasaMsthAnasaMsthitaH tailena pakco'pUpastailApUraH tailena hi paktro'pUpaH prAyaH paripUrNavRtto bhavati na ghRtapakva samasta dvIpa aura samudroM kI apekSA laghu hai| kyoMki zeSa dvIpoM aura samudro kA lavaNodaka Adi samudroM kA evaM dhAtakI khaNDa Adi dvipoM kA jo AyAmaviSkambha evaM paridhi kA pramANa hai vaha jambUdIpa ke AyAma aura viSkambha se tathA usakI paridhi se dunAra hotA gayA hai| isase kArane jambUdvIpakA pramANa kahA hai| yaha saba AyAma AdikA parimANa ve svayaM Age prakaTa karanevAle haiM tathA 'vaTTe' yaha jambUdrIpa AkAra meM gola hai / gola to valaya kI taraha dhIca meM khAlI bhAgavAlA ho sakatA hai| ataH isakI golAI saMsthAna ko lekara kahate hai / yaha 'yaTTe tellApurANasaMThie' tela meM pakAye gaye mAlapuA ke jaisA vRtta hai tela meM pakAyA huA pUA apane AkAra prakAra meM ThIka rUpa se paripUrNa rahatA hai ghRta meM pakva pumA aisA nahIM hotA hai vaha kahI kamatI aura kahI baDhatI ho jAtA hai isake vRtta ko punaH prakaTa karane ke liye A ja khUdvIpa saghaLA dvIpa samudronI apekSAthI nAnA che. kemake khIjA dvIpe| ane samudrolavaNeAdaka vigere samudronu tathA dhAtakIkhaDa vigere dvIpeAnA AyAma viSka`bha ane paridhinuM pramANu che, te jamUdrIpanA AyAma ane viSNusathI tathA tenI paridhithI khamaNu khamaNuM thatu jAya che. tethI sUtrakAre ja khUdrIpanuM pramANu nAnu kahela che. ane AyAma vigerenuM parimANu te potena bhAgaNa pragaTa 42ze tathA 'vaTTe' mA 4 yUdvIpa sArathI goja che. valaya khaaAyAnI mAphaka vacamA khAlIla gavALA paNu goLAkAra thaI zake che. tethI tenI goNAI saMsthAnane saIne uDe che. yA goNa AhAra 'vaTTe vellApuyasa ThANa sa MThie' tesabhAM manAvavAmAM Ave yumA bhAsamAnA vo goja che. tesamAM pakavavAmAM Avela pumA peAtAnA AkAra prakArathI kharekhara rUpe paripUrNa rahe che. dhImAM manAvavAmAM Avela pUA evA gALAkAravALA hAtA nathI. te kayAMka eAchA vattA geLa hAya che teneA gALAkAra atAvavA pharIthI A mANenA khIje pazu sUtrapATha isa che. 'vaTUde raddacakkavAlasa ThANa
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadholikA TIkA 5.3 3.3 sU.56 chIpasamudranirUpaNam iti tailavizeSaNam, tailApUpasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthita iti telApUpasaMsthAna saMsthitaH / punazca 'vaTTe' vRttaH, kIdRzo vRttastavAha-raha cakkabAlasaMThANa saMThie' rathacakravALasaMsthAnasaMsthitaH, sthasya rathAGgasya cakrasva avayave samudAge. pacArAt cakravAlaM maNDalaM tasyetra yana saMsthAnaM tena saMsthita iti sthacakravAla saMsthAnasaMsthitaH / punarapi-'caTTe" vRttaH kIdRzaH ? tabAha-pukkharakaNiyAsaMThANa saMThie' puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthitaH, tatra puSkara kaNikA padmavIjakozastasa zo vRttaH / punazca 'vaTe' vRttaH kIdRza ityAha-paDi pugnacaMdasaMThANasaMThie' paripUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH pripuurnncndrH-puurnnimaacndrstdvvRttH| etena jambU dvIpasya saMsthAnaM kathitamiti / sammati-jambUdvIpasyA'' sAmAdiparimAgamAha'ekka' ityAdi, 'eka joyaNasayasahassaM AyAmavikAvaM bheNe' eka yojanazata'vaTUTe rahacakavAlasaMThANasaM Thae' mutrakAra ne yaha dUsarA bhI sUtrapATa kahA hai arthAt vaha jambUdvIpa aisA gola hai, jaisI ki ratha ke pahiye kI golAI hotI hai ratha se vahA~ avayaSa meM samudAya ke upacAra se rathakAaGga-cakra-pahiyA-liyA gayA hai 'baTUTe pukkharaNiyAsaMThANasaMThie' yaha jambUdvIpa aisA gola hai kI jaisI puSkara kamala kI kaNikA hotI hai| goloI prakaTa karane ke liye yaha tRtIya upamAna pada hai athavA 'TUTe paDipuNNacaMdasaMThANasaMThie' caturtha upamAna paripUrNa caMdamaMDala hai| jaisA paripUrNa- pUrNimA-kA caMdramaMDala apanI golAI meM upasthita rahatA hai, umI prakAra kI golAI vAlA yaha jambUdvIpa hai isa dhana se jambU. dvIpa kA saMsthAna prakaTa kiyA gayA hai / atha isakA AyAmAdi pramANa prakaTa karate hai 'ekkaM joyaNasayasahassaM AyAmavikhaMbheNaM tiNi joyaNasayasahassAI lolasa gha sahasplAI doNi ya sattAbIse joyaNasaMThie' arthAt sa dIya meva gANache 26 mA 2thanA yAnI hoya che. rathathI samudAyanA upacArathI rathanuM aMga cakra paiDuM grahaNa karela che 'vaTe pakkharakagNiyA saThANasa Thie' mA 'dIya sevA gauNa cha vA goLAI puSkara kamaLanI kaLinI hoya che gaLAI batAvavA mATe A trIju 65mAnapahesa cha athavA 'vaTTe puNNacaM dasa ThANa sa tthi|'yuge pani pUrNimAnuM caMdra maMDaLa goLAkAramAM vyavasthita hoya che e ja pramANeno gALa AkAra vALe A jaMbudvIpa che. A rIte paripUrNa caMdranuM A ce zuM upamAna pada kahela che. A kathanathI jabUdvIpanuM saMrathAna batAvela che. have tenA mAyAma virenu prabhA matAve che. 'eka joyaNamayamAssa Aya mavikkhaMbheNa tiNi joyaNasayasahassAI solasa ya sahassAI doNiya satAvIse loyaNasae
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ 800 jIvAmigamana sahasramAyAma viSkambheNa, daiyavistArAbhyAmekaM yojanazatasahasra lakSayojanamityarthaH 'tini joyaNasayAhassAI' trINi yojanazatasahasrANi trINi lakSANi 'solasayasahassAI" SoDaza ca sahasrANi 'doNi ya sattAvIse joyaNasae' dve yojanazate saptaviMzatyadhika (316227) 'tiNi ya kose' trayaH krozAH 'aTThAvIsaM ca dhaNusarya' aSTAviMzatidhana zatAni, 'terasaMgulAI" trayodazAGgulAni 'addhaMgulakaM ca kiMci. visesAhiya' aDiguLakaM ca kiJcidvizeSAdhikam 'parikkheveNa pannatte' parikSepeNa paridhinA prajJapto jambUdvIpo dvIpa iti / samprati-AkArabhAvamatyavatArapati. pAdanArthamAha-'se gaM' ityAdi, 'se NaM ekAe jagatIe savayo samaMtA saMparivikhatte' sa pUktAyAmaviSkammaparikSe parimANo jambUdvIpaH khala ekayA jagatyA sunagarapakArasadRzyA sarvataH-sarvAsu dikSu samantAda-sAsaratyena saMparikSiptaH samyagveSTito'sti, atha jagatIM varNayati-'sANaM' ityAdi, 'sA Na jagatI' sA khalla jagatI 'aTTha joyaNAI uDU uccatteNaM' ardhvamupari uccastvena aSTosate tiNi ya kole aTThAvIsaM ca dhanumayaM terasa aMgulAI addha gulakaM ca kiMcivisesAkhyiM parikkheveNaM paNNatte' aiseisa jambUdIpa kI laMbAI aura cauDAI eka lAkha yojana kI hai| aura hamakI paridhi 3 lAkha 16 hajAra do sau satAisa yojana-316227 evaM tInakoza 28 dhanuSa aura 13 // aMgula se kucha adhika hai| aba imakA AjhAra bhAva pratyavatAra kahate hai / 'se Na ekakAra jagatIe savato samatA saparikkhette' pUrvokta AyAmaviSkambha parikSepa parimANavAlA yaha jambUdIpa eka jagatI se sunagara ke prAkAra jaise koTa se cAroM ora se pari. veSTita hai ghirA huA hai 'sA NaM jagatI aTTa joyaNAI uI uccattaNa mULe pArasa joSaNAI vikkhabheNa, majjhe aTTa joyaNAI vikkhebheNaM ur3e tiNNiya kose aTThAvIsa ca dhaNusaya terana aMgulAI addhagulakaca ki civise prAhiya parikkakheveNaM paNNatte' sev| bhUdAyanI | mane pAka eka lAkha jananI che. ane tenI paridhi 3 traNa lAkha 16 soLa hajAra 2 base satyAvIsa ane traNa kesa 28 aThayAvIsa dhanuSa ane 13 sADAtera AgaLathI kaMIka vadhAre che. have tenI mA2 mA pratyavatAra vAmAM Ave cha 'se gaM ekkAe jagatIe savvao samatA saparikkhitte' pUrvarita 5 yAma (Aug parikSa5 pramANavALA A jaMbudvIpa eka jagatIthI sunagaranA prAkAra jevA keTathI cAre ta26 dheshye| che. 'mANaM jagatI aTU joyaNAI uDDha uccatteNaM mUle bArasa joyaNAI vikkhabheNa majjhe aTThajoyaNAI vikkhaMbheNa uppi catvAri joyaNAI
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyAkana prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 4.51 hopasamudranirUpaNam yojanAni sA ca-uparyupari tanunanU bhavanti vartate tathAhi-'mRle vArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' mUle dvAdazayojanAni viSkambhega 'majjhe aTTha joyaNAI vikkha gheNaM' madhye'STau yojanAni viSkambhega 'upi cattAri joyaNAI vivakhaM bheNe' uparicatvAri yojanAni viSTambheNa ataeva viSkammamadhikRtya 'mULe vitthinA' mule vistIrNA 'majjhe saMkhittA' madhye saMkSiptA tribhAgonatvAt 'upi taNuyA' uparitanukA, mUlApekSayA tribhAgamAtra vistAramAvAda ! yadyevaM tahi saMsthAnena kIdRzIti sAdRzyena saMsthAnaM darzayati-'gopucchasaMThANasaMThiyA' gopucchasaMsthAnasaMsthitAH, gopucchasyeva saMsthAnaM gopucchasaMsthAnam. tena saMsthiteti gopucchamasthAnamaMsthitA UrthI kRtagopucchAkAreti bhaavH| atha tasyAH svarUpamAha-ba baharAmaI' ityAdi, 'saba vairAmaI sarva vajramayI, sarvAtmanA-sAmastyena cannamayI vanaratnAtmiketyarthaH 'acchA' acchA-AkAzasphaTikavadati svacchA saNDA' ilakSaNAilakSNapudgaLaskandhaniSpannA, zlakSNatantuniSpA paTavat 'laNhA' mahaNA ghuSTita cattAri joyaNAI cikkhaMbheNa mRle visthipaNA majjhe saMkhittA uppi taNuyA' yaha jagatI ATha yojanakI uMcI hai vAha upara upara se tanu tanu patalI hotI gaI hai jaise mUla meM isakA vistAra 12 yojana kA hai| madhya meM isakA vistAra ATha yojana kA hai / aura upara2 meM hamakA vistAra cAra yojana kA hai ! isa taraha mUla meM vistIrNa ho gaI hai madhya meM saMkIrNa-saMkucita ho gaI hai aura upara meM patalI ho gaI hai ata eva yaha- 'gopucchasaM ThANasaMThitA' ucI huI gAya kI pUMcha kA jaisA saMstha na-AkAra hotA haiM ! vaise AkAra vAlI ho gaI hai aba jagatI kA rUpa kahate haiN| yaha jAtI 'satyavahArAmaI' sarvAtmanA vajraratnamaya hai, 'acchA, mapaTA' lapahA, ghaTTA maTThA. NIrayA, jimmalA, vikkhaMbheNa mule vicchinnA majjJe sakhittA upi taNuyA' mA gatI mA jananI ucAI vALI che. upara uparathI tanu tanu pAtaLI thatI gaI che jemake mULamAM tene vistAra 12 ejanane che. madhyamAM teno vistAra ATha janane che ane uparamAM tene vistAra cAra jano che. e rIte A jagatI mULamAM vistAravALI phelAyelI che. madhyamAM saMkIrNa saMkucita thaa| che. te 652 pAtaNI yeta che. tethii| 2 / 'gopunchasa ThANa saThitA' yu 42vAmAM mAvesa sAyanA 72 sayAna-mA2 DAya che tevA AkAra vALI kahevAmAM Avela che. have jagatInA svarUpanuM varNana karavAmAM Ave che. A jagatI bAda bArAmayA' sa 12 100 2(namaya che. 'acchA, sahA, lAhA, ghaTTA, madA; jI0 101
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra paTavat / 'ghaTTA' ghRSTa iba ghRSTA kharazAnayA pApANaputtalikAvat, 'mahA' mRSTAsa mRSTA sukumArazAnacA cikkaNapASANa puttalikAvat 'jIrayA' nIrajA svAbhAvika rajorahitatvAt 'NimmalA' nirmalA AgantukamalarahitatvAt 'NippaMkA nipaDkAkAlimAdirUpakalaGkarahitA 'nikkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyA, nipaTA nirUpaghAtA chAyA dIptiryasyAH sA tathA, 'sappamA' samabhA-dravarUpataH prabhAvatI 'sassirIyA' sazrIkA-zomAsamA 'samarIyA' sanarIcA-bahinigamyamAna kiraNajAlA, ataeva 'saujjoyA' soyotA vahivyavasthita vastujAtapakAzakarI, 'pAsAdIyA' mAsAdIyA manaH prasAdAya hitA tatkAritvAt prAsAdIyA manaH mahAdakAriNI 'darisaNijjA' darzanIyA-darzanayogyA yAM pazyato janasya netre vRpti na prApnutaH 'amitavA' abhirUpA' abhi-sarveSAM draSTaNAM manaHmasAdAnukUlajippaMkA, miksaracchAyA sappabhAlassirIyA samarIyA, la ujjoyA pAsAdIyA, dAriNijA abhirUmA paDikhvA' AkAza aura sphaTikamaNi ke jaisI svaccha hai cikAne spazavAle pudgagaloM se panI huI hone ke kAraNa yaha cikane tantuoM le bane vanna kI taraha ilakSNa cikanI hai ghuTe hue vastrakI taraha masRNa hai kharazANa se ragaDI gaI pApANa putta lizA kI taraha ghRSTa haiM sukumArazANa se ragaDI pApANa puttalikA kI taraha mRSTa hai svAbhAvika raja se rahita hone ke kAraNa nIraja haiAgantukamela ke abhAva se nirmala hai kAlimAdi kalaGka vikala hone ke kAraNa niSpata hai niruAghAta dIptibAlI hone ke kAraNa niSkaMkaTa chAyAvAlI hai / svarUpa kI apekSA prabhAvatI hai| yaha viziSTa zobhAsaMpanna hone se sazrIka hai ima meM se kiraNoM kA jAla bAhara nikalanA NIrayA, NimmalA, NippakA, NikkakaDacchAyA sappabhA sasmirIyA samarIyA, saujjoyA, pAsAdIyA, darisaNijjA abhiruvA, paDirUvA' ma[31 a 25Ti maNinA jevI svacha che. cikaNA pudgalathI banela hovAthI A cikaNuM takhtaothI banela vastra jevI kSaNa cINI che. ghuTelA stranI jema masRNa che kharasa thI ragaDela pASANanI putaLInI jema dhRSTa lIsI che. sukumAra zALathI ghaNa pASANanI putaLInI jema mRSTa masUtha suMvALI che svabhAvika raja vinAnI hovAthI nIraja che AgaMtuka melanA abhAvathI nirmala che. kAlimAM vigere kalaMkathI rahita hovAthI niSkalaMka che nirUpaghAta dIvAnI paMktinA jevI hovAthI niSkakaTa chAyAvALI che. svarUpanI apekSAthI prabhAvatI che. e vadhAre bhAvALI hovAthI sagrIka che. temAMthI kiraNanI jALa bahAra nIkaLatI rahe che, tethI te samarIca che. bahAra rahela vastuone prakAza karavAvALI hovAthI
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 803 pramaiyadyotakA TIkA pra.3 u.3 1.51 dvIpasamudranirUpaNam tayA'bhimukhaM rUpaM yasyAH sA atirUpA atyanta kamanIyetyarthaH / ataeva 'eDirUvA' patirUpA, prati viziSTamasAdhAraNaM rUpaM yasyAH sA pratirUpA athavA pratikSaNaM navaM navamiva rUpaM yasyAH sA pratirUpA, // ___ 'sANaM jagatI' sA anantaroktA khalla jagatI 'ekkeNaM jAlakaDaeNaM' ekena jAlakaTakena, jAlagani-jAlakAni yAni bhavanamittiSu loke'pi prasiddhAni teSAM kaTakaH samUho jAlakaTako jAlAkIrNaramyasaMsthAna-pradeza vizeSa paMktiri. . tyarthaH tena jAlakaTakena 'savvaoM' sarvataH sarvAsu dikSu 'samaMtA' samantAt-sAmastyena 'saMparikkhittA' saMparikSiptA- samyagdeSTiteti / sampati jAla kaTakasya pramANamAha-'se ' ityAdi se NaM jAla kaDae sa khalu jAlakaTakaH 'addha joya. rahatA hai ataH samIyA , bahiHsthita vastuoM kI prakAzikA hone se yaha socotA hai manakI prasannatA karAnevAlI hone ke kAraNa prAsAdIyA hai / ise dekhatera na mana thakatA hai| aura na netra hI thakate hai-a yaha darzanIyA hai| dekhanevAloM ko isakA rUpa bahuta hI adhika kamanIya lagatA hai isaliye yaha abhirUpA hai / tathA isakA rUpa jaisA rUpa aura kahIM nahIM haiM isaliye athavA kSaNa meM ilakA rUpa nayA jaisA hI dekhane vAloM ko pratIta hotA hai isaliye yaha pranirUpA hai 'lANaM jagalI ekkeNaM jAlakaDaeNaM savvatI sasaMtA saMparikkhittA' yaha jagatI eka jAla kaTaka se bhavana ko bhittiyoM meM banAye gaye rozandAnoM (jharokhA) ke jaise ramya saMsthAna vAle pradeza vizeSoM kI paMktiyoM se samasta dizAoM kI ora acchI taraha se ghirI huI hai| aba jAla kaTaka kA pramANa kahate hai| 'se Na jAlaphaDaeNaM addhajoyaNaM ur3a uccatteNaM paMcadhaNusayAI vikkhaM e sedyatA che mananI prasannatA karavavAvALI hovAthI prAsAdIyA che, tene jotA jotA mana kyAreya thAkatuM nathI temaja Akhe paNa thAkatI nathI tethI te darzanIyA che. jevAvALAne tenuM rUpa ghaNuMja suMdara lAge che tethI te abhirUpA che. tathA tenA rUpa jevuM rUpa bIje kayAMya nathI, tethI athavA kSaNa kSaNamAM tenu 35 navA re nArAyAne nAya che. tathA prtii35| che. 'sA NaM jagatI ekkeNaM jAlakar3aeNa savvao samatA saparikkhittA' mA gatI ye jAla kaTakathI bhavananI bhI temAM banAvavAmAM Avela rozandAnanA jevI ramaNIya saMsthAna vALA pradeza vizenI paktithI badhI dizAthI sArI rIte gherAyelI che. ve Tanu prabhA matautti sUtrA2 43 se gaM jAlakaDaeNaM addhajoyaNaM ur3aDha uccattaNaM paMca dhaNusayAI vikkhabheNaM savva rayaNAmae acche saNhe laNhe, jAva paDirUve' ma sa sasamUDa sesanI yA vANA che, ane 500 pAMca dhanuSanA vistAra vALe che-pahoLAI vALe che, A
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 - - jIvAmigama NaM uI uccatteNe' arddhayojanaM dve gavyUte-Urdhvamuncatvena 'paMcavaNusayAI vikkhaM bhega pazca panuHzatAni viSkambheNa, idaM parimANamekasya jAkakaTakasya moktam / jagatyAH prAyo vaDamadhyadeza mAge sarvatra jAlakAni santi tAni ca pratyeka mRrva muccaistvena dve gavyu se, viSkambheNa paJcadhanu zatAnIti / sa kIdRzaH ? ityAha'sabarayaNAmae' sarvaratnamayaH sarvAtmanA-sAmastyena rattAyo patraratnAtmakaH 'acche saNhe LaNhe jAva paDirUve' 'acche' accha:-svaccha AkAzavat 'saNhe' zlakSNaH 'laNhe' laNhaH atra yAvatpadasaMgrAhyANi padoni yathA-'ghaTTe mahe' ghRSTo mRSTaH 'jIrae' nIrajaH 'nimmale' nirmaLa: 'Nipake' niSpaGkaH 'Nika kaDacchAe' niSkaGkaTacchAyaH' 'sappabhe' sapabhaH 'sassirIe' sazrIkaH 'samarI e' samarIcaH 'sa ujjoe' sodyotaH 'pAsAdIra: prAsAdIyaH 'darisaNijje' darzanIyaH 'abhisve' amirUpaH 'paDIrUve' patirUpaH jAla kaTakavizeSaNapadAnAM pUrvavadevArthaH svayamevoddanIyaH |muu51|| mULam -tIse NaM jagaIe uppiM bahumajjhadesabhAe, ettha NaM egA mahaI paumavaraveiyA pannattA, sA gaM paumavaraveiyA addhajoyaNaM uDDe uccatteNaM paMcadhaNusayAI vikkhaMbheNaM savvarayaNA bheNaM sabarayaNAmae acche saNhe laNhe jAva paDirUve' yaha jAlakaTakajAlasamUhajAlapaDi do koza UMcA hai aura pAMca sau dhanuSa kA vistAravAlA hai / cauDA hai yaha jAla samUha jagatI ke prAyaH madhyabhAga meM haiM aura eka jAlakA chaha pramANa kahA gayA hai / yaha jAlakaTaka kisa prakArakA hai to kahate hai| 'samvarayaNAmae' yaha jAlakaTa sarvAtmanA ratnamaya hai / acche hai| AkAza evaM sphaTika ratna ke jaisA parama nirmala hai / ilakSaNa hai laSTa hai yAvat pratirUpa hai yahAM yAvatpada se 'ghaTTe maDhe jIrae, Nimmale, jippaM ke NikkaMkaDacchAe, sappabhe, sassirIe, saujjoe pAsAdIe, darisaNijje, abhiruve' ina padoM kA saMgraha huA hai inakI vyAkhyA upara meM kI jA cukI hai vahAM se samajha lenA cAhiye // 51 // jAla samUha jagatInA madhyabhAgamAM che. A pramANa eka jALanuM kahela che. mA 44 ranu cha, te 4 che. 'savva rayaNAmae' sAla 28 sarva prakAre ranamaya che. svaccha che. AkAza ane sphaTikanI jema nirmala che. 2365 cha, saSTa cha, yAvat prati35 2. mahIyAM yAvatpathI 'ghaTTe maTe NIrae Nimmale Nippa ke zikka Da cchAe, sApabhe, sassirIe samarIe, maujjoe, pAsAdIe, barisaNijje abhilave' mA pAnI saDathaye che. mA 5honI vyAcyA 52 karavAmAM AvI gaI che. te te tyAMthI samajI levI. ke 49 che
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - pramaiyadyotikA TIkA x.3 u.3 zu.52 jagatyA: padmavaravedikAyAzcavarNanam 809 mayA jagaI samiyA parikkheveNaM sbrynnaamii| tIse gaM paumavaraveiyAe ayameyArUbe, vaNNAbAle pannate, taM jahAvairAmayA nemA riTAmayA paiTANA veru layA mayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalagA vaha rAmayA saMdhI lohitakakhala Io sUio NANAmaNimayA kalevarA jANAmaNimayA kalevarasaMghADA NANAma NimayA rUbA jANAmaNimayA rUbasaMghADA, aMkamayA pakkhA pakkha. vAhAo ya joiralAsayA baMtA vaMsakavelluyA ya rathayAmaIo paTTiyAo jAyarUpamaIo ohADaNIo baIhAlaIo uparipuMchaNIo sabasee syayAmae chAdaNe / sANaM paumavaraveiyA egamegeNaM hemajAleNaM egamegeNaM gavakakha jAleNaM egabhegeNaM khikhi. NijAleNaM egamegaNaM muntAjAleNaM egamegeNaM maNijAle egamageNaM kaNayajAleNaM egamegeNaM rayaNajAleNaM egamegeNaM paumajAleNaM sabbarayaNAsaeNaM savao samaMtA sNprikkhittaa| te NaM tavaNija jalaMbUlagA suvaNNa payaraganaMDiyA nAnAmaNi rayaNavivihahAraddhahAraubasobhiyalamudayA isiM aNNamaNNamasaMpattA puThavAvaradAhiNauttarAgaehiM bAehi madAga 2 ejamANAra kaMpijjamANA 2 laMbamANA2 pajhaMjhamANA2 ladAyamANA2 te NaM orAleNaM maNuNNeNaM mohareNaM ka. gamaNiduikaraNaM saddeNaM sambao lamaMttA ApUrelANA hirIe atIva ubasobhemANA usobhemANA ciTuMti // tIle NaM paramavaraiyAe tattha tattha dese tahiM tahiM bahane hayasaMghADA gayasaMghADA narasaMghADA kipaNara saMghADA kiMpurisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhajalaMghADA sahasaMghADA savvarakSaNAlayA acchA jAna paDirUvAtIse gaM paumabaraveiyAe tattha tattha dege tahiM tahiM bahave hayapaMtIo taheva
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ 806 jauvAbhigamasUtra jAtra pddiruuvaao|| evaM hayavIhIo jAva paDirUvAo // evaM yamihugAI gayamihuNAI jAva paDirUvAiM // tIse gaM paramavaraveiyAe tattha tattha dele tahiM tahiM vahave paumalayAo nAgalayAo, evaM alogalayAo caMpagalayAo cUyalayAo vaNalayAo bAsaMtiyalayAo aimuttagalayAo kuMdalayAo sAmalayAo NicaM kusumiyAo jAva suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharAo savvarayaNAmaIo lAhAbolaNhAo ghaTTAo maTAo jIrayAoNismalAoNippaMkAoNikaMkaDacchAyAosappabhAo lamarIyAo saujjoyAo pAsAIyAo darisaNijjAo abhirUvAo paDirUbAo / se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai paumabaraveiyA paumavazveiyA ? goyamA ! paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM tahiM veDyAsu veiyA bAhAsu veDyAsIsaphalaesu veiyA puDaMtaresu khaMsesu khaMbhavAhAsu khaMbhalIlesu khaMbhapuDaMtaresu sUIsu sUImuhesu suIphalaesu sUIpuDaMtaresu pakkhesu pakkhabAhAsu parakhapuDaMtaresu bahUiM uppalAI paumAiM jAna sayasahastapattAI labarayaNAmayAiM acchAI laNhAiM laNhAiM hAiM bhaTrAI gIrayAiM NimmalAI NippaMkAI NikaMkaDacchAyAI sappabhAI samarIyAI saujjoyAI pAsAdIyAI darilaNijAI abhirUvAiM paDirUvAI nahayA2 vAsikachattasamayAiM paNNantAI samaNAuso ? le teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai paumavarabeiyA paumavaraveiyA ? pausabaraveiyANaM bhaMte ! ki sAlayA asAlathA ? goyamA! siya sAsayA siya asaalyaa| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai siya sAsayA liya asAsayA ? goyamA! davaTThayAe sAsayA, dhagapajavehi gaMdhapajayahi rasapajavohaM phAsapaja vehiM asAsayA /
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 khu.52 jagatyAH padmavaravedikAyAzcavarNanam 807 se teNaTreNaM goyamA! evaM vuccai liya lAsayA, siya alaasyaa||pumvrveiyaannN bhaMte ! kAlao kevaJcira hoi ? goyamA ! Na kayAvi gAsI, Na kayA vi gasthi Na kayA viNa bhavissai bhuviya bhabai ya bhavissai ya dhuvA NiyayA azkhayA avvayA avaTriyA NiccA paramavaraveiyA ||suu0 52 // chAyA-tasyAH khalu jagatyA upari bahumadhyadezabhAge atra khalla ekA mahatI padmavaravedikA prajJaptA, sA khalchu paDma baravedikA arddhayojanamUrdhvamuccatvena paJca. dhanu zatAni viSkambheNa, sarvarattamayI jagatI samitA parikSeSeNa srvrtnmyii| tasyAH khalu padmavaravedikAyAH ayametAvadrUpo varNAvAsa: prajJaptaH, tadyathA-vanamayA nemAH riSTamayAni pratiSThAnAni vaiDUryamayAH stambhAH suvarNarUpyamayA phalakAH vanamayAH saMdhayaH, lohitAkSamayyaH sUcyA, nAnAmaNimayANi kalevarANi nAnA. maNimayAH kalevarasaMghATA, nAnAmaNimayAni rUpANi, nAnAmaNimayAH rUpasaMghATA: aGkamayAH pakSAH, pakSavAhavazca jyotirasamayA vaMzAH, vaMzakavellukAni ca rajata. mayyA paTTikAH jAtarUpamayyo'vaghATinyaH vajramaramaH pucchanyaH sarvazvetaM rajatamayaM chAdanam sA khallu padamavara vedikA ekaikena hemajAlena ekakena gavAkSajAlena ekaikena kiMkiNInAlena ekaikena padmajAlena sarvaratnara yena sarvataH samantAda sNprikssiptaa| tAni khalla jAlAni tapanIyalambamamAni suvarNapatarakaNDi tAni nAnAmaNiratnavividhahAgahAropazobhirasamudayAni IpadanyonyamasaMpAtAni pUrvAparadakSiNottarA''gataitirmanda mandamejamAnAni ejamAnAni kampamAnAni kampamAnAni lambamAnAni lambamAnAni zabdAyamAnAni zavAyamAnAni teno vAreNa manojJena manohareNa karNamanonivRttikaraNena zandena sarvataH samantAt a pU. yemANAni zriyA'jIva upazobhamAnAni upazobhamAnAni tiSThanti / tasyAH khalja padmavaravedikAyAH tatra tatra deze tatra tatra vaha mo hayasaMghATA gajasaMghATAH, narasaMghATAH, kinarasaMghATAH, kiM puruSasaMghATA:, manoramasaMghATAH, gandharvamaMghATAH vRSabhasaMghATAH, sabaranamayA:, acchAH, yAvata prtiruupaaH| tasyAH khalu padamabaravedikAyAstatra tatra deze tatra tatra bahavo hayapaMktayastathaiva yAraspatirUpAH / evaM hayavIthayo yAvastrAtarUpAH, evaM hayamithanAni gajamithunAni yAnada pratirUpaNi / tasyAH khalu padmavaravedikAyAstatra utra deze tatra tatra bahavyaH padamalatA nAmalanAH evama zAkalatAH campakalanAH, cUnaLatA vanalatA vAsantikalA atimunakalatAH kunda. latAH zyAmaLatA: nityaM kusumitAH yAda-muvibhaktapatimaJjayavatamadharyaH sarva ratnamayaH zlakSNAH pahA ghRSTA mRSTA nIrajaskA nirmalA nippaDkA niSkakaTacchAyAH
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 3.3 3.52 jagatyAH pAvaravedikAyAzcavarNanam 809 tIrtharairiti / 'sA NaM paumavaraveiyA' sA khalu padmaparavedikA 'addhajoyaNaM uI uccattaNa' arddha yojanaM' dve gavyate ityarthaH arvapnuJcatvena 'paMcadhaNusayAI vikkhaM. bheNa' paJcadhanu zatAni viSkambheNa viSkambhA-parirayastena 'jagaI samiyA pari. kkheveNaM' jagatI samikA parikSepeNa yAvatmamANo jagatyA madhyabhAge parirayaH vAtpramANa eva tasyA padmavedikAyA api parikSepa iti bhAvaH / 'savvarayaNamaI0' sarvaratnamayI sAmastyena ratnAsmikA acchA zlakSNAlaNhAdhRSTAmRSTA nIrajaskA nirmalA niSpaGkA niSkaGkaTacchAyA samabhA samarIcikA soyotA mAsAdIyA darzanIyA abhirUpA matirUpA padmavaravedikA / eSAM vyAkhyA pUrvagateti / 'sIse NaM paumavaraveiyAe' tasyAH- pUrvadarzita vizeSaNaviziSTAyAH khalu padmavaravedikAyAH ayameyArUve vaNNAvAse pannatte' ayam-dakSyamANaprakAraH etApaH-evaM svarUpo varNavAsA-varNa:-ilAghA yathA'vasthitasvarUpakIrtanaM tasyA vAso nivAso paumavaravediyA' yaha padmavaravedikA addha joyaNaM uDUM uccatteNaM' Adhe yojana kI UMcI hai arthAt do koza jiganI UMcI hai 'paMcadhaNuplayAI vikkhabheNa' aura vistAra meM yaha 500 pAMca sau dhanuSa kI hai 'savvarayaNAmae tathA yaha sarvAtmanA ratnamaya hai 'jagaI samiyA' jitanI jagatI kA madhyabhAga kA pariraya-parikSepa hai utanA hI parikSepa isakA bhI hai yaha padmavaravedikA 'acchA ilakSaNA, laSTA, pRSTA, nIrajaskA, nirmalAniSpaMGkA, niSkaMkaTacchApA lAmA samarIcitA lodyotA darzanIyA abhiH rUpA pratirUpA' ina acchAdita vizeSaNoM vAlI hai, ina vizeSaNoM kA artha jaisA Upara meM likhA gayA hai-vaimA hI yahAM samajha lenA 'tIseya paumayaraveiyAe ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte ucca padmavaravedikA kA bediyA' mA 512 : 'addhajoyaNa uDDhe uccattaNa' mAyAna rakhI yI 7. arthAt me Asa-pAnI yA vANI che. 'paca dhaNusayAI vikkhabheNaM' bhane 500 paaNyse| dhanuSanA vistAra pANI che 'savvarayaNAmae' savaH // 2 te 2tnamaya che. 'jagaI samiyA' / gtiin| madhya sAganA paricaya-parikSepa che, eTale ja Ane paNa parikSepa (gherA) che. A padmavaravh 'acchA ilakSaNA, laSTA, ghaNTA, mRNTA, nIrajarakA' nirmalA, niSpa kA, ( vinAnI) niSka kaTanchAyA (131 vinAnI) saprabhA, samarIcikA sodyotA, darzanIyA, abhirUpA, pratirUpA, vigere vizeSa! paNI che mA vishessshaan| matha 2 prabhAga 52 rupAmAM bhAva cha, me pramANenAche, 'tIseya paumavara veiyA ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' 5512 vahinI varSApAsa pAna mA prabhAva che. 'ta' jahA' ra 'vaigamayA nemA' mA 5212 hanI renemA jI. 102
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAbhigama 810 granthapaddhatirUpo varNAH- varNaka niveza ityarthaH, prajJaptaH kathita iti / 'taM jahAM' tayathA - 'vArAmayA nemA' vajramathA nemA nemA nAma padamavaravedikAyA bhUmibhAgAda niSkrAntaH pradezAH te sarve'pi vajramayA: - vajaratnabhavAH 'ridyAmayA par3ahANA' riSTamayAni pratiSThAnAni riSTo ratnavizeSastadrUpANi pratiSThAnAni mUlapAdAH 'veruliyamA khemA' vairatnamayAH stammAH 'suvaNarUpamayA phalagA suvarNamayAni phalAni 'lohitakkhamaIo saIyo lohitAkSaratnamayyaH sUcayaH phaLakadvayasambandhavighaTanAbhAvahetu pAdukAsthAnIyAH / 'varAmayA saMdhI' vajramayAH sandhayaH sandhimelA phalakAnAm ayamarthaH vatraratnapUritAH phalakAna sandhaya iti / 'NANAmaNimaza kalevarA' nAnAmaNimAyAni-anekavidharaznaghaTitAni kalevarANi - manuSyAdi zarIrANi 'NANAmaNimayA klevarasaghADA' nAnAmaNimayAH varNAvAsa-varNana isa prakAra se kahA gayA hai 'ta jA' jaise 'vArAmagrA nemA' isa padmavanavedikA ke jo nema hai-bhUmibhAga se Upara kI ora nikalate hue jo pradeza hai / ve saba vajramaya hai arthAt padamavara vedikA ke adhobhAga meM jo pradeza hai ve maya vajrAna ke bane hue hai 'ridrAmayA paTTANA' riSTaratna ke isake pratiSThAna hai- sRlapAda hai 'veliyamayAkhaMbhA' vaidaryaratna ke isake stambha hai 'suvaNNarUpamayA phalagA' suvarNa aura rupya, cAMdI kI milAvaTa se bane hue isake phalaka hai| pATiye hai 'lobha sUIo' lohitAkSa ratna kI banI huI isakI sUciyAM hai| ye sUcIyAM pAdukA ke sthAnApanna hotI hai jo donoM pArTiyoM ko Apasa meM saMbaMdhita kie hue rakhatI hai unheM vighaTita nahIM hone detI hai | 'harAmA saMghI' isake phakphoM ko jo saMghiyA hai ve vajraratna se bharI huI hai / ' Na NAmaNimayA kalevarA' yahAM jo manuSyAdi zarIra ke citra bane hue hai| ve aneka prakAra ke maNiyoM ke bane hue hai / 'jaannaabhUmibhAgathI uparanI tarapha nIkaLatA je pradezeA che, te badhA vA ratnanA banelA hAya the, 'rimayA paTTANA' riSTra ratnanA tenA pratiSThAna che, pAha che. 'veru liyAmayA khamA' vaiDUrya ratnanA tenA stabhlo che. 'suvaNNarUppaprayA phalagA' suva mane gAMdhInI bhejavANIthI manasA tenA isa che, pATiyA hai. lohitakkhamaiyo sRI bho' bohitAkSa ratnanI maresI tenI sUthiyo che se sUthiyo paraspara samadhita rahe che. tene masaga paDavA hetI nathI. 'vairAmaNa saMghI' tenA isa anI ne saMdhiyo he, te vana ratnathI larelI che. 'NANA maNimayA kalevaroM' aDIyAM manuSyAdinA citrA manAvavAmAM Avela che, te aneka prakAranA maNicAnA anAvaamaaN mApekSa che. 'NANA maNimayA kalevarasa ghADA' tathA manuSyanA strI pu3SAnA .
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA baikA pra.3 u3 sU.52 jagatyA panavaravedikAyAzcavarNanam 831 kalevarasaMghATAH manuSyazarIrayugmAni nAlAmaNimayAnItyarthaH 'gANAmayArUvA' nAnAmaNimayAni rUpANi rUpakANi 'jANAmaNilayA rUvasaMghoDA' nAnAmaNimayA rUpasaMghATA: rUpayugmAni nAnAmaNi mayAnIti / 'a'kAmayA pakkhA pakhavAhAoya' aGkamayAH pakSAH aGko ratnavizeSa stammayAH pakSAstadekadezAH, pakSavAharazca 'jotirasAmayA vaMsA vaMsaka velluyA ya' jyotIrasamayA vaMzAH jyotIrasaM nAma ratnaM. vanmayA vaMzAH, mahAntaH pRSThavazAH, jyotIrasamayAni vaMzakavellukAni ca vaMzAzca kavellukAni, tatra mahatA pRSThavaMzAnAmumayata stiyaka sthApyamAnAH vaMzAH kavellukAni lokAsiddhAni 'rayayA maIo paTTiyAo' rajatamayyaH paTTikAH vaMzAnAmupari maNimayakalevarasaMghADA' tathA manuSya zarIra zugsa-strI puruSa kI joDI ke jo citra bane hue hai ve bhI anekavidha maNiyoM se bane hue hai 'nANAmaNimayA rUvA' rUpa-manuSya citroM ke atirikta jo aura bhI citra hai-- ve saba bhI aneka prakAra ke maNiyoM ke bane hue hai isI taraha 'NANAmaNimayArUva saMghADA' rUpasaMghATa-aneka jIvoM kI joDI ke citra bhI aneka prakAra kI maNiyoM ke bane hue hai / 'aMkanayA pakkhA pakhavAhA oya' isake pakSa AjU bAjU ke bhAga-ratnoM ke hI bane hue hai| 'jotirasAmayAvaMsA' vaMzA baDe2 pRSThavaMza isake jyotirala nAmaka ratna ke bane hue hai / 'valakavelluthAya' vaMzakavellurU-baDe pRSThavaMzoM ko sthira rakhane ke liye unakI donoM ora tirache rUpa meM lAye gaye vAMsabhI jyotIratna ke hI bane hue hai / 'dayaghAmaIbho pahiyAno' vAMsoM ke Upara ke chapare para dI jAnevAlI laMbI lakaDI ke sthAnApanna rakhI huI jo paTTikAeM hai ve cAMdI kI banI huI hai| 'jAlalazamadhImo ohAuNIo' kaMdhAoM ko hAMkane ke liye jo unake Upara avaghaTiniyA jeDakAnA je citra banelA che, te paNa aneka prakAranA maNinA banelA che. 'NANA maNimayA rUvA' 35-manuSya mitrAnA 35 zivAya bhI 2 yitrI cha, te madhA mane prasanA bhAguyAnA manA che. 'NANAmaNimayArUpa saMghADA' 35 saMghATaka aneka jIvone jeDInA citra paNa aneka prakAranA maNIthI mana che. 'kamayA pakkhA paksavAhAoya' tn| 57mA sAmAna lAgI se ma4 ratnAnA bhane che. 'jotirasAmayA va'sA' 'zA bhATA moTA vaza jyotirasa nAmanA nAnA manesA che. 'vasa kavelluyAya' shkaveluka-moTA vaMzane sthira rAkhavA mATe tenI banne bAjumAM tIchapaNuthI rAkhavAmAM Avela vAMsa paNa cetI rana ja banelA che. 'rayayAmaIo paTriyAoM' pasAnI 652 chA521 52 rAmapAmA bhAvanA2 sapA vaLIyenI jagyAe rAkhavAmAM AvanArI je paTI che, te rAMdInI banelI che.
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ 815 jIvAbhigamasUtra kaMtrAsthAnIyAH, 'jAyarUpamaIyo ohADaNIo' jAtarUpaM-muvarNavizeSaH tanmayaH avaghATinyaH AcchAdanahetu kaMcopari sthApyamAna mahAmamANa kiliMca sthAnIyA 'vairAmaIo uri puMchaNIo' bajramayyo vajAnAtmikA avaghATanInAmupari puMchanyaH niviDataracchAdana hetuzlakSNataratuNavizeSasthAnIyAH, tatra-avaghATanI mahatI, kSullikAtu pucchanI, ityeva ubhayormedaH 'sabasee syayAmae chAyaNe' sarvazvetaM rajatamayaM chAdanam sazvetaM rajatamaya puMchanInAmupari kavellukAnAmadha AcchAdanamiti // 'sA NaM paramavaravezyA' sA khallu uparyuktA padamavaravedikA 'egamegeNaM hemajAleNaM' ekakena hemajAlena sarvAtmanA hemamayena lambamAnena lambamAnena dAmasamUhenetyarthaH 'egamegeNaM gadakkha nAleNa' ekaikena gavAkSajAlena-gavAkSAkRti ratnavizeSadAmasamUhe na 'ega geNa khikhiNo jAlega' ekaikena kiMkiNI jAchena, kiMkiNyA-kSudraghaNTikAH, tathA caikaikena zudaghaNTikA jAle. netyarthaH 'egayegeNaM suttAjAleNaM' ekaikena muktAnAlena muktAphalamayena dAmasamahena 'egamegegaM maNijAleNaM' ekaikena maNimAlena maNimayena dAmasamUhena hai| Dhakkana hai ve jAlarUpa kI banI huI hai 'vaharAmahao upari puMchaNIo ina DhakkanoM ke Upara jo puJchanI hai-DhakkanoM ke chedoM ko baMda karane ke liye jo unake Upara ilakSaNatara tRNavizeSa ke sthAnApanna aura Dhakkana hai / jaisA ki ghAsa ke chAparAoM ke upara bane rahate hai-ve vajra. ratna kI hai apaghATanI baDI hotI hai au puMchanI isI prakAra kI choTI hotI hai yahI ina donoM meM antara hai| 'sabasee rayayAmae chAyaNe' puMcha. nIyoM ke upara aura kavellamoM ke nIce jo AcchAdana hai vaha rajata maya-cAMdI kA banA huA hai / aisI yaha vedikA hai 'sA NaM paumavaravezyA egamegeNaM hemajAleNaM egamege NaM gavakhajAleNaM egamegeNaM khikhiNijA leNaM egamegeNa muttAjAleNaM, egamegeNaM maNijAleNaM egamegeNaM kaNaghajA'jAtarUvamayIo mohAuNIo' 4AsAne isq1 mATe tenA 6522 aparini DhAMya ta ta35 2(nAnI manadI che. 'vairAmaio uvari puchaNIo' e DhAMkaNanI upara je pucchanI DhAMkaNunA chidrone badha karavA mATe tenA upara je lagatara tRNa vizeSanA sthAne bIjA DhAMkaNuM che jema ghAsanA chAparAo upara banAvelA hoya che te ja ra nA che. avaghATaNa moTI hoya che, ane pachI tenAja jevI nAnI hoya che. eTaluM e bannemAM aMtara-judAI cha. 'sabasee rayayAmae chAyaNe' yonI 952 bhane 4venI nIyare AcchAdana DhAMkaNuM che te rajatamaya cAMdInA banelA che. evI te vedikA che. 'mA NaM paramavaraveDayA egamegeNaM hemajAlegaM egamegeNaM gavakkhajAleNaM egamegeNaM khikhiNijAleNa egamegeNa mucImAleNa egamegeNaM maNijAleNa egamegeNa kaNaya
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra03 u. 3 khu. 52 jaMgatyAH padmavara vedikAyAzcavarNanam 823 ' egamegeNaM kaNayajAlena' ekaikena kanakajAlena vanakaM pItasuvarNavizeSaH tanmayena dAmasamUhena 'egamegeNaM rayaNajAle' ekaikena ratnajAlena 'emamegeNaM paumajAleNaM savvarayaNAmaeNaM' ekaikena padmajAlena sarvaratnamayena sarvaratnamaya padmAlaya dAma samUhena 'sao samatA saMparikkhittA' sarvataH sarvAsu dikSu samantAt sarvAsuvidikSu parikSiptA- samyakpariveSTitA / ' te NaM jAlA tavaNijjalaMbUnagA' tAni khalu jAlAni dAmasamUharUpANi hemajAlAdIni tapanIyalaMbUsakAni, tapanIyamAraktaM suvarNa tanmayo laMbUko dAmnAmagrimabhAge maNDanavizeSo yezaM tAni tapanIyalambUkAni 'suvaNNapayaragamaMDiyA' suvarNamatarava maNDitAni, pArzvataH sAmastyena leNaM egamegeNaM rathaghajAleNaM egasegeNaM paDamabarajolaNaM saggharayaNAma eNaM savvato samatA saMparikkhittA' vaha padmavara vedikA bhinna bhinna sthAnoM meM eka eka hemajAla se laTakate hue suvarNamaya mAlAsaha se eka eka gavAkSa jAla se laTakate hue gavAkSa kI AkRti vAle ratnavizeSa kI mAlAsamUha se eka eka laTakate hue kSudraghaMTikA jAla se eka eka laTakate hue caDera ghaMTikA jAla se laTakate hue muktAphalamaya dAmasamUha se, ekaeka laTakate hue kanakajAla se pIta suvarNamaya dAmasamUha se ekaeka laTakate hue ratnajAla se - ratnamayadAmasamUha se eka eka sarvaratnamaya kamaloM kI mAlA ke samUha se sarvadizAbhoM meM aura vidizAoM meM vyApta ho rahI hai / pariveSTita banI huI hai / 'teNaM jAlA navaNijjalaM bUgA' ye saba dAmasamUharUpa jAla tapanIya suvarNa ke laMbUsaka vAle hai| arthAta ye himAdi ke jAla agrabhAga meM tapanIya Arakta-suvarNa ke - jAlegaM egamegegaM rayayajA leNa egamegeNa paramavarajAleNa savvarayaNA maraNaM savvazra khamanA saparikkhittA' ko pajhara vehi lugA sthAnAsa bheTale he. 4 eka bAju hemajAlathI laTakatA suSumaya mALA samUhathI kai bAju gavAkSa jAkSathI laTakatA gavAkSanA AkAravALA rana vizeSanI mAlA samUhathI keI bha ju eka eka laTatI kSudra nAnI nAnI ghaTikAjAlathI ghaDise.nA samUhathI koI mAjI eka eka laTakatA mATI mATI ghaTikAjALathI, laTakatA cukatAphaLamaya mAyA vALA dAma samUDAnI mALAethI eka eka laTakatA kamaLajAlathI kamaLAnA samUhathI pItara suvaNu maya mALa enA samUDathI eka eka laTakatA ratnajALathI ratnamaya mALAonA samUheAthI eka eka sa ratnamaya kaLAnI mALAnA samUDIthI sarva dizAethI ane vidizAethI vyApta thai rahI che. parivaSTita vIMTaLAyelI rahe che. 'te Na' jAlA navaNijalaMbUsagA' mA madhA hAna sabhUDu 35 lA tapA
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ 814 jIvAmigamatra suvarNapatarakeNa-suvarNapatrakeNa maNDitAni-sumrobhitAni 'NANAmaNirayaNaviviha. hArahArauvaplobhiyasamudAyA' nAnAmaNiratna vividhahArAhAropazobhita samudAyAni nAnArUpANAM maNInAM ratnAnAM ca ye vividhavicitravarNAH hArA aSTAdaza sarikA arddhahArAnavasarikAstarupazobhitaH samudAyo yepA tAni tathA, 'IsiM aNNa. maNNamasaMpattA' IpadanyonyamasaMprAptAni Ipat-manAk anyonyaM parasparamasaMmAtAniasaMlagnAni, 'pubdAvaradAhiNa uttarAgaehiM vAehiM' pUrvAzradakSiNottarAgavatiH Abhyo digbhyaH samAgatavAyumiH 'maMdAgaM madAgaM ejjamANA kapijjamANA' mandaM mandaM yathAsyAt tayA-ejyamAnAni kampyamAnAni pajyamAnakampyamAnetyatra dvivacanaM jAlAnAM vAyukampanAcchedaM darzayati-'laMghamANA laMghamANA' lambamAnAni lambamAnAni IparakampanavazAdeva ca prakarpatA-itastato manAk calanena pralamba maNDanavizeSavAle haiN| 'suSaNNapayaragamaMDiyA' cAroM tarapha se ina para suvarNa patra jar3A hubhA hai| 'nANAmaNirathaNavivihahAraddha dhArauvalobhiya samudyA' ye saba jAla- dAmasamUha nAnArUpaghAle maNiyoM ke evaM ratnoM ke bane hue hAroM se 18 laDavAle hAroM se evaM arddhahAroM se-9 laDake hAroM se upazobhita hai 'IsiM aNNamaNNamasaMpattA' ye eka dUsare se adhika dUra nahIM hai-zintu pAlara meM hai aura Apala meM eka dUsare se saMlagna nahIM hai 'puvyAvaradAhiNa uttarAgatehiM vAhi' ye saba jAla pUrva pazcima-dakSiNa evaM uttara se AgatavAyu se 'maMdArga maMdAgaM enjamANA kaMpijjanANA' manda manda rUpa le kaMpate rahate haiM aura japa ye vizeSarUpa se kaMpitta hone lagate hai / taba ye 'laMbamANAra' lamve 2 ho jAte hai-idhara velA suvarNanA la bramaka vALA che. arthAt A himAdi jAva agrabhAgamAM tapAvelA senAnA ma Dana vizeSa vALA che. eTaleke kaIka lAlAzavALA agrabhAga pApA cha. 'suvaNNapayaragama DiyA' tanI sAre mA senAnA patrA usa che. 'NANa magi rayagavivihahAraddhahAra ubasobhiyasamulyA' / madhI ana - bhasa aneka prakAranA maNiyAnA ane tenA batAvelA hArothI 18 aDhAra laDI vaLA hAthI e ahAra 9 nava laDI vALA hArothI zobhAyamAna che. Ici aggamaNyama pattA' mA 12 me mInatamI pa 2 nathI 52'tuna na che. 5 52252 me vilam sa. yAMTesA nathI. 'puvAvaradAhiNa uttarA gatehi vopahi' mA mA samUha pUrva, pazcima, uttara bhane dakSiNI mAvA pavanathI ma dAga madAga ejjAmANA kapijjamANA' bha ma kaMpatA rahe che. ane jyAre te vizeSa rIte kaMpita thAya che. tyAre te "4maannaa pramANA' in eiwi / laya cha, marthAta ma tama sA jaya
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ maidyotikA TIkA pra. 3 u. 3.52 jagatyA padmavara vedikAyAzcavarNanas 815 mAnAni malambamAnAnIti / 'pajhajhamANA pajhaMjhamANA' paraspara saMparkataH zabdAyamAnAni zabdAyamAnAni tAni jAlAni santIti, te NaM orAleNaM maNuSNenaM' tena - hemajAlAdi janitena khalla udAreNa sphAreNa zabdena sa ca sphArazabdo manaH pratikUlo'pi kadAcidbhavet tada Aha- 'maNuNeNaM' mano'nukUlena taca mano'nukUlatvaM daaist bhavatItyata Aha- 'manohareNa' manohareNaM manohareNa manAMsi zrotRRNAM ruusii cetAMsi harati-svAyattI karotIti manoharastenaM ataeva - 'kRSNa saNaNivvuika rena' karNamanonivRttikaraNa, zrotRkarNayormanasazca nirvRttikaraH sukhavizepotpAdaka : tasmAdeva kAraNAnmanojJo manoharaceti tena tAdRzena 'deNaM' zandena 'sannao' samatA ApUremANA' sarvataH sarvAsu dikSu samantAt sarvAsu vidikSu apUrayanti, ataeva 'sirIe atIva uvasobhemANA cihnati' zriyA - zobhayA atIva - atizayenopazobhamAnAni tAni jAlAni tiSThantIti / 'tI se NaM paupavara veiyAe' tasyAH udhara pasara jAte hai aura Apasa meM 'pajhaMjhamANA2' eka dUsare se TakarA 2 kara zabdAyamAna dhvanivAle hone lagate haiM 'te NaM AleNaM maNuNNe NaM kaNNamaNaNivvuikareNaM sadeNaM sancao samatA ApUremANA sirIe atIva uvasomemANA ciTThati' isa avasthA meM unase nikalA huA vaha zabda karNa aura manako bahuta sukha vizeSa kA utpAdaka hotA hai kyoMki vaha zabda bar3A hI manojJa hotA hai- samasta dizAoM aura vidizAoM meM vaha bhara jAtA hai ataeva usa zabda kI sundaratA se ve jAla atyanta zobhita hote rahate haiM / 'tIse NaM paumavara vezyAe tatthara dese tarhi tarhi vahave hyasaMghADA, gayasaMghADA narasaMghADA kiNgarasaMghADA, kiM purisasaMghADA' usa padamavara vedikA ke bhinna bhinna sthAnoM para kahIM para aneka hayasaMghATa utkIrNa hai yahAM saMvATa zabda sAdhu saMgha De kI taraha che. mane parasthara 'padma'jhamANA pajhajhamANA' bheDa jIlanI sAthai TaurAdha arAdhane zabdAyamAna raguhAra vAjA thA laya che. 'te Na orAleNaM maNuNNeNa kaNNamaNa nivvu kareNaM sadeNaM savvao samatA ApUremANA khirIe atIva uvasoMbhemANA ciTThati' mA rAte temAMthI nIjjesa se zabda ana bhane bhanane dhAna subha vizeSanA anubhava karAvanAra nivaDe che, kemake e zabda ghapheAja maneAjJa hAya che. saghaLI dizAomAM ane vidizAomAM te bharAi jAya che. tethIja e zabdanA suMdarapaNAthI e jAlasamUha atyaMta zaiAbhAyamAna thatA rahe che. tisena paramavara veiyAe tattha tattha dese tahiM tahiM bahave hayasa ghADA, gayasaMghAr3A narasaMghADA, kiNNarasaMghADA kipurisasa ghADA' me padmava2 vehinA luga nuhA sthAnA para kayAMka kayAMka aneka prakAranA hrayasa ghATa gheADanA yugmA citralA che, -
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Odeasi. jIvAbhigamasUtra khalu padmavaravedikAyA: 'tattha tattha dese tahi tahiM tatra tatra deze tatra tatra tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze 'vahave hayasaMghADA' bahavo hayasaMghATA: saMghATazabdo yugmayAcI yathA, sAdhupaMghATa ityatra tathA ca bahUni hayayugmAni evamagre'pi saMghATazabdo yugmavAcI draSTavyaH, 'gayasaMghADA' gajasaMghATA: 'narasaMghADA' narasaMghATAH 'kiNNarasaMghADA' sinnarasaMghATAH 'kiMpurisasaMghADA' 'kiMpuruSasaMghATAH 'mahoragasaMghADA' mahoragasaMghATA: 'gaMdha saghADA' sAdhasaMghATA: 'vasahasaMghADA' vRSamasaMghATA: pamayugmAni, kIrazAni tAni ? tatrAha-'savarayaNAmayA' sarvaratnamayA:-matminA ratnamayAH vicchA' ityArasya 'paTirUvA' ityantapAdAnAM yAvatpadasaMgrAhANAM vyAkhyA pUrva gtaa| ete ca sarve'pi hayAdi saMghATAH pUSpAkINakAH kathitAH, sampati-patepAmeva hayAdInAmaSTAnAM paMktayAdi matipAdanArthamAha-'tIse NaM' ityAdi, 'tIse NaM paumayugmavAcI hai| kahIM para bhajasaMghATa utkIrNa hai, kahIM para narasaMghATa uttIrNa hai| kahIM para kinnarasaMghATa utkIrNa hai| kahIM para kiMpuruSa saMghATa utkIrNa hai| kahIM para mahoragasaMghATa utkIrNa hai| kahIM2 para gandhasaMghATa utkIrNa hai kahIM2 para vRSabhasaMbATa utkIrNa hai| ye saba saMghATa 'savarayaNAmayA' sarvAtmanA ratnamaya hai 'acchA' ityAdi paDirUva taka ke zabdoM kA artha pahile likha pAye hai ye saca hayAdimabATa puSpAvakIrNaka phaloM ko barasAne vAle kahe gaye hai| aba una syAdi AThoM saMghATe kA paMkti Adi kA nirUpaNa karate hai / 'tIleNapaumavarace diyAe' usa padmavaravedikA ke 'tattha deme tahiM 2' sthAnoM meM, 'yapaMtIo taheva jAda paDirUvA sayapaMktiyAM hai / yAvat ye sagha hayapaMktiyAM pratirUpa hai yahAM yAvat zabda se 'sarvA ratnamayAH, acchAH ityAdi vizeSaNoM kA saMgraha huA hai ekadizA meM jo zreNi hotI hai usakA nAma paMkti hai| ahiyAM saMghATa zabda sAdhu saMghADAnI jema yugma vAcI che. kyAMka kyAMka gaja saMvATa hAthInA yugma citrelA che. kayAMka kayAMka narasaMghATa manuSya sume treilA che jyAMka kayAMka kiMnara saMghATa citrelA che. kayAMka kayAMka kiparUSa saMghATa citrelA che kayAMka kayAMka mahAraga saMghATa citrelA che kayAMka kayAMka gaMdharva saMghATa cilA che kayAMka kayAMka vRSabha saMghATa cinnelA che. A adhAra sNghaatt| 'savaracaNAmayA' sAre 2tnabhaya cha 'acchA' tyAha 'paDirUvA' sudhIna ne| ma 5 / apAmA bhAvI gaye the. sAdhA yAdi saMghATa kaeNlene varasAvanArA che, have e hayAdi saMghATanI paMkti vigairenu ni355 42vAmAM bhAva 2. 'tIse Na paumavaraveiyAe' se pahabhapara
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 2.52 jagatyAH padmaparavedikAyAzcavarNanam 817 varavezyAe' tasyAH khalu padmavaravedikAyAH tattha tastha dese vahi tarhi' tatra tatra deze-tatra tatra dezAvayave 'iya paMtI mo' baDhyo hayAktayaH 'taheva jAva paDirUvA' tathaiva-saGghATava deva yAvatmatirUpA, yAvatpadena-'sambarayaNAmayA acchA' sarvaratnamayA acchA, ityAdito'bhirUpaparyantAnAM vizeSaNAnAM yahaNaM bhavati, ekasyAM dizi yA zreNiH sA paGktiH kathyate / 'evaM iyavIhio jAva paDirUvAo' evaM hayAdi paGktiriva hayAdi vIthayo'pi vaktavyA yAvatpratirUpAH, atrApi yAspadena 'sadhyarayaNAmayA' saritnAsmikA ityArabhya pratirUpA etadanta vizeSaNAni saMgrAkhANi / ubhayorapi pArzvayorekaika zreNibhAvena yat zreNidvayaM sA viithii| atra ye pUrva yAdInAM saMghATAdayaH vIthI paryantA uktAste puruSahayAdInadhikRsyoktAH sAmmata. meteSAmeva hayAdInAM sIpuruSayugmapatipAdanArthamAha-'evaM hayamihuNAI jAba paDirUvAI evaM hayapaMktayAdivadeva hayAdi mithunAnyapi vaktavyAni sarva ratnAtmakAnItyA. rabhya pratirUpANItyanta vizeSaNayutAni, hayAdInAM mithunakAni strIpuruSayugmarUpANi 'evaM cyavIhio jAva paDirUvAo' hayAdi paMktiyoM kI taraha 'sandharayaNAmayA' saba ratnAtmaka Adi vizeSaNoM vAlI hayAdivIthiyA hai donoM tarapha-AjU bAjU meM eka eka zreNi bhAva se jo do zreNI hotI hai usakA nAma vIthi hai pahale jo hayAdikoM ke saMghATa Adi kahe gaye hai ve puruSa hayAdikoM ko lekara kahe gaye hai, aba unhIM hayAdi AThoM saMghATe kA strI puruSarUpayugma-joDoM ko kahate hai| 'evaM hayamihuNAI jAva paDirUvAI' hayAdi paMkti kI taraha vahAM hayAdikoM ke strIpuruSarUpa joDA bhI hai ye saba hayAdi mithuna bhI sarvaratnAtmaka Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle hai| 'tIse Na paumavara hAnA 'tattha tattha dese tahiM tahi nu| sthAnomA 'hayapatIo taheva jAva parirUvA' ytiy| che. yAta te sadhI patiya prati35 che. mahI yAvat zapathI 'savvarayaNA mayA acchA' vigaire vizeSagAnA sa thye| ye hazAmA 2 zreNI DAya cha, tanu' nAma yati che. 'eva hayavIhio jAva paDirUvAo' yA patiyAnI bhA34 'savvarayaNA mayA' sa ratnamaya vigere vizeSaNavALI hayAdi paMkti che ane tarapha Aju bAjumAM eka eka zreNi bhAvathI je be zreNI thAya che. tenuM nAma vIthi che. pahelAM je hayAdinA saMghATa vigere kahyA che te purUSa hayAdine uddezI kahelAM che have e hayAdi AThe saMvATAnA strI purUSa rUpa cuma jeDalAonuM kathana karavAmAM bhAva cha. 'eva hayamihaNAI, jAva parirUvAI' syAha tina ma tyAM hayAdikanA strI purUSa rUpa jeDalA paNa che. A yAdi mithune paNa sarva jI0 103
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAmigama vaktavyAnIti // 'tIse Na paumavaraveiyAe' tasyAH khala padamavaravedikAyA: 'tastha tattha dese tahiM tAI tatra tatra deze 'hi' iti tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze atrA'pi 'tatthara dese tahiM2' itivadatA yatraikA latA tatrAcyA api bahavyo latAH santIti pratipAditaM bhavatIti / 'bahave eumalayAo' kahavyaH padmalatA padamiH nyaH 'nAgalayAno' nAgalanAH, nAgA dvamavizeSAste eva lagA:-tiryazAkhAmasarAbhAvAt nAgalatAH / evaM asogaLayAo' evam yazokalatAH 'caMcagalayAo' campakaLatAH 'cyalayAoM' cUtalatA-AmralatAH, 'vaNalayAo' vaNalatA vaNA:taruvizeSAH 'vAsaMtiya lapAyo' vAsantikalatA 'atimuttamalayAo' atimuktakalatAH 'kuMdalayAoM' kundalatAH 'sAmanyAo' zyAmalatAHtAH kIdRzyaH ? ityAhapiccaM kumumiyAmo nityaM kusumitAH, nitya-sarva kAlaM paTsvapi RSu kammAni saMjAtAni AsAmiti kusumitAH 'jAva' iti yAvatpadasaMgrAhyANi latAvizeSa. NAnImAni-NiccaM mauliyAo' nityaM mukulitAH mukulAni nAma kumalAni kalikA ityarthaH 'NiccaM lavaiyAo' nityaM lavayitA:-pallavitAH, Nicca yavaiyA' nityaM stavakitAH NiccaM gummiyA' nityaM gulmitAH NicaM gucchiyA nityaM gucchiAH svagullo gucchavikopI, "NiccaM jamaliyAo' vediyAe natthara dele tahi2 varave paumalayAbho nAgalayAno evaM asoga layAo' ityAdi ula padmavara veditA ke bhinna sthAnoM para aneka padmalatAeM hai aneka nAga latAeM hai azozalatAeM hai caMpazalatAeM hai| cUta. latAeM hai, banalatAeM hai, vAsantikalatAeM hai, atimuktakalatAeM hai, kundalatAeM hai, evaM zyAmalatAeM hai, ye saba latAeM chahoM RtuoM meM kusumita rahatI hai gAvaspada se saMgrahIta vizeSaNa kahate hai nitya kuma. layukta banI rahatI hai nitya pallavita rahatI hai nityastavakita rahatI hai nitya kaliyAM gumita rahatI hai, nitya yamalita samAna jAnIyalanA 2tnabhaya vigaire pUti vizeSaNe vA che 'tIse gaM paramavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM tahi vaha paramalayAo nAgalayAtho evaM amogalayAo' patyAhi e padmavara vedikAnA jUdA jUdA sthAna para aneka yamalatA che, aneka nAgalatAo che aneka azakatatAo che caMpakalatAo che. AmRlatAo che. bANulatAo che. vAsantilatAo che. atimuktalatAo che. kuMdalatAo che ane zyAmalatAo che. A badhI latAo chae vastuomAM puSpAnvita rahe che. have yAvat padathI graha thayela vizeSaNe batAve che. nitya kuDramala-kaLi vALI banI rahe che.nitya palavita rahe che. nitya stabakita rahe che. nitya kaliye gulita rahe che nitya yamalita samAna jAtanI latA yuvALI
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.I u.3 2.52 jagatyAH padmavaravedikAyAzcavarNanam 819 nityaM yamalitAH, yamalaM nAma samAnajAtIyalayoyugmaM tatsaMbhAtam Asviti yamalitAH 'NiccaM juliyA nitya yugalitAH yugalaM sajAtIya vijAtIyayo tayordvandvam, 'Nicca viNamiyA' nityaM vinatA:-sarvakAlaM phalabhAreNa IpannatAH 'NiccaM paNamiyA' nityaM paNatA:-sarvakAlaM mahatA phalabhAreNa duraM natAH, tathA'suvibhatta paDimaMjarivarDisagadharIo' suvibhakta matimacaryavataMsakadharyaH, tatra muvibhaktikA-suvicchittikA prativiziSTo maJjarIrU yo yo'vataMsakA, taddharAstaddhAriNyaH eSaH sarvo'pi kusumitattvAdiko dharma ekasyA ekaikasyA latAyA uktaH samprati-kAsAJcillatAnAM sakalakusumitatvAdi dharmapratipAdanArtha pUrvokta sakalavizeSaNasaMgrahamAha= NiccaM kusumiya-maulie lavaiya-thavaiya-gummiya vimiya paNamiya-suvibhatta parimaMjarivaDisagadharIo nityaM kusumita-sukulita pallavita stabakita-gulmita-gucchita-vinamita-maNamita suvibhakta matimaJjaryavataMsakadharyaH etatpadagatAnAM vizeSaNAnAmarthaH pUrva vyAkhyAta eveti / punaH kiM rUpAstA: ? ityAha-'saravaNA maio' sarvAtmanA ranamayyaH, 'saNhA. o' ityArabhya 'paDirUpAo' iti pantAnAM vizeSaNapadAnAmarthAH pUrvaradeva jnyaatdhyaa| ataH paraM padamavaravedikA zabda pravRttinimittaM jijJAsu praznayanAha-'se keNa TeNaM bhaMte !' ityAdi, 'se keNa?NaM bhaMte ! evaM buccai paumavaravejhyA parabhavaravezyA' yugmoM se yukta rahatI hai tathA 'muvimatta paDimaMjarivaDilamadhIo' suvibhakta prativiziSTa aMjarI vahI hai eka vaDiMsaka-avataMsaka-mukuTa usako dhoraNa kiye rahatI hai| 'sabarayaNAmaI mo, sahAo' ye saba latAeM bhI sarvAtmanA ratnamaya hai lakSNa zrAdivizeSaNoM vAlI haiM ina ilakSaNa Adi pratirUpa paryantapadoM kA artha pahile hI likhA jA cukA hai ataH usI taraha se use jAna lenA cAhiye avya paravaravedikA ke zabda pravRtti nimitta ko jAnane ke liye pUchate hai| 'rale keNadvega bhaMte ! evaM vuccai paumadaravediyA2' he bhadanta ? isa pAvaravedikA kA aisA 27 cha. tathA 'suvittha paDima jarivaDiMsagadharIo' suvikSata ativiziSTa mAza eja kahevAya che ke je eka vaDi saga avataMsaka mukuTane dhAraNa karela rahe che. 'savvarayaNA maIo sahAo' mA 5dhI satA 5 samanA saba mAre ratnamaya che. ane zravaNa vigere vizeSaNe vALI che. A zlaNa vigere pratirUpa sudhInA padono artha pahelAM ja lakhavAmAM AvI gayela che. tethI e rIteno artha ahiyAM samajI levuM. have padmavara vedikanA zabda pravRtti nimittane jANavA mATe zrIgautamasthaabhii asunAna pUche che 'se keNadveNaM bhave ! evaM buccai paumavaraveiyA pausavara
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamase 820 tatkenArthena bhadanta ! evamucyate-padamvedikA padamavaravedikA, ayamartha:-padamavarapedikA ityevaM rUpasya zabdasya tatra pratto ki nimittaM padamavaravedikAyAH padamavarathedike ti nAmakaraNe ko heriti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paumavara ve iyA' padvaravedikAyAm 'tatya tatya dese nahi tahi tatra tatra deze tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze 'veiyAmu' vedikAmu upavezanayogyamattavAraNarUpAsu 'veDyAvAhAsu' vedikA pArveSu 'veiyAsIsaphaLapamu' vedikAzIrSaphala keSu vedikAyAH zIpamuparibhAgastadeva phalakaM teSu, 'veDyApuDaM. resu' vedikApuTAntarepu dve vedike vedikApuTam tAni vedikApuTAni teSAmantarANi apAntarAlAni vedikApuTAntarANi tepu, tathA 'khaMbhema' sAmAnyata: stambheSu tathA -'khaMbhavAhAmu stambhapArcepu 'khaMbhapsI se su' stambhazISu 'khamapuDaMtaresa' stammapuTA. ntareSu dvau stammo stammapuTam teSAmantarANi-apAntarAlAni tepu 'mUisa sUtrISu phalaka sambandhavighaTanAbhAvahetu pAdukA sthAnIyAsu tAsAmuparIti tAtparyAya: nAma Apane kisa kAraNa se huA dhanalAyA hai / arthAt isake nAmakI zanda pravRtti meM kyA kAraNa hai ? jisase yaha padamavaravedikA kahalAtI hai| isa ke uttara meM prabhuzrI karate hai| 'godhamA' paDamavaravediyAe tatthara dese tahi2 vediyAsu diyAvAhAsu vediyAsIsaphalaesu, vediyApuraresu' khaMbhe khaMbhavAhAsu, kha masIsesu, khaMbhapuDataresu' he gautama ? padmavaravedikA ke una una sthAnoM meM-jaise vedikA ke upavezanayogya chajjoM ke Upara vedikA ke donoM pAzrvabhAgoM para vedikA ke zIrSa uparibhAgarUpa phalakoM ke Upara vedikA ke puTAntaro meM-do vedikAoM ke apAntarAla meM stambhoM ke Upara stambhoM kI AjU bAjU meM stambhoM kezarSa sthAna para stambhapuTAntaroM meM-do stambhoM ke bIca meM 'saIsu veiyA' mApana me 5652 minu me nAma mAye // 25yI kahela che? arthAt tenA nAmanI zabda pravRttimAM zuM kAraNa che ke jethI e yama12 va 4Aya che 1 mA prazna uttaramA asuzrI 4 cha 'goyamA ! paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahi tahi vediyAsu vediyAvAhAmu vediyA sIsaphalaesu, vedizapuDataresu, khaMbhesu kha bhavAhAsu khabhasIsesu, khaMbhapuDaMtaresu' he gautama! padmavara vedikAnA e e sthAnamAM jema vedikAnA upaveza yogya chajenI upara vedikAnA ane pArtha bhAge para vedikAnA zirobhAga rU5 phalakenI upara vedikAnA purAtamAM be vedikAnA attarAlamAM stanI upara stanI Aju bAjumAM matabhenA uparanA bhAgamAM staSNu purAtamAM
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u.3 7.52 jagatyA padmagharavedikAyAzcavarNanam 821 'sUImuIsu' sUcImukheSu yatra pradeze mUviphalakaM bhittyA madhye pravizati tatpatyAsannadezAH sucimukhAni teSu sUcImukheSu 'muI phalaesu' sUcIphalakepu. mUcIbhiH sa va. dhitAH phalakamadezAH te'pi upacArAt sUcIphalakAni teSu sUcImadha uparica vartamAneSu 'sUIpuDaMtaresu' sUcIpuTAntareSu dve macyo sUcIpuTa te pAmantareSu 'pakkhenu' pakSeSu 'pakhavAhAsu' pakSavAhAsu-pakSapArtheSu pakSAH pakSabAhAH vedikaikadezArateSu 'pakkhapuDaMtaresu' pakSapuTAntareSu dvau pakSI pakSapuTa, teSAmantareSu 'bahUI uppalAi' vahUni utpalAni-kamalAni 'paumAI padmAni-sUryavikAsIni 'jAtra sayasahassa pattAI yAvat-yAvatpadena-'kumu panaliNasu magasogaMdhiyapuMDarIyamahApuMDarI' iti padAnAM sNgrhH| kumudanalinasu magasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIzatapatrasahastra patrANi, tatra kumudAni candravikAsIni padmAdArabhya sahastra patrAntAnAM ca vizeSaH mAgevopadarzitaH / kIdRzAni tAni ? tatrAha-'sabarayaNAmayAI' ityAdi, 'savvarayaNAmayAI sarvAtmanA ratnamayAni. 'acchAI' accha ityAdi paDirUva' ityasUImuhesu sUI phala eptu-saIpuDamarelu parakhesu pakkha vAhAsu, pakvapuDaM. taresu' isI taraha phalaka ke sambandha ko vighaTana nahI hone dene meM kAraNabhUta aisI pAdukA ke sthAnApanna sUciyoM ke agrabhAga ke UparajahAM ki sUcIphalaka ko bhedakara bIca meM praviSTa hotI hai yahAM ke pradeza sUcImukha kahalAte hai / sUciyo se saMbaMdhita phalakoM ke upara do sUciyoM ke antarAla pradeza meM isI taraha se pakSoM ke Upara pakSoM kI AjU yAjU meM aura pakSapuTAntaroM ke Upara 'vahuI' upapalAi, paramAI jAva sayasahassa pattAI samvarayaNAjaza, acchAI' ityAdi aneka utpala aneka sUryavikAzI kamala, yAvat nalina subhaga saugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatra aura sahasrapatra khile rahate hai ye saba utpala se meM stammAnI kyamA 'sUI suImuhesu suI phalaesu sUIpuDataresu pakkhesu pakkha vAhAsu pakkhapuDataresu' se zata ina sabane ha na 571 hevAnA kAraNubhUta evI 5 dukAnA sthAnApanna sUcinI upara sUcinA agrabhAganI upara ke jyAM sucI phalakane bhedIne vacamAM praveze che, tyAne pradeza sUcImukha kahevAya che. sacinA saMba ghavALa phalakonI upara be sUcinA antarAla madhya pradezamAM eja rIte pakSonI upara pakSe nI Aju bAjumAM ane pakSa purAMtanI 552 'pahuI uppalAI paumAIjAva sayasahassa rattAIsavarayaNAmayAI, acchA, ItyAdi aneka utpala aneka sUrya vikAzI kamala yAvat nalina, subhaga, saudhika, puMDarIka, mahApuMDarIka, zatapatra ane sahastrapatre khIlelA rahe che. utpalathI laIne sahastrapatra sudhInA jeTalA prakAranA kamaLa kahyA che te pa.
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 jIvAmigamasUtra ntAnAM vizeSaNapadAnAmarthAH pUrvoktarItyaiva draSTavyA iti| punaH kathaMbhUtAni padamAdIni tatrAha-'maiyA' ityAdi, 'mahayA mahayA cAsikkacchatta samayAI" mahanmahadvArpikacchaca samAnAni, mahAnti mahAnti-mahatyamANakAni vApikANi varSAkAle yAni pAnIyarakSaNArtha kRtAni vApikANi tAni ca chatrANi ca tatsamA. nAni-tat tulyAni 'paNNattAi samaNAuso !' prajJaptAni-kathitAni, he zramaNa ! he AyuSman ! 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccada paupavaravezyA, paumabaraveiyA' tat senArthena, yasmAt padmabAhulyaM vidyate tasyAM vedikAyAM tasmAdeva kAraNAt he gautama ! evamucyate yadiyaM padma svedikA padamavaravediketi / athAsyAH zAzvatAzAzva viSaye pRcchati bhagavAn gautamaH-'paumavaravezyA NaM bhaMte !' padmavaravedikA khala bhadanta ! 'ki sAsayA asAsayA ki zAzvatI-sarva kAlabhAvinI, athavA azAzvatI na sarvakAlasthAyinIti padmavara vedikAyAH zAzvatAzAzvatatva viSayamA praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya lekara sahasrapatra taka ke jitane bhI kamala hai, ve saba saryAtmanA rasnamaya hai acche hai| ina acchAdipadoM kA artha pUrvokta jamA ho hai 'mahamAra bAlikvacchatta samayAI ye saba utpalAdi varSAkAla meM utpanna hue chatraka-chatA ke AkAra jaisI vanaspati vizeSa ke AkAra jaise hI 'lamaNAlo paNNatAI' he zramaNa-Ayugman ! kahe gaye hai| 'se teNa. heNaM godhamA ! 'evaM cuccai paumavaravediyo' isI kAraNa he gautama ! ise padmavara vedikA isa nAma se kahA gayA hai / arthAt isa padmavara. vedikA padamalA vAhalya hai, ataH isakA nAma padmavaravedikA huA hai 'paunabara vediyA NaM saMte' ! ki lAsayA asAsayA' he bhadanta ? yaha padmazvedizA kyA zAzvata hai yA azAzvata hai ? aimA yaha prazna sarvAtmanA ratnamaya che, ane arajI kahetAM suMdara che, A aAdi padono artha pUtizata sama / 'mahayA majhyA vAsikAcchatta samayAi' mA Gualla badhA prakAranA kamaLe. varSAkALamAM utpanna thayelA chatra chatrIne AkAra jevI vanaspati vizeSanA maa||2 21.04 'samaNAuo paNNacAi' zrama mAyubhan kahevAmAM Avela che. se teNaTuNaM goyamA ! evaM vuccai paumavaraveDayA' mA 12thI gItama! tene padmavara vidikA e nAmathI kahevAmAM Avela che. arthAt A padmavara vedikAmAM panuM atizaya paDyuM che, tethI tenuM nAma padmavara vedikA e zatanu yeta che 'paumavarave iyANaM bhaMte ! ki sAsayA asAvyA' 8 sapan A padamavara vedika zAzvata che ke azAzvata che? A pramANene A prazna padmavara vedikAnA nityapaNuM ane anityapaNunA saMbaMdhamAM karavAmAM Avela
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.52 jagatyAH panavara vedikAyAzcavarNanam 823 sAsayA siya asApsayA' syAva-kathaJcit zAzpatI-sarvakAlayAvinI, syAvakayazcit azAzvatI-anityeti / ekasmin dharmiNi parasparaviruddhadharmadvayasamA. vezazravaNAt punautamaH praznayanAha-'se keNadveNa bhaMte ! evaM vuccai siya sAsayA siya asAsA' he bhadanta ! tat kena kAraNena evamucyate yat padmavaravedikA syAt zAzvatI syAdazAzvatI ca, nahi ekasmin sthANau sthANutvapuruSatvadharmoM saMbhavataH viruddhatvAta, tadeva hi viruddhayo viruddhatvaM yadekasmin dharmiNi asahabhAva iti anyathA sarvadharmANAM sarvatra samAvezasaMbhavena virodhakathaivAstamiyA. diti gautamasyAvAntara praznA, yadyapi prakAntamatena viruddhayodharmadvayorekatra samA. vezo viruddhaH kintu anekAntavAdamAzritya samarthayitu bhagavAnAha- 'goyamA' padmavaravedikA ke nityatva evaM anityatya ke sambandha meM hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA sitha lAlayA-liya alAsayA' he gautama ! yaha padmavaravedikA kathaMcit zAzvata hai aura kathaMcit azAzvata hai 'sekeNaTeNaM bhaMte' evaM vuccada liya lAsayA siya, alAsayA' he bhadanta ! ailA Apa kisa kAraNa se kahate hai ki kathaMcit zAzvata hai, aura kathaMcit azAzvata hai ? aisA yaha prazna zrIgautamasvAmIne prabhuzrI se isalie pUchA hai ki eka dharmi meM paraspara viruddha do dharmoM kA samAveza hotA nahIM hai-nityakI apekSA anitya aura anitya kI apekSA nitya viruddha hai do virodhI dharmoM meM yahI to virudvAtA hai ki ve epha jagaha sAtha nahIM rahate hai / yadi virodhI dharma bhI eka jagaha sAtha 2 rahane lage to phira saba dharma saba meM rahane laga jAveMge isa taraha virodha cha. yA prazna uttaramA pramuzrI 4 cha , 'goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA' hai gautama ! / yadbhava2 vahI thAyit zAzvata cha, bhane 4thayit mazAzvata cha. 'se keNaTreNaM bhate! evaM vuccai siya sAsayA siya asAmayA' he bhagavana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke padmavara vedikA kathaMcit zAzvata che ane kacita azAzvata che? A rItane prazna zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne eTalA mATe pUche che ke eka dharmimAM paraspara virUddha evAM be dharmone samAveza thato nathI, nityanI apekSAe anitya ane anityanI apekSAe nitya virUddha che. be virodhI dharmomAM eja virUddha paNuM che ke eka sthaLe e banane ekI sAthe rahetA nathI. je be virodhi dharmo paNa eka sthaLe ekI sAthe rahevA lAge te pachI badhAja dharmo badhAmAM rahevA lAgI jAya A rIte te virodhapaNuja nAza pAmI jaze. zrIgautamasvAmInI A vAta sAMbhaLIne zrI mahAvIra prabhu be vireAdhI dharmone eka ja sthaLe samAveza anekAnta mAnyatAmAM
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ bu
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA ThIkA pra. 3.3.52 jgtthaa| pazavaravaidikAyAzcavarNanam 825 freiyamatena paryAyeNAdhAnya vivakSAyAmazAzvatI paryAyANAM pratikSaNabhAvitayA kiyaskAlabhAvitayA vA vinAzitvaditi / 'se te dvegaM goyamA ! evaM cuccai siya sAsayA siya asAsayA' vattenArthena tena kAraNena he gautama / evamucyate- padma vara - vedikA syAt zAsaat syAdazAzvatI / tadayamarthaH - iha dravyArthikanayavAdI taaraSThApanArthamevaM vadati - yaha na bhavati atyantAsava utpAdo gaganakusumotpattivat, na vA bhavati sato vinAzo yathA jIvasya ata evoktam- 'nAsato vidyase bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' iti / yau tu yete prativastu utpAda vinAzau tadAdiparyAyoM kI apekSA - tathA anya aura pudgaloM ke vighaTana evaM Agamana kI apekSA vaha azAzvatI hai / imvakA tAtparya aisA hai ki paryAyAstikanaya ke matAnusAra dravya gauNa ho jAtA hai, aura paryAya pradhAna ho jAtI hai paryAyeM pratikSaNa parivartanarUpa arthAt badalanevAlI hone se athavA freeiobhAvI hone se vinAza dharmavAlI hotI hai isaliye usa apekSA vaha azAzvatI kahI gaI hai| 'se teNDeNaM goyamA' evaM vuccadda siya sAsayA siya asAsayA' isI kAraNa he gautama / maiMne aisA kahA hai ki padmavara vedikA kathaMcit nitya hai aura kathaMcit arizya hai jo dravyArthikayavAdI haiM vaha apane mana kI pratiSThA karane ke liye aisA kahatA hai ki jo atyanta asatUsvarUpa hotA hai AkAzapuSpa kI taraha kabhI bhI utpAda nahIM huA karatA hai aura jo sat svarUpa hotA hai usakA kabhI AkAza kI taraha vinAza nahIM hotA hai 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' aisA siddhAnta hai| phira bhI prati vastu tathA khIjA pudgalAnA vaghana ane AgamananI apekSAthI te AzAzvatI che enuM tAtpaya' evu che ke payArthi ka nayanA mata pramANe dravya gauNu thaI jAya che. ane paryAMya mukhya thai jAya che. ane pAMca pratikSaNe parivartana rUpa arthAt khadalAi javAvALA hAvAthI athavA kiyatkAla bhAvI DhAvAthI vinAza dharmavANA hoya che. tethI te apekSAthI te azAzvatI uDela che 'se teNaTTeNa' goyamA ! eba' goes siya sAsayA priya amAsayA' te arathI he gautama! me' evuM kahyu` che ke pamavara vedikA katha'cit nitya che ane katha'cit anitya che. je dravyAthika nayavI che te peAtAnAmatanuM samana karavA mATe evu kahe che ke je atyaMta asat svarUpa krAya che, tene AkAza kusumanI mAphka kayAreya utpAda thatA nathI ane je sat svarUpa hAya che tene AkAzanI mAphaka yAreya vinAza thne| nathI. 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' me pramANe siddhAMta vacana che. te paNa dareka vastumAM je utpAda ane vinAza jI0 104 ka
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvAbhigama / bhavatirobhAvamAtram, yathA phaNina utphaNatvadiphaNatve tasmAtsavai vastu nityamiti / evaM ca dravyArthikamatacintAyAM bhavati saMzayaH kiM ghaTAdidravyArthatayA zAzvatI athavA kAlamevaM rUpA ? iti vatastAdRzasaMzayanirAkaraNAya tasyAH sthitivipaye bhagavantaM bhUyaH pRcchati gautama', 'pausavaraveiyANaM maMte' padmavara vedikA khalu bhadanta | 'kAlago kevacciraM hoI' kAlataH kiyantaM kAlaM yAvadevaM rUpA bhavati - avatiSThate ? iti manaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Na kayAviNAsI' na kadApi nAsIda - bhUtakAle sarvadeva AsIt anAditvAt 'Na kayAci Natthi' na kadApi na bhavati sarvadeva varttamAnakALe bhavati sarvadeva bhAvAt 'Na kA vi Na bhavissa' na kadApi na bhaviSyati kintu bhaviSyatkAle'pi sarvadeva bhaviSyati aparyavasitatvAt tadeva kAlatrayacintAyAM meM jo utpAda vinAza pratIta hote hai / ve AvirbhAvatirobhAvarUpa hI hai | jaier utpAda vinAzarUpa AvirbhAvamirobhAva sarpakA utkaNa aura viphaNa avasthA meM pratIta hotA hai ataH yahI siddhAnta ThIka hai / ki samasta vastueM nitya hai / isa taraha se dravyArthika naya kI isa mAnyatA meM aisA saMzaya hotA hai ki ghaTAdikI taraha yaha padmavara vedikA zAzvatI hai ? athavA kAla meM yaha hamIpa se rahane ke kAraNa zAvanI hai ? isa prakAra ke saMzaya hone para zrIgota svAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai 'umarANaM bhaMte ! kAlao kevacivaraM hoda' he bhadanta / padmavara vaidika kAla kI apekSA kabataka isa rUpa meM rahatI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiN| 'goyalA ! Na kyA ci NAlI Na kacA vi NasthiNayAviNa bhavissa' he gautama | yaha padmavara vedikA pUrva meM nahIM thI dekhAya che te AvirbhAva tiAbhAva rUpaja che, je utpAda ane vinAza rUpa avirbhAva tibhAva sarpa' utkRNa-*chA phelAve tyAre ane viSNu sUkS sa kAcIle tyAre pratIta thAya che. jethI eja siddhAMta kharAkhara che ke saghaLI vastue nitya che. A pramANe dravyArthika nayanI A mAnyatAmAM evA sadeDha thAya che ke ghaTAdinI jema A padrumAra vaizvikA zAzrvatI che ? athavA sadA sakaLa kALamAM e eja rUpe rahevAnA kAraNu zAzvavatI che ? A rItanA sa MdeDha thavAthI zrIgautamasvAmI se prabhuzrIne yA prabhAnA prazna pUche che 'paTapravara veDayA NaM bhate / kAlao kevacivara hoI' he bhagavan bhavara vehi ajanI apekSAe kayAM sudhI A pramANenI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrIgotamasvAmI he he he 'goyamA ! Na kayAtri NAsrI Na kayAvi Natthi Na kayAvi Na bhavissava' he gItabha | AA yahUmavara veTThiA paDedAna tI tebha nthii| 856
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA 2 3.3 sU.52 jagatyA pAvaravaidikAyAzcavarNanam 827 nAstitvapratiSedhaM vidhAya samprati-vidhiAkhenAstitvaM pratipAdayati-'bhuvi ca' ityAdi, 'bhuvi ca bhavai ya bhavistai ya' adhUcca bhavati ca bhaviSyati ca, trikA lAvasthAyitvAt 'dhuvA' dhruvA-medivat sadA sthAyitvAda dhrudatvAdeva 'NiyayA' niyatA sarvadeva svasvarUpe'vasthitatvAla, niyatatvAdeva ca 'sAsayA' zAzvatIzazvadbhavana svabhAvatvAt, zAzvatatvAdena ca 'akkhayA' na vidyate kSayo yathokta svarUpAkAraparibhraM zo yasyAH sA'kSayA, sasta gaGgAsindhu pravAha pravRttAvapi pauNDarIkahadAvAnejapudgalavicaTane'pi tAvatmamANakAnyapudgaloccaTanasaMbhavAda, akSayatvAdeva 'abbayA' avyayA avyayazabdavAcyA, Ipadapi svarUpa calanasya kadAcidapi asaMmavAta, adhyayatvAdeva 'avaSTiyA' avasthitA mAnupottaraaisA nahIM hai vartamAna meM yaha nahIM hai ailA bhI nahIM hai aura bhaviSya. kAla meM yaha nahIM rahegI aisA bhI nahIM hai| kintu 'survi ca bhavada ya bhavissai ya' pahile bhI yaha padmadharavedikAthI, aba bhI hai aura Age bhI yaha sadA rahegI isa prakAra se ilakA trikAlacI astityA hai ataH yaha 'dhuvA' meru Adi kI taraha dhruva hai aura dhrava hone se hI yaha 'NiyayA' apane svarUpa meM niyata hai| niyata hole se hI yaha 'sAsayA' zAzvata hai zAzvata hone se hI yaha 'akkhayA' gaMgAsindhu ke pravAha meM pravRtta pauNDarIka hadakI taraha aneka puhamaloM kA vighaTana hone para bhI utane pramANa ke anya puzaloM ke mila jAne se akSama hai isake svarUpa kA kabhI vinAza nahIM hotA hai akSaya hone se hI yaha 'avvayA' adhyaya hai-avyaya zabda vAcya hai kyoMki thoDe se bhI rUpa meM yaha apane svarUpa se kabhI bhI calina nahIM honI hai adhyaya hone se hI e vartamAnamAM nathI ema paNa nathI ane bhaviSyamAM e nahIM hoya ema 5) nathI. 52 tu 'bhuvica bhavai ya bhavissaiya' mA 5612 vA pahelA paNa hatI vartamAnamAM paNa che, ane bhaviSyamAM paNa e sadA raheze. A rIte tenuM arita traNe kALamAM che. tethI huvA merU vigerenI jema dhruva che. ane dhruva DAvAthI se 'NiyayA' pAtAnA sva32 niyata che. niyata pAthI4 se 'akkhayA' 111 sidhunA pravAhamA pravRtta yonI ma mane4 puslonuM vighaTana thavA chatAM, paNa eTalA pramANanA bIjA pudgale maLI javAthI akSaya che, tenA svarUpane vinAza kayAreya paNa thato nathI. akSaya hovAthI te 'avvayA' bhavyaya che. bhavyaya za6 pAnya cha, bha. thAmevA 135mA paNa te pitAnA svarUpathI kayAreya paNa calita thatI nathI. avyaya hevAthIja me pAtAnA prabhAmA 'avaDiyA' mAnuSAta2 patiyA DA2 22sa samudra
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ 829 prameyadhotikA TIkA pra.3 i. sU.53 vanaSaNDAdika varNanan aMjaNei vA khaMjaNei vA kajalei vA masIi vA guliyAi vA gavalei vA gavalaguliyAi vA amarei vA bhamarAvaliyAi vA bhamarapattagayasArei vA jaMbUphalei vA adArii vA parapuDhei vA gaei vA gayakalabhei vA kaNhasappei vA kaNhakesarei vA AgAsathiggalei vA kaNhAsoei vA kiNhalapei vA kiNhakaNavIrei vA kaNhabaMdhujIvaei vA, bhave eyArUne liyA, goyamA ! jo iNa8 samaTe, tesiM NaM kaNhANaM taNANaM maNINa ya itto iyarAe ceva kaMtayarAe ceka piyatarAe theva maNNuSaNatarAe ceka saNAsatarAe ceva vaNNeNaM pannatte / tattha paMje te NIlagA taNAya maNIya tesiM paM hameyArUce SaNNAvAle pannate, se jahANAmA siMgeDa vA bhiMgapattei vA cAsei vA cAlapicchei vA suei vA suyaSicchei vA NIlIi vA pIlIbheei vA jIlIguliyAi vA lAlAei vA uccaMtaei vA vaNarAI vA halaharavalaNei vA moraggIvAi vA pAravayaragIvAi vA ayalIkusumei vA aMjaNalesigAkusumeha kA jIluppalei vA NIlAsoei vA NIlakaNavIrei vA, NIlabaMdhujIvaei vA, save egArUve siyA ? No iNaDhe lamaTe, tesi NaM NIlagANaM taNANaM maNINa ya eto iTalarAe vetra kaMtatarAe ceva jAva vaNNeNaM pannatte, tattha je te lohiyagA taNAya maNI ya, teli NaM ayaneyArUce vAgAvAle pannale, se jahA NAmae salagAharei vA urabasalAharai vA parasAhAi vA varAharuhirei vA mahisaruhirei vA bAliMdagovaei vA bAladivAgarei vA saMjhanbharAgei vA, guMjaddharAei vA, jayahiMgulaei vA silappavAlai vA pavAlaMkurei vA lohitakkhamanIi vA lakkhArasei vA kimirAgei vA ratsakaMvalei vA cINapiTarAsIi vA jAyasuya
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA ThIkA.pra. reu. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanas 831 " 11 soi vA seyakaNavIrei vA seya baMdhujIved vA bhaveeyAruve siyA ? No iTTe samaTTe, tesi NaM sukillANaM taNANaM maNINaya eto ihatarAe caiva jAva vaNNeNaM paSNante // tesi NaM bhaMte ! tANa ya maNINaya kerisae gaMdhe pannate ? se jahA NAmae koTUpuDANa vA pattapuDANa vA coyapuDANa vA tagarapuDANa vA elApuDANa vA caMdanapuDANa vA kuMkumapuDANa bA usIrapuDANa vA caMpagapuDANa maruyagapuDANa vA dasaNagapuDANa vA jAipuDANa vA juhiyApuDANa vA malliya puDANa vA hANamalliya puDANa vA vAsaMtiyapuDANa vA keyaIpuDANa vA kappUrapuDANa vA aNuvAyaMsi unbhijamANANa ya NibbhijamANANa ya koTTejamANANa ya ruvijamANANa ya uktirijamANANa ya vikirijamANANa ya paribhujasANANa ya bhaMDAo vA bhaMDaM sAharijjamANANaM orAlA maNuSNA ghANamaNaNivvuDakarA savvao samaMtA gaMdhA abhiNissarvati, bhavezyArUce siyA ? No iTTe samaTThe, tesi NaM taNANaM maNINa ya eto iTTatarAe ceva jAva maNAmatarAe ceva gaMdhe paNNatte / tesi NaM bhaMte tANa ya maNIya kerisa phAse pannace, se jahA NAmae AIi vA rUei vA bUrei vA NavaNIei vA haMsagabbhatUlIi vA sIrIsakusumaNicaei vA vAlakumayapattarAsI vA bhaveyArUtre liyA? jo igaTTe samaTThe, tesi NaM taNANaM ya mhaNINaya etto iTutarAe kSetra jAva phAse pannatte // tesi NaM bhaMte! taNANa puvvAvaradAhiNa uttarAgatehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM khobhiyANaM vAliyANaM phaMdiyANaM ghaTTiyANaM udIriyANaM kerisae sahe patra se? se jahANAmae siviyAe saMdmANiyAe vA rahavarasa vA sachattassa sajjhagrasta saghaMdayasta satoraNavarassa sargAdighosassa sakhikhi
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAnigama NihemajAlaperaMtaparikkhittasla hemavayakhettacittavicittatiNisakaNaganijjuttadAruyAgassa supiNiddhArakamaMDaladhurAgasta kAlAyasasujhayaNemijatakamsassa AiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNara cheyasArahi susaMparigahiyasta sarasata battIsatoraNaparimaMDiyasta sakaMkaDavaDilagala lavAvasarapaharaNAvaraNamariyasla johajuddhasajjata rAyaMgaNaMsivA aMtepurasi vA rasmaMli vA maNikoTTimatalaMsi vA abhikkhaNaM abhikkhaNaM abhighaTijamANasta vA NiyahimANasta vA je orAlA maNuNNA kaNNamaNaNivvuikarA savvao samaMtA sadA abhiNistavaMti, aveeyArUve siyA ? jo iNaTre samaTe / se jahANAmae veyAliyAe vINAe uttaramaMdAmucchiyAe aMke supaiTriyAe baMdaNasArakoNaparighaTTiyAe kusalagaraNArisusaMpariggahiyAe padosapaccUlakAlasamayaMsi maMda maMda eiyAe veiyAe kammiyAe khobhiyAe cAliyAe phaMdiyAe ghaTTiyAe udIriyAe orAlA maNuNNA kaNNamaNaNivvuikarA savvao samaMtA sadA abhiNistavaMti, aveeyArUve siyA ? No iNaTe lmtte| se jahA NAmae kiNNarANa vA kiMpurimANa vA sahoragANa vA gaMdhavANa vA sahalAlavaNagayANa vA gaMdaNavaNagayANa vA, somaNalavaNagayANa vA paMDagavaNagayANa vA himavaMtasalayamaMdaragiriguhalamaNNAgayANa vA egao saMhi. yANaM samuhAgayANaM samutraviTANaM saMniviTANaM esuiyapakkIliyANaM gIyaraigaMdhavaharisiyamaNANaM gajaM pajaM katthaM payavaddhaM pAyavaddhaM ukkhittayaM ekattayaM maMdAyaM zaciyAvasANaM sattalaramalaNNAgayaM aTTarasasusaMpauttaM chadosavippamukaM egorasaguNAlaMkAraM aTUguNovaveyaM guMjaMtavaMsakuharovagUDhaM rattaM tiThANakaraNasuddhaM mahu samaM sula
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA bha.3 4.3 2.53 vamapaNDAdikatranam 833 liyaM sakuharaguMjaMtasataMtI sumaMuttaM tAlasusaMpauttaM tAlalamaM layasusaMpauttaM gahasusaMpa uttaM maNoharaM mAuribhiyapayasaMcAraM suraI suNaI varacArurUvaM divyaM geyaM pagIyANaM bhaveNyArUne liyA, haMtA goyamA ! evaMbhUe liyA ||suu053|| chAyA-tasyAH khalu jagatyA upari bahiH pAvaravedikAyA atra khalla eko mahAna vanaSaNDA prApta dezone dve yojane cakravAlaviSkambheNa jagatI samakaH parikSepeNa kRSNaH kRSNAvabhAso yAvat bhanekazazTarathayAnayugyazivikAsyandamAnikApatimocanAH suramyAH prAsAdIyAH 4, tasya khalu vanapaNDasyAntabahusabharamaNIyo bhUmibhAgaH prazaptaH sa yathAnAmakaH AliGga puSkaramiti vA mRdaGga puSkaramiti vA saraskhalamiti vA karatalamiti vA AdarzamaNDalamiti vA candramaNDalamiti vA sUryamaNDalamiti vA urabhracarma iti vA vRSabhacarma iti vA varAhacarma iti dA siMhacarma iti vA vyAghracarma iti vA vRkacarma iti vA dvIpicarma iti vA, anekazaGkukIlakasahasravitataH, Avarta pratyAvatazreNi prazreNi svastika saubastika puSyamANavarddhamAnaka utsyANDakamakarANDaka jAramArapuSpAvali padmaratrasAsAravaraGga vAsantIpadmalatAbhakticitraiH sacchAyaiH samarIcikaH sodhote nAvidhaecavaNe, stRNaidha maNimiyopazobhitaH tadyathA-kRSNairyAvacchu kleH| tatra khalu yAni tAni kRSNAni tRNAni ca maNayazva, teSAM khalla ayametAvadrapo varNAvAptaH prajJapta sudhathA nAmakA-jImUta iti dA, aJjanamiti vA khAnamiti vA gulikA iti dA gavamiti vA avalaguTikA iti bhramara iti vA bhramarALavikeni vA bhramarapatragatasAra iti vA jambUphalAmiti vA ArdrAriSTa iti vA parapuSTa iti vA gaja iti vA gajakalama iti vA kRSNasarpa iti vA kRSNa kesara iti vA AkAzathiggalamiti kA kRSNAzopha iti vA kRSNakaNavIra iti vA, kRSNavAdhu jIva iti vA, mavedetAbadaeH syAda ? gautama ! nAyasarthaH samarthaH, teSAM khala kRSNAnAM tRNAnAM maNInAM ceta, aSTanaraka eva kAntataraka eka priyataraka eva manojJataraka pala mana Amanaraka eva varNena prjptH| tatra khalla yAni pani nIlAni tRNAni ca maNayazca, teSAM khalla ayayetAvaspo varNAvAmaH prajantaH tathAnAmako-bhRGga iti vA bhRGgapatramiti vA cApa iti cApapicchamiti vA zuru iti vA zubhapiccha, mini vA noLI iti vA nAlI bheda iti vA, nIlIguTakA iti vA zyAmaka iti vA uccaMtaga iti vA balarAjI iti vA haladharavasanamiti ga mayUragrIveti vA pArAvatamrIveti vA atamIkusamamiti vA thaJjana kezikA kusumamiti vA nIlo jI9 105
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigara spalamiti vA nIlAzoka iti vA nIlajhaNavIrahati vA nIlavandhujIvaka iti vA bhavedevAvapAH syAda ? nAyarthaH samartha, teSAM khallu nIlAnAM tRNAnI maNInAM ca ita iSTataraka ena kAntatara evaM yAvarNena prajJaptA, tatra yAni tAni lozitakAni tRNAni ca maNayazva teSAM khalu ayametAvadUSo varNAvAra prAptaH tadyathA nAmakaH zazakarudhiramiti cA, urabhrarudhiramiti naradhiramiti vA bArAharudhiramiti vA, mahiparudhiramiti cA vAlendragopaka iti vA bAladivAkara iti vA rAndhyAbhrarAga itivA, guJjA rAga iti vA AtyahiGguluru iti vA, ziLApAsamiti vA padAlAvara iti vA lohitAkSamaNiriti vA lAkSAramA prati vA kRmirAma iti vA raktakamvala iti vA cInapiSTarAziriti vA japAkusugamiti kA, pArijAtakusumamiti vA raktotpakamiti vA, raktAzoka iti vA, raktANavIra iti vA, raktavandhujIvaka ilivA, bhavedetA. vadrUpaH syAda ? nAyasarthaH samarthaH, teSAM khaddha lohitakAnAM kRNAnAM maNInAM ca itaiSTataraka esa yAvarNana mshH| satra khalu gAni tAni hAridrakANi taNAni ca maNayazca teSAM khalu ayametAvadrupo vAsaH prajJAptA, udyayAnAyakA campaka iti vA campakatvagiti bA, campaka meda iti nA handriti vA haridrAbheda iti vA, haridrA. guTikA iti vA haritAlikati dA haritAlizAbheda iti vA haritAlikAguTiti vA, cikura iti vA, cikurAgarAga iti trA, varakanaka inibA, barakanasanigharSa iti vA, suvarNazilpika ini vA, daragurupatrAsanamiti vA gallanIkumamamiti bA, sakusumamiti vA, kUSmANDikA kusumamiti dA. koraNTa sadAma yA iti raDavaDAmumamiti vA, ghopAtakI kusumamiti vA, suvarNadhikAsumamiti nA, muiriNyakAmumamiti vA koraNTakavaramAlyadAma iti vA bIyAkumumamiti vA pItAzoka iti vA, pItakaNavIra iti vA pItabandhunIka iti vA, mavedetAvaH syAt ? nAyamarthaH samarthaH, teSAM khala hAridrANAM tRNAnAM maNInAM ca itta iSTataraka eva yAvadvarNana prakSaptaH / tatra khalla yAni tAni zuklAni tRNAni ca maNayakSa teSAM khalu agametAdrapo varNAvAsaH prajJaptaH, tathAnAmaka: aga iti vA zaGga iti vA candra ti vA kunTa iti vA kumuda iti vA udakarana iti vA dadhighanamiti vA, kSIramiti dA, kSIrapUramiti vA, haMsAvalIliyA, zAradika vAlAraka iti vA mAtadhautarUpyapaTTa iti vA zAlipiSTagaziriti vA kumuharAziritikA bhUpAchevADIti kA peDaNabhije iti vA visamiti vA mRmAlikA iti vA gajadanta iti vA lavaMgadalamiti kA pauNDarIka dalamiti vA sindavAramAlapadAma pati zvetAmosa iti za. tahANavIra iti vA zvetabandhujIba iti vA, bhavedetAsTrapaH syAt ? nAyamarthaH samartha tepAM khalu zuklAnAM tRNAnana maNInAM ceta iSTanaraka ena yAvadvarNena prajJataH / teSAM khalu bhadanta ! tRNAnAM maNInAM ca kIzo gandhaH prajJaptaH ? tadyathA nAmakaH koTapuTAnAM vA patrapuTAnAM vA,
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA kA ma.3 u. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 8pheba , coyakapuTAnAM vA, tagarapuTAnAM vA elApuTAnAM vA candanapuTAnAM vA kuMkumapuTAnI vA, uzIrapuTAna vA campakapuTAnAM vA varuvapuTAnA damanapuTAnAM vA jAtI puTAnAM vA, yUthikApuTAnAM vA, mallikApuTAnAM vA navamallikApuTAnAM vA, ketakIpuTAnAM vA, karpUrapuTAnAM vA, anuvAte udbhidyamAnAnAM vA, nirbhidyamAnAnAM vA, kuTayamAnAnAM vA, ruvijjamAnAnAM vA utkIryamANAnAM vA, vikIryamANAnAM vA, paribhujyamAnAnAM dA, bhANDAd bhANDaM saMhriyamANAnAm udArA manojJA ghrANamano nirvRttikarAH sarvataH samantAt gandhA abhinivanti, bhadedekhAvadrUpaH syAt ? nAyamarthaH samarthaH, deSAM khalu tRNAnAM maNInAM cetaH iSTataraka eva yAvad mana Amataraka eva gandhaH bhAH / veSAM sa bhadanta / tRNAnAM maNInAM ca kIdRzaH sparzaH prajJataH ? udyadhAnApaka - Ajinakamiti vA, rutamiti vA, bUra iti vA, navanItamiti vA, sagarbhatulIti vA, zirISakusumanicitamiti vA, bAlamukuda patrarAziriti vA bhavedetAvadrayaH syAt ? nAyamarthaH samartha, teSAM tRNAnAM maNInAM datSTataraka eva yAvat sparzaH prajJataH / teSAM khala bhadanta / tRNAnAM pUrvAparadakSi NottarAgataivatairmandaM manda me jivAnAM vyejitAnAM kampitAnAM kSobhitAnAM cAlitAnAM spanditAnAM ghaTTitAnAmudIritAnAM kIdRzaH zabdaH prajJaptaH vadyathAnASakaH zivikAyA vA syandamAnikAyA yA, rathavarasya vA. lacchanasya saghaNTAkasya satoraNavarasya sanandighoSasya sakiMkiNI hemajAlaparyantaparikSiptasya haimavatakSetra citravicitra tainizakataka niyuktaddArukasya supinaddhArakamaNDalaghukasya kALAya sasukRtanemiyantrakarmaNa AkIrNavara-turanasusaMprayuktasya kuzalana ra chekasArathi saMparigRhItasya zarazatadvAtriMzattoraNaparimaNDitasya sakaMkaTAvataMsakasya sacApazaramaharaNAvaraNa bhRtasya bodhayuddhasajjasya rAjAGgaNe vA antaHpure vA, ramye vA maNikuTTimatale abhIkSNamabhIkSNamabhighaTayamAnasya abhinivarttyamAvasva vA ye udarA manojJAH karNamanonivRtikarAH sarvataH samantAt zabdAH abhiniHsravanti bhavedetAvadrUpaH syAt ? nAyamarthaH samarthaH tadyathAnAmakaH naitAlikyA zrIgAyA ururamandA mUrcchitAyA aGke samatiSThAyA candanasArakoNaparighaTTitAyA: kugalanaranArInu maM parigRhItAyAH pradoSa pratyUSakAlasamaye mandaM mandameojitAyAH vyejitAyAH karmitAyAH kSobhitAyAH cAlitAyAH spanditAyA ghahitAyAH udIritAyA udArA manojJAH karNamanoni tikarAH sarvataH samantAt zabdA amini santi bhavedetAndrapaH syAt, nAyamarthaH samarthaH, tadyathAnAmakaH kiMnarANAM vA kiMpuruSANAM vA, mahoragANAM vA, gandharvANAM vA, bhadrAvanagatAnAM vA nandanavanagatAnAM vA, sImanasavanagatAnAM paNDakavanagatAnAM vA himavatamaLyamandaragiriguhAsamAgatAnAM vA, ekataH saMhitAnAM saMmukhAgatAnAM samupaviSTAnAM ghamuditamakrIDitAnAM govaravigandharvadarpitamanasAM 2
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ 836 jIvAmigamasUtra gadhaM padhaM kathya padavaddhaM pAdabaddhamurikSA pravRtta mandaM rocitAvasAnaM saptasvara samanvAgatamaSTarasamusaMpayukta padopaviSamuktaye kAdazaguNAlaGkAramaSTaguNopetam, guJjad vaMzakuharoegRDham raktaM vimyAnakaraNazuddhaM madhuraM samaM mulalitaM sakuharaguja dvaMzatantrImusaMpayuktaM tAlasusaMpayuktam. bAlayasam, layasusaMmayukta grahasusaMprayukta manoharaM mRdukaribhitapadasaJcAraM surati sunadi varacAlarUpaM divyaM geyaM pragItAnAm, bhavatAvadrUpaH syAt ? hana gautama ! evaM bhUtaH syAt 90 53 // ____TIkA-'tIse NaM jagaIe upi tasyAH khalu jagatyAH mAkAra kalpAyA upari 'bAhi pa umavaraiyAe bahiH padamarane dikAyA-vahivartIpradezaH 'etya NaM ege mahaM vaNasaMDe pannatte' atra-asmin khalu pahAneko vanapaNDaH prajJapta:-kathitaH uttamottamAnAmane kajAtIyAnAM vRkSANAM samudAyo vanapaNDaH, taduktam 'egajAiehi sukkhehi vaNaM aNeganAiehi usamehiM rukkhehi vaNasaM' 'eka jAtIyavRvinam, anekajAtIyaruttamavRkSavanapaNDa iticchAyA / / isa taraha se panacara vedikA zabda kI pravRti kA nimitta prakaTa karake agha sUtrakAra usa meM jo vanakhaNDa Adika hai-unheM dikhalAne keliye sUtra kahate hai| 'tIse NaM jagaIe upi yAhi paumavarave diyAe estha gaM' ityAdi / TIkArtha-usla prAkAra kalpa jagatI ke Upara vartamAna padmabara vedikA ke thAhara jo pradeza hai usa pradeza meM 'ege mahaM vaNasaMDe pagatte' eka vizAla vanakhaNDa hai jahAM para aneka prakAra ke uttamottama vRkSoM kA samu. dAya hotA hai usa sthAna kA nAma balarakhaNDa hai taduktam-'ekajAiehiM rUkhehi ghaNaM praNegajAiehiM uttamehi rukhehiM SaNasaMDe' eka jAti ke ke vRkSa jila sthAna para hote haiM usakA nAma vana hai| aura aneka jAti ke vRkSa jisa sthAna para hote hai / usakA nAma vanakhaNDa hai 'desUNAI A rIte padmavara vedikA zabdanI pravRttinuM nimitta pragaTa karIne have sUtrakAra temAM je vanakhaMDa vigere che te batAvavA nIce pramANe sUtra kahe che. 'tIse NaM jagatIe uppi vAhiM paumavaravezyAe ettha gaM' tyAdi TIkArca-e prakAranA jagatInI upara vartamAna padmavadikAnI bahArane 2 pradeza che se pradezamA 'ege maha vaNasa De paNNatte' seviNa vanamache. jyAM aneka prakAranA uttamottama vRkSenA samudAya hoya che. e sthAnanuM nAma banama che. 'taduktam-ekajAiehi rukkhehi vaNaM aNegajAiehi uttamehi rukkhehi vaNasa'De' me tanA vRkSa 2 sthAna52 hAya che, tetunAma na che. ane aneka jAtanA vRkSe je sthAna para hoya che tenuM nAma vanakhaMDa che,
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA 4. Da. . 53 vanapaNDAdikavarNanam 837 'dekhaNAI do joyaNAI cakkavAla vikkhabheNaM' sacaikaiko banapaNDo dezone dveSojane cakravAlaviSkambheNa 'jagatI samae parikkhetreNa' jagatI samako jagatyAH samAnaH parikSepeNa, sa ca canapaNDaH parikSepeNa jagatI parimANa ityarthaH / sa ca vanapaNDaH kathaM bhUtastatrAha - 'kinhe' ityAdi, 'kiNhe' kRSNaH chAyA pradhAnatvAt, iha khalu vRkSANAM prAyo madhyame vayasi varttamAnAni patrANi nIlatvAhulyena kRSNAni bhavanti tAdRzapatra saMlabdhatvAt vanapaNDo'pi kRSNaH / na copacAramAtrasvAd vanapaNDaH kRSNa iti vyavahriyate vintu kRSNarUpeNAvabhAsamAnatvAtkRSNa statrAha - 'kiNhobhAse' kRSNAvabhAsaH, yAvatke bhAge kRSNAni patrANi santi tAvatke bhAge sa vanaNDaH kRSNo'camAsate, ataH kRSNo'vabhAso yasya sa kRSNAva bhAso vaSaNDaH 'jAva aNema sagaDaraha0' ityAdi, atra yAvatpadanAdyANi padAni yathA - 'nIle nIlomAse irie hariomA se sIe sImomAse giddhe viddhomAse do joyaNAhaM cakka bAlavikkha meNaM jagatI samae parivakheveNa' yaha bana khaNDa kucha kama do yojana kA hai aura isakA cakrabAla viSkambha jagatI ke cakravAla viSkambha ke jailA hai vaha vanakhaNDa kisa prakAra kA hai usakA varNana karate hai 0 'kinhe kinhobhAse jAva aoga sagaDa raha0 " ityAdi / chAyA pradhAna hone se yaha banakhaNDa kRSNa hai vRkSoM ke prAyaH - madhyamavana meM vartamAna patra nIla rone hai isa kAraNa se usa vanakhaNDa ko kRSNa kahA gayA hai kyoMki isa avasthA meM vaha kRSNa rUpa se avabhAti hotA hai vahI bAta 'kinhobhAse' isa pada dvArA sUcita huI hai| jitane bhAga meM usa banavaNDa meM kRSNa patra hai utane bhAga meM vaha banakhaNDa kRSNarUpa se pratibhAsita hotA hai| yahAM yAvatpada se jina vizeSaNoM kA grahaNa huA hai una vizeSaNoM kI vyAkhyA isa 'desUNAI dojoyaNAI cakkAlavitrakha bheNaM jagatI samae parivakheveNaM' mA vnkhaDa kaIka krama e ceAjananA haiAya che. ane tenu cakravAla triSkala jagatInA cakravAla viSNubhanI jevA che. te vanakha`Da devA prakAranA che? tenlR have sUtrakAra vanaure che. 'kinhe kinhobhAse jAva aNega sagar3a raha0' tyAhi chAyA pradhAna hevAthI A vanakhaMDa kRSNa vaNunu che. vRkSeAnA patrA prAyaHmadhyama avasthAmAM vartamAna hAya tyAre nIlava nu hAya che. A kAraNathI e vanakhaDane kRSNa kahyu che. kAraNake e avasthAmAM te kALA vaNu thI AAbhAyamAna hAya che, eja vAta 'kindobhAse' se yaha dvArA sUyavesa che bheTalA lAgabhAM se vanaumAM druSyu patra! hAya che eTalA bhAgamAM e vanakhaMDa kRSNava thI pratibhAsita thAya che. ahiyAM cApadathI je vizeSAnA sa'thaDha thayA che, e vizeSajJeAnI vyAkhyA
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ 838 jIvAmigamasya tice tinobhAle kiNha jihanchAe, nIle nIlacchAe harie riyacchAe sIe sIyacchAe ghagADi paDacchAe ramne sahAmeha niraMvabhUe / te NaM pAyakA mUlamaMtA khadhamaMtA tayAmaMtA sAlamaMtA pavAlamatA pattamatA puSpatA phalamatA cIyamatA aNupurasunAirulATa nAva pariNayA pAkhaMdhI aNegasAhappalAdaviDimA aNega paravyAmasupalAriyA gejnaghaNaviulaTTakhaMdhA acchipattA adirakapanA avAINapatA nirdhayajaraDhapaMDurapattA NabaharibhisaMtapattaMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaviNigAyaNa taruNapattanallavalomalujjala calaMta kisalaya sukumAlapadAlasodiyadaraMkuraggasiharA NiccaM kumuriyA NicaM mauliyA Nicce thavaiyA Nicca gummiyA niccaM gocchiyA NicvaM jagaliyA Nica juyaliyA Nicca viNamiyA Nicca paNamiyA Nicca mukhiya mauliya vaiya thavaiya gummiya gocchiya namaliya viNamiya paNamiya muvittapaDimaMjasviDisagadharA muyavarahiNamayaNasalAmA koilakoraga siMdhAragakoDalajIvajIvANadisuTakAvilapiMgalakkhakAraMDavacakayAgakalahaMsasArasANe. gasauNagAnahuNaviraciya saddunnadhya mahurasaranAigamurammA saMviDiyadappiyamamaramahuparIpakarA parilIyamANamatta chappayakasamAsabakolasahuragumaNDanAyaMtagujaMta desamAgA amitarapukaphalA vAhirapattachannA ochanna parigchannA gIrogA akaM. hamA sAuphalA giddha phalA nANAvidagucchagummamaMDayagasodhyiA vicittamuha keubahulA vAvIpukkhariNIdohiyAsu ya nivAsiya rammajAlagharagA piDiyanIhArimaM sugaMdhi suhasurabhi manoharaM mahayA gaMdhaddhaNi nicca muMcamANA suseu keubahulA' iti / etAni yAvatpadasaMgRhItAni padAni vyAkhyAyante / ___ 'nIle nIlobhAse' nIlo nIlAvabhAta:-daritatvamatikAntAni kRSNatvasaMpA sAni paNI ne nIlAni bhAnti sadyogAd danapaNDo'pi nIlA, na caitadupaca.ramAtreNa prakAra se hai| hadie hariomAle harito haritAvabhAsa: kahIM 2 yaha banakhaNDa kti hai, kyoMki harita rUpa se hI isakA pratibhAla hotA hai| 'nIle nIlomA' ityAdi 'NIlo nIlAma saH' kahIM 2 kisI kimI 2 pradeza vizeSa meM-yaha kananIya hai kyoMki atyaMta nIle patte hone se nIlavarNa rUma se hI ilakA pratibhAsa hotA hai, harita avasthA ko pAra mazata cha. 'harie hariobhAse - harito haritAvabhAvaH' cyA yA o vanama harita che kemake ekadama lIlA pAMdaDAne laIne haritapaNu thI tene pratibhAsa thAya cha 'nIle nIlomAse' ityAhi 'nIlo nIlAvabhAsaH' yAM yAM pradeza vizeSamAM A vana nIla che, kemake nIla varNa rUpe tene pratibhAsa thAya che. harita avasthAne purI karIne kRSNa avasthAne prApta na thayela patro nIla kahevAya che. A mitranA saMbaMdhI nItimAna cegathI e vanane paNa nIla kahe che. patre pitAnI
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ shruotikA TIkA x 3 u. 3 sU. 53 vanapaNDAdikavarNanam 839 kathyate kintu tathA pratibhAsanAt tathoktaM nIlAna saas| nIko'vasAyo yasya sa tathA, tadA- 'harie hariomAse' yauvane tAnyeva patrANi kizatvaM raktatvaJcAti krAntAni ISaddharitAni pANDUni santi haritAni ityupadizyante tatastadyogAd vanapaNDo'pi haritaH, na caitadupacAramAtraM kintu tathA ghatibhAso'pyasti, ataevAha- haritAvabhAsaH - harito'vabhAso yasya sa tathA tathA 'sIe sIyomAse' vANadavikA svAni vRkSANAM patrANi zItAni bhavanti tatastayogAd vanapaNDo'pi zItaH, na cAsau upacAramAtrAt kintu guNata eva, tathA cAha-zIvAvabhAsaH, adhobhAgavarttinAM vyantaradevAnAM ca tadudyoge zItavAtasparzaH tataH sa zIto canapaNDo'vabhAsate iti / tathAkarake kRSNa avasthA ko nahIM prApta hue patra vIle kahe jAte hai isa patra saMbaMdhI nIlimA ke yoga se cana ko bhI nIla kahA gayA hai / pate apane yuvAvasthA meM kisalaya avasthA ko aura apanI lAlimA ko choDa dete hai- taba ve harita avasthA meM AjAte hai ataH isake liye kahA gayA hai ki yaha vanakhaNDa kisI 2 bhAga meM harA hai, aura hare rUpa se hI isakA pratibhAsa hotA hai / yaha banakhaNDa kahIM kRSNa hai kahIM nIla hai aat efta hai ityAdi rUpa se jo kahA gayA hai usakA kAraNa usa 2 rUpa se vahIM 2 vaha pratibhAsita hotA hai yahI bAta 'kinhI kinho bhAse' Adi padoM dvArA puSTa kI gaI hai jaya patra apanI prauDhAvasthA meM Ate hai taba unameM se harItibhAga kA dhIre 2 abhAva rokara zubhratA Ane lagatI hai zubhratA meM zItalatA kA arthAt zIta vAtA vAsa ho jAtA hai ataH yaha vanaSaNDa bhI usake yoga se kahIM 2 'zItala sItA vabhAsaH' zItavAta sparzabala hai aura zItavAta sparzarUpa se yaha prati cuvAavasthAmAM kisalaya kuMpaLa avasthAne ane peAtAnI lAlimAne cheADIde che. tyAre te harita avasthAmAM AvI jAya che. tethIja e pramANe kahela che ke A vanakhaMDa kAI kAI bhAgamAM lIlAza vALA che. ane lIlApaNAthIja tenA pratibhAsa thAya che. A vanakhaMDa kayAMka kayAMka kuSNavaNu vALA che yAMka kayAMka nIlavaNu vALA che. kayAMka kayAMka harita hAya chaeN ityAdi rUpe je kathana karavAmAM Avela che, tenuM kAraNa e e rUpe tyAM tyAM te pratibhAsita thAya che. 4 vAta 'kiho kiNhobhAse' vigeredhI puSTa zvAmAM Ave he nyAre yAna peAtAnI prauDhAvasthAmAM Ave che, tyAre haritapaNAnA dhIre dhIre bhAva thaine zvetapaNu' AvavA lAge che. zvetapaNAmAM zItaLatAnA arthAt zIta vAyune vAsa thai jAya che. tethI e vanakhaMDa paNa tenA ceAgathI kayAMka kayAMka zIta: zItAvabhAsaH' zItavAyunA sparzavAjI he mane zItavAyunA sparza 3 te
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamas 'giddhe NizobhAse tivve tivyobhAse' ete kRSNanIlaharitavarNAH yathA-svasmin rUpe'tyarthamuskaTAH snigdhaH kathayante, satazca vIvAzca kathyante tatamba tadadyogAd canapaNDo'pi snigdhastIvrazceti kathyate, na caitadupacAramA kintu tathA pratimAso'pi, ana emoktam-snigdhAya mAsastIvA'vabhAsa iti iha yadhapi avabhAso jJAnam sa ca bhrAnto'pi bhavati yathA-marumarIcikAsu jalAvabhAsaH, tato nAvabhAsa. mAtropadarzanena yathAva sthitaM vastu svarUpa muktaM bhavati kintu yathAsvarUpapatipAdanena sanaH kRSNatvAdInAM tathA svarUpa pratipAdanArthamanuvAdapUrvaka vizeSaNAntaramAhaAlita hotA hai| ye kRSNa, nIla, harita, varNa jilakAraNa apane rUpa meM apane Apa meM-utkaTa snigdha aura tIvra kahe jAte hai / isI kAraNa unake roga se vaha vana khaNDa zrI snigdha aura tIvra kahA gayA hai yaha kathana upacAramAtra hai avAstavika isaliye nahIM hai ki usa rUpa se usakA pratibhAla jo hotA hai| isI kAraNa isa dhanaSaNDa ke varNana meM snigdhApa mAstra aura tatrAvAsa ina do vizeSaNoM kA samAveza kiyA gayA hai| yadi koi ailI AgaM kAmare ki adhabhAsa jJAna to mizyA bhI hotA hai jaisA ki mamarIcitrA meM jalakA avadhAgha vizyA hotA hai| isaliye yahAM para bhI ailA avamAlamiyA ho lapAtA hai| phira isa adayAla se Apa vahAM kA adhArtha varNana kaise kara sakate haiM aura kaise vahAM ke yathArtha svarUpa ko kaha sakate haiM / to isa AzaMkA kI nivRti ke lie kRSNasya Adi ke tathA svarUpa pratipAdana nimitta sUtrakArane ina vakSyamANa vizeSaNAntaroM kA kathana kiyA hai ina se yahAM unakA pratibhAsa thAya che. A kRSNa, nIla, harita, varNa je kAraNathI pite pitAnAmAM utkaTa, nigdha, ane tIvra kahevAya che, e ja kAraNe tenA gathI e vanakha paNa sinagdha, ane tIvra kahevAya che A kathana mAtra upacAra rUpe kahela che. tethI te avAstavika nathI kAraNake e rUpe tene pratibhAsa thAya che. ethI ja e vanakhaMDanA vanamAM snigdhAvabhAsa ane tItrA vikAsa e be vizeSAno samAveza karavAmAM Avela che. je koI evI zaMkA kare ke avalAsa' jJAna te mithyApaNuM hoya che, jemake mRgatRNA marU marIcikAmAM jhAMjhavAmAM jalane mithyA avaMbhAsa thAya che tethI tevI rIte ahIMyAM paNa e mithyAvabhAsa thaI zake che to pachI A avabhAsathI tyAMnuM yathArtha varNana kevI rIte karI zakAya? ane tyAMnA suthArtha svarUpanuM varNana kevI rIte thAya? A zaMkAnA samAdhAna mATe kRNa vigerene te rItanA svarUpanuM pratipAdana karavA mATe savAre A vayamANa bIjA vizeSaNanuM kathana karyuM
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyotakA TIkA pra.3 u.37.53 vanapaNDAdikavarNanam - AAJ 'kiNhe kiNhacchAe' ityAdi, kRSNavanaSaNDaH kasmAdityata Aha-kRSNacchAyA nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM pAyodarzanamiti vacanAd hetvatheM prathamA, tadayamarthaH, yasmAt kRSNA chAyA-AkAraH savisaMvAditayA tasya vanaSaNDasya, tasmAt kRSNo vanaSaNDaH, ayaM bhAvaH-savisaMvAditayA tatra banaSaNTe kRSNa AkAra upalabhyate, na ca bhrAntAvamAsa saMpAditasattAkA sarvAvisaMvAdI bhavati tasmAt tatvavRttyA sa vanaSaNDaH kRSNo na tu bhrAntAvabhAsamAtra vyavasthApita iti / evam 'nIle nIlacchAe, harie hariyacchAe, sIe sIyacchAe' nIlo nIla. tathA svarUpapratipAdita ho jAtA hai kiNhe kiNhacchAe' vaha banaSaNDa kRSNa isaliye hai ki usakI chAyA-AkAra kRSNa hai, yahA~ 'kRSNa cchAyaH' pada meM yaha prathamA vibhakti hepartha meM huI hai 'nimittakAraNa hetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzanAt' isa vacana ke anusAra paJcamyanta hetu ke artha meM prathamA vibhakina bhI ho jAtI hai / ataH isa se sUtrakAra ne yaha puSTa kiyA hai ki jisakAraNa sarvAvisaMvAdI rUpa se usakI chAyA AkAra-kRSNa hai, isI kAraNa vaha dhanakhaNDa kRSNa hai jaba sarvAvisaMvAdirUpa se vahAM kRSNa AkAra upalabdha ho rahA hai to niyama se vahA~ kRSNatA hai jisakI sattA bhrAnta avabhAsa se sthApita hotI hai-vaha sarvA visaMvAdI nahIM huA karatA hai-yahAM kRSNAkAra kI sattA sarvAvisaMvAdI rUpa se sthApita hai ataH vaha apane sAdhya kRSNatA kA avazya avazya hI sAdhaka hotA hai isI prakAra se vaha vanakhaNDa kisI 2 bhAga meM nIla isaliye hai ki usakI chAyA-AkAra-nIla 'cha. tanAthI tyAM tenupA prA2nu pratipAina tha5 1ya cha 'kiNhe kiNhacchAe' e vanakhaMDa kRSNa e mATe kahevAya che ke tenI chAyA AkArakRSNa che. ahIMyA 'kRSNacchAyaH' se pahamA yA prathama vimati utpathamA ye che. 'nimitta kAraNahetuSu sarvAsA vibhaktInA prAyo darzanAta' mA kyA pramANe yayabhyanta hatanA arthamAM prathama vibhakita thaI jAya che. tethI sUtrakAre A vacanathI e samarthita karyuM che ke je kAraNathI sarva avisaMvAdIpaNAthI tenI chAyA AkAra kRNa che, e ja kAraNathI e vanakhaMDa paNa kRSNa che, jyAre sarva prakAre avisaMvAdipaNAthI tyAM kRSNa AkAra prApta thAya che, to tyAM nizcayarIte kRSNapaNu kALAza che ja ke jenI sattA brAnta avabhAsathI sthApita thAya che te sarva prakAre avisaMvAdi hAI zakatI nathI ahIMyAM kRSNapaNAnI sattA savisaMvAdi paNAthI sthApita thayela che. tethI te potAnA sAdhya kRNapaNAne jarUra jarUra sAdhaka thaI jAya che. tethI ja e vanakhaMDa kaI kaI bhAgamAM nIlA sI0 106
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama 842 uchAyA, harito haritacchAyaH, zItazItacchAyA, etAnyapi vizeSaNAni jJAtavyAniH kevalaM zItaH zItacchAya ityatra chAyA zabdaH AtapapatipakSavastuvAcI draSTavyaH / 'ghaNakaDiyaDacchAe' ghanaruTiracchAyaH, iha zarIrasya madhyamAge kaTi: tato'nyasyApi mahabhAga. kaTirica kaTirityucyate, kaTistaTamiva kaTitaTam, ghanA-anyAnyazAkhAprazAkhAnupravezato niviDA kaTitaTe-madhyabhAge chAyA yasya sa ghanakaTinaTacchAya:-madhyamAge niviDataracchAya ityarthaH ataeva 'ramma' ramyo ramaNIyaH, 'mahAmehanikuraMvazRe' mahAn-jalabhArAznataH maTakAlabhAvI meghaniku. sambo-meghasamUhattaM bhUto guNaiH prApta iti sahAmeghanikurambabhRtA, mahAmeghandopama hai| isa pratipAdana meM bhI samajha lenA cAhiye 'zIta: zItacchAyaH' yahAM para chAyA zabda AkAra kA kathaka nahI hai / kintu Atapa kI pratipakSI bhUta vastu kA vAcaka hai / ata yaha vanaSaNDa zIta isaliye hai ki vahAM para kI chAyA zIta hai / 'ghaNakSaDiyacchAe' kaTi zabda kA prayoga zarIra ke madhyabhAna meM hotA hai phira bhI anya kA bhI madhyabhAga kaTI zabda se gRhIta ho jAtA hai plaTiko yahAM tara jaisA kahA hai| tAtparya yaha hai ki isa vanaSaNDa ke madhyabhAga, jo vRkSarAji hai, usakI zAkhAe~ aura prazAkhAe~ Apasa meM eka dUsare vRkSoM kI zAkhAoM aura prazAkhAoM ke madhya meM praviSTa ho gaI hai ata: yahAM madhyabhAga meM ghanI chAyA rahatI hai halI kAraNa yaha barakhaNDa meM pahuna adhika ramaNIya hai 'mahAme hani zuradhabhUe' mahamehanikuraMgabhUtaH dekhane vAloM ko yaha banaSaNDa aisA pratIta hotA hai ki mAno yaha pAnI ke bhAra se avanata hubhA mahAmeghoM kA samUha hI hai aba isa vanakhaNDa ke pAdapo varNavALuM thAya che ane ethI ja tenI chAyA AkAra nIla hoya che. e pramANe A pratipAdanamA 59 samasa'zItaH zItacchA' mahIyAM chAyA 2 mAranA arthamAM nathI paNa taDakAnA pratipakSa rUpa je chAyA che, te artha vAcaka che. tethI e vanakhaMDa zIta e mATe che ke tyAnI chAyA zIta hoya che. 'ghaNakaDiyacchAe' TizanI martha zarIranA madhyamA bhATe graha 42zaya che. te paNa anyane madhya bhAga paNa kaTi zabdathI grahaNa thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke A vanakhaMDanA madhyabhAgamAM je vRkSanI paMkita che, tenI zAkhAo ane prazAkhAo eka bIjA vRkSanI zAkhAo ane prazAkhAonA madhyabhAgamAM pravezelI rahe che, tethI A vanakhaMDa ghaNuM ja suMdara lAge cha. 'mahAmei nikuravabhUe-mahAmeghanikumbabhUna' tathA nArAyAne mApanama menu jaNAya che ke jANe pANInAbhArathI namI gayelA mahA meghAne samUDa ja che,
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA TIkA pra. 3 uM. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 843 , ityarthaH atha canaSaNDa gatapAdapAna varNayati - te NaM pAyavA' ityAdi te - vanapaNDAntargatAH khalu pAdapAH vRkSA:- mUlavantaH, mUlAni prabhUtAni dUrAvagADhAni ca santi yeSAM te mUlavantaH kanda eSAM vidyate iti kandavantaH, evaM skandhacantaHtvagvantaH zALAvantaH pravAlavantaH patravantaH puSpavantaH phalavanto bIjavantaH, ityapi jJAtavyam, tatra mUlAni lokaprasiddhAni yAni kandasyAdhaH ghasaranti, kandAsteSAM mUlAnAmuparivarttinaste'pi prasiddhA eva skandhaH sthUDaM yato mUlazvAkhAH prabhavanti, tvak-challI, zAlA- zAkhA, matrAla:- pallavAGkuraH, patrapuSpa - phaLabIjAni prasiddhAni, 'aNuputra sujAya ruhalacaTTamAcapariNayA' AnupUrvIsumAtaruciravRtta bhAvapariNatAH, AnupUtryau-mUlAdiparipATyA sujAta ityAnupUrvI sujAtAH rucirA - snigdhatayA dedIpyamAnacchavimantaH, tathA vRttabhAvena - vRkSoM kA varNana karate hai 'te NaM pAyayA' ukhaNanakhaMDa ke pAdapa- vRkSa aise hai ki jinake prabhUta mUla bahuta dUra 2 taka jamIna ke bhItara gahare gaye hue hai ye pAdapa prazastandavAle hai prazasta skandhavAle hai prazasta chAlavAle haiM prazasta patroM vAle hai, prazasta puSpoM vAle hai, prazastaphaloM vAle hai aura prazasta bIjavAle hai / jaDakA nAma sUla hai jaDa ke Upara aura skandha ke pahile taka ke bhAga kA nAma kanda hai jahAM se mUla zAkhAe~ phUTatI hai usa sthAna kA nAma handha hai pracAlanAma koMpaloM kA hai bAkI ke aura patrAdizabdoM kA artha pratIta ho hai / 'ANupucca 'sujArula vaha bhAvapariNayA' ye saba pAdapa samasta dizAoM meM evaM samasta vidizAoM meM apanI 2 zAkhAoM dvArA aura prazAkhAoM dvArA isa DhaMga se phaile hue haiM ki jisase ye gola gola pratIta hote hai, f have yA vanamaMDanA vRkSAnu varSAna azvAmAM Ave che. 'te NaM pAyavA e vanakhaMDanA vRkSeA evA che ke jenA meTA bheTA mULiyA ghaNe dUra sudhI jamInanI aMdaranA bhAgamAM uDe sudhI utarI gayelA che, A vRkSeA prazasta patrAvALA che. prazasta puSpAvALA che. prazasta phaLeA vALA che. ane prazasta khIyAe vALA che. jaDanu nAma mULa che. mULanI upara ane skaMdha-thaDanI pahelAnA bhAganuM nAma kada che. jyAMthI DALeA phruTe che tenuM nAma skaMdha thaDa che. pravAla kUpaLAne kahe che. mAkInA bIjA patrA vigere zabdonA artha spaSTa ja che. 'ANupuba sujAya ruila baTTabhAvapariNayA' mA adhA vRkSA saghajI hizAmabhAM ane saghaLI vidizAomAM pAta peAtAnI zAkhAo dvArA ane prazAkhAo dvArA evI rIte phelAelA che, ke jenAthI e gALa geALa pratIta thAya che. mUla vigere paripoTi pramANeja e badhA vrukSA suMdara rIte utpanna thayelA che. tethI
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigamasUtra pariNatAH, kimukta bhavati ? evaM nAma sAmu dikSu vidikSu ca zAkhAbhiH prazAkhAbhizca prasUtA yathA dartulAH saMjAtA iti, AnupUrvI mujAtAzca te rucirAva te ca vRttabhAvapariNatAzceti bhAnupUrvI sujAtamaciravRttabhAvapariNatAH, tathA 'egakhaMdhI' te pAdapAH pratyekameM kaskandhAH, mUtra strItvaM prAkRtatvAta, tathA'aNega sAippasAhaviDimA' anekAbhiH zAkhAbhiH prazAkhAbhizva madhyabhAge viTapo vistaro yeSAM te'nekazAkhAmazAkhAciTapAH tathA-'aNegaNaravyAma supasAriyAgejya ghaNaviulabaTTakhaMdhA tiryagvAhu dvayamasAraNo vyAmaH anekainaravyAma:-puruSavyAmaH suprasAritaragrAhyaH-aprameyA ghano-niviDo vipulo vistIrNaH skandho yeSAM te anekanaravyAmasubhasAritAgrAhya ghanavipulattaskandhAH tathA-'macchidapattA' acchi. drANi patrANi yeSAM te acchidrapatrAH, ayaM bhAvaH vRkSANAM patreSu vAtadopataH kAla. dopato vA gaDarikAdirIti rupajAyate kintu teSAM patreSu na tathA tena teSu patreSu chidrANi na bhavantItyacchidrapatrAH ayabA-evaM nAmAnyo'nya zAkhAmazAkhAnumave. bhAt patrANi patrANAmupari jAtAni, yena manAgapi antarAlarUpaM chidraM nopala. mUlAdi paripATI ke anurUpahI ye saba sundara DhaMga se vRkSa utpanna hue hai| ataH baDe suhAvane lagate hai ye saba vRkSa eka 2 skandhavAle hai aura aneka zAkhAoM evaM prazAkhAoM se madhyabhAga meM inakA vistAra adhika hai TeDhI phailAI huI do bhujAoM ke pramANa rUpa eka vyAma hotA hai aneka puruSa milakara bhI aise apane phailAe gae vyAma dvArA jise grahaNa nahIM kara sakate aisA niviDa vistIrNa inakA gola skandha hai| inake patra chidra rahita hai arthAt vAta dopa se yA kAla doSa se-ina vRkSoM ke patroM meM kisI bhI prakAra se chidra Adi nahIM hote hai athavA ina vRkSoM ke patra Apasa meM zAkhA prazAkhAoM meM isa taraha se saTe hue mile rahate hai ki jisase unake antarAla meM thoDAsA bhI chidra ghaNAja sohAmaNA lAge che. e badhA vRkSo eka eka kadhavALA che ane aneka zAkhAo ane prazAkhAothI madhyabhAgamAM eno vistAra vadhAre che, vAMkI phelAvavAmAM Avela be bhujAonA pramANa rUpa eka vyAma-vAma thAya che. aneka purUSa maLIne paNa evI phelAvavAmAM Avela vAma dvArA jene grahaNa karI zakatA nathI. evuM nibIDa vistAra vALuM tenuM skaMdha-thaDa hoya che, tenA pAnaDAo chidro vinAnA hoya che. arthAt vAyunA deSathI ke kALa dezathI e vRkSanA pAnaDAomAM kaI paNa prakAranA chidro vigere hotA nathI. athavA e vRkSanA pAnAo parasparamAM zAkhA prazAkhAomAM evI rIte geTIne lAgelA rahe che ke jenAthI tenI aMdaranA bhAgamAM thoDA sarIkhA paNa
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pre. 3 uM. 3 rU. 53 vanapaMNDAdikavarNanam 841 kSyate iti ataeva - 'aviralapattA' aviralapatrAH, atrApi hetvarthe prathamA, tatazcAyamarthaH - yato'viralapatrAH, ato'cchidrapatrAH, aviralapatratvameva kutastatrAha - 'avAIpattA' avAtInapatrAH, vAtInAni vAtopahatAni vAtena pAvitAnItyarthaH na vAtInAni ityavAtInAni patrANi yeSAM te tathA ayaM bhAvaH na una mavalo vAtaH kharaparuSo vAti yena patrANi truTitvA bhUmau nipatanti tato'vAtIna patratvAdaviralapatrA iti, acchidrapatrasve prathamavyAkhyAnapakSamadhikRtya kAraNamAha- 'aNa IipattA ' anItipatrAH na vidyate iti gaI rikAdirUpA yeSAM tAni anItIni, anItIni patrANi yeSAM te anItipatrAH, anItipatratvAdeva acchidrapatrA iti, 'NidhUya jaraDhapaMDurapacA' nirdhU jaraThapANDurapatrAH, nirdhUtAni - apanI tAni jaraThAni pANDuni patrANi yebhyaste nirdhUta jaraThapANDupatrAH, yAni vRkSasthAni jasThAni pANDUni patrANi tAni vAtena nidurdhUya nirdhUya bhUmau pAtyante, bhUmeravica nahIM dikhalAI detA hai yahI vAta, 'aviralapattA' isa pada dvArA puSTa kI gaI hai yahAM para bhI yaha hetvartha meM prathamA vibhakti huI hai / isase yaha dhvanita hotA hai ki jisa kAraNa ye avirala patroM vAle hai, isI kAraNa ye acchidra patroM vAle haiM 'avAiNapattA - avAtIna patrA' ye avirala patroM vAle isa kAraNa se hai ki yahA~ para aisI jora kI havA nahIM calatI hai, ki jisakI vajaha se inake patra DAla se TUTakara jamIna para tora jAve, 'aNaI pattA' gaDDarikAdi rUpa Iti yahAM patroM meM hone nahIM pAtI hai isaliye bhI ye acchidra patro vAle haiM, 'nidhUyajaraDhapaMDurapattA' ina vRkSoM para jo patte purAne paDa jAte haiM aura sapheda ho jAte hai ve patra vAyudvArA vahAM le jamIna para girA diye jAte hai tathA jamIna Upara paDe hue ve patra bhI vahAM se uDA uDAkara anyatra kara " chidro hemAtA nathI, khema bAta 'aviralapattA' me pahathI puSTa 42va bhAM Avela che. ahIyAM paNu A hetvamAM prathamA vibhakti thayela che. enAthI e dhvanita thAya che ke je kAraNe e avirala patrAvALA che, eja kAraNathI te chidra patrovANA che. 'avAiNapacA- avAtonapatrA' me avirata patrovAjA e kAraNathI che ke tyAM evA jorathI havA nathI cAlatI ke jenA kAraNe enA yAnaDAmA DAjathI tUTine bhIna para paDI laya 'anaii pattA' gaDDaridhi 35 iti A pAnAne thatI nathI. tethI paNa e acchidra patrAvALA hoya che, 'Niddhaya jaraDha pattA' mA vRkSa para taDa the! bunA thA laya he, sate sapheda thaI jAya che, te patro pavana dvArA jamIna para pADI nAkhavAmAM Ave che. tathA jamIna para paDelA te pAnaDAone paNa tyAMthI uDADIne khIje laI
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ 846 jIvAmigamatra mAyo nirdhaya niLU yAnyanApasAryante ityrthH| 'navahariyamisaMtapattaMdhayAra gaMbhIradariNijjA' navaharitamAsamAnapatrAdhikAragambhIradarzanIyAH, navena-pratyagreNa haritena-nIlena bhAsamAnena-snigdhatva tvacAdIpyamAnana patramAraNa-darasaMcayena yo jAto'ndhakArastena gambhIrA:-abdhamadhyamAgAH santo darzanIyA ye te tathA, tathA-'uvavijiggayaNavataruNapattapallavakomalajalacalaMta kisalaya mukumAlasoriyavaraMkuragasiharA' upavinirgataH-nirantaravinirgatarnavataruNapallavaH tayA komalamanorujjvala, zuddhazcaladbhiH IpatkaramAnaH kijaLayairavasthAvizeSopeteH pallavadizepaiH, tathA mukumAraiH pravaliH pallavAkuraiH ghomitAni barAikurANi varA ropetAni agrazikharANi yeSAM te upavinirgatanavataruNapatrapallavakomalojvalacalarikazalaya sukumaarprcaalshobhitvraangkuraayshikhraaH| yatrAikuramavALayoH kAlakRtAvasthAvizepA dvizepo vodhyaH / 'jiccaM kumRmiyA NiccaM maDaliyA NiccaM lavaiyA Nicca yavahayA NicaM gulimayA NicaM gocchiyA Nicca jamaliyA NicaM diye jAte hai, 'navaharibhisaMtapattaMdhayAragaMbhIradarisaNijjA' ye vRkSa alabdha bhAgamAle hote hue bhI darzanIya hai ala05 madhyabhAgavAle ye isaliye hai ki navIna hare 2 pana lamRda se jo ki dIpyamAna evaM snigdhachAlabAlA hai ina para ladA ghora andhakAra jamA chAyA rahatA hai ina ghRkSoM ke barAGkuropeta azikhara nirantara vinirgana navataruNa pallavoM se tathA komala manojJa ujjvala kampamAna dhIre dhIre hilate hue kisalayoM se evaM mukumAra prazaloM se pallavAGkuroM se zobhita bane rahate haiM aGkA aura prayAla meM kAlakuna avasthA vizeSa se bheda ho jAtA hai| 'jicca kussumiyA, nicca prAliyA, niccaM lavadayA, niccaM vakSyA, niccaM gusbiyA niccaM gocchiyA, niccaM jaliyA, nicca juliyA, savAya che. 'navaha raya bhisa tapattaMdhayAra gaMbhIradarisa NajjA' mA vRkSo masAdha bhAgavALA hovA chatAM paNa darzanIya hoya che, alabdha madhya bhAgavALA e kAraNathI che ke navA navA lIlA lIlA pAnAonA samUhathI ke je dedIpyamAna ane gADha chAyAvALA che. tenA para kAyama aMdhArA jevI chAyA rahe che. e vRnA varAMkuvALA agra zikharo niraMtara nIkaLelA navataraNa 59la thI tathA kamaLa maneNa ujajavala kapAyamAna dhIre dhIre halatA silathI ane kemaLa pravALethI palavAMkurethI zobhAyamAna banelA rahe che. aMkura ane pravAsamA sata bhavatyA viSayI se thaI laya che. "Nicca kusamiyA, Nicca mauliyA, Nicca lavaiyA, Nicca thavaiyA, Nicca gummiyA, Nicca yocchiyA, Nicca jamaliyA, Nicca juyaliyA, NiccaviNamiyA, Nicca paNa -
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.u.3 su.53 panaSaNDAdikavarNanam ___ 84 jugaliyA NiccaviNamiyA Nica paNamiyA Nicca kusumiya mauliya lavaiya thavaIya gummiya gocchiya jamaliya jugaliya viNasiya ghaNamiya suvibhatta paMDimaMjarivADisagadharA' nityaM kusumitA nityaM mukulitA nityaM pallavitAH nityaM stabakitA nityaM gulmitA nityaM gucchitA nityaM yamalitA nityaM yugalitA nityaM vinamitA nityaM maNamitA nityaM kusumitasukulita pallavita stacakita gulimata gucchita yamalitayugalitavinata praNatamuvibhaktapiNDamajayaMvataMsakadharAH, iticchaayaa| vyAkhyAtapUrvamidaM prakaraNam etasya vyAkhyAnaM pUcanadeva jJAtavyam / tayA'muyavarahiNamayaNasalAgAkoilakoragabhiMgAragoDalaga jIvaMjIvagaNaMdimuhakaviLapiMgalakkhakAraMDavacakkavAgakalahaMgasArasANegasauNagaNamiNavicAriyasa dunnaiyanicca viNamiyA, niccaM paNabhiyA' ye vRkSa ladA kusumita rahate hai nitya mukulita rahate hai, nityapallavita rahate hai nisya staSakita rahate hai nitya gulimata rahate hai nitya gucchita rahate hai nitya yalima rahate hai| nitya yugalita rahate hai nitya vinamita rahate hai evaM nisya praNamita rahate hai isa taraha se nityakusumita, mukulita pallavita, stanakita gulmita gucchitta yamalita yugalita vinamita evaM praNamita bane hue ye vRkSa suvibhakta piNDavAlI maMjarIrUpa avataMsaka ko dhAraNa kiye rahate hai ina padoM kA artha pUrva prakaraNa meM vyAkhyAta ho cUkA hai| 'suyaparahiNa mayaNasalAmA kohalakoraNa-zukrabahiNa madana zalAkA kokilakoraka' ityAdi, ina vRkSoM ke upara zuka ke joDe mayUroM ke joDe, madanazalAkA-menA ke joDe, kokila ke joDe, cavApha ke joDe, kalahaMsa ke joDe, sArala ke joDe, ityAdi aneka pakSiyoM miyA' 2 // vRkSa yama sumita rahe che. nitya bhulita 29 cha, nitya pallavita rahe che, nitya stabakita rahe che nitya gumita rahe che, nitya mucchita rahe che. nitya yamalita rahe che. nitya yugalita rahe che. nitya vinamita rahe che. ane nitya prasumita rahe che A rIte nitya sumita, musita, savita, stamati, gumita gurichata, yamalita, yugalita; vinamita, temaja prasumita banelA A vRkSe suvibhakata piMDavALI ma jarI rUpa avataMsaka-vastrane dhAraNa karIne rahe che. A zabdono artha pA sUtramA matAvAmAM mAvI gaye che. 'suyavarahiNa mayaNasa lAgA kohala kAraga sukabarahiNa madanasalAkA kokila koraka' chatyAhiye vRkSAnI 52 zukanA joDalA, mayuronA joDalA, madanazalAkA-menAnA DalA koyalanA joDalA, cakalAkanA joDalA, kalahaMsanA jeDalA sArasanA joDalA vigere aneka prakAranA
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAmigamale mArasanAiyamurammA' zukravAhimadanazalAkAphokilakorakabhRGgArakakoMDalaka jI jIvanandImukhakapilapiGgalAkSakAraNDavacakravAkakalahaMsasArasArUpAnAmanekepo zaku. nagaNAnAM mithunai| strIpurupayugmaviracitam itastato gataM yacca zabdannatikam unnatazabdakaM madhumsvaraM ca nAditaM nApita yeSu te tayA, ataeva muramyA:-muSTuramaNIyAH, atra zukrA:-kIrA, vaNio mayUrAH madanazalAkA sArikA, cakravAka. haMsasArasA lokamasiddhA eva, etadanye pakSivizepAstu lokata eca jhaatvyaaH| rathA-'saMviDiyadappiyamayaramahuyarIpaharA' saMpiNDitA:, ekatra piNDibhUtAhaptA madonmattatayA dadhmAtA bhramaramadhukarINAm pahakarA:-sAtA yatra te saMpi. DiramabhramarammadhukarIpahakarAH, tathA-'paniLIyamANamattachappayakumamAsavalolamahura. gumaguyAyaMta guMjatadesamAgA' parilIyamAnA:-anyata AgatyAgatya zrayanto mattAH ke joDe baiThe baiThe bahuta dUrU taka sune jAne vAle unnata zabdavAle aise madhura svaropeta zabdoM ko karate rahate hai cahacahAte rahate haiM isase ina vRkSoM ko sundaratA meM vizeSatA AjAtI hai ina vRkSoM ke Upara 'saMpiDiyadappiyabhamaramaTutharI pahakarA-saMpiNDiAdraptabhramaramadhukarI pahA karA' madhukA saMcayakaranevAle unmatta pinDIbhUtabhramaroM kA aura bhramariyoM kA samUhabhI baiThA rahatA hai| 'parilIyamANamattachappayakusumAsavalolamahuggumagumAyamAnagunaddesabhAgA-parilIyamAnamatta paT pada kusumAmavalolamadhura guma gumAyamAna guJjadezabhAgAH' ina vRkSoM ke idhara udhara ke pAsa ke sthAnoM meM bAhara se Ae hue aneka bhramara baiThe rahate hai ye madhupAna se madonmatta hote hai| tathA kinnaraka-puSpaparAga ke pAnakarane meM inakI laMpaTatA yanI rahatI hai madhura madhura rUpa se ye guma pakSionA joDalAo beThA beThA ghaNe dUra sudhI saMbhaLAtA ane ucca svara cakata evA madhura svaravALA ramaNIya zabdo karatA rahe che. cahacahAtA rahe che. ethI e vRnI suMdaratAmAM vizeSa zebhA jaNAI Ave che e vRkSAnI 652 'sapiDiyadappiyabhamara mahuyarIpahakarA-sapiDitadraptabhramaramadhukarI prahakarA; bhvn| sabara 42vAvA bhatta pisabhUta sabharAyAMnI bhane sabhIyAnA samUha 5 me sI 29 che. 'parilIyamANamatta chappaya kusumAsabalolabha gura gumagumAyamAnagujaddemabhAgA-parilIyamAnamattapaTpada kusumAsavalo lamadhuragumagumAyamAnagurujavezabhAgA' se vRkSAnI mAsapAsanA mAgamA mahArathI AvelA aneka bhamarAo besI rahe che, ane madhupAna karIne madenmatta bane che. tathA kiMjalaka-puSpaparAganuM pAna karavAmAM tenuM laMpaTa paNuM jaNAI Ave che. teo madhura madhura zabdothI guma rumAyamAna rahe che. arthAt gaNuM
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3.53 ghanaSaNDAdikavarNanam 849 - SaTpadAH kusumAsavakholAH kiMjalkapAnalampaTAH madhuraM gumagumAyamAnAH - paribhramanvastai:- guJjantaH- guJjAzvayuktA dezabhAgAH pradezA yeSAM ve parilIyamAnamatta SaT padakusumAsavalolamadhuragumagumAyamAnaguJjadezabhAgAH, tathA - 'abhitarapupphaphalA' abhyantarANi - abhyantaravatrttIni puSpANi phalAni ca yeSa te'bhyantarapuSpa phalA, tathA - 'bAhira sachannA' bahiH patre channAH - vyAptA iti vahiH patracchanA, tathA - patraizca puSpaizca avacchanna paricchannAH - atyantamAcchAditAH, tathA - 'nIrogA' nIrogA :- rogarahitAH zaTanavarjitAH 'akaMTagA' aNTakAH- kaNTakararjitAH, naiteSu madhye balAdi kaNTakivRkSAH santIti bhAvaH / tathA - 'sAuphalA' svAduphalAH, svAdani phalAni yeSAM te tathA-NiphalA' snigdhaphalA: snigdhAnisnagdhakAntiyuktAni phalAni yeSAM te tathA-NANAvida gu chagu maMDavagasodiyA' pratyAsannairnAnAvidhairanekamakArakai ch| vRntAkI prabhRtibhiH gulmairnavamAlikAdigaH " gumAyamAna- guna gunAte rahate haiM jhaMkAra - kiyA karate hai ataH vRkSoM ke dezabhAga unakI guMjAra se baDe acche suhAvane lagate haiM 'abhitara pupphaphalA' inavRkSoM ke puSpa aura phala unhIM ke bhItara chupe rahate haiM, 'pAhirapattacchannA' bAhara meM ye vRkSa patroM se AcchAdita rahate hai| isa taraha ye vRkSa patra aura puSpo se 'avacchanna paricchannA' sadA utpanna rUpa se bahuta adhika rUpa se AcchAdita bane rahate haiM 'nIrogA' ina vRkSoM meM vanaspatikAyika saMbaMdhI koI bhI roga nahI hotA hai 'akaMTA' ina vRkSoM ke bIca babUla Adi kAMToM vAle vRkSa nahI hote / inake phala bahuta hI adhika miSTa svAdavADe hote hai snigdhasparzavAle hote hai / pratyAsanna nAnA prakAra ke gucchoM se, gulmoM se navamAlikAdi ke maNDapoM se aura drAkSA Adika maMDapoM se ye sadA suzobhita bane gaNATa karatA rahe che, jIkAra karyA kare che tethI e vRkSeAnA pradeza bhAgeA e pazcimenA gujAravathI khUbaja sudara ane atyaMta sehAmaNA lAge che. 'trimaMtara pupphaphalA' the vRkSAnA puNyo bhane jo te vRkSonI ghaTAyAM chupA he che. 'bAhira pattacchannA' mahArathI se vRkSo pAnAmAthI asA rahe che. yA rIte ye vRkSo patra! mane puSpathI 'avacchannaparicchannA' hA uttama rIte mchAhita asA manyA rahe che. 'nIrogA' yA vRkSobhAM vanaspatithi saMbaMdhI adha pazu roga hotA nathI. 'akaMTagA' the vRkSobhAM va vigere TAkA vRkSa hAtA nathI tenA phaLeA ghaNAja vadhAre mIThAzavALA DhAya che. snigdha sparzIvALA hAya che. samIpavatI aneka prakAranA gurudeAthI, gulamethI, navamAlikA vigerenA vigerenA maMDapeAthI e vRkSeA sadAkALa suzebhita maDapeAthI ane dAkha nI0 107
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ praudyotikA kA pra.3 u.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam 651 seukeubahulA' zubha setu ketubahulAH zunA-adhAnAH letago mArgAH AlavAlapAlyovA ketavo bhanA, bahulA anekarUpA yeSAM te tathA, etAni yAtpada. saMgRhItAni padAni vyAkhyAtAni / atha subhagatapadAni vyAkhyAyante-'aNega sagaDarahajANajuggasiviyasaMdamANiya paDinoyaNA' anekazakaTarathamAyugyazivikaspandamAnikApratimocanAH, tatra zakaTAH prasiddhAH rathA dvividhAH krIDArathAH saMgrAmasthAzca, yAnAni sAmAnyataH zeSANi vAhanAni yugyAni golladezaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazoSitAni jammAnAni, zikSikA kUTAkAraNAcchAditA jampAnavizeSAH syandamAnikA:-puruSapamANA jampAnavizeSAH, anekeSAM zakaTarathAdInAM pratimocanaM teSAmadhaH chAyAvAhulyAd vistIrNatAca vizrAntyarthaM zakaTAdInAM sthApanaM bhavati yepu te tathA, ataH 'surumA' suramyA:-vizeSato'tiramaNIyAH, tathA-'pAnAdIyA' sAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH iti padacatuSTayaM vyAkhyAtapUrvam / kyAriyAM hai ve zubha hai tathA unase upara jo dhvajAeM lagI hai ve bhI anekarUpa vAlI hai yahAM taka yAvatpada le saMgRhIta padoM kA artha huA ava sUtra gata padoM kI vyAkhyA kI jAtI hai 'aNega lagaDa rahajANa jugga0 yahAM ratha do prakAra ke hote haiM, eka krIDAratha aura dUsare saMgrAma ratha aneka zakaTa gADe aneka ratha yAna-vAhana-yugya-tolladeza prasiddha dihasta pramANa vedikopazosti jampAnazivikA aura rUpandamAnikA -ye saba vAhana chAyA adhika hone kA kAraNa inake tala bhAga meM Thaharate rahate hai aisA vistIrNa talamAga ilA hai isa kAraNa se ye 'surammA' atyantaramaNIya hai tathA prAsAdIyadarzanIya abhirUpa aura 24 laya meTamA saghAtanu nAma. yA cha. 'suhaseTha keubahulA' tenA je AlavAla kayArAo che te suMdara che tathA tenA para je dhajAo lAgelI che te paNa aneka prakAranA rUpavALI che. ATalA sudhI yAtpadathI saMgrahAyela padenI vyAkhyA karavAmAM Avela che. ve sUtramA mAvasa pahAnI vyAcyA 42vAmA mAcha. 'aNegasagairahajANa jugga0' mahIyAM 2tha me. 14.2nA uvAmAM mAvyA che. me ratha ane bIjo saMgrAmaratha. aneka zakaTa gADA aneka ratha-yAna vAhana yugya tela deza prasiddha be hAtha pramANanI vedikAthI zobhAyamAna jaMpAna zibikA ane sthAnikA A badhA vAhane e vRkSonI chAyA suMdara hovAthI tenI taLe ArAma karavA ubhA rAkhavAmAM Ave che, e vistAra vALa taLabhAga A vRkSAnA che. sarapathI ye 'surammA' satyata mIya che. tathA prAsAhIya
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ 852 jIvAmigamase athAsya vanapaNDasya bhUmibhAgo baryate-'tassa NaM' ityAdi, 'tassa NaM vaNasaM. Damsa' tasya khalu vanapaNDa sya 'aMto baDumamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' antarmadhye bahusamaHsan ramaNIyo manojJa iti bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH pajJaptaH-kathitaH ki viziSTa. saH ? ityAha-'se jahANAmae' ityAdi, 'se jahANAyae' tadyathA nAmazaH 'AliMgapukavarei vA' AliGga puSkaramiti vA, AliGgo murajo vAdyavidoSastasya puSkaracarmapuTakaM takilAtyantasamaM bhavatIti tenopamA kriyate-sarvatrasarve'pi iti zamAH samuccaye / 'muiMgapukkharei vA' mRdaGgapuSkaramiti vA, mRdaGgo lokapasiddho bAdhavizeSastasya puSkara mRdaGgabuSkaramiti / 'saratalei pratirUpa hai ina padoM kA artha pahale AcukA hai| aba isa banakhaNDakebhUmi bhAgakA varNana karate hai 'tasapta NaM vaNasaMDasma aMto vahasamaramagije bhUmiAge paNNatte' isa vanakhaNDakA jo bhItarakA bhUmibhAga hai dAi bahu lama hai bilakula gharAghara ekatA hai UMcA nIcA nahIM hai kisa prakAra kA yaha sama bhUmibhAga hai isako aliGga puSkara Adi upamAoM se banAte hai 'se jamAnAmae aliMgapukkhare ti vA' ityAdi / vaha bhUmi. bhAga aisA pratIta hotA hai ki jaisA, AliGga puSkara hotA hai AliGga nAma muraja bAdhizeSakA hai tathA isake upara jo camaDA maDA rahatA hai usakA nAma puSkara hai| yaha AliGga puSkara atyanta mama hotA hai isI taraha vahAM kA vaha bhUmibhAga mRdaGga ke puSkara jaisA atyanta sama hai mRdaGga lokaprasiddha eka prakAra kA dhAvizeSa hai, isakA bhI puSkara bilakula sama hotA hai UMcA nIcA nahIM hotA hai isI prakAra paripUrNa darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A padane artha pahelA AvI gayela che. ve bhI bananA bhUmimArnu parthana 42118 mA 'tassa NaM vaNakhar3asma a to bahu mamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' 2panapanI maranA je bhUmibhAga che, te ghaNe sama che, bilakula barAbara eka sarakhe che, uce nIco nathI kevA prakArano e samabhAga che te AliMga puSkara vigerenI upamAo dvArA matAva cha. 'se jahA nAmae AliMgapukkhareti vA ItyAhi bhUmimA e jaNAya che ke jevuM AliMga puSkara hoya che, A AliMga nAma suraja va ghavizeSanuM che, tathA tenA upara je cAmaDuM maDheluM hoya che, tenuM nAma puSkara che. A AliMgapuSkara ghaNo ja sama-sarakhe hoya che eja rItane tyAno te bhUmibhAga mRdaMganA puSkara je sama-sarakhe che. mRdaMgae leka prasiddha eka prakAranuM vAgha vizeSa che, tene puSkara paNa bilakula sarakhu hoya che, ucuM nIcuM rahetuM nathI. eja rIte paripUrNa pANIthI bharela taLAvanI uparano bhAga
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyadhotikA TIkA graM.3 u.3.53 vanarSaNDAdikavarNana 53 vA' lAttalagiti za pAnIyena bhRta taDAgaM sarastasya talam-uparitano bhAgaH 'karatalei vA' karadalamili vA karatalaM pratItam 'caMdamaMDalei vA candramaNDala miti cA, candramaNDalaM ca yadyapi tatvavRttyA uttAnIkRta kapitthAkAra pIThamAmAdApekSayA vRttAle khamiti sadto dRzyamAno bhAgo na samatalastathApi pratibhAsate samatala iti tadupAdAnam // 'AyaMsa maMDalei vA AdarzamaNDalamiti vA-darpaNa. maNDalamiti thA, 'sUramaMDalei vA sUryamaNDalamiti vA, 'uramacammei vA' upabhraH UraNaH 'gheTA' iti lokamasiddhaH 'usamacamsei vA vRSabhacama, iti vA, varAha-pAnI se bhare hue tAlAba kA Upara kA bhAga jaisA samatalabAlA hotA hai usI prakAra se yahAM kA bhUmibhAga bhI samatala vAlA hai UMcA nIcA nahIM hai isI prakAra jaisA pharasAla ke samAna samabhAgavAlA hai jisa prakAra candramaNDala lamattalapratIla hotA hai ilI prakAra se vahA~ kA bhUmimAha bhI samatalavAlA hai yadyapi candra maNDala samatalavAlA nahIM honA hai kyoM ki candramaMDala meM utsAnIkRta kapitthake bhAkSAra ke jaise pITha prAsAdakI apekSA UMcA nIcApanya hai parantu yahAM jo lamatalatA ke viSaya meM inheM dRSTAnta jhoTI me rakhAyA hai, vaha unakA dRzyamAnabhAga samatala rUpa se pratImAlita hotA hai ila apekSA se rakhAgayA hai| isI prakAra se yahAM kA bhUmibhAga 'AyasamaMDa lei vA sUramaMDalahavA' Adarzatala ke samAna samatalavAlAI aura sUrya maMDala jaisA samAla hotA hai vaisA samatala hai 'urabha0' urabhra nAma U.Na kA hai jile bhASA me gheTA kahA jAtA hai isakA camaDAdhilakula smAla hotA hai isI prakAra-'usamacammeha jema eka sarakhe samatala hoya che uce nIce heta nathI, eja rItane ' e bhUmibhAga samatala hoya che. jema karatala eka sarakhe sama hoya che tema e bhUmibhAga paNa karatala je samatala hoya che. je pramANe caMdra maMDala eka sarakhuM sama hoya che e ja rIte tyone bhUmibhAga paNa samatala hoya che. yadyapi caMdra maMDala samatala hotuM nathI kemake ca kamaDalamAM uMcA karela kAMThAnA AkAra jevo pITha-prAkAranA jevuM UMcAnIcApaNuM che. paraMtu ahIyAM je tene samatala paNAnA daSTAMtamAM rAkhavAmAM Avela che, te tene dRzyamAna dekhAte bhAga samatala dekhAya che e apekSAthI ahIM rAkhela che eja rIte tyAnA bhUmimA 'AvaMsamaDalei vA sUramaDalei vA' mA tasanA saraNA samatala vALo che. ane sUrya maMDala jema samatala hoya che te e bhUmibhAga samatala vALe che "grdama' urabhra uraNane kahe che, jene bhASAmAM gheTA kahevAmAM Ave che. tenuM cAmaDuM ekadama samatala hoya che, tenA je
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamana 354 cammei vA varAhacarma iti vA, 'sIhacammei vA' siMhacarma iti vA, 'dagghacammeha vA' vyAghracarmeti vA, 'vigacammei. vA' rucamati vA, 'dIvIcammei vA dvIpi-citrakastasya carmeti vA, 'aNega saMkukIlagasahassavitate' anekazaGakukIlakasahasravitatA etepAmurabhrAdInAM pratyekaM carma anekaiH zaGkapamANaiH kIlakasahasraH mahadbhiH kILakairatADita pAyo madhya kSAmaM bhavati na samatalaM bhavati, ataH zaGkagrahaNam, vitataM-vitatIkRtam tADitaM sad yathA'tyanta bahusamaM bhavati tathA tasyApi bana paNDaspAntarvadsamo bhUmibhAgaH / punaH kathaMbhUto bhUmimAgastatrAha-'NANAviha paMcavannehi' ityAdi, 'NANAviha paMcavaNNehi taNehi ya maNohi ya uvalobhie' nAnAvidha paJcavarNaistRNaizca maNimiyopazobhitaH kathaMbhUtai rataiH ? tatrAha-'avaDa' vA' usabhASA meM bailakA nAma hai 'varAha cammeha vA varAha nAma suara kA hai 'sIha cammeha vA siMhA nAma zera kA hai| 'baggha cammehavA' vyAghra nAma siMha kI hI eka jAti ke jAnavara kA nAma hai, 'vigacammeha vA' vRkanAra bheDiyA kA hai 'dIvi cammeha vA dvIpInAma cItA kA hai 'aNega saMkukSIlaga lahastAvitase' ina saba jAnavaroM kA camaDA zaGkapramANa baDI 2 hajAroM kIloM se java taka tADita nahIM hotA hai taba taka vaha samatala vAlA nahIM hotA hai, kintu vaha madhya kSAma-patalA-rahatA hai aura jaba vaha-tADita hotA hai taba vaha vahusama ho jAtA hai, ataH jisa prakAra ina lavakA camaDA isa prakAra se tADita ho jAne para samatala vAlA ho jAtA hai, usI prakAra se isa vanakhaMDa kA bhI bhItarI bhUmi bhAga samatala vAlA hai 'nANAvida paMcaraNehi taNehi ya maNIhiya uva. mobhie' yaha bhUmibhAga nAnA prakAra ke paMcavarNoM vAle tRNoM se evaM meM bhUmi samatala cha me zata 'ukhabhacammei vA' vRSama arthAta maha 'varAhacamme ivA' 12 (su) suvarane 49 che. 'sIicammei vA' siha 'vagdhacamme ivA' pA se minI 14 gata nAma che. 'vigavammei vA' 4 mati 54 'dIvicammei bA' dIpi se vittAnu nAma cha 'aNega saMkukIlA sahasvavitate' mA maghA naparAnu yA 2 vA moTA moTA hai| khIlAthI jyAM sudhI TIpavAmAM AvatA nathI tyAM sudhI te samatala banatA nathI. paraMtu te madhyamAM pataLA rahe che. ane jayAre te TIpAya che, tyAre te eka dama sama sarakhA banI jAya che. tethI je rIte A badhAnuM cAmaDuM A rIte TIpAyA pachI samatala bane che, e ja pramANe e vanakhaDanI aMdarane bhUmi mA smpaale| uya che 'nANAviha paMcavaNNehi taNehi ya gaNIhiya uva romig" A bhUmibhAga aneka prakAranA paMca varNavALA tRthI ane maNiye
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ cayapramautikA ThIkA pra. 3 u. 3 . 53 vanaSaNDAdikavarNanam 855 ityAdi, 'AvaDa paccAvaDaseDhI paseDhI sotthiya sovasthiya pUsamANa vaddhamANamacchaMDa kajAramAra phulAvali paumapattasAgarata raMgavAsaMvilaya pauma lyabhatticitterhi' AvarttapratyAvartta zreNimazreNi svastika sauryA taka puSpamANavarddhamAnakamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpA calipadmapatra sAgarataraGgavAsantIlalA jhaLatAbhakticitrarupazobhitaH atra AvarttAdIni maNInAM lakSaNAni, tatra AvartI lokaprasiddhaeva, ekasyAvarttasya pratyabhimukha AvarttaH pratyArttaH, zreNistathAvidhavindujalA deH paGkiH, tasyAzca zreNeH vinirgatA yA anyA zreNiH sA praNiH, svastiko lokamaNiyoM se upazobhita hai yahAM Age ke padoM se sabaMdha batAyA gayA haive tRNa aura maNi kisa prakAra ke hai so dikhalAte hai 'AvaDapaccAvaDa seThI seTI sotthiya sovasthiya dhUmamANavamANa macchaMka naraDarujAra mAraphullAvali umapata sAgarataraMgA maM nilaya malaya bhatticitte hiM' ye tRNa aura maNiyAM AyataM pratyAvartta zreNI prazreNi svastika sauvastika, puSpamANava varddhamAnaka- zarAva saMpuTa massyAMDaka, makarA NDaka evaM jAramAra ina saba racanAoM se arthAt AvarttAdilakSaNoM se yukta hai evaM puSpavali padma patra sAgarataraGga vAsantIlatA aura padmalatA inakI racanAoM se jinameM citra bane hue haiM. maNikA lakSaNa jo Avarta hai vaha to lokaprasiddha hI hai eka Avartaka ke sAmane jo dUsarA Avartta hotA hai vaha pratyAvarta hai isa prakAra kI jo vindu jaisA vindusamUhoM kI paMkti hai vaha zreNi hai, isa zreNi se jo dUsarI thI zeAbhAyamAna rahe che. ahI' AgaLanA pardene sabadha matAvela che. e varNa mane bhayo vA prahAranA hai ye sUtrAra batAve che. 'AvaDaDha paccAvaDDhI seDhIpasedI soviya sevatthiya pUnamANabaddhamANamacchaDakamakara DakajAramAraphullAvali paumapattasAgarataraMgavAsa tilaya umalaya bhatticittehi' mAtRbhu ane marziyA Avata pratyAvata zreNI prazreNI svastika sauvastika puSyamANuva vastu mAnaka zarAvasa...puTa mAMDaka, makarADaka eva' jAramAra A badhI racanAethI arthAt AvatA vigerenA lakSaNlRA vALeA e bhUmibhAga che. puSpAvalI, padmapatra, sAgarataraMga, vasatIlatA ane padmalatA e badhAenI racanAthI jemAM citro banelA che. eve e bhUmibhAga che. tathA have Avata vigere zadezanA artha batAvavAmAM Ave che. maNinu eka lakSaNu Avata che te te leAkamAM prakija che, tathA jalataraMgane paNu Avata kahevAmAM Ave che. eka AvanI sAme je khIju Avata thAya che tene pratyAvata rahe che. khIdu samUhAnI je paMkti hoya tene zreNI kahe che, eka zreNIthI je khrIjI zreNI nIkaLelI hAya che, tene prazreNI kahe che. sAi
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra masiddhaH, sauvastika puSpamANavI lakSaNavizeSI lokAdevAvagantavyo, barddhamAna zarAyasaMpuTaM, matsyANDakamakarANDa ke ko hAsiddhe eva, jAramArati maNelakSaNavizeSa lokajJApyo, puSpAvali padmapatrasAgarata raGgavAsAtIlatA padmalatAH prasiddhA eva, tAsAM puSpAralyAdi padmalatAntAnAM bhakta yA vicchityA citraiH AvartAdi lakSaNo. petaH, tathA- 'maccha ehi' sacchAyaiH-vilakSaNacchAyAyuktaH 'saparIparhi' samarIcikaH vahirgatakiraNajAlasa hataH, 'sa ujjoiehi sodhottaiH- bahirvyavasthita samIpatti vastusta maprakAzama.rodhotasahitaiH, evambhUtaH 'nANAvida paMcavaNehi nAnAvidhapaJca vargavibhinnajAtIyapaJcaraNopateH-tRNamaNibhizyopazobhito vanapaNDA, tAneva paJcavarNAna darza stumAha-'ta jahA' i-yAdi, 'taM jahA' yathA 'viNhehi jAva mukilehi kRNaNaryAyacchukatavarNaH, yAvatpadena nIlalohitapItA.nAM saMgrahI bhavati / etAn paJcavarNAn pRthak pRthak varNayati-tatra thama gautamaH kRSNavargavipaye pRcchati zreNi nikalI huI hotI hai yaha prazreNi hai sAthiye ptA nAma svastika hai, sauvastika aura puSyamANa ye do lakSaNavizeSa loka se jAnane yogya hai zarAyasaMpuTa kA nAma va mAnaka matsyANDaka aura mAga. NDaka bhI maNilakSaNa vizeSa hai| aura ye zrI ratna parikSakoM se jAnane yogya hai / jAra mAra bhI imI prakAra ke prajilakSaNavizeSa hai aura ye bhI joidiyo se jAnane yogya hai| 'zacchAdi patirIpahiM na:johi nAgaviNe' tathA ye tRNa magi sundara ti se yukta hai / bAhara nikalatI huI ki jAla, namaka hai nazA bAhara nahI huI nikaTa kI vastumo ke samRda ke prakAza karane vAle udyona se yakta jina pAMcavarNa dAle tRA aura nAnAvidhAniyo se mata bhUmi bhAga yunaka hai va maNiyAM kRSNavarNa, pArad zulkavarNa ilavarNoM se sazobhita hai yahAM yAvatpada se nIla lohita aura pIlakoM kA grahaNa yAne svastika kahe che. vinika ane puSamaNava e che zabdano artha leka samUhathI jANI levo. zarAsaMpuTane vaddhamAka kahe che ma ya DA ne makarAMDa e maNinA lakSaNa vizeSa che ane e ratnanI para karavAvALA pAsa thI sonA, 'sanchAehi samarIehiM saupajoehi NANAviha paMca gorg" tathA A tRga ane maNize suMdara kAtithI yukta che bahAra nIkaLatI kiraNabhALe thI yukta che tathA bahAra rahela samIpanI vastuonA samUhane prakAzita karavAvALA udyota tejathI yukata che. je pa ca varNanA tRga ane nAnA prakAranA maNithI e bhUmimAga cuta che, te maNi kRSNavarNa ya va zukala vaNathI suzobhita che ahIyAM yAspadathI nIla, lehita, ane pItavarNa
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 3.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam 'tastha NaM je te kiNhA taNAya maNIya' tatra-teSAM pazcavarNA tRNAnAM maNInAM ca madhye khalu yAni tAna kRSNAni tRNAni ye te kRSNA maNayazca 'tesiM NaM ayaM eyArave vaNNAvAse pannatte' teSAM kRSNavarNopetAnAM tRNAnAM maNInAM ca khala kim ayam-anantaramuddizyamAna etAvadrapo'nantarameva vakSyamANasvarUpo varNAvAso-varNanivezaH prajJapta:-kathitaH ? tadeva darzayati-se jahA NAmae' tathAnAmakam-'jImUtei vA jImUta iti vA, jImUto meghaH sa pI prArambhasamaye jalabhRto jJAtavya statsazastRNAnAM maNInAM ca kRSNavarNaH, tAdRzameghasyaivAtikAlimasaMbhavAt, iti zabda upamAbhUtavastUnAmaparisamAptiyotakA vA zabda upamAnAntarApekSayA samuccaye, evameva sarvatraiva iti zabda vA zabdo draSTavyAviti / / 'aMjaNei vA' aJjanamiti bA, tatra aJjanaM sauvorAJjanaM ratnavizeSo vA 'khaMgaNei vA' khaJjanamiti vA khaJjanaM dIpamallikAmalaH, 'kajjalei vA kajala miti vA kajjalaM dIpazikhA patitam 'masIti vA' mapIti vA, tadeva kajjalaM huA hai ina pAMcoM vargoM kA pRthaka pRthaka varNana karate haiM unameM gautama svAmI prathama kAlavarNa ke viSaya meM pUchate hai he bhagavan 'tattha NaM je te kaNhA taNA maNIya' ina pAMcavaNAle tRNoM aura maNiyoM ke bIca meM jo kRSNavarNavAle tRNa aura maNiyAM hai 'tesiNaM ayaM eyArUve kSapaNAvAse paNNatte' unakA varNAvAsa varNanyAsa isa prakAra kA hotA hai kyA ? 'se jahAnAmae jImUtaha vA' jaisA kAlA varSA ke prArama samaya meM jala se bharA huA bAdala hotA hai 'aMjaNetivA' jaisA kAlA sauvIrAjana yA isa nAmakA ratna vizeSa hotA hai 'khaMjaNehavA' jaimA kAlA-khaMjanadIpamallikA maila hotA hai 'kaja leichA' jaisA phAlA kAjala hotA haidIpa zikhA se girI huI madhI hotI hai arthAt kAjala ko kisI grahaNa karAyela che have e pAMce vargonuM alaga alaga varNana kare che temAM zrI gautamasvAmI pahelAM kALAM varNanA saMbaMdhamAM zrI mahAvIra prabhune pUche che ke he bhagavana 'tatya gaM je te kaNhA taNA maNIyA se panya paat| mana mANuyAmA 2405 vA taya mane bhaNiyo, 'tesi NaM aya eyArave vaNNAvAse paNNatte' to paryAvAsa-panyAsa mAvI zate hAya cha ? 'se jahA nAmae jomUteivA' varSAna pArasa samayamA reii saresA pANAvA // hAya che'aMjaNetivA' 2Na sIvAna matha! me nAnuna vizeSa ya che, 'kha jaNevA mana hIvAnI mekha-maza 2 ko hAya che. 'kajja. je rUvA" kAjaLa arthAta dIvAmAMthI kharelI maza jevuM kALuM hoya che, athavA kAjaLane tAMbAnA vAsaNumAM ekaThuM karI jyAre tene koI nigdha padArthanI mI0 108
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ 858 jIvA migamasUtre ) tAmrapatrAdiSu sAmagrIvizeSeNa gholitaM maSI bhavati, 'masIguliyA vA' maSIguTiketika gholitakajjalaguTikA 'gavaLevA' gavalakamiti vA gavalaM mahipasya zRGgam tadapi coparitanatvagbhAgApasAraNena draSTavyaM tatraiva viziSTasya kALimnaH saMbhavAditi, 'gavalaguliyAi vA gavalaguTiketi vA tasyaiva mahipasya niviDatarasAranivarttitA guTikA galaguTikA 'mamarer3a vA' bhramara iti vA, 'bhamarAvaliyA vA' bhramarAvaliketi vA, bhramarAvalikA bhramarapaGktiH: 'mamarapataMgasAre nA' bhramarapataGgasAra iti vA, bhramarapakSAntargato viziSTakAlimopacitaH pradezaH 'jaMbU phaLe vA' jambUphalamiti vA tatra jambUphalaM 'jAmUna' iti prasiddham, 'adAri vA' ArdrAriSTaH komaLakAkaH, 'parapuDhe vA' parapuSTa iti vA parapuSTaH tAmrapAnAdi meM ekaTThA karake jaba use kimI sAmagrI ke sAtha ghola diyA jAtA hai taba yaha vizeSa rUpa se kAlA hokara madhI kAlI syAhI ke rUpa meM AjAtA hai ise hI mapI kahI gaI hai hanI liye yahAM kAjala ko dRSTAnta koTi meM svAgayA hai 'mI guliyA vA' jaisI kAlI mapI kI guTikA hotI hai 'gavala' jaimA kAlA bhaisakA hotA hai-bhaiMsa ke sIMga kI upara kI khAla nikAla dene para vaha vizeSa kRSNavarNa kA hotA hai -- isIlie ise yahAM dRSTAntakoTi meM rakhA gayA hai 'gayalaguliyAr3a vA' jaisI kAlI gavalaguTikA zetI hai yaha galaguTikA mahiSa ke zRha ke niviDatara sAra bhAga se nirvarttita hone se vizeSa kAlimA vAlI hotI hai 'marehanA' 'jailA phAlA bhramara hotA hai / 'bhamarAvaliyAi vA' jaisI kAlI bhramarapaMkti hotI hai 'bhramarapatagasAre vA' jaisA bhramara ke pakSa ke antargata pradeza viziSTakAliyAvAlA hotA hai 'jaMbUphale vA' jaimA kAlA jAmRna kA phala hotA hai 'adAriti vA' jaisA kAlA sAthe meLavI devAmAM Ave che, tyAre te vizeSa prakAre kALu khIne camake che. ane tene pI kahe che. te khatAvavA ThThI kAjaLane dRSTAMta keTamAM lIdhela 'che 'makhIgu lAivA' bhasInI guTiza-goNI nevI ANI hAya hai. 'gavala" bheMsanuM sI ga jevu' kALu hAya che bhesanA sIgaDA uparanI khAla kADhI levAthI e vizeSa prakArazrI kALA dekhAya che tethIja tene ahIM dRSTAMta tarIke grahaNa 'gavalaguliyAivA' nevI ANI gavasaguTiGa hoya che. yA gavasazuTima bheMsanA mIgaDAnA ekadama sArabhAga rUpa hAvAthI vizeSa kALAza vALI hAya che 'bhamare ivA' ve ho labharo hoya che, 'bhamarAvaliyAivA' bhabharAyonI pati devI zreNI hoya he 'bhamarapattagayasArei vA' labharAmonI yAMnI 2ne| lAga prema vizeSa ahAranI aNAza vANI soya ', 'ja'bUphaleivA' 'juDA nevA kSaNA hoya che. 'adAridevA' agaanu' bhyu nevu aNu hoya che, parapuTThevA' *
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA ThIkA pra.3 3.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanas kokilaH sa ca kApAlito avatIti lokamasiddhaH 'vA' gaja iti cA, gajo hastI 'gaya kalabhei vA' gajakalama:-gajazizuriti cA 'kaNDasappei vA' kRSNasarpa iti vA 'kaNha kesarei bA' kRSNa kesara ivi dA, kRSNakesaro bakulaH, 'AgAsadhiggalei vA AkAzathiggalamiti vA AkAzadiggalaM zaradi meghavinimuMktamAkAzakhaNDaM tahadati kRSNam 'kaNhAsoyeti kA' kRSNAzoka iti vA 'kiNDakaNavIreha vA' kRSNakaNavIra iti bA, 'kaNhavaMdhujIvei vA' kRSNavandhunIva iti vA, ete azokAdayo vRkssbhedaaH| bhave eyArUve siyA' bhavettRNAnAM maNInAM kRSNo varNaH etAvadrUSo jImUtAdizvarUpaH kiM syAt ? ityevamukte zrIgotame bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'go iNaTe sapaDhe' lAyasarthaH samarthaH yaduktaH komala kAka hotA hai 'parapuDhei thA' jaisI kAlI koyala hotI hai gae kA jaisA kAlA hAthI hotA hai 'maya kalameti vA jaisA kAlA hAthI kA vaccA hotA hai 'kaNhasappeha vA' jaisA kAlA kRSNa lapa hotA hai kaNha kesarei vA jaisA kAlA kRSNa kezara-bakula hotA hai 'AmAsathiggaleha vA' jaisA kAlA AkAzathiggala hotA hai zaradakAla meM aghavinirmukta AkAza khaNDa hotA hai kahAnIeti vA' jaisA kAlA kRSNa azoka hotA hai 'kaNha kSaNavIrei vA' jaisI kAlI kRSNakanera hotI hai 'kaNA baMdhu jIvei vA jaisA kAlA baMdhujI hotA hai 'eyAraveniyA' to kyA he bhadanta ! vahA~ ke tRNoM kA aura maNiyoM kA kRSNavarNa ina pUrvoktajI mUtAdi ke jaisA hI hotA hai ? isa prakAra se zrIgautamasvAmI ke bIca meM hI pUchane para prabhuzrI ne unase kahA 'goyalA' ! 'No iNaDhe sanaDe' 4 sal 14jI hAya hAya che. 'gapaivA' hAthI 23 va bha mahAna aNe DAya che. 'gayakalabheivA' hAthInu parayu / hAya cha, 'kaNhasappeivA' vo laya 42 vi42|| 4 sa5 |y che. 'kaNhakesareinA' 2 4 382 54 DAya che. 'AgAsathiggaleivA' re Nu yaza thi hAya cha. arthAt za26 sabhA methI bhuta thayera mA ma hAya cha, 'kaNha soeivA' / / gory mA DAya che. 'kaNhakaNavIreivA' vI jI 45 42 / DAya che. 'kaNha badhujIveivA' pu. aNu 501 Deya che. 'eyArUve siyA' 8 sapan / tyAMnA tRnne| mana maNiyonI AtibhA mA pahelAM kahela megha vigerenA jevI hoya che? A rIte zrIgautamasvAmIe payamA prazna 42vAyA tanA uttara bhApatai prabhuzrI 49 che , 'goyamA ! nne| iNadve samaTe' mA atha sazasa2 nathI. arthAt 2vI rIta megha vigairene 4
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamastre evaM bhUtaH kRSNoM varNoM vA saNAnAM maNInAM ca kintu 'tesiNaM phaNDANaM taNArNa maNINa ya' tepI khala kRSNAnAM tRNAnAM maNInAM ca 'ittoirAe ceva kaMtatarAe' ito jImUtAdeH iSTataraka eca kRSNavarNenAmIpsitataraka eka, tatra kizcidakAntatA'pi kepAzcidiSTatarA bhavati tato'kAntatAvyavacchedArthamAha- kAntataraka evaM atisnigdhamanohAri kAlimopacitatayA jImRtAdeH kamanIyataraka eva 'piyatarAe ce| priyataraka eca, ataeva 'maNugAyarAe ceva' manojataraka eva, manasA jJAyanteanukUlatayA ca pravRttiviSayokri pante iti manohA:-mano'nukUlAH tataH prakarSa vivikSAyAM tarappatyayaH, tatra manohataramapi phizcimadhyama bhavati tataH sarvotkarSaH he gautama yaha artha samartha nahIM hai arthAt jaise jImUta Adi kAlevarNavAle abhI 2 kahe gaye hai vaise hAle varNavAle ye tRNa aura maNi nahIM hai kintu 'sesi kahANaM taNANaM maNINa ya ittoSTramarAe ceva kaMmata rAe' ina tRNa maNiyoM kA jo kRSNavarNa hai vaha ina jImUnAdika padArthoM se bhI bahuta adhika kRSNa-kAlA hai aura yaha unakI kRSNatA dekhanevAloM ko amacikA viSaya nahIM hotI hai kintu atyanna suhAvanI hI lagatI hai ataH atisnigdhamanohArikAlimA se upacita hone para bhI ye jImUta-meghaAdi kI apekSA atyanta kamanIya hI hai 'piyatarAe ceva' viyatara hI hai 'maNupraNayaroe ce' mane jJanara hI haiM jise mana anukUla mAnakara apanI pravRtti kA viSaya banAtA hai aisA padArya hI manoja kahA gayA hai / ima manojJa ke sAtha prakarSavivakSA meM 'tara' pratyaya hone varNavALA tamane batAvyA che tevA prakAranI kALAzavALA e tRNa ane bhagiyo nayA. 52 tu teviM kAhANaM taNANa maNINaya itto idrutagae ceva kaMtatarAe' e tRNa maNinI je kAlimA che te A jImUta-megha vigere padArthothI paNa ghaNu ja vadhAre kALAza che. ane e kALAzavALI jevAvALAne arUcikara hatI nathI paraMtu atyaMta sahAmaNI ja lAge che tethI atyaMta sinagdha ane manohara kALImAMthI yukata hovA chatA paNa e A megha vigerenI apekSAe atyaMta manIya 1 che. 'piyatarAe ceva' priyata204 che. 'maNuNNatarApa ceva' manojJata204 che jene mana anukaLa mAnIne pitAnI pravRttine viSaya banAve che, evA padArtha ja manejha kahevAya che. A mane jJanI sAthe prakarSanI vivakSAmAM ta25 pratyaya thavAthI "maneDUtara pada banI jAya che. A rIte je atizaya paNAthI manane anukULa hoya che, te maneztara kahevAya che keI kaMI manetara padArtha para madhyama hAya che tathI mAnI pAzamA sa4i pAsatA sATa 'maNAma: tarAe ceva' 2 56 hepAmA mAvasa. bhanana 2 pAtAne zarIrAta
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA ThIkA 1.3 7.3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 861 pratipAdanArthamAha- 'maNAmatarAe ceva ' mana Amataraka eva, manAMsi AmyanteAtmavazatAM nayanti iti mana Amataraka eva teSAM tRNAnAM maNInAM ca kRSNovarNAvAsaH 'vaNNeNaM pannatte' varNena maisa kathita iti / atha gautama nIlavarNaviSaye pRcchati - 'tattha NaM je te gIgA taNA ya maNINa ya' tatra teSAM tRNAnAM maNInAM ca madhye khalu yAni tAni nIlAni tRNAni ye te nIlA maNayazca 'sesi NaM teSAM khalu tRgAnAM maNInAM ca 'imeyArUve vaNNAvAse pannatte' kim ayam- anantoddizyamAna, etAvadrUpaH- vakSyamANasvarUpo varNAvAsa - varNanivezaH prajJaSTaH- kathitaH ? deva darzayati- 'se jahA NAmae' udyathA nAmakam 'bhiMger3a vA' bhRGga iti vA, bhRGgaH - (miMgoDI' iti prasiddhaH pakSazana laghunantu vizeSaH, 'pitte vA' bhRGgapatramiti vA, tasyaiva bhRGgAbhidhAnasya jantuvizeSasya pakSama 'cAse vA' cApa iti vA, cApaH pakSivizeSaH 'cAsapicche vA' cASapicchamiti vA, cApapicchaM cApasya pakSaH 'supati vA' zuka ivi vA. nIlavarNaH zukaH pakSI 'supicche vA' zukrapicchamiti vA 'pIlIti vA' nIlI iti vA nIlI 'nIla' se 'manojJasara' pada niSpanna ho jAtA hai / isa taraha jo atizayarUpa se mana ke anukUla hotA hai vaha manojJatara hai / koI 2 manojJanara padArtha bhI madhyama hotA hai - ataH ina kI kRSNatA meM sarvotkarpatA pratipAdana karane ke fafe 'maNAmanarAeceva' yaha pada kahA gayA hai jo mana ko apane vaza meM kara detA hai, vaha manoma hai yahAM para bhI prakarSa kI vivakSA meM tara pratyaya huA hai| isa prakAra ke kRSNavarNa se yukta yahAM ke maNi aura tRNa kahe gaye hai / aba zrIgotamasvAmI nIlavarNa ke viSaya meM pUchate hai- 'tastha NaM bhaMte nIlagA tathA ya saNI va vahAM para jo nIlevarNa ke tRNa aura maNi kahe gaye hai 'teSi NaM hameghArUve vaNNAvAse patte' unakA varNavAsa isa prakAra kahe hai kyA ? 'se jahAnAmae bhiMgeha yA bhiMga vAcAse vA cAsapicche vA, surati vA supapicchei vA, pIlIti vA, nIlI bheeha vA' jaisA nIlA bhRMga hotA hai jisako manema kaheva ya che. ahIyAM paNu prA'nI vivakSAmAM tarapU pratyaya thayela che. evI rItanA kRSNa vaNu vALA tyAMnA maNiye ane tRNNA hoya che tema kahela che. have zrIbhatabhasvAmI nIsavAnA saMbaMdhamAM anuzrIne pUche che 'tattha NaM bhaveNIlA taNAya maNI ya' tyAM ne nIsa varSAvANA tumane bhadiyo sA che 'vekhi NaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte' tetu varSAna A te tAvavAbhAM mAvesa che se jahAnAmae bhigeinA bhigapatteivA, cAseibA cAsaviccheivA sui vA suyApaccheivA pILItivA pIlIbhepaivA' bhRMga nevA nIsa nA hAya hai,
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtra iti lokaprasiddhaH 'golI bhei vA nIlI bheda iti vA, nIlIbhedo nIlIcchedaH nIlakhaNDa mityarthaH 'NIlIgulipAi vA nIloguTikA iti vA 'sAmAeti vA' zyAmAka iti vA zyAmako nIlavarNoM dhAnyavizeSaH 'uccaMtaei vA uccaMtaga iti vA, uccaMtago dantarAgaH 'vaNarAIi vA banarAjI iti vA vanarAjI lokaprasiddhava, 'halaharabasaNei vA' haladharavasanamiti vA, haladharo valadeva stasya vasanaMvastraM ilagharavaptanam , tat khalla nIlaM bhavati sarvadeva tathA svAmAvyAt haladharasya nIlavastra paridhAnAta, 'moggIvAi vA' mayUragrIvA iti vA 'pArevayagIvAi vA' pArAvata:-kapota stasya grIvA iti vA, 'ayasikusumeha vA' atasIkusumamiti vA, 'aMjaNakesigAkusumeha vA' aJjanakezikAkumumamiti vA, aJjanakezikA vana bhIgoDI kahate hai jaisA nIlA bhRGga patra hotA hai jailA nIlA cApa pakSI hotA hai jamA nIlA usakA paMkha hotA hai| jaimA nIlA raMgakA zuka-totA hotA hai jaisA nIlI zukakI paMkha hotI hai jaisI nIlI nIlI hotI hai, jaisA nIlA nIlIbheda hotA hai 'NIlIguliyAI vA' jaisI nIlI nIlI guTikA hotI hai 'sAmAeti' jaisA nIlA zyAmAkadhAnya hotA hai, 'uccataetivA' jaisA nIlA uccataga-dantarAga hotA hai| 'vaNarAI ivA' jaisI nIlI vanarAji hotI hai 'halaharabasaNei vA jaimA nIlA hala. ghara-balabhadra kA vasana-vastra hotA hai 'moragIvAti vA' jaisI nIlI mayUra grIvA hotI hai 'pArevayagIvAtiyA' jaisI nIlI pArAvata parevA kabUtara kI grIvA hotI hai 'ayati kusumeha vA' jaisA nIlA alasIkA phUla hotA hai 'aMjaNakesigA kusumeti vA jalA lIlA aMjana kezikAkusuma hotA hai 'aMjanakezikA' banaspati vizeSakA nAma hai jene bhagADI kahe che, bhRgapatra jevunIla hoya che. cAlapakSI jevuM nIla hoya che. jevI nIlI tenI pAMkha hoya che. zuka pepa) jevA nIlA raMganA hoya che.. ane jevI nIlaraMganI tenI pAMkha hoya che jevI nIlI lIla heya che. ane 2 nIsa sAmane se hAya cha, 'NIlIguliyA izA' sIkhanI zuTi gANI 24 sAlI ya che. 'sAmAeti vA' zyAmA nAmanu dhAnya sAdukhAya cha, 'ucchataetiyA' kI yan (in bhAvAnA 1 vizeSa) Deya che. 'vaNarAIivA' vanarAla vAlI ya cha, 'halaharavasaNeivA' 52 samarnu parevu kI DAya che 'moraggIvAivA' bhAranI zrIvA 2vI elal DAya cha, 'pArevaya gIvA ivA' pArevA-yUronI zrIvA va vIsI DAya che. 'ayasI kusumeivA' bhasIna yuddha 25 sIla BAya cha, 'aMjaNa kesigA kusumeivA' ma zinA dAsI 2 sanA hAya che 'mnmeshi|'
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - ameyacotikA kA pra.3 u.3 1.53 vanaSaNDAdikavarNanam 863 spativizeSa stasyAH kusumam aJjanake zikAkusumam 'NIluppalei vA nIlotpalamiti vA, 'NIlAsoeha vA nIlAzoka iti vA, 'NIlakaNavIrei cA' nIlakaNabIra iti vA, 'NIlabaMdhunIveei vA nIlabandhujIvaka iti va', 'bhaveeyArUce siyA' bhavet tRNAnAM maNInAM ca etAvadapo -nIlo varNAvAsaH kiM syAditi gautama vAkyam bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'No iNaDhe sADe' nAyamarthaH, samarthaH, 'tesi NaM nILagANaM taNANaM maNINa ya teSAM khalu nIlAnAM tRNAnAM maNInAM ca 'etto itarAe ceva' ita:-bhRGgAdeH iSTataraka eka 'kaMtatarAe ceva' kAntataraka eca 'maNumatarAe ceva' manojJataraka eva 'maNAmayarAe ceva' mana Amra ka eva, 'daNNeNaM pannatto' varNena nIlo varNAvAsaH prajJaptaH-kathita iti / isakA kusumanIlavarNa kA honA hai 'NIluppaleha vA' jaisA nIlA nIlo. spala nIla kamala hotA hai| 'NIlAmoebA' jaisA na lA nIla azoka vRkSa hetA hai 'NIlakaNavIrei vA' jaisI nIlI nIlaba nera hotI hai 'jIla. baMdhujIvei vA' jaisA nIlA nIla ba.dhujIvaka hotA hai to kyA, he bhadanta ! vahAM ke tRNa aura maNiyoM kA aisA hI nIlavarNa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai / goyalA! No iNaDhe sana he' he 'gautama / aisA artha samartha nahIM hai kyoMki 'teliNaM NIlagANaM taNANaM maNINa ya' una nIle tRNoM ko aura maNiyoM kA 'eto itarAe ceva kaMtatarAe ceva caNNeNaM panaso' jo nIlAcarNa hai vaha ina bhaGgAdikoM kI apekSA se bahuta adhika iSTataraka zAntataraka aura manojJalaraka tathA mana Ama. taraka hotA hai ataH ye nIle tRNa aura maNi ila raMga se una bhaGgAdikoM ko apekSA bahuta adhika iSTa tarapha Adi vizeSaNoM vAle hote hai| the vanaspati vizeSatuM nAma cha. menu 505 na bana DAya cha 'nIluppale ivA' noyasa nalasma lIya cha, 'NIlAsoeivA' nI ma vRkSa bAbu ya cha, 'NIla kaNavIre ibA' vI nIta, nAsa 42 hAya cha. 'jIlabaMdhujIveivA' nIsa madhu05 re nIta garnu hAya che. to hai bhagavana zuM te tRNa ane maNi evA nIla varNanA deya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIna 4 OM 'goyamA / NA iNaTre sama?' 8 gautama ! // atha 4thana mazagara nathI ma tesi NaM NIlagANaM taNANaM maNINa ya' se dI / mana maziyAnA 'ettoiTutarAeceva vaNNeNaM paNNattA'2 lIle varNa che te A bhaMga-bhamarA vigerenA karatAM ghaNo vadhAre ISTatara, kotataraka, ane mane jJataraka tathA mana Amataraka hoya che, tethI A nIla vaNanA tuSa ane maNi A bhaMga-bhamarA vigerenA raMga karatAM paNa ghaNAja vadhAre ITatara kAMtataraka, vigere vizeSAvALA hoya che. *
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamasUtre atha raktavarNavipaye zrIgautamaH pRcchati- 'tantha je te lohiyamA tuNAya maNIya' tatra teSAM tRNAnAM maNInAM ca madhye yAni tAni lohinAnI gAne ye te loditA maNayaca 'sesiNaM arameyArUde vaNNAvAse pannatte' tepAM lohitavaNamaNInAM kim ayam-anannaramuddizyamAna etAvadrapo vakSAmANasvarUpo varNAvAsA masA-kathitaH, tadeva darzAti-'se jahA NAmae' tadyathA nAmakam 'saplagahirei kA' zazakarudhisamiti vA, zazakaH 'sasArA kharagoza iti prasiddhastasya kadhiram 'urabharuhirei vA' urabhrarudhiramiti vA, upabhra ANaH 'beTA' iti lokamasiddha stasya rUdhiram, "jaramahirei vA nararudhiramita vA 'varAharu harei vA' carAharuviramiti vA varAho grAmazUkara stasya rudhiram 'mahisaruhirei vA mahiparudhiramiti vA, zazakAdi mahipAnAnAM rudhirANi zeSanIvarudhirApekSaza utkaTalohitavarNAni bhavanti, tata eteSAmupAdAnam / 'bAliMdagopaeDa vA bAlendra gopapha iti vA vAle dragopakaH sadyo jAta indragopakA, sa hi pravRddhaH san Ipadrako bhavati tato vAlagrahaNam indra gopakaH prathamapAi mAvI kITavizeSaH / 'bAladidAgarei vA' bAladivAkara iti vA, bAladivAkara prathama mudgacchan mUrya sacAtIva raktavarNoM bhavati-tathoktam aba zrIgautamAcAmIlohita varNa ke viSaya meM pUchate hai 'tatva NaM je te lohiyagANAdha maNIya lemiNaM ayameghAce vAcAse pagatte' vahAM jo lAla varNavAle tRNa aura maNi kahe gaye haiM unakA varNavAma ima prakAra hotA hai kyA ? 'se jahANAmae samarmAharezyA' janA zAsa-kharagoza kA rUdhira lAla hotA hai| 'urubhamahirevA' jaimbA TAkA madhira la la honA hai| 'paramahireha bA jainA manuSya kA macima lAla hotA hai| varAhamadire bA' jai pA sukara kA rUdhiralAla holA hai / 'mahilamahireha vA' jaimA mamA kA madhira lAla hotaa| pAliMdagovaeti vA' jaimA lAla bAla prathamavarSAkAlabhAvo indragopakakITa vizeSa hotA hai 'baaldivaamhave gItamarI lehita lAla varNana sa ba dhanA prabhuzrIne prazna karatAM se mAna 'tatya gaMje se lo hayagA tagA ya maNI ya remiNa ayameyA. ve caNNAvAse paNNatte tyAM ela 5 vANA ta sane maNiya dyA che. to pAsa-namA prabhA DAyathe ? 'se jahAnAmae sasakamahireDavA' sasA hI sAya cha, 'nnruhireiv|' manunu sahI a sAya che. 'umAhirevA' TAnusAhI resa hAya varAha gahire ivA' 12 sunuvADIlA tya cha, 'mahisarahireivA' me sanu sahI sArA DAya che. 'vAli dagovaeiyA' pA vahinA samayamA panna thye| mAdA 5 8Ira vizaSa 21 sAda DAyo , 'bAladivAka
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra.3 u. 3 su. 53 vanapaNDAdikavarNanam 865 1 udaye savitA rakto, raktavAstamaye'pi ce 'ti / 'saMjhanbharAge vA' sandhyAbhrarAga iti vA varSAkAle sandhyAsamayabhAvI abhrarAgaH 'guMjaddharAe / ' guJjArddharAga iti vA, tatra guJjA lokaprasiddhA tasyA arddha rAgo yo rakto bhAgaH guJjAdarAgaH, guJjAyA uparitanArddha mAgaH kRSNo bhavati, nimnabhAgastu atirakto bhavati, tato gujArddha grahaNam 'jAti hiMguLaei vA' jAtyahiMguluka iti vA 'silavAha vA' zilApavAlamiti vA, zilAmavALanAmA raktaratnavizeSaH, 'pacAlaM kure vA' vAlAGkura iti vA tasyaiva pravAlanAmaka ratnavizeSasyAGkuraH mavALAkura, sa khalu prathamogatatvenAtyantarakto bhavati tata svadurAdAnamiti / 'lohitakha maNIti vA' lohitAkSa maNiriti vA, raktavarNo maNivizeSa lohitAkSamaNiriti / 'lAkkhArasa ei vA' kAkSArasa iti vA, lAkSA khalu lokapasiddhA, tasyA rasaH, 'kimirAge vA' mirAga iti vA 'rattakaMbale vA' raktakambala iti vA, 'cInarevA' jaisA lAla bAla divAkara hotA hai jaise kahA hai 'udaye mahinA rakto raktazcAstamaye'vica' sUrya udaya samaya meM tathA asta ke samaya meM bhI lAla hI hotA hai 'sajanbharAgeha vA' jaisA lAla varSAkAla meM saMndhyAsamaya kA anurAga hotA hai 'guMjaddharAei vA' jaisA lAla guMjA kA - rattIkA - arddhabhAga kA raMga hotA hai / 'jAtihiMguLe vA' jaisA lAla zilApravAla- pravAla nAmakA ratna vizeSa hotA hai- 'papAlaM kurezavA' jaisA lAla prabAlAGkara hotA hai mavAla koMpalakA aGkura prathamo ina hone se atyanta lAla hotA hai isIliye yahAM use dRSTAntakoTi meM rakhA gayA hai 'lohitakmaNI vA' jaisA lAla lohitAkSamaNi hotA hai 'lakkhAra sehavA' jaisA lola lAkSArasa hotA hai / 'kimirAgei vA' jaisA lAla kRmirAga hotA hai 'rattakaMbale vA' jaisA lAla rakta rekhA' nevA sAsa mAsa hivAra sUrya hoya che. prema 'udaye savitA rako rakta zvAstamaye'pica' sUryanA sahayanA samaye mane asnA samaye ya raMga sAsa, hAya che, saMjanbhara ivA' varSAnI saMdhyA samayano raMga sAsa hoya che. 'gujaddharAgeivA' gula- ratinA ardha laagne| raMga leva lAla hoya che, 'jAti hiMgulevA' latya hiMgaNeona raMga vA sAsa hoya che. 'silavAleivA' zilApravAsa avasa nAmanA tnavizeSanA raMga vo bAsa hAya hai, ''vAla' kurevA' pravAsana bhrne| varSA nevAsAsa hAya che, pravAlanI paLanA aMkura pahelAja nIkaLela hovAthI ghaNuAja lAla hoya che. tethI maDiyAM tene dRSTAMta tarI rela he 'lohitakkhamaNI ivA' bohitAkSamaNi devu sAda hAya hai, 'lakkhArasevA' sAkSArasa nevA sAsa jI0 109
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ 866 jIvAmigamasUtre piharAsaha dA' cInapiSTarAziriti vA cInamiti raktavarNo dhAnyavizeSaH tasyA piSTaM cUrNa tasya rAzi:- puJja iti vA 'jAyasupaNakusumeha vA' japAkusumamiti vA 'kiM suyakusumeha va kiMzukakusumamiti vA, ki zukaH - pakAzavRkSa stasya puSpam 'pArijAyakusumeha vA' pArijAtakusumamiti vA 'rattuppale vA' raktotpalamiti vA 'racAsoeDa vA' raktAzoka iti vA 'rattakaNavIrei vA' raktakaNavIra iti vA 'raktabaMdhujIvei dA' raktabandhujIvaka iti vA, 'bhaveyArUve siyA' bhavettRNAnAM maNInAM ca etAvadrUpaH kiM rakto varNAvAsa iti gautamasya vAkyam / bhagavAnAha - 'he gautama! 'no iTTe samar3e' nAyamarthaH samarthaH 'tesi NaM lohiyagANaM taNANa ya kambala hotA hai 'cInapaTTagasIha vA' jaisI lAla cIna piSTa rAzi hotI hai arthAt cIna nomakA lAlaraMgakA dhAnyavizeSa ko kahate haiM usakA pISTa ATA jaisA hotA hai 'jAyasuNakusumeha vA' jaisA lAla jAsUsakA phUla hotA hai / 'kiMkusumeha vA' jaisA lAla 'kiMzuka - palAza kA puSpa hotA hai 'pArijAya kusumeha vA' jesA lAla pArijAtaka kA kusuma hotA hai 'rattuppale vA' jaisA lAla raktotpala hotA hai| 'rattAsoei cA' jaisA lAla raktAzoka hotA hai 'rattaNavIreha vA' jaisI lAla rakta kanera hotI hai 'raktabaMdhujIve vA' aura jaimA lAla rakta baMdhujIvaka hotA hai to 'bhaveeyAhavesiyA' kyA ! he bhadanta ! una tRNa aura maNioM kA aisA hI lAla varNana hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI karate hai- 'gomA ! jo haNDe baDe he gautama! yaha artha samartha nahIM hai kyo ki 'lesi NaM loliyagANaM taNANaya naNaNaya' una rakta tRNa evaM hoya the. 'kimirAgeivA' bhirA ye sAla hoya he 'ratta kaMbaleivA' sAsa zramaNa raMga nevAsAsa hAya he 'cIna viTTharAsIivA' thIna nAmanA dhAnya vizeSano piSTa boTa vo sAla sAtha che, 'jAyasuraNa kusumeivA' nevAsAsa raMga lasunA puSpA hoya he 'kiM suyakusumeivA' vizu pAza bhArAnu yuSya suno raMga yuSya ne sAsa hoya hAya hai, 'pattA soDavA sasa raMga sAsare sAsa se che 'pArijAya kusumevA' pAritaunu 'tumpale IvA' sutotyasa sAla bhajano raMga vA va sAsa 2,tAza hoya che, 'rattakaNavIreivA' leve hoya che, 'rattatra dhujIvedavA bhane nevAsA raMga sAsa dhulavAnA hoya che 'bhaveyArUvesiyA' se lagavan zu N se tRthe| bhane maciAnA raMga eveAja lAla hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 'goyamA ! No NaTTe samaTTe' he gautama! artha sabhya nathI. bhaTThe 'tesiNaM lohiyamANa taNANaya maNINaya' se sAsa tRSo bhane bhathiyono sAsa raMga 'etto va he "
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaryAtakA TIkA pra.3 u.35.53 vanapaNDAdikavarNanam maNINa ya' teSAM khalu lohitazAnA tRNAnAM ca paNInAM ca 'eco itarAe cetra jAva vaNNeNaM pannatte' ita iSTataraka eva priyataraka eva kAntatarapha eca manojJattaraka eva mana Amataraka eva lohito varNAvAsa: 'vaNNeNaM pannatte' varNena majA iti // ___ atha zrIgautano hAridravarNaviSaye pRcchati-'tavya Na je te hAliyA taNAya maNIya' tatra-teSAM tagAnAM ca maNInAM ca madhye yAni tAni hAridrANi pItAni tRNAni ye te hAridrAH pItA maNa pazca 'tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte' teSAM pItAnAM tuNAnAM ca maNInAM kim ayam anantaramuddizyamAnaH, etAvadrUpAvakSyamANasvarUpo varNAvAlo varNazanivezA yajJapta-kathitaH ? sadeva darzayati-'se jahA NAmae' tadyathAnAmakam 'caMpaei vA' campaka iti vA 'caM pagacchalkIi vA' campakacchallIti vA, campakacchallI-suvarNacampakatvak 'ca payabheei vA' campakabheda iti vA, campa kabhedaH-suvarNacampakacchedaH, 'hAliddAi vA hAridrA iti vA maNiyoM kAlAlavarNa 'etto itarAeceva jAva banneNaM paNNatte' ina zazakarudhirAdikoM se bhI adhika iSTatara aura kAnAtara hai| yahAM yAvatpada se manojJaptara aura mano'matara' ina vizeSaNoM kA grahaNa huA hai ina padoM kA artha pIche likhA jA cUkA hai| akSa zrIgautamasvAmI hAridra pIle varNa ke viSaya meM pUchate haiN| he bhagavan 'tattha Na je te hAlidagA taNA ya maNI ya' una tRNa aura maNiyoM ke bIca meM jo vahAM para haridravarNa ke pIlevarNa ke tRNa aura maNi hai 'tesiNaM aghameghArUce vaNNAvAle pannate' unakA varNavAsa varNavinyAsa vakSyamANaprakAra se hai 'he jahA nAmae caMpaei yA caMpagacchalloi vA caMpaya meei kAhAlidAha yA' jaisA sudhaNaM campaka vRkSa pIlA hotA hai, 'suvarNacampakavRkSakI chAla pIlI hotI hai, suvarNadhampakako khaNDapIlA hotA hai jaisI haldI pIlI hotI hai, 'hAlihabheei idrutarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNatte' mA sasasAnA sADI vigairenA 2 gathI 55 vadhAre ISTatara ane kAMtatara che. ahIMyAM yAvatpadathI mArUtara ane mane gamatara A vizeSano saMgraha thayo che A padano artha pahelAM kahevAmAM AvI gayela che. have zrIgautamasvAmI haridra pILA varNanA saMbaMdhamAM prabhuzrIne pUche che ke 3 bhagavan 'tattha NaM je te hAlihagA tagAya maNIya' se ty| ma mali. yAmA tyAne pInA to mana mnnuiye| cha, tara vAsA 'tekhi NaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' tana va vinyAya na vakSyamA prAthI che ? se jahAnAmae capaeivA, capagacchallIivA caMpagabheeivA hAlihAivA' suvarNa caMpaka vRkSa jevuM pINuM hoya che. suvarNa caMpaka vRkSanI chAla jevI pILI hoya che, suvarNacaMpakano khaDa je pILA hoya che, haladara jevI
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamale 'hAlidabheraha vA hAridA bheda iti vA, haridrAbhedo haridrAchedaH, 'hAliguliyAi vA' hAridrAguTikA iti dA, hAridrAsAra nirvatitA guTikA 'hariyAliyAi vA' haritAlikA iti vA, pRthvI vikArarUpA lokamasiddhA haritAlikA, 'haritAliyAbhepaDa vA' haritAlikA bheda iti vA, haritAlikAbhedo haritAlikAchedaH, 'haritAliyAguLiyAi vA' haritAlikAguTiketi vA, haritAlikAsAranirvattitA. guTikA haritAlikAsuTakA, 'ci urei vA' cikura iti vA, cikoro rAgadravyavizeSaH, 'ciuraMgarAgei vA' cikurAGgagaga iti vA, cikurasaMyoganimitto vastrAdau. rAgazcikurAgarAga iti / 'varakaNagei vA varakanakamiti vA, varakanakaM jAsyamuvarNam 'barakaNagaNighasei vA barakanakanigharSa iti vA, darakanakasya jAtyasuvarNasya ya: kapapaTTa ke nivarSaH sa varakanakanidharSaH 'suvaNNAnippiei vA' suvarNazilipakamiti vA apArthoM lokato'vaseyaH 'varapurisavasaNei vA parapurupavasanamiti vA, varavA jalA haldI kA TukaDA pIlA hotA hai hAlida gulighAi vA haridrA. kI golI pIlI hotI hai 'hariyAliyAi vA jaisA haritAlIlA hotA hai 'haritAliyAbheei vA haritAlakA khaNDapIlA hotA hai 'haritAliyA guliyAi hA' haritAlakI golI pIlI hotI hai 'ciure vA' cikura gagadravyavizeSa jaisA pIlA hotA hai 'cikuraMgarAgei vA' cikRrAGgaroga jaisA pIlA hotA hai 'cikura ke maMyoga se jo vastrAdi meM rAga hotA hai usakA nAma cikurAgarAga hai 'varakaNageha vA' jaisA zreSTha suvarNa pIlA hotA hai 'varakaNagaNigha se vA' zreSTa suvarNa kI kasauTI para kI gai gharpaNarekhA jaisI pIlI hotI hai 'suvaNasippiei vA' suvarNa zilpika jaisA pIlA hotA hai isakA artha loka se jAnane yogya hai 'vara purisavasaNei vA vara purupa-vAsudeva-kRSNa kA vastra jamA pIlA hotA pIlI 3ya che. 'hAlidabhepaivA' hA 1 2vI pINA DAya che. 'hAliguhiyAivA' hanI gAjI va pIjI sAya che. 'hariyAliyAivA' haritA 23 pImA DAya cha 'haritAliyAbheeivA' haritAsana gareko pANI DAya che. 'haritAliyA guliyAivA' ritAlinI kI 2vI pIjI 21ya che 'cireivA' thi62 me ta pANu dravya vizeSa pAhAya che, 'cikuraMgarAgeivA' virAmanAra va pINA DAya che vinA mejavAthA vana vigairemA 2 thAya cha tetuM nama ziMga che. 'varakaNageivA' zreSTha se pIya cha, 'vararuNANighaseivA' uttama senAna seTi 52 421.bhA mAdAsATa 23 pINA hAya che. 'suvaNNasippieivA' sAnAnu zili54 pIDAya che. 'vara purisavasaNeivA' 12535-pAsuheva pyanu 527 2
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyadyotikA TIkA pra.3 u.3 1.53 vanaSaNDAdikavarNanam puruSe varaH zreSTho varapuruSa-vAsudevaratamya vasanamiti parapurupavasanam-vAsudevasya vasanaM pItameva bhavatIti tadupAdAnamiti / 'sallaI kusumeha vA zalyako kusumamiti vA, zalyakIkusumaM lokata e vAdagantavyamiti / 'caM paNa kusumeivA campakakusumamiti vA, campakakusumaM suvarNavapakusumapiti / 'kuhuMDiyA kusumeha vA' kuSmANDI-kusuma miti vA, kUSmANDokusumaM puruSaphalIkusumam iti 'koraMTagadAmei cA' koraNTakadAma iti vA, koraNTakaH-puSpajAtivizeSastasya dAmamAleti koraNTakadAma / 'taDabaDA kusumeha vA' -DabaDA kusumamiti vA, taDavaDA AulI tasthAH kusuma taDavaDA kusamamiti 'ghosADiyA kusu pei vA' ghoSAtakIkusumamiti vA / 'suvaSNajUhiyA kusume bA' suvarNayUthikAkulamamiti vA, ghoSAtakI suvarNa yUthikAkusume lokAdeva jJAtavye / 'suharinnayA kusumei vA' suhariNyakA kusumamiti vA, muhariNyakA vana spati vizeSastasyAH kusuma suhariNyakA kusumamiti / 'viyagakusumeha vA' bIyakakumumamiti vA, bIyako vRkSavizeSo koka prasiddhastasya kusuma miti 'pIyAsoe hai 'sallaha kusumeha vA zalyazIkA kusuma jailA pIlA hotA hai caMpaka kusumeha vA suvarNa campA kA puSpa jaisA pIlA hotA hai 'kuhuMDiyAkusumeha yA' jaisA kuSmANDa-puspa phalI-kolA kA puruSa pIlA hotA hai| 'koraMTagadAmei vA' jaisI koraNDaka puSpoM kI mAlA pIlI hotI hai 'taDapaDAkusumeha vA' jaisA taDapaDA kA phUla pIlA hotA hai AvalI kA nAma laDabaDA hai 'ghosADiyAkusumeha vA jaisA ghoSAtakI-toraha kA puSpa pIlA hotA hai 'subaNa jUjhyiA kusumeha vA jaisA pIlA puSpa suvarNa yUdhikA sonA juhI-kA hotA hai 'suharinnayAkussumeha vA suhariNyakA kA puSpa-vanaspati vizeSakA puSpa jaisA pIlA hotA hai| 'ghIyaga kuplumeha vA dIpaka vRkSa kA phala jaisA pIlA hotA hai poyAsoeDavA' jasA pIta azoka vRkSa puSpa pIlA hotA hai / 'pIyANavIrei vA jaisA pANu ya cha, 'sallaikusumeivA' zalyahIna yu.52 pANu DAya che. 'ca paka kusumeivA' suva ya pAtu 505 2 pAya che. 'kuhuDiyA kusumeivA' bhAMDa mAnusa yu pI pANu hAya che, 'kora TagadAmeivA' 34 Y0pAnI mA 2 pANI hAya cha, 'taDavar3AkusumeivA' ta34311 revA pAya hAya che. sAnu nAma ta34che. 'ghosADiyA kusumeivA' 55181 turiyAnA 05 23 // pI hAya cha, 'suvaNNajahiyA kusumeivA' supa yUthi sonA hAna 05 241 pIsa DAya hai, 'bIyagakusumedavA' bhii| vRkSanA 3321 pI! hAya , pAyAsoeivA' pI nA 5 vA bhI hAya cha, 'pIyakaNavIreivA' pIjI 42gunA 5 21 / pii| saya cha,
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 jIvAmigamasUna vA' pItAzoka iti vA 'pIyakaNavIrei vA' pItakaNavIra iti vA 'pIyabaMdhunIvaei vA pItavandhujIvaka iti vA / gautamaH prAha-he bhadanta ! 'bhave eyArUve miyA' bhavet kiM pItAnAM tRNAnAM maNInAmetAvaTUpo'nantarodIritasvarUpo varNAvosa: ? iti bhagavAnAha-he gautama ! 'jo iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH kintu 'tesiNaM haridANaM taNANaya maNINaya' teSAM khala haridrANAM tRNAnAM maNInAM ca 'patto ihA. rAe ceva jAva vapaNeNaM pannatte' itaH campakAdivarNApekSayA'pi iSTataraka eba, kAntataraka evaM miyataraka eva manojhavaraka eva, mana Amataraka eva prApta:-kathita iti / ___ atha zrIgautamaH zuklavarNaviSaye pRcchati-'tattha Na je te suviphalagA taNA ya maNIya' tatra khalu yAni tAni zuklAni tRNAni ye te zuklA maNayazca 'siNaM ayameyArUve vaNNAcAse pannatte' teSAM khalu tRNAnAM maNInAM ca zuklAnAmayamanantarovizyamAna etAvadrUpo vakSyamANasvarUpo varNAvAso varNakaniveza:-majJapta:-kathita ? pIlI kanera kA puSpa pIlA hotA hai| athavA 'pIyavaMdhu jIvaei vA' evaM jaisA pIlA puSpa pIta baMdhujIvaka vRkSa kA hotA hai 'bhaveeyArUve siyA' to kyA he bhadanta ! aisA hI pIlA varNa vahAM ke pIle tRNa aura maNiyoM kA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI ne kahA hai 'goyamA ! No iNave sama?' he gautama / yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'tesi gaM hAlidANaM laNANaya maNINaya' ye haridra pIle varNavAle tRNa aura maNi 'eto itarAe ceva jAva vaNNaNaM paNNatte' campakAdivarNa kI apekSA bhI iSTatara hai aura kAntantara hai priyatara manojJatara aura mano'matara hai apa zrIgautamasvAmI zuklavarNa ke viSaya meM pUchate hai 'tastha NaM je te sukkikagA taNAya maNIya tesiNaM ayameyAkhve vaNNAvAse pannatte' vahAM una tRNoM aura maNiyoM ke yA pIyabaMdhujIveivA' yA pAgA dhula vRkSanA dUta DAya che. 'bhavezyorUve khiyA' se lagavan mA tyAMnA to ane bhaziyAnA va mevI rItanI pILAza vALo hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 44 che , 'goyamA ! jo igaTe sama?' he gautama mA ma samarthita nayA bho 'si Na hAlidANaM taNANaya maNINaya' yo pIpA paNa pANA t| mana bhAye'etto iTTatarAeceva jAva vaNNeNa paNNatte' yahinA pIpA vA 42tA e taNe ane maNine pILe varNa ISTatara che. kAntara che priyatara che. majJatara che. ane maneSamatara che, ve zrIgotamasvAmI zusapanA samayamA prabhuzrIna pUche che 'tattha NaM je te sakillagA taNAya maNIya tesi gaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' tyAMnA e tRNe ane maNiyamAM je zveta varNanA tRche ne maNi che, enI dhoLAza
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairdyotikA ThIkA pra. 3 u. 3 su. 53 vanapaNDAdikavarNanam rI tadeva darzayati- ' se jahANAmae' tadyathAnAmakam 'aMkei vA' aGka iti vA aGkoratnavizeSaH 'sNkheiv|' zaGkhaH iti vA, zaGkhaH siddhaH 'ca'deha vA' candra iti vA, 'kuMde vA' kunda iti vA kundaH puSpavizeSaH, 'kumuei vA' kumudamiti vA, 'dayaivA' udakaraja iti vA, 'dahighaNe vA' dadhidhana iti vA, 'khIre vA' kSIramiti vA, 'khIrapUrei vA' kSIrapUra iti vA 'haMsAvaLIta va haMsAvaliriti vA, haMsasthAvaliH paMktiriti sAvaliH | 'kaucAvalIti vA' krauJcAvaniriti vA, krauJcasya - pakSivizeSasyAvaliH - paMktiH krauJcAvaliriti, 'hArAvalIti cA' cArAvaliriti vA hArasya- mauktikahArasthAvali:- paMktiriti hArAvaliH | 'valayA - caLIti vA' vaLayAvaliriti vA, valayasya- rajatanirmita kaGkaNamyAvaliH- paMktiriti valazavaLiH 'caMdAvalIti vA' candrAvaliriti vA, candrANAM taDAgAdipu - vI meM jo zulkavarNa ke tRNa aura maNi hai unakA varNana isa prakAra kahA hai kyA' se jahANAmae aMkei vA saMkhei vA caMdeha vA kuMder3a vA kusumeha vA 'jaisA praGkaratna zubhra hotA hai jaisA zaGkha zubhra hotA hai jaisA candra zubhra hotA haiM jaisA kunda puSpa zubhra hotA hai jaisA kusuma puSpa zubhra hotA hai 'dadhara eti vA' jaisA - udakaraja - udaka bindu sapheda hotA hai 'dahighaNe vA' jemA davidhana - jamA huA dahI rUpheda hotA hai 'khoreha vA' jaisI khera sapheda hotI hai 'haMsAvalIti vA' jaisI haMsoM kI paMkti sapheda hotI hai 'koMcAvalIti vA' jaisI krauMca pakSIyoM kI pakkI sapheda hotI hai 'hArAvalIti vA' jaisI hAra kI paMktI sapheda hotI hai / 'valayAvalIti vA' rajatanirmita vagoM kI paMkti jaisI sapheda hotI hai 'caMdrAvalIti yA' taDAga Adi meM, jala ke bhItara prativimbita candra yA nIthe prabhAainI hoya che ? ' se jahAnAmae akezvA sakheivA ca dehavA devA kusumeivA' ' ratna nevu saha hoya che, zAma ve dhoNI hoya che, caMdramAnA vaNu jevA sapheda hoya che, kuda puSpanA raMga jevA sapheda hoya che, subha puNya nevu saha raMga hoya che, 'dayara tivA' 4x204 hAjihu bheSu saha hoya che, dahighaNevA' bhAve hAhI revu sadeha hoya hai, 'khIre ivA' bhIrane va sahAya hai, 'khIrapurezvA' kSIrapura vane abhUDa vA saha hoya che, 'i'sAvalItivA' sonI pati nevI saha hoya che, 'koMcAvalI tivA' DoMya paDatI nevI saTa DAya che, 'hArAvalItivA' hAranI yati vA saha hoya che. 'valayAvalIti vA ' yAMhInA manAvesa 4*4] mahAyAnI paMDita levI saha hoya hai, 'caMdAvalI tivA' tadAva vizeremA sanI hara atigiMga vAjA caMdranI paMDita vI pakSIyonI
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovAbhigamane jalAntaH pativimvitAnAmAvaliH-paMktiriti candrAvaliH / 'sAradIya ralAhaei pA' zAradIya balAhaka iti vA, zAradIya:-zaratkAlasambandhI vakAhako megha iti zAradIya balAhaka iti, 'dhaMdhoyaruppa paTTe yA' dhmAvadhItarUpyapaTTa iti vA, mATa: -agnisaNa nirmalIkRto dhauto bhUmikharaNDita hastasaMmArjanena nizitIkato yo hapyaraho rajatapatram sa mAtadhautarUpyapaTTaH / athavA dhmAtena- agnisaMyogena yo dhautA-zodhito rUpyapaTTaH / 'sAlipiTTharAsIti vA' zAlipiSTarAziriti vA, zAlInAM taNDulAnAM piSTaM kSodarasya rAziH puJja iti vA, zAlipiTarAziriti / 'kuMdapuSphagamoti vA, kundapuSpagaziriti cA, kundapuSpaM lokaprasiddha vasya rAzi:samudAya iti kundapuSparAziriti 'kumuparAsIti vA kumudarA ziriti vA, kuzudA -candravikAzi kamalAnA rAziriti kumRdarAzigiti 'mukkachi bADIti kA zuSkachivADI iti vA, chevADI nAma vallAdi phalikA yA ca kvacidezavizope zuSkA satI zuklA bhavati iti tadupAdAnam / pehuNa mijAti vA' pehamiMjeti vA kI paMkti jaisI sapheda hotI hai| 'sAravIcayalAha pai vA' zAradIya zaraskAla sambandhI-balAhaka-megha jaimA ghavala hotA hai 'dhaMtoyasara. paTTe vA' mAta agni ke saMparka se nirmala kiyA gayA pazcAt-dhauta rAkha Adi se mAMjara aura hAtha Adi se sApha kara nirmala kiyA gaNa gjata paTTa jaisA sapheda hotA hai 'mAlipihAnIti vA' cAvala kI cUrNa zijI mapheda hotI hai 'kuMda pupphaganIti dA' kuMda puSpagazi jaimI sapheda hotI hai 'kumuparAmIti kA kumuda zvana kamala kI rAzi jaimI maphe honI hai 'sukAchibADIti vA semakI phalI kA nAma chivADI hai yA sugva jAne para lapheda ro jAtI hai ataH zurukAchiyADI ke jaisI sapheda hatI hai 'pehuNamijAti vA peDaNa-mayUra pIccha ke madhyavartI minyj| jailo atIyadhavala hotI hai 'biseti vA' pima mRgAla jaimA sa3 saya 2, 'sAradIyapalAhae tivA' 22 janA pala hai. meghA pA ra ), 'dhata dhoyaha pAijA' bhAta maninA yogayI nima 421mi 24 sana te pachI rAkha vigerethI majIne hAtha vigerethI sApha karI nirmaLa banAvela yAhI 24 saha hAya cha, 'sAlipigasItibA' yAmAna khoTo sahi hAya cha, 'ku'phAsa tivA' 16 185ne| sabhU / saI hAya che. 'sakkachivADI tivA' semanI 5sIna 1i 33 che te sa taya tyAre se 25 laya cha tazI su2 chiI 2vI 234 DAya che 'pehuNa mijA pvA paNa meranA pIchAnI madamAM rahela miMjA jevI sapheda hoya che, 'boseivA' jisa bhRyAla va sa36 hAya che, miNAlietivA' bhRNAlina
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayaramotikA kA pra.3 u.3 khU.53 vanaSaNDAdikavarNanam peNaM mayUrapicchaM tanmadhyavattinImiJjA pehuNamiJjA sA cAtIva zuklA bhavatIti / viseti vA cisamiti vA bimaM pakinI kandaH / 'miNAlieti kA' mRNAlikati vA, mRNAlaM padmatantuH / 'jayadaMtevi vA gajavanta iti vA, gajo hassI tasya danto. gajadantaH sa cAlIva zuklastatastadupAdAnam / 'lavAdaleti vA' lAdalamiti vA, lavaGgapatramatIva zuklaM bhavati laharUudupAdAnan, 'poDarIyadati vA pauNDarIka dalamiti vA, pauNDarIkaM zvetadalam 'siMduvAramalladAmetivA' sinduvAramAlyadAma iti vA, sinduvAra: zvetapuSpo vRkSavizeSa: 'setAsopati vA zvahAzoka iti vA, 'seyakaNavIrei vA zveta RpanIra iti vA, 'sezbaMdhunIthaei vA deta vadhu jIvaka iti vA, gautamaH prAha -zveeyArUve siyA' zveda kiM zvetAnAM tRNAnAM maNInAM caitAdrUpa:-anantarodIritasvarUpo vAsa iti bhagAn pAha-he gautama ! 'No iNaTe sADe' nAyarthaH samarthaH kintu 'tesiNaM mukkillANaM daNANaM zukla hotA hai mijAliliyA miNAlizA-disatantu-jailI zukla hotI hai 'gayadaMteti bAra jadana jaisA dhavala hotA hai| 'lavaMgadaletiyA' lauMga ke vRkSa kA patA jaillA cala hotA hai 'poMDarIyadaleti vA' puNDarIka zvenasAlakI pAMkhaDI jaisI sapheda hotI hai siMduvAramalladA. meti vA' sinduvAra puSpoM kI mAlA japtI svapheda hotI hai letA loeti vA' zveta azoka jailA zubhra hotA hai 'lekhakaNavIreha vA zveta kanera jaisI sapheda hotI hai letha baMdhujIvehavA' zveta bandhujIva-pakulajaisA sapheda hotA hai bhaveemAlaveliza' to kyA! he bhadanta ! aisA zukla rUpa una tRNoM kA aura maNiyoM kA hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai 'goyanA ! johaNadve sabaDhe he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki 'teliNaM suvikallANaM taNANaM maNINa ya' una masatantu vA sa hAya cha, 'gayadate ivA' hAthI dAMta va sa hAya cha. 'lavaMgadaleivA' savinA vRkSanA pAna 241 sa DAya che. 'poMDarIya daletivA' dhurI dhokA bhanI yAMnI revI sahAya cha, 'siMduvAra ' malladAmetivA' siMhavAra yAnI bhANA ravI sa36 DAya che 'setAsoetivA' zveta ma ya 21 soDAya che. 'seya kaNavIre ivA' gheNI 2ena pu052 saha DAya cha, 'seya badhujIveivA' zveta madhuLava-ma 5 sa hAya che. bhaveNyAsave siyA' hai bhagavan to zu.ye to| ane maNiyAnI vetatA evA prakAranI hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gAtabhasvAmIna goyamA ! No iNade samaTe gautama! mA matha mane samaya nathI. bha. si NaM sukillANa taNANaM maNINaya' se tu jI0:110
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ 874 jIvAmigamasUtra maNIya' teSAM khalu zuklAnAM tRNAnAM maNInAM ca 'etto itagae cena jAba vaSNeNaM pannatte' ita:-anAdibhya iSTataraka eva priyataraka gava kAntataraka evaM manojJataraka eva mana Amamarapha eva, zuklo varNAvAsaH varNana mazata iti| tadevaM krameNa vanapaNDAntargatAnAM tRNAnAM maNInAM ca varNadarUpaM kathitaM sammati teSAM gandhasvarUpapratipAdanArthamAha-atra gautamaH pRcchati 'tesiNaM maMte ! taNANa ya' ityAdi, 'tesiNaM bhaMte ! taNANa ya paNINa ya' teSAM khala bhadanta ! tapAnI maNInAM ca 'kerisae gaMdhe pannatte' pIzaH kipAkArako sandha: masAta kAya kiM vakSyamANa-vastUnAM yAdRzo gandho manati tAdRza stepo gandhaH prAptaH ? tadeva darzayati-'se jahANAmae' ityAdi se jahANAmapa' tadyathA nAmakam 'koTapuDANa vA' koSTha puTAnAmiti vA, sopTa gandhadravyaM tasya puTA koSTapuTA stepAm vA zabdAH sarvatrApi samuccaye, ana ekasya puTasya na nAmo gandhavizepo zukla tRNoM aura maNiyoM kA vaha zukla rUpa 'etto itarAe ceSa jAva ghaNNaNaM pannatte' ina pradarzita aGka AdikoM se bhI abhika iSTa adhika priya, adhika kAnta, adhika manojJa aura adhika mano'ma kahA gayA hai isa prakAra se vanakhaNDa ke antargata tRNoM kA aura maNiyoM ke varNa kA svarUpa kahakara aya mutrakAra gandha ke svarUpa kA pratipAdana karate hai 'tesi NaM bhaMte' ityAdi isa viSaya meM zrIgautamasvAmI pUchate hai 'tesi NaM bhaMte! taNANa ya maNINa ya kerilae gaMdhe paNNatte' isameM zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! vahAM ke tRNoM kA aura maNiyo.kA kaisA gandha kahA gayA hai ? kyA Age kahe jAne vAle koSTha puTa Adi vastuoM kA jaisA gaMdha hotA hai vaisA kahA gayA hai kyA? unhIM ko kahate hai 'se jahANAmae kohapuDANa vA' jaisI gandha-vAsa-koSTha gandha bhaNiyAnA meM saI etto iTTatarAe ceva jAva paNNeNaM paNNatte' mA 52 kahevAmAM Avela aMka vigerenI zvetatAthI paNa vadhAre ISTa vadhAre priya vadhAre kAMta vadhAra manejha ane vadhAre manema kahevAmAM Avela che. A rIte vanakhaMDanI aMdara Avela tRche ane maNinA varNanuM svarUpa batAvIne have sUtrakAra gaMdhanA svarUpanuM varNana kare che. A viSayamAM zrI gautamasvAmI zrImahAvIra prabhune pUche che haiM 'tesi NaM bhate! taNANaya praNINaya kerisae gadhe paNatte' magavan tyAMnA tu! ma maziyAnA va sAya cha ? zu. nIce kahevAmAM Avela keSTapuTa vigere vastuone gadha je heya che, te manA madha DAya cha 1 'se jahA nAmae koTrapuDANavA' 2vI gadha-pAsa ghuTa nAbhanA Aya vyanI hAya che. 'pattapuDANavA' 2vI patrapuTonA bhaIna 42pAthI
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA kA pra.3 u.3 ru.53 vanapaNDAdikavarNana 875 nirgacchati dravyasyAlpatvAt tato bahuvacanamiti / 'pattapuDANa vA' patrapuTAnA. miti vA, patraM vimottha parimalakam tasya puTAnAm / 'coyaDANa vA' coyagapuTAnAM vA coyagaM gandhadravyam 'tagarapuDANa vA' tagarapuTAnAM vA, tagara:-sugandha vishessH| 'elApuDANa vA elApuTAnAM vA, elA ilAyacIti kokamasiddhA 'caMdaNapuDANa bA' candanapuTAnAM vA candanaM candanAkhya sugandhadravyavizeSaH 'kuMkumapuDANa vA' kuGkumapuTAnAM vA kuGkumaM 'kesara' iti prasiddham 'usIrapuDANa cA' uzIrapuTAnAM vA, uzIra 'khasa' iti prasiddhaM sugandhitaNavizeSa: 'caMpagapuDANa vA' campakapuTAnAM vA, 'marubagapuDANa vA marubakapuTAnAM vA marubakaM 'maruA' iti prasiddham / 'damaNagapuDANa vA' damanakapuTAnAM vA, damanakaM sugandhitapatrayuktA vanaspativizeSaH 'jAipuDANa vA' jAtIpuTAnAM vA, jAtI-camelI' iti nAmnA puSpavizeSaH 'jU hiyApuDANa vA' yathikApuTAnAM vA, yUyikA 'jUhI' masiddhA dravya ke puToM kI hotI hai pattaDANa vA' jaisI gandha patrapuToM ke vimada-le utpaza parimala ke puToM kI hotI hai 'coyaga puDANa vA-jaisI coyaga-gandha dravya puToM kI hotI hai 'nagara puDANa vA' jaisI gandha tagara puToM kI hotI hai / 'elApuDANa kA jailI gaMdha ilAyacI ke puToM kI hotI hai 'caMdaNa puDANa yA' jaisI gandha candana ke puToM kI hotI hai 'kuMkumapuDANa vA jailI bhandha kuMkumna ke puToM kI hotI hai 'usIra puTANa vA' jaisI pandha khala ke puToM kI hotI hai 'caMpaka puDANa vA' jaiso gandha camke puToM kI hotI hai 'maruyagapuDANa pA' jaisI gandha marU vA ke puToM kI hotI hai 'damanagapuDANa kA' jaisI gandha damanaka ke puTo kI hotI hai 'jAti puDANa vA' jaisI gandha camelI ke puSpapuToM kI hotI hai 'jUhiyApuDANa vA' jaisI gandha juhI ke puSpapuToM kI hotI S5nna thayeTa parisanA paTonI DAya che. 'coyagapur3ANavA' vI 14 yAyama nAmanA gadravyanI hAya cha, 'tagarapuDANavA' ta bhuTAnI ravI // yathe, 'elApuDANavA' mAyAnA puTonI vI bhaNIya hAya che. 'cadaNapuDANavA' yahananA bhuTAnI nevI gAya cha, 'kuMkumapuDANavA' manA puTAnI vI madha hAya che. 'usIra puDANavA' asanA TonI 2vI gadha hoya che. 'capakapur3ANavA pAnA puTAnI ravI hAya che. 'maruyapuDANavA' bha2vAnA bhuTAnA 2vI gAya che. 'damanakapaDANavA' 2vI gahamananA dhuTAnI DAya che. 'jAti puGANavA' ymesiin| 05 puTAnI 2vI gAya che 'jUhiyApur3ANavA' dhanA pAnI pI DAya cha, 'malliya puDANavA' bhaEast-bhAgasanA 05 05 bhuTAnI 2vI gAya cha, 'Navamalliya puDANavA' na mAnA
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jIvAmigamastra 'malliyapuDANa vA' mallikApuTAnAM vA, mallikA 'mogharA' iti lokamasiddhA 'No malliyapuDANa vA' navamallikA puTAnAM vA 'vAsaMtiyapuDANa vA' vAsantikapuTAnAM vA sugandhayuktA latAvizeSa: 'keyaI puDANa vA' ketakIpuTAnAM vA, ketakI 'kevaDA' lokAmasiddhA, 'kappUrapuDANa vA' karpUrapuTAnAM vA, 'aNuvAyasi' eteSAM koSThapuTAdInAmanucAte AghAyakavivakSitapuruSANAmanukUle vAte vAti sati 'ubhijjamANANa ya' uddhimAnAnAM samudghATayamAnAnAm ca zabdaH sarvatrApi samuccaye, 'NibhijjamANANa ya' nibhidhamAnAnAm atizayena bhidhamAnAnAM troTayamAnAnAm 'koTejanamANANa vA' kuTayamAnAnAM vA, patra puTaiH parimitAni yAni koSThAdi gandhadravyANi tAni aparimeye parimANopacArAla koSThapuTAnItyucyante teSAM kuTayamAnAnAm udUkhalAdI kuTadhamAnAnAmiti / 'ruvijamANANa vA' iti ikSNakhaMDI kriyamANAnAm 'ukirijjamANANa bA' utkIyamANAnAm-kopThAdikapurAnAM koSThAdidravyANAM vA utkIyamANAhai 'salliyapuDANa vA' jaisI gandha mallikA-ghogharA ke-puSpa puroM kI hotI hai 'NomalliyapuDANa vA' jaisI gandha naSamallikAke puSpapuToM kI hotI hai 'vAsaMtiyapuDANa vA' jailI pravAsantilatA ke puSpapuToM kI hotI hai 'keyaIpuDANa vA' jaisI bhandha keNDe ke puToM kI hotI hai 'kApUrapuDANa vA' jaisI gandha kapUra ke puToM kI hotI hai ina samasta ' puToM kI gandha 'aNuvAyali' jaya ki anukUlavAyucala rahI ho-arthAt AghAyaka puruSa jisa tarapha baiThe ho usI tarapha inakI gandha ko lekara hayA yaha rahI ho aura ye samasta gandha puTa 'ubhijamANoNa ya Ni. bhijjamANANa ya choTejamANANaNa' ulla samaya udghATita ughADe jA rahe ho, atizaya rUpa se loDe jArahe ho Ukhala Adime kUTe jA rahe ho 'saMvijjamANANa kA' choTe 2 inake TukaDe ziye jA rahe gho, kirijja. pAnI kI Aya hAya che. 'vAsatiya puDANavA' vAsati satAnA pu05 dhutte| nI vI kAya che. 'keyaipuDANavA' pAnA suTAnI 2vI gAya cha 'kappUrapuDANavA' pUranA puTAnI vIDaya cha, / sadhAna TonI 5 'aNuvAyakhi' syAre manu vAyu dAtA DAya arthAt pAsa sanAra 535 2 tarapha beThe hoya e taraphanI havA cAlI rahI hoya ane A saghaLA gaMdha puTo 'ubhijjamANANaya NibhijjamANANaya koTejamANANaya' se samaya 6vAmA Avela hoya telaMghapune atizaya paNuthI tADavAmAM AvatA hoya khADaNiyA vigerabhAM mAMDavAmA sAvatA hAya 'navijamANANavA' nAnA nAnA tenA 24 42rAtA DAya 'ukkirijjamANANavA' tana 652 mAmA mAtA kAya
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA kA pra.3 3.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam 877 nAm upari kSipyamANAnAm 'vikirijjayANANa vA' itastato vipakIryamANAnAm 'paribhujamAnAnAm-paribhogAyopabhujyamAnAnAm , 'bhaMDAo vA bhaMDaM sAharijjamANANaM' bhANDAt-ekasmAd bhANDAt pAtrAT mANDaM-bhAjanAntaraM saMhiyamANAnAm koSThAdi zUTAnAm 'orAlA' udArAH sphArA, se cAmanojJA apisyurityata Aha-'maNuSNA' manojJA:-dhano'nukUlA, tacca manojJatvaM kutastatrAha'ghANa' ityAdi, 'ghANamaNoNicuttikarA' ghrANapano nitikarAH evaM bhutAste 'sano samaMvA sarvataH sarvAsa vikSu sAmastyena 'gaMdhA amiNissavaMti' gandhA abhiniHsravanti-jighratAmabhimukha niHsanti / zrIgautamaH pRcchati-bhave eyArUpe siyA' bhaved maNInAM tRNAnAM ca koSThapuTAdi sahazo gandha iti; bhagavAnAhamANANayA' se upara uDAye jArahe ho, bahirijjamANANavA'-idhara udhara ye bikhere jA rahe ho 'paribhujjamANANamA' apane apane kAla meM inakA upabhoktA puruSoM dvArA upayoga kiyA jA rahA hai / 'bhaMDAo vA bhaMDa sAharijanamANANa yA ekavartana le dUsare bartana meM liye jA rahe ho usa samaya inakI 'gaMdhA' pAsa mandha 'orAlA' bAjhuta adhika vistRta avasthA se nikalatI hai evaM yaha maNuSaNA' ko'nukUla hotI hai kyoM ki yaha gandha 'ghANamaNaNintutikA dhANa indriyako evaM manako eka prakAra kI zAnti denevAlI hotI hai hamAra kA yaha sugandha 'savvao samaMtA abhiNisthati anukUla vAyu ke calane para inakI bAla sara ora le cAra dizAoM meM acchI taraha se phaila jAtI hai 'ave. eyArUve siyA to kyA he adanta ! ina tRNoM kI ora maNiyoM kI sugandha ina koSThapuTAdikoMkSI lugandha jaisI hI hotI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goSatA ! jo iNaDhe zabaDhe' he gautama ! yaha artha 'vikirijjamANANavA' bhAmatamadhye vibhAmA mAnI jAya 'paribhujjamANANavA' potapotAnA kAmamAM upabhokatA pa dvArA upayoga karate haioya "mago SA bhaDaM sAharijjamANANayA' se vAsa mAthI mInala pAsamA vAma mAtA DAya ta 15 tenAga-pAsa suma 'orAlA' ghI dhAre vipula prabhAmA nIje cha tathA the 'maNaNNA' manAnAya che. bha ra 'ghANamaNa NivvuikarA' prArandriya ana bhanana zAti 2515q.vAjI udaya che. yA prA2nI mA sugadha khanao samaMtA abhiNissava Nati' manu pavananA pApAthI dhI ta23dhA yAre hazAmAmA nArI zate vAkya che. 'bhaveNyAsave siyA' he bhagavana zuM A tRNo ane maNinI sugadha A kaSTapuTa vigerenI sugaMdha jevI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 jIvAmigamasUtre 'jo iNa? sADhe' nAyamarthaH samarthaH, ki 'tesiNaM taNANaM maNINaya' ropAM khala rANAnAM maNInAM ca, 'etto haTatarAe veva jAva maNAmatarAe ceva gaMdhe pannate' ita: koSThapuDhAdidravyezya iSTataraka eka, kAntataraka eva, manojJataraka eva, mana Amataraka evaM gandhaH yajJaza:-kathita iti / vanapaNDAntargata tagamaNInAM gandhAna nirUpya sepA sparzAda nirUpayitumAha-atra zrIgautamaH pRcchati-'teliNaM bhane' ityAdi, 'tesi Na bhaMte ! taNANa ya maNINa ya' teSAM khalu bhadanta ! tRNAnAM ca maNInAM ca 'kerisae phAse patra kIdRzaH-kimA. kArakA sparzaH prajJAH-kathitaH ki nakSyamANavastu sparzasazasteSAM spo bhavati ?' tadeva darzati-se jahANAmae' tadyathAnAmakam 'AuNei yA' Ajinakamiti vA, AjinakaM lakSmacarmamayaM vasnan 'etivA' rUtamiti vA, staM zlakSNakarpAsa. vizeSA 'yUreti vA cUra iti bA, cU: ilakSaNavanaspativizeSaH 'gavaNIteti bA' samartha nahIM hai| kyoMki taliNaM taNANa yanagINa va etto narAe cevaM jAna praNAmatarAe ceva gaMdhe patte' ina maNiyoM kA gadha koSTha puTAdi dravyo ke gadha kI apekSA iSTatara phAntatara manojJatara aura mana Ama. tara hI mAnA gayA hai apazrIgotamasmAtrI tRNa aura maNiyoM ke sparza ke viSaya meM bhabhuzrI se pUchate hai, 'tesi bhaMte ! taNANaghamaNIyarisae phAle pannatte' he madanta ! una tagoM aura bhaNiyoM kA sparza kaisA kahA gayA hai kyA 6SamANa Ajinaka Adi vastuoM ke sparza jaisA hotA hai ? sahI dikhalAte hai-'le jahA NAma e AINe cA rUpayA' jaisA sparza Ajinaka carmamayamantrakA hotA hai jaisA sparza rUI kA hotA hai| 'reli dA' jaisA sparza-dUranAmakI vanaspati kA hotA hai| 'NavaNIeti 'goyamA ! jo iNadve samaTe hai jItama ! ! ma amara nathI. bhadekhi NaM taNANaya maNIya etto iTTataroe cetra jAva maNAmatarAe ceva paNNatte' A maNine gadha keSTapuTa vigere dravyonA karatA ISTatara, kAMtatara, mAtara, mana Amatara, mAnavAmAM Ave che. have zrIgautamasvAmI tRNa ane maNinA saMba dhamAM prabhutrIne pUche che. 'si bhate ! tagANaya maNINaya kerinae phAse pannate' he sAvan ko tRssye| ane maNino sparza ke kahela che ? zuM A kahevAmAM AvanAra ajInaka vigere vastuonA sparza jevo hoya che, ane ene sparza hoya che? e ja matAva cha. 'se jahAnAmae AINe ivA edavA' 23 25 mAthana yama bhaya panA hAya che. 23 // 25 // 3 // hai|ch. 'vRre ivA' vA 250 sUra nAmanI 35tine hAya che. 'NavaNIeivA' 21 25za maamaane| DAya che.
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TIkA pra. 3 u. 3.53 vanaSaNDAdikadarNanaya 879 reate miti vA, navanIta ' vakhana' iti lokmasiddhameva, 'haMsagavatUkIti vA haMsagarbha tulIti vA, sirIsa kusumapicati vA' zirISakusura nicaya iti vA, 'bAlakumuda patarAsIti vA vALakumudapatrarAziriti vA vAlAni - acirakAla jAtAni yAni patrANi teSAM rAzi:- samudAya iti vAlakumudapatrarAziriti / gautama mAha - 'bhaveyArU ve siyA' bhaveta kiM teSAM tRNAnAM paNInAM cedAntUpa AjinAdirapalyaH sparzatRNAnAM maNInAM ceti bhagavAnAha - he gautama! 'jo iNDe sama' nAyamarthaH samarthaH na hi teSAM vRNAnAM maNInAM ca A jinakAdi sparza tulyaH sparzaH kintu 'tesi NaM NApaya gINaya etohatarAe caiva jAna phAleNa pahate' teSAM tRNAnAM ca maNInAM ca ita:- ajinkAdi pazapekSayA STatarava eva priyataraka eva, kAntataraka eva, manojJataraka eva, mana Amataraka eva sparzaH prajJapta iti / - tRNamaNInAM sparzAna nirUpya zabdAn nirUpayituM prayamAha- 'teti NaM bhaMte !' ityAdi, 'tesi NaM bhaMte ! taNANaM teSAM khalu bhadancha ! tRNAnAm, 'puthyAvarathA' jaisA sparza navanIta makkhana kA hotA hai 'hanIti vA ' jaisA sparza haMsagarbhatUlikA hotA hai 'sirIsakusumaNicarati vA' jaisA sparza zirIzapuSpasamRha kA hotA hai ' bAlakumudantarAsaha vA' jaisA sparza navajAta kusuda patroM kI rAzikA hotA hai to kyA 'bhaveeyAkhve siyA' isI prakAra kA sparza na to aura maNiyoM kA hotA hai kyA ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' No NaTTe samaTTe' he gautama! yaha artha samartha nahIM haiM yoM ki 'teliNaM haNANa va saNINa ya eto iTTa tarAe caiva jAva phAseNaM patte una tRNoM kA aura maNiyoM kA sparza ina Ajinaka Adi padArthoM ke sparza se bhI adhika iSTatara yAt adhika manose kahA gayA hai ina tRNa aura viyoM ke sparza varNana 'i' sagabbhatUlI tivA' isa garbha tuhino nevA sparza hoya che. 'sirIsa kusuma NicaetivA' zirISa puSya samUhato vo sparza' hoya hai. 'bAlakumuda pattAsI vA' jevA sparzI navA utpanna thayela kumudR patronA samUhane hoya che te zu 'bhaveeyArUve siyA' 04 rItano sparza se pRthu bhane liyonA hoya he ? mA aznanA uttaramAM anuzrI he che ! 'NA iTThe samaTTe' he gAtama | bhA artha samartha nadhI, prema 'tekhi Na taNANaya maNINaya ettoM iTTatarAe cetra jAva phAseNaM paNNatte' ye tRthe| bhane maliyAno sparza yA anuna4 vigere pahArtho nA sparza karatAM paNa vadhAre itara yAvat vadhAre manAma hevAmAM Avela che. A tRNe| ane maNicAnA sparzanuM varNana karIne have tenA zabdonA varUpanuM varNana karavAmAM Avela che. A viSayamAM zrI gautamaravAmI prabhuzrIne
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ 880 jIvAmigamase dAhiNa uttarAgatehiM vAtehi pU paradakSiNottarAgItaH kadAcitpUrvIdAgataH kadAcitpazcimAdAgate kadAcidakSiNAdAgateH nAciduttarAdAgAyumirityarthI, 'maMdAyaM maMdAcaM paiyANaM ve hayA gaM' yA mandaM mandaM syAt nayA-eji. tAnAM kapinAnAm vyaSitAnAm, vizeSeNa pitAnAm khomiyA ' kSobhitAnAm svasthAnAcca latAnAm / etadeva vastu payAyazavadenApi punaH kathayati-'cAlipANa' cAlikAnAm isato pikSimAnAm paradeva paryAyeNa vyAcaSTe-'phaMdayANaM' inditAnAm IpaccalitAnAm, svasthAnAt cAlanaM kutastatrAha-ghahiyANe ghaTikAnAm paramparasaMghAhavAnAm 'udI riyANa' udI. rivAnAm, un-prAbalyena IritAnAm-preritAnAm, etAdRzAnAM tugAlAm 'kerisae sadde pabatte' hI:-HTER: zabda: prajJA:-kIzo dhvani bhavati, kSiramANavastUnAM yAdRzaH do savati tAdRzaH zandarateSAM tRNAnAM bhavati tadeva darzayati-'se jahA NAgae' tadyathA nAmakam 'siviyAe yA zivikarake agha inake zavda rasarUpakA varNana karate hai jahAM zrIgautamasbAhI pUchate haiM-'teliNaM aMta taNANaM maNINa ya puvAyaradAkSiNa uttarAgatehiM vAtehiM 'he badanta ! ina tRNoM aura maNiyoM kA janya pUrva pazcima dakSiNa aura uttara se AnevAle vAyuoMle the 'maMdAya madAyaM enyANa veiyANa kaMpiyANaM' maMdabaMda rUpa se karipata kiye jAte hai vizeSataH jhampita kiye jAte haiM bAra bAra zAmpina kiye jAte hai khobhidhANa cAliyANaM phaMdiyANaM ghaTTiyANaM' kSobhina kiye jAte hai calAe jAte hai spaMdita kiye jAte hai paraspara saMvapita kiye jAte he 'udIriyANaM' udIritakiye jAte hai jabardastI se prerita kiye jAte hai unakA 'kerisae sadde paNNatte-kyA Age kahe jAne vAlo zivikA Adi vastuoM ke zabda jaimA zabda hotA hai, kyA yahI dalAte hai 'le jahA jAmae siviyAevA' pache che se ti Na maMte ! taNANaM maNINaya puvAvaradAhiNauttarAgatehi pAtehi' he san the tRe| bhane bhaNiyonI 250 pUrva, pazcima dakSi bhane uttara dizA methI mAvAvANA pavanathI 'madAya madAya eimANaM veiyANaM piyANaM' ma bha pa thI 45.vavAmAM Ave che, vizeSa35thI pita 32 pAbha bhAva cha, pA22 4pita 42vAmAM mAve che. 'khobhiyANaM cAliyANaM phadiyANaM dhaTiyANaM' zAmita 42pAmA mA che tAvAma gAva cha, 25hita 42vAmA mA 52652 saMgharSa yA 42vAmAM mAve che 'udIriyANaM' Rta 42vAmA bhAva cha, vAtprerita 421'mA 25 a vamate tenA zaha 'kerisae sadde paNNatte' mA vAma bhAvanA2 zima vije2 12tumAnA zaharavA
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayotikA TIkA pra.3 u.36.53 vanapaNDAdikavarNanas kAyA vA 'saMdamANIyAe vA syandayA nikAyA vA 'rahabarasa vA rathavarasya vA tatra zivikA jampAnavizeSarUpA uparichAditA koSThAkArA, tathA dIrghA jampAnavizeSaH puruSasya svapramANAvakAzadAtrI syandamAnikA, anayozca zabdaH puruSotpA. TitayoH kSudrahemaghaNTikAdi calanavazato veditavyA sthazca dvividho bhavati saMgrAmarathaH krIDArayazca, atra saMgrAmastho jJAtavyo natu krIDArathaH krIDArathasyAgrimavizeSaNAnAmasaM manAta, tasya sthasya phalavedikA yasmin kAle yA puruSastadapekSayA kaTimamANA'kseyA, tasyaiva rathasya vizeSaNAni darzayati-'sacchattassa' ityAdi, 'sacchattassa' sacchatrasya, chatreNa sahitaH sacchatrastasya sacchatrasya 'majjhayassa' sadhajasya-dhvajAviziSTasya 'saghaMTayama saghaNTAsasya ubhayapAvilambi mahA pramANaghaNTopenasya 'satoraNavararUma' sahayoraNavaraM pradhAnaM toraNa yasya sa satoraNa varastasya 'saNaMdighosamsa' sanandighoSasya sahanandighopo dvAdazaryaninAdo yastha sa sanandighoSasya 'sakhikhiNi hemajALaperaMtaparikkhittassa sa kiMkiNIhemajAla Adi ke usa puruSoM dvArA apane apane skandhoM para uThAye jAne para jaise zabda zivikAjhI-upara meM vastrAdile DhakI hui koSTha ke AkAra vAlo jampAna vizeSarUpAlakhI kI choTI choTI hemanirmita ghaMTikAoM ke hilate mamaya jaise nikalate hai| tathA ilI prahAra se pAlakhI ke AkAra meM kucha vaDI tathA baiThe hue puruSoM meM apane apane pramANAnu. rUpa avakAza sthAna denevAlI aisI spandamAnikA kI choTI 2 henanirmina ghaNTikAoM kI hilate samaya jaisI zAhAja nikalatI hai, usI prakAra kI AvAja ina tRNoM aura paNiyoM se vAyu dvArA hilAye jAne para nikalatI hai isI prakAra chattala sajjayasmA, saMghaTayasta satoraNavarassa' jo chana se yakta hovajA se yukta ho donoM ora laTakatI hui mahApramANopendra ghaMTAoM se yukta ho uttamatoraNa le yukta ho zam tenA hoya che ? rabha se jahANAmae sibiyAevA' 21nA se pUrUSa dvArA pitA potAnA khabhAo upara uThAvavAmAM Ave tyAre je zabda zibikA arthAta pAlakhInI nAnI nAnI suvarNa nirmita ghaMTaDiyAnA hAlavAthI thAya che, ane e ja rIte pAlakhInA AkArathI kaMIka maTi tathA aMdara balA purUSane pitAnA pramANAnarUpa avakAza-jagyA ApavAvALI spaMdamAnakAnI nAnI nAnI sarNanI banAvelI ghaMTaDiyAnA halavAthI je zabda La che, eja rItano zabda e che ane maNiyAne pavanathI halAvavAmAM bhAva tyAre nANe 1 kA pramANe 'sattassa sajjayastra saghaMTassa stornnAje chatra yukta haya, dhajAthI yukta haya, banne bAjue laTakAvavAmAM jI0 111
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigamatra paryanta parikSiptasya saha kiMkiNIbhiH kSudaghaNTikAmiH vartante iti sa ki kiNIkAni yAni hemajAlAni hesamayadAmasamUhAsta: sarvAsu dikSu paryantepu bahiH pradezeSu parikSipto vyAsa iti sakiMkiNIhemajAlaparyanta parikSiptastasya tathA'hemavayakhettacittavicittatiNisa kaNazanijjutadAruyAgassa' haimavatakSetracitravicitra tainizakakanakaniyuktadArukatya, haimavataM kSetra himavatparvatamAvi citravicitra manohAricitropetaM tainizaM tinizadArusaMvandhI kanakaniyuktaM kanakavicchurita dArukASThaM yasya sa haimavat kSetracitravicitra tainizakanakaniyukta dArukASThastasya, tathA-'muSiNaddhAraka maMDaLa dhurAgassa' supinaddhArakANDaladhurAkasya, muSTha-atizayena samyak pinada. marakamaNDalaM dhurA ca yasya sa supinaddhArakamaNDaladhurAkaratasya, tathA-'kAlAyasamukayaNemijaMtakammassa' kAlAyasa sukatanemiyantrakarmaNaH, kAlAyasena jAtya. kohita suSTu-atizayena kRta neme vAdyaparidheryantrasya ca-arakopari phalakacakra. vAlasya karma yasmin sa kAlAyasa sukRtanemistrakarmA tasya, 'AiNNavaraturaga'sadighosassa' nandighoSa dvAdaza tRyoM ke ninAdoM se yukta ho 'sakhikhiNi hemajAlaperaMtaparikhittarasa' kSudraghaMTikAoM se yukta hemImAlAoM dvArA jo saba ora vyApta ho-'hemavayarakhettacittavicitta. tiNisakaNaganijjuttadAtyAgassa' tathA himavata parvata ke tiniza vRkSa ke kASTha se jo ki citravicitra-manohAri citroM se yukta aura suvarNa khacita panA humA hai 'supiNiddhAraka maMDaladhurAgasta' jisake pahiyoM meM Are bahuta hI acchI taraha se lage hoM tathA jimakI dhurA baTuta majabUta ho / 'kAlAyasasusyaNelijaMta kasmata' cakrakI dhAra jamIna kI ragaDa se ghisa na jAve tathA cakra ke paTiyA Apasa meM alaga alaga na ho jAveM isa abhiprAya se jisake pahiyoM para lohe kI dantaM mAvara prabhAta sura-thI yutAya 'saNaMdI ghosasma nahadhASa mAra zyAnA Aql vANI hAya 'sakhiM khaNihemajAlaperataparivikhattassa' nAnI nAnI ghaMTaDicethI yukta suvarNanI mALAo dvArA je badhI taraphathI vyAsa DAya che. 'hemavayaravettacittavicittatiNikhakaNAnijjuttadAruyAgassa' tathA himapAta parvatanA tiniza vRkSanA lAkaDAthI ke je citravicitra mane hAri evA suMdara citrothI yuddhata mana sonAnA tArothI bhaDasA DAya 'supiNiddhArakamaDala dhurAgarasa nA mAM maaraa| hama tAthI sArI zata adal hAya tathA nI dhurA-dharI ghaolar bhakta hAya 'kAlAyamasukayaNamijata kammarasa' pAnI dhAra sabhInamA ghasAvAthI ghasA na laya tathA peDanA alssi eka bIjAthI judA na paDI jAya e hetuthI jenA para lokhaMDanI pATI caDAva
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ 883 bhaPPORT prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.53 vanapaNDAdikavarNanam susaMpauttassa' AkoNavaraturagasusaMdhayuktasya, AkIrNA guNaiAptA AkIrNa: jAtIyA vA ye varA:-pradhAnAsturagA ghaTakAste suSTu-atizayena samyamayuktAH yonitA yasmin sa AkIrNavaraturagasaMmayuktastasya, tathA-'kumalanaracheyasArahisu. saMpariMgaDiyassa' kuzakanaracchekasArathimusaMparigRhItasya, sArathi karmaNi-azvacAlana kArya ye kuzalA nipuNAsteSAM madhye atizayena che ko dakSastena sArathinA suSThusamyak parigRhItasya 'sarasaya vattIsattUNaparimaMDiyassa' zarazatadvAtriMzattoNaparimaNDitasya, zarANAM zataM pratyekaM yeSu tAni zarazatAni, tAni ca tAni dvAtriMzattUNAni ca bANAzrayAH, iti zarazatadvAtriMzattUgAni taimaNDitasya, adhamarthaH-evaM khalu tAni dvAtriMzaccharazatabhUtAni tUNAni rathasya sarvataH paryanteSu avalambitAni saMgrAmAya upakalpitasyAtIva maNDanAnIva bhavanti, 'sakaMkar3abaDisagassa' sakaGkaTA vataMsakasya, kaGkaTaM kavacaM sahakaGkaTaM yasya sa sakaGkaTa:' sAGkaTaH avataMsA-zekharo yasya sa sakaGkaTAvasa: tasya, tathA-'sa cAbasarapaharaNabhariyasla' sa cApazaramaharaNAvaraNabhRtasya, saha cApaM yeSAM te sa cApAH ye zaravANA: yAni ca kuntamallicaDhAI gai ho 'AiNNavaraturagasusaMpauttama' akIrNa-guNoM se vyApta aise zreSTha ghoDe jisameM acchI taraha se jUne hue hoM 'kusalaNaracheya sArahi susaMparigahiyarala' azvasaMcAlana rUpa kArya meM kuzala aise puruSoM ke bIca meM jo dakSa haiM aise sArathi le jo yukta ho 'sarasapattIsa toraNaparimaMDitassa' jina meM pratyeka meM saulI bANa ho aise 32 battIsa bhAthoM se jo yukta ho 'sakaMphADavaDilagala' bakatara sahita mukuTa jisakA ho 'sacAvasarapaharaNabhariyarasa' dhanuSasahita vANa jisa meM bhare hue ho. tathA-kuMta-bhAle-Adi praharaNa, evaM kavaca kheTaka Adi AyudhoM se jo paripUrNa ho| 'johajuddha sanjassa' tathA yoddhAoM ke yuddha ke nimitta jo sajAyA gayA ho aise rahavarasla' saMgrAmastha ke japa ki vaha 'rAyaM pAma mAvI hAya 'AiNNavaraturagasusaMpayuttassa' mAghI guthI vyAsa mevA uttama tIna ghoDAsA mA sArItanataravAmAM mAvA hAya, 'kusalagara chapasArahi susaMparigahiyassa maya sayAtananA AyamA yatu2 53SAmA 2 bhAta tara DAya sevA sArathithI2 ta hAya, 'sarasavattIsatoNa parimAMDita ssa'mA haremA so somAya hAya sevA matrI mAthAmAthI yuti hAya sakakaDavaDiMsagarama' tara sahita bhuzuTo nA hAya 'sacApasarapahara. bhArayassa' dhanuSa sahita maanne| mAM saresA DAya, tathA ta-mAtA vigaire DAya, 'johajuddha prhr| mana akya jeTa vigaire mAyudhAthI 2 pari sanjarasa'' tathA yoddhAmAna yuddha bhATa 22 sayAma mAvyA hAya, mevA
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadyotikA TIkA . . .53 vanaSaNDAdikavarNanam he gautama ! 'No iNaDhe saTe' nAyamarthaH samarthaH, nahi teSAM tRNAnAM maNInAM ca zivikAdi pada sadRzaH, zabda: kintu tato'pi vilakSaNa eva / punazca gautamo vINAmadhikRtya pRcchati-'se jahA NAmae' ityAdi tadyathAnAmakam 'veyA. liyAe vINAe' vaitAlikyA vINApA: mAtaH sandhyAyAM vA lokAnAM zrotRNAM purato yA vAdanAyopasthApyate sA kiLa mAlapAThikA tAsAbhAve'pi ca vAdyate, vitAle-tAlAsAve sati bhavati yA sA vaitAlikI tasyA vaitAlikyA vINAyAH 'uttara maMdAmucchiyAe' uttaramandAmUrchitAyAH, mUrchana mUrchA sA saJjAtA asyA iti mUrchitA, uttaramandAyA-uttaramandAbhidhAnayA mUrchanayA gandhAra-svarAntargatyA saptamyA mUrchitA, uttaramandAmUrchitA, ayamartha:-gAndhAra svarasya saptamarchanA bhavanti, tathAhihe bhadanta ! yadi pUrvokta ratha ke zabda jaisA zabda nahIM hotA hai to kyA aSa Age kahe jAne vAlI bINA ke jaisA zabda hotA hai kyA? vahI dikhalAte hai 'se jahANAlae vethAliyAe vINAe uttaramaMdA mucchiyAe aMke suparahivAe' he adanta jailI vaitAliko prAtaH athavA sandhyA ke samaya jA vINA sunanevAle lAzo ke samakSa bajAne ke liye upa. sthita kI jAtI hai| vaha maGgalapAThikAvoNA tAla ke abhAva meM bhI vajAyI jAtI hai ataH pitAla meM bajAyI jAne ke kAraNa usma vINA kA nAma vaitAlikIvINA kahA gayA hai vaha paitAlikI vINA jatra uttara mandA nAmakI mUchanA le-gAndhAra ghara ke antargala saptamI mUcchanA se yukta hotI hai taba vaha uttara mandAra mUcchitA kahI gaI hai, isakA samaTe' gItama ! ma maya samaya nathI. prasuzrIna! yaaprmaannene| uttara sAsaNIna vinayapUrvaka pharIthI zrIgautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke he bhagavad je upara jaNAvyA pramANenA rathanA zabda je tene zabda nathI te zu AgaLa kaDevAmAM AvanArI viNAne je zabda hoya che. te zabda e tRga maNiyane saya cha 1 se prazna upasthita 2di zrIgItamayAmI 43 cha'se jahANAmara veyAliyAe vINAe usaramadAmucchiyAe a ke supaidriyAe' 3 saman vaita.. likI arthAta tAlavagaranI arthAta savAre athavA sAMjanA samaye sAMbhaLanArA lakAnI sanmukha je vINA vagADavA mATe upasthita karavAmAM Ave che. te maMgala pAThikAvINA tAlanA abhAvamAM pazu vagADaya che. tethI vitAlamAM vagADavAnA kAraNe e vINAnuM nAma vaitAlikI vINA kahevAmAM Ave che e vaitAlikI vINA jyAre uttara maMdA nAmanI macchanAthI gAMdhAra svaranI aMtargata sAtamI mUrchAnAthI uta hoya che, tyAre tene uttara maMdAra mUcchitA kahevAmAM Ave che. A
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8Tapha jIvAmigamako 'naMdIya buhimA parimAya cotthIu suddha gaMdhArA / uttara gaMdhArA vi ya havaI sA paMcamI mucchA' // 1 // suhumuttara AyAmA chaTTI sA niyamaso u yoddhanvA / uttaramaMdA ya tahA havaI sA sattamI mucchA' // 2 // chAyA-'nandI ca kSudrA pUrimA ca caturthI tu zuddha gaandhaaraaH| uttaragAndhArA api ca bhavati sA paJcamImUchanA // 1 // sUkSmottarA''yAmA SaSThI sA niyamatastu voddhavyA / uttaramandA ca tathA bhavati sA saptamI mUrchanA' / / 2 / / ityevaM saptavidhA mUrchanA, tatrocyate-gAndhArAdi svarUpA-mocanena gIyamAnA atimadhurA anyAnyasvaravizeSAH, yAn svaravizeSAn kurvan AstAM zrotan machitamAyAn karoti, kintu svayamapi mUchita iva tAn karoti, yadi vA svayamapi sAkSAt mUrchA karoti, taduktam-- tAtparya aisA hai ki gAndhAra svara kI sAna mUrcchanAeM hotI hai jaise 'naMdIya khuTTimA pUrimAya, cotthiya suddhagaMdhArA / uttaragAndhArAvi ya havaI sA paMcamI mucchA // 1 // suhumuttaraAyAmA chaTThI sA niyamaso u yoddhvyaa| uttaramaMdAya tahA havaI so sattamI mucchA // 1 // nandI kSudrA, pUrNA zuddhagAndhArA uttaragAndharA mUkSmottara AyAmA aura uttara mandA ye sAta mUcchanAe~ hai ye mUrcchanAe~ isaliye sArthaka kiye gAnevAle ko aura sunanevAloM ko anya anya svaroM se viziSTa hokara mUcchita ke jaisA kara detI hai taduktam / 'annannasaravisesaM uppAyaMtassa mucchaNA bhaNiyA, kattAvi mucchioDva kuNae mUccheva soveti // 1 // kathananuM tAtparya evuM che ke gAMdhAre svaranI sAta mUchanAo hoya che. jemake 'nadIya khuTTimA pUrimAya, costhiya suddhagaMdhArA / uttaragAndhArAvi ya havaI sA pacamImucchA' // 1 // nadI, kudA, pUrNa zuddha gAMdhArA uttara gAMdhArA sUttara AthAmA ane maMdA A sAta mUcchanAo che. A mUranAe e kAraNathI sArthaka che ke e gAnArAone ane sAMbhaLavAvALAne bIjA bIjA svarathI viziSTa thaIne mUcchitanA jevA banAvI de che. teja kahyuM che ke annannamaravisesa uppAyaM tassa mucchaNA bhaNiyA / / - kattAvi gucchi bho iva kugae muccheva seveti // 1 //
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayotikA TIkA pra.3 u. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 'ananasa ravise se uppAyaM tassa munNA bhaNiyA / -kattA ci mucchio iva kuNae mucchetra so veti' // 1 // chAyA - anyAnyasvaravizeSAn utpAdayato nA bhaNitA / karttA'pi mUrcchita iva karoti mUrchA zrotRniti // 1 // gAndhArasvarAntargatAnAM ca mUrchanAnAM madhye saptamo uttaramandAbhidhAnA nA kaLAta prakarSaprAptA tatastadutpAdanatayA ca mukhyavRtyA vAdayitA murchito bhavati / atra vINA vINAvatorabhedopacArAta vINA'pi mUrchitA, ityucyate // sA'pi vINA yadi aGka supratiSThitA bhavati tadeva murchanA-prakarSa vidadhAti nAnyathA=ata Aha='aGke' ityAdi, 'aGke supaiTTiyAe' aGke strINAM puruSasya vA utsaGge supratiSThitAyAH 'caMdaNasArakoNa parighaTTiyA ' candanasArakoNa paridha hi ThAyAH, candanasya sArazcandanasAraH jAtyacandanam tena nirmApito yaH koNo vAdanadaNDastena parighaTTitAyA: saMspRSTAyAH 'kusalanaranArisa saMparigAhiyAe' * 887 'gAndhAra svara ke antargata mUcrchanAoM ke bIca meM uttaramandA. nAmakI mUcrchanA jaba ati prakarSa ko prApta ho jAtI hai taba vaha zrotA janoM ko mUcchitasA banA detI hai itanA hI nahIM kintu svara vizeSoM ko karatA huA gAyaka bhI mUcchita ke jamA ho jAtA hai yahAM vINA aura vINA bajAnevAle meM abhedopacAra ko lekara vINA bhI mUcchitA kahI jAtI hai, vaha vINA yadi aGga goda meM acchI taraha se nahIM rakhI jAve to vaha prakarSa rUpa se sUcchenA ko nahIM karatI haiM isaliye vINA ko avazya hI bajAnevAle yA bajAnevAlI strI ke use apane aGka meM acche DhaMga se sthApita karanI cAhiye tabhI jAkara usase acche rUpa meM mucchenA prakarSa ko prApta ho sakatI hai vINA bajAnevAlA vINA ko candana sArase nirmita vAdana daNDa se bajAtA hai tAra para use bajAne gAMdhAra svaranI 'tagata sUnAmAM uttaramaMdA nAmanI mUrcchanA jyAre atyaMta prakane prApta thaI jAya che tyAre te sAMbhaLanArAene mUcchita jevA banAvIte che. eTaluja nahI' paNa svara vizeSAne pragaTa karatA gAyakapaNu smRti jevA banI jAya che. ahiM vINA ane vINA vagADanArAemAM abhedepacAra ne laIne vINAne paNa sRSTinA kahevAmAM Ave che. te vINA jo ke kahetAM kheALAmAM sArI rIte rAkhavAmAM na Ave te te utkaTa paNAthI mUrcchanA karatI nathI. tethI vINAne vagADanAra purUSa ke strIe tene kheALAmAM sucArU DhaMgathI avazya rAkhavI joie. tyAreja temAMthI suMdara rIte sUnA mane prApta thaI zake che. vINAne vagADanAra vINAne cadananA sArathI manAvela
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ fterfermasUtre kuzalanaranArI susaM parigRhItAyAH, kuzalena - vINAvAdananipuNena nareNa-puruSeNa * nAryA striyA vA su-suSThu samyak parigRhItAyA: 'padosapacupakAlasamayaMsi ' madoSapatyRpakAlasamye, pradoSe - sAyaGkAle mRtyUpe - prabhAta velAyAm, 'maMda maMda paDayA' mandaM mandaM zanaiH zanaiH ejitAyAH candanasArakopena Ipata kampitAyA: 'vezyAe ' vyejitAyAH - vizeSataH kampanayuktAyAH kampitAyA:- vAraM vAraM kampana yuktAyA' etAvadeva paryAyeNa vyAcaSTe - 'khobhiyAe cAkiyAe phadiyAe ghaTTi ure udIriyA' kSobhitAyAH cAlitAyAH spanditAyaH ghaTTitAyA udIritAyAH chatra kSobhitAyA:- sUrchA prAptAyAH, cAlitAyAH - preritAyAH, spanditAyAHnakhAgreNa svaravizepotpAdanArthamIpaccAlitAyAH ghahitAyAH UdhogacchatA eee ke DhaMga se ragar3a ragar3a kara calAtA hai bajAne vAle puruSako yA strI ko bajAne kI kriyA meM vizeSa nipuNa honA cAhiye aisA vemA vyakti vINA ko DhaMga se nahIM bajA sakatA hai aura na vaha use apane aGgagoda meM suvyavasthita rUpa se rakha ho sakatA hai inhI saba bAtoM ko samajhAne ke liye 'aMke supaTTiyAe caMdaNasArakoNa pavighaTTiyAe kusalanara nAri susaMgahiyAe padosapaccUmakAlasamami maMdaM 2 ehayAe veDyAe khobhiyAe cAliyAe phaMdiyAe ghaTTiyAe udIriyAe orAlA maNuNnA kaNNamaNaNivvuGakarA savaoo samaMtA sadA abhiNissarvati' aisA pATha yahAM likhA gayA hai vINAkA vAdana yA to prAtaH kAla hotA hai yA sAyaMkAla ke samaya meM hotA hai jaba vaha vINA candana sAra nirmita daNDakoNa se dhIre dhIre bajAyI jAtI hai yA vizeSarUpa se jora 2 se bajAyI jAtI hai taba usase jaisA karNa aura manamohita karane vAlA vAdana dauMDathI vagADe che, tAra para tene khajAvavA mATe DhaMgathI ghasI ghasIne calAve che. vagADanAra purUSa athavA strI vagADavAnI kriyAmAM vizeSa pravINa hAvI joIe jevI tevI vyakita vINAne DhaMgapUrNAMka vagADI zakatI nathI tema te vINAne peAtAnA kheALAmAM suvyavasthita rIte rAkhI paNa zakatA nathI, A khAkhata sabhannavavA bhATe 'a' ke supaiTTiyAe cAMdaNasArakoNaparighaTTiyAe kusalanaranAri susaMpa gahiyAe padosapaccUsakAlasamaya khi madaM 2 eiyAra veiyAe khobhie caliyAe phaMdiyAe ghaTTiyAe udIriyAe orAlA maNuSNA kaNNamaNaNivvutikarA savvao samatA sahA abhiNissati' bhI prabhAnA yA vAmAM Ave che. vINAnu vAdana kAMte prAtaHkALa savAranA samayamAM athavAte sAya kALa sAMjanA samayayAM thAya che te vINAne jyAre caMdanasArathI banAvelA daDAnA khUNuAthI dhIra dhIre vagADavAmAM Ave athavA vizeSa prakArathI ora jorathI vagADavAmAM
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prameyathotikA TIkA pra.3 3.3 2.53 vanaSaNDAdikavarNanam candanasArakoNena gADhataraM vINAdaNDena sahatacyAH spRSTAyA ityarthaH 'orAlA maNuNNA kaNNamaNaNiSutikarA' udArA manojJAH-karNamanonivRttikarAH atizayena vilakSaNa sukhajanakAH 'sabbo ' sarvata:-sarvAsu dikSu 'samaMtA' sarvAmu vidikSu 'sahAabhiNissati' zabdA abhiniHsaranti-mAdurbhavanti / zrIgautamaH mAha-'bhaveeyArave siyA' syAt kadAcit bhave detAndrupaH vINAzabda sadRzaH sveSAM tRNAnAM maNInAM ca kimiti praznaH, bhagavAnAi-jo iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, netAdRzaH zabda stRNAnAm / bhagavatA etAdRze zabde'svIkRte punarapi gautama upamayA pRcchati-'se jahA NAmae' ityAdi, 'se jahA NAmae' tapathAnAmakam "nirANa vA kiMpurisANa vA' kiMnarANAM vA, kiMpuruSANAM vA 'mahoragANa yA gaMdhacvANa vA' mhoragANAM vA gandharvANAM vA-vyantaravizeSANAM kathaM bhUtAnAM teSAM tabAha-bhahamAla0' ityAdi, bhaddasAlavaNagayANa vA' bhadrazALayanagatAnAM vA 'NadaNavaNagayANa vA' zabda nikalatA hai-usase vaha zabda antarAtmA ko atizaya rUpa se vilakSaNa sukhakA janaka hotA hai aisA kaha kara zrIgautamasvAmI prabhuzrI se pUchA hai 'bho eyArUbe siyA' he bhadanta ! to kyA aisA zabda una tRNoM aura maNiyoM se bhI nikalatA hai kyA ? halake uttara meM prabhuzrI kahate hai 'No iNaTTe samaTe he 'gotama' yaha artha-samartha nahIM hai kyoMki isa zabda se bhI adhika iSTa, priya, kAnana aura manojJaptara tathA mano'matara zabda vAyu ke saMparka se una tRNoM aura maNiyoM se nikalatA hai| isa vINA ke zabda ko agavAna jaya asvIkRta kara diyA taba zrIgautamasvAmI phira kinnara Adi ke zabdoM kI upamA ko lekara pUchate hai se jahA nAmae kiNNarANavA kiM purisANa vA mahoragANavA gadhanyA Ave tyAre temAMthI kAna ane manane mohita karavAvALo zabda nIkaLe che. tethI e zabdathI antarAtmAne atizaya vilakSaNa prakAranuM sukha upaje che. A prabhAra hAne zrI gautamatvAmI prabhuzrIna pUche che / 'bhaveeyArUve siyA' hai bhagavanuM to zuM e madhura zabda e tRNA ane maNiyAmAMthI paNa nIkaLe cha 1 2 prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna hai cheu nne| iNaTre samaTe he gautama! A artha samartha nathI. kemake e zabdazI paNa vadhAre ISTa, priya, kati, manojJatara, tathA managamatara zaba: pavananA saMparkathI e tRche ane maNiyamAMthI nIkaLe cheA rIte pUrvokata vizeSaNovALI vINAnA zabdane bhagavAne asvIkata karavAthI zrI gautamasvAmI kinnara vigerAnA zabdanA saMbaMdhamAM sabhuzrAna che che. 'se jahAnAmae kiNNarANavA kiMpurisANa vA mahoragANavA jI0 112
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAbhigama 890 nandanavanagatAnAM cA 'somaNasavaNagANa vA' saumanasavanagatAnAM vA, 'paMDagavaNa gayANa vA' paNDakaranagatAnAM vA tatra meroH samantataH samabhUtau bhadrazAlavanaM, prathamamekhalAyAM nandanavanam dvitIyamekhalAyAM saumanasavanam zirasi cUlikAyAH pArzveSu sarvataH paNDakavanam tatra sthitAnAmityarthaH punazca - 'himavaMta malaya maMdaragiriguddA samaNNAgayANa cA ' himavanmalagamandaragiriguhA samanvAgatAnAM vA, himavAn himavatkSetrasyottarataH sImAkArI varSabharaparyaMta, upalakSaNam, zeSavarSadharaparvatAnAM malayaparvatasya sandaragirezva meruparvatasya ca guhA = guphA taMtra samantrAgatAnAmAgatya sthitAnAm, kinnarAdayaH mAya eteSu mudizvarA bhavantIzyata eva ropAM grahaNam 'egao saMhiyANaM' ekataH saMhitAnAm - saMmilitAnAm, 'saMmuhAgayANaM' NavA 'bhaddasAlavaNagavANa vA somaNasavaNagayANa vA paMDagavaNagayANa yA himavaMta malayamaMdaragiriguhasamaNNA pANavA' yahAM se lekara sUtra samApti ke zabdoM kA vistRta artha sUtra ke anya meM kahA jAyagA yaha sAmAnyarUpa se artha kiyA jAtA hai, hai bhadanta / jaisA kinnaroM kA apanA kiMpuruSoM kA mahoragoM kA yA gaMgharSo kA jo ki bhadrasAla vana meM yA somanasavana meM ghA paNDakavana meM paiThe hoM yA himavAna parvata kI yA malaya parvata kI thA mandara parvata kI guphA meM paiThe ho 'emao saMhiyANaM' ekasthAna para ekatrita hue ho 'saMmuhAgayANaM' yA eka dUsare ke Amane sAmane Ae hue ho, yA eka dUsare ke samakSa baiThe hue hoN| koI kisI ko pITha dekara na baiThA ho 'samudavidvANaM' baiThI huI avasthA meM bhI isa DhaMga se veTe ho ki jisase kisI ko Apala kI ragaDa se yA saMgharSa se bAdhA na ho rahI ho 'saMnividvANaM' gaMghavvANavA bhaddasAlaNayANA somaNakhavaNagayANavA paMDagavaNagayAtrA hima'tavalayama darzagariguha samaNNAgayANa vA ' A sUtrapAThathI AraMbha karIne sU samApti sudhinA zabdonA artha sUtranA aMtamA kahevAmAM Avaze. A adha sAmAnya rIte karavAmA Ave che, te A pramANe che. huM bhagavat kinnaranA kiM'purUSonA mArageAnA, athavA ga MdharvonA samRhA ke je bhadramAla vanamAM athavA saumanavasanamAM athavA paDakavanamAM beThelA hAya jo himavAna patanI athavA bhAzrayavatanI gathavA hara parvartanI zubhAM ThelA hoya 'pagao saMhiyANa' eka sthana 52 meThA thayelA sAya 'sa' mahAgayA NaM' bhane goTha kholanI sAme AvelAhAya athavA eka khIjAnI sanmukha beThelA DrAya koinI pITha keinI sAme paDatI na hAya arthAt koi pIDa daine mesela na 'hoya 'samutrar3iyANaM' hehI avasthAmAM paNa sevI rIte mehatA hAya } lethI
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadyotikA TakA pra.3 u. 3 sU.53 vanapaNDAdikavarNana 899 saMmukhAgatAnAm pRSThadAne harpavighAtotyatteH 'samuvadhidvANaM saMnividvANaM' samupavi[STAnAM sanniviSTAnAm, samyak parasparAnAbAdhayA upaviSTAH samupaviSTA steSAM samupaviSTAnAm, samyak svazarIrAnAbAdhayA na tu viSamasthAnena niviSTA steSAM sanniviSTAnAm 'pamudiya ekkIliyANaM' mamudita makrIDitAnA, mamuditA:pramodaprakarSa gatAH krIDitAH - krIDitumArabdhavantaH / 'gIyati gaMdhanvaharisiyamaNANaM' gIvaratigandharvadarpitamanasAma, gIte ratiryeSAM te gItaratayaH gandharva nATayAdi, tatra harSitamanasasteSAm, 'geyaM pagIyANaM' geyaM gItAnAm, ityagreNa sambandhaH tacca geyaM gayAdibhedAdaSTavidham, tadeva pradarzayati- 'gajje' ityAdi / 'gajjaM ' gadyam, yatsvarasaMcAreNa gIyate tadgayam 1, 'pajjaM' pacam yatra tu vRttAdi gIyate tatpayam 2, 'katthaM' kathyaM kathikAdi gIyate tatkathyam 3, 'pathabaddhaM' padabaddham yadekAkSarAdi yathA 'te' te ityAdi 4, 'pAyavarddha' pAdavaddham, yad vRttAdi caturbhAgamAtre pade va 5 'lakkhittayaM' utkSiptakam prathamataH samArabhyatathA jisa baiThane meM apane zarIra ko bhI apane hI zarIra ke kisI bhI avayavadvArA bAdhA na pahuMca rahI ho aise samasaMsthAna se baiThe ho / 'mu ikkIliyANaM' harSa jinake zarIra para khela rahA ho aura jo Ananda ke sAtha krIDA karane meM nagna ho rahe ho' 'gIdharatigaMdhavvaharisiyamagANaM' gIta meM jinakI rati ho gandharva nATyAdi karane meM jinakA manaharSita ho rahA ho 'geyaM paNIyANaM, isa Age kahe jAne vAle vAkyoM se yahAM saMvandha hai geva ko gote huoM kA vaha geya gayAdike bheda se ATha prakAraka hotA hai jaise 'gajja'- gadyam-jo svara saMcAra se 'pajja' padyavRttarUpa 'kasthaM - kathAramaka - 'pacaSa- SaTSAddhaM - ekAkSarAdirUpa - papaviddha' pAdaviddha, vRttAdike caturbhAga mAtra pada meM baddha huA 'ukkhi zre mIlanI athAmAzuthI anaya bhASA yAMyatI na hoya 'saMniviTThANa' ane je beThakamAM peAtAnA zarIrane paNa peAtAnAja zarIranA kAI paNa avayava dvArA Durauta paDatI na hoya yetA sama saMsthAnathI mesesa hoya 'pamuiyapakkI liyANaM' netA zarIra para harSanAthI rahyo hAya bhane menaM pUrva nAtha 42. vA tahasIna anesA hoya 'gIyara tigaMdhaharisiyamaNANaM' gItamAM lenI prIti hoya, nATaya vigere avAma nenu mana harSita thA raghu' DAya 'geya N pagIyANaM' A AgaLa kahevAmAM AvanArA vAkacAnA ahiyAM sadha che. geyane gAnArA enA jemake te geya gadya vigerenA bhedathI ATha prakAranA hoya che. jemake 'gajja' ! gadya" gadya ne svara sabhArathI 'pajja" padya vRtta35 'kattha' sthAtbha 'payabaddha' yaha yaddha akSara vigere 3ye 'paryAviddha' pAhaviddha vRtta vigerenA
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA pra.3 u.3 sU.53 vanaSaNDAdikavarNanam padopavipamuktam, paimidoSa dipamukta rahitamiti padoSaviSamuktam, te ca SaD dopA amI-- 'bhIyaM duyamuSpitthamuttAlaM ca kamaso muNeyadhvaM / kAgassara maNunAsaM chaTosA hoti geyassa' // chAyA-'bhItaM drutamuppicchattha suttAlaM ca kramazo jJAtavyam / kAsvaramanunAsaM SaDdopA bhavanti geyasya / / tatra-bhItam-uttrastam yadutmastena manasA gIyate tadbhotapuruSanibandhanadharmAnuvRttatvAd bhItamucyate ?, drutaM yat tvarita gIyate2, uppicchaM nAma Akulam taduktam-'prAhityaM upicchaM ca AulaM rosamariyaM ca' ayamarthaH-AhitthA. chiM ca pratyekamAkulaM roSabhRtaM bocyate iti, AkulatAca zvAsena draSTavyA, uktaMca 'upiccha zAptayukta' miti3, tathA-ut mAvalyena atitAlamasthAnatAlaM vA uttAlam 4, azlakSNasvareNa kAphasvaram 5. sAnunAsikamanunAsam-nAsikAvinigAvarAnugata mityartha .6, ete padopA geyasyeti / tathA-'egArasaguNAlaMkAra' naiSAda ina sAta svaroM vAle geyako jaise 'ga' gadyam jo svara saMcAra se gAyA jAya ye sAta sthara puruSa evaM strI ke nAbhideza se nikalate hai jaise kahA hai 'sattabaro nAbhio' arasasusaMpauttaM' zRGgArAdi ATharasoMvAle geSako 'chaholathippamuzka' chaha doSoM se kI jo chaha doSa isa prakAra hai 'bhIyaM dudhamuvidhamusAlaM ca kamalo muNeyadhvaM / kAgastara maNuNAsaM chaddosA hoti geyassa // - isva anusAra-bhIna dUta upiccha uttAla 4 kAkasvara. "aura anunAsa ina chaha doSoM se rahita geya ko 'egArasaguNAlaMkAra' ekAdaza guNoM se alakRta geya ko 'aTThaguNovaveyaM AThaguNoM se yukta geya ko geya ke ATha guNa ye haipaNa geyane rama jaja', gadyama' jaya 2 svarasaya 2thI gAvAmAM Ave meM sAta 12 pu31 bhane strInA nAmizithI nANe che. rebha huM 3 'sattasarA nAbhi mo adarasA saMpa utta' // 2 viga3 mA sAvANI geyane 'dosa vippa mukka' cha hApoyA 2 .5 mA prabhAra the. 'bhIya duyamuSpitthamuttAla' ca kamaso muNeyavva / kAgassaramaNuNAsa chadasA hoti geyassa' // jIta, kuta, upiccha uttAla, kAkazvara ane anunAsa A cha doSa vinAnA na 'egArasa guNAla'kAra' 210 // 2 guNethI masata geyane 'advaguNovaveya" "6 guNothI yukata geyane, te ATha guNe A pramANe che. bhA
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAmigama liyaM' raktaM trIsthAnakaraNazudram, raktaM ge rAgAnuraktena gahIyate tadraktam, tathA ca-tristhApakaraNazuddham trINi gthAnAni-uraH mabhRtIni hepu kana-kriyA zuddhamiti trisyAnakaraNa-zuddham, tathAhi-uraH zundraM kaNThazuddha zirozuddha ca, stra yadi urasi svaraH svara-bhRmisAnusAreNa vizAlo bhavati tata uro vizuddham, sa evaM svaro kaNThe vartito bhavati amphuTinaya tasA kaNThavizuddham, yadi punaH zira: ma.sa. sana mAnunAsiko mavati tataH giro nizuddham, athavA yad ura:kaNThagiromiA ralezmaNA avyAkulita zuddhIyate tad uraH ghaNTaro vizuddhatvAt trimyAna karaNavizuddha bhavatIti / madhuraM samaM mulalitam enAni padAni vyAkhyAtapUrvANi / tathA-'sakaharagutavaMsatatIsumaM utta' sakuharagucad baMganantrInusaMpayuktam sakuhageguJjan yo vaMzaH 'vAMsurI iti prasiddhaH yatra tantrItalatAna yagrA sugaMprayuna bhavati, sakuhare paMge guJjati tantryA ca vAghamAnAnaM yat tantrIstareNa avizuddha tat sakuharaguJjadvaMzatantrIpaMprayuktam,-tathA tAlamusaMpauna' tAlamusaMmayukA parasparAhatahastatAlasvarAnuvatiyadgItaM tat nAlamugaMprayuktam, ta mujarimAdInAmA ghAnA mAhatAnAM yoniH yazca nRtyantyA nartakyAH pAdorakSepastana samaM tattAlaisaMzyuktam 'tAlasama' tAlatamam 'layamusaMpa utta' layasugaMprayuktam gamayI dArUmayo vaMzamayo vA geya ko 'maupari bhayapayaracAraM' mRduribhisvAnumAra taMtrI Adi se grahaNa kiye gaye svara se yukta padamaMcArabATegepako suraI zrotAoM ko Ananda jimaye Ave aise surativAle geya ko 'suNani' sumativAle aMgo ke sundara jhukAvavAle geya ko 'vara cAlAvaM viziSTa sundara rUpavAle 'geyako divaMgeyaM pagIyANaM' divya aise gAne ko gAnevAle una pUkti bhinnagadideyoM ke mukha se jo zabda nikalane hai so ve jase manohara hote haiM to kyA he bhadanta ! 'maveeghAveriNA' isI taraha ke zabda una taNa aura maNi se nikalate hue hote hai ? hama ke uttara meM prabhuzrI kahate hai 'haMnA goSamA ! evaMbhUe miyA' -gauraya ! unake nikale Tae grahaNa karavAmAM AvanArA svarathI cukata padasa cAra vALA geyane "gg" zrotA ene jenAthI AnaMda upaje evA surativALA geyane sugani su tivALA bhagAnA suha2 asA geyane 'varacArurUva' viza) su12 354 geyana 'divvaM geya pagIyANa' divya vA jAnane vA tina mere deva nA mukhathI je zAka nIkaLe che, ane e jevA manohara hoya che te zu? 'bhaveyArUve bhiyA lagapana rAtI madhurata ye taya bhane bhaliyA mAMthI nIkaLanAra zabdono hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke goyamA! evaM bhUesiyA' 4 gautama pUrveti // 2 // geya vizamAthI
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhotikA TIkA. u. e.53 vanaSaNDAdikavarNanam 827 aMgulikozastenAtAyAta vyAH svaramakAro layastamanularad geya layasusaMprayuktamiti kathyate / 'mahasusaMpauttaM grahasaMprayuktas, ya: mama vaMzanAcyAdimiA karogRhItastanmArgAnusAri geyaM mahasusaMyuktam, 'manohara' manohara-mano'pilapaNIyam / kathaM zrutaM geyam ? tannAi-basa ityAdi, 'mauparimiyapara saMcAra' mRdukaribhitapadasaMcAram, mRdu-mRdunA svareNa yuktaM na tu kaThoreNa sabA banna ivaze'kSareSu-gholanAvara vizeSeSu saMcalan geDI pratimAsane lAda saMcAro rimitamityucyate, mRduribhita deghu ganimaddheSu saMcArI yantra gero tada mRdurisitapadasaMcAram / 'suraI surati, zobhanA ratiH-Anando yadi zrotamA tat murati / tathA-'sugaI" munati, zobhanA nati:-aGgAnAM namanaM racanAto'vasAne yahi taha sunati zeyam, zabda jaise zabda una tA aura mAriyoM ke hote hai yahAM para jogeza ko aneka vizeSaNoM se yukta kiyA gayA hai una vizeSaNoM kA tathA sUtra meM Ata aura bhI padoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai-jina kina rAdikoM kA yahAM kathana kiyA gayA hai ve saba dhansara deza ke hI bheda hai bhadrazAla Adi cAra dhana sumerutavata para hI hai ilA bhadrazAlabana merU kI lamantataH bhUli bA laraka sama arthAt nIce kI bhUmi hai, meru kI prathama mekhalA meM landanapanna hai isake upara dumdarI mekhalA meM saumanasa vana hai ila se upara cUlikA ke pArzva bhAgo meM cAroM tarapha paNDakavana hai mahAhilavAn helacana kSetra kI uttara dizA meM hai aura yaha usakI lInA kA kattI hone le parSada parvanda bAhalAtA hai zeSa gadya Adi ke leda ke geya ATha prakAra kA hotA hai jo varSadhara parvatoM kA yaha upalakSaka hai, izyale anya varSadhara parvata bhI jAna lenA cAhiye nIkaLatA zabda jevA zabdo e tRNa ane maNinA hoya che. ahIyAM je geyane aneka vizeSaNothI yukata karavAmAM Avela hoya e vizeSaNone tathA sUtramAM Avela bIjA padenuM varNana A pramANe che. je kinnara vigere ahIMyAM kathana karavAmAM AvyuM che, te badhA vyantara denAja bheda che bhadrazAla vigere cAra vane sumerU parvata para ja che temAM bhadrazAlana merUnI cAre bAjanI bhamI sama arthAta nIcenI bhUmi che. merUnI prathama mekhalAmAM nandanavana che. tenA upara bIjI mekhalAmAM saumanasa vana che. tenI upara cUlikAnA pAzvabhAgamAM cAre tarapha paMDakavana che mahA himavAn haimavata kSetranI uttara dizAmAM che. e enI sImAne batAvanAra hovAthI varSadhara parvata kahevAya che. bAki gadya vigerenA bhedathI geya ATha prakAranuM hoya che jemake varSadhara parvata e ahiM upalakSaka che, tethI bIjA varSadhara parvata paNa samajI levA je geya svara jI0 113
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIdAbhigamasUtre 898 'paracArurUvaM' varacArurUpam, varam pradhAnaM cAruviziSTa ca rUpaM svarUpaM yasya tad vazcArurUpam 'divyaM' divyaM pradhAnam, 'geyaM' geyam 'panIyANaM' praNItAnAM gAyatAMgeyasya mAnaM kurvatAM kinnarAdInAM yAdRzaH zabdo'timanoharo bhavati, 'bhaveeyArUve siyA' syAt kathaJcit bhaveda kim etAvadrUpasteSAM tRNAnAM maNInAM ca zabdaH 1 evamukte gautame bhagavAnAha - 'haMtA goyamA' ityAdi, 'haMtA goyamA !' hantagautama ! ' evaM siyA' evambhUtaH zabdaH syAtteSAM tRNAnAM maNInAM ceti bhagavatA svIkRtam ||m0 53 // iti zrI vizvavikhyAta - jagaduddalkabha- prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, cAdimAnamardaka- zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAla viviracitasya zrI jIvAbhigamasUtrasya mameyadyotikA khyAyAM vyAkhyAyAM tRtIyamatipattau canapaNDAdi varNanAnto dvitIyo bhAgaH samAptaH // jo gepa svara saMcAra se gAyA jAtA hai vaha gadya hai jo gAna chandoM ke rUpa meM gAyA jAtA hai vaha padya rUpa gedha hai 2 jo kadhikAdirUpase gAyA jAtA hai vaha kathya hai 3 jisa gema meM kevala eka eka akSara gAyA jAtA hai vaha padavaddha hai 4 jo vRttAdi ke caturbhAga ekacaraNa meM yaddha ho vaha pAdavaddha hai 5 jo AraMbha se hI samArabhyamANa hotA hai vaha utkSipta 6 prathama samArambha ke bAda jo nAnA AkSepapUrvaka pravartamAna sacArathI gAvAmAM Ave che. te gadya kahevAya che. 1 je gAna chandAnA rUpe gAvAmAM Ave che, te padyarUpa taiya che. 2 je kathikADhi prakArathI gAvAmAM Ave che. te khya geya che. 3 e gAnamAM kevaLa eka eka akSara gAvAmAM Ave che. te pada baddha geya che. 4 je vRttAdinA caturbhAga eka caNumAM baddha hAya te pArda addha che 5 je geya AraMbhathIja sAmArabhya mANu hAya che, e ukSipta dhyeya che. 6 pahelA samAraMbhanI pachI je nAnA prakAranA AkSepa pUrvaka pravata mAna
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra.3 u. 3 . 53 vanapaNDAdikavarNanam 899 hotA hai vaha pravRttaka hai 7 madhyamA meM jo sakala mUcrchanAdi guNoM se yukta hotA huA dhIre dhIre saMcAra karatA hai, vaha geya ke AThavAM bheda haiM phira geya kA vizeSaNa kahate hai jila geya kA avasAna samyakUrUpa se bhAvita hotA hai vaha rocitAvasAna gepa hai jo geya chaha doSoM se rahita ho una chaha doSoM kA spaSTIkaraNa jo gIta gabarAe hue mana se gAyA jAtA hai vaha gIta bhIta doSa se dUSita kahA gayA hai jo gAnA jaldI gAyA jAtA hai vaha gAna kA dula nAmaka doSa hai jisa gAna ko gAte samaya zvAsa uTha Ave aura hasase gAnevAle ko AkulatA ho jAve vaha geva piccha doSavAlA kahA gayA hai- taduktam- ' upicche zvAsayuktam' jo gAnA atitAlabAlA ho athavA asthAna sAlavAlA ho vaha uttAla doSavAlA kahA gayA hai / jo gAnA zithila kaThora svara se gAyA jAtA hai vaha gAnA kAla svara doSa se dUSita kahA gayA hai| jo jAnA nAka ke svara se gunagunAte hue gAyA jAtA hai vaha anunAsika doSavAlA gAnA kahA gayA hai 6 / 11 guNoM kA svarUpa pUrvo meM svara prAbhRta meM vizeSarUpa se hai unase uddhRta kiyA huA 'kuI vesmi bharataviMzAkhila' AdidvArA viracita grantha meM milatA hai vahAM se jAna lenA cAhiye, gAne ke ATha guNa isa prakAra se haiM-jo gIta svara evaM kalAoM se pUrNa karake thAya che te pravRttaka che. cha madhyamAmAM je sakala sUnA vigere guNlRAthI yukata thatA thatA dhIre dhIre saMcAra kare che. te geya mada kahevAya che. 8 A ATha bheda geyanA che. have geyanA vizeSaNeA matAvavAmAM Ave che, je geyanuM avasAna ramyaka prakArathI bhAvita thAya che te rAcitAvasAna geya che, je geya cha doSothI rahita hAya e cha doSo A pramANe che, je gIta gabharAyelA manathI gAvAmAM Ave che, te gIta bhIta doSathI dUSita kahevAmAM Ave che. je gAna jahiMdu jaddhi gAvAmAM Ave che. te gAnanA druta nAmanA doSa che. je gAnane gAtI vakhate zvAsa caDI jAya ane tenAthI gAvAvALAne AkuLatA thaI jAya te gIta uccincha hoSavANu devAya che. te havAmAM Ave che. 'uppiccha zvAsayuktam' ne jAna atyaMta tAsa vAju hoya athavA asthAne tAsavANu hoya te gAnane uttAla doSavALuM kahevAmAM Ave che. je gAna zithila kaThora svaracI gAvAmAM Ave te gAna kAkasvara doSathI dUSita kahevAya che. je gAna nAkanA svarathI gaNugaNutA gAvAmAM Ave te gAna anunosika doSavALu kahevAya che. 6
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradyotikA ThIkA pra. 3. u. 3 sU. 53 vanapaNDAdikavarNanam 901 hotA hai, vahI svara jaba kaMTha meM vartita hotA huA asphuTita hotA hai taba vaha kaNTha vizuddha hotA hai vahI svara jaba zira meM prApta hokara sAnunAsika hotA hai taba yaha ziro vizuddha hotA haiM athavA zleSmA se avyAkula hue ura kaMTha, aura zira ina tIna sthAnoM se jo gAyA jAtA hai vaha ura kaMTha aura zira ina tIna sthAnoM se vizuddha kahA gayA hai / aMgulikoza zRGgakA dAru, lakaDI kA yA vaMza kA banA huA hotA hai ise aMgulI meM pahana kara jaba santrI bajAyI jAtI hai, taba usase jo svara nikalatA hai usa svara kA nAma laya hai, isa laya ke anusAra jo gIta gAyA jAtA hai vaha laya susaMprayukta gIta hai, jo gIta prathamavaMza tantra Adi se gRhIta hotA huA usI ke anusAra gAyA jAtA hai vaha graha susaMprayukta gIta hai, jisa gIta meM tAlavaMza tantrI Adi ke svara gIta ke sAtha sAtha cala rahe hoM vaha gIta sulalita hai mRdu svara se gAyA jAya usa gIta kA nAma mRdu hai / gholanA svara vizeSoM se saMcAra karatA huA jaba rAga meM A jAtA hai taba vaha padasaMcAraribhita jevA mIThA avAjathI je gIta gAvAmAM Ave te gIta madhura nAmanA guNu vALu' kahevAya che. 6 jemAM tAla vaza ane svara eka zilpamAM jai rahyA heya evu' je gIta che te gIta samaguNu nAmanA guNuvALuM kahevAya che. je gAna svarAne dheALavAnA prakArathI kaMThamA taratuM rahe che, te gAna sulalita guNu vANu uDevAya che, sUtrAre mana gulAmAMthI DeMTalA guzAne 'raca' titthANa karaNasuddhaM' vigere aAranA cAhe dvArA pragaTa 4re che. 32, 44 bhane zira e traNa sthAna che. je gAna ura zuddha, kazuddha ane ziraHzuddha hAya che te gIta tristhAna karazu zuddha kahevAya che. chAtItho upaDela svara peAtAnI bhUmikA pramANe jyAre vizALa khanI jAya tyAre te rAvizuddha thAya che. eja var vagADavAmAM Ave tyAre temAMtho je svara nIkaLe che, e svaranu nAma laya che, A laya pramAthe je gIta gAvAmAM Ave che, te laya susa prayukata gIta che. je gIta pahelAM vaMza taMtrI vigerethI grahaNu thaIne te anusAra gAvAmAM Ave te geya susaMprayukata gIta che. je gItamAM tAla vaza tatrI vagerenA svara gItanI sAthe sAthe cAlatA haiAya e gIta sulalita kahevAya che. je gIta mRduvarathI gAvAmAM Ave e gItanu nAma mRdu kahevAya che. dhelanA svara vizeSothI sacAra karatA thakA jyAre khareAbara rAgamAM Ave tyAre te gItanuM
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovAbhigamastra sahalAtA hai racanA kI apekSA jisa gIta ke anta meM nanati hotI hai usa kA nAma sunati hai, yaha pUrva ke anuvAda meM sAmAnya rUpa se kahe gaye padoM kA spaSTIkaraNa hai / / 50 56 // jainAcArya janazramadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 'jIcAmitra kI prameghadyotikA nAmaka vyAkhyA meM tRtIya pranipatti meM vanapaNDAdi varNanaparyanta kA dUsarA bhAga smaapt|| nAma pada saMgArarilita kahevAya che. racanAnI apekSAthI je gItanI aMtamAM nati thAya che tenuM nAma sunati che. A pahelAnA kathanamAM sAmAnya rIte karavAmAM aAvela padonA ardhanuM spaSTIkaraNa che ke 53 che tArA tenadharmadivAkara pUjayazIghAsaMlAlajI mahArAjakRta "chavAbhigamasUtra'nI menina nAmanI vyAkhyAmAM trIjI pratipattimAM vanapaMdi varNana sudhIne bhAga samApta che
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
_