________________
प्रमेयधोतिका टीका प्र.३ ३.३९.३३ समेद मनुष्यस्वरूपनिरूपणम्
एतेऽष्टाविंशतिरन्तरद्वीपका याशा एवं यावत्पमाणा यावदपान्तरालगन्त: यन्नामानो हिमवत्पर्वत पूर्वापरदिगव्यवस्थिताः सन्ति, ताशा एब तावत्प्रमाणास्वावदपान्तराळवन्तस्तन्नामान एव शिखरिपर्वत पूर्वापरदिग्व्यवस्थिता अन्येऽपि अष्टाविंशतिरन्तरद्वीपाः सन्तीति मिलित्वा सर्वे षट् पश्चाशदन्तर द्वीपा इति कथ्यन्ते किन्त्वत्र सूत्रोऽत्यन्तसदृशतया व्यक्ति भेदमनपेक्ष्याष्टाविंशति विधा एव आन्तरद्वीपा विवक्षिता इति । तत्र जाता मनुष्या अपि एकोरुकादयः अष्टाविंशति विधाः मोक्ता 'तास्थ्यात्तद्वयपदेशः' इति न्यायात्, यथा पश्चालदेशनिवासिनः पुरुषाः पानाला इति ।
एते अष्टाविंशतिरन्तरद्वीपाः चतुर्मिविभज्यन्ते, ततश्चतुष्टयं चतुष्टयं कृत्वा सप्त चतुष्काणि भवन्ति, तानि च प्रत्येकं स्वस्वक्षेत्र समप्रमाणानि भवन्ति, तानि सप्त यया-एकोरुकादयश्चत्वारः प्रथमं चतुष्कम् १, हरकर्णादयश्चत्वारो द्वितीयं चतुकम् २ । आदर्शमुखादयश्चत्वार स्तृतीयं चतुष्कम् ३ । अश्वमुखादयश्चत्वार चतुर्थ शुद्धदन्त२८, सूत्रोक्त ये अठाईस द्वीप जिस प्रकार के जितने प्रमाण के जितने अपान्तराल वाले और जिस नाम के हिमवान पर्वत के पूर्व पश्चिमदिशा में हैं उसी प्रकार के उतने ही प्रमाण वाले उतने ही अपा. न्तराल वाले और उसी नाम के शिखरी पर्वत के पूर्व पश्चिमदिशा में दूसरे भी अठाईस अन्तर द्वीप फिर हैं, ये सब मिल कर छप्पन अन्तर दीप कहलाते हैं। किन्तु इस सूत्र में इनकी अत्यन्त सदृशता के कारण व्यक्ति भेद को न मानकर अठाईस प्रकार के ही अन्तर द्वीपों की विवक्षा की गई है। __एकोरुक आदि नाम वाले द्वीप हैं मनुष्य नहीं परन्तु उन द्वीपों में रहने वाले होने के कारण 'तास्थयात्तद् व्यपदेशः' इस मान्यतानुसार સૂત્રમાં કહેલા આ અઠયાવીસ ૨૮ દ્વીપ જે પ્રમાણેના જેટલા પ્રમાણુના અપાન્તરાલવાળા અને જે નામના હિમવાન પર્વતના પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશામાં છે, એજ પ્રકારના એટલાજ પ્રમાણવાળા એટલાજ અપાન્તરાલવાળા અને એજ નામના શિખરી પર્વતની પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશામાં બીજા પણ ૨૮ અઠયાવીસ અંતરદ્વીપ ફરીથી કહ્યા છે. આ બધા મળીને કુલ ૫૬ છપ્પન અંતરદ્વીપ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ આ સૂત્રમાં તેઓની અત્યંતસમાનતાને કારણે વ્યક્તિભેદને ન માનતાં અઠયાવીસ પ્રકારના જ અંતરદ્વીપની વિવક્ષા કરવામાં આવી છે.
એકરૂક નામવાળા દ્વીપ છે. મનુષ્ય એ નામવાળા હોતા નથી પરંતુ तेवीयामा २७ना। हावान ४.२६'तास्थ्यात् तद् व्यपदेशः' मा मान्यता
