________________
प्रयोतिका टीका प्र.३ उ. ३ . ५३ वनपण्डादिकवर्णनम्
'अननस रविसे से उप्पायं तस्स मुन्णा भणिया । -कत्ता चि मुच्छिओ इव कुणए मुच्छेत्र सो वेति' ॥१॥ छाया - अन्यान्यस्वरविशेषान् उत्पादयतो
ना भणिता । कर्त्ताऽपि मूर्च्छित इव करोति मूर्छा श्रोतृनिति ॥ १ ॥ गान्धारस्वरान्तर्गतानां च मूर्छनानां मध्ये सप्तमो उत्तरमन्दाभिधाना ना कळात प्रकर्षप्राप्ता ततस्तदुत्पादनतया च मुख्यवृत्या वादयिता मुर्छितो भवति । अत्र वीणा वीणावतोरभेदोपचारात वीणाऽपि मूर्छिता, इत्युच्यते ॥ साऽपि वीणा यदि अङ्क सुप्रतिष्ठिता भवति तदेव मुर्छना-प्रकर्ष विदधाति नान्यथा=अत आह='अङ्के' इत्यादि, 'अङ्के सुपइट्टियाए' अङ्के स्त्रीणां पुरुषस्य वा उत्सङ्गे सुप्रतिष्ठितायाः 'चंदणसारकोण परिघट्टिया ' चन्दनसारकोण परिध हि ठायाः, चन्दनस्य सारश्चन्दनसारः जात्यचन्दनम् तेन निर्मापितो यः कोणो वादनदण्डस्तेन परिघट्टिताया: संस्पृष्टायाः 'कुसलनरनारिस संपरिगाहियाए'
·
८८७
'गान्धार स्वर के अन्तर्गत मूच्र्छनाओं के बीच में उत्तरमन्दा. नामकी मूच्र्छना जब अति प्रकर्ष को प्राप्त हो जाती है तब वह श्रोता जनों को मूच्छितसा बना देती है इतना ही नहीं किन्तु स्वर विशेषों को करता हुआ गायक भी मूच्छित के जमा हो जाता है यहां वीणा और वीणा बजानेवाले में अभेदोपचार को लेकर वीणा भी मूच्छिता कही जाती है, वह वीणा यदि अङ्ग गोद में अच्छी तरह से नहीं रखी जावे तो वह प्रकर्ष रूप से सूच्छेना को नहीं करती हैं इसलिये वीणा को अवश्य ही बजानेवाले या बजानेवाली स्त्री के उसे अपने अङ्क में अच्छे ढंग से स्थापित करनी चाहिये तभी जाकर उससे अच्छे रूप में मुच्छेना प्रकर्ष को प्राप्त हो सकती है वीणा बजानेवाला वीणा को चन्दन सारसे निर्मित वादन दण्ड से बजाता है तार पर उसे बजाने
ગાંધાર સ્વરની 'તગત સૂનામાં ઉત્તરમંદા નામની મૂર્ચ્છના જ્યારે અત્યંત પ્રકને પ્રાપ્ત થઈ જાય છે ત્યારે તે સાંભળનારાએને મૂચ્છિત જેવા બનાવીતે છે. એટલુજ નહી' પણ સ્વર વિશેષાને પ્રગટ કરતા ગાયકપણુ સ્મૃતિ જેવા બની જાય છે. અહિં વીણા અને વીણા વગાડનારાએમાં અભેદેપચાર ને લઈને વીણાને પણ સૃષ્ટિના કહેવામાં આવે છે. તે વીણા જો કે કહેતાં ખેાળામાં સારી રીતે રાખવામાં ન આવે તે તે ઉત્કટ પણાથી મૂર્ચ્છના કરતી નથી. તેથી વીણાને વગાડનાર પુરૂષ કે સ્ત્રીએ તેને ખેાળામાં સુચારૂ ઢંગથી અવશ્ય રાખવી જોઇએ. ત્યારેજ તેમાંથી સુંદર રીતે સૂના મને પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. વીણાને વગાડનાર વીણાને ચદનના સારથી મનાવેલ
