________________
प्रमेयधोतिका टीका .३ .३ खू.६४ एकोहकमीपस्याकारादिनिरूपणम् ५२७ पाद्यते इत्यर्थः, मृदङ्गो लघुर्मर्दला, पणको भाण्डपटहो लघुपटहो वा, पटडो लोक पसिद्ध एव, ददरका यस्य चतुर्मिश्चरणैरवस्थानं भुवि तथा सगोधा चविनरो पायविशेषः करटीलोक-मसिधैव' डिडिमः प्रथमप्रस्तावमा सूचकः पणवविशेष: भंभाढक्कानिः वनानीति संपदायः, होरंभा महादको क्रणिता वीणाविशेषरूपा खरमुखी-काहला मुकुन्दो मुरजवाधविशेषो यः प्रायोऽमिलीनं वाचते शखिका छघुशंखरूपा अस्याः स्वर ईपत्तीक्ष्णो भवति न तु शंखवदतिगंभीरः परिली. नाम पणव है ढोल का ही जो एक प्रकार का आकार प्रकार कृत भेद होता है उसका नाम पटह है जो चार पाद बाली काष्ठ की चौको पर रखकर बजाया जाता है और जो गोधा विगेरे प्राणियों के चमडे से मढा होता है उसको नाम ददरक कहलाता है करटी भी एक जाति का लोकप्रसिद्ध वाद्य विशेष है प्रथम प्रस्तावना का सूचक जो पणच विशेष है उसका नाम डिडिम है भंसा और ढका ये भी एक प्रकार के वाद्य विशेष है इनमें से जो शब्द निकलता है वह भर भर जैसा निकलता है होरंभा भी ढका ही जैसा होता है परन्तु यह ढक्का की अपेक्षा बड़ा होता है कणित एक प्रकार की विशेष वीणा होती है खरमुखी भी एक प्रकार का वाद्य विशेष है-जिसे मुंह से फूंक देकर बजाया जाता है-इले बुन्देलखण्डी भाषा में रमतूला कहते हैं-इसका आकार प्रकार गधे के मुख जैसा होना है मुकुन्द भी एक प्रकार का वाजिंत्र शेता है । यह तबला के
आकार का होता है पर कुछ २, लम्बा होता है और दोनों तरफ से. बजाया जाता है शंखिका यह खर शंखिका और ईषत्तीक्ष्ण शंखिका એક પ્રકારને આકાર પ્રકારના ભેદ જેવો હોય છે. તેનું નામ પટલ છે જે ચાર પાયાવાળી લાક્કાની ચેકી પર રાખીને વગાડવામાં આવે છે, અને જે ઘ વિગેરે પ્રાણિના ચામડાથી મઢેલ હોય છે, તેનું નામ દર્દક કહેવાય છે. કરટિ પણ લોકપ્રસિદ્ધ એક જાતનું વાદ્યવિશેષ છે પહેલી પ્રસ્તાવનાનું સૂચક જે પણવિશેષ છે, તેનું નામ ડિડિમ છે. ભંભા અને ઢકકા એ પણ એક પ્રકારનું ઢેલ નામનું વાદ્ય વિશેષ છે. તેમાંથી જે અવાજ નીકળે છે, તે ભર ભર જે નીકળે છે. હોરંભા નામનું વાદ્ય વિશેષપણ ઢાકાના જેવું જ હોય છે. પરંતુ તે ઠકકા કરતાં મેટું હોય છે. કવણિત એ એક પ્રકારની વિશેષ વીણા હોય છે. ખરમુખી પણ એક પ્રકારનું વાદ્ય વિશેષ છે જેને મેઢથી ફંકમારીને વગાડિવામાં આવે છે, તેને બુંદેલખંડની ભાષામાં “રમતુલા કહે છે. તેનો આકાર ગઘેડાના મુખ જે હોય છે. મુકુંદ પણ એક પ્રકારનું વાજીંત્ર હેય છે. તે તબલાના આકારનું હોય છે. પરંતુ તેનાથી કઈક લાંબુ હોય છે. અને બને
