________________
प्रद्योतिका टीका प्र०३ सु. ७ सप्तापि पृथिव्य : लोकस्पर्शिन्यो नवेति ५७ पूर्वादिदिक् चरमपर्यन्ताल्लोकान्तः क्रमेणाधोऽधारित्रमागोनेन, त्रिभाग इति तृतीयो भाग विभागः । एकस्य योजनस्य त्रयोभागाः कल्पितव्याः तेषु भागेषु एक तृतीयो भाग स्तृतीयोऽशस्त्रिभाग उच्यते, तेन तृतीय, भागन्यूनेन एकेन योजनेन योजनस्य भावत्रयमध्याद् भागद्वयेनाऽधिकैरधिकैयजने ज्ञातव्यः, तथाहि - शर्करामभा पृथिव्याः सर्वासु दिक्षु विदिक्षु च चरमपर्यन्ताल्लोकान्तस्य अन्तराल, त्रिभागोनानि त्रयोदश योजनानि, योजनस्य भाग-त्रय मध्याद्भाग द्वयसहित द्वादशयोजानीत्यर्थः । वालुका प्रशायाः पृथिव्याः सत्रिभागानि प्रयोदशयोजनानि । पूर्वोक्तेषु भागद्वयसहितद्वादशयोजनेषु भागद्वयसंमेलनेन तृतीयभागसहितानि पङ्कमथायाः परिपूर्णानि चतुर्दशयोजनानि, एवं धूमपृथिवी के अतिरिक्त शेष शर्करामभा से लेकर अधः सप्तमी पर्यन्त सब पृथिवियों की सब दिशाओं में और सब विदिशाओं में पूर्व आदि दिशाओं के चरम पर्यन्त भाग से लोकान्त क्रमले नीचे नीचे त्रिभाग अर्थात् एक योजन के तीन भाग किये जावे, उन तीन भागों में एक जो तृतीय - तीसरा आण अर्थात्- तीसरा अंश है वह त्रिभाग कहलाता है ऐसे त्रिभाग न्यून एक योजन से अर्थात् योजन के तीन भाग में से दो भाग से अधिक योजनों से जान लेना चाहिये, जैसे रत्नप्रभा पृथिवी से लोकान्त का अपान्तराल बारह योजन का होती है उसके नीचे शर्करा प्रभा पृथिवी की सब दिशा विदिशाओं में पूर्वं आदि के चरम पर्यन्त भाग से लोकान्त का अपान्तराल तृतीय भाग न्यून तेरह थोजन का अर्थात् वारह योजन के ऊपर योजन के વિદિશાઓમાં યક્ષુ આ અપાન્તરાલ જેટલા દૂર પછી જ અલેાકાકાશના પ્રારંભ થાય છે. આ રત્નપ્રભા પૃથ્વી શિવાય ખાકીની શાપ્રભા પૃથ્વીથી લઈને અધઃસપ્તમી પૃથ્વી સુધી મુધીજ પૃથ્વીચેાની બધી દિશાઓમાં અને વિદિશાઓમાં પૂર્વ વિગેરે દ્વિશાઓના ચરમ સુધિના ભાગથી લેાકાન્ત ક્રમથી નીચે નીચે ત્રિભાગ અર્થાત્ એક ચાજનના ત્રણ ભાગ કરવામાં આવે, એ ત્રણ ભાગે પૈકી જે ત્રીને ભાગ અર્થાત્ ત્રીજો અંશ છે, તે ત્રિભાગ કહેવાય છે. એવા ત્રિભાગથી ન્યૂન એક ચૈાજનથી અર્થાત્ ચેાજનના ત્રણ ભગોમાંથી એ ભાગોથી વધારે ચેાજનવાળો સમજવા. જેમકે રત્નપ્રભા પૃથ્વીથી લેાકાન્તના 'તરાલ ખાર ચાજનનેા હાય છે. તેની નીચે શરપ્રભા પૃથ્વી ઋષીજ દિશા અને વિદિશાએમાં પૂર્વ દિશા વિગેરેના ચરમાન્ત સુધીના ભાગથી લેાકાન્તને અપાન્તરાલ ત્રીજા ભાગથી યૂન તેર ચેાજનનેા છે, અર્થાત્ ખાર ચેાજન
जो० ८
