Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ *-apii31 114 aay ( \ \ '(' ( / ' / an Education International Fer Pesonar o ne Only www.jalinelinary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ grononengooooooooooooooooooooong vizvamaMgala granthamALA bhAga-4 veNIzaMkara murArajI vAsu : ww2 246 exe aramasa sa kamala prakAzana TrasTa ~ ~ ~ ~ ~ ~~ For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka: kamala prakAzana TrasTa jIvaMtalAla pratApathI saMskRtisatrana, niApALa rilIpha zaDa, amadAvAda phona : 335723 Co380143 lekhaka veNIza'kara surArajI vAsu prathama saMskaraNa : nala 1000 dvitIya saMskaraNa : nakla 2000 tRtIya sa raNu nakla 2000 tA. 15-2-1989 vi. sa. 2045 mUlya : rUA. 15-00 mudraka bhIkhAlAI esa. paTela, bhagavatI mudraNAlaya, dUdhezvara, amadAvAda 380deg*Y For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ peAtAnA hAthe peAtAnA nAza aMgrejo tA A dezamAMthI ucALA bharI gayA paNa te pahelAM yunivarsiTInA zikSaNa dvArA hajAro dezI aMgrejo temaNe taiyAra karI dIdhA hatA. A dezanI dharatInA kAyamI jo karavA A eka ja upAya hato ke dezanI prajAne badhI rIte barabAda karI nAMkhavI. A mATe tenI saskRtinA sanAza karavo." A kAya` paradezIo karavA jAya tA prajA vIphare ane baLavA karI bese eTale dezanA ja lokonA hAthe A savanAzanA kAryakrama amalI khanAvavAnu anivAya` hatuM. e mATe ja dezI aMgrejone taiyAra karavAmAM AvyA. Aje te e DIgrIdhArI, pazcimaparasta dezI aMgrejonI saMkhyA lAkhA sudhI pahoMcI gaI che. A dezI aMgrejoe jANe ke ajANe emane maLelA zaikSaNika prazcimI vArasAne kAraNe saMskRtinAM tamAma kSetronA mULamAM dhA mArI dIdhA che. mAkSalakSI sa`skRtinA vRkSanAM tamAma aMgAne hacamacAvI nAMkhyAM che. A zikSitAne zikSita kahevA ke kema ? e paNa eka savAla thaI paDe tevI temanI pazcima-parasta nItirItie jovA maLe che. zrI veNIza'kara murArajI vAsu A viSayamAM sArI evI jANukArI dharAve che. temanA pratyeka vicAra judA judA viSayA upara vedhaka praznAza pheMke che dAkhalA, lIlA ane AMkaDA e dareka lekha pAchaLanuM emanuM baLa che. bezaka, A lekhA sarvathA AdhyAtmika bhUmizca para nathI parantu AdhyAtmika jIvana jIvavAnA janmasiddha hakka dharAvatI AryAvata nI mahAprajAnA savanAzanAM dhAtakI ane bhedI zastro te khullAM pADe che. ane e rIte Aya` mahAprajAnI mahAsa MtA--dIdhI dharmapradhAna cAra puruSAtha nI saMskRtinI punaHsthApanA karIne mahAprajAnA AdhyAtmika starane majabUta karavAnA prayatnamAM A lekho potAnA viziSTa phrALA nAMdhAve che. zrI vAsu jaNAve che ke sAMskRtika tattvane pazcima-parasta bedI ane aNudhaDa nItirItinA hAlanA vegathI paNa naSTa karavAnuM cAlu rAkhavAnuM Avaze te bhAratIya prajAnuM AyuSya kadAca sA-khase varSathI jhAjhu` nahi hoya zrI vAsunI vicAradhArA bhAratIya prajA sudhI paheAMce te temanA magajamAM paradezIe janToe je khATA khyAlA bharI dIdhA che--jenA dvArA prajAnA tamAma jIvana starA hacamacI uThayA che--te badhA jaLamULathI ukhaDI jAya. abajo za.nA vyaya, adhara hiMsA ane vyApaka durAcArane poSatI tamAma pragativAdI vicArasaraNIAne joradAra lapaDAkA mAratI zrI vAsunI vicAraNA azpatama dhanavyaya, ahiMsaka praNAli ane vizuddha sadAcArAnA nirmANunI bahumukhI yAjanAthI khIcakhIca bharelI hAya tema dekhAya che. jenA dvArA AtmA mekSabhAva tarapha cesapaNe AgaLa vadhe te vicAra : te pracAra ke te AcArane ja mAruM anumAna hoya te sahaja che. zrI zrIpALanagara vAlakezvara, muMbaI - 6 gurupAdapadmaraNa 5. zrIcandrazekharavijaya vi. saM. 2033 dazerA. For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamala prakAzana TrasTanuM nivedana bhAratIya prAcIna paraMparAone punaHjIvita karatI zrI veNIzaMkara murArajI vAsanI ciMtanadhArAne ame prakAzita karI rahyA chIe. lekhaknIe AryAvartanI mekSalakSI saMskRtinA eka aga- arthavyavasthAne pradhAnapaNe AtmasAta karyuM che. A viSayamAM temaNe Azcaryajanaka kheDANa karyuM che ema temanA vicAro uparathI sahaja rIte kahI zakAya tema che. bhAratanI arthavyavasthAmAM gAyapradhAna tamAma pazunI ahiMsA pradhAnapaNe bhAga bhajave che. ema lekhaka makamapaNe mAne che. ' je viziSTa keTine pratibhAva A pustika dvArA prajAmAM pragaTa thAya te lekhakanA vicArone vyavasthita AkAra ApIne pragaTa karatA rahevAnI amArI bhAvanA che. vadhu pramANamAM pracAra thAya te hetuthI ja khoTa khAIne paNa A TrasTa A pustikAnuM prakAzana kare che. pitAnA vicAronuM prakAzana karavA badala zrI vAsune ame aMtaHkaraNathI AbhAra vyakta karIe chIe. li. drasTImaMDaLa, kamala prakAzana TrasTa a.naM. pustakanuM nAma ra7. zuM Aje paNa paradezI gulAmI ? 28. vanane pravAha badale 29. 19NavAda viruddha tyAgavAda - 30. samAjana 31. khAdI 32. have zuM karavuM? For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [27] zuM Aje paNa paradezI gulAmI ? gAya ane dUdhanA vepAranI zarUAta aMgrejI zAsane cariyANAnuM nikaMdana kADhavAthI ane tenAM pazuovirAdhI pagalAMthI gAya apavAdarUpa gharomAM ja rahI. dUdhanI AvazyakatA te dareka gharane hoya ja. dUdha vecavuM e pApa che evI bhAvanA nAza pAmI cUkI. kAraNa ke dUdhanI AvazyakatAe dUdha mATe vistRta khajAra UbhuM karyuM hatuM. A majAra mATAM zahera pUratuM ja hatuM, kAraNa ke nAnAM gAmaDAMomAM have leAkeA pAse dUdha kharIdavA paisA na hatA ane 100-200 mANasanI vastIvALAM lAkhA gAmeAmAM dUdhane vepAra karIne koI pAtAnI AjIvikA calAvI zake nahi. bhAratamAM traNa lAkha gAmaDAM evAM che jyAM 500 mAjIsathI ochI vastI che. AvAM gAmamAM dUdhanA vepAra cAlI zake niha. aMgrejI zAsananI bhArata viASI nItithI gAmaDAMomAM gAya mAtra zrImaMta kheDUta ke zrImaMta vepArIonA gharamAM macI hatI. athavA mAladhArIo pAse hatI. zaheromAM dUdhanI DerIo zarU thaI eTale DerIvALAone DerIo mATe gAyAnI ane bheMsAnI jarUra paDI ane dUdhanA vepAra pAchaLa gAyAne vepAra paNa zarU thayA. DerIvALAoe gAmaDAMomAMthI mAladhArIonI zreSTha gAyA ane bheMsa kharIdI zaherAmAM lAvI dUdhanA vepAra zarU karyAM. teA khIjI taraphathI 4-1 For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMbaI, kalakattA jevAM meTAM zaherAmAM sarakAre kAyadesaranAM katalakhAnAM zarU karyAM. ane A katalakhAnAMomAM pazuone puravaThA niyamita maLatA rahe te mATe ceAsa vahIvaTI pagalAM nakkI karyAM. vahIvaTI pagalAM dvArA katalakhAnAne pUrA paDAtA puravaThA DerImAM gAya ke bheMsa vasUkI jAya tyAre tene khaThThale bIjI krUjhaNI gAya ke bheMsa lAvavI paDe. paNa pelI vasUkI gayelI gAya ke bheMsanuM zuM karavuM ? e gAya ke bheMsa phrIthI viyAya ane dUdha Ape tyAM sudhI cAra mahinA nIkaLI jAya. zuM cAra mahinA sudhI tene maphata khavaDAvavuM ? zaherAmAM ghAsacArA maryAdita pramANamAM ja lAvavA devAmAM AvatA, kAyadAthI nahi paNa vaeNganeAnI phALavaNI upara aMkuza rAkhIne. zaheranI DerImAM gAya ke bheMsa rAkhavA mATe lAisansa levuM paDatuM. eTale zaheramAM gAyA-lesA keTalI saMkhyAmAM che tenI vahIvaTadArane jANakArI rahetI ane eTalI saMkhyAne pUro paDe eTale ghAsacAro lAvI zakAya teTalAM ja vaganA phALavavAmAM AvatAM. have kula saMkhyAnI 30 TakA gAyA athavA esA vasUkI jAya tyAre teTalAM khIjA pazu lAvavAnAM lAIsansa Ape; vaganA paNa Ape. paraMtu A 30 TakA vadhArAnAM pazuo AvyAM temane mATe vadhu dhAsacArA joIe, tenAM vaganA na Ape. tyAre DerIvALA vadhArAnAM pazuo navAM AvyAM temane zuM khavaDAve ? kudaratI rIte ja navAM AvanArAM pazuo dUdha ApatAM hoya temane ja maLI zakatA ghAsacAro khavaDAve ane vasUkI gayelI gAya-bhesAne bhUkhI rAkhavA karatAM temane ktalakhAne vecI thADA paisA meLavI levAnuM pasaMda kare jethI navAM DhAra kharIDhavAnA mUDIrokANamAM theADI rAhata maLe. Ama dara varase DerIAmAM navI gAya ane bheMsA gAmaDAMomAMthI AvatI jAya. cha-ATha mahinA dUdha Ape ane vasUkI jAya eTale katalakhAne jAya. eka DerImAM 100 pazuo hAya tA te DerI dara varase talakhAnAne 200 pazue pUrAM pADe. 200 e rIte ke gAya athavA bheMsa gAmaDethI DerImAM Ave tyAre tenI sAthe tenuM baccuM hoya. DerImAM For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 AvatAM ja DerInA mAlika te baccAM kasAIne vecI nAkhe. kAraNa ke DerI tA vepArI STie cAlatI heAya. DerIvALA pAse 100 gAya ke @'sa hoya. temanAM baccAM rAja ochAmAM ochuM eka liTara dUdha dhAve tApaNu DerIne sA liTara dUdha AchuM thAya. te divasomAM dUdhanA bhAva pacIsa paise liTaranA hatA. vAcharaDAM rAja pacIsa rUpiyAnuM so liTara dUdha dhAvI jAya. gAya ke bheMsa khase divasa dUdha Ape te khasA divasamAM vAcharaDAM pAMca hajAra rUpiyAnuM dUdha pI jAya, te DerIvALA kema sahana kare ? pAMca hajAra rUpiyAnuM dUdha vAcharaDAone pI javA devuM tenA karatAM temane kasAIne vecI daIne khase-pAMcase rUpiyA meLavI levA ane pAMca hajAra rUpiyAnuM dUdha bacAvavuM evI gaNutarI DerIvALA kare temAM Azcarya zuM che ? gAya ane gAyanA dUdhane vepAranI cIja (commercial commodity) tarIke svIkRti ApyA pachI khIjA koI vicAranI apekSA ja kema rahe ? eTale gAmaDAmAMthI gAya ke bheMsa DerImAM AvatAM ja tenAM khaccAM kasAIne vecIne paisA rokaDA karIne dUdha khacAvI le. nAnAM vAcharaDAM ke vAcharaDAonI ki'mata paNa sArI Upaje. kAraNa ke temanuM mAMsa kAmaLa hAI vadhu svAdrSTi lAge, ane temanAM cAmaDAM paNu mulAyama heAvAthI temanI kiMmata sArI Upaje ane 200 thI 250 divasanI aMdara pelI gAya ke bheMsa paNa vasUkI jAya (vasUkI jAya eTale krIthI viyAvAnA 90 thI 100 divasa sudhI dUdha ApatI baMdha thAya) eTale 3 thI 4 mahinA tene makta khavaDAvavAne badale tene paNa kasAIne vecI nAkhe. Ama dara vase 100 gAya-AMsanI eka DerI katalakhAnAne 200 prANIo kApavA mATe pUrAM pADe. DerIe dvArA nukasAnanI paraMparA paNa nukasAna tyAM ja nathI aTakAtuM. DerIomAM AvanArI tamAma gAyA ke bheMsa pahelA athavA khIjA viyAtaranI hoya che. DerImAMthI prathama temanuM khaccuM' ane pachI te pote katalakhAne jaIne katala thAya che tyAre tenA va MzavelA ja nAza pAme che. te nirdeza jAya che. For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ je tene jIvavA devAmAM Ave te tenA jIvana daramiyAna Azare 10 baccAM Ape che. sAdhAraNa rIte AmAM pAMca vAchaDA hoya, pAMca. vAchaDI heya. eTale eka gAyanA pAMca vAchaDA ane pAMca vAchaDI janmI. zatAM ja nathI. Ama eka gAya pAchaLa 11 jI ochA thAya che. uparAMta eka gAyanuM 50 Tana chANamUtararUpI khAtara deza gumAve che. Ama A nukasAnIne guNAkAra thayA ja kare che. . jyAM sudhI karI na hatI, dUdha vecavAmAM ane gAya vecavAmAM pApa manAtuM, tyAM sudhI mAladhArIe gAye vecatA nahi, paNa temanA vAchaDAone baLada tarIke ucherI, keLavIne kheDUtone vecatA. ghI vecatA dUdhane mA banAvIne vecatA, ane chANa paNa vecatA. paraMtu vadhatI meghavArI ane cariyANa kapAI javAthI ghAsacArAnI. ' vadhatI jatI kheMcane lIdhe mAladhArIone gAye vecavAnI pharaja paDatI. hatI. ane bhAratanuM pazudhana jhapATAbaMdha kapAtuM jatuM hatuM. DerI e gAmaDAM. ane katalakhAnAMne joDanArI kaDI banI gaI. pazuo gAmaDAMomAMthI DerImAM ane DerImAMthI katalakhAne jevA lAgyAM. A kAramI katalanI asara dUdha. ghI, khAtara, baLataNa tathA baLadanA puravaThA upara, rojagArI upara ane. cIjavastuonA bhAva upara paNa paDavA lAgI. DerImAM zreSTha olAdanI gAye ja laI javAmAM AvatI eTale zreSTha olAdanA baLadanI, zreSTha olAdanA dhaNakhUTanI pidAza aTakI paDI. khetI nIce vadhu ne vadhu jamIna laI javAmAM AvatI hatI. gAmaDienA gRhaudyogone tema ja grAmaudyogane cakkasa Arthika nIti. vaDe bhAMgI nAkhavAmAM AvatA hatA. eTale e bekAra kArIgare jamIna tarapha vaLatA hatA. Ama jyAre baLadanI ane khAtaranI jarUriyAta. vadhatI jatI hatI tyAre ja temane puravaThe kApI nAkhavAmAM Avyo. have je baLadanI joDI 10 ekara jamIna kheDatI tene 30 ekara jamIna kheDavI paDatI. eTale sArA vAchaDAnI mAMga vadhatI jatI hatI, mAladhArIo mAge teTalI kiMmata ApIne kheDUte vINI vINIne sArA For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAchaDA kharIdI javA lAgyA. eTale have sArA sAMDhanA puravaThA upara paNa kApa paDayo. dareka vAchaDe sAMDha banAvavA lAyaka nathI hotuM. paNa je vAchaDA sAMDha banAvavA lAyaka hoya tene kheDUte vadhu paisA ApIne kharIdI javA lAgyA. pazudhanane A rItathI nukasAna thatuM hatuM te mAladhArIo samajatA hatA. paraMtu meMghavArInI bhIMsamAM sapaDAyelA hovAthI lAcArIthI sArA sAMDha banAvavA vAchaDA vecI nAkhatA. pariNAme kheDUtee nApAsa karI na kharIdelA nabaLA ane sAMDha tarIke agya vAchaDAone sAMDha tarIke ucherI temanA dvArA prajananakArya cAlu rAkhatA. bhAratanA samagra pazudhanane tenI asara pahoMcI. nabaLuM paDatuM pazudhana nabaLA ane ayogya sAMDhathI janmelI vAchaDIo temanI pUrvaja gAye karatAM dara peDhIe ochuM ne ochuM dUdha ApavA lAgI, vAchaDAo temanA pUrvajo karatAM jamIna kheDavAmAM, pANIne kesa kheMcavAmAM ane gADAM kheMcavAmAM ochA kAryakSama banatA gayA. ' pazuonA khANanI asAdhAraNa nikAsa DerIo te yuropa-amerikAmAM paNa che. paraMtu tyAM DerIonI gAyane khullAmAM haravApharavAnuM maLe che. cariyANAmAM pharIne peTa pUratuM ghAsa khAvAnuM maLe che. temanI dUdha ApavAnI zakti jaLavAI rahe mATe temane rejanuM ochAmAM ochuM traNa kile khANa maLe che. (khANa eTale pazuone ApavAne dANe jemAM koLanI bhUkI, ghauM thUluM, meLa, kapAsiyA, guvAra vagere hoya.) A khANa teo hUMDiyAmaNuM kharacIne bhAratamAMthI AyAta kare che, ane bhArata pitAnAM pazuone bhUkhe mArIne ahIM khANunI taMgI rahevA chatAM tenI nikAsa karI nAkhe che. ane pachI sarakArI pravaktAe, pradhAne, paradezI hito sAthe maLI gayelA bhAratIya niSNAte, ane kaTAra-lekhake paradezI gAyanI dUdha ApavAnI zaktinAM vakhANa kare che For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane ApaNI gAyanI, ApaNu mAladhArIonI ane hiMduonI dhArmika bhAvanAnI duniyAbharamAM badAI kare che. ahIM khANanI nikAsanA cheDA AMkaDA nIce ApyA che je batAve che ke keTalA moTA jaththAmAM ApaNuM sarakAra ApaNuM pazuonA hitanI avagaNanA karIne ane e rIte samagra prajAnA hitanI avagaNanA karIne ApaNAM pazuone kherAka paradezI pazuone khavaDAvavA nikAsa kare che ane pachI e kherAka khAIne paradezI gAye dUdha Ape che tenAM vakhANa kare che. khANanI nikAsanA thoDA AMkaDA - varasa Tana . 153-54 6883 154-55 64523 1955-56 2314ra7 traNa ja varasamAM khANanI nikAsa 33 gaNuM vadhArI devAmAM AvI. khANanI nikAsanA dara varasanA AMkaDA lakhavA besIe te eka pustaka jeTalI jagA rokAya, paNa A nikAsa keTalI jhaDapathI vadhAravAmAM AvI, keTalA moTA pramANamAM thAya che ane kyA kayA dezamAM keTalA pramANamAM thAya che tene khyAla nIce Apela jUna, 1996 thI mArca 1967 sudhInA mAtra dasa mahinAnI nikAsanA AMkaDAthI Avaze. cAkhAnI bhUkI ane ghauMnI zUlI pa4551 Tana kheLa............... ........669159 Tana , khAnI bhUkI ane ghauMnuM bhUsuM (yUlI) dasa ja mahinAmAM kyA kyA dezamAM ane keTalA pramANamAM nikAsa karavAmAM AvI tenI vigata (TanamAM): dezanuM nAma cokhAnI bhUkI ghauMnuM bhUruM kula haMgerI 199 beharIna 245 AIriza prajAsattAka 306 301 2663 2663 245 jApAna For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 15 na 245 - 44720 nAma malayeziyA 424 483 maskata bIjA Araba rAjya siMgApura 5611 5856 yunAITeDa kiMgaDama 44720 kula 4812 6359 54551 " (maMthalI sTeTisTikasa oNpha dhI phorena TreiDa, mArca, 1967 prathama bhAganA pAna 6panA AdhAre.) upara jaNAvela dasa mahinAmAM judA judA dezomAM thayelI kheLanI nikAsanA AMkaDA : dezanuM keTalA Tana dezanuM keTalA Tana nAma baLa nikAsa thaye kheLa nikAsa thaye beljiyama 10047 jApAna 59681 banneriyA kuvaita 322 keneDA lAIberiyA silena 1147 malayeziyA 131 sAIprasa 502 cekelaivAkiyA 6815ra nedharalenDa (hailenDa) 14007 DenamArka 6390 sicelisa phrAnsa 3597 2440 pUrva jarmanI 4469 87 pazcima jarmanI 21326 248060 hoMgakoMga yunAITeDa sTeTsa 10 haMgerI 66801 raziyA 11669 AIriza pra.sa. 1225 yugoslAviyA 583 kula 669159 (maMthalI sTeTisTikasa oNpha phorena TreDa oNpha inDiyA ' mArca, 1967nA prathama bhAganA pAnA 66-67nA AdhAre) - 9824 208 * 306 nepALa siMgApura svIDana iMglenDa 49 For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ A anArthika ane vaijJAnika nikAsa-nItinuM pariNAma e AvyuM ke 1lpamAM bheMsa eka viyAtaramAM 1105 pAunDa dUdha ApatI ane gAya 413 pAunDa dUdha ApatI te 156mAM anukrame 970 pAunDa ane 361 pAunDa ApatI thaI gaI. dUdha ApavAnI temanI zakti ja haNAI gaI. dUdha ApavAnI kSamatA ghaTI AvI mUrkhAibharelI nikAsanItine kAraNe gAye ane bheMsanI dUdha ApavAnI kSamatA bhayajanaka rIte ghaTI gaI. e eka nirvivAda hakIkta che. paraMtu dUdha-utpAdananA AMkaDA khUba vivAdAspada ane ApaNAM pazuone utArI pADavAnA IrAdAthI ane pazuonI katalane vAjabI karAvavAnA pUrvajita irAdAvALA hoya ema lAge che. kAraNa ke je gAya AkhA varasamAM mAtra 361 thI 413 pAunDa dUdha Ape ane bheMsa 970 thI 1100 pAunDa dUdha Ape te tene pALavAnuM Arthika rIte keIne paravaDe nahi. kAM te e AMkaDA IrAdApUrvaka ochA dekhADavAmAM AvyA che, athavA te je gAye kudaratI rIte ochuM dUdha Ape che (kAraNa ke teo vRSabha gAya che, dudhALa gAya nathI) ane temanA viASThA je zreSTha baLada tarIke vakhaNAya che, te vAchaDA ane khAtara athavA baLataNa mATe chANa meLavavA ucheravAmAM Ave che, ane je reja mAtra aDadhe liTara jeTaluM ja dUdha Ape che te gAyanA dUdhanA AMkaDA che. (A AMkaDA InDiyana lAivasToka sTeTisTikasa, 1956 pAnA-rara uparathI lIdhA che.) je sArI dughALa gAye che te gIra, kAMkareja, zAhIvAla vagere jAtanI gAye reja 7 thI 15 liTara dUdha ApavAnI kSamatAvALI che. gaI sadImAM e jAtanI gAye 20 thI 40 liTara dUdha ApatI eTale enA uparathI eTaluM te sAbita thAya che ke dUdhanA AMkaDA bhale vivAdAspada heya paNa pazuonI dUdha ApavAnI zakti haNAI gaI che tene InkAra thaI zake tema nathI. For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ gavarnamenTa ripiTa egrikalcara Ina brIpha 1955, pAnA 40 uparathI jaNAya che ke 1951mAM bhAratamAM dUdhanuM kula utpAdana para karoDa maNa hatuM jemAM gAyanuM 24 karoDa 30 lAkha maNa bheMsanuM 26 karoDa 60 lAkha maNa bakarInuM 1 karoDa 10 lAkha maNa kula para kareDa maNa pAMca varasamAM dUdhanuM A utpAdana ghaTIne 156nA sarakArI AMkaDA mujaba nIce pramANe hatuM: gAyanuM dUdha 207148000 maNa bheMsanuM dUdha 254068000 maNa bakarInuM dUdha 1650000 maNa " kula 477736000 maNa mAtra pAMca ja varasamAM dUdhanA utpAdanamAM ATha TakAne dharakhama ghaTADe thayuM hatuM, jyAre vastImAM agiyAra TakAne vadhAre thayo hate. iMglenDamAM ane bIjA pAzcAtya dezamAM manuSyanI taMdurastI ane zramazakti jALavI rAkhavI mAthAdITha roja ochAmAM ochuM deDha liTara dUdha prajAne maLe tevI kALajI te dezanI sarakAra rAkhe che. bhAratamAM eka samaye tethI paNa vadhu dUdha lekene maLatuM sarakArI niSNAtonI Te raste doravaNI paraMtu pazuhatyAthI je gaMbhIra nukasAna prajAne thatuM hatuM tenA uparathI tenuM dhyAna bIje doravA sarakArI niSNAtee ahIM prajAne mAthAdITha roja 283 grAma dUdha pUratuM che ema sarakArane ane keLavaNe dvArA samagra prajAnA manamAM ThasAvI dIdhuM che. vikasita dezanI prajAne rojanuM ochAmAM ochuM 1500 grAma, ApaNane tenA pAMcamA bhAgathI paNa 17 grAma echuM. For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 1950mAM ApaNane mAthAdITha rAjanuM 283 grAmane badale mAtra 180 grAma dUdha maLatuM. pAMca ja varasamAM e ghaTIne 90 grAma thaI gayuM.. paradezIoe ane temanA ziSyAe baDhairAdAthI nakkI karelA pramANunA paNa mAtra trIjA bhAga jeTaluM eTale ke rAja 190 grAma AchuM dUdha. upalabdha banyuM. kAInuM rUvADaa pharakayu" nahi. chatAM navAInI vAta e che ke akho rUpiyAnI dUdha-ceAjanAomAM AvI vinAzaka pIchehaTha chatAM sarakArI pradhAna, khetI ane pazusaMvardhana khAtAnA pradhAnA, sacivA, cIk DAyarekTara, amaladArA, azAsrIo, udyogapatio ke leAkasabhAnA ke vidhAnasabhAnA sabhyA, rAjadvArI puruSa ke patrakArA kArbanuM rUMvADuMya kyu nahi. koIe A pIchehaTha tarapha ke veDaphAI gayelA karoDo rUpiyA tarapha sAdhAraNa ciMtA paNa vyakta karI nahi. udyogAmAM ekAda TakA ghaTADAnI vAta te! ThIka paNa utpAdananI dhAraNA karatAM ekAda TakA utpAdana ghaTe tA paNa upara jaNAvela tamAma vargo hAhAkAra macAve che, ane jANe deza upara gajabanI Aphata AvI. paDI hAya tevuM vAtAvaraNa khaDuM kare che. paradezIonI pAtAnA pazudhana mATenI kALajI paradezI gAyA ApaNA dezamAMthI AyAta kareluM khANu khAIne ApaNA mATe peAtAnuM dUdha phAjala pADI zake che. kAraNa ke jema temane khANa pUratA pramANamAM maLe che, tema ghAsa paNa pUratA pramANamAM maLe che, ane rAja khullAmAM haravApharavAnuM maLe che. pazue pachI te kAI rInAM hoya, ke mAladhArInAM hAya ke koI khAnagI vyaktinAM hAya, temane rAja etraNa mAIla pharavAnuM joIe-ja. tA ja temanI taMdurastI ane dUdha. ApavAnI kSamatA jaLavAI rahe. jyAM sudhI ApaNe tyAM ghera ghera gAyA hatI tyAM sudhI dareka gAmane potAnAM cariyANA hatAM. ane gAyole'sAne rAja cArathI cha-ATha mAIla pheravAnuM maLatuM, jethI temanI taMdurastI ane dUdha ApavAnI kSamatA jaLavAI rahetAM, For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcimanA dezamAM temanI gAyane haravApharavA ane caravAnI pUratI sagavaDa maLe tenI takedArI tyAMnI sarakAra rAkhe che. tyAre ApaNuM sarakAre kudaratI sagavaDo AMcakI le che ane cokkasa nIti vaDe avarodha UbhA kare che. - iMglenDa pitAnI prajA mATe anAja AyAta karIne paNa gAye mATe pharavA ane caravAnI sagavaDa sAcave che. tyAM dareka gAyane pharavA mATe 3.5 ekara jamIna alaga rAkhavAmAM Ave che. jApAnamAM 6.7. ekara jamIna, nyUjhIlenDamAM 8 ekara ane yu.esa.e.mAM dara gAya dITha. 12 ekara jamIna caravA ane pharavA mATe alaga rAkhavAmAM AvI che. jyAre ApaNe tyAM mAtra 1.10 ekara jamIna upara eka pazune karavAnI sagavaDa rakhAI che. ATalI ochI jamIna upara paNa caravAnI sagavaDa. te nAmanI jakAraNa ke A 1.10 ekara jamIna upara paNa varasanA. moTA bhAga daramiyAna ghAsane badale dhULa ane kAMkarA hoya che. - pharI eTale kedanI sajA bhAstamAM pazu pachI te gAya heya ke bheMsa te DerImAM Ave eTale. tene chathI ATha mahinAnI kedanI sajA, ane eTalI kedanI sajA bhogavyA pachI tene matanI sajA thAya che. DerImAM paNa tenI dazA karuNa hoya che. te ATha mahinA sudhI eka ja sthaLe, eka ja khIle sAMkaDI gaMdI. jagAmAM evI rIte baMdhAI rahe che ke bAjunA pazune athaDAyA karIne covIse kalAka UbhA rahevuM paDe che. ane chathI ATha mahine tenuM dUdha, maLavAnuM ochuM thAya ke vasUkI jAya eTale motane bheTavAnuM. | mAladhArIonI gaMbhIra paristhiti gAmaDAonA mAladhArIone mukhya dha heya che, vAchaDA ucherI temane baLada tarIke keLavIne kheDUtone vecavAne, sArA sAMDha taiyAra karavAne, zuddha ghInuM utpAdana karI vecavAne, dUdhane mAvo banAvI zaheranA paMDa ane dUdhanI mIThAIo banAvanArA vepArIne vecavAne ane baLataNa mATe chANanAM chANu banAvIne vecavAne. gAya ane gAyanuM dUdha teo For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vecatA nahi. temanI gAyAne vAchaDIo janme temane yogya rIte lAlanapAlana karI ucca kakSAnI dudhALa gAye manAvatA. paNa have paristhiti temanI viruddhamAM palaTAI javAthI teo gAyanA vepArI manI gayA. temanI peAtAnI mAlikInAM DhAranI saMkhyA ghaTavA lAgI. kAraNa ke dara varase navI viyAyelI vAchaDIe zaheranI DerIAmAM ane tyAMthI katalakhAne mRtyune havAle karavA laI javAmAM AvatI. adhUrAmAM pUru... paradezI sarakAranI cazamapezIthI zuddha ghInI harIphAImAM DAlaDA AvyuM. DAlaDA zuddha ghIne haTAvIne tenuM bajAra hAtha kare te mATe videzI sarakAre ane videzI sarakAra karatAM anekagaNA kAvAdAvA neharunI kaoNMgresa sarakAre karyo. ane zuddha ghInA utpAdanane, vepArane ane vaparAzane maratAla phaTakA mAryA. pariNAme zuddha ghInuM utpAdana ghaTI gayuM. mAladhArIone gaMbhIra kahI zakAya evI Arthika kaTAkaTInA sAmanA karavAnA samaya AvI paDayo. zuddha ghInuM utpAdana I. sa.. 1937mAM 829431 Tana hatuM. te I. sa. 1947mAM ghaTIne 396429 Tana thaI gayuM. mAtra deza ja varasamAM zuddha ghInA utpAdanamAM 51 TakAnA jaMgI kApa paDyo. chatAM dezanA kAI pazuzAstrI, a'zAstrI ke vepArIe virAdhanA, cetavaNInA eka zabda paNa uccAryAM hoya tema jANavA maLatuM nathI. Ama gAmaDAMonA mAladhArIonA dhaMdhAne maraNutAla phaTakA paDavo hatA. tenI sAthe dezanA khAdya padArtho ane aMta trane paNa phaTako paDayo hatA. paNa agamya kAraNAe paradezI sarakAranI ane tenI pachInI svAdhIna bhAratanI tamAma sarakAronI nIti gAvaza virodhI, grAma udyoga vidhI ane hiMdu prajA virAkhI rahI che. vanaspati ghI jevA nakAmA padmAne kAI akaLa kAraNeAsara tamAma sarakAree dharakhama TekA ApIne tenA tarapha pakSapAtI valaNa batAvIne bhAratanA lAkhA mAladhArIone bekArInA khapparamAM dhakelI dIdhA che. khAdya teleAnI abhUtapUrva achata peDhA karI che. leAkeAnA kharacamAM abhUtapUrva For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 vadhArA thavA dIdhA che ane nakhaLA leAkeAne rAhata ApavAnA oThA nIce. paradezI halakA prakAranAM ane leAkAne jenI tarapha napharata che evAM judI judI jAtanAM telA AyAta karIne hUDiyAmaNane meTA pAyA upara duCya. karyAM che. AvI binajarUrI, anyAyI, anArthika ane avAstavika nItiAne kAraNe AyAta karavI paDatI cIne pAchaLa keTalA pradhAnA, amala dvArA ke maLatiyA vepArIonAM aMgata hita sacavAtAM haze ? AvAM badhAM pagalAM pAchaLa e kAraNeA kalpI zakAya che : (1) ADatarI rIte gAyAnuM saMvardhana azakaya khanAvI temane katalakhAnAM tarapha vALavI. ane (2) aMgata lAbha khATavA ane amuka cAkkasa vyaktione lAbha karAvI ApI khalAmAM temanI pAsethI cUMTaNI mATe mAtabara rakama. legI karavI. vanaspati udyogane prAtsAhana ApIne sarakAre gAmaDAMonA mAladhArIonA pazudhanane jhaDapathI DerIe tarapha vALyuM, ane tyAMthI katalakhAnAM tarapha. gAmaDAMomAM mATI saMkhyAmAM gAyA katala karI zakAya tevAM moTAM katalakhAnAM na hAya. gAmaDAMnA leAkeAnI najara sAme gAya kapAya te TAkAnA rASa bhabhUkI UThe. ane zaheramAM pazuo na hoya ane dUdhanI. jarUriyAta hAya, mATe zaherAne dUdha pUruM pADavAnA bahAnA nIce pazuone gAmaDAMomAMthI zaherAmAM lAvI tyAMthI ktalakhAne melI devAmAM A. vahIvaTI pagaluM che. jo gAmaDAMomAM pazue rAkhavA devAnI lokone sagavaDa karI ApavAmAM Ave te gAmaDAMomAMthI pazuo DerIomAM Ave nahi. ane kuMtalakhAnAMone kApavA mATe pazuone puravaThA maLI zake nahi. DerI eTale pazuonu cUMTaNakhAnuM? zaheranI zrIAne zaheranAM phUTaNakhAnAMo beMke sarakhAvI zakAya. kUTaNakhAnAmAM kadI paNa kurUpa ke mATI uMmaranI strIo jovAmAM nahi Ave. samAjavirAdhI tattvA chaLakapaTathI suMdara yuvAna bALAone phasAvIne For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ahIM lAve che, ane becAra varasamAM A yuvatIe pitAnuM rUpa, yauvana gumAvI de eTale temane samAjanA kaI aMdhArA khUNAmAM jIvana gALavA pheMkI devAmAM Ave che. - te ja pramANe gAmaDAomAMthI zreSTha dudhALa jAtanI nAnI kIo (heDakI eTale prathama vakhata viyAyelI cAra varasanI uMmaranI gAya.) je dekhAvamAM suMdara hoya, puSkaLa dUdha ApatI hoya temane vINI vINIne zaheranI DerIomAM lAvavAmAM Ave che. tyAM chaATha mahinA sudhI tenA dUdhanuM zoSaNa karIne te vasUkI jAya eTale motane havAle thavA talakhAne vecI mAravAmAM Ave. tene sthAne navI dudhALa vATakIonI bharatI karavAmAM Ave. DerI jenArane ema lAge ke kevI sarasa gAye ahIM ucheravAmAM Ave che. paNa bIje varase e caherA jovA maLatA nathI. je hAlata gAyanI te ja hAlata bheMsanI paNa hoya che. A nirdaya, anAthika ane rASTradrohI, dharmadrohI, tema ja saMskRtidrohI pravRttie sArAM pazuonI saMkhyAmAM ane temanI dUdha ApavAnI kSamatAmAM jhaDapathI bhayajanaka ghaTADe karI nAkhe che. hariyANAnA prakhara dhArAzAstrI ane lokasabhAnA sabhya zrI ThAkaradAsa bhArgave 158mAM lakhyuM hatuM ke sarakAranI A nItine kAraNe hariyANAmAMthI rojanuM 15 thI 20 zera (zera eTale liTara) dUdha ApanArI gAya ane bheMsenI olAda saMpUrNapaNe nAza pAmI cUkI che. ane madhyama kakSAnI rejanuM pAMcathI sAta zera (ahIM zera eTale baMgALI zera = liTara) dUdha ApanArI gAya ane bheMse ja jovA maLe che, je kadAca najIkanA bhaviSyamAM nAbUda thaI jaze. - te ja pramANe rojanA 30 thI 40 maNa (baMgALI maNa = 80 pAunDa) eTale Azare 1200 thI 1600 kilo vajana sahelAIthI kheMcI janArA baLado nAza pAmI cUkyA che ane mAtra 15 thI 20 maNa (baMgALI maNa) vajana kheMcanArA baLado ja jovA maLe che.. - svAdhInatAnAM 10-15 varasamAM ja gAyanI dUdha ApavAnI ane aLadenI zrama karavAnI zaktinAM 50 TakAne dharakhama ghaTADo thaI gaye. For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ enI mahAbhayAnaka asara dezanA arthataMtra upara, prajAnA svAo upara ane khetapedAzanA utpAdana tema ja guNavattA upara chavAI jAya che. bhrAmaka dalIla pazuonI katala cAlu rAkhavAnA kAraNamAMthI sarakArI kakSAe ane sarakArI dorIsaMcAra upara nAcatA hita dharAvatA varga taraphathI hamezAM dalIla thayA ja kare che ke ochuM dUdha ApanArI anArthika gAya-bheMsane ane khANanI taMgI hevAthI je AvAM binaupayogI pazuone mArI nAkhIe te sArAM pazuone vadhu sAruM khavaDAvI zakAya ane temanI dUdha ApavAnI kSamatA vadhArIne dUdhanuM utpAdana vadhArI zakAya. hakIkatamAM te sarakAre vanaspati udyoganA hitane piSavAnI annanIti apanAvIne ziMgadANuM ane ghauMnI khetI vadhArIne ghAsacArAnI achata pedA karI che. ane kApI nAkhavAmAM AvatAM pazuonA bhAganuM khANa bacelAM pazuone khAvA devAne badale paradezanAM pazuone khAvA nikAsa karI nAkhe che. ane e rIte khANanI ugra achata pedA karI sArAM pazuone anArthika banAve che. jethI temane paNa anAthiMkapaNAnI chApa mArIne temanI katalane paNa vAjabI TharAvI zakAya. te khANanI nikAsa zA mATe? - je sarakAra e dA karatI hoya ke dezamAM khANanI achata che, te tene khANanI nikAsa vadhAye" javAne koI ja naitika adhikAra nathI. bIjA dezamAM AvI sarakArane temanI sAme gaMbhIra rASTradrohane Aropa mUkI padabhraSTa karavAmAM AvI hota ane temanI sAme kAyadAnI adAlatamAM kAma calAvavAmAM AvyuM hata. - pazuonA khANanI nikAsanA AMkaDA huM upara jaNAvI gaye chuM. tenA pariNAme dUdha ane zuddha ghInA utpAdanamAM dharakhama ghaTADo thayo hovA chatAM, A nikAsa dara varase keTalA moTA pramANamAM cAlu rAkhavAmAM AvI tenI vigata nIce ApI che. I. sa. 1966-67nA daza ja mahinAmAM 669159 Tana kheLa For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 16 paradezamAM melI devAye, tyAra pachI te AMkaDe dara varSe vadhate ja gayo che. I. sa. 1976 mAM 108970 Tana ane 1977 mAM 1728397 Tana kheLanI nikAsa thaI. kheLanI nikAsamAM daza varasamAM 158 TakAne ane 1977 mAM AgalA eka ja varasa karatAM 58 TakAno vadhAro karanArA zuM meTuM laIne kahetA haze ke dezamAM khANunI achata che? A avAstavika, anaitika ane Arthika muddA upara kSaNabhara paNa TakI na zake tevI nikAsanIti pAchaLa be ja kAraNa kapI zakAya che? dUdha-ghInI achata vadhAratA jaIne vanaspati udyogane uttejana ApavuM ane vagadAra tema ja ati zrImaMta vyaktioe pazuonA akudaratI. khANanI phekaTarIe sthApI che temane uttejana ApavuM. - A baMne kAraNe pAchaLa kenAM aMgata hite saMDevAI gayAM haze te kalpI zakAya che. paNa te zodhI kADhavAnuM kAma sarakAranuM che. ahIM je sarakAra pote paNa gunAmAM bhAgIdAra hoya te AvAM kaubhAMDe ke zodhI zake? muMbaI-bheMsanuM mRtyu sthAna briTIza zAsana daramiyAna DerIo khAnagI mAlikInI hatI. hajI ene udyoganuM nAma ApIne gaurava apAyuM na hatuM. sarakAranI avAstavika nItine kAraNe DerIo katalakhAnAonI mAMgane pahoMcI vaLatI. paNa lokenI dUdhanI mAMgane pahoMcI zakatI nahi ane tethI dUdhamAM pANInI bheLaseLa e eka rejiMdI kriyA banI gaI hatI. dUjhaNI gAyo ane temanI dUdha ApavAnI kSamatA jhapATAbaMdha ghaTI rahI hatI. bIjI taraphathI lekenI dadhanI mAMga, pIvAnA dUdha mATe nahi paNa cA banAvavA mATe vadhatI jatI hatI. bheMsanA dUdhanI cA gAyanA dUdhanI cA karatAM vadhu sArI bane, ane gAyanA dUdha karatAM bheMsanuM dUdha ochuM nAkhIe te cAle eTale ke Arthika draSTie ane svAdanI daSTie paNa bheMsanA dUdhanI mAga karatA. gaurava apAyuM nA mAlikInI rAjasthAna For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 DarIvALAone pAMca zera dUdha ApatI gAya karatAM cAra zera dUdha ApanArI bheMsa rAkhavAnuM paravaDatuM kAraNa ke bheMsanA dUdhanI mAMga hatI ane bheMsanA cAra zera dUdhamAM bethI aDhI zera pANI bheLavI dUdhane utpAdanakharca ocho karI zakAya che. eTale DerIomAM gAya ane bheMsa bane kapAvAne pAtra banavA AvatI ane kapAtI. muMbaI bheMsanuM mRtyusthAna banyuM hatuM, kalakattA gAnuM. kAraNa ke baMgALamAM rasagullA ane evI ja bIjI baMgALI maDAIe gAyanA dUdhamAMthI ja banAvI zakAya che, eTale tyAMnI DerIomAM gAye vadhu pramANamAM jAya che. muMbaInI DerIomAM bheMse lAvavAmAM Ave che. * DarInuM dhaMdhAmAMthI udyogamAM rUpAMtara - bhArata svataMtra thayuM eTale lokene svaccha cembu dUdha pUruM pADavAnuM bahAnuM AgaLa karIne DerI niSNAto sarakArane DerInA dhaMdhAmAM kheMcI lAvyA eTale have DerI dhaMdho maTIne udyoga bane. je dhaMdhe, ghadhe maTIne udyoga ane tenA mATe sarakArI sahAyanA tamAma daravAjA khUlI jAya che. paraMtu DerI ghadhe maTIne udyoga banyA pachI eka meTA kaubhAMDamAM pheravAI gaye. paradezIo bhAratanA vizALa, jagatamAM bIjA naMbaranA meTA dUdha ane ghInA bajAramAM pitAnAM hite pAtharI zake te mATe temanA bhAratIya mitro dvArA DerI udyoga vikAsanI sahAyanA nAme karajanA gALiyA A dezanA gaLAmAM bheravAI gayA. udyoga paradezI DerIonI seliMga ejansI je banI gaye. ApaNane anubhava che ke pradhAnane pradhAnapadAnI khurazI upara temanI AvaData ane niSThAne kAraNe besADavAmAM nathI AvatA, ane je khAtAnI khurazI upara teo bese che te khAtAnI khurazI temane te khAtA vizenA jJAnane kAraNe nathI maLatI, paNa amuka kemanA hevuM, amuka pradezanA hovuM ke amuka vagavALA udyogapatinA prItipAtra hovuM ke keI paradezI sarakAra ke paradezI udyogapati sAthe maitrI dharAvatA bhA. 4-2 For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 hevuM e pradhAnapadAnI khurazI meLavavA mATenI yogyatA hoya che. AvA sajogemAM je te khAtAnA niSNAto ghaNI vakhata temane geraraste dorI jAya che ane dezanA udyogapationuM ke paradezI mitronuM hita sAdhI Ape che. ema lAge che ke dUdhanA dhaMdhAne DerI udyoga nAma ApIne e udyoga sarakAranA hAthamAM seMpIne paradezIonAM hite. pAtharI devAmAM ane dezane devAnA DuMgara nIce dabAvI devAmAM, prajAmAM apaSaNanAM dardo pedA karavAmAM, karoDo bALakane dUdha vinA AMdhaLA banAvI devAmAM ane bhAratanAM zaheramAM paradezI DerIonAM dUdhanA pAuDaranAM pUra relAvI devAmAM amuka niSNAtoe mahattvane bhAga bhajavyuM che. eka udyoga jyAre zarU kare hoya tyAre te udyoga mATe kAcA mAlane puravaThe - udyoga mATe pANI, vIjaLI, baLataNa, majUro ane majUranAM raheThANe, vAhanavyavasthA, mAla mATenuM bajAra vagere ghaNuM bAbatenI ekasAI karavAmAM Ave che. pachI jaudyoga zarU thAya che. - DerI udyogamAM sarakArane khUMcADI devA pahelAM AvI keI ja eksAI karavAmAM AvI hoya ema lAgatuM nathI. rIne udyoga kahe ke dhaMdhe, te calAvavA mATe sahu prathama sArI dudhALa gAya ke bheMse joIe. sarakArane A udyoganI jALamAM phasAvI devAmAM AvI te pahelAM kerI mATe upayogI evI rojanuM 15 thI 20 liTara dUdha ApanArI gAya ane bheMsanI olAdane nAbUda karI nAkhavAmAM AvI hatI, e A DerI-niSNAtanI jANa bahAra nahi ja hoya. je nIti vaDe A zreSTha upayogI evAda nAza pAmI gaI e nItina ghaDavaiyA paNa kadAca A DerI-niSNatA ja haze. je ane bheMse have roja 5 thI 7 liTara dUdha ApI zake - tevI hatI temanI paNa dUdha ApavAnI kSamatA sarakArI nItine kAraNe tUTI rahI hatI ane e olAdanAM pazuo paNa nirvaza banI nAza pAmatAM hatAM. A paristhitithI paNa A kahevAtA DerI-niSNAto ane pazu-niSNAte vAkepha na hoya ema mAnavuM muzkela che. For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIonAM pazuo mATe cariyANe hatAM ja nahi. kyAMya apavAda rUpe cariyANa bacyuM hoya te temAM ghAsa ja na hoya. - sarakArI saMsthA, InDiyana kAunsila opha egrikalcara risarca (IkAra)nI majaNa mujaba DerI calAvavAnI daSTie pazuone je kherAka maLa jeIe temAM 6 karoDa Tana kaDabanI (juvAjarAnA sAMThA), 17 karoDa 80 lAkha Tana lIlA cArAnI ane 2 karoDa 60 lAkha Tana khANanI (khoLa, bhUsuM, kapAsiyA, guvAra, rU vagerenI) kheMca hatI. (IkAra prakAzanaH e henDabuka epha egrikalcara, pAnA 302) kerInI gAya ane bheMse mATe temanI ja jAtanA zreSTha olAdanA sAMDha ane pADA joIe te paNa hatA nahi. pazukSetre ane dUdhakSetre deza kevI kaMgAla hAlatamAM che, tenI bhArata sarakAranA khetIvADI khAtAe gerakSA samitinA sabhya svAmI videhI harine lakhele tA. 10-1-1973nA naMbara DI. e. 1-5-72 sI.pI. sI.nA patrathI kaMIka aMze jhAMkhI thAya che. patramAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke : dezamAM 2 karoDa 9 lAkha gAyo dUdha Ape che, 2 karoDa 58 lAkha 4 hajAra gAye vasUkI gayelI che, 4 karoDa 80 lAkha 44 hajAra traNa varasanI uMmaranI nIcenAM vAchaDAM che, 22 lAkha 55 hajAra traNa varasanI uMmaranI uparanA baLadone upaga baLada ane sAMDha bane rIte thAya che. traNa varasathI meTI uMmaranA 22 lAkha vAchaDA baLada ane sAMDha banne rIte vAparavA paDe e sthiti ja batAve che ke vAhanavahevAra ane sAMkSetre deza kevI kaMgAla hAlatamAM mukAI gayela che. A dezamAM gAya ane bheMsonI kula saMkhyAnI 66 TakA dUdhamAM hevI joIe tene badale mAtra 45 TakA gAyo dUdhamAM ane 55 TakA gAye vasUkelI hoya e sthiti khUba ja nirAzAjanaka che. vArSika cAra karoDa vAcharaDAMonuM mota A dezamAM gAyonI kula saMkhyA karatAM traNa varasanI nIcenI uMmaranA vAcharaDAMnI saMkhyA traNagaNuM hevI joIe, tene badale gAye jeTalI For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja vAcharaDAMonI saMkhyA ema batAve che ke anAthiMka gAye kApavAnA eDA nIce traNa varasathI nIcenA vAcharaDAMonI ja kAramI katala thAya che. eTale temanI saMkhyA joIe tenA trIjA bhAganI che. A saMkhyA ema batAve che ke dezamAM dara varase ochAmAM ochAM cAra karoDa vAcharaDAMone mArI nAkhavAmAM Ave che athavA kudaratI rIte marI javA devAmAM Ave che. gAnI ane vAchaDIonI saMkhyAne hisAbe dezamAM ochAmAM. ochA 10 lAkha nAmI, UMcI olAdanA juvAna, taMdurasta, ane je 30 thI 32 jAtanI gAye che temanI jAtanA sAMDha havA joIe. sarakArane DerI kSetramAM kUdI paDavAnI koI jarUra na hatI. chatAM je. e binajarUrI cheTuM pagaluM bharavuM hatuM te tenI saphaLatA mATe sAcAM pagalAM prathamathI bharavAnI jarUra hatI. khANa ane ghAsacArA vinA bhUkhe maratI, varase varasa dUdha ApavAnI kSamatA gumAvI rahelI ane baLada dvArA vAchaDIene janma ApatI gAya ke evI ja karUNa hAlatanI. bheMse vaDe DerI calAvI zakAya nahi. sAcA raste A hoTa je sarakAre DerI kSetramAM kUdavuM hatuM te sahu prathama saMpUrNa gedhabaMdhI karIne sArAM pazuonI saMkhyA vadhAravA mAga khullo kare joItuM hatuM. cariyANamAM ghAsa ugADavAne ane cariyANe vistAravAne prabaMdha kare jarUrane hate. kaDaba pUratA pramANamAM maLe mATe kharIpha pAkamAM zIMgadANAnA vAvetara upara avadha mUkI juvAra, bAjaro ane makAInuM vAvetara vadhArI kaDaba ane anAja banenI pedAza vadhArI kaDabanI beMcane chatamAM pheravI nAkhavI joItI hatI. vanaspatinA utpAdana upara pratibaMdha mUkI DerIonA zuddha ghIne mATe bajAra mekaNuM karavuM jarUranuM hatuM. comAsu pAkamAM juvAra, bAjarI, makAI, cokhA ane rAgInuM utpAdana vadhArI ziyALu pAkamAM ghauMnuM vAvetara ghaTADI tene badale pazuo mATe cAre ane kaThoLa ugADI For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThoLanA bhAva kAbUmAM rAkhI pazuo mATe tenI cUnI ane sUke lIlo. cAra maLyA kare tevAM pagalAM khUba jarUranAM hatAM. kheLa, bhUsuM, cUnI, juvAra vagerenI nikAsa upara saMpUrNa pratibaMdha mUkavAnuM ane kapAsiyA pIlavA upara paNa sakhata pratibaMdha mUkavAnuM Avazyaka hatuM ATalAM pagalAM lIdhA pachI ja sarakAra mATe DerI kSetramAM dAkhala thavAno vicAra karI zakAya. paNa kharI hakIkta e che ke ATalAM pagalAM lIdhA pachI dUdha, ghI ane pazuonI sthiti eTalI sudharI gaI hota ke sarakArane AmAM vacce AvavAnI jarUra ja na raheta. AvI bAbatanA jJAna vinAnA pradhAnene paradezIo sAthe hitA dharAvatA niSNAta DerI udyogamAM ghasaDI lAvyA. upara lakhelAM koI pagalAM levAne badale DerInAM adyatana makAne pAchaLa, dUdhane pesyurAIjha karavAnAM mazIne ane dUdhanI bATalIo pAchaLa, dUdha laI janArI gADIo pAchaLa karoDa rUpiyA kharacI nAkhyA. pazu niSNAtenA sTApha, veTaranarI kelejomAMthI bahAra paDatA grejyueTanAM jhuMDa, paTAvALAo ane kArakunenAM TeLAo nekarImAM rokane dara mahine karoDo rUpiyAne dhumADe zarU karyo. eka rAjyamAM te tenA pradhAnamaMDaLanA sabhya karatAM tenI DerInA vahIvaTI amaladAronI saMkhyA vadhu hatI. gAmaDAonuM zoSaNa paNa A niSNAte jANatA hatA ke atizaya nIcI kakSAe pahoMcI gayelAM alpasaMkhya pazuo vaDe Arthika rIte DerIe calAvavAnuM ane dUdhanI mAMgane pahoMcI vaLavAnuM zakya ja na hatuM eTale DerIomAM pazuo rAkhavAne badale gAmaDAMone kamANu karAvI ApavAnuM bahAnuM AgaLa karI gAmaDAomAMthI dUdha vecAtuM laI DerIomAM lAvavAnuM zarU karyuM. ' - paNa A DerIonI rojanAmAM mAtra khUba moTAM zaheramAM dUdha pahoMcADavAnI yojanA hatI, ane che. zaheronI DerIomAM pUratAM pazuo Arthika rIte rAkhavAnuM bane tema na hatuM eTale gAmaDAomAMthI temanuM For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 dUdha jhUMTavI laI gAmaDAone pUraka kamANI karI ApavAnA bahAnA nIce temanuM zASaNa zarU karyuM.. gAmaDAMomAM kAMI pazuo dUdhanA vepAra karavA pALavAmAM AvatAM nathI. jo gAyane vAcharaDA Ave te ekAda baLada maLI jAya ane gAyanuM chANu, baLataNa tema ja khAtara mATe upayAgamAM Ave e dRSTithI gAya ke bheMsa gAmaDAMnA leAkeA pALe che. je cADuMghaNuM dUdha A pazue Ape tenAthI temanAM bALakone kaika pASaNa maLI rahetuM. gAmaDAmAM dUdha vecavAnA tA kAIne vicAra ja Ave nahi. kAraNa ke gAmaDAmAM garIbI eTalI ke dUdha vecAtuM levAnuM koIne paravaDe ja nahi. paraMtu DerIovALA garIbene kamANI karAvI ApavAnA bahAne A dUdha vecAtuM levA - kharI rIte te temanI garIbInA lAbha laI AMcakI levA - AvyA. garIbImAM sapaDAyelA grAmavAsIo, rAjareAja jIvanajarUriyAtanI cIjonI meghavArIthI je mAnasika taMgI anubhavatA hatA te paisAnA leAle jIvananI A sahuthI meATI jarUriyAtanI cIja peAtAnAM bALakonAM mAMmAMthI jhUMTavI laI DerIovALAne vecI devA lAgyA. adhAA vadhavAnuM kAraNa pariNAma e AvyuM ke gAmaDAMomAM apASaNanAM darade ane mALakAmAM aMdhApA vadhatAM jAya che. 1968-69mAM dezamAM traNa karoDa bALaka AMdhaLAM hatAM. DerI udyoga vikAsanA aMcaLA heThaLa grAmajanAne pUraka Avaka ApavAnAM rUpALAM sUtro pAchaLa gAmaDAMonA dUdha upara je tarApa mAravAmAM AvI tenA pariNAme have 10 varasamAM bIjA dADha karADa bhALake AMdhaLAM manyAM hatAM. Aje AMdhaLAM bALakAnI saMkhyA sADAcAra karoDanI thaI che. eTale ke bhAratamAM Aje dara se| mANasoe sAta mALako AMdhaLAM che. jo aMdhatvanuM A pramANa vadhatuM ja jAya te kareADA aMdhajanAne pALavAnA eAne, katala karavA mATe ja cAkkasa pagalAM dvArA anA ika khanAvAyelAM pazuone pALavA karatAM vadhu nahi Ave ? A anAthika manAvAyelAM pazuone te pAchAM Arthika, taMdurasta For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 mAM upayogI banAvI zakAya tema che, paNa jemaNe Akhe gumAvI che temane kadI paNa dekhatAM karI zakAze kharAM? dezanA utpAdana-kAryamAM temane kaze hise teo ApI zakaze kharAM? dezamAM cAra karoDa bekAre hevAnI gaNatarI che paNa temAM A sADAcAra karoDa aMdhajanone umerIe te te saMkhyA sADA ATha karoDanI thaI jAya. aMdhajane paNa Akhare to bekAra ja rahe che ne ? " - sarakArane DerI udyogamAM kheMcI lAvavAnuM kAraNa batAvAyuM hatuM, leone saste bhAve svaccha, tAju, bheLaseLa vinAnuM dUdha pUruM pADavAnuM. 70 karoDa lokone dUdha pUruM pADavA A pejanA hoya te ApaNane te sAme vAMdhe na hoya, paNa tamAma lekene dUdha pUruM pADavAne badale A janAmAM gAmaDAMomAM rahetI 80 TakA prajAnA eTale 56 karoDa prajAnA moMmAM je kAMI 40-50 grAma dUdha pahoMcatuM te paNa gAmaDAMnA mANasane kamANuM karI ApavAnA nAme AMcakI lIdhuM. ane mAIla dUra zaheramAM rahetA 20 TakA lekene pahoMcADavA moTara vAhana dvArA zaheramAM lAvavAnuM nakkI karyuM. AvI janAthI dUdhanuM utpAdana te na vadhyuM, nukasAna gAmaDAMone thayuM. temanuM dUdha jhUTavAI gayuM ane khare lAbha thaye araba dezane, jemanA DIjhalanI mAMga A dUdhanAM vAhane deDAvavA mATe vadhI paNa gAmaDAMomAMthI bheguM karAtuM A dUdha eTaluM te ochuM hatuM ke zaherI vastInA 20 TakA lekene paNa pUruM paDI zakyuM nahi. '' 10 hajArathI vadhu vastIvALA gAmane zahera gaNIe te paNa bhAratamAM mAtra 1788 zahere che, jenI vastI 10 hajArathI vadhAre che. . paNa eka lAkhathI vadhu vastIvALAM zahere te mAtra 148 che. (InDiyA 1977-78, pAnA 13) ane DerIonuM dUdha be lAkhathI ochI vastIvALAM zaheramAM pahoMcatuM nathI. eTale ke abajo rUpiyAnI mUDI jemAM bheravAI gaI che ane karoDa rUpiyAne vArSika kharaca dezane mAthe ThokI besADavAmAM Ave che e pejanA bhAratanAM pUrAM eka zaherene paNa dUdha pahecADI zakatI nathI, te bIjA hAtha upara je zaheramAM e dUdha pahoMce For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ : che te, te zaheranI tamAma prajAne nathI maLatuM nathI pUruM pADI zakatuM. tenI vahecaNavyavasthA pAchaLa lekenA dara varse karaDe kalAke veDaphAI jAya che. dUdhanA pAuDaranI AyAta A paNa alpasaMkhya zaheranI nAnIsarakhI saMkhyAne paNa gAmaDAMo pAsethI lAlaca ApIne paDAvI levAmAM AveluM dUdha pUruM na paDI zakahyuM eTale dUdhanuM utpAdana vadhAravAnAM pagalAM levAne badale e hajI vadhu eAchuM thAya evI nItine amala cAlu rAkhI, paradezI DerIonA dUdhanA pAuDara AyAta karavA lAgyA. paradezI DerIo mATe bhAratanA dUdhanA vizALa daravAjA khUlI gayA, eTale te DerIonA, ApaNuM vadhu zoSaNa karavAnA prapaMce zarU thayA. paradezI rIoe ApaNe temane pAuDara kharIdIe te tenuM prosesiMga karavA mATe tenI mazInarI ane dUdhanI heraphera mATe vAhane sahAyanA nAme bheTa ApyAM. kahevAnI bhAgye ja jarUra hoya ke A ApelI bheTane ghasAre temaNe ApaNane vecelA dUdhanA pAuDaranI kiMmatamAM caDI gayo haze. A AyAtamAM kenAM keTalAM kamizane caDyAM haze ane hajI caDatAM haze te jANavuM muzkela che. ahIM prajAnI ane sarakAranI paNa AMkhe pATA bAMdhavA kAgaLa upara A DerI ane pazu niSNAta dvArA pazu saMvardhana mATe ane dUdhautpAdana vadhAravA mATe karaDenI, are abajonI janAo thaI. tamAma janAo kAM te avAstavika hatI, kAM te amalamAM ja na AvI, athavA te dUdhane badale IMDAM ane mAMsanuM utpAdana vadhAravAmAM pariNamI. sAMDha-ucheranA nAme vidane kamANI karI ApI AvA videzI eka sAMDhanI je kiMmata ApI haze eTalI kiMmate te ApaNuM 32 sAMDha taiyAra thaI zakyA hota. paraMtu jyAre amuka cakkasa vyaktio ke varganAM hita paradezI mAlanI AyAtamAM jAmI paDyAM heya, ane e vyaktio ke varga kAM te sattA upara heya, athavA sattA For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 vALAo sAthe maLela hoya tyAre AvA kaubhAMDe sivAya bIjI zenI AzA rAkhI zakAya? A paradezI sAMDha AyAta karavA pAchaLa vyaktigata Arthika hita uparAMta, kadAca gevadhabaMdhIne kAyado thatuM aTakAvavAne, ane thAya te tene niSphaLa banAvavAne uddeza paNa heya. paradezI sAMDhathI pedA karavAmAM AvelA vAchaDAne khUdha hetI nathI, vAchaDAne khUdha na hoya te tene gADAmAM ke haLamAM joDI zakAya nahi. te AhavAnA pheraphAra sahana karI zake nahi. temanAmAM zrama karavAnI zakti hotI nathI. paNa svabhAve jhanUnI ane mArakaNuM hoya che, eTale AvA saMkara vAchaDA kaMI ja upayogamAM Ave nahi. temane upayoga eka ja rIte thAya, temane mArIne khAI javAne. saMkara vAchaDIe paNuM dUdhamAM meTA bhAge niSphaLa jatI hoya che. eka evI mAnyatA che ke so saMkara vAchaDIe 60 dUdhamAM niSphaLa jAya che. bAkInI 40 paNa kAMI tamAma vadhu dUdha nathI ApatI. have je saMpUrNa govadhabaMdhIne kAyado Ave te 100 saMkara vAcharaDAone keNa jiMdagIbhara maphata khavaDAve ane 1000 sAMDha te dara varase AvAM lAkha -vAchaDA-vAchaDI janmAve. eTale jeo AvAM saMkara vAchaDA -vAchaDI ane gAnA mAlika heya teo ja saMpUrNa govadhabaMdhInA kAyadAne vidha kare. kAyado amalamAM hoya te pAcho kheMcI levA AMdolana kare. muslimone govadhanI nItine kAraNe hiMduo jeTaluM ja - kadAca hiMduo karatAM vadhAre nukasAna thayuM che ane hajI thAya che te teone samajavAmAM AvatuM nathI. temane te bAbata samajAvavAne keIe prayatna paNa karyo nathI. temane te dharmanA nAme ane romAMsa khAvAnA adhikArane nAme (jeke A keI adhikAra koI paNa dharma che ja nahi. hoI zake paNa nahi. ) govadhabaMdhInI hiMduonI mAMgaNI sAme agAu aMgrejo uzkeratA hatA ane have aMgrejo karatAM paNa ghaNuM vadhAre ugratAthI sekayulara chApanA hiMduo uzkere che. ane e rIte cUMTaNImAM temanA "mata meLave che. For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ paradezI sAMDha dvArA saMkara vAchaDA-vAchaDI pedA karavA pAchaLa. govadhabaMdhInI mAgaNI karatA hiMduone eka moTo varga pedA karavAnI cAla che. ane eTalA mATe ja kheDUtone ane gAmaDAMone dUdhamAMthI kamANI karI ApavAnA bahAnA nIce kareDa rUpiyA saMkara pazuonA saMvadhana mATe sarakArI, ardhasarakArI tema ja sekyulara vyaktio dvArA kharacAya che. zALAonA saMcAlakane saMkara gAye rAkhavA lAkha rUpiyAnI. lAMcaruzavata apAya che evI paNa eka mAnyatA che. ' paradezI sAMDhanI binajarUrI AyAta uparAMta judAM judAM rAjyamAM. InTensiva keTala DevalapamenTa blekasa sthApavAnA nirNa levAmAM AvyA ane ema jAhera karavAmAM AvyuM ke AnI pAchaLane uddeza dUdhamAM pAMca varasanI aMdara 30 TakAnuM utpAdana vadhAravAnuM hatuM. 1965 ane 197ranI vacce AvA paMcAvana bleka taiyAra karavAmAM AvyA hatA je dareka blekamAM eka lAkha gAye athavA bheMso rAkhavAmAM Avaze. A paMcAvana InTensiva keTala DevalapamenTa pleksa uparAMta pa79kI vileja blekasa paNa sthApavAmAM AvyA jene uddeza pazuonuM saMvardhana karavAne ane temane sudhAravAno hate. - dUdha-utpAdana vadhAravAnA bahAnA nIce DerIone dharakhama. kamANI karAvI ApavAmAM konAM hita savAyAM haze ? pAMca varasamAM 30 TakA dUdha-utpAdana vadhAravAnI AvI DerIo janA pachI pAMca varasa bAda dUdhanA pAuDaranI AyAtamAM 30 TakA ghaTADe te zuM paNa 3 TakAno ghaTADo thayo hota te ApaNane A janAmAM ane ghaDavaiyAomAM kaMIka paNa vizvAsa beThe heta. paraMtu pAMca varasamAM 30 TakA dUdha utpAdananI A yojanA pachI paradezI DerIonA dUdhanA pAuDaranI AyAta 1965mAM 6 karoDa 64 lAkha rUpiyAnI hatI. te 1975mAM 30 karoDa 99 lAkha rUpiyAnI thaI gaI. daza varasamAM dareka blekanI eka lAkha gAya lekhe 56 lAkhane badale yogya saMvardhana. dvArA ochAmAM ochI 3 karoDa gAye UbhI hota ane dUdhamAM vadhu nahi. For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 te paNa cha gaNo vadhAre te thaye ja heta. tene badale paradezI DerIenA dUdhanA pAuDaranI AyAta 466 TakA vadhI gaI. A paradezI pAuDara upara prakriyA ahIMnI DerIomAM thaI ane jorazorathI jAherAta thavA. lAgI ke ame reja ATalA lAkha liTara dUdha utpanna karIe chIe. (inDiyana 1977-78 pAnA 236) AvAM kaubhAMDa sAme arthazAstrIo mauna zA mATe rahetA haze? ane A kaubhAMDa sAme keI arthazAstrIo, rAjadvArI pakSenA netAoe, ke vidhAnasabhA athavA lekasabhAnA sabhya virodhane avAja uThAvyuM nathI. sarakAra DerI udyogamAM dAkhala thayA pachI dara varase dUdhanA pAuDaranI. AyAta vadhatI jAya che. dUdha meMvuM, bheLaseLavALuM banatuM jAya che ane bhraSTAcAra paNa vadhe che, ane dUdha-kendro upara lekonA dara varase karaDekalAke lAInamAM UbhA rahevAmAM veDaphAya che. dezanAM sAMskRtika ke Arthika kAryomAMthI leke nA kareDa kalAke ochA thAya che. ane kapAsiyA pIlI nAkhavAnI nIti pachI dezamAM pazuonAM dUdhamAMthI ghInuM pramANa ochuM thatuM jAya che, kAraNa ke dUdhamAM ghInuM baMdhAraNa pazuone kapAsiyA khavaDAvavAthI thAya che. pazuone kapAsiyA khavaDAvavAthI temanAM dUdhamAM ghI vadhe che, vadhu svAdiSTa bane che ane vadhu samaya . bagaDyA vinA rAkhI zakAya che, bhUsuM khavaDAvavAthI dUdha vadhu svAdiSTa. bane. tenA svAdamAM eka jAtanI lahejata Ave che ane kheLa khavaDAvavAthI pazuo dUdha vadhu Ape che. - bheMsanA dUdhamAM judA judA pradezanI bheMsanI judI judI jAta ane. temanA khorAka mujaba 7 TakAthI 12 TakA sudhI ghI levuM joIe. paraMtu jyArathI kapAsiyA pIlI nAkhavAnI nIti amalamAM AvI che tyArathI temanA dUdhamAM ghInuM pramANa ochuM thatuM jaIne have gAya ane bheMsa banenA dUdhamAM sarerAza mAtra 2 TakA ghI Utare che ema kahevAya che. '' dUdhamAM ghI mATe je Fat TakA - pheTa TakA - parasanTa zabda vaparAya. kare mAthAmAM ubhA rahIne dhana For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 che te khATA che. e khoTA zabda pracalita karavA pAchaLanA uddeza leAkeAnI ghI, e phrUTa eTale carakhI che ema mAnI carakhI khAvA tarI sUga ochI karavAnA ane leAkeAne carakhI khAtA karyAM pachI temane mAMsAhAra tarapha vALavAnA che, jethI temane khristI dharmAMmAM vaTalAvavAnuM sugama mane. leAkAne zrIne khale carI khAtA karavAnI zabdajALa kho zabda che -- aMgrejImAM ghee, - ghI parasanTa, gujarAtImAM ghInI TakAvArI ane hiMdI bhASAmAM dhRtAMza. - ghI ane carakhI eka ja padmA nathI, mannenA svAda ane guNa judA che. carakhI pazu khArAka khAya pachI tenA zarIramAM daza divase ane che. ghI pazuone kapAsiyA khavaDAvA ke 24 kalAkamAM bane che. carakhI apAccuM che, te pacatI nathI. khArAka sAthe khAdhA pachI te jhADA vATe ahvAra nIkaLI jAya che. paNa zarIramAMthI jhADA vATe tene ahAra phekI dIdhA pachI AMtaraDAne tenA zrama pahoMce che. e zrama karavAmAM temane carakhImAMthI kAMi ja pASaNa maLatuM nathI, tethI AMtaraDAM thAkI jAya che ane tethI caramI khAnArane gaeNsa thAya che, kabajiyAta athavA jhADA thAya che, bhUkha ochI lAge che. carakhI naseAmAM cAMdAM pADe che. davAmAM khAvAmAM AvatA khanija kaeNlziyamanI kaNI e cAMdAMmAM kAI vAra cAMTI jAya che tyAre nasanuM peAlANa purAI jAya che. A cAMdAM jo hRdayamAM leAhI vahI jatI nasamAM paDe ane temAM kaeNlziyamanI kaNI cAMTI jaIne leAhInA pravAtu aTakAvI de tA tarata ja hRdayaroganA humalA zarU thAya che. A rogane enjAinA kahe che. jo tAtkAlika dAktarI sAravAra na maLI zake teA daraDhInuM avasAna thAya che. zarIranA khIjA bhAgamAM kAI nasamAM AvuM ane te tyAM gAMTha aMdhAya che ane DhAi vAra parezana paNa karavuM paDe che. paNa zuddha ghI supAcya che, baLavardhaka che. vI varSIka che. thAka utAranAra che. enuM tvarita gatie vImAM rUpAMtara thAya che. e hRdayane baLa ApanAra che. kamajiyAta maTADIne dasta sAph lAvanAruM che. jaDa For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAgnine pradIpta karanAruM che. je zuddha ghI gAyanuM hoya te te vAta, pitta ane kapha e traNe tene nAza karanAruM ane zarIranAM jherane bahAra pheMkI zarIrazuddhi karanAruM che. te AMkhonuM teja vadhAranAruM che, temAM viTAmina "e" raheluM che. gAyanuM zuddha ghI paganAM taLiyAmAM reja ghasavAthI cazmAMnA naMbara UtarI jAya che. saMskRta bhASAmAM ghI ane carabI banne mATe judA judA zabda. che. ghIne ghata kahe che. carabI mATe meda zabda che. Ama ghI ane carabI. banne ekabIjAthI viruddha guNavattAnA judA padArtho che. carabI khUba nukasAnakAraka ane zuddha ghI AzIrvAdarUpa hovA chatAM ApaNane ghI e. carabI ja che, ema zIkhavavAmAM Ave che. pazcimI pazuvijJAna ane aMgrejoe taiyAra karelA pazuvaijJAnike e dezanAM dUdha ane ghInI guNavattAnuM nikaMdana kADhI nAkhyuM che. eTaluM ja nahi dezamAM tAjA dUdha ane zuddha ghIne dukALa netaryo che, ane chatAM rIkSetranA amaladArone 8veta krAntinAM ane oparezana liDanAM baNagAM tAM saMkeca thatuM nathI. A kahevAtI veta krAntimAM lekenA caherA veta (leDI vinAnA phikA) banI gayA che, ane oparezana phUlaDamAM paradezI DerIonA dUdhanuM pUra ane paradezI karajanuM pUra dezane bharaDAmAM laI rahela che je pUra dezanA pazudhana, dezanI saMpatti, dezanI nItimattA ane prajAnA svAsthane tANa jAya che. ' DarIudyoge ApaNane paradezIonA dAsa banAvyA che. - aMgrejI zAsanamAM DerI e dezanA zreSTha pazudhanane katalakhAnAmAM dhakelI devAnI keDI hatI. svAdhIna bhAratamAM e paradezI DerIne dUdhane pAuDara ane baTara oIla dezamAM prasarAvI denArI nahera banI che. jemAM hamane chUpa bheMyarAmAMthI dAkhala thaIne killAne kabaje laI le, tema bhAratanI DerIomAM dAkhala thaIne paradezI DerIoe bhAratanAM dUdha ane zuddha ghInAM vizvanAM sahuthI meTAM bajArene kabaje laI lIdhuM che. * je DerI udyoga pAchaLa dezanI samasta prajAne zaherI ane tamAma For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 gAmaDAMonI samasta prajAne - sAruM, sastu, tAjuM dUdha ane tAju, sAruM, nirbheLa zuddha ghI pUruM pADavAnI bhAvanA ane yejanA heta te tene virodha karatA pahelAM khUba vicAra kare paData. paNa ahIM te DerI udyoga calAvavA mATenAM tamAma Avazyaka sAdhano jevAM ke vistRta cariyANe, nAmI, zreSTha ane gAnI jAtanA ja sAMDhe, pUratuM ghAsacAre, pUratuM khANa ane dareka ghara vinA kharace dUdha pahoMcADavAnI yogya vyavasthA -emAMthI eka paNa sAdhana hastI dharAvatuM nathI. ane DerIe paradezI sahAya, paradezI karaja, paradezI dUdha ane paradezI baTara oIla vaDe calAvIne ApaNAM ghI-dUdhanAM vizALa bajAre paradezI DerI-ene caraNe dharI devAyAM che. DerI udyoganA nAme dezI ane paradezI zeSaNanI eka ToLakI A dezane Arthika ane sAMskRtika sarvanAza bolAvI rahI che. paradezI sahAya, paradezI karaja ane makAne, mazInarIo, moTara-vAhane, relave vegane ane hajAronA pagAradAra vizALa karmacArI maMDaLa, seMkaDe amaladAre pAchaLa abajo rUpiyA dara varase maracA pachI paNa dUdha mAtra pacAseka jeTalAM zaheranI prajAnA ati nAnA bhAgane ja maLI zake che, ane te paNa bheLaseLiyuM, vAsI, moMghuMdATa A AkhI DerI cejanA taddana niSphaLa nIvaDI che. A pejanA viSe tema ja tamAma rAjya sarakAro ane kendra sarakAranAM pazu saMvardhana khAtAonI kAmagIrI tapAsavA, temanA vahIvaTanI yogyatA cakAsavA bhAratanA jUnI praNAlikAnA mAladhArIonI sahAya vaDe adAlatI tapAsa nimavAmAM nahi Ave te DerI udyogane nAme bhAratanI prajAne paradezI karajanA bejA nIce, temAMthI pragaTatA bhraSTAcAra nIce ane bImArIonA -bharaDAmAM bhIMsIne bhAMgI nAkhIne dezane paradezI DerIonuM saMsthAna banAvIne ja A yojanA aTakaze. AvI tapAsa samiti sarakAra na nIme te prajAe evI tapAsa samiti nImavI joIe ane kAvatarA - kherene gunegArane khullA pADavA joIe. For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDI tyAre mArA viSe nyA ane janarala DAyara nezanala koMgrese aMgrejI zAsanamAM jaliyAMvAlA bAganA geLIbAra viSe jyAre sarakAre AvI samiti nImavAnI nA pADI tyAre mahAtmA gAMdhIjInI sucanAthI InDiyana nezanala koMgrese AvI tapAsa samiti nImI hatI. ane janarala DAyara tema ja gavarnara eDavAyaranAM kALAM kRtye prajA samakSa mUkyAM hatAM. | pharI e udyoga nathI, ghadhe che. bhAratanI bhUmi upara e dhaMdhA tarIke paNa vahevAru nathI. Arthika rIte paravaDI zake tema nathI. dUdha ane gAya e dareka kuTuMbanI jarUriyAta che ane te dareka kuTuMbamAM rahe tevI vyavasthA ja A dezamAM vyavahAru ane upagI che. Arthika rIte, sAMskRtika rIte, dharmanI daSTie ane roganI sAme cAlu jamAnAnA cAMtrika udyogo ane aNuzastro tema ja aNu udyoganA jherI pradUSaNa sAme rakSaNanI daSTie. - hiMdu dharmamAM gAya ane dUdha e kadI paNa vepAra-vinimayanI vastuo nathI. dUdhane vepAranI cIja banAvIne garIba tema ja madhyama varganA mAMthI dUdha AMcakI laI zakAya che, ane gAyane anArthikapaNAnI chApa mArIne katala karI zakAya che, e have sAbita thaI cUkelI hakIkata che. DerI dvArA thaI raheluM dezanuM Arthika ane sAMskRtika avamUlyana - hiMdu dharmamAM prathama sthAna gAyanA dUdhane nathI apAyuM, paNa gAyanA vAchaDAne apAyuM che. medAna karavA mATe dujhaNI gAya joIe e pUratuM nathI. e dujhaNI gAya savatsa eTale vAchaDA sahitanI joIe (vAchaDIvALI na cAle). Ama gAyanA dUdha karatAM vAchaDAne vadhu mahatva apAyuM che. kAraNa ke vAchaDA vinA anna nathI. ane anna vinA jIvana nathI, jIvana na hoya te dUdhane upayoga keNa karaze? paraMtu DerImAM te vAchaDe pahelAM katalakhAne melI devAya che. gAya dUdha ApatI baMdha thAya tyAre cha-ATha mahinA pachI. . gAya ane dUdhane vepAranI cIja banAvyA pachI dUdhanuM mUlyAMkana For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra. vadhI gayuM. vAchaDAnuM avamUlyana thaI gayuM. pariNAme samasta khetI, vAhana vahevAra ane grAma udyoganA mULamAM ja phaTako paDyo. daza rUpiyAmAM maLI zakto baLada zodhavA have pAMcathI sAta hajAra rUpiyAnI kethaLI laIne bhaTakavuM paDe che. A sthiti pedA karavA pAchaLa eka jabarajasta mUDIvAdI kAvataruM che. eka TrekTara babara baLadanI traNa beDI thAya. 60 rUpiyAmAM baLadanI traNa beDa maLatI tyAre TrekTara 10 hajAra rUpiyAmAM maLatuM, have traNa jeDI baLadanA 30thI 45 hajAra rUpiyA paDe che tyAre TekaTara eka lAkha rUpiyAnuM thAya che. paNa TekaTara kharIdavA sarakArI lena tarata ja maLe che. baLada kharIdavA lena na maLe. maLe te paNa najIvI ane lAgavaga hoya te ja. eka taraphathI khetI nIcenI jamIna vadhAratA jaIne jamIna kheDavA mATe baLadanI ane khAtaranI jarUriyAta vadhAre, bIjI taraphathI baLadanI ane nAnA vAchaDAonI katala vadhAratA jaIne, tema ja gAyenA saMkarIkaraNa dvArA nakAmA binaupayogI, haLa ke gADAmAM na joDI zakAya evA vAchaDA janmAvIne upayogI vAchaDAnA janma pramANu upara kApa mUkIne baLadevI ane khAtaranI tIvra achata pedA karIne baLadenA bhAva eTalA te vadhArI mUke ke pachI kheDUta sahelAIthI lane meLavIne TrekaTara levA deDe. AvI pazu-virodhI ane khetI- vidhI anarthika nItine kAraNe aLadanA bhAva dasa rUpiyAthI vadhI pAMca hajArathI sAta hajAra rUpiyA thaI gayA eTale ke 500 thI 700 gaNA vadhI gayA jyAre TrekaTarane bhAva daza hajAra rUpiyAthI vadhI eka lAkha rUpiyAne thaye, je mAtra 10 gaNe va. A nItithI TrekaTara ane sTIla utpAdaka temaja DIjhala vecanArA arane mabalaka kamANa thaI. paNa khetIne utpAdanakharaca vadhI jatAM samasta prajAne anAjane kharaca 400 TakA vadhI gaye, savAla mAtra TrekaTarane nathI. TrekaTara mATe DIjhala meLavavA vadhu ne vadhu mAMsa nikAsa karavuM paDe che. janatA sarakAre gAMdhIcIMdhyA mArge javAnI For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratijJA laIne pitAnA zAsanakALamAM mAMsanI nikAsamAM 100 TakA vadhAro karyo. eka TrekaTara mATe DIjhala meLavavA TALAbaMdha pazuo kApavA paDe che ane lekene dUdha, ghI, baLataNa, garama kapaDAM vinA calAvI levAnI pharaja pADavAmAM Ave che. * - rI mATe abajo rUpiyAnAM mazIna ane makAna, kare loko beghara ane bekAra bane che temanA tarapha upekSA TrekaTara khAtara ApatuM nathI eTale pharTilAIjharanI AyAta pAchaLa abajo rUpiyAnuM AMdhaNa karyuM ane have enAthIye meTI mUDI pharTilAIjharenAM kArakhAnAM bAMdhavA pAchaLa kharacAI rahI che. dezamAM jyAre karaDe leke beghara banyA che tyAre abajo rUpiyA pharTilAIjharanAM kArakhAnAM bAMdhavA pAchaLa rekI devA e mAnavatA sAme guno nathI? je DerIe thaI ja na hota, je gAyanI bhAratIya vyavasthA pharIthI zarU karAI heta te Aje eka paNa kuTuMba beghara banyuM na hota. DerI ane pharTilAIjharanI janAo pAchaLa kenAM keTalAM hita saMDevAyAM haze e jANavAnuM muzkela che. sivAya ke sarakAra pote ja A viSayamAM tapAsa karIne sAce ahevAla bahAra pADe. - jyAre DerIo na hatI ane baLada dvArA khetI thatI, ane gAya tema ja baLanI katala na thatI tyAre, baLadanI kiMmata sADAtraNathI cha rUpiyA hatI, ane chANiyuM khAtara maphata maLatuM, tethI ghauM eka rUpiyAmAM tenI jAta pramANe pa7 pAunDathI 80 pAunDa eTale ke eka rUpiyAmAM rapa kilethI 36 kile maLatA. uttama prakAranI hAtha-udyoganI kAzInI. khAMDa eka rUpiyAnI 3 kilo maLatI ane cekhA eka rUpiyAnA 63. kile maLatA. (Ara sI. dattakRta imika hisTrI opha inDiyAmAMthI. rekhAnI mAhitI bhAga-1 pAnA 159 uparathI ane ghauM temaja khAMDanI mAhitI bhAga 2 pAnA 24thI 27 ane 76 uparathI) - bhA. 4-3 For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 pachI jema jema pazuonI tala ane DarIone vikAsa thata game tema tema baLadanA bhAva 10 rUpiyA, 20, 50, 100, 150, 200, 500, 750, 1000, 1200, 1500, 2000, 3000, 5000 ema kUdake ne bhUsake vadhatA gayA ane ghauM-cekhAnI kiMmata anukrame eka rUpiyAnA 20 kile ane 10 kile, 10 kile ane pAMca kile . 2 kile ane 1 kilo ane have 500 grAma ane ra50 grAma. 170 . grAma ane 70 grAma thayA che. eka rUpiyAmAM 25thI 36 kile ghauM vecavAnuM ane 63 kilo rekhA vecavAnuM paravaDatuM, e kheDUtone Aje eka rUpiyAnA pa00 grAma ghauM ane 250 grAma cekhA vecavA paravaDatA nathI evI emanI phariyAda che. dezanA pazudhanane nAza karavAmAM ane e rIte jabarI moMghavArI pedA karavAmAM DerIone hissa bahu maTe che. gAya ane gAyanA dUdhane vepAra karAya nahi evI zAstronI AjJA lepavAnuM pariNAma e AvyuM che ke jema varasAdanuM tamAma pANI aMte te nadIo dvArA dariyAmAM jAya che tema grAmapradezanuM zreSTha pazudhana DerIomAM kheMcAI jAya che ane tyAMthI katalakhAne jAya che. ane paradezI DerIonA dUdhanA pAuDara ane baTara-eIla e DerIomAM ghUsI jaIne tyAMthI zaheramAM pharI vaLe che ane dezanI lata lUMTI le che. tenA pratyAghAtathI kareDo bALake AMdhaLAM bane che ane karaDe vRddho ane bImAre dUdha vinA TaLavaLe che. ane eNe pragaTAvelI meMghAratathI prajAnA pacAsa TakA mAnavIne divasamAM be vakhata peTa bharIne anna khAI zaktA nathI. Ama DerI e mAtra dUjhaNI gAya, bheMse, vAcharaDAM, pADaraDAone mRtyudvAramAM dhakelI denArI nahera nathI, emAMthI pragaTa thatAM motanAM kiraNe samasta khetI upara pharI vaLe che. ane tethI nirbaLa ane meMghI banelI khetI vaDe samasta prajA cusAtI jaIne garIbInA, bhUkhamarAnA, rogonA bharaDAmAM vadhu ne vadhu bhIMsAtI jAya che. For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 paradezathI je pAuDara Ave che te malAI kADhI lIdhelA dUdhane hAya che. eTale temAM ghInuM pramANu alpa mAtrAmAM ja hAya, ane ApaNe tyAM A DerI-niSNAtAe ja dUdhamAM sADAsAta TakA ghI hAya evA dUdhane ja pramANita gaNAveluM. tethI ochA ghIvALuM dUdha vecanArane sajA thatI. eTale A AyAtI dUdhane pramANita karAvavA nIcenAM pagalAM levAyAM prathama gAmaDAMomAMthI bhegA karelA dUdhamAMthI mAkhaNa kADhI le pachI temAM paradezI pAuDara ane pANI meLavI halAvI nAkhe ane pachI temAM ghInuM sADAsAta TakA pramANu siddha karavA AyAta kareluM baTaraoIla vaijJAnika kriyA dvArA bheLavI de. paradezI baTaraoIla A dezamAM ghusADavAmAM konAM hitA sucavAyAM haze? A baTaraoIla zuM che te ApaNe jANatA nathI. ApaNe tenA viSe mAtra eTaluM ja jANIe chIe ke te eka ajANyA cIkaNA pIne gadhAtA padmA che, ane te dUdhamAM nAkhyA pachI dUdha ane te dUdhamAMthI anAvelI cA paNa gaMdhAya che. ema lAge che ke maTaraAIla nAmanA A padArtha pUratA jaththAmAM paradezI DerIo ApaNune pUrA pADI zakatI nathI, athavA te ApaNI garaja joIne tenA vadhu paDatA UMcA bhAva mAgatI hoya, athavA te dUdhamAM sADAsAta TakA jeTaluM meLavavAthI gaMdhAtA dUdhanI khapata ochI thaI gaI hAya, e game te kAraNe A DerI-niSNAtAe sarakAra pAsethI dUdhanI bheLaseLanAM kAyadA sudhArAnce ane sADAsAta TakAne aThThale cAra kA ghI hoya evA dUdhane pramANita karAvyuM. samasta prajA Aje amuka gaNyAgAMThayA DerI-niSNAtAnI dayA upara pheMkAI gaI che. A DerI-niSNAtA kAle ema kahe ke eka Taka thI hoya evuM dUdha ja pramANita mAnavuM athavA ema kahe ke prajAne rAja cA mATe 10 grAma dUdha ghaNuM che, vadhArAnI jarUra nathI. dUdha karatAM IMDAM ane mAmblImAM poSaNa vadhAre che te te paNa prajAe svIkAravuM For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 paDe ane sarakArane A lAkonI meAlI upara nAcI te pramANe nIti ghaTavI joIe. mUThThIbhara svAthI enI dayA upara 65 karoDa bhAratavAsIe jIvI rahyA che Aje eka mAladhArI tamArI sAme tamArA vAsaNamAM gAya ke bheMsa dAhI Ape ane te dUdhanA namUnA sarakArI mANasa laI jAya ane temAM aDhI TakA ja ghI hoya te pelA mAladhArIne teNe kazI bheLaseLa na karI hAya chatAM cAra TakAthI ochA ghIvALuM cAkhuM tAju dUdha vecavA mATe jelanI sajA thAya. paNa paradezI vAsI pAuDaranA dUdhamAM cAra TakA baTaraoIla vaijJAnika prakriyA dvArA bheLavI devAmAM Ave te dUdha bheLaseLavALuM na gaNAya, pramANita gaNAya. gAmaDAMone pUraka Avaka kamAvI ApavAnA eThA nIce zarU thayelI navIna prakAranI Adhunika DerIonI A navI cAlathI gAmaDAMnA mANasAne nAmanuM peSaNa maLatuM te jhUMTavAi gayuM che. makhalaka Avaka thaI che paradezI rIone ane dUdhanA pAuDaranA seAdAmAM saMDAvAyelI bhAratIya vyaktione. 26 varasamAM ApaNe dUdhanA pAuDaranI 74ra TakA AyAta tyAre ja vadhArI zakayA jyAre ApaNane dUdhanA pAuDara pUrA pADanAra dezeAe peAtAnI nikAsa vadhArI. ane e deza nikAsa tyAre ja vadhArI zakayA haze jyAre temaNe potAnuM pazudhana vadhAryu haze, vadhu dUdha ApavAnI kSamatAvALuM anAvyuM haze. ane A siddhi temaNe ApaNAM pazuonA mAMmAMthI bhUsuM, khALa ane guvAra tathA kapAsiyA AMcakI laIne meLavI che. eka taraphathI ApaNane khALanA hUMDiyAmaNanI lAlaca ApIne khIje hAthe e hUM iyAmaNu vyAja sahita dUdhanA pAuDara ane baTaraoIlanI nikAsa dvArA pAchuM AMcakI lIdhuM che. bhAratIya arthazAstranA eka siddhAMta che ke je cIjanI jyAM jarUra hoya tyAM te pedA karavI joie. dUdha e tA rAjanI jIvananI atyaMta jarUriyAtanI cIja che. mATe ApaNe evI vyavasthA karI hatI ke dareka gharamAM te utpanna thAya For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 ane tene zuddha svarUpamAM darekane maphata maLe. e vyavasthA teDIne tene vepAranI cIja commercial commodity banAvavAmAM AvI. temAMthI prajAnuM ane pazuonuM zoSaNa karavAnA rastA zodhAyA. temAMthI kerIone janma thaye ane chevaTe DerI utpAdaka maTIne paradezI DerIonI seliMga ejanTa jevI banI gaI. * paradezI vicAradhArAe zaramajanaka kAryone gauravAnvita banAvyAM have uttara gujarAtanuM dUdha dilhI jAya ane dakSiNa gujarAtanuM dUdha kalakattA pahoMce temAM sarakAra gaurava anubhavatI hoya ema lAge che. paNa uttara gujarAta ane dakSiNa gujarAtanI kerIonuM tamAma dUdha sthAnika gA-bheMsanuM che ke paradezI pAuDaranuM che te koI pUchatuM nathI. - paradezathI maMgAvelA pAuDaramAMthI dakSiNa gujarAtamAM dUdha banAvavAmAM Ave ane te kalakattA mekalavAmAM Ave te tenAthI vadhu zaramajanaka pagaluM bIju karyuM hoI zake? dilhI eTale eka jamAnAmAM dUdha utpAdananuM moTuM kendra. te muMbaIne se pUrI pADe. kalakattAne hariyANA gAe pUrI pADe ane have dilhI ane kalakattAne gujarAtamAMthI pAuDaranuM dUdha AyAta karavuM paDatuM hoya te ene artha e thayo ke hariyANAnI gAyanuM ane dilhInI bheMsonuM saMpUrNa nikaMdana nIkaLI gayuM. ane pazuonI vastInA sarakArI AMkaDA vizvAsapAtra nathI. - ema kahevAya che ke 1976-77mAM dUdhanA pAuDaranI AyAta je 30 karoDa 9 lAkha rUpiyAnI hatI te 1979mAM vadhIne eka abaja rUpiyAnI thaI gaI che. jo A sAcuM hoya te te eka khUba ! ciMtAjanaka bAbata che. be ja varasamAM thatA pAuDaranI AyAtamAM bIje rarara TakAne vadhAre ApaNuM pazudhana kevI jhaDapathI nAza pAmI rahyuM che te batAve che. 1978mAM vartamAnapatromAM evA samAcAra prasiddha thayA hatA ke vizvabeMka ApaNane dara varase aDhI abaja (250 karoDo rUpiyAnA For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUdhanA pAuDaranI ane 50 karoDa rUpiyAnA baTaraoIlanI AyAta karavAnA pAMca varasanA karAra karavAnuM dabANa kare che. saMbhava che ke AvA karAre na karIe te vizvabeMka ApaNane ApaNA kahevAtA vikAsa mATe, paNa hakIkatamAM te vinAza mATe je tene Ape che te ApavAnI nA pADe ane tema karIne ApaNane dUdhanA. pAuDara ane baTaraoIlanI AyAta karavAnI pharaja paDe. jema TroyanA gherA vakhate lAkaDAnA ghaDAnA paTamAM chupAIne duzmana lazkara zaheramAM ghUsyuM thatuM ane jUnAgaDhanA gherAmAM siddharAja jayasiMhanuM lazkara aphINanI piThamAM saMtAIne jUnAgaDhamAM ghUsyuM hatuM tema nyUjhIlenDe bheTa ApelAM dUdhanAM vegane ApaNA mATe adazya gulAmI Latent slavery dezamAM dAkhala thaIne ghara-gharanA rasoDA sudhI pahoMcI gaI heya ema nathI lAgatuM? hiMdunItizAstranuM vacana "vivekabhraSTAnAM bhavati vinipAtaH zatamukha -je vivekathraSTa thAya che tenuM patana seMkaDe rIte thAya che e ApaNe sAbita karI batAvyuM che. ahIM viveka eTale vANIne viveka evo artha nathI. viveka eTale kAryone viveka dharmazAe bAMdhI ApelI maryAdAonuM ullaMghana karavuM e aviveka che, vivekaSTatA che. hiMdu dharma gAya ane gAyanuM dUdha vepAravinimayanI cIja banAvavAnI manAI karI, e maryAdA teDIne e baMnene vepAranI cIja banAvI. pariNAma zuM AvyuM te upara batAvAI gayuM che. je e maryAdA pharIthI na svIkArIe te saMbhava che pharIthI gulAmInI atUTa sAMkaLo ApaNA gaLAmAM paDI jaze ane hiMdu dharma tema ja hiMdu saMskRti pRthvInA paTa uparathI ane itihAsamAMthI paNa bhUMsAI jaze. - Aje tamArAM bALake paradezI DerIonI dayAthI dudhanuM TIpuM pAme che. tamArA rasoDAmAM IrAna ane raziyAnI dayAthI kerosIna maLe te ja rasoI thAya che. ane tamArI moTare, lArIo, relaveo temaja khetInAM yAMtrika sAdhane araba dezanI dayA vaDe ja cAle che. e kahera vAstavikatA A AvI paDelI adazya gulAmInuM bhAna nathI karAvatI? For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArA mANasonI gaMdI dharatI ! gaMdA mANasonI sArI dharatI ! bhAratanA bhUtakALanuM eka ja vAkyamAM darzana karAvI devuM hoya te ema kahI zakAya ke, "e sArA mANasanI gaMdI dharatI hatI." vartamAnakALanA darzana mATe ema kahI zakAya ke, "A gaMdA mANasanI sArI dharatI che." bhUtakALamAM mANasa pote khUba ja sAre rahevA mathate, keIpaNa kALe kalaMkti DAgha ene na lAgI jAya te mATe te vIseya kalAka sajAga rahe. ATaluM thayA pachI tene kapaDAM, gharabAra, rAcaracIluM vagere melAMghelAM ke beDhaMgI hoya te paNa cAlatuM. temAM te sAva bephikara rahete. e pharsTa klAsa mAnava hate thaI--klAsa gaNAtI sAmagrIo mATe lAparavA. * - Ajane mANasa pite game teTale kharAba thaI javA taiyAra che. ene AbarUnI paNa paravA nathI. pitAne "devALiye jAhera karatAM ene eka miniTanI paNa vAra lAgatI nathI. paNa A tharDaklAsa mANasane kapaDAM, khANIpINI, raheNIkaraNI, ghara, meTara vagere ekadama pharsTaklAsa voIe che. emAM enI kALajIne keI sumAra nathI. pharsTaklAsa sAmagrIne AgrahI tharDaklAsa jIvana jIvate mANasa eTale 21mI sadIne mANasa || Aje mANasa barabAda thaIne dharatIne AbAda karI rahyo che. bhUtakALamAM dharatIne barabAda thavA daIne paNa jAtane AbAda sadA jALavI rAkhato hate. 5. zrI candrazekharavijayajI gaNivara For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 28 ] dAnanA pravAha alA ajAramAM Aga lAge te sahu prathama kAma Agane AgaLa vadhatI aTakAvavAnuM karavuM joIe. tene badale prathama kAma Aga ThAravAnuM karIe tA Aga kadAca AkhI bajArane bharakhI jAya. vahANamAM gAbaDuM paDe ane pANI bharAvA lAge tyAre hoziyAra nAkhudA sahu prathama e gAmaDuM pUre che, ane pachI aMdara bharAyeluM pANI ulece che. paNa e gAmaDuM pUryAM vinA pANI ulecyA kare teA khalAsIo pANI ulecI ulecIne thAkI jAya, gAmaDuM mATuM thatuM jAya ane Akhare vahANa DUbI jAya. teja pramANe vadhatI jatI bImArIone rokavAnA ilAja karavAne badale mAtra khImArIonI davA ja taiyAra karyAM karIe te dezanI vadhu ne vadhu mUDI A binautpAdaka kSetre salavAtI jaze, khImAreAnI sakhyA vadhatI jaze ane eka divasa ApaNe bImArAnI sevA karatA thAkI jaIzuM ane bImArI vagara sAravAre maravA lAgaze. Aje paNa lagabhaga evI hAlata pedA tA thaI cUkI che. Aje davAonuM utpAdana hajAragaNuM vadhyuM che. davAnA utpAdana kSetre mUDI anekagaNI salavAtI jAya che. dara varase navI navI hospiTale ane navAM davAkhAnAM zarU thAya che. chatAM khImAreAnI sakhyA eTalI vadhe che ke tamAmane pUrI sAravAra cAgya rIte ApI zakAtI nathI. mATe prathama kAya. bImArI phelAtI aTakAvavAnuM karavuM joIe. A ja siddhAMta keLavaNIne paNa lAgu paDe che. keLavaNI vaDe cAritrya ghaDatara thAya, ene AjIvikAnuM ke kArakunA peDhA karavAnuM sAdhana na banAvAya. keLavaNInA AjIvikAnA sAdhana tarIke upayega karavA 60 abaja For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 . rUpiyA kharacAI cUkyA che, chatAM bekAronI saMkhyA 35 lAkhamAMthI 4 karoDa upara pahoMcI che. AjanI kolejomAMthI bahAra paDelAe ja pelA pakSapalaTue; bhraSTAcArIo ane cAritryahIne sAbita nathI thayA? keLavaNInI kAyApalaTa karazuM nahi te "mAre enI talavAra ne yuga dezamAM phelAI jaze. jemAM kaI stra, koI bALaka salAmata nahi heya amAre meTrikamAM jeTalAM pAThayapustaka kharIdavAM paDatAM tenAthI ghaNAM vadhAre pAThayapustake Aje trIjA ke cethA gheraNamAM bhaNatA vidyAthIne kharIdavAM paDe che. ame meTrikamAM paNa nizALe pATI-pena laI jatA. noTabuka te AkhA varasamAM mAtra traNa ke cAra levI paDatI. Aje te bIjA trIjA dhoraNathI ja varase pAMcathI cha Dajhana neTabuke vaparAya che. dezanA kAgaLanA kula utpAdananA jaththAne dazame bhAga te nizALanuM satra zarU thAya, ke pahelA mahinAmAM ja noTabukamAM vaparAI jatuM hoya ema lAge che. kadAca enAthI ghaNuM vadhAre bIje the AkhA varasa daramiyAna vaparAI jato haze. amArI vAcanamALAnA arthanI copaDImAM ja ItihAsa, bhUgoLa, ane vijJAna chapAI jatAM. eTale eka ja cepaDImAMthI ame cAra viSaya bhaNI zaktA. Aje te cAra viSaya zIkhavA mATe judI judI pAMca copaDI kharIdavI paDe che. amuka cokkasa pAThayapustake jevAM ke gaNita, bhUgoLa, itihAsa, - bhUmiti, elijannA, vyAkaraNa vagere te 25-30 varasa sudhI badalAtAM ja nahi. eka ja pustakamAM eka kuTuMbanI traNa peDhI bhaNI zakatI. Aje te dara traNa varase pustake badalAya che, guNavattAnA dhoraNe badalAtAM haze ke navA lekhakene lAbha karAvI ApavA, te te badalanArA ja jANe. : A vicitra, avahevAnuM ane anArthika niyamathI dezanAM kAgaLa, zAhI ane zramarUpI rASTrIya saMpattine cheTe vyaya thAya che, ane zikSaNanuM dhoraNa vadhu ne vadhu nIce UtaratuM jAya che. For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 nizALanAM makAneA dAtAo bAMdhI Ape che. sarakAra mata keLavaNI. ApavAnA sateSa mANe che. hakIktamAM te e kharaca prajA upara kara jhIkIne vasUla karI ja le che jyAre kharI kamANI kAgaLa udyogane thAya che, cusAya che madhyama ane garIba varganI prajA. A badhu jotAM ema nathI lAgatuM ke zikSaNanI AvI yeAjanA kAgaLa udyoga ane pAcapustakonA lekhakonA hitane lakSamAM rAkhIne temanI lAgavaganA dabANu nIce ghaDAtI hAya ! hAspiTaleA ane keLavaNI kSetre makhalaka dAna karanArAoe temanA dAnanA DhAMcA badalavAnA samaya hajI zuM AvyA nathI ? ApaNA samaye samaye badalAyelA dAnanA pravAhane have kIthI cAgya. rIte, vahevAru rIte, sAce raste vALIe e AjanA yuganA takAdo che. AjanA mUDIvAdI azAsrIe ApaNane ema zIkhave ke seAnuM saMgharavuM nahi, e anutpAdaka mUDIrAkANu che. te ene anutpAdaka bhale kahe paNa te saMpUrNa salAmatInI khAtarI ApanAruM mUDIrokANa che, tene teo inkAra karI zakaze kharA ? paNa ApaNe je abajo rUpiyA havAonI phekaTarIo, hAspiTale ane kaoNlejo pAchaLa kharcyA che, te mUDIrokANu saMpUrNa rIte anutpAdaka che. teNe ApaNAM dharma, saMskRti ane salAmatI jokhamAvyAM che, eTalu ja nahi te leAkeAnuM ze!SaNa karanArI ane bhraSTAcAranA pAyA nAkhanArI mUDI che. AjanI kaoNlejomAMthI bahAra paDatA DaoNkaTaro, vakIlA, enjiniyare vagere peAtAnA abhyAsakrama pUrA karI DigrI meLavavA je mUDIrAkANu kare. che (kharaca kare che), te mUDI zuM teo je prAmANikapaNe dhaMdhA kare tA peAtAnI AkhI jiMdagI daramiyAna paNa pAchI meLavI zake kharA? DaoNkTaranI prekTisa zarU karyAM pahelAM ja jeNe zikSaNa mATe lAkha. rUpiyA kharcyA che te, jo vagara jarUre injekSanA na mAre, daradI sAthe vepArI dRSTie vartAva na rAkhe, jarUra na jAya teA pazu oparezane na. For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare, te zuM e pite zikSaNa pAchaLa kharacelAM nANAM prAmANikapaNe. dhaMdho calAvIne pAchAM meLavI zake khare? ' Ama karavAmAM DokaTara ke vakIla ke enjiniyara koI deSita nathI, doSita che keLavaNInuM mALakhuM, e mALakhuM ghaDanArA adhikArIo, ane tene pitAnA dAna vaDe madada karanArA dAnezarIe. - AjanI keLavaNInI (kharI rIte e keLavaNuM nathI, paNa cakkasa viSayanuM zikSaNa che je viSayanA niSNAtanI sarakAra ane moTA udyogane. jarUra che) zarUAta ja bhraSTAcArathI thAya che. are ! have te bALaka janmatAM ja tene bAlamaMdiramAM dAkhala karavA traNa varasa agAuthI ja nezanane nAme lAMca ApavI paDe che. A pramANe bhraSTAcArathI thatuM zikSaNa nizALa, koleja vagere dareka tabakke DonezananA nAme lAMcanI rakama vadhAratuM jaI Akhare dhaMdhAnI zarUAta paNa bhraSTAcArathI ja thAya che. ane dha jAma jAya tenI sAthe bhraSTAcAra paNa jAmate jAya che. - je A khoTuM hoya te te aTakAvavAnuM sAmarthya ApaNA dAnazarIomAM che. dAnanAM navAM supAtro ane samAjane svacchaprAmANika ane nIrogI banAve tevAM dAnanAM kSetro zedhAya nahi, tyAM sudhI A bane. - kSetro tarapha apAtA dAnane pravAha saMpUrNa rIte aTakAvI daIne teo. A dezanuM karUNa adhaHpatana thatuM aTakAvI zake tema che. - bhAratIya dAna-vyavasthA vizvanI bIjI kaI paNa prajA karatAM bhAratamAM hiMdu prajAmAM dAna. ApavAnI bhAvanA ghaNI sateja che. te sateja che eTaluM ja nahi, paNa dAnane lAbha mAtra mAnavIone ja nahi, mAnavetara sRSTine paNa maLe. ane te dAna pAchaLa pitAne keI aMgata svArtha na saDevAI jAya. tevI vyavasthA ane takedArI rAkhavAnI sUjha paNa hiMdu prajAmAM hatI.. e dAnane pravAha vaNathaMbhya cAlu rahe mATe alaga tAravIne pachI ja pitAnI AjIvikA mATe pitAnI kamANIne upayoga karavAnuM hiMdu dharmazAstro kahe che For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 prajAnI mULabhUta jarUriyAtAthI kAI vaMcita na rahe e rIte dAnanI vyavasthA thatI. prajAnI mULabhUta jarUriyAta eTale cAkhkhI havA, pIvA mATe svaccha pANI, khAvA mATe sAru pauSTika anAja, pASaNa mATe tAju dUdha ane zuddha ghI, paheravA mATe kapaDAM, rahevA mATe potAnI mAlikInuM makAna ane keLavaNI. dareka mAnavInI A jarUriyAta saMtASAI zake mATe jaladAna, annadAna, gAdAna, vastradAna, bhUmidAna ane vidyAdAnane bIjA dAnAmAM agrasthAna ApyuM hatu. temAM paNa jalapAna ane vastradAna sivAyanAM bIjA dAna supAtrane apAtAM. paNa jaladAna ane annadAna ApavA mATe pAtra evAnI jarUra nathI. koI paNa bhUkhyA ke tarasyA mANasane e pAtra che ke nahi, te joyA vinA ja anna ane pANI ApI zakAya. cAkhkhI havA leAkone maLe mATe rAja ane zrImatA mATAM vRkSAnAM jIMDavALA moTA bagIcA ugADatA ane samAja mATe te khullA mUkatA. . pANI mATe jyAM jyAM jarUra hoya tyAM vAva, kUvA, taLAvA khAdAvI ApatA. temAMthI lAke sahelAithI pANI bharI zake tevI sagavaDa mATe pagathiyAM, pagA ke evArA bAMdhatA. vAva upara gareDI ke reTa paNa mUkatA. ane bAjumAM meATA havADA paNu baMdhAtA, jethI pazuAne paNa pANI pIvA maLe. e havADA divasamAM vAraMvAra bharAyA kare mATe havADA bharanAra pagAradAra mANasA paNa rAkhatA. zaherA ane kasakhAemAM cAre ne cauTe havADA baMdhAvIne divasamAM vAraMvAra bharavA mATe nAkAnI vyavasthA karatA, musAphA mATe temanA AvavA-javAnA rastAnI tyAre vAva, khAjumAM havADA, visAmeA levA mATe cAre ane taDakAthI khacavA khAjumAM meTuM jhADa vAvIne musApharo mATe ArAmanI vyavasthA karatA. dUra jaMgalAmAM paNa pANInI paraba mAMDatA. annadvAnanI zarUAta khetaramAMthI ja thatI. kheDUta potAnA taiyAra thayelA pAkamAMthI sahu prathama gAmanA ma Mdira mATe ane gAmamAM AvatA atithie mATe anAjanA alaga bhAga kADhatA. dareka zahera ane kasabAmAM For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 maphata annakSetre cAlatAM, vAratahevAre tema ja cakakasa prasaMgoe, gAmanA vidyArthIone sarva prakAranI mata vidyA bhaNAvatA vidvAna brAhmaNane anAja ApI AvatA. gAmamAM sAdhusaMte Ave temane gAmanA dareka sadAvratamAM jamADavAnI vyavasthA rAkhatA. piSaNa mATe tAju dUdha ane zuddha ghI maLyA kare mATe medAnanI prathA hatI. hiMdu prajAnA janmathI maraNaparyaMtanA soLa saMskAranA vidhimAM darekamAM gadAna ApavAno niyama hato. uparAMta dareka gRhastha varasamAM ochAmAM ochuM eka vAra gadAna ApavAnuM pharajiyAta hatuM. raheThANa mATe bhUmidAnanI prathA hatI. rAjArajavADAMe garIbene ane vidvAnene jamIna maphata ApatA. zrImate te jamIna upara pitAne kharace makAne bAMdhI ApatA. keI ocho zrImaMta hoya te ekAda oraDe baMdhAvI Apate. zrImate makAnanI sAthe jamIna nIce pANInuM TAMkuM baMdhAvI ApIne bhUmidAna ane jaladAna baneno lAbha letA. ane brAhmaNe maphata vivAdAna detA. te mATe teo pAtra paNa jetA. bhaNavA AvanAra vidyAthIne ka viSaya anukULa Avaze tenI gyatA joIne te viSaya zIkhavatA. Aja anusUcita ke pachAta jAtiene yogyatA sivAya prathama pasaMdagI apAya che, tema te vakhate na banatuM. bIjAM ghaNA prakAranAM dAna hiMdu prajAmAM pracalita hatAM. judA judA samaye ane judAM judAM kAraNee dAna apAtAM. samaye samaye dezakALa badalAte gayA tema tema dAnanA prakAra ane prathAmAM ApaNe pheraphAra karyo che. vedakALamAM ya thatA ane yajJomAM brAhmaNane gA, anAja, AbhUSaNe ane vastronAM dAna apAtAM. naSimunionA Azrama hatA. tyAM vidyArthIone maphata sAcI keLavaNI apAtI. AvA AzramamAM jarUriyAtanI cIjo leke ApI AvatA. pachI kAzI, ujajaina, nAlaMdA, dvArakA, takSazilA jevI vidyApITha thaI. ane zaheromAM ane gAmamAM paNa nizALe thaI. A tamAma For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ *zikSaNasaMsthAomAM tamAma prakAranuM zikSaNa taddana maphata apAtuM ane tene kharaca dAnezarIo upADI letA. pachI pazuo mATe, pakSIo mATe pAMjarApoLo baMdhAvA lAgI. jyAM mAMdAM, bhUkhyAM, azakta pazuonI sAravAra thatI ane temane tyAM abhayadAna maLatuM. muslima zAsana daramiyAna ApaNuM hajAre maMdire teDI pADavAmAM AvyAM hatAM. te maMdire pharIthI bAMdhavA mATe prajAe dAnane pravAha vahevaDAvyuM. e maMdire dvArA aneka dhArmika, sAMskRtika, jIvadayAnAM ane anukaMpAnAM jJAnapracAranAM kAryo thatAM ane te kAryo mATe paNa prajA taraphathI dAnane pravAha aviratapaNe cAlu rahete. AyurvedanuM pharamAna che ke vaide daradI pAsethI paisA mAgavA nahi. leone jarUra pUratI vaidakIya sAravAra maLyA kare mATe dareka gAme vaidyo hatA. rAjavIe temane jamIne ApatA, makAne bAMdhI ApatA, zrImate paNuM varSAsana bAMdhI ApatA. ane temAMthI levo potAnuM gujarAna calAvIne prajAne mata vaidakIya sAravAra ApatA ane yogya ziSyone maphata Ayurveda bhaNAvatA. brAhmaNanA paTa para lAta pachI briTiza zAsana AvyuM. A dezane chaLakapaTathI khristI banAvavA ane A dezanI agAdha kudaratI saMpattinuM zoSaNa karavA... temaNe brAhmaNe dvArA cAlatI tamAma nizALe ane vidyApITha amAnya karI ane pitAnI nizALe tema ja kolejo zarU karIne pitAnI bhASA ane saMskRti ApaNA upara ThokI besADavAnI zarUAta karI. temanI nizALe ane koleje mAnya thaI eTale brAhmaNenI vidyAsaMsthAe ekasAthe baMdha paDI gaI. brAhaNa jAti sAmudAyika rIte bekAra banI gaI. paNa ApaNe zrImateo potAnI sUjhathI temane anna ane vastra maLatAM ja rahe. te prabaMdha karI eka vakhata te temane gauravabhaMga thatA bacAvI lIdhA. grAma udyoga para phaTake : : aMgrejoe yAMtrika arthavyavasthA vikasAvI. eTale bekAre vadhavA For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgyA. gRhaudyoge, grAmaudyoge bhAMgI paDyA. A bekArenA putrane pravAha aMgrejI nizALa tarapha vaLe. evI AzAthI ke nizALamAM videzI saMskRtine abhyAsa karavAthI sarakArI nokarI maLaze. bekAra putrane pravAha aMgrejI nizALa tarapha gaye tema vadhu ne vadhu nizALo bAMdhavAnI jarUriyAta vadhatI gaI. ApaNA bekArene nekarI lAyaka banAvavA pitAne kharace nizALe Ape evI bevakUpha aMgreja prajA na hatI. pitAnI nizALamAMthI DAghaNA zikSitene moTA pagAranI nekarIo ApIne pitAnI keLavaNIne prabhAva, bekAra banatI prajA upara besADavAmAM aMgrejo saphaLa thayA. have pracAra zarU karyo ke dezane UMce sAve heya te bALakane keLavaNuM ApavAnuM jarUranuM che. prajAne pUrAM eka varasa sudhI saMpUrNa azikSita rAkhIne temanI vidyAnI pipAsA pUba ugra banAvI ane pachI temanI aMgrejI vicArasaraNI, aMgrejI rItarivAjo, aMgrejI khANIpINIthI prabhAvita karavA lAgyA. ja bhrAmaka pracAra - aMgrejI raheNIkaraNa ja uttama che ane hiMdu raheNIkaraNI ane hiMdu jIvananA Adarzo khAmIbharelA che, e pracAra zarU karyo. : ' sAmayikamAM, aMgrejothI prabhAvita thayelA leke, temanA aMgreja guruoe magajamAM ghusADI dIdhelAM maMtavya prasiddha karavA lAgyA ke bhArata e jaMgalI deza che ke tyAM dara varase 20 hajAra mANaso sarpadazathI mare che. je prajAne 60 TakA bhAga jaMgalamAM ane khetaramAM rAtadivasa kAma karate heya tevI 30 karoDanI prajAmAM 20 hajAra mANaso sarpadaMzathI mare temAM jaMgAliyata kyAM AvI? enAthI vadhu mANase te temanA dezamAM yAMtrika kArakhAnAMomAM akasmAtathI maratA hatA. ane Aje ethIya vadhu mAnavIo amerikAmAM eka ja aThavADiyAmAM nAtAlanA divasomAM moTara - akasmAtathI maratA hoya che. te paNa ApaNe evA prabhAvita thaI gayA hatA ke ApaNI jAtane halakI mAnavA lAgyA. "are! bhArata e kamaakkala deza che, jyAM 72 For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ * lAkha khAvAe vase che ane bhAratanI prajA temane maphta khavaDAve che. e khavaDAvavAnA kharaca jeTalA paisAnA durvyaya aTakAvIne te paisA keLavaNI pAchaLa kharace tA deza kevA UMce Ave ! ' ane navI peDhI A pracAramAM ksI gaI. eka pachI eka sadAvratA ane annakSetrA aMdha paDavA lAgyAM ane e calAvavA mATe alaga rakhAyelA paisA navI nizALeA khAlavA mATe vaparAvA lAgyA. hiMdu prajAnA jIvanamAM gAyanu' sthAna devamadirA tarapha prajAnA karoDa rUpiyAnA dAnaneA pravAha cAlu hatA. e dAnamAMthI nIce mujabanI vyavasthA thatI. : (1) maMdira geAzALAo rAkhatAM ane ekathI hajAranI saMkhyA sudhInI gAyAnuM A gAzALAomAM poSaNa thatuM. hiMdu prajA tyAM sudhI ja hiMdu tarIke jIvI zake jyAM sudhI e gAyanuM rakSaNa ane poSaNa karI zake. gAyanuM rakSaNa ane pASaNa na kare pachI e hiMdu kema maTI jAya ? e prazna pAyAnA che. gAya ane geAvaMzane taraNeADayA pachI e muslima ke khristI dharma svIkArI le ema kema manAya ? hiMdu prajAnA dharmanA pAyA ja ahiMsA, anuka MpA, dayA, prANImAtra pratye samabhAvanA che. hiMdu prajAnAM tamAma dhArmika kAryAMmAM gADhAna, paMcAmRta ane paoNMcagavya - A traNa khAkhatAmAM kAI ne kAI na hoya teA dhArmika kAryo thaI zakatAM nathI. hiMdu prajAnuM pASaNa gAya vinA thaI zake ja nahi. kAraNa ke pASaNanuM suzreSTha sAdhana gAyanAM dUdha-ghI che. pAzcAtyA mAMsa ke IMDAMne pANanuM sAdhana mAne eTale ApaNe paNa te mAnI laie ? ghI ane dUdha svAsthya ane khaLanI kaseATI upara mAMsa ane iMDA karatAM vadhu sArAM ane nirdoSa sAbita thayAM che. vaLI vedadhama mAMsane rAkSasanA khArAka mAne che. eTale ApaNe dUdha-ghI cheADI mAMsAhAra svIkArIe te ja ghaDIe dharmAntara na karavA chatAM paNu biMdu maTI gayA gaNAIe. hiMdu prajAnuM sAmAjika jIvana, hiMdu samAjanI sthiratA ane For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdu jIvananuM tatvajJAna e tamAmanA mULamAM gAya anivArya che. eTale enuM rakSaNa ane piSaNa karavAmAM niSphaLa nIvaDyA pachI hiMduo bhale dharmAntara na kare te paNa teone hiMdu kahI zakAya nahi. kerIne rasa cUsI lIdhA pachI bAkI rahelAM chAlageTalAne kerI kahevAya nahi. tema gAyanA rakSaNa ane piSaNa karavAne azakta hiMdune hiMdu kahI zakAya nahi. kAraNa ke gAyathI vikhUTA paDyA pachI hiMdu dharma ane saMskRti sAthe ene saMbaMdha kapAI jAya, ane enI raheNIkaraNI, AcAra-vicAra, khANIpINI, tamAma bhinna prakAranAM banI jAya. * maMdironI itara pravRttio maMdiranI bIjI pravRtti saMskRta pAThazALAo calAvIne saMskRta bhASAnA vidvAne pedA karavAnI ane temanA dvArA dharmane pracAra cAlu rAkhavAnI hatI. maMdiramAM saMgIta, citrakalA, zilpa, vyAyAma vagerene paNa . pretsAhana apAtuM ane saMskRtinAM e aMge saMpUrNa rIte paradezI saMskRtinI asara vinAnAM hatAM. maMdiromAMthI kathAo ane kItane dvArA prajAmAM dharma ane saMskRtine pravAha vahete rahete. hiMdu pAkazAstra vizvabharamAM zreSTha gaNAya che. te tyAM saMpUrNa zuddha rIte sacavAI rahetuM ane A tamAma kAryomAM aneka kuTuMbane rejI - maLatI. maMdira dvArA moTA bagIcA jaLavAI rahetA ane bhAratIya rIte vRkSAropaNa ane vRkSasaMvardhananuM jJAna jaLavAI rahetuM. vaMzaparaMparA e jJAna UtarI AvatuM. ane A tamAma pAyAnAM kAryo dAnavIrenAM aDhaLaka dAnanA kAraNe - cAlu rahetAM. aMgrejoe joyuM ke A maMdire hiMdu dharma ane hiMda saMskRtinA majabUta killAo che, mATe te teDavA joIe. - bhA. 4-4 For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 temaNe dharmAcAryo viruddha jabarajasta pracArajhuMbeza zarU karAvI. temanI khUbI ja evI hatI ke pite AvI pravRtti mATe kuhADAnA hAthA dhI letA ane pitAnI jAtane taTastha rAkhI pelA kuhADAnA hAthAo mAraphate kAma karAvatA. maMdira vagerene judA judA prasaMgoe bheTo dAna karavAnI ApaNI rIte nIce mujaba hatI. ghera kAMI paNa zubha prasaMga Ave eTale maMdirane meTI bheTa ApatA. brAhmaNane jamADatA. garIone paNa jamADatA. - ghaNI jJAtiomAM keI nirvaza jAya, te pitAnI tamAma milakata-jaMgama sthAvara ane baMne prakAranI - maMdirane arpaNa karI detAM. bahu moTA zrImaMta ane rAjA-mahArAjAe khAsa prasaMge dhumADAbaMdha gAma jamADatA ane te divase maMdirane paNa moTI bheTa ApatA. jJAtiomAM lahANuM thAya, tyAre sahu prathama lahANuM maMdirane apAtuM.. gecarANe nAza pAmyAM hatAM, mATe amuka parvane divase saha kaI gAmane goMdare jaIne gAyane ghAsa nIrI AvatAM. gAmanA havADA pitAnA taraphathI amuka zrImaMto bAre mAsa bharAvatA. vepArIonAM vahANe saphara karIne salAmata Ave tyAre, maMdirane ane pAMjarApoLane bheTa ApatA ane brAhmaNanI nAta jamADatA. - dara divALIe nAnAmoTA tamAma vepArIo pote pitAnI kamANI pramANe maMdirane bheTa ekalatA ane pAMjarApoLone moTI rakama dAnamAM ApatA. vepArIo arasaparasanA vepAramAM paNa bila upara aDadhe ke eka Take gAyanA ghAsacArA mATe caDAvIne vasUla karatA ane te paisA pAMjarApoLane maklI ApatA. For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ to kaI vepArI vaLI pitAnA vepAramAM maMdirane bhAga rAkhIne naphAmAMthI maMdirane bhAga maMdiramAM moklI ApatA. - pitAnA vaDIlenI ane pitAnI mRtyutithie maMdiramAM ekalI tega dharAvAya, gAyane ghAsa khavaDAvAya ane brAhmaNanI nAta jamAmaya evI vyavasthA karatA. je vyavasthA vaMzaparaMparA temanA vArasa cAlu rAkhatA. amuka amuka cokkasa parvonA divase brAhmaNane ane garIbone anAja ane vastro ApavAnI vyavasthA karatA, je temanA vaMzavArase paNa cAlu rAkhatA. jyAM jyAM pANInI achata jaNAya tyAM vAva, kUvA ke taLAva khodAvI ApatA. - dareka sadAvratamAM sAdhusaMnyAsIone pitAnA taraphathI amuka saMkhyAmAM ja jamADavA mATe alaga bhaMDoLa rAkhatA. | dareka zaheramAM ane gAmaDAmAM paNa dharmazALA baMdhAvatA. badalAyelA saMjogomAM maMdira ane pAMjarApoLa temaja gauzA-LAo dAna ApavAnAM mukhya kendro banI gayAM. hiMdu prajAnA dharma ane saMskRtinAM bIja A be sthaLee sacavAI gayAM hatAM, eTale aMgrejoe pitAnI pracAra-te temanI sAme tAkI. navI keLavaNI letI peDhI e pracAramAM phasAI gaI. dAnanA pravAha dizA kema badalI ?, : A pracAranA mukhya muddA A hatA. maMdiranA adhyakSe badhA bhraSTAcArI ane cAritryahIna che, teo kAMI zrama karyA vinA lokenI saMpatti upara tAgaDadhinnA kare che, dezamAM leke bhUkhe mare che, tyAre brAhmaNo kAMI zrama karyA vinA lADu uDAve che. sadAvrato calAvIne ApaNe ALasuone uttejana ApIe chIe. kheDAM Dhorone pAMjarApaLamAM sAcavIne deza upara Arthika beje vadhArIe chIe. sArAM pazuene bhUkhyAM rAkhIne mAMdAM pazuone khavaDAvIe chIe. For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarU dharmaguruo vilAsI ane bhraSTAcArI che. teo maphatanA mAmalIrA uDAve che. dezane AbAda kara hoya te aMgrejI keLavaNI ApavI joIe. tene badale saMskRta pAThazALAo pAchaLa paisA veDaphIne temAMthI lekane lUMTanArA karmakAMDI brAhmaNe pedA karIe chIe. nAte jamADavI e anAjane bagADa che. A maMdirane vaLI bagIcA zA mATe joIe? e beTo kharaca che. e bagIcA kApI nAkhIne tyAM nizALanAM makAna bAMdhavAM joIe. pAMjarApoLamAM leke dezanI mUDI rokI rAkhe che e khoTuM che. e paise keLavaNI mATe, garIbo mATe vaparA joIe. Ama A pracAre e vega pakaDyo ke maMdira ane pAMjarApiLe, pAThazALAo ane gauzALAo tarapha vahetA dAnanA pravAhe dizA balI. have niveza jatAM kuTuMbanAM makAne navI nizALa zarU karavA apAvA lAgyAM. temanI milakata vecIne te keLavaNI phaMDa khAte javA lAgI. sadAvrata ane annakSetranAM bhADeLo paNa keLavaNI phaMDamAM pheravAI javA lAgyAM. aMgrejone kALA aMgrejo pedA karavA nizALo ane kolejonI jarUra hatI, te ApaNA ja paise zarU thavA lAgI. * maMdire viruddha pracAra eTale te duSTa, ghaNAjanaka ane sTAra hatuM ke moTA moTA zrImaMta vepArIoe tyAM bheTa meklavAnuM baMdha karyuM. juvAna varga tyAM darzana karavA jatuM hatuM te aTakI gaye, paNa je leke darzana karavA jatA temanI tarapha tiraskAra phelAvavA ane badanakSI kahI zakAya evo pracAra karavAmAM AvyuM. moTA moTA zrImaMtee pitAnA vIlamAM e Adeza Ape ke tenA mRtyu bAda tenI tamAma milakta tenI patnIne maLe, paNa je te amuka saMpradAyanAM maMdiramAM darzane jAya te milaktamAMthI tene eka use paNa Apa nahi. aneka kuTuMbamAM strIone devamaMdiromAM darzana karavA javAnI manAI thaI. lAI javA lAgyA ane annakSetranA te keLavaNI For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDe nizALa ane hospiTala tarapha vaLate dAnano pravAha have aMgrejoe bIjo dAva pheMkyo. zrImaMta banelA moTA bhAganA vepArIo briTiza milanA ane kArakhAnAMonA seliMga ejanTa hatA. athavA temanI pAsethI pitAnA khapane vepArane mAla meLavatA. A vepArIo pAsethI temaNe keleze ane hespiTale mATe aDhaLaka phaDe ugharAvavAnuM zarU karyuM. navI kolejo ane navI hespiTala hastImAM AvavA lAgI. gAmamAM navI navI nizALe zarU thavA lAgI. ane e nizALe ane kelee sAthe dAtAonAM nAma joDI devAyAM. lekenA dAnane pravAha judI ja dizAmAM vaLI gaye. enA ati bUrA pratyAghAta paDavAnI Ine zaMkA paNa AvI nahi. have eka navI samasyA UbhI thaI. gheTAMbakarAM jaMgalene nAza kare che ane tamAma jAtanAM pazuo jamIna upara carIne jamInanI phaLadrupatAne nAza kare che. e bhaya kelejanA zikSaNa dvArA phelAvIne tamAma prakAranAM pazuonI katalane mAnyatA ApavAmAM AvI. - sAcI hakIkata e che ke gheTAMbakarAM jaMgalane nAza nathI karatAM paNa eka taraphathI ene vadhAre che ane bIjI taraphathI ene amaryAdita vadhI jatAM aTakAve che. te bIjI taraphathI jema vadhu pazuo jamIna upara care tema jamIna temanAM chANamUtara dvArA vadhu phaLadrupa bane che. paNa teo te hiMdu samAjanA pAyAmAM ja suraMga cAMpavA mAMgatA hatA mATe AvI beTI bhramaNA ApaNe paise cAlatI kelejomAM ApaNuM ja 'putrone keLavIne phelAvI. Ama karIne ApaNuM gheTAMnI vastIne ghaTADI, ApaNu garama kApaDanA utpAdana ane vepArane gUMgaLAvI bekArI phelAvI ane bekArane nekarIpAtra TharAvavA vadhu nizALenI jarUriyAta vadhArI. bIjA hAtha upara pitAnA dezanuM garama kApaDa ahIM ghusADI pitAnI hiMduo virodhI nItine jANye-ajANyuM ke manekamane Teke Ape e eka garama kApaDane vepArIvarga Ubho karyo, jemanI pAsethI jyAre jarUra hoya tyAre kolejo ane hospiTale mATe phaMDaphALA ugharAvI zakAya. For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pazuo kAyadesara rIte calAvAtAM katalakhAnAmAM kapAvA lAgyAM, tyAre prajAnA dilane AghAta lAge. paradezI zAsananI pakaDa majabUta hatI, eTale prajA lAcAra hatI. Aje ApaNe pitAnI sarakAra havA. chatAM prajA lAcAra banIne paradezI zAsana karatAM paNa anekagaNI pazuhatyA thatI joI rahe che. kAMI ja karI zakatI nathI. te pachI paradezI. zAsana sAme te zuM karI zake? avarodho mUkavAnI jarUra hatI prazna kharekhara ghaNe jaTila hatI. ane Aje kalpanA paNa na AvI zake teTale vadhu jaTila bane che. paNa kazuMka karavuM te joIe ja, ema vicArI mahAjane bhUla bharele cIle caDI gayA. pazuhatyA baMdha bhale na thAya paNa pazuo kAMI nadhaNiyAtAM na hatAM. teo keI ne keI prajAjananI mAlikInAM hatAM. eTale kapAvA mATe pazuo maLe ja nahi, maLe te eTalI ochI saMkhyAmAM maLe ke Arthika rIte talakhAnuM calAvavuM paravaDe nahi; AvuM kAMIka pagaluM bharIne katalakhAnA sAme , jabara avadha mUkI zakyA hota. Ama thAya to? - katalakhAnAne kAyadesara banAvyA pachI jIvadayAne nAme, jIva bacAvavAne nAme ApaNe abajo rUpiyA kharacI cUkyA chIe. chatAM jIne kapAtA baMdha te nathI karI zakyA, paNa dara varase temanI katala vadhatI jAya che. te vadhatI saMkhyA upara paNa aMkuza nathI mUkI zakyA. kharuM kahuM te A nItine badale pazuo katalakhAne jaI zake ja nahi; evI paristhiti taiyAra karavAnI khUba jarUra lAge che. - bIjI taraphathI pelA bacAvAyelA prANIne ApaNI arthavyavasthAmAM te baMdha bese evI rIte tene rAkhavAnI ane tenA kAyamI rakSaNa ane piSaNanI kaI majabUta ane vahevAru vyavasthA na hovAthI e prANI pharIthI talakhAne pahoMcI jAya tema paNa banatuM hoya che. ApaNA upara dAnezarIo, vicakSaNa vepArI mahAjane ane For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa tamAma zANA puruSanI sUjha, AvaData ane dUraMdezIne A keyaDe eka paDakArarUpa che. je mahAnubhAve zUnyamAMthI sarjana karI akiMcanamAMthI karoDapatio bane che, jyAM nAnuM davAkhAnuM paNa na hoya tyAM vizALa hospiTale khaDI karI zake che, kelejonI hAramALAo UbhI karI zake che, e tamAmane vahIvaTa paNa calAvI zake che, ane e vahIvaTanA kharca mATe bhAratabharamAM dara varase kharacAtA abajo rUpiyA bhegA paNa karI zake che, temanA mATe A kaI muzkela kAma nathI. mAtra temaNe sAcI paristhiti samajavI joIe, ane e kArya pAra pADavAne pratijJAbaddha thaIne niSThApUrvaka pejanA taiyAra karIne ene amala zarU karI devuM joIe. - keLavaNI levAne hetu A agAunI nizALo cAlatI te samAjanA paisA vaDe, paNa eLa khAtI e nizALa calAvanAra zikSakanA nAme. gaNita, ItihAsa, vyAkaraNa ema judAjudA viSayanA vidvAna zikSake gAmamAM prasiddha hatA ane te te viSayamAM rasavALA vidyAthIe temane tyAM jaIne maphata jJAna meLavatA. ' have nizALe mATe dAna ApanAra vyaktionA nAme oLakhAvA lAgI ane te sarakAramAnya rahe, mATe sarakAre nakkI karelA viSaye ja tyAM zIkhavAtA, jethI sarakAra ane zrImaMtenI kArakune meLavavAnI AvazyakatA saMtoSAI zake. A nizALamAM e jAtanA khoTA ItihAsa zIkhavavAmAM AvatA jethI hiMdu prajAmAM laghutAgraMthi pedA thAya ane hiMdumuslima ke vacce vaimanasya vadhe ane aMgrejonI pratibhAthI hiMdu kema aMjAyelI rahe. ' aMgrejI nItithI dezamAM bekArI vadhatI hatI ane temAMthI bacavAne eka ja taraNe pAya lekene dekhA, aMgrejI zikSaNa laI sarakArI karI meLavavAne, je Aje paNa lekenA manamAM jaDabesalAka besI gaye che. ane tenA pratyAghAta rUpe sarakArI nokarIne ja aMgrejI bhaNelA vargo For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 peAtAnI jIvAuArI samajI levAthI Aje bhASAkIya jhaghaDAo vadhatA jAya che. dakSiNa bhAratIyeAnA aMgrejI bhASA na cheDavAnA Agraha pAchaLa ekamAtra kAraNa sarakArI nAkarI ke audyogika ekamAmAM rahelI nAkarInI lAlasA che. gujarAtanI prajA vepArI prajA che. tene sarakArI nekarInI tamannA na hatI, eTale e kadI bhASAkIya jhaghaDAmAM saDAvAI na hatI, paraMtu haeNve jema jema meATA yAMtrika udyogA khIle che tema tema ekArI vadhatI jAya che, ane tenA upAya tarIke sarakArI tema ja audyogika ekamAmAM nAkarI zeAdhavAnI jarUriyAta ane lAlasA vadhatAM jAya che. eTale mAtRbhASA pratyenI vaphAdArI ochI thatI jAya che. aMgrejI bhASAnA meAha, maryAdA vaTAvavA lAgyA che. pariNAme a MgrejI mAdhyamavALI nizALA tarapha vidyAthI onA dhasArA ane pariNAme lAMcaruzavata ( pachI bhale tene DAnezananuM rUpALuM nAma apAya paraMtu hakIktamAM te e ruzavata ja che) paNa tenI mA~dA vaTAvI AgaLa vadhI rahela che. mAtRbhASAnA mRtyugha A jAtanI keLavaNInuM kevuM kharAkha, rASTra mATe khatarA pedA karanAru pariNAma AvI rahyuM che, tenA vicAra karyAM vinA ja A dizAmAM dAtAonA dAnanA pravAha pUranI mAphaka dhasI rahyo che. je AvA dAnanI pheravicAraNA karavAmAM nahi Ave te thADAM ja varasAmAM A dezanI tamAma bhASAone mRtyughaMTa vAgI jaze ane samagra bhAratanI mAtRbhASA aMgrejI banI jaze. prajA be bhAgamAM vaheMcAI ga nizALAnA prathama tabakke khATA itihAsa zIkhavI hiMduonA manamAM laghutAgraMthi ane kAmI vaimanasya peDhA karyAM. khIjA tamakkAmAM aMgrejI prajAthI prabhAvita karyAM. pachI dharma pratye udghAsIna ane tevI cAla cAlavAmAM AvI. jema jema ucca zikSaNa tarapha vidyAthI A AgaLa vadhatA gayA tema tema ApaNAM sanAtana mUlyA, saMskAre ane For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57. e saMpUrNa rIte bhaNelA lAla banI gayA. jIvanapraNAlI bhUlatA gayA. teo ApaNA mahAna kavio, vidvAne vagerethI analijha banatA gayA ane pazcimanA sAhityakAre, pazcimanA vidvAne, pazcimanA rAjadvArIothI prabhAvita banatA gayA. kolejamAM gayA pachI te teo saMpUrNa rIte aMgrejI DhabanA jIvananA Azaka banI gayA. eTaluM ja nahi, pitAnA aMgrejI na bhaNelA vaDIlethI sugAvA lAgyA. have dezamAM prajA be bhAgamAM vaheMcAI javA lAgI. kelejamAM aMgrejI keLavaNI lIdhelA pitAne savAI aMgreja mAnI aMgrejI na bhaNelAone tiraskAranI daSTie jovA lAgyA. vaDIle temanA vArasadAranA AcaraNathI manamAM duHkhI thavA lAgyA. ane chatAM aMgrejI keLavaNuM ja dezane UMce lAvaze evI phelAI gayelI havAnA pratApe temane dAnane pravAha navI navI keleje ane nizALa tarapha aviratapaNe vahete rahyo. have e dAnanI pAchaLa bhAvanA badalAI hatI. have nizALe ane kelejo sAthe temanAM nAma joDAtAM hatAM. eTale e rIte temanI : kIrtinI lAlasA vadhavA lAgI, temanA pUrvajonAM dAna samAjanI sevA mATenI bhAvanAthI, anukaMpAthI, aparigrahanI bhAvanAthI thatAM. have dAna te e ja cIlAnAM hatAM paNa tenI pAchaLa samAjamAM kIrti meLavavAnI, - rAjakIya kSetre mAnamaratabo meLavavAnI ke vepAramAM lAbha meLavI levAnI lAlasA hatI. - have maMdiramAM bhAvikonI bhIDa ochI thavA lAgI. kathAkAranI Avaka ochI thavA lAgI. mANabhaTTonI kathAo baMdha paDI. rAte corA - upara vaDIlenI AsapAsa yuvAne bhegA thatA, temanA paga dAbatA, - zarIranI caMpI karatA ane ema vaDalenI sevA karatA karatA temanA AzIrvAda letA letA temanA anubhavanI, temanA kulAcAra, temanI jJAti che ane gAmanA ItihAsa ane purANenI vAta sAMbhaLatA te baMdha thayuM. navI bhaNelI peDhI A buDathala vaDIlenI chAyAthI dUra rahevAmAM ane rAte kalabamAM jaIne jugAra ane dArU pIne Adhunika jIvana For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jIvavAmAM gaurava anubhavavA lAgI. chatAM vaDIleA edhapATha laI zakayA. ke Akhare A loke sarakArI nekarImAM tAraze. nahi. temaNe paNa mAnyuM ucca hoddA meLavIne dezane DAyareza-paradezI davAonA ejanTa samAjamAM eka bIjuM paNa parivartana thayuM. pazuonI katala zarU thavAne lIdhe prajAmAM bekArI sAthe bImArI paNa vadhavA lAgI. sAra taraphathI DAkaTarI kAlejamAMthI je DAkaTarA taiyAra thavA lAgyA, temane zaheramAM hAspiTaleA cAlu karIne nAkarIe lagADavAmAM AvyA. eTale Ayurvedika vaidyo tarapha prajAnA dAnanA pravAhu aTakI paDayo. jemanA dIkarA dAktara thAya temanA kuTubIjanA potAnA dAktara putrAnI prazaMsA karIne gAmanA daradIone temanI hespiTala tarapha vALavA lAgyA. kharI hakIkata e hatI ke peAtAnA phArmasI udyoga mATe bhAratanI vizALa vastIvALuM bajAra aMgrejoe khAlyuM hatuM. ane A DAkaTaro jANyeajANye paradezI davAonA pracArake banI rahyA hatA. emanI davAo paNa te samaye vanaspatiomAMthI banatI, je vanaspatio tA bhAratamAM ja UgatI. ahIM pote sattAdhArI hovAthI sArAmAM sArI. vanaspatie khUba sastA bhAve laI jatA. e rIte ahIM vanaspationI kheDaca paDavA lAgI ane sArA mAlanI nikAsa thaI javAthI halakA prakAranI, jene vanaspationA kacarA kahI zakAya evI vanaspationA bhAva ahIM vadhavA lAgyA. vaidyone maLatAM zrImaMtAnAM ane rAjavIonAM varSAsana baMdha paDavAM. eTale temanI vagara paise leAkeAne davA ApavAnI zakti na rahI. emanI sAme sarakAre maphata sAravAranI hospiTalA zarU karI. paNa e maphata sAravArI hospiTalenA, davAonA, makAnanA badhA vahIvaTI kharca kAMI iMgleMDane lAgavavAnA na hatA. e kharaca tA bhAratanI prajA pAsethI vividha kara rUpe vasUla karAtA. bhAratanI prajAnA paisA vaDe DAkaTaranI DigrI prApta karIne temanA ja putro briTiza phAsIo mATe khajAra khulluM karI rahyA hatA. temane e paNa khabara na hatI ke teo je davA leAkene ApatA hatA, te mULa tA For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 bhAratamAMthI ja igleMDa gaI hatI, ane tyAMthI rUpAMtara thaIne pAchI ahIM AvatI hatI ane A dezane dhanapravAha kheMcI jatI hatI. ApaNA dAnavIrenA dAnane pravAha rUpAMtara pAmIne paradeza jaI rahyuM hatuM. * DAkTarane ekarAra A bAbata viSe eka vayevRddha ema. DI. DakaTare mane gaLagaLA avAje pitAnI nIce mujaba vAta karelIH mArAM mAbApa mArI bALavayamAM ja mRtyu pAmyAM. mArI vidhavA dAdImAe mane ucheryo. amArI nAtamAM meTrika thanAra huM pahele ja hato eTale mArAM sagAMvahAlAM tarapha paNa huM tucchakAranI daSTithI jovA lAgyA... huM keTa-pATalUna ane heTa paherI hAthamAM aMgrejI chApuM rAkhI gAmamAM rUAbathI nIkaLatuM tyAre mArI AsapAsanA dezI pizAka paherelA ane aMgrejI na bhaNelA ke pratye mane sUga caDatI ane jANe ke huM tamAma lekethI kaMIka vadhu UMcuM , evI magarUrIthI mAruM mana bharAI jatuM. pachI meM DokaTarI lAIna lIdhI. have te huM mArI jAtane khUba ja mahAna mAnavA lAgyuM. eka divasa amArA gharamAM bahAragAmathI. sagAMo AvyAM hatAM, temAM eka chekarAne tAva Ave. mArAM dAdImAe tene kaDukkariyAtuM ukALIne pivaDAvyuM. mane e khabara paDI ane mAre A jaMgalIo taraphane krodha ane tiraskAra mAjhA mUkI gayAM. ' meM mArAM dAdImAne "rAMDa rAMDa' kahIne gALo dIdhI. sagAMone paNa tame badhAM jaMgalI pazuo che" kahIne khakhaDAvyAM. te vakhate mane lAgyuM ke A narapazue kaDu kariyAta jevI jaMgalI davA pivaDAvIne jagAliyatanI hada vaTAvI gayAM che. bhAratamAM AvA jaMgalI upacArathI dara varase keTalA mANaso. mAryA jatA haze e vicArathI mAruM magaja dhamadhamI gayuM. gharanAM badhAM bicArAM gupacupa raDIne besI rahyAM. - bhAvI DekaTara ane heTa paherelA yuvakanI sAme javAba ApavAnI. paNa kenI majAla heya ! For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 Akhare huM ema.bI.bI.esa. pAsa thayA ane rUAbathI gAmanI hAspiTalamAM DokaTara tarIke nAkarI meLavI. tyAM. rAja AvatA garIma "mANasAnAM lagharavaghara kapaDAM ane temanuM aMgrejI rItabhAtanuM ajJAna joIne temanA tarapha mArI suganA kAI pAra na rahetA. ane e bicArAone vinA kAraNa haDadhUta karatA. eka divasa bapore haeNspiTalamAM rAunDa para nIkaLyA, ane mArI -ajAyakhI vacce hAspiTalanA kampAuDarane eka traNa-cAra macchu pANI samAya evaDA TApamAM kAMIka ukALatA hatA. me jaIne rUAkhathI pUchyuM zI dhamAla ahI' mAMDI che?" .66 A temaNe javAba Apyo : " sAheba, kaDu-kariyAtuM ukALIe chIe." kaThu-kariyAtAnuM nAma sAMbhaLatAM ja mArA pitto phATo, " zuM ? enuM ahI zuM karavuM che? kAnI rajAthI A kare che ? " meM gussAthI -pUchyuM . " sAheba ! " pelA kampAuMDarAe javAba ApyA, " ApaNe tyAM e rivAja che. bahArathI briTiza kAsIonuM taiyAra ukALeluM laIe te bahu mAMghu paDe che. eTale ahIM dara aThavADiye tAjuM ukALI laI chIe.' ' paNa zA mATe? ahI enuM zuM kAma che?" ' hajI evA ja gussAbharyA avAje pUchyuM. cr paNa " sAheba, rAja se uparAMta tAvanA daradIe Ave che temanA mATe." mArA gussA ekadama vadhI gayA ane meM trADa mArI : tamane kANe DAhyA karyAM ? dhruvA tA mAre lakhI ApavAnI hAya che." kampAuMDAe ThaMDe kaleje javAkha ApyA, "sAheba ! tame ja e davA lakhI ApeA che. tame je IMgliza nAmamAM davA lakhI ApeA che te A kaDu-kariyAtuM che. '' HH huM tarata pUMTha pheravI gayA. e varasa pahelAM ja A kaDu-kariyAtuM pAvA mATe mane peTe pATA khAMdhIne bhaNAvanAra dADhIne kevI gALA kADhI haitI e yAda AvyuM. mAru haiyuM raDI UThayuM. For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 pachI te huM laMDana gayA, ema. DI. thayA. ane jyAre gAMdhIyuga.. thayA tyAre ja mane brahmajJAna thayuM ke ApaNe kevI rIte aMgrejI cuMgAlamAM phasAyA chIe. zarU aMgrejI zikSaNe be peDhI vacce kevuM aMtara pADI dIdhuM che tenA A dAkhalA che. bhAgye ja koI gharamAM putro dvArA vaDIleAnI avahelanA nahi. thatI hAya. pachI e avahelanA gheADI ke vadhu hoya e alaga vAta che. ane chatAM ApaNA mahAjanA cetyA nahi. emanA dAnanA pravAha. e dizAmAM vadhatA ja gayA. hajI vadhatA ja jAya che, mAtra eka ja lAlasAthI--kIti ane rAjadvAre mAnapAna maLavAnI saMbhAvanA. have haoNspiTale vadhavA lAgI tema aMgrejI davAomAM leAhI, mAMsa iMDAM mAchalInAM tela vagerenuM mizraNa thavA lAgyuM. zarUAtamAM ucca gaNAtAM vaiSNava ane jaina kuTu AvI davA khAvA taiyAra na hatAM paNa AyurvedanI paDatI dazA thaI cUkI hatI. sArA vaido zeAdhyA maLatA na. hatA. ane aMgrejI bhaNelI navI peDhI aMgrejI na bhaNelA vaidya pratye mAna. dharAvatI na hatI. vaDIle peAtAnI tamiyata dekhADavA gharamAM vai khelAve. te aMgrejI bhaNelA nakhIrAonI AMkha pharI jatI. chevaTe khImArIthI ane gharamAM che|karAMonI rAjanI khaTapaTa ane dakhANuthI kaMTALI vaDIlA para-dezI davA letA ane sAruM thAya tyAre prAyazcitta tarIke upavAsa karI. nAkhatA. agrejI bhaNelAonI yAjanaka sthiti. varasAvarasa A leomAMthI vadhu ne vadhu pazcima-parastAnA kAla bahAra paDatA jAya che. dareka navI peDhI ApaNAM dharma ane saMskRtithI vadhu ne vadhu dUra ghasaDAtI jAya che ane vadhu ne vadhu bhautikavAdI tema ja pazcimaparastInI AzaMka banatI jAya che. have temane vadhu UMDA itihAsanuM teA zuM, peAtAnA bApadAdAonA kulacAra, leAkacAra ke temanA jIvanasaMgrAmanI paNa mAhitI nathI. temane pASaNA svAtaMtryasaMgrAmanI paNa jANakArI nathI. ApaNA dezanA mahAna thatA viSe temane kAMI jJAna nathI. teo kAlejanA prophesara ane, pachI. For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zekasapiyara keTesToya viSe pravacane karI zake che. teo kArla mAkarsa mAo ke lenina viSe carcA karI zake che, paNa zaMkarAcArya ke vallabhA-cArya, hemacaMdrasUri ke haribhadrasUri, jJAnezvara ke kAlidAsa viSe bhAgye ja kAMI jANatA hoya che. jANatA hoya te temanA te abhiprAya paradezI vidvAnonA maMtavya uparathI baMdhAyelA hoya che. teo bI.kema. ke ema.kema. thaIne beThemAM moTA ophisara bane che. chatAM bhAratanA gRhaudyoge, grAmaudhogo, grAma-arthavyavasthA -ane samAjavyavasthA viSenuM emane jJAna hoya te paNa te atimayadita pramANamAM. chatAM ja kendro? ane chatAM ApaNe dAna ApavAnA be ja kendro pasaMda karyA che. nizALe, kelejo ane hospiTale. maMdira, pAMjarApoLo ane pANInI para taraphane pravAha raMdhAI gayuM che. sadAvate ane dharmazALAo taraphane pravAha taddana jorathI vaheto rahyo che, te te ApaNuM jIvadayAnI ugra bhAvanAne kAraNe. paNa tenAthI rASTrane je phAyado the joIe te thatuM nathI. jIva bacAvavAnA ApaNA prayatna chatAM jenI hiMsA vadhatI ja jAya che. jIva bacAvavAnA ApaNA tamAma prayatna pazuonI katalane ochI. nathI karI zakyA. jenI katala vAjabI che evI mAnyatAne phelAtI paNa nathI aTakAvI zakyA. have ApaNe ahIM jarA viSayAMtara karIe. atyAre dezamAM keLa"vaNI kSetre nIce mujabanI sthiti cheH bhAratIya vidyAthIonuM pazcimIkaraNa karatI AjanI keLavaNI saMsthAo keLavaNIne sAcA artha che. cAritrya ane nItimattAnuM ghaDatara. e daSTie te ApaNe cheka taLiye besI gayA chIe. jemane ApaNe keLavaNInI saMsthAo tarIke oLakhIe chIe tyAM te cAritrya ane nItimattAnuM nAmanizAna paNa nathI. pachI tenuM ghaDatara te hoya ja kyAMthI? - je keLavaNIne artha vidyA karIe te te paNa tyAM nathI. vidyAne For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 artha ApaNA zAstrakAroe karyo che "lA vidyA yA vimue" je bhakti apAve te vidyA. mukti eTale dunyavI lAlasAomAMthI, mehamAyAthI, kAma, krodha, lobha, IrSA vagerethI mukta karI mezane mArga batAve te vidyA. ApaNI kahevAtI keLavaNInI saMsthAo te ApaNI prajAne vadhu ne vadhu baMdhanamAM. Arthika baMdhanamAM rAjadvArI baMdhanamAM temaja kAmakrodhanA aMdhanamAM jakaDatI jAya che. mATe e nathI vidyAdhAma ke nathI keLavaNInI saMsthAo. e che ApaNuM ja paise ApaNA ja putro dvArA bhAratanI pAMsaTha karoDanI prajA upara paradezI saMskRti, paradezI vicArasaraNI ane paradezI arthazAstranI gulAmI lAdI devAnI saMsthAo. jyAM ApaNA paisA vaDe ApaNA putronuM pazcimIkaraNa karIne temane ApaNAM ja dharma ane saMskRti upara humalA karavA ane dezane paradezIonI adezya gulAmImAM dhakelI devA chUTA mUkavAmAM Ave che. - atyAre 6,0,5,396 zikSaNasaMsthAomAM 24 lAkha 16 hajAra zikSake ke prephesare 7 karoDa 50 lAkhathI vadhu vidyArthIonuM (India 1917-18, Page 5) pazcimIkaraNa karI rahyA che. A pazcimIkaraNanI kiyA pAchaLa pahelI traNa paMcavarSIya ejanAmAM 10 abaja 10 karoDa rUpiyA kharacavAmAM AvyA. ethI yejanAmAM 7 abaja 83 karoDa rUpiyA kharacavAmAM AvyA ane pAMcamI pejanAmAM 12 abaja 85 karoDa rUpiyA kharacAyA. Ama kula pAMca janAomAM sarakAre 30 abaja 84 karoDa rUpiyA kharcA. prajA taraphathI kharacAyA che te judA, te keTalA kharacAyA haze tene aMdAja maLa muzkela che. Arya samAja saMsthA mATe evuM kahevAya che ke A pazcimIkaraNanI kriyA pAchaLa keLavaNInA nAme paisA kharacavAmAM sarakAra pachI tene bIjo naMbara che. AjanAM bAlamaMdirathI te cheka kelebe sudhI vidyArthIone praveza meLavavA Donezanane nAme je ruzavata ApavI paDe che, (zivatane A - AMkaDo hajArathI laIne lAkha sudhI pahoMcI jato hoya ema kahevAya For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ che) te ruzavata lenArA athavA tenA AMkaDA nakkI karanArA ane Dene zananA nAme ruzavatanI A prathA zarU karanArA ati ucca padavIdhArI vyaktio, AgaLa paDatA dAnezvarIo ane samAcamAM ati pratiSThita gaNAtI vyaktio ja hoya che ne! ane e DigrIdhArI vyaktie pachI te skUla ke kolejanA AcArya hoya ke kAryavAhaka samitinA sabhya hAya, Akhare te A keLavaNIne ja phAla che ne ? mA-bApane bAlamaMdira, nizALe ane kelejonI phInA, pustakanA ane sTezanarInA je paisA kharacavA paDe che te kadAca 30 abaja rUpiyAthI vadhI jAya kharA. ane sarakAre paNa 30 abaja rUpiyA kara dvArA prajA pAsethI ja vasUla karyA che ne!. yunAnA pace kaI tapAsa karI? ApaNe svAdhIna thayA pachI zikSaNakSetre ApaNe zuM karIe chIe athavA zuM karavA mAMgIe chIe tenI mAhitI meLavavA yunenuM eka paMca ahIM AvyuM hatuM. temanA rivAja mujaba e paMce AMtarika bAbatamAM zuM hastakSepa karyo haze te jANavAnuM ApaNI pAse kaI sAdhana nathI. paNa eka moTA rAjyanA zikSaNa pradhAne A paMcane kahyuM hatuM ke, "sAheba ame amArA baMdhAraNamAM maphata keLavaNInI kalama dAkhala karI che. paNa jo huM mAtra mArA rAjyanA ja nahi kendra sarakAranA paNa AkhA bajeTanA paisA kharacI nAkhuM te paNa mArA rAjyane maphata keLavaNI ApI zakuM nahi. amArI A muzkelImAM zuM karavuM e tame ja salAha Ape." seviTa raziyA ke cInanA keI pradhAne je yunenA paMca pAse AvI lAcArI batAvI heta, pitAnI aNaAvaDatanuM pradarzana karyuM hatuM ane sAme cAlIne yunenI dakhalagIrI mAgI heta te tene zuM aMjAma Avata te kahevAnI jarUra che kharI? saMbhava che ke yunenuM e paMca evI tapAsa karavA AvyuM hoya ke mekalee varSo pahelAM bhAratavAsIonuM pazcimIkaraNa karavA taiyAra For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 karela keLavaNInA DhAMcAmAMthI bahAra nIkaLIne ApaNI zreSTha prAcIna vidyApraNAlikA ApaNe pharIthI zarU tA nathI karatA ? ane e pacanA sabhya sa` sthaLe pharIne khArIka tapAsa karIne satASa sAthe ahIMthI pAchA pharyAM haze ke bhArata peAtAnI prAcIna pUrA ane ujjavaLa saMskRti tarapha prayANa karavA jeTalu' sAvadha banyuM nathI. te hajI varasA sudhI peAtAnI prAcIna saMskRti tarapha pAchuM vaLIne pAzcAtya saMskRti sAthenA saMbaMdha kApIne tene paDakArI zake tema nathI ane pAtAnI asmitAnA prabhAvathI vizvane AMjI zake tema nathI. nizALA ane kaoNlejanAM makAneA mATe, vidyAthI Ane zALA ane kolejonI phI mATe, maphata pustaka ane nATayukeA mATe dara varase prajA taraphathI karADA rUpiyAnuM dAna maLe che ane chatAM A kahevAtI keLavaNInI zarUAta ja lAMcaruzavatathI thAya che. vaidhika dhama mAM dAnanA prakAra vedadhama mAM dAnanA e prakAra cheH (1) mRta kuTuMbIonA AtmAnA kalyANa athe', (2) pAte puNya kamAvA mATe. je dAna kIrtinI lAlasAthI apAya che tenuM puNya baMdhAtuM nathI. mRtajanAnA AtmAnA zreya arthe koI paNa prakAranuM dAna na cAle. temanI pAchaLa mAtra geAdAna, annadAna, jaladAna, vastradAna ane pAThapUjA thaI zake. pAThapUjAmAM khAsa karIne bhAgavata pArAyaNu, nIlazrAddha ane tI sthaLoe zrAddha karavuM e mukhya kAryAM che. bhAgavata pArAyaNa, nIlazrAddha ane tIrtha zrAddhomAM geAdAna, annadAna, jaladAna ane vastradAna paNa karavAM paDe che. bhAgavata pArAyaNa jevI kathAonAM AAjana ane geAdAna mRtAtmAnA zreya arthe ane peAtAnA mATe puNya meLavavA ema banne uddezathI thAya che. paNa jyAre peAtAnA puNya khAtara e AyeAjana karavuM hoya tyAre mAtra e kathA sAMbhaLavAthI puNya na maLe. bhAtra 4-1 For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ gedAnane mahimA bahu moTo che. dharmazAstro te kahe che ke gRhasthAe dara varase medAna karavuM joIe, paraMtu cAlu yAMtrika zASaka arthavyavasthA ane govadhanI nItine lIdhe, lene e dAna karavAne adhikAra jhUTavAI gayuM che. kadAcane koI zrImaMta gedAna karavA dhAre te paNa gadAna svIkAravA keI brAhmaNa taiyAra nahi thAya, kAraNa ke sarakArI nItio ghera gAya rAkhavAmAM sIdhI ane ADakatarI rIte ghaNI muzkelIo pedA thAya che. eka samaya e hatuM ke tamAma leke godAna karatA ane brAhmaNe ke devamaMdira e AnaMdathI svIkAratAM. pRthvIrAja cauhANe tenA pitA sAmezvara cauhANanI pAchaLa ATha hajAra gAya senAthI zIMgaDAM maDhelI, pagamAM cAMdInI jhAMjharI paherAvelI, garadanamAM ghaMTaDI bAMdhelI ane rezamI gUla oDhADIne brAhmaNone dAnamAM ApI hatI. (AdhAra-phArbasa hepa kRta rAsamALA uchuM gujarAtano itihAsa, pAna-318) puNya meLavavA mATe agAu yajJayAgAdi karatA. yajJomAM brAhmaNa uparAMta bIjA lekene paNa bhejanAdikane lAbha maLe che. yajJane aMte aneka cIjonAM dAna apAya che. te cIjonA utpAdake, vepArIo, yajJamaMDapa bAMdhanArA kArIgare, yajJamAM hema karavAnA padArthonA utpAdaka ane vepArIo, ane bIjA aneka prakAranA kArIgare, majUra vagere samAjanA vividha varganA lekene e yajJathI koI ne koI phAyado thAya che. zuddha ghI ane bIjAM pavitra dravyothI je Ahutio apAya che tenAthI vAtAvaraNa zuddha ane sugaMdhI bane che ane enA dhumADAthI varasAdane garbha baMdhAya che. | game te prakAranAM dAna karo, temAM medAna, annadAna ane vastradAna kendramAM hoya che. ane A tamAma prakAranAM dAna evAM hatAM ke temAMthI samAjane hamezAM lAbha tha. paraMtu A pAyAnAM dAna AjanI zeSaka ane hiMsaka yAMtrika arthavyavasthAnA DhAMcAmAM samAI zakatAM nathI eTale e nAmazeSa thaI For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 gayA che. pariNAme karaDe leke ardhabhUkhyA peTe ane ardhanagna hAlatamAM jIvana gujAre che. " A mukhya dAna karavAnuM azakya banavAthI ane videzI vicAradhArAe pitAne prabhAva prasarAvavAthI ApaNA dAnane pravAha mukhyatve kolejo ane hospiTale tarapha vaLI gaye. e Ajane RSimunioe karyA hatAM je lo pitAne ke manu bhagavAna, vasiSTha ke vedavyAsa karatAM vadhu buddhizALI mAnatA hoya; jeo punarjanmamAM na mAnatA hoya, jeo mRtyu pachInI jIvanI vividha gatiomAM na mAnatA hoya temane mAre kazuM kahevAnuM nathI. jeo ema mAnatA hoya ke svarga, naraka e badhuM brAhmaNoe lekene DarAvIne ane lAlaca ApIne lUMTavA mATe eka kAvataruM kareluM che temane paNa temanI mAnyatA bhale mubAraka . - jeo ema kahetA hoya ke A badhAM pAThapUjA, dharmanAM karmakAMDa, dAnanA dharma e tamAma brAhmaNoe pitAnA svArtha mATe raceluM prajAne luMTavAnuM SaDayaMtra che, temane te huM eTaluM ja kahIza ke A badhAM dAnadharmo, kriyAkAMDe, ya-pArAyaNe ane anuSThAne nakkI karanArA AjanA paradezI saMskRti ane hiMsaka arthazAstrane bhega banI cUkelA brAhaNe na hatA. ' ' : e janArA hatA, vizvAmitra, vasiSTha ane vedavyAsa jevA mahAna vaSie. jeo mAtra kaupIna paheratA, vanamAM parNakuTIomAM rahetA, rAjAmahArAjAe paNa jemanA pagamAM ALoTatA ane abajapatie temane pitAnAM dAna svIkAravA AjIjI karatA ane je teo e svIkAre te pitAne mahAbhAgyazALI mAnatA. " evA e mahAna aparigrahI yogIo hatA. temaNe pitAnAM jJAna ane yogabaLathI samasta brahmAMDanI sthiti joI. pRthvI sahitanAM cauda heka, svarga, naraka vagerenI mAhitI meLavIne prajAnA kalyANa arthe A badhA kriyAkAMDo, japa-tapa-dAna vagerenI yojanA nakkI karI. enI For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 khArIkamAM khArIka vigatA tapAsIne vidhie taiyAra karIne ApaNI pAse mUkI gayA che. temAM temanA kAMI ja svArtha na hatA. tamAma prakAranA dAnanI pAchaLa ahiMsA, jIvadayA, anukaMpA ane vizvakalyANunI ja bhAvanA hatI. kaoNlejo ane hAspiTaleAne ApavAnAM dAna temaNe nakkI karyA nathI eTale te zAstravihita nathI. zASaka azAstra ane paradezI saMskRtine ApaNI mAnyatAe ane dAnadharmI khUMce che eTale ApaNane evA dAnadharmAne raste caDAvI dIdhA, jemAM temane lAbha thAya ane zastrAkta na hovAthI samasta vizvanuM akalyANa thAya. mRtAtmA pAchaLa dAna zA mATe? puNyanA maryA pachI jIva game te cenimAM jAya, pachI te devayAni hAya, pitRyAni hAya, bhUta, preta, rAkSasa ke sapa` ceAni hoya, pazu-pakSI ke vanaspati caiAni hoya, yakSa, gaMdhava ke kinnara hAya; tene khArAka vinA cAlatu nathI. mATe ja pitRonI pAchaLa annadAnanI vidhi nakkI karelI che. temanA athe karelA geAdAnathI temanuM puNya khaMdhAya che. ane jo te adhama keTi jaIne trAsa bheLavatA hAya te te prabhAve tene rAhata maLe che, paNa tenI pAchaLa tenA nAme nizALa bAMdhIne tenA nAmanI takatI mUke ke hospiTalamAM tenA nAmanA eka oraDA adhAvI Ape, tethI te mRtAtmAne kAMI lAbha nathI, kAraNa ke tenI tene jarA paNa jarUra nathI. bhUkhyA mANasane pustaka vAMcavAthI zAMti maLatI nathI. dAruNa tarasathI pIDAtA mAnavIne hIrAnA hArathI sukha thatuM nathI, tema manuSya jyAre zarIra choDIne bIjI cenimAM jAya che, tyAre tene anna, vastra, pANI ane geAdAnanuM phaLa ja zAMti Ape che. nizALanA eka oraDA ke kolejanuM AlIzAna makAna athavA haoNspiTalanA hAla na tene zAMti Ape, na tene tene kAMI upayAga che. jene je vastunI jarUra che te vastu tene maLe teA ja tene satASa thAya. For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 veda dharma anusAra anya nimAM gayelA AtmAne temanA vArasadAra dvArA brAhmaNone apAyelAM anna, vastra, pANI ja pahoMce che ane gadAnanuM phaLa maLe che. dharmazAstroe nakkI karelI cIe sivAya bIjuM kaI dAna mRtAtmAne sukha ke zAMti ApI zakAtuM nathI. eTale temanA nAme baMdhAtI nizALo, kelejo, hespiTala ane davAkhAnAnAM makAne ke temanA nAme apAtI maphata davAo, pustaka vagerenAM dAna ayogya che. tethI ja te mRtAbhAonuM kalyANa thAya che, na te te dAna ApanArA temanA vArasadAronuM ya kema baMdha paDyA? have dAnane bIjo prakAra manuSyoe pitAnAM puNya bAMdhavA karelA dAnane che. - AmAM sahu prathama yajJayAgAdika kAryo Ave che. yajJa karavAthI mahAna puNya thavAnuM RSimunio kahI gayA che. paraMtu AjathI 500 varasa pahelAM zrImad vallabhAcArya mahArAje A kaLiyugamAM have pratyenI zuddhi rahI na hovAthI bIjA ya baMdha karIne mAtra tapa ane jape carU karavAnuM ja kahyuM che. kAraNa ke yajJamAM vAtAvaraNazuddhi, sthaLazuddhi, zarIrazuddhi, manazuddhi ane dravyazuddhi-ema pAMca prakAranI zuddhi na hoya te yajJathI zubha phaLa nathI maLatuM, UlaTuM nukasAna thAya che. vAtAvaraNa zuddha hoya te avA ya yAtrAnA sthaLee athavA sarasvatI nadInA ke gaMgA jevI pavitra nadIonA kinAre ke evAM pavitra sthaLoe karAtA zrImad vallabhAcAryanA samayamAM te hajI azuddhi ochI hatI. tyAre ja temaNe ya karavAnI nA pADI. paNa have te gaMgA nadI paNa kArakhAnAnA jherI kacarAthI dUSita banI che. yAtrAdhAme paNa temanI AsapAsa katalakhAnAM ane macchImAra kendro cAlu karIne dUSita banAvyAM che. samagra vAtAvaraNa DIjhala-peTrolanA dhumADA ane jaMtunAzaka jherI havAonA chaMTakAvathI jherI banyuM che. For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 sinemAnAM gAyananA Di ane rekarDomAMthI relAtA sUrae ane ardhanagna pozAkee mananI zuddhi bagADI che. pazuonI carabIvALAM sAbu ane vastrothI zarIre azuddha banyAM che. ane IMDAM, carabI, mAchalInA leTa meLavelA rAkee zarIra ane mana baMne apavitra banAvyAM che. havana-DemamAM vAparavAnA padArtho apavitra te banyA che, paNa ghI jevA padArtho te telanuM ghImAM rUpAMtara pAmelA hoya che. athavA pazuonI carabI ja ghInA nAme vecAya che. eTale AvAM dravya vaDe yajJa karavAthI puNya maLatuM nathI, paNa pApa cakkasa baMdhAya che. sadAvrata ane annakSetre anAjanI taMgI ane sTezananI behUdI nItithI baMdha paDyAM che. navA kUvA ane taLAve khedavAthI kAMI artha sarata nathI. kAraNa ke beTI ane avahevAru pANInI janAoe pANIne jamInathI hajAra phUTa sudhI nIce dhakelI dIdhuM che. eTale have leke mATe moTAM dAna karavA ane dAnezarInI nAmanA meLavavA mATe be kSetre rahyAM che, kelejo ane hospiTale. katalakhAnethI jIva choDAvavAnuM kAma dhIme dhIme saMkaDAtuM jAya che. kAraNa ke katala vAjabI che, dezanA hitamAM che evI mAnyatA lekemAM daDha thatI jAya che. jyAre hospiTala ane keleje bAMdhavAne pracAra vega pakaDate jAya che ane temAM paisA ApavAthI kIrti ane InkamaTekasamAM rAhata maLe che. samAjane kerI khAtI mAyAjALa puNya meLavavA karAtAM dAna pAchaLa samAjane upayogI thavAnI bhAvanA hoya che. A bhAvanA joke hajI jAgrata haze chatAM kIrtinI lAlasA vadhu sateja banI che, eTaluM ja nahi e rakama InkamaTeksamAM majare maLaze evI lAMcanuM pralobhana paNa sateja banyuM che. keLavaNInI peThe dAnane paNa lAMcanA pralobhanathI dUSita banAvAyuM che. jemanA lAbha arthe dAna thayuM hoya temane te tene eMThavADa ja maLatuM haze. For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika arthazAstranA praNetAonI ane upAsakenI A eka akSamya, adazya ane samAjane kerI khAtI chatAM tene tenA tarapha AkarSa zakatI meTI mAyAjALa che. e dAna ughogenA lAbhamAM jAya che - have ApaNe khUba ja agatyanA nizALa, keleja ke hospiTalamAM dAna ApIne zuM gumAvIe chIe te joIe. je dAna ApaNe keLavaNI mATe ApIe chIe te kharekhara keLavaNI mATe ja vaparAya te ApaNane vAMdho nathI. keLavaNI eTale cAritryanuM ane nItimattAnuM ghaDatara. A baMnenA nAme te A kahevAtA keLavaNInA kSetre mIMDuM ja che. vidyA tenA kharA arthamAM te che ja nahi. ethI UlaTuM ene avivA kahI zakAya. e mAtra sarakArI ane audyogika ekamenA vahIvaTItaMtranA hAthA taiyAra karavAnuM sAdhana che. ethI paNa AgaLa vadhIne kahIe te zeSaka baLanA vistAra mATe navAM navAM kSetre taiyAra karI ApanAre varga taiyAra karavAnI yaMtrazALAo che. : A jAtanuM zikSaNa mAtra e zikSaNamAM saphaLa thanArane nAnImeTI nekarI maLavAnI saMbhAvanA Ape che, khAtarI nahi. kAyamI AjIvikA te jarAya nahi. kAyamI AjIvikA te vArasAgata vaDIlonA dhaMdhA ja ApI zake eTale lekene AjIvikA maLaze evI dhAraNAthI keLavaNuM kSetre dAna ApavuM e khoTuM che. bArIkIthI vicAra karIe te tamAma paMcavarSIya yojanAomAM mukhya ane sahuthI moTAM hita sTIla, simenTa ane IjanerI udyoganAM che. pachI te pejanA udyogenI hoya, khetInI hoya, siMcAI janA heya ke vIjaLI ke khanIja utpAdananI hoya, keLavaNInI heya ke vahANavaTAnI heya. - tame hepiTala pAchaLa paisA kharace ke nizALa ke keleja pAchaLa, e paisAne mATe Dise uparanA traNa udyoganA khissAmAM jaze. sarakAra e paisA kharacavAne yaza laI jAya e paNa khoTuM che kAraNa For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ke, e paisA eNe prajA pAsethI vividha kara nAkhIne vasUla karyA che. eTale e tamAma paise prajAne che. keLavaNI kSetre tene lAbha sTIla, simenTa, IjanerI ane kAgaLa udyogane maLe che. sarakArI dave sAco nathI sarakArane amuka raNa sudhI mata keLavaNI ApatA hevAne dAve paNa sAcuM nathI. kAraNa ke e mAtra phimAM mAphI Ape che paNa e phI prajA pAsethI kara dvArA vasUla karI le che ane pelA vagara phae bhaNatAM bALakanAM mA-bApa tenAM pustake ane neTabukanA kharacanA bhAra nIce bevaDA vaLI jAya che. phInA kharaca karatAM pustako ane neTabukane kharaca dasa gaNuM thaI jAya che. * keLavaNI mATe bhegA karAyelAM phaDane moTe bhAga makAne bAMdhavAmAM vaparAI jAya che. temAMthI meTeDa hissa sTIla, simenTa ane IjanerI udyogone maLe che. ghaNe nAne hisse majUrane bhAge Ave che. sarasvatI maMdira ke bhraSTAcAranuM kendra sarasvatI maMdira tarIke oLakhAtAM nizALa ane kolejanAM makAne baMdhAtAM ja tyAM sArasvate, Donezana rUpI lAMcanI ejanA laIne pitAnI beThaka jamAve che. vidyAthI praveza mATe lAMca rUpI Denezana ApIne chuTakAro nathI meLavI zako. judAM judAM kAraNe batAvIne e lAMcanI vaNajAra cAlu ja rahe che. moTA bhAganA vidyArthIe kauTumbika paristhitine kAraNe A Denezanane boja sahana na karI zakavAthI athavA aNaghaDa ane nirupAgI abhyAsakrama sAthe tAla milAvI na zakavAthI adhavacce ja abhyAsa choDI de che. sarakAra ke udyogane 10 hajAra enjiniyaranI jarUra hoya, mATe eka karoDa bALakane bhUmitinAM pustake gokhavAM paDe che, AvuM dareka viSayamAM bane che. zikSaNasaMsthAomAM sADAsAta karoDa bALake bhaNe che. nizALanuM satra cAlu thAya tenA pahelA mahinAmAM ja vidyAthIo je noTabuka For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 kharIde che tenuM ochAmAM ochuM sarerAza vajana eka kilA gaNIe te paNa eka ja mahinAmAM ApaNA kAgaLanA kula utpAdananA dazamA bhAga vaparAI jatA haze. pAThayapustako pAchaLa kAgaLA vaparAya te te judA. keLavaNI kSetre teA sTIla, simenTa ane ijanerI udyogo vadhAre lAbha khATI jAya che. tejasvI vidyAthI A pAsa thaIne sarakArI ke mATA audyogika ekameAmAM nAkarI meLave ane judI judI kamiTIomAM temanI nimaNUka thAya tyAre teo A udyogAnA hitanI ja ceAjanA ghaDe te temAM Azcarya zuM che ? pAThayapustakonI saMkhyA ane neTabukAnI pharajiyAta vaparAza kAgaLa udyogAnI jarUra pramANe goThavAtAM hAya ema lAge che. Ama thatuM aTakAvavAnA dAnezarIAne koI adhikAra nathI. keLavaNI mATe dAna ane dUdha pivaDAvI sApa ucherAya che !! kara ApyA pachI sAcI keLavaNIne uddeza jaLavAya che ke nahi te jovAnA dAtA ke karadAtAne adhikAra * nathI. AjanI keLavaNIsaMsthA eTale sarakAra ane moTA udyogA mATe ceAkkasa viSayAnA abhyAsIe taiyAra karavAnI phekaTarI che. vidyAthI Ane ApaNI jUnI saMskRti, ApaNA dharma ane ApaNA sAcA itihAsanI jANa karAtI nathI. svAsthya ane proTInanA nAme temane IMDAM ane mAMsAhAra anivAya hAvAnu zIkhavAya che. paradezI vijJAnathI ene prabhAvita banAvavAmAM Ave che. ApaNI pAse jANe ke ApaNuM vijJAna che ja nahi evI mAnyatA enA magajamAM ghusADavAmAM Ave che. dhama, dhaMdhA ane rAjakAraNa ekabIjAthI alaga viSaye che tevI temane khAtarI karAvI devAmAM Ave che. TUMkamAM tamAma prayatnA vaDe temanA magajanu dhAvANa karIne ene pazcimaparasta paradezI avyavasthA ane paradezI raheNIkaraNInA Azaka anAvIne kAlejamAMthI bahAra pADavAmAM Ave che. Avu dAta pApanAM pATalAM badhAve che. custa jainanA putra prajAnA ane peAtAnA vaDIleAnA eka lAkha rUpiyA kharcyA pachI DAkaTara ane che, ane tenI sAthe ja e davAnI For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 phArmasIone jANe ke seliga ejanTa ja banI gayA hoya che, e. potAnI kArakirdI daramiyAna phArmasIonI lAkhA rUpiyAnI davA khapAvI de che. hajAra dI Ane mAMsa, macchI, IMDAM khAtA karI de che. koIne temanI jANa vinA AvI davAo Ape che, koine zaktine nAme, preATI nanI jarUriyAtane nAme Agraha karIne sIdhI rIte IMDAM, cIkana vagere. khAvAnI salAha Ape che, dukhANa paNa kare che. have tenA dvArA je A pracAra thAya che ane e pracAra ke salAhathI mAMsAhAra vadhe che, ane pariNAme je hiMsA thAya che, je dharma-nAza thAya che, je saMskRtinA hAsa thAya che te tamAma pApanA bhAgIdvAra pelA dAnezarIe thAya che. e dAnathI na emanA mRta vaDIleAnA AtmAne zAMti maLe, na temane peAtAne kAMI puNya maLe. mAtra pApanAM poTalAM ja aMdhAya. jyAM sudhI e nizALa ke koleja cAlyA kare, jyAM sudhI temAMthI AvA pazcimapastA ane dhabha ja bahAra paDayA kare ane samAjamAM kAmasIe ane katalakhAnAnAM hita vadhAryAM kare tyAM sudhI e tamAma pApa pelA dAnezarIne khAte jamA thayA ja karavAnAM emAM kAI zakA nathI. te ja pramANe koI parama vaiSNavanA suputra lAkha rUpiyA kharacIne mATA ijanera anI gayA. ceAjanAonA kSetre nAkarI ke kendrAkTa meLavavA bhAgyazALI banI gayAnA saMtASa kuTuM e meLaLye, paNa A parama vaiSNavanA suputrane have ga gA-yamunA pavitra nathI lAgatI. jarUra paDe te temAM gaTaranAM pANI vALavAmAM ke kArakhAnAMonA kacarA kAyama pacA kare ane pANIne apavitra karyAM kare temAM tene kAMI ajugatuM nathI lAgatuM. vrajabhUmi jevI pavitra bhUmimAM gAyAnuM katalakhAnuM bAMdhI ApavAmAM ke dvArakA, sAmanAtha jevA yAtrAdhAmamAM macchImAra kendra bAMdhI. ApavAmAM ene kazuM khoTuM nathI lAgatuM, kAraNa ke dharma" have tenA mATe gauNa che. kahevAtI vaijJAnika pragati ane potAnA svA e tene mana. mahattvanAM che. Ama banne rUpiyAnA kharace je kahevAtI keLavaNIsa sthAe zarU For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 thaI temAM dAkhala to karaDe bALake thayAM paNa lAMcaruzavatanuM naivedya. gharIne bahAra lAkhe paDyA, moTA bhAganA bekAra rahyA ane je ceDA ThekANe paDyA temaNe ApaNAM dharma, saMskRti ane arthavyavasthAne chinnabhinna karI nAkhavA sivAya bIjuM kazuM karyuM nahi. - A ja hAlata tabIbI kSetre thaI. A kSetre te ema kahevAya. che ke kelejamAM dAkhala thavA mATe razavatane AMkaDo 50 hajAra sudhI pahoMcI jAya che. ahIM paNa mukhya lAbha sTIla, simenTa ane kAgaLa tema ja IjanerI ane phArmasI udyoge laI jAya che. bekAranI ane bImAnI. saMkhyA vadhatI jAya che. lekene nekarI-dhaMdhA maLaze e mAnyatAe 60 ajabathI vadhu rUpiyA kharcA chatAM bekAronI saMkhyA 35 lAkhamAMthI 4 karoDa upara pahoMcI che. - sauthI vadhu hiMsA A hospiTalamAM vaparAtI davAo mATe thAya che. enA varNananI punarAvRtti karavAnI ahIM jarUra nathI. mArI "hiMsA ane hUMDiyAmaNane haDakavA nAmanI pustikAmAM enuM karuNa vigatavAra varNana kareluM che. ane A tamAma thatI hiMsA ane cAlatA bhraSTAcAra mATe A kSetre dAna ApatA dAtAoe IzvaranA darabAramAM javAba ApavAne ja raheze. ApaNe 60 abaja rUpiyA kharacIne jemAM moTA bhAganI rakama mRtaAtmAonA kalyANanA nAme dAna rUpe bhegA karyA che tevAM keLavaNuM kSetre ane kolejomAMthI je phAla nIkaLe che te kevuM che te sabhA, vidhAnasabhA ane myunisipala sabhAkhaMDamAM jovA maLe che. pachI A dAnane kAMI artha che kharo? - je leke dharmamAM, punarjanmamAM, mRtyu pachInI jIvanI vividha eninI gatimAM ane pApapuNyamAM mAne che-evA dAtAoe pitAnA dAna mATe punarvicAraNA karavI ja paDaze. For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ St hospiTaleAnA vikAse have navA ja dAnanuM kSetra khAlyuM che, cakSudAna, kIDanIdAna, raktadAna vagere. enA vepAra zarU thaI gayA che. je lAkhA vidyAthI A yunivarsiTInI DigrIonAM maMDalA laIne ahAra paDe che, temane AnA kAI vikalpa dekhAtA nathI. netrayajJa ane daMtayajJA yAjanArAonAM nAma chApe caDe, thADA mANasane ethI rAhata paNa thAya paNa e kharacAyelA paisAne temane teA eThavADa ja maLe che; malAI takhIkhI kSetranAM sAdhana khanAvanArI kAma sIene maLe che. A takhIkhI keLavaNI pAchaLa kharacAtA ane dAnane nAme bhegA karavAmAM AvatA karoDA rUpiyAmAMthI keTalA rUpiyA garbhapAta, davAo mATe jarUrI mAMsa, leAhI, livara vagere meLavavA karavI paDatI hiMsA, DhavAnA akhatarA mATe thatI pazuonI, prANIonI gheAra rakhAmaNI pAchaLa kharacAtA haze--tenA dAtAoe kadI vicAra karyAM haze kharA ? gheADAka rAhata meLavanArA mANase temane dekhAtA haze, paNa adRzya rIte thatI hiMsA ane garbhapAta jevAM mahApApa, leAhInA vepAra cAlatA hoya te temanAM dAnano artha zuM che? kharu' kahIe te e dAna ane puNya nathI, svecchApUrvaka ApelI lUMTa ane pApanAM poTalAM che. ceAgya vaLAMka ApavAnI jarUra mATe have dAnanA pravAha anulavAnA, tene ceAgya vaLAMka ApavAne mAgaze|dhavA joIe. e vaLAMka jIvadayAne kSetre zuM hoI zake te huM upara jaNAvI gayA chuM. ane enA anusaMdhAnamAM takhIbI kSetre vaLAMka ApavAnI yAjanA ahIM rajU karuM chuM. garIba mANasA mAMdA paDe tenI sAravAra na karavI evA matanA huM nathI. paNa e mAMdA paDe pachI sAravAra karavI tenA karatAM e mAMde na paDe evI paristhiti pedA karavA tarapha ApaNA dAnanA pravAha vahetA karavA joie ane chatAMya paNa je mANasa mAMde paDe te jarUra tenI sAravAra karavI ja oIe. For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 mANasa mAMda na paDe evAM pagalAM levAthI bImAranI saMkhyA dina. pratidina ochI thatI jaze. eTale ochA kharace pUrI sAravAra tamAma bImArane ApavAnuM zakya banaze. moTA bhAganA rega apaSaNane lIdhe thAya che. moTA bhAganA. leke divasamAM mAtra eka ja vakhata jame che. temane jamADavAnI sarakArI. manAI che. paNa temane e che bhAve anAja vecavAnI manAI nathI. zrImate bajAramAMthI anAja kharIdIne lekene paravaDI zake tevA khUba sastA bhAve vecI zake ane je kheTa Ave te dAnakhAtAmAM laI jaI zake. gauzALAo bAMdhI maphata dUdha Ape. - jo tame kareDa rUpiyAnA kharace hospiTala bAMdhI zake ane karoDa rUpiyAnA kharace te calAvI zake te tyAMthI tamArA paisA pAchA pheravIne lAkha rUpiyAnA kharace gauzALAmAM bAMdhI garIbone maphata. athavA beTa khAIne maphata dUdha na ApI zake? e khoTa gerakSA khAte ke anukaMpA khAte mAMDI vALI zakAya, A kAryamAM tamane vahIvaTI kharca ghaNe e che Ave (hespiTalanI apekSAe) ane jema hospi-- TalamAM TrasTImaMDaLa hoya che tema ahIM paNa sevAbhAvI saMcAlake e. kAma saMbhALI zake. vRddho samayanuM dAna Ape paNa AvI gauzALAmAM moTAM zaheromAM zakya nathI. tyAM nAnA dUdha-utpAdakone saMparka sAdhI temanI pAsethI dUdha kharIdIne dareka parAmAM ane lattAmAM eche paise ane maphata dUdha ApI zakAya. e beTa dAnanAM. paisA khAte mAMDI vALI zakAya. 60 varasa pachI nivRtta thayelA mANase AmAM sevAbhAve vyavasthA upADI laI potAnA samayane sadupayoga karI zake. zrImaMte paisAnuM dAna Ape. AvA leke pitAnA kAmanI sUjha vyavasthA, saMbhALavAnI AvaData ane samayanuM dAna Ape. maphata davA nahIM. maphata dUdha Ape. maphata davA nahi, paNa dUdha. dharmAdA hospiTala pachI, prathama. For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAdA " gauzALA. A sUtrane pracAra thaI ja joIe, te ja garIba mAMdA paDatA aTakaze. mAMdA ochA paDaze te davAo ochI banAvavI paDaze. davAo ochI banaze te hiMsAnuM pramANa ghaTaze. A viSayamAM vadhu jANakArI meLavavA akhaMDaAnaMdanA julAI 177nA aMkamAM mAro prasiddha thayela lekha "svAthyanA praznanI bIjI bAju' vAMcI jaje. - cAritrya ghaDanArAM ApaNAM bAlamaMdiro zarU kare. keLavaNI kSetre dAnavIe sarakArI sahAya lIdhA vinA ApaNuM pitAnAM bALamaMdira ane nizALe zarU karavI joIe, jyAM ApaNe pite taiyAra karelI cAritrya ghaDanArI ane deza, samAja ane saMskRtinA sAcA ItihAsanI pustikAo dvArA temane jJAna ApavuM joIe. bhaNelA bekAranI saMkhyA ghaTADavA gRha udyoga ane grAma udyoganA mAlane pracAra karI temane rojI ApavI joIe. eka zrImaMta 50 hajAra rUpiyA dAnamAM Ape tenA karatAM 50 hajAra rUpiyAnI nukasAnI karIne gRha udyoga ane grAma udyogane mAla vecI Ape te te vadhu puNya meLave. ApaNA pUrvajo vAva, kUvA ane taLAve chedAvatA. Aje e zakya nathI. 33 TakA loko eTale ke Azare be lAkha gAmaDAMo pIvAnA pANI vinA taraphaDe che. je lekone pIvAnuM pANI na hoya te pazuonuM zuM? pakSIo te seMkaDo mAIla UDIne paNa tRSA chipAvI Ave, paNa ApaNuM karaDe vanapazuo, haraNa, nIlagAya, sasalAM, varu, vAgha, siMha, dIpaDA, cittA, ziyALa vagere pANI vinA tarase taraphaDIne nAza pAmI cUkyAM che, tarasathI maravuM e bhayaMkara yAtanAmaya mRtyu che. " * nadIo chedAvavI zarU kare have Ane eka ja upAya che. dAnezarIo gAmaDAnA mAnavIene sahakAra laIne jamInanA dhovANanI mATIthI purAIne chIcharI thaI sukAI gayelI nadIone pharIthI khodAvavI zarU kare. dareka nadI tenA mULa For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraphathI ekavAnI zarUAta karavI joIe. jema hospiTala ke keleja mATe phaMDa bheguM karavA madhyastha kamiTI hoya che tema A dANa mATe jalaprApti samiti jevI madhyastha samiti dareka zaheramAM javAmAM Ave ane te samiti phaMDa ugharAvI nadIo chedAvavAnuM zarU kare. nadIo. 10 thI 30 phUTa sudhI UMDI khevI joIe. te comAsAnuM pANI A kherIne UMDI karAyelI nadIomAM sacavAI jaze. nadIomAM pANI haze te sukAI gayelA tamAma kUvAmAM pANI Avaze ane manuSya, pazuo, prANIo, pakSIo tamAmanA-A khedanArAone AzIrvAda maLaze. AmAM jema paisA ApanArAone puNya maLaze tema te chedanArAene paNa maLaze kAraNa ke temanI zramarUpI mUDI AmAM kharacAI haze. zuM A ochA puNyanuM kAma che? - tamArA dAnane pravAha e rIte vALavo joIe, jemAM ochA kharace vadhu puNya maLe. jyAM hiMsA, bhraSTAcAra ane zeSaNakherene uttejana na maLe, ane vadhumAM vadhu jIvene tene lAbha maLe. pachI te dAna tamArA zreya arthe hoya ke mRta AtmAonA zreya arthe hoya.. ' Aje te A dAtAonA jeTalA ja AvA hospiTala ane kelene mATe kathAnA Ajake ane kathAnA vAMcanArAo paNa pApanA bhAgIdAra thAya che. temanI kathAo vaDe bhege karAyele paise jyAM sudhI A hiMsAmAM vaparAyA karaze ane e paisAmAMthI taiyAra thayelA pazcimacAo jyAM sudhI A hiMsAnAM kAryone uojyA karaze, ApaNA dharma ane saMskRti upara kuhADInA ghA mAryA karaze tyAM sudhI, kadAca saikAo sudhI enAM duSpariNAmenAM pApane gaMja A kathAkAra ane kathAno Ajakene nAme IzvaranA darabAramAM carcA karaze. temaNe A pApanuM prAyazcitta karavuM hoya te meM upara lakhelAM tamAma kAryo mATe temanI kathAonuM Ajana, kathAo ane kathAo dvArA lekene A mArge paisA ane zramanuM dAna ApavA preravA joIe. For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - --- - - - - ---- - AjanA bhayaMkara rAja kartAo raiyatanuM dhana lUMTatA rAjakartAone A dezanI prajAe siMhAsana uparathI uThADI mUkyA. Aje te have te rAjAzAhInA avazeSeya nAmazeSa thavA lAgyA che. bhale...bhAratanI bheLI prajAne | je ThIka lAgyuM te kharuM. paNa have A zuM thavA beThuM che? Ane kaI ukela kharo? - AjanA navA rAjakartAo te prajAne dharma lUMTavA beThA che. dharma eTale prajAne zvAsaprANu...ahiMsAnA sthAne keDo abela nirdoSa jIvane saMhAra gehavAya che. satya ane acauryanA sthAne kAyadesaranAM jUTha ane cerI mAnyatA pAmyAM che. brahmacaryanA te sinemA, sahazikSaNa, garbhapAta, nasabaMdhI, chUTAcheDA ane AMtarajJAtIya lagna vagere dvArA kurakuracA uDAvI devAyA che! aparigraha te mAtra zabdakeSamAM paDelo ke rAjaktaonA bhASaNamAM prajA sAthe chetarapiMDI karavA mATe ja vaparAte zabda rahyo che. luMTAyeluM dhana te prajA pAchuM paNa meLavatI; paNa lUMTAte ane jaDamUDathI nAza karAte dharma pAche ya zI rIte maLaze? ' re! keka te bhaDane dIkare jAge! ane dharmalUMTAruM navA rAjakartAonI zAna ThekANe lAve? ke chevaTe siMhAsanethI heThA utAre ! -paM. zrI candrazekharavijayajI gaNivara For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [29] lUMTaNavAda vi. tyAgavAda mUDIvAdane siddhAMta che ke utpAdananAM tamAma sAdhano ane utpAdana karela mAla pitAnA kabajAmAM rAkhIne samasta vizvanI prajAonuM zoSaNa karavuM. sAmyavAdane siddhAMta che ke mUDIdArane mArI nAkhI utpAdananAM tamAma sAdhananA pite mAlika banavuM. prajAonuM zoSaNa karavuM ane jema pote mUDIdAra sAme baLavo karI temane mArIne lUMTI lIdhA, tema bIjA pitAnI sAme baLa karI lUMTI na le mATe prajAnI tamAma pravRttio upara pitAne majabUta lokhaMDI aMkuza rAkhave. samAjavAdIo kahe che ke, utpAdananAM tamAma sAdhanane kabaje karIne, mAlanA naphAnI samAna vaheMcaNI karavI. utpAdananAM sAdhanene mane levA hiMsA karavI joIe te te mATe temane vAMdho nathI. bhArata pAse pitAnI alaga vyavasthA hatI...tyAgavAdanI. tyAgavAda naphAnI samAna vaheMcaNImAM nathI mAnatuM. paraMtu utpAdana karelA mAlanI samAna vaheMcaNImAM mAne che. ene naphAmAM rasa nathI. evI paristhitimAM rasa che jyAM kaI bhUkhyuM na rahe, keI tarasyuM na rahe, keI ardhanagna na rahe, keI bekAra na rahe, kaI dhArmika saMskArothI vaMcita na rahe, hI nItimattAnI upekSA na kare. che AvI suMdara vyavasthA choDIne ApaNe mUDIvAda ane sAmyavAdanuM karIkaraNa karIne mizra arthataMtra pedA karyuM. pariNAme mUDIvAdanA vikAsamAM lakhapatie kareDapati bane che, karoDapati abajapati bane che. A varga che mAtra AMgaLIne Terave gaNI zakAya eTale. bhA. 4-6 For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 samAjavAdI artha vyavasthA mujaba bAkInI prajA egharapaNAnI, pANInI taMgInI, abhUkhamarAnI, ardha nagnapaNAnI, rezananI vividha cInne mATe lAInamAM UbhA rahevAnI, vividha rAgAnI samAna vaheMcaNI karI levAnI dizAmAM AgaLa vadhI rahI che. duHkhAnI, yAtanAonI A samAna vaheMcaNInA, ane mUDIvAdIsAmyavAdI-samAjavAdI julameAnA hiMsAnA sImADA divase divase vadhu ne vadhu vistRta thaI rahela che. A saMgha eka divase jagatane aNuyuddha ane lesara kiraNAnA yuddhamAM homI deze. lesara-yuddha jagatanI tamAma saMpatti akaba'dha rAkhaze, paNa te bhAgavavA lesara-yuddha laDanArA pote paNa hayAta nahi hoya. tamAma mAnavavasatinI sAthe teo pAte paNa lesara kiraNA vaDe ogaLI gayA haze. bhArate A sthiti TALavI hoya te tenA mUDIpatioe tyAganI bhUmikA para krIthI AvI javuM paDaze. sAmyavAdIoe vargavigraha jagAvanArA ane samAjavAdIoe naphAnI samAna vaheMcaNInA dhakhArA cheDI devA paDaze. aththA temanA utpAdananAM tamAma sAdhanA, tamAma mAlasAmAna, tamAma mUDI ahI akabaMdha mUkIne pAte sahakuTuMba lesara kiraNAmAM ogaLI javAnI taiyArI rAkhavI paDaze. mUDIvAda dharmanA nAme yuddha nathI thayAM dharma pratyenI hiMdu prajAnI bhAvanA bhAre ugra hatI. e ugra bhAvanAe islAmanA dhasArAne thaMbhAvI dIdheA. islAma je jhaDapathI vizvamAM cAre dizAe pharI vaLyA, te jhaDapa hiMdu sAme athaDAtAM thaMbhI gaI. yuropa, AphrikA ane cheka inDoneziyA sudhI vAvAjhoDAnI mAphaka dhasatAM IslAmI dhADAM kAbula pAse khaseA varasa sudhI aTakI paDayAM hatAM. tyAra pachI teo jema jema bhAratamAM AgaLa vadhyAM tema temanI sAme kesarIA karanArA vIza ane jauhara karanArI vIrAMganAone pratikAra AvI paDyo. bhAratamAM temane eka hajAra varasanA vasavATa paNa bhAratanI prajAne islAmI banAvI zakayo nahi. For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 pachI khristI prajAe AvI. phiMgIoe islAmI atyAcArene paNa jhAMkhA pADe tevA julama gujAryAM. hiMdue temanI sAme paNa evA ja apratima jussAthI jhajhUmyA. phiraMgIo thAkayA paNa phAvyA nahi. pachI aMgrejo AvyA. temaNe ApaNA itihAsamAMthI AdhapATha lIdhA. aLathI hiMduonI dharmabhAvanA nahiM bhAMge enI khAtarI thatAM chaLanA upayoga zarU karyAM keLavaNI dvArA evA pracAra zarU karyAM ke dharmane nAme vizvamAM bahu leAhI reDAyuM che. temaNe dharma viruddha pracAra na karyAM; dharma cheDAnavA khaLa paNa na vAparyuM. pazu dhama nA nAme leAhI reDAyuM che evA pracAra, dvArA lokonI dhama bhAvanAmAM suraMga mArI. lokone dharma pratye udAsIna anAvyA. kharI hakIkata e che ke dharme kadI yuddha lAghuM nathI. dharmAM khacAvavA yuddha vaDe pratikAra thayeA che. eka dharmanI prajA khIjA dharmanI prajA upara pAtAnA dharma lAdavA orajulamathI humalA kare te ja vakhate humalA karanArA pApI, adhamI anI jAya che. e adhanA sAmanA karavA humalAnA bhAga khanelI prajA hathiyAra upADe, temAM dhama ne doSita TharAvI zakAya nahi. e laDAImAM je lohI reDAya tenI javAbadArI dhamanI nathI; pelA adhamI onI che. eTale kharI hakIkata e che ke adhamI Ae adhama AcaravA A vizvamAM khUba leDI reDyu che. paraMtu dharmane nAme lehI reDAyuM che evA pracAra karIne, peAtAnA dharma pALavAnA Agraha rAkhIne peAtAnA prANa ApanArA ane khIjA upara potAnA dharma ThokI besADIne khUnarejI calAvanArA adharmIone eka chAbaDe besADIne dharmaniSThAne utArI pADavAmAM AvI. avaLA pracAra dvArA leAkeAnI dharma pratyenI vaphAdArIne utArI pADI. temanI dharmabhAvanAnI ugratAne teADI nAkhavAmAM AvI. lUMTa mATe yuddho bhUtakALamAM thayelAM tamAma yuddho kAMI dharma mATe nathI laDAyAM, sika Mdara ane sIjhara, taimUra, caMgIjhakhAna ane nAdirazAha tema ja ahamadazAha For Personal & Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ e badhA kAMI dharmAntara karAvavA yuddho nathI laDyA. e badhA te nIkaLyA hatA lUMTa karavA, prajAnI tamAma dhanasaMpatti lUMTI levA. moTA bhAganAM yuddha lUMTa mATe hatAM. lUMTaNavAda te samaye pitAnA nagna svarUpamAM phUlyophAlyo hato. - bhAratamAM te samaye laDAelAM yuddha dharmanAM ke lUMTanAM na hatAM. e ke te strIonI rakSA kAje athavA pite ja baLavAna che evA ahamane kAraNe thatAM. bhAratanA rAjavIoe kadI parAjita prajAne lUMTI nathI, parAjaya pAmelA rAjAne pradeza chInavI lIdho nathI, mAtra parAjita rAjA vijetAne name ane khaMDaNI Ape eTale tene choDI detA. muslima rAjAe bIjI prajAe upara IslAma ThekI besADavA laDyA ane pradeza jItIne tyAMnI saMpatti lUMTI levA paNa laDyA. A tamAma aMdhAdhUMdhI vacce hiMdu prajA aDaga UbhI hatI. kAraNa ke tenI pAse dharma, saMskRti ane samAjavyavasthAne sthira rAkhavA gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA vaDe surakSita rahelI eka pracaMDa artha vyavasthA hatI. e vyavasthA pAchaLa tyAgavAda hatuM, hiMdu prajAnI samAjavyavasthA, varNavyavasthA, arthavyavasthA ane dharma paNa tyAga vAdanA siddhAMta upara sthapAyAM hatAM. A tyAgavAda viSe AgaLa carcA karazuM. hamaNuM mUDIvAda, sAmyavAda ane samAjavAda viSe carcA karIe. lUMTaNavAdanAM yuddhomAMthI mUDIvAda jajo. lUMTaNavAdamAM lUMTanArAone laMTane mATe hise pitAnAM lazkarane ApI devuM paDatuM. na Ape te lazkaranA sainikone laDavAnI hoMza rahe nahi. ane koIvAra baLave karIne lUMTanA mAlane meTe bhAga laI jAya. vaLI eka vakhata meTI luMTa karI AvyA pachI paNa potAnI pAse hiMduonA jevI sAmAjika ane Arthika vyavasthA na hovAthI tUTI AvelI saMpatti ceDA ja vakhatamAM vaparAI jatI ane tUTIne samRddha thaelA pharIthI garIbAIne rAkTaramAM kusAtA. For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ " yavavAdamAMthI janmela mUDIvAda jyAre yaMtrenI zodha thaI tyAre yaMtronI madadathI utpAdananA sAdhane ane mAla eka hAtha karIne rAjyasattAnI madadathI ane rAjyasattAnA rakSaNa taLe prajAonuM zoSaNa karavAnI navI tarakIba zodhI kADhavAmAM AvI. amuka vyakti athavA vyaktionI maMDaLI, utpAdananAM sAdhanone kabajo laI le, rAjya pAsethI utpAdanane IjA laI le ane rAjya sattA taraphathI e IjAradArone tamAma prakAranI ayogya sahAya ApavAmAM Ave. prajA virodha kare te polIsa ane lazkaranuM rakSaNa ApavAmAM Ave ane A vyakti ke vyaktionI maMDaLI prajAnuM zoSaNa karavAnuM zarU kare. lazkaranI madadathI lUMTa thatI tyAre mAtra meTAM zahere ja lUMTAtAM, ane bhAratanAM zaheromAMthI je luMTa maLatI te te bhAratanI sAcI saMpattine eMThavADa mAtra hatuM. sAcI saMpatti te gAmaDAMomAM ane temanAM jhUMpaDAomAM hatI. - paraMtu jIvanajarUriyAtanI cIjonAM utpAdananAM sAdhanene kabaje laIne ane e rIte tamAma utpAdita mAla pitAnA aMkuza taLe rAkhIne, zahera temaja gAmaDAMo - tamAmane lUMTavAnuM zakya banyuM. lehI reDyA vinA lUMTa cAlu thaI gaI.. A kevI rIte banI zake tenA thoDA dAkhalA vadhu spaSTIkaraNa mATe ApuM. iMgleMDamAM A navA janmelA mUDIvAda sAme ugra virodha thaye hate. kApaDanI yAMtrika mile sAme ane temanI Agya harIphAI sAme tyAMnA hAthazALanA kArIgaree pracaMDa virodha karyo hato. paNa rAjyanI polIsa ane lazkarane mUDIvAdIonI madade mokalavAmAM AvyAM ane virodha kacaDI nAkhavAmAM Avyo. " mIDa banAvavAnA kArakhAnAe gelArANAone bekAra banAvyA ' dariyAkinArA uparanA eka zaheramAM Azare eka hajAra golArANA For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIThuM pakavatA ane zerIe zerIe pharIne mIThuM vecatA, e temane parApUrvathI cAlate vArasAgata dha hate. mIThuM manuSya, pazuo ane vanaspatine paNa joIe. eTale je utpAdanane tamAma mAla hAthamAM AvI jAya te manapasaMda bhAve vecIne mabalakha kamANI karI zakAya. A irAdAthI eka zrImaMta tyAMnA rAjA pAsethI mIDAnuM kArakhAnuM khelavAnI paravAnagI mAgI. rAjyamAM eka udyoga sthapAze ane rAjya pragatizIla kahevAze evI dalIla vaDe paravAnagI meLavI. kArakhAnuM zarU karyuM. paraMtu kArakhAnAmAM paisAnuM rokANa thayuM, tenuM vyAja caDatuM hatuM. kemikala prosesathI mIThuM banAvavAne kharaca AvatuM hatuM. majUrone majUrI ApavI paDatI hatI. eTale tene utpAdana-kharaca vadhAre Avate paNa gelArANAone te mAtra zrama karavAne hate. mIThAnA agara kudaratI hatA. dariyAnuM pANI temAM ApameLe bharAtuM, ane sUrajanA tApathI mIThuM banI jatuM, eTale utpAdanakharca zUnya hatuM. yAMtrika kArakhAnuM mAnavIya zrama pAse hArI gayuM. kArakhAnAnA mIThA katAM golArANAoe pakaveluM mIThuM sastu ane vadhu sAruM hatuM. kArakhAnAnA mAlike rAjya pAse dhA nAkhI. dIvAnanA putrane pitAnA kArakhAnAmAM menejaranI jagAe goThavyuM. eTale dIvAna sAhebe rAjavIne salAha ApI ke udyogane rakSaNa ApavuM e tamAma sudharelAM pragatizIla rAnI nIti che. mATe kArakhAnAne muzkelImAMthI bacAvI levA golArANAne mIThuM banAvavAnI manAI kare. rAjavIne hukama bahAra paDI gayA ke, golArANAone mIThuM banAvavAnI manAI karavAmAM karavAmAM Ave che. agarenI AsapAsa pilIsa ane lazkara geThavAI gayAM. hajAre golArANa bekAra banyA. rAjyanI jamIna upara zrImaMtanuM kArakhAnuM hatuM, mATe kArakhAnAdAre rAjyane dara varase amuka rakama bhADA peTe ApavAnuM TharAvIne dIvAna sAhebe rAjavIne khuza karyA. A rakama paNa mIThAnA utpAdana kharaca. upara caDI. have mIThAnA bhAva vadhArI devAyA. e mIThuM kudaratI mIThA For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 karatAM halakA prakAranuM ane khUba mevuM hatuM. paNa dareka gharane enI jarUra hatI. gharagharamAMthI mIThAnA vadhu bhAvanI kiMmatanAM nANune pravAha pelA kArakhAnedAranI tijorI tarapha vahete thaI gaye. utpAdana thaelA mAlane je naphe hajAra gelArANAenAM gharamAM ja te have traNa-cAra gaNe thaIne mAtra eka ja IjAradAranA gharamAM javA lAgyA. kArakhAnAe hajAra kuTuMbane bekAra banAvyAM, 50-75 mANasone rojI ApI, ane zeSaNa-cakra prajA mAthe pharavA lAgyuM. A bIjo dAkhala kApaDa udyogane che. bhAratane sauthI prakhyAta udhoga kApaDane hate. tamAma kApaDa hAthazALa upara banatuM ane e kApaDa vizvabharamAM vakhaNAtuM. kApaDanI milee lAkhA vaNakarenA peTa upara mArelI lAta A hAthazALa udyoga sAme kApaDanI yAMtrika mila nAkhavAmAM AvI, udyogane sahAya ApavAnA bahAnA nIce temane kArakhAnA mATe pANInA mUle jamIna ApavAmAM AvI. milo mATe pANuM joIe, mATe taLAva baMdhAyAM. tene kharaca prajA upara vere nAkhIne vasUla karavAmAM AvyuM. temAMthI kamANI karavA lekene sagavaDa ApavAnA bahAnA taLe ghera ghera naLa ApavAmAM AvyuM. ane e pANInA paisA veTara ke Teksa nAkhIne vasUla thayA. paNa je bhAve milane pANI apAtuM tenA karatAM ghaNo vadhu bhAva prajA pAsethI levAta. - jemanA mALAomAM kUvA hatA, temaNe paisA kharacIne naLa levA nA pADI, eTale kUvA eka ke bIjA bahAnA taLe pharajiyAta baMdha karAvyA. ane pAIpa lAInanA kArakhAnA mATe bajAra kholI ApyuM. milene vIjaLI joIe, eTale vIjaLInAM kArakhAnAM zarU thayAM. e kArakhAnAM UbhAM karavAnA kharacane pahoMcI vaLavA vaLI navA karaverA AvyA. lekene ghera ghera vIjaLI ApI paNa tenA daramAM paNa milanA dara karatAM ghaNuM meMTo taphAvata hato. tene lAgyuM ke vIjaLI ane For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 pANInI sagavaDa thaI, paNa kamANI vadhyA vinA kharaca vAte dhyAnamAM na AvyuM. hAthazALanA kApaDanA utpAdana-kharce eche hatA, eTale enI sAme vividha avAdhA mUkIne tene bhAMgI nAkhyA. karoDA kAMtanArI ane lAkhA vaNakaro bekAra thayAM. have vyaktionI ma'DaLIonA hAthamAM kApaDanuM tamAma utpAdana AvI gayuM, ane kApaDanA bhAva vadhatA gayA. kApaDa dareka gharamAM dareka vyaktine joIe che. eTale karADA kuTuMbanI jarUriyAta pASavAnA ijArA muThThIbhara mila-mAlikone maLI gayA. dareka gharanI saMpattinA nAnA yA mATe pravAha A muThThIbhara AsAmIonI tijerI tarapha vaLI gayeA. prajAnA sAmudAyika zoSaNanI zarUAta thaI gaI. milamAM majUrAnuM zeSaNa thavA lAgyuM, temaNe vadhAre vetananI mAgaNI karI. te na svIkArAtAM haDatALa pADI, teA peAlIsa ane jarUra paDe tA lazkara paNa temane dabAvI devA taiyAra hatAM. mUDIvAdanA kara zASaNane pagale pagale majurAmAM astASa vadhe che. jyAre majUro saMgaThita thAya che tyAre gharSaNa thAya che, haDatALa paDe che. prajA saMgaThita hotI nathI tethI bAre mAsa mUDIvAdanI icchA mujaba cUsAyA kare che. chatAM jyAre haDatALa paDe che tyAre temane jarUrI cIjo na maLavAthI temanI sahAnubhUti mUDIpatio tarapha rahe che. khAMDa udyoge kheDUtAnI rojI chInavI AnAthI vadhu kharAba dAkhale khAMDa udyoganA che. khAMDa uttara bhAratanA sahuthI moTA gRhaudyoga hatA. ekaluM baMgALa madhya eziyAnA dezeAnI khAMDanI mAMga pUrI pADatuM. amuka vyaktioe sarakArI sahAya ane rakSaNa nIce enI phekaTarIe nAkhI. eTale te udyoga thayA. A udyoga gRhaudyoga sAme Takkara jhIlavA samartha na hatA. eTale sarakAra tenI madade AvI. gAmaDAMomAM banatI, mileA karatAM vadhu uttama ane vadhu sastI For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAMDa prAMtanI bahAra ekalavA para pratibaMdha mUkyo. te IjAre mAtra phekaTarIone maLe. chatAM phekaTarIo pagabhara na thaI tyAre temane kareDa rUpiyAnuM ribeTa ApyuM. A ribeTanA paisA te prajAe ja kara dvArA cUkavavAnA hatA. gRhaudyogane gUMgaLAvavA mATenA anyAyI kharcane be vAparanArI prajA upara paDyo. chatAM A udyoganI bhUkha saMtoSAI nahi, eTale tene vadhu sahAya ApavA phekaTarInI AjubAjunA pradezamAM je kheDUta zeraDI ugADe tene tene geLa banAvavAnI manAI pharamAvI ane pite ugADelI zeraDI pitAnAM vAhanamAM phekaTarIne sarakAre bAMdhI ApelA bhAve pahoMcADI devAnI kheDUtane pharaja pADI. A zeraDInAM nANAM te kheDUtane cheka varasanI Akhare maLe. AmAM eka khAsa agatyanI sagavaDa phekaTarIone e maLI ke zeraDInI herapherane kharca temane bacI gaye, je bIjA udyogane pitAne kA mAla kArakhAnAmAM lAvavA bhegAvo paDe che. lazkarI lUMTa te cAra-pAMca divasa cAle, A mUDIvAdI zeSaNa jyAM sudhI ke temane mAla vApare- ane vAparyA vinA te chUTake ja nahi- tyAM sudhI cAle. vaLI lazkarI lUMTamAM te sainike e lekene luMTavA temanA gharamAM javAnuM hoya che, tyAM temane sAmane thavAne ane jAna jokhamAvAne paNa bhaya hoya che. A navA prakAranI lUMTamAM te leke mAla levA sAmA Ave ane sAmA cAlIne lUMTAIne jAya. | lAkha zeraDI-utpAdakonA gRhaudyoge bhAMgI paDyA. bekArI mane garIbImAM vadhAre thaye. mAlanI jAta halakA prakAranI thaI. temAMthI aneka aniSTa pragaTayAM che. paNa udyoga jema jema vadhu dhana maLave che tema tema tenI dhanalelupatA vadhe che, zeSaNanI nIta navI tArakI paNa vadhe che. che dara mahine sarerAza be lAkha Tana khAMDa bajAramAM mukta heraphera para Ave che. ane eka ja mahinAmAM e khAMDa pAMca rUpiye kilenA For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAve vecAya, daza rUpiye kilonA bhAve vecAya, ane rezananI khAMDa. e ja samaye be rUpiyA paMcAzI paise kilo vecAtI hoya! . vicAra kare, keTalA abaja rUpiyA dara mahine prajAnA luM. levAtA haze, A bhAvenI heraphera dvArA ja? zuM taimura ane nAdirazAhanI lUMTa A lUMTa sAme ati vAmaNI nathI lAgatI? taimura, nAdirazAha, gajhanI ane gherIonI lUMTa te pAMca-sAta divasa pUratI ja hatI, rAjadhAnInAM zahero pUratI ja hatI, A te dareka bAremAsa. lUMTAya che, sAme jaIne lUMTAI Ave che. lUMTAI AvIne rAjI thAya. che ke hAza! khAMDa maLI. " vanaspati udyoge te lAkhe pazuone katalakhAne dhakelavAM. khAdyatela udyoga ane vanaspati udyoga e kadAca sahuthI vadhAre amAnuSI dAkhalA che. zuddha ghInuM utpAdana e bhAratane sahuthI me gRhaudyoga hate. A udyoga mATe gAya dvArA zuddha ghI, uparAMta dezanI khetI mATe baLada, khAtara ane baLataNanA puravaThAmAM paNa pitAne phALe Apo - keTalIka cIjo evI hoya che, jenA vinA leke calAvI zake. je jIvavA mATe jarUrI na hoya, mAtra vadhu sagavaDa mATe ke mejazakha. mATe ja vaparAtI hoya. AvI aneka cIjo che paNa prajAne ghaNe. meTe bhAga tenA vinA calAvate hoya. eTale e cIjanA utpAdananAM sAdhane kabaje rAkhavAthI ke utpAdana kabaje rAkhavAthI zoSaNanuM kSetra maryAdita rahe che. dA. ta. TUthapesTa ane TUthabraza te bhAratanA 3 thI 4 karoDa mANase vAparatA haze, bAkInA 65 kareDa mANasanuM zoSaNa thaI zake nahi. reDiye, TrAnjhIsTara, TI. vI., ghaDiyALa, phrIja vagere evI aneka cIjo che je vAparanAre varga maryAdita che. uparAMta ghaDiyALa, phraja, reDiye vagere amuka samaya sudhI badalavAM paDatAM nathI. je A cIne jaladI na bagaDI jAya che, tenAM utpAdaka-kArakhAnAM kema cAle? agAu ghaDiyALa AvatI te pacAsa varasa sudhI cAlatI. pariNAme For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ e kaMpanIo baMdha paDI. have ghaDiyALa be varasathI vadhu na cAle eTale dara be varase navI kharIdavI paDe ane be varasa pahelAM kharacelI kiMmatathI vadhu kiMmata ApavI paDe- Ama zeSaNanI kriyA zarU thaI gaI. - paraMtu dUdha, ghI, sAkara, anAja vagere evI vastuo che, je dareka vyaktine roja joIe, eTale emAM zeSaNanuM kSetra amaryAdita ane kAyamanuM. mUDIvAdane sahu prathama hale te kApaDa upara thayA. paNa kApaDa karatAM paNa upara lakhelI cIjomAM zeSaNa vadhu pramANamAM ane dararoja thaI zake che, eTale mUDIvAdane humale khAMDa ane ghInA. gRhaudyoga upara Ave. vanaspatinI sAmenA prajAnA pracaMDa virodhanI avagaNanA karavAmAM AvI. vanaspati udyoga phUlephAle te mATe paradezI ane dezI sarakAre taraphathI jene bilakula anyAyI ane prajAdrohI kahI zakAya evI sahAya. ane rakSaNa maLyAM che ane hajI maLe che. vanaspati tene mATenI prathama jarUriyAta. sIMgatelane puravaThA satata maLyA kare mATe sIMgadANAnuM vAvetara vadhAravA sarakAre tamAma pagalAM lIdhAM. zuddha ghInuM utpAdana A vanaspatinA vikAsane rUMdhI na zake mATe vizvamAM zreSTha gaNAelA ApaNuM pazudhananI katala cAlu rAkhI. vanaspatinI zuddha ghImAM bheLaseLa na thaI zake te mATe tene ragavAnI prajAnI darakhAsta paNa sarakAre uDAvI. vanaspatine vaparAza vadhAravAnI prajAne pharaja paDe mATe ghauMne vaparAza vadhAravAnAM jhaDapI pagalAM lIdhAM ane e rIte eka kAMkare be pakSI mAryA. ghauMnI vaparAza sAthe vanaspatinuM bajAra vadhu vistRta banAvyuM. ane ghauMnA sAMThA pazue bAya nahi eTale leke lAcArIthI temane kasAIone vecI. nAkhe, jethI zuddha ghI puravaTho ocho thAya. sIMgatela vanaspati udyogane sahelAIthI maLI zake mATe sIMgadANAnA vAvetarane vividha pagalAM vaDe uttejana ApyuM. ane khAdyatelanA kipAinane kendrita banAvI mUDIpationA hAthamAM soMpI dIdhuM. Ama dhI. For Personal & Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane tela khAnArI tamAma prajAne vanaspati udyoga ane tela udyoganI dayA upara pheMkI devAmAM AvI. lazkarI lUMTaNavA karatAM vadhu bhayaMkara yAMtrika mUDIvAda lazkarI lUMTaNavAda karatAM yAMtrika mUDIvAda rAjakartAone eTalA mATe anukULa Ave che ke lazkarI vigrahamAM jaya-parAjaya anizcita hoya che. uparAMta dareka rAjA, saramukhatyAra ke vaDApradhAna lazkarI daSTie bAhoza, bahAdura ane hiMmatavALA detA nathI. sIjhara, sikaMdara, gajhanI, caMgIjhakhAna, taimura, nAdIrazAha, abdullI -A tamAmanI vacce keTalAM varasane gALe che? vaLI lazkarI lUMTamAMthI aDadhe bhAga sainya laI jAya che ane bAkI rahe te ceDAM ja varasamAM vaparAI jAya che. jyAre rAjasattA mUDIpatio sAthe sahakAra sAdhe tyAre rAjayanA vaDAone vinA parizrame udyogapatio pAsethI aDhaLaka dhana maLyA kare che. hamaNAM ja e hakIkata prasiddha thaI gayela che ke ameski, iMgleMDa ane phrAnsanA udyogapatioe eziyAnAM aneka rAjyanA vaDAone athavA khAtAnA vaDAne aDhaLaka rUpiyAnI ruzavata ApIne pitAnAM hathiyAro e dezane vecyAM hatAM. A ravata lenArAomAMthI jApAna paNa bAkAta rahyuM nahi. mUDIvAdane zeSaNa mATe vadhu ne vadhu vistAra meLavavAnI lAlasA rahe che. bIjA dezomAM ghUsaNakhorI na karI zake tyAre pitAnI ja prajAnuM zoSaNa karavAnuM tene mATe anivArya banI jAya che. ApaNI najara sAme ApaNA ja dezane dAkhala mejuda che. bIjI prajAonuM zoSaNa karavAnI be rASTra vaccenI harIphAI hamezAM yuddhamAM pariName che. vizva trIjA vizvayuddha tarapha dhakelAI rahyuM che tenuM kAraNa mahAsattAo vaccenI zeSaNa karavAnI harIphAI ja che. 35 lAkhamAMthI cAra karoDa A zeSaNa kevI rIte thAya che te vigatavAra tapAsIe. For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 bhAratamAM paradezI zAsana hatuM, tyAre dezamAM 35 lAkha bekAra hatA. mUDIvAdI ane sAmyavAdI arthavyavasthAne chUTA dara ApyA. pachI ekArInA AMkaDA cAra karoDane vaTAvI gayA che. zAnuM kAraNa ApaNane vasativadhAro kahevAmAM Ave che, paNa temAM tathya nathI. mATA udyogAmAM ekalA jAhera kSetramAM ja rUpiyA paMdara hajAra. karoDanI mUDI rokI devAmAM AvI che. chatAM bekArImAM deza gaNA vadhArA thayA che, kAraNa ke nAnA utpAdakonAM sAdhanAne ekAra banAvAyAM che. ane utpAdakanI tema ja temanAM karoDA pazuonI majUrIrUpI mUDIne sthagita karI devAmAM AvI che. mUDIvAde hirajanAnA hAthamAMthI paDAvelA badhA dezamAM chellAM 20 varasamAM dara varase sarerAza 56 lAkha gAMsaDI (170 kilA vajananI eka gAMsaDI ) rUnI khaMdhAya che. eTale ke kheDUte Azare 19 lAkha Tana kapAsa ugADe che. ane tenI upara kAMI ja prakriyA karyAM vinA' vecI nAkhe che. A kapAsane loDhavAnuM-pI javAnuM-kAMtavAnuM ane chevaTe kapaDu anAhavAnuM kAma ahAra kArakhAnAmAM thAya che. e rUmAMthI sarerAza 80 karoDa. kile sUtara khane che ane 6 abaja 85 karoDa 10 lAkha mITara kApaDa bane che. dezamAMthI 73 TakA loko khetI upara gujAre kare che. tenA a ema nathI ke e tamAma lakA pAse kheDavAne jamIna che. khetI. nIcenI jamIna 40 karoDa 95 lAkha ekara che. temAMthI 34 kADha. 58 lAkha ekara jamIna upara mAtra eka ja pAka laI zakAya che. 80 TA kheDUtA pAse mAtra aDhIthI traNa ekara jamIna che. AmAM tenuM gujarAna thaI zake nahi. uparAMta varasanA sAta mahinA tene kazuM kAma hAya nahi. 4 karoDa ekArAnA mATe bhAga gAmaDAMomAM che. khetaramAM ugelA kapAsa uparanI tamAma prakriyA gAmaDAMomAM ane te 1 karoDa 30 lAkha vaNukAne pUrI Avaka hAthazALa upara maLe. AmAM harijana premane kAmanA mATA hissA maLI zake ane 20 karoDa vyaktione. For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 vaiDhavA, pIjavA ane kAMtavAnA kAmamAM pUraka rojI maLI zake. mUDIvAde sarakArI sahAyathI A lokonI majUrI rUpI mUDIne sthagita karI che, ane utpAdananI tamAma majUrI ane naphA peAtAnA "gajavAmAM mUThThI mAtra 10 lAkha majUrAne rAjInA TukaDA vahe...cI de che. kheDUta 133 karoDa Tana zeraDI ugADe che. khAMDa anAvavAnI temanI sUjha ane zramarUpI sUDIne rUdhI nAMkhIne khAMDanI * ceADIka mileAe samasta prajAne khAMDa pUrI pADavAnA ijArA meLavI laIne mAnava ane pazu aneMne bekAra banAvI dezabharamAM zASaNanuM nagna tAMDava nathI AraMbhyuM ? vanaspati udyoga sekaDA mAladhArIonI Avaka AMcakI lIdhI telanI 500 mile e aLadagADI calAvanArAM ATha lAkha kuTuMbanI pUrI Avaka chInavI laIne daza lAkha khaLadAne paNa ekAra nathI anAvyA ? ATha lAkha ghANI dvArA pa0 lAkha Tana telIbiyAM pIlAya te tenA utpAdana-kharacamAMthI 10 lAkha khaLadonA chANurUpI khAtara ke aLataNanI 40 karoDa rUpiyAnI kiMmata bAda karIe teA utpAdana-khaca keTaleA AchA thaI jAya ? telanI milA mAtra, 3 thI 4 hajAra majUrone rAjI Ape che ane rAjI karatAM aneka gaNI kiMmata DijhalanA utpAdakone ApatA haze. . vanaspati udyoge keTalA lAkha mAladhArIonI Avaka AMcakI lIdhI che, keTalA karoDa pazue A pacAsa varasamAM marAyAM haze, ane mAlanI kiMmata vadhAratA jaIne keTalA akhaja rUpiyAnuM zASaNa karyu" haze, tema ja pazunAza dvArA gAmaDAMonI keTalA abaja rUpiyAnI mUDI ane keTalA akhaja rUpiyAnI Avaka nAza pAmI haze tene aMdAja kADhavA ghaNA muzkela che. A badhuM zASaNa thAya che, thaI zake che, enI pAchaLa eka ja kAraNa che - lAlasA. vadhu ne vadhu dhana meLavavAnI prakhaLa khanatI lAlasA. duniyA - samastanI tamAma dhanapatti lUTI levAnI pAzavI lAlasA. ane A lAlasAe have eka vadhu kUdakA mAryAM che anAja tarapha. kheDUtane For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tara, pharTilAIjhara, jaMtuna davAo, meTarapapa ane meTaranA AdhIna banAvI tenA dvArA anAjanA bhAva upara kAbU meLavavA ane ekeeka vyaktinuM zoSaNa karavuM. je kAma caMgIjhakhAna ane taimUra talavAranA baLe na karI zakyA te have A navA zeSaNa yaMtranA baLathI saphaLa rIte kare che. ane A mahAbhayAnaka lAlasAmAMthI ja eka pracaMDa viplava vizvane bharakhI jAya te Azcarya pAmavA jevuM nathI. mUDIvAda e bIjAnuM dhana lUMTI levAnI rAkSasI lAlasAmAMthI janmelI lUMTaNavAdanI sudhArelI AvRtti che. jyAM sudhI manuSya bIjAnuM lUMTI levAnI lAlasA rAkhe, pite jene upabhegA karI zake tenAthI vadhu dhana pitAnA kabajAmAM rAkhavAnI lAlasA rAkhe, tyAM sudhI lUMTAnAra vargamAM garIbI, bekArIne ane asaMtoSane ani saLagate rahevAne. jyAM sudhI mUDIvAdI arthavyavasthA raheze tyAM sudhI vizvazAMtinI vAte, vizvazAMti mATenI zikhara pariSada vagere naryo daMbha banI raheze. A jAtanI arthavyavasthA vizvayuddha ja Apaze, vizvazAMti kadI nahi Ape. jema yAda eka divasa dArU pIne tenA atirekathI pitAnI jAte ja nAza pAmyA, tema mUDIvAdane vadhu ne vadhu dhana meLavI levAnI lAlasArUpI dArU, eka divasa A AkhI arthavyavasthAne khatama karaze ane kadAca tenI sAthe vizvanI prajAone paNa kAla-mArkasane sAmyavAda mUDIvAde rAjasattAnAM sahAya ane rakSaNa meLavIne je bhayAnaka zoSaNa zarU karyuM, tenA pratikAranI zodhamAMthI sAmyavAdane janma tha. tene praNetA hate kArla-mArkasa mAlikI-hakanI mArkasanI vyAkhyA e kahe che ke mUDIvAdI artharacanA je vyaktivAda upara racAI che, ane jemAM vyaktinA khAnagI mAlikIhakane dharma, nItie, kAyadAe, samAjanA rItarivAje tathA mANasanA atyAranA svabhAve For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnya rAkhe che te nAbUda tha joIe. ane tene badale tamAma mUDI upara samAjane mAlikIhaka sthAe joIe. ahIM mANasanI aMgata vAparavAnI vastuo - jevI ke kapaDAM, pustaka, rahevAnuM ghara, temAMnuM rAcaracIluM - enA upara mAlikIhakanI nAbUdInI vAta nathI. AvA mAlikIhakathI keInuM zoSaNa thaI zakatuM nathI. zoSaNa te utpAdananAM sAdhane uparanA mAlikIhakathI thAya che. je vastumAMthI utpAdana karI zakAya te vastu upara tamAro mAlikIhaka na have joIe. ghara tame jAte vApare te vadhe nahi, paNa jo tame te bhADe Apa te te tamArI AvakanuM sAdhana thayuM ane tenA upara tamAre mAlikIhaka na hoI zake 0 mArkasanuM gADha ajJAna - kArla mArkasane bIje moTe siddhAMta vargavigrahane che. bhAratanI hiMdu saMskRti ane hiMdu samAjaracanAnuM tene jJAna nathI, eTale e mane che ke mAlika ane gulAma, jamInadAra ane kisAna, vepArI ane kArIgara vaccenA vigrahae ja mAnavajAtinI pragatimAM phALo Ape che. (pragatinI enI vyAkhyA zuM haze te ApaNe jANatA nathI.) have badalAelA saMjogomAM yaMtronA AvAgamane mUDIdAra ane majUra vacce vigraha AraMbhA che. mUDIdAra pAse utpAdananAM sAdhane (maMtro) che. rAjyasattA tenI paDakhe che athavA rAjyataMtramAM mUDIdAranuM ja varcasva che. majUre pAse enI majUrI vinA bIjuM kazuM nathI. majUrI e ja enI mUDI che, ane pitAnI majUrIrUpI mUDI mUDIdArane vece te ja tenuM gujarAna cAle, mATe mUDIdAra varga sAme dArUNa vigraha AdarIne mUDIdArone nAza karI utpAdananAM sAdhane majUroe hAtha karavAM joIe. mUDIdAra varga nAza pAmyA pachI zeSaNa bilakula raheze nahi. kAraNa ke zoSaNa karanArA vargane aMta AvyuM haze. prajAonuM zoSaNa karavA mATe judAM judAM rAjyanA mahIdAra vacce spadhI jAge, temAMthI yuddho padA thAya che. mArkasa kahe che ke For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 AmAM karuNatA tA e che ke A yuddhomAM hita mAtra mUDIdAronuM hoya che. paNa leAkAne rASTrIyatAnuM ghena caDAvIne mUDIdAro potAnA svA khAtara lAkone duzmanAnI tApAnA ati manavA meAkalI Ape che. sAmenA dezanA mUDIdAra potAnA dezanA mUDIdAra sAthe spardhAmAM UtaryAM mATe ane dezanA majUrA ekakhIjAnAM leAhI reDe che. A laDAIone aMte temane kazuM maLatuM nathI. je kAMI lAbha thaye hoya te tA mUDIdArAne ja thayA hoya che. jAnamAlanI nukasAnI banne prajAe bhAgavI hoya che. hiMsAnA kaTTara praNetA mAsa mATe mAsa kahe che ke vigraho rASTra rASTra vacce nahi, dareka dezamAM mUDIdAra varga ane zramajIvI varga vacce khUnakhAra AMtaravigrahA laDI levA joIe. tenI vicArasaraNImAM judAM judAM rASTrA nathI, paNa mAtra be vargo che, mUDIdAra varga ane zramajIvI varga. mATe te eNe AhvAna ApyuM keH "Proletariates of the world unite, you have nothing to loose but your chains." vizvabharanA e zramajIvIo ! jAgA, saMgaThita thAe. tamAre tamArI gulAmInI ja jIrA sivAya bIju kazu` ja gumAvavAnu` nathI. dhama-sapradAyA sAme rASa mAsa dharma-saMpradAyeA sAme paNa potAnA rASa ThAlave che ane tenAM e kAraNA darzAve cheH (1) dharma-saMsthAo mAladAra che ane samAjamAM mAladAranI ja pratiSThA che. rASTramAM je kAMI sagavaDA hAya che te tamAma sagavaDo mAladAro ja bhAgave che. garImAne te adhArI gaDhI khAlIomAM rahevAnuM, rogAmAM khAvAnu ane dinarAta majUrI karavA chatAM paNu ardhanagna, adhabhUkhyA rahIne jIvana vitAvavAnuM. (2) dha saMpradAyA mAladvAra hoI rAjyanA mUDIdAra vargane ja anukULa rahe For Personal & Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 che ane temanA bacAvamAM kahe che ke mUDIdAre pitAnA AgalA janmanA zubhakarmanuM pariNAma bhogave che mATe temanI ISa na karavI joIe, ane garIbe pitAnA AgalA janmanAM duSkarmonAM phaLa bhegavatA heI, pite je sthitimAM che te pitAnAM ja karmanuM phaLa heI, je hAlatamAM Ave che temAM saMteSa mAnavo joIe. dharma lekene saMtoSamAM rahevAnuM zIkhavate hevAthI te mAsanA vargagrahanA siddhAMtamAM moTo avarodha che ema tene lAge che, mATe mUDIdAranI sAthe sAthe tamAma dharmasaMpradAyanuM nikaMdana kADhI nAkhavAnuM paNa te kahe che. vargavihIna, dharmavihIna, zeSaNavihIna vizvanI enI kalapanA che, ane ene upAya tene mAtra vargavigrahamAM ja jovA maLe che. mAsane hiMsaka kAryakrama paNa aneka mUDIdArane badale e rAjasattAnI saramukhatyArI paddhatinI himAyata karIne nIcene kAryakrama sUcave che? (1) utpAdananAM tamAma sAdhana-jamIna kArakhAnAM vagere rAjyanI mAlikInAM karI nAkhI tene vahIvaTa rAjya dvArA calAve. (2) utpAdanAM sAdhane sivAyanI bIjI aMgata milakata hoya te mANasa pAse rahe paNa te milaktane upaga temAMthI Avaka meLavavA mATe te karI zake nahi. - (3) vArasAhaka nAbUda karavAmAM Ave. che je leke krAntine virodha kare tenI tamAma mAlamilakta japta karavAmAM Ave. (5) dezane tamAma zarAphI vahevAra rAjya calAve. (6) saMdeza ane rAjya-vahevAranAM tamAma sAdhane rAjyahastaka rahe. () khetI ane udyoge rAjyane AdhIna rahe. (8) khetI ane udyogenuM pramANa evI rIte jaLavAI rahevuM joIe, For Personal & Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 jethI gAmaDAM ane zahera vaccenA bheda nAbUda thaI jAya ane dezamAM vasatinuM pramANa sarakhI rIte vaheMcAI jAya. (9) tamAma sazakta strI - purUe rAjya nakkI karI ApelI majurI pharajiyAta karavI joIe. mAMdA, vRddha azakta ane apaMgone nirvAha rAjya taraphathI cAle. (10) rAjyanI zALAomAM rAjya tamAma bALakane maphata keLavaNI Ape. kAla mAsanA siddhAMto kArla mArkasanA siddhAMti TUMkamAM A rIte varNavI zakAya tamAma mUDIdArenI katala, tamAma dharmAcAryonI katala, tamAma rAjavIonI tala, dharma saMsthAonI nAbUdI, dharmanI nAbUdI ane prajAnI tamAma prakAranI pravRttio upara rAjyane aMkuza, jethI je pramANe mUDIvAda sAme leke baLa kare te pramANe sAmyavAdI saramukhatyArI sAme baLavo karI zake nahIM. samAjavAda samAjavAdI dvidhAmAM samAjavAda e sAmyavAdanI ja jarA saumya kahevAya evI AvRtti che. bannenA siddhAMta samAna che. pharaka mAtra eTaluM ja che ke, samAjavAdIe pite je saramukhatyArI sthApavA mAge che te hiMsAthI nahi paNa lekonA mata meLavIne, kahevAtI lekazAhI paddhatithI sthApavA mAge che. paNa prajA evI bevakUpha na hoI zake ke je pitAnI tamAma pravRttio pitAne hAthe ja rAjyasattAne AdhIna karI de, keIvAra chetarapiMDIthI A aMkuzane prajA pAsethI mAnya karAvI levAya paNa aMte te temAMthI gharSaNa jAge ja. samAjavAdIo hiMsAne Azraya lIdhA vinA saramukhatyArI dvArA prajAnI tamAma pravRttio upara lekazAhI Dhabe aMkuza meLavavA Icche che kharA; paNa teo hiMsAne virodha karatA nathI. jyAre temane eka varga te A aMkuza hiMsA dvArA ja meLavavA mAge che, eTale samAjavAdanI For Personal & Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. sthApanA mATe paNa lehI reDavAnuM anivArya ja banI raheze. * yaMtra e ja zeSaNa mArsanA siddhAMtanI sahuthI moTI kSati e che ke te mUDIvAdIenAM zeSaNa karavAnAM sAdhanono nAza karavAne badale mUDIdArone ja nAza karavAnuM kahe che. A sAdhana mUDIdAranA hAthamAMthI AMcakI laIne pitAnA kabajAmAM lIdhA pachI je e sAdhane cAlu rAkhavAnAM ja hoya te zeSaNa anivArya ja raheze. kAraNa ke, e sAdhane - yaMtre ja evAM che ke, zoSaNa karyA vinA cAlI zake ja nahi. majUronI majUrIne mApharsa mUDI gaNAve che te e mUDInuM je sahu prathama zeSaNa thAya tyAre ja pelAM yaMtra cAle che. jhera e jhera ja che, te kenA kabajAmAM che e savAla gauNa che. . rane nAza karavAne badale e jenA hAthamAM hoya tene nAza karavAthI, jherano guNa osarI jato nathI. eTale yAMtrika arthavyavasthA zoSaNa vaDe ja cAlatI hovAthI jemanA hAthamAM e sAdhane Ave teNe koInuM paNa zeSaNa karavuM ja paDaze. pachI te pitAnA ja rASTranuM hoya ke bIjI prajAonuM. eTale khUnakhAra vigraha laDyA pachI paNa zeSaNa cAlu rahevAnuM ja. ane te bIjI prajAnuM thavAnuM hoya te yuddha ane pitAnI prajAnuM ja karavAnuM hoya te baLa - e ja enuM pariNAma. pachI e baLave tAtkAlika thAya ke varase pachI thAya. te te te samayanA vizvanA saMjoge upara AdhAra rAkhe. mArkase A baLavAne bhaya TALavA mATe ja kadAca prajAnI tamAma pravRtti upara rAjyane kabaje rAkhavAnI takedArI potAnA kAryakramamAM rAkhI haze. viraha pachI paNa premajIvIe zuM meLavaze? vizvabharanA zramajIvIone saMgaThita banIne e baLa uThAvavAnuM kahetI vakhate kahe che ke tamAre tamArI jaMjIre sivAya kazuM gumAva * : * vAnuM nathI. vAta sAcI nathI. prathama savAla e che ke temaNe meLavavAnuM zuM For Personal & Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 che? A ghanaghAra vargavigrahane aMte A zramajIvIone zuM maLavAnuM che? temaNe temanI jaMjIrA khAvAnI che ja nahi. e ja jIrAne pakaDI rAkhanArA hAtha mAtra addalavAnA che. emane krIthI e ja yaMtra calAvavAnAM che, e ja yaMtrAnI nIce pisAvAnuM che; kadAca thADI rAjI vadhu maLe, thADI chUTachATA vadhu maLe paNa tenI temaNe AkarI kiMmata paNa ApavAnI che. lAkhA milamajUrAnI AMkha mahI ghUme mRtyunI chApa zuM dIThI nahi ? enI cAmAM kAya pisAI rahI. meghANInI kavitAnI e paMktienI yathArthatA yaMtrAnI mAlikI badalI javAthI bhUsAI jatI nathI. . bhAratamAM jamInadArI che ja kAM? e jamInadArIne nAza Icche che. bhAratamAM jamInadArI kayAM che ? 80 TakA kheDUtA pAse mAtra traNathI pAMca ekara jamIna che. bAkInA 20 TakA pAse pAMcathI trIsa ekara jamIna che. paNu jamInadArInA atha evA karavAmAM Avye ke jenI pAse jamIna hoya te jamInadvAra. ane A jamInadArInI nAbUdI karI khetInuM sarakArIkaraNa karavA jatAM raziyAmAM eka karoDa kheDUtAne geALIe uDAvI dIdhAnA mAla sTelIne tenI iMgleMDanA vaDApradhAna cIla sAthenI mulAkAtamAM ekarAra karyAM che jyAre sAmyavAdI cIne tenAthI paNa AgaLa vadhIne traNa karAya cInAone gALIe vIMdhyA. ( Communist China by S. Chndra:shekhar). Ama jamInadArI nAbUdI karavAnA anUnamAM khetInI jANakArI(Knowhow)nA paNa nAza karI nAkhavAmAM AvyA. cIna ane raziyA Aje anAjanI achatathI pIDAya che tenAM bIjA kAraNAmAM A pazu eka kAraNa che, ke temanA vArasAgata khetIvijJAnanA nAza thaI gayA che. Memories of the world war Vol. IV By Wincent Churchil. For Personal & Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ khetI sudhAraNAnA nAdamAM jamInadArInI nAbUdInuM sUtra vahevAru te nathI paNa taddana beThuM che. khetI sudhAraNA mAnavI, pazu ane kudarata vaccenA gADha sahakAra vaDe ja thaI zake. mArkasa tamAma dharmasaMpradAyane khatama karavAmAM mAne che, kAraNa ke tene hiMduonA dharmanuM jJAna nathI. bhAratane dharma saMpradAye viSe paNa jJAna nathI. bhAratamAM 5 TakA maMdire nidhana che. bhaktonAM dAna ane pUjA vaDe ja e cAle che. je pAMca TakA pAse paise che te maMdire paNa yuropanA carcanI saMpattinI sarakhAmaNI pAse te garIba kahevAya.. bhAratanA dharmasaMpradAye kadI rAjakAraNamAM mAthuM mAratA nathI. rAjyasattAnI temanA tarapha hamezAM karaDI najara rahe che. temanI. saMpattine upaga paNa dhArmika ane sAMskRtika kAryomAM ja thAya che. rAjyasattAnAM ke mUDIdAranAM anyAyI kAryone dharmasattAe kadI mAnyatA ApI nathI. paNa samaye samaye virodha karyo che. sAmyavAdIe hiMdu prajAnA dharmonuM rahasya samajyA nathI, samajavAnI keziza paNa karI nathI. mAtra mAse kahyuM mATe dharmanA, dharmaguruonA ane dhArmika saMsthA enA duzmana banI beThA che. mArsanA daze siddhAMtanI yathArthatA tapAsIe (1) utpAdananAM sAdhane mUDIdAranA hAthamAMthI AMcakIne rAjyanI mAlikInAM thavAthI zoSaNa aTakI zake nahi. kAraNa ke A sAdhane. pAchaLa dhana ekatrita karavAnI lAlasA che ane mUDIdAra karatAM rAjyanA saramukhatyArene e lAlasA ochI hovAnuM kaI ja kAraNa nathI. kAraNa ke A saramukhatyAre koI vyaSi-munio nathI, mUDIdAre taraphanA dveSathI pIDAtA mAnavIo ja che. A siddhAMta ApaNA aparigrahanA siddhAMta pAse khUba vAmaNe lAge che. vArasA-haka nAbUda karavAthI lekenI vadhu kAma karavAnI icchA mArI jAya. mAnavasvabhAva badalI zakAtuM nathI. je pitAnA For Personal & Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 vArasadAre mATe paNa kamAvuM na hoya te bIjA leke mATe mANasa zA mATe mahenata kare ? (4 thI 11) tamAma siddhAMto saramukhatyArIne jaDabesalAka banAva vAnA ane mAnavIone mAnavI miTAvI daI pakSanA sattAdhArI enA manasvIpaNAnA gulAma banAvI devAnAM che. 'temanA je pagalAMone teo nezanAlijhama tarIke eTale ke rASTrIyakaraNa tarIke oLakhAve che te kharuM jotAM rASTrIyakaraNa nathI paNa sarakArIkaraNa che. sAmyavAdanI kUratA sAmyavAda mUDIvAdanA hAthamAMthI zoSaNa karavAnAM sAdhane ane zeSaNa karavAne adhikAra AMcakI levA mAge che, paNa e sAdhanene ane adhikArane nAza karavAne badale e pitAnA hAthamAM rAkhavA mAge che ane te pitAnA hAthamAM rahI zake mATe mUDIdAre karatAM te vadhu kura, vadhu hiMsaka ane vadhu amAnuSI bane che. sAmyavAdanI paNa dhananI amaryAda lAlasA sAmyavAdane paNa dhananI lAlasA che. sattAnI lAlasA che. je sAdhane vaDe e dhana meLavavA mAge che te sAdhane zoSaNa vinA kAma ApI zake tema nathI. eTale teNe paNa bIjI prajAonuM athavA pitAnI prajAnuM zoSaNa karavuM ja paDe che. bIjI prajAonuM zoSaNa thaI zake mATe pitAnI salAmatInA bahAne nIce paDezI rAjyanA sArvabhaumapaNane bhaMga karIne tyAM pitAnI pUtaLA sarakAre besADavA ane tenI sAme prajAkIya baLa thAya te pitAnAM lazkare tyAM mokalavAM paDe che. mArkasa varga-vigraha dvArA vargavihIna samAjaracanA karavA mAgate hatuM ane e rIte vizvazAMti sthApavAnI enI AzA haze. paraMtu hakIkatamAM te sAmyavAdamAM ja varga-varga vacce vigraha jAgI paDyo. Aje bane varganA sAmyavAdIe pitAnA kaTTA duzmana mUDIvAdIonI madada laIne paNa vidhI sAmyavAdIone nAza thAya te karavA sammata For Personal & Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 che. Ama banyuM tenI pAchaLa kAraNa eka ja cheH lAlasA. vadhu ne vadhu gavilAsanAM sAdhane meLavavAnI, vadhu ne vadhu sattA meLavavAnI pracaMDa lAlasA, vargavigrahathI phaMTAIne vizvavigraha tarapha A bane jUthane kheMcI rahI che. Akhare te A banne pakSe eka ja arthavyavasthAne DhAMcAmAMthI janmyAM che. zeSaNa ane hiMsA, anyAya ane julama e ja jenI jIvAdorI che, te pazcimanI yAMtrika arthavyavasthA. ' A arthavyavasthAne ja nAza karavAmAM na Ave tyAM sudhI vargavigraha cAlavAnA, je Akhare vizvavigrahamAM palaTAI jaze. A dharatInA paTa para vizvazAMti ane pazcimI yAMtrika arthavyavasthA eka sAthe rahI zake ja nahi. . kArla mArkasa jene rASTrIyakaraNa kahe che te kharI rIte rASTrIya karaNa che ja nahi. te te sarakArIkaraNa che. je mUDIdArI IjArAzAhI karatAM paNa vadhu khataranAka che. mAsa mUDIdArenAM vagarane ja nAza icache che, paNa e nAzanA bhaMgAra upara te khuda rAjyane ja mUDIdAra banAvavA mAge che, jene sAmyavAdIo state capitalism tarIke eLakhAve che. AmAMthI eka zakyatA evI che ke A state capitalismmAMthI sAmyavAdI saramukhatyAre lUMTaNavAda tarapha DhaLe. pitAnI prajAnA mUDIdArone lUMTIne, temane mArI nAkhIne pachI temane bIjAM rAjyanA mUDIdArane, dharmAcAryone lUMTI levAnI, mArI nAkhavAnI lAlasA thAya te mArkasanI vizvazAMtinI kalpanA vizvavigrahamAM pheravAI jAya. - cInanI sarahade vistAravALI lAlasA, tibeTanA dharmaguruo lAmAonI nidraya rikhAmaNI bharelI katala, bhArata uparanuM AkramaNa, raziyAnuM sarahadI rAjI uparanuM lazkarI dabANa ane tyAM pitAnI kaThapUtaLI sarakAre sthApI te rAjyanuM vepArI karAre dvArA zeSaNa - A badhA prasaMgo A mAnyatAne yathArtha nathI karAvatA? mUDIvAda zeSaNanI kaLA zIkhave che. duniyAne bhogavilAsa tarapha For Personal & Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 dhakele che. sAmyavAda hiMsA, zeSaNa, baLapUrvakanI lUMTa ane tiraskAra dvArA vizvazAMtine badale vizvavigrahanAM bIja ve che. kharuM rASTrIyakaraNa te bhAratanI prajAe ja karI jANyuM hatuM. enI arthavyavasthAne pAye ja rASTrIyekaraNane hate. utpAdananAM tamAma sAdhane, tamAma kArIgarothI mAlikInAM hatAM ane e sAghane pAchaLa temanI zramarUpI mUDI hatI. e evI jAduI mUDI hatI ke tene kugA thaI zake nahi, saMgraha paNa thaI zake nahi. bhAratane tyAgavAda be tUmaDAMne tarApe bhAratIya janatA pArTIe pitAnA kAryakramamAM gAMdhIvAdI samAjabhavAdanI jAherAta karI tyAre ghaNAne ema thayuM haze ke A vaLI gAMdhIvAda ane samAjavAdanuM saMkarIkaraNa kyAMthI AvyuM? kharI hakIkta e che ke kaI ja rAjadvArI pakSa pAse pitAne maulika, Arthika, sAmAjika ke rAjadvArI kAryakrama nathI, eTale tamAma pakSe sAmyavAdanA, samAjavAdanA ke mUDIvAdanA tUmaDe rAjakAraNane dariyA taravA mathe che. bhAratIya janatA pArTIe gAMdhIvAda ane samAjavAdarUpI be tumaDAMne tApa bAMdhIne rAjakAraNanA dariyAmAM jhaMpalAvyuM che. kharuM pUcho te gAMdhIvAda je koIvAda ja nathI. khuda gAMdhIjIe. paNa e do kadI karyo nathI. bhAratanI hajAre varasanI je vyavasthA aMgrejoe chinna-bhinna karI nAkhI hatI tene bhaMgAra bhege karI - goThavIne gAMdhIjIe bhAratathI janatA pAse mUkyo hato. temAM hajI "ghaNI kaDIo khUTatI hatI paNa samAjavAdanA pUramAM e jema tema -gehavAyele bhaMgAra pharIthI chinnabhinna thaI gaye. bhAratamAM ekamAtra hatuM tyAgavA - bhAratamAM mAtra eka ja vAra hatA ane e hato gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA upara racAyela "tyAgavAda." For Personal & Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ tot gAyA tamane binaupayAgI evI vastuo khAIne tamane khUba upayAgI evI vastuo, pAte khAya tenA karatAM aneka gaNI ApIne tyAganI bhAvanA zIkhave che. jaMgalA tamArI pAsethI mAtra rakSaNanI apekSA rAkhe che. badalAmAM. temanI pAse je kAMI che te tamAma jIvasRSTine samapI de che, manuSya sahita tamAma jIvA, jene je eie te laI jAva. jaMgale e asIma tyAganuM jvala ta dRSTAMta che. bhUmi tamArI tamAma gaDhI, nakAmI vastuone potAnAmAM samAvI le che. tamane joItI vastu vinA mUlye Ape che. eTalu ja nahi, peAtAnA peTALamAM je aDhaLaka saMpatti che te paNa tamane laI javA de che. e laI javA tame tenuM peTALa phADI nAkheA che, te paNa virAdhanA eka zabda elyA vinA te badhuM sahana karI le che ane sahana karatAM karatAM tamane ApyA ja kare che. dhaiyanI, sahanazIlatAnI, ane tyAganI AvI mUrti kayAMya jovA maLaze kharI ? mATe te hinduo pRthvIne mAtA' kahe che. A tamAma upakArAnA badalAmAM pRthvI eTaluM ja icche. che ke tenI chAtI upara caDIne loko pApAcaraNa na kare. tenAM ja bALakAnI katala karIne temanA leAhIthI tene navaDAve niha. jalAyA tamArI pAsethI eTalI ja apekSA rAkhe che ke tame temane abhaDAvA nahi, temanAmAM tamArA gadA jherI kacarA nAkhA nahi, temanI kudaratI gati avarodhIne temane sUkavI nAkhA nahi. maDhalAmAM bIjI koI ja apekSA vinA te samagra jIvasRSTine. jIvana samapI rahe che. manuSyA, pazu, pakSIo, prANIo, jIvaja Mtu, vRkSA, vanaspatio, sahune jIvana ane peASaNa ApatI divasa ne rAta vahetI jatI tamAma nadIe " tyAgamUti "A ja che ne ! kr A vizvamAM hiMduM prajAe hiMdu prajA tarIke potAnuM astitva jALavI rAkhavuM haze teA bhAratamAM eka ja vAdya raheze " tyAgavAda ' For Personal & Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 ane tyAgavAdano pAyAne kAryakrama cheH gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA." je bhAratanI prajA tyAgavAda svIkAraze ane tenA kAryakramane. amala karaze te bAkInA badhA vAda ziyALAnI jhAkaLanAM biMduonI. peThe sukAI jaze. tyAgavAdanI punaHpratiSThA karo paradezI vicArasaraNImAM pitAnI jAtane I beThelA lekene "tyAgavAda" zabda kadAca nahi game athavA te eka azakya Adarza jevuM lAgaze. paNa hiMdu samAjanuM mALakhuM tyAgavAda upara ja racAyeluM hatuM te eka hakIkata che. jema pANI e amUlya vastu hovA chatAM e jyAM sudhI jyAre joIe tyAre ane jeTaluM joIe teTaluM maLI zakatuM tyAre enuM mUlya ApaNe bhUlI gayA hatA. have jyAre ghaNA pradezamAM te vepAranI athavA rezananI cIja banI gaI tyAre te te pradezamAM tenA mUlyanI lekene jANakArI thavA lAgI che. te ja pramANe jyAre tyAgavAda prajAnA lehImAM maLI gaele. hate, hiMdu samAjanI racanA ja tyAganI bhAvanA upara racAyelI hatI tyAM sudhI keIne eno vicAra paNa na Avate. paraMtu paradezI vaicArika AkramaNe e vyavasthAne nabaLI pADI - teDI nAkhI. mUDIvAda, sAmyavAda ane samAjavAdanA tripAMkhIA dhasArAe tyAgavAdane abhaDA, saMpaDAvyuM ane deza aMdhAdhUMdhI, hiMsA ane gerakAyade kRtyathI asvastha, asthira banyo che, tyAre tyAgavAda samajavAnuM ane tenI punaHpratiSThA karavAnuM Avazyaka banyuM che. - hiMdu prajAnI varNavyavasthA ja tyAga upara racAI hatI. prajAnA brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudra ema cAra bhAga karavAmAM AvyA hatA. ane dareka varNane bAkInA traNa varNanA zreya arthe pitAnA svArthane tyAga karavAno hato. For Personal & Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 brAhmaNanI tyAgavRtti duniyAbharanI saMpatti eka hAtha karI levAnI pAzavI lAlasAe duniyAne aneka yuddhomAM lehI-tarabaLa karI che. vIsamI sadIe babbe lehIyALa vizvayuddhomAM kaDe mAnavIone ane seMkaDe abajanI saMpattine vinAza karyo che ane chatAM hajI vadhu maTA, vadhu bhayAnaka yuddha tarapha prajAe dhasI rahI che. AvuM kAMI na bane te mATe hiMdu saMskRtie prajAne cAra varNamAM vibhakta karI darekane tyAganI bhUmikA upara mUkI judAM judAM kAryonI sepaNa karI. brAhmaNe tamAma vidyAnA jANakAra hatA. je teo dunyavI bhAgavilAsanI tRpti mATe duniyA bharanI saMpatti upara Adhipatya jamAvavA temanI vidyAne upayoga kare te bAkInI tamAma prajAne hAla AjanI eziyA-AphrikAnI pachAta gaNAtI prajAo karatAM paNa vadhu bUrA thAya. paraMtu temaNe tyAganI bhAvanA keLavI. dharma, saMskRti ane jJAnanA pravAhathI prajAne taraboLa karavA Azrama bAMdhIne rahyA ane dharma, saMskRti tema ja jJAna pravAha prajAnA dareka staramAM pahoMcADatA gayA. vidyAnI para bAMdhIne beThA. - rAma, bhISma, karNa ane arjuna jevA aneka mahArathIone yuddhavidyA zIkhavanArA brAhmaNe ja hatA. temaNe dhAryuM heta te pite pRthvIpati banyA hatA. paraMtu temaNe pitAnI yuddhavidhAne upayoga -pRthvIpati banavA na karyo. kSatriyone vidyA zIkhavI. magadha sAmrAjyanA mahAamAtya, cANakya, vAlakezvaranA rAjabhavana jevA ke rIja roDanA "varSo jevA ke navI dilhInA trimUrti jevA mahelamAM na rahetAM eka bagIcAnA khUNAmAM parNakuTI bAMdhIne rahetA ane tyAMthI A mahAna sAmrAjyane vahIvaTa calAvatA. temaNe -dhAyuM heta te ApaNA rASTrapati bhavana karatAM paNa maTI mahelAtamAM rahyA heta ane kendranA ApaNA tamAma pradhAnanA pagAranA saravALA karatAM moTe pagAra ane vadhu sagavaDa laI zakyA hota. For Personal & Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 mULarAja solaMkIe gAmanA gAma brAhmaNane dakSiNamAM ApavA. mAMDyAM tyAre brAhmaNoe kahyuM, "amAre gAmane zuM karavAM che? amAre. dharma ya karavAne, prajAmAM vidyAne, dharma, saMskRtine phelAve. karavAne." AmanI sAme Aje cUMTaNInI TikiTa meLavavA aThavADiyAmAM traNa vakhata pakSapalaTa karanArA ane pradhAna thavAnI lAlace pakSapalaTe karI sarakAra teDanArA rAjadvArIo keTalA vAmaNuM, keTalA kaMgAla. lAge che? gujarAtanuM meTerA eTale lazkarI vidyApIDa. 13 mI sadInA e. vidyApIThanA AcArya samasta bhAratavarSamAM sahuthI zreSTha bANAvaLI. gaNAtA. alAuddIna khilajInAM jhaMjhAvAtI sainya dilhIthI dakSiNa sudhI. pharI vaLyAM. pATaNane bhasmIbhUta karyuM, paNa merA pAse A virATa sainya vAmaNuM banI gayuM. bhUDe parAjaya pAmI pAchuM pharyuM. A AcArya dhAryuM hota te pATaNanI gAdI hAtha na karI zakta? paNa temaNe mAtra vidyA pracAramAM ja saMtoSa mAnya. brAhmaNa varNa lAlasAne tyAga karI dharma, saMskRti ane vidyAne. pravAha vaheto rAkhe. AjIvikA mATe mAtra gurudakSiNa ane te paNa vidyAbhyAsa pUro karyA pachI ziSya pitAnI meLe Ape tenA upara ane gRhasthoe ApelA dAna upara ja AdhAra rAkhe. teo yuddhavidyA uparAMta kRSi, pazupAlana, vepAra-vANijya, zilpa, hunnara udyoga vagere aneka vidyAnA jANakAra hatA paNa e vidyA dvArA - dhana upArjana karavAnI lAlasA tyAgIne bIjA vargone e vidyA zIkha. vatA. e tyAga kaI nAnasUne na hate. balidAnanI mUti-kSatriya. " kSatrine bhAge AvyuM, tamAma lAlasAe tyAgIne prajAnuM rakSaNa karavAnuM kAma. cera-lUMTArA prajAne pIDe nahi, paradezI duzamane prajAne rajADe nahi te mATe hara ghaDI mAtane muThThImAM rAkhI sAvadha rahI prajAnuM, rakSaNa karavAnuM kAma. For Personal & Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zAMtine samaye dezane samRddha rAkhavA, khetI karavI ane prajA upara kAI paNa dizAethI Aphata Ave ke hathiyAra laI ghoDe caDI prajAnA rakSaNa mATe cAlI nIkaLavuM. are ! lagnanI cArImAM traNa pherA pharyAM hoya, cAthI thAya ane rADa paDe ke kUdIne lagnama'DapamAMthI bahAra Ave ane meAta sAme dhasI jAya; kAraNa ke e kSatriya che, gAbrAhmaNapratipALa che. gAya ane brAhmaNa eTale dhanA, saMskRtinA, vidyAnA * amRta-jharA. e jharA jo sukAI jAya teA pachI prajAnI hAlata zuM thAya ? A kSatriyAe dhAyu... hAya tA prajAne lUTI nIceAvI lIdhI hota. paNa nA, lUlUMTanA mAla karatAM prajAnuM gAbrAhmaNu ane strIonuM rakSaNa karatAM karatAM meLaveluM mRtyu temane vadhu mIThuM lAgatuM hatuM. lagnanI cArImAMthI saMsAra mANavA mahAbaLezvaranI zItala TekarIone * badale meAtanA medAnamAM dhasI janArAonI tyAgavRtti kevI pramaLa haze ? e mAtra baLavAna na hatA, buddhizALI paNa hatA. paraMtu e * aLabuddhi, temaNe karoDA kamAvA karatAM karADapationuM rakSaNa karavA mATe vAparavAnuM vadhAre ucita mAnyuM. temanA hAthamAM sattA hatI. teo dhAre te vepAramAM jhukAvIne paNa mAletujAra thaI zakatA hatA, paNa te jANatA hatA ke jenA rAjA vepArI tenI prajA bhikhArI. eTale e lAlasA paNa temaNe tyAgI. sattAnA jore teo zudronuM, temanI kArIgarI ane hunnara udyoganA lAbha mAtra peAtA mATe meLavIne (jema Aje udyogAnuM Nationalisation karIne rAjyalAbha meLave che tema) paNa samRddhi meLavI zakata, paNa e tamAma lAlasA tyAgIne samarpaNunI mUrti samA e gAbrAhmaNa pratipALa ane mAtanA AAka khanI rahyA hatA. . temane kare|Dapati banavA karatAM kesariyAM karavAM gamatAM. " jayazikharane cheDI mAre pakSe AvI jAva te gujarAtanuM aDadhuM rAjya ApuM." evA , bhuvaDanA sa MdezAne tiraskArI; dezanI, rAjyanI ane rAjavInI vaphAdArIne vaLagI rahI meAta sAthe khAya bhIDanAra sUrapALanA tyAganA vicAra tA karA ? vicAra kaye tamane tenI kalpanA nahi Ave. AjanA tamArA For Personal & Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 cUMTaNInI TikiTa mATe paNa aThavADiyAmAM traNa vakhata pakSapalaTa karatA rAjyadhArIo sAthe, abajapationI AMkhane IzAre nAcatA pradhAne sAthe, ke je game tevA rASTravirodhI, saMskRtividhI, dharmavirodhI ane duSTa IrAdAvALA TharAnI tarapheNamAM AMgaLI UMcI nahi karIe te AvatI cUMTaNImAM TikiTa nahi maLe evA bhayathI tharatharatA rAjadvArIo sAthe sarakhAve tyAre ja sUrapALanA tyAganI bhavyatAnI kAMIka jhAMkhI thaI zake. brAhmaNe tyAga-sUti hatA te kSatriye tyAga ane balidAnanI paNa mUrti hatA. jagatane tAta kheDUta sahu prathama vaizya che kheDUta. kheDUta dhAre te prajAne bhUkhe mArI zake. e dhAre te samAjane aMdhAdhuMdhImAM pheMkI zake. pazcimane kheDUta kAM te zeSaNara che athavA zoSaNakherone ejanTa che. eNe AjanA vijJAnanI madadathI khetIne lUMTanuM hathiyAra banAvyuM che. : bhAratane kheDUta Aje paNa vizvamAM sahuthI vadhu kuzaLa che. eNe dhAryuM hota to potAnA mATe ghaNA lAbha prApta karyA hatA paNa teNe zeSaNakhera thavAne badale tyAgavRtti dAkhavI jagatanA tAtanuM biruda meLavavAnuM vadhu ucita mAnyuM. AgajharatA tApamAM, kaDakaDatI ThaMDImAM, anargaLa varasAdamAM ke jhaMjhAvAtI pavananI jhApaTe ane dhULanI DamarIo vacce ke ghora aMdhArI rAtamAM hiMsaka pazuonI DaNaka vacce e prajAne khavaDAvavA anAja ugADavA kamara kasIne maMDyo ja rahe che. khetIne eNe kamANInuM sAdhana na mAnatAM yajJa tarIke svIkArI. kheDUta je khetI pAchaLanI ya-bhAvanAne ThukarAvI naphAkherInuM sAdhana banAvavA lalacAya te zuM thAya, te ApaNe AjanI sthiti kahI Ape che. khetInA vaNalakhyA kAyadAnI maryAdAmAM AjanI khetIne samAvI zakAya tema nathI. For Personal & Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 - dhamanI maryAdAmAM rahetA , vaine dharma vepAra karIne rASTranI samRddhi vadhAravAne. vepAranAM mULa khetImAM che. vaine tyAga paNa kyAM che hate? teo temanI maryAdAnI bahAra jAya te zuM thAya te AjanA karelpationI pravRtti ja ApaNane kahI de che. vairUnA dhaMdhA upara hiMdu dharme maryAdA mUkI che. amuka dhaMdhA je nAnA utpAdakonA hAthamAMthI zrImaMta vaizyanA hAthamAM jAya te prajAnA zeSaNanI, duHkhanI, mAnasika taMgInI kaI maryAdA ja na rahe. kAraNa ke paisAnA jore e amuka jIvanajarUriyAtanI cIjonA saMgharA karIne prajAne nIcavI zake. mATe te tela, ghIne vepAra karavAnI vaizyane manAI hatI. dUdhane te vepAra karavAnI ja manAI hatI. vai A traNe dhaMdhAmAMthI mabalakha paise maLI zake che te sArI rIte jANe zake eTalA buddhimAna hatA paNa temaNe tyAgavRtti dAkhavI. AvA aneka dhaMdhAmAM hastakSepa na karyo. - tyAgavRtti tajIne hiMdu dharmanI maryAdAo teDIne jyAre temaNe A kSetramAM praveza karyo tyAre dUdha, ghI, tela, goLa vagere kSetre prajAnI yAtanA keTalI vakaratI jAya che tenuM varNana karavAnI jarUra che kharI? ve hiMdu dharmazAnI maryAdAmAM rahIne paNa kareDo ane abajo rUpiyA kamAI zaktA e emanI buddhine pratApa hatuM. gujarAtanA zreSThIonI hUMDIo cheka yuropamAM svIkArAtI. temanI buddhi ane paisAnA jere teo samAjamAM ghaNI avyavasthA pedA karI zakyA hota, jema AjanA deza-videzanA karoDapatio ane abajapatio kare che tema. paNa nA! temaNe temanA bhega-vilAsanI lAlasAo upara aMkuza rAkhI pitAnAM nANuMne samAjamAM zreya artho tyAga karavAmAM kRtakRtyatA mAnI. bhAratamAM jeTalAM vAva, kUvA, taLAva, maMdira, maTha, pAThazALAo, annakSetre, sadAvrata, dharmazALAo, pANInI paraba, pAMjarApoLa vagere che tevAM ane teTalAM duniyAnA keI bhAgamAM te batAve ! For Personal & Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 A tamAma dena mukhyatve ApaNA venI ja che ne! je samAja pAsethI temaNe e ghana meLavyuM te samAjane caraNe pAchuM dharI dIdhu. samAja pAsethI meLavelI saMpatti samAjane pAchI dharavA pAchaLa paNa temanI vahevAruM buddhi hatI. " bhAmAzAe dhAryuM hota te pitAnI saMpattinA baLe e akabarane pakSe jaIne mevADane sUbe banI zakyo hota. paNa teNe pitAnI sarva saMpatti rANA pratApane caraNe dharI dIdhI, pitA mATe garIbI svIkArI e tyAga zuM nAnasUne hate? bhAratanA gAmaDe-gAmaDe AvA nAnA-moTA bhAmAzAo pAktA. | sarakhAmaNI kare A bhAmAzAonI pelA vizvanA abajapatienI sAthe; jeo duzmana-dezane paNa hathiyAra vecI Ave che, nAnAM nAnAM rAjyanAM pradhAnamaMDaLane ja kharIdI le che, ane vizva upara matane varasAda varasAvanArAM sAdhane phelAvatA rahI dhananA DhagalA bhegA kare che, ane ApaNA bhAmAzAone lAkha lAkha vaMdana karavA tamAruM mana talapApaDa thaI jaze. teo temanA tyAga ane dAnavRttine kAraNe mAnane pAtra hatA. AjanI hiMsaka ane zeSaka arthavyavasthAe temane prajAmAM tiraskRta banAvyA che. samAjanI AdhArazilA-zadro - zudra eTale harijana nahi. zuddha zabda paNa halako nathI. zuddha eTale tamAma kAcI cIjomAMthI jIvana upagI cIjo banAvanAra kArIgara. zudro dhAre te samasta prajAnI tamAma pravRttio khaMbhita karI nAkhe. e rASTrane muzkelImAM paNa mUkI zake. paNa tamAma svAthI lAlasAe tyAgIne temaNe prajAnI sevAo ja karI che. keI ema kahe ke zadro traNa varSanI sevA kare che te te bhUla che. zuddha cAre vaNanI sevA mAnava-dharmanI ane mAnava sevAnI vAta karanArA Aje A bhA. 3-8 For Personal & Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zUdranA amuka bhAganuM zeASaNa kare che. amukane haDadhUta kare che ane amukanA potAnA svAthI hita mATe upayoga kare che. zUdro sevAbhAvathI kAma kare tyAre ja brAhmaNeAnAM tamAma yajJa, kAryo saMbhavita bane; kSatriya, vaizya ane zUdro tyAgabhAvanAthI lAlasArahita thaIne sevAthe kAma kare te ja samRddha khetI zakaya bane, te ja kSatriye prajAnuM rakSaNa karI zake, vaizya vepAra karI zake. vaizyA dvArA thayelAM vAva, kUvA, taLAvA, ma'dviA, pAThazALAo, sadAvrate, annakSetro vagere samAjane upayegI tamAma pravRttio jo zUdroe tyAgavRddhi svIkArI na heAta te zakaya banI na hota; te bhAratanAM zilpa, sthApatya, caityA jagaprasiddha banyAM na heAta. zUdronI tyAgavRttine, saMtoSavRttine, sevAvRttine sImA ja na hatI. temaNe pote mAtra peTa bharavA mATe nahiM, zrIma'ta thavA mATe paNa nahi, paNa rASTrane mATe peAtAnAM ejArI calAvatAM calAvatAM bhajanAnA lalakArathI vAtAvaraNane gAjatuM rAkhyuM hatu. A pramANe AkhI samAjavyavasthA tyAgavAda upara racAyelI hatI. tyAgavAda e ja bhAratanA sAcA vAda che. kesarIAnI kathAe ane gAmaDe gAmaDe UbhelA pALiyA A tyAgavAdanuM sarjana che. pavitra dharmagraMthA pAchaLa paNa tyAgavAda jhaLahuLe che. jyAM sudhI pazcimI saMskRtinuM AkramaNa na AvyuM ane mUDIvAde, sAmyavAde ane samAjavAde tyAgavAdane abhaDAvye nahi tyAM sudhI hiMdu prajAmAM tyAgavAda gUMthAI gayA hatA. tyAga e gauravanA, mAnanA viSaya hatA. tyAgavAdane videzI vicAradhArAe, videzI saMskRtie, videzI athavyavasthAe abhaDAvyA che eTale have tyAga evakUphImAM khape che. Azrama-vyavasthAmAM paNa tyAganI pradhAnatA hiMdu prajAnI AzramavyavasthA paNa tyAgavAda upara racAyelI hatI. 25 varasa sudhI akhaMDa brahmacarya pALI vidyAbhyAsa karavA. 25 thI 50 varasa sudhI gRhasthAzramI banI, brAhmaNAe dhama ane vidyApracAra karavA, kSatriyAe prajAnu' rakSaNa karavuM; vaizyAe vepAravANijya vaDe For Personal & Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 rASTrane samRddha karavuM ane zuddhoe traNe vaNe pitAne soMpavAmAM AvelI javAbadArI saraLatAthI upADI zake te mATe sevAbhAve temane madada karavI. 50 varasathI 75 varasanI uMmara sudhI vAnaprasthAzramamAM rahI saMsAranI sarva kAmanAone tyAga karI IzvarAbhimukha banavA prayatna kare ane samAja-sevA karavI. pitAnA jJAna ane anubhavane prajAne lAbha Apa, ane 75 varasanI uMmara thAya eTale saMnyAsAzramamAM pravezI, gharabAra, kuTuMba-kabIlA, sagAMsnehI sarvane tyAga karI jaMgalamAM jaI rahevuM. ane jaMgalanAM phaLa-phaLAdi vaDe athavA bhikSA mAgIne peTa bharavuM. ane Izvarabhajana, japa-tapamAM bAkInA divase vitAvavA. moTA camarabaMdhI rAjavIo paNa rAjapATa cheDI jaMgalamAM jaI bhikSA vaDe peTa bharatA. Ama Azrama-vyavasthAmAM tyAga kendrasthAne hate. sAdhusaMta-munibhagavatenA tyAganI te vAta ja zI karavI? hiMdudharma ja e dharma che ke jenA sAdhusaMta kaThora saMyama pALI aparigrahavrata dhArI tyAgamaya jIvana gALe che. jeo pote jyAM rahetA hoya te jagA sAthe paNa meha, mamatA na baMdhAya mATe roja pharatA ja rahe che. mAtra comAsAnA cAra mahinA ja eka sthaLe sthira rahe che, ane A cAra mahinAmAM paNa teo prajAne dharmanuM jJAna ApavA keTale kaThora parizrama karatA hoya che! ApaNe sAdhuonAM A kaThora tapa, saMyama ane aparigrahanI sAme, khristI dharmanA pAdarIo juoH nathI aparigraha, nathI saMyama. dArU, mAMsAhAra ane bhegavilAsamAM ja racyA-pacyA rahe che. vizvamAM sevAnA nAme vigraho saLagAve che. AsAma ene tAjo ja dAkhale che. - hiMdu prajAe saMsAranAM ane dharmanAM sarva kAryo phaLanI IcachArahita thaIne karavAnAM hoya che. yajJa, japa, tapa dAna vagere paNa phaLanI IrachArahita karavAmAM Ave che, ane te karyA pachI tenuM je phaLa hoya te Izvarane caraNe dharI devAmAM Ave che. Ama janmathI maraNa paryata hiMdu saMskRtie tyAga ane aparigrahane ja zreSTha mAnela che. For Personal & Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jyAre bhAratanI sarahadanI pele pAra janmelA mUDIvAda, sAmyavAda ke samAjavAdamAM mAtra svArthavRtti, parigraha ane hiMsA tema ja zeSaNakherI rahelAM che. e traNe vAdonA baMdhAraNamAM ja hiMsA ane zoSaNakhorI rahelAM che. A zeSaNakhorI ane samasta vizvanI sarva saMpattinA mAlika banI javAnI rAkSasI AkAMkSAe ja ApaNe banne vizvayuddho jayAM che, ane e bannethI paNa vadhAre bhayaMkara trIjA vizvavigraha tarapha ApaNe ghasaDAI rahyA chIe. tyAga e prajAonA lehImAM ja nathI. eTale trIju vizvayuddha anivArya che. paNa je AvI rahelA aNuyuddha ane lesara kiraNe vaDe laDAnAra mahAbhayAnaka yuddhathI je bacavuM hoya te bhArate tyAgavAdanI puna:pratiSThA karavI ja joIe. ane tene amala gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSAnA kAryakrama dvArA ja thaI zake. bhAratathI A thaI zake tema che. kAraNa ke, tenA lehImAM tene lAkha varasane vAraso che. ApaNe ApaNA hAthe ja je varNa-vyavasthA ane AzramavyavasthA teDI na hota ane tyAgavAdane mUDIvAda, sAmyavAda ane samAjavAdathI abhaDA na hatA te vRddhonI je yAdavAsthaLI je dilhImAM joI, ane rAjyanA pATanagaramAM joIe chIe, e duHkhada prasaMga prApta thaye na heta. mUDIvAda, sAmyavAda ane samAjavAdane dharma sAthe nisbata nathI. sAmyavAda ane samAjavAda dharmane tiraskAre che. mUDIvAda tene tiraskAra, nathI, paNa pitAnAM dukRtyamAM tene hastakSepa karavA devA taiyAra nathI. hiMdu prajA pitAnA dareka kAryane dharmanI kasoTI upara mUkIne cAlatI. veda ane jaina dharma kAma, krodha, lebha, meha, mada, matsara, Ila saMgrahakhorI-e tamAmane tyAgI tamAma lAlasAmAMthI mukta rahI ahiMsA, aparigraha ane anukaMpAvRtti dvArA sukhazAMti meLavavA zIkhave che. AvA dharmane droha karavAthI hiMdu prajAne kAMI lAbha maLe nahi. For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 aizvaryAnI samatulA jaLavAI rahe e mATe hiMduprajAnA dharmoe AvakanA chaThThA bhAgathI vadhu kara lenAra rAjAone cera kahyA che ane temane rAjagAdI uparathI uThADI mUkavAnI salAha paNa ApI che. eTaluM ja nahi, tamAma rAjavIoe ane zrImatee amuka samayane aMtare pitAnI tamAma saMpatti prajAnI vacce luMTAvI devAnI AjJA ApI che. sAmyavAda ane hiMdu prajAnA tyAgavAda vacce A eka moTo - taphAvata che. eka khUnAmarakI dvArA lUMTI levAne Adeza Ape che, bIjo premapUrvaka pitAnI IcchAthI samarpaNa karI devAnuM zIkhavIne mekSamArge caDAve che. mUDIvAda, sAmyavAda ane samAjavAda, e kAma, krodha, lobha, meha, mada, matsara, IrSA, vera, saMgharAkhorI ane lAlasAthI khadabade che. A tamAma dUSaNe duHkhanA dAvAnaLa jevAM che ane tene adhegatimAM nAkhanArAM che. - hiMdu prajAne tyAgavAda e tamAma durNane tyAgavAnuM te kahe che, paNa tamAma zubha karmonAM phaLa paNa tyAgIne Izvarane samarpaNa karavAnuM kahe che jethI aMte mokSamArge prayANa thaI zake. upasaMhAra majurIrUpI mUDInuM lIlAma mUDIvAdanI AdhArazilA ja zeSaNa che. utpAdananAM navAM yAMtrika sAdhane upara e pitAne kAbU rAkhe eTaluM pUratuM nathI. e cAlu rAkhavA mATe pitAnI mUDI uparAMta majUronI majUrIrUpI mUDI paNa joIe. ane e mUDI ochAmAM ochI kiMmate paDAvI levI joIe. mANasa jyAre cAre bAjuthI mUMjhAya che, tene bIje kaI AdhAra nathI rahe tyAre ja te pitAnA makAna, dAgInA ke jamIna athavA pazurUpI mUDI vece che. A majUre potAnI majUrIrUpI mUDI vecavA nIkaLyA te pahelAM teo te mUDI pitAnAM nAnAM utpAdaka For Personal & Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhanAmAM lagADatA. temAMthI je mAla banate tenA upara tene pitAne adhikAra hatuM ane te mAlanI AvakamAMthI te potAnuM gujarAna calAvatA. A mUDIdAra vage sattAnI sahAyathI temanAM sAdhane sthagita karI dIdhAM. temanA mAlamAMthI temane naphAne badale nukasAna thAya evAM pagalAM. levaDAvyAM. eTale Akhare gujarAna calAvavA A nAnA kArIgarone pitAnI majUrIrUpI mUDI, mUDIdArane vecavAnI pharaja paDI. have teo je utpAdana kare tenA upara temane kaI adhikAra na hatuM. teo mAtra temanI majUrInI vecANa kiMmatanA dhaNI hatA. ' jema vecanArA vadhAre tema vecANanI vastunI vecANa kiMmata ochI Upaje. kArIgarenA ati moTA vargane bekAra banAvI temanI majUrIrUpI mUDI vecavAnI pharaja paDe tevI sthiti pedA karanArA mAlikane joIe tenA karatAM vadhu mUDI vecAvA Ave tyAre kudaratI , rIte ja tene bhAva nIce belAya. Ama majurone ochI kiMmate pitAnI mUDI vecavAnI pharaja paDI ane temanuM zeSaNathavAnuM zarU thayuM. igleMDamAM baLavo kema na tha? IgleMDa ane bIjA yAMtrika udyogIkaraNa tarapha AgaLa dhapatAM pazcimI rAjya pAse pitAnA udyoga mATe kAco mAla sastA bhAve paDAvI levA ane pitAne taiyAra mAla UMcA bhAve levAnI pharaja pADavA mATe saMsthAne hatAM. eTale temane tyAM majUra ane mAlike vacce cakamaka jharatI chatAM teo pitAnA majUronI mUDIthI vadhu kiMmata ApI zakatA-(vadhu rejI) eTale kAla mArkasanI je mAnyatA hatI ke A rAjyamAM prathama baLavo thaze te sadaMtara kheTI paDI. bhAratanuM be dizAethI zeSaNa.. bhAratamAM mUDIvAda aMgrejo lAvyA paNa bhArata pite ja aMgrejonuM saMsthAna banI gayuM hatuM, eTale bhAratIya mUDIvAde te pitAnI prajAne ja lUMTavA sivAya bIjo vikalpa hate ja nahi. bhAratane nasIbe be dizAethI lUMTAvuM paDatuM. yupI mUDIvAda taraphathI ane dezI mUDIvAda. For Personal & Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 taraphathI. pariNAme majUrImAM asaMteSa vadhyA. jamazedapura ane su'baInI milemAM 1928mAM sAmAnya haDatALa paDI, je ATha mahinA cAlI. mUDIvAdI mAnasanI krUratA Akhare majUrInI hAlatanI tapAsa karavA sarakAre eka kamiTI nImI. A kamiTI samakSa eka milamAlike ApelI jubAnImAM traNa praznonA javAbathI mUDIvAdI mAnasanI krUratA uparathI paDado khullA thaI jAya che. kamiTInA pramukhe milamAlikane pUchyuM', kk tamArA majUrA rAja zuM khAya che? '' milamAlike kahyuM, " juvAranA roTalA ane caTaNI." pramukha : temane khIjA koI vadhArAnA pASaNanI jarUra kharI ke nahI ? " (6 milamAlika : " juvAramAM tamAma poSaNa maLI zake che." HH tr pramukha : " paNa majUrone khAvAmAM koI vividhatA joIe ke nahi ? temane koI vAra khIjI sArI cIja khAvAnuM mana na thAya ?" milamAlika : 9 majUrAe haMmezAM peAtAnI icchA upara kAbU rAkhavA joIe.' svataMtratA maLyA pachI majUrIne vadhu rAjI maLe tevA ghaNA kAyadA thayA che, chatAM majUrAne rakSaNa maLyuM nathI. pagAramAM je kAMI vadhu maLe che te dArU ane jugAramAM jhuMTavAi jAya che ane vadhatI meghavArInA kharacane teo pahoMcI vaLI zakatA nathI. uparAMta ApaNI pAse zeSaNa mATe saMsthAnA na hovAthI jo kArakhAnAMo cAlu rAkhavAM hoya ta samasta prajAnuM zeSaNa vividha mArgo dvArA karavuM ja paDe che ane majUra paNa prajAnA ja eka bhAga hAvAthI temanuM zeSaNa cAlu ja che. bIjA hAtha uparathI mAliko phariyAda kare che ke majUrA vadhu pagAra mAge che paNa badalAmAM pUruM kAma ApatA nathI. jo ke ApaNe temane ema pUchI zakIe ke tame tenI majUrIrUpI je mUDI kharIde che! tenI vAjabI kiMmata Ape che kharA ? vAjabI eTale vadhu nahi For Personal & Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 tA temanA rAjinA kharacane pahoMcI vaLIne kaMIka bacAvI zake eTalI, temanAM gharanAM strI-bALakone paNa potAnI majUrIrUpI mUDInuM lIlAma na karavuM paDe ane puruSonI AvakamAMthI ja AkhA kuTuMbanuM gujarAna cAlI zake eTalI ka"mata tA hAvI joIe, je nathI. ane majUrA pUruM kAma nathI ApatA te phariyAda sAcI mAnIe te paNa kAma pUruM na ApavAnAM be kAraNa hoI zake ( 1 ) temane nItimattA ane pharajanuM jJAna ApavAmAM AvatuM nathI paNa majUra-AgevAnA ane ghaNI vakhata kahevAtA samAjavAdI pradhAna taraphathI paNa temanI lAgaNIo mAlika viruddha uzkerAelI rAkhIne temanAmAM irSAvRtti jAgrata karavAmAM Ave che athavA ( 2 ) teo divase divase zArIrika azakta banatA jAya che. * rezananuM saDeluM anAja athavA khullA ajAranuM hAIbrIDanuM sattvahIna anAja, pazcimI rASTromAM ArogyanI ane zuddhatAnI kasoTI upara bilakula TakI zake nahi evAM sintheTika dUdha ane ghI ane te paNa ati alpa pramANamAM, jatunAzaka davAonI anAjamAM rahI jatI dhImI jherI asarathI manuSyanI harAI jatI zakti, avAjo ane huvAnA pradUSaNathI bhAMgI paDatA jJAnataMtu, jugArathI, dArUthI, Arthika bhI'sane kAraNe tema ja chAtIe chAtI bhIMsAya evI giradImAM rAja methI traNa kalAka musApharIthI zarIranA snAyuo ane hADakAMonuM kamajora thatA javuM....A tamAma kAraNeAe dina-pratidina azakta banatA majUrA pUruM kAma na Ape te e vAMka emanA nathI paNa evI paristhiti pedA karanArA mUDIdAro, meTA udyogapatie peAte che. teo A sthiti na sudhAre tA majUro hajI vadhu azakta thaze. enuM pariNAma te| prajAe ja bhAgavavuM paDaze. kAraNa ke, jema utpAdana ochuM thaze tema utpAdana-kharaca vadhaze ane ApaNI pAse zeSaNu mATe saMsthAnA nahAvAthI e mAMghAM banatAM utpAdanane kharacanA bejo ApaNI ja prajAne mAthe paDaze. For Personal & Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 sAmyavAdamAM paNa majUranuM zeSaNa sAmyavAdane siddhAMta e che ke majUroe ochAmAM ochuM kAma karIne vadhumAM vadhu rajI meLavavI joIe. paNa vadhu pagAranA badalAmAM temaNe pitAnI svataMtratA gumAvI dIdhI che ane jema ochuM kAma ane vadhu pagAra tema utpAdana kharaca vadhAre. utpAdana-kharaca vadhe tema mAla meM thAya ane mAla meM thAya tema jIvanakharaca vadhe. eTale sAmyavAdamAM paNa saravALe majUrone lAbha nahi. uparAMta jema utpAdana vadhAre tema bahAranI duniyAmAM e UMcA bhAvane mAla vecave paravaDe nahi. mATe teNe paNa tamAma prajAonI svataMtratAnI ghoSaNA karavA chatAM saMsthAne meLavavA ja joIe. raziyAe pitAnAM paDozI rAjya upara lazkarI kahI zakAya evA evA aMkuza jamAvavA uparAMta Arthika saMkuza paNa nathI meLavyuM? ane aphaghAnistAna taraphanI enI AgekUca paNa tene potAnuM saMsthAna banAvavA mATe nathI ? - cIna paNa pitAnI sarahada uparanAM rAjyane pitAnAM navA prakAranAM saMsthAne banAvavA nathI maLatuM? samAjavAdamAM paNa e ja sthiti " samAjavAdIo mAne che ke - majUromAM naphAnI samAna vaheMcaNI thavI joIe. paNa je utpAdananAM sAdhane upara tamAre aMkuza na hoya te samAjavAdIone paNa paNa kAM te majUranuM, kAM te samagra prajAnuM zoSaNa karavuM paDaze athavA bIjA vikalparUpe navAM saMsthAnanI * zidhamAM nIkaLavuM paDaze. jenuM pariNAma vizvayuddha ja Ave, e babbe vakhata sAbita thaI cUkelI hakIkta che. majUre nahIM, paNa kArIgare jyAre bhAratIya saMskRti ema mAne che ke nAnI nahi paNa utpAdita mAlanI samAna vaheMcaNI thavI joIe, majUrI rUpI mUDInuM vecANa na thavuM joIe. paNa te mUDI udita mAlane mAlika tene - utpAdaka pite have joIe. For Personal & Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ApaNe tyAM majUro nahi paNa svataMtra kArIgarI hatA. temanuM zASaNa karanAra koi mAlika na hatA. utpAdita thayelA mAla te utpAdana - karanArAonA zrama ane sUjha mujaba yagya rIte vaheMcAI jatA. khetaramAM paNa mUDIvAdI, samAjavAdI ane sAmyavAdI vyavasthAe khetamajuronI rAjI paisAmAM kharIdIne muzkelI pedA karI, bhAratIya saMskRtimAM khetaramAM kAma karanArAonI majUrIrUpI mUDImAM utpAdita thayelA mAlanI vaheMcaNI thatI. dareka kArIgarane ane bIjA zrama karanArAone khetaramAM pedA thayelA mAlamAMthI bhAga maLatA. e vadhu sArI vyavasthA hatI. tenAthI mAMghavArI, phugAvA ane bhraSTAcArane avakAza ja na rahete. khanIja saMpattinI mAlikI konI? eka bIjo navA muddo paNa vicAravA jevA che. izvare manuSyane pANI, vrukSA ane pazuothI mAMDI vividha khanIja padArtho rUpI aDhaLaka saMpatti ApI che. je je pradezamAM e saMpatti hAya te saMpattinI mAlika rAjasattA nahi paNa prajA che. rAjasattAne tenA pAtAnI marajI pramANe upayoga karavAnI, mUDIdArone te khodI kADhavAne ijArA ApavAnI, tenA jarUriyAta na hAya evAM kAryomAM durvyaya karavAnI ke durvyaya karavA devAnA adhikAra kharI ? e saMpattione maryAdA bahAra khAdI kADhIne tenA vinAzaka hathiyArAmAM upayAga karavA, zeSaNa-kAryomAM upayoga karavA, ane temAMthI thatA makhalakha naphA rAjyanI athavA ene ijArA lenArA mUDIdAronI tijorImAM jamA thavA devA e nyAyI ane salAhabhayu che. kharuM ? enI mAlikI tA samagra prajAnI che. e ja prajAne temanI ja saMpatti vaTe lU'TavI, kudaratI saMpattinA kSaya ka` javA ane vizvazAMtine jokhamamAM mUkavI emAM keTalu' DahApaNa che, keTalA nyAya che e vizvanA DAhyA puruSoe vicAravAnA samaya pAkI gayA che. jo khanIja saMpattie, jevI ke leDuM, Dijhala, kolasA, elyuminiyama, tAMbu vagerene prajAnI mAlikInI TharAvI rAjasattA ke mUDI For Personal & Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 dAronI mAlikI nAbUda karavAmAM Ave te vizvayuddhanA bhaya kadAca.. hamezane mATe TaLI jAya. khanIja sa pattinA durvyaya aTakAvA ja jema pANI, mATI, retI vagere prajA potAnI jarUriyAta pUratI ja makta vApare che kAraNa ke, e temanI mAlikInI che. te ja pramANe bIjI tamAma khanIja saMpatti paNa prajAnI mAlikInI che. prajA pAte te mATInI mAphaka khAdI laI jaI zake nahi, paNa eka evI prajAkIya saMsthA hovI joIe je prajAnI jarUriyAta pUratI ja e sa'patti khAde ane e khAdavAnA je kharca AvyA hAya te caDAvIne prajAne Ape. tenI nikAsa paNa tyAre ja thAya jyAre tenA badalAmAM ApaNane ApaNe tyAM na thatI khanIja sapatti khIjA dezamAM thatI hoya tyAM temanI sAthe vinimayanA dheAraNe Apa-le thaI zake. AvI koI vyavasthA vicAravAmAM nahi Ave te vizvanA cADAka sattA ane dhanabhUkhyA, lAlasAnA gulAme A prajAnI tamAma khanIja sapattine nAza karI nAkhaze. A vyavasthAnI je koI pahela karI zake teA bhArata ja karI zake. kAraNa ke hiMdu tattvajJAna lAlasAtyAga, aparigraha ane ahiMsA upara ja racAyuM che. thADAka dhanabhUkhyA ane sattAbhUkhyA mAnavIone hAthe sa'pUrNa rIte peAtAnI mAlikInI izvaradatta sapattinA nAza tha aTakAvavA ane tema karIne bhaviSyanI peDhIne dArUNa praznonA lega thatA `bacAvavA jagatanI prajAe kaTiSaddha thaze kharI ? * kA mAse kahyuM hatuM ke Prolet rians of the world unite you have nothing lose but your Chains e kheDhu hatuM. Aje vizvanI prajAne ema kahI zakAya ke People of the world unite you have nothing to save except your natural wealth culture: and humanity from complete destruction. * For Personal & Private Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ A yuganu sarvocca pAkhaMDa leAkazAhInA maheArA nIce ! je leAkazAhInA guNa gAtAM bhAratamAM koIne hajI thAka lAgyuM nathI; jenAM AvatAM jatAM atyaMta bhayakara aniSTa tarapha hajI koInI najara paDI nathI; je prayAga satra dharAra niSphaLa gayA che te leAkazAhI zuM che te jANe! che ? te te mahAbhaya kara pAkha'DI mANasAnA eka ToLAnuM; suMdara majAnuM maheAruM che. jenAthI sahune ThagIne lUTI zakAya che. ahI ja vAMce, amerikana patrakAra vekTara vipamenanA zabda... [bhUmiputra tA. 6-6-76 mAMthI ] " leAkazAhImAM bahumatInI icchAne sarvoparI mAnavAmAM Ave che. bahumatIne jANe kAyadAnuM koI baMdhana nathI. kema ke e peAte ja kAyadA ghaDe che. sAcuM zuM ? ane kheATu' zuM? te viSe aMtima niNa ya tenA ja gaNAya che. pararaMtu tArkika dRSTie ane vyavahAramAM A siddhAnta ekahaththu sattAvALA rAjyane janma ApyA che. amaryAda ApakhudInI te eka Adhunika AvRtti che. tene mATe gAdI uparane vArasahu sAbita karavA paDatA nathI athavA koI lazkarI vijaya paNa meLavavA paDatA nathI. lokonI bahumatInA jore te ApAApa tamane maLI jAya che. ApaNA jamAnAnuM A eka sarvocca pAkhaMDa che, je leAkazAhInuM maheruM paherIne phare che. -5. zrI candrarokhavijayajI For Personal & Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] samAjadarzana [1] samAjadarzana AjathI 60 varasa pahelAMnI eTale ke I. sa. 115-16 AsapAsanI A vAta che. ame hAIskUlamAM bhaNavA jaIe ke maMdire pUjA karavA jaIe, vacce IsamAIla matavAnuM ghara Ave. nAnuM evuM makAna, 40-50 jeTalI gAye UbhI heya. eka khATalA upara IsamAIla mate. khabhe raMgaNuM nAkhIne beTho heya. (rUjhaNuM eTale dehatI vakhate gAyanA pAchalA be paga ane pUchaDuM tathA bheMsanA AgalA be paga bAMdhavAnuM doraDuM) eka khATalA upara dUdha dehavA mATenI pittaLanI cakacakita tAmaDI mAMjI sApha karIne taDakAmAM sukavavA mUkI hoya. dUdha dehavA bese tyAre tAmaDI bhInI havAvALI paNa na rahe enI khAtarI karI, che. pANInuM ekAda TIpuM paNa bAjumAM rahI na jAya mATe taDakAmAM sukAyelI tAmaDImAM paNa kapaDAne kaTeke pheravI le.' - ene mATe dIka have gAye cAravA ane dehavA jevo moTo thaye hate. eka vakhata ame tyAMthI pasAra thatA hatA tyAre te gAya. dohavA beTho. paNa teNe tAmaDImAM kapaDuM pheravyuM nahi. IsamAIle tarata tene ThapakA, DhIkarA, tAmaDImAM bheja paNa na rahe mATe temAM kapaDuM. pheravI levAnuM bhUlavuM ja nahi. ApaNe ucca varNanA hiMduone dUdha ApIe chIe. temane ApaNA pANIne chAMToya na khape. emane dharama abhaDAvavAnuM ApaNane pApa lAge, je tAmaDImAM jarA paNa leja rahI gaye heta te." - tenA dIkarA valIe tarata kapaDuM laI tAmaDI aMdarathI ane. bahArathI luchI nAkhI ane pachI gAya dehavA lAge. For Personal & Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 matavA e musalamAna kAmanI eka.jAta che. ApaNA amuka *bhaNelA vaga` ema mAne ce ke jJAtiprathAthI ja bhAratanuM patana thayuM che; eTale jJAtiprathAnI TIkA karavAmAM gaurava mAne che. paNa jJAtiprathA dareka dharma ane samAjamAM heAya che. muslimAmAM paNa ghaNI jJAti che. matavA jJAtinA vaMzapara parAnA dhA gAya pALavAnA. temanI * eka khAsiyata ke matavA gAye ja pALe ane matavAnI prAmANikatA : evI ke kadI dUdhamAM pANInuM TIpuMya na nAkhe. zrI vallabhI saMpradAyanI haeNvelIomAM dUdhanA puSkaLa upayAga hoya eTale havelInI peAtAnI mAlikInI gAya hAya chatAM koI prasaMge dUdhanI kheMca paDe te te matavA pAsethI ja dUdha kharIde. matavA kAma mATe hiM'duone pUrA vizvAsa. Aje te sarakAranI pazuvidhI nItie matavA kramanI A prakhyAta mAladhArI saMsthAne bhAMgI nAkhI che ane muslimeAe geAvadhabaMdhInI mAgaNInA vadha karIne peAtAnI * ja kAmane hiMduo karatAM paNa vadhAre nukasAna pahoMcADyu che. muslimee vagara samaye hita dharAvatI vyaktinA hAthamAM hathiyAra banIne govadhabaMdhInI mAgaNInA virodha cAlu rAkhIne jemanI sAthe teo hajAra varasathI rahe che temanA sadbhAva gumAvyeA che. peAtAnI kAmane maLI zake evuM sahuthI sastuM ane zreSTha pASaNa (dUdha) gumAvIne apoSaNanAM daradonA zikAra banyA che, mAMghavArInA zikAra banyA che ane peAtAnI aneka jJAtie je gAya ane gAvaza dvArA ja AjIvikA meLavatI temane ekAra banAvIne kAmamAM garIbInA vadhArA karyo che. temaNe eTale paNa vicAra nathI karyo ke ATha karoDa muslime mAM keTalA muslime gAmAMsa khAI zake che! are pAkistAnamAM keTalA jaNa khAtA haze? paNa dUdha aa ADuMghaNuM lAkhe pI zakatA haze ane gAvadhabaMdhInI mAgaNIne Teko ApI saMpUrNa govadhabaMdhI karAve te tamAma musalamAnane sastuM sAruM dUdha maLI zake ane karoDA muslimAne gAya ane geravaza dvArA rAjI paNa maLe, ane premamAM samRddhi tema ja rAjagArInA khUba vadhAro thAya. For Personal & Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 upara lakhela samayanI AsapAsane eka bIjo prasaMga paNa yAda Ave che. amArI be varasanI vAchaDI mAMdI paDI. gAmanA veTaranarI sajene ghaNI davA ApI paNa vAchaDI te vadhu ne vadhu ribAvA lAgI. Akhare amArA gavALe salAha ApI ke vAchaDI bacAvavI hoya te A vilAyatI davAo choDe ane mAmada matavAne bolAvI lAve, te jhapATAmAM vAchaDI sArI thaI jaze. mAmada matavAnA gharanuM ThekANuM pUchI huM tarata UpaDyo tene teDavA. mAmada mata amArA gAmane bahu moTo mAladhArI. tene ghera pahoMce te joyuM ke bahAranA vADAmAM Azare pAMca jeTalI gAye UbhI che. A badhI tenI mAlikInI hatI. meM vADAmAM jaI gharanuM bAraNuM khakhaDAvyuM te daravAjo khUlI gaye. aMdara joyuM te 95 varasane khakhaDadhaja mAmada jamavAnI taiyArI kare. reTa khAIne pitAnI 500 gAye laIne sImamAM cAravA jevuM che. - roTalAne kakaDo bhAMgIne meMmAM makavA jAya tyAM te meM bAraNuM khelI nAkhyuM. eTale mArI sAme joI kahe, "A bhA, kema AvavuM paDayuM ?' meM vAchaDInI hakIkta kahI ke tarata allAha allAha karate jeTalAne salAma karI, pharIthI thALImAM mUkIne Ubhe thaI gaye. pAse ja roTalA sAthe khAvA dUdhanI tAMsaLI hatI tenI upara thALI hAMkI dIdhI. kahyuM, "mAmada bApu, raTale khAI le. huM ahIM beTho chuM" mAmade nA pADI, mAthe pAghaDI mUkI. meM pharIthI kahyuM ke "bApu, A dUdha te pI le. evI zI utAvaLa che?" mane vacce ja aTakAvI kahe, beTA, e na bane. mUguM prANI ribAtuM hoya tyAre mAre gaLe dUdhanuM Ajya na Utare. maDuM karuM te mAre allAha nArAja thAya. cAle, jaladI vADe pahoMcIe." hAthamAM lAkaDI laI yuvAnane paNa zaramAve evI jhaDapathI mAmada bApu mArI sAthe AvyA. vAchaDIne jhINavaTathI tapAsI ane kahe ke "uthayuM jIruM chAsamAM vATIne e chAsanI traNa naLI divasamAM traNa For Personal & Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 vakhata pivaDAve. hamaNAM ene khAvAnuM nahi ApatA. vakhatovakhata chAstra pivaDAvyA karaje. traNa divasamAM lehI jhADA baMdha thaI jaze. divase pAMcera telA divela pivaDAvaje. "pachI kaDakhanAM pAMdaDAM, jhaNI kaDaba, thUluM ema narama khorAka aThavADiyA sudhI Apaje. traNa divasamAM jhADA baMdha na thAya te mane teDavA Avaje." eTaluM kahIne e te lAkaDI upADIne pAchA javA, pharyA, eTale meM kahyuM, "mAmada bApu, paisA te letA jAo!' ' zenA paisA?" teNe mArI sAme joIne pUchyuM. "mUguM prANI ribAtuM hoya enI sevA karavAne te ApaNe dharama che beTA! enA paisA levAnA na hoya. laIe te khudA nArAja thAya. cAla, jaladI ghare paheruM. mArI gAye have caravA javA utAvaLI thatI haze ane bhAMbharatI haze." ane jhaDapathI DagalAM bharatA e ghara tarapha cAlavA lAgyA Aje A prasaMga yAda Ave che tyAre thAya che ke kyAM te vakhatanA ucca bhAvanAzALI muslima ane kyAM AjanA ucca varNanA kahevAtA nabIrAo? jeo khAdya padArthomAM dUdha hoya ke ghI, leTa hoya ke pAuM.biskiTa, darekamAM jyAM jyAM banI zake tyAM IMDAM, katala karavAmAM AvelAM pazuonI carabI ane sUkavIne kemikala prosesathI gaMdha uDADI. dIdhelI mAchalIne leTa paNa mizra karatAM acakAtA nathI. khAdya padArthomAM pazuonAM mAMsa-carabI bheLavavAnI zodha karanArA, sarakAra pAse e janAe mUkanArA ane bheLaseLanAM kendro calAvanArA moTA bhAge ucca varNanA hiMdu nabIrAo che. ane e tamAma AjanI kolejonI ane kolejomAM apAtA zikSaNanI dena che. e kamanasIba che A dezanuM ke tenI pAse have mAmada bApu nathI, je pazuonuM duHkha sAMbhaLI thALI uparathI UThI jAya, paNa maNilAle che, je govadhabaMdhInI mAgaNIne virodha kare che ane gehatyAne saphaLa banAvavA judA judA peMtarA racI zake che. ApaNI pAse have IsmAIla matavA nathI je paradhamIonI dharmanI lAgaNIne mAna ApI e saMskAra pitAnA putromAM utAre. tene " ba che. For Personal & Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 badale ApaNI pAse che jainA ane vaiSNuvA, jee pavitra yAtrAdhAmamAM besIne prajAne dagA phuTakAthI mAMsa, macchI, iMDAM khAtI karavAnI yeAjanA ghaDatA hoya, tenA amala karatA hAya ane te mATe gaurava paNa anubhavatA hAya. ApaNI kaoNlejo 32 varasamAM eka zraddhAnaMda, eka kRpalANI ke eka TaDanabAjI te zuM pazu eka ismAila ke eka mAmada matavA paNa na ApI zakI hoya te 32 varasamAM kolejo pAchaLa akho rUpiyA veDaphI nAkhanArAoe A prajAne chetarapiMDI, daMbha ane bhraSTAcAra AcaranArAM ToLAMne havAle karI dIdhI che, ema nathI lAgatuM ? [2] samAjaddana madhyama vaga'nuM e kuTuba pAtAnA gharamAM ToLe vaLIne beThuM che. kuTuMbanA vaDA ciMtAtura che. peAte nAkarI kare che; cAra bALako skUla ane kaoNlejamAM bhaNe che. nizALa taraphathI AvatA mahinAthI phImAM e rUpiyA vadhArA karavAnI jAherAta thaI che. te bIjI khAju rela bhADAmAM vadhArA karyo che. AvatA mahinAthI Azare ATha-daza rUpiyAnA vadhArAnA maracane kema paheAMcI vaLavuM tenI ciMtA A kuTuMbane gherI vaLI che. petAnA TUMkA pagAramAMthI dara mahine mAMDa pUruM karatA A vaDIlane mahine vadhArAnA ATha-daza rUpiyA kathAMthI phAjala pADavA tenA raste satA nathI. tenI patnI rastA kADhe che ke huM aThavADiyAnA bethI traNa ekAsaNAM (eka ja vakhata jamavuM) karuM te te khacatathI A kharacane paheAMcI vaLAze. tenA patine A darakhAsta maMjUra nathI. pati vaLatI darakhAsta mUke che ke nAkarane rajA ApavI ane tamAma kapaDAM e pAte dheAI nAkhaze paNa e darakhAsta vahevAru na ganI. kAraNa ke naLamAM pANI rAte be vAgye AvatuM eTale ujAgara karI kapaDAM dhAvAnuM bane nahi. . 4-2 For Personal & Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 patnIe vaLatI bIjI darakhAsta mUkI ke chekarAo sinemA jevA jAya che te baMdha karavuM te dIkarAoe vadhe lIdhe ke sinemA na joIe te pachI jiMdagImAM rasa zuM rahe? sinemA joyA vinA te cAle ja nahi. khUba vicAraNAne aMte ema nakakI thayuM ke kuTuMbanA saLe reja be vakhata cA pItA te havethI eka ja vakhata pIvI, ane chatAM je kharacane na pahoMcI vaLAya te teTalA pUratuM zAkabhAjI vinA. calAvI levuM. bIjuM eka garIba kuTuMba che, pati patnI ane be bALake. bALake nizALamAM bhaNe che. nAnA pagAramAM mAMDa pUruM thAya che. acAnaka A ane AvA lAkhe kuTuMba para vajAghAta thaye AyAta karelA raeNzananA ghauMnA bhAva sarakAre vadhArI mUkyA. bhAva vadhAravA mATe hajAra bazenAM maLI zake che. bhAva ghaTADavAnAM pagalAM levAnuM zodhanAre nANApradhAna koI hajI ApaNane maLyuM nathI. rezananA A bhAvavadhArAe A ane AvA lAkhe kuTuMbane gherI ciMtAmAM mUkI dIdhAM. khUba carcA vicAraNA pachI A pati-patnIe nakkI karyuM ke vadhArAnA kharacane pahoMcI vaLavA ApaNe raeNzananuM paNa rezaniMga karavuM ane banne jaNAMe reja mAtra babbe roTalI ja khAvI. mAnavI duHkhathI TevAI jAya che. bhUkhathI ane regathI paNa TevAI jAya che. te niyama pramANe A kuTuMba paNa bhejananA rezanathI TevAI gayuM che. have tene pagAra vadhe che. eka dIkaro paNa kamAvA lAgyA che. paNa piluM bhejananuM rezana hajI uThAvI levAyuM nathI. pati patnI banne have mAtra be jeTalI khAvAthI TevAI gayAM che. sarakAre rezana uThAvI lIdhuM paNa AvAM keTalAM kuTuMbamAM dara mahine vadhatI meMghavArIne kAraNe marajiyAta rezana svIkAravAnuM pharajiyAta banatuM haze tene koI arthazAstrI, koI rAjadvArI netA ke keI nANApradhAna vicAra karaze kharA? For Personal & Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 [3] samAjadarzana hasanaalI zeTha pitAnI dukAne beThA che. samasta rASTra ane muMbaI zahera paNa kemI hullaDothI tarabaLa banela che. roja hajAre ghAyala thAya che. seMkaDo bharAya che. mAnavI mAnavatA kheI beTho che. enI dAnalIlA strI, bALaka, vRddha ke bImAra koInI chAtImAM charI hulAvavAmAM AnaMda mAne che. hasanaalI zeThanI AbarU bahu moTI che. vepAranI kuneha paNa sArI, paNa hullaDee ene vepAra rUMdhI nAkhe che. dukAna dAra mahine vadhu ne vadhu kheTa kare che. temaNe nakkI karyuM ke hAla tarata dukAna baMdha karI vepAra sameTI le. temaNe mahetAjIne bUma mArI. "jayantIlAla, jarA Ama Ave jayantIlAla zeTha pAse AvyA, eTale kahyuM, "juo jayatIlAla, hAla mAre vepAra baMdha kare che, mATe tame bIjI nokarI ze, paNa utAvaLa karIne game tyAM nahi besI jatA. tamane sArI nokarI maLe tyAM sudhI tamArI karI cAlu rAkhIza. sAruM ThekANuM maLe eTale mane kahejo." - paMdareka divasa pachI jayantIlAle kahyuM ke, "zeTha, mane amuka dukAne nekarI maLe che. pagAra paNa tyAM 25 rUpiyA vadhAre Ape che." - hasanaalI zeTha kahe, "sAruM "sAruM. e mANase sArA che. huM paNa temane tamArA mATe bhalAmaNa karIza. paNa jayantIlAla, ahI - tamAre hisAba zuM che?' jayantIbhAI jarA DhIlA thaIne kahe, "zeTha, Azare 350 rUpiyA meM upADayA che, paNa tyAM ra5 rUpiyA vadhAre maLaze te huM dara mahine tamAre tyAM bharate rahIza." zeTha kahe, "meM rUpiyA kyAM mAgyA che? meM te mAtra hisAba pUchayo che. ThIka, capaDe lAve, jevA gho. mahetAjIe cevaDo . zeThe. khAtuM joyuM. 350 rUpiyA mahetAjI pAsethI leNA nIkaLatA hatA, te pitAne hAthe jamA karI hisAba sarabhara karI nAkhe. For Personal & Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mahetAjI te AbhA banIne joI ja rahyA. tyAM te zeThe bIje savAla pUchyo, "mahetAjI, gAmamAM tamArI zI letIdetI?" mahetA kahe "zeTha, e te huM gAmamAM samajI laIza. Azare 1200 rUpiyAnuM devuM che. paNa vepArIo sArA mANasa che. takAde karatA nathI. huM DA. thoDA ApyA karuM chuM." zeThe rU. 1500nI neTa mahetAjInA hAthamAM mUkI ane kahyuM, . "jAo, hamaNAM ja tamAma devuM patAvI pahoMca laI Ave ane ghaTe te bIjA laI jaje. vadhe te pAchA ApavAnI jarUra nathI, tamArI. pAse rahevA deje." mahetAjI kaI belavA jatA hatA tyAM zeTha bolyA "jayantIlAla!' tame ATalAM varasathI mArI nekarI kare che ane gAmamAM tamArA upara devuM heya e mArA mATe zarama jevuM kahevAya, mATe kAMI bolaze nahi. kAlathI navI nokarI upara caDI jAo. paNa dara mahine jema tamArAM bALakonI phI ane cepaDInA paisA laI jAo che tema, laI javAnuM cAlu rAkho. ane have jue tene virodhAbhAsa!! pipaTalAla sarakArI nekarImAMthI nivRtta thayA tyAre tenI pAse phakta zemAM ja eTalI mUDI hatI ke varase eka lAkha rUpiyA vyAjanA AvatA. pAMca zaheromAM moTA AlIzAna baMgalA hatA. uparAMta rokaDa, jarajhaverAta te judAM. pite vizALa kaMpAunDamAM AlIzAna baMgalAmAM rahetA. sAheba eka divasa jarA mAMdA paDayA. ThekaTara temanI nAtane ja hate. te tabiyata levA AvyuM. sAheba jarA mUDamAM hatA eTale DokaTare kahyuM, "sAheba, eka vinaMtI karavI che." sAheba hasIne belyA, "bele, zuM che?" DaoNkaTara belyA, "pelA trikamajIne tame oLakhe che. savagerane chekara, ApaNI jAtane ja che ane lekhaka bajAramAM nokarI kare che." For Personal & Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 - sAhebe kahyuM, "hA oLakhuM chuM. tenuM zuM che?' DekaTara kahe, "sAheba, ene paraNaye be varasa thayAM, paNa rahevA rahI nathI. pagAra sAre che paNa pAghaDInA paisA kyAMthI kADhe? be varasa paraNya thayAM, chatAM gharasaMsAra maMDAye nathI. kanyA bicArI piyaramAM rahe che ane pote koI mitranI sAthe. tene tamArA A vizALa kampAunDamAM ekAda eraDI bAMdhI Ape te tenuM ghara maMDAya, ane tamane temanA AzIrvAda maLaze. sAheba bolyA, "AvI meMghAratamAM eraDI kema baMdhAya? paNa eka patarAnI khelI che te vIsa rUpiyA bhADuM Ape te ApuM. nAtIlAne dIkare che te pAghaDI nahi lauM, basa!' DokaTare pelAM daMpatIne A khelImAM vasavA mokalI ApyAM. sAheba pitAnuM paracUraNa kAma paNa A trikamajIbhAI pAsethI karAvatA. hisAba-kitAba paNa lakhAvatA. mAsuM AvyuM. bhAre varasAda paDayo. patarAMnI khelInuM yataLiyuM kampAunDanI jamIna barAbara hatuM eTale daravAjAmAMthI pANI khelImAM dhasI AvyuM. te bhoMyataLiyAnA kAcA dhAbAnI tirADo mAMthI paNa pANI bharAvA lAgyuM. trikamajIne badhe sAmAna bhIMjAI gaye. gharamAM besAya tevuM rahyuM nahi. sAhebanI gelerImAM kapaDAnI peTI ane pathArI mUkI besavA devAnI trikamajIe rajA mAgI. sAhebe rajA - na ApI. pADozanA baMgalAvALAone khabara paDatAM temaNe Azraya Ape. AthI sAhebane pitAnuM apamAna thatuM lAgyuM. - trikamajIe vinaMtI karI. "mane khelInA daravAjA ADe jarA | UMcuM pagathiyuM karAvI Ape ane khetImAM lAdI besADI Apo." te kahe, "bhADuM mahinAnA 60 rUpiyA karI Ape, ane bila nahi ApuM, te karAvI ApuM." trikamajI nirAza thaye. paNa tene eka sahAdhyAyI myunisipAliTImAM nokarI karatuM hatuM. teNe myunisipAliTInI paravAnagI meLavI ApI. ane trikamajIe pitAnA kharace lAdIe besADI bhayavaLiyuM UMcuM karAvI lIdhuM. For Personal & Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 have sAhebe rU. 60 bhADAnI ugharANI karI. te na ApyuM. eTale khAlI karAvavA dAve mAMDayo. paNa kesa hArI gayA. have te trikamajI " upara A upakAra karavA badala pastA kare che. have pite riTAyara thaI gayA che, eTale jUnI vAta karavAmAM vAMdho nathI. - jyAre paNa mitre bhegA maLe che tyAre pite kevA kevA upakAra vepArIo ane udyogapatio upara karyo ane te badhA kevA khAnadAna hatA, ke pite karelA upakArane badale vALI ApatA te vAte vAgeLe che. ane trikamajInI vAta karIne kahe che, juo te kharA, samAja kevI agatie jaI rahyo che. ' musalamAna hasanaalI ane hiMdu pipaTalAla vacce ke vidhAbhAsa che! [4] samAjadarzana gAmaDAgAmane zikSaka-patnI ane be bALako moTo bhAI ane bhAbhI, nAnAM traNa bALake mUkI avasAna pAmyAM che. Ama pAMca bALako, patnI ane pitta, sAta jaNAnuM pitAnA TUMkA pagAramAM pUruM karavAnuM che. paMcavarSIya yejanAe vistRta banatI jAya che tema tema meMvavArI vadhatI jAya che. yAMtrika udyAganuM sTImarolara gAmaDAnA udyoga ane gRhaudyogo upara pharI vaLyuM che eTale pUraka AvakanuM kaI sAdhana gAmaDAmAM rahyuM nathI. zaheramAM te zikSake savArathI rAta sudhI Tayuzane karIne kharacane poMcI vaLavA mathatA heya paNa gAmaDAmAM Tayuzana paNa kayAMthI maLe? zaheramAM te rezananI dukAne heya ane mAla paNa haya, mAla na hoya te leka tephAne caDI javAne bhaya khare. kAraNa ke tyAM loko meTA samUhamAM hoya che. gAmaDAmAM dukAnamAM mAla hoya ke na hoya paNa pATiyAM pharajiyAta hoya, paNa bhAvanAM pATiyAM jaIne mANasanAM peTa nathI bharAtAM. bhAva For Personal & Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 lakhyuM hoya, sAme mAla nathI lakhyuM hoya, e vAMcIne leke UMDe nisAsA nAkhe. Ama vadhatI meMghavArI ane mAla maLavAnI aniyamitatAthI vakhate vakhata bhUkhe divasa kADhavA paDe. tethI mAnasika taMgadilIthI pelA zikSaka bhAMgI paDyA. temane TI.bI. lAgu paDyo. TI.bI nI sAravAra mATe davAo kyAMthI lAvavI? piSaNanA abhAve TI.bI. thAya. dUdha sivAya bIju evuM kayuM piSaNa che, je lekone regothI bacAve? paNa gAmaDAMonuM dUdha te DerIovALA laI jAya che. zaherIone lUMTavA ane paradezI DerIone kamAvI ApavA. gAmaDAnA mANasone TI.bI. te zuM, kaI paNa rega thAya te auSadha jAhanavIya vaidyo nArAyaNe hari' kahIne pANI pI levAnuM dUra dUranAM gAmaDAMomAM mANase mAMdA paDe te mRtyuparyata pANI e ja emanI davA. ane pANI paNa rezaniMgamAM maLatuM hoya, te maLe tyAM sudhI rAha jovAnI. gAmaDAMonI vanaspatio jaganI sAthe ja nAza pAmI gaI che. hajAre vanaspatio kadAca have pRthvInA pralaya sudhI paNa nahi maLe. ' AvI hAlatamAM pelA zikSakanuM avasAna thayuM. mahinAo sudhI jyAre teo pathArImAM taraphaDyA haze tyAre temanAM strI bALakanI pAchaLathI zuM dazA thaze e vicAramAM ne vicAramAM teo kevA rilAyA haze! keTalI zArIrika ane mAnasika ribAmaNavALuM e mRtyu haze? " have e bALakonI avadazAnI parAkASThA AvI. AjIvikAnuM kaI sAdhana nathI, bhUkhamarAe A kuTuMbane gherI lIdhuM. ucca varNanI A brAhmaNa bAI jematema karIne bhIkha mAgIne divase pasAra karavA lAgI. gAmaDAgAmamAM ja bhIkha paNa kyAMthI maLe? kaI vakhata khAvAnuM maLe, koI divasa sAva bhUkhyAM rahevuM paDe. bALake bhUkhathI roI roIne thAkIne suI jAya tyAre A bAInA manamAM ke valapAta thatuM haze? - For Personal & Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 - Akhare bAI taddana bhAMgI paDI. na kayAMya kAma maLe, na bhIkha maLe. have te game tene ghare jaIne tene eMThavADa mAgI lAvavA lAgI... je kAMI evuM huM maLe te laI AvIne bALakane khavaDAve. pachI te ghara vANiyAnuM heya, luhAra-sutAranuM hoya ke harijananuM paNa heya. " keTalAM niradhAra kuTuMbe AvI hAlatamAM jIvatAM haze A dezamAM? samAja mUDha banI gayuM che ema nathI lAgatuM? mArA gAmamAM kaI bhUkhe peTe sUe nahi evI cepa rAkhanAra rAjavIe ane zrImaMtanA vArasadAre zuM rahyA ja nathI? ApaNa AjanakAronI najara AvAM nirAdhAra kuTuMbe upara kadI paNa paDaze kharI? saMbhava nathI, kAraNa ke huMDiyAmaNa, mUDI vikAsa ane paradezI karajanI gaNatarInI dIvAle bhedIne A nirAdhAra kuTuMbanA citkAra temane saMbhaLAya tema nathI. temanI eNrakanDizanDa ophisemAM AvA karoDo lokonA ane katala thatA abajo jenA paNa UnA UnA ni:zvAsa paNa ThaMDA thaI jaze. ApaNI najara temanA upara bhale na paDe paNa khristI mizanarI. enI najara jarUra temanA upara paDaze ane tyAre e leka khristI dharma svIkArI emane taracheDanArA samAjanA khephanAka dumane banI UbhA raheze. [5] samAjadarzana muMbaI zaheranA eka parAnA maMdiramAM koI bhAvika gRhastha sUkAmevAnA hiMDoLA karAvyA che. badAma, pistAM, kAju, aMjIra, akharoTa vagere dorImAM parevIne hiMDenA upara bAMdhyAM che. seMkaDo bhAviko A darzana kare che. eka daMpatI (baMne grejyueTa che.) A hiMDaLAnI sakhata TIkA karavA lAgyAM. eka oLakhItA bhAI A daMpatIne rastA para bheTI gayA. tenI pAse A daMpatI pitAnA haiyAnI varALa kADhavA lAgyA ke "ATalI meMghavArImAM leke pisAya che tyAre A dhanADhayone pitAnI saMpattinuM pradarzana goThavavAmAM For Personal & Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 rasa che. lekene pUruM khAvAnuM maLatuM nathI tyAre AvA kALAbajAriyAene potAnI saMpattinAM pradarzane goThavIne sukAmevA AgavA che. pachI deza kyAMthI UMce Ave?' pelA sAme maLelA bhAIe pUchayuM ke "A le ke me nahi khAya te deza kevI rIte UMce Avaze? teo sUme na khAya te e karyo camatkAra sarajAya ke deza e Ave?" temane me khA hoya te chAne khUNe besIne bhale khAya. paNa A pramANe pitAnI saMpattinuM pradarzana karIne zA mATe temAM IrSAvRtti jAgrata karatA haze?" loko ahIM bhagavAnanAM darzana karavA Ave che. darzana karavAne badale temaNe IrSA zA mATe karavI joIe? pelA bhAIe sAme javAba Ape. "zA mATe temaNe maMdiramAM ISa karIne pApamAM paDavuM joIe? pilAM daMpatIe kahyuM ke saMpattinAM AvAM pradarzane kare che pachI AvI IrSA te thAya ja ne?" pelA bhAIe javAba Ape ke "paNa Ane pradarzana kema kahe vAya? A te mAtra 400-500 mANase darzana karavA Avaze, te leze. jenArane khabara paNa nathI ke hiMDoLA karAvanAra keNa che. joke tene oLakhe nahi te pradarzana niSphaLa gayuM kahevAya. , "teNe saMpattinuM pradarzana karavuM hoya te phAIva sTAra hoTale kayAM nathI? tyAM jalasA goThavIne hajAro mANasene pitAnI saMpatti abhimAnapUrvaka dekhADI zake che.' A daMpatIe kaLI dalIla karI ke "ghaNA leko bhUkhe karatA hoya temaNe evA zA mATe khAvA joIe? tene badale ne garIbene - anAja Ape te zuM cheTuM "kAMI ja khoTuM nahi." pelA bhAIe javAba Ape. "paNa ApaNe ema kaI rIte mAnI laIe ke te garIbane anAja nahi For Personal & Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ApatA hoya? zrImate paNa mo nahi khAya te mevA ugADanArA paNa bhUkhe maravA lAgaze." tame AvA kALAbajAriyAone pakSa letAM kayArathI zIkhyA ?' pilAM daMpatIe gusse thaIne pUchyuM. huM A hiMDoLA karAvanAra bhAIne oLakhate ja nathI eTale pakSa levAne savAla ja upasthita thatuM nathI. vaLI e kALAbajAriye che ema mAnavAne paNa kAraNa nathI. koI moTo vepArI kALAbajAra na karatAM pramANikapaNe baMdha karate hoya te paNa te ATale kharaca karIne hiMDoLA karAvI zake paNa vepArI kALAbajAra karyA vinA kamAI zake ja nahi." daMpatIe temanI jIda hajI cAlu rAkhI. juo. tame kALAbajArane artha ja nathI samajatA. mAtra sarakArI. ane samAjavAdIonA pracArathI manamAM eka jAtanI gathi baMdhAI gaI che. ghaNA vepArIo prAmANikapaNe vepAra kare che ane sarakArane kara bharI de che. e sAcuM che ke Ama karavAthI temanI prAmANikapaNe karelI. kamANIne moTo bhAga gumAvI de che. - bIjA keTalAka vepArIo mATe vepAra kare che, prAmANikapaNe kare che. moTA vepArane lIdhe temane naphe paNa meTo hoya che. je vepArI moTo napho kare te koI vAra meTI eTa paNa kare. have je naphAne meTo bhAga karamAM taNAI gaye hoya te maTI khoTa Ave tyAre te bharapAI na karI zake eTale tenI AbarUne dhakko lAge. mATe sarakAra jyAre amAnuSI karaverA nAkhe tyAre pitAnI prAmANikapaNe meLavelI. kamANI bacAvI levA AvA vepArI havAlA nAkhI thoDeghaNe napho saMtADI de. A bacAvI lIdhelI saMpatti kahevAya, kALAbajAra na kahevAya. "kALAbajAra te tyAre kahevAya jyAre vepArI paisAnA jore mAla dabAvI akudaratI achata pedA kare ane pachI mAla vagara bile. For Personal & Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 bajArabhAva karatAM bamaNA traNagaNA bhAve vece. e nANAMne kALAbajAranuM nANuM kahevAya. ' ane hajI eka khIjI vAta pazu samajI le ke e bhAie mevA khAve ja hAta te te pAtAnA gharamAM besIne khAi zakata. pazu. bhagavAnanI bhaktine kAraNe ane danAthI ene prasAda devA teNe A hiDALA karyo haze. Aje garIba ane madhyamavarganAM karADI khALakoe badAma, pistAM, akharoTa vagerenAM nAma paNa nahi sAMbhaLyAM hAya te joyAM te kayAMthI ja hAya? Aje AvAM ghaNAM bALako A mevAnAM nAma jANaze, kevA DAya te jANaze ane tenA svAda paNa mANaze.' paNa AvI lakjharInI cIja khALakone dekhADavAnI ane khavaDAvavAnI zI jarUra che? ene badale emane piparamITa, caoNkaleTa ApIe te kevAM rAjI thAya!' hajI paNa 'patIe temanI jIda cAlu rAkhI. 8 bALakone piparamI'Ta, cAkaleTa ApavI eTale temanA zarIramAM DAyAbiTIsanA roganA pAye nAkhavA. khAMDanA durupayoga karaveA ane samAjamAM DAyAbiTIsa jevA bhayaMkara roganA phelAvA karanAra udyogane uttejana ApavuM. sUkA mevA mAtra morArajIbhAinA kahevAthI lakjharInI cIja manI nathI jatA. e tA mALaka yuvAna ane vRddha tamAma mATe upayegI ane Avazyaka khArAka che, je ApaNA nANApradhAnAe nirdayatAthI ApaNI pAsethI jhUMTavI lIdheA che. 50 varasa pahelAM badAma cAra Ane ratala (450 grAma) ane pistAM ATha Ane ratala maLatAM, Arthika asamAnatA-nAbUdInA da'bhI aMcaLA nIce bhAre karaverA ane lAIsansa kveTA paddhati dvArA sarakAre ja enA bhAva anukrame 180 rUpiye kilA ane 250 rUpiye kile thavA dIdhA che.' 6. paNa AvAM pradeza ne aTakAvavAM joIe ema nathI lAgatuM ? ' hujI enI e dalIla daMpatIe AgaLa calAvI. vaLI pradarzananI vAta karI ? A pradazana nathI, bhaktibhAva che. je lokone AvI cIja jevA pazu nathI maLatI, temanA pratyenA For Personal & Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 samabhAva che, e zA mATe aTakAvavA joIe? ema kema nathI pUchatA ke AvI upayegI cIne pharIthI sahune maLe ane bALakonAM maLabuddhi vadhe, enA koI upAya che?' te cAle ema pUchIe chIe ke enA koI upAya che?' A praznathI pelA bhAI mUMjhAze--ema dhArIne patI khelyAM. 'hA, jarUra che.' pelA bhAIe tarata javAba ApyAM. A dezamAM paradezathI AyAta karelI zeSaka ane hiMsaka yAMtrika athavyavasthAnI mUDIvAdI, samAjavAdI ane sAmyavAdI traNe zAkhAone arabIsamudramAM pheMkI de ane gArakSA, vanarakSA, bhUrakSA tema ja jalarakSA dvArA ApaNI bhAratanI prAcIna saMskRti ane arthavyavasthA svIkAro. * gorakSAnuM e sudarzana cakra AjanI tamAma muzkelIo nAbUda karI prajAne sAcAM sukha, zAnti ane samRddhi Apaze. pachI tamAre Arthika asamAnatA TALavAnA dabha paNa nahi karavA paDe, garIbI haThAvAnI ganAe paNa nahi karavavI paDe ane vepArIone gALe paNa nahi ApavI paDe.? 2 - pazu tamArI vAta sAcI hAya tApaNu e koNa mAne? ' have 'patIe parAjaya svIkAryAM, * jene mAnavuM hoya te mAne. nahi mAne te A gaganacuMbI mahelAtA eka divasa bhasmIbhUta thaI jaze, ane na mAnanArAenAM AALakonuM sthAna sAme dekhAtI gU paDapaTTImAM haze. bhale Aje te karoDapatio hAya.' * paNa A samaja lekIne kahyu Ape?' daMpatI have potAnI bhUla kabUla karatAM hoya ema melyAM. huM e kAma tamAruM zikSakonuM che.' kahI pelA bhAi tA cAlatA thayA. pelAM zikSaka-4'patI ekabIjAne kahevA lAgyAM, * AnI vAta te tadna sAcI che, paNa ApaNane kema kaDhI mA sUjhatuM ja nassi hAya ?" temane kayAM khabara che ke temaNe jyAM zikSaNu lIdhuM che te kele For Personal & Private Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 141 jamAM temanuM breina-voza karI nAkhavAmAM AvyuM che. (magajamAM bhramaNA pedA karavAmAM AvI che) pachI zI rIte A vAta samajAya? [6] samAjadarzana bharayuvAna vayanA A vepArInA dIkarA Aje mUI paDayo che. bApadAdAnA vakhatathI cAlatI dukAna saMbhALIne prAmANikapaNe kamANI karI gujAro karatA A yuvAna hupatA mAgatA adhikArIenA roSane bhAga banyA che. koI paNa cIjavastumAM bheLaseLa tyAre ja thaI zake, jyAre tenI ugra achata hAya. e bheLaseLa aTakAvavAnA vahevAru upAya e che ke achatanI cIjanuM utpAdana vadhe tevAM pagalAM levAM, pazu sarakArane AvI sAdI samajanI vAta majUra nathI hAtI. e teA bheLaseLa aTakAvavAnA kAyadA kare che. pachI achata vadhe. tema tenA kAyadA paNa vadhe che, tethI paristhiti vadhu kathaLe che. piraNAme bheLaseLa-pratibha dhaka kAyadA. tenI peTAkalamo, tenA amala karanAra adhikArIo ane tenA kharacA vadhatA jAya che. pachI prajAnI muzkelIe vadhe che. bheLaseLiyA adhikArIone hapatA ApIne bheLaseLa cAlu. rAkhe che. prAmANika vepArIe ArApI tarIke keTa mAM ghasaDAya che. koTamAM AvA kesA vadhatA jAya eTale navI korTo kheAlavI paDe. vakIle mATe dhadhAnuM eka navuM kSetra khUlI jAya che. A yuvAna upara aneka ArA mukAyA che. te hapatA ApIne chUTI gayA hata, paNa eNe laDavAnuM pasaMda karyu. varasA sudhI laDIne * te nirdoSa chUTI gayA. pazu laDavAmAM dhyAna rokAvAthI dhadhamAM pUruM. dhyAna rAkhI zakayo nahi. dukAna paDI bhAMgI. pAse mUDI hatI te koTa ane vakIlAnA kharacamAM vaparAI gaI. have zuM karavuM ? kuTuMbanuM gujarAna kema karavuM tenI sUjha paDatI nathI. kayAMya nAkhI. najara paheAMcatI nathI. te zUnyamanaska thaI gayA che. hatAza, bhagnA Ine ApaghAtanA vicAre caDhayo che. For Personal & Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 AsapAsanA lakAne lAgyuM ke A yuvAna hatAzAmAM jo ApaghAta karaze te enAM bALabaccAMnuM zuM thaze ? temaNe eka sukhI gRhasthane bhalAmaNa karI ke A mANusa bahu prAmANika che, ene pAMceka hajAranI aAna Ape| te koI vepAra karIne pagabhara thAya. tamArA rUpiyA te jarUra vyAja sahita pAchA Apaze. pelA gRhasthe pAMca hajAra rUpiyA ApyA. paNa A yuvAna hatAza thaI gayA hatA, tA bIjI taraphathI koTa mAM hArIne sakhata TIkAne pAtra thayelA amaladAro vadhu dveSI ane anUnI banyA hatA. have temane hapatAnI lAlaca na hatI, paNa keTamAM temane TIkApAtra banAvanArane pAyamAla karaveA hateA. manathI hArI cUkele A vepArI A amaladAronI vividha satAmaNI sAme TakI zakayo nahi. temaNe UbhI karela aneka aDacaNAthI nukasAnI upara nukasAnI sahana karI krIthI ghera beThA. leAnanAM nANAM nukasAnI ane kharacAmAM vaparAI gayAM tenA sadbhAgye tenA rahevAnA sthaLathI 40-50 mAIla dUra koI kArakhAnAmAM tene nekarI maLI. rAja vahelI savAre nekarI upara jAya ane rAte ghare pAchA pha pelA sukhI gRhasthane mahinA sudhI mUDI, bAja ke A vepArInA samAcAra paNa maLyA nahi. eTale teNe peAtAnA koI mitrane tenuM zuM thayuM che tenI tapAsa karavA mekalyA. e mitra ajANye thaIne pelA vepArIne ghare mahemAna tarIke gayA. yuvAna vepArInI patnIe teneA satkAra karyo. tenA pati 'dUra phreMkaTarImAM nokarI karavA gayela che ane rAte pAchA pharaze' kahIne tene jamavAnA Agraha karyo. manamAM mUMjhavaNa te ghaNI thaI ke zuM jamADavuM ? gharamAM kaI ja hatuM nahi. mAtra AgalA divasanA be-cAra khAkharA hatA te ane jarA mIThuM thALImAM mUkIne ApyAM, paNa te ApatAM AMkhamAMthI AMsu TapakI paDyAM. te pelA Agatuka joI gayA. e badhI paristhiti samajI gayA. For Personal & Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 tyAM te vepArIne nAne dIkare AvyA. kahe, "bA, bhUkha lAgI che, kAMI khAvAnuM Ape te khAIne nizALe jAuM." tenI nizALa paNa A gAmaDAgAmathI 10-15 mAIla dUra hatI. "kare atyAre bhUkhe jaze te cheka sAMja sudhI bhUkhyA raheze." A vicAre mane levI nAkhI. kAMI khAvAnuM bacI gayuM hoya te zodhavA DabalAM khelI khelIne tapAsyAM, te eka DAbarAmAMthI pAMune sukAI gayele TukaDA maLI AvyuM. te laIne dIkarAne Ape. te kahe, "beTA, A ATaluM che te khAI le. upara pANI pIje eTale peTa bharAI jaze. sAMje pAcho AvIza tyAre kaMIka banAvI rAkhIza." dIkarAe pAMune lukhe TukaDo khAdhe. upara pANI pIdhuM. mAtAe Agraha karIne be pyAlA pANI vadhAre pAyuM, jethI pANIthI peTa bharAya ane nizALe meka. pharIthI AMkhamAM pANI AvyAM te lUchI nAkhyAM. pilA tapAsa karavA Avela bhAI eka vakhatanA sukhI kuTuMbanI karaNa hAlata joI gadgad thaI gayA. pAchA jaIne pelA sukhI gRhasthane A hAlata kahI saMbhaLAvI. : pilA gRhastha pUrA khAnadAna hatA. temaNe ApelA rUpiyA mAMDI vALyA. pelA yuvAnane tenI jANa karI ane lakhI jaNAvyuM ke "bhAI, - duniyAmAM caDatI paDatI te AvyA ja kare che, mATe hiMmata hAraze nahi ane vadhu madadanI jarUra paDe te vinA saMkoce laI jaze.' ' AvA keTalA nirdoSa leko sattAdhArIonA roSane bhega banatA haze? AvAM keTalAM bALako pANI pIne ja paDhI jatAM haze? are! ghaNA pradezamAM te pIvA mATe pANI paNa kyAM che tyAM temanI zI dazA thatI haze? keTalI strIo chUpAM AMsu sAryA karatI haze? dhruvajIe divaso sudhI mAtra pANI pIne ja tapa karyuM hatuM. - paNa temane te bhagavAnanA darzananI IcchA hatI. A te sikyulara TeTa che. temAM bhagavAnanAM darzananI IcchA rakhAya kharI? - mizra arthataMtranI paMcavarSIya yojanAo AvA keTalA AzAbharyA * prAmANika yuvAnanI jiMdagI dhULamAM meLavI detI haze? keTalI mAtAo For Personal & Private Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAnAM AMsu sAratI pitAnAM bALakane pANI pivaDAvIne suvaDAvatI. haze? vAtAvaraNamAM dara varase vadhI rahelI garamI AvAM karaDe strI bALakanA UnA UnA niHzvAsenuM pariNAma nahi hoya? A karoDe nirdoSa mAnavIonA ane A zeSaka arthavyavasthAne dhabakatI rAkhavA katala thatAM karaDe pazupakSIonA UnA niHzvAse te. dakSiNa dhruva ane uttara dhruvanA baraphane pigaLI rahyA nahi hoya? ApaNane A badhuM jovAnI ke vicAravAnI phurasada nathI. kAraNa ke ApaNI Akhe TI.vI upara, philmI sTAranAM citra upara ane gaganacuMbI mahelAtanA vaibhavavilAsa upara maMDAyelI che. ApaNA manamAM kebare DAnsIsa jevA javAnI lAlasA prajavaLe che. lAyansa kalaba ane roTarI kalabanAM karoDanAM phaMDe A lAkhe lAcAra pANI pIne sUI rahenArAM bALake sudhI nathI pahoMcatAM. e te pahoMce che maTI phArmasIo sudhI, hospiTale sudhI ane kaleje sudhI, jyAMthI saMskArI mAbApanA putre asaMskArI banIne bahAra paDe che. - amArA kathAkAre tapasvI dhruvajIne te barAbara jANe che. paNa te dhruva te eka ja hatA, AjanA karaDe dhruvaonI kathA lekane saMbhaLAvavA keI sAcA kathAkAra kayAre bahAra Avaze? [7] samAjadarzana - I. sa. 1916-17nI sAlanI A vAta che. eka zrImaMta bhATiyA gRhastha muMbaImAM rahe. AjanA hisAbe zrImaMta na kahevAya, paNa te samaye te be-traNa lAkha te ghaNuM maTI AsAmI kahevAya. mULajI jeThA mArakITamAM kApaDanI dukAna. AMkhuM kuTuMba muMbaI rahe, paNa dezamAM 20-25 gAye sakhelI. tene sAcavavA eka nekara paNa rAkhe hate. dara mahine nekarane pagAra ane gAyanA ghAsacArAnA rUpiyA dezamAM mokale. ' eka divasa koI pArasI mitre pUchayuM ke "tame rahe che te saMbaImAM, pachI zA mATe dezamAM gAye rAkhIne ATale kharI kare che?" For Personal & Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 pelA gRhastha javAba Ape ke "ame bhATiyA eTale kSatriya chIe. kSatriyene dharma ne brAhmaNa pratipALanA, mATe gAye rAkhI che. amArA bApadAdAonA vakhatathI paDhAdhara ame gAya pALatA AvyA chIe. A gaye che te paNa amArA pUrvajonI gayenA vaMzavelAnI che. huM emane pAchuM chuM. dUdha brAhmaNane ane maMdiramAM ApavAnI vyavasthA karI che. uparAMta eka nekara nabhe che. kamAvA mATe muMbaI AvyA, mATe koI bApadAdAnA kulAcAra ane gAya tema ja brAhmaNane pALavAne dharma cukAya? kene khabara ke A gayenA nasIbanuM ja ame nahi kamAtA hoIe?" have prasaMga che 10-12 varasa pachIne. amAre peDhIdhara govALa. cAra-pAMca peDhIne saMbaMdha dara varase muMbaIthI dezamAM jAuM tyAre acUka tene ghare maLavA javAne niyama. eka jamAnAmAM enuM kheraDuM zrImaMta gaNAtuM. ghare gA-bhese maLI pacAseka hera hatAM. gAmanAM pazuo cAravA laI jAya tyAre hajAreka gAye ane pAMca-chase bheMsanuM dhaNa laIne nIkaLe. paNa uparAchAparI dukAne e, gAmanI ochI thatI jatI pazuvastIe ane - vadhatI jatI moMghavArIe ene bhAMgI nAkhe che. mAthe karaja thayuM che. eka vakhata tene ghera gaye. tyAM tenI patnIe mane kahyuM ke bhAI, Ane jarA samajAvone! e tamArA vinA koInuM nahi gAMThe? meM pUchayuM : "zuM bAbata che? zuM samajAvavuM che?" te kahe, juone, A dukALanuM varasa che. ghAsacArAnuM nAma levAtuM nathI. chatAM jyAM tyAMthI A pAMkhaDAM (pAMkhaDAM eTale vasUkI gayelAM) Dhora bhegAM karIne roja roja laI Ave che. dUjhaNI gAya te A UbhI che, e daza ja che. bAkInI badhI A ToLAMbaMdha UbhI che e pAMkhaDI che. ' meM vALane pUchayuM, "A badhI kyAMthI lAvyuM che?" - te kahe ke "dukALa che te badhA rastA upara choDI jAya che. bhA. 4-10 For Personal & Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 rastA upara bhUkhI ThebAM khAtI jeuM eTale hAMkI AvuM. huM na laI AvuM. te bicArIne kasAI laI jAya.' meM pUchayuM, "paNa ene khavaDAvIza kyAMthI?' tarata enI patnI tAkI, "gAMThamAM phadiyuM te che nahi, ane nIraNuM te rUpiyAnA be pULA mAMDa maLe che. te zuM mAruM kALajuM khavaDAvaze? e te vahelI savAra jaMgalamAM jAya che ane je kAMI mULiyAM ke evuM kAMI maLe te khAdIne laI Ave che. ene khAMDIne bhUko kare che. AjubAjuthI eMThavADa mAgI lAve che. temAM pele bhUko meLavIne khavaDAve che ane adhabhUkhI gAnA nisAsA le che. kahuM chuM ke cheDI mela, te mAna nathI." meM zevALa sAme joyuM te kahe ke "ahIM bAMdhI che te eTaluMya pAme che. choDI mUke te rastA upara pUchalI jaIne paDe ane marI jAya. athavA kasAI leke hAMkI jAya. hajI ekAda mahine che. te jema tema karIne kheMcI kADhIza. pachI te caeNmAsuM besaze eTale vadhe nahi Ave.' ' pUchayuM, "te pachI Ane pAMjarApoLamAM kema nathI mUddha Avate?' te kahe ke "pAMjarApoLavALA paNa thAkyA che. meM ghaNI vinavaNuM karI paNa nathI rAkhatA" "te pachI tuM zuM karavA rAkhe che?' mArAthI puchAI gayuM. teNe mArI sAme najara nedhI. enI najaramAM viSAda bharyo hate. "tuM AvuM pUchIza ema meM ne tuM dhAryuM. muMbaI jaIne tArI paNa buddhi bagaDI? gAmanuM mahAjana rUpiyA-AnA-pAIno hisAba karatuM thaI gayuM paNa huM te A gAmane peDhIdhara zevALa. mArAthI mArA gAmanI gAyane maratI kema levAya? ane A daza gAvaDiyuM AvA kaparA kALamAM paNa dUjhe che te kene khabara emAMnI koI pAMkhaDInA nasIbe ja dUjhatI haze. gAmamAM lAkhopati che, paNa badhAnI buddhi bagaDI ne kaIne dukALamAM maratAM heranI ane mANasonI paDI nathI, paNa huM mAre dharama kema cUkuM ?" For Personal & Private Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 ene Thapako ApavA jatAM huM ja bheThe paDo. mArI pAse enI dalIlane koI javAba na hatuM. pAchaLathI mane khabara paDI ke A duSkALagrasta gAne bacAvavA teNe pitAnAM traNa ghara gIre mUkI dIdhAM hatA, kAraNa ke gAmane govALa havAnI ene khumArI hatI. govALa tarIke zakya eTalAM pazuo bacAvI levAne eNe pitAne dharma mAnya hate. svataMtra bhArata AvA mAladhArIone I beThuM che, ane abUdha, anArthika paradezI DigrIvALA hajAre pazu zAstrIonA pagAra pAchaLa dara varase karoDo rUpiyA kharacIne dezanAM pazuonuM nikaMdana kaDhAve che. ane have prasaMga che 50 varasa pachIne. eka vaiSNava karoDapatine ghare javAnuM thayuM. sAMbhaLyuM hatuM ke teNe pitAnA baMgalAmAM gAye rAkhI che. meM cAre bAju najara pheravI paNa kayAMya gAya dekhAtI nahi. eTale sahajabhAve pUchayuM, "tame te gAye rAkhI che ne? kyAM rAkhI che? mAre evI che." ' tarata javAba maLyoH "rAkhI hatI, paNa kADhI nAkhI. AjanA jamAnAmAM e na poSAya - taddana ana-ikonomika ghAsacArAnI kiMmata jeTaluM paNa dUdha ." paNa tamAre kathAM dUdha vecavuM che?" meM tene vaccethI ja aTakAvIne pUchyuM. "jene dUdhane vepAra kare che te evI gaNatarI kare." . esa nahi" pelA sajajane javAba Ape. "vepAra bhale na karIe paraMtu dareka vastu InAmInI daSTie levI joIe. gAya reja traNa liTara dUdha Ape ane pAMca rUpiyA khavaDAvavAne kharaca Ave, - vAcharaDIne khavaDAvavAne kharaca judo ane vaLI tenI dekhabhALa rAkhavA mANasa rAkha paDe, tene pagAra caDe. tene badale dUdha vecAta laIe te cha rUpiyAmAM traNa zera dUdha Ave eTale InemInI daSTie gAya zAhI nAkhI." For Personal & Private Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 A badhI vAtacIta daramiyAna mArI najara sAme pahelI be meTara ane be Alseziyana kUtarA UbhA hatA tenI upara ceTI hatI. zeThanI rajA laI pAchA pharatAM huM rastAmAM vicAratuM hatuM ke A maTare kadI paNa ana Ikanemika thavAnI nahi cAra Ane mAIla dehatI tyAre Ikonemika hatI, 125 paise mAIla de che te paNa Inemika che ane tene khabara che kAle pAMca rUpiye mAIla deDatI haze te paNa Ijanemika haze. ane A Aziyana kUtarAone te kadI paNa Arthika anAthakapaNane savAla ja nathI. kAraNa ke pAzcAtyAe ke ApaNA pazuzAstranA niSNAtoe temane kadI paNa anArthika kahyA nathI. teo te kahe che ke je gaye mAravAnuM baMdha karaze te deza para kharaca bejo vadhI paDaze ane teo mAMdI paDe te temanI sAravAra karavA amArI pAse sAdhana nathI. pazuo mAMdAM paDe te mATe davAkhAnAM te hoya che, paNa e te badhAM kUtarAMonI sAravAra mATe. Alseziyana kUtarA ane bIjA kUtarA paNa raja cAra-pAMca rUpiyAnuM. dUdha pIe (bALakone bhale cAra pAMca AnAnuM paNa na maLe), chathI. ATha rUpiyAnuM mAsa khAya, pAMu ke roTalI khAya che te juduM, uparAMta temane navaDAvavA, pharavA laI javA, khAvAnuM ApavA eka nekara rAkhavuM joIe. paNa e te badhuM anivArya che. kAraNa ke ApaNe pAzcamI Dhabe jIvavuM che. ane pAzcAtyae. kadI kUtarAne ana-ikonomika kahela nathI. . . . . temanI najare bhAratamAM je kAMI ana-ikonomika hoya te te. ApaNI gAye che. .. . ane ApaNA pazcimacakSuone A kUtarA dUdha pIe, mAMsa Aroge e nathI khecatuM. khUce che ApaNA dharmaguruo dUdha pIe ke. ThAkorajIne prasAda Aroge che. temane khUMce che, je tame koI dhArmika prasaMge 25-50 saMbaMdhIone jamADe te. . pacAsa varasamAM samAjamAM kevuM parivartana For Personal & Private Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 [8] samAjadarzana jANe che? dezamAM kArakhAnAMonI sahuthI vadhu saMkhyA kayA kArakhAnAMomAMthI rAjAjI ke kAkA patizaMkara vivAthI prajAne paradezI vicArasaraNa, pazcimI saMskRti, paradezI hiMsaka ane zeSaka arthavyavasthAmAM paleTavA skUla ane kolejo rUpI phekaTarIe zikSaNakSetre sahuthI vadhAre che. Azare pAMca lAkha skUle, 3253 kolejo ane 106 yuni. varsiTIonA mArgadarzana nIce 13 lAkha 66 hajAra zikSaka, 9 karoDa 25 lAkhathI vadhu bALakonuM pazcimIkaraNa karI rahyA che. - pazcimIkaraNanI A kriyA mATe pAMca paMcavarSIya janAomAM 13 abaja rUpiyA kharacavAmAM AvyA che. chatAM A kArakhAnAMomAMthI chellAM 3ra varasamAM eka paNa rAjAjI ke kRpalANI, maharSi daMDanabAbu ke gaNapatizaMkara vidyAthI nIkaLyA nathI. AryasamAjane dAvo che ke sarakAra karatAM bIje naMbare Arya samAja zikSaNa kSetre kArya kare che, chatAM temanI saMsthAmAMthI paNa hajI sudhI eka paNa zraddhAnaMda svAmI dezane maLyA nathI. A zeSaka ane hiMsaka arthavyavasthA, A paMcavarSIya yojanAo, A Arthika ane vepArI nItio beTI che, avahevAra che, rASTraghAtaka che e bulaMda svara gajAvanAra eka paNa virale A kArakhAnAmAMthI nIka nathI.' nIkaLyA che, mAtra hajAre pakSapalaTue, hajAro vizvAsaghAtIo, ane grInakArDa meLavavAnA usuke, ApaNA ja dharma, saMskRti ane samAjavyavasthAnA mULamAM ghA mAranArA sikyularisTo. je rAjyamAM keLavaNInuM pramANa vadhAre che te rAjya bekArImAM - paNa khare che. A keLavaNI tamAmane kAma ApI zakatI nathI, nekarI paNa ApI zakatI nathI. te sadAcAra ane kulAcAra bhulAvI bhraSTAcAra ane pApAcAra zIkhave che. For Personal & Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150. je kArakhAnuM cheTa kare te baMdha karavuM joIe, je dukAna kheTa, kare te dukAna baMdha karavI joIe eve vepArI niyama che. paraMtu A eka duHkhada paristhiti che ke vadhu ne vadhu nIcI kakSAne mAla kADhatI AvI phekTarIo vadhu ne vadhu saMkhyAmAM kholavA mATe dara varase samAjanA dareka varganA ane dareka kSetranA leke deDakAma karatA hoya che. ane te mATe phaDa bhegAM karavA, sAMskRtika kAryakramanA nAme saMskRtine uche. karanArA kAryakrame athavA te kathAo. ane jJAnanAM satronAM A jana kare che. AvA kAryakramathI viruddha ane jaina sAdhuo ane muni lagavatanAM pravacane sAMbhaLIne hajAro yuvAne sadAcArI, dharmapremI ane saMskRti premI banatA jAya che. bhegavilAsathI lAlasAvihIna banatA jAya che, chatAM lekane AvAM pravacane ane sAdhusaMte dvArA keLavaNI ApavAnI janA vicAravAne badale vadhu ne vadhu kelejo ane hosTele joIe che. - sahuthI vadhu duHkhada te e che ke dhArmika TrasTa, vividha dharmane dharmAcAryo ane kathAkAro paNa kaleje ane hospiTala mATe dhArmika pravacananI zibiro ane jJAnasatro yejIne karoDo rUpiyAnAM phaMDa bhegAM karI Ape che ane e rIte pitAnI zakti ane prajAnA paisA veDaphI nAkhe che. ' ghaNI vAra te AvA jJAnasatranI zibiranI bAjumAM ja jemanI jidagInI tamAma prAthamika jarUriyAta paNa lUMTavAI gaI che evAM nagna, ardhabhUkhyAM, AkhA zarIre cAmaDInA dardanAM cAThAM paDI gayelAM evAM seMkaDe bALake dhULamAM ragadoLAtAM heya che. teo paNa bhAratanI bhAvI prajA che e vicAra paNa zibiramAM beThelA jJAnIone kadI AvatuM haze khare? . nizALamAM ame kavitA zIkhatA. temAM naLarAjAnI kavitAmAM nIcenI lITIo zIkhyA hatA. tene sujhe avaLuM ja jene durdazA zira para phare. hospiTala ane kolejo mATe dara varase karoDonA phaMDaphALA bhegA karavA mathatA dharmAcAryonI A pravRtti, dezanI durdazA For Personal & Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 vadhu gherI thatI hAvAthI sUcaka teA nahi hoya? koI saMta-mahaMta, koI jJAnI, kaI samaju keLavaNIkAra A prajAnI asmitA khatama karatI keLavaNI sAme avAja uThAvavAnI hiMmata karaze ? [9] samAjakzana sthaLa--muMkhaInuM eka zrImaMta gaNAtuM paruM. lakSAdhipati ane karoDapationAM raheThANeAnI vacce eka khAlI jagAnA khADo. temAM varasAdanuM pANI bhareluM che. maccharonAM jhuMDa UDe che. khADAnI dhAra upara jhUMpaDapaTTI banI gaI gaI che. rastAnI bAjue eka ukaraDA che. AjubAju gU paDAvAsIo jhADo-pezAba kare che. tenI gaMdakI ane durgA"dha che. savAre sAta vAgye tyAMthI pasAra thAe tA eka varasathI 7-8 varasanI uMmara sudhInAM 70-80 bALako tadna nagna hAlatamAM rastAthI gadI dhULamAM sUtAM hAya che. koI keI strI jhUMpaDInA daravAjA pAse melA, gadA kAgaLAnA DhagalAmAMthI nAnAmoTA kAgaLanA kaTakA, plAsTikanA TukaDA, dUdhanI zIzIonAM DhAMkaNAM vagere judAM pADe che. gale divase AkhA divasa rastAmAM rakhaDIne sukAyelI gaTaromAMthI, ukaraDAmAMthI, cAlIenAM kampAunDamAMthI, bhADUtanI gALe khAtAM khAtAM vINI lAvela A kacaro chUTA pADI kAI phaeNkTarIvALAne vecI AvI kadAca AjanA divasa pUratuM te anAja kharIdI zakaze. A adha nagna nArIone rastA upara kacaro vINatI oie chIe ane melANIne pelA bulaMda svara kAnamAM gAje che ke-- lathaDI lathaDI DagalAM bharatI lAkhA tAra galIe-galIe pharatI sArI rAta bhUkhe majurI karatI mArA bALa parADhiye jAgIne mAgaze bhAta vicArI e kraeNhuM krame... sAta vAgI jAya che ane tamAma UThI jAyache. temanI pAse nathI, pesTa ke maMjana kharIdavAnA paisA nathI. sahu AjubAju rastA dAtaNa For Personal & Private Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra upara maLavisarjana karI le che, paNa hAtha sApha karavA pANI nathI. chokarAo AjubAjunA rastA upara ane pAse Avela maMdira pAse bhIkha mAgavA goThavAI jAya che. puruSavargamAM koI saddabhAgIne nekarI maLI che. te UThIne tarata cAlyA jAya che ane ophisanA naLa-saMDAsa vAparavAne laha le che. kaI dANacerI ke dArUnA dhaMdhAmAM goThavAI gayA haze. ativRddha paNa lageTIbhara maMdira pAse bhIkha mAgavA besI jAya che. ane pachI phUTapAtha upara sUI rahe che. bAkInA A divasa jugAra ramatA hoya che. maMdira pAse UbhelAM bALakone keI darzanAthI pAMca-dasa paisA Ape che. te vaLI kaI vadhu sukhI gRhastha pAsenI hATaDImAMthI pAMuM ke biskiTa laIne khAvA Ape che tyAre te A bALako mATe senAne sUraja Uge che. kaI kaI vAra ukaraDAmAM AjubAjunA baMgalAmAMthI koI gayelA eThavADamAMthI paNa A bALake reTalInA TukaDA ke zAkanA lacakA vINI vINIne khAI letAM hoya che. te koI vakhata ekAda-be gAya tyAM AvI caDe tyAre tenI upara cekI karyA kare che kAraNa ke koI ne kaI baMgalAmAMthI koI te A gAyane gogrAsa ApavA Avaze ja tenI temane khAtarI che. ane jevuM koI Ave ane gAyanA moDhA pAse gogrAsa mUke ke tarata A chokarAo doDIne gAyanA moMmAMthI roTalI kheMcI laIne pite khAvA lAge che. ' nAhavuM joIe, dAtaNa karavuM joIe tenI emane janmathI ja khabara nathI. strI-puruSa-bALaka tamAmanAM zarIra gaMdhAtAM hoya che. paNa have temane keThe paDI gayAM che. strIo rastA upara ja traNa patharI mUkI cUlA banAvI tenA upara bhAta rAMdhI le che. te badhAM bhAge paDatAM khAI le che. AjubAjunA baMgalAvALA phariyAda kare che ke A leke ahIM gaMdakI kare che. jugAra rame che. For Personal & Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 jugAra na rame te bhalA zuM kare? teo bhaNelA nathI. koI vAMcI jANatuM hAya tApaNu, cApaDI ke chApu kharIdavA temanI pAse paisA nathI. temanI AdhyAtmika vRtti koIe DhaDhALI heta tA te bhajana-kInamAM paNa samaya gALata. kAmadhA temane maLatA nathI. pachI samaya vitAvavA jugAra sivAya temathI pAse zuM sAdhana che? ahIthI roja moTA vepArIo ane udyogapatie meTaramAM pasAra thAya che. keLavaNIkAra, sAhityakAro, samAjavAdI, sAmyavAdIo, 'garIbI haTAva 'nADI laIne pharanArA pasAra thAya che. myunisipAliTInA oNphisarA paNa pasAra thAya che. koIne A mAnavabhaMgAranA gaMja tarapha najara karavAnI paNa phurasada nathI. eka vakhata koie myunisipAliTIne ahI vadhI rahelI gaMdakI viSe phariyAda karI. thADhA divasamAM phariyAdIne TeliphonathI saMdeze manyA ke ame 10-15 jaNA tapAsa karavA AvIe chIe. amArA mATe cApANInA maMdokhasta rAkhajo. pachI 10-1pane badale 20-25nuM TaLuM AvyuM. oNphisarA, korporeTaro ane kArakunIe phariyAdInA ghera cApANI-nAstAne insApha ApIne phariyADhIne upakRta khanAvyA. rastA upara laTAra mArI, pelA mAnavabhaMgArone cetavaNI ApI ke tamAre ahIM gaMdakI na karavI. AvelA A jaDabharatane kyAM khamara hatI ke A te jemanA mATe pAMca pAMca pacavarSIya yeAjanA ghaDAI che, temAMthI ceojanAomAM binaupayogI evA mAnavabha'gArone A gaja che. kharekhara A tamAma mAnavIone temanA gAmamAM temanAM gAramATInAM raheThANe haze temanA bApadAdAnA peDhI dara peDhInA luDDAra, sutAra, kuMbhAra, darajI, mAcInA dhaMdhA haze. A tamAma dhadhAe upara 'cavI ya yAjanA rUpI bulaDojhara pharI vaLyuM haze ane te ahIM phekAI gayA che. temanAM 80 TakA bALake rikeTa ane cAmaDInAM darado ke peTanAM daradothI pIDAtAM hAya che. AvA daradIe mATe lakhapatie datayajJA For Personal & Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 netraya gaThave che. maphata cikitsA kendro khele che kAraNa ke tethI temanI chApAmAM nAmanA thAya che. Apela dAnanI rakama InkamaTekasamAM majare maLe che. (razavatakhArIe Aje dAnanA kSetrane cheDayuM nathI. InkamaTekasamAM rakama majare maLavAnI lAMca ApIne dAna levAya che. A che pAzcAtya paddhatinAM dAna!) teo mAnapUrvaka mAnavI tarIke jIvI zake te mATe pejanA, karavA paisA kharacavA koIne haiye rAma vasatA nathI ke jIvanasaMgharSa khelI rahelA A mAnavIone hAtha jhAle. ekalA-aTUlA samAjamAMthI. phekAI gayelA A leke dAruNa jIvanasaMgharSa khelI rahyA che. teo lagna kare che, lIlAM pAdaDAMnAM teraNa bAMdhI jhUMpaDIe zaNagAre che. Dhola-zaraNAI vagADe che. gIta gAya che. nRtya kare che ane nALiyeranAM. pAna vINI lAvIne gUMthaNI karI jhUMpaDIene ThIka karavA mahenata kare che. eka divasa e Avaze jyAre A lekenuM khamIra tUTI gayuM haze. ane tyAre taka joIne beThelA khristI mizanarIo temanI vacce dhasI. jaze ane temane sAma dAma da vaDe khristI banAvI deze. . caMda bAroTanA putre laDAImAM hArI rahelA pRthvIrAjane kahyuM hatuM ke dina palaTayo palaTI ghaDI. zuM A vAta hiMdu samAjane paNa lAgu paDaze? paMcavarSIya yojanAoe manuSyane ja nahi mAnavatAne paNa maraNapathArIe pachADI che ema nathI lAgatuM? paNa jhUMpaDapaTTIonI duniyAmAM A te ApaNe UcI kakSAne. vistAra je. cAle jarA vadhu nIcA vistAramAM jaIe. jyAM dara traNa miniTe bethI traNa hajAra pravAsIo relavemAM pravAsa kare che, tenI samAMtare lekonAM maLamUtrathI, gaMdhAtAM kArakhAnAonA jherI pANIthI bharelI gaTaranI dhAra upara jhUMpaDapaTTI vistarI che. AmAM vasanArAonA pUrvajo ekAda saikA pahelAM kadAca svaccha nirmaLa pANI vahI jatI nadInA kinAre pitAnAM vaDIle pArjita rahe. ThAmAM rahetA haze ane pitAnA vaDIle pAsethI maLelA vArasAgata dhaMdhA vaDe pitAne kuTuMbanuM gujarAna karatAM zAMtithI jIvana vitAvyuM haze. For Personal & Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 svAdhIna bhAratanA mizra arthataMtre ApelA AMcakAthI sukhI pUrvajonAM A durbhAgI saMtAnA pavitra nadIkinArethI A gaMdhAtI gaTaranI. dhAra upara AvI paDavAM che. gU paDapaTTIomAM naLa, saMDAsa ane khattInI jarUra hoya evA jJAnanI rAzanI vahIvaTa karanArAenA majagamAM DhAkhala thaI zakatI nathI.. kAraNa ke sattA meLavavA khurazIyuddha khelavA mATe nANAM meLavavA udyogapatinI maherabAnI kema meLavavI tenI mUMjhavaNu ane samAjavAdI samAjaracanAnAM gANAM gAvAmAM ja temanuM citta cAMTeluM hAya che. ahI A lAkoe pANInI sagavaDa jAte karI lIdhI che. gaTarathI thaDe dUra heThavAsamAM vIraDA banAvyA che. gaTaranuM pANI jamInamAMthI amIne A vIraDAemAM Ave che ane A jhUMpaDAvAsIone nAhavAdhAvAnuM sadbhAgya maLe che. temane pIvA mATe pANInI zI sagavaDa haze.. te te rAma jANe. lAkIne pIvA mATe ane siMcAI mATe pANI maLe te mATe Azare 77 abaja rUpiyA sarakAre kharacyA che. ane e rUpiyA prajA upara bhAre karaverA jhIkIne vasUla paNa karyo che. A ceAjanAe ghaDanArA, temane maMjUra karanArA, temanA amala karanArA moTA baMgalAmAM rahe. che. temanA baMgalAomAM kdAca temanA kUtarA mATe paNa snAnagRhahaze. temanA aMgalAnI vizALa lAnA upara pANInA phuvArA UDatA haze. . paraMtu jemanA nAme chacha amaja rUpiyA kharacAyA che, temAMnA ghaNAe mATe aa gaDhamAMthI gaLAIne AvatAM vIraDAnAM pANI ja hAya ema nathI lAgatuM ? 1 samAjavAda sapattimAM nathI AvyA, paNa bhUkhamarAmAM, pANInI. achatamAM ane leAkInI yAtanAomAM jarUra AvyA che. ane have eka judI ja jAtanuM dRzya joIe, jyAM pANIpatamAM sAmasAmA eThavAI gayelA marAThA ane aphaghAnAnAM lazkarAnI jema. gUMpaDapaTTI ane AlIzAna 'galAe sAmasAme goThavAI gayelAM che. eka bAju vizALakAya kolejomAM hajAro vidyArthI ATsa, For Personal & Private Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 -komarsa, sAyansa vagere vividha viSaye bhaNe che. prakhyAta zikSaNa zAstrIo, sAhityakAre, vaijJAnika, arthazAstrIo, ItihAsa ane vividha viSayanA niSNAta prophesare ahI kolejomAM bhAratanI bhAvi peDhInuM pazcImIkaraNa karyA kare che kolejanI bAjumAM ja vizALakAya baMgalAonI hAramALA che. ceDAM ja varasa pahelAM 8 thI 10 rUpiye vAra lekhe vecAyelI A jamIna ne bhAva atyAre 800 rUpiye vAra je gaNAya che. jemaNe ATha daza - hajAra rUpiyA jagAmAM rokyA hatA, teo ATha daza lAkhanA mAlika banI gayA. che. e baMgalAomAM vasanAra pitAnI vepArI buddhi ane dIrvAdaSTi mATe jarUra magarUra haze. muMbaImAM sahuthI samRddha vistAranI sAme harIphAImAM UtarelA ane prathama AvavA mathatA A vibhAganI sAme ja jhUMpaDapaTTIonI -katAre patharAI gaI che. A ardhabhUkhyAM, ardhanagna strIpuruSa ane bALakanI katAra sAme jovAnI paNa pelA bhAgyazALIone te kurasada nathI. paNa pelA vidyArthIone ane prophesarane paNa phurasada nathI. dharatIne paTe pagale pagale, mUThI dhAna vinA nAnAM bALa mare, prabhuhIna AkAzethI Aga jhare - meghANIne A bulaMda avAja AjanA vidyAthIoe te nathI sAMbhaLe, paNa kolejanA prophesare paNa enAthI ajANa haze? muMbaInA khurazIyuddhanA khelADI hAke eka taraphathI "Clean Bombay, Green Bombay'nA nArA gajaje che tyAre ja A samRddhinI zaratamAM UtarelA baMgalAnI AsapAsa samAje uvekhelA AdamIone ghare goThavAte jAya che. 1nmI sadImAM bhAratanI pazcima sarahada upara islAmane ghare gevAtuM hatuM tyAre ApaNe na cetyA. 15mI sadImAM arabI samudramAM nyUhAtmaka ghere goThavAtuM hatuM tyAre paNa na cetyA ane enAM duSpariNAme -sadIo sudhI bhagavyAM. For Personal & Private Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa7 - have moTAM zaheramAM cAre bAju uvekhAI gayelAM prajAjanene ghare beThavA jAya che ane eka divasa jyAre e gharanI vaccethI. bulaMda sUra saMbhaLAze ke - UTho kadarUpa! pretasuSTinA rAjavI! pharI eka vAra bhAMga ghUTo : bhUriyAM lariyAnI AMdhIo urADato hahakAra saMvare, kALa UTho ! otarAdA vAyarA, UTho !ghara viplavanA DholaDA dhake! otarAdA vAyarA UTho!- tyAre enAM pariNAma kevAM haze? pitAnA sadubhAgyamAM rAcanArAone te nahi sUjhe paNa pelI: kelejonA seMkaDo prephesara ane hajAro vidyArthIomAMthI koIne te - AmAM AvI rahelA bhAvinAM edhANa pArakhavAnI sUjha haze kharI? - sUjha heya ke na hoya paNa paMcavarSIya yojanAonuM kALacaka che. gAmaDAMo upara vadhu ne vadhu ghumaraDIo letuM jAya che ane grAmavAsI ene pravAha zaheramAM rojIroTI meLavavA cAlyA ja Ave che. rojIroTInI vAta te pachI, prathama kayAMya besavA mATe eTale. te joIe ne? muMbaImAM have eTalA rahyA nathI. 60-70 varasa. pahelAM makAna bAMdhanArAoe 20-30 phUTanA oTalA rAkhyA hatA. lekene thAka khAvA besavA kAma lAge, sArAmAThA prasaMgoe upayogamAM. Ave mATe.. . e bAMdhanArA gayA. emanA vArasadArane e eTalA AzIrvAdarUpa nIvaDayA. 25-50 hajAra rUpiyA pAghaDI laIne dukAnadArane ApI. dIdhA. makAna bAMdhavAne kharaca thaye haze tenA karatAM ghaNAne eTalAnI. kiMmata vadhAre upajI. . bahArathI AvanArAone prazna vikaTa che. khAlI medAne, phUTapAthe, baTaranI dhAre tamAma gAmaDAMonA hijaratIothI bharAI gayAM che.. chatAM AvanArAone pravAha vaNathaMbhya hajI cAlyo Ave che. For Personal & Private Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 have tee relave lAInanI banne bAjue gAThavAtA jAya che. koI taddana khullAmAM, te koI vaLI phATelAM kaMtAnanA TukaDA, bhAMgelA karaDiyA ane kaTAI gayelAM patarAMnA TukaDAnI ADaza bAMdhI le che. pacavarSIya yAjanAonA DhAMcAmAM na samAI zakelA A mAnavIene vaLI koI jAtanI sagavaDa ApavAnI jarUra kharI ? e te cUMTaNI Avaze tyAre pAMca varase eka vAra amArA rAjadvArI puruSo jaine vacana ApI Avaze ke amane mata Apo. ame tamArA mATe makAna, pANI, khattI vagere tamAma sagavaDa karI ApazuM. ane hamaNAM rAkhA A pAMca rUpiyA, tamane kAma lAgaze. kadAca ekAduM kapaDuM paNa ApI Avaze. ane cUMTAyA pachI tA ema kahevAmAM zarama ja kayAM che ke --cUMTaNInAM vacanA te ApavAnAM hoya; pALavAnAM na hoya. e te emanA Adyaguru laoNrDa klAIve paNa amIcaMda zeThane kayAM nahAtuM kahyuM ke e karAra tA pILA pAnA upara lakhyA che, pILA pAnA upara lakhelA karAra -pALavAnA na hoya ! sapheda kAgaLa upara lakhyA hAya te ja karArA paLAya. te pachI A tA mADhAnAM vacanA hatAM. kadAca teo ema paNa kahI de, ame vacana ApyuM ja nathI. tame khoTuM samajyA hazeA. khera, e te dareka cUMTaNImAM ema ja cAle che ane cAlyA karaze; jyAM sudhI ApaNe mizra a`taMtranA rokeTa upara beThA hoIzuM tyAM sudhI. -- e kharuM ke cAvIse kalAka doDatI A Trenane kAraNe UDatI dhULathI temanI AMkhe bagaDe. cAvIse kalAkanA relavenA gaDagaDATa ane enjinanI cIsothI temanA kAnanA paDadAne nukasAna paNa thAya. temanA jJAnata`tue bhAMgI paDe. kadAca koI vAra temanAM nAnAM bhUlakAM pATA pAse ramatAM ramatAM relave nIce kapAI paNa jAya! mela Trena koI vAra tyAM aTakIne Ubhe tyAre utAruoe nAsta karIne phekelA kAgaLA cATIne A bALako rAjI thatAM haze, te gaDhI dhULamAM paDayA rahevAthI cAmaDInA rAmethI paNa pIDAtAM haze. :: For Personal & Private Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 pazu AvA loko mAMdA na paDe te AlIzAna haeNAspiTale khAMdhavAnA artha zuM che? haeNspiTalA aMdhAya pachI e bharAyelI na rahe teA khIjI navI hAspiTale Dema baMdhAya ? e na baMdhAya te loko pAsethI hAspiTale mATe mAtabara rakramAnA kuMDALA kevI rIte ugharAvAya ? ane amArA bicArA kathAkArA kAnA kuDaphALA mATe kathAonAM bhavya AyeAjana karaze ? ane hospiTale na baMdhAya teA pachI bicArA phArmasIvALAnuM zuM? lAkho-karoDo rUpiyA kharacIne davAe manAve ane lAko mAMdA ja na paDe te A kImatI davAonA upayoga kema thAya? tAtA phArmasIonI pheMkaTarIo baMdha ja karavI paDe ne? ane te pachI ekArI keTalI vadhI jAya Ama rASTranA samagra rIte vicAra karatAM phArmasIo, DaoNkaTara, nara, vADa'bAya, kathAkAro vividha yajJanA bhAyejaka, dAtAo, haoNspiTalanAM AlIzAna makAna bAMdhanArA ArkiTekaTa, ijanerA vagere aneka kSetro, dhadhAe ane vyaktionAM ghaniSTha hita jotAM, vadhI rahelI AvI vividha jhUpaDapaTToe ane temAM UbharAtAM mAnava-kakAlAnA samUho vadhatA ja jAya e rASTrahitamAM nathI ! na pacavarSIya yAjanAonA DhAMcAmAM bhale e leAkA na gAThavAI zakavA hAya chatAM bIjI rIte AvuM jIvana jIvIne mAMdA paDe te e paNa eka -jAtanI rASTrasevA ja kare che ne? ane jo AvA mANaseAnI tArA skrina para dina vadhyA ja na kare te amArA rAjapuruSo garIbI konI haThAvaze? sevAkAnI karaze? upale| vaga cUMTaNImAM udAsIna haze te cUMTaNImAM mata mApavA kolu Avaze? ane AvA leAka lAkhA-karoDonI saMkhyAmAM nahi hAya ! temanAmAM vahecavA mATe cUMTaNI umedavArane paradezI sattAe paisA paNa kema Apaze ? For Personal & Private Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ane te ja eka divasa bhAratanuM AkAza guMjI UThaze nIcenA nAdathI-- ame khetarethI, vADIethI, jagala ne jhADIothI.. sAgarathI, girivarathI suNI sAda AvyAM ame juga juga kerAM kaMgAla bhAMgI narakanAM dvAra, detAM Thaga eka tAla, dharatI para AvyAM | dekha rekha, o re a! kALa sainya AvyAM, [1] samAjadarzana naDiyAdanA prakhyAta desAI kuTuMbanA haridAsa vihArIdAsa desAI jUnAgaDhanA dIvAna. jUnAgaDhanA rAjamahelamAM Aje AnaMda AnaMda pravate che, kAraNa ke jUnAgaDha ane mAMgaroLa rAjya vaccenI sarahadane varSo jane jhADa ejansInI keTa mAM dIvAna haridAsa vihArIdAsa jItI AvyA che. harSonmatta thayelA navAba sAheba haridAsajI pAse be lAkha kerIne thALa mUke che. kahe che, "dIvAna sAheba, AjanI khuzImAM Aje A Apane InAma ApuM chuM te svIkAro. zAnuM InAma?" haridAsajIe pUchyuM. tame kesa jItI AvIne A rAjanI meTI sevA karI che. tenI khuzAlImAM A InAma tamane ApuM chuM." navAba sAheba!' haridAsajIe javAba Ape. "huM A rAjyane. dIvAna chuM. eTale covIse kalAkane nokara chuM... mATe meM mAtra mArI pharaja bajAvI che, mATe e InAma huM svIkArI zakti nathI." paNa huM junAgaDhane navAba. InAmamAM ApelI rakama pAchI laI zake nahi. tamAre e svIkAravI ja paDaze. navAbe Agraha karyo. * For Personal & Private Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 paNa haridAsajIe e svIkAravA nA pADI. kahyuM ke "navAba sAheba! kesanuM saMcAlana e mArI pharajanI aMdara samAI jatuM kArya hatuM. enI kiMmata huM svIkArI zakuM nahi". bane vivAde caDayA. eka tarapha siddhAMta, bIjI tarapha rAjahaTha. Akhare mahAjana vacce paDayuM. teNe phesa Ape ke navAba sAhebanuM vacana pAchuM na phare, mATe haridAsajIe e rakama savIkAravI ane temanI Teka na jAya mATe temaNe te rakama aMgata upayogamAM na letAM prajAkalyANa arthe vAparavI. vivAda zamI gaye. haridAsajIe be lAkha kerInA thALane svIkAra vAnA cihna tarIke hAtha lagADI te mahAjanane soMpI kahyuM ke "giranAra parvata upara caDatAM yAtrALuone bahu harakata paDe che. mATe tenA upara A paisAmAMthI pagathiyAM baMdhAve. paisA vadhe te mane nahi ApatA. badhA vAparI nAkhaje." tarata navAba sAheba belyA, "ane je paisA ochA paDe te kAma adhUruM nahi mUkatA. mArA khajAnAmAMthI maMgAvI laIne kAma pUruM karaje ane pagathiyAnA dvAra upara dIvAna haridAsanA nAmane mATe zilAlekha mUkajo.' e ja haridAsajInI cethI ke pAMcamI peDhIe eka desAI bI.e., elaela.bI. vakela che. hAIkeTa pAse ekita khelI. cheDA 1 ja divasamAM ophisa khAlI karIne ghera AvyA. pitAne kahyuM, "pitAjI! . mArAthI vakIlAta nahi thAya." pitAe kAraNa pUchyuM te kahe, "A dha asatya upara cAle che. khoTuM bolavuM, beTAM nivedane karavAM, beTAM AkSepa karavA. sAcuM bole te sAce kesa paNa kadAca hArI jAo. mATe asatyathI cAlate dhaMdhe mAre nathI kara." paNa have te AvA - viralA apavAdarUpa ja jovA maLe che. - Aje te vakIle pite pagAradAra jaThThA sAthIo rAkhe che. zuMDAone Azraya Ape che. pilA taiyAra karelA juThThA sAkSIo dvArA "bhA. 4-11 For Personal & Private Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 gunegAra asIlAne cheDAvI le che. sAmA pakSane herAna karavA kesa pAma kheMcAvI levA, guDA dvArA mAraphADa paNa karAve che. te khIjI tarapha amane tamArI sevA karavAnI taka Apo....kahIne matanI bhIkha mAgI janArA cUMTAIne aneka jAtanI sagavaDA meLave che. prajAhitanA savAla pUchavA mATe athavA sarakAranI dhArelI nItine tAga meLavI ApavA mATe lAgatIvaLagatI vyakti ke saMsthA pAsethI hajArA-lAkho rUpiyA mahenatANu paNa le che. sarakAra taraphathI judI judI kamiTIemAM nimaNuka pAmIne tenA puraskAra rUpe paNa hajAro rUpiyA, AraplenanAM bhADAM, hoTelanA kharacA, raheThANA, tAra, TapAla, Teliphona, pANI, vIjaLInAM mila vagere vividha sagavaDa meLave che ane chatAM peAtAnA mAsika pagAramAM vadhAro karavAnI mAgaNI kare che. vicitratA tA e che A pAtAnA pagAra-vadhArAnI majUrI temaNe peAtAnI pAsethI ja meLavavAnI hoya che. have. pAMca varase nivRtta thayA pachI penzananI paNa mAgaNI kare che. kadAca bhaviSyamAM teo sarakArI grAsa Avaka upara pacIsa TakA mAnasa mAge tepaNa ApaNe saheje navAI pAmIzuM nahi. kAraNa ke A badhA phAla AjanI keLavaNIkSetre cAlatI kaoNlejonA che, ane menasanI mAgaNI maMjUra karavAnI sattA pazu temanA ja hAthamAM haze. eka brAhmaNa jJAtimAM samUha yajJopavItanA prasaMga yAjAyA hatA. 20-25 baTuko hArabaMdha gADhavAIne besI gayA che. 10-12 brAhmaNA vedAcAra kare che. jJAtijanAthI ceka khIceAkhIca bharAI gayA che. te prasaMge tyAMnI pradeza koMgresanA pramukhane atithivizeSa tarIke hAjarI ApavA AmaMtraNa ApyuM haze te AvI caDayA. vedoccAra aTakI paDayA. yajJApavItividha aTakI gaI. sahu koI A netAjInI sarabharAmAM doDAdoDI karavA lAgyA. kapALe tilaka karyuM, phUlane mATe hAra paherAvyeA; phaLa ane kesariyA dUdhanuM naivedya dharyu For Personal & Private Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 temanI pAse jaI hAtha joDIne namana karI AvavAnI caDasAcaDasI thaI. apavAda rUpa eka vyakti zAMtithI maMDapamAM TAMgavAmAM AvelI devadevIonI chabIo jotI besI rahI. pelA netAjInI sAme paNa levAnI darakAra na karI. netAjI theDI vAra besI upasthitene upakRta karI cAlyA gayA. DAka juvAniyA pelA besI rahela bhAI pAse gayA ane pUchayuM, murabbI ! tame kema Avela atithine mAna ApavA na UThayA?" mane tenuM moM jovA karatAM A devIdevIonI chabInAM darzana karavAmAM vadhAre rasa paDyo." pelA bhAIe zAMtithI javAba Ape. ane sAme pUchayuM ke, "A prasaMge temane lAvyA e tame yeca karyuM che?" kema?' pelA juvAnee pUchayuM. A dharmakArya che. A prasaMge te zrI zaMkarAcArya, kaI saMtamahaMta, koI paNa dharmasaMpradAyanA AcAryane baTukone AzIrvAda ApavA elAvavA joIe. - "A eka pavitra kArya che. bhraSTAcArI rAjapurUSane temAM bolAvI ApaNe ApaNA pavitra kAryane abhaDAvIe chIe. "vicAra te kare. ApaNe brAhmaNe. je RSioe sikaMdara jevAnA AtraNane paNa ThukarAvI dIdhuM tenA vaMzajo. ApaNe je AvA bhraSTAcArIonAM sanmAna karazuM te samAjanI adhogati koNa * aTakAvaze? je kharaca tame Ane sanmAvavAmAM karyo teTalA rUpiyAmAM te tame ukaraDAomAM khAvAnuM zodhatA, jhUMpaDapaTTIomAM dhULamAM ragadoLAtA keTalAya bhAvi nAgarikane jamADI zakayA heta. "tamane kadAca Aje mArI vAta nahi game, paNa je bhraSTAcArIene sanmAnavAnI Adata nahi cheDo te tamArAM bALaka paNa kadAca AvatAM varasomAM e jhUMpaDapaTTIomAM ja ALeTatAM haze. For Personal & Private Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA prasaMgamAM dharmAcAryone, saMtamahatene bolAvI temanA AzIrvAda leze te bhAvi prajAmAM evA saMskAre Avaze. paNa je raSTAcArIone sanmAnaze te nAnA yuvakone evI chApa paDaze ke bhraSTAcArI rAjapurUSa ja pUjavA rogya che. AvI prathA rASTranI asmitAne haNa nAkhaze. A prathA e. avivekane atireka che. " vivekajhAnAma bhavati vinipAtaH zatamukha" ApaNe viveka cUkyA chIe mATe ja rASTranuM zatamukha patana thaI rahyuM che. - "A adha:patana aTakAvavuM hoya te tenA prathama prayAsa rUpe 'saMtamahatenA AzIrvAda mAgo. ane dhanalelu, sattAlAlacu bhraSTAcArI-- enI avahelanAe kare." I ! [12] samAjadarzana kacchanA purAtana zahera aMjArane ugamaNe pAdara kaI vAra samaya maLe te uSAnAM ajavALA patharAya te pahelAM vahelI savAre pahoMcI jaje. jhAMkhA aMdhArAmAM tamane seMkaDo strIe deDatI jatI dekhAze. kema jANe ke tephAna phATI nIkaLyuM hoya ane jAna bacAvavA nAsatI heya. evuM lAge. zA mATe A strIo atyAre vahelI savAramAM Ama deDatI haze? temane gAMdhIdhAma jatI basa pakaDavI hoya che. gAMdhIdhAma pahe- cIne pachI tyAMthI kaMDalA jatI basa pakaDavI hoya che ane kaMDalAmAM samayasara kAme caDI javuM hoya che. . . " Ama te A badhI strIe aMjAranI nathI, AjubAjunAM gAmaDAMenI che. rAjanI zodhamAM aMjArane pAdare paDAva nAkhIne rahI che. gAmaDAMo upara eka taraphathI paMcavarSIya yojanAonuM bulaDojhara pharI vaLyuM che. bIjI taraphathI kudarata vAravAra kepe che. eTale uparAchAparI kALe lekenI khetI ane pazudhanane bharakhI jAya che. ane moTA yAtrika udyAge mahatvanA gRhaudyoga ane grAmaudyogane nAmazeSa karI rahyA che. eTale gAmaDAMnA loko rojIroTI meLavavA pitAnAM seMkaDe. For Personal & Private Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 varasa jUnAM raheThANe choDIne zaheromAM hijarata kare che. paNa tamAma zaheramAM kArakhAnAM hatAM nathI ke temane maLe. paNa zahero mATe e hijaratIo pANI, raheThANa, svacchatA ane salAmatInI samasyA pedA kare che. * ajAramAM rojI na maLavAthI A strIo mAIla dUra kaMDalA pahoMcavA roja vahelI savAre nIkaLI paDe che. eTalI vahelI ke temanAM bALako hajI UMghamAMthI jAgyAM paNa na hoya. kadAca UMghatAM bALakonA mAthe vahAlathI hAtha pheravIne ja e cAlI nIkaLatI haze. kaMDalAmAM temane cAra rUpiyA ja maLe che. pachI temAMthI ja dehathI be rUpiyA te pelA esa. TI. kaMpanIvALA paDAvI le che. basavALAnA khissAmAMthI pelA AraepitAne hissA laI jAya che. upalaka najare jonArane lAge ke ahahA! ke vikAsa thaye che dezane ! A cakacakita DAmaranA rastA, A basanI deDiyAma, A majUranAM , meTA kArakhAnAM ane karaDenA mAlanuM utpAdana te paNa tenI bIjI bAju paNa che, je jovAnI vicAravAnI koIne phurasada nathI. bArabAra kalAka pitAnAM vahAlasoyAM bALaka ane kuTuM mIjanothI dUra rahetI ane ATha ATha kalAka pasIne pADIne tana teDIne kAma karatI A strIo rojanA mAMDa cAra rUpiyA kamAya che. te ghera pahere te pahelAM te esa.TI.vALA temAMthI be rUpiyA paDAvI letA heya che. - dinabhara majUrI kare che bhAratanI mahilAo ane temAMthI kamANI kare che esa.TIane vaLI esa.TI.nI kamANImAMthI pAchA Araba vize pitAne hise laI jAya che. Ara eka jamAnAmAM talavArathI ApaNane luMTatA te Aje paNa ApaNane kheMce che. paNa Aje temanA DIjhalathI ApaNe svecchAe TAIe chIe. bAra kalAka sudhI bALakathI vikhUTI rahelI mahilAone saMtoSa che ke ghera AvIne bacelA be rUpiyAmAMthI kile bAja kharIdIne For Personal & Private Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 pitAnAM bALakone khavaDAvI zake che. sarakArane saMtoSa che ke amArI esa . mabalaka kamANI kare che. zrImaMtane saMtoSa che ke temanI mere mATe sapATa cakacakti DAmaranA rastA baMdhAyA che, ane temanAM kArakhAnAM temane karoDonI kamANI Ape che. lokone saMtoSa che ke teo jhaDapathI eka sthaLethI bIjA sthaLe pahoMcI jAya che. pachI bhale tethI bIje kAMI lAbha na hoya. paNa mAtAthI vikhUTAM rahetAM A bALakane mAtAnuM vahAla maLatuM nathI. je bALaka mAtAnI huMpha meLavyA vinA Uchare che temAM moTAM thatAM lAgaNIzanya banI jAya che. je lekee kadI paNa A rastA najare joyA nathI evA karo kene A rastA bAMdhavA ane dara varase tenI marAmata karavA peTe pATA bAMdhIne eka yA bIjA rUpe kara ApavA paDe che. roja basanI dhaDadhaDATImAM UbhA UbhA musApharI karatA lAkhe manuSyanI kiDanI bagaDe che. AMtaraDAM bagaDe che. A nukasAna tarapha koInuM dhyAna paDatuM nathI, prajAnuM svAgye khamAya che e jovAnI koIne kurasada nathI. - hiMdu samAjamAM lAkha lAkha varasathI mAtApitA taraphathI putrane peDhI dara peDhI vArasAmAM maLatA udyoga, vepAra, kRSijJAna, saMskRti, saMskAre, kulAcAronA vArasAne jharo ahIM aTakI jAya che, sukAI jAya che. leke mAne che ke aho! sarakAra dezane ke vikAsa karI rahI che. moTA cakacakti rastA, moTAM kArakhAnAM, meTare ane keTaranI katAre, abajo rUpiyAnI paradezI sahAya, paNa e te badhAya sudharelI duniyAe zodhI kADhelAM prajAnI samRddhi ane sukhazAMti lUMTI levAnAM sAbane che. gajhanIe ene nAdire mAtra DAMka zrImaMta lekene ja lUMTI zakyA hatA. mAtra paiDAMka zahera ja bALI zakyA hatA. teoe je lavuM e te A dezanI prajAe pedA karelI saMpattine eMThavADa ja For Personal & Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 hatA. sAcI samRddhi tA gAmaDAMomAM hatI, jyAM te kadI paNa paheAMcI zakathA nahi. paraMtu A pazcimI zASaka ane hiMsaka yAMtrika athavyavasthA dareka gAmaDe ane dareka gharamAM ghUsI jaIne ghara gharanI sapatti lUMTI levAnI paddhati vikasAvI zakI che. jema jema meTA yAMtrika udyoga vadhe che tema tema leAko samRddha thavAne badale vadhu garIma....mAnasika rIte vadhu taMga thatA jAya che. para'tu vadhu duHkha te e vAtanuM che ke mATA udyoga je saMpatti lUTa che. temanI pAse rahetI nathI. tenA mATe hisso vizvabeMka, ApaNane sahAya karanArA bIjA deze ane Araba deze laI jAya che. pasInA pADe che hiMdu prajA.... ane e pasInA vaDe samRddha thAya che islAmI ane pazcimI rASTrA ! ApaNe apanAvele bauddhika dhApA ApaNane A hakIkatathI sabhAna thavA detA nathI. [13] samAjana e kALajhALa bahAravaTiyAe samasta pradezane tharatharAvI dIdhA hatA. enuM nAma sAMbhaLatAM rAtAM bALako cUpa thaI jatAM. e gAmamAM AnyA che ema sAMbhaLatAM garbhiNInA garbha paDI jatA. mUche tAva IIne khale khae joTALI kha'phUMko khAMdhI kamare talavAra laTakatI rAkhI karatA bahAdurInAM gAtrA gaLI jatAM. ni yatAnA avatAra samA e bahAravaTiyA eka gAma upara trATake che. enA dilamAM dayAnA chAMTA paNa na hatA. khUna karavAM e ja enI mAja hatI. leAhI nIMgaLatI vAcAne lAhInAM khAkhAciyAMmAM taraphatI jeI e AnaMdathI thanaganata. Aje e gAmamAM leAhInI cheLe uDAvavA AvyA che. eka garIma enI haDade caDe che. ane dhaDAka karatu enuM mAthu dhaDathI juduM paDe che. enI pAchaLa ja cAlI AvatI enI garbhavatI strInA mAMmAMthI For Personal & Private Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ citkAra nIkaLI jAya che. bIjI ja paLe tenA peTa upara talavArane jhATake paDe che. bAInA prANa UDI jAya che. cirAI gayelA peTamAMthI garbhamAMnuM bALaka bahAra pheMkAI AvIne chinnabhinna dazAmAM paDe che. * tyAM te eka brAhmaNa AvI caDe che. ane dhaDAka karatuM enuM mAthuM dhULamAM ragadoLAvA lAge che. kaI mAIne pUta ene paDakAranAra nathI, evA abhimAnathI lehI nIMgaLatI talavAra laIne e pelAM zaba tarapha jaIne khaDakhaDATa hase che. ekIsAthe brAhatyA, strI hatyA ane bALahatyA karanAra rAkSasa acAnaka dhrujI UThe che. pAse paDela daMpatInAM nAnAM bALako temanA mAbApanI hAlata joIne paththarane paNa pigaLAve tevI karuNa cIse nAkhIne pitAnA mAthAM paTake che. e karuNa cIsoe bahAravaTiyAnI tamAma krUratA ogALI nAkhI. enuMya haiyuM A cIsoe bhAMkhI nAkhyuM. ene AMkhe aMdhArA AvavA lAgyAM. te A dazya joI zakayo nahi. teNe talavAra pheMkI dIdhI ane tyAMthI nAThe. mUThIo vALIne nATho. jema jema pelI karuNuM cIso saMbhaLAtI hatI... tema tema tenA para pUjatA jatA hatA. e dUra ne dUra nAsI javA pitAnuM badhuM baLa bheguM karIne deDI rahyo hate. have tene khyAla AvatuM hatuM ke kevAM aghora pApa teNe karyA hatAM. paraMtu ApaNA rAjakartAo e bahAravaTiyAthI paNa vadhAre niSphara che. roja hajAre gAyanI katala, lAkhe gheTAMbakarAMnI katala, kareDe maraghAonI katala, aba mAchalIo, deDakAM, sApa ane vividha vanapazuonI yAtanAmaya ktala, karoDo adhabhUkhyA, ane mAnavIe, jhUMpaDapaTTIomAM karoDo mAnavabhaMgArane gaMja, hajAre garbhapAta dvArA ekI sAthe brAhatyA, hatyA ane bALahatyAnAM pharatAbharyA pApI kAryo temanA dilane kaMpAvI zaktAM nathI. UlaTuM teo te mATe gaurava anubhave che. pitAnI sattAnI siddhi tarIke vakhANe che. ane A badhAM For Personal & Private Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 pApakarmone DhAkazAhI ane sikayulerijhamanI DhAla pAchaLa vAjamI rAve che. vizvapravAsIe temanI noMdhapAthImAM e vAtanI noMdha karI gayA haze ke, " bhAratamAM jyAM jue tyAM ahiMsA parama dharma'nAM pATiyAM hatAM. 'satyameva jayate'nAM sUtra TAMgelAM hatAM. maphata garbha pAtanI jAherakhabarI hatI. temanAM yAtrAdhAmanA pradezamAM gauhatyAnAM katalakhAnAM hatAM. macchImAra kendro hatAM. khetarAmAM khetInA kAmamAM Ave ane jIvanajarUriyAtanI dUdha-dhI-baLataNu jevI cIne ApanAra pazuone badale katala mATe ucherAtAM pazuo hatAM. leke A badhI bAbato pratye udAsIna hatA. kAraNa ke tee meghara, ekAra, adha bhUkhyA, ardhanagna hAlatamAM jIvatA hatA. ' ane sahuthI vismayakAraka bInA tA e hatI ke A badhAM pApadhAmenA sarjaka, saMcAlako ke tene maMjUra karanArA hatA jaina, vaiSNava ke svAmInArAyaNa saMpradAyanA custa bhakto. je vAkaye vAkaye hiMsAnA viASa karatA, gAMdhImArge cAlavAnI jAherAtA karatA, jagata*bharamAMthI hiMsA baMdha thAya evI icchA pradarzita karatA." [14] samAjadarzana ame amArA jJAtinA vADA tADI nAkhyA che, kAraNa ke amArA bhraSTAcArI netAonA e Adeza che. teo kahe che ke jJAtisaMsthAe teDI nAkhavI joIe, kAraNa ke te dezanI pragatine rUpe che. jJAtisaMsthA pragati kaI rIte rUpe che te ame pUchatA nathI. kadAca teo pazu nahi jANatA hAya, paNa e taDaphoDa amArA svaccha Mdane pAme che mATe ame temanA Adezane svIkArIe chIe. amArA netAo amane jJAtisaMsthA tADavAnA Adeza Ape che. joke temane paNa jJAtine khapa che, cUMTaNI jItavA mATe. cUMTaNI jItyA pachI bIjI koI AvaData na heAvAthI jJAtione bhAMDavA mATe ane amane ApavA mATe bIjo keI kAryakrama temanI pAse na hovAthI, e saMsthA teADavA amane uzkeravA mATe. For Personal & Private Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 jJAtisaMsthA sAme sahuthI vadhu vizaSa agrejone hatA. kAraNa. ke temanA pracaMDa kAvAdAvA chatAM temanI raheNIkaraNI, khANIpINI ane vicAradhArAnA phelAvA sAme ApaNI jJAtisaMsthAe durbhedya killA samI puravAra thaI hatI. mATe ja teo kahetA ke jJAtisaMsthA A dezanI pragatine rUpe che. aMgrejo kahetA eTale amArA netAo paNa kahe che ane amArA netAo kahe che te ame mAnIe chIe. kAraNa ke tethI amArA svacchata pASAya che. ane amArI pAse AvI tADaphoDa karavA sivAya, jUnA saMskAronI, jUnAM mUlyenI avahelanA karavA sivAya bIjo kAryakrama paNa zuM che? dezanA kAryakrama tA AyeAjanaparacA ghaDe che, amaladArA tenA amala kare che. pachI amAre bhAge teA AvA tADaphADhanA kAryakrama ja Ave ne? paNa jJAtie have AkAra badalI rahI che. lehInI sagAI ThelAtI jAya che. vepAranI sagAI vadhu gADha banatI jAya che. vepAranA sImADA vistRta che eTale vepAramAM pragaTatI jJAti paNa vistRta anatI jAya che. A jJAtimAM kArya, koI bIjAnA kuTuMbIjanane eLakhatuM nathI. mAtra kuTuMbanA vaDA ekabIjAne jANatA hAya che. e oLakhANe eka zrImata vaiSNavanI putrInuM khInta zrImatanA putra sAthe sagapaNa thaI gayuM. vara pakSanuM kuTuMba vaiSNava che ke nahi e. jANavAnI jarUra na hatI, kuTu bIAne pUchavApaNuM paNa hatuM ja nahi. savAre cAMdalA thayA, sAkara vaheMcANI, bhajana-samAra'la thayA, jamyA pachI vararAjAe kanyAne pAtAnI sAthe philma jevA meAkalavA mAgaNI karI. A rIta hiMdu saMskRti sAthe baMdhabesatI nathI, paNa mADhanamAM khapavuM hAya tA emAM vAMdhA laI zakAya nahi, eTale. kanyAne vara sAthe philma jovA mekalI. banne jaNAMe philma joI. pachI hATelamAM gayAM. vararAjAe k ane pAnI (geAmAMsa ane DukkaranA mAMsanI ) haze| maMgAvI. For Personal & Private Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 : vaiSNava kanyA camakI. teNe e khAvAnI nA pADI. temAMthI anne vacce. cakamaka jharI. vararAjAe kahyuM, A te amArA gharanA rAjane khArAkaH che. tArA cekhaliyAveDA amArA gharamAM nahiM cAle. tuM AvI pachAta saMkucita mAnasanI hAya tA amArA mitromAM amArI AbarU zuM rahe? prathama dRSTie prema thavAne badale prathama milane saMghaSa thayA. kanyA ghera AvI. AvA kuTuMbamAM jIvana kema vItaze enI ciMtA ane gherI vaLI ane ghera jatAM ja atizaya mAnasika dabANathI tene phiTa AvI. DokTarane melAvyA. DokTare kansalTanTa DokTarane khelAvavA salAha. ApI. kansalTanTa DaoNkTara AvyA jatAM phiTanA te UthalA vadhatA cAlyA.. kansalTanTa sAIkolojisTane melAvyA. sAIkolojisTe kAraNa zeAdhI' kADhayuM. kanyAnAM mAbApane jaNAvyuM. rAtre vevizALa teDI nAkhavAmAM AvyuM. savAre vevizALa, apeAre bhejana-samAraza, sAMje hArTelamAM saMghaSa, rAte vevizALa phoka. Ama bAra kalAkamAM cAra aMkanA nATakanI pUrNAhuti thaI. [15] samAja na. gAmanAM judAM judAM jUtha vacce kAtila harIphAI cAle che. kANu aLavAna, kANu vadhu lAgavagavALuM. evI harIphAI ghaNI vakhata khUnarejImAM pariName che, paraMtu eka jUthanuM kaoNMgresanA sevakajIenA Teka che. te bIjAne janasaMghane. koInI pAchaLa samAjavAdI che, te koI vaLI dADucerInA pratApe peAtAnA baLa upara mustAka che. eka vakhata DALInA divase sevakajInI chatrachAyAvALA jUthe. gAmamAM potAnA prabhAva batAvavA sahuthI moTI hoLI manAvavAnA nirNaya . ryo. gAmamAM 200-300 varasa jUnAM 40-50 tetiMga vRkSonI hAramALA hatI. jhADa kApavAnI rAjyamAM manAI heAvA chatAM sevakajIenA AzIrvAda meLavI A jUthanA juvAne kuhADA laIne A vRkSarAjI upara trATakayA. AjubAjunA lAkoe polIsane khabara ApI. paraMtu. For Personal & Private Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17ra -vRkSanAM jhuMDa ane polIse vacce sevakajIonI dIvAla hatI. eTale koI AvyuM nahi. | game tevI moTI hoLI mATe paNa AvuM eka ja jhADa vadhAre paDatuM hatuM. paNa A divasa mahenata karIne tamAma vRkSane vicheda karI nAkhe. kadAca jUthanA tamAma sabhyane pAMca varasanuM baLataNa maphata maLI gayuM haze! . . traNa divasa pachI sevakaenI dIvAla ThekIne polIsa AvI pahoMcI. AjubAju rahenArAonAM nivedana lIdhAM. jhADa kApanArAonAM nAmaThAma mAgyAM. paNa koI nAmaThAma Ape che tene tenA hAthapaga pelA kuhADAdhArIo kApI nAkhe, eTale DaranA mAryA koIe nAmaThAma ApyAM nahi. polIse kula keTalAM vRkSo kapAyAM tenI neMdha karI, prajAne zikhAmaNa ApI ke, "tamAre amane sahakAra Apavo joIe. sahakAra na Ape te gunegAre kema pakaDAya?" gune thayA pahelAM polIsa Ave te gune thAya nahi. gune pUro thayA pachI pilIsa AvI, kadAca evI AzAe ke have kesa sabaLa thaze. purAvAmAM ujajaDa banelA rastAnA phoTA rajU karAze. paNa leke nAmaThAma na ApIne kesa nabaLe karI nAkhe pachI khaTale kenA upara calAve e rastA upara ja eka purAtana maMdira che. maMdiranI pAchaLa eka tetiMga vRkSa che. zrAvaNa mahinAnA pavananA jhapATAmAM tenI eka DALa namI paDI, ane maMdiranI dIvAla ghasAvA lAgI maMdiranA pUjArIe te DALa kApavA devA arajI karI, paNa kApavAnI kAyadesara manAI hevAthI arajI nAmaMjUra thaI. maMdiranI dIvAlane vadhu nukasAna thayuM. temAM tirADa paDI eTale dIvAla tUTavAnI dhAstI lAgavA mAMDI. pUjArIe dIvAla bacAvavA DALa kApI nAkhI, sarakArI kAyadAnuM ullaMghana karyuM. karNATakamAM kAyadAnuM ullaMghana karIne sukhaDanAM jaMgale kApI nAkhe che, paNa e te dANacare che. gIranuM jaMgala paNa kAMpe che. paNa sarakAra mAne che ke e vAta beTI che. kAraNa ke tyAM teNe For Personal & Private Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 jaMgala cekiyAte rAkhyA che. e cekiyAte pitA mATe rasoI karavA. ekAuM jhADa kApe ke be paisAnI be naMbaranI kamANI karavA koIne. kApavA de temAM ATale UhApoha zene? paNa ahIM te pelA pUjArIe choka kAyadAne bhaMga karyo. paNa gAMdhIjIe kAyadAne bhAga karyo hato te emane briTiza sarakAre choDyA na hatA. kesa calAvyA vinA ja yaravaDA jelamAM pUrI dIdhA. hatA. te A pUjArI vaLI keNI tene pakaDavo, jAmIna upara cheDyo adAlatamAM kesa dAkhala karyo. pUjArI gAmanI vacce upavAsa para UtarIne sute. trIje divase. gAmamAM saLavaLATa thaye. keI kalekTara pAse pahoca. badhI vigata samajAvI. temanA nasIbe kalekTara sikayulariTa na hatA. maMdiromAM darzana karavA jatA. teo A maMdiramAM darzana karavA AvyA. maMdirane. thayeluM nukasAna najare joyuM. peluM jhADa paNa joyuM. salAmata hatuM. palAM kapAI gayelAM vRkSanI nizAnIo paNa joI. ane pUjArI sAme. kesa pAcho kheMcAvI lIdhe. [16] samAjadarzana. - mIMDhaLabadhA te gayA, have te mIDhaLa paNa jovA nahi maLe. A gAma upara Aphata Ave, ke koI paNa gAya, brAhaNa ke strI para Aphata Ave te mIMDhaLabaMdhA juvAne temane bacAvavA metana mukhamAM dhasI gayAnA banAve te jANe ke hiMdu prajAnA jIvananuM eka. thaga banI gayA hatA. are! mIMDhaLabaMdhA ja zuM karavA? lagnanI yArImAM traNa phezA "pUrA thAya, ethe phere zarU kare, ane dhrubAMga.. { prakAMgadhrubAMga buMgi gAjI UThe ane keDIle vararAjA varamALA haDI cerInI bahAra kUdI paDe. ane deDe mRtyunA mukhamAM. ane pelI. nA paNa kevI? e 5Na pelA koDabharyA kaMthanI citA upara caDI. svargamAM je phera pUrA karavAmAM * AvA ItihAsanA sAkSI jevA temanA pALiyA gAmaDe gAmaDe. For Personal & Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 - dareka gAmaDAnA pAdare Ajeya UbhA che. kayAMka 10-20 te koI gAmane sImADe te seMkaDonI saMkhyAmAM. Aje have pazcimI keLavaNIe yuvA mAnasa badalyuM che, eTale -dhAstI lAge che ke kadAcane ItihAsanAM A amara, aDa saMbhAraNAM -itihAsanA zauryanAM, balidAnanAM vizvabharamAM kayAMya jovA na maLe evAM saMbhAraNAM-kadAca koI moTA jaLabaMdhe nIce jaLasamAdhi laIne -adazya thaI jaze ke koI simenTanAM kArakhAnAMomAM pisAIne cUrNa vicUrNa thaI jaze. agreja zAsanamAM dhIMgANuM baMdha paDyAM. navA pALiyA, kheDAtA paNa baMdha paDyA. dhIme dhIme pazcimI saMskRti ane pazcimI keLavaNIe. tyAga, balidAna, zauyane ThekANe svArtha ane dhanalAlasAnI bhAvanA pedA karI. tyAM te gAMdhIjI AvyA. ane pharIthI prajAnI asmitAne Aha -vAna ApyuM. rASTra mATe marI phITavAnI hAkala karI. te pharIthI maLabaMdhA juvAne jIvatI kabara jevI jemAM khaDa. kAvA lAgyA. vIMjhAtI lAThIe sAme InkilAba jiMdAbAdanI garjanAo karatA dhasavA lAgyA. hajI te je kapALe gaI kAle ja sAsue kaMkane cAMdalo karyo hato te kapALa uparathI bIje ja divase lehInA relA cAlavA lAgyA. ke A eka yuvAna, eka divasa pareDA jelanA traNa naMbara sakalanI -eka naMbara ekanA daravAje AvI pahoMce. meM joyuM te tenA hAthe mIMDhaLa bAMdheluM hatuM. uMmara haze mAtra 17-18 varasanI. joIne huM stabdha banI gaye. mane mana ene namI paDayo. ene bistare ame cArapAMca mitro pAse maMgAvI lIdho. te amArI pAse AvIne svasthatAthI beTho. meM ene pUchayuM, "hAthe mIMDhaLa kema bAMdhyuM che?" " teNe javAba Ape, "rAte lagna thayAM. savAre paraNIne ghare jatA hatA. sAme keMgresanuM saraghasa maLyuM. amAro varagheDe eka bAju thaMbhI For Personal & Private Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 gaye. tyAM te polIse trATakyA e svayaMsevako upara. lAThIo vIMjhAvA lAgI. ekhare aMDe laIne cAlate yuvAna lAThIthI ghavAIne nIce paDyo. eka aMgreja kosTebale tene lAta mArI. mArAthI A sahana na thayuM. cheDAcheDI pheMkI daIne huM gADImAMthI nIce kUvo. pele aMDa upADIne be inkilAba jhiMdAbAda' gerA kesTebale mArA upara tUTI paDayA. hAtha macakoDI aMDe AMcakI lIdhe ane mane pakaDIne polIsavAnamAM dhake. bapore mane mejisTreTa sAme Ubhe karyo. mArA vaDIle bacAva karavA vakIla lAvyA hatA. meM bacAva karavA nA pADI. ane pharIthI korTamAM "InkilAba jhiMdAbAda pikAravAnuM cAluM rAkhyuM. ane cha mahine nAnI sajA phaTakArI, ane ahIM lAvyA. paraNIne ghera javA karatAM ahIM AvavavAmAM huM vadhAre gaurava anubhavuM chuM." 1930-32-42 sudhI A khamIra dezamAM jovA maLyuM. . . paNa have te cAra pherA pUrA thAya ke ghera jaIne kuLadevIne page lAgavAnI paNa dhIraja rahetI nathI. zerImAMthI sIdhA mahAbaLezvara athavA te sIdhA eraporTa upara. kanyAne kahI devAnuM, huM jAuM chuM. , pAsapeTanI tArIkha AvI gaI che. tuM pAchaLathI AvI pahoMcaje. paNa A te zrImatene paravaDe. madhyama varganuM zuM? eka rUmamAM e kuTuMba rahetAM heya temanuM zuM? tene koI upAya hAlamAM te nathI, paNa keIe ene upAya zodhI kADhyo che. navadaMpatIone zayanagRho mATe UMcAM vRkSa upara lAkaDAnI oraDIe bAMdhI ApavAne. | ane garIbo mATe koI ciMtA karaze ja. nahi e te kaI aMdhArI galIe, koI gaTaranI dhAra, sukAI gayelI kaI khullI gaTara, cUMpaDapaTTIonI vacce AvelI deDha phUTa paheLI galIe temanAM zayanagRhe che. cInamAM tevuM ja che te ApaNe tyAM AvuM hoya temAM vAMdhe e che? gAMdhIjI upare sahuthI vadhu upakAra karyo hoya te pelA gesee, ema nathI lAgatuM? For Personal & Private Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 [17] samAjadarAna eka zrIma'ta ane vaiSNava kuTuMbamAM mAtA mRtyu samaye putrane bhalAmaNa kare che ke mArI pAchaLa bhAgavata pArAyaNa besADaze. putre hA pADI. te graeNjyueTa che, pazcimI saMskRtinA pUjaka che. philansAphI ane sAhityanAM pustakonAM gharamAM kabATo bharyo' che. patnI vAraMvAra bhAgavata pArAyaNa besADavAnuM yAda kare che tyAre javAba Ape che: mane temAM zraddhA nathI. tuM besADI le. tane joie. teTalA paisA ApuM. patnI kahe che, ema na thAya. badhuM vidhisara thavuM oie. Ama vivAdamAM varase vItI gayAM. acAnaka zeThane eka yuvAnanA leTa thaI gayA. temane te gamI. gayA. dara aThavADiye tene potAne tyAM khelAve ane dharma, saMskRti, rAjakAraNa vagere upara carcA kare. eka divasa zeThanI patnIe pelA yuvAnane bhAgavata pArAyaNanA vacananI vAta karI ane zeThane samajAvavA vinaMtI karI. yuvAne e kabUlyuM. ane dhIme dhIme e vAta tarapha eka ApavA lAgyA, paNa zeTha jarA paNa namatuM Ape nahi. eka divasa yuvAna niyama mujaba temane ghera gayA. tyAM vAtAvaraNa gabharATabharyuM hatu. yuvAnane zvetAM ja zeThANIe gabharATabharyA avAje kahyuM, bhAI juone, zeThane zuM thayuM haze ? jue tyAM bagIcAmAM badhAM pustako bALe che, ane pUchIe chIe te koI javAba ApatA nathI. yuvAne bagIcAmAM joyuM te zeTha eka pachI eka pustakane Aga cAMpI rahyA hatA. cuvAnane zAzcarya thayuM ane doDatA zeTha pAse pahecyA. ane pUchyuM, zeTha A zuM mAMDyuM che ?" 6 zeThe javAba ApyA, 'gabharAe nahi. huM gAMDa nathI thaI gaya.. pahelAM mA adhu baLI javA chelR pachI kahuM ke zuM thayuM" yuvAnane vAgyu jarUra zeThanI DAgaLI khasI gaI che. tamAma pustako baLI gayAM eTale zeTha kahe ke cA have AnI samajaNa pADuM. banne upara dIvAnakhAnAmAM jaine beThA ane zeThe vAta. zarU karI.... For Personal & Private Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka divasa eka vepArIne vepAra bAbata tAtkAlika maLavAnI jarUra paDI. tapAsa karI te jaNAyuM ke teo te eka moTA maMdiramAM lAgavata pArAyaNa vacAya che te sAMbhaLavA gayA che. huM tarata tyAM TesI karIne pahecce paNa kathAnA hAlamAM 300-400 mANase kathA sAMbhaLatA hatA. temanI vacce jaIne pelA vepArIne zodhavA e ucita na lAgyuM. mArA svArthanI khAtara ATalA badhA mANasonA kathAzravaNamAM bhaMga kema paDAya? huM aMdara najara nAkho ane pelA vepArI kayAM beThA haze te zelate daravAjA pAse ja rahyo. Ama dareka miniTa pasAra thaI gaI. tyAM sudhI vidvAna zAstrIjIne vANIpravAha sAMbhaLavAnI taka maLI. huM Aka. pelA vepArInI najara mArI upara paDI. te mArI pAse AvyA, ane ame vAta karI lIdhI. paNa tyAMthI cAlyA javAne badale huM tyAM hAlamAM jaIne besI gaye. pachI te ja kathAne samaya thAya eTale tyAM pahoMcI javA lAgyuM. meM AkhI bhAgavata kathA sAMbhaLI. ane mane lAgyuM ke sAcA zAnane bhaMDAra te ahIM ja bharyo che. pazcimanA philosophare te hajI aMdhArAmAM phAMphAM mAre che. meM vicAryuM ke A peTe mArge doranArAM pustake zA mATe rAkhavAM ! eTale makkama nizcaya karIne Aje bALI nAMkhyAM." " yuvAne kahyuM ke "paNa bALI zA mATe nAkhyAM? kaI lAIbrerIne RTa ApI devAM hatAM." - zeThe kahyuM, "ahIM ja tamArI bhUla thAya che. e jJAna na hatuM, chera hatuM. dUdhamAM jhera paDayuM heya te koIne ApI devAya? e te hoLI nAkhavuM ja joIe. have tame ApaNA dharmanAM pustakonI yAdI teyAra karI Ape, eTale e tamAma huM kharIdI AvIza. ane bIjI jAta. meM mArAM bA pAchaLa bhAgavata pArAyaNa besADavAnuM nakkI karyuM che. tame mane muharta kADhI Apaje. huM jAhera prajA ene lAbha laI zake tevI rIte meTA helamAM enI vyavasthA karIza." - bhA. 4-12 For Personal & Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 yuvAna javA mATe nIce Utaryo tyAre gharamAM sahune AnI vadhAmaNI ApI. sahu khuza thaI gayAM. zeThANuM kahe, "bhAI ! tamArA bahu moTo upakAra thaye. tame agAuthI temanA magajamAM bIja ropyAM hatAM eTale zAstrIjInA vacanAmRte temanuM mana pheravI nAkhyuM. tamAre upakAra ame kadI nahi bhUlIe." yuvAna kahe, "upakAra mAre nahi, paramezvarane ane bIjo AvA graMtha lakhanAra veda vyAsajIne." paMdara miniTanA kathAzravaNe paNa jIvanane rAha ke palaTI nAMkhyo? [18] samAjadarzana A jamAnAmAM paNa jene zrImaMta kahI zakAya evA kuTuMbanI A vAta che. vRddha vidhavA, be dIkarA ane dIkarAonI patnIputronuM baneluM kuTuMba. bAju bAjunAM be dIvAnakhAnAM ane te dIvAnakhAnAMone lagatI eraDIomAM rahe che. pautre mahinAmAM ekAda be vAra mahAbaLezvara mAtherAnanI sahelagAhe paNa jAya che. ane putronAM rasoDAM judAM che. mAne akasamAta thaye. ghUMTaNanuM hADakuM bhAMgyuM. hospiTalamAM traNa mahinA plAsTaramAM rahyAM, pachI ghera AvyAM tyAre DekaTare kahyuM ke cAra cha mahinA sudhI mAliza karAvaje eTale sojo UtarI jaze ane dukhAvo maTI jaze. kuTuMbane eka bahu moTA veda sAthe sAre che. eTale vaidarAje pitAnA jANItA evA hADavaida ane masAjisTane mAliza mATe mokalyA. masAjisTane thoDuMghaNuM AyurvedanuM ane sAdhAraNa nADInuM paNa jJAna kharuM. - mahinAmAM te sejo UtarI gayuM ane dukhAvo paNa maTI gaye. paNa mAjI UbhAM thaI zake nahi. masAjisTe kahyuM ke gaThaNanuM hADakuM besADavAmAM jarA pharaka rahyo che, paNa A jAtanA phephacaramAM AvI kheDa te sAmAnya rIte rahe che ja. mAjI UbhAM nathI thatAM tenuM kAraNa vRddhAvasthAnI nabaLAI che. mATe temane zaktinI davA Ape te For Personal & Private Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 19 S0 pavana, vira tenA mAthI nAnI vaha hAlatAM-cAlatAM thaI jaze. ane pite davA lakhI paNa ApIane kahyuM ke tamArA vaidarAja pAsethI laI Avaje. pachI te teNe mAjIne hAtha pakaDIne gharamAM pheravavA paNa mAMDayAM. mAjI DuM cAle pachI "thAkI gaI" kahIne besI jAya. pelAe pUchayuM, "davA barAbara le che ke nahi?" tyAre javAba maLe ke davA hajI AvI ja nathI. eTale tenA dIkarAne pUchayuM ke davA kema nathI lAvyA? Aje daza divasamAM keTale phera paDI gaye heta. putra kahe ke "vaidarAje nA pADI ke e davA na apAya." ' "te bIjI davA ApavAnuM kahevuM hatuM ne? ThIka cAle, huM mAliza karI lauM pachI tamArI hAjarImAM ja temane Teliphena karIne vigata samajAvuM chuM." putra bAjunA pitAnA dIvAnakhAnAmAM cAlyA gaye. ATalA divasamAM masAjiTe eka vastunI dha lIdhI hatI ke be gharane paNe bhUkhe mare tenA jevI hAlata A mAnI hatI. * moTI vahu ema mAne ke mAjI te nAnI vahunA dIvAnakhAnAmAM che mATe temane jamADavAnI pharaja tenI che. nAnI vahu jANe ke mAjI mArA dIvAnakhAnAmAM che eTale mAre tenI sArasaMbhALanI veTha karavI paDe che, mATe ene jamADavAnI pharaja moTI vahunI che, eTale mAjI mAge nahi tyAM sudhI eke vahu tene khAvAnuM pUche nahi. dIkarAnA nAnA dIkarA ramatA ramatA tyAM Ave tyAre mAjI pUche ke tame jamyA? te badhA hA kahe. tyAre mAjI kahe, mArA mATe kema nA lAvyAM? te meTI vahunA dIkarA kahe ke, bAe kahyuM ke e te tyAM jamADI lIdhAM haze. nAnI vahunA dIkarA kahe ke, bAe kahyuM ke bAjuvALA jamADI jaze. zuM khAdhuM? bIjo savAla mAcha kare te javAba maLe ke Aje te dALaDhokaLI banAvI hatI. - mAjI pUche ke, mane te dALaDhokaLI bahu bhAve che. mAre mATe kema na lAvyA? nAnAM bALake zuM javAba Ape? paNa pelA masajisTa badhI vAta samajI gayA hatA. vaTa karavI For Personal & Private Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 Aje te bAjunA dIvAnakhAnAmAM darAjane mAjInI davA mATe phena karavA gayA tyAM moTA dIkarAe kahyuM, "bhAI jue, prathama mArI vAta sAMbhaLe." zuM ?' masajisTa pUchavuM. dIkarAe kahyuM te vAta ema che ke mane thoDA divasa pahelAM eka divya svapna AvyuM. eka atizaya pavitra sthaLe huM hatuMtyAM prakAza thaI gaye ane eka atizaya veta vastradhArI mahAtmA mArI pAse AvyA. huM temane page lAgyo. tyAre temaNe mane AjJA karI ke, beTA! tArI mAnI davA nahi karate, davA nahi kare te te lAMbuM. chaze. davA karIza te jaladI marI jaze. eTale huM davA levA gaye ja nathI. mAjiksTa Teliphena mUkI che. mAne haratAMpharatAM karavAnI enI bhAvanA upara barapha karatAM paNa ThaMDuM pANI pharI vaLyuM hatuM [19] samAjadarzana 20mI sadInA AraMbhamAM ati zrImaMta gaNAtuM kuTuMba kudaratanI caDatI paDatInA khelane lega banyuM. bajAramAM jenI 30-35 lAkha rUpiyA ugharANI rahetI ane varase karaDenA vepAranI UthalapAthala thatI te kuTuMba laDAI pachInA hUMDiyAmaNanA kalpanAtIta pheraphArane age paDayuM. peDhI baMdha karavI paDI. sthiti evI AvI ke sagAMsaMbaMdhIo. mahine 25-30 rUpiyAnI madada mekale te gharamAM anAja Ave. gAmanuM lAkha rUpiyAnuM devuM rahI gayuM. varasa vItyAM. dIkarA meTA thayA. kamAvA lAgyA. jUnuM devuM mudata bahAranuM thaI gayeluM te devuM paNa cUkavavA lAgyA. temAM zeTha mAMdA paDavA. laka tha. zeThANI prathamathI ja AvasAna pAmyAM hatAM. zeThane svabhAva atizaya ujha, paNa bane dIkarA tretAyuganA zravaNakumAra jevA hatA. pitAnI cAkarImAM koI jAtanI kacAza rAkhe nahi. temane UMcakIne navaDAvavA, dhavaDAvavA, jhADapezAba. For Personal & Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 sApha karavAM, pitAne hAthe jamADavA samaye samaye davA ApavI. AjanA jamAnAmAM kalpanA na Ave evI sevA ane bhAIoe karI ane Izvare emanI sevAnuM phaLa ApyuM. zeTha pharIthI sAjAsAra thaI gayA. lakavAnI koI asara pAchaLa rahI nahi. ane putronI paNa dhaMdhAmAM dhIme dhIme caDatI thatI hatI. paNa te mATe temane abhimAna na hatuM. teo te kahetA ke amArA vaDIloe khUba puNya karyuM che ane kadI koInuM bUruM IchayuM nathI, eTale temanA puNyapratApathI ane amArA pitAnA AzIrvAdathI ame dhIme dhIme pAchA caDatI dazAmAM AvI rahyA chIe. eka divasa zeTha mAliza karAvatA hatA. tyAM emane nAne tIkaro aMdara AvyuM. "kema zuM che?" zeThe pUchyuM. - "pitAjI, eka keyaDa UbhuM thaye che, eTale tamane pUchavA Avyo chuM." dIkarAe kahyuM. "zuM che? zeThe pUchayuM." - eka brAhmaNa AvyuM che." dIkarAe kahyuM, "te kahe che ke tamArI piDhI cAlatI tyAre meM be hajAra rUpiyA tamAre tyAM mUkyA hatA. pachI tamArI peDhInuM kAmakAja baMdha thayuM. tyAre meM paNa hari IcchA jANIne e bAbatamAMthI mana vALI lIdhuM ane varase jatAM rUpiyAnI pahoMcanI paddha paNa meM te beI nAkhI che. have atyAre mArI dIkarInAM lagna che. huM garIba mANasa chuM. ane meM sAMbhaLyuM ke tamArA jUnAM devAM tame Ape che, eTale Avyo chuM. je rUpiyA ApI zako te mArI dIkarInA lagnamAM kAma Ave. huM ene oLakhatuM nathI. ane khAtarI mATe tenI pAse paDI nathI, te zuM karavuM? je nA pADuM chuM te e te bicAro kaMI tata nathI karate, pAcho cAlyA jaze. paNa kharekhara enA leNA haze te ApaNe mAthe brAhmaNanA gharanuM devuM rahI rahI jaze. ane je ApI dauM ane te na mAgatuM hoya ane beTuM 'bolate heya te ApaNA rUpipA jAya. For Personal & Private Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeTha kahe, "beTA! ApI de, nahi te brAhmaNanA gharanuM devuM rahI jaze ane khoTI rIte laI jaze te paNa brAhmaNanA gharamAM jaze, ne ApaNe te dharama ja che - gAya, brAhmaNane pALavAne." bhale" kahIne dIkaro pAcho vaLe tyAM zeThe pharIthI kahyuM, "je, Ama je. ene aMdara laI Ava. kadAca huM ene oLakhI lauM paNa kharo." dIkarAe brAhmaNane aMdara bolAvyuM. tene jotAM ja zeTha belI UThayAH "hA hA barobara che. A bhAI ApaNe tyAM paisA mUkI jatA. temane bIjI cepaDI karI de ane vyAja gaNIne vyAja sahita paisA ApI de" brAhmaNa te stabdha ja thaI gaye. je paisA DUbI gayA hatA te Aje 25 varase vyAja sahita zeTha pAchA ApatA hatA! ' dIkarAe tarata kahyuM, "mahArAja! jue, be hajAra rUpiyA hamaNuM ApuM chuM. vyAjanI gaNatarI karIne A mahinAnI Akhare pUrA paisA ApI daIza.brAhmaNane te temAM kaI vAMdho na hate. * zeTha bolyA, "mahArAja ! dIkarInAM lagna kyAre che ?" "AvatA mahinAnI suda pAMcame, hajI 28 divasanI vAra che." zeTha pitAnA putra tarapha vaLyA ane kahyuM ke "vyAjanA rUpiyA paNa aThavADiyAmAM ApI de. mahinA pachI ApIe te te lagna vakhate ene kheMcAI rahevuM paDene?" dIkarAe kahyuM, "hA, e vAta sAcI, mahArAja ! Aje somavAra che. Avate semavAre vyAjanA rUpiyA laI jaje." - tyAM temane moTo putra bahArathI AvyuM. teNe badhI vAta sAMbhaLI. e paNa A devuM cUkavavAnI vAtathI rAjI thaye, ane pachI pitAne pitA tarapha pharIne kahe che, "mArI eka vAta sAMbhaLaze?" "zuM??" zeThe pUchyuM. A mANase ATalAM varasamAM kadI paNa pitAnA paisAnI ugharANI karIne na te ApaNane taMga karyA che ke na te ApaNI pAse For Personal & Private Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 kAkalUdI karIne ApaNane zaramAvyA che. e enI khAnadAnI sUcave che. te Aje enI dIkarI paraNe che. brAhmaNanI dIkarI te ApaNI paNa dIkarI kahevAya. mATe mArI te evI sUcanA che ke ApaNe e dIkarIne lagnanI eka rezamI sADI ane senAnI baMgaDI ApIe." - zeTha kahe ke, "barobara che, ema ja kare." baMne dIkarAnA mukha upara traNa cUkavyAne AnaMda hate. 25-25 varasa jUnuM lAkha rUpiyAnuM devuM A baMne bhAIe dhIme dhIme cUkavI rahyA hatA. tyAre AjubAjunA samAjanI daSTie e baMne mUrakhanA saradAra lAgatA hatA. mudata bahAranuM devuM te kadI apAtuM haze? kAyade paNa nA pADe che. paNa A baMne bhAIo kahetA ke nA pADanAra kAya te aMgrejoe ghaDele che. Izvarane kAyade jude ja che. ane ApaNe IzvaranA kAyadAne mAna ApavuM joIe. [20] samAjadarzana sAdhAraNa kuTuMbamAM janmelA babalAnuM bhAgya pharI gayuM. ghere , aneka vahANane kAphale. 20-25 mahetAjIe ane dhamadhekAra vepAra jAmI gayo. have babale-babalA zeTha banI gaye. eka divasa eka mahetAjI sAthe jarA jhaghaDA thaI gaye. mahetAjI kahe, tame amArA pasInAne roTale khAo che. zeTha kahe, huM mArA bhAgyanuM khAuM chuM. tame tamArA bhAgyanuM khAo cho. - zeTha A vAta bhUlI gayA. paNa mahetAjInA manamAM DaMkha rahI gaye. te samaye lAkha rUpiyAne mAla vahANamAM heraphera thate. khAravAonI pramANikatA mATe keIne zaMkA nahi. lAkhene mAla temanA bharose vahANomAM bharAte. paNa koI vAra paradezanA vepArI sAthe levaDadevaDanA hisAbamAM jarUra paDe te mahetAcha ke mAlavaNanA kuTuMbane keI sabhya vahANamAM sAthe jAya. eka divasa babalA zeThane jarUra paDI ane pilA mahetAjIne ja vahANamAM sAthe meka. vahANa malabAra pahoMcyuM. mAlanI ane hisAbanI levaDadevaDa karI, ane mAlanI kiMmata peTe senAnI lagaDIo mAM For Personal & Private Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 ane ImAratI lAkaDuM laIne vahANu pAchuM kyuM. pelA mahetAjInA manamAMthI hajI DaMkha gayA nathI. teNe vahANumAM eka lAkaDAmAM pelANa karyu ane temAM senAnI eka lagaDI nAkhI, pAchuM lAkaDAnuM peAlAjI baMdha karI tenA upara lakhyuM ke "jAya bakhalA zeThanA nasI upara" ane e lAkaDuM suratanA tAkAnI dariyAmAM pheMkI dIdhu', ' vahANu pAramaMdara paheAMcyu. mAla vakhArImAM goThavAI gayAM. vizALa vepAra ane kaMIka vahANA eTale hisAba kAMI tAtkAlika te thAya nahi. be-traNa divasa nIkaLI gayA te aMdara uparathI khAravA AvyA. AvIne kahe ke "zeTha! tamArA nAmanuM eka lAkaDuM dariyAmAM taNAI Avyu che." zeThe pAse beThelA eka munImane kahyuM ke " jAo, te lAkaDuM ApaNI lAkaDAnI vakhAramAM mUkI AveA." lAkaDuM vakhAramAM mukAI gayu. thoDA divasa pachI pelA mahetAjIne laI zeTha lAkaDAnI vakhAre mAla jovA ane hisAba tapAsavA gayA. daravAjo khUlatAM ja jAya khakhalA zeThanA nasIba upara'nI chApavALuM peluM lAkaDuM mahetAjInI najare paDyuM. ane te zeThanA pagamAM paDI mA. makhI hakIkatathI vAke karyo ane kahyuM, zeTha, mArI bhUla hatI. Apa bhAgyabaLe ja kamAe che. jue, mA lAkaDuM cheka suratathI ahIM tamArI vakhAramAM AvI gayuM." 66 A mahetAjI kuMvArA hatA. eTale zeThe tene peAtAne kharce jUnAgaDha jAna laI jaIne paraNAvyA hatA. have amalA zeThe gAmane pAdara keTalAya ekara khullI jamIna vIdhI. ane tenA upara vizALa ArasanI pharasabaMdhIvALuM makAna bAMdhyuM", vAstu karyu ane pote vaiSNava hAvAthI puSTimAgI ya mahArAjane pagalAM karavA Ama gyA. mahArAjazrI padhAryA. AkhuM makAna jJeyuM ane temanAthI khelAI gayuM. "khakhalA zeTha ! yaha tA Apane havenrI jaisA banAyA ?" ( vallabhI saMpradAyanAM madirone havelI kahe che) For Personal & Private Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 tarata kSaNane vicAra karyA vinA babalA zeTha bolyA, "mahArAjI! huI havelI." mahArAjazrI kahe, "nahi, babalA zeTha, meM havelI banAvavAnuM nathI kahyuM, paNa A te makAnanAM vakhANa karyA." babalA zeTha kahe, "nahi mahArAjazrI, ApanA zrImukhethI je nIkaLyuM te ja thaze. bhagavAnanI ahIM AvIne vasavAnI IcchA haze, eTale ja ApazrIthI bolI javAyuM. mATe AjathI e zrI bhagavAnane arpaNa karuM chuM ane Apa emAM havelI banAvo." e havelI Aje paNa porabaMdaramAM zrIgopInAthajInI havelI tarIke prakhyAta che. babalA zeTha tyAra pachI pitAnA pUrvajonA cArapAMca khaMDavALA mAnamAM ja rahyA. e makAna paNa hajI mejUda che. kyAM AjanA jarA paise maLatAM ja phAIva sTAra hoTala ane amerikAnA pravAsamAM deDakA jatA zrImaMte ane kayAM pitAnI milakata prabhucaraNe dharI denArA ane nekarenI kALajI karanArA zrImate? be vicArasaraNIe vaccene A ja mAtra pharaka che. 21] samAjadarzana 151nI sAlanA Disembara mAsanI eka savAre berIvalInA baMgalAnA cogAnamAM lekonuM ToLuM bheguM thayuM che. AjanuM borIvalI te mAnava-maherAmaNathI bharAya che. te samaye te AjanI sarakhAmaNImAM ujajaDa lAge tevuM hatuM. traNe dizAo jhADIe gherAyelI hatI. - baMgalAnA cogAnamAM gAya taraphaDe che. tene ADuM AvyuM che. hajI 15-20 divasa pahelAM ja zeThe A gAya 1500 rUpiyA ApIne kharIdI che. saurASTra paMthakanI A suMdara jAtavAna veDakIe 15 divasamAM te AkhA kuTuMbane prema saMpAdana karI lIdhuM che. AkhuM kuTuMba 'udAsa thaIne UbhuM che. - pazuonuM davAkhAnuM ra0 mAIla dUra che. tyAM laI javAnI sagavaDa nathI. hAlata paNa nathI. eTale DokTarane Teliphena karI bolAve che. For Personal & Private Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 lokonuM ToLuM dhIme dhIme meTu' thatuM jAya che. tyAM te DaoNkaTaranI meTara AvI. lAkoe mAga ApyA. DaoNkTare gAyane tapAsI mAthuM dhuNAvyu badhAnA manamAM dhrAsako paDayo. DaoNkTare kahyuM : " zeTha, gAya ace ema. nathI. A hAlatamAM kAMI thaI zake nahi." ane phInA baso rUpiyA laIne cAlatI pakaDI. zeThANInI AMkhamAMthI AMsu cAlyAM jAya che. tyAM te ToLu saLavaLyuM ane vaccethI jagA karatA pUrA cha phUTanI UMcAInA hAla jevI paheALI chAtIvALA, camakatI AMkhA ane mUcheAnA vaiziyAvALA mahesANA paMthakanA rakhArI mazarU hAthamAM kaDiyALI DAMga laIne zuM che. te jovA AgaLa AvyA. " zuM jovA badhA bhegA thyA che,' evA enA bulaMda sUrathI ane AgaLa AvatAM ja taraphatI gAyane joI tenA meDhAmAMthI arerATI. nIkaLI gaI. tenA avAjathI sahunuM dhyAna tenA tarapha kheM'cAyuM. ToLA mAMthI keTalAka tene oLakhatA hatA. koIe avAja karyAM, A te bhagavAne dhA sAMbhaLI lAge che. A mazarU AvI pahoMcyA. jarUra gAyanI AvaradA lAMkhI che. # kAIe zeThane salAha ApI : "zeTha, A mazarUne kaheA, kadAca. e kAMI upAya batAvaze. jamarA jANakAra che." zeTha khinna hatA. AvA DaoNkaTara, kAMI na karI zake tyAM A mArI zuM karaze ? paNa DUbatA mANusa taNukhalAne pakaDe tema teNe mazarUne kAMI upAya khatAvavA AjIjI karI. mazarUM AgaLa AvyA. mArIkAithI gAyane tapAsI ane. kahyuM : "zeTha kAM gAya ace, kAM vAcharaDI bace. beu bace ema nathI. tame kaheA tene khacAvuM." zeTha kahe : " bhAI, gAyane macAve. gAya haze te vAchaDI tA. khIjI paNa Avaze. w mazarUe garama pANI ane sAbuthI ghasI ghasIne baMne hAtha koNI sudhI dhAyA. pachI baMne hAthe koNI sudhI divela copaDayuM'. badhA AturatAthI joI rahyA hatA. mazarUe AkAza sAme hAtha joDI kahyuM : For Personal & Private Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187, "he bhagavAna, lAja rAkhaje ane A gAyane bacAvaje." ane aMdara hAtha nAkhIne marelA vAchaDAne bahAra kheMcI lIdhuM. leke enI jhaDapa. ane sAvadhAnI maMtramugdha banIne joI rahyA. gAyane vedanA ochI thaI.. mazarUe davA magAvI ukALIne gAyane pivaDAvI. pachI zeThane kahyuM "zeTha! jarAya ciMtA nahi karatA. cAra : divasamAM gAya sArI thaI jaze. dUdha paNa Apaze. le, jaya zrIkRSNa, huM jAuM chuM. kAle ahIMthI nIkaLIza tyAre gAyane pharIthI tapAsI laIza." are! mazarUbhAI," zeTha bolyA. "jarA thele" ane khIsAmAMthI neTane thekaDe bahAra kADhyo. mazarU be, "zeTha! revA dyo. e paisA mArAthI na levAya." paNa pele DaoNkaTara kAMI karyA vinA basa rUpiyA laI gaye. ane tame" zeThane bolatA aTakAvI mazarU beH "zeTha, gAyane bacAvavI e sahuthI moTo dharama che. huM paisAnA badalAmAM mAre dharamana vecuM. amArAmAM ane hekaTaramAM pharaka ja eTale. teo paisAnA pUjArI, ame DhoranA pUjArI." mazarU gAmamAM jANItuM te hate. have khUba ja jANItA thaye paNa pazcimacakSuene enI kadara na hoya. thaDA samaya pachI bIjA eka zeThanI gAyane vAchaDAe dhAvatI vakhate mAthuM mAryuM haze tethI Au sujI gayuM. sakhata dukhA UpaDyo. vAchaDAne dhAvavA de nahi AMcaLane hAtha paNa lagADavA na de. mazarU te borIvalImAM ja rahe. hate. zeThe Teliphena karI pazunA DokaTarane bolAvyuM. DokaTara AvyuM, je che ane kahe ke ene Ijezana ApavAM. paDaze. chatAM sojo nahi Utare te pheTA pADIne oparezana karavuM. paze. mATe gAyane lerImAM besADIne hospiTalamAM laI Ave. te mATe ciThThI lakhI ApI ane phInA 200 rUpiyA laI ravAnA thayA. - zeTha pitAnA putrane kahe ke "A te hajAra-bArasene kharaca thaze, tenA karatAM so rUpiyA pAMjarApoLane ApIe te teo laI jaze, mATe tyAM Teliphena kara." For Personal & Private Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ nasIbajoge te ja vakhate tyAMthI mazarU rabArI nIkaLe. tarata zeThe tene bUma mArI bolAvyuM ane gAya tathA DokTaranI salAhanI hakIkata kahI ane koI upAya hoya te batAvavA kahyuM. mazarUe gAyane -tapAsI, tarata sAme jhADImAM ugelI amaravela laI Avyo. tene ukALIne tenI varALane zeka Ape. gAyanA rakhavALane sUcanA ApI ke bapore ane sAMje A pramANe zeka karaje. huM savAre AvIne jaI jaIza. bIje divase savAre mazarU AvyuM tyAre gAya sAva sArI thaI gaI hatI. dUdha dehI laIne rakhavALa vAchaDAne dhavaDAvate hate. mazarUne joI zeTha khuzakhuzAla thaI gayA. rUpiyA traNasanI neTa temaNe mazarU sAme dharI. mazarU kahe, "zeTha! e mArAthI na levAya. pazue te amArI " jIvAdorI kahevAya. amArI AkhI koma pazuonA AdhAre jIve che. pachI te gAya hoya ke bheMsa, athavA gheTAM-bakarAM heya. eTale keI paNa pazu mAMdu paDe te tenI sAravAra karavAne amAre dharama. mATe e rUpiyA mane na khape. - "A pazuo che te ame chIe. ane pazuo che te amAro ane tamAre saMbaMdha che. have tamArA bhaNelA, Dhere kApavA - lAgyA che, temAM amArI kema bekAra banatI jAya che. paNa jyAre re - raheze ja nahi tyAre amArI jIvAdorI kapAI jaze. ane tyAre Aje amArI lAge amAre khabhe zobhAnI paDI che te samAjanI salAmatI jokhamAvI deze. kAraNa ke amArI pAse AvavAne bIje kaI kasaba nathI. ThIka tyAre, zeThe rAmarAma" kahIne mazarU cAlate tha. For Personal & Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUnA mAlikanA kahyA mujaba ghara calAvavAnuM? haTa!! dhAre ke tame eka makAna kharIdI lIdhuM, paNa temAM eka zarata thaI ke june mAlika je rIte A makAnamAM rahevAnuM kahe te rIte ja tamAre A gharamAM rahevAnuM. - je A zaratapUrvaka ja tame makAna mAlika banyA che te zuM tame tamArA ja kahevAtA gharamAM rahIne mAlikIne AnaMda anubhavaze ke gulAmIne trAsa? aMgrejoe bhAratIya prajAnI AvI ja bUrI vale karI che. bhArata saMpIne te gayA; paNa Aje ya bhAratane vahIvaTa, ze! bhAratanI prajAnuM tana, mana ane jIvana paNa te lekenI IcchA mujaba ja cAle che. svataMtratA te tenuM nAma, jemAM ApaNe ApaNI ekSalakSI prAcIna saMskRtigata paraMparAo pramANe jIvavAnI svataMtra havA mANI zaktA heIe. - je bIjAnA Adeza, dhamakI, lAMca vagerenA othAra nIce ja ApaNe jIvavAnuM hoya, ApaNI gauravavaMtI prAcIna paraMparAene choDI devAnI heya, te temAM svataMtratA zuM? A te bhayAnaka ane bhedI gulAmI ja kahevAyane? hAya! paNa ApaNe te svataMtra jAhera thaI gayA chIe! | have ApaNane gulAmImAMthI choDAvazeya kaNa? have Adelana karaze koNa? paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31] khAdI khAdI eTale mAtra jADuM kapaDuM nahi khAdInuM nAma sAMbhaLatAM ja ApaNI najara samakSa jADA, sapheda kApaDane TukaDe dekhAya che e tenuM sAcuM citra nathI. e paNa eka samaya hatuM, jyAre bhAratanI khAdInA kApaDa upara - AkhuM vizva mugdha hatuM. paraMtu aMgrejonA rAjyaamale bhAratanA lekene khAdInuM nAma paNa bhUlAvI dIdhuM. vizvanA tamAma deze ane temanA amIra-umaro tema ja rAjA-mahArAjAo je dezanI. khAdI paheravAmAM gaurava anubhavatA, te dezanI prajA, mAncesTaranAM dhetiyAM ane leMkezAyaranuM - kApaDa paheravAmAM kRtakRtyatA anubhavavA lAgI hatI tevA palaTAyelA samaye, - gAMdhIjIe pharIthI prajA sAme khAdInI ghoSaNA karI. khAdInuM nAma paNa bhUlI gayelI bhAratanI prajAe khAdInI vAtane mazkarImAM uDAvI, udyogapatie gusse thayA. arthazAstrIone lAgyuM ke gAMdhIjI dezane pharIthI jaMgalI jamAnAmAM ghasaDI jaze. jayAM khAdInuM nAma paNa bhulAI gayuM hatuM tyAM khAdInI kalAkArIgIrInI, samAja- saMgaThananI, bekArI TALavAnI ane samRddhinA zikhare pahoMcavAnI zaktinI lekene ka9panA paNa kyAMthI hoya? | * bhulAI gayelI, nAza pAmI gayelI A kalA-saMskRtine pharIthI jIvaMta karavA gAMdhIjIe jayAre prayatna karyo tyAre khAdI gUNiyA jevI 4 jADI ane kharabacaDI thaIne prajA samakSa AvI. AthI lekee jANyuM ke jADuM ane sastuM kapaDuM eTale khAdI. ane lekene sastuM paDe tema ja jADuM havAthI lAMbA samaya cAle mATe kone gAMdhIjI khAdya paheravAnuM kahe che. khAdImAM eka virATa arthazAstra, akalpanIya kalA, For Personal & Private Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 ane prajAne saMgaThita ane samRddha rAkhavAnI eka praca* zakti rahelI che enI te koIne kalpanA paNa na hatI. Aje paNa bhAgye ja koI e svIkAratuM haze. khAdI eTale jADu, sastuM kApaDa evI bhUlabharelI samajaNathI ema kahevAya che ke gAMdhIjInA nikaTanA sAthI jamanAlAla bajAje lAka mATe jApAnathI jADuM, sastuM kApaDa magAvyuM hatuM. gAMdhIjIne A vAtanI khakhara paDI eTale tarata temanI bhUla samajAvI ane kahyuM ke khAdI eTale jADuM sastuM kApaDa nahi, paNa khAdI eTale hAthe kAMtelu ane hAthe vaNeluM kApaDa. khAdI cha nabaranA sUtaranuM vahANunA saDha jevuM jADuM kApaDa paNa hAya ane cArasA nabaranA sUtaranuM khArIkamAM khArIka kApaDa paNu hAya. e pacIsa paise mITara paNa hoya ane pAMcase rUpiye mITara paNa hAya. AjathI 2100 varasa pahelAM rAmanA samrATa bhAratanI khAdInA vajana kharekhara sonuM ApIne khAdI kharIdatA. khAdIne tenI kiMmata, mulAyamatA ke kharabacaDApaNA sAthe saMbaMdha nathI. tene saMbaMdha che takalI, carakhA ane hAthasALa sAthe. A prajAnI adbhuta zAdha mahAna Aya prajAnI gesaMvadhana, paMcAmRta, paMcagavya ane khetInI zodha pachI khAdI paNa eka adbhuta ane vaijJAnika zASa hatI. RSimunie kAMtaNu ane vaNATanI kalA upara mugdha hatA. vedamAM sthaLe sthaLe kAMtaNu ane vaNATanA ullekha maLe che. saMskRta sAhityamAM RSisunioe kudaratanAM paNa nA karatAM karatAM upamA mATe sthaLe sthaLe kAMtaNa ane vaNATa zabdonA upayAga karyAM che. sagAsaMvardhana, paMcAmRta, paMcagavya, khetI ane khAdI e ApaNA RSiSunienI saMpUrNa ane vaijJAnika zASa hatI. pazcimanI prajAe ghaNAM jyAM temAM pheraphAra karavA prayatna karyo tyAM tyAM e utkRSTa cAdhAnuM avamUlyana karI nAkhyuM. For Personal & Private Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 pazcime ApaNA gesaMvardhanamAM sudhAro karavA prayatna karyo, ane gAyAnI, dUdhanI, dUdhanI banAvaTanI bhUrI dazA karI nAkhI. gAyane kuTuMbanI mAtAnA sthaLethI kheMcIne dUdhanI DerIomAM ghasaDI gayA ane tyAM tene kUTaNakhAnAnI srInI harALamAM pheMkI dIdhI. khetImAM sudhAraNA karavA jatAM lAkhA ekara jamIna nakAmI banAvI dIdhI. anAjanAM rUpa, raMga, svAda ane guNanuM avamUlyana karI nAkhyuM. mAMghavArI ane kALAMbajAra pedA karyAM. kApaDamAM peAtAnuM DahApaNa DhaLAvyuM eTale khAdInI kalAkArIgIrI nAza pAmI. kApaDa mAMthu' thayuM. jaladI phATI javA lAgyuM. jaladI ra'ga gumAvI devA lAgyuM ane samAjanAM saMgaThana-samRddhi chinnabhinna thaI gayAM. ApaNI saMpUrNa zeAdhA upara pazcimanI vaijJAnika sudhAraNA eTale. Aya prajAnA jaina ane veda dharmo, saMskRti, samAjavyavasthA tema ja a`zAstra upara eka jabarajasta humalA. e humalAthI Aya saMskRtinAM upara lakhelAM tamAma aMgo chinnabhinna tA thaI gayAM, paNa pazcimanI saMskRti, samAjavyavasthA ane ceSaka athazAsrathI taddana judI ja vyavasthA ApaNI pAse hatI enI jANakArI paNa e humalAe lAkonA manamAMthI bhulAvI dIdhI che. ahiMsAnA ane jIvayAnA pAyA upara pAMgarelA jaina ane veda dharmanA anuyAyIo khAdI bhUlIne binakhAdI kApaDa paheravA lAgyA. ane e kApaDa taiyAra karavAmAM Aje abajo nAnAmoTA jIvAnI hiMsA thAya che e khyAla bhUlIne varasamAM amuka cAkkasa divase ke amuka cAsa prasaMge ktalakhAnethI zakti mujaba jIvA cheADAvavA pUratA jIvadayAdha banI gayA, enAthI vadhu duHkhada patana prajAnuM bIjuM zuM. hAI zake? .. je prajA samasta vizvanI prajAnAM aMga khAdI vaDe DhAMkatI te prajA khAdInuM nAma ja bhUlI gaI. tenA 50 TakAthI vadhu loko adha nagna hAlatamAM mAtra lagATIlara pharavA lAgyA ane ucca varganA lAko binakhAdI kapaDAM paheravAmAM gaurava anubhavavA lAgyA. khAdI A vaijJAnika ' For Personal & Private Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 yugamAM cAle ja nahi ema mAnavA lAgyA. A mahAna prajAnA patananI e parAkASThA che. khAdInI vividha jAte khAdI eTale hAthe kAMteluM ane hAthe vaNeluM kApaDa. A kApaDanI ghaNI jAte hatI. Azare 150 jAte te paradezamAM nikAsa thatI. kelike, malamala vagere nAma te paradezIoe ApaNI khAdIne ApelAM nAme, ApaNe e badhAM vividha jAtanAM kApaDane zuM nAmathI oLakhatAM e jANavA mATe te sadIo jUnAM daphatare khakheLavA Ie. " 17mI sadI sudhI amadAvAda ane khaMbhAta chIMTa mATe, bharUca ane navasArI bAphatA kApaDa mATe, pATaNa tenAM paToLAM mATe ane hAkA tenI malamala mATe jagaprasiddha hatAM. jyAre nAgapuranAM cArathI cha AgaLa pahoLI ane lAla caNoThI jevA raMganI kinArIvALAM ane rezama jevAM mulAyama betiyAM hiMdabharamAM mazahUra hatAM. garama ane rezamI vastro khAdInAM ja banatAM. : garama, rezamI ane sutarAu traNe jAtanI khAdI bhAratanAM tamAma meTAM baMdareethI vizvanI bajAramAM ThalavAtI. bharavADe gheTAM kApavA mATe nahi paNa temanAM Una, dUdha ane khAtara mATe pALatA. Una kAMtavuM ane vecavuM e temane samRddha ane moTA pAyA parane dhadhe hate. Tevartidhara ane tenA bIjA samakAlIna pravAsIo lakhe che ke baMgALa ane mALavAmAM je kApaDa bane che te eTaluM bArIka hoya che ke te hAthamAM laIe te khabara paNa na paDe ke ApaNA hAthamAM kApaDa che. ane A kApaDa banAvavA mATe sUtara kaMtAtuM hoya tyAre tene tAra najare joI zakAya nahi eTale bArIka hoya che. AvA tAra kAMtavA mATe khAsa prakAranuM rU vaparAtuM, je dezI rUnA nAme oLakhAtuM. tene tAra bIjA rU karatAM lAMbA hatuM. e tAra bagaDI na jAya mATe rUmAMthI kapAsiyA alaga pADavA carakhA upara "bhA. 4-13 For Personal & Private Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 lADhavAne badale strIe potAnA hAtha vaDe dhImethI rUnI vaccethI kapAsiyA khecI letI. 60 nakharathI ochA naMbaranuM sUtara jADu sUtara gaNAtuM ane te TiyA upara katAnuM. 60 thI vadhu nabaranuM, cheka 400 naMbara sudhInuM sUtara takalI upara kAMtavAmAM AvatuM. takalI 10 thI 14 IMca lAMkhI rahetI ane meTA sAyA jeTalI jADI rahetI. tene eka cheDe mATInA nAnA gALA lagAvatA, jethI takalInuM samatAlapaNuM jaLavAI rahe ane tAra upara pUratuM vajana Ave. gAMdhIjIe khAdIne punaHjIvana ApyuM tyAre khAdI bha'DhArAmAM aADhAnA saLiyA nIce pittaLanuM cagadu' lagADela takalI vecAtI. paraMtu gAMdhIjIe e nApasaMda karI ane kahyuM ke gAmaDAMomAM e sastAmAM sastI ane chatAM kAryakSama ane mATe tyAM upalabdha vAMsanI saLI ke jhADanI DAMkhaLI nIce mATInA ThIkarAnA gALA lagADI levA joIe. jhINu' kAMtavA mATe sUkI havA anukULa nathI. sUkI havAmAM jhINA ane lAMkhA tAra nIkaLI zakatA nathI. tAra vAravAra tUTI jAya che. mATe bhejavALI havA ane 82 aMzathI echI garamI hAvAM joIe. mATe AvuM jhINuM kAMtanArI srIe saMvAre sUrya Uge tyArathI 9-10 vAgyA sudhI kAMtIne bapore kAMtavAnuM baMdha karatI ane sAMje cAra vAgyAthI sUryAsta sudhI pharIthI kAMtatI, AvA sUtarane pavananA jhapATa na lAgavA joIe, mATe gharamAM bhoMyarAM banAvI temAM besIne kAMtatI athavA eraDAnAM bArIbAraNAM evI rIte khullAM rAkhatI jethI sUtarane pavananA jhapATA na lAge. uparAMta havAmAM bheja jaLavAI rahe mATe jamIna upara vAra vAra pANI chAMTathA karatI. brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdra cAre vaNunI srIe pAtAnA navarAzanA samaya kAMtavAmAM gALatI ane temAMthI pUraka Avaka meLavIne gharanI ane rASTranI samRddhimAM vadhArA karatI. pariNAme cAra varNA tANAvANAnI peThe ekakhIjAmAM vaNAI jaIne eka susaMgaThita samAja anate. For Personal & Private Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 ahIM aMgrejoe prerelI aspRzyatAnuM nAmanizAna na hatuM. vaNakaro dareka zaheramAM, dareka kasabAmAM ane dareka gAmaDAmAM paNa hatA. AmAM harijana vaNakare AgaLa paDatA hatA. temaNe vaNeluM kApaDa vadhu kalA tmaka, vadhu AkarSaka ane vadhu TakAu hatuM. - traNe varNanI strIe pote kAMteluM sUtara laIne A harijana vaNakarane ghera jatI ane pitAne kaI jAtanuM, kaMI bhAtanuM ane kevuM kApaDa joIe che tenI sUcanA ApatI. ane harijana vaNakare temane maLelI sUcanA mujabanuM kApaDa vaNane traNe varNIne ghera ApI AvatA. tyAre AjanI hoTelanI peThe "ahIM tamAma varNanA mANasane besavAnI chUTa che. evAM pATiyAM koI ghara upara laTakAvavAnI jarUra rahetI nahi. aspRzyatA e dhameM prerelI bAbata nathI. e keI uccanIcanA bheda pADanArI bAbata paNa nathI. Aje ucca varNonAM gharamAM je nAhIne pUjAmAM beTho hoya te pitAnAM pitA, putra ke patnIne, je te nAhyAM na hoya te akartA nathI, tethI kAMI teo tiraskRta banI jatAM nathI. aspRzyatA e zuddhinI nizAnI che. harijane ane savarNo vacce pravartatI AbhaDacheTanI sthiti e dhArmika ke sAmAjika viSaya nathI. e te evadha ane khAdI-nikaMdanamAMthI pragaTela bhUtAvaLa che ane aMgrejoe AbhaDacheTanA vikRta pracAra dvArA e bhUtAvaLane khUba bhaDakAvI che. e bhUtAvaLane bhagADavAne ekamAtra upAya saMpUrNa govadhabaMdhI ane khAdInA punaruddhAramAM ja rahe che. - ' durbhAgye gAMdhIjInA khyAlamAM A vAta AvI nahi ane teo temanA purogAmIoe aspRzyatA, maMdira praveza ane eka kUve pANI bharavAnA pADelA cIle deDI gayA. pariNAme Aje alaga dalita saMsthAnanI mAgaNInA paDachAyA paDavA lAgyA che. je divase bhAratamAM saMpUrNa govadhabaMdhI thaze ane khAdIne punauddhAra thaze te divase harijane ane savarNa khAdInA tANAvANanI jema ekabIjAmAM maLI gayA haze. For Personal & Private Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 bannene gADha sabadha che. khAdIne ane gRhaudyogone gADha saMbaMdha che. khAdI nahi te gRha udyogA nahi, gRhaudyogA nahi te khAdI nahi. rU phAlavuM, leADhavuM, pIMjavuM, kAMtavuM e tamAma kAryo gRhaudyoga to che ja, paNa A tamAma kArya mATenAM sAdhanA mATe luTThAra, suthAra, kuMbhAra ane harijana kArIgaronI jarUra paDe che. ane A kArIga dvArA grAmaudyogA cAle che, jemAM khAdI manAvavA mATenAM tamAma sAdhanA ane che. Ama, khAdI pAchaLa rAjInI para parA cAlu thAya che ane vaNakara, vitaraka tema ja vAparanAranA eka vyavasthita samAja racAI . jAya che. gAMdhIjIe khAdI ane grAmaughogAne punarjIvana ApavA kadama uThAvyAM. paNa bhulAI gayelAM kalA, vyavasAya ane vidyAne punarjIvana ApavAmAM ( ane te . paNa paradezI zAsananA virodha sAme ) ghaNI muzkelIonA anubhava karavA paDe che, ghaNI bhUle paNa thaI jAya che, te niyama pramANe gAMdhIjI paNa khAdI ane grAmodyogone punarjIvana ApavA jatAM bhUla khAI gayA. pariNAme temanI pratibhAthI jhaLakI UTheluM A mahAna kAryo temanI vidAyanI sAthe ja pharIthI niSprANu, nI gayuM. khAdI ane grAmedyoganA pAye majabUta karavA gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnuM anivArya che. kAraNa ke pazue nahi. tA jagalA nahi, ane jagalA na hoya te ApaNA karADA reTiyA, lAkhA sALA ane temAMthI pedA thatA mAlanI heraphera mATe karADI gADAMe mATe joItA lAkaDAnI kheMca rahevAnI. lAkaDu' duSprApya ane tenI sAthe medhu' paNa thavAnuM eTale utpAdananA pAyAthI ja utpAdanakharca vadhatA jaine khAdI ane grAmodyogA ane anAthika banI jAya, gauvadha ane jaMgalanA nAza te cAlu ja hatA. gAya ane jaMgale naddhi, te jamInanI phaLadrupatA nahi. ane jamInanI phaLadrupatA For Personal & Private Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 ochI hoya te khetapedAzane utpAdanakharaca vadhAre ane mAlanI guNavattA echI eTale rUnI jAta halakI thAya, utpAdana ochuM thAya ane bhAva vadhAre ApavA paDe. savAla kaI 10-20 ra TiyAne na hatuM, 10-20 karoDa raMTiyAne, ane te cAlu rAkhavA lAkha gAMsaDI sArA ane sastA rUne hatuM. jemAM govadha ane jaMgalavadha cAlu rAkhavAne kAraNe ApaNe niSphaLa nIvaDyA. vaLI gAye ane jaMgale nahi te jaLAza paNa nahi jaMganA nAzathI jamIna dhovAya che ane jamInanA dhovANanI mATIthI purAI jaIne hajAre nadIo ane lAkhe taLAve purAI jaIne sukAI gayAM che. AnI asara vAtAvaraNa, lekenAM svAstha ane Arthika kSetra upara paDI cUkI hatI. ane A cAre vyavasthAnA rakSaNanI pUrI taiyArI karyA vinA gAMdhIjIe khAdI ane grAma udyogane mArge doTa mUkI. pariNAma ApaNe joIe chIe. - vinAzanA paDachAyA Aje dezamAM hatAzA vyApI che. vikaTa paristhiti mATe sattAdhArI ane virodha pakSe ekabIjA upara daSAropaNa kare che. kAraNa ke deSAropaNa karyA vinA bIjuM koI kAryakrama temanI pAse nathI. virodha pakSe ane sattAdhArI pakSanA TocanA netAomAMthI bhAgye ja kaI e haze, je eka yA bIjA samaye sattAnI khurazI para na beThA hoya. paraMtu kaI vahevAru kAryakramanA abhAve teo khurazI uparathI vArApharatI phekAI jAya che ane ekabIjA upara deSane kAdava uDADe che. AjanI paristhiti palaTAvI kemI ekhalAsa, kAyado, vyavasthA, cAritryanirmANa, cIjavastunI chata ane sevArata lAvavAM heya ane zaSTAcAra tema ja phugAvAne DAmavA hoya te gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSAnA pAyA majabUta karI tenA upara khAdI ane grAmavogane pharIthI sthApe ja chUTake che. A vijJAnanA jamAnAmAM khAdI na cAle evI mUrkhAIbharelI vAtane kaI artha nathI. lekae zAMtithI, samRddhimAM jIvavuM hoya te For Personal & Private Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 gesalAIna ane khAdIthI meTuM kaI vijJAna nathI e satya svIkAravuM ja paDaze. AkAzamAM vinAza veratAM jeTa vimAne, jAsUsI mATe UDatA upagrahe, aNubhaThThIo ane raDAra yaMtrone ja je vijJAna tarIke svIkAravAM hoya te eTama beo vaDe nAza pAmavA taiyAra rahevuM ja paDaze. kAraNa ke A badhuM vijJAna nathI; vinAzanA paDachAyA che. ' khAdI: eka virATa Arthika-sAmAjika zakti khAdI e mAtra sapheda jADuM barachaTa kApaDa nathI paNa te eka mahAna Arthika, sAmAjika, ane dhArmika zakti che, tenI jANakArI te prajAne nathI paNa te vizvabharanAM bajAre gumAvatI Akhare bhAratamAMthI paNa kema nAza pAmI tenI jANakArI paNa nathI. , prajA te ema ja mAne che ke pazcimanI yAMtrika mile sAme hAthakArIgarInuM madhuM kApaDa TakI zakayuM nahi, tethI tenuM utpAdana baMdha thaI gayuM. paraMtu satya hakIkata tenAthI UlaTI che. khAdI kema nAza, pAmI te jANyA pahelAM te kevI rIte vizvanA kayA kayA pradeze sudhI pahoMcI gaI hatI te jANavuM joIe. enA vigatavAra varNanathI te eka meTuM pustaka bharAI jAya eTale ahIM tenI mAtra rUparekhA jaNAvIne ja saMtoSa mAnavo paDaze. khAdInI zarUAta cheka vedakALathI thaI che manusmRtimAM vaNATa ane vaNakarenA niyama jovA maLe che. tyAra pachI racAyelI zuknItimAM paNa vastro ane vaNakara vaccenA nItiniyama jovA maLe che. manusmRti, jAtaka kathAo ane kauTilyanA arthazAstra uparathI ema jANavA maLe che ke reMTiye anAdi kALathI garIbene saMkaTamAM sahAyarUpa thatuM AvyuM che. raTiye kAMtIne aneka strIoe AtanA vakhatamAM kuTuMbanuM pAlanapoSaNa karyuM hovAnA prasaMge upara lakhelA pustakomAM jovA maLe che. For Personal & Private Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 gupta rAjavIe temanA sAmrAjyanA kAMtaNu ane vaNATa udyoga mATe sajAga hatA. tenI dekharekha mATe eka khAsa adhikArI nImatA, je sUtrAdhyakSa tarIke eLakhAtA. rAjye nakkI karelA sUtara ane kApaDanA niyamaneA kharekhara amala thAya te jovAnI kraja sUtrAdhyakSanI hatI. kauTilyanA arthazAstramAMthI e paNa jANavA maLe che ke te samaye pAMDava deza, mathurA, amarAvatI, kaliMga kAzI, kAsamI, mAhiSmatI vagere sthaLA tyAM manatA kApaDa mATe prakhyAta hatAM. je samaye mIjI prajAoe rUnuM nAma paNa naheAtuM sAMbhaLyuM, ane te jhADanI chAlanAM ke mArelAM pazuonAM cAmaDAMnA vastro banAvI paheratI, tyAre bhArate rU ane khAdInI mahAna zeAdha karI hatI. IsunA janmathI hajAro varasa pahelAM kheMmilenanI prajA bhAratanuM kApaDa vAparatI hatI. ane e prakhyAta kApaDane 'sindhu" nAmathI oLakhatI. zrIke tene 'sinkrona'nA nAme oLakhatA. bhArata bahAranA dezanI prajAee rU eTale zuM tenI paNa khabara na hatI. teo gheTAMbakarAM pALatA eTale Una viSe temane jANakArI hatI paNa UnanuM kApaDa banAvatAM te hajI jANatA na hatA. hIrADosa nAmanA itihAsakAra rUnuM nAma paNa jANatA na heAvAthI teNe rUne gheTAMnA Una karatAM caDhiyAtA Una tarIke vaNuvela che. vizvavijetA. manavA nIkaLelA sikadarane paNa rU viSe kazI jANakArI na hatI. te hiM'damAM mAvyA tyAre tenA eka amaladAre rUnA che. joI tene UnanA zeDa tarIke vadhu vela che. tenA eka bIjA dariyAI amaladAra niyAka se lakhyu che ke hiMdustAnamAM eka jAtanAM ATha thAya che, jenI DhALI DALIe Una thAya che ane temAMthI te dezanA leke atyaMta sapheda vastro banAve che. bhAratanA judA judA pradeza ane paradeza vacce vizALa vepAra hAvAthI pradezeA vacce vizALa dhArI mArgo paNa hatA. bhAratamAM gherI mArgo aMgrejoe ke zerazAhe ja mAMdhyA e mAnyatA sAcI nathI. pUrvathI pazcimanA dhArI mArga kAzIthI cheka bharUca sudhI jatA. For Personal & Private Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 kAraNa ke kAzI kApaDa-utpAdananuM bahu moTuM kendra hatuM. ane e kApaDa bharUcanA baMdarethI paradeza jatuM. kaMdahAra ane magadhane joDate bIje gherI mArga hate. kAraNa ke magadha paNa kApaDa-utpAdananuM vizALa kendra hatuM ane pagaraste kaMdahAra thaIne te kApaDa IrAna, sIriyA vagere sthaLe pahoMcatuM. . AvA aneka dhorI mArgo kApaDanAM utpAdaka-sthaLe ane baMdarone sAMkaLI letA baMdhAyA hatA. AsAmathI saurASTra ane siMdha, tema ja kAzamIrathI kanyAkumArI sudhI vepArI vaNajAre mATe dhorI mArgo hatA ane tamAma baMdare mAlanA utpAdaka pradeze sAthe dherI mArgathI joDayelAM hatAM. mAMDavI, gAvI, khaMbhAtathI che dakSiNamAM ke cIna ane kAlikaTa ane tyAMthI pharIthI upara caDatAM madrAsa, vizAkhApaTTama, machalIpaTTama, erisAnAM aneka baMdarothI bhAratanuM kApaDa sIriyA, baeNmilena, IrAna, grIsa, rema, Ijipta, samarakaMda, khArA, turkastAna, sudAna, raziyA, ane cheka iMglenDa sudhI ane pUrvamAM cIna, jAvA, pigu, malAkkA ane jApAna sudhI bhAratanAM tema ja videzI vahANamAM bharAIne jatuM. rema jyAre tene samRddhinA zikhare hatuM tyAre tyAMnA loko bhAratanI malamala, rezamI kApaDa ane senAnI jarIkasabanA kApaDa upara eTalA te mugdha hatA ke game te bhAva ApIne paNa e kApaDa kharIhatA, rezamI kApaDa te kApaDanA vajana jeTaluM sonuM ApIne kharIdatA. AthI tyAMnA zahenazAhe AvA bArIka kApaDane nAge pizAka jAhera karIne te paheravAnI manAI pharamAvI. DhAkAnI vizvavikhyAta malamala itihAsane pAne eTalA mATe caDI che ke te banAvanArA kArIgaroe aMgrejonA julamathI trAsI jaIne pitAnA hAthe pitAnA hAthanA aMgUThA kApI nAkhyA hatA, jethI kApaDa vaNa zakAya nahi ane aMgreja julamagAranA julamathI bacI javAya. paNa evI ja malamala mAlavA, AMdhra vagere sthaLe thatI evA ullekhe jovA maLe che. pANI ane havAmAnanA pheraphAra aMge judA judA For Personal & Private Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradezanI malamala eka `paNAmAM kadAca gheADe phera 201 jAtanI hAvA chatAM tenA dekhAva ane TakAurahetA haze, vizvavikhyAta musApharInI nA mArke pAle nAmanA musAphara 13mI sadImAM bhAratamAM AvyA hatA. te lakhe che ke, " telugu pradezamAM (AjanuM dhra) banatI malamala karoLiyAnA jALA jevI DAya che. koI paNa dezanAM rAjArANI AvI "malamala paherIne khuza thayA vinA na rahe." vizAkhApaTTanamanuM paMjama kApaDa masulAnI chIMTa, neleAranuM melamapAra kApaDa ane araNIsa malamala e badhI kApaDanI jAtA te samaye vizvavikhyAta hatI. paMdaramI sadImAM bhAratamAM Avele musAphara bArakhAsA lakhe che ke, khaMbhAta kArIgarI ane kalAkArAthI bharelu' prakhyAta maMdara che. vahANunA saDhanA jADA kApaDathI laIne khArIkamAM -bArIka malamala tema ja UDIne AMkhe vaLage tevI vividharaMgI chITa -tyAM khUba sastuM bhAve maLe che. uparAMta judI judI jAtanI rajAIe, jAjamA, zetara jIo vagere pazu khUba sarasa maLe che." khaMbhAtamAM arkha ane IrAnI vepArI paNa rahetA, ane dara varase paradezI aDhIsA vahANAnA kADhyA khabhAtanuM kApaDa kharIdavA AvatA. sthAnika vepArIonAM bhAratIya vaDANAmAM kApaDa paradeza jatuM te te juduM. khArAsAnA A kathananuM lisetana, pAIrA, Tevaniyara vagere lekhakoe paNa samarthana karyuM che. kaeNpTana hemilTana teA lakhe che ke, " khaMbhAtanuM bharatakAma huMmAM te zuM AkhI duniyAmAM vakhaNAtuM. kha'bhAtanAM vahANA khaMbhAtanuM kApaDa laIne ijiptanA karAthI te cInanA pekiMga sudhI karI vaLatAM." lAkhA varasanA anubhava ane sUjhanA niceADa saDha anAvavAnuM jADuM kApaDa hAya ke khArIkamAM khArIka malamala hAya, raMgaberagI chITa heAya ke bharata bhareluM kApaDa heAya; paNa te tamAma kApaDa hAthe kAMtelI ane hAthe vaLelI khAdI ja hatI. For Personal & Private Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 bhAratanI bhUmimAM rU ane anAjanA bhaMDAra bharyA hatA. kiMmatamAM vizvabharamAM sahuthI sastA ane guNavattAmAM sahuthI zreSTha. ane tenuM kAraNa hatuM bhAratanI mahAna Arya prajAnI gorakSA-vanarakSA-bhUrakSA-jala rakSA karavAnI sUjha, kuzaLatA ane kRtanizcayatA. A catuvidha rakSAthI temanAM rU ane anAja sArAM, sastAM ane zreSTha hatAM ane te kAraNe, bIjA udyoganuM utpAdana-kharaca paNa eTaluM nIcuM rahetuM ke vizvamAM kaI prajA tenI sAme kiMmatamAM ke guNavattAmAM harIphAI karI zakatI nahi. je kuTuMba ane mahAjane kAMtavA, pIMjavA ke vaNavAnuM kAma. karatAM te kuTuMbomAM ane mahAjanamAM badhI kalA bApadAdAthI UtarI AvatI. ane e vAraso bhAvavA teo atyaMta Atura ane danizcayI rahetA, jethI khAdI vadhu ne vadhu kalAtmaka banatI jatI hatI. khAdI eTale Arya prajAne lAkha varasane anubhava ane sUjhane niceDa. Aje jema ucca staranI (ati zrImata varganI) chIe. kalabamAM, sinemAmAM jaIne besavAmAM, mahephile goThavavAmAM ke pikanika goThavavAmAM gaurava anubhave che tema te samaye kAMtavuM e khUba gaurava bharyuM ane kalApriya gaNAtuM. pachI strI karoDapatinA kuTuMbanI heya, garIba gharanI haya, brAhmaNa hoya ke harijana hoya, sahu koI kAMtavAmAM gaurava anubhavatAM. zrImate mATe e kalAnI sAdhanA hatI. garI mATe kamANInuM sAdhana hatuM.' - Arya prajAe cUle, carakha, ghaMTI, valeNuM ane khAMDaNiyuM e. pAMcanA dainika ya TharAvyA hatA. A pAMca ya roja dareka gharamAM thatA. A yAne pariNAme dareka gharamAMthI bacatanA ane kalAkArIgarInA srota vahI rASTramAM samRddhine eka mahAna pravAha banI jate ane prajA samRddhi, saMgaThana tene ja svAthyanA zikhare besI zakatI. - bhAratanI samRddhi ane kalAkArIgarInA pAyAmAM Arya sannArI-- enAM yajJabhAvanA ane kalApriyatA hatAM. pharIthI e saMskAra AjanA nArI-samAjamAM pAMgare nahi ane kAMtavAmAM gaurava anubhave nahi tyAM. sudhI Arya prajA pharIthI samRddha, saMskArI ane sukhI bane e azakya che. For Personal & Private Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 hi'nrI vaNakarAnA hAthamAM jema jema khArIka sUtara Avatu gayu tema tema kalAtmaka kApaDanA namUnAo manAvavAnA temanA utsAha vadhatA gayA ane vaNATanI sAthe sAthe ja temaNe kApaDa ragavAnI ane chApavAnI kalA paNa vikasAvI hatI. temanI A kalAne zahenazAha. akabare ane nUrajahAMe khUba biradAvI hatI ane tene khUba prAtsAhana paNa ApyuM hatuM. bhAratanI AbehevA ra'gakAmane evI teA anukULa hatI, ke tamAma prakAranA raMga purabahAramAM khIlI nIkaLatA. e ra`ga eTalA tA cakacakti ane TakAu hatA ke kApaDane anerI zAbhA ApatA. AthI najIkarAne sAruM mahenatANuM maLatuM. bhAratanI judI judI nadIonAM. pANI paNa judA judA raMgone vadhu anukULa hatAM. eka ja raMga eka nadInA pANImAM dIpe tenA karatAM tene anukULa evI bIjI nadInA. pANImAM ghaNA vadhAre dIpI nIkaLe, amuka cAkkasa raraMgA mATe, Aje paNa jAmanagara ane jetapura: vadhAre prakhyAta che. Aje pAramaMdaranI khAdhaNI vakhaNAya che, paNa : kALI bAMdhaNI jAmanagara jevI khIje khanI zakatI nathI. AvuM ja dezanA vividha bhAgeAnI nadIe viSe paNa che. dakSiNamAM kAverI nadI. raMgakAma mATe khUba khUba anukULa che. kayA pradezanI AkhehuvA kayA raMgane vadhu anukULa che te viSe eka juduM ja pustaka lakhavuM joie. AvuM pustaka lakhAya te jarUratuM paNa che. jethI bhAratanI navI UgatI. peDhIne ApaNI bhulAI gayelI kalAkArIgIrInI ane amuka amuka pradezanI AkhAhavAnI khAsa viziSTatAnI jANakArI thAya ane A jANakArI thAya te ja jema vAdha lehI cAkhatAM potAnA asala svabhAva upara AvI jAya che, tema ApaNI navI peDhImAM paNa ApaNAM asmitA, khamIra, AvaData ane kalAkArIgIrI karIthI jAgrata thaI jAya. paradezI AkramaNA artha vyavasthA khaLabhaLAvI zakayAM nahi. sadIe sudhI bhArata para musalamAneAnA humalA cAlu rahyA. mahurmada binakAsama, bagadAdanA khalIphAo, taimUra, caMgIjhakhAna, mahamada gIjhanI For Personal & Private Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 ane gherI, nAdira ane abdullI tamAma AvI gayA. zaheze lUTayAM, -bALyAM, katale calAvI, paNa temanAM AkramaNa ane lUMTa zaherathI AgaLa vadhI zakayAM nahi. ApaNI samAjavyavasthAne ke arthavyavasthAne khaLabhaLAvI zakayAM nahi. rASTranuM dareka gAmaDuM, dareka jhUMpaDuM utpAdana kendra hatuM. dareka gharamAM cUle, carakha, ghaMTI valeNuM ane khAMDaNiyuM avirata cAlu hatAM. e cAlu hatAM tyAM sudhI dareka gAmanI vaNATa sAthe ane bIjA udyoga paNa avirata cAlu hatAM. temAMthI utpAdanane, navI mUDIne, saMpattine dha aviratapaNe dezamAM vahete rahe. AkramaNakAro je luTI jatA te te mAtra ApaNA eMThavADa jeTaluM ja hatuM. lUMTI janArA thoDAM ja -varamAM pAchA bhikhArI banI jatA. kAraNa ke temanI pAse ApaNAM gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA dvArA saMpatti pedA karavAnI sUjha na hatI. lUMTathI samRddha nathI thavAtuM. samRddhinAM mULa sastA udyoga ane bacatamAM che. ane upara lakhela catuvidha rakSA tema ja denika pAMca ya sivAya udyoga sastA bane nahi, bacata thaI je musalamAna bAdazAhe ahIM sthAyI thayA temaNe vadhabaMdhI ane khAdIthI pedA thatI samRddhi, saMskRti ane sAmAjika zakti joI. tenAthI prabhAvita thayA. muslima komane utkarSa paNa temaNe temAM ja -jo ane saMpUrNa gauvadhabaMdhI jAhera karI. khAdIne, kalAkArIgarIne ane vepArane saMpUrNa rakSaNa ane uttejana ApavA kema ke dharmanA bhedabhAva kavinA prayAse kya. DhAkAnI malamala banAvanArA tamAma kArIgaro hiMdu hatA, ane chatAM akabarathI te baMgALanA navAba alI dIkhAna sudhInA tamAma muslima zAsakoe temane pUruM rakSaNa ane sahAya ApyAM. govadha-baMdhImAM temaNe samasta muslima komanAM rojIroTI ane utkarSa yAM, ane saMpUrNa govadhabaMdhI karIne rASTrane zaktizALI tema ja samRddha banAvyuM. For Personal & Private Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra05 A samRddhi kevI hatI tene khyAla 19mI sadImAM bhAratamAM Avela pAIrAI nAmanA musApharanI dhamAMthI maLe che. te lakhe che ke dakSiNamAM kanyAkumArIthI te uttaramAM cheka cInanI sarahada sudhI e eka paNa bhAratIya mAnavI nathI (pachI te strI hoya ke purUSa) je nakhazikha rezamI ke sutarAu kapaDAM na paherate heya. khAdInA arthazAstra viruddha AjanuM arthazAstra caturvidha rakSAthI baLavAna banelA khAdInA arthazAstra sAme ApaNuM AjanuM mizra arthazAstra sarakhAve. eka bAju nakhazikha rezamI ke sutarAu. kapaDAMthI sajaja mAnavIe che, bIjI bAju lageTIbhara pharatA karoDo puruSa ane vastra na hovAthI gharanI bahAra nIkaLI na zakatI lAkhe strIo che. eka bAju abajo rUpiyAnA kApaDanI nikAsa che, te bIjI bAje abajo rUpiyAnA mAMsanI ane jIvatAM pazupakSIonI nikAsa che. eka bAju saMpatti ane samRddhinA gaMja che, te bIjI bAju hiMsAnA pApa ane paradezI karajanA pahADa khaDakAtA jAya che. - pAIrA vadhumAM lakhe ke AzcaryanI bAbata te e che ke bhAratanI kArIgarInI khAsa viziSTatA emAM rahelI che ke A kApaDanI aneka jAte hovA chatAM ane kalAkArIgIrInA ati uttama namUnA hevA chatAM e eTaluM te sastu che ke duniyAmAM kayAMya paNa tenI sAthe harIphAImAM TakI zakAtuM nahi. pAIrAI pachI AvelA barnicara, Teniyara vagere. paNa A saundarya ane seMghAratane bhAratanI kalAkArIgIrImAM thayela. sumeLa jeIne maMtramugdha banI gayA hatA. | temane kyAM khabara hatI ke bhAratanAM A kalAkArIgIrI, saundarya, sevArata ane samRddhi, Arya prajAnI lAkhe varasa jUnA gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnI sUjha ane kRtanizcayatA ane dainika pAMca yanAM pariNAme hatAM. je hiMdue muslima zAsanamAM lAlacathI, dayAthI ne joratalabIthI musalamAna thaI gayA, temaNe paNa pitAne kAMtavAne, vaNAvIne raMgavAne ane kApaDa chApavAne dhaMdhe cAlu rAkhe. kAraNa ke Aje jema. For Personal & Private Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 kaeNTarInA mAlika banavuM, sarakArI nAkarI meLavavI ke grInakArDa meLavavAM e gauravane viSaya manAya che, tema te vakhate kApaDanA vadhA eka atizaya gauravayukta dhaMdhA hatA. kAMtavA pAchaLa te dhadhAkIya ane klAnI ema e dRSTi hatI. hiMdu-muslima annane AzIrvAdarUpa ze!saMvardhana ane khAdI e hiMdu-musalamAna bannene samAna - AzIrvAdarUpa hatAM. bannenI temAM rAjIroTI paNa hatI. ane gesavadhana tema ja khAdImAM bannenAM hitAnA tANAvANA vaNAI gayA hatA. gAyAnI katala ane khAdInA nAza hiMduo karatAM muslima temane vadhu nukasAnakartA sAbita thayA che. kAraNa jema gAvadhathI samasta harijana kAma ekAra banI gaI, tema zaivadha ane khAdI-nika MdanathI muslimAnI aneka kAmo saMpUNu ekAra banI gaI che. Aje paNa keTalAka paraMdezI hitAnA hAthA anelA vividha svArthI suslima AgevAnA je gAvadha -baMdhInA virodha karI ajJAna muslima prajAne bhaDakAve che, teo pAtAnI ja kAmanA hitanA mULamAM suragA pAthare che. saMpUrNa gAma'dhI karyA vinA khADhIne navajIvana ApavuM azakaya che te mApaNA 60 varasanA anubhave sAbita karI batAvyuM che. ane evadhabaMdhI thAya, khAdI punarjIvana pAme te ja muslimAnI aneka bekAra thayelI ane garIbImAM pheMkAI gayelI kAma karIthI pAtAnI rojIroTI sahelAIthI meLavatI thAya, ane te ja temane niHsa kAcapaLe ema lAge ke A rASTra ApaNuM petAnuM che. te ja hiMdu ane muslima kome e prajA maLIne eka prajA banI zakaze. temane eka prajA banAvavA mATe geAvadhabaMdhI e tANeA che. khAdInI punaHpratiSThA e vANA che. khAdInA punaruddhAra vinA muslima komanA Arthika ke sAMskRtika uddhAra nathI. ane sa`pUrNa gAvadhabaMdhI karyA vinA khAdIkAya ne AgaLa calAvavu' e vahela mAchalI pAsethI AkAzamAM taravAnI apekSA rAkhavA jevuM che. For Personal & Private Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 hidu ane muslima kArIgaronI Azcaryajanaka viziSTatA e hatI ke milenA kaMtAmaNamAM upayogamAM na Ave evA TUMkA tAravALA rUmAMthI AvuM sarasa ane bArIka sUtara kAMtI zaktA, ane milanA sUtaranA tAra karatAM vadhu vaLa caDAvIne tArane vadhu majabUta banAvI zakatA, jethI paradezI milanuM kApaDa tenI sAme harIphAImAM TakI zakatuM nahi. AvI bArIka malamala banAvavA je bahene ja takalI para kAMtatI teo mahine kAMte tyAre mAMDa aDadhe tele rU (AjanuM Azare pAMca grAmathI jarA vadhAre) sUtara kAMtI zakatI. paNa AvuM sUtara ATha rUpiye te vecAtuM eTale temane mahine cAra rUpiyA maLatA. kevI sevArata! AjanI prajAne ema lAge ke Aje mahine pAMcaso rUpiyAthI vadhu kamAnArA paNa pitAnA kharacanAM be pAsAM sarakhAM karI zakatA nathI te pachI mahine mAtra cAra rUpiyA kamAnAranI garIbI keTalI dAruNa haze? paNa nA, tema na hatuM. te vakhatanI saMghAratane eka ja dAkhalo ApuM. prakhyAta ItihAsakAra che. jadunAtha sarakAra lakhe che ke 17mI sadImAM auraMgajhebanA ghoDesavAra sainikane pagAra mahine be rUpiyA hate. temAMthI eka rUpiyAmAM te cheDA sahita pitAnA kuTuMbanuM AsAnIthI gujarAna karate, ane eka rUpiye bacAvate. - ATalI seMghAratanuM eka ja kAraNa hatuMH gaurakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnI prajAnI sUjha ane kRtanizcayatA. hajI te traNa sadI pahelAM ja bhAratane kheDUta ATaluM sastuM anAja vecavA chatAM ATale samRddha rahI zakta, jyAre Aje mizra arthataMtranI AgamAM zekAte kheDUta vizvamAM sahuthI UMcA bhAve anAja vecate hevA chatAM paNa karajadAra che ane enI phariyAda che ke A bhAve anAja vecavuM tene paravaDatuM nathI. che. AvI sthiti e samayanI balihArI nathI paNa rAjakta pakSa For Personal & Private Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 ane virodha pakSanI buddhinI balihArI kaho te balihArI, ane pAgalapaNuM kahe te pAgalapaNuM che. je bAIe mahine cAra rUpiyA kamAIne traNa rUpiyA bacAvI zake temane te garIbIne anubhava paNa kayAMthI hoya? vaLI e cAra rUpiyA te temanI pUraka Avaka hatI. kuTuMbanA gujarAna mATe te kuTuMbane puruSa varga khetI, gopAlana, ke vaNATakAmamAMthI alaga. kamANa karate. phesa vaeNTasana lakhe che ke, "yuropanI milanA UMcAmAM UMcI jAtanA sUtara karatAM bhAratanI malamalanuM sUtara vadhu sAruM heya che. yuropanI malamala ekAda-be vakhata dhabIne chevA Ape te te phATI. jAya che. jayAre bhAratanI malamala jema vadhAre dhovAya tema vadhu maja bUta ane vadhu sapheda bane che." Ama bhAratanuM kApaDa yuropanI milenAM kApaDa karatAM kiMmatamAM te. satuM hatuM, paNa vaparAzamAM vadhu lAMbe vakhata cAlavAthI te anekagaNuM vadhu sastu banI jatuM. dA. ta., yuropanI cAra ane vAranA bhAvanI malamala sAme bhAratanI malamala be Ane vAra hoya te yurepanuM kApaDa bamaNuM meMghuM thayuM. paNa yuropanI milanuM kApaDa traNa mahinAmAM phATI jAya ane bhAratanuM kApaDa bAra mahinA cAle te yurepanuM kApaDa ATha gaNuM meMghuM thaI jAya. A sthitimAM teo ApaNI sAme harIphAImAM kaI rIte TakI zake? Aje leko ema mAne che ke ApaNe kApaDaIdyoga yuropanI mile sAme TakI zakyo nahi; te e mAnyatA nirAdhAra che. kharI hakIkata e che ke mile hAthasALa ane reTiyA sAme harIphAImAM TakI zakavA asamartha hatI. mile jema bArIka kApaDanA sUtara upara carabInI Ara caDAve che, tema ApaNA vaNakare caDAvatA nahi. teo cAkhA zekI tenI kAMi karIne tenI Ara caDAvatA. vaNATa ane kaMtAInI tamAma vaijJAnika chatAM nirdoSa kaLA teo jANatA. For Personal & Private Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20e comAsAmAM vaNavAnuM teo vadhAre pasaMda karatA, kAraNa ke tyAre havAmAM bheja hevAthI tAra tUTe nahi. chatAM unALAmAM ane ziyALAmAM paNa teo vaNavAnuM cAlu rAkhatA. te vakhate havAmAM bheja lAvavA sALa nIce katharoTamAM pANI bharI rAkhatA. teo mAtra tANAvANA vaNIne sAdu kApaDa ja na banAvatA, tenA upara bhAtabhAtanI nakazIe paNa vaNATamAM upasAvatA. dakSiNamAM hIrAnA pAsAo jevA uThAvanuM kApaDa banatuM te bIjAM sthaLoe vividha prakAranI vele, buTTI vagere uThAvavAmAM AvatAM. rezamanA tAra sAthe senerI jarInA tAra vaNI laIne paNa kapaDuM banAvatA. AvI tamAma prakAranI kApaDanI jAte e khAdI ja hatI. malamalanA 36 iMca panAnA 20 vAra (mITara)nA tAkAnI kiMmata eka rUpiyAthI cAra rUpiyA sudhI thatI. A ustAda kArIgaro vadhumAM vadhu pAMcase naMbaranA sUtaranI khAdI vaNI zakatA! ' AvA suMdara kApaDane paradezamAM mekalavuM hoya tyAre vAMsanI pilI naLImAM 20 vArane tAko goThavIne naLInuM mukha baMdha karI detA. ane pachI naLI upara lAkha caDAvI detA, jethI kApaDa upara havAmAnanI asara na thAya. rAjA-mahArAjAone ke navAbane e mekalavuM hoya tyAre te naLI upara vaLI sonerI varakha cUMTADatA.' e khAdIne zabanama eTale sAMjanI havA, bAdabAphatA eTale vaNelI havA, avAna eTale vahetuM pANI. AvAM kAvyAtmaka nAme ApatA. AmAM sahuthI UMcA prakAranI khAdIne malamale-khAsa kahetA. khAdInAM vepAra ane kaLA madhyAhune hatAM tyAre isTa inDiyA kapanI bhAratamAM AvI. paNa temanA mAlanI bhAratamAM khapata azakaya hatI. khuda iMglenDamAM paNa tyAMnI milanA kApaDa karatAM bhAratanuM kApaDa ghaNuM sastu vecAtuM ane ghaNuM vadhAre vakhata cAle evuM TakAu hatuM eTale iMglenDanI sarakAre bhAratathI AvatI khAdI upara 75 thI 80 TakA AyAta-jakAta nAkhI. bhA. 4-14 For Personal & Private Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ - rAtre khAdI upara AkharI phaTaka have ApaNe ApaNe khAdI udyoga kevI jhaDapathI tUTayo te joIe. I. sa. 1757nI 23mI jUnane divase baMgALane navAba sirAjauddaulA plAsInI laDAImAM hAryo. kAraNa ke tenA tamAma amIra umarAve ane senApatio paMjAbI vepArI amIcaMdanA paisAthI kharIdAIne aMgrejataraphI thaI gayA hatA. tyArathI I. sa. 1801nA samaya sudhInAM 44 varasamAM te aMgrejoe vizvAsaghAta, dagophaTakA ane lAMcaruzavatathI tema ja hiMdI rAjAonI aMdara aMdaranI laDAIo, udAratA, bheLapaNa vagerene lAbha laIne suratathI kalakattA ane madrAsa rAjayamAM pitAnI sattA ane dhAka besADI dIdhI. jethI AgaLa lakhAI gayuM che tema prajA upara julama gujArI zakyA. temane A amAnuSI julama gujAratAM kaI paDakArI zake tema na hatuM. uparAMta hiMdustAnanAM tamAma baMdara upara temane adhikAra sthApita thaI cUkyo hato, eTale paradeza sAthenA vepAra upara teo dhAre tevI jakAta ThokI besADIne dezanuM dhana cUsI zakatA hatA. I. sa. 1813mAM ekalA kalakattA baMdarethI be karoDa rUpiyAnA kApaDanI nikAsa thaI hatI. paraMtu reTiyA ane vaNakaranI sALo aMgrejI julamathI bhAMgI paDyAM tyAre dezamAM kApaDanI je achata pedA thaI tene lAbha levA 18ra3thI briTiza banAvaTanA kApaDanI AyAta temaNe zarU karI. 1824mAM 1 lAkha 21 hajAra ratala sUtara AyAta karyuM. A AyAta 1828mAM vadhIne 40 lAkha ratala sudhI pahoMcI. ane 1930mAM te be karoDa rUpiyAnuM briTiza kApaDa kalakattAne baMdare AvyuM. eTale briTananI prajA 1813mAM be karoDa rUpiyAnI bhAratanI khAdI paheratI. hatI tene badale 1830mAM bhAratanI prajA briTiza banAvaTanuM be karoDa rUpiyAnuM kApaDa paheratI thaI gaI. (Ara. sI. dattakRta hiMdustAnane Arthika ItihAsa-bhAga 1, pAna naM. 202) IMglenDane mAla bhAratanAM baMdaree Ave tenA upara mAtra aDhI For Personal & Private Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 TakA jakAta levAtI, jyAre bhAratane mAla iMglenDanA kinAre Utare tenA upara 70 thI 400 TakA sudhI jakAta nAkhavAmAM AvI. ahIM tamAma baMdaronA mAlanI AyAta-nikAsanI vigata jaNAvavAnuM zakaya nathI. paNa ekalA kalakattA baMdaranA AMkaDA uparathI tamAma baMdaree zI sthiti thaI hatI tene khyAla vAcaka karI zakaze. I. sa. 1801 thI 1804 sudhInAM cAra varasamAM kalakattA baMdare sarerAza 11000 gAMsaDI kApaDa nikAsa thatuM. nIce jaNAvyA pramANe te nikAsamAM jhaDapI ghaTADo Avye. kApaDanI nikAsa (gAMsaDI) varasa amerikAmAM DenmArkamAM peTegala araba IzanI rAjya akhAtamAM 1801 13633 1800 8714 4000 7000 1829 258 150 1000 2000 2000 - 1801 nI sAlamAM kula 35147 gAMsaDInI nikAsa thaI hatI te * mAtra 29 varasamAM 87 TakA ghaTIne 5408 gAMsaDI thaI. A tuTelI nikAsa sAme kalakattAnA baMdare briTiza mAlanI 'AyAta nIce mujaba thaIH varasa lAbA panAnuM kApaDa varasa sUtara ratalamAM derA ratalamAM 1813 3381 gAMsaDI 1827 82738 432878 1821 7590 1828 149076 64ra306 1829 11838 ke 1829 98154 398940 kula 3ra968 1474114 1813thI 1829 sudhImAM 17 varasamAM kula 114341 gAMsaDI AvI. (Evidence taken before Common's Committee 1832 Vol. II Appendix 33) For Personal & Private Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 1803thI 1829 sudhInAM sAta varasamAM nIce mujabanI kiMmatanuM pIsa guDrejha kApaDa kalakattAnA baMdare AvyuM. 1826 1827 varasa 1823 644490 rUpiyAnuM 1824 430300 1825 1580760 1826 1784810 1827 2921770 1828 2358370 1829 1972900 * 1828 1829 4 varasamAM ' ', "" 29 "" "" "" 510 219 252 1282 1830mAM A AyAta che karoDa rUpiyAnA kApaDanI thaI hatI. kula AyAta ATha varasamAM 31733400 rUpiyAnI thaI. 470 380 348 1198 34 36 madrAsa adare AyAta thayelA kApaDanI ceDI vigata. A AMkaDA te samayanA briTiza kabajA nIcenA madrAsanA pradeza pUratA ja che. (kApaDanA AMkaDA gAMsaDInA che ) I. sa. chI...Ta lAgalAtha rezamI kApaDanI AyAta thaI : ,, "" ,, . malamala For Personal & Private Use Only 342 942 789 198 pIsaguDjha 2670 kula gAMsaDI 8020 eka pAunDa eTale te samayanA daza rUpiyA. pAMca varasamAM kula 10253 pAunDa eTale ke 102530 rUpiyAnA 903 532 958 474 2831
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 rezamI kApaDanI AyAta (pAunDamAM) sATIna rezamI pahoLA panAnuM pIsaguDjha rezamI kApaDa I. sa. 1826 312 875 1827 637 2176 1828 1829 193 853 pa77 1417 144 136 1830 1158 garama kApaDanI AyAta (rUpiyAmAM) sAla : teyAra garama kapaDA varasa garama kApaDa - - 1824. 1810 1825 6140 6010 1826 : 1827) . 1828 1829 - 1830 11590 7540 11150 4090 9150 13700 4810 5810 3650 8440 4760 : 4570 7 varasamAM 50140 20280 36000 kula-106420 garama kApaDanAM bajAre paNa hAtha karyA garama kApaDanAM bajAra hAtha karavA have temaNe ApaNA dezamAM gheTAMbakarAMnI katala karavI zarU karIne UnanI kheMca pedA karI ane pitAnuM garama kApaDa ApaNA dezamAM ghusADatA gayA. ane jyAM jyAM videzI bajAramAM bhAratanuM kApaDa jatuM tyAM ahIM UnanI taMgI paDavAthI ApaNuM garama kApaDa nikAsa thatuM aTakyuM ane vizvanAM For Personal & Private Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 bajAromAMthI bhAratanI garama khAdIne A rIte haTAvI daIne pitAnuM garama kApaDa ghusADayuM. ApaNA dezanAM gheTAMbakarAMnI katalathI UnanI taMgI vadhatI hatI.. tene bhaviSyamAM virodha na thAya mATe 1857thI je aMgrejI zikSaNa bhAratanI navI peDhIne ApavAnuM zarU karyuM temAM ema zIkhavavAnuM zarU karyuM ke gheTAMbakarAM jaMgalenuM nikaMdana kADhe che mATe temane mArI nAkhavAM joIe. hakIkta tenAthI UlaTI che. gheTAMbakarAM jaMgalane uchera paNa kare che ane tene amaryAda vadhI jatuM aTakAve che. uparAMta teo manuSya mATe dUdha, Una, khAtara ane baLataNa ApIne mAnavajAtanI sevA. * bajAve che. jema gheTAMbakarAMnI katala vadhatI gaI tema tema dezamAM dUdha, khAtara, baLataNa ane UnanI kheMca vadhatI gaI. paradeze sAthe UnanI khAdIne vepAra taddana paDI bhAMgya. paradezI UnanuM kApaDa bhAratanAM bajAramAM ghUsavA lAgyuM ane gheTAMbakarAM ucheranArA ane Una kAMtavAvaNanArA vargamAM bekArI ane garIbInAM pUra pharI vaLavA lAgyAM, upara lakhela vigata pramANe bhAratamAM briTiza banAvaTanuM kApaDa lAvyA pahelAM briTanamAMthI bhAratanI khAdIne haTAvavA mATe nIce mujaba jakAta jhIMkavAmAM AvI hatIH kApaDanI jAta I. sa. 1822 1824 1832 malamala kiMmatanA 27 TakA + 37 TakA + 913 >> + 7 + 10 >> bIjuM sutarAu kApaDa , 2 ) + 50 , bakarAnA UnanI zAla , 1 , + 67 + 30 >> jAjama. 68 , + 50 + + + A nizAnI mULa jakAtamAM thayela vadhAre sUcave che. kelike + For Personal & Private Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra15 rezama kiMmatanI pA. zi. 5. + ratala 4 ziliMga + ratala 1 pensa - upara 2- 13 - 4 + ratala 4 zi. rezamI kApaDa AyAta para AyAta para pratibaMdha pratibaMdha kiMmatanA 20 TA ka >> a >> ) 30 che rU. 100 ratala upara + 6 TakA + 20 , 16 ziliMga 11 pensa gAMTha Azare 28 ratala=1 kavATare : 1 pAunDa 13 ziliMga + kavATara dITha + 1 pAunDa 28 ratalanA 10 12 ziliMga rUpiyAnA bhAvanI=6 rUpiyA 3 pAunDa 3 zi. - iglenDa pAse kApaDa banAvavA rU hatuM nahi eTale ahIMthI rU iMglenDa nikAsa karIne rUnI kheMca ane bhAva vadhAratA gayA, jethI dAMtanArAone rU maLe nahi. vaNakarene sUtara maLe nahi, ane iMglenDamAM bhAratanA rUnuM rUpAMtara thaIne ahIM Ave. - je gharamAM pUraka Avaka kamAvA mATe nahi paNa pitAne manapasaMda HpaDa vaNavI levA ane dainika yajJabhAvanAthI tema ja kalAnI daSTie reTiyA cAlatA te gharamAM paNa rUmeMghu thavAthI, vaNanArA na maLavAthI TiyA cAlatA baMdha thayA ane temaNe pharajiyAta briTiza banAvaTanuM kApaDa levuM paDe tevI sthiti pedA thaI. ApaNI, Aje evI ja sthiti ghI ane dUdha kSetre thaI che. pAkkasa vahIvaTI pagalAM dvArA ApaNA pazudhananI katala karIne ane amIcaMdonI madada vaDe paradezI dUdhanA pAuDara ane baTara Ila kharIdavAnI lekane lAcArIthI pharaja paDe che. varase abaja rUpiyAne : (R. C. Dutt : Economic History of India, Vol. I, ge 202]. For Personal & Private Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUdhane pAuDara ane 50 karoDa rUpiyAnuM baTara AIla ApaNA dezamAM. mokalIne paradezI DerIe samRddha thAya che ane samAjavAdI nyAya pramANe dezanI prajAmAM gheraghera garIbInI vaheMcaNI thAya che. I. sa. 1921mAM ahIMthI ra22 gAMsaDI rUnI nikAsa thaI. 1805mAM 2453 gAMsaDI, 180lmAM 40781, 1814mAM 21587, 1816mAM 8524, 1818mAM 128124, 1876mAM 15101 gAMsaDI rUnI nikAsa bhAratamAMthI thaI. * A tamAma rUnuM kApaDa bhAratamAM banI zakahyuM hatuM. paraMtu julama ane julamI jakAtanIti dvArA reTiyA ane khAdIne gUMgaLAvI, dezamAM bekArI ane garIbIne phelave karI rU ahIMthI kheMcI jaIne temanuM eNvA bhAvanuM ane khAdI karatAM UtaratI keTinuM kApaDa A dezamAM teo ThAlavavA lAgyA. bekAra vaNakara dhaMdhe gumAvI khetamajUre tarIke khetaramAM kAma karavA lAgyA. jamIna upara bene vadhavA lAge ane te samaye ApaNI hAthabanAvaTanI khAMDa je baMgALa, bihAra ane uttarapradezane meTo gRhaudyoga hatI tenA upara paNa amAnuSI jakAta nAkhIne ApaNA khAMDanA gRhaudyogane paNa gUMgaLAvI nAkhe. AvA julamathI trAselI bhAratanI prajAe 1847mAM baLave karyo. laDAI eka varasa cAlI. Akhare bhAratanI prajAne parAjaya thayuM. isTa InDiyA kaMpanI pAsethI bhAratane rAjyavahIvaTa rANI vikaToriyAe saMbhALI lIdhe. khAdInA nikaMdananuM kArya pUruM thayuM hatuM. paraMtu keI paNa samaye enA punarutthAnanI zakayatA teo rahevA devA mAMgatA na hatA. ene jyAM sudhI bhAratanI gAya dareka gharamAM UbhI hatI ane bhAratanuM gesaMvardhana cAlu hatuM tyAM sudhI khAdInI puna:pratiSThAnI zakyatAne nakArI zakAya tema na hatuM. [* Economic History by R. C. Dute, Vol. I, Page 204) For Personal & Private Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 eTale have temaNe gAvazanuM nikaMdana kADhavA tarapha peAtAnu dhyAna pheravyuM. bhArata pAse have nikAsa mATe sutarAu, garama ke rezamI kApaDa hatuM nahi. have nikAsanA padArtha banyA 13, kapAyelAM dvArAnAM cAmaDAM (1809thI temaNe gAyAnI katalanAM kAyadesara ktalakhAnAM zarU karI dIdhAM ane lAko gAya pALI na zake tevAM pagalAM levAnuM zarU karyuM.) anAja, gaLI, zaNu, aphINa, telIbiyAM ane cA mukhya hatAM. briTanathI AyAtanI mukhya cIja hatI sutara, sutarAu kApaDa, rezamI tema ja garama kApaDa, mazInarI ane bIjI judI judI dhAtunI -anAvaTa. gArakSA, vanarakSA ane jalarakSA karavAnA caturvidha rakSaNakAryathI rakSAyeluM bhAratanu khAdInu zASaNarahita 'zAstra saMpUNu paNe teDI pADavAmAM AvyuM. A arthAMzAstra pAchaLa samasta jIvasRSTinA rakSaNa ane pASaNanI bhAvanA ane vyavasthA hatAM. ane samAjanA saMgaThananI eka adbhuta kaLA hatI, jene kAraNe hajAro varasanA paradezI humalA sAme rAjasattAe vAraMvAra badalAtI hatI chatAM samAjanAM sthiratA ane salAmatI surakSita rahetAM. have A mahAna vaijJAnika arthazAstrane sthAne teo peAtAnI AASaNu ane hiMsAthI vizvane hAlakaDolaka karI nAkhanArI yAMtrika arthavyavasthA lAvyA ! ApaNA gRhaudyogane khatama karI yAMtrika udyoga sthApI zakAya mATe ahI vividha prakAranI mazInarIe ThAlavavA lAgyA. ane e mazInarI dvArA yAMtrika udyogo zarU karIne pAtAne gamatI, anukULa ane temanAM game tevAM duSTa kAryAne paNa Teko Ape evI navI AAsAmIe hastImAM lAvyA ane 4ra varasamAM temaNe 60 karADa, 36 lAkha, 93 hajAra rUpiyAnI mazInarIne ahI' khaDakaTe karI dIdhA. yAMtrika azAstra sAme haju ApaNuM pazudhana paDakArarUpa hatuM. e atha zAsrane sthira karavuM heAya te ApaNAM pazuenA nAza aneigAya paNe karavA ja joie. For Personal & Private Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 temaNe ApaNAM gheTAMbakarAMnI katalanI zarUAta te karI dIdhI. hatI. ApaNe gheTAMbakarAM kApe jatA hatA. ahIM Una, dUdha, khAtara. ane baLataNanI kheMca vadhAratA hatA. Una kAMtavA-vaNavAnA ApaNA gRhaudyogane bhAMgavA daIne bekArI ane garIbI vadhAratA hatA ane pitAnA dezanuM garama kApaDa ApaNA dezamAM ghusADatA hatA. paradeze. sAthene ApaNe garama kApaDane vepAra tUTI ja gaye hate. AMtarika vaparAza mATe paradezI kApaDa maMgAravuM paDatuM hatuM. A I. sa. 1810mAM sahu prathama mAtra 1810 rUpiyAnI kiMmatanuM garama kApaDa (zAla) AvyuM hatuM. te 185lmAM 29 lAkha, 1864mAM 61 lAkha 15 hajAra, 186lmAM 76 lAkha 41 hajAra ane 1876mAM 86 lAkha 67 hajAra rUpiyAnuM garama kApaDa paradezathI AvyuM. svAdhInatA maLyA pachI A AyAta pAchaLa kharacAtuM hUMDiyAmaNa bacAvavAne badale pazuone mArIne temanAM hADakAM, cAmaDAM, mAMsanI nikAsa dvArA hUMDiyAmaNa kamAvAnI duSTa AsurI vRttie rAjakartAone. kabaje lIdhe. pariNAme garama kApaDanI AyAta ane hUMDiyAmaNane vyaya tema ja dUdha, baLataNa, khAtaranI kheMca ane bekArI vadhatAM ja jAya che. 150-51mAM 5 karoDa 62 lAkha, 1970-71mAM 16 karoDa. 7 lAkha, 1973-74mAM 20 karoDa 95 lAkha ane 176-77mAM 27koDa 98 lAkha rUpiyAne hUMDiyAmaNane vyaya garama kApaDanI AyAta pAchaLa karavAmAM Avye. je gheTAMbakarAM katalamAMthI bacI jAya che temanA Una dvArA pharIthI. khAdIne punarjIvana ApavAne badale mAmUlI kiMmatamAM e Una dvArA huMDiyAmaNa kamAvAne dAva AgaLa karIne nikAsa karI naMkhAya che, je nikAsa dhIme dhIme ghaTatI jAya che kAraNa ke mAravA mATe have gheTAMbakarAMnI paNa taMgI vadhatI jAya che. 1950-51mAM 7 roDa 87 lAkha rUpiyAnA UnanI, 1970-71mAM. 4 karoDa 11 lAkha rUpiyAnI, 174-75mAM 6 ka. 57 lAkhanI.. For Personal & Private Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra19 1975-76mAM 3 karoDa 58 lAkhanI ane 176-77mAM 6 karoDa 47 lAkha rUpiyAnA UnanI nikAsa thaI. A nikAsa gheTAM ucherIne nahi paNa temane mArIne karavAmAM Ave che. senAnAM iMDAM ApanArI maraghIne. mAravA karatAM paNa vadhu mUrkhAI bhareluM A kArya che. * gheTAMne uchera karIne UnanI khAdI banAvI lAkhe vRddho ane bALakone ThaMDIthI mAMdAM paDatAM ane maraNa pAmatAM bacAvI zakAyAM heta. lAkha kArIgarone rojI ApI zakyA hota. ane dezanuM kareDAnuM. hUMDiyAmaNa bacAvI zakyA hota. bacata e ja sAcI samRddhi che. have ApaNe pharIthI 185thI pachInA dukhada banAve pratye najara karIe. khAdInuM arthazAstra tuTI paDayuM hatuM, ene pharIthI . janma na thAya mATe ApaNI catuvidha rakSaNavyavasthA teDavA tarapha temaNe kamara kasI. " khAdI pachI gAdhanane vAre. temaNe eka taraphathI pAyA upara gehatyA zarU karI. nikAsa karAyelA cAmaDAnA AdhAre e aMdAja bAMdhI zakAya che ke 185lhI 1901 sudhInAM 4ra varasamAM Azare traNa abaja pazuonI katalA mAtra cAmaDAnI nikAsa mATe ja karI nAkhavAmAM AvI. AMtarika vaparAza mATe je katala thaI te te judI. je deza vizvamAM zreSTha khAdI nikAsa karI garIba-tavaMgara sahunAM aMga DhAMkate te deza pitAnAM. pazuonAM cAmaDAM, hADakAM, mAMsanI nikAsa karate deza banI gaye, ane tenI pitAnI prajA ardhanagna dazAmAM pharavA lAgI. prajAnI nagna dazAnI evI te hAlata thaI ke gAMdhIjI jayAre bihAramAM caMpAraNamAM pravAsa karatA hatA tyAre temane khabara paDI ke | 'tyAM evI hAlata hatI ke kuTuMbamAM cAra-pAMca strIo hoya ane paheravAnI sADI eka ja hoya. jene bajAramAM kharIdI karavA javuM hoya. te e ekanI eka sADI paherI jAya ane bAkInI traNacAra strIo saMpUrNa nagna dazAmAM gharanAM bAraNAM baMdha karIne beThI hoya. gAMdhIjIe. For Personal & Private Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 A jANyuM tyArathI temaNe pote paNa kapaDAM paheravAM cheDI mAtra lageTa-bhera pharavAnuM zarU karyuM ane A pratijJA jIvananA aMtaparyanta pALI. - bihAra eka jamAnAmAM jADI bArIka tamAma prakAranI sutarAu, garama, rezamI ema traNe prakAranI khAdI taiyAra karIne bhAratavAsIonAM aMga DhAMkatuM, te ja bihAranI putrIe saMpUrNa nagna dazAmAM jIve tenAthI vadhu adhaHpatana zuM hoI zake ? khAdInA arthazAstramAM anAja e calaNI nANuM che ane gAya TakazALa che. kAraNa ke gAyanI madada vinA anAja pAke nahi. eka mANasa Akho divasa kAma kare tenA badalAmAM tene paisA Ape tyAre te paisA vaDe te peTa pUratuM khAIna zake, te Aje anubhavIe chIe. paNa kAmanA badalAmAM anAja Apa te te peTa bharIne khAI zake. paNa A calaNI nANAnI kheMca na levI joIe. ' yAMtrika arthazAstramAM calaNI nANune kuMgA zAparUpa bane che. khAdInA arthazAstramAM anAjarUpI calaNI nANAne kugA AzIrvAdarUpa hoya che. aMgrejone pitAnI vadhatI jatI vastI ane vadhatA jatA udyoga mATe vadhu ne vadhu anAja ane vadhu ne vadhu khetapedAzanI jarUra hatI. mATe vadhu ne vadhu anAja nikAsa karavA lAgyA. gAyanI katalathI baLanA bhAva vadhatA hatA. baLada, khAtara ane baLataNanI kheMca vadhatI hatI, jethI ekaradITha anAjanuM utpAdana ghaTavA lAgyuM A ghaTa pUravA cariyAnI jamIna ane jaMgale kApIne vadhu jamIna khetI nIce lAvyA. vadhu jamIna kheDANamAM lAvyA. paNa te -kheDavA mATe vadhu baLada joIe, vadhu khAtara joIe, tenI jogavAI karavAne badale vaMzanI katala cAlu rAkhI. eTale baLada upara kAmane be je vadhavAthI te nabaLA paDavA lAgyA. je baLadanI joDI 10 ekara jamIna kheDatI tene 12 thI 15 ekara kheDavI paDatI. . ga. For Personal & Private Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 khAdI ane bIjA grAmaudyoge tUTavAthI bekArI vadhI hatI, eTale temane majUrInA badalAmAM anAja maLatuM te baMdha thayuM. yAMtrika arthavyavasthAmAM anAjane badale paisA maLavA lAgyA. eTale eka taraphathI sthAnika vaparAzakAronI, ane bIjI taraphathI nikAsakAronI kharIdIthI ane tenI sAme utpAdana sthagita thaI javAthI anAjanA bhAva vadhatA cAlyA. dezamAM khAdInuM arthazAstra hatuM tyAre akabaranA samayamAM dUdha eka rUpiyAmAM 89 pAuMDa eTale 40 liTarathI DuM vadhAre maLatuM (AjanA ahI pise liTara) ane zuddha ghI eka rUpiyAmAM 21 pAuMDa. eTale 9 kile (Azare daza vaize kila) maLatuM. abulaphajhala kRta AIne akabarI) cheka 1lmI sadI sudhI eka rUpiyAmAM 44 kile cekhA maLatAbIjuM anAja te enAthI paNa ghaNuM sastuM hatuM. eka mANasa eka divasamAM 15 ratala (Azare 88 kile), anAja kApI zakate ane tenA badalAmAM tene je te chUTaka majura hoya te 6 TakA eTale Azare savApAMca kile ane je khetaranA mAlikane nekara heya te 76 TakA eTale ke Azare cha kile base grAma anAja rejanA kAma mATe maLatuM. (maeNnTagomarI mArTina kRta pUrva hiMdane itihAsa bhAga 1, pAna. 541). - anAja e calaNI nANuM hatuM. kAmanA badalAmAM kheDUte tenI vaheMcaNI nIce mujaba karatA. varasa AkhuM gAmanA kArIgaroe tenuM kAma karyuM hoya tene badalAmAM teo temane nIce mujaba anAja ApatA. - jyAre pAka taiyAra thAya tyAre khaLAvADamAM badhuM anAja lAvavAmAM Ave ane dara 4800 pAuMDa (AjanuM Azare 2160 kile) dITha gAmanA kArIgarone, sAdhuone ane vidvAnene nIce mujaba vaheMcI. ApatAH For Personal & Private Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 da 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x rarara gAmanA mahetene gAmanuM dharmAdAkhAtuM gAmane tiSI gAmane brAhmaNa zikSaka vALaMda kuMbhAra luhAra bI gAmane jarIka mAmalatadAra nAyaba gAmane mukhI gAmane nAyaba hisAbanIsa gAmane rokIdAra gAmane paTela gAmane mukhya hisAbanIsa gAmane pANI khAtAne amaladAra 20 zera kula 169 zera (1 zera eTale Azare 900 grAma) zera eTale be pAunDa (AdhAra : bucAnanI madrAsanI musApharIH bhAga 1, pAna 265 Ara. sI. dA kRta hiMdane Arthika itihAsa bhAga 1, 141.) - dara 2400 zere 169 zera anAjanI vaheMcaNI thatI. - khAdInA A arthazAstranI sAthe AjanuM A yAMtrika zoSaNa tema ja hiMsA e ja jenI jIvAdorI che, te arthazAstrane sarakhA 185thI 1980 sudhInAM 13ra varasamAM ja tAjuM cokhkhuM dUdha ane zuddha ghI adazya thaI gayAM, ane aDhI paisAnA tAjA dUdhane badale aDhIthI pAMca rUpiyA liTara sudhI paradezI vAsI gaMdhAtuM dUdha lekane levuM paDe che. ane dasa paise kile zuddha ghIne sthAne gaMdhAtuM bheLaseLavALuM paradezI ghI 40 rUpiye kile vecAya che. jyAre anAja bethI For Personal & Private Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 ahI paise kilene badale aDhIthI ATha rUpiye kile vecAya che. jyAre bIju anAja 20 thI 25 paisAnuM kile maLatuM te Aje 40 thI 50 rUpiye 20 kile maLe che! khAdInA arthazAstra ane yAMtrika hiMsaka arthazAstra vaccene A taphAvata che. I. sa. 1859 ane 1901nA 42 varasanA gALAmAM briTiza koe ahIMthI 6 abaja 31 karoDa rUpiyAnuM rU, 1 abaja 2 karoDa 81 lAkha rUpiyAnuM zaNa, 4 abaja 1 karoDa 5 lAkha rUpiyAnuM anAja, 14 abaja rUpiyAnuM cAmaDuM ane 12 abaja 31 karoDa 4 lAkha rUpiyAnAM telIbiyAM nikAsa karI nAMkhyAM. ahIM temaNe kApaDa ane sUtaranI mila paNa zarU karI hatI. tenuM pa9 kareDa 7 lAkha rUpiyAnuM kApaDa nikAsa karyuMpaNa tenI sAme 75 karoDa 93 lAkha rUpiyAnA sUtara ane pAMca abaja 66 karoDa rUpiyAnA kApaDanI AyAta te mAtra 1878 thI 1901 vaccenA gALAmAM ja karI. (AdhAra: Ara. sI. dasa kRta hiMdane Arthika ItihAsa, bhAga bIje, pAnAM 249, 250, 387, 389) - anAjanI nikAsa karIne aMgrejoe karaDe mANasane ardhabhUkhyA jIvavAnI sthitimAM mUkI dIdhA. uparAMta pazuone dANe pUratA pramANamAM khavaDAvavAnuM muzkela banAvyuM. telIbiyAM nikAsa karIne ahIM baLadaghANInA tela udyogane khatama karI bekArI vadhArI, telanA bhAva vadhAryA. pazuo mATe ane jamInane khAtara mATe kheLa meLavavAnuM muzkela banAvyuM. vadhArAmAM ApaNA dezanA kheLa vaDe temaNe pitAnuM pazudhana samRddha banAvyuM. pitAnI jamInane poSaNa ApyuM. khAdI sAme aMgrejone cakraTyUha upalabdha sAdhanono upayoga karavAnI kuzaLatA sara Temasa re iMglenDanI sarakAranA elacI tarIke zahenazAha jahAMgIranA darabAramAM AvyuM tyAre iMglenDanA rAjA taraphathI zahenazAha For Personal & Private Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jahAMgIrane bheTa ApavA kAcanA vAsaNe lAvyuM hatuM. paraMtu jahAM. gIrane darabAra hIrA, metI, mANekathI jhAkajhamALa thatuM hatuM. dIvAle para kinakhAbanA paDadA ane jamIna upara makhamalanI jAjama hatI. A dabadabe joIne te pitAnAM kAcanAM vAsaNe bheTa ApatAM khUba zaramAya hate. aMgrejImAM saMkaTa samaye upalabdha sAdhane kAryasiddhi mATe vahe vAru upayoga karavAnI kuzAgra buddhi che. jyAre jApAne bIjA vizvayuddhamAM acAnaka jhaMpalAvIne brahmadeza upara humale karyo tyAre tene khALavA aMgrejo pAse yegya sAdhanasAmagrI na hatI. havAI humalA sAme vimAnavirodhI te na hatI. temaNe nALiyerInAM vRkSonA TecanA bhAga kApI nAkhIne thaDane kALAM raMgI nAkhyAM ane vimAnavidhI te pi hoya evuM dekhAva karI vimAnI humalAnI zakayatAnAM sthaLoe beThavI dIdhAM. divasa sudhI jApAnIo AvI vizALa vimAna vidhI te joIne AgaLa vadhatAM aTakI gayA, ane laDAImAM te eka kalAkane vilaMba paNa AkhI bAjI palaTAvI nAkhe che. e ja rIte bIjA vizvayuddhamAM jarmane sAme AphrikAmAM bIje mera khelavAnuM thayuM. vIsa lAkhanAM lazkare ane tenI tahenAtanA eTalA ja bIjA mANasane mATe anAja, kapaDAM, dArUgeLe, davAo vagerene puravaTho pUro pADavAnI javAbadArI iMglenDa upara nAkhavAmAM AvI. A puravaThe cheka hiMdustAnamAMthI mokalavAnuM hatuM. paNa sTImare. hatI nahi. jarmana sabamarInee briTiza sTImare samudra uparathI nAmazeSa karI nAkhI hatI. pharIthI aMgrejoe buddhi calAvI. ema kahe che ke Azare 80 hajAra dezI vahANenA kAphalAnI jamAvaTa karI ane tamAma puravaTho AphrikA mokalI Ape. navI baMdaranA dariyAkAMThe amArA mATe khAsa UbhI karela jelamAMthI duniyAnA A sahuthI moTA kAphalAne traNa divasa ane traNa rAta sudhI joyA karavAne lahA mane maLyuM hatuM, 42 nA hiMda cheDo For Personal & Private Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 AMdolanamAM yuddha-prayatne teDI pADavAnA kAryakramane amala karavA parabaMdaranA bArAmAMthI briTizarone vahANa jamA karatAM aTakAvavA amane pakaDavAmAM AvyA hatA ane amArI najara sAme ja A 80 hajAra vahANene kAle briTizarone yuddhamAM madada karavA jaI rahyo hate. paNa ame kazuM karI zakavAne lAcAra hatA. vepArI yuddhanI bhUmikA sara Tomasa ree pitAnI garIbIne iMglenDanA hitamAM upara karyo. aMgrejo garIba prajA che, raTale raLI khAvA AvyA chIe,' kahI jahAMgIranI anukaMpA jAgrata karI, pitAnI salAmatI mATe suratamAM pitAnI peDhI AsapAsa koThI eTale saMrakSaNa-dIvAla bAMdhavAnI paravAnagI meLavI. e dIvAla killA jevI majabUta banAvI lIdhI. vepAra mATe khAsa savalate meLavI ane bhAratanI dhanADhaya prajA sAme garIba - agreja prajA vepAramAM TakI zake mATe pote ahIM paradeza mAla caDAve ane paradezathI ahIM mAla lAve tenA upara jakAta mApha karAvI lIdhI. ' AvI ja savalate aMgrejoe dhIme dhIme muMbaIthI cheka baMgALa sudhInA tamAma rAjya pAsethI meLavI lIdhI ane madrAsa tema ja kalakattAmAM paNa saMrakSaNa-kaThIne nAme majabUta killebaMdhI karI lIdhI ane saMrakSaNa mATe lazkara paNa zeThavI dIdhuM. A dIvAle eTalI majabUta hatI ke 1664mAM zivAjIe surata lUMTyuM tyAre aMgrejI 'kAThI lUMTI zakyA nahi. hiMdI ane aMgrejI vepArIo vacce eka asamAna vepArI yuddhanI bhUmikA sara Tomasa roe bAMdhI lIdhI. A yuddhanA aMgrejoe nakkI karelAM nizAne hatAM - bhAratanI khAdI ane bhAratanuM saMvardhane. bhAratanI khAdIne tenA gesaMvardhananuM rakSaNa hatuM ane tene 'lakha varasane anubhavane niceDa hate. lAkha varasa eTalA mATe kahuM chuM ke cheka TvedakALathI A kalA bhArata pAse hatI. ane veda bhA. 4-15 For Personal & Private Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 anAdi che. vedakALa eTale satayuga ane satayugane lAkha varasa thaI gayAM che. "veda mAtra tujAra varasa jUnA che." evA maeNkasamUlarane mata vAhiyAta, nApAyAdAra, kalpita ane baIrAdAvALA che. briTiza sarakAre duSTa irAdAthI prerAIne tene mAnyatA ApI tethI sAcA sAbita thatA nathI. jaina ane vedya graMthe ja Aya prajAnA mAnya graMthe che. eTale veda, gArakSA, vanarakSA, bhUrakSA, jalarakSA, gaiAsa vadhana, paMcAyata, paMcagavya, khetI ane khAdI pAchaLa Aya prajAnA lAkha varasanA anubhava che. bhAratamAM briTiza mAla vagara jakAte dAkhala thAya te paNa te vecavA muzkela hatA. kAraNa ke khAdI karatAM ghaNA meghA hatA. dekhAvamAM AkarSI na hatA ane TakAupaNAmAM nabaLA hatA. IMglenDamAM bhAratanu kApaDa AvatuM baMdha thAya te tyAM iMglaeNnDamAM aneluM kApaDa lAko vApare. mATe sahe prathama I. sa. 1685mAM bhAratanA kApaDa upara 10 TakA AyAta jakAta nAkhI. 1690mAM te vadhArIne 20 TakA karI. tyAra pachI marI gayelA mANasanI daphanakriyAmAM hiMdI kApaDa vAparavAnI manAI karI hiMdI kApaDa vAparavAnI phezana sAme jabarajasta caLavaLa zarU karI. I. sa. 1700mAM raMgIna kaeNlikAnI AyAta upara pratibaMdha mUkayo. IMglaeNnDanI prajA bhAratanI khAdvI upara eTaDhI ApharIna hatI ke te sapheda krelikanI AyAta karI te IMglaeNnDamAM raMgAvIne paheravA lAgyA. eTale 1721mAM raMgIna kaeNlikA kApaDa vAparavAnI manAI pharamAvavAmAM AvI. hiMdI kaeNliko kApaDa pahere tene pAMca pAuDa (te samayanA pacAsa rUpiyA) ane vece tene vIsa pAuMDa (baseA rUpiyA) daMDa karavAnA kAyadA thayA. paraM'tu aMgreja vepArIo bhAratanI khAdI kharIdI te khIla dezAmAM vecatA ane aDhaLaka nANuM kamAtA. aMgreja sarakAra paradezane bhAratanuM kApaDa na kharIdavAnI pharaja pADI zake nahi. For Personal & Private Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 je paradeze bhAratanI khAdI na kharIde te ja tyAM iMglenDanuM kApaDa pravezI zake kAraNa ke bhAva ane guNavattAmAM khAdI sAme TakI rahevAnI temanI guMjAIza na hatI. te uparAMta bhAratanuM bajAra eka vizALa bajAra hatuM. Aje paNa che) temAM paNa pitAnuM kApaDa ghusADI zakAya te iMglenDane aDhaLaka nANAM maLe. je khAdI nimULa thAya te ja bhAratanuM vizALa ane je je dezomAM bhAratanI khAdI vecAtI te dezanAM bajAre aMgrejI prajAnA hAthamAM Ave. khAdI ane gAdhana sAme paryA eTale temanuM sahu prathama lakSa bhAratanI khAdIne niSphaLa karavA tarapha gayuM. khAdI gosaMvardhanathI rakSAyelI hatI. khAdIne khatama karavI hoya te gesaMvanane badale genikaMdana thavuM joIe. te ja tenI asara khetI upara, meMghArata upara ane manuSyanAM svAzya upara thAya. samAjanA saMgaThana upara paNa thAya. gAyane mArI zakAya te khetI meMdI thAya, khetI bagaDe te khAdI meMghI thAya. ane khAdI meMghI thAya te tene utpAdanane asara thAya ane pitAnA dezanuM kApaDa paradezI bajAramAM ane bhAratanAM bajAramAM paNa khAdInA ochA thatA utpAdanane sthAne ghusADI zakAya. Ama zetaraMjanA dAva peThe khAdI ane godhana sAme janAo ghaDAI, jayaMtra zarU thayAM. prapaMce, dAvapece dvArA laDatanI zarUAta thaI. | hiMdustAnane khAdIne vepAra kevI jhaDapathI temaNe teDyo tenA AMkaDA tapAsatAM pahelAM te bhAMgavA mATe kevA prapaMce ane tame gujAravAmAM AvyA te jANavuM jarUranuM che, jethI ApaNA khyAlamAM e AvI zake ke ApaNe ATalI jhaDapathI A vepArI yuddhamAM kema parAjaya pAmyA. e bhAratanA te samayanA rAjavIone bheLA kahevA ke mUrakha e nakkI karavuM muzkela che. paNa ApaNe temane bheLA kahIne ja tyAranA banAve vicArIe. For Personal & Private Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 temaNe bheLapaNa ane udAra dilathI aMgrejone banatI badhI vepArI sagavaDo ApI. teo garIba prajA che, jANIne ane temanuM rakSaNa teo karI zake mATe nAnuM lazkara rAkhavAnI paravAnagI ApI hatI. A saMrakSaNa-lazkaranA sainiko hiMdI hatA, paNa temanA amaladAre aMgreja hatA. bhAratanA rAjAe aMdara aMdara jhaghaDatA tyAre eka yA bIjA rAjAnA pakSe aMgreje pitAnA lazkaranI madada ApatA ane vijyI. thAya tyAre tenA badalAmAM pitAne vadhu sahAyarUpa thAya tevI navI saMdhio, karI letA. laDatA rAjAo nabaLA paDe tyAre aMgrejo dAdAgIrI paNa karavA lAgyA, ane temane dabAvIne navI navI saMdhio karavA lAgyA. AvI saMdhiomAM bhAratane mAla eka rAjyanI hadamAMthI bIjA rAjyamAM jAya ke paradeza jAya tenI upara vIsa TakA jakAta, nAkhavI, hidI vepArI ke hiMdI vaNakara sAme vepArI vAdha paDe te tene nikAla aMgrejonI keDInI aMdara agrejI korTamAM ja thaI zake, aMgreja vepArI sivAya ca, Daca ke porTugIjha vepArIne mAla na vecI zakAya evI darakhAsta rahetI ane aMdaroaMdara laDatA tema ja ghaNI vakhata aMgrejonI sahAyathI pratispardhIone harAvIne nabaLA paDatA ane eziyALA banatA rAjAe AvI darakhAsta svIkAratA. pariNAma e AvyuM ke kharIdanAra paradezI vepArIonI mAla kharIdavAnI harIphAI dUra thatAM ane pharajiyAta aMgrejone ja mAla vecave paDe evI sthiti AvI paDatAM aMgreje. khUba nIcA bhAve mAla paDAvI levA lAgyA. baMgALanA navAba mIra kAsame aMgrejonI AvI darakhAsta phagAvI. dIdhI eTale tenI sAme temaNe yuddha jAhera karyuM. mIra kAsama kuzaLa senApati hatA. tenI pAse hiMdI banAvaTanI tepa ane baMdUka hatI je aMgrejonI briTiza banAvaTanI te ane baMdUke karatAM khUba caDi. yAtI hatI. paNa tenA tapakhAnAnA amaladAre khristI hatA. laDAI For Personal & Private Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarU thatAM temaNe temanI tepanAM mukha aMgrejo sAmethI pheravIne mIra kAsamanA sainya tarapha vALI dIdhAM. pariNAme mIra kAsama hAryo. baMgALa upara aMgrejone saMpUrNa kabajo jAmI gaye. ArkaTane navAba aMgrejonA tAbedAra jevuM banI gayuM hatuM. suratane navAba paNa aMgrejonA thaI rahelA udaya sAme lAcAra hate. kAraNa ke dilahInuM takhata DedhI rahyuM hatuM. dilhI suratane kAMI madada ApI zake tema na hatuM. eTale surata, madrAsa ane baMgALa traNe sthaLoe aMgrejI sitamanI eka sarakhI zarUAta thaI. A julama jahAMgIrInI kathA eTalI vistRta che ke eka alaga pustaka thaI jAya, mATe ahIM ApaNe mAtra rUparekhAthI ja saMtoSa mAnave paDaze. vaNakara upara varaselI julamanI jhaDIo - teo vaNakare sAthe amuka kApaDa levAnA karA karatA ane pachI tarata ja e mAlanI mAgaNI karatA. vaNakara mAla na ApI zake eTale tenI upara koThImAM AvelI aMgrejI adAlatamAM mukaddame jAle. keTe hukama kare ke vaNakara ALasu thaIne besI rahe che. jhaDapathI mAla banAvatA nathI ane tema karI te karArane bhaMga kare che, mATe tenA kharace tene ghera aMgreja cekIdAra besADa, vaNakara A divasa kAma karate rahe tenI te dekharekha rAkhe. . A cekIdAra vaNakarane gALa Ape, tenA kuTuMbanA sabhyanA dekhatAM tene hera mAra mAre. vaNakara AvA julamathI trAsI gayA. jemaNe mAla ApavAnA karAra na karyA hoya ane pitAnA jokhame kApaDa taiyAra karyuM hoya te kApaDa aMgrejo bajArabhAva karatAM 20thI 60 TakA e che bhAve paDAvI letA. A ja hAlata kApaDanA vepArIonI paNa thatI. A julama gujAravAmAM aMgrejonI murAda, eka te vepArIone ane vaNakarene lUMTIne temanI saMpatti paDAvI levAnI hatI. bIjI vadhu agatyanI murAda hatI-vaNakarane vaNATane ghadhe baMdha karAvavAnI ane vepArIone kApaDane vepAra baMdha karavAnI, jethI khAdInuM utpAdana baMdha For Personal & Private Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 thAya ane bhArata tema ja videzanA bajAramAM iMglenDanuM kApaDa ghusADI daI zakAya. AvA julamathI trAsIne vaNakare suratamAMthI bhAgI javA lAgyA tyAre aMgrejoe surata cheDavA mATe paravAnA paddhati zarU karI. kaI vyakti aMgrejone paravAnA vinA surata cheDI zake nahi ane vaNakarane paravAne maLe nahi. . 173rane phata I. sa. 1732 mAM ArkaTanA navAbane dabaDAvIne tenI pAsethI e phata bahAra paDAvyuM ke tamAma vepArIoe pitAne mAla aMgreja vepArIone ja Ape. vepArIo aMgreja sivAya bIjA keIne mAla na vece mATe agAuthI temanI pAsethI hAtha mucarakA levAmAM AvyA. A phate bahAra paDayA pachI samasta madrAsa rAjyamAM julamanAM pUra pharI vaLyAM. aMgrejo bajAra bhAva karatAM khUba e che bhAve mAla mAgatA ane je vepArI te vecavAnI nA pADe te tene muzkeToTa bAMdhI khUba mAra mArIne heDamAM pUrI detA. ' heDa eTale eka moTuM jabarajasta lAkaDAnuM bIma heya. tenI aMdara lekhaMDanAM kaDAM lAInabaMdha besADelAM hoya tene heDa kahevAya. jene heDamAM pUravAnI sajA thAya tenA paga leDhAnI sAMkaLa sAthe bAMdhIne, pelA bImanA kaDA sAthe, A sAMkaLa sAMdhI levAya. jema Aje bheMsanA tabelAmAM bheMse baMdhAya che tema A durbhAgI mAnavIe ekabIjAnI bAjumAM baMdhAI jAya. temanAthI UbhA thaI zakAya nahi temaNe jhADe pezAba tyAM ja baMdhAyelI hAlatamAM karavAnA. tyAM ja je khAvAnuM Ape te khAvAnuM. nAhavA devAnuM nahi ane cekIdAnI gaLe late ane daMDA vinA vAMke khAvAnA. AjanA yuganA mAnavIne heDanI durgatinI kalpanA paNa na Ave evI e amAnuSI sajA hatI. khUba mAra * eka moTuM jAya tene heDa khAIne For Personal & Private Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 vaNakarenI paNa vepArIo jevI ja durdazA thatI. uparAMta temanA gharanI gharavakharI tamAma japta karavAmAM AvatI. AvI paristhitimAM kaye vepArI vaNakara pAsethI mAla kharIdavAnI ke pitAnA jokhame mAla taiyAra karAvavAnI hiMmata karI zake? vepAranA mukhya kendramAM have aMgreja vepArI sivAya ke kharIdanAra hatuM nahi. eka bIjo phatave paNa bahAra pADavAmAM AvyuM ke dezanA aMdaranA bhAgamAM briTiza ADatiyA sivAya kaI hiMdI vepArIne ADatiye mAla kharIdavA jaI zakaze nahi. eTale dezanA aMdaranA bhAganAM tamAma utpAdana kendromAM kharIdI baMdha paDI gaI. mAtra agreja vepArIo ja te kharIdavA jaI zaktA ane pitAne manapasaMda bhAve mAla vecavAnI pharaja pADatA. caMgIjhakhAna, temUra ane nAdirazAhanI lUMTane saumya gaNAve tevI bhayaMkara ane chatAM kAyadesara TharelI A lUMTa hatI. dezanA aMdaranA bhAgamAM vaNakara pAsethI paNa have pharajiyAta ochA bhAve mAla paDAvI levA lAgyA. mAla vecavAnI nA pADe temane - daMTha, phaTakA ane jelanI sajA thavA lAgI. uparAMta vaNakarenA ghare temanA kharace aMgreja cekIdAronI cekI besADavAnI ane temanA upara julama gujAravAnI vAta AvI gaI che. AvA julame jyAre mAjhA mUkI tyAre DhAkAnI prakhyAta malamalanA kArIgaroe pitAnA hAthe ja pitAnA hAthanA aMgUTho kApI nAkhyA. aMgUThA vinA kApaDa vaNI zakAya nahi. eTale pharajiyAta kApaDa vaNavAnuM temane kahI zakAya nahi. vizvanI ajoDa kalAno nAza - AvA julamanA kAraNe vizvamAM ajoDa evI kalAne nAza tha. aMgrejo IcchatA hatA tema khAdInuM utpAdana jhapATAbaMdha ghaTavA lAgyuM ane tenuM sthAna aMgrejI banAvaTanuM kApaDa pacAvI pADavA lAgyuM - pitAnI guNavattAnI tAkAtanA jore ke ochA bhAvanI tAkAtathI nahi, paNa pedA thayelI achatane lAbha laIne. For Personal & Private Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 zukarA pAse aMgreja vepArI sivAya khIne grAhaka ja rahyo nahi. khinaaMgreja paradezI vepArIne mAla vecavAnI manAI hatI. bhAratanA vepArI upara lakhelAM kAraNeAe hArIne-thAkIne, hatAza thaIne, pAyamAla thaIne harIphAImAMthI nIkaLI gayA. eTale vaNakaranI gharAkI tUTI thaI, aMgrejo Icche eTalI sImita manI gaI. eTale tamAma vaNakarAne peAtAnA dhaMdhA ekadama cheDI devA paDyo. deza upara sAsudAyika bekArI phI vaLI, jenA pratyAghAta atizaya dUragAmI pathA. vepArIo have vaNukarAne peAtAnA mATe mAla banAvavAnI varadI ApatA aMdha thayA kAraNa te e te temane mAla' aMgrejo khUba ochA bhAve paDAvI letA. uparAMta te mAlanI kiMmata paNa rokaDAM nANAMmAM cUkavavAne badale tenA badalAmAM potAnA bIjo mAla ApatA ane te paNa bajAra bhAva karatAM vadhu bhAve. dA. ta., eka vepArI pAsethI 1500 rUpiyAnI kiMmatanA pAMca thAna laI le che ane tenI kiM'mata 1200 rUpiyA TharAve che. e 1200 rUpiyA rokaDA ApavAne aTThale iMglenDanI anAvaTanuM kApaDa, jenI bhAratamAM mAtra 1000 rUpiyA kiMmata aMkAtI hoya te 1200 rUpiyAmAM levAnI pharaja pADe che. jo vepArI te levAnI nA pADe ke tarata ja te dharapakaDa, jela, heDa vagerenI sajAnA bhAga mane. AnuM pariNAma e AvyuM ke bhAratanI khAdInuM utpAdana ekadama aMdha paDI gayuM. paradezAmAM ane khuda bhAratamAM paNa khAdI adRzya thaI ane tenA sthAne a MgrejI kApaDa AvI paDayuM. tenI sAthe ja bhAratanI eka adbhuta kalA nAza pAmI. sahuthI mATe gRhaudyoga - kriyA karatA aMdha thayA. lAkhA nahi, karADo kAMtanArI gRhiNIonI pUraka Avaka aMdha thai. lAkhA vaNakaro ekAra banyA. A bekArInI bhI'sa kevI bhayakara haze te e hakIkata u5rathI samajI zakaze te te samayanA bihAranA mAtra cha jillAmAM 66 hajAra For Personal & Private Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 sALe baMdha paDI, jenA pariNAme 15 lAkha kAMtanArIone kAMtavAnuM baMdha karavuM paDayuM ane pitAnI pUraka Avaka gumAvI dIdhI. (menTagemarIkRta pUrva hiMdane ItihAsa) A 15 lAkha kAMtanArIe te jeo rejI mATe reTiye pheravatI te hatI. paNa bhadra gaNAtA, ucca ane zrImaMta gaNAtA lekenI strIe kalAnI khAtara, vedadharmo TharAvelA pAMca dainika yamAMnA eka kAMtaNayajJanI khAtara te ja pitAnA mATe malamala ke evuM ja sarasa kImatI kApaDa vaNavI levA reTiyA pheravatI e tamAma lAkhe strIone reTiyA pharatA baMdha thaI gayA. kAraNa ke have sUtaranuM kapaDuM vaNa ApanArA baheza vaNakarane pitAne dhaMdhe pharajiyAta baMdha kare paDyo hate. mAtra bihAranA A jillAmAM ja nahi, gujarAtathI baMgALa ane keraLathI kAzmIranA pradeza sudhI samasta bhAratamAM AvI sthiti thaI. . harijano paNa bekArInI khAImAM dhakelAyA meM upara lakhyuM che tema A vaNakaramAM harijana kema AgaLa paDatI hatI. temanI strIo paNa suMdara kAMtanArIo hatI. harijane pAse aDadhe ekara ke eka ekara jamIna hatI. temAM teo pitAne joIe te anAja - pradeza pramANe cAkhA, ke makAI juvAra ugADI letA. uparAMta jyAre kApaNIne samaya Ave tyAre gAmanA kArIgaranI. strIo khetaramAM kApaNI mATe jatI, temAM harijana strIo paNa jatI ane A tamAma strIone temanI majUrI tarIke paisA nahi paNa anAja maLatuM ane AmAM kyAMya AbhaDacheTane te savAla ja hate nahi. tamAma strIo sAthe maLIne kAma karatI. - harijane kapaDuM vaNa ApatA te ucca varNanA brAhmaNe paNa paheratA ane devamaMdiramAM paNa vaparAtuM. ' Ama harijanane anAjane prazna ukelAI ja. kApaDa e te emanA hAthane kasaba hatuM. eTale pitAnA gharavaparAzanuM kApaDa te For Personal & Private Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 temane lagabhaga maphata nahi paNa rUnA bhAve paDatuM. strIo kAMtIne pUraka Avaka meLavatI. puruSa varga vaNaTanA dhaMdhAmAMthI kamANI karate. De. bucAnananA mata mujaba A vaNakarane temanA dhaMdhAmAthI vArSika kharaca. karatAM paNa bethI traNagaNI Avaka thatI. aMgrejoe acAnaka jamIna mahesUlamAM deDhathI be gaNe vadhAre karyo ane mahesUlanI bharaNa mATe bahu sakhatAI zarU karI eTale harijanene pitAnI jamIne vecI nAkhavAnI pharaja paDI. 1859 pachI. gAnI katala purajozamAM zarU karI eTale baLada ane khAtaranI kheMca paDI. AthI khetaramAM pAka e che UtaravA lAgyuM. khetamajurone ane gAmanA kArIgarone temanI majUrI ke mAlanA badalAmAM khetaramAM je pAka Utare temAMthI cokkasa karAvelA niyama mujaba hisso maLate. dara ekara je anAja pAke temAMthI amuka cokkasa TharAvela dara pramANe anAja vividha kArIgarone ApavAmAM AvatuM. have khetaramAM pAka e che UtaravA lAge eTale majUre ane kArIgaranI anAjanI Avaka paNa ochI thaI. harijanee pitAnI jamIne lAcArIthI vecI nAkhI hatI ane majUrInA anAjanI Avaka ochI thaI eTale temane anAja kharIdavA bajAramAM javuM paDayuM. eka taraphathI aMgreje ahIMthI vadhu ne vadhu pramANamAM anAja nikAsa karavA lAgyA. anAjane puravaThe ochA pAkane kAraNe ghaTate. jatuM hatuM. temAM gAmaDAMomAMthI kArIgare, harijane ane bIjA majUra vaganI anAjamAM gharAkI vadhI eTale anAjanA bhAva vadhavA lAgyA. harijanenI Avaka saMpUrNapaNe baMdha thaI. kApaDa gharamAM vaNa. letA te paNa baMdha thayuM ane kapaDuM tema ja anAja bajAramAMthI meMghA bhAve kharIdavuM paDe tevI sthiti pedA thaI. jema acAnaka gheDApUra Ave ane gAmanAM gAma pANImAM DUbI jAya, AjubAjunI duniyAthI vikhUTAM paDI jAya, tema samagra harijana kema bekArI ane meMghavArIno joDApUra nIce DUbI gaI ane hiMdu samAjathI vikhUTI paDI gaI. For Personal & Private Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 pUramAM phaselA leke dizAbhAna bhUlI jAya che e niyama mujaba. savarNa ane harijana ke A bekArI, garIbI ane tenA pariNAme pidA thayelI mAnasika taMgImAM dizAbhAna bhUlI gaI. bane kema pharIthI tANAvANA banIne eka ja saMgaThita samAja banI jAya tene eka ja upAya govaMza hatyAnI saMpUrNa baMdhI ane khAdInuM punarutthAna karavAne che. tene badale aMgrejI pracAramAM pharIne AbhaDacheTa ane maMdira praveza jevA gauNa prazno pAchaLa ApaNI zakti ane ApaNAM sAdhane veDaphI nAkhyAM che. ane A khoTA pagalAne kAraNe baMne kome ekabIjAthI vadhu ne vadhu dUra dhakelAtI jAya che. vizvAsaghAta vagerethI kharaDAyele zaike. bhAratanA ItihAsane bhAratIya pakSe zaurya, audArya ane bhAratIya rAjavIonA bheLapaNane, rAjadvArI kSetre saMpUrNa adUradarzitAne, yuddha kSetre vadhu paDatA AtmavizvAsane, aMgrejone pakSe duniyAnA itihAsamAM jene je na maLe evAM vizvAsaghAta, bevaphAI, bevacanIpaNuM, jUThANa, dagophaTakA, aprAmANikatA ane caMgIjhakhAna tema ja temUranI lUMTa ane talane jhAMkhI pADe evI lo ane kone ane bhAratIya vajIre, senApatio ane kiledAranA pakSe nimakaharAmI, rASTradroha, dharmadroha.. ane vizvAsaghAtathI kharaDAyelA ItihAsane 1757thI 1857 sudhIne saike pUre thaye. e saikAmAM je banAva banyA tenA phaLarUpe 1857mAM baLavAne javALAmukhI phATI nIkaLe ane bhArate temAM paNa parAjayane. pachaDATa anubhavyuM. khetImAM jIvAta paDe che te tenA mULamAMthI zarU thAya che. bhAratanA rAjakAraNane amIcaMda ane mIrajApharanA lehImAMthI vizvAsaghAta ane nimakaharAmIrUpI je jherI ane cepI jIvAta lAgI te rAjakAraNanI uparanI sapATIe lAgI hatI. ane kolerA ane mahAmArInI jema. phelAtI te have mULa tarapha AgaLa vadhe che. baMgALathI paMjAba sudhIne. pradeza e jherI jIvAtathI vadhu kharaDAyeluM che. bIjA pradeze paNa tenAthI. mukta nathI. For Personal & Private Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra36 AjanA pakSapalaTu, rASTrane ane prajAne bevaphA bananArAo, cUMTaNInAM cheTAM vacane ApanArAe, ane cUMTAyA pachI cUMTaNImAM ApelAM vacana pALavAnAM na hoya ema chaDecoka kahenArA AgevAne ane pradhAne, e amIcaMde ane e mIrajAphare, kalAIva ane veTsane ke hesTi karatAM paNa vadhu adhama keTinA che. pUrAM eka se varasanA e vepArI yuddhamera khAdInI lAza - TaLI gaI. khAdIne punarjIvana ApavA gAMdhIjInA prayAsa have 185lthI aMgrejoe e lAzamAM pharIthI prANa pUrI zake tevI gorakSAdi caturvidha rakSaNanI killebaMdhInI dIvAle teDavAnuM zarU karyuM ane 20mI sadInA AraMbhakALa sudhImAM te e dIvAlane jarjarita karI nAkhI. A dIvAle teDavA mATe gAye ane bIjA pazuonI kAramI katala e temanuM kAtila hathiyAra hatuM. bhAratanI prajAnI asmitA marI paravArI hatI. tenuM khamIra khUTI gayuM hatuM. aMgrejI zikSaNa lIdhelA tenA upalA varganA AgevAne aMgrejI Adhipatya ane aMgrejI saMskRti svIkAravAmAM ja svarganAM dvAra -jetA hatA. te samaye gAMdhIjIne prabhAva 1919mAM prasaryo ane temaNe jenI varasothI vicAraNA karI hatI te khAdInI ghoSaNA karI. aMgrejoe yAMtrika arthazAstranA pUjArIonI jamAta pahelethI ja taiyAra karI rAkhI hatI. temaNe tene virodha karyo. AgevAna artha zAstrIoe cetavaNI ApI ke gAMdhI dezane pharIthI jaMgalI jamAnAmAM phekI deze. temane eTaluM paNa yAda na rahyuM ke hajI te base varasa pahelAM ja khAdIe dezane saMskRtinI, kalAkArIgIrInI, samRddhinI Toce mUkyo hato. teo eTaluM paNa bhUlI gayA ke hajI te 300 varasa pahelAM iMglenDa ja jaMgalI dazAmAM sabaDatuM hatuM ane bhArata deza te lAkha lAkha varasathI saMskRti ane samRddhi vaDe jhaLahaLa hate. For Personal & Private Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 gAMdhIjI AvA virAdhathI jgyA nahi. te e vAta kharAkhara samajI gayA hatA ke bhArate khAdI khAIne svAdhInatA gumAvI hatI. ane khAdInA punaHjanmamAM ja sAcI svAdhInatA hatI. temaNe prathama dhaDAke ja hAkala karI ke dezamAM A varase pacIsa lAkha TiyA cAlu thaI javA joIe. e hAkala karanAra pAte na kAMte. te kema cAle ? paraMtu loko te khAdI eTale zuM ane Tiye te ve| hoya te paNa bhUlI gayA hatA. huM te vakhate vidyAthI" avasthAmAM hatA. ane mane yAda che tyAM sudhI gAMdhIjI mATe reTiyA zAdhavA. nIkaLavuM paDyuM hatuM. uttara gujarAtanA gAmaDAnA gharanA meDhA uparathI dhULa khAtA tUTele reMTiyA maLI AvyA ane tene durasta karIne. gAMdhIjIe niyamita kAMtavAnuM zarU karyu. koMgresamAM gAMdhIjInA prabhAva vadhatA gayA tema tema reTiyA ane khAdIneA prabhAva paNa vadhyuM. 1920mAM tA gAMdhIjIe dezamAM eka. karoDa rU TiyA zarU thavA joie evA Adeza ApyA. grAma samitithI te koMgresa mahAsamiti ( e. AI. sI. sI. ) sudhInI saMsthAnA tamAma sabhyAe khAdI kajiyAta paheravI evA TharAva kaoNMgresamAM pAsa karAvyuM. ane mahAsamitinA sabhyoe sabhyapada mATe vArSika eka hajAra vAra raeNTiyA ke takalI vaDe kAMtelA sUtaranI AMTIe ApavAnuM pharajiyAta banAvyuM. khAdInuM utpAdana zarU karAvyuM. tenA mATe akhila bhArata. carakhA saMghanI sthApanA karI. zarUAtamAM khAdI gUNiyA jevI kharachaTa ane jovI na game tevI khUba jADI hatI. "mane yAda che mArA eka mitra mArA khAdInA jhUNiyA. jevA dheAtiyAne saDhiyuM kahetA. AvI khAdI paheranArA marajIvA gAMdhIjIne maLI gayA ane khAdInI jAtamAM jhapATAbaMdha sudhAro thavA lAgyA. ceADA ja vakhatamAM e gUNiyA jevI hatI temAMthI kaMtAna jevI banI gaI, vAgha aAhI cAkhe ane peAtAnA asala svabhAva upara AvI jAya tema jemanI naseAmAM DhAkAnI malamala banAvanArAonuM leAhI vahetu tuM te AMdhra ane bihAra For Personal & Private Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 khAdInI jAta sudhAravAmAM jhaDapI pragati karavA lAgyA. - udyogapatio akaLAyA gAMdhIjIe dezamAM TheraThera paradezI kApaDanI heLIo karavI zarU karI ane game tevI kharAba khAdIne AvakAranAre varga vadhavA lAge tyAre udyogapatio ane arthazAstrIe akaLAyA. arthazAstrIonuM eka pratinidhimaMDaLa gAMdhIjIne maLyuM ane raMTiyAnI anAthikatA, khAdInI nirupaye gitA viSe lAMbuM nivedana karI kahyuM ke reTiyAmAM rejanA mAtra cha paisA kamAvAnI zakti che tenAthI dezanI pragati kema thAya? gAMdhIjIe javAba Ape ke dezamAM prajAnI mAthAdITha sarerAza Avaka rejanI daza paisA che. huM temanI kamANImAM 60 TakAne vadhAre reTiyA dvArA karI ApIne e kamANI 16 paisA karI zakuM te e kAMI nAnI siddhi nathI. chatAM je tame kaI evuM sAdhana batAve jenA vaDe mANasa rejanA 7 paisA kamAI zake te huM reTiyAne Agraha nahi rAkhuM. zarata mAtra eTalI ke e sAdhana mAtra amuka pradeza pUratuM maryAdita na hatAM te prajAnA tamAma vargamAM ane kAzamIrathI kanyAkumArI ane siMdhathI AsAma sudhInA samagra bhAratIya pradezamAM cAlI zake tevuM hovuM joIe. - Aje 60 varase paNa kaI arthazAstrI evuM sAdhana banAvI zakyo nathI. A ja eka bIjo paDakAra vizvabharanA vaijJAniko ane arthazAstrIo sAme 125 varasathI vaNajhilAyele paDayo che. ane te che bhAratIya prajA mATe chANathI vadhu sastu ane vadhu sulabha baLataNa meLavI ApavAne. paNa hajI sudhI e paDakAra jhIlI zakAye nathI. je baLataNa vaijJAnika pragatine nAme bhAratanI prajAnI chAtI upara ThokI besADavAmAM AvyuM che te sulabha te nathI ja, avahevAru paNa che. prajAnA vepArI ane vAparanAra e be vargo vacce UMDe kaleza pidA karanAruM che ane kuTuMba dITha sarerAza vArSika 500thI 600 rUpiyA kharca vadhAranAruM che. For Personal & Private Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 A vaijJAnikee prajAnI kamANI vadhAravAnI zodha nathI karI paNa amuka cokkasa vargane kamANI karI ApavA mATe prajAne kharaca vadhArI ApavAnI zodha karI che. raMTiye pracalita thate gaye. leke dhIme dhIme khAdI pratye AkarSavA lAgyA -tenA ochA bhAva ane vividhatAne kAraNe nahi paNa rASTrabhaktithI prerAIne. gAMdhIjIe pharIthI paDakAra phekyo ke samasta prajA khAdI paheratI thaI jAya te svarAja hastAmalakata banI jaze. have udyogapatio akaLAyA ane milamAlikenuM eka pratinidhi maMDaLa gAMdhIjIne maLavA gayuM ane e spaSTatA karavA kahyuM ke je svarAja maLe te milenI sthiti zuM hoya? - gAMdhIjIe spaSTa javAba Ape ke svarAja maLe te tame tamArI milenuM kApaDa nikAsa karI zako te mile calAvaje, nahi te baMdha karaje. svarAjamAM je khAdI nahi maLe te huM lageTI paherIne pharavAnuM kahIza paNa milanuM ka5Da paheravAnI kAyadesara manAI karIza. - milamAlikanuM maMDaLa pAchuM pharyuM. paNa tyAra pachI khAdakSetre je kAMI banyuM ane khAdI gAMdhInI sAthe je rIte marI paravArI te banAve ema mAnavA prere che ke khAdInI pragati rUMdhavA, tene gUMgaLAvI nAkhavA audyogika ekamo taraphathI temAM mahatvanAM sthAnoe bhAMgaphoDiyAM tane ghusADI devAmAM AvyAM haze. svarAja maLyA pachI ApaNA kApaDa udyoganI pragati nIce mujaba cheH " sutarAu kApaDanuM utpAdana (kareDa mITaramAM) - 1950/51mAM 170/71mAM 20 varasamAM vadhAro milanuM kApaDa 379 + 39 henDalUmanuM kApaDa + 313 (hAtha-vaNATanuM) 340 395 For Personal & Private Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakatI na karaNaphALa rIte kAkA eIe. mile pitAnuM utpAdana mAtra 11 TakA vadhArI zakI che. jyAre hAthasALee 386 TakA utpAdana vadhArI ApyuM che. A A ja vastu batAve che ke kApaDa udyogakSetre je vahevAra ane niSpakSa nItine amala thAya te hAthavaNATa kSetre ApaNA kArIgare. pUrA kAryakSama che. temanI sAme mukhya avarodha sUtara meLavavAne che.. jyAM sudhI teo temanuM sUtara meLavavA milenA oziMgaNa che tyAM sudhI hAthavaNATanI pragati tenI zakti mujaba thaI zakatI nathI.' hAthavaNATe pitAnI pragatimAM haraNaphALa bharavI hoya te milenI parAdhInatAmAMthI temane choDAvIne samAjanA strIvargane sahakAra meLavI Apa joIe. A javAbadArI khAdIkSetranI che, paNa khAdIe te kApaDa-utpAdanamAM pitAne noMdhapAtra phALo Ape ja nathI. kApaDautpAdanamAM tene phALe te samudramAMnA jaLabiMdu eTale ja kahI zakAya. khAdInA arthazAstramAM pAyAnI mukhyatve be bAbate che. ghara ghara gAya ane ghara ghara reMTiye. gAya, khetI ane khAdIne ekabIjAthI judAM pADIne, reTiyAne pUraka AvakanuM sAdhana banAvIne khAdIne kApaDa udyogamAM ke arthazAstramAM mAnyatA apAvavAnA prayatna bAliza, anArthika ane avahevAru che. khAdInuM kApaDa barachaTa ane jADuM hatuM. te vadhu sAruM bane, paheranArane AkarSe tevuM bane ane milanA kApaDa karatAM bhale sastu na hoya paNa milanA kApaDanA bhAve ja maLatuM hoya te ja zaheromAM tenI khapata vadhe. devakapAsane choDa khAdInI jAta sudhAravAnI ane sArA sUtaranA jhaDapI utpAdananI. eka taka paNa hatI je IrAdApUrvaka gumAvI devAmAM AvI ema mAnavuM paDe che. ' gAMdhIjI pAse devakapAsa nAmanuM rU rajU karavAmAM AvyuM. devakapAsa e kapAsanI eka jAta che. tene cheDa UMce ane bAramAsI hoya che. te kapAsane pIMja paDatuM nathI. temAM vacce pAMca-cha For Personal & Private Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 kapAsiyAnA dANA ekabIjA sAthe ceTelA hAya che tene hAtha vaDe ja kheMcI levAya che. tenI pUNI banAvyA sivAya te kAMtI zakAya che, tenA tAra lAMkhA hoya che ane kAMtatI vakhate vAravAra tAra tUTI jate nathI. temAMthI khUba bArIka sutara sahelAIthI kAMtI zakAya che. tAra vAravAra tUTatA nathI ane leADhavAne, pIjavAnA tema ja pUNI banAvavAnA samaya kheMcI jAya che, eTale utpAdananI jhaDapamAM vadhAre thAya che. gAMdhIjIne A rU pasaMda paDayuM. paNa temane khATe mAge doravAmAM AvyA. temane kahevAmAM AvyuM ke e jAtanA kapAsanI khetIne pANI bahu joIe. ane ApaNe tyAM pANInI kheca rahe che. siMcAInI pUrI sagavaDa nathI eTale tenI khetI zakaya nathI. ane e rUnA upayega tarapha durlakSa karavAmAM AvyuM. e sAcu` che ke devakapAsane pANI vadhAre joIe ane jyAM pANInI siMcAInI pUrI sagavaDa heAya tyAM ja tenI khetI thaI zake. paNa e che. gharaAMgaNe ugADI zakAya che. gharamAM, AMgaNAmAM ke gharanI pAchaLanA vADAmAM jene thoDI jagyAnI sagavaDa hoya te tyAM A cheDa ugADIne peAtAnA mATe eka varasanuM kApaDa pedA karI zake. je leAkeAne jagAnI AvI sagavaDa hAya che teo tyAM khIjA' vRkSA ugADatA ja hAya che. bIjA vrukSAne sthAne teo A kapAsanA cheDa ugADI zake. gharaAMgaNe sa cAIne savAla ja upasthita thatu nathI. zauca jaI AvIne leAko mATIthI hAthapaga dhue che te pANI, gharamAM dUdha ke cAnAM vAsaNA sApha kare te pANI, ceAkhA, dALa, zAkabhAjI dheAvAmAM vApareluM pANI A cheDanA kapAsamAM roja reDI devAmAM Ave pachI bIjA vadhAre pANInI jarUra na rahe. eka choDamAM eka kilA rU Utare che, ane te 3 kAMtIne eka vyakti pAtAnA mATe kapaDuM vaNAvI le te Arthika dRSTie tene phAyado lA. 4-16 For Personal & Private Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 ja thAya che. nave kAMtanAre paNa thoDA vakhatamAM A rUmAMthI naMbaranuM sUtara kAMtI zake che eTale kApaDanI jAta sudhAravA mATe e eka zreSTha sAdhana che. AmAM khetaramAM tenI khetI karavAne savAla ja nathI. mane yAda che tyAM sudhI gAMdhIjIe "navajIvanamAM A kapAsa gharaAMgaNe ugADI levAnI ane temAMthI kapaDAM banAvaDAvI levAnI sUcanA lekene ApI hatI. paNa temane A Adeza lekene gheraghera pahoMcADavAmAM khAdIkAryakaro taraphathI kazuM thayuM nahi. avahevAru siddhA ane niyamo enuM eka ja kAraNa kalpI zakAya che ke AMdhra ane bihAramAM kuzaLa kArIgare; jemanI nasamAM DhAkAnI prakhyAta malamala banAvanArA pUrvajonuM lehI vahetuM hatuM, teo AvuM bArIka sUtara maLatAM ja milenI malamala sAthe harIphAI karavA AgaLa Ave ane leke milane badale khAdI vAparavA AkarSAya. eTale je bhAMgaphoDiyA khAdIkAryamAM ghUsI AvyA hatA, temaNe A vAtane AgaLa vadhavA dIdhI nahi ane 'navajIvanamAM prasiddha thayelI gAMdhIjInI sUcanA "navajIvana'nI phAIlamAM ja aTavAI gaI, leko sudhI pahoMcI nahi. Aje iMDAMne, mAMsAhArane, mAchalI mAravAne, saMkara gAyane, kuTuMbaniyejanane je dhAradAra pracAra bAre mAsa vartamAnapatramAM, jAhera maMca uparathI, keLavaNu dvArA vagere vividha mAge thAya che, tenAthI aDadhe pracAra paNa khAdI mATe thaye hetaH upara lakhelA viSayenA pracAra mATe je paisA, sAdhane ane zakti veDaphAya che tenA cothA bhAganAM paNa khAdInA pracAra mATe vaparAyAM heta, paheranArAone ane utpAdakone utsAhita karavAmAM AvyA hatA te Aje khAdIe pitAnI jUnI pratibhA, pratiSThA ane arthavyavasthA tema ja samAjavyavasthAmAM pitAnuM sthAna pharIthI meLavyuM hata. khAdIne mATe je niyama ghaDAyA, je siddhAMte svIkArAyA te tamAma vepArI daSTie mAtra khAmIvALA nahi paNa bhAMgapheDa karavAnA, For Personal & Private Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 khAdIne gUMgaLAvI devAnA uddezavALA hatA ema mAnyA sivAya chUTako nathI. khAdIne punarjIvana ApavuM eTale bajAramAMthI dezI-videzI milanA kApaDane haThAvIne tene sthAne pharIthI khAdI lAvavI ene artha e ke khAdI ane mila vacce pharIthI tIvra harIphAI thavI ja joIe. bhAvanI tane guNavattAnI, vividhatAnI ane sauMdaryanIema dareka kSetre e harIphAI anivArya hatI. Aje paNa khAdIe jIvavuM hoya te e harIphAI anivArya che. paraMtu (1) sahu prathama niyama e ghaDaye ke khAdInA bhAva milanA kApaDa karatAM doDhathI bamaNa hovA joIe. (muMbaI upanagara grAmodyoga saMghanI vArSika beThakamAM tene pramukha zrI puruSottama kAnajInA pravacanamAM temaNe A khulAso karyo che.) eka te doDha varasa pachI punarjIvana pAmatI khAdI dekhAvamAM khUba kharAba hatI ane tenA bhAva deDhAthI bamaNuM rAkhavA, tene artha e thaye ke gAMdhIjInI preraNAthI ja lekoe jIvanabhara khAdI paheravAnI pratijJA lIdhI hatI temanA pUratuM ja khAdInA kSetrane sImita rAkhavuM. ane UMcA bhAva dvArA temanuM zeSaNa karavuM. khAdInI zarUAta ja zikSaNa ane tenA vikAsane ati maryAdita rAkhanArA niyame vaDe thaI. - (2) khAdInI jAta barachaTa ane jADI hatI. tenuM utpAdana gAmaDAomAM vadhu anukULa hatuM. gAmaDAMnA mANase jADuM kApaDa vadhu pasaMda karatA. vastI paNa zahera karatAM grAma-pradezamAM vadhAre hoya che. eTale khAdInA vecANane gAmaDAomAM phelAvo kare joIe uparAMta khAdInuM utpAdana gAmaDAMmAM thAya eTale tenI herapherane kharaca bacI jAya ane eTalA pramANamAM te mila sAme Takkara jhIlI zake. paraMtu mila sAthe harIphAI na karavI e te prathamathI ja nirNaya karAya hate. eTale dareka rIte e harIphAI TALavAnAM ja pagalAM laIne khAdI philAvAnI zakyatA ja rUMdhI nAkhI. (3) khAdInA vecANane vividha niyame vaDe rUMdhI nAkhyuM. eka te e bahu moTAM zahero pUratuM ja maryAdita rAkhyuM. muMbaI jevA For Personal & Private Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 te samaye 12 lAkhanI vastI dharAvatA zaheramAM eka ja vecANa kendra, jyAre 30 lAkhanI vastI dharAvatA saurASTra pradezamAM eka paNa dukAna nahi, - rASTrabhAvanAthI prerAIne vepArI je khAdI vecavA Icche te paNa vecI zake nahi. kAraNa ke temanA mATe e pratibaMdha rAkhe ke khAdIne vepArI milanuM kApaDa vecI zake nahi. khAdI milane Takkara mAre eTalI suMdara hoya, temAM jAtanI vividhatA heya, milanA bhAva karatAM bhAva ochA hoya te vepArIne kadAca AvI zarata paravaDe. paNa mAtra eka ja jAtanI guNiyA jevI khAdI, rUmAla ke neplina eTale mAla rAkhIne mile karatAM UMcA bhAve vecIne kaye vepArI pitAnI dukAna calAvIne gujAre karI zake? mane yAda che. muMbaI jevA zaheramAM mULajI jeThA mArakeTanA eka lakSAdhipati vepArInA putra rASTrabhAvanAthI prerAIne svadezI mArakeTamAM dasa varasa sudhI khAdInI dukAna calAvI. Akhare thAkIne e baMdha karI ane vaDIle pAjita che paNa gumAvyuM. - te samaye chaThThI eprilathI khAdIpracAra mATe rASTrIya saptAha tarIke eka aThavADiyuM UjavAtuM. e prasaMge amadAvAdathI A rASTrIya saptAha daramyAna khAdIpremI yuvAne, khabhe khAdInA tAkA UMcakIne muMbaInA mALAonA cAra cAra dAdara caDIne gheraghera khAdI vecavA pharatA ane khAdIne bhara e che karI ApatA. (4) khAdInA vecANanI vyavasthA paNa khUba kamanasIba hatI.. bhaMDAranA vecANa khAtAnA mANase vecANanI AvaData vinAnA ane ghaNuM vakhata avinayI hatA. gUNiyA jevI khAdInI jAta dhIme dhIme sudharatI. jatI hatI te gharAkane batAvIne gharAkI AkarSavAne badale A te pratijJAbaddha khAdI paheranArA che mATe temane je mAla dekhADIe e lIdhA. vinA chUTako ja nathI evI mAnyatAthI kadAca prerAIne paNa teo eka ja tAke grAhaka sAme mUkI detA, temane pasaMdagIne adhikAra jA ApatA nahi. For Personal & Private Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 (5) milanuM kApaDa vecanArA vepArIone khAdI vecavA ApavAnI nA pADavA mATe evuM bahAnuM batAvavAmAM AvatuM ke te apramANita khAdI pramANita khAdIne nAme vece. khAdI bhaMDAramAM vecAtI khAdI upara akhila bhArata carakhA saMghanA pramANapatranI chApa lagADatA. AvI dalIlanA koI artha nathI kAraNa ke lekamAM evI mAnyatA che ke khuda khAdIbha DAro milanu. jADuM kApaDa khAdI tarIke mATA zrIma`tAne vecatA. kharasANI telane talanA tela tarIke paNa vecavAmAM AvyuM hatuM. ane peAtAne tyAM telanA DabbAnI cArI thaI tyAre te khATanA mejo vAparanArAo upara nAkhI devA pAMca ratala tela lenArane 10 tAlA echuM ApIne khoTa sarabhara karI levAnA prayatna paNa thayA hatA. je saMsthA pote AvuM kare tene vepArIone apramANita khAdI vecatA aTakAvavAnA zaiA adhikAra hatA ? (6) milanA bhAvA karatAM khAdInA bhAva khamaNA rAkhavAne siddhAMta paNa kAgaLa upara ja na hatA kAraNa keliko milanuM dhAtiyu be rUpiyAmAM maLatuM tyAre saDhiyA dheAtiyAnA bhAva AThathI nava rUpiyA levAtA, kaeNliko milanI sADI e rUpiyAmAM maLatI tyAre khAdInI jADI barachaTa sADI 20thI 25 rUpiyAthI oche bhAve maLatI nahi. kApaDa vaNI ApavAnI kAryakSama vyavasthA na thaI Ama vecANa vyavasthA vepArI dRSTi vinAnI hatI te kAMtanArAenA sUtaranuM kApaDa ApavAnI paNa kAryakSama vyavasthA na hatI. muMbaI zaheramAM ja nahi, nAnA kasabA ane zaheromAM paNa reTiyA guMjavA lAgyA. paNa te sUtara jamA karI vaNavAnI vyavasthAne abhAve e sUtaranI AMTIe koMgresI netAonA gaLAnA zaNagAra banIne pachI dhULamAM ragaDhoDAI jatI. moTA bhAganA kAMtanArAo te eka ja samajatA ke reTiyA pheravavAthI svarAja AvI jaze ane AvI mAnyatAthI ja tee niyamita kAMtatA. na te temane khAdInA arthazAstranI jANakArI samajAvavAnA prayatna thatA ke na te e sUtaranuM kApaDa banatuM. lekanA samaya ane rUnA bagADa mAtra thatA. For Personal & Private Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1928nI kalakattA koMgresamAM jyAre koMgrese pUrNa svarAjane karAra karI sarakArane eka varasanI mahetala ApI. ane gAMdhIjIne satyAgrahanI saradArI svIkAravA vinaMtI karI, tyAre gAMdhIjIe zarata karI ke eka varasamAM jo koMgresa pitAnA eka karoDa sabhya banAve ane dezamAM eka karoDa reTiyA cAlu thAya te ja huM laDatanI javAbadArI saMbhALIza. ane dezamAM pharIthI reTiyAne guMjArava zarU thayA. 1930mAM. gAMdhIjIe satyAgraha zarU karyo tyAre temaNe khAdI-kAryakarane laDatathI dUra rahevAne ane khAdI kAryane vega ApavA anurodha karyo. vAtAvaraNa khAdInA vikAsa mATe anukULa banavA lAgyuM. je loko jelamAM javA. taiyAra na hatA teo khAdI paherIne ane reTiye kAMtIne laDatamAM pitAne bhAga ApavA lAgyA. khAdInAM tamAma lUgaDAM garIbone na paravaDe eTalAM meMghAM hatAM. te leke TopI paherIne paNa khAdI pratye. pitAne prema vyakta karavA lAgyA. majUrathI moTA vepArIonA mAthA upara khAdInI TopI dekhAvA lAgI. khAdInI mAMga vadhavA lAgI. muMbaI jevA zaheramAM paNa hajAre TiyA ane takalI cAluM thaI gayAM. joke TrAmamAM musApharI karatA karatApa zu takalI kAMtatA. meTa vepArI jamavA bese ane pIrasAya tene ceDe vakhata lAge che te dara miyAna takalI kAMtI lete. kurasadanA samayamAM saha reTiye kAMtavA lAgyA. paNa A badhA sUtarane sadvyaya karI kApaDa vaNavAnI yogya vyavasthA karavAmAM na AvI. khAdI gAmaDAmAM vaNAya, sUtara zaheramAM kaMtAya e kAMI navI rIta na hatI. khAdI zAstra astitvamAM hatuM tyAre paNa Ama banatuM, paraMtu te vakhate vaNaTanI vahevAru vyavasthA hatI. 1930mAM muMbaI zaheramAM ja sUtaranI lAkhe AMTIo kApaDamAM parivartana pAmavAne badale dhULa khAtI nakAmI thaI gaI. sarvathA pariNAma hIna AvA kArya mATe lekene utsAha keTalA divasa cAle? paraMtu eka pariNAma jarUra AvyuM. DhAkAnI malamala banAvanArAenuM lehI jemanI nasamAM vahetuM hatuM evA che ane bihAranA kAMtanArA ane vaNanArA pitAnA vaDIlenI kaLA hastagata karavA For Personal & Private Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. puruSArtha karavA lAgyA. AMdhra ekadama bArIka ane bihAre mulAyama khAdI banAvavAmAM saphaLatA meLavI. je A kaLAne gya pratsAhana ApavAmAM AvyuM heta; je milenI sAthe harIphAI na karavAnuM mAnasa badalavAmAM AvyuM heta te Aje sthiti judI heta. vikasatA vijJAnane pharI pharake paraMtu A vikasatA vijJAne pharIthI kAtila phaTako mAryo. I. sa. 183mAM zarU thayelA vizvayuddhathI kApaDanI kheMca paDavA lAgI ane beeka varasamAM kApaDa dhIme dhIme maLavuM durlabha banyuM. have prajA khAdI tarapha AkarSAI. kAraNa ke khAdI have guNiyA jevI na hatI. milanI sAthe harIphAImAM TakI zake evI amuka jAte banatI hatI. AMdhranI khAdI khUba bArIka AvatI. AMdhramAM khAdInAM dhetiyAM milanA marmarAIDa, dhotiyAM jevAM te na banatAM paNa milanI jarA halakI jAtane Takkara mAre evAM hatAM. ane TakavAmAM bethI traNa varasa sudhI cAle evAM hatAM. te bihAranI khAdI TavAmAM echI paNa malamalanI sAthe harIphAI kare evI mulAyama AvatI. tenI eka sutarAu khAdI rezamI jevI dekhAtI. paNa tene raMga ane chapAI AMkhane jevAM game tevAM hatAM. - muMbaI koTa vistAranA khAdIbhaMDAramAMthI kahevAya che ke rajanI eka lAkha rUpiyAnI khAdI vecAI jatI. milanA kApaDane ThukarAvI bajAramAM ghUsavAnI A suvarNa taka hatI. gAMdhIjIe pharIthI satyAgrahanI taiyArI karI hatI tethI paNa leka rASTrIya dRSTie paNa khAdI tarapha AkarSAyA hatA. AMdha ane bihAranA vaNakarene pretsAhana ApavAnI have taka hatI. karelInI khAdI madhyama vargane paheravI game tevI banatI hatI. saurASTramAM calALA paNa khAdInI jAta sudhAravAmAM AgaLa hatuM. paNa jANe ke IrAdApUrvaka A suvarNa taka veDaphI devI hoya tema vaTahukama For Personal & Private Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra48 bahAra pADavAmAM AvyuM ke je kAMte te pahere. khAdInA bajArane eka ja nirNaya dvArA mAtra kAMtanArAo pUratuM ja sImita banAvI devAyuM. - kAMtanArAo ane vaNanArAo gAmaDAomAM hatA. vastI paNa tyAM vadhAre hatI. tyAM bajAra UbhuM karavA prayatna ja nahete karAye. zaheramAM tenuM bajAra khelavA prayatna karyo hate. ane jevA zaheromAM tenI mAMga nIkaLI ke tarata ene "kAMte te paherenA nirNayathI dAbI devAmAM AvI. eka taraphathI gAMdhIjI kahetA ke reTiye e garIbenA-ardhanAmA manuSyanAM aMga DhAMkavAnuM sAdhana che, je mila karatAM khAdI sastI bane te ja reTiye ardhanagna ane garIbenAM aMga DhAMkI zake. ' paNa kAryakaroe reTiyAne pUrI rejInuM sAdhana banAvIne khAdInA utpAdana-kharacane ja vadhArI mUko. khAdInA AdikALathI ja reTiye haMmezAM pUraka AvakanuM, zrImatamAM samayane sadupayoga karavAnuM, ane kAMtaNukalAne vikasAvavAnuM, Arya prajAna dainika paMcaya mAMhelA eka yajJa mATe kAMtavAnuM sAdhana hatuM. tene pUrI rojanuM sAdhana banAvavuM eTale khAdIne garIbenAM aMga hAMkavAnuM sAdhana banAvavAne badale. zrImatenI dayA upara choDI devI. paNa ahIM te jeo pUrI Avaka mATe kAMtanAra hatA temanI Avaka upara paNa kApa paDyo kAraNa ke teo pitAnI kapaDAMnI jarUriyAtathI vadhu kAMte tenA kApaDanuM bajAra baMdha karI devAmAM AvyuM hatuM. eTale rejI mATe teo kAMtI zake tema hatuM ja nahi. hajAra kuTuMba je gharamAM khAdI sivAya milanA kApaDane hAtha paNa na lagADatAM teo A nirNayathI muzkelImAM mukAyAM ane temanA gharamAM milanuM kApaDa ghUsI gayuM. te kAMte te paherene niyama iMglenDamAM khAdInI AyAta upara saMpUrNa pratibaMdha mUkyo hate tenA karatAM paNa kharAba hate. A nirNaye AMdhra ane bihAranI khAdIne paNa phaTake mAryo. kAraNa ke hajAro zrImaMta kuTuMba, jeo bArIka, mulAyama ane TakAu khAdI kharIdatAM hatAM te For Personal & Private Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApaka tarapha vadhAravAmAM je karavA mA gi kAMtanArA nathI. e baMdha thayAM. jeonI kharIdI AMdha ane bihAranI khAdIne sudhAravAmAM madadagAra bane tema hatI, teo have milanA kApaDa tarapha vaLI gayA. kAMte te paherene nirNaya karavA pAchaLa zubha IrAde heya ema mAnI zakAtuM nathI. je evI dalIla karavAmAM Ave ke AvA nirNayane hetu kAMtanArAonI saMkhyA vadhAravAnuM hatuM te e dalIla gaLe Utare tevI nathI. kAraNa ke je pratijJAbaddha vyaktie khAdI sivAya bIjuM kApaDa paherI zake tema na hatI, temaNe jyAre kAMtavAnuM zarU karyuM tyAre temanuM stara vaNAvI ApavAnI yogya vyavasthA na hatI. meM mArA hAthe kAMtelA 54 naMbaranA sUtaranI AMTIo dhetiyAM banAvavA khAdIbhaMDAramAM ApI hatI, temAMthI eka dhetiyuM mane nava mahine maLyuM ane bIjuM tera mahine maLyuM. kharI vAta te kadAca ema haze ke khAdIkSetranA mAMdhAtAoe vadhu khAdI utpanna karI lekonI mAga saMtoSavAnI pitAnI azaktine chupAvavA A nirNaya karyo haze, athavA temAM ghUselA milanA bhAMga- pheDiyA ejanToe A beTo nirNaya levaDAvI milanuM kApaDa paheranArA lokone khAdInA bajAramAM AvatA rokavA mATe UMdhe pATe, khAdIkSetrane caDAvI dIdhuM haze. e te jANItI vAta che, ke khAdI-kAryakaromAM mila sAthe saMkaLAyelI vyaktio hatI. ane milenI kharIdAyelI vyaktio aMdarakhAnethI khAdInI jAta sudharatI aTakAvavAnuM, tene meMdI banAvavAnuM, tenA vikAsamAM vine nAkhavAnuM kAma zarUAtathI karatI hatI ema mAnavuM paDe che. | pariNAma e AvyuM ke svAdhInatA maLyA pachI khAdI kApaDanA utpAdanamAM pitAne kaze phALe ApI zakI nathI. muMbaInAM parAMomAM - jyAM kApaDanI seMkaDe dukAne dhamadhokAra cAlatI tyAM khAdInI dukAna eka paNa nathI. amuka amuka parAMomAM je khAdInI dukAne che temAMnI - ghaNI te nAnI hATaDI jevI che ane muMbaImAM 17 khAdIbhaMDAre vecAya teTalI khAdI paNa nathI vecI zaktA. For Personal & Private Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AnAM traNa kAraNe che. mAlanI vividhatAone abhAva, atizaya UMcA bhAva, ane vecANa karanArA mANasamAM kAryakSamatAne abhAva. khAdInA punarjanmane 60 varasa thaI gayAM che. e 60 varasamAM khAdIkapaDAmAM vividhatA AvI nathI. tenI jAta saMtoSajanaka rIte sudharI nathI. bhAva vadhyA che ane jyAre jarUra hoya tyAre mane pasaMda mAla maLatuM nathI. pharaka mAtra eTale paDyo che ke je khAdI eka varasa cAlatI te have cha mahinA bhAgye ja cAle che. paNa e deSa kadAca saMkara rUne haze, kAryakarane nahi. ' grAma-udyoga saMghamAM paNa bhAMgaphe? khAdI grAma udyoga vinA nahi cAle evI paNa gAMdhIjIne khAtarI thaI gaI hatI ane tethI temaNe 1934mAM akhila bhAratIya grAmaudyoga saMghanI sthApanA karI. khAdI mATe reTiyA, sALa, reTiyAnI trAka, derI, carakhA, rU DhavAnA carakhA, pIMjaNanAM sAdhane, pUNa banAvavAnAM sAdhane, A tamAma grAma ke gRha udyoga dvArA taiyAra karavAmAM na Ave te khAdI moTAM kArakhAnAonI Azrita banI jAya. grAma-udyoga dvArA lekenI kamANI vadhe te temanI kharIdazakti vadhe ane khAdInI mAga vadhe. paraMtu udyogapatio capaLa hatA. temaNe te ja arasAmAM svarAja maLyA pachI dezanuM udyogIkaraNa kema karavuM tethI taiyArI mATe Ajana paMcanI sthApanA karI. ane ema mAnavuM paDe ke grAma-udyoga saMghamAM paNa temaNe pitAnA bhAMgaphaDiyA mANase ghusADI dIdhA haze. jethI grAma-udyoge kadI pagabhara thaI zakyA nahi. ane AjhAdI maLatAMnI sAthe ja Ayojana pace taiyAra karelA kAryakramane amala zarU thaI ga, grAmaudyoga saMgha pAse koI kAryakrama ja na hate. grAma-udyoga saMghe mAtra belANInuM talanuM tela ane kudaratI mate marelA DheranA cAmaDAnA caMpala paheravAne ja pracAra karIne saMtoSa mA. je AgevAnoe bAra varasa sudhI baLadaghANInuM ja tela vAparavAne pracAra pitAnAM gaLAM besI jAya evA bulaMda svaree karyo, For Personal & Private Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 temaNe ja pradhAnapadanI khurazI para besavAnI sAthe ja baLadaghANane cAlavAnI sagavaDa karI ApavAne badale tela-milene navI navI mile cAlu karavAnA paravAnA ApIne jeo belaghANI calAvatA hatA temane gUMgaLAvI nAkhyA. - je AgevAne kudaratI mite maratAM pazuonAM cAmaDAMnA caMpale paheravAnI salAha ApatAM kadI thAkatA na hatA, temaNe pradhAnapadanI khurazImAM besatAM ja navAM navAM katalakhAnAo zarU karavAnA paravAnA ApIne tene kudaratI mote maravAne adhikAra ja e abola. prANIo pAsethI AMcakI lIdhe. dezane sahuthI moTo ane sahuthI agatyane gRha udyoga hite (ane hajI paNa e ja heI zake) zuddha ghInuM utpAdana karavAne. aMgrejI zAsanamAM te udyogane gUMgaLAvI devAnA badairAdAthI kaMpanIne vejiTebalanI phekaTarI zarU karavA devAmAM AvI hatI ane tethI ApaNA A sahuthI mahatvanA gRha udyogane gaMbhIra phaTako paDyo hato, je AgevAnoe 17 varasa sudhI A phekaTarI baMdha karavA Agraha sevyuM hatuM, jemaNe A vejiTebalane jhera sAthe sarakhAvyuM hatuM, temaNe ja pradhAnapada maLatAM AvI phekaTarIonA navA paravAnA kADhI ApavAnuM ane dezanA sahuthI meTA gRha udyogane mRtaprAya karI nAkhavAnuM pagaluM bharyuM. kharI rIte grAma-udyoge ekalI baLadaghANI nathI. luhAra, sutAra, kuMbhAra, mecI e badhA vargonA dhaMdhA agatyanA grAma udyoge che. eTaluM ja nahi dezanA arthataMtranI karoDaraju che. A tamAma dhaMdhA AjhAda hiMdanI sarakAree meTA audyogika ekamene caraNe dharI dIdhA. grAma udyoganA vikAsa mATe kazuM ja Ajana karyuM nahi - Ane eka dAkhale jANavA jevuM che. | svarAjya maLyA pachI pAmenTanI gAMdhI lebIe athavA te e. AI. sI. sI. e sarakArane bhalAmaNa karI ke rAjyane kAgaLa joIe te tamAma hAthabanAvaTanA kAgaLa vAparavA, ane te je na maLe For Personal & Private Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ rapara te banAvI levA. temanI pharaja tyAM pUrI thaI gaI. AvI bhalAmaNa karIne temaNe pote gAMdhImArge cAle che evI chApa UbhI karI. varase pachI koIe lekasabhAmAM hAthabanAvaTanA keTalA kAgaLa sarakAre vAparyA che tene savAla pUchayo tyAre ghaNuM karIne vepAra pradhAne kahyuM ke amuka karoDa rUpiyAnA milanA kAgaLa sarakAre vAparyA che ane hAthabanAvaTanA 39 hajAra rUpiyAnA vAparyA che, kAraNa ke ethI vadhu amane maLI zakyA nahi. khulAsAmAM temaNe kahyuM ke grAma-udyoga saMgha hAthakAgaLanI koI yejanA laIne amArI pAse AvyuM nathI. udyogapatio kAgaLanI milenI yojanA laIne mArI pAse AvyA. mane kAgaLanI jarUra hatI eTale temanI vaijanA maMjUra karI. bIjI tarapha grAma-udyoga saMghe grAma-udyoga vikAsa pAme mATe temane jarUrI sahAya karavAne badale pote ja utpAdake banI beThA ane pitAnI lAgavaga tema ja sattAnA jore nAnA utpAdakone gUMgaLAvI dIdhA. gAmaDAMomAMthI sasta mAla A saMghe pAse vecAvA mATe Avate te vecavAne badale be-cAra mahinA rAkhIne te nathI khapate kahIne pAcho mokalI ApavAnA prasaMge paNa banatA. - A badhAM kAryo e aMdarathI bhAMgaphoDa thavAnI nizAnI che. A bhAMgapheDane sAmane na thaI zakyo kAraNa ke khAdIne ane grAma* ugene gorakSA ane saMvardhananuM rakSaNa na hatuM. utpAdana-kharca ghaTADe grAma udyoga ane khAdI arthazAstramAM anAja e calaNuM nANuM che. udyoga vikAsa mATe nANuM sastuM devuM joIe. yaMtra-udyoganuM calaNI -nANuM sikkA ene moMghuM banAvI zake che. caMdyogamAM neTanA calaNI nANune phugA zAparUpa hoya che. paNa khAdInA arthazAstramAM anAjanA calaNanA nANAne phugA AzI- rvAdarUpa hoya che. gAMdhIjIe khAdInI ghoSaNA karI te vakhate hajI gAmaDAMomAM anAjane upayoga calaNI nANu tarIke thatuM. lekene For Personal & Private Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 anAjanA badalAmAM tela, geLa vagere cIjo maLatI. zaheromAM paNa bAjarAnA badalAmAM bera, rAyaNa, karamadAM jevAM phaLa chUTathI maLatAM. je kAMtanArAone pUrI AvakanA badale anAja maLe te khAdIne utpAdana kharaca sthira rahI zake. paNa anAjane calaNI nANuM banAvavuM hoya ane e nANAne phugA karI bhAvene vadhatA aTakAvavA heya: te tenI sahu prathama zarata saMpUrNa gerakSA ane jalarakSA karIne. jamInane vadhu samRddha banAvI utpAdana kharaca nIcuM lAvavAnI che. e sivAya bIjo koI vikalpa nathI. prajAnA durbhAgye A viSayane kadI vicAra ja karavAmAM AvyuM nathI. bajAra avazya che. evI dalIla karavAmAM Ave che ke gAmaDAMomAM khAdI mATe bajAra nathI. reTiyAthI AvI meghavArImAM peTa bharAya teTaluM vaLatara maLI zake nahi, ane A vikAsa pAmI rahelA vaijJAnika yugamAM khAdI ane TiyAne koI sthAna nathI. huM AgaLa jaNAvI gayuM chuM ke khAdI e mahene Arya prajAnI saMpUrNa vaijJAnika zela che, ane eka mahAna arthazAstra che. bajAra nathI e dalIla nApAyAdAra che. AjanA rAjadvArIoe saMpUrNa ahiMsaka ane nirAmiSAhArI prajAne, je iMDAM ane mAchalIne, aDatAM paNa abhaDAtI tene te khAlI karIne vizALa bajAra belI. nAkhyuM che. kabUtarane caNa nAkhanArI prajAne gheTAM ane Dukkara kApatI karI dIdhI che. ane daza hajAra mAIla dUra beThelA paradezIoe, gAmaDAMnA leke ke jemaNe kekADelAnuM nAma paNa nahotuM sAMbhaLyuM temane maphata maLatA pANIne badale meMghAdATa kokAkolA pItA banAvI dIdhA, gAmaDAMnI hATaDImAM paNa piparamITa ane eNkaleTa pahoMcADI. dIdhAM, ane je kemanI strIo cheka 150nI sAla sudhI kAMtela ane hAthe vaNela UnanAM kapaDAM sivAya bIjA kapaDAMne hAtha paNa aDADatI, nahi, te strIone nAyalenanI phezanebala sADIo paheratI karI dIdhI che. Ama yaMtrodyogapatio ane rAjadvArIe jyAM zUnyamAMthI sarjana, For Personal & Private Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 karI zakyA, tyAM je vastunI tAtI jarUra che tenuM bajAra na maLe te dalIla vAhiyAta che. kharuM kAraNa bhAMgapheDa sivAya bIjuM heI zake ema mAnI zakavuM muzkela che. bhAratanI dharmacusta strIonAM mahilA maMDaLane upaga, khAdI -ane grAma udyoganA pracAra mATe ane anAjane calaNI nANA tarIke gAmaDAomAM pharIthI avakAza pedA karavA mATe karavAne badale temane garbhanirodha ane garbhapAtanA pracAra mATe upayoga karavAmAM AvyuM. enAthI vadhu adhaHpatana bIjuM kayuM hoI zake? jayAre reTiye ghera ghera cAlu hatuM tyAre kAMI tamAma strIo piTiyuM raLavA raMTiye calAvatI nahi. e kalAnI khAtara kaMtAte, yajJa tarIke katA, samayane sadupayoga karavA paNa katA. ' AjanI paradezI saMskRtie karoDapati kuTuMbanI strIone phAIva sTAra hoTelamAM mAchalI khAvA dhakelI che, jugAranI kalaba ane dArUnI mahephIlamAM dhakelI che. pitAnAM bALakane AyAone seMpI ophisamAM TAIpa karavA dhakelI che. lakhapationI strIone aMgrejI bhaNyA pachI - samaya kyAM pasAra kare tenI samasyA UbhI karI che. - A tamAma varganI strIone mahilAmaMDaLe vividha uddeze mATe raMTiyo kAMtatI karI zakyAM hatA ane tema karIne harijana komane savarNonI vadhu najadIka lAvIne AjanI be ke vacce paDelI tirADe - aTakAvI zakyA hota. prajAe e nakkI karavuM paDaze ke temaNe moTA audyogika ekama ane vizva beMkanI kaThapUtaLI jevA rAjadvArIone hAthe A dezane vaijJAnika pragatine nAme jagaliyatamAM dhakelI de che, ke klAIva ane visana jevA vacanI ane dagAbAja netAone phekI daI pitAnI sUjha ane vahevArakuzaLatAthI pharIthI dezamAM gorakSAdi caturaMgI cUkathI rakSita khAdInA arthazAstrane jIvaMta karI trIjI duniyAne mArgadarzana ApI, rAjyanI vinAzakUca sAme avadha mUkI vizvane bacAvI levuM che? For Personal & Private Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhatarAmAM rahesAIne pAyamAla thatI prajAne belI koNa banaze? lezAhI, dharmanirapekSatA, samAnatAnA garA ane kALA aMgrejoe dezanI prajA upara lAdI besADelA akhatarAo! - trIsa varSa te vItI gayAM! A akhatarAo khatarA puravAra thaI cUkyA che. A prayoge pAyamAlInI pAyaleTa-kAra banI cUkyA che. ane chatAM pharI te ja vAta cAhe morArajIbhAI vaDApradhAna thAya ke cAhe vAjapeyI vaDApradhAna thAya sahanA meMmAM eka ja vAta lokazAhI dharmanirapekSatA, samAnatA! cha-bAra mahinAmAM pariNAma na maLe te abhaNa vepArI paNa gha badalI nAMkhe che! ane A bhaNelA lekene thayuM che zuM? - hajI mAre tamane cetavatAM kahevuM che ke je bhUtapUrva siddha paraMparAo hatI tenI ja puna:pratiSThA kare ethI tamAre page karavAmAM zakti, saMpatti, samayanI barabAdI nahi karavI paDe. ane A badhI vastuo e siddha tanA viziSTa vikAsamAM ja upayoga thavA lAgaze. jyAre tamArI meTara cheTe ja raste caDI gaI hoya che tyAre tenI khabara paDyA bAda zuM tame pIchehaTha nathI karatA! I ! ghaDiyALanA kAMTA vadhu AgaLa gayA che. have pAchA pheravyA vinA raste nathI. emAM nAlezI nahi thAya. prajA bhagavAnanI jema pUjA karaze. paM. zrI caMdrazekharavijayajI gaNivara - For Personal & Private Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] have zuM karavuM? bhAratIya arthazAstra ane AryasaMskRti, te bannenuM avamUlyana, tene sAmAjika pratyAghAta ane beTI amAnavIya tema ja taraMgI janAo vagere viSayenI kamala prakAzana TrasTe pragaTa karelI vizvamaMgaLa graMthamALAnA anvaye mArAM ekTIsa pustakamAM TUMku varNana apAI gayuM che. vacce tenA vikalapa paNa sUcavyA che. vAcakee temAM UMDe. rasa lIdhe che. ghaNA te patro lakhe che ke A pustako ApaNA pradhAnene mekale. keTalAka vadhu utsAhI vAcaka baMdhuo pite te pustaka pradhAnane. mekalI cUkyA che. vAghane ApaNe kahIe ke, "bhAI, te A bakarIne paMjAmAM pakaDI che. je te kevI taraphaDe che? enuM baccuM bicAruM bhUkharI pIDAIne marI jaze. mATe A bakarIne cheDI de ane AjathI keInI hiMsA na karavAnI pratijJA le." - zuM vAghane A zikhAmaNa gamaze ? - citoDanA rANA rAjasiMhe auraMgajhebane patra lakhyuM ke, "hiMduo. upara jAjyiAre baMdha kare." te vere baMdha karavAne badale auraMgajhebe lAkhanA lazkara vaDe mevADa upara caDAI karI ane laDAImAM hajAro. sainike marAyA. paradezI saMskRtithI prabhAvita thayelI paradezI yAMtrika arthavyavasthA sAthe premamAM paDIne bhAgIdArImAM joDAyelI, paradezI sahAya vinA eke paMcavarSIya yojanA na ghaDI zakelI, paradezI karaja karavAmAM gaurava anubhavatI ane zeSaNara udyoganA adhipatienI AMkhane IzAre nAcatI sarakAra pAsethI bhAratIya arthavyavasthAne svIkAra karavAnI, hiMdu saMskRtinI maryAdAmAM rahIne hisaka janAo ane pazuonI, For Personal & Private Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 prANIonI, pakSIonI, jIva tuonI gheAra hiMsA baMdha karavAnI AzA rAkhavI eTale buddhinuM devALuM kADhavuM. prajA svayaM kAme lAgI jAya A mahAna kArya karavAnI nathI A sarakArAnI tAkAta, nathI himmata, nathI sUjha. e tA prajAe pAte ja bhAre bhegA ApIne zASaka, hiM*saka ane yAMtrika pazcimI atha zAstranA dezI-videzI dhuradharAnA huMkAranI sAme paDIne Aya saMskRti ane bhAratIya arthAMzAane krIthI sajIvana karavAM ja paDaze. - te pachI prajAe te siddha karavA zuM karavuM ? --e prazna mahattvane che. jo prajA A kAya' saphaLatAthI pAra pADe te zuM thAya ane jo peAtAnA aMgata svArthamAM masta rahIne AvI rahelI adhAti ane dharmasaMskRti tema ja samAjavyavasthAnA mahAnAzanI AvI rahelI AMdhI pratye kheparavA rahe teA zuM thAya e banne praznonI carcA ahI jarUranI che. pANInA dukALane dezavaTe A bhAratavAsIoe saMskArI, sazakta, samRddha ane bIjI prajAone anupadravI evI mahAprajA tarIke bahAra AvavuM haze te sahu prathama teNe A dezamAMthI dUSita havAne dUra karI vAtAvaraNa zuddha karavuM paDaze ane pANInA dukALane dezavaTA ApavA paDaze. havA ane pANI banne Aje jaMtunAzaka jherI davAonA chaMTakALathI, kArakhAnAMonAM jherI rasAyaNeAnA kacarAthI ane jamIna tema ja AsamAnamAM cAvIse kalAka baLatA lAkhA Tana jhila ane peTrolanA jherI dhumADAthI, ane sahuthI vadhu te aNurajathI jherI banyAM che. A azuddha havA ane pANIe kaeNnsara, TI. bI., kiDanInAM ane hradayanAM darado pedA karyo che, teA pANInA dukALe cAmaDInAM darado pedA karyo che. dUSita pANI pIne lAkhA mAnavIe maraDAnA ane kamaLAnA rAganA bhAga banyA che. pazuSTi paNa emAMthI khacI zakI nathI. bhA. 4-17 For Personal & Private Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 pANI ane vRkSanI eka jaTila samasyA che. vAtAvaraNa eTaluM te bhayajanaka rIte bagaDayuM che ke enI zuddhi mATe ceDAMghaNuM vRkSothI nahi cAle. vizALa jaMgale ucheravAM paDaze ane lAkhonI saMkhyAmAM yajJa, havana, prema karavA paDaze. paNa je vRkSo ucheravAnuM kArya prathama hAtha dharIe te pANIne dukALa vadhu pradezamAM phelAI javAne bhaya che. je vRkSe vadhAre ucheravA jaIzuM te te vRkSanAM mULa jamIna nIce je kAMI thoDuMghaNuM pANI bacI gayuM che te pANI pitAnAM mULa vaDe upara kheMcI laIne pAMdaDAM dvArA vAtAvaraNamAM phekI daIne jamIna nIcenuM bacI gayeluM pANu khalAsa karIne pachI pote paNa pANI vinA sukAI jaze. ' eTale sahu prathama jarUriyAta rekhI havAnI hovA chatAM prathama kArya pANInA dukALane dezavaTo ApavAnuM ane tenI sAthe jaMgalaucherakAryane joDI devAnuM raheze. kudaratI bhUgarbha nahere pANI vinA ekaluM mAnavajIvana ja nahi, samagra jIvasRSTi bacI zakaze nahi. pANI vinA svacchatA nathI, svAdhya nathI, sauMdarya nathI, samRddhi nathI, saMskRti paNa nathI ane dharma paNa nathI. hiMdu prajAnI saMskRti jalAzane kinAre pragaTI che. jalAzane kinAre kinAre pAMgarI che ane jala dvArA dareka gharamAM phelAI che. kudarate bhAratane hajAre nadInALAM, taLAve ApyAM. paNa tamAma prajA nadIkinAre rahI zake nahi. dareka gAme nadIe jAya te jamIna upara mANasane vasavA dharatI rahe nahi. eTale kudarate varasAdanAM pAvIne jamIna nIce bhUgarbhanA jaLabhaMDAromAM saMgharyuM ane tyAMthI jyAM jayAM mAnavavasatI ane jIvasRSTi hoya tyAM saravANuo dvArA poMcADavuM ane tyAM e pANI kUvAmAMthI pAchuM bahAra AvyuM. jamIna nIcenI pANInI saravANuo e kudarate banAvelI bhUgarbhanI (underground) nahere che. kudarate pANIne jamInanI nIce saMgharyuM jethI temAM kacare pahe For Personal & Private Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 nahi, surajanA tApathI bASpIbhavana thaIne sukAI jAya nahi, ane jamIna upara jagA ke nahi. manuSyae kudarata sAme pitAnuM deDhaDahApaNa vAparIne nadIo sukAI javA dIdhI. jamInanI nIcenA pANIne TayubavelenA prejekTa dvArA kheMcI lIdhuM. jamIna nIcenA pilANane khAlI karI nAkhI temAM dariyAnA pANIne dhasI AvavAnI sagavaDa karI ApI. phaLadrupa jamIna sAme ujjaDa verAna thaI javAne khatare pedA karyo, ane jamIna upara meTA jaLabadhe bAMdhI temAMthI navI mAnavasarjita nadIo (nahere) banAvavA lAgyA. kudarate manuSyane akhUTa pANI maphata ApavuM. yAMtrika, hiMsaka ane zeSaka arthazAstroe pANIne kabaje laI tene vepAra zarU karyo ane pANInA vepAra vaDe lekanI saMpatti zoSaNakhera bhautikavAdIo dvArA lUMTAvA lAgI. pANInI taMgIthI tenuM khamIra tUTavA lAgyuM, svAthya bagaDavA lAgyuM. vaijJAnika pragatine nAme, khetIvikAsane nAme jaLanI beTI avahevAru ane avaijJAnika tema ja anarthika rojanAo taiyAra thaI, jenA vaDe sTIla, simenTa ane IjanerI udyomonA gharamAM paisAnAM pUra AvyA paNa dezamAM te pANIne dukALa prasaravA lAgyuM. - A sthitine ulaTAvavAmAM na Ave te gaNatarInAM varasamAM dezanI phaLadrupa jamIna nIce dariyAnuM pANI dhasI AvIne ane uparathI pavana dvArA dariyAnI retI ane khArI havA dhasI AvIne dezane verAna karI nAkhaze. teoe jhapATAbaMdha dariyAkinArAthI vadhu ne vadhu aMdaranA bhAgamAM hijarata karavI paDaze jemAMthI jaTila muzkelIo UbhI thaze. ekaMdare e prajAnuM dhImuM mata lAvaze. nadI-taLAva khodI nAkhe - te pachI karavuM zuM? ene eka ja upAya che. prajAe sarakAranA meM sAme joIne lAcArIthI besI na rahetAM ene ukela pitAne hAthe ja karI le. For Personal & Private Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra60 se varasa pahelAM dezanAM lagabhaga tamAma nadI-nALAMmAM bAre mAsa pANI vahetuM. e pAchuM jamIna nIce nadInA taLamAMthI jhamIne bhUgarbhamAM jamA thatuM ane tyAMthI saravANI rUpe vahetuM thaIne kUvAmAM AvatuM. jamInanuM dhevANa thaIne tenI mATI nadIomAM ane taLAvamAM paDavA lAgI. eTale nadIonuM taLa UMcuM AvavA lAgyuM. jamInanuM dhovANa hajAre varasa sudhI na thayuM ane mAtra se varasamAM ja kema thavA lAgyuM? -e prazna koIne paNa thAya e sahaja bAbata che. * e vANu jagalene nAza karI nAkhavAthI ane cariyANenuM nikaMdana kADhI nAkhavAthI thayuM. nadIkinArA uparanAM vRkSanAM mULa ane nadIkinArAonA DhALa upara UgelAM jhADa ane ghAsanAM mULa, nadIkinArAone majabUta pakaDI rAkhatA ane comAsAnAM pUramAM tenuM rakSaNa karatAM. A kinArAo paNa nadInA taLiyAthI 20 thI 50 phUTa hatA. kinArA paranAM vRkSo ane cariyANe kapAI javAthI A kinArAo rakSaNa vinAnA thaI gayA, ane dara mAse pUrathI tUTI jaIne nadInI aMdara paDIne, nadIne chIcharI banAvI devA lAgyA. A kinArAo ghasAIne have bhAgye ja ekathI be phUTa UMcA rahyA haze. sAbaramatI jevI mahAnadImAM 30 phUTa retI bharAI gaI che ane khaMbhAtanA akhAtanuM taLiyuM 40 phUTa UMcuM AvI gayuM che. jaMgale kema ane zA mATe kapAyAM te AgaLa upara jaNAvAze. nadIo chIcharI banIne sukAI gaI. nadIonuM pANI jamIna nIce kamyA karatuM te baMdha thaI gayuM eTale jamInanI nIcene pANI puravaTho kapAI gaye. - jyAM sudhI nAnA gRha udyoga ane grAma udyogo hatA tyAM sudhI pANIne vaparAza e che hate. ane dareka gAmaDe thoDuM thoDuM pANI vaparAtuM eTale pANInA puravaThA upara be paDate nahi. moTAM kArakhAnAM ane relave thatAM pANane vaparAza ekadama vadhI, ga ane e sthaLe e jamInanI nIce pANInuM taLa nIce javA For Personal & Private Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 lAgatAM tenI asara AjubAjunAM sthaLa upara paNa paDI. ane tamAma jalAzayanuM pANI ochuM thaI jamInanI nIce UMDuM UtaravA lAgyuM. eTale TayUbavelanA projekTa vaDe pANI jhapATAbaMdha khe'cI laIne pANInA taLane jamIna nIce hajAra phUTa sudhI UMDuM dhakelI dIdhu. eTale have e khAlI peAlANamAM, jamIna nIce dariyAnuM pANI dhasI Ave che. vaijJAnika vikAsanA nAme pazcimI zASaka athazAsranA AdhAre AyAjakoe nadI sukAI javA daIne temAM moTA jaLamadha bAMdhyA ane kudarate jamIna nIce banAvelI saravANI rUpI naheza sukAI javA daIne jamIna upara naheza rUpI mAnavakRta nadIe khAdI. piraNAme DhAkAne pANI maLavAne badale teo pANInA dukALa ane amAnavIya karaverA nIce bhI'sAtA cAlyA ane pANIne badale paisAnAM pUra vahevA lAgyAM simenTa, sTIla ane enjiniyariMga udyogAnAM gharamAM. jamInanI nIcethI dhasI AvatuM dariyAnuM pANI, jamInanI upara dhasI AvatI dariyAnI retI ane dariyA uparathI AkAzamAM phUMkAtA khArA pavana jamInane eka divasa saharAnA raNa jevI ane khArI banAvI deze. ane tyAre ja prajAne e musIbatanA khyAla Avaze, paNa tyAre te bahu moDuM thaI gayuM haze. tyAre prajAe hijarata karavAnA samaya Avye haze. paNa hijarata kayAM karavI e jaTila prazna haze. sarakArane hAthe khArDa paDatA A virATa prazna have prajAe peAtAnA hAthamAM levA joIe. dareka grAma pa'cAyate peAtAnI hadamAM AvelA taLAva ke nadIne 10 thI 40 phUTa sudhI UMDAM khodI nAkhavAM joIe. dareka sazakta gAmavAsIe divALI jatAM ja hAthamAM kaDhALI ane pAvaDo laIne nIkaLI paDavuM joie ane rAja amuka samaya peAtAnA ane peAtAnA gAmanA hitanI khAtara nadInuM taLa khAdI ApavuM joie. je atizaya garIba che, kAmadhA na maLavAthI adhabhUkhyA peTe jIve che te pUrI samaya sevA Ape, ane zrImata temane rAja mAthAdITha eka kileA anAja Ape. nadImAMthI mATI nIkaLe te kheDUtone lilAma karIne ApI devAya. e mATIthI khetaranI phaLadrupatA For Personal & Private Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26ra vadhe. retI ke paththara nIkaLe ke gAmanA raheThANe bAMdhavAnA kAmamAM Ape. e vecIne tathA mATInA lilAmanA je paisA Ave te khedanArAone majUrI peTe bhAge paDatAM vaheMcI devA pachI nadImAM nIce batAvyA mujaba mULathI mukha sukI iMTa ke paththara ane mATI vaDe nAnA kudaDA amuka cokakasa aMtara nakkI karIne sthaLe sthaLe bAMdhI devA. pitAnA ja hitanI A vAta prajA samajI zake ane kArya upADe te cha thI ATha mahinAmAM darekedareka nadI ane taLAva khedI laI zakAya. temAM mAsAmAM pANI bharAI rahe. e pANI pharIthI jamIna nIce jhamavA lAgaze ane khAlI thaI gayelA bhUgarbhanA paTane pharIthI bharI deze. e pANI kUvAmAM AvIne pANInA dukALane dUra karaze ane jamIna nIce dhasI AvatAM dariyAnA pANIne aTakAvaze. jamInanuM dhovANa aTakAvo pANInI achata dUra thayA pachI nadInALAM ane taLAve pharIthI jamInanA chevANanI mATIthI purAI na jAya mATe nadIonA heLAva upara, parvatanI dhAre upara ane nadIkAMThAe upara jyAM jyAM khAlI paTa hoya tyAM mAsAmAM ghAsanAM bIja chAMTI devAM. pahelA comAsAmAM ja ghAsanAM cariyANe UgI nIkaLaze. uparAMta nadInA kinAre kinAre dara 20-30 phUTane aMtare vRkSe repI devAM. eTale jamInanuM dhovANuM thaze nahi. pazuo mATe ghAsacAre maLaze. gAmalekae aMdaroaMdara samajUtI karI levI ke keIe divALI pahelAM A cariyANAmAM potAnAM pazuo cAravAM nahi. ' te uparAMta dareka gAmanA lekee pitAnAM raheThANe AsapAsa, pAdaramAM, khetarenA cheDe-jyAM jyAM zakya hoya tyAM jaladI UgI nIkaLe tevAM vRkSo ugADavAnuM zarU karavuM joIe. zaheramAM vasatA zaherIo pite je phaLa khAtA hoya che tenAM bIja kUDAMmAM ugADI te repa dara comAsA pahelAM gAmaDAMone bheTa ApavA joIe. gAmanA sarapaMca e bheTa svIkArI tene cepagya sthaLe vAvI devAnI vyavasthA kare. A rIte For Personal & Private Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 dara varase navAM karaDe vRkSonuM vAvetara thavA lAgaze ane jamInanA chevANa upara saMpUrNa kAbU AvI jaze. jaga kema kapAyAM? baLataNa anAja jeTaluM ja kImatI che. baLataNa na hoya te anAjanI gUNIe paDI hoya tenI paNa kAMI kiMmata nathI. kAraNa ke agni vinA anAja ravAya nahi ane rAMdhyA vinA khAI zakAya nahi. ApaNe tyAM baLataNanuM mukhya sAdhana gAyanA chANanAM chANunuM hatuM. bALaka janme tyAre mAtAne ane bALakane zeka karavA, rasoI karavA, gharamAM rAja dhUpa karavA, yajJamAM hema karavA mATe ke mRtyu pachI pachI zabane bALavA mATe chANanAM chANAMnA agnine upayoga thata. govadhanI nItine kAraNe chANanI kheMca vadhatI gaI ane sarakArI amaladAnI deravaNI nIce jagale kapAvA lAgyAM ane tenAM lAkaDAM rasoI mATe vaparAvA lAgyAM. govadhanI nItine kAraNe sAmudAyika bekArImAM sapaDAyelA harijane ane bIjA pazupAlake rejI meLavavA jaMgale kApI tenAM lAkaDAM vecavAnA kAmamAM lAgI gayA. briTiza zAsane kApavA mATe pazue AMcakI na lIdhAM paNa tene pALI na zakAya evI sthiti pedA karIne pitAnAM pazue rastA upara rajhaLatAM mUkI devA lekene pharaja pADI jyAMthI te katalakhAne javA lAgyAM. ane pazuonI katala dvArA baLataNanI kheMca UbhI karI, bALavA mATe lAkaDAnuM bajAre UbhuM karyuM ane ApaNA ja mANasane prathama bekAra banAvyA ane pachI temanA hAthe jaMgale kApavAnI zarUAta karI. . e jaMgalonA abajo rUpiyA iMglaMDa mokalI ApyA - have jaMgalene saMpUrNa nAza thaI gaye che. cariyANe ujjaDa paDayAM che. je bahu jhaDapathI jaMgale pAchAM Uge nahi te ApaNI jamInanI phaLadrupatA tadana cAlI jaze. saurASTramAM eka ekare se maNa bAjare Utarate. Aje bhAgye ja 30 thI 40 maNa Utarate haze. jamInanI je phaLadrupatA ApaNe gumAvI che te pAchI meLavatAM 500 For Personal & Private Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 varase lAgaze. ane te pazu sAcA rastAnA prayatna karazuM teA. Aje che te sthiti cAlavA daIe te ApaNI jamIna je eka samayamAM vizvanI zreSTha phaLadrupa jamIna hatI te saharAnA raNu jevI verAna anI jaze. karoDA vRkSa ugADA mATe phaLadrupatA ane jalAzayAnA rakSaNa mATe vRkSA ugADIne jagalAnA pAyA nAkhavAnI javAbadArI paNa prajAe upADI levI joie. vRkSA kema ugADavAM e tA upara jaNAvyuM che. dara varase karoDa vRkSA UgatAM jAya te pachI vRkSeAnAM jhuMDane jagalAmAM pheravI nAkhavAnuM kAma ApaNAM pazu-pakSI karI Apaze. jema jema vadhu ne vadhu vRkSA UgatAM jaze tema tema karADAnI saMkhyAmAM pakSIo A dezamAM AvavA lAgaze. teo je jhADa upara Azraya leze te jhADanAM kharI paDatAM pAna, tenA upara paDatI pakSIonI hagAra, tenI upara paDatI gheTAM ane akarAMnI lIDI ane sUtara--A badhAnuM zreSTha kampAsTa khAtara banIne jamInanI phaLadrupatA pAchI vadhavA lAgaze ane pakSIonI hagAramAMthI tema ja gheTAM-bakarAMnI lI'DIe sAthe temaNe khAdhelAM kaLAnAM khIja pAchAM jamIna upara paDatAM jaze ane temAMthI navAM navAM vRkSa UgatAM ja jaze. jagaaA ugADavAnuM kArya kharacALa nathI. e mAtra samaya ane ceAgya AyeAjana mAge che. vahevAru AyeAjana karIe ane lekamAM jagale vizenuM, vividha vRkSA vizenA jJAnanA pracAra karIe te paNa jaMgalanuM baMdhAraNa baMdhAtAM 100 varasa lAgaze. jagala te tene ja kahevAya jemAM pAMca phUTathI AgaLa tamArI najara pahoMcI zake nahi ane tenI keDIe keDIe cAlavuM hoya te paNa tamAre banne hAthathI jhADanI DALIe khaseDatAM khaseDatAM cAlavAnI jagA karavI paDe. chANanA puravaTho vadhAro vRkSeAnAM jhu'ne jagala na kahevAya ane AvAM jhuMDa ApaNe dara traNa varase vadhAratA jaIne pAMca varasamAM jamInanuM dhAvANu aTakAvI For Personal & Private Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakIe. ane vRkSanAM jhuMDa vadhAravA mATenI pahelI zarata eka ja che. -chANane puravaTho vadhAra. saMpUrNa pazudhabaMdhI karyA sivAya chANane puravaThe vadhI zake nahi. gAmaDAonA 50 thI 55 kareDa mAnavIo mATe baLataNa e pAyAnI jarUriyAta che. eTale jyAM sudhI temane chANanuM baLataNa pUratA pramANamAM na maLe tyAM sudhI teo vRkSo kApavAnA athavA tenAM lAkaDAM kharIdavAnA ja. te bIjA hAtha upara hajAre bekAre, jhADa kApIne lAkaDAM vecI peTa bhare che temane vadhu sAre dhana ApIe tyAM sudhI teo ApaNe jeTalAM vRkSo vAvIzuM te badhAM kApI jaze. bekArI nivAraNane eka mAtra upAya saMpUrNa pazudhabaMdhI briTiza zAsanamAM 35 lAkha bekAra hatA. Aje cAra karoDa che. moTA yAMtrika udyogethI bekArInAbUdInA taraMga hAsyAspada che. 15 hajAra karoDa rUpiyA moTA udyogamAM kathA pachI 15 lAkha bekAre paNa rejI meLavI zakyA nahi. UlaTuM bekAronI saMkhyAmAM sADA traNa koDane vadhAre thaye. AnuM kAraNa vastI vadhAre batAve che. e kAraNa je mAnIe te ApaNuM buddhinuM devALuM kADhayuM gaNAya. kAraNa ke 3ra varasamAM vastIvadhAre 108 TakAne che, jyAre bekAranI saMkhyAne vadhAre 1143 TakAno che. gRha udyoga ane grAmya udyoga vikasAvo bekArI, gRha udyoga ane grAmya udyoga dvArA ja aMkuzamAM lAvI zakAya. meTA yAMtrika udyoga saMrakSaNakArya mATe ke zrImatanI. mojazekhanI vastuo mATe bhale cAle, paNa lekenI jIvana jarUriyAtanI cIjo te gRha udyoga ke grAmya udyoga dvArA ja pedA karavI joIe. AvI cIjamAM mukhya vastuo che anAja uparAMta dUdha, zuddha ghI, khAMDa, gaLa, kapaDAM kAgaLa, tela, khetI mATe tema ja gharavaparAza mATe leDhAnI cIjo, lAkaDAnI ane mATInI cIjo, cAmaDuM keLavavuM ane temAMthI vividha vastuo banAvavI, kAlAM phelavAM, DAMgara ane koLa kaDavAM, For Personal & Private Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLadagADAne vAhanavahevAra, dezI vahANene (zaDhathI pavana vaDe cAlatAM vahANa) dariyAI vAhanavahevAra, TUMkA aMtara mATene gheDA vaDe cAlate vAhanavahevAra, reTiye, garama, sUtarAu tathA rezamI kApaDanuM hAthazALa upara vaNATakAma, raMgakAma, kApaDanuM chApaNI kAma ane A badhAM kSetramAM hAlanA cArecAra karoDa mANasane kAma ApavAnuM muzakela nathI. - ApaNe dara varase karaDa gA-bheMsanI katala karIne pAMca karoDa Tana chANa gumAvIe chIe ane dUdha ane zuddha ghInA aMdAje cArathI pAMca lAkha utpAdakone bekAra banAvIe chIe ane ochAmAM ochA 30 thI 40 lAkha baLade gumAvIne paMdara lAkha mANasanuM rejInuM sAdhana jhUMTavI laIe chIe. dara varase 10 kareDa gheTAM-bakarAMnI katala karIne temanI lIMDInuM pAMca karoDa Tana khAtara, cha thI sAta karoDa kile Una ane ochAmAM ochuM be abaja liTara dUdha gumAvIne Una kAMtanArAonI UnI kApaDanA vaNakaranI ane dUdhanA kSetramAMthI Azare ekAda lAkha mANasonI ane ekAda lAkha bharavADonI rejInuM sAdhana ane karoDo AbAlavRddhonuM piSaNa, tema ja lAkhe garIbanuM ThaMDIthI bacavAnuM sAdhana AMcakI laIe chIe. upara jaNAvelA tamAma gRha ke grAma udyogane pAye pazuo che, eTale pazuvadha saMpUrNa baMdha karyA vinA bekArI ochI thAya nahi, jaMgala bace nahi. jamInanI phaLadrupatA nAza pAmatI aTake nahi ane jalAzane nAza paNa aTakI zake nahi. dUdha ane zuddha ghI piSaNanAM zreSTha sAdhane manAya che. jyAM sudhI lekene e pUratA pramANamAM ane temane poSAya e bhAve maLe nahi tyAM sudhI bImArIo vadhyA kare, davAnI mAga vadhyA kare, davAnI phekaTarIo vadhyA kare, davAne lekIne kharaca vadhyA kare, tema tema temanI samRddhi ghasAyA kare. dezanI abajo rUpiyAnI mUDI A anutpAdaka ane binajarUrI davAnI phekaTarIomAM salavAtI jAya che. prajA pitAnAM sAmarthya ane sUjha vaDe nAza pAmelAM jalAza For Personal & Private Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 ( nadI, nALAM, taLAvA ane vAvavA) pharIthI jIvaMta kare ane cariyANA vikasAve te Aje dara varase kapAtAM pazuemAMthI Azare 50 TakA pazuo khacI jAya. A kAryamAM khAsa meTA kharaca nathI. jarUra che mAtra prajAnA niNuyanI, niz2ayane amalamAM mUkavAnI niSThAnI ane sAmUhika zramanI. jIvayAnI dRSTi badale bAkInA 50 TakA macAvavA mATe zrImatAe, khAheza vepArIee ane dharmAdA saMsthAee samaya, sUjha ane paisAnA bhega ApavA paDaze, temaNe jIvadayAnI dRSTi vizeSa teja banAvavI paDaze. peAte dara varase vahevaDAvatA dAnanA pravAhanI dizA badalavI paDaze. jIvayA ane pazurakSA mATe ane prANIone katalakhAnethI. choDAvavA mATe vyaktigata dAna apAya che, temAM game te jIva cheDAvI.. lAvIne jIva cheDAvavAnA AtmasaMteSa levAya che. paNa rASTrane kAMIphAyado thatA nathI. mATe jIvadayA mATe dareka rAjyamAM athavA dareka jillAmAM jIvadayAnI kendrIya saMsthAo zarU karavI joie. jIvadayAnuM kendrIya kuMDa bhegu karavuM joIe ane AchAmAM ochAM pAMca varasa sudhI kaoNlejo ane hAspiTaleAmAM apAtAM dAnanA mATe hissA jIvadayAnAM kendrIya phaMDamAM jamA karavA joIe. jillAomAM vAraMvAra pazuonAM bajAra bharAtAM hAya che. tyAMthI katalakhAnAnA mANasA e pazuone kharIdrIne katalakhAne laI jatA hoya che. ApaNe icchIe ke vizvabharamAM prANIhatyA badha thAya. pazu 3. khanatuM nathI. bhAratabharamAM pazuhatyA aMdha thavI ja joIe kAraNa ke hiMdu prajA ahiM sAne varelI che. ahiMsA sarva dharmanI mAtA che. pazuddhi'sA e mAtra pazuenI hiMsA nathI, e ahiMsAnI ja hatyA che eTale sarva dharmanI mAtAnI hiMsA che. chatAM hAlanA saMjogAmAM ApaNe tamAma prakAranI hiMsA aMdha karavA azakta chIe. For Personal & Private Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 e azaktine kAraNe prajA bhayAnaka Arthika, sAMskRtika ane sAmAjika nukasAna sahana karIne ddinapratidina adheAgati tarapha jaI rahI che. eTale atyAre ApaNe tamAma zakti peDhA karIne tamAma sAdhana anukrame gAya, bheMsa, gheTAM ane bakarAM vagerene bacAvI levAmAM vAparavAM joIe, ane temanu pASaNa karI temanA upayAga karIne temanA dvArA thatI AvakamAMthI vadhu ne vadhu jIvAne ApaNA rakSaNa taLe levA joIe. ApaNI pharaja tamAma abhAratIya prajAenI lAlasAbharI AMkheA ApaNI jIva sRSTi upara ma`DAI che. uMdara, sApa, deDakAM, nALiyA tathA mAra vagere pakSIsRSTithI AgaLa vadhI gheTAM, bakarAM, gAya, bhe'sa, UMTa ane hAthI sudhInAM prANIonAM mAMsa-hADakAM ke cAmaDAM upara aneka prajAenI lAlacuM AMkhA tAkI rahI che. e prANIe pAse ApaNI pAsethI rakSaNa meLavavAne vAcA nathI. ApaNuM rakSaNu pAmavAne teo hakadAra che. je te ApaNuM rakSaNu meLavavAne hakadAra hoya te sAme pakSe temanuM rakSaNa karavAne ApaNAM tamAma zakti, sAdhanA, AvaDatane kAme lagADI temanu rakSaNa karavAnI ane rakSaNa karavA ApaNI saMpatti ane zarIranA lega ApI devAnI sahu prathama pharaja che. temanu' rakSaNa karavAnI ApaNA dharmanI AjJA che. Aje udyogapatio phariyAda kare che ke majUrA hUkanI mAgaNI kare che paNa pAtAnI pharaja bajAvatA nathI. Ama kahevAnA e udyogapatine ze| adhikAra che? kudarate je prANIone ApaNe Azraye mUkathAM che, ane je prANIo temane apAtA AzrayanA badalAmAM kaI ne kaI ati upayAgI vastu tamane Ape che. jemanA zrama vaDe pedA thatI vastuomAMthI tame karoDo rUpiyAnI kamANI karI che. temane rakSaNa -ApavAnI pharaja teo kaDhI yAda kare che kharA ? kRtajJatA ane kRtavratAne saMbaMdha mAtra mAnavI mAnavI vacce na For Personal & Private Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra69 hoI zake. e mAnavI ane tamAma cha vacce have joIe. sApa, neLiyA, deDakAM, pakSIe e tamAma ApaNA 20 hajAra abaja rUpi. thAnI kheta pedAzonA maphata ciyiAta che. temanA tarapha ApaNI koI pharaja nathI? 20 hajAra abaja rUpiyAne mAla ApaNA mATe taiyAra karI dareka gAme pahoMcADI denArA baLado pratye ApaNI kAMI ja pharaja nathI? ke temane ribAvI ribAvIne mArI nAkhavAmAM Ave che? mahAna upayogI prANIone nAza karI pachI Dijhala ane peTrola mATe Araba. rAjanI kadama besI karavI enAthI vadhu zaramajanaka ane kRtanI kAma bIjuM zuM hoI zake? have eve ApaNe tabakke AvI pahoMcyA chIe jyAM kAM te ApaNI prANIo pratyenI pharaja bajAvIe, kAM te pachI kudarata A kRtajJa ane. niya banelI mAnavajAtane sajA karavAnI pitAnI pharaja bajAve. mAnavajAtane sajA karavA je kudarata vinAza varasAvaze te tene deSa AjanA. zrImate upara haze, jeo pazuo pratyenI pitAnI pharaja bajAvavAne. badale temanA upara kRtajJatAne varasAda varasAve che. upara lakhyA mujaba ApaNA dAnanA pravAha judI dizAmAM vALIne. ane jIvadayAnI kendrIya saMsthA ane madhyavatI maMDaLa dvArA moTA bhAganA jIvene bacAvI laIe te tyAM ge(pazu)rakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSAnuM pAyAnuM kArya karI zakIe. . . gAmaDAMmAM simenTanAM makAnanI zI jarUra che?" e kArya pUruM karIe te A dezamAM koI paNa mAnavI bhUkhyuM, tarasyuM ke beghara na rahe, ane moTA bhAgane bekArIne prazna paNa thALe. paDavAnA raste caDI jAya. jema pazuo kapAya che tema tema beghara lekenI saMkhyA ane jhUMpaDapaTTIone vistAra vadhatuM jAya che. gAmaDAM emAM kula 6 karoDa 51 lAkha makAnamAMthI 81 TakAthI vadhAre eTale ke 5 karoDa 29 lAkha makAne gAra-mATInAM che. gAra-mATI eTale gAyanuM - chANa, gheDAnI lAda ane mATInuM mizraNa. agAu AvuM pAMca oraDAnuM For Personal & Private Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 -makAna mAtra 20 rUpiyAmAM baMdhAtuM. gAra-mATIne rukhasada ApIne simenTa - banAvI. eTale tenI mAtra eka ja eraDAnI paDatara kiMmata nIce -mujaba kramavAra vadhI che.: rU. 100, rU. 250, rU. 1000, rU. 5000. A ja pramANe kiMmata vadhatI jAya te kadAca vIsa ja varasamAM prajAnI 80 TakA vasatI e'paDapaTTImAM rahetI haze. gAmaDAMmAM simenTanAM makAna bAMdhavAM eTale gAmaDAMnA kuMbhArane bekAra banAvI gAmaDAMnI saMpatti simenTa-udyogane caraNe dharI devI. AyAnakArone pharajiyAta gAmaDAMmAM rAkhA koI mAnavI bhUkhyu na rahe e pUratuM nathI. pedA thatuM anAja - khUba svAEiSTa, pUruM pauSTika ane lAMbA samaya sudhI na khagaDe tema ja atizaya sastuM (eTaluM sastu ke dezanA sahuthI nidhana mAnavI paNa pUratuM khAI zake eTalA pramANamAM sahelAIthI kharIdI zake) hAvuM joIe. agAu jyAre dezamAM pazuo puSkaLa hatAM tyAre ApaNuM anAja koI paNa jAtanI jherI davA chAMTayA sivAya varaseA sudhI bagaDathA vinA rAkhI zakAtuM. juvAra ane DAMgara jevAM anAja mAra khAra varasa sudhI sArI hAlatamAM sAcavI racAtAM. juvAra-bAjarAnA roTalA ThaMDA paNa khAI zakAtA Aje have savAranI raseI bapAre bagaDI jAya che. roTalInA TukaDA thaI jAya che. khetaramAM kAma karatA dhaNIne jamADavA kheDUta-strI tAvaDIthI UtarelA garamagarama roTalA mAthe mUkIne jAya ane - khetare paheAMce te cAlavAnA thaDakATathI ja roTalAnA TukaDA thaI gayA hAya. AvatI peDhIne anAjanA svAdanI ja khakhara nahi hAya. anAja eTaluM mAMghu thayu che ke vastInA 50 TakA lAko e pUruM kharIdI zakatA na heAvAthI mAtra eka vakhata khAIne a bhUkhyA sUI rahe che. jyAM pUratA pANInI vyavasthA haze tyAM leka pANI pIne peTa bharatA haze. paNa 33 TakA leAkAne eTale ke be lAkha gAmaDAMone tA pANInI paNa vyavasthA nathI eTale ke temaNe te mAtra bhUkhyA peTe . nahi, tarasathI sukAtA gaLe sUI rahevuM paDatu haze. For Personal & Private Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra71 rAta-divasa mAtra mUDInI ja ciMtA karatA ane utpAdana vadhArenA jAya karatA AjanakAne, pradhAna ane udyogapatione pharajiyAta eka varasa sudhI AvAM gAmaDAomAM badhI bhUkhyA peTe ane tarasathI sukAtA gaLe rAkhe te ja temane A mahAna prajAnI behAlInuM ane temanA zeSaNalakSI AjananI A kalpanAtIta bhayAnaktAne kadAca khyAla Ave. bhUkha-tarasathI prajA nAza pAmaze ? je ApaNe tamAma nahi te ati upayogI kakSAnA pazuone paNa bacAvI levAnI kAryakuzaLatA na batAvIe te game teTalA vadhu anAjanA utpAdanane kaze artha nathI. te pachI kadAca ema paNa bane ke ekAda saikAmAM A dezanI prajA bhUkha, tarasa ane regathI nAza pAmI heya. thaDA bacAvI levAmAM AvelA majUre vaDe meTAM audyogika kArakhAnAo cAlatAM haze. DAka zrImaMta kheDUte amerikA jevA dezoe ApelAM sAdhano ane jJAna vaDe mabalakha pAka ugADatA haze. ane mahAsattAo ApaNI pAsethI anAja ane khapa pUrate mAla kharIdIne khataranAka yuddhonI sAmagrIo taiyAra karavAmAM mazagUla haze. A saMsthAne meLavIne temanuM zoSaNa karavA mATe bhaviSyamAM je koI Arthika ke zastro vaDe yuddho laDAze te tamAmanI javAbadArI bhAratanI sarakAre ane temanA AjanakAronI haze kAraNa ke svAdhIna bhArata pAsethI yuddhavastI ane zeSaNatrasta vizva, zAMtinI ane saMskRtinI je AzA rAkhI hatI tenA upara tejAba reDIne temaNe pitAnI amAnavIya janAo ane vartana vaDe yuddhakhora ane zeSaNakhora prajA mATe zeSaNanA vadhu daravAjA khelI ApyA che. - A mahAna prajAne vadhu bhayAnaka, vadhu khataranAka yuddho mATe yuddha khera prajAonI salAha mujaba nAcavAnI zaramathI bacAvavI hoya te zrImaMte e ApaNAM tamAma upayogI pazuone bacAvI levA makkama nirdhAra karI kArya zarU karI devuM joIe. For Personal & Private Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 zuddha havAnuM AyeAjana jagalA dvArA, svaccha pANInuM Ajana vRkSA, cariyANA ane nadIone pharIthI sajIvana karIne ane anAja tema ja raheThANAnuM Ayojana saMpUNu pazuvadha baMdha karIne ja karI zakAya. tyAra pachI prazna ukelavA joIe kapaDAMnA. ApaNI zaramajanaka sthiti kapaDAMnI bAbatamAM dareka mANasane mAthAdITha dara varase keTaluM kapaDuM joIe tenA aMdAja kApaDa utpAdana karanArAonI zakti uparathI kADhavAmAM AvatA hAya ema lAge che. jo mile mAthAdITha 6 mITara kApaDa utpanna karI zake te ApaNI jarUriyAta 6 mITaranI, 10 mITara pedA karI zake te ApaNI jarUriyAta 10 mITaranI. paNa jo 25 mITara pedA kare ane paradezamAM tenA sArA bhAva Ave te pAchI ApaNI jarUriyAta pAMca mITaranI nakkI karIne bAkInA mAla paradeza caDAvI devAya, hUDiyAmaNa kamAvAnI lAlaca ApIne, hUMDiyAmaNanI madhalALa madhu karatAM paNa anekagaNI cIkaNI che, jemAMthI paradezI vicAradhArAthI ajAyelI sarakAro kadI paNa chaTakI zake tema nathI. A eka atizaya duHkhada, karuNa ane zaramajanaka bAbata che ke gAmaDAMonA je leAko deza mATe 12 karoDa Tana anAja ugADI Ape che, 15 karoDa TanathI vadhu zeraDI ugADI Ape che, 78 lAkha TanathI vadhAre tailIkhiyAM ugADI Ape che ane pa9 lAkha gAMsaDI rUnI ugADe che temAMthI aDadhA bhAganA lAko adhabhUkhyA sUve che, nagna avasthAmAM kre che ane lagabhaga tamAma lokone pUratA pramANamAM tela ane khAMDa maLatAM nathI. ane moTA bhAganAne te te jovA paNa maLatAM nathI. AnA ilAja sarakArathI ke AryajanakArothI nahi thAya kAraNa ke teo pazcimI saMskRtinA zASaka athazAsrane varelA che. ene ilAja bhAratanI prajAe ja karavA joIze. mahenata bhAratanI prajA kare ane tenAM mULa Araba prajA, amerikana ane raziyanA lAgave e zaramajanaka sthiti lAMbA samaya sudhI sahana karI zakAya nahi. For Personal & Private Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 A zaramajanaka sthiti nivAravA kheDUte ane nAnA kArIgaronuM tema ja vAparanArI prajAnuM saMgaThana karavuM paDaze. cAlu cIlAnA utpAdakene bAjue haDaselI devA paDaze. mila viruddha hAthazALa 60 karoDanI vastIne sArI rIte zarIranuM rakSaNa thAya ane eba kAya evI rIte kapaDAM paheravAM hoya te varase 30 abaja mITara kApaDa joIe. svAdhInatAnAM 32 varasa pachI paNa ApaNe mAtra 8 abaja 65 karoDa 22 lAkha mITara kApaDa (sutarAu, garama ane banAvaTI rezama-traNe prakAranuM maLIne) pedA karI zakIe chIe. (India 1977-78 pAnA naM. 27) AmAM milanA kApaDanuM utpAdana 359 karoDa mITara che jyAre hAthazALanuM 394 karoDa mITara che. svAdhInatA maLyA pachI vadhArAnI karoDo rUpiyAnI mUDI ane karoDa rUpiyAnuM huMDiyAmaNa veDaphane mile 30 varasamAM mAtra 39 karoDa mITara kApaDa vadhu utpanna karI zakI che. have temanI maryAdA AvI gaI che. bIjI abajo rUpiyAnI navI mUDI temAM nAkhyA sivAya mile utpAdana vadhArI zake tema nathI. - hAthazALa udyoga vikasAva AnI sAme hAthazALAe 30 varasamAM huMDiyAmaNane jarAya bagADa karyA vinA 312 karoDa 6 lAkha mITara kApaDanuM utpAdana vadhArI ApyuM che. AnA uparathI bedhapATha laIne prajAe hAthazALa udyoga vadhAravAnA prayatna karavA joIe. e kAma prajAnuM che. milakSetra sarakAranA prayatna thI nathI vikasyuM. prajAe ja bhUla karIne aMgrejonuM AMdhaLuM anukaraNa karIne e vikasAvyuM hatuM. have rASTranA sarvAgI - hitamAM hAthazALa udyogane vikasAva joIe. . je A dizAmAM kAma thAya te bIjA aDhI karoDa vaNakare kAme - vAge ane 15 kareDa kAMtanArIone pUraka rojI maLe. dareka gAma bhA. 4-18 For Personal & Private Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 pitapotAnI jarUriyAtanuM kApaDa pitAnA gAmamAM ja banAve te rUnI herapherane, zaheramAM tene rAkhavAnI vakhAranAM bhADAMne, tenA vImAne, mukAdamIne ane dalAlIne kharaca bacI jAya. ane pAchuM zaheranI milemAMthI gAmaDAMo sudhI kApaDa pahoMcADavAne, zaheramAM tene rAkhavAnI vakhArenAM bhADAne, kApaDane vImAne kharaca, milenA seliMga eja ronAM kamizana, jaththAbaMdha kApaDanA vepArIone, chUTaka kApaDanA vepArI ene ane dezAvaranA kApaDanA vepArIone naphAne gALe bacI jAya. milanA kApaDa uparanI AbakArI jakAta, vecANavera e badhA kharca acI jAya te ja A dezanI aMdara dareka mANasanuM aMga DhaMkAI zake. 15 karoDa kAMtanArIone AjanI meMghavArIne hisAbe reja 50 paisA maLe te paNa varasadahADe 22 abaja 50 karoDa rUpiyA maLe. 6 . lAkha gAmaDAMone darekane varase sarerAza 37,500 rUpiyA maLe. vaNakarane . maLe che te judA. ka yAMtrika udyoga AvI pracaMDa kamANI ATalI vizALa saMkhyAnA lekane ApI zake tema che? gheTAM ane bakarAMnI katala baMdha thAya te gAmaDAone ochAmAM ochA eka karoDa dhAbaLA maLe.' eka karoDa dhAbaLA vaNavAnI vaNakarone rejI maLe. chathI ATha karoDa kile Una kAMtavAnI pUraka kamANe gAmaDAMonI kAMtanArIone maLe. grAmya luhAranA dhaMdhAnuM rakSaNa kare khetInAM ojAre, ghara-vaparAzanI leDhAnI cIjavastuo, ghara bAMdhavAmAM vaparAtA bArInA saLiyA, sAMkaLe, mijAgarA, khIlI vagere sAdhane TiyAmAM joItI lekhaMDanI trAka, dezI vahANe ane baLadagADAM tema ja ghoDAgADI mATe jarUranA lekhaMDanA pATA, khIlA, patarAM vagere gAmaDAonA luhAra pAsethI ja banAvaDAvI levAnuM gAmaDAMonI prajAe saMgaThana karavuM joIe ane A bAbatanI deravaNa sAdhu-saMte ja ApI zake. temane AvA kAryamAM aMgata svArtha na hovAthI temanI salAhanuM prajAmAM vajana paDaze. luhArane kAma maLyuM eTale tenI pAchaLa suthArane kAma maLavAnuM ja kAraNa ke lekhaMDanI aneka vastuo evI che je vAparavA mATe For Personal & Private Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 lAkaDAnA hAthA joIe. reTiyA ane hAthazALa cAlu thAya te pahelAM ja suthAranI racha reTiyA banAvavAthI zarU thaI jAya. paradeze ane meTA udyogonA mAlano bahiSkAra kare bIjA paNa evA meTA pAyA uparanA gRha udyoge che je suthAra vinA cAlI zake nahi. Aje e tamAma gRha udyoga ane grAmya udyoga upara paMcavarSIya janAonuM bulaDojhara pharI vaLyuM che eTale e udyoga baMdha paDyA che. prajA pitAnuM ja hita vicArIne e pAchA sajIvana kare. pitAnA ane pitAnAM bALakanA bhaviSyanA sukha mATe paNa mAtra gRha udyoga, ane grAmya udyogane mAla ja vApare ane moTA udyoganA mAlane bahiSkAra kare, te ja dezamAM pAchuM khamIra pragaTe, garIbI haTe ane prajA paradezI tema ja dezI zeSaNa kherenI nAgacUDamAMthI mukta bane. luhAra, suthAra ane kuMbhAra e traNe gRha udyoga ane grAmya udyoganI karoDarajaju che. temanI sahAya vinA na khetI thAya, na udyogo cAle. khetIne sastI banAvavAmAM paNa temane mATe hise che. gAmamAM banatAM khetInAM ojAro bahArathI AyAta thatAM ejAra karatAM sastAM paDe. tenA karatAM paNa moTo phAyado e ke e ojAranI kharIdI mATe kheDUtee kharacelA paisA e ja gAmamAM rahe che. gRha udyoga ke grAmya udyogo dvArA lekenuM zeSaNa nathI thatuM, piSaNa thAya che. uparanA traNe varganA kArIgarone Avarga, nIMdAmaNa ane kApaNInA samaye kAma karIne pUraka Avaka meLave che. teone temanI mahenatanA badalAmAM rUpiyAne badale anAja ApavAmAM Ave te anAjanA pAkane bahu moTo jaththo moTA vepArIonI vakhAremAM saMghare thavAne badale lAkhe kuTuMbamAM vaheMcAI jAya. tenA bhAva na vadhe, tene bagADa e che thAya. kuMbhAra gAmaDAMomAM gAra-mATInAM gharo bAMdhI Ape che. rasoI mATe cUlA, tAvaDI, hAMDalAM, phUDa, pANInAM mATalAM vagere banAve che. uparAMta raheThANe mATe naLiyAM banAve che. evI dalIla karavAmAM Ave For Personal & Private Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 che ke naLiyAM vAMdarAM uthalAvI nAkhe che mATe leDhAnAM, patarAMnAM ke simenTanAM chAparAM banAvavAM vadhAre salAmata che.. A dalIlamAM tathya nathI. vAMdaro gAmamAM pharanAruM prANI nathI, e jaMgalanuM prANI che. jaDa upara rahenAruM ane jhADanAM phaLaphUla khAIne jIvanAruM prANI che. ApaNe mAtra jagalA sApha nathI karyo. jagalA sAku karyo. tenI sAthe karADo vAnarAnAM raheThANu ane temanA khArAkanA paNa nAza karyo che. amo pakSIene paNa beghara banAvyAM che. pachI tenI sajA segavavA kudarata ApaNane paNa beghara banAvI rahI che. ApaNe pharIthI ja'galA ugADazuM te vAnarA pAchA jagalamAM cAlyA jaze. ane je karADo rUpiyA patarAM banAvanArAM kArakhAnAMe gAmaDAMomAMthI kheMcI laIne moTA ane vimAna dvArA arama dezane caraNe dhare che te karoDo rUpiyA gAmaDAMomAM ja raheze ane gAmaDAMo pAse saMpatti haze te te bahu ja utsAhathI pazuo pALaze. te jeTalAM vadhu pazue pALaze teTalI jIvadayA maMDaLIonI, pazurakSaka saMsthAnI ane mahAjanAnI pazuene bacAvI levAnI javAbadArI echI thatI jaze. gAMdhIjInA khATA nirNaya pazurakSA ane gRha tema ja grAmya udyogone gADha, ati gADha saMbaMdha che. banne ekabIjAnA pUraka che, rakSaka che ane peASaka che. gAMdhIjI khAdIkAma, grAmya udyAgAnI ceAjanA ane harijana kAryamAM niSphaLa thayA, tenuM kAraNa ja e che ke A traNe kAryanI jIvAdorI pazurakSA ane pazusaMvardhana che. ghera ghera reMTiyA na cAlyA kAraNa ke ghera ghera gAya na hatI. gAMdhIjIe gAyane hiMdu samAjanI jIvAdorI tarIke mUlavavAne badale pazcimI niSNAtethI deravAIne DerI-enimala tarIke svIkArI. jene gharanI mAtA tarIke sthApavAnI prajAne salAhu ApavI joItI hatI ane te sthAna tene pharIthI maLe tevAM AMdolanA calAvavAM joItAM hatAM tene badale tene DerI (DerI eTale pazuonuM vezyAdhAma) adhiSThAtrI banavA Agraha karyo. For Personal & Private Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra77 DerI zaheramAM hoya gRha udyoga ane grAmya udyoge gAmaDAMmAM hoya. je gAya grAmya udyoga ane gRDa udyoganI jIvAderI hoya te tenuM sthAna gAmaDAmAM hovuM joIe. tene badale gAyane zaheranI DerIomAM ja dhakelI devAmAM AvI pariNAme gAMdhIjInI hayAtImAM ja khAdI ane grAmya udyoge nAmazeSa thaI gayA. je leka khAdI paheravAnA ane grAmya udyogane mAla vAparavAnA vratadhArI hatA temanuM ja nirdaya zeSaNa karavAmAM khAdI udyoge sAdhana banI gayAM. grAmya udyogone protsAhana Ape prajAne je ema lAgatuM hoya ke pazuone yAtanAmaya katalamAMthI bacAvIne puNya bAMdhavuM che, bhAvi prajAnAM sukhazAMti ane samRddhine pAye nAkhe che, ApaNuM svAthya sudhArIne phArmasIo dvArA thatA zeSaNamAMthI bacI jaIne temane caraNe dharAte paise zubha kAryomAM ke jIvananI vadhu sagavaDo meLavavAmAM ke bhAvi peDhInA utkarSa mATe vApara che te temaNe AjathI gRha udyoga ane grAmya udyogane ja mAla vAparavAnI pratijJA levI joIe. ane e mAla maLI zake, saste ane sAre maLI zake, e mATenuM Ayojana karavuM joIe. je IMDA, mAchalI, mAMsa vagerenAM bajAra ane vaparAzanuM zUnyamAMthI sarjana thaI zake che, moTAM yAMtrika kArakhAnAonuM ane tenA game tevA mAlanAM bajAronuM sarjana thaI zake che te pachI gUDa ane grAmya udyogane mRtaHprAya avasthAmAMthI pagabhara karavA e kAMI bahu moTI vAta nathI. emane sajIvana kare athavA nAza pAme e paDakAra ApaNI sAme AvI paDyo che. . ane ApaNI jIvanajarUriyAtanI cIjomAM pagabhara thavAnI je je janAo upara AvI gaI temAM ja bekArIne ukela paNa Avate ja garyo che. atyAre cAra karoDa bekAre prajAnAM zAMti ane salAmatI sAme bhaya UbhuM karI rahyA che. upara lakhI janAomAM e cAra karoDa bekAre kAme lAgI zake che. tenAthIye vadhu mAnavIone rojI ApavAnI e bane kSetramAM kSamatA che. ke, sarad macajana karavuM mAchalI, mAMsa mAMthI sI For Personal & Private Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 pazuo kAme lAge tyAMthI ja manuSyanI rojagArInI zarUAta thAya che. pazue kapAya che tema grAmya udyoga ane gRha udyoga bhAMgatA jAya che ane leke rejagArI gumAvatA jAya che. A vAta bhAratanA Arthika itihAsanAM pAnAMo upara lakhAI gaI che. ' AtmavaMcanA grAmya udyoga ane gRha udyogane mAla vAparyA sivAya pazuone bacAvI levAya, ke jIvadayAne phaMDaphALAo dvArA ja pazuone bacAvI zakAya tema vicAravAmAM mAtra AtmavaMcane che. bhAratamAM patharAyelI be hajAra pAMjarApoLe ke jude jude sthaLe cAlatAM pazuo bacAvavAnAM che jIvadayAnAM kAme dara varase jeTalAM pazuo kapAya che tene daza TakA pazuone paNa bacAvI zaktA nathI. pAMjarApoLanA vyavasthApaka vepArI varganA mANase che. temane AvI dIvA jevI spaSTa vAta paNa kema samajAtI nathI e eka duHkhada Azcarya che ? zuddha havA, pIvA mATe svaccha pANI, sAra-satte pauSTika khorAka, raheThANa, kapaDAM ane rojagArI pachI jIvana jarUriyAtanI cIjo che zarIrane ane buddhine svastha ane sabaLa tema ja tIvra banAvanArAM tAjAM dUdha ane zuddha ghI. A baMne cIjA pazuvasati vadhAryA vinA ane sudhAryA vinA maLavI durlabha che. dUdha-utpAdananA sarakArI AMkaDA. atizayoktibharelA hovA chatAM te AMkaDAnA AdhAre gaNatarI karIe te paNa bhAratanA nAgarikane roja sarerAza 100 grAma dUdha maLI zake hakIkatamAM eTaluM maLatuM nathI. moTA bhAganA lekene mAtra cAmAM ja 5 thI 10 grAma dUdha maLatuM haze. zarIrane kAryakSama rAkhavA manuSyane roja ochAmAM ochu 1350 grAma dUdha maLavuM joIe, e mAnya karAyelI hakIkta che. ghaNuM dezamAM tyAMnI prajAne mAthAdITha rAja 1500 grAmathI 5000 grAma sudhI dUdha maLe che. jyAre ApaNe tyAM mAtra 5 thI 10 grAma dUdha maLe e keTalI kaMgAla, dayAjanaka ane For Personal & Private Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 du:khada khAbata che? prajAnAM A duHkhardo upara najara rAkhavAnI, ne dUra karavAnI pharaja mahAjanAnI che. pazu dvArA prajAne kheMcAyavA mATe dharI racA mahAjane pazurakSA ate pazusaMvadhananI peAtAnI pAyAnI pharaja khajAvIne ja dezane tAjA dUdha ane zuddha ghInA bhISaNa dukALamAMthI bacAvI zake. jIvanajarUriyAtanI koI cIja evI nathI je pazu-rakSA ane pazusaMvaCna sAthe sIdhI rIte joDAyelI na hoya. cAlu viSama paristhitimAM jIvadayAnI dRSTi ane dAnanA pravAhanI dizA badalIe nahi tyAM sudhI pazurakSA ane pazusaMvadhana azakaya che. jema yuddhakALa mATe e ke traNa rAjyeAnI dharI racAya che tema A dezanI prajAne bacAvI levI hAya tA kheDUta, vepArIo ane gAmaDAMonA kArIgaro ane pazupAlako vaccenI eka dharI racI devI joie. AvI dharI racyA vinA ApaNAM pazu khacI zake tema nathI. ane ApaNA jIvananI tamAma jarUriyAta mATe pazue pAyAnI mAmata che. dharma ane saMskRtinA rakSaNa, pAlana ane vikAsa paNa pazuonA AdhAre ja thaI zake, dhama ane saMskRtinA jJAna-prasAraNa mATe sAcI keLavaNI joie. sAcI keLavaNI tAjA dUdha ane zuddha ghI vinA maLI zake nahi kAraNa ke AvI jJAnaprApti mATe nIrAgI zarIra ane tejasvI buddhiprabhA joIe. eTale tAjA dUdha ane zuddha ghI meLavavA mATe paNa pazurakSaNa ane pazusaMvana ja anivAya che. keLavaNI, vidyA ane zikSaNa ahIM keLavaNI ane vidyAne alaga pADavAM jarUrI che. vidyA mATe dhama zAstro kahe che ke 'sA vidyA yA vimuktaye je mukti apAve e vidyA. semAMthI mukti apAve e prazna che. tenA javAma cheH saMsAranAM baMdhanathI mukti apAvI meAkSamAge laI jAya te vidyA. For Personal & Private Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 kAma, krodha, leAza, meha, mada, matsara vagere meAkSamAga ne avarodhanArA ane baMdhanamAM jakaDIne pApamAge dhakelatA. narakamAM pheMkatA viSayeAthI mukti apAve te vidyA. sAMsArika jIvanamAM UbhA thatA samAja ane saMskRtine kArI khAnArA avarodho dUra karavAnuM mAgadazana Ape te vidyA. cAganI, vyAyAmanI, saMgItanI, citrakaLAnI, pAkazAstranI ke sAmAjika hitanA dhadhAnuM zikSaNa ApavuM joIe. e zikSaNa meLavavA zarIrabaLa ane buddhibaLa banne joIe. vidyA--tenA sAcA arthamAM vidyA meLavavA mATe paNa buddhinI tIvratA ane zarIranI svasthatA tathA capaLatA joIe. AjanA vidyArthIonAM zarIra keTalAM svastha ane capaLa che te te temanA dekhAva uparathI tema ja ramatagamatanAM medAnamAM paradezI harIpha sAme thatA temanA rakAsa uparathI samajI zakAya che. mAlama dizamAM, nizALAmAM ane kolejomAM temane je keLavaNI apAya che te nathI sAcA arthanI keLavaNI ke nathI sAcA arthanI vidyA. ahIM temane amuka cokkasa bhASAo upara, khAsa karIne aMgrejI bhASA upara prabhutva meLavatAM zIkhavAya che. amuka cAkkasa viSayA, jenI sarakArane ane mATA audyogika ekamane jarUra hAya che te viSayAnuM zikSaNa apAya che. ane audyogika ke sarakArI vahIvaTa mATe kArakunA joIe te kArakunAnuM ghaDatara thAya che. sarakArI ke audyogika ekamonI nAkarI maLe mATe potAnI mAtRbhASAne je jAkArI ApatA hoya temanI pAsethI peAtAnI mAtRbhUmi pratyenI vaphAdArInI AzA ApaNe kaI rIte rAkhI zakIe? Adhunika keLavaNInI phaLazruti kolejanI DigrIe laIne bahAra paDatA lAkhA yuvAneAmAMthI ApaNe bhraSTAcArI, pakSapalaTu, evacIe, pazcimaparastA, dArU ane dahejanA jhaMDAdhArIe, ane paise e ja jemanI ji'dagInu dhyeya - For Personal & Private Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 che evA, ane jemane A dezanA ItihAsa, saMskRti, samAja, bhaugelika sthiti vagerenuM kazuM jJAna nathI. are! pitAnA kulAcAra ke pitAnA pUrva viSe paNa koI jANakArI nathI evAM bhAvi prajAjanonAM ToLAM joIe chIe. paNa kayAMya ekAda dadhIci ke vasiSTha, surapALa ke durgAdAsa, kuNAla ke bhAmAzA najare caDatA nathI. sAcI keLavaNIne pravAha cAlu kare chellAM aDhIse varasathI A dezamAM sAcI vidyA ane sAcI keLavaNIne pravAha aTakI paDyo che. e pravAha ApaNe cAlu karyuM ja chUTake che. je cAlu nahi karIe te ApaNA vaMzajo 19mI sadInA amerikAnA habasI gulAmanuM athavA osTreliyA ke evAM saMsthAmAM nAbUda thaI gayelI AdivAsI prajAonA saMskAravihIna, koI paNa jAtanA nItinyAyanAM baMdhanavihIna, asaMskArI jaMgalI ToLAMonuM jIvana jIvatA haze. jema keI paNa gRhaudyoga ke grAmya udyoganA pAyAmAM pazune sahakAra anivArya che tema sAcI vidyA ane sAcI keLavaNI mATe paNa pazurakSA, pazusaMvardhana anivArya che. kAraNa ke vidyA grahaNa karavA buddhinI tIvratA joIe ane zarIranuM svAzya joIe. ane e baMne gAyanuM tAju dUdha pIvAthI ane gAyanuM zuddha ghI khAvAthI ja maLI zake. saMsAramAM sArI rIte jIvavA mATe pazudhana hovuM anivArya che eTale pazusaMvardhana kema karavuM te jANavuM e vidyAne eka prakAra che. dharmamaya mokSamArI jIvana jIvavA mATe pazusaMvardhana karatAM zIkhavuM joIe. pazuvadha ane pazudhanI tAlIma e pApamaya ane narakagAmI jIvana jIvavA mATenAM sAdhane che. AjanAM pAThayapustaka dvArA ane nizALa tema ja koleja dvArA pazudhanI tAlIma ane pazudhanuM zikSaNa ApIne ApaNAM bALakone pApamaya, narakagAmI jIvana jIvavAnI keLavaNI apAya che, je ApaNe mUMge meDhe sahana karIe chIe. ApaNA lAkhe varasanA ujajavaLa For Personal & Private Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 itihAsamAM A eka kALAmAM kALuM, zaramajanaka prakaraNa lakhAI rahyuM che. jagatanI koI prajAe peAtAnA dharma ane saskRti uparanuM AkramaNa mUMge maDhe sahana karyuM nathI. hiMdu prajA sAme Aje temanI saMskRtinA dareka pagale paDakAra pheMkAyA che. e paDakAra jhIlI levAnI pharaja prajAnI che. narakagAmI jIvanamAM racIpacI rahelI sarakArAnI e tAkAta nathI. eTale sAcI keLavaNInI zarUAta ApaNe ApaNI jAte ja karavI paDaze. ApaNe ApaNI mAtRbhASAnuM gaurava ApaNAM bALakone zIkhavavAnI zarUAta karavI joie. gharamAM khelAtI mAtRbhASAmAM aMgrejI zabdonA uccAra madha karavA joie. a MgrejI phaeNzananA khArAka (pAuM, iiskaTa, cAkaleTa, piparamITa vagere) khadha karIne te khorAka dvArA ApaNA zarIrasvAsthyane bagaDatuM aTakAvavu joIe. bALakone bAlamaMdiramAM na mAko khAlama`dinI ane bAlama dizamAM ja agrejI bhASAmAM zikSaNanI phaeNzana eka vyasana banI gaI che. kharI rIte khAlamaMdiranI prathA ja khATI ane nukasAnakAraka che. traNu varasanu bALaka mAtAnA premane, bhAIbhAMDunA premane jhaMkhatuM hoya tyAre tene koI ajANI vyaktionA hAthamAM soMpI devAthI tenA mana upara khATA sa`skAro paDe che. je vaDIle. bALakane traNa ja varasanI uMmare peAtAnI dekharekha nIcethI haDaselIne pArakI dekharekhamAM dhakelI de che te bALaka moTuM thayA pachI temanAM vaDIlene paNa tarachoDI de te temAM Azcarya zuM che? je bALakanA magaja upara traNa ja varasanI uMmare zikSaNanA-- paradezI bhASAne kheAjo lAdI devAya te yuvAna vayamAM ja susta manI jAya che, thAkI jAya che. mAnasika bImArIonA bhAga bane che. prajA pAtAnI nizALeA zarU kare. nizALeA prajAnA paise badhAya che. prajAnA paise calAvAya che. pazu e calAvavAnA adhikAra sarakAre prajA pAsethI AMcakI laIne peAtAnA.. For Personal & Private Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 hAthamAM rAkhyA che ane zikSaNanA prakAra nakkI karavAnA adhikAra paNuH AtAnA hAthamAM rAkhyA che. kharI rIte te Ama karIne prajAne gadha paNa na Ave evI rIte sAmyavAdanA ane bhAvi prajA upara paradezI.. saskRti, paradezI bhASA, paradezI vicAradhArA ane paradezI raheNIkaraNI ThokI besADavAnA pAye nAkhI devAmAM AvyA che. mATe prajAe pAtAnI sarakArI sahAya vinAnAnI alaga nizALe zarU karavI joIe ane tenA abhyAsakrama ApaNI saMskRti ane dharmane anurUpa hoya tene nakkI karave joie. jo ApaNe eka vakhata gRha udyoge ane grAmya udyogonA mAla vAparavAnI ja pratijJA laIzuM te ekalA dhAMdhA khullA thaI jaze. ke pachI nAkarI mATenI tamannA echI thaI jaze. ApaNe ApaNA abhyAsakrama nakkI karIe eTaluM ja khasa nathI, e zIkhavavA mATe lAkhA zikSakonI jarUra paDaze. zarUAtamAM ApaNe nivRtta thayela. vyaktienI A mATe madada laI zakazuM. ApaNA abhyAsakrama neAkarIlakSI na hatAM dhAkIya zikSa.. ApavAnA haze. ane A zikSaNa hamezAM vaDIleA pAsethI temanAM.. bALakone vArasAmAM maLe che. mAtra temanA mAlanuM bajAra maLavuM. joIe. ane prajA gRha tema ja grAmya udyogane ja mAla vAparavAnI pratijJAbaddha bane te e bajAra te ApeApa khUlI jaze. ke pachI ApaNane ATalI hajAronI saMkhyAnI kaoNlejonI pazu .. jarUra nahi paDe. ApaNI evI pAThazALAe haze jyAM dezanA zreSTha vidvAnA, paDitA, saMta-mahaMte "sA vidyA yA vimuktaye"nA kharA arthAMmAM vidyA bhaNAvatA haze. paNa lAkone e jANIne sahuthI mATe avarodha reDhiyA, navAI lAgaze ke A mahAna kAya mAM TrAnjhisTara ane TI. vI.nA haze. kevI rIte ? e jANavuM rasaprada che. For Personal & Private Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 reDiye vagere vAtAvaraNane apavitra kare che jaina dharma ane veda dharma punamamAM mAne che. mRtyu pachInI aneka prakAranI gatimAM ane karmo pramANe aneka prakAranI niHemAM javuM paDe che tema paNa mAne che. bhUta, preta, khavIsa, jIna, brahmarAkSasa, cuDela, DAkaNa, zAkaNa vyaMtarI, vyaMtara - Ama aneka jAtanI halakI trAsayukta ane pita dArUNa pIDa pAmatI chatAM manuSyane vividha prakAranI pIDA ApatI nio che. aneka prakAranI dAruNa vAsanAo jemanI pUrI thatI nathI teo mRtyu pachI AvI niomAM seMkaDo, kadAca hajAra varasa sudhI bhaTa ktA hoya che. meTAM zaheranAM vaibhavayukta jIvana jaIne ane strI bheganA vicAre, da ane carcAonA vAtAvaraNamAM manuSyanI kuvAsa nAe hAthalA tharanI mAphaka vadhatI jAya che, e kadI pUrI thatI nathI ane e vAsanAomAM khUMcelA jyAre mRtyu pAme che tyAre teo upara lakhI nimAM bhaTake che, ribAya che, ane bIjA manuSyajIvone lAga maLatAM herAna parezAna karIne pote AnaMda mANe che. A lAlasAe sArAM kapaDAMnI heya, daradAgInAnI hAya, moTara ane baMgalAnI hoya, strInI hAya, pArakI strIone phasAvavAnI hoya, meTA vepAramAM nAmanA meLavavAnI hoya, moTA udyogapati banavAnI hoya, koI upara vera levAnI heya, IrSAne kAraNe ja koIne pAyapAla karavAnI heya-Ama aneka prakAranI vAsanAone pAra hetuM nathI ane A atRpta vAsanAo jIvAtmAne upara lakhelI bhUtapretanI nimAM dhakelI de che. e ja vAtAvaraNamAM ghUmatA hoya che. ekabIjA sAthe laDe che, khUnakhAra yuddho kare che, teo ApaNI AsapAsa pharatA hoya chatAM ApaNe temane joI zakatA nathI, kAraNa ke teo vAyusvarUpa che. teo khUnakhAra yuddho karatA haya, gajanAo karatA hoya, hAhAkAra macAvatA haya, cIsa pADatA hoya, paNa te avAja ApaNe sAMbhaLI zakatA nathI. kAraNa ke ApaNuM kAna amuka aMzanA avAjane pakaDI For Personal & Private Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 zake che. amuka aMzathI ochA aMzanA ke vadhu aMzanA avAja ApaNe sAMbhaLI zaktA nathI. - je pramANe A adhama keTinA jIvAtmAo vAtAvaraNamAM bhaTakatA. RAya che tema ucca koTinA siddho vagere paNa avakAzamAM pharatA hoya. che. A tamAma prakAranA, ucca ane nIca bane, rAtrinA samayamAM . vadhu pramANamAM bahAra pharatA hoya che. ApaNe tyAM rAtrinA samaye bhajana-kIrtanane khAsa rivAja hate. je have lupta thatuM jAya che. joke divase paNa te thAya che ja. rAtanuM mahatva eTalA mATe che ke je bhajana kIrtana cAlatAM hoya te tyAM vasatA avagatiyA che te vakhate dUra cAlyA jAya che ane bahAranA temanA mitre tyAM AvI zakatA nathI. eTale tyAM vAtAvaraNa azuddha. thatuM nathI. ApaNe gharamAM pATha, pUjA, havana, hema vagere karatAM pahelAM. sarasavanAM dANA maMtra bhaNIne AjubAju chAMTIne tyAM je koI paNa avagatiyA AtmA hoya te temane havana, hema ke pAThapUjA cAle. tyAM sudhI cAlyA javAnuM jaNAvIe chIe. jethI teo tyAM rahIne ApaNAM dharmakAryathI vyathA na pAme ane ukerAIne ApaNA kAryamAM . vidharUpa na bane. A paraMtu jayAM bhajana kIrtana na thAya tyAM avakAzamAM pharatAM saMte, . siddho vagere AvIne bese che, jethI vAtAvaraNa zuddha thAya che. vAtA - varaNa zuddha heya teTale vakhata tyAM besanArAonAM mana pavitra rahe. che, vAsanAo satAvatI nathI ane eka prakAranA anerA AnaMdane . anubhava thAya che. hiMduomAM trikALa saMdhyA karavAne, pUjA karavAne ane IslAmamAM pAMca vakhata namAja paDhavAne Azaya paNa e che ke e nakkI karela samaya malina ta ne bahAra pharavAne samaya hoya che eTale. tae ApaNI pAse AvatAM nathI. - have dhAro ke tame rAtadivasa reDiye, TrAnjhisTara ke TI. vI.. papaluM rAkhIne sinemAnAM kAmoddIpaka gIta vagADavA kare che tyAre e . For Personal & Private Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 gIta sAMbhaLIne siddha puruSo ane pavitra AtmA dUrathI ja pAchA bhAgI jAya che ane malina atmAe tyAM ToLe vaLe che. pachI te gIta gharamAM gavAtAM hAya, hATalAmAM gavAtAM hAya,ke jAhera rastAenA ceAkamAM gavAtAM hoya. jyAM paNa gavAtAM hoya tyAM A bhUtaDAM TALe maLe che. ghaNAM gharamAM te AvAM gAyanA AkhA divasa bahu meTA avAje gavAtAM hAya che eTale evAM sthaLe te AvA pretAtmAonAM nivAsasthAna ke kalaba banI jAya che ane vAtAvaraNa dUSita ane che. vyatI ane vyaMtarI mAnavIonAM zarIramAM dAkhala thaIne ekamIjA vacce kalahu pedA kare che. khAsa karIne je e vyaktie vacce gADha snehabhAva DAya temane laDAvavAmAM temane anerA Ana Ave che. jema mAnavIne krikeTa, phUTabola, ghoDAnI zarata ke philma ke nATaka jovAmAM rasa paDe che tema A vyatarAne e snehI mitrA vacce. kalaha thatA jovAmAM anerA AnaMda Ave che. A vyaMtarA ane khIjAM bhUta ke pizAcAnI pakaDamAM AvelA, temanAthI dUSita thayelA mAnavIe(joke temane AnI kAMI jANakArI hAtI ja nathI)nAM mana dUSita thAya che. mana dUSita thayA pachI akhAdya khArAka ( mAMsa, dArU vagere) khAvA tarapha vaLe che. tevA khArAkathI temanI buddhimAM bhrama pedA thAya che. ane bhrama pedA thayA pachI teo sAcI vidyAne 'sA vidyA yA vimuktayeTane grahaNa karI zakatA nathI. paNa narakagAmI kAryo karatA patananA mAge dhasatA jAya che. temane sAdhu-saMta, tapasvIo pratye narane jAge che. dharmagraMtha temane gappAM lAge che. temane giranAra, himAlaya ke zetru MjI AkaSI zakatA nathI, devamaMdirathI e dUra bhAge che. jugAranI kalame, phAIva sTAra hATalA ane kebare DAnsanuM AkaNu jiMdagInA aMta sudhI chUTI zakatuM nathI. pavitra yAtrAdhAmA karatAM videzanI saphA kheDavAmAM temane jIvananI parama siddhi dekhAya che. For Personal & Private Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 bhajana-kIrtananI dhUna macAvo eTale reDiye, TrAnjhisTara ke TI. vI.thI ati dUSita thayelA vAtAvaraNathI dUSita manavALA banelA ane vakarelI vAsanAothI jemanI buddhi bhramita thaI che teo sAcI vidyA kaI rIte grahaNa karI zake? A eka jaTila prazna che. yuropa ane amerikAmAM Aje reDiye ane 2. vI. sAme napharata pedA thavA lAgI che bhale enAM kAraNe judAM heya. paNa je bhAvi prajAne pApamaya ane narakagAmI jIvanapaMthe jatI aTakAvavI hoya te ApaNe TI. vI. ane reDiye kAM te baMdha karavAM joIe kAM te tenA kAryakamanI dharamULathI krAMti karIne tenA uparathI gatadivasa bhajana-kIrtane, dhArmika bedhakathAonuM ja prasAraNa karavuM joIe - kene e nahi game e mAnavuM cheTuM che. bhAratanI 80 TakA vasatIne bhajana kIrtanamAM Aje paNa rasa che. dharmakAryomAM Aje paNa rasa che. temanA e pavitra ane uccatama rasa upara reDiye, TI. vI. dvArA nArakI jIvana tarapha dhakelatA sAhityane hamale thAya te pahelAM ApaNe zaheramAM bhajana-kIrtanenI dhUma macAvIne nArakI jIvene nasADI vAtAvaraNa zuddha karavuM joIe. eka makAnamAM mahA bhayAnaka ane baLavAna AtmAne vAsa hate. agAu temAM koI rahevA jatuM nahi paNa jagAnI kheMcane lIdhe koIe e makAna kharIdya ane rahevA AvyA ane pilA malina AtmAonI herAnagati zarU thaI. A bhAI ati zrImaMta hatA eTale temaNe 45 divasa sudhI rAtadivasa dharmagraMthanuM akhaMDa vAcana, bhajanakIrtana ane akhaMDa dhUpadIpanuM Ayojana karI pele upadrava zAMta karyo. eTale kAM te reDiye, TI. vI.ne upaga ApaNe ApaNAM bhajana-kIrtana ane dharmagraMthonA vAcana mATe karavo joIe athavA te baMdha karavA joIe. paNa hAlanA saMjogomAM te zakya nathI. te bIje For Personal & Private Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 vikalpa che, ApaNe ApaNI alaga bhajana maMDaLIo khUba ja moTA pramANamAM cAlu karavAne. harekRSNavALA cheka amerikAthI ahIM AvIne te cAlu kare ane ApaNe je niSkriya rahIe te ApaNA mATe zaramajanaka te che ja. daheja, reDiye, TI. vI., sinemAo, kAmukatA preratAM nATaka, dArUnA aDDA, jugAranI kala, phAIva sTAra hoTela, kemerA DAnsa, pAuMbhAjInA sTola-A tamAma ekabIjAnI ethe ekabIjAnI samAntara rekhAmAM vadhatA jAya che ema nathI lAgatuM? paradezI lazkaranA humalA sAme ApaNe ApaNuM lazkara UbhuM zakhavuM ja joIe tema A paradezI dUSaNanA humalA sAme ApaNe saMpUrNa rIte LAI jaIe te pahelAM ApaNe ApaNA kAryakramathI tene makkama pratikAra kare ja joIe. A pratikAra karavA hajAre yuvAne Aje thanaganatA haze. te mATe mane jarAya zaMkA nathI. temane mAtra joIe che. kAryakrama, mArgadarzana ane zrImaMtane sAtha. gujarAta navanirmANanuM AMdolana saveLAnuM ane AvakAradAyaka hatuM. paraMtu te niSphaLa gayuM. kAraNa ke temanI pAse koI dhyeya ke kAryakramane abhAva hate. hatuM mAtra samULI krAntinuM sUtra, jenI vyAkhyA na hatI. nakkara ane vahevAra kAryakrama ane dhyeya vinA kaI phAti saphaLa thaI zake nahi. e mAtra aMdhAdhUMdhI ane vadhu kharAba paristhitimAM ja pariName. raziyA ane cIna tema ja bIjA dezamAM thayelI lahiyALa krAntienAM pariNAme ApaNI najara sAme che. lahiyALa krAnti e koI sArI cIja nathI, vakhANavA jevI. nathI ane AvakAravA gya nathI. ApaNe ApaNI saMskRti ane dharmanAM mULa pharIthI sudaDha karIe, ApaNA samAjajIvanane ApaNI saMskRtinA DhAMcAmAM pAchuM vALIe te enAthI bIjI beTI kaI kAti hoI zake? ane A kAtinI zarUAta ApaNI daSTi badalIne upayogI pazuone vadhu ne vadhu saMkhyAmAM bacAvI laIne, gRha ane grAmya For Personal & Private Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 udyogane haraNaphALa bharAvIne ane vAtAvaraNanI, mananI, zarIranI, sthaLanI azuddhio dUra karI, buddhinA bhramane nAza karI, sAcI vidyA ane sAcI keLavaNInI zarUAta karIe, tenAthI vadhu nakkara, vadhu zAMtimaya zarUAta kaI hoI zake? - khAdya tela ane Dijhala bhAratanA gRha ane grAmya udyogane madhya eziyAmAMthI dhasI AvatAM lazkare eka hajAra varasanA prayatna pachI paNa bhAMgI zakyAM na hatAM. aMgrejoe bIjI yuktio laDAvIne ane khAsa karIne pazuvadhanI nIti dvArA te bhAMgavAnI zarUAta karI. have araba deze pitAnA dezamAM beThA beThA ja pitAnAM telA (Dijhala) cheDIne ApaNA gRha ane grAmya udyo ne bhukko belAvI rahyA che. Aje khAdya tela ane Dijhala banne bhAratanI prajA ane bhAratanI sarakAranA mAthAne duHkhA banyAM che. baMgALanA amIcaMde aMgreja aphasara kalAIvane Azare Ape. ApaNA aneka zrImaMte pitAnA jazekha ane vaibhavanA pradarzananI khAtara athavA zeSaka arthazAstranA DhAMcAmAM, ane manu bhagavAne AMkelI lakSamaNarekhA bhUMsI nAkhIne temaNe manAI karelA dhaMdhAmAM kUdI paDIne ane yAMtrika udyoge calAvIne araba dezanA madadagAra banI temanA DijhalanI ahIM dhUma AyAta karavI paDe tevI sthiti pedA kare che. - ApaNuM khAdya tela baLadanA Azrayane ThukarAvIne arabanA DijhalanuM Azrita banyuM che. araba dezane Azraye gayA pachI tela udyoge gujarAtanAM pradhAnamaMDaLe sthApyAM che ane UthalAvyAM che ane kendra sarakArane paNa pitAnI lAla AMkha batAvI che. Dijhala tele bhArata sarakAranI tijorInuM taLiyuM sApha karyuM che " ane vizvanI mahAsattAonI nIMda harAma karI che. tyAre ApaNe e bhA. 4-19 For Personal & Private Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 vicAravuM jarUranuM che ke A banne prakAranAM telanI ApaNane jarUra keTalI? khAdya telanI ApaNI jarUriyAta nAma mAtranI ja che paNa beTI ananIti, beTI udyoganIti, ane beTI kherAkanIti vaDe ApaNe e jarUriyAta eTalI te vadhArI che ke cAlu nItio badalIe : nahi te e jarUriyAta hajI eTalI vadhI jaze ke ApaNe tene kadI paNa pahecI zakazuM nahi. e beTI nItio ApaNuM game tevI majabUta sarakArane ane arthavyavasthAne bhAMgI nAkhaze. DijhalanI ApaNI jarUriyAta mAtra saMrakSaNa sAdhane pUratI ja che. je bIje upaga baMdha karIe te bhArata rasAtaLa cAlyuM javAnuM nathI. paNa tema karavAthI e Arthika rIte saddhara thaze. sAMskRtika rIte UMcuM Avaze ane bekArIne sadaMtara nAza thaze. 150 pachInAM 27 varasamAM vastI 50 TakA vadhI. telIbiyAMnuM utpAdana 60 TakA vadhyuM, paNa beTI ajanIti ane beTI udyoga nItine lIdhe khAdya telanI jarUriyAta 625 TakA vadhI gaI. sAcI ane vahevAra annanIti ane udyoganIti dvArA ApaNe ApaNI khAdya telanI jarUriyAta 50 ghaTADI zakayA hatA. tene badale 625 TakA vadhArI daIne bhayAnaka meghavArI, achata, kALAMbajAra ane bhraSTAcAranI AImAM prajAne pheMkI devAmAM AvI che. prajAnI kamanasIbI e che ke dezanuM Ayojana ghaDavAmAM prajAne abhiprAya kaI pUchatuM nathI. prajAne AjanamAM je kaMI hisso hoya te te eTale ja ke game tevA nAdIrazAhI karaverA mUMge meTuM ApyA karavA ane dara varase AjanA prerita muzkelIo sahana karyA karavI. saMbhava che ke je leke ApaNe annanIti ghaDe che temane jeTalA ke jeTalIne leTa bAMdhatAM paNa kadAca nahi AvaDatuM hoya ke cekhA rAMdhavA mATe keTaluM pANI AMdhaNa mATe joIe ke cekhA caDhI gayA ke nahi tenI paNa kadAca jANakArI nahi hoya. saMbhava che ke siMcAI yojanA ghaDanArAone ane e janAnuM For Personal & Private Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA bajeTa pAsa karanArAomAMthI ghaNAne vAva ane kUvA vacce zuM taphAvata che te paNa khabara nahi heya. DAM varasa pahelAMnI A vAta che. briTiza zAsana daramiyAna eka gAmamAM eka jJAtinuM keLavaNInuM TrasTa hatuM. gAmamAMthI moTA bhAganI e jJAtinI vasatI muMbaI AvI gaI. TrasTanuM phaMDa vagara upage paDayuM rahyuM. e gAmamAM nadI paNa hatI. nadI jamInanA chevANathI purAIne sukAI gaI eTale gAmamAM pANInI kheMca paDI. TrasTanA TrasTIoe vicAryuM ke keLavaNI phaMDanA paisAmAMthI veTara varkasa UbhuM karI ghera ghera leone naLa ApavA ane pANInI taMgIne e rIte nikAla lAvo. TrasTanA paisAne upayoga mULa uddezathI judA kAryamAM kharacavA mATe sarakAranI maMjurI joIe. maMjUrI ApanAra sarakArI eNkeTa janarala te vakhatanA vizvavikhyAta berisTara hatA. temaNe evA muddA upara maMjUrI meLavavAnI arajI kADhI nAkhI ke lokone pIvA pANI na maLatuM hoya te saDA pIe. arajadAra TrasTIo mUMjhAyA paNa teo vepArI hatA. temaNe kahyuM ke sAheba, seDA vaDe dALa-bhAta na rAMdhI zakAya. vepArIo kahe, sAheba, tame rajA Ape te ahIM ophisamAM dALa-cekhA lAvIne seDA vaDe rAMdhIe, ane juo ke kema nathI dhAtA. berisTara sAheba bagaDayA. kahe ke mane e jovAne vakhata nathI. jAe, na raMdhAya te gAma taraphathI bIjI koI arajI lAvaje. ne paNa vepArIe ema hAryA nahi. teo kahe ke, sAheba, paNa pANI vinA soDA zemAMthI banAvIe? seDa banAvavA paNa pANI te joIe ne? eDavokeTa sAheba kahe, te pachI ema kahone ke seDA banAvavA mATe paNa pANI nathI. ane arajI maMjUra karI dIdhI. - prajAnI khAdya telanI muzkelI beTI anItimAMthI janmI che e vAtanuM jJAna kadAca e nItinA ghaDavaiyAone ja nahi hoya. (1) 1950mAM ApaNe ghauMne vaparAza 68 lAkha TanathI vadhAre hate. 1976-77mAM e vadhIne 2 karoDa 90 lAkhathI vadhI gaye. 26 For Personal & Private Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ vana 950 karoDanA telanI 1 292 varasamAM ghauMne vaparAza beTI annanItithI 326 TakA vadhI gaye. (Indin 1977-78. Page 202). telane vaparAza ocho karavA ghauMne khArAka ghaTADe je 290 lAkha Tana ghauMne badale eTalA juvAra, bAjarI, makAI ane rAgI utpanna karyA hatA te telane vaparAza bilakula vaLe na hatI kAraNa ke e kharIpha anAja rAMdhavAmAM ke khAvAmAM tela, vanaspati ke zuddha ghInI jarUra paDatI nathI, jyAre ghauMne kherAka rAMdhavAmAM ane khAvAmAM tela ane vanaspati ke zuddha ghI joIe ja. uparAMta kharIpha anAjanA sAMThA (kaDaba) pazuone uttama cAre hevAthI e sAMThA khAIne pazuoe vadhu dUdha ApyuM heta ane vadhu dUra utpanna thavAthI zuddha ghIne puravaThe paNa sudharyo heta, eTalA pramANamAM ' vanaspatinI ane vanaspati pAchaLa telanI mAga ochI thaI hatI (2) 150 karatAM 1977mAM telIbiyAMnA utpAdananA 60 TakAnA vadhArA sAme vanaspati udyoganI telanI vaparAzamAM 216 TakAne vadhAre karavAmAM AvyuM. eTale bajAramAM telane puvake kheravAI gaye, achata vadhI gaI, ane bhAva bhaDake baLavA lAgyA. (3) iMDAMnuM utpAdana 84 TakA vadhArI devAyuM. iMDAne upaka meTe bhAge AmaleTa banAvavAmAM thAya eTale 5 abaja 40 karoDa iMDAMmAMthI aDadhAMnAM AmaleTa bane te paNa eTaluM tela ke vanaspatimAM rUpAMtara pAmelA telane vaparAza vadhe. Ama ApaNA telane puravaTho vadhAravAnI anukULatAne vicAra karyA vinA telane vaparAza 625 TakA vadhArI mUkyo. pariNAme telanI AyAta karIne vase ochAmAM ochuM pAMca abaja rUpiyAnuM hUMDiyAmaNa kharacavAne samaya Avye. je 6 abaja rUpiyAnuM vanaspati tela ochuM utpana karIne e tela bajAramAM AvavA dIdhuM heta te telanA bhAva vadhI ja zakta nahi, kAraNa ke kharIpha anAjanA vadhu vaparAzathI tela ane vanaspati banenI mAga ekadama ochI thaI jAta. For Personal & Private Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 telanA utpAdako ane vepArIo samaje che ke sarakArI ananIti telanI jarUriyAta bephAma rIte vadhAre che ane puravaTho vadhI zakate nathI. eTale teo tela ane vanaspatinA bhAva pitAnI marajI. pramANe vadhArI zake che. teo e paNa jANe che ke kaI cIjanA bhAva mAlane puravaThe vadhavAthI ghaTe. sarakAranA kAyadAthI kadI paNa nahi. ahIM te adhUrAmAM pUruM sarakAranI telanI levInI vagara samajanI nIti bhAva bhaDakAvavAmAM vadhu madadagAra nIvaDe che. tela kharI rIte ApaNe sAce, sAre ane vahevAru khorAka nathI. jyAM sudhI govadhanI nIti amalamAM AvI na hatI tyAM sudhI prajA khAvAmAM zuddha ghI ja vAparatI. pachI te khAvAne padAthe miSThAnna hoya, pharasANa hoya ke zAkabhAjI hoya, tenI nizAnI tarIke Aje paNa valabhI saMpradAyanAM maMdiramAM bhagavAnane bhega dharAvavAnA tamAma padArtho zuddha ghImAM banAvAya che. ane mAravADamAM kahevata che ke ghI khAya gheDA, ane tela pIe jeDA. ApaNe baLada ane ghaDAone paNa ghI pIvaDAvatA jethI teo vadhu zrama karI zake. telane upayoga mAtra dIvA bALavA mATe (te samaye hajI vIjaLI, gesa ke kerosInanI zodha thaI na hatI) ane davAnA upaga mATe ke cAmaDAnI vastuone narama rAkhavA tenA upara paDavA mATe te. ApaNuM peTI avahevAru ane anArthika ananIti vaDe telanI jarUriyAtane kadI paNa pahoMcI zakAze nahi. ane achatane pahoMcI vaLavA telanI AyAta karavA jatAM ApaNe sarakArI tijorI taLiyAM jhATaka thaI jaze. ane Akhare te prANIjanya carabIne upayoga karavAnI pharaja paDaze. Aje paNa tenI zarUAta te thaI cUkI che. paNa prANInI carabI paNa ApaNI jarUriyAtane saMtoSI zakaze nahi. kAraNa ke e koI kArakhAnAmAM nathI thatI, jethI traNa pALI calAvIne jarUra pUrata puravaTho meLavI zakAya. vizvamAM mAMsAhAra vacce che tema pazunI vastI ochI thatI rahI che je nIcenA mukhya pazuvastIvALA dezanI pathaonI saMkhyAthI sAbita thAya che: jarUriyAtanI Ama AkhA zarIrane For Personal & Private Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArata 50 varasa agAu 61 yu. esa. e. keneDA 294 dara se| manuSyae pazuvastI atyAre 43 ArjenTinA AsTreliyA urUgve 79 80 323 259 500 ApaNe ApaNA khArAkanI ane annanIti sAcI, Arthika ane vahevAru rIte ghaDIe te zuddha ghInI tamAma jarUriyAtane pahoMcI zakIe ane telanI jarUriyAtane najIvI banAvI zakIe. Athika dRSTie e nIti bekArIne aMta lAve, bImArIo upara akuza rAkhI. zake ane dezanI akho rUpiyAnI mUDI anutpAdaka kAma*sI udyogamAM salavAi jatI bacAvI zakIe. (A saMkhyA zakAspada ane vadhAre paDatI che) 55 59 234 180 AMkaDA aprApya paNa savAla e che ke e kema mane sarakAra e kare tema nathI. karavAnI enI tAkAta paNa nathI. e te prajAe ja karavuM joie. te mATe moTA vepArIee thoDA samaya peAtAnA naphAne badale samagra prajAnuM hita lakSamAM rAkhIne AgaLa AvavuM joIe. kheDUtAne kharIpha pAka ugADavA trAtsAhita kare teo kheDUte sAthe mATA pramANamAM kharIpha anAjanI kharIdInA karArI cAmAsA agAu karI le, te ja kheDUte zI'gadANAne badale kharIpha anAja ugADavA pretsAhita thaze. koi zaMkA kare ke tema karavAthI telanI achata vadhI jAya. AvI zaMkA asthAne che. kAraNa ke ghaune badale kharIph anAja khAvAthI tela, vanaspati ane zuddha ghI--traNenI mAga ochI thavAthI tenA bhAva aMkuzamAM raheze. kharIpha anAjamAM bAjarI ane rAgI ghauM karatAM vadhu paiSTika che. juvAra ane makAI ghauM jeTalAM ja guNavALAM che. For Personal & Private Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 * vaLI kharIpha anAja vadhu ugADavAthI pazuone sAre cAre maLaze, jethI dUdha ane zuddha ghIne puravaThe vadhaze. vepArIoe telanI baLadaghANIvALAo sAthe paNa telanI kharIdInA karAre karIne, temane pretsAhana ApIne telane milaranA hAthamAM kornara thatAM bacAvI levuM joIe. telamila dareka zaheramAM nathI hotI. myunisipAliTIe bahArathI AvatA milanA tela upara bhAre aikaya nAkhe ane e rIte sthAnika baLadaghANane rakSaNa Ape. dareka zaheramAM ethI telane puravaTho vadhaze ane mAla vikendrita rahevAthI bhAvo bahu nahi vadhI zake. vepArIoe milanA Azrita banavAne badale baLadaghANIone Azraya ApanArA ja banavuM joIe. navAM dharmAdA TrasToe karavA yogya kAma - navAM dharmAdA TrasTo UbhAM karavAM joIe. jIvadayAnI ApaNuM nItimAM e vAta paNa umeravI joIe ke TrasTo e bhesenA pAlake sAthe dUdhanI kharIdI karavAnA karAra karavA joIe. ane kharIdelA dUdhamAMthI zuddha ghI banAvI chAza garIbone maphata ane jene maphata na levI hoya tene paDatara bhAve ApI devI joIe. - je hospiTala ane kolejo mATe dharmAdA TrasTo banI zake te A sahuthI upagI kArya mATe dharmAdA TrasTo zA mATe na banAvAya? AvAM dharmAdA TrasTa zarU karIne ApaNAM dharma, saMskRti, svAcya ane jIvanajarUriyAtanI cIjo upara prabaLa banatA jatA humalAne khALI zakAya. AvAM TrasTI juvAra bAjarAnI kharIdI karIne lokone paDatara bhAve roTalA ane zAka khavaDAvavAnAM kendro zarU karI zake. agAu AvAM kendromAM sAdhuone maphata jamADatA. paDatara bhAve teTalA zAka khavaDAve te hajAre nahi, lAkhe mANase tene lAbha leze ane tethI kharIpha pAkanuM je utpAdana vadhaze tene lAbha samagra prajAne maLaze. For Personal & Private Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 . kaI ema paNa zaMkA kare ke A pramANe kharIpha anAjanI mAga vadhavAthI tenA bhAva ghauM karatAM UMcA jaze. A zaMkAmAM kAMI tatha nathI. kharIpha anAjanI mAga vadhatAM tenuM vAvetara vadhaze. uparAMta te bhAva ghauMnA bhAva barAbara thaI jAya te paNa ghauM karatAM sastA paDe kAraNa ke eka kile ghauM pAchaLa eka rUpiye tela ane vanaspatine araNya Ave che te kharIpha anAjanA vaparAzamAM bacI jaze. ' telanI achata ane kALAM bajAra tema ja bheLaseLane A ja ukela che ane te prajA pite ja hala karI zake. prajA pAse be ja vikalpa che. kAM te upara lakhela prayAsa zarU karI telanA upayogane jAkAro ApI dhIme dhIme zuddha ghIne upayoga karatI thaI jAya ane nahi te prANIjanya carabI khAvAnuM svIkAre. paNa eka vAta yAda rAkhe ke prANujanya carabI khAvAnuM zarU karyA pachI te AjanA zuddha ghInA bhAve eTale ke 32 rUpiye kilanA bhAve paNa maLI zakaze nahi. have rahI DijhalanI taMgInI vAta Dijhala mATe ApaNe Araba rAjyanA oziMgaNa chIe kAraNa ke Dijhala ane peTrelane ApaNe vagara vicAre upayoga vadhArI mUkyo che ApaNA vAhanavahevAranI dhUrA baLada ane gheDA upara hatI ane temanI lagAma ApaNA hAthamAM hatI. vinA kAraNe amuka cokkasa hitenA lAbha khAtara ApaNe baLada ane gheDAne hAMkI kADhyA. temanA sthAne Dijhala ane peTrela lAvyA ane ApaNuM vAhanavahevAranI lagAma ApaNuM hAthamAM hatI te araba rAjyane ane IrAnane seMpI dIdhI. atyAre ApaNI pAse Dijhala ke pelathI cAlatAM sAdhanemAM moTara sAIkala, meTare, basa, khaTArA, TrekaTara, Tempa, japa, TreIlara ane relave enjina maLIne 26,53,478 vAhane che. siMcAI mATe traNa lAkha trIsa hajAra pape che. saMrakSaNanAM sAdhane che te judAM. e sAdhanemAM te Dijhala ane peTrelane vaparAza anivArya che. paNa bAkInAM sAdhanemAM pharIthI ghaDA ane baLadane upayogamAM laI pa0 TakAthI paNa vadhAre Dijhalane vaparAza e che karI zakIe. 1,82,177 TrekaTara, For Personal & Private Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 3,30,000 moTara pampa ane 1803 Dijhala enjine saMpUrNa baMdha karI zakIe. e baMdha karavAthI koI nukasAna nathI paNa temanA sthAne 12 lAkha baLado lAvIne 60 lAkha Tana khAtara meLavI 18 karoDa rUpiyA phaTi. lAIjharanA kharacanA uparAMta jaMtunAzaka davAonA kharcanA rUpiyA bacAvI kheta-utpAdanane kharca khUba e che karI zakIe. TUMkA gALAnA aMtaramAM musApharI ane mAlanI heraphera mATe ghaDA ane baLadano upayoga karI TekasI ane moTara khaTArA 100 mAIlathI vadhunA aMtara mATe ja rAkhI vadhu peTrelane bacAva ane lAkhe kuTuMbane rajI ApI zakIe. eka moTara 20 ghoDAgADIvALAne bekAra banAvI eka Araba kuTuMbanuM peTa bhare che. cIna te saMrakSaNa-sAdhane sivAya paTela ke Dijhalane upayoga karatuM ja nathI. tene pradhAne paNa gheDA upara ke sAIkala upara pravAsa zrImaMta ghoDAgADI pharIthI vasAve zrImatae rASTranuM hita dhyAnamAM laIne moTo kADhI ghaDAgADI pharIthI vasAvavI joIe ane prajAe AvA zrImaMtene sanmAnavA joIe. muMbaI jevAM zaheramAM koI ne koI navuM bahAnuM kADhIne amuka rastAo upara gheDAgADI laI javAnI manAI pharamAvAya che. AvA geravAjabI hukama sAme prajAe keTamAM laDI levuM joIe. maTaragADI ane gheDAgADInA mAlike sAme bhedabhAva rAkhave e gerakAnUnI che. DijhalanA zekhee amerikA ane iMgleMDa jevA dezenA paNa hAMjA gagaDAvI nAkhyA che ane temane tyAM moTI maMdInA zrIgaNeza maMDAI cUkyA che, je aMte yuddhamAM pariNamaze. - ApaNe samayasara cetI jaIne Dijhala sAthe saMbaMdha kApI nAkhIe, nahi te pAkistAna ke cIna sAthenI laDAI vakhate ApaNane DIjhala For Personal & Private Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 ApavAnI nA pADIne pAkistAna pAse parAjaya svIkAravAnI muslima rAjya ApaNane pharaja pADe ja ane banne dezo sAthenuM yuddha e mAtra samayane ja savAla che. temane anukULa samaye teo ApaNI upara humale karavAnA ja che. Dijhalane ApaNe avicArI vaparAza ApaNane meghavArI, phugAve, aMdhAdhUMdhI ane Arthika devALAmAM phekI deze. . prajA samajIne Dijhala tema ja peTrelane upaga baMdha kare e enA ja zreSTha hitanI vAta che. vaijJAnika pragatine nAme Araba rAjyanA telanA kUvAmAM DUbI javAmAM kaI ja vaijJAnika ke Arthika DahApaNa nathI. mANasa bApanA kUvAmAM paNa DUbI maravA taiyAra nathI thate te pachI samagra prajAe ArabanA telanA kUvAmAM zA mATe DUbavuM joIe? khAMDa bhAratamAM khAMDa eka moTo gRha udyoga hate. megala samayamAM baMgALanI gRha udyoganI khAMDa madhya eziyAnA dezomAM nikAsa nathI. aMgrejo AvyA ane temaNe bahArathI khAMDa AyAta karI ApaNA gRha udyogane bhAMgI nAkhe. vaiSNava maMdiramAM ane kuTuMbamAM AyAtI khAMDa vAparavAne niSedha hatuM. teo uttara pradezamAM banatI gRha udyoganI khAMDa vAparatA. te kAzInI khAMDane nAme oLakhAtI ane ame vaiSNava hovAthI huM nAnuM hatuM tyAre amArA gharamAM kAzInI khAMDa vaparAtI. pachI sarakAre kAyadA dvArA gRha udyoganI khAMDane uttara pradezanI bahAra mokalavA para pratibaMdha mUkyo tyAre lokone pharajiyAta AyAtI khAMDa ane tyAra pachI ahIM zarU thayelI khAMDanI phekaTarIonI pazcimI zoSaka arthazAstranA DhAMcAmAM banatI khAMDa vAparavI paDI. cheka 1951 mAM jyAre muMbaImAM milenI kacarAyukta melI khAMDa sarI eka rUpiye ratala (450 gAma) maLatI ane khAMDanuM rezaniMga hatuM tyAre mathurAmAM ane vrajabhUmimAM meM sapheda dUdha jevI gRha udyoganI khAMDa 50 paise zera (900 grAma) ane pILA phUla tarIke oLakhAtI For Personal & Private Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 sAkara chUTathI vecAtI joI hatI. vinA rezane joIe teTalI maLatI. tapAsa karatAM jaNAyuM ke te khAMDa ane sAkara uttara pradezanI bahAra mekalavAnI manAI hatI. khAMDanAM kArakhAnAMnI sAme harIphAI thatI. aTakAvavA mATe. paNa tyAM joIe te gUNe bharIne laI zakAtI. rAjadvArI ane Arthika krAntioe ApaNA bhajananI thALI . upara ane bhejananA prakAra upara gherI asara karI che. agAu leke savAre tAjuM dUdha pItA, magasanA lADu, peMDA, jalebI ane gAMThiyAne nAte karatA. A tamAma padArtho zuddha ghImAM ke gAyanA dUdhanA mAvAmAMthI banatA. pachI ghI meMghuM thayuM eTale e cIne telamAM banavA lAgI. pachI. aMgrejonI pazuvirodhI nItie dUdhane mevuM karyuM eTale dUdhanuM sthAna cAe lIdhuM. pachI pazcimI saMskRtine prabhAva vadhe eTale peMDA-jalebIne sthAne biskiTa ane AmaleTa AvyAM. leke cAnA vyasanI banI gayA. have cA ane khAMDanA bhAva Abhe aDakavA lAgyA che, tyAre have cA kaDavI banI che paNa e cheDI zakAtI nathI, kAraNa ke e vyasana paNa che ane phezana paNa che. ane ene avejI pINuM hajI kone maLyuM nathI. khAMDanI achata ane bhAvavadhArA mATe vastI vadhAre javAbadAra nathI kAraNa ke Aje vastI bamaNI thaI che. temAMthI aDadhI eTale ke 32 karoDa mAnavIe te ardhabhUkhe peTe jIve che eTale temaNe khAMDa khAvAne prazna ja nathI. 1950mAM 31 karoDanI vastI mATe 11 lAkha Tana khAMDa hatI tyAre tenA bhAva ghaNA ochA hatA. maLavAnuM pramANa vadhAre hatuM. Aje eTalI ja be vakhata jamI zakanArI vastI mATe 150 karatAM sarerAza cAragaNI khAMDa upalabdha che chatAM tene bhAva. AThagaNe che ane maLavAnuM pramANa aDadhAthI paNa ochuM che. AnAM aneka kAraNamAM nIcenAM kAraNe mukhya cheH (1) amuka cokkasa varganAM hita mATe khAMDanI binajarUrI vadhatI vaparAza. (2) beTI kRSinItithI khetapedAzone vadhI rahelo utpAdana kharca For Personal & Private Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 (3) khAMDanuM utpAdana zASaka pazcimI arthazAstranA DhAMcAmAM thatuM hovAthI lAkha Tana utpAdita mAla 100-200 vyaktionA hAthamAM sapaDAI jAya che. 65 karoDa mAnavIonI khAMDa pedA karavAne IjAre 100-200 vyaktione maLI jAya pachI bIjuM zuM pariNAma Ave? (4) gRhaudyogane yAMtrika zeSaka udyoga sAme harIphAImAM lAvIne zeSaNa sAme avarodha mUka joIe, tene badale khAMDanA gRhaudyogane ja rUMdhI nAkhIne zeSaka kSetrane zoSaNa mATe medAna mokaLuM karI devAmAM AvyuM che. (5) cUMTaNI laDatAM tamAma rAjyadvArI pakSanAM paNa UMDAM hita AmAM saMDevAI gayAM hovAnI lekenI mAnyatA che. e sAcuM hoya te A prazna vadhu jaTila che ane lekakrAti sivAya A nAdIrazAhI zoSaNane keI rUdhI zake nahi. * prathama kAraNa prajA pitAnI samajathI taddana dUra karI zake che. pIparamITa, cokaleTa ane mIThAM pINAM (lemanathI laIne vividha prakAranA kalAo sudhInAM pINAM) e binajarUrI gotpAdaka padArtho che. prajA pitAnAM ja UMDAM ane kAyamI hita khAtara ene vaparAza taddana baMdha karIne lAkha Tana khAMDane bagADa aTakAvI zake che. je e bagADa thatuM aTake te tene jIvana jarUriyAtanA vaparAza mATe pUratI ane sastA bhAvanI khAMDa maLI zake. bIjuM kAraNa ke pazuone katala thatAM bacAvIne ane pazusaMvardhanane kAryakrama zarU karIne dUra karI zake. te sivAya tene bIje koI vikalpa nathI. prathama kAraNane prajA pitAnuM hita samajIne dUra kare te khAMDanA bhAva nIcA Ave ane kheDUtane yAMtrika khetImAM rasa rahe nahi. ane bhAratIya rIte khetI karIne kRSi utpAdanane kharaca ghaTADe. trIjuM ane zuM kAraNa dUra karavAnuM jyAM sudhI samagra arthataMtranuM bhAratIyakaraNa thAya nahi tyAM sudhI zakya nathI. ane bhAratIya For Personal & Private Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 karaNa karavA mATe paNa pazurakSaNa ane pazusaMvardhana karyA sivAya bIje IlAja nathI ane ApaNI jIvadayAnI nIti ane dAnane pravAha. badalAvyA sivAya pazuo bace tema nathI. traNa ane cAra naMbaranAM kAraNe nAbUda thAya te pAMcamuM kAraNa. pitAnI meLe ja nAbUda thaI jAya. pahelA kAraNamAM jaNAvela anArthika ane rotpAdaka upayogone. bAda karatAM khAMDane sahuthI vadhu upaga cA banAvavAmAM thAya che. cA jIvana jarUriyAtanI cIja nathI, pauSTika paNa nathI. enAthI bhUkha ochI thAya che, pAcanazakti bagaDe che, jJAnataMtuo nabaLAM paDe che, anidrAne rega thAya che. e mAtra eka phezana che ane vyasana che. - yuropanA ghaNA dezamAM cAmAM dUdha ke khAMDa nathI nAkhatA paNa mIThuM ane lIMbune rasa nAkhIne pIe che. ApaNe cAne badale nIce lakhela pINuM pIvAnuM zarU karIe te . tabiyata sudhare, piSaNa maLe ane cA tema ja khAMDanA kharca mAMthI , paNa bacIe. - 21-22 rUpiye kilenA bhAvanI cA ane 8 rUpiye kilenA bhAvanI khAMDane badale 6 rUpiye kilonA bhAvane caNa peIne rAte. palALI mUke. savAre tene ukALI le. caNa caDI jAya eTale pANI gALI laIne temAM haLadara-mIThuM nAkhe. vadhAre svAdiSTa karavuM hoya te gaLa, kokama paNa nAkhe. ane pachI pANIne jIrA ane methIne vaghAra. Ape. te pIvAthI ghaNuM svAdiSTa lAgaze. zarIramAM skUti Avaze.. thAka UtarI jaze. divasamAM game tyAre pI zakAya. - caNAne telamAM vadhArIne caTaNI sAthe tene nAstAmAM upaga karI zakAya. enAthI bALakanAM zarIranI vRddhi thaze. phephasAM majabUta thaze. - pIparamITa ane cokaleTane badale caNAnI, koparAnI ke talanI, cIkInI Teva pADe. ene pracAra vadhAro. enAthI taMdurastI sudharaze.. ge nahi thAya te DokaTaranAM davAnAM bilathI paNa bacAze. For Personal & Private Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 A pramANe ApaNA jIvanamAM pheraphAra karavAthI ApaNe khorAkanI Teva badalavAthI, ApaNA dAnanA pravAha ane jIvadayAnI daSTi bada lavAthI ApaNI taMdurastI sudhArI zakIzuM. khAMDa kharIdavAnI ciMtAmAMthI ane cAnA vadhatA bhAva joIne dhrujArI anubhavatAM aTakI jaIzuM. ApaNA kharcamAM gaNanApAtra ghaTADo karI zakIzuM ane zeSaNakhora sAme eka pracaMDa paDakAra UbhuM karI zakIzuM. upasaMhAra dhArmika jIvana jIvavAne, saMskRtine vaphAdAra rahIne jIvavAne, sAcI samRddhi ane sAcuM sukha meLavavA ane sAcI zAMti meLava - vAne eka ja upAya che, pazuone abhayadAna ApI temanuM saMvardhana karavAne. pazuone saMpUrNa saMhAra thaze te divase hiMdu prajAnI hiMduo - tarIke hastI nahi hoya. kadAca teo bIjI prajAonA kAyamanA gulAma banI gayA haze. AnA upAya mATe- (1) hAlanA saMjogomAM mAnavatAne daSTikoNa badalyA sivAya pazuo bacI zakaze nahi. (2) dAnane pravAha kolejo ane hespiTala taraphathI pAcho vALo. tema nahi kare te pazcimI saMskRti ane pazcimI vicAradhArAnA bhakto, pazuonI hiMsAmAM rAcanArA, lehImAMsanA ane dArUnA vepAranA samartha ke, pazuonI katalanI yejanA ghaDanArA, tevI janAono amala karanArA, AvI yejanA mATe abajo rUpiyAnA kharcane maMjUrI ApanArAo tamArA dAnanA paisAmAMthI cAlatI kolejamAMthI ghaDAIne hajAre lAkhonI saMkhyAmAM bahAra paDayA ja karaze. - tamAre hospiTale calAvavI haze te hospiTalane dardIone puravaThe pUrI pADave paDaze. lekee bImAra paDavuM ja paDaze. bImArI phelAvatA rAkane pracAra kare paDaze, mAMsAhArane pracAra kare. For Personal & Private Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 mAMsAhArathI mAMdA paDe temane hospiTalamAM lAve. ane e bImArIenI davAo taiyAra karavA vadhu pazuo, vadhu prANIo ane vadhu pakSIo mAre. A che tamArA kolejo ane hospiTalane apAtA dAnanI phalazruti. (3) sukAIne marI paravArelAM tamAma nadInALAM, taLAne pharIthI UMDAM bedIne jIvaMta banAve. nahi te samagra pradeza na pANI thaI jaze, pANI vinA AjanA tamAma udyoga, tamAma vAhanavahevAra ane tamAma khetIkArya sthagita thaI jaze. pariNAme samagra prajAnuM mRtyu. (4) je phaLa khAIe te dareka phaLanAM bIja gharaAMgaNe kuMDAmAM vAve ane dara varase e cheDa grAmapaMcAyatane bheTa ApI de ane tema karIne jaMgalanI zilAropaNavidhi kare. jaMgale ugADyA vinA vanamahotsava ujavavA e te kudaratanI mazkarI karavA jevuM che. - kudarate ugADelAM jaMgale ApaNe kApIne bALI nAkhyAM che. kudaratane enI thAyaNa pAchI nahi ApIe te kudarata ApaNe ja nAza karaze. (5) pazurakSA ane pazusaMvardhana dvArA anAjanuM utpAdana kharaca ghaTADI guNavattA vadhAre. tema nahi kare te AvatA dAyakAmAM kadAca parane badale 80 TakA leke ardhabhUkhe peTe jIvatA haze. saMbhava che, temAM ApaNA darekanA kuTuMbIone ane vaMzavArane naMbara lAgI gaye haze. . . (6) makAna bAMdhavAnI Adhunika paddhati gAmaDAnA kuMbhAra, sutAra ane luhAranA 25 lAkhathI vadhu kuTuMbanI cha AMcakI leze. zaheromAM paththaranA veraNiyA, lAkaDAnA veraNiyA, kaDiyA, salATa, joI ane sutAra e chae prakAranA kArIgaranuM, temanI kArIgarInuM ane ApaNuM prakhyAta zilpakaLAnuM nikaMdana kADhI nAkhaze. A dara 30-35 varase navuM makAna bAMdhavA lekoe navuM karaja karavuM paDaze. agAu loko pitAnAM raheThANe pitAnA vaMzavArasene vArasAmAM ApI jatA. have makAne uparanuM karaja vArasAmAM ApI jaze. For Personal & Private Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 have bhAvi prajAe karaja karelA makAnamAM janmavuM, karaja karelA makAnamAM rahevuM ane karaja nIce dabAyelA makAnamAM maravAnuM. tamArA vaMzavArasane karajamukta makAne vArasAmAM ApavAM heya, tamArA lAkhe kuTuMbane bekAra banI khuvAra thatAM bacAvI levAM hoya te pazurakSA ane pazusaMvardhana dvArA gAramATInAM makAne gAmaDAMmAM bAMdhe ja chUTako che. ane zaheramAM bhAratanI prAcIna paddhatinAM makAne bAMdhavA sivAya bIjo vahevAru vikalpa nathI. . (7) moTA udyoge gAmaDAMmAM laI javAnI darakhAstane amala thaze te gAmaDAMnI saMskRti nAza pAmaze. gAmaDAMne svataMtra kArIgara majUra banaze ane enI majUrImAMthI pedA thanArI saMpatti zaheramAM kheMcAI jaze. gAmaDAMne samRddha karavA hoya te yaMtra udyoge baMdha karI yaMtrane sthAne pharIthI pazuo lAvavAM joIe. (8) gAmaDAMne dattaka levAnI vAtamAM phasAvA jevuM nathI. ema karIne dattaka lenAra gAmaDAnI majUrI rUpI mUDIne pite upaga karaze, badalAmAM temane philmI jIvana ane paradezI raheNIkaraNI mujaba jIvatAM zIkhavaze. A (9) tame je garIbI ane mAnasika tANa bhegave che te . tamArA vaMzavArasone ApI javA IcchatA na ho te gRha ane grAmya udyogane mAla vAparavAne ja Agraha rAkhe. gRha ane grAmya udyoga ane pazurakSA ane pazusaMvardhana ekabIjA sAthe saMkaLAyelAM che. (10) AjanA palaTAyelA saMjogomAM ghauM khAvA eTale pazu nAzane uttejana ApavuM. pazuo bacAvA mATe kasAIone paisA ApavAnI jarUra nathI. e beTI ane avahevAru rIta che. tame juvAra, bAjara, makAI khAo eTale pazurakSAnuM puNya maLaze. pazurakSA mATe AjanA badalAyelA saMgemAM e ja eka vahevAru ane sahele upAya che. (11) khAdya tela tamAma prajAne kadI pUruM paDI zake ja nahi For Personal & Private Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 pazuo bacAvI, kherAkanI Teva na badale te prANIonI carabI vAparatA thaI javuM paDaze. Aje paNa te chUTathI vaparAvA lAgI che. (12) pazurakSA ane pazusaMvardhana dvArA tamAma prajAne zuddha. ghI maLI zake temAM jarA paNa zaMkA nathI. pachI tamane tela khAvAnI. jarUra ja nahi rahe. (13) khAMDanI vAjabI vaparAza karatAM tene durupayega vadhu thAya. che. pIparamITa, cekaleTa, mIThAM pINAM e tamAmamAM khAMDa vaparAya che. e tene durupayega che (14) pazurakSA ane pazusaMvardhana nahi te dUdha-ghI nahi, dUdha-ghI nahi te vidyA nahi, vidyA nahi te saMskAra nahi, saMskArahIna. prajA dAdAone samUha banI jaze, ane jema yAdave dArU pIne aMdaaMdara kapAI gayA tema saMskArahIna prajA dArU pIne strIo upara baLA. tyAre karavA jatAM aMdaroaMdara kapAIne nAza pAmI jaze. (15) mAnavInuM patana traNa rIte thAya che: (1) Arthika (2) zArIrika ane (3) mAnasika - Arthika ghasAre lAge che tenI jANakArI te ja vakhate thAya. che. kAle benkamAM lAkha rUpiyA hatA temAMthI Aje pAMca hajAra ochA. thAya te te te ja kSaNe khabara paDe che. zArIrika baLa : 20 varasanI uMmare hatuM teTaluM ja baLa pitAnAmAM che ema 45 varasanI uMmarane mANasa dhArate hoya paNa kaI vAsa kaTIne prasaMga Ave ane thAka lAge tyAre tene jJAna thAya che ke have zarIrabaLa ochuM thayuM che. che paraMtu mAnasika patana evuM bhayaMkara che ke manuSya jema jema. nIce paDatuM jAya che tema tema te pitAne vadhu sAro mAnavA lAge che ane duSkRtyamAM vadhu ne vadhu AgaLa vadhe che. duSkRtyamAM AgaLa vadhyA pachI tene nItivALA ane cAritryazIla mANase mUrakha lAge che.. pApamaya jIvana jIvanArA bAhoza ane buddhimAna lAge che. bhA. 4-2.0 For Personal & Private Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 ApaNA rAjadvArI AgevAnanuM ghAra. mAnasika adhaHpatana thayuM che. teo dArU, mAMsa, mAchalInA AhArane jIvananI Avazyaka kriyA mAne che. dezanI upara dara varase akho rUpiyAnuM paradezI devuM vadhArIne temAM gaurava anubhave che. dezamAM vakarI rahelAM lUMTaphATa, zeSajI, bhraSTAcAra ane baLAtkArI temanuM rUvADuM pharakAvatAM nathI. A tamAmanA upAya eka ja che; gArakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA dvArA gRha ane grAma udyogAnA vikAsa karavA, ane hAmahavanA dvArA ane lAkheAnI saMkhyAmAM bhajana ma`DaLIo taiyAra karIne tema ja bhajananI rekarDInA ghera ghera pracAra karIne vAtAvaraNa zuddha karavAnA. vAtAvaraNamalina AtmAone haTAvIne zuddha nahi karAya tyAM sudhI mAnasika azuddhio dUra thaze nahi. mAnasika azuddhio dUra thaze te ja loko saMtA, mahatA ane muni-bhagava'tA tarapha unnati mATe mITa mAMDaze, * For Personal & Private Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuM aMdhakAranI jema prakAza paNa vadhI rahyo che? dezakALanA sUsavATA mAratA vAyarAnI jhapaTamAM moTA vaDalA ya dharatI bhegA thavA lAgyA che. AvI sthitimAM ghaNIvAra evA bhaya pesI jAya che ke bhAvi keTaluM bhayaMkara haze? mAja' kevI aMdhakAramaya khanI che! paNa jayAM AMkho kheM'cIne dUra dUranA koI kSitija tarapha najara karuM chuM, te prakAzanI ekADhI nAnI pazu tejarekhA dhImI gatie AgaLa dhasI rahI heAya tema lAge che. enI cAlanI rahelI ga'bhIratA ane makkamatA te jANe ema kahI rahI che ke A tejarekhA AlA aMdhakArane bheTTIne khatama karI nAkhavA mATe ja AgaLa vadhI rahI che. kadAca dhIme prIme A tejarekhAnI laMbAI, paheALAI vadhatI jAya ane virATa kSetrane AvaratI jatI AgaLa vadhatI jAya te navAI nahi. A kalpanAmAtra mArA sADA traNa kroDa rUvAMDAmAM AnaMdanI mIThI ane tIkhI laherI prasarAvI de che. vAha ! kevuM sabhya haze e gagana ? ke jenI nIce rahelI Aryovata'nI A mahAprajA pAtAnuM rALAI gaeluM sukha, zAnti, saMpa, tyAga, tapa ane titikSAnuM jIvana pAchuM prApta karIne sukha uparanI aneAkhI lAlIthI ane bhAre khumArIthI dharatIne zaiAbhAvatI haze ! pa. zrI candrazekharavijayaja For Personal & Private Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamala prakAzana TrasTa taraphathI bahAra paDatAM pustakonAM prAptisthAna : vadhamAna saMskRtidhAma prabhAvatIbahena chaganalAla sarakAra saMskRti bhavana, 6, dhana menzana, avaMtikAbAI gokhale sTrITa, operA hAusa, muMbaI-4 phona : 361720 zrI jaine prakAzana maMdira C/jasavaMtalAla giradharalAla dezIvADAnI poLa,. kALupura, amadAvAda ophisa kamala prakAzana TrasTa jIvatalAla pratApazI saMskRti bhavana, 2777, nizALa, jhaverIvADa rilIpha roDa, amadAvAda-380001 phona : 3357ra3, 380143 akhila bhAratIya saMskRti rakSaka daLa caMdanabahena kezavalAla saMskRti bhavana, gopIpurA, subhASaceka, surata amarazI lakSmIcaMda koThArI tapovana saMskAradhAma esa. TI. sTenDa pAse, dhArAgiri, navasArI-396424 zaMkhezvara pi. kabIlapara ji. valasADa (vAyA hArIja) phena : 3959/3924 For Personal & Private Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ noncoronnoncencovaca - pU. paM. zrI candrazekharavijayajInA pustako Akho seTa gharagharamAM Aje ja vasAvI lo bALake, kizere, baheno moTerAMe sahune priya sAhitya Aja sudhI A pustakoe seMkaDo yuvAnenA ane bahenanA jIvana-parivartana karyA che. ApanA gharamAM A seTa paDyo haze te kathA reka koIkanuM paNa jIvana prakAza....prakAza....nI bUma pADatuM aMdhakAramAMthI sadA mATe chUTakAro pAmI jaze. nAnakaDuM mUlya ane jIvana-parivartanane amUlya lAbha AryAvartAnI mokSapradhAna saMskRtinI ta ghara gharamAM pragaTAvavA mathatuM mAsika... HilET SUNASAR cittaka : 5 zrI candrarokharavijayajI. saMpAdaka : guNavaMta zAha sahasaMpAdaka bhadreza zAha Aje ja grAhaka bane trivArSika lavAjama rUA. 30/AjIvana sabhya rU. 150/ mUlya : rUA. 15-00 For Personal & Private Use Only