Book Title: Silakkhandhavagga Abhinava Tika Part 2
Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009986/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA [devanAgarI] dIghanikAye sAdhuvilAsinI nAma sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA dutiyo bhAgo ganthakAro mahAthero ANAbhivaMsadhammasenApati vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA-11 [devanAgarI] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai| prathama AvRttiH 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nahIM / sarvAdhikAra mukt| punarmudraNa kA svAgata hai| isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nhiiN| ISBN 81-7414-060-3 yaha graMtha chaTTha saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai| isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyaa| kaMpyUTara meM nivezana aura peja-seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huA / prakAzaka: vipazyanA vizodhana vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra- 422 403, bhArata phona : (91-2553) 84076, 84086 phaiksa : (91-2553) 84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara.o. sI. phona : (886-2)2395-1198, phaiksa : (886-2)2391-3415 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Sadhuvilasini nama Silakkhandhavagga-Abhinavatika Dutiyo Bhago Ganthakaro Mahathero Nanabhivamsadhammasenapati Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala-11 [Devanagari ] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-060-3 This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sangayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI 2. sAmaJJaphalasuttavaNNanA rAjAmaccakathAvaNNanA komArabhaccajIvakakathAvaNNanA sAmaJJaphalapucchAvaNNanA pUraNakassapavAdavaNNanA makkhaligosAlavAdavaNNanA ajitakesakambalavAdavaNNanA pakudhakaccAyanavAdavaNNanA nigaNThanATaputtavAdavaNNanA saJcayabelaTThaputtavAdavaNNanA paThamasandiTThikasAmaJJaphalavaNNanA dutiyasandiTThikasAmaJJaphalavaNNanA paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA cULamajjhimamahAsIlavaNNanA indriyasaMvarakathAvaNNanA satisampaJjaJJakathAvaNNanA santosakathAvaNNanA nIvaraNappahAnakathAvaNNanA paThamajjhAnakathAvaNNanA visaya-sUcI 1 16 22 31 34 39 66 ke le le ne re 67 96 102 117 5 dutiyajjJAnakathAvaNNanA tatiyajjhAnakathAvaNNanA catutthajjhAnakathAvaNNanA vipassanAJANakathAvaNNanA manomayiddhiJANakathAvaNNanA iddhividhaJANAdikathAvaNNanA AsavakkhayaJANakathAvaNNanA ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathA vaNNanA saraNagamanakathAvaNNanA 3. ambaThThasuttavaNNanA addhAnagamanavaNNanA pokkharasAtivatthuvaNNanA ambaTTamANavakathAvaNNanA paThamaibbhavAdavaNNanA dutiyaibbhavAdavaNNanA tatiyaibbhavAdavaNNanA dAsiputtavAdavaNNanA ambaTThavaMsakathAvaNNanA khattiyaseTTabhAvavaNNanA vijjAcaraNakathAvaNNanA catuapAyamukhakathAvaNNanA pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 119 120 121 123 128 130 133 142 151 172 172 179 189 214 217 218 219 226 228 229 231 235 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 256 263 dvelakkhaNadassanavaNNanA 238 7. jAliyasuttavaNNanA 299 pokkharasAtibuddhapasaGkamanavaNNanA 241 / ____ dvepabbajitavatthuvaNNanA 299 pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAkathA 8. mahAsIhanAdasuttavaNNanA 304 vaNNanA 243 acelakassapavatthuvaNNanA 304 4. soNadaNDasuttavaNNanA 245 samanuyuJjApanakathAvaNNanA 308 soNadaNDaguNakathAvaNNanA 246 ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 310 buddhaguNakathAvaNNanA 250 tapopakkamakathAvaNNanA soNadaNDaparivitakkavaNNanA tapopakkamaniratthakatAvaNNanA 315 brAhmaNapaJjattivaNNanA 256 sIlasamAdhipAsampadAvaNNanA 316 sIlapAkathAvaNNanA 258 sIhanAdakathAvaNNanA 316 soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathA titthiyaparivAsakathAvaNNanA 320 vaNNanA 259 9. poTThapAdasuttavaNNanA 324 5. kUTadantasuttavaNNanA 262 poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA 324 mahAvijitarAjayaJakathAvaNNanA abhisaJjAnirodhakathAvaNNanA 328 catuparikkhAravaNNanA 267 ahetukasaJjappAdanirodhakathAvaNNanA 331 aTThaparikkhAravaNNanA 268 saJjAattakathAvaNNanA 339 catuparikkhArAdivaNNanA 270 cittahatthisAriputtapoTThapAdavatthuvaNNanA 343 tissovidhAvaNNanA 270 ekaMsikadhammavaNNanA 344 dasaAkAravaNNanA 273 tayoattapaTilAbhavaNNanA 346 soLasAkAravaNNanA 273 10. subhasuttavaNNanA niccdaananukulynyvnnnnnaa| 275 subhamANavakavatthuvaNNanA 354 kUTadantaupAsakattapaTivedanAdikathA sIlakkhandhavaNNanA 358 vaNNanA samAdhikkhandhavaNNanA 358 6. mahAlisuttavaNNanA 288 11. kevaTTasuttavaNNanA 360 brAhmaNadUtavatthuvaNNanA 288 kevaTTagahapatiputtavatthuvaNNanA 360 oTThaddhalicchavivatthuvaNNanA 289 iddhipATihAriyavaNNanA 361 ekaMsabhAvitasamAdhivaNNanA 292 AdesanApATihAriyavaNNanA 362 catuariyaphalavaNNanA 293 anusAsanIpATihAriyavaNNanA ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 294 bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 365 dvepabbajitavatthuvaNNanA 297 354 286 362 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIradassIsakuNUpamAvaNNanA 12. lohiccasuttavaNNanA lohiccabrAhmaNavatthuvaNNanA lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA tayocodanArahavaNNanA nacodanArahasatthuvaNNanA 13. tevijjasuttavaNNanA 367 maggAmaggakathAvaNNanA 370 aciravatInadIupamAkathAvaNNanA 370 saMsandanakathAvaNNanA brahmalokamaggadesanAvaNNanA 372 nigamanakathA 373 | saddAnukkamaNikA 374 | gAthAnukkamaNikA 374 377 379 381 384 371 [39] Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciraM tidvatu saddhammo! cirasthAyI ho saddharma ! Dhame, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya sNvttnti| katame dve ? sunikkhittaJca padavyaJjanaM attho ca suniito| sunikkhittassa, bhikkhave, padavyaJjanassa atthopi sunayo hoti| a0ni0 1.2.21, adhikaraNavagga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma ke kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAMya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiN| ...ye vo mayA dhammA abhijJA desitA, tattha sabbeheva saGgamma samAgamma atthena atthaM vyaJjanena byaJjanaM saGgAyitabbaM na vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM aniyaM assa cirhitikN...| dI0ni0 3.177, pAsAdikasutta ...jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai, use artha aura byaMjana sahita saba mila-jula kara, binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho...| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai / isake sIlakkhandhavagga meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai | vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai| buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thii| unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' evaM 'mahAniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyaa| prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huA / tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huIM / jaba sthavira mahendra buddha vacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gaye / zrIlaMkAvAsiyoM ne ina aTThakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rakhA / kAlAMtara meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyaa| ___dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumaGgalavilAsinI' nAmaka aTThakathA kA praNayana kiyA / punaH bhadaMta dhammapAla ne usa para 'lInatthappakAsanA' nAmaka TIkA likhI / aTThArahavIM sadI ke uttarArddha meM mahAthera ANAbhivaMsadhammasenApati dvArA 'sAdhuvilAsinI' nAmaka abhinavaTIkA kI racanA kI gayI | yaha TIkA praur3ha, vyAkhyAmUlaka tathA dharma ke vibhinna aMgoM para prakAzaka rUpa hai / isake dUsare bhAga kA mudrita saMskaraNa Apake sammukha prastuta hai| hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogaa| nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dighanikaye Sadhuvilasini nama Silakkhandhavagga-Abhinavatika Dutiyo Bhago Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time ! "Doeme, Bbikebabe, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkhittanca padabyanjanam attho ca sunito. Sunikkbitassa, Bbikebape, padabyanjanassa atthopi sunayo hoti." "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...ye vo maya dhamma abhinna desita, tattha sabbeheva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sangayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... ...the dhammas (truths) which I have D. N. 3.177, Pasadikasutta taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating meaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time... 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Present Text Silakkhandhavagga-Abhinavatika (vol. II) The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of neditation practice. In the first book, the Silakkhandhavagga-pali, there is a particular abundance of material related to sila, samadhi and panna. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's teachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but, still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he ntroduced the use of atthakatha (commentaries), such as the Culaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the First Dhamma Council. In time the other atthakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the atthakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atthakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali. Ven. Buddhaghosa composed the Sumangalavilasini to clarify the meaning of the Digha Nikaya and Ven. Dhammapala wrote a sub-commentary on Buddhaghosa's work, known as Linatthappakasana. Another sub-commentary on Buddhaghosa's work, named Sadhuvilasini (Silakkhandhavagga-Abhinavatika), was written by Mahathera Nanabhivamsadhammasenapati in the later half of the eighteenth century. It is profound and illustrative, throwing light on various aspects of the Dhamma. This is the book which is presented here. We sincerely hope that this will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: 34 a 371a i si Ju Ju Te 370 Consonants with Vowel 37 (a): ka ka kha kha ga gagha ghaGa na ca ca cha cha ja ja jha jha ha ta tha 3 da odha ona a ta e tha da odha na q pa pha aba 4 bha ma a ya rai la ava sa ha la One nasal sound (niggahita): 3 am Vowels in combination with consonants "k" and "kh": (exceptions: 5 ru, F ru) ka ka kA ka ki ki kI ki ku ku kU ku ke ke ko ko kha kha khA kha khi khi khI khi khu khu khU kha khe khe kho kho 9444 Af S15 nga B B bja Hep nna tta tra E Conjunct-consonants: kka kka kkha kkha ___kya kya khya khva khva ga gga gva nka nkha cca 28 ccha nca sy ncha dda ddha nta nya ve nha tva dda Saddha 24 dhya dhva dhva nda nda ndra me ndha nha ppa ppa ppha ppha bbha bya bya mbha mma mma mya mya yaha yha lla lla lya lya stra sya sya a hma ahya - hva ? 1 72 73 74 4 5 " #SNUSI o per dva kra kla kla kva kva ggha ggha gya gya gra nkhya ngha jjha jjha * nna uha nha jjha njha dR tta Tu ttha NTha ntha NDa nda stha ttha tya tya dma dma U dya dra nta ntva Fet ntha nya nya nva rua pla mpa to mpha mba mha yya yya vya vya lha lha vha sta sta ssa ssa sma sma sva sva ha & 6 67 68 99 00 nna bba bra # na sna 19 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): a as the "a" in about a - as the "a" in father - 1 - as the "i" in mint i as the "ee" in see as the "oo" in cool u - as the "u" in put u e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: loka, photthabba. g c Consonants are pronounced mostly as in English. as the "g" in get soft like the "ch" in church - v - a very soft -v- or -w All aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. th not as in 'three'; rather 't' followed by 'h' (outbreath) ph- not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) - The retroflex consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tip of the tongue turned back; and l is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl' sound. The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tongue touching the upper front teeth. The nasal sounds: n- guttural nasal, like -ng- as in singer n as in Spanish senor with tongue retroflexed n m- as in hung, ring Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn- is like the English 'nn' in "unnecessary". 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketa-sUcI a0 ni0 = aGguttaranikAya aTTha0 = aTThakathA anu TI0 = anuTIkA apa0 = apadAna abhi0 TI0 = abhinavaTIkA itivu0 = itivRttaka udA0 = udAna kaGkhA0 TI0 = kaGghAvitaraNI TIkA kathAva0=kathAvatthu khu0 ni0 = khuddakanikAya khu0 pA0 = khuddakapATha cariyA0 pi0 = cariyApiTaka cULani0 = cULaniddesa cULava0 = cULavagga jA0 = jAtaka TI0 = TIkA theragA0=theragAthA therIgA0=therIgAthA dI0ni0 = dIghanikAya dha0pa0 = dhammapada dha0 sa0 = dhammasaGgaNI dhAtu0=dhAtukathA netti0 = nettipakaraNa paTi0 ma0 = paTisambhidAmagga paTThA0 = paThThAna pari0 = parivAra pAci0 = pAcittiya pArA0 = pArAjika pu0 TI0 = purANaTIkA pu0 pa0 = puggalapati pe0 va0 = petavatthu peTako0 = peTakopadesa bu0 vaM0 = buddhavaMsa ma0ni0 = majjhimanikAya mahAva0 = mahAvagga mahAni0 = mahAniddesa mi0 pa0 = milindapa mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vi0 va0 = vimAnavatthu vi0 vi0 TI0 = vimativinodanI TIkA vi0 saGga0 aTTha0 = vinayasaGgaha aTThakathA vinaya vi0 TI0 = vinayavinicchaya TIkA vibhaM0 = vibhaGga visuddhi0 = visuddhimagga saM0 ni0 = saMyuttanikAya sArattha0 TI0 = sAratthadIpanI TIkA su0 ni0 = suttanipAta Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sAdhuvilAsinI nAma sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA dutiyo bhAgo 23 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA (dutiyo bhAgo) 2. sAmaJjaphalasuttavaNNanA rAjAmaccakathAvaNNanA 150. idAni sAmaJaphalasuttassa saMvaNNanAkkamo anuppattoti dassetuM "evaM...pe0... sutta"ntiAdimAha / tattha anupubbapadavaNNanAti anukkamena padavaNNanA, padaM padaM pati anukkamena vaNNanAti vuttaM hoti / pubbe vuttahi, uttAnaM vA padamAtra vaNNanApi "anupubbapadavaNNanA" tveva vuccati / evaJca katvA "apubbapadavaNNanA"tipi paThanti, pubbe avaNNitapadavaNNanAti attho| duggajanapadaTThAnavisesasampadAdiyogato padhAnabhAvena rAjUhi gahitadvena evaMnAmakaM, na pana nAmamattenAti Aha "tahI"tiAdi / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.150-150) nanu mahAvagge mahAgovindasutte Agato esa purohito eva, na rAjA, kasmA so rAjasaddavacanIyabhAvena gahitoti ? mahAgovindena purohitena pariggahitampi cetaM reNunA nAma magadharAjena pariggahitamevAti atthasambhavato evaM vuttaM, na pana so rAjasaddavacanIyabhAvena gahito tassa raajaabhaavto| mahAgovindapariggahitabhAvakittanahi tadA reNuraJA pariggahitabhAvUpalakkhaNaM / so hi tassa sabbakiccakArako purohito, idampi ca loke samudAciNNaM "rAjakammapasutena katampi raJA kata"nti / idaM vuttaM hoti- mandhAturA ceva mahAgovindaM bodhisattaM purohitamANApetvA reNuraJA ca ajJehi ca rAjUhi pariggahitattA rAjagahanti / keci pana "mahAgovindo"ti mahAnubhAvo eko purAtano rAjAti vadanti / pariggahitattAti rAjadhAnIbhAvena pariggahitattA / gavhatIti hi gaha, rAjUnaM, rAjUhi vA gahanti raajgh| nagarasaddApekkhAya napuMsakaniddeso / ___ aJjapettha pakAreti nagaramApanena raJA kAritasabbagehattA rAjagahaM, gijjhakUTAdIhi paJcahi pabbatehi parikkhittattA pabbatarAjehi parikkhittagehasadisantipi rAjagahaM, sampannabhavanatAya rAjamAnaM gehantipi rAjagaha, susaMvihitArakkhatAya anatthAvahitukAmena upagatAnaM paTirAjUnaM gahaM gahaNabhUtantipi rAjagaha, rAjUhi disvA sammA patiTThApitattA tesaM gahaM gehabhUtantipi rAjagahaM, ArAmarAmaNeyyatAdIhi rAjati, nivAsasukhatAdinA ca sattehi mamattavasena gamhati pariggavhatItipi rAjagahanti edise pakAre / nAmamattameva pubbe vuttanayenAti attho / so pana padeso visesaTThAnabhAvena uLArasattaparibhogoti Aha "taM paneta"ntiAdi / tattha "buddhakAle, cakkavattikAle cA"ti idaM yebhuyyavasena vuttaM aJadApi kadAci sambhavato, "nagaraM hotI"ti ca idaM upalakkhaNameva manussAvAsasseva asambhavato / tathA hi vuttaM "sesakAle sujhaM hotI"tiAdi / tesanti yakkhAnaM / vasanavananti ApAnabhUmibhUtaM upavanaM / avisesenAti vihArabhAvasAmaJcena, saddantarasannidhAnasiddhaM visesaparAmasanamantarenAti attho| idaM vuttaM hoti- "pAtimokkhasaMvarasaMvuto viharati, (a0 ni0 2.5.101; pAci0 147; pari0 441) paThamaM jhAnaM upasampajja viharati, (dha0 sa0 160) mettAsahagatena cetasA ekaM disaM pharitvA viharati, (dI0 ni0 3.71, 308; ma0 mi0 1.77, 459, 509; 2.309, 315; 3.230; vibhaM0 642) sabbanimittAnaM amanasikArA animittaM cetosamAdhiM upasampajja viharatI"tiAdIsu (ma0 ni0 1.459) saddantarasannidhAnasiddhena visesaparAmasanena yathAkkama iriyApathavihArAdivisesavihAra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.150 - 150) rAjAmaccakathAvaNNanA samaGgIparidIpanaM, na evamidaM, idaM pana tathA visesaparAmasanamantarena aJJataravihArasamaGgIparidIpananti / satipi ca vRttanayena aJJataravihArasamaGgIparidIpane idha iriyApathasaGghAtavisesavihArasamaGgIparidIpanameva sambhavatIti dasseti " idha panA'' tiAdinA / kasmA pana saddantarasannidhAnasiddhassa visesaparAmasanassAbhAvepi idha visesavihArasamaGgIparidIpanaM sambhavatIti ? visesavihArasamaGgIparidIpanassa saddantarasaGghAtavisesavacanassa abhAvato eva / visesavacane asati visesamicchatA viseso payojitabboti / apica iMriyApathasamAyogaparidIpanassa atthato siddhattA tathAdIpanameva sambhavatIti / kasmA cAyamattho siddhoti ? dibbavihArAdInampi sAdhAraNato / kadAcipi hi iriyApathavihArena vinA na bhavati tamantarena attabhAvapariharaNAbhAvatoti / 3 iriyanaM pavattanaM iriyA, kAyikakiriyA, tassA pavattanupAyabhAvato pathoti iriyApatho ThAnanisajjAdayo / na hi ThAnanisajjAdiavatthAhi vinA kaJci kAyikaM kiriyaM pavattetuM sakkA, tasmA so tAya pavattanupAyoti vuccati / viharati pavattati etena viharaNamattaM vA tanti vihAro, so eva vihAro tathA atthato panesa ThAnanisajjAdi AkArappavatto catusantatirUpappabandhova / divi bhavo dibbo, tattha bahulaM pavattiyA brahmapArisajjAdidevaloke bhavoti attho, yo vA tattha dibbAnubhAvo, tadatthAya saMvattatIti dibbo, abhiJAbhinIhArAdivasena vA mahAgatikattA dibbo, sova vihAro, dibbabhAvAvaho vA vihAro dibbavihAro, mahaggatajjhAnAni / nettiyaM [ netti0 86 ( atthato samAnaM ) ] pana catasso AruppasamApattiyo AneJjavihArAti visuM vuttaM taM pana mettAjjhAnAdInaM brahmavihAratA viya tAsaM bhAvanAvisesabhAvaM sandhAya vuttaM / aTThakathAsu pana dibbabhAvAvahasAmaJJato tApi "dibbavihArA" tveva vRttA / brahmAnaM brahmabhUtA vA hitUpasaMhArAdivasena pavattiyA seTThabhUtA vihArAti brahmavihArA, mettAjjhAnAdivasena pavattA catasso appamaJJAyo / ariyA uttamA, anaJJasAdhAraNattA vA ariyAnaM vihArAti ariyavihArA, catassopi phalasamApattiyo / idha pana rUpAvacaracatutthajjhAnaM, tabbasena pavattA appamaJJayo, catutthajjhAnika aggaphalasamApatti ca bhagavato dibbabrahma ariyavihArA / aJJataravihArasamaGgIparidIpananti tAsamekato appavattattA ekena vA dvIhi vA samaGgIbhAvaparidIpanaM, bhAvalopenAyaM bhAvappadhAnena vA niddeso / bhagavA hi lobhadosamohussanne 3 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.150-150) loke sakapaTipattiyA veneyyAnaM vinayanatthaM taM taM vihAre upasampajja viharati / tathA hi yadA sattA kAmesu vippaTipajjanti, tadA kira bhagavA dibbena vihArena viharati tesaM alobhakusalamUluppAdanatthaM "appeva nAma imaM paTipattiM disvA ettha rucimuppAdetvA kAmesu virajjeyyu"nti / yadA pana issariyatthaM sattesu vippaTipajjanti, tadA brahmavihArena viharati tesaM adosakusalamUluppAdanatthaM "appeva nAma imaM paTipattiM disvA ettha rucimuppAdetvA adosena dosaM vUpasameyyu''nti / yadA pana pabbajitA dhammAdhikaraNaM vivadanti, tadA ariyavihArena viharati tesaM amohakusalamUluppAdanatthaM "appeva nAma imaM paTipattiM disvA ettha rucimuppAdetvA amohena mohaM vuupsmeyyunti| evaJca katvA imehi dibbabrahmaariyavihArehi sattAnaM vividhaM hitasukhaM harati, iriyApathavihArena ca ekaM iriyApathabAdhanaM aJjena iriyApathena vicchinditvA aparipatantaM attabhAvaM haratIti vuttaM "aJataravihArasamaGgIparidIpana"nti / __ "tenA"tiAdi yathAvuttasaMvaNNanAya guNadassanaM, tasmAti attho, yathAvuttatthasamatthanaM vA / tena iriyApathavihArena viharatIti sambandho / tathA vadamAno pana viharatIti ettha vi-saddo vicchedanatthajotako, "haratI"ti etassa ca neti pavattetIti atthoti Apeti "ThitopI"tiAdinA vicchedanayanAkArena vuttttaa| evahi sati tattha kassa kena vicchindanaM, kathaM kassa nayananti antolInacodanaM sandhAyAha / "so hI"tiAdIti ayampi sambandho upapanno hoti / yadipi bhagavA ekeneva iriyApathena cirataraM kAlaM pavattetuM sakkoti, tathApi upAdinnakassa nAma sarIrassa ayaM sabhAvoti dassetuM "ekaM iriyApathabAdhana"ntiAdi vuttaM / aparipatantanti bhAvanapuMsakaniddeso, apatamAnaM katvAti attho / yasmA pana bhagavA yattha katthaci vasanto veneyyAnaM dhammaM desento, nAnAsamApattIhi ca kAlaM vItinAmento vasati, sattAnaM, attano ca vividhaM sukhaM harati, tasmA vividha haratIti viharatIti evampettha attho veditabbo / gocaragAmanidassanatthaM "rAjagahe''ti vatvA buddhAnamanurUpanivAsaTThAnadassanatthaM puna "ambavane''ti vuttanti dassento "idamassA"tiAdimAha / assAti bhagavato / tassAti rAjagahasaGghAtassa gocaragAmassa / yassa samIpavasena "rAjagahe'"ti bhummavacanaM pavattati, sopi tassa samIpavasena vattabboti dasseti "rAjagahasamIpe ambavane"ti iminA / samIpattheti ambavanassa samIpatthe / etanti "rAjagahe''ti vacanaM / bhummavacananti AdhAravacanaM / bhavanti etthAti hi bhummaM, AdhAro, tadeva vacanaM tathA, bhumme pavattaM vA vacanaM vibhatti Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.150-150) rAjAmaccakathAvaNNanA bhummavacanaM, tena yuttaM tathA, sattamIvibhattiyuttapadanti attho / idaM vuttaM hoti - kAmaM bhagavA ambavaneyeva viharati / tassamIpattA pana gocaragAmadassanatthaM bhummavacanavasena "rAjagahe"tipi vuttaM yathA taM "gaGgAyaM gAvo caranti, kUpe gaggakula''nti cAti / aneneva yadi bhagavA rAjagahe viharati, atha na vattabbaM "ambavane''ti / yadi ca ambavane, evampi na vattabdhaM "raajghe''ti| na hi "pATaliputte pAsAde vasatI"tiAdIsu viya idha adhikaraNAdhikaraNassa abhAvato adhikaraNassa dvayaniddeso yutto siyAti codanA anavakAsA katAti daTThabaM | kumArabhato eva komArabhacco sakatthavuttipaccayena, niruttinayena vA yathA "bhisaggameva bhesajja"nti / "yathAhA"tiAdinA khandhakapALivasena tadatthaM sAdheti / kasmA ca ambavanaM jIvakasambandhaM katvA vuttanti anuyogena mUlato paTThAya tamatthaM dassento "ayaM pnaa"tiaadimaah| dosAbhisannanti vAtapittAdivasena ussannadosaM / virecetvAti dosappakopato vivecetvA / siveyyakaM dussayuganti siviraDhe jAtaM mahagdhaM dussayugaM / divasassa dvattikkhattunti ekasseva divasassa dvivAre vA tivAre vA bhAge, bhummatthe vA etaM sAmivacanaM, ekasmiMyeva divase dvivAraM vA tivAraM vAti attho / tambapaTTavaNNenAti tambalohapaTTavaNNena / sacIvarabhattenAti cIvarena, bhattena ca / "taM sandhAyA"ti iminA na bhagavA ambavanamatteyeva viharati, atha kho evaM kate vihAre / so pana tadadhikaraNatAya visuM adhikaraNabhAvena na vuttoti sandhAyabhAsitamatthaM dasseti / sAmaJje hi sati sandhAyabhAsitaniddhAraNaM / aDDena teLasa addtels| tAdisehi bhikkhustehi| aDDo panettha satasseva / yena hi payutto tabbhAgavAcako aDDasaddo, so ca kho paNNAsAva, tasmA paJjAsAya UnAni teLasa bhikkhusatAnIti atthaM vijJApetuM "aDDasatenA"tiAdi vuttaM / aDDameva sataM satassa vA aTuM tathA / rAjatIti attano issariyasampattiyA dibbati sobhati ca / rajetIti dAnAdinA, sassamedhAdinA ca catUhi saGgahavatthUhi rameti, attani vA rAgaM karotIti attho / ca-saddo cettha vikappanattho / janapadavAcino puthuvacanaparattA "magadhAna"nti vuttaM, janappadApadesena vA tabbAsikAnaM ghitttaa| raJoti pitu bimbisaarro| sasati hiMsatIti sattu, verI, ajAtoyeva sattu ajaatsttu| "nemittakehi niddidyo"ti vacanena ca ajAtassa tassa sattubhAvo na tAva hoti, sattubhAvassa pana tathA niddidvattA evaM voharIyatIti dasseti / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.150-150) ajAtasseva pana tassa "ro lohitaM piveyya"nti deviyA dohaLassa pavattattA ajAtoyevesa raJo sattUtipi vadanti / "tasmi"ntiAdinA tadatthaM vivarati, samattheti ca / dohaLoti abhilaaso| bhAriyeti garuke, akSesaM asakkuNeyye vaa| asakkontIti askkunnmaanaa| akathentIti akathayamAnA smaanaa| nibandhitvAti vacasA bandhitvA / suvaNNasatthakenAti suvaNNamayena satthakena, ghanasuvaNNakatenAti attho / ayomayahi raJo sarIraM upanetuM ayuttanti vadanti / suvaNNaparikkhatena vA ayomayasatthenAti atthepi aymevaadhippaayo| bAhuM phAlApetvAti lohitasirAvedhavasena bAhuM phAlApetvA / kevalassa lohitassa gabminiyA dujjIrabhAvato udakena sambhinditvA pAyesi / haJissatIti haJissate, AyatiM hanIyateti attho / nemittakAnaM vacanaM tathaM vA siyA, vitathaM vAti adhippAyena "puttoti vA dhItAti vA na paJaAyatI"ti vuttaM / "attano"tiAdinA ajhampi kAraNaM dassetvA nivaaresi| raJo bhAvo rajjaM, rajjassa samIpe pavattatIti oparajjaM, ThAnantaraM / ___mahAti mahatI | samAse viya hi vAkyepi mahantasaddassa mhaadeso| dhurAti gaNassa dhurabhUtA, dhoravhA jeTTakAti attho| dhuraM nIharAmIti gaNadhuramAvahAmi, gaNabandhiyaM nibbattessAmIti vuttaM hoti / "so na sakkA"tiAdinA puna cintanAkAraM dasseti / iddhipATihAriyenAti ahimekhalikakumAravaNNavikubbaniddhinA / tenAti appAyukabhAvena / hIti nipAtamattaM / tena hIti vA uyyojanatthe nipaato| tena vuttaM "kumAraM...pe0... uyyojesI"ti | buddho bhavissAmIti ettha iti-saddo idamattho, iminA khandhake AgatanayenAti attho / pubbe khotiAdIhipi khandhakapALiyeva (cULava0 339) / potthaniyanti churikaM / yaM "nakhara"ntipi vuccati, divA divaseti (dI0 ni0 TI0 1.150) divasassapi divaa| sAmyatthe hetaM bhummavacanaM "divA divasassA''ti aJattha dssnto| divassa divasetipi vaTTati akArantassapi divasadassa vijjamAnattA / nepAtikampi divAsaddamicchanti saddavid, majjhanhikavelAyanti attho| sA hi divasassa viseso divasoti / "bhIto"tiAdi pariyAyo, kAyathambhanena vA bhiito| hadayamaMsacalanena ubbiggo| "jAneyyuM vA, mA vA''ti parisaGkAya usskii| Ate sati attano AgacchamAnabhayavasena utrsto| vuttappakAranti devadattena vuttAkAraM viSpakAranta apakAraM anupakAraM, viparItakiccaM vA / sabbe bhikkhUti devadattaparisaM sandhAyAha / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.150 - 150) acchinditvAti apanayanavasena vilumpitvA / rajjenAti vijitena / ekassa raJJo ANApavattiTThAnaM " rajjanti hi vRttaM rAjabhAvena vA / " rAjAmaccakathAvaNNanA 7 manaso attho icchA manoratho ra-kArAgamaM, ta-kAralopaJca katvA, cittassa vA nAnArammasu vibbhamakaraNato manaso ratho iva manoratho, mano eva ratho viyAti vA manorathotipi neruttikA vadanti / sukiccakArimhIti sukiccakArI amhi / avamAnanti avamaJJanaM anAdaraM / mUlaghaccanti jIvitA voropanaM sandhAyAha, bhAvanapuMsakametaM / rAjakulAnaM kira satthena ghAtanaM rAjUnamanAciNNaM, tasmA so " nanu bhante "tiAdimAha / tApanagehaM nAma uNhagahApanagehaM taM pana dhUmeneva acchinnA / tena vuttaM " dhUmaghara "nti / kammakaraNatthAyAti tApana kammakaraNatthameva / kenaci chAditattA ucco aGgoti uccaGgo, yassa kassaci gahaNatthaM paTicchanno unnataGgoti idha adhippeto / tena vuttaM " uccaGgaM katvA pavisituM mA dethA "ti / " ucchaGge katvA" tipi pATho, evaM sati majjhimaGgova, ucchaGge kiJci tabbaM katvAti attho / moLiyanti cULAyaM " chetvAna moLiM varagandhavAsita "ntiAdIsu (ma0 ni0 aTTha0 2.1; saM0 ni0 aTTha0 2.2.55; apa0 aTTha0 1. avidUrenidAnakathA; bu0 vaM0 aTTha0 27.avidUrenidAnakathA; jA0 aTTha0 1. avidUrenidAnakathA) viya / tenAha "moLiM bandhitvA "ti / catumadhurenAti sappisakkaramadhunALikerasnehasaGghAte hi catUhi madhurehi abhisaGghatapAnavisesenAti vadanti taM mahAdhammasamAdAnasuttapALiyA (ma0 ni0 1.473) na sameti / vRttahi tattha " dadhi ca madhu ca sappi ca phANitaJca ekajjhaM saMsaTTa "nti, (ma0 ni0 1.485) tadaTThakathAyaJca vRttaM " dadhi ca madhu cAti suparisuddhaM dadhi ca sumadhuraM madhu ca / ekajjhaM saMsanti ekato katvA missitaM AluLitaM / tassa tanti tassa taM catumadhurabhesajjaM pivato"ti " attupakkamena maraNaM na yutta nti manasi katvA rAjA tasA sarIraM lehitvA yApeti / na hi ariyA attAnaM vinipAtenti / maggaphalasukhenAta maggaphalasukhavatA, sotApattimaggaphalasukhUpasahitena caGkamena yApetIti attho / hAressAmIti apanessAmi / vItaccitehIti vigataaccitehi jAlavigatehi suddhaGgArehi / kenaci saJJattoti kenaci sammA JApito, ovaditoti vuttaM hoti / massukaraNatthAyAti massuvisodhanatthAya / manaM karothAti yathA rajJo manaM hoti, tathA karotha / pubbeti purimabhave / cetiyaGgaNeti gandhapupphAdIhi pUjanaTThAnabhUte cetiyassa bhUmitale nisajjanatthAyAti bhikkhusaGghassa nisIdanatthAya / paJJattakaTasArakanti paJJapetabbauttamakila / 7 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.150-150) tathAvidho kilaJjo hi "kaTasArako''ti vuccati / tassAti yathAvuttassa kammadvayassa / taM pana manopadosavaseneva tena katanti daTThab / yathAha - "manopubbaGgamA dhammA, manoseTThA manomayA / manasA ce paduDhena, bhAsati vA karoti vA / tato naM dukkhamanveti, cakkaMva vahato pada"nti / / (dha0 pa0 1; netti0 90) paricArakoti sahAyako | abhedepi bhedamiva vohAro loke pAkaToti vuttaM "yakkho hutvA nibbattI"ti / ekAyapi hi uppAdakiriyAya idha bhedavohAro, paTisandhivasena hutvA, pavattivasena nibbattIti vA paccekaM yojetabaM, paTisandhivasena vA pavattanasaGkhAtaM sAtisayanibbattanaM ApetuM ekAyeva kiriyA padadvayena vuttA / tathAvacanahi paTisandhivasena nibbattaneyeva dissati "makkaTako nAma devaputto hutvA nibbatti (dha0 pa0 aTTha0 1.5) kaNTako nAma...pe0... nibbatti, (jA0 aTTha0 1.avidUrenidAnakathA) maNDUko nAma...pe0... nibbattI''tiAdIsu viy| dvinnaM vA padAnaM bhAvatthamapekkhitvA "yakkho''tiAdIsu sAmiatthe paccattavacanaM kataM purimAya pacchimavisesanato, paricArakassa...pe0... yakkhassa bhAvena nibbattIti attho, hetvatthe vA ettha tvA-saddo yakkhassa bhAvato pavattanahetUti / assa pana ro mahApuJassapi samAnassa tattha bahulaM nibbattapubbatAya ciraparicitanikanti vasena tattheva nibbatti veditabbA / taM divasamevAti ro maraNadivaseyeva / khobhetvAti puttasnehassa balavabhAvato, taMsahajAtapIti vegassa ca savipphAratAya taM samuTThAnarUpadhammehi pharaNavasena sakalasarIraM AloLetvA / tenAha "advimijaM Ahacca aTThAsI"ti | pitaguNanti pitano attani sinehaguNaM / tena vuttaM "mayi jAtepI"tiAdi / vissajjetha vissajjethAti turitavasena, sokavasena ca vuttaM / anuhubhitvAti achaDDetvA / nALAgirihatthiM muJcApetvAti ettha iti-saddo pakArattho, tena "abhimArakapurisapesenAdippakArenA''ti pubbe vuttappakArattayaM paccAmasati, katthaci pana so Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.150-150) rAjAmaccakathAvaNNanA na dittttho| paJca vatthUnIti "sAdhu bhante bhikkhU yAvajIvaM AraJjikA assU'tiAdinA (pArA0 409; cULava0 343) vinaye vuttAni paJca vatthUni / yAcitvAti ettha yAcanaM viya katvAti attho / na hi so paTipajjitukAmo yAcatIti ayamattho vinaye (pArA0 aTTha0 2.410) vuttoyeva / sajJApessAmIti cintetvA saGghabhedaM katvAti sambandho / idaJca tassa anikhittadhuratAdassanavasena vuttaM, so pana akatepi saGghabhede tehi sApetiyeva / uNhalohitanti balavasokasamuTTitaM uhabhUtaM lohitaM / mahAnirayeti avIciniraye / vitthArakathAnayoti ajAtasattupasAdanAdivasena vitthArato vattabbAya kathAya nayamattaM / kasmA panettha sA na vuttA, nanu saGgItikathA viya khandhake (cULava0 343) AgatApi sA vattabbAti codanAya Aha "AgatattA pana sabbaM na vutta"nti, khandhake AgatattA, kiJcimattassa ca vacanakkamassa vuttattA na ettha koci virodhoti adhippAyo / "eva"ntiAdi yathAnusandhinA nigamanaM / kosalaraJoti pasenadikosalassa pitu mhaakoslrnyo| nanu videhassa raJo dhItA vedehIti attho sambhavatIti codanamapaneti "na videharo"ti iminA / atha kenaTenAti Aha "paNDitAdhivacanameta"nti, paNDitavevacanaM, paNDitanAmanti vA attho| ayaM pana padattho kena nibbacanenAti vRttaM "tatrAya"ntiAdi / vidantIti jAnanti / vedenAti karaNabhUtena jANena / "IhatI"ti etassa pavattatItipi attho TIkAyaM vutto | vedehIti idha nadAdigaNoti Aha "vedehiyA"ti / soyeva aho tadaho, sattamIvacanena pana "tadahU"ti padasiddhi | etthAti etasmiM divse| upasaddena visiTTho vasasaddo upavasaneyeva, na vasanamatte, upavasanaJca samAdAnamevAti dassetuM "sIlenA"tiAdi vuttaM / ettha ca sIlenAti sAsane ariyuposathaM sandhAya vuttaM / anasanenAti abhuJjanamattasaGkhAtaM bAhiruposathaM / vA-saddo cettha aniyamattho, tena ekaccaM manoduccaritaM, dussIlyAdiJca saGgaNhAti / tathA hi gopAlakuposatho abhijjhAsahagatassa cittassa vasena vutto, nigaNThuposatho mosavajjAdivasena / yathAha visAkhuposathe "so tena abhijjhAsahagatena cetasA divasaM atinAmetI''ti, (a0 ni0 1.3.71) "iti yasmiM samaye sacce samAdapetabbA, musAvAde tasmiM samaye samAdapetI'ti (a0 ni0 1.3.71) ca Adi / evaM adhippetatthAnurUpaM nibbacanaM dassetvA idAni atthuddhAravasena nibbacanAnurUpaM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.150-150) adhippetatthaM dassetuM "ayaM panA"tiAdimAha / etthAti uposathasadde / samAnasaddavacanIyAnaM anekappabhedAnaM atthAnamuddharaNaM atthuddhAro samAnasaddavacanIyesu vA atthesu adhippetasseva atthassa uddharaNaM atthuddhArotipi vaTTati / anekatthadassanahi adhippetatthassa uddharaNatthameva / nanu ca "atthamattaM" pati saddA abhinivisantI''tiAdinA atthuddhAre codanA, sodhanA ca heTThA vuttAyeva / apica visesasaddassa avAcakabhAvato pAtimokkhuddesAdivisayopi uposathasaddo sAmaJjarUpo eva, atha kasmA pAtimokkhuddesAdivisesavisayo vuttoti ? saccametaM, ayaM panattho tAdisaM saddasAmaJjamanAdiyitvA tattha tattha sambhavatthadassanavaseneva vuttoti, evaM sabbattha / sIladihivasena (sIlasuddhivasena dI0 ni0 TI0 1.150) upetehi samaggehi vasIyati na uTThIyatIti uposatho, paatimokkhuddeso| samAdAnavasena, adhiTThAnavasena vA upecca ariyavAsAdiatthAya vasitabbo Avasitabboti uposatho, sIlaM / anasanAdivasena upecca vasitabbo anuvasitabboti uposatho, vatasamAdAnasaGkhAto upavAso / navamahatthikulapariyApanne hatthinAge kiJci kiriyamanapekkhitvA taMkulasambhUtatAmattaM pati ruLhivaseneva uposathoti samajA, tasmA tattha nAmapaJatti veditabbA / arayo upagantvA useti dAhetIti uposatho, usasaddo dAhetipi saddavidU vadanti / divase pana uposatha saddapavatti aTThakathAyaM vuttAyeva / "suddhassa ve sadAphaggU"tiAdIsu suddhassAti sabbaso kilesamalAbhAvena parisuddhassa / veti nipAtamattaM, byattanti vA attho / sadAti niccakAlampi / phaggUti phagguNInakkhattameva yuttaM bhavati, niruttinayena cetassa siddhi yassa hi sundarikabhAradvAjassa nAma brAhmaNassa phagguNamAse uttaraphagguNIyuttadivase titthanhAnaM karontassa saMvaccharampi katapApapavAhanaM hotIti laddhi / tato taM vivecetuM idaM majjhimAgamAvare mUlapaNNAsake vatthasutte bhagavatA vuttaM / suddhassuposatho sadAti yathAvuttakilesamalasuddhiyA parisuddhassa uposathaGgAni, vatasamAdAnAni ca asamAdiyatopi niccakAlaM uposathavAsI eva bhavatIti attho / na bhikkhave"tiAdIsu "abhikkhuko AvAso na gantabbo"ti nIharitvA sambandho / upavasitabbadivasoti upavasanakaraNadivaso, adhikaraNe vA tabbasaddo dtttthbbo| evahi aTThakathAyaM vuttanibbacanena sameti / antogadhAvadhAraNena, aJjatthApohanena ca nivAraNaM sandhAya "sesadvayanivAraNattha"nti vuttaM / "pannarase"ti padamArabbha. divasavasena yathAvuttanibbacanaM katanti dassento "teneva vutta"ntiAdimAha / paJcadasannaM tithInaM pUraNavasena "pannaraso''ti hi divaso vutto / "tAni ettha santI"ti ettakeyeva vutte nanvetAni aJatthApi santIti codanA siyAti taM nivAretuM "tadA kirA"tiAdi vuttaM / anena bahuso, atisayato vA ettha 10 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.150 - 150) rAjAmaccakathAvaNNanA taddhitavisayo payuttoti dasseti / cAtumAsI, cAtumAsinIti ca paccayavisesena itthiliGgeyeva pariyAyavacanaM / pariyosAnabhUtAti ca pUraNabhAvameva sandhAya vadati tAya saheva catumAsaparipuNNabhAvato / idhAti pALiyaM / tIhi AkArehi pUretIti puNNAti atthaM dasseti "mAsapuNNatAyA ''tiAdinA / tattha tadA kattikamAsassa puNNatAya mAsapuNNatA / purimapuNNamito hi paTThAya yAva aparA puNNamI, tAva eko mAsoti tattha vohAro / vassAnassa utuno puNNatAya utupuNNatA / kattikamAsalakkhitassa saMvaccharassa puNNatAya saMvaccharapuNNatA / purimakattikamAsato pabhuti yAva aparakattikamAso, tAva eko kattikasaMvaccharoti evaM saMvaccharapuNNatAyAti vRttaM hoti / lokikAnaM matena pana mAsavasena saMvaccharasamaJJa lakkhitA / tathA ca lakkhaNaM garusaGkantivasena / vuttahi jotisatthe - "nakkhattena sahodaya- matthaM yAti sUramanti / tassa saGkaM tatra vattabbaM vassaM mAsakamenevA "ti / / 11 minIyati divaso etenAti mA / tassa hi gatiyA divaso minitabbo "pATipado dutiyA, tatiyA'tiAdinA / ettha puNNoti etissA rattiyA sabbakalApAripUriyA puNNo / candassa hi soLasamo bhAgo " kalA "ti vuccati, tadA ca cando sabbAsampi soLasannaM kalAnaM vasena paripuNNo hutvA dissati / ettha ca " tadahuposathe pannarase "ti padAni divasavasena vuttAni, "komudiyA "tiAdIni tadekadesarattivasena / kasmA pana rAjA amaccaparivuto nisinno, na ekakovAti codanAya sodhanAlesaM dassetuM pALipadatthameva avatvA " evarUpAyA "tiAdInipi vadati / etehi cAyaM sodhanAleso dassito "evaM ruciyamAnAya rattiyA tadA pavattattA tathA parivuto nisinno 'ti / dhoviyamAnadisAbhAgAyAti etthApi viyasaddo yojetabbo / rajatavimAnaniccharitehIti rajatavimAnato nikkhantehi, rajatavimAnappabhAya vA vipphuritehi / "visaro "ti idaM muttAvaLi AdInampi visesanapadaM / abbhaM dhUmo rajo rAhUti ime cattAro upakkilesA pALinayena (a0 ni0 1.4.50 pAci0 447) / rAjAmaccehIti rAjakulasamudAgate ha amaccehi / atha vA anuyuttakarAjUhi ceva amaccehi cAti attho / kaJcanAsaneti sIhAsane / "rajJa tu hemamAsanaM, sIhAsanamatho vALabIjanitthI ca cAmara "nti hi vRttaM / kasmA nisinoti nisIdanamatte codanA / eta nti kandanaM, pabodhanaM vA / itIti iminA hetunA / nakkhatta nti kattikAnakkhattachaNaM / sammA ghositabbaM etarahi nakkhattanti saGghaGkaM / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 ( 2.2.150 - 150 ) paJca... paJcavaNNakusumehi lAjena, puNNaghaTehi ca paTimaNDitaM gharesu dvAraM yassa tadetaM nagaraM ... pe0... dvAraM / dhajo vaTo / paTAko paTToti sIhaLiyA vadanti / tadA kira padIpujjalanasIsena katanakkhattaM / tathA hi ummAdantijAtakAdIsupi ( jA0 2.18.57) kattikamAse evameva vRttaM / tenAha "samujjalitadIpamAlAlaGkatasabbadisAbhAga'' nti / vIthi nAma rathikA mahAmaggo / racchA nAma anibbiddhA khuddakamaggo / tattha tattha nisinnavasena samAnabhAgena pATiyekkaM nakkhattakILaM anubhavamAnena samabhikiNNanti vRttaM hoti / mahAaTThakathAyaM evaM vatvApi tattheva iti sanniTThAnaM katanti attho / 12 udAnaM udAhAroti atthato ekaM / mAnanti mAnapattaM kattubhUtaM / chaDDunavasena abaseko / sotavasena oho| pItivacananti pItisamuTThAnavacanaM kammabhUtaM / hradayanti cittaM kattubhUtaM / gahetunti bahi aniccharaNavasena gaNhituM, hRdayantoyeva ThapetuM na sakkotIti adhippAyo / tena vuttaM " adhikaM hutvA "tiAdi / idaM vRttaM hoti - yaM vacanaM paTiggAhaka nirapekkhaM kevalaM uLArAya pItiyA vasena sarasato sahasAva mukhato niccharati, tadevidha "udAna"nti adhippatanti / dosehi itA gatA apagatAti dosinA ta-kArassa na-kAraM katvA yathA " kilese jito vijitAvIti jino 'ti Aha " dosApagatA "ti / yadipi sutte vRttaM " cattArome bhikkhave candimasUriyAnaM upakkilesA, yehi upakkilesehi upakkiliTThA candimasUriyA na tapanti na bhAsanti na virocanti / katame cattAro ? abbhA bhikkhave... pe0... mahikA / dhUmo rajo / rAhu bhikkhave candimasUriyAnaM upakkileso 'ti, (cULava0 447) tathApi tatiyupakkilesassa pabhedadassana vasena aTThakathAnayena dassetuM "paJcahi upakkilesehI "ti vRttaM / ayamatho ca ramaNIyAdisaddayogato jAyatIti Aha " tasmA" tiAdi / anIya- saddopi bahulA katvatthAbhidhAyako yathA "niyyAnikA dhammA'ti (dha0 sa0 dukamAtikA 96 ) dasseti " ramayatI 'ti iminA / juNhAvasena rattiyA surUpattamAha "vRttadosavimuttAyA" ti AdinA / abbhAdayo cettha vuttadosA / ayaJca hetu "dassituM yuttA" ti etthApi sambajjhitabbo / tena kAraNena, utusampattiyA ca pAsAdikatA daTThabbA / IdisAya rattiyA yutto divasa mAso utu saMvaccharoti evaM divasamAsAdInaM lakkhaNA sallakkhaNupAyA bhavituM yuttA, tasmA lakkhitabbAti lakkhaNiyA, sA eva lakkhaJJa ya-vato Na-kArassa Ja-kArAdesavasena yathA "pokkharaJo sumApitA" ti Aha " divasamAsAdIna "ntiAdi / 127 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.151 - 151 ) rAjAmaccakathAvaNNanA "yaM no payirupAsato cittaM pasIdeyyA" ti vacanato samaNaM vA brAhmaNaM vAti ettha paramatthasamaNo, paramatthabrAhmaNo ca adhippeto, na pana pabbajjAmattasamaNo, na ca jAtimattabrAhmaNoti vRttaM " samitapApatAyA "tiAdi / bahati pApe bahi karotIti brAhmaNo niruttinayena / bahuvacane vattabbe ekavacanaM, ekavacane vA vattabbe bahuvacanaM vacanavyattayo vacanavipallAsoti attho / idha pana " payirupAsata "nti vattabbe "payirupAsato 'ti vRttattA bahuvacane vattabbe ekavacanavasena vacanabyattayo dassito / attani, garuTThAniye ca hi ekasmimpi bahuvacanappayogo niruLaho / payirupAsatoti ca vaNNavipariyAyaniddeso esa yathA "payirudAhAsI"ti / ayahi bahulaM diTThapayogo, yadidaM parisadde ya-kArapare vaNNavipariyAyo / tathA hi akkharacintakA vadanti "pariyAdInaM rayAdivaNNassa yarAdIhi vipariyAyo 'ti / yanti samaNaM vA brAhmaNaM vA / iminA sabbenapi vacanenAti " ramaNIyA vatA'tiAdivacanena / obhAsanimittakammanti obhAsabhUtaM nimittakammaM, paribyattaM nimittakaraNanti attho / mahAparAdhatAyAti mahAdosatAya / "tena hI"tiAdi tadatthavivaraNaM / devadatto cAti ettha ca saddo samuccayavasena atthupanayane, tena yathA rAjA ajAtasattu attano pitu ariyasAvakassa satthu upaTThAkassa ghAtanena mahAparAdho, evaM bhagavato mahAnatthakarassa devadattassa apassayabhAvenApIti imamatthaM upaneti / tassa piTThichAyAyAti vohAramattaM, tassa jIvakassa piTThiapassayena, taM pamukhaM katvA apassAyAti vuttaM hoti / vikkhepapacchedanatthanti vakkhamAnAya attano kathAya uppajjanakavikkhepassa pacchindanatthaM, anuppajjanatthanti adhippAyo / tenAha " tassaM hI'"tiAdi / asikkhitAnanti kAyavacIsaMyamane vigatasikkhAnaM / kulUpaketi kulamupagate satthAre / hitAsAratAyata gahetabbaguNasAravigatatAya / nibbikkhepanti aJJesamapanayanavirahitaM / bhaddanti avassayasampannatAya sundaraM / 151. ayaJcattho imAya pALicchAyAya adhigato, imamatthameva vA antogadhaM katvA pALiyamevaM vuttanti dasseti " tenAhA " ti AdinA / asatthApi samAno satthA paTiJJAto yenAti satthupaTiJJAto, tassa abuddhassApi samAnassa buddhapaJitassa " ahameko loke atthadhammAnusAsako "ti AcariyapaTiJAtabhAvaM vA sandhAya evaM vRttaM / " so kirA" tiAdinA anusutimattaM pati porANaTThakathAnayova kirasana vRtto / esa nayo parato 13 13 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.151-151) mkkhlipdnibbcnepi| ekUnadAsasataM pUrayamAnoti ekenUnadAsasataM attanA saddhiM anUnadAsasataM katvA pUrayamAno / evaM jAyamAno cesa maGgaladAso jaato| jAtarUpenevAti mAtukucchito vijAtaveseneva, yathA vA sattA anivatthA apArutA jAyanti, tathA jAtarUpeneva / upasaGkamantIti upagatA bhajantA honti / tadeva pabbajjaM aggahesIti tadeva naggarUpaM "ayameva pabbajjA nAma siyA''ti pabbajjaM katvA aggahesi / pabajiMsUti taM pabbajitamanupabbajiMsu / "pabbajitasamUhasaGghAto"ti etena pabbajitasamUhatAmattena saGgho, na niyyAnikadiTThivisuddhasIlasAmaJavasena saMhatattAti dasseti / assa atthIti assa satthupaTiJAtassa parivArabhAvena asthi / "saGghI gaNI"ti cedaM pariyAyavacanaM, saGketamattato nAnanti Aha "svevaa"tiaadi| svevAti ca pabbajitasamUhasaGghAto eva / keci pana "pabbajitasamUhavasena saGgI, gahaTThasamUhavasena gaNI"ti vadanti, taM tesaM matimattaM gaNe eva loke saGgha-saddassa nirulhttaa| acelakavatacariyAdi attanA parikappitamattaM aacaaro| paJAto pAkaTo sngghiiaadibhaaven| appiccho santuTThoti atthato ekaM / tattha labbhamAnAppicchataM dassetuM "appicchatAya vatthampi na nivAsetI"ti vuttaM / na hi tasmiM sAsanike viya santaguNaniggUhaNalakkhaNA appicchatA labbhati / yasoti kittisaddo / taranti etena saMsAroghanti evaM sammatatAya laddhi titthaM nAma "sAdhU"ti sammato, na ca sAdhUhi sammatoti asthamAha "aya"ntiAdinA / na hi tassa sAdhUhi sammatatA labbhati / sundaro sappurisoti dvidhA attho / assutavatoti assutAriyadhammassa, kattutthe cetaM sAmivacanaM / "imAni me vatasamAdAnAni ettakaM kAlaM suciNNAnIti bahU rattiyo jAnAti / tA panassa rattiyo cirakAlabhUtAti katvA "ciraM pabbajitassA"tiAdi vuttaM, antatthaaJapadatthasamAso cesa yathA "mAsajAto''ti / atha tassa padadvayassa ko visesoti ce? cirapabbajitaggahaNenassa buddhisIlatA, rattasragahaNena tattha sampajAnatA dassitA, ayametassa visesoti / kiM pana atthaM sandhAya so amacco AhAti vuttaM "acirapabbajitassA"tiAdi / okappanIyAti sddhniiyaa| addhAnanti diighkaalN| kittako pana soti Aha "dve tayo rAjaparivaTTe"ti, dvinnaM, tiNNaM vA rAjUnaM rajjAnusAsanapaTipATiyoti attho| "addhagato''ti vatvApi puna kataM vayaggahaNaM osAnavayApekkhaM padadvayassa atthavisesasambhavatoti dasseti "pacchimavaya"nti iminA / ubhayanti "addhagato. vayoanappatto''ti padadvayaM / 14 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.152 - 156) rAjAmaccakathAvaNNanA kAjaro nAma eko rukkhaviseso, yo " paNNakarukkho " tipi vuccati / disvA viya anattamanoti sambandho / pubbe pitarA saddhiM satthu santikaM gantvA desanAya sutapubbataM sandhAyAha "jhAnA... pe0... kAmo 'ti / tilakkhaNanbhAhatanti tIhi lakkhaNehi abhighaTitaM / dassanenAti nidassanamattaM / so hi disvA tena saddhiM allApasallApaM katvA, akiriyavAdaM sutvA ca anattamano ahosi / guNakathAyAti abhUtaguNakathAya / tenAha " suThutaraM anattamano" ti / yadi anattamano, kasmA tumhI ahosIti codanaM visodheti " anattamano samAnopI "tiAdinA / tato 15 152. gosAlAyAti evaMnAmake gAmeti vRttaM / vassAnakAle gunnaM patiTThitasAlAyAti pana atthe tabbasena tassa nAmaM sAtisayamupapannaM hoti bahulamanaJJasAdhAraNattA, tathApi so porANehi ananussutoti ekaccavAdo nAma kato / " mA khalIti sAmiko AhA ''ti iminA tathAvacanamupAdAya tassa AkhyAtapadena samaJJati dasseti / saJJAya hi vattumicchAya AkhyAtapadampi nAmikaM bhavati yathA "aJJAsikoNDaJJo" ti ( mahAva0 17 ) / sesanti " so paNNena vA "tiAdivacanaM / 153. dAsAdIsu sirivaDDhakAdinAmamiva ajitoti tassa nAmamattaM / kesehi vAyito kambalo yassAtipi yujjati / paTikiTTataranti nihInataraM / "yathAhA'ti AdinA aGguttarAgame tikanipAte makkhalisutta (a0 ni0 1.3.138) mAhari / tantAvutAnIti tante vItAni / " sIte sIto " ti AdinA chahAkArehi tassa paTikiTThataraM dasseti / 154. pakujjhati sammAdiTThikesu byApajjatIti pakudho / vaccaM katvApIti ettha pi saddena bhojanaM bhuJjitvApi kenaci asucinA makkhitvApIti imamatthaM sampiNDeti / vAlikAthUpaM katvAti vatasamAdAnasIsena vAlikAsaJcayaM katvA, tathArUpe anupagamanIyaTThAne puna vataM samAdAya gacchatIti vuttaM hoti / 156. "gaNThanakileso " ti etassa "palibundhanakileso ti atthavacanaM, saMsAre paribundhanakicco khettavatthuputtadArAdivisayo rAgAdikilesoti attho / " evaMvAditAyA''ti iminA laddhivasenassa nAmaM, na panatthatoti dasseti / yAva hi so maggena samugghATito, tAva atthiyeva / ayaM pana vacanattho - "natthi mayhaM gaNTho "ti gaNhAtIti nigaNThoti / nATassAti evaMnAmakassa / 15 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.157-157) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA 157. sabbathA tuNhIbhUtabhAvaM sandhAya "esa nAga...pe0... viyA"ti vuttaM / supaNNoti garuLo, garuDo vA sakkaTamatena / "Da-LAna'maviseso''ti hi tattha vadanti / yathAdhippAyaM na vattatIti katvA "anattho vata me"ti vuttaM / upasantassAti sabbathA saJjamena upasamaM gatassa / jIvakassa tuNhIbhAvo mama adhippAyassa maddanasadiso, tasmA tadeva tuNhIbhAvaM pucchitvA kathApanena mama adhippAyo sampAdetabboti ayamettha ro adhippAyoti dassento "hathimhi kho panA"tiAdimAha / kinti kAraNapucchAyaM nipAtoti dasseti "kena kAraNenA"ti iminA, yena tuvaM tuNhI, kiM taM kAraNanti vA atthaM dasseti / tattha yathAsambhavaM kAraNaM uddharitvA adhippAyaM dassetuM "imesa"ntiAdi vuttaM / yathA etesanti etesaM kulUpako atthi yathA, imesaM nu kho tiNNaM kAraNAnaM aJjatarena kAraNena tuNhI bhavasIti pucchatIti adhippAyo / kathApetIti kathApetukAmo hoti / paJcapatihitenAti ettha paJcahi aGgehi abhimukhaM ThitenAti attho, pAdajANu kappara hattha sIsasaGghAtAni paJca aGgAni samaM katvA onAmetvA abhimukhaM Thitena paThamaM vanditvAti vuttaM hoti / yampi vadanti "navakatarenupAli bhikkhunA vuDDatarassa bhikkhuno pAde vandantena ime paJca dhamme ajjhattaM upaTThApetvA pAdA vanditabbA'tiAdikaM (pari0 469) vinayapALimAharitvA ekaMsakaraNaaJjalipaggahaNapAdasambAhanapemagAravupaTThApanavasena paJcapatiTThitavandanA'ti, tametthAnadhippetaM dUrato vandane yathAvuttapaJcaGgassa aparipuNNattA / vandanA cettha paNamanA aJjalipaggahaNakarapuTasamAyogo / "paJcapatihitena vanditvA"ti ca kAyapaNAmo vRtto, "mama satthuno"tiAdinA pana vacIpaNAmo, tadubhayapurecarAnucaravasena manopaNAmoti / kAmaM sabbApi tathAgatassa paTipatti anaJasAdhAraNA acchariyabbhutarUpAva, tathApi gabbhokkanti abhijAti abhinikkhamana abhisambodhi dhammacakkappavattana (saM0 ni0 3.5.1081; paTi0 ma0 3.30) yamakapATihAriyadevorohanAni sadevake loke ativiya supAkaTAni, na sakkA kenaci paTibAhitunti tAniyevettha uddhaTAni / itthaM imaM pakAraM bhUto pattoti itthambhUto, tassa AkhyAnaM itthambhUtAkhyAnaM, soyevattho itthmbhuutaakhyaanttho| atha vA itthaM evaMpakAro bhUto jAtoti itthambhUto, tAdisoti AkhyAnaM itthambhUtAkhyAnaM, tadevattho itthambhUtAkhyAnattho, tasmiM upayogavacananti attho / abbhuggatoti 16 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.157-157) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA ettha hi abhisaddo padhAnavasena itthambhUtAkhyAnatthajotako kammappavacanIyo abhibhavitvA uggamanakiriyApakArassa dIpanato, tena payogato "taM kho pana bhagavanta"nti idaM upayogavacanaM sAmiatthe samAnampi appadhAnavasena itthambhUtAkhyAnatthadIpanato "itthambhUtAkhyAnatthe"ti vuttaM / tenevAha "tassa kho pana bhagavatoti attho"ti / nanu ca "sAdhu devadatto mAtaramabhI"ti ettha viya "taM kho pana bhagavanta"nti ettha abhisaddo appayutto, kathamettha taMpayogato upayogavacanaM siyAti ? atthato pyuttttaa| atthasaddapayogesu hi atthapayogoyeva padhAnoti / idaM vuttaM hoti- yathA "sAdhu devadatto mAtaramabhI"ti ettha abhisaddapayogato itthambhUtAkhyAne upayogavacanaM kataM, evamidhApi "taM kho pana bhagavantaM abhi evaM kalyANo kittisaddo uggato''ti abhisaddapayogato itthambhUtAkhyAne upayogavacanaM katanti / yathA hi "sAdhu devadatto mAtaramabhIti ettha "devadatto mAtaramabhi mAtuvisaye, mAtuyA vA sAdhU''ti evaM adhikaraNatthe, sAmiatthe vA bhummavacanassa, sAmivacanassa vA pasaGge itthambhUtAkhyAnajotakena kammappavacanIyena abhisaddena payogato upayogavacanaM kataM, evamidhApi sAmiatthe sAmivacanappasaGge yathA ca tattha "devadatto mAtuvisaye, mAtu sambandhI vA sAdhuttappakArappatto''ti ayamattho vijJAyati, evamidhApi "bhagavato sambandhI kittisaddo abbhuggato abhibhavitvA uggamanappakArappatto''ti ayamattho vijJAyati / tattha hi devadattaggahaNaM viya idha kittisaddaggahaNaM, "mAtara"nti vacanaM viya "bhagavanta"nti vacanaM, sAdhusaddo viya uggatasaddo veditabbo / kalyANoti bhddko| kalyANabhAvo cassa kalyANaguNavisayatAyAti Aha "kalyANaguNasamantrAgato"ti, kalyANehi guNehi samannAgato tabbisayatAya yuttoti attho / taM visayatA hettha samannAgamo, kalyANaguNavisayatAya tannissitoti adhippaayo| seTThoti pariyAyavacanepi eseva nayo / seTThaguNavisayatA eva hi kittisaddassa seTTatA "bhagavAti vacanaM seTuM, bhagavAti vacanamuttama"ntiAdIsu (visuddhi0 1.142; pArA0 : aTTha0 1.veraJjakaNDavaNNanA; udA0 aTTha0 1; itivu0 aTTha0 nidAnavaNNanA; mahAni0 aTTha0 49) viy| "arahaM sammAsambuddho''tiAdinA guNAnaM saMkittanato, saddanIyato ca vaNNoyeva kittisaddo nAmAti Aha "kittiyevA"ti / vaNNo eva hi kittetabbato kitti, saddanIyato sadoti ca vuccati / kittipariyAyo hi saddasaddo yathA "uLArasaddA isayo, guNavanto tapassino''ti / kittivasena pavatto saddo kittisaddoti bhinnAdhikaraNataM dasseti "thutighoso"ti iminA / kittisaddo hettha thutipariyAyo kittanamabhitthavanaM kittIti / thutivasena pavatto ghoso thutighoso, abhitthavudAhAroti attho / abhisaddo abhibhavane, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 abhibhavanaJcettha ajjhottharaNamevAti vRttaM " ajjhottharitvAti, anaJJasAdhAraNe guNe Arambha pavattattA abhibyApetvAti attho / kinti - saddo abbhuggatoti codanAya "itipi so bhagavA 'tiAdimAhAti anusandhiM dassetuM " kintI "ti vRttaM / (2.2.157 - 157) 44 padAnaM sambajjhanaM padasambandho / so bhagavAti yo so samatiMsa pAramiyo pUretvA sabbakilese bhaJjitvA anuttaraM sammAsambodhiM abhisambuddhI devAnamatidevo sakkAnamatisakko brahmAnamatibrahmA lokanAtho bhAgyavantatAdIhi kAraNehi sadevake loke 'bhagavA' ti patthaTakittisaddo, so bhagavA / yaM taM saddA hi niccasambandhA / " bhagavA "ti ca idamAdipadaM satthu nAmakittanaM / tenAha AyasmA dhammasenApati "bhagavAti netaM nAmaM mAtarA kataM, na pitarA kata"ntiAdi (mahAni0 6; cULani0 2 ) / parato pana "bhagavA "ti padaM guNakittanaM / yathA kammaTThAnikena' 'araha "ntiAdIsu navasu ThAnesu paccekaM itipisaddaM yojetvA buddhaguNA anustarIyanti, evamidha buddhaguNasaMkittakenApIti dassento "itipi arahaM... pe0... itipi bhagavA "ti Aha / evaJhi sati' araha "ntiAdIhi navahi padehi ye sadevake loke ativiya pAkaTA paJJAtA buddhaguNA, te nAnappakArato vibhAvitA honti " itipI "ti padadvayena tesaM nAnappakAratAdIpanato / "itipetaM bhUtaM, itipetaM tacchantiAdIsu ( dI0 ni0 1.6) viya hi iti - saddo idha AsannapaccakkhakaraNattho, pi- saddI sapiNDanattho, tena ca nesaM nAnappakArabhAvo dIpito, tAni ca guNasallakkhaNakAraNAni saddhAsampannAnaM viJjAtikAnaM paccakkhAni honti, tasmA tAni saMkittentena vinA cittassa sammukhIbhUtAneva katvA saMkittetabbAnIti dassento "iminA ca iminA ca kAraNenAti vRttaM hotI "ti Aha / evahi nirUpetvA kittente yassa saMkitteti, tassa bhagavati ativiya pasAdo hoti / ArakattAti kilesehi suvidUrattA / arInanti kilesArInaM / arAnanti saMsAracakkassa arAnaM / hatattAti viddhaMsitattA / paccayAdInanti cIvarAdipaccayAnaJceva pUjA visesAnaJca / rahAbhAvAti cakkhurahAdInamabhAvato / rahopApakaraNAbhAvo hi padamanatikkamma rahAbhAvoti vuttN| evampi hi yathAdhippetamattho labbhatIti / tatoti visuddhimaggato (visuddhi0 1.123) / yathA ca visuddhimaggato, evaM taMsaMvaNNanAya paramatthamaJjUsAyaM (visuddhi0 TI0 1. 124) nesaM vitthAro gahetabbo / yasmA jIvako bahuso satthu santike buddhaguNe sutvA Thito, diTThasaccatAya ca Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.158-158) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA satthusAsane vigatakathaMkatho, satthuguNakathane ca vesArajjappatto, tasmA so evaM vitthArato eva AhAti vuttaM "jIvako pnaa"tiaadi| "ettha cA"tiAdinA sAmatthiyatthamAha | thAmo desanAJANameva, balaM pana dasabalaJANaM / vissatthanti bhAvanapuMsakapadaM, anAsaGkanti attho / paJcavaNNAyAti khuddikAdivasena pnycpkaaraay| nirantaraM phuTaM ahosi katAdhikArabhAvato / kammantarAyavasena hissa raJo guNasarIraM khatUpahataM hoti / kasmA panesa jIvakameva gamanasajjAya ANApetIti Aha "imAyA"tiAdi / 158. "uttama"nti vatvA na kevalaM uttamabhAvoyevettha kAraNaM, atha kho appasaddatApIti dassetuM "assayAnarathayAnAnI"tiAdi vuttaM / hatthiyAnesu ca nibbisevanameva gaNhanto hatthiniyopi kappApesi / padAnupadanti padamanugataM padaM purato gacchantassa hatthiyAnassa pade tesaM padaM katvA, padasaddo cettha padavaLaje / nibbutassAti sabbakilesadarathavUpasamassa / nibbutehevAti appasaddatAya saddasaGghobhanavUpasameheva / kareNUti hasthinipariyAyavacanaM / kaNati sadaM karotIti hi kareNu, karova yassA, na dIgho dantoti vA kareNu, "kareNukA"tipi pATho, niruttinayena padasiddhi / ArohanasajjanaM kuthAdInaM bandhanameva / opavarahanti rAjAnamupavahituM samatthaM / "opaguyha"ntipi paThanti, rAjAnamupagRhituM gopituM samatthanti attho / "evaM kirassA"tiAdi paNDitabhAvavibhAvanaM / kathA vattatIti laddhokAsabhAvena dhammakathA pavattati / "raJjo AsaGkAnivattanatthaM AsannacArIbhAvena hatthinIsu ithiyo nisajjApitA"ti (dI0 ni0 TI0 1.158) AcariyadhammapAlattherena vuttaM / aTThakathAyaM pana "itthiyo nissAya purisAnaM bhayaM nAma natthi, sukhaM isthiparivuto gamissAmI"ti tattha kAraNaM vuttameva / iminApi kAraNena bhavitabbanti pana Acariyena evaM vuttaM siyA / raJo paresaM dUrupasaGkamanabhAvadassanatthaM tA purisavesaM gAhApevA AvudhahatthA kAritA / hatthinikAsatAnIti ettha hasthiniyo eva hatthinikA / "paJca hatthiniyA satAnI'"tipi katthaci pATho, so ayuttova "paJcamattehi bhikkhusatehI"tiAdIsu (pArA0 1) viya Idisesu pacchimapadassa samAsasseva dassanato / kassacidevAti sannipatite mahAjane yassa kassaci eva, tada sampi AyatiM maggaphalAnamupanissayoti Aha "sA mahAjanassa upakArAya bhavissatI"ti / paTivedesIti jnyaapesi| upacAravacananti vohAravacanamattaM teneva adhippetatthassa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.159-159) apriyosaanto| tenAha "tadeva attano ruciyA krohii"ti| iminAyeva hi tadatthapariyosAnaM / maJasIti pakatiyAva jAnAsi / tadevAti gamanAgamanameva / yadi gantukAmo, gaccha, atha na gantukAmo, mA gaccha, attano ruciyevettha pamANanti vuttaM hoti / 159. pATiekkAyeva sandhivasena pccekaa| "mahaJca"nti pade karaNatthe paccattavacananti Aha "mahatA"ti / mahantassa bhAvo mhnycN| na kevalaM niggahItantavaseneva pATho, atha kho AkArantavasenApIti Aha "mahaccAtipi pALI"ti / yathA "khattiyA''ti vattabbe "khatyA"ti, evaM "mahatiyA''ti vattabbe mahatyA / puna ca-kAraM katvA mahaccAti sandhivasena pdsiddhi| pulliGgavasena vattabbe ithiliGgavasena vipallAso linggvipriyaayo| visesanahi bhiyyo visesyaliGgAdigAhakaM / tiyojanasatAnanti paccekaM tiyojanasataparimaNDalAnaM / dvinnaM mahAraTThAnaM issariyasirIti aGgamagadharaTThAnamAdhipaccamAha / tadatthaM vivarati "tassA"tiAdinA / paTimukkaveThanAnIti AbandhasiroveThanAni / AsattakhaggAnIti aMse olambanavasena sannaddhAsIni | maNidaNDatomareti maNidaNDaGkuse / "aparApI"tiAdinA padasA parivArA vuttaa| khujjavAmanakA vesavasena, kirAtasavaraandhakAdayo jAtivasena tAsaM paricArakiniyo dssitaa| vissAsikapurisAti vassavare sandhAyAha / kulabhogaissariyAdivasena mahatI mattA pamANametesanti mahAmattA, mahAnubhAvA raajaamccaa| vijjAdharataruNA viyAti mantAnubhAvena vijjAmayiddhisampannA vijjAdharakumArakA viya / raTThiyaputtAti bhojaputtA / raTTe paricarantIti hi luddakA raTThiyA, tesaM nAnAvudhaparicayatAya rAjabhaTabhUtA puttAti attho, antararaTThabhojakAnaM vA puttA raTThiyaputtA, khattiyA bhojarAjAno / "anuyuttA bhavantu te''tiAdIsu viya hi TIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.159) vutto bhojasaddo bhojakavAcakoti daTTabbaM / ussApetvAti uddhaM pasAretvA / jayasaddanti "jayatu mahArAjA''tiAdijayapaTibaddhaM sadaM / dhanupantiparikkhepoti dhnupntiprivaaro| sabbattha taMgAhakavasena veditabbo / hatthighaTAti hathisamUhA / paharamAnAti phusmaanaa| aJamaJasaTTanAti avicchedagamanena anymnyjsmbndhaa| seNiyoti gandhikaseNIdussikaseNIAdayo "anapaloketvA rAjAnaM vA saGgha vA gaNaM vA pUgaM vA seNiM vA aJatra kappA vuDhApeyyA"tiAdIsu (pAci0 682) viya | "aTThArasa akkhobhiNI seniyoti katthaci likhanti, so anekesupi potthakesu na dittttho| anekasaGkhyA ca senA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.159-159) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA heTThA gaNitAti ayuttoyeva / tadA sabbAvudhato sarova dUragAmIti katvA sarapatanAtikkamappamANena ro parisaM saMvidahati / kimatthanti Aha "sace"tiAdi / sayaM bhAyanaTena cittutrAso bhayaM yathA tathA bhAyatIti katvA / bhAyitabbe eva vatthusmiM bhayato upaTTite "bhAyitabbamidanti bhAyitabbAkArena tIraNato ANaM bhayaM bhayato tIretIti katvA / tenevAha visuddhimagge (visuddhi0 2.751) "bhayatupaTThAnajANaM pana bhAyati, na bhAyatIti ? na bhAyati / tahi 'atItA saGghArA niruddhA, paccuppannA nirujjhanti, anAgatA nirujjhissantI'ti tIraNamattameva hotI"ti / bhAyanaTThAnadvena ArammaNaM bhayaM bhAyati etasmAti katvA / bhAyanahetuThUna ottappaM bhayaM pApato bhAyati etenAti katvA | bhayAnakanti bhaaynaakaaro| tepIti dIghAyukA devaapi| dhammadesananti paJcasu khandhesu pannarasalakkhaNapaTimaNDitaM dhammadesanaM / yebhuyyenAti ThapetvA khINAsavadeve tadakSesaM vasena baahullto| khINAsavattA hi tesaM cittutrAsabhayampi na uppjjti| kAmaM sIhopamasuttaTThakathAyaM (a0 ni0 aTTha0 2.4.33) cittutrAsabhayampi tadatthabhAvena vuttaM, idha pana pakaraNAnurUpato jANabhayameva gahitaM / saMveganti sahottappatrANaM / santAsanti sabbaso ubbijjanaM / bhAyitabbaDhena bhayameva bhImabhAvena bheravanti bhayabheravaM, bhItabbavatthu / tenAha "AgacchatI"ti, etaM naraM taM bhayabheravaM Agacchati nUnAti attho / bhIruM pasaMsantIti pApato bhAyanato utrAsanato bhIruM pasaMsanti paNDitA / na hi tattha sUranti tasmiM pApakaraNe sUraM pagabbhadhaMsinaM na hi pasaMsanti / tenAha "bhayA hi santo na karonti pApa"nti / tattha bhayAti pAputrAsato, ottappahetUti attho / chambhitassAti thambhitassa, tha-kArassa ch-kaaraadeso| tadatthamAha "sakalasarIracalana"nti, bhayavasena sakalakAyapakampananti attho / uyyodhanaM smphaaro| eketi uttrvihaarvaasino| "rAjagahe"tiAdi tesamadhippAyavivaraNaM / ekekasmiM mahAdvAre dve dve katvA catusaDhi khuddkdvaaraani| "tadA"tiAdinA akAraNabhAve hetuM dasseti / idAni sakavAdaM dassetuM "ayaM panA"tiAdi vuttaM / "jIvako kirA"tiAdi AsaGkanAkAradassanaM / assAti ajaatstturo| ukkaNThitoti anbhirto| chattaM 21 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 ussApetukAmo maJJati sambandho / bhAyitvAti bhAyanahetu / tassAti jIvakassa / sammasaddo samAnattho, samAnabhAvo ca vayenAti Aha " vayassAbhilApo 'ti / vayena samAno vayasso yathA "ekarAjA harissavaNNo" ti ( jA0 1.2.17) / samAnasaddassa hi sAdesamicchanti saddavidU, tena abhilApo AlapanaM tathA, ruLhIniddeso esa, "mArisA "ti Alapanamiva / yathA hi mArisAti niddukkhatAbhilApo sadukkhepi nerayike vuccati " yadA kho te mArisa saGkunA saGka hadaye samAgaccheyyA 'tiAdIsu, (ma0 ni0 1.512) evaM yo koci sahAyo asamAnavayopi '"sammA'" ti vuccatIti, tasmA sahAyAbhilApo icceva attho / kacci na vaJcesIti pALiyA sambandhI / "na palambhesI "ti vuttepi idha parikappatthova sambhavatIti vuttaM " na vippalambheyyAsI "ti, na palobheyyAsIti attho / kathAya sallApo, so eva nigghoso tathA / ( 2.2.160 - 160) vinasyyAti cittavighAtena vihaJJeyya / " na taM devA "tiAdivacanaM sandhAya "daLhaM katvA" ti vRttaM / turitavasenidamAmeDitanti dasseti "taramAnovA "ti iminA / "abhikkama mahArAjA' 'ti vatvA tattha kAraNaM dassetuM " ete 'tiAdi vRttanti sasambandhamatthaM dassento " mahArAja corabalaM nAmA "tiAdimAha / sAmaJJaphalapucchAvaNNanA 160. ayaM bahidvArakoTTakokAso nAgassa bhUmi nAma / tenAha " vihArassA "tiAdi / bhagavato tejoti buddhAnubhAvo / rajJo sarIraM phari yathA taM soNadaNDassa brAhmaNassa bhagavato santikaM Agacchantassa antovanasaNDagatassa / " attano aparAdhaM saritvA mahAbhayaM uppajjI" ti idaM sedamuJcanassa kAraNadassanaM / na hi buddhAnubhAvato sedamuJcanaM sambhavati kAyacittapassaddhihetubhAvato / eketi uttaravihAravAsinoyeva / tadayuttamevAti dasseti "iminA "ti AdinA / abhimAreti dhanuggahe / dhanapAlanti nALAgiriM / so hi tadA nAgarehi pUjitadhanarAsino labbhanato "dhanapAlo "ti voharIyati / na kevalaM diTThapubbatoyeva, atha kho pakatiyApi bhagavA saJJAtoti dassetuM "bhagavA hI "tiAdimAha / AkiNNavaralakkhaNoti battiMsa mahApurisalakkhaNe sandhAyAha / anubyaJjanapaTimaNDitoti asItAnubyaJjane (jinAlaGkAraTIkAya vijAtamaGgalavaNNanAyaM vitthAro ) / chabbaNNAhi rasmIhIti tadA vattamAnA rasmiyo / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.161 - 161) sAmaJJaphalapucchAvaNNanA issariyalILAyAti issariyavilAsena / nanu ca bhagavato santike issariyalIlAya pucchA agAravoyeva siyAti codanAya " pakati hesA' "tiAdimAha, pakatiyA pucchanato na agAravoti adhippAyo | parivAretvA nisinnena bhikkhusaGghana pure katepi atthato tassa purato nisino nAma / tenAha "parivAretvA"tiAdi / 161. yena, tenAti ca bhummatthe karaNavacananti dasseti "yattha, tatthA" ti iminA / yena maNDalassa dvAraM, tenUpasaGkamIti sampattabhAvassa vRttattA idha upagamanameva yattanti Aha "upagato 'ti / anucchavike ekasmiM padeseti yattha viJJajAtikA aTTaMsu, tasmiM / ko panesa anucchavikapadeso nAma ? atidUratAdichanisajjadosavirahito padeso, napacchatAdiaTThanisajjadosavirahito vA / yathAhu aTThakathAcariyA - 23 " na pacchato na purato, nApi AsannadUrato / na kacche no paTivAte, na cApi onatunnate / ime dose vissajjetvA, ekamantaM ThitA ahU 'ti / / ( khu0 pA0 aTTha0 evamiccAdipAThavaNNanA; su0 ni0 aTTha0 2.261) tadA bhikkhusaGghe tumhIbhAvassa anavasesato byApitabhAvaM dassetuM "tumhIbhUtaM tumhIbhUta "nti vicchAvacanaM vuttanti Aha "yato... pe0... mevA 'ti, yato yato bhikkhutoti attho / hatthena, hatthassa vA kukatabhAvo hatthakukkuccaM, asaJJamo, asampaJjaJakiriyA ca / tathA pAdakukkuccanti etthApi / bA - saddo avuttavikappane, tena tadaJapi cakkhusotAdisaJJamo natthIti vibhAvito / tattha pana cakkhuasaMyamI sabbapaThamo dunnivArito cAti tadabhAvaM dassetuM "sabbAlaGkArapaTimaNDita 'ntiAdi vRttaM / 66 vippasannarahadamivAti anAvilodakasaramiva / yenetarahi... pe0... iminA me... pe0... hotUti sambandho / aJJo hi atthakkamo, aJJo saddakkamoti Aha " yenA "tiAdi / tattha kAyika-vAcasikena upasamena laddhena mAnasikopi upasamo anumAnato laddho evAti katvA 'mAnasikena cAti vRttaM / sIlUpasamenAti sIlasaJJamena / vRttamatthaM lokapakatiyA sAdhento "dullabhaJhI "tiAdimAha / laddhAti labhitvA / upasamanti AcArasampattisaGghAtaM saMyamaM / " eva"ntiAdinA tathA icchAya kAraNaM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.161-161) dasseti / soti ayyako, udayabhaddo vaa| "kiJcApI"tiAdi tadattha-samatthanaM / ghAtessatiyevAti taMkAlApekkhAya vuttaM / tenAha "ghAtesI"ti / idahi sampatipekkhavacanaM / paJcaparivaTToti paJcarAjaparivaTTo / kasmA evamAha, nanu bhagavantamuddissa rAjA na kiJci vadatIti adhippAyo / vacIbhedeti yathAvuttaudAnavacIbhede / tuNhI niravoti pariyAyavacanametaM / "aya"ntiAdi cittajAnanAkAradassanaM / ayaM...pe0... na sakkhissatIti JatvAti sambandho / vacanAnantaranti udAnavacanAnantaraM / yenAti yattha padese, yena vA sotapathena / yena pemanti etthApi yathArahamesa nyo| katAparAdhassa AlapanaM nAma dukkaranti sandhAya "mukhaM nappahotI"ti vuttaM / "AgamA kho tvaM mahArAja yathApema"nti vacananiddiTuM vA tadA tadatthadIpanAkArena pavattaM nAnAnayavicittaM bhagavato madhuravacanampi sandhAya evaM vuttanti daTThab / ekampi hi atthaM bhagavA yathA sotUnaM jANaM pavattati, tathA deseti / yaM sandhAya aTThakathAsu vuttaM "bhagavatA abyAkataM tantipadaM nAma natthi, sabbesa va atthopi bhAsito'ti / paJcahAkArehIti iThThAniDhesu samabhAvAdisaGkhAtehi paJcahi kAraNehi / vuttajhetaM mahAniddese (mahAni0 38, 162) "paJcahAkArehi tAdI iTThAniTe tAdI, cattAvIti tAdI, tiNNAvIti tAdI, muttAvIti tAdI, taMnisA tAdI | kathaM arahA iTThAniDhe tAdI ? arahA lAbhepi tAdI, alAbhepi, yasepi, ayasepi, pasaMsAyapi, nindAyapi, sukhepi, dukkhepi tAdI, ekaM ce bAhaM gandhena limpeyyu, ekaM ce bAhaM vAsiyA taccheyyu, amusmiM natthi rAgo, amusmiM nasthi paTighaM, anunayapaTighavippahIno, ugghAtinighAtivItivatto, anurodhavirodhasamatikkanto, evaM arahA iTThAniTe tAdI / kathaM arahA cattAvIti tAdI ? arahato...pe0... thambho, sArambho, mAno, atimAno, mado, pamAdo, sabbe kilesA, sabbe duccaritA, sabbe darathA, sabbe Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.161-161) sAmaJaphalapucchAvaNNanA pariLAhA, sabbe santApA, sabbA kusalAbhisaGkhArA cattA vantA muttA pahInA paTinissaTThA, evaM arahA cattAvIti tAdI / kathaM arahA tiNNAvIti tAdI ? arahA kAmoghaM tiNNo, bhavoghaM tiNNo, diTThoghaM tiNNo, avijjoghaM tiNNo, sabbaM saMsArapathaM tiNNo uttiNNo nittiNNo atikkanto samatikkanto vItivatto, so vuTThavAso ciNNacaraNo jAtimaraNasaGkhayo, jAtimaraNasaMsAro (mahAni0 38) natthi tassa punabbhavoti, evaM arahA tiNNAvIti taadii| kathaM arahA muttAvIti tAdI ? arahato rAgA cittaM muttaM vimuttaM suvimuttaM, dosA, mohA, kodhA, upanAhA, makkhA, paLAsA, issAya, macchariyA, mAyAya, sATheyyA, thambhA, sArambhA, mAnA, atimAnA, madA, pamAdA, sabbakilesehi, sabbaduccaritehi, sabbadarathehi, sabbapariLAhehi, sabbasantApehi, sabbAkusalAbhisaGghArehi cittaM muttaM vimuttaM suvimuttaM; evaM arahA muttAvIti tAdI / kathaM arahA taMniddesA tAdI ? arahA 'sIle sati sIlavA'ti taMniddesA tAdI, 'saddhAya sati saddhoti, 'vIriye sati vIriyavA'ti, 'satiyA sati satimA'ti, 'samAdhimhi sati samAhito'ti, 'paJaAya sati paJavA'ti, 'vijjAya sati tevijjo'ti, 'abhijJAya sati chaLabhijJo'ti taMniddesA tAdI, evaM arahA taMniddesA tAdI'ti / bhagavA pana sabbesampi tAdInamatisayo taadii| tenAha "suppatidvito'ti / vuttampi cetaM bhagavatA kALakArAmasuttante "iti kho bhikkhave tathAgato diTThasutamutavijJAtabbesu dhammesu tAdIyeva tAdI, tamhA ca pana tAdimhA aJo tAdI uttaritaro vA paNItataro vA natthIti vadAmI''ti (a0 ni0 1.4.24) / atha vA paJcavidhAriyiddhisiddhehi paJcahAkArehi tAdilakkhaNe suppatiTThitoti attho / vuttavhetaM AyasmatA dhammasenApatinA paTisambhidAmagge "katamA ariyA iddhi ? idha bhikkhu sace Akati 'paTikUle appaTikUlasaJjI vihareyya'nti, appaTikUlasaJI tattha viharati, sace AkaGghati 25 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 'appaTikUle paTikUlasaJjI vihareyyanti, paTikUlasaJJI tattha viharati sace AkaGkSati 'paTikUle ca appaTikUle ca appaTikUlasaJjI vihareyyanti, appaTikUlasaJJI tattha viharati sace AkaGkSati 'appaTikUle ca paTikUle ca paTikUlasaJjI vihareyyanti, paTikUlasaJJI tattha viharati sace AkaGkSati 'paTikUle ca appaTikUle ca tadubhayaM abhinivajjetvA upekkhako vihareyyaM sato sampajAno 'ti, upekkhako tattha viharati sato sampajAno" ti (paTi0 ma0 3.17) / bahiddhAti sAsanato bahisamaye / 162. esAti bhikkhusaGghassa vandanAkAro / tamatthaM lokasiddhAya upamAya sAdhetuM " rAjAna "ntiAdi vRttaM / okAsanti pucchitabbaTThAnaM / 1 na me paJhavissajjane bhAro atthIti satthu sabbattha appaTihataJANacAratAya atthato ApannAya dassanaM / "yadi AkaGkSasI 'ti vutteyeva hi esa attho Apanno hoti / sabbaM te vissajjessAmIti etthApi ayaM nayo / "yaM AkaGkhasi taM pucchA "ti vacaneneva hi ayamattho sijjhati / asAdhAraNaM sabba pavAraNanti sambandho / yadi " yadAkasI" ti na vadanti, atha kathaM vadantIti Aha " sutvA "tiAdi / padesatrANeyeva ThitattA tathA vadantIti veditabbaM / buddhA pana sabbaJJapavAraNaM pavArentIti sambandho / I ( 2.2.162 - 162) taM "pucchAvuso yadAkaGkhasI' 'tiAdIni suttapadAni yesaM puggalAnaM vasena AgatAni, dassanatthaM "yakkhanarindadevasamaNabrAhmaNaparibbAjakAna' "nti vRttaM / tattha hi "pucchAvuso yadAkaGkSasI"ti ALavakassa yakkhassa okAsakaraNaM, "puccha mahArAjA "ti narindAnaM, "puccha vAsavA"tiAdi devAnamindassa, "tena hI "tiAdi samaNAnaM, "bAvarissa cA " tiAdi brAhmaNAnaM, "puccha maM sabhiyA" tiAdi paribbAjakAnaM okAsakaraNanti daTThabbaM / vAsavAti devAnamindAlapanaM / tadetahi sakkapaJhasutte / manasicchasIti manasA icchasi / katAvakAsAti yasmA tumhe mayA katokAsA, tasmA bAvarissa ca tumhaM ajitassa ca sabbesaJca sesAnaM yaM kiJci sabbaM saMsayaM yathA manasA icchatha, tathA pucchavho pucchathAti yojanA / ettha ca bAvarissa saMsayaM manasA pucchavho, tumhAkaM pana sabbesaM saMsayaM manasA 26 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.162-162) sAmaJaphalapucchAvaNNanA ca aJathA ca yathA icchatha, tathA pucchavhoti adhippaayo| bAvarI hi "attano saMsayaM manasAva pucchathA''ti antevAsike ANApesi / vuttahi - "anAvaraNadassAvI, yadi buddho bhavissati / manasA pucchite paJhe, vAcAya vissajessatI''ti / / (su0 ni0 1011) tadetaM paaraaynvgge| tathA "puccha maM sabhiyA''tiAdipi / buddhabhUminti buddhaTTAnaM, AsavakkhayANaM, sabba tANaJca / bodhisattabhUmi nAma bodhisattaTThAnaM pAramIsambharaNajANaM, bhUmisaddo vA avatthAvAcako, buddhAvatthaM, bodhisattAvatthAyanti ca attho| ekattanayena hi pavattesu khandhesu avatthAyeva taM tdaakaarnissitaa| yo bhagavA bodhisattabhUmiyaM padesasANe Thito sabba pavAraNaM pavAresi, tassa tadeva acchariyanti sambandho / kathanti Aha "koNDaJa pahAnI"tiAdi / tattha koNDaJAti gottavasena sarabhaGgamAlapanti / viyAkarohIti byAkarohi / sAdhurUpAti sAdhusabhAvA | dhammoti sanantano paveNIdhammo / yanti AgamanakiriyAparAmasanaM, yena vA kAraNena Agacchati, tena viyAkarohIti sambandho / vuddhanti sIlapaJAdIhi vuddhippattaM, garunti attho / esa bhAroti saMsayupacchedanasAto eso bhAro, Agato bhAro tayA avassaM vahitabboti adhippAyo / mayA katAvakAsA bhonto pucchantu / kasmAti ce ? ahahi taM taM vo byAkarissaM JatvA sayaM lokamimaM, paraJcAti / sayanti ca sayameva parUpadesena vinA / evaM sarabhaGgakAle sabba pavAraNaM pavAresIti sambandho / paJhAnanti dhammayAgapaJhAnaM / antakaranti niTThAnakaraM / suciratenAti evaM nAmakena brAhmaNena / puTThanti pucchituM / jAtiyAti paTisandhiyA, "vijAtiyA"tipi vadanti / paMsu kILanto sambhavakumAro nisinnova hutvA pavAresIti yojetab / tagghAti ekaMsatthe nipAto / yathApi kusalo tathAti yathA sabbadhammakusalo sabbadhammavidR buddho jAnAti katheti, tathA te ahamakkhissanti attho / jAnAti-saddo hi idha Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.163-163) sambandhamupagacchati / yathAha "yena yassa hi sambandho, dUraTThampi ca tassa ta"nti (sArattha TI0 1.ptthmmhaasnggiitikthaavnnnnnaa)| jAnanA cettha kathanA / yathA "iminA imaM jAnAtI"ti vuttovAyamattho Acariyena / rAjA ca kho taM yadi kAhati vA, na vAti yo taM idha pucchituM pesesi, so korabyarAjA taM tayA pucchitamatthaM, tayA vA puDhena mayA akkhAtamatthaM yadi karotu vA, na vA karotu, ahaM pana yathAdhammaM te akkhissaM AcikkhissAmIti vuttaM hoti / jAtakaTThakathAyaM pana - "rAjA ca kho tanti ahaM taM pa'haM yathA tumhAkaM rAjA jAnAti jAnituM sakkoti, tathA akkhissaM / tato uttari rAjA yathA jAnAti, tathA yadi karissati vA, na vA karissati, karontassa vA akarontassa vA tassevetaM bhavissati, mahaM pana doso natthIti dIpetI"ti (jA0 aTTha0 5.16.172) jAnAti-saddo vAkyadvayasAdhAraNavasena vutto / 163. sippameva sippAyatanaM Ayatanasaddassa tabbhAvavuttittA / apica sikkhitabbatAya sippaJca taM sattAnaM jIvitavuttiyA kAraNabhAvato, nissayabhAvato vA AyatanaJcAti sippaaytnN| seyyathidanti ekova nipAto, nipAtasamudAyo vA / tassa te katameti idha atthoti Aha "katame pana te"ti / ime katametipi paccekamattho yujjati / evaM sabbattha / idaJca vattabbApekkhanavasena vuttaM, tasmA te sippAyatanikA katameti attho / "puthusippAyatanAnI''ti hi sAdhAraNato sippAni uddisitvA upari taMtaMsippUpajIvinova niddiTThA puggalAdhiTThAnAya kathAya / kasmAti ce? papaJcaM pariharitukAmattA / aJathA hi yathAdhippetAni tAva sippAyatanAni dassetvA puna taMtaMsippUpajIvinopi dassetabbA siyuM tesamevettha padhAnato adhippetattA / evaJca sati kathApapaJco bhaveyya, tasmA taM papaJcaM pariharituM sippUpajIvIhi taMtaMsippAyatanAni saGgahetvA evamAhAti tamatthaM dassetuM "hatthArohAtiAdIhi ye taM taM sippaM nissAya jIvanti, te dassetI"ti vuttaM / kasmAti Aha "ayavhI'tiAdi / sippaM upanissAya jIvantIti sippuupjiivino| hatthimArohantIti hatthArohA, htthaarulhyodhaa| hatthiM ArohApayantIti hatthArohA, hatthAcariya hatthivejja hatthimeNDAdayo / yena hi payogena puriso hatthino Arohanayoggo hoti, taM hathissa payogaM vidhAyantAnaM sabbesampetesaM gahaNaM / tenAha "sabbepI"tiAdi / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.163 - 163) sAmaJJaphalapucchAvaNNanA tattha hatthAcariyA nAma ye hatthino, hatthArohakAnaJca sikkhApakA / hatthivejjA nAma hatthibhisakkA / hatthimeNDA nAma hatthInaM pAdarakkhakA / hatthiM maNDayanti rakkhantIti hatthimaNDA, teyeva hatthameNDA, hatthiM minenti sammA vidahanena hiMsantIti vA hatthimeNDA / Adi-saddena hatthInaM yavapadAyakAdayo saGgaNhAti / assArohAti etthApi suddhahetukattuvasena yathAvattova attho / rathe niyuttA rathikA / ratharakkhA nAma rathassa ANirakkhakA / dhanuM gahantIti dhanuggahA, issAsA, dhanuM gaNhApentIti dhanuggahA, dhanusippasikkhApakA dhanvAcariyA | 29 celena celapaTAkAya yuddhe akanti gacchantIti celakA, jayaddhajagAhakAti Aha "ye yuddhe "tiAdi / jayadhajanti jayanatthaM, jayakAle vA paggahitadhajaM / puratoti senAya pubbe / yathA tathA Thite senike byUhavicAraNavasena tato tato calayanti uccAlentIti calakAti vuttaM "idha raJo 'tiAdi / sakuNagdhiAdayo viya maMsapiNDaM parasenAsamUhasaGghAtaM piNDaM sAhasikatAya chetvA chetvA dayanti uppatitvA uppatitvA niggacchantIti piNDadAyakA / tenAha " te kirA' 'tiAdi / sAhasaM karontIti sAhasikA, teyeva mahAyodhA / piNDamivAti tAlaphalapiNDamivAti vadanti, "maMsapiNDamivA" ti ( dI0 ni0 TI0 1.163) Acariyena vRttaM / sabbattha " AcariyenA "ti vutte AcariyadhammapAlattherova gahetabbo / dutiyavikappe piNDe janasamUhasaGghAte sammadde dayanti uppatantA viya gacchantIti piNDadAyakA, daya-saddo gatiyaM, aya- saddassa vA da-kArAgamena nipphatti / uggaggatAti saGgAmaM patvA javaparakkamAdivasena ativiya uggatA / tadevAti parehi vuttaM tameva sIsaM vA AvudhaM vA / pakkhandantIti vIrasUrabhAvena asajjamAnA parasenamanupavisanti / thAmajavabalaparakkamAdisampattiyA mahAnAgasadisatA / tenAha "hatthiAdIsupI"tiAdi / ekantasUrAti ekacarasUrA antasaddassa tabbhAvavuttito, sUrabhAvena ekAkino hutvA yujjhanakAti attho / sajAlikAti savammikA / sannAho kaGkaTo vammaM kavaco uracchado jAlikAti hi atthato ekaM / sacammikAti jAlikA viya sarIraparittANena cammena sacammikA / cammakaJcukanti cammamayakaJcukaM / pavisitvAti tassa anto hutvA, paTimuJcitvAti vRttaM hoti / saraparittANaM cammanti cammapaTisibbitaM celakaM, cammamayaM vA phalakaM / balavasinehAti sAmini atisayapemA / gharadAsayodhAti antojAtadAsapariyApannA yodhA, "gharadAsikaputtA'' tipi pATho, antojAtadAsInaM puttAti attho / 29 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.163-163) ALAraM vuccati mahAnasaM, tattha niyuttA aalaarikaa| pUvikAti pUvasampAdakA, ye pUvameva nAnappakArato sampAdetvA vikkiNantA jIvanti / kesanakhasaNThapanAdivasena manussAnaM alaGkAravidhiM kappenti saMvidahantIti kppkaa| cuNNavilepanAdIhi malaharaNavaNNasampAdanavidhinA nhApenti nahAnaM karontIti nhaapikaa| navantAdividhinA pavatto gaNanagantho antarA chiddAbhAvena acchiddakoti vuccati, tadeva paThentIti acchiddkpaatthkaa| hatthena adhippAyavijJApanaM, gaNanaM vA htthmuddaa| aGgulisaGkocanahi muddAti vuccati, tena ca vijJApanaM, gaNanaM vA hoti / hatthasaddo cettha tadekadesesu aGgulIsu daTTabbo "na bhuJjamAno sabbaM hatthaM mukhe pakkhipissAmI'tiAdIsu (pAci0 618) viya, tamupanissAya jIvantIti muddikaa| tenAha "hatthamuddAyA"tiAdi / ayakAro kammArakArako / dantakAro bhamakAro | cittakAro lepacittakAro / Adi-saddena koTTakalekhakavilIvakAraiTThakakAradArukArAdInaM saGgaho / diveva dhammeti imasmiMyeva attabhAve / karaNanipphAdanavasena dssetvaa| sandiDhikamevAti asamparAyikatAya sAmaM daTThab, sayamanubhavitabbaM attapaccakkhanti attho / upajIvantIti upanissAya jIvanti / sukhitanti sukhappattaM / thAmabalUpetabhAvova pINananti Aha "pINitaM thAmabalUpeta"nti / uparIti devaloke / tathA uddhantipi / so hi manussalokato uprimo| aggaM viyAti aggaM, phalaM / "kammassa katattA phalassa nibbattanato taM kammassa aggisikhA viya hotI''ti Acariyena vuttaM / apica sagganti uttamaM, phalaM / sagganti suTTa aggaM, rUpasaddAdidasavidhaM attano phalaM nipphAdetuM arahatIti attho| suaggikAva niruttinayena sovaggikA, dakkhiNAsaddApekkhAya ca sabbattha ithiliGganiddeso / sukhoti sukhUpAyo iTTho knto| aggeti uLAre / attanA paribhujitabbaM bAhiraM rUpaM, attano vaNNapokkharatA vaNNoti ayametesaM viseso / dakkhanti vaDDanti etAyAti dakkhiNA, pariccAgamayaM puJjanti Aha "dakkhiNaM dAna"nti / maggo sAmanaM samitapApasaGghAtassa samaNassa bhAvoti katvA, tassa vipAkattA ariyaphalaM saamnyphlN| "yathAhA"tiAdinA mahAvaggasaMyuttapALivasena tadatthaM sAdheti / taM esa rAjA na jAnAti ariyadhammassa akovidatAya / yasmA panesa "dAsakassakAdibhUtAnaM pabbajitAnaM lokato abhivAdanAdilAbho sandiTTikaM sAmaJaphalaM nAmA"ti cintetvA "asthi nu kho koci samaNo vA brAhmaNo vA IdisamatthaM jAnanto''ti vImaMsanto pUraNAdike pucchitvA tesaM kathAya anadhigatavitto bhagavantampi etamatthaM pucchi| tasmA vuttaM "dAsakassakopamaM sandhAya pucchatI"ti | 30 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.164-166) pUraNakassapavAdavaNNanA rAjAmaccAti rAjakulasamudAgatA amaccA, anuyuttakarAjAno ceva amaccA cAtipi attho| kaNhapakkhanti yathApucchite atthe labbhamAnadiTThigatUpasaMhitaM saMkilesapakkhaM / sukkapakkhanti tabidhuraM upari suttAgataM vodAnapakkhaM / samaNakolAhalanti samaNakotUhalaM taM taM samaNavAdAnaM aJamaJavirodhaM / samaNabhaNDananti teneva virodhena "evaMvAdInaM tesaM samaNabrAhmaNAnaM ayaM doso, evaMvAdInaM tesaM ayaM doso'"ti evaM taM taM vAdassa paribhAsanaM / issarAnuvattako hi lokoti dhammatAdassanena tadatthasamatthanaM / attano desanAkosallena raJo bhAraM karonto, na tadaona paravambhanAdikAraNena / 164. nu-saddo viya no-sadopi pucchAyaM nipAtoti Aha "abhijAnAsi na"ti / ayaJcAti ettha ca-saddo na kevalaM abhijAnAsipadeneva, atha kho "pucchitA"ti padena cAti samuccayattho / kathaM yojetabboti anuyogamapaneti "idahI"tiAdinA / pucchitA nUti pubbe pucchaM kattA nu / naM puDhabhAvanti tAdisaM pucchitabhAvaM abhijAnAsi nu / na te sammuTThanti tava na pamuTuM vatAti attho / aphAsukabhAvoti tathA bhAsanena asukhabhAvo / paNDitapatirUpakAnanti (sAmaM viya attano sakkArAnaM paNDitabhAsAna) AmaM viya pakkAnaM paNDitA bhAsAnaM / (dI0 ni0 TI0 1.163) pALipadaatthabyaJjanesUti pALisaGkhAte pade, tadatthe tappariyApannakkhare ca, vAkyapariyAyo vA byaJjanasaddo "akkharaM padaM byaJjana"ntiAdIsu (netti0 28) viy| bhagavato rUpaM sabhAvo viya rUpamassAti bhagavantarUpo, bhagavA viya ekantapaNDitoti attho / pUraNakassapavAdavaNNanA 165. ekamidAhanti ettha idanti nipAtamattaM, ekaM samayamicceva attho / sammodeti sammodanaM karotIti sammodanIyaM / anIyasaddo hi bahulA katvatthAbhidhAyako yathA "niyyAnikA"ti, (dha0 sa0 suttantadukamAtikA 97) sammodanaM vA janetIti sammodaniyaM taddhitavasena / saritabbanti sAraNIyaM, saraNassa anucchavikanti vA sAraNiyaM, etamatthaM dassetuM "sammodajanakaM saritabbayuttaka"nti vuttaM, saritabbayuttakanti ca saraNAnucchavikanti attho / 166. sahatthAti sahattheneva, tena suddhakattAraM dasseti, ANattiyAti pana hetukattAraM, nissaggiyathAvarAdayopi idha sahattha karaNeneva saGgahitA / hatthAdInIti hatthapAdakaNNanAsAdIni / pacanaM dahanaM vibAdhananti Aha "daNDena uppILentassA"ti / papaJcasUdaniyaM nAma Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.166-166) majjhimAgamaTThakathAyaM pana "pacato"ti etassa "tajjentassa vAti (ma0 ni0 aTTha0 3.97) dutiyopi attho vutto, idha pana tajjanaM, paribhAsanaJca daNDena saGgahetvA "daNDena uppILentassa icceva vutta"nti (dI0 ni0 TI0 1.166) Acariyena vuttaM, adhunA pana potthakesu "tajjentassa vA"ti pAThopi bahuso dissati / sokanti sokakAraNaM, socanantipi yujjati kAraNasampAdanena phalassapi kattabbato / parehIti attano vacanakarehi kammabhUtehi / phandatoti ettha parassa phandanavasena suddhakattuttho na labbhati, atha kho attano phandanavasenevAti Aha "paraM phandantaM phandanakAle sayampi phandato"ti, attanA katena parassa vibAdhanapayogena sayampi phandatoti attho / "atipAtApayato"ti padaM suddhakattari, hetukattari ca pavattatIti dasseti "hanantassApi hanApentassApI"ti iminaa| sabbatthAti "Adiyato"tiAdIsu / karaNakAraNavasenAti sayaMkAraparaMkAravasena / gharabhittiyA anto ca bahi ca sandhi ghrsndhi| kiJcipi asesetvA niravaseso lopo vilumpanaM nillopoti Aha "mahAvilopa"nti / ekAgAre niyutto vilopo ekaagaariko| tenAha "ekamevA"tiAdi / "paripanthe tiTThato"ti ettha acchindanatthameva tidvatIti ayamattho pakaraNato siddhoti dasseti "aagtaagtaan"ntiaadinaa| "parito sabbaso panthe hananaM paripantho"ti (dI0 ni0 TI0 1.166) ayamatthopi Acariyena vutto| karomIti sajJAyAti saJcetanikabhAvamAha, tenetaM dasseti "saJcicca karotopi na karIyati nAma, pageva asaJciccA''ti / pApaM na karIyatIti pubbe asato uppAdetuM asakkuNeyyattA pApaM akatameva nAma / tenAha "natthi pApa"nti / yadi evaM kathaM sattA pApe pavattantIti attano vAde parehi AropitaM dosamapanetukAmo pUraNo imamatthampi dassetIti Aha "sattA panA"tiAdi / saJjAmattametaM "pApaM karontI"ti, pApaM pana natthevAti vuttaM hoti / evaM kirassa hoti - imesaM sattAnaM hiMsAdikiriyA attAnaM na pApuNAti tassa niccatAya nibbikArattA, sarIraM pana acetanaM kaTThakaliGgarUpamaM, tasmiM vikopitepi na kiJci pApanti / pariyanto vuccati nemi pariyosAne tthitttaa| tena vuttaM Acariyena "nisitakhuramayaneminA''ti (dI0 ni0 TI0 1.166) / dutiyavikappe cakkapariyosAnameva pariyanto, khurena sadiso pariyanto yassAti khurpriynto| khuraggahaNena cettha khuradhArA gahitA tdvrodhto| pALiyaM cakkenAti cakkAkArakatena aavudhvisesen| taM maMsakhalakaraNasaGghAtaM nidAnaM kAraNaM yassAti tatonidAnaM, "paccattavacanassa toAdeso, samAse cassa lopAbhAvo"ti (pArA0 aThTha0 32 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.166-166) pUraNakassapavAdavaNNanA 1.21) aTThakathAsu vutto| "paccattatthe nissakkavacanampi yujjatIti (sArattha TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) aacriysaariputttthero| "kAraNatthe nipAtasamudAyo''tipi akkhrcintkaa| gaGgAya dakkhiNadisA appatirUpadeso, uttaradisA pana patirUpadesoti adhippAyena "dakkhiNaJce"tiAdi vuttaM, taJca desadisApadesena tannivAsino sandhAyAti dassetuM "dakkhiNatIre"tiAdimAha / hananadAnakiriyA hi tdaayttaa| mahAyAganti mahAvijitaraJjo yaJasadisampi mahAyAgaM / damasaddo indriyasaMvarassa, uposathasIlassa ca vAcakoti Aha "indriyadamena uposathakammenA'ti / keci pana uposathakammenA'ti idaM indriyadamassa visesanaM, tasmA 'uposathakammabhUtena indriyadamenA'ti" atthaM vadanti, tadayuttameva tadubhayatthavAcakattA damasaddassa, atthadvayassa ca visesavuttito / adhunA hi katthaci potthake vA-saddo, ca-saddIpi dissati / sIlasaMyamenAti tada na kAyikavAcasikasaMvarena / saccavacanenAti amosavajjena / tassa visuM vacanaM loke garutarapuJjasammatabhAvato / yathA hi pApadhammesu musAvAdo garutaro, evaM puJadhammesu amosavajjo / tenAha bhagavA itivRttake - "ekadhamma atItassa, musAvAdissa jantuno / vitiNNaparalokassa, natthi pApaM akAriyanti / / (itivu0 27) pavattIti yo karoti, tassa santAne phaluppAdapaccayabhAvena uppatti / evahi "natthi kammaM, natthi kammaphala''nti akiriyavAdassa pripunnnntaa| sati hi kammaphale kammAnamakiriyabhAvo kathaM bhavissati / sabathApIti "karoto"tiAdinA vuttena sabbappakArenapi / labujanti likucaM / pApapuJAnaM kiriyameva paTikkhipati, na raJA puTuM sandiTTikaM sAmaJaphalaM byAkarotIti adhippAyo / idahi avadhAraNaM vipAkapaTikkhepanivattanatthaM / yo hi kammaM paTikkhipati, tena atthato vipAkopi paTikkhittoyeva nAma hoti / tathA hi vakkhati "kammaM paTibAhantenApI''tiAdi (dI0 ni0 aTTha0 1.170-172) paTirAjUhi anabhibhavanIyabhAvena visesato jitanti vijitaM, ekassa raJo ANApavattideso / "mA mayhaM vijite vasathA"ti apasAdanA pabbajitassa pabbAjanasaGkhAtA 33 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 viheThanAyevAti vuttaM " viheThetabba"nti / tena vuttassa atthassa " evametanti upadhAraNaM sallakkhaNaM uggaNhanaM, tadaminA paTikkhipatIti Aha " sArato aggahanto 'ti / tassa pana atthassa addhaniyabhAvApAdanavasena cittena sandhAraNaM nikkujjanaM, tadaminA paTikkhipatIti dasseti "sAravaseneva... pe0... aTThantoti iminaa| sAravasenevAti uttamavaseneva, avitathattA vA parehi anuccAlito thirabhUto attho apheggubhAvena sAroti vuccati, taMvasenevAti attho / nissaraNanti vaTTato niyyAnaM / paramatthoti aviparItattho, uttamassa vA ANassArammaNabhUto attho / byaJjanaM pana tena uggahitaJcaiva nikkujjitaJca tathAyeva bhagavato santike bhAsitattA / (2.2.168-168) makkhaligosAlavAdavaNNanA 168. ubhayenAti hetupaccayapaTisedhavacanena / " vijjamAnamevA "ti iminA sabhAvato vijjamAnasseva paTikkhipane tassa aJJANameva kAraNanti dasseti / saMkilesapaccayanti saMkilissanassa malInassa kAraNaM / visuddhipaccayanti saMkilesato visuddhiyA vodAnassa paccayaM / attakAreti paccattavacanassa e- kAravasena padasiddhi yathA "vanappagumbe yathA phusitagge"ti, (khu0 pA0 13; su0 ni0 236) paccattatthe vA bhummavacanaM yathA "idampissa hoti sIlasmi "nti, (dI0 ni0 1.194) tadevatthaM dasseti "attakAro "ti iminaa| so ca tena tena sattena attanA kAtabbakammaM, attanA nipphAdetabbapayogo vA / tenAha " yenA "tiAdi / sabbaJjatanti sammAsambodhiM / tanti attanA katakammaM / dutiyapadenAti '"natthi parakAre 'ti padena / parakAro ca nAma parassa vAhasA ijjhanakapayogo / tena vuttaM "yaM parakAra "ntiAdi / 'ovAdAnusAsaninti ovAdabhUtamanusAsaniM, paThamaM vA ovAdo, pacchA anusAsanI / "parakAra "nti padassa upalakkhaNavasena atthadassanaJcetaM, lokuttaradhamme parakArAvassayo natthIti Aha " ThapetvA mahAsatta "nti / atthevesa lokiyadhamme yathA taM amhAkaM bodhisattassa ALArudake nissAya paJcAbhiJAlokiyasamApattilAbho, taJca pacchimabhavikamahAsattaM sandhAya vuttaM, paccekabodhisattassapi ettheva saGgaho tesampi tadabhAvato / manussasobhagyatanti manussesu subhagabhAvaM / evanti vRttappakArena kammavAdassa, kiriyavAdassa ca paTikkhipanena | jinacakketi "atthi bhikkhave kammaM kaNhaM kaNhavipAka 'ntiAdi (a0 ni0 1.4.232) nayappavatte kammAnaM, kammaphalAnaJca atthitAparidIpane buddhasAsane / paccanIkakathanaM pahAradAnasadisanti "pahAraM deti nAmA" ti / T Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.168-168) makkhaligosAlavAdavaNNanA yathAvuttaattakAraparakArAbhAvato eva sattAnaM paccattapurisakAro nAma koci natthIti sandhAya "natthipurisakAre"ti tassa paTikkhipanaM dassetuM "yenA"tiAdi vuttaM / "devattampI''tiAdinA, "manussasobhagyata"ntiAdinA ca vRttppkaaraa| "bale patihitA''ti vatvA vIriyamevidha balanti dassetuM "vIriyaM katvA"ti vuttaM / sattAnahi diThThadhammikasamparAyika nibbAnasampattiAvahaM vIriyabalaM natthIti so paTikkhipati, nidassanamattaJcetaM vodAniyabalassa paTikkhipanaM saMkilesikassApi balassa tena pttikkhipnto| yadi vIriyAdIni purisakAravevacanAni, atha kasmA tesaM visuM gahaNanti Aha "idaM no vIriyenA"tiAdi / idaM no vIriyenAti idaM phalaM amhAkaM vIriyena pavattaM / pavattavacanapaTikkhepakaraNavasenAti aJjasaM pavattavohAravacanassa paTikkhepakaraNavasena | vIriyathAmaparakkamasambandhanena pavattabalavAdInaM vAdassa paTikhepakaraNavasena "nathi bala"nti padamiva sabbAnipetAni tena AdIyantIti adhippAyo / taJca vacanIyasthato vuttaM, vacanatthato pana tassA tassA kiriyAya ussannaTena blN| sUravIrabhAvAvahatuna vIriyaM / tadeva daLahabhAvato, porisadhuraM vahantena pavattetabbato ca puristhaamo| paraM paraM ThAnaM akkamanavasena pavattiyA purisaparakkamoti veditabbaM / rUpAdIsu sattavisattatAya sttaa| assasanapassasanavasena pavattiyA pANanato pANAti iminA atthena samAnepi padadvaye ekindriyAdivasena pANe vibhajitvA sattato visesaM katvA esa vadatIti Aha "ekindriyo"tiAdi / bhavantIti bhUtAti sattapANapariyAyepi sati aNDakosAdIsu sambhavanaTena tato visesAva, tena vuttAti dasseti "aNDa...pe0... vadatI"ti iminA / vatthikoso gabbhAsayo / jIvanato pANaM dhArento viya vaDDhanato jIvA / tenAha "saaliyvaa"tiaadi| Adisaddena viruLhadhammA tiNarukkhA gahitA / natthi etesaM saMkilesavisuddhIsu vaso sAmatthiyanti avsaa| tathA abalA aviiriyaa| tenAha "tes"ntiaadi| niyatAti niyamanA, achejjasuttAvutassa abhejjamaNino viya niyatappavattitAya gatijAtibandhApavaggavasena niyAmoti attho / tattha tatthAti tAsu tAsu jAtIsu / channaM abhijAtInaM sambandhIbhUtAnaM gamanaM samavAyena samAgamo / sambandhInirapekkhIpi bhAvasaddo sambandhIsahito viya pakatiyatthavAcakoti Aha "sabhAvoyevA"ti, yathA kaNTakassa tikkhatA, kapitthaphalAdInaM parimaNDalatA, migapakkhInaM vicittAkAratA ca, evaM sabbassApi lokassa hetupaccayamantarena tathA tathA pariNAmo akuttimo sabhAvoyevAti attho / tena vuttaM "yenaa"tiaadi| pariNamanaM nAnappakAratApatti / yenAti sattapANAdinA / yathA bhavitabbaM, tthevaatismbndho| 35 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.168-168) chaLabhijAtiyo parato vitthArIyissanti / "sukhaJca dukkhaJca paTisaMvedentIti vadanto makkhali adukkhamasukhabhUmiM sabbena sabaM na jAnAtIti vuttaM "aJA adukkhamasukhabhUmi natthIti dassetI"ti / ayaM "sukhaJca dukkhaJca paTisaMvedentI''ti vacanaM karaNabhAvena gahetvA vuttA Acariyassa mati / potthakesu pana "aJA sukhadukkhabhUmi natthIti dassetI"ti ayameva pATho diTTho, na "adukkhamasukhabhUmI''ti / evaM sati "chasvevAbhijAtIsUti vacanaM adhikaraNabhAvena gahetvA chasu eva abhijAtIsu sukhadukkhapaTisaMvedanaM, na tehi aJjattha, tAyeva sukhadukkhabhUmi, na tadaJAti dassetIti vuttanti veditabbaM / ayameva ca yuttataro paTikhepitabbassa atthassa bhUmivasena vuttttaa| yadi hi "sukhaJca dukkhaJca paTisaMvedentI''ti vacanena paTikkhepitabbassa dassanaM siyA, atha "aJA adukkhamasukhA natthI''ti dasseyya, na "adukkhamasukhabhUmI"ti dassanahetuvacanassa bhUmiatthAbhAvato / dasseti cetaM tAsaM bhUmiyA abhAvameva, tena vijJAyati ayaM pATho, ayaJcattho yuttataroti / pamukhayonInanti manussesu khattiyabrAhmaNAdivasena, tiracchAnAdIsu sIhabyagghAdivasena padhAnayonInaM, padhAnatA cettha uttmtaa| tenAha "uttamayonIna"nti / sahi satAnIti cha sahassAni / "paJca ca kammuno satAnI"ti padassa atthadassanaM "paJca kammasatAni cA"ti / "eseva nayo"ti iminA "kevalaM takkamattakena niratthakaM didi dIpetI"ti imamevatthamatidisati / ettha ca "takkamattakenA'ti vadanto yasmA takkikA avassayabhUtatathatthaggahaNaaGghasanayamantarena niraGkusatAya parikappanassa yaM kiJci attanA parikappitaM sArato maJamAnA tathaiva abhinivissa tattha ca diTThigAhaM gaNhanti, tasmA na tesaM diTThivatthusmiM vihi vicAraNA kAtabbAti imamadhippAyaM vibhAveti / kecIti uttrvihaarvaasino| paJcindriyavasenAti ckkhaadipnycindriyvsen| te hi "cakkhusotaghAnajivhAkAyasaGghAtAni imAni paJcindriyAni 'paJca kammAnI'ti titthiya paJapentI''ti vadanti "kAyavacImanokammAni ca 'tINi kmmaanii'ti'| kammanti laddhIti tadubhayaM oLArikattA paripuNNakammanti laddhi / manokammaM anoLArikattA upaDDhakammanti laddhIti yojnaa| "dvAsaTThi paTipadA''ti vattabbe sabhAvaniruttiM ajAnanta "dvaTThipaTipadA'"ti vadatIti Aha "dvAsaTTi paTipadA"ti / saddaracakA pana "dvAsaTThiyA salopo, attamA''ti vadanti, tadayuttameva sabhAvaniruttiyA yogato asiddhttaa| yadi hi sA yogena siddhA assa, evaM sabhAvaniruttiyeva siyA, tathA ca sati AcariyAnaM matena virujjhatIti vadanti / "cullAsIti sahassAnI''tiAdikA pana aJatra diThThapayogA sabhAvaniruttiyeva / dissati hi visuddhimaggAdIsu Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.168-168) makkhaligosAlavAdavaNNanA "cullAsIti sahassAni, kappA tiThThanti ye mruu| na tveva tepi tiTThanti, dvIhi cittehi samohitA'ti / / (visuddhi0 2.715; mahAni0 10, 39) ekasmiM kappeti catunnamasaGkhyeyyakappAnaM aJatarabhUte ekasmiM asaGkhyeyyakappe / tatthApi ca vivaTThAyIsaJjitaM ekameva sandhAya "TThantarakappA"ti vuttaM / na hi so assutasAsanadhammo itare jAnAti bAhirakAnamavisayattA, ajAnanto evamAhAti attho / urabbhe hananti, hantvA vA jIvitaM kappentIti orbbhikaa| esa nayo saakunnikaadiisupi| luddAti vuttAvasesakA ye keci cAtuppadajIvikA nesAdA / mAgavikapadasmiJhi rohitAdimigajAtiyeva gahitA | bandhanAgAre niyojentIti bandhanAgArikA / kurUrakammantAti dAruNakammantA / ayaM sabbopi kaNhakammapasutatAya kaNhAbhijAtIti vadati kaNhassa dhammassa abhijAti abbhuppatti yassAti katvA / bhikkhUti buddhasAsane bhikkhU / kaNTaketi chndraage| saJjogavasena tesaM pakkhipanaM / kaNTakasadisachandarAgena saJjattA bhuJjantIti hi adhippAyena "kaNTake pakkhipitvA"ti vuttaM / kasmAti ce ? yasmA "te paNItapaNIte paccaye paTisevantIti tassa micchAgAho, tasmA JAyaladdhapi paccaye bhuJjamAnA AjIvakasamayassa vilomagAhitAya paccayesu kaNTake pakkhipitvA khAdanti nAmAti vadati kaNTakavuttikAti kaNTakena yathAvuttena saha jIvikA / ayahissa pALiyevAti ayaM makkhalissa vAdadIpanA attanA racitA pALiyevAti yathAvuttamatthaM samattheti / kaNTakavuttikA eva nAma eke apare pabajitA bAhirakA santi, te nIlAbhijAtIti vadatIti attho / te hi savisesaM attakilamathAnuyogamanuyuttA / tathA hi te kaNTake vattantA viya bhavantIti kaNTakavuttikAti vuttA / nIlassa dhammassa abhijAti yassAti niilaabhijaati| evamitaresupi / amhAkaM sojanagaNTho natthIti vAdino bAhirakapabbajitA nignntthaa| ekameva sATakaM paridahantA eksaattkaa| kaNhato parisuddho nIlo, tato pana lohitotiAdinA yathAkkama tassa parisuddhaM vAdaM dassetuM "ime kirA"tiAdi vuttaM / paNDaratarAti bhuJjananahAnapaTikkhepAdivatasamAyogena parisuddhatarA kaNhanIlamupAdAya lohitassApi parisuddhabhAvena vttbbto| odAtavasanAti odaatvtthpridhnaa| acelakasAvakAti aajiivksaavkbhuutaa| te kira AjIvakaladdhiyA visuddhacittatAya nigaNThehipi paNDaratarA 37 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ( 2.2.168 - 168) haliddAbhAnampi purime upAdAya parisuddhabhAvappattito / " eva"ntiAdinA tassa chandAgamanaM dasseti / nandAdInaM sAvakabhUtA pabbajitA AjIvakA / tathA AjIvakiniyo / nandAdayo kira tathArUpaM AjIvakapaTipattiM ukkaMsaM pApetvA ThitA, tasmA nigaNThehi AjIvakasAvakehi pabbajitehi paNDaratarA vuttA paramasukkAbhijAtIti ayaM tassaddhi / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 purisabhUmiyoti padhAnaniddeso / itthInampi hetA bhUmiyo esa icchateva / satta divaseti accantasaJJagavacanaM, ettakampi mandA momUhAti / sambAdhaTThAnatoti mAtukucchiM sandhAyAha / rodanti ceva viravanti ca tamanussaritvA / khedanaM, kILanaJca khiDDAsaddeneva saGgrahetvA khiDDAbhUmi vRttA / padassa nikkhipanaM padanikkhipanaM / yadA tathA padaM nikkhipituM samattho, tadA padavImaMsabhUmi nAmAti bhAvo / vatAvatassa jAnanakAle / bhikkhu ca pannoti Adipi tesaM bAhirakAnaM pALiyeva / tattha pannakoti bhikkhAya vicaraNako, tesaM vA paTipattiyA paTipannako / jinoti jiNo jarAvasena hInadhAtuko attano vA paTipattiyA paripakkhaM jinitvA Thito / so kira tathAbhUto dhammampi kassaci na kathesi / tenAha " na kiJci AhA''ti / oTThavadanAdivippakAre katepi khamanavasena na kiJci kathetItipi vadanti / alAbhinti "so na kumbhimukhA paTiggaNhAtI 'ti AdinA nayena mahAsIhanAdasutte ( dI0 ni0 1.394; ma0 ni0 1.155) vuttaalAbhahetusamAyogena alAbhi / tatoyeva jighacchAdubbalaparetatAya sayanaparAyanaTThena samaNaM pannabhUmIti vadati / sattAnamAjIvabhUtAni AjIvavutsitAnIti jIvikAvRttisatAni / "paribbAjakasatAnI" ti vuccamAnepi cesa sabhAvaliGgamajAnanto "paribbAjakasate" ta vdti| evmnynyesupi| tenAha "paribbAjakapabbajjAsatAnI "ti / nAgabhavanaM nAgamaNDalaM yathA "mhiNskmnnddl'"nti| paramANuAdi rajo / pasuggahaNena eLakajAti gahitA / migaggahaNena rurugavayAdi migajAti / gaNThamhIti phaLumhi, pabbeti attho / cAtumahArAjikAdibrahmakAyikAdivasena, tesaJca antarabhedavasena bahU devA / tattha cAtumahArAjikAnaM ekaccaantarabhedo mahAsamayasuttena ( dI0 ni0 2.331) dIpetabbo / "so panA ''tiAdinA ajAnanto panesa bahU devepi satta eva vadatIti tassa appamANataM dasseti / manussApi anantAti dIpadesakulavaMsAjIvAdivibhAgavasena / pisAcA eva pesAcA, aparapetAdivasena mahantamahantA, bahutarAti attho / bAhiraka "chaddantadahamandAkiniyo kuvALiyamucalindanAmena voharitA' 'ti (dI0 ni0 TI0 1.168) Acariyena vuttaM / pana 38 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.171-171) ajitakesakambalavAdavaNNanA gaNThikAti pabbagaNThikA / pabbagaNThimhi hi pavuTasaddo / mahApapAtAti mahAtaTA / pArisesanayena khuddakapapAtasatAni / evaM supinesupi / " mahAkappino "ti idaM "mahAkappAna"nti atthato veditabbaM / saddato panesa ajAnanto evaM vadatIti na vicAraNakkhamaM / tathA " cullAsIti satasahassAnI " ti idampi / so hi "caturAsIti satasahassAnI'"ti vattumasakkonto evaM vadati / saddaracakA pana "caturAsItiyA tulopo, cassa cu, rassa lo, dvittaJcA" ti vadanti / ettakA mahAsarAti etappamANavatA mahAsarato, sattamahAsaratoti vuttaM hoti / kirAti tassa vAdAnussavane nipAto / paNDitopi ...pe0... na gacchati, kasmA ? sattAnaM saMsaraNakAlassa niyatabhAvato / "acelakavatena vA aJJena vA yena kenacI "ti vRttamatidisati "tAdisenevA " ti iminA / tapokammenAti tapakaraNena / etthApi " tAdisenevA" ti adhikAro / yo... pe0... visujjhati, so aparipakkaM kammaM paripAceti nAmAti yojanA | antarAti caturAsItimahAkappasatasahassAnamabbhantare / phussa phussAti patvA patvA / vuttaparimANaM kAlanti caturAsItimahAkappasatasahassapamANaM kAlaM / idaM vuttaM hoti - aparipakkaM saMsaraNanimittaM kammaM sIlAdinA sIghaMyeva visuddhappattiyA paripAceti nAma / paripakkaM kammaM phussa phussa kAlena paripakkabhAvAnApAdanena byantiM vigamanaM karoti nAmAti / doNenAti pariminanadoNatumbena / rUpakavasenattho labbhatIti vuttaM " mitaM viyA "ti / na hApanavaDDhanaM paNDitabAlavasenAti dasseti "na saMsAro" tiAdinA / vaDDhanaM ukkaMso / hApanaM avakaMso / 39 katasuttaguLeti katasuttavaTTiyaM / paletIti pareti yathA "abhisamparAyo 'ti, (mahAni0 69; cULani0 85; paTi0 ma0 3.4) ra-kArassa pana la-kAraM katvA evaM vRttaM yathA "palibuddho "ti (cULani0 15; mi0 pa0 3.6 ) / so ca curAdigaNavasena gatiyanti vRttaM "gacchatIti / imAya upamAya cesa sattAnaM saMsAro anukkamena khIyateva, na vaDhati paricchinnarUpattAti imamatthaM vibhAvetIti Aha "sutte khINe "tiAdi / tatthevAti khIyanaTThAneyeva / ajitakesakambalavAdavaNNanA 171. dinnanti deyyadhammasIsena dAnacetanAyeva vRttA / taMmukhena ca phalanti dasta " dinnassa phalAbhAva"nti iminA / dinnaJhi mukhyato annAdivatthu taM katha 39 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.171-171) paTikkhipissati / esa nayo yiTai hutanti etthaapi| sabbasAdhAraNaM mahAdAnaM mhaayaago| pAhunabhAvena kattabbasakkAro paahunkskkaaro| phalanti AnisaMsaphalaM, nissandaphalaJca / vipAkoti sadisaphalaM / caturaGgasamannAgate dAne ThAnantarAdipatti viya hi AnisaMso, saGghabrAhmaNassa dAne (jA0 1.10.39) tANalAbhamattaM viya nissando, paTisandhisaGghAtaM sadisaphalaM vipAko / ayaM loko, paralokoti ca kammunA laddhabbo vutto phalAbhAvameva sandhAya paTikkhipanato | paccakkhadiTTo hi loko kathaM tena paTikkhitto siyaa| "sabbe tattha tattheva ucchijjantI"ti iminA kAraNamAha, yattha yattha bhavayoniAdIsu ThitA ime sattA, tattha tattheva ucchijjanti, nirudayavinAsavasena vinassantIti attho / tesUti maataapituusu| phalAbhAvavaseneva vadati, na mAtApitUnaM, nApi tesu idAni kariyamAnasakkArAsakkArAnamabhAvavasena tesaM loke paccakkhattA / pubbuLassa viya imesaM sattAnaM uppAdo nAma kevalo, na cavitvA Agamanapubbako atthIti dassanatthaM "natthi sattA opapAtikA''ti vuttanti Aha "cavitvA upapajjanakA sattA nAma natthI'ti / samaNena nAma yAthAvato jAnantena kassaci akathetvA saJatena bhavitab, aJathA ahopurisikA nAma siyA / kihi paro parassa karissati, tathA ca attano sampAdanassa kassaci avassayo eva na siyA tattha tattheva ucchijjanatoti imamatthaM sandhAya "ye imaJca...pe0... pavedentI"ti Aha / ayaM aTThakathAvasesako attho / catUsu mahAbhUtesu niyutto cAtumahAbhUtiko, asthamattato pana dassetuM "catumahAbhUtamayo"ti vuttaM / yathA hi mattikAya nibbattaM bhAjanaM mattikAmayaM, evamayampi catUhi mahAbhUtehi nibbatto catumahAbhUtamayoti vuccti| ajjhattikapathavIdhAtUti sattasantAnagatA pathavIdhAtu / bAhirapathavIdhAtunti bahiddhA mahApathaviM, tena pathavIyeva kAyoti dasseti / anugacchatIti anubandhati / ubhayenApIti pddvyenpi| upeti upagacchatIti bAhirapathavikAyato tadekadesabhUtA pathavI AgantvA ajjhattikabhAvappatti hutvA sattabhAvena saNThitA, sA ca mahApathavI ghaTAdigatapathavI viya idAni tameva bAhiraM pathavikAyaM samudAyabhUtaM puna upeti upagacchati, sabbaso tena bAhirapathavikAyena nibbisesataM ekIbhAvameva gacchatIti attho| ApAdIsupi eseva nayoti ettha pajjunnena mahAsamuddato gahitaApo viya vassodakabhAvena punapi mahAsamudaM, sUriyaraMsito gahitaindaggisaGghAtatejo viya punapi sUriyaraMsiM, mahAvAyukkhandhato niggatamahAvAto viya punapi mahAvAyukkhandhaM upeti upagacchatIti parikappanAmattena diTThigatikassa adhippAyo / 40 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.171-171) ajitakesakambalavAdavaNNanA manacchadyAni indriyAnIti manameva chaTuM yesaM cakkhusotaghAnajivhAkAyAnaM, tAni indriyAni | AkAsaM pakkhandanti tesaM visayabhAvAti vadanti / visayIgahaNena hi visayApi gahitA eva honti / kathaM gaNitA maJcapaJcamAti Aha "maJco ceva...pe0... attho"ti / ALAhanaM susAnanti asthato ekaM / guNAguNapadAnIti guNadosakoTThAsAni / sarIrameva vA padAni taMtaMkiriyAya pajjitabbato / pArAvatapakkhivaNNAnIti pArAvatassa nAma pakkhino vaNNAni / "pArAvatapakkhavaNNAnIti pATho, pArAvatasakuNassa pattavaNNAnIti attho / bhasmantAti chaarikaapriyntaa| tenAha "chArikAvasAnamevA''ti / Ahutisaddenettha "dinnaM yiTuM huta"nti vuttappakAraM dAnaM sabbampi gahitanti dasseti "pAhunakasakkArAdibhedaM dinnadAna"nti iminA, virUpekasesaniddeso vA es| atthoti adhippAyato attho saddato tassa anadhigamitattA / evamIdisesu / dabbanti muvhantIti dattU, bAlapuggalA, tehi dttuuhi| kiM vuttaM hotIti Aha "bAlA dentii"tiaadi| pALiyaM "loko atthI'"ti mati yesaM te athikA, "atthI''ti cedaM nepAtikapadaM, tesaM vAdo asthikavAdo, taM atthikvaadN| tatthAti tesu yathAvuttesu tIsu micchAvAdIsu / kammaM paTibAhati akiriyavAdibhAvato / vipAkaM paTibAhati sabbena sabbaM AyatiM upapattiyA paTikkhipanato / vipAkanti ca AnisaMsanissandasadisaphalavasena tividhampi vipAkaM / ubhayaM paTibAhati sabbaso hetupaTisedhaneneva phalassApi paTisedhitattA / ubhayanti ca kammaM vipAkampi / so hi "ahetU appaccayA sattA saMkilissanti, visujjhanti cA"ti vadanto kammassa viya vipAkassApi saMkilesavisuddhInaM paccayattAbhAvajotanato tadubhayaM paTibAhati nAma / vipAko paTibAhito hoti asati kammasmiM vipaakaabhaavto| kammaM paTibAhitaM hoti asati vipAke kammassa nirtthktaapttito| itIti vuttatthanidassanaM! asthatoti sarUpato, visuM visuM taMtaMdiTThidIpakabhAvena pALiyaM AgatApi tadubhayapaTibAhakAvAti attho| paccekaM tividhadivikA eva te ubhayapaTibAhakattA / "ubhayappaTibAhakA"ti hi hetuvacanaM hetugabbhattA tassa visesanassa / ahetukavAdA cevAtiAdi paTiJAvacanaM tapphalabhAvena nicchitattA / tasmA vipAkapaTibAhakattA nathikavAdA, kammapaTibAhakattA akiriyavAdA, tadubhayapaTibAhakattA ahetukavAdAti yathAlAbhaM hetuphalatAsambandho veditbbo| yo hi vipAkapaTibAhanena natthikadiTThiko ucchedavAdI, so atthato kammapaTibAhanena akiriyadiTThiko, ubhayapaTibAhanena ahetukadiTThiko ca hoti / sesadvayepi eseva nayo / "ye vA panA"tiAdinA tesamanudiTThikAnaM niyAmokkantivinicchayo vutto| tattha Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 tesanti pUraNAdInaM / sajjhAyantIti taM diTThidIpakaM gandhaM yathA tathA tehi kataM uggahetvA paThanti / vImaMsantIti tassa atthaM vicArenti / " tesa "ntiAdi vImaMsanAkAradassanaM / "karoto...pe0... ucchijjatI 'ti evaM vImaMsantAnaM tesanti sambandhI / tasmiM Arammati yathAparikappite kammaphalAbhAvAdike "karoto na karIyati pApa"ntiAdi nayappavattAya micchAdassanasaGghAtAya laddhiyA ArammaNe / micchAsati santiTThatIti micchAsatisaGghAtA laddhisahagatA taNhA santiTThati / " karoto na karIyati pApa "ntiAdivasena hi anurasavUpaladdhe atthe tadAkAraparivitakkanehi saviggahe viya sarUpato cittassa paccupaTTite cirakAlaparicayena "evametanti nijjhAnakkhamabhAvUpagamane, nijjhAnakkhantiyA ca tathA tathA gahite punappunaM tatheva Asevantassa bahulIkarontassa micchAvitakkena samAnIyamAnA micchAvAyAmupatthambhitA ataMsabhAvampi "taMsabhAva "nti gaNhantI micchAladdhisahagatA tahA musA vitathaM saraNato pavattanato micchAsatIti vuccati / caturaGguttaraTIkAyampi (a0 ni0 aTTha0 2.4.30) cesa attho vRttoyeva / micchAsaGkappAdayo viya hi micchAsati nAma pATiyekko koci dhammo natthi, taNhAsIsena gahitAnaM catunnampi akusalakkhandhAnametaM adhivacananti majjhimAgamaTThakathAyampi sallekhasuttavaNNanAyaM (ma0 ni0 aTTha0 1.83) vRttaM / cittaM ekagaM hotIti yathAsakaM vitakkAdipaccayalAbhena tasmiM ArammaNe avaTThitatAya anekaggataM pahAya ekaggaM appitaM viya hoti, cittasIsena cettha micchAsamAdhi eva vRtta / so hi paccayavisesehi laddhabhAvanAbalo Idise ThAne samAdhAnapatirUpakakiccakaroyeva hoti vAlavijjhanAdIsu viyAti daTThabbaM / javanAni javantIti anekakkhattuM tenAkArena pubbabhAgiyesu javanavAresu pavattesu sanniTThAnabhUte sabbapacchime javanavAre satta javanAni javanti / "paThamajavane satekicchA honti, tathA dutiyAdIsU "ti idaM dhammasabhAvadassanameva, na pana tasmiM khaNe tesaM tikicchA kenaci sakkA kAtunti dassanaM tesveva ThatvA sattamajavanassa avassamuppajjamAnassa nivattituM asakkuNeyyattA, evaM lahuparivatte ca cittavAre ovAdAnusAsana vasena tikicchAya asambhavato / tenAha "buddhAnampi atekicchA anivattinoti / ariTThakaNTakasadisAti ariTThabhikkhukaNTakasAmaNerasadisA, te viya atekicchA anivattino micchAdiTThigatikAyeva jAtAti vRttaM hoti / ( 2.2.171 - 171) tatthAti tesu tIsu micchAdassanesu / koci ekaM dassanaM okkamatIti yassa ekasmiMyeva abhiniveso, AsevanA ca pavattA, so ekameva dassanaM okkamati / koci dve, koci tINipIti yassa dvIsu, tIsupi vA abhiniveso, AsevanA ca pavattA, so 42 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.171 - 171) ajitakesakambalavAdavaNNanA dve, tINipi okkamati, etena pana vacanena yA pubbe " iti sabbepete atthato ubhayappaTibAhakA 'tiAdinA ubhayappaTibAhakatAmukhena dIpitA atthato siddhA sabbadiTThikatA, sA pubbabhAgiyA / yA pana micchattaniyAmokkantibhUtA, sA yathAsakaM paccayasamudAgamasiddhito bhinnArammaNAnaM viya visesAdhigamAnaM ekajjhaM anuppattiyA aJJamaJJa abbokiNNA evAti dasseti / "ekasmiM okkantepI "tiAdinA tissannampi diTThInaM samAnasAmatthiyataM, samAnaphalataJca vibhAveti / saggAvaraNAdinA hetA samAnasAmatthiyA ceva samAnaphalA ca, tasmA tissopi cetA ekassa uppannApi abbokiNNA eva, ekAya vipAke dinne itarA tassA anubalappadAyikAyoti daTThabbaM " patto sagamaggAvaraNaJcevA"tiAdiM vatvA "abhabbo "tiAdinA tadevatthaM Avikaroti / mokkhamaggAvaraNanti nibbAnapathabhUtassa ariyamaggassa nivAraNaM / pagevAti paTikkhepatthe nipAto, mokkhasaGghAtaM pana nibbAnaM gantuM kA nAma kathAti attho / apica pagevAti pA eva, paThamatarameva mokkhaM gantumabhabbo, mokkhagamanatopi dUrataramevAti vuttaM hoti / evamaJJatthApi yathArahaM / " vaTTakhANu nAmesa satto 'ti idaM vacanaM neyyatthameva, na nItatthaM / tathA hi vRttaM papaJcasUdaniyaM nAma majjhimAgamaTThakathAyaM " kiM panesa ekasmiMyeva attabhAve niyato hoti, udAhu aJJasmimpIti ? ekasmiMyeva niyato, Asevanavasena pana bhavantarepi taM taM diTThi rocetiyevA"ti (ma0 ni0 aTTha0 3.103) / akusalahi nAmetaM abalaM dubbalaM, na kusalaM viya sabalaM mahAbalaM, tasmA "ekasmiMyeva attabhAve niyato 'ti tattha vRttaM / aJJathA sammattaniyAmo viya micchattaniyAmopi accantiko siyA, na ca accantiko / yadevaM vaTTakhANujotanA kathaM yujjeyyAti Aha " AsevanavasenA "tiAdi, tasmA yathA sattaGguttarapALiyaM "sakiM nimuggopi nimuggo eva bAlo 'ti [a0 ni0 2.7.15 ( atthato samAnaM ) ] vuttaM, evaM vaTTakhANujotanApi vRttA / yAdise hi paccaye paTicca ayaM taM taM dassanaM okkanto, puna kadAci tappaTipakkhe paccaye paTicca tato sIsukkhipanamassa na hotIti na vattabbaM / tasmA tattha, (ma0 ni0 aTTha0 3.102 ) idha ca aTThakathAyaM " evarUpassa hi yebhuyyena bhavato vuTThAnaM nAma natthI" ti yebhuyyaggahaNaM kataM, iti Asevanavasena bhavantarepi taMtaMdiTThiyA rocanato yebhuyyenassa bhavato buTThAnaM natthIti katvA vaTTakhANuko nAmesa jAto, na pana micchattaniyAmassa accantikatAyAti nIharitvA JatabbatthatAya neyyatthamidaM na nItatthanti veditabbaM / yaM sandhAya abhidhammepi " arahA, ye ca puthujjanA maggaM na paTilabhissanti, te rUpakkhandhaJca na parijAnanti, vedanAkkhandhaJca na 43 43 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 parijAnissantI'' tiAdi (yama0 1. khandhayamaka 210) yathAvuttakAraNena pathavipAlako / tadatthaM samatthetuM "yebhuyyenA "tiAdi I vRttaM / vRttaM / evaM micchAdiTThiyA paramasAvajjAnusArena sotUnaM satimuppAdento "tasmA "tiAdimAha / tattha tasmAti yasmA evaM saMsArakhANubhAvassApi paccayo apaNNakajAto, tasmA parivajjeyyAti sambandho / akalyANajananti kalyANadhammavirahitajanaM asAdhujanaM / AsIvisanti AsumAgatahalAhalaM / bhUtikAmoti diTThadhammikasamparAyikaparamatthAnaM vasena attano guNehi vuDakA / vicakkhaNoti paJJAcakkhunA vividhatthassa parasako, dhIroti attho / pakudhakaccAyanavAdavaNNanA 174. 'akaTA "ti ettha ta-kArassa Ta-kArAdesoti Aha 'akatA"ti, samena, visamena vA kenacipi hetunA akatA, na vihitAti attho / tathA akaTavidhAti thApa natthi katavidhI karaNavidhi etesanti akaTavidhA / padadvayenApi loke kenaci hetupaccayena nesaM anibbattabhAvaM dasseti / tenAha "evaM karohI "tiAdi / iddhiyApi na nimmitAti kassaci iddhimato cetovasippattassa puggalassa, devassa, issarAdino ca iddhiyApi na nimmitA / animmApitAti kassaci animmApitA / kAmaM saddato yuttaM, atthato ca purimena samAnaM, tathApi pALiyamaTThakathAyaJca anAgatameva agahetabbabhAve kAraNanti dasseti "taM neva pALiyanti AdinA / 44 ( 2.2.174 - 174) 66 brahmajAlasuttasaMvaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.30) vuttatthameva / idamettha yojanAmattaM - vaJjhAti hi vaJjhapasuvaJjhatAlAdayo viya aphalA kassaci ajanakA, tena pathavikAyAdInaM rUpAdijanakabhAvaM parikkhipati / rUpasaddAdayo hi pathavikAyAdIhi appaTibaddhavuttikAti tassa laddhi / pabbatassa kUTamiva ThitAti kUTaTThA, yathA pabbatakUTaM kenaci anibbattitaM kassaci ca anibbattakaM, evametepi sattakAyAti adhippAyo / yamidaM "bIjato aGkurAdi jAyatIti vuccati, taM vijjamAnameva tato nikkhamati, na avijjamAnaM, itarathA aJJatopi aJJassa upaladdhi siyA, evametepi sattakAyA, tasmA esikaTThAyiTThitAti / ThitattAti nibbikArabhAvena suppatiTThitattA / na calantIti na vikAramApajjanti / vikArAbhAvato hi tesaM sattannaM kAyAnaM esikaTThAyiTThitatA, aniJjanaJca attano pakatiyA avaTThAnameva / tenAha "na vipariNamantI 'ti / pakatinti pathavigopako ti Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.177-177) nigaNThanATaputtavAdavaNNanA 45 sabhAvaM / avipariNAmadhammattA eva na aJamaJja uphnnti| sati hi vikAramApAdetabbabhAve upaghAtakatA siyA, tathA anuggahetabbabhAve sati anuggAhakatApIti tadabhAvaM dassetuM pALiyaM "nAla"ntiAdi vuttaM / pathavIyeva kAyekadesattA pathavikAyo yathA "samuddo diTTho''ti, pathavisamUho vA kAyasaddassa samUhavAcakattA yathA "hatthikAyo"ti / jIvasattamAnaM kAyAnaM niccatAya nibbikArabhAvato na hantabbatA, na ghAtetabbatA ca, tasmA neva koci hantA, ghAtetA vA atthIti dassetuM pALiyaM "sattanaM tveva kAyAna"ntiAdi vuttaM / yadi koci hantA natthi, kathaM tesaM satthappahAroti tattha codanAyAha "yathA"tiAdi / tattha sattanaM tvevAti sattannameva / itisaddo hettha nipAtamattaM / pahatanti paharitaM / ekatodhArAdikaM satthaM / antareneva pavisati, na tesu / idaM vuttaM hoti - kevalaM "ahaM imaM jIvitA voropemI"ti tesaM tathA saJjAmattameva, hananaghAtanAdi pana paramatthato nattheva kAyAnaM avikopanIyabhAvatoti / nigaNThanATaputtavAdavaNNanA 177. cattAro yAmA bhAgA catuyAmaM, catuyAmaM eva caatuyaamN| bhAgattho hi idha yAma-saddo yathA "rattiyA paThamo yAmo'"ti (saM0 ni0 aTTha0 3.368) / so panettha bhAgo saMvaralakkhitoti Aha "catukoTThAsena saMvarena saMvuto"ti, saMyamattho vA yAmasaddo yamanaM saJamanaM yAmoti katvA / "yatatto'"tiAdIsu viya hi anupasaggopi saupasaggo viya saJamatthavAcako, so pana catUhi AkArehIti Aha "catukoTThAsena saMvarenA"ti | AkAro koTThAsoti hi atthato ekN| vArito sabbavAri yassAyaM sabbavArivArito yathA "agyAhito"ti / tenAha "vAritasabbaudako'ti / vArisaddena cettha vAriparibhogo vutto yathA "rattUparato"ti / paTikkhitto sabbasItodako tapparibhogo yassAti tathA / tanti sItodakaM / sabbavAriyuttoti saMvaralakkhaNamattaM kthitN| sabbavAridhutoti pApanijjaralakkhaNaM / sabbavAriphuToti kammakkhayalakkhaNanti imamatthaM dassento "sabbenA"tiAdimAha, sabbena pApavAraNena yuttoti hi sabbappakArena saMvaralakkhaNena pApavAraNena samannAgato / dhutapApoti sabbena nijjaralakkhaNena pApavAraNena vidhutpaapo| phuTThoti aThThannampi kammAnaM khepanena mokkhappattiyA kammakkhayalakkhaNena sabbena pApavAraNena phuTTho, taM patvA Thitoti attho / "vaiyeva gatiyo bhavanti, anaJjA'tiAdIsu (dI0 ni0 1.258; 2.34; 3.199, 200; ma0 ni0 2.384, 398) viya gamusaddo niTThAnatthoti vuttaM "koTippattacitto"ti, mokkhAdhigamena uttamamariyAdappattacittoti attho| kAyAdIsu indriyesu saMyametabbassa 45 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.179-181-183) abhAvato sNytcitto| atIte hettha ta-saddo / saMyametabbassa avasesassa abhAvato sussptihitcitto| kiJci sAsanAnulomanti pApavAraNaM sandhAya vuttaM / asuddhaladdhitAyAti "asthi jIvo, so ca siyA nicco, siyA anicco''ti (dI0 ni0 TI0 1.177) / evamAdimalInaladdhitAya / sabbAti kammapakativibhAgAdivisayApi sabbA nijjhAnakkhantiyo / didriyevAti micchAdiTThiyo eva jaataa| saJcayabelaThThaputtavAdavaNNanA 179-181. amarAvikkhepe vuttanayo evAti brahmajAle amarAvikkhepavAdavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.61) vuttanayo eva / kasmA ? vikkhepabyAkaraNabhAvato, tathaiva ca tattha vikkhepavAdassa AgatattA / paThamasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 182. pIchetvAti telayantena uppILetvA, iminA raJo AbhogamAha / vadato hi Abhogavasena sabbattha atthnicchyo| aTThakathAcariyA ca tadAbhogaJjU, paramparAbhatatthassAvirodhino ca, tasmA sabbattha yathA tathA vacanokAsaladdhabhAvamattena attho na vutto, atha kho tesaM vattumicchitavasenAti gahetabbaM, evaJca katvA tattha tattha atthuddhArAdivasena atthavivecanA katAti / 183. yathA te rucceyyAti idAni mayA pucchiyamAno attho yathA tava citte rucceyya, tayA citte ruccethAti attho| kammatthe hetaM kiriyApadaM / mayA vA dAni pucchiyamAnamatthaM tava sampadAnabhUtassa roceyyAtipi vaTTati / gharadAsiyA kucchismiM jAto antojaato| dhanena kIto dhnkkiito| bandhaggAhagahito krmraaniito| sAmameva yena kenaci hetunA dAsabhAvamupagato saamNdaasbyopgto| sAmanti hi sayameva / dAsabyanti dAsabhAvaM | koci dAsopi samAno alaso kammaM akaronto "kammakAro''ti na vuccati, so pana na tathAbhUtoti visesanametanti Aha "analaso"tiAdi / dUratoti dUradesato AgataM / paThamamevAti attano AsannataraTThAnupasaGkamanato pageva puretarameva / uTThahatIti gAravavasena uTThahitvA titi, paccuTTAtIti vA attho / pacchAti sAmikassa nipajjAya pacchA | sayanato abudviteti rattiyA vibhAyanavelAya seyyato avuTThite / paccUsakAlatoti atItarattiyA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.183-183) paThamasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 47 paccUsakAlato / yAva sAmino rattiM nighokkamananti aparAya bhAviniyA rattiyA padosavelAyaM yAva niddokkamanaM / yA atItarattiyA paccUsavelA, bhAviniyA ca padosavelA, etthantare sabbakiccaM katvA pacchA nipatatIti vuttaM hoti / kiM kAramevAti kiM karaNIyameva kinti pucchAya kAtabbato, pucchitvA. kAtabbaveyyAvaccanti attho| paTissaveneva samIpacAritA vuttAti Aha "paTisuNanto vicaratI"ti / paTikuddhaM mukhaM oloketuM na visahatItipi dasseti "tuTThapahaTTha"nti iminA / devo viyAti AdhipaccaparivArAdisamannAgato padhAnadevo viya, tena mane-saddo idha upamatthoti Apeti yathA "akkhAhataM majhe aThThAsi ro mahAsudassanassa antepuraM upasobhayamAna"nti (dI0 ni0 2.245) / so vatassAhanti ettha so vata assaM ahanti padacchedo, so rAjA viya ahampi bhaveyyaM / kenAti ce? yadi puJAni kareyyaM, tenAti atthoti Aha "so vata aha"ntiAdi / vatasaddo upamAyaM / tenAha "evarUpo"ti / puJAnIti uLArataraM punaM sandhAya vuttaM aJadA katapuJato uLArAya pabbajjAya adhippetattA / "so vatassAya"ntipi pAThe so rAjA viya ayaM ahampi assaM / kathaM ? "yadi puJAni kareyya"nti atthasambhavato "ayamevattho"ti vuttaM / assanti hi uttamapurisayoge ahaM-saddo appayuttopi ayaM-saddena parAmasanato payutto viya hoti / so ahaM evarUpo assaM vata, yadi puJAni kareyyanti paThamapAThassa atthamicchanti keci / evaM sati dutiyapAThe "ayamevattho''ti avattabbo siyA tattha ayaM saddena ahaM-saddassa parAmasanato, "so''ti ca parAmasitabbassa aJassa sambhavato | yanti dAnaM / satabhAgampIti satabhUtaM bhAgampi, raJA dinnadAnaM satadhA katvA tattha ekabhAgampIti vuttaM hoti / yAvajI na sakkhissAmi dAtunti yAvajIvaM dAnatthAya ussAhaM karontopi satabhAgamattampi dAtuM na sakkhissAmi, tasmA pabbajissAmIti pabbajjAyaM ussAhaM katvAti attho| "yaMnUnA"ti nipAto parivitakkanattheti vuttaM "evaM cintanabhAva"nti / kAyena pihitoti kAyena saMvaritabbassa kAyadvArena pavattanakassa pApadhammassa saMvaraNavasena pidahito / ussukkavacanavasena panattho vihareyya-padena sambajjhitabbattAti Aha "akusalapavesanadvAraM thaketvA"ti / hutvAti hi seso| akusalapavesanadvAranti ca kAyakammabhUtAnamakusalAnaM pavesanabhUtaM kAyavijJattisaGkhAtaM dvAraM / sesapadadvayepIti "vAcAya saMvuto, manasA saMvuto''ti padadvayepi / ghAsacchAdanena paramatAyAti ghAsacchAdanapariyesane sallekhavasena paramatAya, ukkaTThabhAve vA saNThito ghAsacchAdanamattameva paramaM pamANaM koTi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 etassa, na tato paraM kiJci AmisajAtaM pariyesati, paccAsisati cAti ghAsacchAdanaparamo, tassa bhAvo ghAsacchAdanaparamatAtipi aTThakathAmuttako nayo / ghasitabbo asitabbati ghAso, AhAro, Abhuso chAdeti paridahati etenAti acchAdanaM, nivAsanaM, apica ghasanaM ghAso, Abhuso chAdIyate acchAdanantipi yujjati / etadatthampIti ghAsacchAdanatthAyApi / anesananti ekavIsatividhampi ananurUpamesanaM / (2.2.184 - 184) vivekaTThakAyAnanti gaNasaGgaNikato pavivitte ThitakAyAnaM, sambandhIbhUtAnaM kAyavivekoti sambandho | nekkhammAbhiratAnanti jhAnAbhiratAnaM / paramavodAnappattAnanti tAya eva jhAnAbhiratiyA paramaM uttamaM vodAnaM cittavisuddhiM pattAnaM / nirupadhInanti kilesUpadhiabhisaGghArUpadhIhi accantavigatAnaM / visaGghAraM vuccati nibbAnaM, tadadhigamanetA visaGkhAragatA, arahanto, tesaM / " evaM vutte "ti iminA mahAniddese ( mahAni0 7, 9) AgatabhAvaM dasseti / ettha ca paThamo viveko itarehi dvIhi vivekehi sahApi vattabbo itaresu siddhesu tassApi sijjhanato, vinA ca tasmiM siddhepi itare samasijjhanato / tathA dutiyopi / tatiyo pana itarehi saheva vattabbo / na vinA itaresu siddhesuyeva tassa sijjhanatoti daTThabbaM / "gaNasaGgaNikaM pahAyA"tiAdi tadadhippAyavibhAvanaM / tattha gaNe janasamAgame sannipatanaM gaNasaGgaNikA, taM pahAya / kAyena eko viharati vicarati puggalavasena asahAyattA / citte kilesAnaM sannipatanaM cittakilesasaGgaNikA, taM pahAya / eko viharati kilesavasena asahAyattA / maggassa ekacittakkhaNikattA, gotrabhuAdInaJca ArammaNakaraNamattattA na tesaM vasena sAtisayA nibbutisukhasamphusanA, phalasamApattinirodhasamApattivasena pana sAtisayAti Aha "phalasamApattiM vA nirodhasamApattiM vA "ti / phalapariyosAno hi nirodho / pavisitvAti samApajjanavasena antokatvA / nibbAnaM patvAti ettha ussukkavacanametaM ArammaNakaraNena, cittacetasikAnaM nirodhena ca nibbutipajjanassa adhippetattA / codanattheti jAnApetuM ussAhakaraNatthe / 184. abhiharitvAti abhimukhabhAvena netvA / nanti tathA pabbajjAya viharantaM / abhihAroti nimantanavasena abhiharaNaM / " cIvarAdIhi payojanaM sAdhessAmIti vacanasesena yojnaa| tathA "yenattho, taM vadeyyAthA ''ti / cIvarAdivekallanti cIvarAdInaM lUkhatAya vikalabhAvaM / tadubhayampIti tadeva abhihAradvayampi / sappAyanti sabbagelaJJApaharaNavasena upkaaraavhN| bhAvino anatthassa ajananavasena paripAlanaM rakkhAgutti / paccuppannassa pana 48 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.185-186) dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA anatthassa nisedhavasena paripAlanaM AvaraNagutti / kimatthiyaM "dhammika'nti visesananti Aha "sA panesA"tiAdi / vihArasImAyAti upacArasImAya, lAbhasImAya vA / 185. kevalo yadi-evaM-saddo pubbe vuttatthApekkhakoti vuttaM "yadi tava dAso"tiAdi / evaM santeti evaM labbhamAne sati / dutiyaM upAdAya paThamabhAvo, tasmA "paThama"nti bhaNanto acassApi atthitaM dIpeti / tadeva ca kAraNaM katvA rAjApi evamAhAti dassetuM "paThamanti bhaNanto"tiAdi vuttaM / tenevAti paThamasaddena aJassApi atthitAdIpaneneva / dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 186. kasatIti vilekhati kasiM karoti / gahapatikoti ettha ka-saddo appatthoti vuttaM "ekagehamatte jeTThako"ti | idaM vuttaM hoti - gahassa pati gahapati, khuddako gahapati gahapatiko ekasmi va gehamatte jeTTakattAti, khuddakabhAvo panassa gehavasenevAti katvA "ekagehamatte'"ti vuttaM / tena hi anekakulajeTThakabhAvaM paTikkhipati, gahaM, gehanti ca atthato samAnameva / karasaddo balimhIti vuttaM "balisaGghAta"nti / karotIti abhinipphAdeti sampAdeti | vaDDetIti uparUpari uppAdanena mahantaM sannicayaM karoti / ___kasmA tadubhayampi vuttanti Aha "yathA hI"tiAdi / appampi pahAya pabbajituM dukkaranti dassanaJca pageva mahantanti vijJApanatthaM / esA hi kathikAnaM pakati, yadidaM yena kenaci pakArena atthantaravijJApananti | appampi pahAya pabbajituM dukkarabhAvo pana majjhimanikAye majjhimapaNNAsake laTukikopamasuttena (ma0 ni0 2.148 Adayo) diipetbbo| vuttahi tattha "seyyathApi udAyi puriso dalido assako anALihayo, tassassa ekaM agArakaM oluggaviluggaM kAkAtidAyiM naparamarUpaM, ekA khaTopikA oluggaviluggA naparamarUpAti vitthaaro| yadi appampi bhogaM pahAya pabbajituM dukkara, kasmA dAsavArepi bhogaggahaNaM na katanti Aha "dAsavAre pnaa"tiaadi| attanopi anissaroti attAnampi symnissro| yathA ca dAsassa bhogApi abhogAyeva parAyattabhAvato, evaM jAtayopIti dAsavAre AtiparivaTTaggahaNampi na katanti daTThabbaM / parivaTTati paramparabhAvena samantato AvaTTatIti parivaTTo, JAtiyeva / tenAha "jAtiyeva jAtiparivaTTo"ti / 49 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.189-189) paNItatarasAmaJjaphalavaNNanA 189. tanti yathA dAsavAre "evamevAti vuttaM, na tathA idha kassakavAre, tadavacanaM kasmAti anuyuJjayya ceti attho| evamevAti vuccamAneti yathA paThamadutiyAni sAmaJaphalAni paJattAni, tathAyeva paJapetuM sakkA nu khoti vutte / evarUpAhIti yathAvuttadAsakassakUpamAsadisAhi upamAhi / sAmaJaphalaM dIpetuM pahoti anantapaTibhAnatAya vicittanayadesanabhAvato / tatthAti evaM dIpane | pariyantaM nAma natthi anantanayadesanabhAvato, savane vA asantosanena bhiyyo bhiyyo sotukAmatAjananato sotukAmatAya pariyantaM nAma natthIti attho / tathApIti "desanAya uttaruttarAdhikanAnAnayavicittabhAve satipI"ti (dI0 ni0 TI0 1.189) Acariyena vuttaM, satipi evaM apariyantabhAvetipi yujjati / anumAnaJANena cintetvaa| upari visesanti taM ThapetvA tadupari visesameva sAmaJaphalaM pucchnto| kasmAti Aha . "savane"tiAdi / etena imamatthaM dIpeti- anekatthA samAnApi saddA vatticchAnupubbikAyeva taMtadatthadIpakAti / sAdhukaM sAdhUti ekatthametaM sAdhusaddasseva ka-kArena vaDvetvA vuttttaa| teneva hi sAdhukasaddassatthaM vadantena sAdhusaddo atthuddhAravasena udaahtto| tena ca nanu sAdhukasaddasseva atthuddhAro vattabbo, na sAdhusaddassAti codanA nisedhitaa| AyAcaneti abhimukhaM yAcane, abhipatthanAyanti attho / sampaTicchaneti paTiggahaNe / sampahaMsaneti saMvijjamAnaguNavasena haMsane tosane, udaggatAkaraNeti attho / sAdhu dhammarucIti gAthA ummAdantIjAtake (jA0 2.18.101) / tatthAyamaTThakathAvinicchayapaveNI -sucaritadhamme rocetIti dhammaruci, dhammaratoti attho / tAdiso hi jIvitaM jahantopi akattabbaM na karoti / paJjANavAti paJavA ANasampanno / mittAnamaddabbhoti mittAnaM adussanabhAvo / "adUsako anupaghAtako"ti (dI0 ni0 TI0 1.189) Acariyena vuttaM / "adrubbho''tipi pATho da-kArassa dra-kAraM katvA / daLahIkammeti sAtaccakiriyAyaM / ANattiyanti ANApane / idhApIti sAmaJaphalepi / assAti sAdhukasaddassa / "suNohi sAdhukaM manasi karohI''ti hi sAdhukasaddena savanamanasikArAnaM sAtaccakiriyApi tadANApanampi jotitaM hoti| AyAcaneneva ca uyyojanasAmaJato ANatti saGgahitAti na sA visuM atthuddhAre vuttA / ANArahassa hi 50 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.189 - 189) paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA ANatti, tadanarahassa AyAcananti viseso / sundarepIti sundaratthepi / idAni yathAvat sAdhukasaddassa atthattayena pakAsitaM visesaM dassetuM tassa vA atthattayassa idha yogyataM vibhAvetuM "daLhIkammatthena hI "tiAdi vRttaM / suggahitaM gaNhantoti suggahitaM katvA gahanto / sundaranti bhAvanapuMsakaM / bhaddakanti pasatthaM, "dhamma"nti iminA sambandho / sundaraM bhaddakanti vA savanAnuggahaNe pariyAyavacanaM / manasi karohIti ettha na ArammaNapaTipAdanalakkhaNo manasikArI, atha kho vIthipaTipAdanajavanapaTipAdanamanasikArapubbake citte ThapanalakkhaNoti dassento "Avajja, samannAharA "ti Aha / avikkhittacittoti yathAvuttamanasikAradvayapubbakAya cittaparipATiyA ekArammaNe Thapanavasena anuddhatacitto hutvA / nisAmehIti suNAhi, anaggharatanamiva vA suvaNNamaJjusAya dullabhadhammaratanaM citte paTisAmehItipi attho / tena vuttaM "citte karohI "ti / evaM padadvayassa paccekaM yojanAvasena atthaM dassetvA idAni paTiyogIvasena dassetuM "apicA ''tiAdi vRttaM / tattha sotindriyavikkhepavAraNaM savane niyojanavasena kiriyantarapaTisedhanato, tena sotaM odahAti atthaM dasseti / manindriyavikkhepavAraNaM manasikArena daLahIkammaniyojanena aJJacintApaTisedhanato / byaJjanavipallAsaggAhavAraNaM " sAdhuka "nti visesetvA vRttattA / atthavipallAsaggAhavAraNepi esa nayo / 51 dhAraNUpaparikkhAdIsUti ettha Adi- saddena tulanatIraNAdike, diTThiyA suppaTivedhe ca saGgaNhAti / yathAdhippetamatthaM byaJjeti pakAseti, sayametenAti vA byaJjanaM, sabhAvanirutti, saha byaJjanenAti sabyaJjano, byaJjanasampannoti attho / sahappavatti hi "sampannatA samavAyatA vijjamAnatA ' ' tiAdinA anekavidhA, idha pana sampannatAyeva tadaJJassa asambhavato, tasmA " saha byaJjanenA "ti nibbacanaM katvApi " byaJjanasampanno 'ti (dI0 ni0 TI0 1.189) attho Acariyena vuttoti daTThabbaM, yathA taM "na kusalA akusalA, kusalapaTipakkhA "ti (dha0 sa0 1) araNIyato upagantabbato anudhAtabbato attho, catupArisuddhisIlAdi, saha atthenAti sAttho, vRttanayena atthasampannoti attho / sAdhukapadaM ekameva samAnaM AvuttinayAdivasena ubhayattha yojetabbaM / kathanti Aha "yasmA "tiAdi / dhammo nAma tanti / desanA nAma tassA manasA vavatthApitAya tantiyA desanA / attho nAma tantiyA attho / paTivedho nAma tantiyA, tantiatthassa ca yathAbhUtAvabodha | mA dhammadesanAtthapaTivedhA sasAdIhi viya mahAsamuddo mandabuddhIhi dukkhogAhA, alabbhayyapatiTThA ca, tasmA gambhIrA / tena vRttaM " yasmA... pe0... manasi karohI "ti / ettha ca paTivedhassa 51 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 dukkarabhAvato dhammatthAnaM dukkhogAhatA, desanAJANassa dukkarabhAvato desanAya, uppAdetumasakkuNeyyatAya, tabbisayatrANuppattiyA ca dukkarabhAvato paTivedhassa dukkhogAhatA veditabbA | yamettha vattabbaM taM nidAnavaNNanAyaM vuttameva / " suNAhi sAdhuka "nti " sAdhukaM manasi karohI' " ti vadanto na kevalaM atthakkamato eva ayaM yojanA, atha kho saddakkamatopi ubhayattha sambandhattAti dasseti / "sakkA mahArAjA idhApi " aJJampi diTTeva dhamme sandiTThikaM sAmaJJaphalaM ... pe0.... paNItataraJcA" ti idamanuvattatIti Aha " evaM paTiJAtaM sAmaJJaphaladesana "nti / vitthArato bhAsananti atthameva dahaM karoti "desessAmIti saMkhittadIpana "ntiAdinA / hi-saddo cettha luttaniddaTTho / idaM vuttaM hoti - desanaM nAma uddisanaM / bhAsanaM nAma niddisanaM paribyattakathanaM / tenAyamattho sambhavatIti yathAvuttamatthaM sagAthAvaggasaMyutte vaGgIsasutte (saM0 ni0 1.1.214) gAthApadena sAdhetuM " tenAhA "tiAdi vRttaM / (2.2.189 - 189) sALikAyiva nigghosoti sALikAya nigghoso viya, yathA sALikAya AlApo madhuro kaNNasukho pemanIyo, evanti attho / paTibhAnanti cetassa visesanaM liGgabhedassapi visesanassa dissanato yathA "guNo pamANa "nti / paTibhAnanti ca saddo vuccati paTibhAti taMtadAkArena dissatIti katvA / udIrayIti uccArayi, vuccati vA, kammagabbhaJcetaM kiriyApadaM / iminA cetaM dIpeti - AyasmantaM dhammasenApatiM thometukAmena desanAbhAsanAnaM visesaM dassentena pabhinnapaTisambhidena AyasmatA vaGgIsattherena "saGghittena, vitthArenA "ti ca visesanaM kataM, tenAyamattho viJJAyatIti / evaM vRtteti "bhAsissAmI "ti vutte / " na kira bhagavA saGkSepeneva desessati, atha kho vitthArenapi bhAsissatI 'ti hi taM padaM sutvAva ussAhajAto saJjAtussAho, tuTThoti attho / ayamAcariyassa adhippAyo / apica " tena hi mahArAja suNohi sAdhukaM manasi karohi, bhAsissAmI'ti vuttaM sabbampi uyyojanapaTiJakaraNappakAraM utsAhajananakAraNaM sabbeneva ussAhasambhavato, tasmA evaM vutteti "suNohi, sAdhukaM manasi karohi, bhAsissAmIti vutte sabbeheva tIhipi padehi ussAhajAtoti attho daTThabbo / paccassosIti pati assosi bhagavato vacanasamanantarameva pacchA assosi, "sakkA pana bhante "tiAdinA vA pucchitvA puna " evaM bhante 'ti assosIti attho / taM pana patissavanaM atthato 52 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA sampaTicchanamevAti Aha "sampaTicchi, paTiggahesI"ti / teneva hi "iti attho"ti avatvA "iti vuttaM hotI"ti vuttaM / 190. "athassa bhagavA etadavocA"ti vacanasambandhamattaM dassetvA "etaM avocA"ti padaM vibhajitvA atthaM dassento "idAnI"tiAdimAha / "idhA"ti iminA vuccamAnaM adhikaraNaM tathAgatassa uppattihAnabhUtaM lokamevAdhippetanti dasseti "desopadese nipAto"ti iminaa| desassa upadisanaM desopadeso, tasmiM / yadi sabbattha desopadese, athAyamattho na vattabbo avuttepi labbhamAnattAti codanAyAha "svAya"ntiAdi / sAmaJabhUtaM idhasaI gaNhitvA "svAya''nti vuttaM, na tu yathAvisesitabbaM / tathA hi vakkhati "katthaci padapUraNamattamevA''ti (dI0 ni0 aTTha0 1.190) / lokaM upAdAya buccati lokasaddena samAnAdhikaraNabhAvato / idha loketi ca jAtikkhettaM, tatthApi ayaM cakkavALo adhippeto / sAsanamupAdAya buccati "samaNo''ti sddntrsnnidhaanto| ayahi catukaGguttarapALi / tattha paThamo samaNoti sotApanno / dutiyo samaNoti sakadAgAmI / vuttajhetaM tattheva - ____"katamo ca bhikkhave paThamo samaNo ? idha bhikkhave bhikkhu tiNNaM saMyojanAnaM parikkhayA sotApanno hotI"ti, (a0 ni0 1.4.241) "katamo ca bhikkhave dutiyo samaNo ? idha bhikkhave bhikkhu tiNNaM saMyojanAnaM parikkhayA rAgadosamohAnaM tanuttA sakadAgAmI hotI"ti (a0 ni0 1.4.241) ca Adi / okAsanti kaJci padesamupAdAya vuccati "tiTThamAnassA''ti saddantarasannidhAnato / idheva tiTThamAnassAti imissaMyeva indasAlaguhAyaM patiTThamAnassa, devabhUtassa me satoti devabhAvena, devo hutvA vA bhUtassa samAnassa / meti anAdarayoge sAmivacanaM / puna meti kattutthe / idahi sakkapaJhato udaahttN| padapUraNamattameva okAsApadisanassApi asambhavena atyantarassa abodhanato / pubbe vuttaM tathAgatassa uppattihAnabhUtameva sandhAya "loka"nti vuttaM / purimaM uyyojanapaTiJAkaraNavisaye Alapananti puna "mahArAjA"ti Alapati / "araha"nti Adayo saddA vitthAritAti yojnaa| asthato hi vitthAraNaM saddamukheneva hotIti ubhayattha saddaggahaNaM kataM / yasmA pana "aparehipi aTThahi kAraNehi bhagavA tathAgato''tiAdinA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.190-190) (udA0 aThTha0 18; itivu0 aTTha0 38) tathAgata-saddo udAnaTThakathAdIsu, "araha"nti Adayo ca visuddhimaggaTIkAyaM (visuddhi0 TI0 1.130) aparehipi pakArehi vitthAritA Acariyena, tasmA tesu vuttanayenapi tesamattho veditabbo / tathAgatassa sattanikAyantogadhatAya "idha pana sattaloko adhippeto"ti vatvA tatthAyaM yasmiM sattanikAye, yasmiJca okAse uppajjati, taM dassetuM "sattaloke uppajjamAnopi cA"tiAdi vuttaM / na devaloke, na brahmaloketi ettha yaM vattabda, taM parato Agamissati / ___tassAparenAti tassa nigamassa aparena, tato bahIti vuttaM hoti / tatoti mhaasaalto| orato majheti abbhantaraM majjhimapadeso / evaM paricchinneti paJcanimittabaddhA sImA viya paJcahi yathAvuttanimittehi paricchinne / aDateyyayojanasateti paNNAsayojanehi uuntiyojnste| ayahi majjhimajanapado mudiGgasaNThAno, na samaparivaTTo, na ca samacaturasso, ujukena katthaci asItiyojano hoti, katthaci yojanasatiko, tathApi cesa kuTilaparicchedena miniyamAno pariyanta parikkhepato navayojanasatiko hoti / tena vuttaM "navayojanasate"ti / asItimahAtherAti yebhuyyavasena vuttaM sunAparantakassa puNNattherassApi mahAsAvakesu priyaapnnttaa| sunAparantajanapado hi pccntvisyo| tathA hi "candanamaNDalamALapaTiggahaNe bhagavA na tattha aruNaM uTThapetI''ti majjhimAgama- (ma0 ni0 aTTha0 4.397) saMyuttAgamaTThakathAsu (saM0 ni0 aTTha0 3.4.88-89) vuttaM / sArappattAti kulabhogissariyAdivasena, sIlasArAdivasena ca saarbhuutaa| brAhmaNagahapatikAtibrahmAyupokkharasAtiAdibrAhmaNA ceva anAthapiNDikAdigahapatikA c| tatthAti majjhimapadese, tasmiMyeva "uppajjatIti vacane vaa| sujAtAyAti evaMnAmikAya paThamaM saraNagamanikAya ystthermaatuyaa| catUsu panetesu vikappesu paThamo buddhabhAvAya AsannatarapaTipattidassanavasena vutto| AsannatarAya hi paTipattiyA Thitopi "uppajjatI''ti vuccati uppAdassa ekantikattA, pageva paTipattiyA matthake Thito / dutiyo buddhabhAvAvahapabbajjato paTThAya AsannamattapaTipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhammapAripUrito paTThAya buddhabhAvAya paTipattidassanavasena / na hi mahAsattAnaM antimabhavUpapattito paTThAya bodhisambhArasambharaNaM nAma atthi buddhatthAya kAlamAgamayamAneneva tattha ptitttthnto| catuttho buddhabhAvakaradhammasamArambhato paTThAya bodhiyA niyatabhAvadassanena / bodhiyA hi niyatabhAvappattito pabhuti "buddho uppajjatIti vihi vattuM sakkA uppAdassa ekntikttaa| yathA pana "sandanti nadiyo''ti sandanakiriyAya avicchedamupAdAya S4 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.190 - 190) paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA vattamAnappayogo, evaM uppAdatthAya paTipajjanakiriyAya avicchedamupAdAya catUsupi vikappesu "uppajjati nAmA"ti vRttaM pavattAparatavattamAnavacanaJcetaM / catubbidhaJhi vattamAnalakkhaNaM saddasatthe pakAsitaM - "niccapavatti samIpo, pavattuparato tathA / pavattAparato ceva, vattamAno catubbidho 'ti / / yasmA pana buddhAnaM sAvakAnaM viya na paTipATiyA iddhividhaJANAdIni uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi sabbaJjataJJANAdiguNarAsi Agato nAma hoti, tasmA tesaM nipphattasabbakiccattA arahattaphalakkhaNe uppanno nAmAti ekaGguttaravaNNanAyaM (a0 ni0 aTTha0 1.1.170) vuttaM / asati hi nipphattasabbakiccatte na tAvatA " uppanno "ti vattumahati / sabbapaThamaM uppannabhAvanti catUsu vikappesu sabbapaThamaM "tathAgato sujAtAya...pe0... uppajjati nAmA'ti vuttaM tathAgatassa uppannatAsaGghAtaM asthibhAvaM / tadeva sandhAya uppajjatIti vuttaM buddhabhAvAya AsannatarapaTipattiyaM Thitasseva adhippetattA / ayameva hi attho mukhyato uppajjatIti vattabbo / tenAha " tathAgato... pe0... attho "ti / 55 ettha ca " uppanno 'ti vutte atItakAlavasena koci atthaM gaNheyyAti tannivattanatthaM "uppanno hotI"ti vRttaM / "uppannA dhammA" tiAdIsu (dha0 sa0 tikamAtikA 17) viya hi idha uppannasadda paccuppannakAliko / nanu ca arahattaphalasamaGgIsaGghAto uppannoyeva tathAgato pavedanadesanAdIni sAdheti, atha kasmA yathAvutto arahattamaggapariyosAno uppajjamAnoyeva tathAgato adhippeto| na hi so pavedanadesanAdIni sAdheti madhupAyAsabhojanato yAva arahattamaggo, tAva tesaM kiccAnamasAdhanatoti ? na hevaM daTThabbaM, buddhabhAvAya AsannatarapaTipattiyaM Thitassa uppajjamAnassa gahaneva arahattaphalasamaGgIsaGghAtassa uppannassApi gahitattA / kAraNaggahaNeneva hi phalampi gahitaM tadavinAbhAvittA / iti pavedanadesanAdisAdhakassa arahattaphalasamaGginopi tathAgatassa gahetabbattA neyyatthamidaM '"uppajjatI"ti vacanaM daTThabbanti / tathA hi aGguttaraTThakathAyaM (a0 ni0 aTTha0 1.1.170) uppajjamAno, uppajjati, uppannoti tIhi kAlehi atthavibhajane "dIpaGkarapAdamUle laddhabyAkaraNato yAva anAgAmiphalA uppajjamAno nAma, arahattamaggakkhaNe pana uppajjati nAma, arahattaphalakkhaNe uppanno nAmA' 'ti vRttaM / ayamettha AcariyadhammapAlattherassa mati / yasmA pana ekaGguttaraTThakathAyaM " ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamAno uppajjatI 'ti (a0 55 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 ni0 1.1.170) suttapadavaNNanAyaM " imasmimpi sutte arahattaphalakkhaNaMyeva sandhAya uppajjatI"ti vuttaM, "uppanno hotIti ayaJhettha attho 'ti (a0 ni0 aTTha0 1.1.170) AgataM, tasmA idhApi arahattaphalakkhaNameva sandhAya uppajjatIti vuttanti dasseti "sabbapaThamaM uppannabhAvaM sandhAyA "ti iminA / tenAha "uppanno hotIti ayaJhettha attho 'ti / sabbapaThamaM uppannabhAvanti ca sabbaveneyyAnaM paThamataraM arahattaphalavasena uppannabhAvanti attho / "uppanno hotI " ti ca iminA arahattaphalakkhaNavasena atItakAlaM dastIti / ayameva ca nayo aGguttaraTIkAkArena AcariyasAriputtattherena adhippetoti / (2.2.190-190) so bhagavAti yo so tathAgato " araha "ntiAdinA pakittitaguNo, so bhagavA / idAni vattabbaM imasana nidasseti vuccamAnatthassa parAmasanato / idaM vuttaM hoti - nayidaM mahAjanassa sammukhamattaM sandhAya " imaM loka "nti vuttaM, atha kho "sadevaka'"ntiAdinA vakkhamAnaM anavasesapariyAdAnaM sandhAyAti / "saha devehi sadevaka "ntiAdinA yathAvAkyaM padanibbacanaM vuttaM, yathApadaM pana " sadevako "tiAdinA vattabbaM, ime ca tagguNasaMviJJANabAhiratthasamAsA / ettha hi avayavena viggaho, samudAyo samAsattho hota lokAvayavena kataviggahena lokasamudAyassa yathArahaM labbhamAnattA / samavAyajotakasahasaddayoge hi ayameva samAso viJJAyati / devehIti ca paJcakAmAvacaradevehi, arUpAvacaradevehi vA / brahmanAti rUpAvacarArUpAvacarabrahmanA, rUpAvacarabrahmanA eva vA bahukattukAdInamiva nesaM siddhi | pajAtattAti yathAsakaM kammakilesehi pakArena nibbattakattA / evaM vacanatthato atthaM dassetvA vacanIyatthato dassetuM " tatthA "tiAdi vRttaM / paJcakAmAvacaradevaggahaNaM pArise sajAyena itaresaM padantarehi visuM gahitattA / chaTTakAmAvacaradevaggahaNaM paccAsattiJAyena / tattha hi mAro jAto, tannivAsI ca / yasmA cesa dAmarikarAjaputto viya tattha vasitattA pAkaTo, tasmA santesupi asu vasavattimahArAjAdIsu pAkaTatarena teneva visesetvA vuttoti, ayaJca nayo majjhimAgamaTThakathAyaM (ma0 ni0 aTTha0 2.290) pakAsitova / mAraggahaNena cettha taMsambandhino devApi gahitA okAsalokena saddhiM sattalokassa gahaNato / evahi vasavattisattalokassa anavasesapariyAdAnaM hoti / brahmakAyikAdibrahmaggahaNampi paccAsattiJAyena / paccatthikapaccAmittasamaNabrAhmaNaggahaNanti paccatthikA eva paccAmittA, teyeva samaNabrAhmaNA, tesaM gahaNaM tathA, tena bAhirakasamaNabrAhmaNaggahaNaM vRttaM, nidassanamattaJcetaM apaccatthikapaccAmittAnampi saM iminA gahaNato / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 57 samitapApabAhitapApasamaNabrAhmaNaggahaNanti pana sAsanikasamaNabrAhmaNAnaM gahaNaM veditabbaM / kAmaM "sadevaka''ntiAdivisesanAnaM vaseneva sattavisayopi lokasaddo vijJAyati samavAyatthavasena tulyayogavisayattA tesaM, "salomako sapakkhako''tiAdIsu pana vijjamAnatthavasena atulyayogavisayepi ayaM samAso labbhatIti vyabhicAradassanato abyabhicArenatthaJApakaM pajAgahaNanti Aha "pajAvacanena sattalokaggahaNa"nti, na pana lokasaddena sattalokassa aggahitattA evaM vuttaM / tenAha "tIhi padehi okAsalokena saddhiM sattaloko"ti / sadevakAdivacanena upapattidevAnaM, sassamaNabrAhmaNIvacanena visuddhidevAnaJca gahitattA vuttaM "sadeva...pe0... manussaggahaNa"nti / tattha sammutidevA raajaano| avasesamanussaggahaNanti sammutidevehi, samaNabrAhmaNehi ca avasiThThamanussAnaM gahaNaM / etthAti etesu padesu / tIhi padehIti sadevakasamArakasabrahmakapadehi / . dvIhIti sassamaNabrAhmaNIsadevamanussapadehi / samAsapadatthesu sattalokassapi vuttanayena gahitattA "okAsalokena saddhiM sattaloko"ti vuttaM / "aparo nayo"tiAdinA aparampa vacanIyasthamAha / arUpinopi sattA attano AneJjavihArena viharanto "dibbantIti devA"ti idaM nibbacanaM laddhamarahantIti Aha "sadevakaggahaNena arUpAvacaraloko ghito"ti| tenevAha bhagavA brahmajAlAdIsu "AkAsAnaJcAyatanUpagAnaM devAnaM sahabyata''ntiAdi, (a0 ni0 1.3.197) arUpAvacarabhUto okAsaloko, sattaloko ca gahitoti attho / evaM chakAmAvacaradevaloko, rUpI brahmalokoti etthApi / chakAmAvacaradevalokassa savisesaM mAravase pavattanato vuttaM "samArakaggahaNena chkaamaavcrdevloko"ti| so hi tassa dAmarikassa viya vspvttnokaaso| rUpI brahmaloko gahito pArisesajAyena arUpIbrahmalokassa visuM ghitttaa| catuparisavasenAti khattiyabrAhmaNagahapatisamaNacAtumahArAjikatAvatiMsamArabrahmasaGghAtAsu aTThasu parisAsu khattiyAdicatuparisavaseneva tadaJAsaM sadevakAdiggahaNena ghitttaa| kathaM panettha catuparisavasena manussaloko gahitoti ? "sassamaNabrAhmaNi''nti iminA samaNaparisA, brAhmaNaparisA ca gahitA, "sadevamanussa"nti iminA khattiyaparisA, gahapatiparisA cAti / "paja''nti iminA pana imAyeva catasso parisA vuttA / catuparisasaGghAtaM pajanti hi idha attho / aJathA gahetabbamAha "sammutidevehi vA saha manussaloko"ti / kathaM pana gahitoti ? "sassamaNabrAhmaNi"nti iminA samaNabrAhmaNA gahitA, "sadevamanussa"nti iminA sammutidevasaGkhAtA khattiyA, gahapatisuddasakhAtA ca avasesamanussAti / ito pana anesaM 57 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.190-190) manussasattAnamabhAvato "paja''nti iminA eteyeva catUhi pakArehi ThitA manussasattA vuttA / catukulappabhedaM pajanti hi idha attho / evaM vikappadvayepi pajAgahaNena catuparisAdivasena manussAna va gahitattA idAni avasesasattepi saGgahetvA dassetuM "avasesasabbasattaloko vA"ti vuttaM / etthApi catuparisavasena gahitena manussalokena saha avasesasabbasattaloko gahito, sammutidevehi vA saha avasesasabbasattalokoti yojetabbaM / nAgagaruLAdivasena ca avsessbbsttloko| idaM vuttaM hoti - catuparisasahito avasesasuddanAgasupaNNanerayikAdisattaloko, catukulappabhedamanussasahito vA avasesanAgasupaNNanerayikAdisattaloko gahitoti / ettAvatA bhAgaso lokaM gahetvA yojanaM dassetvA idAni tena tena visesena abhAgaso lokaM gahetvA yojanaM dassetuM "apicetthA"tiAdi vuttaM / tattha ukkaTThaparicchedatoti ukkaMsagatiparicchedato, tabbijAnanenAti vuttaM hoti / paThamanayena hi paJcasu gatIsu devagatipariyApannAva paJcakAmaguNasamaGgitAya, dIghAyukatAyAti evamAdIhi visesehi setttthaa| dutiyanayena pana arUpino dUrasamugghATitakilesadukkhatAya, santapaNItaAneJjavihArasamaGgitAya, ativiya dIghAyukatAyAti evamAdIhi visesehi ativiya ukkaTThA / Acariyehi pana dutiyanayameva sandhAya vuttaM / evaM paThamapadeneva padhAnanayena sabbalokassa sacchikatabhAve siddhepi iminA kAraNavisesena sesapadAni vuttAnIti dasseti "tato yesa"ntiAdinA / tatoti paThamapadato paraM AhAti sambandho / "chakAmAvacarissaro" tiyeva vutte sakkAdInampi tassa AdhipaccaM siyAti AsaGkAnivattanatthaM "vasavattIti vuttaM, tena sAhasikakaraNena vasavattApanameva tassAdhipaccanti dasseti / so hi chaTTadevalokepi anissaro tattha vasavattidevarAjasseva issrttaa| tenAha bhagavA aGgattarAgamavare aTThanipAte dAnAnisaMsasutte "tatra bhikkhave vasavattI devaputto dAnamayaM puJjakiriyavatthu atirekaM karitvA...pe0... paranimmitavasavattI deve dasahi ThAnehi adhigaNhAtI''ti (a0 ni0 3.8.36) vitthAro / majjhimAgamaTThakathAyampi vuttaM "tatra hi vasavattirAjA rajjaM kAreti, mAro pana ekasmiM padese attano parisAya issariyaM pavattento rajjapaccante dAmarikarAjaputto viya vasatI''ti (ma0 ni0 1.60) "brahmA mahAnubhAvo"tiAdi dasasahassiyaM mahAbrahmano vasena vadati / "ukkaThThaparicchedato''ti hi heTThA vuttameva / "ekaGguliyA"tiAdi ekadesena mahAnubhAvatAdassanaM / anuttaranti seTuM navalokuttaraM / puthUti bahukA, visu bhUtA vaa| ukkaTThaTThAnAnanti ukkaMsagatikAnaM / bhAvAnukkamoti bhAvavasena paresamajjhAsayAnurUpaM "sadevaka"ntiAdipadAnaM anukkamo, 58 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.190 - 190) paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA bhAvavasena anusandhikkamo vA bhAvAnukkamo, atthAnaJceva padAnaJca anusandhAnapaTipATa attho, ayameva vA pATho tathAyeva samantapAsAdikAyaM (pArA0 aTTha0 veraJjakaNDavaNNanA 1) diTThattA, AcariyasAriputtattherena ( sArattha0 TI0 1. veraJjakaNDavaNNanA) ca vaNNitattA / " vibhAvanAnukkamo tipi pATho dissati, so pana tesu adiTThattA na sundaro / 7 idAni porANakAnaM saMvaNNanAnayaM dassetuM "porANA panAhU"tiAdi vRttaM / tatha aJJapadena niravasesasattalokassa gahitattA sabbattha avasesalokanti anavasesapariyAdAnaM vRttaM / tenAha " tibhavUpage satte 'ti tedhAtukasaGghAte tayo bhave upagatasatteti attho / tIhAkArehIti devamArabrahmasahitatAsaGghAtehi ha AkArehi / tIsu padesUti "sadevaka' 'ntiAdIsu tIsu padesu / pakkhipitvAti atthavasena saGgatvA / teyeva tibhavUpa satte '"sassamaNabrAhmaNi, sadevamanussa "nti padadvaye pakkhipatIti japetuM "punAti vRttaM / tena tenAkArenAti sadevakattAdinA, sassamaNabrAhmaNIbhAvAdinA ca tena tena pakArena / "tibhavUpage satte" ti vatvA "tedhAtukamevA" ti vadantA okAsalokena saddhiM sattaloko gahitoti dassenti / tedhAtukameva pariyAdinnanti porANA panAhUti yojanA / 59 sAmanti attanA / aJJatthApohanena, antogadhAvadhAraNena vA tappaTisedhanamAha " aparaneyyo hutvA "ti, aparehi anabhijAnApetabbo hutvAti attho / abhiJati ya-kAralopaniddeso yathA " paTisaGghA yoniso'ti (ma0 ni0 1.23, 422; 2.24; 3.75; saM0 ni0 2.4.120 a0 ni0 2.6.58; mahAni0 206) vuttaM "abhiJAyA"ti / abhisaddena na visesanamattaM jotitaM, atha kho visesanamukhena karaNampIti dasseti " adhikena trANenA "ti iminA / anumAnAdipaTikkhepoti ettha Adisaddena upamAnaatthApattisaddantarasannidhAnasampayogavippayogasahacaraNAdinA kAraNalesamattena pavedanaM saGgahAti ekappamANattA / sabbattha appaTihatatrANacAratAya hi sabbadhammapaccakkhA buddhA bhagavanto / bodheti vijJApetIti saddato atthavacanaM / pakAsetIti adhippAyato / evaM sabbattha vivecitabbo / anuttaraM vivekasukhanti phalasamApattisukhaM / hitvApIti pi- saddaggahaNaM phalasamApattiyA antarA ThitikApi kadAci bhagavato desanA hotIti katvA kataM / bhagavA hi dhammaM desento yasmiM khaNe parisA sAdhukAraM vA deti yathAsutaM vA dhammaM paccavekkhati taM khaNampi pubbAbhogena paricchinditvA phalasamApattiM samApajjati, yathAparicchedaJca samApattito vuTThAya 59 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.190-190) pubbe ThitaTThAnato paTThAya dhammaM desetIti aTThakathAsu (ma0 ni0 aTTha0 2.387) vuttovAyamattho / appaM vA bahuM vA desentoti ugghaTita ssa vasena appaM vA vipaJcita ssa, neyyassa ca vasena bahuM vA desento| kathaM desetIti Aha "AdimhipI"tiAdi / dhammassa kalyANatA niyyAnikatAya, niyyAnikatA ca sabbaso anavajjabhAvenevAti vuttaM "anavajjameva katvA"ti / desanAyAti pariyattidhammassa desakAyattena hi ANAdividhinA atisajjanaM pabodhanaM desanAti pariyattidhammo vuccati / kiJcApi avayavavinimutto samudAyo nAma paramatthato koci natthi, yesu pana avayavesu samudAyarUpena avekkhitesu gAthAdisamaJA, taM tato bhinnaM viya katvA saMsAmivohAramAropetvA dassento "atthi desanAya AdimajjhapariyosAna"nti aah| sAsanassAti paTipattidhammassa / sAsitabbapuggalagatena hi yathAparAdhAdinA sAsitabbabhAvena anusAsanaM, tadaGgavinayAdivasena vinayananti katvA paTipattidhammo "sAsananti vuccati / atthi sAsanassa AdimajjhapariyosAnanti sambandho / catuppadikAyapIti ettha pi-saddo sambhAvane, tena evaM appakatarAyapi AdimajjhapariyosAnesu kalyANatA, pageva bahutarAyAti sambhAveti / padaJcettha gAthAya catutso, yaM "pAdo''tipi vuccati, eteneva tipAdikachapAdikAsupi yathAsambhavaM vibhAgaM dasseti / evaM suttAvayave kalyANattayaM dassetvA sakalepi sutte dassetuM "ekAnusandhikassA"tiAdi vuttaM / tattha nAtibahuvibhAgaM yathAnusandhinA ekAnusandhikaM sandhAya "ekAnusandhikassA"ti Aha / itarasmiM pana teneva dhammavibhAgena AdimajjhapariyosAnA labbhantIti "anekAnusandhikassA"tiAdi vuttN| nidAnanti Anandattherena ThapitaM kAladesadesakaparisAdiapadisanalakkhaNaM nidAnaganthaM / idamavocAti nigamanaM upalakkhaNameva "iti yaM taM vuttaM, idametaM paTicca vutta"nti nigamanassapi ghetbbto| saGgItikArakehi ThapitAnipi hi nidAnanigamanAni satthu desanAya anuvidhAnato tadantogadhAnevAti veditabbaM / ante anusandhIti sabbapacchimo anusandhi / / "sIlasamAdhivipassanA"tiAdinA sAsanassa idha paTipattidhammataM vibhAveti / vinayaTThakathAyaM pana "sAsanadhammo''ti vuttattA - "sabbapApassa akaraNaM, kusalassa upasampadA / sacittapariyodapanaM, etaM buddhAna sAsana"nti / / (dI0 ni0 2.90; dha0 pa0 183; netti0 30, 50, 116, 124) 60 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA evaM vuttassa satthusAsanassa pakAsako pariyattidhammo eva sIlAdiatthavasena kalyANattayavibhAvane vutto| idha pana paTipattiyeva / tena vakkhati "idha desanAya AdimajjhapariyosAnaM adhippeta"nti / sIlasamAdhivipassanA Adi nAma sAsanasampattibhUtAnaM uttarimanussadhammAnaM mUlabhAvato / kusalAnaM dhammAnanti anavajjadhammAnaM / diTThIti vipassanA, avinAbhAvato panettha samAdhiggahaNaM / mahAvaggasaMyutte bAhiyasuttapadamidaM (saM0 ni0 3.5.381) / kAmaM sutte ariyamaggassa antadvayavigamena tesaM majjhimapaTipadAbhAvo vutto, majjhimabhAvasAmaJato pana sammApaTipattiyA ArambhaniSphattInaM majjhimabhAvassApi sAdhakabhAve yuttanti Aha "atthi bhikkhave, majjhimA paTipadA tathAgatena abhisambuddhAti evaM vutto ariyamaggo majjhaM nAmA"ti, sIlasamAdhivipassanAsaGghAtAnaM ArambhAnaM, phalanibbAnasaGkhAtAnaJca nipphattInaM vemajjhabhAvato ariyamaggo majjhaM nAmAti adhippAyo / saupAdisesanibbAnadhAtuvasena phalaM pariyosAnaM nAma, anupAdisesanibbAnadhAtuvasena pana nibbaanN| sAsanapariyosAnA hi nibbaandhaatu| maggassa nipphatti phalavasena, nibbAnasacchikiriyAya ca hoti tato paraM kattabbAbhAvatoti vA evaM vuttaM / idAni tesaM dvinnampi sAsanassa pariyosAnataM Agamena sAdhetuM "etadatthaM ida"ntiAdimAha / etadeva phalaM attho yassAti etdtthN| brAhmaNAti piGgalakocchabrAhmaNaM bhagavA Alapati / idahi majjhimAgame mUlapaNNAsake cULasAropamasutta (ma0 ni0 1.312 Adayo) padaM / etadeva phalaM sAraM yassAti etaMsAraM niggahitAgamena / tathA etNpriyosaanN| nibbAnogadhanti nibbAnantogadhaM / Avuso visAkhAti dhammadinnAya theriyA visAkhagahapatimAlapanaM / idahi cULavedallasutte (ma0 ni0 1.460 Adayo) "sAtthaM sabyaJjana"ntiAdisaddantarasannidhAnataM "idha desanAya AdimajjhapariyosAnaM adhippeta"nti vuttaM / evaM saddapabandhavasena desanAya kalyANattayavibhAgaM dassetvA tadatthavasenapi dassento "bhagavA hI"tiAdimAha / atthatopi hi tassAdhippetabhAvaM hi-saddena samattheti / tathA samatthanamukhena ca atthavasena kalyANattayavibhAgaM dassetIti / asthato panetaM dassento yo tasmiM tasmiM atthe katavidhi saddapabandho gAthAsuttavasena vavatthito pariyattidhammoyeva idha desanAti vutto, tassa cattho visesato sIlAdi evAti Aha "Adimhi sIla"ntiAdi / visesakathanavhetaM / sAmaJato pana sIlaggahaNena sasambhArasIlaM gahitaM, tathA maggaggahaNena sasambhAramaggoti atthattayavasena anavasesato pariyattiatthaM pariyAdAya tiTThati / itarathA hi kalyANattayavibhAgo asabbasAdhAraNo siyaa| ettha ca sIlamUlakattA sAsanassa sIlena AdikalyANatA vuttA, sAsanasampattiyA vemajjhabhAvato maggena majjhekalyANatA | 61 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.190-190) nibbAnAdhigamato uttari karaNIyAbhAvato nibbAnena priyosaanklyaanntaa| tenAti sIlAdidassanena / atthavasena hi idha desanAya AdikalyANAdibhAvo vutto / "tasmA"tiAdi yathAvuttAnusArena sotUnamanusAsanIdassanaM / esAti yathAvuttAkArena kathanA / kathikasaNThitIti dhammakathikassa saNThAnaM kathanavasena samavaTThAnaM / vaNNanA atthavivaraNA, pasaMsanA vA / na so sAtthaM deseti niyyAnatthavirahato tassA desnaay| . tasmAti ctustiptttthaanaadiniyyaantthdesnto| ekavyaJjanAdiyuttAti sithiladhanitAdibhedesu dasasu byaJjanesu ekappakAreneva, dvippakAreneva vA byaJjanena yuttA damiLabhAsA viy| sabbaniroTThabyaJjanAti vivaTakaraNatAya oDhe aphusApetvA uccAretabbato sabbathA oTTaphusanarahitavimuttabyaJjanA kirAtabhAsA viya | sabbavissaTTabyaJjanAti sabbasseva vissajjanIyayuttatAya sabbathA vissaggabyaJjanA savarabhAsA viya / sabbaniggahitabyaJjanAti sabbasseva sAnusAratAya sabbathA bindusahitabyaJjanA pArasikAdimilakkhubhAsA viy| evaM "damiLakirAtasavaramilakkhUnaM bhAsA viyA"ti idaM paccekaM yojetabbaM / milakkhUti ca pArasikAdayo / sabbApesA byaJjanekadesavaseneva pavattiyA aparipuNNabyaJjanAti vuttaM "byaJjanapAripUriyA abhAvato avyaJjanA nAmA"ti / ThAnakaraNAni sithilAni katvA uccAretabbamakkharaM paJcasu vaggesu paThamatatiyaM sithilN| tAni asithilAni katvA uccAretabbamakkharaM tesveva dutiyacatutthaM dhanitaM / dvimattakAlamakkharaM diighN| ekamattakAlaM rss| pamANaM ekamattassa, nimIsumIsato' brarbu / aGguliphoTakAlassa, pamANenApi abravU / / saJogaparaM, dIghaJca grukN| asaMyogaparaM rassaM lhukN| ThAnakaraNAni niggahetvA avivaTena mukhena uccAretabbaM nigghitN| parapadena sambajjhitvA uccAretabbaM sambandhaM / tathA asambajjhitab vvtthitN| ThAnakaraNAni vissaTThAni katvA vivaTena mukhena uccAretabbaM vimuttN| dasadhAtiAdIsu evaM sithilAdivasena byaJjanabuddhisaGghAtassa akkharuppAdakacittassa dasahi pakArehi byaJjanAnaM pabhedoti attho / sabbAni hi akkharAni cittasamuTThAnAni, 62 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA yathAdhippetatthassa ca byaJjanato pakAsanato byaJjanAnIti, byaJjanabuddhiyA vA karaNabhUtAya byaJjanAnaM dasadhA pabhedotipi yujjati / amakkhetvAti amilecchetvA avinAsetvA, ahApetvAti attho| tadatthamAha "paripuNNabyaJjanameva katvA"ti, yamatthaM bhagavA ApetuM ekagAthaM, ekavAkyampi deseti, tamatthaM parimaNDalapadabyaJjanAya eva desanAya desetIti vuttaM hoti / tasmAti paripuNNavyaJjanadhammadesanato / kevalasaddo idha anvsesvaacko| na avomissatAdivAcakoti Aha "sakalAdhivacana"nti / paripuNNanti sabbaso puNNaM / taM panatthato UnAdhikanisedhananti vuttaM "anUnAdhikavacana"nti / tattha yadatthaM desito, tassa sAdhakattA anUnatA veditabbA, tabidhurassa pana asAdhakattA anadhikatA / upanetabbassa vA vodAnatthassa avuttassa abhAvato anUnatA, apanetabbassa saMkilesatthassa vuttassa abhAvato andhiktaa| sakalanti sabbabhAgavantaM / paripuNNanti sabbaso puNNameva / tenAha "ekadesenApi aparipuNNA natthI"ti / aparisuddhA desanA hoti taNhAya saMkiliTThattA / lokehi taNhAya Amasitabbato lokAmisA, cIvarAdayo paccayA, tesu agadhitacittatAya lokaamisnirpekkho| hitapharaNenAti hitato pharaNena hitUpasaMhArena visesanabhUtena / mettAbhAvanAya karaNabhUtAya muduhadayo / ullumpanasabhAvasaNThitenAti sakalasaMkilesato, vaTTadukkhato ca uddharaNAkArasaNThitena, kAruJAdhippAyenAti vuttaM hoti / "ito paTTAya dassAmi, evaJca dassAmI''ti samAdAtabbaTena dAnaM vtN| paNDitapaJattatAya seTThadvena brahma, brahmAnaM vA seTThAnaM cariyanti dAnameva brahmacariyaM / macchariyalobhAdiniggahaNena samAciNNattA dAnameva sucinnnnN| iddhIti deviddhi / jutIti pabhA, AnubhAvo vaa| balavIriyUpapattIti mahatA balena, vIriyena ca samannAgamo / nAgAti varuNanAgarAjAnaM vidhurapaNDitassa AlapanaM / dAnapatIti dAnasAmino / opAnabhUtanti udakatitthamiva bhUtaM / dhIrAti so vidhurapaNDitamAlapati / madhussavoti madhurasasandanaM / puJjanti puJaphalaM, kAraNavohArena vuttaM / brahma, brahmAnaM vA cariyanti brahmacariyaM, veyyAvaccaM / esa nayo sesesupi / 63 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.191-191) tittiriyanti tittirasakuNarAjena bhAsitaM / aJatra tAhIti paradArabhUtAhi vajjetvA / amhanti amhAkaM / tapassI, lUkho, jegucchI, pavivittoti catubbidhassa dukkarassa katattA cturnggsmntraagtN| sudanti nipAtamattaM / lomahaMsanasuttaM majjhimAgame mUlapaNNAsake, "mahAsIhanAdasutta"ntipi (ma0 ni0 1.146) taM vadanti / iddhanti samiddhaM / phItanti phullitaM / vitthArikanti vitthArabhUtaM / bAhujaJjanti bahUhi janehi niyyAnikabhAvena AtaM / puthubhUtanti bahubhUtaM / yAva devamanussehIti ettha devalokato yAva manussalokA supakAsitanti adhippAyavasena pAsAdikasuttaTThakathAyaM (dI0 ni0 aTTha0 3.170) vuttaM, yAva devA ca manussA cAti attho / tasmAti yasmA sikkhattayasaGgahaM sakalasAsanaM idha "brahmacariyanti adhippetaM, tsmaa| "brahmacariyanti iminA samAnAdhikaraNAni sabbapadAni yojatvA atthaM dassento "so dhammaM desetI"tiAdimAha / "evaM desento cA"ti hi iminA brahmacariyasadena dhammasaddAdInaM samAnatthataM dasseti, "dhamma desetI"ti vatvApi "brahmacariyaM pakAsetIti vacanaM sarUpato atthappakAsanatthanti ca vibhAveti / 191. vuttappakArasampadanti yathAvuttaAdikalyANatAdippabhedaguNasampadaM / dUrasamussAritamAnasseva sAsane sammApaTipatti sambhavati, na mAnajAtikassAti vuttaM "nihatamAnattA"ti | ussannattAti bhulbhaavto| bhogarUpAdivatthukA madA suppaheyyA honti nimittassa anavaTThAnato, na tathA . kulavijjAdimadA nimittassa smvtthtthaanto| tasmA khattiyabrAhmaNakulInAnaM pabbajitAnampi jAtivijjaM nissAya mAnajappanaM duppajahanti Aha "yebhuyyena...pe0... mAnaM karontI"ti / vijAtitAyAti viparItajAtitAya, hInajAtitAyAti attho / yebhuyyena upanissayasampannA sujAtikA eva, na dujjAtikAti evaM vuttaM / patidvAtuM na sakkontIti sIle patiThThahituM na ussahanti, suvisuddhaM katvA sIlaM rakkhituM na sakkontIti vuttaM hoti / sIlameva hi sAsane patiTTA, patiTThAtunti vA saccapaTivedhena lokuttarAya patiTThAya patiTThAtuM / sA hi nippariyAyato sAsane patiTThA nAma / evaM byatirekato atthaM vatvA anvayatopi vadati "gahapatidArakA panA"tiAdinA | 64 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.191-191) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA kacchehi sedaM muJcantehIti itthambhUtalakkhaNe karaNavacanaM / tathA piTThiyA loNaM puSphamAnAyAti, sedaM muJcantakacchA loNaM pupphamAnapiTTikA hutvA, tehi vA pakArehi lakkhitAti attho / bhUmi kasitvAti bhUmiyA kassanato, khettUpajIvanatoti vuttaM hoti / tAdisassAti jAtimantUpanissayassa / dubbalaM maanN| balavaM dappaM / kampanti parikammaM / "itarehI"tiAdinA "ussannattA''ti hetupadaM vivrti| "itI"ti vatvA tadaparAmasitabbaM dasseti "nihatamAnattA"tiAdinA, itisaddo vA nidassane, evaM yathAvuttanayenAti attho / esa nayo Idisesu / paccAjAtoti ettha AkAro upasaggamattanti Aha "ptijaato"ti| parisuddhanti rAgAdInaM accantameva pahAnadIpanato nirupakkilesatAya sabbathA suddhaM / dhammassa sAmI taduppAdakaTThena, dhammena vA sadevakassa lokassa sAmIti dhmmssaamii| saddhanti pothujjanikasaddhAvasena saddahanaM / visrajAtikAnahi dhammasampattigahaNapubbikA saddhAsiddhi catUsu puggalesu dhammappamANadhammappasannapuggalabhAvato / "yo evaM svAkkhAtadhammo, sammAsambuddho vata so bhagavA"ti saddhaM paTilabhati / yojanasatantarepi vA pdese| jAyampatikAti jAnipatikA / kAmaM "jAyampatikA''ti vutteyeva gharasAmikagharasAminIvasena dvinnameva gahaNaM vijJAyati, yassa pana purisassa anekA pajApatiyo, tassa vattabbameva natthi / ekAyapi tAva saMvAso sambAdhoyevAti dassanatthaM "dve"ti vuttaM / rAgAdinA kiJcanaM, khettavatthAdinA palibodhanaM, tadubhayena saha vattatIti sakiJcanapalibodhano, soyevattho tathA / rAgo eva rajo, tadAdikA dosamoharajA / vuttahi "rAgo rajo na ca pana reNu vuccatI''tiAdi (mahAni0 209; cULani0 74) AgamanapathatApi uTThAnahAnatA evAti dvepi saMvaNNanA ekatthA, byaJjanameva nAnaM / alagganaTenAti asajjanaDhena appaTibandhasabhAvena / rUpakavasena, taddhitavasena vA abbhokAsoti dassetuM viya-saddaggahaNaM / evaM akusalakusalappavattInaM ThAnAThAnabhAvena gharAvAsapabbajjAnaM sambAdhabbhokAsataM dassetvA idAni kusalappavattiyA eva aTThAnaTThAnabhAvena tesaM tabbhAvaM dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / rajAnaM sannipAtaTTAnaM viyAti smbndho| visuM visuM paduddhAramakatvA samAsato atthavaNNanA sopkthaa| ekampi divasanti ekdivsmttmpi| akhaNDaM katvAti dukkaTamattassApi anApajjanena achidaM katvA / carimakacittanti cuticittN| kilesamalenAti taNhAsaMkilesAdimalena / amalInanti asaMkilihUM / pariyodAtaTena nimmalabhAvena saGkha viya likhitaM dhotanti saGkhalikhitaM / asthamattaM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-2 pana dassetuM "likhitasaGghasadisa "nti vRttaM / dhotasaGghasappaTibhAganti tadatthasseva vivaraNaM / apica likhitaM saGgha saGghalikhitaM yathA "agyAhito "ti, tassadisattA pana idaM saGghalikhitantipi dasseti, bhAvanapuMsakaJcetaM / ajjhAvasatAta ettha adhi-sana kammappavacanIyena yogato " agAra "nti etaM bhummatthe upayogavacananti Aha " agAramajjhe "ti / yaM nUna yadi pana pabbajeyyaM sAdhu vatAti sambandho / kasAyena rattAni kAsAyAnIti dasseti " kasAyarasapItatAyA "ti iminA / kasmA cetAni gahitAnIti Aha " brahmacariyaM carantAnaM anucchavikAnI "ti / acchAdetvAti vohAravacanamattaM, paridahitvAti attho, taJca kho nivAsanapArupanavasena / agAravAso agAraM uttarapadalopena, tassa hitaM vuDDiAvahaM kasivANijjAdikammaM / taM anagAriyanti tasmiM anagAriye / 66 192. sahassatoti kahApaNasahassato / bhogakkhandho bhogarAsi / AbandhanadvenAti " patto nattA pattA 'tiAdinA pemavasena paricchedaM katvA bandhanaTThena, etena Abandhanattho parivaTTa-saddoti dasseti / atha vA pitAmahapituputtAdivasena parivattanaTThena parivaTTotipi yujjati / " amhAkamete "ti jayantIti Ayo / 193. pAtimokkhasaMvarena pihitakAyavacIdvAro samAno tena saMvarena upeto nAmAti katvA " pAtimokkhasaMvarena samannAgato" ti vRttaM / AcAragocarAnaM vitthAro vibhaGgaTThakathAdIsu (vibhaM0 aTTha0 503) gabbo / "AcAragocarasampanno "tiAdi ca tasseva pAtimokkhasaMvarasaMvutabhAvassa paccayadassanaM / aNusadisatAya appamattakaM " aNU" ti vuttanti "appamattakesU "ti / asaJcicca ApannaanukhuddakApattivasena, sahasA uppannaakusalacittuppAdavasena ca appamattakatA / bhayadassIti bhayadassanasIlo / sammAti aviparItaM, sundaraM vA, tabbhAvo ca sakkaccaM yAvajIvaM avItikkamavasena / "sikkhApadesU "ti vutteyeva tadavayavabhUtaM "sikkhApadaM samAdAya sikkhatI 'ti atthassa gamyamAnattA kammapadaM na vuttanti Aha " taM taM sikkhApada" nti, taM taM sikkhAkoTThAsaM, sikkhAya vA adhigamupAyaM tassA vA nissayanti attho / Aha (2.2.192-193) etthAti etasmiM "pAtimokkhasaMvarasaMvuto 'ti Adivacane / AcAragocaraggahaNenevAti "AcAragocarasampanno "ti vacaneneva / tenAha "kusale kAyakammavacIkamme gahitepI 'ti / na hi AcAragocarasaddamattena kusalakAyavacIkammaggahaNaM sambhavati, iminA punaruttitAya codanAlesaM dasseti / tassAti AjIvapArisuddhisIlassa / uppattidvAradassanatthanti uppattiyA 66 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.194-211-194-211) cULamajjhimamahAsIlavaNNanA kAyavacIvittisaGghAtassa dvArassa kammApadesena dassanatthaM, etena yathAvuttacodanAya sodhanaM dasseti / idaM vuttaM hoti- siddhepi sati punArambho niyamAya vA hoti, atthantarabodhanAya vA, idha pana atthantaraM bodheti, tasmA uppattidvAradassanatthaM vuttanti / kusalenAti ca sabbaso anesanapahAnato anavajjena / kathaM tena uppattidvAradassananti Aha "yasmA panA"tiAdi / kAyavacIdvAresu uppannena anavajjena kAyakammavacIkammena samannAgatattA parisuddhAjIvoti adhippAyo / tadubhayameva hi AjIvahetukaM AjIvapArisuddhisIlaM | idAni suttantarena saMsandituM "muNDikaputtasuttantavasena vA evaM vutta"nti Aha / vA-saddo cettha suttantarasaMsandanAsaGghAtaatthantaravikappanattho / muNDikaputtasuttantaM nAma majjhimAgamavare majjhimapaNNAsake, yaM "samaNamuNDikaputtasuttantipi vadanti / tattha thapatIti paJcakaGgaM nAma vaDDakiM bhagavA Alapati / thapati-saddo hi vaDDakipariyAyo / idaM vuttaM hoti- yasmA "katame ca thapati kusalA sIlA ? kusalaM kAyakammaM kusalaM vacIkamma"nti sIlassa kusalakAyakammavacIkammabhAvaM dassetvA "AjIvapArisuddhampi kho ahaM thapati sIlasmiM vadAmI"ti (ma0 ni0 2.265) evaM pavattAya muNDikaputtasuttadesanAya "kAyakammavacIkammena samannAgato kusalenA"ti sIlassa kusalakAyakammavacIkammabhAvaM dassetvA "parisuddhAjIvo'"ti evaM pavattA ayaM sAmaJaphalasuttadesanA ekasaGgahA aJadatthu saMsandati sameti yathA taM gaGgodakena yamunodakaM, tasmA IdisIpi bhagavato desanAvibhUti atthevAti / solasmiM vadAmIti sIlanti vadAmi, sIlasmiM vA AdhArabhUte antogadhaM pariyApannaM, niddhAraNasamudAyabhUte vA ekaM sIlanti vadAmi / tividhenAti cULasIlamajjhimasIlamahAsIlato tividhena / "manacchadvesU"ti iminA kAyapaJcamAnameva gahaNaM nivatteti / upari niddese vakkhamAnesu sattasu tthaanesu| tividhenAti catUsu paccekaM yathAlAbhayathAbalayathAsAruppatAvasena tibidhena / cULamajjhimamahAsIlavaNNanA 194-211. evanti "so evaM pabbajito samAno pAtimokkhasaMvarasaMvato viharatI"tiAdinA nayena / "sIlasmi"nti idaM niddhAraNe bhummaM tato ekassa niddhAraNIyattAti Aha "ekaM sIla"nti / apica iminA AdhAre bhummaM dasseti samudAyassa avayavAdhidvAnattA yathA "rukkhe sAkhA''ti | "ida"nti padena katvatthavasena samAnAdhikaraNaM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.212-212) bhummavacanassa katvatthe pavattanato yathA "vanappagumbe yatha phusitagge''ti (khu0 pA0 6.13; su0 ni0 236) dasseti "paccattavacanatthe vA etaM bhumma"nti iminA / ayamevatthoti paccattavacanattho eva / brahmajAleti brahmajAlasuttavaNNanAyaM, (dI0 ni0 aTTha0 1.7) brahmajAlasuttapade vaa| saMvaNNanAvasena vuttanayenAti attho / "idamassa hoti sIlasminti ettha mahAsIlapariyosAnena niddhAriyamAnassa abhAvato paccattavacanatthoyeva sambhavatIti Aha "idaM assa sIlaM hotIti attho"ti, tatoyeva ca pALiyaM apiggahaNamakatanti daTThabbaM / 212. attAnuvAdaparAnuvAdadaNDabhayAdIni asaMvaramUlakAni bhayAni / "sIlassAsaMvaratoti sIlassa asaMvaraNato, sIlasaMvarAbhAvatoti attho"ti (dI0 ni0 TI0 1.280) Acariyena vuttaM, "yadidaM sIlasaMvarato''ti pana padassa "yaM idaM bhayaM sIlasaMvarato bhaveyyA'ti atthavacanato, "sIlasaMvarahetu bhayaM na samanupassatI''ti ca atthassa upapattito sIlasaMvarato sIlasaMvarahetUti atthoyeva sambhavati / "yaM idaM bhayaM sIlasaMvarato bhaveyyA''ti hi pAThopi dissti| "saMvarato"ti hetuM vatvA tadadhigamitaatthavasena "asaMvaramUlakassa bhayassa abhAvA"tipi hetuM vadati / yathAvidhAnavihitenAti yathAvidhAnaM sampAditena / khattiyAbhisekenAti khattiyabhAvAvahena abhisekena / muddhani avasittoti matthakeyeva abhisitto / ettha ca "yathAvidhAnavihitenA''ti iminA porANakAciNNavidhAnasamaGgitAsaGkhAtaM ekaM aGgaM dasseti, "khattiyAbhisekenA''ti iminA khattiyabhAvAvahatAsaGkhAtaM, "muddhani avasitto''ti iminA muddhaniyeva abhisiJcitabhAvasaGghAtaM / iti tivaGgasamannAgato khattiyAbhiseko vutto hoti / yena abhisittarAjUnaM rAjAnubhAvo smijjhti| kena panAyamattho vijJAyatIti ? porANakasatthAgatanayena / vuttahi aggaJjasuttaTThakathAyaM mahAsammatAbhisekavibhAvanAya "te panassa khettasAmino tIhi saGkehi abhisekampi akaMsU'ti (dI0 ni0 aTTha0 3.131) majjhimAgamaTThakathAyaJca mahAsIhanAdasuttavaNNanAyaM vuttaM "muddhAvasittenAti tIhi saGkehi khattiyAbhisekena muddhani abhisittenA''ti (ma0 ni0 aTTha0 1.160) sIhaLaTukathAyampi cULasIhanAdasuttavaNNanAyaM "paThamaM tAva abhisekaM gaNhantAnaM rAjUnaM suvaNNamayAdIni tINi saGghAni ca gaGgodakaJca khattiyakaJaJca laDhe vaTTatI"tiAdi vuttaM / ayaM pana tatthAgatanayena abhisekavidhAnavinicchayo- abhisekamaGgalasthavhi alaGkatapaTiyattassa maNDapassa antokatassa udumbarasAkhamaNDapassa majjhe suppatiTTite udumbarabhaddapIThamhi abhisekArahaM abhijacvaM khattiyaM nisIdApetvA paThamaM tAva 68 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.212-212) cULamajjhimamahAsIlavaNNanA maGgalAbharaNabhUsitA jAtisampannA khattiyakaJA gaGgodakapuNNaM suvaNNamayasAmuddikadakkhiNAvaTTasaGkha ubhohi hatthehi sakkaccaM gahetvA sIsopari ussApetvA tena tassa muddhani abhisekodakaM abhisiJcati, evaJca vadeti "deva taM sabbepi khattiyagaNA attAnamArakkhatthaM iminA abhisekena abhisekikaM mahArAjaM karonti, tvaM rAjadhammesu Thito dhammena samena rajjaM kArehi, etesu khattiyagaNesu tvaM puttasinehAnukampAya sahitacitto, hitasamamettacitto ca bhava, rakkhAvaraNaguttiyA tesaM rakkhito ca bhavAhI''ti / tato puna purohitopi porohiccaThAnAnurUpAlaGkArehi alaGkatapaTiyatto gaGgodakapuNNaM rajatamayaM saGkha ubhohi hatthehi sakkaccaM gahetvA tassa sIsopari ussApetvA tena tassa muddhani abhisekodakaM abhisiJcati, evaJca vadeti "deva taM sabbepi brAhmaNagaNA attAnamArakkhatthaM iminA abhisekena abhisekikaM mahArAjaM karonti, tvaM rAjadhammesu Thito dhammena samena rajjaM kArehi, etesu brAhmaNagaNesu tvaM puttasinehAnukampAya sahitacitto, hitasamamettacitto ca bhava, rakkhAvaraNaguttiyA tesaM rakkhito ca bhavAhI''ti / tato puna sevipi seTivAnabhUsanabhUsito gaGgodakapuNNaM ratanamayaM saGkha ubhohi hatthehi sakkaccaM gahetvA tassa sIsopari ussApetvA tena tassa muddhani abhisekodakaM abhisiJcati, evaJca vadeti "deva taM sabbepi gahapatigaNA attAnamArakkhatthaM iminA abhisekena abhisekikaM mahArAja karonti, tvaM rAjadhammesu Thito dhammena samena rajjaM kArehi, etesu gahapatigaNesu tvaM puttasinehAnukampAya sahitacitto, hitasamamettacitto ca bhava, rakkhAvaraNaguttiyA tesaM rakkhito ca bhavAhI"ti / te pana tassa evaM vadantA "sace tvaM amhAkaM vacanAnurUpaM rajjaM karissasi, iccetaM kusalaM / no ce karissasi, tava muddhA sattadhA phalatU"ti evaM ro abhisapanti viyAti daTTabbanti / vaDDakIsUkarajAtakAdIhi cAyamattho vibhAvetabbo, abhisekopakaraNAnipi samantapAsAdikAdIsu (pArA0 aThTha0 1.tatiyasaGgItikathA) gahetabbAnIti / yasmA nihatapaccAmitto, tasmA na samanupassatIti smbndho| anavajjatA kusalabhAvenAti Aha "kusalaM siilpdbaanehii"tiaadi| idaM vuttaM hoti - kusalasIlapadaTThAnA avippaTisArapAmojjapItipassaddhidhammA, avippaTisArAdinimittaJca uppannaM cetasikasukhaM paTisaMvedeti, cetasikasukhasamuTThAnehi ca paNItarUpehi phuTThasarIrassa uppannaM kAyikasukhanti / 69 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 2 (2.2.213-214) indriyasaMvarakathAvaNNanA 213. sAmaJjassa visesApekkhatAya idhAdhippetopi viseso tena apariccatto eva hotIti Aha "cakkhusaddo katthaci buddhacakkhumhi vattatI"tiAdi / vijjamAnameva hi abhidheyyabhAvena visesatthaM visesantaranivattanena visesasaddo vibhAveti, na avijjamAnaM / sesapadesupi eseva nayo / aJahi asAdhAraNaM buddhAnameva cakkhu dassananti buddhacakkhu, AsayAnusayajANaM, indriyaparopariyattaJANaJca / samantato sabbaso dassanadvena cakkhUti samantacakkhu, sabba tANaM / tathUpamanti pabbatamuddhUpamaM, dhammamayaM pAsAdanti sambandho / sumedha samantacakkhu tvaM janatamavekkhassUti attho / ariyamaggattayapAti heTThimAriyamaggattayapaJjA / "dhammacakkhu nAma heTThimA tayo maggA, tINi ca phalAnI"ti saLAyatanavaggaTThakathAyaM (saM0 ni0 aTTha0 3.4.418) vuttaM, idha pana maggeheva phalAni saGgahetvA dasseti / catusaccasaGkhAte dhamme cakkhUti hi dhmmckssu| paJjAyeva dassanaTrena cakkhUti paJAcakkhu, pubbenivAsAsavakkhayANaM / dibbacakkhumhIti dutiyavijjAya / idhAti "cakkhunA rUpaM disvAti imasmiM paatthe| ayanti cakkhusaddo / "pasAdacakkhuvohArenA"ti iminA idha cakkhusaddo cakkhupasAdeyeva nippariyAyato vattati, pariyAyato pana nissayavohArena nissitassa vattabbato cakkhuvijJANepi yathA "maJcA ukkur3hi karontI"ti dasseti / idhApi sasambhArakathA avasiTTAti katvA sesapadesupIti pi-saddaggahaNaM, "na nimittaggAhI"tiAdipadesupIti attho / vividhaM asanaM khedanaM byAseko, kileso eva byAseko, tena virahito tathA, virahitatA ca asammissatA, asammissabhAvo ca sampayogAbhAvato parisuddhatAti Aha "asammissaM parisuddha"nti, kilesadukkhena avomissaM, tato ca suvisuddhanti attho| sati ca suvisuddhe indriyasaMvare nIvaraNesu padhAnabhUtapApadhammavigamena adhicittAnuyogo hatthagato eva hoti, tasmA adhicittasukhameva "abyAsekasukha''nti vuccatIti dasseti "adhicittasukha"nti iminA / satisampajaJakathAvaNNanA 214. samantato pakArehi, pakaTuM vA savisesaM jAnAtIti sampajAno, tassa bhAvo sampajanaM, tathApavattaJANaM, tassa vibhajanaM sampajaJabhAjanIyaM, tasmiM sampajajJabhAjanIyamhi / "gamana"nti iminA abhikkamanaM abhikkantanti bhAvasAdhanamAha / tathA paTikkamanaM paTikkantanti vuttaM "nivattana"nti / gamanaJcettha nivattetvA, anivattetvA ca gamanaM, nivattanaM 70 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 71 pana nivattimattameva, aJamaJamupAdAnakiriyAmattaJcetaM dvayaM / kathaM labbhatIti Aha "gamane"tiAdi | abhiharantoti gamanavasena kAyaM upanento / paTinivattentoti tato puna nivattento / apanAmentoti apakkamanavasena pariNAmento / AsanassAti pIThakAdiAsanassa / purimaaGgAbhimukhoti attnikaadipurimaavyvaabhimukho| saMsarantoti sNsppnto| pacchimaaGgapadesanti aTanikAdipacchimAyavappadesaM / paccAsaMsarantoti pttiaasppnto| "eseva nayo"ti iminA nipannasseva abhimukhaM saMsappanapaTiAsappanAni dasseti / ThAnanisajjAsayanesu hi yo gamanavidhuro kAyassa purato abhihAro, so abhikkamo / pacchato apahAro paTikkamoti lakkhaNaM / sampajAnanaM sampajAnaM, tena attanA kattabbakiccassa karaNasIlo sampajAnakArIti Aha "sampaja na sbbkicckaarii"ti| "sampajajhameva vA kArI"ti iminA sampajAnassa karaNasIlo sampajAnakArIti dasseti / "so hI'tiAdi dutiyavikappassa samatthanaM / "sampajajJa"nti ca iminA sampajAna-saddassa sampajaJapariyAyatA vuttaa| tathA hi AcariyAnandattherena vuttaM "samantato, sammA, samaM vA pajAnanaM sampajAnaM, tadeva sampajaJa"nti (vibhaM0 mUla TI0 2.523) ayaM aTThakathAto aparo nayo - yathA atikkantAdIsu asammohaM uppAdeti, tathA sampajAnassa kAro karaNaM sampajAnakAro, so etassa asthIti sampajAnakArIti / dhammato vaDDisaGghAtena atthena saha vattatIti sAtthakaM, abhikkantAdi, sAtthakassa sampajAnanaM saatthksmpjnyj| sappAyassa attano patirUpassa sampajAnanaM sppaaysmpjnyj| abhikkamAdIsu bhikkhAcAragocare, aJattha ca pavattesu avijahitakammaTThAnasaGkhAte gocare sampajAnanaM gocrsmpjnN| sAmaJaniddesena, hi ekasesanayena vA gocarasaddo tadatthadvayepi pavattati / atikkamAdIsu asammuvhanasaGkhAtaM asammohameva sampajalaM asmmohsmpjjhN| cittavasenevAti cittassa vaseneva, cittavasamanugatenevAti attho / pariggahetvAti tulayitvA tIretvA, paTisaGghAyAti attho / saGghadassaneneva uposathapavAraNAdiatthAya gamanaM saGgahitaM / Adisaddena kasiNaparikammAdInaM snggho| saGghapato vuttaM tadatthameva vivarituM "cetiyaM vA"tiAdi vuttaM / arahattaM pApuNAtIti ukkaTThaniddeso esa / samathavipassanuppAdanampi hi bhikkhuno vaDDiyeva / tatthAti asubhArammaNe / kecIti abhygirivaasino| Amisatoti cIvarAdiAmisapaccayato / kasmAti Aha "taM nissAyA"tiAdi / 71 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) tasminti sAtthakasampajaJavasena pariggahitaatthe / yasmA pana dhammato vaDDiyeva attho nAma, tasmA yaM "sAtthaka"nti adhippetaM gamanaM, taM sabbampi sappAyamevAti siyA avisesena kassaci AsaGkAti tannivattanatthaM "cetiyadassanaM tAvA"tiAdi AraddhaM / mahApUjAyAti mahatiyA pUjAya, bahUnaM pUjAdivaseti vuttaM hoti / cittakammarUpakAnI viyAti cittakammakatapaTimAyo viya, yantapayogena vA nAnappakAravicittakiriyA paTimAyo viya / tatrAti tAsu prisaasu| assAti bhikkhuno| asamapekhanaM nAma gehassitaaJaANupekkhAvasena ArammaNassa ayoniso gahaNaM / yaM sandhAya vuttaM "cakkhunA rUpaM disvA uppajjati upekkhA bAlassa mULahassa puthujjanassA'tiAdi (ma0 ni0 3.308) mAtugAmasamphassavasena kaaysNsggaaptti| hatthiAdisammaddena jiivitntraayo| visabhAgarUpadassanAdinA brhmcriyntraayo| "dasadvAdasayojanantare parisA sannipatantI"tiAdinA vuttppkaarenev| mahAparisaparivArAnanti kadAci dhammassavanAdiatthAya itthipurisasammissaparivAre sandhAya vuttaM / tadatthadIpanatyanti asubhadassanassa sAtthakabhAvasaGghAtassa atthassa dIpanatthaM / pabbajitadivasato paTThAya paTivacanadAnavasena bhikkhUnaM anuvattanakathA AciNNA, tasmA paTivacanassa adAnavasena ananuvattanakathA tassa dutiyA nAma hotIti Aha "Dhe kathA nAma na kathitapubbA"ti / dve kathAti hi vacanakaraNAkaraNakathA / tattha vacanakaraNakathAyeva kathitapubbA, dutiyA na kathitapubbA / tasmA subbacattA paTivacanamadAsIti attho / evanti iminA / "sace pana cetiyassa mahApUjAyA''tiAdikaM sabbampi vuttappakAraM paccAmasati, na "purisassa mAtugAmAsubha''ntiAdikameva / pariggahitaM sAtthakaM, sappAyaJca yena so pariggahitasAtthakasappAyo, tassa, tena yathAnupubbikaM sampajaapariggahaNaM dasseti / vuccamAnayogakammassa pavattiTThAnatAya bhAvanAya ArammaNaM kammaTThAnaM, tadeva bhAvanAya visayabhAvato gocaranti Aha "kammaTThAnasaGghAtaM gocara"nti / uggahetvAti yathA uggahanimittaM uppajjati, evaM uggahakosallassa sampAdanavasena uggahaNaM katvA / bhikkhAcAragocareti bhikkhAcArasaGkhAte gocare, anena kammaTThAne, bhikkhAcAre ca gocarasaddoti dasseti / idhAti sAsane / haratIti kammaTThAnaM pavattanavasena neti, yAva piNDapAtapaTikkamA anuyuJjatIti attho / na paccAharatIti AhArUpayogato yAva divAThAnupasaGkamanA kammaTThAnaM na paTineti / tatthAti tesu catUsu bhikkhUsu / AvaraNIyehIti nIvaraNehi / pagevAti Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 73 pAtoyeva / sarIraparikammanti mukhadhovanAdisarIrapaTijagganaM / ve tayo pallaGketi dve tayo nisajjAvAre / UrubaddhAsanavhettha pallaGko / usumanti dve tINi uNhApanAni sandhAya vuttaM / kammaTThAnaM anuyujitvAti tadahe mUlabhUtaM kammaTThAnaM anuyuJjitvA / kammaTThAnasIsenevAti kammaTThAnamukheneva, kammaTThAnamavijahanto evAti vuttaM hoti, tena "patopi acetano''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.214; ma0 ni0 aTTha0 1.209; saM0 ni0 aTTha0 3.5.168; vibhaM0 aTTha0 523) vakkhamAnaM kammaTThAnaM, yathAparihariyamAnaM vA avijahitvAti dsseti| gantvAti pApuNitvA / buddhAnussatikammaTThAnaM ce, tadeva nipaccakArasAdhanaM / aJaJce, anipaccakArakaraNamiva hotIti dassetuM "sace"tiAdi vuttaM / atabbisayena taM tthpetvaa| "mahantaM cetiyaM ce"tiAdinA kammaTThAnikassa mUlakammaTThAnamanasikArassa papaJcAbhAvadassanaM / achena pana tathApi aJathApi vanditabbameva / tathevAti tikkhattumeva / paribhogacetiyato sArIrikacetiyaM garutaranti katvA "cetiyaM vanditvA"ti pubbakAlakiriyAvasena vuttaM / yathAha aTThakathAyaM "cetiyaM bAdhayamAnA bodhisAkhA haritabbA'"ti, (ma0 ni0 aTTha0 4.128; a0 ni0 aTTha0 1.1.275; vibhaM0 aTTha0 809) ayaM Acariyassa mati, "bodhiyaGgaNaM pattenApI"ti pana vacanato yadi cetiyaGgaNato gate bhikkhAcAramagge bodhiyaGgaNaM bhaveyya, sApi vanditabbAti maggAnukkameneva "cetiyaM vanditvA''ti pubbakAlakiriyAvacanaM, na tu garukAtabbatAnukkamena / evahi sati bodhiyaGgaNaM paThamaM pattenApi bodhiM vanditvA cetiyaM vanditabbaM, ekameva pattenApi tadeva vanditabbaM, tadubhayampi appattena na vanditabbanti ayamattho suvicAto hoti / bhikkhAcAragatamaggena hi pattaTThAne kattabbaantarAvattadassanametaM, na pana dhuvavattadassanaM / pubbe hesa katavattoyeva / tenAha "pageva cetiyaGgaNabodhiyaGgaNavattaM katvA''tiAdi / buddhaguNAnussaraNavaseneva bodhiAdiparibhogacetiyepi nipaccakaraNaM upapannanti dasseti "buddhassa bhagavato sammukhA viya nipaccakAraM dassetvA"ti iminA / paTisAmitadvAnanti sopAnamUlabhAvasAmaJjena vuttaM, buddhArammaNapItivisayabhUtacetiyaGgaNabodhiyaGgaNato bAhiraTThAnaM patvAti vuttaM hoti / gAmasamIpeti gAmUpacAre / tAva pa'haM vA pucchanti, dhammaM vA sotukAmA hontIti sambandho / janasamahatthanti "mayi akathente etesaM ko kathessatI'ti dhammAnuggahena mahAjanassa saGgahaNatthaM / aTThakathAcariyAnaM vacanaM samatthetuM "dhammakathA hi kammaTThAnavinimuttA nAma natthI"ti vuttaM / tasmAti yasmA "dhammakathA nAma kAtabbAyevAti aTThakathAcariyA vadanti, 73 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) yasmA vA dhammakathA kammaTThAnavinimuttA nAma natthi, tasmA dhammakathaM kathetvAti sambandho / AcariyAnandattherena (vibhaM0 mUla TI0 523) pana "tasmA"ti etassa "kathetabbAyevAti vadantI''ti etena sambandho vutto / kammaTThAnasIsenevAti attanA parihariyamAnaM kammaTThAnaM avijahanavasena, tadanuguNaMyeva dhammakathaM kathetvAti attho, dutiyapadepi eseva nayo / anumodanaM katvAti etthApi "kammaTThAnasIsenevA'"ti adhikaaro| tatthAti gAmato nikkhamanaTThAneyeva / "porANakabhikkhU"tiAdinA porANakAciNNadassanena yathAvuttamatthaM daLhaM karoti / sampattaparicchedenevAti "paricito aparicito''tiAdivibhAgaM akatvA sampattakoTiyA eva, samAgamamattenevAti attho / AnubhAvenAti anuggahabalena / bhayeti paracakkAdibhaye / chAtaketi dubhikkhe / "pacchimayAmepi nisajjAcaGkamehi vItinAmetvA''tiAdinA vuttppkaarN| karontassAti karamAnasseva, anAdare cetaM sAmivacanaM / kammajatejoti gahaNiM sandhAyAha / pajjalatIti uNhabhAvaM janeti / tatoyeva upAdinnakaM gaNhAti, sedA muccanti / kammaTThAnaM vIthiM nArohati khudAparissamena kilantakAyassa smaadhaanaabhaavto| anupAdinnaM odanAdivatthu / upAdinnaM udarapaTalaM / antokucchiyahi odanAdivatthusmiM asati kammajatejo uTThahitvA udarapaTalaM gaNhAti, "chAtosmi, AhAraM me dethA''ti vadApeti, bhuttakAle udarapaTalaM muJcitvA vatthu gaNhAti, atha satto ekaggo hoti, yato "chAyArakkhaso viya kammajatejo''ti aTThakathAsu vutto| so pagevAti ettha "tasmA"ti seso / gorUpAnanti gunnaM, gosamUhAnaM vA, vajato gocaratthAya nikkhamanavelAyamevAti attho / vuttaviparItanayena upAdinakaM muJcitvA anupAdinakaM gnnhaati| antarAbhatteti bhattassa antare, yAva bhattaM na bhuJjati, tAvAti attho / tenAha "kammaTThAnasIsena AhAraJca paribhujitvA"ti / avasesaTThAneti yAguyA aggahitaTThAne / tatoti bhuJjanato / poGkhAnupovanti kammaTThAnAnupaTTAnassa anavacchedadassanametaM, uttaruttarinti attho, yathA poGkhAnupocaM pavattAya sarapaTipATiyA anavacchedo, evametassApi kammaTThAnupaTThAnassAti vuttaM hoti / "edisA cA"tiAdinA tathA kammaTThAnamanasikArassApi sAtthakabhAvaM dasseti | Asananti nisajjAsanaM / / nikkhittadhuroti bhAvanAnuyoge anukkhittadhuro anaarddhviiriyo| vattapaTipattiyA 74 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA aparipUraNena sabbavattAni bhinditvA / paJcavidhacetokhIlavinibandhacittoti paJcavidhena cetokhIlena, vinibandhena ca sampayuttacitto / vuttahi majjhimAgame cetokhIlasutte "katamassa paJca cetokhIlA appahInA honti ? idha bhikkhave bhikkhu satthari kaGati, dhamme kaGghati, saGghe kaGati, sikkhAya kaGati, sabrahmacArIsu kupito hotI"ti, (ma0 ni0 1.185) "katamassa paJca cetaso vinibandhA asamucchinnA honti ? idha bhikkhave bhikkhu kAme avItarAgo hoti, kAye avItarAgo hoti, rUpe avItarAgo hoti, yAvadatthaM udarAvadehakaM bhuJjitvA seyyasukhaM passasukhaM middhasukhaM anuyutto viharati, aJjataraM devanikAyaM paNidhAya brahmacariyaM caratI''ti (ma0 ni0 1.186) / ca vitthAro / Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.215) pana paJcavidhacetovinibandhacittabhAvoyeva padekadesamulliGgetvA dassito / cittassa kacavarakhANukabhAvo hi cetokhIlo, cittaM bandhitvA muTThiyaM viya katvA gaNhanabhAvo cetaso vinibndho| paThamo cettha vicikicchAdosavasena, dutiyo lobhavasenAti ayametesaM viseso| caritvAti vicaritvA / kammaTThAnavirahavasena tuccho| bhAvanAsahitameva bhikkhAya gataM, paccAgataJca yassAti gatapaccAgatikaM, tadeva vattaM, tassa vasena / attakAmAti attano hitasukhamicchantA, dhammacchandavantoti attho / dhammo hi hitaM, sukhaJca tannimittakanti / atha vA vijhUnaM attato nibbisesattA, attabhAvapariyApannattA ca dhammo attA nAma, taM kAmenti icchantIti attkaamaa| adhunA pana atthakAmAti hitavAcakena atthasaddena pATho dissati, dhammasaJjuttaM hitamicchantA, hitabhUtaM vA dhammamicchantAti tassattho / iNaTTAti iNena piilitaa| tathA sesapadadvayepi / etthAti sAsane / usabhaM nAma vIsati yaTThiyo, gAvutaM nAma asIti usabhA / tAya saJaAyAti tAdisAya pAsANasaJjAya, kammaTThAnamanasikArena "ettakaM ThAnamAgatA"ti jAnantA gacchantIti adhippaayo| nanti kilesaM / kammaTThAnavippayuttacittena pAduddhAraNamakatthukAmato tidvati, pacchAgato pana tthitimntikkmitukaamto| soti uppannakileso bhikkhu / ayanti 75 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) pacchAgato / etanti parassa jAnanaM / tatthaivAti patiTThitaTThAneyeva / soyeva nayoti " ayaM bhikkhU'tiAdikA yo patiTThAne vRtto, so eva nisajjAyapi nayo / pacchato AgacchantAnaM chinnabhattabhAvabhayenApi yonisomanasikAraM paribrUhetIti idampi parassa jAnaneneva saGgahitanti daTThabbaM / purimapAdeyevAti paThamaM kammaTThAnavippayuttacittena uddharitapAdavaLaJjeyeva / etIti gacchati / "AlindakavAsI mahAphussadevatthero viyA" tiAdinA aTThAneyevetaM kathitaM / "kvAyaM evaM paTipannapubbo "ti AsaGkaM nivatteti / 76 maddata dhakaraNaTTAne sAlisIsAdIni maddantA / assAti therassa, ubhayApekkhavacanametaM / assa arahattappattadivase caGkamanakoTiyanti ca / adhigamapicchatAya vikkhepaM katvA, nibandhitvA ca paTijAnitvAyeva Arocesi / paThamaM tAvAti padasobhanatthaM pariyAyavacanaM / mahApadhAnanti bhagavato dukkaracariyaM, amhAkaM atthAya lokanAthena chabbassAni kataM dukkaracariyaM " evAhaM yathAbalaM pUjessAmI 'ti attho / paTipattipUjAyeva hi pasatthatarA satthupUjA, na tathA AmisapUjA / ThAnacaGkamamevAti adhiTThAtabbairiyApathavasena vuttaM, na bhojanakAlAdIsu avassaM kattabbanisajjAya paTikkhepavasena / evasaddena hi itarAya nisajjAya, sayanassa ca nivattanaM karoti / vippayuttena uddhaTe paTinivattentoti sampayuttena uddharitapAdeyeva puna ThapanaM sandhAyAha / " gAmasamIpaM gatvA "ti vatvA tadatthaM vivarati " gAvI nU"tiAdinA / kacchakantaratoti upakacchantarato, upakacche laggitakamaNDalutoti vRttaM hoti / udakagaNDUsanti udakAvagaNDakArakaM / katinaM tithInaM pUraNI katimI, "paJcamI nu kho pakkhassa, aTThamI "tiAdinA divasaM vA pucchitoti attho / anArocanassa akattabbattA Aroceti / tathA hi vRttaM " anujAnAmi bhikkhave sabbeheva pakkhagaNanaM uggahetu "ntiAdi (mahAva0 156) / "udakaM gilitvA ArocetI 'ti vRttanayena / tatthAti gAmadvAre / nidubhananti udakaniTTubhanaTThAnaM / sUta manussesu / JANacakkhusampannattA cakkhumA / Idisoti susammaTThacetiyaGgaNAdiko / visuddhipavAraNanti khINAsavabhAvena pavAraNaM / Aha vIthi otaritvA ito cito ca anoloketvA paThamameva vIthiyo sallakkhetabbAti " vIthiyo sallakkhetvA" ti / yaM sandhAya vuttaM "pAsAdikena abhikkantena Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.214 - 214) paTikkantenA''tiAdi (pArA0 432) / taM gamanaM dassetuM " tattha cA "tiAdimAha / "na hi javena piNDapAtiyadhutaGgaM nAma kiJci atthI " ti iminA javena gamane loluppacAritA viya asAruppataM dasseti / udakasakaTanti udakasArasakaTaM / tahi visamabhUmibhAgappattaM niccalameva kAtuM vaTTati / tadanurUpanti bhikkhAdAnAnurUpaM / "AhAre paTikUlasa upaTThapetvA"tiAdIsu yaM vattabbaM, taM parato Agamissati / rathassa akkhAnaM telena abbhaJjanaM, vaNassa lepanaM, puttamaMsassa khAdanaJca tidhA upamA yassa AharaNassAti tathA / aTThaGgasamannAgatanti " yAvadeva imassa kAyassa ThitiyA, yApanAyA 'tiAdinA (ma0 ni0 1.23; 2.24, 387; saM0 ni0 2.4.120; a0 ni0 2.6.58 3.5.9; vibhaM0 518; mahAni0 206) vuttehi aTThahi aGgehi samannAgataM katvA / "neva davAyA "tiAdi pana paTikkhepamattadassanaM / bhattakilamathanti bhattavasena uppannakilamathaM / purebhattAdi divAvasena vuttaM / purimayAmAdi rattivasena / satisampaJjaJJakathAvaNNanA gatapaccAgatesu kammaTThAnassa haraNaM vattanti atthaM dassento "haraNapaccAharaNasaGghAtanti Aha / "yadi upanissayasampanno hotI "ti idaM "devaputto hutvA' 'tiAdIsupi sabbattha sambajjhitabbaM / tattha paccekabodhiyA upanissayasampadA kappAnaM dve asaGkhyeyyAni, satasahassaJca tajjA puJJaJANasambhArasambharaNaM, sAvakabodhiyA aggasAvakAnaM ekamasaGkhyeyyaM, kappasatasahassaJca, mahAsAvakAnaM (theragA0 aTTha0 2. vaGgIsattheragAthAvaNNanA vitthAro ) kappasatasahassameva, itaresaM pana atItAsu jAtIsu vivaTTupanissayavasena kAlaniyamamantarena nibbattitaM nibbedhabhAgiyakusalaM / "seyyathApI 'tiAdinA tasmiM tasmiM ThAnantare etadaggaTThapitAnaM therAnaM sakkhidassanaM / tattha thero bAhiyo dArucIriyoti bAhiyavisaye saJjAtasaMvaDatA bAhiyo, dArucIrapariharaNato dArucIriyoti ca samaJJito thero / so hAyasmA - " tasmA tiha te bAhiya evaM sikkhitabbaM 'diTThe diTThamattaM bhavissati, sute, mute, viJJAte viJJAtamattaM bhavissatI 'ti, evahi te bAhiya sikkhitabbaM / yato kho te bAhiya diTThe diTThamattaM bhavissati, sute, mute, viJJAte viJJatamattaM bhavissati, tato tvaM bAhiya na tena / yato tvaM bAhiya na tena, tato bAhiya na tattha / yato tvaM bAhiya na tattha, tato tvaM bAhiya nevidha na huraM na ubhayamantarena, esevanto dukkhassA 'ti" (udA0 10 ) / 77 77 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) ettakAya desanAya arahattaM sacchAkAsi / evaM sAriputtattherAdInampi mahApaJjatAdidIpanAni suttapadAni vitthArato vattabbAni / visesato pana aGguttarAgame etadaggasuttapadAni (a0 ni0 1.1.188) sikhApattanti koTippattaM niTThAnappattaM sabbathA paripuNNato / tanti asammuvhanaM / evanti idAni vuccamAnAkArena veditabbaM / "attA abhikkamatI"ti iminA diTTigAhavasena, "ahaM abhikkamAmI"ti iminA mAnagAhavasena, tadubhayassa pana vinA taNhAya appavattanato taNhAgAhavasenAti tIhipi maJanAhi andhabAlaputhujjanassa abhikkame sammuvhanaM dasseti / "tathA asammuvhanto"ti vatvA tadeva asammuvhanaM yena ghanavinibbhogena hoti, taM dassento "abhikkamAmI"tiAdimAha / cittasamuTThAnavAyodhAtUti teneva abhikkamanacittena samuTThAnA, taMcittasamuTThAnikA vA vAyodhAtu / vijJattinti kAyavittiM / janayamAnA uppajjati tassA vikaarbhaavto| itIti tasmA uppjjnto| cittakiriyavAyodhAtuviSphAravasenAti kiriyamayacittasamuTThAnavAyodhAtuyA viclnaakaarsngghaatkaayvijnyttivsen| tassAti advisngghaattss| abhikkamatoti abhikkamantassa / omattAti avamattA laamkppmaannaa| vAyodhAtutejodhAtuvasena itarA dve dhAtuyo / idaM vuttaM hoti- yasmA cettha vAyodhAtuyA anugatA tejodhAtu uddharaNassa paccayo / uddharaNagatikA hi tejodhAtu, tena tassA uddharaNe vAyodhAtuyA anugatabhAvo hoti, tasmA imAsaM dvinnamattha sAmatthiyato adhimattatA, tathA abhAvato pana itarAsaM omattatAti / yasmA pana tejodhAtuyA anugatA vAyodhAtu atiharaNavItiharaNAnaM paccayo / kiriyagatikAya hi vAyodhAtuyA atiharaNavItiharaNesu sAtisayo byApAro, tena tassA tatya tejodhAtuyA anugatabhAvo hoti, tasmA imAsaM dvinnamattha sAmatthiyato adhimattatA, itarAsaJca tadabhAvato omattatAti dasseti "tathA atiharaNavItiharaNesU"ti iminaa| satipi cettha anugamakAnugantabbatAvisese tejodhAtuvAyodhAtubhAvamattaM sandhAya tathAsaddaggahaNaM kataM / paThame hi naye tejodhAtuyA anugamakatA, vAyodhAtuyA anugantabbatA, dutiye pana vAyodhAtuyA anugamakatA, tejodhAtuyA anugantabbatAti / tattha akkantaTThAnato pAdassa ukkhipanaM uddharaNaM, ThitaTTAnaM atikkamitvA purato haraNaM atihrnnN| khANuAdipariharaNatthaM, patihitapAdaghaTTanApariharaNatthaM vA passena haraNaM vItiharaNaM, yAva patiTTitapAdo, tAva haraNaM atiharaNaM, tato paraM haraNaM vItiharaNanti vA ayametesaM viseso / 78 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satisampaJJakathAvaNNanA (2.2.214-214) yasmA pathavIdhAtuyA anugatA ApodhAtu vossajjane paccayo / garutarasabhAvA hi ApodhAtu, tena tassA vossajjane pathavIdhAtuyA anugatabhAvo hoti, tasmA tAsaM dvinattha sAmatthiyato adhimattatA, itarAsaJca tadabhAvato omattatAti dassento Aha "vossajjane...pe0... balavatiyo 'ti / yasmA pana ApodhAtuyA anugatA pathavIdhAtu sannikkhepanassa paccayo / patiTThAbhAve viya patiTThApanepi tassA sAtisayakiccattA ApodhAtuyA tassA anugatabhAvo hoti, tathA ghaTTanakiriyAya pathavIdhAtuyA vasena sannirujjhanassa sijjhanato tassA sannirujjhanepi ApodhAtuyA anugatabhAvo hoti, tasmA vRttaM " tathA sannikkhepanasannirujjhanesU "ti / anugamakAnugantabbatAvisesepi sati pathavIdhAtu ApodhAtubhAvamattaM sandhAya tathAsaddaggahaNaM kataM / paThame hi naye pathavIdhAtuyA anugamakatA, ApodhAtuyA anugantabbatA, dutiye pana ApodhAtuyA anugamakatA, pathavIdhAtuyA anugantabbatAti / vossajjanaJcettha pAdas onAmanavasena vossaggo, tato paraM bhUmiAdIsu patiTTApanaM sannikkhepanaM, patiTThApetvA nimmaddanavasena gamanassa sannirodho sannirujjhanaM / 79 tathA tasmiM atikkamane, tesu vA yathAvuttesu uddharaNAtiharaNavItiharaNavossajjanasannikkhepanasannirujjhanasaGghAtesu chasu koTThA / uddharaNeti uddharaNakkhaNe / rUpArUpadhammAti uddharaNAkArena pavattA rUpadhammA, taMsamuTThApakA ca arUpadhammA | atiharaNaM na pApuNanti khaNamattAvaTThAnato / sabbattha esa nayo / tattha tatthevAti yattha yattha uddharaNAdike uppannA, tattha tattheva / na hi dhammAnaM desantarasaGkamanaM atthi lahuparivattanato / pabbaM pabbanti paricchedaM paricchedaM / sandhi sandhIti gaNThi gaNThi / odhi odhIti bhAgaM bhAgaM / sabbaJcetaM uddharaNAdikoTThAse sandhAya sabhAgasantativasena vuttanti veditabbaM / itaro eva hi rUpadhammAnampi pavattikkhaNo gamanayogagamanassAdAnaM devaputtAnaM pariyena paTimukhaM dhAvantAnaM sirasi pAde ca bandhakhuradhArAsamAgamatopi sIghataro, yathA tilAnaM bhijjayamAnAnaM paTapaTAyanena bhedo lakkhIyati, evaM saGkhatadhammAnaM uppAdenAti dassanatthaM "paTapaTAyantA" ti vuttaM, uppAdavasena paTapaTa - saddaM akarontApi karontA viyAti attho / tilabhedalakkhaNaM paTapaTAyanaM viya hi saGghatabhedalakkhaNaM uppAdo uppannAnamekantato bhinnatA / tatthAti abhikkamane / ko eko abhikkamati nAbhikkamatiyeva / kassa vA ekassa abhikkamanaM siyA, na siyA eva / kasmA ? paramatthato hi... pe0... dhAtUnaM sayanaM, tasmAti attho / andhabAlaputhujjanasammULahassa attano abhikkamananivattanar2hetaM vacanaM / atha 79 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 vA " ko eko... pe0... abhikkamana "nti codanAya "paramatthato hI "tiAdinA sodhanA vRttA / tasmiM tasmiM koTThAseti yathAvutte chabbidhepi koTThAse gamanAdikassa apaccAmaTThattA / "saddhiM rUpena uppajjate, nirujjhatIti ca silokapadena saha sambandho / tattha paThamapadasambandhe rUpenAti yena kenaci sahuppajjanakena rUpena / dutiyapadasambandhe pana " rUpenA" ti idaM yaM tato nirujjhamAnacittato upari sattarasamacittassa uppAdakkhaNe uppannaM, tadeva tassa nirujjhamAnacittassa nirodhena saddhiM nirujjhanakaM sattarasacittakkhaNAyukaM rUpaM sandhAya vuttaM, aJJathA rUpArUpadhammA samAnAyukA siyuM / yadi ca siyuM, atha "rUpaM garupariNAmaM dandhanirodha' "ntiAdi (vibhaM0 aTTha0 pakiNNakakathA) aTThakathAvacanehi, "nAhaM bhikkhave aJJaM ekadhammampi samanupassAmi, yaM evaM lahuparivattaM yathayidaM citta "nti (a0 ni0 1.1.38) evamAdipALivacanehi ca virodho siyA / cittacetasikA hi sArammaNasabhAvA yathAbalaM attano ArammaNapaccayabhUtamatthaM vibhAvento eva uppajjanti, tasmA tesaM taMsabhAvaniSphattianantaraM nirodho, rUpadhammA pana anArammaNA pakAsetabbA, evaM tesaM pakAsetabbabhAvanipphatti soLasahi cittehi hoti, tasmA ekacittakkhaNAtItena saha sattarasacittakkhaNAyukatA rUpadhammAnamicchitAti / lahuparivattanaviJaNavisesassa saGgatimattapaccayatAya tiNNaM khandhAnaM, visayasaGgatimattatAya ca viJJaNassa lahuparivattitA, dandhamahAbhUtapaccayatAya rUpassa garuparivattitA / yathAbhUtaM nAnAdhAtuJaNaM kho pana tathAgatasseva, tena ca purejAtapaccayo rUpadhammova vutto, pacchAjAtapaccayo ca tathaivAti rUpArUpadhammAnaM samAnakkhaNatA na yujjateva, tasmA vuttanayenevettha attho veditabbata Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.214) vuttaM, tadetaM cittAnuparivattiyA viJJattiyA ekanirodhabhAvassa suvijJeyyattA evaM vRttaM / tato saviJJattikena puretaraM sattara samacittassa uppAdakkhaNe uppannena rUpena saddhiM aJyaM cittaM nirujjhatIti attho veditabbo / aJJaM cittaM nirujjhati, aJJa uppajjate cittanti yojetabbaM / aJJo hi saddakkamo, aJJo atthakkamoti / yahi purimuppannaM cittaM taM nirujjhantaM aJJassa pacchA uppajjamAnassa anantarAdipaccayabhAveneva nirujjhati, tathA laddhapaccayameva aJJampi uppajjate cittaM, avatthAvisesato cettha aJJathA / yadi evaM tesamubhinnaM antaro labbheyyAti codanaM "no "ti apanetumAha "avIci manusambandho "ti, yathA vIci antaro na labbhati, tadevedanti avisesaM vidU maJJanti, evaM anu anu sambandho cittasantAno, rUpasantAno ca nadIsotova (2.2.214-214) 80 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA nadiyaM udakappavAho viya vattatIti attho| avIcIti hi nirantaratAvasena bhAvanapuMsakavacanaM / abhimukhaM lokitaM Alokitanti Aha "puratopekkhana"nti / yadisAbhimukho gacchati, tiTThati, nisIdati, sayati vA, tadabhimukhaM pekkhananti vuttaM hoti / yasmA ca tAdisamAlokitaM nAma hoti, tasmA tadanugatadisAlokanaM vilokitanti Aha "anudisApekkhana"nti, abhimukhadisAnurUpagatesu vAmadakkhiNapassesu vividhA pekkhananti vuttaM hoti / heTThAuparipacchApekkhanahi "olokitaullokitApalokitAnI"ti gahitAni / sAruppavasenAti samaNapatirUpavasena, iminAva asAruppavasena itaresamaggahaNanti sijjhati | sammajjanaparibhaNDAdikaraNe olokitassa, ullokaharaNAdIsu ullokitassa, pacchato AgacchantaparissayaparivajjanAdIsu apalokitassa ca siyA sambhavoti Aha "iminA vA"tiAdi, etena upalakkhaNamattaJcetanti dasseti / kAyasakkhinti kAyena sacchikataM paccakkhakArinaM, sAdhakanti attho| so hi AyasmA vipassanAkAle "yamevAhaM indriyesu aguttadvArataM nissAya sAsane anabhiratiAdivippakAraM patto, tameva suTu niggahessAmI''ti ussAhajAto balavahirottappo, tattha ca katAdhikArattA indriyasaMvare ukkaMsapAramippatto, teneva naM satthA "etadaggaM bhikkhave mama sAvakAnaM bhikkhUnaM indriyesu guttadvArAnaM, yadidaM nando"ti (a0 ni0 1.1.230) etadagge Thapesi / nandassAti kattutthe sAmivacanaM / itIti iminA Alokanena / ___ sAthakatA ca sappAyatA ca veditabbA AlokitavilokitassAti ajjhAharitvA sambandho / tasmAti kammaTThAnAvijahanasseva aalokitvilokite| gocarasampajaJabhAvato etthAti aalokitvilokite| attano kammaTThAnavasenevAti khandhAdikammaTThAnavaseneva AlokanavilokanaM kAtaLa, na aJjo upAyo gavesitabboti adhippAyo / kammaTThAnasIsenevAti vakkhamAnakammaTThAnamukheneva / yasmA pana AlokitAdi nAma dhammamattasseva pavattiviseso, tasmA tassa yAthAvato jAnanaM asammohasampajanti dassetuM "abbhantare"tiAdi vuttaM / AloketAti aalokento| tathA viloketaa| vijJattinti kaayvittiN| itIti tasmA uppjjnto| cittakiriyavAyodhAtuviSphAravasenAti kiriyamayacittasamuTThAnAya vAyodhAtuyA vicalanAkArasaGghAtakAyavittivasena / akkhidalanti akkhipaTalaM / adho sIdatIti osIdantaM viya heTThA gacchati / uddhaM laGketIti laDventaM viya 81 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) upari gacchati / yantakenAti akkhidalesu yojitarajjuyo gahetvA paribbhamanakacakkena / tatoti tathA akkhidlaanmosiidnullngghnto| manodvArikajavanassa mUlakAraNaparijAnanaM muulprijnyaa| Agantukassa abbhAgatassa, tAvakAlikassa ca taGkhaNamattapavattakassa bhAvo AgantukatAvakAlikabhAvo, tesaM vasena / tatthAti tesu gAthAya dassitesu sattasu cittesu / aGgakiccaM sAdhayamAnanti padhAnabhUtaaGgakiccaM nipphAdentaM, sarIraM hutvAti vuttaM hoti / bhavaGgahi paTisandhisadisattA padhAnamaGgaM, padhAnaJca "sarIra'"nti vuccati, avicchedappavattihetubhAvena vA kAraNakiccaM sAdhayamAnanti attho / taM Avade'tvAti bhavaGgasAmaJavasena vuttaM, pavattAkAravisesavasena pana atItAdinA tibidhaM, tattha ca bhavaGgupacchedasseva AvaTTanaM / tanirodhAti tassa nirujjhanato, anantarapaccayavasena hetuvacanaM / "paThamajavanepi...pe0... sattamajavanepI"ti idaM paJcadvArikavIthiyaM "ayaM itthI, ayaM puriso"ti rajjanadussanamuvhanAnamabhAvaM sandhAya vuttaM / tattha hi AvajjanavoTTabbanAnaM puretaraM pavattAyonisomanasikAravasena ayoniso AvajjanavohabbanAkArena pavattanato iDhe itthirUpAdimhi lobhasahagatamattaM javanaM uppajjati, aniDhe ca dosasahagatamattaM, na panekantarajjanadussanAdi, manodvAre eva ekantarajjanadussanAdi hoti, tassa pana manodvArikassa rajjanadussanAdino paJcadvArikajavanaM mUlaM, yathAvuttaM vA sabbampi bhavaGgAdi, evaM manodvArikajavanassa mUlakAraNavasena mUlapariA vuttA, AgantukatAvakAlikatA pana paJcadvArika javanasseva apubbabhAvavasena, ittaratAvasena ca / yuddhamaNDaleti saGgAmappadese / heTupariyavasenAti heTThA ca upari ca parivattamAnavasena, aparAparaM bhavamuppattivasenAti attho / tathA bhavaGgappAdavasena hi tesaM bhijjitvA patanaM, iminA pana heTThimassa, uparimassa ca bhavaGgassa aparAparuppattivasena paJcadvArikajavanato visadisassa manodvArikajavanassa uppAdaM dasseti tassa vaseneva rjjnaadipvttnto| tenevAha "rajjanAdivasena AlokitavilokitaM hotI"ti / ApAthanti gocarabhAvaM / sakakiccaniSphAdanavasenAti AvajjanAdikiccanipphAdanavasena | tanti jvnN| cakkhudvAre rUpassa ApAthagamanena AvajjanAdInaM pavattanato pavattikAraNavaseneva "gehabhUte"ti vuttaM, na nissayavasena / Agantukapuriso viyAti abbhAgatapuriso viya / duvidhA hi AgantukA atithiabbhAgatavasena / tattha kataparicayo "atithI"ti vuccati, akataparicayo "abbhAgato"ti, ayamevidhAdhippeto / tenAha "yathA 82 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampaJjaJJakathAvaNNanA prgehe"tiaadi| tassAti javanassa rajjanadussanamuyhanaM ayuttanti sambandho / Asi nisinnesu / ANAkaraNanti attano vasakaraNaM / saddhiM sampayuttadhammehi phassAdIhi / tattha tattheva sakakiccanipphAdanaTThAne bhijjanti / itIti tasmA AvajjanAdivoTThabbanapariyosAnAnaM bhijjanato / ittarAnIti aciraTTitikAni / tatthAti tasmiM vacane ayaM upamAti attho / udayabbayaparicchinno tAva tattako kAlo etesanti tAvakAlikAni, tassa bhAvo, taMvasena / etanti asammohasampaja / etthAti etasmiM ythaavuttdhmmsmudaaye| dassanaM cakkhuviJaNaM, tassa vaseneva AlokanavilokanapaJJayanato AvajjanAdInamaggahaNaM / 83 samavAyeti sAmaggiyaM / tatthAti paJcakkhandhavasena Alokanavilokana paJJAyamAne / nimittatthe cetaM bhummaM, tabbinimuttako ko eko Aloketi na tveva Aloketi / ko ca eko viloketi natveva viloketIti attho / " tathA "tiAdi Ayatanavasena, dhAtuvasena ca dassanaM / cakkhurUpAni yathArahaM dassanassa nissayArammaNapaccayo, tathA AvajjanA anantarAdipaccayo, Aloko upanissayapaccayoti dassanassa suttantanayena pariyAyato paccayatA vRttA / sahajAtapaccayopi dassanasseva, nidassanamattaJcetaM aJJamaJJasampayuttaatthiavigatAdipaccayAnampi labbhanato, "sahajAtAdipaccayA' tipi adhunA pATho dissati / " eva "ntiAdi nigamanaM / idAni yathApAThaM samiJjanapasAraNesu sampajAnaM vibhAvento " samiJjite pasArite "tiAdimAha / tattha pabbAnanti pabbabhUtAnaM / taMsamiJjanapasAraNeneva hi sabbesaM hatthapAdAnaM samiJjanapasAraNaM hoti, pabbametesanti vA pabbA yathA "saddho "ti, pabbavantAnanti attho / cittavasenevAti cittaruciyA eva, cittasAmatthiyA vA / yaM yaM cittaM uppajjati sAtthepi anatthepi samiJjituM, pasArituM vA, taMtacittAnugateneva samiJjanapasAraNamakatvAti vuttaM hoti / tatthAti samiJjanapasAraNesu atthAnatthapariggahanaM veditabbanti sambandho / khaNe khaNeti tathA ThitakkhaNassa byApanicchAvacanaM / vedanAti santhambhanAdIhi rujjanA / " vedanA uppajjatI 'ti AdinA paramparapayojanaM dasseti / tathA "tA 83 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) vedanA nuppajjantI"tiAdinApi / purimaM purimahi pacchimassa pacchimassa kAraNavacanaM / kAleti samiJjituM, pasArituM vA yuttakAle / phAtinti vuddhiM / jhAnAdi pana viseso| tatrAyaM nayoti sappAyAsappAyaapariggaNhane vatthusandassanasaMGghAto nyo| tadapariggahaNe AdInavadassaneneva pariggahaNepi AnisaMso vibhAvitoti tesamidha udAharaNaM veditabbaM / mahAcetiyaGgaNeti duTThagAmaNirA katassa hemamAlInAmakassa mahAcetiyassa aGgaNe / vuttahi - "dIpappasAdako thero, rAjino ayyakassa me / evaM kirAha nattA te, duTThagAmaNi bhUpati / / mahApuJo mahAthUpaM, soNNamAliM manoramaM / vIsaM hatthasataM uccaM, kAressati anAgate"ti / / bhUmippadeso cettha aGgaNaM "udaGgaNe tattha papaM avindu''ntiAdisu (jA0 1.1.2) viya, tasmA upacArabhUte susaGkhate bhUmippadeseti attho| teneva kAraNena gihI jAtoti kAyasaMsaggasamApajjanahetunA ukkaNThito hutvA hiinaayaavtto| jhAyIti jhAyanaM DavhanamApajji / mahAcetiyaGgaNepi cIvarakuTiM katvA tattha sajjhAyaM gaNhantIti vuttaM "cIvarakuTidaNDake'ti, cIvarakuTiyA cIvarachadanatthAya katadaNDaketi attho / "maNisappo nAma sIhaLadIpe vijjamAnA ekA sappajAtIti vadantI"ti AcariyAnandattherena, (vibhaM0 mUla TI0 242) AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.214) ca vuttaM / "keci, apare, a "ti vA avatvA "vadanti"cceva vacanaJca sArato gahetabbatAvijJApanatthaM aJathA gahetabbassa avacanato, tasmA na nIlasappAdi idha "maNisappo''ti veditabbo / mahAtheravatthunAti evaMnAmakassa therassa vatthunA / antevAsikehIti tattha nisinnesu bahUsu antevAsikesu ekena antevAsikena | tenAha "taM antevAsikA pucchiMsU"ti / kammaTThAnanti "abbhantare attA nAmA''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.214) vakkhamAnappakAraM dhAtukammaTThAnaM / pakaraNatopi hi attho vijJAyatIti / tattha ThitAnaM pucchantAnaM saGgahaNavasena "tumhehI''ti puna puthuvacanakaraNaM / evaM rUpaM sabhAvo yassAti evarUpo niggahitalopavasena 84 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.214 - 214) satisampajaJJakathAvaNNanA tena, kammaTThAnamanasikArasabhAvenAti attho / evametthApIti api saddena heTThA vuttaM AlokitavilokitapakkhamapekkhanaM karoti / ayaM nayo uparipi / suttAkaDunavasenAti yante yojitasuttAnaM AviJchanavasena / dAruyantassAti dArunA katayantarUpassa / taM taM kiriyaM yAti pApuNAti hatthapAdAdIhi vA taM taM AkAraM kurumAnaM yAti gacchatIti yantaM, naTakAdipaJcAlikArUpaM, dArunA kataM yantaM tathA, nidssnmttnycetN| tathA hi naM potthena vatthena alaGkariyattA potthalikA, paJca aGgAni yassA sajIvassevAti paJcAlikAti ca voharanti / hatthapAdalaLananti hatthapAdAnaM kampanaM, hatthapAdehi vA lILAkaraNaM / saGghATipattacIvaradhAraNeti ettha saGghATicIvarAnaM samAnadhAraNatAya ekatodassanaM ganthagarutApanayanatthaM, antaravAsakassa nivAsanavasena, sesAnaM pArupanavasenAti yathArahamattho / tatthAti saGghATicIvaradhAraNapattadhAraNesu / vRttappakAroti paccavekkhaNavidhinA sutte vRttappabhedo / 85 pariLAhabahulakAyassa | upakatikassAti uNhAlukassa tAlukA sItabahulakAyassa / ghananti appitaM / dupaTTanti nidassanamattaM / "utuddhaTAnaM dussAnaM catugguNaM saGghATiM, diguNaM uttarAsaGgaM, diguNaM antaravAsakaM, paMsukUle yAvadattha "nti ( mahAva0 348) hi vRttaM / viparItanti tadubhayato viparItaM, tesaM tiNNampi asappAyaM / kasmAti Aha "aggaLAdidAnenA"tiAdi / uddharitvA allIyApanakhaNDaM aggaLaM / Adisaddena tunnakammAdIni saGgaNhAti / tathA-saddo anukaDDhanattho, asappAyamevAti / paTTuNNadese pANakehi saJjAtavatthaM paTTaNaM / vAkavisesamayaM setavaNNaM dukUlaM / Adisaddena koseyyakambalAdikaM sAnulomaM kappiyacIvaraM saGgaNhAti / kasmAti vuttaM "tAdisahI "tiAdi / arajJa ekakassa nivAsantarAyakaranti brahmacariyantarAyekadesamAha / corAdisAdhAraNato ca tathA vRttaM / nippariyAyena taM asappAyanti sambandho / aneneva yathAvuttamasappAyaM anekantaM tathArUpapaccayena kassaci kadAci sappAyasambhavato / idaM pana dvayaM ekantameva asappAyaM kassaci kadAcipi sappAyAbhAvatoti dasseti / micchA AjIvanti etenAti micchAjIvo, anesanavasena pccypriyesnpyogo| nimittakammAdIhi pavatto micchAjIvo tathA, etena ekavIsatividhaM anesnpyogmaah| vuttaJhi suttanipAtaTThakathAyaM khuddakapAThaTThakathAyaJca mettasuttavaNNanAyaM - "yo imasmi sAsane pabbajitvA attAnaM na sammA payojati, khaNDasIlA 85 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 ( 2.2.214 - 214) hoti, ekavIsatividhaM anesanaM nissAya jIvikaM kappeti / seyyathidaM ? veLudAnaM, pattadAnaM, puppha, phala, dantakaTTha, mukhodaka, sinAna, cuNNa, mattikAdAnaM, cATukamyataM, muggasUpyataM, pAribhaTutaM, jaGghapesanikaM, vejjakammaM, dUtakammaM, pahiNagamanaM, piNDapaTipiNDaM, dAnAnuppadAnaM, vatthuvijjaM, nakkhattavijjaM, aGgavijjanti / abhidhammaTIkAkArena pana AcariyAnandattherena evaM vRttaM - " ekavIsati anesanA nAma vejjakammaM karoti, dUtakammaM karoti, pahiNakammaM karoti, gaNDaM phAleti, arumakkhanaM deti, uddhavirecanaM deti, adhovirecanaM deti, natthutelaM pacati, vaNatelaM pacati, veLudAnaM deti, patta, puppha, phala, sinAna, dantakaTTa, mukhodaka, cuNNa, mattikAdAnaM deti, cATukammaM karoti, muggasUpiyaM, pAribhaTuM, jaGghapesanikaM dvAvIsatimaM dUtakammena sadisaM, tasmA ekavIsatI 'ti (dha0 sa0 mUla TI0 150-51) / aTThakathAvacanaJcettha brahmajAlAdisuttantanayena vRttaM, TIkAvacanaM pana khuddakavatthuvibhaGgAdiabhidhammanayena, ato cettha kesaJci visamatAti vadanti, vImaMsitvA gabbaM / apica " nimittakammAdI" ti iminA nimittobhAsaparikathAyo vRttA / "micchAjIvo" ti pana yathAvuttapayogo, tasmA nimittakammaJca micchAjIvo ca, tabbasena uppannaM asappAyaM sIlavinAsanena anatthAvahattAti attho / samAhAradvandepi hi katthaci pulliGgapayogo dissati yathA "cittuppAdo" ti / atiruciye rAgAdayo, atiaruciye ca dosAdayoti Aha 'akusalA dhammA abhivantIti / tanti tadubhayaM / kammaTThAnAvijahanavasenAti vakkhamAnakammaTThAnassa avijahanavasena / 46 " abbhantare attA nAmA "tiAdinA saGkSepato asammohasampaja dassetvA " tattha cIvarampi acetana" ntiAdinA cIvarassa viya "kAyopi acetanoti kAyassa attasuJatAvibhAvanena tamatthaM paridIpento "tasmA neva sundaraM cIvaraM labhitvA tiAdinA vuttassa itarItarasantosassa kAraNaM vibhAvetIti daTThabbaM / evaJhi sambandho vattabbo - asammohasampajaJjaM dassento " abbhantare" tiAdimAha / attasuJJatAvibhAvanena pana tadatthaM paridIpituM vRttaM " tattha cIvara "ntiAdi / idAni attasuJJatAvibhAvanassa payojanabhUtaM itarItarasantosasaGghAtaM laddhaguNaM pakAsento Aha " tasmA neva sundara "ntiAdIti / 86 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 87 tattha abbhantareti attano santAne / tatthAti tasmiM cIvarapArupane / tesu vA pArupakattapArupitabbacIvaresu / kAyopIti attapaJjattimatto kaayopi| "tasmA'ti ajjhAharitabbaM, acetanattAti attho / ahanti kammabhUto kAyo / dhAtuyoti cIvarasaGghAto bAhirA dhAtuyo / dhAtusamUhanti kAyasaGghAtaM ajjhattikaM dhAtusamUhaM / potthakarUpapaTicchAdane dhAtuyo dhAtusamUhaM paTicchAdenti viyAti sambandho / pusanaM snehasecanaM, pUraNaM vA potthaM, lepanakhananakiriyA, tena katanti potthakaM, tameva rUpaM tathA, khananakammanibbattaM dArumattikAdirUpamidhAdhippetaM / tasmAti acetanattA, attasuJabhAvato vA / / nAgAnaM nivAso vammiko naagvmmiko| cittIkaraNaTThAnabhUto rukkho cetiyrukkho| kehici sakkatassApi kehici asakkatassa kAyassa upamAnabhAvena yogyattA tesamidha kathanaM / tehIti mAlAgandhagUthamuttAdIhi / attasuJatAya nAgavammikacetiyarukkhAdIhi viya kAyasaGghAtena attanA somanassaM vA domanassaM vA na kAtabbanti vuttaM hoti / "labhissAmi vA, no vA'"ti paccavekkhaNapubbakena atthasampassaneneva gahetabbaM / evahi sAtthakasampajanaM bhavatIti agghetvaa"tiaadi| "labhissAmI''ti Aha "sahasAva garupattoti atibhArabhUto ptto| cattAro vA paJca vA gaNThikA catupaJcagaNThikA yathA "dvattipattA (pAci0 232), chappaJcavAcA''ti (pAci0 61) aJapadabhUtassa hi vA-sahasseva attho idha padhAno catugaNThikAhato vA paJcagaNThikAhato vA patto dubbisodhanIyoti vikappanavasena atthassa gayhamAnattA / AhatA catupaJcagaNThikA yassAti catupaJcagaNThikAhato yathA "agyAhito''ti, catupaJcagaNThikAhi vA Ahato tathA, dubbisodhanIyabhAvassa hetugabbhavacanaJcetaM / kAmaJcaUnapaJcabandhanasikkhApade (pArA0 612) paJcagaNThikAhatopi patto paribhujitabbabhAvena vutto, dubbisodhanIyatAmattena pana palibodhakaraNato idha asappAyoti daTThabbaM / duddhotapattoti agaNThikAhatampi pakatiyAva dubbisodhanIyapattaM sandhAyAha / "taM dhovantassevA"tiAdi tadubhayassApi asappAyabhAve kAraNaM / "maNivaNNapatto pana lobhanIyo"ti iminA kiJcApi so vinayapariyAyena kappiyo, sattantapariyAyena pana antarAyakaraNato asappAyoti dasseti / "pattaM bhamaM AropetvA majjitvA pacanti 'maNivaNNaM karissAmA'ti, na vaTTatI''ti (pArA0 aTTha0 1.pALimuttakavinicchayo) hi vinayaTThakathAsu pacanakiriyAmattameva paTikkhittaM / tathA hi 87 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) vadanti "maNivaNNaM pana pattaM ajena kataM labhitvA paribhujituM vaTTatI"ti (sArattha0 TI0 2.85) "tAdisahi araje ekakassa nivAsantarAyakara''ntiAdinA cIvare vuttanayena "nimittakammAdivasena laddho pana ekantaakappiyo sIlavinAsanena anatthAvahattA''tiAdinA amhehi vuttanayopi yathArahaM netbbo| sevamAnassAti hetvanto gadhavacanaM abhivaDvanaparihAyanassa / "abbhantare"tiAdi sopo| "tatthA"tiAdi attasuJatAvibhAvanena vitthAro | saNDAsenAti kammArAnaM ayogahaNavisesena / aggivaNNapattaggahaNeti agginA jhApitattA aggivaNNabhUtapattassa gahaNe / rAgAdipariLAhajanakapattassa Idisameva upamAnaM yuttanti evaM vuttaM / "apicA"tiAdinA saGghATicIvarapattadhAraNesu ekato asammohasampajanaM dasseti / chinnahatthapAde anAthamanusseti sambandho | nIlamakkhikA nAma AsATikakArikA / gavAdInahi vaNesu nIlamakkhikAhi katA anayabyasanahetubhUtA aNDakA AsATikA nAma vuccati / anAthasAlAyanti anAthAnaM nivAsasAlAyaM / dayAlukAti karuNAbahulA / vaNamattacoLakAnIti vaNappamANena paTicchAdanatthAya chinncolkhnnddkaani| kesaJcIti bahUsu kesaJci anAthamanussAnaM / thUlAnIti thaddhAni / tatthAti tasmiM pApuNane, bhAvalakkhaNe, nimitte vA etaM bhummaM / kasmAti vuttaM "vaNapaTicchAdanamattenevA"tiAdi / coLakena, kapAlenAti ca atthayoge kammatthe tatiyA, karaNatthe vA / vaNapaTicchAdanamatteneva bhesajjakaraNamattenevAti pana visesanaM, na pana maNDanAnubhavanAdippakArena atthoti / saGkhAradukkhatAdIhi niccAturassa kAyassa paribhogabhUtAnaM pattacIvarAnaM edisameva upamAnamupapannanti tathA vacanaM dagub / sukhumattasallakkhaNena uttamassa sampajAnassa karaNasIlattA, purimehi ca sampajAnakArIhi uttamattA uttmsmpjaankaarii| asanAdikiriyAya kammavisesayogato asitAdipadeheva kammavisesasahito kiriyAviseso vijJAyatIti vuttaM "asiteti pinnddpaatbhojne"tiaadi| aduvidhopi atthoti aTThappakAropi payojanaviseso / tattha piNDapAtabhojanAdIsu attho nAma iminA mahAsivattheravAdavasena "imassa kAyassa ThitiyA"tiAdinA (saM0 ni0 2.4.120; a0 ni0 2.6.58; 3.8.9; dha0 sa0 88 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 1355; mahAni0 206) sutte vuttaM aTThavidhampi payojanaM dasseti / mahAsivatthero (dha0 sa0 1.1355) hi "heTThA cattAri aGgAni paTikkhepo nAma, upari pana aTThaGgAni payojanavasena samodhAnetabbAnI"ti vadati / tattha "yAvadeva imassa kAyassa ThitiyA'ti ekamaGgaM, "yApanAyA''ti ekaM, "vihiMsUparatiyA'ti ekaM, "brahmacariyAnuggahAyA''ti ekaM, "iti purANaJca vedanaM paTihavAmI''ti ekaM, "navaJca vedanaM na uppAdessAmI"ti ekaM, "yAtrA ca me bhavissatI"ti ekaM, "anavajjatA cA"ti ekaM, phAsuvihAro pana bhojanAnisasamattanti evaM aTTha aGgAni payojanavasena samodhAnetabbAni / aJathA pana "neva davAyA''ti ekamaGgaM, "na madAyA'"ti ekaM, "na maNDanAyA''ti ekaM, "na vibhUsanAyA"ti ekaM, "yAvadeva imassa kAyassa ThitiyA yApanAyA"ti ekaM, "vihiMsUparatiyA brahmacariyAnuggahAyA''ti ekaM, "iti purANaJca vedanaM paTihavAmi, navaJca vedanaM na uppAdessAmI''ti ekaM, "yAtrA ca me bhavissatI"ti ekaM, "anavajjatA ca phAsuvihAro cA"ti pana bhojanAnisasamattanti vuttAni aTThaGgAni idhAnadhippetAni / kasmAti ce? payojanAnameva abhAvato, tesameva ca idha atthasaddena vuttttaa| nanu ca "nevadavAyAtiAdinA nayena vutto"ti mariyAdavacanena dutiyanayasseva idhAdhippetabhAvo viJAyatIti ? na, "neva davAyA"tiAdinA paTikkhepaGgadassanamukhena paccavekkhaNapALiyA desitattA, yathAdesitatantikkamasseva mariyAdabhAvena dssnto| pAThakkameneva hi "neva davAyAtiAdinA nayenA"ti vuttaM, na atthakkamena, tena pana "imassa kAyassa ThitiyAtiAdinA nayenA''ti vattabbanti / tidhA dente dvidhA gAhaM sandhAya "paTiggahaNaM nAmA"ti vuttaM, bhojanAdigahaNatthAya hatthaotAraNaM bhuJjanAdiatthAya AlopakaraNantiAdinA anukkamena bhuJjanAdipayogo vAyodhAtuvaseneva vibhAvito / vAyodhAtuviSphArenevAti ettha eva-saddena nivattetabbaM dasseti "na kocii"tiaadinaa| kuJcikA nAma avApuraNaM, yaM "tALo''tipi vadanti / yantakenAti cakkayantakena / yatati ugghATananigghATanaukkhipananikkhipanAdIsu vAyamati etenAti hi yntkN| saJcuNNakaraNaM muslkiccN| antokatvA patiTThApanaM udukkhalakiccaM / AloLitaviloLitavasena parivattanaM htthkiccN| itIti evaM / tatthAti hatthakiccasAdhane, bhAvalakkhaNe, nimitte vA bhummaM / tanukakheLoti pasannakheLo / bahalakheLoti AvilakheLo / jivhAsaGghAtena hatthena AloLitaviloLitavasena ito cito ca parivattakaM jivhAhatthaparivattakaM / kaTacchu, dabbIti katthaci pariyAyavacanaM / "pume kaTacchu dabitthI''ti hi vuttaM / idha pana yena bhojanAdIni antokatvA gaNhAti, so kaTacchu, yAya pana tesamuddharaNAdIni karoti, 89 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) sA dabbIti veditabbaM / palAlasanthAranti patiTThAnabhUtaM palAlAdisanthAraM / nidassanamattavhetaM / dhArentoti patiTThAnabhAvena smptticchnto| pathavIsandhArakajalassa taMsandhArakavAyunA viya paribhuttAhArassa vAyodhAtunAva AmAsaye avaThThAnanti dasseti "vAyodhAtuvaseneva tidvatI"ti iminA / tathA paribhuttahi AhAraM vAyodhAtu heTThA ca tiriyaJca ghanaM parivaTumaM katvA yAva pakkA sannirujjhanavasena AmAsaye patiTTitaM karotIti / uddhanaM nAma yattha ukkhaliyAdIni patiTThApetvA pacanti, yA "cullI"tipi vuccati / rassadaNDo dnnddko| patodo yahi / itIti vuttappakAramatidisati / vuttappakArasseva hi dhAtuvasena vibhAvanA / tattha atiharatIti yAva mukhA abhiharati / vItiharatIti tato kucchiyaM vimissaM karonto haratI"ti (dI0 ni0 TI0 1.214) AcariyadhammapAlatthero, AcariyAnandatthero pana "tato yAva kucchi, tAva haratI"ti (vibhaM0 mUla TI0 523) Aha / tadubhayampi atthato ekameva ubhayatthApi kucchisambandhamattaM haraNasseva adhippetttaa| wil milli apica atiharatIti mukhadvAraM atikkAmento harati / vItiharatIti kucchigataM passato harati / dhAretIti AmAsaye patiTTitaM karoti / parivattetIti aparAparaM parivattanaM karoti / saJcuNNetIti musalena viya saJcuNNanaM karoti / visosetIti visosanaM nAtisukkhaM karoti / nIharatIti kucchito bahi niddhAreti / pathavIdhAtukiccesupi yathAvuttoyeva attho / tAni pana AhArassa dhAraNaparivattanasaJcuNNanavisosanAni pathavIsahitA eva vAyodhAtu kAtuM sakkoti, na kevalA, tasmA tAni pathavIdhAtuyApi kiccabhAvena vuttAni / sinehetIti temeti / allattaJca anupAletIti yathA vAyodhAtuAdIhi ativiya sosanaM na hoti, tathA allabhAvaJca nAtiallatAkaraNavasena anupAleti / aJjasoti AhArassa pavisanaparivattananikkhamanAdInaM mggo| vijJANadhAtUti manovijJANadhAtu pariyesanajjhoharaNAdivijAnanassa adhippetttaa| tattha tatthAti tasmiM tasmiM pariyesanajjhoharaNAdikicce / taMtaMvijAnanassa paccayabhUto taMnipphAdakoyeva payogo sammApayogo nAma / yena hi payogena pariyesanAdi nipphjjti,| so tabbisayavijAnanampi nipphAdeti nAma tadavinAbhAvato / tamanvAya AgammAti attho | AbhujatIti pariyesanavasena, ajjhAharaNajiNNAjiNNatAdipaTisaMvedanavasena ca tAni pariyesanajjhoharaNajiNNAjiNNatAdIni Avajjeti vijAnAti / AvajjanapubbakattA vijAnanassa vijAnanampettha gahitanti veditabbaM / atha vA sammApayogo nAma sammApaTipatti / tamanvAya Agamma / "abbhantare attA nAma koci bhuJjanako natthI"tiAdinA Abhujati samannAharati, vijAnAtIti attho / Abhogapubbako hi sabbo vijJANabyApAroti "Abhujati"cceva vuttaM / 90 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA gamanatoti bhikkhAcAravasena gocaragAmaM uddissa gmnto| paccAgamanampi gamanasabhAvattA iminAva saGgahitaM / pariyesanatoti gocaragAme bhikkhAya AhiNDanato / pariyesanasabhAvattA iminAva paTikkamanasAlAdiupasaGkamanampi saGgahitaM / paribhogatoti dantamusalehi saJcuNNetvA jivhAya samparivattanakkhaNeyeva antarahitavaNNagandhasaGghAravisesaM suvAnadoNiyaM suvAnavamathu viya paramajegucchaM AhAraM paribhuJjanato / Asayatoti evaM paribhuttassa AhArassa pittasemhapubbalohitAsayabhAvUpagamanena paramajigucchanahetubhUtato AmAsayassa upari patiThThAnakapittAdicatubidhAsayato / Asayati ekajjhaM pavattamAnopi kammabalavavatthito hutvA mariyAdavasena aJjamalaM asaGkarato tiTTati pavattati etthAti hi Asayo, AmAsayassa upari patiTThAnako pittAdi ctubidhaasyo| mariyAdattho hi aymaakaaro| nidhAnatoti aamaasyto| nidheti yathAbhutto AhAro nicito hutvA tiTThati etthAti hi AmAsayo "nidhAna"nti vuccati / aparipakkatoti bhuttAhAraparipAcanena gahaNIsaGkhAtena kammajatejasA apripaakto| paripakkatoti yathAvuttakammajatejasAva paripAkato / phalatoti nipphattito, sammAparipaccamAnassa, asammAparipaccamAnassa ca bhuttAhArassa yathAkkama kesAdikuNapadaduAdirogAbhiniSphattisaGghAtapayojanatoti vA attho / "idamassa phala'"nti hi vuttaM / nissandanatoti akkhikaNNAdIsu anekadvAresu ito cito ca vissandanato / vuttahi - "annaM pAnaM khAdanIyaM, bhojanaJca mahArahaM / ekadvArena pavisitvA, navadvArehi sandatI'ti / / (visuddhi0 1.303) sammakkhanatoti hatthaoTThAdiaGgesu navasu dvAresu paribhogakAle, paribhuttakAle ca yathArahaM sabbaso mkkhnto| sabbattha AhAre paTikkUlatA paccavekkhitabbAti saha pAThasesena yojnaa| taMtaMkiriyAnipphattipaTipATivasena cAyaM "gamanato''tiAdikA anupubbI tthpitaa| sammakkhanaM pana paribhogAdIsu labbhamAnampi nissandavasena visesato paTikkUlanti sabbapacchA Thapitanti daTThab / / pattakAleti yuttakAle, yathAvuttena vA tejena paripaccanato uccArapassAvabhAvaM pattakAle | vegasandhAraNena uppannapariLAhattA sakalasarIrato sedA muccnti| tatoyeva akkhIni paribbhamanti, cittaJca ekaggaM na hoti| ajJe ca sUlabhagandarAdayo rogA uppjjnti| sabbaM tanti sedamuccanAdikaM / 91 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) aTThAneti manussAmanussapariggahite khettadevAyatanAdike ayuttaTThAne / tAdise hi karontaM kuddhA manussA, amanussA vA jIvitakkhayampi pApenti / ApattIti pana bhikkhubhikkhunInaM yathArahaM dukkaTapAcittiyA / patirUpe ThAneti vuttaviparIte ThAne / sabbaM tanti ApattiAdikaM / nikkhamApetA attA nAma asthi, tassa kAmatAya nikkhamananti bAlamaJjanaM nivattetuM "akAmatAyA"ti vuttaM, attano anicchAya apayogena vAyodhAtuviSphAreneva nikkhamatIti vuttaM hoti / sannicitAti samuccayena tthitaa| vAyuvegasamuppIlitAti vAyodhAtuyA vegena samantato avapILitA, nikkhamanassa cetaM hetuvacanaM / "sannicitA uccArapassAvA"ti vatvA "so panAyaM uccArapastAvo"ti puna vacanaM samAhAradvandepi pulliGgapayogassa sambhavatAdassanatthaM / ekattameva hi tassa niyatalakkhaNanti / attanA nirapekkhaM nissadvattA neva attano atthAya santakaM vA hoti, kassacipi dIyanavasena anissajjitattA, jigucchanIyattA ca na parassapIti attho / sarIranissandovAti sarIrato vissandanameva nikkhamanamattaM / sarIre sati so hoti, nAsatIti sarIrassa AnisaMsamattantipi vadanti / tadayuttameva nidassanena visamabhAvato / tattha hi "paTijagganamattamevA"ti vuttaM, paTisodhanamattaM evAti cassa attho / veLunALiAdiudakabhAjanaM udktumbo| tanti chaDDitaudakaM / "gateti gamane"ti pubbe abhikkamapaTikkamagahaNena gamanepi purato, pacchato ca kAyassa atiharaNaM vuttanti idha gamanameva gahita''nti (vibhaM0 mUla TI0 525) AcariyAnandattherena vuttaM, taM kecivAdo nAma AcariyadhammapAlattherena kataM / kasmAti ce ? gamane pavattassa purato, pacchato ca kAyAtiharaNassa tadavinAbhAvato padavItihAraniyamitAya gamanakiriyAya eva saGgahitattA, vibhaGgaTThakathAdIhi (abhi0 aTTha0 2.523) ca virodhnto| vattamhi tattha gamanassa ubhayattha samavarodhattaM, bhedattaJca ___ "ettha ca eko iriyApatho dvIsu ThAnesu aagto| so heTThA 'abhikkante paTikkante'ti ettha bhikkhAcAragAmaM gacchato ca Agacchato ca addhAnagamanavasena kathito / 'gate Thite nisinne'ti ettha vihAre cuNikapAduddhArairiyApathavasena kathitoti veditabbo"ti / "gate''tiAdIsu avatthAbhedena kiriyAbhedoyeva, na pana atthabhedoti dassetuM "gacchanto vA"tiAdi vuttaM / tenAha "tasmA"tiAdi / tattha sutteti dIghanikAye, majjhimanikAye ca 92 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA saGgIte satipaTThAnasutte (dI0 ni0 2.372; ma0 ni0 1.105) addhAnairiyApathAti cirapavattakA dIghakAlikA iriyApathA addhAnasaddassa cirakAlavacanato "addhaniyaM assa ciraTThitika''ntiAdIsu (dI0 ni0 2.184; 3.177; pArA0 21) viya, addhAnagamanapavattakA vA dIghamaggikA iriyaapthaa| addhAnasado hi dIghamaggapariyAyo "addhAnagamanasamayo''tiAdIsu (pAci0 213, 217) viy| majjhimAti bhikkhAcArAdivasena pavattA nAticirakAlikA, nAtidIghamaggikA vA iriyApathA / cuNNiyairiyApathAti vihAre, aJjattha vA ito cito ca parivattanAdivasena pavattA appamattakabhAvena cuNNavicuNNiyabhUtA iriyApathA / appamattakampi hi "cuNNavicuNNa"nti loke vadanti / "khuddakacuNNikairiyApathA"tipi pATho, khuddakA hutvA vuttanayena cuNNikA iriyApathAti attho / tasmAti evaM avatthAbhedena iriyApathabhedamattassa kthnto| tesupIti "gate Thite''tiAdIsupi / vuttanayenAti "abhikkante''tiAdIsu vuttanayena / aparabhAgeti gamanairiyApathato aprbhaage| Thitoti ThitairiyApathasampanno / etthevAti caGkamaneyeva / evaM sabbattha yathArahaM / gamanaThAnanisajjAnaM viya nisIdanasayanassa kamavacanamayuttaM kamAbhAvatoti "uTThAya" micceva vuttaM / yebhuyyena tathA jAgaritasaddasannidhAnato cettha bhavaGgotaraNavasena niddokkamanameva sayanaM, na pana piTThipasAraNamattanti dasseti "kiriyAmayapavattAna"ntiAdinA / divAseyyasikkhApade (pArA0 77) viya piTThipasAraNassApi sayanairiyApathabhAvena ekalakkhaNattA etthAvarodhanaM daTThabbaM / karaNaM kiriyA, kAyAdikiccaM, taM nibbattentIti kiriyAmayAni taddhitasaddAnamanekatthavuttito / atha vA AvajjanadvayakiccaM kiriyA, tAya pakatAni, nibbattAni vA kiriyAmayAni / Avajjanavasena hi bhavaGgupacchede sati vIthicittAni uppajjantIti / aparAparuppattiyA nAnappakArato vattanti parivattantIti pvttaani| katthaci pana "cittAna''nti pATho, so abhidhammaTThakathAdIhi, (vibhaM0 aTTha0 523) taTTIkAhi ca viruddhattA na porANapAThoti veditabbo / kiriyAmayAni eva pavattAni tathA, javanaM, sabbampi vA chadvArikavIthicittaM / tenAha abhidhammaTIkAyaM (vibhaM0 mUla TI0 525) "kAyAdikiriyAmayattA, AvajjanakiriyAsamuTTitattA ca javanaM, sabbampi vA chadvArappavattaM kiriyAmayapavattaM nAmA''ti / appavattanti niddokkamanakAle anuppajjanaM suttaM nAmAti attho gahetabbo / 93 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.214-214) neyyatthavacanahi idaM, itarathA chadvArikacittAnaM purecarAnucaravasena uppajjantAnaM sabbesampi dvAravimuttacittAnaM pavattaM suttaM nAma siyA, evaJca katvA niddokkamanakAlato asmiM kAle uppajjantAnaM dvAravimuttacittAnampi pavattaM jAgarite saGgavhatIti veditabaM / cittassa payogakAraNabhUte oTTAdike paTicca yathAsakaM ThAne saddo jAyatIti Aha "oDhe ca ptticcaa"tiaadi| kiJcApi saddo yathAThAnaM jAyati, oDhAlanAdinA pana payogeneva jAyati, na vinA tena payogenAti adhippAyo / keci pana vadanti "oDhe cAtiAdi saduppattiTThAnanidassana'"nti, tadayuttameva tathA avcnto| na hi "oDhe ca paTiccA"tiAdinA sasamuccayena kammavacanena ThAnavacanaM sambhavatIti / tadanurUpanti tassa saddassa anurUpaM / bhAsanassa paTisaJcikkhanavirodhato tuNhIbhAvapakkhe "aparabhAge bhAsito iti paTisaJcikkhatI''ti na vuttaM, tena ca vijJAyati "tuNhIbhUtova paTisaJcikkhatIti attho''ti / bhAsanatuNhIbhAvAnaM sabhAvato bhede sati ayaM vibhAgo yutto siyA, nAsatIti anuyogenAha "upAdArUpapavattiyaJhI"tiAdi / upAdArUpassa saddAyatanassa pavatti tathA, saddAyatanassa pavattanaM bhAsanaM, appavattanaM tuNhIti vuttaM hoti / yasmA pana mahAsivattheravAde anantare anantare iriyApathe pavattarUpArUpadhammAnaM tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajAnakAritA gahitA, tasmA taM mahAsatipaTThAnasutte (dI0 ni0 2.376; ma0 ni0 1.109) AgataasammohasampajaJavipassanAvAravasena veditab, na catubbidhasampajaJavibhAgavasena, ato tattheva tamadhippetaM, na idhAti dassento "tayida"ntiAdimAha / asammohasaGkhAtaM dhuraM jeTTakaM yassa vacanassAti asammohadhuraM, mahAsatipaTThAnasutteyeva tassa vacanassa adhippetabhAvassa hetugabbhamidaM vacanaM / yasmA panettha sabbampi catubbidhaM sampajacaM labbhati yAvadeva sAmaJaphalavisesadassanapadhAnattA imissA desanAya, tasmA taM idha adhippetanti dassetuM "imasmiM panA"tiAdi vuttaM / vuttanayenevAti abhikkantAdIsu vuttanayeneva / nanu "satisampajaona samannAgato"ti etassa uddesassAyaM niddeso, atha kasmA sampajaJavaseneva vitthAro katoti codanaM sodhento "sampajAnakArIti cA"tiAdimAha, satisampayuttasseva sampajAnassa vasena atthassa viditabbattA evaM vitthAro katoti vuttaM hoti / "satisampayuttassevA"ti ca iminA yathA sampajassa kiccato 94 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA padhAnatA gahitA, evaM satiyApIti atthaM dasseti, na panetaM satiyA sampajacena saha bhAvamattadassanaM / na hi kadAci satirahitA ANappavatti atthIti / nanu ca sampajaJavasenevAyaM vitthAro, atha kasmA satisampayuttassa sampajaJassa vasena attho veditabboti codanampi sodheti "satisampajaJjana samannAgatoti etassa hi padassa ayaM vitthAro"ti iminA / idaM vuttaM hoti - "satisampajaona samannAgato''ti evaM ekato uddiTThassa atthassa vitthArattA uddese viya niddesepi tadubhayaM samadhurabhAveneva gahitanti / iminApi hi satiyA sampajaona samadhurataMyeva vibhAveti ekato uddiTThassa atthassa vitthArabhAvadassanena tadatthassa siddhattA / idAni vibhaGganayenApi tadatthaM samatthetuM "vibhaGgappakaraNe panA"tiAdi vuttaM / iminApi hi sampajassa viya satiyApettha padhAnataMyeva vibhAveti / tattha etAni padAnIti "abhikkante paTikkante sampajAnakArI hotI"tiAdIni uddesapadAni / vibhattAnevAti satiyA sampajaona sampayogamakatvA sabbaThThAnesu visuM visuM vibhattAniyeva / ___ majjhimabhANakA, pana AbhidhammikA (vibhaM0 aThTha0 523) ca evaM vadanti - eko bhikkhu gacchanto ajhaM cintento anaM vitakkento gacchati, eko kammaTThAnaM avissajjetvAva gacchati / tathA eko tidvanto akhaM cintento anaM vitakkento tiTThati, eko kammaTThAnaM avissajjetvAva tiTThati / eko nisIdanto ajhaM cintento anaM vitakkento nisIdati, eko kammaTTAnaM avissajjetvAva nisIdati / eko sayanto anaM cintento anaM vitakkento sayati, eko kammaTTAnaM avissajjetvAva sayati / ettakena pana gocarasampajanaM na pAkaTaM hotIti caGkamanena dIpenti / yo hi bhikkhu caGkarma otaritvA caGkamanakoTiyaM Thito pariggaNhAti "pAcInacaGkamanakoTiyaM pavattA rUpArUpadhammA pacchimacaGkamanakoTiM appatvA ettheva niruddhA, pacchimacaGkamanakoTiyaM pavattApi pAcInacaGkamanakoTiM appatvA ettheva niruddhA, caGkamanavemajjhe pavattA ubho koTiyo appatvA ettheva niruddhA, caGkamane pavattA rUpArUpadhammA ThAnaM appatvA ettheva niruddhA, ThAne pavattA nisajjaM, nisajjAya pavattA sayanaM appatvA ettheva niruddhA''ti evaM pariggaNhanto pariggaNhantoyeva bhavaGgaM otAreti, uTThahanto kammaTThAnaM gahetvAva uTThahati / ayaM bhikkhu gatAdIsu sampajAnakArI nAma hoti / evaM pana sutte kammaTThAnaM avibhUtaM hoti, kammaTThAnaM avibhUtaM na kAtabbaM, tasmA 95 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.215-215) yo bhikkhu yAva sakkoti, tAva caGkamitvA ThatvA nisIditvA sayamAno evaM pariggahetvA sayati "kAyo acetano, maJco acetano, kAyo na jAnAti 'ahaM maJce sayito'ti, maJcopi na jAnAti 'mayi kAyo sayito'ti / acetano kAyo acetane maJce sayito''ti / evaM pariggaNhanto pariggaNhantoyeva cittaM bhavaGgaM otAreti, pabujjhanto kammaTThAnaM gahetvAva pabujjhati, ayaM sutte sampajAnakArI nAma hoti / "kAyAdikiriyAnipphattanena tammayattA, AvajjanakiriyAsamuTThitattA ca javanaM, sabbampi vA chadvArappavattaM kiriyAmayapavattaM nAma, tasmiM sati jAgaritaM nAma hotI''ti pariggaNhanto bhikkhu jAgarite sampajAnakArI nAma / apica rattindivaM cha koTThAse katvA paJca koTThAse jaggantopi jAgarite sampajAnakArI nAma hoti / vimuttAyatanasIsena dhammaM desentopi, bAttiMsa tiracchAnakathA pahAya dasakathAvatthunissitaM sappAyakathaM kathentopi bhAsite sampajAnakArI nAma | aTThatisAya ArammaNesu cittaruciyaM manasikAraM pavattentopi dutiyajjhAnaM samApannopi tuNhIbhAve sampajAnakArI nAma | dutiyahi jhAnaM vacIsaGkhAravirahato visesato tuNhIbhAvo nAmAti / ayampi nayo purimanayato visesanayattA idhApi AharitvA vattabbo / tathA hesa abhidhammaTThakathAdIsu (vibhaM0 aTTha0 523) "ayaM panettha aparopi nayo"ti ArabhitvA yathAvuttanayo vibhAvitoti / "evaM kho mahArAjA"tiAdi yathAniddiThThassa atthassa nigamanaM, tasmA tattha niddesAnurUpaM atthaM dassento "eva"ntiAdimAha / satisampayuttassa sampajaJassAti hi niddesAnurUpaM atthavacanaM / tattha vinicchayo vuttoyeva / evanti iminA vuttappakArena abhikkantapaTikkantAdIsu sattasu ThAnesu paccekaM catubbidhena pakArenAti attho / santosakathAvaNNanA 215. atthadassanena padassapi viJjAyamAnattA padamanapekkhitvA santosassa attani atthitAya bhikkhu santuTThoti pavuccatIti atthamattaM dassetuM "itarItarapaccayasantosena samannAgato"ti vuttaM / santussati na luddho bhavatIti hi padanibbacanaM / apica padanibbacanavasena atthe vutte yassa santosassa attani asthibhAvato santuTTho nAma, so apAkaToti taM pAkaTakaraNathaM "itarItarapaccayasantosena samannAgato"ti atthamattamAha, 96 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.215 - 215) santosakathAvaNNanA cIvarAdike yattha katthaci kappiyapaccaye santosena samaGgIbhUtoti attho / itara- saddo aniyamavacano dvikkhattuM vuccamAno yaM kiJci- saddena samAnattho hoti / tena vuttaM "yattha katthaci kappiyapaccaye 'ti / atha vA itaraM vuccati hInaM paNItato aJJattA, tathA paNItampi hInato aJJattA / aJJamaJJApekkhAsiddhA hi itaratA, tasmA hInena vA paNItena vA cIvarAdikappiyapaccayena santosena samaGgIbhUtoti attho daTThabbo | santussati tena, santussanamattanti vA santoso, tathA pavatto alobho, alobhapadhAnA vA cattAro khandhA / labhanaM lAbho, attano lAbhassa anurUpaM santoso ythaalaabhsntoso| balanti kAyabalaM, attano balassa anurUpaM santoso yathAbalasantoso / sAruSpanti sappAyaM patirUpaM bhikkhuno anucchavikatA, attano sArUppassa anurUpaM santoso yathAsArUppasantoso / "" aparo nayo - labbhateti lAbho, yo yo lAbho yathAlAbhaM, itarItarapaccayo, yathAlAbhena santoso yathAlAbhasantoso / balassa anurUpaM pavattatIti yathAbalaM, attano balAnucchavikapaccayo, yathA- saddo cettha sasAdhanaM anurUpakiriyaM vadati, yathA taM ' adhicitta "nti ettha adhi- saddo sasAdhanaM adhikaraNakiriyanti / yathAbalena santoso ythaablsntoso| sAruppati patirUpaM bhavati, sobhanaM vA AropetIti sArUppaM, yaM yaM sAruppaM yathAsArUppaM, bhikkhuno sappAyapaccayo, yathAsAruppena santoso yathAsArUppasantoso / yathAvRttaM pabhedamanugatA vaNNanA pabhedavaNNanA / 97 idhAti sAsane / aJJaM na patthetIti appattapatthanabhAvamAha, labhantopi na gaNhAtIti pattapatthanAbhAvaM / paThamena appattapatthanAbhAveyeva vutte yathAladdhato aJJassa apatthanA nAma appicchatAyapi siyA pavattiAkAroti appicchatApasaGgabhAvato tatopi nivattameva santosassa sarUpaM dassetuM dutiyena pattapatthanAbhAvo vuttoti daTThabbaM / evamuparipi / pakatidubbaloti AbAdhAdivirahepi sabhAvadubbalo / samAno sIlAdibhAgo yassAti sabhAgo, saha vA sIlAdIhi guNabhAgehi vattatIti sabhAgo, lajjIpesalo bhikkhu, tena / taM parivattetvAti pakatidubbalAdInaM garucIvaraM na phAsubhAvAvahaM, sarIrakhedAvahaJca hotIti payojanavasena parivattanaM vRttaM, na atricchatAdivasena / atricchatAdippakArena hi parivattvA lahukacIvaraparibhogo santosavirodhI hoti, tarasa pana tadabhAvato yathAvuttappayojanavasena parivattetvA lahukacIvaraparibhogopi na santosavirodhIti Aha "lahukena yApentopi santuTThova hotI 'ti / payojanavasena parivattetvA lahukacIvaraparibhogopi na tAva santosavirodhI, pageva tathA aparivattetvA paribhogeti sambhAvitassa atthassa dassanatthaJhettha api saddaggahaNaM / 97 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.215-215) cIvaraniddesepi "pattacIvarAdInaM aJjatara"nti vacanaM yathArutaM gahitAvasesapaccayasantosassa cIvarasantose samavarodhitAdassanatthaM / "therako ayamAyasmA mallako''tiAdI theravohArassa paJattimattepi pavattito dasavassato pabhuti ciravassapabbajitesveva idha pavattiJApanatthaM "therAnaM cirapabbajitAna"nti vuttaM, therAnanti vA saGghattheraM vadati / cirapabbajitAnanti pana tadavasese vuDDabhikkhU / saGkArakUTAditoti kcvrraasiaadito| anantakAnIti nantakAni pilotikAni / "a-kAro cettha nipAtamatta"nti (vi0 va0 aTTha0 1165) vimAnaTThakathAyaM vuttaM / tathA cAhu "nantakaM kappaTo jiNNavasanaM tu paTaccara"nti natthi dasAsaGkhAto anto koTi yesanti hi nantakAni, na-saddassa tu anAdese anantakAnItipi yujjati / saGketakovidAnaM pana AcariyAnaM tathA avuttattA vImaMsitvA gahetabbaM / "sanantakAnI"tipi pATho, nantakena saha saMsibbitAni paMsukUlAni cIvarAnIti attho / saGghATinti tiNNaM cIvarAnaM aJjataraM cIvaraM / tINipi hi cIvarAni saGghaTitattA "saGghATI''ti vuccanti / mahagdhaM cIvaraM, bahUni vA cIvarAni labhitvA tAni vissajjetvA tadaJassa gahaNampi mahicchatAdinaye aTThatvA yathAsAruppanaye eva ThitattA na santosavirodhIti Aha "tesaM...pe0... dhArentopi santuTThova hotI"ti / yathAsAruppanayena yathAladdhaM vissajjetvA tada gahaNampi na tAva santosavirodhI, pageva anajagahaNena yathAladdhasseva yathAsAruppaM paribhogeti sambhAvitassa atthassa dassanatthavhettha api-saddaggahaNaM, evaM sesapaccayesupi yathAbalayathAsAruppaniddesesu api-saddaggahaNe adhippAyo veditbbo| pakativiruddhanti sabhAveneva asappAyaM / samaNadhammakaraNasIsena sappAyapaccayapariyesanaM, paribhuJjanaJca visesato yuttataranti atthantaraM vijJApetuM "yApentopI''ti avatvA "samaNadhammaM karontopI"ti vuttaM / missakAhAranti taNDulamuggAdIhi nAnAvidhapubbaNNAparaNNehi missetvA kataM AhAraM / . ajhampi senAsane yathAsAruppasantosaM dassento Aha "yo hI"tiAdi / paThame hi naye yathAladdhassa vissajjanena, dutiye pana yathApattassa asampaTicchanena yathAsAruppasantoso vuttoti ayametesaM viseso / hi-saddo cettha pakkhantarajotako / majjhimAgamaTThakathAyaM pana pi-sado dissati / "uttamasenAsanaM nAma pamAdaTThAna"nti vatvA tabbhAvameva dassetuM "tattha nisinassA"tiAdi vuttaM / niddAbhibhUtassAti thinamiddokkamanena cittacetasikagelaabhAvato bhavaGgasantatisaGkhAtAya niddAya abhibhUtassa, niddAyantassAti attho / paTibujjhatoti tathArUpena 98 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.215-215) santosakathAvaNNanA ArammaNantarena paTibujjhantassa paTibujjhanahetu kAmavitakkA pAtubhavantIti vuttaM hoti / "paTibujjhanato"tipi hi katthaci pATho dissati / ayampIti paThamanayaM upAdAya vuttaM / tesaM AbhatenAti tehi therAdIhi Abhatena, tesaM vA yena kenaci santakenAti ajjhAharitvA sambandho / muttaharItakanti gomuttaparibhAvitaM, pUtibhAvena vA mocitaM chaDDitaM harItakaM, idAni pana potthakesu "gomuttaharItaka"nti pATho, so na porANapATho tabbaNNanAya (dI0 ni0 TI0 1.215) viruddhttaa| catumadhuranti majjhimAgamavare mahAdhammasamAdAnasutte (ma0 ni0 1.484 Adayo) vuttaM dadhimadhusappiphANitasaGghAtaM catumadhuraM, ekasmiJca bhAjane catumadhuraM ThapetvA tesu yadicchasi, taM gaNhAhi bhanteti attho / "sacassA"tiAdinA tadubhayassa rogavUpasamanabhAvaM dasseti / buddhAdIhi vaNNitanti "pUtimuttabhesajjaM nissAya pabbajjA''tiAdinA (mahAva0 73, 128) sammAsambuddhAdIhi pasatthaM / appicchatAvisiTThAya santuTThiyA niyojanato paramena ukkaMsagatena santosena santussatIti prmsntuttttho| kAmaJca santosappabhedA yathAvuttatopi adhikatarA cIvare vIsati santosA, piNDapAte pannarasa, senAsane ca pannarasa, gilAnapaccaye vIsatIti, idha pana saGkepena dvAdasavidhoyeva santoso vutto| tadadhikatarappabhedo pana caturaGguttare mahAariyavaMsasuttaTThakathAya (a0 ni0 aTTha0 2.4.28) gahetabbo / tenAha "iminA panA"tiAdi | evaM "idha mahArAja bhikkhu santuTTho hotI''ti ettha puggalAdhiTThAnaniddiDhena santuTThapadeneva santosappabhedaM dassetvA idAni "kAyaparihArikena cIvarena kucchiparihArikena piNDapAtenA"tiAdi desanAnurUpaM tena santosena santuTThassa anucchavikaM paccayappabhedaM, tassa ca kAyakucchiparihAriyabhAvaM vibhAvento evamAhAti ayamettha smbndho| kAmaJcassa cIvarapiNDapAteheva yathAkkama kAyakucchiparihAriyehi santuTThatA pALiyaM vuttA, tathApi sesaparikkhAracatukkena ca vinA vicaraNamayuttaM, sabbattha ca kAyakucchiparihAriyatA laddhabbAti aTThakathAyaM ayaM vinicchayo vuttoti daTThabbaM / dantakaTThacchedanavAsIti lakkhaNamattaM tadAkiccassApi tAya sAdhetabbattA, tena vakkhati "maJcapIThAnaM aGgapAdacIvarakuTidaNDakasajjanakAle cA''tiAdi / vuttampi cetaM porANaTThakathAsu "na hetaM katthacipi pALiyamAgata''nti / bandhananti kAyabandhanaM / parissAvanena parissAvanaJca, tena sahAti vA attho / yutto kammaTThAnabhAvanAsaGghAto yogo yassa, tasmiM vA yogo yuttoti yuttayogo, tassa / 99 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 kAyaM pariharanti posenti, kAyassa vA parihAro posanamattaM payojanametehIti kAyaparihAriyA ka-kArassa ya-kAraM katvA / posanaJcettha vaDDanaM, bharaNaM vA, tathA kucchiparihAriyApi veditabbA / bahiddhAva kAyassa upakArakabhAvena kAyaparihAriyatA, ajjhoharaNavasena sarIraTThitiyA upakArakabhAvena kucchiparihAriyatAti ayametesaM viseso / tenAha " ticIvaraM tAvA "tiAdi / " pariharatI " ti etassa posetIti atthavacanaM / itIti nidassane nipAto, evaM vRttanayena kAyaparihAriyaM hotIti kAraNajotane vA, tasmA posanato kAyaparihAriyaM hotIti / evamuparipi / cIvarakaNNenAti cIvarapariyantena / kuTiparibhaNDakaraNakAleti kuTiyA samantato vilimpanena sammaTThakaraNakAle / aGgaM nAma maJcapIThAnaM pAdUpari Thapito padhAnasambhAraviseso / yattha padarasaJcinanapiTTiapassayanAdIni karonti, yo " aTanI " tipi vuccati / madhuddumapupphaM madhukaM nAma, makkhikAmadhUhi katapUrva vA / parikkhAramattA parikkhArapamANaM / seyyaM pavisantassAti paccattharaNakuJcikAnaM tAdise kAle paribhuttabhAvaM sandhAya vRttaM / tenAha " tatraTThakaM paccattharaNa "nti / attano santakabhAvena paccattharaNAdhiTThAnena adhiTThahitvA tattheva senAsane tiTThanakahi " tatraTThaka "nti vuccati / vikappanavacanato pana tesamaJJatarassa navamatA, yathAvuttaparipATiyA cettha navamabhAvo, na tu saM tathApatiniyatabhAvena | kasmAti ce ? tathAyeva tesamadhAraNato / esa nayo dasamAdIsupi / telaM paTisAmetvA haritA veLunALiAdikA telanALi / nanu santuTThapuggaladassane santuTThova aTThaparikkhAriko dassetabboti anuyoge yathArahaM tesampi santuTTabhAvaM dassento " etesu cA' 'tiAdimAha / mahanto parikkhArasaGghAto bhAro etesanti mahAbhArA, ayaM adhunA pATho, AcariyadhammapAlattherena pana " mahAgajA "ti pAThassa diTThattA "dupposabhAvena mahAgajA viyAti mahAgajAti (dI0 ni0 TI0 1.215) vuttaM na te ettakehi parikkhArehi "mahicchA, asantuTThA, dubbharA, bAhullavuttino 'ti ca vattabbAti adhippAyo / yadi itarepi santuTThA appicchatAdisabhAvA, kimetesampi vasena ayaM desanA icchitAti codanaM sodhetuM "bhagavA panA "tiAdi vRttaM / aTThaparikkhArikassa vasena imissA desanAya icchitabhAvo kathaM viJJAyatIti anuyogampi apaneti "so hI "tiAdinA, tasseva tathA pakkantabhAvena " kAyaparihArikena cIvarenA "tiAdi pALiyA yogyato tassa vasena icchitabhAvo viJJAyatIti vRttaM hoti / vacanIyassa hetubhAvadassanena hi vAcakassApi hetubhAvo ( 2.2.215 - 215) 100 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.215-215) santosakathAvaNNanA 101 dassitoti / evaJca katvA "iti imassA"tiAdi laddhaguNavacanampi upapannaM hoti | sallahukA vutti jIvikA yassAti sallahukavutti, tassa bhAvo sallahukavuttitA, taM / kAyapArihAriyenAti bhAvappadhAnaniddeso, bhAvalopaniddeso vAti dasseti "kAyaM pariharaNamattakenA"ti iminA, kAyaposanappamANenAti attho| tathA kucchiparihAriyenAti etthApi / vuttanayena cettha dvidhA vacanattho, TIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.215) pana paThamassa vacanatthassa heTThA vuttattA dutiyova idha vuttoti daTThabbaM / mamAyanataNhAya AsaGgo / pariggahataNhAya bndho| jiyAmuttoti dhanujiyAya mutto| yUthAti hatthigaNato / tidhA pabhinnamado mdhtthii| vanapabbhAranti vane pbbhaarN| catUsu disAsu sukhavihAritAya sukhavihAraTThAnabhUtA, "ekaM disaM pharitvA''tiAdinA (dI0 ni0 3.308; ma0 ni0 1.77, 459, 509; 2.309) vA nayena brahmavihArabhAvanApharaNaTThAnabhUtA catasso disA etassAti catuddiso, so eva cAtuhiso, catasso vA disA catuddisaM, vuttanayena tamassAti cAtuhiso yathA "saddhoti / tAsveva disAsu katthacipi satte vA saGkhAre vA bhayena na paTihanati, sayaM vA tehi na paTihajateti appttiyo| santussamAnoti sakena, santena vA, samameva vA tussanako / itarItarenAti yena kenaci paccayena, uccAvacena vaa| paricca sayanti pavattanti kAyacittAni, tAni vA parisayanti abhibhavantIti parissayA, sIhabyagghAdayo bAhirA, kAmacchandAdayo ca ajjhattikA kAyacittupaddavA, upayogatthe cetaM sAmivacanaM / sahitAti adhivAsanakhantiyA, vIriyAdidhammehi ca yathArahaM khantA, gahantA cAti attho / thaddhabhAvakarabhayAbhAvena achmbhii| eko careti asahAyo ekAkI hutvA carituM viharituM sakkuNeyya / samatthane hi eyya-saddo yathA "ko imaM vijaTaye jaTa'"nti (saM0 ni0 1.1.23) khaggavisANakappatAya ekavihArIti dasseti "khaggavisANakappo'ti iminA / saNThAnena khaggasadisaM ekameva matthake udvitaM visANaM yassAti khaggo; khaggasaddena taMsadisavisANassa gahitattA, mahiMsappamANo migaviseso, yo loke "palAsAdo, gaNThako''ti ca vuccati, tassa visANena ekIbhAvena sadisoti attho| apica ekavihAritAya khaggavisANakappoti dassetumpi evaM vuttaM / vitthAro panassA attho khaggavisANasuttavaNNanAyaM, (su0 ni0 aTTha0 1.42) cULaniddese (cULani0 128) ca vuttanayena veditbbo| evaM vaNNitanti khaggavisANasutte bhagavatA tathA desanAya vivaritaM, thomitaM vA / 101 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.216-216) khaggassa nAma migassa visANena kappo sadiso tathA / kappa-saddo hettha "satthukappena vata bho kira sAvakena saddhiM mantayamAnA"tiAdIsu (ma0 ni0 1.260) viya paTibhAge vattati, tassa bhAvo khaggavisANakappatA, taM so ApajjatIti sambandho / vAtAbhighAtAdIhi siyA sakuNo chinnapakkho, asaJjAtapakkho vA, idha pana DetuM samattho sapakkhikova adhippetoti visesadassanatthaM pALiyaM "pakkhI sakuNo"ti vuttaM, na tu "AkAse antalikkhe caGkamatI''tiAdIsu (paTi0 ma0 3.11) viya pariyAyamattadassanatthanti Aha "pakkhayutto sakuNo"ti / uppatatIti uddhaM patati gacchati, pakkhandatIti attho| vidhunantAti vibhindantA, vicAlentA vaa| ajjatanAyAti ajjabhAvatthAya / tathA svAtanAyAti etthApi / attano pattaM eva bhAro yassAti spttbhaaro| mamAyanataNhAbhAvena nissnggo| pariggahataNhAbhAvena nirpekkho| yena kAmanti yattha attano ruci, tattha | bhAvanapuMsakaM vA etaM / yena yathA pavatto kAmoti hi yenakAmo, taM, yathAkAmanti attho| nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 216. pubbe vuttasseva atthacatukkassa puna sampiNDetvA kathanaM kimatthanti adhippAyena anuyogaM uddharitvA sodheti "so...pe0... kiM dassetI"tiAdinA / paccayasampattinti sambhArapAripUriM / ime cattAroti sIlasaMvaro indriyasaMvaro sampajanaM santosoti pubbe vuttA cattAro AraJikassa sambhArA / na ijjhatIti na sampajjati na saphalo bhavati / na kevalaM anijjhanamattaM, atha kho ayampi dosoti dasseti "tiracchAnagatehi vA"tiAdinA / vattabbataM ApajjatIti "asukassa bhikkhuno arao tiracchAnagatAnaM viya, vanacarakAnaM viya ca nivAsanamattameva, na pana araJjavAsAnucchavikA kAci sammApaTipatti atthI'ti apavAdavasena vacanIyabhAvamApajjati, imassatthassa pana dassanena virujjhanato saddhiM-saddo na porANoti daTThabbaM / atha vA AraJakehi tiracchAnagatehi, vanacaravisabhAgajanehi vA saddhiM vippaTipattivasena vasanIyabhAvaM Apajjati / "na bhikkhave paNidhAya arao vatthabba, yo vaseyya, Apatti dukkaTassA'tiAdIsu (pArA0 223) viya hi vatthabba-saddo vsitbbpriyaayo| tathA hi vibhaGgaTThakathAyampi vuttaM "evarUpassa hi araJjavAso kALamakkaTaacchataracchadIpimigAnaM aTavivAsasadiso hotI"ti (vibhaM0 aTTha0 526) adhivatthAti adhivasantA / paThanaM bheravasaI sAventi / tAvatA apalAyantassa hatthehipi sIsaM 102 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.216-216) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 103 paharitvA palApanAkAraM karontIti AcariyasAriputtattherena kathitaM / evaM byatirekato paccayasampattiyA dassitabhAvaM pakAsetvA idAni anvayatopi pakAsetuM "yassa panete"tiAdi vuttaM / kathaM ijjhatIti Aha "so hI"tiAdi / kALako tilakoti vaNNavikArApanarogavasena aJattha pariyAyavacanaM / vuttanhi - "dunnAmakaJca arisaM, chaddiko vmthuurito| davathu paritApotha, tilako tilakALako''ti / / tilasaNThAnaM viya jAyatIti hi tilako, kALo hutvA jAyatIti kaalko| idha pana paNNattivItikkamasaGkhAtaM thullavajjaM kALakasadisattA kALakaM, micchAvItikkamasaGghAtaM aNumattavajjaM tilakasadisattA tilakanti ayaM viseso / tanti tathA uppAditaM pIti / vigatabhAvena upaTThAnato khayavayavasena sammasanaM / khIyanaTena hi khayova vigato, viparIto vA hutvA ayanaTena vayotipi buccati / ariyabhUmi nAma lokuttarabhUmi / itIti ariyabhUmiokkamanato, devatAnaM vaNNabhaNanato vA, tattha tattha devatAnaM vacanaM sutvA tassa yaso patthaToti vuttaM hoti, evaJca katvA heTTA vuttaM ayasapattharaNampi devatAnamArocanavasenAti gahetabbaM / vivitta-saddo janaviveketi Aha "sujJa"nti / taM pana janasaddanigghosAbhAvena veditabbaM saddakaNTakattA jhAnassAti dassetuM "appasadaM appanigyosanti attho"ti vuttaM / janakaggahaNeneva hi idha janaM gahitaM / tathA hi vuttaM vibhane "yadeva taM appanigghosaM, tadeva taM vijanavAta"nti (vibhaM0 533) / appasadanti ca pakatisaddAbhAvamAha / appanigyosanti nagaranigghosAdisaddAbhAvaM / Idisesu hi byaJjanaM sAvasesaM viya, attho pana niravasesoti aTThakathAsu vuttaM / majjhimAgamaTThakathAvaNNanAyaM (ma0 ni0 aTTha0 3.364) pana AcariyadhammapAlatthero evamAha "appasaddassa parittapariyAyaM manasi katvA vuttaM 'byaJjanaM sAvasesaM siyA'ti / tenAha 'na hi tassA'tiAdi / appasaddo panettha abhAvatthotipi sakkA vijJAtuM 'appAbAdhataJca saJjAnAmI'tiAdIsu (ma0 ni0 1.225) viyA'ti / tamatthaM vibhaGgapALiyA (vibhaM0 528) saMsandanto "etadevA"tiAdimAha / etadevAti ca mayA saMvaNNiyamAnaM nissaddataM evAti attho / santikepIti gAmAdInaM samIpepi edisaM vivittaM nAma, pageva dUreti attho / anAkiNNanti asaGkiNNaM asambAdhaM / yassa senAsanassa samantA gAvutampi aDDayojanampi pabbatagahanaM vanagahanaM nadIgahanaM hoti, na koci avelAya 103 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.216-216) upasamituM sakkoti, idaM santikepi anAkiNNaM nAma / setIti sayati / AsatIti nisIdati | "etthA"ti iminA sena-saddassa, Asana-sadassa ca adhikaraNatthabhAvaM dasseti, ca-saddena ca tadubhayapadassa catthasamAsabhAvaM / "tenAhA"tiAdinA vibhaGgapALimeva Aharati / idAni tassAyevatthaM senAsanappabhedadassanavasena vibhAvetuM "apicA"tiAdi vRttaM / vibhaGgapALiyaM nidassananayena sarUpato dassitasenAsanasseva hi ayaM vibhaago| tattha vihAro pAkAraparicchinno sakalo aavaaso| aDDayogo dIghapAsAdo, "garuLasaNThAnapAsAdo"tipi vadanti / pAsAdo ctursspaasaado| hammiyaM munnddcchdnpaasaado| aTTo paTirAjUnaM paTibAhanayoggo catupaJcabhUmako patissayaviseso / mALo ekakUTasaGgahito anekakoNavanto ptissyviseso| aparo nayo - vihAro dIghamukhapAsAdo / aDDayogo ekapassachadanakagehaM / tassa kira ekapasse bhitti uccatarA hoti, itarapasse nIcA, tena taM ekachadanakaM hoti / pAsAdo AyatacaturassapAsAdo / hammiyaM muNDacchadanakaM candikaGgaNayuttaM / guhA kevalA pabbataguhA / leNaM dvArabandhaM pabbhAraM / sesaM vuttanayameva / "maNDapoti sAkhAmaNDapoti (dI0 ni0 TI0 1.216) evaM AcariyadhammapAlattherena, aGguttaraTIkAkArena ca AcariyasAriputtattherena vuttaM / ___ vibhaGgaTThakathAyaM (vibhaM0 aTTha0 527) pana vihAroti samantA parihArapathaM, antoyeva ca rattihAnadivATThAnAni dassetvA katasenAsanaM / aDDayogoti supaNNavaGkagehaM / pAsAdoti dve kaNNikAni gahetvA kato diighpaasaado| aTToti paTirAjAdipaTibAhanatthaM iTTakAhi kato bahalabhittiko catupaJcabhUmako ptissyviseso| mALoti bhojanasAlAsadiso maNDalamALo / vinayaTThakathAyaM pana "ekakUTasaGgahito caturassapAsAdo"ti (pArA0 aTTha0 2.482-487) vuttaM / leNanti pabbataM khaNitvA vA pabbhArassa appahonakaTThAne kuTuM uTThApetvA vA katasenAsanaM / guhAti bhUmidari vA yattha rattindivaM dIpaM lar3e vaTTati, pabbataguhA vA bhUmiguhA vAti vuttaM / taM AvasathabhUtaM patissayasenAsanaM viharitabbaTena, vihAraTThAnadvena ca vihArasenAsanaM nAma / masArakAdicatubbidho mnyco| tathA pIThaM / uNNabhisiAdipaJcavidhA bhisi| sIsappamANaM bimbohnN| vitthArato vidatthicaturaGgulatA, dIghato maJcavitthArappamANatA cettha sIsappamANaM / masArakAdIni maJcapIThabhAvato, bhisiupadhAnaJca maJcapIThasambandhato maJcapIThasenAsanaM / maJcapIThabhUtahi senAsanaM, maJcapIThasambandhaJca sAmaJaniddesena, ekasesena vA 104 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIvaraNappahAnakathAvaNNanA (2.2.216-216) vuccati / evameva vadati / AcariyasAriputtattheropi " maJcapIThasenAsananti pana " maJcapIThasenAsana "nti AcariyadhammapAlattherena maJcapIThaJceva maJcapIThasambandhasenAsanaJcA" ti ( dI0 ni0 TI0 1.216) vRttaM / cimilikA nAma sudhAparikammakatAya bhUmiyA vaNNAnurakkhaNatthaM paTakhaNDAdIhi sibbetvA katA / cammakhaNDo nAma sIhabyagghadIpitaracchacammAdIsupi yaM kiJci cammaM / aTThakathAsu (pAci0 aTTha0 112; vi0 saGga0 aTTha0 82 ) hi senAsanaparibhoge paTikkhittacammaM na dissati / tiNasanthAroti yesaM kesaJci tiNAnaM santhAro / eseva nayo paNNasanthArepi / cimilikAdi bhUmiyaM santharitabbatAya santasenAsanaM / yattha vA pana bhikkhU paTikkamantIti ThapetvA vA etAni maJcAdIni yattha bhikkhU sannipatanti sabbametaM senAsanaM nAmAti evaM vRttaM avasesaM rukkhamUlAdipaTikkamitabbaTThAnaM abhisaGgharaNAbhAvato kevalaM sayanassa, nissajjAya ca okAsabhUtattA okAsasenAsanaM / senAsanaggahaNenAti "vivittaM senAsana "nti iminA senAsanasaddena vivittasenAsanassa vA AdAnena vacanena vA gahitameva sAmaJJajotanAya visese avaTThAnato, visesatthinA ca visesassa payujjitabbato / " idha yadevaM kasmA " araJJa"ntiAdi puna vuttanta anuyogena panassA'' tiAdimAha / evaM gahitesupi senAsanesu yathAvuttassa bhikkhuno anucchavikameva senAsanaM dassetukAmattA puna evaM vuttanti adhippAyo / "bhikkhunInaM vasena Agata "nti idaM vinaye Agatameva sandhAya vuttaM, na abhidhamme / vinaye hi gaNamhA ohIyanasikkhApade (pAci0 691) bhikkhunInaM AraJJakadhutaGgassa paTikkhittattA idampi ca tAsaM araJjaM nAma, na pana paJcadhanusatikaM pacchimaM araJJameva senAsanaM idampi ca tAsaM gaNamhAohIyanApattikaraM, na tu paJcadhanusatikAdimeva araJ / vuttahi tattha - 105 "ekA vA gaNamhA ohIyeyyAti agAmake araje dutiyikAya bhikkhuniyA dassanUpacAraM vA savanUpacAraM vA vijahantiyA Apatti thullaccayassa vijahite Apatti saGghAdisesassA "ti / vinayaTThakathAsupi (pAci0 aTTha0 692 ) hi tathAva attho vRttoti / abhidhamme pana " araJJanti nikkhamitvA bahi indakhIlA sabbametaM araJJa "nti (vibhaM0 529) AgataM / vinayasuttantA hi ubhopi pariyAyadesanA nAma, abhidhammo pana nippariyAyadesanA, tasmA yaM na gAmapadesantogadhaM taM araJJanti nippariyAyena dassetuM tathA vRttaM / indakhIlA bahi 105 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.216-216) nikkhamitvA yaM ThAnaM pavattaM, sabbametaM aranaM nAmAti cettha attho| AraJjakaM nAma...pe0... pacchimanti idaM pana suttantanayena AraJakasikkhApade (pArA0 652) AraJikaM bhikkhu sandhAya vuttaM imassa bhikkhuno anurUpaM, tasmA visuddhimagge dhutaGganidese (visuddhi0 1.19) yaM tassa lakkhaNaM vuttaM, taM yuttameva, ato tattha vuttanayena gahetabbanti adhippaayo| sandacchAyanti sItacchAyaM / tenAha "tattha hI"tiAdi / rukkhamUlanti rukkhasamIpaM / vuttaJhetaM "yAvatA majjhanhike kAle samantA chAyA pharati, nivAte paNNAni nipatanti, ettAvatA rukkhamUlanti / pabbatanti suddhapAsANasuddhapaMsuubhayamissakavasena tividhopi pabbato adhippeto, na silAmayo eva / sela-saddo pana avisesato pabbatapariyAyoti katvA evaM vuttaM / "tattha hI"tiAdinA tadubhayassa anurUpataM dasseti / disAsu khAyamAnAsUti dasasu disAsu abhimukhIbhAvena dissamAnAsu / tathArUpenapi kAraNena siyA cittassa ekaggatAti etaM vuttaM, sabbadisAhi Agatena vAtena bIjiyamAnabhAvahetudassanatthanti keci / kaM buccati udakaM pipAsavinodanassa kaarkttaa| "yaM nadItumbantipi nadIkuJjantipi vadanti, taM kandaranti apabbatapadesepi vidugganadInivattanapadesaM kandaranti dassetI"ti (vibhaM0 mUla TI0 530) AcariyAnandatthero, teneva vijJAyati "nadItumbanadIkuJjasaddA nadInivattanapadesavAcakA''ti / nadInivattanapadeso ca nAma nadiyA nikkhamanaudakena puna nivattitvA gato viduggpdeso| "apabbatapadesepI"ti vadanto pana aTThakathAyaM nidassanamattena paThamaM pabbatapadesanti vuttaM, yathAvutto pana nadIpadesopi kandaro evAti dasseti / __ "tattha hI"tiAdinApi nidassanamatteneva tassAnurUpabhAvamAha / ussApetvAti pujaM katvA / "dvinnaM pabbatAnampi Asannatare ThitAnaM ovarakAdisadisaM vivaraM hoti, ekasmiMyeva pana pabbate umaGgasadisa''nti vadanti AcariyA / ekasmiMyeva hi umaGgasadisaM antoleNaM hoti upari paTicchannattA, na dvIsu tathA appaTicchannattA, tasmA "umaGgasadisa''nti idaM "ekasmiM yevA''ti iminA sambandhanIyaM / "mahAvivara"nti idaM pana ubhayehipi / umaGgasadisanti ca "suduGgAsadisa"nti (dI0 ni0 TI0 1.216) Acariyena vuttaM / suduGgAti hi bhUmigharassetaM adhivacanaM, "taM gahetvA suduGgAya ravantaM yakkhinI khipI''tiAdIsu viy| manussAnaM anupacAradvAnanti pakatisaJcAravasena manussehi na saJcaritabbaTTAnaM / kassanavappanAdivasena hi pakatisaJcArapaTikkhepo idhaadhippeto| tenAha 106 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.216 - 216) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA " yattha na kasanti na vapantI'ti / Adisaddena pana " vanapatthanti vanasaNThAnametaM senAsanAnaM adhivacanaM, vanapatthanti bhIsanakAnametaM, vanapatthanti salomahaMsAnametaM vanapatthanti pariyantAnametaM, vanapatthanti na manussUpacArAnametaM senAsanAnaM adhivacana "nti (vibhaM0 531) imaM vibhaGgapALisesaM saGgaNhAti / patthoti hi pabbatassa samAnabhUmi, yo " sAnU'' tipi vuccati, tassadisattA pana manussAnamasaJcaraNabhUtaM vanaM, tasmA patthasadisaM vanaM banapatthoti visesanaparanipAto daTThabbo / sabbesaM sabbAsu disAsu abhimukho okAso abbhokAsoti Aha "acchanna "nti, kenaci chadanena antamaso rukkhasAkhAyapi na chAditanti attho| daNDakAnaM upari cIvaraM chAdetvA katA cIvarakuTi / nikkaDDitvAti nIhAritvA / antopabbhAraleNasadiso palAlarAsiyeva adhippeto, itarathA tiNapaNNasanthArasaGgopi siyAti vRttaM " pabbhAraleNasadise Alaye "ti, pabbhArasadise, leNasadise vAti attho / gaccha gumbAdInampIti pi- saddena purimanayaM sampiNDeti / piNDapAtassa pariyesanaM piNDapAto uttarapadalopena, tato paTikkanto piNDapAtapaTikkantoti Aha " piNDapAtapariyesanato paTikkanto 'ti / pallaGghanti ettha pari saddo " samantatoti etasmiM atthe, tasmA parisamantato aGkanaM AsanaM pallaGko ra kArassa - kAraM dvibhAvaJca katvA yathA "palibuddho "ti, (mi0 pa0 6.3.6 ) samantabhAvo ca vAmoruM, dakkhiNoruJca samaM ThapetvA ubhinnaM pAdAnaM aJJamaJJasambandhanakaraNaM / tenAha " samantato UrubaddhAsana "nti / UrUnaM bandhanavasena nisajjAva idha pallaGko, na Aharimehi vALehi katoti vuttaM hoti / AbhujitvAti ca yathA pallaGkavasena nisajjA hoti, tathA ubho pAde Abhugge samiJjite katvA, taM pana ubhinnaM pAdAnaM tathAbandhatAkaraNamevAti Aha "bandhitvA "ti / ujuM kAyanti ettha kAya - saddo uparimakAyavisayo heTThimakAyassa anujukaM Thapanassa nisajjAvacaneneva viJJApitattAti vRttaM " uparimaM sarIraM uddhuM ThapetvA "ti / taM pana uparimakAyassa ujukaM ThapanaM sarUpato dasseti 'aTThArasA "tiAdinA, aTThArasannaM piTThikaNTakaTTikAnaM koTiyA koTiM paTipAdanameva tathA upananti adhippAyo / "C 107 idAni tathA Thapanassa payojanaM dassento " evaJhI " ti AdimAha / tattha evanti tathA Thapane sati, iminA vA tathAThapanahetunA / na paNamantIti na onamanti / "athassA "tiAdi pana paramparapayojanadassanaM / athAti evaM anonamane | vedanAti piTThigilAnAdivedanA / na paripatatIti na vigacchati vIthiM na vilaGghati / tato eva pubbenAparaM visesappattiyA kammaTTAnaM vuddhi phAtiM vepullaM upagacchati / parisaddo cettha abhisaddapariyAyo abhimukhatthoti 107 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 vuttaM "kammaTThAnAbhimukha "nti, bahiddhA puthuttArammaNato nivAretvA kammaTThAnaMyeva purakkhatvAti attho| parisaddassa samIpatthataM dasseti "mukhasamIpe vA katvA"ti iminA, mukhassa samIpe viya citte nibaddhaM upaTThApanavasena katvAti vuttaM hoti / parisaddassa samIpatthataM vibhaGgapALiyA (vibhaM0 537) sAdhetuM " tenevA "tiAdi vRttaM / nAsikaggeti nAsapuTagge / mukhanimittaM nAma uttaroTThassa vemajjhappadeso, yattha nAsikavAto paTihaJJati / 6 ettha ca yathA "vivittaM senAsanaM bhajatI "tiAdinA (vibhaM0 508) bhAvanAnurUpaM senAsanaM dassitaM, evaM " nisIdatIti iminA alInAnuddhaccapakkhiko santo iriyApatho dassito, "pallaGkaM AbhujitvA "ti iminA nisajjAya daLahabhAvo, "parimukhaM satiM upaTTatvAti iminA ArammaNapariggahaNUpAyoti / pari saddo raga 'pariNAyikA 'tiAdIsu (dha0 sa0 16) viya / mukha- saddo niyyAnaTTho "suJatavimokkhamukha' "ntiAdIsu viya / paripakkhato nikkhamanameva hi niyyAnaM / asammosanabhAvo upaTThAnaTTho / tatrAti paTisambhidAnaye / pariggahitaniyyAnanti sabbathA gahitAsammosatAya pariggahitaM pariccattasammosapaTipakkhatAya ca niyyAnaM satiM katvA, paramaM satinepakkaM upaTThapetvAti vuttaM hoti / ayaM AcariyadhammapAlattherassa, AcariyasAriputtattherassa cati / atha vA "kAyAdIsu suTTupavattiyA pariggahitaM tato eva ca niyyAnabhAvayuttaM, kAyAdipariggahaNaJANasampayuttatAya vA pariggahitaM tatoyeva ca niyyAnabhUtaM upaTTAnaM katvAti attho "ti ayaM AcariyAnandattherassa (vibhaM0 mUla TI0 537) mati / (2.2.217-217) 217. abhijjhAyati gijjhati abhikaGkSati etAyAti abhijjhA, kAmacchandanIvaraNaM / luccanaTThenAti bhijjanaTThena, khaNe khaNe bhijjanaTThenAti atthoti AcariyadhammapAlattherena, (dI0 ni0 TI0 1.217) aGguttaraTIkAkArena ca AcariyasAriputtattherena vuttaM / suttesu ca dissati " luccatIti kho bhikkhu lokoti vuccati / kiJca luccati ? cakkhu kho bhikkhu luccati, rUpA luccanti cakkhuviJJANaM luccatI "tiAdi / (saM0 ni0 2.4.82) abhidhammaTThakathAyaM, (dha0 sa0 aTTha0 7-13) pana idha ca adhunA potthake "luccanapaluccanaTThenA "ti likhitaM / tattha luccanameva paluccanapariyAyena visesetvA vRttaM / lucasaddo hi apekkhanAdiatthopi bhavati "oloketI"tiAdIsu, bhijjanapabhijjananAti attho / vaMsatthapakAsiniyaM pana vRttaM '"khaNabhaGgavasena luccanasabhAvato, cutibhaGgavasena ca paluccanasabhAvato loko nAmA 'ti (vaMsatthapakAsiniyaM nAma mahAvaMsaTIkAyaM paThamaparicchede paJcamagAthA vaNNanAyaM) keci pana '"bhijjanauppajjanaTThenA" ti atthaM vadanti / AhaccabhAsitavacanatthena virujjhanato, lucasaddassa 108 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.217-217) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 109 ca anuppAdavAcakattA ayuttamevetaM / apica Acariyehipi "luccanapaluccanaDhenA''ti pAThameva ulliGgetvA tathA attho vutto siyA, pacchA pana paramparAbhatavasena pamAdalekhattA tattha tattha na diTThoti daTThabda, na luccati na paluccatIti yo gahitopi tathA na hoti, sveva loko, aniccAnupassanAya vA luccati bhijjati vinassatIti gahetabbova lokoti taMgahaNarahitAnaM lokuttarAnaM natthi lokatA, dukkhasaccaM vA lokoti vuttaM "paJcupAdAnakkhandhA loko"ti / evaM tattha tattha vacanatopi yathAvutto kesaJci attho na yuttoti / tasmAti paJcupAdAnakkhandhAnameva lokbhaavto| vikkhambhanavasenAti ettha vikkhambhanaM tadaGgappahAnavaseneva anuppAdanaM appavattanaM, na pana vikkhambhanappahAnavasena paTipakkhAnaM suTThapahInaM / "pahInattA''ti hi tathApahInasadisataM eva sandhAya vuttaM / kasmAti ce ? jhAnassa anadhigatattA / evaM pana pubbabhAgabhAvanAya tathA pahAnatoyevetaM cittaM vigatAbhijjhaM nAma, na tu cakkhuviJaANamiva sabhAvato abhijjhAvirahitattAti dassetuM "na cakkhuvijJANasadisenA"ti vuttaM / yathA tanti ettha tanti nipAtamattaM, taM cittaM vA / adhunA muJcanassa, anAgate ca puna anAdAnassa karaNaM parisodhanaM nAmAti vuttaM hoti / yathA ca imassa cittassa pubbabhAgabhAvanAya parisodhitattA vigatAbhijjhatA, evaM abyApannatA, vigatathinamiddhatA, anuddhatatA, nibicikicchatA ca veditabbAti nidassento "byApAdapadosaM pahAyAtiAdIsupi eseva nayo"ti Aha / pUtikummAsAdayoti AbhidosikayavakummAsAdayo / purimapakatinti parisuddhapaNDarasabhAvaM, iminA vikAramApajjatIti atthaM dasseti / vikArApattiyAti purimapakativijahanasaGkhAtena vikAramApajjanena / "ubhaya"ntiAdinA tulyatthasamAsabhAvamAha / "yA tasmiM samaye cittassa akallatA''tiAdinA (dha0 sa0 1162; vibhaM0 546) thinassa, "yA tasmiM samaye kAyassa akallatA''tiAdinA ca middhassa abhidhamme niddidvattA "thinaM cittagelajhaM, middhaM cetasikagelaJja"nti vuttaM / satipi hi thinamiddhassa aJjamalaM avippayoge cittakAyalahutAdInaM viya cittacetasikAnaM yathAkkama taMtaMvisesassa yA tesaM akallatAdInaM visesapaccayatA, ayametesaM sabhAvoti daTThabbaM / TThiAloko nAma passito rattiM candAlokadIpAlokaukkAlokAdi, divA ca sUriyAlokAdi / rattimpi divApi tassa saJjAnanasamatthA saJA AlokasaJjA, tassA ca vigatanIvaraNAya parisuddhAya atthitA idha adhippetA / atisayatthavisiTThassa hi atthiatthassa avabodhako ayamIkAroti dassento "rattimpI"tiAdimAha, vigatathinamiddhabhAvassa kAraNattA cetaM vuttaM / suttesu pAkaTovAyamattho / 109 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.218-219) saratIti sato, sampajAnAtIti sampajAnoti evaM puggalaniddesoti dasseti "satiyA ca ANena ca samannAgato"ti iminaa| santesupi ajhesu vIriyasamAdhiAdIsu kasmA idameva ubhayaM vuttaM, vigatAbhijjhAdIsu vA idaM ubhayaM avatvA kasmA idheva vuttanti anuyogamapanetuM "idaM ubhaya"ntiAdi vuttaM, puggalAdhiTThAnena niddiTThasatisampajajJasaGkhAtaM idaM ubhayanti attho / atikkamitvA Thitoti ta-saddassa atItatthataM Aha, pubbabhAgabhAvanAya pajahanameva ca atikkamanaM / "kathaM idaM kathaM ida"nti pavattatIti kathaMkathA, vicikicchA, sA etassa atthIti kathaMkathI, na kathaMkathI akathaMkathI, nibbicikicchoti vacanattho, atthamattaM pana dassetuM "kathaM idaM kathaM idanti evaM naSpavattatIti akathaMkathI"ti vuttaM / "kusalesu dhammesU''ti idaM "akathaMkathI"ti iminA sambajjhitabbanti Aha "na vicikicchati, na kaGghatIti attho"ti / vacanatthalakkhaNAdibhedatoti ettha Adisaddena paccayapahAnapahAyakAdInampi saGgaho daTThabbo / tepi hi pabhedato vattabbAti / 218. vaDDiyA gahitaM dhanaM iNaM nAmAti vuttaM "vaDiyA dhanaM gahetvA"ti / vigato anto byanto, so yassAti vyntii| tenAha "vigatanta"nti, virahitadAtabbaiNapariyantaM kareyyAti cetassa attho / tesanti vaDDiyA gahitAnaM iNadhanAnaM / pariyanto nAma taduttari dAtabbaiNaseso / natthi iNamassAti annnno| tassa bhAvo aannnnyN| tameva nidAnaM ANaNyanidAnaM, ANaNyahetu ANaNyakAraNAti attho| ANaNyameva hi nidAnaM kAraNamassAti vA ANaNyanidAnaM, "pAmojjaM somanassa"nti imehi sambandho / "iNapalibodhato muttomhI''ti balavapAmojaM lbhti| "jIvikAnimittampi me avasiTuM atthI'"ti somanassaM adhigcchti| __219. visabhAgavedanA nAma dukkhvednaa| sA hi kusalavipAkasantAnassa virodhibhAvato sukhavedanAya visabhAgA, tassA uppattiyA karaNabhUtAya / kakacenevAti kakacena iva / catuiriyApathanti catubbidhampi iriyApathaM / byAdhito hi yathA ThAnagamanesu asamattho, evaM nisjjaadiisupi| AbAdhetIti piileti| vAtAdInaM vikArabhUtA visamAvasthAyeva "AbAdho"ti vuccati / tenAha "taMsamuTThAnena dukkhena dukkhito"ti, AbAdhasamuTThAnena dukkhavedanAsaGghAtena dukkhena dukhito dukkhasamannAgatoti attho / dukkhavedanAya pana AbAdhabhAvena Adimhi bAdhatIti AbAdhoti katvA AbAdhasaGghAtena mUlabyAdhinA AbAdhiko, aparAparaM saJjAtadukkhasaGghAtena anubandhabyAdhinA dukkhitoti attho gahetabbo / evahi sati dukkhavedanAvasena vuttassa dukkhitapadassa AbAdhikapadena visesitabbatA pAkaTA hotIti 110 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.220-221-222) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA ayamettha AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.219) vuttanayo / adhikaM mattaM pamANaM adhimattaM, bALhaM, adhimattaM gilAno dhAtusaGkhayena parikkhINasarIroti adhimttgilaano| adhimattabyAdhiparetatAyAti adhimattabyAdhipILitatAya / na rucceyyAti na ruccetha, kammatthapadaJcetaM "bhattaJcassA''ti ettha "assA''ti kttudssnto| mattAsaddo anatthakoti vuttaM "balamattAti balamevA"ti, appamattakaM vA balaM blmttaa| tadubhayanti pAmojjaM, somanassaJca / labhetha pAmojaM "rogato mattomhI''ti / adhigaccheyya somanassaM "asthi me kAyabala''nti pALiyA attho / 220. kAkaNikamattaM nAma "ekaguJjamatta'nti vadanti / "diyaDDhavIhimatta'nti vinayaTIkAyaM vuttaM / apica kaNa-saddo kuNDake - "akaNaM athusaM suddhaM, sugandhaM taNDulapphalaM / tuNDikIre pacitvAna, tato bhuJjanti bhojana'nti / / (dI0 ni0 3.281) AdIsu viy| "kaNo tu kuNDako bhaveti (abhidhAne bhakaNDe catubbaNNavagge 454 gAthA) hi vuttaM / appako pana kaNo kAkaNoti vuccati yathA "kAlavaNa''nti, tasmA kAkaNova pamANamassAti kAkaNikaM, kAkaNikameva kAkaNikamattaM, khuddakakuNDakappamANamevAti attho daTTabbo / evaJhi sati "rAjadAyo nAma kAkaNikamattaM na vaTTati, aDDamAsagghanikaM maMsaM detI"ti (jA0 aTTha0 6.umaGgajAtakavaNNanAya) vuttena umaGgajAtakavacanena ca aviruddhaM hoti / vayoti khayo bhaGgo, tassa "bandhanA muttomhI''ti Avajjayato tadubhayaM hoti / tena vuttaM "labhetha pAmojjaM, adhigaccheyya somanassa"nti / vacanAvasesaM sandhAya "sesaM vuttanayenevA"tiAdi vuttaM / vuttanayenevAti ca paThamadutiyapadesu vuttanayeneva / sabbapadesUti tatiyAdIsu tIsu koTThAsesu / ekeko hi upamApakkho "pada"nti vutto / 221-222. adhInoti Ayatto, na seribhAvayutto / tenAha "attano ruciyA kiJci kAtuM na labhatI"ti / evamitarasmimpi / yena gantukAmo, tena kAmaM gamo na hotIti sapAThasesayojanaM dassetuM "yenA"tiAdi vuttaM / kAmanti cetaM bhAvanapuMsakavacanaM, kAmena vA icchAya gamo kAmaMgamo niggahItAgamena | dAsabyAti ettha bya-saddassa bhAvatthataM. dasseti "dAsabhAvA"ti iminA / aparAdhInatAya attano bhujo viya sakicce esitabbo 111 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 pesitabboti bhujisso, sayaMvasIti nibbacanaM / "bhujo nAma attano yathAsukhaM viniyogo, so isso icchitabbo etthAti bhujisso, assAmiko "ti mUlapaNNAsakaTIkAyaM vRttaM / atthamattaM pana dassento " attano santako " ti Aha, attAva attano santako, na parassAti vRttaM hoti / anudakatAya kaM pAnIyaM tArenti etthAti kantAro, addhAnasaddo ca dIghapariyAyoti vuttaM " nirudakaM dIghamagga "nti | 223. sesAnIti byApAdAdIni / tatrAti dassane / ayanti idAni vuccamAnA sadisatA, yena iNAdInaM upamAbhAvo, kAmacchandAdInaJca upameyyabhAvo hoti, so nesaM upamopameyyasambandho sadisatAti daTTabbaM / tehIti parehi iNasAmikehi / kiJci paTibAhitunti pharusavacanAdikaM kiJcipi paTisedhetuM na sakkoti iNaM dAtumasakkuNattA / kasmAtittaM " titikkhAkAraNa "ntiAdi, iNassa titikkhAkAraNattAti attho / yo yamhi kAmacchandena rajjatIti yo puggalo yamhi kAmacchandassa vatthubhUte puggale kAmacchandena rajjati / taNhAsahagatena taM vatthaM gaNhAtIti taNhAbhUtena kAmacchandena taM kAmacchandassa vatthubhUtaM puggalaM " mameta "nti gaNhAti / sahagatasaddo hettha tabbhAvamatto "yAyaM taNhA ponobhavikA nandIrAgasahagatA'tiAdIsu (dI0 ni0 2.400 ma0 ni0 1.133, 480; 3.373; saM0 ni0 3.5.1081; mahAva0 15; paTi0 ma0 2.30) viya / tenAti kAmacchandassa vatthubhUtena puggalena | kasmAti Aha " titikkhAkAraNa "ntiAdi, titikkhAkAraNattAti attho / titikkhAsadiso cettha rAgapadhAno akulacittuppAdo "titikkhA'ti vutto, na tu " khantI paramaM tapo titikkhA "tiAdIsu (dI0 ni0 2.91; dha0 pa0 184) viya tapabhUto adosapadhAno cittuppAdo / gharasAmikehIti gharassa sAmikabhUtehi sassusasurasAmikehi / itthInaM kAmacchando titikkhAkAraNaM hoti viyati sambandho / kAmacchandassa (2.2.223-223) "yathA panA"tiAdinA sesAnaM rogAdisadisatA vRttA / tattha pittadosakopanavasena pittarogAturo / tassa pittakopanato sabbampi madhusakkarAdikaM amadhurabhAvena sampajjatIti vuttaM " tittakaM tittakanti uggiratiyevA" ti / tumhe upaddavethAti TIkAyaM ( dI0 ni0 TI0 1.223) uddhaTapATho, "upaddavaM karothA "ti nAmadhAtuvasena attho, idAni pana "tumhehi upatA "ti pATho dissati / vibbhamatIti ito cito ca AhiNDati, hInAya vA Avattati / madhukkarAdInaM rasaM na vindati nAnubhavati na jAnAti na labhati ca viyAti sambandho | sAsanarasanti sAsanassa rasaM, sAsanameva vA rasaM / 112 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.224-224) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 113 nakkhattachaNaM nkkhttN| tenAha "aho naccaM, aho gIta"nti / muttoti bandhanato pamutto / dhammassavanassAti sotabbadhammassa / sIghaM pavattetabbakiccaM accaayikN| sIghattho hi atisaddo "pANAtipAto''tiAdIsu (ma0 ni0 2.193; vibhaM0 968) viy| vinaye apakata nAti vinayakkame akusalena | pakataM niTTAnaM vinicchayaM jAnAtIti pakatanU, na pakataJjU tathA / so hi kappiyAkappiyaM yAthAvato na jAnAti / tenAha "kismiJcidevA"tiAdi / kappiyamaMsepIti sUkaramaMsAdikepi / akappiyamaMsasaJAyAti acchamaMsAdisaJjAya / daNDakasabenApIti sAkhAdaNDakasaddenapi / ussaGkitaparisaGkitoti avasaGkito ceva samantato saGkito ca, ativiya saGkitoti vuttaM hoti / tadAkAradassanaM "gacchatipI"tiAdi | so hi thokaM gacchatipi / gacchanto pana tAya ussaGkitaparisaGkitatAya tattha tattha titttthtipi| Idise kantAre gate "ko jAnAti, kiM bhavissatI"ti nivattatipi, tasmA ca gatahAnato agatadvAnameva bahutaraM hoti, tato eva ca so kicchena kasirena khemantabhUmiM pApuNAti vA, na vA paapunnaati| kicchena kasirenAti pariyAyavacanaM, kAyikadukkhena khedanaM vA kicchaM, cetasikadukkhena pILanaM ksirN| khemantabhUminti khemabhUtaM bhUmiM antasaddassa tabbhAvattA, bhayassa khIyanaM vA khemo, sova anto paricchedo yassA tathA, sA eva bhUmIti khemantabhUmi, taM nibbhayappadesanti attho / aTThasu ThAnesUti "tattha katamA vicikicchA ? satthari kaGghati vicikicchati / dhamme / saGke / sikkhAya / pubbante / aparante / pubbantAparante / idappaccayatApaTiccasamuppannesu dhammesu kajati vicikicchatI''ti (vibhaM0 915) vibhaGge vuttesu aTThasu ThAnesu / adhimuccitvAti vinicchinitvA, saddahitvA vaa| saddhAya gaNhitunti saddheyyavatthu "idameva"nti saddahanavasena gaNhituM, saddahituM na sakkotIti attho / itIti tasmA vuttanayena asakkuNanato antarAyaM karotIti sambandho / "asthi nu kho, natthi nu kho"ti aranaM paviThThassa Adimhi eva sappanaM saMsayo aasppnN| tato paraM samantato, uparUpari vA sappanaM prisppnN| ubhayenapi tattheva saMsayavasena paribbhamanaM dasseti / tenAha "apariyogAhana"nti, "evamida"nti samantato anogAhananti attho / chambhitattanti araJjasaJjaya uppannaM chambhitabhAvaM hadayamaMsacalanaM, utrAsanti vuttaM hoti / upameyyapakkhepi ythaarhmesmttho| 224. tatrAyaM sadisatAti ettha pana appahInapakkhe vuttanayAnusArena sadisatA 113 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.224-224) veditbbaa| yadaggena hi kAmacchandAdayo iNAdisadisA, tadaggena ca tesaM pahAnaM aannnnyaadisdistaati| idaM pana anuttAnapadatthamattaM - samiddhatanti aDDataM / pubbe paNNamAropitAya vaDDiyA saha vattatIti savaDikaM / paNNanti iNadAnaggahaNe sallakkhaNavasena likhitapaNNaM / puna paNNanti iNayAcanavasena sAsanalikhitapaNNaM / nillepatAyAti dhanasambandhAbhAvena avilimpanatAya / tathA alggtaay| pariyAyavacanavhetaM dvayaM / atha vA nillepatAyAti vuttanayena avilimpanabhAvena visesanabhUtena alaggatAyAti attho / cha dhammeti asubhanimittassa uggaho, asubhabhAvanAnuyogo, indriyesu guttadvAratA, bhojane mattaJjatA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme | bhAvatvAti brUhetvA, attani vA uppAdetvA / anuppannaanuppAdanauppannappahAnAdivibhAvanavasena mahAsatipaTTAnasutte savisesaM pALiyA AgatattA "mahAsatipaTTAne vaNNayissAmA"ti vuttaM / "mahAsatipaTThAneti ca imasmiM dIghAgame (dI0 ni0 2.372 Adayo) saGgItamAha, na majjhimAgame nikAyantarattA / nikAyantarAgatopi hi attho Acariyehi aJjattha yebhuyyena vuttoti vadanti / esa nayo byApAdAdippahAnabhAgepi / paravatthumhIti ArammaNabhUte parasmiM vatthusmiM / mamAyanAbhAvena neva snggo| pariggahAbhAvena na bddho| dibbAnipi rUpAni passato kileso na samudAcarati, pageva mAnusiyAnIti sambhAvane api-saddo / anatthakaroti attano, parassa ca ahitkro| cha dhammeti mettAnimittassa uggaho, mettAbhAvanAnuyogo, kammassakatA, paTisaGkhAnabahulatA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhmme| tatthevAti mahAsatipaTTAneyeva / cArittasIlameva uddissa paJattasikkhApadaM "AcArapaNNattI"ti vuttaM / Adi-saddena vArittapaNNattisikkhApadaM saGgaNhAti / pavesitoti pvesaapito| bandhanAgAraM pavesApitattA aladdhanakkhattAnubhavano puriso hi "nakkhattadivase bandhanAgAraM pavesito puriso"ti vutto, nakkhattadivase eva vA tadananubhavanatthaM tathA kato puriso evaM vuttotipi vaTTati | aparasminti tato pacchime, aJjasmiM vA nkkhttdivse| okAsanti kammakAraNAkAraNaM, kammakAraNakkhaNaM vaa| mahAnatthakaranti diThThadhammikAdiatthahApanamukhena mahato anatthassa kArakaM / cha dhammeti atibhojane nimittaggAho, iriyApathasamparivattanatA, AlokasaJjAmanasikAro, abbhokAsavAso, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme, dhammanakkhattassAti yathAvuttasotabbadhammasaGghAtassa mahassa / sAdhUnaM ratijananato hi dhammopi chaNasadisaTena "nakkhatta"nti vutto / 114 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.225-225) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 115 uddhaccakukkucce mahAnatthakaranti parAyattatApAdanena vuttanayena mahato anatthassa kArakaM / cha dhammeti bahussutatA, paripucchakatA, vinaye pakataJjatA, vuDDasevitA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme | balassa, balena vA attanA icchitassa karaNaM balakkAro, tena / nekkhammapaTipadanti nIvaraNato nikkhamanapaTipadaM upacArabhAvanameva, na paThamaM jhAnaM / ayahi upacArabhAvanAdhikAro / balavAti paccatthikavidhamanasamatthena balena balavA vantu-saddassa abhisayatthavisiTThassa asthiyatthassa bodhnto| hatthasAranti hatthagatadhanasAraM / sajjAvudhoti sajjitadhanvAdiAvudho, sannaddhapaJcAvudhoti attho / sUravIrasevakajanavasena sprivaaro| tanti yathAvuttaM purisaM | balavantatAya, sajjAvudhatAya, saparivAratAya ca corA dUratova disvA palAyeyyuM / anatthakArikAti sammApaTipattiyA vibandhakaraNato vuttanayena ahitakArikA / cha dhammeti bahussutatA, paripucchakatA, vinaye pakataJjatA, adhimokkhabahulatA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme / yathA bAhusaccAdIni uddhaccakukkuccassa pahAnAya saMvattanti, evaM vicikicchAyapIti idhApi bahussutatAdayo tayopi dhammA gahitA, kalyANamittatA, pana sappAyakathA ca paJcannampi pahAnAya saMvattanti, tasmA tAsu tassa tassa nIvaraNassa anucchavikasevanatA dtttthbbaa| tiNaM viyAti tiNaM bhayavasena na gaNeti viya / duccaritakantAraM nittharitvAti duccaritacaraNUpAyabhUtAya vicikicchAya nittharaNavasena duccaritasaGghAtaM kantAraM nittharitvA / vicikicchA hi sammApaTipattiyA appaTipajjananimittatAmukhena micchApaTipattimeva paribrUhetIti tassA appahAnaM duccaritacaraNUpAyo, pahAnaJca duccaritavidhUnanUpAyoti / 225. "tuTThAkAro"ti iminA pAmojjaM nAma taruNapItiM dasseti / sA hi taruNatAya kathaJcipi tuTTAvatthA tuTThAkAramattaM / "tuTThassA"ti idaM "pamuditassA'"ti etassa atthavacanaM, tassattho "okkantikabhAvappattAya pItiyA vasena tuTThassA'ti TIkAyaM vutto, evaM sati pAmojjapadena okkantikA pItiyeva gahitA siyA / "sakalasarIraM khobhayamAnA pIti jAyatI"ti etassA cattho "attano savipphArikatAya, attasamuTThAnapaNItarUpuppattiyA ca sakalasarIraM khobhayamAnA pharaNalakkhaNA pIti jAyatI''ti vutto, evaJca sati pItipadena pharaNA pItiyeva gahitA siyA, kAraNaM panettha gavesitabaM / idha, pana aJjattha ca taruNabalavatAmattasAmaJjena padadvayassa atthadIpanato yA kAci taruNA pIti pAmojjaM, balavatI pIti, paJcavidhAya vA pItiyA yathAkkama taruNabalavatAsambhavato purimA purimA 115 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.225-225) pAmojaM, pacchimA pacchimA pItItipi vadanti, ayamettha tadanucchaviko attho / tuhassAti pAmojjasaGghAtAya taruNapItiyA vasena tuTThassa / ta-saddo hi atItattho, itarathA hetuphalasambandhAbhAvApattito, hetuphalasambandhabhAvassa ca vuttattA / "sakalasarIraM khobhayamAnA"ti iminA pIti nAma ettha balavapItIti dasseti / sA hi attano savipphArikatAya, attasamuTThAnapaNItarUpuppattiyA ca sakalasarIraM saGkhobhayamAnA jAyati / sakalasarIre pItivegassa pItivipphArassa uppAdanaJcettha saGkhobhanaM / pItisahitaM pIti uttarapadalopena / kiM pana taM? mano, pIti mano etassAti smaaso| pItiyA sampayuttaM mano yassAtipi vaTTati, tassa / atthamattaM pana dassetuM "pItisampayuttacittassa puggalassA"ti vuttaM / kAyoti idha sabbopi arUpakalApo adhippeto, na pana kAyalahutAdIsu viya vedanAdikkhandhattayameva, na ca kAyAyatanAdIsu viya rUpakAyampIti dasseti "mAmakAyo"ti iminA | passaddhidvayavaseneva hettha passambhanamadhippetaM, passambhanaM pana vigatakilesadarathatAti Aha "vigatadaratho hotI"ti, pahInauddhaccAdikilesadarathoti attho / vuttappakArAya pubbabhAgabhAvanAya vasena cetasikasukhaM paTisaMvedentoyeva taMsamuTThAnapaNItarUpaphuTasarIratAya kAyikampi sukhaM .. paTisaMvedetIti vuttaM "kAyikampi cetasikampi sukhaM vedayatI"ti / iminA nekkhammasukhenAti "sukhaM vedetI"ti evaM . vuttena saMkilesanIvaraNapakkhato nikkhantattA, paThamajjhAnapakkhikattA ca yathArahaM nekkhammasaGghAtena upacArasukhena appanAsukhena c| samAdhAnampettha tadubhayenevAti vuttaM "upacAravasenApi appanAvasenApI"ti / ettha panAyamadhippAyo - kAmacchandappahAnato paTThAya yAva passaddhakAyassa sukhapaTisaMvedanA, tAva yathA pubbe, tathA idhApi pubbabhAgabhAvanAyeva vuttA, na appanA / tathA hi kAmacchandappahAne AcariyadhammapAlattherena vuttaM "vikkhambhanavasenAti ettha vikkhambhanaM anuppAdanaM appavattanaM, na paTipakkhAnaM suppahInatA, pahInattAti ca pahInasadisataM sandhAya vuttaM jhAnassa anadhigatattA''ti (dI0 ni0 TI0 1.261) / passaddhakAyassa sukhapaTisaMvedanAya ca vRttappakArAya pubbabhAgabhAvanAya vasena cetasikasukhaM paTisaMvedentoyeva taMsamuTThAnapaNItarUpaphuTasarIratAya kAyikampi sukhaM paTisaMvedetIti / apica kA nAma kathA achehi vattabbA aTThakathAyameva "cha dhamme bhAvetvA''ti tattha tattha pubbabhAgabhAvanAya vuttattA | sukhino cittasamAdhAne pana sukhassa upacArabhAvanAya viya appanAyapi kAraNattA, "so vivicceva kAmehI''tiAdinA ca vakkhamAnAya appanAya hetuphalavasena sambajjhanato 116 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.226-226) paThamajjhAnakathAvaNNanA 117 pubbabhAgasamAdhi, appanAsamAdhi ca vutto, pubbabhAgasukhamiva vA appanAsukhampi appanAsamAdhissa kAraNamevAti tampi appanAsukhaM appanAsamAdhino kAraNabhAvena AcariyadhammapAlattherena gahitanti imamatthamasallakkhentA nekkhammapadatthaM yathAtathaM aggahetvA paliyaM, aTThakathAyampi saMkiNNAkulaM keci karontIti / paThamajjhAnakathAvaNNanA 226. yadevaM "sukhino cittaM samAdhiyatI"ti eteneva upacAravasenapi appanAvasenapi cittassa samAdhAnaM kathitaM siyA, evaM sante "so vivicceva kAmehI''tiAdikA desanA kimatthiyAti codanAya "so vivicceva...pe0... vuttanti veditabbanti vuttaM / tattha "samAhite''ti padadvayaM "dassanatthaM vuttanti imehi sambandhitvA samAhitattA tathA dassanatthaM vuttanti adhippAyo veditbbo| uparivisesadassanatthanti upacArasamAdhito, paThamajjhAnAdisamAdhito ca upari pattabbassa paThamadutiyajjhAnAdivisesassa dassanatthaM / upacArasamAdhisamadhigameneva hi paThamajjhAnAdiviseso samadhigantuM sakkA, na pana tena vinA, dutiyajjhAnAdisamadhigamepi pAmojjuppAdAdikAraNaparamparA icchitabbA, dutiyamaggAdisamadhigame paTipadAJANadassanavisuddhi viyAti daTThabbaM / appanAsamAdhinAti paThamajjhAnAdiappanAsamAdhinA / tassa samAdhinoti yo appanAlakkhaNo samAdhi "sukhino cittaM samAdhiyatIti sabbasAdhAraNavasena vutto, tassa smaadhino| pabhedadassanatyanti dutiyajjhAnAdivibhAgassa ceva paThamAbhiJAdivibhAgassa ca pabhedadassanatthaM / karajakAyanti catusantatirUpasamudAyabhUtaM cAtumahAbhUtikakAyaM / so hi gabbhAsaye karIyatIti katvA karasaGghAtato pupphasambhavato jAtattA karajoti vuccati / karoti hi mAtu soNitasaGghAtapuSphassa, pitu sukkasaGghAtasambhavassa ca nAmaM, tato jAto pana aNDajajalAbujavasena gbbhseyykkaayov| kAmaM opapAtikAdInampi hetusampannAnaM yathAvuttasamAdhisamadhigamo sambhavati, tathApi yebhuyyattA, pAkaTattA ca sveva kAyo vuttoti / karoti putte nibbattetIti karo, sukkasoNitaM, karena jAto karajotipi vadanti / nanu ca nAmakAyopi vivekajena pItisukhena tathA ladrUpakArova siyA, atha kasmA yathAvutto rUpakAyova idha gahitoti? saddantarAbhisambandhena adhigatattA / "abhisandetI"tiAdisaddantarAbhisambandhato hi rUpakAyo eva idha bhagavatA vuttoti adhigamIyati tasseva abhisandanAdikiriyAyogyattAti / abhisandetIti abhisandanaM karoti, 117 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.227-227) so imameva kAyaM vivekajena pItisukhenAti hi bhedavasena, samudAyAvayavavasena ca parikappanAmattasiddhA hetukiriyA ettha labbhati, abhisandanaM panetaM jhAnamayena pItisukhena karajakAyassa tintabhAvApAdanaM, sabbatthakameva ca lUkhabhAvassApanayananti Aha "temeti snehetI"ti, avassutabhAvaM, allabhAvaJca karotIti attho / atthato pana abhisandanaM nAma yathAvuttapItisukhasamuTThAnehi paNItarUpehi kAyassa parippharaNaM daTThab / tenevAha "sabbattha pavattapIti sukhaM krotii"ti| taMsamuTThAnarUpapharaNavaseneva hi sabbattha pavattapItisukhatA / parisandetItiAdIsupi eseva nyo| bhastaM nAma cmmpsibbkN| parippharatIti suddhakiriyApadaM / tena vuttaM "samantato phusatI"ti, so imameva kAyaM vivekajena pItisukhena samantato phuTTho bhavatIti attho| phusanakiriyAyevettha upapannA, na byApanakiriyA bhikkhusseva suddhkttubhaavto| sabbaM etassa atthIti sabbavA yathA "guNavA''ti, tassa sabbavato, "avayavAvayavIsambandhe avayavini sAmivacana''nti saddalakkhaNena panetassa "kiJcI"ti avayavena sambajjhanato avayavIvisayoyevesa sabbasaddoti mantvA chavimaMsAdikoTThAsasaGghAtena avayavena avayavIbhAvaM dassento Aha "sabbakoTAsavato kAyassA"ti / "kiJcI"ti etassa "upA...pe0... ThAna"nti atthavacanaM / upAdinakasantatipavattihAneti kammajarUpasantatiyA pavattiTTAne aphuTaM nAma na hotIti sambandho / chavimaMsalohitAnugatanti chavimaMsalohitAdikammajarUpamanugataM / yattha yattha kammajarUpaM, tattha tattha cittajarUpassApi byApanato tena tassa kAyassa phuTabhAvaM sandhAya "aphuTaM nAma na hotI"ti vuttaM / 227. chekoti kusalo, taM pana kosallaM "kaMsathAle nhAniyacuNNAni AkiritvA''tiAdisaddantarasannidhAnato, pakaraNato ca nhAniyacuNNAnaM karaNe, payojane, piNDane ca samatthatAvasena veditabbanti dasseti "paTibalo"tiAdinA / kaMsasaddo pana "mahatiyA kaMsapAtiyA''tiAdIsu (ma0 ni0 1.61) suvaNNe Agato, "kaMso upahato yathA''tiAdIsu (dha0 pa0 134) kittimalohe, "upakaMso nAma rAjA mahAkaMsassa atrajo'"tiAdIsu [jA0 aTTha0 4.10.164 (atthato samAna)] pnnnnttimtte| idha pana yattha katthaci loheti Aha "yena kenaci lohena katabhAjane"ti / nanu upamAkaraNamattamevidaM, atha kasmA kaMsathAlakassa savisesassa gahaNaM katanti anuyogaM pariharati "mattikAbhAjana'ntiAdinA / "sandentassA"ti parimaddetvA piNDaM karontasseva bhijjati, na pana sandanakkhamaM hoti, anAdaralakkhaNe cetaM sAmivacanaM / kiriyantarassa pavattanakkhaNeyeva kiriyantarassa pavattanahi anaadrlkkhnnN| "paripphosakaM paripphosaka"nti idaM 118 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.229-229) dutiyajjhAnakathAvaNNanA 119 bhAvanapuMsakanti dasseti "siJcitvA siJcitvA"ti iminA | phusasado cettha parisiJcane yathA taM vAtavuTThisamaye "devo ca thokaM thokaM phusAyatI"ti, (pAci0 362) tasmA tato tato nhAniyacuNNato upari udakena byApanakaraNavasena parisiJcitvA parisiJcitvAti attho / anupasaggopi hi saddo saupasaggo viya pakaraNAdhigatassa atthassa dIpako, "siJcitvA siJcitvAti pana vacanaM "paripphosakaM paripphosaka"nti etassa "sandeyyA'"ti ettha visesanabhAvavijJApanatthaM / evamIdisesu / "sandeyyA'ti ettha sanda-sado piNDakaraNeti vuttaM "piNDaM kareyyA"ti / anugatAti anupavisanavasena gatA upgtaa| pariggahitAti parito gahitA samantato phutttthaa| antaro ca bAhiro ca padeso, tehi saha pavattatIti santarabAhirA, nhAniyapiNDi, "samantarabAhirA"tipi pATho, ma-kAro padasandhivasena aagmo| yathAvuttena pariggahitatAkAraNeneva santarabAhiro nhAniyapiNDi phuTA udakasnehenAti Aha "sabbatthakameva udakasinehena phuTA"ti | sabbattha pavattanaM sabbatthakaM, bhAvanapuMsakaJcetaM, sabbapadese hutvA eva phuTAti attho / "santarabAhirA phuTA''ti ca iminA nhAniyapiNDiyA sabbaso udakena temitabhAvamAha, "na ca paggharaNIti pana iminA tintAyapi tAya ghanathaddhabhAvaM / tenAha "na ca bindu bindu"ntiAdi / udakassa phusitaM phusitaM, na ca paggharaNI sUdanIti attho, "bindu udakaM" tipi katthaci pATho, udakasaGghAtaM bindunti tassattho / bindusaddo hi "byAlambambudharabindU''tiAdIsu viya dhArAvayave / evaM pana apaggharaNato hatthenapi dvIhipi tIhipi aGgulehi gahetuM, ovaTTikAya vA kAtuM sakkA / yadi hi sA paggharaNI assa, evaM sati snehavigamanena sukkhattA thaddhA hutvA tathA gahetuM, kAtuM vA na sakkAti vRttaM hoti | ovaTTikAyAti parivaThThalavasena, guLikAvasena sA piNDi kAtuM sakkAti attho / dutiyajjhAnakathAvaNNanA 229. tAhi tAhi udakasirAhi ubbhijjati uddhaM nikkhamatIti ubhidaM, tAdisaM udakaM yassAti ubhidodako, da-kArassa pana ta-kAre kate ubbhitodako, imamatthaM dassetuM "unbhinnaudako"ti vuttaM, nadItIre khatakUpako viya ubbhijjanakaudakoti attho / ubbhijjanakampi udakaM katthaci heTThA ubbhijjitvA dhArAvasena uTThahitvA bahi gacchati, na taM koci antoyeva patiTTitaM kAtuM sakkoti dhArAvasena uTThahanato, idha pana vAlikAtaTe viya udakarahadassa antoyeva ubbhijjitvA tattheva tiThThati, na dhArAvasena uTThahitvA bahi 119 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.231-231) gacchatIti vijJAyati akhobhakassa sannisinnasseva udakassa adhippetattAti imamatthaM sandhAyAha "na heTThA"tiAdi / heTThAti udakarahadassa heTThA mahAudakasirA, lohitAnugatA lohitasirA viya udakAnugato pathavipadeso "udakasirA''ti vuccati / uggacchanakaudakoti dhArAvasena uTThahanakaudako / antoyevAti udakarahadassa anto samatalapadese eva / unbhijjanakaudakoti ubbhijjitvA tattheva tinkudko| Agamanamaggoti bAhirato udakarahadAbhimukhaM aagmnmggo| kAlena kAlanti ruLhIpadaM "eko ekAyA''tiAdi (pArA0 443, 444, 452) viyAti vuttaM "kAle kAle"ti / anvaddhamAsanti ettha anusaddo byApane / vassAnassa addhamAsaM addhamAsanti attho / evaM anudasAhanti etthApi / vuTThinti vassanaM / anuSpavaccheyyAti na upavaccheyya | vassasaddato cassa siddhIti dasseti "na vasseyyA"ti iminA / "sItA vAridhArA''ti ithiliGgapadassa "sItaM dhAra"nti napuMsakaliGgena atthavacanaM dhArasaddassa dviliGgikabhAvavijJApanatthaM / sItanti khobhanAbhAvena sItalaM, purANapaNNatiNakaTThAdisaMkiNNAbhAvena vA setaM parisuddhaM / setaM sItanti hi pariyAyo / kasmA panettha ubmidodakoyeva rahado gahito, na itareti anuyogamapaneti "heTThA uggcchnudkhii"tiaadinaa| uggantvA uggantvA bhijjantanti uTThahitvA uTThahitvA dhArAkiraNavasena ubbhijjantaM, vinassantaM vA / khobhetIti AloLeti / vuTThIti vassanaM / dhArAnipAtapubbuLakehIti udakadhArAnipAtehi ca tatoyeva uThThitaudakapubbuLakasaGkhAtehi pheNapaTalehi ca / evaM yathAkkama tiNNampi rahadAnamagahetabbataM vatvA ubbhidodakasseva gahetabbataM vadati "snisinnmevaa"tiaadinaa| tattha sanisinnamevAti sammA, samaM vA nisinnameva, aparikkhobhatAya niccalameva, suppasannamevAti adhippAyo / iddhinimmitamivAti iddhimatA iddhiyA tathA nimmitaM iva / tatthAti tasmiM upamopameyyavacane / sesanti "abhisandetI"tiAdikaM / tatiyajjhAnakathAvaNNanA 231. "uppalinI"tiAdi gacchassapi vanassapi adhivacanaM / idha pana "yAva aggA, yAva ca mUlA''ti vacanayogena "appekaccAnI''tiAdinA uppalagacchAdInameva gahetabbatAya vanamevAdhippetaM, tasmA "uppalAnIti upplgcchaani| etthAti uppalavane''tiAdinA attho veditbbo| avayavena hi samudAyassa nibbacanaM kataM / ekahi 120 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.233 - 233) catutthajjhAnakathAvaNNanA katvA uppalagacchAdi uppalAdiyeva, catupaJcamattampi pana uppalAdivananti voharIyati, sAratthadIpaniyaM pana jalAsayopi uppaliniAdibhAvena vutto / ettha cAti etasmiM padatta, etesu vA tIsu uppalapadumapuNDarIkasaGghAtesu atthesu / "setarattanIlesU" ti uppalameva vuttaM, setuppalarattuppalanIluppalesUti attho / yaM kiJci uppalaM uppalameva uppalasaddassa sAmaJJanAmavasena tesu sabbesupi pvttnto| satapattanti ettha satasaddo bahupariyAyo "satagghI sataraMsi sUriyo" tiAdIsu viya anekasaGkhyAbhAvato / evaJca anekapattassApi padumabhAve saGgaho siddhI hoti / pattanti ca pupphadalamadhippetaM / va setaM padumaM rattaM puNDarIkanti sAsanavohAro, loke pana " rattaM padumaM, setaM puNDarIka "nti vdnti| vuttaJhi "puNDarIkaM sitaM rattaM, kokanadaM kokAsako 'ti / rattavaNNatA kokanAmakAnaM sunakhAnaM nAdayato saddApayato, tehi ca asitabbato "kokanadaM, kokAsako "ti ca padumaM vuccati / yathAha "padmaM yathA kokanadaM sugandha "nti / ayaM pattha vacanattho udakaM pAti, udake vA plavatIti uppalaM / paGke davati gacchati, pakArena vA davati viruhatIti padumaM / paNDaraM vaNNamassa, mahantatAya vA muDitabbaMkhaNDetabbanti puNDarIkaM ma-kArassa pa-kArAdivasena / muDisaddahi muDarisaddaM vA khaNDanatthamicchanti saddavidU, saddasatthato cettha padasiddhi / yAva aggA, yAva ca mUlA udakena abhisandanAdibhAvadassanatthaM pALiyaM '"udakAnuggatAnI"ti vacanaM, tasmA udakato na uggatAnicceva attho, na tu udake anurUpagatAnIti Aha "udakA... pe0... gatAnI 'ti / idha pana uppalAdIni viya karajakAyo, udakaM viya tatiyajjhAnasukhaM daTThabbaM / catutthajjhAnakathAvaNNanA 233. yasmA pana catutthajjhAnacittameva " cetasA "ti vRttaM, taJca rAgAdiupakkilesamalApagamato nirupakkilesaM nimmalaM, tasmA upakkilesavigamanameva parisuddhabhAvoti Aha " nirupakkilesaTTena parisuddha "nti / yasmA ca parisuddhaseva paccayavisesena pavattiviseso pariyodAtatA suddhantasuvaNNassa nighaMsanena pabhassaratA viya, tasmA pabhassaratAyeva pariyodAtatAti Aha "pabhassaraTThena pariyodAta "nti / vijju viya pabhAya ito cito ca niccharaNaM pabhassaraM yathA " AbhassarA "ti / odAtena vatthenAti ettha " odAtenA "ti guNavacanaM sandhAya "odAtena... pe0... idanti vuttaM / upharaNatthanti upahassa utuno pharaNadassanatthaM / kasmAti Aha " kiliTThavatthenA "tiAdi / utupharaNaM na hotIti odAtavatthena viya savisesaM utupharaNaM na hoti, appakamattameva hotIti 121 121 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 adhippAyo / tenAha " taGkhaNa... pe0... balavaM hotI 'ti / " taGkhaNadhotaparisuddhenA" ti ca etena odAtasaddo ettha parisuddhavacano eva " gihI odAtavatthavasano' tiAdIsu viya, na setavacano yena kenaci taGkhaNadhotaparisuddheneva utupharaNasambhavatoti dasseti / nanu ca pALiyaM " nAssa kiJci sabbAvato kAyassa odAtena vatthena aphuTaM assA "ti kAyassa odAtavatthapharaNaM vuttaM, na pana vatthassa utupharaNaM, atha kasmA utupharaNaM idha vRttanti anuyogenAha " imissAya hI " tiAdi / yasmA vatthaM viya karajakAyo, utupharaNaM viya catutthajjhAnasukhaM tasmA evamattho veditabboti vuttaM hoti, etena ca odAtena vatthena sabbAvato kAyassa pharaNAsambhavato, upameyyena ca ayuttattA kAyaggahaNena tannissitavatthaM gatabbaM vatthaggahaNena ca tappaccayaM utupharaNanti dasseti / neyyatthato hi ayaM upamA vRttA / vicitradesanA hi buddhA bhagavantoti / yogino hi karajakAyo vatthaM viya daTThabbo utupharaNasadisena catutthajjhAnasukhena pharitabbattA, utupharaNaM viya catutthajjhAnasukhaM vatthassa viya tena karajakAyassa pharaNato, purisassa sarIraM viya catutthajjhAnaM utupharaNaTThAniyassa sukhassa nissayabhAvato / tenAha "tasmA "tiAdi / idahi yathAvuttavacanassa guNadassanaM / ettha ca pALiyaM " parisuddhena cetasA "ti cetogahaNena catutthajjhAnasukhaM bhagavatA vuttanti JapetuM "catutthajjhAnasukhaM, catutthajjhAnasukhenA "ti ca vuttanti daTThabbaM / nanu ca catutthajjhAnasukhaM nAma sAtalakkhaNaM natthIti ? saccaM, santasabhAvattA panettha upekkhAyeva "sukha"nti adhippetA / tena vuttaM sammohavinodaniyaM " upekkhA pana santattA, sukhamicceva bhAsitA "ti (vibhaM0 aTTha0 232; visuddhi0 2.644; mahAni0 aTTha0 27; paTi0 ma0 aTTha0 1.105) / (2.2.233-233) etAvatAti paThamajjhAnAdhigamaparidIpanato paTThAya yAva catutthajjhAnAdhigamaparidIpanA, tAvatA vacanakkamena / labhanaM lAbho, so etassAti lAbhI, rUpajjhAnAnaM lAbhI rUpajjhAnalAbhI yathA "lAbhI cIvarapiNDapAtasenAsanagilAnapaccayabhesajjaparikkhArAna"nti, (saM0 ni0 1.2.70; udA0 38) labhanasIlo vA lAbhI / kiM labhanasIlo ? rUpajjhAnAnItipi yujjati / evamitarasmimpi / na arUpajjhAnalAbhIti na veditabbati yojetabbaM / kasmAti vRttaM " na hI " tiAdi, aTThannampi samApattInaM upari abhiJJAdhigame avinAbhAvatoti vuttaM hoti / cuddasahAkArehIti "kasiNAnulomato, kasiNapaTilomato kasiNAnulomapaTilomato, jhAnAnulomato, jhAnapaTilomato, jhAnAnulomapaTilomato, jhAnukkantikato, kasiNukkantikato, jhAnakasiNukkantikato, aGgasaGkantito, 122 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.234 - 234) vipassanAJANakathAvaNNanA ArammaNasaGkantito, aGgArammaNasaGkantito aGgavavatthAnato, ArammaNavavatthAnato 'ti (visuddhi0 2.365) visuddhimagge hi imehi cuddasahAkArehi / satipi jhAnesu AvajjanAdipaJcavidhavasIbhAve ayameva cuddasavidho vasIbhAvo abhi nibbattane ekantena icchitabboti dassentena "cuddasahAkArehi ciNNavasIbhAvanti vattaM, iminA ca arUpasamApattIsu ciNNavasIbhAvaM vinA rUpasamApattIsu eva ciNNavasIbhAvena samApatti na ijjhatIti tAsaM abhijJAdhigame avinAbhAvaM dassetIti veditabbaM / nanu yathApaThameva vinicchayo vattabboti codanaM sodheti " pALiyaM panAti AdinA, sAvasesapAThabhAvato nIharitvA esa vinicchayo vattabboti vuttaM hoti / yajjevaM arUpajjhAnAnipi pALiyaM gahetabbAni, atha kasmA tAni aggahetvA sAvasesapATho bhagavatA katoti ? sabbAbhiJAnaM visesato rUpAvacaracatutthajjhAnapAdakattA / satipi hi tAsaM tathA avinAbhAve visesato netA rUpAvacaracatutthajjhAnapAdakA, tasmA tAsaM tappAdakabhAvaviJJApanatthaM tattheva ThatvA desanA katA, na pana arUpAvacarajjhAnAnaM idha annupyogto| tenAha " arUpajjhAnAni AharitvA kathetabbAnI'ti / vipassanAJANakathAvaNNanA 234. "puna caparaM mahArAja ( pALiyaM natthi) bhikkhU'ti vatvApi kimatthaM dassetuM " so "ti padaM puna vuttanti codanAyAha "so... pe0... dassetI"ti, yathArutavasena, neyyatthavasena ca vuttAsu aTThasu samApattIsu ciNNavasitAvisiddhaM bhikkhu dassetuM evaM vuttanti adhippAyo / sesanti "so "ti padatthato sesaM " evaM samAhite "tiAdIsu vattabbaM sAdhippAyamatthajAtaM / treyyaM jAnAtIti jANaM, tadeva paccakkhaM katvA passatIti dassanaM, ANameva dassanaM na cakkhAdikanti trANadassanaM paJcavidhampi ANaM, tayidaM pana ANadarasanapadaM sAsane yesu ANavisesesu niruLhaM, taM sabbaM atthuddhAravasena dassento "" JANadarasananti maggatrANampi buccatI" tiAdimAha / JANadassanavisuddhatthanti JANadassanassa visuddhipayojanAya / phAsuvihAroti ariyavihArabhUto sukhavihAro / bhagavatopIti na kevalaM devatArocanameva, atha kho tadA bhagavatopi ANadassanaM udapAdIti attho / sattAhaM kAlaGkatassa assAti sattAhakAlaGkRto / " kAlAmo 'ti gottavasena vuttaM / cetovimutti [vimutti (aTThakathAyaM)] nAma arahattaphalasamApatti / yasmA vipassanAJANaM jeyyasaGghAte tebhUmakasaGghAre 123 123 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 aniccAdito jAnAti, bhaGgAnupassanato ca paTThAya paccakkhato te passati, tasmA yathAvuttaTThena ANadassanaM nAma jAtanti dasseti " idha panA "ti AdinA / abhinIharatIti vipassanAbhimukhaM cittaM tadaJJakaraNIyato nIharitvA haratIti ayaM saddato attho, adhippAyato pana taM dassetuM "vipassanAtrANassA' 'tiAdi vRttaM / tadabhimukhabhAvoyeva hissa tanninnatAdikaraNaM, taM pana vuttanayena aTThaGgasamannAgate tasmiM citte vipassanAkkamena jAte vipassanAbhimukhaM cittapesanamevAti daTThabbaM / tanninnanti tassaM vipassanAyaM ninnaM / itaradvayaM tasseva vevacanaM / tassaM poNaM vaGkaM panbhAraM nIcanti attho brahmajAle vRttoyeva / odanakummAsehi upacIyati vaDDApIyati, upacayati vA vaDatIti atyaM sandhAya " odanenA "tiAdi vRttaM / anicchucchAdanaparimaddanabhedanaviddhaMsanadhammoti ettha '"aniccadhammo''tiAdinA dhammasaddI paccekaM yojetabbo / tattha aniccadhammoti pabhaGgutAya adbhuvasabhAvo / duggandhavighAtatthAyAti sarIre duggandhassa vigamAya / ucchAdanadhammoti ucchAdetabbatAsabhAvo, imassa pUtikAyas duggandhabhAvato dhodaka ubbaTTanavilimpanajAtikoti attho / ucchAdanena hi pUtikAye sedavAtapittasemhAdIhi garubhAvaduggandhAnamapagamo hoti / mahAsambAhanaM mallAdInaM bAhuvaDDanAdiatthaMva hoti, aGgapaccaGgAbAdhavinodanatthaM pana khuddakasambAhanameva yuttanti Aha "khuddakasambAhanenA" ti, mandasambAhanenAti attho / parimaddanadhammoti parimadditabbatAsabhAvo / ( 2.2.234 - 234) evaM aniyamitakAlavasena atthaM vatvA idAni niyamitakAlavasena atthaM vadati "daharakAle 'tiAdinA / vA-saddI cettha atthadassanavaseneva atthantaravikappanassa viJJAyamAnattA na payutto, luttaniddiTTho vA / daharakAleti aciravijAtakAle / sayApetvA aJchanapILanAdivasena parimaddanadhammoti sambandho / mitanti bhAvanapuMsakaniddeso, tena yathApamANaM, mandaM vA aJchanapILanAdIni dasseti / aJchanaJcettha AkaDDUnaM / pILanaM sambAhanaM | Adisaddena samiJjanauggamanAdIni saGgaNhAti / evaM pariharitopIti ucchAdanAdinA sukhedhitopi / bhajjati cevAti aniccatAdivasena nassati ca / vikirati cAti evaM bhindanto ca kiJci payojanaM asAdhento vippakiNNova hoti / evaM navahi padehi yathArahaM kAye samudayavayadhammAnupassitA dassitAti imamatthaM vibhAvento " tatthA ''tiAdimAha / tattha chahi padehIti "rUpI, cAtumahAbhUtiko, mAtApettikasambhavo, odanakummAsUpacayo, ucchAdanadhammo, parimaddanadhammo 'ti imehi chahi padehi / yuttaM tAva hotu majjhe tIhipi padehi kAyassa samudayakathanaM tesaM tadatthadIpanato, "rUpI, ucchAdanadhammo, parimaddanadhammo "ti pana 124 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipassanAJANakathAvaNNanA (2.2.235 - 235) tIhi padehi kathaM tassa tathAkathanaM yuttaM siyA tesaM tadatthassa adIpanatoti ? yuttameva tesampi tadatthassa dIpitattA / "rUpI "ti hi idaM attano paccayabhUtena utuAhAralakkhaNena rUpena rUpavAti atthassa dIpakaM / paccayasaGgamavisiTTe hi tadassatthiatthe ayamIkAro / '"ucchAdanadhammo, parimaddanadhammo 'ti ca idaM padadvayaM tathAvidharUpuppAdanena saNThAnasampAdanatthassa dIpakanti / dvIhIti "bhedanadhammo, viddhaMsanadhammo "ti dvIhi padehi / nissitaJca kAyapariyApanne hadayavatthumhi nissittA vipassanAcittassa | tadA pavattaJhi vipassanAcittameva '"idaJca me viJJANanti Asannapaccakkhavasena vuttaM / paTibaddhaJca kAyena vinA appavattanato, kAyasaJJitAnaJca rUpadhammAnaM ArammaNakaraNato / samuTThito attho / AkaraparivisuddhimUlako 235. suTu obhAsatIti subho, pabhAsampanno maNi, tAya eva pabhAsampattiyA maNino bhadratAti atthamattaM dassetuM "subhoti sundaro "ti vRttaM / parisuddhAkarasamuTThAnameva maNino suvisuddhajAtitAti Aha " jAtimAti parisuddhAkarasamuTThito 'ti / suvisuddharatanAkarato eva hi maNino kuruvindajAti AdijAtivisesoti / idhAdhippetassa pana veLuriyamaNino viLUra (vi0 va0 adR0 34 Adayo vAkyakkhndhesu passitabbaM) pabbatassa, viLUra gAmassa ca avidUre parisuddhAkaro / yebhuyyena hi so tato samuTThito / tathA hesa viLUranAmakassa pabbatassa, gAmassa ca avidUre samuTThitattA veLuriyoti paJJAyittha, devaloke pavattassapi ca taMsadisavaNNanibhatAya tadeva nAmaM jAtaM yathA taM manussaloke laddhanAmavasena devaloke devatAnaM, so pana mayUragIvAvaNNo vA hoti vAyasapattavaNNo vA siniddhaveNupattavaNNo vAti AcariyadhammapAlattherena paramatthadIpaniyaM (vi0 va0 aTTa0 34) vRttaM / vinayasaMvaNNanAsu (vi0 vi0 TI0 1.281) pana "allavekuvaNNo' 'ti vadanti / tathA hissa " vasavaNNo" tipi nAmaM jAtaM / " maJjArakkhimaNDalavaNNoti ca vutto, tatoyeva so idha padese maJjaramaNIti pAkaTo hoti / cakkavattiparibhogArahapaNItataramaNibhAvato pana tasseva pALiyaM vacanaM daTThabbaM / yathAha " puna caparaM Ananda raJJo mahAsudassanassa maNiratanaM pAturahosi, so ahosi maNi veLuriyo subho jAtimA ahaMso "tiAdi (dI0 ni0 2.248) / pAsANasakkharAdidosanIharaNavaseneva parikammanipphattIti dasseti " apanItapAsANasakkharo "ti iminA / 125 chaviyA eva sahabhAvena acchatA, na saGghAtassAti Aha "acchoti tanucchavI "ti tato ceva visesena pasannoti dassetuM "suTTu pasannoti vRttaM / paribhogamaNiratanAkArasampatti 125 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.235-235) sbbaakaarsmpnntaa| tenAha "dhovanavedhanAdIhI"tiAdi / pAsANAdIsu dhotatA dhovanaM, kALakAdiapaharaNatthAya ceva suttena AvunatthAya ca vijjhitabbatA vedhnN| Adisaddena tApasaNhakaraNAdInaM saGgaho / vaNNasampattinti Avunitasuttassa vaNNasampattiM / kasmAti vuttaM "tAdisa"ntiAdi, tAdisasseva Avutassa pAkaTabhAvatoti vuttaM hoti / maNi viya karajakAyo pccvekkhitbbto| AvutasuttaM viya vijJANaM anupavisitvA tthitttaa| cakkhumA puriso viya vipassanAlAbhI bhikkhu sammadeva tassa dassanato, tassa purisassa maNino AvibhUtakAlo viya tassa bhikkhuno kAyassa AvibhUtakAlo tannissayassa paakttbhaavto| suttassAvibhUtakAlo viya tesaM dhammAnamAvibhUtakAlo tannissitassa pAkaTabhAvatoti ayamettha upamAsampAdane kAraNavibhAvanA, "AvutasuttaM viya vipassanAjANa"nti katthaci pATho, "idaJca vijJANa''nti vacanato pana "viJaANanti pAThova sundarataro, "vipassanAviJANa"nti vA bhavitabbaM / vipassanAJANaM abhinIharitvAti vipassanAJANAbhimukhaM cittaM nIharitvA / tatrAti vekuriymnnimhi| tadArammaNAnanti kAyasaJitarUpadhammArammaNAnaM / "phassapaJcamakAna''ntiAdipadattayassetaM visesanaM atthavasA liGgavibhattivacanavipariNAmoti katvA pacchimapadassApi visesanabhAvato / phassapaJcamakaggahaNena, sabbacittacetasikaggahaNena ca gahitadhammA vipassanAcittuppAdapariyApannA evAti dtttthb| evahi tesaM vipassanAviJANagatikattA AvutasuttaM viya "vipassanAvijJANa''nti heTThA vuttavacanaM avirodhitaM hoti / kasmA pana vipassanAviJANasseva gahaNanti ? "idaJca me vijJANaM ettha sitaM ettha paTibaddha''nti iminA tasseva vacanato / "ayaM kho me kAyo"tiAdinA hi vipassanAJaANena vipassitvA "tadeva vipassanAJANasampayuttaM vijJANaM ettha sitaM ettha paTibaddha"nti nissayavisayAdivasena manasi karoti, tasmA tasseva idha gahaNaM sambhavati, nAJassAti daTThabbaM / tenAha "vipassanAvijJANasseva vA AvibhUtakAlo"ti / dhammasaGgahAdIsu (dha0 sa0 2 Adayo) desitanayena pAkaTabhAvato cettha phassapaJcamakAnaM gahaNaM, niravasesapariggahaNato sabbacittacetasikAnaM, yathArutaM desitavasena padhAnabhAvato vipassanAviJANassAti veditabbaM / kiM panete paccavekkhaNANassa Avibhavanti, udAhu puggalassAti ? paccavekkhaNaJANasseva, tassa pana AvibhUtattA puggalassApi AvibhUtA nAma honti, tasmA "bhikkhuno AvibhUtakAlo"ti vuttanti / 126 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.235-235) vipassanAjANakathAvaNNanA 127 yasmA panidaM vipassanAJANaM maggajANAnantaraM hoti, tasmA lokiyAbhiJAnaM parato, chaTTabhiAya ca purato vattabbaM, atha kasmA sabbAbhijJAnaM puratova vuttanti codanAlesaM dassetvA pariharanto "idaJca vipassanAjANa"ntiAdimAha / "idaJca maggajANAnantara"nti hi iminA yathAvRttaM codanAlesaM dasseti / tattha "maggajANAnantara"nti sikhAppattavipassanAbhUtaM gotrabhuJANaM sandhAya vuttaM / tadeva hi arahattamaggassa, sabbesaM vA maggaphalAnamanantaraM hoti, padhAnato pana tabbacaneneva sabbassapi vipassanAJANassa gahaNaM daTThabbaM avisesato tassa idha vuttttaa| maggasaddena ca arahattamaggasseva gahaNaM tassevAbhiJApariyApannattA, abhijJAsambandhena ca codanAsambhavato / lokiyAbhiJAnaM purato vuttaM vipassanAjANaM tAsaM nAnantaratAya anupakAraM, AsavakkhayaJANasaGghAtAya pana lokuttarAbhijJAya purato vuttaM tassA anantaratAya upakAraM, tasmA idaM lokiyAbhiJAnaM parato, chaTThAbhijJAya ca purato vattabbaM / kasmA pana upakAraTThAne tathA avatvA anupakAraTThAneva bhagavatA vuttanti hi codanA sambhavati / "evaM santepI"tiAdi parihAradassanaM / tattha evaM santepIti yadipi ANAnupubbiyA maggajJANassa anantaratAya upakAraM hoti, evaM satipIti attho / abhiJAvAreti chaLabhiJAvasena vutte desanAvAre / etassa antarA vAro natthIti paJcasu lokiyAbhiJAsu kathitAsu AkaddheyyasuttAdIsu (ma0 ni0 1.65) viya chaTThAbhijJApi avassaM kathetabbA abhiJAlakkhaNabhAvena tappariyApannato, na ca vipassanAJANaM lokiyAbhiJAnaM, chaTThAbhiJAya ca antarA pavesetvA kathetabbaM anabhijJAlakkhaNabhAvena tdpriyaapnnto| iti etassa vipassanAJANassa tAsamabhijJAnaM antarA vAro natthi, tasmA tattha avasarAbhAvato idheva rUpAvacaracatutthajjhAnAnantaraM vipassanAANaM kathitanti adhippAyo / "yasmA cA"tiAdinA atthantaramAha / tattha ca-saddo samuccayattho, tena na kevalaM vipassanAJANassa idha dassane tadeva kAraNaM, atha kho idampIti imamatthaM samuccinAtIti Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.235) vuttaM / saddavidU pana Idise ThAne ca-saddo vA-saddattho, so ca vikappatthoti vadanti, tampi yuttameva atthantaradassane pyuttttaa| attanA payujjitabbassa hi vijjamAnatthasseva jotakA upasagganipAtA yathA magganidassane sAkhAbhaGgA, yathA ca adissamAnA jotane padIpAti evamIdisesu / hoti cettha "atthantaradassanamhi, ca saddo yadi dissati / samuccaye vikappe so, gahetabbo vibhAvinA''ti / / 127 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 akatasampasanassAti hetugabbhapadaM / tathA katasammasanassAti ca / "dibbena cakkhunA bheravampi rUpaM passatoti ettha iddhividhaJANena bheravaM rUpaM nimminitvA maMsacakkhunA passatotipi vattabbaM / evampi hi abhiJJAlAbhino apariJJAtavatthukassa bhayaM santAsa uppajjati uccavAlikavAsimahAnAgattherassa viyA "ti Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.235) vRttaM / yathA cettha evaM dibbAya sotadhAtuyA bheravaM saddaM suNatoti etthApi iddhividhaJANena bhairavaM saddaM nimminitvA maMsasotena suNatopIti vattabbameva / evampii abhiJJAlAbhino apariJAtavatthukassa bhayaM santAso uppajjati uccavAlikavAsimahAnAgattherassa viya / thero hi koJcanAdasahitaM sabbasetaM hatthinAgaM mApetvA disvA, sutvA ca saJjAtabhayasantAsoti aTThakathAsu (vibhaM0 aTTha0 2.882 ma0 ni0 aTTha0 1.81; visuddhi0 2.733) vutto / aniccAdivasena katasammasanassa dibbAya... pe0... bhayaM santAso na uppajjatIti sambandho / bhayavinodanahetu nAma vipassanAJANena katasammasanatA, tassa, tena vA sampAdanatthanti attho / idhevAti catutthajjhAnAnantarameva / " apicA "tiAdinA yathApAThaM yuttataranayaM dasseti / vipassanAya pavattaM pAmojjapItipassaddhiparamparAgatasukhaM vipassanAsukhaM / pATiyekkanti jhAnAbhiJAdIhi asammissaM visuM bhUtaM sandiTThikaM sAmaJJaphalaM / tenAha bhagavA dhammapade - " yato yato sammasati, khandhAnaM udayabbayaM / labhatI pItipAmojjaM, amataM taM vijAnata 'ntiAdi / / (dha0 pa0 374) (2.2.236-7-236-7) idhApi vRttaM " idampi kho mahArAja sandiTThikaM sAmaJJaphalaM ... pe0... paNItataraJcA'ti, tasmA pAliyA saMsandanato imameva nayaM yuttaranti vadanti / AditovAti abhiJAnamAdimhiyeva / manomayiddhiJANakathAvaNNanA 236-7. manomayanti ettha pana mayasaddo aparapaJJattivikArapadapUraNanibbattiAdIsu anekesvatthesu Agato / idha pana nibbattiattheti dassetuM "manena nibbattita "nti vRttaM / "abhiJamanena nibbattita "nti atthoti AcariyenAti (dI0 ni0 TI0 1.236, 237) vRttaM / visuddhimagge (visuddhi0 2.397) pana " adhiTThAnamanena nimmitattA manomayanti AgataM, abhiJJAmanena, adhiTThAnamanena cAti ubhayathApi nibbattattA ubhayampetaM 128 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.236-7-236-7) manomayiddhiJANakathAvaNNanA 129 yuttameva | aGgaM nAma hatthapAdAditaMtaMsamudAyaM, paccaGgaM nAma kapparajaNNuAdi tasmiM tasmiM samudAye avayavaM / "ahInindriya"nti ettha paripuNNatAyeva ahInatA, na tu appaNItatA, paripuNNabhAvo ca cakkhusotAdInaM saNThAnavaseneva / nimmitarUpe hi pasAdo nAma natthIti dassetuM "saNThAnavasena avikalindriya"nti vuttaM, iminAva tassa jIvitindriyAdInampi abhAvo vuttoti daTThabbaM / saNThAnavasenAti ca kamaladalAdisadisasaNThAnamattavasena, na rUpAbhighAtArahabhUtappasAdAdiindriyavasena / "sabbaGgapaccaGgiM ahInindriyanti vuttamevatthaM samatthento "iddhimatA"tiAdimAha | aviddhakaNNoti kulacArittavasena kaNNAlaGkArapiLandhanatthaM avijjhitakaNNo, nidassanamattametaM / tenAha "sabbAkArehI"ti, vaNNasaNThAnAvayavavisesAdisabbAkArehIti attho / tenAti iddhimtaa| ayamevattho pALiyampi vibhAvitoti Aha "mujamhA IsikantiAdiupamAttayampi hi...pe0... vutta"nti / katthaci pana "mujamhA IsikantiAdi upamAmattaM / yampi hi sadisabhAvadassanatthameva vutta"nti pATho dissati / tattha "upamAmatta"nti iminA atyantaradassanaM nivatteti, "yampi hI"tiAdinA pana tassa upamAbhAvaM samattheti / niyatAnapekkhena ca yaM-saddena "mujamhA Isika''ntiAdivacanameva paccAmasati / sadisabhAvadassanatthamevAti saNThAnatopi vaNNatopi avayavavisesatopi sadisabhAvadassanatthaMyeva / kathaM sadisabhAvoti vuttaM "muJjasadisA eva hI"tiAdi / mujhaM nAma tiNaviseso, yena kocchAdIni karonti / "pavAheyyA''ti vacanato anto ThitA eva IsikA adhippetAti dasseti "anto IsikA hotI"ti iminA / IsikAti ca kaLIro / visuddhimaggaTIkAyaM pana "kaNDa'"nti (visuddhi0 TI0 2.399) vuttaM / vaTTAya kosiyAti parivaThThalAya asikosiyA | patthaTAyAti paTTikAya / karaDitabbo bhAjetabboti karaNDo, peLA | karaDitabbo jigucchitabboti karaNDo, nimmokN| idhApi nimmokamevAti Aha "karaNDAti idampI"tiAdi / vilIvakaraNDo nAma pelaa| kasmA ahikaJcukasseva nAmaM, na vilIvakaraNDakassAti codanaM sodheti "ahikaJcuko hI"tiAdinA, sveva ahinA sadiso, tasmA tasseva nAmanti vuttaM hoti| visuddhimaggaTIkAyaM pana "karaNDAyAti peLAya, nimmokatoti ca vadantI"ti (visuddhi0 TI0 2.399) vuttaM / tattha peLAgahaNaM ahinA asadisatAya vicAretabbaM / yajjevaM "seyyathApi pana mahArAja puriso ahiM karaNDA uddhareyyA"ti purisassa karaNDato ahiuddharaNUpamAya ayamattho virujjheyya / na hi so hatthena tato uddharituM 129 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 sakkAti anuyogenAha " tatthA " tiAdi / " uddhareyyA "ti hi aniyamavacanepi hatthena uddharaNasseva pAkaTattA taMdassanamiva jAtaM / tenAha " hatthena uddharamAno viya dassito "ti / "ayaJhI "tiAdi cittena uddharaNassa hetudassanaM / ahino nAma paJcasu ThAnesu sajAtiM nAtivattanti upapattiyaM, cutiyaM, vissaTThaniddokkamane, samAnajAtiyA methunapaTisevane, jiNNatacApanayaneti vRttaM "sajAtiyaM Thito 'ti / uragajAtiyameva Thito pajahati, na nAgiddhiyA aJJajAtirUpoti attho / idahi mahiddhike nAge sandhAya vRttaM / sarIraM khAdayamAnaM viyAti attanoyeva tacaM attano sarIraM khAdayamAnaM viy| purANatacaM jigacchantoti jiNatAya katthaci muttaM katthaci olambitaM jiNNatacaM jigucchanto / catUhIti " sajAtiyaM Thito, nissAya, thAmena, jigucchanto 'ti yathAvuttehi catUhi kAraNehi / tato kaJcukato / aJJenAti attato aJJena / cittenAti purisassa citteneva na hatthena / seyyathApi nAma puriso ahiM passitvA " aho vatAhaM imaM ahiM kaJcukato uddhareyyanti ahiM karaNDA cittena uddhareyya tassa evamassa " ayaM ahi, ayaM karaNDo, aJJo ahi, aJJa karaNDo, karaNDA tveva ahi ubbhato "ti, evameva... pe0... so imamhA kAyA aJJaM kAyaM abhinimminAti...pe0... ahInindriyanti ayamettha adhippAyo / idvividhaJANAdikathAvaNNanA 239. bhAjanAdivikatikiriyAnissayabhUtA suparikammakatamattikAdayo viya vikubbanakiriyAnissayabhAvato iddhividhatraNaM daTThabbaM / (2.2.239 - 243) 241. pubbe nIvaraNappahAnavAre viya kantAraggahaNaM akatvA kevalaM addhAnamaggaggahaNaM khemamaggadassanatthaM / kasmA pana khemamaggasseva dassanaM, na kantAramaggassa, nanu upamAdassanamattametanti codanaM pariharanto " yasmA "tiAdimAha / "appaTibhayaJhI "tiAdi pana khemamaggasseva gahaNakAraNadassanaM / vAtAtapAdinivAraNatthaM sIse sATakaM katvA / tathA tathA pana paripuNNavacanaM upamAsampattiyA upameyyasampAdanatthaM, adhippetassa ca upameyyatthassa suviJJapanatthaM hetudAharaNabhedyabhedakAdisampannavacanena ca viJjUjAtikAnaM cittArAdhanatthanti veditabbaM / evaM sabbattha / sukhaM vavatthapetIti akicchaM akasirena sallakkheti, paricchindati ca / 243. mando uttAnaseyyakadArakopi "daharo 'ti vuccatIti tato visesanatthaM 130 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.245-245) iddhividhaJANAdikathAvaNNanA 131 "yuvA"ti vuttanti mantvA yuvasaddena visesitabbameva daharasaddassa atthaM dassetuM "taruNo"ti vuttaM / tathA yuvApi koci anicchanako, anicchanato ca amaNDanajAtikoti tato visesanatthaM "maNDanajAtiko''tiAdi vuttanti mantvA maNDanajAtikAdisaddena visesitabbameva yuvasaddassa atthaM dassetuM "yobbanena samannAgato"ti vuttaM / pALiyahi yathAkkamaM padattayassa visesitabbavisesakabhAvena vacanato tathA saMvaNNanA katA, itarathA ekakenApi padena adhippetatthAdhigamikA saparivArA saMvaNNanAva kAtabbA siyAti / "maNDanapakatiko''ti vuttameva vivarituM "divasassA"tiAdimAha / kaNikasaddo dosapariyAyo, doso ca nAma kALatilakAdIti dasseti "kaaltilkaa"tiaadinaa| kALatilappamANA bindavo kALatilakAni, kALA vA kammAsA, ye "sAsapabIjikA''tipi vuccanti / tilappamANA bindavo tilkaani| vaGgaM nAma viyaGgaM vipariNAmitamaGgaM / yobbannapILakAdayo mukhadUsipILakA, ye "kharapILakA" tipi vuccanti / mukhanimittanti mukhacchAyaM / mukhe gato doso mukhdoso| lakkhaNavacanamattametaM mukhe adosassapi pAkaTabhAvassa adhippetattA, yathA vA mukhe doso, evaM mukhe adosopi mukhadosoti saralopena vutto sAmaJaniddesatopi anekatthassa vijJAtabbattA, pisaddalopena vA ayamattho veditbbo| avuttopi hi attho sampiNDanavasena vutto viya vijJAyati, mukhadoso ca mukhaadoso ca mukhadosoti ekadesasarUpekasesanayenapettha attho daTThabbo / evahi atthassa paripuNNatAya "paresaM soLasavidhaM cittaM pAkaTaM hotI''ti vacanaM samatthitaM hoti / tenetaM vuccati - "vattabbassAvasiTThassa, gAho nidassanAdinA / apisaddAdilopena, ekasesanayena vA / / asamAne sadde tidhA, catudhA ca samAnake / sAmacaniddesatopi, veditabbo vibhAvinA''ti / / "sarAgaM vA citta''ntiAdinA pALiyaM vuttaM soLasavidhaM cittaM / 245. pubbenivAsabANUpamAyanti pubbenivAsaJANassa, pubbenivAsasANe vA dassitAya upamAya / kasmA pana pALiyaM gAmattayameva upamAne gahitanti codanaM sodhetuM "taM divasa"ntiAdi vuttaM / taM divasaM katakiriyA nAma pAkatikasattassApi yebhuyyena pAkaTA hoti / tasmA taM divasaM gantuM sakkuNeyyaM gAmattayameva bhagavatA gahitaM, na taduttarIti 131 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.247-247) adhippaayo| kiJcApi pALiyaM taMdivasaggahaNaM nasthi, gAmattayaggahaNena pana tadaheva katakiriyA adhippetAti mantvA aTThakathAyaM taMdivasaggahaNaM katanti daTTabbaM / taMdivasagatagAmattayaggahaNeneva ca mahAbhinIhArehi aJasampi pubbenivAsaJANalAbhInaM tIsupi bhavesu katakiriyA yebhuyyena pAkaTA hotIti dIpitanti daTTabbaM / etadatthampi hi gAmattayaggahaNanti / tIsu bhavesu katakiriyAyAti abhisamparAyesu pubbe diThThadhamme pana idAni, pubbe ca ktkiccss| 247. pALiyaM rathikAya vIthiM saJcaranteti aJjAya rathikAya anaM rathiM saJcaranteti attho, tena aparAparaM saJcaraNaM dassitanti Aha "aparAparaM saJcarante"ti, taMtaMkiccavasena ito cito ca saJcaranteti vuttaM hoti, ayamevattho rathivIthisaddAnamekatthattA / siGghATakamhIti viithictukke| pAsAdo viya bhikkhussa karajakAyo daTThabbo tattha patiTThitassa daTThabbadassanasiddhito / maMsacakkhumato hi dibbacakkhusamadhigamo / yathAha "maMsacakkhussa uppAdo, maggo dibbassa cakkhuno'"ti (itivu0 61) / cakkhumA puriso viya ayameva vaM patvA Thito bhikkha dadabbassa dssnto| gehaM pavisanto. tato nikvamanto viya ca mAtukucchiM paTisandhivasena pavisanto, tato ca vijAtivasena nikkhamanto mAtukucchiyA gehasadisattA / tathA hi vuttaM "mAtaraM kuTikaM brUsi, bhariyaM brUsi kulAvaka''nti (saM0 ni0 1.1.19) / ayaM aTThakathAmuttako nayo - gehaM pavisanto viya attabhAvaM upapajjanavasena okkamanto, gehA nikkhamanto viya ca attabhAvato cavanavasena apakkamanto attabhAvassa gehasadisattA / vuttahi "gahakAraka diTThosi, puna gehaM na kAhasI''ti (dha0 pa0 154) / aparAparaM saJcaraNakasattAti punappunaM saMsAre pribbhmnksttaa| abbhokAsadvAneti ajjhokAsadesabhUte / majjheti nagarassa majjhabhUte singghaattke| tattha tatthAti tasmiM tasmiM bhavekadese / nibbattasattAti uppajjamAnakasattA / iminA hi tasmiM tasmiM bhave jAtasaMvaddhe satte vadati, "aparAparaM saJcaraNakasattA'ti pana etena tathA aniyamitakAlike sAdhAraNasatte / evahi tesaM yathAkkama saJcaraNakasannisinnakajanopamatA upapannA hotIti / tIsu bhavesu nibbattasattAnaM AvibhUtakAloti ettha pana vuttappakArAnaM sabbesampi sattAnaM aniyamato gahaNaM veditabbaM / nanu cAyaM dibbacakkhukathA, atha kasmA "tIsu bhavesUti catuvokArabhavassApi saGgaho kato / na hi so arUpadhammArammaNoti anuyogaM pariharanto "idaJcA"tiAdimAha / 132 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.248 - 248) AsavakkhayaJANakathAvaNNanA tattha " idanti tIsu bhavesu nibbattasattAnanti idaM vacana "nti ( dI0 ni0 TI0 1.247) ayamettha Acariyassa mati, evaM sati aTThakathAcariyehi aTThakathAyameva yathAvutto anuyogo pariharitoti / ayaM panettha amhAkaM khanti - nanu cAyaM dibbacakkhukathA, atha kasmA "dibbena cakkhunA visuddhena atikkantamAnusakena satte passati cavamAne upapajjamAne ''tiAdinA avisesato catuvokArabhavUpagassApi saGgaho kato / na hi so arUpadhammArammaNoti anuyogaM pariharanto " idaJcA "ti AdimAha / tattha idanti "satte passati cavamAne upapajjamAne'tiAdivacanaM / evahi sati aTThakathAcariyehi pALiyameva yathAvatto anuyogo pariharitoti / yadaggena so pALiyaM pariharito, tadaggena aTThakathAyampi tassA atthavaNNanAbhAvato | desanAsukhatthamevAti kevalaM desanAsukhatthaM eva avisesena vuttaM, na pana catuvokArabhavUpagAnaM dibbacakkhussa AvibhAvasabhAvato / "ThapetvA arUpabhavanti vA " dvIsu bhavesU "ti vA satte passati kAmAvacarabhavato, rUpAvacarabhavato ca cavamAneti vA kAmAvacarabhave, rUpAvacarabhave ca upapajjamAneti vA vuccamAnA hi desanA yathArahaM bhedyabhedakAdivibhAvanena sukhAsukhAvabodhA ca na hoti, avisesena pana evameva vaccamAnA sukhAsukhAvabodhA ca / desetuM, avabodhetuJca sukaratApayojanahi "desanAsukhattha "nti vRttaM / kasmAti Aha "Aruppe... pe0... natthI "ti, dibbacakkhugocarabhUtAnaM rUpadhammAnamabhAvatoti taM hoti / AsavakkhayaJANakathAvaNNanA 248. idha vipassanApAdakaM catutthajjhAnacittaM veditabbaM na lokiyAbhiJJAsu viya abhiJJApAdakaM / vipassanApAdakanti ca vipassanAya padaTThAnabhUtaM, vipassanA ca nAmesA tividhA vipassakapuggalabhedena mahAbodhisattAnaM vipassanA, paccekabodhisattAnaM vipassanA, sAvakAnaM vipassanA cAti / tattha mahAbodhisattAnaM paccekabodhisattAnaJca vipassanA cintAmayaJANasambandhikA sayambhuJANabhUtA, sAvakAnaM pana sutamayaJANasambandhikA paropadesasambhUtA / sA "ThapetvA nevasaJJAnAsaJJAyatanaM avasesarUpArUpajjhAnAnaM aJJatarato vuTThAyA 'tiAdinA anekadhA, arUpamukhavasena catudhAtuvavatthAne vRttAnaM tesaM tesaM dhAtupariggahamukhAnaJca aJJataramukhavasena anekadhA ca visuddhimagge (visuddhi0 2.664) nAnAnayato vibhAvitA, mahAbodhisattAnaM pana catuvIsatikoTisatasahassamukhena pabhedagamanato nAnAnayaM sabbaJjutaJJANasannissayassa ariyamaggatrANassa adhiTThAnabhUtaM pubbabhAgaJaNagabbhaM gahAntaM paripAkaM gacchantaM paramagambhIraM sahasukhumataraM anaJJasAdhAraNaM vipassanAJANaM 133 133 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 hoti, yaM aTThakathAsu "mahAvajiraJANa' "nti vuccati, yassa ca pavattivibhAgena catuvIsatikoTisatasahassappabhedassa pAdakabhAvena samApajjiyamAnA catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyA devasikaM satthu vaLaJjanasamApattiyo vuccanti / svAyaM buddhAnaM vipassanAcAro paramatthamaJjusAyaM visuddhimaggavaNNanAyaM (visuddhi0 TI0 1.144) uddesato Acariyena dassito, tato so atthikehi gahetabbo / idha pana sAvakAnaM vipassanAva adhippetA / "AsavAnaM khayatrANAyA " ti idaM kiriyApayojanabhUte tadatthe sampadAnavacanaM, tasmA asatipi payojanavAcake payojanavaseneva atha veditabbati Aha "khayatrANanibbattanatthAyA "ti / evamIdisesu / nibbAnaM, arahattamaggo ca ukkaTThanisena idha khayo nAma, tattha jANaM khayatrANaM, tassa nibbattanasaGghAto attho payojanaM, tadatthAyAti atha / kheti pApadhamme samucchindatIti khayo, maggo / so pana pApakkhayo Asavakkhayena vinA natthi, tasmA "khaye ANa "nti (dha0 sa0 suttantadukamAtikA 148) ettha khayaggahaNena Asavakkhayova vRttoti dasseti "AsavAnaM khayo" ti iminA / anuppAde ANanti AsavAnamanuppAdabhUte ariyaphale jANaM / khIyiMsu AsavA etthAti khayo, phalaM / samitapApatAya samaNo, samitapApatA ca nippariyAyato arahattaphalenevAti Aha "AsavAnaM khayA samaNo hotIti ettha phala "nti / khayAti ca khINattAti attho / khIyanti AsavA etthAti khayo, nibbAnaM / "AsavakkhayA "ti pana samAsavasena dvibhAvaM katvA vRttattA " AsavAnaM khayo 'ti padassa atyuddhAre AsavakkhayapadaggahaNaM / (2.2.248-248) 44 " paravajjAnupassissA "ti AdigAthA dhammapade ( dha0 pa0 253) / tattha ujjhAnasaJJinoti grhsnynyino| arAti dUrA / " arA siGghAmi vArija' ntiAdIsu (saM0 ni0 1.1.234; jA0 1.6.116) viya hi dUratthoyaM nipAto / " ArA" tipi pATho / arAsaddo viya ArAsaddopi dUratthe eko nipAtoti veditabbo / tadeva hi padaM saddasatthe udAhaTaM / kAmaJca dhammapadaTThakathAyaM 'arahattamaggasaGghAtA ArA dUraM gatova hotI 'ti (dha0 pa0 aTTha0 2.253) vuttaM, tathApi AsavavaDDhiyA saGghAre vaDDhento visaGghArato suvidUradUro, tasmA "ArA so AsavakkhayA " ti ettha AsavakkhayapadaM visaGkhArAdhivacanampi sambhavatIti Aha " nibbAna "nti / khayanaM khayo, AsavAnaM khaNanirodho / sesaM tassa pariyAyavacanaM / bhaGgo AsavAnaM khayoti vRttoti yojanA / idha pana nibbAnampi maggopi avinAbhAvato / na hi nibbAnamanArabbha maggeneva AsavAnaM khayo hotIti / 134 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.248-248) AsavakkhayajANakathAvaNNanA 135 tanninanti tasmiM AsavAnaM khayANe ninnaM / sesaM tasseva vevacanaM / pALiyaM idaM dukkhanti dukkhassa ariyasaccassa paricchinditvA, anavasesetvA ca tadA tassa bhikkhuno paccakkhato gahitabhAvadassananti dassetuM "ettaka"ntiAdi vuttaM / tattha hi ettakaM dukkhanti tassa paricchijja gahitabhAvadassanaM / na ito bhiyyoti anavasesetvA gahitabhAvadassanaM / tenAha "sabbampi dukkhasacca"ntiAdi / sarasalakkhaNapaTivedhavasena pajAnanameva yathAbhUtaM pajAnanaM nAmAti dasseti "sarasalakkhaNapaTivedhenA"ti iminaa| rasoti sabhAvo rasitabbo jAnitabboti katvA, attano raso saraso, so eva lakkhaNaM, tassa asammohato paTivijjhanenAti attho / asammohato paTivijjhanaJca nAma yathA tasmiM ANe pavatte pacchA dukkhasaccassa sarUpAdiparicchede sammoho na hoti, tathA tassa pavattiyeva / tena vuttaM "yathAbhUtaM pjaanaatii'ti| "nibbattika"nti iminA "dukkhaM samudeti etasmAti dukkhasamudayo"ti nibbacanaM dasseti / tadubhayanti dukkhaM, dukkhasamudayo ca / yaM ThAnaM patvAti yaM nibbAnaM maggassa ArammaNapaccayaDhena kAraNabhUtaM Agamma / ThAnanti hi kAraNaM vuccati tiTThati ettha phalaM tadAyattatAyAti ktvaa| tadubhayaM patvAti ca tadubhayavato puggalassa tadubhayassa patti viya vuttaa| puggalasseva hi ArammaNakaraNavasena nibbAnappatti, na tdubhyss| apica patvAti pApuNanahetu, puggalassa ArammaNakaraNavasena samApajjanatoti attho / asamAnakattuke viya hi samAnakattukepi tvApaccayassa hetvatthe pavatti saddasatthesu pAkaTA / appavattIti appavattinimittaM "na pavattati tadubhayametenA''ti katvA, appavattihAnaM vA "na pavattati tadubhayametthA"ti katvA, anena ca "dukkhaM nirujjhati ettha, etenAti vA dukkhanirodho"ti nibbacanaM dasseti, dukkhasamudayassa pana gahaNaM taMnibbattakassa nirujjhanato tassApi nirujjhanadassanatthanti daTTab / nibbAnapadeyeva ta-saddo nivattatIti ayaM saddo puna vutto / sabbanAmikahi padaM vuttassa vA liGgassa gAhakaM, vuccamAnassa vA / tassAti dukkhanirodhassa / sampApakanti sacchikaraNavasena sammadeva pApakaM, etena ca "dukkhanirodhaM gamayati, gacchati vA etAyAti dukkhanirodhagAminI, sAyeva paTipadA dukkhanirodhagAminipaTipadA"ti nibbacanaM dasseti / kilesavasenAti AsavasaGghAtakilesavasena / tadeva AsavapariyAyena dassento puna Aha, tasmA na ettha punaruttidosoti adhippAyo / pariyAyadesanAbhAvo nAma hi AveNiko buddhadhammoti heTThA vuttovAyamattho / nanu ca AsavAnaM dukkhasaccapariyAyova asthi, na sesasaccapariyAyo, atha kasmA sarUpato dassitasaccAniyeva kilesavasena pariyAyato puna dassento evamAhAti vuttanti ? saccaM, taMsambandhattA pana sesasaccAnaM taMsamudayAdipariyAyopi 135 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.248-248) labbhatIti katvA evaM vuttanti veditabbaM / dukkhasaccapariyAyabhUtaAsavasambandhAni hi AsavasamudayAdInIti, saccAni dassentotipi yojetabbaM / "AsavAnaM khayatrANAyA''ti AraddhattA cettha AsavAnameva gahaNaM, na sesakilesAnaM tathA anAraddhattAti daTThabbaM / tathA hi "kAmAsavApi cittaM vimuccatI"tiAdinA (dI0 ni0 1.248; ma0 ni0 1.433; 3.19) AsavavimuttasIseneva sabbakilesavimutti vuttaa| "idaM dukkhanti yathAbhUtaM pajAnAtI''tiAdinA missakamaggova idha kathito lokiyavipassanAya lokuttaramaggassa missakattAti vuttaM "saha vipassanAya koTippattaM maggaM kathesI"ti | "jAnato passato''ti iminA tayopi pariJAsacchikiriyAbhAvanAbhisamayA vuttA catusaccapajAnanAya eva catukiccasiddhito, pahAnAbhisamayo pana pArisesato "vimuccatI"ti iminA vuttoti Aha "maggakkhaNaM dassetI"ti | cattAri hi kiccAni catusaccapajAnanAya eva siddhAni / yathAha "taM kho panidaM dukkhaM ariyasaccaM pariJAtanti me bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakTuM udapAdI''tiAdi (saM0 ni0 3.5.1081; mahAva0 15; paTi0 ma0 2.29) / ayaM aTThakathAmuttako nayo - jAnato passatoti ca hetuniddeso, "jAnanahetu passanahetu kAmAsavApi cittaM vimuccatI''tiAdinA yojanA | kAmaJcettha jAnanapassanakiriyAnaM, vimuccanakiriyAya ca samAnakAlatA, tathApi dhammAnaM samAnakAlikAnampi paccayapaccayuppannatA sahajAtAdikoTiyA labbhatIti, hetugabbhavisesanatAdassanametantipi vadanti / bhavAsavaggahaNena cettha bhavarAgassa viya bhavadiTThiyApi samavarodhoti diTThAsavassApi saGgaho daTTabbo, adhunA pana "diThThAsavApi cittaM vimuccatI"ti katthaci pATho dissati, so na porANo, pacchA pamAdalikhitoti veditabbo / bhayabheravasuttasaMvaNNanAdIsu (ma0 ni0 aTTha0 1.54) anekAsupi tathaiva sNvnnnnitttaa| ettha ca kiJcApi pALiyaM saccapaTivedhI aniyamitapuggalassa aniyamitakAlavasena vutto, tathApi abhisamayakAle tassa paccuppannataM upAdAya "evaM jAnato evaM passato''ti vattamAnakAlaniddeso kato, so ca kAmaM kassaci maggakkhaNato paraM yAvajjatanA atItakAliko eva, sabbapaThamaM panassa atItakAlikattaM phalakkhaNena veditabbanti Aha "vimuttasminti iminA phalakkhaNa"nti / paccavekkhaNANanti phalapaccavekkhaNANaM tathA ceva vuttttaa| taggahaNena pana tadavinAbhAvato sesAni niravasesAni gahetabbAni, ekadesAni vA aparipuNNAyapi paccavekkhaNAya sambhavato / "khINA jAtI"tiAdIhi padehi "nAparaM itthattAyA"ti padapariyosAnehi / tassAti paccavekkhaNaJANassa | bhUminti pavattiTThAnaM / nanu ca "vimuttasmiM vimuttanti vuttaM phalameva tassa ArammaNasaGkhAtA bhUmi, atha kathaM "khINA jAtI"tiAdIhi tassa bhUmidassananti Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.248-248) AsavakkhayajANakathAvaNNanA 137 codanaM sodhetuM "tena hI"tiAdi vuttaM / yasmA pana pahInakilesapaccavekkhaNena vijjamAnassApi kammassa Ayati appaTisandhikabhAvato "khINA jAtIti pajAnAti, yasmA ca maggapaccavekkhaNAdIhi "vusitaM brahmacariya''ntiAdIni pajAnAti, tasmA "khINA jAtI"tiAdIhi tassa bhUmidassananti vuttaM hoti / "tena ANenA''ti hi yathArutato, avinAbhAvato ca gahitena paJcavidhena paccavekkhaNajANenAti attho / "khINA jAtI''ti ettha sotujanAnaM suvijJApanatthaM parammukhA viya codanaM samuTThApeti "katamA panA"tiAdinA / yena panAdhippAyena codanA katA, tadadhippAyaM pakAsetvA parihAraM vattukAmo "na tAvassA"tiAdimAha / "na tAva...pe0... vijjamAnattA''ti vakkhamAnameva hi atthaM manasi katvA ayaM codanA samuTThApitA, tattha na tAvassa atItA jAti khINAti assa bhikkhuno atItA jAti, na tAva maggabhAvanAya khINA / tattha kAraNamAha "pubbeva khINattA"ti, maggabhAvanAya purimatarameva nirujjhanavasena khINattAti adhippaayo| na anAgatA assa jAti khINA maggabhAvanAyAti yojnaa| tattha kAraNamAha "anAgate vAyAmAbhAvato"ti, idaJca anAgatabhAvasAmaJjameva gahetvA lesena codanAdhippAyavibhAvanatthaM vadati, na anAgatavisesaM anAgate maggabhAvanAya khepanapayogAbhAvatoti attho / vijjamAneyeva hi payogo sambhavati, na avijjamAneti vuttaM hoti / anAgataviseso panettha adhippeto, tassa ca khepane vAyAmopi labbhateva / tenAha "yA pana maggassA"tiAdi / anAgatavisesoti ca abhAvite magge uppajjanAraho anantarajAtibhedo vuccati / na paccuppannA assa jAti khINA maggabhAvanAyAti yojnaa| tattha kAraNamAha "vijjamAnattA"ti, ekabhavapariyApannatAya vijjamAnattAti attho / tattha tattha bhave paThamAbhinibbattilakkhaNA hi jAti / "yA panA'"tiAdinA pana maggabhAvanAya kilesahetuvinAsanamukhena anAgatajAtiyA eva khINabhAvo pakAsitoti daTThabbaM / ekacatupaJcavokArabhavesUti bhavattayaggahaNaM vuttanayena anavasesato jAtiyA khINabhAvadassanatthaM, pubbapadadvayepettha uttrpdlopo| ekacatupaJcakkhandhappabhedAti etthApi eseva nyo| "taM so"tiAdi "kathaJca naM pajAnAtI''ti codanAya sodhanAvacanaM / tattha tanti yathAvuttaM jaati| soti khINAsavo bhikkhu / paccavekkhitvAti pajAnanAya pubbabhAge pahInakilesapaccavekkhaNadassanaM / evaJca katvA paccavekkhaNaparamparAya tathA pajAnanA siddhAti daTThabbaM / paccavekSaNantaravibhAvanatthameva hi "jAnanto pajAnAtI"ti vattamAnavacanadvayaM vuttaM, jAnanto hutvA, jAnanahetu vA pajAnAti nAmAti attho / 137 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.248-248) brahmacariyavAso nAma ukkaTThaniddesato maggabrahmacariyassa nibbattanamevAti Aha "parikhuttha"nti, samantato niravasesena vasitaM pariciNNanti attho / kasmA panidaM so atItakAlavasena pajAnAtIti anuyogenAha "puthujjanakalyANakena hi saddhi"ntiAdi | puthujjanakalyANakopi hi heTThA vuttalakkhaNo sotApattiphalasacchikiriyAya paTipanno nAma dakkhiNavibhaGgasuttAdIsu (ma0 ni0 3.379) tathA eva vuttttaa| vasanti nAmAti vasantA eva nAma honti, na vutthavAsA / tasmAti vutthvaasttaa| nanu ca "so 'idaM dukkha''nti yathAbhUtaM pajAnAtI"tiAdinA pALiyaM sammAdiTThiyeva vuttA, na sammAsaGkappAdayo, atha kasmA "catUsu saccesu catUhi maggehi pariJApahAnasacchikiriyAbhAvanAvasena soLasavidhaM kiccaM niTThApita"nti aTThaGgikassa maggassa sAdhAraNato vuttanti ? sammAsaGkappAdInampi catukiccasAdhanavasena pattito / sammAdiTThiyA hi catUsu saccesu pariJAdikiccasAdhanavasena pavattamAnAya sammAsaGkappAdInampi sesAnaM dukkhasacce pariJAbhisamayAnuguNAva pavatti, itarasaccesu ca nesaM pahAnAbhisamayAdivasena pavatti pAkaTA evAti / dukkhanirodhamaggesu yathAkkamaM pariJAsacchikiriyAbhAvanApi yAvadeva samudayapahAnatthAti katvA tadattheyeva tAsaM pakkhipanena "kataM karaNIya'"nti padassa adhippAyaM vibhAvetuM "tenA"tiAdi vuttaM / "dukkhamUlaM samucchinna"nti iminApi tadeva pakArantarena vibhAveti / kasmA panettha "kataM karaNIya"nti atItaniddeso katoti Aha "puthujjnklyaannkaadyo"tiaadi| ime pakArA itthaM, tabbhAvo itthattanti dasseti "itthabhAvAyA"ti iminA, Aya-saddo ca sampadAnatthe, tadatthAyAti attho / te pana pakArA ariyamaggabyApArabhUtA pariJAdayo idhAdhippetAti vuttaM "evaM soLasakiccabhAvAyA"ti / te hi maggaM paccavekkhato maggAnubhAvena pAkaTA hutvA upaTThahanti magge paccavekkhite taMkiccapaccavekkhaNAyapi sukhena siddhito| evaM sAdhAraNato catUsu maggesu paccekaM catukiccavasena soLasakiccabhAvaM pakAsetvA tesupi kiccesu pahAnameva padhAnaM tadatthattA itaresaM pariJAdInanti tadeva visesato pakAsetuM "kilesakkhayabhAvAya vA"ti Aha / apica purimanayena paccavekSaNaparamparAya paccavekkhaNavidhiM dassetvA idAni padhAnattA pahInakilesapaccavekkhaNavidhimeva dassetuM evaM vuttantipi daTTabbaM / dutiyavikappe ayaM pakAro itthaM, tabbhAvo itthattaM, Ayasaddo cettha sampadAnavacanassa kAriyabhUto nissakkattheti dasseti "itthabhAvato"ti iminA / "imasmA evaM pakArA"ti pana vadanto pakAro nAma pakAravantato atthato bhedo natthi / yadi hi so bhedo assa, tasseva so pakAro na siyA, 138 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.249-249) AsavakkhayajANakathAvaNNanA 139 tasmA itthaM-saddo pakAravantavAcako, atthato pana abhedepi sati avayavAvayavitAdinA bhedaparikappanAvasena siyA kiJci bhedamatthaM, tasmA itthattasaddo pakAravAcakoti dasseti / ayamidha TIkAyaM, (dI0 ni0 TI0 1.248) majjhimAgamaTIkAvinayaTIkAdIsu (sArattha0 TI0 1.14) ca Agatanayo / saddavidU pana pavattinimittAnusArena evamicchanti - ayaM pakAro assAti itthaM, pkaarvnto| vicitrA hi taddhitavRtti | tassa bhAvo itthattaM, pakAro, imamatthaM dassento "itthabhAvato imasmA evaM pakArA"ti AhAti / paThamavikappepi yathArahaM esa nayo / idAni vattamAnakhandhasantAnAti sarUpakathanaM / aparanti anAgataM / "ime pana paJcakkhandhA pariJAtA tidvantI"ti idAni pATho, "ime pana carimakattabhAvasaGghAtA paJcakkhandhA paritA tidvantI''ti pana majjhimAgamavinayaTIkAdIsu, (sArattha0 TI0 1.14) idha ca TIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.248) ullinggitpaattho| tattha carimakattabhAvasaGghAtAti ekasantatipariyApannabhAvena pacchimakattabhAvakathitA / pariJAtAti maggena paricchijja aataa| tidvantIti appatiTThA anokAsA tiThThanti / etena hi tesaM khandhAnaM apariJAmUlAbhAvena apatiTThAbhAvaM dasseti / apariJAmUlikA hi patiTTA, tadabhAvato pana appatiTThAbhAvo / yathAha "kabaLIkAre ce bhikkhave AhAre asthi rAgo, atthi nandI, asthi taNhA, patiTTitaM tattha vijJANaM viruLahantiAdi (saM0 ni0 1.2.64; kathAva0 296; mahAni0 7) / tadupamaM vibhAveti "chinnamUlakA rukkhA viyA"ti iminA, yathA chinnamUlakA rukkhA mUlAbhAvato appatiTThA anokAsA tiTThanti, evametepi apariJAmUlAbhAvatoti / ayamettha opammasaMsandanA / carimakacittanirodhenAti parinibbAnacittanirodhena / anupAdAnoti anindhano / apaNNattikabhAvanti yesu khandhesu vijjamAnesu tathA tathA parikappanAsiddhA paJatti, tadabhAvato tassApi dharamAnakapattiyA abhAvena apaJjattikabhAvaM gamissanti / paNNatti paJattIti hi atthato ekaM yathA "pacAsa paNNAsA''ti / paJaAsa paNNAdesoti hi akkharacintakA vadanti / 249. yebhuyyena saMkhipati saGkucito bhavatIti saGkepo, pabbatamatthakaM / tanhi pabbatapAdato anukkamena bahulaM saMkhittaM saGkucitaM hoti / tenAha "pabbatamatthake"ti, pabbatasikhareti attho / ayaM aTThakathAmuttako nayo- saGkSipIyati pabbatabhAvena gaNIyatIti sopo, pabbatapariyApanno padeso, tasmiM pabbatapariyApanne padeseti atthoti / anAviloti akAlusiyo, sA cassa anAvilatA kaddamAbhAvena hotIti Aha "nikkaddamo"ti / sapati 139 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-2 apadApi samAnA gacchatIti sippi, khuddakA sippi sippiyo kA - kArassa ya-kAraM katvA, yo " muttiko tipi vuccati / savati pasavatIti sambuko, yaM " jalasutti, saGkhalikA ti ca voharanti / samAhAre yebhuyyato napuMsakapayogoti vuttaM "sippiyasambuka "nti / evamIdisesu | sakkharAti muTThippamANA pAsANA / kathalAnIti kapAlakhaNDAni / samUhavAcakassa ghaTAsaddassa itthi liGgassApi dissanato " gumba"nti padassatthaM dasseti " ghaTA" ti iminA | 140 kAmaJca "sippiyasambukampi sakkharakathalampi macchagumbampi tiTThantampi carantampI ti ettha sakkharakathalaM tiTThatiyeva, sippiyasambukamacchagumbAni carantipi tiTThantipi, tathApi sahacaraNanayena sabbAneva caranti viya evaM vuttanti atthaM dassento " tiTThantampi carantampIti etthA 'tiAdimAha / tattha hi "sakkharakathalaM tiTThatiyevA"tiAdinA yathAsambhavamatthaM dasseti, " yathA panA" tiAdinA pana sahacaraNanayaM / pana- saddo arucisaMsUcane, tathApIti attho / antarantarAti bahUnaM gAvInamantarantarA ThitAsu gAvIsu vijjamAnAsupi / gAvoti gAviyo / itarApIti ThitApi nisinnApi / carantIti vuccanti sahacaraNanayena / tiTThantamevAti AdIsu ayamadhippAyo sippiyasambukamacchagumbAnaM caraNakiriyAyapi yogato ThAnakiriyAya anekantattA ekantato tiTTantameva na kadAcipi carantaM sakkharakathalaM upAdAya sippiyasambukampi macchagumbampi tiTThantanti vuttaM, na tu tesaM ThAnakiriyamupAdAya / te pana caraNakiriyamupAdAya " carantampI" ti pi saddalopo hettha daTThabbo / itarampa dvayanti sippiyasambukamacchagumbaM padavasena evaM vRttaM / itaraJca dvayanti sippiyasambukamacchagumbameva / carantanti vuttanti etthApi tesaM ThAnakiriyamupAdAya " tiTThantampIti pi- saddalopo, evamettha aTThakathAcariyehi sahacaraNanayAM dassito, AcariyadhammapAlattherena pana yathAlAbhayapi / tathA hi vRttaM " kiM vA imAya sahacariyAya, yathAlAbhaggahaNaM panettha daTThabbaM / sakkharakathalassa hi vasena tiTThantanti, sippisambukassa macchagumbassa ca vasena tiTThantampi carantampIti evaM yojanA kAtabbA " ti ( dI0 ni0 TI0 1.249) / alabbhamAnassApi atthassa sahayogIvasena desanAmattaM pati sahacaraNanayo, sAdhAraNato desitassApi atthassa sambhavavasena vivecanaM pati yathAlAbhanayoti ubhayathApi yujjati / evampettha vadanti - aTThakathAyaM " sakkharakathalaM tiTThatiyeva, itarAni carantipi tiTThantipIti iminA yathAlAbhanayo dassito yathAsambhavaM atthassa vivecitattA, " yathA panA 'tiAdinA pana sahacaraNanayo alabbhamAnassApi atthassa sahayogIvasena desanAmattassa (2.2.249-249) 140 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.249-249) AsavakkhayANakathAvaNNanA 141 vibhAvitattAti, tadetampi anupavajjameva atthassa yuttattA, aTThakathAyaJca tathA dassanassApi sambhavatoti daTThabaM / "tatthA"tiAdi upamAsaMsandanaM / tIreti udakarahadassa tIre / udakarahado ca nAma katthaci samuddopi vuccati "rahadopi tattha gambhIro, samuddo saritodako''tiAdIsu (dI0 ni0 3.278) / katthaci jalAsayopi "rahadopi tattha dharaNI nAma, yato meghA pavassanti, vassA yato patAyantI''tiAdIsu, (dI0 ni0 3.281) idhApi jalAsayoyeva / so hi udakavasena raho cakkhurahAdikaM dadAtIti udakarahado o-kArassa a-kAraM katvA / saddavidU pana "udakaM haratIti udakarahado niruttinayenA''ti vadanti / _ "ettAvatA"tiAdinA catutthajjhAnAntaraM dassitavipassanAANato paTThAya yathAvuttatthassa sampiNDanaM / tattha ettAvatAti "puna caparaM mahArAja bhikkhu evaM samAhite citte...pe0... ANadassanAya cittaM abhinIharatI''tiAdinA ettakena. etaparimANavantena vA vacanakkamena / vipassanAANanti jANadassananAmena dassitaM vipassanAjANaM, tassa ca visuM gaNanadassanena heTThA catutthajjhAnAnantaraM vattabbatAkAraNesu tIsu nayesu tatiyanayasseva yuttatarabhAvopi dIpitoti daTThabbaM / manomayaJANassa iddhividhasamavarodhitabhAve visuddhimagge (visuddhi0 2.379 Adayo) vuttepi idha pALiyaM visuM desitattA visuM eva gahaNaM, tathA desanA ca pATiyekkasandiTThikasAmaJaphalatthAti daTThab / anAgataMsaJANayathAkammUpagaANadvayassa pALiyaM anAgatattA "dibbacakkhuvasena niSphana'"nti vuttaM, tabbasena nipphannattA taggahaNeneva gahitaM taM ANadvayanti vuttaM hoti / dibbacakkhussa hi anAgataMsANaM, yathAkammUpagajANaJcAti dvepi ANAni paribhaNDAni hontIti / dibbacakkhutrANanti cutUpapAtaJANanAmena dassitaM dibbacakkhujANaM / sabbesaM pana dasannaM jANAnaM ArammaNavibhAgassa visuddhimagge anAgatattA tatthAnAgataJANAnaM ArammaNavibhAgaM dassetuM "tesa"ntiAdi vuttaM / tesanti dasannaM ANAnaM / tatthAti tasmiM ArammaNavibhAge, tesu vA dasasu ANesu / bhUmibhedato parittamahaggataM, kAlabhedato atItAnAgatapaccuppannaM, santAnabhedato ajjhattabahiddhA cAti vipassanAjANaM sttvidhaarmmnnN| parittArammaNAditikattayeneva hi tassa ArammaNavibhAgo, na maggArammaNatikena / nimmitarUpAyatanamattamevAti attanA nimmitaM rUpArammaNameva, attanA vA nimmite manomaye kAye vijjamAnaM rUpAyatanamevAtipi yujjati / idahi tassa jANassa abhinimmiyamAne manomaye kAye rUpAyatanamevArabbha pavattanato vuttaM, na pana tattha 141 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) gndhaaytnaadiinmbhaavto| na hi rUpakalApo gandhAyatanAdivirahito atthIti sabbathA parinipphannameva nimmitarUpaM / tenAha "parittapaccuppannabahiddhArammaNa"nti, yathAkkama bhUmikAlasantAnabhedato tibidhArammaNanti attho / nibbAnavasena ekadhammArammaNampi samAnaM AsavakkhayANaM parittArammaNAditikavasena tividhArammaNaM dassetuM "appamANabahiddhAnavattabbArammaNa"nti vuttaM / tahi parittatikavasena appamANArammaNaM, ajjhattikavasena bahiddhArammaNaM, atItatikavasena navattabbArammaNaJca hoti / / __ uttaritarasaddo, paNItatarasaddo ca pariyAyoti dasseti "selUtara"nti iminA / ratanakUTaM viya kUTAgArassa arahattaM kUTaM uttamaGgabhUtaM bhagavato desanAya arahattapariyosAnattAti Aha "arahattanikUTenA'ti / desanaM niTThApesIti titthakaramataharavibhAviniM nAnAvidhakuhanalapanAdimicchAjIvaviddhaMsini tividhasIlAlaGkataparamasallekhapaTipattiparidIpini jhAnAbhiJAdiuttarimanussadhammavibhUsiniM cuddasavidhamahAsAmaJaphalapaTimaNDitaM anaJasAdhAraNaM sAmaJaphaladesanaM ratanAgAraM viya ratanakUTena arahattakUTena niTThApesi "vimuttasmi''nti iminA, arahattaphalassa desitattAti attho| ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 250. ettAvatA bhagavatA desitassa sAmaJaphalasuttassa atthavaNNanaM katvA idAni dhammasaGgAhakehi saGgItassa "evaM vutte"tiAdipAThassapi atthavaNNanaM karonto paThamaM sambandhaM dassetuM "rAjA"tiAdimAha / tattha tatthAti tasmiM tasmiM sAmaJaphale, suttapadese vA / karaNaM kAro, sAdhu iti kAro tathA, "sAdhu bhagavA, sAdhu sugatA''tiAdinA taM pavattento / AdimajjhapariyosAnanti desanAya AdiJca majjhaJca pariyosAnaJca / sakkaccaM sAdaraM gAravaM sutvA, "cintetvAti ettha idaM pubbakAlakiriyAvacanaM / ime paJhe puthU samaNabrAhmaNe pucchanto ahaM ciraM vata amhi, evaM pucchantopi ahaM thuse koTTento viya kaJci sAraM nAlasthanti yojnaa| tathA yo...pe0... vissajjesi, tassa bhagavato guNasampadA aho vt| dasabalassa guNAnubhAvaM ajAnanto ahaM vaJcito suciraM vata amhIti / vaJcitoti ca ajJANena vaJcito AvaTTito, mohena paTicchAdito amhIti vuttaM hoti / tenAha "dasabalassa guNAnubhAvaM ajAnanto"ti / sAmaJjajotanA hi visese avatiTThati / cintetvA Avikarontoti sambandho / ullaGghanasamatthAyapi ubbegapItiyA anullaGghanampi siyAti Aha "paJcavidhAya pItiyA phuTasarIro'ti / phuTasarIroti ca phusitasarIroti attho, na 142 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 143 byApitasarIroti sabbAya pItiyA abyaapitttaa| tanti attano pasAdassa AvikaraNaM, upAsakattapavedanaJca / AraddhaM dhammasaGgAhakehi / abhikkantAti. atikkantA vigatA, vigatabhAvo ca khayo evAti Aha "khaye dissatI'ti / tathA hi vuttaM "nikkhanto paThamo yAmo"ti / abhikkantataroti ativiya kantataro manoramo, tAdiso ca sundaro bhaddako nAmAti vuttaM "sundare"ti / "ko me"tiAdi gAthA vimAnavatthumhi (vi0 va0 857) / tattha koti devanAgayakkhagandhabbAdIsu katamo / meti mama / pAdAnIti pAde, liGgavipariyAyoyaM / iddhiyAti IdisAya deviddhiyA / yasasAti Idisena parivArena, parijanena ca / jalanti jalanto vijjotamAno | abhikkantenAti ativiya kantena kamanIyena, abhirUpenAti vuttaM hoti / vaNNenAti chavivaNNena sarIravaNNanibhAya / sabbA obhAsayaM disAti sabbA dasapi disA obhaasynto| cando viya, sUriyo viya ca ekobhAsaM ekAlokaM karonto ko vandatIti smbndho| abhirUpeti atirekarUpe uLAravaNNena sampannarUpe / abbhAnumodaneti abhianumodane abhippamoditabhAve / kimatthiyaM "abbhAnumodane"ti vacananti Aha "tasmA'tiAdi / yuttaM tAva hotu abbhAnumodane, kasmA panAyaM dvikkhattuM vuttoti codanAya sodhanAmukhena AmeDitavisayaM niddhAreti "bhaye kodhe"tiAdinA, iminA saddalakkhaNena hetubhUtena evaM vutto, iminA ca iminA ca visayenAti vuttaM hoti / "sAdhu sAdhu bhante''ti AmeDitavasena atthaM dassetvA tassa visayaM niddhArento evamAhAtipi sambandhaM vadanti / tattha "coro coro, sappo sappo''tiAdIsu bhaye AmeDitaM, "vijjha vijjha, pahara paharA''tiAdIsu kodhe, "sAdhu sAdhU''tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.127; 2.3.35; 3.5.1085) pasaMsAyaM, "gaccha gaccha, lunAhi lunAhI"tiAdIsu turite, "Agaccha AgacchA"tiAdIsu kotUhale, "buddho buddhoti cintento"tiAdIsu (bu0 vaM0 2.44) acchare, "abhikkamathAyasmanto abhikkamathAyasmanto''tiAdIsu (dI0 ni0 3.20; a0 ni0 3.9.11) hAse, "kahaM ekaputtaka, kahaM ekaputtakA"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.63) soke, "aho sukhaM, aho sukha''ntiAdIsu (udA0 20; dI0 ni0 3.305) psaade| casaddo avuttasamuccayattho, tena garahA asammAnAdInaM saGgaho daTTabbo / "pApo pApo''tiAdIsu hi garahAyaM, "abhirUpaka abhirUpakA''tiAdIsu asmmaane| evametesu navasu, aJjesu ca visayesu 143 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) AmeDitavacanaM budho kareyya, yojeyyAti attho| AmeDanaM punappunamuccAraNaM, AmeDIyati vA punappunamuccArIyatIti AmeDitaM, ekassevatthassa dvattikkhattuM vacanaM / meDisaddo hi ummAdane, Apubbo tu dvattikkhattumuccAraNe vattati yathA "etadeva yadA vAkya-mAmeDayati vAsavo"ti / evaM AmeDitavasena dvikkhattuM vuttabhAvaM dassetvA idAni nayidaM AmeDitavaseneva dvikkhattuM vuttaM, atha kho paccekamatthadvayavasenapIti dassento "atha vA"tiAdimAha | AmeDitavasena atthaM dassetvA vicchAvasenApi dassento evamAhAtipi vadanti, tadayuttameva byApetabbassa dvikkhattumavuttattA / byApetabbassa hi byApakena guNakiriyAdabbena byApanicchAya dvattikkhattuM vacanaM vicchA yathA "gAmo gAmo ramaNIyo''ti / tattha abhikkantanti abhikkamanIyaM, tabbhAvo ca atiiTThatAyAti vuttaM "atiiTTha"ntiAdi, padattayaJcetaM pariyAyavacanaM / etthAti dvIsu abhikkantasaddesu / "abhikkanta"nti vacanaM apekkhitvA napuMsakaliGgena vuttaM, taM pana bhagavato vacanaM dhammadesanAyevAti katvA "yadidaM bhagavato dhammadesanA"ti Aha, yAyaM bhagavato dhammadesanA mayA sutA, tadidaM bhagavato dhammadesanAsaGghAtaM vacanaM abhikkantanti attho / evaM paTiniddesopi hi atthato abhedattA yutto eva "yattha ca dinnaM mahapphalamAhU"tiAdIsu (vi0 va0 888) viya / "abhikkanta''nti vuttassa vA atthamattadassanaM etaM, tasmA atthavasena liGgavibhattivipariNAmo veditabbo, kAriyavipariNAmavasena cettha vibhattivipariNAmatA / vacananti hettha seso, abhikkantaM bhagavato vacanaM, yAyaM bhagavato dhammadesanA mayA sutA, sA abhikkantaM abhikkantAti attho / dutiyapadepi "abhikkantanti pasAdanaM apekkhitvA napuMsakaliGgena vutta''ntiAdinA yathArahamesa nayo netabbo / "bhagavato vacana"ntiAdinA atthadvayasarUpaM dsseti| tattha dosanAsanatoti raagaadikilesdosviddhNsnto| guNAdhigamanatoti sIlAdiguNAnaM sampAdanavasena adhigamApanato / ye guNe desanA adhigameti, tesu "guNAdhigamanato''ti vuttesuyeva guNesu padhAnabhUtA guNA dassetabbAti te padhAnabhUte guNe tAva dassetuM "saddhAjananato paJjAjananato"ti vuttaM / saddhApadhAnA hi lokiyA guNA, paJApadhAnA lokuttarAti, padhAnaniddeso cesa desanAya adhigametabbehi sIlasamAdhidukAdIhipi yojnaasmbhvto| ajhampi atthadvayaM dasseti "saatthto"tiaadinaa| sIlAdiatthasampattiyA saatthto| sabhAvaniruttisampattiyA svynyjnto| suvidyeyyasaddapayogatAya uttaanpdto| saNhasukhumabhAvena Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 145 dubbidheyyatthatAya gmbhiirtthto| siniddhamudumadhurasaddapayogatAya knnnnsukhto| vipulavisuddhapemanIyasthatAya hdynggmto| mAnAtimAnavidhamanena anttukkNsnto| thambhasArambhanimmaddanena aprvmbhnto| hitAdhippAyappavattiyA paresaM rAgapariLAhAdivUpasamanena krunnaasiitlto| kilesandhakAravidhamanena pnyjaavdaatto| avadAtaM, odAtanti ca atthato ekaM / karavIkarutamaJjutAya aapaathrmnniiyto| pubbAparAviruddhasuvisuddhatAya vimddkkhmto| ApAtharamaNIyatAya eva suyymaansukhto| vimaddakkhamatAya, hitajjhAsayappavattitAya ca vImaMsiyamAnahitatoti evamettha attho veditbbo| Adisaddena pana saMsAracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchAvAdaviddhaMsanato, sampAvAdapatiTThApanato, akusalamUlasamuddharaNato, kusalamUlasaMropanato, apAyadvAravidhAnato, saggamaggadvAravivaraNato, pariyuTThAnavUpasamanato, anusayasamugghATanatoti evamAdInaM saGgaho dtttthbbo| na kevalaM padadvayeneva, tato parampa catUhi upamAhIti pi-saddo sampiNDanattho / "cakkhumanto rUpAni dakkhantI"ti idaM "telapajjotaM dhAreyyA''ti catutthaupamAya AkAramattadassanaM, na pana upamantaradassananti Aha "catUhi upamAhI"ti / adhomukhaTTapitanti kenaci adhomukhaM ThapitaM / heTThAmukhajAtanti sabhAveneva heTThAmukhaM jAtaM / ugghATeyyAti vivaTaM kareyya / "hatthe gahetvA"ti samAcikkhaNadassanatthaM vuttaM, "puratthAbhimukho, uttarAbhimukho vA gacchA''tiAdinA vacanamattaM avatvA "esa maggo, evaM gacchA''ti hatthe gahetvA nissandehaM dasseyyAti vuttaM hoti / kALapakkhe cAtuddasI kaalpkkhcaatuddsii| nirantararukkhagahanena ekagghano vanasaNDo ghnvnsnnddo| meghassa paTalaM meghapaTalaM, meghacchannatAti vuttaM hoti / nikkujjitaM ukkujjeyyAti kassacipi Adheyyassa anAdhArabhUtaM kiJci bhAjanaM AdhArabhAvApAdanavasena ukkujjeyya upari mukhaM Thapeyya / heTThAmukhajAtatAya vimukhaM, adhomukhaThThapitatAya asaddhamme patitanti evaM padadvayaM nikkujjitapadassa yathAdassitena atthadvayena yathArahaM yojetabba, na yathAsaGkhyaM / attano sabhAveneva hi esa rAjA saddhammavimukho, pApamittena pana devadattena pitughAtAdIsu uyyojitattA asaddhamme patitoti / vuTThApentena bhagavatAti sambandho / "kassapassa bhagavato"tiAdinA tadA raJA avuttassApi atthApattimattadassanaM / kAmaJca kAmacchandAdayopi paTicchAdakA nIvaraNabhAvato, micchAdiTThi pana savisesaM paTicchAdikA satte micchAbhinivesavasenAti Aha "micchAdiTThigahanapaTicchanna"nti / tenAha bhagavA "micchAdiThThiparamAhaM bhikkhave vajjaM vadAmI'ti, [a0 ni0 1.1.310 (atthato 145 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) samAna)] micchAdivisaGghAtagumbapaTicchannanti attho / "micchAdiTThigahanapaTicchannaM sAsanaM vivarantenA''ti vadanto sabbabuddhAnaM ekAva anusandhi, ekaMva sAsananti katvA kassapassa bhagavato sAsanampi iminA saddhiM ekasAsanaM karotIti daTTab / aGguttaraTThakathAdIsupi hi tathA ceva vuttaM, evaJca katvA micchAdiTThigahanapaTicchannassa sAsanassa vivaraNavacanaM upapannaM hotIti / sabbo akusaladhammasaGghAto apAyagAmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvA / sammAdiTThiAdInaM ujupaTipakkhatAya micchAdiTThiAdayo aTTha micchattadhammA micchAmaggo mokkhamaggato micchA vitatho maggoti katvA / teneva hi tadubhayassa paTipakkhataM sandhAya "saggamokkhamaggaM AvikarontenA"ti vuttaM / sabbo hi kusaladhammo sggmggo| sammAdiTThiAdayo aTTha sammattadhammA mokkhmggo| sappiAdisannissayo padIpo na tathA ujjalo, yathA telasannissayoti telapajjotaggahaNaM / dhAreyyAti dhareyya, samAhareyya samAdaheyyAti attho / buddhAdiratanarUpAnIti buddhAdInaM tiNNaM ratanAnaM vaNNAyatanAni / tesaM buddhAdiratanarUpAnaM paTicchAdakassa mohandhakArassa viddhaMsakaM tathA / desanAsaGghAtaM pajjotaM tathA / tadubhayaM tulyAdhikaraNavasena viyUhitvA tassa dhArako samAdahakoti atthena "tappaTicchAdakamohandhakAraviddhaMsakadesanApajjotadhArakenA"ti vuttaM / etehi pariyAyehIti yathAvRttehi nikkujjitukkujjanapaTicchannavivaraNamaggAcikkhaNatelapajjotadhAraNa saGghAta catubbidhopamopamitabbappakArehi, yathAvuttehi vA nAnAvidhakuhanalapanAdimicchAjIvavidhamanAdivibhAvanapariyAyehi / tenAha "anekapariyAyena dhammo pakAsito''ti / "eva"ntiAdinA "esAhantiAdipAThassa sambandhaM dasseti / pasannacittatAyapasannAkAraM karoti / pasannacittatA ca imaM desanaM sutvA evAti atthaM ApetuM "imAya desanAyA"tiAdi vuttaM / imAya desanAya hetubhUtAya / pasannAkAranti pasannehi sAdhujanehi kattabbasakkAraM / saraNanti paTisaraNaM | tenAha "parAyaNa"nti / parAyaNatA pana anatthanisedhanena, atthasampAdanena cAti vuttaM "aghassa tAtA, hitassa ca vidhAtA'ti / aghassAti nissakke sAmivacanaM, pApatoti attho / dukkhatotipi vadanti keci / tAyati avassayaM karotIti taataa| hitassAti upayogatthe sAmivacanaM / vidahati saMvidhAnaM karotIti vidhaataa| "iti iminA adhippAyenA"ti vadanto "itisaddo cettha luttaniddiTTho, so ca AkArattho''ti dasseti / saraNanti gamanaM / hitAdhippAyena bhajanaM, jAnanaM vA, evaJca katvA vinayaTThakathAdIsu "saraNanti gacchAmI''ti saheva itisaddena attho vuttoti / ettha hi nAyaM 146 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 147 gami-sado nI-sadAdayo viya dvikammiko, tasmA yathA "ajaM gAmaM netI"ti vuccati, evaM "bhagavantaM saraNaM gacchAmI"ti vattuM na sakkA, "saraNanti gacchAmI''ti pana vattab, tasmA ettha itisaddo luttaniddiTThoti veditabbaM, evaJca katvA "yo buddhaM saraNaM gacchati, so buddhaM vA gaccheyya saraNaM vA"ti (khu0 pA0 aTTha0 1.gamatIyadIpanA) khuddakanikAyaTThakathAya udghaTA codanA anvkaasaa| na hi gami-sadaM duhAdinyAdigaNikaM karonti akkharacintakAti | hotu tAva gami-saddassa ekakammabhAvo, tathApi "gacchateva pubaM disaM, gacchati pacchimaM disa''ntiAdIsu (saM0 ni0 1.1.159; 2.3.87) viya "bhagavantaM, saraNa"nti padadvayassa samAnAdhikaraNatA yuttAti ? na, tassa padadvayassa smaanaadhikrnnbhaavaanuppttito| tassa hi samAnAdhikaraNabhAve adhippete paTihatacittopi bhagavantaM upasaGkamanto buddhaM saraNaM gato nAma siyA / yahi taM "buddho"ti visesitaM saraNaM, tamevesa gatoti, na cettha anupapattikena atthena attho, tasmA "bhagavanta'"nti gamanIyatthassa dIpanaM, "saraNa"nti pana gamanAkArassAti vuttanayena itilopavaseneva attho gahetabboti / dhammaJca saGghaJcAti etthApi eseva nayo / honti cettha -- "gamissa ekakammattA, itilopaM vijAniyA / paTighAtappasaGgattA, na ca tulyatthatA siyA / / tasmA gamanIyatthassa, pubbapadaMva jotakaM / gamanAkArassa paraM, ityuttaM saraNattaye''ti / / "iti iminA adhippAyena bhagavantaM gacchAmI''ti pana vadanto aneneva adhippAyena bhajanaM, jAnanaM vA saraNagamanaM nAmAti niyameti / tattha "gacchAmI"tiAdIsu purimassa purimassa pacchimaM pacchimaM athavacanaM, "gacchAmI"ti etassa vA ana sAdhAraNatAdassanavasena pATiyekkameva atthavacanaM "bhajAmI"tiAdipadattayaM / bhajanahi saraNAdhippAyena upasaGkamanaM, sevanaM santikAvacarabhAvo, payirupAsanaM vattapaTivattakaraNena upaTThAnanti evaM sabbathApi ananasAdhAraNataMyeva dasseti / evaM "gacchAmI"ti padassa gatiatthaM dassetvA buddhiatthampi dassetuM "evaM vA"tiAdimAha, tattha evanti "bhagavA me saraNa"ntiAdinA adhippAyena / kasmA pana "gacchAmI'"ti padassa "bujjhAmI"ti ayamattho labbhatIti codanaM sodheti "yesahI"tiAdinA, anena ca niruttinayamantarena sabhAvatova gamudhAtussa buddhiatthoti dIpeti / dhAtUnanti mUlasaddasaGghAtAnaM i, yA, kamu, gamuiccAdInaM / 147 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) __"adhigatamagge, sacchikatanirodhe"ti padadvayenApi phalaTThA eva dassitA, na maggaTThAti te dassento "yathAnusiTuM paTipajjamAne cA"ti Aha / nanu ca kalyANaputhujjanopi "yathAnusiTuM paTipajjatI''ti vuccatIti ? kiJcApi vuccati, nippariyAyena pana maggaTThA eva tathA vattabbA, na itaro niyAmokkamanAbhAvato / tathA hi te eva "apAyesu apatamAne dhAretI"ti vuttaa| sammattaniyAmokkamanena hi apAyavinimuttisambhavoti / evaM anekehipi vinaya- (sArattha0 TI0 1.veraJjakaNDavaNNanA) -suttantaTIkAkArehI (dI0 ni0 TI0 1.250) vuttaM, tadetaM sammattaniyAmokkamanavasena nippariyAyato apAyavinimuttake sandhAya vuttaM, tadanupapattivasena pana pariyAyato apAyavinimuttakaM kalyANaputhujjanampi "yathAnusiTuM paTipajjamAne''ti padena dassetIti daTTabbaM / tathA hesa dakkhiNavibhaGgasuttAdIsu (ma0 ni0 3.379) sotApattiphalasacchikiriyAya paTipannabhAvena vuttoti, chattavimAne (vi0 va0 886 Adayo) chattamANavako cettha nidassanaM / adhigatamagge, sacchikatanirodhe ca yathAnusiTuM paTipajjamAne ca puggale apAyesu apatamAne katvA dhAretIti sapAThasesayojanA / atItakAlikena hi purimapadadvayena phalaTThAnameva gahaNaM, vattamAnakAlikena ca pacchimena padena saha kalyANaputhujjanena maggaTThAnameva / "apatamAne"ti pana padena dhAraNAkAradassanaM apatanakaraNavaseneva dhAretIti, dhAraNasarUpadassanaM vA / dhAraNaM nAma apatanakaraNamevAti, apatanakaraNaJca apAyAdinibbattakakilesaviddhaMsanavasena vaTTato niyyAnameva / "apAyesUti hi dukkhabahulaTThAnatAya padhAnavasena vuttaM, vaTTadukkhesu pana sabbesupi apatamAne katvA dhAretIti attho veditabbo / tathA hi abhidhammaTThakathAyaM vuttaM "sotApattimaggo cettha apAyabhavato vuThThAti, sakadAgAmimaggo sugatikAmabhavekadesato, anAgAmimaggo kAmabhavato, arahattamaggo rUpArUpabhavato, sabbabhavehipi vuTTAti evAti vadantI"ti (dha0 sa0 aTTha0 350) evaJca katvA ariyamaggo niyyAnikatAya, nibbAnaJca tassa tadatthasiddhihetutAyAti ubhayameva nippariyAyena dhammo nAmAti sarUpato dassetuM "so atthato ariyamaggo ceva nibbAnaJcA"ti vuttaM / nibbAnahi ArammaNaM labhitvA ariyamaggassa tadatthasiddhi, svAyamattho ca pALiyA eva siddhoti Aha "vuttaJceta"ntiAdi / yAvatAti yattakA / tesanti tattakAnaM dhammAnaM / "aggo akkhAyatIti vattabbe o-kArassa a-kAraM, ma-kArAgamaJca katvA "aggamakkhAyatI"ti vuttaM / "akkhAyatI"ti cettha itisaddo Adiattho, pakArattho vA, tena "yAvatA bhikkhave dhammA saGghatA vA asaGkhatA vA, virAgo tesaM aggamakkhAyatI"tiAdi (itivu0 90; a0 ni0 1.4.34) suttapadaM saGgaNhAti, "vitthAro"ti iminA vA tdvsessnggho| 148 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA yasmA pana ariyaphalAnaM "tAya saddhAya avUpasantAyA'tiAdi vacanato maggena samucchinnAnaM kilesAnaM paTippassaddhippahAnakiccatAya niyyAnAnuguNatA, niyyAnapariyosAnatA ca, pariyattiyA pana niyyAnadhammasamadhigamahetutAya niyyAnAnuguNatAti iminA pariyAyena vuttanayena dhammabhAvo. labbhati, tasmA tadubhayampi saGgaNhanto "na kevalaJcA"tiAdimAha / svAyamattho ca pAThAruLaho evAti dasseti "vutta heta"ntiAdinA / tattha chattamANavakavimAneti chatto kira nAma setabyAyaM brAhmaNamANavako, so ukkaTThAyaM pokkharasAtibrAhmaNassa santike sippaM uggahetvA "garudakkhiNaM dassAmI"ti ukkaTThAbhimukho gacchati, athassa bhagavA antarAmagge corantarAyaM, tAvatisabhavane nibbattamAnaJca disvA gAthAbandhavasena saraNagamanavidhi desesi, tassa tAvatisabhavanupagassa tisayojanikaM vimAnaM chattamANavakavimAnaM / devalokepi hi tassa manussakAle samajhA yathA "maNDUko devaputto, (vi0 va0 858 Adayo) kuvero devarAjA'"ti, idha pana chattamANavakavimAnaM vatthu kAraNaM etassAti katvA uttarapadalopena "na tathA tapati nabhe sUriyo, cando ca na bhAsati na phusso, yathA''tiAdikA (vi0 va0 889) desanA "chattamANavakavimAna"nti vuccati, tatrAyaM gAthA pariyApannA, tasmA chattamANavakavimAnavatthudesanAyanti attho veditabbo / kAmarAgo bhavarAgoti evamAdibhedo anAdikAlavibhAvito sabbopi rAgo virajjati pahIyati etenAti rAgavirAgo, mggo| ejAsaGghAtAya taNhAya, antonijjhAnalakkhaNassa ca sokassa taduppattiyaM sabbaso parikkhINattA natthi ejA, soko ca etasminti ane, asokaJca, phlN| tadaTThakathAyaM (vi0 va0 aTTha0 887) pana "taNhAvasiTThAnaM sokanimittAnaM kilesAnaM paTippassambhanato asoka''nti vuttaM / dhammamasaGghatanti sampajja sambhUya paccayehi appaTisaGkhatattA asaGkhataM attano sabhAvadhAraNato paramatthadhammabhUtaM nibbAnaM / tadaTThakathAyaM pana "dhammanti sabhAvadhammaM / sabhAvato gahetabbadhammo hesa, yadidaM maggaphalanibbAnAni, na pariyattidhammo viya paJattidhammavasenA''ti (vi0 va0 aTTha0 887) vuttaM, evaM sati dhammasaddo tIsupi ThAnesu yojetbbo| appaTikUlasaddena ca tattha nibbAnameva gahitaM "nathi ettha kiJcipi paTikUla''nti katvA, appaTikUlanti ca avirodhadIpanato kiJci aviruddhaM, iTuM paNItanti vA attho / paguNarUpena pavattitattA, pakaTThaguNavibhAvanato vA pgunnN| yathAha "vihiMsasaJjI paguNaM na bhAsiM, dhammaM paNItaM manujesu brahmeti (ma0 ni0 1.283; 2.339; mahAva0 9) / dhammakkhandhA kathitAti yojanA / evaM idha catUhipi padehi pariyattidhammoyeva gahito, 149 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) tadaTThakathAyaM pana "savanavelAyaM, upaparikkhaNavelAyaM, paTipajjanavelAyanti sabbadApi iTThamevAti madhuraM, sabba tANasannissayAya paTibhAnasampadAya pavattitattA suppavattibhAvato, nipuNabhAvato ca paguNaM, vibhajitabbassa atthassa khandhAdivasena, kusalAdivasena, uddesAdivasena ca suTTa vibhajanato suvibhattanti tIhipi padehi pariyattidhammameva vadatI''ti (vi0 va0 aTTha0 887) vuttaM / ApAthakAle viya majjanakAlepi, kathentassa viya suNantassApi sammukhIbhAvato ubhatopaccakkhatAdassanatthaM idheva "ima''nti aasnnpcckkhvcnmaah| puna "dhamma"nti idaM yathAvuttassa catubbidhassApi dhammassa sAdhAraNavacanaM / pariyattidhammopi hi saraNesu ca sIlesu ca patiTThAnamattAyapi yAthAvapaTipattiyA apAyapatanato dhAreti, imassa ca atthassa idameva chattamANavakavimAnaM sAdhakanti daTTab / sAdhAraNabhAvena yathAvuttaM dhamaM paccakkhaM katvA dassento puna "ima"nti Aha / yasmA cesA bha-kArattayena ca paTimaNDitA dodhakagAthA, tasmA tatiyapAde madhurasadde ma-kAro adhikopi ariyacariyAdipadehi viya anekakkharapadena yuttattA anupavajjoti daTThabbaM / divisIlasaGghAtenAti yAyaM diTThi ariyA niyyAnikA niyyAti takkarassa sammA dukkhakhayAya, tathArUpAya diTThiyA didvisAmaJjagato viharatI''ti (dI0 ni0 3.324, 356; a0 ni0 2.6.11; pari0 274) evaM vuttAya diTThiyA ceva "yAni tAni sIlAni akhaNDAni acchiddAni asabalAni akammAsAni bhujissAni vigrupasatthAni aparAmaTThAni samAdhisaMvattanikAni, tathArUpehi sIlehi sIlasAmaJjagato viharatI''ti (dI0 ni0 3.324, 356; ma0 ni0 1.492; 3.54; a0 ni0 2.6.92; pari0 274) evaM vuttAnaM sIlAnaJca saMhatabhAvena, diTTisIlasAmaJjanAti attho / saMhatoti saGghaTito, sametoti vuttaM hoti / ariyapuggalA hi yattha katthaci dUre ThitApi attano guNasAmaggiyA saMhatA eva / "vuttajheta"ntiAdinA AhaccapAThena samattheti / yatthAti yasmiM sarcha / dinanti pariccattaM annAdideyyadhammaM, gAthAbandhattA cettha anunaasiklopo| dodhakagAthA hesA | mahapphalamAhUti "mahapphala''nti buddhAdayo aahu| catUsUti cettha ca-kAro adhikopi vuttanayena anupvjjo| accantameva kilesAsucito visuddhattA suciisu| "sotApanno sotApattiphalasacchikiriyAya paTipanno''tiAdinA (saM0 ni0 3.5.488) vuttesu catUsu purisyugesu| catusaccadhammassa, nibbAnadhammassa ca paccakkhato dassanena, ariyadhammassa paccakkhadassAvitAya vA dhmmdsaa| te puggalA 150 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 151 maggaTThaphalaTTe yugale akatvA visuM visuM puggalagaNanena aTTha ca honti / imaM saGgha saraNatthaM saraNAya parAyaNAya apAyadukkhavaTTadukkhaparitANAya upehi upagaccha bhaja seva, evaM vA jAnAhi bujjhassUti saha yojanAya attho / yattha yesu sucIsu catUsu purisayugesu dinnaM mahapphalamAhu, dhammadasA te puggalA aTTha ca, imaM saGgha saraNatthamupehIti vA sambandho / evampi hi paTiniddeso yutto eva atthato abhinnattAti daTThab / gAthAsukhatthaJcettha purisapade IkAraM, puggalApade ca rassaM katvA niddeso / ettAvatAti "esAha"ntiAdivacanakkamena / tINi vatthUni "saraNa''nti gamanAni, tikkhattuM vA "saraNa"nti gamanAnIti srnngmnaani| paTivedesIti attano hadayagataM vAcAya pavedesi / saraNagamanakathAvaNNanA saraNagamanassa visayappabhedaphalasaMkilesabhedAnaM viya, kattu ca vibhAvanA tattha kosallAya hoti yevAti saha kattunA taM vidhiM dassetuM "idAni tesu saraNagamanesu kosallatthaM...pe0... veditabbo"ti vuttaM / "yo ca saraNaM gacchatI"ti iminA hi kattAraM vibhAveti tena vinA saraNagamanasseva asambhavato, "saraNagamana"nti iminA ca saraNagamanameva, "saraNa"ntiAdIhi pana yathAkkama visayAdayo / kasmA panettha vodAnaM na gahitaM, nanu vodAnavibhAvanApi tattha kosallAya hotIti ? saccametaM, taM pana saMkilesaggahaNeneva atthato vibhAvitaM hotIti na gahitaM / yAni hi nesaM saMkilesakAraNAni ajJANAdIni, tesaM sabbena sabbaM anuppannAnaM anuppAdanena, uppannAnaJca pahAnena vodAnaM hotIti / atthatoti saraNasaddatthato, "saraNasthato"tipi pATho, ayamevattho / hiMsatthassa sarasaddassa vasenetaM siddhanti dassento dhAtvatthavasena "hiMsatIti saraNa"nti vatvA taM pana hiMsanaM kesaM, kathaM, kassa vAti codanaM sodheti "saraNagatAna"ntiAdinA | kesanti hi saraNagatAnaM / kathanti teneva saraNagamanena / kassAti bhayAdInanti yathAkkama sodhanA / tattha saraNagatAnanti "saraNa"nti gatAnaM / saraNagamanenAti "saraNa''nti gamanena kusaladhammena / bhayanti vaTTabhayaM / santAsanti cittutrAsaM teneva cetasikadukkhassa sngghitttaa| dukkhanti kAyikadukkhaggahaNaM / duggatiparikilesanti duggatipariyApannaM sabbampi dukkhaM "duggatiyaM parikilissanaM saMvibAdhanaM, samupatApanaM vA''ti katvA, tayidaM sabbaM parato phalakathAyaM Avi bhavissati / hiMsanaJcettha vinAsanameva, na pana sattahiMsanamivAti dasseti "hanati 151 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) vinAsetI"ti iminA / etanti saraNapadaM / adhivacananti nAmaM, pasiddhavacanaM vA, yathAbhuccaM vA guNaM adhikicca pavattavacanaM / tenAha "ratanattayassevA''ti / evaM hiMsanatthavasena avisesato saraNasaddatthaM dassetvA idAni tadatthavaseneva visesato dassetuM "atha vA"tiAdi vuttaM / ratanattayassa paccekaM hiMsanakAraNadassanameva hi purimanayato imassa visesoti| tattha hite pavattanenAti "sampannasIlA bhikkhave viharathA''tiAdinA (ma0 ni0 1.64, 69) atthe sattAnaM niyojanena / ahitA ca nivattanenAti "pANAtipAtassa kho pApako vipAko, pApakaM abhisamparAya"ntiAdinA AdInavadassanAdimukhena anatthato ca sattAnaM nivattanena / bhayaM hiMsatIti hitAhitesu appavattipavattihetukaM byasanaM appavattikaraNena vinAseti / bhavakantArA uttAraNena maggasaGghAto dhammo, phalanibbAnasaGkhAto pana assAsadAnena sattAnaM bhayaM hiMsatIti yojanA / kArAnanti dAnavasena, pUjAvasena ca upanItAnaM sakkArAnaM / anupasaggopi hi saddo saupasaggo viya atthavisesavAcako "appakampi kataM kAraM, puJja hoti mahapphala''ntiAdIsu viya / anuttaradakkhiNeyyabhAvato vipulaphalapaTilAbhakaraNena sattAnaM bhayaM hiM satIti yojetabbaM / iminApi pariyAyenAti ratanattayassa paccekaM hiMsakabhAvakAraNadassanavasena vibhajitvA vuttena iminApi kAraNena / yasmA panidaM saraNapadaM nAthapadaM viya suddhanAmapadattA dhAtvatthaM antonItaM katvA saGketatthampi vadati, tasmA heTThA saraNaM parAyaNanti attho vuttoti daTThabbaM / ___evaM saraNatthaM dassetvA idAni saraNagamanatthaM dassento "tappasAdA"tiAdimAha / tattha "sammAsambuddho bhagavA, svAkkhAto dhammo, suppaTipanno saGgho''ti evamAdinA tasmiM ratanattaye pasAdo tappasAdo, tadeva ratanattayaM garu etassAti taggaru, tassa bhAvo taggarutA, tappasAdo ca taggarutA ca tappasAdataggarutA, taahi| vihatakileso vidhutavicikicchAsammohAsaddhiyAdipApadhammattA, tadeva ratanattayaM parAyaNaM parAgati tANaM leNaM etassAti tapparAyaNo, tassa bhAvo tapparAyaNatA, sAyeva AkAro tapparAyaNatAkAro, tena pavatto tppraaynntaakaarppvtto| ettha ca pasAdaggahaNena lokiyaM saraNagamanamAha / tahi saddhApadhAnaM, na ANapadhAnaM, garutAgahaNena pana lokuttaraM / ariyA hi ratanattayaM guNAbhiJatAya pAsANacchattaM viya garuM katvA passanti, tasmA tappasAdena tadaGgappahAnavasena vihatakileso, taggarutAya ca agAravakaraNahetUnaM samucchedavasenAti yojetabbaM / tapparAyaNatA panettha taggatikatAti tAya catubbidhampi vakkhamAnaM saraNagamanaM gahitanti daTTabbaM / avisesena 152 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 153 vA pasAdagarutA jotitAti pasAdaggahaNena anaveccappasAdassa lokiyassa, aveccappasAdassa ca lokuttarassa gahaNaM, tathA garutAgahaNena lokiyassa garukaraNassa, lokuttarassa cAti ubhayenapi padena ubhayampi lokiyalokuttarasaraNagamanaM yojetabbaM / uppajjati cittametenAti uppAdo, sampayuttadhammasamUho, cittaJca taM uppAdo cAti cittuppaado| samAhAradvandepi hi katthaci pulliGgamicchanti saddavidU, tadAkArappavattaM saddhApaJjAdisampayuttadhammasahitaM cittaM saraNagamanaM nAma "saraNanti gacchati etenAti katvA'"ti vuttaM hoti / "taMsamaGgI"tiAdi kttuvibhaavnaa| tena yathAvuttacittuppAdena samaGgIti tNsmjhii| tenAha "vuttappakArena cittuSpAdenA"ti / upetIti bhajati sevati payirupAsati, jAnAti vA, bujjhatIti attho / lokuttaraM saraNagamanaM kesanti Aha. "divasaccAna"nti, aTThannaM ariyapuggalAnanti attho / kadA taM ijjhatIti Aha "maggakkhaNe"ti, "ijjhatI''ti padena cetassa sambandho / maggakkhaNe ijjhamAneneva hi catusaccAdhigamena phalaTThAnampi saraNagamakatA sijjhati lokuttarasaraNagamanassa bhedAbhAvato, tesaJca ekasantAnattA / kathaM taM ijjhatIti Aha "saraNagamanupakkilesasamucchedenA"tiAdi, upapakkilesasamucchedato, ArammaNato, kiccato ca sakalepi ratanattaye ijjhatIti vuttaM hoti / saraNagamanupakkilesasamucchedenAti cettha pahAnAbhisamayaM sandhAya vuttaM, ArammaNatoti sacchikiriyAbhisamayaM / nibbAnArammaNaM hutvA ArammaNato ijjhatIti hi yojetabbaM, tvA-saddo ca hetutthavAcako yathA "sakko hutvA nibbattI"ti (dha0 pa0 aTTha0 1.2.29) / apica "ArammaNato"ti vuttamevatthaM sarUpato niyameti "nibbAnArammaNaM hutvA"ti iminA | "kiccato"ti tadavasesaM bhAvanAbhisamayaM pariJAbhisamayaJca sandhAya vuttaM / "ArammaNato nibbAnArammaNaM hutvA"ti etena vA maggakkhaNAnurUpaM ekArammaNataM dassetvA "kiccato"ti iminA pahAnato avasesaM kiccattayaM dassitanti daTThabbaM / "maggakkhaNe, nibbAnArammaNaM hutvA''ti ca vuttattA atthato maggANasaGghAto catusaccAdhigamo eva lokuttarasaraNagamananti vijJAyati / tattha hi catusaccAdhigamane saraNagamanupakkilesassa pahAnAbhisamayavasena samucchindanaM bhavati, nibbAnadhammo pana sacchikiriyAbhisamayavasena, maggadhammo ca bhAvanAbhisamayavasena paTivijjhiyamAnoyeva saraNagamanatthaM sAdheti, buddhaguNA pana sAvakagocarabhUtA pariJAbhisamayavasena paTivijjhiyamAnA saraNagamanatthaM sAdhenti, tathA ariyasaGghaguNA / tenAha "sakalepi ratanattaye ijjhatI"ti / phalapariyattInampettha vuttanayena maggAnuguNappavattiyA gahaNaM, aparijheyyabhUtAnaJca 153 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) buddhasaGghaguNAnaM tagguNasAmaJatAyAti daTThabbaM / evahi sakalabhAvavisiTThavacanaM upapannaM hotIti / ijjhantaJca saheva ijjhati, na lokiyaM viya paTipATiyA asammohapaTivedhena paTividdhattAti gahetabbaM / padIpassa viya hi ekakkhaNeyeva maggassa catukiccasAdhananti / ye pana vadanti "saraNagamanaM nibbAnArammaNaM hutvA na pavattati, maggassa adhigatattA pana adhigatameva taM hoti ekaccAnaM tevijjAdInaM lokiyavijjAdayo viyA''ti, tesaM pana vacane lokiyameva saraNagamanaM siyA, na lokuttaraM, taJca ayuttameva duvidhassApi tassa icchitbbttaa| tadaGgappahAnena srnngmnupkkilesvikkhmbhnN| ArammaNato buddhAdiguNArammaNaM hutvAti etthApi vuttanayena attho, saraNagamanupakkilesavikkhambhanato, ArammaNato ca sakalepi ratanattaye ijjhatIti vuttaM hoti / / tanti lokiyasaraNagamanaM / "sammAsambuddho bhagavA"tiAdinA saddhApaTilAbho / saddhAmUlikAti ythaavuttsddhaapubbnggmaa| sahajAtavasena pubbaGgamatAyeva hi tammUlikatA saddhAvirahitassa buddhAdIsu sammAdassanassa asmbhvto| sammAdiTThi nAma buddhasubuddhataM, dhammasudhammataM saGghasuppaTipannataJca lokiyAvabodhavasena sammA Ayena dassanato / "saddhApaTilAbho"ti iminA sammAdiTThivirahitApi saddhA lokiyasaraNagamananti dasseti, "saddhAmUlikA ca sammAdiTThI''ti pana etena sadbhUpanissayA yathAvuttA paJjAti / lokiyampi hi saraNagamanaM duvidhaM JANasampayuttaM, ANavippayuttaJca / tattha paThamena padena mAtAdIhi ussAhitadArakAdInaM viya ANavippayuttaM saraNagamanaM gahitaM, dutiyena pana ANasampayuttaM / tadubhayameva puJjakiriyavatthu visesabhAvena dassetuM "dasasu puJjakiriyavatthUsu didvijukammanti buccatI"ti Aha / diTThi eva attano paccayehi uju karIyatIti hi atthena sammAdiTThiyA diTThijukammabhAvo, diTThi ujuM karIyati etenAti atthena pana saddhAyapi / saddhAsammAdiTThiggahaNena cettha tappadhAnassApi cittuppAdassa gahaNaM, diTThijukammapadena ca yathAvuttena karaNasAdhanena, evaJca katvA "tapparAyaNatAkArappavatto cittuppAdo"ti heTThA vuttavacanaM samatthitaM hoti, saddhAsammAdiTTInaM pana visuM gahaNaM taMsampayuttacittuppAdassa tappadhAnatAyAti daTThab / tayidanti lokiyaM saraNagamanameva paccAmasati lokuttarassa tathA bhedAbhAvato / tassa hi maggakkhaNeyeva vuttanayena ijjhanato tathAvidhassa samAdAnassa avijjamAnattA esa bhedo na sambhavatIti / attA sanniyyAtIyati appIyati pariccajIyati etenAti attasanniyyAtanaM, yathAvuttaM saraNagamanasaGkhAtaM diTThijukammaM / taM ratanattayaM parAyaNaM paTisaraNametassAti 154 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 155 tapparAyaNo, puggalo, cittuppAdo vA, tassa bhAvo tapparAyaNatA, tadeva diTThijukammaM / "saraNa''nti adhippAyena sissabhAvaM antevAsikabhAvasaGghAtaM vattapaTivattAdikaraNaM upagacchati etenAti sissbhaavuupgmnN| saraNagamanAdhippAyeneva paNipatati etenAti paNipAto, paNipatanaJcettha abhivAdanapaccuTThAnaaJjalikammasAmIcikammameva, sabbattha ca atthato yathAvuttadiTThijukammameva veditabbaM / saMsAradukkhanittharaNatthaM attano attabhAvassa pariccajanaM attapariccajanaM / tapparAyaNatAdIsupi eseva nayo / hitopadesakathApariyAyena dhammassApi AcariyabhAvo samudAcarIyati "phalo ambo aphalo ca, te satthAro ubho mamA''tiAdIsu viyAti Aha "dhammassa antevAsiko"ti | "abhivAdanA"tiAdi paNipAtassa atthadassanaM / buddhAdInaMyevAti avadhAraNassa attasanniyyAtanAdIsupi sIhagatikavasena adhikAro veditabbo / evahi tadaJanivattanaM kataM hotIti / "imesahI''tiAdi catudhA pavattanassa samatthanaM, kAraNadassanaM vaa| evaM attasanniyyAtanAdIni ekena pakArena dassetvA idAni aparehipi pakArehi dassetuM "apicA"tiAdi AraddhaM, etena attasanniyyAtanatapparAyaNatAdInaM catunnaM pariyAyantarehipi attasanniyyAtanatapparAyaNatAdi katameva hoti atthassa abhinnattA yathA taM "sikkhApaccakkhAnaabhUtArocanAnI"ti dasseti / jIvitapariyantikanti bhAvanapuMsakavacanaM, yAvajIvaM gacchAmIti attho| mahAkassapo kira sayameva pabbajitavesaM gahetvA mahAtitthabrAhmaNagAmato nikkhamitvA gacchanto tigAvutamaggaM paccuggamanaM katvA antarA ca rAjagaheM, antarA ca nALandaM bahuputtakanigrodharukkhamUle ekakameva nisinnaM bhagavantaM passitvA "ayaM bhagavA arahaM sammAsambuddho"ti ajAnantoyeva "satthAraJca vatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyya"ntiAdinA (saM0 ni0 1.2.154) saraNagamanamakAsi / tena vuttaM "mahAkassapassa saraNagamanaM viyA"ti / vitthAro kassapasaMyuttaTThakathAyaM (saM0 ni0 aTTha0 2.2.154) gahetabbo / tattha satthAraJcavatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyyanti sace ahaM satthAraM passeyyaM, imaM bhagavantaMyeva passeyyaM / na hi me ito aUna satthArA bhavituM sakkA / sugataJca vatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyyanti sace ahaM sammApaTipattiyA suTu gatattA sugataM nAma passeyyaM, imaM bhagavantaMyeva passeyyaM / na hi me ito ajena sugatena bhavituM sakkA / sammAsambuddhaJca vatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyyanti sace ahaM sammA sAmaJca saccAni buddhattA sammAsambuddhaM nAma passeyyaM, imaM bhagavantaMyeva passeyyaM, na hi 155 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) me ito ajhena sammAsambuddhena bhavituM sakkAti ayamettha atttthkthaa| sabbattha ca-saddo, vata-saddo ca padapUraNamattaM, ce-saddena vA bhavitabbaM "sace"ti aTThakathAyaM (saM0 ni0 aTTha0 2.2.154) vuttattA / vata-saddo ca passitukAmatAya ekaMsatthaM dIpetItipi yujjati / "so aha"ntiAdi suttanipAte aalvksutte| tattha kiJcApi maggeneva tassa saraNagamanamAgataM, sotApannabhAvadassanatthaM, pana pasAdAnurUpadassanatthaJca evaM vAcaM bhindatIti tadaTThakathAyaM (su0 ni0 aTTha0 1.181) vuttaM / gAmA gAmanti aJasmA devagAmA anaM devagAmaM, devatAnaM vA khuddakaM, mahantaJca gAmantipi attho / purA puranti etthApi eseva nayo / dhammassa ca sudhammatanti buddhassa subuddhataM, dhammassa sudhammataM, saGghassa suppaTipannataJca abhitthavitvAti saha samuccayena, pAThasesena ca attho, sambuddhaM namassamAno dhammaghosako hutvA vicarissAmIti vuttaM hoti / ALavakAdInanti Adi-saddena sAtAgirahemavatAdInampi snggho| nanu ca ete ALavakAdayo adhigatamaggattA maggeneva AgatasaraNagamanA, kasmA tesaM tapparAyaNatAsaraNagamanaM vuttanti ? maggenAgatasaraNagamanehipi tehi tapparAyaNatAkArassa paveditattA / "so ahaM vicarissAmi...pe0... sudhammataM, (saM0 ni0 1.1.246; su0 ni0 194) te mayaM vicarissAma, gAmA gAmaM nagA nagaM...pe0... sudhammata"nti (su0 ni0 182) ca hi etehi tapparAyaNatAkAro pvedito| tasmA saraNagamanavisesamanapekkhitvA pavedanAkAramattaM upadisantena evaM vuttanti dtttthb| athAti "kathaM kho brAhmaNo hotI"tiAdinA puTThassa aTThavidhapaJhassa "pubbenivAsaM yo vedI"tiAdinA byaakrnnpriyosaankaale| idahi majjhimapaNNAsake brahmAyasatte (ma0 ni0 2.394) paricumbatIti pariphusati / parisambAhatIti parimajjati / evampi paNipAto daTTabboti evampi paramanipaccakArena paNipAto daTThabbo / so panesAti pnnipaato| jAti...pe0... vasenAti ettha jAtivasena, bhayavasena, Acariyavasena, dakkhiNeyyavasenAti paccekaM yojetabbaM dvandaparato suyymaanttaa| tattha jAtivasenAti jaatibhaavvsen| bhAvappadhAnaniddeso hi ayaM, bhAvalopaniddeso vA tabbhAvasseva adhippetattA / evaM sesesupi paNipAtapadena cetesaM sambandho tabbasena paNipAtassa ctubbidhttaa| tenAha "dakkhiNeyyapaNipAtenA"ti, dakkhiNeyyatAhetukena paNipAtenevAti attho / itarehIti AtibhAvAdihetukehi paNipAtehi / "seThThavasenevA"tiAdi tassevatthassa 156 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.2.250-250 ) saraNagamanakathAvaNNanA samatthanaM / idAni "na itarehI "tiAdinA vuttameva atthattayaM yathAkkamaM vitthArato dassetuM " tasmA "tiAdi vRttaM / "sAkiyo vA "ti pitupakkhato jAtikuladassanaM, "koliyo vA "ti pana mAtupakkhato / vandatIti paNipAtassa upalakkhaNavacanaM / rAjapUjitoti rAjUhi, rAjUnaM vA pUjito yathA "gAmapUjito 'ti / pUjAvacanapayoge hi kattari sAmivacanamicchanti saddavidU / bhagavatoti bodhisattabhUtassa, buddhabhUtassa vA bhagavato / uggahitanti sikkhitasippaM / " catudhA "tiAdi siGgAlovAdasutte (dI0 ni0 3.265) gharamAvasanti ghare vasanto, kammappavacanIyayogato cettha bhummatthe upayogavacanaM / kammaM payojayeti kasivANijjAdikammaM payojeyya / kulAnaJhi na sabbakAlaM ekasadisaM vattati, kadAci rAjAdivasena ApadApi uppajjati, tasmA "ApadAsu uppannAsu bhavissatI 'ti evaM manasi katvA nidhApeyyAti Aha "ApadAsu bhavissatI 'ti / imesu pana catUsu koTThAsesu " ekena bhoge bhuJjeyyA "ti vuttakoTThAsatoyeva gatvA bhikkhUnampi kapaNaddhikAdInampi dAtabbaM, dAnaM pesakAranhApitakAdInampi vetanaM dAtabbanti ayaM bhogapariggahaNAnusAsanI, evarUpaM anusAsaniM uggahetvAti attho / idahi diTThadhammikaMyeva sandhAya vadati, samparAyikaM, pana niyyAnikaM vA anusAsaniM paccAsisantopi dakkhiNeyyapaNipAtameva karoti nAmAti daTThabbaM / "yo panA "tiAdi "seTThavaseneva... pe0... gaNhAtI 'ti vuttassatthassa vitthAravacanaM / 157 " evaM "ntiAdi pana " seTThavasena ca bhijjatI 'ti vuttassa byatirekadassanaM / atthavasA liGgavibhattivipariNAmoti katvA gahitasaraNAya upAsikAya vAtipi yojetabbaM / evamIdisesu / pabbajitampIti pi- saddo sambhAvanatthoti vuttaM "pageva apabbajita "nti / saraNagamanaM na bhijjati seTThavasena avanditattA / tathAti anukaDDhanatthe nipAto "saraNagamanaM na bhijjatI 'ti / rapUjitattAti raTThe, raTThavAsInaM vA pUjitattA / tayidaM bhayavasena vanditabbabhAvasseva samatthanaM, na tu abhedassa kAraNadassanaM, tassa pana kAraNaM seTThavasena avanditattAti veditabbaM / vuttahi "seTThavasena ca bhijjatI 'ti / seTThavasenAti loke aggadakkhiNeyyatAya seTTabhAvavasenAti attho / tenAha " ayaM loke aggadakkhiNeyyoti vandatIti / titthiyampi vandato na bhijjati, pageva itaraM / saraNagamanappabhedoti saraNagamanavibhAgo, tabbibhAgasambandhato cettha sakkA abhedopi sukhena dassetunti abhedadassanaM kataM / 157 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) ariyamaggo eva lokuttarasaraNagamananti cattAri sAmaJaphalAni vipAkaphalabhAvena vuttAni / sabbadukkhakkhayoti sakalassa vaTTadukkhassa anuppAdanirodho nibbAnaM / ettha ca kammasadisaM vipAkaphalaM, tabbiparItaM AnisaMsaphalanti daTThabbaM / yathA hi sAlibIjAdInaM phalAni taMsadisAni vipakkAni nAma honti, vipAkaniruttiJca labhanti, na mUlaGgurapattakkhandhanALAni, evaM kusalAkusalAnaM phalAni arUpadhammabhAvena, sArammaNabhAvena ca sadisAni vipakkAni nAma honti, vipAkaniruttiJca labhanti, na tadaJAni kammanibbattAnipi kammaasadisAni, tAni pana AnisaMsAni nAma honti, AnisaMsaniruttimattaJca labhantIti / "vuttavheta"ntiAdinA dhammapade aggidattabrAhmaNavatthupALimAharitvA dasseti / yo cAti ettha ca-saddo byatireke, yo panAti attho| tatrAyamadhippAyo - byatirekatthadIpane yadi "bahuM ve saraNaM yanti, pabbatAni vanAni cA"tiAdinA (dha0 pa0 188) vuttaM khemaM saraNaM na hoti, na uttamaM saraNaM, etaJca saraNamAgamma sabbadukkhA na pamuccati, evaM sati kiM nAma vatthu khemaM saraNaM hoti, uttamaM saraNaM, kiM nAma vatthu saraNamAgamma sabbadukkhA pamuccatIti ce ? yo ca buddhaJca dhammaJca, saGghaJca saraNaM gato...pe0. etaM kho saraNaM khemaM, etaM saraNamuttamaM / etaM saraNamAgamma, sabbadukkhA pamuccatIti || (dha0 pa0 190-92) evamIdisesu / lokiyassa saraNagamanassa aJatitthiyAvandanAdinA kuppanato, calanato ca akuppaM acalaM lokuttarameva saraNagamanaM pakAsetuM "cattAri ariyasaccAni, sammappAya passatI"ti vuttaM / vAcAsiliTTatthaJcettha sammAsaddassa rassattaM / "dukkha"ntiAdi "cattAri ariyasaccAnI''ti vuttassa sruupdssnN| dukkhassa ca atikkamanti dukkhanirodhaM / dukkhUpasamagAminanti dukkhanirodhagAmi / "eta"nti "cattAri...pe0... passatI'ti (dha0 pa0 190) evaM vuttaM lokuttarasaraNagamanasaGkhAtaM ariyasaccadassanaM / kho-saddo avadhAraNattho padattayepi yojetbbo| niccato anupagamanAdivasenAti "nicca"nti aggahaNAdivasena, itinA niddisitabbehi to-saddamicchanti saddavidU / "vutta heta"ntiAdinA ANavibhaGgAdIsu (ma0 ni0 3.126; 158 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 159 a0 ni0 1.1.268) AgataM pALiM sAdhakabhAvena Aharati / aTThAnanti jnkhetupttikkhepo| anavakAsoti pccyhetupttikkhepo| ubhayenApi kAraNameva paTikkhipati / yanti yena kAraNena / didvisampannoti maggadiTThiyA sampanno sotApanno / kaJci saGkhAranti catubhUmakesu saGghatasaGkhAresu ekampi saGkhAraM / niccato upagaccheyyAti "nicco''ti gaNheyya / sukhato upagaccheyyAti "ekantasukhI attA hoti arogo paraM maraNA'ti (dI0 ni0 1.76) evaM attadiTThivasena "sukho''ti gaNheyya, diTThivippayuttacittena pana ariyasAvako pariLAhavUpasamatthaM mattahatthiparittAsito cokkhabrAhmaNo viya ukkArabhUmi kaJci saGkhAraM sukhato upagacchati / attavAre kasiNAdipaNNattisaGgahaNatthaM "saGkhAra"nti avatvA "dhamma"nti vuttaM / yathAha parivAre - "aniccA sabbe saGghArA, dukkhAnattA ca sngkhtaa| nibbAnaJceva paJatti, anattA iti nicchayA''ti / / (pari0 257) imesu pana tIsupi vAresu ariyasAvakassa catubhUmakavaseneva paricchedo veditabbo, tebhUmakavaseneva vA / yaM yahi puthujjano "niccaM sukhaM attAti gAhaM gaNhAti, taM taM ariyasAvako "aniccaM dukkhaM anattA"ti gaNhanto gAhaM viniveTheti / "mAtara"ntiAdIsu janikA mAtA, janako pitA, manussabhUto khINAsavo arahAti adhippeto| kiM pana ariyasAvako tehi aJampi pANaM jIvitA voropeyyAti ? etampi aTThAnameva / cakkavattirajjasakajIvitahetupi hi so taM jIvitA na voropeyya, tathApi puthujjanabhAvassa mahAsAvajjatAdassanatthaM ariyabhAvassa ca balavatApakAsanatthaM evaM vuttanti daTTabbaM / paduddacittoti vadhakacittena padUsanacitto, padUsitacitto vaa| lohitaM uppAdeyyAti jIvamAnakasarIre khuddakamakkhikAya pivanamattampi lohitaM uppAdeyya / saGgha bhindeyyAti samAnasaMvAsakaM samAnasImAyaM ThitaM saddhaM paJcahi kAraNehi bhindeyya, vuttavhetaM "paJcahupAli AkArehi saGgho bhijjati kammena, uddesena, voharanto, anussAvanena, salAkaggAhenA"ti (pari0 458) azaM satthAranti ito ajaM titthakaraM "ayaM me satthA 'ti evaM gaNheyya, netaM ThAnaM vijjatIti attho / bhavasampadAti sugatibhavena sampadA, idaM vipAkaphalaM / bhogasampadAti manussabhogadevabhogehi sampadA, idaM pana AnisaMsaphalaM / "vutta heta"ntiAdinA devatAsaMyuttAdipALi (saM0 ni0 1.1.37) sAdhakabhAvena dasseti / 159 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) gatA seti ettha se-iti nipAtamattaM / na te gamissanti apAyabhUminti te buddhaM saraNaM gatA tannimittaM apAyaM na gamissanti / mAnusanti ca gAthAbandhavasena visaJjoganiddeso, manussesu jAtanti attho / devakAyanti devasaGgha, devapuraM vA "devAnaM kAyo samUho etthA''ti ktvaa| "aparampI''tiAdinA saLAyatanavagge moggallAnasaMyutte (saM0 ni0 2.4.341) AgataM aJampi phalamAha, aparampa phalaM mahAmoggallAnattherena vuttanti attho / aJa deveti asaraNaGgate deve| dasahi ThAnehIti dasahi kAraNehi / "dibbenA"tiAdi tassarUpadassanaM / adhigaNhantIti abhibhavanti atikkamitvA tiThThanti / "esa nayo"ti iminA "sAdhu kho devAnaminda dhammasaraNagamanaM hotI''ti (saM0 ni0 2.4.341) suttapadaM atidisati / velAmasuttaM nAma aGguttaranikAye navanipAte jAtigottarUpabhogasaddhApaJjAdIhi mariyAdavelAtikkantehi uLArehi guNehi samannAgatattA velAmanAmakassa bodhisattabhUtassa caturAsItisahassarAjUnaM AcariyabrAhmaNassa dAnakathApaTisa ttaM suttaM (a0 ni0 3.9.20) tattha hi karIsassa catutthabhAgappamANAnaM caturAsItisahassasaGkhyAnaM suvaNNapAtirUpiyapAtikaMsapAtInaM yathAkkama rUpiyasuvaNNa hiraJapUrAnaM, sabbAlaGkArapaTimaNDitAnaM, caturAsItiyA hasthisahassAnaM caturAsItiyA assasahassAnaM, caturAsItiyA rathasahassAnaM, caturAsItiyA dhenusahassAnaM, caturAsItiyA kaJAsahassAnaM, caturAsItiyA pallaGkasahassAnaM, caturAsItiyA vatthakoTisahassAnaM, aparimANassa ca khajjabhojjAdibhedassa AhArassa pariccajanavasena sattamAsAdhikAni sattasaMvaccharAni nirantaraM pavattavelAmamahAdAnato ekassa sotApannassa dinnadAnaM mahapphalataraM, tato sataMsotApannAnaM dinnadAnato ekassa sakadAgAmino, tato ekassa anAgAmino, tato ekassa arahato, tato ekassa paccekabuddhassa, tato sammAsambuddhassa, tato buddhappamukhassa saGghassa dinnadAnaM mahapphalataraM, tato cAtuddisaM saGgha uddissa vihArakaraNaM, tato saraNagamanaM mahapphalataranti ayamattho pakAsito / vutta'hetaM -- "yaM gahapati velAmo brAhmaNo dAnaM adAsi mahAdAnaM, yo cekaM diTThisampannaM bhojeyya, idaM tato mahapphalataraM, yo ca sataM diTThisampannAnaM bhojeyya, yo cekaM sakadAgAmi bhojeyya, idaM tato mahapphalatara"ntiAdi (a0 ni0 3.9.20) / iminA ca ukkaTThaparicchedato lokuttarasseva saraNagamanassa phalaM dassitanti veditabbaM / tathA 160 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 161 hi velAmasuttaTThakathAyaM vuttaM "saraNaM gaccheyyAti ettha maggenAgataM anivattanasaraNaM adhippetaM, apare panAhu 'attAnaM niyyAtetvA dinnattA saraNagamanaM tato mahapphalatara'nti vutta''nti (a0 ni0 aTTha0 3.9.20) kUTadantasuttaTThakathAyaM pana vakkhati "yasmA ca saraNagamanaM nAma tiNNaM ratanAnaM jIvitapariccAgamayaM puJakammaM saggasampattiM deti, tasmA mahapphalataraJca mahAnisaMsataraJcAti veditabba"nti (dI0 ni0 aTTha0 1.350, 351) iminA pana nayena lokiyassApi saraNagamanassa phalaM udha dassitamevAti gahetabbaM / AcariyadhammapAlattherenapi (dI0 ni0 TI0 1.250) hi ayamevattho icchitoti vijJAyati idha ceva aAsu ca majjhimAgamaTIkAdIsu avisesatoyeva vuttattA, AcariyasAriputtattherenApi ayamattho abhimato siyA sAratthadIpaniyaM, (sArattha0 TI0 veraJjakaaNDavaNNanA.15) aGguttaraTIkAyaJca tadubhayasAdhAraNavacanato / apare pana vadanti "kUTadantasuttaTThakathAyampi (dI0 ni0 TI0 1.249) lokuttarasseva saraNagamanassa phalaM vutta"nti, tadayuttameva tathA avuttattA / "yasmA...pe0... detI"ti hi tadubhayasAdhAraNakAraNavasena tadubhayassApi phalaM tattha vuttanti / velAmasuttAdInanti ettha Adisaddena (a0 ni0 1.4.34; itivu0 90) aggappasAdasuttachattamANavakavimAnAdInaM (vi0 va0 886 Adayo) saGgaho daTThabbo / ___ ajANaM nAma vatthuttayassa guNAnamajAnanaM tattha sammoho / saMsayo nAma "buddho nu kho, na nu kho"tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 2.216) vicikicchA / micchAtrANaM nAma vatthuttayassa guNAnaM aguNabhAvaparikappanena vipriitggaaho| Adisaddena anAdarAgAravAdInaM snggho| saMkilissatIti saMkiliTuM malInaM bhvti| na mahAjutikantiAdipi saMkilesapariyAyo eva / tattha na mahAjutikanti na mahujjalaM, aparisuddhaM apariyodAtanti attho / na mahAviSphAranti na mahAnubhAvaM, apaNItaM anuLAranti attho / sAvajjoti taNhAdiThThAdivasena sdoso| tadeva phalavasena vibhAvetuM "aniTThaphalo'"ti vuttaM, sAvajjattA akantiphalo hotIti attho / lokiyasaraNagamanaM sikkhAsamAdAnaM viya agahitakAlaparicchedaM jIvitapariyantameva hoti, tasmA tassa khandhabhedena bhedo, so ca taNhAdiTThAdivirahitattA adosoti Aha "anavajjo kAlakiriyAya hotI"ti / soti anavajjo saraNagamanabhedo / satipi anavajjatte iTThaphalopi na hoti, pageva aniTThaphalo avipAkattA / na hi taM akusalaM hoti, atha kho bhedanamattanti adhippAyo / bhavantarepIti aJjasmimpi bhave / dharasaddassa dvikammikattA "upAsaka''nti idampi kammameva, taJca kho AkAraTThAneti atthamattaM dassetuM "upAsako ayanti evaM dhAretU"ti vuttaM / dhAretUti ca upadhAretUti attho / 161 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 upadhAraNaJcettha jAnanamevAti dasseti "jAnAtU" ti iminA / upAsakavidhikosallatthanti upAsakabhAvavidhAnakosallatthaM / ko upAsakoti sarUpapucchA, kiM lakkhaNo upAsako nAmAti vRttaM hoti / kasmAti hetupucchA, kena pavattinimittena upAsakasaddo tasmiM puggale niruhoti adhippAyo / tenAha " kasmA upAsakoti vuccatI 'ti / saddassa hi abhidheyye pavattinimittameva tadatthassa tabbhAvakAraNaM / kimassa sIlanti vatasamAdAnapucchA, kIdisaM assa upAsakassa sIlaM, kittakena vatasamAdAnenAyaM sIlasampanno nAma hotIti attho / ko AjIvoti kammasamAdAnapucchA, ko assa sammAAjIvo, kena kammasamAdAnena assa AjIvo sambhavatIti pucchati, so pana micchAjIvassa parivajjanena hotIti micchAjIvopi vibhajIyati / kA vipattIti tadubhayesaM vippaTipattipucchA, kA assa upAsakassa sIlassa, AjIvassa ca vipattIti attho / sAmaJjaniTThei hi sati anantarasseva vidhi vA paTisedho vAti anantarassa gahaNaM / kA sampattIti tadubhayesameva sammApaTipattipucchA, kA assa upAsakassa sIlassa, AjIvassa ca sampattIti vuttanayena attho / sarUpavacanatthAdisaGghAtena pakArena kiratIti pakiNNaM, tadeva pakiNNakaM, anekAkArena pavattaM atthavinicchayanti attho / (2.2.250 - 250) yo kocIti khattiyabrAhmaNAdIsu yo koci, iminA padena akAraNamettha jAti Adivisesoti dasseti, "saraNagato" ti iminA pana saraNagamanamevettha pamANanti / " gahaTTho" ti ca iminA AgArikesveva upAsakasaddo niruLaho, na pabbajjUpagatesUti / tamatthaM mahAvaggasaMyutte mahAnAmasuttena (saM0 ni0 3.5.1033) sAdhento "vuttaJheta "nti AdimAha / tattha yatoti buddhAdisaraNagamanato / mahAnAmAti attano cULapituno sukkodanassa puttaM mahAnAmaM nAma sakyarAjAnaM bhagavA Alapati / ettAvatAti ettakena buddhAdisaraNagamanena upAsako nAma hoti, na jAti AdIhi kAraNehIti adhippAyo / kAmaJca tapussabhallikAnaM viya dvevAcikaupAsakabhAvopi atthi, so pana tadA vatthuttayAbhAvato kadAciyeva hotIti sabbadA pavattaM tevAcikaupAsakabhAvaM dassetuM "saraNagato" ti vRttaM / tepi picchA tisaraNagatA eva, na cettha sambhavati aJJaM paTikkhipitvA ekaM vA dve vA saraNagato upAsako nAmAti imamatthampi ApetuM evaM vuttanti daTThabbaM / upAsanatoti teneva saraNagamanena, tattha ca sakkaccakAritAya gAravabahumAnAdiyogena payirupAsanato, iminA katvatthaM dasseti / tenAha "so hI " tiAdi / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 163 veramaNiyoti ettha veraM vuccati pANAtipAtAdidussIlyaM, tassa maNanato hananato vinAsanato veramaNiyo nAma, paJca viratiyo viratipadhAnattA tassa sIlassa / tathA hi udAhaTe mahAnAmasutte vuttaM "pANAtipAtA paTivirato hotI"tiAdi (saM0 ni0 3.5.1033) "yathAhA"tiAdinA sAdhakaM, sarUpaJca dasseti yathA taM uyyAnapAlassa ekeneva udakapatiTThAnapayogena ambasecanaM, garusinAnaJca / yathAha ambavimAne (vi0 va0 1151 Adayo) "ambo ca sitto samaNo ca nhApito, mayA ca puJja pasutaM anappakaM / iti so pItiyA kAyaM, sab pharati attano''ti / / ["ambo ca siJcato Asi, samaNo ca nhaapito| bahuJca pujhaM pasutaM, aho saphalaM jIvita"nti / / (idha TIkAyaM mUlapATho)] evamIdisesu / ettAvatAti ettakena paJcaveraviratimattena / micchAvaNijjAti ayuttavaNijjA, na sammAvaNijjA, asAruppavaNijjakammAnIti attho| pahAyAti akaraNeneva pjhitvaa| dhammenAti dhammato anapetena, tena micchAvaNijjakammena AjIvanato ajhampi adhammikaM AjIvanaM paTikkhipati | samenAti avisamena, tena kAyavisamAdiduccaritaM vajjetvA kAyasamAdinA sucaritena AjIvana dasseti / "vutta heta"ntiAdinA paJcaGguttarapALimAharitvA sAdhakaM, sarUpaJca dasseti vANijAnaM ayanti vaNijjA, yassa kassaci vikkayo, ithiliGgapadametaM / satthavaNijjAti AvudhabhaNDaM katvA vA kAretvA vA yathAkataM paTilabhitvA vA tassa vikkayo sattavaNijjAti manussavikkayo / maMsavaNijjAti sUnakArAdayo viya migasUkarAdike posetvA maMsaM sampAdetvA vikkyo| majjavaNijjAti yaM kiJci majja yojetvA tassa vikkayo visavaNijjAti visaM yojatvA, saGgahetvA vA tassa vikkyo| tattha sasthavaNijjA paroparodhanimittatAya akaraNIyAti vuttA, sattavaNijjA abhujissabhAvakaraNato, maMsavaNijja vadhahetuto, majjavaNijjA pamAdaTThAnato, visavaNijjA parUpaghAtakAraNato / tassevAti yathAvuttassa paJcaveramaNilakkhaNassa sIlassa ceTa paJcamicchAvaNijjAdippahAnalakkhaNassa AjIvassa ca paTiniddeso / vipattIti bhedo, pakope 163 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.250-250) c| evaM sIlaAjIvavipattivasena upAsakassa vipattiM dassetvA assaddhiyAdivasenapi dassento "apicaa"tiaadimaah| yAyAti assddhiyaadivippttipttiyaa| caNDAloti nIcadhammajAtikaTThena upaaskcnnddaalo| malanti malInaTena upAsakamalaM / patikiTThoti lAmakaTena upAsakanihIno / sApissAti sApi assaddhiyAdivippaTipatti assa upAsakassa vipattIti veditabbA / kA panAyanti vuttaM "te cA"tiAdi / upAsakacaNDAlasuttaM, (a0 ni0 2.5.175) upAsakaratanasuttaJca paJcaGguttare / tattha buddhAdIsu, kammakammaphalesu ca saddhAvipariyAyo micchAvimokkho assaddhiyaM, tena samannAgato assaddho / yathAvuttasIlavipattiAjIvavipattivasena dussiilo| "iminA divAdinA idaM nAma maGgalaM hotI"ti evaM bAlajanaparikappitena kotUhalasaGghAtena diTThasutamutamaGgalena samannAgato kotuuhlmnggliko| maGgalaM paccetIti diTThamaGgalAdibhedaM maGgalameva pattiyAyati no kammanti kammassakataM no pattiyAyati / ito ca bahiddhAti ito sabba buddhasAsanato bahiddhA bAhirakasamaye / ca-saddo aTTAnapayutto, sabbattha "assaddho"tiAdIsu yojetabbo / dakkhiNeyyaM pariyesatIti duppaTipannaM dakkhiNArahasaJI gavasati / tatthAti bahiddhA bAhirakasamaye | pubbakAraM karotIti paThamataraM dAnamAnanAdikaM kusalakiriyaM karoti, bAhirakasamaye paThamataraM kusalakiriyaM katvA pacchA sAsane karotIti vuttaM hotIti / tatthAti vA tesaM bAhirakAnaM titthiyAnantipi vadanti / ettha ca dakkhiNeyyapariyesanapubbakAre ekaM katvA paJca dhammA veditbbaa| assAti upaaskss| sIlasampadAti yathAvuttena paJcaveramaNilakkhaNena sIlena sampadA / AjIvasampadAti paJcamicchAvaNijjAdippahAnalakkhaNena AjIvena sampadA / evaM sIlasampadAAjIvasampadAvasena upAsakassa sampattiM dassetvA saddhAdivasenapi dassento "ye cassA"tiAdimAha | ye ca paJca dhammA, tepi assa sampattIti yojanA / dhammehIti gnnehi| catannaM parisAnaM ratijananaTena upAsakova ratanaM upAsakaratanaM / guNasobhAkittisaddasugandhatAdIhi upAsakova padumaM upAsakapadumaM / tathA upaaskpunnddriikN| sesaM vipattiyaM vuttavipariyAyena veditabbaM / nigaNThInanti nigaNThasamaNInaM / AdimhIti paThamatthe / ucchagganti ucchuaggaM ucchukoTi / tathA veLagganti etthApi / koTiyanti pariyantakoTiyaM, pariyantattheti attho / ambilagganti ambilakoTThAsaM / tathA tittakagganti etthApi / vihAraggenAti ovarakakoTThAsena "imasmiM gabbhe vasantAnaM idaM nAma phalaM pApuNAtI''tiAdinA taMtaMvasanaTThAnakoTThAsenAti 164 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 165 attho / pariveNaggenAti etthApi eseva nayo / aggeti ettha upayogavacanassa ekArAdeso, vacanavipallAso vA, katvA-saddo ca sesoti vuttaM "Adi katvA"ti / bhAvatthe tA-saddoti dasseti "ajjabhAva"nti iminA, ajjabhAvo ca nAma tasmiM dhammassavanasamaye dhrmaanktaapaapunnkbhaavo| tadA hi taM nissayavasena dharamAnataM nimittaM katvA taMdivasanissitaaruNuggamanato paTThAya yAva puna aruNuggamanA etthantare ajjasado pavattati, tasmA tasmiM samaye dharamAnakatAsaGkhAtaM ajjabhAvaM Adi katvAti attho daTThabbo / ajjatanti vA ajjaicceva attho tA-saddassa sakatthavuttito yathA "devatA''ti, ayaM AcariyAnaM mati / evaM paThamakkharena dissamAnapAThAnurUpaM atthaM dassetvA idAni tatiyakkharena dissamAnapAThAnurUpaM atthaM dassetuM "ajjadaggeti vA pATho"tiAdi vuttaM | AgamamattattA dakAro pdsndhikro| ajjAti hi nepAtikamidaM padaM / tenAha "ajja agganti attho"ti | "pANo"ti idaM paramatthato jIvitindriye eva, "pANupeta"nti ca karaNattheneva samAsoti ApetuM "yAva me jIvitaM pavattati, tAva upeta"nti Aha / upeti upagacchatIti hi upeto, pANehi karaNabhUtehi upeto pANupetoti attho Acariyehi abhimato / iminA ca "pANupetanti idaM padaM tassa saraNagamanassa ApANakoTikatAdassana''nti imamatthaM vibhAveti / "pANupeta''nti hi iminA yAva me pANA dharanti, tAva saraNaM upeto, upento ca na vAcAmattena, na ca ekavAraM cittuppAdamattena, atha kho pANAnaM pariccajanavasena yAvajIvaM upetoti ApANakoTikatA dssitaa| "tIhi...pe0... gata"nti idaM "saraNaM gata"nti etassa atthvcnN| "anaJasatthuka"nti idaM pana antogadhAvadhAraNena, aJjatthApohanena ca nivattetabbatthadassanaM / ekacco kappiyakArakasaddassa attho upAsakasaddassa vacanIyopi bhavatIti vuttaM "upAsakaM kappiyakAraka"nti, attasanniyyAtanasaraNagamanaM vA sandhAya evaM vuttanti daTThabbaM / evaM "pANupeta"nti iminA nItatthato dassitaM tassa saraNagamanassa ApANakoTikataM dassetvA evaM vadanto panesa rAjA "jIvitena saha vatthuttayaM paTipUjento saraNagamanaM rakkhAmI''ti adhippAyaM vibhAvetIti neyyatthato vibhAvitaM tassa ro adhippAyaM vibhAvento "ahahI"tiAdimAha / tattha hi-sado samatthane, kAraNatthe vA, tena imAya yuttiyA, iminA vA kAraNena upAsakaM maM bhagavA dhAretUti ayamattho pkaasito| - accayanaM sAdhumariyAdaM atikkamma maditvA pavattanaM accayo, kAyikAdiajjhAcArasaGghAto dosoti Aha "aparAdho"ti, acceti abhibhavitvA pavattati 165 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 etenAti vA accayo, kAyikAdivItikkamassa pavattanako akusaladhammasaGghAto doso eva, so ca aparajjhati etenAti aparAdhoti vuccati / so hi aparajjhantaM purisaM abhibhavitvA pavattati / tenAha "atikkamma abhibhavitvA pavatto 'ti / dhammanti dasarAjadhammaM | vitthAro panetassa mahAhaMsajAtakAdIhi vibhAvetabbo / caratIti Acarati karoti / dhammenevAti dhammato anapeteneva, anapetakusaladhammenevAti attho / tenAha " na pitughAtanAdinA adhammenA "ti / " paTiggaNhAtU" ti etassa adhivAsanaM sampaTicchatUti saddato attho, adhippAyato pana atyaM dassetuM "khamatU 'ti vRttaM / puna akaraNamettha saMvata dasseti " puna evarUpassA "tiAdinA / " aparAdhassA "tiAdi aJJamaJjaM vevacanaM / / 251. " yathAdhammo Thito, tathaivAti iminApi yathA - saddassa anurUpatthamAha, sAdhusamAciNNakusaladhammAnurUpanti attho / paTisaddassa anatthakataM dasseti "karosI "ti iminA / paTikammaM karosItipi vadanti / yathAdhammaM paTikaraNaM nAma katAparAdhassa khamApanamevAti Aha " khamApesIti vuttaM hotI 'ti / "paTiggaNhAmA "ti etassa adhivAsanaM sampaTicchAmAti atthaM dasseti " khamAmA "ti iminA / vuddhi hesAti ettha ha-kAro padasiliTThatAya Agamo hi saddo vA nipAtamattaM esAti yathAdhammaM paTikiriyA, AyatiM saMvarApajjanA ca / tenAha "yo accayaM... pe0... ApajjatI 'ti / sadevakena lokena '"saraNa"nti araNIyato upagantabbato tathAgato ariyo nAmAti vuttaM "buddhassa bhagavato 'ti / vineti satte etenAti vinayo, sAsanaM / vaddhati saggamokkhasampatti etAyAti buddhi / katamA pana sA, yA "esA "ti niddiTThA vuddhIti codanamapanetuM "yo accaya"ntiAdi vuttanti sambandhaM dasseti " katamA "tiAdinA, yA ayaM saMvarApajjanA, sA " esA "ti niddiTThA vuddhi nAmAti attho / "yathAdhammaM paTikarotIti idaM Ayati saMvarApajjanAya pubbakiriyAdarasananti viJJApanatthaM "yathAdhammaM paTikaritvA Ayati saMvarApajjanA "ti vRttaM / esA hi AcariyAnaM pakati, yadidaM yena kenaci pakArena adhippAyantaraviJJApanaM, etapadena pana tassApi paTiniddeso sambhavati " yathAdhammaM paTikarotI" tipi paTiniddisitabbassa dassanato / keci pana " yathAdhammaM paTikarotI 'ti idaM pubbakiriyAmattasseva dassanaM, na paTiniddisitabbassa / 'AyatiJca saMvaraM ApajjatI 'ti idaM pana paTiniddisitabbassevAti viJJApanatthaM evaM vuttanti vadanti tadayuttameva khamApanassApi vuddhihetubhAvena ariyUpavAde vRttattA / itarathA hi khamApanAbhAvepi AyatiM saMvarApajjanAya eva ariyUpavAdApagamanaM vattaM siyA, na ca pana vRttaM tasmA vrattanayeneva attho veditabbati / ( 2.2.251-251) 166 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.252-252) saraNagamanakathAvaNNanA 167 kasmA pana "yAya"ntiAdinA dhammaniddeso dassito, nanu pALiyaM "yo accaya"ntiAdinA puggalaniddeso katoti codanaM sodhetuM "desanaM panA"tiAdi AraddhaM / puggalAdhidvAnaM karontoti puggalAdhiTThAnadhammadesanaM kronto| puggalAdhiTThAnApi hi puggalAdhiTThAnadhammadesanA, puggalAdhiTTAnapuggaladesanAti duvidhA hoti / ayametthAdhippAyokiJcApi "vuddhi hesA''tiAdinA dhammAdhiTThAnadesanA AraddhA, tathApi puna puggalAdhiTThAnaM karontena "yo accaya''ntiAdinA puggalAdhiTThAnadesanA AraddhA desanAvilAsavasena, veneyyajjhAsayavasena cAti / tadubhayavaseneva hi dhammAdhiTThAnAdibhedena catubbidhA desanA / 252. vacasAyatteti vacasA Ayatte / vAcApaTibandhatteti vadanti, taM "so hI''tiAdinA viruddhaM viya dissati / vacasAyattheti pana vAcApariyosAnattheti attho yutto osAnakaraNatthassa sAsaddassa vasena sAyasaddanipphattito yathA "dAyo''ti / evahi samatthanavacanampi upapannaM hoti / gamanAya kataM vAcApariyosAnaM katvA vuttattA tasmiMyeva atthe vattatIti / handasaddahi codanatthe, vacasaggatthe ca icchanti / "handa dAni bhikkhave AmantayAmI''tiAdIsu (dI0 ni0 2.218; saM0 ni0 1.1.186) hi codanatthe, "handa dAni apAyAmI"tiAdIsu (jA0 2.22.843) vacasaggatthe, vacasaggo ca nAma vAcAvissajjanaM, taJca vAcApariyosAnamevAti daTThab | dukkarakiccavasena bahukiccatAti Aha "balavakiccA''ti / "avassaM kattabbaM kiccaM, itaraM krnniiyN| paThamaM vA kattabdha kiccaM, pacchA kattabbaM karaNIyaM / khuddakaM vA kiccaM, mahantaM karaNIya"ntipi udAnaTThakathAdIsu (udA0 aTTha0 15) vuttN| yaM-taM-saddAnaM niccasambandhattA, gamanakAlajAnanato, aJakiriyAya ca anupayuttattA "tassa kAlaM tvameva jAnAsI"ti vuttaM / idaM vuttaM hoti "tayA aAtaM gamanakAlaM tvameva JatvA gacchAhI"ti / atha vA yathA kattabbakiccaniyojane "imaM jAna, imaM dehi, imaM AharA''ti (pAci0 88, 93) vuttaM, tathA idhApi tayA jAtaM kAlaM tvameva jAnAsi, gamanavasena karohIti gamane niyojetIti dassetuM "tvameva jAnAsI"ti pAThaseso vuttoti daTThabbaM / "tikkhattuM padakkhiNaM katvA"tiAdi yathAsamAciNNaM pakaraNAdhigatamattaM dassetuM vuttaM / tattha padakkhiNanti pakArato kataM dkkhinnN| tenAha "tikkhattu"nti / dasanakhasamodhAnasamujjalanti dvIsu hatthesu jAtAnaM dasannaM nakhAnaM samodhAnena ekIbhAvena samujjalantaM, tena dvinnaM karatalAnaM samaThThapanaM dasseti / aJjalinti hatthapuTaM / aJjati byattiM pakAseti etAyAti anyjli| aJju-saddajhi byattiyaM, alipaccayaJca icchanti saddavidU / abhimukhovAti sammukho eva, na bhagavato piDhei dassetvAti attho / paJcappatiTThitavandanAnayo vutto eva / 167 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 253. imasmiMyeva attabhAve vipaccanakAnaM attano pubbe katakusalamUlAnaM khaNanena khato, tesameva upahananena upahato, padadvayenapi tassa kammAparAdhameva dasseti pariyAvacanattA padadvayassa / kusalamUlasaGghAtapatiTThAbhedanena khatUpahatabhAvaM dassetuM "bhinnapatiTTho jAto 'ti vRttaM / patiTThA, mUlanti ca atthato ekaM / patiTThahati sammattaniyAmokkamanaM etAyAti hi patiTThA, tassa kusalUpanissayasampadA, sA kiriyAparAdhena bhinnA vinAsitA etenAti bhintrapatiTTho / tadeva vitthArento " tathA "tiAdimAha / yathA kusalamUlasaGghAtA attano patiTThAnajAtA, tathA anena rajA attanAva attA khato khanitoti yojanA / khatoti hi idaM idha kammavasena siddhaM, pALiyaM pana kattuvasenAti daTThabbaM | padadvayassa pariyAyattA "upahato 'ti idha na vuttaM / " rAgo rajo na ca pana reNu vuccatI' tiAdi ( mahAni0 209 ; cULani0 74) vacanato rAgadosamohAva idha rajo nAmAti vRttaM " rAgarajAdivirahita "nti / vItasaddassa vigatapariyAyataM dasseti "vigatattA " ti iminA / dhammesu cakkhunti catusaccadhammesu pavattaM tesaM dassanaTThena cakkhuM / dhammesUti vA heTThimesu tIsu maggadhammesu / cakkhunti sotApattimaggasaGghAtaM ekaM cakkhu, samudAyekadesavasena AdhAratthasamAsoyaM, na tu niddhAraNatthasamAso / so hi sAsanaganthesu, sakkataganthesu ca sabbattha paTisiddhoti / dhammamayanti samathavipassanAdhammena nibbattaM iminA "dhammena nibbattaM cakkhu dhammacakkhU' ti atthamAha / apica dhammamayanti sIlAditividhadhammakkhandhoyeva maya - saddassa sakatthe pavattanato, anena "dhammoyeva cakkhu dhammacakkhU'" ti atthamAha / asu ThAnesUti asu suttapadesesu, etena yathApAThaM tividhatthataM dasseti / idha pana sotApattimaggassevetaM adhivacanaM, tasmimpi anadhigate asaM vattabbatAyeva abhAvatoti adhippAyo / (2.2.253 - 253) idAni "khatAyaM bhikkhave rAjA 'tiAdipAThassa suvijJeyyamadhippAyaM dassento "idaM vRttaM hotI "tiAdimAha / tattha nAbhavissAti sace na abhavissatha, evaM satIti attho / atIte hi idaM kAlAtipattivacanaM, na anAgateti daTThabbaM / esa nayo sotApattimaggaM patto abhavissAti etthApi / nanu ca maggapApuNanavacanaM bhavissamAnattA anAgatakAlikanti ? saccaM aniyamite, idha pana " idhevAsane nisinnoti niyamitattA atItakAlikamevAti veditabbaM / idahi bhagavA raJJo AsanA vuTThAya acirapakkantasseva avocAti / pApamittasaMsaggenAti devadattena, devadattaparisAsaGghAtena ca pApamittena saMsaggato / assAti sotApattimaggassa / " evaM santepI "tiAdinA pAThAnAruLhaM vacanAvasesaM dasseti / tasmAti 168 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.253-253) saraNaM gatattA muccissatIti sambandhI / " mama ca sAsanamahantatAyA "ti pATho yatto, katthaci pana ca - saddo na dissati, tattha so luttaniddiTThoti daTThabbaM / na kevalaM saraNaM gatattAyeva muccissati, atha kho yattha esa pasanno, pasannAkAraJca karoti tassa ca tividhassapi sAsanassa uttamatAyAti hi saha samuccayena attho adhippetoti / saraNagamanakathAvaNNanA "yathA nAmA'tiAdi dukkarakammavipAkato sukarena muccanena upamAdassanaM / kocIta koci puriso / kassacIti kassaci purisassa, " vadha "nti ettha bhAvayoge kamma sAmivacanaM / pupphamuTThimattena daNDenAti pupphamuTThimattasaGghAtena dhanadaNDena / mucceyyAti vadhakammadaNDato mucceyya, daNDenAti vA nissakkatthe karaNavacanaM " sumuttA mayaM tena mahAsamaNenA''tiAdIsu ( dI0 ni0 2.232; cULava0 437) viya, pupphamuTThimattena dhanadaNDato, vadhadaNDato ca mucceyyAti attho / lohakumbhiyanti lohakumbhinarake / tatha tadanubhavanakAnaM sattAnaM kammabalena lohamayA mahatI kumbhI nibbattA, tasmA taM " lohakumbhI " ti vuccati / uparimatalato adho patanto, heTThimatalato uddhaM gacchanto, ubhayathA pana saTThivassasahassAni honti / vuttaJca - '"saTThivassasahassAni, paripuNNAni sabbaso / niraye paccamAnAnaM, kadA anto bhavissatIti / / (pe0 va0 802; jA0 1.4.54) 169 "heTThimatalaM patvA, uparimatalaM pApuNitvA muccissatI 'ti vadanto imamatthaM dIpeti - yathA aJje seTThiputtAdayo aparAparaM adho patantA, uddhaM gacchantA ca anekAni vassasatasahassAni tattha paccanti na tathA ayaM, ayaM pana rAjA yathAvuttakAraNe ekavArameva adho patanto, uddhaJca gacchanto saTThivassasahassAniyeva paccitvA mucciratIti / ayaM pana atyo kuto laddhoti anuyogaM pariharanto " idampi kira bhagavatA vuttamevAta Aha / kirasaddo cettha anussavanattho, tena bhagavatA vuttabhAvassa Acariyaparamparato suyyamAnataM, imassa ca atthassa AcariyaparamparAbhatabhAvaM dIpeti / atha pALiyaM saGgItaM siyAti codanamapaneti "pALiyaM pana na AruLha "nti iminA, pakiNNakadesanAbhAvena pALiyamanAruLahattA pAThabhAvena na saGgItanti adhippAyo / pakiNNakadesanA hi pALiyamanAruLahAti aTThakathAs vRttaM / 169 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.2.253-253) yadi anantare attabhAve narake paccati, evaM sati imaM desanaM sutvA ko rao AnisaMso laddhoti kassaci AsaGkA siyAti tadAsaGkAnivattanatthaM codanaM uddharitvA pariharituM "idaM panA''tiAdi vuttN| "ayahI"tiAdinA niddAlAbhAdikaM diTThadhammikasamparAyikaM anekavidhaM mahAnisaMsaM sarUpato niyametvA dasseti / ettha hi "ayaM...pe0... nidaM labhatI''ti iminA niddAlAbhaM dasseti, tadA kAyikacetasikadukkhApagatabhAvaJca niddAlAbhasIsena, "tiNNaM...pe0... akAsI"ti iminA tiNNaM ratanAnaM mahAsakkArakiriyaM, "pothujjanikAya...pe0... nAhosI"ti iminA sAtisayaM pothujjanikasaddhApaTilAbhaM dassetIti evamAdi diTThadhammiko, "anAgate...pe0... parinibbAyissatI"ti iminA pana ukkaMsato samparAyiko dassito, anavasesato pana aparAparesu bhavesu aparimANoyeva samparAyiko veditabbo / tattha madhurAyAti madhurarasabhUtAya / ojavantiyAti madhurarasassApi sArabhUtAya ojAya ojvtiyaa| puthujjane bhavA pothujjnikaa| paJca mAre visesato jitavAti vijitAvI, parUpadesavirahatA cettha visesabhAvo / paccekaM abhisambuddhoti paccekabuddho, anAcariyako hutvA sAma va sambodhiM abhisambuddhoti attho / tathA hi "paccekabuddhA sayameva bujjhanti, na pare bodhenti, attharasameva paTivijjhanti, na dhammarasaM / na hi te lokuttaradhammaM paJattiM AropetvA desetuM sakkonti, mUgena diTThasupino viya, vanacarakena nagare sAyitabyaJjanaraso viya ca nesaM dhammAbhisamayo hoti, sab iddhisamApattipaTisambhidApabhedaM pApuNantI''ti (su0 ni0 aTTha0 1.khaggavisANasuttavaNNanA; apa0 aTTha0 1.90, 91) aTThakathAsu vuttaM / etthAha - yadi raJo kammantarAyAbhAve tasmiMyeva Asane dhammacakkhu uppajjissatha, atha kathaM anAgate paccekabuddho hutvA parinibbAyissati / yadi ca anAgate paccekabuddho hutvA parinibbAyissati, atha kathaM tasmiMyeva Asane dhammacakkhu uppajjissatha, nanu ime sAvakabodhipaccekabodhiupanissayA bhinnanissayA dvinnaM bodhInaM asAdhAraNabhAvato / asAdhAraNA hi etA dve yathAkkama paJcaGgadvayaGgasampattiyA, abhinIhArasamiddhivasena, pAramIsambharaNakAlavasena, abhisambujjhanavasena cAti ? nAyaM virodho ito paratoyevassa paccekabodhisambhArAnaM smbhrnniiyttaa| sAvakabodhiyA bujjhanakasattApi hi asati tassA samavAye kAlantare paccekabodhiyA bujjhissanti tathAbhinIhArassa sambhavatoti / apare pana bhaNanti - "paccekabodhiyAyevAyaM rAjA ktaabhiniihaaro| katAbhinIhArApi hi tattha 170 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.2.253-253) saraNagamanakathAvaNNanA niyatimappattA tassa ANassa paripAkaM anupagatattA satthu sammukhIbhAve sAvakabodhiM pApuNissantIti bhagavA 'sacAyaM bhikkhave rAjA'tiAdimavoca, mahAbodhisattAnameva ca Anantariyaparimutti hoti, na itaresaM bodhisattAnaM / tathA hi paccekabodhiyaM niyato samAno devadatto cirakAlasambhUtena lokanAthe AghAtena garutarAni AnantariyakammAni pasavi, tasmA kammantarAyena ayaM idAni asamavetadassanAbhisamayo rAjA paccekabodhiniyAmena anAgate vijitAvI nAma paccekabuddho hutvA parinibbAyissatI"ti daTTabbaM, yuttataramettha vImaMsitvA gahetabbaM / yathAvuttaM pALimeva saMvaNNanAya nigamavasena dassento "idamavocA"tiAdimAha / tassattho hi heTThA vuttoti / apica pALiyamanAruLahampi atthaM saGgahetuM "idamavocA'tiAdinA nigamanaM karotIti daTThab / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya ajjavamaddavasoraccasaddhAsatidhitibuddhikhantivIriyAdidhammasamaGginA sATThakathe piTakattaye asaGgAsaMhiravisAradANacArinA anekappabhedasakasamayasamayantaragahanajjhogAhinA mahAgaNinA mahAveyyAkaraNena ANAbhivaMsadhammasenApatinAmatherena mahAdhammarAjAdhirAjagarunA katAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthappakAsaniyA sAmaJaphalasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / sAmaJaphalasuttavaNNanA nihitaa| 171 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. ambaTThasuttavaNNanA addhAnagamanavaNNanA 254. evaM sAmaJaphalasuttaM saMvaNNetvA idAni ambaTThasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, sAmaJaphalasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa ambaThThasuttabhAvaM pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... kosalesUti ambaTThasutta"nti Aha / evamIdisesu / itisaddo cettha Adiattho, padatthavipallAsajotako pana itisaddo luttaniddiTTho, Adisaddalopo vA esa, upalakkhaNaniddeso vA / apubbapadavaNNanA nAma heTThA aggahitatAya apubbassa padassa atthavibhajanA / "hitvA punappunAgata-matthaM atthaM pakAsayissAmI''ti (dI0 ni0 aTTha0 1. ganthArambhakathA) hi vuttaM, "anupubbapadavaNNanA''ti katthaci pATho, so ayuttova TIkAya anuddhaTattA, tathA asaMvaNNitattA ca / "rAjakumArA gottavasena kosalA nAmA''ti (dI0 ni0 TI0 1.254) Acariyena vuttaM / akkharacintakA pana vadanti "kosaM lanti gaNhanti, kusalaM vA pucchantIti kosalA'ti / janapadinoti janapadavanto, janapadassa vA issarA / "kosalA nAma rAjakumArA''ti vutteyeva siddhepi "janapadino'"ti vacanaM santesupi ajhesu taMtanAmapaJaAtesu tattha nivasantesu janapadibhAvato tesameva nivasanamupAdAya janapadassAyaM samAti dassanatthaM / "tesaM nivAso"ti iminA "kosalAnaM nivAsA kosalA''ti taddhitaM dasseti / "ekopi janapado"ti iminA pana saddatoyevetaM puthuvacanaM, atthato panesa eko evAti vibhAveti / api-saddo cettha anuggahe, tena kAmaM ekoyevesa janapado, tathApi iminA kAraNena puthuvacanamupapannanti anuggaNhAti / yadi ekova janapado, kathaM tattha bahuvacananti Aha "ruvhisadenA"tiAdi, ruLihasaddattA bahuvacanamupapannanti vuttaM hoti / nissitesu payuttassa puthuvacanassa, puthubhAvassa vA nissaye abhiniropanA idha ruLiha, tena 172 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.254-254) addhAnagamanavaNNanA 173 vuttaM Acariyena idha ceva aJjattha ca majjhimAgamaTIkAdIsu "akkharacintakA hi Idisesu ThAnesu yutte viya IdisaliGgavacanAni icchanti, ayamettha ruLhi yathA 'aJatthApi kurUsu viharati, aGgesu viharatI'ti cA''ti / keci pana kosalanAmAbhiniropanamicchanti, ayuttametaM puthuvacanassa appayujjitabbattA / nAmAbhiniropanAya hi ekavacanampi bhavati yathA "sIho gAyatIti / tabbisesitepi janapadasadde jAtisaddattA ekavacanameva / tenAha "tasmiM kosalesu janapade"ti, kosalanAmake tasmiM janapadeti attho| abhUtato hi vohAramattaM ruLiha, bhUtatoyeva attho vinicchinitabbo / yathA hi - "santi puttA videhAnaM, dIghAvU raTThavaDDano / te rajjaM kArayissanti, mithilAyaM pajApatI"ti / / (jA0 2.22.276) AdIsu taMputtasaGghAtassa ekatthassa ruLihavasena "puttA'"ti bahuvacanapayogo, tathA idhApi tannivAsasaGghAtassa ekatthassa ruLihavasena "kosalesU"ti bahuvacanapayogo hoti / yathA ca "pANaM na haje, na ca'dinnamAdiye"tiAdIsu (a0 ni0 3.8.42, 43, 45) jAtivasena bahvatthAnamekavacanapayogo, tathA idhApi jAtivasena avayavappabhedena bahvatthassa "janapade''ti ekavacanapayogo hoti / vuttaJca Acariyena majjhimAgamaTIkAyaM "tabbisesanepi janapadasadde jAtisadde ekavacanameva / tenAha 'tasmiM aGgesu jnpde'ti'| evaM ruLhivasena bahumhi viya vattabbe bahuvacanaM dassetvA idAni bahvatthavasena bahumpi eva vattabbe bahuvacanaM dassento "porANA pnaahuu"tiaadimaah| pana-saddo cettha visesatthajotano, tena puthuatthavisayatAya evetaM puthuvacanaM, na ruLihavasenAti vakkhamAnaM visesaM joteti / so hi padeso tiyojanasataparimANatAya bahuppabhedoti, imasmiM pana naye tesu kosalesu janapadesUti attho veditbbo| mahApanAdanti mahApanAdajAtaka (jA0 1.3.40, 41, 42) surucijAtakesu (jA0 1.14.102 Adayo) AgataM surucino nAma videharao puttaM mahApanAdanAmakaM rAjakumAraM / nAnAnATakAnIti bhaNDukaNDapaNDukaNDapamukhAni chasatasahassAni nAnAvidhanATakAni, katthaci pana Adisaddopi diTTho, so jAtakaTThakathAyaM na dissati, yadi ca dissati, tena naTalaGghakAdInaM saGgaho dtttthbbo| sitamattampIti mihitamattampi / tassa kira dibbanATakAnaM anantarabhaveyeva diThThattA manussanATakAnaM naccaM amanujhaM ahosi / naGgalAnipi chaDdutvAti kasikammappahAnavasena 173 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.254-254) naGgalAni pahAya, nidassanamattaJcetaM / na hi kevalaM kassakA eva, atha kho aopi ubhayaraTThavAsino manussA attano attano kiccaM pahAya tasmiM maGgalaTThAne sannipatiMsu / tadA kira mahApanAdakumArassa pAsAdamaGgalaM, chattamaGgalaM, AvAhamaGgalanti tINi maGgalAni ekato akaMsu, kAsivideharaTThavAsinopi tattha sannipatitvA atirekasattavassAni chaNamanubhaviMsUti, adhunA pana "naGgalAdInI''ti pATho dissati, so na porANapATho TIkAyamanuddhaTattA / mahAjanakAye sannipatiteti keci "pahaMsanavidhiM dassetvA rAjakumAraM hAsApessAmA''ti, keci "taM kILanaM passissAmA''ti evaM mahAjanasamUhe sannipatite / atulambAbhiruhanadArucitakapavesanAdi nAnAkILAyo dssetvaa| sakkapesito kira dibbanATako rAjaGgaNe AkAse ThatvA upaDDabhAgaM nAma dasseti, ekova hattho, eko pAdo, ekaM akkhi, ekA dAThA naccati calati, uparyu phandati, sesaM niccalamahosi, taM disvA mahApanAdo thokaM hasitamakAsi, imamatthaM sandhAya "so dibbanATakaM dassetvA hasApesI"ti vuttaM / suhajjA nAma vissAsikA "suTTa hadayametesa"nti katvA / Adisaddena AtakaparijanAdInaM saGgaho / tasmAti tathA vacanato / taM kusalanti vacanaM upAdAyAti ettha "kacci kusalaM ? Ama kusala''nti vacanapaTivacanavasena pavattakusalavAditAya te manussA Adito "kusalA"ti samacaM labhiMsu, tesaM kusalAnaM issarAti rAjakumArA kosalA nAma jAtA, tesaM nivAsaTThAnatAya pana padeso kosalAti pubbe vuttanayameva / tenAha "so padeso kosalAti vuccatI"ti / evaM majjhimAgamaTIkArya Acariyeneva vuttaM / tatrAyamadhippAyo siyA- "so padeso kosalAti vuccatI"ti saJjIsaJA yathAkkama ekavacanabahuvacanavasena vuttattA purimanaye viya idhApi ruLihavaseneva bahuvacanaM hoti / rAjakumArAnaM nAmalAbhahetumattavhettha visesoti / idha pana Acariyena evaM vuttaM so padesoti padesasAmaJato vuttaM, vacanavipallAsena vA, te padesAti attho| kosalAti vuccati kusalA eva kosalAti katvA'"ti (dI0 ni0 TI0 1.254) tatrAyamadhippAyo siyA- so padesoti jAtisaddavasena, vacanavipallAsena vA vuttattA puthuatthavisayatAya eva bahuvacanaM hoti / padesassa nAmalAbhahetu hettha visesoti / "kusala'"nti hi vacanamupAdAya ruLihanAmavasena vuttanayena kosalA yathA "yevApanakaM, natumhAkavaggo''ti / apica vacanapaTivacanavasena "kusala''nti vadanti etthAti koslaa| vicitrA hi taddhitavuttIti / kusalanti ca ArogyaM "kacci nu bhoto kusalaM, kacci bhoto anAmaya"ntiAdIsu (jA0 1.15.145; jA0 2.20.129) viya, kacci tumhAkaM ArogyaM hotIti attho, chekaM vA "kusalA 174 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.254-254) addhAnagamanavaNNanA 175 naccagItassa, sikkhitA cAturitthiyo''tiAdIsu (jA0 2.22.94) viya, kacci tesaM nATakAnaM chekatA hotIti attho / caraNaM cArikA, caraNaM vA cAro, so eva cArikA, tayidaM maggagamanameva idhAdhippetaM, na cuNNikagamanamattanti dassetuM "addhAnagamananti vuttaM, bhAvanapuMsakaJcetaM, addhAnagamanasaGghAtAya cArikAya caramAnoti vuttaM hoti, abhedepi vA bhedavohArena vuttaM yathA "divAvihAraM nisIdI''ti, (ma0 ni0 1.256) addhAnagamanasaGghAtaM cArikaM caramAno, caraNaM karontoti attho / sabbatthako hi karabhUdhAtUnamatthoti / "addhAnamagga''ntipi katthaci pATho, so na sundro| na hi cArikAsaddo maggavAcakoti / idAni taM vibhAgena dassetvA idhAdhippetaM niyamento "cArikA ca naamesaa"tiaadimaah| sAvakAnampi ruLhivasena cArikAya sambhavato tato viseseti "bhagavato"ti iminaa| tathA hi majjhimAgamaTThakathAyaM vuttaM "cArikaM caramAnoti ettha kiJcApi ayaM cArikA nAma mahAjanasaGgahatthaM buddhAnaMyeva labbhati, buddhe upAdAya pana ruLhisaddena sAvakAnampi vuccati kilaJjAdIhi katabIjanIpi tAlavaNTaM viyA''ti / dUrepIti ettha pi-saddena, api-saddena vA nAtidUrepIti sampiNDanaM tatthApi cArikAsambhavato / bodhaneyyapuggalanti catusaccapaTivedhavasena bodhanArahapuggalaM / sahasA gamananti sIghagamanaM / "mahAkassapassa paccuggamanAdIsU"ti vuttameva sarUpato dasseti "bhagavA hii"tiaadinaa| paccuggacchantoti paTimukhaM gacchanto, paccuTThahantoti attho "tathA"ti iminA "tiMsayojana"nti pdmnukddti| pakkusAti nAma gandhArarAjA mahAkappino nAma kukkuTavatIrAjA / dhaniyo nAma koraNDaseTTiputto gopo|| evaM dhammagarutAkittanamukhena mahAkassapapaccuggamanAdIni (saM0 ni0 aTTha0.2.154) ekadesena dassetvA idAni vanavAsitissasAmaNerassa vatthu vitthAretvA cArikaM dassetu "ekadivasa"ntiAdi AraddhaM / ko panesa tissasAmaNero nAma ? sAvatthiyaM dhammasenApatine upaTThAkakule jAto mahApuJo "piNDapAtadAyakatisso, kambaladAyakatisso'ti ca puDhe laddhanAmo pacchA "vanavAsitisso''ti pAkaTo khINAsavasAmaNero / vitthAro dhammapade (dhaH pa0 aTTha0 1.74 vnvaasiitisssaamnnervtthu)| AkAsagAmIhi saddhiM AkAseneda gantukAmo bhagavA "chaLabhiJAnaM ArocehI"ti avoca / tassAti tissasAmaNerassa | tanni bhagavantaM saddhiM bhikkhusaGghana cIvaraM pArupantaM / no thero no oramattako vatAti sambandho guNena lAmakappamANiko no hotIti attho / 175 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.254-254) attano pattAsaneti bhikkhUnaM Asanapariyante / tesaM gAmikAnaM dAnapaTisaMyuttaM maGgalaM vtvaa| kasmA pana sadevakassa lokassa maggadesakopi samAno bhagavA evamAhAti codanaM sodhetuM "bhagavA kirA''tiAdi vuttaM / maggadesakoti nibbAnamaggassa, sugatimaggassa vA desako / tAyAti araJjasAya / saGghakammavasena sijjhamAnApi upasampadA satthu ANAvasena sijjhanato "buddhadAyajjaM te dassAmI"ti vuttanti vadanti / apare pana "aparipuNNavIsativassasseva tassa upasampadaM anujAnanto satthA 'buddhadAyajaM te dassAmI'ti avocA"ti vadanti / dhammasenApatinA upajjhAyena upasampAdevA, tatoyevesa dhammasenApatino saddhivihArikoti aTThakathAsu vutto| dhammapadaTThakathAyaM pana dhammasenApatiAditherAnaM cattAlIsabhikkhusahassaparivArAnaM attano attano parivArehi saddhiM paccekaM gamanaM, bhagavato ca ekakasseva gamanaM khuddakabhANakAnaM matena vuttaM, idha, pana majjhimAgamaTThakathAyaJca (ma0 ni0 aTTha0 2.65) aJathA gamanaM dIghabhANakamajjhimabhANakAnaM matenAti daTThabbaM / ayanti mahAkassapAdInamatthAya caarikaa| yaM pana anuggaNhantassa bhagavato gamanaM, ayaM aturitacArikA nAmAti smbndho|| imaM pana cArikanti aturitacArikaM / mahAmaNDalanti majjhimadesapariyApanneneva bAhirimena pamANena paricchinnattA mahantataraM mnnddlN| majjhimamaNDalanti itaresaM ubhinna vemajjhe pavattaM maNDalaM / antomaNDalanti itarehi khuddakaM maNDalaM, itaresaM vA antogadhatta antimaM maNDalaM, abbhantarimaM maNDalanti vuttaM hoti / kiM panimesaM pamANanti Aha "katthA"tiAdi / tattha navayojanasatikatA majjhimadesapariyApannavaseneva gahetabbA tato para aturitacArikAya agmnto| taduttari hi turitacArikAya eva tathAgato gacchati, na aturitcaarikaay| pavAretvAva cArikAcaraNaM buddhAciNNanti vuttaM "mahApavAraNAra pavAretvA"tiAdi / pATipadadivaseti paThamakattikapuNNamiyA anantare pATipadavase / samantAti gatagataTThAnassa catUsu passesu smntto| mahAjanakAyassa sannipatanato purimaM purimaM Agata nimantetuM labhanti / tathA sannipatanameva dassetuM "itaresU"tiAdi vuttaM / samathavipassana taruNA hontIti ettha samathassa taruNabhAvo upacArasamAdhivasena, vipassanAya pana saGghAraparicchedatrANaM, kAvitaraNaJANaM, sammasanANaM, maggAmaggANanti catunnaM ANAna vasena veditabbo | taruNavipassanAti hi tesaM catunnaM ANAnamadhivacanaM / pavAraNAsaGgahaM datvAti anumatidAnavasena datvA / kattikapuNNamAyanti pacchimakattikapuNNamiyaM / "migasirasa 176 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.254-254) addhAnagamanavaNNanA 177 paThamapATipadadivaseti idaM majjhimadesavohAravasena migasiramAsassa paThalaM pATipadadivasaM sandhAya vuttaM, etarahi pavattavohAravasena pana pacchimakattikamAsassa kALapakkhapATipadadivaso veditabbo / aJjanapi kAraNenAti bhikkhUnaM samathavipassanAtaruNabhAvato ajenapi majjhimamaNDale veneyyAnaM ANaparipAkAdikAraNena / catumAsanti AsaLahIpuNNamiyA pATipadato yAva pacchimakattikapuNNamI, tAva catumAsaM / "samantA yojanasata''ntiAdinA vuttanayeneva / vasanaM vassa, vasanakiriyA, vutthaM vasitaM vassamassAti vutthavasso, tassa / tathAgatena vinetabbattA "bhagavato veneyyasattA"ti sAminiddeso vutto, kattuniddeso vA es| veneyyasattAti ca caritAnurUpaM vinetbbsttaa| indriyaparipAkaM AgamayamAnoti saddhAdiindriyAnaM vimuttiparipAcanabhAvena paripakkaM paTimAnento / phussamAdhaphagguNacittamAsAnaM aJataramAsassa paThamadivase nikkhamanato mAsaniyamo ettha na katoti daTThabbaM / tenAha "ekamAsaM vA dviticatumAsaM vA tattheva vsitvaa"ti| tatthevAti vassUpagamanaTThAne eva / "sattahi vA"tiAdi "ekamAsaM vA''tiAdinA yathAkkamaM yojetabbaM - yadi aparampa ekamAsaM tattheva vasati, sattahi mAsehi cArikaM pariyosApeti / yadi dvimAsaM chahi, yadi timAsaM paJcahi, yadi catumAsaM tattheva vasati, catUhi mAsehi cArikaM pariyosApetIti / kasmA pana cArikAgamananti AsaGkAnivattanatthaM "itI"tiAdi vuttaM / atirekaM jarAdubbalo baalhjinnnno| te kadA passissanti, na passissanti eva / lokAnukampakAyAti lokAnukampakAya eva / tena vuttaM "na cIvarAdihetU''ti / jaGghavihAravasenAti jaGghAhi vicaraNavasena, jaGghAhi vicaritvA tattha tattha katipAhaM nivasanavasena vA / sabbiriyApathasAdhAraNahi vihAravacanaM / sarIraphAsukatthAyAti ekasmiMyeva ThAne nibaddhavAsavasena ussannadhAtukassa sarIrassa vicaraNena phAsubhAvatthAya / aTThappattikAlAbhikaGghanatthAyAti aggikkhandhopamasutta (a0 ni0 2.7.72) maghadevajAtakAdi (jA0 1.1.9) desanAnaM viya dhammadesanAya abhikavitabbaaTThappattikAlatthAya, aTThappattikAlassa vA abhikaGghanatthAya, aTuppattikAle dhammadesanatthAyAti vuttaM hoti / sikkhApadapaJApanatthAyAti surApAnasikkhApadAdi (pAci0 327, 328, 329) paJApane viya sikkhApadAnaM paJApanatthAya / bodhanatthAyAti aGgulimAlAdayo (ma0 ni0 2.347) viya bodhaneyyasatte catusaccabodhanatthAya / mahatAti mhtiyaa| kaJci, katipaye vA puggale 177 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.254 - 254) uddissa cArikA nibaddhacArikA / tadaJJa sambahule uddissa gAmanigamanagarapaTipATiyA cArikA anibaddhacArikA / tenAha " tatthA "tiAdi / yaM caratIti kiriyAparAmasanaM / 178 " esA idha adhippetA "ti vuttameva vitthArato dassetuM " tadA kirA "tiAdi vRttaM / dasasahassilokadhAtuyAti jAtikkhettabhUtaM dasasahassacakkavALaM sandhAya vRttaM / kasmAti ce ? tattheva bhabbasattAnaM sambhavato / tattha hi satte bhabbe paripakkindriye passituM buddhajANaM abhinIharitvA Thito bhagavA JANajAlaM pattharatIti vuccati, idaJca devabrahmAnaM vasena vuttaM / manussA pana imasmiMyeva cakkavAle, imasmiMyeva ca saparivAre jambudIpe bodhaneyyA honti / bodhaneyyabandhaveti bodhaneyyasattasaGghAte bhagavato bandhave / gottAdisambandhA viya hi saccapaTivedhasambandhA veneyyA bhagavato bandhavA nAmAti / gocarabhAvUpagamanaM sandhAya "sabbaJjataJANajAlassa anto paviTThoti vuttaM / bhagavA kira mahAkaruNAsamApattiM samApajjitvA tato vuTThAya "ye sattA bhabbA paripakkaJANA, te mayhaM ANassa upaTTahantU'' ti cittaM adhiTTAya samannAharati, tassa sahasamannAhArA eko vA dve vA sambahulA vA tadA vinayUpagA veneyyA ANassa ApAthamAgacchanti, ayamettha buddhAnubhAvo / evamApAthagatAnaM pana nesaM upanissayaM pubbacariyaM pubbahetuM, sampati vattamAnaJca paTipattiM oloketi / veneyyasattapariggaNhanatthaJhi samannAhAre kate paThamaM nesaM veneyyabhAvena upaTThAnaM hoti, atha " kiM nu kho bhavissatI 'ti saraNagamanAdivasena kaJci nipphattiM vImaMsamAno pubbUpanissayAdIni oloketi / tenAha " atha bhagavA "tiaadi| soti ambaTThI | vAdapaTivAda katvAti '"evaM nu te ambaTThA 'tiAdinA ( dI0 ni0 1.262) mayA vRttavacanassa "ye ca kho te bho gotama muNDakA samaNakA "tiAdinA (dI0 ni0 1.263) paTivacanaM datvA, asabbhivAkyanti asappurisavAcaM, tikkhattuM ibbhavAdanipAtanavasena nAnappakAraM sAdhusabhAvAya vAcAya vattumayuttaM vAkyaM vakkhatIti vRttaM hoti / nibbisevananti vigatadanaM, mAnadappavasena apagataparinipphandananti attho / avasaritabbanti upagantabbaM / tassa gAmassa idaM nAmamattaM kimettha atthapariyesanAyAti vuttaM " ijjhAnaGgalantipi pATho" ti / "yena disAbhAgenA "ti karaNaniddesAnurUpaM karaNatthe upayogavacananti dasseti "tena avasarI " ti iminA / " yasmiM padese "ti pana bhummaniddesAnurUpaM "taM vA avasarI" ti vRttaM / tadubhayamevatthaM vivarati "tena disA bhAgenA "ti AdinA / gatoti upagato, agamAsIti attho / puna gatoti sampatto sampANIti attho / " icchAnaGgale "ti idaM tadA bhagavato gocaragAmanidassanaM, samIpatthe cetaM 178 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA 179 bhummaM / "icchAnaGgalavanasaNDe''ti idaM pana nivAsaThThAnadassanaM, nippariyAyato adhikaraNe cetaM bhummanti tadubhayampi padaM visesatthadassanena vivaranto "icchAnaGgalaM upanissAyA"tiAdimAha | "sIlakhandhAvAra''ntiAdi vuttanayena veneyyahitasamapekkhanavaseneva bhagavato vihAradassanaM / tattha dhammarAjassa bhagavato sabbaso adhammaniggaNhanaparA eva paTipatti, sA ca sIlasamAdhipAvasenAti sIlAdittayasseva ghnnN| sIlakhandhAvAranti cakkavattirao dAruiTTakAdikataM khandhAvArasadisaM sIlasaGghAtaM khandhAvAraM bandhitvA viharatIti sambandho / dArukkhandhAdIhi Asamantato varanti parikkhipanti etthAti hi khandhAvAro a-kArassa dIrgha katvA, rAjUnaM aciranivAsaTTAnaM / tattha pana bhagavato aciranivasanakiriyAsambandhamattena bhayanivAraNadvena taMsadisatAya sIlampi tathA vuccati / samAdhikontanti sammAsamAdhisaGghAtaM maGgalasattiM / saba tANapadanti sabba tANasaGkhAtaM jayamantapadaM / parivattayamAnoti prijppmaano| "sabba tANasara"ntipi pATho, sabba tANavajiraggasaraM aparAparaM samparivattamAnoti attho| yathAbhirucitena vihArenAti sabbavihArasAdhAraNadassanaM, dibbavihArAdIsu yena yena attanA abhirucitena vihArena viharatIti attho / pokkharasAtivatthuvaNNanA 255. manteti iruvedAdimantasatthe / iruvedAdayo hi guttabhAsitabbaDhena "mantA"ti vuccanti / aNa-saddo saddeti Aha "sajjhAyatIti / lokiyA pana vadanti "brahmano apaccaM brAhmaNo, nAgamo, NattaM, dIghAdI"ti / kasmA ayameva vacanattho vuttoti Aha "idamevA"tiAdi / atha kesaM itaro vacanatthoti codanamapaneti "ariyA panA"tiAdinA / atha vA yaM lokiyA vadanti "brahmanA jAto brAhmaNo"tiAdiniruttiM, taM paTikkhipituM evaM vuttaM / "idamevA"ti hi avadhAraNena taM paTikkhipati / "jAtibrAhmaNAna"nti pana iminA saddantarena dassitesu jAtibrAhmaNavisuddhibrAhmaNavasena duvidhesu brAhmaNesu visuddhibrAhmaNAnaM niruttiM dassento "ariyA panA"tiAdimAha / bahanti pApe bahi karontIti hi ariyA brAhmaNA niruttinayena / "tassa kira kAyo setapokkharasadiso"ti idamevassa nAmalAbhahetudassanaM, sesaM pana tappasaGgena yathAvijjamAnavisesadassanameva / tenAha "iti naM pokkharasadisattA pokkharasAtIti saJjAnantI"ti / pokharena sadiso kAyo yassAti hi pokkharasAtI niruttinayena / sAtasaddo vA sadisattho, pokkharena sAto sadiso kAyo tathA, so yassAti pokhrsaatii| setapokkharasadisoti setapadumavaNNo / devanagareti aalkmndaadidevpure| ussApitarajatatoraNanti gambhIranemanikhAtaM accuggataM rajatamayaM 179 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 rajatapanALikAti indakhIlaM / kALamegharAjIti kadAci dissamAnA kALa abbhalekhA / rajatamayatumbaM / suvaTTitAti vaTTabhAvassa yuttaTThAne suTTu vaTTulA / kALavaGgatilakAdInamabhAvena suparisuddhA / " arAjake "ti AdinApi sobhaggappattabhAvameva nidasseti / (2.3.255 - 255) idAni aparampa tassa nAmalAbhahetuM dassento " ayaM panA" tiAdimAha / tattha ca " himavantapadese mahAsare padumagabbhe nibbattI 'ti idamevassa nAmalAbhahetudassanaM / sesaM pana tappasaGgena tathApavattAkAradassanameva / tenAha " iti naM pokkhare sayitattA pokkharasAtIti saJjAnantI 'ti / pokkhare kamale sayatIti hi pokkharasAtI, sAtaM vA vuccati samasaNThAnaM, pokkhare jAtaM samasaNThAnaM tathA, tamassatthItipi pokkharasAtI / yaM pana Acariyena vuttaM "imassa brAhmaNassa kIdiso pubbayogo, yena naM bhagavA anuggaNhituM taM ThAnaM upagatoti AhA ''ti, (dI0 ni0 TI0 1.255) tadetaM " ayaM panA "tiAdivacanaM ekadesameva sandhAya vRttaM / "so tato manussaloka 'ntiAdivacanato devaloke nibbattIti ettha aparAparaM nibbatti eva vRttAti daTThabbaM / tathArUpena kammena nibbattimeva sandhAya " mAtukucchivAsaM jigucchitvA "tiAdi vRttaM / " padumaganbhe nibbattI "ti iminA saMsedajoyeva hutvA nibbI dasseti / na puSphatIti na vikasati / tenAti tApasena / nALatoti pupphadaNDato / suvaNNacuNehi piJjaraM hemavaNNo yassAti suvaNNacuNNapiJjaro, taM, suvaNNacuNehi vikiNNabhAvena hemavaNNanti attho / piJjarasaddo hi hemavaNNapariyAyoti sAratthadIpaniyaM ( sArattha0 TI0 1.22 ) vRttaM / esa nayo padumareNupiJjaranti etthApi / rajatabimbakanti rUpiyamayarUpakaM / paTijaggAmIti posemi / pAranti pariyosAnaM, niSphatti vA ci nadIsamuddAdInaM pariyosAnabhUtaM pAraM viyAti katvA / paTisandhipaJJAsaGghAtena sabhAvaJANena paNDito / iti kattabbesu, vedesu vA visAradapaJAsaGghAtena veyyattiyena vyatto / aggabrAhmaNoti disApAmokkhabrAhmaNo / sippanti vedasippaM tasseva pakaraNAdhigatattA / brahmadeyyaM adAsIti vakkhamAnanayena brahmadeyyaM katvA adAsi / "ajjhAvasatIti ettha adhi- saddo, A-saddo ca upasaggamattaM, tato " ukkaTThanti idaM ajjhApubbavasayoge bhummatthe upayogavacanaM / adhi- saddo vA issariyattho, A-saddo mariyAdattho tato "ukkaTThanti idaM kammappavacanIyayoge bhummatthe upayogavacananti dasta "ukkaTThanAmake 'tiAdinA / tadevatthaM vivarituM " tassA" tiAdi vRttaM / " tassa nagarassa sAmiko hutvA" ti hi ' abhibhavitvA" ti etassatthavivaraNaM, tenetaM dIpeti "sAmibhAvo abhibhavana"nti / "yAya mariyAdAyA " ti Adi pana A - saddassatthavivaraNaM, tenetaM dIpeti Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA 181 "Asaddo mariyAdattho, mariyAdA ca nAma yAya tattha vasitabaM, sAyeva aparAdhInatA"ti / yAya mariyAdAyAti hi yAya aparAdhInatAsaGghAtAya anaJasAdhAraNAya avatthAyAti attho / "upasaggavasenA"tiAdi pana "ukkaTThanAmake"ti etassatthavivaraNaM, tenetaM dIpeti "satipi bhummavacanappasaGge dhAtvatthAnubattakavisesakabhUtehi duvidhehipi upasaggehi yuttattA upayogavacanamevettha vihita"nti / "tassa kirA"tiAdi pana atthAnugatasamajhAparidIpanaM / vatthu nAma nagaramApanArahabhUmippadeso "ArAmavatthu, vihAravatthU"tiAdI viya / ukkAti daNDadIpikA / aggahesunti "ajja maGgaladivaso, tasmA sunakkhattaM, tatthApi ayaM sukhaNo mA atikkamI''ti rattivibhAyanaM anurakkhantA, rattiyaM AlokakaraNatthAya ukkA ThapetvA ukkAsu jalamAnAsu nagarassa vatthu aggahesuM, tenetaM dIpeti- ukkAsu ThitAti ukktttthaa| mUlavibhujAdi AkatigaNapakkhepena, niruttinayena vA ukkAsu vijjotayantIsu ThitAti ukkaTThA, tathA ukkAsu ThitAsu ThitA AsItipi ukkaTThAti / majjhimAgamaTThakathAyaM pana evaM vuttaM "taJca nagaraM 'maGgaladivaso sukhaNo, sunakkhattaM mA atikkamI'ti rattimpi ukkAsu ThitAsu mApitattA ukkaTThAtipi vuccati, daNDadIpikAsu jAletvA dhAriyamAnAsu mApitattAti vuttaM hotI"ti, (ma0 ni0 aTTha0 1.mUlapariyAyasuttavaNNanA) tadapiminA saMsandati ceva sameti ca nagaravatthupariggahassapi nagaramApanapariyApannattAti dtttthb| apare pana bhaNanti "bhUmibhAgasampattiyA, upakaraNasampattiyA, manussasampattiyA ca taM nagaraM ukkaTThaguNayogato ukkaTThAti nAmaM labhatI"ti / lokiyA pana vadanti "ukkA dhArIyati etassa mApitakAleti ukkaTThA, vaNNavikAroya''nti, ithiliGgavasena cAyaM samajhA, tenevidha payogo dissati "yathA ca bhavaM gotamo ukkaTThAya aJAni upAsakakulAni upasaGkamatI''ti (dI0 ni0 1.299) mUlapariyAyasuttAdIsu (ma0 ni0 1.1) ca "ekaM samayaM bhagavA ukkaTThAyaM viharati subhagavane sAlarAjamUle 'tiAdi / evamettha hotu upasaggavasena upayogavacanaM, kathaM panetaM sesapadesu siyAti anuyogenAha "tassa anupayogattA sespdesuu"ti| tattha tassAti upasaggavasena upayogasa ttassa "ukkaTThanti pdss| anupayogattAti visesanabhAvena anupayuttattA / sesapadesUti "sattussadantiAdIsu sattasu padesu / kiM nu khvAyaM saddapayogo saddalakkhaNAnugatoti codanamapaneti "tattha...pe0... pariyesitabba"nti iminA / tatthAti upasaggavasena, anupayogavasena ca upayogavacananti vutte dubbidhepi vidhAne / lakkhaNanti gahaNUpAyAyabhUtaM saddalakkhaNaM, suttaM vA / pariyesitabbanti 181 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.255-255) saddasatthesu vijjamAnattA jANena gavesitabbaM, gahetabbanti vuttaM hoti / etena hi saddalakkhaNAnugatovAyaM saddapayogoti dasseti, saddavidU ca icchanti "upaanuadhiAiccAdipubbavasayoge sattamiyatthe upayogavacanaM pApuNAti, visesitabbapade ca yathAvidhimanupayogo visesanapadAnaM samAnAdhikaraNabhUtAna''nti / tatra yadA adhi-saddo, A-saddo ca upasaggamattaM, tadA "tatiyAsattamInaJcA''ti lakkhaNena ajjhApubbavasayoge upayogavacanaM / tathA hi vadanti "sattamiyatthe kAladisAsu upAnvajjhAvasayoge, adhipubbasiThAvasAnaM payoge, tappAnacAresu ca dutiyA / kAle pubbaNhasamayaM nivAsetvA, ekaM samayaM bhagavA, kaJci kAlaM purejAtapaccayena paccayo, imaM rattiM cattAro mahArAjAno | disAyaM purimaM disaM dhataraTTho / upAdipubbavasayoge gAmaM upavasati, gAmaM anuvasati, gAmaM Avasati, agAraM ajjhAvasati, adhipubbasiThAvasAnaM payoge pathaviM adhisessati, gAmaM adhitiTThati, gAmaM ajjhAvasati / tappAnacAresu nadiM pivati, gAmaM carati iccAdIti / yadA pana adhi-saddo issariyattho, A-saddo ca mariyAdattho, tadA "kammappavacanIyayutte''ti lakkhaNena kammappavacanIyayoge upayogavacanaM / tathA hi vadanti "anuAdayo upasaggA, dhIAdayo nipAtA ca kammappavacanIyasaJjA honti kiriyAsaGghAtaM kammaM pavacanIyaM yesaM te kammappavacanIyA"ti / sesapadAnaM pana yathAvidhimanupayoge katarena lakkhaNena upayogavacananti ? ythaavuttlkkhnnenev| yajjevaM tesampi AdhArabhAvato nAnAdhAratA siyAti ? na, bahUnampi padAnaM nagaravasena ekatthabhAvato / sakatthamattahi tesaM nAnAkaraNanti / ache pana saddavidU evamicchanti "samAnAdhikaraNapadAnaM paccekaM kiriyAsambandhanena visesitabbapadena samAnavacanatA yathA 'kaTaM karoti, vipulaM, dassanIya'nti ettha 'kaTaM karoti, vipulaM karoti, dassanIyaM karotI'ti paccekaM kiriyAsambandhanena kammattheyeva dutiyA''ti, tadetaM vicAretabbaM visesanapadAnaM samAnAdhikaraNAnaM kiriyAsambajjhanAbhAvato / yadA hi kiriyAsambajjhanaM, tadA visesanameva na hotIti / ussadatA nAmettha bahulatAti vuttaM "bahujana"nti / taM pana bahulataM dasseti "AkiNNamanussa"ntiAdinA / araJAdIsu gahetvA posetabbA posAvaniyA, etena tesaM dhammabhAvaM dasseti / AvijjhitvAti parikkhipitvA / khaNitvA katA pokkharaNI, AbandhitvA kataM tlaakN| acchinnUdakaTTAneyeva jalajakusumAni jAtAnIti vuttaM "udakassa niccabharitAnevA"ti / udakassAti ca pUraNakiriyAyoge karaNatthe sAmivacanaM "mahante mahante sANipasibbake kArApetvA hiraJasuvaNNassa pUrApetvA"tiAdIsu (pArA0 34) viya / saha 182 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pokkharasAtivatthuvaNNanA dhajJenAti sadhaJJanti nagarasaddApekkhAya napuMsakaliGgena vuttaM yathAvAkyaM vA upayogavacanena / evaM sabbattha / pubbaNNAparaNNAdibhedaM bahudhaJJasannicayanti ettha Adisaddena tadubhayavinimuttaM alAbukumbhaNDAdisUpeyyaM saGgaNhAti / tenAyamattho vijJAyati- nayidha dhaJJasaddo sAliAdidhaJavisesavAcako, posane sAdhuttamattena pana niravasesapubbaNNAparaNNasUpeyyavAcako, virUpekasesavasena vA payuttIti / ettAvatAti yathAvuttapadattayena / rAjalIlAyAti rAjUnaM vilAsena | samiddhiyA upabhogaparibhogasampuNNabhAvena sampatti samiddhisampatti / (2.3.255-255) " rAjabhogga "nti vutte " kena dinna "nti avassaM pucchitabbato evaM vuttanti dasseti "kenA" tiAdinA / raJJA viya bhuJjitabbanti vA rAjabhogganti aTThakathAto aparo nayo / yAva puttanattapanattaparamparA kulasantakabhAvena rAjato laddhattA " raJJo dAyabhUta "nti vRttaM / "dhammadAyAdA me bhikkhave bhavathA tiAdIsu (ma0 ni0 1.29) viya ca dAyasaddo dAyajjapariyAyoti Aha " dAyajjanti attho "ti / kathaM dinnattA brahmadeyyaM nAmAti codanaM pariharati "chattaM ussApetvA" tiAdinA / rAjanIhArena paribhuJjitabbato hi uddhaM paribhogalAbhassa brahmadeyyatA nAma natthi, idaJca tathA dinnameva, tasmA brahmadeyyaM nAmAti vuttaM hoti / chejjabhejjanti sarIradaNDadhanadaNDAdibhedaM daNDamAha / nadItitthapabbatAdIsUti nadItitthapabbatapAdagAmadvAraaTavimukhAdIsu / setacchattaggahaNena sesarAjakakudhabhaNDampi gatiM tappamukhattAti veditabbaM / " raJJA bhuJjitabba" ntveva vutte idhAdhippetattho na pAkaToti hutvA-saddaggahaNaM kataM / tahi so rAjakulato asamudAgatopi rAjA hutvA bhuJjituM labhatIti ayamidhAdhippeto attho / dAtabbanti dAyaM, "rAjadAya "nti iminAva rajJA dinnabhAve siddhe "raJJA pasenadinA kosalena dinna "nti puna ca vacanaM kimatthiyanti Aha "dAyakarAjadIpanattha"ntiAdi / asukena raJJA dinnanti dAyakarAjassa adIpitattA evaM vuttanti adhippAyo / ettha ca paThamanaye " rAjabhogga "nti pade pucchAsambhavato idaM vuttaM, duniyepana 'rAjadAya "nti padeti ayampi viseso daTThabbo / tattha atibahulatAya purato ThapanokAsAbhAvato passenapi odanasUpabyaJjanAdi dIyati etassAti pasenadi, aluttasamAsavasena / so hi rAjA taNDuladoNassa odanampi tadupiyena sUpabyaJjanena bhuJjati / tathA hi naM bhuttapAtarAsakAle satthu santikamAgantvA ito cito ca samparivattantaM niddAya abhibhuyyamAnaM ujukaM nisIditumasakkontaM bhagavA "middhI yadA hoti mahagghaso ca, niddAyitA samparivattasAyI / 183 183 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.255-255 mahAvarAhova nivApavuTTho, punappunaM gabbhamupeti mando''ti / / (dha0 pa0 325; nettiH 26, 90) imAya gAthAya ovadi / bhAgineyyaJca so sudassanaM nAma mANavaM - "manujassa sadA satImato, mattaM jAnato laddhabhojane / tanukassa bhavanti vedanA, saNikaM jIrati AyupAlayanti / / (saM0 ni0 1.1.24) imaM gAthaM bhagavato santike uggahApetvA attano bhuJjantassa osAnapiNDakAle devasikaM bhaNApeti, so aparena samayena tassA gAthAya atthaM sallakkhetvA punappuna osAnapiNDapariharaNena nALikodanamattAya saNThahitvA tanusarIro balavA sukhappatte ahosIti / udAnaTThakathAyaM (udA0 aTTha0 12) pana evaM vuttaM "paccAmittaM parasena jinAtIti pasenadIti | saddavidUpi hi ja-kArassa da-kAre idamudAharanti / so hi attana bhAgineyyaM ajAtasatturAjAnaM, paJcacorasatAdIni ca avaruddhakAni jinAtIti kosalaraTThassAdhipatibhAvato kosalo, tasmA kosalAdhipatinA pasenadi nAmakena ra dinnanti attho veditabbo / nissaThThapariccattatAsaGghAtena puna aggahetabbabhAveneva dinnattA idha brahmadevyaM nAma, na tu purimanaye viya rAjasajhepena paribhujitabbabhAvena dinnattAti Aha "yathA"tiAdi / nissahra hutvA, nissaTThabhAvena vA pariccattaM nissaTTapariccattaM, muttacAgavasena cajitanti attho| savanaM upalabbhoti dasseti "upalabhI"ti iminA, so cAyamupalabbho savanavaseneva jAnananti vuttaM "sotadvArasampattavacananigghosAnusArena ajJAsI"ti sotadvArAnusAravijJANavIthivasena jAnanameva hi idha savanaM teneva "samaNo khalu bho gotamo"tiAdinA vuttassatthassa adhigatattA, na pana sotadvAravIthivasena sutamattaM tena tadatthassa anadhigatattA / avadhAraNaphalattA saddapayogassa sabampi vAkyaM antogadhAvadhAraNaM tasmA tadatthajotakasaddena vinApi aJatthApohanavasena assosi eva, nAssa koci savanantarAyo ahosIti ayamattho vijJAyatIti Aha "padapUraNamatte nipAto"ti 184 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA 185 antogadhAvadhAraNepi ca sabbasmiM vAkye nItatthato avadhAraNatthaM kho-saddaggahaNaM "evA''ti sAmatthiyA sAtisayaM etadatthassa vijJAyamAnattAti paThamavikappo vutto, nItatthato avadhAraNena ko attho ekantiko kato, avadhArito cAti vuttaM "tatthA"tiAdi / atha padapUraNamattena kho-saddena kiM payojananti codanamapaneti "padapUraNenA"tiAdinA, akkharasamUhapadassa, padasamUhavAkyassa ca siliTThatApayojanamattamevAti attho / "assosI"ti hidaM padaM kho-sadde gahite tena phullitaM maNDitaM vibhUsitaM viya hontaM pUritaM nAma hoti, tena ca purimapacchimapadAni sukhuccAraNavasena siliTThAni honti, na tasmiM aggahite, tasmA padapUraNamattampi padabyaJjanasiliTThatApayojananti vuttaM hoti / mattasaddo cettha visesanivattiattho, tenassa anatthantaradIpanatA dassitA, eva-saddena pana padavyaJjanasiliTThatAya ekantikatA / "samaNo khalU"tiAdi yathAsutatthanidassananti dasseti "idAnI"tiAdinA / samitapApattAti ettha accantaM anavasesato savAsanaM samitapApattAti attho gahetabbo / evahi bAhirakavItarAg2asekkhAsekkhapApasamanato bhagavato pApasamanaM yathArahaM visesitaM hoti / tena vuttaM "bhagavA ca anuttarena ariyamaggena samitapApo"ti / tadevatthaM niddesapAThena sAdhetuM "vuttaheta"ntiAdimAha | assAti anena bhikkhunA, bhagavatA vaa| samitAti samApitA, samabhAvaM vA ApAdayitA, assa vA sampadAnabhUtassa santA hontIti attho / atthAnugatA cAyaM bhagavati samajJAti vuttaM "bhagavA caa"tiaadi| tenAti tathA samitapApattA / yathAbhUtaM pavatto yathAbhuccaM, tadeva guNo, tena adhigataM tathA / "khalU"ti idaM nepAtikaM khalupacchAbhattikapade (mi0 pa0 4.1.8) viya, na nAmaM, anekatthattA ca nipAtAnaM anussavanatthova idhAdhippetoti Aha "anussavanatthe nipAto"ti, paramparasavanaJcettha anussavanaM / brAhmaNajAtisamudAgatanti brAhmaNajAtiyA AgataM, jAtisiddhanti vuttaM hoti / Alapanamattanti piyAlapanavacanamattaM, na taduttari atthaparidIpanaM / piyasamudAhArA hete "bho''ti vA "Avuso''ti vA "devAnaM piyA"ti vA / dhammapade brAhmaNavatthupAThena, (dha0 pa0 315 Adayo) suttanipAte ca vAseTThasuttapadena brAhmaNajAtisamudAgatAlapanabhAvaM samatthetuM "vuttampi ceta"ntiAdimAha / tatrAyamattho- sace rAgAdikiJcanehi sakiJcano assa, so AmantanAdIsa "bho bho''ti vadanto hutvA vicaraNato bhovAdIyeva nAma hoti, na brAhmaNo / "akiJcanaM anAdAnaM, tamahaM brUmi brAhmaNa"nti (dha0 pa0 396, su0 ni0 625) sesagAthApadaM / 185 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.255-255) tattha rAgAdayo satte kiJcanti maddanti palibuddhantIti kinycnaani| manussA kira goNehi khalaM maddApentA "kiJcehi kapila, kiJcehi kALakA'"ti vadanti, tasmA kiJcanasaddo maddanattho veditabbo / yathAha niddese "akiJcananti rAgakiJcanaM, dosa, moha, mAna, divi, kilesakiJcanaM, duccaritakiJcanaM, yassete kiJcanA pahInA samucchinnA vUpasantA paTippassaddhA abhabbuppattikA ANagginA daDDA, so vuccati akiJcano''ti (cULani0 28, 32, 60, 63) / gotamoti gottavasena parikittanaM, yaM "Adiccagotta"ntipi loke vadanti, sakyaputtoti pana jAtivasena sAkiyoti ca tasseva vevacanaM / vuttavhetaM pabbajjAsutte "AdiccA nAma gottena, sAkiyA nAma jAtiyA / tamhA kulA pabbajitomhi, na kAme abhipatthayanti / / (su0 ni0 425) tathA cAha "gotamoti bhagavantaM gottavasena parikittetI"tiAdi / tattha gaM tAyatIti gottaM, "gotamo"ti pavattamAnaM abhidhAnaM, buddhiJca ekaMsikavisayatAya rakkhatIti attho / yathA hi buddhi ArammaNabhUtena atthena vinA na vattati, evaM abhidhAnaM abhidheyyabhUtena, tasmA so gottasaGghAto attho tAni rakkhatIti vuccati, go-saddo cettha abhidhAne, buddhiyaJca vattati / tathA hi vadanti "go goNe cendriye bhumyaM, vacane ceva buddhiyaM / Adicce rasmiyaJceva, pAnIyepi ca vattate / / tesu atthesu goNe thI, pumA ca itare pumA''ti / / tattha "gosu duvhamAnAsu gato, gopaJcamo''tiAdIsu gosaddo goNe vattati / "gocaro''tiAdIsu indriye / "gorakkha''ntiAdIsu bhUmiyaM / tathA hi suttanipAtaTThakathAya vAseTThasuttasaMvaNNanAyaM vuttaM "gorakkhanti khettarakhaM, kasikammanti vuttaM hoti / pathavI hi 'go'ti vuccati, tappabhedo ca "khetta"nti (su0 ni0 aTTa0 2.619-626) / "gottaM nAma dve gottAni hInaJca gottaM, ukkaThThaJca gotta''ntiAdIsu (pAci0 15) vacane, buddhiyaJca vattati / "gogottaM gotamaM name"ti porANakaviracanAya Adicce, AdiccabandhaM gotamaM sammAsambuddhaM namAmIti hi attho, "uNhagU"tiAdIsu rasmiyaM, uNhA gAvo rasmiyo etassAti hi uNhagu, sUriyo / "gosItacandana"ntiAdIsu (a0 ni0 TI0 186 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA 187 1.49) pAnIye, gosaGghAtaM pAnIyaM viya sItaM, tadeva candanaM tathA / tasmihi uddhanato uddharitapakkuthitatelasmiM pakkhitte taGkhaNa va taM telaM sItalaM hotIti / etesu pana atthesu goNe vattamAno go-saddo yathArahaM ithiliGgo ceva pulliGgo ca, sesesu pana pulliGgoyeva / kiM panetaM gottaM nAmAti ? aJakulaparamparAya asAdhAraNaM tassa kulassa AdipurisasamudAgataM taMkulapariyApannasAdhAraNaM sAmaJjarUpanti daTThabbaM / sAdhAraNameva hi idaM taMkulapariyApannAnaM sAdhAraNato ca sAmaJjarUpaM / tathA hi taMkule jAtA suddhodanamahArAjAdayopi "gotamo" tveva vuccanti, teneva bhagavA attano pitaraM suddhodanamahArAjAnaM "atikkantavarA kho gotama tathAgatA''ti (mahAva0 105) avoca, vessavaNopi mahArAjA bhagavantaM "vijjAcaraNasampannaM, buddhaM vandAma gotama"nti, (dI0 ni0 3.288) AyasmApi vaGgIso AyasmantaM AnandaM "sAdhu nibbApanaM brUhi, anukampAya gotamA'ti (saM0 ni0 1.1.212) / idha pana bhagavantameva / tenAha "bhagavantaM gottavasena parikittetIti / tasmAti yathAvuttamatthattayaM paccAmasati / ettha ca "samaNo"ti iminA sarikkhakajanehi bhagavato bahumatabhAvo dassito tabbisayasamitapApatAparikittanato, "gotamo"ti iminA lokiyajanehi tabbisayauLAragottasambhUtatAparikittanato sakyassa suddhodanamahArAjassa putto sakyaputto, iminA pana uccAkulaparidIpanaM uditoditvipulkhttiykulsmbhuuttaaprikittnto| sabbakhattiyAnahi AdibhUtamahAsammatamahArAjato paTThAya asambhinnaM uLAratamaM sakyarAjakulaM / yathAha - "mahAsammatarAjassa, vaMsajo hi mahAmuni / kappAdismihi rAjAsi, mahAsammatanAmako''ti / / (mahAvaMse dutiyaparicchede paThamagAthA) kathaM saddhApabbajitabhAvaparidIpananti Aha "kenacI"tiAdi / parijiyanaM parihAyanaM pArijujhaM, parijiratIti vA parijiNNo, tassa bhAvo pArijujhaM, tena / AtipArijuJjabhogapArijuJAdinA kenaci pArijuJjena parihAniyA anabhibhUto anajjhotthaTo hutvA pabbajitoti attho / tadeva pariyAyantarena vibhAvetuM "aparikkhINaMyeva taM kulaM pahAyA"ti vuttaM / aparikkhINanti hi trAtipArijuJabhogapArijuJAdinA kenaci pArijuJjena aparikkhayaM / saddhAya pabbajitoti saddhAya eva pbbjito| evaJci 187 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 "kenacI "tiAdinA nivattitavacanaM sUpapannaM hoti / nanu ca "sakyakulA pabbajito 'ti idaM uccAkulA pabbajitabhAvaparidIpanameva siyA tadatthasseva viJJAyamAnattA, na saddhApabbajitabhAvaparidIpanaM tadatthassa aviJJAyamAnattAti ? na kho panevaM daTThabbaM mahantaM JatiparivaTTaM, mahantaJca bhogakkhandhaM pahAya saddhApabbajitabhAvassa atthato siddhattA / tathA hi lokanAthassa abhijAtiyaM tassa kulassa na kiJci pArijuJJa, atha kho vuDDiyeva, tato tassa samiddhatamabhAvo loke pAkaTo paJJAto hoti, tasmA "sakyakulA pabbajito 'ti ettakeyeva vRtte tathA samiddhatamaM kulaM pahAya saddhApabbajitabhAvo siddhoyevAti, imaM parihAraM "kenaci pArijuJJenA"tiAdinA vibhAvetIti daTThabbaM / tato paranti " kosalesu cArikaM caramAno''tiAdivacanaM / " sAdhu dhammaruci rAjA, sAdhu paJJANavA naro / sAdhu mittAnamadubbho, pApassAkaraNaM sukhanti / / AdIsu - viya sAdhusaddo idha sundaratthoti Aha "sundaraM kho panAti / khoti avadhAraNatthe nipAto, panAti pakkhantaratthe | evaM sAtthakatAviJJApanatyahi saMvaNNanAyametesaM gahaNaM / sundaranti ca bhaddakaM, bhaddakatA ca passantAnaM hitasukhAvahabhAvenAti vuttaM " atthAvahaM sukhAvaha "nti / attho cettha diTThadhammikasamparAyikaparamatthavasena tividhaM hitaM sukhapi tatheva tividhaM sukhaM / tathArUpAnanti tAdisAnaM, ayaM saddato attho / atthamattaM pana dassetuM " evarUpAnanti vRttaM / yAdisehi ca guNehi bhagavA samannAgato catuppamANikassa lokassa sabbakAlampi- accantAya -saddhAya-pasAdanIyo tesaM yathAbhUtasabhAvattA, tAdisehi guNehi samannAgatabhAvaM sandhAya " tathArUpAnaM arahata "nti vuttanti dassento " yathArUpo "tiAdimAha / laddhasaddhAnanti laddhasaddahAnaM, parajanassa saddhaM paTilabhantAnanti vRttaM hoti / laddhasaddAnanti vA paTiladdhakittisaddAnaM, etena 'arahata "nti padassa arahantAnanti attho, arahantasamaJJAya ca pAkaTabhAvo dassito, apica "yathArUpo so bhavaM gotamo "ti iminA " tathArUpAna "nti padassa aniyamavasena atthaM dassetvA sarUpaniyamavasenapi dassetuM " yathAbhuccaguNAdhigamena loke arahantoti laddhasaddhAna"nti vRttaM idampi hi " tathArUpAna "nti padasseva atthadassanaM, ayameva ca nayo Acariyehi adhippeto idha TIkAyaM, (dI0 ni0 TI0 1.255 ) sAratthadIpaniyaJca tatheva vRttattA / " yathArUpA te bhavanto arahanto 'ti avatvA "yathArUpo so bhavaM gotamoti vacanaM bhagavatiyeva garugAravavasena "tathArUpAnaM arahata "nti (2.3.255 - 255) 6 188 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.256-256) ambaTThamANavakathAvaNNanA 189 puthuvacananiddiThThabhAvavijJApanatthaM / attani, garUsu ca hi bahuvacanaM icchanti saddavidU / "yathAbhucca...pe0... arahata"nti iminA ca dhammappamANAnaM, lUkhappamANAnaJca sattAnaM bhagavato pasAdAvahataM yathArutato dasseti arahantabhAvassa tesaova yathArahaM visayattA, taMdassanena pana itaresampi rUpappamANaghosappamANAnaM pasAdAvahatA dassitAyeva tadavinAbhAvatoti daTTabbaM / pasAdasommAnIti pasannAni, sItalAni ca, pasAdavasena vA sItalAni, anena pasannamanataM dasseti / "dassananti vuttepi taduttari kattabbatAsambhavato ayaM sambhAvanattho labbhatIti Aha "dassanamattampi sAdhu hotI"ti / itarathA hi "dassana va sAdhu, na taduttari karaNa"nti anadhippetattho Apajjati, sambhAvanattho cettha pi-saddo, api-saddo vA luttniddittttho| "brahmacariyaM pakAsetI"ti ettha iti-saddo "abbhuggato''ti iminA sambandhamupagato, tasmA ayaM "sAdhu hotI"ti idha iti-saddo "brAhmaNo pokkharasAtI ambaTuM mANavaM AmantesI"ti iminA sambajjhitabbo, "ajjhAsayaM katvAti ca pAThaseso tadatthassa vijhaaymaanttaa| yassa hi attho vijJAyati, sado na payujjati, so "pAThaseso''ti vuccati, imamatthaM vibhAvento Aha "dassanamattampi sAdhu hotIti evaM ajjhAsayaM katvA"ti / mUlapaNNAsake cULasIhanAdasuttaTThakathAya (ma0 ni0 aTTha0 1.144) AgataM kosiyasakuNavatthu cettha kathetabbaM / ambaTThamANavakathAvaNNanA 256. "ajjhAyako''ti idaM paThamapakatiyA garahAvacanameva, dutiyapakatiyA pasaMsAvacanaM katvA voharanti yathA taM "puriso naro''ti dassetuM aggajasuttapada (dI0 ni0 3.132) mudAhaTaM | tattha imeti jhAyakanAmena samaJitA janA / na jhAyantIti paNNakuTIsu jhAnaM na appenti na nipphAdenti, gAmanigamasAmantaM osaritvA vedaganthe karontAva acchantIti attho| taM panetesaM brAhmaNajhAyakasaGkhAtaM paThamadutiyanAmaM upAdAya tatiyameva jAtanti Aha "ajjhAyakAtveva tatiyaM akkharaM upanibbatta"nti, akkharanti ca nirutti samajhA / sA hi tasmiMyeva niruLahabhAvena aJattha asaJcaraNato "akkhara"nti vuccati / mante parivattetIti vede sajjhAyati, pariyApuNAtIti attho / idha hi adhiApubbai-saddavasena padasandhi, itarattha pana jhe-saddavasena / mante dhAretIti yathAadhIte mante asammULhe katvA hadaye Thapeti / 189 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 AthabbaNavedo parUpaghAtakarattA sAdhUnamaparibhogoti katvA " iruvedayajuvedasAmavedAna "nti vuttaM / tattha iccante thomIyante devA etAyAti iru ica-dhAtuvasena ca kArassa ra kAraM katvA, itthiliGgoyaM / yajjante pujjante devA anenAti yaju punnapuMsakaliGgavasena / soyanti antaM karonti, sAyanti vA tanuM karonti pApamanenAti sAmaM so dhAtupakkhe o-kArassa A-kAraM katvA / vidanti dhammaM, kammaM vA etehIti vedA, te eva mantA "sugatiyopi munanti, suyyanti ca etehI "ti katvA / paharaNaM saGghaTTanaM pahataM, oTThAnaM pahataM tathA, tassa karaNavasena, oTThAni cAletvA paguNabhAvakaraNavasena pAraM gato, na atthavibhAvanavasenAti vRttaM hoti / pAragUti ca niccasApekkhatAya kitantasamAso / " saha nighaNTunA 'tiAdinA yathAvAkyaM vibhatyantavasena nibbacanadassanaM / nighaNTurukkhAdInanti nighaNTu nAma rukkhaviseso, tadAdikAnamatthAnanti attho, etena nighaNTurukkhapariyAyaM Adi katvA tappamukhena sesapariyAyAnaM tattha dassitattA so gantho nighaNTu nAma yathA taM "pArAjikakaNDo, kusalattiko "ti ayamattho dassito iminA yathArutameva tadatthassa adhigatattA / AcariyA pana evaM vadanti "vacanIyavAcakabhAvena atthaM, saddaJca nikhaDati bhindati vibhajja dassetIti nikhaNDu, so eva kha- kArassa gha-kAraM katvA 'nighaNDU'ti vutto 'ti ( dI0 ni0 TI0 1.256), tadetaM aTThakathAnayato aJJanayadassananti gahetabbaM / itarathA hi so aTThakathAya virodho siyA, vicAretabbametaM / akkharacintakA pana evamicchanti "tattha tatthAgatAni nAmAni nissesato ghaTenti rAsi karonti etthAti nighaNTu niggahitAgamenA'ti / vevacanappakAsakanti pariyAyasaddadIpakaM, ekekassa atthassa anekapariyAyavacanavibhAvakanti attho / nidassanamattaJcetaM anekesampa atthAnaM ekasaddavacanIyatAvibhAvanavasenapi tassa ganthassa pavattattA / ko panesoti ? etarahi nAmaliGgAnusAsanaratanamAlAbhidhAnappadIpikAdi / vacIbhedAdilakkhaNA kiriyA kappIyati etenAti kiriyAkappo, tathaiva vividhaM kappIyati etenAti vikappo, kiriyAkappo ca so vikappo cAti kiriyAkappavikappo / so hi vaNNapadasambandhapadatthAdivibhAgato bahuvikappoti katvA "kiriyAkappavikappo 'ti vuccati, so ca ganthavisesoyevAti vRttaM "kavInaM upakArAvahaM sattha "nti, catunnampi kavInaM kavibhAvasampadAbhogasampadAdipayojanavasena upakArAvaho ganthoti attho / ko panesoti ? kabyabandhanavidhividhAyako kabyAlaGkAragItAsubodhAlaGkArAdi / idaM pana mUlakiriyAkappagandhaM sandhAya vRttaM / so hi mahAvisayo satasahassagAthAparimANo, yaM " nayacariyAdipakaraNa "ntipi vadanti / vacanatthato pana kiTayati gameti japeti kiriyAdivibhAganti keTubhaM kiTa dhAtuto abhapaccayavasena, (2.3.256-256) 190 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.3.256 - 256) ambaTTamANavakathAvaNNanA a-kArassa ca ukaaro| atha vA kiriyAdivibhAgaM anavasesapariyAdAnato kiTento gamanto obheti pUretIti keTubhaM kiTa - saddUpapadaubhadhAtuvasena / apica kiTanti gacchanti kavayo bandhesu kosallametenAti keTubhaM, purimanayenevettha padasiddhi / ThAnakaraNAdivibhAgato, nibbacanavibhAgato ca akkharA pabhedIyanti etenAti akkharappabhedo, taM pana chasu vedasu pariyApannaM pakaraNadvayamevAti vuttaM "sikkhA ca nirutti cA "ti / tattha sikkhanti akkharasamayametAyAti sikkhA, akArAdivaNNAnaM ThAnakaraNapayatanapaTipAdakasatthaM / nicchayena, nissesato vA utti nirutti, vaNNAgamavaNNavipariyAyAdilakkhaNaM / vuttaJca - "vaNNAgamo vaNNavipariyAyo, dve cApare vaNNavikAranAsA / dhAtussa atthAtisayena yogo, taduccate paJcavidhA 1.veraJjakaNDavaNNanA; visuddhi0 idha pana tabbasena anekadhA nibbacanaparidIpakaM satthaM uttarapadalopena " niruttI "ti adhippetaM nibbacanavibhAgatopi akkharapabhedabhAvassa Acariyehi ( dI0 ni0 TI0 1.256) vuttattA, tamantarena nibbacanavibhAgassa ca byAkaraNaGgena saGgahitattA / byAkaraNaM, nirutti ca hi paccekameva vedaGgaM yathAhu "kappo byAkaraNaM joti-satthaM sikkhA nirutti ca / chandoviciti cetAni, vedaGgAni vadanti chA" ti / / 191 aTTha0 niruttI 'ti / / (pArA0 1.144; mahAni0 aTTha0 1.50 ) tasmA byAkaraNaGgena asaGkarabhUtameva niruttinayena nibbacanamidhAdhippetaM, na chasu byaJjanapadesu viya tadubhayasAdhAraNanibbacanaM vedaGgavisayattAti veditabbaM / ayaM pattha mAnisakathA ( mahAni0 aTTha0 50) Agataniruttinayavinicchayo / tattha hi "nakkhattarAjAriva tArakAna "nti ( jA0 1.1.11, 25) ettha ra kArAgamo viya avijjamAnassa akkharassa Agamo vaNNAgamo nAma / hiMsanattA "hiMso "ti vattabbe "sIho " ti parivattanaM viya vijjamAnAnamakkharAnaM heTTupariyavasena parivattanaM vaNNavipariyAyo nAma / "navachannakedAni diyyatI 'ti ( jA0 1.6.88 ) ettha a-kArassa e- kArApajjanaM viya aJJakkharassa aJJakkharApajjanaM vaNNavikAro nAma / "jIvanassa mUto jIvanamUto "ti 191 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.256-256) vattabbe "jImUto''ti va kAra na-kArAnaM vinAso viya vijjamAnakkharAnaM vinAso vaNNavinAso nAma | "pharusAhi vAcAhi pakubbamAno, Asajja maM tvaM vadase kumArA'"ti (jA0 1.10.85) ettha "pakubbamAno"ti padassa abhibhavamAnoti atthapaTipAdanaM viya tattha tattha yathAyogaM visesatthapaTipAdanaM dhAtUnamatthAtisayena yogo naamaati| yathAvuttappabhedAnaM tiNNaM vedAnaM ayaM catutthoyeva siyA, atha kena saddhiM paJcamoti Aha "AthabbaNavedaM catutthaM katvA"ti / AthabbaNavedo nAma AthabbaNavedikehi vihito parUpaghAtakaro manto, so pana itihAsapaJcamabhAvappakAsanatthaM gaNitatAmattena gahito, na sarUpavasena, evaJca katvA "etesa"nti padassa tesaM tiNNaM vedAnantveva attho gahetabbo / tamhi "tiNNaM vedAna"nti etassa visesananti / itiha asAti evaM idha loke ahosi "AsA"tipi katthaci pATho, soyevattho / iha ThAne iti evaM, idaM vA kammaM, vatthu vA Asa icchAhItipi attho / tassa ganthassa mahAvisayatAdIpanatthaJcettha vicchAvacanaM, iminA "itihAsA'ti vacanena paTisaMyutto itihAso taddhitavasenAti atthaM dasseti / itiha Asa, itiha AsA"ti IdisavacanapaTisaMyutto itihAso niruttinayenAti atthadassanantipi vadanti / akkharacintakA pana evamicchanti "itiha-saddo pArampariyopadese ekova nipAto, asati vijjatIti aso, itiha aso etasminti itihAso samAsavasenA''ti, tesaM mate "itiha asA"ti ettha evaM pArampariyopadeso asa vijjamAno ahosIti attho / "purANakathAsaGghAto"ti iminA tassa ganthavisesabhAvamAha, bhAratanAmakAnaM dvabhAtikarAjUnaM yuddhakathA, rAmaraJo sItAharaNakathA, narasIharAjuppattikathAti evamAdipurANakathAsaGghAto bhAratapurANarAmapurANanarasIhapurANAdigantho itihAso nAmAti vuttaM hoti / "tesaM itihAsapaJcamAnaM vedAna''nti iminA yathAvAkyaM "tiNNaM vedAna"nti ettha visesanabhAvaM dsseti| pajjati attho etenAti padaM, nAmAkhyAtopasagganipAtAdivasena anekavibhAgaM vibhattiyantapadaM / tadapi byAkaraNe AgatamevAti vuttaM "tadavasesa"nti, padato avasesaM pakatipaccayAdisaddalakkhaNabhUtanti attho / taM taM sadaM, tadatthaJca byAkaroti byAcikkhati etenAti vyAkaraNaM, visesena vA AkarIyante pakatipaccayAdayo abhinipphAdIyante ettha, anenAti vA byAkaraNaM, sAdhusaddAnamanvAkhyAyakaM muddhabodhavyAkaraNa sArassatavyAkaraNa pANinIvyAkaraNacandravyAkaraNAdi adhunApi vijjamAnasatthaM / adhIyatIti ajjhAyati / vedetIti paresaM vAceti / ca-saddo atthadvayasamuccinanattho, vikappanattho vA atthantarassa vikappitattA / 192 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.256-256) ambaTThamANavakathAvaNNanA 193 vicitrA hi taddhitavutti / padakoti byAkaraNesu AgatapadakosallaM sandhAya vuttaM, veyyAkaraNoti tadavasiThThapakatipaccayAdisaddavidhikosallanti imassatthassa vijJApanatthaM padadvayassa ekato athavacanaM / esA hi AcariyAnaM pakati, yadidaM yena kenaci pakArena atthantaraviJApanaM / ayaM aTThakathAto aparo nayo - te eva vede padaso kAyatIti padakoti / tattha padasoti gajjabandhapajjabandhapadena / kAyatIti katheti yathA "jAtaka"nti, iminA vedakArakasamatthataM dasseti / evamhi "ajjhAyako''tiAdIhi imassa viseso pAkaTo hotIti / AyatiM hitaM bAlajanasaGghAto loko na yatati na Ihati anenAti lokaayt| tahi ganthaM nissAya sattA puJjakiriyAya cittampi na uppAdenti, lokA vA bAlajanA Ayatanti ussahanti vAdassAdena etthAti lokaaytN| aJamAviruddhaM, saggamokkhaviruddhaM vA tanonti etthAti vitaNDo Da-paccayavasena, na-kArassa ca Na-kAraM katvA, viruddhena vAdadaNDena tAnti vAdino etthAti vitaNDo taDi-dhAtuvasena, niggahItAgamaJca katvA / adesampi yaM nissAya vAdInaM vAdo pavatto, taM tesaM desatopi upacAravasena vuccati yathA "cakkhaM loke piyarUpaM sAtarUpaM, etthesA taNhA pahIyamAnA pahIyati, ettha nirujjhamAnA nirujjhatI"ti, (dI0 ni0 2.401; ma0 ni0 1.133; vibhaM0 204) visesena vA paNDitAnaM manaM taDenti cAlenti etenAti vitaNDo, taM vadanti, so vAdo vA etesanti vitaNDavAdA, tesaM satthaM tathA / lakkhaNadIpakasatthaM uttarapadalopena, taddhitavasena vA lakkhaNanti dasseti "lakkhaNadIpaka"ntiAdinA | lakkhIyati buddhabhAvAdi anenAti lakkhaNaM, nigrodhabimbatAdi / tenAha "yesaM vasenA"tiAdi / dvAdasasahassaganthapamANanti ettha bhANavArappamANAdIsu viya bAttiMsakkharaganthova adhippeto / vuttahi - "aTThakkharA ekapadaM, ekA gAthA catuppadaM / gAthA cekA mato gantho, gantho bAttiMsatakkharo'ti / / / dvAdasahi guNitasahassabAttiMsakkharaganthappamANanti attho / yatthAti yasmiM lakkhaNasatthe, AdhAre cetaM bhummaM yathA "rukkhe sAkhA''ti / soLasa ca sahassaJca soLasasahassaM, soLasAdhikasahassagAthAparimANAti attho / evahi AdhArAdheyyavacanaM sUpapannaM hotIti / padhAnavasena buddhAnaM lakkhaNadIpanato buddhamantA naam| paccekabuddhAdInampi hi lakkhaNaM tattha dIpitameva / tena vuttaM "yesaM vasenA''tiAdi / 193 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.257-257) " anUno paripUrakArI "ti atthamattadassanaM, saddato pana adhigatamatthaM dassetuM " avayo na hotI"ti vRttaM / ko panesa avayoti anuyogamapaneti " avayo nAmA" tiAdinA / ayamettAdhippAyo - yo tAni sandhAretuM sakkoti, so " vayo"ti vuccati / yo pana na sakkoti, so avayo nAma / yo ca avayo na hoti, so " dve paTisedhA pakatiyatthagamakA'ti Ayena vayo evAti / vayatIti hi vayo, AdimajjhapariyosAnesu katthacipi aparikilamanto avitthAyanto te ganthe santAne paNeti byavaharatIti attho / ayaM pana vinayaTThakathAnayo ( pArA0 84 ) - anavayoti anu avayo, sandhivasena u-kAralopo, anu anu avayo anUno, paripuNNasippoti attho / vayoti hi hAni "Ayavayo" tiAdIsu viya, natthi etassa yathAvuttaganthesu vayo UnatAti avayo, anu anu avayo anavayoti / 194 ca '"anuJAto'ti padassa kammasAdhanavasena, "paTiJJAto "ti padassa kattusAdhanavasena atthaM dassento " AcariyenA" tiAdimAha / assAti ambaTThassa / pALiyaM "yamahaM jAnAmi, taM tvaM jAnAsI" ti idaM anujAnanAkAradassanaM, "yaM tvaM jAnAsi, tamahaM jAnAmIti idaM pana paTijAnanAkAradassananti dasseti "yaM aha "ntiAdinA / "Ama AcariyAti hi yathAgataM paTijAnanavacanameva atthavasena vRttaM / yanti tevijjakaM pAvacanaM / tassAti Acariyassa / paTivacanadAnameva paTiJJa tathA tAya sayameva paTiJJAtoti attho / "sake"tiAdi anujAnanapaTijAnanAdhikAradassanaM / adesassapi desamiva kappanAmattenAti vuttaM " katarasmi" ntiAdi / sassa attano santakaM sakaM / AcariyAnaM paramparato, paramparabhUtehi vA Acariyehi AgataM AcariyakaM / tisso vijjA, tAsaM samUho tevijjakaM, vedattayaM / padhAnaM vacanaM, pakaTThAnaM vA aTTakAdInaM vacanaM pAvacanaM / 257. idAni yenAdhippAyena brAhmaNo pokkharasAtI ambaTTaM mANavaM AmantetvA "ayaM tAtA 'tiAdivacanamabravi, tadadhippAyaM vibhAvento "esa kirA"tiAdimAha / tattha uggatassAti pubbe pAkaTassa kittimato porANajanassa / bahU janAti pUraNakassapAdayo sandhAya vRttaM / ekaccanti khattiyAdijAtimantaM, lokasammataM vA janaM / garUti bhAriyaM, attAnaM tato mocetvA apagamanamattampi dukkaraM hoti, pageva taduttara karaNanti vRttaM hoti / anattho nAma tathApagamanAdinA nindAbyArosaupArambhAdi / "abhugata ettha abhisaddayogena itthambhUtAkhyAnatthavaseneva " gotama ''nti 194 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258-258) ambaTThamANavakathAvaNNanA 195 upyogvcnN| "taM bhavantaM, tathA santaMyevA"ti padesupi tassa anupayogattA tadatthavasenevAti dasseti "tassa bhoto"tiAdinA / tenAha "idhApI"tiAdi / tathA satoyevAti yenAkArena arahatAdinA saddI abbhuggato, tenAkArena santassa bhUtassa eva tassa bhavato gotamassa saddo yadi vA abbhuggatoti attho / apica taM bhavantaM gotamaM tathA santaMyevAti ekassapi atthassa dvikkhattuM sambandhabhAvena vacanaM sAmaJavisiTThatAparikappanena atthavisesavijJApanatthaM, tasmA "tassa bhoto gotamassA"ti sAmaJjasambandhabhAvena vicchinditvA "tathA satoyevA"ti visesasambandhabhAvena yojetab / yadi-saddo cettha saMsayattho dvinnampi atthAnaM saMsayitabbattA / vA-saddo ca vikappanattho tesu ekassa vikappetabbattA / saddavidU pana evaM vadanti - "imassa vacanaM saccaM vA yadi vA musA"tiAdIsu viya yadi-saddo vA-saddo ca ubhopi vikappatthAyeva / yadi-saddopi hi "yaM yadeva parisaM upasaGkamati yadi khattiyaparisaM yadi brAhmaNaparisa''ntiAdIsu (a0 ni0 2.5.34) vA-saddattho dissati / "appaM vassasataM Ayu, idAnetarahi vijjatI"tiAdIsu viya ca idha samAnatthasaddapayogoti / pALiyaM "yadi vA no tathA"ti idampi "santaMyeva saddo abbhuggato''ti iminA sambajjhitvA yathAvuttanayeneva yojetabbaM / nanu "gotama''nti padeyeva upayogavacanaM siyA, na etthAti codanAya "idhApI"tiAdi vuttaM, tassa anupayogattA, vicchinditvA sambandhavisesabhAvena yojetabbattA vA idhApi itthambhUtAkhyAnatthavaseneva upayogavacanaM nAmAti vuttaM hoti / itthambhUtAkhyAnaM attho yassa tathA, abhisaddo, itthambhUtAkhyAnameva vA attho tathA, soyevattho / yadaggena hi saddayogo hoti, tadaggena atthayogopIti / 258. bhoti attano AcariyaM Alapati / yathA-sadaM sAtthakaM katvA saha pAThasesena yojetuM "yathA sakkA"tiAdi vuttN| soti bhgvaa| purimanaye AkAratthajotanayathA-saddayogyato kathanti pucchAmattaM, idha pana tadayogyato "AkArapucchA"ti vuttaM / bAhirakasamaye Acariyamhi upajjhAyasamudAcAroti Aha "atha naM upajjhAyo"ti, upajjhAyasaJito AcariyabrAhmaNoti attho / kAmaJca manto, brahma, kappoti tibbidho vedo, tathApi aTThakAdi vuttaM padhAnabhUtaM mUlaM manto, tadatthavivaraNamatthaM brahma, tattha vuttanayena yajJakiriyAvidhAnaM kappoti mantasseva padhAnabhAvato, itaresaJca tannissayeneva jAtattA mantaggahaNena brahmakappAnampi gahaNaM siddhamevAti dasseti "tIsu vedesU"ti iminA / mantoti hi aTThakAdIhi isIhi vuttamUlavedasseva nAmaM, vedoti sabbassa, tasmA "vedesUti vutte sabbesampi gahaNaM 195 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) sijjhatIti veditabbaM / lakkhaNAnIti lakkhaNadIpakAni mantapadAni / pajjagajjabandhapavesanavasena pkkhipitvaa| brAhmaNavesenevAti vedavAcakabrAhmaNalineneva / vedeti mahApurisalakkhaNamante / mahesakkhA sattAti mahApuJjavanto paNDitasattA / jAnissanti iti manasi katvA vAcentIti smbndho| tenAti tathA vaacnto| pubbeti "tathAgato uppajjissatI"ti vattabbakAlato pabhuti tathAgatassa dharamAnakAle / ajjhAyitabbavAcetabbabhAvena Agacchanti pAkaTA bhavanti / ekagAthAdvigAthAdivasena anukkamena antrdhaaynti| na kevalaM lakkhaNamantAyeva, atha kho aJjepi vedA brAhmaNAnaM aANabhAvena anukkamena antaradhAyanti evAti Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.258) vuttaM / buddhabhAvapatthanA paNidhi, pAramIsambharaNaM samAdAnaM, kammassakatAdipaJA ANaM / "paNidhimahato samAdAnamahatotiAdinA paccekaM mahantasaddo yojetabbo''ti (dI0 ni0 TI0 1.258) Acariyena vuttaM / evaJca sati karuNA Adi yesaM saddhAsIlAdInaM te karuNAdayo, te eva guNA karuNAdiguNA, paNidhi ca samAdAnaJca ANaJca karuNAdiguNA ca, tehi mahanto paNidhisamAdAnaJANakaruNAdiguNamahantoti nibbacanaM kAtab / evahi dvandatoparattA mahantasaddo paccekaM yojIyatIti / apica paNidhi ca samAdAnaJca ANaJca karuNA ca, tamAdi yesaM te tathA, teyeva guNA, tehi mahantoti nibbacanenapi attho sUpapanno hoti, paNidhimahantatAdi cassa buddhavaMsa (bu0 vaM0 9 Adayo) cariyApiTakAdi (cariyA0 pi0 1 Adayo) vasena veditabbo | mahApadAnasuttaTThakathAyaM pana "mahApurisassAti jAtigottakulapadesAdivasena mahantassa purisassA''ti (dI0 ni0 aTTha0 2.33) vuttaM / tattha "khattiyo, brAhmaNo''ti evamAdi jaati| "koNDo , gotamo''ti evamAdi gottaM / "poNikA, cikkhallikA, sAkiyA, koliyA"ti evamAdi kulapadeso, tadetaM sabbampi idha Adisaddena saGgahitanti daTThabbaM / evahi sati "dveyeva gatiyo bhavantIti ubhinnaM sAdhAraNavacanaM samatthitaM hotIti / nihAti niSphattiyo siddhiyo| nanvAyaM gati-saddo anekattho, kasmA niTThAyameva vuttoti Aha' 'kaamnycaayntiaadi| bhavabhedeti nirayAdibhavavisese / so hi sucaritaduccaritakammena sattehi upapajjanavasena gantabbAti gati / gacchati pavattati etthAti gati, nivAsaTTAnaM / gamati yathAsabhAvaM jAnAtIti gti| paJcA, gamanaM byApanaM gati, vissaTabhAvo, so pana ito ca etto ca byApetvA ThitatAva / gamanaM nipphattanaM gati, 196 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.3.258 - 258) niTThA, ajjhAsayapaTisaraNatthApi nidassananayena gahitA / tathA hesa " imesaM kho ahaM bhikkhUnaM sIlavantAnaM kalyANadhammAnaM neva jAnAmi AgatiM vA gatiM vA "ti (ma0 ni0 1.508) ettha ajjhAsaye vattati, "nibbAnaM arahato gatI" ti ( pari0 339) ettha paTisaraNe, parAyaNe apassayeti attho / gacchati yathAruci pavattatIti gati, ajjhAsayo / gacchati avacarati, avacaraNavasena vA pavattati etthAti gati, paTisaraNaM / sabbasaGghatavisaJjuttassa hi arahato nibbAnameva paTisaraNaM idha pana niTThAyaM vatta veditabbo tadasamavisayattA / ambadrumANavakathAvaNNanA nanu dvinnaM niSphattInaM nimittabhUtAni lakkhaNAni visadisAneva, atha kasmA " samannAgatassA''tiAdinA tesaM sadisabhAvo vuttoti codanAlesaM dassetvA sodhento " tattha kiJcApIti AdimAha / samAnepi nigrodhabimbatAdilakkhaNabhAve attheva koci nesaM visesoti dassetuM "na teheva buddho hotI "ti vRttaM / " yathA hi buddhAnaM lakkhaNAni suvisadAni, suparibyattAni paripuNNAni ca honti, na evaM cakkavattIna "nti ayaM pana viseso AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.258) pakAsito / jAyanti bhinne supi atthesu abhinnadhIsaddA etAyAti jAti, lakkhaNabhAvamattaM / vRttahi - "sabalAdIsu bhinnesu, yAya vattantubhinnadhI / saddA sA jAtiresA ca, mAlAsuttamivanvitA'ti / tasmA lakkhaNatAmattena samAnabhAvato visadisAnipi tAniyeva cakkavattinipphattinimittabhUtAni lakkhaNAni sadisAni viya katvA tAni buddhanipphattinimittabhUtAni lakkhaNAni nAmAti idaM vacanaM vRccatIti attho / adhiApubbavasayoge bhummatthe upayogavacananti Aha 'agAre vasatI"ti catUhi acchariyadhammehIti abhirUpatA, dIghAyukatA, appAbAdhatA, brAhmaNagahapatikAnaM piyamanApati imehi catUhi acchariyasabhAvabhUtAhi iddhIhi / yathAha - 46 197 " rAjA Ananda, mahAsudassano catUhi iddhIhi samannAgato ahosi / katamAhi catUhi iddhIhi ? idhAnanda, rAjA mahAsudassano abhirUpo ahosi dassanIyo pAsAdiko 'tiAdi ( dI0 ni0 2.252 ) / 197 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) cetiyajAtake (jA0 aTTha0 3.8.44) AgatanayaM gahetvApi evaM vadanti "sarIrato candanagandho vAyati, ayaM ekA iddhi / mukhato uppalagandho vAyati, ayaM dutiyA / cattAro devaputtA catUsu disAsu sabbakAlaM khaggahatthA ArakkhaM gaNhanti, ayaM ttiyaa| AkAsena vicarati, ayaM catutthI''ti / anAgatavaMsasaMvaNNanAyaM pana "abhirUpabhAvo ekA iddhi, samavepAkiniyA gahaNiyA samannAgatabhAvo dutiyA, yAvatAyukampi sakalalokassa dassanAtittikabhAvo tatiyA, AkAsacAribhAvo catutthI''ti vuttaM / tattha samavepAkiniyA gahaNiyA samannAgatabhAvoti samavipAcaniyA kammajatejodhAtuyA smpnntaa| yassa hi bhuttamattova AhAro jIrati, yassa vA pana puTabhattaM viya tatheva tiThThati, ubhopete na samavepAkiniyA samannAgatA / yassa pana puna bhattakAle bhattacchando uppajjateva, ayaM samavepAkiniyA samannAgato nAma, tathArUpatAti attho / saGgahavatthUhIti dAnaM, piyavacanaM, atthacariyA, samAnattatAti imehi saGgahopAyehi / yathAha - "dAnaJca peyyavajjaJca, atthacariyA ca yA idha / samAnattatA ca dhammesu, tattha tattha ythaarhN| ete kho saGgahA loke, rathassANIva yAyato / / ete ca saGgahA nAssu, na mAtA puttkaarnnaa| labhetha mAnaM pUjaM vA, pitA vA puttakAraNA / / yasmA ca saGgahA ete, samapekkhanti paNDitA / tasmA mahattaM papponti, pAsaMsA ca bhavanti te'ti / / (dI0 ni0 3.273) rajanatoti pItisomanassavasena raJjanato, na rAgavasena, pItisomanassAnaM jananatoti vuttaM hoti / catUhi saGgahavatthUhi raJjanaDhena rAjAti pana sabbesaM rAjUnaM samajhA tathA akarontAnampi vilIvabIjanAdIsu tAlavaNTavohAro viya ruLhivasena pavattito, tasmA "acchariyadhammehI''ti asAdhAraNanibbacanaM vuttanti daTTab / saddasAmatthiyato anekadhA cakkavattIsaddassa vacanatthaM dassento padhAnabhUtaM vacanatthaM paThamaM dassetuM "cakkaratanantiAdimAha / idameva hi padhAnaM cakkaratanassa pavattanamantarena ckkvttibhaavaanaapttito| tathA hi aTThakathAsu vuttaM "kittAvatA cakkavattI hotIti ? 198 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258-258) ambaThThamANavakathAvaNNanA 199 ekaGguladvaGgulamattampi cakkaratane AkAsaM abbhuggantvA pavatte''ti (dI0 ni0 aTTha0 2.243; ma0 ni0 aTTha0 3.256) / yasmA pana rAjA cakkavattI ekaMsaM uttarAsaGgaM karitvA vAmahatthena hatthisoNDasadisapanALiM suvaNNabhiGkAraM ukkhipitvA dakkhiNahatthena cakkaratanaM udakena abbhukkiritvA "pavattatu bhavaM cakkaratanaM, abhivijinAtu bhavaM cakkaratana''nti (dI0 ni0 2.244) vacanena cakkaratanaM vehAsaM abbhuggantvA pavattesi, tasmA tAdisaM pavattApanaM sandhAya "cakkaratanaM vattetI"ti vuttaM / yathAha "atha kho Ananda rAjA mahAsudassano uTThAyAsanA...pe0... cakkaratanaM abbhukkiri 'pavattatu bhavaM cakkaratana'nti"Adi (dI0 ni0 2.244) / na kevalaJca cakkasaddo cakkarataneyeva vattati atha kho sampatticakkAdIsupi, tasmA taMtadatthavAcakasaddasAmatthiyatopi vacanatthaM dasseti "sampatticakkehI"tiAdinA / tattha sampatticakkehIti "patirUpe vase dese, ariyamittakaro siyA / sammApaNidhisampanno, pubbe puJakato naro / dhanaM dhanaM yaso kitti, sukhaJcetaMdhivattatI''ti / / (a0 ni0 1.4.31) vuttehi patirUpadesavAsAdisampatticakkehi / vattatIti pavattati sampajjati, uparUpari kusaladhammaM vA paTipajjati / tehIti sampatticakkehi / paranti sattanikAyaM, yathA sayaMsaddo suddhakattutthassa jotako, tathA paraMsadopi hetukattutthassAti veditabaM / vattetIti pavatteti sampAdeti, uparUpari kusaladhamma vA paTipajjApeti / yathAha "rAjA mahAsudassano evamAha 'pANo na hantabbo, adinnaM na AdAtabbaM, kAmesu micchA na caritabbA, musA na bhaNitabbA, majjaM na pAtabbaM, yathAbhuttaJca bhujathA'ti / ye kho panAnanda purathimAya disAya paTirAjAno, te ro mahAsudassanassa anuyantA ahesu"ntiAdi (dI0 ni0 2.244) / iriyApathacakkAnanti iriyApathabhUtAnaM cakkAnaM / iriyApathopi hi "cakka"nti vuccati "catucakkaM navadvAra'"ntiAdIsu (saM0 ni0 1.1.29, 109) / yathAha - 199 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) "rathane lakkhaNe dhammo-racakkesviriyApathe / cakkaM sampattiyaM cakka-ratane maNDale bale / kulAlabhaNDe ANAya-mAyudhe dAnarAsisU'ti / / vattoti pavattanaM uppajjanaM, iminAva iriyApathacakkaM vatteti parahitAya uppAdetIti nibbacanampi dasseti atthato samAnattA / tathA cAha - "atha kho taM Ananda cakkaratanaM puratthimaM disaM pavatti, anvadeva rAjA mahAsudassano saddhiM caturaGginiyA senAya | yasmiM kho panAnanda, padese cakkaratanaM patihAsi, tattha rAjA mahAsudassano vAsaM upagacchi saddhiM caturaGginiyA senAyA''tiAdi (dI0 ni0 2.244) / ayaM aTThakathAto aparo nayo- appaTihataM ANAsaGghAtaM cakkaM vattetIti ckkvttii| tathA hi vuttaM - "paJcahi bhikkhave dhammehi samannAgato rAjA cakkavattI dhammeneva cakkaM vatteti, taM hoti cakkaM appaTivattiyaM kenaci manussabhUtena paccatthikena pANinA | katamehi paJcahi ? idha bhikkhave rAjA cakkavattI atthaJjU ca hoti, dhammaJjU ca mattaJjU, ca kAlazaM ca parisaJjU ca / imehi kho...pe0... pANinA''tiAdi (a0 ni0 2.5.131) / khattiyamaNDalAdisatiM cakkaM samUhaM attano vase vatteti anuvattetItipi ckkvttii| vuttahi "ye kho panAnanda purathimAya disAya paTirAjAno, te rao mahAsudassanassa anuyantA ahesu"ntiAdi (dI0 ni0 2.244) / cakkalakkhaNaM vattati etassAtipi ckkvttii| tenAha "imassa deva kumArassa heTThA pAdatalesu cakkAni jAtAni sahassArAni sanemikAni sanAbhikAni sabbAkAraparipUrAnI"tiAdi (dI0 ni0 2.35) / cakkaM mahantaM kAyabalaM vattati etassAtipi ckkvttii| vuttavhetaM "ayahi deva kumAro sattussado...pe0... ayahi deva kumAro sIhapubbaddhakAyo'"tiAdi (dI0 ni0 2.35) / tena hissa lakkhaNena mahabbalabhAvo vijJAyati / cakkaM dasavidhaM, dvAdasavidhaM vA vattadhamma vattati paTipajjatIti ckkvttii| tena vuttaM "na hi te tAta dibbaM cakkaratanaM pettikaM 200 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258-258) ambaTThamANavakathAvaNNanA 201 dAyajjaM, iGgha tvaM tAta ariye cakkavattivatte vattAhI''tiAdi (dI0 ni0 3.83) / cakkaM mahantaM dAnaM vatteti pavattetItipi ckkvttii| vuttaJca -- "paThThapesi kho Ananda rAjA mahAsudassano tAsaM pokkharaNInaM tIre evarUpaM dAnaM annaM annatthikassa, pAnaM pAnasthikassa, vatthaM vatthathikassa, yAnaM yAnatthikassa, sayanaM sayanatthikassa, itthiM ithitthikassa, hiranaM hiraJatthikassa, suvaNNaM suvaNNatthikassA"tiAdi (dI0 ni0 2.254) / rAjAti sAmanaM tadaJasAdhAraNato / cakkavattIti visesaM anasAdhAraNato / dhammasaddo Aye, samo eva ca Ayo nAmAti Aha "Ayena samenA"ti / vattati uppajjati, paTipajjatIti vA attho / "idaM nAma caratI''ti avuttepi sAmaJjajotanAya visese avaTThAnato, visesatthinA ca visesassa payujjitabbattA "sadatthaparatthe''ti yojIyati / padesaggahaNe hi asati gahetabbassa nippadesatA vijhAyati yathA "dikkhito na dadAtI"ti / yasmA cakkavattirAjA dhammeneva rajjamadhigacchati, na adhammena parUpaghAtAdinA / tasmA vuttaM "dhammena rajjaM labhitvA"tiAdi, dhammenAti ca Ayena, kusaladhammena vA / raJo bhAvo rajjaM, issariyaM / paresaM hitopAyabhUtaM dhammaM karoti, caratIti vA dhmmiko| attano hitopAyabhUtassa dhammassa kArako, carako vA rAjAti dhammarAjAti imaM savisesaM atthaM dasseti "parahitadhammakaraNena vA"tiAdinA / ayaM pana mahApadAnaTThakathAnayo - dasavidhe kusaladhamme, agatirahite vA rAjadhamme niyuttoti dhammiko; teneva dhammena lokaM rajetIti dhmmraajaa| pariyAyavacanameva hi idaM padadvayanti / Acariyena pana evaM vuttaM "cakkavattivattasaGkhAtaM dhammaM carati, cakkavattivattasaGkhAto vA dhammo etassa, etasmiM vA atthIti dhammiko, dhammato anapetattA dhammo ca so raJjanadvena rAjA cAti dhammarAjA"ti (dI0 ni0 TI0 1.258) / "rAjA hoti cakkavattIti vacanato "cAturanto''ti idaM catudIpissarataM vibhAvetIti Aha "cAturantAyA"tiAdi / cattAro samuddA antA pariyosAnA etissAti cAturantA, pthvii| sA hi catUsu disAsu puratthimasamuddAdicatusamuddapariyosAnattA evaM vuccati / tena vuttaM "catusamuha antAyA"ti, sA pana avayavabhUtehi catubbidhehi dIpehi vibhUsitA ekalokadhAtupariyApannA pathavIyevAti dasseti "catubbidhadIpavibhUsitAya pathaviyA"ti iminA / yathAha - 201 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) "yAvatA candimasUriyA, pariharanti disA bhanti virocanA / sabbeva dAsA mandhAtu, ye ca pANA pathavissitA"ti / / ettha ca "catudIpavibhUsitAyA"ti avatvA catubbidhadIpavibhUsitAyAti vidhasaddaggahaNaM paccekaM paJcasataparittadIpAnampi mahAdIpeyeva saGgahaNatthaM saddAtirittena atthAtirittassa viJaAyamAnattA, koTThAsavAcakena vA vidhasaddena samAnabhAgAnaM gahitattAti daTThabbaM / kopAdipaccatthiketi ettha Adisaddena kAmamohamAnamadAdike snggnnhaati| vijetIti taMkAlApekkhAya vattamAnavacanaM, vijitavAti attho / saddavidU hi atIte tAvIsaddamicchanti / "sabbarAjAno vijetI"ti vadanto kAmaM cakkavattino kenaci yuddhaM nAma natthi, yuddhana pana sAdhetabbassa vijayassa siddhiyA "vijitasaGgAmo" tveva vuttoti dasseti / thAvarassa dhuvassa bhAvo thAvariyaM, yathA janapade thAvariyaM patto, taM dassetuM "na sakkA kenacI"tiAdi vuttaM, iminA kenaci akampiyaDhena janapade thAvariyappattoti tappurisasamAsaM dasseti, itarena ca daLahabhattibhAvato janapado thAvariyappatto etasminti aJapadatthasamAsaM / tamhIti asmiM rAjini / yathA janapado tasmiM thAvariyaM patto, tadAvikaronto "anuyutto"tiAdimAha / tattha anuyuttoti niccpyutto| sakammaniratoti cakkavattino rajjakamme sadA pvtto| acalo asampavedhIti pariyAyavacanametaM, corAnaM vA vilopanamattena acalo, dAmarikattena asmpvedhii| corehi vA acalo, paTirAjUhi asmpvedhii| anatimudubhAvena vA acalo, anaticaNDabhAvena asmpvedhii| tathA hi aticaNDassa raJo balikhaNDAdIhi lokaM pILayato manussA majjhimajanapadaM chaDDatvA pabbatasamuddatIrAdIni nissAya paccante vAsaM kappenti, atimudukassa ca raJo corasAhasikajanavilopapILitA manussA paccantaM pahAya janapadamajjhe vAsaM kappenti, iti evarUpe rAjini janapado thAvarabhAvaM na pApuNAti / etasmiM pana tadubhayavirahite suvaNNatulA viya samabhAvappatte rAjini rajjaM kArayamAne janapado pAsANapiTThiyaM ThapetvA ayopaTTena parikkhitto viya acalo asampavedhIthAvariyappattoti / seyyathidanti ekova nipAto, "so katamo, taM katamaM, sA katamA''tiAdinA yathArahaM liGgavibhattivacanavasena payojiyamATova hoti, idha tAni katamAnIti payuttoti Aha "tassa cetaanii"tiaadi| cacati cakkavattino yathAruci AkAsAdigamanAya paribbhamatIti ckkN| cakkaratanahi antosamuTTitavAyodhAtuvasena raJo cakkavattissa 202 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258-258) ambaTThamANavakathAvaNNanA 203 vacanasamanantarameva pavattati, na candasUriyavimAnAdi viya bahisamuTTitavAyodhAtuvasenAti vimAnaTThakathAyaM (vi0 va0 aTTha0 1.paThamapIThavimAnavaNNanA) vuttaM / ratijananaTenAti pItisomanassuppAdanaDhena / tahi passantassa, suNantassa ca anappakaM pItisomanassaM uppajjati acchariyadhammattA / vacanatthato pana rameti ratiM karotIti ratanaM, ramanaM vA rataM, taM netIti ratanaM, rataM vA janetIti ratanaM ja-kAralopavasenAtipi neruttikA / sabbatthAti htthirtnaadiisu| cittIkatabhAvAdinApi cakkassa ratanaTTho veditabbo, so pana ratijananaTeneva ekasaGgahatAya visuM na ghito| kasmA ekasaGgahoti ce? cittIkatAdibhAvassapi rtinimittttaa| atha vA ganthabyAsaM pariharitukAmena cittIkatAdibhAvo na gahitoti veditabbaM / aJAsu pana aTThakathAsu (dI0 ni0 aTTha0 2.33; saM0 ni0 aTTha0 3.5.223; khu0 pA0 aTTha0 6.3.yAnIdhAtigAthAvaNNanA; su0 ni0 aTTha0 1.226; mahAni0 aTTha0 156) evaM vuttaM - "ratijananaTena ratanaM / apica - cittIkataM mahagghaJca, atulaM dullabhadassanaM / anomasattaparibhogaM, ratanaM tena vuccati / / "cakkaratanassa ca nibbattakAlato paTThAya ayaM devaTThAnaM nAma na hoti, sabbepi gandhapupphAdIhi tasseva pUjaJca abhivAdanAdIni ca karontIti cittIkataDhena ratanaM / cakkaratanassa ca ettakaM nAma dhanaM agghatIti agdho natthi, iti mahagghaTenapi ratanaM / cakkaratanaJca aohi loke vijjamAnaratanehi asadisanti atulaTena ratanaM / yasmA pana yasmiM kappe buddhA uppajjanti, tasmiMyeva cakkavattino uppajjanti, buddhA ca kadAci karahaci uppajjanti, tasmA dullabhadassanaTenapi ratanaM / tadetaM jAtirUpakulaissariyAdIhi anomassa uLArasattasseva uppajjati, na aJassAti anomasattaparibhogaTenapi ratanaM / yathA ca cakkaratanaM, evaM sesAnipI''ti / tatrAyaM taTTIkAya, aJcattha ca vuttanayena atthavibhAvanA - idahi "cittIkata"ntiAdivacanaM nibbacanatthavasena vuttaM na hoti, atha kinti ce? loke 203 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 " ratana "nti sammatassa vatthuno garukAtabbabhAvena vuttaM / sarUpato panetaM lokiyamahAjanena sammataM hiraJJasuvaNNAdikaM, cakkavattiraJa uppannaM cakkaratanAdikaM, kataJjukatavedipuggalAdikaM sabbukkaTThaparicchedavasena buddhAdisaraNattayaJca daTTabbaM / "aho manohara "nti citte kattabvatAya cittIkataM, svAyaM cittIkAro tassa pUjanIyatAyAti katvA pUjanIyanti atthaM vadanti / keci pana " vicitrakataTThena cittIkata "nti bhaNanti, taM na gahetabbaM idha cittasaddassa hadayavAcakattA " cittIkatvA suNAtha me 'ti ( bu0 vaM0 1.80 ) AhaccabhAsitapALiyaM viya / tathA cAhu " yathArahamivaNNAgamo bhUkaresU 'ti / "passa cittIkataM rUpaM, maNinA kuNDalena cA "tiAdIsu (ma0 ni0 2.302 ) pana pubbe avicitraM idAni vicitraM katanti cittIkatanti attho gahetabbo tattha cittasaddassa vicitravAcakattA / mahantaM vipulaM aparimitaM agghatIti mahagghaM / natthi etassa tulA upamA, tulaM vA sadisanti atulaM / kadAcideva uppajjanato dukkhena laddhabbadassanattA dullabhadassanaM / anomehi ukAraguNeheva sattehi paribhuJjitabbato anomasattaparibhogaM / idAni nesaM cittIkatAdiatthAnaM savisesaM cakkaratane labbhamAnataM dassetvA itaresupi te atidisituM "yathA ca cakkaratana "ntiAdi AraddhaM / tattha ayaM devaTThAnaM nAma na hoti raJo anaJJasAdhAraNissariyAdisampattipaTilAbhahetuto, asaM sattAnaM yathicchitatthapaTilAbhahetuto ca / aggho nattha ativiya uLArasamujjalaratanattA, acchariyabbhutadhammatAya ca / yadaggena ca mahagghaM tadaggena atulaM / sattAnaM pApajigucchanena vigatakALako puJJapasutatAya maNDabhUto yAdiso kAlo buddhuppAdAraho, tAdise eva cakkavattInampi sambhavoti Aha "yasmA panA "tiAdi / kadAci karahacIti pariyAyavacanaM, "kadAcI" ti vA yathAvuttakAlaM sandhAya vuttaM, "karahacI "ti jambusiridIpasaGghAtaM deyaM / tenAha - (2.3.258 - 258) "kAlaM dIpaJca desaJca, kulaM mAtarameva ca / ime paJca viloketvA, uppajjati mahAyaso 'ti / / ( dha0 pa0 aTTha0 1.1.10) upamAvasena cetaM vRttaM / upamopameyyAnaJca na accantameva sadisatA, tasmA yathA buddhA kadAci karahaci uppajjanti, na tathA cakkavattino, cakkavattino pana anekadApi buddhuppAdakappe uppajjantIti attho gahetabbo / evaM santepi cakkavattivattapUraNassa 204 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258-258) ambaTThamANavakathAvaNNanA dukkarabhAvato dullabhuppAdoyevAti iminA dullabhuppAdatAsAmaJjena tesaM dullabhadassanatA veditabbaM / kAmaM cakkaratanAnubhAvena samijjhamAno guNo cakkavattiparivArajanasAdhAraNo, tathApi cakkavattI eva naM sAmibhAvena visavitAya paribhuJjatIti vattabbataM arahati tadatthameva uppajjanatoti dassento " tadeta "ntiAdimAha / yathAvuttAnaM paJcannaM, channampi vA atthAnaM sesaratanesupi labbhanato " evaM sesAnipIti vRttaM / imehi pana ratanehi rAjA cakkavattI kimatthaM paccanubhoti, nanu vinApi tesu kenaci raJa cakkavattinA bhavitabbanti codanAya tassa tehi hathArahamatthapaccanubhavanadassanena kenacipi avinAbhAvitaM vibhAvetuM "imesu panA "ti Adi AraddhaM / ajitaM puratthimAdidisAya khattiyamaNDalaM jinAti mahesakkhatAsaMvattaniyakammanissandabhAvato / yathAsukhaM anuvicarati hatthiratanaM, assaratanaJca abhiruhitvA tesaM AnubhAvena antopAtarAsaMyeva samuddapariyantaM pathaviM anupariyAthitvA rAjadhAniyA eva paccAgamanato / pariNAyakaratanena tattha kattabbakiccasaMvidahanato / avasesehi maNiratanaitthiratanagahapatiratanehi upabhuJjanena pavattaM upabhogasukhaM anubhavati yathArahaM tehi tathAnubhavanasiddhito / so hi maNiratanena yojanappamANe padese andhakAraM vidhametvA AlokadassanAdinA sukhamanubhavati, itthiratanena atikkantamAnusakarUpadassanAdivasena, gahapatiratanena icchiticchitamaNikanakarajatAdidhanapaTilAbhavasena sukhamanubhavati / tattha idAni sattiyA, sattiphalena ca yathAvuttamatthaM vibhAvetuM "paThamenA "tiAdi vRttaM / tividhA hi sattiyo "sakkonti samatthenti rAjAno etAyA "ti katvA / yathAhu "pabhAvussAhamantAnaM, vasA tisso hi sattiyoM / pabhAvo daNDajo tejo, patApo tu ca kosajo / / 205 manto ca mantanaM so tu, catukkaNNo dvigocaro / tigocaro tu chakkaNNo, rahassaM guyhamuccateti / / tattha vIriyabalaM ussAhasatti / paThamena cassa cakkaratanena tadanuyogo paripuNNo hoti / kasmAti ce ? tena ussAhasattiyA pavattetabbassa appaTihatANAcakkabhAvassa siddhito / paJJabalaM mantasatti / pacchimena cassa pariNAyakaratanena tadanuyogo / kasmAti Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) ce? tassa sabbarAjakiccesu kusalabhAvena mantasattiyA viya avirajjhanapayogattA / damanena, dhanena ca pabhuttaM pbhuustti| hatthiassagahapatiratanehi cassa tadanuyogo paripuNNo hoti / kasmAti ce? hatthiassaratanAnaM mahAnubhAvatAya, gahapatiratanato paTiladdhakosasampattiyA ca pabhAvasattiyA viya pbhaavsmiddhisiddhito| itthimaNiratanehi tividhasattiyogaphalaM paripuNNaM hotIti sambandho, yathAvuttAhi tividhAhi sattIhi payujjanato yaM phalaM laddhabbaM / taM sabbaM tehi paripuNNaM hotIti attho / kasmAti ce ? teheva upabhogasukhassa sijjhanato / __duvidhasukhavasenapi yathAvuttamatthaM vibhAvetuM "so itthimaNiratanehI"tiAdi kathitaM / bhogasukhanti samIpe katvA paribhogavasena pavattasukhaM / sesehIti tadavasesehi ckkaadipnycrtnehi| apaccatthikatAvasena pavattasukhaM issriysukhN| idAni tesaM sampannahetuvasenapi kenaci avinAbhAvitameva vibhAvetuM "visesato"tiAdimAha / adosakusalamUlajanitakammAnubhAvenAti adosasaGghAtena kusalamUlena sahajAtAdipaccayavasena uppAditakammassa AnubhAvena sampajjanti sommatararatanajAtikattA / kammaphalamhi yebhuyyena kammasarikkhakaM / majjhimAni maNiitthigahapatiratanAni alobhakusalamUlajanitakammAnubhAvena sampajjanti uLAradhanassa, uLAradhanapaTilAbhakAraNassa ca priccaagsmpdaahetukttaa| pacchimaM pariNAyakaratanaM amohakusalamUlajanitakammAnubhAvena sampajjati mahApaJjeneva cakkavattirAjakiccassa parinetabbattA, mahApaJabhAvassa ca amohkuslmuuljnitkmmnissndbhaavto| bojhaGgasaMyutteti mahAvagge dutiye bojjhaGgasaMyutte (saM0 ni0 3.5.223) / ratanasuttassAti tattha paJcamavagge saGgItassa dutiyassa ratanasuttassa (saM0 ni0 3.5.223) / upadeso nAma savisesaM sattannaM ratanAnaM vicAraNavasena pavatto nayo / saraNato paTipakkhavidhamanato sUrA sattivanto, nibbhayAvahAti attho| tenAha "abhIrukajAtikA"ti / asure vijinitvA ThitattA sakko devAnamindo dhIro nAma, tassa senaGgabhAvato devaputto "aGganti vuccati, dhIrassa aGgaM, tassa rUpamiva rUpaM yesaM te dhIraGgarUpA, tena vuttaM "devaputtasadisakAyA"ti / eketi sArasamAsanAmakA AcariyA, tadakkhamanto Aha "ayaM panetthA'"tiAdi / sabhAvoti sabhAvabhUto attho / uttamasUrAti uttamayodhA / sUrasaddo hi idha yodhttho| evahi purimanayato imassa visesatA hoti, "uttamattho sUrasaddo"tipi vadanti, "uttamA sUrA buccantI"tipi hi pATho dissati / vIrAnanti vIriyavantAnaM / aGganti kAraNaM "aGgIyati Ayati phalametenA''ti katvA / yena vIriyena "dhIrA''ti vuccanti, tadeva dhIraGgaM nAmAti Aha "vIriyanti vuttaM hotI"ti / 206 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258-258) ambaTThamANavakathAvaNNanA 207 rUpanti sarIraM / tena vuttaM "vIriyamayasarIrA viyA"ti / vIriyameva vIriyamayaM yathA "dAnamaya"nti, (dI0 ni0 3.305; itivu0 60; netti0 34) tasmA vIriyasaGghAtasarIrA viyAti attho| vIriyaM pana na ekantarUpanti viya-saddaggahaNaM kataM / apica dhIraGgena nibbattaM dhIraGganti atthaM dassetuM "vIriyamayasarIrA viyA"ti vuttaM, evampi vIriyato rUpaM na ekantaM nibbattanti viya-saddena dasseti / atha vA rUpaM sarIrabhUtaM dhIraGgaM vIriyametesanti yojetab, tathApi vIriyaM nAma kiJci saviggahaM na hotIti dIpeti "vIriyamayasarIrA viyA"ti iminA, idhApi mayasaddo sakattheyeva daTThabbo, tasmA saviggahavIriyasadisAti attho / idaM vuttaM hoti- saviggahaM ce vIriyaM nAma siyA, te cassa puttA taMsadisAyeva bhaveyyunti ayameva catyo Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.258) anumato / mahApadAnaTThakathAyaM pana evaM vuttaM "dhIraGgaM rUpametesanti dhIraGgarUpA, vIriyajAtikA vIriyasabhAvA vIriyamayA akilAsuno ahesuM, divasampi yujjhantA na kilamantIti vuttaM hotI''ti, (dI0 ni0 aTTha0 2.34) tadetaM rUpasaddassa sabhAvatthataM sandhAya vuttanti daTThabbaM / idha ceva aJattha katthaci "dhitaGgarUpA"ti pATho dissati / vIriyatthopi hi dhitisaddo hoti "saccaM dhammo dhiti cAgo, diTuM so ativattatI"tiAdIsu (jA0 1.1.57) dhitisaddo viya | katthaci pana "vIraGga"nti pAThova diTTho / yathA ruccati, tathA gahetab / nanu ca raJo cakkavattissa paTisenA nAma natthi, ya'massa puttA pamaddeyyuM, atha kasmA "parasenappamaddanA'ti vuttanti codanaM sodhento "sace"tiAdimAha, parasenA hotu vA, mA vA, "sace pana bhaveyyA'ti parikappanAmattena tesaM evamAnubhAvataM dassetuM tathA vuttanti adhippAyo, "parasenappamaddanA'"ti vuttepi parasenaM pamaddituM samatthAti attho gahetabbo pakaraNatopi atthantarassa viJjAyamAnattA, yathA "sikkhamAnena bhikkhave bhikkhunA ajJAtab paripucchitab paripaJhitabba''nti (pAci0 434) etassa padabhAjanIye (pAci0 436) "sikkhitukAmenA"ti atthaggahaNanti imamatthaM dassetuM "taM parimadituM samatthA"ti vuttaM / na hi te parasenaM pamaddantA tiThThanti, atha kho pamaddanasamatthA eva honti / evamajhatrapi yathArahaM / parasenaM pamaddanAya samatyentIti parasenappamaddanAti atthaM dassetItipi vadanti / pubbe katUpacitassa etarahi vipaccamAnakassa pujAdhammassa cirataraM vipaccituM paccayabhUtaM cakkavattivattasamudAgataM payogasampattisaGghAtaM dhammaM dassetuM "dhammenA''ti padassa 207 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) "pANo na hantabbotiAdinA paJcasIladhammenA"ti atthamAha / ayahi attho "ye kho panAnanda purathimAya disAya paTirAjAno, te rAjAnaM mahAsudassanaM upasaGkamitvA evamAhaMsu 'ehi kho mahArAja, svAgataM te mahArAja, sakaM te mahArAja, anusAsa mahArAjA'ti / rAjA mahAsudassano evamAha 'pANo na hantabbo, adinnaM na AdAtabbaM, kAmesu micchA na caritabbA, musA na bhaNitabbA, majjaM na pAtabbaM, yathAbhuttaJca bhuJjathA'ti / ye kho panAnanda purathimAya disAya paTirAjAno, te rao mahAsudassanassa anuyantA ahesuntiAdinA (dI0 ni0 2.244) AgataM ro ovAdadhammaM sandhAya vutto| evahi "adaNDena asatthenA"ti idampi visesanavacanaM susamatthitaM hoti / ajJAsupi suttanipAtaTThakathAdIsu (su0 ni0 aThTha0 226; khu0 pA0 aTTha0 6.3; dI0 ni0 aTTha0 2.33; saM0 ni0 aTTha0 3.223) ayamevattho vutto| mahApadAnaTThakathAyaM pana "adaNDenAti ye katAparAdhe satte satampi sahassampi gaNhanti, te dhanadaNDena rajjaM kArenti nAma, ye chejjabhejjaM anusAsanti, te satthadaNDena / ayaM pana duvidhampi daNDaM pahAya adaNDena ajjhAvasati / asatthenAti ye ekatodhArAdinA satthena paraM vihesanti, te satthena rajjaM kArenti nAma / ayaM pana satthena khuddakamakkhikAyapi pivanamattaM lohitaM kassaci anuppAdetvA dhammeneva, 'ehi kho mahArAjAti evaM paTirAjUhi sampaTicchitAgamano vuttappakAraM pathaviM abhivijinitvA ajjhAvasati abhibhavitvA sAmI hutvA vasatIti attho"ti (dI0 ni0 aTTha0 2.34) vuttaM, tadetaM "dhammenA"ti padassa "pubbe katUpacitena etarahi vipaccamAnakena yena kenaci puJadhammenA"ti atthaM sandhAya vuttaM / teneva hi "dhammena paTirAjUhi sampaTicchitAgamano vuttappakAraM pathaviM abhivijinitvA ajjhAvasatI'ti / Acariyenapi (dI0 ni0 TI0 1.258) vuttaM dhammenAti katUpacitena attano puJjadhammena / tena hi saJcoditA pathaviyaM sabbarAjAno paccuggantvA "svAgataM te mahArAjA'"tiAdIni vatvA attano rajjaM raJo cakkavattissa niyyAtenti | tena vuttaM "so imaM pathaviM sAgarapariyantaM adaNDena asatthena dhammena abhivijiya ajjhAvasatI"ti, tenapi yathAvuttamevatthaM dasseti, tasmA ubhayathApi ettha attho yutto evAti daTTabbaM / cakkavattivattapUraNAdipayogasampattimantarena hi pubbe katUpacitakammeneva evamajjhAvasanaM na sambhavati, tathA pubbe katUpacitakammamantarena cakkavattivattapUraNAdipayogasampattiyA evAti / evaM ekaM nipphattiM kathetvA dutiyaM niSphattiM kathetuM yadetaM "sace kho panA"tiAdivacanaM vuttaM, tattha anuttAnamatthaM dassento "arahaM...pe0... vivaTTacchadoti 208 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.3.258 - 258) ambaTTamANavakathAvaNNanA etthA"tiAdimAha / yasmA rAgAdayo satta pApadhammA loke uppajjanti, uppajjamAnA ca te sattasantAnaM chAdetvA pariyonandhitvA kusalappavattiM nivArenti, tasmA te idha chadasaddena vuttAti dasseti " rAgadosA "tiAdinA / duccaritanti micchAdiTThito aJJena manoduccaritena saha tINi duccaritAni, micchAdiTThi pana visesena sattAnaM chadanato, paramasAvajjattA ca visuM gahitA / vuttaJca "sabbe te imeheva dvAsaTThiyA vatthUhi antojAlIkatA, ettha sitAva ummujjamAnA ummujjantI "tiAdi (dI0 ni0 1.146) / tathA muyhanaTThena moho, aviditakaraNaTTena avijjAti pavattiAkArabhedena aJJANameva dvidhA vRttaM / tathA hissa dvidhApi chadanattho kathito " andhatamaM tadA hoti, yaM moho sahate nara "nti, (mahAni0 5, 156, 195) "avijjAya nivuto loko, vevicchA pamAdA nappakAsatI 'ti (su0 ni0 1039; cULani0 pArAyanavagga. 2) ca / evaM rAgadosAdInampi chadanattho vattabbo / mahApadAnakathAyaM (dI0 ni0 aTTha0 2.33) pana rAgadosamohamAnadiTThikilesataNhAvasena satta pApadhammA gahitA / tatra raJjanaTThena rAgo, taNhAyanaTTena taNhAti pavattiAkArabhedena lobha eva dvidhAvutta / tathA hissa dvidhApi chadanattho ekantikova / yathAha "andhatamaM tadA hoti, yaM rAgo sahate nara "nti, "kAmandhA jAlasaJchannA, taNhAchadanachAditA "ti (udA0 94) ca, kilesaggahaNena ca vRttAvasiTThA vicikicchAdayo vRttA / sattahi paTicchanneti hetugabbhavacanaM, sattahi pApadhammehi paTicchannattA kilesavasena andhakAre loketi attho / taM chadananti sattapApadhammasaGghAtaM chadanaM / vivaTTetvAti vivaTTaM katvA vigametvA / tadeva pariyAyantarena vuttaM "samantato saJjAtAloko huvA kilesachadanavigamo eva hi Aloko, etena vivaTTayitabbo vigametabboti vivaTTo, chAdeti paTicchAdetIti chado, vivaTTo chado anenAti vivaTTacchadA, vivaTTacchado vAti atthaM dasseti / ayahi vivaTTacchadasaddo dalahadhammapaccakkhadhammasaddAdayo viya pulliGgavasena AkAranto, okAranto ca ho / tathA hi mahApadAnaTThakathAyaM vRttaM "rAgadosamohamAnadiTThikilesataNhAsaGghAtaM chadanaM AvaraNaM vivaTaM viddhaMsitaM vivaTakaM etenAti vivaTacchado, 'vivaTTacchadA tipi pATho, ayamevattho 'ti, (dI0 ni0 aTTha0 2.33 ) tassA lInatthappakAsaniyampi vRttaM "vivaTTacchadAti okArassa AkAraM katvA niddeso 'ti / saddavidU pana "AdhanvAditoti lakkhaNena samAsantagatehi dhanusaddAdIhi kvaci Apaccayo "ti vatvA '"kaNDivadhanvA, paccakkhadhammA, vivaTTacchadA ti payogamudAharanti / kasmA padattayametaM vRttanti anuyogaM hetAlaGkAranayena pariharantI " tatthA ''ti AdimAha 209 209 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.258-258) tatthAti ca tIsu padesUti attho / pUjAvisesaM paTiggaNhituM arahatIti arahanti atthena pUjArahatA vuttA / yasmA sammAsambuddho, tasmA pUjArahatAti tassA pUjArahatAya hetu vutto / savAsanasabbakilesappahAnapubbakattA buddhabhAvassa buddhattahetubhUtA vivaTTacchadatA vuttA / kammAdivasena tividhaM vaTTaJca rAgAdivasena sattavidho chado ca vaTTacchadA, vaTTacchadehi vigato, vigatA vA vaTTacchadA yassAti vivaTTacchado, vivaTTacchadA vA, dvandapubbago pana vi-saddo ubhayattha yojetabboti imamatthaM dassetuM "vivaTTo ca vicchado cA"ti vuttaM / evampi vadanti "vivaTTo ca so vicchado cAti vivaTTacchado, uttarapade pubbapadalopoti atthaM dassetI"ti / "arahaM vaTTAbhAvenA"ti idaM kilesehi ArakattA, kilesArInaM saMsAracakkassArAnaJca hatattA, pApakaraNe ca rahAbhAvAti atthaM sandhAya vuttaM / idahi phalena hetAnumAnadassanaM - yathA taM dhUmena aggissa, udakoghena upari vuTThiyA, etena ca atthena arahabhAvo hetu, vaTTAbhAvo phalanti ayaM Acariyamati / "paccayAdInaM, pUjAvisesassa ca arahattA'"ti pana hetunA phalAnumAnadassanampi siyA yathA taM agginA dhUmassa, upari vuTThiyA udakoghassa / "sammAsambuddho chadanAbhAvenA"ti idaM pana hetunA phalAnumAnadassanaM savAsanasabbakilesacchadanAbhAvapubbakattA sammAsambuddhabhAvassa / arahattamaggena hi vicchadatA, sabbaJjataJANena sammAsambuddhabhAvo / "vivaTTo ca vicchado cA"ti idaM hetudvayaM / kAmaJca AcariyamatiyA phalena hetuanumAnadassane vivaTTatA phalameva hoti, hetuanumAnadassanassa, pana tathAJANassa ca hetubhAvato hetuyeva nAmAti veditab / evaM padattayavacane hetAlaGkAranayena payojanaM dassetvA idAni catuvesArajjavasenapi dassento "dutiyenaa"tiaadimaah| tattha dutiyena vesArajjenAti "cattArimAni bhikkhave tathAgatassa vesArajjAni, yehi vesArajjehi samannAgato tathAgato AsabhaM ThAnaM paTijAnAti, parisAsu sIhanAdaM nadati, brahmacakkaM pavattetI"tiAdinA (a0 ni0 1.4.8; ma0ni0 1.150) bhagavatA vuttakkamena dutiyabhUtena "khINAsavassa te paTijAnato 'ime AsavA aparikkhINA'ti, tatra vata maM samaNo vA brAhmaNo vA devo vA mAro vA brahmA vA koci vA lokasmiM saha dhammena paTicodessatIti nimittametaM bhikkhave na samanupassAmi, etamahaM bhikkhave nimittaM asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesArajjappatto viharAmI''ti paridIpitena vesArajjena / purimasiddhIti purimassa "araha"nti padassa atthasiddhi arahattasiddhi, dutiyavesArajjassa tadatthabhAvato tena vesArajjena tadatthasiddhIti vuttaM hoti / "khINAsavassa te paTijAnato 'ime AsavA aparikkhINA' ti"AdinA vuttameva hi dutiyavesArajjaM "kilesehi ArakattA''tiAdinA vutto "araha"nti padassa 210 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.258 - 258) ambaTThamANavakathAvaNNanA atthoti| tato ca viJJAyati "yathA dutiyena vesArajjena purimasiddhi evaM purimenapi atthena dutiyavesArajjasiddhI 'ti / evaJca katvA iminA nayena catuvesArajjavasena padattayavacane payojanadassanaM upapannaM hoti / itarathA hi kiJcipayojanAbhAvato idaMyeva vacanaM idha avattabbaM siyAti / esa nayo sesesupi / paThamenAti vuttanayena paThamabhUtena " sammAsambuddhassa te paTijAnato 'ime dhammA anabhisambuddhA 'ti, tatra...pe0... viharAmI "ti paridIpitena vesArajjena / dui dutiyassa " sammAsambuddho "ti padassa atthasiddhi buddhattasiddhi tassa tadatthabhAvato / tatiyacatutthehIti vRttanayeneva tatiyacatutthabhUtehi "ye kho pana te antarAyikA dhammA vuttA, te paTisevato nAlaM antarAyAyAti, tatra... pe0... viharAmI "ti ca " yassa kho pana te atthAya dhammo desito, so na niyyAti takkarassa sammA dukkhakkhayAyAti, tatra... pe0... viharAmI "ti (a0 ni0 1.4.8; ma0 ni0 1.150 ) ca paridIpitehi vesArajjehi / tatiyasiddhIti tatiyassa "vivaTTacchadA ti padassa atthasiddhi vivaTTacchadatthasiddhi tehi tassa pAkaTabhAvatoti attho / "yAthAvato antarAyikaniyyAnikadhammApadesena hi satthu vivaTTacchadabhAvo loke pAkaTo ahosI" ti ( dI0 ni0 TI0 1.258) Acariyena vuttaM, vivaTTacchadabhAveneva antarAyikaniyyAnikadhammadesanAsiddhito "tatiyena tatiyacatutthasiddhI'' tipi vattuM yujjati / 211 arAnaJca evaM padattayavacane catuvesArajjavasena payojanaM dassetvA idAni cakkhuttayavasenapi dassento " purimaJcA" tiAdimAha / tattha ca - saddo upanyAsattho / purimaM " araha "nti padaM bhagavato heTThimamaggaphalattayaJANasaGghAtaM dhammacakkhuM sAdheti kilesArInaM, saMsAracakkassa hatabhAvadIpanato / dui "sammAsambuddho'"ti padaM AsayAnusayaindriyaparopariyattaJANasaGghAtaM buddhacakkhuM sAdheti sammAsambuddhasseva taMsambhavato / tadetahi ANadvayaM sAvakapaccekabuddhAnaM na sambhavati / tatiyaM "vivaTTacchadA "ti padaM sabbaJjutaJaNasaGghAtaM samantacakkhuM savAsanasabbakilesappahAnadIpanato / "sammAsambuddho "ti hi vatvA "vivaTTacchadA "ti vacanaM sammAsambuddhabhAvAya savAsanasabbakilesappahAnaM vibhAvetIti / "ahaM kho pana tAta ambaThTha mantAnaM dAtA "ti idaM appadhAnaM, "tvaM mantAnaM paTiggahetA "ti idameva padhAnaM samuttejanAvacananti sandhAya " tvaM mantAnaM paTiggahetAti iminA 'ssa mantesu sUrabhAvaM janetI" ti vuttaM, lakkhaNavibhAvane visadaJANatAsaGghAtaM sUrabhAvaM janetIti attho / 211 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.259-260) 259. evaM bhoti ettha evaM-saddo vacanasampaTicchane nipAto, vacanasampaTicchanaJcettha tathA mayaM taM bhavantaM gotamaM vedissAma, tvaM mantAnaM paTiggahetAti ca evaM pavattassa pokkharasAtino vacanassa sampaTiggaho / "tassattho"tiAdinApi hi tadevatthaM dasseti / tathA ca vuttaM "brAhmaNassa pokkharasAtissa paTissutvA''ti, taM panesa Acariyassa samuttejanAya lakkhaNesu vigatasammohabhAvena buddhamante sampassamAnattA vadatIti dassento "sopI"tiAdimAha / tattha "tAyAti tAya yathAvuttAya samuttejanAyA"ti (dI0 ni0 TI0 1.259) Acariyena vuttaM, adhunA pana potthakesu "tAya AcariyakathAyA"ti pATho dissati / atthato cesa aviruddhoyeva / mantesu satisamuppAdikA hi kathA samuttejanAti / ___ ayAnabhUminti yAnassa abhUmi, yAnena yAtumasakkuNeyyaTThAnabhUtaM, dvArakoTakasamIpaM gantvAti attho / avisesena vuttassapi vacanassa attho aTThakathApamANato visesena gahetabboti Aha "tthitmjjhnhiksmye"ti| sabbesamAciNNavasena paThamanayaM vatvA padhAnikAnameva AveNikAciNNavasena dutiyanayo vutto| divApadhAnikAti divApadhAnAnuyuJjanakA, divasabhAge samaNadhammakaraNatthaM te evaM caGkamantIti vuttaM hoti| tenAha "taadisaannhii"tiaadi| 'pariveNato pariveNamAgacchanto papaJco hoti, pucchitvAva pavisissAmI''ti ambaTThassa tadupasaGkamanAdhippAyaM vibhAvento "so kirA"tiAdimAha / 260. abhijAtakale jAto abhijaatkolo| kAmaJca vakkhamAnanayena pubbe ambaTTakulamapaJAtaM, tadA pana paJAtanti Aha "tadA kirA"tiAdi / rUpajAtimantakulApadesehIti "ayamIdiso"ti apadisanahetubhUtehi catUhi rUpajAtimantakulehi / yena te bhikkhU cintayiMsu, tadadhippAyaM Avi kAtuM "yo hI"tiAdi vuttaM / avisesato vuttampi visesato vijJAyamAnatthaM sandhAya bhAsitavacananti dasseti "gandhakuTi sandhAyA"ti iminA / evamIdisesu / aturitoti avegAyanto, "aturanto"tipi pATho, soyevattho / kathaM pavisanto ataramAno pavisati nAmAti Aha "saNika"ntiAdi / tattha padappamANaTTAneti dvinnaM padAnaM antare muTThiratanapamANaTTAne / sinduvAro nAma eko pupphUpagarukkho, yassa setaM puppha hoti, 212 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.261-261) ambaTTamANavakathAvaNNanA yo "nigguNDI" tipi vuccati / pamukhanti gandhakuTigabbhapamukhaM / "kuJcikacchiddasamIpe 'ti vRttavacanaM samatthetuM " dvAraM kirA "tiAdi vRttaM / 261. "dAnaM dadamAnehI "ti iminA pAramitAnubhAvena sayameva dvAravivaraNaM dasseti / bhagavatA saddhi sammodiMsUti ettha samatthena saM- saddena vijJAyamAnaM bhagavato tehi saddhiM paThamaM pavattamodatAsaGghAtaM neyyatthaM dassento " yathA "tiAdimAha / bhagavApi hi " kacci bho mANavA khamanIyaM, kacci yApanIya' ntiAdIni pucchanto tehi mANavehi saddhiM pubbabhAsitAya paThamaJJeva pavattamodo ahosi / samappavattamodAti bhagavato tadanukaraNena samaM pavattasaMsandanA / tadatthaM saha upamAya dassetuM "sItodakaM viyA' tiAdi vRttaM / tattha paramanibbutakilesadarathatAya bhagavato sItodakasadisatA, anibbutakilesadarathatAya ca mANavAnaM unhodakasadisatA daTThabbA | sammoditanti saMsanditaM / mudasaddo hettha saMsandaneyeva, na pAmojje, evahi yathAvuttaupamAvacanaM samatthitaM hoti / tathA hi vRttaM " ekIbhAva"nti, sammodanakiriyAya samAnataM ekarUpatanti attho / 213 khamanIyanti "catucakkaM navadvAraM sarIrayantaM dukkhabahulatAya sabhAvato dussahaM kacci khamituM sakkuNeyyanti pucchanti, yApanIyanti AhArAdipaccayapaTibaddhavRttikaM cirappabandhasaGghAtAya yApanAya kacci yApetuM sakkuNeyyaM, sIsarogAdiAbAdhAbhAvena kacci appAbAdhaM, dukkhajIvikAbhAvena kacci appAtaGkaM taMtaMkiccakaraNe uTThAnasukhatAya kacci lahuTThAnaM, tadanurUpabalayogato kacci balaM, sukhavihAraphalasabbhAvena kacciphAsuvihAro atthIti sabbattha kacci - saddaM yojetvA attho veditabbo / balappattA pIti pItiyeva / taruNA pIti pAmojjaM / sammodanaM janeti karotIti sammodanikaM, tadeva sammodaniyaM ka kArassa ya-kAraM katvA / sammodetabbato sammodanIyanti imamatthaM dasseti "sammodituM yuttabhAvato " ti iminA / evaM Acariyehi vuttaM / sammodituM arahatIti sammodanikaM, tadeva sammodaniyaM yathAvuttanayenAti imamatthampi dassetIti daTThabbaM / "sAretu "nti etassa " nirantaraM pavattetu "nti atthavacanaM / saritabbabhAvatoti anussaritabbabhAvato / "sAretuM arahatI 'ti atthe yathApadaM dIghena " sAraNIyanti vRttaM / "saritabba"nti atthe pana "saraNIya "nti vattabbe dIghaM katvA " sAraNIya "nti vuttanti veditabbaM / evaM saddato atthaM dassetvA idAni atthamattato dassetuM "suyyamAnasukhato"tiAdi vRttaM / tattha suyyamAnasukhatoti ApAthamadhurattamAha, anussariyamAnasukhatoti vimaddaramaNIyattaM / byaJjanaparisuddhatAyAti sabhAvaniruttibhAvena tassA 213 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.262-263) kathAya vacanacAturiyaM, atthaparisuddhatAyAti atthassa nirupakkilesattaM | anekehi pariyAyehIti anekehi kaarnnehi| ___ apasAdessAmIti maGkaM karissAmi / ubhosu khandhesu sATakaM AsajjetvA kaNThe olambanaM sandhAya "kaNThe olambitvA"ti vuttaM / dussakaNNaM gahetvAti nivatthasATakassa koTiM ekena hatthena ghetvaa| caGkamitumAruhanaM sandhAya "caGkamaM abhiruhitvA''ti Aha / dhAtusamatAti rasAdidhAtUnaM samAvatthatA, arogatAti attho| pAsAdikatthanti pasAdajananatthaM "gatagatahAne"ti iminA sambandho / "pAsAdikattA"tipi pATho, tassattho- aGgapaccaGgAnaM pasAdAvahattAti, "uppannabahumAnA"ti iminA smbndho| uppaNDanakathanti avahasitabbatAyuttakathaM / "anAcArabhAvasAraNIya"nti tassa visesanaM, anAcArabhAvena sAraNIyaM "anAcAro vatAyanti saritabbakanti attho / 262. kAtuM dukkaramasakkuNeyyaM kiccamayaM ArabhIti dassetuM "bhavaggaM gahetukAmo viyA"tiAdi vuttaM / asakkuNeyyaJhetaM sadevakenapi lokena, yadidaM bhagavato apasAdanaM / tenAha "aTThAne vAyamatI"ti / handa tena saddhiM mantemIti evaM aTThAne vAyamantopi ayaM bAlo "mayi kiJci akathente mayA saddhiM uttara kathetumpi na visahatI"ti mAnameva paggahissati, kathente pana kathApasaGgenassa jAtigotte vibhAvite mAnaniggaho bhavissati, "handa tena saddhi mantemI''ti bhagavA ambaTuM mANavaM etadavocAti attho / AcArasamAcArasikkhApanena AcariyA, tesaM pana AcariyAnaM pakaThThA AcariyAti pAcariyA yathA "papitAmaho''ti imamatthaM dassetuM "Acariyehi ca tesaM Acariyehi cA"ti vuttaM / paThamainbhavAdavaNNanA 263. kiJcApi "sayAno vA''tiAdivacanaM na vattabda, mAnavasena pana yugaggAhaM karonto vadatIti dassento "kAmaM tIsU"tiAdimAha / tattha tIsu iriyApathesUti ThAnagamananisajjAsu / tesveva hi Acariyena saddhiM sallapitumarahati, na tu sayane garukaraNIyAnaM sayAnAnampi sammukhA garukArehi sayanassa akattabbabhAvato / kathAsallApanti kathAvasena yugaggAhakaraNatthaM sallapanaM / sayAnena hi Acariyena saddhiM sayAnassa kathA nAma AcAro na hoti, tathApetaM itarehi sadisaM katvA kathanaM idha kathAsallApo / 214 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.263-263) paThamaibbhavAdavaNNanA 215 yaM panetaM "sayAno vA hi bho gotama brAhmaNo sayAnena brAhmaNena saddhiM sallapitumarahatIti vuttassa sallApassa anAcArabhAvavibhAvanaM satthArA ambaTena saddhiM kathentena kataM, taM pALivasena saGgItimanAruLhampi agarahitAya AcariyaparamparAya yAvajjatanA samAbhatanti "ye ca kho te bho gotamA''tiAdikAya uparipALiyA sambandhabhAvena dassento "tato kirA"tiAdimAha | gorUpanti go nUna rUpakavasena vuttattA, rUpasaddassa ca tbbhaavvuttito| yadi ahILento bhaveyya, "muNDA samaNA"ti vadeyya, hILento pana garahatthena ka-saddena padaM var3etvA "maNDakA samaNakA"ti vadatIti dassetaM "muNDe muNDA"tiAdi vuttaM / inbhAti gahapatikAti atthamattavacanaM, saddato pana ibhassa payogo ibho uttarapadalopena, taM ibhaM arahantIti inbhA dvittaM katvA / kiM vuttaM hoti - yathA sobhanaM gamanato ibhasaGghAto hatthivAhanabhUto parassa basena pavattati, na attano, evametepi brAhmaNAnaM sussUsakA suddA parassa vasena pavattanti, na attano, tasmA ibhasadisapayogatAya inbhAti / te pana kuTumbikatAya gharavAsino gharasAmikA hontIti asthamattaM dasseti "gahapatikA"ti iminA / kaNhAti kaNhajAtikA / dvijA eva hi suddhajAtikA, na itareti tassAdhippAyo / tenAha "kALakA"ti / pitAmahabhAvena jAtibandhavattA bndhu| tenAha "pitAmahoti voharantI"ti / apaccAti puttaa| mukhato nikkhantAti brAhmaNAnaM pubbapurisA brahmano mukhato nikkhantA, ayaM tesaM paThamuppattIti adhippAyo / sesapadesupi eseva nyo| ayaM panettha viseso- "ibbhA kaNhA"ti vatvA "bandhupAdApaccA''ti vadanto kulavasena samaNA vessakulapariyApannA, paThamuppattivasena pana brahmano piTThipAdato nikkhantA, na pakativessA viya nAbhitoti dassetIti, idaM panassa "mukhato nikkhantA''tiAdivacanatopi. ativiya asamavekkhitapubbavacanaM catuvaNNapariyApannasseva smnnbhaavsmbhvto| aniyamatvAti avisesetvA, anuddesikabhAvenAti attho / mAnameva nissAya kathesIti mAnamevApassayaM katvA attAnaM ukkaMsento, pare ca vambhento "muNDakA samaNakA''tiAdivacanaM kathesi / jAnApessAmIti attano gottapamANaM yAthAvato vibhAvanena vijJApessAmi / atthoti hitaM, icchitavatthu vA, taM pana kattabbakiccamevAti vuttaM "AgantvA kattabbakiccasaGghAto attho"ti, so etassa atthIti atthikaM yathA "daNDiko"ti / dutiyassapi puggalavAcakassa tadassatthipaccayassa vijjamAnattA PEE 215 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.264-264) paThamena tadArammaNikacittameva vijJAyatIti Aha "tassa mANavassa citta"nti / atthikamassa atthIti atthikavA yathA "guNavA'ti / "yAyeva kho panatthAyA'"ti liGgavipallAsavasena vuttanti dasseti "yeneva kho panatthenA"ti iminaa| tenevAha "tameva atthanti idaM purisaliGgavaseneva vRtta"nti / tattha hi sAbhAvikaliGgatAdassanena idha asAbhAvikaliGgatAsiddhIti / ayaM panettha aTThakathAto aparo nayo - yAya atthAyAti pulliGgavaseneva tadatthe sampadAnavacanaM, yassa kattabbakiccasaGghAtassa atthassa atthAyAti atthoti / assAti ambaTThassa dassetvAti sambandho / aosaM santikaM AgatAnanti garuDAniyAnaM santikamupagatAnaM sAdhurUpAnaM / vattanti tesaM samAciNNaM / pakaraNatoyeva "Acariyakule''ti attho vijJAyati, "abusitavAti ca asikkhitabhAvoyeva vohAravasena vutto yathA taM cIvaradAnaM ticIvarena acchAdesIti / tenAha "Acariyakule abusitavA asikkhito"ti| asikkhitattA eva appassuto, "vusitamAnI''ti ca padApekkhAya apariyositavacanattA samAnoti pAThasesoti dasseti "appassutova samAno"ti iminA / bAhusaccahi nAma yAvadeva upasamatthaM icchitabaM, tadabhAvato panAyaM ambaTTo avusitavA asikkhito appassutoti vijJAyatIti evampi atthApattito kAraNaM vibhAvento Aha "kimaJatra abusitattA"ti / imampi sambandhaM dIpeti "etassa hI"tiAdinA / yathArutato pana pharusavacanasamudAcArena anupasamakAraNadassanametaM / tatrAyaM yojanA - "kimatra asitattA''ti idaM kAraNaM etassa ambaThThassa pharusavacanasamudAcAre kAraNanti / "pharusavacanasamudAcArenA"tipi pATho, tathA samudAcAravasena vuttaM kAraNanti attho / evampi yojenti- avusitattA avusitabhAvaM atra ThapetvA etassa evaM pharusavacanasamudAcAre kAraNaM kimacaM atthIti / purimayojanAvettha yuttatarA yathApAThaM yojetabbato / "aJatrA"ti nipAtayogato asitattAti upayogatthe nissakkavacanaM / tadeva kAraNaM samattheti "Acariyakule"tiAdinA / 264. kodhasaGghAtassa parassa vasAnugatacittatAya askmno| mAnanimmadanatthanti mAnassa nimmadanatthaM abhimaddanatthaM, amadanatthaM vA, mAnamadavirahatthanti attho / dosaM uggiletvAti sinehapAnena kilinnaM vAtapittasemhadosaM ubbamanaM katvA / gottena gottanti ambadveneva bhagavatA puDhena vuttena sAvajjena purAtanagottena adhunA anavajjasaJitaM gottaM / kulApadesena kulApadesanti etthApi eseva nayo / uTThApetvAti sAvajjato uTThahanaM katvA, uddharitvAti vuttaM hoti / gottaJcettha Adipurisavasena, kulApadeso pana tadanvaye 216 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.265-265) dutiyaibbhavAdavaNNanA 217 uppannAbhiJAtapurisavasena gahetabbo yathA "Adicco maaghvo"ti| sAkiyAnahi AdiccagottaM aditiyA nAma devadhItAya puttabhUtaM AdipurisaM pati hoti, taM "gotamagotta"ntipi vadanti / yathAha pabbajjAsutte-- "AdiccA nAma gottena, sAkiyA nAma jAtiyA / tamhA kulA pabbajitomhi, na kAme abhipatthayanti / / (su0 ni0 425) mAdhavakulaM pana tadanvaye abhijJAtaM macalagAmikapurisaM pati hotIti / gottamUlassa gAravhatAya amAnavatthubhAvapavedanato "mAnaddhanaM mUle chetvA nipAtessAmI"ti vuttaM / ghaTTentoti jAtigottavasena omsnto| hILentoti hILanaM garahaM kronto| "caNDA bho gotama sakyajAtI''tiAdinA sAkiyesu caNDabhAvAdidosaM pApitesu samaNopi gotamo pApito bhavisatIti adhippaayo| yasmiM mAnussayakodhussayA aJamaJjUpatthaddhA, so "caNDo''ti vuccatIti dasseti "mAnanissitakodhayuttA"ti iminA, pakatUpanissayArammaNavasena cettha nissitabhAvo, na sahajAtAdivasena / kharAti cittena, vAcAya ca kakkhaLA / lahukAti taruNA avuddhakammA / tenAha "appkenevaa"tiaadi| alAbukaTAhanti lAbuphalassa abhejjakapAlaM / aTThakathAmuttakanayaM dassetuM "bhassAti sAhasikAti keci vadanti, sArambhakAti apare"ti (dI0 ni0 TI0 1.264) Acariyena vuttaM / samAnAti hontA bhavamAnAti asasaddavasenatthoti Aha "santAti purimapadasseva vevacana"nti / na sakkarontIti sakkAraM na karontIti atthameva vijJApeti "na braahmnnaan"ntiaadinaa| apacitikammanti paNipAtakammaM / "yadime sakyA'ti pacchimavAkye ya-saddassa kiriyAparAmasanassa aniyamassa "tayidaM bho gotamA'ti purimavAkye ta-saddena niyamanaM veditabbanti Aha "yaM ime sakyA"tiAdi / nAnulomanti attano jAtiyA na anucchavikaM / dutiyaibbhavAdavaNNanA 265. sandhAgArapadanibbacanaM heTThA vuttameva / tadA abhisittasakyarAjUnampi bahutaM sandhAyAha "abhisittasakyarAjAnoti / kAmahi sakyarAjakule yo sabbesaM vuddhataro, samattho ca. so eva abhisekaM labhati / ekacco pana abhisitto samAno "idaM rajjaM nAma 217 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.266-266) bahukiccaM bahubyApAra''nti tato nibijja rajjaM vayasA anantarassa niyyAteti, kadAci sopi aJassAti evaM paramparAniyyAtanavasena tadA bahU abhisittapubbA sakyarAjAno hontIti idaM AcariyassAbhimataM (dI0 ni0 TI0 1.265) / apica yathArahaM ThAnantaresu abhisittasakyarAjUnampi bahutaM sandhAya evamAhAtipi yujjati / te hi "rAjAno''ti vuccanti / yathAha - "rAjAno nAma pathabyArAjA, padesarAjA, maNDalikA, antarabhogikA, akkhadassA, mahAmattA, ye vA pana chejjabhejjaM karontA anusAsanti, ete rAjAno nAmA"ti (pArA0 92) / saMhArimehi vALarUpehi kato pallaGko, bhaddapIThaM vettaasnN| mihitamattaM hasitamattaM / anuhasantIti mamuddesikaM mahAhasitaM karonti, idavhi "anujagghantA"ti etassa sNvnnnnnaapdN| jagghasaddo ca mahAhasane pavattati "na ujjagghikAya antaraghare gamissAmI"tiAdIsu (pAci0 586) viya / kaNhAyanato paTThAya paramparAgataM kulavaMsaM anussavavasena jAnanti / kulAbhimAnino hi yebhuyyena paresaM uccAvacaM kulaM tathA tathA udAharanti, attano ca kulavaMsaM jAnanti, evaM ambaTThopi, tathA hesa parato bhagavatA pucchito vajirapANi bhayena attano kulavaMsaM yAthAvato kathesIti / olambetvAti hathisoNDasaNThAnAdinA sATakaM avalambetvA / tatoti tathAjAnanato, gamanato ca / mama va majheti mamameva anujagghantA maje / tatiyaibbhavAdavaNNanA 266. khettaleDUnanti khette kasanavasena uTThApitamattikAkhaNDAnaM / leDDukAnamantare nivAsitattA "leDDukikA" icceva (dI0 ni0 TI0 1.266) saJAtA khuddkskunnikaa| majjhimapaNNAsake leDDukikopamasuttavaNNanAyaM "cAtakasakuNikA''ti (ma0 ni0 aTTha0 3.150) vuttA, nighaNTusatthesu pana taM "lApasakuNikA'"ti vadanti / kodhavasena laggitunti upanavhituM, AghAtaM bandhitunti attho ! "amhe haMsakoJcamorasame karotI'ti vadanto heTThA gahitaM "na ta koci haMso vA 218 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 219 koJco vA moro vA AgantvA kiM tvaM lapasIti nisedhetI"ti idampi vacanaM saGgItimanAruLhaM tadA bhagavatA vuttamevAti dasseti / tadA vadantoyeva hi evaM karotIti vattumarahati / "evaM nu te''tiAdivacanaM, "abusitavAyevA''tiAdivacanaJca mAnavasena samaNena gotamena vuttanti ambaTTho maJjatIti adhippAyenAha "nimmAno dAni jAtoti maJamAno"ti / dAsiputtavAdavaNNanA 267. nimmAdetIti a-kArassa A-kAraM katvA niddeso ummAde madasaddena nipphannattAti dasseti "nimmadetI"ti iminaa| nimmAneti vigatamAne / yadi panAhaM gottaM puccheyyaM sAdhu vatAti attho / pAkaTaM kAtukamyatAya tikkhattuM mahAsaddena avoc| kasmA avocAti pana asuddhabhAvaM jAnantassApi tathAvacane kaarnnpucchaa| gottabhUtaM nAmameva adhippetaM, na visuM gottanti Aha "mAtApettikanti mAtApitUnaM santaka"nti / gottahi pitito laddhabbaM pettikameva, na maataapettikN| na hi brAhmaNAnaM sagottAya eva AvAhavivAho icchito, gottanAmaM pana jAtisiddhaM, na kittimaM, na guNanAmaM vA, jAti ca ubhayasambandhinIti mAtApettikameva, na pettikamattaM / nAmagottanti gottabhUtaM nAmaM, na kittimaM, na guNanAmaM vA visesanaparanipAtavasena vuttattA yathA "agyAhito''ti / nAmaJca tadeva paveNIvasena pavattattA gottaJcAti hi naamgottN| tattha yA "kaNhAyano"ti nAmapaNNatti niruLahA, taM sandhAyAha "paNNattivasena nAma"nti / taM panetaM nAmaM kaNhaisito paTThAya tasmiM kulaparamparAvasena AgataM, na etasmiMyeva niruLhanti vuttaM "paveNIvasena gotta"nti / gottapadassa vacanattho heTThA vuttoyeva / / "anussarato"ti ettha na kevalaM anussaraNamattaM adhippetaM, atha kho kulasuddhivImaMsanavasenevAti Aha "kulakoTiM sodhentassA"ti, kulaggaM visodhentassAti attho / "ayyaputtA"ti ettha ayyasaddo ayyiraketi vuttaM "sAmino puttA"ti / catUsu dAsIsu disA okkAkaro antojAtadAsI / tenAha "gharadAsiyA putto"ti / ettha ca yasmA ambaTTho jAtiM nissAya mAnathaddho, na ca tassa yAthAvato jAtiyA avibhAvitAya mAnaniggaho karIyati, akate ca mAnaniggahe mAnavasena ratanattayaM aparajjhissati, kate pana mAnaniggahe aparabhAge ratanattaye pasIdissati, na cedisI vAcA pharusavAcA nAma hoti cittassa sahabhAvato | majjhimapaNNAsake abhayasuttaJca (ma0 ni0 2.83) ettha 219 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.267-267) nidassanaM / keci ca janA kakkhaLAya vAcAya vuttA agginA viya lohAdayo mudubhAvaM gacchanti, tasmA bhagavA ambalR nibbisevanaM kattukAmo "ayyaputtA sakyA bhavanti, dAsiputto tvamasi sakyAna''nti avoca / "idhekacco pApabhikkhu tathAgatappaveditaM dhammavinayaM pariyApuNitvA attano dahatI''tiAdIsu (pArA0 195) viya dahasaddo dhAraNattho, dhAraNaJcettha pubbapurisavasena saJApananti Aha "okkAko no pubbapuriso"tiAdi / dahasaddahi bhasmIkaraNe, dhAraNe ca icchanti saddavidU / pabhA niccharatIti pabhassaraM hutvA nikkhamati tathArUpena puJakammena dantAnaM pbhssrbhaavto| teti jeDhukumAre / paThamakappikAnanti paThamakappassa AdikAle. nibbattAnaM / kirasaddena cettha anussavatthena, yo vuccamAnAya rAjaparamparAya kesaJci matibhedo, taM ulliGgeti / anussavavacaneneva hi ananussuto uttaravihAravAsiAdInaM matibhedo nirAkarIyatIti / mahAsammatassAti aggacasutte vakkhamAnanayena "ayaM no rAjA"ti mahAjanena sammannitvA ThapitattA "mahAsammato"ti evaM sammatassa / yaM sandhAya vadanti - .. "AdiccakulasambhUto, suvisuddhaguNAkaro / mahAnubhAvo rAjAsi, mahAsammatanAmako / / yo cakkhubhUto lokassa, guNaraMsisamujjalo / tamonudo virocittha, dutiyo viya bhANumA / / ThapitA yena mariyAdA, loke lokahitesinA / vavatthitA sakkuNanti, na vilacayitu janA / / yasassinaM tejassinaM, lokasImAnurakkhakaM / AdibhUtaM mahAvIraM, kathayanti 'manU'ti ya"nti / / (dI0 ni0 TI0 1.267) tassa ca puttapaputtaparamparaM sandhAya evaM vadanti - 220 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 221 "tassa putto mahAtejo, rojo nAma mahIpati / tassa putto vararojo, pavaro rAjamaNDale / / tassAsi kalyANaguNo, kalyANo nAma atrajo / rAjA tassAsi tanayo, varakalyANanAmako / / tassa putto mahAvIro, mandhAtA kAmabhoginaM / aggabhUto mahindena, aDDarajjena pUjito / / tassa sUnu mahAtejo, varamandhAtunAmako / 'uposathoti nAmena, tassa putto mahAyaso / / varo nAma mahAtejo, tassa putto mahAvaro / tassAsi upavaroti, putto rAjA mahAbalo / / tassa putto maghadevo, devatulyo mahIpati / caturAsIti sahassAni, tassa puttaparamparA / / tesaM pacchimako rAjA, 'okkAko'iti vissuto mahAyaso mahAtejo, akhuddo rAjamaNDale''ti / / (dI0 ni0 TI0 1.267) idaM aTThakathAnuparodhavacanaM / yaM pana dIpavaMse vuttaM "paThamAbhisitto rAjA, bhUmipAlo jutindharo / mahAsammato nAmena, rajjaM kAresi khattiyo / / tassa putto rojo nAma, vararojo ca khattiyo / kalyANo varakalyANo, uposatho mahissaro / / mandhAtA sattamo tesaM, catudIpamhi issaro / 221 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.267-267) varo upavaro rAjA, cetiyo ca mahissaro"tiAdi / / yaJca mahAvaMsAdIsu vuttaM - "mahAsammatarAjassa, vaMsajo hi mahAmuni / kappAdismiM rAjAsi, mahAsammatanAmako / / rojo ca vararojo ca, tathA kalyANakA duve | uposatho ca mandhAtA, varako pavarA duve"tiAdi / / sabbametaM yebhuyyato aTThakathAvirodhavacanaM / aTThakathAyahi mandhAturAjA chaTTho vutto, maghadevarAjA ekAdasamo, tassa ca puttaparamparAya caturAsItisahassarAjUnaM pacchimako okkAkarAjA, tesu pana mandhAturAjA sattamo vutto, maghadevarAjA anekesaM rAjasahassAnaM pacchimako, tassa ca puttaparamparAya anekarAjasahassAnaM pacchimako okkAkarAjAti evamAdinA anekadhA virodhavacanaM aTThakathAyaM nirAkaroti / nanu avocumha "kirasaddena cettha anussavatthena, yo vuccamAnAya rAjaparamparAya kesaJci matibhedo, taM ulliGgetI"ti / tesaM pacchatoti maghadevaparamparAbhUtAnaM kaLArajanakapariyosAnAnaM caturAsItikhattiyasahassAnaM aparabhAgeti yathAnussutaM Acariyena vuttaM / dIpavaMsAdIsu pana "kaLArajanakaraJo puttaparamparAya anekakhattiyasahassAnaM pacchimako rAjA sujAto nAma, tassa putto okkAko rAjA''ti vuttaM / maghadevaparamparAya anekasahassarAjUnaM aparabhAge paThamo okkAko nAma rAjA ahosi, tassa paramparAbhUtAnaM pana anekasahassarAjUnaM aparabhAge dutiyo okkAko nAma rAjA ahosi, tassapi paramparAya anekasahassarAjUnaM aparabhAge tatiyo okkAko nAma rAjA ahosi / taM sandhAyAha "tayo okkAkavaMsA ahesu"ntiAdi / jAtiyA paJcamadivase nAmakammAdimaGgalaM lokAciNNanti vuttaM "paJcamadivase alaGkaritvA"ti / sahasA varaM adAsinti puttadassanena balavasomanassappatto turitaM avImaMsitvA tuTThidAyavasena varaM adAsiM "yaM icchasi, taM gaNhAhI"ti | sAti jantukumAramAtA / rajjaM pariNAmetuM icchatIti mama varadAnaM antaraM katvA imaM rajjaM pariNAmetuM icchati / 222 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 223 rajjaM kAressantIti rAjabhAvaM mahAjanena mahAjanaM vA kArApessanti / nappasaheyyAti nivAsatthAya pariyatto na bhaveyya / kaLAravaNNatAya kapilabrAhmaNo nAma ahosi / nikkhammAti gharAvAsato kAmehi ca nikkhmitvaa| sAko nAma sabbasAramayo rukkhaviseso, yena pAsAdAdi karIyate, taMsamudAyabhUte vanasaNDeti attho / bhUmiyA pavattaM bhummaM, taM guNadosaM jAleti joteti, taM vA jalati jotati pAkaTaM bhavati etAyAti bhummjaalaa| heTThA cAti ettha ca-saddena "asItihatthe''ti idamanukaDDati / etasmiM padeseti sAkavanasaNDamAha | khandhapantivasena dkkhinnaavttttaa| sAkhApantivasena paaciinaabhimukhaa| tehIti migasUkarehi, maNDUkamUsikehi ca / teti sIhabyagghAdayo sappabiLArA ca / etthAti evaM mApiyamAne nagare / tumhAkaM purisesu pariyApannaM ekekampi purisaM paccatthikabhUtaM ajaM purisasatampi purisasahassampi abhibhavituM na sakkhissatIti yojanA / cakkavattibalenAti cakkavattibalabhAvena / atiseyyoti ativiya uttamo bhaveyya / kapilassa isino vasanaTThAnattA kapilavatthu / nesaM santike bhaveyyAti smbndho| asadisasaMyogeti jAtiyA asadisAna gharAvAsapayoge hetubhUte / avasesAhi attano attano kaNiTThAhi / vaDDamAnAnanti anAdare sAmivacanaM, anantarAyikAya puttadhItuvaDDanAya vaDDamAnesu eva udapAdIti attho| lohitakatAya kovilaarpussphsdisaani| kuTTharogo nAma sAsamasUrIrogA viya yebhuyyena saGkamanasabhAvoti vuttaM "ayaM rogo saGkamatI"ti / upari padarena paTicchAdetvA paMsuM rAsikaraNena dtvaa| nATakitthiyo nAma nccntiyo| rAjabhariyAyo orodhA nAma / tassAti susirassa | migasakuNAdInanti ettha Adisaddena vanacarakapetAdike saGgaNhAti / tasmiM rAmarao nisinneti sambandho / padareti dAruphalake / khattiyamAyArocanena attano khattiyabhAvaM jaanaapetvaa| mAtikanti mAtito AgataM / pAbhatanti mUlabhaNDaM, paNNAkAro vaa| roti rAmarAjassa jeTThaputtabhUtassa baaraannsirnyo| tatthAti baaraannsiyN| idhevAti 223 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.267-267) himavantapasseyeva / nagaranti rAjadhAnIbhUtaM mahAnagaraM / kolarukkho nAma kuTThabhesajjupago eko rukkhviseso| byagdhapatheti bygghmgge| mAtulAti mAtu bhaatro| kesaggahaNanti kesaveNibandhanaM / dussaggahaNanti vatthassa nivsnaakaaro| nhAnatitthanti yathAvuttAya pokkharaNiyA udakanhAnatitthaM / idAnipi tesaM jAtisambhedAbhAvaM dassento "evaM tesa"ntiAdimAha / AvAho dArikAharaNaM / vivAho dArikAdAnaM | tatthAti tesu sakyakoliyesu / dhAtusaddAnamanekatthattA samusaddo nivAsatthoti vuttaM "vasantI"ti / aggeti upayogatthe bhummavacanaM, Adyatthe ca aggasaddo, kiriyAvisesoti ca dasseti "taM agga"ntiAdinA | yadettha bhagavatA vuttaM "atha kho ambaThTha rAjA okkAko udAnaM udAnesi 'sakyA vata bho kumArA, paramasakyA vata bho kumArA'ti, tadagge kho pana ambaThTha sakyA paJjAyantI''ti, tadetaM saddato, atthato ca sAbhAvikanibbacananidassanaM "sakAhi bhaginIhipi saddhiM saMvAsavasena jAtisambhedamakatvA kulavaMsaM anurakkhituM sakkuNanti samatyentIti sakyA"ti teyeva saddaracanAvisesena saakiyaa| yaM panetaM sakkatanighaNTusatyesu vuttaM -- "sAkarukkhapaTicchannaM, vAsaM yasmA purAkaMsu / tasmA diTThA vaMsajAte, bhuvi 'sakyA'ti vissutA''ti / / tadetaM saddamattaM pati asAbhAvikanibbacananidassanaM "kapilamunino vasanaTThAne sAkavane vasantIti sakyA, sAkiyA"ti ca / __ kALavaNNatAya kaNho nAmAti vuttaM "kALavaNNa"ntiAdi / hanuyaM jAtA massU, uttaroTThassa ubhosu passesu dAThAkArena jAtA daatthikaa| idaJca atthamattena vuttaM, taddhitavasena pana yathA etarahi yakkhe "pisAco"ti samajhA, evaM tadA "kaNho''ti, tasmA jAtamatteyeva sabyAharaNena pisAcasadisatAya kaNhoti / tathAhi vuttaM "yathA kho pana ambaTTha etarahi manussA pisAce disvA 'pisAcA'ti saJjAnanti, evameva kho ambaThTha tena kho pana samayena manussA pisAce 'kaNhA'ti saJjAnantI"tiAdi / tattha pisAco jAtoti idAni pAkaTanAmena suvijJApanatthaM purimapadasseva vevacanaM vuttaM / "na sakabaLena mukhena byAharissAmI''tiAdIsu (pAci0 619) viya upasaggavasena saddakaraNattho harasaddo, puna dutiyopasaggena yutto uccAsaddakaraNe vattatIti vuttaM "uccAsaddamakAsI"ti / 224 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2.3.268 - 271) dAsatvAdavA 268. attano upArambhamocanatthAyAti Acariyena, ambaTTena ca attano attano upari pApetabbopavAdassa apanayanatthaM / " attano "ti taM vicchAlopavacanaM / paribhindissatIti anatthakAmatApavedanena paribhedaM karissati, pesuJa upasaMharistIti vRttaM hoti / atthaviJJApane sAdhanatAya vAcA evaM karaNaM vAkkaraNaM niruttinayena, taM kalyANamassAti kalyANavAkkaraNo / asmiM vacaneti ettha tasaddena kAmaM " cattAro bho gotama vaNNA'tiAdinA (dI0 ni0 1.266) ambaTTena heTThA vutto jAtivAdo parAmasitabbo hoti, tathApesa jAtivAdo vede vuttavidhinAyeva tena paTimantetabbo, tasmA paTimantanahetubhAvena pasiddhaM vedattayavacanameva parAmasitabbanti dassetuM vRttaM " attanA uggahite vedttyvcne"ti| idAni "porANaM kho pana te ambaTTa mAtApettika "ntiAdinA bhagavatA vuttavacanassapi parAmasanaM dassento " etasmiM vA dAsiputtavacane" ti Aha / apica paTimantetunti ettha paTimantanA nAma paJhAvissajjanA, uttarikathanA vA, tasmA atthadvayAnurUpaM tabbisayassa ta saddena parAmasanaM dassetIti daTThabvaM / ca 269. tAvAti mantanAya paThamameva akatAya eva mantanAyAti vuttaM hoti / dujjAnAti dubbiyyA, paThamameva sIsamukkhipituM asamatthanato, jAtiyA dubbiyyattA, aTTassa ca dukkaraNato ambaTTho sayameva mocetUti adhippAyo / attanAva sakyesu ibbhavAdanipAtanena attano upari pApuNanaM sandhAya " attanA baddhaM puTaka "nti vuttaM, attanAva baddhaM puToLinti attho / 225 270. dhammo nAma kAraNaM " dhammapaTisambhidA 'tiAdIsu (vibhaM0 718 Adayo) viya, dhammena saha vattatIti sahadhammo, so eva sahadhammikoti Aha "sahetuko " ti Adi, pariyAyavacanametaM / janako vA hetu, upatthambhako kAraNaM / aJJena aTThAnagatena aJJa aTThAnagataM vacanaM / tenAha "yo hI "tiAdi / tatoti dvikkhattuM codanAto paraM tatiyacodanAya anAgatAya eva pakkamissAmIti vRttaM hota tena 271. pUjitabbatI sakko devarAjA yakkho nAma / yo aggissa pakativaNNo, samannAgatanti vRttaM "Adittanti aggivaNNa "nti / kandalo nAma pupphUpagarukkhaviseso, yassa 225 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 setaM pupphaM pupphati, makaLampissa setavaNNaM dAThAkAraM viparItarUpasaNThAnaM / (2.3.272 - 274) aTThamasattAhe ajapAlanigrodhamUle nisinnassa sabbabuddhassa AciNNasamAciNNaM appossukkataM sandhAya " ahaJcevA' "tiAdi vRttaM / avattamAneti appaTipajjamAne, ananuvattamAne vA / tasmAti tadA tathApaTiJJAtattA / tAsetvA paJhaM vissajjApessAmIti Agato yathA taM mUlapaNNAsake Agatassa saccakaparibbAjakassa samAgame (ma0 ni0 1.357) / hoti / "bhagavA ceva passati ambaTTho cA "ti ettha itaresamadassane duvidhampi kAraNaM dassento "yadi hI " tiAdimAha / hi saddo kAraNatthe nipAto / yasmA agaru, yasmA ca vadeyyuM, tasmAti sambandho / aJJesampi sAdhAraNato agaru abhAriyaM / AvAhetvAti mantabalena avhAnaM katvA / tassAti ambaTThassa / antokucchi antaantaguNAdiko / vAdasaGghaTTe vAcAsaGghaTTane / maJJamAnoti maJJanato / sambandhadassanataM / virUparUpanti 272. tANaM gavesamAnoti " ayameva samaNo gotamo ito bhayato mama tAyako "ti bhagavantaMyeva "tANa"nti pariyesanto, upagacchantoti vuttaM hoti / sesapadadvayepi eseva nayo / tAyatIti yathUpaTTitabhayato pAleti / tenAha "rakkhatI"ti, kattusAdhanametaM / nilIyatIti yathUpaTThiteneva bhayena upadduto nilIno hoti, adhikaraNasAdhanametaM / saraso hiMsane, taJca viddhaMsanameva adhippetanti vRttaM " bhayaM hiMsati viddhaMsetI "ti, kattusAdhanametaM / 226 ambaTThavaMsakathAvaNNanA 274. gaGgAya dakkhiNatoti gaGgAya nAma nadiyA dakkhiNadisAbhAge / brAhmaNatApasAti brahmakulino tApasA / saraM vA sattiAdayo vA parassa upari khipitukAmassa mantAnubhAvena hatthaM na parivattati hatthe pana aparivattante kuto AvudhaM parivattissatIti tathA aparivattanaM sandhAya "AvudhaM na parivattatI" ti vRttaM / bhadraM bhoti sampaTicchanaM, sAdhUti attho / dhanuna khittasarena agamanIyaM sasambhArakathAnayena " dhanu agamanIya "nti vuttaM yathA " dhanunA vijjhati, cakkhunA parasatI 'ti / ambaTTaM nAma vijjanti sattAnaM sarIre abbhaGgaM ThapetIti ambaTThA niruttinayena, evaMladdhanAmaM mantavijjanti attho / yato ambaTTA vijjA etasmiM atthIti Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.274-274) ambaThThavaMsakathAvaNNanA 227 katvA kaNho isi "ambaTTho"ti paJAyittha, tabbaMsajAtatAya panAyaM mANavo "ambaTTho"ti voharIyati / so kira "kathaM nAmAhaM disAya dAsiyA kucchimhi nibbatto''ti taM hInaM jAtiM jigucchanto "handAhaM yathA tathA imaM jAti sodhessAmI''ti niggto| tena vuttaM "idAni me manorathaM pUressAmI"ti / ayahissa manoratho - vijjAbalena rAjAnaM tAsetvA tassa dhItaraM laddhakAlato paTThAya myAyaM dAsajAti sodhitA bhavissatIti / seTThamanteti seThThabhUte vedamante / ko nu kiM kAraNA dAsiputto samAno maddarUpiM dhItaraM yAcatIti attho / khurati chindati, khuraM vA pAti pivatIti khurappo, khuramassa agge appIyati ThapIyatIti vA khurappo, sro| mantAnubhAvena ro bAhukkhambhamattaM jAtaM, tena pana bAhukkhambhena "ko jAnAti, kiM bhavissatI"ti rAjA bhIto ussaGkI utrasto ahosi / tathA ca vuttaM "bhayena vedhamAno atttthaasii"ti| sarabhaGgajAtake (jA0 2.17.52) AgatAnaM daNDakIrAjAdInaM pacchA okkAkarAjA ahosi, tesaM pavatti ca sabbattha cirakAlaM pAkaTAti Aha "daNDakIraJo"tiAdi / aparaddhassa daNDakIraJo, aparaddho nALikero, ajjuno cAti sambandho / satipi vAlukAdivasse Avudhavasseneva vinAsoti vuttaM "AvudhavuTThiyA'ti / "ayampi Idiso mahAnubhAvo"ti maJamAnA evaM cintayantA bhayena avocunti daTTabbaM / / undriyissatIti bhindiyissati / kammarUpahetaM "pathavI"ti kammakattuvasena vuttattA yathA "kusulo bhijjatI"ti / tenAha "bhijjissatI"ti / thusamuTThIti palAsamuTThi, bhusamuTThi vA / kasmAti Aha "sarasanthambhanamatte"tiAdi / bhItatasitA bhayavasena chambhitasarIrA uddhaggalomA honti haThulomA, abhItatasitA pana bhayupaddavAbhAvato acchambhitasarIrA patitalomA honti ahaTThalomA, khemena sotthinA tiTThanti, tAya pana patitalomatAya tassa sotthibhAvo pAkaTo hotIti phalena kAraNaM vibhAvetuM pALiyaM "pallomo'ti vRttanti dasseti "patralomo"tiAdinA / niruttinayena padasiddhi yathA taM bhayabheravasutte "bhiyyo pallomamApAdiM arache vihArAyA''ti (ma0 ni0 1.36 aadyo)| idanti osAnavacanaM / "sace me rAjA taM dArikaM dasseti, kumAro sosthi pallomo bhavissatIti paTiJAkaraNaM pakaraNatoyeva paakttN| tenAti kaNhena / manteti bAhukkhambhakamantassa paTippassambhakavijjAsaGghAte mante / evarUpAnahi bhayupaddavakarAnaM mantAnaM 227 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 ekaMseneva paTippassambhakamantAhonti yathA taM kusumArakavijjAdInaM / parivattiteti pajappite / attano dhItuyA apavAdamocanatthaM taM adAsaM bhujissaM karoti / tassA anurUpe issariye ThapanatthaM uLAre ca naM ThAne tthpesi| ekena pakkhenAti mAtupakkhena / karuNAyanto samassAsanatthaM Aha, na pana uccAkulInabhAvadassanatthaM / tenAha "atha kho bhagavA "tiAdi / khattiyase bhAvavaNNanA 275. brAhmaNesUti vohAramattaM brAhmaNAnaM samIpe brAhmaNAha laddhabbAna AsanAdAna labhethAti vuttaM hoti / tena vuttaM "brAhmaNAnaM antare 'ti / kevalaM vedasatthAnurUpaM paralokagate saddhAya eva kAtabbaM, na tadaJJa kiJci abhipatthentenAti saddhanti nibbacanaM dassetuM " matake uddissa katabhatte "ti vRttaM / maGgalAdibhatteti ettha Adisaddena ussavadevatArAdhanAdibhatte saGgaNhAti / yajJabhatta pApasaJJamAdivasena katabhatte / "pApasaJJamAdibhatto bhavissatI 'ti AdinA hi aggihomo idha yaJ / pAhunakAnanti atithInaM / anAgantukAnampi pAheNakabhattaM " pAhuna "ntveva vuccatIti Aha "paNNAkArabhatte vA ''ti / AvaTaM nivAraNaM / anAvaTa anivAraNaM / khattiyabhAvaM appatto ubhatosujAtAbhAvato / tenAha "aparisuddho"ti / 276. itthiyA vA itthiM karitvAti ettha karaNaM nAma kiriyAsAmaJJavisayaM karabhUdhAtUnaM atthavasena sabbadhAtvantogadhattAti Aha " pariyesitvA "ti / khattiyakumArassa bhariyAbhUtaM brAhmaNaka itthiM pariyesitvA gahetvA brAhmaNAnaM itthiyA vA khattiyAva seTThA, " hInA brAhmaNA "ti pALimudAharitvA yojetabbaM / "purisena vA purisaM karitvAti etthApi eseva nayo" ti ( dI0 ni0 TI0 1.276) Acariyena vRttaM / tatthApi hi khattiyakaJJAya patibhUtaM brAhmaNakumAraM purisaM pariyesitvA gatvA brAhmaNAnaM purisena vA khattiyAva seTThA, hInA brAhmaNAti yojanA / kismiJcideva pakaraNeti ettha pakaraNaM nAma kAraNaM "etasmiM nidAne etasmiM pakaraNe 'tiAdIsu (pAci0 42, 90 ) viya, tasmA rAgAdivasena pakkhalite ThAne hetubhUteti attho, taM pana atthato aparAdhova, so ca akattabbakaraNanti Aha "kismiJcideva dose "tiAdi / bhassasaddo bhasmapariyAyo / bhasIyati niratthakabhAvena khipIyatIti hi bhassaM, chArikA / "vadhitvA" ti etassa atthavacanaM " okiritvA" ti / 277. kammakilesehi janetabbo, tehi vA jAyatIti janito, sveva janeto, ( 2.3.275 - 277) 228 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.278 - 278) manussova / tathA hi vuttaM "ye bahumhi ekavacananti Aha paTisarantIti gottaM paTicca vicinanti / vijjAcaraNakathAvaNNanA gottapaTisArino 'ti / tadetaM pajAvacanaM viya jAtisaddavasena "pajAyAti attho "ti / etasmiM janetipi yujjati / "ahaM gotamo, ahaM kassapo 'tiAdinA saraNaM karonti paThamabhANavAravaNNanA niTThitA / vijjAcaraNakathAvaNNanA pana 278. imasmiM pana siloke AhariyamAne brahmagarukA saddheyyataM Apajjissanti, ambaTTho ca "vijjAcaraNasampanno 'ti padaM sutvA vijjAcaraNaM pucchissati, evamayaM vijjAcaraNaparidIpanI desanA mahAjanassa sAtthikA bhavissatIti passitvA lokanAtho imaM silokaM sanaGkumArabhAsitaM Ahata imamatthampi vibhAvento " imAya gAthAyA "tiAdimAha / itarathA hi bhagavApi asabba parAvassayo bhaveyya, na ca yujjati bhagavato parAvassayatA sammAsambuddhabhAvato / tenAha " ahampi hi, ambaTTa, evaM vadAmI"tiAdi / brAhmaNasamaye siddhanti brAhmaNaladdhiyA pAkaTaM / vakkhamAnanayena jAtivAdAdipaTisaMyuttaM / "saMsanditvAti ghaTetvA, aviruddhaM katvAti attho 'ti (dI0 ni0 TI0 1.277) AcariyenavuttaM / idAni pana potthakesu "paTikkhipitvA ti pATho dissati, so ayuttova / kasmAti ce ? na hi pALiyaM brAhmaNasamayasiddhaM vijjAcaraNaM paTikkhipati, tadeva ambaTTena cintitaM vijjAcaraNaM ghaTetvA aviruddhaM katvA anuttaraM vijjAcaraNaM desetIti / 229 1 vAdoti laddhi, vacIbhedo vA / tenAha " brAhmaNa... pe0... Adivacana "nti / laddhipi hi vattabbattA vacanameva / idanti ajjhenajjhApanayajanayAjanAdikammaM na vessassa, na khattiyassa, na tadaJjesanti atthaM Adisaddena saGgaNhAti / sabbatthAti gottavAdamAnavAde / tathApi gottavAdoti gottaM Arabbha vAdo, kassapassevidaM vaTTati, na kosiyassAti Adivacananti attho / mAnavAdoti mAnaM Arambha attukkaMsanaparavambhanavasena vAdo, brAhmaNassevidaM vaTTati, na suddassAti Adivacananti attho / jAtivAde vinibaddhAti jAtisannissitavAde paTibaddhA / 229 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.279-279) sabbatthAti gottavAdavinibaddhAdIsu / gottavAdavinibaddhAti hi gottavAde vinibaddhA / mAnavAdavinibaddhAti mAnavAde vinibaddhA, ye hi brAhmaNasseva ajjhenajjhApanayajanayAjanAdayoti evaM attukkaMsanaparavambhanavasena pavattA, te mAnavAdavinibaddhA ca honti| AvAhavivAhavinibaddhAti AvAhavivAhesu vinibaddhA / ye hi vinibaddhattayavasena "arahasi vA maM tvaM, na vA maM tvaM arahasI"ti evaM pavattanakA, te AvAhavivAhavinibaddhA ca hontIti imamatthasesaM sandhAya "esa nayo"ti vuttaM / AvAhavivAhavinibaddhabhAvavibhAvanatthahi "arahasi vA maM tvaM, na vA maM tvaM arahasI''ti pALiyaM vuttaM, tadetaM jAtivAdAdIhi tIhi padehi yojetabbaM | AvRttiAdinayena hi jAtivAdAdayo dvikkhttumtydiipkaa| tathA hi Acariyena vuttaM "ye pana AvAhavivAhavinibaddhA, te eva sambandhattayavasena 'arahasi vA maM tvaM, na vA maM tvaM arahasIti evaM pavattanakA''ti (dI0 ni0 TI0 1.278) / nanu pubbe vijjAcaraNaM puDhe, kasmA taM puna pucchatIti codanaM sodhento "tato ambaTTo"tiAdimAha / tattha yatthAti yassaM vijjAcaraNasampattiyaM / brAhmaNasamayasiddhaM sandhAya vuttaM / laggissAmAti olaggA antogadhA bhavissAma / tatoti tAya vijjAcaraNasampadAya / avakkhipIti avacAsi / paramatthato avijjAcaraNAniyeva "vijjAcaraNAnI''ti gahetvA Thito hi paramatthato vijjAcaraNesu vibhajiyamAnesu so tato dUrato apanIto nAma hoti / yatthAti yassaM pana vijjAcaraNasampattiyaM / anuttaravijjAcaraNaM sandhAya vuttaM / jAnanakiriyAyoge kammampi yujjanakiriyAyoge kattAyeva upapanno / padhAnakiriyApekkhA hi kArakAti vuttaM "ayaM no vijjAcaraNasampadA JAtuM vaTTatI"ti / evamIdisesu / samudAgamatoti aadismutttthaanto| 279. kAmaM caraNapariyApannattA caraNavasena niyyAtetuM vaTTati, ambaTThassa pana asamapathagamanaM nivArento sIlavaseneva niyyAtetIti imamatthaM vibhAvetuM "caraNapariyApannampIti vuttaM / brahmajAle (dI0 ni0 1.7, 11, 21) vuttanayena khuddakAdibhedaM tividhaM siilN| sIlavasenevAti sIlapariyAyavaseneva / kiJci kiJci sIlanti brAhmaNAnaM jAtisiddhaM ahiMsanAdiyamaniyamalakkhaNaM appamattakaM siilN| tasmAti tathA vijjamAnattA, attani vijjamAnaM sIlamattampi nissAya laggeyyAti adhippAyo / "tattha tattheva laggeyyAti tasmiM tasmiMyeva brAhmaNasamayasiddhe sIlamatte 'caraNa'nti laggeyyA'ti (dI0 ni0 TI0 1.279) Acariyena vuttaM, tadetaM aTThakathAyameva sAkAravacanassa vuttattA 230 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.280-280) catuapAyamukhakathAvaNNanA 231 vicAretabbaM, adhippAyamattadassanaM vA etaM / ayaM panettha attho - tattha tattheva laggeyyAti tasmiM tasmiMyeva attani vijjamAnasIlamattapaTisaMyuttaTThAne "mayampi caraNasampannA'ti laggeyya, tasmA sIlavaseneva niyyAtetIti smbndho| tathApasaGgAbhAvato pana upari caraNavaseneva niyyAtetIti dassento "yaM panA"tiAdimAha / rUpAvacaracatutthajjhAnaniddeseneva arUpAvacarajjhAnAnampi niddiTThabhAvApattito "aTThapi samApattiyo 'caraNa'nti niyyAtitA"ti vuttaM / tAnipi hi aGgasamatAya catutthajjhAnAnevAti / niyyAtitAti ca asesato nIharitvA gahitA, nidassitAti attho / vipassanAjANato panAti "so evaM samAhite citte parisuddhe pariyodAte anaGgaNe vigatUpakkilese mudubhUte kammanIye Thite AneJjappatte ANadassanAya cittaM abhinIharati abhininnAmetI''tiAdinA nayena vipassanAANato paTThAya / catuapAyamukhakathAvaNNanA 280. asampApuNantoti ArabhitvApi smpjjitumskkonto| avisahamAnoti Arabhitumeva askkonto| "khArI"ti tApasaparikkhArassetaM adhivacanaM, so ca anekabhedoti vibhajitvA dassetuM "araNI"tiAdi vuttaM / tattha araNIti heTThimuparimavasena aggidhamanakaM araNIdvayaM / kamaNDalUti kuNDikA / sujAti homadabbi | sujAsado hi homakammani habyannAdInamuddharaNatthaM katadabbiyaM vattati yathA taM kUTadantasutte "paThamo vA dutiyo vA sujaM paggaNhantAna''nti (dI0 ni0 1.341) / tathA hi imasmiMyeva ThAne Acariyena vuttaM "sujAti dabbI"ti (dI0 ni0 TI0 1.280) / havyannAdInaM sukhaggahaNatthaM jAyatIti hi sujaa| keci pana imamatthamavicAretvA tunnatthameva gahetvA "sUcI"ti paThanti, tadayuttameva Acariyena tathA avaNNitattA / camati adatIti camaro, migaviseso, tassa vAlena katA bIjanI caamraa| Adisaddena tidaNDatighaTikAdIni saGgaNhAti / kucchitena vakrAkArena jAyatIti kAjo yathA "kAlavaNa''nti; kacati bhAraM bandhati etthAti vA kaaco| duvidhampi hi padamicchanti saddavidU / khAribharitanti khArIhi paripuNNaM / ekena vi-kArena padaM vaDvetvA "khArivividha"nti paThantAnaM vAde samuccayasamAsena atthaM dassento "ye panA"tiAdimAha / nanu upasampannassa bhikkhuno sAsanikopi yo koci anupasampanno atthato paricArakova hoti api khINAsavasAmaNero, kimaGgaM pana bAhirakapabbajiteti anuyogaM pati tattha visesaM dassetuM "kAmaJcA"tiAdi vuttaM / vuttanayenAti "kappiya...pe0... 231 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.280-280) vattakaraNavasenA"ti evaM vuttanayena / anekasatasahassasaMvaravinayasamAdAnavasena upasampannabhAvassa visiTThabhAvato khINAsavasAmaNeropi puthujjanabhikkhuno paricArakoti vutto / "navakoTisahassAni, asItisatakoTiyo / paJAsasatasahassAni, chattiMsa ca punApare / ete saMvaravinayA, sambuddhena pakAsitA / peyyAlamukhena niddivA, sikkhA vinayasaMvare''ti / / (visuddhi0 1.20; apa0 aTTha0 2.55; paTi0 ma0 aTTha0 1.2.37) evaM vuttappabhedAnaM anekasatasahassAnaM saMvaravinayAnaM samAdAya sikkhanena uparibhUtA aggabhUtA sampadAti hi upasampadA, tAya cesa upasampadAya puthujjanabhikkhu upasampannoti / ayaM panAti yathAvuttalakkhaNo taapso| tApasA hi kammavAdikiriyavAdino, na sAsanassa paTANIbhUtA, yato nesaM pabbajitumAgatAnaM vinAva titthiyaparivAsena khandhake pabbajjA anujnyaataa| tapo etesamatthIti tApasA ta kArassa dIrgha katvA / "lomasA'"tiAdIsu viya hi sa-paccayamicchanti saddavidU / idaM vuttaM hoti - kAmaM khINAsavopi sAmaNero puthujjanassa bhikkhuno atthato paricArakova hoti, so pana vattakaraNamatteneva paricArako, na lAmakabhAvena / tApaso tu guNavasena ceva veyyAvaccakaraNavasena ca lAmakabhAveneva paricArako, na vattakaraNamattena, evamimesaM nAnAkaraNaM sandhAya tApasasseva paricArakatA vuttAti / "kasmA"tiAdinA codako kAraNaM codeti / "yasmA"tiAdinA Acariyo kAraNaM dassetvA pariharati / evaM sopato pariharitamatthaM vivarituM "imasmihI"tiAdi vuttaM / asakkontanti asamatthanena vippaTipajjantaM alajjiM / khuradhArUpamanti khuradhArAnaM matthakeneva akkamitvA gamanUpamaM / bahujanasammatAti mahAjanena seTThasammatA / ati apare bhikkhU / idhAti tApasapabbajjAya / chandena saha carantIti sachandacArino, yathAkAmaM paTipannakAti vuttaM hoti / anusikkhantoti diTThAnugatiyA sikkhanto | tApasAva bahukA honti, na bhikkhU / kudAlapiTakAnaM nibbacanaM heTThA vuttameva / bahujanakuhApanatthanti bahuno janassa 232 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.280-280) catuapAyamukhakathAvaNNanA 233 palAsarukkhadaNDAdIhi vimhApanatthaM / aggisAlanti aggihuttsaalN| nAnAdArUhIti nAnAvidhasamidhAdArUhi / homakaraNavasenAti yaJjakaraNavasena / udakavasenettha paanaagaarN| tenAha "pAnIyaM upaTThapetvA"tiAdi / yaM bhattapuTaM vA yAni taNDulAdIni vAti smbndho| ambilayAgu nAma takkAdiambilasaMyuttA yAgu / taNhAdIhi Amasitabbato cIvarAdi AmisaM nAma / vaDDiyAti digunntigunnaadivddddiyaa| kuTumbaM saNThapetIti dhanaM patiTThApeti / yathAvuttamatthaM pALiyaM nidassanamattena vuttanti Aha "idaM panassa paTipattimukha"nti, idaM pana pALivacanaM assa catutthassa puggalassa kohaJjapaTipattiyA mukhamattanti attho / kasmAti ce? so hi nAnAvidhena kohaona lokaM vimhApayanto tattha acchati / tenAha "iminA hI"tiAdi / evanti "tattha pAnIyaM upaTThapetvA"tiAdinA vuttanayena / "sabbApi tApasapabbajjA niddiTTA''ti dhammAdhiTThAnanayena dassitameva puggalAdhiTThAnanayena vivarituM "aTThavidhA hI"tiAdi vuttaM / khalAdIsu manussAnaM santike upatiTThitvA vIhimuggamAsatilAdIni bhikkhAcariyaniyAmena saGkaDDitvA uJchanaM uJchA, sA eva cariyA vutti etesanti unychaacriyaa| aggipakkikAya bhattabhikkhAya jIvantIti aggipakkikA, na aggipakkikA anaggipakkikA, taNDulabhikkhAya eva jIvikAti vuttaM hoti / uJchAcariyA hi khalAdIni gantvA upatiTTitvA manussehi diyyamAnaM khalaggaM nAma dhanaM paTiggaNhanti, anaggipakkikA pana tAdisamapaTiggaNhitvA taNDulameva paTiggaNhantIti ayametesaM viseso / na sayaM pacantIti asAmapAkA, pakkabhikkhAya eva jiivikaa| ayo viya kaTThino muTThippamANo pAsANo ayamuTThi nAma, tena vattantIti aymuttttikaa| dantena uppATitaM vakkalaM rukkhattaco dantavakkalaM, tena vattantIti dntvkklikaa| pavattaM rukkhAdito pAtApitaM phalaM bhuJjanti sIlenAti pvttphlbhojino| paNDupalAsasaddassa ekasesanayena dvidhA attho, jiNNatAya paNDubhUtaM palAsaJceva jiNNapakkabhAvena taMsadisaM pupphaphalAdi cAti / tena vakkhati "sayaM patitAneva pupphaphalapaNDupalAsAdIni khAdantA yApentI"ti, (dI0 ni0 aTTha0 1.280) tena vattantIti paNDupalAsikA, sayaMpatitapaNNapupphaphalabhojino / idAni te aTThavidhepi sarUpato dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / keNiyajaTilavatthu khandhakavaNNanAya (mahAva0 aTTha0 300) gahetab / saGkaDDitvAti bhikkhAcariyAvasena ekajhaM katvA / 233 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.281-281) taNDulabhikkhanti taNDulameva bhikkhaM / bhikkhitabbA yAcitabbA, bhikkhUnaM ayanti vA bhikkhAti hi bhikkhAsaddo taNDulAdIsupi niruLaho / tena vuttaM "pacitvA paribhuJjantI"ti | bhikkhApariyeTThi nAma dukkhAti paresaM gehato gehaM gantvA bhikkhAya pariyesanA nAma dInavuttibhAvena dukkhA / ye pana "pAsANassa pariggaho nAma dukkho pabbajitassA''ti danteheva uppATetvA khAdanti, te dantavakkalikA nAmAti ayaM aTThakathAmuttakanayo / paNDupalAsasaddo pupphaphalavisayopi "puSphaphalapaNDupalAsAdInI"ti iminA / sadisatAkappanenAti dasseti teti paNDupalAsikA / nidassanamattametaM aJasampi tathA bhedasambhavato / pApuNanaTThAneti gahetuM sampApuNanaTThAne / ekarukkhatoti paThamaM upgtrukkhto|| kathamettAvatA sabbApi tApasapabbajjA niddiTTAti codanA na tAva visodhitAti Aha "imA panA"tiAdi / catUhiyevAti "khArividhamAdAyA"tiAdinA vuttAhi pavattaphalabhojanikA, kandamUlaphalabhojanikA, agyAgArikA, AgArikA ceti catUhi eva taapspbbjjaahi| agAraM bhajantIti agAraM nivAsabhAvena upgcchnti| iminA hi "catudvAraM agAraM karitvA acchatI"tiAdinA idha vuttAya catutthAya tApasapabbajjAya tesamavarodhataM dasseti / evamitaresupi paTilomato yojanA veditabbA / aggiparicaraNavasena agyAgAraM bhjnti| evaM pana tesamavarodhataM vadanto tadanurUpaM imesampi paccekaM duvidhataM dassetIti daTThabbaM / 281. Acariyena pokkharasAtinA saha pavattatIti sAcariyako, tassa | apAyamukhampIti vinAsakAraNampi | pageva vijjAcaraNasampadAya sandissaneti pi-saddo garahAyaM / tena vuttaM "api nu tvaM imAya anuttarAya vijjAcaraNasampadAya sandissasi sAcariyako"tiAdi / tatrAyamaTThakathAmuttakanayo- "no hidaM bho gotamA'"ti sandissanaM paTikkhipitvA asandissanAkArameva vibhAvetuM "ko cAha"ntiAdi vuttaM / sAcariyako ahaM ko ca kIdiso hutvA anuttarAya vijjAcaraNasampadAya sandissAmi, anuttarA 234 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.282 - 283) pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA vijjAcaraNasampadA kA ca kIdisA hutvA sAcariyake mayi sandissati, ArakA ahaM... pe0... sAcariyakoti saha pAThasesena yojanA / 235 282. apAye vinAsanupAye niyutto ApAyiko / tabbhAvaM na paripUreti paripUretuM na sakkotIti aparipUramAno, tabbhAvena aparipuNNoti attho / attanA ApAyikena hontenApi tabhAvaM aparipUramAnena pokkharasAtinA esA vAcA bhAsitAti atthato sambandhattA katvatthe cetaM paccattavacananti Aha "ApAyikenApi aparipUramAnenAti / apica attanA aparipUramAnena ApAyikenApi sayaM aparipUramAnApAyikena hutvApi pokkharasAtinA esA vAcA bhAsitAti atthayuttito itthambhUtalakkhaNe cetaM paccattavacanantipi evaM vRttaM / aJa hi saddakkamo, aJJo atthakkamoti / keci pana " karaNatthameva dassetuM evaM vRtta "nti vadanti, tadayuttameva padadvayassa kattupadena samAnatthattA, samAnatthAnaJca padAnaM aJJama karaNabhAvAnupapattito, alamatipapaJcena / pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 283. dIyateti datti, sA eva dattikanti Aha "dinaka "nti / adAtukAmampi dAtukAmaM katvA sammukhA paramAvaTTeti sammULhaM karoti etAyAti sammukhAvaTTanI / tenAha "na demIti battuM na sakkotI 'ti / puna tassAti brAhmaNassa / kAraNAnurUpaM rAjUnaM puNNattanti Aha " kasmA me dino "ti / saGghapalitakuTThanti dhotasaGghamiva setakuTuM / setapokkhararajatato guNasamAnakAyattA evamAha / anugacchatIti paramanubandhati / yadi duvidhenapi kAraNena rAjA brAhmaNassa sammukhAbhAvaM na deti, atha kasmA tadupasaGkamanaM na paTikkhittanti Aha " yasmA panA "tiAdi / " khettavijjAyAti nItisatthe'ti (dI0 ni0 TI0 1.283) Acariyena vuttaM / heTThApi brahmajAlavaNNanAyaM evaM vRttaM "khettavijjAti abbheyyamAsurakkharAjasatthAdinItisattha "nti / ( dI0 ni0 aTTha0 1.21) dussamettha tirokaraNiyaM / tenAha " sANipAkArassa anto ThatvA" ti / antasaddena pana tabbhAvena pade vaDDhiyamAne dussantaM yathA "vananto 'ti / "payAtanti saddhaM, sassatikaM vA / tenAha abhiharitvA dinna"nti Acariyena vuttaM tasmA matakabhattasaGkSepena vA niccabhattasaGkSepena vA abhiharitvA dinnaM bhikkhanti attho veditabbo / "ayaM panA" tiAdi atthApattivacanaM / niTThanti nicchayaM / kasmA pana bhagavA brAhmaNassa evarUpaM amanApaM mammavacanaM avocAti Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.284-285) codanaM kAraNaM dassetvA sodhetuM "idaM panA"tiAdi vuttaM / rahassampi paTicchannampi mammavacanaM pakAsesIti sambandho / 284. rAjAsanaM nAma hatthikkhandhapadesaM sandhAya "hatthigIvAya vA nisinno"ti pALiyaM vuttaM / rathUpatthareti rathassa upari attharitapadese / tenAha "rathamhI"tiAdi / uggatuggatehIti uggatAnamatisayena uggatehi / na hi vicchAsamAso lokikehi abhimatoti / rao apaccaM rAjaJo, bahukattaM pati, ekasesanayena vA "rAjanehI"ti vuttaM / pAkaTamantananti pakAsabhUtaM mantanaM / tadevidhAdhippetaM, na rahassamantanaM suddAdIhipi suyyamAnassa icchitttaa| tena vuttaM "atha Agaccheyya suddo vA suddadAso vA"tiAdi / tAdisehiyevAti raJo AkArasadiseheva / tassatthassa sAdhanasamatthaM vacanaM raJA bhaNitaM yathA, tathA sopi tassatthassa sAdhanasamatthameva bhaNitaM vacanaM apinu bhaNatIti yojetab / 285. "pavattAro"ti etassa pAvacanabhAvena vattAroti saddato attho / yasmA pana te tathAbhUtA mantAnaM pavattakA nAma, tasmA adhippAyato atthaM dassetuM "pavattayitAro"ti vuttaM / vadasaddena, hi tupaccayena ca "vattAro''ti padasiddhi, tathA vatusaddena "pavattayitAro''ti / idaM Acariyassa (dI0 ni0 TI0 1.285) ca AcariyasAriputtattherassa ca mataM / vatusaddeneva "pavattAro''ti padasiddhiM dassetItipi keci vadanti / padadvayassa tulyAdhikaraNattA "mantamevA"ti vuttaM / "sudde bahi katvA raho bhAsitabbatuna mantA eva taM taM atthapaTipattihetutAya padanti hi tulyAdhikaraNaM hoti, anupanItAsAdhAraNatAya rahassabhAvena vattabbAya mantanakiriyAya padamadhigamupAyantipi mantapadanti aTThakathAmuttako nyo| gItanti gAyanavasena sajjhAyitaM, gAyanampidha udattAnudattAdisarasampAdanavaseneva adhippetanti vRttaM "sarasampattivasenA"ti / pAvacanabhAvena akSesaM vuttN| tama saM vAdApanavasena vaacitN| saGgahetvA uparUpari saJjULhAvasena smupbyuulhN| iruvedayajuvedasAmavedAdivasena, tatthApi paccekaM mantabrahmAdivasena, ajjhAyAnuvAkAdivasena ca raasiktN| yathAvuttanayeneva piNDaM katvA ThapitaM / aJasaM vAcitaM anuvAcentIti aJjesaM kambhabhUtAnaM tehi vAcApitaM mantapadaM etarahi brAhmaNA ajesaM anuvAcApenti / tesanti mantakattUnaM / dibbacakkhuparibhaNDaM yathAkammUpagANaM, paccakkhato dassanaTena dibbacakkhusadisaJca pubbenivAsAnussatitrANaM sandhAya "dibbena cakkhunA''ti vuttaM / ato 236 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.286-286) pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 237 dibbacakkhuparibhaNDena yathAkammUpagajANena sattAnaM kammassakatAdIni ceva dibbacakkhusadisena pubbenivAsAnussatitrANena atItakappe brAhmaNAnaM mantajjhenavidhiJca oloketvAti attho gahetabbo / rUpameva hi paccuppannaM dibbacakkhussa ArammaNanti tamidha aTThAnagataM hoti / pAvacanena saha saMsanditvAti yaM kassapasammAsambuddhena vuttaM vaTTasannissitaM vacanaM, tena saha saMsanditvA aviruddhaM katvA / na hi tesaM vivaTTasannissito attho paccakkhato hoti / gandhiMsUti pajjagajjabandhavasena sakkatabhAsAya bandhiMsu | aparA pareti aTThakAdIhi aparA aJapi pare pacchimA okkAkarAjakAlAdIsu uppannA / pANAtipAtAdIni pakkhipitvAti aTThakAdIhi ganthitamantapadesveva pANAtipAtAdikilesasannissitapadAnaM tattha tattha pakkhipanaM katvA / viruddhe akaMsUti suttanipAte brAhmaNadhammikasuttAdIsu (su0 ni0 brAhmaNadhammikasutta) Agatanayena saMkilesikatthadIpanato paccanIkabhUte akaMsu / isIti nidassanamattaM / "isi vA isitthAya paTipanno vA''ti hi vattabbaM / kasmA panettha paTiJAgahaNavasena desanAsotapatitaM na karotIti Aha "idha bhgvaa"tiaadi| idhAti "tyAhaM mante adhIyAmi, 'sAcariyako ti tvaM maJasI"ti vuttaTThAne / paTinaM aggahetvAti yathA heTThA paTiJA gahitA, tathA "taM kiM maJjasi ambaThTha, tAvatA tvaM bhavissasi isi vA isitthAya vA paTipanno sAcariyakoti, no hidaM bho gotamA'"ti evaM idha paTiaM aggahetvA / 286. nirAmagandhAti kilesAsucivasena vissagandharahitA / anithigandhAti itthInaM gandhamattassapi avisahanena itthigndhrhitaa| rajojalladharAti pakatirajasedAdijalladharA / pAkArapurisaguttIti pAkArAvaraNaM, purisAvaraNaJca / ettha pana "nirAmagandhA"ti etena tesaM dasannaM brAhmaNAnaM vikhambhitakilesataM dasseti, "anitthigandhA, brahmacArino"ti ca etena ekavihAritaM, "rajojalladharA"ti etena maNDanavibhUsanAbhAvaM, "araJAyatane pabbatapAdesu vasiMsU"ti etena manussUpacAraM pahAya vivittavAsaM, "vanamUlaphalAhArA vasiMsU"ti etena sAlimaMsodanAdipaNItAhAra paTikkhe, "yadA"tiAdinA yAnavAhanapaTikkhe, "sabbadisAsU"tiAdinA rakkhAvaraNapaTikkhepaM / evaJca dassento micchApaTipadApakkhikaM sAcariyakassa ambaTThassa vuttiM upAdAya sammApaTipadApakkhikApi tesaM brAhmaNAnaM vutti ariyavinaye sammApaTipattiM upAdAya micchApaTipadAyeva / kathaJhi nAma te bhavissati sllekhpttipttiyutttaati| "evaM su te''tiAdinA bhagavA ambaTuM santajjento niggaNhAtItipi vibhAveti / idahi vakkhamAnAya pALiyA piNDatthadassananti / dussapaTTikA dusspddheN| dussakalApo dussvennii| veThakehIti veThakapaTTakehi, dussehi 237 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 saMveThetvA katanamitaphAsukAhIti vuttaM hoti / kappetunti kattarikAya chindituM / kappitavAlehIti etthApi eseva nayo / "na bhikkhave massu kappApetabba' 'ntiAdI su (cULava0 275) viya hi kapusaddo chedane vattati / yuttaTThAnesUti gIvAsIsavAladhIsu / vAlAti tesu ThAnesu jAyamAnA lomA / sahacaraNavasena, ThAnInAmena vA " kuttavAlA "ti vRttA / keci pana "vALayuttattA "ti pAThaM kappetvA vALarUpayuttattAti atthaM vadanti, pALiyAnapekkhanameva tesaM doso / "kuttavAlehi vaLavArathehI 'ti pALiyaM vRttaM / samantAnagaranti nagarassa samantato / pAkArasta adhobhAge katasudhAkammaM ThAnaM nagarassa samIpe kattabbato, upakArakaraNato ca " upakArikA" ti vuccati / nagarassa upakArikA etAsanti nagarUpakArikAyo, rAjadhAnI apekkhAya itthiliGganiddeso / tenAha "idha panA "tiAdi / matIti vicikicchAvasena anekaMsikajAnanA / upari desanAya avaDDhakAraNaM dassento "idaM bhagavA'"tiAdimAha / pALiyaM so maM paJhenAti so jano maM pucchAvasena sodheyya / ahaM veyyAkaraNena sodhessAmIti ahampimaM vissajjanAvasena sodhessAmIti yathArahamadhikAravasena atha veditabbo | lakkhaNadassanavaNNanA 287. "nisinnAna "ntiAdi anAdare sAmivacanaM, visesanaM vA / saGkucite iriyApathe anavasesato lakkhaNAnaM dubbibhAvanato "na sakkotI "ti vuttaM, tathA suvibhAvanato pana "sakkotI 'ti / pariyesanasukhatthameva tadAciNNatA daTThabbA / tenAti duvidhenapi kAraNena / (2.3.287-287) gavesIti ANena pariyesanamakAsi / gaNayantoti ANeneva saGkalayanto / samAnayIti sammA Anayi samAhari / "kamatI " ti padassa AkaGkSatIti atthoti Aha "aho tA" tiAdi / anupasaggampi hi padaM katthaci saupasaggamiva atthavisesavAcakaM yathA 'gotrabhU'ti / tato tato sriirppdesto| kicchatIti kilamati / tenAha "na sakkoti "nti / tAyAti " vicinanto kicchatIti vuttAya vicikicchAya / tatoti sanniTThAnaM agamanato / evaM "kaGkSatI 'ti padassa AsisanatthataM dassetvA idAni saMsayatthataM dassentI " kaGkSAya vA "tiAdimAha / tattha kaGkSAyAti "kaGkhatI' ti padena vuttAya kaGkSAya / asatvapadhAnaJhi AkhyAtikaM / esa nayo sesesupi / avatthApabhedagatA vimati eva " tIhi dhammehIti vuttA, tippakArehi saMsayadhammehIti attho / kAlusiyabhAvoti appasannatAya tubhUto AvilabhAvo / 238 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.288-288) dvelakkhaNadassanavaNNanA 239 vatthikosenAti nAbhiyA adhobhAgasaGkhAte vathimhi jAtena liGgapasibbakena / "aNDakoso''tiAdIsu (ma0 ni0 1.152, 189; 2.27; a0 ni0 2.7.71; pArA0 11) viya hi kosasaddo pariveThakapasibbake vattati / vatthena guhitabbattA vatthaguyhaM / yasmA bhagavato . kosohitaM vatthaguhaM sabbabuddhAveNikaM ajehi asAdhAraNaM suvisuddhakaJcanamaNDalasannibhaM, attano saNThAnasannivesasundaratAya AjAneyyagandhahatthino varaGgaparamacArubhAvaM, vikasamAnatapaniyAravindasamujjalakesarAvattavilAsaM, saJjhApabhAnuraJjitajalavanantarAbhilakkhitasampuNNacandamaNDalasobhaJca attano siriyA abhibhuyya virAjati, yaM bAhirabbhantaramalehi anupakkiliTThatAya, cirakAlaparicitabrahmacariyAdhikAratAya, saNThitasaNThAnasampattiyA ca kopInampi samAnaM akopInameva jAtaM / tena vuttaM "bhagavato hI"tiAdi / varavAraNassevAti varagandhahatthino iva | pahUtabhAvanti puthulabhAvaM | ettheva hi tassa saMsayo / tanumudusukumArAdIsu panassa guNesu vicAraNA eva nAhosi / 288. "tathArUpa"nti idaM samAsapadanti Aha "taMrUpa"nti / etthAti yathA ambaTTho kosohitaM vatthaguyhamaddassa, tathA iddhAbhisaGghAramabhisaGkharaNe / iminA hi "tathArUpaM iddhAbhisaGkhAraM abhisaGgharI"tiAdipALiparAmasanaM, ato cettha saha iddhAbhisaGkhAranayena vatthaguyhadassanakAraNaM milindapaJhApAThena (mi0 pa0 3.3) vibhAvitaM hoti / keci pana "vatthaguyhadassane''ti parAmasanti, tadayuttameva / na hi taM pALiyaM, aTThakathAyaJca atthi, yaM evaM parAmasitabbaM siyA, iddhAbhisaGkhAranayo ca avibhAvito hoti / kimettha ajJena vattab catupaTisambhidApattena chaLabhijena vAdIvarena bhadantanAgasenattherena vuttanayeneva smptticchitbbttaa| hirI karIyate etthAti hirikaraNaM, tadeva okAso tathA, hiriyitabbaTTAnaM / uttarassAti suttanipAte Agatassa uttaramANavassa (ma0 ni0 2.384) / sabbesampi cetesaM vatthu suttanipAtato gahetab / chAyanti paTibimbaM / kathaM dassesi, kIdisaM vAti Aha "iddhiyA''tiAdi / chAyArUpakamattanti bhagavato paTibimbarUpakameva, na pakativatthaguyhaM, taJca buddhasantAnato vinimuttattA rUpakamattaM bhagavatA sadisavaNNasaNThAnAvayavaM iddhimayaM bimbakameva hoti, evaJca katvA appakatthena ka-kArena visesitavacanaM upapannaM hoti / chAyArUpakamattaM iddhiyA abhisaGkharitvA dassesIti sambandho / "taM pana dassento bhagavA yathA attano buddharUpaM na dissati, tathA katvA dassetI"ti (dI0 ni0 TI0 1.288) AcariyA vadanti / tadetaM bhadantanAgasenattherena vuttena iddhAbhisaGkhatachAyArUpakamattadassanavacanena saMsandati ceva sameti ca 239 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 yathA taM " khIrena khIraM, gaGgodakena yamunodaka "nti daTThabbaM / tathAvacaneneva hi sesabuddharUpassa tavaNe adassitabhAvo atthato Apanno hoti / nivAsananivatthatAdivacanena panettha buddhasantAnato vinimuttassapi chAyArUpakassa nivAsanAdiabahigatabhAvo dassito, na ca codetabbaM " kathaM nivAsanAdi antaragataM chAyArUpakaM bhagavA dasseti kathaJca ambaTTo passatI'ti / acinteyyo hi iddhivisayoti / chAyaM diTTheti chAyAya diTThAya / etanti chAyArUpakaM / bujjhanake sati jIvitanimittampi hRdayamaMsaM dassevyAti adhippAyo / ninnevA nIharitvA / ayameva vA pATho | kallosIti vissajjane tvaM kusalo cheko asi yathAvutto vA vissajjanAmaggo upapanno yutto asIti attho / "kusalo "ti keci paThanti, ayuttametaM / milindapa hi sabbatha vissajjanAvasAne " kallo" icceva diTThoti / ninAmetvAti mukhato nIharaNavasena kaNNasotAdiabhimukhaM paNAmetvA, adhippAyameva dassetuM "nIharitvA" ti vRttaM / kathinasUciM viyAti ghanasukhumabhAvApAdanena kakkhaLasUcimiva katvA / tathAkaraNenAti kathinasUciM viya karaNena / etthAti pahUtajivhAya / mudubhAvo, dIghabhAvo, tanubhAvo ca dassito amuduno ghanasukhumabhAvApAdanatthamasakkuNeyyattAti Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.288) vRttaM / tatrAyamadhippAyo - yasmA mudumeva ghanasukhumabhAvApAdanatthaM sakkoti, tasmA tathAkaraNena mudubhAvo dassito aggi viya dhUmena / yasmA ca muduyeva ghanasukhumabhAvApajjanena dIghagAmi, tasmA kaNNasotAnumasanena dIghabhAvo dssito| yasmA pana mudu eva ghanasukhumabhAvApajjanena tanu hoti, tasmA nAsikAsotAnumasanena tanubhAvo dassitoti / aputhulassa tathApaTicchAdanatthamasakkuNeyyattA nalATacchAdanena puthulabhAvo dassito / 289. patthento hutvA udikkhantoti yojetabbaM / 290. mUlavacanaM kathA / paTivacanaM sallApo / 291. "uddhumAtaka"ntiAdIsu (saM0 ni0 3.5.242; visuddhi0 1.102) viya ka-saddo jigucchanatthoti vuttaM " tameva jigucchanto 'ti / tamevAti paNDitabhAvameva, ambaTThamevAtipi attho / ambadRhi sandhAya evamAha / tathA hi pALiyaM vuttaM " evaM...pe..... ambaTTaM mANavaM etadavocA "ti / kAmaJca ambaThTha sandhAya evaM vuttaM, nAmagottavasena pana aniyamaM katvA garahanto puthuvacanena vadatIti veditabbaM / "yadeva kho tvanti etassa aniyamavacanassa " evarUpenA" ti idaM niyamavacananti dasseti "yAdiso "ti AdinA / (2.3.289 - 291) 240 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.292-3-6-298) pokkharasAtibuddhUpasaGkamanavaNNanA 241 bhAvenabhAvalakkhaNe bhummavacanatthe karaNavacananti vuttaM "edise atthacarake"ti / na aJatrAti na aJattha sugatiyaM / ettha pana "atthacarakenA'ti iminA byatirekamukhena anatthacarakataMyeva vibhAvetIti dagubbaM / "upaneyya upaneyyA"ti idaM tvAdyantaM vicchAvacananti Aha "brAhmaNo kho panA"tiAdi / evaM upanetvA upanetvAti taM taM dosaM upanIya upanIya / tenAha "sula dAsAdibhAvaM AropetvA"ti / pAtesIti pavaTTanavasena pAtesi / yaJca agamAsi, tampi assa tathAgamanasaGkhAtaM ThAnaM acchinditvAti yojanA / pokkharasAtibuddhUpasaGkamanavaNNanA 292-3-6. kittako pana soti vuttaM "sammodanIyakathAyapi kAlo natthI"ti / AgamA nUti Agato nu / khoti nipAtamattaM / idhAti ettha, tumhAkaM santikanti attho / adhivAsetUti sAdiyatu, taM pana sAdiyanaM idha manasAva sampaTiggaho, na kAyavAcAhIti Aha "sampaTicchatU"ti / ajja pavattamAnaM ajjatanaM, puca, pItipAmojjaJca, imamatthaM dassetuM "yaM me"tiAdi vuttaM / kAranti upakAraM, sakkAraM vA / acopetvAti acAletvA / 297. "sahatthA"ti idaM karaNatthe nissakkavacanaM / tenAha "sahatthenAti / suhitanti dhAtaM, jighacchAdukkhAbhAvena vA sukhitaM / yAvadatthanti yAva attho, tAva bhojanena tadA kataM / paTikhepapavAraNAvettha adhippetA, na nimantanapavAraNAti Aha "ala"ntiAdi | "hatthasaJjAyA"ti nidassanamattaM aJattha mukhavikArena, vacIbhedena ca paTikkhepassa vuttattA, ekakkhaNepi ca tathApaTikkhepassa lbbhnto| onItA pattato pANi etassAti onItapattapANIti bhinnAdhikaraNavisayo tipado bAhiratthasamAso / muddhajaNa-kArena, pana saJjogata-kArena ca oNittasaddo vinAbhUteti dasseti "oNittapattapANintipi pATho"tiAdinA / sucikaraNatthe vA oNittasaddo / oNittaM AmisApanayanena sucikataM pattaM pANi ca assAti hi onnittpttpaanni| tenAha "hatthe ca pattaJca dhovitvA"ti / "oNittaM nAnAbhUtaM vinAbhUtaM, AmisApanayanena vA sucikataM pattaM pANito assAti oNittapattapANI''ti (sArattha0 TI0 1.23) sAratthadIpaniyaM vuttaM / tattha pacchimavacanaM "hatthe ca pattaJca dhovitvA''ti iminA asaMsandanato vicAretabbaM / evaMbhUtanti "bhuttAviM onItapattapANinti vuttappakArena bhUtaM / 298. anupubbiM kathanti anupubbaM kathetabbaM kathaM / tenAha "anupaTipATikatha"nti / 241 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.298-298) kA pana sAti Aha "dAnAnantaraM sIla"ntiAdi, tenAyamattho bodhito hoti - dAnakathA tAva pacurajanesupi pavattiyA sabbasAdhAraNattA, sukarattA, sIle patidvAnassa upAyabhAvato ca Adito kthetbbaa| pariccAgasIlo hi puggalo pariggahavatthUsu vinissaTabhAvato sukheneva sIlAni samAdiyati, tattha ca suppatiTThito hoti, sIlena dAyakapaTiggAhakasuddhito parAnuggahaM vatvA parapILAnivattivacanato, kiriyadhammaM vatvA akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuM vatvA bhavasampattihetuvacanato ca dAnakathAnantaraM sIlakathA kthetbbaa| taJce dAnasIlaM vaTTanissitaM, ayaM bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaM sIlakathAnantaraM sggkthaa| tAya hi evaM dassitaM hoti "imehi dAnasIlamayehi, paNItapaNItatarAdibhedabhinnehi ca puJjakiriyavatthUhi etA cAtumahArAjikAdIsu paNItapaNItatarAdibhedabhinnA aparimeyyA dibbasampattiyo laddhabbA''ti / svAyaM saggo rAgAdIhi upakkiliTTho, sabbathA pana tehi anupakkiliTTho ariyamaggoti dassanatthaM saggakathAnantaraM mggkthaa| maggaJca kathentena tadadhigamupAyadassanatthaM kAmAnaM AdInavo, okAro, saMkileso, nekkhamme AnisaMso ca kthetbbo| saggapariyApannApi hi sabbe kAmA nAma bahAdInavA aniccA addhavA vipariNAmadhammA, pageva itareti AdInavo, sabbepi kAmA hInA gammA pothujjanikA anariyA anatthasaMhitAti lAmakabhAvo okAro, sabbepi bhavA kilesAnaM vatthubhUtAti saMkileso, sabbasaMkilesavippayuttaM nibbAnanti nekkhamme AnisaMso ca kathetabboti / ayampi attho bodhitoti veditbbo| maggoti hi ettha iti-saddena Adyatthena kAmAdInavAdInampi saGgahoti ayamatthavaNNanA katA / tenAha "seyyathidaM - dAnakathaM sIlakathaM saggakathaM kAmAnaM AdInavaM okAraM saMkilesaM nekkhamme AnisaMsaM pakAsetI''ti / vitthAro sAratthadIpaniyaM (sArattha0 TI0 3.26) ghetbbo| kasi-saddo jANena gahaNeti Aha "gahitA"tiAdi / sAmaMsadena nivattetabbamatthaM dasseti "asAdhAraNA aosa"nti iminA, lokuttaradhammAdhigame parUpadesavigatattA, ekeneva loke paThamaM anuttarAya sammAsambodhiyA abhisambuddhattA ca ajesamasAdhAraNAti vuttaM hoti | dhammacakkhunti ettha sotApattimaggova adhippeto, na brahmAyusutte (ma0 ni0 2.383 Adayo) viya heTThimA tayo maggA, na ca cULarAhulovAdasutte (ma0 ni0 3.416) viya aasvkkhyo| "tassa uppattiAkAradassanattha"nti kasmA vuttaM, nanu maggajANaM asatadhammArammaNameva, na saGghatadhammArammaNanti codanaM sodhento "tahI"tiAdimAha / kiccavasenAti asammohapaTivedhakiccavasena / 242 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.3.299-299) pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 243 pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 299. pALiyaM "didvadhammo"tiAdIsu dassanaM nAma ANato ajhampi cakkhAdidassanaM atthIti tannivattanatthaM "pattadhammo"ti vRttaM / patti ca ANapattito api kAyagamanAdipatti vijjatIti tato visesadassanatthaM "viditadhammo"ti vuttaM / sA panesA viditadhammatA ekadesatopi hotIti nippadesato viditadhammataM dassetuM "pariyogALhadhammo"ti vuttaM, tenassa saccAbhisambodhameva diipeti| maggajANahi ekAbhisamayavasena pariJAdicatukiccaM sAdhentaM nippadesena catusaccadhammaM samantato ogALhaM nAma hoti / tenAha "diTTho ariyasaccadhammo etenAti diTThadhammo"ti / "kathaM pana ekameva ANaM ekasmiM khaNe cattAri kiccAni sAdhentaM pavattati / na hi tAdisaM loke diDheM, na Agamo vA tAdiso atthI''ti na vattabbaM / yathA hi padIpo ekasmiMyeva khaNe vaTTi dahati, sneha pariyAdiyati, andhakAraM vidhamati, AlokaJcApi dasseti, evametaM ANanti daTThab / "maggasamaGssi ANaM dukkhepetaM ANaM, dukkhasamudayepetaM jANaM, dukkhanirodhepetaM ANaM, dukkhanirodhagAminiyA .. paTipadAyapetaM ANanti (vibhaM0 794) suttapadampettha udAharitabbanti / ___ tiNNA vicikicchAti sappaTibhayakantArasadisA soLasavatthukA, aTThavatthukA ca vicikicchA anena vitiNNA / vigatA kathaMkathAti pavattiAdIsu "evaM nu kho, na nu kho'ti evaM pavattikA kathaMkathA assa vigatA smucchinnaa| visAradabhAvaM pattoti sArajjakarAnaM pApadhammAnaM pahInattA, tappaTipakkhesu ca sIlAdiguNesu suppatidvitattA visAradabhAvaM veyyattiyaM patto adhigto| sAyaM vesArajjappatti suppatihitatA katthAti codanAya "satthusAsane''ti vuttanti dassento "kattha ? satthusAsane"ti Aha / attanAva paccakkhato diThThattA, adhigatattA ca na assa paccayo paccetabbo paro atthIti attho / tatthAdhippAyamAha"na parassA"tiAdinA / na vattatIti na pavattati, na paTipajjati vA, na paraM pacceti pattiyAyatIti aparappaccayotipi yujjati / yaM panettha vattabbampi avuttaM, tadetaM pubbe vuttattA, parato vuccamAnattA ca avuttanti veditabbaM / ___ iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya ajjavamaddavasoraccasaddhAsatidhitibuddhikhantivIriyAdidhammasamaGginA sATThakathe piTakattaye asaGgAsaMhIravisAradANacArinA anekappabhedasakasamaya 243 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.3.299-299) samayantaragahanajjhogAhinA mahAgaNinA mahAveyyAkaraNena ANAbhivaMsadhammasenApatinAmattherena mahAdhammarAjAdhirAjagarunA katAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA ambaThThasuttavaNNanAya lInasthapakAsanA / ambaTThasuttavaNNanA nihitaa| 244 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. soNadaNDasuttavaNNanA 300. evaM ambaThThasuttaM saMvaNNetvA idAni soNadaNDasuttaM saMvaNNento yathAnupub saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, ambaTTasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa soNadaNDasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... aGgesUti soNadaNDasutta"nti Aha / sundarabhAvena sAtisayAni aGgAni etesamatthIti agaa| taddhitapaccayassa atisayavisiTe atthitAatthe pavattito, padhAnato rAjakumArA, ruLhivasena pana janapadoti vuttaM "aGgA nAmA"tiAdi / idhApi adhippetA, na ambaThThasutte eva / "tadA kirA"tiAdi tassA cArikAya kAraNavacanaM / Agamane AdInavaM dassetvA paTikkhipanavasena AgantuM na dassanti, nAnujAnissantIti adhippAyo / nIlAsokakaNikArakoviLArakundarAjarukkhAdisammissatAya taM campakavanaM nIlAdipaJcavaNNakusumapaTimaNDitaM, na campakarukkhAna va nIlAdipaJcavaNNakusumatAyAti vadanti, tathArUpAya pana dhAtuyA campakarukkhAva nIlAdipaJcavaNNampi kusumaM pupphanti / idAnipi hi katthaci dese dissanti, evaJca yathArutampi aTThakathAvacanaM upapannaM hoti / kusumagandhasugandheti vuttanayena sammissakAnaM, suddhacampakAnaM vA kusumAnaM gandhehi sugandhe / evaM pana vadanto na mApanakAleyeva tasmiM nagare campakarukkhA ussannA, atha kho aparabhAgepIti dasseti / mApanakAle hi campakarukkhAnamussannatAya taM nagaraM "campA"ti nAma labhi / issarattAti adhiptibhaavto| senA etassa atthIti seniko, sveva seniyo| bahubhAvavisiTThA cettha atthitA taddhitapaccayena jotitAti vuttaM "mahatiyA senAya samanAgatattA"ti / sArasuvaNNasadisatAyAti uttamajAtisuvaNNasadisatAya / cULadukkhakkhandhasuttaTThakathAyaM pana evaM vuttaM "seniyo"ti tassa nAma, bimbIti attabhAvassa nAma vuccati, so tassa sArabhUto dassanIyo pAsAdiko attabhAvasamiddhiyA bimbisAroti vuccatI''ti (ma0 ni0 aTTha0 1.180) / 245 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.4.301-2-303) 301-2. saMhatAti sannipatanavasena saGghaTitA, sannipatitAti vuttaM hoti / ekekissAya disAyAti ekekAya padesabhUtAya disAya / pALiyaM brAhmaNagahapatikAnamadhippetattA "sacino''ti vattabbe "saGghI''ti puthutte ekavacanaM vuttanti dasseti "etesa"nti iminA | evaM Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.301, 302) vuttaM, saGghIti pana dIghavasena bahuvacanampi dissati / agaNAti asamUhabhUtA agaNabandhA, "agaNanA"tipi pATho, ayamevattho, saGkhyAtthassa ayuttattA / na hi tesaM saGkhyA atthIti / idaM vuttaM hoti- pubbe antonagare agaNApi pacchA bahinagare gaNaM bhUtA pattAti gaNIbhUtAti / abhUtatabbhAve hi karAsabhUyoge a-kArassa I kArAdeso, Ipaccayo vA / rAjarAjaJAdInaM daNDadharo purisova tato tato khattiyAnaM tAyanato rakkhaNato khattA niruttinayena / so hi yattha tehi pesito, tattha tesaM dosaM pariharanto yuttapattavasena pucchitamatthaM katheti / tenAha "pucchitapanhe vyAkaraNasamattho"ti / kulApadesAdinA mahatI mattA pamANametassAti mhaamtto| soNadaNDaguNakathAvaNNanA 303. ekassa rao ANApavattihAnAni rajjAni nAma, visiTThAni rajjAni virajjAni, tAneva verajjAni, nAnAvidhAni verajjAni tathA, tesu jAtAtiAdinA tidhA taddhitanibbacanaM / vicitrA hi taddhitavuttIti / yAnubhavanatthanti yassa kassaci yajJassa anubhavanatthaM / teti nAnAverajjakA braahmnnaa| tassAti sonndnnddbraahmnnss| uttamabrAhmaNoti abhijanasampattiyA, vittasampattiyA, vijjAsampattiyA ca uggatataro, uLAro vA brAhmaNo / AvaTTanImAyA vuttAva / lAbhamaccherena nippILitatAya asanipAto bhavissati / aGgeti gameti attano phalaM Apeti, sayaM vA aGgIyati gamIyati AyatIti ajhaM, hetu| tenAha "kAraNenA''ti / lokadhammatAnussaraNena aparAnipi kAraNAni AhaMsUti issento "ev"ntiaadimaah| dIhi pakkhehIti mAtupakkhena, pitupakkhena cAti dvIhi Atipakkhehi / "ubhato sujAto"ti hi etthakeyeva vutte yehi kehici dvIhi bhAgehi sujAtattaM vijAneyya, pujAtasaddo ca "sujAto cArudassano''tiAdIsu (ma0 ni0 2.399) ArohasampattipariyAyopi hotIti jAtivaseneva sujAtattaM vibhAvetuM "mAtito ca pitito yA"ti vuttaM / tenAha "bhoto mAtA brAhmaNI"tiAdi | evanti vuttappakArena, mAtupakkhato 246 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.303-303) soNadaNDaguNakathAvaNNanA 247 ca pitupakkhato ca paccekaM tividhena Atipariva nAti vuttaM hoti / "saMsuddhagahaNiko''ti iminApi "mAtito ca pitito cA''ti vuttamevatthaM samatthetIti Aha "saMsuddhA te mAtugahaNI"ti, saMsuddhAva anaJjapurisasAdhAraNAti attho / anorasaputtavasenApi hi loke mAtApitusamaJA dissati, * idha panassa orasaputtavaseneva icchitAti dassetuM "saMsuddhagahaNiko"ti vuttN| gabbhaM gaNhAti dhAretIti gahaNI, tatiyAvaTTasaGghAto gabbhAsayasaJito mAtukucchipadeso samavepAkiniyAti samavipAcaniyA / etthAti mhaasudssnsutte| yathAbhuttamAhAraM vipAcanavasena gaNhAti na chaDDetIti gahaNI, kammajatejodhAtu, yA "udaraggI"ti loke pacAyati / pitupitAti pituno pitaa| pitAmahoti Amaha paccayena taddhitasiddhi / "catuyuga"ntiAdIsu viya taM tadatthe yujjitabbato kAlaviseso yugaM nAma / etaM yugasaddena AyuppamANavacanaM abhilApamattaM lokavohAravacanamattameva, adhippetatthato pana pitAmahoyeva pitAmahayugasaddena vutto tasseva padhAnabhAvena adhippetattAti adhippaayo| tato uddhanti pitAmahato upari / tenAha "pubbapurisA"ti, tadavasesA pubbakA cha purisAti attho / purisaggahaNaJcettha ukkaTThaniddesena katanti daTThab / evahi "mAtito"ti pALivacanaM samatthitaM hoti / tatrAyamaThThakathAmuttakanayo- mAtA ca pitA ca pitaro, pitUnaM pitaro pitAmahA, tesaM yugo dvando pitAmahayugo, tasmA, yAva sattamA pitAmahayugA pitAmahadvandAti attho veditabbo, evaJca pitAmahaggahaNeneva mAtAmahopi gahito / yugasaddo cettha ekaseso "yugo ca yugo ca yugo''ti, ato tattha tattha AtiparivaThU pitAmahadvandaM gahitaM hotIti / ___ "yAva sattamA pitAmahayugA"ti idaM kAkApekkhanamiva ubhayattha sambandhagatanti Aha "eva"ntiAdi / yAva sattamo puriso, tAva akkhitto anupakuTTho jAtivAdenAti sambandho / akkhittoti appattakhepo / anavakkhittoti saddhathAlipAkAdIsu na chaDDito / na upakuTThoti na upakkosito / "jAtivAdenA"ti idaM hetumhi karaNavacananti dassetuM "kena kAraNenA"tiAdi vuttaM / itipIti iminApi kAraNena / ettha ca "ubhato...pe0... yugA"ti etena brAhmaNassa yonidosAbhAvo dassito saMsuddhagahaNikabhAvakittanato, "akkhitto"ti etena kiriyAparAdhAbhAvo / kiriyAparAdhena hi sattA khepaM pApuNanti / "anupakuTTho"ti etena ayuttasaMsaggAbhAvo / ayuttasaMsaggahi paTicca sattA akkosaM labhantIti | 247 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 issaroti AdhipateyyasaMvattaniyakammabalena IsanasIlo, sA panassa issaratA vibhavasampattipaccayA pAkaTA jAtA, tasmA aDDabhAvapariyAyena dassento "aDDoti isaro "ti Aha / mahantaM dhanamassa bhUmigataM, vehAsagataJcAti mahaddhano / tassAti tassa tassa guNassa, ayameva ca pATho adhunA dissati / aguNayeva dassemAti anvayato tassa guNaM vatvA byatirekato bhagavato anupasaGkamanakAraNaM aguNameva dassema | uttamAya adhikarUpoti visiTTharUpo uttamasarIro / dassanaM arahatIti dassanIyoti Aha " dassanayoggo "ti / pasAdaM AvahatIti pAsAdiko / tenAha "pasAdajananato "ti / pokkharasaddo idha sundaratthe, sarIratthe ca niruho / vaNNassAti vaNNadhAtuyA / pakAsaniyena parisuddhanimittena vaNNasaddassa vaNNadhAtuyaM pavattanato tannimittameva vaNNatA, sA ca vaNNanissitAti abhedavasena vuttaM " uttamena parisuddhena vaNNenA "ti / sarIraM pana sannivesavisiddhaM karacaraNagIvAsIsAdisamudAyaM taJca avayavabhUtena saNThAnanimittena gayhati, tasmA tannimittameva pokharatAta vRttaM " sarIrasaNThAnasampattiyA "ti, sarIrasaNThAnasampattiyAtipi yojetabbaM / atthavasA hi liGgavibhattivipariNAmo / sabbe vaNesu suvaNNavaNNova uttamota Aha " parisuddhavaNNesupi seTThena suvaNNavaNNena smnnaagto"ti| tathA hi buddhA, cakkavattino ca suvaNNavaNNAva honti / yasmA pana vacchasasaddo sarIrAbhe pavattati, tasmA brahmavacchasIti uttamasarIrAbho, suvaNNAbho icceva attho / imameva hi atthaM sandhAya " mahAbrahmano sarIrasadiseneva sarIrena samannAgato 'ti vuttaM, na brahmajugattataM / okAsoti sabbaGgapaccaGgaTThAnaM / ArohapariNAhasampattiyA, avayavapAripUriyA ca dassanassa okAso na khuddakoti attho / tenAha "sabbAnevA "tiAdi / (2.4.303 - 303) sIlanti yamaniyamalakkhaNaM sIlaM taM panassa rattaJjatAya vuddhaM vaddhitanti visesato " buddhasIlI "ti vRttaM / vuddhasIlenAti sabbadA sammAyogato vuddhena dhuvasIlena / evaJca vA padattayampetaM adhippetatthato visiddhaM hoti, saddatthamattaM pana sandhAya " idaM vuddhasIlIpadasseva vevacana "nti vRttaM / paJcasIlato paraM tattha sIlassa abhAvato, tesamajAnanato ca" paJcasIlamattamevA" ti Aha / vAcAya parimaNDalapadabyaJjanatA eva sundarabhAva vRttaM " sundarA parimaNDalapadabyaJjanA'ti / ThAnakaraNasampattiyA, sikkhAsampattiyA ca kassacipi anUnatAya parimaNDalapadAni byaJjanAni akkharAni etissAti parimaNDalapadabyaJjanA / akkharameva hi 248 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.303-303) soNadaNDaguNakathAvaNNanA 249 taMtadatthavAcakabhAvena paricchinnaM padaM / atha vA padameva atthassa byaJjakattA byaJjanaM, sithiladhanitAdiakkharapAripUriyA ca padabyaJjanassa parimaNDalatA, parimaNDalaM padabyaJjanametissAti tathA / apica pajjati attho etenAti padaM, nAmAdi, yathAdhippetamatthaM byaJjatIti byaJjanaM, vAkyaM, tesaM paripuNNatAya primnnddlpdbynyjnaa| atthavijJaApane sAdhanatAya vAcAva karaNaM vAkkaraNanti tulyAdhikaraNataM dassetuM "udAharaNaghoso"ti vuttaM, vacIbhedasaddoti attho| tassa brAhmaNassa, tena vA bhAsitabbassa atthassa guNaparipuNNabhAvena pUre guNehi paripuNNabhAve bhavAti porii| puna pureti rAjadhAnImahAnagare / bhavattAti saMvaDDattA / sukhumAlattanenAti sukhumAlabhAvena, iminA tassA vAcAya mudusaNhattamAha / apalibuddhAyAti pittasemhAdIhi apariyonaddhAya, hetugabbhapadametaM / tato eva hi yathAvuttadosAbhAvoti / DaMsetvA viya ekadesakathanaM sandiTuM, saNikaM cirAyitvA kathanaM vilambitaM, "sanniddhavilambitAdI"tipi paattho| saddena ajanakaM vacinaM, mammakasaGghAtaM vA ekakkharameva dvattikkhattumuccAraNaM snniddhN| Adisaddena dukkhalitAnukaDDitAdIni saGgaNhAti / eLAgaLenAti eLApaggharaNena / "eLA gaLantIti vuttasseva dvidhA atthaM dassetuM "lAlA vA paggharantI"tiAdi vuttaM / "passe'LamUgaM uragaM dujivha'"ntiAdIsu (jA0 1.7.49) viya hi eLAsaddo lAlAya, kheLe ca pavattati / kheLaphusitAnIti kheLabindUni / tatrAyamaTThakathAmuttakanayo- elanti doso vuccati "yA sA vAcA nelA kaNNasukhA"tiAdIsu (dI0 ni0 1.8, 194) viya / duppaJjA ca sadosameva kathaM kathentA evaM paggharApenti, tasmA tesaM vAcA elagaLA nAma hoti, tabbiparItAyAti attho / "AdimajjhapariyosAnaM pAkaTaM katvA"ti iminA tassA vAcAya atthapAripUriM vadati / vijJApanasaddena etassa sambandho / jarAjiNNatAya jiNNoti khnnddiccpaaliccaadibhaavmaapaadito| vuddhimariyAdappattoti vuddhiyA paricchedaM pariyantaM ptto| jAtimahallakatAyAti upapattiyA mahallakabhAvena / tenAha "cirakAlappasuto"ti / addhasaddo addhAnapariyAyo dIghakAlavAcako / kittako pana soti Aha "dve tayo rAjaparivaThU"ti, dvinnaM tiNNaM rAjUnaM rajjapasAsanapaTipATiyoti attho / "addhagato"ti vatvApi kataM vayogahaNaM osAnavayApekkhanti vuttaM "pacchimavayaM smptto"ti| pacchimo tatiyabhAgoti vassasatassa tidhA katesu bhAgesu tatiyo osaanbhaago| paccekaM tettiMsavassato ca adhikamAsapakkhAdipi vibhajIyati, tasmA sattasaTThime vasse yathArahaM labbhamAnamAsapakkhadivasato paTThAya pacchimavayo veditabbo / 249 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 2 (2.4.304-304) AcariyasAriputtattherenapi hi imamevatthaM sandhAya "sattasadvivassato paTThAya pacchimavayo koTThAso''ti (sArattha0 TI0 1.veraJjakaNDavaNNanA) vuttaM / itarathA hi "pacchimavayo nAma vassasatassa pacchimo tatiyabhAgo'ti aTThakathAvacanena virodho bhaveyyAti / evaM kevalajAtivasena paThamavikappaM vatvA guNamissakavasenapi dutiyavikappaM vadantena "apicA"tiAdi AraddhaM / tattha nAyaM jiNNatA vayomattena, atha kho kulaparivaThUna purANatAti Aha "jiNNoti porANo"tiAdi / cirakAlappavattakulanvayoti cirakAlaM pavattakulaparivaTTo, tenAssa kulavasena uditoditabhAvamAha / "vayoanuppatto''ti iminA jAtivuddhiyA vakkhamAnattA, guNavuddhiyA ca tato sAtisayattA "buddhoti sIlAcArAdiguNavuddhiyA yutto"ti vuttaM / vakkhamAnaM pati pArisesaggahaNajhetaM / tathA jAtimahallakatAyapi teneva padena vakkhamAnattA, vibhavamahattatAya ca anavasesitattA "mahallakoti vibhavamahantatAya samanAgato"ti aah| maggapaTipatroti brAhmaNAnaM yuttapaTipattivIthiM avokkamma caraNavasena upagatoti atthaM dasseti "brAhmaNAna"ntiAdinA / jAtivuddhabhAvamanuppatto, tampi antimavayaM pacchimavayameva anuppattoti sAdhippAyayojanA / iminA hi pacchimavayavasena jAtivuddhabhAvaM dassetIti / buddhaguNakathAvaNNanA 304. tAdisehi mahAnubhAvehi saddhiM yugaggAhavasena ThapanAmpa na mAdisAnaM paNDitajAtInamanucchavikaM, kuto pana ukkaMsavasena Thapananti idaM brAhmaNassa na yuttarUpanti dassento "na kho pana meta"ntiAdimAha / tattha yepi guNA attano guNehi sadisA, tepi guNe uttaritareyeva maJjamAno pakAsetIti sambandho / sadisAti ca ekadesena sadisA / na hi buddhAnaM guNehi sabbathA sadisA kecipi guNA ajesu labbhanti / "ko cAha"ntiAdi uttaritarAkAradassanaM / ahaJca kIdiso nAma hutvA sadiso bhavissAmi, samaNassa...pe0... guNA ca kIdisA nAma hutvA sadisA bhavissantIti sAdhippAyayojanA / keci navaM pAThaM karonti, ayameva mUlapATho yathA taM ambaTThasutte "ko cAhaM bho gotama sAcariyako, kA ca anuttarA vijjAcaraNasampadA''ti / itareti attano guNehi asadise guNe, "pakAsetI"ti iminAva sambandho / ekantenevAti sadisaguNAnaM viya pasaGgAbhAvena / evaM niyAmento soNadaNDo idaM atthajAtaM diipeti| yathA hIti ettha hi-saddo kAraNe / 250 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.304-304) tenAha " tasmA mayameva arahAmA 'ti / gopadakanti gAviyA khuraTTAne ThitaudakaM / guNeti sadisaguNepi, pageva asadisaguNe / buddhaguNakathAvaNNanA sadvikulasatasahassanti sadvisahassAdhikaM kulasatasahassaM / dhammapadaTThakathAdIsu (dha0 pa0 aTTha0 16) pana katthaci bhagavato asItikulasahassatAvacanaM ekekapakkhameva sandhAyAti veditabbaM / sudhAmaTThapokkharaNiyoti sudhAya parikammakatA pokkharaNiyo / sattaratanAnanti sahi ratanehi / pUrayoge hi karaNatthe bahulaM chaTThIvacanaM / pAsAdaniyUhAdayoti uparipAsAde ThitatulAsIsAdayo / " sattaratanAna "nti * adhikAro, abhedepi bhedavohAro esa / kulapariyAyenAti suddhodanamahArAjass asambhinnakhattiyakulAnukkamena / tesupIti catUsu nidhIsupi / gahitaM hitaM ThAnaM pUratiyeva dhanena pAkatikameva hoti, na UnaM / 251 bhaddakenAti sundarena / pacchimavaye vuttanayena paThamavayo veditabbo / mAtApitUnaM anicchAya pabbajjAva anAdaro tena yutte atthe sAmivacananti vuttaM hoti / etesanti mAtApitUnaM / kanditvAti " kahaM piyaputtakA "tiAdinA paridevitvA / aparimANoyevAti " ettako eso "ti kenaci paricchinditumasakkuNeyyatAya aparicchinnoyeva / dve veLU adhokaTimattakameva hontIti Aha " dvinnaM veLUnaM upari mattamevAti / pAramitAnubhAvena brAhmaNassa eva paJJayati, bhagavA pana tadA pakatippamANovAti dassetuM " paJJAyamAno" ti vRttamiva dissati, vImaMsitvA gahetabbaM / "na hI ''tiAdinA pAramitAbaleneva evaM aparimANatA, na iddhibalenAti dassetI "ti vadanti / atuloti asadiso / "dhammapade gAthamAhA "ti katthaci pATho ayuttova / na hi dhammapade ayaM gAthA dissati / sudhApiNDiyattherApadAnAdIsu (apa0 1.10. sudhApiNDiyattherApadAna) panAyaM gAthA AgatA, sA ca kho aJJavatthusmiM eva na imasmiM vatthumhi tasmA pALivasena saGgItimanAruLhA pakiNNakadesanAyevAyaM gAthAti daTThabbaM / tattha te tAdiseti pariyAyavacanametaM "appaM vassasataM Ayu, idAnetarahi vijjatI"tiAdIsu (bu0 vaM0 27.21) viya, "etAdise tipi paThanti tadasundaraM 251 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.4.304-304) apadAnAdIsu tathA adissnto| kilesaparinibbAnena parinibbute kutocipi abhaye te tAdise pUjayato ettha idaM puJja kenaci mahAnubhAvena api saGghAtuM na sakkAti attho / bAhantaranti dvinnaM bAhUnamantaraM / dvAdasa yojanasatAnIti dvAdasAdhikAni yojanasatAni / bahalantarenAti samantA sarIrapariNAhappamANena / puthulatoti vitthaarto| aGgulipabbAnIti ekekAni aGgulipabbAni / bhamukantaranti dvinnaM bhamukAnamantaraM / mukhaM vitthArato dviyojanasataM parimaNDalato visuM vuttattA / "ediso bhagavA"ti yA parehi vuttA kathA, tassA anurUpanti yathAkathaM, iminA ajehi vRttaM bhagavato vaNNakathaM sutvA oloketukAmatAya Agatoti dasseti, yathAkathanti vA kIdisaM / "yathAkathaM pana tumhe bhikkhave samaggA sammodamAnA avivadamAnA phAsukaM vassaM vasitthA''tiAdIsu (pArA0 194) viya hi pucchAyaM esa nipAtasamudAyo, eko vA nipAto / gandhakuTipariveNeti gandhakuTiyA pariveNe, gandhakuTito bahi pariveNabbhantareti attho / tatthAti maJcake / "sIhaseyyaM kappesI"ti yathA rAhu asurindo AyAmato, vitthArato, ubbedhato ca bhagavato rUpakAyassa paricchedaM gahetuM na sakkoti, tathA rUpaM iddhAbhisaGkhAraM abhisaGgharonto sIhaseyyaM kappesI''ti (dI0 ni0 TI0 1.304) evaM Acariyena vuttaM, "tadetaM 'na mayA asurinda adhomukhena pAramiyo pUritA, uddhaggameva katvA dAnaM dinna''nti aTThakathAvacanena accantameva viruddhaM hoti / etahi gandhakuTidvAravivaraNAdIsu viya pAramitAnubhAvasiddhidassanaM, aJathA tadeva vacanaM vattabbaM bhaveyyA''ti vadanti, vImaMsitvA sampaTicchitabbaM / adhomukhenAti osakkitavIriyataM sandhAya vuttaM, uddhaggamevAti anosakkitavIriyataM, ubbhakoTikaM katvAti attho| tadA rAhu upAsakabhAvaM paTivedesIti Aha "taM divasa"ntiAdi / kilesehi ArakattA ariyaM niruttinayena, atoyeva uttamatA parisuddhatAti vuttaM "uttamaM parisuddha"nti / anavajjaDena kusalaM, na sukhavipAkaTena tassa arahatamasambhavato | kusalasIlenAti anavajjeneva viddhastasavAsanakilesena siilen| evaJca katvA padacatukkampetaM adhippetatthato visiTuM hoti, saddatthamattaM pana sandhAya "idamassa vevacana"nti vuttaM / katthaci caturAsItipANasahassAni, katthaci aparimANApi devamanussAti atthaM sandhAya 252 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.304 - 304 ) buddhaguNakathAvaNNanA "bhagavato ekekAya dhammadesanAyA "ti AdimAha / mahAsamayasutta ( dI0 ni0 2.331 Adayo) maGgalasutta- (khu0 pA0 5.1 Adayo su0ni0 261 Adayo) -desanAdIsu hi catuvIsatiyA ThAnesu asaGkhyeyyA aparimeyyA devamanussA maggaphalAmataM piviMsu / koTisatasahassAdiparimANenapi bahU eva, nidassanavasena panevaM vRttaM / tasmA anuttarasikkhApakabhAvena bhagavA bahU Acariyo, saM AcariyabhUtAnaM sAvakAnamAcariyabhAvena sAvakaveneyyAnaM pAcariyo / bhagavatA hi dinnanaye ThatvA sAvakA veneyyaM vinenti, tasmA bhagavAva tesaM padhAno Acariyoti / "brAhmaNo vadantassAdhippetova attho pamANaM, na lakkhaNahArAdivisayoti Aha panA" tiAdi / " imassa vA pUtikAyassA "ti pAThAvasAne peyyAlaM katvA "kelanA paTikelanA "ti vRttaM / ayahi khuddakavatthuvibhaGgapALi (vibhaM0 854 ) " bAhirAnaM vA parikkhArAnaM maNDanA'tiAdi peyyAlavasena gayhati / tattha imassa vA pUtikAyassAti imassa vA manussasarIrassa / yathA hi tadahujAtopi siGgAlo " jarasiGgAlo" tveva, UruppamANApi ca galocilatA "pUtilatA " tveva saGghayaM gacchati, evaM suvaNNavaNNopi manussasarIro "pUtikAyo" tveva, tassa maNDanAti attho / kelanAti kILanA / "kelAyanA "tipi paThanti / paTikelanAti paTikILanA / capalassa bhAvo cApalyaM, cApallaM vA, yena samannAgato puggalo vassasatikopi samAno tadahujAtadArako viya hoti, tassedamadhivacananti veditabbaM / 253 apApe pure karoti, na vA pApaM pure karotIti apApapurekkhAroti yuttAyuttasamAsena duvidhamatthaM dassetuM "apApe navalokuttaradhamme'' tiAdi vRttaM / apApeti ca pApapaTipakkhe, pApavirahite vA / brahmani seTTe bhagavati bhavA tassa dhammadesanAvasena ariyAya jAtiyA jAtattA, brahmano vA bhagavato apaccaM garukaraNAdinA, yathAnusihaM paTipattiyA ca brahmaM vA ariyamaggaM jAnAtIti brahmajJa, ariyasAvakasaGghAtA pajA / tenAha "sAriputtamoggallAnA "ti Adi / brAhmaNapajAyAti bahitapApapajAya / "apApapurekkhAro" ti ettha " purekkhAro "ti padamadhikAroti dasseti " etissAya ca pajAya ca - saddo samuccayattho " na kevalaM apApapurekkhAro eva, atha kho sambandhabhUtAya purekkhAro 'ti / "ayahI "tiAdi purekkhAro " ti iminA / brahmajJAya ca pajAya adhippAyamattadassanaM / ca "brahmaJJAya "apApapurekkhAro "ti idaM pajAyA" ti iminAva paccekamatthadIpakaM, pakatibrAhmaNajAtivasenapi cetasa attho "apicA ''tiAdimAha / ayuttasamAso cAyaM / pApanti pApakammaM, ahitaM dukkhanti attho / sambandhitabbaM, na veditabboti dassento 253 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.4.304-304) tassa sambandhipekkhattA kassA apApapurekkhAroti pucchAya evamAhAti dassetuM "kassA'tiAdi vuttN| "attanA"tiAdi tdtthvivrnnN| brAhmaNapajAyAti brAhmaNajAtipajAya / raJjanti aTTaM bhajanti rAjAno etenAti raTuM, ekassa raJo rajjabhUtakAsikosalAdimahAjanapadA / janA pajjanti sukhajIvikaM pApuNanti etthAti janapado, ekassa rao rajje ekekakoTThAsabhUtA uttarapathadakkhiNapathAdikhuddakajanapadA / tatthAti tathA Agatesu / pucchAyAti attanA abhisaGghatAya pucchAya / vissajjanAsampaTicchaneti vissajjanAya attano ANena sampaTiggahaNe / kesaJci upanissayasampattiM, ANaparipAkaM, cittAcAraJca atvA bhagavAva pucchAya ussAhaM janetvA vissajjetIti adhippAyo / "tattha katamaM sAkhalyantiAdi nikkhepakaNDapALi (dha0 sa0 1350) / addhAnadarathanti dIghamaggAgamanaparissamaM / assAti bhagavato, mukhapadumanti sambandho / bAlAtapasamphassanenevAti abhinavuggatasUriyaraMsisamphassanena iva / tathA hi sUriyo "padmabandhU'ti loke pAkaTo, cando pana "kumudabandhU''ti / puNNacandassa siriyA samAnA sirI etassAti punnnncndsssirikN| kathaM nikkujjitasadisatAta Aha "smpttaayaa"tiaadi| ettha pana "ehi svAgatavAdI"ti iminA sukhasambhAsapubbakaM piyavAditaM dasseti, "sakhilo"ti iminA sahavAcataM, "sammodako"ti iminA paTisandhArakusalataM, "abbhAkuTiko"ti iminA sabbattheva vippasannamukhataM, "uttAnamukho"ti iminA sukhasallApataM, "pubbabhAsI"ti iminA dhammAnuggahassa okAsakaraNena hitajjhAsayataM dassetIti veditabbaM / yastha kirAti ettha kira-saddo arucisUcane - "khaNavatthuparittattA, ApAthaM na vajanti ye / te dhammArammaNA nAma, ye'saM rUpAdayo kirA''ti / / - AdIsu (abhidhammAvatAra-aTThakathAyaM ArammaNavibhAge chaTThaanucchede - 77) viya, tena bhagavatA adhivutthapadese na devatAnubhAvena manussAnaM anupaddavatA, atha kho buddhAnubhAvenAti dsseti| buddhAnubhAveneva hi tA ArakkhaM gnnhnti| paMsupisAcakAdayoti 254 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.304-304) buddhaguNakathAvaNNanA pNsunissitpisaackaadyo| Adisaddena bhUtarakkhasAdInaM gahaNaM / idAni buddhAnubhAva pAkaTaM katvA dassetuM "apicA "tiAdi vRttaM / " anusAsitabbo saGgho nAma sabbopi veneyyajanasamUho / sayaM uppAdito saGgho nAma nibbattitaariyapuggalasamUho / "tAdiso " ti iminA " sayaM vA uppAdito 'ti vRttavikappo eva paccAmaTTho anantarassa vidhi paTisedhovAti katvA, tasmA " purimapadasseva vA vikappantaragahaNanti Acariyena ( dI0 ni0 TI0 1.304) vRttaM / tatrAyamadhippAyo - kAmaM '"gaNI"ti idaM '"saGghI'"ti padasseva vevacanaM, atthamattaM pana dassetuM yathAvuttavikappadvaye dutiyavikappameva paccAmasitvA "tAdisovassa gaNo atthI 'ti vuttattA avi paThamavikappassa saGgrahaNatthaM " purimapadasseva vA vevacanameta "nti vuttanti / evampi vadanti - dhammasenApatittherAdInaM paccekagaNInaM gaNaM, suttantikAdigaNaM vA sandhAya "tAdiso " ti Adi vRttaM / tatthApi hi sabbova bhikkhugaNo anusAsitabbo nAma, nibbattitaariyagaNo pana sayaM uppAdito nAma, tasmA "tAdiso " ti iminA vikappadvayassApi paccAmasanaM upapannaM hoti / evaM padadvayassa visesatthataM dassetvA sabbathA samAnatthataM dassetuM " purimapadassevA"tiAdi nti / pUraNamakkhaliAdInaM bahUnaM titthakarAnaM, niddhAraNe cetaM sAmivacanaM / acelakAdimattakenapi kAraNenAti niccoLatAdimattakenapi appicchasantuTThatAdisamAropanalakkhaNena kAraNena / 255 navakAti abhinavA / pAhunakAti paheNakaM paTiggaNhitumanucchavikA, etena duvidhe Agantukesu puretaramAgatavasena idha atithino, na bhojanavelAyamAgatavasena abbhAgAta dasseti / pariyApuNAmIti paricchindituM jAnAmi, dhAtvatthamattaM pana dassetuM "jAnAmIti taM / kaSpampIti Ayukappampi, bhaNeyya ceti sambandho / ciraM cirakAle kappo khIyetha, dIghamantare dIghakAlantarepi tathAgatassa vaNNo na khIyethAti yojanA / "cira "nti cettha vattabbe chandahAnibhayA rassatthaM niggahitalopo, atidIghakAlaM vA sandhAya " ciradIghamantare " ti vRttaM, ubhayattha sambandhitabbametaM, kiriyArahAdiyoge viya ca antarayoge adhikakkharapAdo anupavajjo, ayaJca gAthA abhUtaparikappanAvasena aTThakathAsu (dI0 ni0 aTTha0 1.304; 3.141; ma0 ni0 aTTha0 2.425; udA0 aTTha0 53; bu0 vaM0 255 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.4.305-311) aTTha0 4.4; cariyA0 pi0 aThTha0 nidAnakathA, pakiNNakakathA; apa0 aTTha0 2.7.20) vuttA tathA bhAsamAnassa abhAvato / 305. nanti AcariyaM / alaM-saddo idha arahattho "alameva nibbinditu"ntiAdIsu (dI0 ni0 2.272; saM0 ni0 1.2.134, 143) viyAti Aha "yuttamevA"ti / puTena netvA asitabbato paribhujitabbato puTosaM buccati paatheyyN| itthambhUtalakkhaNe karaNavacanaM dasseti "taM gahetvA"ti iminaa| pALiyaM puTaMsenapi kulaputtenAti sambandhaM dassetuM "tena puTaMsenA''ti vuttaM / "aMsenA"tiAdi adhippAyamattadassanaM, vahantena kulaputtena upasaGkamituM alamevAti attho / soNadaNDaparivitakkavaNNanA 306-7. na idha tiro-saddo "tirokuDDe vA tiropAkAre vA chaDDeyya vA chaDDApeyya vA''tiAdIsu (pAci0 825) viya bahiatthoti Aha "antovanasaNDe gatassA"ti / tattha vihAropi vanasaNDapariyApannoti dasseti "vihArabhantaraM paviTThassA"ti iminA / ete aJjaliM paNAmetvA nisinnA micchAdiTThivasena ubhatopakkhikA, "itare pana sammAdiTThivasena ekatopakkhikA''ti atthato Apanno hoti / daliddattA, AtipArijuJAdinA jiNNattA ca nAmagottavasena apAkaTA hutvA pAkaTA bhavitukAmA evamakaMsUti adhippAyo / kerATikAti saThA / tatthAti dvIsu janesu / tatoti vissAsato, dAnato vA / brAhmaNapaJattivaNNanA 309. anonatakAyavasena thaddhagatto, na mAnavasena / tena pALiyaM vakkhati "abbhunnAmetvA''ti / cetovitakkaM sandhAya cittasIsena "cittaM aJAsI"ti vuttaM / vighAtanti cittadukkhaM / 311. sakasamayeti brAhmaNaladdhiyaM / mIyamAnoti mariyamAno / didvisaJjAnanenevAti attano laddhisaJjAnaneneva / sujanti homadab,i nibbacanaM vuttameva / gaNhantesUti juhanatthaM gaNhanakesu, iruvijjesUti attho| iruvedavasena homakaraNato hi yaJayajakA "iruvijjA'"ti vuccanti / paThamo vAti tattha sannipatitesu sujAkiriyAyaM sabbapadhAno vA / 256 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.313-316) brAhmaNapattivaNNanA 257 dutiyo vAti tadanantariko vaa| "suja"nti idaM karaNatthe upayogavacananti Aha "sujAyA"ti / aggihuttamukhatAya yaJassa yache diyyamAnaM sujAmukhena diyyati / vuttaJca "aggihuttamukhA yajJA, sAvittI chandaso mukha'"nti (ma0 ni0 2.400) / tasmA "diyyamAna''nti ayaM pAThaseso vijJAyatIti Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.311) vuttaM / apica sujAya diyyamAnaM sujanti taddhitavasena atthaM dassetuM evamAha / porANAti aTThakathAcariyA / purimavAde cettha dAnavasena paThamo vA dutiyo vA, pacchimavAde AdAnavasenAti ayametesaM viseso / visesatoti vijjAcaraNavisesato, na brAhmaNehi icchitvijjaacrnnmttto| uttamabrAhmaNassAti anuttaradakkhiNeyyatAya ukkaTThabrAhmaNassa / yathAdhippetassa hi vijjAcaraNavisesadIpakassa "katamaM pana taM brAhmaNasIlaM, katamA sA pA'"tiAdivacanassa okAsakaraNatthameva "imesaM pana brAhmaNa paJcannaM aGgAna''ntiAdivacanaM bhagavA avoca, tasmA padhAnavacanAnurUpamanusandhiM dassetuM "bhagavA panA"tiAdi vuttanti daTThabbaM / / 313. apavadatIti vaNNAdIni apanetvA vadati, atthamattaM pana dassetuM "paTikkhipatI"ti vuttaM / idanti "mA bhavaM soNadaNDo evaM avacA"tiAdivacanaM / brAhmaNasamayanti brAhmaNasiddhantaM / mA bhindIti mA vinAsesi / ___316. samoyeva hutvA samoti samasamo, sabbathA samoti attho / pariyAyadvayahi atisayatthadIpakaM yathA "dukkhadukkhaM, rUparUpa"nti / ekadesamattato pana aGgakena mANavena tesaM samabhAvato taM nivattento "upetvA ekadesamatta"ntiAdimAha / kulakoTiparidIpananti kulassa AdiparidIpanaM / yasmA attano bhaginiyA...pe0... na jAnissati, tasmA na tassa mAtApitumattaM sandhAya vadati, kulakoTiparidIpanaM pana sandhAya vadatIti adhippAyo / "atthabhajanaka"nti iminA kammapathapattaM vadati / guNeti yathAvutte paJcasIle / athApi siyAti yadipi tumhAkaM evaM parivitakko siyA, bhinnasIlassApi puna pakatisIle Thitassa brAhmaNabhAva vaNNAdayo sAdhentIti evaM siyAti attho / "sAdhetI''ti pAThe "vaNNo'"ti kattA Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.316) ajjhAhaTo, nidassanaJcetaM / mantajAtIsupi hi eseva nayo / sImevAti puna pakatibhUtaM sIlameva brAhmaNabhAvaM sAdhessati, kasmAti ce "tasmiM hi...pe0... vaNNAdayo"ti / tattha sammohamattaM vaNNAdayoti vaNNamantajAtiyo brAhmaNabhAvassa aGganti sammohamattametaM, asamavekkhitvA kathitamidaM / 257 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.4.317-317) sIlapaJaAkathAvaNNanA 317. kathito brAhmaNena pahoti "sIlavA ca hotI"tiAdinA dvinnameva aGgAnaM vasena yathApucchito paJho yAthAvato vissajjito / etthAti yathAvissajjite atthe, aGgadvaye vA / tassAti soNadaNDassa / yadi ekamaGgaM Thapeyya, atha patiTThAtuM na sakkuNeyya / yadi pana na Thapeyya, atha sakkuNeyya, kiM panesa tathA sakkhissati nu kho, noti vImaMsanatthameva evamAha, na tu ekassa aGgassa ThapanIyattAti vuttaM hoti / tathA cAha "evametaM brAhmaNA"tiAdi / dhovitattAva parisujjhananti Aha "sIlaparisuddhA"ti, sIlasampattiyA sabbaso suddhA anupakkiliTThAti attho / kuto dussIle paJA asamAhitattA tassa / kuto vA pArahite jaLe eLamUge sIlaM sIlavibhAgassa, sIlaparisodhanUpAyassa ca ajaannto| eLA mukhe gaLati yassAti eLamUgo kha-kArassa ga-kAraM katvA, elamukho, elamUko vA / iti bahudhA pAThoti bhayabheravasuttaTThakathAyaM (ma0 ni0 aTTha0 1.48) vutto / pakaTTha ukkaTuM jANaM pANanti katvA pAkatikaM ANaM nivattetuM "pANa"nti vuttaM / vipassanAditrANajhi idhAdhippetaM, tadetaM pakArehi jAnanato paJjAvAti Aha "pnyjaayevaa"ti| catupArisuddhisIlena dhotAti samAdhipadaTThAnena catupArisuddhisIlena sakalasaMkilesamalavisuddhiyA dhovitA visuddhA / tenAha "kathaM panA"tiAdi / tattha dhovatIti sujjhati / saTThiasItivassAnIti saTTivassAni vA asItivassAni vA / maraNakAlepi, pageva aJjasmiM kAle / mahAsaTThivassatthero viyAti sahivassamahAthero viya / vedanApariggahamattampIti ettha vedanApariggaho nAma yathAuppannaM vedanaM sabhAvasarasato upadhAretvA puna padaTThAnato "ayaM vedanA phassaM paTicca uppajjati, so ca phasso anicco dukkho vipariNAmadhammo"ti lakkhaNattayaM AropetvA pavattitavipassanA / evaM passantena hi sukhena sakkA sA vedanA adhivAsetuM "vedanA eva vedayatI"ti / vedanaM vikkhambhetvAti yathAuppannaM dukkhavedanaM anuvattitvA vipassanaM ArabhitvA vIthipaTipannAya vipassanAya taM vinodetvA / saMsumArapatitenAti kumbhIlena viya bhUmiyaM urena nipajjamAnena / "nAha"ntiAdiM tathA sIlarakkhaNameva dukkaranti katvA vadati / sIle patiTThitassa hi arahattaM hatthagataMyeva / yathAha "sIle patiTThAya...pe0... vijaTaye jaTa'"nti (saM0 ni0 1.1.23, 192; peTako0 22; mi0 pa0 2.9) catUsu puggalesu ugghATita no evAyaM visayoti Aha "ugghaattitnyjtaayaa"ti| paJjAya sIlaM dhovitvAti sIlaM AdimajjhapariyosAnesu 258 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.318-321) soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 259 akhaNDAdibhAvApAdanena paJjAya suvisodhitaM ktvaa| santatimahAmattavatthu dhammapade (dha0 pa0 aTTha0 2.sntimhaamttvtthu)| 318. "kasmA AhA"ti uparidesanAya kAraNaM pucchati / lajjA nAma "sIlassa ca jAtiyA ca guNadosappakAsanena samaNena gotamena pucchitapa'haM vissajjesI"ti parisAya paJAtatA, sA tathA vissajjitumasamatthatAya bhijjissatIti attho, paThamaM alajjamAnopi idAni lajjissAmIti vuttaM hoti / paramanti pamANaM / "ettakaparamA maya"nti padAnaM tulyAdhikaraNataM dassetuM "te maya"nti vuttaM / idaM vuttaM hoti - "sIlapANa"nti vacanameva amhAkaM paramaM, tadatthabhUtAni paJcasIlAni, vedattayavibhAvanaM paJaJca lakkhaNAdito niddhAretvA jAnanaM natthi, kevalaM tattha vacIparamAva mayanti / ayaM panettha aTThakathAmuttakanayo- ettakaparamAti ettakaukkaMsakoTikA, paThamaM paJhAvissajjanAva amhAkaM ukkaMsakoTIti attho / tenAha "mayA sakasamayavasena paho vissajjito"ti / paranti atirekaM / bhAsitassAti vacanassa saddassa | ayaM pana visesoti sIlaniddese niyyAtanamattaM apekkhitvA vuttaM / tenAha "sIlamicceva niyyAtita"nti / sAmaJaphalasutte (dI0 ni0 1.150) hi sIlaM niyyAtetvApi puna sAmaJaphalamicceva niyyaatitN| sabbesampi mahaggatacittAnaM ANasampayuttattA, jhAnAnaJca taM sampayogato "atthato pAsampadA"ti vuttaM / paJJAniddese hi jhAnapaJjaM adhiTTAnaM katvA paThamaM vipassanApaJjA niyyaatitaa| tenAha "vipassanApAyA"tiAdi / soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 321. daharo yuvAti ettha daharavacanena paThamayobbanabhAvaM dasseti / paThamayobbanakAlagato hi "daharo''ti vuccati / puttassa putto nattA nAma / nappahotIti na sampajjati, puttanattappamANopi na hotIti attho / "AsanA me taM vuDhAnanti etassa atthApattiM dassetuM "mama agAravenA"tiAdi vuttaM / etanti aJjalipaggahaNaM / ayahi yathA tathA attano mahAjanassa sambhAvanaM uppAdetvA koha na pare vimhApetvA lAbhuppAdanaM nijigIsanto vicarati, tasmAssa ativiya kuhakabhAvaM dassento "iminA kirA"tiAdiM 259 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 vadati / agAravaM nAma natthIti agAravavacanaM nAma natthi, nAyaM bhagavati agAravena " ahaJceva kho panA'' tiAdimAha, atha kho attano lAbhaparihAnibhayenevAti vRttaM hoti / 322. taGkhaNAnurUpAyAti yAdisI tadA tassa ajjhAsayappavatti, tadanurUpAyAti majjhepadalopena attho / tadA tassa vivasannissitassa tAdisassa JANaparipAkassa abhAvato kevalaM abbhudayasannissito eva attho dassitoti Aha " diTThadhammikasamparAyikaM atthaM sandassetvA"ti, paccakkhato vibhAvetvAti attho / kusale dhammeti tebhUmake kusaladhamme, ayamettha nippariyAyato attho / pariyAyato pana " catubhUmake "tipi vattuM vaTTati lokuttarakusalassapi AyatiM labbhamAnattA / tathA hi vakkhati "AyatiM nibbAnatthAya, vAsanAbhAgiyAya vA "ti / tatthAti kusale dhamme yathAsamAdapite / nanti soNadaNDabrAhmaNaM / samuttejetvAti sammadeva uparUpari nisAnetvA puJJakiriyAya tikkhavisadabhAvamApAdetvA / taM pana atthato tattha ussAhajananameva hotIti Aha " saussAhaM katvA" ti / tAya ca saussAhatAyAti evaM puJJakiriyAya saussAhatA niyamato diTThadhammikAdiatthasampAdanIti yathAvattAya saussAhatAya ca sampahaMsetvAti sambandho / aJJehi ca vijjamAnaguNehIti evarUpA te guNasamaGgitA ca ekantena diTThadhammikAdiatthanipphAdanIti tasmiM vijjamAnehi, aJJehi ca guNehi sampahaMsetvA sammadeva haTThatuTTabhAvamApAdetvAti attho / (2.4.322 -322) yadi bhagavA dhammaratanavassaM vassi, atha kasmA so visesaM nAdhigacchIti codanaM sodhetuM " brAhmaNo panA "tiAdi vRttaM / kuhakatAyAti vRttanayena kohaJJakattA, iminA payogasampattiabhAvaM dasseti / yajjevaM kasmA bhagavA tassa tathA dhammaratanavassaM vassIti paTicodanampi sodhento " kevalamassA" tiAdimAha / tattha kevalanti nibbedhAsekkhabhAgiyena asammissaM / nibbAnatthAyAti nibbAnAdhigamatthAya, parinibbAnatthAya vA / Ayati visesAdhigamanUpAyabhUtA puJJakiriyAsu paricayasaGghAtA vAsanA eva bhAgo, tasmiM upAyabhAvena pavattAti vAsanAbhAgiyA / na hi bhagavato niratthakA catuppadikagAthAt dhammadesanA atthi| tenAha "sabbA purimapacchimakathA ''ti / Adito cettha pabhuti yAva brAhmaNassa vissajjanApariyosAnaM, tAva purimakathA, bhagavato pana sIlapaJJavissajjanA pacchimakathA / brAhmaNena vuttApi hi buddhaguNAdipaTisajJattA kathA AyatiM nibbAnatthAya vAsanAbhAgiyA evaati| sesaM suviJJeyyameva / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya 260 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.4.322-322) soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 261 suvimalavipulapAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA soNadaNDasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / nAma lInatthapakAsaniyA soNadaNDasuttavaNNanA nihitaa| 261 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. kUTadantasuttavaNNanA 323. evaM soNadaNDasuttaM saMvaNNetvA idAni kUTadantasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, soNadaNDa suttassAnantaraM saGgItassa suttassa kUTadantasuttabhAvaM vA pakAsetuM " evaM me sutaM ... pe0... magadhesUti kUTadantasutta "nti Aha / " magadhA nAma janapadino rAjakumArA" tiAdIsu ambaTTasutte kosalajanapadavaNNanAyaM amhehi vuttanayo yathArahaM netabbo / ayaM panettha viseso- magena saddhiM dhAvantIti magadhA, rAjakumArA, maMsesu vA gijjhantIti magadhA niruttinayena / ruLhito, paccayalopato ca saM nivAsabhUtepi janapade vuddhi na hotIti neruttikA / janapadanAmeyeva bahuvacanaM, na janapadasadde jAtisaddattAti vRttaM " tasmiM magadhesu janapade" ti / ito paranti " magadhesU ti padato paraM "cArikaM caramAno 'tiAdivacanaM / purimasuttadvayeti ambaTThasoNadaNDasuttadvaye / vRttanayamevAti yaM tattha AgatasadisaM idhAgataM, taM atthavaNNanAto vuttanayameva tattha vuttanayeneva veditabbanti vuttaM hoti / "taruNo ambarukkho ambalaTThikA"ti brahmajAlasuttavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1. 2) vuttattA "ambalaThThikA brahmajAle vuttasadisAvA" ti Aha / yajJavATaM sampAdetvA mahAyajJa uddissa saviJJaNakAni, aviJJANakAni ca yaJjUpakaraNAni upaTThapitAnIti atthaM sandhAya " mahAyajJa upakkhaTo" ti pALiyaM vRttaM taM pataM upakaraNaM tesaM tathA sajjanamevAti dasseti "sajjito "ti iminA / vacchatarasatAnIti yuvabhAvappattAni balavavacchasatAni / vacchAnaM visesAti hi vacchatarA, te pana vacchA eva honti, na dammA, na ca balIbaddAti Aha "vacchasatAnI" ti / ayaM Acariyamati (dI0 ni0 TI0 1.323) / tara - saddo vA anatthakoti vRttaM "vacchasatAnI "ti / evahi sabbopi vacchappabhedo saGgahito hoti / eteti usabhAdayo urabbhapariyosAnA / anekesanti anekajAtikAnaM / migapakkhInanti mahiMsarurupasadakuruGgagokaNNamigAnaJceva 262 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.328-336) mahAvijitarAjayaJJakathAvaNNanA morakapiJjaravaTTakatittira lApAdipakkhInaJca / saGkhyAvasena anekataM sattasataggahaNena paricchindituM "sattasattasatAnI' 'ti vuttaM, sattasatAni, sattasatAni cAti attho / thUNanti yaJJopakaraNAnaM migapakkhInaM bandhanatthambhaM / yUpotipi tassa nAmaM / tenAha "yUpasaGghAta"nti / 328. vidhAti vippaTisAravinodanA / yo hi yajJasaGghAtassa puJJassa upakkileso, tassa vidhamanato nivAraNato nirodhanato vidhA vuccanti vippaTisAravinodanA, tA eva puJJAbhisandaM avicchinditvA ThapentIti " ThapanA " ti ca vRttA / avippaTisArato eva hi uparUpari puJJAbhisandappavattIti / ThapanA cetA yaJJassa AdimajjhapariyosAnavasena tIsu kAle pavattiyA tippakArAti Aha " tiTThapana "nti / parikkhArasaddo cettha parivArapariyAyo "parikaronti yaJJa abhisaGgharontI "ti katvA / tenAha "soLasaparivAra "nti / mahAvijitarAjayaJJakathAvaNNanA 336. pubbe bhUtaM bhUtapubbaM yathA " diTThapubba "nti Aha " pubbacarita "nti, attano purimajAtisambhUtaM bodhisambhArabhUtaM puJJacariyanti attho / tathA hi tassa anugAminidhissa thAvaranidhinA nidassanaM upapannaM hoti / saddavidU pana vadanti "bhUtapubbanti idaM kAlasattamiyA nepAtikapada "nti / atItakAleti hi tesaM matena attho / assAti anena / mahantaM pathavImaNDalaM vijitanti sambandho / mahantaM vA vijitaM pathavImaNDalamassa atthIti attho / "antoraTTheti yassa vijite viharati, tassa raTThe "tiAdIsu viya hi vijitasaddo rajje pavattati, iminA tassa ekarAjabhAvaM dIpeti, na cakkavattirAjabhAvaM sattaratanasampannatA avacanato / pALiyaM na yena kenaci santakamattena aDDatAti dassetuM "aDDo "ti vatvA "mahaddhano " ti vRttaM / tenAha "yo kocI "tiAdi / aDDatA hi nAma vibhavasampannattA sA ca taM tadupAdAya vuccati / tathA mahaddhanatApIti taM thAmappattaM ukkaMsagataM dassetuM "aparimANasaGghayenA "ti Aha / bhuJjitabbaTThena visesato kAmA idha bhogA nAmAti dasseti / " paJcakAmaguNavasenA' 'ti iminA / piNDapiNDavasenAti bhAjanAlaGkArAdivibhAgaM ahutvA kevalaM khaNDakhaNDavasena / 263 rUpaM appetvA, anappetvA vA mAsappamANena kato mAsako / Adisaddena thAlakAdIni saGgahAti / anekakoTisaGghayenAti kahApaNAnaM koTisatAdippamANaM sandhAya vRttaM TThamantena koTisatappamANeneva khattiyamahAsAlabhAvappattito / 263 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.336-336) tuTThIti sumntaa| upakaraNasaddo cettha kaarnnpriyaayo| kiM pana tanti Aha "nAnAvidhAlaGkArasuvaNNarajatabhAjanAdibheda"nti / Adisaddena vatthaseyyAvasathAdIni saGgayhanti, suvaNNarajatamaNimuttAveLuriyavajirapavALAni satta ratanAnIti vadanti / yathAhu - "suvaNNaM rajataM muttA, maNiveLuriyAni ca / vajiraJca pavALanti, sattAhu ratanAnime''ti / / sAlivIhiAdi sattadhanaM sAnulomaM pubbannaM nAma purekkhataM sassaphalanti katvA | tabbipariyAyato muggamAsAdi tadavasesaM aparanaM nAma / aparannato pubbe pavattamannaM pubbana, tato aparasmiM pavattamannaM aparannaM / na-kArassa pana NNa-kAre kate pubbaNNaM, aparaNNaJcAti neruttikA / pubbAparabhAvo panetesaM Adikappe sambhavAsambhavavasena veditabbo / purimaM "aDDo mahaddhano pahUtajAtarUparajato''ti vacanaM devasikaM paribbayadAnagahaNAdivasena, parivattanadhanadhaJavasena ca vuttaM, idaM pana "pahUtadhanadho "ti vacanaM nidhAnagatadhanavasena, saGgahitadhaJavasena cAti imaM visesaM sandhAya ayaM nayo dassito / vIsakahApaNambaNAdidevasikavaLaJjanampi hi mahAsAlalakkhaNaM / __idAni tabbiparItavasena visesaM dassetuM "atha vA"tiAdinA dutiyanayo Araddho / iminA eva hi purimavacanaM nidhAnagatadhanavasena, saGgahitadhaJavasena ca vuttanti atthato siddhaM hoti / tattha idanti "pahUtadhanadho ''ti vacanaM / assAti mhaavijitrnyo| divase divase paribhujitabbaM devasikaM, bhAvanapuMsakametaM / dAsakammakaraporisAdInaM vettanAnuppadAnaM paribbayadAnaM / iNasodhanAdivasena dhanadhAnamAdAnaM ghnnN| Adisaddena iNadAnAdInaM saGgaho / parivattanadhanadhajJavasenAti kayavikkayakaraNena parivattitabbAnaM dhanadhAnaM vasena / katthaci pana samuccayavirahitapATho dissati / tattha "paribbayadAnaggahaNAdivasenA''ti idaM parivattanapadena sambandhaM katvA tAdisena vidhinA ito cito ca parivattetabbAnaM dhanadhAnaM vasenAti attho veditbbo| koTheM vuccati dhaaTThapanaTThAnaM, tadeva agAraM tathA / tenAha "dha na paripuNNakoTThAgAro"ti / evaM sAragabbhaM koso, dhajaThThapanaTThAnaM koTThAgAranti dassetvA idAni tato aJathApi taM dassetuM "atha vA"tiAdi vuttaM / tattha yathA asino tikkhabhAvaparihArato paricchado "koso''ti vuccati, evaM raJo tikkhabhAvaparihArakattA 264 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.337-338) mahAvijitarAjayaJakathAvaNNanA 265 caturaGginI senA "koso'ti Aha "catubbidho koso"tiaadi| "dvAdasapuriso hatthI''tiAdinA (pAci0 314) vuttalakkhaNena cettha hathiAdayo gahetabbA / vatthakoTThAgAraggahaNeneva sabbassapi kuppabhaNDaThThapanaTThAnassa gahitattA "koTThAgAraM tividha"ntiAdi vuttaM / jAtarUparajatato hi aJcaM lohaayadAruvisANavatthAdikamasAradabbaM gopetabbato ga-kArassa ka-kAraM katvA kuSpaM vuccati / jAtarUparajatanidhAnaM dhnkoddaagaarN| tattha tattha ratanaM viloketvA caraNaM rtnvilokncaarikaa| kAmaM tamatthaM rAjA jAnAti, bhaNDAgArikena pana kathApetvA parisAya nissaddabhAvApAdanatthameva evaM pucchati / tathA kathApane hi asati parisA sadaM karissati "kasmA rAjA paramparAgataM kuladhanaM vinAsetI"ti, tato ca pakatikkhobho bhavissati, sati pana tathA kathApane "etaMkAraNA taM chaDDetI"ti nissaddabhAvamApajjissati / tato ca pakatikkhobho na bhavissati, tasmA tathA pucchatIti veditab / maraNavasanti maraNassa, maraNasaGkhAtaM vA visayaM / 337. pALiyaM "AmantetvA''ti etassa mantitukAmo hutvAti atthaM vijJApetuM "ekena paNDitena saddhi mantetvA"ti vuttaM / dhAtvatthAnuvattako hettha upasaggo, pakaraNAdhigato ca katthaci atthaviseso yathA "sikkhamAnena bhikkhave bhikkhunA aAtabbaM paripucchitabbaM paripanhitabbanti (pAci0 434) / tathA hissa padabhAjane vuttaM "sikkhamAnenAti sikkhitukAmena / aJAtabbanti jAnitabba"ntiAdi (pAci0 436) / AmantesIti mantitukAmosi | janapadassa anupaddavatthaM, yaassa ca cirAnappavattanatthaM brAhmaNo cintesIti Aha "ayaM rAjA"tiAdi / AharantAnaM manussAnaM gehAnIti sambandho, anAdare vA etaM sAmivacanaM / 338. sattAnaM hitasukhassa vidUsanato, ahitadukkhassa ca Avahanato kaNTakasadisatAya corA eva idha "kaNTakA"ti vuttaM "corakaNTakehi sakaNTako"ti / yathA gAmavAsInaM ghAtakA gAmaghAtakA abhedavasena, upacArena ca nissayanAmassa nissitepi pavattanato, evaM panthikAnaM duhanA bAdhanA pnthduhaa| dhammato apetassa ayuttassa karaNasIlo adhammakArI, yo vA attano vijite janapadAdInaM tato tato anatthato tAyanena khattiyena kattabbadhammo. tassa akaraNasIloti attho / dassati corAnametaM adhivacanaM / daMsenti viddhaMsentIti hi dassavo niggahItalopena, te eva khIlasadisattA khIlanti dssukhiilN| yathA hi khette khIlaM kasanAdInaM sukhappavattiM, mUlasantAnena sassaparibuddhiJca vibandhati, evaM dassavopi rajje rAjANAya sukhappavattiM, mUlaviruLhiyA janapadaparibuddhiJca vibandhantI / 265 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.338-338) pANacAgaM dassetuM "mAraNenA"ti vuttaM, hiMsanaM dassetuM "koTTanenA'ti / vadhasaddo hi hiMsanatthopi hoti "vadhati na rodati, Apatti dukkaTassA"tiAdIsu (pAci0 880) viya, kapparAdIhi pothanenAti attho / adu nAma dArukkhandhena kato bandhanopakaraNaviseso, tena bandhanaM tathA / Adisaddena rajjubandhanasaGkhalikabandhanagharabandhanAdIni saGgaNhAti / hA-dhAtuyA jAnipadanipphattiM dasseti "hAniyA"ti iminA, sA ca dhanahAyanamevAti vuttaM "sataM gnnhthaa"tiaadi| paJcasikhamattaM ThapetvA muNDApanaM pnycsikhmunnddkrnnN| taM "kAkapakkhakaraNa"ntipi voharanti / sIse chakaNodakAvasecanaM gomysinycnN| kudaNDako nAma catuhatthato Uno rassadaNDako, yo "gaddulo''tipi vuccati, tena bandhanaM kudnnddkbndhnN| Adisaddena khuramuNDaM karitvA bhasmapuTavadhanAdInaM snggho| sammAsado Ayatthoti Aha "hetunA"tiAdi, pariyAyavacanametaM / UhanissAmIti uddharissAmi, apanessAmIti attho| pubbe tattha kataparicayatAya ussAhaM kronti| "anuppadetU"ti etassa anu anu padetUti atthaM sandhAya "dine appahonte"tiAdi vuttaM / kasiupakaraNabhaNDaM phAlapAjanayuganaGgalAdi, iminA pALiyaM bIjabhattameva nidassanavasena vuttanti dasseti | sakkhikaraNapaNNAropananibandhanaM vaDDiyA saha vA vinA vA puna gahetukAmassa dAne hoti, idha pana tadubhayampi natthi puna aggahetukAmattAti vuttaM "sakkhiM aktvaa"tiaadi| tenAha "mUlacchejjavasenA"ti / sakhinti tadA paccakkhakajanaM / paNNe anAropetvAti tAlAdipaNNe yathAciNNaM likhanavasena anAropetvA / aJattha paNNAkArepi pAbhatasaddo, idha pana bhaNDamUleyevAti Aha "bhaNDamUlassA"tiAdi / bhaNDamUlanhi pakArato udayabhaNDAni Abharati saMharati etenAti paabhtN| udayadhanato pageva AbhataM pAbhatanti saddavidU, paNNAkAro pana taM tadatthaM patthentehi AbharIyateti pAbhataM / patthanatthajotako hi ayaM pa-saddo / "yathAhA"tiAdinA pAbhatasaddassa mUlabhaNDatthataM cULaseTThijAtakapAThena (jA0 1.1.4) sAdheti / tatrAyamaTThakathA (jA0 aTTha0 1.1.4) "appakenapIti thokenapi parittakenapi / medhAvIti pnyvaa| pAbhatenAti bhaNDamUlena | vicakkhaNoti vohArakusalo / samuTThApeti attAnanti mahantaM dhanaJca yasaJca uppAdetvA tattha attAnaM saNThApeti patiTThApeti / yathA kiM ? aNuM aggiMva sandhamaM, yathA paNDitapuriso parittaM aggiM anukkamena gomayacuNNAdIni pakkhipitvA mukhavAtena dhamanto samuTThApeti vaDDeti mahantaM aggikkhandhaM karoti, evameva paNDito thokampi pAbhataM labhitvA nAnAupAyehi payojatvA dhanaJca yasaJca vaDDeti, vaDvetvA 266 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.339 - 339) catuparikkhAravaNNanA ca pana tattha attAnaM patiTThApeti, tAya eva vA pana dhanayasamahantatAya attAnaM samuTThApeti, abhijJAtaM pAkaTaM karotIti attho "ti / divase divase dAtabbaM devasikaM / mAse mAse dAtabbaM mAsikaM / Adisaddena anuposathikAdIni saGgaNhAti / tassa tassa purisassa / kusalAnurUpena, kammAnurUpena sUrabhAvAnurUpenAti dvandato paraM suyyamAno anurUpasaddI paccekaM yojetabbo / chekabhAvAnurUpatA cettha kusalAnurUpaM / katthaci kulasaddo dissati, so ca jANusoNiAdikulAnamiva kulAnurUpampi dAtabbato yujjateva / senApaccAdi ThAnantaraM, iminA bhattavetanaM nimittanti dasseti / sakakammapasutattA, anupaddavattA ca dhanadhAnaM rAsiko rAsikArabhUto / khemena ThitAti anupaddavena pavattA tenAha "abhayA "ti, kutocipi bhayarahitAti attho / modA modamAnAti modAya modamAnA, somanasseneva modamAnA, na saMsandanamattenAti vuttaM hoti / "bhagavatA saddhiM sammodI' 'tiAdIsu ( dI0 ni0 1.381 ) hi mudasaddo saMsandanepi pavattati, aJJe modA hutvA aparepi modamAnA viharantIti vA attho | tenAha "aJJama pamuditacittAti, asaJjogepi vatticchAyeva vuddhIti dvidhA pATho vutto / iddhaphItabhAvanti samiddhavepullabhAvaM / catuparikkhAravaNNanA 339. tasmiM tasmiM kicce anuyanti anuvattantIti anuyantA / teyeva AnuyantA yathA " anubhAvo eva AnubhAvo 'ti, "AnuyuttA tipi pATho, tasmiM tasmiM kicce anuyujjantIti hi AnuyukttA vuttanayena / assAti raJJo / teti AnuyantakhattiyAdayo / " amhe ettha bahi karotIti attamanA na bhavissanti / " nibandhavipulAyAgamo gAmo nigmo| vivaDDhitamahAAyo mahAgAmo 'ti ( dI0 ni0 TI0 1.338) Acariyena vRttaM / "apAkAraparikkhepo sApaNo nigamo, sapAkArApaNaM nagaraM taM tabbiparIto gAmo 'ti (kaGkhAvitaraNI abhinavaTIkAyaM saGghAdisesakaNDe kuladUsakasikkhApade passitabbaM) vinayaTIkAsu / santi madanti etthAti gAmo, sveva pAkaTo ce, nigamo nAma atireko gAmoti katvA / bhusattho hettha nI - saddo, saJJasaddattA ca rassoti saddavidU / janapada vuttova / "sAmyAmacco sakhA koso, duggaJca vijitaM bala "nti vuttAsu satta rAjapakatIsu raJJo tadavasesAnaM channaM vasena hitasukhAtibuddhi, tadekadesA AnuyantAdayoti Aha "yaM tumhAka "ntiAdi / ca 267 267 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.340-340) taMtaMkiccesu raJA amA saha bhavantIti amccaa| "amAvAsI"tiAdIsu viya hi samakiriyAya amAti abyayapadaM, ca-paccayena taddhitasiddhIti neruttikA | rajjakiccavosAsanakAle pana te raJA piyA, sahapavattanakA ca bhavantIti dasseti "piyasahAyakA"ti iminA / ro parisati bhavA "paarisjjaa| ke pana teti vuttaM "sesA ANattikArakA"ti, yathAvRttAnuyuttakhattiyAdIhi avasesA raJo ANAkarAti attho / satipi deyyadhamme AnubhAvasampattiyA, parivArasampattiyA ca abhAve tAdisaM dAtuM na sakkA / vuddhakAle ca tAdisAnampi rAjUnaM tadubhayaM hAyateva, deyyadhamme pana asati pagevAti dassetuM "deyyadhammasmivhI"tiAdimAha / deyyadhammasmiM asati ca mahallakakAle ca dAtuM na sakkAti yojnaa| etenAti yathAvuttakAraNadvayena | anumatiyAti anujAnanena / pakkhAti sapakkhA yaJassa anggbhuutaa| yajaM parikarontIti parikkhArA, sambhArA, te ca tassa yaJassa aGgabhUtattA parivArA viya hontIti Aha "parivArA bhavantI"ti / "ratho"tiAdinA idhAnadhippetamatthaM nisedheti / "ratho setaparikkhAro, jhAnakkho cakkavIriyo / upekkhA dhurasamAdhi, anicchA parivAraNa''nti / / (saM0 ni0 3.5.4) hi sNyuttmhaavggpaali| tattha rathoti brahmayAnasaJito aTThaGgikamaggaratho / setaparikkhAroti catupArisuddhisIlAlaGkAro / "sIlaparikkhAro''tipi paattho| jhAnakkhoti vipassanAsampayuttAnaM paJcannaM jhAnaGgAnaM vasena jhAnamayaakkho / cakkavIriyoti vIriyacakko / upekkhA dhurasamAdhIti upekkhA dvinnaM dhurAnaM samatA / anicchA parivAraNanti alobho sIhadhammAdIni viya parivAraNaM / aTThaparikkhAravaNNanA 340. ubhato sujAtAdIhi vuccamAnehi / yasasAti paJcavidhena AnubhAvena / tenAha "aannaatthpnsmtthtaayaa"ti| "saddho"ti etassa "dAtAdAnassa phalaM paccanubhoti pattiyAyatI"ti atthaM dassetuM "dAnassA"tiAdi vuttaM / dAne sUroti dAnasUro, deyyadhamme Isakampi saGgaM akatvA muttacAgo, tabbhAvo pana kammassakatAJANassa tikkhavisadabhAvena veditbbo| tassa hi tikkhavisadabhAvaM vibhAvetuM "saddo"ti vatvA "dAnasUro"ti vuttanti daTThabbaM / tenAha "na saddhAmattakenA"tiAdi / yassa hi kammassakatA paccakkhamiva upaTTAti, 268 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.340-340) aTThaparikkhAravaNNanA 269 so evaM vutto| yaM dAnaM detIti yaM deyyadhammaM parassa deti / tassa pati hutvAti tabbisayaM lobhaM sudrumabhibhavanto tassa adhipati hutvA deti / kAraNopacAravacanavhetaM / paratopi eseva nayo / tabbisayena lobhena anAkaDDanIyattA na dAso, na shaayo| tadevatthaM byatirekato, anvayato ca vivaritvA dassento "yo hI"tiAdimAha | idhAnadhippetassa hi dAsAdidvayassa byatirekato dassanaM / khAdanIyabhojanIyAdIsu madhurasseva paNItattA "madhuraM bhujatI"ti vuttaM, nidassanamattaM vA etaM, paNItaM paribhuJjatIti vuttaM hoti / dAso hutvA deti taNhAya dAsabyataM upgtttaa| sahAyo hutvA deti tassa piyabhAvAnissajjanato / sAmI hutvA deti tattha taNhAdAsabyato attAnaM mocetvA abhibhuyya pvttnto| yaM panetaM Acariyena vuttaM "sAmiparibhogasadisA'"ti, (dI0 ni0 TI0 1.340) taM taNhAdAsabyamatikkantatAsAmanaM sandhAya vattaM / na hi khINAsavassa paribhogo sAmiparibhogo viya khINAsavasseva dAnaM dAnasAmIti attho upapanno hoti, pacchA vA pamAdalikhitametaM / tAdisoti dAnasAmisabhAvo / samitapApasamaNabAhitapApabrAhmaNA ukkaThThaniddesenettha vuttA, pabbajjAmattasamaNajAtimattabrAhmaNA vA kapaNAdiggahaNena gahitAti veditabbaM / duggatAti dukkaraM jIvikamupagatA kasiravuttikA / tenAha "dliddmnussaa"ti| pathAvinoti maggagAmino / vaNibbakAti dAyakAnaM guNakittanavasena, kammaphalakittanamukhena ca yAcanakA seyyathApi naggacariyAdayoti atthaM dassetuM "ye iTuM dina"ntiAdi vuttaM / tadubhayeneva hi dAnassa vaNNathomanA sambhavati / ye vicaranti, te vaNibbakA nAmAti yojetabbaM / pasatamattanti vIhitaNDulAdivasena vuttaM, sarAvamattanti yAgubhattAdivasena / opAnaM vuccati ogAhetvA pAtabbato nadItaLAkAdInaM sabbasAdhAraNaM titthaM, opAnamivabhUtoti opaanbhuuto| tenAha "udpaanbhuuto"tiaadi| hutvAti bhaavto| sutameva sutajAtanti jAtasaddassa anatthantaravAcakattamAha yathA "kosajAta''nti / atItAdiatthacintanasamatthatA nAma tassa raJo anumAnavasena, itikattabbatAvasena ca veditabbA, na buddhAnaM viya tattha paccakkhadassitAyAti dassetuM "atIte"tiAdi vuttaM / puJApuJAnisaMsacintanaJcettha pakaraNAdhigatavasena veditabbaM / punassAti yajJapuJassa / dAyakacittampIti dAyakAnaM, dAyakaM vA cittampi, dAtukamyatAcittampIti vuttaM hoti / imesu pana aTnas aGgesa aDDatAdayo paJca yaJassa tAva parikkhArA hontu tehi vinA tassa 269 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.341-342) asijjhanato, sujAtatA, pana sUrUpatA ca kathaM yaJassa parikkhAro siyA tadubhayena vinApi tassa sijjhanatoti codanAya sabbesampi aThThannamaGgAnaM parikkhArabhAvaM anvayato, byatirekato ca dassento "ete hi kirA"tiAdimAha / ettha ca keci evaM vadanti "yathA aDDatAdayo paJca yaJassa ekaMsatova aGgAni, na evaM sujAtatA, surUpatA ca, tadubhayaM pana anekaMsatova aGganti dIpetuM arucisUcakassa kirasaddassa gahaNaM katanti / te hi "ayaM dujjAtotiAdivacanassa anekaMsikataM maJjamAnA tathA vadanti, tayidaM asAraM / sabbasAdhAraNavasena hetaM byatirekato yAssa aGgabhAvadassanaM tattha siyA kesaJci tathA parivitakko''ti tassApi avakAsAbhAvadassanatthameva evaM vuttattA, tadubhayasAdhAraNavaseneva anekaMsato aGgabhAvassa adassanato c| kirasaddo panettha tadA brAhmaNassa cintitAkArasUcanattho daTThabbo / evamanena cintetvA "imAnipi aTThaGgAni tasseva yaJassa parikkhArA bhavantIti vuttAnI"ti kirasaddena tassa cintitAkAro sUcito hoti / evamAdInIti ettha Adisaddena "ayaM virUpo kittakaM...pe0... upacchindissati, ayaM daliddo, appesakkho, assaddho, appassuto, na atthaJjU, na medhAvI kittakaM...pe0... upacchindissatI''ti etesaM saGgaho veditabbo / catuparikkhArAdivaNNanA 341. "sujaM paggaNhantAna"nti ettha soNadaNDasuttavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.311-313) vuttesu dvIsu vikappesu dutiyavikappaM nisedhento "mahAyAga"ntiAdimAha, tena ca purohitassa sayameva kaTacchuggahaNajotanena evaM sahatthA sakkaccaM dAne yuttapayuttatA icchitabbAti dasseti / evaM dujAtassAti etthApi "sujAtatAya anekaMsato aGgabhAvadassanamevida"nti aggahetvA heTThA vuttanayena sabbasAdhAraNavaseneva attho gahetabbo / Adisaddena hi "evaM anajjhAyakassa...pe0... dussIlassa...pe0... duppAssa saMvidhAnena pavattadAnaM kittakaM kAlaM pavattissatI"ti etesaM saGgaho daTTabbo / tasmAti tadubhayakAraNato / tissovidhAvaNNanA 342. tiNNaM ThAnAnanti dAnassa AdimajjhapariyosAnasaGghAtAnaM tissannaM bhUmInaM, avatthAnAnanti attho| calantIti kampanti purimAkArena na tiTThanti / karaNattheti tatiyAvibhattianthe / karaNIyasahApekvAya hi kattari eva etaM sAmivacanaM. na karaNe / 270 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.342-342) tissovidhAvaNNanA 271 yebhuyyena hi karaNajotakavacanassa atthabhAvato anuttakattAva karaNatyoti idhaadhippeto| pacchAnutApassa akaraNUpAyaM dassetuM "pubba...pe0... patiTThapetabbA"ti vuttaM / tattha acalAti daLahA kenaci asaMhIrA / patiTThapetabbAti suppatiTThitA kaatbbaa| tathA patiThThApanUpAyampi dassento "evjhii"tiaadimaahH| tathA patiTThApanena hi yathA taM dAnaM sampati yathAdhippAyaM nippajjati, evaM Ayatimpi vipulaphalatAya mahapphalaM hoti vippaTisArena anupkkilitttthbhaavto| dvIsu ThAnesUti yajamAnayiTThaTThAnesu / vippaTisAro...pe0... na kattabboti atthaM sandhAya "eseva nayo"ti vuttaM / muJcacetanAti pariccAgacetanA, tassA niccalabhAvo nAma muttacAgatA pubbAbhisaGkhAravasena ulaarbhaavo| pacchAsamanussaraNacetanAti paracetanA, tassA pana niccalabhAvo "aho mayA dAnaM dinnaM sAdhu suTU"ti dAnassa sakkaccaM paccavekSaNavasena veditbbo| tadubhayacetanAnaM niccalakaraNUpAyaM byatirekato dassetuM "tathA...pe0... hotI"ti vuttaM / tattha tathA akarontassAti muJcacetanaM, pacchAsamanussaraNacetanaJca niccalamakarontassa, vippaTisAraM, uppAdentassAti vuttaM hoti / "nApi uLAresu bhogesu cittaM namatI"ti idaM pana pacchAsamanussaraNacetanAya eva byatirekato niccalakaraNUpAyadassanaM / evahi yathAniddiTTanidassanaM upapannaM hoti / tattha uLAresu bhogesUti khettavisese pariccAgassa katattA laDhesupi uLAresu bhogesu / nApi cittaM namati pacchA vippaTisArena upkkilitttthbhaavto| yathA kathanti Aha "mahAroruva"ntiAdi / tassa hi seTThissa gahapatino vatthu kosalasaMyutte, (saM0 ni0 1.1.131) mayhakajAtake (jA0 aTTha0 3.6.mayhakajAtakavaNNanA) ca AgataM / tathA hi vuttaM - "bhUtapubbaM so mahArAja seTTi gahapati tagarasikhi nAma paccekasambuddhaM piNDapAtena paTipAdesi, 'detha samaNassa piNDapAta'nti vatvA uThAyAsanA pakkAmi, datvA ca pana pacchA vippaTisArI ahosi "varametaM piNDapAtaM dAsA vA kammakarA vA bhujeyyu'"ntiAdi / so kira aJasupi divasesu taM paccekabuddhaM passati, dAtuM panassa cittaM na uppajjati, tasmiM pana divase ayaM padumavatiyA deviyA tatiyaputto tagarasikhI paccekabuddho gandhamAdanapabbate phalasamApattisukhena vItinAmetvA pubbaNhasamaye vuThThAya anotattadahe mukhaM dhovitvA manosilAtale nivAsetvA kAyabandhanaM bandhitvA pattacIvaramAdAya abhijJApAdakaM jhAnaM samApajjitvA iddhiyA vehAsaM abbhuggantvA nagaradvAre oruyha cIvaraM pArupitvA pattamAdAya nagaravAsInaM gharadvAresu sahassabhaNDikaM Thapento viya pAsAdikehi 271 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.342-342) abhikkamanAdIhi anupubbena seTThino gharadvAraM sampatto, taM divasaJca seTThi pAtova uTThAya paNItaM bhojanaM bhujitvA gharadvArako?ke AsanaM paJapetvA dantantarAni sodhento nisinno hoti / so paccekabuddhaM disvA taM divasaM pAtova bhutvA nisinnattA dAnacittaM uppAdetvA bhariyaM pakkosApetvA "imassa samaNassa piNDapAtaM dehI"ti vatvA rAjupaTThAnatthaM pakkAmi / seTThibhariyA sampajaJajAtikA cintesi "mayA ettakena kAlena imassa 'dethA ti vacanaM na sutapubbaM, dApentopi ca ajja na yassa vA tassa vA dApeti, vItarAgadosamohassa vantakilesassa ohitabhArassa paccekabuddhassa dApeti, yaM vA taM vA adatvA paNItaM piNDapAtaM dassAmI''ti gharA nikkhamma paccekabuddhaM paJcapatihitena vanditvA pattaM AdAya antonivesane paJcattAsane nisIdApetvA suparisuddhehi sAlitaNDulehi bhattaM sampAdetvA tadanurUpaM khAdanIyaM, byaJjanaM, sUpeyyaJca abhisaGkharitvA pattaM pUretvA bahi gandhehi alaGkaritvA paccekabuddhassa hatthesu patiTTapetvA vndi| paccekabuddho "aJasampi paccekabuddhAnaM saGgahaM karissAmI"ti aparibhuJjitvAva anumodanaM vatvA pakkAmi / sopi kho seTThi rAjupaTTAnaM katvA Agacchanto paccekabuddhaM disvA Aha "mayaM tumhAkaM piNDapAtaM dethA''ti vatvA pakkantA, api vo laddho piNDapAto"ti ? Ama, seTTi laddhoti / "passAmA''ti gIvaM ukkhipitvA olokesi, athassa piNDapAtagandho uTThahitvA nAsapuTaM phri| so cittaM saMyametuM asakkonto pacchA vippaTisArI ahosi, tassa pana vippaTisArassa uppannAkAro "varameta"ntiAdinA pALiyaM vuttoyeva / piNDapAtadAnena panesa sattakkhattuM sugatiM saggaM lokaM upapanno, sattakkhattumeva ca sAvatthiyaM seTTikule nibbatto, ayaJcassa sattamo bhavo, pacchA vippaTisArena pana nApi uLAresu bhogesu cittaM namati / vuttajhetaM saMyuttavaralaJchake "yaM kho so mahArAja seTThi gahapati datvA pacchA vippaTisArI ahosi varametaM piNDapAtaM dAsA vA kammakarA vA bhujeyyunti, tassa kammassa vipAkena pAssuLArAya bhattabhogAya cittaM namati, nAssuLArAya vatthabhogAya, yAnabhogAya ssuLArAnaM paJcannaM kAmaguNAnaM bhogAya cittaM namatI''ti (saM0 ni0 1.1.131) yahakajAtakepi vuttaM 'iti mahArAja AgantukaseTTi tagarasikhipaccekabuddhassa dinnapaccayena bahuM dhana 272 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.343-344) dasaAkAravaNNanA 273 labhi, datvA aparacetanaM paNItaM kAtuM asamatthatAya paNIte bhoge bhujituM nAsakkhI "ti (jA0 aTTa0 3.6.mrhkjaatkvnnnnnaa)| bhAtu panesa ekaM puttaM (dha0 pa0 aTTha0 2.354) sApateyyassa kAraNA jIvitaM voropesi, tena kammena bahUni vassAni niraye paccittha, sattakkhattuJca aputtako jAto, idAnipi teneva kammena mahAroruvaM upapanno / tena vuttaM "mahAroruvaM upapannassa sevigahapatino viyA"ti, purimapacchimacetanAvasena cettha attho veditabbo / ekA hi cetanA dve paTisandhiyo na detIti / dasaAkAravaNNanA 343. Akaroti attano anurUpatAya samariyAdaparicchedaM phalaM nibbattetIti AkAro, kAraNanti Aha "dasahi kaarnnehii"ti| mariyAdattho hettha aa-sddo| na dussIlesveva, atha kho sIlavantesupi vipaTisAraM uppaadessti| tadubhayepi na uppAdetabboti hi dassetuM api-saddena, pi-saddena vA sampiNDanaM karoti / paTiggAhakatova uppajjatIti balavataraM vippaTisAraM sandhAya vuttaM, dubbalo pana deyyadhammato, parivArajanatopi uppajjateva / uppajjituM yuttanti uppajjanArahaM / vippaTisArampi vinodesIti sambandho / tesaMyevAti paannaatipaatiinmev| yajanaM nAmettha dAnamevAdhippetaM, na aggijuhananti Aha "detu bhava"nti / vissajjatUti muttacAgavasena cajatu / abbhantaranti ajjhattaM sakasantAne / soLasAkAravaNNanA 344. anumatipakkhAdayo eva heTThA yajJassa vatthu katvA "soLasaparikkhArA"ti vuttA, idha pana sandassanAdivasena anumodanAya AraddhattA vuttaM "soLasahi AkArehI"ti / dassetvAti attano desanAnubhAvena paccakkhamiva phalaM dassetvA, anekavAraM pana dassanato "dassetvA dassetvA''ti byApanavacanaM, tadeva Abhuso meDanaTena AmeDitavacananti Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.344) vuttaM / "samAdapetvA samAdapetvA''tiAdIsupi eseva nayo / tamatthanti dAnaphalavasena kammaphalasambandhamatthaM | samAdapetvAti sutamattaM akatvA yathA rAjA tamatthaM sammadeva Adiyati citte karonto suggahitaM katvA gaNhAti, tathA sakkaccaM AdApetvA / 273 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.345-346) ___ "viSpaTisAravinodanenA"ti idaM nidassanamattaM / lobhadosamohaissAmacchariyamAnAdayopi hi dAnacittassa upakkilesA, tesaM vinodanenapi taM vodApitaM samuttejitaM nAma hoti tikkhavisadabhAvApattito, AsannatarabhAvato pana vippaTisAravinodanameva gahitaM / pavattite hi dAne tassa sambhavoti / yAthAvato vijjamAnehi guNehi haTThapahaTThabhAvApAdanaM sampahaMsananti Aha "sundara"ntiAdi / dhammatoti sccto| tadatthameva dassetuM "dhammena samena kAraNenA"ti vuttaM / saccahi dhammato anapetattA dhamma, upasamacariyabhAvato samaM, yuttabhAvena kAraNanti ca vuccati / / 345. tasmiM yaje rukkhatiNacchedopi nAma nAhosi, kuto pANavadhoti pANavadhAbhAvasseva daLahIkaraNatthaM, sabbaso viparItaggAhehi avidUsitatAdassanatthaJca pALiyaM "neva gAvo hajisU"tiAdIni vatvApi "na rukkhA chijjiMsU"tiAdi vuttanti dassento "ye yUpanAmake"tiAdimAha / barihisatthAyAti paricchedatthAya | vanamAlAsaGkepenAti vanapupphehi gandhitamAlAniyAmena / evaM Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.345) vuttaM, vanapantiAkArenAti attho / bhUmiyaM vA pattharantIti vedibhUmiM parikkhipantA tattha tattha pattharanti / mantAdinA hi parisaGghatA bhUmi vindati assa lAbhasakkAreti katvA "vedI"ti vuccati / tepi rukkhA tepi dabbAti sambandho, kammakattA cetaM dvayaM, abhihitakammaM vA | vatticchAya hi yathAsattiM kArakA bhavanti / vuttanayena pANavadhAbhAvassa daLhIkaraNatyaM, viparItaggAhena avidUsitabhAvadassanatthaJcetanti dasseti kiM panA"tiAdinA / antogehadAso antojaato| Adisaddena dhanakkItakaramarAnItasAmaMdAsabyUpagatAnaM snggho| pubbamevAti bhatikaraNato pageva | dhanaM gahetvAti divase divase yathAkammaM gahetvA / bhattavetananti devasikaM bhattaJceva mAsikAdiparibbayaJca / vuttovAyamattho / tajjitAti santajjitA / parikammAnIti sabbabhAgiyAni kammAni, uccAvacAni kammAnIti attho / piyasamudAcArenevAti iTThavacaneneva yathAnAmavasenevAti pAkaTanAmAnurUpeneva / sappitelanavanItadadhimadhuphANitena cevAti ettha ca-sadde avuttasamuccayattho, tena paNItapaNItAnaM nAnappakArAnaM khAdanIyabhojanIyAdInaJceva vatthayAnamAlAgandhavilepanaseyyAvasathAdInaJca saGgaho daTTabbo, tenAha "paNItehi sappitelAdisammissehevA"tiAdi / tassa tassa kAlassa anurUpehi yAgu...pe0.. pAnakAdIhIti sambandho / sappiAdInanti sappiAdIhi / 346. paTisAmetabbato, attano attano santakabhAvato ca saM nAma dhanaM vuccati tassa patIti sapati niggahitalopena, dhanavA, diThThadhammikasamparAyikahitAvahattA tassa hitanti 274 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.347-349) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 275 sApateyyaM, tadeva dhanaM / tenAha "pahUtaM dhana"nti / akkhayadhammamevAti akhayasabhAvameva / gAmabhAgenAti saMkittanavasena gAme vA gahetabbabhAgena, evaM Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.346) vuttaM, paccekaM sabhAgagAmakoTThAsenAtipi attho / sesesupi eseva nyo|| 347. yajJAvAToti khaNitAvATassa assamedhAdiyaJayajanaTThAnassetaM adhivacanaM, tabbohArena pana idha dAnasAlAya eva, tAya ca puratthimanagaradvAre katAya purathimabhAge evAti atthaM dasseti "purathimato nagaradvAre"tiAdinA / taM pana ThAnaM ro dAnasAlAya nAtidUre evAti Aha "yathA"tiAdi / yato tattha pAtarAsaM bhujitvA akilantarUpAyeva sAyanhe raJo dAnasAlaM sampApuNanti ! "dakkhiNena yajJAvATassA"tiAdIsupi eseva nayo / yAgu pivitvAti hi yAgusIsena pAtarAsabhojanamAha / 348. madhuranti saadursN| upari vattabbamatthanti "apica me bho evaM hotI''tiAdinA buccamAnamatthaM / parihArenAti bhagavantaM garuM katvA agAravaparihArena, ujukabhAvApanayanena vA, ujukavuttiM pariharitvA vaGkavuttiyAva yathAcintitamatthaM pucchanto evamAhAti vuttaM hoti / tenAha "ujukameva pucchayamAno agAravo viya hotI"ti / niccadAnaanukulayaJjavaNNanA 349. uTThAyAti dAne uTThAnavIriyamAha, samuTThAyAti tassa sAtaccakiriyaM / kasivANijjAdikammAni akaronto daliddiyAdianatthApattiyA nassissatIti adhippAyo / appasambhArataro ceva mahapphalataro cAti saGghapato aTThakathAyaM vutto pALiyaM pana "appatthataro ca appasamArambhataro ca mahapphalataro ca mahAnisaMsataro cA"ti paattho| tattha appasambhArataroti ativiya parittasambhAro, asmaarbbhiysmbhaaro| appatthataroti pana ativiya appakicco, attho cettha kiccaM, ttha-kArassa Tu-kAraM katvA "appaTutaro"tipi pATho / sammA ArabhIyati yo etenAti samArambho, sambhArasambharaNavasena pavattasattapILA, appo samArambho etassAti tathA, ayaM panAtisayenAti appsmaarmbhtro| vipAkasaJjitaM mahantaM sadisaM phalametassAti mahapphalo, ayaM panAtisayenAti mhpphltro| udayasaJjitaM mahantaM nissandAdiphalametassAti mahAnisaMso, ayaM panAtisayenAti mhaanisNstro| dhuvadAnAnIti dhuvAni thirAni avicchinnAni katvA dAtabbadAnAni / niccabhattAnIti ettha bhattasIsena ctupccygghnnN| anukulayAnIti anukulaM kulAnukkama upAdAya 275 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.350-350) dAtabbadAnAni / tenAha "amhAka"ntiAdi / yAni pavattetabbAni, tAni anukulayAni nAmAti yojetabbaM / nibaddhadAnAnIti nibandhetvA niyamatvA paveNIvasena pavattitadAnAni / hatthidantena katA dantamayasalAkA, yattha dAyakAnaM nAmaM aGkanti, iminA taM niccabhattaM salAkadAnavasenAti dasseti / taM kulanti anAthapiNDikakulaM / dAliddiyenAti daliddabhAvena / "ekasalAkato uddhaM dAtuM nAsakkhI"ti iminA ekenapi salAkadAnena nibaddhadAnaM upacchinditumadatvA anurakSaNamAha / roti setvaahnro| AdIni vatvAti ettha Adisaddena "kasmA seno viya maMsapesiM pakkhanditvA gaNhAsI"ti evamAdInaM samasamadAne ussukkanavacanAnaM saGgaho / galaggAhAti galaggahaNA / "kammacchedavasenA"ti iminA attano attano kammokAsAdAnampi pILAyevAti dasseti / samArambhasaddo cettha . pILanatthoti Aha "pILAsaGghAto samArambho"ti | pubbacetanAmuJcacetanAaparacetanAsampattiyA dAyakavasena tINi aGgAni, vItarAgatAvItadosatAvItamohatApaTipattiyA dakkhiNeyyavasena ca tINIti evaM chaLaGgasamannAgatA hoti dakkhiNA, chaLaGguttare nandamAtAsuttaJca (a0 ni0 2.6.37) tassatthassa sAdhakaM / aparAparaM uppajjanakacetanAvasena mahAnadI viya, mahogho viya ca ito cito ca abhisanditvA pakkhanditvA pavattito pucameva punyaabhisndo| tathAvidhanti pamANassa kAtuM asukarattamAha / kAraNamahattena phalamahattampi veditabbaM upari najjA vuTThiyA mahogho viyAti vuttaM "tasmA"tiAdi / __350. navanavoti sabbadA abhinavo, divase divase dAyakassa byApArApajjanato kiccapariyosAnaM natthIti vuttaM "ekenA"tiAdi / yathAraddhassa AvAsassa katipayenApi kAlena parisamApetabbato kiccapariyosAnaM atthIti Aha "paNNasAla'"ntiAdi / mahAvihArepi kiccapariyosAnassa atthitAupAyaM dassetuM "ekavAraM dhanapariccAgaM katvA"ti vuttaM / suttantapariyAyenAti sabbAsavasuttantAdipALinayena / navAnisaMsAti sItapaTighAtAdayo paTisallAnArAmapariyosAnA yathApaccavekkhaNaM gaNitA nava udayA, appamattatAya cete vuttA / yasmA pana AvAsaM dentena nAma sabbampi paccayajAtaM dinnameva hoti / yathAha saMyuttAgamavaralaJchake "so ca sabbadado hoti yo dadAti upassaya"nti, (saM0 ni0 1.1.42) sadA puJapavaDanUpAyaJca etaM / vuttahi tattheva "ye dadanti upassayaM, tesaM 276 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niccadAna anukulayaJJavaNNanA divA ca ratto ca, sadA puJJa pavaDDhatI 'ti (saM0 ni0 1.1.47) tathA hi dve tayo gAme piNDAya caritvA kiJci aladdhA AgatassApi chAyUdakasampannaM ArAmaM pavisitvA nahAyatvA patissaye muhuttaM nipajjitvA uTThAya nisinnassa kAye balaM AharitvA pakkhittaM viya hoti / bahi vicarantassa ca kAye vaNNadhAtu vAtAtapehi kilamati, patissayaM pavisitvA dvAraM pidhAya muhuttaM nipannassa visabhAgasantati vUpasammati sabhAgasantati patidvAti, vaNNadhAtu AharitvA pakkhittA viya hoti / bahi vicarantassa ca pAde kaNTako vijjhati, khANu paharati, sarIsapAdiparissayA ceva corabhayaJca uppajjati, patissayaM pavisitvA dvAraM pidhAya nipannassa sabbe te parissayA na honti, sajjhAyantassa dhammapItisukhaM, kammaTThAnaM manasi karontassa upasamasukhaJca uppajjati bahiddhA vikkhepAbhAvato / bahi vicarantassa ca kAye sedA muccanti akkhIni phandanti, senAsanaM pavisanakkhaNe maJcapIThAdIni na paJJAyanti, muhuttaM nipannassa pana akkhipasAdo AharitvA pakkhitto viya hoti, dvAravAtapAnamaJcapIThAdIni paJJAyanti / etasmiJca AvAse vasantaM disvA manussA catUhi paccayehi sakkaccaM upaTTahanti / tena vuttaM " AvAsaM dentena...pe0... hotI"ti "sadA puJJapavaDhanUpAyaJca etanti ca tasmA ete yathAvattA sabbepi AnisaMsA veditabbA / (2.5.350-350 ) khandhakapariyAyenAti senAsanakkhandhake (cULava0 294) AgatavinayapALinayena / tattha hi AgatA - "sItaM unhaM paTihanti tato vALamigAni ca / sarIsape ca makase, sisire cApi vuTTiyo || tato vAtAtapo ghoro, saJjAto paTihaJati / leNatthaJca sukhatthaJca, jhAyituJca vipassituM / / vihAradAnaM saGghassa, aggaM buddhena vaNitaM / tasmA hi paNDito poso, sampassaM atthamattano | vihAre kAraye ramme, vAsayettha bahussute / tesaM annaJca pAnaJca vatthasenAsanAni ca / / ? 277 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 dadeyya ujubhUtesu, vippasannena cetasA / te tassa dhammaM desenti, sabbadukkhapanUdanaM / yaM so dhammaM idhaJJaya, parinibbAti anAsavo 'ti / / - rAjagahaseTThAdInaM vihAradAnena anumodanAgAthAyo peyyAlavasena dassitA / tattha sItaM uNhanti utuvisabhAgavasena vRttaM / sisire cApi vuTThiyoti ettha sisiroti samphusitavA vuccati / vuTThiyoti ujukameghavuTThiyo eva / etAni sabbAni " paTihantIti iminAva padena yojebbAni / paTihaJjatIti vihArena paTihaJJati / leNatthanti nilIyanatthaM / sukhatthanti sItAdiparissayAbhAvena sukhavihAratthaM / " jhAyituJca vipassitu "nti idampi padadvayaM " sukhatthaJcA" ti iminAva padena yojetabbaM / idahi vRttaM hoti - sukhatthaJca vihAradAnaM, katamasukhatthaM ? jhAyituM, vipassituJca yaM sukhaM tadatthaM / atha vA parapadenapi yojetabbaM - jhAyituJca vipassituJca vihAradAnaM, "idha jhAyissati vipassissatI 'ti dadato vihAradAnaM saGghassa aggaM buddhena vaNNitaM / vuttahetaM " so ca sabbadado hoti, yo dadAti upassayanti (saM0 ni0 1.1.42) / (2.5.350 - 350 ) yasmA ca aggaM vaNNitaM, tasmA hi paNDito posoti gAthA / vAsayettha bahussuteti ettha vihAre pariyattibahussute ca paTivedhabahussute ca vAseyya / tesaM annaJcAti yaM saM anucchavikaM annaJca pAnaJca vatthAni ca maJcapIThAdisenAsanAni ca taM sabbaM tesu ujubhUtesu akuTilacittesu / dadeyyAti nidaheyya / taJca kho vippasannena cetasA, na cittappasAdaM virAdhetvA / evaM vippasannacittassa hi te tassa dhammaM desenti... pe0... parinibbAti anAsavoti ayamettha aTTakathAnayo / ayaM pana AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.350) ceva AcariyasAriputtattherena ( sArattha0 TI0 3.295) ca saMvaNNito TIkAnayo- sItanti ajjhattaM dhAtukkhobhavasena vA bahiddhA utuvipariNAmavasena vA uppajjanakasItaM / uNhanti aggisantApaM, tassa vanaDAhAdIsu sambhavo daTTabbo / paTihantIti paTibAdhati yathA tadubhayavasena kAyacittAnaM bAdhanaM na hoti, evaM karoti / sItuNhabbhAhate hi sarIre vikkhittacitto bhikkhu padahituM sakkoti, vALamigAnI yoniso na 278 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.350-350) niccadAnaanukulayaJjavaNNanA 279 sIhabyagghAdicaNDamige / guttasenAsanahi AraJakampi pavisitvA dvAraM pidhAya nisinnassa te parissayA na honti / sarIsapeti ye keci sarante gacchante dIghajAtike sappAdike / makaseti nidassanamattametaM, TaMsAdInampi eteneva saGgaho daTThabbo / sisireti sisirakAlavasena, sattAhavaddalikAdivasena ca uppanne sisirasamphasse / buTThiyoti yadA tadA uppannA vassavuTTiyo paTihantIti yojnaa| vAtAtapo ghoroti rukkhagacchAdInaM ummUlabhaJjanAdivasena pavattiyA ghoro sarajaarajAdibhedo vAto ceva gimhapariLAhasamayesu uppattiyA ghoro sUriyAtapo ca paTihajati pttibaahiiyti| leNatthanti nAnArammaNato cittaM nivattetvA paTisallAnArAmatthaM / sukhatthanti vuttaparissayAbhAvena phAsuvihAratthaM / jhAyitunti aTThatisAya ArammaNesu yattha katthaci cittaM upanibandhitvA upanijjhAyituM / vipassitunti aniccAdito saGkhAre sammasituM / vihAreti ptissye| kArayeti kArApeyya / rammeti manorame nivaassukhe| vAsayettha bahussuteti kAretvA pana ettha vihAre bahussute sIlavante kalyANadhamme nivAseyya, te nivAsento pana tesaM bahussutAnaM yathA paccayehi kilamatho na hoti, evaM annaJca pAnaJca vatthasenAsanAni ca dadeyya ujubhUtesu ajjhAsayasampannesu kammakammaphalAnaM, ratanattayaguNAnaJca saddahanena vippasanena cetsaa| idAni gahaThThapabbajitAnaM aJamaJjUpakAritaM dassetuM "te tassA"ti gAthamAha / tattha teti bhussutaa| tassAti upAsakassa | dhammaM desentIti sakalavaTTadukkhapanUdanaM saddhamma desenti / yaM so dhammaM idhAyAti so upAsako yaM saddhammaM imasmiM sAsane sammApaTipajjanena jAnitvA aggamaggAdhigamanena anAsavo hutvA parinibbAti ekAdasaggivUpasamena sIti bhavatIti / sItapaTighAtAdikA vipassanAvasAnA terasa, annAdilAbho, dhammassavanaM,dhammAvabodho, parinibbAnanti evamettha sattarasa AnisaMsA vuttaa| paTiggahaNakAnaM vihAravasena uppannaphalAnurUpampi dAyakAnaM vihAradAnaphalaM veditabbaM / yebhuyyena hi kammasarikkhakaphalaM labhantIti Aha "tasmA"tiAdi / "saGghassa pana pariccattattA"ti iminA saGghikavihArameva padhAnavasena vadati, saGghikavihAro nAmesa cAtuddisaM 279 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 (2.5.351 - 352 ) saGghaM uddissa katavihAro, yaM sandhAya padabhAjaniyaM vuttaM "saGghiko nAma vihAro saGghassa dinno hoti pariccatto"ti / yattha hi cetiyaM patiTThitaM hoti, dhammassavanaM karIyati, catUhi disAhi bhikkhU AgantvA appaTipucchitvAyeva pAde dhovitvA kuJcikAya dvAraM vivaritvA senAsanaM paTijaggitvA yathAphAsukaM gacchanti, so antamaso caturatanikApi paNNasAlA hotu, cAtuddisaM saGgha uddissa katavihArotveva vuccati / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 351. lobhaM niggahituM asakkontassa duSpariccajA / "ekabhikkhussa vA tiAdi upAsakAnaM tathA samAdAne AciNNaM, daLahataraM samAdAnaJca dassetuM vuttaM saraNaM pana tesaM sAmaM samAdinnampi samAdinnameva hotI "ti vadanti / saGghassa vA gaNassa vA santiketi yojanA / tatthAti yathAgahite saraNe, "tassA" tipi pATho, yathAgahitasaraNassAti attho / natthi punapunaM kattabbatAti viJjAtike sandhAya vuttaM / viJjAtikAnameva hi saraNAdi atthakosallAnaM suvaNNaghaTe sIhavasA viya akuppaM saraNagamanaM tiTThati / " jIvitapariccAgamayaM pujJa" nti ca idaM "sace tvaM yathAgahitaM saraNaM na bhindissati, evAhaM taM mAremI "ti kAmaM koci tiNhena satthena jIvitA voropeyya, tathApi "nevAhaM buddhaM 'na buddho 'ti, dhammaM 'na dhammo 'ti, saGgha 'na saGgho 'ti vadAmI"ti daLahataraM katvA gahitasaraNassa vasena vRttaM / " saggasampattiM detI "ti nidassanamattametaM / phalAnisaMsAni panassa saraNagamanavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.250 saraNagamanakathA) vuttAneva / 352. vakkhamAnanayena verahetutAya veraM vuccati pANAtipAtAdipApadhammo, taM mati " mayi idha ThitAya kathamAgacchasI 'ti tajjentI viya nivAretIti veramaNI, tato vA pApadhammato viramati etAyAti "viramaNI "ti vattabbe niruttinayena i-kArassa e-kAraM katvA " veramaNI "ti vRttaM / khuddaka pAThaTThakathAyaM panAha "veramaNisikkhApadaM, viramaNisikkhApadanti dvidhAsajjhAyaM karontI" ti ( khu0 pA0 aTTha0 sAdhAraNavibhAvanA) kusalacittasampattAvettha virati adhippetA, na phalasampayuttA yaJadhikaraNato / asamAdinnasIlassa sampattato yathUpaTThitavItikkamitabbavatthuto virati sampattavirati / samAdAnavasena uppannA virati samAdAnavirati / setu vuccati ariyamaggo, tappariyApannA hutvA pApadhammAnaM samucchedavasena ghAtanappavattA virati setughAtavirati / aJJatra "samucchedaviratI " tipi vRttA / idAni tA sarUpato dassetuM " tatthA "tiAdi vRttaM / jAti...pe0... dInIti apadisitabbajAtigottakulAdIni / Adisaddena vayabAhusaccAdInaM 280 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.352-352) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 281 saGgaho / pariharatIti avItikkamavasena parivajjeti, sIhaLadIpe cakkanaupAsakassa viya sampattavirati veditabbA / "pANaM na hanAmI"tiAdIsu Adayatthena iti-saddena, vikappatthena vA-saddena vA "adinnaM nAdiyAmi, adinnAdAnA viramAmi, veramaNiM samAdiyAmIti evamAdInaM paccekamatthAnaM saGgaho dtttthbbo| evaJca katvA "sikkhApada" micceva avatvA "sikkhApadAnI''ti vuttaM / pANAtipAtA veramaNinti sambandho / samAdiyAmIti sammA AdiyAmi, avItikkamAdhippAyena, akhaNDA' chiddA' kammAsA' sabalakAritAya ca gaNhAmIti vuttaM hoti / uttaravaDDamAnapabbatavAsiupAsakassa (ma0 ni0 aTTa0 1.89 kusalakammapathavaNNanA; saM0 ni0 aTTa0 2.2.109-111; dha0 sa0 aTTha0 kusalakammapathavaNNanA) viya samAdAnavirati veditbbaa| maggasampayuttAti smmaaditttthiyaadimggsmpyuttaa| idAni tatthA tatthAgatesu dhammato, koTThAsato, ArammaNato, vedanAto, mUlato, AdAnato, bhedatotiAdinA anekadhA vinicchayesu saGkepeneva ArammaNato vinicchayaM dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / purimA beti smpttsmaadaanvirtiyo| "jIvitindriyAdivatthU"ti paramatthato pANo vutto, paJattito pana "sattAdivatthU ti vattabbaM, evahi "satteyeva ArabhitvA pANAtipAtA, abrahmacariyA ca viramatI"ti (khu0 pA0 aTTha0 ekatAnAnatAdivinicchaya) khuddakAgamaTThakathAvacanena saMsandati sametIti / Adisaddena cettha sattasaGkhAravasena adinnavatthu, tathA phoThubbavatthu, vitathavatthu, saGkhAravaseneva surAmerayavatthUti etesaM saGgaho daTThabbo / taM ArammaNaM katvA pavattantIti yathAvuttaM vItikkamavatthu AlambitvA vItikkamanacetanAsaGghAtaviramitabbavatthuto viramaNavasena pavattanti / pacchimAti setughaatvirti| nibbAnArammaNAva tathApi kiccsaadhnto| iminA pana tattheva Agatesu tIsu AcariyavAdesu dve paTibAhitvA ekassevAnujAnanaM veditabbaM / "sampattavirati, hi samAdAnavirati ca yadeva pajahati, taM attano pANAtipAtAdiakusalamevArammaNaM katvA pavattatI''ti keci vadanti / "samAdAnavirati yato viramati, taM attano vA paresaM vA pANAtipAtAdiakusalamevAlambaNaM katvA pavattati / sampattavirati pana yato viramati, tesaM pANAtipAtAdInaM AlambaNAneva ArammaNaM katvA pavattatI''ti apare / "dvayampi cetaM yato pANAtipAtAdiakusalato viramati, tesamArammaNabhUtaM vItikkamitabbavatthumevAlambaNaM katvA pavattati / purimapurimapadatthavhi 281 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.352-352) vItikkamavatthumAlambaNaM katvA pacchimapacchimapadatthato viramitabbavatthuto viramatI"ti ache / paThamavAdo cettha ayuttoyeva / kasmA ? tassa attano pANAtipAtAdiakusalassa paccuppannAbhAvato, abahiddhAbhAvato c| sikkhApadavibhaGge hi paJcannaM sikkhApadAnaM paccuppannArammaNatA, bahiddhArammaNatA ca vuttaa| tathA dutiyavAdopi ayuttoyeva / kasmA ? purimavAdena sammissattA, paresaM pANAtipAtAdiakusalArammaNabhAve ca anekanti kattA, dvinnaM AlambaNappabhedavacanato ca / tatiyavAdo pana yutto sabbabhANakAnamabhimato, tasmA tadeva anujAnAtIti daTThabbaM / tena vuttaM "tIsu AcariyavAdesu dve paTibAhitvA ekassevAnujAnanaM veditabba"nti / etthAha - yajjetaM viratidvayaM jIvitindriyAdivItikkamitabbavatthumevAlambaNaM katvA pavatteyya, evaM sati ajhaM cintento ajhaM kareyya, yaJca pajahati, taM na jAneyyAti aya'manadhippeto attho ApajjatIti ? vuccate - na hi kiccasAdhanavasena pavattento "anaM cintento anaM karotI"ti vA "yaJca pajahati, taM na jAnAtI"ti vA vuccati / yathA pana ariyamaggo nibbAnArammaNova kilese pajahati, evaM jIvitindriyAdivatthArammaNampetaM viratidvayaM pANAtipAtAdIni dussIlyAni pajahati / tenAhu porANA - "ArabhitvAna amataM, jahanto sabbapApake / nidassanaJcettha bhave, maggaTThoriyapuggalo''ti / / (khu0 pA0 ekatAnAnatAvinicchaya) aTTha0 idAni saGkepeneva AdAnato, bhedato vA vinicchayaM dassetuM "etthA"tiAdi vuttaM / "paJcaGgasamannAgataM sIlaM samAdiyAmI''tiAdinA ekato ekajjhaM gaNhAti / evampi hi kiccavasena etAsaM paJcavidhatA vijJAyati / sabbAnipi bhinnAni honti ekajjhaM samAdinnattA / na hi tadA paJcaGgikattaM sIlassa sampajjati / yaM tu vItikkantaM, teneva kammabaddho / "pANAtipAtA veramaNisikkhApadaM samAdiyAmI''tiAdinA ekekaM visuM visuM gaNhAti / "veramaNisikkhApada"nti ca idaM samAsabhAvena khuddakapAThaTThakathAyaM (khu0 pA0 aTTa0 sAdhAraNavibhAvanA) vuttaM, pALipotthakesu pana "veramaNi"nti niggahitantameva byAsabhAvena dissati | gahaTTavasena cetaM vuttaM / sAmaNerAnaM pana yathA tathA vA samAdAne ekasmiM bhinne sabbAnipi bhinnAni honti paaraajikaapttito| iti ekajjhaM, paccekaJca samAdAne viseso idha vutto, khuddakAgamaTThakathAyaM pana "ekajjhaM samAdiyato ekAyeva virati 282 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.352-352) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 283 ekAva cetanA hoti, kiccavasena panetAsaM paJcavidhattaM vijhAyati / paccekaM samAdiyato pana paJceva viratiyo, paJca ca cetanA hontI"ti (khu0 pA0 aTTha0 ekatAnAnatAdivinicchaya) ayaM viseso vutto| bhedepi "yathA tathA vA samAdiyantu, sAmaNerAnaM ekasmiM bhinne sabbAnipi bhinnAni honti / pArAjikaTTAniyAni hi tAni tesaM | yaM tu vItikkantaM hoti, teneva kammabaddho / gahaTThAnaM pana ekasmiM bhinne ekameva bhinnaM hoti, yato tesaM taMsamAdAneneva puna paJcaGgikattaM sIlassa sampajjatI''ti vuttaM / yathAvuttopi dIghabhANakAnaM vAdo aparevAdo nAma tattha kto| setughAtaviratiyA pana bhedo nAma natthi paTipakkhasamucchindanena akuppsbhaavttaa| tadevatthaM dassentena "bhavantarepI"tiAdi vuttaM / tattha "bhavantarepI"ti iminA attano ariyabhAvaM ajAnantopIti atthaM vijJApeti | jIvitahetupi, pageva aJahetu / "neva pANaM hanati, na suraM pivatI"ti idaM majjhepeyyAlaniddiTTa, migapadavaLaJjananayena vA vRttaM / suranti ca nidassanamattaM / sabbampi hi surAmerayamajjapamAdaTThAnAnuyogaM na karoti / "majjanti tadeva ubhayaM, yaM vA panampi surAsavavinimuttaM madanIya''nti (saM0 ni0 aThTha0 3.5.1134) saMyuttamahAvaggaTThakathAyaM vuttaM / khuddakapAThaTThakathAyaJca "tadubhayameva madanIyaDhena majja, yaM vA panAmpi kiJci asthi madanIyaM, yena pItena matto hoti pamatto, idaM vuccati majja''nti (khu0 pA0 aThTha0 purimapaJcasikkhApadavaNNanA) "sace pissA"tiAdinA tattheva visesadassanaM, ajAnantassapi khIrameva mukhaM pavisati, na surA, pageva jAnantassa / koJcasakuNAnanti kuntasakuNAnaM / sacepi mukhe khIramissake udake pakkhipantIti yojetabbaM / "na cettha upamopameyyAnaM sambaddhatA siyA koJcasakuNAnaM yonisiddhattA''ti koci vadeyyAti Aha "ida"ntiAdi / yonisiddhanti manussatiracchAnAnaM uddhaM tiriyameva dIghatA viya, bakAnaM meghasaddena, kukkuTInaM vAtena gabbhaggahaNaM viya ca jAtisiddhaM, iti koci vadeyya ceti attho| "cevA''tipi pAThaM vatvA samuccayatthamicchanti keci / dhammatAsiddhanti bodhisatte kucchigate bodhisattamAtu sIlaM viya, vijAte tassA divaGgamanaM viya ca sabhAvena siddhaM, maggadhammatAya vA ariyamaggAnubhAvena siddhanti veditabbanti vissajjeyyAti attho / didvijukaraNaM nAma bhAriyaM dukkaraM, tasmA saraNagamanaM sikkhApadasamAdAnato mahaThThatarameva, na appaTTataranti adhippaayo| etanti sikkhApadaM / yathA vA tathA vA gaNhantassApIti AdaraM gAravamakatvA smaadiyntssaapi| sAdhukaM gaNhantassApIti sakkaccaM 283 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.353-353) sIlAni samAdiyantassApi appaTThatarameva, appasamArambhataraJca, na diguNaM ussAho karaNIyoti vuttaM hoti / sIlaM idha abhayadAnatAya dAnaM, anavasesaM vA sattanikAyaM dayati rakkhatIti daanN| ayamettha aTThakathAmuttakanayo- saraNaM upagatena kAyavAcAcittehi sakkaccaM vatthuttayapUjA kAtabbA, tattha ca saMkileso sAdhukaM pariharitabbo, sikkhApadAni pana samAdAnamattaM, sampattavatthuto viramaNamattaJcAti saraNagamanato sIlassa appaTTataratA, appasamArambhataratA ca veditbbaa| sabbesaM sattAnaM jIvitadAnAdinA daNDanidhAnato, sakalalokiyalokuttara guNAdhiTThAnato cassa mahapphalataratA, mahAnisaMsataratA ca daTTabbAti / tamatthaM pALiyA sAdhento "vuttaheta"ntiAdimAha / tattha "aggAnI''ti AtattA aggjnyaani| cirarattatAya AtattA rttnyaani| "ariyAnaM sAdhUnaM vaMsAnI"ti AtattA vNsjnyaani| purimakAnaM AdipurisAnaM etAnIti poraannaani| sabbaso kenacipi pakArena sAdhUhi na kiNNAni na chaDDitAnIti asaMkiNNAni / ayaJca nayo nesaM yathA atIte, evaM etarahi, anAgate cAti Aha "asNkinnnnpubbaanii"tiaadi| atIte hi kAle asaMkiNNabhAvassa "asaMkiNNapubbAnI''ti nidassanaM, paccuppanne "na sakiyantI"ti, anAgate "na saGkiyissantIti / atoyeva appaTikuTThAni na paTikkhittAni / na hi kadAcipi vijU samaNabrAhmaNA hiMsAdipApadhammaM anujAnanti / aparimANAnaM sattAnaM abhayaM detIti sabbesu bhUtesu nihitadaNDattA sakalassapi sattanikAyassa bhayAbhAvaM deti / na hi ariyasAvakato kassaci bhayaM hoti / averanti verAbhAvaM / abyApajjhanti niDhukkhataM / "aparimANAnaM sattAnaM abhayaM datvA"tiAdi AnisaMsadassanaM, hetumpi cettha tvA-saddo yathA "mAtaraM saritvA rodatIti / yaM kiJci cajanalakkhaNaM, sabbaM taM yajJoti Aha "idaJca panA"tiAdi / na nu ca paJcasIlaM sabbakAlikaM / abuddhappAdakAlepi hi vizU taM samAdiyanti, na ca ekantato vimuttAyatanaM bAhirakAnampi smaadinnttaa| saraNagamanaM pana buddhappAdahetukaM, ekantato ca vimuttAyatanaM, kathaM tattha saraNagamanato paJcasIlassa mahapphalatAti Aha "kiJcApI"tiAdi / jeTTakanti mahapphalabhAvena uttamaM / "saraNagamaneyeva patiTThAyA"ti iminA tassa sIlassa saraNagamanena abhisaGghatattA tato mahapphalataM, tathA anabhisaGghatassa ca sIlassa appaphalataM dasseti / 353. IdisamevAti evaM saMkilesapaTipakkhameva hutvaa| nanu ca 284 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.353-353) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 285 paThamajjhAnAdiyaJjAyeva desetabbA, kasmA buddhappAdato paTThAya desanamArabhatIti anuyogaM pariharituM "tividha...pe0... dassetukAmo"ti vuttaM / tividhasIlapAripUriyaM Thitassa hi nesaM yAnaM appaTTataratA, mahapphalataratA ca hoti, tasmA taM dassetukAmattA buddhappAdato paTThAya desanaM ArabhatIti vuttaM hoti / tenAha "tatthA"tiAdi / heTThA vuttehi guNehIti ettha "so taM dhamma sutvA tathAgate saddhaM paTilabhatI"tiAdinA (dI0 ni0 1.191) heTThA vuttA saraNagamanaM, sIlasampadA, indriyesu guttadvAratAti evamAdayo guNA veditabbA / paThamaM jhAnaM nibbattento na kilamatIti yojanA | tAnIti paThamajjhAnAdIni / "paThamaM jhAna"ntiAdinA pALiyaM paNItAnameva jhAnAnaM ukkaTThaniddeso katoti mantavA "ekaM kappaM, aTTha kappe"tiAdi vuttaM, mahAkappavasena cettha attho / hInaM pana paTamaM jhAnaM asaGkhyeyyakappassa tatiyabhAgaM AyuM deti / majjhimaM upaDDakappaM / hInaM dutiyaM jhAnaM dve kappAni, majjhimaM cattArItiAdinA attho netbbo| apica yasmA paNItAniyevettha jhAnAni adhippetAni mahapphalatarabhAvadassanaparattA desanAya, tasmA "paThamaM jhAnaM ekaM kappa"ntiAdinA paNItAneva jhAnAni niddivAnIti daTThabbaM / tadevAti catutthajjhAnameva / catukkanayena hi desanA AgatA / yadi evaM kathaM AruppatAti Aha "AkAsAnaJcAyatanAdisamApattivasena bhAvita"nti, tathA bhAvitattA catutthajjhAnameva AruSpaM hutvA vIsatikappasahassAdIni AyuM detIti adhippAyo / ayaM Acariyassa mati / atha vA tadevAti AruppasaGghAtaM catutthajjhAnameva, taM pana kasmA vIsatikappasahassAdIni AyuM detIti vuttaM "AkAsAnaJcAyatanAdisamApattivasena bhAvita"nti, tathA bhAvitattA evaM detIti adhippaayo| aparo nayo "tadevA"ti vutte rUpAvacaracatutthajjhAnamevAti attho ApajjeyyAti taM nivattetuM "AkAsAnaJcAyatanAdisamApattivasena bhAvita"nti Aha, tathA bhAvitaM aGgasamatAya catutthajjhAnasaGkhAtaM AruppajjhAnamevAdhippetanti vuttaM hoti / sammadeva niccasAdipaTipakkhavidhamanavasena pavattamAnA pubbabhAgiye eva bodhipakkhiyadhamme samAnentI vipassanA vipassakapuggalassa anappakaM pItisomanassaM samAvahatIti vuttaM "vipassanAsukhasadisassa pana sukhassa abhAvA mahapphala"nti / yathAha dhammarAjA dhammapade 285 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.5.354-8-354-8) "yato yato sammasati, khandhAnaM udayabbayaM / labhatI pItipAmojjaM, amataM taM vijAnata"nti / / (dha0 pa0 374) yasmA panAyaM desanA iminA anukkamena imAni jANAni nibbattentassa vasena pavattitA, tasmA "vipassanAJANe patiDhAyA"tiAdinA heTThimaM heTThimaM uparimassa uparimassa patiThThAbhUtaM katvA vuttaM / samAnarUpanimmAnaM nAma manomayiddhiyA aohi asAdhAraNakiccanti Aha "attano...pe0... mahapphalA"ti / hatthiassAdivividharUpakaraNaM vikubbanaM, tassa dassanasamatthatAya / icchiticchitavAnaM nAma purimajAtIsu icchiticchito khandhapadeso / arahattamaggeneva maggasukhaM nihitanti vuttaM "ati...pe0... mahapphala"nti / samApentoti priyosaapento| kUTadantaupAsakattapaTivedanAdikathAvaNNanA 354-8. "abhikkantaM bho gotamA"tiAdi desanAya pasAdavacanaM, "esAha bhavanta"ntiAdi pana saraNagamanavacananti tadubhayasambandhaM dassento "desanAyA"tiAdimAha / tanUti mando kaayikcetsiksukhsmupbyuuhto| sabbe te pANayoti "satta ca usabhasatAnI''tiAdinA vutte sabbe te pANino / taM pavattinti tesaM pANInaM mocanAkAraM | AkulabhAvoti bhagavato santike dhammassa sutattA pANIsu anuddayaM upaTThapetvA Thitassa "kathahi nAma mayA tAva bahU pANino mAraNatthAya bandhApitA''ti citte paribyAkulabhAvo, yasmA atthi, tasmA na desetIti yojanA, "udapAdI"tipi paattho| sutvAti "muttA bho te pANayo''ti ArocitavacanaM sutvA / cittacAroti cittappavatti / "kallacittaM muducittaM vinIvaraNacittaM udaggacittaM pasannacitta"nti idaM padapaJcakaM sandhAyakallacittantiAdI"ti vuttaM / tattha "dAnakathaM sIlakatha''ntiAdinA vuttAya anupubbikathAya AnubhAvena / kAmacchandavigamena kallacittatA arogacittatA, byApAdavigamena mettAvasena muducittatA akathinacittatA, uddhaccakukkuccavigamena vikkhepAbhAvato vinIvaraNacittatA tehi amalInacittatA, thinamiddhavigamena sampaggahaNavasena udaggacittatA amalInacittatA, vicikicchAvigamena sammApaTipattiyA avimuttatAya pasannacittatA anAvilacittatA ca hotIti Aha "anupubbikathAnubhAvena vikkhambhitanIvaraNataM sandhAya vutta"nti / yaM panettha atthato avibhattaM, taM suvineyyameva / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.5.354-8-354-8) kUTadantaupAsakattapaTivedanAdikathAvaNNanA 287 iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJaAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA kUTadantasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / kUTadantasuttavaNNanA nihitaa| 287 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. mahAlisuttavaNNanA brAhmaNadUtavatthuvaNNanA ___359. evaM kUTadantasuttaM saMvaNNetvA idAni mahAlisuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, kUTadantasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa mahAlisuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... vesAliyanti mahAlisutta"nti Aha / punappunaM visAlabhAvUpagamanatoti etthAyaM saGgrepo - bArANasiro kira aggamahesiyA maMsapesigabbhena dve dArakA nibbattA dhItA ca putto ca, tesaM aJamacaM vivAhena soLasakkhattuM puttadhItuvasena dve dve dArakA vijAtA / tato tesaM dArakAnaM yathAkkama vaDDentAnaM paccekaM saparivArAnaM ArAmuyyAnanivAsaTThAnaparivArasampattiM gahetuM appahonakatAya nagaraM tikkhattuM gAvutantarena gAvutantarena parikkhipiMsu, evaM tassa punappunaM tipAkAraparikkhepena visAlabhAvamupagatattA "vesAlI"tveva nAmaM jAtaM / tena vuttaM "punappunaM visAlabhAvUpagamanato vesAlIti laddhanAmake nagare"ti / vitthArakathA cettha mahAsIhanAdasuttavaNNanAya, (ma0 ni0 aTTha0 1.146) ratanasuttavaNNanAya (khu0 pA0 aThTha0 vesAlivatthu; su0 ni0 aTTha0 1.ratanasuttavaNNanA) ca gahetabbA / bahinagareti nagarato bahi, na ambapAlivana viya antonagarasmiM / sayaMjAtanti sayameva jAtaM aropimaM / mahantabhAvenAti rukkhagacchAnaM, ThitokAsassa ca mahantabhAvena / tenevAha "himavantena saddhiM ekAbaddhaM tvA"ti / yaM pana venayikAnaM matena vinayaTThakathAyaM vuttaM - "tattha mahAvanaM nAma sayaMjAtaM aropimaM saparicchedaM mahantaM vanaM / kapilavatthusAmantA pana mahAvanaM himavantena saha ekAbaddhaM aparicchedaM hutvA mahAsamudaM Ahacca ThitaM, idaM tAdisaM na hotI''ti (pArA0 aTTha0 2.162) / 288 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.6.360-361) oDhaddhalicchavivatthuvaNNanA 289 taM majjhimabhANakasaMyuttabhANakAnampi smaankthaa| majjhimaTThakathAyavhi (ma0 ni0 aTTha0 2.352) saMyuttaTThakathAyaJca (saM0 ni0 aTTha0 1.37) tathaiva vuttaM / idha pana dIghabhANakAnaM matena evaM vuttanti daTThabbaM / yadi ca "ahutvA''ti katthaci pATho dissati, evaM sati sabbesampi samAnavAdo siyaati| kUTAgArasAlAsarkepenAti haMsamaNDalAkArasavAtahaMsavaTTakacchannena kUTAgArasAlAniyAmena, tathA katattA pAsAdoyeva "kUTAgArasAlA"ti vutto, tabbohArena pana sakalopi saGghArAmoti vuttaM hoti / vinayaTThakathAyaM (pArA0 aTTha0 2.162) tu evaM vuttaM - "kUTAgArasAlA pana mahAvanaM nissAya kate ArAme kUTAgAraM antokatvA haMsavaTTakacchadanena katA sabbAkArasampannA buddhassa bhagavato gandhakuTi veditabbA''ti / kosalesu jAtA, bhavA, te vA nivAso etesanti koslkaa| evaM mAgadhakA / janapadavAcino hi pAyato pulliGgaputhuvacanA / yassa akaraNe puggalo mahAjAniyo hoti, taM karaNaM arahatIti karaNIyanti vuccati / tenAha "avassaM kattabbakammenA"ti / akAtumpi vaTTati asati samavAye, tasmA samavAye sati kattabbato taM kiccanti vuccatIti adhippaayo| 360. yA buddhAnaM uppajjanArahA nAnattasaJA, tAsaM vasena "nAnArammaNacArato"ti vuttaM, nAnArammaNappavattitoti attho / sambhavantasseva hi paTisedho, na asambhavantassa / paTikkammAti nivattetvA tathA cittaM anuppAdetvA / sallInoti jhAnasamApattiyA ekattArammaNaM allIno / nilInoti tasseva vevacanaM / tena vuttaM "ekIbhAva"ntiAdi / saparivArattA anekopi tadA eko viya bhavatIti ekIbhAvo, taM ekiibhaavN| yenAyasmA nAgito, taM sandhAya "tasmA ThAnA"ti vuttaM / oTThaddhalicchavivatthuvaNNanA 361. adghoTThatAyAti upaDvokRtAya / tassa kira uttaroTThassa appakatAya tiriyaM phAletvA addhamapanItaM viya khAyati cattAro dante, dve ca dAThA na chAdeti, tena naM "ohaddho"ti voharati / keci pana "adho-saddena pAThaM parikappetvA heTTA oTThassa olambakatAya "oTThAdho"ti atthaM vadanti, tadayuttameva tathA pAThassa adissanato, 289 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 (2.6.362 - 363) Acariyena ( dI0 ni0 TI0 1.361) ca avaNNitattA / ayaM kira uposathiko dAyako dAnapati saddho pasanno buddhamAmako dhammasaGghamAmako / tenAha " purebhatta "ntiAdi / khandhake, ( mahAva0 289) mahAparinibbAnasutte (dI0 ni0 2.161) ca Agatanayena "nIlapItAdi... pe0... tAvatisaparisasappaTibhAgAyA " ti vRttaM / ayaM pana vesAlI bhagavato kAle iddhA ceva vepullappattA ca ahosi / tattha hi rAjUnameva satta sahassAni, satta satAni, satta ca rAjAno ahesuM, tathA yuvarAjasenApatibhaNDAgArikapabhutInampi, pAsAdakUTAgAraArAmapokkharaNiAdayopi tapparimANAyeva, bahujanA, AkiNNamanussA, subhikkhA ca / tena vuttaM " mahatiyA licchaviparisAyA "ti / tassa pana kulassa AdibhUtAnaM yathAvRttAnaM maMsapesiyA nibbattadArakAnaM tApasena pAyitaM yaM khIraM udaraM pavisati, sabbaM taM maNibhAjanagataM viya dissati, carimakabhave bodhisatte kucchigate bodhisattA udaracchaviyA ativippasannatAya te nicchavI ahesuM / apare panAhu "sibbetvA pitA nesaM aJJamaJJa lInA chavi ahosI 'ti / evaM te nicchavitAya vA lInacchavitAya vA licchavIti paJJAyiMsu, niruttinayena cettha padasiddhi, tabbaMse uppannA sabbepi licchavayo jAtA / tenAha "licchaviparisAyA "ti, licchavirAjUnaM, licchavivaMsabhUtAya vA parisAyAti attho / mahantaM yasaM lAti gaNhAtIti mahAli yathA "bhaddAlI 'ti / mUlanAmanti mAtApitUhi katanAmaM / nAma dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 362. sAsane yuttapayuttoti bhAvanamanuyutto / sabbattha sIhasamAnavuttinopi bhagavato parisAya mahatte sati tadajjhAsayAnurUpaM pavattiyamAnAya dhammadesanAya viseso hotIti Aha " mahantena ussAhena dhammaM desessatI 'ti / "vissAsiko' ti vatvA tamassa vissAsikabhAvaM vibhAvetuM "ayahI "tiAdi vRttaM / thUlasarIroti vaTharasarIro / therassa khINAsavabhAvato "AlasiyabhAvo appahIno vattabbo vAsanAlesaM pana upAdAya "IsakaM appahIno viya hotI "ti vRttaM / na hi sAvakAnaM buddhAnamiva savAsanA kilesA pahIyanti / yathAvuttaM pAsAdameva sandhAya " kUTAgAramahAgehA " ti vRttaM / pAcInamukhAti pAcInapamukhA / 363. vineyyajanAnuparodhena buddhAnaM bhagavantAnaM paTihAriyavijambhanaM hotIti Aha " atha kho" tiAdi / gandhakuTito nikkhamanavelAyahi chabbaNNA buddharasmiyo AveLAveLA 290 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.6.364-364) oTThaddhalicchavivatthuvaNNanA yamalA yamalA hutvA savisesaM pabhassarA vinicchariMsu / tAhi "bhagavA nikkhamatI" samArocitamiva nikkhamanaM saJjAniMsu / tena vRttaM "saMsUcitanikkhamano" ti / 364. "ajjA"ti vuttadivasato atItamanantaraM hiyyodivasaM purimaM nAma, tathA "hiyyoti vuttadivasato paraM purimataraM atisayena purimattA / iti imesu dvIsu divasesu vavatthito yathAkkamaM purimapurimatarabhAvo / evaM santepi yadettha " purimatara "nti vRttaM, tato bhuti yaM yaM oraM, taM taM purimaM / yaM yaM paraM taM taM purimataranti dassento " tato paTThAyA "ti AdimAha / orapAra bhAvassa viya, hi disAvidisAbhAvassa viya ca purimapurimatarabhAvassa apekkhAsiddhi / mUladibasatotiAdidivasato / aggeti upayogatthe bhummavacanaM, upayogavacanassa vA e-kArAdesoti dasseti "agga "nti iminA, paThamanti attho / taM pattha parA atItA koTiyevAti Aha " parakoTiM katvA" ti / yaM saddo paricchede nipAto, tappayogena cAyaM " viharAmI "ti vattamAnapayogo, attho pana atItavasena veditabboti dassetuM " yAva vihAsi"nti vRttaM / tassAti divasassa / paThamavikappe " viharAmI "ti imassa " yadagge "ti iminA ujukaM tAva sambandhitvA pacchA " naciraM tINi vassAnI'ti pamANavacanaM yojetabbaM / dutiyavikappe pana "naciraM tINi vassAnI "ti imehipi kuTilaM sambandho kattabbo / naciranti cetaM bhAvanapuMsakaM, accantasaJJagaM vA / tahi pamANato visesetuM "tINi vassAnI "ti vadati / tenAha " naciraM vihAsiM tINiyeva vassAnI 'ti / 291 ayanti suno| piyajAtikAnIti iTThasabhAvAni / sAtajAtikAnIti madhurasabhAvAni / madhurasadisatAya hi "madhura "nti manoramaM vuccati / ArammaNaM karontena kAmena upasaMhitAnIti kAmUpasaMhitAni, kAmanIyAni / tenAha "kAmassAdayuttAnIti, ArammaNikena kAmasaGghAtena assAdena sattAni kAmasaGghAtassa yogyAnIti attho / sarIrasaNThAneti sarIrabimbe, AdhAre cetaM bhummaM / tasmA saddenAti taM nissAya tato uppannena saddenAti attho / apica vinA pAThasesaM bhavitabbapadeMneva sambandhitabbaM / madhurenAti iTThena sAtena / kaNNasakkhaliyanti kaNNapaTTikAyaM / vA assAdassa ettAvatAti dibbasotaJANaparikammassa akathanamattena / "attanA Atampi na katheti, kiM imassa sAsane adhiTThAnenA' 'ti kujjhanto bhagavati AghAtaM bandhitvA, saha kujjhaneneva cesa jhAnAbhiJJA parihAyi / cintesIti " kasmA nu kho so mayhaM taM parikammaM na 291 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.6.366-371-372) kathesI"ti parivicArento ayoniso ummujjanavasena cintesi / anukkamenAti pAthikasutte, (dI0 ni0 3.3 Adayo) mahAsIhanAdasutte (dI0 ni0 1.381) ca Agatanayena taM taM ayuttameva cintento, bhAsanto, karonto ca anukkamena bhagavati baddhAghAtatAya sAsane patiTuM alabhanto gihibhAvaM patvA tamatthaM katheti / / ekasabhAvitasamAdhivaNNanA __ 366-371. ekaMsAyAti tadatthe catutthIvacanaM, ekaMsatthanti attho / aMsasaddo cettha koTTAsapariyAyo, so ca adhikArato dibbarUpadassanadibbasaddasavanavasena veditabboti Aha "ekkottaasaayaa"tiaadi| vA-saddo cettha vikappane ekNsssevaadhippetttaa| anudisAyAti purathimadakkhiNAdibhedAya catubbidhAya anudisAya / ubhayakoTThAsAyAti dibbarUpadassanatthaM, dibbasaddasavanatthaJca / bhAvitoti yathA dibbacakkhuJANaM, dibbasotaJANaJca samadhigataM hoti, evaM bhAvito / tayidaM visuM visuM parikammakaraNena ijjhantIsu vattabbaM natthi, ekajjhaM ijjhantIsupi kameneva kiccasiddhi bhavati ekajjhaM kiccasiddhiyA asambhavato / pALiyampi hi "dibbAnaJca rUpAnaM dassanAya, dibbAnaJca saddAnaM savanAyA''ti idaM ekassa ubhayasamatthatAsandassanameva, na ekajjhaM kiccasiddhisambhavasandassanaM / "ekaMsabhAvito samAdhi hetU"ti iminA sunakkhatto dibbacakkhutrANAya eva parikammassa katattA vijjamAnampi dibbasadaM nAssosIti dasseti / 372. dibbacakkhujANato dibbasotaJANameva seTThanti maJjamAno mahAli etamatthaM pucchatIti Aha "idaM dibbasotena...pe0... maje"ti / apaNNakanti avirajjhanakaM, anavajjaM vaa| samAdhiyeva bhAvetabbatuna smaadhibhaavnaa| "dibbasotaJANaM seTTha"nti maJamAnena ca tena dibbacakkhujANampi dibbasoteneva saha gahetvA "etAsaM nUna bhante'"tiAdinA puthuvacanena pucchitanti dassetuM "ubhayaMsabhAvitAnaM samAdhIna"nti vuttaM / bAhirA etA samAdhibhAvanA aniyyAnikattA / tA hi ito bAhirakAnampi ijjhanti / na ajjhattikA bhagavatA sAmukkaMsikabhAvena appveditttaa| na hi te saccAni viya sAmukkaMsikA / yadatthanti yesaM atthAya, abhedepi bhedavacanametaM, yassa vA visesanabhUtassa atthAya / teti ariyaphaladhamme / "ta"ntipi adhunA pATho / te hi sacchikAtabbA, "asthi kho mahAli a va dhammA...pe0... yesaM sacchikiriyAhetu bhikkhU mayi brahmacariyaM carantI"ti sacchikAtabbadhammA ca idha vuttaa| 292 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.6.373-373) catuariyaphalavaNNanA 293 catuariyaphalavaNNanA 373. saMyojentIti bandhenti / tasmAti yasmA vaTTadukkhabhaye saMyojanato tattha satte saMyojenti nAma, tasmA / katthaci "vaTTadukkhamaye rathe''ti pATho, na porANo tathA Acariyena avnnnnitttaa| maggasotaM Apano, na pasAdAdisotaM / "sototi bhikkhave ariyamaggassetaM adhivacana"nti hi vuttaM / Apannoti ca Adito pattoti attho A-upasaggassa Adikammani pavattanato, idaM pana phalaTThavasena vadati / atItakAlavacanavhetaM, maggakkhaNe pana maggasotaM Apajjati nAma / tenevAha dakkhiNavibhaGge "sotApanne dAnaM deti, sotApattiphalasacchikiriyAya paTipanne dAnaM detI'ti (ma0 ni0 3.379) apatanadhammoti anupapajjanasabhAvo / dhammaniyAmenAti uparimaggadhammaniyAmena / heTThimantena sattamabhavato upari anupapajjanadhammatAya vA niyatoti aTThakathAmuttakanayo / paraM ayanaM parAgati assa atthIti attho / anenAti puna tatiyasamAsavacanaM, vA-saddo cettha luttaniddiTTho / tanuttaM nAma pavattiyA mandatA, viraLatA cAti vuttaM "tanuttA"tiAdi / karahacIti nipAtamattaM, pariyAyavacanaM vA | "orena ce mAso seso gimhAnanti vassikasATikacIvaraM pariyeseyyA'tiAdIsu (pArA0 627) viya ora-saddo na atirekatthoti Aha "hedvAbhAgiyAna"nti, heTThAbhAgassa kAmabhavassa paccayabhAvena hitAnanti attho / "suddhAvAsabhUmiya"nti tesaM upapattiTThAnadassanaM / opapAtikoti upapAtiko upapAtane saadhukaarii| tenAha "sesayonipaTikkhepavacanameta"nti parinibbAnadhammoti anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAnasabhAvo / vimuccatIti vimutti, cittameva vimutti cetovimuttIti vuttaM "cittavisuddhi"ntiAdi / cittasIsena cettha samAdhi gahito "sIle patiThThAya naro sapaJo, cittaM paJaJca bhAvayantiAdIsu (saM0 ni0 1.1.23, 192; peTako0 22; mi0 pa0 1.1.9) viya / pAvimuttinti etthApi eseva nayo / tenAha "arahattaphalapaJjAva pajJAvimuttI"ti / sAmanti attanAva, aparappaccayenAti attho / "abhijAnitvA"ti iminA tvAdipaccayakAriyassa ya-kArassa lopo dssito| "abhijJAyA"ti iminA pana nA-vacanakAriyassAti daTThabbaM / sacchIti paccakkhatthe nepAtikaM / paccakkhakaraNaM nAma anussavAkAraparivitakkAdike muJcitvA sarUpato ArammaNakaraNaM / 293 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.6.374-5-374-5) ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 374-5. uppatitvAti AkAsamaggena DetvA / paTipajjati ariyAsAvako nibbAnaM, ariyaphalaJca etAyAti paTipadA, sA ca tassa pubbabhAgo evAti ariyamaggo pubbabhAgapaTipadAnAmena idha vutto| AtatavitatAdivasena pnycnggikN| disAvidisAniviTThapadesena atttthnggiko| aTThaGgato mutto aJjo koci aTThaGgiko nAma maggo natthIti Aha "atttthnggmttoyevaa''tiaadinaa| na hi avayavavinimutto samudAyo nAma koci atthIti / tasmA "aTTha aGgAni assAti aJcapadasthasamAsaM akatvA 'aTTha aGgAni aTThaGgAni, tAni assa santIti aTThaGgiko ti samAsagabbhataddhitavasena padasiddhi kAtabbA"ti (dI0 ni0 TI0 1.374, 375) Acariyena vuttaM, adhippAyo cettha cintetabbo / aJapadatthasamAse hi kate na sakkA aTThaGgaaTThaGgikAnaM bhedo aJamacaM vipariyAyaM katvApi niyametuM byAse ubhayapadatthaparabhAvena saheva saGkhyAparicchedena atthaapttito| samAsagabbhe pana taddhite kate sakkA eva tesaM bhedo aJamadhe vipariyAyaM katvA niyametuM samAse uttarapadatthaparabhAvena vinAva saGkhyAparicchedena atthApattito / ekatthibhAvalakkhaNo hi samAsoti / dhammadAyAdasuttantaTIkAyaM pana Acariyeneva evaM vuttaM "yasmA maggaGgasamudAye maggavohAro hoti, samudAyo ca samudAyIhi samannAgato, tasmA attano avayavabhUtAni aTTha aGgAni etassa santIti aTThaGgiko "ti | paThamanaye cettha aGginA aGgassa aTThaGgikabhAvo vutto, dutiyanaye pana aGgena aGginoti ayametesaM viseso / idAni aTThaGgikamagge lakkhaNato, kiccakhaNArammaNabhedakamato ca vinicchayaM dassento "tatthA"tiAdimAha / sammAdassanalakkhaNAti aviparItaM yAthAvato catunnamariyasaccAnaM paccakkhameva dssnsbhaavaa| sammA abhiniropanalakkhaNoti nibbAnArammaNe cittassa aviparItamabhiniropanasabhAvo / sammA pariggahaNalakkhaNAti caturaGgasamannAgatA vAcA jane saGgaNhAtIti tabbipakkhato viratisabhAvA sammAvAcA bhedakaramicchAvAcappahAnena jane, sampayuttadhamme ca pariggaNhanakiccavatI hoti, evaM aviparItaM pariggahaNasabhAvA / sammA samuTThApanalakkhaNoti yathA cIvarakammAdiko kammanto ekaM kAtabbaM samuTThApeti, taMtaMkiriyAnipphAdako vA cetanAsaGghAto kammanto hatthapAdacalanAdikaM kiriyaM samuTThApeti, evaM sAvajjakattabbakiriyAsamuTThApakamicchAkammantappahAnena sammAkammanto niravajjasamuTThApanakiccavA hoti, sampayutte ca samuTThApento eva pavattatIti aviparItaM smutttthaapnsbhaavo| sammA vodApanalakkhaNoti kAyavAcAnaM, khandhasantAnassa ca 294 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.6.374-5-374-5 ) ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA saMkilesabhUtamicchAjIvappahAnena aviparItaM vodApanasabhAvo / sammA paggahalakkhaNoti sasampayuttadhammassa cittassa saMkilesapakkhe patitumadatvA aviparItaM paggahaNasabhAvo / sammA upaTThAnalakkhaNAti tAdibhAvalakkhaNena aviparItaM tattha upaTThAnasabhAvo / sammA samAdhAnalakkhaNoti vikkhepaviddhaMsanena aviparItaM cittassa samAdahanasabhAvo / sahajekaTTatAya diTThekaTThA avijjAdayo micchAdiTThito aje attano paccanIkakilesA nAma / parasatIti pakAseti kiccapaTivedhena paTivijjhati / tenAha "tappaTi... pe0... asammohato 'ti / idahi tassA passanAkAradassanaM / teneva hi sammAdiTThisaGghAtena aGgena tattha paccavekkhaNA pavattati / purimAni dve kiccAni sabbesameva sAdhAraNAnIti Aha "sammAsaGkappAdayopI''tiAdi / " tathaivA "ti iminA " attano paccanIkakilesehi saddhi"nti idamati / 295 nAnakkhaNA / pubbabhAgeti upacArakkhaNe / upacArabhAvanAvasena anekavAraM pavattacittakkhaNikattA aniccAdilakkhaNavisayattA nAnArammaNA / maggassa ekacittakkhaNikattA ekkkhnnaa| nibbAnArammaNattA ekArammaNA / kiccatoti pubbabhAge dukkhAditrANehi kattabbena idha sAtisayaM nibbattena kiccena, imasseva vA JANassa dukkhAdippakAsanakiccena / cattAri nAmAni labhati catUsu saccesu kAtabbakicca nibbattito tINi nAmAni labhati kAmasaGkappAdippahAnanibbattito / sikkhApadavibhaGge "viraticetanA, sabbe sampayuttadhammA ca sikkhApadAnI'ti (vibhaM0 704) vuccanti / tattha pana padhAnAnaM viraticetanAnaM vasena " viratiyopi honti cetanAyopI "ti vRttaM, musAvAdAdIhi viramaNakAle vA viratiyo, subhAsitAdivAcAbhAsanAdikAle cetanAyo hontIti yojetabbA / cetanAnaM amaggaGgattA " maggakkhaNe pana viratiyovA" ti Aha / ekasseva JANassa dukkhAdiJANatA viya, ekAyeva viratiyA musAvAdAdiviratibhAvo viya ca ekAya eva cetanAya sammAvAcAdikiccattayasAdhanAsambhavena sammAvAcAdibhAvAsiddhito, taMsiddhiyaJca aGgattayattAsiddhito ca evaM vuttantipi daTThabbaM / iminA cetAsaM duvidhataM, abhedataJca dasseti / sammappadhAnasatipaTThAnavasenAti catusammappadhAnacatusatipaTThAnabhAvavasena | yadipi samAdhiupakArakAnaM abhiniropanA numajjanasampiyAyanu pabrUhanasantAnaM vitakkavicArapItisukhopekkhAnaM vasena catUhi jhAnehi sammAsamAdhi vibhatto, tathApi vAyAmo viya anuppannAkusalAnuppAdanAdicatuvAyAmakiccaM sati viya ca asubhAsukhAniccAnattabhUtes 295 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.6.374-5-374-5) kAyAdIsu subhAdisaJApahAnacatusatikiccaM ekova samAdhi catukkajjhAnasamAdhikiccaM na sAdheti / tasmA pubbabhAgepi paThamajjhAnasamAdhi paThamajjhAnasamAdhi eva / tathA maggakkhaNepi pubbabhAgepi dutiyajjhAnasamAdhi dutiyajjhAnasamAdhi eva / tathA maggakkhaNepi pubbabhAgepiM tatiyajjhAnasamAdhi tatiyajjhAnasamAdhi ev| tathA maggakkhaNepi pubbabhAgepi catutthajjhAnasamAdhi catutthajjhAnasamAdhi eva / tathA maggakkhaNepIti Aha "pubbabhAgepi maggakkhaNepi sammAsamAdhiyevA'ti / tasmAti paJApajjotattA avijjAndhakAraM vidhamitvA paJjAsatthattA kilesacore ghAtentoti yathArahaM yojetabbaM / yasmA pana anAdimati saMsAre iminA yoginA kadAcipi asamugghATitapubbo kilesagaNo, tassa samugghATako ca ariyamaggo / ayaJcettha sammAdiTThi pariJAbhisamayAdivasena pavattiyA pubbaGgamA hoti bahUpakArA, tasmA / tadeva bahUpakArataM kAraNabhAvena dassetuM "yogino bahUpakArattA"ti vuttaM / tassAti sammAdichiyA / "bahUpakAroti vatvA taM bahUpakArataM upamAya vibhAvento "yathA hI"tiAdimAha / ayaM tambakaMsAdimayattA kuutto| taMpariharaNato mahAsAratAya cheko| evanti yathA heraJikassa cakkhunA disvA kahApaNavibhAgajAnane kiriyAsAdhakatamabhAvena karaNantaraM bahukAraM yadidaM hattho, evaM yogino paJAya oloketvA dhammavibhAgajAnane pubbacArIbhAvena dhammantaraM bahukAraM yadidaM vitakko vitakketvAva pAya tadavabodhato / tasmA sammAsaGkappo sammAdiTThiyA bahukAroti adhippaayo| dutiyaupamAyaM evanti yathA tacchako parena parivattetvA parivattetvA dinnaM dabbasambhAraM vAsiyA tacchetvA gehAdikaraNakamme upaneti, evaM yogI vitakkena lakkhaNAdito vitakketvA dinnadhamme yAthAvato paricchinditvA pariJAbhisamayAdikamme upanetIti yojnaa| vacIbhedassa upakArako vitakko sAvajjAnavajjavacIbhede nivattanapavattanakarAya sammAvAcAyapi upakArakovAti Aha "svaay"ntiaadi| "yathAhA"tiAdinA dhammadinnAya bhikkhuniyA visAkhassa nAma gahapatino vuttaM cULavedallasuttapadaM (ma0 ni0 1.464) sAdhakabhAvena dasseti / bhindatIti nicchAreti / vacIbhedaniyAmikA vAcA kAyikakiriyAniyAmakassa kammantassa upakArikAti tadatthaM lokato pAkaTaM kAtuM "yasmA panA"tiAdi vuttN| ubhayaM sucaritanti kAyasucaritaM, vacIsucaritaJca / AjIvaTTamakasIlaM nAma catubbidhavacIsucaritatividhakAyasucaritehi saddhiM 296 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.6.376-7-376-7) dvepabbajitavatthuvaNNanA 297 sammAAjIvaM aTThamaM katvA vuttaM AdibrahmacariyakasIlaM / yahi sandhAya vuttaM "pubbeva kho panassa kAyakammaM vacIkammaM AjIvo suparisuddho hotI''ti / tadubhayAnantaranti duccaritadvayappahAyakassa sucaritadvayapAripUrihetubhUtassa sammAvAcAsammAkammantadvayassa anantaraM / suttapamattenAti appossukkaM suttena, pamattena ca / idaM vIriyanti catubbidhaM sammappadhAnavIriyaM / kAyAdIsUti kAyavedanAcittadhammasu / indriyasamatAdayo samAdhissa upakArakA / tabidhurA dhammA anupakArakA / gatiyoti niSphattiyo, kiccAdisabhAve vaa| samanvesitvAti upadhAretvA, hetumhi cAyaM tvaapccyo| dvepabbajitavatthuvaNNanA 376-7. kasmA Araddhanti anusandhikAraNaM pucchitvA taM vissajjetuM "ayaM kirA"tiAdi vuttaM tena ajjhAsayAnusandhivasenAyaM upari desanA pavattAti dasseti / tenAti tathAladdhikattA / assAti licchviro| desanAyanti saNhasukhumAya sujhatapaTisaJjuttAya yathAdesitadesanAya / nAdhimuccatIti na saddahati na pasIdati / tantidhammaM nAma kathentoti yesaM atthAya dhammo kathIyati, tattha tesaM asatipi maggapaTivedhe kevalaM sAsane paveNIbhUtaM, pariyattibhUtaM vA tantidhammaM katvA kathento, tena tadA tesaM maggapaTivedhAbhAvaM dasseti / rUpasmAti sammAsambadattA aviparItadesanatAya evaMpAkaTadhammakAyassa stthno| assAti paThamajjhAnAdisamadhigamena samAhitacittassa kulaputtassa etaM "taM jIvantiAdinA ucchedAdigahaNaM api nu yuttanti pucchati, laddhiyA pana jhAnAdhigamamattena na tAva vivecitattA "yuttamasseta"nti tehi vutte jhAnalAbhinopetaM gahaNaM ayuttamevAti taM ucchedavAdaM, sassatavAdaM vA "ahaM kho...pe0... na vadAmI''tiAdinA paTikkhipitvAti sAdhippAyattho / etanti paThamajjhAnAdikaM / evanti yathAvuttanayena / atha ca panAti evaM jAnanato, passanato c| kAmaM vipassakAdidassanampi pALiyaM kataM, arahattakUTena pana desanA niTThApitAti dassetuM "uttari khINAsavaM dassetvA"ti vuttaM / te hi dve pabbajitA vipassakato paTThAya "na kallaM tassetaM vacanAyA''ti avocuM / imassAti khINAsavassa | kiJcApi "attamanA ahesu"nti pALiyaM na vuttaM, "na kalla'"ntiAdinA pana vissajjanAvacaneneva tesaM attamanatA veditabbAti Aha "te mamA"tiAdi / tattha yasmA khINAsavo vigatasammoho tiNNavicikiccho, tasmA tassa tathA vattumayuttanti uppannanicchayatAya taM mama vacanaM sutvA attamanA ahesunti attho / sopi kho licchavi 297 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.6.376-7-376-7) rAjA te viya tathAsaJjAtanicchayattA attamano ahosi / tenAha "evaM vutte sopi attamano ahosI"ti / yaM panettha atthato avibhattaM, taM suvijJeyyameva / ___ iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA mahAlisuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / mahAlisuttavaNNanA nivitaa| 298 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. jAliyasuttavaNNanA DhepabbajitavatthuvaNNanA 378. evaM mahAlisuttaM saMvaNNetvA idAni jAliyasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, mahAlisuttassAnantaraM saGgItassa suttassa jAliyasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... kosambiyanti jAliyasutta"nti Aha / "ghositenA"tiAdinA majjhelopasamAsaM dasseti, ghositassa ArAmotipi vattabbaM / evampi hi "anAthapiNDikassa ArAme''tiAdIsu (pArA0 234) viya dAyakakittanaM hoti, evaM pana kittento AyasmA Anando ajepi tassa divAnugatiApajjane niyojetIti aJattha vuttaM / tattha koyaM ghositaseTTi nAma, kathaJcAnena ArAmo kArito, kathaM pana tattha bhagavA vihAsIti pacchAya sabbaM taM vissajjanaM samudAgamato paTThAya saGkepatova dassento "pubbe kirA"tiAdimAha / allakapparaTThanti bahUsu potthakesu dissati, katthaci pana "ahilaraha"nti ca "damiLaraTu"nti ca likhitaM / tatoti allakapparaTThato / "puttaM...pe0... agamAsI"ti idampa "tassetaM kamma''nti ApetuM vuttaM / tadAti tesaM gAmaM paviThThadivase | balavapAyAsanti garutaraM bahupAyAsaM / jIrApetunti samavepAkiniyA gahaNiyA pakkApetuM / asannihiteti gehato bahi anaM gate / bhussatIti nadati, "bhubhu"iti sunakhasadaM karotIti attho / idampissa ekaM kammaM / paccekabuddhe pana cIvarakammatthAya anaM ThAnaM gate sunakhassa hadayaM phAlitaM / tiracchAnA nAmete ujujAtikA honti akuTilA, manussA pana ajhaM hadayena cinteti, acaM mukhena kathenti / tenevAha "gahanavhetaM bhante yadidaM manussA, uttAnakaJhetaM bhante yadidaM pasavo''ti (ma0 ni0 2.3)! ___ iti so tAya paccekabuddhe sinehavasena ujudihitAya akuTilatAya kAlaGkRtvA tAvatisabhavane nibbatto / taM sandhAyAha "so...pe0... nibbattI"ti / tassa pana kaNNamUle 299 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 dIghanikArya sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 kathentassa saddo soLasayojanaTTAnaM pharati, pakatikathAsaddo pana sakalaM dasayojanasahassaM devanagaraM, evaM saraghosasampattiyA "ghosakadevaputto" tveva nAmaM ahosi / ayamassa paccekabuddhe sinena bhukkaraNassa nissando | cavitvAti AhArakkhayena cavitvA / devalokato hi devaputtA Ayukkhayena, puJJakkhayena, AhArakkhayena, kopenAti catUhi kAraNehi cavanti / imassa pana kAmaguNe paribhuJjato muTThassatissa AhArakkhayena cavanaM hoti / so kosambiyaM nagarasobhiniyA kucchismiM paTisandhiM gahi / nagarasobhiniyo kira dhItaraM paTijagganti, na puttaM / dhItarI hi tAsaM paveNi ghaTayanti, tasmA sApi taM saGkArakUTe chaDDApeti / ayamassa pubbe puttachaDunakammassa nissando / pApakammaJhi nAmetaM " appaka "nti naavmnynyitbbN| tameko manusso kAkasunakhaparivAritaM disvA "putto me laddhoti gehaM nesi, tassa pana hatthato kosambakaseTThi kahApaNasahassaM datvA aggahesi, tamatthaM sandhAya " kosambiyaM ekassa kulassa ghare nibbattI "tiAdi vRttaM / sattakkhattuM ghAtApanatthaM upakkamakaraNampi puttachaDunakammasseva nissando / seTThidhItAyAti janapadaseTThino dhItAya / veyyattiyenAti paJJAveyyattiyena / sA hi tassa pitarA pesitaM mArApanapaNNaM phAletvA vivAhapaNNaM bandhitvA jIvitalAbhaM karoti / tAyeva sarasampattiyA ghositaseTThi nAma jAto / sarIrasantappanatthanti himavanteva mUlaphalAhAratAya kilantasarIrassa loNambilasevanena pInanatthaM / tasitAti pipAsitA / kilantAti parissantakAyA / vaTarukkhanti mahAnigrodharukkhaM / te kira taM patvA tassa mUle nisIdiMsu / atha jeTThakatApaso nigrodharukkhassa sobhAsampattiM passitvA " mahAnubhAvo maJJe ettha adhivutthA devatA / sAdhu vatAyaM devatA isigaNassa pAnIyAdidAnena addhAnaparissamaM vinodeyyA "ti cintesi / devatApi tathA cintitaM utvA isigaNassa pAnIyanhAnakabhojanAni adAsi / tenAha " tatthA "tiAdi / jeTThakatApasassa pana tathA cintanaM avisesato sabbattha AropetvA "saGgahaM paccAsisantA' "ti vRttaM / " hatthaM pasAretvA" ti iminA hatthappasAraNamattena tassA yathicchitanipphattiM dasseti / devatA AhAti sA attano puJJassa parittakattA lajjAya kathetuM avisahantIpi punappunaM nippILiyamAnA evamAha / soti anAthapiNDiko gahapati / bhatakAnanti bhatiyA veyyAvaccaM karontAnaM dAsapesakammakarAnaM / pakatibhattavetanamevAti pakatiyA dAtabbabhattavetanameva / tadA uposathikattA kammaM akarontAnampi kammakaraNadivase dAtabbabhattavetanameva, na tato Unanti attho / dhammapadaTThakathAyaM khuddakabhANakAnaM matena " 'sAyamAsatthAya Agato" ti (dha0 pa0 aTTha0 1. 2. sAmAvatIvatthu ) vuttaM idha pana dIghabhANakAnaM matena "majjhanhike pAtarAsatthAya Agato 'ti / kaJcIti kaJcipi bhatakaM kiJcipi bhatakakammanti vA sambandho / (2.7.378-378) 300 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.7.378 - 378) dvepabbajitavatthuvaNanA majjhanhikakAlattA " upaDDadivaso gato "ti Aha, tena upaDDhadivasameva samAnnittA "upaDDUposatho 'ti taM voharantIti dasseti / dhammapadaTThakathAyaM (dha0 pa0 aTTha0 1.2 sAmAvatIvatthu ) rattibhAgena upaTTUposatho vutto, idha pana majjhanhikato paTThAya divasabhAgeneva, tadavasesadivasarattibhAgena vA / asamepi hi bhAge upaDDusaddo pavattati / tadahevAti aruNuggamanakAlaM sandhAya vRttaM / " ghosopi kho dullabho lokasmiM yadidaM buddho 'ti saJjAtapItipAmojjo / tadahevAti kosambiM pattadivasato dutiyadivaseyeva / turitAtthAti turitA attha, sIghayAyino bhavathAti attho / bhikkhubba sandhAya " pabbajitvA ta vRttaM / arahattanti 301 catupaTisambhidAsamalaGkataM arahantabhAvaM / tepi seTThino sotApattiphale patiTThAya aDDumAsamattaM dAnAni datvA paccAgamma tayo vihAre kAresuM / bhagavA pana devasikaM ekaikasmiM vihAre vasati / yassa ca vihAre vuttho, tasseva ghare piNDAya carati, tadA pana ghositassa vihAre viharati / tena vuttaM " kosambiyaM viharati ghositArAme 'ti / bAhirasamayamattena upajjhAyo, na sAsane viya upajjhAyalakkhaNena / upecca parassa vAcAya ArambhanaM bAdhanaM upArambho, dosadassanavasena ghaTTananti attho / tenAha " vAdaM AropekAmA hutvA" ti / vadanti nindAvasena kathenti etenAti hi vAdo, doso, tamApetukAmA upari patiTThapetukAmA hutvAti attho / kathamAropetukAmAti Aha "iti kirA "tiAdi / taM jIvaM taM sarIranti yaM vatthu jIvasaJJitaM, tadeva sarIrasaJjitaM / idahi " rUpaM attato samanupassatI 'ti vRttavAdaM gatvA vadanti / rUpaJca attAnaJca advayaM ekIbhAvaM katvA samanupassanavasena, "satto"ti vA bAhirakaparikappitaM attAnaM sandhAya vadanti / tathA hi vRttaM "idheva satto bhijjatI 'ti / assAti samaNassa gotamassa / bhijjatIti nirudayavinAsavasena vinassati / tena jIvitasarIrAnaM anaJJattAnujAnanato, sarIrassa ca bheddssnto| na hettha yathA diTThabhedavatA sarIrato anaJJattA adiTThopi jIvassa bhedo vutto, evaM adibhedavatA jIvato anaJJattA sarIrassApi abhedoti sakkA vattuM tassa bhedassa paccakkhasiddhattA, bhUtupAdAyarUpavinimuttassa ca sarIrassa abhAva iminA adhippAyenAha " ucchedavAdo hotI 'ti / ajaM jIvaM ajaM sarIranti aJJadeva vatthu jIvasaJJitaM, aJJa sarIrasaJJitaM / idahi "rUpavantaM attAnaM samanupassatI 'tiAdinayappavattavAdaM gatvA vadanti / rUpabhedasseva 301 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA - 2 (2.7.379-380-379-380) diTThattA, attani ca tadabhAvato " attA nicco "ti ayamattho Apanno vAti iminA adhippAyenAha " satto sarasato ApajjatI "ti / 302 379-380. tayidaM nesaM vaJjhAputtassa dIgharassatAdiparikappanasadisaM, tasmAyaM paJho ThapanIyo / na hesa atthanissito, na dhammanissito, nAdibrahmacariyako, na nibbidAdiatthAya saMvattati / popAdattaJcettha nidassanaM / taM tattha rAjanimIlanaM katvA "tena hAvusosuNAthA''tiAdinA satthA saM upari dhammadesanamArabhIti Aha bhagavA'' tiAdi / sassatucchedadiTThiyo dve antA / ariyamaggo majjhimA paTipadA / tassAyeva paTipadAyAti micchApaTipadAya eva / " atha saddhApabbajitassAti saddhAya pabbajitassa " evamahaM ito vaTTadukkhato nissarissAmI "ti pabbajjamupagatassa, tadanurUpaJca sIlaM pUretvA paThamajjhAnena samAhitacittassa / etanti kilesavaTTaparivuddhidIpanaM " taM jIvaM taM sarIra "ntiAdikaM diTThisaMkilesanissitavacanaM / nibbicikiccho na hotIti dhammesu tiNNavicikiccho na hoti, tattha tattha Asappanaparisappanavasena pavattatIti attho / etamevaM jAnAmIti yena so bhikkhu paThamaM jJAnaM upasampajja viharati, etaM sasampayuttaM dhammaM '"mahaggatacitta "nti evaM jAnAmi / tathA hi vRttaM " mahaggatacittametanti saJJa Thapesi "nti / no ca evaM vadAmIti yathA diTThigatikA taM dhammajAtaM sanissayaM abhedato gaNhantA "taM jIvaM taM sarIra "nti, tadubhayaM vA bhedato gaNhantA "aJjaM jIvaM aJJa sarIra "nti attano micchAgAhaM pavedenti, evamahaM na vadAmi tassa dhammassa supariJatattA / tenAha " atha kho"tiAdi / bAhirakA yebhuyyena kasiNajjhAnAni eva nibbattentIti vuttaM "kasiNaparikammaM bhAventassA" ti / yasmA bhAvanAnubhAvena jhAnAdhigamo, bhAvanA ca pathavIkasiNAdisaJjAnanamukhena hotIti katvA saJJasIsena niddisIyati, tasmA " saJJAbalena uppanna "nti Aha / tena vuttaM " pathavIkasiNameko saJjAnAtItiAdi / yasmA pana bhagavatA tattha tattha vAre 'atha ca panAhaM na vadAmIti vuttaM, tasmA bhagavato vacanamupadesaM katvA na vattabbaM kiretaM kevalinA uttamapurisenAti adhippAyena " na kallaM tasseta "nti AhaMsu, na sayaM paTibhAnenAti dassetuM "majJamAnA vadantIti vuttaM / sesaM anantarasutte vuttanayattA, pAkaTattA ca suvijJeyyameva / 302 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.7.379-380-379-380) dvepabbajitavatthuvaNNanA 303 iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA jAliyasuttavaNNanAya liintthpkaasnaa|| jAliyasuttavaNNanA nidvitaa| 303 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. mahAsIhanAdasuttavaNNanA acelakassapavatthuvaNNanA 381. evaM jAliyasuttaM saMvaNNetvA idAni mahAsIhanAdasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, jAliyasuttassAnantaraM saGgItas suttassa mahAsIhanAdasuttabhAvaM vA pakAsetuM " evaM me sutaM...pe0... uruJJAyaM viharatIti mahAsIhanAdasuttanti Aha / etadeva nAmanti yasmiM raTThe taM nagaraM, tassa raTThassapi yasmiM nagare bhagavA vihAsi, tassa nagarassapi "uruJJA " tveva nAmaM, tasmA urujJayanti uruJanAmajanapade uruJJAnAmanagareti AvRttiAdinayena attho veditabbo / iminA imamatthaM dasseti - na sabbattha niyatapulliGgaputhuvacanAva janapadavAcI saddA, kathaci aniyatapulliGgaputhuvacanApi yathA "ALaviyaM viharatI 'ti (pAci0 84, 89) keci janapadamevatthaM vadanti taM apanetuM "bhagavA "tiAdi vRttaM / ramaNIyoti manoharabhUmibhAgatAya, chAyUdakasampattiyA, janavivittatAya ca manoramo / migAnaM abhayaM dei etthAti migadAyo / tenAha "so" tiAdi / celaM vatthaM, taM natthi assAti aceloti vRttaM " naggaparibbAjako "ti / nAmanti gottanAmaM / tapanaM santapanaM kAyassa khedanaM tapo, so etassa atthIti tapassI / yasmA tathAbhUto tapaM nissito, tapo ca taM nissito hoti, tasmA "tapanissitaka" nti Aha / muttAcArAdIti ettha Adisaddena parato pALiya (dI0 ni0 1.397) mAgatA hatthApalekhanAdayo saGgahitA / lUkhaM pharusaM sAdhusammatAcAravirahato apasAdanIyaM AjIvati vattatIti lUkhAjIvIti aTThakathAmuttakanayo / uppaNDe uhasanavasena paribhAsati / upavadatIti avaJJapubbakaM apavadati / tena vuttaM " hILeti vambhetI"ti / '"hetumhi JaNaM dhammapaTisambhidA 'tiAdIsu viya dhammasaddI hetupariyAyoi Aha "kAraNassa anukAraNa "nti / tathAvuttasaddatthoyevettha kAraNasaddassa hetubhAvato / athavA payutto hi saddapayogo / soyeva ca saddatthI parehi vuccamAno anukAraNaM tadanurUpaM tassadisaM 304 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acelakassapavatthuvaNNanA vA tato pacchA vA vRttakAraNabhAvato / parehIti yesaM tumhehi idaM vRttaM, tehi prehi| vRttakAraNenAti yathA tehi vRttaM tathA ce tumhehi na vuttaM, evaM sati tehi vRttakAraNena sakAraNo hutvA tumhAkaM vAdo vA tato paraM tassa anuvAdo vA koci appamattakopi vihi garahitabbaM kAraNaM ThAnaM nAgaccheyya, kimevaM nAgacchatIti yojanA / " idaM vRttaM hotI " tiAdinA tadevatthaM saGkSepato dasseti / (2.8.382 - 382) 382. idAni yaM vibhajjavAdaM sandhAya bhagavatA "na mete vRttavAdino 'ti saGkSepena vatvA taM vibhajitvA dassetuM "idhAhaM kassapA 'tiAdi vRttaM taM vibhAgena dassento "idhekacco "tiAdimAha / bhagavA hi niratthakaM anupasamasaMvattanikaM kAyakilamathaM "attakilamathAnuyogo dukkho anariyo anatthasaMhito "tiAdinA (saM0 ni0 3.5.1081; mahAva0 13 ) / garahati, sAtthakaM pana upasamasaMvattanikaM kAyakilamathaM "AraJJiko hoti, paMsukUliko hotI "tiAdinA (a0 ni0 2.5.181, 182; pari0 325) vaNNeti / appapuJJatAyAti apuJJatAya / appasaddo cettha "dvattichadanassa pariyAyaM appaharite Thitena adhiTThAtabba"ntiAdIsu (pAci0 135) viya abhAvattho / micchAdiTTibhAvato kammaphalaM paTikkhipantena '"natthi dinna "ntiAdinA ( dI0 ni0 1.171; ma0 ni0 1.445; 2.94, 225; 3.91, 116, 136, saM0 ni0 2.3.210 a0 ni0 1.3.118; 3.10.176; dha0 sa0 1221, vibhaM0 907) micchAdiTThi purakkhatvA jIvitavuttihetu tathA tathA duccaritapUraNaM sandhAya "tINi duccaritAni pUretvA" ti vRttaM / bhiyyosomattAyAti mattato atirekaM / "bhiyyoso" ti hi idaM bhiyyosaddena samAnatthaM nepAtikaM / anesanavasenAti koha ThatvA asantaguNasambhAvanicchAya yathA tathA tapaM tvA anesitabbamesanAvasena micchAjIvenAti attho / yathAvuttanayena jIvitavRttihetu tINi duccaritAni pUretvA / ime dveti "appapuJJa, puJJavA "ti ca vutte duccaritakArino dve puggale / 305 dutiyanaye ime dveti "appapuJJo, puJJavA "ti ca vutte sucaritakArino dve puggale / paThamadutiyanayesu vuttanayeneva tatiyacatutthanayesupi yathAkkamaM attho veditabbo / paThamatatiyanayesu cettha ahetuka akiriyavAdino / dutiyacatutthanayesu pana kammakiriyavAdinoti daTThabbaM / appadukkhavihArIti appakaM dukkhena vihArI / bAhirakAcArayuttoti sAsanAcArato 305 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 bAhirakena titthiyAcArena yutto | attAnaM sukhetvAti adhammikena anesanAya laddhapaccayanimittena sukhena attAnaM sukhetvA sukhaM katvA, "sukhe ThapetvA "ti adhunA pATho | "na dAni mayA sadiso atthI "tiAdinA taNhAmAnadiTThisaGghAtAnaM tissannaM maJJanAnaM vasena duccaritapUraNamAha / lAbhasakkAraM vA uppAdento tINi duccaritAni puretvAti sambandho | micchAdiTThivasenAti "natthi kAmesu doso ti evaM pavattamicchAdiTThivasena / paribbAjikAyAti bAhirapabbajjamupagatAya tApasadArikAya, channaparibbAjikAya ca / " aparo "ti etthApi hi " tApaso vA channaparibbAjako vA "ti adhikAro / daharAyAti taruNAya / mudukAyAti sukhumAlAya / lomasAyAti tanutambalomatAya appalomavatiyA / lomaM etissA atthIti lomasA / liGgattayepi hi sa-paccayena padasiddhimicchanti saddavidU / kAmesUti vatthukAmesu / pAtabbatanti paribhuJjitabbaM / paribhogattho hettha pA - saddo, tabbasaddo ca bhAvasAdhano / tA-saddo pana sakatthe yathA "devatA"ti, pAtabbatanti vA paribhuJjanakataM, kattusAdhano cettha tabbasaddI yathA uparipaNNAsake paJcattayasutte "ye hi keci bhikkha samaNA vA brAhmaNA vA diTThasutamutaviJJatabbasaGghAramattena etassa Ayatanassa upasampadaM paJJapentI 'ti (ma0 ni0 3.24) tathA hi tadaTThakathAyaM vRttaM " vijAnAtIti vijJAtabba diTThasutamutaviJJatamattena paJcadvArikasaJJapavattimattenAti ayahi ettha attho 'ti, (ma0 ni0 aTTha0 3.24) taTTIkAyaJca " yathA niyyantIti niyyAnikAti bahulaM vacanato kattusAdhano niyyAnikasaddo, evaM idha viJJAtabbasaddoti Aha 'vijAnAtIti viJJAtabba'nti," tA- saddo pana bhAve / assAdiyamAnapakkhe Thito kilesakAmopi vatthukAmapariyApannoyeva, tasmA tesu yathAruci paribhuJjantoti attho / (2.8.382 - 382) idanti nayacatukkavasena vuttaM atthappabhedavibhajanaM / " titthiyavasena AgataM aTThakathAyaM tathA vibhattattA ti ( dI0 ni0 TI0 1.382) Acariyena vuttaM tathAyeva pana pALiyampi vibhattanti veditaM / sAsanepIti imasmiM sAsanepi / kathaM labbhatIti Aha " ekacco hI "tiAdi / yasmA na labhati, tasmA anesanaM katvAti AdinA yojetabbaM / arahataM vA attani asantaM " atthi me "ti yathArutaM paTijAnitvA / sAmantajappanapaccayapaTisevanairiyApathasannissitasaGghAtAni tINi vA kuhanavatthUni paTisevitvA / 306 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.383 -384) acelakassapavatthuvaNNanA tAdisovAti dhutaGga (visuddhi0 1.22; khAjIvI eva / samAdAnavasena "arahattapaTijAnanenA 'tiAdipi hi vattabbaM / theragA0 aTTha0 anesanavasenAti dullabhasukho bhavissAmi duggatIsu upapattiyAti adhippAyo / asakkontoti ettha antaso bhAvalakkhaNe, asakkuNamAne satIti attho / 307 383. asukaTThAnatoti asukabhavato / AgatAti upapattivasena idhAgatA / idAni gantabbaTThAnaJcAti upapattivaseneva AyatiM gamitabbabhavaJca / tatoti atItabhavato / puna upapattinti AyatiM anantarabhave puna upapattiM, tato anantarabhavepi puna upapattinti punapunaM nibbattiM / kena kAraNena garahissAmIti ettha yathAbhUtamajAnanto icchAdosavasena yaM kiJci garaheyya, na tathA cAhaM, ahaM pana yathAbhUtaM jAnanto sabbampetaM kena kAraNena garahissAmi sabbassapetassa tapassa garahAya kAraNaM natthIti imamadhippAyaM dassento "garahitabbamevA''tiAdimAha / bhaNDikanti puTabhaNDikaM / upamApakkhe parisuddhatAya dhotaM, tathA adhotaJca, upameyyapakkhe pana pasaMsitabbaguNatAya dhotaM parisuddhaM, tathA adhotaJcAti attho / tamatthanti garahitabbassa ceva garahaNaM, pasaMsitabbassa ca pasaMsanaM / 2.844 Adayo) nidassanamattaM / 384. diTThadhammikassa, samparAyikassa ca atthassa sAdhanavasena pavattiyA garukattA na koci na sAdhUti vadati / paJcavidhaM veranti pANAtipAtAdipaJcavidhaveraM / tahi paJcavidhassa sIlassa paripakkhabhAvato, sattAnaM verahetutAya ca "vera "nti vuccati, tato eva ca taM na koci " sAdhU" ti vadati tathA diTThadhammikAdiatthAnamasAdhanato, sattAnaM sAdhubhAvassa dUsanato ca / na nirundhitabbanti rUpaggahaNe na nivAretabbaM / dassanIyadassanattho hi cakkhupaTilAbhoti tesamadhippAyo / ayameva nayo sotAdIsupi / yadaggena tesaM paJcadvAre asaMvaro sAdhu tadaggena tattha saMvaro na sAdhUti adhippAyo hotIti Aha "puna... pe0... asaMvara "nti / 307 ayamettha aTThakathAto aparo nayo- yaM te ekaccaM vadanti "sAdhU" ti te "eve samaNabrAhmaNA'' ti vuttA titthiyA yaM attakilamathAnuyogAdiM "sAdhU "ti vadanti, taM mayaM na " sAdhU" ti vadAma / yaM te... pe0... " na sAdhU" ti yaM pana te anavajjapaccayaparibhogaM sunivatthasupArutAdisammApaTipattiJca "na sAdhU"ti vadanti taM mayaM " sAdhU' ti vadAmAti / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.8.385-385) iti yaM paravAdamUlakaM catukkaM dassitaM, tadeva puna sakavAdamUlakaM catukkaM katvA dassitanti vijJApetuM "eva"ntiAdi vuttaM / yahi kiJci kenaci samAnaM, tenapi taM samAnameva / yaJca kiJci kenaci asamAnaM, tenapi taM asamAnamevAti Aha "samAnAsamAnata"nti / ettha ca samAnatanti samAnatAmattaM / anavasesato hi pahAtabbadhammAnaM pahAnaM, upasampAdetabbadhammAnaM upasampAdanaJca sakavAdeva dissati, na paravAde / tena vuttaM "tyAhaM upasaGkamitvA evaM vadAmI"tiAdi / sakavAdaparavAdAnurUpaM vuttanayena paJcasIlAdivaseneva attho veditbbo| samanuyujApanakathAvaNNanA ___ 385. antamiti ANattiyaM paJcamIattanopadaM / laddhi pucchantoti "kiM samaNo gotamo saMkilesadhamme anavasesaM pahAya vattati, udAhu pare gaNAcariyA, ettha tAva attano laddhiM vadehI"ti evaM paTiJAtaM siddhantaM pucchanto / kAraNaM pucchantoti "samaNova gotamo saMkilesadhamme anavasesaM pahAya vattatI"ti vutte "kAraNenapi etamatthaM gAhayA"ti evaM hetuM pucchnto| ubhayaM pucchantoti "idaM nAmettha kAraNa''nti kAraNaM vatvA paTiJAte atthe sAdhiyamAne anvayato, byatirekato ca kAraNaM samatyetuM sadisAsadisappabhedaM upamodAharaNadvayaM pucchnto| apica hetupamodAharaNavasena tilakkhaNasampattiyA yathApaTiJAte atthe sAdhite sammadeva anu pacchA bhAsanto nigamentopi samanubhAsati nAmAti veditabbaM / "upasaMharitvA"ti paatthseso| "kiM te"tiAdi upasaMharaNAkAradassanaM / dutiyapadepIti "saGghana vA saGgha"nti padepi / vacanasesaM, upasaMharaNAkAraJca sandhAya "eseva nayo"ti vuttaM / tamatthanti taM pahAtabbadhammAnaM anavasesaM pahAya vattanasaGkhAtaM, samAdAtabbadhammAnaM anavasesaM samAdAya vattanasaGkhAtaJca atthaM / yojetvAti akusalAdipadehi yojatvA / akosallasambhUtAdiatthena akusalA ceva tatoyeva akusalAti ca saGghAtA, saGghAtasaddo cettha Atattho, koTThAsattho ca yujjatIti Aha "JAtA, koTThAsaM vA katvA ThapitA"ti, purimena cettha padena ekantAkusale vadati, pacchimena taM sahagate, tappaTipakkhiye ca / evahi koTThAsakaraNena ThapanaM upapannaM hoti / akusalapakkhikabhAvena hi vavatthApanaM koTThAsakaraNaM / avajjasaddo dosattho gAravhapariyAyattA, a-saddassa ca tabbhAvavuttitoti Aha "sadosA"ti | 308 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.386-392-386-392) samanuyujApanakathAvaNNanA 309 ariyA nAma nighosA / ime pana akusalA kathaJcipi niddosA na hontIti nidosaTena ariyA bhavituM nAlaM asmtthaa| 386-392.. "ya"nti etaM kAraNe paccattavacananti dasseti "yenA"ti iminA | yaM vA panAti asambhAvanAvacanametaM, yaM vA pana kiJcIti attho / pahAya vattantIti ca atthavasA puthuvacanavipariNAmoti vuttaM "yaM vA taM vA appamattakaM pahAya vattantI"ti / gaNAcariyA cettha puurnnmkkhliaadyo| satthupabhavattA saGghassa saGghasampattiyApi satthusampatti vibhAvIyatIti Aha "saGgha...pe0... siddhito"ti, sA pana pasaMsA pasAdahetukAti pasAdamukhena taM dassetuM "pasIdamAnApI"tiAdi vuttaM / tattha sampiNDanatthena pi-saddena appasIdamAnApi evameva na pasIdantIti sampiNDeti / yathA hi anvayato satthusampattiyA sAvakesu, sAvakasampattiyA ca satthari pasAdo samuccIyati, evaM byatirekato satthuvipattiyA sAvakesu, sAvakavipattiyA ca satthariappasAdoti daTTabbaM / "tathA hI"tiAdi tabbivaraNaM / sarIrasampattinti rUpasampattiM, rUpakAyapAripUrinti attho / rUpappamANe satte sandhAya idaM vuttaM, "dhammadesanaM vA sutvA"ti idantu ghosappamANe, dhammappamANe ca, "bhikkhUna panAcAragocara"ntiAdiM pana dhammappamANe, lUkhappamANe c| AcAragocarAdIhi dhammo, sammApaTipattiyA lUkho ca hoti / tasmA "bhavanti vattAro''ti paThamapade rUpappamANA, ghosappamANA, dhammappamANA ca, dutiyapade dhammappamANAva yojetbbaa| kIvarUpoti kittakajAtiko | yA saGghassa pasaMsAti AnetvA sambandho, ayameva vA pATho / tattha yA buddhAnaM, buddhasAvakAnameva ca pAsaMsatA, aJjasaJca tadabhAvo jotito, taM viratippahAnasaMvaruddesavasena nIharitvA dassento "ayamadhippAyo"tiAdimAha / tattha setughAtaviratiyA ariyamaggasampayuttattA "sabbena sabbaM natthI"ti vuttaM / aTThasamApattivasena vikkhambhanappahAnamattaM, vipassanAmattavasena tadaGgappahAnamattanti yathAlAbhaM yojetabbaM / vipassanAmattavasenAti ca "aniccanti vA "dukkha"nti vA vividhaM dassanamattavasena, na pana nAmarUpavavatthAnapaccayapariggaNhanapubbakaM lakkhaNattayaM AropetvA saGghArAnaM sammasanavasena / nAmarUpaparicchedo. hi anattAnapassanA ca bAhirakAnaM natthi / itarAni samucchedapaTippassaddhinissaraNappahAnAni tINi sabbena sabbaM natthi maggaphalanibbAnattA / lokiyapaJcasIlato aJjo sabbopi sIlasaMvaro, "khamo hoti sItassa uNhassA''tiAdinA (ma0 ni0 1.24; 3.159; a0 ni0 1.4.114) vutto suparisuddho khantisaMvaro, "pajAyete pidhiyyare''tiAdinA (su0 ni0 1041; cULani0 60) vutto kilesAnaM 309 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.8.393-393) samucchedako maggajJANasaGghAto jANasaMvaro, manacchaTThAnaM indriyAnaM pidahanavasena pavatto suparisuddho indriyasaMvaro, "anuppannAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM anuppAdAyA"tiAdinA (dI0 ni0 2.403; ma0 ni0 1.135; saM0 ni0 3.5.8; vibhaM0 205) vutto sammappadhAnasaGghAto vIriyasaMvaroti imaM saMvarapaJcakaM sandhAya "sesaM sabbena sabbaM natthI'ti vuttaM / "paJca kho panime pAtimokkhuddesA"tiAdinA yathAvuttasIlasseva puna gahaNaM sAsane sIlassa bahubhAvaM dassetvA tadekadese eva paresaM avaTThAnadassanatthaM / "uposathuddesA"ti adhunA paattho| pacAyatIti patidvitabhAvena pAkaTo hoti, tasmA mayA hi...pe0... natthIti yojetab | sIhanAdanti senAdaM, abhItanAdaM kenaci appaTivattiyavAdaM / yaM pana vadanti "uttarasmiM pade byaggha-puGgavosabhakuJjara / sIhasaThUlanAgAdyA, pume seTThatthagocarA"ti / / taM yebhuyyavasenAti daTTabbaM / ariyaaGgikamaggavaNNanA 393. "ayaM pana yathAvutto mama vAdo aviparItova, tassevaM aviparItabhAvo imaM maggaM paTipajjitvA aparappaccayato jAnitabbo"ti evaM aviparItabhAvAvabodhanatthaM / pALiyaM "asthi kassapA"tiAdIsu ayaM yojanA - yaM maggaM paTipanno sAmayeva attapaccakkhato evaM assati dakkhati "samaNo gotamo vadanto yuttapattakAle tathabhAvato bhUtaM, ekaMsena hitAvahabhAvato atthaM, dhammato anapetattA dhamma, vinayayogato, paresaJca vinayanato vinayaM vadatI"ti, so mayA sayaM abhijJA sacchikatvA pavedito sakalavaTTadukkhanissaraNabhUto asthi kassapa maggo, tassa ca adhigamUpAyabhUtA pubbabhAgapaTipadAti, tena "samaNo gotamo ime dhamme anavasesaM pahAya vattatI"tiAdi nayappavatto vAdo kenaci asampakampito yathAbhUta sIhanAdoti dasseti / dakkhatIti cettha ssati-saddena padasiddhi "yatra hi nAma sAvako evarUpaM assati vA dakkhati vA sakkhiM karissatI"tiAdIsu viya / "evametaM yathAbhUtaM sammappAya passatI''tiAdi suttapadesu (a0 ni0 1.3.134) 310 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.394-394) tapopakkamakathAvaNNanA 311 viya ca maggaJca paTipadaJca ekato katvA dssento| "ayamevA''ti sAvadhAraNavacanaM maggassa puthubhAvapaTikkhepatthaM, sabbaariyasAdhAraNabhAvadassanatthaM, sAsane pAkaTabhAvadassanatthaJca / tenAha "ekAyano ayaM bhikkhave maggo sattAnaM visuddhiyA''ti (dI0 ni0 2.373; ma0 ni0 1.106; saM0 ni0 3.5.367, 384) / "eseva maggo natthaJo, dassanassa visuddhiyA''ti, (dha0 pa0 274) - "ekAyanaM jAtikhayantadassI, ___maggaM pajAnAti hitAnukampI / etena maggena atariM su pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha"nti / / (saM0 ni0 3.5.384, 409; cULani0 107, 211; netti0 170) ca sabbesu ceva suttapadesesu, abhidhammapadesesu (vibhaM0 355) ca ekovAyaM maggo pAkaToti / tapopakkamakathAvaNNanA 394. tapoyeva upakkamitabbato, Arabhitabbato tapopakkamAti Aha "tapArambhA"ti, ArambhanaJcettha tapakaraNamevAti dasseti "tapokammAnI"ti iminA | samaNakammasaGkhAtAti samaNehi kattabbakammasaJitA / brAhmaNakammasaGghAtAti etthApi eseva nyo| niccoloti nissaThThacolo sabbena sabbaM pttikkhittcolo| celaM, coloti ca pariyAyavacanaM / koci chinnabhinnapaTapilotikadharopi dasantayuttassa vatthassa abhAvato "niccolo"ti vattabbataM labheyyAti taM nivattetuM "naggo"ti vuttaM, naggiyavatasamAdAnena sabbathA naggoti attho| lokiyakulaputtAcAravirahitatAva vissaTTAcAratAti dasseti "uccaarkmmaadiisuu"tiaadinaa| kathaM virahitoti Aha "ThitakovA"tiAdi, idaJca nidassanamattaM vamitvA mukhavikkhAlanAdiAcArassapi tena vissdvRttaa| apalikhatIti udakena adhovanato apalihati / so kira daNDakaM "satto"ti paJapeti, tasmA taM paTipadaM pUrento evaM karotIti vuttaM "uccAraM vA"tiAdi / tattha apalikhatIti apakasati / "ehi bhadanto"ti vutte upagamanasaGkhAto vidhi ehibhahanto, taM caratIti 311 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.8.394-394) ehibhaddantiko, ruLhisaddena cettha taddhitasiddhi yathA "ehipassiko"ti, (ma0 ni0 1.74) tappaTikkhepena naehibhaddantiko, tadevatthaM dasseti "bhikkhAgahaNattha"ntiAdinA / na etIti na Agacchati / evaM natiTThabhaddantikoti etthApi / samaNena nAma sayaMvacanakareneva bhavitabaM, na paravacanakarenAti adhippAyena tadubhayampi...pe0... na kroti| puretaranti taM ThAnaM attanA upagamanato paThamataraM, taM kira so "bhikkhunA nAma yAdicchakI eva bhikkhA gahetabbA''ti adhippAyena na gaNhAti / uddissakataM pana "mama nimittabhAvena bahU khuddakA pANA saGghATamApAditA''ti adhippAyena nAdhivAseti / nimantanampi "evaM tesaM vacanaM kataM bhavissatI''ti adhippAyena na sAdiyati / kumbhIti pakkabhikkhApakkhittakumbho / ukkhalIti bhikkhaapcnkumbho| pacchIti bhikkhApakkhittapiTakaM / tatopIti kumbhIkaLopitopi / kumbhIAdIsupi so sattasaJIti Aha "kumbhIkaLopiyo"tiAdi / "ayaM ma"ntiAdIsupi eseva nayo / antaranti ubhinnamantarALaM / kabaLantarAyoti Alopassa antarAyo / etthApi so sttsnyjii| purisantaragatAyAti purisasamIpagatAya / ratiantarAyoti kAmaratiyA antarAyo / gAmasabhAgAdivasena saGgamma kittenti etissAti sNkitti| tathA saMhaTataNDulAdisaJcayo tena katabhattamidhAdhippetanti vuttaM "saMkittetvA katabhattesU"ti / majjhimanikAye mahAsIhanAdasuttantaTIkAyaM pana Acariyeneva evaM vuttaM "saMkittayanti etAyAti saMkitti, gAmavAsIhi samudAyavasena kiriyamAnakiriyA, ettha pana bhattasaMkitti adhippetAti Aha 'saMkittetvA ktbhttesuuti"| idaM pana tassa ukkaThThapaTipadAti dasseti "ukkttttho"tiaadinaa| yathA cettha, evaM "naehibhaddantiko"tiAdIsupi ukkaTThapaTipadAdassanaM veditb| sAsaddo sunakhapariyAyo / tassAti sunakhassa | tatthAti tasmiM ThAne / samUhasamUhacArinIti sngghsngghcaarinii| manussAti veyyAvaccakaramanussA / sovIrakanti kaJjikaM / "loNasovIraka"nti keci, tadayuttameva, "sabbasassasambhArehi katanti vuttattA / loNasovIrakahi sabbamacchamaMsapupphaphalAdisambhArakataM / surApAnamevAti majjalakkhaNappattAya surAya pAnameva / merayampettha saGgahitaM lakkhaNahArena, ekasesanayena vA / sabbesupIti sAvajjAnavajjesupi knyjiksuraadiisu| ekAgArameva bhikkhAcariyAya upagacchatIti ekaagaariko| nivattatIti paccAgacchati, sati bhikkhAlAbhe taduttari na gacchatIti vuttaM hoti / ekAlopeneva vattatIti ekaalopiko| dIyati etAyAti datti, dvattiAlopamattaggAhi khuddakaM bhikkhAdAnabhAjanaM / tenAha "khuddakapAtI'ti / aggabhikkhanti 312 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.395-396) tapopakkamakathAvaNNanA 313 anAmaThThabhikkhaM, samAbhisaGghatatAya vA uttamabhikkhaM / abhuJjanavasena eko aho etassAti ekAhiko, AhAro, taM AhAraM AhAretIti attho / so pana atthato ekadivasalaGghakoti vuttaM "ekadivasantarika"nti / esa nayo "dvaahik"ntiaadiisupi| apica ekAhaM abhujitvA ekAhaM bhuJjanaM, ekAhavAro vA ekaahikN| dvIhaM abhujitvA dvIhaM bhuJjanaM, dvIhavAro vA dvaahikN| sesadvayepi ayaM nayo | ukkaTTho hi pariyAyabhattabhojaniko dvIhaM abhujitvA ekAhameva bhuJjati / evaM sesadvayepi / majjhimAgamaTIkAyaM pana "ekAhaM antarabhUtaM etassa atthIti ekAhikaM / sesapadesupi esa nayo''ti vuttaM / "therA bhikkhU bhikkhuniyo ovadanti pariyAyenA"tiAdIsu viya vArattho pariyAya saddo / ekAhavArenAti ekAhikavArena / "ekAhika''ntiAdinA vuttavidhimeva paTipATiyA pavattabhAvena dassetuM pALiyaM "iti evarUpa"ntiAdi vuttanti daTThabbaM / 395. sAmAko nAma godhumo| sayaMjAtA vIhijAtIti aropimavIhijAti / yadeva "vIhI''ti vadanti / likhitvAti kasitvA / silesopIti kaNikArAdirukkhaniyyAsopi / kuNDakanti tanutaraM taNDulasakalaM, taNDulakhaNDakanti attho / odanena kataM kaJjiyaM odnkjiyN| "vAsitakena piJjAkena nahAyeyyA''tiAdIsu (pAci0 1203) viya pijJAka saddo tilpitthtthpriyaayo| yathAha "piJjAkaM nAma tilapiDheM vuccatI''ti / "taruNakadalikkhandhameva piJjAkanti keci, na gahetabbametaM katthacipi tathA avacanato / 396. saNehi saNavAkehi nibbattitAni sANAni, a hi missakAni sANAni eva masANAni niruttinayena, na chacIvarapariyApannAni bhaGgAni / keci pana "masANAni nAma coLavisesAnIti parikappetvA massakacoLAnI"ti paThanti, tadayuttameva porANehi tathA avuttttaa| erakatiNAdInIti ettha Adisaddena akkamakacikadalivAkAdInaM saGgaho, erakAdIhi katAni hi chavAni lAmakAni dussAnIti vattabbataM labhanti / chavasaddo hettha hInavAcako, purimavikappe pana mtsriirvaacko| chaDDitanantakAnIti chaDDitapilotikAni / ajinassedanti ajinaM, pakatiajinamigacamma, tadeva majjhe phAlitakaJce, ajinassa khipaM phAlitamupavanti ajinkkhipN| "sakhurakantipi vadantI''ti (ma0 ni0 aThTha0 1.155) papaJcasUdaniyaM vuttaM, dvinnaM tiNNaM vA samuditaJce, ajinakkhipanti tesamadhippAyo / vinayasaMvaNNanAsu pana "ajinameva abhedato ajinakkhipa"nti vuttaM / kanditvAti ujjavujjavena kanditvA / "ganthetvA"tipi pATho, vaThUtvA bandhitvAti attho / evahi 313 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 phalakacIre nidassanaM upapannaM hoti / yaM sandhAya vuttanti ajitavAdassa paTikiTThatarabhAve upamAdassanatthaM yadeva kesakambalaM sandhAya aGguttarAgame ( a0 ni0 1.3.138) vRttaM / 314 tantAvutAnIti tantaM pasAretvA vItAni / paTikiTThoti hIno / kasmAti vRttaM "kesakambalo "tiAdi / pALiyaM ubbhaTThako "ti etassa " uddhaM Thitako "ti attho majjhimAgamaTThakathAyaM mahAsIhanAdasuttavaNNanAyaM (ma0 ni0 aTTha0 1.215 ) vutto / unbhasaddo hi upariatthe nepAtiko yathA "ubbhajANumaNDala "nti / anekaparimANA, hi nipAtA, anekatthA ca / micchAvAyAmavaseneva ukkuTikavatAnuyogoti Aha "ukkuTikavIriyaM anuyutto 'ti / na kevalaM nisinnoyeva ukkuTiko atha kho gacchantopi ... pe0... gacchati / ayakaNTaketa ayomayakaNTake / pakatikaNTaketi salAkakaNTake / uccabhUmiyaM thaNDilasaddoti vRttaM "ucce bhUmiTThAne" ti / ayaM aTThakathAto aparo nayo - thaNDilanti samApakatibhUmi vuccati "patthaNDile pAturahosI" tiAdIsu viy| amarakosepi hi nighaNTusatye vRttaM "vedI parikkhatA bhUmi, same thaNDilaM cAture 'ti (sattarasamavagge 18 gAthAyaM) tasmA thaNDile anantarahitAya pakatibhUmiyaM seyyampi kappetIti attho / yaM sandhAya tattheva nighaNTutthe t "yo thaNDile vata vasA, sete thaNDilasAyi so 'ti ( sattarasamavagge 44 gAthAyaM) rajo eva jallaM malInaM rajojallaM / tena vuttaM " sarIra "ntiAdi / laddhaM Asananti nisIdituM yathAladdhamAsanaM / akopetvAti aJJattha anupagantvA / tathA cAha " tattheva nisIdanasIlo " ti / evaM nisIdanto hi taM akopento nAma hoti / catUsu mahAvikaTesu gUthamevidhAdhippetanti taM " gUthaM vRccatI 'ti / tahi Asayavasena virUpaM kaTattA "vikaTa "nti vuccati / sAyaM tatiyanti sAyanhasamayasaGghAtaM tatiyasamayaM / assAti udakorohanAnuyogassa / pAtopadamiva sAyaMpadaM nepAtikaM / anusAralopena pana " sAyatatiyaka' "ntipi pATho dissati / (2.8.396- 396) tathA ettha ca " acelako hotI "tiAdIni yAva "thusodakaM pivatIti etAni vatapadAni ekavArAni, "ekAgAriko vA hotI "tiAdIni pana nAnAvArAni, nAnAkAlikAni vA / " sAkabhakkho vA hotI"tiAdIni, "sANAnipi dhAreti, masANAnipi dhAretI"tiAdIni ca / tathA hettha vA saddaggahaNaM, pi- saddaggahaNaJca taM / pi- saddopi idha vikappattho eva daTThabbo / purimesu pana vatapadesu tadubhayampi na kataM, evaJca katvA " acelako hotI "ti vatvA "sANAnipi dhAretI "tiAdivacanassa, "rajojalladharopi 314 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.397-399) tapopakkamaniratthakatAvaNNanA 315 hotI''ti vatvA "udakorohanAnuyogamanuyutto viharatIti vacanassa ca avirodho siddho hoti / atha vA kimettha avirodhacintAya / ummattakapacchisadiso hi titthiyavAdo | apica "acelako hotI''ti ArabhitvA tappasaGgena sabbampi aJamaJavirodhameva attakilamathAnuyogaM dassentena tena acelakassapena "sANAnipi dhAretI"tiAdi vuttanti daTThabbaM / tapopakkamaniratthakatAvaNNanA 397. sIlasampadAdIhIti sIlasampadA, samAdhisampadA, paJjAsampadAti imAhi lokuttarAhi sampadAhi / vinAti virahitattA, vinA vA tAhi na kadAcipi sAmanaM vA brahmajaM vA sambhavati, tasmA tesaM tapopakkamAnaM niratthakataM dassentoti sapAThasesayojanA / dosaveravirahitanti dosasaGghAtaverato virahitaM / idahi dosassa mettAya ujupaTipakkhato vuttaM / yaM pana Acariyena vuttaM "dosaggahaNena vA sabbepi jhAnapaTipakkhA saMkilesadhammA gahitA / veraggahaNena paccatthikabhUtA sattA / yadaggena hi dosarahitaM, tadaggena verarahita''nti, (dI0 ni0 TI0 1.397) tadetaM pALiyaM verasaddasseva vijjamAnattA, aTThakathAyaJca tadatthameva dassetuM dosasaddassa vuttattA vicAretabbaM / 398. ettakamattanti naggacariyAdimattaM / pAkaTabhAvena kAyati atthaM gametIti pakati, loksiddhvaado| tenAha "pakatikathA esA'ti / "mattA sukhapariccAgA''tiAdIsu (dha0 pa0 290) viya mattAsaddo appattaM antonItaM katvA pamANavAcakoti Aha "iminA"tiAdi / tena pana pamANena pahAtabbo eva paTipattikkamo pakaraNappatto / iminA "tapopakkamenA''ti saddantarena vA adhigatoti dasseti "paTipattikkamenA"ti iminA / tatoti tasmA sAmaJjabrahmaassa appamattakeneva paTipattikkamena sudukkrbhaavto| imaM hetusambandhaM sandhAya "padasambandhena saddhi"nti vuttaM / sabbatthAti sabbavAresu / 399. aJathAti yadi acelakabhAvAdinA sAmanaM vA brahmajaM vA abhavissa, evaM sati suvijAnova samaNo, suvijAno brAhmaNo / yasmA pana tumhe ito aJathAva sAmanaM, aJathA brahmadhe vadatha, tasmA dujjAnova samaNo dujjAno brAhmaNoti attho / tenAha "idaM sandhAyAhA"ti / taM pakativAdaM paTikkhipitvAti yaM pubbe pAkatikaM sAmanaM, brahmajJaJca hadaye ThapetvA tena acelakassapena "dukkaraM sudukkara"nti vuttaM, bhagavatA ca 315 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.8.400-1-402) tameba sandhAya "pakati kho esA'tiAdi bhAsitaM, tameva idha pAkatikasAmaJjabrahmajJavisayaM kathaM paTisaMharitvA / sabhAvatova paramatthato eva samaNassa, brAhmaNassa ca dujAnabhAvaM Avikaronto punapi "pakati kho"tiaadimaah| tatrApIti samaNabrAhmaNavAdepi / padasambandhanti hetupadena saddhiM pubbAparavAkyasambandhaM / sIlasamAdhipaJjAsampadAvaNNanA 400-1. paNDitoti hetusampattisiddhena paNDiccena smnnaagto| kathaM uggahesIti paripakkajANattA ghaTe padIpena viya abbhantare samujjalantena pAveyyattiyena tattha tattha bhagavatA desitamatthaM pariggaNhanto taM desanaM upadhAresi / yasmA uggahesi, tasmA...pe0... viditvAti sambandho / tassa cAti yo acelako hoti, yAva udakorohanAnuyogamanuyutto viharati, tassa c| tassa ceti vA padacchedo, abhAvitA asacchikatA hoti ceti yojnaa| tA sampattiyo pucchAmi, yAhi samaNo ca brAhmaNo ca hotIti adhippAyo / sIlasampadAdivijAnanatthanti siilsmpdaadivijaannhetu| "kasmA pucchatI"ti hi vuttaM / atha-saddo cettha kAraNe / evmiidisesu| sIlasampadAyAti ettha itisaddo Adiattho, upalakkhaNaniddeso vAyaM, tena "cittasampadAya, paJjAsampadAyA"ti padadvayaM saGgaNhAti / tenAha "sIlacittapaJcAsampadAhi aJjA''ti / imehi ca asekkhasIlAdikkhandhattayaM saGgahitanti vuttaM "arhttphlmevaa"ti| tattha kAraNaM dasseti "arahattaphalapariyosAna"ntiAdinA / idahi kAkolokanamiva ubhayApekkhavacanaM / sIhanAdakathAvaNNanA 402. anuttaranti anaJasAdhAraNatAya, anaJasAdhAraNatthavisayatAya ca anuttaraM / mahAsIhanAdanti mahantaM buddhasIhanAdaM / ativiya accantavisuddhatAya paramavisuddhaM / "paramanti ukkaTuM / tenAha 'uttama'nti" Acariyena vuttaM, ukkaThThapariyAyo ca paramasaddo atthIti tssaadhippaayo| sIlamevAti lokiyasIlamattattA sIlasAmaJjameva / yathA anaasAdhAraNaM bhagavato lokuttarasIlaM savAsanapaTipakkhadhammaviddhaMsanato, evaM lokiyasIlampi ana sAdhAraNameva tadanucchavikabhAvena pavattattA / evahi "nAhaM tatthA"ti pALivacanaM upapannaM hoti| "yAvatA kassapa ariyaM paramaM sIla'"nti idaM "sIlassa vaNNaM bhAsantI"ti ettha AkAradassanaM / "yadidaM adhisIla''nti idaM pana "tatthA'"ti padadvaye 316 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.402-402) sIhanAdakathAvaNNanA 317 aniyamavacanaM / "yadidaM adhisIla"nti ca lokiyalokuttaravasena duvidhampi buddhasIlaM ekajjhaM katvA vuttaM, tasmA ta-saddenapi ubhayasseva parAmasananti dassetuM "tattha sIlepi paramasIlepI"tiAdimAha / samasamanti samena visesanabhUtena sIlena samanti atthaM vijJApetuM "mama sIlasamena sIlena mayA sama"nti vuttaM / tasmiM sIleti duvidhepi sIle / iti imanti evaM imaM sIlavisayaM / paThamanti uppattikkamato paThamaM pavattattA paThamabhUtaM / tapatIti kilese santappati, vidhamatIti attho| "tadevA"ti iminA tulyAdhikaraNasamAsamAha / jigucchatIti hILeti lAmakato Thapeti / ArakA kilesehIti katvA nihosattA ariyaa| ArambhavatthuvasenAti aTThArambhavatthuvasena / vipassanAvIriyasaGghAtAti vipssnaasmpyuttviiriysngghaataa| lokiyamattattA tpojigucchaav| maggaphalasampayuttA vIriyasaGkhAtA tapojigucchAti adhikAravasena sambandho / sabbukkaTThabhAvato paramA naam| yathA yuvino bhAvo yobbanaM, evaM jigucchino bhAvo jegucchN| yadidaM adhijegucchanti sIle viya lokiyalokuttaravasena duvidhampi buddhjegucchN| tatthAti jegucchepi adhijegucchepi / kammassakatApati "asthi dinnaM, atthi yiTTha"ntiAdi (ma0 ni0 1.441; vibhaM0 793) nayappavattaM ANaM / yathAha vibhaGge "tattha kataraM kammassakatAjANaM, atthi dinnaM, asthi yiTuM, atthi hutaM, asthi sukaTadukkaTAnaM kammAnaM phalaM vipAko...pe0... ThapetvA saccAnulomikaM ANaM sabbApi sAsavA kusalA paJA kammassakatAANa''nti (vibhaM0 793) / sabbampi hi akusalaM attano vA hotu, parassa vA, na sakaM nAma / kasmA ? atthabhaJjanato, anatthajananato c| tathA sabbampi kusalaM sakaM nAma / kasmA ? anatthabhaJjanato, atthajananato ca / evaM kammassakabhAve pavattA pA kammassakatApA nAma / vipassanApajAti maggasaccassa, paramatthasaccassa ca anulomanato saccAnulomikasaJitA vipassanApaJjA, lokiyamattato pnyv| ithiliGgassa napuMsakaliGgavipariyAyo idha linggvipllaaso| yAyaM adhipajAti sIle viya lokiyalokuttaravasena duvidhApi buddhapaJJA / tatthAti pAyapi adhipAyapi | yathArahaM parittamahaggatabhAvato vimuttiyeva naam| maggaphalavasena kilesAnaM samucchindanapaTippassambhanAni smucchedpttippssddhivimuttiyo| atha vA sammAvAcAdiviratInaM adhisIlaggahaNena, sammAvAyAmassa adhijegucchaggahaNena, sammAdiTTiyA adhipaJjAggahaNena gahitattA 317 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 aggahitaggahaNena sammAsaGkappasatisamAdhayo maggaphalapariyApannA samucchedapaTipparasaddhivimuttiyo daTThabbA | nissaraNavimutti pana nibbAnameva / yA ayaM adhivimuttIti sIle vuttanayena duvidhApi adhivimutti / tatthAti vimuttiyApi adhivimuttiyApi / 318 403. yaM kiJci janavivittaTTAnaM suJJAgAramidhAdhippetaM / tattha nadantena vinA aJa jano natthIti dassetuM "ekakovA "tiAdi vRttaM / aTThasu parisAsUti khattiyaparisA, brAhmaNagahapatisamaNacAtumahArAjikatAvatiMsamArabrahmaparisAti imAsu aTThasu parisAsu / (2.8.403 - 403) tattha tadatthaM majjhimAgamavare mahAsIhanAdasuttapadena (ma0 ni0 1.150) sAdhento " cattArimAnI' "tiAdimAha / sArajjAnIti visAradabhAvA, JaNappahAna antarAyikaniyyAnikadhammadesanAnimittaM kutocipi asantassanabhAvA nibhayabhAvAti attho / "vesArajja "nti hi catUsu ThAsu sArajjAbhAvaM paccavekkhanta uppannasomanassamayaJANassetaM nAmaM / aJjehi pana asAdhAraNataM dassetuM " tathAgatassa tathAgatavesArajjAnI "ti vRttaM / " yathA vA pubbabuddhAnaM vesArajjAni puJJassayasampattiyA AgatAni, tathA AgatavesArajjAnI "ti vA dutiyassa tathAgatasaddassa tulyAdhikaraNattA evaM vRttaM / ayaM aTThakathAnayo / neruttikA pana vadanti "samAse siddhe sAmaJJattA, saJJAsaddattA ca tathA vRttanti / AsabhaM ThAnanti seTThaTThAnaM uttamaTThAnaM / sabbaJtaM paTijAnanavasena abhimukhaM gacchanti, aTThaparisaM upasaGkamantIti vA AsabhA, buddhA, tesaM ThAnantipi attho / apica tayo puGgavA- gavasatajeTThako usabho, gavasahassajeTThako vasabho / vajasatajeTThako vA usabho, vajasahassajeTThako vasabho / ekagAmakhette vA jeTTo usabho, dvIsa gAmakhettesu jeTTho vasabho, sabbagavaseTTo sabbattha jeTTho sabbaparissayasaho seto pAsAdiko mahAbhAravahI asanisatasaddehipi akampanIyo nisabhoti / nisabhova idha "usabho "ti adhippeto / idampi hi tassa pariyAyavacanaM / usabhassa idanti AsabhaM, idaM pana AsabhaM viyAti AsabhaM / yatheva hi nisabhasaGghAto usabho usabhabalena samannAgato catUhi pAdehi pathaviM uppILetvA acalaTThAnena tiTThati, evaM tathAgatopi dasatathAgatabalena samannAgato catUhi vesArajjapAdehi aTTaparisApathavaM uppILetvA sadevake loke kenaci paccatthikena paccAmittena akampiyo acalaTThAnena tiTThati / evaM tiTThamAnova taM AsabhaM ThAnaM paTivijAnAti upagacchati na paccakkhAti attani Aropeti / tena vuttaM " AsabhaM ThAnaM paTijAnAtIti / 318 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.403-403) sIhanAdakathAvaNNanA 319 ___ sIhanAdaM nadatIti "seTThanAdaM abhItanAdaM nadatI"ti vuttovaaymttho| atha vA sIhanAdasadisaM nAdaM nadati / ayamattho khandhavaggasaMyutte Agatena sIhanAdasuttena (saM0 ni0 2.3.78) diipetbbo| yathA vA sIho migarAjA parissayAnaM sahanato, goNamahiM samattavAraNAdInaM hananato ca "sIho''ti vuccati, evaM tathAgato munirAjA lokadhammAnaM sahanato, parappavAdAnaM hananato ca "sIho"ti vuccati / evaM vuttassa sIhassa nAdaM ndti| tattha yathA migasIho sIhabalena samannAgato sabbattha visArado vigatalomahaMso sIhanAdaM nadati, evaM tathAgatasIho dasatathAgatabalena samannAgato aTThasu parisAsu visArado vigatalomahaMso "iti rUpa"ntiAdinA (saM0 ni0 2.3.78; a0 ni0 3.8.2) nayena nAnAvidhadesanAvilAsasampannaM sIhanAdaM nadati / tena vuttaM "parisAsu sIhanAdaM nadatI"ti / pahaM abhisaGgharitvAti AtumicchitaM atthaM attano prANabalAnurUpaM abhisaGgharitvA / tavaNajevAti pucchitakkhaNeyeva ThAnuppattikapaTibhAnena vissjjeti| ajjhAsayAnurUpaM, atthadhammAnurUpaJca vissajjanato cittaM pritosetiyev| assAti samaNassa gotamassa | sotabaM maJantIti aTThakkhaNavajjitena navamena khaNena labbhamAnattA "yaM no satthA sAsati, taM mayaM sossAmA"ti AdarabhAvajAtA mahanteneva ussAhena sotabbaM sampaTicchitabbaM maJjati / kallacittA muducittAti pasAdAbhivuddhiyA vigatupakkilesatAya kallacittA muducittA honti / muddhappasanAti tucchappasannA niratthakappasannA / pasanAkAro nAma pasannehi kAtabbasakkAro, so duvidho dhammAmisapUjAvasena, tattha AmisapUjaM dassento "paNItAnI"tiAdimAha / dhammapUjA pana pALiyameva "tathattAya paTipajjantI"ti iminA dssitaa| tathAbhAvAyAti yathAbhAvAya yassa vaTTadukkhanissaraNassa atthAya dhammo desito, tathAbhAvAya / tadevatthaM dassetuM "dhammAnudhammapaTipattipUraNatthAyA"ti vuttaM / dhammAnudhammapaTipatti hi vaTTadukkhanissaraNapariyosAnA, sA ca dhammAnudhammapaTipatti yAya anupubbiyA paTipajjitabbA, paTipajjantAnaJca sati ajjhattikaGgasamavAye ekaMsikA tassA pAripUrIti taM anupubbiM dassento "keci srnnesuu"tiaadimaah| yathA pUrentA pUretuM sakkoti nAma, tathA pUraNaM dassetuM "sabbAkArena pana pUrentI"ti vuttaM / imamiM panokAseti "paTipannA ca ArAdhentIti sIhanAdakiccapAripUriTThapane pALipadese / samodhAnetabbAti sngklyitbbaa| ekaccaM...pe0... passAmIti bhagavato eko sIhanAdo asAdhAraNo ajhehi appaTivattiyo seTThanAdo abhItanAdoti katvA / esa nayo sesesupi / aparaM tapassinti adhikAro | purimAnaM dasananti "ekaccaM tapassiM niraye nibbattaM 319 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.8.404-404) passAmI''ti vuttasIhanAdato paTThAya yAva "vimuttiyA mayhaM sadiso natthI''ti vuttasIhanAdA purimakAnaM dasannaM sIhanAdAnaM, niddhAraNe cetaM sAmivacanaM / tenAha "ekekassA"ti / "parisAsu ca nadatI"ti Adayo "paTipannA ca maM ArAdhentIti pariyosAnA dasa dasa sIhanAdA parivArA / "ekaccaM tapassiM niraye nibbattaM passAmI"ti hi sIhanAdaM nadanto bhagavA parisAsu nadati visArado hutvA nadati, tattha ca pahaM pucchanti, pahaM vissajjeti, vissajjanena parassa cittaM ArAdheti, sutvA sotabbaM maJanti, sutvA ca bhagavato pasIdanti, pasannA ca pasannAkAraM karonti, yaM paTipattiM deseti, tathattAya paTipajjanti, paTipannA ca maM ArAdhentIti evaM parivAretvA atthayojanA sambhavati / ayameva nayo sesesupi navasu / __ "eva"ntiAdinA yathAvuttAnaM sIhanAdAnaM saGkalayitvA dassanaM / te dasAti "parisAsu ca nadatI''ti Adayo dasa sIhanAdA / purimAnaM dasananti yathAvuttAnaM mUlabhUtAnaM purimakAnaM dasasIhanAdAnaM / parivAravasenAti mUliM katvA paccekaM parivAravasena yojiyamAnA sataM siihnaadaa| purimA ca dasAti mUlamUliyo katvA parivAravasena ayojiyamAnA purimakA ca dasAti evaM dasAdhikaM sIhanAdasataM hoti| aJjasmiM pana sutteti majjhimAgamacULasIhanAdasuttAdimhi (ma0 ni0 1.193) tenAti saGkhyAmahattena | mahAsIhanAdattA idaM suttaM "mahAsIhanAda"nti vuccati, na pana majjhimanikAye mahAsIhanAdasuttamiva cULasIhanAdasuttamupAdAyAti adhippAyo / titthiyaparivAsakathAvaNNanA 404. paTisedhetvAti tathA bhAvAbhAvadassanena paTikkhipitvA / yaM bhagavA pAthikavagge udumbarikasutte (dI0 ni0 3.57) "idha nigrodha tapassI"tiAdinA upakkilesavibhAgaM, pArisuddhivibhAgaJca dassento saparisassa nigrodhaparibbAjakassa purato sIhanAdaM nadati, taM dassetuM "idAnI"tiAdi vuttaM / naditapubbanti udumbarikasutte Agatanayena pubbe nigrodhaparibbAjakassa naditaM / tapabrahmacArIti uttamatapacArI, tapena vA vIriyena brahmacArI / idanti "rAjagahe...pe0... pa'haM apucchI''ti pALiyaM AgatavacanaM / Acariyena (dI0 ni0 TI0 1.403) pana yathAvuttaM aTThakathAvacanameva paccAmaDheM / ettha ca kAmaM yadA nigrodho pajhamapucchi, bhagavA cassa vissajjesi, na tadA bhagavA gijjhakUTe pabbate viharati, rAjagahasamIpeyeva udumbarikAya deviyA uyyAne viharati tattheva tathA pucchitattA, 320 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.405-405) titthiyaparivAsakathAvaNNanA 321 vissajjitattA ca, tathApi gijjhakUTe pabbate bhagavato vihAro na tAva vicchinno, tasmA pALiyaM "tatra mantiAdivacanaM, aTThakathAyaJca "tatra rAjagahe gijjhakUTe pabbate viharantaM mantiAdivacanaM vuttanti imamatthampi "yaM taM bhagavA"tiAdinA vijJApetIti daTThabbaM / "gijjhakUTe pabbate''ti idaM tattha katavihAraM sandhAya vuttanti dasseti "gijjhakUTe mahAvihAre"ti iminA / udumbarikAyAti tannAmikAya / uyyAneti tattha kataparibbAjakArAmaM sandhAya vadati / nigrodho nAma channaparibbAjako / sandhAno nAma paJcaupAsakasataparivAro anAgAmiupAsako | kathAsallApanti "yagghe gahapati jAneyyAsi, kena samaNo gotamo saddhiM sallapatI''tiAdinA (dI0 ni0 3.53) sallApakathaM / paranti atisayatthe nipAto / viyAti padapUraNamatte yathA taM "ativiyA''ti / andhabAlanti paJAcakkhunA andhaM bAlajanaM / yogeti naye, dukkhanissaraNUpAyeti attho / . 405. anenAti bhagavatA / khandhaketi mahAvagge pabbajjakhandhake (mahAva0 96) yaM parivAsaM parivasatIti yojanA / "pubbe aJatitthiyo bhUtoti ajJatitthiyapubbo"ti (sArattha0 TI0 76) AcariyasAriputtattherena vuttaM / paThamaM pabbajja gahetvAva parivasatIti Aha "sAmaNerabhUmiyaM Thito"ti / tanti dvIhi AkArehi vuttaM privaasN| pabbajanti "AkaGghati pabbajjaM, Akajati upasampada"nti ettha vuttaM pabbajjaggahaNaM / "uttaridirattatirattaM sahaseyyaM kappeyyA''ti (pAci0 51) ettha dirattaggahaNaM viya vacanasiliTThatAvaseneva vuttN| yasmA pana sAmaNerabhUmiyaM Thiteneva parivasitabbaM, na gihibhUtena, tasmA aparivasitvAyeva pabbajjaM lbhti| na gAmappavesanAdInIti ettha Adisaddena navesiyAvidhavAthullakumArikapaNDakabhikkhunigocaratA, sabrahmacArInaM kiM karaNIyesu dakkhAnalasAditA, uddesaparipucchAdIsu tibbacchandatA, yassa titthAyatanato idhAgato, tassa avaNNabhaNane attamanatA, buddhAdInaM avaNNabhaNane anattamanatA, yassa titthAyatanato idhAgato, tassa vaNNabhaNane anattamanatA, buddhAdInaM vaNNabhaNane attamanatAti imesaM sattavattAnaM saGgaho veditbbo| pUrentena parivasitabbanti yadA parivasati, tadA pUramAnena parivasitab / aTThavattapUraNenAti yathAvuttAnaM aTThannaM vattAnaM pUraNena / etthAti parivAse, upasampadAya vaa| ghaMsitvA koTTetvAti ajjhAsayavImaMsanavasena suvaNNaM viya ghaMsitvA koThUtvA / pabbajjAyAti nidassanamattaM / upasampadApi hi tena saGgayhati / / "gaNamajhe nisIditvAti upasampadAkammassa gaNappahonakAnaM bhikkhUna majjhe saGghatthero viya tassa anuggahatthaM nisIditvA''ti (dI0 ni0 TI0 1.405) Acariyena vuttaM, 321 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 (2.8.405 - 405 ) idAni pana bahUsupi potthakesu " taM nisIdApetvA" ti kAritavasena pATho dissati / aciramupasampannassa assAti acirUpasampatro, atthamattaM pana dassetuM " upasampanno hutvA naciramevA" ti Aha / kAyacittavivekAva idhAdhippetA upadhivivekatthaM paTipajjanAdhikArattAti vRttaM " kAyena ceva cittena cA "ti / vUpakaTThoti vivitto / tAdisassa sIlavisodhane appamAdo avuttasiddhati kammaTThAne appamAdameva dasseti / pesitacittoti nibbAnaM pati pesitacitto, tanninno tappoNo tappabbhAroti vuttaM hoti, evaMbhUto ca tathA anapekkhatA vissajjitakAyo nAmAti adhippAyamAvikAtuM "vissaTThaattabhAvo "ti vuttaM / attAti cet cittaM vuccati rUpakAyassa avisayattA / yassAti arahattaphalassa / jAtikulaputtApi AcArasampannA eva arahattAdhigamAya pabbajjApekkhA hontIti tepi jAtikulaputte teva AcArakulaputtehi ekasaGgahe karonto " AcArakulaputtA "ti Aha / iminA hi AcArasampannA jAtikulaputtApi saGgahitA honti / AcArasampannAnamevAdhippetabhAvo ca " sammadevA" ti saddantarena viJJayati / " otiNNomhi jAtiyA "tiAdinA nayena hi saMvegapubbikaM yathAnusiTTaM pabbajjaM sandhAya " sammadevA" ti vuttaM / tenAha " hetunAva kAraNenevA "ti / tattha hetunAti nayena upAyena / kAraNenevAti tabbivaraNavacanaM / tanti arahattaphalaM / tadeva hi "anuttaraM brahmacariyapariyosAna "nti vattumarahati aJJesaM tathA abhAvato / "yaMtaMsaddA niccasambandhA'' ti saddanayenapi tadatthaM dasseti " tassa hI " tiAdinA / "yassatthAya... pe0.... pabbajjantI 'ti pubbe vuttassa tassa arahattaphalassa atthAya kulaputtA pabbajanti, tasmA arahattaphalamidhAdhippetanti viJJayatIti adhippAyo / natthi paro jano tathA sacchikaraNe paccayo yassAti aparappaccayo, taM / upa-saddo viya saM- saddopi dhAtusaddAnuvattako vRttaM "pApuNitvAti, patvA adhigantvAti attho / upa-saddo vA dhAtusaddAnuvattako saM- saddo pana dhAtuvisesakoti Aha " sampAdetvA"ti, asekkhA sIlasamAdhipaJAyo nipphAdetvA, paripUretvAvAti attho / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 nipetunti nigamanavasena pariyosApetuM / "brahmacariyapariyosAnaM...pe0... vihAsI ti iminA eva hi arahattanikUTena desanA pariyosApitA, taM pana nigametuM " aJJataro... pe0... ahosI" ti dhammasaGgAhakehi vRttaM / ekatova idha aJJataro, na pana nAmagottAdIhi apAkaTato / arahantAnanti ubbAhane cetaM sAmivacanaM / tathA ubbAhitattA ca tesamabbhantaroti attho Apannoti adhippAyaM dassento "bhagavato "tiAdimAha / keci pana evaM vadanti - arahantAnanti cetaM sambandheyeva sAmivacanaM ato cettha saha pAThasesena 322 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.8.405-405) tithiyaparivAsakathAvaNNanA 323 adhippAyamatthaM dassetuM "bhagavato"tiAdi vuttanti / yaM panettha atthato na vibhattaM, taM suvidheyyameva / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthappakAsaniyA mahAsIhanAdasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / mahAsIhanAdasuttavaNNanA nihitaa| 323 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. poTThapAdasuttavaNNanA poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA 406. evaM mahAsIhanAdasuttaM saMvaNNetvA idAni poTThapAdasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, mahAsIhanAdasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa poTThapAdasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... sAvatthiyanti poTThapAdasutta"nti Aha / "sAvatthiya''nti idaM samIpatthe bhummanti dassetuM "sAvatthiM upanissAyA"ti vuttaM, cIvarAdipaccayapaTibaddhatAya upanissayaM katvAti attho / jeto nAma rAjakumAro, tena ropitattA saMvaDDitattA paripAlitattA jetassa vanaM upavananti atthamAha "jetassa kumArassa vane"ti / sudatto nAma gahapati anAthAnaM piNDassa dAyakattA anaathpinnddiko| tena jetassa hatthato aTThArasahiraJakoTisantharaNena taM kiNitvA aTThArasahiraJakoTIheva senAsanaM kArApetvA aTThArasahiraJakoTIheva vihAramahaM niTThApetvA evaM catupAsahiraJakoTipariccAgena so ArAmo buddhappamukhassa bhikkhusaGghassa niyyAtito / tenAha "anAthapiNDikena gahapatinA ArAmo kArito"ti / puSphaphalapallavAdiguNasampattiyA, pANino nivAsaphAsutAdinA vA visesena pabbajitA tato tato Agamma ramanti anukkaNThitA hutvA nivasanti etthAti aaraamo| atha vA yathAvuttaguNasampattiyA tattha tattha gatepi attano abbhantare AnetvA rametIti aaraamo| phoTo yassa pAdesu jAtoti potttthpaado| phoTo poTThoti hi priyaayo| paribbAjako duvidho channaparibbAjako, acchantraparibbAjako c| tattha acchannaparibbAjakopi acelako AjIvakoti duvidho / tesu acelako sabbena sabbaM naggo, AjIvako pana upari ekameva vatthaM upakacchakantare pavesetvA pariharati, heTThA naggo / ayaM pana duvidhopesa na hotIti vuttaM "channaparibbAjako"ti, vatthacchAyAchAdanapabbajjUpagatattA channaparibbAjakasaGkhyaM gatoti 324 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.406 -406) poTTapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA attho / brAhmaNamahAsAloti mahAvibhavatAya mahAsArataM patto brAhmaNo / gaNAcariyoti sApekkhatAya smaaso| samayanti sAmaJJaniddeso, ekasesaniddeso vA, taM taM samayanti attho | pavadantIti pakArato vadanti, attanA attanA uggahitaniyAmena yathA tathA samayaM vadantIti attho / tArukkhota tassa nAmaM / bhu sana todeyyajANusoNIsoNadaNDakUTadantAdike saGgaNhAti, Adisaddena pana channaparibbAjakAdike / tinduko nAma kALakkhandharukkho / cIranti panti / tindukA cIraM ettha santIti tindukacIro / tathA ekA sAlA etthAti ekasAlako / bhUtapubbagatiyA tamatthaM vitthArato dassento " yasmA 'tiAdimAha / iti katvAti iminA kAraNena / " tasmi "ntiAdinA yathApATha vibhatyantadassanaM / 325 anekAkArAnavasesajJeyyatthavibhAgato, aparAparuppattito ca bhagavato jANaM loke patthaTamiva hotIti vuttaM "sabbaJjataJJANaM pattharitvAti, yato tassa ANajAlatA vuccati / veneyyAnaM tadantogadhabhAvo heTThA vuttova / veneyyasattapariggaNhanatthaM samannAhAre kate paThamaM nesaM veneyyabhAveneva upaTTAnaM hoti, atha saraNagamanAdivasena kiccanippatti vImaMsIyatIti Aha "kinnu kho bhavissatIti upaparikkhanto 'ti / nirodhanti saJJAnirodhaM / nirodhA buTThAnanti tato nirodhato vuTThAnaM saJppattiM / sabbabuddhAnaM jANena saMsanditvAti yathA te nirodhaM, nirodhato vuTThAnaJca byAkariMsu, byAkarissanti ca, tathA byAkaraNavasena saMsanditvA / katipAhaccayenAti dvIhatIhaccayena / pALiyameva hi imamatthaM vakkhati / saraNaM gamissatIti "saraNa" miti gamissati / '"hatthisAriputtoti hatthisArino putto" ti ( dI0 ni0 TI0 1.406) Acariyena vRttaM / adhunA pana "citto hatthisAriputto" tveva pATho dissati, citto nAma hatthAcariyassa puttoti attho / suratadupaTTanti rajanena sammA rattaM diguNaM antaravAsakaM parivattanavasena nivAsetvA / "yugandharapabbataM parikkhipitvA" ti idaM parikappavacanaM "tAdiso asthi ce, taM viyA "ti / meghavaNNanti rattameghavaNNaM, sajhApabhAnuraJjitameghasaGkAsanti attho / paThamena cettha saNThAnasampattiM dasseti, dutiyena vaNNasampattiM / ekaMsavaragatanti vAmaMsavarappavattaM / tathA hi suttanipAtaTThakathAyaM vaGgIsasuttavaNNanAyaM vRttaM "ekaMsanti ca vAmaMsaM pArupitvA ThitassetaM adhivacanaM / yato yathA vAmaMsaM pArupitvA ThitaM hoti, tathA cIvaraM katvAti evamassattho veditabbo "ti [su0 ni0 aTTha0 nigrodhakappasutta ( vaGgIsasutta) vaNNanA ] taattha etanti "ekaMsaM cIvaraM katvA" ti vacanaM / yatoti yathAvuttavacanassa pArupitvA Thitasseva 325 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.407-407) adhivacanattA evamassa attho veditabboti sambandho / paccagyanti ekaM katvA anadhidvitakAle pATekkaM mahagdhaM, paccagdhaM vA abhinavaM, abbhuNhe taGkhaNe nibbattanti attho / purimaJcettha atthavikappaM keci na icchati / tathA hi Acariyeneva udAnaTThakathAyaM vuttaM "paccaggheti abhinave, paccekaM mahagghatAya paccaggheti keci, taM na sundaraM / na hi buddhA bhagavanto mahagdhaM paTiggaNhanti, paribhaJjanti cA"ti, idhApi tena pacchimoyeva atthavikappo ghito| abhinavatAya "paccagghanti ca idaM Adito tathA laddhavohArena, anaJaparibhogatAya ca vuttaM, tathA vA satthu adhiTThAnena taM pattaM sabbakAlaM "paccaggha"ntveva vuccati / selamayapattanti muggavaNNasilAmayaM catumahArAjadattiyaM pattaM / ayameva hi bhagavatA niccaparibhutto patto samacittasuttavaNNanAdIsupi (a0 ni0 aTTha0 2.2.37) tathA vuttttaa| 407. attano rucivasena ajjhAsayavasena, na parehi ussAhitoti adhippAyo / "atippagabhAvameva disvAti ca idaM bhUtakathanaM na tAva bhikkhAcaraNavelA sampattAti dassanatthaM / bhagavA hi tadA kAlasseva vihArato nikkhanto "vAsanAbhAgiyAya dhammadesanAya poTThapAdaM anuggahissAmI''ti / pALiyaM atippago khoti ettha "pago"ti idaM kaccAyanamatena pa-iccupasaggato o-kAraga-kArAgamane siddhaM / pa-saddoyeva pAtoatthaM vadati / anesaM pana saddavidUna matena pAtopadamiva nepAtikaM / teneva tattha tattha aTThakathAsu (dI0 ni0 aTTha0 3.1) vRttaM "atippago khoti ativiya pAto"ti / apica paThamaM gacchati divasabhAvena pavattatIti pagoti nibbacanaM iminA dassitaM / duvidho khalusaddo viya hi pagoti saddo nAmanipAtopasaggavasena tividho / evamhi idha "atippagabhAvameva disvA"ti vacanaM upapannaM hoti / yaMnUnAti esa nipAto aJattha saMsayaparidIpano, idha pana saMsayapatirUpakaparidIpanova / kasmA "saMsayaparidIpane"ti vuttaM, nanu buddhAnaM saMsayo natthIti Aha "buddhAnaJcA"tiAdi / saMsayo nAma natthi bodhimUle eva tassa samugghATitattA / parivitakkapubbabhAgoti adhippetakiccassa pubbabhAge pavattaparivitakko / esAti "karissAma, na karissAmA''tiAdiko esa cittAcAro sabbabuddhAnaM labbhati sambhavati vicAraNavaseneva pavattanato, na pana saMsayavasena / tenAhAti yenesa sabbabuddhAnaM labbhati, tena bhagavA evamAhAti imameva pALiM imassa atthassa sAdhakaM karoti / ayaM aTThakathAto aparo nayoyaMnUnAti parikappane nipaato| "upasaGkameyya"nti kiriyApadena vuccamAnoyeva hi attho 326 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.408-410) poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA 327 anena jotIyati / tasmA ahaM yaMnUna yadi pana upasaGkameyyaM sAdhu vatAti yojanA / "yadi panA''ti idampi tena samAnatthanti vuttaM "yadi panAhanti attho"ti / 408. assAti paribbAjakaparisAya | uddhaMgamanavasenAti unnatabahulatAya uggantvA uggantvA pavattanavasena / disAsu patthaTavasenAti vipulabhAvena bhUtaparamparAya sabbadisAsu pattharaNavasena / ettha ca pALiyaM yathA unnatapAyo saddo unnAdo, evaM vipulabhAvena uparUpari pavattopi unnAdoyevAti tadubhayaM ekajjhaM katvA "unnAdiniyA"ti vuttaM, puna tadubhayameva vibhAgaM katvA "uccAsaddamahAsadAyA"ti / ato pALinayAnurUpameva atthaM vivaratIti daTThabbaM / idAni paribbAjakaparisAya uccAsaddamahAsaddatAkAraNaM, tassa ca pavattiAkAraM dassento "teshii"tiaadimaah| bAlAtapeti abhinvuggtsuuriyaatpe| kAmassAdo nAma kAmaguNassAdo / bhavassAdo nAma kAmarAgAdisahagato bhavesu assAdo / sUriyuggamane khajjopanamiva nippabhataM sandhAya vuttaM "khajjopanakUpamA jAtA"ti / lAbhasakkAropi no parihInoti attho bAverujAtakena (jA0 1.4.154) dIpetabbo / parisadosoti parisAya pavattadoso / 409. saNThapesIti saJamanavasena sammadeva Thapesi / saNThapanaJcettha tiracchAnakathAya aJamaJjasmiM agAravassa cajApanavasena AcArasikkhApanaM, yathAvuttadosassa nigRhanaJca hotIti Aha "sikkhaapesii"tiaadi| nanti prisN| appasaddanti nissada uccAsaddamahAsadAbhAvaM / "eko nisIdatI"tiAdi atthApattidassanaM / buddhinti lAbhaguNavuddhiM | patthayamAnoti patthayanahetu / mAnante hi lakkhaNe, hetumhi ca icchanti saddavidU / idAni tamatthaM vitthAretuM "paribbAjakA kirA"tiAdi AraddhaM / aparaddhanti aparajjhitaM / nappamajjantIti pamAdaM na Apajjanti, na agAravaM karontIti vuttaM hoti / 410. no Agate Anandoti amhAkaM bhagavati Agate Anando pIti hoti / "cirassaM kho bhante bhagavA imaM pariyAyamakAsIti vacanaM pubbepi tattha AgatapubbattA vuttavacanamiva hotIti codanaM samuTThApetvA pariharanto "kasmA AhA"tiAdimAha / piyasamudAcArAti piyaalaapaa| tasmAti tathA piyasamudAcArassa pvttnto| na kevalaM ayameva, atha kho aJapi pabbajitA yebhuyyena bhagavato apacitiM karontevAti tada sampi bAhullakammena tadatthaM sAdhetuM "bhagavantavhI"tiAdi vuttaM / tattha kAraNamAha 327 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.411-411) "uccAkulInatAyA"ti, mahAsammatarAjato paTThAya asambhinnakhattiyakulatAyAti attho / tathA hi soNadaNDena vuttaM "samaNo khalu bho gotamo uccAkulA pabbajito asambhinnakhattiyakulA''ti, (dI0 ni0 1.304) tena sAsane appasannAnampi kulagAravena bhagavati apacitiM dasseti / etasmiM antare kA nAma kathAti yathAvuttaparicchedabbhantare kIdisA nAma kathA / vippakatAti AraddhA hutvA apariyositA / "kA kathA vippakatA''ti pana vadanto atthato tassA pariyosApanaM paTijAnAti nAma / kA kathAti ca avisesacodanA, tasmA yassA tassA sabbassApi kathAya pariyosApanaM paTiJAtaM hoti, taJca paTijAnanaM padesa no avisaMyanti Aha "yAva...pe0... sabba pavAraNaM pavAresI"ti / esAti paribvAjakaparisAya kathitA rAjakathAdikA / nissArAti niratthakabhAvena saarrhitaa| abhisaJjAnirodhakathAvaNNanA 411. "tiThThatesA''ti etassa ApannamatthaM dassento "sace"tiAdimAha / sukAraNanti sundaraM atthAvahaM hitAvahaM kAraNaM / yatthAti aJatarissaM sAlAyaM / nAnAtitthasaGghAtAsu laddhIsu niyuttAti nAnAtitthiyANiyasaddena / Nikasaddena vA ka-kArassa ya-kAraM katvA yathA "antiyo''ti / "ayaM kiM vadati ayaM kiM vadatI"ti kutUhalaM kolAhalamettha atthIti kotUhalA, sA eva sAlA kotUhalasAlAti Aha "kotUhaluppattihAnato"ti / upasaggamattaM dhaatvtthaanuvttnto| saJaAsIsenAyaM desanA, tasmA saJaAsahagatA sabbepi dhammA gamhanti, tattha pana cittaM padhAnanti vuttaM "cittanirodhe"ti | pahAnavasena pana accantanirodhassa tehi anadhippetattA, avisayattA ca "khaNikanirodhe"ti Aha / kAmaM sopi tesaM avisayova, atthato pana nirodhakathA vuccamAnA tattheva tiTThati, tasmA atthApattimattaM pati tathA vuttanti veditabbaM / tassAti abhisaJjAnirodhakathAya / "kittighoso"ti 'aho buddhAnubhAvo, bhavantarapaTicchannampi kAraNaM evaM hatthAmalakaM viya paccakkhato dasseti, sAvake ca edise saMvarasamAdAne patiTThApetI'ti thutighoso yAva bhavaggA pattharatIti / Acariyena vuttaM / idAni pana "sakalajambudIpe bhagavato kathAkittighoso pattharatI"ti pATho dissati / paTibhAgakiriyanti paLAsavasena paTibhAgabhUtaM payogaM / bhavantarasamayanti tatra tatra vuDhAnasamayaM abhUtaparikappitaM kiJci ussAriyavatthu attano samayaM katvA kathenti / kiJcideva sikkhApadanti "ekamUlakena bhavitabbaM, ettakaM velaM ekasmiMyeva ThAne nisIditabbanti 328 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.411-411) abhisaJAnirodhakathAvaNNanA 329 evamAdikaM kiJcideva kAraNaM sikkhAkoTThAsaM katvA paJapenti / nirodhakathanti nirodhasamApattikathaM / tesUti kotUhalasAlAyaM sannipatitesu nAnAtitthiyasamaNabrAhmaNesu / ekacceti eke / purimoti "ahetU appaccayA purisassa saJjA uppajjantipi nirujjhantipI"tiAdinA vuttavAdI / etthAti catUsu vAdIsu / yvAyaM idha uppajjatIti smbndho| samApattinti asaJIbhavAvahaM vAyokasiNaparikammaM, AkAsakasiNaparikammaM vA rUpAvacaracatutthajjhAnasamApattiM, paJcamajjhAnasamApattiM vaa| nirodheti heTThA vuttanayena saJAnirodhe / hetuM apassantoti yena hetunA asaJjIbhave saJjAya nirodho sabbaso anuppAdo, yena ca tato cutassa idha paJcavokArabhave sajAya uppAdo, tadubhayampi hetuM avisayatAya apssnto| dutiyoti "sA hi bho purisassa attA"tiAdinA vuttavAdI / nanti paThamavAdiM / nisedhetvAti "na kho pana metaM bho evaM bhavissatI"ti evaM paTikkhipitvA / migasiGgatApasassAti evaMnAmakatApasassa / tassa kira matthake migasiGgAkArena dve cULA uTThahiMsu, "isisiGgo''tipi tassa naamN| asaJakabhAvanti muJchApattiyA kiriyAmayasaJjAvasena vigtsnyibhaavN| vakkhati hi "visaJI hutvA''ti / cattAlIsanipAte Agatanayena gisiGgatApasavatthu saGkhapato dassetuM "migasiGgatApaso kirA"tiAdi vuttaM / vikkhambhanavasena kilesAnaM santApanato attntpo| dukkaratapatAya ghoratapo tibbtpo| nibbisevanabhAvApAdanena sabbaso milApitacakkhAditikkhindriyatAya prmdhitindriyo| sakkavimAnanti paNDukambalasilAsanaM sandhAyAha / tahi tathArUpapaccayA kadAci uNhaM, kadAci thaddhaM, kadAci calitaM hoti / "sakka...pe0... patthetI"ti ayoniso cintetvA pesesi / bhaggoti bhaJjitakusalajjhAsayo, adhunA pana "laggo'ti pAThaM likhanti / tena dibbaphassenAti hatthaggahaNamattadibbaphassena / tanti tathA saJaApaTilAbhaM / evamAhAti evaM "saJA hi bho purisassa attA''tiAdinA AkArena saJjAnirodhamAha / iminAva nayena ito paresupi dvIsu ThAnesu pALimAharitvA yojanA veditabbA / tatiyoti "santi hi bho samaNabrAhmaNA'tiAdinA vuttvaadii| AthabbaNapayoganti AthabbaNavedavihitaM AthabbaNikAnaM visaJibhAvApAdanappayogaM / upakaDDanaM AharaNaM / apakaDanaM 329 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.411-411) apaharaNaM / AthabbaNaM payojatvAti AthabbaNavede AgataM aggijuhanapubbakaM mantapadaM payojetvA sIsacchinnatAdidassanena sAnirodhamAha / tassAti yassa sIsacchinnatAdi dassitaM, tassa | catutthoti "santi hi bho devatA mahiddhikA"tiAdinA vuttavAdI / yakkhadAsInanti devadAsInaM, yA "yogavatiyo''tipi vuccanti, yoginiyotipi paakttaa| madanihanti surAmadanimittakaM supanaM / devatUpahAranti naccanagAyanAdinA devatAnaM pUjaM / surApAtinti pAtipuNNaM suraM / divAti atidivA, ussUreti attho| tanti tathA supitvA vuTThahanaM / suttakAle devatAnaM sApakaDanavasena nirodhaM samApanA, pabuddhakAle saJjapakaDDanavasena nirodhA vuTThitAti maJamAnoti adhippAyo / eLamUgakathA viyAti imesaM paNDitamAnInaM kathA andhabAlakathAsadisI / cattAro nirodheti aJamaJavidhure cattAropi nirodhe / ekena bhavitabbanti ekasabhAveneva bhavitabbaM / na bahunAti na ca aJamaJaviruddhena bahuvidhena nAnAsabhAvena bhavitabbaM / tenApi ekenAti ekasabhAvabhUtena tenApi nirodhena / ajenevAti tehi vuttAkArato aAkAreneva bhavitabbaM / soti ekasabhAvabhUto nirodho| atra sabba nAti sabba buddhaM ThapetvA / idhAti kotUhalasAlAyaM / ayaM nirodho ayaM nirodhoti dvikkhattuM byApanicchAvacanaM satthA attano desanAvilAsena anekAkAravokAraM nirodhaM vibhAvessatIti dassanatthaM kataM / aho nUnAti ettha ahoti acchariye nipAto, nUnAti anussaraNe / tasmA aho nUna bhagavAti anaJasAdhAraNadesanattA bhagavA nirodhampi aho acchariyaM katvA ArAdheyya moti adhippAyo / aho nUna sugatoti etthApi eseva nyo| acchariyavibhAvanato eva cettha dvikkhattuM AmeDitavacanaM / acchariyatthopi hesa ahosaddo anussaraNamukheneva poTTapAdena ghito| tasmA vuttaM "anussaraNatthe nipAtadvaya"nti / tenAti anussaraNatthamukhena pavattanato / "aho...pe0... sugato''ti vacanena etadahosIti yojanA / "yaMtaMsaddA niccasambandhA"ti sAdhippAyaM yojanaM dassetuM "yo etes"ntiaadimaah| kAladesapuggalAdivibhAgena bahubhedattA imesaM nirodhadhammAnanti bahutte sAmivacanaM, kusalasaddayoge cetaM bhummatthe daTThabbaM / kusalo nipuNo chekoti pariyAyavacanametaM / aho nUna katheyyAti acchariyaM katvA katheyya maje / so sugatoti sambandho / ciNNavasitAyAti nirodhasamApattiyaM cinnnnvsiibhaavttaa| sabhAvaM jAnAtIti nirodhasabhAvaM yAthAvato jAnAti / 330 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.412-413) ahetukasaJjuppAdanirodhakathAvaNNA . ahetukasaJjuppAdanirodhakathAvaNNanA 412. gharamajjheyeva pakkhalitAti yathA gharato bahi gantukAmA purisA maggaM anotaritvA gharavivare samatale vivaTaGgaNe eva pakkhalanaM pattA, evaMsampadamidanti attho / asAdhAraNo hetu, sAdhAraNo paccayoti evamAdivibhAgo aJJatra vRtto, idha pana tena vibhAgena payojanaM natthi saJcAya akAraNabhAvapaTikkhepaparattA codanAyAti vuttaM " kAraNasseva nAma "nti| yaM pana pALiyaM vuttaM "sahetU hi poTTapAda sappaccayA purisassa saJJa uppajjantipi nirujjhantipIti, tattha sahetU sappaccayA uppajjanti, uppannA pana nirujjhantiyeva, na tiTThantIti dassanatthaM "nirujjhantipI" ti vacanaM, na tu nirodhassa sahetusapaccayatAdassanatthaM / uppAdoyeva hi sahetuko, na nirodho / yadi hi nirodhopi sahetuko siyA, tassapi puna nirodhena bhavitabbaM aGkurAdInaM puna aGkurAdinA viya, na ca tassa puna nirodho atthi, tasmA vuttanayeneva pALiyA attho veditabbo / ayaJca khaNanirodhavasena vutto| yo pana yathAparicchinnakAlavasena sabbaso anuppAdanirodho, so " sahetuko "ti veditabbo tathArUpAya paTipattiyA vinA abhAvato / tenAha bhagavA "sikkhA ekA saJJa uppajjati, sikkhA ekA saJJa nirujjhatI 'ti ( dI0 ni0 1.412) tato eva ca aTThakathAyampi (dI0 ni0 aTTha0 1.413) vRttaM " saJJAya sahetukaM uppAdanirodhaM dIpetu"nti / etaJhi pALivacanaM, aTThakathAvacanaJca anuppAdanirodhaM sandhAya vuttanti daTThabbaM / sikkhAti hetvatthe paccattavacanaM, ya-kAralopo vA "saGkhyApi tamhA vanapattA pakkamitabba''ntiAdIsu (ma0 ni0 1.192) viya / hetubhAvo cassA upari Avi bhavissati / ekasaddo ca aJJapariyAyo, na saGkhyAvAcI " ityeke sato sattassA' 'tiAdIsu ( dI0 ni0 1.85 - 91, 94-98 ma0 ni0 3.21) viyAti Aha "sikkhAya ekaccA saJJA jAyantI'ti / sesapadesupi eseva nayo 413. vitthAretukamyatAti vitthAretukAmatAya / pucchAvasenAti kathetukamyatApucchAvasena, vitthAretukamyatApucchAvasenAti vA samAso / "poTTapAdassevAyaM pucchA "ti AsaGkAya "bhagavA avocA "ti pALiyaM vRttaM / saJJAya... pe0... dIpetuM tA dassentoti yojetabbaM / tatthAti tassaM upari vakkhamAnAya desanAya / tatiyAti adhipaJasikkhA AgatAti sambandho / "ayaM... pe0... desitoti ettha sammAdiTThisammAsaGkaSpavasena AgatA / kasmAti ce ? pariyApannattA, sabhAvato, upakArato ca yathArahaM paJJAkkhandhe avarodhattA saGgahitattAti adhippAyo / tathA hi cULavedallasutte vuttaM "yA cAvuso visAkha sammAdiTTi, yo ca 331 331 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.413-413) sammAsaGkappo, ime dhammA paJjAkkhandhe saGgahitA"ti (ma0 ni0 1.462) kAmaJcettha vuttanayena tissopi sikkhA AgatA, tathApi adhicittasikkhAya eva abhisaAnirodho dassito | itarA pana tarasA sambhArabhAvena AnItAti ayamattho pALivasena veditabbo / paJcakAmaguNikarAgoti paJca kAmakoTThAse Arabbha uppajjanakarAgo / asamuppanakAmacAroti vattamAnuppannatAvasena nasamuppanno yo koci kAmacAro, yA kAci lobhuppatti / adhunA pana "asamuppannakAmarAgo"ti pATho, so ayuttova atthato viruddhattA / kAmarAgo cettha visayavasena niyamitattA kAmaguNArammaNova lobho daTTabbo, kAmacAro pana jhAnanikantibhavarAgAdippabhedo sabbopi lobhcaaro| kAmanaDhena, kAmesu pavattanaTena ca kaamcaaro| sabbepi hi tebhUmakadhammA kAmanIyaDhena kaamaa| yasmA ubhayesampi sahacaraNaJAyena kAmasaJaAbhAvo hoti, tasmA "kAmasaJjA"ti paduddhAraM katvA tadubhayameva niddivanti veditabbaM / "tatthA"tiAdi asamuppannakAmacArato paJcakAmaguNikarAgassa visesadassanaM, asamuppannakAmacArasseva vA idhAdhippetabhAvadassanaM / kAmaM paJcakAmaguNikarAgopi asamuppanno eva anAgAmimaggena samugghATIyati, tasmiM pana samugghATitepi na sabbo rAgo samugghATaM gacchati tassa aggamaggena smugghaattitttaa| tasmA paJcakAmaguNikarAgaggahaNena itarassa sabbassa gahaNaM na hotIti ubhayatthasAdhAraNena pariyAyena ubhayameva saGgahetvA pALiyaM kAmasAggahaNaM kataM, ato tadubhayaM sarUpato, visesato ca dassetvA sabbasaGgAhikabhAvato "asamuppanakAmacAro pana imasmiM ThAne vaTTatI"ti vuttaM / tasmAti asamuppannakAmacArasseva idha vaTTanato ayamattho veditabboti yojanA / tassAti paThamajjhAnasamaGgino puggalassa / sadisattAti kAmasaJjAdibhAvena samAnattA, etena pALiyaM "purimA'"ti idaM sadisakappanAvasena vuttanti dasseti / anAgatA hi idha "nirujjhatI"ti vuttA anuppAdassa adhippetattA / tasmA anAgatameva dassetuM "anuSpatrAva nuppajjatIti vuttaM / vivekajapItisukhasaGghAtAti vivekajapItisukhehi saha akkhAtA, na vivekajapItisukhAnIti akkhaataa| taMsampayuttA hi saJjAyeva idhAdhippetA, na vivekajapItisukhAni / atha vA vivekajapItisukhakoTTAsikAti attho| saGghAtasaddo hettha koTThAsattho "adinnaM theyyasaGkhAtaM AdiyeyyA'tiAdIsu (pArA0 89, 91) viya / kAmacchandAdioLArikaGgappahAnavasena nAnatthasaJjApaTighasaJjAhi nipuNatAya sukhumaa| bhUtatAya sccaa| tadevatthaM dasseti "bhUtA''ti iminaa| sukhumabhAvena, paramatthabhAvena ca aviparItasabhAvAti attho| evaM byAsavasena yathApAThamatthaM dassetvA samAsavasenapi 332 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.414-414) ahetukasaappAdanirodhakathAvaNNanA 333 yathApAThameva dassento "atha vA"tiAdimAha / samAsabyAsavasena hi dvidhA pATho dissati / "kAmacchandAdioLArikaGgappahAnavasenA''ti iminA sampayuttadhammAnaM bhAvanAnubhAvasiddhA, saJjAya saNhasukhumatA nIvaraNavikkhambhanavasena vijJAyatIti dasseti / bhUtatAyAti sukhumabhAvena, paramatthabhAvena ca aviparItatAya, vijjamAnatAya vaa| vivekajehIti nIvaraNavivekato jAtehi / idAni jhAnasamaGgIvasena vuttassa dutiyapadassa atthaM dassetuM "sA assA"tiAdi vuttaM / sabbatthAti sabbavAresu / ___ samApajjanAdhiTThAnaM viya vuTThAnampijhAne pariyApannaM hoti yathA taM dhammAnaM bhaGgakkhaNo dhammesu, AvajjanapaccavekkhaNAni pana na jhAnapariyApannAni, tasmA jhAnapariyApannameva vasIkaraNaM gahetvA "samApajjanto, adhigRhanto, vuTThahanto ca sikkhatI"ti vuttaM / tanti paThamajjhAnaM / tena...pe0... jhAnenAti idampi "sikkhA''ti etassa saMvaNNanApadaM / tenAti ca hetumhi karaNavacanaM, paThamajjhAnena hetunAti attho / hetubhAvo cettha jhAnassa vivekajapItisukhasukhumasaccasajAya uppattiyA shjaataadipccybhaavo| kAmasajAya pana nirodhassa upanissayapaccayabhAvova / so ca kho suttantapariyAyena / tathA ceva heTThA saMvaNNitaM "tathArUpAya paTipattiyA vinA abhAvato''ti etenupAyenAti yvAyaM paThamajjhAnatappaTipakkhasaJavasena "sikkhA ekA saJjA uppajjati, sikkhA ekA saJjA nirujjhatI"ti ettha nayo vutto, etena nayena / sabbatthAti sabbavAresu / / 414. idAni AkiJcAyatanaparamAya eva saJjAya dassane kAraNaM vibhAvento "yasmA panA"tiAdimAha / yasmA idaJca...pe0... uddhaTanti sambandho / kesaM panidaM aGgato sammasananti vuttaM "atttthsmaapttiyaa"tiaadi| aGgatoti jhaannggto|. idahi anupadadhammavipassanAya lakkhaNavacanaM / anupadadhammavipassanahi karonto samApattiM patvA aGgatova sammasanaM karoti, na ca sajJA samApattiyA kiJci aGgaM hoti / atha ca panetaM vuttaM "idaJca saJA saJjAti evaM aGgato sammasanaM uddhaTa"nti, tasmA lakkhaNavacanametaM / aGgatoti vA avayavatoti attho, anupadadhammatoti vuttaM hoti / kalApatoti samUhato / yasmA panettha samApattivasena taMtaMsAnaM uppAdanirodhe vuccamAne aGgavasena so vutto hoti, tasmA "idaJcA"tiAdinA aGgatova sammasanaM dassetIti veditab / tasmAti saJAvaseneva aGgato sammasanassa uddhttttaa| tadevAti AkiJcAyatanameva, na nevasaJAnAsAyatanaM tattha pttusaabhaavto| 333 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-2 "yo"ti vattabbe "yato 'ti vuttanti Aha "yo nAmA" ti yathA " AdimhI ti vattabbe "Adito"ti vuccati atthe pariggayhamAne yathAyuttavibhattiyAva to - saddassa labbhanato / nAma - saddo cettha kho saddo viya vAcAsiliTThatAmattaM / sassedanti sakaM, attanA adhigatajhAnaM, tasmiM saJJa sakasaJJA, sA etassatthIti sakasaJjIti vuttaM "attano paThamajjhAnasaJJAya saJJavA "ti / IkAro cettha upari vuccamAnanirodhapAdakatAya sAtisayAya jhAnasaJJAya atthibhAvajotako daTThabbo / tenevAha "anupubbena saJJaggaM phusatI "tiAdi / tasmA tattha tattha sakasaJJitAggahaNena tasmiM tasmiM jhAne sabbaso suciNNavasIbhAvo dIpitoti veditabbaM / (2.9.414-414) lokiyAnanti niddhAraNe sAmivacanaM, sAmiatthe eva vA / yadaggena hi taM tesu seTTaM, tadaggena tesampi seTThanti / vibhattAvadhiatthe vA sAmivacanaM / ettha pana " lokiyAna "nti visesanaM lokuttarasamApattIhi tassa aseTThabhAvato kataM / sesaM " kiccakArakasamApattInanti pana visesanaM akiccakArakasamApattito tassa aseTTabhAvatoti daTThabbaM / akiccakArakatA cassA " yatheva hi tattha saJJA, evaM phassAdayopI"ti, "yadaggena hi tattha dhammA saGghArAvasesabhAvappattiyA pakativipassakAnaM sammasituM asakkuNeyyarUpena ThitA, tadaggena heTThimasamApattidhammA viya paTukiccakaraNasamatthApi na hontI 'ti ca aTThakathAsu (visuddhi0 1.287) paTusaJJakiccAbhAvavacanato viJJAyati / svAyamattho paramatthamaJjUsAya nAma visuddhimaggaTIkAya AruppakathAyaM (visuddhi0 TI0 1.286 ) Acariyena savisesaM vutto, tasmA tattha vuttanayeneva veditabbo / keci pana "yathA heTThimA heTTimA samApattiyo uparimAnaM uparimAnaM samApattInaM adhiTThAnakiccaM sAdhenti, na evaM nevasanAsaJJAyatanasamApatti kassacipi adhiTThAnaM sAdheti, tasmA sA akiccakArikA itarA kiccakArikA" ti vadanti, tadayuttaM tassApi vipassanAcittaparidamanAdInaM adhiTThAnakiccasAdhanato, tasmA purimoyeva attho yutto / kasmA cetaM tesamagganti Aha "AkiJcaJJAyatanasamApattiyantiAdi / "itI" ti vatvA "lokiyAnaM ... pe0... aggattA" ti tassattho vutto, "aggattA "ti ettha vA nidassanametaM / pakapetIti saMvidahati / jhAnaM samApajjanto hi jhAnasukhaM attani saMvidahati nAma / abhisaGkarotIti AyUhati sampiNDeti / sapiNDanattho hi samudAyattho / yasmA pana nikantivasena cetanAkiccassa matthakappatti, tasmA phalUpacArena kAraNaM dassento "nikantiM... pe0... nAmA" ti vRttaM / imA AkiJcaJJAyatanasaJJati idAni labbhamAnA 334 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.414-414) ahetukasa ppAdanirodhakathAvaNNanA 335 aakinycaaytnsnyjaa| taMsamatikkameneva uparijhAnatthAya cetanAbhisaGkharaNasambhavato nirujjheyyuN| aJAti AkiJcaJAyatanasajAhi aJA / oLArikAti tato thUlatarA / kA pana tAti Aha "bhavaGgasA 'ti / AkiJcAyatanato vuTThAya eva hi uparijhAnatthAya cetanAbhisaGkharaNAni * bhaveyyuM, * evaJca AkiJcAyatanasaJaA nirujjheyyuM, vuTThAnaJca bhavaGgavasena hoti, tato parampa yAva uparijhAnasamApajjanaM, tAva antarantarA bhavaGgasaJjA uppajjeyyu, tA ca AkiJcAyatanasacAhi oLArikAti adhippAyo / cetentovAti nevasAnAsacAyatanajjhAnaM ekaM dve cittavArepi samApajjanavasena pakappento eva / na cetetIti tathA heTThimajhAnesu viya vA pubbAbhogAbhAvato na pakappeti nAma / pubbAbhogavasena hi jhAnaM pakappento idha "cetetIti vutto| abhisaGgharontovAti tattha appahInanikantikatAvasena AyUhanto eva / nAbhisaGgharotIti tathA heTThimajhAnesu viya vA pubbAbhogAbhAvato nAyUhati naam| "ahametaM jhAnaM nibbattemi upasampAdemi samApajjAmI"ti hi evaM abhisaGgharaNaM tattha sAlayasseva hoti, na anAlayassa, tasmA ekadvicittakkhaNikampi jhAnaM pavattento tattha appahInanikantikatAya "abhisaGgharonto evAti vutto / yasmA panassa tathA heTThimajhAnesu viya vA tattha pubbAbhogo natthi, tasmA "na abhisaGgharotI''ti vuttaM / "imassa bhikkhuno"tiAdi vuttassevatthassa vivaraNaM / tattha yasmA imassa...pe0... asthi, tasmA "na ceteti, nAbhisaGgharotI"ti ca vuttanti adhippaayo| AbhogasamannAhAroti AbhogasaGghAto, Abhogavasena vA cittassa ArammaNAbhimukhaM, ArammaNassa vA cittAbhimukhaM anvaahaaro| "svAyamattho"tiAdinA tadevatthaM upamAya paTipAdeti / puttagharAcikkhaNenAti puttagharassa Arocananayena / ___ gantvA AdAya Agatanti sambandho / pacchAbhAgeti AsanasAlAya pacchimadisAyaM Thitassa pitugharassa pacchAbhAge / tatoti puttagharato / laddhagharamevAti yatonena bhikkhA laddhA, tameva gharaM puttagehameva / AsanasAlA viya AkiJcAyatanasamApatti tato pitugharaputtagharaTThAniyAnaM nevasaJjAnAsAyatananirodhasamApattInaM upagantabbato / pitugehaM viya nevasaJjAnAsacAyatanasamApatti amanasikAtabbato, majjhe ThitattA ca / puttagehaM viya nirodhasamApatti manasikAtabbato, pariyante ThitattA ca / pitugharaM amanasikaritvAti pavisitvA samatikkantampi pitugharaM amanasikaritvA / puttagharasseva AcikkhaNaM viya ekaM dve cittavAre samApajjitabbampi nevasAnAsAyatanaM amanasikaritvA parato nirodhasamApattatthAya eva manasikAro dttttbbo| evaM amanasikArasAmaJjana, manasikArasAmaJjena ca upamopameyyatA 335 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.414-414) vuttA AcikkhaNenapi manasikArasseva jotnto| na hi manasikArena vinA AcikkhaNaM sambhavati / ___tA jhAnasajJAti ekaM dve cittavAre pavattA nevasaJjAnAsacAyatanajhAnasabhA / nirodhasamApattiyahi yathArahaM catutthAruppakusalakiriyajavanaM dvikkhattumeva javati, na taduttari / nirujjhantIti sarasavaseneva nirujjhanti, pubbAbhisaGkhArabalena pana upari anuppaado| yathA ca jhAnasAnaM, evaM itarasaJAnampIti Aha "aJaA caa"tiaadi| nuppajjanti yathAparicchinnakAlanti adhippAyo / so evaM paTipanno bhikkhUti yathAvutte sajagge ThitabhAvena paTipanno bhikkhu, so ca kho anAgAmI vA arahA vA dvIhi phalehi samannAgamo, tiNNaM saGkhArAnaM paTippassaddhi, soLasavidhA ANacariyA, navavidhA samAdhicariyAti imesaM vasena nirodhapaTipAdanapaTipattiM paTipannoti attho| anupubbanirodhavasena cittacetasikAnaM appavattiyeva saJjAvedanAsIsena "sajAvedayitanirodha"nti vuttA / phusatIti ettha phusanaM nAma vindanaM paTiladdhIti dasseti "vindati paTilabhatI"ti iminA | asthato pana vuttanayena yathAparicchinnakAlaM cittacetasikAnaM sabbaso appavattiyeva / niratthakatAya upasaggamattaM, tasmA saJaA icceva attho / nirodhapadena anantarikaM katvA samApattipade vattabbe tesaM dvinnamantare sampajAnapadaM Thapitanti Aha "nirodhapadena antarikaM katvA vutta"nti / tena vuttaM "anu...pe0... attho"ti, tena ayuttasamAsoyaM yathArutapAThoti dasseti / tatrApIti tasmiM yathApadamanupubbiThapanepi ayaM visesatthoti yojanA / sampajAnantassAti taM taM samApattiM samApajjitvA vuTThAya tattha tattha saGghArAnaM sammasanavasena pajAnantassa pugglss| anteti yathAvuttAya nirodhapaTipAdanapaTipattiyA pariyosAne / dutiyavikappe sampajAnantassAti sampajAnakArino, iminA nirodhasamApattisamApajjanakassa bhikkhuno Adito paTThAya sabbapATihArikapaJaAya saddhiM atthasAdhikA paJjA kiccato dassitA hoti / tenAha "paNDitassa bhikkhunoti / vacanasesApekkhA' napekkhatA dvinnaM vikappAnaM viseso| saMvaNNanokAsAnuppattito nirodhasamApattikathA kthetbbaa| sabbAkArenAti nirodhasamApattiyA sarUpaviseso, samApajjanako, samApajjanaTThAnaM, samApajjanakAraNaM, samApajjanAkAroti evamAdinA sabbappakArena / tatthAti visuddhimagge (visuddhi0 1.307) 336 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.415-415) ahetukasaJjappAdanirodhakathAvaNNanA 337 kathitatovAti kathitahAnato eva, tevIsatimaparicchedatoti attho, na idha taM vadAma punaruttibhAvato, ganthagarukabhAvato cAti adhippAyo / pALiyaM evaM kho ahanti ettha AkArattho evaM-saddo uggahitAkAradassananti katvA / evaM poTThapAdAti ettha pana sampaTicchanattho tathaiva anujAnananti katvA / tenAha "suuggatitaM tayA'ti anujAnanto"ti / 415. saJA aggA etthAti saJaggaM, AkiJcacAyatanaM / avasesasamApattIsupi saJaggaM atthIti ettha pana saJjaggabhAvo "saJjagga''nti vutto, saJjAyeva agganti tulyAdhikaraNasamAso vA / "puthU"ti ayaM liGgavipallAso, nikAralopo vAti vuttaM "bhuunii"ti| "yathA"ti iminA karaNappakArasaGghAto pakAraviseso gahito, na pakArasAmaJanti dasseti "pthviiksinnaadiisuu"tiaadinaa| "idaM vuttaM hotI"tiAdi tabivaraNaM / jhAnAnaM tAva yutto karaNabhAvo saJjAnirodhaphusanassa sAdhakatamabhAvato, kasiNAnaM pana kathanti ? tesampi so yutto eva / yadaggena hi jhAnAnaM nirodhaphusanassa sAdhakatamabhAvo, tadaggena kasiNAnampi tdvinaabhaavto| anekakaraNApi ca kiriyA hotiyeva yathA "aJjana maggena yAnena dIpikAya gacchatI''ti / ekavAranti skiN| purimasAnirodhanti kAmasaJjAnirodhaM, na pana nirodhasamApattisaJjitaM sAnirodhaM / ekaM saJagganti ekaM saJjAbhUtaM aggaM, eko saJjaggabhAvo vA heTThimAya saJjAya ukktttthbhaavto| saJA ca sA aggaJcAti hi saJaggaM, na saJAsu agganti / yathA pana saJA aggo etthAti sajaggaM, AkiJcaJAyatanaM, evaM sesajhAnampi | yena ca nimittena jhAnaM "saJagga"nti vuttaM, tadeva saJAsaGkhAtaM nimittaM bhAvalopena, bhAvappadhAnena vA idhAdhippetaM / dve vAreti dvikkhattuM / satasahassaM saJaggAnIti migpdvlnyjnniddeso| sesakasiNesUti kasiNAnameva gahaNaM nirodhakathAya adhikatattA, tato eva cettha jhAnaggahaNenapi kasiNajjhAnAni eva gahitAnIti veditabbaM / yathA "pathavIkasiNena karaNabhUtenA"ti tadArammaNikaM jhAnaM anAmasitvA vuttaM, evaM "paThamajjhAnena karaNabhUtenA"ti tadArammaNaM anAmasitvA vdti| "itI"tiAdinA tadevatthaM saGgahetvA nigamanaM karoti | sabbampIti ekavAraM samApannajjhAnasajhampi / saGgahetvAti saJjAnanalakkhaNena taMsabhAvAnativattanato saGgahaM katvA, samApajjanavasena, saJjAnanalakkhaNena ca ekatAti vuttaM hoti / aparAparanti punappunaM / bahUni sajaggAni honti / 337 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.416-416) 416. paThamanaye jhAnapadaTThAnaM vipassanaM vaDDentassa puggalassa vasena saJaAjANAni dassitAni / dutiyanaye pana yasmA vipassanaM ussukkApetvA maggena ghaTentassa maggajANaM uppajjati, tasmA vipassanAmaggavasena saJjAtrANAni dassitAni / tatiyanaye ca yasmA paThamanayo oLAriko, dutiyanayopi missakoti tadubhayaM asambhAvetvA accantasukhumagambhIraM nibbattitalokuttarameva dassetuM maggaphalavasena saJaANAni dassitAni / tayopete nayA maggasodhanavasena dassitA / "ayaM panettha sAro' ti vibhAvetuM tipiTakamahAsivattheravAdo aabhto| tathA hi "arahattaphalasaJjAya uppAdA''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.416) theravAdAnukUlameva upari attho saMvaNNitoti / ime bhikkhUti purimavAdino bhikkhU / tadA dIghanikAyatantiM parivattante imaM ThAnaM patvA yathAvuttapaTipATiyA tayo naye kathente bhikkhU sandhAya evaM thero vadati / nirodhaM pucchitvA tasmiM kathite tadanantaraM saJjAtrANuppattiM pucchanto atthato nirodhA vuTTAnaM pucchati naam| nirodhato ca vuDhAnaM arahattaphaluppattiyA vA siyA, anAgAmiphaluppattiyA vA, tattha saJaA padhAnA, tadanantaraJca paccavekkhaNANanti tadubhayaM niddhArento thero "poTThapAdo hevA''tiAdimAha / tattha bhagavAti AlapanavacanaM / yathA maggavIthiyaM maggaphalaJANesu uppannesu niyamato maggaphalapaccavekkhaNaJANAni honti, evaM phalasamApattivIthiyaM phalapaccavekkhaNaJANanti vuttaM "pacchA paccavekkhaNANa"nti / "idaM arahattaphala"nti paccavekkhaNaJANassa uppattiAkAradassanaM / ayameva paccayo idappaccayo ma-kArassa da-kAraM katvA / da-kArenapi pakatipadamicchanti keci saddavidU / so pana theravAde na phalasamAdhisA evAti Aha "phalasamAdhisajJApaccayA"ti, arahattaphalasamAdhisahagatasaJApaccayAti attho / kirAti anussaraNatthe nipAto / yathAdhigatadhammAnussaraNapakkhiyA hi paccavekkhaNA / samAdhisIsena cettha sabaM arahattaphalaM gahitaM sahacaraNaJAyena, tasmiM asati paccavekkhaNAya asambhavoti pALiyaM "idappaccayA''ti vuttaM / evamidha dIghabhANakAnaM matena phalapaccavekkhaNAya ekantikatA dassitA / cULadukkhakkhandhasuttaTThakathAyaM pana evaM vuttaM "sA pana na sabbesaM paripuNNA hoti / eko hi pahInakilesameva paccavekkhati, eko avasiTThakilesameva, eko maggameva, eko phalameva, eko nibbAnameva / imAsu pana paJcasu paccavekkhaNAsu ekaM vA dve vA no lar3e na vaTTantI"ti, (ma0 ni0 aTTha0 1.175) tadetaM majjhimabhANakAnaM matena vuttaM / AbhidhammikA pana vadanti - 338 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.417-417) saJaAattakathAvaNNanA 339 "maggaM phalaJca nibbAnaM, paccavekkhati paNDito / hIne kilese sese ca, paccavekkhati vA (abhidhammatthasaGgahaTThakathAyaM kammaTThAnasaGgahavibhAge visuddhibhede) na vA"ti / / sAattakathAvaNNanA 417. "gAmasUkaro"ti iminA vanasUkaramapaneti / evahi upamAvacanaM sUpapannaM hotIti / desanAya sahabhAvena sArambhamakkhaissAdimalavisodhanato sutamayajANaM nhApitaM viya, sukhumabhAvena anuvilittaM viya, tilakkhaNabbhAhatatAya kuNDalAdyAlaGkAravibhUsitaM viya ca hoti / tadanupavisato ANassa, tathAbhAvA taMsamaGgino ca puggalassa tathAbhAvApatti, nirodhakathAya nivedanaJcassa sirisayane pavesanasadisanti Aha "saNhasukhuma...pe0... ArApitopI"ti / tatthAti tissaM nirodhakathAyaM / mandabuddhitAya sukhaM na vindanto alabhanto, ajAnanto vA / malavidUsitatAya guuthtttthaansdisN| attano laddhinti attadihi~ / anumati gahetvAti anuvaM gahetvA "ediso me attA"ti anujAnApetvA, attano laddhiyaM pativApetvAti vuttaM hoti / pALiyaM kaM panAti oLAriko, manomayo, arUpIti tiNNaM attavAdAnaM vasena tividhesu attAnesu kataraM attAnaM paccesIti attho / "desanAya sukusalo"ti iminA "avassaM me bhagavA laddhiM viddhaMsessatI"ti tassa manasikAraM dasseti / pariharantoti viddhaMsanato apanento, arUpI attAti attano laddhiM nigUhantoti adhippAyo / pALiyaM "oLArikaM kho"tiAdimhi paribbAjakavacane ayamadhippAyo - yasmA catusantatirUpappabandhaM ekattavasena gahetvA rUpIbhAvato "oLAriko attA''ti pacceti attavAdI, annapAnopaTThAnataJcassa parikappetvA "sassato"ti maJati, rUpIbhAvato eva ca sAya aJattaM jJAyAgatameva, yaM vedavAdino "annamayo, pAnamayo"ti ca dvidhA voharanti, tasmA paribbAjako taM attavAdimataM attAnaM sandhAya "oLArikaM kho''tiAdimAhAti / "oLAriko ca hi te poTThapAda attA abhavissA'"tiAdimhi bhagavato vacane cAyamadhippAyo- yadi attA rUpI bhaveyya, evaM sati rUpaM attA siyA, na ca saJjI sajAya arUpabhAvato, rUpadhammAnaJca asaJjAnanasabhAvattA / rUpI ca samAno yadi tava matena nicco, sajJA ca aparAparaM pavattanato tattha tattha bhijjatIti bhedasabbhAvato 339 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2(2.9.418-420-418-420) aniccA, evampi "aJA saJjA, aJo attA"ti saJaAya abhAvato acetanova attA hoti, tasmA esa attA na kammassa kArako, na ca phalassa upabhuJjanakoti ApannamevAti imaM dosaM dassento bhagavA "oLAriko caa''tiaadimaahaati| tatthAti "rUpI attA''ti vAde / paccAgacchatoti sesakiriyApekkhAya kammattheyeva upayogavacanaM, paccAgacchatoti ca paccAgacchantassa, jAnantassa, paTicca vAdena pavattassAti vA attho / "aJA ca saJjA uppajjati, aJA ca sA nirujjhantI"ti kasmA vuttaM, nanu uppAdapubbako nirodho, na ca uppannaM anirujjhanakaM nAma atthIti codanaM sodhetuM "catutraM khandhAna"ntiAdi vuttaM / satipi nesaM ekAlambaNavatthukabhAve uppAdanirodhAdhikArattA ekuppAdanirodhabhAvova vutto / aparAparanti poGkhAnupoGkha / 418-420. pALiyaM manomayanti jhAnamanaso vasena manomayaM / yo hi bAhirapaccayanirapekkho, so manasAva nibbattoti mnomyo| rUpaloke nibbattasarIraM sandhAya vadati / yaM vedavAdino "Anandamayo, vijJANamayo"ti ca dvidhA voharanti / tatrApIti "manomayo attA''ti vAdepi / dose dineti "abhAva saJjA bhavissatI''tiAdinA dose dinne attano lar3hiyeva vadanto "arUpiM kho"tiAdimAhAti sambandho / idhApi purimavAde vuttanayena "yadi attA manomayo sabbaGgapaccaGgI ahInindriyo bhaveyya, evaM sati rUpaM attA siyA, na ca sajI saJAya arUpabhAvato"tiAdi sabbaM dosadassanaM veditabbaM / tamatthahi dassento bhagavA "manomayo ca hi te poTTapAdA'tiAdimavoca / kasmA panAyaM paribbAjako paThamaM oLArikaM attAnaM paTijAnitvA taM laddhiM vissajjetvA puna manomayaM attAnaM paTijAnAti ? tampi vissajjitvA puna arUpiM attAnaM paTijAnAtIti ? kAmajvettha kAraNaM "tato so arUpI attAti evaMladdhiko samAnopi...pe0... AdimAhA"ti heTThA vuttameva, tathApi ime titthiyA nAma anavaTTitacittA thusarAsimhi nikhAtakhANuko viya caJcalAti kAraNantarampi dassetuM "yathA nAmA"tiAdi vuttaM / saJA nappatidvAtIti ArammaNe saJjAnanavasena saJA na patiThThAti, ArammaNe sajhaM na karotIti vuttaM hoti / saJjApatidvAnakAleti etthApi ayaM nyo|| tatrApIti "arUpI attA"ti vaadepi| saJjAyAti pakatisaJjAya, evaM bhadantadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.418-420) vuttaM / asmiM titthAyatane uppAdanirodhanti hi sambandho / tena vedikAnaM matena nAnakkhaNe uppannAya nAnArammaNAya saJjAya uppAdanirodhamicchatIti dasseti / keci pana "AcariyasajhAyA''ti paThanti, 340 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.418-420-418-420) sAattakathAvaNNanA 341 tadayuttaM atthassa viruddhattA, therena ca anuddhttttaa| aparAparaM pavattAya saJAya uppAdavayadassanato uppAdanirodhaM icchti| tathApi "saJA saJjA''ti pavattasamajheM "attA'"ti gahetvA tassa avicchedaM parikappento sassataM majati / tenAha "attAnaM pana sassataM mctii"ti| tasmAti aparAparaM pavattasaJAya nAmamattena sassataM mAnato / sajAya uppAdanirodhamatte aTThatvA taduttari sassataggAhassa gahaNato dosaM dassetIti adhippAyo / tathevAti yathA "rUpI attA, manomayo attA'"ti ca vAdadvaye attano asaJatA, evaJcassa "acetanatA"tiAdidosappasaGgo dunnivAro, tatheva imasmiM vAdepIti attho| micchAdassanenAti attadiTThisaGghAtena micchAbhinivesena / abhibhUtattAti anAdikAlabhAvitabhAvena ajjhotthaTattA, nivAritaJANacArattAti vuttaM hoti / yena santatighanena, samUhaghanena ca vaJcito bAlo pabandhavasena pavattamAnaM dhammasamUha micchAgAhavasena "attA''ti ca "nicco"ti ca abhinivissa voharati, taM ekattasaJjitaM santatighanaM, samUhaghanaJca vinibhujja yAthAvato jAnanaM ghanavinibbhogo, so ca sabbena sabbaM tithiyAnaM natthi / tasmA ayampi paribbAjako tAdisassa jANaparipAkassa abhAvato vuccamAnampi nAnattaM nAJAsIti Aha "taM nAnattaM ajAnanto"ti / saJA nAmAyaM nAnArammaNA nAnAkkhaNe uppajjati, veti cAti vedikAnaM mataM / saJjAya uppAdanirodhaM passantopi sajJAmayaM saJjAbhUtaM attAnaM parikappetvA yathAvuttaghanavinibbhogAbhAvato niccameva katvA diTThimaJjanAya mnyti| tathAbhUtassa ca tassa saNhasukhumaparamagambhIradhammatA na AyatevAti idaM kAraNaM passantena bhagavatA "dujjAnaM kho'tiAdi vuttanti dassento "athassa bhagavA"tiAdimAha / didviAdIsu "evameta''nti dassanaM abhinivisanaM didi / tassA eva pubbabhAgabhUtaM "evameta"nti nijjhAnavasena khamanaM khnti| tathA rocanaM ruci| "aJathAyevA''tiAdi tesaM diTThiAdInaM vibhajja dassanaM / tattha aJathAyevAti yathA ariyavinaye antadvayaM anupagamma majjhimapaTipadAvasena dassanaM hoti, tato aJathAyeva / aJadevAti yaM paramatthato vijjati khandhAyatanAdi, tassa cApi aniccatAdi, tato aJadeva paramatthato avijjamAnaM attasassatAdikaM tayA khamate ceva ruccate cAti attho / Abhuso yuJjanaM aayogo| tena vuttaM "yuttapayuttatA"ti / paTipattiyAti prmttcintnaadipribbaajkpttipttiyaa| Acariyassa bhAvo AcariyakaM, yathA tathA ovAdAnusAsanaM, tadassatthIti Acariyako yathA "saddho"ti Aha "aJatthA"tiAdi / ajhasmiM titthAyatane tava AcariyabhAvo atthIti yojanA / "tenA"tiAdi saha yojanAya yathAvAkyaM dassanaM / "ayaM paramattho, ayaM sammutI"ti 341 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2(2.9.418-420-418-420) imassa vibhAgassa dubbibhAgattA dujjAnaM etaM nAnattaM / "yajjetaM dujjAnaM tAva tiTTatu, anaM panatthaM bhagavantaM pucchAmI"ti cintetvA tathA paTipannataM dassetuM "atha paribbAjako"tiAdi vuttaM / aJo vA saJjAtoti saJjAsabhAvato aJasabhAvo vA attA hotUti attho / adhunA pana "aJA vA saJjA"ti pATho dissati / assAti attano / lokIyati dissati, patiThThahati vA ettha puJapApaM, tabbipAko cAti loko, attA / so hissa kArako, vedako cAti icchito / didvigatanti "sassato attA ca loko cA"tiAdi (dI0 ni0 1.31; udA0 55) nayapavattaM divigataM / na hesa TThiAbhiniveso diTThadhammikAdiatthanissito tdsNvttnto| yo hi taM saMvattanako, so "taM nissito"ti vattabbataM labheyya yathA taM punyaannsmbhaaro| eteneva nayena na dhammanissitatApi saMvaNNetabbA | brahmacariyassa Adi AdibrahmacariyaM, tadeva AdibrahmacariyakaM yathA "vinayo eva venayiko"ti (pArA0 aTTha0 8) / tenAha "sikkhattayasaGghAtassA"tiAdi | sabbampi vAkyaM antogadhAvadhAraNaM tassa avadhAraNaphalattAti vuttaM "Adimatta"nti / tadidha adhisIlasikkhAva / sA hi sikkhattayasaGgahite sAsanabrahmacariye AdibhUtA, na aJattha viya AjIvaTThamakAdi Adibrahmacariyakanti dasseti "adhisIlasikkhAmatta"nti iminA / nibindanatthAyAti ukkaNThitabhAvAya / "abhijAnanAyAti jAtapariJAvasena abhijAnanatthAya / sambujjhanatthAyAti tIraNapahAnapariJAvasena sambodhanatthAyA''ti vadanti | apica abhijAnanAyAti abhijJApaJjAvasena jAnanAya / taM pana vaTTassa paccakkhakaraNameva hotIti Aha "pcckkhkiriyaayaa"ti| sambujjhanatthAyAti pariJAbhisamayavasena paTivedhatthAya / diTThAbhinivesassa saMsAravaTTe nibbidAvirAganirodhupasamAsaMvattanaM vaTTantogadhattA, tassa vaTTasambandhanato ca / tathA abhiJAsambodhanibbAnAsaMvattanaJca daTThabbaM / kAmaM taNhApi dukkhasabhAvA eva, tassA pana samudayabhAvena visuM gahitattA "taNhaM ThapetvA"ti vuttaM / pabhAvanatoti uppaadnto| dukkhaM pabhAventIpi taNhA avijjAdipaccayantarasahitA eva pabhAveti, na kevalAti Aha "sappaccayA'ti / appavattIti appavattinimittaM / na pavattanti ettha dukkhasamudayA, etasmiM vA adhigateti hi appvtti| dukkhanirodhaM nibbAnaM gacchati, tadatthaJca sA paTipajjitabbAti dukkhnirodhgaaminipttipdaa| maggapAtubhAvoti mggsmuppaado| phalasacchikiriyAti phalassAdhigamavasena paccakkhakaraNaM / taM AkAranti taM tuNhIbhAvasaGkhAtaM gamanaliGga Arocento viya, na pana abhimukhaM Aroceti / For Private 342 'sonal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.421-422) cittahatthisAriputtapoTThapAdavatthuvaNNanA 343 421. samantato niggaNhanavasena todanaM vijjhanaM stritodkN| manogaNAdInaM visesanassa napuMsakaliGgena niddidvattA "vAcAya sannitodakenA"ti vuttaM / tenAha "vacanapatodakenA"ti / atha vA "vAcAyA"ti idaM "sannitodakenA"ti ettha karaNavacanaM daTThabbaM / "vacanapatodakenA"ti hi vacanena patodakenAti attho, "vAcAyA''ti vA sambandhe sAmivacanaM / vAcAya sannitodanakiriyAya sajjhabbharitamakaMsUti yojetab / "sajjhabbharita"nti etassa "saM adhi abhi aribha''nti padacchedo, samantato bhusaM aritanti attho, satamattehi tattakehi viya vividhehi paribbAjakavAcAtodanehi tadiM sati vuttaM hoti / tathA hi vuttaM "upari vijjhiMsU'ti / sabhAvato vijjamAnanti paramatthasabhAvato upalabbhamAnaM, na pakatiAdi viya anupalabbhamAnaM / tacchanti saccaM / tathanti aviparItaM / atthato vevacanameva taM padattayaM / navalokuttaradhammesUti visaye bhummaM, te dhamme visayaM katvA / ThitasabhAvanti avaTThitasabhAvaM, taduppAdakanti attho| lokuttaradhammaniyAmaniyatanti lokuttaradhammasampApananiyAmena niyataM / idAni pana "lokuttaradhammaniyAmata''nti pATho, so na porANo Acariyena anuddhaTattA / kasmA panesA paTipadA dhammadvitatA dhammaniyAmatAti Aha "buddhAnahI"tiAdi / sAti paTipadA / edisAti "dhammaTTitata' 'ntiAdinA vuttappakArA / cittahatthisAriputtapoTTapAdavatthuvaNNanA 422. hatthiM sAreti dametIti hathisArI, htthaacriyo| sukhumesu atyantaresUti khandhAyatanAdIsu sukhumaJANagocaresu dhammesu / abhidhammiko kiresa / kusaloti pubbepi buddhasAsane kataparicayatAya cheko / tAdise citteti gihibhAvacitte / itaro pana taM sutvAva na vibbhami, pabbajjAyameva abhiramIti adhippAyo / gihibhAve AnisaMsakathAya kathitattAti ettha sIlavantassa bhikkhuno tathA kathanena vibbhamane niyojitattA idAni sayampi sIlavA eva hutvA cha vAre vibbhamIti adhippAyo gahetabbo / kammasarikkhakena hi kammaphalena bhavitabbaM / kathentAnanti anAdare sAmivacanaM / mahAsAvakassa kathiteti mahAsAvakabhUtena mahAkoTikattherena apasAdanavasena kathite, kathananimittaM patidvaM laddhaM asakkontoti attho / "vibhamitvA gihI jAto"ti idaM sattamavAramiva vuttaM / dhammapadaTThakathAyaM (dha0 pa0 aTTha0 1.3 cittahatthattheravatthu) pana kudAlapaNDitajAtake (jA0 aTTha0 1.1.7 kuddAlajAtakavaNNanA) ca chakkhattumeva vibbhamanavAro vutto / gihisahAyakoti gihikAle sahAyako / apasakkantopi nAmAti api nAma apasakkanto, gArayhavacanametaM / pabbajituM vaTTatIti pabbajjA vaTTati | 343 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.423-425) 423. pAcakkhuno natthitAyAti suvuttaduruttasamavisamadassanasamatthassa paJAcakkhuno abhAvena | yAdisena cakkhunA so "cakkhumA'"ti vutto, taM dassetuM "subhAsitA"tiAdi vuttaM / ayaM aTThakathAto aparo nayo- ekaMsikAti ekantikA, nibbAnavahabhAvena nicchitAti vuttaM hoti / paJattAti vvtthpitaa| na ekaMsikAti na ekantikA nibbAnAvahabhAvena nicchitA vaTTantogadhabhAvatoti adhippAyo / ayamattho hi "kasmA cete poTTapAda mayA ekaMsikA dhammA desitA paJattA, ete poTTapAda atthasaMhitA...pe0... nibbAnAya saMvattantI"tiAdisuttapadehi saMsandati sametIti / ekaMsikadhammavaNNanA 425. "kasmA ArabhI"ti kAraNaM pucchitvA "aniyyAnikabhAvadassanattha"nti payojanaM vissajjitaM / phale hi siddhe hetupi siddho hotIti, ayaM Acariyamati (dI0 ni0 TI0 1.425) apare pana "edisesu atthasaddo kAraNe vattati, hetvatthe ca paccattavacanaM, tasmA aniyyAnikabhAvadassananti ettha aniyyAnikabhAvadassanakAraNA''ti atthamicchanti / paJApitaniTThAyAti pveditvimuttimggss| vaTTadukkhapariyosAnaM gacchati etAyAti nidvAti hi vimutti vuttA "goTThA paTThitagAvo"ti (ma0 ni0 1.156) mahAsIhanAdasuttapade viya ThA-saddassa gatiatthe pavattanato / niTThAmaggo ca idha uttarapadalopena "niTThA''ti adhippeto| tasseva hi niyyAnikatA, aniyyAnikatA ca vuccati, na niTThAya / niyyAtIti niyyAnikA ya-kArassa ka-kAraM katvA / anIyasaddo hi bahulaM kattutthAbhidhAyako, na niyyAnikA aniyyAnikA, tassA bhAvo tathA / niyyAnaM vA niggamanaM nissaraNaM, vaTTadukkhassa vUpasamoti attho, niyyAnameva niyyAnikaM, na niyyAnikaM aniyyAnikaM, so eva bhAvo sabhAvo aniyyAnikabhAvo, tassa dassanatthanti yojetabbaM / "sabbe hI"tiAdi tadatthavivaraNaM / amataM nibbAnaM niTThamiti paJapeti yathAti sambandho / lokathUpikAdivasena niha~ paJapentIti "nibbAnaM nibbAna''nti vacanasAmaJamattaM gahetvA tathA paJapenti / lokathUpikA nAma brahmabhUmi vuccati lokassa thUpikasadisatAparikappanena / keci pana "nevasaJjAnAsaJjAyatanabhUmiM lokathUpikA"ti vadanti, tadayuttaM aTThakathAsu tathA avcnto| Adisaddena cettha "aJo puriso, aJA pakatI"ti pakatipurisantarAvabodho mokkho, buddhiAdiguNavinimuttassa attano asakattani avaThThAnaM mokkho, kAyavipattikati jAtibandhAnaM apavajjanavasena appavatto mokkho, parena 344 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaMsikadhammavaNNanA purisena palokatA mokkho, taMsamIpatA mokkho, taMsamAyogo mokkhoti evamAdInaM saGgraho daTThabbo / tasmiM tasmihi samaye niTTaM apaJJapento nAma natthi / brAhmaNAnaM paThamajjhAnabrahmaloko niTTA / tattha hi nesaM niccAbhiniveso yathA taM bakassa brahyuno, (ma0 ni0 1.501) vekhanasAditApasAnaM AbhassarA, saJcayAdiparibbAjakAnaM subhakiNhA, AjIvakAnaM '"anantamAnaso "ti parikappito asaJjIbhavo / imasmiM pana sAsane arahattaM niTThA, sabbepi cete diTThivasena brahmalokAdIni arahattamaJjanAya " nibbAnaM nibbAna "nti vacanasAmaJJamattaM gahetvA tathA paJJapenti, na pana paramatthato nesaMsamaye nibbAnapaJJApanassa labbhanatoti Aha "sA ca na niyyAnikA " tiAdi / yathApaJJattAti yena yena pakArena paJJattA, paJJattappakArA hutvAti attho / na niyyAtIti " yenAkArena niTThA pApaNIyatI 'ti tehi paveditA, tenAkArena tassA apattabbatAya na niyyAti / paNDitehi paTikkhittAti " nAyaM niTThA paTipadA vaTTassa anatikkamanato "ti buddhAdIhi paNDitehi paTikkhittA / nivattatIti paTikkhepakAraNavacanaM, yasmA tehi paJJattA niTThA paTipadA na niyyAti na gacchati, aJJadatthu taMsamaGginaM puggalaM saMsAre eva paribbhamApentI nivattati, tasmA paNDitehi parikkhittAti attho / tanti aniyyAnikabhAvaM / (2.9.425 - 425) jAnaM, parasanti ca puthuvacanavipariyAyota Aha " jAnantA passantAti / gacchantAdisaddAnahi " yA pana bhikkhunI jAnaM sabhikkhukaM ArAmaM anApucchA paviseyyA''tiAdIsu (pAci0 1024) liGgavasena vipariyAyo, jAnantIti attho / "yAcaM adadamappiyo'' tiAdIsu ( pArA0 346, jA0 1.7.55 ) vibhattivasena, yAcantassAti attho / idha pana puthuvacanavasenAti veditabbaM / padhAnaM jAnanaM nAma paccakkhato jAnanaM tassa jeTTabhAvato, dassanamappadhAnaM tassa saMsayAnubandhattAti ayaM kamo vutto "jAnaM parasa "nti / tenettha jAnanena dassanaM viseseti / evaJhi didUpubbAni kho tasmiM loke manussAnaM sarIrasaNThAnAdInIti ekato adhippAyadassanaM sUpapannaM hoti / ayaJhetthAdhippAyo " kiM tumhAkaM ekantasukhe loke paccakkhato ANadassanaM atthI'ti / jAnanti vA tassa lokassa anumAnavisayataM vuccati, passanti paccakkhato visayataM / idaM vRttaM hoti " api tumhAkaM loko paccakkhato jAto, udAhu anumAnato 'ti / yasmA pana loke paccakkhabhUto attho indriyagocarabhAvena pAkaTo, tasmA pAkaTena atthena adhippAyaM dassetuM "dipubbAnI " ti Adi vRttaM / diTThapadena vA dassanaM, tadanugataJca jAnanaM gatvA tadubhayeneva atthena adhippAyaM vibhAvetuM evaM vuttantipi daTThabbaM / 345 345 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.426-429) hi dassanena, tadanugatena ca ANena gahitapubbAnIti attho| evaJca katvA "sarIrasaNThAnAdInIti samariyAdavacanaM samasthitaM hoti / "appATihIrakata"nti ayaM anunAsikalopaniddesoti Aha "appATihIrakaM ta"nti / taM vacanaM appATihIrakaM sampajjatIti sambandho / appATihIrapade anunAsikalopo, "katanti ca ekaM padanti keci, tadayuttaM samAsasambhavato, anunAsikalopassa ca avattabbattA / evamettha vaNNayantipaTipakkhaharaNato paTihAriyaM, tadeva paattihaariyN| attanA uttaravirahitavacanaM / pATihAriyamevettha "pATihIraka"nti vuttaM parehi vuccamAnauttarehi sauttarattA, na pATihIrakanti appaattihiirkN| virahattho cettha a-sho| tenAha "paTiharaNavirahita"nti / sauttarahi vacanaM tena uttaravacanena paTiharIyati viparivattIyati, tasmA uttaravacanaM paTiharaNaM nAma, tato virahitanti attho| tasmA eva niyyAnassa paTiharaNamaggassa abhAvato "aniyyAnika''nti vattabbataM labhati / tena vuttaM "aniyyAnika"nti / 426. vilAso ithilILA, yo "siGgArabhAvajA kiriyA"tipi uccati / Akappo kesabandhavatthaggahaNAdiAkAraviseso, vesasaMvidhAnaM vA / Adisahena hAvAdInaM saGgaho / hAvAti hi cAturiyaM vuccati / tayoattapaTilAbhavaNNanA 428. Ahito ahaMmAno etthAti attA, attabhAvoti Aha "attbhaavpttilaabho"ti| kathaM dassetIti vuttaM "oLArikattabhAvapaTilAbhenA"tiAdi / kAmabhavaM dasseti itarabhavadvayattabhAvato oLArikattA / rUpabhavaM dasseti jhAnamanena nibbattaM hutvA rUpIbhAvena upalabbhanato / arUpabhavaM dasseti arUpIbhAvena upalabbhanato / saMkilesikA dhammA nAma dvAdasa akusalacittuSpAdA tadabhAve kassaci saMkilesassa asmbhvto| vodAniyA dhammA nAma samathavipassanA tAsaM vasena sabbaso cittavodAnassa sijjhnto| 429. paTipakkhadhammAnaM asamucchede sati na kadAcipi anavajjadhammAnaM vA pAripUrI, vepullaM vA sambhavati, samucchede pana sati sambhavatIti maggaphalapaJAnameva gahaNaM daTThabbaM, tA hi sakiM paripuNNApi aparihInadhammattA paripuNNA eva bhavanti / taruNapItIti uppannamattA aladdhAsevanA dubbalapIti / balavatuTThIti punappunaM . uppattiyA laddhAsevanA uparivisesAdhigamassa paccayabhUtA thiratarA pIti / idAni sopato piNDatthaM dassento "kiM 346 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.429-429) tayoattapaTilAbhavaNNanA 347 vutta"ntiAdimAha / tattha yaM vihAraM sayaM...pe0... viharissatIti avocumhAti sambandho / idaM vuttaM hoti- yaM vihAraM "saMkilesikavodAniyadhammAnaM pahAnAbhivuddhiniTuM paJjAya pAripUrivepullabhUtaM imasmiMyeva attabhAve aparappaccayena jANena paccakkhato sampAdetvA viharissatI"ti kathayimhAti / tatthAti tasmiM vihAre / tassAti ovAdakarassa bhikkhuno / evaM viharatoti vuttappakArena viharaNahetu, viharantassa vA / tannimittaM pAmojjaM, pamodappabhavA pIti, tappaccayabhUtaM passaddhidvayaM, tathA sUpaTThitA sati, ukkaMsagatatAya uttmnyaannN| sukho ca vihAro bhavissatIti yojanA / kAyacittapassaddhI hi "passaddhI"ti vuttA, ayameva vA pATho / "nAmakAyapassaddhI''tipi paThanti, tadayuttameva passaddhidvayassa avinAbhAvato / kasmA panesa sukho vihAroti Aha "sabbavihArasU"tiAdi, sabbesupi iriyApathavihArAdIsu santapaNItatAya imasseva sukhattA "sukho vihAro''ti vattabbataM arahatIti vuttaM hoti / kathaM sukhoti vuttaM "upasanto paramamadhuro'ti / paThamajjhAne paTiladdhamatte hInabhAvato pIti dubbalA pAmojjapakkhikA, subhAvite pana tasmiM paguNe sA paNItA balavabhAvato paripuNNakiccA pItIti vuttaM "paThamajhAne pAmojjAdayo chapi dhammA labbhantI"ti / pAmojjaM nivattatIti dubbalapItisaGghAtaM pAmojjaM chasu dhammesu nivattati hAyati / vitakkavicArakkhobhavirahitena hi catukkanayavibhatte dutiyajjhAne sabbadA pIti balavatI eva hoti, na paThamajjhAne viya kadAci dubbalAti evaM vuttaM / pIti nivattati tappahAneneva tatiyajjhAnassa labbhanato / "sukho vihAro''ti iminA samAdhi gahitoti Aha "tathA catutthe"ti / ye pana "sukho vihAro'ti etena sukhaM gahita''nti vadanti, tesaM matena santavuttitAya upekkhApi catutthajjhAne "sukha micceva bhAsitAti (vibhaM0 aTTha0 232; visuddhi0 2.644; mahAni0 aTTha0 27; paTi0 ma0 aTTha0 105) katvA tathA vuttanti daTThabbaM / imasmiMyeva dIghanikAye (dI0 ni0 1.432; 3.166, 358) AgataM anekadhA desanAnayamuddharitvA idha desitanayaM niyametuM "imesU"tiAdi vuttaM / suddha...pe0... kathitanti uparimaggaM akathetvA kevalaM vipassanApAdakameva jhAnaM kathitaM / catUhi...pe0... kathitAti vipassanApAdakabhAvena jhAnAni kathetvA tato paraM vipassanApubbakA cattAropi maggA kathitA / catutthajjhAnikaphalasamApatti kathitAti paThamajjhAnikAdikA phalasamApattiyo akathetvA catutthajjhAnikA eva phalasamApatti kathitA / pItivevacanameva katvAti dvinaM pItInaM ekasmiM cittuSpAde anuppajjanato pAmojjaM pItivevacanameva katvA, tadubhayaM abhedato katvAti vuttaM hoti / pItisukhAnaM apariccattattA, "sukho vihAro"ti ca sAtisayassa sukhavihArassa gahitattA "dutiyajjhAnikaphalasamApatti 347 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 (2.9.432-437-438) nAma kathitAti vRttaM / kAmaM paThamajjhAnepi pItisukhAni labbhanti, tAni pana vitakkavicAraparikkhobhena na tattha santapaNItAni, idha ca santapaNItAneva adhippetAni, tasmA dutiyajjhAnikA eva phalasamApatti gahitA, na paThamajjhAnikAti daTThabbaM / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 432-437. vibhAvanatthoti pakAsanattho sarUpato nirUpanattho " na samaNo gotamo brAhmaNe jiNe ...pe0... abhivAdeti vA paccuTTeti vA Asanena vA nimantetI 'tiAdIsu (a0 ni0 3.8.11; pArA0 2) viy| tenAha "ayaM so" tiAdi / "ayaM attapaTilAbho so evA "ti evaM sarUpato vibhAvetvA pakAsetvA / ayanti hi bhagavatA pubbe vRttaM attapaTilAbhaM AsannapaccakkhabhAvena paccAmasati, soti pana parehi pucchiyamAnaM parammukhabhAvena / na naM evaM vadAmAti ettha nanti oLArikamattapaTilAbhaM / sappATihIrakatanti ettha pubbe vRttanayena attho veditabbo / parehi coditavacanapaTihArakaM sauttaravacanaM sappATihIrakanti hi ayameva viseso / tucchoti musA abhUto / soti manomayo, arUpo vA attapaTilAbho / svevAti so eva oLAriko attapaTilAbho / tasmiM samaye sacco hotIti tasmiM paccuppannasamaye vijjamAno hoti / attapaTilAbhotveva niyyAtesIti attapaTilAbhasaddena tathA eva pariyosApesi, na pana naM " attapaTilAbho"ti saGkhyaM gacchatIti paJJattiM sarUpato nIharitvA dassesIti adhippAyo / rUpAdayo cettha dhammAti rUpavedanAdayo eva ettha loke sabhAvadhammA / nAmamattametanti rUpAdike paJcakkhandhe upAdAya nAmapaJJattimattametaM " attapaTilAbho 'ti / evarUpA voharAti "oLAriko attapaTilAbho"tiAdivohArA / nAmapaJJattivasenAti nAmabhUtapaJJattimattavasena / " attapaTilAbho 'ti saGkhyaM gacchatI "ti niyyAtanatthaM / 438. evaJca pana vatvAti rUpAdike upAdAya paJJattimattametaM attapaTilAbhoti imamatthaM '"yasmiM citta samaye 'tiAdinA vatvA / paTipucchitvAti yathA pare puccheyyuM, tathA kAlavibhAgato paTipadAni pucchitvA / vinayanatthanti yathApucchitassa atthassa JApanavasena vinayanatthAya | ye te atItA dhammAti atItasamaye atItattapaTilAbhassa upAdAnabhUtA rUpAdayo dhammA / te etarahi natthi niruddhattA / tato eva " ahesu "nti saGkhyaM gatA | tasmAta upAdAnassa atItasmiyeva samaye labbhanato / sopIti tadupAdAno me attapaTilAbhopi / tasmiMyeva samayeti atIte eva samaye / sacco ahosIti bhUto vijjamAno viya ahosi | anAgatapaccuppannAnanti anAgatAnaJcevapaccuppannAnaJca rUpAdidhammA upAdAnabhUtAnaM / tadA abhAvAti tasmiM atItasamaye abhAvA avijjamAnattA / 348 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.439-443-439-443) tayoattapaTilAbhavaNNanA 349 tadupAdAnabhUto anAgato, paccuppanno ca attapaTilAbho tasmiM atIta samaye mogho tuccho musA natthIti attho / atthatoti paJattiasthato / nAmamattamevAti samajhAmattameva / paramatthato anupalabbhamAnattA attapaTilAbhaM pttijaanaati| "eseva nayo"ti iminA ye te anAgatA dhammA, te etarahi natthi, "bhavissantI"ti pana saGkhyaM gatA, tasmA sopi me attapaTilAbho tasmiMyeva samaye sacco bhavissati / atItapaccuppannAnaM pana dhammAnaM tadA abhAvA tasmiM samaye "mogho atIto, mogho paccuppannoti evaM atthato nAmamattameva attapaTilAbhaM paTijAnAti / ye ime paccuppannA dhammA, te etarahi "atthI''ti saGkhyaM gatA, tasmA svAyaM me attapaTilAbho, so idAni sacco hoti / atItAnAgatAnaM pana dhammAnaM adhunA abhAvA etarahi "mogho atIto, mogho anAgato''ti evaM atthato nAmamattameva attapaTilAbhaM paTijAnAtIti imamatthaM atidisati / 439-443. saMsanditunti samAnetuM / gavAti gaavito| tatthAti khIrAdIsu paJcagorasesu / yasmiM samaye khIraM hotIti yasmiM kAle bhUtupAdAyasaJitaM upAdAnavisesaM upAdAya khIrapaJatti hoti| na tasmiM...pe0... gacchati khIrapaJattiupAdAnassa bhUtupAdAyarUpassa dadhiAdipaJattiyA anupaadaanto| paTiniyatavatthukA hi etA loksmjhaa| tenAha "ye dhamme upAdAyA"tiAdi / saGghAyati kathIyati etAyAti saGghA / attaM nIharitvA uccanti vadanti etAyAti nirutti| taM tadatthaM namanti sattA etenAti nAmaM, tathA voharanti etenAti vohAro, paJattiyeva / "yasmiM samaye"tiAdinA khIre vuttanayaM dadhiAdIsupi "esa nayo sabbatthA"ti atidisati / samanujAnanamattakAnIti "idaM khIraM, idaM dadhI''tiAdinA tAdisesu bhUtupAdAyarUpavisesesu loke paramparAgataM paJattiM appaTikkhipitvA samanujAnanaM viya paccayavisesavisiTuM rUpAdikhandhasamUhaM upAdAya "oLAriko attapaTilAbho''ti ca "manomayo attapaTilAbho''ti ca "arUpo attapaTilAbho''ti ca tathA tathA samanujAnanamattakAni, na ca tabbinimutto upAdAnato aJjo koci paramatthato atthIti vuttaM hoti / niruttimattakAnIti saddaniruttiyA gahaNUpAyamattakAni / "satto phasso''tiAdinA hi sahaggahaNattarakAlaM tadanaviddhapaNNattiggahaNamakheneva tadatthAvabodho / tathA cAha - 349 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2(2.9.439-443-439-443) "paThamaM sadaM sotena, tItaM dutiyacetasA / nAmaM tatiyacittena, atthaM catutthacetasA'ti / / (maNisAramaJjusATIkArya paccayasaGgahavibhAgepi) vacanapathamattakAnIti tasseva vevacanaM / niruttiyeva hi a sampi dihAnugatimApajjantAnaM kAraNadvena vcnptho| vohAramattakAnIti tathA tathA vohAramattakAni / nAmapaNNattimattakAnIti tasseva pariyAyo, taMtaMnAmapaApanamattakAnIti attho| sabbametanti "attapaTilAbho"ti vA "satto"ti vA "poso''ti vA sabbametaM vohaarmttkN| kasmAti ce, paramatthato anupalabbhanatoti dassetaM "yasmA"tiAdi vRttaM / sujhoti paramatthato vivitto| yajjevaM kasmA cesA buddhehipi vuccatIti codanaM sodhento "buddhAnaM panA"tiAdimAha / sammutiyA vohArassa kathanaM smmutikthaa| paramatthassa sabhAvadhammassa kathanaM prmtthkthaa| paramatthasannissitakathAbhAvato aniccAdikathApi "paramatthakathA"ti vuttaa| paramatthadhammoyeva hi "anicco, dukkho"ti ca vuccati, na sammutidhammo / "aniccA sabbe saGghArA, dukkhAnattA ca sngghtaa|| nibbAnaJceva paJatti, anattA iti nicchayA" ti / / (pari0 257) - vacanato panesa "anattA"ti vuccati, khandhAdipaJatti pana tajjApaJatti viya paramatthasannissayA, AsannatarA ca, puggalapaJattiAdayo viya na dUre, tasmAkhandhAdikathApi "paramatthakathA"ti vuttA, khandhAdisIsena vA tadupAdAnasabhAvadhammA eva gahitAti daTThabbaM / nanu ca sabhAvadhammApi sammutimukheneva desanamArohanti, na paramatthamukhena, tasmA sabbApi desanA sammutikathAva siyAti ? nayidamevaM kathetabbadhammavibhAgena kathAvibhAgassa adhippetattA, na ca saddo kenaci pavattinimittena vinA atthaM pakAsetIti / ___ kasmA cevaM dubidhA buddhAnaM kathA pavattatIti anuyogaM kAraNavibhAvanena pariharituM "tattha yo"tiAdi vuttaM / atthaM vijAnituM catusaccaM paTivijjhituM vaTTato niyyAtuM arahattasaGkhAtaM jayaggAhaM gahetuM skkoti| yasmA paramatthakathAya eva saccasampaTivedho, ariyasaccakathA ca sikhAppattA desanA, tasmA vineyyapuggalavasena Adito sammutikathaM 350 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.439-443-439-443) tayoattapaTilAbhavaNNanA 351 kathentopi bhagavA parato paramatthakathaMyeva kathetIti Aha "tassA"tiAdi / "Aditova sammutikathaM kathetI"ti hi vadanto parato paramatthakathampi kathetIti dIpeti, itarattha pana "Aditova kathetI"ti avadanto sbbtthpiiti| "tathA"tiAdinA kathAdvayakathane pariyAyantaraM vibhAveti / bodhetvAti veneyyajjhAsayAnurUpaM tathA tathA desetabbamatthaM jAnApetvA, iminA pana imamatthaM dasseti- katthaci sammutikathApubbikA paramatthakathA hoti puggalajjhAsayavasena, katthaci paramatthakathApubbikA sammutikathA, iti vineyyadammakusalassa satthu veneyyajjhAsayavasena tathA tathA desanA pavattatIti / sabbattha pana bhagavA dhammataM avijahanto eva sammutimanuvattati, sammuti apariccajantoyeva dhammataM vibhAveti, naM tattha abhinivesAtidhAvanAni / vuttajhetaM bhagavatA "janapadaniruttiM nAbhiniviseyya, samavaM nAtidhAveyyA''ti (dI0 ni0 TI0 1.439-443) / paThamaM sammutikathAkathanaM pana veneyyavasena yebhuyyena buddhAnamAciNNanti taM kAraNena saddhiM dassento "pakatiyA panAtiAdimAha / lUkhAkArAti veneyyAnamanabhisambujjhanavasena lUkhasadisA / nanu ca sammuti nAma paramatthato avijjamAnattA abhUtA, taM kathaM buddhA kathentIti vuttaM "sammutikathaM kathentApI"tiAdi / saccamevAti tathameva / sabhAvamevAti sammutibhAvena taMsabhAvameva / tenAha "amusAvA"ti / paramatthassa pana saccAdibhAve vattabbameva natthi / ko panimesaM sammutiparamatthadhammAnaM visesoti ? yasmiM bhinne, buddhiyA vA avayavavinibbhoge kate na taMsA , so ghaTapaTAdippabhedo sammuti, tabbipariyAyato paramattho / na hi kakkhaLaphusanAdisabhAve ayaM nayo labbhati / evaM santepi vuttanayena sammuti ca saccasabhAvA evAti Aha "duve saccAni akkhAsI"tiAdi / tattha duve saccAni akkhAsIti nAnAdesabhAsAkusalo tiNNaM vedAnamatthasaMvaNNanako Acariyo viya nAnAvidhasammutiparamatthakusalo bhagavA veneyyajjhAsayAnurUpaM duveyeva saccAni akkhAsIti attho / taM sarUpato, parimANato ca dasseti "sammutiM paramatthaJca, tatiyaM nUpalabbhatI"ti iminA / vadataM varoti sabbesaM vadantAnaM varo | lokasaGketamattasiddhA smmuti| paramo uttamo aviparIto yathAbhUtasabhAvo prmttho| idAni nesaM saccasabhAvaM saha kAraNena dassetuM "saGketavacana"nti gAthA vuttA / yasmA lokasammutikAraNaM, tasmA saGketavacanaM saccaM, yasmA ca dhammAnaM bhUtalakkhaNaM, tasmA 351 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.9.439-443 - 439-443) paramatthavacanaM saccanti yojanA | lokasammutikAraNanti hi saGketavacanassa saccabhAve kAraNadassanaM, lokasiddhA sammuti saGketavacanassa avisaMvAdanatAya kAraNanti attho, visaMvAdanAbhAvato saGketavacanaM saccanti vRttaM hoti / dhammAnaM bhUtalakkhaNanti ca paramatthavacanassa saccabhAve kAraNadassanaM / sabhAvadhammAnaM yo bhUto aviparIto sabhAvo, tassa lakkhaNaM aGganaM Apananti attho, yAthAvato avisaMvAdanavasena pavattanato paramatthavacanaM saccanti adhippAyo / anaGgaNasuttaTIkAyaM pana Acariyeneva nissakkavacanena padamulliGgetvA "lokasammutikAraNAti lokasama nissAya pavattanato / dhammAnanti sabhAvadhammAnaM / bhUtakAraNAti yathAbhUtasabhAvaM nissAya pavattanato 'ti vRttaM / "" 352 aJJattha pana - " tasmA voharakusalassa, lokanAthassa satthuno / sammutiM voharantassa, musAvAdo na jAyatI 'ti / / (ma0 ni0 aTTha0 1.57; a0 ni0 aTTha0 1.170; itivu0 aTTha0 24) - ayampi guNaparidIpanI gAthA dissati / tattha tasmAti saccassa duvidhattA, saGketavacanassa vA saccabhAvato / sammutiM voharantassAti " puggalo satto" tiAdinA lokasama kathentassa musAvAdo nAma na jAyatIti attho / apica " aTThahi kAraNehi bhagavA puggala kathaM katheti hirottappadIpanatthaM, kammassakatAdIpanatthaM, paccattapurisakAradIpanatthaM, AnantariyadIpanatthaM, brahmavihAradIpanatthaM, pubbenivAsadIpanatthaM, dakkhiNAvisuddhidIpanatthaM, lokasammutiyA appahAnatthaJcA' 'tiAdinA (ma0 ni0 aTTha0 1.57; a0 ni0 aTTha0 1.170; itivu0 aTTha0 24; kathAva0 anuTI 0 1 ) tattha tattha vuttakAraNampi AharitvA idha vattabbaM / yadi tathAgato paramatthasaccaM sammadeva abhisambujjhitvA Thitopi lokasamaJJabhUtaM sammutisaccaM gahetvAva vadati evaJcettha ko lokiyamahAjanehi visesoti vRttaM "yAhI" tiAdi, ayaM pALiyaM sambandho / idaM vRttaM hoti - lokiyamahAjano appahInaparAmAsattA " etaM mamA" tiAdinA parAmasanto voharati / tathAgato pana sabbaso pahInaparAmAsattA aparAmasantova yasmA lokasamAhi vinA lokiyo attho lokena dubbiyyo, tasmA tAhi taM voharati / tathA voharanto ca attano desanAvilAsena 352 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.9.439-443-439-443) tayoattapaTilAbhavaNNanA vRttAya veneyyasatte paramatthasacce patiTThApetIti / desanaM vinivaTTetvAti diTThAbhinivesapaTisaJjuttAya vaTTakathAya vinivattetvA vivecetvA / arahattanikUTena niTThApesIti "aparAmasa'"nti iminA padena taNhAmAnaparAmAsappahAnakittanena tappahAyakaarahattasaGghAtanikUTena desanaM pariyosApesi / yaM panettha atthato na vibhattaM taM suvijJeyyameva / 1 iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJJAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma poTThapAdasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / poTTapAdasuttavaNNanA niTThitA / 353 353 lInatthapakAsaniyA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. subhattavaNNanA subhamANavakavatthuvaNNanA 444. evaM poTThapAdasuttaM saMvaNNetvA idAni subhasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, poTTapAdasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa subhasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... sAvatthiyanti subhasutta"nti Aha / anunAsikalopena "acira parinibbate''ti vuttanti dasseti "aciraM parinibbute"ti iminA yathA poTThapAdasutte "appATihIraka taM bhAsitaM sampajjatI"ti, aciraM parinibbutassa assAti vA aciraparinibbuto yathA "acirapakkanto, mAsajAto"ti / atthamattaM pana dassetuM evaM vuttaM / aciraparinibbuteti ca satthu parinibbutabhAvassa cirakAlatApaTikkhepena AsannatAmattaM dassitaM, kAlaparicchedo pana na dassitoti taM dassento "parinibbAnato"tiAdimAha / visAkhapuNNamito uddhaM yAva jeTTapuNNamI, tAva kAlaM sandhAya "mAsamatte"ti vuttaM / mattasaddena pana tassa kAlassa kiJci asampuNNataM joteti / tudisaJito gAmo nivAso etassAti todeyyo| taM panesa yasmA soNadaNDo (dI0 ni0 1.300) viya campaM, kUTadanto (dI0 ni0 1.323) viya ca khANumataM ajjhAvasati, tasmA vuttaM "tassa adhipatittA"ti, issarabhAvatoti attho| ayampi hi raJo pasenadikosalassa purohitabrAhmaNo / puttampi AhAti subhaM mANavampi ovadanto Aha / aJjanAnanti akkhiaJjanatthAya ghaMsitaaJjanAnaM / vammikAnanti kimisamAhaTavammikAnaM saJcayaM disvAti smbndho| madhUnanti makkhikamadhUnaM / samAhAranti makarandasannicayaM / paNDito gharamAvaseti yasmA appatarappatarepi gavhamAne bhogA khIyanti, appatarappatarepi ca saJciyamAne vaDDanti, tasmA yathAvuttamupamattayaM paJjAya disvA 354 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.10.444-444) subhamANavakavatthuvaNNanA 355 vi jAtiko kiJcipi vayamakatvA Ayameva uppAdento gharevase gharAvAsamanutidvaiyyAti lobhAdesitapaTipattiM upadisati / adAnameva sikkhApetvA sikkhApanahetu lobhAbhibhUtatAya tasmiMyeva ghare sunakho hutvA nibbatti / lobhavasikassa hi duggati pATikaGkhA, "janavasabho nAma yakkho hutvA nibbattI"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.150) ettha vuttanayena attho veditabbo / pubbaparicayena ativiya piyaayti| vuttahi "pubbeva snnivaasenaa"tiaadi| (jA0 1.2.174) nikkhanteti kenacideva karaNIyena bahi niggate / subhaM mANavaM anuggaNhitukAmo ekakova bhagavA piNDAya paavisi| bhukkAranti "bhu bhU"ti sunakhasaddakaraNaM / "bho bho"ti brAhmaNasamudAcArena paribhavitvA paribhavanahetu | "bhovAdi nAma so hoti, sace hoti sakiJcano''ti (dha0 pa0 396; su0 ni0 625) hi vuttaM / nanu ca heTThA "adAnameva sikkhApetvA sunakho hutvA nibbatto"ti Aha, kasmA panettha "pubbepi maM 'bho bho'ti paribhavitvA sunakho jAto"ti vadatIti ? tathA nibbattiyA tadubhayasAdhAraNaphalattA / AnisaMsaphalanhi sAdhAraNakammenapi jAtaM, na vipAkaphalaM viya ekakammenevAti daTThabbaM / avIciM gamissasi katokAsassa kammassa pttibaahitumskkunneyybhaavto| "jAnAti maM samaNo gotamo''ti vippaTisArI hutvaa| udghanantareti cullikantare | nanti sunakhaM / taM pavattinti bhagavatA yathAvuttakAraNaM | brAhmaNacArittassa aparihApitataM sandhAya, tathA pitaraM ukkaMsento "brahmaloke nibbatto"ti Aha / mukhArulhanti sayaMpaTibhAnavasena mukhamAruLhaM / taM pavattiM pucchIti "sutametaM bho gotama mayhaM pitA sunakho hutvA nibbatto"ti tumhehi vuttaM, "kimidaM saccaM vA asaccaM vA''ti pucchi| tathaiva vatvAti yathA pubbe sunakhassa vuttaM, tathaiva vatvA / avisaMvAdanatthanti saccApanatthaM, "todeyyabrAhmaNo sunakho hutvA nibbatto"ti vacanassa avisaMvAdanena attano avisaMvAdibhAvadassanatthanti vuttaM hoti / appodakanti appakena udakena sampAditaM / madhupAyAsanti sAdurasaM, madhuyojitaM vA pAyAsaM / tathA akAsi, yathA bhagavatA vuttaM / "sabbaM dassesIti buddhAnubhAvena so sunakho taM sabbaM netvA dassesi, na jAtissaratAya / bhagavantaM disvA bhukkaraNaM pana purimajAtisiddhavAsanAvasenA''ti (dI0 ni0 TI0 1.444) evaM Acariyena vuttaM / uparipaNNAsake pana cULakammavibhaGgaruttaTThakathAyaM "sunakho 'JAtomhi iminA'ti roditvA huM hunti karonto dhananidhAnaTThAnaM gantvA pAdena pathaviM khaNitvA saJja adAsI"ti (ma0 ni0 aTTha0 3.289) jAtissarAkAramAha, vomaMsitvA gahetabbaM / 355 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.10.445-445) "bhavapaTicchannaM nAma evarUpaM sunakhapaTisandhiantaraM pAkaTaM samaNassa gotamassa, addhA esa sabbaJjU"ti bhagavati pstrcitto| aGgavijjApAThako kiresa / tenassa etadahosi "imaM dhammapaNNAkAraM katvA samaNaM gotamaM pahaM pucchissAmI''ti, tato so cuddasa paJhe abhisaGgharitvA bhagavantaM pucchi| tena vuttaM "cuddasa panhe pucchitvA"ti / tattha cuddasa paheti "dissanti hi bho gotama manussA appAyukA, dissanti dIghAyukA / dissanti bavhAbAdhA, appAbAdhA / dubbaNNA, vnnnnvnto| appesakkhA, mahesakkhA | appabhogA, mahAbhogA / nIcakulInA, uccAkulInA / dissanti duppaJjA, dissanti paJcavanto / ko nu kho bho gotama hetu ko paccayo, yena manussAnaMyeva sataM manussabhUtAnaM dissanti hInapaNItatA'"ti (ma0 ni0 3.289) ime cULakammavibhaGgasutte Agate cuddasa panhe / "kammassakA mANava sattA kammadAyAdA"tiAdinA (ma0 ni0 3.289) saGghapato, vitthArato ca vissajjanapariyosAne bhagavantaM saraNaM gto| aGgasubhatAya "subho" tissa naamN| mANavoti pana mahallakakAlepi taruNavohArena naM voharati / attano bhogagAmatoti tudigAmato AgantvA taGkSaNikaM vasati / teneva pALiyaM "kenacideva karaNIyenA''ti vuttaM / 445. "ekA ca me kA atthI"ti iminA upari pucchiyamAnassa paJhassa pageva tena abhisaGghatabhAvaM dasseti / mANavakanti khuddakamANavaM "ekaputtako, (ma0 ni0 2.296, 353; pArA0 26) piyaputtako"tiAdIsu viya ka-saddassa khuddakatthe pvttnto| visabhAgavedanAti dukkhvednaa| sA hi kusalakammanibbatte attabhAve uppajjanakasukhavedanApaTipakkhabhAvato "visabhAgavedanA'ti ca kAyaM gALhA hutvA bAdhanato pILanato "AbAdho"ti ca vaccati / kIdisA pana sAti Aha "yA ekadese"tiAdi / ekadese uppajjitvAti sarIrekadese uTThahitvApi aparivattibhAvakaraNato ayapaTTena AbandhitvA viya gaNhAti, iminA balavarogo AbAdho nAmAti dasseti / kicchajIvitakaroti asukhajIvitAvaho, iminA dubbalo appamattako rogo AtaGko nAmAti dasseti / uTThAnanti sayananisajjAdito uTThahanaM, tena yathA tathA aparAparaM sarIrassa parivattanaM vadati / garukanti bhAriyaM akiccasiddhikaM / gilAnasseva kAye balaM na hotIti sambandho / lahaTTAnena cettha gelaJAbhAvo pucchito| heTThA catUhi padehi aphAsuvihArAbhAvaM pucchitvApi idAni puna phAsuvihArabhAvaM pucchati, tena saviseso ettha phAsuvihAro pucchitoti vijJAyati / asatipi hi atisayatthajotane sadde atthApattito atisayattho labbhateva yathA "abhirUpassa kaJA dAtabbA''ti / tenAha "gamanahAnA''tiAdi / purimaM ANApanavacanaM, idaM pana pucchitabbAkAradassananti ayamimesaM visesoti dasseti "athssaa"tiaadinaa|| 356 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.10.447-449) subhamANavakavatthuvaNNanA tasseva 447. kAlo nAma upasaGkamanassa yuttapattakAlo, samayo nAma paccayasAmaggI, atthato panesa tajjaM sarIrabalaJceva tappaccayaparissayAbhAvo ca / upAdAnaM nAma ANena tesaM gahaNaM sallakkhaNanti Aha " paJJAyA" tiAdi / " sve gamanakAlo bhavissatI " ti iminA kAlaM, "kAye"tiAdinA samayaJca sarUpato dasseti / pharistIti pharaNavasena Thassati / 448. cetiyaraTTheti cetiraTThe / ya-kArena hi padaM va ettvA evaM vRttaM / "cetiraTThato aJJa visuMyevekaM raTTha" ntipi vadanti / "yasmA maraNaM nAma tAdisAnaM dasabalAnaM rogavaseneva hoti, tasmA yena rogena taM jAtaM, tassa sarUpapucchA, kAraNapucchA, maraNahetukacittasantApapucchA, tassa ca santApassa sabbalokasAdhAraNatA, tathA maraNassa ca appaTikaraNatA'"ti evamAdinA maraNapaTisanuttaM sammodanIyaM kathaM kathesIti dassetuM "bho AnandAti Adi vRttaM / " ko nAmA" tiAdinA hi rogaM pucchati, "kiM bhagavA paribhuJjI "ti iminA kAraNaM, "apicA' 'tiAdinA cittasantApaM, "satthA nAmA'' tiAdinA tassa sabbalokasAdhAraNataM, "ekA dAnI" tiAdinA maraNassa appaTikaraNataM dassetIti daTThabbaM | mahAjAnIti mahAhAni / yatrAti yena kAraNena parinibbuto, tena ko dAni aJa maraNA muccissatItiAdinA yojetabbaM / idAnIti ca attano manasikAraM pati vohAramattena vRttaM / lajjistIti lajjA viya bhavissati, vijjissatIti attho / pItabhesajjAnurUpaM AhAra bhojanaM porANAciNNanti Aha " pIta ... pe0 ... datvA "ti / 357 hutvAti pAThaseso santikAvacarabhAvassa visesanato / mAro pApimA viya na randhagavesI, uttaramANavo viya ca na vImaMsanAdhippAyo, api tu khalu upaTTAko hutvA santikAvacaroti hi viseseti / na randhagavesIti na chiddagavesI / yesu dhammesUti vimokkhupAyesu niyyAnikadhammesu / dharantIti adhunA tiTThanti, pavattantIti attho / 449. atthato payuttatAya saddapayogassa saddapabandhalakkhaNAni tINi piTakAni tadatthabhUtehi sIlAdIhi tIhi dhammakkhandhehi saGgayhantIti vuttaM "tINi piTakAni tIhi khandhehi saGgahetvA"ti | saGghittena kathitanti " tiNNaM kho mANava khandhAna "nti evaM gaNanato, sAmaJJato ca saGkSepeneva kathitaM / " katamesaM tiSNa' "nti ayaM adiTThajotanApucchAyeva, na kathetukamyatApucchA | mANavasseva hi ayaM pucchA, na therassAti Aha " mANavo "tiAdi / aJJattha pana Idisesu ThAnesu kathetukamyatApucchAyeva dissati na adiTThajotanApucchA / idha 357 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 pana aTThakathAyaM evaM vuttaM, tadetaM aTThakathApamANato paccetabbaM / tadA pavattamAnahi paccakkhaM katvA aTThakathampi saGgahamAropiMsu / kathetukamyatApucchAbhAve panassa therasseva vacanatA siyA | sIlakkhandhavaNNanA 450-453. sIlakkhandhassAti ettha padatthavipallAsakArI itisaddo lutto, atthaniso viya saddaniddeso vA, yathAruto ca itisaddo Adyattho, pakArattho vA, tena "ariyassa samAdhikkhandhassa...pe0... patiTThapesI" ti ayaM pATho gahitoti daTThabbaM / tena vuttaM " tesu dassitesU "ti, tesu tIsu khandhesu uddesavasena dassitesUti attho / bhagavatA vRttanayenevAti sAmaJJaphalAdIsu (dI0 ni0 1.194) desitanayeneva tena imassa suttassa buddhabhAsitabhAvaM dassetIti veditabbaM / sAsane na sIlameva sAroti ariyamaggasAre bhagavato sAsane yathAdassitaM sIlaM sAro eva na hoti sAravato mahato rukkhassa papaTikaTThAnikattA / aTThApayutta hi evasaddI yathAThAne na yojetabbo / yajjevaM kasmA tamidha gahitanti Aha "kevala "ntiAdi / jhAnAdiuttarimanussadhamme adhigantukAmassa adhiTThAnamattaM tattha appatiTThitassa tesamasambhavato / vuttahi "sIle patiTThAya naro sapaJJo "tiAdi (saM0 ni0 1.1.23, 192; peTako0 22) atha vA sAsane na sIlameva sAroti kAmaJcettha sAsane maggaphalasIlasaGghAtaM lokuttarasIlampi sArameva, tathApi na sIlakkhandho eva sAro hoti, atha kho samAdhikkhandhopi paJJAkkhandhopi sAro evAti evampettha yathApayattena evasaddena attho veditabbo, purimoyeva panattho yuttatarI / tathA hi vuttaM " ito uttarI "tiAdi / aJJampi kattabbanti sesakhandhadvayaM / samAdhikkhandhavaNNanA 454. kasmA panettha thaMro samAdhikkhandhaM puTThopi indriyasaMvarAdike vissajjesi, nanu evaM sante aJJa puTTho aJJa byAkaronto ambaM puTTo labujaM byAkaronto viya hotIti IdisI codanA idha anokAsAti dassento " kathaJca... pe0... ArabhI "ti Aha, tenettha indriyasaMvarAdayopi samAdhiupakArakataM upAdAya samAdhikkhandhapakkhikabhAvena uddiTThAti dasseti / ye te indriyasaMvarAdayoti sambandho / abhiJAsanAya avasaroti katvA rUpajjhAnAneva AgatAni, na arUpajjhAnAni / rUpAvacaracatutthajjhAnapAdikA hi saparibhaNDA chapi rUpAvacaracatutthajjhAnadesanAnantaraM abhiJAyo / yasmA pana (2.10.450-453-454) 358 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.10.471-480-471-480) samAdhikkhandhavaNNanA lokiyAbhiJAyo ijjhamAnA aTThasu samApattIsu cuddasavidhena cittaparidamanena vinA na ijjhanti, tasmA abhiJJAsu desiyamAnAsu arUpajjhAnAnipi desitAneva honti naanntrikbhaavto| tenAha " AnetvA pana dIpetabbAnI "ti, vuttanayena desitAneva katvA saMvaNNakehi pakAsetabbAnIti attho / aTThakathAyaM pana " catutthajjhAnaM upasampajja viharatI 'ti iminAva arUpajjhAnampi saGgahitanti dassetuM "catutthajjhAnena hI "tiAdi vRttaM / catutthajjJAnameva hi rUpavirAgabhAvanAvasena pavattaM " arUpajjhAna "nti vuccati / 471-480. na cittekaggatAmattakenevAti ettha heTThA vuttanayAnusArena ThAnAThAnapayuttassa evasaddassAnurUpamattho veditabbo / lokiyasamAdhikkhandhassa pana adhippetattA "na cittekaggatA...pe0... atthI" ti vuttaM / ariyo samAdhikkhandhoti ettha hi ariyasaddo suddhamattapariyAyova, na lokuttarapariyAyo / yathA cettha, tathA ariyo sIlakkhandhoti etthApi / itoti paJJAkkhandhato, so ca ukkaTThato arahattaphalapariyApanno evAti Aha "arahattapariyosAna "ntiAdi / lokiyAbhiJApaTisambhidAhi vinApi hi arahatte adhigate "nattheva uttarikaraNIya "nti sakkA vattuM yadatthaM bhagavati brahmacariyaM vussati, tassa siddhattA / idha pana lokiyAbhijJAyopi AgatAyeva / sesamettha suvijJeyyaM / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJJaveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma subhasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / 359 subhasuttavaNNanA niTThitA / 359 lInatthapakAsaniyA Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. kevaTTasuttavaNNanA kevaTTagahapatiputtavatthuvaNNanA 481. evaM subhasuttaM saMvaNNetvA idAni kevaTTasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, subhasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa kevaTTasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... nALandAyanti kevaTTasutta"nti Aha / pAvArikassAti evaMnAmakassa setttthino| ambavaneti ambarukkhabahule upavane / taM kira so seTTi bhagavato anucchavikaM gandhakuTiM, bhikkhusaGghassa ca rattihAnadivATThAnakuTimaNDapAdIni sampAdetvA pAkAraparikkhittaM dvArakoTThakasampannaM katvA buddhappamukhassa saGghassa niyyAtesi, purimavohArena panesa vihAro "pAvArikambavana"ntveva vuccati / "kevaTTo" tidaM nAmamattaM / "kevaTTehi saMrakkhitattA, tesaM vA santike sambuddhattA''ti keci | gahapatiputtassAti ettha kAmaJcesa tadA gahapatiTThAne Thito, pitu panassa acirakAlakatatAya purimasamajhAya "gahapatiputto'tveva voharIyati / tenAha "gahapatimahAsAlo"ti, mahAvibhavatAya mahAsAro gahapatIti attho, ra-kArassa pana la-kAraM katvA "mahAsAlo"ti vuttaM yathA "palibuddho"ti (cULani0 15; mi0 pa0 6.3.7; jA0 aTTha0 2.3.102) saddho pasanoti pothujjanikasaddhAvasena ratanattayasaddhAya samannAgato, tatoyeva ratanattayappasanno / kammakammaphalasaddhAya vA saddho, ratanattayappasAdabahulatAya psno| saddhAdhikattAyevAti tathAcintAya hetuvacanaM, saddhAdhiko hi ummAdappatto viya hoti / samiddhAti sammadeva iddhA, vibhavasampattiyA vepullappattA sampuNNA, AkiNNA bahU manussA etthAti atthaM sandhAya "aMsakUTenA"tiAdi vuttaM / "ehi tvaM bhikkhu anvaddhamAsaM, anumAsaM, anusaMvaccharaM vA manussAnaM pasAdAya iddhipATihAriyaM karohI''ti ekassa bhikkhuno ANApanameva samAdisanaM, taM pana tasmiM ThAne ThapanaM nAmAti Aha "ThAnantare 360 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.11.482 - 483-4) iddhipATihAriyavaNNanA ThapetU 'ti / uttarimanussAnanti pakatimanussehi uttaritarAnaM uttamapurisAnaM buddhAdInaM jhAyInaM, ariyAnaJca / dhammatoti adhigamadhammato, jhAnAbhijJAmaggaphaladhammatoti attho, niddhAraNe cetaM nisskkvcnN| tato hi iddhipATihAriyaM niddhAreti / evaM uttarisaddaM manussasaddena ekapadaM katvA idAni pATihAriyasana sambajjhitabbaM visumeva padaM karonto " dasakusalasaGghAtato vA" tiAdimAha / manussadhammatoti pakatimanussadhammato | pajjalitapadIpoti pajjalantapadIpo / telasnehanti telasecanaM / rAjagahaseTThivatthusminti rAjagahaseTThino candanapattadAnavatthumhi (cULava0 252) / sikkhApadaM paJJApesIti "na bhikkhave gihInaM uttarimanussadhammaM iddhipATihAriyaM dassetabbaM / yo dasseyya, Apatti dukkaTassA" ti ( cULava0 252) vikubbaniddhipaTikkhepakaM idaM sikkhApadaM paJJapesi / 482. guNasampattito acAvanaM sandhAya etaM vuttanti dasseti "na guNavinAsanenA" ti iminaa| tenAha "sIlabheda ' ' ntiAdi / visahanto nAma natthIti nivAritaTThAne ussahanto nAma natthi / evampi iminA kAraNantarenAyaM ussahantoti dassetuM "ayaM panA" tiAdi vRttaM / yasmA vissAsiko, tasmA vissAsaM vaDDhetvAti yojanA / vaDDetvAti ca brUhetvA, vibhUtaM pAkaTaM katvAti attho / 361 iddhipATihAriyavaNNanA 483-4. AdInavanti dosaM / kathaM tena katA, kattha vA uppannAti Aha " tattha kirA "tiAdi / ekenAti gandhArena nAma isinAva / evahi pubbenAparaM saMsandatIti / gandhArI nAmesA vijjA cULagandhArI, mahAgandhArIti duvidhA hoti / tattha cULagandhArI nAma tivasto auraM matasattAnaM upapannaTThAnajAnanA vijjA / vaGgIsavatthu (saM0 ni0 aTTha0 1.1.220; a0 ni0 aTTha0 1.1.212) cettha sAdhakaM / mahAgandhArI nAma tassa ceva jAnanA, taduttari ca iddhividhaJANakammassa sAdhikA vijjA / yebhuyyena hesA idvividhaJANakiccaM sAdheti / tassA kira vijjAya sAdhako puggalo tAdise dese, kAle ca mantaM parijappetvA bahudhApi attAnaM dasseti, hatthiAdInipi dasseti, adassanIyopi hoti, aggithambhampi karoti, jalathambhampi karoti, AkAsepi attAnaM dasseti, sabbaM indajAlasadisaM daTThabbaM / aTToti dukkhato bAdhito / tenAha "pILito "ti / 361 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.11.485-486) AdesanApATihAriyavaNNanA 485. kAmaM "cetasika"nti idaM ye cetasi niyuttA cittena sampayuttA, tesaM sAdhAraNavacanaM, sAdhAraNe pana gahite cittaviseso dassito nAma hoti / sAmaJajotanA ca visese avatidvati, tasmA cetasikapadassa yathAdhippetamatthaM dassento "somanassadomanassaM adhippeta"nti Aha / somanassaggahaNena cettha tadekaTThA rAgAdayo, saddhAdayo ca dhammA dassitA honti, domanassaggahaNena dosAdayo / vitakkavicArA pana sarUpeneva dassitA / pi-saddassa vattabbasampiNDanattho suvioyyoti Aha "evaM tava mano"ti, iminA pakArena tava mano pavattoti attho / kena pakArenAti vuttaM "somanassito vA"tiAdi / "evampi te manoti idaM somanassitatAdimattadassanaM, na pana yena somanassito vA domanassito vA, taM dassananti taM cittaM dassetuM pALiyaM "itipi te citta"nti vuttaM / itisaddo cettha nidassanattho "atthIti kho kaccAna ayameko anto"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.15; 2.3.90) viy| tenAha "idaJcidaJca attha"nti / pi-saddo idhApi vuttasampiNDanattho / parassa cintaM manati jAnAti etAyAti cintAmaNi na-kArassa Na-kAraM katvA, sA eva pubbapadamantarena mnnikaa| cintA nAma na cittena vinA bhavatIti Aha "paresaM cittaM jaanaatii"ti| "tassA kira vijjAya sAdhako puggalo tAdise dese, kAle ca mantaM parijappitvA yassa cittaM jAnitukAmo, tassa diThThasutAdivisesasaJjAnanamukhena cittAcAraM anuminanto kathetI''ti keci / "vAcaM niccharApetvA tattha akkharasallakkhaNavasena kathetI"ti apare / sA pana vijjA padakusalajAtakena (jA0 1.9.49 Adayo) diipetbbaa| anusAsanIpATihAriyavaNNanA 486. pavattentAti pavattanakA hutvA, pavattanavasena vitakkethAti vuttaM hoti / evanti hi yathAnusiTThAya anusAsaniyA vidhivasena, paTisedhavasena ca pavattiAkAraparAmasanaM, sA ca anusAsanI sammAvitakkAnaM, micchAvitakkAnaJca pavattiAkAradassanavasena tattha AnisaMsassa, AdInavassa ca vibhAvanatthaM pavattati / aniccasaJjameva, na niccasaJja / paTiyogInivattanatthahi eva-kAraggahaNaM / idhApi evaM-saddassa attho, payojanaJca vuttanayeneva veditab / idaM-gahaNepi eseva nayo / paJcakAmaguNikarAganti nidassanamattaM tadaJarAgassa ceva dosAdInaJca pahAnassa icchitattA, tappahAnassa ca tadarAgAdikhepanassa upAyabhAvato 362 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.11.486-486) anusAsanIpATihAriyavaNNanA 363 duTThalohitavimocanassa pubbaduTThamaMsakhepanUpAyatA viy| lokuttaradhammamevAti avadhAraNaM paTipakkhabhAvato sAvajjadhammanivattanaparaM daTThabbaM tassAdhigamUpAyAnisaMsabhUtAnaM tada saM anavajjadhammAnaM naanntrikbhaavto| idvividhaM iddhipATihAriyanti dasseti iddhiyeva pATihAriyanti katvA / sesapadadvayepi eseva nayo / pATihAriyapadassa pana vacanatthaM (udA0 aTTha0 paThamabodhisuttavaNNanA; itivu0 aTTha0 nidAnavaNNanA) "paTipakkhaharaNato, rAgAdikilesApanayanato pATihAriya"nti vadanti, bhagavato pana paTipakkhA rAgAdayo na santi ye haritabbA / puthujjanAnampi vigatupakkilese aTThaGgaguNasamannAgate citte hatapaTipakkhe iddhividhaM pavattati, tasmA tattha pavattavohArena ca na sakkA idha "pATihAriya"nti vttuN| sace pana mahAkAruNikassa bhagavato veneyyagatA ca kilesA paTipakkhA, tesaM haraNato "pATihAriya"nti vuttaM, evaM sati yuttametaM / atha vA bhagavato ceva sAsanassa ca paTipakkhA titthiyA, tesaM haraNato paattihaariyN| te hi diTThiharaNavasena, diTThippakAsane asamatthabhAvena ca iddhiAdesanAnusAsanIhi haritA apanItA hontIti / "paTI"ti vA ayaM saddo "pacchA"ti etassa atthaM bodheti "tasmiM paTipaviTThamhi, aJjo AgaJchi brAhmaNo"ti (su0 ni0 985; cULani0 4) pArAyanasuttapade viya, tasmA samAhite citte vigatupakkilese ca katakiccena pacchA haritabbaM pavattetabbanti paTihAriyaM, attano vA upakkilesesu catutthajjhAnamaggehi haritesu pacchA haraNaM paTihAriyaM, iddhiAdesanAnusAsaniyo ca vigatupakkilesena katakiccena ca sattahitatthaM puna pavattetabbA, haritesu ca attano upakkilesesu parasattAnaM upakkilesaharaNAni hontIti paTihAriyAni nAma bhavanti, paTihAriyameva pATihAriyaM / paTihAriye vA iddhiAdesanAnusAsanisamudAye bhavaM ekekaM "pATihAriya"nti vuccati / paTihAriyaM vA catutthajjhAnaM, maggo ca paTipakkhaharaNato, tattha jAtaM, tasmiM vA nimittabhUte, tato vA Agatanti pATihAriyaM, iddhiAdesanAnusAsanIhi vA parasantAne pasAdAdInaM paTipakkhassa kilesassa haraNato vuttanayena paattihaariyN| satataM dhammadesanAti sabbakAlaM desetabbadhammadesanA / iddhipATihAriyenAti sahAdiyoge karaNavacanaM, tena sandriM AciNNanti attho / itaratthApi esa nayo / dhammasenApatissa AciNNanti yojetabbaM / tamatthaM khandhakavatthunA sAdhento "devadatte"tiAdimAha / gayAsIseti gayAgAmassa avidUre gayAsIsanAmako hasthikumbhasadiso piTThipAsANo atthi, yattha bhikkhusahassassapi okAso hoti, tasmiM piTThipAsANe | 363 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.11.486-486) "cittAcAraM JatvA"ti iminA AdesanApATihAriyaM dasseti, "dhammaM desesI"ti iminA anusAsanIpATihAriyaM, "vikubbanaM dassetvA"ti iminA iddhipATihAriyaM / mahAnAgAti mahAkhINAsavA arahanto / "nAgo''ti hi arahato adhivacanaM natthi Agu pApametassAti katvA / yathAha sabhiyasutte "AguM na karoti kiJci loke. sabbasaMyoge visajja bandhanAni / sabbattha na sajjatI vimutto, nAgo tAdi pavuccate tathattA'ti / / (su0 ni0 527; mahAni0 80; cULani0 27, 139) aTThakathAyaM panettha "dhammasenApatissa dhammadesanaM sutvA paJcasatA bhikkhU sotApattiphale patihiMsu / mahAmoggallAnassa dhammadesanaM sutvA arahattaphale''ti (dI0 ni0 aTTha0 1.486) vuttaM / saGghabhedakakkhandhakapALiyaM pana "atha kho tesaM bhikkhUnaM AyasmatA sAriputtena AdesanApATihAriyAnusAsaniyA, AyasmatA ca mahAmoggallAnena iddhipATihAriyAnusAsaniyA ovadiyamAnAnaM anusAsiyamAnAnaM virajaM vItamalaM dhammacakkhaM udapAdi 'yaM kiJci samudayadhamma, sabbaM taM nirodhadhamma'nti" (cULava0 345) ubhinnampi therAnaM dhammadesanAya tesaM dhammacakkhupaTilAbhova dassito, tayidaM visadisavacanaM dIghabhANakAnaM, khandhakabhANakAnaJca matibhedenAti daTThabbaM / saGgAhakabhAsitA hi ayaM pALi, aTThakathA ca teheva saGgahamAropitA, apica pALiyaM uparimaggaphalampi saGgahetvA "dhammaca udapAdI"ti vuttaM yathA taM brahmAyusutte, (ma0 ni0 2.343) cULarAhulovAdasutte (ma0 ni0 3.416) cAti veditabbaM / "anusAsanIpATihAriyaM pana buddhAnaM satataM dhammadesanA"ti sAtisayatAya vuttaM / saupArambhAni yathAvuttena patirUpakena upaarmbhitbbto| sadosAni parAropitadosasamucchindanassa anupaaybhaavto| sadosattA eva addhAnaM na tiTThanti cirakAlaTThAyIni na honti / addhAnaM atidvanato na niyyantIti phalena hetuno anumAnaM / aniyyAnikatAya hi tAni anaddhaniyAni / anusAsanIpATihAriyaM anupArambhaM visuddhippabhavato, visuddhinissayato c| tatoyeva nihos| na hi tattha pubbAparavirodhAdidosasambhavo asthi / niddosattA eva addhAnaM tiTThati parappavAdavAtehi, 364 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.11.487-487) bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 365 kilesavAtehi ca anuphntbbto| addhAnaM tiTThanato niyyAtIti idhApi phalena hetuno anumAnaM / niyyAnikatAya hi taM addhniyN| tasmAti yathAvuttakAraNato, tena ca upArambhAdi, anupArambhAdiJcAti ubhayaM yathAkkama ubhayattha gAravhapAsaMsabhAvAnaM hetubhAvena paccAmasati / bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA ___487. aniyyAnikabhAvadassanatthanti yasmA mahAbhUtapariyesako bhikkhu purimesu dvIsu pATihAriyesu vasippatto sukusalopi samAno mahAbhUtAnaM aparisesanirodhasaGghAtaM nibbAnaM nAvabujjhi, tasmA tadubhayAni niyyAnAvahattAbhAvato aniyyAnikAnIti tesaM aniyyAnikabhAvadassanatthaM / niyyAnikabhAvadassanatthanti anusAsanIpATihAriyaM takkarassa ekantato niyyAnAvahanti tasseva niyyAnikabhAvadassanatthaM / evaM etissA desanAya mukhyapayojanaM dassetvA idAni anusaGgikapayojanaM dassetuM "apicA"tiAdi AraddhaM / niyyAnameva hi etissA desanAya mukhyapayojanaM tassa tdtthbhaavto| buddhAnaM pana mahantabhAvo anusaGgikapayojanaM atthApattiyAva gantabbato / kIdiso nAmesa bhikkhUti Aha "yo mahAbhUte"tiAdi / pariyesantoti apariyesaM nirujjhanavasena mahAbhUte gavesanto, tesaM anavasesanirodhaM vImaMsantoti vuttaM hoti / vicaritvAti dhammatAya codiyamAno paricaritvA / dhammatAsiddhaM kiretaM, yadidaM tassa bhikkhuno tathA vicaraNaM yathA abhijAtiyaM mahApathavikampAdi / vissajjokAsanti vissajjaTTAnaM, "vissajjakara"ntipi pATho, vissajjakanti attho / tasmAti buddhameva pucchitvA nikkasattA, tasseva vissajjituM samatthatAyAti vuttaM hoti | mahantabhAvappakAsanatthanti sadevake loke anaJasAdhAraNassa buddhAnaM mahantabhAvassa mahAnubhAvatAya dIpanatthaM / idaJca kAraNanti "sabbesampi buddhAnaM sAsane ediso eko bhikkhu tadAnubhAvappakAsako hotI"ti imampi kAraNaM / katthAti nimitte bhummaM, kasmiM ThAne kAraNabhUteti atthaM dassetuM "kiM AgammA"ti vuttaM, kiM ArammaNaM paccayabhUtaM adhigantvA adhigamanahetUti attho| tenAha "kiM pattassA"ti / kimArammaNaM pattassa puggalassa nirujjhantIti sambandho, hetugabbhavisesanametaM / teti mhaabhuutaa| appavattivasenAti puna anuppjjnvsen| sabbAkArenAti 365 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.11.488-491-493) vacanatthalakkhaNarasapaccupaTTAnapadaTThAna-samuTThAnakalApacuNNanAnattekattavinibbhogAvinibbhogasabhAgavisabhAgaajjhattikabAhirasaGgahapaccayasamannAhArapaccayavibhAgAkArato, sasambhArasa pasasambhAravibhattisalakkhaNasaGkepasalakkhaNavibhattiAkArato cAti sabbena AkArena / __ 488. dibbanti etya paJcahi kAmaguNehi samaGgIbhUtA hutvA vicaranti, kILanti, jotenti cAti devA, devlokaa| te yanti upagacchanti etenAti devayAniyo yathA "niyyAnikA"ti (dha0 sa0 dukamAtikA 97) ettha anIyasaddo katvatthe, tathA idha karaNattheti daTThabbaM / tathA hi vuttaM "tena hesA"tiAdi / vasaM vattentoti ettha vasavattanaM nAma yathicchitaTThAnagamanaM / tanti iddhividhaJANaM / cattAro mahArAjAno etesaM issarAti caatumhaaraajikaa| kasmA panesa samIpe ThitaM sadevakalokapajjotaM bhagavantaM apucchitvA dUre deve upasaGkamIti codanamapaneti "samIpe Thita"ntiAdinA / "ye devA maggaphalalAbhino, tepi tamatthaM ekadesena jAneyyuM, buddhavisayo panAyaM paJho pucchito''ti cintetvA "na jAnAmA'"ti AhaMsu / tenAha "buddhavisaye"tiAdi / na labbhAti na sakkA, ajjhottharaNaM nAmettha pucchAya nibbAdhananti vuttaM "punappunaM pucchatI"ti / "hatthato mocessAmA"ti vohAravasena vuttaM, handa naM dUramapanessAmAti vuttaM hoti / abhikkantatarAti ettha abhisaddo atisaddatthoti Aha "atikkantatarA''ti, rUpasampattiyA ceva paJApaTibhAnAdiguNehi ca amhe abhibhuyya paresaM kAmanIyatarAti attho| paNItatarAti ulaartraa| tena vuttaM "uttamatarA"ti / 491-493. sahassakkho pana sakko abhisametAvI Agataphalo vitasAsano, so kasmA taM bhikkhu upAyena niyyojesIti anuyogamapaneti "ayaM pana viseso"tiAdinA / khajjopanakanti rattiM jalantaM khuddakakimi / dhamanto viyAti mukhavAtaM dento viya / atthi cevAti ediso mahAbhUtapariyesako puggalo nAma vijjamAno eva bhaveyya, mayA apesitoyeva pacchA jAnissatIti adhippaayo| tatoti tathA cintanato paraM / iddhividhaJANasseva adhippetattA devyaaniysdisov| "devayAniyamaggoti vA...pe0... abhijAtrANanti vA sabbametaM iddhividhajJANasseva nAma"nti idaM pALiyaM, aTThakathAsu ca tattha tattha AgataruLihanAmavasena vuttaM / sabbAsupi i bhiJAsu devayAniyamaggAdiekacittakkhaNikaappanAdinAmaM yathArahaM sambhavati / 366 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.11.494-498) tIradassIsakuNUpamAvaNNanA 367 494. AgamanapubbabhAge nimittanti brahmano Agamanassa pubbabhAge uppajjanakanimittaM / udayato pubbabhAgeti AnetvA sambandho / imeti brahmakAyikA / veyyAkaraNenAti byAkaraNena | anAraddhacittoti anArAdhitacitto atuTThacitto / vAdanti dosaM / vikkhepanti vAcAya vividhA khepanaM / 495. kuhakattAti vuttanayena abhUtato a saM vimhaapetukaamttaa| "guhakattA"ti paThitvA gumhitukAmattAti atthampi vadanti keci / tIradassIsakuNUpamAvaNNanA 497. padesenAti ekadesena, upAdinnakena sattasantAnapariyApannenAti attho / anupAdinakapIti anindriyabaddhepi / nippadesatoti anvsesto| tasmAti tathA pucchitattA, pucchAya ayuttabhAvatoti adhippaayo| pucchAmULhassAti pucchitumajAnanato pucchAya smmuulhss| vitathapaJho hi "pucchAmULaho"ti vuccati yathA "maggamULaho'"ti / pucchAya dosaM dassetvAti tena katapucchAya pucchitAkAre dosaM vibhAvetvA / pucchAvissajjananti tathA sikkhApitAya avitathapucchAya vissajjanaM / yasmA vissajjanaM nAma pucchAnurUpaM, pucchAsabhAgena vissajjetabbato, na ca tathAgatA virajjhitvA katapucchAnurUpaM virajjhitvAva vissajjenti, atthasabhAgatAya ca vissajjanassa pucchakA tadatthaM anavabujjhantA sammuvhanti, tasmA pucchaM sikkhApetvA avitathapucchAya vissajjanaM buddhAnamAciNNanti veditab / tenAha "kasmA"tiAdi / duvijJApayoti yathAvuttakAraNena duvijJApetabbo / 498. na patidvAtIti paccayaM katvA na patiThThahati / "katthA'"ti idaM nimitte bhummanti Aha "kiM aagmmaa"ti| appatidvAti appaccayA, sabbena sabda samucchinnakAraNAti attho| upAdinnaMyevAti indriyabaddhameva / yasmA ekadisAbhimukhaM santAnavasena bahudhA saNThite rUpappabandhe dIghasaJjA, tamupAdAya tato appakaM saNThite rassasaJjA, tadubhayaJca visesato rUpaggahaNamukhena gamhati, tasmA "saNThAnavasenA"tiAdi vuttaM / appaparimANe rUpasaGghAte aNusacA, tadupAdAya tato mahati thUlasA , idampi dvayaM visesato * rUpaggahaNamukhena gavhatIti Aha "iminaapii"tiaadi| "pi-saddena cettha 'saNThAnavasena upAdArUpaM vuttanti etthApi vaNNamattameva kathitanti imamatthaM samuccinAtI"ti vadanti / vaNNasaddo hettha rUpAyatanapariyAyova | subhanti sundaraM, iThThanti 367 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 attho / asubhanti asundaraM, aniTThanti attho / tenAha " iTThAniTThArammaNaM panevaM kathitanti dIghaM rassaM aNuM thUlaM subhAsubhanti tIsupi ThAnesu rUpAyatanamukhena upAdArUpasseva gahaNaM bhUtarUpAnaM visuM gahitattAti daTThabbaM / "kattha Apo ca pathavI, tejo vAyo na gAdhatI 'ti hi bhUtarUpAni visuM gayhanti / nAmanti vedanAdikkhandhacatukkaM / tahi ArammaNAbhimukhaM namanato, nAmakaraNato ca " nAma "nti vuccati / heTThA " dIghaM rassa "ntiAdinA vuttameva idha rUppanaTThena rUpasaJjaya gahitanti dasseti " dIghAdibheda "nti iminA / Adisaddena ApAdInaJca saGgraho / yasmA vA dIghAdisamaJJA na rUpAyatanavatthukAva, atha kho bhUtarUpavatthukApi / tathA hi saNThAnaM phusanamukhenapi gayhati, tasmA dIgharassAdigrahaNena bhUtarUpampi gayhatevAti imamatthaM viJJApetuM "dIghAdibhedaM rUpa" micceva vRttaM / kiM AgammAti kiM adhigantvA kissa adhigmnhetu| " uparujjhatI 'ti idaM anuppAdanirodhaM sandhAya vRttaM, na khaNanirodhanti Aha " asesametaM nappavattatI 'ti / 499. tatra vaiyyAkaraNaM bhavatIti anusandhivacanamattaM cuNNiyapAThaM va veyyAkaraNavacanabhUtaM vijJANantiAdiM silokamAhAti adhippAyo / vijJAtabbanti visi ANena JatabbaM, sabbaJANuttamena ariyamaggaJANena paccakkhato jAnitabbanti attho / tenAha " nibbAnassetaM nAmanti / nidassIyateti nidassanaM cakkhuvijJeyyaM, na nidassana anidassanaM, acakkhuvijJeyyanti atthaM vadanti / nidassanaM vA upamA, tadetassa natthIti anidassanaM / na hi nibbAnassa niccassa ekabhUtassa accantapaNItasabhAvassa sadis nidassanaM kutoci labbhatIti / yaM ahutvA sambhoti, hutvA paTiveti, taM saGgha udayavayantehi saantaM, asaGghatassa pana nibbAnassa niccassa te ubhopi antA na santi tato eva navabhAvApagamasaGghAtA jaratApi tassa natthIti vuttaM " uppAdanto vA "tiAdi / ta uppAdantoti uppAdAvatthA / vayantoti bhaGgAvatthA | Thitassa aJJathattantoti jaratA vRttA avasesaggahaNena ThitAvatthA anuJJAtA hoti / titthassAti pAnatitthassa / tattha nibbacana dasseti "tahI "tiAdinA / papantIti pakArena pivanti / tathA hi Acariyena t " papanti etthAti papanti vRttaM / ettha hi papanti pAnatittha "nti ( dI0 ni0 TI0 1.499, niruttinayena, yathArutalakkhaNena vA pa-kArassa bha-kAro kto| sabbatoti sabbakammaTThAnamukhato / tenAha "aTThatisAya kammaTThAnesu yena yena mukhenA "ti / aya aTThakathAto aparo nayo- pakArena bhAsanaM jotanaM pabhA, sabbato pabhA assAti sabbatopabhaM, kenaci anupakkiliTThatAya samantato pabhassaraM visuddhanti attho / e nibbAneti nimitte bhummaM dasseti " idaM nibbAnaM AgammA "ti iminA / yena nibbAnamadhigataM (2.11.499-499) 368 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.11.499-499) tIradassIsakuNUpamAvaNNanA 369 taM santatipariyApannAnaMyeva idha anuppAdanirodho adhippetoti vuttaM "upAdinakadhammajAtaM nirujjhati, appavattaM hotI"ti / tatthAti yadetaM "vijJANassa nirodhenA''ti padaM vuttaM, tasmiM / vijJANaM uddharati tassa vibhajjitabbattA / carimakaviJaANanti arahato cuticittasaGkhAtaM parinibbAnacittaM / abhisaGkAravijJaANanti puJAdiabhisaGghAracittaM / etthetaM uparujjhatIti etasmiM nibbAne etaM nAmarUpaM anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA nirujjhati / tenAha "vijjhAta...pe0... bhAvaM yaatii"ti| vijjhAtadIpasikhA viyAti nibbutadIpasikhA viy| "abhisaGghAravijJANassApI"tiAdinA saupAdisesanibbAnadhAtumukhena anupAdisesanibbAnadhAtumeva vadati nAmarUpassa anavasesato uparujjhanassa adhippetttaa| tena vuttaM "anuppAdavasena uparujjhatI"ti / sotApattimaggajANenAti kattari, karaNe vA karaNavacanaM, nirodhenAti pana hetumhi / etthAti nibbAne / sesaM sabbattha uttAnatthameva / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJaAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA kevaTTasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / kevaTTasuttavaNNanA nihitA 369 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. lohiccasuttavaNNanA lohiccabrAhmaNavatthuvaNNanA 501. evaM kevaTTasuttaM saMvaNNetvA idAni lohiccasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, kevaTTasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa lohiccasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... kosalesUti lohiccasutta"nti Aha / sAlavatikAti kAraNamantarena ithiliGgavasena tassa gAmassa naamN| gAmaNikAbhAvenAti keci / vatiyAti knnttksaakhaadivtiyaa| lohito nAma tassa kule pubbapuriso, tabsavasena lohitassa apaccaM lohiccoti brAhmaNassa gottato AgatanAmaM / 502. "kihi paro parassa karissatI"ti parAnukampA virahitattA laamkN| na tu ucchedasassatAnaM aJatarassAti Aha "na panA"tiAdi / diTThigatanti hi laddhimattaM adhippetaM, aJathA uccchedasassataggAhavinimutto koci diTThiggAho nAma natthIti tesamaJjataraM siyaa| "uppannaM hotI"ti idaM manasi, vacasi ca uppannatAsAdhAraNavacananti dasseti "na kevlnycaa"tiaadinaa| so kira...pe0... bhAsatiyevAti ca tassA laddhiyA loke pAkaTabhAvaM vadati / yasmA pana attato aJo paro hoti, tasmA yathA anusAsakato anusAsitabbo paro, evaM anusAsitabbatopi anusAsakoti dassetuM "paro"tiAdi vuttaM / kiM-saddApekkhAya cettha "karissatI"ti anAgatakAlavacanaM, anAgatepi vA tena tassa kAtabbaM natthIti dassanatthaM / kusalaM dhammanti anavajjadhammaM nikkilesadhammaM, vimokkhadhammanti attho / "paresaM dhamma kathessAmI"ti tehi attAnaM parivArApetvA vicaraNaM kimatthiyaM, Asayavuddhassapi anurodhena vinA taM na hoti, tasmA attanA...pe0... vihAtabbanti vadati / tenAha "evaMsampadamidaM pApakaM lobhadhammaM vadAmI''ti / 370 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.12.504-510-511) lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 371 504. "ithiliGgavasenA'ti iminA pulliGgikassapi atthassa ithiliGgasamajhAti dasseti / soti lohiccbraahmnno| bhAroti bhagavato parisabAhullattA, attano ca bahukiccakaraNIyattA garu dukkaraM / 508. kathAphAsukatthanti kathAsukhatthaM, sukhena kathaM kathetuJceva sotuJcAti attho / ayaM upAsakoti rosikanhApitaM Aha / appeva nAma siyAti ettha pItivasena AmeDitaM daTTab / tathA hi taM "buddhagajjita"nti vuccati / bhagavA hi Idisesu ThAnesu visesato pItisomanassajAto hoti, tasmA pItivasena paThamaM gajjati, dutiyampi anugajjati / kiM visesaM gajjanamanugajjananti vuttaM "aya"ntiAdi / Ado bhAsanaM allApo, saJjoge pare rsso| taduttari saha bhAsanaM sllaapo| lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 509. samudayasaJjAtIti AyuppAdoti Aha "bhoguppaado"ti| tatoti sAlavatikAya / lAbhantarAyakaroti dhanadhaJalAbhassa antraaykro| anupubbo kapi-saddo AkaGghanatthoti dasseti "icchatI"ti iminA / ayaM aTThakathAto aparo nayo- sAtisayena hitena anukampako anuggaNhanako hitAnukampIti / sampajjatIti AsevanalAbhena nippajjati, balavatI hoti avaggahAti attho / tena vuttaM "niyatA hotI"ti / 510-511. dutiyaM upapattinti "nanu rAjA pasenadikosalo"tiAdinA vuttaM dutiyaM upapattiM ThAnaM yuttiM / kAraNahi bhagavA upamAmukhena dasseti, imAya ca upapattiyA tumhe ceva ache cAti lohiccampi antokatvA saMvejanaM kataM hoti / ye ca ime kulaputtA dibbA gabbhA paripAcentIti yojanA / upanissayasampattiyA, ANaparipAkassa vA abhAvena askkontaa| kammapadena atulyAdhikaraNattA paripAcenti kiriyAya vibhattivipallAsena upayogatthe pccttvcnN| ye pana "paripaccantI"ti kammarUpena paThanti, tesaM mate vibhattivipallAsena payojanaM natthi kammakattubhAvato, attho panassa dutiyavikappe vuttanayena dAnAdipuJjaviseso veditabbo / ahitAnukampAditA ca tassa taMsamaGgIsattavasena hoti / divi bhavAti dibbaa| gabbhenti paripaccanavasena attani pabandhentIti gambhA, devalokA / "channaM devalokAna"nti nidassanavacanametaM / brahmalokassApi hi dibbagabbhabhAvo labbhateva dibbavihArahetukattA / evaJca katvA "bhAvanaM bhAvayamAnA''ti idampi vacanaM samatthitaM 371 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.12.513-513) hoti / "devalokagAminiM paTipadaM pUrayamAnA''ti vatvA taM paTipadaM sarUpato dassetuM "dAnaM dadamAnA"tiAdi vRttaM / bhavanti ettha yathAruci sukhasamappitAti bhavA, vimAnAni / devabhAvAvahattA dibbaa| vuttanayeneva gbhaa| dAnAdayo devalokasaMvattanika punyjvisesaa| dibbA bhavAti idha devalokapariyApannA upapattibhavA adhippetaa| tadAvaho hi kammabhavo pubbe gahitoti Aha "devaloke vipAkakkhandhA'ti | tayocodanArahavaNNanA 513. aniyAmitenevAti aniyamiteneva, "tvaM evaM diThThiko, evaM sattAnaM anatthassa kArako''ti evaM anuddesikenev| sabbalokapatthaTAya laddhiyA samuppajjanato yAva bhavaggA uggtN| mAnanti "ahametaM jAnAmi, ahametaM passAmI'"ti evaM pavattaM paNDitamAnaM / bhinditvAti vidhametvA, * jahApetvAti attho| tayo satthAreti asampAditaattahito anovAdakarasAvako ca asampAditaattahito ovAdakarasAvako ca sampAditaattahito anovAdakarasAvako ceti ime tayo satthAre / catuttho pana sammAsambuddho na codanAraho, tasmA "taM tena pucchito eva kathessAmI''ti codanAraheva tayo satthAre paThamaM dasseti, pacchA catutthaM satthAraM / kAmaJcettha catuttho satthA eko adutiyo anaJasAdhAraNo, tathApi so yesaM uttarimanussadhammAnaM vasena "dhammamayo kAyo"ti vuccati, tesaM samudAyabhUtopi te guNAvayave satthuThThAniye katvA dassento bhagavA "ayampi kho lohicca satthA''ti abhAsi / aAti ya-kAralopanideso "sayaM abhiJA''tiAdIsu (dI0 ni0 1.28, 37; ma0 ni0 1.154, 444) viya, tadatthe cetaM sampadAnavacananti dasseti "anyaayaa"tiaadinaa| sAvakattaM paTijAnitvA ThitattA ekadesenassa sAsanaM karontIti Aha "nirantaraM tassa sAsanaM akatvA"ti / ukkamitvA ukkamitvAti kadAci tathA karaNaM, kadAci tathA akaraNaJca sandhAya vicchAvacanaM, yadicchitaM karontIti adhippAyo / paTikkamantiyAti anabhiratiyA agAravena apagacchantiyA / tena vuttaM "anicchantiyA'tiAdi / ekAyAti adutiyAya itthiyA, sampayoganti methunadhammasamAyogaM / eko iccheyyAti adutiyo puriso sampayogaM iccheyyAti AnetvA sambandho / osakkanAdimukhena itthipurisasambandhanidassanaM gehassitAgehassitaapekkhavasena tassa satthuno sAvakesu paTipattidassanatthaM / ativirattabhAvato dagumpi anicchamAnaM parammukhiM ThitaM itthiM / lobhenAti parivAraM nissAya uppajjanakalAbhasakkAralobhena / Idisoti evaMsabhAvo satthA / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nacodanArahasatthuvaNNanA yenAti lobhadhammena / tattha sampAdehIti tasmiM paTipattidhamme patiTThitaM katvA sampAdehi | kAyavaGkAdivigamena ujuM karohi / 514. sassarUpakAni tiNAnIti sassasadisAni nIvArAditiNAni / 515. evaM codanaM arahatIti vuttanayena sAvakesu appossukkabhAvApAdane niyojanavasena codanaM arahati, na paThamo viya " evarUpo tava lobhadhammo ''tiAdinA, na ca dutiyo viya " attAnameva tAva tattha sampAdehI "tiAdinA / kasmA ? sampAdita attahitatAya tatiyassa / (2.12.514-517) nacodanArahasatthuvaNNanA 516. na codanArahoti ettha yasmA codanArahatA nAma satthuvippaTipattiyA vA sAvakavippaTipattiyA vA ubhayavippaTipattiyA vA hoti, tayidaM sabbampi imasmiM satthari natthi, tasmA na codanArahoti imamatthaM dassetuM " ayaJhI" tiAdi vRttaM / assavAti paTissavA / 373 517. mayA gahitAya diTThiyAti sabbaso anavajje anupavajje sammApaTipanne, paresaJca sammadeva sammApaTipattiM dassente satthari abhUtadosAropanavasena micchA hitAya nirayagAminiyA pApadiTThiyA / narakapapAtanti narakasaGghAtaM mahApapAtaM / papatanti etthAti hi papAto | dhammadesanAhatthenAti dhammadesanAsaGghAtena hatthena / saggamaggathaleti saggagAmimaggabhUte puJJadhammathale cAtumahArAjikAdisaggasotApattiAdimaggasaGghAte vA thale / sesaM suviyameva / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhamagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJJAveyyattiyajananAya sAdhuvilAsiniyA nAma lohiccasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / lohiccasuttavaNNanA niTThitA / 373 lInatthapakAsaniyA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. tevijjasuttavaNNanA 518. evaM lohiccasuttaM saMvaNNetvA idAni tevijjasuttaM saMvaNNento yathAnupubbaM saMvaNNanokAsassa pattabhAvaM vibhAvetuM, lohiccasuttassAnantaraM saGgItassa suttassa tevijjasuttabhAvaM vA pakAsetuM "evaM me sutaM...pe0... kosalesUti tevijjasutta"nti Aha / nAmanti nAmamattaM / disAvAcIsaddato payujjamAno enasaddo aduratthe icchito, tappayogena ca paJcamiyatthe sAmivacanaM, tasmA "uttarenA"ti padena adUratthajotanaM, paJcamiyatthe ca sAmivacanaM dassetuM "manasAkaTato avidUre uttarapasse"ti vuttaM / "disAvAcIsaddato paJcamIvacanassa adUratthajotanato adUratthaM dassetuM enasaddena evaM vutta'nti keci, sattamiyatthe cetaM tatiyAvacanaM "pubbena gAmaM ramaNIya"ntiAdIsu viya / "akkharacintakA pana ena-sahayoge avadhivAcini pade upayogavacanaM icchanti, attho pana sAmivaseneva icchito, tasmA idha sAmivacanavaseneva vutta"nti (dI0 ni0 TI0 1.518) ayaM Acariyamati / taruNaambarukkhasaNDeti taruNambarukkhasamUhe / rukkhasamudAyassa hi vanasamA / 519. kulacArittAdisampattiyAti ettha Adisaddena mantajjhenAbhirUpatAdisampattiM saGgaNhAti / tattha tatthAti tasmiM tasmiM dese, kule vaa| te nivAsaTThAnena visesento "ttthaa"tiaadimaah| mantasajjhAyakaraNathanti AthabbaNamantAnaM sajjhAyakaraNatthaM / tena vuttaM "akSesaM bahUnaM pavesanaM nivAretvA''ti / nadItIreti aciravatiyA nadiyA tIre / maggAmaggakathAvaNNanA 520. javacAranti caGkamena, ito cito ca vicaraNaM / so hi javAsu kilamathavinodanatthaM caraNato "jaGghavihAro, javacAro"ti ca vutto| tenAha pALiyaM "anucaGkamantAnaM anuvicarantAna''nti / cuNNamattikAdi nhaaniiysmbhaaro| tena vuttanti 374 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.521-522-523) maggAmaggakathAvaNNanA 378 ubhosupi anucaGkamanAnuvicaraNAnaM labbhanato evaM vuttaM / maggo cetra brahmalokagamanUpAyapaTipadAbhUto ujumaggo / icchitaTTAnaM ujukaM maggati upagacchati etenAti hi maggo, tadaJo amaggo, a-saddo vA vuddhiattho dtttthbbo| tathA hi "katamaM na kho"tiAdinA maggameva dasseti / paTipadanti brahmalokagAmimaggassa pubbabhAgapaTipadaM / aJjasAyanoti ujumaggassa vevacanaM pariyAyadvayassa atirekatthadIpanato yathA "padaTThAna"nti / dutiyavikappe aJjasasaddo ujukapariyAyo / niyyAtIti niyyAniyo, so eva niyyAnikoti dasseti "niyyAyanto"ti iminaa| niyyAniko niyyAtIti ca ekantaniyyAnaM vuttaM, gacchanto hutvA gacchatIti attho| kasmA maggo "niyyAtI''ti vutto nanvesa gamane abyApAroti ? saccaM / yasmA panassa niyyAtu-puggalavasena niyyAnabhAvo labbhati, tasmA niyyAyantapuggalassa yoniso paTipajjanavasena niyyAyanto maggo "niyyAtI"ti vutto| karotIti attano santAne uppAdeti / tathA uppAdentoyeva hi taM paTipajjati nAma / saha byeti vattatIti sahabyo, sahavattanako, tassa bhAvo sahabyatAti vuttaM "sahabhAvAyA'ti / sahabhAvoti ca salokatA, samIpatA vA veditabbA / tathA cAha "ekaTThAne pAtubhAvAyA"ti / sakamevAti attano Acariyena pokkharasAtinA kathitameva | thometvAti "ayameva ujumaggo ayamaJjasAyano''tiAdinA pasaMsitvA / tathA paggaNhitvA bhAradvAjopi sakameva attano Acariyena tArukkhena kathitameva AcariyavAdaM thometvA paggaNhitvA vicaratIti yojnaa| tena vuttanti yathA tathA vA abhiniviThThabhAvena pALiyaM vuttaM / 521-522. aniyyAnikAvAti appATihArikAva, aJjamaassa vAde dosaM dassetvA aviparItatthadassanatthaM uttararahitA evAti attho / tulanti mAnapatthatulaM / aJamaJavAdassa Aditova viruddhaggahaNaM viggaho, sveva vivadanavasena aparAparaM uppanno vivAdoti Aha "pubbuppattiko"tiAdi / duvidhopi esoti viggaho, vivAdoti dvidhA vuttopi eso virodho / nAnAAcariyAnaM vAdatoti nAnArucikAnaM AcariyAnaM vAdabhAvato / nAnAvAdo nAnAvidho vAdoti katvA, adhunA pana "nAnAAcariyAnaM vAdo nAnAvAdo''ti paattho|| 523. ekassApIti tumhesu dvIsu ekassApi / ekasminti sakavAdaparavAdesu ekasmimpi / saMsayo natthIti "maggo nu kho, na maggo''ti vicikicchA. natthi, aJjasAnaJjasAbhAve pana saMsayo / tena vuttaM "esa kirA''tiAdi evaM satIti yadi 375 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.13.524-527-529) sabbattha maggasacino, evaM sati "kismiM vo viggaho"ti bhagavA pucchati / itisaddena cettha Adyatthena vivAdo, nAnAvAdo ca sngghito| 524. "icchitaTTAnaM ujukaM maggati upagacchati etenAti maggo, ujumaggo / tadajo amaggo, a-saddo vA vuddhiattho daTTabbo"ti heTThA vuttovAyamattho / anujumaggeti etthApi a-saddo vuddhiattho ca yujjati / tameva vatthunti sabbesampi brAhmaNAnaM maggassa maggabhAvasavAtaM, sakamaggassa ujumaggabhAvasaGghAtaJca vatthu | sabbe teti sabbe te nAnAAcariyehi vuttamaggA, ye pALiyaM "addhariyA brAhmaNA''tiAdinA vuttA / ayamettha pALiattho - addharo nAma yajJaviseso, tadupayogibhAvato addhariyAni vuccanti yajUni, tAni sajjhAyantIti addhariyA, yajuvedino / tittirinA nAma isinA katA mantAti tittirA, te sajjhAyantIti tittiriyA, yajuvedino eva / yajuvedasAkhA hesA, yadidaM tittiranti / chando vuccati visesato sAmavedo, taM sarena kAyantIti chandokA, sAmavedino / "chandogA"tipi tatiyakkharena paThanti, so evattho / bahavo iriyo thomanA etthAti bavhAri, iruvedo, taM adhIyantIti bvhaarijjhaa| bahUnIti etthAyaM upamAsaMsandanA-- yathA te nAnAmaggA ekaMsato tassa gAmassa vA nigamassa vA pavasAya honti, evaM brAhmaNehi pApiyamAnApi nAnAmaggA ekaMsato brahmalokUpagamanAya brahmanA sahabyatAya hontIti / 525. paTijAnitvA pacchA niggavhamAnA avajAnantIti pubbe niddosataM sallakkhamAnA paTijAnitvA pacchA sadosabhAvena niggarahamAnA "netaM mama vacana"nti avajAnanti, na paTijAnantIti attho / 527-529. te tevijjAti tevijjakA te brAhmaNA / evasaddena Apito attho idha natthIti va-kAro gahito, so ca anatthakovAti dasseti "Agamasandhimatta"nti iminA, vaNNAgamena padantarasandhimattaM katanti attho| andhapaveNIti andhapanti / "paNNAsasaddhi andhA"ti idaM tassA andhapaveNiyA mahato gacchagumbassa anuparigamanayogyatAdassanaM / evahi te "suciraM velaM mayaM maggaM gacchAmA"ti sacino honti / andhAnaM paramparasaMsattavacanena yaDhigAhakavirahatA dassitAti vuttaM "yaDhigAhakenA"tiAdi / tadudAharaNaM dassentena "eko kirA"tiAdi AraddhaM / anuparigantvAti kaJci kAlaM anukkamena 376 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.530-544) aciravatInadIupamAkathAvaNNanA 377 samantato gantvA / kacchanti kacchabandhadussakaNNaM / "kacchaM bandhantI"tiAdIsu (cULava0 aTTha0 280; vi0 saGga0 aTTha0 34.42) viya hi kacchasaddI nibbasanavisesapariyAyo / apica kacchanti upakacchakaTThAnaM / "sambAdho nAma ubho upakacchakA muttakaraNa"ntiAdIsu (pAci0 800) viya hi kAyekadesavAcako kcchsddo| cakkhumAti yaTThigAhakaM vadati / "purimo"tiAdi yathAvuttakkamena veditabbo / nAmakaovAti atthAbhAvato nAmamattameva, taM pana bhAsitaM tehi sArasaJitampi nAmamattatAya asArabhAvato nihInamevAti atthamattaM dasseti "lAmakaMyevA''ti iminA / 530. yoti brahmaloko / yatoti bhummatthe nissakkavacanaM / sAmaJjajotanAya visese avatiThThanato visesaparAmasanaM dassetuM "yasmiM kAle"ti vuttaM / "uggamanakAle"tiAdinA pakaraNAdhigatamAha / AyAcantIti uggamanaM patthenti / kasmA ? lokassa bahukArabhAvato | tathA thomanAdIsu / sommoti siitlo| ayaM kira brAhmaNAnaM laddhi "pubbebrAhmaNAnamAyAcanAya candimasUriyA'gantvA loke obhAsaM karontI''ti / 532. idha pana kiM vattabbanti imasmiM pana appaccakkhabhUtassa brahmano sahabyatAya maggadesane tevijjAnaM brAhmaNAnaM kiM vattabbaM atthi, ye paccakkhabhUtAnampi candimasUriyAnaM sahabyatAya maggaM desetuM na sakkontIti adhippaayo| "yatthA"ti iminA "idhA"ti vuttamevatthaM paccAmasati / aciravatInadIupamAkathAvaNNanA 542. samabharitAti smpunnnnaa| tato eva kaakpeyyaa| pArAti pArimatIra, Alapanametanti dassetuM "ambho"ti vuttaM / apAranti orimatIraM / ehIti AgacchAhi / vatAti ekaMsena / atha gamissasi, evaM sati ehIti yojnaa| "atthime"tiAdi avhAnakAraNaM / 544. paJcasIla...pe0... veditabbA yamaniyamAdibrAhmaNadhammAnaM tadantogadhabhAvato / tabbiparItAti paJcasIlAdiviparItA paJcaverAdayo / indanti indanAmakaM devaputtaM, sakkaM vA / "aciravatiyA tIre nisinno"ti iminA yassA tIre nisinno, tadeva upamaM katvA Aharati 377 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.13.546-546) dhammarAjA dhammadhAtuyA suppaTividdhattAti dasseti / "punapI"ti vatvA "aparampIti vacanaM itarAyapi nadIupamAya saGgaNhanatthaM / 546. kAmayitabbaTenAti kAmanIyabhAvena | bandhanadvenAti kAmayitabbato sattAnaM cittassa AbandhanabhAvena / kAmaJcAyaM guNasaddo atyantaresupi diTThapayogo, tesaM panettha asambhavato pArisesajAyena bandhanaTThoyeva yuttoti dassetuM ayamatthuddhAro Araddho / ahatAnanti adhotAnaM abhinavAnaM / etthAti khandhakapALipade paTalaTThoti paTalasahassa, paTalasaGghAto vA attho / guNaTThoti guNasaddassa attho nAma / esa nayo sesesupi / accentIti atikkamma pavattanti / etthAti somanassajAtakapALipade / dakkhiNAti tiracchAnagate dAnacetanA / etthAti dakkhiNavibhaGgasuttapade (ma0 ni0 3.379) mAlAguNeti mAlAdAme / etthAti satipaTThAna(dI0 ni0 2.378; ma0 ni0 1.109) -dhammapadapALipadesu, (dha0 pa0 53) nidassanamattaJcetaM koTThAsApadhAnasIlAdisukkAdisampadAjiyAsupi pavattanato / hoti cettha - "guNo paTalarAsAnisase koTThAsabandhane / sIlasukkAdyapadhAne, sampadAya jiyAya cA''ti / / esevAti bandhanaTTho eva / na hi rUpAdInaM kAmetabbabhAve vuccamAne paTalaTTho yujjati tathA kAmetabbatAya anadhippetattA / rAsaTThAdIsupi eseva nayo / pArisesato pana bandhanaTThova yujjati / yadaggena hi nesaM kAmetabbatA, tadaggena bandhanabhAvoti / koTThAsaTThopi cettha yujjateva cakkhuvi yyAdikoTThAsabhAvena nesaM kAmetabbato / koTThAse ca guNasaddo dissati "diguNaM vaDvetabba"ntiAdIsu viya / "asaGkhyeyyAni nAmAni, saguNena mahesino / guNena nAmamuddheyyaM, api nAmasahassato"ti / / (dha0 sa0 aTTha0 1313; udA0 aTTha0 53; paTi0 ma0 aTTha0 1.1.76) AdIsu pana sampadAhro guNasaddo, sopi idha na yujjatIti anuddhaTo / dassanameva idha vijAnananti Aha "pssitbbaa"ti| "sotavijJANena __378 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.548-9-550) saMsandanakathAvaNNanA 379 sotabbA''tiAdiatthaM "etenupAyenA''ti atidisati / gavesitApi "iTThA'ti vuccanti, te idha nAdhippetAti dassetuM "pariyiTThA vA hontu mA vA"ti vuttaM / icchitA eva hi idha iTThA, tenAha "iTThArammaNabhUtA"ti, sukhArammaNabhUtAti attho / kAmanIyAti kAmetabbA | iTTabhAvena manaM appayanti vaDDentIti mnaapaa| piyajAtikAti piyasabhAvA / ArammaNaM katvAti attAnamArammaNaM katvA / kammabhUte ArammaNe sati rAgo uppajjatIti taM kAraNabhAvena nidassento "rAguppattikAraNabhUtA"ti Aha / gedhenAti lobhena / abhibhUtA hutvA paJca kAmaguNe paribhuJjantIti yojanA / mucchAkAranti mohanAkAraM / adhiosanAti adhigayha ajjhosAya avsnnaa| tena vuttaM "ogALhA"ti / sAnanti avasAnaM / pariniDAnappattAti gilitvA pariniTThApanavasena pariniTThAnaM uyyaataa| AdInavanti kAmaparibhoge sampati, AyatiJca dosaM apssntaa| ghAsacchAdanAdisambhoganimittasaMkilesato nissaranti apagacchanti etenAti nissaraNaM, yoniso paccavekkhitvA tesaM pribhogpnyjaa| tadabhAvato anissaraNapajJAti atthaM dassento "idametthA"tiAdimAha | paccavekSaNaparibhogavirahitAti yathAvuttapaccavekkhaNaJANena paribhogato virhitaa| 548-9. AvarantIti kusaladhammuppattiM Adito vArenti / nivArentIti niravasesato vArayanti / onandhantIti ogAhantA viya chaadenti| pariyonandhantIti sabbaso chAdenti / AvaraNAdInaM vasenAti yathAvuttAnaM AvaraNAdiatthAnaM vasena / te hi AsevanabalavatAya purimapurimehi pacchimapacchimA daLahataratamAdibhAvappattA / saMsandanakathAvaNNanA 550. itthipariggahe sati purisassa paJcakAmaguNapariggaho paripuNNo eva hotIti vuttaM "itthipariggahena spriggho"ti| "itthipariggahena apariggaho"ti ca idaM tevijjabrAhmaNesu dissamAnapariggahAnaM duDullatamapariggahAbhAvadassanaM / evaM bhUtAnaM tevijjAnaM brAhmaNAnaM kA brahmanA saMsandanA, brahmA pana sabbena sabbaM apariggahoti / veracittena avero, kuto etassa verapayogoti adhippaayo| cittagelaJasaGghAtenAti cittuppAdagelaJasaJitena, iminA tassa rUpakAyagelaJabhAvo vutto hoti| byApajjhenAti dukhena / uddhaccakukkuccAdIhIti ettha Adisaddena tadekaTThA saMkilesadhammA saGgayhanti / atoyevettha 379 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.552-554) "uddhaccakukkuccAbhAvato"ti tadubhayAbhAvamattahetuvacanaM samatthitaM hoti / appaTipattihetubhUtAya vicikicchAya sati na kadAci cittaM purisassa vase vattati, pahInAya pana tAya siyA cittassa purisavase vattananti Aha " vicikicchAyA "tiAdi / cittagatikAti cittavasikA / tena vuttaM "cittassa vase vattantI 'ti / na tAdisoti brAhmaNA viya na cittavasiko hoti, atha kho vasIbhUtajhAnAbhiJJatAya cittaM attano vase vattetIti vasavattI / 380 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-2 552. brahmalokamaggeti brahmalokagAmimagge paTipajjitabbe, paJJApetabbe vA, taM paJJapentAti adhippAyo / upagantvAti micchApaTipattiyA upasaGkamitvA, paTijAnitvA vA / samatalanti saJJayAti matthake ekaGgulaM vA upaDDaGgulaM vA sukkhatAya samatalanti saJjaya / paGkaM otiNNA viyAti anekaporisaM mahApaGkaM otiNNA viy| anuppavisantIti apAyamaggaM brahmalokamaggasaJjaya ogAhanti / tato eva saMsIditvA visAdaM pApuNanti / evanti "samatala "ntiAdinA vuttanayena / saMsIditvAti nimujjitvA / marIcikAyAti migatahikAya kattubhUtAya / vaJcetvAti nadIsadisaM pakAsanena vaJcetvA / vAyamAnAti vAyamamAnA, ayameva vA pATho / sukkhataraNaM majJe tarantIti sukkhanadItaraNaM taranti maJe / abhinnanepi bhedavacanametaM / tasmAti yasmA tevijjA amaggameva " maggo" ti upagantvA saMsIdanti, tasmA / yathA teti te " samatala "nti saJJAya paGkaM otiNNA sattA hatthapAdAdInaM saMbhaJjanaM paribhaJjanaM pApuNanti yathA / idheva cAti imasmiJca attabhAve / sukhaM vA sAtaM vA na labhantIti jhAnasukhaM vA vipassanAsAtaM vA na labhanti, kuto maggasukhaM vA nibbAnasAtaM vAti adhippAyo / maggadIpakanti " maggadIpaka" micceva tehi abhimataM / tevijjakanti tevijjatthaJApakaM / pAvacananti pakaTThavacanasammataM pAThaM / tevijjAnaM brAhmaNAnanti sambandhe sAmivacanaM / iriNanti araJJAniyA idaM adhivacananti Aha " agAmakaM mahArajJa"nti / anupabhogarukkhehIti magaruruAdInampi anupabhogArahehi kiM pakkAdivisarukkhehi / yatthAti yasmiM vane / parivattitumpi na sakkA honti mahAkaNTakagacchagahanatAya / JAtInaM byasanaM vinAso JAtibyasanaM / evaM bhogasIlabyasanesupi / rogo eva vyasati vibAdhatIti rogabyasanaM / evaM diTThibyasanepi / 554. nanu jAtasaddeneva ayamattho siddhoti codanamapaneti "yo hI "tiAdinA / jAto hutvA saMvaDDhito jAtasaMvaDDhoti Acariyena ( dI0 ni0 TI0 1.554) vuttaM, jAto ca so saMvaDDo cAti jAtasaMvaDDoti pana yujjati visesanaparanipAtattA / na sabbaso paccakkhA honti paricayAbhAvato / ciranikkhantoti nikkhanto hutvA cirakAlo / ciraM nikkhantassa 380 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.555-556-7) brahmalokamaggadesanAvaNNanA 381 assAti hi cirnikkhnto| "jAtasaMvaDDo"ti padadvayena atthassa paripuNNAbhAvato "tamena''nti kammapadaM "tAvadeva avasaTa"nti puna visesetIti vuttaM hoti / dandhAyitattanti vissajjane mandattaM saNikavutti, taM pana saMsayavasena cirAyanaM nAma hotIti Aha "kalAvasena cirAyitatta"nti / vitthAyitattanti sArajjitattaM / aTThakathAyaM pana vitthAyitattaM nAma thambhitattanti adhippAyena "thaddhabhAvaggahaNa"nti vuttaM / appaTihatabhAvaM dasseti tasseva anaavrnnaannbhaavto| nanvetampi antarAyapaTihataM siyAti AsaGkaM pariharati "tassa hii"tiaadinaa| mArAvaTTanAdivasenAti ettha cakkhumohamucchAkAlAdi saGgayhati / na sakkA tassa kenaci antarAyo kAtuM catUsu anantarAyikadhammesu pariyApannabhAvato / 555. uiccupasaggayoge lumpasaddo, lupisaddo vA uddharaNattho hotIti vuttaM "uddharatU"ti / upasaggavisesena hi dhAtusaddA atthavisesavuttino honti yathA "AdAna"nti / pajAsado pakaraNAdhigatattA dArakavisayoti Aha "brAhmaNadAraka"nti / brahmalokamaggadesanAvaNNanA 556-7. "apubbanti iminA saMvaNNetabbatAkAraNaM dIpeti / yassa atisayena balaM asthi, so balavAti vuttaM "balasampannoti / saGkha dhametIti saGghadhamako, saGkha dhamayitvA tato saddapavattako / "balavA"tiAdivisesanaM kimatthiyanti Aha "dubbalo hI"tiAdi / balavato pana saGghasaddoti sambandho / appanAva vaTTati paTipakkhato sammadeva cetaso vimuttibhAvato, tasmA evaM vuttanti adhippAyo / pamANakataM kammaM nAma kAmAvacaraM vuccati pamANakarAnaM saMkilesadhammAnaM avikkhmbhnto| tathA hi taM brahmavihArapubbabhAgabhUtaM pamANaM atikkamitvA odissakAnodissakadisApharaNavasena vaDDetuM na sakkA / vuttavipariyAyato pana rUpArUpAvacaraM appamANakataM kammaM naam| tenAha "tahI"tiAdi / tattha arUpAvacare odissakAnodissakavasena pharaNaM na labbhati, tathA disApharaNaJca / keci pana "taM Agamanavasena labbhatI"ti vadanti, tadayuttaM / na hi brahmavihAranissando AruppaM, atha kho kasiNanissando, tasmA yaM subhAvitaM vasIbhAvaM pApitaM AruppaM, taM appamANakatanti daTThabbaM / "yaM vA sAtisayaM brahmavihArabhAvanAya abhisaGkhatena santAnena nibbattitaM, yaJca 381 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.13.559-559) brahmavihArasamApattito vuTThAya samApannaM arUpAvacarajjhAnaM, taM iminA pariyAyena pharaNapamANavasena appamANakatanti apare | vImaMsitvA gahetabbaM / rUpAvacarArUpAvacarakammeti rUpAvacarakamme ca arUpAvacarakamme ca sati / na ohIyati na titIti katapacitampi kAmAvacarakammaM yathAdhigate mahaggatajjhAne aparihIne taM abhibhavitvA paTibAhitvA sayaM ohIyakaM hutvA paTisandhiM dAtuM samatthabhAve na tiThThati / "na avasissatI''ti etassa hi atthavacanaM "na ohIyatI''ti, tadetaM "na avatikRtI''ti etassa visesavacanaM, pariyAyavacanaM vaa| tenAha "kiM vuttaM hotI"tiAdi / laggitunti AvarituM nisedhetuM / ThAtunti paTibalaM hutvA patiTThAtuM / pharitvAti paTipharitvA / pariyAdiyitvAti tassa sAmatthiyaM khepetvA / okAsaM gahetvAti vipAkadAnokAsaM gahetvA, iminA "laggituM vA ThAtuM vAti vacanameva vitthAretIti daTThab / "atha kho"tiAdi atthApattidassanaM / kammassa pariyAdiyanaM nAma tassa vipAkuppAdanaM nisedhetvA attano vipAkuppAdanamevAti Aha "tassA"tiAdi / tassAti kAmAvacarakammassa vipAkaM pttibaahitvaa| sayamevAti rUpArUpAvacarakammameva / brahmasahavyataM upaneti asati tAdisAnaM cetopaNidhiviseseti adhippAyo / tissabrahmAdInaM viya hi mahApuAnaM cetopaNidhivisesena mahaggatakammaM parittakammassa vipAkaM na paTibAhatIti daTTab / atha mahaggatassa garukakammassa vipAkaM paTibAhitvA parittaM lahukakammaM kathamattano vipAkassa okAsaM karotIti ? tIsupi kira vinayagaNThipadesu evaM vuttaM "nikantibaleneva jhAnaM parihAyati, tato parihInajhAnattA parittakammaM laddhokAsanti / keci pana vadanti "anIvaraNAvatthAya nikantiyA jhAnassa parihAni vImaMsitvA gahetabbA'ti / idamettha yuttatarakAraNaM- asatipi mahaggatakammuno vipAkapaTibAhanasamatthe parittakamme "ijjhati bhikkhave sIlavato cetopaNidhi visuddhattA sIlassA"ti (dI0 ni0 1.504; saM0 ni0 2.4.352; a0 ni0 3.8.35) vacanato kAmabhave cetopaNidhi mahaggatakammassa vipAkaM paTibAhitvA parittakammuno vipAkokAsaM karotIti / evaM mettAdivihArIti vuttanayena appanApattAnaM mettAdInaM brahmavihArAnaM vasena vihaarii| 559. paThamamupanidhAya dutiyaM, kimetaM, yamupanidhIyatIti vuttaM "paThamamevA"tiAdi / majjhimapaNNAsake saGgItanti ajjhAharitvA smbndho| punappunaM saraNagamanaM daLahataraM, mahapphalataraJca, tasmA dutiyampi saraNagamanaM katanti veditabbaM / katipAhaccayenAti 382 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.559-559) brahmalokamaggadesanAvaNNanA dvItIhaccayena / pabbajitvAti sAmaNerapabbajjaM gahetvA / aggaJJasuttampi (dI0 ni0 3.112) amuMyeva vAseTThamArambha kathesi, nAJJanti JapetuM "aggaJJasutte "tiAdi vRttaM / tattha Agatanayena upasampadaJceva arahattaJca alatyuM paTilabhisUti attho / yamettha atthato na vibhattaM, tadetaM suvijJeyyameva / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJJAveyyattiyajananAya ajjavamaddavasoraccasaddhAsatidhitibuddhikhantivIriyAdidhammasamaGginA sATThakathe piTakattaye asaGgAsaMhIravisAradaJANacArinA anekappabhedasakasamayasamayantaragahanajjhogAhinA mahAgaNinA mahAveyyAkaraNena JANAbhivaMsadhammasenApatinAmatherena mahAdhammarAjAdhirAjagarunA katAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA tevijjasuttavaNNanAya lInatthapakAsanA / tevijjasuttasaMvaNNanA niTThitA / tatridaM sAdhuvilAsiniyA sAdhuvilAsinittasmiM hoti - byaJjanaJceva attho ca, vinicchayo ca sabbathA / sAdhakena vinA vRtto, natthi cettha yato tato / / sampassataM sudhImataM, sAdhUnaM cittatosanaM / karoti vividhaM sAyaM tena sAdhuvilAsinIti / / , 383 383 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.13.559-559) nigamanakathA ettAvatA ca saddhamme pATavatthAya, sAsanassa ca buddhiyA / vaNNanA yA samAraddhA, sIlakkhandhakathAya sA / / sAdhuvilAsinI nAma, sabbaso pariniTThitA / paNNAsAya sAdhikAya, bhANavArappamANato / / anekasetibhindo yo, anantabalavAhano / sirIpavarAdinAmo, rAjA nAnAraTThissaro / / jambudIpatale ramme, marammavisaye akA | tambadIparaTe puraM, amarapuranAmakaM / / maNDalAcalasAmantaM, erAvatInadissitaM / nAnAjanAnamAvAsaM, hemapAsAdalaGkataM / / tatrAbhisekapatto so, rajjaM kAresi dhammato / rAjAgAramahAthUpaM, akAsi sampasAdanaM / / uddhamma ubbinayaJca, pahAya jinasAsanaM / visodhesi yathAbhUtaM, satataM daLahamAnaso / / teneva kArite ramme, chAyUdakasamappite / dvipAkAraparikkhitte, bhAvanAbhiratArahe / / mahAmunisamA yA, sambuddhasammukhA katA / paTimA taMpAsAdamhA, ujuAsannadakkhiNe / / 384 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.13.559-559) nigamanakathA 385 asokArAmaArAme, paJcabhUmimahAlaye / ratanabhUmikitti vhaye, dhammapAsAdalaGkate / / tathA dakkhiNadeviyA, nagarasamIpe kte| pubbuttare jayabhUmi-kittAbhidhAnakepi ca / / tathevuttaradeviyA, nagarabbhantare kate / soNNaguhathUpantike, parimANakanAmake / / tathA ca uparAjena, kate nagarapacchime / mahAguhathUpantike, maGgalAvAsanAmake / / iti soNNavihAresu, vasaMnekesu vArato / sakkato sabbarAjUnaM, tikkhattuM laddhalaJchanI / / ANAbhivaMsadhammasenApatIti suvikhyAto / dvevibhaGgAdidhAraNA, upajjhAcariyataM patto / / laGkAdIpAgatAnampi, paradIpanivAsinaM / bhikkhUnaM vAcako dhammaM, paTipattiM niyojako / / yaM nissAya visodhesi, sAsanaM esa bhUpati / atthabyaJjanasampannaM, so'kAsi vaNNanaM imaM / / sambuddhaparinibbAnA, paJcatAlIsake'ddhake / tisate dvisahasse ca, sampatte sA suniTTitA / / peTakAlaGkAravhayaM, nettisaMvaNNanaM subhaM / imaJca saGgharontena, yaM puJja pasutaM mayA / / 385 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 (2.13.559-559) ajampi tena puJjana, patvAna bodhimuttamaM / tArayitvA bahU satte, moceyyaM bhavabandhanA / / sadA rakkhantu rAjAno, dhammeneva pajaM imaM / niratA puJakammesu, jotentu jinasAsanaM / / ime ca pANino sabbe, sabbadA nirupaddavA / niccaM kalyANasaGkappA, pappontu amataM padanti / / iti dIghanikAyaTThakathAya sIlakkhandhavaggasaMvaNNanAya sAdhuvilAsinI nAma abhinavaTIkA samattA / sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA nidvitA / 386 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saddAnukkamaNikA akaTavidhAti-44 akathentIti-6 akathaMkathIti-110 akaraNasIloti - 265 akalyANajananti-44 akiccakArakasamApattito-334 akiriyadiTThiko-41 akiriyavAdA-41. akuTilacittesu-278 akusalacittuppAdo-112 akusaladhammasaGghAto-146,166 akusalAti -308 akkharacintakAti-147 akkharappabhedo-191 akkhittoti-247 akkhidalanti-81 agaNAti - 246 agAravoti - 23 aggAni-284 aggadakkhiNeyyoti-157 aggabrAhmaNoti - 180 aggabhikkhanti-312 aggasAvakAnaM -77 aggaLaM-85 aggijuhananti-273 aggidhamanakaM-231 aggipakkikA - 233 aggisAlanti - 233 aggihomo-228 aggeti-30, 165, 224, 291 azalipabbAnIti -- 252 aGgoti-7 aGga-68,100, 129, 206, 246,333 acalAti-271 acalo -202 aciraparinibbuto - 354 acirUpasampanno - 322 aceloti-304 acopetvAti-241 accantavisuddhatAya - 316 accantasukhumagambhIraM-338 accayo-165,166 accAyikaM-113 accentIti-378 acchariyabbhutadhammatAya - 204 acchAdanaM-48 acchAdetvAti-66 acchiddakapAThakA -30 acchinditvAti-7,241 achambhI-101 ajAtasattu -5, 13 ajitoti-15 ajinakkhipaM-313 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] ajinaM - 313 ajjatanAyAti - 102 ajjatanaM - 241 ajjatanti - 165 ajjabhAvanti - 165 ajjhAsayo - 197 aJjanAnanti - 354 aJjalinti - 167 aJJatitthiyo - 321 aJJAti - 316, 335, 372 aJJAsikoNDaJJati - 15 aTToti - 104, 361 aTThakathAnayato - 190 aTThakathApamANato - 212,358 aTThaGgikoti - 294 aTThaparikkhAriko - 100 aTThasamApattivasena - 309 aTThArasahiraJJakoTIheva - 324 aDhaLasa - 5 aDDayogoti - 104 aNaNo - 110 aNUti - 66 atithIti - 82 atiharaNaM - 78, 79, 92 aturitacArikA - 176 aturitoti - 212 atuloti - 251 atthantaraviJJApananti - 49 atthasiddhi - 210,211 atthApattidassanaM - 327,382 atthikavAdo - 41 asthikA - 41 atthuddhArotipi - 10 attakAmA 75 attakilamathAnuyogamanuyuttA - 37 attakilamathAnuyogo - 305 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-2 attadiTThi - 339 attantapo - 329 attapaTilAbhoti - 348, 349, 350 attapariccajanaM - 155 attabhAvasamiddhiyA - 245 attasanniyyAtanaM - 154 attAti - 159, 322, 339, 340, 341 adiTThajotanApucchA - 357 adibhedavatA - 301 adinnAdAnA - 281 adukkhamasukhabhUmIti - 36 adosoti - 161 addhariyA - 376 aduvA - 242 adhammakArI - 265 adhammenAti - 166 adhiosannAti - 379 adhikarUpoti - 248 adhigaNhantIti - 160 2 adhigatajhAnaM - 334 - 66 adhigamupAyaM - adhicittanti - 97 adhicittasukhanti - 70 adhicittAnuyogo - 70 adhiTThAnakiccaM - 334 adhipaJasikkhA - 331 adhippAyoti - 16 adhimattaM - 111 adhivatthAti - 102 adhivimuttIti - 318 adhisIlanti - 316,317 adhInoti - 111 adhIyatIti - 192 anaGgaNasuttaTIkAyaM - 352 anatthakaroti - 114 anattAnupassanA - 309 [31-37] Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ a - a ] saddAnukkamaNikA M anupadadhammavipassanavhi - 333 anupAdAnoti - 139 anupAdisesanibbAnadhAtuvasena - 61 anuSpavisantIti - 380 anuppAdanirodho - 158, 331,369 anumatiyAti - 268 anusAsanIpATihArithaM - 364, 365 anuhasantIti - 218 anotattadahe - 271 antakaranti - 27 antarantarAti - 140 antarAbhatteti - 74 antalikkhe - 102 anteti - 336 antokucchi - 226 antojAto - 46, 274 antomaNDalanti - 176 andhapaveNIti - 376 andhabAlanti - 321 andhAti - 376 anvaddhamAsanti - 120 - 27 apacitikampanti - 217 apaccAti - 215 apatanadhammoti - 293 apanAmentoti - 71 aparaddhanti - 327 aparappaccayo - 322 aparAdhoti - 165, 166 aparikkhINanti - 187 aparipatantanti - 4 aparisuddhoti - - 228 apalikhatIti - 311 apalibuddhAyAti - apasAdessAmIti - 214 - 249 - 98 anabhirato ananusutoti - 15 anantakAnIti anantarAyikadhammesu - 381 - 21 anariyo - 305 anavaTTitacittA - 340 anavayoti - 194 anavasesanirodhaM - 365 anAkiNNanti - 103 anAgatavaMsasaMvaNNanAyaM - 198 anAgAmiupAsako 321 anAgAmiphalA - 55 anAgAmimaggo - 148 anAgAmI- -336 anAthapiNDiko - 300,324 anAvaraNadassAvI anAviloti - 139 anAsavoti - 278 aniccadhammoti - 124 aniccanti - 309 aniccasaJJameva - 362 aniccAnupassanAya - 109 aniccoti - 46 aniTThaphaloti - 161 anitthigandhAti - 237 aniyametvAti - 215 aniyyAnikA - 344 anissaraNapaJJati - 379 anukulayaJJAnIti - 275 anugatAti - 119 anujAnAmi - 76 anujumaggeti - 376 anubhatvAti-8 anuttaranti - 58, 316 anuddhacitto-51 anupakkiliTThAti - 258 apApapurekkhAroti - 253, 254 apAyagAmimaggo - 146 3 [3] Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [a-a] apAyabhUminti-160 apAyamagaM-380 apAyavinimuttakaM- 148 apAranti-377 apArutA-14 apekkhAsiddhi-291 appakenapIti-266 appaTikUlanti-149 appatiTThA-139 appatiTThAbhAvo- 139 appatthataroti-275 appanAlakkhaNo-117 appanAsamAdhi-117 appanAsamAdhinAti-117 appanAsukhaM-117 appanigghosanti-103 appapuJatAyAti-305 appamAdo-322 appavatti-342 appasaddanti - 103, 327 appATihIrakaM-346 appodakanti-355 abbhantaranti-273 abbhAnumodaneti-143 abbhokAsoti -65, 107 abyApajjhanti-284 abyAsekasukhanti-70 abrahmacariyA-281 abhayagirivAsino-71 abhayAti-267 abhikkantataroti-143 abhijAnanAyAti-342 abhijjhA-108 abhijAtakolo -212 abhijAti - 59 abhijJAdesanAya-358 abhidhamme-105,109 abhinIharatIti - 124 abhibhUtattAti-341 abhimAreti-22 abhirUpeti-143 abhisaGghatabhAvaM-356 abhisaGgharotIti-334, 335 abhisaJAnirodho-332 abhisandetIti-117 abhisamparAyoti-39 abhisambuddhoti-170 abhisambodhi-16 abhisekavidhAnavinicchayo-68 abhiharantoti-71 abhihAroti - 48 abhihitakammaM -274 abhedadassanaM -157 amakkhetvAti-63 amalInacittatA-286 amalInanti-65 ambaTThasuttanti-172 ambaTThoti-227 ambalaTThikAti-262 ambavimAne -163 ambilagganti-164 ambilayAgu-233 ayakaNTaketi-314 ayakAro-30 ayamuTTikA-233 ayAnabhUminti-212 araNIti- 231 arahatIti-30, 210, 213, 248, 289, 347, 373 arahattanti-301 arahattaphalanti-338 arahattaphalasamApatti - 123 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ A A ] arahattamaggakkhaNe - 55 arahattamaggI- 55, 134, 148 arahattasiddhi - 210 arahanti - 53, 54, 210, 211 arahAti - 159 arAti - 134 arAnanti - 18 ariyapuggalA - 150 ariyaphalaM - 30 ariyamaggoti- 242 ariyavihArA - 3 ariyasaccadassanaM - 158 ariyasaccadhammo - 243 ariyo - 166, 359 ariyaM - 252, 316 arInanti - - 18 arUpajjhAnanti - 359 arUpajjhAnalAbhIti - 122 arUpadhammA - 79 arUpabhavanti - 133 arUpAvacarakamme - 382 arUpAvacarajjhAnaM - 382 arUpAvacaraloko - 57 alaGkAravidhiM - 30 alAbukaTAhanti - 217 alobho - 97, 268 allakapparaTThanti - 299 allaveLuvaNNoti - 125 allApo - 371 avakaMso -39 avamAnanti - 7 avasaritabbanti - - 178 avasittoti - 68 avikkhittacittoti - 51 asabbhivAkyanti - 178 asampavedhI - 202 saddAnukka asammohadhuraM - 94 asAmapAkA- 233 anti - 368 asaMkiNNAni - 284 assaddho- - 164, 270 assavAti - 373 ahatAnanti - 378 ahetukavAdAti - 41 A Akappo - 346 Akaroti - 273 Agamanamaggoti- 120 Acariyako - 341 AcariyakaM - 194, 341 AcAro - AjIvakA - 38 - 14, 214 AjIvaTThamakasIlaM - 296 AjIvapArisuddhisIlaM - 67 AjIvasampadAti- 164 AjIvoti - 162 ANaNyanidAnaM - 110 ANattiyanti - 50 - AtaGko - 356 AthabbaNavedo - 190,192 AdikalyANatA - 61 AdiccagottaM - 217 AdiccabandhuM - 186 Adibrahmacariyakanti - 342 AdibrahmacariyakasIlaM - 297 AdimajjhapariyosAnanti - 60, 142 AdInavanti - - 361, 379 AdesanApATihAriyaM - 364 AdhArabhAvato - 182 AnantariyakammAni - 171 5 [4] Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] Anantariyaparimutti - 171 Anandoti - 327 AnisaMsadassanaM - 284 AnisaMsaphalanti - 158 AnubhAvasampattiyA - 268 AnubhAvoti - 267 AnuyantA - 267 ApAyiko - 235 AbAdhetIti - 110 AbAdhoti - 110,356 AbhassarAti - 121 AbhidhammikA 95,338 AbhujatIti - 90 AmisapUjA - 76 AmeDitavacananti - 273 Ayatanti - 193 AyAcaneti - - 50 AyAcantIti - 377 Ayogo - 341 ArakattAti - 18 AraJJakadhutaGgassa - 105 Araddhanti - 297 ArAmotipi - 299 AruppakathAyaM - 334 AruppajjhAnamevAdhippetanti - 285 AruppasaGghAtaM - 285 ArohapariNAhasampattiyA - 248 AlakamandAdidevapure - 179 AlokasaJJA - 109 Aloko - 83, 209 AvajjanapaccavekkhaNAni - 333 AvaraNIyehIti - 72 AvarantIti - 379 AvAhavivAhavinibaddhAti - 230 AvAhetvAtiAvAho - 224 - 226 dIghanikAye sIlakbandhavagga abhinavaTIkA-2 AvibhUtakAloti - 126, 132 AvutasutaM - 126 AsaGgo - 101 AsatIti - 104 AsattakhaggAnIti - 20 Asananti - 74, 314 AsanasAlA - 335 AsappanaM - 113 AsabhaM - 210, 318 AsayAnusayatrANaM - 70 AsavakkhayAti - 134 AsinesUti - - 83 AsIvisanti - 44 ALavakasutte - 156 ALaviyaM - 304 ALArikA - 30 6 icchAnaGgaleti - 178 iTTAti - 75 iNadAnAdInaM - 264 itihAso - 192 itthiliGgo - 187 itthilILA - 346 iddhanti - 64 iddhAbhisaGghAranayo - 239 iddhi - 25, 198 iddhinimmitamivAti - 120 iddhipATihAriyanti - 363 iddhibalenAti - 251 iddhiyAti - 143 iddhividhaJaNakiccaM - 361 iddhividhaJANaM - 130,366 indakhIlaM - 180 indajAlasadisaM - 361 [ i-i] Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [I-u] saddAnukkamaNikA [7] indanti-377 indasAlaguhAyaM - 53 indriyagocarabhAvena-345 indriyadamenAti-33 indriyasaMvaro-102,310 ibbhAti-215 iriNanti-380 iriyA-3 iriyApathacakkaM-200 iriyApatho-3,92,108 iru-190 iruvijjAti-256 iruvedayajuvedasAmavedAdivasena -236 iruvedo-376 isIti-237 issarattAti- 245 issarAti-174, 366 issariyasukhaM -206 issaroti-248 uggatuggatAti-29 uggatugNatehIti - 236 uggahanimittaM-72 uggahitanti-157 ugghATeyyAti-145 uccaGgo-7 uccabhUmiyaM-314 uccAkulInabhAvadassanatthaM - 228 uccAsaddamahAsadAbhAvaM-327 ucchagganti-164 ucchAdanadhammoti- 124 ucchedavAdo-301 ujumaggo-375, 376 ujjhAnasaJinoti - 134 uJchAcariyA -233 uTThahatIti-46 uTThApetvAti-216 uNhanti-278 uNhapakatikassAti-85 uNhalohitanti-9 utupuNNatA-11 utupharaNathanti-121 uttamajANaM-347 uttamabrAhmaNoti-246 uttamasampajAnakArI-88 uttamasUrAti-206 uttamoti-248 uttarikaraNIyanti-359 uttarimanussadhamma-361 uttarimanussAnanti - 361 utrasto-6, 227 utrAsanti-113 udakanhAnatitthaM- 224 udaggacittatA-286 udayabhaddo- 24 udAnanti - 12 IkAro-334 IsanasIlo-248 IsikAti- 129 ukkaTThaguNayogato- 181 ukkaTThAti-181 ukkaNThitoti-21 ukkuTikavIriyaM-314 ukkaMso-39 ukkhalIti-312 uggacchanakaudakoti-120 uggaNhanaM-34 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [<] udIrayIti - 52 udumbarikasutte - 320 uddhaccakukkuccavigamena - 286 uddhanantareti - 355 uddhanaM - 90 uddharaNaM - 10, 78 undriyissatIti - 227 upakaDunaM - 329 upakuTThoti - 1- 247 upakkilesoti - 12 upagantvAti -380 197, 257 upavadatIti - 304 upasaggamattanti - 65 upasantassAti - 16 upasamanti - 23 upasampadA - 60, 176, 232 upArambho - -301 upAsakakulAni - 181 upAsakacaNDAlasuttaM - 164 upAsaka puNDarIkaM - 164 upAsakaratanaM - 164 upAsakasaho - -- 162 upAsakoti - 162, 371 upAsanatoti - 162 upekkhako - 26 upehi - 151 uposathasaddo - 10 uposathoti - 10,221 uppaNDanakathanti - 214 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 uppaNDetIti - 304 uppatatIti - 102 uppatitvAti - 294 uppAdantoti - 368 ubbiggo - 6 ummidodako - 119 upacArasamAdhito - 117 upajIvantIti - 30 upajjhAyoti - 195 umaGgasadisanti - 106 uruJJAnAmajanapade - 304 uruJjAyanti - 304 usabhoti - 318 upaposathoti - 301 upanissayapaccayoti - 83 upayogavacananti - 16, 66, 178, 180, 181, 182, ussaGkitaparisaGkitoti - 113 ussaGkI - - 6, 227 ussApetvAti - 20, 106 uppanna akusala cittuppAdavasena - 66 uppannanti - 302 uppalagandho - 198 uppalAnIti - 120 uppalaM - 121 uppAdanirodhanti - 340 8 U UhanissAmIti - 266 e ekakammabhAvo - 147 ekakkhaNA - 295 ekaccavAdo - 15 ekatthibhAvalakkhaNo - 294 ekantasukhI - 159 ekantasUrAti 29 ekapuggalo- 55 ekarukkhatoti - 234 ekavAranti - 337 ekasATakA - 37 [ U e ] Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [o - ka] saddAnukkamaNikA orimatIraM- 377 orodhA-223 ovaTTikAyAti-119 ovAdadhamma-208 ovAdAnusAsaninti -34 oLArikAti-335 ekasAlako - 325 ekAgAriko - 32, 312, 314 ekAlopiko -- 312 ekAhiko-313 ekIbhAvanti-213 ekappAdanirodhabhAvova-340 ekaMsAyAti-292 ekaMsikAti-344 ettakaukkaMsakoTikA- 259 elagaLA-249 elanti-249 ehibhaddantiko -312 ehIti-377 eLamUgo-258 eLAgaLenAti-249 o okappanIyAti-14 okAro-242 okAsoti-248 okAsaM-382 okkAkarAjAti-222 oghanti-311 ogho-12 ojavantiyAti-170 odanakaJjiyaM-313 onandhantIti-379 onItapattapANIti-241 opapAtikoti-293 oparajjaM-6 opavayhanti-19 opAnabhUtanti-63 opAnabhUto- 269 omattAti-78 orabmikA-37 kAyAti-238 kalAvitaraNANaM-176 kacchanti-377 kaJcanAsaneti-11 kaTacchu-89 kaNTakavuttikAti-37 kaNTaketi-37 kaNNasakkhaliyanti -291 kaNhapakkhanti-31 kaNhAti-215, 224 kaNhAyanoti-219 katasuttaguLeti-39 katasudhAkamma- 238 katAvakAsAti-26 katipAhaccayenAti-325, 382 kattabbadhammo-265 kattikapuNNamAyanti - 176 kathananimittaM -343 kathAphAsukatthanti-371 kathAsallApanti - 214,321 kathitatovAti -337 kathetukamyatApucchA - 357 kantAro-112 kanditvA-313 kapilabrAhmaNo - 223 kapilamunino-224 kappakA-30 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakakhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [ka-ka] kabaLantarAyoti -312 kamaNDalUti - 231 kammakaraNasthAyAti-7 kammakAroti-46 kammakkhayalakkhaNanti - 45 kammajatejoti -74 kammajatejodhAtu-247 kammajarUpaM-118 kammaTThAnavinimuttA-73,74 kammaTThAnavippayuttacittena-75,76 kammanti-36, 65, 164,299 kammaphalanti-33 kammassakatAjANanti-317 kammassakatApajAti-317 kammassakA-356 kammuno-36 karajakAyanti-117 karajoti-117 karaNasIlo-71,265 karaNIyanti-138,289 karaNIyaM-167 karaNDo-129,130 karamarAnIto-46 karuNAdiguNA-196 kareNu-19 kalyANadhamme-279 kalyANabhAvo-17 kalyANavAkkaraNo-225 kalyANoti-17 kallacittatA -286 kasiNajjhAnAni-302, 337 kasiNaparikamma-302 kasiraM-113 kAkaNikaM- 111 kAco-231 kAjaro-15 kAjo- 231 kAmacAro-332 kAmacchandanIvaraNaM-108 kAmacchando-112 kAmanIyAti-379 kAmabhavato-148 kAmarAgo-149,332 kAmavitakkA-99 kAmasaJjAti-332 kAmasaJjAnirodhaM-337 kAmAvacarakammaM -382 kAmUpasaMhitAni - 291 kAmoghaM-25 kAmaMgamo-111 kAyakamma-67, 297 kAyacittapassaddhI-347 kAyacittAni-101 kAyanti-107 kAyaparihAriyA- 100 kAyabalanti-111 kAyavittiM-78, 81 kAyavedanAcittadhammasu-297 kAyasakkhinti-81 kAyikadukkhena-113 kAyikasukhanti-69 kAyoti-40,116, 372 kAraNadassanaM-22,155, 157, 352 kAro -71, 142 kAlacU-200 kAlAmoti-123 kAlusiyabhAvoti-239 kALako-103 kALamegharAjIti - 180 kiccasiddhi - 292 kiccaM-138,167,174, 275 kicchajIvitakaroti-356 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kha-kha] saddAnukkamaNikA [11] kesaggahaNanti-224 koTiyanti-164 koTThAgAranti-264 koNDo -196 kotUhalamaGgaliko - 164 kotUhalasAlAti - 328 komArabhacco-5 koraNDaseTTiputto - 175 kolarukkho-224 kosambiyanti-299 kosalaroti-9 kosalo- 184 kosoti-264, 265 kaMsathAlakassa-118 kicchatIti-238 kicchaM-113 kiJcanAni-186 kiJcanaM-65 kiTa-dhAtuto-190 kittighosoti - 328 kiriyadhamma-242 kiriyAkappo-190 kilantAti-300 kucchiparihAriyApi-100 kuJcikA-89 kuNDakanti-313 kumbhI-169 kummaggo-146 kurUrakammantAti-37 kulapariyAyenAti-251 kulasaddo-267 kulUpaketi-13 kusalakiriyaM-164 kusaladhamma-199 kusalanti-174 kusalamUlena - 206 kusaloti- 240, 343 kusumagandhasugandheti-245 kuhakatAyAti-260 kuhakattAti-367 kUTaTThA-44 kUTadantasutte-231 kUTAgArasAlAti- 289 keNiyajaTilavatthu-233 kerATikAti-256 kelanAti-253 kevaTTasuttanti-360 kevaTTo-360 kevalanti-260 kesakambalaM-314 khaggavisANakappoti-101 khaggavisANasutte-101 khaggo-101 khajjopanakanti-366 khaNanirodho- 134 khaNabhaGgavasena-108 khaNikanirodheti-328 khattiyagaNA-69 khanti-133,341 khantisaMvaro-309 khandhAdipaJatti-350 khayANanibbattanatthAyAti-134 khayajANe-135 khayANaM-134 khayoti-134 kharAti-217 khANumataM-354 khAribharitanti-231 khiDDAbhUmi-38 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] khINAti - 137 khINAsavabhAvato - 290 khINAsavasAmaNero- 175, 231 khINAsavo - 137, 159, 297 khINAsavaM - 297 khIrapaJJatti - 349 khuddakabhAvo - 49 khuradhArUpamanti - 232 khurapariyanto - 32 khettaDDUnanti - 218 khettavijjAti - 235 khemantabhUmiM - 113 kheLaphusitAnIti - 249 khotIti - 120 khobhetvAti - 8 ga gaGgAya - 33, 226 gaGgodakaJca - 68 gaNayantoti - 238 gaNasaGgaNikA - 48 gaNAcariyoti - 325 gaNIti - 14, 255 gaNIbhUtAti - 246 gaNThikAti - 39 gaNThimhIti - 38 gatapaccAgatikaM - 75 - 297 gatiyoti ganthoti - 190 gandhakuTipariveNeti - 252 gandhArarAjA - 175 gandhArena - 361 gabbhA - 371, 372 gayAsIsanAmako gayAsIseti - 363 - 363 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 garu - 152, 371 garukanti - 356 garuDo - 16 garunti - 27 garupattoti - 87 galaggAhAti - gavAti - 349 gavesIti - 238 - 276 gahakAraka - 132 gahaNI - 247 gahapatikoti - 49 gahitadhammA - 126 gahitabhAvadassananti - 135 gahaM - 2,49 gAmaghAtakA - 265 gAmanti - 156 gAmapUjitoti - 157 gAmabhAgenAti - 275 gAmoti - 267 gAvutaM - 75 gijjhakUTe - 320, 321 gItanti - 113, 236 guNakathAyAti - 15 guNata - 378 guNadassanaM 4, 122 guNanA- 219 - guNe - 18, 144, 250 guhA - 104 gUthaTThAnasadisaM - 339 gedhenAti - 379 gelaJJAbhAvo - 356 gocaragAmassa - 4 gocaranti - 72 gocarasampajaJJabhAvato - 81 gocarasampaja - 71, 95 gotamoti - 186, 187, 188, 196, 355 12 [ga-ga] Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gha-ca] saddAnukkamaNikA [13] gottanti-216, 219 gottavAdoti-229 gottaM-186, 187,196,216, 219, 229 gotrabhujANaM-127 gotrabhUti-238 gopadakanti-251 gomayasiJcanaM-266 gorakkhanti-186 gorUpAnanti-74 gosAlAyAti-15 ghaTTentoti-217 ghananti-85 ghanavanasaNDo-145 ghanavinibbhogo-341 gharadAsayodhAti-29 gharasandhi-32 gharasAmikehIti-112 ghAsacchAdanaparamo-48 ghAso-48 ghoratapo-329 ghoroti-279 ghosappamANe-309 ghositArAmeti-301 ghoso-17 ghaMsitvA-321 cakkavattirAjA-201 cakkavattIti-201 cakkavALe - 178 cakkavIriyoti - 268 cakkhAdikanti - 123 cakkhunti-168 cakkhumAti-344, 377 cakkhumohamucchAkAlAdi-381 cakkhuvijJANaM - 83, 108 cakkhusaddo-70 cakkhUti-70 caJcalAti-340 caNDAloti-164 catuiriyApathanti- 110 catutthajjhAnacittaM- 133 catutthajjhAnasamAdhi-296 catutthajjhAnasukhaM- 122 catutthajjhAne-347 catutthajjhAnaM-122, 359,363 catutthoti-330 catudhAtuvavatthAne - 133 catutramariyasaccAnaM - 294 catupaJcabhUmako - 104 catupaTisambhidApattena- 239 catupArisuddhisIlAlaGkAro-268 catubbidhoti-55 catumadhuranti-99 catumadhurenAti-7 catumAsaM-177 catusaccadhamma-243 candanagandho-198 candasUriyavimAnAdi - 203 candikaGgaNayuttaM - 104 camaro- 231 campakarukkhA -245 campAti-245 cakkanaupAsakassa-281 cakkanti-199 cakkaratananti-199 cakkalakkhaNaM- 200 cakkavattiro-179, 204 13 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] dIghanikAye sIlakakhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [cha-cha] cammakaJcukanti-29 cammakhaNDo-105 cammanti-29 caraNanti-230,231 caratIti-75,166, 178, 201,311 carimakacittanti-65 carimakavijJANanti-369 cariyA-233 calakAti-29 cAgo-207 cAtuddiso-101 cAtumahAbhUtikakAyaM-117 cAtumahAbhUtiko - 40, 124 cAtumahArAjikA-366 cAtuyAma-45 cAturantA-201 cApalyaM -253 cAmaranti-11 cArikA-175, 176, 178 cArikAya-175, 245 ciNNacaraNo-25 cittakammakatapaTimAyo-72 cittakAro-30 cittagatikAti-380 cittagelanaM-109 cittajarUpassApi-118 cittajAnanAkAradassanaM-24 cittatosanaM-383 cittadukkhaM-256 cittanirodheti-328 cittanti-80,216, 362 cittavisuddhiM-48 cittasantApaM-357 cittasamAdhAne-116 cittasamuTThAnAni -- 62 cittAbhimukhaM-335 cittArAdhanatthanti-130 cittIkatanti-204 cittuppAdoti-86,154 citteti-343 cintanabhAvanti-47 cintAmaNi-362 cintAmayajANasambandhikA-133 cimilikA-105 cirakAlo-380 cirakAlaM-227,250 ciranikkhantoti-380 cIranti-325 cuticittaM-65 cutibhaGgavasena-108 cULakammavibhaGgasutte-356 cULagandhArI-361 cULarAhulovAdasutte - 242, 364 cetanAkiccassa-334 cetasAti-121,122 cetasikagelaJanti-109 cetasikanti-362 cetasikasukhaM-69,116 cetiyaGgaNeti-7 cetetIti -335 cetovimutti-123 cetovimuttIti-293 cetosamAdhi-2 corabalaM-22 cha chakAmAvacaradevalokoti-57 chakAmAvacarissaro-58 chaDDitanantakAnIti-313 chattamANavako-148 chattavimAne-148 14 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ja-Tha] saddAnukkamaNikA jutIti-63 jegucchaM-317 chandokA-376 channaparibbAjakoti-324 chambhitattanti-113 chavimaMsalohitAnugatanti-118 chAtaketi-74 chAyanti-239 chAyArUpakamattanti-239 chekoti-118,330 chejjabhejjanti-183 . jhAnakhoti-268 jhAnaGgato-333 jhAnapaJja-259 jhAnamayaakkho-268 jhAnasajAti--336 jhAnasamApattiyA- 289 jhAnasukhaM-334, 380 jhAnAni-285,347 jhAnAbhijJA-291 jhAnAbhijJAmaggaphaladhammatoti-361 jhAyantIti-189 jhAyIti-84 za javacAranti-374 jaGghavihAravasenAti-177 janapadinoti-172 janapadoti-172, 245 janito-228 jambudIpatale-384 jambudIpe-178 jayadhajanti-29 jalanti-143 jAtakanti-193 jAtarUpenevAti-14 jAtasaMvaDDoti-380,381 jAtimaraNasaMsAro-25 jAtiyAti-27 jAtivAdo-225 jAtisiddhanti-185 jAyampatikAti-65 jigucchatIti-317 jinoti- 12, 38 jIrApetunti-299 jIvako-18, 19, 21 jIvA-35 jIvitanti-163 jIvitindriye-165 ANajAlaM-178 ANadassanaM-123, 124, 345 ANanti-134,243 jANasaMvaro-310 jAtapariJAvasena-342 JAtayo-66 jAtikuladassanaM-157 jAtibyasanaM-380 jAtivasenAti-156 Apananti -352 ThAtunti-382 ThAnakaraNasampattiyA-248 ThAnantaraM -6,267 15 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16]] dIghanikAye sIlakvandhavaggaabhinavaTIkA-2 [ta-ta] ThitaudakaM - 251 ThitattAti-44 ThitasabhAvanti-343 ThitenAti-16 tappabhedo-186 tapparAyaNo-152,155 tambapaTTavaNNenAti-5 tayoattapaTilAbhavaNNanA-346, 347, 349, 351, 353 takkarassa-150, 211, 365 tagarasikhI-271 taggaru-152 taGghaNAnurUpAyAti-260 tacchanti-343 tajjitAti-274 taNDulabhikkhanti-234 taNhAti-209 tatiyacittena --350 tatiyajjhAnasukha-121 tatonidAnaM-32 tadaGgappahAnamattanti-309 tadatthasiddhIti-210 tadaho-9 taddhitavasenAti-192 taddhitasiddhIti-268 tanu-240 tanukakheLoti-89 tanusarIro-184 tantAvutAnIti-15,314 tantidhamma-297 tanninnanti-124,135 tapabrahmacArIti-320 tapassinoti -17 tapassI-64,304 tapArambhAti-311 tapokammenAti-39 tapojigucchAti-317 tapopakkamAti-311 taruNaambarukkhasaNDeti-374 taruNapItIti-346 taruNabhAvo-176 taruNavipassanAti-176 tasitAti-300 taLAkaM-182 tANanti-226 tApanagehaM -7 tApasA-226, 232 tAyatIti-186,226 tAlavaNTaM-175 tAvakAlikAni-83 tAvartisabhavane-149, 299 tigocaro-205 tiNarukkhA -35 tiNasanthAroti-105 tithiyavAdo-315 titthaM-14,269 tittiriyanti-64 tittiriyA-376 tindukacIro - 325 tibidhArammaNanti-142 tiracchAnagate -378 tirokuDDe-256 tilakAni-131 tilakoti-103 tilakkhaNasampattiyA-308 tilabhedalakkhaNaM-79 tividhasattiyogaphalaM-206 tividhasIlapAripUriyaM-285 tucchoti-348 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [tha-da] saddAnukkamaNikA ____ [17] tuTThassAti- 115, 116 tuTThIti-264 tuNhIbhUtanti - 23 turitacArikAya - 176 tulanti-375 tejoti-22 tejodhAtu-78 tebhUmakadhammA-332 telanALi-100 telapajjotaM- 145 tevijjakanti-380 tevijjasuttanti-374 tevijjAti-376 todeyyabrAhmaNo-355 todeyyo-354 dakkhiNavibhaGge-293 dakkhiNAti-378 daNDakIro-227 daNDako-90 daNDena -31,32 datti-235, 312 dattikanti-235 dantakAro-30 dantamayasalAkA - 276 dantavakkalikA-233,234 dappaM-65 dabbIti-89, 90, 231 damiLaraTThanti- 299 dayAlukAti-88 dasabalajANaM-19 dasarAjadhamma-166 dassananti-70,189,362 dassanamappadhAnaM-345 dassanIyoti-248 dassavo-265 daharAyAti-306 daLhamAnaso-384 daLhIkammeti-50 dAThikA -224 dAnakathApaTisa ttaM - 160 dAnacittaM- 272 dAnacetanA-378 dAnanti-30 dAnapati-290 dAnasAlaM- 275 dAnasIlaM-242 dAnasUro-268 dAyakacittampIti - 269 dAyaM-183 dArucIriyoti-77 dAruyantassAti-85 thaNDilanti-314 thaddhagatto-256 thapati-67 thAvariyaM-202 thinamiddhavigamena-286 thutighosoti-17 thusamuTThIti-227 thUNanti -263 thUlasarIroti - 290 thUlAnIti-88 theravAdAnukUlameva-338 theravAde-338 thometvAti-375 dakkhatIti-310 dakkhiNavibhaGgasuttapade -378 17 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] dAliddiyenAti - 276 dAsabyanti - 46 dAsiputtavacaneti - 225 diTThadhammikasamparAyikaM - 170,260 diTThadhammiko - 170 diTThadhammikaMyeva - 157 diTThasaccAnanti - 153 diTThasutamutaviJJatamattena - 306 diTThi - 150, 154, 186, 341 diTThigatanti - 342, 370 diTThijukammanti - 154 diTThivippayuttacittena - 159 diTThisampannoti - 159 dibbacakkhutrANanti - 141 dibbacakkhu - 132 dibbabrahma ariyavihArA - 3 dibbarUpadassanatthaM - 292 dibbavihAro - 3 dibbasampattiyo dibbasotaJANaM - 292 - 242 dibbA - 371, 372 dibbo - 3 divApadhAnikAti - 212 dIghakAlavAcako - 249 dIghAgame - 114 dIpakanti - 125 dukUlaM - 85 dukkarakammavipAkato - 169 dukkhakkhayAyAti - 211 dukkhanirodhagAminipaTipadAti dukkhanirodhagAmiM - 158 dukkhanirodhoti - 135 dukkhavedanA - 110, 356 dukkhasaccaM - 109 dukkhati - 350 dukkha - 135, 136, 151, 159, 342 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-2 - 135 duggatiparikilesanti - 151 dujAnAti - 225 dutiyacetasA - 350 dutiyajjhAnikaphalasamApatti - 347 dutiyajjhAne - 347 dutiyasiddhIti - 211 18 dupariccajA - 280 dubbalAti- 347 dullabhadarasanaM - 203, 204 dullabhadhammaratanaM - 51 - dussapaTTe - 237 duyuganti 5 dusaveNI - 237 dussIlo - 164 deyyadhammaM - 269 devakAyanti - 160 devadattaparisaM - 6 devanagareti - 179 devayAniyo - 366 deviddhi - 63 devehIti - 56 desanAti - 60, 61 doNenAti - 39 dosAbhisannanti - 5 dosinA - 12 dosoti - 31, 102, 165, 306 dohaLoti - 6 dvAhikaM - 313 dvikkhattumatthadIpakA - 230 dvipAkAraparikkhitte - 384 dvimattakAlamakkharaM- 62 dviliGgikabhAvaviJJApanatthaM - 120 vibhaGgAdidhAraNA - 385 devasikaM - 134, 184, 264, 267, 274, 301 devAti - 57 devAnamindo - 206 [da-da] Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dha-na] dha dhajo - 12 dhanakkIto - 46 dhanapAlanti - 22 dhanasambandhAbhAvena - 114 dhanuggahA - 29 dhanupantiparikkhepoti - dhanvAcariyA - 29 dhammakathA - 19,73,74 dhammakkhandhA - 149 dhammaghosako - 156 dhammacakkhunti - 242 dhammacakkhuti - 168 dhamma - 200 dhammatoti - 274, 361 dhammadasA - 150, 151 -20 dhammadAyAdA - 183 dhammadesanAti - 144, 363, 364 dhammaniddeso - 167 dhammapItisukhaM - 277 dhammarasaM - 170 dhammarAjAti - 201 dhammarucIti - 50 dhammasenApati - 18 dhammassavanaM - 279,280 dhammassAmI - 65 dhammAti - 12,348 dhammAnudhammapaTipatti - 319 dhammArammaNA - 254 dhammiko - 201 dhammoti - 27,280 dharantIti - 357 dhAtusamatAti - 214 dhAretIti - 90, 148, 189, 247 saddAnukkamaNikA dhAretUti - 161, 165 dhArento - 35 dhitaGgarUpAti - 207 dhitisaddo- 207 dhIraGgarUpA - 206, 207 dhutaGganiddese - 106 dhurasamAdhIti - 268 dhurAti - 6 dhuvadAnAnIti - 275 dhuvasIlena - 248 dhovatIti - 258 dhovanaM - 126 na nakkhattanti - 11, 114 nakkhattaM - 113 nagaranti - 224 natthikavAdA - 41 nattA - 66, 84, 259 nadItIreti - 374 nappasaheyyAti - 223 narakapapAtanti - 373 navalokuttaradhammesUti - 343 navalokuttaraM - 58 navAnisaMsAti - 276 nAgavammiko - 87 nAgAti - 63 nATakitthiyo - 223 nAdibrahmacariyako - 302 nAnakkhaNA - 295 nAnAtitthiyANiyasaddena - 328 nAnAdhAtuNaM - 80 nAnAnATakAnIti - 173 nAnAvAdoti - 375 nAmagottanti - 219 19 [19] Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [pa-pa] nAmapatti -10 nAsikaggeti-108 nALatoti-180 nALAgiri-22 nikkhittadhuroti-74 nikhaNDu-190 nigaNThA-37 nigaNThInanti-164 nigaNThoti-15 nigamo-267 nigyosoti-52 nigrodho-320,321 nighaNDUti-190 niccanti-158 niccabhattAnIti-275 niccasaLa-362 niccoti - 159, 302, 341 niccharatIti-220 niTThanti-235 niTThAti-196, 344 niTThApetunti-322 niTThabhananti-76 ninnAmetvAti-240 ninnetvAti-240 nibaddhacArikA-178 nibaddhadAnAnIti-276 nibandhitvAti-6 nibbattasarIraM-340 nibbAnadhammo-153 nibbAnadhAtu-61 nibbAnanti-134,242,344,345 nibbAnasacchikiriyAya - 61 nibbAnArammaNaM-153,154 nibikhepanti-13 nibbutassAti-19 nimittakamma-13 nimmAneti-219 niyAmoti-35 niyyAtitAti-231 nirAmagandhAti-237 nirujjhatIti-80,193, 331, 332, 333 niruttIti-191 nirupadhInanti- 48 nirodhakathanti-329 nirodhadhammanti-364 nirodhasamApatti-335 nirodhoti- 330 nirodhaM-325,330,338 nilInoti-289 nilIyatIti-226 nillepatAyAti -114 nillopoti-32 nivArenti-209 nisAmehIti-51 nissaGgo-102 nissaTThapariccattaM-184 nissaraNanti-34 nissaraNavimutti-318 nIlamakkhikA-88 nIlAbhijAti-37 nIvaraNappahAnavAre - 130 nekkhammasukhenAti-116 nevasaJAnAsajJAyatanajjhAnaM-335 nevasaJAnAsaAyatanasamApatti-334,335 nhAnatitthanti-224 nhApikA-30 pakataJjU-113 pakati-23, 49, 166, 193, 315, 316 pakatinti-44 20 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [21]] pakatimanussadhammato-361 pakativipassakAnaM-334 pakatisIle-257 pakappetIti-334 pakiNNakaM-162 pakudho-15 pakkhandantIti- 29 pakkhAti-268 paguNaM- 149, 150 pagoti-326 paccakkhadhammA-209 paccagghanti-326 paccayoti-331 paccavekkhaNANanti-136,338 paccavekhaNavidhiM-138 paccAgacchatoti-340 paccAsaMsarantoti-71 paccAharatIti-72 paccuggacchantoti-175 paccuppannoti-349 paccUsakAlatoti-46 paccekabuddho-170, 171, 271, 272 paccekasambuddhaM-271 paccekA-20 pacchIti-312 pajAtattAti-56 pajAnAtIti --135,137,138 pajjalatIti-74 pajjalitapadIpoti-361 paJcakAmaguNapariggaho-379 paJcakAmaguNikarAgoti-332 paJcakAmAvacaradevehi-56 paJcaGgAdvayaGgasampattiyA-170 paJcaGgikaM-294 paJcapatiTThitavandanAti-16 paJcaparivaTToti-24 paJcamajjhAnasamApattiM - 329 paJcavaNNAyAti- 19 paJcasikhamuNDakaraNaM-266 paJcasIladhammenAti-208 paJcasIlAni-259 paJcAbhijJAlokiyasamApattilAbho-34 paJcAlikAti-85 paJcindriyAni-36 paJcupAdAnakhandhA --109 paJattIti-139 paJavAti-25 paJAcakkhu-70 paJNa nti-258 pANavAti-50 paJjAbalaM-205 paJAvimuttIti- 293 paJhoti-258 paTalaTTho-378 paTAko-12 paTikiTThataranti - 15 paTikiTThoti-314 paTikUlanti-149 paTikUlasaJjI-26 paTikkamantiyAti - 372 paTijaggAmIti - 180 paTijAnAtIti-318, 340, 349 paTivedesIti - 19, 151, 252 paTivedho-51 paTisandhiM-300,382 paTihacatIti-278 paTihantIti-278,279 paTihAriyAni -363 paTTaNNaM-85 paThamakappikAnanti-220 paThamajjhAnabrahmaloko -345 paThamajjhAnasamAdhi-296 21 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] dIghanikAye sIlakakhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [pa-pa] paThamajjhAnaM-333 paThamaM jhAnaM-2,115, 285, 302 paNipAtakamma-217 paNipAto-155, 156 paNItatarAti-366 paNDaratarAti -37 paNDitoti-316 paNDupalAsikA-233, 234 paNNanti-114 patidvAti-277,340 patiTTitapAdo-78 patthaTAyAti-129 patthoti-107 pathavikAyo-45 pathavipAlako-44 pathavIti-227 padakoti-193 padakkhiNanti-167 padasiddhi-9, 19, 20, 34, 121, 191, 227, 236,290,294,310 padAnupadanti-19 padIpo-146, 243 paduTThacittoti- 159 padumaM-121, 164 padUsitacitto-159 padmabandhUti-254 padhAnoti-17 panthaduhA-265 pannakoti-38 papantIti-368 pabbajiMsUti-14 pabbatanti-106 pabbanti-79 pabhUsatti-206 pamANanti-20,52,162,176 pamukhayonInanti-36 payirupAsatoti-13 paramagambhIraM-133 paramatthakathAti-350 paramatthadIpaniyaM-125 paramatthoti-34 paramavisuddhaM-316 paramANuAdi-38 paramparapayojanadassanaM-107 parikappanAsiddhA-139 parikammAnIti-274 parikkhArA-268,269, 270 pariggahitattAti-2 pariggahitAti-119 paricArakoti-8,232 pariccAgacetanA-271 pariccAgasIlo-242 parijiNNo-187 pariJAtAti-139 parinibbAnadhammoti-293 paripakkajANA-178 paripakkindriye - 178 paripuNNakammanti-36 paripuNNanti-63 pariSphosakanti-118,119 paribbayadAnaM-264 paribdhamatIti-202 paribhindissatIti-225 paribhogato-379 paribhogapaJjA-379 parimaNDalapadabyaJjanAti-248 parimaddanadhammoti - 124,125 pariyattidhammo-60,61,149 pariyattibhUtaM-297 pariyAdiyitvAti-382 pariyAyoti- 142 pariyesantoti-365 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA __ [23] pariyodAtatAti-121 pariyonandhantIti-379 parivaTTo-49 parivattiteti-228 parivitakkoti-270 parisappanaM-113 parisujjhananti-258 parisuddhatAti-70, 252 parisuddhanti -65,70,121, 252 parissantakAyA-300 parissayA-101,277, 279 pariharantoti-339 palibuddhoti-39, 107, 360 paletIti-39 pallaGketi-73 pallaGko-73, 107, 218 pallomoti-227 pavattaparivitakko-326 pavattaphalabhojino -233 pavattAni-93 pavattento--58, 142,282,335 paveNIdhammo-27 pavesito-114 pasatamattanti-269 pasannacitto-356 pasAdAbhivuddhiyA -319 passaddhIti-347 passasukhaM-75 pahatanti-45 pahAtabbadhammAnaM-308 pahInakilesapaccavekkhaNadassanaM -137 pahUtajivhAya-240 pahUtabhAvanti-239 pAkaTamantananti-236 pAcariyA-214 pAcInamukhAti-290 pAcInAbhimukhA- 223 pATipadadivaseti - 176 pATihAriyanti-363 pANavadhoti-274 pANAti-35 pANinIbyAkaraNacandravyAkaraNAdi-192 pANupetoti-165 pAtabbatanti-306 pAtimokkhasaMvarasaMvutabhAvassa-66 pAtimokkhasaMvarasaMvuto-2, 67 pAtesIti-241 pApakamma-253 pApadhammato-280 pApadhammAnaM-243,280 pApanijjaralakkhaNaM-45 pApabhikkhu-220 pAbhatanti-223, 266 pAmojjaM-110,111,115, 116, 213, 347 pAragUti-190 pAranti-180 pAramitAnubhAvasiddhidassanaM - 252 pAramiyo-18, 252 pAramIsambharaNajANaM-27 pArijulaM- 187, 188 pArisajjA-268 pArisuddhivibhAgaJca -320 pAvacananti-380 pAsAdiko-245, 248, 318 pAsAdo-104,132 pAhunakAti-255 pAhunakAnanti- 228 piNDadAyakA-29 pitAmahayugo-247 pituguNanti-8 pittarogAturo- 112 piyajAtikAti-379 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] piyajAtikAnIti - 291 pisAcAti - 224 pihitoti - 47 pIti - 115, 116, 213, 327, 346, 347 pItivacananti - 12 pItisamuTThAnavacanaM - 12 pItisomanassaM pILanaM - 113, 124 pILetvAti - 46 puggalAdhiTThAnadhammadesanA - 167 pucchAvissajjananti - 367 puJJakammaM - 161 puJJakiriyavatthu - 154 puJJakkhayena - 300 puJJanti - 30, 63, 280 puJJaphalaM - 63 puJJavAti - 305 203, 285 punIti-47 puJJa - 47, 152, 163, 241, 252, 277, 385 puNDarIkanti - 121 puNNacandasassirikaM - 254 puNAti - 11 - 138 puNNoti - 11 puthujjanakalyANakopi puthulatoti - 252 puti - 58, 337 pupphanti - 245 purimasaJJAnirodhanti - 337 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 purimasiddhIti - 210 purisathAmo - 35 purisantaragatAyAti - 312 purisoti - 82, 114 purekkhAroti - 253 pUraNakiriyAyoge - 182 pUraNamakkhaliAdayo - 309 pUvikAti - 30 pesAcA - 38 pesitacittoti - 322 pokkharaNI - 182 pokkharasAtIti -- 179, 180 poTThapAdo - 324, 338 potthakaM - 87 potthaniyanti - 6 potthalikA - 85 pothujjanikasaddhApaTilAbhaM - 170 pothunikA - 170,242 ponobhavikA - 112 porANAni - 284 porI - 249 paMsupisAcakAdayoti - 254 pha pharistIti - 357 phalanti - 39, 40, 91, 134, 210, 242 phalapaccavekkhaNaJANanti - 338 phalasacchikiriyAti - 342 phalasamApatti - 347, 348 phalasamApattisukhaM - 59 phAsuviharoti - 123 phItanti - 64 phuTThoti - 45 phusatIti - 118, 336 24 va bandhanAgArikA - 37 bandhu - 215 balakkAro - 115 balanti - 35, 97, 267 balamattAti - 111 balavarogo - 356 [ pha-ba] Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bha-bha] saddAnukkamaNikA [25]] brahmacArI-320 brahmajAleti-68 brahmA -253 brahmayAnasaJito-268 brahmalokagAmimagge-380 brahmavacchasIti-248 brahmavihArA-3 brahmanAti-56 brahma-63, 195, 253 brAhmaNatApasAti-226 brAhmaNanti-185 brAhmaNabhAvaM-257 brAhmaNasIlaM-257 brAhmaNoti-196, 315, 363 balavasinehAti-29 bavhArijjhA-376 bahalakheLoti-89 bahalantarenAti-252 bArANasiro -223,288 bAlAtapeti-327 bAhantaranti -252 bAhujaJjanti-64 bALhajiNNo-177 bimbisAroti - 245 buddhakaradhammapAripUrito- 54 buddhaguNA - 18, 153 buddhacakkhu-70 buddhaJANaM-178 buddhattasiddhi-211 buddhadhammoti- 135 buddhapA -317 buddhabhAvAdi - 193 buddhabhUminti-27 buddhamantA-193 buddharasmiyo-290 buddharUpaM - 240 buddhasIlaM-317 buddhAnubhAvo-22, 178, 328 buddhoti-143, 147,280, 301 bojjhaGgasaMyutteti-206 bodhipakkhiyadhamme-285 bodhimuttamaM -386 bodhisattamAtu-283,290 bodhetvAti-351 byagghapatheti-224 byantI-110 byAkaraNaM - 191, 192 byApajjhenAti-379 byAseko-70 brahmacariyanti-64 bhagavatoti-17,157, 166, 175 bhagavantarUpo-31 bhagavAti - 17, 18, 56, 65, 252, 330, 338 bhaGgAnupassanato-124 bhajantIti - 234 bhaNDikanti-307 bhatakAnanti-300 bhattakilamathanti-77 bhattavetananti-274 bhadantadhammapAlattherena-340 bhadantanAgasenattherena-239,240 bhaddakanti-51 bhaddakenAti-251 bhaddanti -13 bhamukantaranti - 252 bhayadassanasIlo -66 bhayadassIti -66 bhayabheravasutte - 227 bhayabheravaM-21 25 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] dIghanikAye sIlakAvandhavaggaabhinavaTIkA-2 [ma - ma] bhayAti-21 bhayAnakanti-21 bhavagga-214 bhavaGgasAti-335 bhavattAti-249 bhavarAgoti-149 bhavAti-249, 371, 372 bhavoghaM-25 bhasmantAti-41 bhAyitvAti-22 bhAratapurANarAmapurANanarasIhapurANAdigantho - 192 bhAradvAjopi-375 bhAroti-27,371 bhikkhUti-6,37, 123, 336, 338,365 bhinnapatiTTo-168 bhisi-104 bhIto -6, 227 bhukkAranti-355 bhujisso-112 bhussatIti-299 bhUtikAmoti-44 bhUtoti-321 bhUmipAlo-221 bhUmi-65, 113 bhedanadhammo-125 bhogasukhanti-206 maggaphalapaccavekhaNANAni-338 maggavIthiyaM-338 maggasamuSpAdo-342 maggasukhaM-286, 380 maggAmaggANanti-176 maggoti-146, 242, 375, 380 maghadevarAjA - 222 majjavaNijjAti-163 majjhimamaNDalanti-176 majjhekalyANatA-61 maJcA-70 maJasIti-20,237 maNiitthigahapatiratanAni-206 maNikA -362 maNidaNDatomareti-20 maNDalanti-176 matIti-238 matta-200 madaniddanti-330 madahatthI-101 maddantAti-76 madhukaM-100 madhupAyAsanti-355 madhuranti-275,291 madhurAyAti - 170 madhussavoti-63 madhUnanti-354 manApA-379 manussadhammatoti-361 manussalokoti-57 manussasarIro-253 manussasobhagyatanti-34 manussAti-312 manokammaM -36 manoduccaritaM-9 manodvAre-82 makaseti-279 magadhA-262 magadhesUti-262 maggajANaM-243,338 maggadhammo-153 maggapaTipannoti-250 maggaphalanibbAnAni-149 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [27] manopubbaGgamA -8 manomayANassa-141 manomayanti-128,340 manomayiddhiyA-286 manomayo-339,340, 341, 348,349 manoratho-7,227 mantAti-179,376 mantoti-195 maraNavasanti - 265 marIcikAyAti-380 masANAni -313 mahaggatakamma-382 mahaggatacittanti-302 mahaggatajjhAnAni-3 mahagdhaM-5,98, 204, 326 mahaddhanoti-263 mahapphalataro-275 mahapphalAti-286 mahAaTThakathAyaM-12 mahAkaruNAsamApattiM- 178 mahAkassapo-155 mahAkhINAsavA-364 mahAgandhArIti-361 mahAgovindoti-2 mahAjAnIti-357 mahAjutikanti-161 mahAdhammarAjAdhirAjagarunA-171,244,383 mahAnatthakaranti-114,115 mahAnirayeti-9 mahAnisaMso-275 mahApadhAnanti-76 mahApapAtAti-39 mahApuJo-84, 175 mahApurisalakkhaNe-22 mahApUjAyAti-72 mahAphussadevatthero-76 mahAmaNDalanti - 176 mahAmattA-20,218 mahAmatto-246 mahAmoggallAnattherena-160 mahAyAganti-33 mahAyAgo --40 mahAvajirANanti-134 mahAvanaM-288,289 mahAvAyukkhandhato-40 mahAvIro-221 mahAsakkArakiriyaM-170 mahAsatipaTThAnasutte- 94,114 mahAsAloti-360 mahAsIhanAdanti-316,320 mahogho-276 mANavoti-356 mAtApettikanti-219 mAtikanti - 223 mAtulAti-224 mAnaddhajaM-217 mAnavAdoti-229 mAnasikopi-23 mAnaM-64, 65, 198, 229 mArisAti-22 mAlAguNeti-378 mAsako-263 mAsikaM-267 mALoti-104 migapakkhInanti-262 migasiGgatApaso-329 michattadhammA--146 micchAjIvo-85, 86 micchAjANaM-161 micchAdiTThi-145, 209 micchAmaggo-146 micchAvaNijjAti-163 27 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] dIghanikAye sIlakakhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [ya-ya] micchAvitakkena-42 micchAvimokkho-164 micchAsati-42 micchAsamAdhi-42 middhasukhaM -75 mukhasipILakA-131 mukhadosoti--131 mukhanimittanti-131 mukhAruLahanti-355 mukhyapayojanaM-365 mucchAkAranti - 379 muttoti-113 mudukAyAti-306 muducittAti-319 muducittaM- 286 mudubhAvo-240 muduhadayo-63 muddikA-30 musalakiccaM -89 musAvAdo-33, 352 meghavaNNanti-325 medhAvIti - 266 mokkhamaggo-146 mokkhoti-345 moggallAnasaMyutte-160 moho-209 moLiyanti-7 maMsacakkhunA-128 maMsavaNijjAti-163 yajuvedasAkhA-376 yajuvedino- 376 yacabhatteti-228 yajJAnubhavanatyanti - 246 yAvAToti-275 yoti-284 yaTThi-90 yathAkathanti-252 yathAbalaM-76,80,97 yathAbhuccaM - 152,185 yathAbhUtasabhAvo-351 yathAbhUtaM-80, 135, 136, 138, 185, 307, 310,384 yathAlAbhaM-41,97,309 yantakenAti-82,89 yantakaM-89 yantaM-85 yamakapATihAriyadevorohanAni-16 yamunodakanti-240 yasasAti-143, 268 yasoti-14 yAcitvAti-9 yAmoti-45, 143 yugandharapabbataM-325 yugasaddo-247 yugoti - 247 yuttayogo-99 yuddhamaNDaleti-82 yuvabhAvappattAni-262 yUthAti--101 yenakAmo-102 yogato-36, 66, 140 yogino-122, 296 yogI-296 yakkhadAsInanti-330 yakkhinI-106 yakkho -8,225, 355 yaju-190 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ra-la] saddAnukkamaNikA [29] racchA-12 rajatabimbakanti-180 rajatamayaM-69, 179 rajatavimAnato-11 rajojalladharAti-237 rajojallaM-314 rajjenAti-7 raJjanato-198 rajjetIti-5, 201 roti-5, 223, 276 raTThiyaputtA -20 raTThiyA-20 raTuM-254 ratanakUTa-142 ratanattayasaddhAya -360 ratanattayaM - 152, 154, 219 ratiantarAyoti-312 rattaJAni-284 rattihAnadivATThAnAni-104 ratharakkhA -29 rathikA - 12,29 rathUpatthareti-236 rathoti-268 randhagavesIti-357 ramaNIyoti-144,304 rametIti-324 rasmiyo - 22, 186 rahAbhAvAti-18,210 rAgadosamohAnaM-53 rAgapadhAno-112 rAgavirAgo-149 rAgo - 24, 65, 139, 149, 168, 209, 332, 379 rAjagahanti -2 rAjo -236 rAjati-2 rAjadAyanti-183 rAjapUjitoti-157 rAjalIlAyAti-183 rAjAmaccAti-31 rAjAmaccehIti-11 rAsikataM-236 rukkhamUlanti-106 ruci-102,341 rUpakalApo-142 rUpakAyo-117 rUpajjhAnAnaM -122 rUpadhammA-79,80 rUpadhammAnamabhAvatoti-133 rUpanti-207 rUpavedanAdayo-348 rUpasampattiM-309 rUpAdidhammAnaM-348 rUpArUpadhammAti-79 rUpAvacaracatutthajjhAnasamApattiM - 329 rUpAvacaracatutyajjhAnaM-3 rUpAvacarArUpAvacarabrahmanA-56 rogabyasanaM-380 rogavUpasamanabhAvaM - 99 rogo - 223, 356, 380 la lakkhaJA-12 lakkhaNanti-181,193 lakkhaNAnIti-196 laggituM-382 lajjissatIti-357 laddhagharamevAti-335 29 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] laddhasaddhAnanti - 188 labujanti - 33 labhanasIlo - 122 lahukakammaM - 382 hukAti- 217 lAbhI - 122 lAmakabhAvo - 242 likhitvAti - 313 licchavi - 297 licchavIti - 290 luccananAti - 108 lUkhAkArAti - 351 leNatthanti - 278,279 leNaM - 104, 152 loka thUpikAti - 344 lokadhammatAnussaraNena - 246 lokadhammAnaM - 319 lokanti - 53, 56 lokasiddhavAdo - 315 lokAyataM - 193 lokiyadhamme - 34 lokiyasIlampi - 316 lokiyAbhiJJAnaM - 127 lokuttarakusalassapi - 260 lokuttaradhamme - 34 lokuttaradhammaM - 170 lokuttarasamApattIhi - 334 lokuttarasIlaM - 316 lokuttarAbhijJAya - 127 lokoti - 31, 108, 109 lobhasahagatamattaM - 82 lomasAyAti - 306 lohakumbhiyanti - 169 lohiccoti - 370 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 va vacIsucaritaJca - 296 vacchatarasatAnIti - 262 vaJcito - 142, 341 vaJcetvA - 380 vaJjhAti -44 vaTarukkhanti - 300 vaDDiyAti - 233 vaDheti - - 266 vaNibbakAti - 269 vaNNasampattinti - 126 vaNNasampattiM - 126, 325 vaNNenAti - 143, 248 vaNNoti - 30, 257 vatiyAti - 370 vatthaguhaM - 239 vatthikosenAti - 239 vatthikoso - 35 vattamAnakAlikena - 148 vadhakacittena - 159 vanapatthoti - 107 vanapabbhAranti - 101 vammikAnanti - 354 vayantoti - 368 vayo - 194 varakalyANo - 221 varagandhahatthino - 239 vasanavananti - 2 vasabho - 318 vasavattidevarAjasseva - 58 vasavattIti - 58 vAkyapariyAyo - 31 vAcAsiliTThatAmattaM - 334 vAcitaM - 236 30 [ va va] Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ va va] vAdoti - 229, 375 vAmoruM - 107 vAyuvegasamuppILitAtivAyokasiNaparikammaM- 329 - 92 vAyodhAtu - 78,90 vAlAti - 238 vAlikA - 15 vAsanAbhAgiyA - 260 vALamigAni - 277 vikappo - 190 vikAramApajjanena - 109 vikkhittacitto - 278 vikkhepaM - 76 vigatasammoho - 297 viggaho - 56, 375 vighAtanti - 256 vicakkhaNoti - 44, 266 vicaritvA - 75, 177 vicikicchAti - 243 vijAtitAyAti - 64 vijitAvI- 170, 171 vijitaM - 33, 263, 267 vijetIti - 202 vijjanti - 226 vijjamAnaguNehIti - 260 vijjamAnaM - 141, 230 vijjAcaraNaparidIpanI - 229 vijjAcaraNasampattiyaM - 230 vijjAcaraNasampadAti - 250 vijjAcaraNasampannoti - 229 vijjAbalena - 227 vijjAmayiddhisampannA - 20 vijjAsampattiyA - 246 vijju - 121 viJJattinti - 78, 81 viJJANanti - 125, 126 saddAnukkamaNikA viJJU - 284 vitakkavicArapItisukhopekkhAnaMvitakkavicArA- 362 vitakko - 296 vitaNDavAdA - 193 vitaNDo - 193 vitthAyitattaM - 381 vidantIti - 9 viditadhammoti -- 243 videharaJoti - 9 vidvaMsanadhammoti - 125 vidhunantAti - 102 vinayo - 166, 342 vineyyadammakusalassa - 351 vipattIti - 162, 163, 164 vipariNAmadhammoti - 258 31 viparItakiccaM - 6 vipassanA - 61, 133, 285 vipassanAkAle - 81 vipassanAcAro - 134 vipassanAcittaparidamanAdInaM- 334 vipassanAcittameva - 125 - 295 vipassanAcittuSpAdapariyApannA - 126 vipassanAJANanti - 126, 141 vipassanAJANasampayuttaM - 126 vipassanAlAbhI- 126 vipassanAvasAnA - 279 vipassanAviJJANanti - 126 vipassanAsampayuttAnaM - 268 vipassanAJANe - 286 vipassanAtrANaM- 123, 126, 127, 133, 141 vipassanApaJJAti - 317 vipassanApAdakanti - 133 vipassanApubbakA - 347 vipassanAmaggavasena - 338 vipassanAyaM - 124 [31] Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [va-va] vipassanAsukhaM - 128 vipAkanti-41 vipAkaphalaM-158, 159, 355 vipAkoti-40 vippaTisAravinodanA-263 vippasannacittassa-278 vippasannarahadamivAti-23 vibbhamatIti-112 vibhajjavAda-305 vibhattivipariNAmatA-144 vibhAvitoti-84,96,129 viyAkarohIti-27 viraticetanA-295 virAgo-148 viruLhadhammA-35 virUparUpanti-226 virecetvAti-5 vilambitaM-249 vilAso-346 vivaTacchado-209 vivaTTacchadAti-209, 211 vivaThUtvAti-209 vivaTTo-209,210 vivAho-224 vivekajapItisukhasukhumasaccasAya - 333 vivekajapItisukhAnIti-332 vivekajehIti-333 vivekaTThakAyAnanti-48 vivekasukhanti-59 visabhAgavedanAti-356 visavaNijjAti-163 visAkhapuNNamito-354 visAkhAti-61 visuddhipaccayanti-34 visuddhipavAraNanti-76 visosetIti-90 vissajjanAmaggo - 240 vissatthanti-19 vissAsikabhAvaM-290 viharatIti - 4, 150, 173, 179, 304, 315, 359 vihAradAnaphalaM-279 vihAradAnena-278 vihAradAnaM-277, 278 vihiMsasaJI-149 vItaccitehIti-7 vItamalaM-364 vItiharaNanti-78 vIthi-12 vIraGganti -207 vIriyabalaM-35, 205 vIriyasaMvaroti -310 vuTThinti- 120 vutthavasso-177 vuttavAdI-329, 330 vuddhasIlenAti-248 vuddhi-166, 167, 262 vuddhaM-248 vUpasamoti -344 veThakehIti-237 vedako-342 vedaGgAni-191 vedanAkkhandhaJca - 43 vedanAti - 83, 107 vedanApariggahamattampIti-258 vedayatIti-116, 258 vedavAcakabrAhmaNaliGgeneva-196 vedavAdino-339, 340 vedAnanti-192 vedenAti-9 vedoti-195 vedhanaM-126 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [33] veneyyasattAti-177 verajjAni-246 veramaNinti-281,282 veramaNiyoti-163 veramaNIti - 280 vesArajjappatti-243 vesArajjAnIti-318 vesAlIti-288 veLuriyoti-125 vohArakusalo - 266 vohAro-8,11, 349 vaMsAni- 284 sakadAgAmino-160 sakadAgAmimaggo-148 sakammaniratoti-202 sakasaJjA-334 sakkharAti-140 sakyA-220,224 sagga-272 saGghatadhammArammaNanti-243 saGkhadhamako-381 saGkhalikhitaM-65, 66 saGkhA-349 saGkhAranti-159 saGkepo-88, 139 saGghaTTa -11 saGghoti-152, 280 sacammikAti-29 sacIvarabhattenAti-5 saccanti-352 saccapaTivedho-136 saccasampaTivedho-350 sacchikatanirodheti-148 sacchikAtabbadhammA-292 sachandacArino-232 sajAlikAti-29 sajjAvudhoti-115 saJcuNNetIti-90 saJjagganti-337 sAti-333, 341, 342 saJAnirodhaM-325,337 saJaApaTilAbhaM-329 saJaAvedanAsIsena -336 saJjAvedayitanirodhanti-336 saNThapesIti-327 satapattanti-121 satimAti-25 satiM- 108 satIti-152, 168, 307,376 satoti-53 satthavaNijjAti-163 satthupaTiJAto-13 sattavaNijjAti-163 sattahiMsanamivAti-151 sattAti-196 sattu -5 sadisaphalaM-40 sadevamanussanti-57,59 sadosAni-364 saddakaNTakattA-103 saddhanti-65,228 saddhammavimukho - 145 saddhApaTilAbho-154 saddhAmUlikAti-154 saddhAsammAdiTThInaM-154 sanaGkumArabhAsitaM - 229 santakabhAvato- 274 santarabAhirA-119 santAsanti-21,151 33 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [sa-sa] santAso-128 santikAvacarabhAvo- 147 sandacchAyanti-106 sandiTTikaM -30,33, 52,128 sandiTuM-249 sandhi-32,79 sandhIti-79 sannitodakaM-343 sanniddha-249 sannirujjhanaM-79 sannirodho-79 sapati-139, 274 sapattabhAro-102 sappAyasampajanaM-71 sappurisoti-14 sabbaariyasAdhAraNabhAvadassanatthaM -311 sabbakalApAripUriyA-11 sabba taM-318 sabba buddhaM -330 sabbaJjUti-356 sabbatopabhaM-368 sabbatthakaM-119 sabbadhammakusalo-27 sabbadhammavidU-27 sabbavAridhutoti-45 sabbavAriphuToti-45 sabbavAriyuttoti-45 sabbavArivArito-45 sabbasaMkilesavippayuttaM-242 sabbasaMyoge-364 sabbAbhiAnaM-123, 127 sabyajano-51 sabhAgo- 97 sabhAvadhamma-149 sabhAvaniruttiyA-36 samaNabhaNDananti-31 samathavipassanA-176,346 samathavipassanAtaruNabhAvato-177 samathavipassanAdhammena - 168 samathavipassanuppAdanampi-71 samadhigataM- 292 samanupassatIti -68, 69, 301 samantacak-211 samantatoti-107 samantabhAvo-107 samabharitAti-377 samavepAkiniyAti-247 samasamanti-317 samasamo-257 samAdAnavirati-280, 281 samAdhAnalakkhaNoti-295 samAdhikontanti-179 samAdhikkhandhoti -359 samAdhibhAvanA-292 samAnayIti-238 samAnAti-217 samArambhoti-276 samAsoti-165,294 samAhAranti-354 samitapApattAti-185 samitAti-185 samiddhatanti- 114 samiddhAti-360 samugghATako-296 samucchedapaTippassaddhivimuttiyo-317,318 samuTThAnarUpadhammehi-8 samuttejetvAti-260 sampajajJajAtikA- 272 sampajaJanti-71 sampajaapariggahaNaM-72 sampajaapariyAyatA-71 sampaja na-71,95 34 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [35] sampajAnakArino-336 sampajAnakArIti-71,94 sampajAnakAro-71 sampajAnanaM-71 sampajAnAtIti-110 sampajAnoti-26,110 sampajAnaM-71,83 sampaTicchanaM-226 sampattavirati-280,281 sampayuttacitto-75 sampayuttadhammA-295 sampayoganti-372 sampahaMsaneti-50 sampahaMsetvAti-260 sampApakanti-135 sambuko-140 sambuddhaparinibbAnA-385 sambodhiM-170 sambhavakumAro-27 sammattadhammA-146 sammasati-128,286 sammasanANaM-176 sammAAjIvaM - 297 sammAkammanto-294 sammAdassanalakkhaNAti-294 sammAdiTThi-154,296, 331 sammAdiTThIti-154 sammAsaGkappo-296,332 sammAsamAdhi-295 sammAsambuddho -65, 152, 154, 210, 372 sammAsambodhiM-18,34 sammukhAvaTTanI-235 sammuTThanti-31 sammutidhammo-350 sammodaniyaM-31,213 sammodanIyaM -31,357 sammoditanti-213 sayambhuJANabhUtA-- 133 sayaMjAtanti-288 saraparittANaM-29 saraso-135 sarAvamattanti-269 sarIraparikammanti -73 sarIsapeti-279 sallahukavutti-101 sallApo-22,240,371 sallInoti-289 savaDikaM-114 sassatoti-339 sahadhammikoti-225 sahadhammo-225 sahabyatAti-375 sahitacitto-69 sahitAti-101 sahottappANaM-21 sAcariyakoti- 235, 237 sANAni-313 sAsthakasampajaJavasena- 72 sAtthakasampajaGa-71,87 sAtyakaM-71,72,195,305 sAdhayamAnanti-82 sAdhukanti--51,52 sAdhurUpAti-27 sAnanti-379 sApateyyaM -275 sAmaJaphalaM-30, 33, 50,128 sAmaM-30,190,280 sAraNIyaM-31, 214 sAvakabodhiM- 171 sAvakavipattiyA-309 sAvajjoti-161 sAvatthiyanti-324,354 35 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] dIghanikAye sIlakakhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [sa-sa] sAsanadhammoti-60 sAsanarasanti -112 sAhasikAti-217 sitamattampIti-173 siddhAti-137 siddhoti-3,32, 148,380 sinehetIti-90 sippUpajIvino-28 silesopIti -313 siveyyaka-5 sisireti -279 sissabhAvUpagamanaM -155 sItanti-120,278 sIlanti-67, 162, 230, 248, 316 sIlapaJaANanti-259 sIlaparisuddhAti-258 sIlavA-258, 343 sIlavAti-25 sIlasamAdhivipassanA-61 sIlasamAdhivipassanAtiAdinA-60 sIlasamAdhivipassanAsaGghAtAnaM - 61 sIlasampadAti-164 sIlUpasamenAti-23 sIhanAdanti-310 sukAraNanti-328 sukiccakArI-7 sukkapakkhanti-31 sukhanti-122,188 sukhapaTisaMvedanA-116 sukhavipAkadvena-252 sukhavedanAya-110 sukhitanti-30 sukhumA-332 sukhoti-30,159, 347 sugatoti-330 sucaritadhamme-50 suciNNaM-63 suJoti-350 sutamayANaM-339 suduGgAti-106 sudhAmaTThapokkharaNiyoti-251 supaNNoti -16 suparisuddho-297, 309, 310 suppatihitacitto-46 suppatiTTitoti-25 subhakiNhA-345 subhoti-125 subhaM-354, 355, 385 surApAtinti-330 surApAnamevAti-312 suvaTTitAti-180 suvaNNacuNNapiJjaro-180 suvaNNasatthakenAti-6 suvibhattanti-150 suvisuddhanti-70 sUranti-21 sUrabhAvaM-211 sUrA-206 sUriyaraMsiM-40 seTThamanteti-227 seNiyoti-20 setaparikkhAroti-268 setIti-104 setughAtavirati - 280,281 setaM-120,121, 212, 226 senAsananti-105 seniyoti-20, 245 selamayapattanti-326 sesajhAnampi-337 sotavijJANena -378 sotApattiphale -301, 364 sotApattimaggo-148 36 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ha-ha] saddAnukkamaNikA [37]] sotindriyavikkhapavAraNaM-51 sodhessAmIti-227,238 somanassanti -110,111 sommoti-377 sovaggikA-30 sovIrakanti-312 soLasasahassaM-193 saMkitti-312 saMkilesapaccayanti -34 saMkilesavisuddhIsu-35 saMkilesaM - 242 saMyojanAnaM-53 saMyojentIti -293 saMvaratoti-68 saMveganti-21 saMsIditvAti -380 saMhatoti-150 hatthisArI-343 hadayaGgamato-145 hadayamaMsaM-240 hadayaM - 299 hammiyaM-104 hitAnukampI-311 hirikaraNaM-239 hirI-239 hirottappadIpanatthaM -352 hiMsatIti-5, 151,152 hiMsAdipApadhamma-284 hInadhAtuko-38 hInavAcako-313 hILentoti-217 hetukiriyA - 118 hetudassanaM-130 homakaraNato-256 homakaraNavasenAti-233 haJissatIti-6 haTTatuTThoti-52 hatattAti-18 hatabhAvadIpanato-211 hatthakukkuccaM - 23 hatthamuddA-30 hatthasaddo-30 hatthAcariyA-29 hatthArohA-28 hatthikAyoti-45 hatthigaNato - 101 hatthighaTAti-20 hatthinAgaM-128 hatthinikAsatAnIti-19 hatthimeNDA-29 hatthivejjA-29 37 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a akaNaM asaM suddhaM - 111 aJJampi tena puJJena - 386 aTThakkharA ekapadaM - 193 atthantaradassanamhi - 127 anAvaraNadassAvI - 27 aniccA sabbe saGghArA - 159, 350 anekasetibhindo yo - 384 annaM pAnaM khAdanIyaM - 91 ambo ca sitto samaNo ca nhApito- 163 asaGkhyeyyAni nAmAni - 378 asamAne sadde tidhA - 131 asokArAma ArAme - 385 A AguM na karoti kiJci loke - 364 AdiccakulasambhUto - 220 AdiccA nAma gottena - 186, 217 ArabhitvAna amataM - 282 iti soNNavihAresu - 385 ime ca pANino sabbe - 386 gAthAnukkamaNikA u uttarasmiM pade byaggha-puGgavosabhakuJjara- 310 uddhammaM ubbinayaJca - 384 e ekadhammaM atItassa - 33 ekAyanaM jAtikhayantadassI - 311 ete ca saGgahA nAssu - 198 ete saMvaravinayA - 232 ka kappo vyAkaraNaM joti-satthaM sikkhA nirutti ca - 191 kAlaM dIpaJca desaJca - 204 39 kha khaNavatthuparittattA - 254 ga gamissa ekakammattA - 147 guNo palasAnisase koTThAsabandhane - 378 go goNe cendriye bhumyaM - 186 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-2 [ca-ma] cittIkataM mahagghaJca -203 cullAsIti sahassAni-37 dadeyya ujubhUtesu - 278 dAnaJca peyyavajjaJca-198 dIpappasAdako thero-84 dunnAmakaJca arisaM-103 jambudIpatale ramme-384 nakkhattena sahodaya-matthaM yAti sUramanti-11 navakoTisahassAni-232 na pacchato na purato-23 niccapavatti samIpo-55 ANAbhivaMsadhammasenApatIti suvikhyAto-385 ThapitA yena mariyAdA-220 paThamAbhisitto rAjA-221 paThamaM sadaM sotena-350 patirUpe vase dese-199 pabhAvussAhamantAnaM-205 pamArNa ekamattassa-62 peTakAlaGkAravhayaM-385 byaJjanaJceva attho ca-383 tato vAtAtapo ghoro-277 tatrAbhisekapatto so-384 tathA ca uparAjena-385 tathA dakkhiNadeviyA - 385 tathevuttaradeviyA-385 tasmA gamanIyatthassa-147 tasmA voharakusalassa-352 tassa putto maghadevo-221 tassa putto mahAtejo - 221 tassa putto mahAvIro-221 tassa putto rojo nAma - 221 tassa sUnu mahAtejo-221 tassAsi kalyANaguNo-221 teneva kArite ramme-384 tesaM pacchimako rAjA-221 maggaM phalaJca nibbAnaM-339 maNDalAcalasAmantaM -384 manujassa sadA satImato-184 manopubbaGgamA dhammA-8 mandhAtA sattamo tesaM-221 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ya-sa] gAthAnukkamaNikA [41] mahApuo mahAthUpaM- 84 mahAmunisamA yA-384 mahAsammatarAjassa-187, 222 middhI yadA hoti mahagghaso ca-183 sadA rakkhantu rAjAno-386 saddhamme pATavatthAya-384 santi puttA videhAnaM-173 sabalAdIsu bhinnesu-197 sabbapApassa akaraNaM -60 sampassataM sudhImataM - 383 sambuddhaparinibbAnA-385 sAkarukkhapaTicchannaM-224 sAdhu dhammaruci rAjA - 188 sAdhuvilAsinI nAma-384 sItaM uNhaM paTihanti - 277 suvaNNaM rajataM muttA-264 yato yato sammasati- 128, 286 yasassinaM tejassinaM-220 yasmA ca saGgahA ete - 198 yAvatA candimasUriyA-202 yo cakkhubhUto lokassa - 220 yo ca buddhaJca dhammaJca-158 yaM nissAya visodhesi-385 rathane lakkhaNe dhammo-racakke sviriyApathe-200 ratho setaparikkhAro-268 rojo ca vararojo ca-222 laGkAdIpAgatAnampi-385 vaNNAgamo vaNNavipariyAyo-191 vattabbassAvasiTThassa-131 varo nAma mahAtejo-221 vihAradAnaM saGghassa-277 vihAre kAraye ramme-277 se saTThivassasahassAni-169 41 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ May the merits and virtues earned by the donors and selfless workers of Vipassana Research Institute, Igatpuri be shared by all beings. May all those who come in contact with the Buddha Dhamma through this meritorious deed put the Dhamma into practice and attain the best fruits of the Dhamma. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DEDICATION OF MERIT ******0%BN****$*>>="MINGO***** May the merit and virtue accrued from this work adorn the Buddha's Pure Land, repay the four great kindnesses above, and relieve the suffering of those on the three paths below. May those who see or hear of these efforts generate Bodhi-mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma, and finally be reborn together in the Land of Ultimate Bliss. Homage to Amita Buddha! NAMO AMITABHA Printed and Donated for free distribution by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow South Road Sec 1, Taipei, Taiwan RO.C. Tel: 886-2-23951198 , Fax: 886-2-23913415 Email: overseas@budaedu.org.tw Printed in Taiwan 1998, 1200 copies IN046-2011 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Interational Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OF THE ON Printed Ike Corporate Social e Sua Essonel Foundation 114.com, 55 Hang Chow Sath Roeri Sess pei, Taiwen, BOO This Sortis for Pro us fr m east to to sale 1998, 1200 comes INO46-2011