________________
(२.२.२३५-२३५)
विपस्सनाजाणकथावण्णना
१२७
यस्मा पनिदं विपस्सनाञाणं मग्गजाणानन्तरं होति, तस्मा लोकियाभिञानं परतो, छट्टभिआय च पुरतो वत्तब्बं, अथ कस्मा सब्बाभिज्ञानं पुरतोव वुत्तन्ति चोदनालेसं दस्सेत्वा परिहरन्तो "इदञ्च विपस्सनाजाण"न्तिआदिमाह । “इदञ्च मग्गजाणानन्तर"न्ति हि इमिना यथावृत्तं चोदनालेसं दस्सेति । तत्थ "मग्गजाणानन्तर"न्ति सिखाप्पत्तविपस्सनाभूतं गोत्रभुञाणं सन्धाय वुत्तं । तदेव हि अरहत्तमग्गस्स, सब्बेसं वा मग्गफलानमनन्तरं होति, पधानतो पन तब्बचनेनेव सब्बस्सपि विपस्सनाञाणस्स गहणं दट्ठब्बं अविसेसतो तस्स इध वुत्तत्ता। मग्गसद्देन च अरहत्तमग्गस्सेव गहणं तस्सेवाभिञापरियापन्नत्ता, अभिज्ञासम्बन्धेन च चोदनासम्भवतो । लोकियाभिञानं पुरतो वुत्तं विपस्सनाजाणं तासं नानन्तरताय अनुपकारं, आसवक्खयञाणसङ्घाताय पन लोकुत्तराभिज्ञाय पुरतो वुत्तं तस्सा अनन्तरताय उपकारं, तस्मा इदं लोकियाभिञानं परतो, छट्ठाभिज्ञाय च पुरतो वत्तब्बं । कस्मा पन उपकारट्ठाने तथा अवत्वा अनुपकारट्ठानेव भगवता वुत्तन्ति हि चोदना सम्भवति । “एवं सन्तेपी"तिआदि परिहारदस्सनं । तत्थ एवं सन्तेपीति यदिपि आणानुपुब्बिया मग्गज्ञाणस्स अनन्तरताय उपकारं होति, एवं सतिपीति अत्थो ।
अभिञावारेति छळभिञावसेन वुत्ते देसनावारे । एतस्स अन्तरा वारो नत्थीति पञ्चसु लोकियाभिञासु कथितासु आकद्धेय्यसुत्तादीसु (म० नि० १.६५) विय छट्ठाभिज्ञापि अवस्सं कथेतब्बा अभिञालक्खणभावेन तप्परियापन्नतो, न च विपस्सनाञाणं लोकियाभिञानं, छट्ठाभिञाय च अन्तरा पवेसेत्वा कथेतब्बं अनभिज्ञालक्खणभावेन तदपरियापन्नतो। इति एतस्स विपस्सनाञाणस्स तासमभिज्ञानं अन्तरा वारो नत्थि, तस्मा तत्थ अवसराभावतो इधेव रूपावचरचतुत्थज्झानानन्तरं विपस्सनााणं कथितन्ति अधिप्पायो । “यस्मा चा"तिआदिना अत्थन्तरमाह । तत्थ च-सद्दो समुच्चयत्थो, तेन न केवलं विपस्सनाञाणस्स इध दस्सने तदेव कारणं, अथ खो इदम्पीति इममत्थं समुच्चिनातीति आचरियेन (दी० नि० टी० १.२३५) वुत्तं । सद्दविदू पन ईदिसे ठाने च-सद्दो वा-सद्दत्थो, सो च विकप्पत्थोति वदन्ति, तम्पि युत्तमेव अत्थन्तरदस्सने पयुत्तत्ता। अत्तना पयुज्जितब्बस्स हि विज्जमानत्थस्सेव जोतका उपसग्गनिपाता यथा मग्गनिदस्सने साखाभङ्गा, यथा च अदिस्समाना जोतने पदीपाति एवमीदिसेसु । होति चेत्थ
"अत्थन्तरदस्सनम्हि, च सद्दो यदि दिस्सति । समुच्चये विकप्पे सो, गहेतब्बो विभाविना''ति ।।
127
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org