________________
१५६
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-२
(२.२.२५०-२५०)
मे इतो अझेन सम्मासम्बुद्धेन भवितुं सक्काति अयमेत्थ अट्ठकथा। सब्बत्थ च-सद्दो, वत-सद्दो च पदपूरणमत्तं, चे-सद्देन वा भवितब्बं “सचे"ति अट्ठकथायं (सं० नि० अट्ठ० २.२.१५४) वुत्तत्ता । वत-सद्दो च पस्सितुकामताय एकंसत्थं दीपेतीतिपि युज्जति ।
"सो अह"न्तिआदि सुत्तनिपाते आळवकसुत्ते। तत्थ किञ्चापि मग्गेनेव तस्स सरणगमनमागतं, सोतापन्नभावदस्सनत्थं, पन पसादानुरूपदस्सनत्थञ्च एवं वाचं भिन्दतीति तदट्ठकथायं (सु० नि० अट्ठ० १.१८१) वुत्तं । गामा गामन्ति अञस्मा देवगामा अनं देवगामं, देवतानं वा खुद्दकं, महन्तञ्च गामन्तिपि अत्थो । पुरा पुरन्ति एत्थापि एसेव नयो । धम्मस्स च सुधम्मतन्ति बुद्धस्स सुबुद्धतं, धम्मस्स सुधम्मतं, सङ्घस्स सुप्पटिपन्नतञ्च अभित्थवित्वाति सह समुच्चयेन, पाठसेसेन च अत्थो, सम्बुद्धं नमस्समानो धम्मघोसको हुत्वा विचरिस्सामीति वुत्तं होति ।
आळवकादीनन्ति आदि-सद्देन सातागिरहेमवतादीनम्पि सङ्गहो। ननु च एते आळवकादयो अधिगतमग्गत्ता मग्गेनेव आगतसरणगमना, कस्मा तेसं तप्परायणतासरणगमनं वुत्तन्ति ? मग्गेनागतसरणगमनेहिपि तेहि तप्परायणताकारस्स पवेदितत्ता । “सो अहं विचरिस्सामि...पे०... सुधम्मतं, (सं० नि० १.१.२४६; सु० नि० १९४) ते मयं विचरिस्साम, गामा गामं नगा नगं...पे०... सुधम्मत"न्ति (सु० नि० १८२) च हि एतेहि तप्परायणताकारो पवेदितो। तस्मा सरणगमनविसेसमनपेक्खित्वा पवेदनाकारमत्तं उपदिसन्तेन एवं वुत्तन्ति दट्ठब्। अथाति "कथं खो ब्राह्मणो होती"तिआदिना पुट्ठस्स अट्ठविधपञ्हस्स "पुब्बेनिवासं यो वेदी"तिआदिना ब्याकरणपरियोसानकाले। इदहि मज्झिमपण्णासके ब्रह्मायसत्ते (म० नि० २.३९४) परिचुम्बतीति परिफुसति । परिसम्बाहतीति परिमज्जति । एवम्पि पणिपातो दट्टब्बोति एवम्पि परमनिपच्चकारेन पणिपातो दट्ठब्बो ।
सो पनेसाति पणिपातो। जाति...पे०... वसेनाति एत्थ जातिवसेन, भयवसेन, आचरियवसेन, दक्खिणेय्यवसेनाति पच्चेकं योजेतब्बं द्वन्दपरतो सुय्यमानत्ता। तत्थ जातिवसेनाति जातिभाववसेन। भावप्पधाननिद्देसो हि अयं, भावलोपनिद्देसो वा तब्भावस्सेव अधिप्पेतत्ता । एवं सेसेसुपि पणिपातपदेन चेतेसं सम्बन्धो तब्बसेन पणिपातस्स चतुब्बिधत्ता। तेनाह "दक्खिणेय्यपणिपातेना"ति, दक्खिणेय्यताहेतुकेन पणिपातेनेवाति अत्थो । इतरेहीति आतिभावादिहेतुकेहि पणिपातेहि । “सेठ्ठवसेनेवा"तिआदि तस्सेवत्थस्स
156
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org