________________
१५८
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-२
(२.२.२५०-२५०)
अरियमग्गो एव लोकुत्तरसरणगमनन्ति चत्तारि सामञफलानि विपाकफलभावेन वुत्तानि । सब्बदुक्खक्खयोति सकलस्स वट्टदुक्खस्स अनुप्पादनिरोधो निब्बानं । एत्थ च कम्मसदिसं विपाकफलं, तब्बिपरीतं आनिसंसफलन्ति दट्ठब्बं । यथा हि सालिबीजादीनं फलानि तंसदिसानि विपक्कानि नाम होन्ति, विपाकनिरुत्तिञ्च लभन्ति, न मूलङ्गुरपत्तक्खन्धनाळानि, एवं कुसलाकुसलानं फलानि अरूपधम्मभावेन, सारम्मणभावेन च सदिसानि विपक्कानि नाम होन्ति, विपाकनिरुत्तिञ्च लभन्ति, न तदञानि कम्मनिब्बत्तानिपि कम्मअसदिसानि, तानि पन आनिसंसानि नाम होन्ति, आनिसंसनिरुत्तिमत्तञ्च लभन्तीति । "वुत्तव्हेत"न्तिआदिना धम्मपदे अग्गिदत्तब्राह्मणवत्थुपाळिमाहरित्वा दस्सेति ।
यो चाति एत्थ च-सद्दो ब्यतिरेके, यो पनाति अत्थो। तत्रायमधिप्पायो - ब्यतिरेकत्थदीपने यदि "बहुं वे सरणं यन्ति, पब्बतानि वनानि चा"तिआदिना (ध० प० १८८) वुत्तं खेमं सरणं न होति, न उत्तमं सरणं, एतञ्च सरणमागम्म सब्बदुक्खा न पमुच्चति, एवं सति किं नाम वत्थु खेमं सरणं होति, उत्तमं सरणं, किं नाम वत्थु सरणमागम्म सब्बदुक्खा पमुच्चतीति चे ?
यो च बुद्धञ्च धम्मञ्च, सङ्घञ्च सरणं गतो...पे०. एतं खो सरणं खेमं, एतं सरणमुत्तमं । एतं सरणमागम्म, सब्बदुक्खा पमुच्चतीति || (ध० प० १९०-९२)
एवमीदिसेसु । लोकियस्स सरणगमनस्स अञतित्थियावन्दनादिना कुप्पनतो, चलनतो च अकुप्पं अचलं लोकुत्तरमेव सरणगमनं पकासेतुं "चत्तारि अरियसच्चानि, सम्मप्पाय पस्सती"ति वुत्तं । वाचासिलिट्टत्थञ्चेत्थ सम्मासद्दस्स रस्सत्तं । “दुक्ख"न्तिआदि "चत्तारि अरियसच्चानी''ति वुत्तस्स सरूपदस्सनं। दुक्खस्स च अतिक्कमन्ति दुक्खनिरोधं । दुक्खूपसमगामिनन्ति दुक्खनिरोधगामि । “एत"न्ति “चत्तारि...पे०... पस्सती'ति (ध० प० १९०) एवं वुत्तं लोकुत्तरसरणगमनसङ्खातं अरियसच्चदस्सनं । खो-सद्दो अवधारणत्थो पदत्तयेपि योजेतब्बो।
निच्चतो अनुपगमनादिवसेनाति “निच्च"न्ति अग्गहणादिवसेन, इतिना निद्दिसितब्बेहि तो-सद्दमिच्छन्ति सद्दविदू । “वुत्त हेत"न्तिआदिना आणविभङ्गादीसु (म० नि० ३.१२६;
158
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
