Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 .5 / - ~AN J 1 // zrI vardhamAna-satya-nIti-harSasUrijainagranthamAlA puSpa 5 // // raivatAcalatIrthoddhAraka AcArya zrI vijayanItisUrIzvarapAdapamebhyo nama // // mahopAdhyAya zrI sUracaMdragaNivaryaviracitaH // // jainatattvasAragranthaH saTikaH // Pwere . ji saMzodhaka sampAdakazca-jinAgamatattvavizArada suvihitAcArya zrI vijayaharpasUrIzvaraziSya anuyogAcArya paM0 zrI mAnavijayo gaNI prakAzaka:-zrI varddhamAna-satya-nIti-harpasUrijainagranthamAlAyAH / vyavasthApaka zreSThI bhogIlAla sAkalacaMda-rIcIroDa-amadAvAda vIra saMvat 2467 ] satya saM. 241 [ vikrama saMvat 1997 asya granthasya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArAH prakAzakena svAyattIkRtAH mudraka :-zAha gulAbacaMda lallubhAI, zrI mahodaya prinTIMga presa, dANApITha-bhAvanagara. - - -Prem - -- PHANT
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tapAgaccha - saMvignazAkhApravarttaka yogIzvara anuyogAcArya paMnyAsa satyavijayagaNipaTTakramAnugataanuyogAcArya paMnyAsazrI bhAvavijayagaNi // stutyaSTakam // // 1 // / // 2 // / tAruNye jayinA smaraM vijayinaM jitvA'pi bhogAIMke / dadhe yena mahaujasA'titarasA jainezvarI AdRtA // dIkSAskSAzvavalaprasArayamane supragrahapropamA / paMnyAsapravaraH sa bhAvavijayo bhUyAd bhavottArakaH AtmotkarSaniroghino'guNagaNA yaM vIkSya zokAkulAH / jAtAH zrIkalitAGgamIkSyamadanaH zuSyanmado lajjayA tAruNyodbhavakAmakeliracanA saMtyajya rAgisthitA / paMnyAsa pravaraM subhAvavijayaM vande sadA bhAvataH prajJonmeSavazAdavApi sahasA siddhAntamArgoM hRDhaH / yenA'kAri tapo'ntaraM ca vividhaM bAhyaM ca kRcchrAdhikam prApvA'lAmi manuSyajanma sulabhaM saMprojjhatA duSkathAH / paMnyAsapravareNa bhAvavijayenA'dAyi bodhAmRtam // 3 // durSyAnojjhitacetase guNabhRte karmASTanAzecchave / samyagdarzanazuddhabodhaviraterArAdhine'saGgine / saMsArAbdhititIrSave nijaguNAnAditsave sAdhave / paMnyAsapravarAya bhAvavijayAyAhaM namAmi dhruvam 118 11 yasmAd bodhamayIM mahodayavatIM dharmAmRtasyandinIm / saMsArArNavatAraNaikataraNIM duHkhaughapradhvaMsinIm / jIvAnandavidhAyinIM bhavamRtIrogApahantrIM giram / zrutvA zAntarasapradAM bhavigaNAH zAnti parAM lebhire // 5 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsRtyarNavaduHkhacakramakaraiH saMtrasyamAnA janAH / hastAlambanamApya potasadRzaM bhavyAvataMsA budhAH / AtmotthAnapathapravRttamahato vighnoragAt pAragAH / yasyodagrayazovitAnamadhunA vistArayantyAdarAt // 6 // munyudyAnavikAzanodyamajuSi saddezanAzAlini / sadbhAvAvalibhAranirbharabhRti prajJAdRzA zobhini / / vizvAnandavidhAyini saramadonmAdavyathAdhvaMsini / paMnyAsapravare'tra bhAvavijaye bhakyA na ke ke natAH // 7 // kathaM mune vizvajanInavRtte! ghRNArNavendo janatArcitA / guNAn praguNyAnadhamarSiNaste bruve'khilAn vandyapadAravinde // 8 // bhAvASTakamidaM bhakyA mUlacandreNa gumphitam / kAntAcaraNamagnAnAM kuryAt kalyANamaJjasA // 9 // A grantha prakAzita karavAmAM Arthika sahAyatA ApanAra-dAnavIra sadgRhasthonI zubha nAmAvaliH ru..150) zeTha ratilAla vADIlAla-rAdhanapura __ ru..100) zeTha bhImAjI devIcaMda-khIvAnadI (mAravADa) ru. 101) rA. zeTha kAntilAla IzvaralAla-rAdhanapura ru. 100) zeTha popaTalAla dhArasIbhAI-jAmanagara ru. 100) zeTha dalapatabhAI mohanalAla pArekha-rAdhanapura | ru. 50) zeTha narottamadAsa rIkhabhacaMda-rAdhanapura ru. 100) zeTha kakkalamAI nIhAlacaMda-rAdhanapura ru. 50) harajI jaina zAlAnA jJAnadravyamAMthI ha. ru. 100) zeTha vRddhilAla kacarAbhAI-rAdhanapura mohanalAla bhagavAnajI pArekha-jAmanagara ru. 100) zeTha haragovindadAsa jIvarAja maNiyAra-rAdhanapura' ' ru. 50) zeTha genAjI navAjI-thAMvalA (mAravADa)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatattvasAragranthasya zuddhipatrakam azuddham cchannAnIvanyeva kathamajAyate ? tvayaM kAra pAnIya zuddham cchannAnyeva kathamajAyata? svayaM .kAra pAnIyaM patra 20 29 42 zuddham zoSa svArthe kimapi (na) bhayAdvi vibhIta ye pRSTha paMkti 2 3 2 12 2 11929 d patra pRSTha paMkti / azuddham 2 5 zeSa 4 1 1 | svArthe / 7 26 / kimapi 9 2 5 / bhayAdvi 10 1 8 / vibhIta. 11 18 12 1 2 / bhaveti 13 18 / bhartR 15 1 / 14 / bharnu / 15 26 / nigoda 16 1 2 / radhika 16 2 7 / yukta pUtA 47 26 50 1 10 lA 51 2 10 / pUtoM d h bhavati h m s m h h m m m m m garbha h h rUpe. bhartu 52 1 9vA nigodA h punavAhya dhyAtvA'rtha nigaditum-kathayitum punarvAya dhyAtvA'tha nigadantu-kathayantu dadhika bhuktaM 63 2 11 65 2 SS
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham rastye dharmaH pyutpAdiSu ddaSTate dRSTante atrAsti ko norI mukhyeyu * isti tvami zuddham rastI gharma pyutpAdAdiSu dASTante dASTante atrAssstiko guhya norarI mukhyeSu sstitvami , patra 65 68 4 75 75 riri 90 92 96 97 pRSTha paMkti 10 r 1 1 1 1 ba 12 1 5 12 ng azuddham tyutpanna mami pratikArye nAGgApAGgA tyA dinA ddAnta puSpaganta zIrSa chAyA ekarava mi zuddham vyutpanna mabhi pattikArye nAGgopAGgA tyAdinA dAnta puSpamanta zIrSe chAyA ekasva patra 98 98 114 115 121 131 132 138 138 138 pRSTha paMkti 2 1 1 11 4 13 14 10 12
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 tbbbbh prastAvanA + Atmani adhikRtya adhyAtmam / adhyAtma AtmAne sAcA svarUpamAM pIchAnavA sivAyanI sarva karaNI niSphaLaprAya kahI che. eTalA mATe ja jaina zAstrakAroe AtmAne oLakhavA mATe - AtmAnuM svarUpa jANavA mATe anekavidha graMthonI racanA kaMrI che. AtmAne oLakhavo, AtmAnI najIka javuM tenuM nAma adhyAtma che. jyAre sAcI adhyAtmadazA prApta thAya che tyAre jIva nirvANaprAptinI taiyArI kare che. AtmAne oLakhavA mATe jIva ane tenA sAthai saMbaMdha dharAvatA samagra padArthonu yathAsthita svarUpa jANavuM joie ane tene mATe jaina zAstrakAroe "nava tattvo " nI gUMthaNI karI che. ApaNA A prastuta graMtha " jainatattvasAra " mAM nava tattvonI spaSTatayA nahIM parantu prakArAntare rUparekhA samajAvavAmAM AvI che. e uparAMta te viSayane vadhu sphoTa karavA mATe ghaNAe laukika udAharaNo ApavAmAM AvyA che. sukhAbhilASA dareka prANIne sukha priya hoya che, parantu abhithI kadI kamaLanI utpatti thaI sAMbhaLI che ? tema A jIvano tadanukUla prayatna nathI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ane sukha-vaibhava-vilAsanI jhaMkhanA rahyA kare che. keTalAka ajJAnavaza prANIo sadgurunA yA to sadbodhanA abhAve kaSTa karaNI kare che paNa, tenuM phaLa kaSTanA pramANamAM ati alpa maLe che. vyavahAramA paNa kahevAya che ke " koTI varSanA tapasI kSaNamAtramAM gayA lapasI" A badhu zernu pariNAma che ? ajJAna kriyAnu athavA to apakva jJAnadazAnuM. kAraNa ke kahyu cha ke-'jJAnakriyAbhyAm mokSaH' adhyAtmavAdIonA paNa traNa prakAra che. (1) keTalAka nAma mAtra (2) keTalAka sthApanA mAtra ane (3) keTalAka nATakIyAonI mAphaka jJAnazUnya. adhyAtmano viSaya e agAdha sAgara samAna che. teno tAga Ave tema na hovAthI vizeSa vivecana na karatAM mULa vAta para AvIza. graMthavivecana A" jaina tattvasAra" graMtha 21 adhikArano banelo che ane dareka adhikAramA mukhya mukhya viSaya laI tene spaSTarUpe samajAvavA / / mATe udAharaNo paNa ApavAmAM AvyA che. viSayAnukrama tapAsavAthI A graMthamA keTalI hakIkatono ghaTasphoTa karavAmAM Avyo che teno Acho khyAla Avaze. pUrepUrI samaja mATe to A graMtha sAdyaMta vAMcye ja chUTako. A graMthay TIkA sAthenuM pramANa 4100 zloka pramANa che. graMthanI khubI e che ke temAM vAdI ane prativAdI evA kalpita pAtro UbhA karI ekanI zaMkA ane bIjAnuM nirasana goThavI pustakane rasikA sAthe aupadezika banAvavAmAM Avyo che. prasaMge prasaMge itara darzanonA maMtavyo ApI ApaNI jaina AmnAyanI mAnyatAne puSTa banAvavAmAM AvI, che. pahelA adhikAramA jIva( AtmA) ne karmanA svabhAvanuM varNana ApavAmAM AvyuM che. jIvanA bhedopabhedatuM svarUpanirUpaNa karI jIvo
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SEOSESORIS SUSISIGHTS karatAM paNa karmanI anaMtatA jaNAvI jIva kevI rIte karmathI mukta bane ane yoga pAme te jaNAvyuM che. vIjA 'adhikAramA jIva zubhAzubha karmane kevI rIte grahaNa kare te darzAvatAM pAca samavAya (kALa, svabhAva, niyati, pUrvakRta ane puruSArtha ) kAraNo jaNAvI dRSTAMtapUrvaka samajaNa ApI che. trIjA adhikAramA jIva pote arUpI hovA chatAM rUpI karmane kevI rIte grahaNa kare tene lagatuM varNana karI tenI puSTi mATe pArAnI gUTikA, vanaspati, nALiera, lohacuMbaka vigerenA vyavahAra dAkhalA ApyA che. cothA adhikAramA jIva amUrta ( arUpI) ane karma mUrta hovAthI te baneno saMyoga kevI rIte thai zake teno suMdara khyAla ApatAM karpUra, hIga vigerenAM udAharaNo ApyA che. pAMcamA adhikAramA siddhanA jIvone karma kema lAgatA nathI te mATe sarasa nirUpaNa karI tenI sAbitI mATe vyavahAru dRSTAMto ApyAM.che. chaThA adhikAramA jIvano mULa svabhAva to karma grahaNa karavAno che te mULa svabhAva choDI siddhanA jIvo karmathI mukta kema rahI zake ? | te zaMkAnuM samAdhAna karatAM pAro, suvarNa, abarakha ane cakora pakSI vigerenA dAkhalA ApyA che. sAtamA adhikAramA muktimAM jIvo gayA ja kare ane sasAra bhavya jIvathI kadI zUnya ja na thAya e baMne paraspara virodhI hakIkata kema ghaTI zake ? tenuM samAdhAna suMdara rIte karI hRda, nadI ane samudranA yuktipurassaranA dRSTAMtapUrvaka sarasa khulAso karyo che. AThamA adhikAramA parabrahmanuM kharUpa darzAvI, Izvara jagatano kartA nathI ja-A vAta barAbara muddAsara spaSTa karavAmAM AvI che...
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'navamA adhikAramA parabrahma eTale zuM te samajAvI siddhanA jIvone saMkaDAmaNa kema thatI nayI te mATe yogya vivecana dRSTAMta sAthe karavAmAM AvyuM che.' ___'dazamA adhikAramA nigodanA jIvo, tenuM svarUpa, karmabaMdhanane anurUpa duHkha, nigodanA jIvonI adRzyatA vigaire viSayono samAveza karavAmAM Avyo che. ____ agiyAramA adhikAramA samagra vizva nigodanA jIvothI paripUrNa hoya to vizvamA bIjAM karmo, pudgalarAzi ane dharmAstikAyAdi kema samAi zake ? te mATe gAMdhInI dukAnanuM udAharaNa ApI vastusthitinI cokhavaTa karavAmAM AvI che. 'bAramA adhikAramAM koInI paNa preraNA vinA karma.kevI rIte bhogavI zakAya ? tene mATe zItaLA, orI, achabaDA vigere vyAdhionAMdRSTAMto ApI viSayanI suMdararIte puSTi karI che. A uparAMta karmanA mAMgA, karmanI sattA temaja vyavasthA vigere paNa samajAvyAM che. // 'teramA adhikAramA puNya nathI, pApa nathI, svarga nathI, vigere nAstikonA matano suMdara rIte nirAsa karavAmAM Avyo che. 'caudamA adhikAramA ekalA pratyakSa pramANathI ja sArthakatA nathI e mata darzAvI parokSAdi pramANo paNa mAnavA joie tenI udA-1 haraNopUrvaka' sAbitI' karavAmAM AvI che. ' 'paMdaramA adhikAramA svargAdi jovAtAM nathI chatAM te cha ja te hakIkatanI dAkhalAo purassara siddhi karavAmAM AvI che. 'soLamA adhikAramA svarga-mokSAdi prApta karavAnA hetu-sAdhana darzAvI gRhasthone mATe nizcaya para dRSTi rAkhI vyavahAra sAcavakA vAnI sAthosAtha bhAvAdharmamA AgaLa vadhavAnI sUcanA karavAmAM AvI che.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattaramA adhikAramAM jaDa - acetana mUrtinI sevA-upAsanAdithI phaLa - prApti kema thAya ? tevA nAstika matanuM nirAkaraNa karI yuktipUrvaka mUrtipUjA siddha karI batAvI tenA phaLanuM nirUpaNa karyu che. A bAbatamAM rAma-sItA, dakSiNAvarta zaMkha, ekalavya, tathA khetaramAM Ubho karAto cADIyo vinA dRSTAMto ApyA che. aDhAramA adhikAramA siddha bhagavaMto to nirAkAra che chatA tene AkAranuM rUpa ApI temanI mUrti kema karI zakAya ? A zaMkAnuM sArI rIte samAdhAna karI mUrtipUjAnI savizeSa puSTi karI che. ogaNIzamA adhikAramAM ciMtAmaNiratna vigere jaDa padArtho tAtkAlika phaLa Ape che jyAre mUrtipUjA - prabhubhakti kema tAtkAlika phaLadAyI banatI nathI te saMbaMdhamAM garbhasthiti, maMtrasiddhi vigere dAkhalAo ApavAmAM AvyA che. " vIsamA adhikAramAM itara darzanonAM maMtavyono parihAra karI AtmajJAnathI ja-adhyAtmathI ja muktiprApti thAya che te siddha karI batAnyuM che. ekavIsamA adhikAramAM badhA tattvano sAra " manonirodha " che ema darzAvI chevaTe prazasti ApavAmA AvI che. A graMthamA kartAe potAnA anubhavanA vyavahAru dRSTAMto eTalA badhA ApyA che ke tethI temanI apratima vyavahAradakSatA siddha thAya che. AvA vyavahAru dRSTAta anyatra jovAmAM AvatA nathI. graMthakartA - A graMthanA racanAra suracaMdra vAcaka che. temane lagato vizeSa paricaya prApta thayo nathI. teo kharataragacchanI bRhat zAkhAmAM thayA che. prazasti parathI temanI paraMparA nIce pramANe ALekhI zakAya.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhadrasUri merusuMdara pAThaka harSe pAThaka priya pAThaka cAritra pAThaka udaya vAcaka vIrakalaza toote SSHOUSSESS suracaMdra vAcaka padmavallabhagaNi - RECESSAREER - * ApaNe jANIe chIe tema ApaNI bedarakArIthI ghaNAe prAcIna tADapatro ane hastalikhita prato mATImAM maLI gayA che. bhaMDAramAM bhaMDAryA pachI varSo sudhI tenI sAra-sabhALa na karyAthI ati kImatI graMtho udhaine bhoga thai paDyA hatA. A ja kAraNathI ApaNA pUrvAcAryoe ApaNane Apela amUlya jJAna-bhaMDArarUpa vAraso ApaNe gumAvatA AvyA chIe. pU. anuyogAcArya paMnyAsajI mahArAjazrI mAnavijaya mahArAja vihAra karatA karatAM vaDodarA padhAryA. vaDodarAnA jJAnabhaMDAranA hastalikhita graMthonuM lisTa tapAsatAM acAnaka temanI dRSTi | "jaina tattvasAra" para paDI ane AvA amUlya graMthano uddhAra karavAnI temane svAbhAvika sphuraNA thai ane te dhanya sphuraNAne pariNAme A graMtha mudritAvasthAmAM samAja samakSa rajU karavA bhAgyazALI thayo chu.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 AgraMtha prathama saMvata 1966 mAM bhAvanagara zrI AtmAnaMda jaina sabhA taraphathI mULa ne anuvAda sAthai chapAyela che. tenI zuddhi ane bhASAtara vaDodarAnivAsI zrAvaka maganalAla cunIlAla vaide karela che: upodghAta pravartaka mahArAja zrI kAtivijayajIe lakhelo che. bhASAMtara paNa te bukamAM pAchaLa ApalaM che. A gratha TIkAyukta hoya to vadhAre upakAraka thAya evo vicAra AvatAM TIkAnI zodha karatAM A TIkAyukta graMthanI prati paMnyAsajI mAnavijayajIne vaDodarAmAM maLI AvI. 'mahArAjazrIeM 'e prata bhaMDAramAthI kaDhAvIne vaDodarAnA rahIza mAstara suMdaralAla cunIlAlanI mAraphata lahIyA pAse te lakhAvI, paNa AvA grathano vizeSa pracAra thAya to savizeSa upakAra thAya te AzayathI te hastalikhita prata parathI temaNe presakopI karAvavAnuM vicAryu ane te kAma " jaina " ophisamAM kAma karatA zA. narottamadAsa ruganAthane sopavAmAM AvyuM je temaNe atyaMta kALajIthI pAra pADyu. hastalikhita pratamA koi sthaLe skhalanA rahI gai hoya to tenI zuddhi karavA mATe bIjI pratanI agatyatA jaNAi paNa pATaNa temaja amadAvAdanA koi jJAna - bhaDAramAMthI A graMthanI bIjI nakala upalabdha thaI zakI nathI. AbhAra bhAvanagaranivAsI vayovRddha, jJAnavRddha zrI kuMvarajI ANaMdajIe A graMthanA prUpho lAgaNIpUrvaka joi ApyA che te mATe temano AbhArI hUM. pUjya panyAsajI mahArAje anahada prayAsa sevI A graMthano uddhAra karyo che te mATe temanA RNanuM mApa karavuM muzkela che. A uparAMta sauthI vizeSa upakAra to jAmanagara, rAdhaNapura, khIvAnadI (mAravAr3a ) nA Arthika sahAyaka sadgRhasthono mAnavAno rahe che. A pustakanA mudraNakAryamAM mahodaya presanA mAlIka zA. gulAbacaMda lallubhAie paNa cIvaTa ane khaMtapUrvaka sahakAra Apyo che. nivedaka- zeTha bhogIlAla sAkalacaMda
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ `lmh slslfth - viSayAnukrama / MAMAP vipaya m m m . m m rAsasasarararara s patra pRSTha | viSaya / patra pRSTha para jIvakarmasvabhAvoktilezaH prathamo'dhikAraH zloka 9 / amUrtasyApyAtmano mUrtakarmagrahaNatatiyaNDAdarzananirUpaNo- | mahalaM vastunirdazazca ... ... ... . ktilezaH tRtIyo'dhikAraH loka 33 . . karmAtmanolakSaNam ... ... ... jIva indriyahastAdikaM vinA'pi karmagrahaNa karoti... 5 . jIvAnAmAnantyam , tabhedAzca pRthivyAdaya jIvasaMlagnakarmaNAmahaSTatvaM ... ... ...-16 jIvebhyaH karmAnantyaM ... .. ... ... 2 2 mUrtAmUrtayoH karmAtmanorAdhArAdheyabhAvasambandhoktilezaH karmANi samapralokAkAzazritAni, ato jIvAH karmabhirAvRttA. 3 1 / caturtho'dhikAraH zloka 10 jIvakarmaNoranAdisambandhaH .. jIvAnA karmabhyo mukti jIvakarmaNorAdhArAdheyasambandham ... 181 ... ... jIvasya -zubhAzubhakarmagrahaNoktilezo siddhAtmanaH karmanAdAnoktileza. dvitIyo'dhikAra. zloka 11 paJcamo'dhikAraH zloka 17 jIvAnA zubhAzubhakarma grahaNaM , ... ... ... 5 1 siddhAnAm karmAgrahaNaM ... ... ... ... 21 jJAnaM vinApi jovAnA karmagrahaNa sambhavati ... ... 7 2 / vinendriyairapi siddhAnAmanantasaukhyam ... ... 24 h me s h - >> h - - - -- sh m -
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 1 / 1 - viSaya patra siddhAtmanaH karmagrahaNanirAkaraNoktilezaH SaSTho'dhikAraH zloka 11 siddhAnAm karmAdAnasvabhAvasya varjanam .. ... 26 saMsArazUnyatAmokSAbharaNatAdRSTAntoktilezaH saptamo'dhikAraH zloka 12 muktipravAhAvicchinnatA sasArabhavyAzunyatA . ... 29 parabrahmavicAroktilezo'STamo'dhikAraH zloka 69 parabrahmaNa* svarUpam parabrahmaNa sRSTiracanA tatraiva pralayAnupapattizca IzvaramAyAto jagadracanAnupapatti ... ... svata. IzvareNa jIvAnA sRSTisahArAnupapatti. ... karmaNA jIvasya sukhaduHkhAdirbhavati, tathApi paramezvare kartRtvAropaNaM .. ... ... . . 50 ekakSatre'nekasiddhAvasthAnAbhidhAnoktilezo navamo'dhikAraH zloka 11 viSaya patra pRSTha brahmaNa. svarUpam ... ... ... ... 53 1 kAlAdi paJcabhyo jagadutpati tatpralayazca brahmaNo brahmaNi lInatvaM, jyotiSi jyotiSo melanaM ... 54 1 brahmasiddhayorasaMkIrNatA .. .. ... ... 55 1 4 nigodajIvAnAM kSetrasthitigamAgamakarmabandhAdinidarzano tilezo dazamo'dhikAraH zloka 41 nigodajIvAnAmanantakAlaparyantam nigodadu khe vasanam ... 56 nigodajIvAnAmadRSTatA ... ... ... ... 59 1 nigodajIvAnAmAhArAdikaraNe'pi na gurutvam ... ... nigodajIvA anantakAlaM yAvat dukhino bhaveyustAhagU karmabandhanaM ca kurvanti .. nigodajIvAnA mano vinApi karmavandhanaM bhavati ... 64 2 jIvapudgaladharmAstikAyAdipUrNe'pi loke tathaivAvakAzo-hU~ tileza ekAdazo'dhikAraH zloka 8 m m h h 2
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ PASIRIKKAKAUPASS*% viSaya patra pRSTha nigodavyAptA'khilavizve'pi tatrA'nyadravyasamAvezAvakAzayoravasthAnam ... ... ... ... ... 66 1 / parapreraNArahitakarmabhogoktilezo dvAdazo'dhikAraH zloka 59 jIvasukhaduHkhAdikAraNaM kamaiva, bhAgyasvabhAvAdinAmnA karmaNaiva pratipAdanaM ... ... ... ... ..... 682 kasyApi preraNAM vinA jIvasya svasvarUpaprAptikaraNaM, karmaNaH svabhAvam , jagatsvarUpaM ca ... ... ... 701 dravyakSetrakAlabhAvA'nivAryazaktipreraNayA jaDasvarUpA'pi karmaNaH / prAkaTyam ... karmaNa udaye AgamanabhedA karmaNo bhuktabhokSyamANabhujyamAnAmavasthA ... ... 82 1 nAstikasyApyAnandAdizabdavat puNyapApAdizabdasattokti / lezaH trayodazo'dhikAraH zloka 25 / indriyamAtrapratyakSatAsvIkaraNe doSAH vipaya patra pRSTha nAstikasya pratyakSapramANAnoindriyAvagamAdhikyoktilezaH caturdazo'dhikAraH zloka 33 parokSapramANamapi mantavyam ___.. ... ... 92 1 ceSTayA'dRSTamapi mantavyam ... ... ... 97 nAstikasya sakalapratyakSe'pi kasmiMzcidvastuni nijapratyakSatAnirAkaraNoktilezaH paJcadazo'dhikAraH zloka 12 adRSTasvargAdipragANatA ... ... ... ... 101 1 nAstikasya dravyabhAvabhedadvividhadharmadarzanapUrvaka dravyadharmA dapi paramparayA bhAvadharmalAbhoktilezaH SoDazo'dhikAraH zloka 37 svargApavargayo. sAdhanAni yathAzakti siddhaguNasevanena siddhibhavanam ... ... ... 105 1 gRhasthaidravyadharmasevanam vyavahArasyA'pi pAlanam ca ... 110 1 -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra viSaya nAstikasyAjIvarUpasthApanA sevAphalapratipAdanotileza: saptadazo'dhikAraH zloka 41 paramezvarapratimApUjanena puNasambhava nirA gini spRhisevayA paramArthasiddhi pratimA ajIvA'pi tayA puNyasiddhi Aptaniyuktavastuna vizeSamAnyatA Izvaro nirAkAro'sti tathApi kathaM tatpratimA bhavet ... nAstikasyAnAkarasyApi bhagavataH sthApanoktilezo'STAdazo'dhikAraH zloka 19 ... ... ... * ... ... ... patra pRSTha ... 115 1 121 1 121 122 124 nirAkArasyApi pUjana sthApanA tadacanayA lAbha nAstikasya dravyabhAvadharmaphalasamprApaNoktileza ekonaviMzo'dhikAraH zloka 29 pratimApUjana phalaM prAya zIghramatra bhave na prApnotItyasya 125 1 viSaya patra pRSTha 131 136 AstikanAstikAnAM dvayeSAmapi paramparayA manoniviSayatA pAdanena ca muktiprApaNakAraNotilezo viMzo'dhikAraH zloka 39 AtmajJAnenaiva kevalarAjayogena vA muktirbhavati etadviSaye vaiSNavAdi kAraNAni paramezvara nAmasmaraNasyA'pi AvazyakatA ... ... sarvajanakathanasyaikavAkyatA ghaTanA mukte sarvadarzanAnusArimArga siddhI niSkriyatA co. ... ... 139 145 149 granthagranthotpannapuNyajanatAsamarpaNasvIyagaccha gacchanAyaka sampradAya gurunAmasvakIyagurubhrAtrAdinAmakIrttanotileza ekaviMzatitamo'dhikAraH zloka 23 manonirodhasya yogamArge ramaNakaraNasya copadezam ... ... ... ... ... ... ... ... 151
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bed " // zrIvarddhamAna - satya - nIti - harSasUri jainagranthamAlA puSpa 5 // // arham // // jinAgamatattvavizArada suvihitAcArya zrIvijayaharSasUrIzvarapAdapadmebhyo namaH // || mahopAdhyAya zrI sUracaMdragaNiviracita // // zrI jainatattvasAra-- saTIkaH // 2 mUlam maMgalaM, vastunirdezazca -'saMzuddhasiddhAntamadhIza middhaM, zrIvardhamAnaM praNipatya satyam / karmAtmapRcchottaradAnapUrva, kiJcidvicAraM svavide samUhe // 1 // TIkA -- ziSTabodhitakartavyatAkatvena prArIpsitasya granthasya nirvighnaparisamAptyarthaM ziSyazikSArthaM ca granthakAraH padyenaikena prayojananidarzanapuraHsaraM maGgalaM cikIrSurAha - " saMzuddhe" tyAdi / ahaM kiJcidvicAraM samUhe ityantimacaraNasya padAnvayaH / 'kiJcit' 1 nirdoSam / 2 gatizayairdIptam / 3 svazAnAya / 4 vicArayAmi / zrIca 10 "... ~: 1989096696869604061
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 990000690009990060606909009 FO sasapeNa 'vicAra' parAmarza vicAraNIyaM viSayamiti yAvat 'samUhe' vicArayAmi UhApohena vitarkayAmIti bhAvaH, / kathambhUtaM vicAraM ? 'karmA-''tmapRcchottaradAnapUrva karmA-''tmakaviSayakapraznottaradAnapUrvam, kiM kRtvA ? zrIvardhamAnaM praNipanya, kathambhUtaM a zrIvardhamAnaM ? 'saMzuddhasiddhAntaM nirmalasiddhAntayuktam, punaH kathambhUtam , 'adhIza jagataH svAminam , punaH kathambhUtam ? 'ircha' jJAnAdhatizayadIptam, punaH kathambhUtaM ? 'satya' satyasvarUpaM satyapravacanAdhipati vA, kasmai prayojanAya vicAraM samUhe ? iti Aha| 'svavide' svajJAnAya AtmajJAnavRddhaye iti bhAvaH // 1 // karmAtmano lakSaNam mUlam-AtmAyamAryAH kila kIdRzo'sti, 'nityo vibhuzcetanavAna ruupii| tathA ca karmANi tu kIdRzAni, jaDAni rUpINi 'cayAcayIni // 2 // 1 yadyapyAtmA dravyAstikanayAnnityaH paryAyAstikanayAdanityo devAdyanyataravyapadezalAbhAt / paramiha tusakarmA-'karmakarUpasarvajIvadravyagrahaNopayogAnityatvena grahagam / 2 vyApaka kelisamudrAtAdau sarvalokAkAzavyApakatvAt , anyathA tu svakAyamAtravyAptatvAdapi vibhuH / 3 cetanA'pi dvedhA-sAvaraNa-nirAvaraNamedAt / sAvaraNazAnaM yathAsambhavaM kevalAdAganyat sarvam / kevalazAnaM hi nirAvaraNam / iha hi cetanAmAtragrahaNAt sarvajIvasamyandhi jJAnaM gRhyate, tena sarvamapi jIvadravyaM cetanavaditi cetanAvAna jIva ucyate / 4 rUpaM satatamasyAstIti rUpI sarvo'pi pudgaladharmA padArthaH / na rUpI arUpI apugaladharmA jIvaH / yadyapi tejasakArmaNazarIrasagato jIvaH sAtizayajJAnavatAM kapitayA pratyakSastathApi carmacakSupAM niratizayajJAnavatAmapratyakSalAbhaprAyA'lapItyucyate / 5 pUraNa-galanasvabhAvAni / 300996969696966699399206006
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 966969696:96969696969699 TIkA - AtmAyamityAdi / atra praznottaratvenAbhidhAnaM - he 'AryA' pUjyAH, AdarArtha bahuvacanaM, 'kila' iti anunaye, 'ayam' uktaH 'AtmA' jIvaH 'kIDazo'sti' kiM svarUpo vidyate 1 atrottaramAha nitya ityAdinA - nityaH' avicalasvabhAvaH, punaH kathambhUtaH 1 'vibhuH' vyApakaH kevalisamudghAtAdau kRtsnalokAkAzavyApI svakAyamAtravyApI vA punaH kathambhUtaH 1 'cetanavAn ' cetanAyuktaH, punaH kathambhUtaH 1 'arUpI' rUparahitaH apugaladharmetyarthaH / tathA ityAdi tathAzabdaH samucaye, cakAraH caraNapUrtyarthaH, tu zabdo vizleSaNArthaH / tato'yamarthaH - Atmano bhinnAni karmANi aSTavidhAni kAryANi / 'kIdRzAni kiM rUpANi saMti / atrotaramAha - jaDAnItyAdi / 'jaDAni' acetanAni cetanAlakSaNavirahitAmItyarthaH punaH kathambhUtAni 1 rUpINi pudgalamayatvAnmUrtAni punaH kathambhUtAni 1 cayA - 'cayIni' pUraNa - galanasvabhAvakAni // 2 // jIvAnAmAnantyam - tadbhedAzca pRthivyAdayaH mUlam -- jIvAH 'pRthivyAdimasUkSmavRddha - nigodabhinnA hi bhavantyanantAH / nAnAvidhA'vAptasajAtiyoni - bhinnAH samastAH kila kevalIkSyAH // 3 // 1 jIvAH kathambhUtAH 1 pRthivI AdimA''diryeSAM te pRthivyAdimAH patrakAyikAste ca te sUkSmAsa pravAzca te tathA / vizepaNavizeSyabhAvasya viSakSA niyandhanatvAt sUkSmavRddha zabdayorvizeSyatayopAdAnena paranipAto'taH pRthivyAdayo vidhA- sUkSmA yAdarAya / nigodA hi nigodasaJjJAvantaste'pi sUkSmA yAdarAya / terbhedebhinA ye te tathA / yadvAtra sUkSmayuddhazabdau pRthivyAdimanigodazabdayorantarasthitau DamarukamaNiyat pRthivyAdiSu nigodeSu ca yojyau /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3900096999606968 TIkA -- sAmAnyena jIvasvarUpamuktam, adhunA vizeSamAha - 'jIvA' ityAdi / 'hi' iti nizcaye 'samastAH' sarve jIvAH 'anantAH' antarahitA bhavanti, kathambhUtAste jIvAH ? pRthivyAdimasUkSmavRddhani godabhinnAH pRthivI AdimA''diryeSAM te pRthivyAdimAH SaTkAyikAste ca te sUkSmAtha vRddhAzca te tathA, pRthivyAdayo dvividhAH - sUkSmA bAdarAtha, nigodA hi nigodasaJjJAvantaH sAdhAraNavanaspatikAyikA iti yAvat / te'pi dvividhAH - sUkSmA bAdarAzca / tairbhedaibhinnA ye te tathA, punaH kathambhUtAH 1 ityAhanAnAvidhetyAdi / 'kila' iti nizvaye, te samastA jIvA 'nAnAvidhAvAptasajAtiyonibhinnA bhavanti nAnAvidhA - anekaprakArA avAptAH - prAptA yAH sajAtiyonayaH - samAnajAtisambandhinyo yonayastAbhirbhinnAH - bhedamupagatAH, punaH kathambhUtAH 1 'kevalIkSyAH' kevalinA - kevalajJAnayuktena IkSyAH - darzanIyAH / jIvebhyaH karmAnantyaM zlokadvayenAha / mUlam - karmANi tebhyo yadanantakAni, samagralokAmbara saMsthitAni / ghanaM kimayekatarapradeze - 'pyanantasaGkhyAni zubhAzubhAni // 4 // TIkA -- karmANItyAdi 'yad' yasmAt kAraNAt 'tebhyaH' pUrvoktajIvebhyaH pUrvAbhihitajIvApekSayA ityarthaH, 'karmANi' uktasvarUpANi 'anantakAni' anantAni santi tasmAt " yattadonityasambandhAt " tadityadhyAhAryam, tAni karmANi 'samagralokAmvarasaMsthitAni' samagralokAkAze sthitAni, ghanamityAdi 'ghanaM kiM ?' atra viSaye bahu kiM vaktavyam ? 'aGgyekatarapradeze'pi ' 2 aGgI - jIvaH tasya 'ekatarapradeze'pi ' ekaikasminnapi pradeze tAni 'anantasaGkhyAni ' anantA saGkhyA yeSAM tAni tathA santi, katha G99969 90969690
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ @@@@@eDED:CE mbhUtAni tAni karmANi ? 'zubhAzubhAni' zubhAni cAzubhAni ceti dvandaH // 4 // mUlam---anantasaGgayAH kila karmavargaNA, jIvapradeze parikalpya 'ekke| zubhAzubhAH kevalahaSTidRSTA, muktA amUbhyaH khala te hi siddhAH // 5 // ___TIkA-anantasaGkhyA ityAdi 'kila' iti nizcaye 'ekake' ekaikasmin jIvapradeze 'karmavargaNAH karmasamUhAH 'ananta- - saGkhayA' asaGkhyAtAH santIti zeSaH, kathambhUte jIvapradeze ? 'parikalpye' manobuddhayA parikalpanIye, kathambhUtAH karmavargaNAH ? 'zubhAzubhA' zivAzivAH, punaH kathambhUtAH 1 'kevaladRSTidRSTAH kevaladRSTiH-kevalajJAnaM tayA dRSTAH-darzanagocarIkRtAH kevalajJAna| gamyA iti yAvat / muktA ityAdi khalu zabdo nizcayAthai hi zabdaH caraNapUtauM te pUrvoktA jIvA 'amUbhyaH' pUrvoktAbhyaH karmavargaNAbhyo 'muktAH' karmavargaNA virahitA ityarthaH siddhA ucyante iti shessH||5|| karmANi samagralokAkAzazritAni-ato jIvAH krmbhiraavRtaaH| mUlam-atastu karmANi samagralokA-kAzAzritAnIha nirntraanni| tenaiva jIvA hi bhavanti karmA-vRtA 'vasUnIva mRdAvilAni // 6 // 1 ephasya jIvasyAsajanyAtA: pradezAH teSAmekasmimapi manobuddhayA parikalpaye pradeze'nantakarmavargaNAH santIti / 2 vasUni svarNAni ratnAni vA, yathA khanyAdau svarNAni ratnAni vA samutpayamAnAni mRdA mRttikayA saha vyAptAnyeva cchamAnyeva samutpadhante tathA jIvA api saMsArasthAH karmAvatA eva bhavantIti samyandhaH / 19696969696999696999699:6 @ @@ - - - - @@@@@
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9696969 99699BEOG6969696969 TIkA-atastu ityAdi / tu zabdo'tra ekzabdArthaH 'atastu' asmAdeva kAraNAt 'iha' asmilloke karmANi 'samagralokAkAzAzritAni' sakalalokAkAzaM saMzritAni santIti zeSaH / kathambhUtAni karmANi ? 'nirantarANi' avicchedena vyavasthitAni / 'tenaiva' iti tenaiva kAraNena 'hi' iti nizcaye 'jIvA' AtmAnaH 'karmAvRtAH karmabhirAvRtAH karmAvaraNayuktA ityarthaH, bhavanti / atra dRSTAntamAha-'vasanIva mRdAvilAni yathA 'vasani' suvarNAni ratnAni vA 'mRdA' mRttikayA 'AvilAni' yuktAni AvRtAni cha iti yAvat, bhavanti / yathA khanyAdau suvarNAni ratnAni vA samutpadyamAnAni mRttikayA cchannAnIvanyevasamutpadyante tathA jIvA HD api saMsArasthAH karmAvatA eva bhavantIti bhAvaH // 6 // jIvakarmANoranAdisambandhaM shlokdvyenaah| mUlam --kathaM vibho! karmaNa Atmanazca, yogo'yameSo'jani 'bhinnjaatyoH| ___ anAdisaMsiddha ihocyate yo, 'hemAzmanovAraNicitrabhAnvoH // 7 // TIkA-kathamityAdi / 'vibho! he prabho ! karmaNa Atmanazca 'ayaM pUrvoktaH 'yogaH' saMyogaH 'ka' kena prakAreNa 'a-injani' ajAyata ? / kathambhUtayoH karmA''tmanoH ? 'bhinnajAtyoH bhinA jAti:-svabhAvaH sattA vA yayostayoH ubhayApekSayA dviva 1 jIvAnAmarUpitvAt karmaNAM rUpitvAda bhinnA jAti svabhAvaH sattA yA yayostau bhinnajAtI tayoH saMyogo'nAdisaMsiddhaH anAdhutpanna ityarthaH / 2 kayoriva hemAzmanoriva svarNapApANayoriya satejaskanistejaskayorathavA itavaddhayorathavA gururAjvorayayA snigdhAsnigdhayorityAdibhiH prakAraibhibhajAtyorevamuttareSAmapi padArthAnAM yathAsambhavaM bhinnajAtitvaM svayamUham // dese ee809696969BDBDB -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ BG960EUR8699565ECIETESO996 Ind canaprayogaH jIvAnAmarUpitvAt karmaNAM ca rUpitvAd bhimA jAtiH tathA ca sati bhinnajAtyoranayoryogaH kathamajAyate ? iti praznAbhiprAyaH / atrottaramAha-'epa' pUrvokto yogaH 'iha' asmilloke jIvakarmaNoryA 'anAdisasiddhaH' anAdikAlena niSpanaH | Iam 'ucyate' kathyate / atra dRSTAntadvayamAha-hemAzmanorvetyAdinA, vAzabdotra iva zabdArthaH, dRSTAntadvaye'pi ca DamarukamaNinyAyenAbhisa mbadhyate / hemAzmanoriva svarNapApANayorivaaraNicitrabhAnvoriva araNikASThavaheriva c| satejaskanistejaskatvAdiprakArabhibhajAtyoryathA 0 suvarNapApANayoriva araNidhUmadhvajayoriva yA yogo bhavati tathA bhinnajAtyorjIvakarmaNorapyanAdisaMsiddho yogo vijJeya ityarthaH // 7 // mUlam--dugdhAjyayorvA yugapadbhavo'styayaM, yathA punaH paayksuurykaantyoH| sudhA 'sudhAbhRcchilayoH sahotthitaH, karturguNA nAmatha kartRvAdinAm // 8 // TIkA-pakSAntareNoktavipaye dRSTAntacatuSTayamAha-dugdhAjyayorvetyAdinA / 'vA' athavA ayaM pUrvokto yogo yugapadbhavo'sti eka samayabhAvI vartate / katham iti ? Aha-dugdhAjyayordugdhaghRtayoH ivapadasyAdhyAhAro vidheyaH / dRSTAntaramAha-yathA punarityA|| dinA punaryathA pAvakasUryakAntayoH agnisUryakAntamaNyoH sahotthito yugapadutpanno yogo'sti / punadRSTAntaramAha sudhetyAdinA, 1 candrakAnnayoH / 2 ye tu jagataH sakartRtvamAhusteSAM kartRvAdinA mate yathA karturguNAnAM ca satvAdInAM mitha sambandho'nAdi10 saMsiddhaH na hi nirguNaH kartA jagatkaraNe samarthoM bhavitumarhati, kartuniH kriyatyAnniraanatvAta saguNatvaM na syAt tadabhAve ca phaTuMtvaM na sambhavatIti; evamapi na vaktuM zakyaM yatkI sRSTikarmaNi pravRttaH saguNo'nyathA nirguNaH / evamucyamAne sati karturanekasvabhAvatvAdanityatvaM tathA tu karturabhAvaH syAt, idaM tu kartRvAdinAM na matama, tammate ca kartari rAguNatvaM nirguNatyaM ca yamapi baktavya yathA nirazane ni:kriye phartari saguNatyamantI tathAtmanyapi pharmasaMyogaH / Bleaseeeeeeeeeeeeeeeee Ame o - -one on-meena
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA punarityadhyAhAryam / yathA punaH sudhAsudhAbhRcchilayoH, sudhA amRtaM sudhAbhRt candraH tasya zilA pASANaH caMdrakAnta ityarthaH / amRtacandrakAntayoH sahotthito yogo'sti / punardRSTAntaramAha - atha anantaraM kartRvAdinAM ye tu jagataH sakartRtvamADusteSAM mate iti zeSaH / kartuH kArakasya guNAnAM saccAdInAM cAnAdisaMsiddho yogo'sti // 8 // jIvAnAM karmabhyo muktiH mUlam - karmAtmanorevamanAdi siddho, yogo'styayaM kevalinaH samUcuH / asyApi bhedo viditastathAvidhAt, sAmagryayogAt 'kanakAimanoriva // 9 // TIkA - adhunA phalitamAha karmAtmanorityAdinA / 'eva' muktaprakAreNa 'karmAtmanoH' karmajIvayorayaM pUrvokto'nAdi - siddho'nAdyutpanno 'yoga' saMyogo'sti iti 'kevalinaH' kevalajJAnayuktAH 'samUcuH' kathitavantaH / asyApIti 'asya' pUrvoktasyApi yogasyeti zeSaH bhedaH viditaH prasiddho'sti / kutaH ? ityAha- 'tathAvidhAt ' tAha prakArakAt 'sAmagryayogAt ' sAmagrIbhAvayogAt tAdRzaH sAmayyA yogAditi bhAvaH / kayorivetyAha- 'kanakAzmanovi' suvarNapASANayoriva pUrva hema pazcAt paSANo athavA pUrva pASANaH pazcAt suvarNamityAdiko bhedo na kvApi vaktuM zakyo dvayorapi yugapadeva sambandhaH tato'yameteSu vastuSvanAdisaMsiddho yathA sambandhastathA jIvakarmaNorapyanAdisaMsiddhaH sambandha iti bhinnajAtyorapi svayaM vibhAvyaH // 9 // iti prathamo'dhikAraH sa0 1 pUrva hema pazcAt pASANo'thavA pUrva pASANaH pazcAt suvarNa ityAdiko bhedaH kvApi vaktuM na zakyaH, dvayorapi samasamaya eva sambandhastato'yameSu vastuSu anAdisaMsiddho yathA sambandhaH tathA jIva karmaNorapi anAdisaMsiddhaH sambandhaH iti bhinnajAtyorapi svayaM bhAvyaH / 696969696966 2999EUR
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvitiiyo'dhikaarH|| jIvAnAM zubhAzubhakarmagrahaNaM nayabhiH zlokairAha muulm-'taattksvbhaavaaniyterbhvissy-tkaalaacchubhaashobhnbhuktihetoH| jIvastu karmANi samAdadIta, zubhAzubhAnIha pura sthitAni // 1 // vear S695CGGGGOGO:OGG0600865EUR 1 jIvakarmaNoranAvityAdayamanAvisitaH saMyogaH, tathApi purANAni kAnicit karmANi kRpayati, kAnicinnavAni gRhaNAti, iti, sampandhenAyAto'yaM dvitIyaH pharmagrANAdhikAra ucyate-tApasvabhAvAdityAyi, jIyaH purasthitAni yathAyoga prAptAni zumAzubhAni pharmANi 'samAvavIta-gANoyAditi / tatra tuzrayamAda-tAdagiti jogasya pharmagrAhaNasvabhAvAt punaza niyateravAzyaMbhAnAt "niyatirbhagayatI balIyasI' ityukeH, punaza tAzAt bhAvinaH kAlAt / cakArApharaNamA prayANAmapyeSAM samuditAnAmasadabhAvAdekIbhAva eyAtaH pAramAdibheda eveti na cakAra / koSazAyaramAdapi tuprayAvapi? 'zubhAzo' sugAgamogakAraNAtaH / ata eva niyatisthabhAvakAlai preyaM yArazAni pharmANi purataH prApitAni tArazAni gRhaNAtIti pArayazyaM jInastha jaine vyajyate / tathA cocyate'tArazI jAyate buddhi-ya'yasAyA tAzaH / rAbAyAstAdazA eva, yAzI bhavitavyatA // 2 // irda hi zAkha prAya: puNyakazaivAbhiprAyamAzrityoktamasti / zaivA di jainAniti vadanti-bho jainAcAryAH jIvo'yaM suggepI san zumAni pharmANi jAnan gRhaNAtu, paramasau duHkhaLepI san azubhAni pharmANi phartha gRhaNAti ? ato'zubhAni karmANi grahItumanito'sya patridozvarAdirazubhapharmagrahaNe prerako-yAcyo yathA sarve bhavanmataM samAsaM syAditi pucchantaM zaivAne samadhigamya jAnato'pi jIvasya preraphAvi vinana zubhapharma 3969CSESE6EURSESEDE DEOSEC
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ DegabQcabakaFAABAAA 160699999699969896906606869 TIkA-jIvakarmaNoranAditvAt tayoH saMyogo'pyanAdisiddhaH, tathApi purANAni kAnicit karmANi kRpayati kAnicinavAni ca gRhNAtIti sambandhenopasthito'yaM dvitayaH karmagrahaNAdhikAra ucyate-'tAhakasvabhAvAdityAdi / iha-asmin saMsAre N'jIva'-AtmA 'karmANi 'samAdadIta'-gRhIyAt / kathaMbhUtAni karmANi ? 'pura sthitAni'-yathAyoga prAptAni / punaH kathaMbhUtAni ? zubhAzubhAni'-zubhAni azubhAni ceti / atra hetutrayamAha tAgityAdinA, 'tAkasvabhAvAt'-jIvasya karmagrahaNasvabhAvAt I ityeko hetuH| punazca 'niyate'-niyativazAt niyateravazyaMbhAvAdityarthaH iti dvitIyo hetuH / punazca 'bhaviSyatkAlAt-tAdRzo bhAvinaH kAlAt (iti tRtIyo hetuH)| cakArAkaraNAt trayANAmapyeSAM niyatisvabhAvakAlAnAM samuditAnAmekIbhAvena pAramAthyoM| dabhedo vivkssitH| kathaMbhUtAdasmAd hetutrayAdityAha-'zubhAzobhanabhuktihetoH' iti-sukhaduHkhabhogakAraNAdityarthaH // 1 // mUlam karmANi yogIndra ! jaDAni santi, tAni svayaM nAyituM kSamante / / AtmA tu buddhaH svayameva jAnana , karmANyazastAni kathaM hi lAti ! // 2 // TIkA-'karmANItyAdi, he 'yogIndra ! -he yogirAja! zaivasya jainaM pratyuktiH, 'karmANi jaDAni'-acetanAni 'santi / N'tAni' karmANi 'svayaM-svata eva 'AzrayituM'-AzrayaNaM kartuM jIvasyAvalambanaM kartumityarthaH, 'na kSamante'-na samarthAni bhavanti, In acetanAni karmANi nimittaM vinA jIvamAzrayituM na prabhavantIti bhAvaH / tAtmA tAnyAdadIta, ityapi parihartumAha-'AtmA viprahaNavadazubhakarmagrahaNaM vartata iti nigadana jainAcAryaH zaivAdikaM pratyuttarayati "satyaM vijJAnan" ityArabhyAnadhamakAvyapUrvArdhaparyantagranthenetyAdi svayaM jJeyam // --
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ >6EUR990EURoeeeee06985099999 TA tyAdi, 'AtmA'-jIvastu 'buddho'-jJAnavAn vartate sa 'jAnan'-karmavipAkaM vidannapi 'svayameva'-svAtantryeNaiva karmANi 'kathaM. kena prakAreNa 'lAti'-gRhaNAti ? hi-zabdaH pAdapUrtI / kathaMbhUtAni karmANi ? 'azastAni'-azubhAni duHkhajanakAnIti yAvat , AtmA zubhavipAkAni prazastakarmANi sukhaiSI sana gRhAta nAma. paraMta baDhoDa | mevAzubhavipAkAni aprazastakamANi kathaM gRhAtIti bhAvaH // 2 // mUlam--ko nAma vidvAnazubhaM hi vastu, gRhAti matvA kila yaH svtntrH| satyaM vijAnannapi bhAvitAha'-kAlAdinodAdazubhaM hi lAti // 3 // TIkA-uktaviSaya eva puSTimAha 'ko nAma' ityAdinA / nAmeti prasiddho, hIti caraNapUttauM / yattadonityasambandhAt sa ityadhyAhArya, sako'sti 'vidvAn'-paNDito yaH 'svatantra'-aparAdhInaH san , kileti' nizcaye 'matvA'-jJAtvApi vipAkaM jAnanapItyarthaH, 'azubhaM'-duHkhAvaha 'vastu' 'gRhNAti'-Adatte kazcidabudhaH paratantro'jAnan vA azubhaM vastu gRhNIyAt, paraM tu buddhimAnaparAdhInaH phalaM ca vidan ko'zubhaM vastu grahItuM zaknoti ? iti bhAvaH / atrottaramAha-satyamityAdinA, satyamiti bhavatoktaM kathanaM satyamastItyarthaH, paraM tu 'vinAnannapi'-phalaM jAnAno'pi prabhAvitAdRk kAlAdinodAt'-bhAvino-bhaviSyantaH tAdRzaHa tathAvidhAH sukhaduHkhahetava ityarthaH, ye kAlAdayaH Adizabdena svabhAvAdigrahaNaM, teSAM nodAt-preraNAt , hIti nizcaye, azubhaM | 'lAti'-gRhNAti // 3 // 1 kAlo sahAva niyai, puvyakayaM purisakAraNe paMca / samavAe sammattaM, pagate hoi micchattaM // 1 // bhAvino-bhaviSyanto ye tAzAH sukhaduHkhahetavaH kAlAdayaH paJca, teSAM 'noda:-preraNaM tasmAt // DDEODOGGEDEO
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ReceDeDEde@@@@speeGo 2009090909090909090909090EUR mUlam-tathAhi kazciddhanavAnapIha, khAded bhvissynniytiprnnunnH| khalaM vivodhannapi modakAdi-svAdiSTavastUni yataH svataMtraH // 4 // TIkA-atraiva dRSTAntamAha tathAhItyAdinA, 'tathAhi-tadyathA, 'iha-asmin saMsAre, 'yataH iti hetUdyotane, 'kazcit'vivakSitaH, 'dhanavAnapi'-dravyADhayo'pi, 'modakAdisvAdiSTavastUni'-modakAdIni yAni svAdiSTAni-atizayena svAdUni vastUni 0 santi tAni 'vivodhannapi'-jAnannapi 'khalaM'-preraNavazAttailApagamena sarSapAdhavaziSTarUkSabhAgasvarUpaM padArtha, 'khAdet'-bhakSayet / hetugarbhavizeSaNamAha-'bhaviSyanniyAtipraNunna' iti, bhaviSyantI-bhAvinI yA niyatistayA, 'praNuna'-preritaH, punarapi hetugarbhavizeSaNamAha-'svatantra' iti-aparAdhIna ityarthaH // 4 // mUlam-ananyamArgazca tathaiva kazcit, sthAnaM nijeSTaM prayiyAsurAzu / zubhAzubhAna sthAnabharAn vijAnan, vilaGghate 'svIyapadAptinodAt // 5 // TIkA-punadRSTAntareNoktaviSayapuSTimAha-'ananyamArgazca' ityAdi / tathaiva kAzvijanaH 'vilaGghate -zubhamArgamatikramya kutsitamArgeNa prayAti / kuta ityAha-'svIyapadAptinodAva'-svakIyasthAnaprAptipreraNAt zIghrameva svasthAnaprAptiH syAdityAyabhi- 0 lApapreraNAditi bhAvaH / kathaMbhUtaH kazcijjanaH ? 'ananyamArgaH nAstyanyo'paro mArgaH-panthA yasya sa tathA, svasthAnaprAptaye mukhyatayaika eva yasya mArga ityarthaH / punaH kathaMbhUtaH ? "nijeSTaM sthAnaM Azu prayiyAsuH"-zIghrameva svAbhilaSitasthAnaM gantu 1 svakIyasthAnakaprAptipreraNAt /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvairbbu micchuH / punaH kathaMbhUtaH ? " zubhAzubhAn sthAnamarAn vijAnan - zubhA azubhAtha ye sthAnamarAH - sthAnasAmagyaH tAn vijAnanjAnAno'pi // 5 // mUlam - tathA ca caurAH paradAragA api vyApAriNo darzanino dvijAstathA / vidanta ete hi tathAvidhAyateH zubhAzubhaM karma samAcaranti // 6 // TIkA--uktaviSayapuSTaye punardRSTAntAnAha ' tathA ca' ityAdinA / ' tathA ca' iti - anyadapi dRzyatAmityarthaH / 'caurAH' - cauryakartAraH, 'paradAragAH' - parastrIsevanakartAraH, apizabdaH samuccaye, vyApAriNo- vyApAraM kartAraH, 'darza nino' - matAnuyAyinaH tatheti samuccaye 'dvijAH ' - brAhmaNAH, ete pUrvoktAH, hIti caraNapUta, 'vidanto' - jAnantaH svastrakarmaphalaM jAnAnA apItyarthaH, 'tathA vidhAyateH - tathAvidhAt - tAdRzaH zubhAzubhahetubhUtAdityarthaH, 'Ayate : ' - bhaviSyatkAlAt tathAvidhazubhAzubhahetu bhaviSyatkAlAditi bhAvaH, hetau paJcamI, 'zubhAzubhaM karma ' - zubhamazubhaM ca kArya ' samAcaranti' - kurvanti caurAdayaH svasvakarmavipAkaM jAnanto'pi tathA vidhAyativazAcchubhAzubhaM karma kurvantyarthaH // 6 // mUlam - bhikSustathA 'bandi RSizca bhikSAM, snigdhAM ca rUkSAM paribudhya bhuGkte / zUrastathA yuddhagato'vagacchan, zatrUna zatrUMzca nihanti ' rove ||7|| 1 tathAvidhazubhAzubhahetu bhaviSyatkAlAt / 2 vandizandasya i 'katthakaH' iti pAjitoyasUtreNa pakSe kRtahRsvastrastha pATha: / 3 'RSistu tattravit yogaviditi / 4 snigdhAmarthAt svAdeizaM mRzaM sarasAmiti yAvat / rUjhAmuktaviparItAM svasminnacitAM svaprakRtito bhinnarUpAmiti / 6 jJAlA / 7 rodhe - gaDha rodhArike /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2680960:29098696969686868686 ____TIkA-punadRSTAntAnAha 'bhikSustathA' ityAdinA / zloke tathAzabdau cazabdAca samuccaye'vavodhyA: / 'bhikSu:-bhikSaNara zIla:, 'pandI-cAraNAdiH, 'kratyakaH (6-1-127) iti pANinIyasUtreNa isatvaM prakRtibhAvazca, 'RSi-tacAvita 'snigdhAM'OM snehayuktAM sarasAmiti yAvat , bhikSA paribudhya'-jJAtvA 'bhuGkte'-atti / tathA 'yuddhagataH' saMgrAmaM prAptaH 'zUra'-vIrapuruSaH 'rodhedurgarodhanAdike sati 'agacchan'-jAnanapi 'zatrUn' cairiNaH 'azatrUn'-mitrANi ca 'nihanti'-mArayati // 7 // mUlam-rogI yathA vA nijarogazAnti-micchannapathyaM hyapi sevte'sau|| rogAbhi'bhUtatvavazAdapAya', jAnan tvayaM bhAvinamAtmagAminam // 8 // TIkA-dRSTAntaramAha 'rogI yathA vA' ityAdinA / 'vA' athavA 'yathA'-yena prakAreNa 'asauM-vivakSitaH 'rogI-rogavAn rugNa iti yAvat, hIti nizcaye 'apathyamapi'-ahitamapi vastu 'sevate'-vyavaharati / kathaMbhUto rogI ? 'apAyaM jAnan'vinAzaM vidan apathyasevanajanyaphalaM jAnanapItyarthaH / kathaMbhUtamapAya ? 'svayaM bhAvinaM'-svata eva bhaviSyati kAle bhavanazIlaM, punaH kathaMbhUtaM ? 'AtmagAminaM'-svasminnAgantukam / AtmagAminaM bhAvinamapAyaM vidannapi kuto'pathyaM sevate ? ityatra hetumAha-rogAbhibhUtatvavazAt' iti rogeNAbhibhUtatvaM-pAravazyaM tadvazAt tasya vazena rogaparavazaH sanityarthaH // 8 // jJAnaM vinApi jIvAnAM karmagrahaNaM sambhavati zlokadvayenAha / mUlam-evaM hi kANyasumAn vilAti zubhAzubhAni pravidannavazyam / 1 pAravazAt / 2 kaSTam / 3 jIvaH / 99999999999999999969990090EUR
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369696968209566909090EUR jIvasya karmagrahaNe svabhAvo, 'jJAnaM vinA'pyasti nidarzanaM yat // 9 // TIkA-dArTAnte ghaTanamAha 'evaM hI tyaadinaa| 'evaM'-uktarItyA, 'asumAn'-prANI jIva iti yAvat, vidan'jAnannapi 'avazya'-nizcayena 'zubhAzubhAni-zubhAnyazubhAni ca karmANi 'vilAti'-gRhNAti / atra hetumAha 'jIvasya'-AtmanaH 'karmagrahaNe-karmaNAmAdAne 'svabhAva'-prakRtirasti, 'yat-yasmAt kAraNAt atra 'nidarzana'-dRSTAnto'sti // 9 // mUlam-yathaiva loke kila cumbako'pyayaM, saMyojakaryojitamaMjasA bhRzam / sAraM tathA' sAramayo'vicAritaM, gRhNAti yenA vyavadhAnamAtmanaH // 10 // TIkA-dRSTAntamevAha 'yathaiva' ityAdinA / yathaiva 'loke'-saMsAre, 'kile'ti-svavArtAyAm , 'ayaM'-vivakSitaH 'cumbakaH | O lohAkarSakapASANavizeSo'pi 'bhRzaM'-nirantaraM 'aMjasA'-zIghraM avicAritaM yathA syAttathA vicAramantareNaivetyarthaH 'aya'-lohaM Iam 'gRhNAti'-Adatte / kathaMbhUtamayaH ? 'saMyojakaiojitaM'-yojanakartRbhiH samIpe sthApita, punaH kathaMbhUtaM ? 'sAraM tathA'sAraM'-sAra bhUtaM kAntavidyutsArAdi, asArabhUtaM muNDAdi, etat dvividhamapyayo gRhNAtItyarthaH / punaH kathaMbhUtaM ? 'yenAtmano'vyavadhAna'-yenA- yasA sahAtmanaH-svasya vyavadhAnam-antaraM nAsti tat // 10 // 1 zAnaM vinApi jainAbhiprAyeNa jIvasya grahaNasvabhAvosti, atra dRSTAnto-"yathA (yathaiva) loke kila" ityAdi / 2 lohaM kAntavidyutsArAdi / 3 muNDAdi / 34 yena sAreNa lohenAthavA asAreNa lohena sahAtmanaH svasyAvyavadhAna-antaraM nAsti / 100:909ESCOEDWICIEOB64962
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 00000 MID D696969696969696 mUlam - kAlAtmabhAvAdiniyojitAnyaho, svabhAvazaktezca zubhAzubhAni yat / karmANi sAmIpyasamAzritAnyaya-mAtmA'pi gRhNAti tathA'vicAritam // 11 // TIkA - dASTAnte yojanAmAha 'kAlAtma0 ' ityAdinA / ' tathA ' -uktaprakAreNa 'yad yataH 'aho' iti vismaye 'ayaM'vivakSitaH, AtmA'- jIvo'pi, 'avicAritaM ' - vicAraM vinaiva 'zubhAzubhAni karmANi' - zubhAnyazubhAni ca kAryANi 'gRhNAti' - Adatte / kathaMbhUtAni zubhAzubhAni karmANi ? 'kAlAtmabhAvAditi yojitAni' - kAlasvabhAvAdibhiH preritAni, Adizabdena niyatyAdigrahaNam / punaH kathaMbhUtAni ? ' sAmIpyasamAzritAni ' - sAmIpyaM prAptAni / kuto gRhNAti ? ityAha-svabhAvazakteH' iti AtmanaH svabhAvasyaivetyaM zaktirasti yasyA vazena sa uktakarmANi gRhNAtItyarthaH // 11 // // jIvasya zubhAzubhakarma grahaNoktilezo || // dvitIyo'dhikAraH // -->>K00+1 DEDE AID
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26969696969696969699909:@: // atha tRtIyo'dhikAraH // jIva indriyahastAdikaM vinApi karmagrahaNaM karotItyAha aSTAviMzatizlokaiH mUlam-svAminnanAkAratayA hi jIvo, nirindriyaH kena ca lAti karma / nirIkSya pUrva tata 'AtmaleyaM, pANyAdinA nyAdadate pumaaNsH||1|| TIkA-svAminityAdi 'he svAmin !'-prabho !, 'hIti-nizcaye, 'jIva'-AtmA, 'kena'-hetunA, 'karma' 'lAti'-gRhNAti cakAravaraNapUrtI, kathaMbhUto jIvo ? nirindriya'-iMdriyavirahitaH, kuto nirindriyatvaM tasyetyAha-'anAkAratayeti-AkArarahitatvenetyarthaH / atraiva puSTimAha-nirIkSyetyAdinA 'pumAMso-janAH 'pUrva-prathamam , 'Atmale(jJa)yam'-AtmanA grAhyaM vastu, "nirIkSya' / dRSTvA, 'tataH'-tadanaMtaraM, 'pANyAdinA'-hastAdinA, 'nyAdadate'-gRhNAti // 1 // mUlam-AtmA tu nedRk ghaTate na caitat, satyaM vinaa'piindriyto'pythaatmaa| 4bhAvyAzritaM karma samAdadIta, zakteH svabhAvAt ca zRNu svarUpaM // 2 // TIkA-AtmA tvityAdi 'AtmA'-jIvastu, 'IdRk-uktasvarUpo nAsti, 'etat-pUrvoktaM ca kathanaM, 'na ghaTate' na 1. AtmanA leyaM prAhyaM yad vastu syAttavastu pANyAdinA niyatamAdadate ityarthaH / / 2. karAdinA / 3. gRhNanti / 4. bhavinyatkAlabhogAI bhavitavyatAzritaM / EDEODe@@@@@CE J
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ a SBANARENERASAAMAHARIA 9996063629065999999999 siddhyati / uttaramAha-satyamityAdinA 'satya'miti-uktakathanaM satyamastItyarthaH, paraMtu 'atheti-saMbhAvye, 'AtmA' jIva 'indriyato-vinA'pi iMdriyavinApieko'pi zabdazcaraNapUrtAvavagantavyaH, 'karma' 'samAdadIta'-gRhNIyAt , grahItuM zaknotItibhAvaH, ma kathaMbhUtaM karma ? 'bhAvyAzrita-bhaviSyatkAlabhogyam, atra hetudvayamAha-zakteH 'svAbhAvAceti AtmanastAdRzI zaktistAdRk / svabhAvazcAstItyarthaH, zRNu svarUpamiti'-AtmasvarUpaM zrUyatAmityarthaH // 2 // mUlam-yathendriyAkAra vivarjito'yaM, kartA zRNotyeva nijaanggijaapm| bhaktaM nirIkSyA'tha vilAti pUjA, pANi vinA coddharatIha bhaktAn // 3 // TIkA-uktaviSayameva spaSTayati, yathetyAdinA 'yathA' 'ayaM vivakSitaH, 'kartA'-jagatkArakaH, nijAGgijApam'-nijabhaktajApam , 'zRNotyeva'-AkarNayatyeva, punaH kiM karotItyAha-bhaktamityAdi 'atheti'-saMbhAvye, 'bhaktaM'-bhajanakartAraM, 'nirIkSya'- dRSTvA, 'pUjA'-pUjanama miti yAvat , 'vilAti'-gRhNAti, punaH kiM karotItyAha-pANimityAdi 'iha-asmin jagati, 'pANi - vinA-hastena vinaiva ca, 'bhaktAn'-bhajanakartRn, 'uddharati-saMsArAt tArayati, kathaMbhUtaH kartetyAha-iMdriyAkAravivarjita iti 5/ 'iMdriyAkAreNa virahita ityarthaH // 3 // mUlam-pApaM haratyAzu kRtaM svakarya-danantazakteH shjaattthaa''tmaa| loke yathA vA 'guDako rasasya, siddho nirakSendriyapANimuktaH // 4 // 1. ayamiti phartRvAdilokaprasiddhaH kartA / 2. guTikA / 3. pAradasya / -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rece@@@@DODCORPORDER @@@@@GOODC TIkA-(yathA ca sa IzvaratayA tvayA'bhyupagataH kartA) svakaiH-nijabhaktaiH, yat pApam-aniSTamadRSTam , kRtaM-vihitaM, 'tat' ityathAdAkSipyate, anantazakteH-svasyAparimitasAmarthyabalena, Azu-jhaTiti, harati-apanayati, tathA-tadvat , AtmAAND cetanaH, sahajAt-svabhAvAt , indriyAdirahito'pi karmagrahaNa-nAzAdi karoti / 'yathA vA' iti nidarzanAntaropadarzane, rasasya pAradasya, siddhaH-tathAvidhauSadhAdinA saMskRtaH, guDako-guTikA, nirakSendriya-pANimuktA-nirakSaHacetazcAsau indriyahastarahitazca san // 4 // mUlam--dugdhAdipAyI trapunIrazoSI, sa zabdavedhI balazukradazca / sUto'pi caitatkurute nirakSo, jIvastu zakto na karoti kiM kim ? // 5 // dugdhAdipAyI-dugdhAdi sAtizayaM pibati tacchIlA, puNaH-raGgasya nIraM-pAnIya zoSayati tacchIlA, zabdavedhI-zabdAnusAreNa lakSyavedhasAmarthyayuktA, caH samuccaye, balazukradaH-balaM viziSTAM zaktiM, zukra-vIrya ca dadAtIti balazukrado bhavati / upasaMharati-nirakSaH-acetanaH, sUto'pi pAradopi, etat-yathoktaM dugdhAdipAna-trapunIrazoSaNa-zabdavedhavalazukradAnasvarUpaM kArya, kurute-vidadhAti, tu-tadA, zaktaH anantazaktiyuktaH, jIvaH-cetanaH, kiM kiM na karoti ?-api tu sarvamapi kArya kartuM | prabhavatItyarthaH // 5 // @ @@
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ eD699969990909090909990000 mUlam-vanaspatInAmapi vA 'yathAhRti-ryannAlikeAdiSu dRzyate'pi ca / yadvA ghanaM kiM kila vastu sarva, sagRhya nIraM svayamAtiM syAt // 6 // TIkA-atra dRSTAntaramAha-vanaspatInAmityAdinA 'yathA veti-yathA vetyarthaH, 'vanaspatInAmapi' 'AhRtiH' AhAro bhavati, kuta ityAha ? yadityAdi yadyasmAt kAraNAt , 'nAlikeryAdiSu' nAlikeraphalAdiSu, 'dRzyate'pi ca'-tadAhAragrahaNaM dRzya-12 am te'pi mUlasecane tatphale'pi nIraM dRzyata eveti bhAvaH, yadvetyAdi 'yadvA'-athavA, 'dhanaM kim'-atra bahUnoktena kiM prayojanamasti, ' 'kileti-nizcaye, 'sarva vastu' sakalapadArthajAtaM, kartRpadam 'nIra'-jalaM, 'sagRhya-AdAya, 'svayaM-svata eva prerakamaMtaraiveti bhAvaH, "Atim'-ArdratvaguNayuktam, 'syAt'-bhavati // 6 // mUlam-na ceti vAcyaM payaso'sti zakti-stabhedane yad vybhicaaritaasti| na bhedanaM mudgazilAsu tadvat, dhAnye'mbhasaH kiM kaTukA na bhedyAH // 7 // TIkA-atra vAdihRdayastha zaMkAM parihatumAha-nacetItyAdi 'tabhedane-padArthachedane, 'payaso'-jalasya, 'zakti'-sAmarthya3 masti, iti 'na ca vAcyaM tvayA evaM na vaktavyam , kuta ityAha-yad-vyabhicAritAstIti 'yat'-yasmAtkAraNAt, uktaviSaye eka 'vyabhicAritA'-vyabhicArI asti vyabhicArameva darzayati, na bhedenamityAdinA 'tadvat'-anyavastuvat , 'mudgazilAsu-pASANa . 1. AhAraH / 2. vanaspatInAmapi pANyAdi vivAhAragrahaNaM hRzyate tacca lAyalgAdiSu gRhItamapi samIkSyate tanmUle jalasecanAttatphale jalAdhAnaM pratyakSatayopAdIyate / 3. karaDUkaNAH / 29689969999999999962696765
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69EB6EGGECEG:EGEGELESEGEE vizeSeSu bhedanaM na bhavati, punarvyabhicAraM darzayati-dhAnye ityAdinA yadi 'dhAnye'-ane, 'aMbhaso'-jalasya bhedanazakti-rasti tarhi tena 'kaTukA'-karaDUkaNAH 'kina bheyA: ?'-kathannabhedanIyA bhavanti // 7 // mUlam-siddhaM tathedaM grahaNIyameva, vastvatra yasyAsti tadeva laati| kiM cumbako lohamayojya dhAtU-nanyAMzca gRhNAti tathA svabhAvAt // 8 // TIkA-phalitamAha-siddhamityAdinA-'tatheti'-tathA ca satItyarthaH, 'idaM'-vakSyamANaM vRttaM, "siddha-sidvigataM, kimityAha-grahaNIyamevetyAdi 'atra'-asmin saMsAre, 'yasya' yat 'vastu' 'grahaNIyameva'-grahItuM yogyamevAsti tat 'tadeva' 'lAti'gRhNAti, asyaiva puSTimAha-kimityAdinA 'atheti'vitarke, "kiM' cumbaka'-lohArUrpakapApANaH, 'tathAsvabhAvAt'-lohAkarSaNasvabhAvena 'loham' ayaH 'ujjhya'-tyaktvA, ujyeti cintyaM padam 'anyAn'-padAryAn, 'dhAtUna'-suvarNAdIn, 'ca' zabdazvaraNapUrtI, 'gRhNAti'-Adatte nAdatte itibhAvaH // 8 // mUlam-apyevamAtmA parapudgalotkarAn', vihAya gRhNAti hi karmapudgalAn / yAdRkSa yAdRkSa bhaviSyadAyatiH, tAdRkSa sampreraNapAravazyataH // 9 // TIkA-dArTAte yojanAmAha-apyevamAtmetyAdinA 'api'-saMbhAvane, 'evam'-uktaprakAreNa, 'AtmA-jIvaH, 'hI'ti / nizcaye, 'karmapudgalAn' karmaparamANUn , 'gRhNAti'-Adadate, kiM kRtvetyAha-parapudgalotkarAn vihAyeti 'para'-karmasakAzAd bhinnAH, ____1. pharmaNaH sakAzAta bhinnAn pudgalasamUhAn vihAya karmasudgalAn gRhNAti / 2. uttaraphAlaH / bobocec9606690083906600
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra ye 'pudgalotkarAH' - paramANusamUhAstAn 'vihAya' - tyaktvA, kutaH karmapudgalAn gRhNAtItyAha - yAhakSetyAdinA 'yAdRkSa yAdRkSa' - yAdRzI yA 'bhaviSyadAyatiH ' - bhAvikAlo'sti ' tAdRkSasya ' tAdRzasya, 'sampreraNapAravazyataH - preraNAparAdhInatvAt hetau paMcamI // 9 // mUlam -- supto yathA vA kila kaJcidaGgabhRt, svapnAn prapazyan kurute 'samAH kriyAH / 'noindriyeNaiva na tatra kiJcane-ndriya dvayaprANamaho pravartate // 10 // - TIkA -- uktaviSayasyaiva dRSTAntadvAreNa puSTimAha - supta ityAdi 'vA' - athavA, kileti' - svavArttAyAm, 'yathA' 'kazcit ' - ko'pi, 'aGgabhRt'- prANI, 'suptaH ' - zayAnaH san svapnAn, 'prapazyan' - avalokamAnaH, 'noiMdriyeNaiva' - noiMdriyaM manastenaiva, 'samAH' - sarvAH kriyAH ' - vyApArAn, 'kurute' - karoti, 'tatra' - svapnadarzanakAle, 'kiJcana' - kimapi ' 'indriyadvayamANaH ' - indriyANAM dvayamiMdriyadvayaM jJAneMdriyANi karmendriyANi ca tasyeMdriyadvayasya, prANaH zaktistasya mahastejaH, 'na pravartate' - na pravRttiM karoti // 10 // mUlam - jIvastathA karmabharaM hi lAti, svapno bhramo'yaM nanu maiyamAkhyaH / mahattame 'tasya phale ca dRSTe, mA brUhi yatsvamamayaM smaratyaho // 11 // TIkA-dRSTAMtaM dASTante yojayati - jIvastathetyAdinA ' tathA ' - ukta prakAreNa, 'hI'ti - nizcaye, 'jIva' - AtmA 'karmabharaM' - karmasamUhaM, 'lAti' - gRhNAti, atra zaGkate - svapna ityAdinA 'nanviti - vitarke, 'ayaM' - pUrvoktaH, 'svapno' - ' bhramo' - bhrAntirasti, 1. sarvAH / 2. manasA / 3 buddhIndriyakriyendriyalakSaNendriyadvayayala vinA mano nAstIti / buddhIndriyANi sparzanAdi paJca / kriyendriyANi karapAdAdipaJca / 4. svapnasya / 5. svapradarzako naraH /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAnamAha - maivamityAdinA 'tasya' - svapnasya, 'mahattame' atizayena mahati atyutkRSTe ityarthaH 'phale dRSTe' sati 'maivamAkhya:'evamitthaM mAkhyaH, mA brUhi 'ca' zabdacaraNapUtI, zaMkAMtaramapi nirAkartumAha- mA brahItyAdi 'mA brUhIti - evamapi mA kathayetyarthaH, 'ayaM' - svapnadarzakanaraH, 'aho' iti - vismaye, 'svapnaM smarati ' - svapnasya smaraNaM karotIti // 11 // Sup mUlam - yathA gRhItaM nahi karma 'sa smaret, na smaryate prAyaza eva dRSTaH / svapnastathA karmabharo'pi cAttaH, kazcitsmaret svapnamimaM yathekSitam // 12 // karma smaret jJAna vizeSanastathA, pradhAnapuMsekSita eva yadvat / svamo yathArthaH phalatIha nUnaM tathaiva karmAttamidaM kRtArtham // 13 // TIkA - atra hetumAha-pathetyAdinA ' tathA ' - yena prakAreNa, 'sa' - karmagrAhako jIvaH, 'gRhItaM ' -- labdhakarma, na hi smaret'-- smartu na zaknoti, 'prAyazaH' eva' - bahudhaiva, 'dRSTa:'-- avalokitaH 'svapno' 'na smayyate' na smRtigocarI kriyate, ' tathA ' -- tenaiva prakAreNa, 'ca' zabdacaraNapUtauM, 'Atto '-- gRhItaH, karmabhara H ' - karmasamUho'pi na smaryate, atra vizeSamAha-- kazcidityAdinA paraMtu yathA 'kazcit ' - ko'pi, 'IkSitaM ' - -dRSTaM, 'imaM' - prastUyamAnaM, 'svapnaM smaret' ' tathA jJAnavizeSata:' - jJAnavizeSeNa, 'karma smaret' - karmaNaH smaraNaM karotIti arthaH, phaladvArA tayoryathArthyamAha pradhAnetyAdinA 'yadvat' -- yathA, 'iha ' -- asmin saMsAre, 'nUnaM' - nizvayena, 'svapnaH' 1. karmagrAhako mIvaH / 2. gRhItaH / 3. yathA vA caurAdikaH kazcidaparAdhI bandhanaM prApto nijAcaritacauryAdi smarati zAnAdeva sAghurapi pUjAM prAptaH svazubhAcAraM smarati jJAnAt /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 009 Cococ860909068606969696 'phalati'--phaladAyako bhavati, kathaMbhUtaH svapnaH ? 'yathArthaH'--satyaH, punaH kathaMbhUtaH ? 'pradhAnapuMsekSita eva'--mukhyajanadRSTa epa, 'tathaiva'-uktarItyA, 'idaM' prastUyamAnam , 'Attam'--gRhItaM, 'karma' 'kRtArtham'-saphalaM bhavati--phalapradaM bhavatItyarthaH // 12-13 // mUlam - syAdaGginaH saMzaya eva nAtra, vyarthIbhavatsvapnabharasya jntoH| ___ svano yathA kevalinastathAsti, karmagrahastatkSaNanAzato yat // 14 // TIkA-syAdityAdi 'atra' -asmin vipaye, 'aGgina'-prANinaH, 'saMzaya eva na syAt'-zaMkaiva bhavitum na zaknoti, kuta ityAha ? vyarthIbhavadityAdi yadyasmAt kAraNAt vyarthIbhavatsvapnabharasya jantoriti yasya 'svapnabhara-svapnasamUho, 'vyarthIbhavat'-varsate, tasya prANina ityarthaH, yathA svapno bhavati vyartharUpa ityarthaH, 'tathA' 'kevalina'-kevalajJAnayuktasya, 'karmagrahaH'karmagrahaNamasti vyartharUpamityarthaH, kuta ityAha-'tatkSaNanAzataH'-tasminneva kSaNe, utpAdakALa evetibhAvaH, 'nAzataH'-vilopAt // mUlam-tathA nijAtmanyapi pazyato'tra, sammIlya cetaH parikalpya sustham // _utpattikAlAdavasAnasImA-mAtmA sRjetkA maNataijasAbhyAm // 15 // TIkA-tathetyAdi tathA' zabdaH kizcArthe 'atra'-asmin , 'nijAtmanyapi-svAtmaviSaye'pi, 'pazyataH' yUyam kiM kRtve- 40 tyAha-sammIlyetyAdi 'sammIlya-akSiNI nimIlya, punaH kiM kRtvA 'cetaH' manaH, 'susthaM sAvadhAnaM, 'parikalpya'-vidhAya, kiM - 1. zarIrAbhyAm /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ EUR966@OSO69.60EetoeskoEUREUR pazyata ityAha-utpattItyAdi 'AtmA'-jIvaH, 'kArmaNataijasazarIrAbhyAm saha, 'utpattikAlAdavasAnasImAm'-janmakAlAdArabhya avasAnaparyantaM, 'yat' 'sRjet'-racayediti yAvat // 15 // mUlam--garbhasthitaH 'zukrarajontarAgato yathocitAhAravidhAnato drutam / dhAtUMzca sarvAnapi sarvathA svaya-mAtmA vidhatte'tra 'vinAkSavIryataH // 16 // TIkA-sRjanaviSayameva darzayati-garbhasthita ityAdinA 'atra'-asmin saMsAre 'AtmA'-jIvaH, 'sarvathA'-sarvaprakAreNa, 'svayaM'-svata eva, anyapreraNamaMtareNa cetibhAvaH 'drutaM'-zIghraM, 'sarvAnapi'-sakalAnapi, 'dhAtUna'-rasAdIn, 'vidhatte'-karoti, 'gha' kArazcaraNapUttauM, kutaH sRjatItyAha-'yathocitAhAravidhAnataH' iti-yathAyogyAhArakaraNAdityarthaH, kathaMbhUta AtmA ? 'garbhasthita'garne sthiti prAptaH, kathaM sRjatItyAha-'vinAkSavIryata' iti indriyazakti vinaivetyarthaH // 16 // mUlam-garbhAtkRte janmani sarvadaiva, gRhNan kilAhAramathopalabdham / / tatastatastatpariNAmataH svayaM, dhAtvAdi saMpAya karoti puSTim // 17 // TIkA-punaH kiM karotItyAha-garbhAdityAdi athetyanaMtare, 'kile'ti-svavArtAyAm' 'garbhAt'-garbhavazAt , 'kRte'racite, 'janmani' 'sarvadaiva'-sadaiva, 'upalabdham'-prAptam , 'AhAra'-bhojanaM, 'gRhNan'-AdadAnaH, 'tatastatastatpariNAmataH'-tatta 1. vIryaraktamadhya / 2. indriyapalAdvinApi / 3. tasmAttasmAttasyAhArasya vipAkavazAt ityarthaH / 3269086HB099696309999999 - -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ JE96DESESSEURC/EC/EURSSEURSSEDEDEDEDEAC/ smAttasmAttasyAhArasya vipAkavazAt, 'svayaM' - svata eva, preraNAmaMtareNaiveti bhAvaH ' dhAtvAdi sampAdya' - dhAtvAdIn niSpAdya, 'puSTi' - poSaNaM karoti // 17 // mUlam -- tathAhRtiM 'romabhirAdadhadyakaH, khalaM parityajya rasAn samAzrayet / punaH punaH projjhati tanmalaM balAt, 'dadhadrajaH sAttvikatAmasAn guNAn // 18 // sajjJAnavijJAna kaSAyakAmAn, hitAhitAcAravicAravidyAH / rogAn samAdhIzca dadhAna eva-mAste kathaM sakriya eSa dehe // 19 // TIkA - punaH kiM karotItyAha -- tathetyAdi 'tathe 'ti - samuccaye, 'yaka:' - yaH AtmA, 'romabhiH' - dehAd bahirddazyamAnAvayavarUparomagaNaiH AkRSya, 'AhRtim ' - AhAram ' Adadhat ' - AdadhAnaH san, 'khalaM ' - rUkSabhAgaM, 'parityajya' - tyaktvA, 'rasAn' - raktAdIn dhAtUn, 'samAzrayet' - Azrayet gRhNIyAditi bhAvaH, 'punaH punaH' - vAraM vAram, 'balAt- 'balapUrvakaM, 'tanmalaM' - rasAnAM malaM, 'projjhati' - tyajati, puna 'rajaH sAtvikatAmasAn' - rAjasasAtvikatAmasAn guNAn, 'dadhat ' - dadhAnaH san punava 'sajjJAnaM ' - samyag jJAnaM, 'vijJAnaM' - zilpazAstraviSayikaM jJAnaM, 'kapAyAn' - krodhAdIn, 'kAmAn' - bhogAn, 'hitam ' - hitakArakam, 'ahitam ' - ahitakArakam, 'AcAraH' - sadvyavahAraH, 'vicAraH ' - parAmarzaH, 'vidyA' - jJAnam, etAn sarvAn dadhat 'rogAn vyAdhIn, 1. dehavaddizyamAnAvayavarUparomagaNairAkRSya / 2. rAjasa /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aeaCODE 'samAdhIzva'-zAntIzva, 'dadhAnA'-dadhat san, 'evam'-uktaprakAreNa, 'sakriya'-kriyAbhiH sahitaH, 'epa'-AtmA, 'dehe-zarIre, | 'kathamAste'-katham tiSThati ? // 18-19 // mUlam-kiM dehamadhye'sya karendriyAdika, samasti yenaiva' karoti tAdRzam / vivecanaM prApya ca vastu tAdRzaM, "prAptAvadhiryAti gRhezvaro yathA // 20 // TIkA--praznadvAreNaiva svakathanaM dRDhayati-ki dehamadhya ityAdinA "kimi'ti-prazne, 'dehamadhye'-zarIrAbhyaMtare, 'asya'o AtmanaH, 'ki kareMdriyAdikaM'-hasteMdriyAdikaM, Adizandena zependriyagrahaNam 'samasti'-vidyate, 'yena'-karendriyAdinA, 'nAdRzaM'-- pUrvoktaM karma, 'karotyeva'-nizcayena kurute, tAdRzaM vastu ca prApyeti tAdRzam AhArAdipadArtha, prApyetyarthaH 'vivecanaM karoti'- 1 IN pRthakaraNaM kurute, khalaM tyajati rasAMcAdatta ityarthaH, 'prAptAvadhi:'-pUrNakAlaH san , 'yAti-janmAMtaraM gacchati, atra dRSTAMtamAha-la gRhezvaro yatheti 'yathA' 'gRhezvaro' gRhasvAmI pUrNAvadhiH san gRhAniSkramyAnyatra yAti gRhezvaravadAtmA'pi prAptAvadhiH san janmAMtaraM gacchatIti bhAvaH // 20 // mUlam---'yadIDazo'paudgaliko'pyamUrto nirAkRtiH 'sakriya eSa jiivH| dehasya madhye sthita eva sarva-ma parivyApya karoti kRtyam // 21 // 1. pANIndriyAdinA / 2. pRthakaraNaM / 3. bhAdArAdi / 4. pUrNakAlaH / 5. maulasvabhAvAt / 6. amUrtaH san sakriya ityacintyazaktirayaM jIvaH / 56969696999999969SOEGO:9EUR
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Selge96999999969996869 dravyANi 'rUpINi gurUNi tadvata, sUkSmANi vA lAti purAntarAsumAn / kamoNi tat sUkSmatamAni no kathaM, gRhAtyayaM taijasakAmaNAGgantaH // 22 // TIkA-karmagrahaNe punarapi puSTimAha-yadItyAdinA yadi 'eSa'-pUrvokto, 'jIva'-AtmA, 'kRtyaM karoti' kArya vidadhAti, kathaMbhUto jIvaH ? 'IdRza'-uktasvabhAva, punaH kathaMbhUtaH ? 'apaudgaliko'pi'-pudgalAjanyo'pi, punaH kathaMbhUtaH ? 'amUtomUrtirahitaH punaH kathaMbhUtaH ? 'dehasya madhye sthita evaM'-zarIrAbhyaMtare sthitimAneva, kiM kRtvA kArya karotItyAha-'sarvamaGga parivyApyeti'-sarvazarIrAvayavAn vyApyetyarthaH, 'tadvat'-tathaiva, 'purAntarAsumAn'-zarIramadhyasthajIva, 'rUpiNi'-rUpayuktAni, 'gurUNi'-mahAMti dravyANi, AhArapAnAdIni vastUni 'sUkSmANi vA dravyANi'-rAgadveSAdIni, 'lAti-gRhNAti, tat hi 'tejasakArmaNAMgata'-taijasakArmaNazarIrataH, taijasakArmaNazarIraviziSTa itibhAvaH 'ayaM-jIvaH, 'sUkSmatamAni'-atizayena sUkSmANi karmANi, 'kathaM no gRhNAti'-kathannAdadate AdadataivetibhAvaH // 21-22 mUlam-jIvaH punA rUpakarAdivarjita, IdRgvapUrUpi kathaM pravartayet / __ AhArapAnAdika indriyArthake, zubhAzubhArambhakakarmaNIha // 23 // TIkA-jIvaH punarityAdi 'iha'-asmin saMsAre, 'jIva'-AtmA, punaH 'IdRg' 'vapuH'-zarIraM, 'kathaM'-kena prakAreNa, pravartayet'-pravRttiM nayet , kathaMbhUto jIvo ? 'rUpakarAdivarjitaH'-rUpeNa hastAdIMdriyaizca vihInaH, kathaMbhUtaM vapuH 1 rUpi pudgalamaya 1. kiM kiM kRtyaM karotItyAha / gurUNi dravyANi AhArapAnAdIni / 2. sUkSmANi rAgadvapAdAni / 3. dehamadhyajIvaH / 36499869899999999969689999EUR --
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5669690069909969696DEIG tvAnmUrtam , kra pravartayedityAha-'AhArapAnAdika-bhojanapAnAdiSu. kathaMbhUne AhArapAnAdike ? 'indriyArthake-indriyaviSaya-R rUpe, punaH kva pravartayedityAha-'zubhAzubhArambhakakarmaNi'-zubhAzubhotpAdake kArya // 23 // mUlam-cedindriyaiH 'pANimukhairathAGgaiH, samAH kriyAH syubhavinaM vinaiva / tadA samastAH kuNapairajantukaiH, kriyAH kriyante na kathaM karendriyaiH // 24 // TIkA-jIvAbhAve na pravRttirityAha-cedidriyarityAdi 'bhavinaM vinaiva-jIvamaMtareNaiva, 'iMdriyaiH-zrotrAdibhiH 'athetisamuccaye, 'aba' cet, 'pANimukhai'-hastAdibhiH 'aMga'-avayavaiH, 'samA'-sarvAH, "kriyA:-ceSTAH, 'syu'-bhaveyuH, 'tadA'B] tarhi, 'ajantukai'-jIvarahitaiH, 'kuNapaiH-mRtakaiH, 'karendriyaira-hastAdIMdriyaH, 'samastAH'-sarvAH, 'kriyA' ceSTAH, 'kathaM na kriyante "-kuto na vidhIyante ? yadi jIvaM vinaiva karAdibhiH sarvAH kriyA bhavituM zaknuyustahi jIvarahitA mRtakAH karAdibhiH OM sarvAH kriyAH kathana kurvantIti bhAvaH // 24 // mUlam-siddhaM tathaitadyadazasta'zastaM, karmAtmanaiva kriyate na 'caaraiH|| arUpiNA rUpi tatazca karma, sUkSmaM kathaM nAma na gRhyate tat // 25 // 1. hastAdikaiH / 2. avayavaiH / 3. bhavo'syAstIti bhavI jIvastaM / 4. mRtakaiH / 5. azastaM kapAyamatsaranindAdrohazokamohAdikaM karma tathA malojjhanAdi vA karma, zastaM ca karma zAnAdirasagrahaNadhyAnAdisampAdanaguNagrahaNabhagavatsmaraNAdhanekaM / 6. aGge karNAdikendriyarUpa: pANipAdAdikaizcAvayavairiti / 3069956GGGGGGOGIG9698:966
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100069600999090909090909090 TIkA-phalitamAha-siddhamityAdinA 'tatheti-tathA ca satItyarthaH, 'etad-vakSyamANaM, 'siddha-siddhimupAgatam, kiM tat siddhamityAha-yadityAdi 'yat'-atra, 'azastazastaM karma'-zubhAzubham kRtyam , 'AtmanA'-jIvena, 'eva' "kriyate'-vidhIyate, 'na cADai karNAdikendriyarUpaiH pANipAdAdikaizcAvayavaina kriyata iti bhAvaH, 'tatazceti'-tathA ca sati, 'arUpiNA'-rUparahitena jIvena, 'tat'-pUrvoktaM karma 'kathaM nAma na gRhyate ?'-kuto nAdIyate AdIyata evetyarthaH, kathaMbhUtaM karma ? 'rUpi-pudgalamayatvAnmUm, punaH kathaMbhUtaM ? 'sUkSma-sthaulyavirahitam // 25 // mUlam-dhyAnI punaSAdyagatendriyairvinA, karoti karmANi yathepsitAni yat / / jihAM vinA dhyAyati mAnasaM japaM, zRNoti taM taM zravasI Rte tadA // 26 // TIkA-indriyAdibhircinApi jIvasya karmavidhAne zaktirastIti dRSTAntaH spaSTIkaroti-dhyAnItyAdinA 'puna' ritisamuccaye, 'dhyAnI'-dhyAnakartA, 'yat'-yasmAt kAraNAt , 'bAhyagatendriyairvinA' bAyeMdriyANyaMtareNA'pi, 'karmANi'-kAryANi, I KI 'karoti'-vidhatte, kathaMbhUtAni karmANi ? 'yathepsitAni'-yathAbhISTAni svAbhilapitAnIti, yAvat punaH kiM karotItyAha-'jihvAM| yinA'-rasanAmaMtareNApi, 'mAnasaM japaM'-manaH saMbaMdhi japanam , 'dhyAyati'-cintayati, punaH kiM karotItyAha-zRNotItyAdi 'tdaa'| tasmin kAle, japasamaye ityarthaH, 'zravasI Rte'--kau~ pinA'pi, 'taM taM zRNoti'-japAdikamArambhamAkarNayIta // 26 // 1. jApAdikaM Arambha / 2. tasminjApasamaye antarAtmanaiva zravasI karNAdi vinaiva zRNotyayamAtmA / GEOGHCGC960CbCGGGGGGBEBECC
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ % OccessageeCeeeeeeeee mUlam--vinA jalaiH puSpaphalaizca dIpaiH, sadbhAvapUjAM saphalIkaroti / dhyAtvA'rtha brahmApi ca brahmavAdI, na 'brahmatAmeSa labhedvinA khaiH // 27 // TIkA-punaH kiM karotItyAha-vinA jalairinyAdi 'jalaiH'-udakaiH, 'puSpaphalai'-kusumaiH phalaizca, 'dIpa'-dIpakaizca vinA, 'sadbhAvapUjA'-sadbhAvasaMbaMdhinImacI, 'saphalIkaroti'-saphalAM vidadhAti, dhyAtvetyAdi athApi ceti anyaccetyarthaH, 'eSa'-vivakSitaH, 'brahmavAdI-brahmadhyAtA, 'brahma dhyAtvA'-brahma cintayitvA, 'khaiH vinA'-indriyairvinA, 'brahmatA'-brahmatvaM, 'na labhet'-na | prApnuyAt, kriyA parasmaipadaM cintyam kAkUktiriyaM tena brahmatvaM labhata eveti bhAvaH // 27 // mUlam-jIvo'yamevaM karaNaiH karAdibhi-vinaiva karmANi samAzrayatyalam / ___acintyazaktyA niyatisvabhAva-kAlaizca jAtyA ca kRtapraNodaH // 28 // TIkA-dRSTAntaM dArTAnte ghaTayati-jIvo'yamityAdinA 'evam'--uktarItyA, "ayaM'-prastuto jIva AtmA, 'karaNaiH'-- indriyaiH, 'karAdibhiH'-hastAdyavayavaiH, 'vinaiva'--alaM paryAptatvena, 'koNa'--'samAzrayati'-Adhatte, kathaMbhUto jIvaH 1 'acintyazaktyA'-avicArya sAmarthena, 'niyatisvabhAvakAlaiveti-niyatyA svabhAvena kAlena cetyarthaH, 'jAtyA ceti-tathAvidhanarajanmAdinA cetyarthaH, 'kRtapraNoda'-kRtapreraNaH, acintyasAmarthena niyatyA svabhAvena kAlena jAtyA ca prerito jIvaH karmANi samAzrayatIti bhAvaH // 28 // 1. epa brahmavAdI brahmadhyAtA / 2. indriyaH / 3. tathAvidhanarajanmAdinA / 4. preraNaH / 90969696969696969OEOCHE
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9696969690930969996COCO ||jiivsNlgnkrmnnaamdRsstttvN paJcazlokairAha // mUlam-karmANi jIvaikatarapradeze-'pyanantasaGkhyAni bhavanti cettdaa| kathaM na dRzyAni hi tAni piNDI-bhUtAni dRSTyA nigadantu kovidAH // 29 // TIkA-karmAdarzanaviSaye praznayati-karmANItyAdinA 'cet'--yadi, 'jIvaikatarapradeze'pi'-jIvasyaikaikasminnapi pradeze, 'karmANi' 'anantasaMkhyAni'-anaMtA saMkhyA yeSAM tAni, 'tathA bhavanti' 'tadA-tarhi, hIti caraNapUtauM, 'piNDIbhUtAni'--saMghAtamu petAni, 'tAni' pUrvoktAni karmAdi 'dRSTayA'-netreNa. 'kathaM --kena prakAreNa, na 'dRzyAni'-draSTuM yogyAni santi, iti kovidA:-- , vidvAMsaH, 'nigaditum'-kathayitum , jIvaikatarapradeze'pyanaMtasaMkhyAni sthitAni piNDIbhAvaM prAptAni tAni karmANi netreNa kathana dRzyanta itibhAvaH // 29 // mUlam-satyaM kRtin ! sUkSmatamAni tAni, pazyanti no carmahazo hi maadRshaaH| jJAnI tu 'sajjJAnahazo bhRzodayA-tpazyedyayAtraiva nidarzanaM zRNu // 30 // TIkA-asyottaramAha-satyamityAdinA 'he kRtin ! --sukRtopeta, 'satyamiti-tavoktakathana satyamastItyarthaH, parantu 'tAni'-pUrvoktAni, 'sUkSmatamAni'-atizayena sUkSmANi karmANi 'mAdRzA'-mAdRg janAH, 'no pazyanti' nAvalokante, hizabdacaraNapUrtI, kathaMbhUtA mAdRzAH 1 'carmadRza'-carmanetrayuktAH, AntarikadarzanavihInA ityarthaH, tarhi ko draSTuM zaknotItyAha jJAnI / 2. haSTeH /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvityAdinA 'tu' zabdo vyavacchedArthaH, 'jJAnI' - jJAnavAMstu, 'bhRzodayAt ' - nirantaramudayavazAt, 'sajjJAnaddaza: ' - samyag - jJAnarUpadRSTeH, ' pazyet ' - avalokate, 'etAni ' - sUkSmatamAni karmANi, ' yathe 'ti - tathA vetyarthaH, ' atra ' - asmin viSaye, 'eva' zabdacaraNapUrtI nizraye vAvagantavyaH, ' nidarzanam ' - dRSTAntaM, ' zRNu ' - AkarNaya // 30 // mUlam - pAtre ca vastrAdiSu gandhapudgalAH, saugaMdhyadaurgaMdhyavato hi vastunaH / jJeyA nasA te na hi piNDabhAvaM gatA apIkSyA nayanAdibhistu // 31 // TIkA-pAtre cetyAdinA prathamo hi ( : ) nizraye dvitIyacaraNapUrtI, ' pAtre - bhAjane, ' vastrAdiSu ' - vastraprabhRtiSu ca 'saugaMdhyadaugaMdhyavataH ' - sugaMdhadurgaMdhayuktasya, 'vastunaH ' - padArthasya, 'gandhapudgalAH ' - sugaMdhadurgaMdhaparamANavaH, yadyapi 'nasA'nAsikayA, ' jJeyAH ' jJAtuM yogyAH santi, ' tu ' - parantu, ' te ' - gandhapudgalA', 'piNDabhAvaM gatA api ' - saMghAtIbhAvaM prAptA api, ' nayanAdibhiH ' - netrAdibhirindriyaiH, na darzanIyAH bhavanti / yadA sugandhadurgandhapudgalAH pudgalAtmake pAtrAdike vastuni sthitA api netreNa na dRzyAstadA'pudgalAtmake AtmanyatisUkSmAH karmapudgalAH netreNa kathaM dRzyA iti bhAvaH // 31 // mUlam - jJAnena jAnAtyayamevametaM, karmoMccayaM jIvagataM tu kevalI | ta ( ya ) thA punaH siddharasAnnipItaM, svarNAdi no tatra dazAbhidRzyate // 32 // 1. yadi sugandhadurgandhapudgalAH pudgalAtmake pAtrAdike vastuni sthitA na dRzyAstarhi apudgalAtmake Atmani atisUkSmAH karmapudgalAH kathaM dRzyA ityarthaH / 2. ayaM prasiddhayA sarvavijJAtaH kevalI /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-tarhi karmasamUha ko'pi jAnAti na veti zaGkA parihartum Aha-jJAnenetyAdi ' evami 'ti-evaM ca satItyarthaH, 'ayaM'-prasiddhyA sarvavijJAtaH, 'kevalI'-kevalajJAnayuktA, 'evaM'-prastUyamAnaM, 'karmocayaM'-karmasamUha, 'jJAnena'-jJAnadvArA, 'jAnAti '-budhyate, 'tu' zabdo'nyavyacchedArthaH, kathaMbhUtaM karmocayaM ' 'jIvagataM'-jIvapradezeSu vyAptam , katham anyo na jAnAtItyAha-yathA punarityAdinA 'yathA punaH'-yathA ca, 'siddharasAt'-auSadhaiH siddho yo rasaH pAradaH tasmAt, 'nipItaM' ' svarNAdi '-suvarNAdi bhavati, parantu ' tatra'-tasmin sthale, ' dRzA'-netreNa, 'no abhidRzyate '-nAvalokyate // 32 // mUlam-yadA tu kazcidrasasiddhayogI, karSedyadaitannanu tasya sttaa| evaM hi karmANyapi jIvagAni, jJAnI vijAnAti na cAparona // 33 // TIkA-jJAnaviSaye uktadRSTAntenaiva phalitamAha-yadA tvityAdinA ' yadA'-yasmin kAle, 'tu"kazcit '-ko'pi, 'rasasiddhayogI'-rasaH siddho yasya sa tathA sa cA'sau yogI ceti, 'etad-svarNAdi, 'karSet'-rasAd bahirAkRSet, 'tadA'tasmin kAle, 'nanvi 'ti-nizcaye, ' tasya '-svarNAdeH sattAbhAvaH budhyate, 'evam '-uktaprakAreNa, 'hi' zabdazcaraNapUttauM, 'atra'-asmin saMsAre, 'jJAnI '-jJAnavAn , 'karmANyapi'' vijAnAti '-avagacchati, 'na cApara' iti jJAninamatiriktAnyaH (kto'nyaH) kazcit karmANi na vijAnAtItyarthaH, kathaMbhUtAni karmANi ? 'jIvagAni'-jIvapradezeSu vyAptAni // 33 // amUrtasyApyAtmano mUrtakarmagrahaNatatpiNDAdarzananirUpaNoktilezaH tRtiiyo'dhikaarH|| sa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||ath cturtho'dhikaarH|| jIvakarmaNorAdhArAdheyasambandhaM zlokadazabhirAhamUlam-karmANi mUtanyasumAnamUrtaH, saakRtynaakRtybhiyuktiressaa| nyAyyA kathaM yena hi vastu bhinnaM, nAdhArakAdheyakatAM labheta // 1 // TIkA-jIvakarmasaMyogaviSaye praznayati karmANItyAdinA' karmANi', 'mUrnAni'-mUrtimaMti santi, 'asumAn'-AtmA, 'amUttoM'-mUrtirahitaH asti, evaM ca ' epA'-prastUyamAnA, 'sAkRtyanAkRtyabhiyuktiH'-sAkAranirAkArayoH saMyogaH, jIvakarma- | Norabhiyoga iti bhAvaH, 'kathaM'-kena prakAreNa, 'nyAyyA'-nyAyopetA, asti, ' hI 'ti-nizcaye, 'yena'-kAraNena, bhinnaM'-| mU mUrttatvabhedena bhinna aparajAtIya, vastu' 'AdhArakAdheyakatAm'-AdhArAdheyabhAvaM, 'na labheta'-na landhuM zaknoti // 1 // mUlam - AkayaMtAmuttaramasya vijJAH !, karmasvabhAvAdatha jiivshkteH| guNAzrayo dravyamiti pravAdIt, saMsArijIvasya guNastu karma // 2 // 1. jiivH| 2. sAkAranirAkAra / 3. mUrtAmUrttatvabhedena bhinnamaparajAtIyaM / 4. tato'mUrUipAdhAra AtmA mUrtAnAM rUpiNAM karmaNAM kathamAdheyabhAvaM dhAryatAM prApnotIti pRcchakAzayaH / 5. prasiddho vAdaH prakRSTo vA vAdaH pravAdaH bahujanatAkikajanoktistasmAt yathA hi siddhAtmanaH samyagjJAnadarzanacAritrANi guNAH siddhasyApi jIvadravyatvAt tathA saMsArijIvasya sakarmaNaH karma guNa syAt jIvadravyatvAt / - - -
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra ANA3640USHIRO638AICIAI648 TIkA-asyottaramAha-AkarNyatAmityAdinA 'he vijJAH!' he anubhavazAlinaH !, ' asya '-pUrvoktasya praznasya, uttaraM '-prativacanam, ' AkarNyatAm '-zrUyatAm , kiM tadityAha-karmetyAdi ' karmasvabhAvAt '-karmaNaH svabhAvena, OM 'atha' zabdazvArthastena atha, 'jIvazakteH' ityasyArthaH jIvazaktezceti, karmaNastADaka svabhAvo jIvasya ca tAdRzI zaktirasti yataH tayoryogo bhavatItyarthaH, tatsaMyoge'parahetumAha-guNAzraya ityAdinA 'dravyaM ' ' guNAzrayaH'-guNAnAmAdhAraH asti ' iti pravAdAt ' iti tArkikajanavacanAt , 'saMsArijIvasya '-saMsAravartinaH, sakarmaNo jIvasyeti yAvat , 'karma guNastu'guNa eva asti, samyagjJAnadarzanacAritraguNAnAmAzrayatvAt siddhasyApi jIvadravyatvaM sakarmaNaH saMsArijIvasya ca karmarUpaguNAzrayatvAd jIvadravyatvam evaM ca satyAdhArAdheyatvena tayoH saMyogaH siddha eveti bhAvaH // 2 // mUlam-yadvA hi ye kecana vizvametat, sakartRkaM prAhuraho ! samastam / / kailpAntakAle mahati pravRtte, bhAvyeva lInaM khalu viSNunAmni // 3 // TIkA-kartRvAdimatamAzritya guNAzrayatvamAha-yadvetyAdinA ' yadvA'-athavA, 'hI 'ti nizcaye, 'aho!' iti ca vismaye, 'ye kecana' ke'pi janAH, 'etad -vidyamAnaM, ' samastaM ' sarva vizva-jagat , ' sakartRkaM'-karTasahitaM kartajanyamiti bhAvaH, 'pAhuH'-kathayanti, tanmate ' mahati '-utkRSTe, 'kalpAntakAle-mahApralaye, 'pravRtte'-jAte sati, 'khalviti' nizcaye, sarva vizvam, 'viSNunAmni'-viSNunAmake karttari, 'lInaM'-sthAyi, 'bhAvyeva'-bhaviSyatyeva, etena kavAdi 1. mahApralaye / 2. bhAvi-bhaviSyati / 3. lInaM-sthAyi | 4. kartari / pharaOMOMOMOM255
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ - matenApi karmarUpaguNAzrayatvamAtmana upadarzitam // 3 // mUlam-tadA yathA bhUtagaNA guNAzca, sthAsyanti lInA nanu kartRnAmni / yadvA nabho'mUrttamidaM gurolagho-mUrtasya caumUrtimato niraMtaram // 4 // arthasya sarvasya yathA vicakSaNA, AdhAramAkhyannavinazvaraM mahat / kathaM tathAtmaiSa na rUpavAnapi, rUMpINi sarvANi vahatyanAratam // 5 // TIkA-zlokadvayenoktavipaye sadRSTAntaM puSTimAha-tadetyAdinA 'tadA'-tasmin kAle, kalpAntakAle ityarthaH, 'yathA'yena prakAreNa, 'bhUtagaNAH '-pRthivyAdaya ityarthaH, 'guNAce 'ti-bhUtAnAM guNA:-gandhasparzAdayaH satvAdayo vA, ' nanvi 'ti-15 nizcaye, 'kartanAmni'-kartanAmake viSNau brahmaNi vetyarthaH, ' lInA:'-sthAyinaH, ' sthAsyanti'-bhaviSyanti, yadvetyAdi / 'yadvA'-athavA, ' idaM '-prasiddhaM, 'nama:'-AkAzaM, nirantaram atizayena AdhAramasti, kathaMbhUtaM namaH ? ' amUrta'-8 mUrtivirahitam , kasyAdhAramityAha-gurorityAdi 'guroH'-gariSThasya dharAdharAdirUpidravyasyeti bhAvaH, punaH kasyAdhAraM ? 'laghoH '-lapiSThasya dhanavAtAdirUpisUkSmadravyasyetyarthaH, punaH kasyAdhAraM ? ' mUrtasya '-mUrtimataH sarvarUpidravyasyeti bhAvaH, 1. viSNunAni brahmanAni vA / 2. gurorgariSThasya dharAdharakAraskarAmbhodhirUparUpidravyasya / 3. (laghoH) ladhiSThasya ghanavAtatanuvAtaparamANutrasareNvakaitUlAdirUparUpisUkSmadravyasya / 4. mUrtasya sarvarUpidravyasya / 5. amUrtasya siddhadharmAdharmAstikAyAdeH / / 6. dravyasya / 7. sarvasya dravyasya sarvasya dharmAdharmajIvapudgalAstikAyalakSaNasya / 8. dravyANi / 9. vastUni / Sensorgane -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM punaH kasyAdhAram ? ' amUrtimataH '-amUrtasya siddhadharmAdharmAstikAyAderityarthaH, 'ca' zabdaH samuccaye, phalitamAha-artha syetyAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, 'vicakSaNAH '-vidvAMsaH, 'avinazvaram ' avinAzi, tathA ' mahat '-bRhat namaH, 5 'AdhAram '-Azrayam , ' Akhyan '-kathitavanta, 'sarvasyArthasya '-sarvadravyasya, dharmAdharmapudgalAstikAyalakSaNasyetyarthaH, ' tathA '-uktaprakAreNa, 'eSaH'-prastUyamAnaH, 'AtmA'-jIvA, ' sarvANi '-sakalAni, 'rUpINi'-rUpayuktAni dravyANi, 'anArataM'-nirantaram , ' kathaM '-kena prakAreNa, 'vahati'-dadhAti iti tvaM vicAraya / kathaMbhUtaM(ta:) AtmA? 'na rUpavAnapi'rUparahito'pi / yathA pralayakAle vizvaM jagatkartA yathA ca namo gurvAdIni vastUni dadhAti tathaivArUpyapyAtmA sarvANi rUpINi dravyANi dadhAtIti bhAvaH // 4-5 // mUlam-mithyAtvadRSTibhramakarmamatsarAH, kaSAyakandarpakalA gunnaastryH| kriyAH samagrA viSayA anekadhA, kiM kiM na dhatte'tra vapurgato'pyayam // 6 // TIkA-atra punaH puSTimAha-mithyAtvetyAdinA 'mithyAtvadRSTi(s)'-mithyAtvayuktaM darzanam , 'bhramo'-bhrAntiH, 'karmamatsarA:'-karmaviSayA matsarA, anye'zubhadveSAH, 'kaSAyAH'-krodhAdayaH, 'kaMdarpaH'-kAmaH, 'kalA:'-catuHSaSTisaMkhyAkAni kauzalAni, 'trayaH'-trisaMkhyAkA guNAH satvAdayaH, 'samagrAH '-sarvAH, ' kriyA:'-ceSTAH, 'anekadhA'-nAnAvidhA 1. puruSastrIsambandhisarvakalAmIlane (72-64) 136 kalA bhavanti / 2. stvaadyH| 3. aatmaa| OMOMSAR 55Una
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAH, ete sarve Atmanaiva kriyante / phalitamAha-' kiM ki 'mityAdinA tarhi 'ayaM '-prastUyamAnaH, 'vapurgato'pi 'zarIre sthito'pi AtmA, ' atra'-asmin saMsAre, ' kiM kiM na dhatte'-kiM kiM na dadhAti, sarvameva dadhAtIti bhAvaH // 6 // mUlam-mA voca etaddhi zarIrajA guNA, amI yato'smin gatapaMcake ghne| __ dRzyanta ete na hi kecanAzritA-stato vapurgA na guNAstu jIvagAH // 7 // TIkA-atra zaMkAM parihartumAha-mA voca ityAdi 'hi' zabdazcaraNapUttau~, 'etad '-vakSyamANaM, 'mA vocaH'-mA behi, 'yat / 'amI'-pUrvoktA guNAH, ' zarIrajAH'-zarIreNa janyA, santi, kuta ityAha-yadi( yata i)tyAdi ' yato'-yasmAt kAraNAt , ' gatapaMcake '-jIvarahite, (asmin) 'ghane'-zarIre, 'ete'-pUrvoktAH 'kecana'-kepi, 'AzritAH'-AdheyaH | bhUtAH guNAH, 'na hi dRzyante '-nAvalokyante, ' tat (taH)'-tasmAt kAraNAn, 'ete '-guNAH, 'na vapurgAH'-zarIra-5 janyAH na santi, 'tu'-kintu, 'jIvagAH'-jIvasthA guNA iti // 7 // mUlam-saMdRzyamAnaM punarIdRzaM vapu-radRzya evaiSa bhavI dadhAti cet / alaipirUpidvayasaGgamo hyasau, vicAryamANaH kurute na kautukam / / 8 // TIkA-uktaviSayameva dRDhayati-saMdRzyamAnamityAdinA 'punaH' cedyadi, 'eSaH '-prastUyamAnaH 'bhavI'-bhavavattI 1. zarIre / 2 guNAH / 3. arUpI jIvaH rUpINi dehatadAzritAGgakarmakriyAdIni zoSapoSasnigdharUkSAdidehadharmA vA teSAM yadvayaM yugalaM tasya saGgamaH sambandhaH /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA, 'IdRzaM'-pUrvoktalakSaNaM, ' vapuH '-zarIraM, 'dadhAti '-dhatte, kathaMbhUto bhavI ? ' adRzya eva'-dRSTamayogya eva, kathaMbhUtaM vapuH 1 ' saMdRzyamAnaM '-dRSTervipayam , tarhi ' hI 'ti nizcaye, ' asau'-ayam , ' arUpirUpidvayasaMgamaH'-arUpI jIvo rUpINi dehatadAzritAGgakarmakriyAdIni zeSapoSasnigdharUkSAdidehadharmA vA teSAM yadvayaM yugalaM tasya saGgamaH -saMbandhA, 'vicAryamANa: '-cintyamAnaH san, 'kautukaM '-kutUhalaM, 'na kurute ' kautUhalaM kuruta eveti bhAvaH // 8 // mUlam--karpUrahiGgvAdikasuSTuduSTu-vastUtthagandhA gaganaM zritA ythaa| tiSThanti yAvasthiti tadvadeva bhoH, karmANi jIvaM parivRtya santi // 9 // dIkA-jIvasya karmabhirAvRtatve dRSTAntamAha-karpUretyAdinA 'karpUra'-dhanasAra, hiMgurAmaTham ityAdikAni suSTuduSTu ca vastUni tebhya ' utthA'-utpannA ye gaMdhAra, ' yathA'-yena prakAreNa, 'yAvasthiti'-sthitikAlaparyantam , 'gaganam - AkAzaM, 'zritA:'-AzritAH tiSThanti 'tadvadeva '-tathaiva, 'bho' ityAmaMtraNe, 'karmANi' 'jIvam '-AtmAnaM, 'parivRtya '-AvRtya, ' santi -tiSThanti // 9 // mUlam-ityAdibhidRSTanidarzanaistathA-guNAtmakaiH karmabhireSa aatmkH| AzrIyate nirguNako'pi nizcita-mAtmA tataH karmacito bhavI bhavet // 10 // 1. yAvat kAlaM yasya yAizI sthitirvartanaM sthitikAlamityarthaH / 2. Azritya / 3 dRSTAntaiH / 4. svarUpaiH / 5. yuktH| 6. karmayukto bhavI saMsArI bhavet karmamuktastu tadvyatiriktaH siddho bhavediti vyatirekadvAreNa pUraNIyaM / / RAMAROM
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - phalitamAha-ityAdibhirityAdinA ' tathA ' - pUrvoktaprakAreNa ' ityAdibhiH ' - pUrvoktaiH, 'dRSTanidarzanaiH - pratyakSudRSTAntaiH, etat siddhyati yat (taH ) ' epaH ' - prastUyamAnaH, ' AtmakaH '- jIvaH, 'karmabhiH' 'AzrIyate' - avalambyate, kathaMbhUtaiH karmabhiH 1 ' guNAtmakaiH ' - guNasvarUpaiH, ' tataH ' - tasmAt kAraNAt, 'nizcitamiti ' - etat siddhamityarthaH, ? kimityAha - yat ' AtmA ' jIvaH, 'bhavI' - saMsArI, ' bhavet ' bhavati, kathaMbhUta AtmA ! 'nirguNako'pi ' - guNai rahito'pi punaH kathaMbhUtaH 1 karmacitaH ' - karmabhiryuktaH / karmayukto jIvaH saMsArI karmamuktastu siddho bhavediti // 10 // mUrttAmUrttayoH karmAtmanorAdhArAdheyabhAvasaMbandhoktilezaH caturtho'dhikAraH / DOING
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHISHARANH0673G // atha pnycmo'dhikaarH|| siddhAnAm karmAgrahaNaM navabhiH zlokaivarNayatimUlam-cedAzrayAzreyakabhAva evaM, siddho'sti karmAtmakayoravazyam / jIvAstu siddhA api santyananta-catuSTayeddhAH parameSThisaMjJA() // 1 // pRcchAmi pUjyAH ! khalu tarhi siddhA-tmAno na karmANi samAdadante / kathaM tadeSAmapi saukhyasattvA-lAtAM sukarmANi niSedhakaH kaH // 2 // TIkA-yadi karmAtmanorAdhArAdheyabhAvaH siddhastarhi siddhAtmAnaH kathaM na karma gRhaNaMtIti zlokadvayenAha-vedityAdi 'he pUjyAH!'-pUjanIyAH !, ahametat 'pRcchAmi'-praznaM karomi, 'yat' cedyadi, 'evam '-uktarItyA, 'karmAtmakayoH'karmajIvayoH, 'avazyaM '-nizcayena, AzrayAzreyakamAvaH'-AdhArAdheyabhAvaH, 'siddhaH'-niSpanno'sti, tarhi '-tadA, 'khalvi'ti-nizcaye, 'siddhAH '-siddha(ddhiM) gatA api, 'jIvAH '-AtmAnaH, 'santi '-vartante, 'tu' zabdazcaraNapUrtI, 1. aadhaaraadheybhaavH| 2. anantajJAnAnantadarzanAnantasukhAnantavIryalakSaNAnantacatuSTayeneddhAH dIptAH prasiddhA vA / 3. parame pade tiSThantIti parameSThinaH saiva saMjJA yeSAM te tathA / 4 samAdadante samApUrvo dadirayaM bhauvAdikaH gRhaNantIti / 5. tattasmAt kAraNAt eSAM siddhajIvAnAmapi karmANi gRhNatAm / 6 gRhNatAm / 35ARSNSAR RSS SRISACHS
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathaMbhUtAH siddhA jIvAH? 'anantacatuSTayeddhAH'-anaMtajJAnAnaMtadarzanAnaMtasukhAnaMtavIryalakSaNAnaMtacatuSTayena pradIptAH prasiddhA vA, punaH kathaMbhUtAH 1 ' parameSThisaMjJAH '-parame pade tiSThantIti parameSThinA saiva saMjJA nAma yeSAM te, 'tathA' 'te siddhAtmAna:siddhajIvAH, 'karmANi' ' kathaM na samAdadante '-kuto na gRhNanti samAGpUrvo dadirayaM bhauvAdikaH, 'tat-tasmAt kAraNAt, 'saukhyasattvAt '-sukhabhAvAt , ' sukarmANi '-suSTu karmANi, 'lAtA'-gRhNatAm, 'eSAM'-siddhajIvAnAmapi, 'kA niSedhakaH' kA nivarttako'sti ? // 1-2 // mUlam-satyaM yatastaijasakArmaNAkhya-zarIrayogasya vinaashbhaavH|| sukarmaNAM tena gRhItyayogA-jyotizcidAnandabharaizca tRptyAH // 3 // sukhAsukhaprApaNahetukAla-prayoktrabhAvAdatha niSkriyatvAt / / yadvApyanantAni sukhAni teSAM, karmANi sAntAni bhavantyamUni // 4 // itIva tatsaukhyabharasya karma, heturbhavenno yadatulyamAnAt / ityAdikairhetubhireva siddhA-tmAno na karmANi hi lAMti nityAH // 5 // 1. tena taijasakArmaNalakSaNakarmagrahaNayogyazarIrAbhAvena zobhanakarmaNAM grahaNasyAyogAdasambandhAdabhAvAdityarthaH siddhAtmAno na karmANi lAntItyuttarasUtreNa sambandhaH evaM sarvairapi hetubhirvAkyaparisamAptiH krtvyeti| 2. siddhajIvAnAM / 3. teSAM siddhAtmanAM yadanantaM saukhyaM tadbharasya /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - asyottaramAha - satyamityAdinA 'satya' miti - tava kathanaM satyamastItyarthaH, parantu 'yataH ' - yasmAt kAraNAt, ' taijasetyAdi ' - taijasakArmaNanAmakazarIrasaMbaMdhasya, ' vinAzabhAva: ' - vinAzatvam asti, ' tena ' - kAraNena, 'sukarmaNAM - suSThu karmaNAm, 'gRhItyayogAt ' - grahaNasya (a) saMbandhAt siddhAtmAnaH karmANi na lAntIti paMcamahAvratasya vAkyAnuSaJjanaM prati hetuM (tuH) veditavyam (vyaH), dvitIyaM hetumAha - jyotirityAdinA 'jyoticidAnandabharaitheti ' -jyotirbhareNa cidmareNAnaMdabhareNa cetyarthaH, karaNe tRtIyA, ' tRptyA: ' tRptibhAvAt, tRtIyaM hetumAha - sukhetyAdinA 'sukhAsukhayoH ' - sukhaduHkhayoH, 'prApaNasya'prApteH, 'hetu:' - kAraNaM, yaH kAlaH sa eva 'prayoktA' - preraNakartA, tasya 'abhAvAd' - avidyamAnatvAt kAlagrahaNamupalakSaNaM tena svabhAvAdInAmapi grahaNaM vedyam sukhaduHkhaprAptihetubhUtAnAm prerakANAM kAlAdInAmabhAvAdityarthaH, caturthaM hetumAha - athetyAdinA 'atha ' zabdaH samuccaye, 'niSkriyatvAt'- kriyArahitatvAt siddhAtmanAm, paJcamaM hetumAha - yadvetyAdinA 'yadvA' - athavA, 'teSAM' - siddhAtmanAM, 'sukhAnyapi ' - saukhyAnyapi, 'anantAni ' - antarahitAni, ' bhavanti ' - vartante, 'amUni' - prastUyamAnAni karmANi tu, ' sAntAni ' - antasahitAni bhavanti, itIvetihetorityarthaH, 'karma tatsaukhyabharasya' - siddhAnAM saukhya samUhasya, 'heturbhaveno' - heturna bhavituM zaknotItyarthaH, kuta ityAha-yadityAdi ' yat ' - yasmAt kAraNAt, ' atulyamAnAditi ' - tulyaparimANAbhAvAdityarthaH, phalitamAha - ityAdikairityAdinA ' ityAdikaiH ' - etat prabhRtibhirhetubhiH kAraNaiH eva, nityA avicala - sthiraikasvabhAvAH ' siddhAtmAnaH ' - siddhajIvAH, ' hI 'ti nizvaye, ' karmANi ' ' na lAnti - na gRhNanti // 3-5 // mUlam - loke yathA kSuttRSayA vimuktAtmAnaH sutRptasya na tRptikAlaM /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - OS OSSOSTOSSSSSSSSSSSSS jitendriyasyApyatha yogino'pi, tuSTasya kinnidrahaNe na vAJchA // 6 // yadvA na pAtre parimAti kiJcit, pUrNe tathA siddhigatA hi siddhaaH| sadA cidAnaMdasudhAprapUrNA, gRhNanti no kizcidapIha karma // 7 // TIkA-punadRSTAntadvAreNa siddhAnAM karmAnAhitvamAha-loke yathetyAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, 'loke '-saMsAre, 'kSuttRpayA '-bubhukSayA pipAsayA ca, 'vimuktAtmanaH '-vimuktasya jIvasya, ata eva ' sudRptasya '-samyaktayA vRptimavApta- || sya, 'tRptikAlaM '-tRptikAlamaryAdA na bhavati, athe 'ti-anantare, 'tuSTasya'-santopaM prAptasya, 'jitendriyasyApi '-|| indriyajito'pi, yogino'pi '-yogakarturapi, 'kiJcid grahaNe'-kasyApi vastuna AdAne, vAnchA'-abhilApo na | bhavati, 'kiJcid' iti kriyAvizeSaNam vAvagantavyam, 'yadvA'-athavA, ' pUrNe'-bhRte, 'pAtre'-bhAjane, 'kiJcit 'kimapi, 'na parimAti'-nAMtaH pravizati, ' tathA '-tenaiva prakAreNa, ' hI 'ti nizcaye, 'iha'-asmin loke siddhAnte vA, | ' siddhAH '-siddhAtmAnaH, 'kizcidapi '-kimapi karma, 'no gRhaMti -nAdadate, kathaMbhUtAH siddhAH ? ' sadA-sarvadA, 'cidAnaMdasudhAprapUrNAH '-jJAnAmRtena AnaMdAmRtena ca paripUrNAH // 6-7 // mUlam-tathA ca siddheSu sukhaM yadasti, taivedyakarmakSayajaM vadanti / tatkarma heturna hi siddhasaukhye, yatkarma sAntaM sukhameSvanantam // 8 // 1. tat sukhaM sAtAsAtavedanIyavyakarmakSayanAzabhavaM / 2. tasmAtkAraNAt / -SC25555555 - --
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-uktaviSaya eva puSTimAha-tathA cetyAdi ' tathA ce "ti-anyadapi zrUyatAmityarthaH, 'siddheSu '-siddhAtmasu yat 'sukham'-saukhyamasti, (tat) 'vaidyakarmakSayaja'-vedanIyakarmanAzena janyaM sAtAsAtavedanIyadvayakarmanAzabhavamityarthaH, 'vadanti'kathayanti, 'tat-tasmAt kAraNAt , ' hI 'ti nizcaye, 'karma' 'siddhasaukhye '-siddhAnAM sukhe siddhAtmanAM sukhasyetyarthaH, "hetu:'-kAraNaM, na bhavati, ' yat '-yasmAt kAraNAt , 'karma' 'sAntam'-aMtena sahitam , asti, 'eSu'-siddhAtmasu, 'sukhaM '-saukhyam , 'anantam '-antarahitam asti // 8 // mUlam-yadvizvavRttAntasamutthanRtta-prekSAprabhUtaM sukhamAzritAnAm / siddhAtmanAM nityasukhaM pravarttate, yathA nRNAmadbhutanRtyadarzinAm // 9 // TIkA-siddhAnAM karmAnAzrayatva eva punaH puSTimAha-yadvizvetyAdinA ' yat'-yasmAt kAraNAt , 'siddhAtmanAM 'siddhajIvAnAM, 'nityasukhaM'-zAzvataM sukhaM, 'pravarttate '-bhavati, kathaMbhUtaM sukhamityAha-vizvetyAdi 'vizvasya'-jagataH, 'vRttAMtena'-vyavahAreNa, 'samuttham '-utpannaM, yavRttaM-nartanaM, tasya 'prekSA'-darzanaM, tayA tasyA vA 'prabhUtam '-utpannaM, kathaMbhUtAnAM siddhAtmanAM ? 'sukhamAzritAnAM'-sukhaM prAptAnAM, atra dRSTAntamAha-yathetyAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, 'nRNAm'manuSyANAm , 'nityasukhaM '-sukhaM bhavati, kathaMbhUtAnAm nRNAm ? ' adbhutanRtyadarzinAm '-vicitranATakadraSTRNAm , yathA'dbhutanRtyadarzanena nRNAM sukhaM bhavati tathaiva saMsAravRttAntotpannanRtyadarzanena siddhAtmanAM sukhaM bhavatItyarthaH, etena siddhA 1. darzana / 55555
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tmanAM saMsArapRthaktvena niSkriyatvamudghopitam // 9 // vinendriyairapi siddhAnAmanantasaukhyamaSTabhiH zlokairAhamUlam-siddheSu pUjyA ! na kila kriyendriyaM, buddhIndriyaM no na ca kiJcanAGgam / anantasaukhyaM kathamApyate tai-yajjJAnametepu tadeva saukhyam // 10 // TIkA-siddhAnAM sukhabhogavipaye praznayati-siddhevityAdinA ' he pUjyAH!'-he pUjanIyAH !, 'kile ' ti-svavArtAyAm , ' siddheSu '-siddhAtmasu, ' kriyendriyaM '-karmendriyaM hastAdikamityarthaH, nAsti, 'buddhIndriyaM '-jJAnendriyaM cakSurAdika-28 mityarthaH, 'no'-naivAsti, 'ca' zabdaH samuccaye, 'kizvana'-kimapi, 'aja'-mukhAdikaM, na asti tarhi taiHsiddhAtmabhiH, 'anantasaukhyam -antarahitaM sukhaM, 'kathaM '-kena prakAreNa, 'Apyate '-prApyate labhyate iti yAvat asyotaramAha-yadityAdinA 'eteSu'-siddhAtmasu, yadjJAnaM asti tadeva / / saukhyaM '-sukhamucyate // 10 // mUlam-yatheha loke kila kazcidaGgI, jvarAdivAdhAAvidhuraH kdaacit| nidrAM prakurvanniti taMjanaistu, sukhaM karotyeSa na bodhanIyaH // 11 // ityucyate tasya na ta kiJci-cchrotaHsukhaM nApi kriyA nirIkSyate // 1. pIDitaH / 2. tasya nidrANanarasya tadIyasvakabandhujanaiH / 3. jAgaraNIyaH / 4. nidrAvasthAyAM / 5. indriyasukhaM / 6. kriyA karapAdAdisamudbhatA / VISISSAS54854OSKOSTOSOS16089
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 // 14 // 15 // tathApi suptasya narasya saukhyaM, vAcyaM yathA syAd bhuvi tadvadeva // jAgratsu siddheSu sadaiva saukhyaM vinendriyadvaitasamutthabhogam / yadvA hi yogI nijakAtmabodhAmRtaM pibannasmi sukhIti mantA // 13 // tathA ca ko'pIha muniryathoktaH, santuSTipuSTo vijitendriyArthaH / anyena puMsA paripRcchyate cet, tvaM kIdRzo'sIti sukhI sa jalpet // tasmin kSaNe tasya na ko'pi vastunaH, sparzaH saMto naiva ca bhuktiyuktiH / gandhagraho no na ca hakchutI tadA, na pANipAdAdibhavA kriyApi ca // tathApi santoSavatAhamasmi, sukhIti bhUyaH pratigadyate'taH / tajjJAnasaukhyaM hi sa eva vetti, na jJAnahIno gadituM samarthaH TIkA - jJAnasya sukhasvarUpatve dRSTAntamAha-yathehetyAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, ' kile 'ti nizvaye, ' jvarAdivAdhAvidhuraH '- jvarAdInAM rogANAM vAdhayA pIDanena vidhuro ' aGgI ' - prANI, ' kadAcit ' - kasmiMzcitsamaye, ' nidrAM prakurvan ' - zayanaM kurvan zayAna iti yAvat bhavati ' iti ' zabdo // 16 // 'iha ' - asmin loke, saMsAre, vyAkulaH, 'kazcit ' - ko'pi, / 1. jJAnavatsu / 2 kriyendriyabuddhIndriyayugmotpannabhogaM vinaiva / 3. jJAna / 4. sukhI vA duHkhI vA ca kIDazo'sIti pRSThe / 5. uttamasya / 6. na ca tadA sata uttamasya vastuna. kiJcid darzanaM na ca zravaNamityarthaH / 7 bhRzaM /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kriyA ' - karapAdAdi ' ' yathA ' - yena makAtadvadeva ' - tathaiva, ' sadaiva ' - sarvadaiva, 1 hetudyotane, tadA, 'eSaH ' - jvarAdivAdhAvidhuro'MgI, 'sukhaM karoti ' - sukhamanubhavati, 'na bodhanIya iti ' - ayaM na jAgaraNI ityarthaH, ' eSA ' - vArtA, ' tajjanaiH ' - rogIbhiH janaiH, ' tu' zabdacaraNa pUrtto, 'ucyate ' - kathyate, yadyapi ' tatra ' - nidrA - vasthAyAM, ' tasya ' - zayAnasya, 'kiJcit ' - kimapi ' zrotaH sukham ' - indriyasaukhyaM na bhavati, samudbhUtA ceSTA, api, na nirIkSyate - na dRzyate, tathApi, bhuvi ' - pRthivyAM saMsAre iti yAvat, reNa, 'suptasya narasya ' - zayAnasya narasya, ' saukhyaM ' - sukhaM, ' vAcyaM ' - kathanIyaM, ' syAt ' - bhavet, 'indriyadvaitasamutthabhogam ' - vinA kriyendriyabuddhIMdriyayugmotpannabhogamaMtareNaiva, ' siddhepu ' - siddhAtmasu, sarvakAlamevetyarthaH, 'saukhyam ' - sukhaM, ' bhavati ' - ucyate kathaMbhUteSu siddheSu ? ' jAgratsu ' - jJAnavatsu, dRSTAntaramAha - yadvetyAdinA ' yadvA ' - athavA, ' hI 'ti nizvaye, ' yogI ' - yogakarttA, ' nijakAtmabodhAmRtaM pivan ' - svAtmajJAnAmRtasya pAnaM kurvan, ' aham sukhI ' - sukhayukto'smIti ' mantA ' - mananakarttA bhavati, dRSTAntaramAha - tathA cetyAdinA ' tathA ce 'ti - tathaiva cetyarthaH, ' iha ' - asminsaMsAre, ' yathoktaH ' -uktaprakAranijakAtmabodhAmRtaM pibannityarthaH, 'ko'pi kazcitmuniH, ' anyena ' - apareNa, 'puMsA' - janena, ' cet ' - yadi, paripRcchayate, kiM paripRcchyata ityAha- tvamityAdinA ' tvaM kIdRzo'sIti ' - tvaM kITaka prakAro'si, mukhyasi duHkhI vA'sItyarthaH tarhi ' saH ' - muniH, 'jalpet ' - kathayati, ' yadahaM ' sukhI' - sukhayukto'smi, kathaMbhUto muniH / ' santuSTipuSTaH ' - santuSTyA - saMtoSeNa puSTaH- pUrNaH kathaMbhUto ? ' vijiteMdriyArthaH ' - vijitA indriyANAmarthA - viSayA yena saH, tathA yadyapi ' tasmin kSaNe ' - kAle, ' tasya ' - muneH, ' sataH ' -uttama ,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ PANTHUSISHARKHA trong sya vastunaH, ' ko'pi '-kazcit , ' sparzaH' sparzanaM tvagiMdriyajanyaM sukhamitibhAvaH, na asti, 'ca' zabdaH samuccaye, 'bhuktiyuktiH'-bhogasaMvandho'pi, naivA'sti, 'gandhagrahaH '-gandhasya grahaNaM, 'no'-naivA'sti, tadA'-tasmin kAle, ca 'dRkchtI ' darzanaM zravaNaM ca, nAsti, 'ca'-punaH, 'pANipAdAdibhavA'-hastapAdAdijanyA, 'kriyA'-ceSTA'pi, nAsti tathApi 'saMtoSavatA'-saMtoSayuktena tena muninA, ' ahaM sukhI '-sukhayukto'smIti, 'eSA 'vArtA, 'bhUyaH'-bhRzaM, 'praNigadyate'-kathyate, ' ataH'-asmAt kAraNAt, 'tat '-pUrvoktaM svasya, 'jJAnasaukhyaM 'jJAnarUpaM sukhaM, ' hI 'ti nizcaye, 'saH'-muniH, eva, 'vetti'-jAnAti, 'jJAnahIno'-jJAnavirahitaH, ajJAnIti yAvat, 'gadituM'-kathayituM, 'na samarthaH-na zakto'sti // 11-16 // mUlam-itthaM hi siddheSu vinendriyAthai-stathA kriyAbhiH sukhamastyanaMtam / te eva tatsaukhyabharaM vidantyapi, jJAnI na zakto vadituM yato'samam // 17 // TIkA-phalitamAha-itthamityAdinA ' ittham '-anena prakAreNa, ' hI 'ti nizcaye, 'siddheSu'-siddhAtmasu, 'indriyAthaiH vinA'-jJAneMdriyaviSayAn vinA, ' tathA' zabdaH samucaye, "kriyAbhi:'-manovAkAyajanitAmiH ceSTAbhirvinA, 'anantam '-antarahitam zAzvatamitibhAvaH, 'sukha-saukhyamasti, 'tatsaukhyabharaM'-svasukhasamUha pUrvoktasukhasamUha vA, 'te' 1. buddhIndriyakriyendriyasamutpannagocarairvinA / 2. kriyAbhiH manovAkAyajanitAbhirvinetyarthaH / 3. te eva siddhA eva /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ haGS DS0 siddhA eva, 'vidantyapi '-jAnantyapi / siddhAnatiricya tatsaukhyabharamanyaH ko'pi na vettItibhAvaH / atra hetumAhajJAnItyAdinA yataH '-yasmAt kAraNAt , ' asamam '-anupamam , tatsaukhyabharaM, 'jJAnI'-jJAnayuktaH, ' vadituM'-kathayitum , ' na zaktaH'-na samartho'sti // 17 // SHIVIRGINITORIVACHI-TEATREETHORIGONOUGE siddhAtmanaH krmaanaadaanoktileshH| paJcamo'dhikAraH HindiNGINGREDIEN-SETOGENOUGNIORNING // atha ssssttho'dhikaarH|| siddhAnAm karmAdAnasvabhAvasya varjanamekAdazabhiH zlokairAhamUlam-jIvasya karmagrahaNe svabhAva-stadA sa maulaM sahajaM vihAya / karmagrahAkhyaM kathameSa siddho, bhavedvicAra paripaThyatAM bhoH||1|| TIkA-jIvasya karmagraharUpaH svabhAvastahi kathaM sa karmagrahaM vihAya siddhi yAtItyasmin viSaye praznayatIti jIvasyetyA1. karmagrahaNasvarUpaM / - - - - - - - - - - -
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dinA yat 'jIvasya'-AtmanaH, 'karmagrahaNe'-karmaNAmAdAne, svabhAvaH asti, 'tadA'-tarhi, 'saH'-jIvA, 'karmagrahAkhyaM '-karmagrahaNaM nAmakaM, 'maulaM '-mUlajAtaM, 'sahaja'-sahotpannaM, 'taM'-khabhAvaM, 'vihAya '-tyaktvA, 'kathaM '-kena ra prakAreNa, 'siddhaH'-siddhiM gataH, ' bhavet ' syAt , siddhaH kathaM bhavitum zaknotItibhAvaH, ' bhoH' ityAmaMtraNe, 'eSaH'- 8 prastUyamAno vicAraH, 'paripaThyatAM '-vicAryatAm // 1 // mUlam-karmAtmanoryadyapi maulasaGga-stathApi somayyatathopalambhAt / karmagrahaM projjhya zivaM sametaH, siddho bhavedatra nidarzanaM yat // 2 // TIkA-asyottaramAha-karmAtmanorityAdinA yadyapi 'karmAtmanoH'-karmajIvayoH, 'maulasaMgaH'-anAdisaMbandhaH, asti, 'tathApi sAmayyatathopalambhAt '-tathAvidhasAmagrIlAbhAt, 'karmagrahaM '-karmagrahaNasvabhAvaM, 'projjhya'-tyaktvA, 'zivaM '-zivapadaM, ' sameta:'-prAptaH, 'siddho bhavet '-siddhiMgataH syAt , ' atra '-asmin viSaye, 'nidarzanaM '-dRSTAntaH, asti yadityuttaravRttAnvayi vijJeyam // 2 // mUlam-sUte yathA caJcalatAsvabhAvo, maulstthaagnysthirbhaavsNjnyH| ___ yadA tu tAdRkparikarmaNA kRta-stadA sthiro vahrigatazca tiSThet // 3 // TIkA-dRSTAntamevAha-sUte ityAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, 'sUte '-pArade, 'caJcalasvabhAvaH', 'tatheti samuccaye, 1. anAdisambandha. / 2. tathAprakArasAmagrIprApaNAt / 3. gt.| 4. tAzabhAvanAbhirvihitaH / RSASARAAR - -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' ' agnyasthirabhAvasaMjJaH ' - agnau sthirAbhAvanAmakA svabhAva:, ' maula: '- mUlajAtaH, asti, 'tu' - parantu, 'yadA ' - yasmin kAle, ' tAraka parikarmaNA kRtaH - tAzabhAvanAbhirvihito bhavati, tadA tasmin kAle, ' ca ' zabdacaraNapUrtI, ' vahigataH ' - vahiM prAptaH, ' sthiraH - cAMcalyarahitaH, ' tiSThet ' - bhavet // 3 // mUlam - yathA punardAhakatAguNo'gnA vasti svabhAvo nanu mUlajAtaH / asyApi nAzo'sti tathAprayogAt, sentaM rAMtIM naiva dahetkadApi // 4 // TIkA - daSTAntaramAha - yathetyAdinA ' yathA ' punariti yathA cetyarthaH, 'nanti 'ti nizraye, ' agnau ' - vahau, 'dAhakatAguNaH ' - dAhakatvaguNaviziSTaH svabhAvaH, 'mUlajAta: ' - maulo'sti, parantu ' tathAprayogAt ' - tadvIryopaghAtakAri sAmagrIsaMbandhAt, 'asyApi ' - dAhakatvasvabhAvasyApi 'nAzo'sti ' - nAzo bhavati, atraiva dRSTAntaramAha - santamityAdinA 'saH' - agniH, ' santaM ' - sAdhuM satyavAdinam ityarthaH tathA ' satIM ' - pativratAM zIlavatImitibhAva', 'kadApi ' - kadAcit, 'naina dahet ' - na dahati, svabhAvanAzAd dagdhuM na zaknotItibhAvaH // 4 // mUlam - baddho yathApyeSa ca mantrayogAt, tathauSadhIbhirna dahedvizantam / anantamagniM ca cakorakaM tathA, vahnirdahenno vigatasvabhAvaH // 5 // TIkA - agnisvabhAvanAzaviSaya eva puSTimAha-vajra ityAdinA ' yathA ' - apIti anyacetyarthaH, ' ca ' zabdacaraNa pUrcI, 1. tad vIryopaghAtakArisAmagrI sambandhAt / 2. santaM sAdhuM satyavAdinam / 3. satIM zIlavratavatIM sItAdikAM /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSRS 'mantrayogAt '-mantrasaMbandhAt, ' tathA ' zabdaH samuccaye, 'auSadhImiH'-auSadhaizca, 'baddhaH'-baMdhanaM prAptaH vinaSTadAhakatvaguNaH sannitibhAvaH, 'eSaH'-agniH, 'vizantam na dahediti'-pravezakartAraM janaM dagdhuM na zaknotItibhAvaH, 'tathA' zabdaH samuccaye, 'agniM '-vahnim , ' anaMtaM-bhuJjAnaM, 'cakorakaM '-cakoranAmakaM pakSiNaM, 'vigatasvabhAvaH'-vinaSTasvabhAvaH san , 'vahniH'-agniH 'no dahet '-dagdhuM na zaknoti // 5 // mUlam-tathAbhrakaM hema ca ratnakambalaM, siddhaM ca sUtaM na dheddutaashnH|| tadA tu yA dAhakatA vibhAvasau, maulI brajetkAtha nigadyatAmiti // 6 // TIkA-atraiva punaH puSTimAha-tathAbhrakamityAdinA ' tathA' zabdaH ca zabdau ca samuccaye, 'abhraka'-girijAmalam , 'hema'-suvarNam , ' ratnakambalaM '-siddhamauSadhAdibhirbhavitaM, 'sUtaM'-pAradaM ca, 'hutAzanaH '-agniH , 'na dahet'-dagdhuM na zaknoti, phalitamAha-tadA vityAdinA' tadA'-tasmin kAle, 'vibhAvasau'-vahnau, yA 'maulI'-mUlajAtA, dAhakatvam asti prazne 'ka'-kutra, 'bajed'-gacchati, ' iti '-etad, 'nigadyatAm '-ucyatAm bhavatA // 6 // mUlam-yazcumbakagrAvaNi lohagrAhI, svabhAva Aste sahajA sko'sti| tasminmRte vetarayogayukta,-'paitItyameteSvapi karmayogaH // 7 // 1. agnau| 2. hAdipAThAt na pUrvasya dIrghaH / 3. sahotpannaH / 4. mRte agninA bhasmIbhUte'thavAnyauSadhAdinA tadarpahAriNA saMyukte / 5. yAtItyarthaH / 6. siddheSu / . SAASEAN
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkA - svabhAva parivartana eva punarraSTAntamAha-yazumbaketyAdinA 'cumbakagrAvaNi' - cumbakapApANe, yo, 'lohagrAhI 'lohAkarSakaH svabhAvaH, 'Aste ' - vidyate, 'rAkaH - sa, 'sahajaH - sahotpannaH svAbhAvika iti yAvat, 'asti - vidyate, parantu ' tasmin ' - cumbakagrAvaNi, ' mRte - agninA bhasmIbhUte rAti, 'vA' - athavA, 'itarayogayukta ' - tadarpahAriNaupadhAdinA saMyukta rAti, ' rA: ' - svabhAvaH, 'apaiti ' - yAti dAnte yojanAmAha - itthamityAdinA ' ittham ' - anena prakAreNa, ' eteSu - siddheSvapi, ' karmayogaH - karmasaMbandhaH, apaiti // 7 // mUlam - bIjaM tathAkurabhavaM dadhAti, maulAtsvabhAvAdavikAri yAvat / tasmiMstu dagdhe na kilAGkurodbhavaM, evaM tu siddheSu na karmabandhaH // 8 // TIkA - dRSTAntamAha - bIjamityAdinA ' tathA ' zabdaH samucaye, ' yAvaditi ' - yAvatkAlaparyantamityarthaH, ' avikAri 'vikArarahitam bhavati tAvat, ' bIjaM ' - dhAnyAdi, 'maulAt ' - mUlajAtAt, svabhAvAt, 'aMkurabhavaM ' - aMkurotpatti, aMkurolpAdanazaktimitibhAvaH, ' dadhAti ' - dhatte, 'tu ' - parantu, ' tasmin ' - cIje, ' dagdhe ' - agninA bhasmIbhUte sati, 'kile 'ti nizraye, ' aMkurodbhavaH ' -anurasyotpattirna bhavati, dAnte yojanamAha evaM tvityAdinA evaM vi 'ti - evamevetyarthaH, 'tu' zabda evakArArthaH, ' siddheSu - siddhiM gateSnAtmasu ' karmabandhaH - karmasaMyogo na bhavati // 8 // 1. dhAnyAdi / 2. utpatti / 3. utpattiH /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM mUlam - vAyostathA caJcalatAsvabhAvo, yo vartamAnaH sahajaH samasti / khelasya madhye pavane niruddhe, kathaM prayAtyeSa calasvabhAvaH 1 // 9 // TIkA - dRSTAntaramAha - vAyostathetyAdinA ' tathA ' zabdaH samuccaye, 'vAyo: ' - pavanasya, ' yaH sahaja: ' - sahotpannaH svAbhAvika iti yAvat, caJcalatAsvabhAvaH '-asthiratvasvabhAvaH, ' varttamAnaH ' - pravRttiM kurvan, ' samasti ' - vidyate, ' eSa calasvabhAva: ' - cAMcalyasvabhAvaH, 'khalasya madhye ' - dRptyA abhyantare, ' pavane ' - vAyau, 'niruddhe ' - avarodhaM gate sati, 'kathaM' - kena prakAreNa, ' prayAti ' - gacchati / yathA khale niruddhasya vAyoH sahajo'pi calasvabhAvo'paiti tathaiva siddhAnAM karmagrahaNasvabhAvo'pi taddazAyAmapaitItibhAvaH // 9 // mUlam - AhAramukhyAH sahajAzcatasraH, saMjJA imAH projjhya zukAdayo'mI / siddhAH prasiddhAH parabrahmarUpAH, jAtAstato'paiti nijasvabhAvaH // 10 // TIkA - atraiva dRSTAntaramAha - AhAramukhyA ityAdinA 'amI ' - ete, ' prasiddhAH ' - AkhyAtAH, 'zukAdayaH ' - zukAdimunayaH, 'imAH ' - prasiddhAH, ' sahajA : ' - sahotpannAH svAbhAvikA iti yAvat, ' AhAramukhyAH ' - AhArAdikA AhArabhayamaithunaparigraharUpI ityarthaH, ' catasraH ' - catuH saMkhyAkAH, ' saMjJA : ' - abhilASAn, 'projjhya ' - tyaktvA, ' siddhAH ' - siddhiM gatAH santaH, ' parabrahmarUpA: ' - parabrahmasvarUpAH, ' jAtA: ' - abhavan, phalitamAha tata ityAdinA ' tataH ' - tasmAt kAraNAt 1. khalasya dRptyAM / 2 zukAdaya zaivazAsanaprasiddhAH /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ etat siddhyati, 'nijasvabhAva: ' - svasvabhAva:, ' apaiti '- yAti nazyatItibhAvaH // 10 // mUlam -- ityAdidRSTAntabhareH svabhAvo, maulo yathA yAti tathaiva jantoH / karmagraho'yaM sahajaH prayAti, siddhatvamAzasya kimatra citram 1 // 11 // TIkA -- phalitamAha- ityAdinA ' ityAdidRSTAntabharaiH - pUrvoktAdidRSTAntasamUhaiH 'etat ' siddhyati yat ' yathA 'yena prakAreNa, 'maula: '- mUlajAtaH svabhAvaH, 'yAti ' - gacchati, ' tathaiva ' - tenaiva prakAreNa, 'siddhatvaM '- siddhabhAvam, Aptasya, ' janto: ' - prANinaH, ' ayaM ' - pUrvoktaH, ' sahaja: ' - sahotpannaH svAbhAvika ityarthaH, 'karmagraha: ' - karmagrahaNarUpaH svabhAva:, ' prayAti ' - gacchati, dUrIbhavatItyarthaH, ' atra ' - asmin viSaye, 'citram ' - Azrarya kim asti // 11 // siddhAtmanaH karmagrahaNa nirAkaraNoktilezaH SaSTho'dhikAraH
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96436 // atha sptmo'dhikaarH|| muktipravAhAvicchinnatAM saMsArabhavyAzUnyatAJca dvAdazabhiH zlokairAhamUlam-praznastathaikaH paripRcchayate'sakau, siddhAnsamAzritya nijopalavdhaye / sarvajJavAkyAt kila muktimArgako, vahan sadAste karakasya nAlavat // 1 // no pUryate muktirasau kadApi, saMsAra eSo'pi ca bhvyshuunyH| parasparadveSivacovilAsai-naM saGgatiM magati vAkyametat // 2 // TIkA-prasaMgAd muktivipaye praznayati praznastathaika ityAdinA 'tathe 'ti samuccaye, 'asakau'-vakSyamANa ekA prazna paripRcchayate, kAnuddizya paripRcchayate ? ityAha-'siddhAn samAzrityeti'-siddhAnuddizyetyarthaH, kimarthaM paripRcchayate ? ityAha-nijo. palabdhaye iti svakIyajJAnArthamitibhAvaH, praznasvarUpamAha-sarvajJetyAdinA kileti svavArtAyAm 'sarvajJavAkyAt '-sarvajJasya vAkyena yadyathetaj jJAyate yat ' muktimArgakaH '-muktermArgaH, jJAnadarzanacAritrarUpa ityarthaH, 'sadA'-sarvadA, karakasya'kamadAglo lavat nAlikAvat , ' vahan '-pravAhaM kurvan , ' Aste '-tiSThati, tathApi ' asau '-prasiddhA, 'muktiH'-mokSA, 1. svakIyajJAnArtha / 2 prazasAyAM prasiddhau vA svArthe vA ka prtyyH| 3. mAgi gatau bhauvAdiko gatyarthaH gcchti| 0 30499496ROSSF96FICIS
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ roris / 'kadApi '-kasmiMzcidapi samaye, 'no pUryate'-na pUrti yAti, 'ca'-puna:, ' epaH '-prasiddhaH, saMsAro'pi, 'bhavyazUnyaHbhavyairbhavyajIva rahitaH kadApi no bhavati 'etat'-pUrvoktaM, 'vAkyam'-vacanam , 'parasparadvepivacovilAsaiH'-mitho dveSayuktavAgvilAsai, 'saMgati'-siddhiM, 'na maGgati'-na gacchati, na siddhyatItyarthaH / muktimArgaH sadA vahati, muktina pUryate, saMsArazca kA bhavyazUnyo na bhavati ityetAni vAkyAni paraspara viruddhArthapratipAdakAni yato yadi nAma muktimArgaH sadA vahati tahiM muktaH / pUrtiH syAt saMsArazca bhavyazUnyaH syAnna ca tathA bhavati tasmAduktavAkyasya siddhirna bhavituM zaknotItibhAvaH // 1-2 // mUlam-na hi vyalIkaM bhagavadvaco'styadaH, paraM na citte'lpdhiyaambhivrjet|| dRzyo'sti dRSTAnta ihaiva laukiko, yaM zRNvatAM zrotRNAM manaH sthiraM // 3 // TIkA-asyottaramAha-na hItyAdinA 'adaH '-pUrvoktaM, 'bhagavadvacaH '-sarvajJavacanaM, 'vyalIkaM '-mithyA, 'na hyasti'-na bhavati, tarhi kimastItyAha-paramityAdinA 'paraM '-parantu, ' alpadhiyAm'-alpavuddhimatA, 'citte'-manasi 'nAbhivrajet'-na tiSThati, ' alpadhIH vicAraviSayo na bhavatItibhAvaH' dRzya ityAdi ' ihaiva'-asminneva viSaye, 'laukikA'lokasiddhaH, ' dRSTAntaH '-nidarzanam, ' dRzyaH'-darzanIyo'sti, 'yaM'-dRSTAntaM, ' zRNvatAM'-zravaNakartRNAM, 'zrotanRNAM'zrAvakajanAnAM, 'manaH'- cittaM, 'sthiraM'-acaJcalam bhavati // 3 // 1. aapt| 2. dRSTAntaM / t as -
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ / SANSARSASARE mUlam-siddhAlayaH syAllavaNodasodaraH saMsAra eSo'sti ndiihRdodrH| nadIpravAhAzca yathA mahodadhau, patanti nirgatya nadIhRdAntarAt // 4 // nadIhRdA naiva bhavanti riktA, na cAmbudhiH karhicidasti puurnnH| nadIpravAho'pi niraMtaraM ya-dvahatyavicchinnatayAtizIghraM // 5 // itthaM hi bhavyAH pariyanti muktI, nadIpravAhA iva saagraantH| saMsAra eSa hRdavanna riktaH, payodhivannaiva bhRtApi muktiH // 6 // TIkA-dRSTAntamAha-siddhAlaya ityAdinA 'siddhAlayA'-siddhAnAM sthAnaM muktiriti yAvat , ' lavaNodasodaraH syAt'lavaNodaH lavaNasamudrastasya sodara iva bhrAtA iva yaH saH lavaNodasodaraH, sodarazabdo'tra prastAvAttAdRzArthastena lavaNodasadRzo'sti ityavagaMtavyaM, 'eSa:'-prasiddhaH, saMsAraH, 'nadIhRdodaro'sti'-nadInAM gaMgAdInAM hRdAH padmahRdAdayasteSAmudaraM madhyasthajalapradezastadiva yaH saH nadIhRdodarasadRzo'stItibhAvaH, atra luptotprekSAvAci padaM yaM yathAgnirmANavakaH iti dRSTAntaM ghaTayati / / nadIpravAhAzvetyAdinA 'ca' zabdazcaraNapUttauM, ' yathA'-yena prakAreNa, 'nadIhRdAntarAt '-nadInAM ye hRdAstadanaMtarAttanmadhyAt, 1. lavaNodaH lavaNasamudraH tasya sodara iva bhrAtA iva yaH sa lavaNodasodara sodarazabdo'tra prastAvattAhazArthaH / 2. nadInAM thA gaGgAdInAM hRdAH padmahRdAdayasteSAmudaraM madhyasthajalapradezastadiva yaH saH tatsadRzaH saMsAraH atra luptotprekSAvAci padaM jJeyaM yathAnirmANavakaH / 3. madhyAt / 4, atruTitayA / 5. gacchanti / . . . . . . ....
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 ' nirgatya ' - niHsRtya, ' nadIpravAhA: ' - nadInAM dhArAH, 'mahodadhau ' - samudre, 'patanti ' - patanaM kurvanti, parantu ' nadIhRdA: 'nadIpadmahRdAdayaH, 'riktAH ' - zUnyAH, jalahInA ityarthaH, 'naiva bhavanti 'na jAyante, ' ambudhi : ' - samudrazca, ' karhicit ' - kadApi, ' pUrNaH - bhRtaH, 'nAsti ' - na bhavati, kutaH ? ityAha- nadIpravAha ityAdi ' yat ' - yasmAt kAraNAt, 'nadIpravAho'pi ' - nadInAM dhArA'pi, ' nirantaraM ' - satataM, ' avicchinnatayA ' - atruTitatayA, ' atizIghram ' - atikSipreNa, vahati, yadi nadIhRdA riktA bhaveyuraMbudhirvA pUrNaH syAttarhi nadIpravAho'tizIghraM nirantaramavicchinnatayA ca na vaheditibhAvaH, dRSTAntaM dAnte ghaTayati, itthamityAdinA ' hI 'ti nizcaye, 'sAgarAntaH ' - samudramadhye, ' nadIpravAhA iva ' - nadInAM dhArA iva, ' bhavyAH ' - bhavyajIvAH, 'ittham ' -uktaprakAreNa, 'muktau - mokSe, 'pariyanti ' - gacchanti, yathA nadIpravAhAH samudramadhye yAnti tathaiva bhavyA api muktau yAntItibhAvaH / ' eSaH ' -uktaH saMsAraH, ' hRdavat ' - hRda iva, ' riktaH ' - zUnyaH, na bhavati, yathA nadIpravAhaM vahate'pi hRdA riktA na bhavanti tathaiva bhavyAnAM muktau gamane'pi eSa saMsAro rikto na bhavatItibhAvaH / ' payodhivat ' - samudra iva, 'mukti: ' - siddhAlayo'pi, 'bhRtA' - pUrNA, naiva bhavati, yathA satataM nadIpravAhapatane'pi samudraH pUrNo na bhavati tathaiva satataM bhavyagamane'pi muktiH pUrNA na bhavatItibhAvaH // 4-6 // mUlam - dRSTAntadAntikayoritIdaM, sAmyaM samAlocayatAM narANAM / bhavetpratItiH paramArhatAnA - marhadvacasyeva na cAperatra // 7 // 1. paramajainAnAM / 2. mithyAvAkyavati /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARRRRRRRRRR TIkA-uktaviSaye kasya vizvAsaH syAdityAha-dRSTAntetyAdinA ' dRssttaaNtdaanotikyoH '-dRSTAntadASrTItasambaMdhi, 'itIdam '-ityetat, pUrvoktamityarthaH, 'sAmya'-samatvaM, ' samAlocayatAM'-vicArayatAm , ' paramArhatAnAM'-paramajainAnAM, 'narANAM'-manuSyANAM, 'arhadvacasyeva -sarvajJavacana eva, 'pratItiH'-vizvAsaH, bhavati, ' aparatra'-aparasmin mithyAvAkyavatItyarthaH, ' na ca '-naiva pratItirbhavati // 7 // mUlam-anyo'pi dRSTAnta ihocyate'ya-mAkarNanIyo viditprmaannaiH| yathA hi kazcitpratibhAnvitaH sa-nAjanmamRtyUdubhavamAtmazaktyA // 8 // hindUkaSaDdarzanapArazIka-zAstrANi sarvANi ptthNstrilokyaaH| asaGkhyamAyurnivahannapIha, hRdasya pUrNa na bhavetkadAcit // 9 // zAstrAkSarairapyatha yojanaivaM, yathaiva zAstrANi bhavastathA'yaM / bhavanti zAstrAkSaravadvimuktAH, subuddhivakSovadiyaM hi siddhiH // 10 // azrAntatatpAThavadeva mukti-mArgoM vahannasti nirantarAyaH / zAstreSvadhIteSu na zAstranAza-stathaiva siddhedhuM bharvasya nAntaH // 11 // 1. atizayavatI vuddhistayA yukta / 2. janmana Arabhya maraNaM yAvat / 3. yAvana / 4. saMsAraH / 5. siddhaaH| 6. subuddhipuruSavidhAyamAna pATha iva / 7. sarvabhavyajIveSu siddhiM gtessu| 8. bhavasyArthAtsaMsArasthabhavyajIvasya /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ - TIkA-dRSTAntaramabhidhAtukAma Aha-anyo'pItyAdi ' iha'-asmin vipaye, 'anyo'pi'-dvitIyo'pi, ' dRSTAntaH'nidarzanaM, ' ucyate '-kathyate mayA, 'ayam '-epa dRSTAntaH, 'viditapramANaiH '-viditAni-jJAtAni pramANAni-samyam || | jJAnAni yeSAM te tathA taiH pramANajJAbhiritibhAvaH, 'AkarNanIyaH-zrotavyaH, dRSTAntameva darzayati-yathA hItyAdinA || * 'hIti nizcaye caraNapUtau vA, 'yathA'-yena prakAreNa, 'pratibhAnvitaH san '-atizayavatyA dhiyA yuktaH san , 'kazcit - ko'pi janA, 'AjanmamRtyUdbhavaM'-janmana Arabhya maraNaM yAvat , 'AtmazaktyA'-svasAmarthena, hindUketyAdi 'hindukAnAM'-10 hindUpadavAcyAnAM, ' paDdarzanAni '-SaTzAstrANi-nyAyavaizeSikasAMkhyayogapUrvamImAMsottaramImAMsAkhyAni, 'pArazIkAnAM'-14 yavanAnAM zAstrANi, tathA 'trilokyAH'-tribhuvanasya, ' sarvANi'-nikhilAni zAstrANi, 'paThan'-adhIyAnaH syAt , 'iha'asmin zAstrAdhyayane, 'asaMkhyam '-agaNanIyam, 'AyuH '-jIvanakAlaM, 'vahannapi '-vyatItaM kurvannapi syAt , tathA || 'asya '-zAstrAdhyayanakartuH, 'hRt'-hRdayaM, 'kadAcit '-kadApi, ' zAstrAkSaraiH '-zAstravarNaiH, 'pUrNa'-bhRtaM, 'na bhavet'- | na bhavati, apyatheti etadanaMtaraM uktadRSTAntakathanAnaMtaramityarthaH, dAntei ' yojanA'-saMghaTanam , ' evaM '-vakSyamANaprakAreNa asti, dArTAnte yojanAmevAha-yathaivetyAdinA 'eva' zabdo'vadhAraNe, 'yathA'-yena prakAreNa, zAstrANi santi tathA'tenaiva prakAreNa, 'ayaM'-prastUyamAnA, ' bhavaH'-saMsAro'sti, 'vimuktAH'-siddhAH, 'zAstrAkSaravat '-zAstrAkSarasamAnAH, 'bhavanti'-vidyate, 'hI 'ti nizcaye, 'siddhiH'-muktiH, 'subuddhivakSovat'-suSThu buddhiyuktajanasya hRdayamiva, asti, 'mokSamArgaH '-mukteH paMthA:, 'nirantarAyaH '-aMtarAyarahitA, nirvina itibhAvaH, 'azrAntatatpAThavadeva'-nirantaratajanapAThasamAna
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AIGARS eva, 'vahanasti'-pravahanaM kurvan vidyate, phalitamAha-zAstreSvityAdinA 'zAstreSu' 'adhIteSu'-paThiteSu satsu, yathA 'zAstranAzaH'-zAstrasyApAyaH, na bhavati ' tathaiva'-tenaiva prakAreNa, 'siddheSu'-siddhi gateSu, sarvabhavyajIveSu, 'bhavasya '-saMsArasya, 'aMta:'-nAzo na bhavati / subuddhimato janasya sarvazAstrapaThane'pi yathA zAstrAkSarairasya hRdayaM pUrNa na bhavati tathaiva satataM muktimArgavahane'pi muktiH pUrNA na bhavati, zAstrAkSaragamane'pi yathA zAstrasya nAzo na bhavati tathaiva bhavyajIvagamane'pi saMsArasya nAzo na bhavatItyarthaH // 8-11 // mUlam-dRSTAntadAAntikabhAvaneyaM, vijJaiH svayaM cetasi cintanIyA / evaM hyanekebhiniSanti bhUyo, dRSTAntasaGghA apare'pi yojyAH // 12 // TIkA-upasaMharati dRSTAntetyAdinA 'iyaM'-pUrvoktA, ' dRSTAntadAntikabhAvanA'-dRSTAntadArTAntikasaMbaMdhinI vicAraNA, 'vijJaiH'-paMDitairjanaiH, 'cetasi'-citte, ' svayaM-svata eva, 'ciMtanIyA'-vicAraNIyA, 'hI 'ti nizcaye, 'evam '-uktaprakAreNa, 'bhUyaH'-punaH, 'aneke '-bahavaH, 'apare'pi '-anye'pi, ' dRSTAntasaGghA!'-dRSTAntasamUhAH, 'abhiniSanti '-vidyante, 'yojyAH'-uktaviSaye ghaTanIyAH // 12 // saMsArazUnyatA-mokSAbharaNatAdRSTAntoktilezaH saptamo'dhikAraH samApta: wwwwww
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - // atha assttmo'dhikaarH|| parabramaNaH svarUpaM zlokasaptakenAhamUlam-svAmin ! paravratma kimucyate tat, lInaM jaganyatra bhaveyugAnte / tadevaM hetuH punareva sRSTeH, syAdIdRzaM kena guNena vAcyam ? // 1 // TIkA-idAnIM namAviSaye praznayati sAginnityAdinA ' svAmin ! ' he prabho !, brahmavAdino jainaM pratyuktiH, 'yatra'yasmin, 'yugAnte '-yugAnAmavasAne, 'jagat '-saMsAraH, 'lInaM'-layamApta, ' bhavet '-bhavati, tat 'paranAma'-uttamaM amA, 'kimucyate'-kiM kathyate ?, tadevetyAdi eka 'eva' zabdazaraNapUrtI, punaH, 'tadeva'-nauva, 'sRSTeH'-rArjanakAryasya, ' hetu:'-kAraNa, ' syAt '-bhavet , ' Izam'-uktaprakArakam vAmA, 'kena guNena ' 'vAnyam'-kathanIyamasti // 1 // mUlam-nizamyatAmArya ! manISiNAmapi, siddhAntavedAntavicAravedinAm / svarUpametasya nivedituM yato, vAcaH sphurantIha na carmacakSupAm // 2 // TIkA-asyottaramAha-nizamyatAmityAdinA 'Arya !' he zreSTha , 'nizamyatAm '-zrUyatAm , uktapraznasya prativacana1. atha brANavAdI jainaM prati brAhAsvarUpaM pRcchati / 2. punastadeva sRSTeH sarjana kAryasya kAraNa syAdiragucyate / 3. grAmaNaH / -
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkarNyatAmitibhAvaH, ' svarUpam ' ' nivedituM ' - kathayituM, ' manIpiNAmapi ' - vicArazIlAnAmeva, 'api ' zabda evakArArthaH, ' vAcaH ' - giraH, ' sphuranti ' - sphuraNaM kurvanti, kathaMbhUtAnAM manISiNAm / ityAha- siddhAntetyAdi ' siddhAntavedAnta - vicAravedinAm ' - siddhAntasya yo vedo - jJAnaM tasyAMtaH sArastasya yo vicAraH - parAmarzastadvedinAM tad jJAtRRNAm, siddhAntajJAnatattvavicArajJAtRRNAmitibhAvaH, ' iha ' - asmin viSaye, parabrahmasvarUpavarNana ityarthaH, 'carmacakSuSAM ' - carmadRSTInAM, na vAcaH sphuranti // 2 // mUlam - ye yogino nirmala divyadRSTaya-verAcarAcAravivekacintakAH / labdhASTasiddhiprathanA hi te'pyaho !, vicArayanto na hi pAramizrati // 3 // tathApi ye lokavilokanakSamAH, sarvArthayAthArthya samarthanArthanAH / satkevalajJAnaviziSTadRSTayo, nIrAgiNo'nyopakRtau parAyaNAH te tvIdRzaM brahma paraM nyavedayan nirvikriyaM niSkriyamapratikriyam / jyotirmayaM cinmayamIzvarAbhidha-mAnaMdasAndraM jagatAM niSevitam 11 8 11 // 5 // 1. yogAbhyAsakarttAraH / 2. jaGgamasthAvara / 3 etasya brahmaNaH / 4. caturdazarajvAtmakalokadarzana samarthAH / 5. sarve yesrthAH padArthA dravyANIti yAvat teSAM yat yAthArthyaM satyatA tasya samarthanaM sampAdanaM tasyArthanaM prArthanaM yebhyaste /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirmAya nirmohamahaMkRticyutaM samyagnirAzaMsamanI hitArcanam / mahodayaM nirgurNamaprameyakaM, punarbhavaprojjhitamakSaraM yataH vibhu prabhAvatparameSThyanantakaM, nirmatsaraM rodhavirodhavarjitam / dhyAnaprabhAvotthita bhaktanirvRti, niraJjanAnAkRti zAzvatasthiti // 6 // 11 9 11 TIkA -- ukta viSayasya kAThinyaM darzayitumAha-ye yogina ityAdi ' ye yoginaH ' - yogAbhyAsakartAraH santi, kathaMbhUtA yoginaH 1' nirmaladivyadRSTayaH - nirmalA - malarahitA divyA zreSThA dRSTiryeSAM te tathA, yadvA malasyAbhAvo nirmalaM tena divyA dRSTiryeSAM te tatheti bodhyam, punaH kathaMbhUtAH 1 ' carAcarAcAravivekacintakAH ' - carAcarasya - sthAvarajaMgamasya ya AcAro vyavahArastasya viveko - vicAro bhedo vA tasya cintakAH vicArakarttAraH sthAvarajaMgamarUpasaMsAravyavahAra bhedacintakA itibhAvaH, punazca kathaMbhUtAH ? ' labdhASTasiddhiprathanAH ' - labdhAH prAptA yA aSTasiddhayo'NimAdayastAbhiH prathanaM - prakhyAtiryeSAM tathA prAptAbhiraSTabhiH siddhibhirvikhyAtA ityarthaH, 'hI' ti nizcaye, 'te' - yoginospi, 'aho' - iti vismaye, 'etasya' - brahmaNaH svarUpam, 'vicArayantaH ' - cintayaMtaH yadyapi 'hi' zabdacaraNa pUrttI, 'pAram ' - antaM, 'na ithati' - na gacchanti, ' tathA'pIti' - uktavidhayoginAM parabrahmasvarUpAMta gamane'pItyarthaH, 'ye lokavilokanakSamAH' - caturdazarajyAtmaka lokadarzanasamarthAH, punaH 'sarvArthayAthArthya - samarthanArthanA: ' - sarve ye'rthA:- padArthAsteSAM yadyAthArthya - satyatA tasya samarthanaM sampAdanaM tasyArthanaM - prArthanaM yebhyaste tathA, punaH 1. niHspRhaM / 2. avAJchitapUjanaM / 3. sattvAdiguNatrayarahitaM / 4. vyApakaM / 5 anAkAraM /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'satkevalajJAnaviziSTadRSTayaH'-sat zreSThaM yat kevalajJAnaM tena viziSTA yuktA dRSTidarzanaM yeSAM te tathA, punaH 'nIrAgiNaH'-rAgarahitAH, punazca ' anyopakRtau parAyaNAH'-paropakAre tatparAH santi, uktaguNaviziSTA ye sarvajJAH santItibhAvaH, te tu 'IdRzaM vakSyamANasvarUpam , brahma paraM ' nyavedayan '-kathitavantaH, kiM svarUpamityAha-nirvikriyamityAdi ' nirvikriyaM'vikArarahitam , punaH kathaMbhUtaM ? ' niSkriya '-kriyArahitam , punaH kathaMbhUtam ? ' apratikriyam'-pratIkArarahitam, duHkhAdyabhibhUtatve sati yadarthaM pratIkArasyAvazyakatA na bhavatItyarthaH, punaH kathaMbhUtaM ? 'jyotirmayaM-prakAzakharUpam , punaH kathaMbhUtaM ? 'cinmayaM '-jJAnasvarUpam, punaH kathaMbhUtam ? 'IzvarAbhidham '-IzvaranAmakam , punaH kathaMbhUtam ? 'AnaMdasAMdram - AnandaH sAndro nirantaraM yasya tat AnaMdaviziSTamitibhAvaH, punaH kathaMbhUtaM? 'jagatA niSevitam '-jagadvartiprANibhiH sevitam , punaH kathaMbhUtaM ? ' nirmAyanirmoham'-mAyayA rahitaM, mohena ca rahitam, punaH kathaMbhUtaM ? ' ahaMkRticyutam '-ahaMkRtyA ahaMkArAcyutaM pRthagbhUtam ahaMkArarahitamitibhAvA, punaH kathaMbhUtaM ? 'samyagranirAzaMsam '-atizayena niHspRham, punaH kathaMbhUtam ? ' anIhitArcanam '-anIhitamanabhilaSitamarcanaM-pUjanaM yena tat tathA pUjAmilAparahitamitibhAvaH, punaH kathaMbhUtaM ? ' mahodayaM'-mahAnudayo yasya tattathA, punaH kathaMbhUtaM ? ' nirguNam '-guNaiH rahitam , sattvAdiguNatrayavirahitamitibhAvaH, punaH kathaMbhUtam ? ' aprameyakam '-pramAtumayogyam ajJeyamityarthaH, punaH kathaMbhUtaM ? 'punarbhavaprojjhitam - punarbhavena-punarjanmanA projjhitaM-rahitam , punarbhavaprojjhitatve hetumAha-yato'kSaramiti ' yataH'-kAraNAt , ' akSaram '-avinAzi vartate, ataH punarmavaprojjhitamastItibhAvaH, punaH kathaMbhUtaM ? ' vibhu'-vyApakam , punaH kathaMbhUtaM ? ' prabhAvat '-kAnti
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktam, punaH kathaMbhUtam ? 'parameSThi '-paramapade sthitam , punaH kathaMbhUtam ? ' anantakam '-antarahitam, punaH kathaMbhUtaM ? 'nirmatsaraM '-mAtsaryadoparahitam , punaH kathaMbhUtaM ? ' rodhavirodhavarjitam '-rodho-anurodho virodho-vidveSastAbhyAM varjitam- || rahitam rAgadveSavihInamitibhAvaH, punaH kathaMbhUtam ? ' dhyAnaprabhAvotthitabhaktanirvRti --dhyAnasya prabhAvena utthitA-utpannA bhaktAnAM nirvRtiH sukhaM yasAt tat dhyAnaprabhAvena bhaktasukhotpAdakamitibhAvaH, punaH kathaMbhUtaM ? 'niraMjanAnAkRti '-niraMjanamanAkArazcetyarthaH, punazca kathaMbhUtam ? ' zAzvatasthiti'-zAzvataM nirantaraM sthitiryasya tattathA // 3-7 // parabrahmaNaH sRSTiracanAM tatraiva pralayAnupapattiM ca triMzaczlokairAhamUlam-evaMvidhaM brahma tadeva tatkathaM, heturbhvetsRssttikulolkrmnni|| prayojako brahmaNa eva nAsti ya-svasmingatatvAtsakalasya vstunH||8|| TIkA-idAnIM brahmaNaH sRSTikAraNatvaM parihartumAha-evaMvidhamityAdi 'brahma' ' evaMvidhameva '-uktaprakArakamevAsti, 'tat '-tasmAt kAraNAt , tad brahma'-sRSTiH, ' kulAlakarmaNi'-sarjanarUpaM yatkulAlakama kumbhakArakriyA, tatra ' hetu:kAraNaM, 'kathaM '-kena prakAreNa, ' bhavet '-bhavituM zaknuyAt, uktaprakArakaM brahmasRSTirUpakulAlakarmaNi heturna bhavituM zaknotItibhAvaH, yadi svayaM sarjanaM na karoti tarvanyapreritaM kuryAdityAzaMkAmapi parihartumAha-prayojaka ityAdi 'brahmaNaH 'prayojaka 1. sarjanarUpaM yatkulAlakarma kumbhakArakriyA tatra / 2. ye tu parabrahma kartR vadanti teSAM mate sarvANi kAlasvabhAvaniyatyAdIni api brahmagatAnyeva santi, tasya brahmaNaH kAlAdiH kazcidanyaH padArthoM nAsti yo brahmaprati sarjanasaMhAre ca prerayati / OMOMOMOMOMOMOM - - -
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ eva ' - preraNakArako'pi eva zabdo'pi zabdArthaH, ' nAsti ' - na vidyate, atra hetumAha - yadityAdinA ' yat ' - yasmAt kAra - NAt, 'sakalasya ' - sarvasya, ' vastunaH ' - padArthasya kAlAderityarthaH, ' svasmin ' - Atmani, ' gatatvAt ' - sthitatvAt, ye parabrahma kartR vadanti tanmate sarvANi kAlasvabhAvAdIni vastUni brahmagatAnyeva santi, tathA ca sati tasmAd brahmaNaH kAlAdiH kvacidanyaH padArtha eva nAsti yo brahma sarjane saMhAre ca prerayeditibhAvaH // 8 // mUlam - kuryAdyadIdaM jagatAM hi sarjanaM, tadezaM kene karoti viSTapam / janmAtyayavyAdhikaSAyakaitava kandarpadaurgatyabhiyAbhirAkulam parasparadrohi vipakSalakSitaM duHzvApadavyAlasarIsRpaoNlikam / sAkheTi kaimainikasaunikaizcitaM duzvorajArAdivikArapIDitam kastUrikAcAmaradanta carmaNe, sAraGgadhenudvipacitrakAntakam / durmAridurbhikSakavijvarAdikaM, durjAtiduryonikukITapUritam amedhyadaurgandhyakalevarAGkitaM, duSkarmanirmApaNamaithunAzcitam / // 9 // // 10 // // 11 // 1. yadIdamapi brahma ni kriyaniraJjanAdyuktAneka vizeSaNaviziSTaM sRSTiM kuryAditi bhavatAM vidhirasti tarhi bhavatAM brahma svasvarUpAdvipa rItAM sRSTiM kathaM karotItyudAharati saptavRttaiH / 20 kAraNena / 3. vyAghra / 4. duSTagaja / 5. vIMchI / 6. nAzakam /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - samAzrayaddhAtukRtAGgipudgalaM, sanAstikaM sarvamunIzaininditam // 12 // kiyetsvakIyAlayabaddhavairaM, kiyatsvapUjApravaNAGgijAtam / nAnAtmahindUkaturuSkalokaM, kiyatparabrahmanirAsahAsam // 13 // SaDdarzanAcAravicAraDambara, pracaNDapApaNDaghaTAviDambanam / satpuNyapApotthitakarmabhogadaM, svargApavargAdibhavAntarodayam // 14 // vitarkasamparkakutarkakarkazaM, nAnAprakArAkRtidevatArcanam / / varNAzramAMcIrNapRthakpRthagvRSa, sadravyanidravyanarAdibhedabhRt // 15 // // saptabhiH kulakam // 1. zarIraM / 2. nAstikA hi kartAraM na manyante tarhi sRSTika stad jJAnaM nAsIdyadamI mamaiva vilopakA bhaviSyanti na cAna pitAputravicAro vAcyaH pitA tu indriyaparakzo zAnI anAyatizo yathAtathA putrakarmaNi pravartatAM parabrahma tu nirvikAraM sajJAnaM ceti svasRSTinihavAn kathaM nAma karotIti atha ca tasya rAgadvepau na stastarhi sRSTisaMhArau kathaM karotIti | vicAryamANaM vizIryate iti samyagdhyeyam / 3. yadi brahmaNA sRSTi kRtA tarhi munIzA yogino'pi brahmaNaiva kRtAstarhi te parabrahma|| cintakAH santaH sakalaM saMsArasvarUpaM parabrahmakRtaM asAraM jJAtvA kathaM nindayantIti vicAryam / 4. brahma / 5. brahma / 6. catvAraH / 7. catvAraH / 8 dharma / / OMOMOMOMOMOMOMOMOMOM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - brahmaNo jagatkAraNatve doSamAha- kuryAdityAdinA ' yadIdam ' -uktavizeSaNaviziSTamapi brahma, ' hI 'ti nizcaye caraNapUrtI vA, ' jagatAM ' - carAcarANAM ' sarjanaM ' -sRSTiM, ' kuryAd' - vidadhyAt, 'tadA' - tarhi, 'IdRzaM' - evaMvidhaM, 'viSTapaM' - jagat, 'kena' - kAraNena, ' karoti ' - vidadhAti, IdRzazabdo'tra vaiparItyadyotakastena viparItaM jagat kasmAddhetoH karotItyartho'vagaMtavyaH, kathaMbhUtaM jagat ? ityAha - janmAtyayetyAdi ' janma ' - utpattiH, ' atyayaH' - nAzaH, ' vyAdhayaH ' - rogAH, 'kaSAyAH' - krodhAdayaH, 'kaitavaM ' - chadma, ' kaMdarpaH ' - kAmaH, ' daurgatyam ' - durgatiH, ityeteSAM bhayena ' Akulam ' - vyAkulitam, bhiyA! bhirAkulamiti cintyaM padam, bhiyA samAkulamiti pAThaH sAdhu pratibhAti, punaH kathaMbhUtaM : ' parasparadohivipakSalakSitaM ' - parasparaM ye drohiNaH - drohakartAro'ta eva vipakSAH - zatrubhUtAstairlakSitamaMkitam punaH kathaMbhUtaM ? ' duHzvApadavyAlasarIsRpAlikam 'duSTAH zvApadA vyAghrAdayo duSTazvApadAdiyuktamityarthaH punaH kathaMbhUtaM ? ' sAkheTikaiH, -AkheTakartRbhiH, ' mainikanikaiH '-jAtivizeSaH, 'citaM' - vyAptam, punaH kathaMbhUtaM ? ' duvorajArAdivikArapIDitam ' - duSTA ye corAH - stenAH jArA - vyabhicAriNa ityAdInAM ye vikArA- upadravAstaiH pIDitamAkulam, punaH kathaMbhUtaM ? kastUriketyAdi ' kastUrikA' - mRgamadaH, ' cAmaraM ' - prakIrNakam, daMtA: ' - radAH, 'carma ' - ajinam, etebhyaH, 'sAraMga : ' - mRgaH, 'dhenuH' - gauH, 'dvipaH ' - hastI, 'citrakaH - vyAghraH, ityeteSAmaMto yatra tattathA punaH kathaMbhUtaM ? durmArItyAdi 'durbhAri:' - mArirogaH, 'durbhikSakam ' - sasyAbhAva:, 'vivaraM '- saMdigdhaM param ityAdIni vidyante yasmiMstat, punaH kathaMbhUtaM 1 durjAtItyAdi ' durjAtIya: ' - duSTajAtikAH, 'duryonikAH ' - duSTayoniyuktAH, 'kukITAH' - kSudrakITAH, etaiH ' pUritam - vyAptam, punaH kathaMbhUtaM ? amedhyetyAdi ' amedhyaM ' - malam, 'daurgandhya' - durgandhaH, 'kalevaraM ' 1
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mmg zarIram etaiH ' aGkitam ' - lakSitam, yadvA amedhyadaurgandhyAbhyAm yuktaM yat kalevaraM tenAMkitam punaH kathaMbhUtam ? 'duSkarmanirmApaNa maithunAJcitam ' - duSkarmaNAM - pApakarmaNAM nirmANa-kAraNam etAdRzaM yad maithunaM - sUrataM tena azcitaM yuktam, ' samAzrayaddhAtukRtAGgipudgalaM ' - samAzrayantaH - sammilanto ye dhAtavaH - saptadhAtavaH taiH kRtAni - vidhattAni, aGgipudgalAni - prANizarIrANi yasmin tat punaH kathaMbhUtam 1 ' sanAstikaM nAstikaiH sahitaM punaH kathaMbhUtam 1 ' ' sarvamunIza niMditam 'sarvairmunirAjairgarhitam, yadi brahmaNA sRSTi kRtA tarhi munIzA api tenaiva kRtAstadA te parabrahmacintakAH santaH sakalaM saMsArasvarUpaM paratrayAkRtamasAraM jJAtvA kathaM nindantIti vicAryamityarthaH punaH kathaMbhUtam / kiyadityAdi kiyantaH svakI - yAhvayena svanAmnA baddhavairA yasmiMstat yasmine ke brahmanAmni baddhavairAH santItyarthaH punaH kathaMbhUtam ? kiyadityAdi kiyat svapUjAyAM pravaNaM saMlagna maMgijAtaM prANisamUho yasmiMstat yasminnaneke brahmapUjApravaNAH prANigaNAH santItyarthaH punaH kathaMbhUtam / nAnAtmetyAdi ' nAnAtmAnaH ' - nAnAprakArAH, 'hindUkA ' - hindUpadavAcyA, 'turuSkAH' - yavanA lokA yamistat punaH kathaMbhUtam / kiyadityAdi kiyantaH parabrahmaNo nirAse khaNDane hAse ca yasmiMstat yasminnaneke parabrahmakhaNDanakarttArastadupahAsa karttArazca santItyarthaH punaH kathaMbhUtam ? 'padadarzanAcAravicAraDambaraM ' - paDdarzanAnAM sAMkhyAdInAM ya AcAra:vyavahArastasya DaMbaraH- saMbhAro yasmiMstat punaH kathaMbhUtam ? pracaNDetyAdi 'pracaNDA : ' - prabalA, ye ' pAkhaMDina : ' - sarvaliMginasta eva ghaTAstairviDambanaM - gardA yasmiMstat punaH kathaMbhUtam / satpuNyetyAdi - satpuNyena pApena cotthitamutpannaM yatkarma tasya bhogastasya dAyakam punaH kathaMbhUtam ? svargApavargetyAdi 'svargApavargAdInAM ' - bhavAntarANAmudayo yasmiMstat, punaH kathaMbhUtam !
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vitarketyAdi-vitarkasya samparka:-saMyogo yatraivaMbhUtena kutarkeNa karkazaM-kaThoraM, punaH kathaMbhUtam 1 nAnetyAdi-nAnAprakArakRtInAmanekavidhAkArANAM devatAnAmarcana-pUjanaM yatra tat, punaH kathaMbhUtam ? varNAzrametyAdi varNA brAhmaNAdInAmAzramANAM brahmacaryAdInAmAcIrNa AcaritaH pRthaka pRthaka vRSaH-dharmoM yatra tat, punaH kathaMbhUtam ? sadravyetyAdi-sadravyanarA:-dhanijanAH, nidravyanarA:dhanahInajanA ityAdibhedAn bibharti yattat // 8-15 // mUlam-anena kiM pallavitena yena, yadU dRzyate tad viparItameva / kArye punaH kAraNajA guNAH syu-vidvAMsa evaM nigadanti tajjJAH // 16 // TIkA-jagato vaiparItyaviSaya eva puSTimAha-anenetyAdinA' anena '-etena, 'pallavitena'-vistareNa, 'kim - prayojanamasti, 'yena'-kAraNena, ' yad'-vastu, 'dRzyate'-avalokyate, jagati ' tad-vastu, 'viparItameva'-viruddhameva dRzyate, brahmaNo'kartRtve puSTimAha-kArya ityAdinA punaH ' tajjJAH '-tattvajJAninA, 'vidvAMsaH '-vipazcitA, 'eva 'miti, 'nigadanti'-kathayanti, 'kArya'-kRtye, 'kAraNajAH'-kAraNasthAH, 'guNA:'-dharmAH, 'syuH'-bhavanti, kAraNaguNAH kArye bhavantItibhAvaH, yadi jagataH kAraNaM brahma tarhi jagati brahmagatA guNAH syuna ca santi tena na jagad brhmkRtmityaashyH||16|| mUlam-yaMdatra dRzyaM kila vastvanityaM, tadbrahmaNo jAtamidaM hi sRssttau| tadyoginaH kena vihAya zIghra, jugupsyametad vRNate virAgam // 17 // 1. saMsAre / 2. sarva vastu / 3. sargakAle / 4. vastu / HATHIANSHIPIRAISHIPIRIPTOS
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - uktaviSaya eva puSTimAha - yadatretyAdinA ' atra - asmin saMsAre, 'kile 'ti nizcaye, ' anityaM 'vinAzi, vastu ' dRzyaM ' - draSTum yogyamasti ' tadidam ' - pUrvoktamidam vastu, ' hI 'ti nizvaye, yadi 'sRSTau ' -sarjanakAle, ' brahmaNa: ' - brahmaNaH sakAzAt, ' jAtam ' -utpannamasti, ' tat ' - tarhi, ' etat ' - pUrvoktam, ' jugupsyaM ' - ghRNA - yogyaM vastu, ' zIghram ' - Azu, 'kena - kAraNena, 'vihAya ' - tyaktvA, 'yoginaH '- yogAbhyAsakartAro munaya ityarthaH, ' virAgaM ' - vairAgyaM, ' vRNate ' - svIkurvanti, yadi sarva brahmaNo jAtamabhaviSyattarhi munayastacchIghraM vihAya vairAgyaM nAgrahISyanitibhAvaH // 17 // mUlam - yad dveSarAgAdivirUpamujjhyaM, jagatsvarUpaM varayogavadbhiH / tadeva sarvaM khalu brahmaNaiva, svasminkathaM dhAryamaho yugAnte ? // 18 // TIkA - sarvasya brahmaNo jAtatve sati yugAnte tasminneva tallayo na saMbhavatItyAha - yad dvepetyAdinA ' yat ' -jagatkharUpaM, saMsArasvarUpaM, ' varayogavadbhiH ' - zreSThayogayuktairjanaiH, 'ujjhyaM ' - tyAjyamasti, kathaMbhUtam jagatsvarUpam 1- ' dveparAgAdivirUpam ' - rAgadvepAdibhirvikRtam, 'khalvi'ti nizcaye, tadeva sarvaM brahmaNaiva, ' aho ' - ityAzcarye, ' yugAnte ' - yugasya parisamAptau, ' svasmin ' - Atmani, 'kathaM ' - kena prakAreNa, ' dhAryam ' - dhatuM yogyamasti yadrAgadvepAdivikRtaM brahmaNo jAtaM jagad yogibhistyAjyamasti tadyugAnte brahmaNA svayameva kathaM dhAryaM bhavitum zaknotItibhAvaH // 18 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 19 // mUlam - tadA viveko'sti na brahmarUpe'sau vA zuMkAdyeSu na yogavatsu / kAryaM ca dhAryaM ca yadAdipuMso, nindyaM ca heyaM ca tadanyapuMsAm TIkA - uktakArye ' vA ' - athavA, ' asau ' - vivekaH, 'yogavatsu ' - yogayukteSu, nAsti, uktaviSayameva draDhayati-yogyam asti, ekazcakArazca raNapUrtI, 'tat' - jagat, zukAdInAm yoginAmityarthaH, ' nindyaM ' - nindanIyam, 'ca' - punaH, 'heyaM ' - tyAjyaM, bhavitum zaknoti 1 // 19 // 'zukAdyeSu ' - zukAdimuniSu, 'anyapuMsAm ' - anyajanAnAm, ekazcakArazcaraNapUrtI, kathaM mUlam - tadbrahmajA sRSTirathApi kalpa- stajjo vaidadbhistviti brahma mUDhaM / vijJApyate kiM na ca taistathaiSAM vAntAhRterbahmaNi kiM na doSaH 1 // 20 // TIkA - yugAnte jagato brahmaNi lInatve doSamAha - tadbrahma jetyAdinA ' tat ' - tasmAt kAraNAt, 'sRSTi: '- jagato racanA, 'brahmajA ' - brahmajanitA, ' athApi ' - atha ca ' kalpaH ' - pralayaH, 'taja:' - brahmajAto'sti ityetad ' vadadbhiH 'kathayadbhiH, 'taiH ' - brahmavAdibhiH, 'tu' zabdazcaraNapUrtI, kiM brahma, ' mUDhaM - mUrkha, ' na vijJApyate ' - na sUcyate, ' tathe 'ti 1. zukAdibhiH / 2. AdipuruSasya purANapuruSasyArthAtparabrahmanAmani / 3. zukAdInAM yoginAm / 4. brahmavAdibhiH / 5. parabrahmAdikartRvAdinAM / 6. yattu sRSTikAle svasmAtsarva niSkApitaM tadA tu tatsarva vAntamiva punazca saMhRtikAle sarvasyApi jagata Atmani saMlInIkaraNAdbhakSaNamiveti tena sRSTikRtA vAntAhRtidoSo'pi na nivAritaH /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samuccaye, 'eSAm '-parabramakavAdinAm mate, bramaNi kiM, 'vAntAdRteH '-vAntAhArasya, dopo na bhavati, ye bramakavAdino jagatsRSTiM brahmajanyAM kalpaM ca tajanyaM manyate taisamUDhamastIti vijJApitameva, tanmate ca brahmaNi vAntAhatedopa: samA- | pAtyevetibhAvaH // 20 // mUlam-loke tathaikAdikabrAhmaNAdi-ghAte'tra hatyA mahatI nigyaa| - tannidhnato brahmaNa eva sRSTiM, sA kIDazI syAdadayA dayAlo. 1 // 21 // TIkA-uktaviSaya eva dUSaNamAha-loka ityAdinA tatheti samucaye, 'loke '-saMsAre, 'ekAdikabAmaNAdidhAte'ekAde khANAdehanane sati, ' atra '-asmin kArye, 'mahatI '-gurvI, ' hatyA '-hiMsA, 'nigadyA'-kathanIyA bhavati, 'tat '-tarhi, 'sRSTimeva '-jagadeva, 'nimataH '-hiMsataH, 'dayAloH '-dayAyuktasya bramaNA, 'adayA'-dayArahitA, 'sA'-hatyA, ' kIdRzI syAt '-kiMmakArA bhavet ? ekAdi brAhmaNAdidhAte janasya mahatI hatyA nigadyate takhilAM sRSTiM saMharato brahmaNaH sA hatyA kIdRzI vaktavyetibhAvaH // 21 // - mUlam-tajAtasRSTiM na hi tasya hiMsA, nihiMsatazced bhavatIti coyate / sampAdya sampAdya sutAnsvakIyA-pitunatastahi na ko'pi doSaH // 22 // .. TIkA-atra vAdizaMkAM parihartumAha-tajAtetyAdi hI 'ti nizcaye, 'tajAtasRSTiM '-svajanitAM sRSTiM, ' nirhi- 1. hatyA /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM sataH'-nighnataH, 'tasya-brahmaNaH, hiMsA na bhavatIti cet codyata iti yadi tvayaivamucyata ityarthaH, tarhi 'sampAdya sampAdya utpAdyotpAdya, ' svakIyAn sutAn '-AtmIyAn putrAn , 'ghnatA'-hiMsatA, 'pituH '-janakasya, 'ko'pi'-kazcid, 'doSaH -pApaM, na bhavati // 22 // __ mUlam-lIleyamasyAsti yadIti cedgI-nihiMsatastasya na cAsti pApam / evaM hi rAjJo mRgayAM gatasya, jIvAnnataH pAtakameva na syAt // 23 // TIkA-atraiva punarvAdizaMkA parihartumAha-lIleyamityAdi iyam'-pUrvoktA sRSTisaMhArarUpetyarthaH, 'asya'-brahmaNaH, 'lIlA'kautukam , 'asti'-vidyate, ata eveti 'hiMsataH'-saMhAraM kurvataH, 'tasya'-brahmaNaH, pApaM, 'na cAsti'-na bhavati, iti ced 'gI:'-vacanam , tavAsti, 'yadi' zabdazcaraNapUttauM jJeyaH, tahiM 'hI'ti nizcaye, 'evam'-itthaM sati, 'mRgayAM gatasya'-AkheTAya prayAtasya, 'jIvAn '-jaMtUn , 'ghnataH'-hiMsataH, 'rAjJaH'-nRpasya, 'pAtakaM'-pApameva, 'na syAt'-na bhavet // 23 // mUlam-atha svabhAvAdatha kAlato vA, sRSTiM nato nAsti vibhorghaaptiH| svabhAvakAlau yadi ced baliSThI, brahmApyazaste nudataH kSaye'smin // 24 // etau tadevAtra ca hetubhUtI, kiM brahmaNA yuktyasahena kAryam / tadbrahmaNaH sRSTividhi tathaiva, saMhArakatvaM ca vadanti ye taiH // 25 // 1. paapaaptiH| SASRANAMASSAG
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ na brahmamahimA prakaTIkRtaH kiM, nirdUSaNe dUSaNamAdadhe yet / vandhyA mamAmbeti samaM nigadyate, yanniSkriyaM bahma nigadya katriti // 26 // TIkA - punaruktaviSaye vAdizaMkAM parihartumAha- athetyAdi athetyubhayatra praznadyotane 'svabhAvAt ' - svabhAvena, 'vA' - athavA, ' kAlAt ' - kAlena, ' svabhAvasya ' - kAlasya, vA preraNayetyartha', 'sRSTiM ' - saMsAraM, 'ghnataH ' - hiMsataH, 'vibhoH ' - vyApakasya, parabrahmaNa itibhAvaH, 'aghAptiH - pApaprAptiH, ' nAsti - na bhavati, parihAramAha-svabhAvetyAdinA ' cet ' zabdacaraNapUta, yadi, 'svabhAvakAlau' - svabhAvaH kAlaca, 'baliSThau ' - balavaMtau bhavataH, yat 'asmin ' - pUrvokte, 'azaste' - nikRSTe, 'kSaye' - saMhArakarUpakSayakarmaNi, brahmApi, 'nudataH' - prerayataH, 'tat' - tarhi, 'etau eva' - kAlasvabhAvAveva, 'atra' - asmin kSaye, 'hetubhUtau'kAraNabhUtau staH, ' ca ' zabdacaraNapUrtI, ' yuktyasahena ' - yuktyA aghaTamAnena, brahmaNA, 'kiM kAryam' - kiM prayojanamasti, tat ' - tasmAt kAraNAt, 'ye ' -janAH, brahmaNaH, sRSTividhi - sRSTividhAnaM, ' tathaiva ce 'ti samuccaye, ' saMhArakatvaM ' - kSayakartRtvaM, ' vadanti ' - kathayanti, 'taiH '- janairiti, 'brahmamahimA ' - brahmaNo mahattvaM, 'na prakaTIkRtaH ' - na dyotitaH, 'kiM' - kiMtu api tvitibhAvaH, 'nirdUSaNe ' - dUSaNarahite brahmaNi, ' dUSaNaM ' - doSaH, ' Adadhe ' - dhRtam, ' yat ' - yasmAt kAraNAt ' niSkriyaM '- kriyArahitaM brahma, ' nigadya ' - kathayitvA ' kartRkArakam ' - jagato nirmApakamitibhAvaH ityetat yannigadyate 9. yadeva brahma niraJjananiH kriyAnirguNaniHspRhAdiguNaviziSTamuktvA tadeva brahma kartRsaMhartRrA gidveSisarva saMsArapravartakamucyata iti nirdUSaNe brahmaNi dUSaNaM sthApitamiti teSAM vaco asmanmano na raJjayati kimucyate atha ca taiH parasparavirodhi vaco aGgIkRtaM tadevAha /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3055ARISAR tatkathanam ' mamAMbA'-madIyA mAtA, vaMdhyAsti, iti ' samam '-etena tulyamasti, niSkriyaM brahma matvA ye tajjagatkAraka kathayanti tatteSAM kathanaM mama mAtA vandhyA'stIti kathanavat sarvathA mithyA'stItibhAvaH // 24-26 // mUlam-ye kepi vijJAnabhRto bhavanti, sarve ca te brahma vicintayanti / brahmAMzakAste yadi ko'sti bhedaH, kasmai vicAraH kriyate tadebhiH // 27 // / ___TIkA-brahmaNo jagatkartRtve punardaSaNamAha-ke'pItyAdinA kecit , 'vijJAnabhRtaH'-viziSTajJAnavanto yogIzvarA iti yAvat , ' bhavanti'-vartante, te sarve brahma ' vicintayanti '-dhyAyanti, 'ca' zabdazcaraNapUttauM, yadi te vijJAnabhRtaH 'brahmAMzakAH '-brahmaNoMzAH santi, 'tat '-tarhi, brahmaNastepAm ' ko bhedo'sti'-kiM bhinnatvaM vidyate ? 'ebhiH '-jJAna* bhRdbhiH, brahmaNaH 'vicAra:'-dhyAnaM, 'kasmai'-kimartham , 'kriyate'-vidhIyate, jagato brahmajanyatve vijJAnino'pi brahmAMzAH santi, na caiSAM tataH kazcid bhedo bhavati, tarhi te brahmavicAraM kimarthaM kurvantItibhAvaH // 27 // mUlam-aMzAstadIyA yadi jantavo'mI, svayaM svapArzva hi tadeva netuuN| vinaiva kaSTaM yadi tasya labdhyai, nIrAgatA niHspRhatA nikAmam // 28 // 1. viziSTajJAnavanto yogIzvarAH / 2. te yogIzvarAH / 3 kimarthaM yadi yogina svayaM brahmAMzakAstahi brahmAMzAnAM ataHparaM labhyamavaziSyate yad brahma cintayanti / 4. neSyati / 5. brahmaNo landhyai prAptyai / / SASARSASS RSS
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirdoSatA niSkriyatA ca tadva-jitendriyatvaM ca samAnabhAvaH / ityAdi kArya yadi tasya prIti- reSveva siddhaM tadihAkriyatvam // 29 // TIkA - uktaviSaya eva dUpaNamAha- aMzAstadIyA ityAdinA yadi ' amI ' - prasiddhA:, ' jantavaH ' - prANinaH, ' tadIyA aMzAH ' - brahmANoMzAH santi tarhi, ' hI 'ti nizcaye, ' tat ' - brahma, eva, ' tAn ' -jaMtUna, ' kaSTaM vinaiva ' - duHkhamaMtareNaiva, ' svapArzva ' - svasamIpaM, ' netR ' - prApayiTa, bhaviSyati anyathA tasya jagatkartRtvaM na sidhyatIti vaktukAma Aha-yadItyAdi yadi ' tasya ' - brahmaNaH, ' labdhyai ' - prAptaye, 'nikAmam ' - nirantaraM, 'nIrAgatA ' - rAgAbhAva:, ' niHspRhatA 'nirabhilApitvaM, 'nirdepatA ' - dveSAbhAvaH ' ca ' zabda samuccaye, ' niSkriyatA ' kriyAbhAva:, ' tadvat ' - tathaiva, ' jitendriyatvam ' - indriyadamanam, 'ca' zabdaH samuccaye, 'samAnabhAvaH' - samatvam, 'ityAdi ' - etatprabhRti, 'kArya' - kRtyam, vidheyamasti, 'yadi ' - cet, 'tasya ' - brahmaNaH, 'eSveva ' -uktakAryeSveva, nIrAgatAdiSvevetibhAvaH, 'prItiH ' - sneho'sti, 'tat' - tarhi, ' iha ' - asmin brahmaNi, 'akriyatvaM ' - niSkriyatvaM, ' siddhaM ' - siddhimupagatam, yadi brahmaNo jagatkartRtvaM, tarhi sarve jaMtavastadaMzA jAtAstatastad brahma svAMzabhUtAMstAn jaMtUna svata eva kaSTaM vinaiva svasamIpe neSyati, tarhi teSAm taduddhyAnena kim ? yadi cet tatprAtyai nIrAgatAdikRtyamAvazyakaM brahmaNazca nIrAgatAdikRtye prItistarhi niSkriyatvadvArA tasya jagatkartRtvaM na sidhyatItibhAvaH // 28-29 // 1. vidheyaM / 2. brahmaNaH / 3. tattasmAtkAraNAt iha brahmaNi /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-ced vakSyasi brahmagataH svabhAvo-'yamIhazA skriynisskriyaadiH| kartustvanekaizca tadA svabhAvai-ranityatApIha bhavetkadAcit // 30 // dveSo'pi rAgo'pi dazApi vIkSA, nityaM tadevAsti ydekruupm| AkAzavad vyAptiriyaM hi yatra, vAkyena paJcAvayavena kluptA // 31 // TIkA-atra vAdizaMkAM parihartumAha-ced vakSyasItyAdi ' ayaM'-pUrvoktaM, 'IdRzaH'- itthaM prakAra:, 'sakriyaniSkiyAdi:'-sakriyatAniSkiyatAdiyuktaH, 'brahmagatA'- brahmasthA, svabhAvo'sti, ' ced '-yadi, tvam ittham ' vakSyasi ' kathayiSyasi, 'tadA'-tarhi, ' kartuH '-kArakasya, parabrahmaNa ityarthaH, 'anekaiH'-vividhaiH svabhAvaiH, anekasvabhAvavazAdi| tyarthaH, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, ' iha '-asmin brahmaNItyarthaH, 'kadAcit '-kasmiMzcitsamaye, 'anityatApi'-anitya 1. apracyutAnutpannasthirekakhabhAvaM nityamityanekasvabhAvasya nityasya brahmaNaH skriyni.kriytaadhneksvbhaavenaanitytvprsnggH| 2. yadi brahmaNa sRSTau saMhAre ca sakriyatAnyatrAvasthAyAM niHkriyatA syAditi minasvabhAvatA tato'nekasvabhAvatApatti tadA nityasvabhAvaparityAgAdanityasvabhAvatApi syAt prajAsu sukhaduHkhadarzanAd brahmaNi rAgadveSayorapi dvau bhinnasvabhAvau stastarhi yathA camaDazA na dRzyate brahmeti svabhAvaH tasyApi parAvRttyA kadAcinnetreNApi brahmaNo darzanaM bhavedanekasvabhAvatvAt yadanekasvabhAvaM tannityaM na syAt / 3. nityaM tadeva yadekasvarUpa ekasvabhAvamiti / nyAyastu evam / brahma nityaM / ekasvabhAvatvAt / yadekasvabhAva tannityaM, yathAkAzaM / tathA cedaM / tasmAttatheti paJcAvayavavAkyena yA nityavastuno vyAptirasti sA brahmaNi sakriyaniHkriyaraktadviSTAdibhinnabhinnAnekakhabhAvatvena na prasaktA syAdityAdi svayamUhyam / 4. kRtA /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvam ' bhavet ' - syAt, ' dveSo'pi ' - vairamapi syAt, 'rAgo'pi ' - prItirapi syAt, ' dazA ' - netreNa, ' vIkSA'pi 'darzanamapi syAt, sRSTau saMhAre ca brahmaNaH sakriyatvamanyAvasthAyAM ca niSkriyatvamatimate sati anekasvabhAvavazAd brahmaNo'nityatvaM sadveSatvaM dRzA vIkSatvaM ca prApnotItibhAvaH, uktAvasthAyAM brahmaNo'nityatve punaryuktimAha - nityamityAdinA ' hI 'ti nizraye, nityaM, ' tadeva ' - vastu, ' asti ' - bhavati, ' yat ' - vastu, ' ekarUpam ' - ekasvabhAvam asti tathA yatra ' - asmin, 'paMcAvayavena vAkyena ' - pratijJAhetUdAharaNopanaya nigama nAkhyapaMcAvayavasaMyuktena vAkyena, 'klapsA - samarthitA, ' iyaM - prasiddhA, ' vyAptiH ' - sAhacaryaniyamaH, 'AkAzavat ' - AkAzena tulyA bhavati, yadekarUpaM bhavati, yatra ca paMcAvayavavAkya kRtA'kAzavad vyAptirghaTate tadeva nityaM bhavati anekasvabhAvatvadazAyAM tu na brokarUpaM, na ca tatra paMcAvayavakRtA''kAzavadvyAptirghaTate tasmAnna taduktAvasthAyAM nityaM bhavitumarhatItibhAvaH // 30-31 // mUlam - kartuH sphuTA sakriyatA manaHsthA, sRSTau yugAnte ca tadanyabhAve / syAnniSkriyatvaM ca tathaiva rAga-dveSau janAnAM sukhaduHkhadRSTyA // 32 // yAkukriyA tAdRzasaukhyaduHkhe, cedevamUho bhavatAmapi syAt / kartturbalaM kiM kila tarhi siddhe, svapApapuNye sukhaduHkhahetU // 33 // TIkA - uktavipaya eva punaH puSTimAha- kartuH sphuTetyAdinA 'sRSTau ' - sarjanakAle, 'ca' - punaH, 'yugAnte ' - yugAnAM pari1. sRSTisaMhArAbhAve / 2. brahmavAdIti ceduttarayati / 3. brahmavAdinAmapi /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAptau, 'kartuH ' - kArakasya, brahmaNa ityarthaH, 'sakriyatA - sakriyatvam, kriyayA sahitatvamitibhAvaH, 'sphuTA ' - vyaktA, kathaMbhUtA sakriyatA 1 ' manaHsthA ' - manasi sthitA, ' tadanyabhAve - sRSTyabhAve yugAntAbhAve ca sRSTisaMhArAbhAva ityarthaH, ' niSkriyatvaM - niSkriyatA, kriyAyA rahitatvamitibhAvaH, 'syAd' - bhavet, 'tathaiva ce 'ti samuccaye, 'janAnAM ' - manuSyANAM, 'sukhaduHkhaddaSTyA ' - sukhaduHkhadarzanAt, hetau tRtIyA, 'rAgadvepau ' - snehavaire staH, atra vAdizaMkAM parihartumAha - yAhaka kriyetyAdi ' yA ' - yAzI, 'kriyA - karma, bhavati, ' tAdRzasaukhyaduHkhe ' - tAhageva sukhaM duHkhaM ca bhavataH, ' cet ' - yadi, ' evam ' -uktaprakAra:, ' bhavatAmapi ' - brahmavAdinAM, 'UhaH ' - vitarkaH, ' syAd ' - bhavet, ' tarhi ' - tadA, 'kile 'ti nizvaye, ' kartuH ' - kArakasya, brahmaNa ityarthaH, ' balaM ' - zakti:, ' kim ' - kIdRzI asti ? evaM ca sati, 'sukhaduHkhahetU ' - sukhaduHkhayo: kAraNe, 'svapApapuNye ' - AtmanaH pApaM puNyaM ca, 'siddhe' - siddhimupagate, yAdRzI kriyA bhavati tAdyageva sukhaM duHkhaM ca bhavatIti pakSAbhyupagame sukhaduHkhakAraNe svapApapuNya eva siddhyataH karturbalaM kimapi siddhyatItibhAvaH // 32-33 // mUlam - he brahmavAdin / yadi jantavo'mI, brahmAMzakAstarhi same samAH syuH / tadaMzasAmyAd bahubhedabhinnA-cettarhi kazcinnanu tatkaro'nyaH // 34 // TIkA- brahmaNo jagatkartRtve dUSaNamAha- he brahmavAdinityAdinA ' he brahmavAdiniti ' - brahmajagatkartRvAdinityarthaH, 'yadi' - ' amI ' - prasiddhAH, ' jantava: ' - prANinaH, ' brahmAMzakA: ' - brahmaNoMzAH santi, tarhi ' same ' - sarve jantavaH, 'samAH ' - 1. brahmAMzAnAm / 2. jIvAH / 3 sukhaduHkhAdibhedakaro'nyaH padArtha. / cet,
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ myAt tulyAH / ' syuH - bhaveyuH, atra vAdihRdayasthAM zaMkAM parihartumAha - tadaMzetyAdi ' cet ' - yadi, tvam evaM brUyA: ' tadaMzasA- brahmaNazAnAm samAnatvAt, 'bahubhedabhinnA ' - bahubhiranekairbhedaiH - prakArairbhedamupagatA jIvAH santi, tarhi, 'nanvi 'ti vitarke, ' tatkara: ' - sukhaduHkhAdibhedakArakaH, 'kazcit ' - ko'pi, ' anyaH - aparaH syAt // 34 // mUlam - ced brahmabhinnA bhuvi jantavo'mI, sukhasya duHkhasya ca kartR brahma / hetoryato duHkhasukhe vidhatte, brahmA sa evAstu tayorvidhAtA niraJjanaM nityamamUrttamakriyaM, saGgIryya brahmA'dha punazca kArakam / saMhArakaM rAgaruDAdipAtrakaM, parasparadhvaMsi vaco'styadastataH // 35 // // 36 // 1 TIkA - uktavipayAnabhyupagame ca doSamAha - cedbrahmetyAdinA ' cet ' - yadi, tvam evaM brUyAH 'amI ' - prasiddhAH, jantava: ' - prANinaH, ' bhuvi ' - saMsAre, ' brahmabhinnAH ' - brahmaNaH pRthagbhUtAH santaH, 'sukhasya - saukhyasya, 'duHkhasya klezasya ca, ' kartR ' - kArakaM brahma, asti tarhi ' yataH ' - yasmAt ' hetoH ' - kAraNAt, 'brahmA' ' duHkhasukhe ' -klezasaukhye, ' vidhatte - karoti, ' sa brahmA ' - brahma eva, ' tayoH ' - sukhaduHkhahetvoH puNyapApayoritibhAvaH, 'vidhAtA' - karttA, ' astu - bhavatu, itthaM ca sati dUSaNamAha - niraJjanamityAdinA ' tataH ' - tasmAt kAraNAt uktapakSAbhyupagame satItyarthaH, 'niraJjanam' 1. puNyapApayoH / 2. dveSa / .
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55555555555 aMjanarahitam, 'nityam '-ekarUpam , ' amUrta'-mUrtivirahitam , ' atha ceti samuccaye, 'akriyaM'-kriyArahitam , brahma, 'saGgIrya'-kathayitvA, 'punaH '-pazcAt, 'kAraka'-karva, asti, 'saMhArakaM '-saMharaNakarTa asti, tathA 'rAgaruDA dipAtrakaM '-rAgadveSAdInAM bhAjanamasti, 'adaH'-pUrvoktaM, 'vacaH'-vacanam, 'parasparadhvaMsi'-anyo'nyavyAghAtakam , 5 'asti'-vidyate // 35-36 // mUlam-ato vibhinnaM jagadetadeta-brahmApi bhinnaM munibhirvycaari| atastu saMsAragatA munIndrAH, kurvanti muktyai parabrahmacintAm // 37 // TIkA-phalitamAha-ata ityAdinA 'ataH'-asmAt kAraNAt , 'etat '-prasiddhaM, 'jagat '-saMsAraH, brahmaNaH 'vibhinnaM '-pRthagbhUtamasti, etat , ' munibhiH '-mahAtmabhiH, 'vyacAri'-vicAritam , etena kiM siddhyatItyAha-atastvityAdi 'atastviti'-ataevetyarthaH, 'munIndrAH '-munirAjA, 'muktyai '-mokSAya, 'parabrahmacintA'-brahmadhyAnaM, 'kurvanti'-vidadhati, kathaMbhUtA munIMdrAH ? ' saMsAragatAH '-saMsAre sthitAH // 37 // IzvaramAyAto jagadracanAnupapattiM zlokadazakenAha1. dhyaanm| Choose to Google Sket
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - mUlam-ye ke'pi mAyAmiha viSNumAzritAM, jagadvidhau hetumudIrayantyatha / - praSTavyameSAmiti kiM hi mAyAM, viSNuH zrito viSNumathApi mAyA // 38 // TIkA-idAnIM mAyAvAdivaiSNavamataM parijihIpurAha-ye ke'pItyAdi iha'-asminsaMsAre, uktaviSaye vA, 'ye kepi'- | | kecit vaiSNavAH, 'mAyAM' 'jagadvidhau'-jagato racane, ' hetuM'-kAraNam , ' udIrayanti'-kathayanti, kathaMbhUtAM mAyAm | | 'viSNumAzritAM'-kRtaviSNusamAzrayam , 'athe 'ti praznadyotane, 'eSAM'-caiSNavAnAm , ' iti '-etat vakSyamANamiti yAvat | | 'praSTavyaM '-aSTuM yogyamasti yat , ' hI 'ti caraNapUrtI, kim ' viSNuH "mAyAM zritaH '-mAyAdhIno'sti, 'athApi '--- * athavA, mAyA viSNuzritA'sti // 38 // mUlam-mAyA jaDA saMzrayituM svayaM no, zaktA tu viSNuH prbrhmtulyH| jAnansvayaM nAzrayate hi mAyAM, yatpAratantryAdajaDo jaDaM zrayet // 39 // TIkA-pakSadvayamapi parihartumAha-mAyetyAdinA 'mAyA' 'jaDA'-acetanA'sti sA, 'svayaM'-svata eva, anyapreraNamaM1. ye kecana vaiSNavAH santi te ca viSNunaiva kRtaM sarga saMhAraM ca vadanti yathA ca padmapurANe tattvAnusArimahAdevakRtabhaga- 1 vatsahasranAmapAThe pratipAditam / yataH sarvANi bhUtAni bhavantyAdiyugAgame / yasmiMzca pralayaM yAnti punareva yugakSaye / ityAdhanekazaH pAThaH paThantIti tAnAzrityAha ye ke'pItyAdi / 2.shritaa| 3. parabrahmAdhikAroktavizeSaNaviziSTatvAt brahmatulyo vA viSNubrahmAparaparyAyo vA viSNuriti /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAGAR ya..jAgA tareNaivetyarthaH, viSNum 'saMzrayitum'-Azrayitum, 'no'-naiva, 'zaktA'-samarthA'sti, tarhi viSNurmAyAM zrayedityapi parihartumAha- 14 viSNurityAdi 'viSNustu ' ' parabrahmatulyaH'-parabrahmaNA samAnA, parabrahmAdhikAroktavizeSaNaviziSTatvAd brahmatulya itibhAvo'sti saH, 'hI'ti nizcaye, 'jAnan '-mAyAzrayaNadurvipAkaM vidannapItyarthaH, 'svayaM ' svata eva, anyapreraNamaMtareNai-18 'mAyAM mA zrayeta'-mAyAdhIno na bhavati, ana hetumAha-yadityAdinA ' yat'-yasmAt kAraNAt, 'ajaDa:cetanAvAn, 'pAratantryAt '-parAdhInatvAt ,paravazaH sanneveti, 'jaDaM zrayet '-acetanasyAzrayaM karoti // 39 // mUlam -athaiSa viSNuryugapannudettA, pRthakpRthagvA pratijIvamIH / Aye yadImAM tu nudetrilokI, tadaikarUpAstu na bhinnarUpA // 40 // tadaikarapyAcadi tI pRthakUpRthag, jIvAnpratIteM nu bhavettadAnIm / AnantyamasyA iyamapyaneka-rUpA ca jIvA api bhinnarUpAH // 41 // ___TIkA-mAyApreraNe'pi dopamAha-athaipa ityAdinA 'atheti prazne, 'eSaH'-pUrvokto viSNu, 'tAM'-mAyAM, 'yug| pat'-ekasminneva samaye, 'nudet '-prerayet , 'vA'-athavA, 'pratijIvaM'-jIvaM jIvaM prati, 'pRthakpRthaka'-vibhedena, 'Ite'prerayati, prathame pakSe doSamAha-Adya ityAdinA 'Aye'-prathame pakSe, prathamapakSAbhyupagame satItibhAvaH, yadi 'imAM' 1. mAyAM / 2. yadi sukhamayI tadA sukhamayyeva duHkhamayI duHkhamayyeva na ca bhinnarUpA / 3. tasyA mAyAyA ekarUpyaM ekasvabhAvatA tasmAt / 4. mAyAM / 5. jIvAnAmanekatvAt / OMOMOM2515251525 -
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvoktA mAyA, 'nudeva '-prerayet , 'tu' zabdazvaraNapUrtI, 'tadA'-tarhi, ' tadaikarUpyAt '-tasyA mAyAyA ekarUpatvena | hetunA, 'trilokI '-tribhuvanam, 'ekarUpA'-samAnA, sukhamayI du:khamayI vetyarthaH, 'astu'-bhavatu, 'bhinnarUpA 'pRthagurUpA, na astu, dvitIyapakSe dopamAha-yadItyAdinA yadi ' tAM'-mAyAm , pRthakpRthagbhedena 'jIvAn '-jaMtUn prati, zrI * Irte '-prerayati, 'tadAnIM'- tadA, 'nu' iti vitarke, 'asyAH'-mAyAyAH, 'Anantyam '-anaMtatvam, 'bhavet -1 syAt, uktapakSAbhyupagame mAyAyA anaMtatvaM prApnotItibhAvaH, yena 'iyaM'-mAyA'pi, 'anekarUpA'-vibhinna svarUpA, 'ca'-puna:, ' jIvAH'-jantavo'pi, ' bhinnarUpAH'-anekasvarUpA bhaveyuH // 40-41 // mUlam-nAmaivamastvatra tathApi mAyA, jaDA satI kiM carituM kSamA syAt / kattuMzca zakteratha sA samarthA, tadaiva katA sukhaduHkhado'stu // 42 // kiM kartuMretairaparAddhamasti, cedIhazaM tAM prati jiivmiiteN| nirAgasAM prANabhRtAM ya I-gduHkhAdi kartA sa kathaM hi kartA ? // 43 // TIkA-atra punaSaNamAha-nAmaivamityAdinA 'atra'-uktaviSaye, 'nAme ' ti-saMbhAvye, 'evamastu'-uktaviSayaH syAt pRthakpRthagUjIvAn prati viSNurmAyAM prerayeta bhavedityarthaH, ' tathApi' 'jaDA'-acetanA, 'satI'-mAyA, 'kiM | carituM'-kiM kartum ? 'kSamA'-zaktA, ' syAt '-bhavet , atra vAdihRdayasthAM zaMkA parihartumAha-kartuzcetyAdi 'atha ceti' 1. kartum / 2. mAyAm / 3. niraparAdhAnAm / -
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi tvamevaM brUyA ityarthaH, yat 'kartuH'-kArakasya, viSNorityarthaH, 'zakteH'-sAmarthyAt , 'sA'-mAyA, caritum 'samarthAzaktA'sti, tadA'-tarhi, sukhaduHkhadaH'-saukhyaklezayordAtA kataiva viSNudevaH, 'astu'-bhavatu, atra doSamAha-kiM karturityAdinA evaM ca sati ' etaiH'-jantubhiH, 'kartuH'-viSNoH, 'kimaparAddhamasti'-ko'parAdhaH kRto'sti, 'cet 'yat , ' IdRzIm '-itthaM bhUtAM, sukhaduHkhadAmitibhAvaH, 'tAM'-mAyAM, 'jIvaM prati '-jIvamuddizya, 'Ite'-prerayati, itthaM ca sati doSamAha-nirAgasAmityAdinA ' ya:'-viSNuH, 'nirAgasAM'-niraparAdhAnAM, 'prANabhRtAM'-prANinAm , 'IDagUduHkhAdikartA '-IdRza:-uktaprakArakasya duHkhAdeH kartA'sti, 'hI'ti nizcaye, 'sa'' kathaM '-kena prakAreNa, 'kartA'jaganirmAtA bhavituM zaknoti // 42-43 // mUlam-dhyAyanti ye nezamime'sya sAgasau-steSAmasau duHkhakaraH prthetyho| - ye tvIzamenaM prati sevamAnA,-steSAmayaM sAtatatiM vidhatte // 44 // TIkA-atra vAdI pAha-dhyAyaMtItyAdi ye 'ime'-jantavA, 'IzaM'-viSNuM, 'na dhyAyanti'-na ciMtayanti, 'assasvasya, te 'sAgasA:'-sAparAdhAH santi, 'teSAM'-jantUnAm , 'asau'-viSNuH, 'duHkhakaraH'-duHkhakartA duHkhapradarzitabhAvo bhavati, 'aho' iti-sambodhane, 'prathA'-rItirasti, 'ye'-jantavastu, 'enam '-pUrvoktam, 'IzaM'-viSNuM, prati, 'sevamAnA:-sevanakartAraH santi, 'tepAs'-jaMtUnAm , 'ayaM'-viSNuH, 'sAtatati'-saukhyasamUha, 'vidhatte'- karoti // 44 // 1. kartuH / 2. sAparAdhAH / 3. sevakAnAm / 4. prasiddhiH /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-dveSI ca rAgI bhavatAM sa kartA, ya IdRzImAcarati pratikriyAm / nAmaivamastvastu paraM ya enaM, nindennaM vandeta gatistu kAsya // 45 // TIkA-uktapakSaM parihartumAha-dvaipI cetyAdi evaM ca sati ' saH'-pUrvoktaH, ' bhavatAM '-bhavatsaMbaMdhI, bhavadabhimata itibhAvaH, 'kartA'-jagatkArakA, viSNuritibhAvaH, 'ca' zabdo samuccaye, 'dveSI '-dveSayuktaH, 'rAgI'-rAgayuktazca prAmoti, 'yA''IdRzIm '-evaMbhUtA, 'pratikriyAm '-pratIkAraM, 'Acarati '-karoti, vAdI pAha-nAmetyAdinA ' nAme 'tisaMbhAvye, evamastviti, rAgadveSayuktaH syAt kA no hAnirityarthaH, asya pratikSepamAha-astItyAdinA ' astviti'-tavoktakathanaM khAdityarthaH, 'param '-parantu, 'yaH'-jaMtuH, 'enaM' kartAram , 'na niMdet'-na garhayet, na ca 'vaMdet'-namaskuryAt , DamarukamaNinyAyena neti rahasyobhayaprayogaH 'asya '-pUrvoktaprANinastu, 'kA gatiH ?'-kIdRzI vyavasthA bhavet ? // 45 // mUlam-loke tridhA syaahntirekvstuno-ytsevkaasevkmdhymaatmikaaH| Adyoyozcedgatirasti tarhi, madhyasthajantorapi sA'stu kAcit // 46 // TIkA-atraiva puSTimAha-loka ityAdinA 'loke'-saMsAre, 'ekavastunaH'-ekapadArthasya, 'tridhA'-triprakArA, 'gatiH'-dazA, ' syAt ' bhavati, ' yat sevakAsevakamadhyamAtmikAH' iti-sevakAtmikA madhyamAtmikA ca sevakasvarUpA madhyamasvarUpA cetibhAvaH, 'cet'-yadi, 'AyoH'-prathamayoH, 'dvayoH'-ubhayoH, sevakAsevakayoyorityarthaH, 'gatiH' 1. madhyasthanakArasyobhayanasambandho DamarukamaNivat / 2. sevakAsevakayoddhayoH / 3. udAsarUpasya gatiH / -
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavasthA, 'asti '-vidyate, ' tarhi '-tadA, 'madhyasthajantorapi'-sevakAsevakabhinna svarUpaprANino'pi, 'sA' 'kAcit'- / kApi, gatiH 'astu'-bhavatu // 46 // mUlam-asyApi kAciniyatA gatiH syA-dasyAgatestahi ca ko'sti kartA / tIti vAcyaM sukhaduHkhamukhyaM, yathA kRtaM karma tathaiva labhyam // 47 // TIkA-uktaviSaya eva punarAha-asyApItyAdi / asyApI ti madhyasthajaMtorapItyarthaH, 'kAcit'-kApi, 'niyatA'nizcitA, 'gatiH'-vyavasthA, 'syAt '-asti, tarhi'-tadA, 'asyA-pUrvoktAyA gate, 'kartA'-kArakA, 'ko'sti'vidyate, 'ca' zabdazcaraNapUttauM, ' tarhi -tadA, ' iti '-etad vakSyamANam, 'vAcyam'-kathayitavyam , yat 'yathA'yena prakAreNa, 'kRtaM'-vihitam, 'karma'-kAryam , bhavati, ' tathaiva '-tenaiva prakAreNa, 'sukhaduHkhamukhyam '-sukhaduHkhAdi, 'labhyaM prApyam bhavati // 97 // svata IzvareNa jIvAnAM sRSTisaMhArAnupapatti zlokacaturdazenAhamUlam-itthaM ca ye kecana saGgirante, kartA svato jIvagaNAnprasRjya ! saMsAribhAvaM praNidAya teSAM, mahAlaye saMharate punastAn // 48 // 1. yavanAcAryAdayaH / 2. pratijAnate pratijJAM kurvantIti yAvat / 3. svakIyAdAtmanaH sakAzAt / 4. kRtvA / 5. dattvA /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - OSTOSOS USOS LOS vAcyA amI kiM jagadIzvaro'yaM, jIvAnsataH kiM prakaTIkaroti / kiM vA naivAneva karoti kartA, cedAdipakSaH zRNu tarhi vArtAm // 49 // TIkA-idAnIM yavanAcAryAdimatamuktavipaye pradarya tatparijihIrpayAha-itthaM cetyAdi itthaM ce' ti-evaM ca | satItyathA, 'ye kecana'-kepi yavanAcAryAdayaH, 'sagirante'-kathayanti, pratijAnate yAvat , yat ' kartA '-kArakaH, II | 'jIvagaNAn '-jIvasamUhAn , ' svataH'-svasmAt svakIyAdAtmanaH sakAzAditibhAvaH, 'prasRjya '-kRtvA, 'teSAM'jIvagaNAnAM, 'saMsAribhA '-saMsAritvaM, 'praNidAya '-datyA, 'puna-pazcAt , 'tAn'-jIvagaNAn , 'mahAlaye'-pralayakAle, 'saMharate-vinAzayati, parihAramAha-vAcyA ityAdinA 'amI'-pUrvoktA vAdinaH, 'vAcyA'-kathayitavyA, praSTavyA itibhAvaH, ||7|| 'ki'miti prakAradyotane, 'ayaM jagadIzvaraH'-jagatsvAmI, 'kartA'-kArakA, "kim ' 'sataH'-vidyamAnAn, 'jIvAn'jaMtUn , ' prakaTIkaroti'-prAdurbhAvayati, kiMvA'- athavA, 'navAneva '-navInAneva, asata evetibhAvaH, 'karoti'- | vidadhAti, pUrvapakSe dopamAha-cedityAdinA 'cet '-yadi, 'AdipakSaH'-prathamapakSo'sti, tarhi '-tathA, ' vArtAm 'vRttAntaM, 'zRNu' // 48-49 // - 1. ye itthaM vadanti te vAcyA pRSTavyA ityarthaH / 2. vidyamAnAn / 3. jIvAn /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-iSTe pade cetparirakSya jIvAna, yA kAryakAle prakaTIkaroti / so'smAdRzaH karmaNi vasturakSI, prastAvanoprAptibhayAdvibhItaH // 50 // TIkA-vArtAmevAha-iSTa ityAdinA 'cet-yadi, 'iSTe pade '-svAbhISTe sthAne, 'jIvAn '-prANinaH, 'parirakSya'rakSitvA, 'ya:'-kartA, 'kAryakAle'-kAryAvasare, 'prakaTIkaroti'-prAdurbhAvayati, tarhi 'sa:'-pUrvoktaH kartA, 'karmaNi'kriyAvasare, 'asmAdRzaH'-asmAbhistulyA, 'vasturakSI'-padArtharakSako bhavati, kathaMbhUtaH sa vasturakSI kartetyAha-prastAvetyAdi prastAvano prAptibhayAd vibhIta:'-prastAve-avasare yA no prAptiraprAptistathA bhayAd-bhItevibhIta:-bhayaM prAptaH // 50 // mUlam-azaktirapyasya niveditA ya-no bhinnbhinnaarthkmelviiryH| kartuMstvacintyA kila zaktirasti, tatki sa lobhIti nigadyate ho // 51 // TIkA-uktapakSAbhyupagame dopamAha-azaktirityAdinA evaM ca sati 'asya'-kartuH, 'azaktirapi'-asAmarthyamapi, 'niveditA'-prakaTIkRtA bhavati, 'yat '-yasmAt kAraNAt, 'bhinnabhinnArthakamelavIrya-pRthakpRthagjIvapadArthamelanazaktiyutA, 'no'-naivA'sti, vAdI pAha-ka rityAdi kartuH '-kArakasya tu, 'kileti'-nizcaye, 'acintyA'-aciMtanIyA, 'zaktiH '-sAmarthya, 'asti'-vidyata iti, asya parihAramAha-tadityAdinA 'tat'-tarhi, 'ho'-iti saMbodhane Azcarya | vA, kiM 'sa'-karttA, ' lobhI'-lobhayukto'sti, ' iti '-etat , 'nigadyate'-kathyate // 51 // 1. svavAnchite sthAne / 2. kriyAvasare / 3. abasare yA'prAptistad bhayAt / 4. pRthakpRthagjIvapadArthamelanabalaH /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-kRtvA navAneva yadaiva jantUn , saMsAribhAvaM prati lAbhayecet / maulAn kathaM mocayituM kSamo na, yena svaklaptAniti kiM viDampayet 1 // 52 // TIkA-dvitIyapakSe dopamAha-kRtvetyAdinA ' cet '-yadi, ' yadA'-yasminkAle, 'eca'-zabdazvaraNapUttauM, 'navAneva'navInAneva, 'jaMtUna '-prANinaH, 'kRtvA'-vidhAya, 'saMsAribhAvaM prati'-saMsAritvamuddizya, 'lAbhayet ' 'jaMtUn ''mocayitum '-muktAn kartu, 'kathaM '-kutaH, 'kSama:'-samartho na bhavati, 'yena'-kAraNena, 'svaklaptAna -svakRtAn / jaMtUn , ' iti '-anayA rItyA, ' saH' kiM viDambayet '-kuto viDaMvitAn karoti // 52 // mUlam-kRtAnapItthaM yadi saMharet punaH, ko'yaM viveko jagadIzituH stH| bAlo'pi yo vastu nija prakluptaM, dhartuM kSamastAvadayaM dadhAti // 53 // TIkA-uktapakSa eva dopamAha-kRtAnityAdinA yadi 'kRtAnapi'-vihitAnapi jaMtUn , 'puna:'-pazcAt , ' ittham - uktaprakAreNa, 'saMharet '-nAzayet , tarhi 'sataH '-zreSThasya, 'jagadIzituH '-jagatsvAminaH, viSNorityarthaH, 'ayaM-| pUrvoktaH, ' ko vivekaH '-vicArazIlatvamasti, jaMtUn kRtvA tatsaMhArakaraNe na ko'pi viSNoviveka itibhAvaH / atraiva || puSTimAha-bAlo'pItyAdinA ' yo bAlo'pi '-bAlako'pi bhavati saH, 'nijam'-AtmIya, 'praklapta'-kRtaM vastu yAvat, | 'dhartuM -rakSitum , 'kSamaH'-zakto bhavati, ' tAvat '-tatkAlaparyantam, ' ayaM'-bAlaH, 'dadhAti '-dharte, 'surakSitaM - 1. prApayet / 2. svakRtAn / 3. rakSati / -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakSatItibhAvaH // 53 // mUlam-lIleti cettahi jano'pi lIlA, kurvana nindyo bhavati prviinnaiH| tapoyamadhyAnamukhaiH sa labhya-zvettAni rucyai yadi santi tasmai // 54 // etAni yasmai rucaye bhavanti, sa nehazIM jAtu karoti lIlAm / loke'pi jIvAdikaghAtanotthA, lIlA niSiddhAsti samaiva tena // 55 // TIkA-atraiva doSamAha-lIletyAdinA 'cet '-yadi tvamevaM brUyA yattasya itIyaM lIlA-kautukamasti tarhi tadA lIlAkautukam svacittAbhISTAgamyagamanAdikrIDAmitibhAvaH, 'kurvan '-vidadhat , 'jano'pi '-manuSyo'pi, 'pravINaiH'-catura, 'niMdyaH'-nindAyogyaH, 'na bhavati'-na jAyeta, vAdihRdayasthazaMkAMtaraM parihatamAha-tapoyametyAdi ' cet '-yadi, 'sa:'jagadIzaH, 'tapoyamadhyAnamukhaiH'-tapoyamadhyAnAdIbhiA, 'labhyaH'-prApaNIyo'sti, tathA 'tAni'-tapoyamadhyAnAdIni, ' tasmai '-jagadIzAya, 'rucyai '-prItaye santi, tarhi yasmai 'etAni '-tapaHprabhRtIni, 'rucaye '-prItaye bhavanti, sa . 'jAtu '-kadAcit , ' IdRzIm '-uktaprakArAM, 'lIlAm '-krIDAm, janAnAM duHkhadAM na karoti'-na vidhatte, atra laukike krIDAmityarthaH 'loke'-saMsAre'pi, 'jIvAdikapAtanotthA'-prANyAdi hiMsAjanyA, 'lIlA'-krIDA, 'tena 1. svacittAbhISTAgamyagamanAdikrIDAM vidadhat / 2 sa khudAInAmA jagadIzaH / 3. tapaHprabhRtIni / 4. janAnAM duHkhadAnarAgadveSAdividhAnasahArAdikAm /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ - IzvareNa eva, 'samA'-sarvA, 'niSiddhA'sti'-pratiSiddhA vartate // 54-55 / / mUlam-anyAnniSedhanpunarAtmanA sRjaM-stadA sa ko'tIva vininditaH syAt / evaM tvanAlocanakarmakAra, vayaM na kartAramimaM vdaamH||56|| TIkA-uktaviSaya eva Aha-anyAnityAdi yadA ya: 'anyAn '-parAn, 'niSedhan '-prativArayan , 'punaH'-parantu, 'AtmanA'-svena, 'sujan'-kurvan , bhavatItizeSA, 'sa kA'-saH, 'tadA'-tasmin kAle, 'atIva'-atyantaM, 'vinindita'kutsitaH, ' syAt '-bhavati, phalitamAha-evamityAdinA 'tu' zabdo vizeSaNArthaH, ' evam '-uktaprakAram , 'anAlocana- || karmakAram '-asamIkSya kAriNam , ' imaM '-pUrvoktaM, ' kartAraM '-kArakam , ' na vadAmaH'-na kathayAmaH // 56 // mUlam-yattvadvaconyAsabharaiH sa kartA, pUtaH svayaM sviiyjnaanpunaanH| jyotirmayAyotthaguNairviziSTaH, so'pi svakAMzAnasvarasAdvimohe / / 57 // saMsArabhAve viracayya sayo, jIvatvamevaM bahuduHkhapAtraM / nudatyayaM cennahi tarhi kartu-raMzA ime prANabhRto'pare yat // 18 // TIkA-atra puSTimAha-yavadityAdinA ' yat '-yasmAtkAraNAt , ' tvadvaconyAsabharaiH '-tava vAkyopanyasanasamudAyaiH // 'saH'-pUrvoktaH, 'kartA'-kArakA, ' svayaM'-svataH, 'pUtaH '-pavitro'sti, ' svIyajanAn'-svamanuSyAn, 'punAnaH' 1. prAgeva brahmalakSaNasaTazalakSaNa: tvaduktaH kartA / 2. svakIyAt kasmAcillIlAdirasAt /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ SASUR 5AGAR** pavitrIkurvan , asti tathA 'jyotirmayAyotthaguNaiH'-jyotirmayaprabhRtyutpannairguNaiH, 'viziSTa:'-yukto'sti, 'sa:'-pUrvoktaH, | 'ayaM '-prasiddho jagadIzvaraH, ' cet '-yadi, 'svakAMzAn'-Atmano'zAn , jaMtUn , ' svarasAt '-Atmana AnaMdahetoH, - Atmano lIlAdirasenetibhAvaH, ' vimohe '-mohayukte, 'saMsArabhAve'-saMsAritve, 'viracayya '-nirmAya, 'sadyaH'-zIghram // 'evam '-uktaprakAraM, 'bahuduHkhapAtram '-anekaduHkhAnAM sthAnaM, 'jIvatvaM '-jIvabhAvaM, 'nudati '-prerayati, ' tarhi '-tadA, 'ime'-prasiddhAH, 'prANabhRtaH '-prANinA, ' kartuH '-jagatkArakasya, 'aMzAH '-avayavAH, 'nahi '-naiva, santi, 'yat'-- yasmAtkAraNAt , ' apare'-bhinnAH santi / / 57-58 // __ mUlam kartA kathaM saGkaTapeTakodare, daurgatyadausthyAdimaye bhave'smin / jAnannijAMzAnsahasaiva nudyAt, svakasvarUpAdvinipAtya ramyAt // 59 // TIkA-jIvapreraNaviSaya eva punardopamAha-kartetyAdinA 'kartA'-jagadIzaH, 'nijAMzAn '-svAMzarUpAn, 'sahasaiva'avicAryaiva, 'asmin '--pUrvokte bhave-saMsAre, 'kathaM '-kena prakAreNa, 'nudyAt'-prerayet , kathaM prerayituM zaknotItibhAvA, I kathaMbhUtaH kartA ? 'jAnan '-vidan , saMsArasthaduHkhAdikaM jAnAno'pItyarthaH, kiM kRtvA nuvAdityAha-svaketyAdi 'svakasvarUpAt '-nijasvarUpAt , ' vinipAtya'-pAtayitvA, pracyAvyeti yAvat , kathaMbhUtAt svakasvarUpAt ? ' ramyAt '-ramaNI-| yAt, manoharAdityarthaH, kathaMbhUte bhave ? saMkaTapeTakodare'-saMkaTAnAm-duHkhAnAM peTakaM-maMjUSA udare-garbhe yasya sa tathA | 1 pAtayitvA /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 tasmin, punaH kathaMbhUte ? ' daurgatyadausthyAdimaye '-daurgatyaM-durgatiH dausthya-duHkhasthAnam ityAdibhiryukte // 59 // mUlam--eSA tu lIlA'sti yadIzvarasya, saMsAra evaiSa tatastaMdiSTaH / / tadA tu saMsArijanaistadAptyai, kaSTAdi kenAtha vidheyamugram // 60 // TIkA-vAdipakSapariharaNapUrvakaM punardopamAha-eSA vityAdinA 'yadi '-cet, 'epA'-pUrvoktA, tu, 'Izvarasya'jagatsvAminaH, 'lIlA'-krIDA'sti, 'tataH '-tarhi, ' epa:'-daurgatyAdimayaH, 'saMsAraH '-bhava eva, 'tadiSTaHIzvarasyA'bhISTo'sti, 'tu' zabdo vizeSaNArthaH, ' athe 'ti vitarke, tadA 'saMsArijanaiH'-bhavavartibhirmanuSyaiH, tadApyairIzvarasya prAptaye ugraM kaSTAdi tIkSNaM klezaprabhRtidustaratapazcaryAdItibhAvaH, 'kena'-kAraNena, 'vidheyam'-karttavyamasti, yadIzvarasya saMsAra evAbhISTastarhi sAMsArikajanaistatprAptaye dustaratapazcaryAdikRtyaM kimarthaM kriyata itibhAvaH // 6 // mUlam-pUrvAparAnAzritavAkyametat, prajalpatA kA'pi na vaakprtiitiH| ___ya sarvasadrUpaguNAnadoSAn , karturvarAMzAniti pAtayanti // 61 // TIkA-phalitamAha-pUrvAparetyAdinA ' etat '-pUrvoktaM, 'pUrvAparAnAzritavAkyaM '-pUrvAparAsaMbaMddhavacanam, 'prajalpatAm '-kathayatAm, 'teSAM'-yavanAcAryAdInAm, 'kApi'-kAcidapi, 'vAkpratItiH '-vacaneSu vizvAso na bhavati, ye, 'kartuH'-jagadIzvarasya, ' sarvasadrUpaguNAn ' sarvottamasvarUpAn guNAn , iti 'etena'-uktaprakAreNa, 'pAtayanti' 1. paramezvarasyepTaH / 2. paramezvaraprAptyai / 2 518RELEASE
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinAzayanti, anAdriyaMta itibhAvaH, kathaMbhUtAn sarvasadpaguNAn ? ' adopAn'-doSarahitAn, punaH kathaMbhUtAn ? ' varAMzAn '-Izvarasya zreSThabhAgasvarUpAn // 61 // karmaNA jIvasya sukhaduHkhAdirbhavati, tathApi paramezvare kartRtvAropaNaM zlokASTakenAhamUlam-kiM tarhi vAcyaM zRNu kizcidasti, jyotirmayaM cinmayamekarUpam / draSTa prajAnAM sukhaduHkhahetuM, yogIzvaradhyeyatamasvabhAvam // 12 // TIkA-atra svasiddhAntaM darzayitumAha-kiM tahItyAdi 'kimi 'ti-yadi tvamevaM brUyA yattarhi kimastItibhAvaH, / tarhi -tadA, kiMcit '-kimapi, 'vAcyamasti'-katha tadA, kAcat '-kimapi, 'vAcyamasti'-kathanIyaM vidyate, tata, 'Na'-nizAmaya, svabrahmaivamasti. kathaMbhUtam ? ityAha-jyotirityAdinA 'jyotirmayaM '-prakAzasvarUpam , punaH kathaMbhUtam ? 'cinmayaM '-jJAnasvarUpam , punaH kathaMbhUtam ? ' ekarUpam ' advitIyasvarUpam , punaH kathaMbhUtam 1 'prajAnAM sukhaduHkhahetuM'-draSTalokAnAM sukhaduHkhakAraNam , puNyapApadarzakam , punazca kathaMbhUtam ? ' yogIzvaradhyeyatamasvabhAvam ' yogIzvarairyogirAjairyeyatamo'tizayena cintyaH svabhAvo yasya tattathA // 62 / / / 1. siddhAntI sveSTaM parabrahmaparameSTilakSaNamaparanAmasiddhAkhyaM nirUpayati / 2. darzakam / 3. lokAnAM sambandhinam / 4. puNyapApalakSaNaM prati puNyapApayostasya darzakatve tayostattatphalavattvaM syAt yathA sAkSiNi sati puNyapApayoH phalAphalopalambhaH / sulabho bhavati lokA api vadanti sarve kRtaM zubhAzubhaM bhagavAn vettIti tAtparyArthaH // ASANSAR sa-NOR -
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - daurgatyaduHkhe sugatiM sukhaM ca prApnoti tAdRkkRtakarmayogAt / jIvo yadA tveSa samAnabhAvaM, zrayettadA gacchati brahmabhUryam // 63 // TIkA - jIvAnAM sukhaduHkhaviSaye siddhAntamAha - daurgatyetyAdinA ' jIvaH ' -jantuH, ' tAdRkkRtakarmayogAt ' -tathAvidhaM vihitakarmasaMyogena, 'daurgatyaduHkhe ' - durgatiM duHkhaM ca punaH 'sugatiM ' - zobhanAM gatiM, 'sukhaM' - saukhyaM ca, 'prApnoti'labhate, ' yadA' - yasminkAle, tu, epaH jIvaH, 'samAnabhAvam ' - samatvam, rAgadvepavirahitatvamityarthaH, ' zrayet - Azrayati, ' tadA ' - tasminkAle, 'brahmabhUyaM - brahmatvaM, ' gacchati ' - prApnoti // 63 // mUlam tuSTirjanAnAM paramezvarasya cetsRSTisaMhArakathApravRttyA / sphUrttiprabhAvapratipAdanArtha, tadeti vAcyA stutirIzvarasya // 64 // TIkA - tuSTirityAdi ' cet ' - yadi, 'paramezvarasya ' - zivasya, 'sRSTisaMhArakathApravRcyA ' -jagadra canatatsaMhAravArttAyAH pravRtteH, ' janAnAM ' - manuSyANAm, ' tuSTiH ' - prasAdo bhavatIti, 'tadA' - tarhi, 'sphUrtiprabhAvapratipAdanArtha ' - dIptipratApakathanArtham, ' iti ' - anayA rItyA, Izvarasya, ' stutiH - stavaH, ' vAcyA ' - kathanIyA bhavati // 64 // mUlam - AstAmayaM zrIparameSThinAmA, taddhyAnavAneSa jano'bhiniSyat / karttA sukhasyAtmani saMvidhAnAt saMhArakazcAtmatamopahArAt // 65 // 1. brahmatvaM / 2. syAt /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - AstAmayamityAdi 'ayam' - prasiddha', 'zrIparameSThinAmA' - zrIparameSThinAmaka, ' AstAm ' - tiSThatu, 'tadvyAnavAn' - zrIparameSThidhyAnakarttA, 'eSaH ' - prasiddha:, 'janaH ' - naraH, 'Atmani' - svasmin, 'sukhasya' - saukhyasya, 'saMvidhAnAt ' karaNAt, 'karttA' - kAraka:, ' abhiniSyAt ' - bhavet, 'ca' - punaH, 'AtmatamopahArAt ' - svAMdhakAranAzAt, 'saMhArakaH '- saMhArakarttA syAt, zrIparameSThidhyAnakarttA jana Atmani sukhakaraNAt karttA AtmAMdhakAranAzAcca saMhArako bhavitumarhatItibhAvaH // 65 // mUlam - yathaiva loke kila ko'pi zUraH, svAmyAttazastrairapi sarvazatrUn / saJjitya tatsaMhRtikRnnijAGge, sukhasya kRtyApi bhavetsa karttA // 66 // TIkA - atraiva laukikodAharaNamAha-yathaivetyAdinA ' yathaive 'ti tathAhItyarthaH, 'kile 'ti nizcaye, 'loke ' - saMsAre, ko'pi ' - kazcit, ' zUraH ' - vIraH, ' svAmyAttazastrairapi ' - svAmisakAzAt gRhItaiH zastrairapi, ' sarvazatrUn saJjitya - sakalazatrUNAM parAjayaM kRtvA, tat ' saMhRtikRt ' - zatru saMhRtikarttA bhavati, tathA 'nijAge ' - svazarIre, 'sukhasya - saukhyasya, ' kRtyApi ' - kAraNenApi, karttA ' -kArako, ' bhaveti ' - bhavat, zatrusaMhAra karaNAt sa saMharttA''tmani sukhopAdanAcca sa karttocyata itibhAvaH // 66 // mUlam - yathA'tra zastrAdikavastunetuH, sthAne sthitasyApi na hi prayAsaH / 1. svAminaH / tathezvarasyApi bhavenna kAcit kriyA yato niSkriyatApi siddhA // 67 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ - / .. ni- - - - - - - TIkA-udAharaNavispaSTena phalitamAha-yathetyAdinA ' yathA '-yena prakAreNa, 'atra'-asmin saMsAre, ' sthAne sthitasyApi '-svasthale upaviSTasyA'pi, 'zastrAdikavastunetuH '-zastrAdipadArthasvAminaH, 'hI'ti nizcaye, 'prayAsaHparizramaH, na bhavati ' tathA '-tenaiva prakAreNa, 'IzvarasyA'pi '-paramezvarasyA'pi, 'kAcit '-kApi, 'kriyA'-kRtyaM, | na bhavet ' na bhavati, 'yata iti ' asmAtkAraNAdityarthaH, 'niSkriyatApi'-niSkriyatvamapi, kriyArahitatvamitibhAvaH, IzvarasyApi, 'siddhAH'-siddhimupagatAH // 67 // mUlam-zaro'pi caivaM sati zastrabhartR-mahopakAraM kila mnyte'sau| adhIzabhakto'pi tadIyanAma-dhyAnotthasaukhyastakameva vakti // 68 / / TIkA-uktaviSayameva vispaSTayati-zUro'pItyAdinA ' evaM ca satI'ti-uktavRte satItyarthaH, 'asau'-pUrvoktaH, 4 'zUro'pi '-vIro'pi, 'kile 'ti nizcaye, 'zastrabhaH'-zasasvAminaH, 'mahopakAra'-mahatImupati, 'manyate-jAnAti, dArzante yojanAmAha-adhIzetyAdinA evam ' tadIyanAmadhyAnotthasaukhyaH'-IzvaranAmadhyAnena utpannaM sukham yasmai, 'saH'evaMbhUtaH, 'adhIzabhakto'pi '-IzvarabhajanakartA'pi, 'takameva '-utpannasukhakArakamadhIzamevetyarthaH, 'vakti '-kathayati, yathA zUraH kAryasiddhau zasasvAmimahopakAraM manyate tathezvaranAmadhyAnotpannasukhaM Izvarabhakto'pi tatsukhakartAramIzvaramena vaktItyarthaH // 68 // m 0 - - . . 5 - . 1. zastranAyakasya / 2. tatsaukhyakara tamadhIzameva vakti tasya sevakatvAta /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ * - m ** mUlam-evaM khaneke khala santi saMto, dRSTAntasaGghA sudhiyA smuyaaH| tathA satIzo mahimApi vizruto, bhaktuzca sargapratisargakartRtA // 69 / / / TIkA--nijamatakathanapUrvakamadhikAramupasaMhartumAha-evamityAdi 'hi' zabdazcaraNapUttauM, 'khalvi 'ti nizcaye, ' evam - uktaprakAreNa, 'aneke'-bahavaH, ' dRSTAntasaGghAH '-dRSTAntasamUhA, 'santaH'-vidyamAnAH zreSThA vA, 'santi '-vartante, 'sudhiyA'-viduSA, 'samuhyAH'-tarkanIyA, phalamAha-tathA satItyAdinA tathA satIti'-uktaviSayAbhyupagama ityarthI, 'IzaH '-Izvarara, 'vizrutaH'-prakhyAto bhavati tasya, 'mahimA'pi'-mahatvamapi, zruto bhavati, 'ca'-puna:, 'bhaktuH'bhajanakartuH, IzvarabhaktasyetyarthaH, ' sargapratisargakartRtA'-sRSTisaMhArakartRtvam vizrutA bhavati // 69 // aman A . zrIjainatatvasAre parabrahmavicAroktileza: aSTamo'dhikAra samApta: 1. sRssttishaar|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha navamo'dhikAraH brahmaNaH svarUpam -- mUlam - kiM brahma siddhAparanAmakIrttitaM, dhyeyaM munInAmapi zuddhacetasAm bhavArNave yAnavadeva yogino, jAnanti yanmuktigRhaM yiyAsavaH // 1 // A kiM TIkA - idAnIM brahmaviSaye praznayati - kiM brahmetyAdinA he svAmin / brahma ' kiM ' - kIdRgrUpamasti 1 uttaramAha - siddhAparetyAdinA yat ' siddhAparanAmakIrttitaM ' - siddhetyaparanAmnA kathitam ' munInAmapi dhyeyam ' - RpINAmapi dhyAtum yogyam, punaranyeSAmityapi zabdabhAvaH, kathaMbhUtAnAM munInAM 1' zuddhacetasAm ' - nirmalamAnasAnAm, yacca' bhavArNave ' - saMsAra sAgare, ' yoginaH ' - yogAbhyAsa karttAraH, ' yAnavadeva ' - pravahaNatulyameva, ' jAnanti ' - budhyante, kathaMbhUtA yoginaH 1 'muktigRhaM' - mokSapadaM, ' yiyAsavaH - gantumicchavaH, tat brahmAsti // 1 // 1. atha jizAsuH pRcchati brahmabhUyamityatra kiM nAma brahmetyukte tajijJAsorAzayena vadati siddhAntI / 2. yat siddhAparanAma brahma bhavArNave saMsArasAgare yoginaH muktirUpaM gRhaM prati prAptukAmAH pravahaNavat Amananti / gRhapraveze tu karttavye yathA pravahaNaM parityajyate tathA muktigRhagamanAvasare siddhadhyAnamapi saMtyajyAtmadhyAnaM ca samabhAvalakSaNamAzritya muktigRhaM pravizantItibhAvaH /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlAdi paJcabhyo jagadutpattiM tatpralayazca zlokadvayenAha mUlam - svAmin ! yadIyaM na hi sRSTirutthitA, sakAzato brahmaNa ityavAci cet / iyaM kutaH syAdapayAti vA kuto, nigadyatAmadya rahasyametakad // 2 // TIkA - brahmasvarUpamavagatya jagatsRSTisaMhAraviSaye praznayati svAminnityAdinA ' he svAmin! ' - he prabho !, ' yadIyaM - pUrvoktA sRSTi:- jagadracanA, 'brahmaNaH sakAzataH ' brahmaNo'tikAt, 'na ghutthitA ' - notpannA, ' iti - etat ' cet ' - iti caraNapUrtI, 'avAci ' -uktaM bhavatA, tarhi iyaM sRSTiH kutaH syAt / kasmAd bhavet 1 ' vA ' - athavA, 'kuto'payAti ' - kasmAt saMhAraM prApnoti, adya ' - idAnIm, 'etakat ' - etat, 'rahasyam - gUDhabUtaM, 'nigadyatAm - kathyatAm bhavatA // 2 // mUlam -- trikAlavijJA iti yogino ye, nirAgiNaste'bhidadhurviziSTAH " / kAlAtsvabhAvAnniyatezca vIryataH, sRSTikSayau staH samavAyapaJcakAt // 3 // TIkA - uktapraznasyottaramAha - trikAlavijJA ityAdinA ' ye viziSTAH - mahAnto janAH santi, kathaMbhUto viziSTAH 1 ' trikAlavijJA: ' - bhUtabhaviSyadvarttamAnakAlasthapadArthajJAtAraH, punaH kathaMbhUtAH 1 'yoginaH ' - yogAbhyAsakartAraH, punaH kathaMbhUtAH ? ' nirAgiNo ' - rAgarahitAH, nizabdo'tra niHzabdArthaH, ' te iti ' - etadvakSyamANam, 'abhidadhuH - kathayAmAsuH, yat ' kAlAt ' -- kAlasakAzAt, 'svabhAvAt ' - svabhAvasakAzAt, 'niyateH '- niyatisakAzAt, 'vIryataH ' - udyamAca 1. kAla: svabhAvaniyatI, pUrvakRtaM puruSakAraNaM paJca / samavAye samyaktva - mekatve bhavati mithyAtvam // iti jainatattvam /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmaNa ityavagantavyam ' etasmAt ', samavAyapaJcakAt ' - pazcAnAM samavAyAt, 'sRSTikSayau staH ' - sarjanasaMhArau bhavataH // 3 // brahmaNo brahmaNi lInatvaM, jyotiSi jyotiSo melanaM zlokacatuSTayenAha mUlam - munIzvarAH ! brahmaNi brahma lIyate, jyotistathA jyotiSi saMvizediti / kathaM pravAdo ghaTate mahAtmanA - mayaM vinA brahma purANavedinAm // 4 // TIkA - brahmaNo'bhAve dUSaNaM bhavatItyAzaMkA mAha-munIzvarA ityAdinA ' he munIzvarA ! ' - he munirAjAH !, 'brahmaNi brahma lIyate ' - brahmaviSaye brahma layaM yAti 'tathe 'ti samuccaye, 'jyotiSi jyotiH saMvizet ' -jyotirviSaye jyotiH saMviSTaM bhavati, ' ityayam ' - ityeSaH, ' mahAtmanAM ' - mahodayAnAM, 'pravAdaH ' - kathanam, ' brahma vinA ' - brahmAMtareNa, brahmaNyasatItibhAvaH, ' kathaM ' - kena prakAreNa, ' ghaTate ' - siddhyati, kathaMbhUtAnAm mahAtmanAm ? ' purANavedinAm ' - purAtanataccajJAtRRNAm // 4 // mUlam - nizamyatAM jJAnamidaM vadanti, brahmeti vA jyotiratheti vijJAH / tadekasiddhasya hi brahma yAvat, kSetraM zrayetsarvadizAsvanantam // 5 // 1. purAtanatattvavidAm / 2. brahmazabdena jJAnamuktamanekArthe, tadeva jJAnaM prakAzakatvAt jyotiriva jyotiriti jyotirapi lokA vyavaharanti tata ekasyApi paramajJAnasya brahma jyotizceti nAmadvayaM lokAH zritAstato lokAzayenocyate brahmeti jJAnaM jyotirveti /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvad dvitIyasya tRtIyakasya, siddhasya brahmAzrayate tadeva / evaM hyanantAmitasiddhanAmnAM, brahmAzrayet kSetramaho tadAzritam // 6 // teneti gIbramaNi brahma lIyate, jyotistathA jyotiSi sammilatyatha ayaM pravAdo munibhiH purAtanaiH, samAzrito brahmayathArthavedibhiH // 7 // TIkA-asyottaramAha-nizamyatAmityAdinA nizamyatAM'-zrUyatAm tvayA, ' vijJAH'-tatvavidaH, 'idaM '-prasiddha, 'jJAnaM'-brahma iti, 'vadanti'-brahmanAmnA kathayanti, 'vA'-athavA, 'atheti anaMtare, 'idaM'-jJAnam, 'jyotiriti 'jyotirnAmnA vadaMti / vijJA brahmazabdavAcyaM jJAnam jyotirvA kathayantItibhAvaH, tena kimuktaM bhavatItyAha-tadeketyAdinA 'hI'ti nizcaye, 'tat-'tasmAt kAraNAt , 'ekasiddhasya'-ekasya siddhasya, 'brahma-jJAnaM jyotirvA kartRpadaM, 'sarvadizAsu'sakalAsu dizAsu, ' yAvat '-yat parimANakaM, 'anantam '-antarahitam, 'kSetraM ''zrayet '-Azrayati, 'dvitIyasya'aparasya, tathA 'tRtIyakasya'-tRtIyasya, 'siddhasya' 'brahma'-jJAnaM jyotirvA, 'tAvat '-parimANakaM, 'tadeva' sarvAsu dizAsu, 'anaMtaM kSetrameva ' 'Azrayate'-AzritaM karoti, 'evam '-anayA rItyA, 'hI'ti nizcaye, ' aho' iti vismaye, 'anantAmitasiddhanAmnAM '-anantA ata evAmitA ye siddhA iti nAmAnasteSAM, 'brahma'-jJAnaM jyotirvA, 'tadAzritam 'siddhajJAnAzritam , siddhajyotirAzritaM vA, 'kSetram ' 'Azrayet '-Azrayati, phalitamAha-tenetyAdinA 'tena'-kAraNena, 1. zAnam / 2. anantA ata evAmitA ye siddhA itinaamaanH| 3. jJAnaM jyotirvA / 4. siddhajJAnAzritam / 5. brhmshbdaaryvedibhiH| NSSOMOMOMOMOMOMRSS FAS
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . - -- 'brahmaNi brahma lIyate'-bramaviSaye brahma layaM yAti, atha'-anantaram, 'tathe 'ti samuccaye, 'jyotiH sammilati'- l jyotirvipaye jyotiH sammelaM prApnoti, ' iti '-epA, 'gI.'-vANI, kathanamityarthoM bhavati, atra puSTimAha-ayamityA- | dinA ' munibhiH'-mahAtmabhiA, 'ayaM'-pUrvoktaH, 'pravAdaH'-kathanaM, 'samAzritaH '-avalambitA, Ahata iti-|| bhAvaH, kathaMbhUtairmunibhiH ? -- purAtanaiH 'prAcInaH, punazca kathaMbhUtaiH ? ' brahmayathArthavedibhiH 'brahmazabda-satyArthajJAtAbhiH // 5-6-7 // brahmasiddhayorasaMkIrNatAM zlokacatuSTayenAhamUlam-evaM sati prAjJavarAH kathaM na tat , kSetrasya sAryamatho bhvettthaa| parasparAliGgitabrahmaNo'pyaho, saMkIrNatA kena bhavenna tatra // 8 // TIkA-atra vAdI punaH zaGkate-evaM satItyAdi atho'-praznayotane, 'he prAjJavarAH !'-he vidvacchreSThAH, ' evaM | sati '-uktaviSayAbhyupagame sati, 'tat '-prasiddham , ' kSetrasya ' ' sAMkarya '-saMkIrNatvaM, 'kathaM '-kutaH ? na bhavet 'na jAyate, 'tathe 'ti samuccaye, 'aho!'-iti vismaye, 'tatra'-tasmin sthale, 'parasparAliGgitabramaNo'pi '-mithA kRtAliGganasya jJAnasyApi jyotipo'pi vA, 'saMkIrNatA'-saMkIrNatvam , sAMkaryamiti yAvat , 'kena'-kAraNena, 'nA | bhavet 'na bhavati // 8 // 1. mitho militazAnasya jyotiSo vaa| SSAASSAASSAIG 10
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 // mUlam - yathaiva kasyA'pi manISiNo hRdi, prabhUtazAstrAkSarasaGgrahe sati / sAGkaryamasyorasi naiva jAyate, na cAkSarANAM paripiNDatA bhavet // evaM cidAzliSTadivaH samantato, na brahmabhirbrahmaparamparAzritaiH / saGkIrNatA'tho nabhasA na brahmaNA hi pravINA iti saMvidA jaguH // 10 // , C TIkA -- asyottaramAha - yathaivetyAdinA ' yathaiva ' - yena prakAreNaiva, ' kasyApi ' - kasyacit, ' manISiNa: ' - buddhimataH, 'hRdi ' - hRdaye, 'prabhUtazAstrAkSarasaMgrahe sati' - bahUnAM zAstrANAm varNAnAm saMgrahe jAte satyapi, 'asya ' - manISiNaH, 'urasi 'vakSaHsthale, ' sAMkarya' - saMkIrNatvam, 'naiva jAyate ' - na bhavati, 'ca' - punaH, ' akSarANAM ' - varNAnAm, 'paripiNDatA 'piMDI bhAvo'pi, ' na bhavet ' - na bhavati, dRSTAntaM dAnte ghaTayati- evamityAdinA evam ' -uktaprakAreNa, 'samantataH 'paritaH, ' brahmaparaMparAzritaiH ' - jJAnaparaM parAdhInai jyotiH paraM parAdhInairvA, ' brahmabhiH ' - jJAnaijyotibhirvA, ' cidAzliSTadiva: ' - jJAnasaMzliSTakSetrasya, jyotiH saMzliSTakSetrasya vA, ' saMkIrNatA '- saMkIrNatvam, na bhavati, ' athe 'ti samuccaye, 'nabhasA' - AkAzena, kSetrasthAkAzenetibhAvaH, ' brahmaNAM ' - jJAnAnAM jyotiSAM vA, na saMkIrNatA bhavati, ' iha ' - asminsaMsAre, ' pravINAH 'caturAH, 'saMvidA ' - jJAnena, ' iti ' - etatpUrvoktam, ' jaguH ' - kathayAmAsuH // 9-10 // mUlam - itthaM hi siddhaiH paripUritaM ziva-kSetraM na saGkIrNamaho ! bhavetkadA | siddhAstathA siddhaparamparAzritAH, sAGkaryabAdhArahitA jayanti bhoH // 11 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ - TIkA-phalitamAha-itthamityAdinA ' hI 'ti nizcaye, ' aho!' iti vismaye, ' ittham '-uktaprakAreNa, 'siddhaiHsiddhiM gataH, 'paripUritam '-vyAptam, 'zivakSetraM '-siddhakSetram , ' kadA'-kadAcit , ' saMkIrNa'-saMkIrNatAyuktaM, 'na | bhaveta'-naiva bhavati, 'tathe 'ti samuccaye, 'bhoH' ityAmaMtraNe, ' siddhaparaMparAzritAH'-siddhaparaMparAdhInAH siddhAH, 'sAkarya- | bAdhArahitAH '-saMkIrNatvarUpabAdhayA vihInA:, ' jayanti '-vijayino bhavanti // 11 // zrIjainatattvasAre ekasiddhakSetre'nekasiddhAvasthAnAbhidhAnoktilezo navamo'dhikAraH samApta atha dazamo'dhikAraH nigodajIvAnAmanantakAlaparyantam nigodaduHkhe vasanamityAdi trayodazazlokairAhamUlam-praznaH punaH pRcchayata eSa pUjyAH, nigodajIvAnadhikRtya tadvat / nigodajIvAzca nigoda eva, tiSThanti kenA'zubhakarmaNA te // 1 // yatte hi janmAtyayamAcarantA, karmANi kartuM na labhanti velAm / tatkarmaNA kena paretaduHkhA-nantavyathAM te'nubhavanti dInAH // 2 // 1. maraNam / 2. paretA nArakAsteSAM yAni duHkhAni tebhyo'pyanantA vyathA yeSAM te / - 451525152515251SALE - -
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSSSSCRI ye teSu kecidvyavahArarAzi-mAyAnti te syuH kramato viziSTAH / rAzeH punarye vyavahAranAmno, nirgatya jIvA abhiyAnti te'pi // 3 // nigodajIvatvamatho labhante, kathaM vyavasthA kuta Avirasti / nizamyatAM samyagayaM vicAro, vicArasaJcAritacittavRtte ! // 4 // TIkA-nigodajIvAnadhikRtya praznayati-prazna ityAdinA ' he pUjyAH !'-he mAnanIyA, ' tadvat '-pUrvAnusAreNa, 'nigodajIvAnadhikRtya'-nigodajIvAnuddizya, 'puna:'-punarapi, 'eSaH'-vakSyamANaH praznaH, pRcchayate '-pRcchAM nIyate, 'ye'-nigodajIvAH santi, 'ca' zabdazcaraNapUttauM, 'kena' 'azubhakarmaNA'-nikRSTakarmaNA, 'nigoda eva' 'tiSThanti'-sthitiM kurvanti, ' yat'-yasmAt kAraNAt , 'hI' ti nizcaye, 'te'-nigodajIvA:, 'janmAtyayam'-janmano nAzam , maraNamitibhAvA, 'AcarantaH '-kurvantaH, 'karmANi kattuM'-kAryANi vidhAtum , ' velAM'-samayaM, 'na labhanti'na prApnuvanti, parasmaipadaM cintyam , ' tat '-tarhi, 'dInAH '-duHkhitAH, 'te'-nigodajIvAH, 'kena'-karmaNA, 'paretaduHkhAnantavyathAM'-paretA nArakAsteSAM yAni duHkhAni tebhyo'pyanaMtAM vyathAM-pIDAM, 'anubhavanti '-bhoge samAnayanti, 'teSu'-nigodajIveSu, 'ye'-kecit , ' ke'pi-nigodajIvAH, 'vyavahArarAzimAyAMti'-avyavahArarAzito niSkramya vyavahArarAziM prApnuvanti, 'te'-nigodajIvA:, 'kramataH '-krameNa, 'viziSTAH syuH '-utkRSTA bhavanti, 'athe 'ti AnaMtarye, 'punaH ye jIvAH' ' vyavahAranAmno rAzeH '-vyavahAranAmakAdAzeH, nirgatya'-niSkramya, ' abhiyAnti '
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ " gacchanti, ' te'pi jIvA' ' ' nigodajIvatvam labhante ' - nigodajIvabhAvaM prApnuvanti, eteSAm ' kathaM ' - kena prakAreNa, vyavasthA ' - vyavasthAnakam, bhavati, 'kutaH ' - kasmAt ' Avirasti ' - prAkaTyaM bhavati, asya praznasyottaramAha - nizamya - tAmityAdinA ' he vicArasaJcAritacittavRtte !'- vicAre saJcAritA - saJcAraM nItA cittavRttirmanaso bhAvo yena sa tathA tatsaMbodhaneM, ' ayaM ' - pUrvoktaH, 'vicAra: ' - parAmarzaH, 'samyag ' - samIcInatayA, ' nizamyatAm ' - zrUyatAM tvayA // 1-4 // mUlam - nigodajIveSu sadaiva duHkhaM yadasti tattAhazajAtibhAvAt / tathAvidhakSetrajanipralambhA - nmahAtrttidodarkatathApraNodAt // 5 // TIkA- vicArameva darzayati - nigodajIveSvityAdinA ' nigodajIveSu ' yat ' sadaiva ' - sarvadeva, 'duHkhamasti ' - duHkhaM bhavati, 'tat' - duHkhaM, ' tAdRzajAtibhAvAt ' - tathAvidhajAtisvabhAvAt, 'tathAvidhakSetrajanipralambhAt ' - tAdRza kSetrotpattiprApteH, tathA ' mahArtidodarkatathApraNodAt ' - mahApIDAdAyakasyottarakAlabhAvinaH phalasya tathAvidhapreraNAt // 5 // mUlam - yathaiva loke lavaNodavAri, kSAraM sadA duHsahakarmayogAt / anantakAle'pi bhavenna peyaM, yannaiva varNAntaramAzrayeta // 6 // TIkA - atra dRSTAntamAha-yathaivetyAdinA ' yathaiveti ' - tathAhItyarthaH, 'loke ' - saMsAre, ' duHsahakarmayogAt ' - duHkhena sahyAnAM karmaNAM saMyogena, ' lavaNodavAri ' - lavaNasamudrasya jalaM, ' sadA -sarvadA, ' kSAraM ' - kSAratvAviziSTam bhavati, tat, 1. uttarakAlatADhapreraNAt /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ECS-SAR 393IHIRIS4364X HORAIRISHA 'anantakAle'pi '-anantasamaye'pi, ' peyaM na bhavet '-pAtuM yogyaM na bhavati, ' yat ' zabdastathArthaH, 'varNAntaram '-anyaM da varNa, 'naivAzrayet '-nAzrayati, varNAntaramapi na prAmotItyarthaH // 6 // mUlam-anantato'nantatarastvanehA, babhUva vaaddhelvnnodnaamnH|| vinedRzaM karma na nAma vAcyaM, tatkutra duSkarma kRtaM jalena // 7 // TIkA-uktaviSayameva dRDhayati-anantata ityAdinA 'lavaNodanAmnaH '-lavaNodanAmakasya, vAdvaiH'-samudrasya, 'anaMtata:--anantAt , ' anaMtataraH'-atizayenAnaMtaH, anantAdapyadhiko'naMta itibhAvaH, 'anehA'-kAlaH, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'babhUva '-abhavat , 'karma vinA'-kAryamaMtareNa, duSkarma vinetyarthaH, ' idRzaM'-pUrvoktaM, 'nAma'-abhidhAnam , lavaNoda iti nAmetibhAvaH, 'na vAcyam'-na kathanIyam bhavati, 'tat'-tarhi, jalena, 'kutra'-kasmin sthAne, 'duSkarmanikRSTaM karma, 'kRtam '-vihitam // 7 // mUlam yatrApi gaGgAdimahAnadIbhavaM, jalaM gataM tadgatarUpi tdrsN| nigodakeSu vyavahArarAzito, jIvA gatAste'pi bhavanti ttsmaaH|| 8 // TIkA-uktaviSayameva spaSTayati-yatrApItyAdinA 'gaMgAdimahAnadIbhavaM'-gaMgAdInAM mahAnadInAM saMbaMdhi, 'jalaMvAri, api, 'yatra'-yasmin lavaNoda itibhAvaH, 'gataM'-prAptaM san, 'tadgatarUpi'-lavaNodasthitajalasvarUpam, 'tathA' 1. duSkarma / SSES
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' tadrasaM' - lavaNodajalarasayuktaM bhavati, evam ' vyavahArarAzitaH ' - vyavahArarAzimatikramyetibhAvaH, 'nigodakeSu ' - nigodeSu gatAH ' - prAptAH, ' ye jIvAH ' -jatavaH santi te'pi, ' tatsamAH ' - nigodajIvasadRzAH, ' bhavanti ' -jAyante // 8 // mUlam - tadvAri meghasya mukhaM samApya, peyaM bhaveccAtha sukhIbhavanti / evaM nigodAdapi nirgatA ye, saMlabhya jIvA vyavahArarAzim // 9 // TIkA - taddvArItyAdi ' tadvAri ' - lavaNodasya jalam, yathA 'meghasya ' -jaladasya, ' mukhaM '- saMbaMdhaM, ' samApya ' - prApya, ' peyaM bhavet ' - pAtuM yogyaM jAyate, 'cAtha' zabdau caraNapUrtI, ' evam ' - uktaprakAreNa, ' ye ' -jIvA: - jaMtavaH, nigodAdapi ' - nigodato'pi, ' nirgatAH ' - niSkrAntA bhavanti, te ' vyavahArarAziM ' - vyavahAranAmakaM rAzi, ' saMlabhya 'prApya, ' sukhIbhavaMti ' - sukhino jAyante // 9 // mUlam - yadvAgamajJasya narasya kasyacit, hRdantaroccATanamantravarNAH / tiSThanti taiH kiM kRtamatra duHkRtaM yadIdRzaM nAma nigadyate janaiH // 10 // TIkA - dRSTAntaramAha - yadvetyAdinA ' yadvA ' - athavA, 'AgamajJasya' - mAMtrikasya, ' kasyacit ' - kasyA'pi, 'narasya'janasya, ' hRdantarA ' - hRdayamadhye, 'uccATana maMtravarNAH ' - uccATanakAraka maMtrasyAkSarANi, ' tiSThanti ' -sthitiM kurvanti, 'taiH 'uccATana maMtra varNaiH, ' atra ' - asmin saMsAre, kiM ' duSkRtaM ' - nikRSTaM kAryam ' kRtaM ' -vihitamasti, ' yat ' - yasmAt 1. lavaNodasya vAri / 2. mAntrikasya / 3. uccATaneti durnAma /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ m antan kAraNAt , ' janaiH'-naraiH, ' idRzaM nAma '-itthaMbhUtA saMjJA uccATaneti durnAmetyarthaH, 'nigadyate '-kathyate // 10 // - mUlam-tatsthA hi varNA yadi kepi zasta-mantrasthitAste gaditAH prshstaaH| sanmantragA ye'pi ca mantravarNA-ste syustathocATanadoSaduSTAH // 11 // TIkA-ato viparyAsamAha-tatsthA ityAdinA 'hI' ti nizcaye, 'yadi '-cet, ye 'ke'pi '-kecit , 'zastamantrasthitA:'-prazaMsanIyamaMtrasaMbaMdhinaH, 'varNAH' akSarANi, 'tatsthAH '-mAMtrikahRdayasthitA bhavanti, tarhi 'te'-varNA, 'prazastAH'-zreSThAra, 'gaditAH'-kathitAH, 'tathe 'ti samuccaye, ye'pi ca ' sanmaMtragAH'-zreSThamaMtrasaMbaMdhinA, ' maMtravarNAH'maMtrAkSarANi, bhavanti, 'te'-varNAH, 'uccATanamaMtragatA'-uccATanadoSaduSTAH, uccATanarUpadoSeNa yuktAH, 'syuH'-bhavanti // 11 // mUlam-kSetraM nigodasya yathA tathedaM, durmAntrikasyAzubhavarNabhRd hRdU / damantravarNAbhanigodadehinaH, sanmantravarNavyavahArijanminaH // 12 // TIkA-dRSTAntadA tikaghaTanAmAha-kSetramityAdinA 'yathA'-yatprakArakaM, 'nigodasya kSetramasti' 'tathA'tatprakArakam , 'idaM '-pUrvoktam , 'durmAtrikasya'-duSTamaMtrajJasya, 'azubhavarNabhRt '-nikRSTAkSarapUrNa, 'hRd'-hRdayamasti, | 'duntrivarNAbhanigodadehinaH '-duSTamaMtravarNatulyA nigodajIvAH santi, tathA 'sanmantravarNavyavahArijanminaH'-zreSThamaMtrAkSaratulyA vyavahArarAzigatajIvAH santi // 12 // 1. zubhamantravarNavat vyavahArarAzigatajIvAH / sostank
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - mUlam-dRSTAntadASTAntikateyamAtmanA, saMyojanIyA samabhAvabhAvinA / evaM ca sUkSmA guravazva paNDitai-dRzyAstu dRSTAntagaNAH svbuddhitH|| 13 // TIkA-phalitamAha-dRSTAntetyAdinA 'samabhAvabhAvinA '-samatvavicArakartA janena, 'iyaM'-pUrvoktA, dRSTAntadArzantikatA'-dRSTAntadA tikasaMgatiH, 'AtmanA'-svayaM, 'saMyojanIyA'-viniyojyA, ' evaM ce 'ti-uktarItyaivetyarthaH, OM 'sUkSmAH '-aguravA, 'ca'-puna:, 'guravaH'-mahAntaH, 'dRSTAntagaNA:'-dRSTAntasamUhAH, 'tu'-zabdazvaraNapUttau, 'paNDitai'vidvadbhiA, ' svabuddhitaH'-nijaprajJayaiva, ' dRzyAH'-jJAtavyAH, vicAraNIyA itibhAvaH // 13 // nigodajIvAnAM adRSTatAM saptazlokairAhamUlam-dakSAH ! nigodAsubhRtaH samastaM, saMvyApya lokaM satataM sthitAzcet / te kena nAyAnti hazA pathaM yake, dhanIbhavanto'pi na bAdhayanti // 14 // TIkA-nigodajIvadarzanavipaye praznamAha-dakSA ityAdinA 'he dakSAH !' he caturAH!, 'cet '-yadi, 'nigodA-12 subhRtaH'-nigodajIvAH, ' satataM '-nirantaraM, ' samastaM lokaM '-sarvasaMsAraM, 'saMvyApya'-vyApUrya, 'sthitAH'-tiSThanti, tarhi, 'te'-nigodajIvAH, 'kena'-kAraNena, 'dRzaH patham'-netrasya mArgam , asati samAse dRzaH pathamiti cintyapadam , 'nAyAMti'- 18 nAgacchanti, 'kena'-kAraNena, na dRzyaMta itibhAvaH, 'yake'-ye ca, 'ghanIbhavanto'pi'-dhanIbhAvaM prApnuvanto'pi, 'na | bAdhayanti'-na bAdhante, svArthe Nic pratyayo bodhyaH // 14 // /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - satyaM nigodA atisUkSmanAma - karmodayAtsUkSmatarA bhavanti / ekAM tanuM te'dhigatA anantA-stathA'pyadRzyA nanu carmahagbhiH // 15 // TIkA - asyottaramAha - satyamityAdinA 'satyami' ti - pUrvoktaM kathanaM satyamastItyarthaH, nigodajIvAH, 'atisUkSmanAma - karmodayAt ' - atisUkSmanAmakasya karmaNa udayena, 'sUkSmatarAH ' - atisUkSmAH, 'bhavanti' - jAyante, 'ekAM tanuM' - ekaM zarIram, ' adhigatAH - prAptAH, ' te ' - nigodajIvAH, yadyapi, anantAH - anantasaMkhyA bhavanti, 'tathA'pi ' - tadapi, ' nanvi 'ti nizcayena, ' carmahagbhiH ' - carmanetraiH, ' adRzyAH ' - draSTumayogyA bhavanti // 15 // 4 mUlam - yathogragandhAmRtadehirAmaThA - dikotthagandho bahudhA yathA mitho / zliSTo'bhitiSThenna tadanyavastunaH, saGkIrNatA nApi nabhobhuvastathA // 16 // TIkA -- ghanIbhAvo'pi nabhaso'saGkIrNatvaviSaye sadRSTAntamAha-yathotretyAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, ' ugragandhA - vacA, ' amRtadehI ' - amRto jIvaH, 'rAmaThaH '- hiMguH ityAdikairetatprabhRtibhiH, 'utthaH - utpanno yo gaMdhaH, 'yathe 'ti caraNapUttau, 'mithaH ' - parasparaM, ' bahudhA ' - anekaprakAraiH, 'zliSTa: ' - militaH, 'abhitiSThat ' - tiSThati, parantu, 'tadanyavastunaH' - tasmAdabhinnasya padArthasya, 'saGkIrNatA ' -saMkIrNatvaM na bhavati, 'tathe 'ti samuccaye, 'nabhobhuvaH ' - AkAzabhUmerapi na saMkIrNatA bhavati // 16 // 1. vacA / 2. kalevara /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam -- evaM nigodAsumatAM parasparA-zleSe'sti teSAmatibAdhanaM sadA / tathA'pi cAnyasya na vastuno'sti, saMkIrNatA naiva vihAyasazca // 17 // TIkA - dRSTAntaM dASTante ghaTayati - evamityAdinA ' evam ' -uktarItyA, 'nigodAsumatAM' - nigodajIvAnAM, 'parasparAzleSe 'mithaH saMzleSe sati yadyapi, ' teSAM ' - nigodajIvAnAM, 'sadA' -sarvadA, 'atibAdhanam ' - atipIDanam ' asti - bhavati, ' tathApi ' - tadapi, 'ca' zabdacaraNapUrtI, 'anyasya vastunaH - bhinnasya padArthasya, nigodajIvebhyo'nyapadArthasyetibhAvaH, atibAdhanam ' nAsti ' - na bhavati, ' ca ' - punaH, vihAyasa: ' - AkAzasya, ' saMkIrNatA ' - saMkIrNatvam naiva bhavati // 17 // mUlam - yathA'tra gandhAdikavastusattA jJeyA nasA naiva dazAbhidRzyA / * evaM nigodAtmabhRto'pi jaina - vAkyAdvibodhyA manasA na vIkSyAH // 18 // TIkA- nigodajIvAdarzanaviSaya Aha-yathA'tretyAdi ' yathA ' - yena prakAreNa, 'atra' - asmin saMsAre, ' gandhAdikavastusattA' - gandhAdikapadArthasya bhAvaH, 'nasA' - nAsikayA, 'jJeyA' - jJAtuM yogyA bhavati, kintu 'izA' - netreNa, 'naivAbhidRzyA' - na darzanIyA asti, ' evam ' -uktaprakAreNa, 'nigodAtmabhRto'pi ' - nigodajIvA api 'jainavAkyAt ' - jinavacanAt, manasA ' - mAnasena, 'vibodhyA: ' - jJeyAH santi kintu ' vIkSyAH '- netreNa darzanIyA na santi // 18 // mUlam - te kevalajJAnavatA hi dRzyAH, yathA hi sarvatra rajo'tisUkSmam / ' uDDIyamAnaM na ca dRzyate'kSNA, na cApi rAzI bhavane'pi bodhyam // 19 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraM yadAchennazuSInarazmi - samutthavaMzItrasareNurUpam / prakAzayogAdabhivIkSyate tat, dRzyAstathA divyadRzA nigodAH // 20 // " TIkA - uktaviSayameva spaSTayati - te kevaletyAdinA ' te ' - nigodajIvAH, ' hI 'ti nizraye, ' kevalajJAnavatA ' - kevalajJAnayuktena, ' dRzyA: ' - jJeyAH, darzanIyA vA santi, atra dRSTAntamAha-yathetyAdinA ' hI 'ti nizcaye, 'yathA ' - yena prakAreNa, 'atisUkSmam ' - atizayena sUkSmaM, ' rajaH ' - dhUli, ' sarvatra ' - sarvasthaleSu, 'uDDIyamAnam ' - uDDayanaM kurvat, akSNA ' - netreNa, ' na dRzyate ' - nA'valokyate, 'ca' zabdazvaraNapUta, 'ca' - punaH, ' rAzIbhavane'pi ' - rAzibhAvaM prApaNe'pi, ' eko'pi ' zabdazcaraNapUta, tadrajaH ' na bodhyaM ' - na jJeyaM bhavati, ' pare ' - parantu, ' yat ' - rajaH, 'AchannagrupInarazmisamutthavaMzItrasareNurUpam ' - AcchAditapradeze jAtaM yat chidraM tatrAgatA ye inarazmayaH - sUryakiraNAstebhya utpannA ye vaMzIkArAH - kiraNa prativimbAstatra yaduDDIyamAnaM rajastat trasareNurityucyate tadrUpamasti, 'tat' - rajaH, ' prakAzayogAt '- prakA zasya saMyogena, 'abhivIkSyate ' - dRzyate, ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, ' nigodA: - nigodajIvAH, 'divyadRzA ' - divyanetreNa, ' dRzyAH ' - darzanIyA bhavanti // 19-20 // nigodajIvAnAmAhArAdikaraNe'pi na gurutvamiti catuHzlokairAha ---- 1. AcchAditapradeze jAtaM yat chidraM tatrAgatA ye inarazmayaH - sUryakiraNAstebhya utpannA ye vaMzIkArAH - kiraNaprativimvAstatra yaduDDIyamAnaM rajastat trasareNurityucyate tasya yadrUpa darzanam /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 22 // 23 // mUlam - svAminnigodAdyasumAn nyadan san, na gauravaM kena labhed guNena ca / yathA hi sUto vividhAMzca dhAtU - naznan bhajatyeSa gariSThatAM no // 21 // vastraM yathA campakapuSpavAsitaM yathA ca kRSNAgurudhUpadhUpitam na maulabhArAnnanu yAti gauravaM dRSTAnta ekaH punaratra zAstragaH siddho yathA tolakamAnapAradaH, svinnaH sa hemnaH zatatolakena / na vardhate'sau nijatolakAbharA - devaM na jIve'pi bharaH kRtAhRtau // TIkA- nigodajIvAnAm gurutvaviSaye praznayati - svAminnityAdinA ' he svAmin ! ' - he prabho !, 'nigodAdyasumAn ' - nigodAdijIvAn, ' nyadan san ' - AhAraM kurvan san, 'kena ' - guNena, 'gauravaM ' - gurutvaM, ' na labhet ' - na prApnoti, parasmaipadaM cintyaM, ' ca ' zabdazcaraNapUrtI, asyottaramAha-yathetyAdinA ' hI 'ti nizvaye, 'ca' zabdazcaraNa pUrtto, ' yathA ' - yena prakAreNa, ' sUtaH - pAradaH, yadyapi, ' vividhAn dhAtUn ' - anekaprakArAn suvarNAdidhAtUn, ' aznan 'bhakSayan bhavati, tathA'pi ' epa: ' - sUtaH, ' gariSThatAM no bhajati ' - gurutvaM na prApnoti, dRSTAntaramAha - vastramityAdinA yathA ' - yena prakAreNa, ' campakapuSpavAsitaM ' - campakakusumairvAsanAM nItaM, ' ca ' - punaH, ' yathA ' - yena prakAreNa, 'kRSNAgurudhUpadhUpitaM ' - kRSNaM - zyAmaM yadaguru tasya dhUpastena dhUpitaM - vAsitaM vastraM, 'nanvi 'ti nizcayena, 'maulabhArAt ' - svAbhA 1. Aharan / 2. kRtAhAre / 11
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikabhArApekSayA, 'gauravaM ' - gurutvaM, ' na yAti na prApnoti, guru na bhavatItibhAvaH, dRSTAntaramabhidhAtukAma AhadRSTAnta ityAdi ' atra ' - asmin viSaye, ' zAstragaH - zAstrasaMbaMdhI, zAstrokta itibhAvaH, ' ekaH ' - dRSTAntaH, punaH kathyate tamevAha - siddha ityAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, ' siddha: ' - aupadhAdibhiH siddhiM nItaH, 'tolakamAnapAradaH 'tolakaparimANakaH sutaH, yo bhavati sa pAradaH, 'hemnaH ' - suvarNasya, ' zatatolakena ' - zatasaMkhyAkatolakaiH, 'svinnaH ' - pAkaM nItaH, bhavati ' yadyapi ' - tathA'pi, 'asau ' - pAradaH, 'nijatolakAdbharAt ' - svasya tolakaparimA Nako bhArastadapekSayA, 'na vardhate ' - adhika vRddhiM na yAti dAntaviSaya Aha - evamityAdinA 'evam ' -uktaprakAreNa, 'kRtAhRtau ' - kRtAhAre jIve'pi, ' bhara: na ' - bhAro naiva bhavati / uktarItyA kRtAhAre'pi jIve pUrvApekSayA'dhiko bhAro na bhavatItyarthaH / / 21-22-23 // mUlam - yathA punarmArutapUrNamadhyA, dRtiH svabhArAdadhikI bhavenno / / tathaiva jIvo vihitAzano'pi, svagauravAnnAdhikagauravazrit // 24 // TIkA - atraiva dRSTAntaramAha-yathA punarityAdinA punaH ' yathA - yena prakAreNa, 'mArutapUrNamadhyA ' - mArutena - vAyunA pUrNa bhRtaM madhyaM - madhyabhAgo yasyAH sA tathA pavanapUrNetyarthaH, 'dRtiH ' - carmapuTakaH, 'svabhArAt ' - svabhArApekSayA, 'no'naiva, ' adhikI bhavet ' - adhikabhArayuktA jAyate, ' tathaiva ' - tenaiva prakAreNa, 'vihitAzano'pi ' - kRtAhAro'pi, ' jIvaH 'jantuH, 'svagauravAt ' - svabhArAt, svabhArApekSayeti yAvat, 'adhikagauravazrit ' - adhikabhArayukto na bhavati // 24 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ / nigodajIvA anantakAlaM yAvat duHkhino bhaveyustAhara karmabandhanaM ca kurvantItyAha trayodazazlokaimUlam-sAdho ! nigodAGgabhRto'tiduHkhitAH, syuH karmaNA kena nigadyatAmidam / imaM vinA kevalinaM na kazci-dvijJo'pi vijJAtumalaM vicAram // 25 // tathApi ca pratyayahetave'dA, nigadyate kizcana karmajAtam / yadyapyamI aba nigodajIvAH, sthUlAsavAnsevitumakSamA hi // 26 // parantvamI ekatanuM zritA ya-ttiSThantyanantAH prtijntuviddhaaH|| pRthakpRthagdehagRhapramuktAH, parasparadveSakarAtmasaMsthAH // 27 // atyntsngkiirnnnivaaslaabhaa-dnyonysmbdnikaacyvraaH|| pratyekamapyeSvabhivartamAna-manantajIvaistata ugravairam // 28 // TIkA-idAnIM nigodajIvaduHkhahetuviSaye praznayati sAdho ! ityAdinA ' he sAdho !' he nigraMtha ', 'nigodAGgabhRtaH'nigodajIvAH, 'kena karmaNA'-kena kAryeNa, 'atiduHkhitAH '-atiklezayuktAH, 'syu:'-bhavanti, 'idam '-etat , 'nigadyatAm '-kathyatAm bhavatA, asyottaramabhidhAtukAma Aha-imamityAdi yadyapi 'imaM '-pUrvoktaM, 'vicAra-vimarza, 1. karmaprakAram / 2. pratyekatvAbhAvAt bhinnabhinnazarIrarUpagRharahitA / 3. parasparadveSakAraNAtmanA taijasakArmaNAkhyena saMsthA saMsthitiyeSAM te / 4. ekamekaM pratyAtmanAtmAnaM saMvidhya 2 ekIbhUya tiSThati / 5555551SANS
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ SURGICAL 'kevalinaM vinA'-kevalajJAninamaMtareNa, 'kazcit '-ko'pi, 'vijJo'pi '-vidvAnapi, 'vijJAtuM'-jJAtuM, na paryApto'sti, | 'tathApi'-tadapi, 'ca' zabdazvaraNapUttauM, 'pratyayahetave'-jJAnakAraNAya, jJAnArthamiti yAvat , 'ada:'-vakSyamANaM, 'kiJcana'kimapi, 'karmajAtam'-karmaprakAraM, 'nigadyate'-kathyate mayA, 'atra'-asmin saMsAre, yadyapi, 'amI'-pUrvoktAH, 'nigodajIvAH'-nigodajantavaH, 'hI'ti nizcaye, 'sthUlAsravAn'-sthUlAnAraMbhAn, 'sevitum'-bhoktum , ' akSamAH'-asamarthAH, santi parantu, ' yat '-yasmAt kAraNAt , ' amI'-nigodajIvAH, 'pratijantuviddhAH '-pratyekaprANidvArA vedhanaM prAptAH, 'ekatanuM zritA'-ekazarIramAzritAH, 'anantAH '-aMtarahitAH, 'tiSThanti'-vartante, tathA, 'pRthakpRthagdehagRhapramuktAHpRthakpRthakzarIrarUpagRheNa rahitAstiSThanti, tathA 'parasparadveSakarAtmasaMsthAH'-parasparaM dveSakAraNAtmanA-taijasakArmaNAkhyena saMsthA-saMsthitiryeSAM te, tathA ' tiSThanti ' tathA ' atyaMtasaMkIrNanivAsalAbhAt '-atyantamatIva saMkIrNa:-saMkIrNatvayukto yo nivAsaH-nivasatyAzrayastasya lAbhAt-prApte, atyaMtasaMkIrNavAsasthAnaprApteritibhAvaH / 'anyonyasaMbaddhanikAcyavairAH 'anyonyaM-parasparaM saMbaMdha-baMdhanaM nItaM nikAcyavairaM-nikAcitazatrutvaM yaiste, tathA tiSThanti ' tat '-tasmAt kAraNAt, 'eSu'nigodajIveSu, 'pratyekamapi '-ekamekaM pratyapi, ekaikasyApItibhAvaH, 'anaMtajIvaiH'-anantajantubhiH saha, 'ugravairam - tIkSNaM zatrutvam , ' abhivartamAnam '-sthitimat bhavati // 25-28 // mUlam-ekasya jantoryadapIha vaira-mekena jIvena tadapyajeyam / ekasya jantoryadanantajIva-vairaM bhavecettadanantakAlaiH // 29 // SISTESSE
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathaM na bhogyaM punaredhamAnaM tadeva tenaiva tato'pyanantam / evaM nigodAsumatAM na vairaM sAntaM na duSkarma ca nA'pi kAlaH // 30 // ' TIkA - idAnIM duHkhahetuM spaSTayati - ekasyetyAdinA ' iha ' - asmin saMsAre, ekasyApi ' jaMtoH '- jIvasya, 'ekena jIvena ' - ekena jaMtunA saha yat 'vairaM ' - zatrutvam bhavati, parantu, 'cet ' - yadi, 'ekasya jaMtoH - ekajIvasy, 'anaMtajIvai: ' - anaMtajantubhiH saha yat ' vairaM ' - zatrutvam, ' bhavet ' - syAt, tarhi tadudvairam ' anaMtakAlai: ' - anantasamayaiH, 'kathaM na bhogyam ' - kuto na bhogArhamasti, ' punaH ' - pazcAt, ' edhamAnaM ' - varddhamAnam, vRddhiM prApnuvaditibhAvaH, ' tad ' - cairameva, ' tenaiva ' - kAraNena, tato'pi, ' anantakAlAdapi ' - anantamanantakAlayuktam bhavati, phalitamAha - evamityAdinA 'evam uktarItyA, 'nigodasumatAm ' - nigodajIvAnAm, 'vairaM ' - zatrutvam, 'sAntam ' - aMtena saha vinAzItibhAvo na bhavati, 'duSkarma ' - nikRSTaM karma, na sAntaM bhavati, 'ca' - punaH, ' kAla: ' - samayo'pi na sAMto bhavati / / 29-30 // mUlam - loke yathA guptigRhAzritAnA - manyonyasaMmardanipIDitAnAm / pratyekamAbaddhanikAmavaira-bhAjAM narANAM kila karmabandhaH // 31 // bhAvastvamISAmalamIdRzaH syAdyadeSu kazcintriyate'payAti vA / tadAhamAsIya sukhena bhakSya - mAyAti kiJcidUdhanamaMzatazca // 32 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15645625 SSS ityAdikaM vairamatucchamIhaka , pravardhamAnaM pratibandi yatsyAt / tasmAdamISAmatiduSkRtaM syA-devaM nigodAGgabhRtAmapIkSyam // 33 // TIkA-atra laukikodAharaNamAha-loka ityAdinA ' yathA '-yena prakAreNa, 'loke '-saMsAre, 'kile 'ti nizcaye, 'narANAm '-manuSyANAm, 'karmabaMdhaH '-karmayogo bhavati, keSAM narANAm ? ityAha-' guptigRhAzritAnAm '-kArAgRhasthitAnAm , kathaMbhUtAnAm guptigRhAzritAnAm ? (anyonyasammanipIDitAnAm '-parasparaM vimardanena duHkhitAnAm, puna: kathaMbhUtAnAM ? 'pratyekamAvaddhanikAmavairabhAjAM'-ekaikaM prati AbaddhaM-baMdhanaM nItaM yanikAmavairaM-nikAmya zatrutvaM tadbhAjAMtayuktAnAm , karmabaMdhatve hetumAha-bhAvastvityAdinA ' amIpa '-guptigRhAzritAnAM narANAM, ' bhAvastu '-cittAzayastu, 'alaM'-paryAptatvena, ' IdRzaH' itthaMbhUtaH, ' syAd '-bhavati, ' yadepu'-eSAM madhyAt, yadi, 'kazcit '-ko'pi naraH, 'niyate'-mRtyuM prApnuyAt , 'vA'-athavA, 'yAti'-nazyet , 'tadA'-tarhi, ahaM, 'sukhena'-sukhapUrvakam , 'AsIyam - tiSTheyam, 'ca'-punaH, 'bhakSaM'-bhakSaNIyaM vastu, 'aMzataH '-vibhAgena, 'kizcit '-kimapi, 'dhanam '-adhikam , 'AyAti'-Agacchet , pUrvApekSayA kiJciradhikaM bhakSyaM labhyetetibhAvA, phalitamAha-ityAdikamityAdinA ' yat'-yasmAt kAraNAt , ' ityAdikam '-etat prabhRtikam , ' atuccham '-asvalpam , ' IdRk '-itthaMbhUtaM, 'pravarddhamAnaM '-vRddhi gacchat , 'vairaM'-zatrutvam, 'pratibandi'-bandinaM prati, ekaikabandina itibhAvaH, 'syAd '-bhavet , ' tasmAt '-kAraNAt , 'amISAM'guptigRhAzritAnAM narANAm , ' atiduSkRtam '-atiduSkarmabaMdha, ' syAd '-bhavet , ' evam '-uktarItyA, 'nigodAMgabhRtA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapi - nigodajIvAnAmapi, 'IkSyaM dRSTavyam, jJAtavyamitibhAvaH // 31-33 // mUlam - tathAtisaGkIrNakapaJjarasthitAH, vidveSabhAjazcaTakAdipakSiNaH / jAlAdigA vA timayo mithobhava- dvibAdhanadveSacitAH suduHkhinaH // 34 // TIkA - karmabaMdhatve dRSTAntaramabhidhAtukAma Ah - tathetyAdinA ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, 'atisaMkIrNa kapaJjarasthitAH 'atyaMta saMkIrNatAyukte paJjare sthitAH, 'caTakAdipakSiNaH '- kalavikAdivihaMgamAH, 'vidvepabhAjaH ' - vairayuktA bhavanti, 'vA' - athavA, ' jAlAdigA '- jAlAdibaMdhanaM prAptAH, ' timaya: ' - matsyavizeSAH, 'mithobhavadvibAdhanadvepacitAH - parasparaM bhavadyadvibAdhanaM - pIDanaM tena yo dvepaH- cairaM tena ciMtAyuktAH, 'suduHkhinaH ' - atizayena duHkhitA bhavanti // 34 // mUlam - tathA punastaskarake nihanya-mAne ca satyAmanale vizantyAm / // 35 // // kautUhalArtha paripazyatAM nRNAM dvepaM vinottiSThati karmasaJcayaH budhAstamAhuH kila sAmudAyikaM, bhogo yadIyo niyato'pyanekazaH / evaM hi cetkautukataH kRtAnAM, svakarmaNAmatra sudurvipAkaH anyo'nyabAdhotthavirodhajanmanA - manantajIvaiH kRtakarmaNAM tadA / bhogo'pyanante'pagate hi kAle, nigodajIvairna hi jAtu pUryate // 37 // 1. vandhaH / 36 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ K TIkA - atraiva dRSTAntaramAha - tathetyAdinA ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, 'punaH ' iti samuccaye, ' taskarake ' - caure, ' nihanyamAne ' - mAryamANe sati, ' ca ' - punaH, 'satyAM ' - pativratAyAm, 'anale vizantyAm ' - agnau pravezaM kurvantyAm, ' kautUhalArthaM ' - kautukanimittaM, ' paripazyatAm ' - vIkSyamANAnAm, ' nRNAM ' - manuSyANAm, dveSaM vinA ' - vinA vairamaMtareNaiva, ' karmasaJcayaH -' karmabaMdhaH, ' uttiSThati ' - udbhavati, jAyata ityarthaH, 'taM ' - pUrvoktam karmasaJcayam, 'kile 'ti nizvaye, 'budhA: ' - vidvAMsaH, 'sAmudAyikam ' - samudAya bhavam, 'Ahu: ' - kathayanti, ' yadIyaH ' - yasya saMbaMdhI, 'bhogo'pi 'kalAsnubhavo'pi, ' anekazaH ' - anekaprakAraM, 'niyataH ' - nizcito'sti, phalitamAha - evamityAdinA ' hI 'ti caraNapUta, cet ' - yadi, ' evam ' -uktarItyA, ' kautukataH ' -kutUhalavazAt, 'kRtAnAM' vihitAnAm, 'svakarmaNAM ' - nijakAryANAm, atra ' - asmin saMsAre, 'sudurvipAkaH ' - atizayena nikRSTam phalam bhavati, ' tadA ' - tarhi, ' anantajIvai: ' - anantajantubhiH saha, 'anyo'nyabAdhotthavirodhajanmanAM ' - parasparaM bAdhayA - pIDayotthaH - utpanno yo virodhaH - dveSastasmAjjanmotpattiryeSAM te tathA teSAm evaMbhUtAnAm, ' kRtakarmaNAM ' -vihitAnAM karmaNAM ' bhogaH ' - phalAnubhavaH, ' hI 'ti nizvaye, ' anante ' - antarahite'pi, 'kAle ' - samaye, ' apagate ' - vyatIte sati, 'nigodajIvaiH - nigodajantubhiH, ' jAtu ' - kadAcit, ' nahi pUryate ' - nahi pUrttiM nIyate / / 35-37 / / nigodajIvAnAM mano vinApi karmabandhanaM bhavatIti catuHzlokairAha
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-pUjyAH ! nigodAsumatAM mano'sti no, keneDazaM tandulamatsyavad bhRzam / prajAyate karma yatastvananta-kAlapramANaM paripAka evam // 38 // TIkA-anantakAlasthAyi paripAkaviSaye praznayati-pUjyA ityAdinA ' he pUjyAH !' he mAnanIyAH !, 'nigodAsumatAM'-nigodajIvAnAm , ' manaH'-cittaM, 'no asti'-na vidyate, tarhi 'taMdulamatsyavat '-taMdulanAmakamatsyavizeSavat , 'bhRzaM '-nirantaram , ' IdRzam '-itthaMbhUtam , karma, ' kena'-kAraNena, 'prajAyate '-utpadyate, ' yataH'-yasmAt karmaNastu, 'evam '-uktaprakArakA, 'paripAkaH '-vipAkaH, phalamiti yAvat , 'anantakAlapramANam '-anantakAlaparyantam , kriyAvizepatvAt klIbatvam bhavati // 38 // mUlam-satyaM yadetanna mano'styamISAM, tathApi cAnyonyavivodhanottham / duSkarma tUtpadyata eva yava-dviSaM nihantyeva yathA tathAhRtam // 39 // TIkA-asyottaramabhidhAtukAma Aha-satyamityAdinA yadyapi 'etat'-pUrvoktaM kathanaM satyamasti, yat, 'amISAM'nigodajIvAnAm, 'mana:'-cittaM, 'nAsti'-na vidyate, 'tathApi'-tadapi, 'ca' zabdazcaraNapUrtI, ' duSkarma tu'nikRSTa karma tu, 'utpadyata eva'-jAyata eva, kathaMbhUtaM duSkarma ? ' anyo'nyavivAdhanotthaM '-parasparapIDanotpannam, atra 1. pIDana / 2. yathA / 3. viSaM zAtamazAtaM vA bhakSitaM mArayati tatra zAte tu svayamanyo vA kazcidupAyamapi kRtvA jIve. dapi paramazAtaM tu mArayatyeveti zepaH, ata evaipAM mano vinA samutpannaM parasparavairamantakAle'pi bhujyamAnaM na pUrNa syAditi tattvam / - - - -
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ bh dRSTAntamAha - yaduvadityAdinA ' yavaditi ' - yathetyarthaH, yathA tathA jJAtadazAyAmajJAtadazAyAM vA, ' AhRtam ' - yuktaM, ' viSaM ' - garalaM, nihaMtyeva // 39 // mUlam -saJjJAzcatasro'pyathavaiSu mithyA, yogaH kaSAyo'viratizca santi / imAni sarvANyapi karmabandha - bIjAnyanantaistvadhiko virodhaH // 40 // TIkA - saMjJAtareNa karmabaMdhamAha - saMjJA ityAdinA ' athavA ' - yadvA, ' eSu ' - nigodajIvepu, 'mithyA ' - mithyAtvam, ' yogaH ' - kAyayogAdikaH, 'kapAya: ' - krodhAdiH, ' avirati : ' - aviramaNam, 'ca' zabdaH samuccaye, ' catasraH ' - catuH saMkhyAkA saMjJAH, api, 'santi ' - vidyante, ' imAni ' - etAni pUrvoktAni sarvANyapi ' -sakalAnyapi, sAmAnye klIvatvaprayogaH, saMjJAni kRtyAni ityasya vA padasyAdhyAhAro vidheyaH, 'karmabaMdhavIjAni ' - karmavandhasya kAraNAni, ' tu' zabdo bhinnakramadyotanArthaH, ' anantaistvadhiko virodhaH ' -- anantaiH saha yo'dhiko virodho'sti tasya tu kiM vaktavyam 1 sa tvatizayena karmabaMdhaheturastyetibhAvaH // 40 // mUlam -- evaM nigodAsumatAM nidarzanaiH kizcitsvarUpaM gaditaM yathAmati / yatastvidaM no kila ko'pi vaktuM zakto vinA kevalinaM kulInAH // 41 // TIkA-pUrvoktaM vipayamupasaMhartumAha - evamityAdinA ' he kulInAH ! ' - he satkulodbhavAH !, 'evam ' - anayA rItyA, 1. nigodeSu / 2. mithyAtvam / 3. kAyayogAdikaH /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nidarzanaiH '-dRSTAntaiH, dRSTAntakathanapUrvakamiti yAvat , ' yathAmati'-svamatyanusAreNa, 'nigodAsumatA'-nigodajIvAnAm , 'kizcit '-kimapi, ' svarUpam '-lakSaNaM, 'gaditaM'-kathitaM, yathAmati kizcideva svarUpaM gaditamityatra hetumAha-yata ityAdinA ' yataH '-yasmAt kAraNAt, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'kile ' ti nizcaye, 'kevalinaM vinA'-kevalajJAnina-- matiricya, ' ko'pi '-kazcidapi, 'idaM'-nigodAnAM svarUpam , 'vaktuM'-kathayitum , ' na zaktaH '-na samartho'sti // 41 // - - 00000000000000000000000000 nigodajIvAnAM kSetrasthitigamAgamakarmabandhAdi-nidarzanoktilezo dazamo'dhikAraH samAptaH //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha ekAdazodhikAraH nigodavyAptAkhilavizve'pi tatrA'nyadravyasamAvezAvakAzayoravasthAnamaSTazlokairAhamUlam-svAminnidaM vizvamazeSamitthaM, pUrNa nigodairyadi tarhi ttr| kANyatho pudgalarAzayo'pi, dharmAstikAyAdi kathaM hi mAnti ? // 1 // TIkA-nigodairvizve'smin vyApte kathaM tatra karmAdisaMsthitirityAzaMkya praznayati-svAminityAdinA 'he svAmin !'he prabho!, 'yadi '-cet, 'ittham '-uktaprakAreNa, ' idaM '-prasiddham , ' azeSa '-sarva, 'vizva'-jagat , 'nigodaH pUrNa'nigodajIvairvyAptamasti, tarhi '-tadA, 'tatra'-tasmin vizve, karmANi, 'atheti samuccaye, 'pudgalarAzayo'pi'pudgalasamUhA api, tathA, 'dharmAstikAyAdi'-dharmAstikAyaprabhRtikam , 'hI' ti caraNapUrtI, 'kathaM mAnti ?'-kena prakAreNa samAviSTAni bhavanti // 1 // mUlam-satyaM yathA gAndhikahaTTamadhye, kapUraMgandhaH prasRto'sti tatra / kastUrikAjAtiphalAdisarva-vastUtthagandho nanu mAti kiM na // 2 // TIkA-asyottaramAha-satyamityAdinA ' satyami 'ti-pUrvoktaM kathanaM satyamastItibhAvaH, ' yathA'-yena prakAreNa, 36181561315251956-5256.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' gAMdhikamadhye " - gaMdhavikretkrayavikrayasthAne, 'karpUragandhaH ' - ghanasArasya gandhaH, ' prasuto'sti ' - prasaraNaM prApto bhavati, tatra ' - tasmin gAMdhikahamadhye, kastUrikAjAtiphalAdisarvavastUtthagaMdha H ' - kastUrikA - mRgamadaH jAtiphalaM -jAtikozamityAdibhyaH sarvebhyo vastubhya utthaH - utpanI gaMdha:, ' nanviti ' - vitarphe, 'kiM na mAti 1' - kiM samAvezaM na yAti 1 parimAtyevetibhAvaH // 2 // mUlam -- tatrA'sti mArttaNDatapastathaiva, dhUpastha dhUmastrasareNavo'pi / 12 vAyuca zabdaca sumAdigandho, mAto yathA syAdatha cA'vakAzaH // 3 // TIkA - atraiva puSTimAha - tatrA'stItyAdinA ' tatra ' - gAMdhika haTTamadhye, ' mAteDatapaH ' - sUryasyAsstapaH, ' asti - vidyate, ' tathaiveti' - samuccaye, ' dhUpasya dhUmaH ' - sugaMdhidravyajanyadhUpasya dhUmaH, ' trasareNavo'pi - kiraNapratibiMboDIyamAnarajAMsyapi, 'ca' - punaH, 'vAyuH '- pavanaH, 'ca'- punaH zabdaH, tathA 'sumAdigandhaH - puSpAdInAM gandhaH, ' yathA - yena prakAreNa, ' mAtaH syAt ' - samAviSTo bhavet, ' atha ce 'ti - tathApItyarthaH, ' avakAzaM ' - anyagandhAdivastusamAvezanayogyatvaM bhavati // 3 // mUlam - punazca kasyA'pi vicakSaNasya, vakSontarAzAstrapurANavidyAH / vedAH smRtirmantrakalAzca yantra-tantrANi sarvANyabhidhAnakoSAH 11 8 11
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyotirmatirvyAkaraNAdiviyAH, rAgA rasAzIviSayAH kssaayaaH| vAtI vinodA vanitAvilAsA, dAnAdayo matsaramohamaitryaH // 5 // kSAntidhRtirduHkhasukhe guNAstrayA, aamnaayshngkaabhynirbhyaadhyH| dhyAnAdayo mAnti yathaiva tadvad, dravyANi loke'pi vasanti nityam // 6 // TIkA-dRSTAntaramAha-punazcetyAdinA 'punaH'-zabdazca samuccaye, 'kasyApi '-kasyacidapi, 'vicakSaNasya '-vijJasya, 'vakSontarA'-hRdayamadhye, 'zAstrapurANavidyA'-zAstrANAM purANAnAM ca vidyAH, 'vedA'-zrutayaH, 'smRtiH'-dharmazAstram, 'ca'punaH, 'maMtrakalA:'-maMtrakauzalAni maMtravidyA itiyAvat , 'sarvANi'-sakalAni, 'yaMtrataMtrANi '-yaMtrANi taMtrANi ca, 'abhidhAnakoSAH '-nAmnAM kozaH, 'jyotiH 'jyoti zAstram, 'mati:'-vijJAnam , 'vyAkaraNAdividyA '-vyAkaraNAdInAM vijJAnam , Adizabdena nyAyAdiparigrahaH, 'rAgA'-dhruvapadAdayaH, 'rasAzIviSayAH'-zRMgAravIrAdInAM rasAnAm AziSAM ca viSayA, 'kaSAyAH '-krodhAdayaH, 'vArtA'-kathA, 'vinodA:'-cittazaithilyAya haraNajanakA upanyAsAdiviSayA:, 'vanitAvilAsA:'-rAmAnayanAcaMgotpannahAvavizeSAH, 'dAnAdayaH'-pradAnaprabhRtayA, 'Adi' zabdena zIlAdiparigrahaH, 'matsaramohamaivyaH'-matsaro'nyazubhadveSaH, mohaH-mUrchA, maitrI-mitratvam , 'zAntiH '-kSamA, titikSetiyAvat , 'dhRtiH'* dhairyam , 'duHkhasukhe'-klezasaukhye, ' guNAstrayaH'-sattvarajastamorUpAH, AmnAyetyAdi 'AmnAyaH '-saMpradAyA, 'zaMkA'* snehaH, 'bhayaM'-bhItiH, 'nirbhayam '-bhayarAhityam , ' AdhayaH'-mAnasikavyathAH, dhyAnAdaya:'-dhyAnaprabhRtayaH, 'yathaiva' OMOMAS-SEROM45
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 555 yena prakAreNa, 'mAnti '-saMviSTAni bhavanti, 'tadvat '-tathaiva, 'loke'pi '-vizvasminnapi, ' dravyANi, '-jIvAdIni, 'nityaM '-satataM, 'vasanti '-tiSThanti // 4-6 // mUlam-loke yathA vA vanakhaNDamadhye, reNustathAmI trasareNavo'pi / sUryAtapo vahnitapaH sumAnAM, gandhaH samIraH pazupakSizabdaH // 7 // vAdinanAda chadamarmarAdi, sarvANi mAntIha tthaa'vkaashH| evaM ca dravyairnicite'pi loke vakAza eSo'pi ca tAdRzo'sti // 8 // TIkA-dRSTAntamabhidhAtukAma Aha-loka ityAdi 'vA'-athavA, 'loke-saMsAre, 'yathA'-yena prakAreNa, 'vanakhaNDamadhye - araNyabhAgamadhye ', ' reNuH'-dhUliH, bhavati, 'tathe 'ti samuccaye, 'amI-prasiddhAH, 'trasareNavaH'-kiraNapratibiMbepUDIyamAnarajAMsi, ' api ' zabdaH samuccaye bhavati, tathA 'sUryAtapaH '-saviturdharmaH, 'vahitapaH'-agnestApaH, 'sumAnAM'puSpANAm , gaMdhaH, 'samIraH '-vAyuH, 'pazupakSizabdaH'-pazUnAM pakSiNAm ca ravA, 'vAditranAdaH'-vAdyAnAM ghoSaH, 'chadamarmarAdi'-patrANAm marmarAdidhvaniH, 'sarvANi'-sakalAni, 'mAnti'-samAviSTAni bhavanti, 'tathe ti tathApyarthaH, ' iha'vanakhaNDamadhye, ' avakAzaH'-anyapadArthasamAvezanayogyatvam bhavati, dArTAnte ghaTanAmAha-evamityAdinA 'evam '-uktarItyA, 'ca' zabdavaraNapUnauM, 'dravyairnicite'pi '-dravyApte'pi, 'loke'-saMsAre, api zabdazcaraNapUrtI, 'eSaH'-pUrvoktA,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 10000000000000 0000000080 ..mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmsmog 000000000000000000000000 00000000000000000000000000 'avakAzaH'-anyapadArthasamAvezanayogyaH, ' tAdRzo'sti'-tathAbhUta eva vidyate, bAhyasamAveze yAhagavakAza AsIttathaiva | tatsamAveze'pi vidyata itibhAvaH // 7-8 // ___ jIvapudgaladharmAstikAyAdipUrNe'pi loke tathaivAvakAzoktileza ekAdazo'dhikAraH / atha dvAdazo'dhikAraH jIvasukhaduHkhAdikAraNaM kamaiva, bhAgyasvabhAvAdinAmnA karmaNaiva pratipAdanaM pazcazlokairAhamUlam-pRcchAmi pUjyAn praNayAdidAnI, jIvastu karmANi zubhAzubhAni / bhuGkte sukhaiSI kimu duHkhitaH saM-stadA'sti kazcinnanu karmanodakaH // 1 // TIkA-sukhaiSI jIvo duHkhakAraNamazubhaM karma svataH kathaM bhuGkte ? ityAzaGkA praznayati-pRcchAmItyAdinA 'idAnIm'1. jIvo hi svabhAvAt, sukhaiSI duHkhadveSI, tena sukhahetuzubhakarmANi svecchayA bhuGktAm , paraM duHkhakAraNamazubhakarma bhoktuM svecchayA na samIhate / tadA'zubhakarmabhoge tu kazcit prerako'stu yenA'yamAtmA'zubhakarmavalAt duHkhaM bhojyate / sa ca prerako / laukikaH kazcid vakSyamANo'stu iti pRcchAkAraH prerakapUrvikA karmabhuktimAha / tadA karmavAdI naivmityaadivRttryennottrmaah|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhunA, ' pUjyAn ' - pUjArhAn bhavataH, ' praNayAt ' - vinayena, ' pRcchAmi pRcchAM karomi, yat ' jIvaH ' - AtmA, ' tu ' zabdazvaraNapUta, ' zubhAzubhAni karmANi - zubhAnyazubhAni ca karmANi, 'sukhaipI san ' - sukhAbhilApI san, 'bhuGkte ' - bhoge nayati, tarhi ' kimu duHkhitaH ' iti duHkhitaH kathaM bhavatItyarthaH, 'tade 'ti sati duHkhite tasminnityarthaH, 'nanvi 'ti vitarke ' kazcit ' -- kospi, ' karmanodakaH '-karmaprerakaH, ' asti ' - vidyate // 1 // , 'mUlam -- vidhirgraho vA paramezvaro vA karttA yamo vA bhagavAnihA'stu / praNodakaH karmagaNasya yena, duHkhaM sukhaM vA paribhojyate jagat // 2 // " TIkA - ko'sau karmanodako bhavediti vadannAha - vidhirityAdi ' iha ' - asmin saMsAre, ' vidhiH ' - vidhAtA'thavA, graha ' -sUryAdiH, ' vA ' - athavA, ' paramezvara: ' - paramezaH, ' karttA - kArakaH. jagadracayiteti yAvat, ' yamaH ' - yamarAjaH, vA ' - athavA, bhagavAn, 'karmagaNasya - karmasamUhasya, ' praNodakaH ' - prerako bhavet, ' yena ' - vidhyAdinA, ' jagat saMsAra:, ' duHkhaM sukhaM vA '-klezaM saukhyaM vA, ' paribhojyate ' - paribhogaM prApyate, yo jagat duHkhaM sukhaM vA bhojayatItibhAvaH // 2 // mUlam - naivaM yadetAni bhavanti karma - nAmAni zAstre paThitAni tadyathA / bhAgyaM svabhAvo bhagavAnadRSTaM, kAlo yamo daivatadaivadiSTam // 3 // -
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho ! vidhAnaM paramezvaraH kriyA, purAkRtaM karma vidhA vidhizca / lokaH kRtAnto niyatizca kartA, praakkiirnnpraaciinvidhaatRlekhaaH||4|| ityAdi nAmAni purAkRtasya, zAstre praNItAni tu karmatattvagaiH / / tadAtmano na svakarmaNo vinA, sukhasya duHkhasya ca kArako paraH // 5 // TIkA-asyottaramAha-naivamityAdinA 'naiva ' miti-etat kathanaM samyag nAstItyarthaH, atra hetumAha-yadityAdinA 'yat'-yasmAt kAraNAt , etAni'-vakSyamANAni, 'zAstre paThitAni'-zAstre'dhItAni, 'karmanAmAni bhavanti'-karmaNo'bhidhAnAni santi, tAnyeva darzayitumAha-tadyathetyAdi / tadyatheti tathA hItyarthaH, 'bhAgyam'-svabhAvaH, 'bhagavAn'-adRSTam , 'kAla:yamaH, ' daivatadaivadiSTamiti daivam diSTamityarthaH, 'aho'-iti caraNapUttauM, 'vidhAnam paramezvaraH kriyA' 'purAkRta'-pUrvakRtaM, 'karma vidhA' 'ca'-puna:, 'vidhiH lokaH kRtAntaH niyatiH' 'ca'-punaH, 'kartA'-prAkIrNetyAdi prAkIrNalekhA, prAcInalekhA, vidhAtulekhA, etadeva spaSTayitumAha-ityAdItyAdIni, 'nAmAni '-etatprabhRtIni nAmadheyAni, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'purAkRtasya '-pUrvakAle vihitasya karmaNaH, 'karmatattvagaiH'-karmasvabhAvajJAvRbhiH, 'zAstre praNItAni'-zAstre pratipAditAni, phalitamAha-tadityAdinA 'tat'-tasmAt kAraNAt , ' svakarmaNo vinA'-svakRtakarmAntareNa, 'AtmanaH '-jIvasya, 'sukhasya '-saukhyasya, 'ca'-punaH, 'duHkhasya'-klezasya, 'kArakA'-kartA, 'paraH'-anyA, 'na'-nAsti // 3-5 // 2. krmsvbhaavH| 2. jIvasya /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasyApi preraNAM vinA jIvasya svasvarUpaprAptikaraNaM, karmaNaH svabhAvam, jagatsvarUpaM ca SaDUbhiH zlokairAhamUlam -sthAne tvajIvAni punarjaDAni karmANi kiM karttumiha kSamANi ? | kazcittadeSAM pariNodakosstu, yacchaktito'bhUni sahIrbhavanti // 6 // TIkA - karmaNo jaDatvAt sukhaduHkhakartRtvaM na ghaTata ityAzaMkAM praznayati-sthAne tvityAdinA ' sthAne ' iti pUrvoktaM kathanaM ucitamastItyarthaH, ' tu ' - parantu, ' karmANi ' ' ajIvAni ' -jIvarahitAni, 'puna 'riti samuccaye, ' jaDAni 'acetanAni santi tAni, ' iha ' - asmin saMsAre, 'kiM kartum ? ' - kiM kAryaM vidhAtum ?, ' kSamANi ' - samarthAni santi, jaDAni karmANi kimapi karttuM na zaktAnItyarthaH, ' tat ' - tasmAt kAraNAt, 'eSAm ' - karmaNAm, 'pariNodakaH ' - prerakaH, 'kazcidastu ' - ko'pi bhavet, ' yacchaktitaH ' - yasya zakteH, ' amUni ' - karmANi, ' sahIbhavanti - samarthAni bhaveyuH || 6 || mUlam - idaM tu satyaM paramatrakarmaNA - meSAM svabhAvo'sti sadehageva / vinerakaM yAnyakhilAtmanaH svayaM svarUpatulyaM phalamAnayanti // 7 // TIkA - asyottaramAha - idaM tvityAdinA ' idaM tu satya ' miti - etat tava kathanaM satyamastItyarthaH, 'param ' - parantu, 'atra ' - asmin saMsAre, 'eSAM ' - pUrvoktAnAM karmaNAM, ' sadA -sarvadA, ' idyageva ' - itthaMbhUta eva, 'svabhAvaH ' ' asti'vidyate, ' yat ' - yAni karmANi, 'IrakaM vinA ' - preraka maMtareNa, ' svayaM ' - svataH, 'akhilAtmanaH ' - sarveSAm jIvAnAM, 1. karmANi / 2. samarthIbhavanti /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ' svarUpatulyaM '-svarUpAnurUpaM phalam , ' Anayanti'-prApayanti // 7 // mUlam-yato'bhivarttanta ime'tra jIvAH, ajIvasambandhamadhizritAH sadA / jIvantyajIvannatha jIvitAra-straikAlikaH saGgama ebhireSAm // 8 // TIkA-uktaviSaye hetumAha-yata ityAdinA 'yataH'-yasmAt kAraNAt , 'atra'-asmin saMsAre, ' ime'-prasiddhAH, 'jIvA:'-AtmAnaH, ' abhivartante'-vidyante, te 'sadA'-sarvadA, 'ajIvasaMbandhamadhizritAH'-jaDasya yogamAzritAH, IN jaDazarIrasaMbaMdhaM prAptA itibhAvaH, ' jIvanti '-jIvanaM dhArayanti, ' ajIvan'-prANAn dhArayanti sma, 'athe 'ti samu-14 caye, 'jIvitAra:--jIviSyanti, phalitamAha-traikAlika ityAdinA 'eSAM'-jIvAnAm , 'ebhi:'-karmabhiH saha, ' traikAlikA- 1 2 trikAlabhAvI, 'saMgamaH'-saMbaMdho'sti // 8 // mUlam-Sadravyamadhye khalu dravyapaJcakaM, nirjIvamevaM samavAyapaJcakam / etairajIvairapi jIvasakulaM, jagatsamastaM dhiyate nirantaram // 9 // 1. jIviSyanti / 2. karmabhiH / 3. AtmanAm / 4. dharmAdharmAkAzapudgalajIvAstikAyakAlalakSaNAni SadravyANi, tanmadhye jIvAstikAyamekaM vimucya zeSANi paJcadravyANi ajIvAni, evaM kAlasvabhAvaniyatiparAkRtapuruSakAralakSaNapaJcasamavAyo'pyajIvaH, ebhirdazabhirajIvarazeSaM jIvasaMbhRtaM jagat sandhriyate / yathA dharmAstikAyena calati / adharmAstikAyena tiSThati / AkAzAstikAye. nA'vakAzaM labhate / pudgalAstikAyenA''hAravihArAdi karoti / karmANyatrA'ntarbhavanti / yairajIvarUpairayaM jIvaH sukhaduHkhabhAga bhavati - - - -
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA --- karmaNaH zaktiM darzayitumAha - SaDdravyetyAdi 'khalvi 'ti nizcaye, 'padravyamadhye ' - dharmAdharmAkAzapudgalajIvAstikAyalakSaNAnAM SaNNAm dravyANAm madhye, 'dravyapazJcakaM ' - paJca dravyANi, jIvAstikAyaM vihAya zepANi paJcadravyANItyarthaH, 'eva' miti samuccaye, 'samavAyapaJcakam ' - kAlasvabhAva niyatipurAkRtapuruSakAralakSaNAnAM paJcAnAM samavAyaH, 'nirjIvaM'jIvarahitamasti, ' etaiH ' - pUrvoktairdharmAstikAyAdibhiH, 'ajIvairapi ' -jIvarahitairapi, jIvasaMkulaM '- jIvayuktaM, " samastaM ' - sarva, ' jagat ' - saMsAra:, ' nirantaraM ' - satataM, 'dhiyate ' - dhAryate // 9 // mUlam - jIvAstvime svorjitakarmapudgalaiH, santaH zritA duHkhasukhAzrayIkRtAH / dravyANi SaT yatsamavAyapaJcaka- metanmayaM hyeva jaganna cADaparam // 10 // TIkA -- uktaviSayamevAha - jIvAstvima ityAdinA ' ime ' - prasiddhAstu, 'jIvAH ' - AtmAnaH, 'svorjitakarmapudgalaiH 'svasyorjitaiH- saMgRhItaiH karmapudgalaiH, 'duHkhasukhAzrayIkRtAH ' - duHkhasukhAdhInAH kRtAH santi, kathaMbhUtA jIvAH ? ' SaDdravyANi - dharmAstikAyAdIni tathA 'samavAyapaJcakaM ' - kAlAdIn paMcakarma, ' zritAH santaH ' - AdhInA bhavantaH, atra hetumAha - yadityAdinA ' yat ' - yasmAt kAraNAt, ' hI 'ti nizcaye, 'jagat ' - saMsAra:, ' etanmayaM eva ' - dharmAstikAyAdi SaDdravyamayameva, samavAyapaJcakamayaM caivA'sti, ' na cAparamiti ' - pUrvoktasvarUpAdanyarUpaM jagannAstItyarthaH // 10 // - tAni karmANi jIvaH kAlAdipaJcasamavAyasAmarthyAt gRhNAti dhArayati bhuGkte zamayatIti / evaM navApi vastUni ajIvAni jIvAnAm jIvanopAyA: / tatra kAlastUbhayatra varttamAna AyurAdisarvapramANavavastupramANakara iti //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - tataH sacetaH praNiceta cetasA, jIvebhya ete sabalA ajIvAH / yato yathA'jIvarbalapraNoditA, jIvAstathA syuH sukhaduHkhabhAjaH // 11 // TIkA - phalitamAha-' tataH ' - tasmAt kAraNAt, 'saceta' - cetasA saha yathA syAttathA sAvadhAnamitibhAvaH, 'cetasA 'mAnasena, ' praNiceta ' -saMjAnIhi yat ' ete ' - pUrvoktAH, 'ajIvA' ' -jIvarahitAH, dharmAstikAyAdaya itibhAvaH, 'jIvebhyaH ' jIvApekSayA, ' sabalA ' - balAH, balavantaH santi, atra hetumAha-yata ityAdinA ' yataH ' - yasmAt kAraNAt, ' ajIvabalapraNoditA: ' - ajIvA dharmAstikAyAdayasteSAM balena praNoditAH - preritAH santaH, 'jIvAH' - AtmAnaH, ' yathA ' - yatprakArakA bhavanti ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, te ' sukhaduHkhabhAjaH syuH ' - sukhaduHkhayuktA bhavanti // 11 // dravyakSetrakAlabhAvA'nivAryazaktipreraNayA jaDasvarUpasyA'pi karmaNaH prAkaTya mekonatriMzat zlokairAha 8 mUlam - svabhAva eSo'sti yatastu jIvAH, gRhNanti karmANi zubhAzubhAni / svakAlasImAnamavApya karmANyamUni caiSAM sukhaduHkhadAni // 12 // TIkA - atra hetumAha-svabhAva ityAdinA ' yataH ' - yasmAt kAraNAt ' eSaH - pUrvoktaH, 'svabhAvastvasti' - svabhAva eva vidyate, 'tu' zabda evakArArthaH, yat ' jIvAH ' - AtmAnaH, 'zubhAzubhAni ' - zubhAnyazubhAni ca 1 ajIvA dharmAdharmAkAzapudgala kAlasvabhAvaniyatipUrvakRtpuruSakAradravyakSetra kAlabhAvalakSaNAsteSAM yad balaM tena preritA vyApAritAH santo jIvAH sukhaduHkhabhAjo bhavanti / pudgaleSvava karmANyantarbhaviSyantItibhAvaH /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - karmANi, 'svakAlasImAnamavApya '-svakAlamaryAdAM prApya, 'epAM'-jIvAnAm, 'sukhaduHkhadAni'-saukhyaklezapradAyakAni bhavanti // 12 // mUlam-ceditthameveti tadAyamAtmA, gRhNAti karmANi zubhAzubhAni / AtmA'pi duHkhAni na bhoktukAmaH, yadepa duSkarma puraskaroti // 13 // tadIha karmANi kiyantamuccai-vilambya kAlaM nijakAramAtmakam / sukhaM tathA duHkhamimaM nayanti, kuto vinA prerakametadeSyam // 14 // TIkA-atra vAdI zaMkate-ceditthamityAdinA ' iti '-pUrvoktaM, 'cet '-yadi, 'itthameva '-etAdRzameva,-bhavatkathanAnurUpamevetibhAvo'sti, 'tadA'-tarhi, 'ayaM'-pUrvoktaH, 'AtmA'-jIvaH, 'zubhAzubhAni'-zubhAnyazubhAni ca karmANi, 'gRhNAti '-Adatte, parantu 'AtmA'pi '-jIvastu, 'api' zabdastu zabdArthaH, 'duHkhAni '-klezAn, 'bhoktukAmaH'-bhoktumicchA, nAsti, 'yat '-yasmAt kAraNAt , ' epaH '-AtmA, ' duSkarma puraskaroti'-nikRSTAni karmANi agrIkaroti, 'tat'-tasAt kAraNAt , 'iha '-asmin saMsAre, 'tadIhe 'ti cintyam padam, 'karmANi '-kartRpadam , 'kiyantam'-kiMcitparimANakam , ' uccaiH kAlaM vilaMbya'-dIrghakAlaparyantam vilamba kRtvA, 'nijakAram '-svasya kartAram , 'imaM '-pUrvoktaM, 'AtmakaM '-AtmAnaM, 'sukhaM '-saukhyam , 'tathe 'ti samuccaye, ' duHkhaM'-klezaM, 'nayanti'-prApayanti, 1. vAJchanIyaM /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' etat ' - pUrvoktaM vRttaM, 'prerakaM vinA '- preraNakarttAramaMtareNa, 'kutaH ' - kasmAt kAraNAt, 'eSyam ' - vAMchanIyamasti // 13-14 // - mUlam - satyaM tu karmANi jaDAni santi, nAbhogakAlaM nijakaM vidanti / AtmA'pi duHkhAni na bhoktukAma- stathApi duHkhAnyayamAzrayeta // 15 // dravyAdisAmayyatathA'nivArya - zaktyaiva karmANi tu tAdRzAnyapi / sphuTAni bhUtvA svakakartRkaM balA- dAtmAnamenaM nanu duHkhayanti // 16 // TIkA - asyottaramAha - satyamityAdinA yadyapi ' satyamiti - etattava kathanaM satyamastItibhAvaH, 'tu' --yat, karmANi, ' ' jaDAni santi ' --acetanAni vidyante tAni, ' nijakam ' - AtmIyam, ' AbhogakAlaM ' - bhogasamayaM, ' na vidanti naiva jAnanti, 'AtmA'-- jIvospi, 'duHkhAni '--klezAn, 'bhoktukAmaH -- bhoktumicchuH nAsti, tathApi 'ayam' -- AtmA, ' duHkhAni Azrayeta ' --klezAzrayaNaM karoti, atra hetumAha - dravyAdItyAdinA dravyAdisAmagrya tathA'nivAryazaktyaiva ' - dravyA ? 1. dravyamAdau yeSAM tAni dravyAdIni dravyakSetrakAlabhAvarUpANi samagravastutpattisthitinAzahetubhUtAni teSAM sAmagryaM sAmagrIsamavAyastasya tatheti tAdRzI ananyarUpA sA cA'sau anivAryA'pratihatA balavatI vA sA cA'sau zaktizca tathA prerakabhUtayA tAdRzAnyapi jaDAnyajIvAni ca karmANi dravyAdisAmagryAM satyAM prakaTIbhUya sveSAmAtmIyAnAM kArakaM karttAraM valAdenamAtmAnaM duHkhadveSiNamapi dukhayanti duHkhinaM kurvanti, ata eva kartrAdiprerakaM vinaiva dravyakSetrakAlabhAvasAmadhyA prerakabhUtayA jaDAnyapi karmANi kaJcit kAlamAtmani sthitvApi tata prakaTIbhUyA''tmAnaM duHkhayaMti sukhayaMti vA na tu kartrAdiprerakapreritAni itibhAvaH //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dInAM dravyakSetrakAlabhAvAnAm sAmagryam sAmagrIsamavAyastasya tathA tAdazI ananyarUpeti yAvat yA nivAryA'pratihatA zakti:-- sAmarthyaM tathaiva tayA - prerakabhUtayetibhAvaH, ' tAdRzAnyapi ' - tAdRgbhUtAnyapi, jaDAnyajIvAni cApIti yAvat karmANi, ' tu ' ' zabdavaraNapUta, 'sphuTAni - vyaktAni bhUtvA 'svakartRkaM - svasya karttAram ' enaM ' - pUrvoktam, 'AtmAnaM 'jIvam, 'balAt' - balapUrvakam, 'nanvi 'ti nizraye, ' duHkhayanti ' - klezayanti, kleze nayantItibhAvaH // 15-16 // mUlam - yathoSNakAlAdiRtau samete, kacijjanaH zItalavastusevI / mRSTAdikAmlAdikarambhabhojI, syAttasya tadyogasamutthavAtaH varSARtuM prApya puruM prakupyati, prAyo vapuHsthaH sa samIra ugraH / labdhvA ca kAlaM zaradAkhyameSa, prAyeNa saMzAmyati pittabhAvAt // 18 // evaM hi vAtAdikavastunastU - tpattisthitiprAntadazAtraye'pi / AtmAzritasyA'sya na kazcidanyaH, vinaiva kAlAdikamatra hetuH // 19 // // 17 // TIkA - atra dRSTAntamAha-yathetyAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, ' uSNakAlAdiRtau ' - nidAghAdAvRttau, ' samete - upasthite sati, ' kazcit ' - ko'pi, ' janaH ' - manuSyaH, 'zItalavastusevI ' - zItalapadArthasevanakarttA, tathA 'mRSTAdikAmlAdi 1. bhUri / 2. utpatteH / 3. nAza / 13
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ karambhabhojI syAt '-miSTAnnAdikassA'mlAdikasya dadhizaktUnAM ca bhojako bhavet , 'tasya'-puruSasya, 'tadyogasamutthavAtaH'zItalavastumRSTAdikayogotpannA, 'varSARtuM prApya'-prAvRSa labdhvA , 'puru prakupyati'-bhUri prakopaM yAti, atra hetumAhaprAya ityAdinA yataH 'prAyaH'-bahudhA, ' vapuHsthaH '-zarIre sthitaH, 'sa:'-vivakSitaH, 'samIraH '-pavanaH, 'ugra'tIkSNo bhavati, mithyAhAravihArAdinA zarIrastho vAyurdoSeSu pradhAnatvAt sadya eva kupyatItibhAvaH, 'eSaH'-zarIrasthA pavanazca, 'zaradAkhyam kAlaM'-zaranAmakaM kAlaM, zaradartumitibhAvaH, 'labdhvA'-prApya , 'prAyeNa'-bahudhA, 'pittamAvAt '-pittasyotpatteH, 'saMzAmyati'-zamanaM yAti, phalitamAha-evamityAdinA 'evam '-anayA rItyA, 'hIti caraNapUtau nizcaye vA, 'atra'-asmin saMsAre, 'vAtAdikavastunastu '-pavanAdidravyasyeva, 'tu' zabda ivArthaH, 'AtmAzritasya'-AtmAdhInasya , ' asya'-karmaNaH, 'utpattisthitiprAntadazAtraye'pi '-utpAdasthitinAzarUpAsu visRSvapi dazAsu, 'kAlAdikaM vinA'-kAlaprabhRtikamaMtareNa, kAlasvabhAvAdikaM vinetibhAvA, 'eva' zabdazcaraNapUrtI, 'kazcit '-ko'pi, 'anyaH'-aparaH, 'hetu:'-kAraNaM nAsti, yathA vAtAdivastUtpattisthitivinAzarUpadazAtraye kAlAdikamatiricyA'nyaH kazciddheturnAsti tathaivAtmAzritasya karmaNaH kAlAdikaM vinA kazcidanyo heturnAstItibhAvaH // 17-19 // mUlam-karmagrahaH svepsitamuktivatsyAt, dvayostu zAntisthitikAryanehA / samastadAtmArjitakarmaNAM hi, bhuktizca zAntiH kila kAladravyaiH // 20 // 1. karmavAtayoH / 2. kAlaH |
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - dRSTAntadAtikaghaTanAmAha - karmagraha ityAdinA ' karmagrahaH ' - karmAdAnaM, ' svepsitabhuktivatsyAt ' - svAbhISTa - bhojanatulyo'sti, ' dvayostu ' - dvayoreva, dvayoH karmavAtayorevetibhAvaH, 'tu ' zabda evazabdArthaH, ' zAntisthitikArI ' prazamanasthityoH kArakaH, ' anehA ' - kAla:, ' samaH ' - samAno'sti, ' tat ' - tasmAt kAraNAt, ' AtmArjitakarmaNAM jIvopArjitakarmaNAm, ' hI ' ti-caraNapUta, ' bhuktiH ' - bhoga', 'ca' - puna:, ' zAntiH ' - prazamanam ' kile 'ti nizcaye, ' kAladravyaiH ' - kAlasvabhAvAdibhirbhavati // 20 // mUlam - evaM tu kAlo gadito'sti karmaNo, vAMtAdivastutritayasya cA'pi / paraM yadA kazcana zAntyupAyaH, ugro bhavettarhyapi yAti cAntarAt // 21 // kiJcitkadAcitsvadanaM yadAtmanaH, vAtAdikRttatkSaNato'pi jAyate / karmANi kAnIha tathAtmano'syo -grANi kSaNAttatphaladAnyanIrakam // 22 // TIkA - phalitamAha evaM tvityAdinA ' evam ' - anayA rItyA, 'tu' 'vAtAdivastutritayasya ' - vAtapittakapharUpapadArthatrayasya, ' ca ' zabda ivArthaH, ' karmaNo'pi ' ' kAla : ' - samaya:, ' gadito'sti - kathito bhavati, pramANabhUtatayA vinizcito'stItibhAvaH, yathA vAtAditrayasyotpattyAdiSu kAlaH kAraNaM tathaiva karmaNo'pyutpAdiSu kAla eva kAraNamitibhAvaH, 'paraM' - 1. arthAt pramANabhUtatayA / 2. vAtapittazleSmarUpavastutrayasya / 3 sukhaduHkhAdirUpa / 4. nAsti IrakaH prerako yatra phalAdidAnakarmaNi tadanIrakam tatkriyAvizeSaNametat /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ karambhabhojI syAt '-miSTAnnAdikasyA'mlAdikasya dadhizaktUnAM ca bhojako bhavet , ' tasya'-puruSasya, 'tadyogasamutthavAtaH'zItalavastumRSTAdikayogotpannA, 'varSARtuM prApya '-prAvRpaM labdhvA, 'puru prakupyati'-bhUri prakopaM yAti, ana hetumAhaprAya ityAdinA yataH 'prAyaH'-bahudhA, ' vapuHsthaH '-zarIre sthitA, 'saH'-vivakSitaH, 'samIraH'-pavana:, 'ugraHtIkSNo bhavati, mithyAhAravihArAdinA zarIrastho vaayuyopessu pradhAnatvAt sadya eva kupyatItibhAvaH, 'epa:'-zarIrastha: pavanazca, 'zaradAkhyam kAlaM'-zaranAmakaM kAlaM, zarada mitibhAvaH, 'labdhyA '-prApya , 'prAyeNa '-bahudhA, 'pittamAvAt '-pittasyotpatteH, 'saMzAmyati'-zamanaM yAti, phalitamAha-evamityAdinA 'evam '-anayA rItyA, 'hI'ti caraNapUtau nizcaye vA, 'atra'-asmin saMsAre, 'vAtAdikavastunastu '-pavanAdidravyasyeva, 'tu' zabda ivArthaH, 'AtmAzritasya'-AtmAdhInasya , ' asya'-karmaNaH, 'utpattisthitiprAntadazAtraye'pi '-utpAdasthitinAzarUpAsu visRSvapi dazAsu, 'kAlAdikaM vinA'-kAlaprabhRtikamaMtareNa, kAlasvabhAvAdikaM vinetibhAvA, 'eva' zabdazvaraNapUrtI, 'kazcit '-ko'pi, 'anyaH'-aparaH, 'hetuH'-kAraNaM nAsti, yathA vAtAdivastUtpattisthitivinAzarUpadazAtraye kAlAdikamatiricyA'nyaH kazciddheturnAsti tathaivAtmAzritasya karmaNaH kAlAdikaM vinA kazcidanyo heturnAstItibhAvaH // 17-19 // mUlam-karmagrahaH svepsitabhuktivatsyAt, dvayostu zAntisthitikAryanehA / samastadAtmArjitakarmaNAM hi, bhuktizca zAntiH kila kAladravyaiH // 20 // 1. karmacAtayoH / 2. kAlaH /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-dRSTAntadA tikaghaTanAmAha-karmagraha ityAdinA ' kamaMgrahaH '-karmAdAnaM, 'svepsitabhuktivatsyAt '-svAbhISTabhojanatulyo'sti, ' dvayostu'-dvayoreva, dvayoH karmavAtayorevetibhAvaH, 'tu' zabda ekzabdArthaH, 'zAntisthitikArI'prazamanasthityoH kArakaH, ' anehA '-kAlaH, 'sama:'-samAno'sti, 'tat '-tasmAt kAraNAt , 'AtmArjitakarmaNAM - jIvopArjitakarmaNAm , ' hI ' ti-caraNapUrtI, ' muktiH '-bhogaH, 'ca'-punaH, 'zAntiH '-prazamanam , ' kile 'ti nizcaye, 'kAladravyaiH'-kAlasvabhAvAdibhirbhavati // 20 // mUlam-evaM tu kAlo gadito'sti karmaNo, vAtAdivastutritayasya cA'pi / paraM yadA kazcana zAntyupAyA, ugro bhavettayapi yAti cAntarAt // 21 // kiJcitkadAcitsvadanaM yadAtmanaH, vAtAdikRttatkSaNato'pi jaayte| karmANi kAnIha tathAtmano'syo-grANi kSaNAttatphaladAnyanIrakam // 22 // TIkA-phalitamAha-evaM tvityAdinA 'evam'-anayA rItyA, 'tu' 'vAtAdivastutritayasya'-vAtapittakapharUpapadArthatrayasya, 'ca' zabda ivArthaH, ' karmaNo'pi 'kAlaH '-samayaH, 'gadito'sti'-kathito bhavati, pramANabhUtatayA vinizcito'stItibhAvaH, yathA vAtAditrayasyotpattyAdiSu kAlaH kAraNaM tathaiva karmaNo'pyutpAdiSu kAla eva kAraNamitibhAvaH, 'para' 1. arthAt pramANabhUtatayA / 2. vAtapittazleSmarUpavastutrayasya / 3. sukhaduHkhAdirUpa / 4. nAsti IrakaH prerako yatra phalAdidAnakarmaNi tadanIrakam takriyAvizeSaNametat / SARLSSSSSSS /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ parantu, 'yadA'-yasmin kAle, 'kazcana'-ko'pi, 'ugraH'-tIkSNA, 'zAntyupAyo bhavet '-prazamanasyopAyaH syAt , 'tarhi '-tadA, 'ca' zabdazvaraNapUttauM, 'antarAdapi yAti'-pUrvamevApagacchati, ato vyatirekamAha-kiJcidityAdinA punaH 'yat'-yathA, 'kiJcit '-kimapi, 'svadanaM'-bhojyaM vastu, 'kadAcit '-kasmiMzcitsamaye, 'AtmanaH'-jIvasya, 'tatkSaNato'pi '-tatkSaNAdeva, 'api' zabda evazabdArthaH, 'vAtAdijAyate'-vAtAdidoSotpAdakaM bhavati, 'tathA'-tenaiva prakAreNa, 'iha '-asmin saMsAre, 'ugrANi '-tIkSNAni, ' kAni'-kAnicit karmANi, 'asya'-prasiddhasya, 'AtmanaH'-jIvasya, ' anIrakam '-prerakarahitam , kriyAvizeSaNametat , ' kSaNAt'-kSaNena, sadya evetibhAvaH, 'tatphaladAni '-vaphalapradAni, svaphalarUpasukhaduHkhAdi pradAyinItibhAvo bhavanti / / 21-22 // mUlam-yadA punaH strI puruSaM bhajantI, yahacchayA svArthaparA vinerakam / vipAkakAle paripUrNatAM gate, prasUyamAnA sukhitAtha duHkhitA // 23 // evaM tu karmANyapi duSTaziSTA-nyanIrakANyeva nijAtmagAni / svaM kAlamApya prakaTIbhavanti yadu, duHkhaM sukhaM vAbhinayanti dehinam // 24 // TIkA-atra dRSTAntamAha-yadA punarityAdinA 'punari 'ti samuccaye, 'yadA'-yasmina kAle, 'svArthaparA'-svaprayojane tatparA satI, 'strI'-abalA, 'IrakaM vinA '-prerakamaMtareNa, 'yadRcchayA' svecchayA, 'puruSaM bhajatI'-naraM sevamAnA, puruSasaMyogaM kurvantItibhAvo bhavati, tarhi sA 'vipAkakAle '-pariNAmasamaye, 'paripUrNatAM gate'-pUrNatvaM prApte sati, 'prasUya 55
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnA ' - asavaM kurvantI satI, 'sukhitA' - sukhayuktA, 'athe 'ti samuccaye, 'duHkhitA ' - duHkhayuktA bhavati, dRSTate yojanAmAhaevamityAdinA ' evam ' - anayA rItyA, ' tu ' - zabdacaraNapUtta, karmANyapi, 'yadi 'ti nizvaye, avyayAnAmanekArthatvAt'dehinam ' - AtmAnaM, ' duHkhaM ' -klezaM, 'vA' - athavA, 'sukhaM ' - saukhyaM, 'abhinayanti ' - prApayanti, kathaMbhUtAni karmANi ! 'duSTaziSTAni ' - zubhAzubhAni punaH kathaMbhUtAni ? ' anIrakANyeva ' - prerakara hitAnyeva punaH kathaMbhUtAni ? ' nijAtmagAni ' - svAtmani sthitAni punazca kathaMbhUtAni / ' svaM kAlamApya prakaTIbhavanti evaM samayaM prApya prAdurbhAvaM prApnuvanti santi // 23-24 // " mUlam - yadvAturaH ko'pyargadAn kilA''haran, jAnAti nAsAvahitAn hitAnatha / tadIyapAkasya gate tu kAle, sukhaM tathA duHkhamayaM labheta // 25 // karmANyapItthaM punareSa AtmA, gRhNan na jAnAti zubhAzubhAni / yadA tu teSAM paripAkakAla - stadA sukhI duHkhayuto'thavA svayam // 26 // TIkA -- dRSTAntaramabhidhAtukAma Aha- yadvetyAdi ' yadvA ' - athavA, ' ko'pi ' - kazcit, ' AturaH ' - rogI, 'kile 'ti nizraye, ' agadAn Aharan ' - auSadhAni sevamAno bhavati, tat ' asau ' - AturaH, ' ahitAn ' - ahitakArakAn ' athe 'ti samuccaye, ' hitAn ' - hitakArakAn ' na jAnAti na vetti, ' tadIyavipAkasya tu kAle gate ' - tadvipAkasya tu samaye 1. auSadhAni / 2. janaH / 3 AhArako janaH kazcit /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ samupasthite sati, ' ayam ' - AhArako janaH, ' sukhaM ' - saukhyaM, ' tathe 'ti samuccaye, 'duHkhaM ' -klezaM, ' labheta ' - prApnoti, dante ghaTanAmAha- karmANItyAdinA ' itthaM ' - punaranenaiva prakAreNa punaH zabda evakArArthaH, karmANyapi, ' gRhNan 'AdadAnaH san, 'eSaH ' - pUrvoktaH, 'AtmA' jIvaH, 'zubhAzubhAni ' - zubhAnyazubhAni ca, ' na jAnAti ' - na vetti, 'tu paraMtu, ' yadA' - yasmin kAle, ' tepAM ' - gRhItAnAM karmaNAM, ' paripAkakAla: ' - pariNAmasamayo bhavati, ' tadA ' - tasmin kAle, AtmA, ' svayaM ' - svata eva, preraka maMtareNaivetibhAvaH, 'sukhI ' - sukhayukto'thavA 'duHkhayutaH ' - duHkhI bhavati / / 25-26 // mUlam - viSaM tathA kRtriMmamIdRzaM syA- tatkAlanAzAya tathaikamAsAt / dvimAsaSaNmAsakavarSakAla - dvivarSavarSatrayato'pi nAzakRt itthaM ca karmANyapi bhUribheda - bhinnasthitInIha bhavanti ketuH / nije nije kAla upAgate tu, tauhakU phalaM tAni vitanvate svataH // 28 // TIkA - karmaphalaviSaye sadRSTAntamAha - viSamityAdi ' tathe 'ti samuccaye, ' kRtrimaM ' - parikarmitaM, 'viSaM - garalaM, ' IdRza syAt ' - ittham prakAraM bhavati, vakSyamANaprakAraM bhavatItibhAvaH, ' tatkAlanAzAya ' - tatkSaNa evaM vinAzAya bhavati, tathe 'ti samuccaye, 'ekamAsAt ' - ekamAsAbhyantare, 'dvimAsapaNmAsavarSakAla dvivarSavarSatrayo'pI 'ti - dvimAsAbhyantare 11 20 11 1 parikarmitam / 2. karmaNAM kAraNasya / 3 yAdRzaM karma syAdyadi zubhaM karma tadA zubhaM phalaM yadyazubhaM karmA'zubhaM phalaM kurvantItibhAvaH /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNmAsAbhyantare varSakAlAbhyantare dvivarSAbhyantare tathA trivarSAbhyaMtare'pItibhAvaH, ' nAzakRt '-nAzakAri bhavati, dArTIntikaviSayamAha-itthamityAdinA 'itthaM ca '-itthameva, 'ca' zabda evakArArthaH, 'iha-asmin saMsAre, 'karmANyapi bhUribhedaminasthitIni bhavanti '-anekabhedaibhinnA sthiti]pAM tAni tathA santi tAni karmANi, 'nije nije kAla upAgate tu-svasvakAle samupasthita eva, 'tu' zabda evakArArtha, 'kartuH 'karmaNAM kArakasya, "svata:'-svayameva, prerakamaMtareNaive. tyarthaH, 'tAhaka'-tathAprakArakam , zubhAzubhaM vetibhAvaH 'phalaM'-vipAka, 'vitanvate '-kurvanti // 27-28 // mUlam-siddho raiso vaiSa bhavedasiddhaH, sarvo gRhIto'bhyamitena kencit|| samAgate tatpariNAmakAle, duHkhaM sukhaM vA bhajate tadAzakaH // 29 // tathAtmagA duHpiTikA ca vAlako, durvaatshiitaanggksnnipaataaH| svayaM tvamI kAlabalaM sametya, tadvantamAtmAnamativyathante // 30 // amI tathaite Rtavo'pi sarve, svaM svaM ca kAlaM samavApya sbH| manuSyalokAgabhRto nayanti, sukhaM tathA duHkhamimAna svabhAvataH // 31 // 1. pkvH| 2. paardH| 3. rogiten| 4. pripaak| 5. siddhasyA'siddhasya vA pAradasya bhksskH| 6. duSTA sphoTikA duHpiTikA nirnAmikAyetyarthaH / 7. pIDayanti / 8 manuSyalokamadhyavartiprANinaH prati / SOSAN FOS3648540686055016Ago
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSRRORE evaM hi karmANi nijAtmagAni, svakaM svakaM kAlamavApya satvaram / vinA parapreraNametamAtmakaM, nayanti duHkhaM sukhamapyatho svayam // 32 // TIkA-dRSTAntarANyAha-siddha ityAdinA yadA 'kenacit ' kenA'pi, ' abhyamitena '-rogiNA, 'siddhaH'auSadhaiH pAkaM nItaH, 'vA'-athavA, ' asiddhaH'-apakvaH, ' sarvaH'-sarvaprakArakA, 'gRhItaH '-AttaH, 'eSaH'-prasiddhA, 'raso bhavet '-pAradaH syAt , tadA 'tatpariNAmakAle '-tadvipAkakAle-samaye, 'samAgate '-samupasthite sati, 'tadAzaka:'-pAradabhakSakA, 'duHkhaM '-klezaM, 'vA'-athavA, 'sukhaM '-saukhyaM, 'bhajate '-prApnoti, 'tathe 'ti samuccaye, 'AtmagAH'-zarIre sthitAH, 'duHpiTikA: "-duSTA sphoTikA nirnAmikAdItyarthaH, 'ca'-punaH, 'vAlakaH'-vAlAnAmako rogavizeSaH, tathA 'durvAtazItAGgakasannipAtA:'-duSTavAta-zItAMgaka-sannipAtanAmAno rogA bhavanti, 'amI'duHpiTikAdayo ye rogAH, 'svayaM tu'-svata eva, prerakamaMtareNaivetibhAvA, 'tu' zabda evakArArthaH, 'kAlabalaM sametya'-samayazaktiM prApya, 'tadvantam '-AtmAnam , duHpiTikAdirogayuktaM jIvam , ' ativyathante '-atyantaM pIDayanti, 'tathe 'ti samuccaye, ' amI'-prasiddhAH, ' sarve '-sakalAH, 'RtavaH'-hemantAdayA, 'ete'-RtavaH 'svaM svaM kAlaM samavApya'svaM svaM samayaM prApya, 'ca' zabdazcaraNapUtauM, 'sadyaH'-zIghrameva, 'svabhAvataH '-svabhAvenaiva, prerakamaMtareNaivetibhAvaH, 'imAn'-prasiddhAn, 'manuSyalokAGgabhRtaH'-manuSyalokamadhyavartiprANinaH, 'sukha'-saukhyaM, 'tathe 'ti samuccaye, 'duHkhaM'kleza, 'nayanti'-prApayanti, dArTAnte ghaTanAmAha-evamityAdinA ' evam '-anayA rItyA, 'hI 'ti nizcaye, 'nijA
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ UP smagAni'-svAtmasthitAni karmANi, 'svakaM svakaM kAlamavApya'-svaM svaM samayaM prApya, 'satvaram '-zIghrameva, 'parapreraNaM vinA'-anyasya preraNamaMtareNa, 'svayaM'-svataH, ajJabodhanArthatvAt nAtra punaruktidoSaH, 'etaM'-prasiddham , 'Atma- || kam '-AtmAnaM, 'duHkhaM '-klezaM, ' atho api ' zabdo samuccaye, ' sukhaM '-saukhyaM, 'nayanti'-pApayanti // 29-32 // // II mUlam-tathA punaH zItalikAdivAlA-mayodbhavA taptiradhizrayettanum / / __ SaNmAsamAtmAnamimaM tathaiva, zrayanti karmANi sametya yatsvayam // 33 // TIkA-paripAkakAlaviSaye sadRSTAntamAha-tathA punarityAdi ' tathA ' zabdaH 'punaH' zabdazca samuccaye, 'zItalikAdivAlAmayodbhavA'-zItalAdayo ye vAlAmayA-vAlarogAstebhya udbhavaH-utpattiryasyAH sA, tathA 'tapti:'-uSNatA, 'paNmAsaM'SaNmAsaparyantaM, 'tanuM'-zarIram , ' adhizrayet '-Azrayati, ' tathaiva '-tenaiva prakAreNa, 'yadi 'ti nizcaye, 'karmANi ' 'sametya '-prApya, ' svayaM '-svata eva, prerakamaMtareNaivetibhAvaH, 'imaM'-pUrvoktamAtmAnaM jIvaM, 'zrayanti'-Azrayanti // 33 // mUlam-yakSmAkSibindUddhatapakSaghAtA, ardhAGgazItAGgamukhAmayA ye| sahasraghanaiH paripAkameSAM, vadanti vaidyA viditAgamA vidA // 34 // itthaM hi keSAmiha karmaNAM parI-pAkaM svakAlaM samavApya yatsvayam / vinA parapreraNamatra paNDitAH, paThanti saiddhAntikasindhurA ye // 35 // 1. AdizabdAt bodarikA'cchapiTakAdayaH / 2. kSayaroga / 3. rogAH / 4. zAnena / PG - -
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMOMOMOMOMOMOMOMOM TIkA-atraiva dRSTAntaraiH puSTimAha-yakSmAkSItyAdinA yakSmA'-kSayarogA, 'akSibinduH'-netrasya rogavizeSaH, 'uddhata-% pakSaghAtaH '-ugraH pakSAghAtanAmako rogaH, tathA ardhAGgetyAdi 'ardhAGgaH '-vAyujanyo rogavizeSaH, 'zItAGgaH '-zItAGganAmA rogo yasminnaMgasya zItIbhAvaH sajAyate, ityAdayaH, 'AmayAH'-rogAH, ye santi, 'vaidyAH '-cikitsakAH, 'vidA'-jJAnena, 'sahasrapauH'-sahasradivasaH, 'epa'-yakSmAyAmayAnAm, 'paripAkaM '-vipAkam , pariNAmamiti yAvat , ' vadanti'-kathayanti, kathaMbhUtA vaidyAH ? 'viditAgamAH '-jJAtazAstrAH, zAstrajJAtA itibhAvaH, dArTAnte yojanAmAha-itthamityAdinA 'ittham '-anena prakAreNa, 'hI 'ti caraNapUttauM, 'iha '-asmin saMsAre, 'atra'karmaNAM vipAkasamaye, 'yadi 'ti nizcaye, avyayAnAmanekArthatvAt , ' svayaM'-svata eva, parapreraNaM vinA, anyasya preraNamaMta| reNaiva parAvayodhanArthatvAt , kathanAvavyaktAyAM nAtra punaruktidoSazaMkAvakAzaH, ' svakAlaM samavASya'-svasamayaM prApya, kepI cit karmaNAm , ' paripAka '-vipAkam , te 'paNDitAH '-vidvAMsaH, 'paThanti '-adhIyate, kathayantItibhAvaH, ke paNDitA 8 ityAha-saiddhAntiketyAdinA ye saiddhAntikasiMdhurAH'-saiddhAntikeSu hastina iva,siddhAntavedapu dhuraMdharA itibhAvo'sti // 34-35 // mUlam-tApo yathA pittabhavo dazAhaM, saMzleSmiko dvAdazarAtramAtram / savAtikastiSThati saptarAtraM, traidoSikaH paJcadazAhamAnam // 36 // OSSO 0056860RS / HOS 1-2-3. taapH|
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM jvarANAM paripAkakAlaH, svakaH svako'yaM pRthageSa uktaH / yathA tathaiSAM kRtakarmaNAmapi pRthak svakIyaH sthitikAla eSyaH // 37 // TIkA - atraiva dRSTAntaramAha - tApa ityAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, 'pittabhavaH ' - pittAdutpannaH, pittaprakopAjAta itibhAva:, ' tApaH ' - jvaraH, 'dazAhaM ' - dazavAsaraparyantaM, ' tiSThati'- sthitiM karoti, 'sazleSmika : ' - zleSmaNA - kaphena sahitaH, zleSmakopAjAta itibhAvaH, ' dvAdazarAtramAtram ' - kevalaM dvAdazavAsaraparyantam tiSThati, 'savAtikaH ' - vAtena sahitaH, vAtakopAjjAta itibhAvaH, 'saptarAtram ' - saptavAsaraparyantam tiSThati, tathA ' tridopikaH ' -vAta-pitta-kapharUpatridopeNa jAtaH sAnnipAtaka itibhAvaH, paJcadazAhamAnaM - paMcadazavAsaraparyantam tiSThati, phalitamAha - evamityAdinA ' evam 'anayA rItyA, 'jvarANAm ' - tApAnAm, ' epaH - pUrvoktaH, 'svakaH svakaH ' - svakIyaH svakIyaH, ' paripAkakAla: 'paripacanasamayo'sti, dAnte ghaTanAmAha-yathetyAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, ' ayam - jvarANAM paripAkaH, 'pRthaguktaH ' - pRthak pRthak kathito'sti, ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, ' epAM'- pUrvoktAnAm, ' kRtakarmaNAmapi ' -vihitAnAM karmaNAmapi, ' svakIya: ' - AtmIyaH, ' sthitikAla : ' -sthitisamayaH, 'pRthag ' - vibhinnaH, ' eSyaH ' - vAJchanIyaH, mantavya itibhAvaH // 36-37 // 1. vAJchanIyaH /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - yathA yathA vA caritaM purAtmanA, phalaM grahANAmiha bhujyate tathA / yAvatsvasImAM sahajAddazAnta-darzAdiyuktaM pariNodakaM vinA // 38 // karmANi karmAntaritAni caivaM yathAtmanAnena nanu kriyante / svakAlameSAM paripAkayuktaM, bhuGkte tathAtmA phalamIrakaM vinA // 39 // TIkA - atraiva zlokadvayena phalitamAha-yathetyAdinA ' ve ' ti nizraye, 'purA - pUrvakAle, 'AtmanA '- jIvena, ' yathA yathA caritaM ' - yAdRzaM yAdRzaM karma kRtaM, ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, ' iha ' - asmin saMsAre, 'svasImAM yAvat svamaryAdAparyantam, 'pariNodakaM vinA ' - prerakamaMtareNaiva, 'sahajAt ' - svabhAvAt, 'grahANAm ' -sUryAdInAm, 'phalaM bhujyate'bhogaM nIyate, kathaMbhUtaM phalaM ? ' dazAntardarzAdiyuktam ' - mukhyadazA cAntardazAdibhiryuktam, phalitamAha- karmANItyAdinA ' evam ' - anayA rItyA, 'ca' zabdazvaraNapUta, 'nanvi 'ti nizvaye, ' anena ' - pUrvoktena, ' AtmanA '- jIvena, ' yathA 'yena prakAreNa yADazItibhAvaH, ' karmAntaritAni ' - anyakarmabhirvyavahitAni karmANi svasamayAnukUlaM, 'eSAM ' - kRtakarmaNAM, ' paripAkayuktaM ' - vipAkamizritaM phalaM, ' AtmA - jIvaH, ' bhuMkte - bhogaM nayati // 38-39 // 1. prerakam /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-karmedamAhuH katidhA budhAH sudhA-kirA girI tvaM zRNu dakSiNa ! kSaNam / bhagIcatuSkena caturvidhaM ta-tatrA''dhamatrA'caritaM tvihodayet // 40 // ___karmaNa udaye AgamanabhedAn ekAdazazlokairAhazastaM tathA'zastamaho yathA bhuvi, siddhAya vA sAdhujanAya bhUbhRte / zriyA iha svalpamapi pradattaM, cauryAcazastaM punaratra nAzakRt // 41 // TIkA-idAnIm karmabhedAn darzayitumAha-karmedamityAdi 'budhA'-vidvAMsaH, 'sudhAkirA'-amRtasrAviNyA, 'girA'vANyA, ' idam '-prasiddham karma, 'katidhA'-katiprakAram , 'AhuH kathayanti, asyottaramAha-tvamityAdinA 'he dakSiNa !- he catura !, tvaM 'kSaNaM'-kSaNakAlam , 'zRNu'-AkarNaya, 'tat'-karma, 'bhaGgIcatuSkena'-bhaMgInAM catuSTayena, caturvidhasvarU| pabhedairityarthaH, 'caturvidhaM'-catuHprakAramasti, teSu prathama darzayitumAha-tatrA''dyamityAdi ' tatra'-teSu, 'Aya'-prathama, | " zastaM'-zubham , ' tathe' ti samuccaye, 'azastam'-azubham karma, 'atra'-asmin saMsAre, 'Acaritam '-kRtam, 'tu' 1. amRtsraavinnyaa| 2. vANyA / 3. idaM karmasiddhAnte caturghokaM / yathA iha loe kaDA kammA iha loe vejanta, iha loe kaDA kammA paraloe vejante, paraloe kaDA kammA iha loe vejante, paraloe kaDA kammA paraloe vejjante iti caturbhaGgI ukA sA'tra yathA saMvAcyA / 4. krm| 5. kRtm| 6. atraivodayaM yAyAt / 7. siddhapuruSAya rasasiddhAdimahApuruSAya / 8. rAje / 9 lakSmyai / SHRESHESESSISASRESSURES 14
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ CorrentNoRUAR zabdazcaraNapUrtI, 'iha'-asminneva saMsAre, ' udayet '-udayaM gacchet , utpUrvasyAyateH kadAcitparasmaipadatvamapi bhavati, , asyaivodAharaNamAha-aho ityAdinA 'aho' iti vismaye, caraNapUttauM vA, 'yathA'-yena prakAreNa, 'iha bhuvi'-asmin / saMsAre, 'siddhAya '-siddhapuruSAya, 'sAdhujanAya '-satpuruSAya, 'vA'-athavA, 'bhUbhRte'-rAjJe, ' svalpamapi '-stokamapi, 'pradattaM'-vitIrNam , vastu, 'zriyai '-lakSmyai, sampatkAraNAya bhavatItibhAvaH, punariti vyatirekadarzane 'cauryAdi'-steyA- * dikam , ' azastam '-azubhaM karma, 'atra'-asminsaMsAre, 'nAzakRt '-nAzakArakam bhavati // 40-41 // mUlam-bhedo dvitIyo'traMkRtaM paratra, karmodayedatra yathA prazasyam / tapovratAdyAcaritaM suratvA-didaM tadanyannarakAdidAyi // 42 // TIkA-karmaNo dvitIyaM bhedaM darzayitumAha-bheda ityAdi 'dvitIyo bhedaH '-dvitIyo'yaM bhedo'stItyarthaH, yat, 'atra'-asmin saMsAre, 'kRtaM'-vihitaM karma, 'paratra'-paraloke, 'udayet '-udayaM gacchet , parasmaipadabhAve hetuH pUrvazloke nigaditaH, asyodAharaNamAha-atretyAdinA 'yathA '-yena prakAreNa, 'atra'-asmin saMsAre, 'AcaritaM '-kRtaM, 'tapovratAdi'-tapazcaryAvratAdikaM, 'prazasyaM '-zubhaM karma, 'suratvAdidaM '-devatvAdipradAyakaM bhavati, tadanyat'-tasmAd bhinna, tapovratAdiprazasyakarmaNo bhinnamazubhaM karmetyarthaH, ' narakAdidAyi'-narakAdipradAyakam bhavati // 42 // 1-2. krm| ISO98156562819
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - satyA yathA sattvamihAzritaM punaH zareNa zaurya parajanmabhogadam / tRtIya bhedastu paratra karma, nirmAtamatrAsukhasaukhyadAyi // 43 // Cata TIkA - dvitIyabhedasyaiva dRSTAntaramAha-satyA ityAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, ' iha ' - asmin saMsAre, " satyA 'pativratayA, ' Azritam ' - avalaMbitam, AcaritamitibhAvaH, 'sattvaM ' - pAtivratyam, 'punari 'ti samuccaye, 'zUreNa - vIrapuruSeNa, Azritam, 'zaurya' - vIratvam, 'parajanmabhogadaM ' - paraloke phaladAyakam bhavati, tRtIyaM medaM darzayitumAhatRtIyamedastvityAdi ' tRtIyamedastvi 'ti - tRtIyo bhedastvepa vidyata ityarthaH yat ' paratra - paraloke, 'nirmAtaM ' - kRtam, karma, ' atra ' - asmin bhave, ' asukhasaukhyadAyi ' - duHkhasukhadAyakam bhavati // 43 // mUlam - ekatra putre tu tathA prasUte, dAridryamAtrAdiviyogayogaH | asya grahA apyatha janmakuNDalI - madhye na zastAH kRtakarmayogAt // 44 // anyatra putre tu tathA prajAte, sampattimAtAdisukhaM prabhutvam / api grahA asya tu janmapatrikA - madhye viziSTAH patitAH sukarmataH // 45 // TIkA - atraiva dRSTAntadvArA puSTimAha - ekatretyAdinA 'tathe 'ti - tadyathetyarthaH, 'ekatra ' - ekasmin, 'putre' - tanaye, 'prasUte'jAte sati, ' tu' zabdo vakSyamANavAkyavizleSadyotakaH, ' kRtakarmayogAt ' - vihitasya karmaNaH saMbaMghena, 'dAridryamAtrAdi 1. ekasmin / 2. prAptiH /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 70 - - viyogayogaH '-dAridyam-nirdhanatA mAtrAdInAM viyogaH-jananyAdInAM virahastayoryogaH-prAptirbhavati, 'athe 'ti-anantare, TU 'janmakuNDalImadhye '-janmapatrikAyAm , ' asya '-pUrvoktasya putrasya, 'grahAH'-sUryAdayo'pi, 'na zastAH'-na prazaMsanIyA bhavanti, ato vyatirekamAha-anyatretyAdinA 'tathe 'ti samuccaye, 'tu' zabdo vyatirekapradarzanArthI, 'anyatra - anyasmin putre, 'prajAte '-utpanne sati, 'sukarmataH '-zobhanakarmaNaH, pUrvakRtazubhakarmavazAditibhAvaH, 'sampattimAtrAdisukhaM '-aizvarya jananyAdInAM ca saukhyam, tathA 'prabhutvaM ' svAmitvam bhavati, 'tu' zabdazcaraNapUrtI, 'asya'-pUrvoktasya, 'anyasya'-putrasya, 'janmapatrikAmadhye '-janmakuMDalyAM, 'grahAH '-sUryAdayo'pi, 'viziSTAH '-utkRSTAH, prazastA itibhAvaH, 'patitAH'-vartamAnA bhavaMti // 44-45 / / mUlam-caturthabhedastu paratra karma, kRtaM paratraiva phalapradaM bhvet| yadatra janme vihitaM tRtIya-bhave vidhatte phalamAtmagAmukam // 46 // TIkA-caturthabhedaM darzayitumAha-caturthabhedastvityAdi caturthabhedastvayamastItibhAvaH, yat 'paratra'-paraloke, 'kRtaM '-vihitam, karma, 'paratraiva'-paraloka eva, 'phalapradaM bhavet '-phaladAyakaM syAt, 'yat 'atra'-asmin , 'janme'-bhave, janmazabdo'daMto'pi kaizcinmatA, 'vihitam'-kRtaM karma, 'tRtIyabhave'-tRtIye janmani, 'AtmagAmukam'AtmabhAvi phalaM, 'vidhatte '-karoti // 46 // 1 janmazabdo'danto'pyasti / ShootOSKOSMOSOS
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - yenAtra janme vratamugramAzritaM, prAgeva tasmAtpratibaddhamAyuH / nRdevapazvAdibhavotthamalpaM, tadA tato'nyatra bhavedbhave'sya tat // 47 // dIrghAyuSA bhojyamaho mahatphalaM dravyAdisAmagryatayodayAcca / yathA'tra kenA'pi ca vastu kiJcittrAtaM prage me bhavitetyavetya // 48 // dravyAdikAlAditathAvidhaujasA - tyartha tu tadvastu na tena tatra / dine prabhuktaM hi tato'nyadA tadbhoktavyametAdRgidaM tu karma // 49 // TIkA- caturthabhedasyodAharaNamabhidhAtukAma Aha- yenAtretyAdi ' yena ' -janena, ' atra janme ' - asmin bhave, 'ugra'tIkSNaM, ' vratam' 'Azritam ' - avalambitam, kRtamiti yAvat, 'tasmAt ' - ugravratAzrayaNAt, ' prAgeva ' - pUrvameva, 'nRdevapazvAdibhavottham ' - manuSyadevatiryagjanmotpannam ' pratibaddham ' - baMdhanaM nItam, 'alpaM ' - stokam ' AyuH '- jIvana - kAla:, ' asya ' - kRtogravratasya, 'tat ' - tasmAt, ' anyatrabhave ' - anyasmin janmani bhavati, tadA ' - tasmin anyatra bhava ityarthaH, 'aho ! ' - iti vismaye, 'tat' - tasmAt kAraNAt, kRtogravrataprabhAvAdityarthaH, 'ca' - punaH, sAmayyatathodayAt ' - dravyakSetra kAlabhAvarUpa sAmagrI samavAyasya tathAvidhodayavazAt, 'dIrghAyuSA - mahatA jIvanakAlena saha, ' mahat phalaM ' - bRhatphalaM, ' bhAjyam ' - bhogArham bhavati etadevodAharaNena spaSTayati - yathAtretyAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, 1. paratra kRtaM karma paratra yadUvedyate tat sarvamidamuktam / kAle, 'dravyAdi
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ GRIGIOSOS RIGHISOLS 'atra'-asmin saMsAre, 'prage me bhavitA'-prAtaHkAle mama bhaviSyati, prAtaridaM mama kArye samAyAsyatItibhAvaH, 'iti'etad, 'avetya'-jJAtvA, kenApi '-kenacijanena, 'ca'-zabdazcaraNapUttauM, 'kiMcit '-kimapi vastu, 'trAtaM'rakSitam, vasturakSaNe hetumAha-dravyAdItyAdinA 'dravyAdInAM'-dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAm, 'kAlAdInAm '-kAlasvabhAva-niyati-pUrvakRta-puruSakArANAM, 'tathAvidhena'-tAdRzA, 'ojasA'-zaktyA, 'atyartham '-atizayena, 'tu' zabdazvaraNapUttauM, 'tena '-vasturakSitrA janena, 'tatra dine'-tasminnahani, yasminnahani, tad vastu rakSitam tasmin dina iti, 'tat '-pUrvoktam vastu, 'na prabhuktaM '-na bhogamAnItam, 'tat '-tasmAt kAraNAt, 'hI 'ti nizcaye, 'tat 'pUrvoktam vastu, 'anyadA'-anyasmin kAle, anyadina itibhAvaH, 'bhoktavyaM '-bhogAham bhavati, dAntiviSayamAhaetAdRgityAdinA 'idaM '-pUrvoktam karma, api, 'etAdRk tu'-etAdRzameva, 'tu' zabda evakArArtho'sti // 47-49 // mUlam-evaM caturbhaGgikayA svakarma, bhogyaM bhavedAptavApramANAt / karmasvarUpaM prativedituM no, kSamaM vinA kevalino yathArtham // 50 // TIkA-uktaviSayamupasaMhartumAha-evamityAdi 'evam '-anyA rItyA, 'AptavacaH:pramANAt '-yathArthavaktRvAcyarUpapramANena, 'caturbhaGgikayA'-caturvidhasvarUpabhedena, 'svakarma'-AtmakRtaM karma, 'bhogyaM bhavet '-bhogArham bhavati, kimityAptavacaH 1 pramANAdevetyAha-karmasvarUpamityAdi kevalino vinA'-kevalajJAnino'tareNa, 'yathArtham '-satyam, karmasvarUpam '-karmalakSaNam, 'prativedivaM'-prajJApayituM, 'no kSamam '-na yogyamasti, kevalinotiricya nA'nyaH kazcit SARAGOSSA SEOSESSISHG6
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - --- - - karmasvarUpaM jJApayitum zakta itibhAvaH // 50 // mUlam-IdRgvidhaM karma kiyadvidhaM syA-tvidheti tatki zRNu bhaNyamAnam / bhuktaM ca bhogyaM paribhujyamAnaM, zubhAzubhaM sarvamidaM sakSam // 51 // TIkA-caturbhaGgikayA bhoktavyaM karma katividhamiti praznayati-vacanadvAreNa darzayitumAha-IgvidhamityAdi 'IdRgvidham'caturbhaGgikayA bhoktavyaM, 'karma kiyadvidhaM syAt ' iti katiprakAramastItyarthaH, asyottaramAha-tridhetIti pUrvoktaM karma triprakAramastItibhAvaH, prakArAn jJAtumAha-takimiti ' tat'-triprakArakatvaM, kimastItibhAvaH, asyottaramAha-zRNvityAdinA 'mayA' bhaNyamAnaM '-kathyamAnaM, 'zRNu'-AkarNaya tvam , ' idaM '-pUrvoktam , 'sarva'-sakalaM, 'zubhAzubhaM'-zubhamazubha ca karma, 'sadRkSaM '-samAnatvena, 'bhuktaM'-bhogamAnItaM, 'bhogyaM '-bhoktumarham, 'ca'-punaH, 'paribhujyamAnaM '| bhoga nIyamAnaM bhavati, sarvamapi zubhAzubhaM karma bhukta-bhogya-paribhujyamAnabhedaistriprakArakamastItibhAvaH // 51 // karmaNo bhuktabhokSyamANabhujyamAnAmavasthAM navabhiH zlokairAhamUlam-kiMvadyathA vAridabinduvRndaM, vasundharAyAM patitaM prazuSkam / tadbhuktavattatra ca bhogyavartika, yAvatpatiSyatparizoSyamasti // 52 // 1. yaccaturbhaGgayA bhoktavyaM karma tatkatiprakAraM syAdityAha / 2. sarva zubhaM vA'zubhaM vA karma vidhA syAt bhuktaM bhogyaM bhujyamAnaM ceti| - -
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMOMOMOMOMOMSAS nipatyamAnaM parizuSyamANaM, yAvadyadetatparibhujyamAnavat / grAhyo gRhItaH parigRhyamANo, yathA guDo vA kila karma tadvat // 53 // TIkA-svarUpaM jJApayitum pUrvakrameNA''ha-kiMvadityAdi 'kiMvaditi kimiva tatkarma bhavatItibhAvaH, asyottaramAhayathetyAdinA ' yathA'-yena prakAreNa, 'vasuMdharAyAM'-pRthivyAM, patitaM'-patanaM prAptaM sat , ' vAridabiMduva'daM '-meghabiMdusamUhaH, 'prazuSkam '-zoSaM prAptaM bhavati, 'tat '-vAridabinduvRMda, 'muktavat '-bhuktakamatulyamasti, bhogyasvarUpaM jJAtumAhatatretyAdi 'ca' zabdazcaraNapUttauM, 'tatra'-uktadRSTAnte, 'bhogyavat kimiti-bhogyakarmatulyaM kimastItibhAvaH, asyottaramAha' yAvat '-yathA, vasundharAyAm , ' patiSyat '-patanaM prApsyat, 'vAridabiMduvRMdam ' 'parizoSyamasti'-parizoSaNAhaM bhavati, tadbhogyavadasti, paribhujyamAnasvarUpaM jJApayitumAha-nipatyamAnamityAdi ' yAvat '-yathA, vasundharAyAm, 'nipatyamAnam'patanaM prApyamANaM, ' yat'-vAridabiMduva'daM, 'parizuSyamANaM'-parizoSaNaM nIyamAnaM bhavati, 'etat '-itthaM prakArakam , vAridabiMduva'daM 'paribhujyamAnavat '-paribhujyamAnakarmavat bhavati, pRthivyAM patitaM prazuSkaM vAridabiMduvRMdamiva bhuktaM karmAsti, pRthivyAM patiSyat parizoNyaM vAridabiMduvRMdamiva bhogyaM karmA'sti, pRthivyAM nipatyamAnaM parizuSyamANaM vAridabiMduvRMdamiva ca paribhujyamAnaM karmA'stItibhAvaH, atraiva dRSTAntaramAha-grAhya ityAdinA 'vA'-athavA, ' yathA'-yena prakAreNa, 'kile 'ti 1. yathA mukhAntargataH kavalaH carvitaH sa bhuktakarmavat, caLamANakavalastu bhujyamAnakarmavat , yazca carviSyate kavala: sa bhogyakarmavat, iti karmaNAM kavaladRSTAntayojaneti / / Stosos estosterostostogosted
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ra svavArtAyAm , 'grAyaH '-grahItuM yogyaH, 'grahItaH'-grahaNaM nItaH, tathA ' parigRhyamANaH '-grahaNaM nIyamAnaH, 'guDaHkavalA, bhavati, ' tadvat '-uktaprakArakaguDavat karma, api krameNa * bhogyaM '-bhuktaM paribhujyamAnaM ca bhavati, ' carvitakava- 1 lavad bhuktaM karma'-caya'mANakavalavad bhujyamAnaM karma yazcarviSyate tatkavalavacca bhogyaM karma bhavatItibhAvaH // 52-53 // mUlam-saMsArijIvA tinovratA vA, teSAM tu karmatrayametadasti / vasundharAyA ghanabinduvRndavat, bhuktaM ca bhogyaM paribhujyamAnakam // 54 // kaivalyabhAjastu yake mahAntaM-steSAM tu karmANi zilAgravRSTivat / / alpasthitInyeva tathApi tadazA-trayaM tu tatrApi gaveSaNIyam // 55 // TIkA-keSAM kimprakArakaM karmeti darzayitumAha-saMsArinIvA ityAdi 'vatina:'-vratayuktAH, 'vA'-athavA, 'avatAavatina:-vratarahitAH, 'ye 'saMsArijIvAH'-sAMsArikajantavaH, saMti, ' teSAM'-pUrvoktAnAm jIvAnAm , 'tu' zabdazcaraNa| pUttauM, 'etat '-pUrvoktaM bhuktaM bhogyaM ca punaH paribhujyamAnakaM uktArtha, 'karmatrayaM '-triprakArakaM karma, 'vasundharAyAH 1. yoginH| 2. sA ca bhuktAdikA yA dazA avasthA tazA tasyAstrayaM tadazAtrayaM bhogyabhuktabhujyamAnakarmalakSaNatrayaM / 3. kevalisatkakarmasattAyAM / tatra kevalI hi kevalotpattyanantaraM svAyuSo'ntasamayadvayaM yAvat pratisamayaM bhuktabhogyabhujyamAnakarmA bhavati, AyuSo'ntasamayAdanantarapUrvasamaye bhuktabhujyamAnakarmA syAt , antasamaye tu bhuktakarmA na bhujyamAnakarmA sarvakarmaNAmantasamaye AyakaraNAt siddhatvaprAptezcAta evAgre'nantaraM vakSyati siddhAtmanAmiti /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthivyAH, ' ghanabiMduvRndavadasti ' - meghabindusamUha iva bhavati, cirasthAyi bhavatItibhAvaH, 'tu ' - parantu, ' yake ' - ye, 'kaivalyabhAjaH ' - kevalasya bhAvaH, kaivalyaM tad bhAjastena yuktaH kevalajJAnina itibhAvaH, 'mahAntaH ' - mahAtmanaH, yogina iti yAvat bhavanti, ' teSAm ' - pUrvoktAnAm mahAtmanAm, 'tu' zabdo vizeSArthaH, karmANi yadyapi, ' zilAgravRSTivat ' - pASA - NA'grabhAgapatitavRSTiriva, ' alpasthitInyeva ' - alpakAlasthAyInyeva bhavanti, 'tathA'pi ' - tadapi, ' tatrA'pi ' - kevalisatkakarmasattAyAmapi, 'tat' - pUrvoktaM, 'dazAtrayaM ' - tisro'vasthAH, bhukta bhogya - bhujyamAnarUpAstisro dazA itibhAvaH, 'tu' zabdo nizcaye, ' gaveSaNIyaM ' - anveSaNIyam jJAtavyamitibhAvaH // 54-55 // mUlam -- sarvatra kartrAdiparapraNodanAM vinaiva dravyadicatuSTayasya / tAdRksvabhAvAdiha karmaNAM trayI, bhuktAdikA'sau bhavimuktaMjIvagA // 56 // TIkA -- uktaviSayameva spaSTayitumAha - sarvatretyAdi 'kartrAdiparapraNodanAM vinaiva ' - kartrAderanyasya preraNAmaMtareNaiva, 'dravyAdicatuSTayasya ' - dravya-kSetra - kAla - bhAvAnAM, ' tAdRksvabhAvAt ' - tathAvidhasvabhAvavazAt, 'iha ' - atra, ' sarvatra ' - sarvajIveSu, ' bhavimuktajIvagA ' - saMsArikevalijIvasaMbaMdhinI, 'asau ' - pUrvoktA, ' bhuktAdikA ' - bhukta bhogya - bhujyamAnarUpA, 'karmaNAM trayI ' - karmatrividhatA bhavati // 56 // 1 dravyakSetrakAlabhAvarUpasya / 2. saMsArikeva lijIvasambandhinI /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-siddhAtmanAM siddhatayA dazAtrayI, na karmaNAM tskRtpuurvnaashtH| bhuktA'pyavasthA bhavadeSu kevali-bhavAvasAnaM na tadatra kApi sA // 17 // TIkA-atra vizeSamAha-siddhAtmanAmityAdinA 'siddhatayA'-siddhabhAvena, siddhiMgatatveneti yAvat 'siddhAtmanAM - siddhajIvAnAM, 'karmaNAM' 'dazAtrayI'-tisro'vasthA na bhavati, kutaH ? ityAha-tatkRtetyAdi / tatkRtapUrvanAzataH - svakRtapUrvanAzAt, tarhi muktAvasthA sarvadA teSu syAdityapi parihartumAha-bhuktA'pItyAdi bhavadeSu'-bhavaM naMti khaNDayaMtIti bhavadAsteSu, siddheSvityarthaH, 'bhuktA'pyavasthA'-muktadazApi, 'kevalibhavAvasAnaM '-kevalajJAnaprAptibhAvaparyantam bhavati, 'tat-tasmAt kAraNAt , ' atra '-siddheSu, 'sA'-muktAvasthA, 'kA'pi '-kAcit na bhavati // 57 // // mUlam-mayA vicAro'yamavAci karmaNA-majAnatA lokNgtairnidrshnaiH|| sAmAnyalokapratiyodhanAya, jJeyaH pravINaistu purANayuktibhiH // 58 // TIkA-uktaviSayamupasaMhartumAha-mayetyAdi / sAmAnyalokapratibodhanAya '-sAdhAraNajJAnAya, 'lokagatainidarzanaiHlokaprasiddhedRSTAntaH, ajAnatA'-vijJAnarahitena, 'mayA' 'ayaM '-pUrvoktaH, karmaNAm 'vicAraH'-vimarzaH, 'avAci'uktaH, 'pravINaiH '-dakSaiH puruSaiH, 'tu' zabdo vizeSArthaH, 'purANayuktibhiH 'prAcInAbhiyuktibhiH, 'ayaM'-karmaNAM vicAraH, 'jnyeyH|-avbodhyaa, nizvetavya itibhAvaH // 58 // 1. lokprsiddhH| SEARCH - -
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 mUlam - itthaM vinA prerakamatra karmaNAM bhuktAvihodAharaNAnyanekazaH / vicAritAnyeva vicAracaJcurai - stadvAkpramANaM kila pAramezvarI // 59 // ----- TIkA -- phalitapUrvakaM nigamanamAha - ' ittham ' - anayA rItyA, ' prerakaM vinA ' - preraNakartAramaMtareNaiva karmaNAM, 'bhuktau'bhoge, ' vicAracakSurai: '- vicAradakSaiH, vidvadbhiH, 'anekaza: ' - anekAni, 'udAharaNAni ' - dRSTAntakathanAni, vicAritAnyeva' - vimarza nItAnyeva, santi, ' tat ' - tasmAt kAraNAt ' kile 'ti nizvaye, 'pAramezvarI vAk ' - paramezvarasaMbaMdhinI vANI, ' pramANaM ' - pramANabhUtA'sti // 59 // parapreraNArahitakarmabhogoktilezo dvAdazo'dhikAraH e *4%
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - OMOMOMOMOM152515 atha trayodazo'dhikAraH indriyamAtrapratyakSatAsvIkaraNe doSAn paJcaviMzatizlokairAhamUlam-munIza ! kecid bhuvi nAstikA ye, na puNyapApe narakaM na mokSam / svarga na ca pretyabhavaM vadanti, ko nAma takaH khalu taiH zrito'sti ? // 1 // TIkA-idAnIM nAstikamataM pradarva tatparihatukAma Aha-munIzetyAdi ' he munIza !'-munirAja !, 'bhuvi'pRthivyAm , saMsAra iti yAvat , 'ye kecit '-ke'pi puruSAH, nAstikAH santi te, 'puNyapApe'-dharmA'dhauM, 'na vadanti'- | na kathayanti, na manyanta itibhAvaH, evamagre'pi bodhyaM, narakaM na vadanti, 'mokSam '-muktiM na vadanti, 'svarga' svargalokaM na vadanti, 'ca'-punaH, 'pretyabhavaM '-punarjanma na vadanti, 'khalvi 'ti nizcaye, 'nAme 'ti prasiddhau vitarke vA, 'taiH'-12 nAstikaiH, 'tarkaH '-UhaH, apUrvotprekSaNamitibhAvaH, 'zrito'sti'-mato bhavati // 1 // mUlam te nAstikA dRzyapadArthasaktA, noindriyaadeyvicaarmuktaaH| pratyakSamekaM vRNute pramANaM, paJcendriyANAM viSayo'sti yatra // 2 // 1. pratyakSe / 15
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-teSAM maMtavyamAha-ta ityAdinA 'te'-pUrvoktA nAstikAH, 'yatra'-yasmin, 'paJcendriyANAM viSayo'sti'-zrotrAdInAM viSayo vidyate tat, 'ekam '-advitIyam, 'pratyakSaM pramANaM'-pratyakSanAmakaM pramANaM, 'vRNute'- 2 svIkurvanti, kathaMbhUtA nAstikAH ? ' dRzyapadArthasaktAH,'-darzanIyapadArtheSu tatparAH, darzanIyapadArthasattvamaMtAra itibhAvaH, punazca kathaMbhUtAH 'noindriyavicAramuktAH'-noindriyaM-manastenA''deyAH-grahItuM yogyA ye padArthAsteSAM vicAreNa muktA:rahitA, manogrAhavastuvicArAkSamA itibhAvaH // 2 // mUlam-pRcchA'sti taiH sArdhamasau munInAM, cennAstikairindriyagocaraH shritH| sadvastu dRzyaM yadi tarhi vastu kiM, yannendriyANAM viSayaH sameSAm // 3 // TIkA-parihAramAha-pRcchA'stItyAdinA 'munInAm'-mananazIlAnAm , AstikAnAmitibhAvaH, 'taiH sAdhe' nAstikaiH saha, nAstikAn pratItyarthaH, 'asau'-vakSyamANA, 'pRcchAsti'-prazno vidyate, 'cet '-yadi, nAstikaiH / ' indriyagocaraH' indriyANAM viSayaH, 'zrita:'-avalambitaH, mata ityarthaH, asti tathA mate yadi 'dRzya'-darzanIyam vastu, 'sat'vidyamAnamasti, tarhi -tadA, ' tat '-kiM vastu asti ' yat'-vastu, ' sameSAm '-sarveSAm , ' indriyANAM'-zrotrAdInAM, 'viSayaH'-gocaraH, nAsti // 3 // 1. AstikAnAm / 2 viSayaH / 3. yadeva dRzyaM indriyagrahaNIyaM tadeva sat nAstikAnAM nA'nyat / tatra paJcAnAmapIndriyANAM kasmin vastuni nAstikAnAM viSayo'sti tad vastu te udgRNantu tatrAhurnAstikA raamaadike| HOSSOS036395796*090364994
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMOMOMOMOM mUlam --rAmAdike vastuni sarvazrotasAM, kiM gocaro neti yadAha naastikH| rAtrAvatadvastuni zabdarUpa-same'pi tavastubhramo na kiM syAt ? // 4 // TIkA-mataM vighaTayitumAha-rAmAdika ityAdi 'rAmAdike'-ruyAdike, 'vastuni'-padArthe, ' sarvazrotasAm '-sarveSAm | indriyANAm , ki 'gocaraH'-viSayaH, na bhavati, rAmAdike vastuni sarveSAmindriyANAM viSayo bhavatyevetyarthaH, 'iti'-etat , AI yat nAstika 'Aha'-brUte, tatraitadvicArya yat ' rAtrau'-rAtrisamaye, atavastuni '-rAmAdibhinnapadArthe, 'zabdarUpasame | pi-zabdarUpe same-tulye yatra, 'tat'-tathA, tasminnapi zabdarUpayoH sAmye'pItibhAvaH, 'tadvastubhramaH'-rAmAdi-18 vastubhrAntiA, nAstikasya 'na kiM syAt '-kiM na bhavati, api tu bhavatyevetibhAvaH, rAjyAdau kadAcid dhRtarAmAveSe puruSe'pi nAstikAnAmapi rAmAbhrAntirbhavatyeveti hRdayam // 4 // mUlam-satyaM hi rAtrI sakalendriyANi, prAyeNa muhyntyvyodhhaanyaaH| tasmAdatavastuni tadgrahaH syAt, tacchrotasAM cinna sadaiva satyA // 5 // 1. indriyANAm / 2. na vidyate tat prAguktaM vastu rAmAdikaM yatra tadvastubhramo rAmAdivastubhramo mohaH kiM na syAd api / tu syAdevAta .eva rAjyAdau kacitkAle puruSe'pi dhRtarAmAveSe rAmAbhramo nAstikendriyANAM na bhavati kintu bhavatyeva tadA puruSe | strItvajJAnAt athavA'nyasyAm khiyAM svadRSTastriyA nAstikasyendriyajJAnaM kathaM pramANaM syAdityuktaM / 3. nAstikaH prAha satya / iti / 4.. bAna / 5. puruSAdike / 6. rAmAbhramaH / 7. AstikaH prAha /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - nAstika Aha- satyamityAdi ' hI 'ti caraNapUrtI, ' satya 'miti - etat pUrvoktaM vRttaM satyamastItyarthaH, yat ' avabodhahAnyAH ' - jJAnahAnivazAt, ' rAtrau ' - rAtrisamaye, 'sakalendriyANi - sarvANi zrotrAdIni, ' prAyeNa '- bahudhA, 'muhyanti ' - mohaM prApnuvanti, jJAnarahitAni bhavatItibhAvaH, ' tasmAt ' - kAraNAt ' atadvastuni ' - rAmAdibhinnapadArtha, tadgrahaH ' - rAmAdigrahaNam, rAmAdibhrAntiritibhAvaH, ' syAt ' - bhavati, parihAramAha - tadityAdinA ' tat ' - tarhi, 'zrotaMsAm ' - indriyANAm, 'cit ' - jJAnaM, ' sadaiva ' - sarvadaiva, 'satyA' - yathArthA, nAsti // 5 // mUlam - punaryathA pazya janena nIrujA, zaGkhaH sito'stIti nirIkSya gRhyate / punazca tenaiva rujArditena, sa gRhyate kiM na bahUtthavarNaH // 6 // TIkA - vimohadRSTAntaramAha - punaryathetyAdi ' punari 'ti samuccaye, ' pazya ' - avalokaya, tvam, 'yathA yena prakAreNa, 'nIrujA janena ' - rogarahitena manuSyena, zaMkhaH ' sito'sti ' - zveto vidyate iti nirIkSya etat samyaktayA nizcitya gRhyate ' - AdIyate, 'punave 'ti - kAlAntara ityarthaH, ' rujArditena ' - kAcakAmalIrogapIDitena, ' tenaiva ' - pUrvoktenaiva janena, zaMkha:, ' kiM bahutthavarNaH ' - anekavarNayuktaH, ' na gRhyate ' - nAdIyate, rogArditena tenaiva janena zaMkho bahuvarNo lakSyata evetibhAvaH // 6 // 1. kAcakAmalIrogapIDitena //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mUlam-yathA punaH svasthamanAH svayandhUn , jAnAti naivaM madhumatta essH| ___santyeSu tAnyeva kilendriyANi, kathaM viparyAsa iyAnabhiSyAt ? // 7 // TIkA-atraiva dRSTAMtaramAha-yathetyAdinA 'punari ti samuccaye, "svasthamanAH '-zAntacitaH puruSaH, 'yathA '-yena prakAreNa, ' svabandhUn jAnAti '-Atmano bAMdhavAn vetti, ' evam '-anayA rItyA, tathetibhAvA, madhumattaH '-mayenonmattaH, 'eSaH'-pUrvokto janaH, na svabaMdhUna jAnAti, puSTimAha-santItyAdinA 'e''-astrIstrIdarzakakAcakAmalIrogapIDitamadhumatteSu 'kile 'ti nizcaye, ' indriyANi '-zrotrAdIni, ' tAnyeva santi'-pUrvavad vartante, tarhi ' iyAn'-etAvAn , ' viparyAsaH'-viparyayaH, 'katham abhiSyAt '-kena prakAreNa bhavati 1 // 7 // mUlam-purAtanaM jJAnamathendriyANAM, satyaM tathA cA''dhunikaM pramANam / nedaM varaM kintu purAtanaM sat, tAnyeva khAnIha tu ko vizeSaH 1 // 8 // 1. eSu astrIstrIdarzaka-kAcakAmalIrogapIDita-mattepu tAnyeva svakIyasambandhAnyeva tAdRzAkArANyeva svasthAnasthAnyeva santi / tarhi kathaM bhramo bhavati ? / nAstikasya tu rAtrirogamattatAdayo na vAcyAH syurgRhItakapratyakSapramANasya nAstikasya rAvyAdInAM | padArthAnAmAkAravarNagandharasasparzAdizUnyAnAM karatalAmalakavat darzayitumazakyatvAt / tato nAstikasya teSAmevendriyANAmapramANatA | kathaM syAdityetadevAha / 2. syAt / 3. nAstikaH pRcchayate he nAstika ! tvaM brUhi, purAtanaM prAcInaM zAnaM yadindriyANAmabhUt striyAM strIzAnaM sitaM zAnaM samIkSya zaGkhagrahaNalakSaNaM amattasya mAnAdiSu tavAnaM ityetatpurAtanaM zAnaM satyaM kiMvA''dhunika - - - -
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-nAstikaM prati praznayati-purAtanamityAdinA ' athe 'ti vita, 'iMdriyANAM'-zrotrAdInAM, 'purAtanam !- prAcInam jJAnam , striyAM strIjJAnam , zaMkhe sitajJAnam , baMdhuSu baMdhujJAnam, iti rUpaM jJAnamitibhAvaH, 'satyaM '-yathArtham, tathA 'pramANaM'-pramANarUpamasti, 'tathA ve 'ti yadvetyarthaH, 'Adhunika'-sAMpratikam puruSe strIgRhaNarUpam , zaMkhe'nekavarNagrahaNarUpam , baMdhuSvabAMdhavatvagrahaNarUpamityarthaH, kintu 'purAtanam '-prAcInam jJAnam , 'sat'-suMdaramastItyukte Astika Aha-tAnyevetyAdi 'iha'-udAhRtapuruSe, 'khAni'-indriyANi, 'tAnyeva'-pUrvANyeva, santi, 'tu'-tarhi, 'ko vizeSaH1" iti vizeSaH kathaM bhavatItibhAvaH // 8 // mUlam-pUrva mano'bhUdavikAri yasmAt , tatsAmprataM yadvikRtaM babhUva / ato mitho bheda iyAn sa kasya, bhedo'styayaM mAnasikastadatra // 9 // dRzyaM mano nAsti na varNato vA, kIm nivedyaM bhavatIti bhaNyatAm / na dRzyate cennahi vartate tat, khAnyeva tAnIha kathaM vikAraH 1 // 10 // sAmpratikaM puruSe strIgrahaNaM pItatvaprAptazAGkhazaGkhatvena grahaNaM, mattasya mAtrAdiSu svairindriyairaiva bhAryAtvena grahaNameva svAmini | sevakatvena grahaNamityAdi mithyArUpaM tatsatyaM iti pRSTe nAstikaH prAha-nedaM varaM AdhunikaM jJAnaM yaduktaM tatsatyaM na, kintu purAtanameva teSAM tadvastuni tadgrahaNalakSaNa jJAnaM tadeva satya athaiSAM indriyANAm satyAsatyajJAnAGgIkAraH kathaM kriyate iti pRsstto| nAstikaH prAha .pUrvamiti //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - nAstikaH prAha - pUrvamityAdi ' yasmAt ' - kAraNAt, 'pUrva' - purA 'manaH ' - cittam, 'avikAryabhUt ' - vikArarahitamAsIt, 'tat' - manaH, 'sAMpratam' - adhunA, 'yat'- yasmAt kAraNAt, 'vikRtaM babhruva' - vikArayuktaM, jAvam, 'ataH 'asmAt kAraNAt, 'mithaH ' - parasparam, pUrvI parasminnitibhAvaH, ' iyAn ' - etAvAn, 'bhedaH - bhinnatvam bhavati, Astika Aha - sa kasyetyAdi ' saH ' - pUrvoktaH, kasya, ' bhedo'sti - bhinnatA bhavati, nAstika Aha-ayaM mAnasika iti ' ayaM ' - manaHsaMbaMdhI bhedo'stItibhAvaH, atrA'sti ko dUpaNamAha - tadatretyAdinA ' tat ' - tarhi, ' atra ' - asmin saMsAre, ' mana: ' - cittaM, ' dRzyaM ' - darzanIyam, draSTumarhatItibhAvaH ' nAsti ' - na vidyate, ' vA '- athavA, ' varNataH ' - varNadvArA, na dRzyamasti tarhi ' kIdRg ' - kIdRzaM, 'nivedyaM bhavati ' - nivedanIyamasti, nivedanaM kartumarhantItibhAvaH ' iti ' - asmin viSaye, 'bhaNyatAm ' - kathyatAm tvayA, nAstikamate dUpaNamAha-na dRzyata ityAdinA ' cet ' - yadi, yat ' na dRzyate ' - nAva - lokyate, tat ' nahi varttate ' - nAsti, tarhi ' iha ' - udAhRtapuruSepu, 'khAni ' - iMdriyANi, ' tAnyeva ' - pUrvANyeva santi, tatteSu ' vikAraH - vikRtiH, ' kathaM ' - kena prakAreNa bhavati // 9-10 // mUlam - ayaM vikArastu babhUva sAkSAd, yaM sarva ete nigadanti tajjJAH / // 11 // tvaM pazya ceddRSTapadArtha keSvapi, moho bhaveditthamihaiva khAnAM tahandrijJAnamidaM hi kena, satyaM satA sarvamitIva vAcyam / tadeva satyaM yadihopakAriNa, upAdizan divyadRzo gataspRhAH // 12 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ SASARASRASHASHREGISSHRSS TIkA-vikArabhAve puSTimAha-ayamityAdinA 'ayaM '-pUrvoktA, 'vikAraH'-vikRtiH, tu, 'sAkSAd babhUva'pratyakSatvenAjjAyata, 'yaM'-pUrvoktam vikAram, 'ete '-prasiddhAH, 'sarve-sakalA:, 'tajjJA'-tattvajJAninaH, 'nigadanti'kathayanti, atraiva puSTimAha-tvamityAdinA ' tvaM pazye 'ti-tvaM vicArayetyarthaH, yataH cet '-yadi, 'dRSTapadArthakeSvapi 'avalokitavastuSvapi, adRSTeSu tu kA kathetyapi zabdabhAvaH, ' ihaiva'-asminneva bhave, parajanmani tu kiM kathanIyamityevazabdabhAvaH, 'itthaM '-uktarItyA, 'khAnAm '-iMdriyANAm , 'moho bhavet '-ajJAnaM syAt, bhrAntiH saMjAyata itibhAvaH, 'tarhi '-tadA, 'hI' ti nizcayena, 'idaM '-pUrvoktam, 'sarvam '-kRtsnam, 'indriyajJAnam '-zrotrAdijJAnam , kena 'satA'-satpuruSeNa, 'satyaM '-yathArtham , asti, 'itIvavAcyam'-ityetad vaktuM yogyam asti, tarhi kiM jJAnaM satyamiti darzayitumAha-tadevetyAdi kintu ' tat '-jJAnam , ' satyaM eva'-yAthArthamasti, ' yat '-jJAnam , 'iha '-asmin saMsAre, 'divyadRzaH'-divyadRSTayaH-divyajJAnayuktA itibhAvaH, ' upAdizan '-upadiSTavantAH, kathaMbhUtA divyadRzaH ? * upakAriNaH'-upakArakartAraH, jagaddhitakArakA itibhAvaH, punazca kathaMbhUtAH ? ' gataspRhAH '-icchArahitAH, saMsArasthapadArthabAMchAvihInA itibhAvaH // 11-12 // mUlam-svasthaM manastvaM budha ! sannidhAya, vicArametaM kuru tttvdRssttyaa| zabdA ime jJAnavatopadiSTA-steSmI yathArthA bhavatA'pi vAcyAH // 13 // 1. nAstika ! / 2. apisamuccayArthastena mayA vAcyA eva punarbhavatA tvayApyete madvadvAcyA iti / sasasasasasa
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sarararararararara TIkA-uktaviSaya eva puSTimAha-svasthamityAdinA ' he budha !'-catura !, nAstikaM prati saMvodhanam , tvam ' manaH'cittam , ' svasthaM sanidhAya '-sAvadhAnaM kRtvA, 'tattvadRSTyA'-tattvadRzA, pakSapAtavihInayathArthadRSTayetibhAvaH, 'etaM'-pUrvoktaM, / 'vicAraM kuru'-vimarza vidhehi, yat , 'jJAnavatA'-jJAninA, 'upadiSTAH'-kathitAH, 'ime'-prasiddhAH, zabdAH santi 'te'pUrvoktA, ' amI'-vakSyamANazabdAH, bhavatA'pi 'api' samuccayArthastena mayA vAcyA eva punarbhavatA'pi bhavadvAcyA ityarthaH, 'yathArthAH '-satyAH, 'vAcyAH '-vaktavyAH // 13 // mUlam-AnandazokavyavahAravidyA, aajnyaaklaajnyaanmnovinodaaH| nyAyAnayo cauryakajArakarmaNI, varNAzca catvAra ime tathAzramAH // 14 // AcArasatkArasamIrasevA, maitrIyazobhAgyavalaM mahattvam / zabdastathArthodayabhaGgabhakti-drohAca moho madazaktizikSAH // 15 // paropakAro guNakhelanA kSamA, aalocsngkocvikoclocaaH| rAgo ratirduHkhasukhe viveka-jJotipriyAH premadizazca dezAH 1. artho'bhidheyaH zabdo'yamayaM cArtha iti ca ka ucyate ki zabdArthayoH kazcidAkArAdirasti / 2. ayaM me priyo'yaM cA'priyazceti yadA uzyate tadA tadvastu eva dRzyate paraM yena kRtvA priyazabdaH pravartate saguNastu darzayituM na zakya evamanyavA'pi / -
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmaH puraM yauvanavAdhakAsthA, nAmAni siddhyAstikanAstikAzca / kaSAyamoSau viSayAH parAGmukhA-zcAturyagAmbhIryaviSAdakaitavam // 17 // cintAkalaGkazramagAlilajjA-sandehasagrAmasamAdhivuddhi / dIkSAparIkSAdamasaMyamAzca, mAhAtmyamadhyAtmakuzIlazIlam // 18 // kSudhApipAsAghamuhUrtaparva-sukAladuHkAlakarAlakalpyam / dAriyarAjyAtizayapratIti-prastAvahAnismRtivRddhigRddhiH / // 19 // prsaaddainyvysnaanysuuyaa-shobhaaprbhaavprbhutaabhiyogaa| niyogayogAcaraNAkulAni, bhAvAbhidhA pratyayayuktazabdAH // 20 // TIkA-te ke zabdAH santIti darzayati-AnandetyAdinA ' AnandaH '-modaH, 'zokaH '-udvegA, 'vyavahAraH'AcAraH, 'vidyAAjJAkalAjJAnam ' ' manaH'-cittam, 'vinodaH '-pravRttiH, 'nyAyaH'-nItiH, "anayaH'-anItiH,, 1. ardhaH, mUlyam / 2. Arogyam / 3. bhAva. zabdasya pravRttinimittaM tasyAbhidhAbhidhAnaM kathanaM vacanamiti yAvat tadartha ye pratyayAH tatvayaNimanaNAdayastairyuktA zabdAste tathA yathA viSNorbhAva. viSNutA viSNutva vaiSNavaM dAyam draDhimA ityAdibhAvapratyayAntaiH sarvairapi lokamadhyasthazabdaio'rthe bhavati sa nAstikena na vAcya. syAt tasya paJcabhirindriyairgrahItumazakyatvAditi yathAsambhava vAcyam yadyapi cauryamAhAtmyadArigyazabdA atraivA'ntarbhUtAstathA'pyatIvaprasiddhatvAdihopAttA iti na paunruktydossH|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 'cauryakajArakarmaNI 'ti cauryakarmajArakarma cetibhAvaH, 'ca'-punaH, ' ime'-prasiddhAH, ' catvAraH / 'varNAH '-jAtayaH, brAhmaNakSatriyavaizyazUdrA itibhAvaH, 'tatheti samuccaye, 'ime-catvAraH, 'AzramA-brahmacaryagRhasthavAnaprasthasaMnyAsAH, 'AcAra:AcaraNam , ' satkAraH'-AdaraH, ' samIraH'-vAyuH, 'sevA'-sevanam , ' maitrI'-mitrabhAvaH, 'yazaH'-kIrtiH, 'bhAgyam'dRSTama, 'balaM'-zaktiH, ' mahattvam -mahimAzabdaH, 'tathe 'ti samuccaye, ' arthaH '-vAcyam, 'udayaH bhaMgaH'-nAzaH, 'bhaktiH -bhajanam , 'drohaH '-vairaM, 'ca'-punaH, ' mohaH '-ajJAnam , ' madaH '-ahaMkAraH, 'zakti'-balam, 'zikSA'zikSaNam , upadeza, itibhAvA, 'paropakAraH '-parasyopakRtiH, 'guNAH '-rUpAdayaH, 'khelanA'-krIDA, 'kSamA'-kSAntiH, 'AlocaH'-Alocanam, nirIkSaNamitibhAvaH, 'saMkocaH'-lajA, yA kriyAvat hAsaH, 'vikocaH '-gamanAdikam , 'locaH'-darzanAdikaM, 'rAgaH '-anuraktiH, ratiH'-ramaNam , 'duHkham sukham ' ' vivekaH '-satyAsatyanirdhAraNam , 'jJAtiH'-jAtiH, 'priyaH '-premAspadam, 'prema'- snehaH, 'dizaH'-pUrvAdayaH, 'ca'-punaH, 'dezA,grAmaH' 'puraM'| nagaram, 'yauvanavArdhakAsthe'-ti yuvAvasthAvRddhAvasthA cetibhAvaH, 'nAmAni '-saMjJAH, 'siddhiH AstikaH nAstikaH' 'ca-punaH, 'kaSAyaH'-krodhAdiH, 'moSaH'-moSaNam , steyadravyamiti yAvat , 'viSayA-zabdAdayaH, 'parAGmukhAH'vimukhAH, 'cAturya '-kauzalam , 'gAMbhIrya'-gaMbhIratA, 'viSAda'-duHkham , 'kaitava'-gRhyacintA, 'kalaGka:'-doSaH, 'zrama:'-' zrAntiA, 'gAli'-apazabdA, 'lajA' 'saMdeha'-saMkAsaM, 'saGgrAma:-raNaH, 'samAdhiH-samAdhAnam , citkAyamiti yAvat,' 'buddhiH'-jJAnam , 'dIkSA'-dakSiNam , parivrajyeti yAvat , ' parIkSA'-parIkSaNam ' damaH'bAdyavRtInAM nigrahaH, 'saMyamA'-- -SRKSSSSSRKSA56 - -
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijitAtmatvaM, 'ca'-puna:, 'mAhAtmyam'-mahattvam , 'adhyAtmaH'-AtmaviSayA, 'kuzIla'-duHsvabhAvaH, 'zIlam'-bhUteSvanugrahAdiH, 'kSudhA'-bubhukSA, 'pipAsA'-pAtumicchA, ' arghaH'-mUlyam , ' muhUrtaparva ' ' sukalpa:'-subhikSam, 'duSkAlam'-durmikSam, 'karAlaH' bhayAvahaH, 'kalpyam'-Arogyam , 'dAriyaM '-nirdhanatA, 'rAjyam , ' ' atizaya - Adhikyam, 'pratItiH'-vizvAsA, 'prastAva:'-prasaMgaH, ' hAniH'' smRtiH'-smaraNam , ' vRddhiH'-unnatiH, 'gRddhiH'abhikAMkSA, 'prasAda'-prasannatA, 'dainyaM '-dInatvam , 'vyasanam'-duHkham , abhyAso vA, ' asUyA'-guNeSu doSAropaNam , 'zobhA'-zobhanam, 'prabhAvaH'-prabhutA, svAmitvam , ' abhiyogaH' abhiyuktiH, 'niyogaH'-adhikArAdikaM, 'yogaH'cittavRttinirodhaH, 'AcaraNaM'-vyavahAraH, 'kulam ' bhAvetyAdibhAvaH zabdasya pravRttinimittaM tasya ' abhidhA'-abhidhAnam kathanamiti yAvat , tadarthaM te pratyayAH tvAdayastairyuktAH zabdo yathAviSNutvAdayaH // 14-20 // mUlam-ityAdizabdA bahavo bhavanti ye, jihvAdivattena hi zabdavantaH / svarNAdivanno iha rUpavantaH, puSpAdivanno'tra ca gandhabandhurAH // 21 // sitAdivanno rasavanta evaM, na sparzavantaH yavanAdivacca / kintvekakarNendriyarUpanAyA-stAlvoSThajihvAdipadapravAcyAH // 22 // araUraOMOMOM
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasvotpaceSTAdivizeSagamyAH, svAbhyAsasamprAptaphalAnumeyAH / svanAmayAthArthyakathA nidhAyinaH, svIyapratidvandvivinAzakAriNaH // 23 // sayo virodhyutthanijAvayAntAH, itIddazAH sarvajanaprasiddhAH / zabdAH svakIyotthaguNapradhAnA, vAcyA narairAstikanAstikaizca // 24 // TIkA - uktaviSayameva phaladvArA spaSTayati- ityAdItyAdinA ' ityAdizabdA: ' - etatprabhRtikAH zabdAH, 'ye bahavo bhavanti ' - aneke santi, ' te ' - pUrvoktAH zabdAH, ' hI 'ti nizcayena, ' iha ' - asminsaMsAre, 'jihvAdivat ' - jihvAditulyaM, ' zabdavantaH ' - zabdayuktA na santi 'svarNAdivat ' - svarNAditulyaM, ' rUpavantaH ' - rUpeNa yuktAH, 'mo - naiva santi, ca ' - punaH, asmin saMsAre, 'puSpAdivat ' - kusumAditulyaM, 'gaMdhabaMdhurAH ' - gaMdhayuktAH, 'no ' - naiva santi, ' eva 'miti 9. yathA nandanamAnandaH zocanaM zoka ityAdikathanadhAriNaH / 2 AnandapratidvandvI anAnandaH zokAdiH tenAnandenAnAnandasya vinAzaH kriyate ekasya nAze'parasyopapattau vastUnAM bhAvAbhAvau siddhau etau tu tadA syAtAM yadA kiJcidyastu syAt tat sadbhAvastu na sAkSAt svarNAdivaddazyate sarvatra ceSTayaiva eSAM sattA upadizyate evaM naJsamAsAdimatAmeSAmabhAvarUpeNa vinAzo lakSyate / 3. sadyaH zIghraM AnandAdInAM virodhinaH zokAdayaH tebhyaH zokAdibhya uttha utpanno nijAlayasya AnandAdInAM svanAmnaH Anandeti zabdasyA'nto'vasAnamanuccAro yeSAM te tathA ataeva yasmin kSaNe yannimittAnandotpattistasmin kSaNe tannimittameva zokAyutpatterabhAvAt zokAdInAmanuccAra evaM sarvazabdeSvapyayameva dharmo'vaseyaH / 16
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRASANGEROSAURRESS samuccaye, 'sitAdivat '-zarkarAditulyaM, 'rasavantaH '-rasayuktAH , 'no' naiva santi, 'ca'-punaH, 'pavanAdivat '-, vAyavAditulyaM, 'sparzavaMtaH '-sparzayuktA na santi, tarhi kIdRzAH saMtItyAdinA ' kiMtviti'-api vityarthaH, 'ekakarNendriyarUpagrAhyAH '-kevalaM zrotraMdriyeNA''deyAH santi, tathA ' tAlvoSThetyAdi '-tAlvoSThajihvAdisthAnAbhidheyAH santi, tathA 'svasvotthetyAdi'-' svasmAdutthA:-utpannA ye ceSTAdivizeSAstairgamyAH-jJeyAH, AtmIyAtmIyavibhinnotpannaceSTAvizeSabodhyA itibhAvaH, santi tathA ' svAbhyAsetyAdi'-svAbhyAse-nijAbhyAse, 'saMprAptam '-upasthitaM yatphalaM tenA'numeyAH-anumAtuM yogyAH, svakIyAbhyAsotpannaphalAnumeyA itibhAvaH, santi tathA 'svanAmetyAdi '-svanAmnAM, svakIyasaMjJAnAm , yat ' yAthArthyam ' satyatvaM, tasya 'kathA'-kathanaM, tasyAH 'nidhAyinaH'-dhAriNaH, 'nandanam '-AnaMdA, 'zaucanam - zokaH, ityAdikathanadhAriNa itibhAvaH santi, tathA svIyetyAdi 'strIyaH-svakIyaH, 'ya:' 'pratidvandvI - & zatruH, tasya 'vinAzakAriNaH'-nAzakAH, santi tathA sadya ityAdi 'sadyaH'-zIghrameva, 'virodhibhyaH'-vairibhyaH, 'utthaH'-utpannA, 'nijAvasya'-svanAmnaH, 'aMtaH'-avasAnaM, yeSAM te tathA virodhyutpattau sadya eva svanAmanAzakA itibhAvo'sti, phalitamAha-itIdRzA ityAdi itIdRzAH '-itthaM prakArAH zabdA:, 'AstikanAstikairi'ti-Astikai stikaizcetyarthaH, ' naraiH'-janaiH, 'ca'-zabdazvaraNapUrtI, 'vAcyA '-vaktavyAH santi, kathaMbhUtAH zabdA: 1 'sarvajanaprasiddhAHsarvalokeSu prakhyAtAH, punazca kathaMbhUtA ? 'svakAryotthaguNapradhAnAH'-svakIye-svasmin utthAH-utpannA ye guNAH-mAdhudiyaH tatpradhAnAH svoccAraNakAlotpannaguNaviziSTA bhAvaH // 21-24 // OMOMOMOM
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-yadIhazA apyayi siddhazabdAH, yeSAM na sAkSAtkRtirindriyaiH svaiH / tatpuNyapApAdikavastunIhA-pratyakSake kasya ca khaisya vRttiH // 25 // TIkA-phalakathanapUrvakaM dRDhayati-yadIdRzA ityAdinA 'ayI 'ti saMbodhane, ' iha'-asmin saMsAre, 'yadi '-cet, duzA api pUrvoktA api.sindAsaEi THEAT THAT izA Apa pUvAktaprakArA Apa, siddhazabdAH '-siddhi prAptAH zabdAH santi tepAm, 'sAkSAtkRtiH'-sAkSAtkAraH, 'svairindriyaiH '-nijazrotrAdibhiriMdriyaiH, 'yepAm '-nAstikAdijanAnAm, na bhavati, 'tat'-tarhi, 'ca'-zabdazvaraNapUttauM, / 'apratyakSake'-pratyakSAgamye, 'puNyapApAdikavastuni'-dharmAdharmAdipadArthe, 'kasya'-puMsaH, 'khasya'-indriyasya, 'vRttiH'pravarttanaM bhavati // 25 // * lHmHhHltHlfHmH lmHfH@.wSfHqHmHltHlfHrmHmH lHd@ - SUPER zrIjainatattvasAre nAstikasyA'pyA''nandAdizabdavat puNyapApAdizabdasattoktilezaH trayodazo'dhikAraH // Fireme mirmamarenemirmamernamoonrmmam 1. puMsaH / 2. indriyasya / -
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha cturdshodhikaarH| --- -- parokSapramANamapi mantavyamaSTAdazazlokaH kathayatimUlam-ato ya etanmanute vadAvadaH, pratyakSamekaM hi mama pramANam / tacintyamAnaM na vivekacakSuSAm , zaktaM bhavetsarvapadArthasiddhyai // 1 // TIkA-pUrvoktanAstikamataviSaya evA'vaziSTamAha-ato ya ityAdinA 'ataH'-asmAt kAraNAt, 'yA' 'vadAvadaH'| vAcAlaH, nAstika ityarthaH, 'etat '-vakSyamANaM, 'manute'-manyate, siddhAntatvenorIkarotItyarthaH, yat 'hI'ti caraNapUrtI, nizcaye vA, mama mate ' ekam '-advitIyaM, 'pratyakSa pramANam'-pratyakSanAmakaM pramANamasti, 'tat'-pUrvoktaM kathanaM, 'viveka cakSuSAM '-vivekadRSTInAm , tattvadRzAmitibhAvaH, 'cintyamAnaM '-vicAryamANaM sat, 'sarvapadArthasiddhyai'-sakalavastusiddhaye, jI zaktaM na bhavet '-samartha bhavitum na zaknoti // 1 // mUlam-kiM tarhi satyaM nijagAda nAstika-staduttaraM yacchatu zuddhamAstikaH / yadekazabdena nigadyamAnaM, tatsatpadaM prAhuriti pravINAH // 2 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 1525152515255OMOMOM tadviyate yannanu satpadena, vAcyaM bhaved vastu tadatra kiM syAt / / yacchabdajAtaM gaditaM puraiva, tathA punaH kiMcidanucyate'tra // 3 // ___TIkA-kiM tahItyAdi nAstikaH 'nijagAda'-uvAca, uktakathane sati nAstiko brUta ityarthaH, kathaM kiM brUta ? ityAha-kiM tahItyAdinA yat ' tarhi '-tadA, kiM' 'satyam '-yathArthamasti, yadi mamoktaM satyaM nAsti tarhi kiM satya- | mastItibhAvaH, 'AstikA ' 'zuddham '-vigatadopam, zuddhabhAvenetyarthaH, ' taduttaraM '-mamoktakathanasyocaraM, ' yacchatu'dadAtu, asyottaramAha-yadeketyAdinA 'ekazabdene 'ti-ekapadenetyarthaH, 'nigadyamAnam '-kathyamAnam, vAcyamitibhAvaH, yat asti tat 'pravINAH '-caturAH, 'satpadamiti prAhuriti '-satpadetinAmnA kathayantItyarthaH, 'nanvi 'ti nizcayena, ' yat '-vastu, ' satpadena vAcyaM bhavediti '-satpadena kathanIyamastItyarthaH, 'tat '-vastu, ' vidyate'-varttata eva, nAstika Aha-' tadatra kiM syAditi '-satpadavAcyaM vastvatra kiM vidyata ityarthaH, AstikaH prAha-yacchabdetyAdi / yacchabdajAtaM'yaH zabdasamUhaH, 'puraiva'-pUrvameva, 'gaditaM'-kathitaM mayA, tatsatpadavAcyamasti, tathA punariti-anyaccetyarthaH, 'kiMcit'kimapi, satpadavAcyam , ' atra'-asminsthale, ' anucyate '-punaH kathyate // 2-3 // mUlam-kAlaH svabhAvo niyatiH purAkRtaM, tathodyamA prANamano'sumantaH / AkAzasaMsAravicAradharmA,-dharmAdhimokSA narakopraloko // 4 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ HTRSS RSS vidhiniSedhaH paramANupudgalA, karmANi siddhAH paramezvarastathA / ityAdizabdeSu na ceSTayApi, kecitsudhIbhiH pratipAdanIyAH // 5 // kintvekataH satpadataH prarUpayAH, tthaikkrnnendriygraahyvrnnaaH| svasvasvabhAvotthitatattathAvidha-phalAnumeyAH kila kevalIkSyAH // 6 // TIkA-satpadavAcyamanyad vaktukAma Aha-kAla ityAdi kAlaH '-samayaH, svabhAvaH'-AtmIyA sattA, 'niyatiH'-niyamaH, 'purAkRtaM'-pUrva vihitaM karma, 'tatheti samuccaye, ' udyamaH -puruSakAraH, 'prANaH 'hRdayastho vAyuH, zaktiH, gaMdho raso vA yadvA prANA:-asavaH, ' manaH'-cittam, 'asumantaH'-AtmAnA, 'AkAzaM'-namaH, 'saMsAra'lokA, tanucetanAtmakaM jagaditi yAvat , ' vicAra:'-parAmarzaH, 'dharmaH'-puNyam , 'adharma:'-pApam , 'Adhi:'-mAnasI vyathA, 'mokSaH '-muktiH, ' narakaM'-zvabhram , 'Uloka:'-UrdhvasthAyI lokaH, 'vidhiH'-zAstroktavidhAnam, 'niSedha:'nivartanam, 'paramANupudgala iti'-aNavaH zarIraM cetyarthaH, 'karmANi '-kAryANi, 'siddhAH'-siddhiM gatAH, 'tathe ti samuccaye, 'paramezvaraH '-IzvaraH, ' ityAdizabdeSu'-etatprabhRtiSu zabdeSu, 'kecit '-ke'pi zabdAH, 'sudhIbhiH'-paNDitaiH, 'ceSTayA'pi' ceSTAdvArApi, 'na pratipAdanIyAH'-na kathanIyAH santi, tarhi kutaH prarUpyAste ? ityAha-kitvekata ityA dinA kiMtu 'ekataH '-satpadata iti, ekena satpadenetyarthaH, 'prarUpyAH '-prarUpayituM yogyAH, te zabdAH santi, punaH / kathaMbhUtAH ? santItyAha-tathetyAdinA 'tathe 'ti samuccaye, 'ekakarNendriyagrAhyavarNAH '-ekena-kevalena karNendriyeNa-zrotraM
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMOMOMOMRS OMOMOMOMOMOMOM driyeNa grAhyA:-grahItuM yogyAH, varNAH-akSarANi yeSAM te tathA santi, punaH kathaMbhUtAH 1 santItyAha-svasvetyAdinA / 'svaskhasvabhAvena '-svakIyasvakIyasvabhAvadvArA, "upasthitam,'-utpannam ,, yat ' tathAvidhaM phalaM'-tatprakAra phalaM, tena / ' anumeyAH'-anumAtuM yogyAH, nijanijasvabhAvotpannavividhaprakArakaphalajJeyA itibhAvA, santi, punazca kathaMbhUtAH ? | santItyAha-kiletyAdinA ' kile 'ti nizcayena, 'kevalIkSyAH'-kevalajJAninA darzanIyAH santi // 4-6 // mUlam-ye santi zabdAstu padadvayAdinA, saMyogajAste bhuvi santi vA no| yathA hi vandhyA'sti suto'pi cA'sti, vandhyAsutazceti na yuktazabdaH // 7 // TIkA- atra vizeSamAha-ye santItyAdinA 'tu' zabdo vyavacchedArthaH, 'ye'-zabdAH, 'padadvayAdinA saMyogajAH santi'-dvipadaprabhRtisaMyogajanyA vartante, dvipadatripadAdisaMyogotpannA santItibhAvaH, te padadvayAdisaMyogajAH zabdAH padadvayAdisaMyogajanyazabdavAcyAH padArthA itibhAvaH, ' bhuvi '-pRthivyAM, saMsAra ityarthaH, 'santi'-vidyante, 'vA'5 athavA, "no'-naiva santi, asyodAharaNamAha-yathA hItyAdinA ' hI 'ti nizcaye, caraNapUttauM vA, ' yathA'-yena prakAreNa, 4 'vandhyA'stI 'ti-vaMdhyAzabdavAcyaH padArtho'stItyarthaH, 'ca'-punaH, 'suto'pyastI 'ti-sutazabdavAcyA padArtho'pya stItibhAvaH, parantu 'ca'kArazcaraNapUttauM, 'vandhyAsuta iti yuktazabdo ne 'ti-vandhyAsutarUpapadadvayasaMyogajanyazabdavAcyaH padArtho nAstItibhAvaH // 7 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-evaM nabhaHpuSpamarIcikAmbha:-kharIviSANapramukhA aneke / etAdRzA ye kila santi zabdAH, saMyogajAste kila naiva yuktAH // 8 // TIkA-saMyuktazabdodAharaNAMtarANyabhidhAtukAma Aha-evamityAdi ' evam '-anayA rItyA, ' nabha ityAdi '-nabha:puSpam-AkAzakusumam , marIcikAmbha:-mRgatRSNAjalam , kharIviSANaM-gardabhIzRMgam , etat pramukhAH-etad AdyA ye, 'aneke - bahavaH, 'etAdRzAH '-itthaMprakArAH,' kile 'ti nizcaye, 'saMyogajAH '-padasaMyogajanyAH, 'zabdAH' 'santi '-varttante, te zabdAH 'kile 'ti svavArtAyAm , 'yuktA naiva'-yogyA naiva santi, vAcyArthAbhidhAnasamarthA na santItibhAvaH // 8 // mUlam-karNendriyagrAhyatayApi naiSAM, sattA'sti tannendriyagocaraH saMn / / kecittu saMyogabhavA hi zabdAH, santyeva te tadviraho na praayH||9|| yathAhi goshRnggnrendrkjaa-vniiruhaagoptibhuudhraadyaaH|| saMyogajAH santi viyogatazca, zabdA aneke vibudhairvivecyAH // 10 // TIkA-uktazabdAyogyatvameva dRDhayati-karNendriyetyAdinA 'eSAM'-pUrvoktAnAm , vaMdhyAsutAdisaMyuktazabdAnAm , 'karNedriyagrAhyatayApi'-zrotraMdriyagrAhyabhAvenApi, zrotraMdriyeNa grahaNe satyapItibhAvaH, 'sattA nAsti'-bhAvo na vidyate, phalitamAhatadityAdinA 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' indriyagocaraH'-zrotrAdiviSayaH, ' san '-satyaH, nAsti, ato vyatirekamAha 1. satyaH / jasamaU5555
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - kecicityAdinA 'tu' zabdo vyatirekapradarzanArthaH, 'hI'ti caraNapUttauM, nizcaye vA, ye 'kecit ' ke'pi, 'saMyogabhavA:saMyogajanyA:, parasaMyogajAtA itibhAvaH, 'zabdA bhavanti'-te zabdAH santyeva, vartanta eva, 'kepAMcit '-saMyogajAnAmapi, zabdAnAM vAcyaH padArthoM vidyate evetibhAvaH, tena kiM bhavatItyAha-tadviraha ityAdinA 'prAyaH'-bahudhA, ' tadvirahaH'teSAM zandAnAM viyogaH, tadvAcyavastUnAM viyoga ityarthaH, na bhavati etadudAharaNAnyAha-yathA hItyAdinA 'hI'ti caraNapUrtI, 'yathA'-yena prakAreNa, gozRMgetyAdi'-gozaMga-gopiANaM, narendrakaJjaH-nRpatikezaH, avanIruhaH-vRkSaH, gopatiH-gopAla, 18 bhUdhara:-parvataH, 'ityAdyAH-etatprabhRtikAH zabdA bhavanti, 'ca'-punaH, 'aneke '-bahavaH zabdA:, saMyogajanyA:, tathA 'viyogata'-viyogena, padaviyuktijanyA itibhAvaH, 'santi'-vartante, te 'vibudhaiH'-vipazcidbhiH, 'vivecyAH'-vivecanIyA:, svayamUhyA ityarthaH // 9-10 // mUlam-zrotrAkSimukhyendriyarUpAthe, parantvatannAmani tasya naamni| arthe tathA'nyAzritarUpaveSake, jJAnaM na netrazravasostadarthakRt // 11 // TIkA-aiMdriyajJAnasya na sarvathA'rthaparicchedakatvamiti vaktukAma Aha-zrotrAkSItyAdi 'zrotrAkSimukhyeMdriyarUpagrAhye'karNanetrAdIMdriyagrahaNIye karpUrAdivastuni, ' parantu ' 'atannAmni'-tadbhinnanAmni, lavaNAdikhaNDa ityarthaH, 'tasya nAmni'karpUrAdinAmake padArthe, 'tatheti samuccaye, 'anyAzritarUpaveSake'rthe '-anyasya-dvitIyasyAzritau rUpaveSau yena saH, ' tathA'1. vastuni / 2. lavaNAdikhaNDe / 3. karpUrAde mani padArthe ityarthaH / USASUSESSOskustees OSOS -
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ *SRISE ISRKERCENSESS tasmin padArthe, 'netrazravasoH'-nayanakarNayoH, 'jJAna' 'tadarthakRt-tadarthakAriH, tat padArthaprayojanagrAhayituM na bhavati // 11 // mUlam-yathA sitAbhrAdisugandhivastuSu, zronAkSinAsArasanAsamutthaM / jJAnaM yadapyasti tathApi keSuci-tteSu-pramANaM rasanAvabodhanam // 12 // TIkA-uktaviSayasyodAharaNamAha-yathetyAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, 'sitAmrAdisugandhivastuSu,'-karAdisugaMdhayuktapadArtheSu, yadapi ' yadyapi, 'zrotrAdinAsArasanAsamutthaM jJAnamasti'-karNanetraprANajihvotpannaM jJAnaM vidyate, 'tathApi'-tadapi, 'teSu' teSAM madhye, 'keSucit '-keSvapi padArtheSu, 'rsnaavbodhnm|'-jiheNdriyjnyaanN, 'pramANaM'pramANarUpam bhvtiH|| 12 // mUlam--svarNAdike vastuni'karNanetra-jJAnaM sphuratyeva tathApi ttr| nirgharSaNAdiprabhavo'vavodha-stadarthasatyAya na kevalAkSam // 13 // . TIkA-udAharaNAMtaramAha-svarNAdika ityAdinA ' svarNAdike vastuni'-suvarNAdipadArthe, yadyapi, 'karNanetrajJAnaM 'zrotracakSurjJAnaM, 'sphuratyeva'-nizcayena prasphuraNaM gacchati, tathApi 'tatra'-svarNAdike vastuni, 'nirdharSaNAdiprabhavo'vavodha:' 1. satsvapIndriyeSu indriyajJAnAt nirdharSaNacchedanatApatADanotthaparIkSAbhavaM yat zAnaM tadeva svarNAdisatyatAsampAdakaM syAt na hi svarNazabda zrute cakSuA svarNavaNe ya dRSTe svarNa satyamiti vaktuM zakyate kintu nirgharSaNAdibhavena tizca kaSapaTTalo* hAgnyAdihetujaM tatsaMyogAnantarameva tandriyagocarapravRtti svatastatmAgeveti vicAryam /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSSSSSSSAS15 nirdharSaNacchedunatApatADanotpannaM jJAnaM, ' tadarthasatyAya'-svarNAdipadArthasatyatvavinizcayAya, bhavati, na kevalAkSamiti - kevalaM netrotpannaM jJAnaM svarNAdivastusatyatvavinizcayAya na bhavatItibhAvaH // 13 // mUlam-mANikyamukhyeSu padArtharAziSu, smaakssviNdrtnpriikssikaatH| tathApi teSAmadhikonavakrayo, nigadyate ratnaparIkSakaiH kim ? // 14 // sarveSu sarvANi samAni khAni, tadA kathaM bhinnvibhinnvkryH| parantu kazcitpratibhAvizeSo, yenocyate tadgatamUlyanizcayaH // 15 // TIkA-udAharaNAMtaramAha-mANikyetyAdinA 'mANikyamukhyeyu'-mANikyAdiSuH 'padArtharAzipu'-vastusamaheSu, yadyapi ' samAkSavit '-samAnamindriyajJAnaM bhavati, ' tathApi '-vadapi, 'ratnaparIkSikAtaH'-ratnaparIkSAzAstrAt ; 'tepAm - mANikyamukhyAnAm, 'adhikonavakrayaH' adhikA-prabhUta UnaH-nyUnazca vakrayA-mUlyam , vaSTibhAgurirallopamavApyorupasargarityakAralopaH, 'ratnaparIkSakai '-ratnaparIkSAkArakai, 'kiM nigadyate ?'-kathaM kathyate ?, asyaiva puSTimAha-sarveSvityAdinA ' sarveSu'-sakaleSu ratnaparIkSakeSu, 'sarvANi"-sakalAni, 'khAni '-iMdriyANi,'' samAni'-tulyAni santi, 1. mANikyamukhyeSu ratnaparIkSAvedinAM yadyapi paJcendiyANAmapi viSayo vartate tathApi ratnaparIkSakaiH sarvendriyAkArasAmye'pi nyUnamadhikaM vA mUlyaM tatra kenAya vizeSaH kriyate / etadevAha / 2. ratnaparIkSikA ratnaparIkSAzAstraM tasyAH sakAzAt / 3. mUlyaM / / 4. maanniky| - - - -
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ "tadA'-tarhi, mANikyamukhyAnAm ' bhinnavibhinnavakrayaH'-bhinna bhinnaM mUlyaM, 'kathaM '-kuta ucyate ? 'parantu 'kintu, 'kazcit '-kopi, 'pratibhAvizeSaH '-pratyutpannamatitvaM, pratibhA tasya vizeSaH-vaiziSTam bhavati, 'yena'-yadvazAt , 'tadgatamUlyanizcayaH '-mANikyasya mUlyanizcayanam , ' ucyate'-kathyate / / 14-15 // mUlam-tathAhiphenAdikajoTakeSu, prAyo vimuhyanti samendriyANi / / pramANameteSu tadutthamattatA, tenendriyajJAnamRtaM na sarvam // 16 // TIkA-udAharaNAMtaramAha-tathetyAdinA 'tathe 'ti samuccaye, 'ahiphenAdikajoTakeSu'-ahiphenAdipadArthayogeSu, 'prAyaH'-bahudhA, ' samendriyANi '-sarvANIMdriyANi, 'vimuhyanti'-mohaM prApnuvanti, ajJAnayuktAni bhavantItibhAvaH, 'eteSu'-ahiphenAdikajoTakeSu, ahiphenAdikajoTakaparicchedeSvityarthaH, 'tadutthamattatA'-ahiphenAdijoTakotpannonmattatA, 'pramANaM'-pramANarUpA bhavatIti, phalitamAha-tenetyAdinA 'tena'-kAraNena, 'sarve '-sakalaM, ' indriyajJAnaM'-zrotrAdIMdriyajanya jJAnam , 'RtaM'-satyaM nAsti // 16 // muulm-tthaussdhiimntrguddaavishessai-lokaaNjnpttnonrsy| mUrtistu no dRkpathameti nRNAM, tartika se nAstIti na gRhyate khaiH // 17 // 1. satyaM / 2. guTikA / 3. adIkaraNAanena / 4. zarIraM / 5. guptatanuH / LAVA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadAzritArthAdikRtestu tasya, sattA tathA zaktimahezavIrAH / bhUtaM satI jAGgulikA sapatnI, siddhAyikAderapi tadvadeva // 18 // TIkA - udAharaNAntaramabhidhAtukAma Aha - tathetyAdi ' tathe 'ti samuccaye, 'auSadhImantra guDAvizeSaiH ' - auSadhamaMtra guTikAvizeSaH, tathA ' lokAJjanaiH ' - adRzya karaNAjjanena, 'guptatanornarasya ' - guptazarIrasya janasya, 'mUrti' - zarIram, 'tu ' zabdazcaraNapUtta, ' nRNAm - puruSANAm, ' dRkpathaM no eti ' - netramArgam nA''yAti, netreNa na dRzyata itibhAvaH, 'tat' - tarhi, ' saH ' - guptazarIro naraH, ' nAsti ' - na vidyate, ' iti ' - etat, 'khaiH ' - indriyaiH, ' kiM na gRhyate ' - kiM na nizrI - yate ? api tu nAstIMdriyairnizcIyata evetibhAvaH, 'tvi 'ti kintvityarthaH, 'tadAzritArthAdikRteH ' - tasya - gupta zarIrasyA''zrito yo'rthaH AnayanamocanAdikaM kAryaM tadAdikRtostatprabhRtikaraNAt tasya guptazarIrasya sattAbhAvo'sti tvamityarthaH siddhyati, 'tathe 'ti samuccaye, ' tadvadeva ' -uktarItyaiva, guptazarIrapurupavadevetyarthaH zaktiH, mahezaH, vIraH, bhUtam, satI, jAGgulikA, sapatnI, ityeteSAm, tathA ' siddhAyikAderapi - siddhAyikAprabhRtikasyA'pi siddhirbhavati // 17-18 // ceSTayA dRSTamapi mantavyaM paJcadazazlokairAha - 19 // mUlam - etasya siddhau hi parokSasiddhiH, tatsedhanAt svargaparetasiddhiH / na dRzyate yannanu ceSTayApi, kathaM hi tadUvastu sadiSyate bhoH // 9. tasyAzrita yatkArya AnayanamocanAdikaM tasya karaNAt / 2. naraka / 3. nAstikaH punaH prAha / 17
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ *OM*995%%* sthAne paraM sarvamidaM hi kevalI, jJAnena jAnAti yadeva vastu sat / atastadIyaM vacanaM pramANaM, yaducyate tena parAvabudhyai // 20 // TIkA-etena kiM bhavatItyAha-etasyetyAdinA 'hI'ti nizcaye, caraNapUttauM vA, 'etasya siddhAvi 'ti-guptazarIranarazaktimahezAdInAM siddhau satyAmityarthaH, ' parokSasiddhiH'-parokSasya sAdhanam bhavati, tathA 'tatsedhanAt '-parokSasya siddheH, 'svargaparetasiddhiH'-svarganarakayoH siddhirbhavati, nAstikaH prAha-na dRzyata ityAdi 'bhoH' ityAmaMtraNe, 'nanvi 'ti vitarke, 'yat'-vastu, ' ceSTayA' ceSTAdvArA'pi, 'na dRzyate'-nAvalokyate, 'tadvastu'-tAdRgvastu, 'hI'ti caraNapUttauM, hai 'sat'-vidyamAnam , ' kathaM '-kena prakAreNa, ' iSyate '-manyate, asyottaramAha-sthAna ityAdinA 'sthAne '-etat-pUrvoktaM tava kathanamucitamastItyarthaH, 'paraM'-parantu, 'hI 'ti nizcaye, yadeva vastu 'sat'-vidyamAnamasti, 'idaM sarvam '-tatsa* kalaM, 'kevalI'-kevalajJAnayuktaH, 'jJAnena'-jJAnadvArA, 'jAnAti'-vetti, 'ataH'-asmAt kAraNAt , ' tena'-keva linA, ' parAvabudhyai '-aparajJAnAya, ' yaducyate '-yat kiMcit kathyate, tat sarvam , ' tadIyaM vacanam '-kevalinaH kathanaM, 'pramANaM '-pramANarUpamasti // 19-20 // mUlam-tvaM pazya loke'pi janairna cAnyai-yajjJAyate tatkila dRzyate'lam / naimittikaireva yathoparAgo, grahodayo garbhaghanAgamAdi // 21 // 1. grahaNaM / 2. meghavRSTayAdi / R-51OMOMOMS
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-etadevodAharaNena dRDhayati-tvaM pazyetyAdinA tvam 'pazya'-vicArayata, yat 'loke'pi'-saMsAre'pi, 'anyaijanaiH'itarapuruSaH, yat '-vastu, 'na jJAyate'-nAvabudhyate, 'ca' zabdazvaraNapUrtI, 'tat'-vastu, 'kile 'ti nizcayena, 19 'yat '-jJAnA, 'alam -paryAptatvena, 'dRzyate'-jJAyate, udAharaNamAha-naimittikairityAdinA ' yathA'-yena prakAreNa, 'uparAgaH'-grahaNam , ' grahodayaH '-sUryAdInAmudayaH, 'garbhadhanAgamAdi'-meghavRSTyAdikam , 'naimittikaireva '-nimittazAstrajJAbhireva, jJAyate navA'parairjJAyate // 21 // mUlam-tathA vyatItaM sakalaM bravIti, pRSTaM tu cuuddaamnnishaastrvedii| nidAnavaidyo'khilarugnidAnaM, nivedayatyAzu na cA'nyalokaH // 22 // parIkSako vettyatha nANakasya, yathA parIkSAM na paro mnussyH| padaM padajJaH zakunaM ca tajjJo, yathA vijAnAti paro na tadvat // 23 // atastvakaM viddhi jano'khilo'nyaH, sarvendriyo'pyatra na vetti tavat / yathaiva naimittikamukhyaloka-stadakSataH ko'pyaparo'sti bodhaH // 24 // TIkA*--udAharaNAMtarAbhidhAtukAma Aha-tathetyAdi 'tathA'-uktarItyA, 'cUDAmaNizAstravedI'-arhaccUDAmaNinAmnA 1. tvaM / 2. indriyebhyaH / 3. zAnam / asya zlokatrayasya TIkA likhitahastAdarza nopalabhyate, ityato'bhyAsinAm sukhenetadarthAvagamAya sA'tra mayA saMbhya nivezitA-paNDita hrgovinddaasH|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMAS25OMOMOMOM prasiddho dezakAlAdivyavahitArthaviSayakapraznAnAM yathArthottaranirUpaNaparo granthacUDAmaNizAstraM tat samyag vetti yaH saH, 'vyatItaM'-bhUvakAlaviSayaM, ' sakalaM '-savaM, 'pRSTaM '-praznaM, 'tu'-anyArthavyavacchedena, 'bravIti'-vyAkaroti, 'tathe 'ti dehalIdIpakanyAyenAvA'pi saMbadhyate, 'nidAnavaidyaH'-rogakAraNajJAtA, cikitsakaH, 'akhilAnAM'-vAta-picAdi-dhAtuvaiSamyaprabhavANAM sarvAsAm , 'rujAm'-AturazarIrotpannavikArabhUtAnAm rogANAm , ' nidAnaM '-rogotpAdakaM mUlaM, 'Azu'avilamvena, 'nivedayati'-svayaM viditvA rogibhyo jJApayati, 'anyaloka:'-cUDAmaNizAstrA'nabhijJazcikitsAzAstrAtyutpannazca janaH, na ca yathAkrama atItaviSayaM praznaM rugnidAnaM ca jJAtum jJApayituM ca samarthoM na bhavatItibhAvaH, punarapyuktArtha dRDhayitumAha-' atha '-ityuktasamuccaye, 'yathA' 'parIkSaka:'-satyAsatyavivecakaH, 'nANakasya ' rUpyakAdeH, ' parIkSAM vetti'kUTAkUTavibhAgaM jAnAti, 'na paraH'-parIkSakAtirikto janastathA vettuM zaknoti, yathA ' padajJaH'-pAdacihnajJAtA, 'pagI' iti bhASAyAm , 'padaM'-palAyitasya caurAdeH pAdacihna, 'ca' zabdaH samuccaye, 'yathA' ityatrApi saMbadhyate, 'tajjJaH'-zakunazAstrajJAtA, 'zakuna-bhaviSyacchubhAzubhasUcakaM khagarutAdi, 'vijAnAti'-vetti, 'tadvat'-padajJa-zakunajJAviva, 'pada:-tadbhinno naraH, 'na'naiva vijAnAtIbhAvaH, prakramamimatamupasaMharanAha-'naimittikamukhyalokaH'-nimittazAstraM vettIti naimittikaH sa mukhya Adiryasya prazna-vaidya-parIkSaka-padajJAdeH sa tAdRzo lokaH-jana:, 'atra'-jagati, 'yathaiva'-uktaprakAreNa grahoparAga-prazna-nidAnAdi, 'tat '-dezakAlAdivyavahitamata evAtIndriyaM vastu, 'vetti'-jAnAti, 'tadvat '-tathA, 'sarvendriyaH'-sarvANi paripUrNAni tvam-rasanA-ghrANa-netra-zrotrANIndriyANi yathAkramaM sparza-rasa-gandha-rUpa-zabda-jJAnasAdhanAni yasya saH, paTusakalendriya EOSISESEOROLOSSOS
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - iti yAvat , AstAm nyUnendriyo apaTusakalendriyo vettyapi zabdArthaH, 'anyaH'-naimittikAdibhinnaH, 'akhilaH'-samastaH, 4 'janaH'-manuSyaH, na vetti, " ataH'-uktAd hetoH, 'akSataH' indriyAt, indriyajanyAd bodhAdityarthaH, 'aparaH'minA, ko'pi 'bodhaH '-jJAnamasti, 'tva'-tvaM pracchakaH, 'viddhi'-jAnIhi // 22-24 // mUlam-evaM parokSArthamimaM samastaM, jJAnI vijAnAti na sarvalokaH / prAyastvidaM vetti paropadezA-janaH svato nendriyakeSu satsu // 25 // TIkA-uktaviSayameva dRDhayati-evamityAdinA ' evam '-anayA rItyA, 'imaM'-pUrvoktaM, 'samastaM'-sarva, 'parokSArtha,'parokSavartipadArtha, ' jJAnI'-jJAnayukto, 'vijAnAti '-vetti, 'na sarvalokaH' iti-sarvo jano na vettItibhAvaH, tarhi sarvo janaH kathaM jJAtum zaknotItyAha-prAya ityAdinA 'prAyaH'-bahudhA, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'jana:'-aparo manuSyaH, 'idaM '-vakSyamANam, 'paropadezAt '-parasyopadezena, 'vetti'-jAnAti, 'indriyakeSu satsu'-zrotrAdIMdriyeSu vidyamAneSvapi, 'svataH'-svayam , paropadezamaMtareNaivetyartho na vetti // 25 // mUlam-AcArazikSArgamasAdhanAni, rasAyanaM vyaakrnnaadividyaaH| caritravRttI paradezavArtA, svAdindriyAdvetti na kintu cA'nyataH // 26 // TIkA-yatparopadezena vetti na svatastat kimastItyAha-AcAretyAdinA 'AcAraH'-vyavahAra, 'zikSA'-zikSaNam, 1. mantrAmnAya / 2. devAnAm / 5155155555575 - - -- - - - -
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamaH '-mantrAmnAyaH, ' sAdhanam ' - siddhividhiH, 'rasAyanaM ' - dhAtuvarddhanAdividhiH, 'vyAkaraNAdividyAH' - vyAkaraNaprabhRtikA vidyA:, ' caritraM ' - vRttam ' vRtti: ' - varttanam ' paradezavArttA' - sthitaM vArttAm, 'etAn' - sarvAn, 'svAdiMdriyAt'svakIyeMdriyadvArA, 'na vetti' - na jAnAti, kintu 'ca' 'zabdacaraNapUttau,' 'anyataH ' - aparadvArA, parasyopadezata itibhAvo vetti // 26 // mUlam - hetorataH suSThu vidhAya cittaM vicArayedaM svavikalpamuktaH / grAhyaM yadevA'sti nRNAM nijaiH khai - stadeva gRhNanti hi tAni khAni // 27 // TIkA - atraiva puSTimAha - hetorityAdinA ' ato hetoH ' - asmAt kAraNAt, 'cittaM ' - manaH, ' suSThu vidhAya ' - svasthaM kRtvA, ' vikalpamuktaH ' - svatarkarahitaH san tvam, 'idam ' - vakSyamANam, 'vicAraya ' - cintaya, yat nijaiH 'khaiH 'iMdriyaiH, ' nRNAm ' - manuSyANAm, ' yat ' - vastu, ' evaM ' zabdacaraNapUta, ' grAhyamasti ' - Adeyamasti ' hI 'ti nizvaye, tAni ' khAni ' - iMdriyANi, ' tadeva ' - vastu, ' gRhNanti ' - Adadate // 27 // mUlam - jJAnaM parokSaM hi yadindriyANAM tajjJAyate maGkSu paropadezAt / zastaM tathA'zastamidaM samastaM vistArasaMkSepata IkSyate'nyataH // 28 // - TIkA - etadeva spaSTayati - jJAnamityAdinA ' hI 'ti nizvaye, caraNapUrtto vA, ' yat ' - jJAnam, 'indriyANAm ' - zrotrAdInAM, ' parokSam ' - apratyakSamasti, 'tat' - jJAnam, 'paropadezAt ' - anyasyopadezena, 'maGkSu' - drutaM, ' jJAyate ' - avabudhyate, phalitamAha - zastamityAdinA ' zastaM ' - prazaMsanIyaM, yathArthamiti yAvat, 'tathe 'ti samuccaye, 'azastam ' - aprazaMsanI
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - OMOMOMOMOMOMOMOMOM25 yam, ayathArthamiti yAvat ' idaM '-pUrvoktaM, 'samastaM -sarvam jJAnam , ' vistArasaMkSepataH '-vistAreNa saMkSepeNa ca, | 'anyataH'-anyasmAt , anyasyopadezenetibhAvaH, 'IkSyate '-dRzyate, jJAyata ityarthaH // 28 // mUlam-yathAntraMzukra kaphapittavAta-nADIbhramaM gulmykRnmlaashyaaH| gaNDolatApAdhikataptivAlakAH, kapAlarogA galarogavidradhI // 29 // ityAdikaM yattanumadhyavastu, sAmAnyamatyairnijakendriyaiH svayam / na jJAyate kintu paroktizrutyA, jJeyaM tadasya prazamAtsvasattA // 30 // TIkA-asyodAharaNAnyabhidhAtukAma Aha-yathetyAdi ' yathA'-yena prakAreNa, ' antrazukramiti atrAzritaM hAnivRddhyAdikaM, vIryAzritaM hAnivRddhyAdikaM cetyarthaH, 'kaphetyAdi'-kaphaH pittam vAto nADIbhramazcetyarthaH, 'gulmetyAdi'-gulmarogo yakRdrogo galAzayarogathetyarthaH, ' gaNDoletyAdi '-gaMDolA:-kRmayaH kRmiroga ityarthaH, 'tApAdhikaM '-jvarasyA''dhikyam , 'taptiH'-uSNatA, yadvA tApasyA'dhikataptiriti vedyam , 'vAlaka-cAlAnAmako rogazcetyarthaH, 'ityAdikam'-etatprabhRtika, 'yattanumadhyavastu'--zarIramadhyasthitaM vastu, asti, tat 'sAmAnyamatyaH'-sAdhAraNamanuSyaiH, 'nijakeMdriyaiH'-svakIyeMdriyaH, ' svayaM'-svata eva, paropadezamaMtareNaivetyarthaH, ' na jJAyate'-nAvabudhyate, kintu ' paroktizrutyA'-parakathanazravaNena, 1. antrAzritaM hAnivRddhayAdikaM / vIryAzritaM hAnivRddhayAdikaM / 2. apyanprAdividradhiparyantarogagaNasya aupacAdinopazamAt zAntitaH sattA rogotpattizAnaM bhavet // - - - - - SECSSSSS
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOROSASSROSAGARLSOGRESSES paropadezenetibhAvaH, 'tat '-pUrvoktaM vastu, 'jJeyaM '-jJAtum yogyam bhavati, tathA -- asya '-pUrvoktasya zarIramadhyasthitAMtrazukrAdirogagaNasya, 'svasattA'-AtmIyo bhAvaH, 'prazamAt '-auSadhAdinA zAntaH jJAyate sAmAnyamatyaiH // 29-30 // mUlam-idaM vidA sundara ! sa tvamaidaM-payaM vijAnIhi mayocyamAnam / / vastvasti yatprANabhRdayabhAga-bhRtaM prahazyaM na parantvamUrtam // 31 // TIkA-phalitameva dRDhayati-idamityAdi ' he vidAM sundara ! 'he paNDitAnAM madhye zreSTha !, nAstikaM pratyuktiriyam , OM 'saH'-pUrvoktaH, tvam mayA ' ucyamAnam '-kathyamAnam , 'idaM'-vakSyamANam , 'aidaMparyam '-tattvaM, 'vijAnIhi'-viddhi, Rs 'yat'-yad vastu, 'prANabhRdaGgabhAgabhUtam '-prANadhArizarIrAvayavabhUtaM, ' asti'-vidyate, tat 'pradRzyaM '-darzanIyam bhavati, parantu, 'amUrtam '-mUrtivirahitam vastu na adRzyaM bhavati // 31 // __ mUlam-ataH kilAkAravato'gino'GgajaM, tadgabhUtaM ca yadasti vstu| dRzyaM tadevAtha na santyanAkRte-rjIvasya ye'nAkRtayo guNAste // 32 // TIkA-uktaviSayameva dRDhayati-ata ityAdinA 'ataH '-asmAt kAraNAt , 'kile 'ti nizcaye, 'yat'-vastu, 8 'AkAravat '-AkArayuktasya, ' aMginaH '-zarIradhAriNaH, 'aMgajam'-aMgotpannam, 'ca'-punA, ' tadaMgabhUtamasti - prANadhArizarIrAvayavabhUtaM vidyate, 'tadeva'-vastu, ' dRzyaM '-darzanIyam bhavati, 'athe 'ti anaMtare, 'anAkRteH '-anA 1. vidaH paNDitAH teSAM madhye sundara / 2. jIvazarIrabhAgajAtaM vastu / OMOMOMOMOMOMOMOM
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArasya, ' jIvasya ' - AtmanaH ye 'anAkRtayaH ' - AkArarahitAH, 'guNAH santi - jJAnAdayo guNA vidyante, ' te 'pUrvoktA anAkRtayo guNAH, na dRzyAH santi // 32 // mUlam - itIyatA siddhamidaM yadatra khai grAhyaM tadeva pratigRhyate taiH / anyayadAptairuditaM tadeva, satyaM nRNAM khAni tu sarvahaMzi no // 33 // 'anyam ' - bhinnam, TIkA - phalitapUrvaM nigamanamAha - itIyatetyAdinA ' itIyatA ' - etAvatA kathanenetyarthaH, 'idam ' - etat, 'siddham' - siddhimupagatam bhavati, yat ' atra ' - asminsaMsAre, ' yat ' - vastu, 'khaiH - iMdriyaiH, ' grAhyaM' - grahItum yogyamasti, 'tadeva' - vastu, 'taiH - iMdriyaiH, 'pratigRhAta ' - AdIyate, iMdriyagrAdyavastubhyo'nyaditibhAvaH, ' yat ' - vastu, ' AptaiH ' - yathArthavaktRjanaiH, ' uditaM ' -kathitam ' tadeva ' - vastu, 'satyaM ' -- yathArthamasti, yataH 'tu' zabdacaraNa pUrtte, nRRNAM ' - manuSyANAm, 'khAni ' - iMdriyANi, ' sarvadRzi ' - sakalavastuSTuNi, 'no 'naiva saMti // 33 // zrIjainatatvasAre nAstikasya pratyakSapramANAnnoindriyAvagamAghikyoktilezaH caturdazo'dhikAraH
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - atha paJcadazo'dhikAraH adRSTasvargAdipramANatAM dvAdazazlokenAhamUlam-punazca yaddehabahiHsthavastu, dRzyaM tdevaanggibhiriikssyte'kssH| : grAhyaM tu yannAsti na gRhyate tat, paroktizaktyA tadapIha mnyte||1|| TIkA-nAstikamataparihArasaiddhAntikaviSayapuSTisaMbaMdha evA'vaziSTaviSayamAha-punazcetyAdinA 'punazceti anyacca zrUyatAmityarthaH, ' yat dehabahiHsthavastu'-zarIrabAhye sthitaM vastu, ' dRzyaM '-darzanIyamasti, ' tadeva '-vastu, ' aMgimiH'4 prANibhiH, ' akSaiH' indriyaiH, 'IkSyate '-avalokyate, ' yat '-vastu, indriyaiH 'grAhyaM '-grahItuM yogyam, 'nAsti'na vidyate, 'tat '-vastu, indriyaiH 'na gRhyate '-nAdIyate, parantu ' iha '-asminsaMsAre, 'tadapi '-pUrvoktamapi vastu, paroktizaktyA '-parakathanasAmarthena, paropadezenetyarthaH, ' manyate'-jJAyate // 1 // mUlam-puMso yathA kasyacidasti kandharA-pRSThasthito vaMzakamadhyago vaa| bhRGgo'thavA lakSma ca kAlakAdi, svayaM na jAnAti sa tannijaiH khaiH // 2 // 1. grIvA / 2. svastikAdi / 3 tilakAdi / - - 55 5 % *
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-uktaviSayasyodAraNamAha-puMso yathetyAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, 'kasyacit'-kasyApi, 'puMsaH'-puruSasya, | 'kandharApRSThasthita:'-grIvApRSThabhAge sthitaH, 'vA'-athavA, 'vaMzakamadhyama:'-pRSThavaMze sthitaH, 'bhuMgaH-bhramaraH, 'athavA' yadavA / 'lakSma-cihanam svastikAdItyarthaH, 'ca'-punaH, 'kAlakAdi'-tilakAdi, asti, parantu 'sa'-pUrvoktaH puruSaH, 'nijaiH khai'-18 svairidriyaiH, 'tat'-pUrvoktam bhramarAdikam , 'svayaM-svataH, paropadezamaMtareNetyarthaH, 'na jAnAti-na vetti // 2 // mUlam-yadA tu mAtrAdinijAptavRddha-stavA'tra bhRGgAdi nigyte'dH| tadA'pi tenA'pyanumanyate tat, parantu khaiH svairna kadAcidIkSyam // 3 // TIkA-tarhi kathaM sa bhramarAdikaM vettItyAha-yadA vityAdinA 'yadA'-yasmin kAle, ' mAtrAdinijAptavRddhairiti '-10 jananyAdibhiH svakIyairAptaiddhaiH puruSairityarthaH, 'adaH'-etat , 'nigadyate '-kathyate, yattava 'atra'-asminsthale, 5 'bhRgAdi'-bhramarAdikamasti, ' tadApi ' tasminkAle'pi, jananyAdimirAptavRddhaH kathane'pItyarthaH, 'tena '-pUrvoktena janena, 'tat '-zRMgAdi api, ' anumanyate '-anumAnaviSayaM nIyate, anumAnena jJAyata ityarthaH, 'parantu '-kintu, 'svaiH khaiHnijairiMdriyaiH, 'tat'-zRMgAdi, 'kadAcit '-kadApi, 'nekSyam'-na darzanIyam bhavati // 3 // mUlam-vidvan ! yathAsyekSakamAnavAstato-'neke pare santi tathA svriiksskaaH| ghanA na tasya tvanirIkSakaH sako,-'Gkyevaikakastena samaM na cottaram // 4 // 1. svarge / - - -
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - TIkA-atra nAstikaH zaMkate vidvannityAdinA 'he vidvan ! -vipazcita !, 'yathA'-yena prakAreNa, 'asya'-pUrvoktasya zRMgAdeH, 'IkSakamAnavAH '-darzakajanAH, 'tataH pare'-zRMgAdiyuktapuruSAd bhinnAH, 'aneke santi'-bahavo varttante, 'tathA'tena prakAreNa, 'svarIkSakAH'-svargadraSTAraH, 'ghanAH'-prabhUtA na santi, phalitamAha-tasyetyAdinA 'tasya'-gAdestu, 'anirIkSakaH '-adraSTA, ' sakaH'-saH, ekakA, ' aGkhyeva'-zRMgAdicihnayukta eva bhavati, 'tena'-aMkinA, 'samaM'-tulyaM, 'uttaram'-bhinnam, sAmAnye klIbatvaprayogaH, nAsti yathAMkI svAMkA draSTA'sti tathA'nyaH ko'pyaMkA draSTA naastiitibhaavH||4|| mUlam-yuktaM paraM nAstikato ghanA janAH, santyAstikA AptavacaH prmaannkaaH| tatmetyadarzA nivasanti bhUrizo, lakSmakSavannAstikavattu lakSmavAn / / 5 // TIkA-uktazaMkAM parihartumAha-yuktamityAdinA 'yuktamiti '-etattava kathanaM yuktamastItyarthaH, paraM'-parantu, 'nAstikataH'-nAstikAt nAstikApekSayetyarthaH, 'AstikA janAH' 'ghanAH santi'-prabhUtA vidyante, kathaMbhUtAH ? "AmavacaH pramANakAH '-AptavacanaM pramANatvena maMtAraH, 'tat'-tasmAt kAraNAt , 'lakSmekSavat '- gAdicihadraSTatulyAH , 'pretyadarzAH'-parabhavadraSTAraH, 'bhUriza:'-aneke, 'nivasanti'-tiSThanti, vartanta ityarthaH, 'nAstikavat 'nAstikatulyA, 'lakSmavAn'-gAdyaMkayukto'sti // 5 // 1 parabhava / 2. lakSmezA iva lakSkSavat lakSmadarzakA iva / yathA lakSmavAn aDDI svAsthamapi lakSma na pazyati tathA nAstiko'pi svargAdi na pazyati iti samAnamuttaram /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - satyaM mune ! tatphalato'pi pRSThagaM, lakSmAvaseyaM hi bhavedavazyam / parantu na svargaparetaloko, kayAspi bodhyau nanu ceSTayAspi // 6 // TIkA - nAstikaH prAha - satyamityAdi ' he mune ! ' - he mananazIla !, 'satyamiti' - etatpUrvoktaM bhavataH kathanaM satyamastItyarthaH, 'parantvi 'ti zeSaH, 'hI 'ti nizvaye, caraNapUrtI vA, 'pRSThagaM lakSma' - pRSThe sthitaM cihna, 'tatphalato'pi ' - svaphaladvArA'pi, ' avazyaM ' - nizcayena, 'avaseyaM bhavet ' - jJAtuM yogyam bhavati, 'parantu ' - kintu, ' nanvi 'ti nizraye, vitarke vA, 'svargaparetalokau ' - svarganarakau, ' kayApi '- kayAcit ' ceSTayA'pi ' - ceSTAdvArA'pi, 'na bodhyau ' - na jJeyau bhavata itizeSaH // 6 // mUlam - maivaM vada kovida ! zaktizambhu - gaNezavIrAdikadevasaMhatiH / zaivAGgimAnyA'tha turuSkapUjyAH, phirastapegambarapIramukhyAH // 7 // tadIyasevotthitatAdRzena, phalena vedyA na hi santi te kim ? | santIti cette tridazA na martyAH, prAyo na dRzyAH kalikAlayogataH // 8 // dUrasthatadyogyanivAsabhUme - ragamyatatkSetrapathA manuSyAH / parantu siddhAstvidamIyasattA, no mAhazairatra gataiH pradarzyA // 9 // - 1. eSAmiyamidamIyA sA cA'sau sattA ca tathA devasambandhinI sattA patatsiddhau hi siddhA etadviparItapApahetuprApyA narakagatisatteti svayamUhyA / 18
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-asyottaramAha-maivamityAdinA ' he kovida ! ' he budha !, nAstikaM pratyuktiriyam , ' maivaM vada iti'-evaM mA kathayetyarthaH, yata iti zeSaH, zaktItyAdi 'zaktiH' 'zambhuH' 'gaNeza' 'vIraH' ityAdikAnAM devAnAM 'saMhatiH'-samUhA, 'zaivAGgimAnyA' zaivaprANipUjanIyA, zivamatAnuyAyiprANibhirmAnanIyetyarthaH, 'athe ' ti samucaye, 'phirastapegambarapIramukhyAH'-phirastapegambarapIrAdayaH, 'turuSkapUjyAH'-yavanAnAM pUjanIyAH santItibhAvaH, ' tadIyasevotthitatAdRzena phalene' ti-teSAM sevayotpannena tAdRzA phalenetyarthaye iti zepaH, 'vedyAH '-jJAtum yogyAH santItizeSaH, 'hI' ti caraNapUttauM, nizcaye vA, 'te'-pUrvoktA zatyAdayaH, ki 'na santi'-na vidyante, api tu vidyanta eveti bhAvaH, uktaviSayameva dRDhayatisantItyAdinA 'cet '-yadi, 'te'-zaktyAdayaH, 'santi '-vidyante, ' tI 'ti zeSaH, 'iti'-asAt kAraNAt , sattA. kAraNAdityarthaH, te iti zeSaH, 'tridazAH '-devAH santIti zeSaH, 'mAH '-manuSyA na santIti zeSA, tarhi te kathaM na dRzyanta ? iti zaGka parihartumAha-prAya ityAdinA 'prAya:'-bahudhA, 'kalikAlayogataH'-kaliyugasamayasambandhAta, kaliyugasamayabhAvAdityarthaH, te iti zeSaH 'na dRzyA:'-na darzanIyAH santIti zeSaH, tepAmadRzyatva eva hetvantaramAha-dUrasthetyAdinA 'dUrasthatayogyanivAsabhUmeriti '-teSAM zakyAdInAM devAnAM yogyA yA nivAsabhUmerdUrasthitatvakAraNAdityarthaH, 'manuSyAHmAnavAH, 'agamyatatkSetrapathAH '-teSAM kSetrasya mArga gantumayogyAH santIti zeSaH, 'parantu '-kintu, ' idamIyasattA'-eSAM zakkyAdInAM devAnAM sambandhinI sattAbhAvaH, 'siddhAstu '-siddhiM gatA bhavanti, 'parantvi'ti zeSaH, 'atra gate'-atra sthitaiH, 'mAdRzaiH'-mAdRgajanaiH, sA satteti zeSaH, 'no pradaryA '-naiva pradarzayitum yogyA'stIti zeSaH // 7-9 // RRRRRASSg
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rest mUlam-tvaM cetasi sve paribhAvayaivaM, laGkA'sti vA no nanu vartate saa| tvayA mayA sarvajanairapIya-mAkarNyate kena na manyate sA? // 10 // dIkA-udAharaNAntaramabhidhAtukAma Aha-tvamityAdinA ' tvaM ' 'sve cetasi '-svakIye mAnase, 'evaM'-vakSyamANam, 'paribhAvaya '-vicAraya, 'yadi 'ti zeSaH, 'lakAsti'-lakA vidyate, 'vA'-athavA, 'no'-naivA'stItizeSaH, nAstika Aha-nanvityAdi ' nanvi' ti vitarke, 'sA'-lakA, 'vartate '-vidyate, atra hetumAha-tvayetyAdinA ' tvayA'bhavatA, 'mayA' 'sarvajanairapi '-anyairapi sarvajanaiH, ' iyaM '-lakA, 'AkarNyate '-zrUyate, tI ' ti zeSaH, sA laGkA 'kena'-janeneti zeSaH, ' na manyate '-na svIkriyate, api tu tvayA mayA'nyaizca sarvairapi janairmanyata eveti bhAvaH // 10 // mUlam-evaM tadA cettvamiha sthitaH san , lakAM purI tAM mama drshyaatr| - zrutveti so'bhASata nAstikAkhyA, ihasthitaiH kainanu dayate sA // 11 // TIkA-atrA''stika Aha-evamityAdi ' cet '-yadi, 'evam'-ittham , astIti zeSaH, 'tadA'-tarhi, 'iha'-atra, 'sthitaH san '-sthitiM kurvan san , tvaM 'tA'-pUrvoktAM, 'lakAM purIm'-lakAnagarIm, 'mama'-mAm , ' atra'-asmin sthale, atra sthitaM mAmityarthaH, 'darzaya'-darzanaM prApaya, 'iti'-etat , 'zrutvA'-nizamya, 'saH'-pUrvoktaH, 'nAstikAkhyaH'nAstikanAmakaH, 'abhApata'-abravIt , ' nanvi' ti vitarke, ' ihasthitaiH'-atrA'vasthitaiH, 'kaiH'-janairiti zeSaH, 'sA'laGkA, 'daryate '-atrasthitAH ke lavAM darzayitum zaknuvanti ? iti bhAvaH // 11 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - tvamitthamevA''tmani mAnayAtra, sthitaistu laGkA na yathA nirIkSyate / na svargamokSAdipadaM tathaiva, chadmasthapumbhiH parivIkSyamatragaiH // 12 // TIkA -- tatkathanapUrvakasiddhAntamAha- tvamitthamityAdinA ' itthameva ' - anayaiva rItyA, tvam ' Atmani mAnaya ' - AtmaviSaye vicAraya - svamantavyaviSaye vicAraNAM kurvityarthaH, phalitamAha - atra sthitairityAdinA ' yathA ' - yena prakAreNa, 'atra - asmin sthale, ' sthitaiH ' - avasthAnaM prAptairjanairiti zeSaH, 'tu' zabdazcaraNapUta, laGkA 'na nirIkSyate ' - na dRzyate, ' tathaiva ' - tenaiva prakAreNa, ' atragaiH ' - atrasthitaiH, ' chadmasthapumbhiH ' - chadmasthadazAvasthitairjanaiH, kevalajJAnarahitairityarthaH, svargamokSAdipadaM ' - svargamokSAdikaM sthAnaM, 'na parivIkSyaM ' - na darzanIyam astIti zeSaH // 12 // ' taalaalaalaalaaaaaaaaaaaaaaloociloo aal aashlaaloo aattaa jil zrIjainatattvasAre nAstikasya sakalapratyakSe'pi kasmiMzcidvastuni nijapratyakSatA nirA karaNoktilezaH paJcadazo'dhikAraH // iDabh RRPRARANARARAAAARAARAARAARRAIN 1. atrasthitaiH /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHIARIISIGARISHISE atha ssoddsho'dhikaarH| svargApavargayoH sAdhanAni yathAzakti siddhaguNasevanena siddhibhavanamekonaviMzatizlokairAhamUlam-athA''stikaM nAstika Aha zastadhI-rastvastvidaM svargapadAdi nizcitam / paraM kilaitasya yadasti sAdhanaM, tad brUhi me sAmpratamAdareNa // 1 // TIkA-prasaGgena svargapadAdisAdhanaM darzayitumAha-athetyAdi / athe' ti anantare, ' nAstikaH' AstikamAha'Astikam pratibrUte, kathambhUto nAstikaH ? 'zastadhIH'-zastA-prazastA dhI:-buddhiryasya saH, tathA pUrvoktaviSayavijJAnena nirmalabuddhikaH sannityarthaH, 'yadi ' ti zeSaH, 'idaM '-pUrvoktaM, 'svargapadAdi '-svargasthAnAdikaM, 'nizcitam '-nizcayena, ' astvastu'-bhavatu, nAma sadbhAvanAyAM dviruktiH, paraM'-parantu, kile 'ti nizcaye, 'etasya'-svargapadAdeH, ' yatsAdhanamasti'-siddhikAraNaM bhavati tatsAdhanam, 'me'-mAm pratItyarthaH, ' sAmpratam '-adhunA, 'AdareNa '-AdarapUrvakaM, 'brUhi '-kathaya // 1 // mUlam-aho ! tvayA sAdhu vacaH samIritaM, dharmazrutau te yadabhUdidaM manaH / ekAMgracetaH zRNu tarhi manuco, yathA tavA'pyastu sudhIH sudharme // 2 // 1. yathA syAttathA / 2. zobhanA buddhiH / - - - - -
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ OG HOROSHOORNSHISHIGIENIA TIkA-asyottaramAha-aho ityAdinA 'aho' ityAmantraNe, tvayA sAdhu vacaH samIhitaM'-sundaraM vacanaM kathitaM, sundaraM vaco jalpitamiti bhAvaH, ' yat '-idaM, 'te manaH '-tava mAnasaM, 'dharmazrutau'-dharmazravaNe, 'abhUt'-babhUva, dharmazravaNe samadyataM jAtamityarthaH, ' tarhi '-tadA, 'ekAgracetaH'-ekAgracittapUrvakam , kriyAvizeSaNametat , 'madvacaH zRNu'-mama kathanamAkarNaya, 'yathA'-yena prakAreNa, yaddharmazravaNavazAdityarthaH, ' sudharme '-zreSThadharma, tavA'pi 'sudhIrastu'-zobhanA buddhirbhavet , yena zreSThadharme tavA'pi matirudhuktA jAyeteti bhAvaH // 2 // mUlam-hiMsAmRSAdattaMgrahAGganAgamAH, parigrahazceti same smnttH|| vivarjanIyA yadimAna vivarNya, siddho'bhavacchrIbhagavAn prasiddhaH // 3 // TIkA-sAdhanaM darzayitumAha-hiMsetyAdi / hiMsA'-manovAkAyena prANidrohA, ' mRSA'-asatyam , ' adattagrahaHadattapadArthA''dAnam , cauryamityarthaH, 'aGganAgamaH'-strIsevanam , 'ca'-punaH, 'parigrahaH'-padArtheSu mUrchA, 'ityete' 'same'sarve, 'samantataH'-sarvataH, sarvaprakAreNetyarthaH, 'vivarjanIyAH'-tyAjyAH , santIti zeSaH, 'yat'-yasAt kAraNAta, 'imAn'hiMsAdIn, 'vivayaM '-tyaktvA, ' prasiddhaH '-prakhyAtaH, 'zrIbhagavAn '-uttamaizvaryAdiyuktaH, kevalI, 'siddho'bhavat'-siddhiM gato jAtA, siddhi prApta iti bhAvaH // 3 // Mosk671OSOS ASOS0396 1. AdAna / HOOG
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSRASAGER mUlam-ye styshiilkssmtopkaaritaa-sntossnirduussnnviitraagtaaH| niHsaGgatA cA'pratibaddhacAritA-sajjJAnitAnirvikRtiprasannatAH // 4 // sadgoSThitAnizcalatAprakAzitA-asvAmisevitvamatIvasattvatA / nirbhIkatA'lpAzanatAviziSTatA-saMsArasambandhajugupsatAdayaH // 5 // atredazA alpaguNA abhUvan , siddhizritAM te tu bhvntynntaaH| kSetrasvabhAvAdatha siddhabhAvA-ghadvA zivAtkevalivAkpramANAt // 6 // TIkA-siddhiprabhAvamAha-ya ityAdinA 'satyetyAdi '-satyam , zIlam , kSamatA-kSAntiH, upakAritA-upakArakartRtvam , santoSaH, nirdUSaNatA-dUSaNarahitatvam, vItarAgatA cetyarthaH, 'niHsaGgatA '-saGgahAniH, 'ca'-puna:, 'apratibaddhacAritA'-anuparodhena gamanAgamanatvam , ' sajjJAnitA'-zreSThajJAnayuktatvam , 'nirvikRti '-vikArarahitatA, 'prasannatA'-prasAdaH, 'sadgoSThitA'-prazastakathAlApakaraNazIlatvam , 'nizcalatA'-cAJcalyavirahaH, ' prakAzitA'-yathA 1. punastvaM pazya saMsAre vasatAM yoginAM ye satyazIlAdayo laukikA guNA alpazo'lpazo'bhUvana te sarve'pi guNA bIjabhUtAH santa eSAM yoginAM siddhatvenAvatIrNAnAmanantAH siddhAvasthatvayogyA ete bhavantIti tatkutaH ? tatra hetUnAha / 2 saMsArasambandhenA'yaM mama svAmI ahaM cA'sya sevI-sevakastahi mayA kiJcitkarmakareNa iva bhAvyamiti bhAvAbhAvaH sambandhamanubhavatyeva / 3. arthAt mumukSuSu / 4. siddhiM gatAnAM mumukSaNAm / 5
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Bong RARE 'vasthitapadArtharAziprakAzanazIlatvam, 'asvAmisevitvaM '-svAmisevArAhityam , saMsArasambandhenA'yaM mama svAmI ahaM cA'sya sevaka iti bhAvAbhAva ityarthaH, 'atIvasavatA'-atyantaM sato guNazAlitvam , 'nirbhIkatA'-bhayarAhityam , 'alpAzanatA'-alpabhojitvaM, 'viziSTatA'-vaiziSTyam , sarvotkRSTamiti bhAvaH, 'saMsArasambandhajugupsatAdayaH'-sambandhe ra garhaNatAprabhRtayaH, 'IdRzAH' itthaM prakArAH, ye 'atra'-mumukSuSu, 'abhUvan'-stokA guNA Asan, 'te'-pUrvoktA guNAH, 'tu' zabdo vizeSaNArthaH, 'siddhizritAM '-siddhiM gatAnAM, mumukSUNAm , ' anantA bhavanti '-antarahitA jAyante, anantasaGkhyAkA bhavantItyarthaH, kuta etadbhavati ? ityAha-kSetretyAdinA kSetrasvabhAvAditi'-kSetrasya tathAvidhasvabhAvavazAdityarthaH, ' athe' ti samuccaye, pakSAntare vA, 'siddhabhAvAt '-siddhiprAptibhAvAt , ' yadvA'-athavA, 'zivAt '-zivaprAptibhAvAt , kuta etanidhIyate ? ityAha-kevalItyAdinA ' kevalivAkpramANAt '-kevalajJAnino vacorUpapramANena etannivIyata iti zeSaH // 4-6 // mUlam-tatsevakenApi tadIyazIla-vidhAyinA bhAvyamiti pratItam / tathA ca siddhA yadamUrtarUpA, gatAsainA nIruSavItarAgAH // 7 // 1. loke / 2. mayA siddhAH smarttavyA yathA'hamapyetAdRzo'punarbhAvo bhavAmIti vicintya siddhAnsvAmitvena sampAdya svamAtmAna ca tatsevakatayA prakalpya yadi tatsevAmAcarati tadezena tena bhAvyamityAha / 3. niraahaaraaH| 4. gatadveSAH / RSA5643096
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirajanA niSkriyakA gataspRhAH, aspardhakA bndhnsndhivrjitaaH| satkevalajJAnanidhAnabandhurA, nirantarAnandasudhArasAJcitAH // 8 // atastadutpannaguNAnugAmibhi-mahAnubhAvairmunibhirvidhIyate / teSAM guNAnAmanuyAnAtmA-nurUpazaktyA taMdavAptikAGkSayA // 9 // TIkA-siddhAnAmuktaguNazAlitvenA'nyeSAM kiM phalam ? iti darzayitumAha-tatsevaketyAdi 'tatsevakenApi'-svAmisevakenA'pi janeneti zeSaH, 'tadIyazIlavidhAyinA bhAvyam '-svAmisambandhizIlAnuvartinA bhavitavyam , ' iti'-etat loka iti zeSaH, 'pratItaM'-prasiddhamastIti zeSaH, tarhi siddhasevakaiH kiM karttavyam ? ityAha-tathA cetyAdinA 'tathA ceti-tathAhItyarthaH, ' yat'-yasmAt kAraNAt , ' siddhAH'-siddhiM gatAH, ' amUrtarUpAH'-mUrtivirahitAH, 'gatAzanAH '-nirAhArAH 'nIruSAH'-gatadveSAH, 'vItarAgAH'-nIrAgAH, 'nirajanAH'-avyaktAH, nirlepA iti bhAvaH 'niSkriyakAH'-kriyArahitA, gatArambhA iti bhAvaH, 'gataspRhAH '-icchArahitA, ni:spRhA iti bhAvaH, ' aspardhakAH'-spardhArahitAH, 'bandhana 1. gatArambhAH / 2. bandhanaM mAnasaM vAcikaM kAyikaM ca yathedaM tavA'haM kariSya iti trikaraNenA'pi muktAH sandhAna sandhiH amAnanazIlAnAM bhavadbhiraha mAnya iti sandhiH saMzleSaH so'pi trikaraNAzritastena muktAH / 3. pUrNAH / 4. saadhubhiH| 5. anusaraNaM / 6 siddhatvaM /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ sandhivarjitA iti ' - bandhanaM mAnasaM vAcikaM kAyikaM ca yathedaM tavAhaM kariSya iti trikaraNenApi muktAH sandhAnaM - sandhi amAnanazIlAnAM bhavadbhirahaM mAnya iti sandhiH - saMzleSaH, so'pi trikaraNAzritastena muktA ityarthaH, 'satkevaletyAdi ' - satzreSTha kevalajJAnaM tasya nidhAnaM-nidhistena bandhurA - yuktA tatheti zeSaH, 'nirantaretyAdi ' - nirantaraH - zAzvato ya AnandaH sa eva sudhA'mRtaH tasya rasaH - svAdastenAJcitAH - yuktAH santIti zeSaH, 'ataH ' - asmAt kAraNAt, 'tadutpannaguNAnugAmibhiH ' - teSAM - siddhAnAmutpannA ye guNAH kSAntyAdayasteSAmanugAmibhiH - anuyAyibhiH, 'mahAnubhAvaiH' - mahAzayaiH, 'munibhiH' - sAdhubhiH, 'tadavAptikAGkSayA ' - siddhatvaprAptIcchayA, 'AtmAnurUpazaktyA ' - svazaktyanusAreNa, 'teSAM ' - siddhAnAM, 'guNAnAM ' - kSAntyAdInAM, ' anuyAnaM vidhIyate ' - anusaraNaM kriyate // 7-9 // mUlam - yadyapyamISAM na guNAnsamastAn, pUrNAnime sevitumatra zaktAH / tathApyamI sAdhava AtmayogyaM, zritvA balaM siddhaguNAn zrayanti // 10 // TIkA - siddhaguNAsevanazakti viSayamAha - yadyapItyAdinA ' atra ' - asmin saMsAre, yadyapi ' amISAM ' - siddhAnAm, 'pUrNAn ' - sampUrNAn, pUrNatayeti bhAvaH, ' samastAn - sarvAn, 'guNAn ' - kSAMtyAdIn, 'sevitum ' - bhaktum, ' ime - munayaH, ' na zaktAH ' - na samarthAH santIti zeSaH, ' tathApi ' - tadapi, ' amI ' - pUrvoktAH, 'sAdhava: ' - munayaH, ' AtmayogyaM balaM zritvA ' - svAnurUpAM zaktimAzritya ' siddhaguNAn ' - siddhAnAM kSAntyAdIn guNAn, ' zrayanti ' - bhajante // 10 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-tathAhi siddhAH paribhAntyamUrtI, amI tathA dehmmtvmuktaaH| arUpiNaste tadime zarIra-saMskArasatkAranikArakArAH // 11 // muktAzanAste'ta ime kvacitkvaci-dAhAravarjAH punareva te tu / vidveSamuktA iti sarvasatva-maitrIvahA eta itIca rucyAH // 12 // te vItarAgA iti bandhubandha-cyutA ime te tu niraJjanAkhyAH / ime tataH prItivilepanAyaiH, zUnyAzca te niSkriyakAstato'mI // 13 // ArambhasaMrambhavilambhariktA, gatasTahAste'ta ime niraashaaH| aspardhakAste tadamI paraistu, vAdairvivAdarahitAstathA ca // 14 // nirvandhanAste'tha sadaivakalapta-svecchAvihArAstadime'tha tepi| niHsandhayo'mI tu parasparottha-sayAdviraktA atha kevalekSAH // 15 // 1. kiM kiM vicintya siddhaguNAnanusarantItyAha / 2. atra prakaraNe idamadasUetacchabdaiH sAdhava eva sarvatra grAhyAstacchabdena tu prasiddhAste siddhA evAdeyAH kiM vAraMvAra likhanena / 3. niSedhakartAraH / 4. parvaNi / 5. vizeSeNa lambhA-prAptistayA riktA:-zUnyAH / 6. maitryAt /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROSA4354364354364354364364464564 te santyamI sarvajagatsvabhAvA-nityatvadarzAH punareva te tu| AnandapUrNAstadime sadAntarAH, santoSapoSAtsamabhAvabhAvinaH // 16 // TIkA-AtmabalAnurUpaM siddhaguNazrayaNAmeva darzayati-tathAhItyAdinA 'tathAhI 'ti-tadyathetyarthaH, yatheti zeSaH, 'siddhAH '-amUrtAH-mUrtirahitAH, 'paribhAnti'-prakAzante, ' tathA '-tenaiva prakAreNa, 'amI'-sAdhavaH, ' dehamamatvamuktAH '-zarIraviSayakamohazUnyA bhavantIti zeSaH, yata iti ca zeSaH, 'te'-siddhAH, 'arUpiNaH '-rUparahitA bhavantItizeSaH, 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' ime'-sAdhavaH, 'zarIrasaMskArasatkAranikArakArAH '-zarIrasya yo saMskArasatkArI tayonikAra:-niSedhastatkArAH-tatkartAraH, zarIrasambandhisaMskArAdaraniSedhakA iti bhAvo bhavantIti zeSaH, yata iti ca zeSaH, 'ata:'-asmAt kAraNAt , ' ime'-sAdhavaH, 'kvacitkvacit '-kutrApi kutrApi parvaNi, sama iti zeSaH, 'AhAravarjAH'-tyaktAzanA bhavantIti zeSaH, 'punari 'ti samuccaye, 'eveti nizcaye, 'tu' zabdazvaraNapUrtI, yata iti zeSaH, 'te'-siddhAH, 'vidveSamuktAH '-dveSarahitA bhavantItizeSaH, ' iti '-asmAt kAraNAt , 'ete'- sAdhavaH, 'rucyA'-rucivazAt, 'sarvasattvamaitrIvahAH'-sarvaprANibhiH saha mitratvadhartAraH, 'itIva'-etAdRzA iva bhavantIti zeSaH, yata iti vizeSaH, 'te'-siddhAH, 'vItarAgAH'-rAgarahitA bhavantItizeSaH, 'iti'-asmAt kAraNAt , 'ime'-sAdhavaH, ' bandhubandhacyutA'-bandhUnAM bandhanena rahitA bhavantIti zeSaH, yata iti ca zeSaH, 'te'-siddhAH, 'tu' zabdazvaraNapUrtI, 'nirajanAkhyAH'-nirajananAmakA bhavantIti zeSaH, 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' ime'-sAdhavaH, 'prItivilepanAyeH zUnyAH' T208406636737373785736****
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ / snehAzrayaNAdibhiH rahitA bhavantItizeSaH, 'ca' zabdaH samuccaye, yata itizeSaH, 'te'-siddhAH, 'niSkriyakAH'-kriyArahitA bhavantItizeSaH, 'tataH'-tasmAt kAraNAt , 'amI'-sAdhavaH 'ArambhasamrambhavilambhariktAH'-ArambhANAM-kAryANAM saMrabhasyaprArambhasya yo vilambho vizeSaprAptistena riktAH-zUnyA bhavantItizepaH, yata iti ca zepaH, ' te '-siddhAH, 'gataspRhAH '-18 spRhArahitA bhavantItizeSaH, 'ata:'-asmAt kAraNAt, ' ime '-sAdhavaH, 'nirAzAH '-AzArahitA bhavanti, yata iti ca | zeSaH, 'te'-siddhAH, 'aspardhakAH '-spardhArahitA bhavantItizeSaH, 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' amI'-sAdhavaH, 'tu' | zadrazcaraNapUttauM, 'paraiH'-anyaiH saha, ' vAdavivAdaiH rahitAH'-vAdavivAdena zUnyA bhavantItizeSaH, 'athe' tyanantare, ' tathA ce 'ti samuccaye, yata iti zeSaH, 'te-siddhAH, ' nibaMdhanAH '-baMdhanarahitA bhavantInizeSaH, 'tat'-tasmAt kAraNAt , 'ime'-sAdhavaH, 'sadaivaklaptasvecchAvihArA'-sarvadaiva svecchayA vihArakartAro bhavantItizepaH, ' athe 'ti samuccaye, 'api / zabdazcaraNapUttauM, 'te'-siddhAH, 'niHsandhayaH-sandhirahitA bhavantIti zeSaH, 'amI'-sAdhavaH, 'tu' zabdazcaraNapUrtI, 'parasparosthasaMkhyAviraktA'-anyo'nyamaicyAdvirato bhavantIti zeSaH, 'atheti samuccaye, 'te'-siddhAH, 'kevalo(lI)kSA santi'-kevala-10 darzino bhavanti, 'amI'-sAdhavaH, ' sarvajagatsvabhAvAnityatvadarzAH'-sarvalokAtmIyasattA'nityatAdarzino bhavantItizepaH, 7 'punareveti samuccaye, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, yata itizeSaH, 'te'-siddhAH, 'AnandapUrNAH '-modayuktAH, bhavantItizepaH, 1 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' ime'-sAdhavaH, 'sadAntarA:'-saccheSThamAntaramantaHkaraNabhAvo yeSAM te tathA zuddhabhAvA ityarthaH, hai tathetizeSaH, 'santopapoSAt '-saMtoSaprApteH, 'samabhAvabhAvina:'-samabhAvena varttante, bhavantIti zeSaH // 11-16 // - 19
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-ityAdikA ye bhagavadguNoghAH, zAstreSu dRSTA atha tAnprakalpya / mumukSavo'bhI api zaktiyogya-mAhatya siddhantyapi te krameNa // 17 // TIkA-phalitamAha-ityAdikA ityAdinA 'kA'-etatprabhRtayaH, 'ye bhagavadguNaughAH '-bhagavadguNasamudAyAH, 'zAstreSu', ' dRSTAH '-prasiddhAH santItizeSaH, 'athe 'ti nizcaye, 'tAn '-guNaudhAn, 'prakalpya '-sammatya, avala. mbyetibhAvaH, ' amI'-pUrvoktAH, ' mumukSavaH'-anagArAH, api 'zaktiyogyaM '-yathAzakti, 'tAn'-guNaughAnitizepaH, 'Ahatya'-satkRtya, ye tiSThantItizeSaH, 'te'-sAdhavo'pi, 'krameNa '-kramazaH, 'siddhyanti '-siddhi prApnuvanti // 17 // mUlam-ye'nye gRhasthAH khalu te svakIya-zaktyA tathA dezata etakAn guNAn / duSkarmazAntyarthamanuzrayantaH, krameNa caite'pi sukhIbhavanti // 18 // TIkA-sAdhUnatiricyA'nyeSAM siddhaguNaiH kiM phalaM bhavatItyAha-ye'nya ityAdi 'ye'nye '-bhinnAH, sAdhubhyaH pRthagityarthaH, 'gRhasthAH'-gRhiNaH santItizeSaH, 'khalvi' ti nizcayena, ' te '-gRhasthAH, 'duSkarmazAntyarthaM '-nikRSTAnAM karmaNAM zAntaye, ' svakIyazaktyA'-AtmasAmarthena, 'tathe 'ti samuccaye, 'dezataH '-dezadvArA, ekadezenetyarthaH, 'etakAn'-etAn pUrvoktAn, 'guNAn 'kSAntyAdIn , padetizeSaH, 'anuzrayantaH'-AzrayamANA bhavantItizeSaH, tadeti 1. anagArAH / 2. yathA siddhApekSayA sAdhupu dezato guNAH sAdhvapekSayA gRhasthepu dezato guNA, tata etAn tapaHprabhRtikAn guNAn / REDIGHIRASHIRIAIS
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca zeSaH, 'ca' zabdazcaraNapUrtI, ' ete '-gRhasthA api, 'sukhIbhavanti'-sukhino jAyante // 18 // mUlam-evaM tu ye kepi janAH svazAsane, sattAM zritAH zrIparamezvarasya / / tatpItaye te'pi guNAnimAnanu-yAnti vijJAH parabrahmalipsavaH // 19 // TIkA-atraiva puSTimAha-evamityAdinA evaM tvi' ti anayaiva rItyetyarthaH, 'ye kepi 'janAH'-manuSyAH, zAkyanaiyAyikavaizeSikAdaya ityarthaH, 'svazAsane '-svamate, ' zrIparamezvarasya'-Izvarasya, ' sattAM'-bhAvaM, 'zritAH'-kRtanizcayAH santItizeSaH, paramezvaro'stIti tatsevanAt muktiriti ye paramezvarasya sadbhAvaM bhajaMta ityarthaH, ' te'pi vijJAH '-vidvAMsaH, ' parabrahmalipsavaH '-parabramaprAptIcchAyuktAH santaH, 'tatprItaye '-paramezvaraprItaye, ' imAn '-pUrvoktAn, 'guNAn 'kSAntyAdIn, 'anuyAnti'-anugacchanti, AzrayantItibhAvaH // 19 // gRhasthairdravyadharmasevanam vyavahArasyApi pAlanaJca aSTAdazabhiH zlokairAhamUlam-sAdho ! gRhasthA api dezato'mI, ayantvamUneva gunnaaNshciraay| - parantu yatkarmaNi jIvahiMsA, ayanti cettanna paraM tadepAm // 20 // TIkA-gRhasthAnAM siddhaguNAzrayaNe praznayati-sAdho ityAdinA ' he sAdho !' he mune !, 'amI'-pUrvoktAH, , 1. zAkyanaiyAyikavaizeSikAdyAH / 2. mate / 3. paramezvaro'mtIti tatsevanAt muktiriti ye paramezvarasya sadbhAva bhajante te'pi / 4. paramezvaraprItaye / RASHISHIRSHASSANS - - -
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAHISHASIRSS 'gRhasthAH '-gRhiNo'pi, 'dezataH '-dezadvArA, ekadezenetyarthaH, 'amUn '-pUrvoktAna eva, 'guNAn '-kSAntyAdIn , 'cirAya'-cirakAlaparyantaM, 'zrayantu '-AzrayantAm , ' parantu '-kintu, 'yatkarmaNi'-yasminkAyeM, 'jIvahinsA'-jIvAnAm hananam , bhavatIti zeSaH, 'tat '-karmevi zepaH, 'cet'-yadi, gRhasthA iti zeSaH, 'zrayanti'-Azrayante, tahIti zeSaH, tajjIvahiMsAyuktakarmAzrayaNAm, 'eSAM'-gRhasthAnAm, 'na varaM'-na zreSThamastItibhAvaH // 20 // mUlam-satyaM gRhasthAH khalu te bhavanti, prAyo hi te sthuuldhiyoticintaaH| Arambhavantazca parigrahAdarAH, sUkSmekSikAlokanakuNThabuddhayaH // 21 // ete vinAlambanamatra tattva-traye vimuhyanti tataH zubhArtham / sAkArapUjAM dhRtasAdhuveSa-sevAM ca dAnAdi sRjantu nityam // 22 / / TIkA-asyottaramAha-satyamityAdinA 'satyami 'ti-pUrvottaM tava kathanaM satyamastItyarthaH parantvitizeSaH, 'khalvi'ti nizcaye, ye 'gRhasthA bhavanti'-gRhiNo vartante, 'hI'ti caraNapUttauM, 'prAya:'-bahudhA, 'sthUladhiyaH'-sthUlabuddhiyuktAH , 2 'aticintAH'-adhikacintAH, adhikacintAyuktAH, 'ArambhavantaH'-ArambhayuktAH, 'ca' zabdazvaraNapUttauM, 'parigrahAdarAH'-parigrahavipaye dattAdarAH, 'vakSmekSikAlokanakuNThabuddhayaH'-sUkSmadRSTyA'valokane mandadhiyaH, bhavantItizeSaH, tathA 1. adhikacintA. / 2. dRSTi / 3. vaThara / 4. AlambanamAzraya AdhAro vetyAyekArthAH / 5. sAkArajinapratimAyAM sAdhuveSe ' pratilekhanApramArjanAdAnAdikartavye ca dravyadharmatraye / HORISATSHIRIQARISHISHIBIG
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ - cetizeSaH, 'ete '-gRhasthAH, 'atra'-asminsaMsAre, 'AlambanaM vinA'-AdhAramantareNa, 'tattvatraye '-tripu tattvepu, | devagurudharmarUpatattvatraya itibhAvaH, ' vimuhyanti'-mohaM prApnuvanti, kartavyavimUDhA bhavantItibhAvaH, 'tat '-tasmAt kAraNAt, 'zubhArtham '-kalyANArtha, te gRhasthA itizeSaH, " sAkArapUjAM '-sAkRterarcanam, 'dhRtasAdhuvepasevAm '-dhRtaH sAdhopo yena | sa tathA tasya sevAm-sevanam , sAdhuzuzrUSAmityarthaH, 'ca'-punaH, 'dAnAdi-dAnaprabhRti, 'nityaM '-satatam , 'sRjantu 'kurvantu // 21-22 // mUlam-uccaiH kulAcArayazo'vanArtham, zrito gRhasthaiH sakalo'pi dharmaH / / - tadu dravyato bhAvata Atmasampade, dvidhApi dharma gRhiNaH zrayantvamI // 23 // TIkA-punargRhasthAH kiM kuryurityAha-uccairityAdinA (uccaiH kulAcArayazo'vanArtham '-uccavaMzavyavahArakItirakSaNAya, 'gRhasthaiH '-gRhibhirjanaiH, 'sakalo'pi '-sarvo'pi, 'dharmaH', 'zritaH'-AzritaH, abhUditizeSaH, ' tat '-tasmAt | kAraNAt , 'Atmasampade'-AtmakalyANAya, 'amI'-pUrvoktAH, 'gRhiNaH'-gRhasthAH, 'dravyataH'-dravyadvArA, 'bhAvataH'bhAvadvArA, 'dvidhA'pi '-prakAradvayenA'pi, dharma 'zrayantu '-AzrayantAm // 23 // mUlam-prAyeNa sAvadharatA gRhasthAH, sadaihikArthAdhikRtau prsktaaH| kuTumbapoSAhatabhUrisaGghayo-canIcavArtAH paratantrakhinnAH // 24 // 1. rakSaNAya / 2. dravyabhAvabhinnaH / 3. AjIvikAH / 4. pAravazyena khedavantaH /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ - GeekGSHOSSEISTOSTA te'mI svacetaHpratibhAtapuNya-kAryodyatA aatmruciprvRttaaH| yadeva te svIyamano'bhituSTayai, kurvanti puNyaM kila kurvatAM tat // 25 // TIkA-gRhasthAcAraviSayamevAha-prAyeNetyAdinA ' te '-pUrvoktAH, ' amI '-prasiddhAH, ' gRhasthAH '-gRhiNaH, 'prAyeNa '-bahudhA, 'sAvadharatAH '-pApamayavyApAratatparAH, 'sadA'-sarvadA, 'aihikArthAdhikRtau'-sAMsArikadravyAne, 'prasaktAH'-saMlagnAH, 'kuTumbetyAdi / 'kuTumbasya'-parivArasya, 'pope'-poSaNe, 'AdatAH'-svIkRtAH, 'bhUrisaGkhyA'-prabhUtasaMkhyAkA, 'uccanIcavArtAH '-uttamA'dhamajIvikAyaistaiH tathA, 'paratantrakhinnAH '-parAdhInatayA du:khitAH, 'svacetaH pratibhAtapuNyakAryodyatA:'-svamano mAnite puNyakarmaNi tatparAH, tathetizeSaH, 'AtmarucipravRttAH'-svarucyA pravRtti kurvanto bhavantItizeSaH, ata iti ca zeSaH, 'te'-gRhasthAH, ' svIyamano'bhituSTayai '-svamAnasasantoSAya, 'yadeva puNyaM kurvanti / " kile 'ti nizcaye, 'tat '-puNya, 'kurvatAm '-Acarantu // 24-25 // mUlam-ete gRhasthA hRdaye vidadhyu-ritIva saGkalpya ca dravyadharmam / dravyeNa karmANi samAcarayya, yathA manastuSTimidaM nidhatte // 26 // tathaiva dharmANyapi kAnicicced, dravyeNa kRtvA svamanaH prasannam / kurmo'tra yenaiva gRhasthasatko, vyApAra eSa draviNena sidhyet // 27 // 1. mAnita / 2..puNyAdi / -
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-pUktiviSayamevAha-eta ityAdinA 'ete '-pUrvoktAH, 'gRhasthA: '-gRhiNaH, 'hRdaye '-mAnase, 'itIva saMkalpya '-ityetadvicAryaiva, 'dravyadharmam'-dravyadvArA dharma, 'vidadhyuH'-kuryuH, 'ca' zabdacaraNapUnauM, yaditizepaH, 'cet 'yadi, 'yathA yena prakAreNa, 'dravyeNa '-dravyadvArA, 'karmANi'-kAryANi, samAcaravya '-kArayitvA, 'idaM '-prasiddham , 'mano'-mAnasaM, 'tuSTiM nighate'-saMtopaM dadhAti, tItizeSaH, ' tathaiva '-tenaiva prakAreNa, 'dravyeNa '-dravyadvArA, 'kAnicit '-kAnyapi, dharmANyapi, ' kRtvA'-vidhAya, ' svamanaH '-nijamAnasaM, 'prasannaM '-hRSTaM, kurmaH, 'yena'-kAraNenetizepaH, 'atra'-asminsaMsAre, 'gRhasthasatkaH '-gRhisaMbandhI, "epa:'-prasiddhaH, 'vyApAraH '-vyavahAraH, 'draviNenaiva'dhanenaiva, 'sidhyet '-siddhiM yAti // 26-27 // . mUlam-epAM yato dravyavatAM svadharma, dravyeNa sAddhaM bhavatIha cetH| yuktaM yado yasya balaM yadIyaM, balena tenaiva mataM nijaM kriyAt // 28 // TIkA-gRhasthAnAmevaM karaNe puSTimAha-epAmityAdinA ' yataH '-yasmAt kAraNAt , 'iha'-asmin saMsAre, 'epa'-pUrvoktAnAm , 'dravyavatAm '-dhaninAm, gRhasthAnAmitizeSaH, 'dravyeNa '-dravyadvArA, svadharma'-nijadharma, ' sArbu'-sAdhayitum, 'ceto bhavati'-icchA jAyate, ' hI 'ti nidhaye, 'adaH'-etat , ' yuktaM'-yogyam , astItizeSaH, MC yata iti ca zepaH, yasya janasyetizepaH, 'yadIyaM'-yatsaMbaMdhi, 'valaM'-zaktiH , astItizeSaH tenaiva balena'-sA sa iti zeSaH, 'nijaM mataM'-svAbhISTam dharmamitizeSaH, 'kriyAt '-karotu // 28 // *964954039*39*39*85**35A
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ REGACASSESSAGE mUlam-tadravyadharma gRhiNAM prakurvatAM, saMsArakAryAnmanaso'stu sNvRttiH| yathA tathaite dadhatAM manaH svakaM, *sAlambane puNyavidhAvapekSaNamU // 29 // TIkA-uktaviSayamevAha-tadravyetyAdinA 'tat '-pUrvoktaM, 'dravyadharma'-dravyadvArA dharma, 'prakurvatAm '-kurvANAnAm , 'gRhiNAra'-gRhasthAnAm , ' yathA'-yena prakAreNa, 'saMsArakAryAt '-laukikakarmaNaH, 'manasaH'-manasya, 'saMvRtirastu'nivRtiH syAt , ' tathA'-tena prakAreNa, 'ete'-gRhasthAH 'sAlambane puNyavidhau'-Alambanasahite puNyakArye, sAkArajinapUjAyAM sAdhuveSasevAyAm pratilekhanApramArjanAdAnAdikarttavye ca dravyadharmatraya itibhAvaH, 'apekSaNam '-apekSApUrva, 'svakaM mana:'-nijaM mAnasaM, 'dadhatAm '-sthApayantu // 29 // mUlam-tadyAvatAmI nijakendriyANi, saMvRtya sNsaarbhvkriyaatH| tadeva pUjAdikamAzrayantAM, manaH sthiraM yena manAgapi syAt // 30 / / TIkA-uktaviSayamevAha-tadyAvatetyAdinA 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' amI'-gRhasthAH, 'saMsArabhavakriyAtaH'saMsArasaMbaMdhinyAH kriyAyAH, 'nijakendriyANi saMvRtya'-svedriyANi saMrudhya, 'yAvatA'-yatparimANakena yena kAryeneti-8 zeSaH, 'manAgapi '-svalpamapi, 'mana' -mAnasaM, 'sthiraM syAt '-acaJcalaM bhavet , ' tadeva ' 'pUjAdikam '-arcAdikam kAryamitizeSaH, 'AzrayantAm '-kurvantu // 30 // * sAkArajinapUjAyAM sAdhuveSe pratilekhanApramArjanAdikartavye ca dravyadharmatraye / 1. sambandhi /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - yAvattvanAkArapadArthacintA - kRtau mano na kSamamasti tadvait / susAdhvasAdhupratipattiyogyo, jJAnodayo yAvadaho bhavenno // 31 // tAvatsvakIyavyavahArarakSA, kAryA kulInena sanizcayena | sanizcayaH savyavahAra evaM, nindyo gRhastho na parairyato bhavet // 32 // TIkA -- gRhasthakarttavyamevAha - yAvadityAdinA ' yAvat ' - yat kAlaparyantam, 'anAkArapadArthacintAkRtau ' - AMkArarahitapadArtha dhyAnanimittaM, ' manaH ' - mAnasaM, ' kSamaM ' - samartham, 'nAsti ' - na bhavati, ' tadvat ' - tathA, ' susAdhvasAdhupratiprattiyogyaH ' - ayaM susAdhurayaM cA'sAdhuriti vinizcayAya, aho 'jJAnodaya: ' - bodhasyodayaH, ' yAvat ' - yatkAlaparyantam, 'aho ' iti caraNapUrvAvAmaMtraNe vA, ' no bhavet ' - naiva syAt, ' tAvat ' - tatkAlaparyantam, 'kulInena ' - sukulavatA gRhasthenetibhAvaH, 1. siddhe dhyAnaM arhamityAdyakSaraM vA / 2. tathA / 3. kathambhUto gRhasthaH sanizcayo nizcayanayadhyAyI punaH kIdRg savyavahAro vyavahAranayakarttA'trA'yaMbhAvaH, gRhasthena vyavahAraM kurvatApi evaM nizcayavatA stheyaM mayA tvayaM sarvo vyavahAraH sAdhyate paraM yadA bhAvadharma udayaM sameSyati dhruvaM mokSo bhAvI nAnyathA iti nizcayapareNa bhAvyaM tena vyavahArAvasare vyavahAraM kurvan nizvayAtmake'vasare ca nizcayaM kurvan kulIno gRhastho na nindyo bhavet atrA'yaM bhAva. / uttamena kulInagRhasthena yena puNyakarmaNA puNyavajjaneSu pUrvajaiH yazo'rjitaM tadviparItaM karma kRtvA'yazo nA'rthanIyamiti vyavahArarakSA vyavahAriNA kAryA gRhasthena satA munidharma sarvotkRSTaM kurvANaH kadApi na nindyo bhavediti tatkaraNe pUrvajAdadhikIbhavediti sarva vicAryam /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'svakIya vyavahArarakSA kAryA' - AtmIyAcArarakSA karttavyA, kathambhUtena kulInena ? ' sanizcayena' - nizcayaratA, nizcayanayadhyAyinetibhAvaH, atra hetumAha- sanizcaya ityAdinA ' yataH ' - yasmAt kAraNAt, 'evam ' - ittham, anayA rItyetibhAvaH, 'gRhasthaH ' - gRhI, 'parai: ' - anyaiH, janairitizeSaH, 'nindyo na bhavet ' - niMdanIyo na jAyate, kathaMbhUto gRhasthaH ? ' sanizcayaH '- nizca yavAn, nizcayanayadhyAyItibhAvaH, punaH kathaMbhUtaH 1 ' savyavahAraH ' - vyavahAreNa sahitaH, vyavahAranayakartetibhAvaH // 31-32 // mUlam - sthiraM yadA cittamanAkRtAvapi tadA tu siddhasmaraNaM vidheyam / d tatsedhane sAdhugRhasthamukhyai - rAtmAvabodhe pariyatna eSyaH // 33 // TIkA - sati cittasthairye tena kiM karttavyamityAha - sthiramityAdinA ' yadA ' - yasmin kAle, 'anAkRtAvapi ' - AkArarahite'pi ' - padArtha itizeSaH, 'cittaM' - manaH, 'sthiram ' - acaJcalam bhaveditizeSaH, ' tadA - tasmin kAle, 'tu ' zabdazvaraNapUta, ' siddhasmaraNaM ' - siddhAnAM smaraNaM - dhyAnaM, ' vidheyam ' - karttavyam, siddhasmaraNAya kiM kartavyamityAha - tatsedhanetyAdinA ' tatsedhane ' - tatsAdhanAya, siddhasmaraNasiddhaye itibhAvaH, 'sAdhugRhasthamukhyaiH ' - sAdhu gRhasthAdibhiH, 'AtmAvabodhe ' - AtmajJAnAya, ' pariyatnaH - puruSakAraH, ' eSyaH ' - abhilaSaNIyaH karttavya itibhAvaH // 33 // mUlam - pauva vidhiryo'khiladravya bhAva-bhinnAM sa hi dvAradharopalabdhyai / nirvANadhAmno varayAnavatsyA- ttasya praveze'yamihA''tmabodhaH // 34 // 1. bhU /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadaGgane pAdavihAravayaH, zivAlayAvasthitikRnmahAtmanAM / tenAtmabodhaH paramo'sti dharmo, yatsedhanAnnirvRtireva nizcitA // 35 // TIkA - AtmAvabodhaprazastimAha - paurva ityAdinA ' yo'khiladravyabhAvabhinna H ' - sarvadravyabhAvabhedena bhedaM prAptaH, 'paurvaH' - pUrvoktaH, 'vidhiH ' - vidhAnamastItizeSaH, iti nizcayena, 'saH' - pUrvokto vidhiH, 'nirvANadhAmnaH ' - muktisaudhasya, ' dvAradharo - palabdhyai ' - prAMgaNa bhUmiprAptaye, 'carayAnavat syAt ' - zreSThavAhana tulyo'sti, tathetizeSaH, ' iha ' - asminsaMsAre, ' tasya praveze ' - muktisaudhapravezAya, ' ayaM - pUrvoktaH, ' AtmabodhaH ' - AtmajJAnaM, 'tadaMgane ' - muktisaudhAGgane, ' pAdavihAravat 'caraNaviharaNatulyaH, astItizeSaH, 'gaH ' - AtmabodhaH, mahAtmanAm janAnAmitizeSaH, 'zivAlayAvasthitikRt ' - muktAva. vasthAnakAraka, astItizeSaH, 'tena' - kAraNenetizeSaH, ' AtmabodhaH - AtmajJAnaM, 'paramo dharmo'sti ' - uttamo dharmo bhavati, ' yatsedhanAt ' - yasyA''tmabodhasya sAdhanAt, 'nirvRtiH '- mukti', 'nizcitaiva'- nizrayayuktaiva, bhavatItizepa, yasyAsstmabodhasya sAdhanAt nUnaM muktiprAptirbhavatItibhAvaH // 34-35 // mUlam - santyatra yadUbodhanadarzanAkhya-cAritramukhyAH sakalA guNaughAH / sa Atmabodho jayati prakRSTaM jJAnAdizuddhaM yadihAstyanantam || 36 || TIkA - Atmabodhasya paramadharmatve hetumAha - santyetyAdinA 'yat' - yasmAt kAraNAt, 'atra' - Atmabodhe, ' bodhanadarza1. AtmAvavodhe / 2. jJAna /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAkhyacAritramukhyAH ' - jJAna - darzana - cAritrAdinAmakAH, 'sakalAH' - sarve, 'guNaughAH santi' - guNasamUhA vartante, 'sa' - itthaMbhUtaH, AtmabodhaH ' - AtmajJAnaM, ' prakRSTaM ' - prakRSTarItyA, kriyAvizeSaNametat, ' jayati ' -jayayukto bhavati, ' yat ' - yasmAt kAraNAt, 'iha ' - Atmabodhe, 'jJAnAdizuddhaM ' - jJAnAdInAM zuddhiH, bhAve ktapratyayaH, ' anaMtamasti ' - antarahitaM varttate // 36 // " mUlam - tacchodhane'nantacatuSTayApti - ryadIyapArapratipratikArye / jJAnaM na kasyApi sadA prabhu syAtsarvAtmanAkAzadRzIva zAzvatam // 37 // TIkA - jJAnAdizuddhau kiM bhavatItyAha - tacchodhana ityAdinA 'tacchodhane' - jJAnAdizuddhau satyAm, 'anantacatuSTayAptiH 'anantacatuSTasya prAptiH, anantajJAnA'nantadarzanA'nantavIryA'nantasukharUpA'nantacatuSTayasya labdhiritibhAvaH, bhavatItizeSaH, 'yadIyapArapratipattikArye' - yatsambandhi pAragamanakArye, 'kasyA'pi ' - kasyacijjanasyetizeSaH, 'jJAnaM' - codhaH, 'AkAzadRzIva' - AkAzadarzana iva, 'zAzvataM ' - nirantaram, 'sarvAtmanA ' - sarvasvarUpeNa, sarvathetibhAvaH, 'sadA' - sarvadA, 'prabhu' - samartha, 'na syAt' - na bhavati, yathAkAzadarzane kasyApi jJAnaM samartha na bhavati tathaivA'nantacatuSTayapAradarzane'pi kasyA'pi jJAnaM samarthaM na bhavatItibhAvaH // 37 // zrIjainataccasAre nAstikasya dravyabhAvabhedadvividhadharmadarzanapUrvaka dravyadharmAdapi paramparayA bhAvadharmalAbhoktilezaH SoDazo'dhikAraH / 1. AtmAvabodhasya samyag nirmalatAyAM / 2. AkAzadarzane iva /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ - atha sptdsho'dhikaarH| - - - - - paramezvarapratimApUjanena puNyasambhava iti trayoviMzatizlokairAhamUlam-atyaso nAstika AkhyadAstikaM, yaducyate bhoH pratimArcanAdbhavet / puNyaM na tatsambhavatISadAryA, ajIvataH kA phalasiddhirasti 1 // 1 // TIkA-sAkAradevArcanaviSaye nAstikaH praznayati-athetyAdinA 'athe 'tyanantare, ' asau '-pUrvokto nAstikaH, 'AstikamAkhyat'-AstikaM pratyakathayat , yat 'bhoH' ityAmantraNe, 'he AryAH-he zreSThAH!, 'pratimArcanAt'-pratimAyA: pUjanAt, 'puNyaM bhavet '-dharmaH saJjAyate, 'iti'-etat , ' ucyate'-kathyate, 'tat Ipanna sambhavati'-tatkathanasya svalpamapi sambhavo nAsti, pratimAyA arcanAt kathamapi puNyasya saMbhavo na bhavitumarhatItibhAvaH, atra hetumAha-ajIvata ityAdinA ' ajIvataH'-ajIvAt , acetanAdityarthaH, ' kA phalasiddhirasti'-kasya phalasya siddhiH saJjAyate ? // 1 // [itaH pUrvamavaziSTapadena sAkam itizeSaH, iti pAdadvayamapi saMlikhitaM parantvita Arabhya granthavistRtabhItyA itizeSaH, iti padadvayamalikhitvA'vaziSTapadameva koSTake saMlekhiSyata iti vijJeyam // ] 2 20- 20
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ *3# K IRAN6796*3*3980 SHARAISO mUlam-naivaM svacitte paricintanIya-majIvasevAkaraNAdbhavet kim ? / yadyAzAkAranirIkSaNaM syA-tprAyo manastadgatadharmacinti // 2 // TIkA-asyottaramAha-naivamityAdinA ' evam '-itthaM, 'svacitte'-nijamAnase, 'na paricintanIyam'-na vicAraNIyam , yataH 'ajIvasevAkaraNAt '-acetanasevanena, kimphalam ' bhavet '-syAt, atra hetumAha-yadityAdinA ' yat'yasmAt kAraNAt , ' yAdRzAkAranirIkSaNaM syAt '-yAdRza AkRteravalokanaM bhavet , 'prAyaH'-bahudhA, 'mana-mAnasaM, 'tadgatadharmacinti'-tadAkArasthitadharmANAm cintakam bhavati // 2 // mUlam-yathA hi sampUrNazubhAnaputrikA, dRSTA satI tAdRzamohahetuH / kAmAsanasthApanatazca kAma-kelIvikArAnkalayanti kAminaH // 3 // yogAsanAlokanato hi yoginAM, yogAsanAbhyAsamatiH prissyaat|| bhUgolatastadgatavastubuddhiH, syAllokanAleriha lokasaMsthitiH // 4 // TIkA-dRSTAntenaitadviSayam dRDhayati-yathA hItyAdInA ' yathA'-yena prakAreNa, 'hI 'ti nizcaye, 'sampUrNazubhAGga putrikA'-paripUrNamanoharA'vayavAnvitaputtalikA ( 'putalI ' iti bhASAyAm ) ' dRSTA satI'-vIkSitA satI, ' tAdRzamohahetu:'-tathAprakArarAgakAraNam bhavati, yathA anyUnAGgopAGgA saundaryazAlinI ca yuvatiH sAkSAt prekSitA satI rAgamuddIpayati, * asya tRtIyazlokasya TIkA likhitahastAdarza nopalabhyate, ataH sA'tra mayA saMdabhya nivezitA-saMpAdakaH / 1. syAt / ES CAUSISHIGI BOGARASHUGHURIA
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ SASSORSHASKRICSONGS tathaiva manoharA puttalikA'pi tAdRgmohakAraNaM bhavati, strIviSayaM ca rAgaM smArayatItyarthaH / punarnidarzanena kathayati-kAmAsa netyAdinA 'ca'-punaH, 'kAminaH'-kAmakrIDAsaktAH prANinaH, 'kAmAsanasthApanataH'-kAmotpAdakAsanacitrAt , TU 'kAmakelivikArAn '-kAmakrIDAvikRtIH, 'kalayanti'-anubhavanti / udAharaNAntaramabhidhAtukAma Aha-yogAsanetyAdi 'hI'-ti nizcaye, caraNapUttauM vA, ' yogAsanAlokanataH'-yogasambandhyAsanadarzanena, 'yoginAm'-yogAbhyAsakartRNAM, hai 'yogAsanAbhyAsamatiH pariSyAt'-yogasambandhyAsanasyA'bhyAse buddhirbhavet , udAharaNAntaramAha-bhUgoletyAdinA 'bhUgolataHbhUgolavidyAtaH, 'tadgatavastubuddhiH syAt '-bhUgolAvasthitapadArthajJAnaM bhavati, tathA ' iha '-asminsaMsAre, ' lokanAle'-% lokanAlikAdvArA, lokasaMsthitiH'-lokasya saMsthAnam , lokaracaneti yAvat // 3-4 // mUlam-kUrmAhikAlAnalakoTacakra-stadAzritajJaptiriha sthitAnAm / zAstrIyavarNanyasanAtsamagra-zAstrAvabodhastadabhIkSakANAm // 5 // ___TIkA-udAharaNAntaramAha-kUrmetyAdinA ' kUrmAhikAlAnalakoTacakrari 'ti-karmacakreNa sUryakAlAnalacakreNa candrakAlAnalacakreNa koTacakreNa vetyarthaH, ' iha'-asminsaMsAre, ' sthitAnAm '-vartamAnAnAm janAnAm , ' tadAzritajJaptiH '-kUrmAdyAzritapadArthajJAnam bhavati, udAharaNAntaramAha-zAstrIyetyAdinA 'zAstrIyavarNanyasanAt '-zAstrasambandhyakSarasthApanayA, tadabhIkSakANAm '-zAstrAbhidarzakAnAm, 'samagrazAstrAvabodha:'-sakalazAstrajJAnam bhavati // 5 // 1. karmacakra ahicakra ahivalayAkhyaM vA cakraM sUryakAlAnalacakra candrakAlAnalacakra koTacakraM veti vAcyam / 2. tadanidarzakAnAm /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ salamaU OMOMOMOMOMOM mUlam-nandIzvaradvIpapuTAttathA ca, laGkApuTAttadgatavastucintA / evaM nijezapratimA'pi dRSTA, tattadguNAnAM smRtikAraNaM syAt // 6 // TIkA-udAharaNAntaramAha-nandIzvaretyAdinA 'nandIzvaradvIpapurAt'-nandIzvaradvIpasya praticitreNa, 'tathA ceti samuccaye, 'laGkApurAt'-laGkAyAH praticitreNa, 'tadgatavastucintA'-nandIzvaradvIpasya padArthacintanaM, laGkAsthapadArthacintanam ca bhavati, dAntighaTanapUrvakaM phalitamAha-evamityAdinA 'evam '-anayA rItyA, 'nijezapratimA'pi ' svasvAmino mUrtirapi, ' dRSTA'-avalokitA satI, 'tattadguNAnAm '-tatsambandhiguNAnAM, ' smRtikAraNaM syAt '-smaraNaheturmavati // 6 // mUlam-yadA tu sAkSAnna hi vastu dRzyaM, tatsthApanA samprati loksiddhaa| tathA ca patyo paradezasaMsthe, kAcitsatI pazyati yattedarcAm // 7 // ____TIkA-atraiva puSTimAha-yadA vityAdinA 'tu' zabdo vizeSaNArthaH, ' hI 'ti nizcaye, ' yadA' yasmin kAle, | 'vastu' 'sAkSAt dRzyaM '-pratyakSeNa draSTuM yogyaM na bhavati, tadA 'tatsthApanA'-adRzyavastusthApanA bhavati, yA tu 'saMprati '-adhunApi, 'lokasiddhA'-saMsAre prasiddhA'sti, asyodAharaNamAha-' tathA ceti tathAhItyarthaH, 'patyau'bharttari, 'paradezasaMsthe'-paradeze vartamAne sati, 'kAcit '-kApi, 'satI'-pativratA strI, 'yadi 'ti nizcayena, avyayAnAmanekArthatvAt , ' tadarcAm '-patipratimAM, ' pazyati '-avalokayati // 7 // 1. tasya patyu arcI pratimAm /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SSSSSSSSS mUlam-yadanyazAstre'pi nizamyate'dA, zrIrAmacandre prdeshsNsthe| tatpAdukAM so'pi ca rAmavattadA-'bhyapUjayatzrIbharato narezvaraH // 8 // sItA'pi rAmAgulimudrikAM tA-mAliGgya rAmA''ptisukhaM nyamaMsta / rAmo'pi sItAzritamoliratna-mAsAdya sItAptirati vyajAnAt // 9 // // TIkA-pratimAsthApana udAharaNAntaramAha-yadanyetyAdinA ' yadi 'ti nizcayena, avyayAnAmanekArthatvAt , 'anyazAstre'pi '-anyasminnapi zAkhe, rAmAyaNAdAvitibhAvaH, ' adaH '-vakSyamANaM vRttaM, 'nizamyate'-zrUyate, yat zrIrAmacandre 'paradezasaMsthe'-paradeze vidyamAne sati, 'sa:'-prasiddhaH, narezvaraH -bhUpA-zrIbharataH, 'tadA'-tasminkAle, 'tatpAdukAM'-rAmasya pAdukA, 'rAmavat '-rAmatulyam, 'abhyapUjayat'-arcayat, 'api' zabdazvazabdavaraNapUttauM, tathA 'api'zabdaH samuccaye, 'sItA'-rAmabhAryA, ' tAM'-vivakSitAM, 'rAmAGgulimudrikAM'-rAmAGgulyAbharaNam, 'AliGgya'-saMzliSya, 'rAmA''ptisukhaM nyamaMsta'-rAmaprAptisaukhyamamanyata, tathA 'api' zabdaH samucaye, rAmaH sItAzritamauliratnamAsAdya '--sItAsambandhizirobhUSaNaratnaM prApya, sItAptirati vyajAnAt '-sItAprAptisaukhyamajJAsIt // 8-9 // mUlam-nAtrA'sti kazcittu tayoH zarIrA-kArastathApIha tayostathAvidham / sukhaM samAyAdyadajIvato'pi, tahIzvarArcApi sukhAya kiM na ? // 10 // 1. rAmAyaNAdAvapi / 2. svAmimUrtirapi / more
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ FORIESARKARISEASEASEASKAR ___TIkA-uktodAharaNaviSayaspaSTanapUrvakaM phalitamAha-nA'tretyAdinA 'tu' zabdazvaraNapUrtI, ' atra'-uktodAharaNavi Saye, 'tayoH '-sItArAmayoH, yadyapi kazcit '-ko'pi, 'zarIrAkAraH'-dehAkRtiH, 'nAsti'-na vidyate, tathApi 'iha'5 asmin saMsAre, 'yat '-yasmAt kAraNAt , ' ajIvato'pi '-acetanapadArthAdapi, rAmAGgulimudrikAdhacetanapadArthAdapItyarthaH, 'tayoH'-sItArAmayoH, 'tathAvidhaM '-tathAprakAram , 'sukhaM '-saukhyaM, 'samAyAt'-Agacchat, prAptamityarthaH, ' tarhi 'tadA, 'IzvarArcA'pi'-svAmimUrtirapi, kiM 'sukhAya'-saukhyAya, na bhavati, uktaprakAreNezvarapratimA'pi sukhAyaiva bhavati itibhAvaH // 10 // mUlam-itthaM caritre'sti ca pANDavAnAM, yadroNasUripratimApurastAt / bhillaikalavyasya kirITivaddhanu-vidyA susiddhati jagatpatItam // 11 // TIkA-pratimAmahattvamevAha-itthamityAdinA 'ca' zabdacaraNapUttauM, ' pANDavAnAm '-pANDusutAnAm , yuddhiSThirAdInAm itibhAvaH, 'caritre'-vRttAnte, 'itthamasti'-etadvRttaM vidyate, 'yadroNasaripratimApurastAt '-droNAcAryamUrteH sakAzAda , 'millaikalavyasya'-bhilleSu pradhAnasya lavyanAmakasya, 'kirITivat '-arjunatulyaM, 'dhanurvidyA siddhA'-dhanuSo vijJAnam siddhimupagatam , ityetatvRttaM ' jagatpratItam '-saMsAre prasiddhamasti // 11 // 1. nAmnaH / 2. arjuna / - - - --
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ISTORAGE OGLOSHISTORISK H mUlam-tathA ca caJcAvikavastvajIvaM, kSetrAdirakSAkaraNe samartham / chAyA'pyazokasya ca zokahI, kalestu so syAtkalahAya nRNAm // 12 // TIkA-uktavipayamevodAharaNAntareNAha-tathA cetyAdinA ' tathA ce'-ti samuccaye, * ajIvaM'-jIvarahitam , 'caJcAdikavastu '-kSetrasthitapuruSAkRtipratimAdikaM vastu, 'kSetrAdirakSAkaraNe'-kSetrAdirakSaNavidhAne, 'samartha '-zaktam bhavati, udAharaNAntaramAha-chAyetyAdinA ' api ' zabdazca samuccaye, 'azokasya '-azokanAmakavRkSasya, chAyA 'zokahI '-zokanAzikA bhavati, tathA tu zabdo vizeSaNArthaH, 'kale '-kalivRkSasya, vibhItakavRkSasyetibhAvaH, 'sA'-chAyA, 'nRNAm 'manuSyANAm , ' kalahAya syAt '-vidveSAya bhavati // 12 // mUlam-ajArajomukhyamathA'pyajIvaM, puNyAdihAnyai bhavatIti lokaH / aspRzyakacchAyamajIvamevaM, yallaGghamAnasya nihanti puNyam // 13 // TIkA-uktaviSaya udAharaNAntaramAha-ajetyAdinA 'athe' ti samuccaye, ' ajIvamapi '-jIvarahitamapi, 'ajArajomukhyaM '-chAgIreNuprabhRtivastu, 'puNyAdihAnyai bhavati'-dharmAdinAzAya saJjAyate, ' iti '-etadvRttaM, 'lokaH '-saMsAro vakti, udAharaNAntaramAha-aspRzyetyAdinA 'evam'-uktarItyA, 'aspRzyakacchAyaM'-caNDAlAdInAM chAyA, 'ajIvaM'-jIvarahitamasti ' yat'-aspRzyakacchAyaM, 'laGghamAnasya'-vyatikrAmataH janasya, 'puNyaM'-dharma, 'nihanti'-nAzayati // 13 // 1. chAyA / 2. caNDAlAdisatkA chaayaa| - --
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSLUGSAOGRESSERIES mUlam-gu-vadhUcchAyamapIha bhoginaH, prollaGghamAnasya nihanti pauruSam / mahezvaracchAyamathApi tasya, ruSe vyatikrAmyata eva punsaH // 14 // TIkA-udAharaNAntaramAha-gurvItyAdinA ' api ' zabdaH samuccaye, 'iha '-asmin saMsAre, 'gurUvadhUcchAyaM '-garmiNInAM strINAM chAyA, 'prollaGghamAnasya'-vyatikrAmyataH, ' bhoginaH'-bhogakartuH puruSasya, yadvA bhogina iti sarpasyetyarthaH, 'pauruSaM '-puruSArtha, 'nihanti'-nAzayati, udAharaNAntaramAha-mahezvaretyAdinA ' athA'pI 'ti samuccaye, 'mahezvaracchAyaM'zivasya chAyA, 'vyatikAmyataH ullaGghamAnasya, 'punsa:'-puruSasya, sambandhe 'tasya'-mahezvarasya, 'rupe'-roSAya eveti||14|| mUlam--evaM padArthA bahavo'pyajIvAH, sukhasya duHkhasya ca hetavaH syuH| devAdhidevapratimA'pyajIvA, satI na kiM sA sukhaheturatra // 15 // TIkA-phalitamAha-evamityAdinA' evam '-anayA rItyA, 'vahayo'pi '-prabhUtA api, 'ajIvAH'-jIvarahitAH padArthAH, 'sukhasya '-saukhyasya, 'ca'-puna:, 'duHkhasya'-kalezasya, ' hetavaH syuH' kAraNAni bhavanti, tarhi ' ajIvA'pi satI'-jIvarahitA'pi bhavantI, 'devAdhidevapratimA'-devezvarapratimA, paramezvaramUrtirityarthaH, 'sA'-devAdhidevapratimA, 'atra'-asminsaMsAre, kiM 'sukhahetuH '-saukhyakAraNaM, na bhavituM zaknoti, uktarItyAjjIvA'pi devAdhidevapratimA sukha 1. mahezvaro mahAnAyaka: sArvabhaumAdistasya chAyA tattathA vimApA senAsurAchAyAzAlAnizAnAmiti klIvatA evamagre'pi vAcyam / 2. mahezvarasya / 3. ullaGghamAnasya / 4. svarNarupyaratnavastrakambalasiddhAnapAnaupadhAdipadArthA aneke santi /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNaM bhavituM zaknotItimAvaH // 15 // mUlam--varaM nijezapratimA'pi tarhi, dRSTA satI bhaktatamAMsi hantu / parantu yAsyAH kriyate saparyA, sAjIvetaH kasya ca kimphalA syAt ? // 16 // TIkA-pratimApUjanaviSaye praznayati varamityAdinA ' tarhi tadA varamiti-etaccheSThamastItyarthaH, yat 'nijezapratimA'pi'-svAmimUrtirapi, 'dRSTA satI'-avalokitA satI, 'bhaktatamAMsi hantu'-bhajanakartRjanAndhakAraM nAzayatu, 'parantu'-kintu, 'asyAH'-nijezapratimAyAH, yA 'saparyA vidhIyate '-arcA kriyate, 'sA'-saparyA, ' ajIvataH'-ajIvabhAvAt , ajIvahetorityarthaH, 'kasya '-puruSasya, 'ca'-puna:, 'kimphalA syAt ?'-kimphalA bhavati ? phaladAtrI bhavatItyarthaH // 16 // mUlam-naivaM tvajIvApi satIzvarArcA, samarcitA puNyaphalAya nUnam / tvaM viddhi citte pratimA yadIyA, yA yA sakA svotthaguNapradA syAt // 17 // TIkA-asyottaramAha-naivamityAdinA naivamiti'-etanna vaktavyamityarthaH, 'tu' zabdazvaraNapUttauM, yataH 'ajIvA'pi '-jIvarahitA'pi, 'IzvarArcA'-devapratimA, 'samarcitA satI'-pUjitA bhavantI, 'nUnaM '-nizcayena, 'puNyaphalAya '-puNyarUpaphalArtham bhavati, atraiva puSTimAha-tvamityAdinA tvaM 'citte'-mAnase, 'viddhi '-jAnIhi, yat 'yadIyA'-yatsambanthinI, yA yA pratimA'-mUrtiH, bhavati, 'sakA'-sA sA, ' svotthaguNapradA syAt '-svo 1. ajIvatvahetoH / 2. devapratimA / - - - - - - -
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ GROSS PAL tpannaguNadAtrI bhavati // 17 // mUlam-yathA grahANAM pratimA ajIvAH, satyo'pi tatpUjanatastadIyam / guNaM dadatyeva tathA satInAM, kSetrAdhipAnAmatha pUrvajAnAm // 18 // vidhermurArezca zivasya zakte-yAH sthApanAstA ahitA hitA vaa| amAnitAzcA'pyabhimAnitAH syuH, stUpaM tathA vA phalavanna kiM syAt ? // 19 // TIkA-asyodAharaNamAha-yathetyAdinA ' yathA ' yena prakAreNa, 'grahANAm '-sUryAdInAM, 'pratimA'-mUrtayaH, 'ajIvA api satyaH'-jIvarahitA api bhavantyA, 'tatpUjanataH '-grahapratimApUjanAt, 'tadIyaM guNaM'-svotthaguNaM, 'dadatyeva '-nizcayena vitaranti, 'tathe 'ti samuccaye, 'satInAM'-patInanuparAsanAM strINAM, 'kSetrAdhipAnAM'-kSetrapAlAnAm, ' athe 'ti samuccaye, ' pUrvajAnAM '-pitRNAm , 'vidheH'-brahmaNaH, 'murAreH'-viSNoH, 'ca'-puna:, 'zivasya :mahezasya, tathA 'zakteH '-zaktidevatAyAH, yAH sthApanA bhavanti tAH sthApanAH, 'amAnitA:'-asammatAH satyaH, 'ahitAH'-ahitakArakAH, 'vA'-athavA, 'ca' zabdo'pizabdazcaraNapUttauM, 'abhimAnitA:'-sammatAH satyA, ' hitAH syuH'-hitakArakA bhavantItibhAvaH, ' tatheti samucaye, veti nizcaye, 'stUpaM'-yajJAdistambhaH, kiM 'phalavanna syAt 'hai| phaladAra naiva bhavati // 18-19 // 1. pitRNAm / - ES HORARIS -
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - revantanAgAdhipapazcimeza - zrIzItalAdipratimA ajIvAH / sampUjitAstadgatakAryasiddhiM kurvanti yaduvaMca tathA'dhipAMca // 20 // TIkA - udAharaNAntarANyAha - revantetyAdinA ' yavat ' - yathA, ' ca ' zabdazcaraNapUta, 'revantanAgAdhipapazcimezazrI zItalAdipratimAH ' - revantapratimA, nAgAdhipapratimA, pazcimezapratimA, zrIpratimA, zItalAdInAM ca pratimAH, 'ajIvAH' - jIvarahitA:, ' api sampUjitAH ' - arcitAH satyaH, ' tadgatakAryasiddhiM kurvanti ' - svasambandhikAryANAm sAdhanaM vidadhAti, ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, ' adhipAca ' - svAmipratimA api samaciMtA ' tadgatakAryasiddhiM kurvanti ' - svasambandhikAryANAm sAdhanaM vidadhAti, ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, ' adhipAca - svAmipratimA api samarcitA tadgatakAryasiddhiM karoti // 20 // mUlam - ye kArmaNAkarpaNavedinastathA, nAmnaiva yeSAM madanAdiputrake / nirjIvake taM vidhimAcarantya ho, yasmAtsajIvAnapi mUrcchayanti tAn // 21 // TIkA - atraiva puSTyarthaM udAharaNamAha-ya ityAdinA ' tathe ' ti samuccaye, ' ye ' -janAH, ' kArmaNAkarSaNavedinaH 'mUlakama kRSTikarmaprayogajJAtAraH santi, te ' nirjIvake ' -jIvarahite, 'madanAdiputra ke ' - madanAdinA nirmitAyAM putrakAyAM, ' yeSAm ' - janAnAm, 'nAmnaiva ' - nAmadheyenaiva, 'taM ' - vivakSitam, ' vidhiM ' -vidhAnam, ' Acaranti ' - kurvanti, 'aho ' - ityAmantraNe, caraNapUrvau vA, ' yasmAt ' yadvidhyAcaraNavazAt, ' tAn ' -janAnU, ' sajIvAnapi ' - jIvasahitAnapi, 1. yathA / 2. svAmi- /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ -ALI FORSA cetanAnapItibhAvaH, 'mUrcchayanti'-mRcchau~ nayanti, sammohayantItibhAvaH // 21 // mUlam-evaM nijezapratimAmajIvAM, tannAmagrAhaM stavanAM vidhAya / samarcayabhiH kuzalaiH saparyA, samprApito jJAnamayaH prabhuH syAt // 22 // 'TIkA-dArTAntaghaTanAmAha-evamityAdinA ' evam '-anayA rItyA, 'tannAmagrAhaM '-nijezanAmagrahaNapUrvakaM, 'stavanAM vidhAya'-stavaM kRtvA, ' ajIvAM'-jIvarahitA, 'nijezapratimAM'-svasvAmimRti, 'samarcayadbhiH'-pUjayadbhiH, 'kuzalaiH-dakSaH puruSaH, 'jJAnamaya-jJAnayuktaH, 'prabhuH'-svAmI, ' saparyAM samprApitaH syAt '-pUjAM nIto bhavati, pUjito bhavatItibhAvaH // 22 // mUlam-tathA niyojyAnapi kAMzcidAtmano, mUrti prbhurmaanyto'vsaay| tuSyatyasau teSu tathaivamIzo-'rcito bhavettatpratimArcanAtsyAt // 23 // TIkA-atraiva puSTimAha-tathetyAdinA 'tathe' ti samuccaye, yathA 'prabhu'-svAmI, laukikaH kazcitprabhurityarthaH, "mUrti'-pratimAm , svakIyAM mUrtimityarthaH, 'mAnayataH '-sammatAM kurvataH, 'AtmanaH '-svasya, 'kAMzcit '-kAnapi, 'niyojyAn'-sevakAn, 'api ' zabdazcaraNapUrtI, ' avasAya '-jJAtvA, ' teSu tuSyati'-teSAmupari tuSTo bhavati, tathaivamiti' tenaiva prakAreNetyarthaH, 'syAdi 'ti prasiddhau, 'asau '-prasiddhaH,' Iza:'-svAmI, 'tatpratimArcanAt '-tasya 1. sevakAn / REERSASAROKAR N SAR
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratimAyAH pUjanAt ' arcito bhavet ' - pUjitaH syAt // 23 // 24 // nIrA giniHspRhisevayA paramArthasiddhiM zlokadvayenAha - mUlam - satyaM budhaitatparamatra yasmA - dvizeSa eSo'bhinirIkSyate mahAn / devA yadete kila santi rAgiNaH, pUjArthino no bhagavAnsa IdRzaH TIkA - atra praznayati - satyamityAdinA ' he budha ! ' - he paNDita !, ' etat ' - pUrvoktam, 'satyaM ' - yathArthamasti, paraM ' - parantu, ' yasmAt ' - kAraNAt, ' atra ' - asmin viSaye, ' epaH ' - vakSyamANaH, 'mahAn vizeSaH ' - prabhUto bhedaH, 'abhinirIkSyate ' - dRzyate, yat ' ete ' - prasiddhAH, 'devAH surAH, 'kile 'ti nizvaye, ' rAgiNaH ' - rAgayuktAH, tathA ' pUjArthinaH santi ' - pUjAbhilASiNo varttante, parantu ' sa: ' - pUrvoktaH, ' bhagavAn ' - aizvaryAdiyuktaH kevalI, ' IdRza: ' - itthaM prakAro, 'no' - naivA'sti, anye devA rAgiNaH pUjArthinaca santi, parantu sa bhagavAn rAgI pUjArthI ca nA'stItibhAvaH // 24 // // mUlam - tadA tvatIvA'stu varaM yataH syAdanIhasevA paramArthasiddhaye / varamastu yathAhi siddhasya ca kasyacidvA, spRhAvataH sevanamiSTalabdhaye // 25 // TIkA - asyottaramAha - tadA tvityAdinA 'tu' zabda: pUrvoktakramadarzanArthaH, ' tadA ' - tarhi, ' atIva atyantaM zreSThamasti, ' yataH ' - yasmAt kAraNAt, 'anIhasevA' - niHspRhadevasevanaM, 'paramArthasiddhaye syAt ' - pAralaukikasukhaprA 21 Hr'
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ SOMOMOMOMOM saye bhavati, atra dRSTAntamAha-yathAhItyAdinA ' yathAhI' ti tadyathetyarthaH, 've'ti nizcayena, 'ca' zabdazcaraNapUtoM, kasyacit '-kasyApi, 'aspRhAvataH '-spRhArahitasya, niramikAMkSasyetibhAvaH, 'siddhasya '-siddhi prAptasya janasya, 'sevanaM'-sevA, ' iSTalabdhaye '-abhISTapadArthaprAptaye bhavati // 25 // pratimA ajIvApi tayA puNyasiddhiM zlokatrayenAhamUlam-siddhastu sAdho! varivarti sAkSA-daizI tvajIvA pratimA prtisstthitaa| - nA'yaM vicAraH paripUjanIye, dravye yataH pUjyata eva pUjyaH // 26 // TIkA-atrA''zaGkate-siddhastvityAdinA ' he sAdho!' he zreSTha !, 'tu' zabdo bhinnakramadyotanArthaH, 'siddhaH'-siddhi prAptaH, 'mAkSAt'-pratyakSeNa, 'parivarti'-vidyate, pratyakSeNa phalaprado dRzyata itibhAvaH, 'tu'-parantu, 'aizI pratimA'IzasambandhinI mUrtiH, 'ajIvA pratiSThitA'-jIvarahitA sthitA'sti, asyottaramAha-nA'yamityAdinA ' ayaM '-pUrvoktA, 'vicAraH'-vimarzaH, 'paripUjanIye dravye'-pUjAhe padArthe, na bhavati, atra hetumAha-yata ityAdinA 'yataH' yasmAt kAraNAt , 'pUjyaH'-pUjAhaH, 'pUjyata eva'-nizcayenA'cyate // 26 // mUlam yddkssinnaavrtkkaamkumbh-cintaamnnicitrkvllimukhyaaH| kAnIndriyANIha vahanti yatte-rcitAH prakurvanti mataM janAnAm // 27 // TIkA-ajIvapratimApUjane'pi phalaM bhavatItyAha-yaddakSiNetyAdinAM ' yat '-yasmAt kAraNAt , ' dakSiNetyAdi'
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSiNAvarttakaH zaGkhAdi, kAmakumbhakalazaH, cintAmaNI maNivizeSaH, citrakavalitAvizeSaH, ' etanmukhyAH ' - etadAdyAH padArthA:, ' iha ' - asmin saMsAre, 'kAnIndriyANi - zrotrAdIni, 'vahanti ' - dadhati, yat te dakSiNAvarttakAdayaH ' arcitA: ' - pUjitAH santaH, 'janAnAm ' - manuSyANAm, 'matamabhISTam ' - manovAJchita mityarthaH, 'prakurvanti ' - kurvate // 27 // mUlam - vastusvabhAvAdyadamI ajIvAH, svato'spRhAvanta ihA'GgikAmAn / yacchanti yadUvat khalu pAramezI, puNyasya siddhaye pratimA'rcitA tathA // 28 // TIkA -- dAntaviSayamAha - vastvityAdinA ' yadi 'ti nizrayena, ' yadvat ' - yathA, ' ajIvAH ' -jIvarahitAH, 'amI ' - pUrvoktA dakSiNAvarttakAdayaH, ' svataH ' - svayaM, 'aspRhAvantaH ' - spRhArahitA api, 'vastusvabhAvAt '-- svagatasvabhAvavizeSeNa, ' iha ' - asmin saMsAre, 'aGgikAmAn yacchanti ' - prANimanorathAn dadati, ' tathaiva ' - tenaiva prakAreNa, 'khalvi 'ti nizrayena, 'pAramezI pratimA ' - paramezasambandhinI mUrti:, ' arcitA' - pUjitA satI, 'puNyasya siddhyai '-dharmasAdhanAya bhavati // 28 // AptaniyuktavastunaH vizeSamAnyatAM navabhiH zlokairAha mUlam - satyaM mune ! 'do'sti paraM ya ete, syurdakSiNAvarttamukhAH padArthAH / ajIvavanto'pi viziSTajAti - bhedAttathAdurlabhavastubhAvAt // 29 // 1. yathA / 2. paramezasya iyaM pAramezI / 3. aprANinaH /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ REASURESHESAR ArAdhitA aGgimataM dizanti, naitAgarcA kila paarmeshvrii|| aho yadeSA sulabhopalAdi-mayI tadA kiM sahazI svAmIbhiH // 30 // TIkA-dRSTAntadAntivaiSamyamavabudhya praznayati-satyamityAdinA 'he mune!' he sAdho !, 'adaH satyamasti'pUrvoktaM bhavataH kathanaM yathArtha bhavati, 'paraM'-parantu, ya ete'-pUrvoktAH, 'dakSiNAvarttamukhAH padArthAH syuH'-dakSiNAvartakAdayaH padArthAH santi te, 'ajIvavanto'pi '-jIvarahitA api, aprANino'pItyarthaH, 'viziSTajAtibhedAt '-vizeSaprakArakajAtibhedena, 'tathe 'ti samuccaye, 'durlabhavastubhAvAt '-duHkhena labhyapadArthasadbhAvena, hetau paJcamI 'ArAdhitA'sevitAH santaH, 'aGgimataM dizanti '-prANimanorathaM dadAti, parantu ' aho!'-ityAmantraNe, 'kile 'ti nizcayena, 'pAramezvarI'-paramezvarasambandhinI, 'arcA '-pratimA, 'etAdRg'-uktaprakArA viziSTajAtibhinnA, durlabhavastubhAvayuktA cetyarthaH, nAsti, atra hetumAha-yadityAdinA 'yat'-yasmAt kAraNAt, 'eSA'-pAramezvarI arcA, 'sulabhA'-sukhena labhyA, tathA 'upalAdimayI '-pASANAdinirmitA'sti, 'tadA'-tarhi, 'tu' zabdo vizeSaNArthaH, 'amIbhiH'-dakSiNAvartakAdibhiH, 'sadRzI'-tulyA, 'kiM'-katham bhavitum zaknoti ? // 29-30 // mUlam-aho ! vicAritnavicAritaM mA, vadastvamevaM jagatIha pazya / yanmUlato vastu guNi pratItaM, tato'pi yatpazcakRtaM guNADhyam // 31 // 1. dkssinnaavrtaadibhiH|| SSSSSSSSSSSSS - -
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-asyottaramAha-aho ityAdinA 'aho!' ityAmantraNe, 'he vicArin !' he vicArazIla !, 'evam '-uktarItyA, tvam 'avicAritaM mA vada'-avimRSTaM mA kathaya, ' iha '-asmin jagati saMsAre, tvam ' pazya'-avalokana kuru, ' yat'-yadvastu, 'mUlataH'-mUlAt , 'guNi'-guNayuktaM, 'pratItam '-prasiddhamasti, 'tat '-vastu, 'paJcakRtaM '- || paJcabhirjanairmataM sat, 'tato'pi -tasmAdapi, pUrvApekSayA'pItibhAvaH, 'guNADhyam '-guNayuktam bhavati // 31 // mUlam-yathAhi kazcitkila rAjaputraH, prAyeNa vIryAdiguNAspadaM syAt / / taM projjhya cedurbalavaMzasambhavaM, puNyAca rAjye vinivezayanti // 32 // prAmANikAH paJca yadA tadA tvayaM, rAjanyakaM maulamapi prshaasti| yadA taduktaM na karoti kazcitsa zAsyate nandavadeva tena // 33 // TIkA-uktakathanasyodAharaNamAha-yathAhItyAdinA ' yathAhI 'ti tadyathetyarthaH, 'kile 'ti nizcaye, 'kazcit '-ko'pi, | 'rAjaputraH '-kSatriyasutaH, 'prAyeNa '-bahudhA, 'vIryAdiguNAspadaM syAt '-zauryAdiguNAnAM sthAnaM bhavet , ' taM'-rAjaputraM, 'projjhya'-tyaktvA, * cet '-yadi, 'yadA'-yasminkAle, 'paJca prAmANikAH '-paJcasaGkhyAkAH prAmANikajanA, 15 'puNyAt '-puNyavazAt , pUrvapuNyenetyarthaH, 'ca' zabdazcaraNapUttauM, 'durbalavaMzasambhavam '-nIcakulotpannam, 'kazcit 'puruSam , ' rAjye vinivezayanti'-rAjyazAsane sthApayanti, 'tadA'-tasmin kAle, 'tu' zabdazcaraNapUrtI, ' ayaM'- | 1. nandanAmarAjena (rAjA?) iva zikSA dApyate /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - TurbalavaMzasambhavo janaH, ' maulam'-mUle jItam , 'rAjanyakaM'-rAjasambadhinam puruSam, 'prazAsti'-zAsanaviSayaM karoti, parantu ' yadA'-yasminkAle, 'kazcit '-ko'pi, 'taduktaM na karoti '-durvalavaMzotpannapurupakathanaM na manyate, tadA 'sa'tat kathanA'maMtA janaH, 'tena '-rAjyasthitadurbalavaMzasambhavapuruSeNa, 'nandavadeva'-nandanAmakarAjatulyatvenaiva, 'zAsyate - zikSAM dApyate, daNDyata itibhAvaH / / 32-33 // mUlam-vicAryate cenmanasA manuSya-maulo guNI rAjasutaH sa yogyH|| parantu yaH kSudrakulo'pi rAjA, sa eva sevyaH khalu paJcapUjitaH // 34 // TIkA-uktaviSayameva spaSTayati-vicAryata ityAdinA uktadazAyAm 'cet'-yadyapi, 'manasA'-hRdayena, 'manuSyaiHjanaiH, etat ' vicAryate '-cintyate, ' yat'-yaH, 'maulaH '-mUlabhavaH, tathA 'guNI '-guNayuktaH, 'rAjasutaH'-rAja18 putro'sti, 'sa:'-rAjaputraH, ' yogyaH'-arhaH, zAsanayogya itibhAvo'sti, parantu tathApi 'khalvi' ti nizcayena, yA 'kSudrakulo'pi'-nIcavaMzotpanno'pi, 'paJcapUjitaH'-paJcajanArcitaH, 'rAjA'-nRpo bhavati, 'saH'-pUrvokta eva, 'sevyaH'sevanAhaH, sarvajanaiH prabhutvena mAnArha itibhAvaH // 34 // mUlam-evaM hi cintAmaNimukhyametad, vastu pradhAnaM nijakasvabhAvAt / tato'pi mAnyaM bhuvi pAramezvaraM, bimbaM yataH paJcabhiratra pUjitam // 35 // TIkA-dArTAntavipayamAha-evamityAdinA ' hI 'ti nizcayena, 'evam '-anayA rItyA, 'etat '-pUrvoktam , GHOSSROSSROSSES
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'cintAmaNimukhyaM '-cintAmaNyAdi vastu, ' nijakasvabhAvAt '-svasvabhAvena, 'pradhAnam '-mukhyamasti, parantu ' bhuvi - prathivyAma, saMsAra itibhAvaH, 'pAramezvaraM vimbaM'-paramezvarasambandhinI pratimA, 'tato'pi -tasmAdapi, cintAmaNyAdivastvapekSayA'pItyarthaH, 'mAnyaM '-mAnArhamasti, atra hetumAha-yata ityAdinA ' yataH'-yasmAt kAraNAt , ' tat '-pAramezvara 1. bimba, ' atra'-asmin saMsAre, 'paJcabhiH'-paJcasaGkhyAkajanaiH, 'pUjitam '-arcitam / / 35 // " mUlam-loke yadevAhatamasti paJcabhiH, tadeva mAnyaM kSitipairapi dhruvam / yathA vivAhArthanRpAH mahAjanA, nyAyAGkiputrAvapare'pi cettham // 36 // ye paJcabhistatkRtabhAgyanodA-tsaMsthApitAH santi ta eva maanyaa| tathA svapUjAhvayakarmavIryA-tkRtA'sti yaizI pratimA sakA'A // 37 // TIkA-uktavipaya eva puSTimAha-loka ityAdinA 'loke'-saMsAre, 'yadeva'-vastu, 'paJcabhiH'-paJcasaGkhyAkajanaiH, 'Ahatamasti'-satkRtaM varttate, 'tadeva'-vastu, 'kSitipairapi ' 'dhruvaM'-nizcayena, 'mAnyaM '-mAnArham , AdaraNIyamitibhAvaH, bhavati, asyodAharaNamAha-yathetyAdinA ' yathA'-yena prakAreNa, 'vivAhArthanRpAH'-vararAjAH, 'mahAjanA'-zreSThinaH, tathA 'nyAyAGkiputrau'-dharmaputraH, utsaGgiputrazca, ' ittham '-anayA rItyA, 'ca' zabdavaraNapUttauM, 'apare'pi '-anye'pi, RI ' tatkRtabhAgyanodAt '-svasvabhAgyapreraNena, 'ye ' ' paJcabhiH '-paJcasaGkhyAkajanA, 'saMsthApitAH santi '-sthApanAM 1. pAlaka / 2. sA / / rAjAla
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRECORRESPECReg nItA vartante, te eva'-janAH, 'mAnyAH'-mAnanIyA bhavanti, dArTAntaviSayamAha-tathetyAdinA ' tathA '-tena prakAreNa, 'svapUjAhvayakarmavIryAt '-svasaubhAgyanAmakarmavalena, ' yA aizI pratimA '-IzasambandhinI mUrtiH, 'kRtAsti'-nirmitA varttate, ' sakA'-sA pratimA, ' ardhyA '-pUjanIyA // 36-37 // mUlam-prAjJA ya ete gaditAH padArthA-ste sarva AkArayuktA bhavanti / atastadIyAkRtimantarAtmanaH, kRtvArcayante'tra tadIyabimbam // 38 // Izvaro nirAkAro'sti tathApi kathaM tatpratimA bhavediti zlokacatuSTayenAha AkAramukto bhagavAnprasiddha-statastadIyaM pratibimbametat / kRtvA kathaM pUjyata evamatra, doSastvatadUvastuni tadgraho yaH // 39 / / TIkA-IzasambandhinyAH pratimAyA viSaye praznayati-prAjJA ityAdinA' he prAjJAH !' he vidvAMsaH / , AdarArthe bahuvacanam , ' ya ete'-pUrvoktAH padArthAH, 'gaditAH'-kathitAH, dRSTAntatvenopanyastA itibhAvaH, te ' sarve '-sakalA, 'AkArayuktA bhavanti'-AkRtimantaH santi, 'ataH'-asmAt kAraNAt , 'tadIyAkRti'-tatsambandhinamAkAram, 'AtmanaH'-jIvasya, 'antaH kRtvA,'-madhye saMsthApya, 'atra'-asmin saMsAre, 'tadIyabimbaM'-tatsambandhinIpratimAm , janAH ' arcayante '-pUjayanti, parantu bhagavAn 'AkAramuktaH'-AkRtirahitaH, 'prasiddhaH'-vikhyAto'sti, 'tataH '-tasmAt hai 1 abhagavati bhagavAnayaM iti yA buddhiH / #GOGOGOSTOSKGROSOGROGG
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' kAraNAt ' etat ' - pUrvoktam, ' tadIyaM pratibimbaM kRtvA ' - tatsambandhinI pratimAM vidhAya ' evam uktarItyA, ' kathaM pUjyate ? ' - kena kAraNenA'rcyate 1 evaM karaNe doSamAha - atretyAdinA ' atra ' - asmin saMsAre, ' tu' zabdazcaraNapUrtI, ' atavastuni ' - tadudbhinnapadArthe, 'yastadgrahaH ' - tatpadArthatvena grahaNamasti, ' sa: 'dopo'parAdhaH, bhavati, abhagavati bhagavAnayaM iti yA buddhiH sA doSarUpA bhavatItibhAvaH // 38-39 // mUlam -- sAdhucyate'dastvayakA vicAriNA- nAkAriNastvA''kRtireva neSTA / idaM tu yadbhAgavataM hi bimbaM tacAvatArAkRtikluptarUpam 1180 11 TIkA - asyottaramAha - sAdhvityAdinA ' vicAriNA '- vicArazIlatvena, ' tvayakA '- tvayA, 'ada: ' - etatpUrvoktamityarthaH, ' sAdhucyate ' - satyaM kathyate, yat ' anAkAriNa: ' - AkArarahitasya padArthasya, 'tu' zabdacaraNa pUrtto, ' eve 'ti nizraye, ' AkRtiH ' - AkAra:, ' iSTA ' - abhISTA, nAsti 'tu ' - parantu, ' hI 'ti nizrayena, ' idaM ' - pUrvoktam, yat ' bhAga - vataM bimbaM ' - bhagavatsambandhinI pratimA, asti 'ca' - zabdacaraNapUta, 'tat' - bimbam ' avatArAkRtiklRptarUpam ' -avatArasya-bhavasya AkRtyA-AkAreNa klRptAM - samarthitam rUpaM yasya tat, 'bhavAkArApekSayA ' - nirmitasvarUpamitibhAvo'sti // 40 // mUlam - yAdRktu saMsArakRtAvatAro'bhUnyAsi tAhagbhagavAnmahadbhiH / yA yA hyavasthA rucitA ca yebhyaH, sA'ho tadarthaiH paripUjyate taiH // 41 // TIkA - bimbasyAvatArA kRtiklapsa svarUpatve hetumAha - yAdRgityAdinA 'aho ! ' - ityAmantraNe, 'tu' zabdo vinizvaye,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** * * * ......................... bhagavAn 'saMsArakRtAvatAra:-antimabhave vihitAvatAraH san , ' yAdRg '-yatprakArakaH, ' abhUt '-vabhUva, tAk '-tatprakArakaH, 'mahadbhiH'-gurubhirjanaiH, 'nyAsi '-sthApitaH, saMsArAvatArakrameNa yAgAkArabhagavAnavatIrNastAhageva bhagavataH pratimA mahAtmabhiH sthApitetibhAvaH, tantyibhavAvatArakrameNa tatpratimAM vidhAya sA kathaM nArcyata iti zaGkAM parihartumAhayA yetyAdi 'hi' zabdazvazabdazvaraNapUttauM, 'yebhyaH'-janebhyaH, yA yA 'avasthA'-dazA, bhavAkRtiritibhAvaH, 'rucitA'ruciM prAptA, ' tadarthaiH '-tadabhilASibhiH, 'taiH'-janaiH, 'sA'-tathaiva pratimA, 'paripUjyate'-arcyate // 41 // .mm m ............................. nAstikasyAjjIvarUpasthApanAsevAphalapratipAdanoktilezaH saptadazo'dhikAraH / ...... ...................... .................................. atha aSTAdazo'dhikAraH nirAkArasyApi pUjanaM sthApanAM tadarcanayA lAbhazca ekonaviMzatizlokairAhamUlam-yadvA'stvanAkAravato'pi bimba, siddhasya zuddhaM bhgvtsunaamnH| tattatsvacittAzayacintitAzAM, sAkSAdivedaM vitaratvazaGkam // 1 // 1. bhagavAn iti zobhanaM nAma yasya siddhasya sa tathA tasya yo hi siddho bhagavAn ityucyate / 2. siddhavat / TASANGRASSAGCHORRORSCOREGA ** ** *
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - bhagavatpratimApUjAviSaya evA'vaziSTa viSayamAha - yadvA'stvityAdinA 'yadvA' - athavA, 'astu' - pUrvoktaviSayastiSThatu, kintu ' anAkAravato'pi ' - AkArarahitasyA'pi, 'bhagavatsunAmnaH ' - bhagavAniti zobhanaM nAma yasya sa tathA evambhUtasya, ' siddhasya ' - siddhiM prAptasya ' idaM ' - prasiddhaM, 'zuddham ' - nirmalam, sarvadoSarahitamitibhAvaH, ' bimbaM 'pratimA, ' tattatsvacittAzaya cintitAzAm ' - tat tatprakArakamanobhAvena vicAritAmAzAM, 'sAkSAdiva ' - pratyakSasiddhavat, ' azaGkaM ' - zaGkArahitam, yathAsyAttathA nissandeha mitibhAvaH, ' vitaratu ' - dadAtu, dAtuM zaknotItibhAvaH // 1 // mUlam -- yatsthApanA sA svakacittakalpyA, seto'sato vAstviha vastunaH sA / sarvA'pi yAhagnijabhAvasevitA, tAdRkphalaM yacchati nAtra saMzayaH // 2 // TIkA - atra puSTimAha-yatsthApanetyAdinA ' yat ' - yA, ' sthApanA asti ' -sA sthApanA, 'svakacittakalpyA 'svacittena kalpanIyA bhavati, ' sA' - sthApanA, ' iha ' - asmin saMsAre, ' sataH - vidyamAnasya, ' vA ' - athavA, 'asata: 'avidyamAnasya, ' vastunaH ' - padArthasya, 'astu' - syAt, kintu sA ' sarvA'pi ' - kRtsnA'pi, ' yAdRgnijabhAvasevitA 'yAdRza nijabhAvena sevitA bhavati, ' tAdRk ' - tathAvidhaM phalaM, ' yacchati ' - dadAti, ' atra ' - asmin viSaye, ' saMzaya: 'zaGkA nAsti // 2 // 1. vidyamAnasya avidyamAnasya vA /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - / mUlam-loke'pyanAkAramayasya vastunaH, AkArabhAvaH paridRzyate ythaa| AjJAstyaso bhAgavatIti vAcaM-vAcaM tu lekhAkriyate manuSyaiH // 3 // tAM laGghate yaH sa tadA na sAdhu-rnollaGghate saiSa janeSu saadhuH| AmnAyazAstreSa marudyavoH syAta. tathAkatimaNDalato vilekhyA // 4 // TIkA-uktaviSayamevAha-loke'pItyAdinA 'loke'pi '-saMsAre'pi, 'anAkAramayasya vastunaH'-AkArarahitasya padArthasya, 'AkArabhAvaH'-AkRteH sattA, 'paridRzyate '-avalokyate, etadeva darzayati-yathetyAdinA yathA'-yena prakAreNa, 'asau'-vivakSitA, 'bhAgavatI'-bhagavatsambandhinI, 'AjJAsti'-Adezo vidyate, 'etat '-uktA, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'manuSyaiH'-janaiH, 'vAcaMvAcam'-uktoktA, 'lekhAkriyate'-rekhAvidhIyate, bhAgavatyAjJA'mUrtI sA cA'pyamUrtasya bhagavatastathA'pi tasyA AjJAyA janai rekhAkriyata itibhAvaH, etadeva spaSTayati-tAmityAdinA yadi yo janaH 'tA'-bhAgavatImAjJAM, ' lavate '-vyatikrAmyati, 'tadA'-tarhi, 'saH'-janaH, 'sAdhu:'-bhavyo nAsti, tathA yaH 'tAm' 1. AzA svayaM sAkSAdAkArarahitA para tasyA api rekhArUpa AkAra kalpyate yA cA''jJA sA'pi amUrtasya bhagavadAdeH svAminaH pratApasya sambandhinI tena pUrva bhagavadAdipratApo'mUrtaH amUrtasyA'pyasyA'mUrttA AzA asyA api amUrtIyA rekhArUpa AkAraH sadbhiH kalpita ityrthH| 2. svAmisambandhinI / 3. uktoktA / 4 rekhA / 5 aashaaN| 6 bhavya / 7. AgamazAle, mantrazAstre / 8. marudvAyuH dyauzca nabha. maruJca dyozca maruddyAvI tayormarudyavo. vAyunabhasoH / 9 maNDalakAraNahetunAkativilelyA yathA marutmaNDalaM cA''kAzamaNDalaM ceti uktvA tadAkAro likhyate //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASSSERIES AjJAm , 'nolabante '-na vyatikrAmyati, 'sa:'-epa vivakSitaH, so'cilope, cedityAdinA caraNapUttau lope'pi sandhiH, 'janeSu'-manuSyANAm madhye, ' sAdhuH'-bhavyo'sti, udAharaNAntaramAha-AmnAyetyAdinA 'tathe 'ti samuccaye, 'AmnAyazAstreSu'-AgamazAstreSu mantrazAstreSu vA, 'marudhavo:'-vAyyAkAzayoH, 'maNDalataH '-maNDaladvArA, 'AkRtivilekhyA syAt '-AkAraH saMlekhyo bhavet , etatmarunmaNDalametacA''kAzamaNDalamityuktvA janairmarudAkAzayorAkAro vilikhyata itibhAvaH // 3-4 // mUlam--svarodayasyA'tha vicArazAstre, tattvAni pazcApi ca sAkRtIni / / __ anAkRtaM vastviti sAkRtaM yathA, syAditthamAkAra ihA'pyanAkRtaH // 5 // TIkA-udAharaNAntarapUrvakaM phalitamAha-svarodayetyAdinA ' athe' ti samuccaye, 'ca' zabdazcaraNapUrtI, 'vicArazAstre'-praznAdivicArAgame, ' svarodayasya'-svarodayasambandhIti, 'paJcA'pi'-pazcasaGkhyAkAnyapi, 'tatvAni'-pRthivyaptejovAyvAkAzalakSaNAni, ' sAkRtIni'-AkArasahitAni, ucyante phalitamAha-anAkRtamityAdinA ' yathA'-yena prakAreNa, ' iti '-uktarItyA, 'anAkRtam '-AkArarahitam vastu, 'sAkRtam'-AkArasahitam manyate, ' ittham '-anayA rItyA, 'iha '-asminsaMsAre, 'anAkRterapi'-AkArarahitasyApi, siddhasyA'pItibhAvaH, 'AkAraH syAt'-AkRtirbhavati // 5 // 1. pRthivyatejovAyvAkAzalakSaNAni / 2. AkRtirAkRtamAkAraH bhAve ktaH anAkRtamanAkAraM / 3. siddhasya / 22
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - punarbudhekSasva yatIha santi, lokeSu lokAH kila labdhavarNAH / sarvaizvatairAkRtivarjitA api varNAH praklRptAH svakaMnAmasAkRtAH // 6 // !' he vidvan !, tvam madhye, ' yati ' - yat TIkA - puSTyarthamudAharaNAntaramabhidhAtukAma Ahe - punarityAdi ' puna ' riti samuccaye, ' he budha 'IkSasva ' - pazya, yat ' iha ' - asmin saMsAre, 'kile 'ti svavArttAyAm, 'lokeSu ' -janAnAM saGkhyAkA, ' labdhavarNAH ' - sAkSarAH, ' lokAH santi ' -janA varttante, ' ca ' zabdacaraNapUrtI, 'taiH ' - pUrvoktaH, ' sarvaiH sakalaiH, ' AkRtivarjitA api ' - AkArarahitA api, 'varNAH ' - akSarANi, 'svakanAmasAkRtAH praklRptAH' - svasvanAmnA''kArasahitA racitAH santi, ayamAkAro'yaM ca hakAra iti svasvanAmagrAhaM varNAH sAkArAH kalpitA itibhAvaH // 6 // mUlam - yathAkRtiH syAnniyatAkSarANAM, tadA sameSAM sahagAkRtiH syAt / sau nAstyato bhinnakabhinnikaiva, varNAkRtiH kA'pi na tatra tulyA // 7 // 1 racitAH / 2. svakaM yannAma tenaiva sAkRtAH sAkArA ye te svakanAmasAkArA AkArAdayo varNA yathA'yamAkAro'yaM kakAro'yaM hakAra iti svasvanAmagrAhaM varNAH sAkArAH kalpitAH svacittakalpanayA sthApitA iti / 3. nanu ete varNA mahadbhiH sthApitA iti kathaM pratijJAyate, ucyate yadyeSAM varNAnAM niyatA zAzvatI pavA''kRtiH syAttadA sameSAM lokAnAM kakArAdInAM akSarANAM sadRzI evA''kRtiH syAt / 4. sA tu sarveSAM samAkRtirna dRzyate sarvairapi svamanobhimatatayA pRthak pRthageva likhyate ato hetoreva bhinnabhinnAkRtiH sarveSAmapi lipikarmakArijanAnAmiti //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSSSSSSSSSSSSSSSSSS TIkA-asyaiva puSTimAha-yadItyAdinA 'yadi '-cet , ' akSarANAM '-varNAnAm , ' AkRtiH'-AkAraH, 'niyatA // syAt '-nizcitA bhavet', 'tadA'-tarhi, ' samepAM'-sarvepAm varNAnAm , 'AkRtiH'-AkAraH, ' sahaka syAt "samAnA bhavet, parantu, 'sA'-sAgAkRtiH, 'nAsti'-na vidyate, 'ataH '-asmAt kAraNAt , 'varNAkRtiH'-akSarANAmAkAra, * bhinnakabhinnikaiva '-nizcayena bhinnAbhinnA'sti, ' tatra '-varNAkRtI, 'kA'pi '-kAcidapi varNAkRtiH, 'tulyA'-samAnA nAsti // 7 // mUlam-yAvanti rASTrANi ca santi vizve, varNAkRtisteSvaparAparaiva / tavyaktikAle tu samopadeza-staiH kAryamapyatra vidhIyate samam // 8 // TIkA-uktaviSayamevAha-yAvantItyAdinA 'ca' zabdaH samuccaye, ' vizve'-jagati, ' yAvanti rASTrANi santi'yatsaGkhyAkA dezA vidyante, 'teSu'-rASTreSu, 'varNAkRtiH '-akSarANAmAkAraH, 'aparAparaiva'-nizcayena bhinnAbhinnAsti, parantu ' tadvyaktikAle '-varNAnAm pAkavyasamaye, paThanakAla itibhAvaH, 'samopadezaH'-samAna upadezaH, bhavati tathA 'atra'-asminsaMsAre, 'taiH '-varNaiH, 'kAryamapi '-kRtyamapi, " samaM vidhIyate'-tulyaM kriyate // 4 // mUlam-punazca pazya tvamimAH samA lipI-mithyA vidhAtuM na hi ko'pi shktH| yA yeSu siddhAH kila taizca tAbhi-narailipibhiH pravidhIyate phalam // 9 // TIkA-uktaviSayamevAha-punazcetyAdinA 'puna' riti samuccaye, 'ca' zabdazvaraNapUttauM, tvaM pazya '-IkSasva, yat
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ RASREIGRICRORISTSGRORISSAGE 'imAH'-prasiddhAH, 'samAH'-sarvAH, 'lipI:'-lekhazailI:, 'mithyA vidhAtum '-anyathA kartum , ' ko'pi '-kazcit janA, 'hI' ti caraNapUttauM, 'zaktaH'-samarthoM nAsti, tarhi kimastItyAha-yetyAdinA 'kile 'ti nizcaye, 'ca'zabdazcaraNapUttauM, 'yeSu'-janepu, 'yA:-lipayaH, 'siddhAH'-prasiddhAH santi, 'taiH'-pUrvoktaiH, ' naraiH'-janaiH, 'tAbhiH'pUrvoktAbhiH, 'lipImi:'-lekhazailImiH, phalaM 'pravidhIyate'-kriyate // 9 // mUlam-lipyo vibhinnA iha yadyapImA, vyaktiH samaivAsti tu pAThakAle / nRNAM tathA kAryakRtiH samastA, tAbhiH samAnA bhavatItyavehi // 10 // TIkA-uktaviSayameva spaSTayati-lipya ityAdinA 'iha '-asmin saMsAre, 'yadyapi ' ' imAH'-prasiddhAH, 'lipyo vibhinnAH'-lekhazailyo bhinnAbhinnAH santi, tathApi, 'pAThakAle'-paThanasamaye, 'vyaktiH'-prAkaTayam , varNAbhivyaktiritibhAvaH, 'tu' zabdo vinizcaye, 'samaivAsti'-tulyaiva bhavati, tatheti samuccaye, 'nRNAm'-manuSyANAm , 'samastA'-sarvA, 'kAryakRti-kAryavidhAnaM, 'tAbhi:'-lipimiH, 'samAnA bhavati'-tulyA jAyate, 'iti'-etat , tvam 'avehi'-jAnIhi // 10 // mUlam-ghanaM kimAkAravivarjitAnA-mihAkSarANAmiyamAkRtiH kRtaa| __ asyA api sthApanamanyadanyat, kRtaM vudhaiH svasvasuguptavedane // 11 // TIkA-uktaviSayameva vispaSTayati-ghanamityAdinA 'ghanaM kimi 'ti-atra viSaye bahujanoktena kimityarthaH, ' iha'asmin saMsAre, ' AkAravarjitAnAm '-AkRtirahitAnAm , ' akSarANAm '-varNAnAm , ' iyaM '-pUrvoktA, 'AkRtiH'
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSSROORSAS AkAra!, ' kRtA'-nirmitA, asti tathA ' asyAH'-pUrvoktAyA api AkRteH, 'sthApanaM'-sthApanA, 'budhaiH'-vidvadbhiH, 'svasvasuguptavedane '-nijanijaguptavRttAntaprakAzanAya, 'anyadanyat kRtaM'-bhinna bhinna vihitamasti // 11 // mUlam-punazca rAgA api zAbdarUpyA-dAkAramuktAzca tathApi tdbudhaiH| te rAgamAlADhayapustakeSu, nyastAH kilAkArabhRtaH samastAH // 12 // TIkA-puSTyartha dRSTAntaramAha-punazcetyAdinA 'punathe "ti samuccaye, yadyapi ' rAgA api '-bhairavyAdayo'pi, 'zAbdarUpyAt '-zabdasvarUpabhAvAt , hetau paJcamI, ' AkAramuktAH'-AkRtirahitAH santi, 'ca' zabdazvaraNapUauM, ' tathApi'tadapi, 'tadbudhaiH -rAgajJAbhirjanaiH, ' pUrvoktAH samastAH '-sarve rAgAH, 'kile 'ti nizcayena, 'rAgAmAlAhayapustakeSu'-rAgamAlAnAmakagrantheSu, ' AkArabhRto nyastAH'-AkRtiyuktAH saMsthApitAH santi // 12 // mUlam-evaM tvanAkAravato'pyadhIzitu-rAkAra eSa pravikalpya sdbhiH| yaM yaM vazaM sAdhu samiSya pUjyate, sarvo'pyayaM teSu phalatyavazyam // 13 // TIkA-dASrTAnte ghaTanAmAha-evamityAdinA ' evam '-anayA rItyA, 'tu' zabdazvaraNapUttauM, 'anAkAravato'pi'AkRtirahitasyApi, 'adhIzitaH'-svAminaH, 'epa:'-pUrvoktaH, prasiddho vA, 'AkAra:'-AkRtiH, 'sadbhiH'sAdhubhirjanaiH, 'pravikalpya '-saMkalpya, 'yaM yaM vazaM samiSya '-yaM yaM kAmaM abhiSya, 'sAdhu'-samyaktayA, 'pUjyate 'aya'te, ' teSu'-pUrvokteSu satsu, 'ayaM '-pUrvoktaH, 'sarvo'pi '-sakalo'pi vazaH, " avazyaM '-nizcayena, 'phalati'
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ saphalo bhavati // 13 // mUlam-yadvA hi pUjA paramezvare'trA-lite'tha nindA na lagetsamA'pi / te yAdRze tatra kRte tu tAdRze, abhyeta AtmAnamimaM svakIyam // 14 // TIkA-paramezvare pUjAnindayorasambandha iti darzayati-yadvetyAdinA 'hI 'ti nizcaye, caraNapUtau vA, 'yadvA'athavA, 'alipse'-nilipe, 'atra'-asmin prasiddhe, 'paramezvare'-bhagavati, 'samA'pi '-sarvA'pi, ' pUjA-arcA, 'athe "ti samuccaye, 'nindA'-kutsA, 'na lagat '-na lagati, praliptA na bhavatItibhAvaH, 'tu' zabdo vinizcaye, 'tatra'-alise paramezvare, 'te'-pUjAninde, 'yAdRze'-yathAprakAre, 'kRte '-vihite, bhavataH 'tAdRze'-tathAvidhe te, ' imaM '-prasiddhaM, ' svakIyamAtmAnaM '-svasya jIvam , ' abhyeta '-aayaatH||14|| mUlam-kuDaye yathA vajramaye nareNa, kSiptA maNirvA dRssdpythaapraa| te dve api kSepakamabhyupete, na jAtu yAtastamatItya kutracit // 15 // TIkA-atrodAharaNamAha-kuDya ityAdinA 'yathA'-yena prakAreNa, yadi 'vajramaye kuDaye'-pASANanirmitAyAM mittau, 'nareNa '-janena, 'kSiptA'-prakSepaM nItA, 'maNiH' 'vA'-athavA, 'athe 'ti samuccaye, 'aparA'-bhinnA, gaNevibhinetyarthaH, ' iSadapi '-pASANo'pi, bhavataH, tarhi 'te'-pUrvokte, 'dve api '-ubhe api, maNiSado, 'kSepakaM' 1. AyAtaH / 2. gacchataH / 3. kSepakam / *5*555RSASAR OM*
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakSepaNakartAram 'janam , "abhyupete'-prApte bhavataH, kintu 'taM'-kSepakam janam , ' atItya '-prollacaya, 'kutracit'- 1 kutrApi, ' jAtu'-kadAcit , 'na yAtaH'-na gacchataH // 15 // mUlam-kazcidraveH sammukhamAtmanA rajo-'thavA siMtAnaM kSipati kssmaasthH| - tatsarvamasyaiva sameti sammukhaM, na yAti sUrya ca tathocakhaM prati // 16 // TIkA-udAharaNAntaramAha-kazcidityAdinA 'kSamAsthA'-bhUmau sthitaH, 'kazcit '-ko'pi janaH, yadA 'raveH sammukham '-sUryasya samakSam, 'AtmanA'-svayaM, 'rajaH"-dhUlim, 'athavA -yadvA, sitAnaM '-karaM, 'kSipati'prakSepaM nayati, tadA ' tat'-pUrvoktam, 'sarva'-sakalaM rajaHprabhRti, ' asyaiva '-prakSepakasyaiva, 'sammukhaM sameti'-samakSamAyAti, kintu 'tat'-sarva, 'sUrya'-raviM prati, 'tathe 'ti samuccaye, 'ca' zabdacaraNapUttauM, ' uccakhaM prati '-uccAkAzamuddizya, 'na yAti'-na gacchati // 16 // mUlam-yadvA punaH kazcana sArvabhauma, saMstauti tasyaiva phalAya se syAt / / nindedathezaM yadi kazcidaGgI, syAtsaiva duHkhI janatAsamakSam // 17 // TIkA-udAharaNAntaramAha-yadvetyAdinA 'yadvA'-athavA, 'punari "ti samuccaye, kazcana'-ko'pi jana:, yadA 'sArvabhauma'-cakravartinRpaM, 'saMstauti'-samyaktayA prastute, tadA 'sa:'-saMstavaM, ' tasyaiva phalAya syAt '-stotureva | 1. karpUraM / 2 saMstavaH /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ phalAya bhavati, 'athe ' ti-anantare, 'yadi'-cet , ' kazcidaMgI'-ko'pi prANI, ' IzaM nindet '-Izasya nindA kuryAt , tarhi 'janatAsamakSaM'-janasamUhasammukhe, 'saiva'-nindakajana eva, sovilope ityAdinA caraNapUrtI, lope'pi sandhiH, 'duHkhIsyAt'-duHkhayukto bhavati // 17 // . mUlam-stute'dhikaM syAnnahi sAvabhaume, vinindite'smiMstu na kiJcidUnam / naivaM prabhau pUjananindanAbhyA-mAdhikyahAnI sta ime tu kartuH // 18 // TIkA-dRSTAntavispaSTanapUrvakaM dArTAntaviSayamAha-stute'dhikamityAdinA yathA 'sArvabhaume'-cakravartinRpe, 'stute'- 8 stutiM nIte sati, 'saH'-sArvabhaumaH, 'adhikaM na hi syAt '-adhiko na bhavati, vRddhiM na yAtItyarthaH, 'tu'-punaH, 'asmin'sArvabhaume, 'vinindite'-kutsAM nIte sati, 'saH'-sArvabhaumaH, 'kiJcidUnam '-kimapi nyUna, 'na bhavati'-kathamapi hAni na yAtItyarthaH, hArTAnte ghaTanAmAha-evamityAdinA 'evam '-anayA rItyA, 'pUjananindanAbhyAm'-arcAkutsAbhyAM, 'prabhau'-paramezvare, 'AdhikyahAnI na sta:'-upacayApacayo na bhavataH, 'tu'-kintu, 'ime'-AdhikyahAnI, 'kartuHkArakasya, arcAkutsAkArakasya janasyetibhAvaH, staH, pUjanakarturjanasyA''dhikyaM nindanakartuzca janasya hAnirbhavatItibhAvaH // 18 // mUlam yadvA punaH kazcidapathyapathyA-hArIha duHkhaM ca sukhaM ca bhuGkte / na stastu te AhRtavastuno yad, evaM ca siddhArcanamAtmagAmi // 19 // TIkA-udAharaNAntarapUrvakamuktaviSayaM nigamayati-yadvetyAdinA ' yadvA'-athavA, 'punari 'ti samuccaye, yathA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' iha ' - asmin saMsAre, ' kazcit ' - ko'pi, ' apathyapadhyAhArI ' - apathyApathyabhojanakarttA janaH, 'duHkhaM ' -klezaM, ' ca ' - punaH, 'sukhaM' - saukhyam, eka zabdacaraNapUrtI, 'bhuGkte' - anubhavati, apathyAhArI duHkhaM pathyAhArI ca sukhaM bhuGkta ityarthaH, ' tu ' - parantu, ' yaditi ' nizcayena, 'te' - duHkhasukhe, 'AhRtavastuno na staH ' - bhuktapadArthasya na bhavataH, hAnta viSayamAhaevamityAdinA ' evam ' - anayA rItyA, 'ca' zabdazcaraNapUrtI, 'siddhArcana ' - siddhasya pUjanam, 'AtmagAmi' - AtmaprApti, pUjanakartRjIvabhAvIti yAvat bhavati // 19 // IG BENCHONG ACX ET JUL) nAstikasyA'nAkArasyA'pi bhagavataH sthApanoktilezo'STAdazodhikAraH C RCMC atha ekonaviMzo'dhikAraH pratimApUjanaphalaM prAyaH zIghramatra bhave na prApnotItyasya kAraNAni viMzatizlokairAhamUlam - sAdho ! varaM proktamidaM paraM yathA, cintAmaNimukhya mihArca kAnAm // sadyaH phalatyeva tathA'tra pAra - mezI phalenno pratimA'rcitA'sau // 1 // TIkA - pAramezyAH pratimAyA arcAyAH phalaviSaye praznayati-sAdho ! ityAdinA ' he sAdho ! ' - he mune !, 'idaM ' - pUrvo
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktam vacanam , 'varaM proktam '-suSTu kathitam bhavatA, 'paraM'-parantu, ' yathA'-yena prakAreNa, ' iha-asminsaMsAre, 'cintAmaNimukhyam -cintAmaNyAdikam vastu, 'arcakAnAm'-pUjakAnAm janAnAm , svapUjanakartRNAmitibhAvaH, 'sadyaH'zIghra, 'phalatyeva '-nizcayena phalati, 'tathA'-tena prakAreNa, 'atra'-asminsaMsAre, 'asau'-prasiddhA, 'pAramezI pratimA'-paramezvarasambandhinI mUrtiH, 'arcitA'-pUjitA satI, 'no phalet '-no phalati, cintAmaNyAdivat sadyaH phaladAtrI na bhavatItibhAvaH // 1 // mUlam-satyaM tvaduktaM paramatra sAdho !, saMsthApya cetaH sthiramityavehi / yavastuno yosti phalasya kAla-statraiva tadvastu phalatyazaGkam // 2 // TIkA-asyottaramAha-satyamityAdinA 'he sAdho!'-he mune !, 'tvaduktaM'-tava kathanaM, 'satyam'-yathArthamasti, paraM'parantu, 'atra'-asmin viSaye, 'cetaH sthira saMsthApyam '-mAnasaM svasthaM kRtvA, 'iti'-etat , vakSyamANamityarthaH, tvam 'avehi '-jAnIhi, 'yadvastunaH'-padArthasya yA, 'phalasya kAlo'sti'-vipAkasya samayo bhavati, 'tatraiva'-tasminneva kAle, 'tat '- pUrvoktaM vastu, ' azaGkam '-zaGkArahitam , yathA syAttathA niHsandehamitibhAvaH, 'phalati'-phaladAyi bhvti||2|| mUlam yathAhi garbho navabhistu mAsaiH, pUrNarlabhet sUtimihaiva nArvAk / tathA punaH kAzcana mantravidyAH, lakSaNa koTyAtha phalanti jApaiH // 3 // ____TIkA-atrodAharaNamAha-yathAhItyAdinA ' yathAhI ' ti tadyathetyarthaH, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'garbhaH'-bhrUNaH, 'nava -
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ * - - - - * - - - AOMOM bhirmAsaiH pUrNari 'ti navasu mAseSu pUrNeSvityarthaH, ' ihaiva '-asminneva saMsAre, 'mRtim labhet '-prajananaM labhate, parasmaipadaMdA cintyam, 'nAgi'ti-navamAsAt prAk sUrti na labhata ityarthaH, udAharaNAntaramAha-tathetyAdinA 'tathA' zabdaH punaH zabdazca samuccaye, 'kAzcana'-kApi, 'mantravidyA'-mantrasambandhinyo vidyAH, 'lakSeNajApaiH '-lakSajApA,' athe 'ti || yadvetyarthaH, 'kauTijApaiH '-koTijApAt, 'phalanti'-phaladAyinyo bhavanti // 3 // mUlam-vanaspatirvA samaye svakIye, sarvaH phalatyepa na cA''tmazaighyAt / sevA'pi rAjatridazezvarAdi-sambandhinI vA phalatIha kAle // 4 // TIkA-udAharaNAntaramAha-vanaspatirityAdinA 'vA'-athavA, 'epa'-prasiddhaH, 'sarva'-sakala:, 'vanaspatiH'-vRkSaH, puSpagantaraiva phalazAlI vA vRkSaH, ' svakIye samaye '-nijakAle, svaphalakAla ityarthaH, 'phalati '-phalayukto bhavati, 'na cA''tmazaidhyAditi '-AtmanaH zIghratvena sa na phalatItyarthaH, udAharaNAntaramAha-sevA'pItyAdinA 'vA'-athavA, 'rAja-15 tridazezvarAdisambandhinI'-nRpasambandhinI indrAdisambandhinI ca, 'sevA'pi'-sevanamapi, 'iha'-asmin saMsAre, 'kAle'samaye, svasamaya evetyarthaH, phalati -phaladAyinI bhavati // 4 // mUlam-saMsAdhyamAno'tra raso'pi kAle, siddhaH phalAyA'sti na sAdhyamAnaH / __ tathA'nyadezavyavahArakarma, tatkAlapUrjI phalati prakAmam // 5 // 1. pArado'pi / * - - 5* - - - -
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSAGRSANSARSSE S TIkA-udAharaNAntaramAha-saMsAdhyetyAdinA ' atra'-asmin saMsAre, 'saMsAdhyamAnaH '-auSadhAdibhiH siddhi nIyamAnaH, raso'pi ' kAle'-samaye, 'siddha-siddhiMgataH san , 'phalAyA'sti'-phalArtha bhavati, 'na sAdhyamAna iti'-sAdhanakAle phalAya na bhavatItyarthaH, udAharaNAntaramAha-tathetyAdinA 'tathe' ti samuccaye, 'anyadezavyavahArakarma '-dezavyavahArasambandhyanyadapi karma, 'tatkAlapUtauM -svakAlasya samAptau, 'prakAmaM'-yatheSTaM, 'phalati '-phaladAyi bhavati // 5 // mUlam-tathaiva pUjAdikamatrapuNyaM, kAle sva evAsti bhvaantraakhye| . phalapradAyIti tato na dakSai-rautsukyameSyaM phalade padArthe // 6 // TIkA-udAharaNAntaramabhidhAtukAma Aha-tathaivetyAdi tathaive' ti samuccaye, 'atra'-asmin saMsAre, 'pUjAdikam '-arcAprabhRtikam, 'puNyaM '-dharmasambandhikAryam, 'bhavAntarAkhye'-anyabhavanAmake, 'sve kAle eva'-nijasamaya eva, 'phalapradAyyasti'-phaladAyakaM saJjAyate, 'iti' zabdo vAkyaparisamAptau, 'tataH'-tasmAt kAraNAt , ' phalade padArtha '- ' phaladAyini vastuni, 'dakSaiH'-caturaiH puruSaiH, 'autsukyam eSyam '-utsukatvaM nAbhilaSaNIyam , phalaprAptaye zIghratA na | kartavyetyarthaH // 6 // mUlam-punarbudhAvasya hRdi svakIye, pUrve praNItA ya ime pdaarthaaH| te caihikA aihikadAyinastat, phalantyathA'traiva yato'grato na // 7 // 1. punarAstikaH prAha / 2. jAnIhi /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-atraiva puSTimAha-punarityAdinA 'punari 'ti samuccaye, ' he budha !' he vidvan !, ' svakIye hRdi '-svamAnase, 'avasya'-jAnIhi, yat ye 'ime'-prasiddhAH, 'pUrve'-pUrva, 'praNItA'-kathitAH padArthAH santi, pUrva kathitA ye cintAmaNyAdi / padArthAH santItibhAvaH, 'ca' zabdazvaraNapUrtI, 'te'-pUrvoktAH padArthAH, 'aihikAH'-etatsaMsAravartinaH, santi, 'tat'-tasmAt | kAraNAt , te ' aihikadAyinaH '-saMsArabhAviphalapradAH santi, 'atheti samuccaye, te 'atraiva'-asminneva saMsAre, 'phalanti'-| phaladA bhavanti, atra hetumAha-yata ityAdinA 'yataH'-yasmAt kAraNAt , te 'agrata:'-agre, parabhava ityarthaH, na phalanti // 7 // mUlam-manuSyasambandhibhavasya tuccha-kAlInabhAvAditi tucchmebhyH| prApyaM phalaM tena manuSyajanma-nyaivA'tra 'nebhyo'sti phalaM paratra // 8 // ___TIkA-etadeva spaSTayati-manuSyetyAdinA ' iti' zabdazcaraNapUttauM, 'manuSyasambandhi '-janasambandhinaH, ' bhavasya 'saMsArasya, 'tucchakAlInabhAvAt '-svalpakAlAvasthAyitvAt , hetau paJcamI, 'ebhyaH '-pUrvoktebhyazcintAmaNyAdipadArthebhyaH, 'tucchaM'-svalpaM phalaM, 'prApyaM '-labhyam, bhavati, ' tena'-kAraNena, ' atra'-asmin , ' manuSyajanmanyeva '-manuSyasambandhini bhava eva, 'ebhyaH'-pUrvoktapadArthebhyaH, 'paratra'-paraloke, phalaM 'nAsti'-na bhavati // 8 // 1. dakSiNAvartakAdibhyaH paratra phalaM na syAt ananugAmitvAt, carmacakSurdazyamAnapadArthAstu jIvAnAmasahagAmino bhavanti, paramezvarapUjAdisamutthaM puNyaphalaM adRSTatvAt adRSTajIvena sahagAmi bhavatIti tattvam / 2. paraloke / /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - idaM suhRt ! puNyabhavaM phalaM tu, mahattataH syAdbahukAlabhuktyai / prabhUtakAlastu vinA bhavAntaraM, devAdisambandhi na vartate yataH // 9 // TIkA - puNyaphalagauravaM darzayitumAha - idamityAdinA 'tu' zabdo bhinnakramadyotanArthaH, ' he suhRt ! ' - he mitra !, 'idaM ' - pUrvoktam, prasiddham, 'puNyabhavaM phalaM ' - puNyAdutpannaM phalaM, ' mahat ' - gururasti, ' tat ' - tasmAt kAraNAt, tat ' bahukAlabhuktyai syAt ' - cirakAlaparyantaM bhogAya bhavati, prabhUtakAlaH kadA labhyate 1 ityAha- prabhUtetyAdinA 'tu ' - zabdo vizeSaNArthaH, ' yataH ' - yasmAt kAraNAt, ' prabhUtakAlaH ' - bahusamayaH phalabhogAya bhUrisamaya ityarthaH, 'devAdi - sambandhi bhavAntaraM vinA ' - devAdisambandhayukto yo'nyo bhavastamantareNa, ' na vartate ' - na bhavati, na labhyata itibhAvaH // 9 // mUlam -- tatpuNyalabhyaM phalametadasti, prAyo'nyajanmAntarayAtajantoH / yadyatra janmanyupayAti puNya-phalaM tadA makSu vinAzameva // 10 // TIkA -- uktaviSayamevAha - tadityAdinA ' tat ' - tasmAt kAraNAt, ' etat ' - pUrvoktam, ' puNyalabhyaM phalaM ' - puNyena prApaNIyaM phalaM, ' prAya:' - bahudhA, 'anyajanmAntarayAtajantorasti ' - parabhavaprAptaprANino bhavati, ' yadi ' - cet, ' tatpuNyaphalaM ' - puNyena prApyaM phalam, ' atra janmani ' - asminbhave, prANinaH ' upayAti ' - prApnoti, ' tadA ' - tarhi, tat zIghram ' eve 'ti nizcaye, ' vinAzaM ' - nazanam upayAti // 10 // 1. prApta /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - yato manuSyAyuratIva tucchaM, mAnuSyakaM dehamidaM zarAke / tadbhujyamAnaM maraNAntarAgamAt santrudayatIdaM pRthupuNyajaM phalam // 11 // TIkA - tasya maMkSu vinAzitve hetumAha-yata ityAdinA ' yataH ' - yasmAt kAraNAt, ' manuSyAyuH ' - manuSyasambandhi jIvanakAla:, 'atIvatucchaM' - atyantaM svalpamasti, tathA 'idaM ' - prasiddham, 'mAnuSyakaM dehaM ' - manuSyasambandhi zarIraM, 'zarAru' - vinazvaramasti, 'tat' - tasmAt kAraNAt, 'bhujyamAnaM ' - bhogaM nIyamAnam phalam, 'maraNAntarAgamAt ' - mRtyormadhye samAgamAt, ' santruTyati ' - chidyate, parantu ' idaM ' - pUrvoktam, prasiddhaM vA, puNyajaM phalaM, 'pRthu ' - vistIrNamasti, puNyabhAvi phalaM ciramupabhujyata itibhAvaH // 11 // mUlam - sukhAntarA duHkhabhavo mahIyo- duHkhAya yatsyAdatibhItidA mRtiH // sA puNyaje'sminsati naiva yuktA, tadanyajanme phalametadeti bhoH // 12 // TIkA - puNyaphalamahatvamevAha - sukhAntaretyAdinA 'sukhAntarA' - sukhamadhye, ' duHkhabhatra: ' - duHkhotpattiH, 'mahIyaH duHkhAya ' - mahattaraklezAya bhavati, sukha bhogakAlamadhye duHkhotpattiratIva klezadAyinI bhavatItibhAvaH, atra hetumAha-yadityAdinA ' yat ' - yasmAt kAraNAt, 'mRtiratibhItidA syAt ' - maraNam atyantaM bhayadaM bhavati, 'sA' - mRtiH, 'asmin puNyaje sati' - puNyotpanne'smin phale vidyamAne sati, ' eve 'ti nizraye, ' yuktA ' - yogyA, nAsti, puNyajaphalabhogakAle mRtyorAga 1. vinazvaram / 2. madhye / 3. utpattiH / 4. mahattara / 5. phale /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ VAUlamala tirna sAdhvitibhAvaH, phalitamAha-tadityAdinA 'bhoH' ityAmantraNe, 'tat'-tasmAt kAraNAt , ' etat '-pUrvoktam puNya- jamityarthaH, phalam ' anyajanme '-bhavAntare, janmazabdasyAkArAntatvamapi kepAMcinmate'sti, 'eti'-prApnoti // 12 // mUlam-anekadhotpannamanekazo yatho-pabhujyamAnaM bahukAlamAtram / / nakSIyate puNyaphalaM tadetat, prAyo'nyajanmanyudayaM sameti // 13 // TIkA-udAharaNapUrvakaM phalitaM spaSTayati-aneketyAdinA ' yathA'-yena prakAreNa, 'anekaprakAraiH'-anekaparizramairitibhAvaH, 'utpannam'-jAtam , tathA ' anekazaH'-anekavArAn , ' upabhujyamAnam '-bhoga nIyamAnam vastu, 'bahukAlamAnaM'bahukAlayuktam bhavati, 'tat'-tathA, 'etat '-pUrvoktam , 'puNyaphalaM '-puNyotpannaM phalam , 'na kSIyate'-na nazyati, kintu 'prAyaH'-bahudhA, ' anyajanmani '-parabhave, 'udayaM sameti'-udayaM prAmoti, udayata itibhAvaH // 13 // mUlam-tathA ca yat kiJcidudugraMpuNyaM, sAkSAdihaivArpayati phalAni / yathAhi divye parizuddhyati kSaNAd, yaH kazcidatrA'sti janeSu sUtI // 14 // TIkA-atyugrapuNyaphalaviSayamAha-tathA cetyAdinA 'tathA ce' ti samuccaye, yat 'kiJcit '-kimapi, 'ugrapuNyam'atyugrapuNyam bhavati, tat ' ihaiva '-asminneva saMsAre, 'sAkSAt '-pratyakSatvena, phalAni ' arpayati'-dadAti, asyodAharaNamAha-yathAhItyAdinA 'yathA hI' ti tadyathetyarthaH, yaH kazcit '-ko'pi, 'atra'-asmin saMsAre, 'janeSu' 1. vahukAlameva svArthe mAtrapratyayaH / 2. atyugra / 3. satyavAdI /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyANAm madhye, 'sUnRtI'-satyavAdI janaH, 'asti '-vidyate, saH 'divye '-kaThinapratijJAyAm , ' kSaNAt '-kSaNena, zIghramevetyarthaH, ' parizuddhyati '-zuddhi prApnoti // 14 // mUlam-zuddhAya siddhAya ca sAdhave tathA-'Nvapi pradattaM sklaarthsiddhye| syAdaihikAmuSmikasarvasaukhya-nivandhanaM bandhanahRd bhavasya // 15 // TIkA-uktaviSayamevAha-zuddhAyetyAdinA 'tathe' ti samuccaye, 'zuddhAya '-nirdapaNAya, 'siddhAya'-siddhiM gatAya janAya, 'ca'-puna:, 'sAdhave'-munaye, 'aNvapi'-svalpamapi, 'pradattam '-vitIrNam , vastu 'sakalArthasiddhaye syAt 'sarvaprayojanasAdhanAya bhavati, tathA 'aihikAmuSmikasarvasaukhyanivandhanaM '-sAMsArikapArabhA(bha)vikasakalasukhakAraNam || bhavati, tathA ' bhavasya '-saMsArasya, 'vandhanahRt '--baMdhanahAri bhavati // 15 // mUlam-jane'pi kasmaicidanuttarAya, kSatrAdaye stokamapi pradattam / / vAre kacitkenacidekavelaM, tasyeSTasiddhyai bhavatIha nUnam // 16 // yAvattvayaM jIvati tAvadasya, sa rAjaputraH sklaarthkaarii| dhanaM hi kiM duSTavipakSajAtA-nmRtyantakaSTAdapi pAtyazaGkam // 17 // TIkA-uktaviSayamevAha-jane'pItyAdinA 'kvacidvAre '-kutrA'pyavasare, 'kenacit'-kenApi janena, 'ekavelam - 1. alpam / 2. ayaM rAjaputrAdedAtA kazcidvaizyAdiH / 3. rakSati / 4. prastAvAdenaM rAjaputrAdaye dAtAraM prati gjputraadiH|| KORISTE U TOGE -
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - SHIRISHISHIGIRISHIBORIGAM ekasminsamaye, sakRditibhAvaH, ' anuttarAya' sarvottamAya, 'kasmaicit '-kasmaicana, 'kSatrAdaye '-kSatriyAdaye jane'pi, janAyA'pi, janazabdasya nAMtatvamapi kepAzcinmate vidyate, ' stokamapi '-svalpamapi, 'pradattam'-vitIrNam vastu, 'iha'asmin saMsAre, 'nUnaM '-nizcayena, 'tasya'-dAturjanasya, 'iSTasiddhyai '-abhiSTasAdhanAya bhavati, evaMkRte puna: ki bhavatItyAha-yAvadityAdinA 'tu' zabdo vinizcaye, yAvat '-yatkAlaparyantam , ' ayaM '-dAtA, 'jIvati'-prANAn dadhAti, 'tAvat '-tatkAlaparyantam , 'asya'-dAtuH, 'sa:'-pUrvoktaH, 'rAjaputraH'-kSatriyaH, 'sakalArthakArI '-sarvakAryasAdhako bhavati, 'hI' ti caraNapUttauM, 'dhanaM kimiti'-atra viSaye kiM vaktavyamityarthaH, 'sa:'-kSatriyAdi, ' duSTavipakSajAtAt '-duSTazatrusamUhAt, 'api'-zabdaH samuccaye, 'mRtyantakaSTAt '-maraNAntaklezAt , ' azaGkam '-zaGkArahitam , yathA syAttathA nisandehamiti yAvat uktadAtAram , ' pAti'-rakSati / / 16-17 // mUlam-evaM hi kutrA'vasare kilaika-vAraM mahatpuNyamupArjitaM yaiH| teSAM tadatrApi paratra loke, satsaukhyasantAnavidhAnahetuH // 18 // TIkA-ugrapuNyaphalaviSayamevAha-evamityAdinA ' hI 'ti caraNapUttauM, 'evam '-anayA rItyA, 'kutrA'vasare'kvacitsamaye, 'kile 'ti nizcayena, ' ekavAraM'-sakRt , ' yaiH '-janaiH, ' mahat'-prabhUtaM puNyam , 'upArjitam'-prAptam , saMgrahItamiti yAvat , ' taM'-mahatpuNyam , ' teSAm '-janAnAm , ' atra'-asminsaMsAre, 'api' zabdaH samuccaye, 'paratra loke'-parabhave, ' satsaukhyasantAnavidhAnahetuH'-zreSThasukhasantatikAraNanimittaM bhavati // 18 // -
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - punastvatIghogratamaM yadatra, puNyaM ca pApaM samupArji puMsA / aneka puMsAmapi bhuktaye ta-cchAleriva straiNayujazca coravat // 19 // TIkA - ugratamapuNyapApaphaladarzayitumAha - punarityAdi punari 'ti samuccaye, ' tu ' zabdacaraNapUttauM, ' atra ' - asminsaMsAre, ' atIva ' - atyantam, 'ugratamam ' - atizayenograM, ' yat ' - puNyam, 'ca' punaH pApaM, 'puMsA - janena, ' samu~ pArji ' - arjitam, ' tat ' - ugratamaM puNyaM pApaM ca ' anekapuMsAmapi ' - anekajanAnAmapi, ' bhuktaye ' - bhogAya bhavati, atrodAharaNamAha- kramazaH zAlerivetyAdinA ' straiNayutaH ' - strI samUhayuktasya, 'zAlekhi ' - zAlibhadrasyeva, 'ca' - punaH, 'coravat ' - taskarasyeva, puNyaphalaM strIsamUhayuktasya zAlibhadrasya bhuktaye yathA'bhUttathaivA'nyatrA'pyanekapuMsAM bhogyaM bhavati pApaphalam ca strIsamUhayuktasya corasya bhuktaye yathA bhavati tathaivA'nyatrA'pyanekapuMsAM bhogyaM bhavatItibhAvaH // 19 // mUlam - yathaikakaH kazcana rAjasevAM, kRtvA sukhI syAtparivArayuktaH / ekastathA kospi nRpA'parAdhI, nihanyate'sau saparicchado'pi // 20 // TIkA - uktaviSayamevodAharaNena spaSTayati-yathaikaka ityAdinA, ' yathA ' - yena prakAreNa, 'ekakaH - ekaH, ' kazcana - ko'pi janaH, 'rAjasevAM kRtvA ' - rAjJaH sevanaM vidhAya, ' parivArayuktaH ' - kuTumbasametaH, 'sukhIsyAt ' - saukhyayukto bhavati, 1. zAlibhadrasyeva strIsamUhayuktasya bhuktaye puNyaphalamabhUt ca punaH corasyeva strIsamUhAdiyuktasya pApaphalaM bhuktaye syA tatheti /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOM2525 'tathA'-tenaiva prakAreNa, 'yadi' 'eka:' 'ko'pi'-kazcana, 'nRpA'parAdhI'-nRpA'parAdhakartA janaH, bhavati tarhi 'asau'pUrvokto janaH, " saparicchado'pi '-parivArayukto'pi, 'nihanyate'-mAryate // 20 // paramezvaranAmasmaraNasyApi AvazyakatA navabhiH zlokairAhamUlam-yadyevamAdikapuNyametat, sarvAtmanA svArthakaraM niruktam / / tadaitadevAdriyatAM janaughaH, kiM nAmajApe vihitA pravRttiH // 21 // TIkA-atra praznayati ' yadyevamiti'-yadyevamityAdinA, ' yadi '-cet, 'etat '-pUrvoktaM, 'arcAdikapuNyam 'pUjAdipuNyam, 'evam '-uktarItyA'bhavat, kathitaprakAreNetyarthaH, 'sarvAtmanA'-sarvaprakAreNa, 'svArthakara'-svaprayojanasAdhakaM, 'niruktaM '-kathitamasti, 'tadA'-tarhi, 'janaupaH'-janasamUhaH, 'etadeva'-pUjAdipuNyameva, 'AdriyatAM'satkarotu, gRhIyA(dA)driyAditibhAvaH, 'nAmajApe'-bhagavato nAmno japane, 'pravRttiH '-pravartanaM, 'ki''vihitA'pratipAditA'sti // 21 // mUlam-sAdhUcyate sAdhujana ! tvayedaM, paraM viveko'tra kRto mhdbhiH| ime gRhasthAH khalu ye samarthA-ste dravyabhAvArcanakAdhikAriNaH // 22 // 50515155555 - 1. pUjAdi / 2. sarvaprakAreNa / 3. pUjanaka /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye yogino dravyaparigraheNa, vinA vibhAntIha bhave mhaantH|| teSAM tvadhIzasmRtireva yuktA, tayaiva tatsvArthakRtiH samastA // 23 // TIkA-asyottaramAha-sAdhUcyata ityAdinA ' he sAdhujana !' he zreSThajana !, tvayA ' idaM '-pUrvoktaM vacanaM, 'sAdhUcyate'-prazastaM kathyate, ' paraM'-parantu, 'atra'-asmin viSaye, pUjAnAmajApaviSayamityarthaH, 'mahadbhiH'-mahAtmabhijanaiH, 'vivekakRtaH'-vivecanam kRtamasti, adhikArabhedenoktaviSayayormedaH pratipAdita ityarthoM bhedameva darzayati-ima ityAdinA 'khalvi 'ti nizcayena, ye 'ime '-prasiddhAH, 'gRhasthAH '-gRhiNaH, 'samarthAH '-zaktAH santi, 'te'gRhasthAH, ' dravyabhAvArcanakAdhikAriNaH'-dravyabhAvadvArA pUjAyA adhikAriNaH santi, parantu ' ihabhave '-asminsaMsAre, ye 'mahAntaH'-mahAtmanaH, 'yoginaH' yogAbhyAsakartAro janAH, 'dravyaparigraheNa vinA vibhAnti'-arthagrahaNamantarA zobhante, niSparigrahA vartanta itibhAvaH, 'teSAM'-pUrvoktAnAm , ' mahatAM'-yoginAm, 'tu' zabdo bhinnakramapradarzanArthaH, ' adhIzasmRtireva yuktA'-bhagavannAmajApa eva yogyo'sti, kuta ityAha-tathaivetyAdinA yataH 'samastA'-sarvA, ' tatsvArthakRtiH '-teSAM yoginAM svArthasya siddhiH, ' tathaiva '-adhIzasmRtyaiva sajjAyate // 22-23 // 1. bhagavat / 2. adhIzasmRtyA / 3. teSAM yoginAM svArthasiddhiH sarvA'pi bhavet / SARASEASE - -
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ kakakakakaRESS mUlam-yathA viSaM gAruDahaMsajAgulI-mantrasya jApAcchravaNAca dehinAm / mUchavitAM tattvamajAnatAmapi, vinazyatItthaM bhagavatsmRteragham / / 24 // TIkA-adhIzasmRtyaiva kathaM teSAM svArthasiddhirityudAharaNadvArA darzayati-yathetyAdinA ' yathA'-yena prakAreNa, 'gAruDahaMsajAGgulImantrasya'-garuDasambandhimantrasya haMsasambandhimantrasya jAgulImantrasya ca, 'jApAt '-japanAta, 'ca'-puna:, zravaNAt '-zravaNena, 'mUrchAvatAM'-mUchau~ prAptAnAm , ' dehinAm '-prANinAm, 'viSaM '-garalaM, 'vinazyati'-nAzaM yAti, ' ittham '-anayaiva rItyA, ' tattvamajAnatAmapi '-tatvamajJAtRRNAmapi janAnAm , ' aghaM'-pApam , ' bhagavatsmRteH'bhagavataH smaraNena vinazyati // 24 // ___ mUlam-tathA'sthibhakSIti humAyapakSI, prsiddhimaansnttjiivrkssii| ___ uDDIyamAnasya yadasya chAyA, yanmUrddhagA so'tra bhavennarendraH // 25 // 1 nanu yogina. samyagbhagavatsvarUpaM yathAsthitaM na vidanti bhagavAnapi niHspRho nIrAgazca tataH kevalaM bhagavatsmRtyA eva yoginAM kiM siddhayedityAha yathA viSamiti / nanu bhagavaddhyAyakA yoginastu yadi bhagavatsvarUpaM na jAnanti, paraM bhagavAMstu jAnAti ayaM dhyAtA mAM dhyAyati eva gAruDiko gAruDAdimantrAnvetti paraM viSA? yadyapi gAruDAdimantrasvarUpaM na jAnAti tathA'pyasya gAruDikaprayuktagAruDAdimantraprayogAdvipanAza evaM yogino'pi samyagbhagavajJAnAbhAve'pi bhagavannAmAkSaraprabhAvAt duSkarmakSaye pApaM nazyatIti evamekapakSabhUte'pi jJAne'bhISTasiddhiH / 2. AstAmekapakSajamapi jJAnamubhayapakSavikale'pi jJAne saMyogamAtrAdapIesiddhiryathA humAyapakSiNo yasya zirasi chAyA nipatati sa pAtasAhirbhavati tatra humAyo'pi na vetti yadasya sasasasasasa
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA'yaM khago vetti yadasya zIrSe, chAyAM karomIti tthetro'pi| jAnAti naivaM mama mastake'sau, chAyAM karotIti mataM dvayorna // 26 // tathApi tacchAyamahAtmatodayA-dadhIzatodeti daridratApahA / / ajAnatorapyatha siddhirevaM, kathaM smRteryAti na pApamIzituH // 27 // TIkA-uktavipayamevodAharaNAntareNa vispaSTayati-tathetyAdinA ' tathe 'ti samuccaye, ' ityasau'-prasiddha ityarthaH, 'asthibhakSI '-asthibhakSaNakartA, ' humAyapakSI'-humAyanAmA pakSI, prasiddhimAn '-vikhyAto'sti, tathApi saH 'santatajIvarakSI'-nirantaraM jIvAnAM rakSako'sti, ' yadi 'ti caraNapUrtI, 'uDDIyamAnasya '-utpatataH, 'asya '-humAyapakSiNaH, 'chAyA yanmur3agA'-yasya janasya mastakaM prAptA bhavati, 'saH'-janaH, ' atra'-asminsaMsAre, 'narendro bhavet '-nRpaH sajAyate, udAharaNaM vispaSTayati-nA'yamityAdinA 'yadyapi' 'ayaM'-pUrvoktaH, 'khagaH'-humAyunAmA pakSI, 'iti'-etat 'na vetti'-na jAnAti, yat 'asya '-janasya, 'zIrSa '-zirasi, aham chAyAM karomi, 'tathe 'ti samuccaye, 'itaro'pi'tadbhinno'pi, yasya mastake chAyA kriyate sa jano'pItibhAvaH, 'ityevam '-etat , 'na jAnAti'-na vetti, yat mama zIrSe'haM chAyA karomi yasya zI chAyA bhavetso'pi na vetti mama zIrSe humAyaH chAyAM karotyevaM dvayorapyazAne'pi anyasya narendratvaM sidhyatyevaM sevako'pi samyag bhagavatsvarUpaM na jAnAti bhagavAnapi nIrAgatvAtsevakasyA'bhISTakRtI nodyacchata tathApi sevakasya svAmismaraNadarzanAdisaMyogamAhAtmyAdevA'bhIesiddhiH syAditi kAvyatrayeNAha tathAsthibhakSItyAdi / 1. zAnaM / /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' mastake ' - zirasi, 'asau ' - pakSI, chAyAM karoti, avedane hetumAha-matamityAdinA yataH ' dvayoH ' - pakSijanayoH, 'matam ' - abhISTam nAsti, ' tathApi ' - tadapi, ' tacchAya mahAtmatodayAt ' - tasya pakSiNam chAyAyA mahattvasyodayena, 'daridratApahA' - dAridryanAzinI, ' adhIzatodeti ' - svAmitvamudayate, athavA ' ajAnatorapi ' - abudhyamAnayorapi, ' evam ' -uktarItyA, ' siddhi : ' - kAryasaphalatA bhavati, tarhi, ' IzituH ' - khAminaH, bhagavata iti yAvat, ' smRteH ' - smaraNena, pApaM ' kathaM na yAti ' - kuto nA'pagacchati, uktaprakAreNa svAminAmajApenA'pi pApamapayAtyevetibhAvaH / / 25--27 // mUlam - asmingate sarvata AtmazuddhiH, satyAmamuSyAM paramAtmabodhaH / jAte'tra no kazcana karmabandhaH karmapraNAze kila mokSalakSmIH // 28 // asyAM hi satyAM sthitirakSayA syAd, anantavijJAnamanantadRSTiH / ekaravabhAvatvamanantavIrya, jAgartti sajjyotiranantasaukhyam // 29 // TIkA - nAmasmRtyA pApe'pagate phalamAha - asminnityAdinA ' asmin ' - pUrvokte pApe, 'gate'- naSTe sati, 'sarvataH ' - sarvaprakAreNa, ' AtmazuddhiH ' - Atmano nairmalyaM bhavati, 'amuSyAm satyAm ' - Atmazuddhau jAtAyAm, 'paramAtmabodha: 'paramAtmano jJAnam bhavati, ' atra ' - asmin paramAtmabodhe, 'jAte' - samutpanne, ' kazcana ' - ko'pi, ' karmabandhaH ' - karmaNAM yoga:, 'no' - naiva, bhavati, 'kile 'ti nizcayena, ' karmapraNAze ' - karmaNAM nAze sati, 'mokSalakSmIH ' - muktisampat, 1 pApe / 2. Atmazuddhau / 3. paramAtmabodhe / 4. mokSalakSmyAM /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . 3000000rnamorousam bhavati, ' hI 'ti nizcayena, 'asyAM satyAm '-mokSalakSmyAM jAtAyAm , ' akSayA sthitiH syAt '-avinAzinI sthitirbhavati, 'anantavijJAnam '-antarahitaM jJAnam bhavati, 'anantadRSTiH'-antarahitam darzanam bhavati, ' ekasvabhAvatvam 'ekarasasvabhAvasadbhAvo bhavati, 'anantavIryam '-antarahitam zauryam bhavati, ' sajyotiH'-sato guNasya tejo jAgarti, 'prabodhamupayAti '-tathA anantasaukhyamantarahitaM sukham bhavati // 28-29 // zrI jainatattvasAre nAstikasya dravyabhAvadharmaphalasamprApaNoktileza ekonaviMzo'dhikAraH atha viMzatitamo'dhikAraH AtmajJAnenaiva kevalarAjayogena vA muktirbhavati etadviSaye vaiSNavAdisarvajanakathanasyaikavAkyatA ___ ghaTanA iti dvAviMzatizlokairAhamUlam-he svAminaH ! yUyamiti pravaktha, yadAtmabodhAnna vinA'sti muktiH // tahastare'nyAnkathamAhurasyA, hetUMstaduktirna samA tathAhi ? // 1 // 1. vaiSNavAdayaH / 2. viSNupramukhAn hetUn / 3. tasmAtkAraNAdiyaM bhavatAM uktiranyairna samA vA'nyeSAmuktirna bhavadbhiH smaa| MOOOOOOOOOcorn - / 24
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3548HIANTASTICITATIE ye vaiSNavAH kecana viSNuvAdino, viSNoH sakAzAnnigadanti muktim / ye brahmaniSThAH kila brahmaNastAM, zaivAH zivAcchaktikRtAM tu zAktAH // 2 // teSAM na cAtmAvagamo nidAnaM, muktastadA nAstyatha nirNayo'yam / yadAtmabodhAjanitaiva mukti-stataH kimevaM kriyate vinizcayaH // 3 // TIkA-muktiviSaye praznayati-he svAminaH ! ityAdinA ' he svAminaH !' he IzAH !, AdarArtha bahuvacanam , ' yUyaM' 8. ' iti'-etad vakSyamANam, 'pravaktha '-kathayatha, yat AtmajJAnamantareNa, 'muktirnAsti'-mokSo na bhavati, 'tahiM '-tadA, 'itare'-anye, vaiSNavAdaya itibhAvaH, 'asyAH '-muktaH, 'hetUn '-kAraNAni, 'anyAn '-itarAn, viSNavAdInitibhAvaH, ' kathamAhuH 1'-kutaH kathayanti ?, 'tat '-tasmAt kAraNAt , 'uktiH samA'-kathanaM samAnaM, nAsti, 'bhavataH'vaiSNavAdInAM ca, muktihetuviSaye kathanaM tulyaM nAstiItibhAvaH, etadeva darzayati-tathAhItyAdinA tathAhI 'ti-tadyathetyarthaH, ye 'kecana'-ke'pi, 'viSNuvAdinaH '-viSNuvaktAraH, jagadutpattisthitipralayahetuviSNuriti mantAra itibhAvaH 'vaiSNavAH'viSNumantAraH, viSNUpAsakA itibhAvaH, janAH santi te 'viSNoH sakAzAt '-viSNudvArA, 'muktiM nigadanti'-mokSaM 1. nanu yadi vaiSNavAdInAM viSNumukhyebhyo muktistahiM ayaM yo nizcayo bhavadbhi. procyate sa nizcayo na aikAntika ko'yaM nirNayaH yadyasmAt AtmavodhAdeva muktirjAyate ayaM nizcayo na yukto muktabahuhetuprApyatvAt tattasmAt kAraNAt evaM pUrvoko yo vinizcayaH kimiti kathaM kriyate iti pRcchantamAha satyaM yadete // OMOMOMAAAAkamara -
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ SECRESEGISSARKASERAILER kathayanti, viSNUpAsanena muktirbhavatIti kathayantItibhAvaH, 'kile 'ti svavArtAyAm , 'ye brahmaniSThAH'-brahmaNi vidhau niSThAbhaktiryeSAM te tathA brahmopAsakA itibhAvaH, janAH santi te 'tAM'-muktiM, 'brahmaNaH '-brahmasakAzAt, 'nigadanti'-brahmopAsanena muktirbhavatIti kathayantItibhAvaH, 'ye zaivAH '-zivopAsakAH, janAH santi te tAm 'zivAt '-zivasakAzAt , 'nigadanti'-zivopAsanena muktirbhavatIti kathayantItibhAvaH, 'tu'-punaH, ye 'zaktAH '-zatyupAsakA janAH, santi te tAm, 'zaktikRtAm '-zaktidevatAvihitAm , 'nigadanti '-zaktyupAsanena muktirbhavatIti kathayantItibhAvaH, phalitamAha-tepAmityAdinA yadA ' teSAm '-vaiSNavAdInAm janAnAm, mate 'ca' zabdazvaraNapUttauM, 'AtmAvagamaH'-AtmajJAnam , 'mukteH'-mokSasya, 'nidAna'-kAraNaM, nAsti, 'tadA'-tarhi, bhavataH, 'ayaM'-vakSyamANaH, 'nirNayaH'-nizcayA, 'nAsti'na vidyate, ' atha '-zabdazvaraNapUttauM, yat muktiH, 'AtmabodhAdeva'-AtmajJAnAdeva, 'janitA'-utpannA bhavati, 'tataHtarhi, bhavatA ' evam '-uktarItyA, 'vinizcayaH'-nirNayaH, ' kiM kriyate ?'-kathaM vidhIyate // 1-3 // / mUlam-satyaM yadete kila lokarUDhi-rUDhAstu vissnnvaadikbhinnviikssinnH| parantu tattvArthata eSa Atmai-vArtho'bhivAcyo nanu viSNumukhyaiH // 4 // ____TIkA-athottaramAha satyamityAdinA ' satyamiti'-etattava kathanaM satyamastItyarthaH, yat 'kile 'ti nizcaye, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'ete '-pUrvoktA vaiSNavAdayaH, 'lokarUDhirUDhAH '-lokazailIprAptAH santaH, 'viSNavAdikabhinnavIkSiNaH1. paramArthataH / -
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSNavAdikaM vibhinnatvena dRSTAraH santi, 'parantu '-kintu, ' tatvArthataH '-paramArthataH, vAstavamitibhAvaH, 'eSaH'-prasiddhaH, 'AtmA evArthaH '-jIva eva padArthaH, 'nanviti'-nizcayena, 'viSNumukhyaiH '-viSNavAdizabdaiH, 'abhivAcyaH'-amidheyo'sti, tatvArthato viSNavAdizabdA AtmapadArthasyaiva vAcakAH santItibhAvaH // 4 // mUlam-kathaM hi veveSTyatha viSNurAtmA, vyApteratha brahma tathaiSa aatmaa| zivo'pi cAtmA zivahetutaH syA-cchaktistathA''tmazritavIyametat // 5 // ___TIkA-praznottaradAnapUrvakamuktaviSayameva vivRNoti kathamityAdinA ' hI 'ti nizcaye, caraNapUttau vA, 'kathamiti 'bhavata uktakathanaM kathaM sambhavatItibhAvaH, uttaramAha-veveSTItyAdinA 'AtmA'-jIvaH, 'veveSTi'-vyApnoti, 'atha'zabda iti zabdArthaH, sa ca hetau iti hetoritibhAvaH, ' saH'-viSNuH, ucyate, ' athe 'ti anantare, 'tathe 'ti samuccaye, 'eSa:'-prasiddhaH, pUrvokto vA, 'AtmA'-jIvaH, 'vyApteH'-vyAptihetoH, brahma ucyate, 'ca'-punaH, 'api-zandA samuccaye, 'AtmA'-jIvaH, 'zivahetutaH '-kalyANakAraNabhAvAt , 'zivaH syAt '-zivo bhavati, ziva ucyata itibhAvaH, 'tathe 'ti samuccaye, 'etat '-prasiddham, 'AtmazritavIrya'-jIvasthitaparAkramaH zaktirucyate, kevalajJAnajJAtalokAloka 1. kevalajJAnajJAtalokAlokasvarUpo jJAnAtmanA vyApakatvena vissnnuH| parabrahmasajJanijazuddhAtmabhAvanAtmakatvena brhmaa| zivaM nirvANaM prApta yeneti zivaH karmamuktaH siddhatvAvasthAmadhizritaH, yaducyate yogavAsiSThAdau 'jIvaH zivaH zivo jIvo, nAntaraM shivjiivyo| karmavaddho bhavejIvaH, karmamuktaH sadA shivH|" iti yadvA atratyabhAvApekSayA zivasasyAstIti zivaH zivasattAvAn ityarthaH // -
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpo jJAnAtmanA vyApakatvenA''tmA viSNurucyate, parabrahmasaMjJanijazuddhAtmabhAvanAtmakatvena sa brahmocyate karmamuktaH san siddhatvA'vasthAmadhizrito nirvANaM prAptatvAt sa ziva ucyate tadvatIyaM ca zaktirucyata itibhAvaH // 5 // mUlam-itthaM hi sarvairapi viSNumukhyaiH, zabdairasAvAtmaka eva bodhyH| tatastvato muktiriyaM na kasmAt, prApyeti tattvaM hRdi tairapIkSyam // 6 // TIkA-phalitamAha-itthamityAdinA 'iti'-nizcayena, ' ittham '-anayA rItyA, 'sarvairapi '-sakalairapi, 'viSNumukhyaiH '-viSNavAdibhiH zabdaiH, ' asau'-pUrvoktaH, 'Atmaka eva'-jIva eva, 'bodhyaH '-jJeyo bhavati, 'tataH'tasmAt kAraNAt , ' tu' zabdazvaraNapUttauM, ' ata:'-AtmanaH, AtmajJAnAditibhAvaH, ' iyaM'-pUrvoktA muktiH , 'kasmAnna prApyA'-kuto na labhyA'sti ? ' iti '-etat , ' tatvaM '-yathArthaviSayaH, 'tairapi '-viSNavAdibhirapi, 'hRdi '-hRdaye, | 'IkSyam '-vicAraNIyam // 6 // mUlam-cenneti viSNupramukhebhya ebhyaH, muktistadA vaissnnvmukhylokaaH| santo gRhasthA iha viSNumukhyAna, evArcayantaH parito japantu // 7 // paraM tapaH saMyamayuktatA kSamA, niHsaGgatA raagrussaapnodo| paJcendriyANAM viSayAdvirAgo, dhyAnAtmabodhAdi vidhIyate kathaM ? // 8 // 1. vicAraNIyam /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' TIkA - anyathA dUSaNamAha - cedityAdinA ' cet ' - yadi, ' iti ' - etat mama kathanamityarthaH, 'na asti ' - yadi mama kathanaM tathyaM nAstItibhAvaH, tathA 'ebhyaH ' - pUrvoktebhyaH, 'viSNupramukhebhyaH ' - viSNavAdibhyaH muktirbhavati, ' tadA 'tarhi, ' iha ' - asminsaMsAre, 'vaiSNavamukhyalokAH ' - vaiSNavAdayo janAH, 'santaH ' - sAdhavaH, tathA ' gRhasthA: ' - gRhiNo'pi, ' viSNumukhyAneva ' - viSNavAdIneva, ' arcayantaH ' - pUjayantaH santaH paritaH ' - samantAt, tAneva ' japantu dhyAyantu param - parantu, ' tapaH ' - tapazcaryA, 'saMyamayuktatA - saMyame tatparatA, 'kSamA' - kSAntiH, ' niHsaGgatA 'saGgarAhityam, saGgaparityAga itibhAvaH, 'rAgarupApanodau ' - rAgadveSayoH pRthakkaraNam, 'paJcendriyANAm ' - zrotrAdInAm, ' viSayAt ' - svasvaviSayebhyaH, ' virAmaH ' - viraktiH, nivRttiritibhAvaH, tathA ' dhyAnAtmabodhAdi ' - dhyAnaM AtmajJAnAdikazca taiH, ' kathaM vidhIyate ' - kiM kriyate ? / / 7-8 // * ' ' mUlam - eSaiva sevA nanu viSNubrahmA - dInAM tadeyaM kuta AzritA'sti ? | bhostebhya eveti tadA na teSAm, vAgasti hasto'pi yato'nyabodhaH // 9 // TIkA - atrA''zaGkate - eSaivetyAdinA ' nanvi 'ti vitakeM, 'viSNubrahmAdInAm ' - viSNubrahmaprabhRtInAm ' eSA 'pUrvoktA, 'sevaiva ' - sevanamevA'sti, tapazcaryAdikaM viSNubrahmAdInAM sevaivA'sti, nanu sevAtaH pRthakkRtyamitibhAvaH asyottaramAha - tadetyAdinA - yadi tvamevaM vakSi ' tadA ' - tarhi, ' iyaM ' - sevA, tapazcaryAdirUpasevetibhAvaH, 'kuta AzritA'sti ? ' - 1. jJAnam /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ACASSSSSSSS kasmAt pravRttiM gatA bhavati ? iti tvaM vada, vAghAha-' bho'-ityAmantraNe, ' iyaM'-tapazcaryAdirUpasevA, 'tebhya eva'-viSNubrahmAdibhya eva, pravRttiM gatA iti zabdo vAkyaparisamAptau, asyottaramAha-tadetyAdinA 'tadA'-narhi, yadi tapazcaryAdirUpasevA viSNubramAdibhya eva pravRttiM gatA tahItibhAvaH, 'tepAM'-viSNuvramAdinAM, 'vAg'-vANI, 'nAsti'-na vidyate. tathA 'hasto'pi '-karo'pi nAsti, ' yataH-yavazAt , ' anyabodhaH'-anyasya jJAnam bhavet , viSNucamAdInAM vAgahastAbhAvAdanyabodhavirahAttebhyastapazcaryAdirUpasevA pravRttiM gateti na vaktuM zakyata itibhAvaH // 9 // mUlam-taddhayAyiyogibhya iyaM pravRtti-stattaiH kuto'sau nirgadopalabdhA / / adhyAtmayogAditi cettadAnIM, tasya praNetA'bhavadatra ko bhoH ? // 10 // nirajanainiSkiyakaina cA'yaM, vaktuM hi yogyaH khalu vissnnumukhyaiH| so'dhyAtmayogaH kuta AvirAsIt, cedAdiyogibhya iti pravAdaH // 11 // tairapyasAvAtmabhavAvabodhA-dadhyAtmayogo'vagato na caa'nytH| anindriyAniSkriyakAnnirajanA-nityaikarUpAnna tu viSNumukhyAt // 12 // TIkA-vAdyAha-taddhyAyiyogibhya ityAdi 'tadvyAyiyogibhyaH'-viSNuvramAdidhyAnakatayogijanebhyA, tapazcaryAdirUpasevAyAH, 'iyaM '-pUrvoktapravRttirbhavati, asyottaramAha-tadityAdinA yadi taddhyAyiyogibhyastapazcaryAdirUpasevAyAH 1. vada / STUSEN HOSE365 36V MASSI64864 - - -
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMOMOMOMra pravRttirbhavati 'tat '-tarhi, 'taiH'-tayAyiyogibhiH, ' asau'-tapazcaryAdirUpasevA, 'kuta upalabdhA ?'-kasmAt prAptA ? iti tvaM 'nigada '-vada, vAdyAha-adhyAtmetyAdi 'adhyAtmayogAt'-AtmAnamadhikRtya pravRtto yo yogastasmAt , taddhyAyibhistapazcaryAdirUpasevA prAptA asyottaramAha-cedityAdinA 'cet '-yadi, tvam ' iti'-etat vadasi tarhi 'bho'-ityAmantraNe, 'tadAnIM'-tasminkAle, ' atra'-asminsaMsAre, ' tasya praNetA'-adhyAtmayogasya nirmAtA, 'ko'bhavat ? '-ko jana AsIt ? vAdihRdayasthazaGkAmapanetumAha-niraJjanairityAdi ' khalvi' ti nizcaye, 'hi' zabdazcaraNapUttauM, 'niraJjanaiH '-nirlepaiH, 'ca'-punaH, 'niSkriyakaiH'-kriyArahitaiH, 'viSNumukhyaiH '-viSNuprabhRtibhiH, ' ayam '-adhyAtmayogaH, praNItaH, 'vaktuM'-kathayitum , 'na yogyaH'-nA)'sti, evaM ca sati ' saH'-pUrvoktaH, 'adhyAtmayogaH 'AtmAnamadhikRtya pravRtto yogaH, 'kuta AvirAsIt '-kasmAt prAdurvabhUva, vAdyAha-AdItyAdi 'AdiyogibhyaH'sRSTyAdau ye yogina AsaMstebhyaH, 'ayam -adhyAtmayogaH, AvirAsIt iti eva pravAdo'sti, asyottaramAha-cedityAdinA 'cet '-yadi, tvamevaM bravISi tarhi zRNu 'tairapi '-Adiyogibhirapi, 'asau'-pUrvokto'dhyAtmayogaH, 'Atma. bhavAvabodhAt '-AtmotpannajJAnAt , ' avagataH '-jJAto'sti na cA'nyata iti, 'taiH'-AdiyogibhiH, AtmabhAvAvabodhaM OM vihAyA'nyasmAdadhyAtmayogo nA'vagata itibhAvaH, 'tu'-kintu, ' anindriyAt '-indriyarahitAt , 'niSkriyakAt '-kriyA rahitAt , 'niraJjanAt'-nirlepAt , tathA 'nityaikarUpAt'-sarvadaikasvarUpAt 'viSNumukhyAt '-viSNavAdeH, 'taiH'-Adi. ogibhiradhyAtmayogo nA'vagato'sti // 10-12 // PRASACRECASSSSSS
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-svAdAtmano yo'vagamo babhUva, bhAvAtsamAkhyAdgatarAgaroSAt / apUrcalAbhAnnikhilArthadRSTe-radhyAtmayogaH svata eva siddhaH // 13 // TIkA-AtmabhavAvabodhAt kathamadhyAtmayogasiddhiriti darzayitumAha-svAdityAdi 'samAkhyAt' 'samanAmakAt bhAvAt'aMtarAzayAt, samabhAvAdityarthaH, 'gatarAgaropAt'-rAgadveSapraNAzAt , 'apUrvalAmAt'-aprAptatAhagalAmAt, tathA 'nikhilArthadRSTeH-sakaladravyadarzanAt , sarvatra hetau pazcamI ' iti '-etebhyo hetubhyaH, ' svAt '-svakIyAt , ' AtmanaH '-jIvAt , ' yo'vagamo babhUva ' yadjJAnamabhavat , 'sa'-adhyAtmayogaH, AtmAnamadhikRtya pravRtto yogaH, 'svata eva'-svayameva, anyA'pekSayA vinaivetibhAvaH, "siddhaH '-siddhi prApto'sti // 13 // mUlam-evaM hi yazcA'tmabhavAtmabodha-stasmAnnRNAM jAyata eva muktiH| asyA na hetustvaparo'sti viSNu-mukhyastadAtmA'vegamaspRhaiSyA // 14 // TIkA-phalitamAha-evamityAdinA ' hI ' ti nizcaye, 'ca' zabdazcaraNapUttauM, 'evam '-anayA rItyA, "yaH'AtmabhavAtmabodhaH, svayamutpannam AtmajJAnamasti, 'tasmAdeva'-pUrvoktAdAtmabhavAtmabodhAdeva, 'nRNAM'-manuSyANAm , 'muktiH '-mokSaH, 'jAyate'-utpadyate, ' tu'-kintu, 'aparaH'-bhinnaH, AtmabhavAtmabodhAdanya ityarthaH, 'viSNu 1. samabhAvAt / 2. aprAptatAdRglAbhAt / 3. sakaladravyadarzanAt / 4. mukteH / 5. zAnam /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ SASARAS mukhyaH '-viSNavAdiH, ' asyAH '-mukteH, ' heturnAsti'-kAraNaM na vidyate, 'tat '-tasmAt , 'AtmAvagamaspRhA 'AtmajJAnAkAMkSA, 'eSyA'-abhilapaNIyA'sti // 14 // ___ mUlam-ye tu svabhAvAnnigadanti mukti, tatrA'pyasAveva nivedito'rthH| ___svasyA''tmano bhAva ihAptiruktA, tadAtmalAbhAnnanu siddhilakSmIH // 15 // TIkA-matAntaraM parihartumAha-ye tvityAdi 'tu'-punaH, 'ye'-svabhAvavAdino janAH, 'khabhAvAt '-svabhAvasakAzAta, 'muktiM nigadanti'-mokSaM kathayanti, svabhAvAnmuktirbhavatIti kathayantItibhAvaH, 'tatrApi'-tadviSaye'pi, ' asAveva-pUrvokta eva, 'arthaH '-AzayaH, 'niveditaH'-kathitA, jJeyaH, 'yat'-ya:, 'svasya'-khakIyasya, 'AtmanaHjIvasya, bhAvo'sti saH eva, 'iha'-asminsaMsAre, 'AptiruktA'-prAptiH kathitA'sti, 'bhAvaH'-bhUprAptAvityasmAd dhAtorbhAvaH siddhaH sa ca prAptyaparaparyAyaH evaM ca svasthA''tmano bhAvaH prAptiH yAthAtathyenA''tmano'vabodhenA''tmalAbho yo'sti sa eva svabhAva ucyata itibhAvaH, 'nanviti nizcayena, 'tasmAt'-kAraNAt, svabhAvazabdasyA''tmalAbhavAcakatvAt itibhAvaH, 'AtmalAbhAt '-svabhAvAt , AtmajJAnaprApterityarthaH, 'siddhilakSmIH'-siddheH saMpat , muktirityarthoM bhavati // 15 // mUlam-evaM samastairapi muktimicchabhi-muktiH sameSyA niyatAtmabodhAt / asyA nimittaM nahi kizcidasmA-danyannyagAdi praguNairyaducyate // 16 // 1. bhUprAptAvityasya bhAvaH prAptirityartha. svasyAtmano bhAvaH prApti. yAthAtathyenA''tmano'vabodhenA''tmalAbha ityarthaH / 2. mukteH| CASSASARALEKHAKALEGE
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvatkaSAyAnviSayAniSevate, saMsAra evaiSa nigadya aatmaa| etadvimukto'jani yAvadAtmA-vabodhayugmokSa itIhito'yam // 17 // TIkA-uktaviSayapuSTyarthamevAha-evamityAdi ' evam '-anayA rItyA, 'muktimicchubhiH'--mokSAbhilApibhiH, 'samastairapi'-sarvairapi janaiH, 'AtmabodhAt '-AtmajJAnAt , muktiH 'niyatA'-nizcitA, ' sameSyA'-samamilapaNIyA'sti,AtmajJAnAnizcayena muktirbhavatIti, 'sarvairapi '-mokSAbhilApibhiH, mantavyamitibhAvaH, atra hetumAha-asyA ityAdinA 'yataH'-asmAt anyat , AtmabodhAditarat , 'kiJcit '-kimapi vastu, ' asyAH '-mukteH, 'nimittaM nahi nyagAdikAraNaM naiva kathitamasti, ' yat 'yasmAt kAraNAt , 'praguNaiH '-utkRSTaguNayuktaH, mahAtmabhirjanaH, 'etad-vakSyamANam , 'ucyate'-kathyate, yat ' yAvat '-yatkAlaparyantam , ' AtmA'-jIvaH, 'kapAyAn '-krodhAdIn, 'viSayAn'-rUpAdIna, 'niSevate '-parisevate, tAvat 'epa:'-AtmA, 'saMsAra eva nigadyaH'-saMsAra eva kathanIyo'sti parantu 'yAvat '-yat, 'AtmA'-jIvaH, 'etad vimuktaH'-kapAyaviSayarahitaH san , 'avabodhayuga'-jJAnayuktaH, 'ajani'-ajAyata, tadA hai 'ayaM'-AtmA, ' mokSa itIhitaH '-mokSa iti kathito bhavati // 16-17 // mUlam-jJAnaM tathA darzanakaM caritra-mAtmaiSa vAcyo nahi kizcidasmAt / bhinnaM yadetanmaya eva deha-meSa zritastiSThati karmaniSTaH // 18 // 1. vaktavyaH / 2. karma ( kaSAyaviSaya ? ) / 3. AtmA / 4. yuktaH /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - sarasaUsakaraOMOMkAra TIkA-AtmasvarUpameva vivRNoti-jJAnamityAdinA 'hIti nizcayena, 'jJAnam 'darzanakam'-darzanam, 'tathe 'ti samuccaye, 'caritraM '-cAritram, 'eSaH'-prasiddhA, 'AtmA'-jIvaH, 'vAcyaH'-kathanIyo'sti, Atmaiva jJAna-darzanacAritrazabdairvAcyo'stItibhAvaH, ' asmAt '-AtmanaH, "bhinnaM'-pRthaka, 'kizcit '-kimapi nAsti, atra hetumAha-yadityAdinA ' yat '-yasmAt kAraNAt , ' karmaniSThaH '-karmayuktaH, 'eSaH'-AtmA, 'etanmaya eva'-jJAna-darzana-cAritrasvarUpa eva, 'dehaM zritastiSThati '-zarIrAzrito vartate // 18 // mUlam-AtmAnamAtmaiSa yadAbhivetti, mohakSayAdAtmani caatmshktyaa| tadeva tasyoditamAtmavidbhi-niM ca dRSTizcaraNaM tAptaH // 19 // TIkA-atraiva puSTimAha-AtmAnamityAdinA ' yadA'-yasminkAle, 'eSaH'-prasiddha AtmA, 'mohakSayAt'--'mohasya nAzena, 'ca'-puna:, 'AtmazaktyA'-svajJAnabalena, hetau tRtIyA paJcamI ca, 'Atmani'-AtmaviSaye, 'AtmAnaM -svarUpam, 'abhivetti'-samyaktayA jAnAti, 'tadaiva'-tasminneva kAle, ' tasya'-AtmanaH, ' AptaiH'-yathArthavAbhiH, paramapratyayavadvaco viziSTairahadbhiritibhAvaH, 'jJAnam ' ' dRSTiH '-darzanam, 'ca'-punaH, 'caraNaM'-caritram , ' uditaM'-kathitamasti , 'tathA' zabdo vinizcaye, kathambhUtairAptaiH ? ' AtmavidbhiH'-AtmajJAnimiH // 19 // 1. svazAnavalena / 2 AtmanaH / 3. darzanaM / 4 arhadbhiH paramapratyayavadvacoviziSTaiH / - "MARGAON
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - AtmAvayodhena nivAryamAtmA'jJAnodbhavaM duHkhamanantakAlikam / anekakaSTAcaraNairapIdaM, vinA''tmabodhAdanivAryamasti yat // 20 // TIkA - AtmajJAnaprAptau phalamAha - AtmetyAdinA 'AtmAvabodhena' - AtmajJAnena 'duHkha' -klezaH, 'nivArya' - nivArayitum yogyam bhavati, kathambhUtaM duHkham ? 'AtmA'jJAnodbhavam ' - Atmano'jJAnenotpannam punaH kathambhUtam ? 'anantakAlikaM' - anantakAla sthitiyuktam, atra hetumAha - aneketyAdinA 'yat' - yasmAt kAraNAt, 'idaM' - duHkham, 'AtmabodhAdvinA' - AtmajJAnamantareNa, 'anekakaSTAcaraNairapi ' - kaSTasAdhyaprabhUtavyavahArairapi 'anivAryamasti - nivartayitum ayogyaM bhavati // 20 // mUlam - cidrUpa AtmAyamadhiSThitastanuM, karmAnubhAvAdasakau zarIrI / dhyAnAgninirdagdhasamastakarmA, syAcchuddha AtmA tu tadA nirajanaH // 21 // TIkA - AtmAvasthAmAha - cidrUpa ityAdinA 'karmAnubhAvAt ' - karmaprabhAvAt ' ayaM ' - pUrvoktaH, ' cidrUpaH 'jJAnarUpaH, api ' AtmA - jIvaH, 'tanumadhiSThitaH - zarIrAzrito'sti tathA, 'asakau ' - AtmA, 'zarIrI - zarIradhArI, ' ucyate ' - kathyate, 'tu ' - parantu yadA ' dhyAnAgnidagdhasamastakarmA - dhyAnarUpAgninA dagdhAni - dAhaM nItAni - sakalAni karmANi yena saH, tathA bhavati tadA ' ayam ' - AtmA, 'zuddhaH '-nirmalaH, dopazunya itibhAvaH, tathA 'niraJjanaH syAt 'nirlepo bhavati // 21 // 1. prabhAvAt / 25
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ** * mUlam-itIyaMtA siddhamidaM vidanto ! yadAtmabodhAnna paro'sti siddhaye / hetustato'traiva yatadhvamadhvani, yenA''tmanaH sthAnamaho mahodaye // 22 // TIkA-phalitamAha-itIyatetyAdinA 'vidantaH !'-bho paNDitAH', 'itIyatA'-etAvatA prabandhena, 'idaM - vakSyamANam , ' siddhaM '-siddhimupagatam , yat 'AtmabodhAt '-AtmajJAnAt , 'paraH'-bhinnaH ko'pi padArthaH, 'siddhayesiddhiprAptaye, ' heturnAsti'-kAraNaM na vidyate, tasmAt kAraNAt , ' atraivA'dhvani '-asminneva mArga, yUyam ' yatadhvam - yatnaM kurudhvam , 'aho'-ityAmantraNe, 'yena'-kAraNena, uktamArge yatnavazAdityarthaH, 'mahodaye'-mahatyudaye, mokSa ityarthaH, 'AtmanaH '-jIvasya, 'sthAnaM '-sthitiH syAt // 22 // mUlam-munIza ! sAdhUdita eSa mukte-mArgo jinendraagmyuktisiddhH| utsarganotsargahaThAbhimuktaH, zreyAzriye kevalarAjayogAt // 23 // mukteH sarvadarzanAnusArimArga trayodazazlokairAhaparaM hi yaH sarvamatAnuryAyI, mArgo'sti muktedrtmaatmdRssttye| adhyAtmavidyAdhigamaikahetuH, sa me nivedyaH saralaH zramaM vinA // 24 // 1. pravandhena / 2. bho jAnantaH bho paNDitA ityarthaH / 3 mokSe / 4. utsargApavAdalakSaNakAntakartavyatArUpahaTharahitaH, syAdvAdAdhizrita ityarthaH / 5. mokSa / 6. darzana / 7. jJAnAya /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSHAS TIkA-mokSasyoktamArga kliSTamavagatya saralamArgamavajigamipurAha-munIzetyAdi munIza ! ' he munirAja !, 'kevala-hai rAjayogAt '-kevalaM rAjayogena, 'zreyAzriye '-mokSasampattaye, 'epaH'-pUrvoktA, ' muktermArgaH '-mokSasya panthAH, bhavatA 'sAdhUditaH'-samyaktayA kathitaH, kathambhUto muktermArgaH ? 'jinendrAgamayuktisiddhaH'-jinendrasyA''gamadvArA tathA yuktidvArA siddhi prAptaH, punaH kathambhUtaH ? 'utsarganotsargahaThAbhimuktaH'-utsargApavAdalakSaNaikAntakarttavyatArUpahaThena rahitaH, syAdvAdAdhizrita ityarthaH, paraM'-parantu, ' hI 'ti caraNapUttauM, 'me'-mama, 'sa:'-evambhUtaH, 'mukteH '-mokSasya, 'sarala'sugamaH, 'mArgaH'-adhvA, 'nivedyo'sti'-kathayitavyo'sti, 'yaH'-mArgaH, 'sarvamatAnuyAyI'-sarvadarzanAnukUla:, sarvamatairaviruddha ityarthaH, syAttathA yaH, 'zramaM vinA'-prayAsamantareNa, 'drutaM'-zIghram, 'AtmadRSTayai'-AtmajJAnAya syAt, tathA yaH, 'adhyAtmavidyAdhigamaikahetuH'-adhyAtmajJAnaprApteradvitIyaM kAraNam / / 23-24 // mUlam-aho ! tvadIyA khala sUkSmadRSTi-yanmakSu muktyarthamayaM vicaarH| citte samutpanna iyAnidAnI, manye tadA te'tra mano'sti muktyai // 25 // TIkA-asyottaramAha-aho ! ityAdinA 'aho !' ityAmantraNe, 'khalvi 'ti nizcaye, ' tvadIyA'-tvatsambandhinI, tavetyarthaH, 'sUkSmadRSTiH '-sUkSmapadArthajJAnazaktirasti, 'yat '-yasmAt kAraNAt , ' muktyarthaM '-muktaye, muktinimittamitibhAvaH, 'makSu'-zIghrameva, 'idAnIm '-adhunA, ' iyAn'-etAvAn, gaMbhIra itibhAvaH, 'ayaM'-pUrvoktaH, 'vicAraH'-vimarzaH, tava 'citte samutpannaH'-manasyajAyata, 'tadA'-tarhi evaM satIti yAvat aham ' manye '-jAnAmi, T ER
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - AM - KS hai| yat ' atra'-asminsaMsAre, ' muktyai '-muktyartha, 'te mano'sti'-tava cittaM vidyate // 25 // mUlam-AkarNaya tvaM mayakA nigadya-mAnaM mune ! muktipathaM samartham / siddhAntavedAntarahasyabhUtaM, gurUpadezAdadhigamya kizcit // 26 // TIkA-prativacanaviSayamAha-AkarNayetyAdinA 'mune !' he sAdho !, 'gurUpadezAt '-gurorupadezena, 'kimapi 'svalpamityarthaH, 'adhigamya '-jJAtvA, 'mayakA'-mayA, 'nigadyamAnaM '-kathyamAnaM, 'muktipathaM '-muktermArga, tvam 'AkarNaya '-zRNu, kathambhUtaM muktipatham ? 'samartha'-zaktam , muktiprApaNakSamamiti yAvat, punaH kathambhUtaM ? ' siddhAntavedAntarahasyabhUta siddhAntavedAntayoH sArabhUtam // 26 // mUlam-mukti samiccharmanujaH purastAt, karotu citte sa vicAramevam / AtmAhyayaM yogibhireSa zuddho, buddhazca muktazca nirajanazca // 27 // ityucyate tarhi tu kena baddho, muktastvayaM baddhyata eSa kasmAt / jJAtaM bhrameNeti yamUcurAdyAH, karmeti moheti bhrametyavidyA // 28 // 1. jJAtvA / 2. mohetyAdAviti naiva vibhaktyarthasyoktatvAnna vibhaktiryathA " zrIrAmeti janArdaneti jagatAM nAtheti naaraaynnetyaa| nandeti dayAvareti kamalAkAnteti kRSNeti vA / zrImantrAmamahAmRtAndhilaharIkallolamagnaM muhurmudyantaM galadazrunetramavaza mAM nAtha // nityaM kuru 1" iti zrIbhagavataH kaverukti padyAvalyAM tathA'trA'pi /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ KASARASOMOMOM kati mAyeti guNeti daivaM, mithyeti caajnyaanmitiitishbdaiH|| sadyogino'mUnnigadanti tajjJA, bhramaM hyanenaiva nibaddha AtmA // 29 // TIkA-muktipathamAha-muktimityAdinA 'ka'-vivakSite, 'mukti samicchuH '-mokSAbhilASI, 'manujaH '-janaH, 'purastAt '-pUrva, 'citte'-manasi, ' evaM '-vakSyamANam , ' vicAraM karotu, '-vimarza vidadhAtu, yat 'hI' ti nizcaye, caraNapUtau vA, 'ayaM '-pUrvoktaH, prasiddho vA, 'AtmA'-jIvaH, ' yogibhiH '-yogAbhyAsakartRbhiH, 'zuddhaH '-nirmalA, | ityucyate, dvau cazabdau caraNapUttauM, 'buddhaH '-jJAnI ityucyate, 'muktaH'-duHkharahitaH ityucyate, 'ca'-punaH, 'eSaH'- 12 pUrvokta AtmA, 'niraJjanaH'-nirlepa ityucyate, 'tarhi '-tadA, 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'muktaH'-duHkharahitaH san, 'ayam -1 AtmA, 'kena'-sAdhanena, 'baddhaH'-bandhana prApto bhavati, tathA 'epa:'-AtmA, 'kasmAt badhyate ?'-kiM sakAzAt bandhanaM prApyate ? ' iti '-asmin vicAre sati evam , ' jJAtaM '-viditam bhavati, yat 'bhrameNa'-bhrAntyA, baddho bhavati, 'iti' zabdo vAkyaparisamAptau, 'yam -zramam , ' AdyAH'-pUrve mahAtmAnaH, 'karmeti'-karmanAmnA, sarvatretizabdenaiva vibhaktyarthodyotaH, 'moheti'-mohanAmnA, ' bhrameti'-bhramanAmnA, avidyeti '-avidyAnAmnA, 'kataiti'-kartRnAmnA, 'guNeti'-guNanAmnA, 'devamiti '-devanAmnA, 'mithyeti'-mithyAnAmnA, 'ca'-punaH, 'ajJAnamiti'-ajJAnanAmnA, ' iti zabdaiH' ityAdi zabdaiH, UcuH '-kathayanti sma, ataH 'tajjJAH'-tattvajJAninaH, 'sadyoginaH '-zreSThayogi 1. zabdAn / kaSSAGAR
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - janAH, 'amRn '-pUrvoktAneva zabdAn , karmAdInevetyarthaH, 'bhramaM nigadanti'-bhramanAmnA kathayanti, 'hI 'ti nizcaye, na caraNapUttauM vA, ' anenaiva'--pUrvoktena bhrameNaiva, 'AtmA'-jIvaH, 'nibaddhaH-baddhaH, bandhana prApto bhavati / / 27-29 // mUlam-bhramo'tra mithyAnijakalpanotthito, yenaiva baddho nalinIzuko ythaa| baddhaH punarmarkaTako'pi tadvat, tathaiSa AtmA bhramato nibaddhaH // 30 // 1 bhramo'treti mithyA asatyA yA nijakalpanA svamAnasikavikArastata utthita utpanno ya evavidho yo bhramo mithyAjJAnamanAtmIyavastunyAtmIyavastvavagamaH strIputramitramAtApitadravyazarIrAdisahavartivastuSu ananugAmitvenAsvIyatvAnmamedamiti mithyAzAnaM bhramaH tena saMsAre zarIre ca manoramavastupu raktamanonivarttanaM saMsAre zarIre ca vartamAne durvastuni duSTamanonivRttiriti vItarAgatvena raktadviSTamanastvAnApAdanaM samyagjJAnaM tadviparItaM jJAnaM mithyAjJAna sa eva bhramaH, atasmistagraho bhramaH yathA zukagrahaNArthaM vRkSopari cakra sthApayanti taccakrakarNikAyAM ca kAravellakaM sthApayanti tatra ca mamedaM bhakSyamiti mithyAjJAnena bhrameNa zuka Agatya tiSThati tasya sthAnatastaJcakaM svayameva ca bhramati, tabhramaNAttatrasthaH zukaH kenA'pyagRhIto'pi bhramAnmanyate yadahaM kenA'pi gRhIto vA pAze nipAtitaH / tatazcakreNa saha svayamapi bhrAmyastacakaM sveSTamivA''gRhA khamavaddhamapi baddhaM manyamAnaH cUcUtkArAn karoti / tadvelAyAmazavito yadi uDDIya yAti tadA muktaH syAt, anyathA bhrameNA''vaddho'pi tadagrAhakeNa gRhItvA badhyate ityevaM nalinIzuko yathA bhrameNaivaM badhyate punarmarkaTako'pyAtmAnaM bhrameNaiva bandhayati / yathA markaTagrAhakAH caNakabhRtapAnaM sthApayanti, tatrA''hArArthI markaTo karaM kSiptvA caNakamuSTiM baddhvA tAzameva karaM karpati tadA tu samuSTiH karo na nirgacchati tadA'ya jAnAti ahamantarA kenacid baddhaH tadA'vaddho'pi khavaddhamiti manyamAnaH cIcItkArAnkurvan tadvandhakena sa badhyate yadi tadA svabaddhAM muSTiM choTayitvA yAti tadA'vaddho bhavati, paramayamapi svakIyamithyAbhramAt svaM bandhayati / evamayamAtmA'pi asvIye - - - -
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA - bhramotpattidvAroktaviSayamevAha - bhrama ityAdinA ' atra - asminsaMsAre, bhramaH ' mithyAnijakalpanotthitaH 'mithyA'satyA yA nijakalpanA - svakalpanA'sti tasyA evotthitaH - utpanno'sti, ' yenaiva ' - yavazAdeva, 'yathA ' - yena prakAreNa, ' nalinIzukaH - jIvavizeSaH, 'baddha : ' - bandhanaM prApto bhavati, ' tadvat ' - tathA, 'punari 'ti vinizvaye, 'markaTospi ' - vAnaro'pi, ' baddha: ' - bandhanaM prApto bhavati, ' tathA ' - tenaiva prakAreNa, ' epaH ' - prasiddhaH, ' AtmA - jIvaH, ' bhramataH 'bhramavazAt, 'nibaddhaH ' - bandhanaM prApto bhavati // 30 // mUlam -- bhrame tu mukte manasaH sakAzA - dAtmaiSa mukto bhavatIti siddham / asmiMstu mukte hi bhavedabheda - stadAtmanaH zrIparamAtmanazca // 31 // TIkA - bhramamuktau kiM bhavatItyAha - bhrame tvityAdinA ' tu' zabdo bhinnakrama pradarzanArthaH, 'manasaH sakAzAt ' - mAnasa vastuni mamedamiti svabuddhiM kurvANaH karmabhirbadhyate / yadA tu zarIrAdike vastuni anAtmIyatAmAcarati arakto'dviSTazca tiSThati tadA saMsArastho'pi mukto bhavati yadA tvayamAtmA muktastadAntarAtmanaH pAramAtmyaM prAduHSyAt yata ucyate / bahirAtmAntarAtmAparAtmAbhedAdAtmA trividhaH, tatra yAvatA heyopAdeyavicAravaikalyAt kevalendriyaviSayAsakto bhavettadA vahirAtmA heyopAdeyajJAnavAn viSayasukha parAGmukho bhavAnnarvartivasturaktadviSTamanonivRttimAn virakto'ntarAtmA ayameva yadA siddha kevalAtmazAnastadA parAtmetyucyate tadAtmaparamAtmanorna bhedavAn bhavati yadA tu yogI AtmAnamAtmanAtmani paramAtmabhUtaM pazyati tadA yogI AtmazAnI ucyate sa hi kevalajJAnIti paryAyAntaraM labhate tatazcA'yaM karmamuktaH kriyAmuktaH bhrAntimuktazca syAt iti yogisamAcAraH / atha kAvyadvayenoktAmevA'vasthAM dRDhayati yadA tvayamityAdi /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ OSOBNPB* samIpAt , prame ' mukte'-vinaSTe sati, 'eSaH '-pUrvoktaH, 'AtmA'-jIvaH, ' mukto bhavati '-bhramarahito jAyate, 'iti siddham '-etat siddhimupagatam , ' tu'-punaH, 'hI 'ti caraNapUttauM, 'asmin mukte-Atmani bhramarahite sati, tadAtmanaH'pUrvoktasyA''tmanaH, 'ca'-punaH, 'zrIparamAtmanaH'-paramezasya, 'abhedo bhavet '-abhinnatvaM jAyate // 31 // mUlam-yadAnayokSita ekabhAvaM, yogI tadAtmAvagamI nigdyte| sa kevalajJAnamayo munIzvaraH, karmakriyAbhrAntivimukta uktH|| 32 // TIkA-tayorabhedAvagame kiM bhavatItyAdinA ' yadA'-yasminkAle, ' yogI'-yogAbhyAsakartA, ' anayoH '-AtmaparamAtmayoH, 'ekabhAvaM vIkSyate '-abhedaM pazyati, 'tadA'-tasmin kAle, 'saH'-AtmA, ' avagamI nigadyate'-AtmajJaH kathyate, tadaiva 'saH'-yogI, 'kevalajJAnamaya:'-kevalajJAnayuktaH, 'munIzvaraH-munirAjaH, tathA 'karmakriyAnAntivimukta:karmarahitaH, kriyArahito bhrAntirahitazca, ' uktaH'-kathito bhavati, ucyata ityarthaH // 32 // mUlam-yadA tvayaM mukta iti prasiddha-stadA hi sarvatra mmtvmuktH| ghanaM hi kiM saiSa manaHzarIra-sukhAsukhajJAnavimarzazUnyaH // 33 // TIkA-muktaprasiddhau kiM bhavatItyAha-yadA vityAdinA 'tu'-puna:, 'yadA'-yasmin kAle, 'ayaM '-pUrvokto yogI, ' mukta iti prasiddhaH'-mukta iti nAmnA prakhyAto bhavati, 'tadA'--tasmin kAle, ' hI 'ti nizcayena, ayam / 1. vicAra / ROSAS*363 - -
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' sarvatra '-sarvaviSayeSu, ' mamatvamuktaH '-mamatvena rahito bhavati, sArAMzamAha-ghanamityAdinA 'hI' zabdo vinizcaye, caraNapUtau vA, 'dhanaM kimiti'-atra vipaye bahunoktena kiM prayojanamastItyarthaH, ' saH'-pUrvoktaH, 'epaH'-prasiddho yogI, so'vilope ityAdinA caraNapUttauM, lope'pi sandhiH, " manaHzarIrasukhAsukhajJAnavimarzazUnyaH'-mAnasena dehena saukhyena / duHkhena jJAnena vicAreNa ca rahito bhavati // 33 // mUlam-na puNyapApe bhavatosya muktito, mama kriyeyaM mama caiSa kaalH| saGgI mamA'yaM sukRtaM mameda-mityAdyabhidvAnmanaso vinirjayAt // 34 // TIkA-muktadazAyAm kim bhavatItyAha-na puNyapApa ityAdinA 'muktitaH'-muktivazAt , hetau paJcamI, 'asya - pUrvoktasya yoginaH, 'puNyapApe'-dharmAdhauM, 'na bhavataH na jAyate, tathA 'manaso vinirjayAt '-mAnasasya vijayena, 'iyaM'-vivakSitA, ' mama kriyA'-matsambandhikRtyam, asti 'ca'-puna:, 'epa:'-vivakSitaH, 'mama kAla:'-matsambandhI samayo'sti, 'ayaM '-vivakSitaH, 'mama saGgI'-matsambandhI sahAyo'sti, tathA 'idaM '-vivakSitam, 'mama sukRtaMmatsambandhi puNyamasti ' ityAdyabhidvAn '-ityAdi bhedaiH rahito bhavati // 34 // mUlam-sa tAvatehAsti zarIradhArI, sUkSmakriyAto'pi na niSkriyo yat / yAvadyadA sUkSmakriyApi naSTA, muktastadA siddhyati siddhatIpteH // 35 // 1. sahAya' / 2. prAptaH / OSHIRIQLARIOS ORTOGHESIAS
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ * TIkA-kadA sarvathA mukto bhavati ityAha- sa tAvatetyAdinA ' saH ' - pUrvokto yogI, ' yadi 'ti nizcayena, tAvatA ' - tatkAlaparyantam, ' iha ' - asminsaMsAre, ' zarIradhArI asti ' - dehadhArako bhavati, ' yAvat ' - yatkAlaparyantam, ' sUkSmakriyAto'pi ' - sUkSmakriyA'pi, sUkSmA ceSTA'pi, ' naSTA ' - nAzaM prAptA bhavati, tadA tasminkAle, 'siddhatApteH, siddhatvaprApte, hetau paJcamI, ' muktaH siddhyati ' - mukto jAyate, muktirmanyata itibhAvaH // 35 // siddhau niSkriyatAM catuH zlokairAha - mUlam - vidvan ! vimarzaH kriyatAmayaM kriyA - vanto'thavA niSkriyakAzca siddhAH / cenniSkriyA jJAnajadarzanottha- kriyA'kriyeSveSu kathaM na sidhyet ? // 36 // TIkA - mukteSu kriyAviSayakapraznamAha - vidvannityAdinA 'vidvan ! ' - he budha !, ' ayaM ' - vakSyamANaH, 'vimarza: 'vicAraH, 'kriyatAm ' - vidhIyatAm bhavatA yat ' siddhA: ' - siddhiM prAptA jIvAH, ' kriyAvantaH 1 - kriyAyuktA bhavanti, athavA ' - yadvA, ' niSkriyakA: ' -kriyArahitA bhavanti, ' ca ' zabdacaraNapUta, ' te ' - siddhAH, ' niSkriyAH '- kriyArahitA bhavanti, tarhi ' akriyeSu - kriyArahiteSu, ' epu ' siddhepu, 'jJAnajadarzanotthakriyA ' - jJAnotpannA darzanotpannA ca kriyA, ' kathaM na sidhyet 1 - kutaH kAraNAnna sidhyati 1 // 36 // 1. siddhepu /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ E RS barAbaraOM - - mUlam-satyaM mune ! jJAnajadarzanodbhavA, saipA kriyA siddhigatepu nAsti / kathaM yataH saipu yadA tu loke, kaivalyalebdhiH samabhUttadAnIm // 37 // TIkA-asyottaramAha-satyamityAdinA 'mune !'-he sAdho !, 'satyamiti etattava kathanaM satyamastItyarthaH, yat 'sA'-pUrvoktA, 'epA'--prasiddhA, 'jJAnajadarzanodbhavA '-jJAnotpannA darzanotpannA ca kriyA, 'siddhigateSu'siddhi prApteSu, siddheSvitibhAvaH, ' nAsti'-na vidyate, atra hetumAha-kathamityAdinA 'kathaM'-kutaH ? yadi tvamevaM brUyA yat / / siddheSu jJAnajadarzanodbhavA kriyA kuto nAsti tarhi zRNvitibhAvaH, 'yataH' yasmAt kAraNAt, 'tu' zabdo vinizcaye, 'loke '- saMsAre, ' yadA'-yasmin kAle, 'kaivalyalabdhiH '-kaivalyaprAptiH, kevalajJAnaprAptirityarthaH, 'mamabhUt '-ajAyata, ra 'tadAnIm --tasminkAle, ' eSu '-siddhepu, 'sA'-jJAnajadarzanodbhavA kriyA samabhUt // 37 // mUlam-kriye ime dve yugapatsamAstAM, ye jJeyadRzye iha te abhUtAm / ___tato jAtau kila sakriyatva-mabhUttu siddhau gvala niSkriyatvam // 38 // 1. kevalajJAna / 2. punaratra nodako 'nodayannAha-pUjyAH siddhA api sakriyA bhavanti, kathaM ? yata ucyate, siddhA jAnanti pazyanti ca tarhi jJAnakriyAM ca darzanakriyAM ca kurvantIti zAnadarzanaphriyAyAH sadbhAvAt kathaM niphiyatvamiti niSkriyAH siddhA iti na ghaTate / naivaM yadevAna manuSyabhave siddhasya kevalazAnamabhUttadaiva yajzAtavyaM yazca draSTavyamAsIt tadevA'bhUt siddhatvAvasthAyAM navaM 8 kimapi na jAnAti na pazyati sarvAtItAnAgatavartamAnabhAvAnAM kevalalAbhasamaye pava zAnAdarzanAceni sarva samyaktayA dhyeyam / ba - - - - -- - SHRSHASHISH ra
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Crashesta ____TIkA-atraiva puSTimAha-kriye ityAdinA ' ime'-pUrvokte, 'dve kriye'-ume kriye, tadAnIm 'yugapat samAstAm 'ekasminneva samaye samabhavatAm , atra hetumAha-ye ityAdinA yataH 'ye jJeyadRzye '-jJAnayogya-darzanayogye vastunI staH, 'te'-jJeyadRzye, 'iha '-asmin bhave, manuSyabhava ityarthaH, 'abhUtAm '-avatAm , phalitamAha-tata ityAdinA 'tataH'tasAt kAraNAt , 'kile 'ti nizcayena, ' nRjAtau'--manuSyabhave, 'sakriyatvamabhUt '-kriyAyuktatvamAsIt , 'tu'--parantu, 'khalvi 'ti nizcayena, 'siddhau'-siddhyavasthAyAM, 'niSkriyatvaM '-kriyArahitatvaM bhavati // 38 // mUlam-evaM tu niSkriyatA prasiddhA, siddheSu siddhA'styavadhAraNena / sarvasya caitasya manonirodho, hetustato'traiva ramadhvamadhvani // 39 // TIkA-phalitakathanapUrvakamuktaviSayaM nigamayati-evamityAdinA 'tu' zabdazcaraNapUttauM, 'evam '-anayA rItyA, 'siddheSu'-siddhi prApteSu jIveSu, 'prasiddhA'-prakhyAtA, 'niSkriyatA'-kriyArahitatA, 'avadhAraNena'-nizcayena, nizcayapUrvakamiti yAvat , ' siddhA'sti '-siddhiMgatA bhavati, 'ca'-puna, ' etasya '-pUrvoktasya, 'sarvasya '-sakalaviSayasya, 'hetuH'-kAraNam , 'manonirodhaH '-mAnasasya nigrahaH, asti, 'tat '--tasmAt kAraNAta, 'atraiva adhvani '-asminneva mArge, nidarzite pathItibhAvaH, yUyam ' ramadhvam '-ramaNaM kurudhvam // 39 // / AstikanAstikAnAM dvayeSAmapi paramparayA manonirviSayatApAdanena ca muktiprAptanakAraNoktilezoviMzatitamo'dhikAra, PORNSHIRISHISHISEIROSTRA .. ..................... HOMEm......normanmar.mame.com.............. . . . .
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha ekaviMzatitamo'dhikAraH GOSSISLOGRESSESSAROSAROS* manonirodhasya yogamArge ramaNakaraNasya copadezaM dazabhiH zlokairAhamalama-amaM vicAraM manayaH parAtanA. grantheSa jagrantharatIva vistatama / paraM na tatra drutamalpamedhasA-maidaMyugInAnAM matiH prasAriNI // 1 // mayA parapreraNapAravazyA-dajAnatApIti vidhRtya dhRSTatAm / / praznA vyatAyanta kiyanta ete, pareNa pRSTAH paThitottarottarAH // 2 // TIkA-granthakAraH prayojanamAha-amumityAdinA yadyapi ' amuM'-pUrvoktaM, 'vicAram'-vimarzam, itaH prAi mamoktavicAramitibhAvaH, 'purAtanAH '-prAcInAH, ' munayaH'-sAdhavaH, ' grantheSu'-sandarbheSu, ' atIva vistRtam'-ativistArayuktam , bahuvistArapUrvakamitibhAvaH, 'jagranthuH '-agrathanan, kathitavanta itibhAvaH, 'paraM'-parantu, 'tatra'-tasmin vicAre, purAtanamunikathitavicAra ityarthaH, 'aidaMyugInAnAm '-etasmin yuge samutpannAnAm , ataeva ' alpamedhasAm'svalpabuddhInAm janAnAm , ' matiH'-buddhiH, drutaM'-zIghraM, 'prasAriNI '-gamanazIlA na bhavati, purAtanamunyuktavicA* maidayugInA na ? / - - - - 26
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM52515255OMOMOM ramavagantuM aidaMyugInAnAM janAnAM buddhirdutaM na kSamA'stItibhAvaH, 'ataH'-parapreraNapAravazyAt, anyanodanarUpapAratantryAt , hetau paJcamI, ' ajAnatApi'-jJAnarahitenA'pi, mayA ' iti '-etA, 'dhRSTatAM vidhRtya'-prAgalbhyaM dhRtvA, 'pareNa pRSTAHbhinnamatAnuyAyinA pRSTAM nItAH, ' ete '-pUrvoktA granthoktA ityarthaH, 'kiyantaH '-svalpAH praznAH, 'paThitottarottarAH'praznaprativacanakrameNa nidarzitAH santaH, 'vyatAyanta'-vistAraM nItAH // 1-2 // mUlam-zaivena kenApi ca jIvakarmaNI, Azritya pRcchAH prasabhAdimAH kRtaaH| mA bhUjinAdhIzamatAvahele-tyavetya majhuttaritaM mayaivam // 3 // TIkA-katham kimarthaM ca praznaprativacanakramo jAta ityAha-zaivenetyAdinA 'ca' zabdazcaraNapUttauM, 'kenApi'kenacit , 'zaivena'-zivamatAnuyAyinA, zivopAsakena janenetyarthaH, 'jIvakarmaNI Azritya '-jIvakarmaNoravalambanam kRtvA, jIvakarmaNoH sambandhe itibhAvaH, 'prasabhAt ' haThAt , ' imAH pRcchAH kRtAH'-ete praznA vihitAH, tadA, 'jinAdhIzamatAvahelA'-jinezvaramatasyA'nAdaraH, ' mA bhUt'-na bhavet , ' ityavetya'-etadvicArya, 'mayaivam '-mayA uktarItyA, 'makSu'-zIghrameva, ' uttaritam '-pratyuktam, uttara pradAtamityarthaH // 3 // mUlam-yathA yathA tena hRdutthatarka-mAzritya pRcchAH sahasA'kriyanta / ___ tathA taduktaM purato nidhAya, mayA vyatAyuttaramAhatena // 4 // TIkA-kena krameNottaritamityAha-yathetyAdinA 'hRdutthatarkamAzritya '-hRdayotpannatarkamavalambya, 'tena'-zaivena, OSTOSKORISOSTOGOS SISSE
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' yathA yathA ' - yena prakAreNa yadyatkrameNetyarthaH, 'sahamA' - sAhasapUrvakam, 'pRcchA akriyanta' - gaznA vihitAH, ' tathA 'tena prakAreNa, tatkrameNetyarthaH, ' taduktaM ' - zaitrakathanaM, ' purato nidhAya ' - agre saMsthApya, ' Arhatena ' - arhatpraNItAgamadvArA, Arhat siddhAntenetibhAvaH, mayA ' uttaraM vyatAri ' - prativacanam pradattam // 4 // mUlam - mayA tvidaM kevala laukikokti - prasiddhamAdhIyata pRSTazAsanam / purANazAstrAhitabuddhayastu, purAtanIM yuktimihAdriyantAm // 5 // TIkA - viduSAM sambandhe svasyA'lpamatitvamupadarzayitumAha - mayetyAdi ' tu' zabdo vinizvaye, mayA ' idaM ' - pUrvoktam, ' 'pRSTazAsanam ' - praznaprativacanan, 'kevalalaukikoktiprasiddham - kevalaM sAMsArikakathane prakhyAtam, 'AdhIyata - dhRtam, vihitamityarthaH, asti ' tu' zabdo bhinnakramadyotanArtha:, ' purANazAstrA hitabuddhayaH ' - prAcInazAstrAbhyAsena prAptadhIprakarpA janAH, ' iha ' - asmin vicAre, matkathitavicAra ityarthaH, 'purAtanIM yuktimAdriyantAm ' - prAcInAM yuktimAzrayantAm, matkathitavicAre prAcInamapi yukti saMghaTayantvitibhAvaH // 5 // mUlam - paraM vicAre'tra na gocaro me, prAyeNa muhyanti manISiNo'pi / amuM vinA kevalinaM na vaktuM vyakto'pi zaktaH sakalazrutekSI // 6 // TIkA -- ukta vicArasya mahattvamAha - paramityAdinA ' param ' - kintu, ' atra vicAre ' - pUrvokte vimarze, 'me' - mama, ' gocaraH ' - viSayaH, nAsti, atra hetumAha - prAyeNetyAdinA yataH ' prAyeNa - bahudhA, ' atra ' - vicAre, ' manISiNo'pi -
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ mananazIlA api, 'muhyanti'-mohaM prApnuvanti, mugdhA bhavantItibhAvaH, 'kevalinaM vinA'-kevalajJAninamatiricya, 'sakalazrutekSI'-sarvazrutadarzakA, 'vyakto'pi '-prakaTIbhUto'pi, 'amuM'-pUrvoktam vicAram, 'vaktuM na zaktaH '-kathayitum na samarthaH syAt / / 6 // mUlam-atastu vaiyAtyamidaM madIya-mudIkSya dakSairna haso vidheyH| bAlo'pi pRSTo nigadetpramANaM, vAdhairbhujAbhyAm svadhiyA na kiM vA // 7 // TIkA-evaM tarhi svAgamye vicAre kathaM pravRttiH kRteti zaGkAM parihartumAha-atastvityAdi / ataH - asmAtkAraNAt , ' tu ' vinizcaye, 'madIyaM'-matsambandhi, ' idam '-etat, 'vaiyAtyam '-dhAryam , nirlajatvamitibhAvaH, 'udIkSya '-dRSTvA, ' dakSaiH '-caturairjanaiH, ' haso na vidheyaH' upahAso na karttavyaH, kuta ityAhabAlo'pItyAdi yataH 'pRSTaH '-pRcchAM nItaH san , 'bAlo'pi '-zizurapi, veti nizcayena, ' svadhiyA'-nijabuddhayA, 'bhujAbhyAm 'bAhubhyAm , bAhU vitatyetibhAvaH, 'vArdheH pramANaM '-samudrasya vistAram , ki 'na nigadet '-na kathayati, api tu kathayatyevetyarthaH // 7 // mUlama-yadvedamevAlpadhiyAM samastu, zAstraM yataH zAsanamastyathAsmAt / yaduktipratyuktiniyuktiyuktaM, tadvAbhiyuktAH praNayanti zAstram // 8 // TIkA-athavA mamoktavicAranirbandho'pi kepAzcicchAstraM bhavitum zaknotItyAha-yadvetyAdinA ' yadvA'-athavA, LAM -
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ TORRE DEOSTOSES54364362367 'alpadhiyAm'-alpabuddhInAm janAnAm , sambandhe, 'idameva '-mamoktameva, ' zAstraM samastu'-zAstraM bhavet , zAstraM bhavitum / zaknotItibhAvaH, kutaH ? ityAha-yata ityAdi / yataH'-yasmAt kAraNAt , ' atha '-zabdo vinizcaye, 'asmAt zAsanamasti'-mamoktAcchAstirbhavati, zAsyate'smAditi zAstramiti zAstrazabdavyutpatteralpadhiyAM sambandherasmAtmamoktA'pi zAsanaM bhavatIti hetostepAm sambandhe mamoktamapIdaM zAstraM bhavitum zaknotItibhAvaH, pakSAntareNA'sya zAstratvamAha-yaduktItyAdinA ' vA '-athavA, ' yat'-kathanam , 'uktipratyuktiniyuktiyuktam '-praznaprativacananiryogopetam bhavati, 'tat'kathanam , ' abhiyuktAH'-abhiyoginaH, zAstrapravINA janA ityarthaH, ' zAstraM praNayanti'-zAstraM kathayanti, zAstraM manyanta itibhAvaH // 8 // mUlam-yadvAsti pUrveSvakhilo'pi varNA-nuyoga etnnygdnvidaaNvraaH| iyaM tadA varNaparamparA'pi, tatrA'sti tacchAstramidaM bhavatvapi // 9 // TIkA-pakSAntareNa punarasya zAstratvamAha-yadvetyAdinA 'yadvA'-athavA, 'vidAMvarAH'-paNDitapravarAH, 'etannyagadan'-etat kathitavantaH, yat -- pUrvepu '-caturdazasu pUrvepu, 'akhilo'pi '-sarvo'pi, 'varNAnuyogo'sti '-akSarANAmanuyojanaM vartate, 'tadA'-tarhi, evaM satItibhAvaH, 'tatra '-pUrvepu, ' iyamapi '-mamoktA'pi, 'varNaparamparA'sti'-akSarANAmpAramparya vidyate, 'tat '-tasmAt kAraNAt , ' idamapi '-mamoktamapi, ' zAstraM bhavatu'-zAstraM syAt // 9 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ AXHIAJAL mUlam-AnandanAyAstikanAstikAnAM, mamodyamo'yaM saphalo'stu srvH|| __ AyeSu cA''stikyaguNaprasAraNA-dantyeSu nAstikyaguNApasAraNAt // 10 // TIkA-granthaphalaviSayamAha-AnandetyAdinA ' AstikanAstikAnAm'-AstikamatAnuyAyinAstikamatAnuyAyinAm janAnAm , ' AnandanAya '-pramodAya, 'mama'-matsambandhi, 'ayam'-epaH, granthanirmANarUpa itibhAvaH, 'sarvaH'-sakalaH, 'udyamaH'-udyogaH, ' saphalo'stu'-phalayuktaH syAt , AstikanAstikapramodotpAdanAyA'yaM mamodyogaH paryAptaH syAditibhAvaH, 'parasparam '-vibhinnayorAstikanAstikayorayamudyogaH kathamAnandanAya bhavitum zaknotIti zaGkAmapanetumAhaAdyeSvityAdi AyeSu'-prathameSu, AstikeSvityarthaH, 'ca' zabdacaraNapUttauM, 'AstikyaguNaprasAraNAt '-AstikasambandhiguNAnAm vistArAt mamodyamaH saphalo'stu, 'antyeSu'-antimeSu, nAstikeSvitibhAvaH, nAstikyaguNAprasAraNAt nAstikasambandhiguNAnAmapanodAt mamodyamaH saphalo'stu // 10 // mUlam-ciraM vicAraM paricinvatA'muM, yanyUnamanyUnamavAdi vaadtH| kadAgrahAdvA bhramasambhramAbhyAm, tanme mRSA duSkRtamastu vastutaH // 11 // TIkA-nyUnAdhikapravacane mithyAduSkRtamAha-ciramityAdinA 'ciram '-cirakAlaparyantam, 'amuM'-pUrvoktam , 'vicAram'-vimarzam , 'paricinvatA'-saMgRhaNatA mayA, 'vAdataH'-vAdavazAt , 'kadAgrahAt'-kutsitahaThavazAt , 'vA' 1. AstikeSu / 2. nAstikeSu / 3. mithyA / 4. tattvataH / U GHISAIGROSAS
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * RSREASSAREER * athavA, ' bhramasambhramAbhyAm '-atisaGkegavazAt , ' yanyUnam'-nyUnatAyuktam, 'avAdi'-kathitam , yacca ' anyUnam'adhikam avAdi, 'tat'-pUrvoktam , 'me'-mama, 'duSkRtam'-duSkarma, 'vastuta:'-tatvataH, 'mRSA'stu'-mithyA bhavet // 11 // malama-mayA jinAdhIzavacassu tanvatA, zraddhAnamevaM ya upArji sajjanAH / / dharmastadetena nirastakarmA, nirmAtazarmA'stu janaH samastaH // 12 // TIkA-granthanirmANaprayAsajanyadharmaphalamAha-mayetyAdinA 'sajanAH !'-he satpuruSAH1, 'jinAdhIzavacassujinezvaravacaneSu, ' evam '-uktaprakAreNa, ' zraddhAnam '-zraddhAM, 'vitanvatA'-kurvatA, mayA yo 'dharma upArji '-puNyamarjitam, tacchando vinizcaye, 'etena '-upArjitena dharmeNa, 'samasto janaH '-sakalo'pi puruSaH, 'nirastakarmA '-karmarahitaH, tathA 'nirmAtazarmA '-prAptasaukhyaH, 'astu'-bhavet // 12 // mlm-vrtrkhrtrgnndhrygvr-jinraajsrisaamraajye| tatpaTTAcAyazrIjina-sAgarasUriSu mahatsu // 13 // amarasarasi varanagare, zrIzItalanAthalabdhisAnnidhyAt / grantho'granthi samarthaH, suvide'yaM sUracandreNa // 14 // TIkA-mahAtmagauravanidarzanapUrvakam grantharacanasthAnamAha-varavaretyAdinA 'varatarakharataragaNadharayugavarajinarAjamari1. gata / 2. siddha / * - * - ** *
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra sAmrAjye ' - varataro'tizayena varo yaH kharataragaNaH kharataragacchastasya dharo dhArakaH, evambhUtaH san yo yugavaro yugapradhAno jinarAjasUrirjinarAjanAmadheyako vipazcit tasya sAmrAjye pradIptarAjyazAsane sati, tathA ' mahatsu ' - mahimayukteSu, 'tatpaTTAcArya zrIjinasAgarasUriSu' - tatpaTTe zrIjinarAjasUripaTTe ye AcAryAH zrIjinasAgarasUrayaH zrIjinasAgaranAmAno vidvAMsasteSu satsu ' varanagare ' - zreSThapure, 'amarasarasi ' - amarasaro nAma ke, ' zrIzItalanAthalabdhasAnnidhyAt ' - zrIzItalanAthamUlanAyakasya sAmIpyaM prApya, ' sUracandreNa '-sUracandranAmA mayA, ' suvide ' - jJAnAya, alpadhiyAmArhasiddhAntajJAnAyetyarthaH, 'ayam ' - eSaH, ' samarthaH ' - zaktaH, Arhat siddhAntasArajJApanakSama itibhAvaH, 'grantho'granthi ' - sandarbhe nirmitaH // 13-14 // mUlam - zrImatkharataravaragaNa - sUragirisurazAkhisannibhaH samabhUt / jinabhadrasUrirAjo-samaH prakANDo'bhavattatra zrImerusundaraguruH, pAThakamukhyastato babhUvA'tha / tatra mahIyaH zAkhA - prAyaH zrIkSAntimandirakaH tArkikaRSabhA abhavan, harSapriyapAThakAH pratilatAbhAH / tasyAM samabhUvanniha surabhitatarumaJjarItulyAH // 15 // // 16 // // 17 // 1 bRhat / 2. pratizAkhAbhAH /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ / - - SASSASSSSS cAritrodayavAcaka-nAmAnasteSvabhuH phalasamAnAH / zrIvIrakalazasuguravo, gItArthAH paramasaMvignAH / // 18 // tebhyo vayaM bhavAmo, bIjAbhAstatra sUracandro'haM / gaNipadmavallabhapaTu-rdvitIyIko gurubhrAtA // 19 // asmattu hIrasAra-pramukhA aGkarakaraNayaH santi / te'pi phalantu phalodhaiH, suziSya-rUpaiH pramApaTubhiH // 20 // TIkA-svavaMzAvalikAmabhidhAtukAma Aha-zrImadityAdi 'zrImatkharataravaragaNaH '-aizvaryayuktaH zreSThaH kharataranAmA gaccha:, 'suragirisurazAkhisanimaH samabhUt '-mandarAcalotpanakalpavRkSasamAno'jAyata, 'tatra'-pUrvokta kalpavRkSe, 'jinamadrasarirAjaH '-jinabhadranAmA vipazcit varaH, 'asamaH'-advitIyaH, 'prakANDo'bhavat-skandhasamAna AsIt , 'tataH'-tatpavAt , ' athe 'ti vinizcaye, 'tatra'--pUrvokte prakANDe, 'zrImerusundaraguruH'-zrImerusundaranAmA''cAryaH, ' mahIyAzAkhAprAyaH'-bRhacchAkhAsadRzaH, 'babhUva '-abhavat , kathambhUtaH zrImerusundaraguruH 1 'pAThakamukhyaH'-pAThakeSu pradhAnaH, puna: kathambhUtaH ? 'zrIkSAntimandirakaH'-zriyAH kSAntezvA''layaH, tasya 'harSapriyapAThakAH 'hapAThakAH, priyapAThakAztha, 'pratilatAmA abhavan '-pratizAkhAsamAnA babhUvuH, kathambhUtA harpapriyapAThakAH 1 tArkikaRSabhAH' naiyAyikepu zreSThAH, 'tasyAm '-pUrvoktAyAm pratilatAyAm, 'iha'-asmin saMsAre, 'cAritrodayavAcakanAmAnaH '-cAritravAcakanAmnA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ SRAMEREKAKKARACHECISCESS udayavAcakanAmnA ca prasiddhAH sUrayaH, 'surabhitatarumaJjarItulyAH samabhUvan '-zobhanagandhayuktavRkSavallarIsamAnA abhavan , 'teSu'-abhinavadalotpannakesareSu, 'zrIvIrakalazasuguravaH'-zrIvIrakalazanAmAnaH zreSThaguravaH, 'phalasamAnAH abhuH'-phalatulyA adyotanta, kathambhUtAH zrIvIrakalazasuguravaH ? 'gItArthAH '-prasiddhaviSayAH, prasiddhaizvaryA vA, punaH kathambhUtAH ? 'paramasaMvignAH'-atyantaM saMvegayuktAH, ' tebhyaH '-pUrvoktebhyaH phalasamAnebhyaH zrIvIrakalazasugurubhyaH, 'vayaM''bIjAmA bhavAmaH'-bIjatulyA va mahe, 'tatra'-teSu bIjeSu, 'ahaM sUracandraH '-sUracandranAmA asmi, 'dvitIyIkaH gurubhrAtA'ekaguruziSyaH, 'gaNipadmavallabhapaTuH'-caturaH padmavallabhanAmA gaNiH, asti, 'tu'-punaH, 'asmat '-asmAkaM sakAzAt , * hIrasArapramukhA'-hIrasArAdayaH, ' akurakaraNayaH'-akurasamAH, 'santi'-bhavanti, ' te'pi '-aDDurasamAnA hIrasAra, pramukhA api, 'pramApaTubhiH 'jJAnacaturaiH, 'suziSyarUpaiH'-sundarAntevAsisvarUpaiH, 'phalaughaiH '-phalasamUhai', 'phalantu'phalayuktA bhavantu // 15-20 // mUlam tenAsuko vAcakasUracandra-nAmnA rsjnyaaphlmitthmicchtaa| granthobhito'granthi mayA svakIyA-nyadIyacetAsthiratopasampade // 21 // TIkA-grantharacanaviSayanidarzanapUrvakaM tatphalAbhikAmanamAha-tenetyAdi 'tena'-pUrvoktena, nidarzitasvavaMzAvalikenetibhAvA, vAcakasaracandranAmadheyena vAcakena mayA, ' asukaH '-aso, "granthaH '-sandarbhaH, ' abhito'granthi '-samyaktayA M nirmitaH, kathambhUtena mayA ? ' ittham '-uktaprakAreNa, ' rasajJAphalamicchatA'-jihvAyAH phalamabhilaSatA, kasmai prayojanA OMOMOMASANSAR
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ yetyAha - svakIyetyAdi ' svakIyAn yadIyacetaH sthiratopasampade ' - svasambandhimanaH sthiratvarUpAvAntarasampattaye // 21 // mUlam - evaM yathAzemuSi jainatattva - sAro mayA'smAri manaHprasatyai / utsUtramAsUtritamatra kiJcid, yattadvizodhyaM suvizuddhadhIbhiH // 22 // ' TIkA -- sudhIsambandhe svAvanatacca darzayati evamityAdinA ' evam ' - anayA rItyA, mayA ' yathAzemupi ' - svabuddhyanusAreNa, 'jainatattvasAra:' - jainatattvasAranAmako granthaH, 'manaH prasatyai ' - manasaH prasannatAyai, svakIyAnyamanaH prasAdAyetibhAvaH, 'asmAri ' - smRtaH, kRta itibhAva:, ' atra ' - asmin granthe, yat kiJcit ' - kimapi, 'utsUtram ' - sUtra viruddham, Asatritam ' -racitam syAt, ' tatsuvizuddhadhIbhiH ' - atinirmalabuddhibhirjanaiH, 'vizodhyam' - zodhanIyam // 22 // mUlam -- varSe nandaturaGgacandirakalAmAne'zvayuk pUrNimA, jJe yoge vijaye'hameta mamalaM pUrNa vyadhAmAdarAt / granthaM vAcakasUracandravibudhaH praznottarAlaGkRtam, sAhAyyAdvarapadmavallabhagaNerarhatprasAdazriyai // 23 // TIkA -- granthanirmANavarSAdikathanapUrvakaM phalaprAptiM nigamayati-varSa ityAdinA 'nandaturaGgacandirakalAmAne varSe nandA nava, turaGgA sapta, candirakalA candrakalAH tAca poDaza, tAbhirmAnaM parimANaM yasya sa tathA tasminvarSe, aGkAnAM vAmato gatitvAdeko nAsItyuttaraSoDazatamite'bde ( 1679) iti jJeyam, 'azvayukpUrNimA jJe' azvayuk - azvinI tayA
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuktA yA pUrNimA tayA ca yukto yo jJo budhastasmin , AzvinamAsasya pUrNimAyAM tithau budhavAre cetyarthaH, 'vijaye yoge'-vijayanAmake yoge, 'vAcakasUracandravibudhaH'-sUracandranAmA vAcaka:-paNDito'haM, 'varapadmavallabhagaNeH sAhAyyAt'zreSThasya paJavallabhanAmakasya gaNeH sahAyena, 'etaM'-pUrvoktam, ' grantham '-sandarbha, 'AdarAt '-AdarapUrvakam, 'pUrNa | vyadhAm '-pUrNa kRtavAn , kathambhUtam grantham ? 'amalam'-nirmalam , satsiddhAntaprarUpaNena vigatadoSamityarthaH, punaH kathambhUtam ? ' praznottarAlaGkRtam '-prazna-prativacanakramayojanayA zobhitam, kasmai prayojanAyetyAha-arhadityAdi ' arhatprasAdazriyai '-arhataH prasAdarUpA yA zrI:-sampat tasyai, arhatprasannatArUpalakSmIprAptaya itibhAvaH // 23 // esa aksesokhasakhym zh. sUracandamanaHsthirIkAre granthagrathanotpannapuNyajanatAsamarpaNasvIyagacchagacchanAyakasampradAyagurunAma svakIyagurubhrAtrAdinAmakIrtanoktileza ekaviMzatitamo'dhikAraH smpuurnnH|| Educramoore BOSS SSSROSTORG jainatattvasAragranthaH saTIkaH smpuurnnH|| granthamAnaM 4100 / onnema Pommm . . 1 padaikadeze padasamudAyopacArAt iti sUra iti sUranADI-sUryanADItyarthaH, candra iti candranADItyarthaH, mana iti supuraNAnADIsU. cana yadantargataM manaH sthirIsyAt / tathA ca haThapradIpikA / mArute madhyasaJcAra manaHsthairya prajAyata iti / tato manaHsthirIkAra iti supumNocyate / AsAM nADInAM sthirIkAro yasminnityekasthirIkArazabdAlApAdyatheSTArthaprAptiH pakSe granthakartRnAmasUcanamiti dhyeyam //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
_