Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra sevA mandira dillI krama saMkhyA - kAla 6067 81.2 (mahAvIra sapane khaNDa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra [ karuNa, dharmavIra evaM zAnta rasa pradhAna mahAkAvya ] racayitA dhanyakumAra jaina 'sudheza' nAgauda (ma0 pra0) (sarvAdhikAra lekhakAdhIna) prakAzakazrI phUlacaMda javaracaMda godhA jaina graMthamAlA 8, sara hukamacaMda mArga indaura nagara prathama sNskrnn| 1200 __jUna san 1961 {mUlya 7)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ dI ilAhAbAda blAka varksa prAiveTa limiTeDa jIroroDa, ilAhAbAda |
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya vaktavya jaina samAcAra patroM meM zrI kavivara 'suveza' kI prakAzita navIna - racanA 'parama jyoti mahAvIra' nAmaka mahAkAvya ke samAcAra par3hakara hamane 'sudheza' jI ko likhA ki kyA ve apane mahAkAvya ko indaura kI kisI unhoMne turanta svI - granthamAlA kI ora se prakAzita karAnA cAhate haiM kAra kara liyA aura bar3e hI nispRha bhAva se apanI mahAkRti dekhane meja - dI | maiMne aura zrI javaracaMda phUlacaMda godhA jaina granthamAlA indaura ke TraSTI zrI jaina ratna seTha gulAba caMda jI ToMgyA aura zrI seTha deva kumAra siMha jI kAsalIvAla ema0 e0 ne ukta mahAkAvya ko par3hA / granthamAlA ke adhyakSa zrI seTha phUlacaMda jI godhA kI sammati se TraSTa kameTI kI -baiThaka bulAkara ukta racanA prakAzita karanA nizcita kara liyA gayA aura chapAne kA saba bhAra 'sudheza' jI ne apane Upara le liyA / zrAja yaha mahatva pUrNa kRti pAThakoM kI sevA meM prastuta karate hue hameM bar3A harSa ho rahA hai / ke 'parama jyoti mahAvIra' vAstava meM mahAkAvya hai / isameM mahAkAvya lakSaNa aura guNa to pAye hI jAte haiM, para abhI taka bhagavAna mahAvIra ke jIvana sambandhI jo grantha prakAzita huye haiM, unameM yaha apanA apUrva aura viziSTa sthAna rakhatA hai / 'sudheza' jI ne ise gambhIra aura khoja pUrNa adhyayana karake likhA hai| isakI racanA zailI aura naisargika kavitva se AkRSTa hokara hI yaha zIghra prakAzita kiyA gayA hai / bhagavAna mahAvIra ke garbha, janma, tapa, zAna aura mokSa ina pA~coM kalyANakoM kA kramazaH ghaTanA rUpa meM vivecana karate huye kavi ne nagara,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( IV ) mahArAja, mahArAnI, prajA, Rtu Adi kA bar3A hI sundara citraNa kiyA hai| saMvAda evaM kathopa kathana bhI rocaka aura manovaijJAnika haiM / tatkAlIna sthiti kA varNana karate huye kavi para deza ke Adhunika vAtAvaraNa kA prabhAva par3e binA nahIM rhaa| ___ granthamAlA kI ora se pahale sva0 mA0 darayAva siMha jI sodhiyA dvArA likhita 'zrAvaka dharma saMgraha' kA dUsarA saMskaraNa aura prAcArya durga deva kRta 'riSTa samuccaya' kA pro0 nemicaMda jI ema0 e0 jyotiSAcArya zrArA dvArA likhita hindI anuvAda tathA sitambara 1656 meM zrI jJAna caMdra jI 'svatantra' sUrata kI 'hama kaise sudhareM ?' pustikA prakAzita ho cukI hai| inameM prathama grantha meM zrAvaka dharma kA sAMgopAMga varNana hai| jise sodhiyA jo ne gRhastha dharma sambandhI aneka zAstroM kA svAdhyAya kara likhA hai / dUsare grantha 'riSTa sammucaya' meM maraNa saMbandhI zakuna va sUcanAe~ haiM, jo maraNa kI jAnakArI aura samAdhi maraNa ke liye upayogI haiM / tIsarI meM naitika jIvana ke sudhAra kI preraNAtmaka ghaTanAe~ haiN| grantha mAlA se ina tInoM granthoM ke pahile prAcArya yogIndra deva kI prAkRta racanA 'zrAtma darzana' kA nAthUrAma jI dvArA racita padyAnuvAda aura 'paramAtma chattIsI, ladhu racanA prakAzita kI gayI thii| ___ grantha mAlA kA uddezya jaina dharma ke siddhAntoM kA deza videza meM pracAra evaM prasAra karanA hai / ahiMsA, aparigraha aura anekAnta ke siddhAntoM ko jAnakara janatA sukha aura zAnti kA anubhava kara sake aisI sarala aura Adhunika zailI meM likhI gayI pustakeM hama cAhate haiM aura cAhate haiM abhI taka prakAza meM nahIM AyA sAhitya, jo jaina vAGa maya kA gaurava bar3hAye / vartamAna meM Atmabodha aura naitika
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) hotii| bhagavAna usakI sArI bAta sunakara kahate haiM- "jaba taka harikeza ke sAtha Asana badala kara oNika nimna zrAsana para nahIM baiThate unheM kaise gUr3ha jJAna prApta ho sakatA hai ?" rAjA jaba cAMDAla muni ko dara detA hai tabhI usakI vidyA pUrI hotI hai / bhagavAna buddha ne bahuta soca vicAra ke bAda mahA prajApati gautamI ko pravrajyA dI thI kintu bhagavAna mahAvIra ne sahaja bhAva se apane caturvidhi saMgha meM striyoM ko mahatvapUrNa sthAna diyA / bhagavAna jaba kauzAmbI jAte haiM to unakA hRdaya kArAgRha meM par3I, ber3iyoM se jakar3I, sira mur3I huI kauzAmbI ke nagara zreSTha kI dAsI candana bAlA ke duHkha se dravita ho uThatA hai / bhagavAna kaI dinoM taka kauzAmbI meM bhikSA grahaNa nahIM karate aura jaba karate haiM to dAsI candana bAlA ke hAthoM 1 se / yahI dAsI bhagavAna mahAvIra kI prathama ziSyA aura unake "bhikSuNI saMgha kI prathama adhiSThAtrI bnii| (culavagga) prastuta kAvya grantha meM candana bAlA ke prasaMga kA mArmika varNana kavi ne kiyA hai| bhagavAna mahAvIra ke rAjaziSya samrATa candragupta ne jaina dharma kI zikSA kA vidhivat pracAra karane ke liye apane dharma dUta yUnAnI samrAntiokasa, misra ke samrATa TAlebhI, maisiDona ke rAjA zrantigonasa sAirIna samrATa mAragasa aura epiro nareza alekjeMDara ke pAsa bheje / misra kI rAjadhAnI kAhirA se eka hajAra mIla dUra registAna ke bIca meM base huye nagara sAirIja meM bhI jaina dharma ke pracAraka pahu~ce / bhagavAna mahAvIra mAnava bhAvanAoM se paripUrNa mAnava dharma ke mahAna pracAraka the jinake jIvana aura jinakI zikSA ke aitihAsika mahatva ke Age unakA paurANika mahatva adhika mUlya nahIM rakhatA / zrAja kA yuddha santapta mAnava, saMsAra ke kalyANa ke liye, bhagavAna mahAvIra kI zikSAoM kI ora zrAzApUrNa dRSTi se dekha rahA hai kyoMki unhIM zikSAoM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM vizva kalyANa nihita hai / isIliye zrAja bhagavAna mahAvIra ke jIvana aura unakI zikSAoM ke vaijJAnika adhyayana kA mahatva bar3ha gayA hai| hameM vizvAsa hai kavi kA yaha zreSTha prayatna, bhagavAna mahAvIra kA pAvana jIvana prasaMga hamAre hRdayoM meM vaha preraNA paidA karegA jisase hama Aja ke yuga meM loka-kalyANa kI bhAvanA se bhagavAna ke sacce anuyAyI hone kA dAvA peza kara skeN| aAjAda skvAyara, vizvambharanAtha pAMDe ilAhAbAda, 15-5-1661
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhAzIrvAda evaM sandeza zrI 105 tullaka gaNezaprasAda jI varNI ( suprasiddha AdhyAtmika jaina santa) ApakI pratimA kA hameM chAtrAvasthA se hI paricaya hai, Apane kavitva meM acchI vizeSatA kA paricaya diyA hai| ApakI AtmA unnata pada ko prApta ho, yahI zubha AzIrvAda hai / zAMtiniketana, IsarI gaNezavaNI 16-5-60 zrI DA. rAjendraprasAda jI (rASTrapati bhArata) Apake prayAsa kI saphalatA ke lie rASTrapati jI apanI zubha kAmanAe~ mejate haiN| rASTrapati bhavana, naI dillI-4 rAjendralAla hAMDA 15-7-60 (rASTrapati jI ke presa saciva) zrI sara rAdhAkRSNan ( uparASTrapati bhArata) I am glad to know that you are bringing out a book called "Paramjyoti Mahavir" I wish your endeavours success. New Delhi S. Radhakrishnan June 4. 1960
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujhe yaha jAnakara prasannatA hai ki Apa "parama jyoti mahAvIra" nAmaka pustaka prakAza meM lA rahe haiN| maiM Apake satprayatna kI saphalatA cAhatA huN| naI dillI sara rAdhAkRSNana 4-6-40 zrI ajita prasAda jI jaina(bhUtapUrva khAdya matrI bhArata) mujhe yaha jAnakara prasannatA huI ki tIrthaMkara mahAvIra kI jIvanI para Apane "parama jyoti mahAvIra" nAmaka eka mahAkAvya kI racanA kI hai| bhagavAna mahAvIra ke ahisA ke mahAna uddezya ko loga kucha bhUle jA rahe the| mahAtmA gA~dhI ne punaH use jIvita kiyA aura usI ke sAtha janasAdhAraNa ke mana meM bhagavAna mahAvIra ke prati aura bhI zraddhA bddh'ii| kavitA kI racanA karake Apane deza kI bar3I sevA kI hai aura isake lie mera dhanyavAda svIkAra kIjiye / naI dillI ajitaprasAda jaina 16-7-60 zrI rASTrakavi maithilIzaraNa jI gupta (sadasya rAjya sabhA) bhagavAna mahAvIra para aApane kAvya racanA kI hai, yaha jAnakara bar3A harSa huA, AzA hai usakA prakAzana phala prada hogA / merI zubhakAmanA svIkAra kIjiye / 8-6-60 maithilIzaraNa zrI mizrI lAla jI gaMgavAla (vitta maMtrI madhyapradeza) yaha jAnakara prasannatA huI ki Apane tIrthakara mahAvIra para "parama jyoti mahAvIra" mahAkAvya do hajAra pA~ca sau unnIsa chandoM meM pUrNa kara
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ liyA hai| kAvya kI rUpa-rekhA dekhane ke pazcAt hI maiM sandeza ke rUpa meM vizeSa kucha kaha skNgaa| vaise merA AzIrvAda tathA zubha sandeza ita prakAzana ke liye hai hii| aApake isa puNya prayAsa ke liye badhAI / pa~camar3hI mizrIlAla gaMgavAla 7-6-60 zrI dazaratha jI jaina(upamantrI loka nirmANa evaM vidyuta madhyapradeza) ___ zrApakA mahAkAvya "parama jyoti mahAvIra" prakAzita hone jA rahA hai yaha jAnakara prasannatA huii| yaha mahAkAvya bhagavAna mahAvIra ke viSaya ' meM jana sAdhAraNa ko na kevala paryApta jAnakArI hI degA pratyuta usako par3hakara logoM ke jIvana meM eka mahAna krAnti zrAvegI ve satya aura ahiMsA ke apane Apako adhika nikaTa pAveMge, aisA merA vizvAsa hai / bhopAla dazaratha jaina 20-5-1660 zrI sAhU zAnti prasAda jI jaina kalakattA(suprasiddha udyogapati) bhagavAna mahAvIra ke sambandha meM Apane cintana kiyA hai aura unakA guNAnuvAda gAyA hai yaha apane ApameM bhavya prayatna hai| kalakattA __zAntiprasAda jaina 26-5-60 zrI kaipTena sara seTha bhAgacaMda jI sonI (adhyakSa bhA0 di0 jaina mahAsabhA) zrI dhanyakumAra jI jaina 'sudheza' ne hAla hI meM "parama jyoti mahAvIra" nAmakA bhagavAna mahAvIra ke Upara eka sundara kAvya likhA hai jo ki zIghra hI chapane jA rahA hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) bhI 'sudheza' jI kI kavitAe~ jaina patroM meM samaya-samaya para prakAzita hotI rahatI haiN| unakI pratibhA se unakI kavitA ko par3hane vAle prabhAvita huye binA nahIM rahate / ye jaina samAja ke udIyamAna kavi haiM / maiM unake isa sundara prayAsa kI sarAhanA karatA hU~ aura zrAzA karatA hU~ ki unakI yaha racanA sabhI ke hRdayoM meM bhagavAna mahAvIra ke prati zraddhA evaM bhakti kA saMcAra karegI / ajamera 16-6-60 bhAgacanda zrI yazapAla jI jaina (sampAdaka 'jIvana sAhitya' ) maiM "parama jyoti" mahAkAvya kA hRdaya se abhinandana karatA hU~ / mujhe vizvAsa hai ki pAThakoM ko usake dvArA svastha evaM upayogI sAmagrI prApta hogI / vastutaH aisI kRtiyoM kI zrAja bar3I AvazyakatA hai jo caritra-nirmANa kI preraNA de skeN| ApakA mahAkAvya isa uddezya kI pUrti karegA / naI dillI yazapAla jaina 16-6-60 zrI kAmatA prasAda jI jaina ( saMcAlaka akhila vizva jaina mizana ) yaha jAkara parama harSa hai ki bhAI sudheza jI kA mahA kAvya prakAzita ho rahA hai / sudheza jI kI kavi rUpa meM khyAti unakI janma jAta kAvya pratibhA kA pramANa mAtra hai| tIrthakara sadRza mahApuruSa ke vizAla jIvana ko zabdoM meM utAra lAnA manISiyoM kA hI kAma hai / unakA kAvya saMsAra ke kone-kone meM jJAna jyoti kA divya prakAza phailAye yahI kAmanA hai / alIgaMja (u0 pra0) 1-8-60 kAmatA prasAda
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI viduSIrala pa0 pariDatA candAbAI jaina (saMcAlikA jaina bAlA vizrAma bhArA) "parama jyoti mahAvIra" nAmaka mahAkAvya kI racanA kA Ayojana jAnakara prasannatA huI zrI antima tIrthakara mahAvIra prabhu kI divya jyoti hI Aja isa paMcama kAla meM jaina dharma ko prakAza pradAna kara rahI hai evaM unakI divya vANI hI jainoM ke jainatva ko kAyama rakha rahI hai| ina mahAprabhu ke caritra ko padyamaya racakara alaMkRta karane kA prayAsa zrI 'sudheza' jI kA saphala ho aura yaha racanA svAdhyAya premiyoM ke liye vyavahAra tathA nizcaya donoM dRSTikoNoM se mokSa mArga darzAne meM samartha ho| dharmakuJja, bArA candAbAI zrI paM0 jagamohana lAla jI zAstrI (pradhAna maMtrI bhA0 di. jaina saMgha) ___ hameM yaha jAnakara prasannatA huI ki Apane isa yuga ke mahAna aitihAsika aura dharmatIrtha pravRtti ke saMcAlana karanevAle bhagavAna mahAvIra svAmI ke sambandha meM eka mahAkAvya kA nirmANa kiyA hai jo ki mahAkAvya ke samasta lakSaNoM aura aMgoM se paripUrNa tathA sarvAGga upayogI hai| isa kAvya kA nirmANa kara Apane eka bahuta bar3I kamI kI pUrti kI hai| zrApakA prayAsa aApake kavi jIvana ko saphala banAne kA mahAn prayAsa hai hameM vizvAsa hai ApakI sarala-sarasa aura sundara kAvya racanA bhagavAna mahAvIra ke pavitra jIvana caritra ke Azraya ko pAkara janatA ke hRdaya meM dharma sudhA kA siMcana kregii| bhAvI yuga meM dhArmika evaM naitika caritra ko Age bar3hAne meM yaha eka bahuta bar3A prayAsa siddha hogaa| kaTanI ___ jagamohanalAla zAstrI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI paM0 patrAlAla jI jaina sAhityAcArya (maMtrI mA0 di0 jaina vidvatpariSad ) zrApa sukavi haiM, Apake dvArA likhita "parama jyoti mahAvIra" sAhityika kSetra meM acchA Adara prApta kregaa| sAgara 20-5-60 pannAlAla
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa karuNa, dharmavIra evaM zAntarasa pradhAna yaha mahAkAvya samarpita unheM jo kisI bhI dukhI ko dekha karuNA se dravIbhUta ho uThate haiM, jo mAnava-dharma pAlane meM hI jIvana kI sArthakatA anubhava karate haiM, ___ aura jo kevala vyaktigata ho nahIM samASTigata zAnti ke liye bhI prayatnazIla rahate haiN|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRti kI kathA mAdhyamika zAlA meM adhyayana karate samaya hI kAvyAnurakti kI beli mere hRdaya meM aMkurita ho uThI thI, phalataH sarasa kAvyoM kA rasAsvAdana evaM unake guNa doSoM kA vivecana merA dainika vyasana sA bana claa| yaha vyasana kevala yahIM taka sImita nahIM rahA, apitu kAvya racanA kA roga bhI vAlyAvasthA se hI laga gyaa| hindI sAhitya ke pAThya anyoM ke rUpa meM jaya zrI rASTra kavi maithilI zaraNa jI gupta kA 'sAketa' tathA mahA kavi zrI jayazaMkara prasAda jI kI 'kAmAyanI' Adi hindI ke khyAti prApta mahAkAvya par3hane ko mile, taba unako mahattA se prabhAvita mere hRdaya meM yaha mAvanA jAgRta huI ki jaina dharma ke carama tIrtha kara parama jyoti mahAvIra ke sambandha meM bhI eka aisA mahAkAvya avilamba racA jAnA cAhiye, jisameM unake jIvana se sambandhita samasta ghaTanAoM ke sAtha tatkAlIna rAjanaitika, sAmAjika evaM dhArmika paristhitiyoM kA bhI yathA sthAna citraNa ho, jisako par3hakara pAThaka kA hRdaya karuNa, dharmavIra evaM zAnta rasa kI tribeNI meM avagAhana kara pAvana ho uThe / jisameM kevala kavitva kA pradarzana, pratibhA kA camatkAra evaM buddhi kA vyAyAma hI na ho, apitu caritra nAyaka dvArA pratipAdita tatvoM evaM darzana kA bhI yathA sthAna vivecana ho / isake sAtha hI sarvatra jaina dharma kI maulika mAnyatAoM kI surakSA kA bhI pUrNa dhyAna rakhA jaaye| ukta vizeSatAoM se yukta mahAkAvya kI AvazyakatA kevala maine hI anubhava kI ho, aisI bAta nahIM / mujha jaise aneka parama jyoti
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra ke zraddhAlu kAvyAnurAgiyoM ko yaha abhAva khaTakatA rahA hai| kucha karmaTha kavi isa abhAva kI pUrti kA prayAsa bhI kara rahe the| merA bhAvuka kavi-hRdaya bhI unhIM dinoM aisA mahAkAvya likhane ko lalacA uThA thA, para taba merI kAvya sAdhanA ghuTanoM ke bala calanA hI jAnatI thI / isa himAlaya ke zikhara taka pahu~ca sakanA usake sAmarthya ke bAhara thA / ataH mana kI sAdha mana meM liye hI raha jAnA pdd'aa| aAja se 14 varSa pUrva maiMne lalitapura ke sahRdaya kavi zrI hariprasAda jI 'hari' se isa viSaya meM likhe jAne vAle mahAkAvya ke kucha chanda sune the aura taba unheM sunakara mujhe zrAzA ho gayo thI ki ukta abhAva kI pUrti avilamba hone jA rahI hai, para dorgha samaya taka zrI 'hari' jI ke mahAkAvya ke pUrNa hone ke samAcAra prApta nahIM huye, yaha dekhakara AzA kI vaha sukomala latA murajhA clii| julAI, san 1951 meM bhAratIya jJAna pITa kAzI se zrI 'anUpa' jI zarmA kA 'varddhamAna' mahAkAvya prakAzita huA / jaba usakA vijJApana samAcAra patroM meM dekhA to mana mayUra harSAvega meM nRtya kara uThA / maiMne vaha grantha ma~gAkara zrAdyopAnta dhyAna pUrvaka par3hA / par3hane para prasannatA saMkucita ho gayI, isakA kAraNa yaha thA ki maiMne apane mAstiSka meM zrI mahAvIra sambandhI mahAkAvya kA jo rekhA citra khIMcA thA, usake darzana isa 1667 chandoM ke vizAla mahAkAvya meM bhI nahIM huye| isameM sandeha nahIM ki zrI 'anUpa' jI zarmA ne isa mahAkAvya ke praNayana meM yathA zakti parizrama kiyA thA aura unakA yaha sAhasa kevala prazaMsanIya hI nahIM anukaraNIya bhI thaa| phira bhI kucha aise kAraNa isa mahAkAvya meM vidyamAna the, jisase usako upayogitA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) utanI adhika nahIM mAnI jA sakI jitanI mAnI jAnI caahiye| isameM mahAvIra sambandhI ghaTanAoM kA kramavAra itihAsa bhI dekhane ko nahIM milatA, jisakI AvazyakatA sarvopari thii| isake atirikta isakI racanA ke liye zrI 'anUpa' jI ne saMskRta vRtta ko apanAyA isameM antyAnuprAsa kA sarvathA abhAva hone ke kAraNa pravAha bhI utanA nahIM zrA pAyA jitanA AnA cAhiye thaa| anya meM prAyaH sarvatra saMskRta ke kliSTa zabdoM kA prayoga bahulatA se kiyA gayA hai, jisase racanA ke prasAda evaM mAdhurya guNa ko bAdhA pahu~cI hai evaM zramasAdhya hone para bhI ukta mahAkAvya sAdhAraNa pAThaka ke liye rUci pUrvaka paThanIya nahIM raha gayA / kavi ke brAhmaNa hone ke kAraNa anAyAsa hI brAhmaNatva kI kucha aisI mAnyatAe~ bhI ukta mahAkAvya meM A gayIM hai jo jaina siddhAntoM ke viparIta haiN| yaha saba hote huye bhI mujhe isa bAta kI prasannatA hai ki zrI 'anUpa' jI ne tIrthakara.varddhamAna para mahAkAvya racakara apanI lekhanI ko pAvana kiyA hai| kevala yahI nahIM, apitu bhAvI kaviyoM ke liye unhoMne eka ruddha mArga kA udghATana kara diyA hai / mujhe svayaM zrI 'anUpa' jI ke mahAkAvya se isa mahAkAvya ko likhane kI preraNA milI hai aura etadartha unakA zrAbhAra svIkAra karanA maiM apanA kartavya samajhatA huuN| jaba 'varddhamAna' mahAkAvya ko maiMne bhAvanA ke anurUpa nahIM pAyA, taba maiMne Avazyaka zakti aura sAdhanoM kA abhAva rahate huye bhI isa sAhityika anuSThAna ko sampanna karane kI bhAvanA kI aura 'zubhasya zIghram' ke anusAra bhAdrapada zuklA aSTamI vIra nirvANa saMvat 2480 (vi0 saM0 2011) tadanusAra 5 sitambara, san 1954 ko mahAkAvya likhane kA saMkalpa kara zubhArambha kara diyaa| anya kA zubhArambha maiMne jisa ullAsa ke sAtha kiyA, vaha ullAsa abAdha rUpa se apane saMkalpa ko mUrtimAna karane meM nirantara sakriya
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) nahIM raha paayaa| zreyAMsi bahu vinAni, ke anusAra aneka vina pAte gaye, ataH inchA rahate huye bhI maiM apane isa uddezya kI pUrti uThane zIghra nahIM kara pAyA jitane zIghra ho sakatI thI (Better late than never) ke anusAra bilamba se hI sahI caitra kRSNA dazamI vIra nirvANa saMvat 2486 (vi0 saM0 2016) tadanusAra 22 mArca, 1960 ko apanA yaha manoratha mUrtimAna kara maiMne apane meM eka anivarcanIya Ananda kA anubhava kiyaa| zubhArambha ke dina se lekara parisamApti taka kI avadhi yadyapi 5 varSa 6 mAsa 17 dina hotI hai, para isa dIrgha avadhi meM prastAvanA tathA 23 sarga kramazaH 4 + 23 + 17 +10+16+13+6+7+ 5+4+4+4+2+ +5+5+5+4+4+4+8.4 +4+6=172 dinoM arthAt 5 mAsa 22 dinoM meM likhe gaye haiN| isa prakAra 5 varSa 25 dina aise rahe jinameM eka bhI chanda nahIM likhA gayA / yoM racanA ke dinoM kA ausata 11.61 pratizata rahA / yaha mahAkAvya vIra nirvANa saMvat 2486 meM paripUrNa kiyA gayA hai ataeva isameM vandanA ke 2 tathA teIsa sargo ke 108-108 chanda isa prakAra chanda saMkhyA (234108+2= ) 2486 rakhI gayI hai, jo isa bAta kI sUcikA hai ki jisa samaya yaha mahAkAvya pUrNa kiyA gayA, usa samaya parama jyoti mahAvIra kA nirvANa huye 2486 varSa ho cuke the| ina 2486 chandoM ke atirikta 33 chandoM kI prastAvanA pRthak se hai, yo kula milAkara 2486 + 33-2516 chanda haiN| manuSya krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM se saMramma, samArambha, zrArambha, ina tIna pUrvaka se mana, vacana, karma ina tIna kI sahAyatA se kRta, kArita, anumodanA ina tIna rUpa arthAt
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4434343%D108 prakAra se pApa kiyA karatA hai, ataeva pApa ke ina 108 prakAroM se bacane ke liye japa kI mAlA.meM 108 dAne rakhe jAte haiM / isI uddezya se isa mahAkAvya meM bhI pratyeka sarga meM 108 chanda rakhe gaye haiN| sargo kI saMkhyA isa mahAkAvya meM 23 rakhI gayI hai, jo isa bAta kI sUcikA hai ki jaina dharma ke pravartaka vIrya kara mahAvIra nahIM the. apitu inake pUrva 23 tIrthakara aura ho cuke the, jinhoMne apane apane samaya meM jaina dharma kA pracAra kiyA thaa| kAla doSa se parama jyoti mahAvIra ke anuyAyI do bhAgoM meM vibhakta ho gaye, 1--digambara aura 2-zvetAmbara / isa vibhAjana ke kAraNa jaina dharma ko aneka hAniyA~ uThAnI par3oM, paraspara ke saMgharSa meM donoM kI zaktiyoM kA to apavyaya huA ho, para isase vIra-cANI ke yathArtha rUpa para bhI kuThArAghAta huA, jisase sAhitya meM bhI yatra tatra paraspara virodhI kathanoM kA samAveza ho gyaa| aisI sthiti meM tathya ke niNaya hetu donoM sampradAyoM ke kayanoM para gambhIratA pUrvaka vicAra karanA Avazyaka ho gayA / ina samasta vivAda grasta viSayoM ke sambandha meM vistAra pUrvaka likhane se eka svatantra anya hI raca jAyegA, ataeva isa viSaya meM mauna rahanA hI ThIka samajhA hai, para isa prasaMga meM itanA likha denA Avazyaka samajhatA hU~ ki isa kRti ko yathA sambhava prAmANika aura upayogI banAne kI bhAvanA se maine digambara aura zvetAmbara donoM sampradAyoM ke una sabhI granthoM kA gambhIratA pUrvaka manana kiyA hai jo mujhe upalabdha ho sake haiM / evaM donoM sampradAyoM ke anyoM meM mujhe jo kucha sat , ziva, sundara prApta huA hai, usase isa mahAkAvya ko alaMkRta karane kA prayala kiyA hai / isameM koI bhI bAta para moha yA IrSyA kI bhAvanA se nahIM likhI gayI, ataH isa sambandha meM pUrNa sAvadhAna rahane para bhI yadi kahIM koI doSa niSpaca vidvAnoM ko
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) dRSTi gocara ho to use sUcita karane kA kaSTa kreN| zrAgAmI saMskaraNa meM use dUra karane kA prayAsa kiyA jaayegaa| yadyapi kRti meM prAyaH sabhI pramukha ghaTanAoM kA samAveza karane kA prayAsa kiyA gayA hai, tadapi grantha kA kalevara bar3ha jAne ke bhaya se aneka prasaGgoM ko saMkSepa rUpa meM hI likhanA par3A hai| yaha grantha kevala kAvya marmajJoM ke hI paThana kI vastu na bana jAye, ataH grantha meM sarvAdhika pracalita chanda kA hI prayoga kiyA gayA hai| jisase ki sabhI pAThaka sucAru rUpa se pravAha ke sAtha ise par3ha ske| jisa prakAra hameM parama jyoti mahAvIra ke jIvana meM sarvatra eka hI rUpa vItarAgatA ke darzana hote haiM, usI prakAra isa mahAkAvya meM bhI sarvatra eka hI chanda kA prayoga kiyA gayA hai / pratyeka chanda prasAda aura mAdhurya guNa se yukta ho yaha dRSTi zrAyopAnta rahane ke kAraNa sarala, subodha aura sarva pracalita zabdAvalI ho upayoga meM lAyI gayI hai / phira bhI prasagavaza aneka pAribhASika zabdoM kA bhI prayoga karanA par3A hai / ataeva grantha ke anta meM pariziSTa saMkhyA 1 meM 286 zabdoM kA eka saMkSipta pAribhASika zabda koSa bhI de diyA hai| isase sarva sAdhAraNa bhI mahAkAvya par3hate samaya una pAribhASika zabdoM ke sambandha meM sAdhAraNa jAnakArI prApta kara skeNge| isake nirmANa meM 'vRhat hindI koSa' aura 'vRhat jaina zabdArNava' se sahAyatA prApta huI hai, ataH meM ukta donoM zabda koSoM ke vidvAna sampAdakoM kA AbhArI huuN| parama jyoti 'mahAvIra' ke vihArasthaloM kA paricaya dene kI dRSTi se pariziSTa saMkhyA 2 meM 62 vihArasthaloM kA eka saMkSipta vihArasthala nAma koSa bhI de diyA hai / isake nirmANa meM zramaNa mahAvIra, pustaka se sahAyatA milI hai ataH isake lekhaka paM0 kalyANa vijaya jI gayI kA bhI AbhAra svIkAra karatA huuN|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya prastAvanA vandanA 1- bhArata bhavyatA 2 - videha vibhava 3- kuNDagrAma - garimA - siddhArtha-zAsana 4- 5- trizalA devI 6 - dAmpatya-divyatA 1 -- svarga-vyavasthA 2 -- zramarendra zrAjJA 3- alakeza - prayANa 4 - ratna vRSTi 5- - rAja dampati kA rAga 6- zracyutendra - zravataraNa - trizalA - nidrA 7 viSaya-krama 1 - nizItha-tama 2 - Sor3aza svapna pahalA sarga dUsarA sarga tIsarA sarga Pv : : ... ... :: ... ... :: pRSTha saMkhyA 36 42 parAgAra 53 55. 57 58 64 70 77 81 85 86 22 7 105
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - garbhAgama 4-- prabhAta - prakAza - trizalA - jAgRti 6 - dAsiyoM kA anurodha 7- - trizalA kA sAmAyika 8-- zarIra-sajjA -M 1 -- siddhArtha - sabhA -svapna kathana 3--phala-zravaNa 4 -- chappana dikkumAriyA~ - trizalA - sevA 1-- zarada zobhA 2-- siddhArtha - svAgata 3 - siddhArtha - sambodhana -- trizalA ke tarka 4- 5 - zayana 6 - garbha gaurava -- hemanta 8 - vizeSa -vyavasthA 7- 1- aruNodaya 2- praznottara ( 26 ) cauthA sarga pA~cavA~ sarga chaThA sa : ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 111 112 115 116 118 121 125 127 130 137 140 146 151 151 156 162 164 166 168 173 177
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 186 161 162 167 168 ( 27. ) 3--trizalA kI dhArmikatA 4-vasanta-vibhava 5--jinendra-janma 6-prakRti para prabhAva 7-dAsiyoM dvArA badhAI 8-siddhArtha saukhya sAtavA~ sarga 1--nagara sajjA 2-utsava-vyavasthA 3-siddhArtha-audArya 4-utsava-prArambha 5--saGgIta-prabhAva 6--anya prAyojana 7- dhArmika samAroha 8.-amarendra Agamana 6--jinendra darzana 10-abhiSekArtha gamana 11-abhiSeka 12-indrANI kRta zRGgAra 13-indrakRta saMstuti 14-pratyAgamana pAThavA~ sarga 1-nATakArambha 2--abhiSekotsava dRzya 3--pUrvabhava 202 203 205 206 206 21. 213 216 217 221 223 224
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4- tANDava nRtya 5- nRtya - prabhAva 6 - zizu-saundarya 7- nAmakaraNa suta-saMvardhana 8 6 - vardhamAna kA viveka 10 - darzana-pra - prabhAva 1- indra-sabhA 2- deva - parIkSA 3- bAla mitroM kA bhaya 4 - sanmati kA sAhasa 5- mahAvIra nAmakaraNa 6- niraMkuza gaja 7-gaja- kopa 8 - vIra ko vijaya 6- buddhi vaiziSTya 10 - yauvana - prArambha 11 - ekAnta - cintana 1- mAtR - mamatA 2- vIra virakti 3 - trizalA kA prastAva 4 - vivAhAtha' - preraNA 5- vIra kI har3atA ( 28 ) navA~ sarga dasavA~ sarga ::: ... ... ... ::: : : : ... ... ... ... ... ... ... ... ... 228 226 232 235 236 238 24 245 245 246 248 250 252 253 255 256 256 260 266 271 273 275 281
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 284 288 263 266 267 20 2ww 307 312 ( 26 ) 6-mAtR-prati uttara 7-uddezya sUcanA 8-kSamA yAcanA gyArahavA~ sarga 1-vIra kA brahmacarya 2---siddhArtha-prastAva 3-rAjyahetu anurodha 4-cIra kI asvIkRti 5-zAsana-svarUpa 6-vairAgya-vRddhi bArahavA~ sarga 1-pUrvabhava smaraNa 2--atIta kA siMhAvalokana 3-anuprekSA-cintana 4- anumati-yAcanA 5.-siddhArtha-sambodhana 6-vIra kA uttara 7---punaH siddhArtha ke tarka 8-vIra dvArA samAdhAna 6-trizalA kA prayAsa 10-vIra kI aTalatA terahavA~ sarga 1-vIra kA vairAgya 2-sarvasvadAna 317 318 321 326 331 331 mr m mr 335 336 . 337 342
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - laukAntika - deva - zrAgamana 4 - vairAgya - prazaMsA 5- - vAsanA para vijaya 6 -- vaibhava tyAga 7 - anya parigraha tyAga - virAgatA 8 6-vana-gamana 10 - jagala meM maGgala 11 - dIkSA - 1 -- dhyAna 2- niDaratA 3 - nirmoha 4- prathama pAraNA 5- samarasatA 6 - gopa kA kopa 7 - upasarga para vijaya 8 - pahalA caturmAsa .- zrAtma sAdhanA 10 - dRSTiviSa viSadhara 11 - vIra kI ekAgratA 12 - nAga kA kopa tyAga 13 -caraNa rekhA kI mahimA 1 - dUsarA caturmAsa ( 30 ) caudahavA~ saga~ pandrahavA~ sa : : 343 343 346 351 353 35.3 355 357 356 365 366 368 366 372 374 375 376 377 378 376. 382 383 386
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 - gozAlaka para prabhAva 12- nAlandA se vihAra 4 --- bhaviSya kathana 5. - bhramaNa 6- tIsarA caturmAsa 7- cauthA caturmAsa 8- zragni- utpAta 6 - svayameva zamana 10 - rAr3habhUmi kI ora vihAra 11 - - pA~cavA~ caturmAsa 12 - tapa- prabhAva 13 - chaThA caturmAsa 14- sAtavA~ caturmAsa 15 - zrA~ThavA~ caturmAsa 16 - navA~ caturmAsa 1 - siddhArthapura se bihAra 2 - - tila-cupa-prasaGga 3 -- kaivalya - sAdhanA ( 31 ) 4 - dasavA~ caturmAsa 5- deva kRta parIkSA 6 - vIra kA dhairya 7- deva kA santoSa solahavA~ sarga 8-devAGganAoM kA prayAsa 6 - rAga pradarzana ... ... .. ... 386 36-1 364 365 367 368 366 401. 403 404 404 407 408 406 410 413 413 416 417 420 421 422 427 428
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) 10-anya upAya 11-pUrNaasaphalatA 12--gyArahavA~ caturmAsa 426 431 434 mr 136 m 436 444 satrahavA~ sarga 1-vIra kA upavAsa 2-zreSThi pramukha kI nirAzA 3-vIra kA abhigraha 4-rAnI mRgAvatI kI cintA 5-prayatnoM kI viphalatA 6-candanA se seThAnI kI IrSyA 7-candanA dvArA AhAra dAna 8-candanA aura mRgAvatI kA milana 6-candanA-prazaMsA 10-bArahavA~ caturmAsa 11-vAle kI adhamatA 12-RjukUlA-taTa 13- kaivalya prApti aThArahavA~ sarga 1- somilAcArya kA yaza 2-~-gyAraha vidvAna 3-~-paricaya 4-indra kA chala 5-indrabhRti para pratibandha 6--indrabhUti kA samavazaraNa meM praveza 7-maNDapa kI manoramatA ::::::::::::: 447 446 451 652 452 455 ::::::: 465 466 471
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 ) . 402 ( 8-aMkita zreSThi kA paricaya 6-indrabhUti kA nivedana 10-jIva tatva nirUpaNa 11-indrabhUti kI dIkSA 481 485 486 461 4.2 463 464 unnIsavA~ sarga 1-agnibhUti kA zrAgamana 2-agnibhUti kI zaGkA 3-vIra kRta samAdhAna 4-~-amibhUti kI dIkSA 5- vAyubhUti kI zaGkA 6-vAyubhUti kI dIkSA 7--Aryavyakta kI-zaGkA 8-zrAryavyakta kI dIkSA E-sudharma kI zaGkA 10-sudharma kI dIkSA 11-maNDika kI zaGkA 12~-maNDika kI dIkSA 13--mauryaputra kI zaGkA 14-mauryaputra kI dIkSA 15-akampika kI zaGkA 16-~-akampika kI dIkSA bIsavA~ sarga 1-acala bhrAtA kI zaGkA 2-acala bhrAtA kI dIkSA 3-metArya kI zaGkA 468 501 504 505 506
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 511 512 ( 34 ) 4-metArya kI dIkSA . 5-prabhAsa kI zaGkA 6-prabhAsa kI dIkSA 7-kevala jJAna-prabhAva 8-rAjagRha kI ora gamana 6-vanapAla kA vismaya 10-zreNika ko sUcanA 11---vandanArtha-prasthAna 12-vIra ke prati vinaya 13-aSTa pratihArya 14-dharmopadeza 15-aAtmA kI avinazvaratA :: :: :: :: :: :: 518 522 523 525 527 528 ikkIsavA~ sarga mr m sh`r `r ur 538 540 541 1-nara paryAya ke kaSTa 2-jIva kI bhrAnti 3-Atma bala 4~-ahiMsA sAmarthya 5--mokSa-saukhya kI mahattA 6-nara bhava kI dulabhatA 7-terahavA~ caturmAsa 8--upadeza-prabhAva 6--rAjagRha se prasthAna 10-caudahavA~ caturmAsa 11- kauzAmbI meM prabhAvanA 12--pandrahavA~ caturmAsa 543 543 546 548 548 550
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ :::: 551 552. 553 554 557 558. pUra 560 561 (35 ) 13--solahavA~ caturmAsa 14-vIra kI vikhyAti 15-satrahavA~ caturmAsa 16-aThArahavA~ caturmAsa bAIsavA~ sarga 1. zroNika para prabhAva 2--yuvarAjoM kI dIkSA 3--unnIsavA~ caturmAsa 4-bIsavA~ caturmAsa 5- ikkIsavA~ caturmAsa 6--bAIsavA~ caturmAsa 7-skandaka kI dIkSA 8-teIsavA~ caturmAsa 6-caubIsavA~ caturmAsa 10-paccIsavA~ caturmAsa 11-campA ke rAjavaMza para prabhAva 12- chabbIsavA~ caturmAsa 13- sattAIsavA~ caturmAma 14-ziva rAjarSi para prabhAva 15-ahAIsavA~ caturmAsa 16---unnatIsavA~ caturmAsa 17-zAla aura mahAzAla kI dIkSA 18-tIsavA~ caturmAsa 16-ikatIsavA~ caturmAsa 20-battIsavA~ caturmAsa 565. 566 ::::::::::::::::::::: 567 567 568 khw 566 570 khr 572 573 575
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ : :: : 576 577 581 581 581 582 582 583 ( 36 ) 21-taitIsavA~ caturmAsa 22-cauMtIsavA~ caturmAsa 23-paiMtIsavA~ caturmAsa 24-chattIsavA~ caturmAsa teIsavA~ sarga 1-magadha kI ora gamana 2- saiMtIsavA~ caturmAsa 3-ar3atIsavA~ caturmAsa 4--unatAlIsavA~ caturmAsa 5-cAlIsavA~ caturmAsa 6-ikatAlIsavA~ caturmAsa 7pracAra-prabhAva 8-bayAlIsavA~ caturmAsa 6-pAvApura meM svAgata 10-dharmopadeza kA prabhAva 11- antima dina 12-nirvANotsava 13-dIpAvali 14-jaga kI bhrAnti 15--vIra ke smAraka 16-zruta kevalI 17--uttara bhArata kA akAla 18-zvetAmbara-utpatti 16-vIra-vANI kA granthIkaraNa 20-~-parisamApti : :: :: :: :: :: :: 585 585 587 586 560 593 565 566 568 :: :: :: - - - -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) pariziSTa saMkhyA 1 (pAribhASika zabda koSa) ... pariziSTa saMkhyA 2 (vihAra sthala nAma koSa) .. pariziSTa saMkhyA 3 (pramukha ziSyoM evaM bhaktoM kA paricaya ) 643 659 citra-sUcI 210 1-parama jyoti mahAvIra 2-vizAla ke 16 svapna 3-jinendra ko lekara indraNI kA nirgamana 4-deva-parIkSA 5-mahAvIra kI dIkSA 6-dRSTiviSa viSadhara 7-devAGganAoM dvArA parIkSA 8-candanA kA AhAradAna 361 380
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA unake hI mana kI karuNA sI, unakI yaha karuNa kahAnI hai| yaha masi se lekhya nahIM, isako, likhatA kavi haga kA pAnI hai / /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA jinane na kabhI ulajhAye haMga, nArI ke zyAmala kezoM meN| jinane na kabhI ulajhAye dRga, unake aMcala ke rezoM meM // jinane na kabhI bhI rAsa racAjinane na kabhI holI khelii| jinane na kabhI jala krIr3A kI, jinane na kabhI kI raiMgarelI // jinane phAguna kI rAtoM meM, gAye unmAdaka gAna nahIM / jinane sAvana kI saMdhyA meM, cher3I vaMzI kI tAna nahIM // jinakA paricaya taka ho na sakA, rAgoddIpaka zrRMgAroM se / jo rahe aparicita AjIvana, zrAliMgana se abhisAroM se // bhogoM kI godI meM pala bhI, jinakA mana banA na bhogI thaa| yogoM ke sAdhana se vaJcitaraha bhI jinakA mana yogI thA /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA . . jinakA yaha pauruSa dekha svayaM, abhimAnI ke bhI bhAla jhuke / jinakA yaha sAhasa dekha svayaM, senAnI ke bhI bhAla jhuke / / jinakI mudrA meM aGkita the, jaga ke saba praznoM ke uttara / jinake nayanoM se bahatA thA, karuNA kA amRtamaya nirdhAra / jinakI dRr3hatA ko dekha cakitathA ambara tala kA dhruvatArA / jinakI pAvanatA se cintita , rahatI thI gaGgA kI dhArA / / jo citra 'nijarA' kA likhatethe liye tapasyA kI tUlI / itanA bhI dhyAna na dete the, kaba AyI USA godhUlI ! jinake vacanoM meM 'satya' basA, bhAvoM meM 'ziva' tana meM 'sundara' / jinakI sevA meM zAnti svayaM, tallIna rahI nita jIvana mara / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra kaivalya sAdhanA taka meM bhI, jinako na kabhI sandeha huvA / caraNoM para par3I saphalatA se, jinako na kabhI bhI sneha huvA / / jinakI chAyA meM bAghina kI, chAtI se cipaTe mRgachone / sihoM ke baccoM ko nirbhaya, paya pAna karAyA gautroM ne / / jinake darzana ko cale sadA, ahi nakula saGga hI jhAr3I se | jinake darzana ko cale sadA, gaja si~ha ke saGga pahAr3I se / / jIvana kA antima lakSya muktipA jinakA pauruSa dhanya huvA / jinake sama puruSa mahItala para, usa dina se abhI na anya huvA / / aba taka bhI jinakA mukti divasa, hara varSa manAyA jAtA hai / gRha gRha meM dIpAvalI jalA, jinakA yaza gAyA jAtA hai|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo kabhI na locana ulajhAte, saMsUti kI zyAmala alakoM meM / para sadA bhUlate rahate co, bhaktoM kI pulakita palakoM meM // jinako na sulA pAtI sandhyA, jinako na jagA pAtI USA / jinako hai dUSaNa se bhUSaNa, jinako haiM bhUsA sI bhUSA / / jo kabhI pujArI kI thAlI, ko bhI svIkAra nahIM karate / jo kamI anAr3I kI gAlI-- ko asvIkAra nahI karate // jinakI saba para samadRSTi sadA, sura para, nara para, pazu-kIToM para / donoM ke jarjara cithar3oM para, bhUpoM ke ratna-kirIToM para / / abhimAna 'ahiMsA' ko jina para, hai 'satya' 'zIla' ko svAbhimAna / aba taka 'aparigraha' ke mana para, chAyA hai jinakA guNa-vitAna / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinako kucha 'sanmati' kahate haiM, kucha kahate jinako 'varddhamAna' / kucha 'mahati' yA ki 'ativIra' 'vIra' kaha kara gAte hai yazogAna // kucha kahate haiM ' kuNDanapura prakAza' kucha kahate haiM 'siddhArtha-lAla' / kucha jinako 'trizalA - nandana' kaha, nija bhAla jhukAte haiM trikAla || yoM apane apane priya nAmoMse jinako bhajate dharmavIra | para jinake ina saba nAmoM se bhI adhika lokapriya 'mahAvIra' || parama jyoti mahAvIra unake hI mana kI karuNA sI, unakI yaha karuNa kahAnI hai / yaha masi se lekhya nahIM, isako, likhatA kavi-ga kA pAnI hai // nahIM kavitva-pradarzana hai, yaha pratibhA kA upahAra nahIM / yaha nahIM buddhi kA kauzala hai, yaha kavitA kA zRMgAra nahIM //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra MAN MARATHeam PAR A . LA.. RAaheere.de A - A . Nirawitreaminat horeranasian.anam T AmASHAMwinkarATTER t a R unake hI mana kI karuNA sI, unakI yaha karuNa kahAnI hai| yaha masi se lekhya nahIM isako, likhatA kavi dRga kA pAnI hai // (pRSTha 46)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA sarga kRSi nahIM sUkhane pAtI thI, thI suvidhA sabhI siMcAI kI ! pratyeka yojanA janatA ko pUrNa banatI thI, bhalAI ko // unake zAsana kI rIti nIti, zItala thI taru kI chAyA sI ! ko, zrAvAla bRddha nara nArI priya thI apanI hI kAyA sI // gItakAra nija gItoM meM, hara unakI guNa garimA gAtA thA / hara citrakAra nija citroM meM, unakA zubha rUpa banAtA thA || hara vyakti unheM hI nija yuga kA, saubhAgya-vidhAtA kahatA thA / vaha yuga bhI unako hI nirbhaya, apanA nirmAtA kahatA thA // sAmanta unheM, jAne kitane zira bArambAra navAte the / jAne kitane zrImanta unheM, uttama upahAra car3hAte the | 63
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64. sarvatra catu dika hI unakI, satkIti kaumudI phailI thI / zrI rAma rAjya sI doSa rahita, unake zAsana kI zailI thI // ve indra sadRza the, thIM unakI-- rAnI trizalA indrANI sIM / jina dharma sadRza ve sukhakara the, ve sukhadA thIM jinavANI sIM // avayava meM, suSamA unake hara caJcala zizu sI iThalAtI thI / tulanA karane para kAma-vadhU, se sundara ve dikhalAtI thIM // parama jyoti mahAbIra antara bhI vaisA madhurima thA, jaisA bahiraGga salonA thA / lagatA thA mAno prANavAn, ho uThA sugandhita sonA thA || zrRMgAroM se, sajAtI thIM / jaba ve SoDaza apanA sarvAGga to unheM mAnavI kahane kI, sAmarthya nahIM raha jAtI thI /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA sarga una sama komalatA kabhI kahIM, dekhI na gayI kSatrANI meM / kevala komala aNu. . lage huyethe tana meM, mana meM, vANI meM // adhikAra pUrNa ve sArI lalita adhyakSA hotI ve mahilA - loka unameM navInatA itanI thI, jitanI rahatI haiM USA meM / pAvanatA itanI thI jitanI, rahatI niSkAma suzrUSA meM // vijJAtA thIM, kalAoM kI / thIM prAyaH, sabhAoM kI // thA jJAta pAka vijJAna unheM, nita nava miSTAnna banAtIM thIM / kauzala se priya ko vismita kara prati divasa prazaMsA pAtIM thIM // yauvana kA unako garva na thA, sundaratA kA abhimAna na thA / mAyA kA kiMcit bodha na thA, chalanA kA bhI parijJAna na thA / . za
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 svastha ve rahatIM thIM, sarvadA hotA na unheM thA roga kabhI / ataeva na karanA par3atA thA, zrauSadhiyoM kA upayoga kabhI || mana kA sahavAsa na tajatA thA, saMyama meM bhI ullAsa kabhI / adharoM kA vAsa na tajatA thA, nidrA meM bhI mRdu hAsa kabhI || tulya gahana, yadyapi thIM darzana para lagatIM sarasa kahAnI sI / tatkAla aparicita lagane lagatIM pahicAnI sI // darzaka ko parama jyoti mahAvIra unako thA anya na koI bhaya, kevala pArpo se DaratIM thIM / ve zrAra na kucha bhI haratIM thIM, basa priyatama kA mana haratIM thIM // dharatIM thIM, Daga nahIM eka bhI priya icchA ke pratikUla kabhI / kiMcit bhI dera na karatIM thIM, nija dharma- kriyA meM bhUla kabhI //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA sarga utsAhita hokara utsava se, hara dhArmika parva manAtIM thIM / satpAtra dAna kA avasara pA ve phUlI nahIM samAtI thIM // priya sarala veSa thA unako, ve -- esmbara adhika na rakhatIM thIM / to bhI svAbhAvika suSamA se, ve vizva sundarI lagatIM thIM // rakhatIM sadaiva yaha dhyAna, kisIse koI durvyavahAra na ho / mana-vacana-karma se kabhI kisIkA koI bhI apakAra na ho // upahAsa kadApi na ve gU~ge, la~gar3e, kalyANa manAyA bhava-vana meM bhaTake yadi pati kA zira bhI dukhatA to, upacAra svayaM ve karatIM thIM / unako saprema khilA kara hI, AhAra svayaM ve karatI thIM // karatIM thIM, lUloM kA / karatIM thIM, bhUloM kA || 6.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 karmaThatA, tava kArya kuzalatA, naitikatA para vizvAsa mujhe / zrataeva kArya yaha tumase hI, karavAne kA ullAsa mujhe || zrI, sabako jJAta tumhArI nija, ', karttavya pAlane kI zailI / basa, isI hetu tava kIrtti-kalAbhI dazoM dizAoM meM phailI // isake - evaM hai tumameM ho sampAdana kI bhI zakti sabhI / isake atirikta abAdhita hai, tava dharma - - bhAvanA bhakti sabhI // ataeva adhika dikhatA hai koI parama jyoti mahAvIra samajhAne meM, sAra nahIM | ko, AzA hai, mere vacanoM tuma samajhoge guru bhAra nahIM || kevala itanA hI nahIM, apitu - ho mere tumhIM pradhAna sakhA / hara samaya tumhAM ne merI hara cintA harane kA dhyAna rakhA ||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsasa sarva aba acyutendra ko cha: mahInehI rahane kA adhikAra yahA~ / jo rahA manasvI itane dina, bana surapura kA zRGgAra yahA~ // isake uparAnta surezvara yaha, nija vartamAna tana chor3egA / au, kuNDa grAma kI mahiSI se jananI kA nAtA jor3egA // para rAja putra bhI ho jIvana, sukha meM na vyatIta karegA yaha / nija vItarAgatA se ravipatiko bhI bhayabhIta karegA yaha // ho sAdhu punaH kaivalya-kalA, pAyegA trizalA nandana yaha / pA ise zAnti kI gItA ko, gAyegA tApa nikandana yaha // jana jana taka pAvana dharmAmRta, pahu~cAyegA jagadIza yahI / karuNA kI vijaya patAkA bhI, phaharAyegA yogIza yahI //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha yuga kA antima tIrthaMkara, saba jagatI isako pUjegI / zrau, kIrti kokilA to isakI, yuga yuga taka jaga meM kUjegI // tava sakhe ! tuma 'kuNDa grAma, - kI ora prayANa karo satvara / jA vahA~ ratna barasAo nita 'siddhArtha, nRpati ke prAGgaNa para || jisase jinavara kA janma nikaTa, samajhe sArA saMsAra vahA~ I hara vyakti jAna le tIrthaMkara, kA honA hai avatAra yahA~ || parama jyoti mahAbIra aba gamana karo, zubha kAryoM meM-- derI upayukta nahIM hotI / ina kalpa pAdapoM se le lo, marakata, mANika, ma~gA motI // , ina zabdoM pUrvaka surapati ne; pUre apane udgAra kiye } zrau, 'evamastu' kaha dhanapati ne sampUrNa vacana svIkAra kiye //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA sarga tatkAla svarga se bhUtala ko, mAruta gati se alakeza calA / * nabha patha meM lagA surezvara kAhI mUrti mAna zrAdeza calA // 'bhArata' ke pAvana ambara meM, zrAte hI prathama 'videha' dikhA / pazcAt dikhA vaha 'kuNDa grAma' * tadanantara bhUpati-geha dikhA // yaha dekha pradakSiNa dene ko, traya bAra caturdika vaha ghUmA / siddhArtha-saudha kA zikhara punaH usane ati zraddhA se cUmA / / yo kSaNa bhara Atma vibhora rahA, au, use na kucha bhI cAha rahI usakI jIvana kI zvAsa zvAsa, thI apanA bhAgya sarAha rahI // kara sukhada kalpanA bhAvI kI, hotA thA usako toSa nahIM / kSaNabhara kartavya na pAlA para isameM thA usakA doSa nahIM /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ para sevaka dharma na usakI isa sakA / bhAvukatA ko bhI dekha jo kabhI na apane se gurutara, mamatA, mAyA ko lekha sakA || usane, pA kartavya - preraNA ko kiMcita bhI to dera nahIM / prAGgaNa meM ratnoM kI varSA druta karane lagA kubera vahIM // 'airAvata' kI hI zurADa sadRza, giratI thI ratnoM kI dhArA / vaha dRzya viSaya thA nayanoM kA, kathanIya nahIM zabdoM dvArA || parama jyoti mora vaha ratna rAzi jisa samaya vahA~, AtI thI ambara se noce / lagatA, trizalA ke zrAzA-vana, ratnoM se jAte hoM sIMce // yA 'acyutendra' ke zrAne ko sopAna lagAyA jAtA ho / athavA ambara se zravanI taka paridhAna cichAyA jAtA ho //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga rajanI kA antima prahara lagA, rajanIkAnta huye / niSprabha se tArApati kI yaha dazA nirakha, tArAgaNa bhI prati klAnta huye // tama bar3hA aura pratyeka vastu, ho gayI pUrNataH kAlI thI / yA sRSTi kisI ra~garejina ne kAle raMga meM raMga DAlI thI // para / lagatA thA, sUkha rahIM zyAmala-sAr3I nadiyoM ke kuloM so rahI bhramariyoM kI senA, jagatI bhara ke saba phUloM para // mahitroM kI pariSada baiThI ho sAre auau' tArakola ho koI sampUrNa niketoM hI jaise khetoM meM / nabha ko masibhAjana samajha kisI ne kAlI syAhI gholI ho / lI pahina dazoM digvadhunoM ne kAlI makhamala kI colI ho // pota gayA, # || 101
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra vipinoM meM jaise zeSanAgakI sArI prajA vicaratI ho / surapura se zyAmala bhUSA meM pariyoM kI paMkti utaratI ho / hote hoM jaise sammelana, patha meM jaga bhara ke cIMToM ke| zyAmA kI zaraNa padhAre hoM, dala zyAma varNa ke kIToM ke // gaue~ mahiSoM sI dikhatI thoM, kautroM se dikhate the tote / mRga aise dikhate, jyoM bhAlUkAle kambala para hoM sote // yoM bhU para zyAmA ke zyAmala tama kA zAsana sA chAyA thaa| jisane nara-pazu-kRmi kIToM ko, bhI to ghanazyAma banAyA thA / saba sukha-nidrA meM soye the, basa andhakAra hI jagatA thA / jo nizi kI rakSA meM tatpara kaTi baddha subhaTa sA lagatA thA /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga 103 paSThI kA candra nabhAGgaNa meM, cupacApa dIpa sA jalatA thaa| ataeva na usakI kiraNoM se bhUmaNDala kA tama galatA thA / dhruvatArA sivA sabhI tAroMkI prAbhA ghaTatI jAtI thii| jo apanI bhAvI manovyathAkA hI saGkata batAtI thii| rajanI ko bidA karAne ko, aba Ane vAlI DolI thii| ataeva na usako sUjha rahI, aba koI aura ThiTholI thii||' chA gayI pUrNa nIravatA thI, koI bhI svara na sunAtA thaa| mAruta bhI mauna huvA, taru kepallava taka vaha na hilAtA thA / zayyA para 'trizalA' leTI thIM, zrAnana para kAnti nirAlI thii| zira se aJcala thA saraka cukA, bikharI kezAvali kAlI thii|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 parama jyoti mahAvIra zayyA para par3I pa~khuDiyA~ thIM, jur3A se zithilita phUloM kii| thI surabhi vyApta zayanAlaya meM, itroM se sikta dukUloM kI // nIlama maNi dIpo kI AbhA, kone-kone taka phailI thii| ataeva dugdha sI zayyA bhI usa samaya bhAmatI mailI tho // itane meM hI ghar3iyAlI ne, Tana Tana Tana tIna bajAyA thaa| athavA svapnoM ko zrAne kA, upayukta samaya batalAyA thA / usakA saMketa samajha svapnIko kartavyoM kA bodha huvA / Sor3aza svargoM se saGga cale, Apasa meM nahIM virodha huvA // de cale sUcanA bhAvI kI, ve nija sAMketika bhASA meM / trizalA se bole-'phala laganevAle haiM tava amilASA meM // '
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga yaha sunate hI 'trizalA ' rAnI ke mana meM abhinava anubhUti huI / yoM lagA ki unake sammukha hI, ekatrita svarga-vibhUti huI || ye dRSya nIMda meM dikhate, yA maiM jagatI hU~, yaha bhUlIM thIM / jAne una svapnoM kI sraSTA kisa kalAkAra kI tUlIM thIM // yA kisI zacI ne 'trizalA' ko ve dRzya banAkara bheje the / svapnoM ne cupake se zrA jo, rAnI ko svayaM saheje the | 6 uu yaha saba unane cupacApa kiyA, jisase nidrA bhI bhaGga na ho / saba dRzya dekha leM mahiSI, parabAdhita koI bhI zrama na ho // kAraNa ve banane vAlIM thIM, una tIrthaMkara kI mAtA aba | jinake caraNoM meM mAthA nita hara karuNAbhakta mukAtA ava // 105
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra ve svapnoM kI mohakatA se, mana meM phUlI na samAtIM thIM / the nayana muMde para adharoM se, ve manda manda musakAtIM thiiN| kAraNa, viloka vaha svapnAvali, nija ahobhAgya hI mAnA thaa| nArI kI mahimA garimA ko, unane usa hI dina jAnA thA / / hara sumana eka se eka rucira, dekhe svapnoM kI mAlA meM / usake uparAMta na jAgA vaha saubhAgya kisI nava bAlA meM || jAne kitane hI puNyoM ke phala se unako yaha yoga milA / jo durlabha hai indrANI ko, unako vaha pAvana bhoga milA || Azro, hama bhI leM dekha unheM, 'trizalA' jo svapna nirakhatI thiiN| jinakI kamanIya kasauTI para ve apanA bhAgya parakhatI thIM //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 ye zabda dAsiyoM ke sunakara, 'trizalA' ko prati zrAnanda huvA | ve uThIM, vahA~ kI dIpAvali - kA zuci prakAza bhI manda huvA || phira kholA dvAra zayanagRha kA, dAsI ko nahIM pukArA bhI / para huI upasthita, AAyIM hoMjyoM khiMcakara cumvaka dvArA hI // zrI zIghra kisI ne pheMka diye, zayyA ke bAsI phUla sabhI / dI pocha kisI ne pratyeka vastu kI kauzala se, dhUla sabhI // parama jyoti mahAvIra saba sAvadhAna thIM, rAnI koho sakI na kiMcit bhI bAdhA | jaba kakSa svaccha ho gayA tabhI, unane sAmAyika ko sAdhA // ve lagIM socane, 'bhavavana meM, nija janma ananta vitAye haiM / karmoM ke vaza meM raha maiMne, agaNita dukha bhAra uThAye haiM ||
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga para nahIM Aja taka kabhI mujhe, nija zrAtma rUpa kA bodha huzrA / zubha azubha prAsravoM ke Ane, meM kabhI na gati-avarodha huvA / / bar3ha sakI mukti kI ora nahIM, parityAga moha ke bandhana ko| iMdhana hita rahI jalAtI hA! maiM sadA malayagiri candana ko / / yoM apanI hI jar3atA se cAroMgatiyoM ke madhya bhaTakatI huuN| au' pApa-puNya ke tarunoM keviSamaya madhumaya phala cakhatI huuN| jo pApa-puNya se rahita huye, sacamuca ve hI bar3a bhAgI haiN| jinane viSayAzA ko tyAgA ve hI to sacce tyAgI hai| maiM bhI saba bandhana tyAga sakU~, bhagavan ! itanA saubhAgya mile / aba taka hara bhava meM rAga milA aba parabhava meM vairAgya mile // "
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 parama jyoti mahAvIra yoM Atma zuddhi ke liye svayaM, bairAgya bhAvanA bhAtoM' thiiN| DUbIM thIM itanI bhAvoM meM, pratimA sI zAnta dikhAtIM thIM / / isa zrAtma-cintavana meM unako anupama Atmika anubhUti huI / yoM lagA ki jaise karatala gata, zuddhAtmAnanda vibhUti huI / / 'maiM 'kuNDa prAma' kI mahiSI hU~', yaha bhI ve kSaNa ko bhUla gyiiN| avikAra siddha kI mudrA bhI unake nayanoM meM jhUla gayI // nija pUrva sunizcita kSaNa meM phira, kramazaH yaha cintana bhaMga huvA / rAnI kA uThanA, sakhiyoM kA AnA donoM hI saMga huvA / / 'siddhArtha-vallabhA' ko koIbhI vastu par3I na ma~gAnI thii| unakI hara prakRti sadA se hI, hara dAsI kI pahicAnI thii|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga 15 5 unako jaba jo bhI iSTa huI, tatkAla unheM vaha vastu milI / A gayI vahIM sAmagrI svaca, para unakI jihvA bhI na hilI // ve svapna phaloM ko sunane kImana meM thIM zrAja umaMga liye / ataeva zIghratA se pUre, dina caryA ke ve zraGga kriye // pazcAt snAna kara nava bhUSA, dhAraNa kI zrAja nirAlI thI / cerI ne kauzala se gU~thI, unakI kezAvali kAlI thI / ! ve, isake uparAnta vibhUSaNa pahine ruci ke anurUpa svayaM / prAyaH hI jinheM pahanane kA zrAgraha karate the bhUpa svayaM // zrAbharaNa pahina kara mAMga bharI, khIMcI yo ruci se saba darpaNa meM nija mukha dekhA phira H sindUrI rekhA phira / zRGgAra kiye, .121
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pha22 parama jyoti mahAvIra kucha aMza poMchakara ThIka kiyA, adharoM kI lalita lalAmI ko / ve cAha rahIM thIM, sajjA meMkoI truri dikhe na svAmI ko / / hara vastu ThIka kara rAjA se, milane rAnI sollAsa clii| yA~ lagA, indra se milane ko, indrANI unake pAsa calI / / Ayo, hama bhI cala rAjasabhA-- meM sAtvika svapna vidhAna suneM / 'trizalA' mA~ ke garbhAzaya meMsaMsthita zizu kA guNa gAna suneM / / - X
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga ve binA parizrama tribhuvana-pati---- kA bhAra uThAtIM jAtIM thIM / nija kukSimadhya yuga-sraSTA kA zrAkAra banAtIM jAtIM thIM //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga 125 'siddhArtha' si~hAsana para baiThethe Anana para ati zroja liye| Upara ko bhAla uThAye au' nIce ko caraNa-saroja kiye / / . bahumUlyamayI nava bhUSA se, zobhita the anupama aMga mabhI / unakI parimArjita abhiruci ke, sUcaka the jisake raMga sabhI / / nija niyata AsanoM para savinaya aAsIna sabhI adhikArI the| jo apane apane pada ke hI, anurUpa rUpa ke dhArI the|| usa rAja sabhA kI niyamAvaliko bhaMga na karatA thA koI / sabake antas meM anuzAsanakI nava bIjAvali thI boyI / / praharI gaNa bhI the mauna khar3e, pariSad gRha ke hara kone meM / samrATa-pratApa malakatA thA, unake yoM tatpara hone meM /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 parama jyoti mahAvIra jisa ora vahA~ para dekho, basa sukhadAyI zAnti dikhAtI thI / jo nRpa kI zAMti-vyavasthA kohI bArambAra batAtI thI / jitane jana vahA~ upasthita the, aNumAtra kisI ko kheda na thaa| adhikAra yathocita sabako tha, para pakSapAta au' bheda na thA / itane meM 'trizalA' zrA pahu~cI, samayocita nava zRMgAra kiye / nRpa ke zrAsana meM samabhAgIbanane kA bhI adhikAra liye / / sAmanta, sabhAsada, senApati, saba hI unako pahicAna gaye / kAraNa vizeSa hai pAne kA, yaha bhI ve sahasA jAna gaye / / avilamba khar3e ho sabane hI, unako nija zIza mukAyA bhii| nija vinaya pradarzana se mahiSIke prati sadbhAva dikhAyA hI / /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga bhUpati ne bhI uTha svayaM unheM, nija vAmAsana para baiThAyA / zrAgamana-prayojana sunane ko, unakA antas thA lalacAyA // zrataeva prema se bole ve, 'zrAne kA hetu batAbho aba / maiM use jAnane ko utsuka, isase mata dera lagAzro aba // ' yaha suna 'trizalA' ne kahA-'nAtha ! maiM saba kucha abhI batAtI huuN| haiM zrApa samutsuka sunane ko, maiM kahane ko lalacAtI hU~ | jaba taka na Apa se kaha lUgI, hogA mujhako bhI topa nahIM / jo gupta prApase ho, aisAmere bhAvoM kA koSa nahIM / / to suneM, yAminI meM maiMne, hai solaha svapnoM ko dekhaa| para unakA kyA hai phalAdeza, maiM lagA na pAyI yaha lekhA / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrataeva zaraNa meM AyI hU~, maiM apane bhAgya vidhAtA kI / apane matimAna vRhaspati kI, apane jIvana-nirmAtA kI // aba Apa kRpA kara svapnoM ke, solaha dRzyoM ke nAma suneM / vyApaka prajJA meM, hI pariNAma gune || suna apanI una saba kA haiM Apa svayaM hI vijJa, ataH maiM nAma mAtra hI hA~, Apa kaheMge jo phala use avazya sa~jo bolU~gI | vistRta - la~gI !! parama jyoti mahAvIra una dRzyoM ke krama ko nahIM abhI, taka merI saMsmRti bhUlI bhI, kAraNa na alpa bhI par3ane dI / una para vismRti kI dhUlI bhI / / ve solaha ye gajarAja, vRSabha, hari, lakSmI kA saMsnAna tathA / mAlA, zazi, ravi, yuga mIna, kalaza, sara, sindhu, si~hAsana, yAna tathA //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga nAgendra niketana, ratna rAzi, nirdhUma agni abhirAma yahI / svapnoM meM dikhe huye solahadRzyoM ke heM nAma yahI || avaloka zrApa nija prajJA meM, inakA saba phala batalAyeM aba ! nidrA ne svapna dikhAye haiM, phala Apa mujhe dikhalAyeM aba || yoM nija vicAra kaha cukane para, 'trizalA ' mana meM ullAsa liye / do gayIM mauna, una svapnoM kAphala sunane kI abhilASa liye / saca lage dekhane nRpa kA mukha, jyoM hI vaha vacana pravAha rukA / 'siddhArtha' kathita phala sunane ko, sabake mana kA utsAha jhukA || para bhUpati kSaNa bhara lIna rahe, jAne kina sukhada vicAroM meM / / tadanantara vyakta lage karane, svapnoM kA phala udgAroM meM || 126
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 parama jyoti mahAvIra bole-'lo suno, sabhI svapnoMkA phala maiM tumheM sunAtA huuN| tuma bhI pramoda se phUla uTho, maiM phUlA nahIM samAtA huuN| saba savistAra batalAtA hU~, mujhako jo kucha bhI jJAta huvA / jisakI ki kalpanA karane se, romAJcita merA gAna huvA / / isa yuga ke antima tIrthakara, tava kAnta-kukSi meM zrAye haiN| unake garimAmaya guNa hI ina, svapnoM ne hameM batAye haiM / / aba maiM kramazaH saba svapnoM ke mukhakara rahasya ko kholagA , pratyeka svapna kA phalAdeza, maiM pRthak pRthak hI bola~gA // SoDas svapnoM ke hita prayoga, hogA basa ghor3asa chandoM kaa| itane meM hI saba samAdhAna, hogA tava antardvandoM kA //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga jo, gaja airAvata sA dekhA usakA phala uttama jAno tuma / isa kSaNa se eka sulakSaNa suta - kI mAtA nija ko mAno tuma || aba suno, svapna meM jo bAta vizeSa vaha suta kI dharma kI hI sAmarthya tadanantara jo vaha siMha dikhA, usane bhI yahI batAyA hai / nissIma zakti kI dhAraka usa, garbhasthita zizu kI kAyA hai / / dRSTa vRSabha, batAtA hai / dhuraMdharatA - dikhAtA hai / pazcAt dikhI jo lakSmI hai, vaha bhI detI sandeza yahI / hogA cira mukti svarUpA usa lakSmI kA bhI prANeza yahI // surabhita sumanoM kI mAlA ne, bhI yaha hI nissandeha kahA / jaga meM prasiddha ho pAyegA, vaha jagatI bhara kA sneha mahA || 131
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 isake uparAnta dikhI tumako jo pUrNAkRti rajanIza kalA / vaha sUcita karatI moha- timirako degA vaha yogIza jalA || tadanantara diyA dikhAyI jo dya uti zAlI divya dineza svayaM / vaha kahatA jJAna-prakAzana kara, hogA vaha suta jJAneza svayaM || phira mIna yugala bhI jo tumako, sapane meM apane pAsa dikhA / tuma samajho usake chala se hI, santati kA bhAgya vikAsa dikhA || parama jyoti mahAvIra jo jala maya pUrNa kalaza dekhe, unane bhI yahI batAyA hai / vaha sukha kI pyAsa bujhAne ko, amRta-ghaTa bana kara AyA hai || jo dikhA sarojamayI saravara, usane bhI bArambAra usako sahasra se ATha adhika, zraddA | zubha lakSaNa kA zrAgAra kahA |
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga pazcAt dikhA vaha sAgara bhI kahatA mujhasA gambhIra mahA / hogA gambhIra vicAraka suta' maryAdA pAlaka dhIra mahA // isake uparAnta tumheM jo vaha, siMhAsana dikhA nirAlA hai| vaha kahatA putra tumhArA vaha, tribhuvana pati banane vAlA hai / / jo deva vimAna dikhA tumako, usakA phala yahI vicArA hai| vaha jIva tumhAre garbhAzaya - meM sura pura tyAga padhArA hai / / phira nAga bhavana jo dekhA hai. usakA bhI artha suhAnA hai| usa suta ko tInoM jJAna liye hI janma jagata meM pAnA hai| tadanantara tumheM dikhAyI dI, jo ratna rAzi manahArI hai| vaha samyaka sUcita karatI hai suta zreSTha guNoM kA dhArI hai /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra jo agni dahakatI huI dikhI, usase bhI hotA jJAna yahI / tapa rUpa agni meM vasu karmoMko homegI santAna yahI // yoM mujhe tumhAre svapnoM kA, jo artha jJAna meM zrAyA hai| vaha vizada rUpa se pRthaka pRthaka, bhI maiMne tumheM batAyA hai / / aba phalIbhUta hI samajho tuma, dampati-jovana kI AzA ko| nija hRdaya-deza se nirvAsanade do avilamba nirAzA ko / / lo mAna, hamArI cintAoMkA Aja isI kSaNa anta huvA / / patajhar3a kI avadhi samApta huI, aba prApta prazasta basanta huzrA / / he devi ! tumhArA puNya mahA, garbhasthita jo jinadeva huye / vaha mukti tarasatI hai jinako, ve prApta tumheM svayameva hudai / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 cauthA sarga hai satya vacana yaha akSarazaH, isameM kiMcit sandeha nahIM / usa siddha zilA ke rAhI se, pAvana hogI yaha geha-mahI // ataeva dhyAna se garbhavatIkA hara karttavya nibhAno tuma / anukula kriyAoM ko karanemeM mata Alasya dikhAno tuma / / kAraNa, aba taka tuma jAyA thIM, aba jananI-pada bhI pAnA hai| isa abhinava pada ke yogya ataH, apane ko tumheM banAnA hai / / isa hetu tyAga kara cintA-bhaya, nizcinta bano, nirbhIka bano / bana vIra-prasavinI vadhuoM ko, anupama Adarza pratIka bano / aba mujhe Aja kI pariSad yaha karanA satvara hI bhaMga abhii| isase na karUMgA bAta adhika, isa samaya tumhAre saMga abhii|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 kala se zraSTAhika maha pUjana, isa varSa vizeSa manAnA hai / zrI siddhacakra kA pUjana hara jina mandira meM karavAnA hai | ataeva yahA~ se jA kara tuma vizrAma abhI sAmoda karo / yA apanA mana bahalAne ko, sakhiyoM se manovinoda karo || yo vizada vivecana madhu svara meMkara pUrNa mauna nararAja huye / suna jise dhyAna se mahitrI ke hara Gga praphullita Aja huye / / parama jyoti mahAvIra vaktavya pUrNa kara jaise hI. 'siddhArtha' -- vicAra - pravAha rukA / 'trizalA' kA mastaka bhI unake, pada paMkaja para sotsAha mukA || savinaya praNAma kara priyatama ko, ve uThIM aura sollAsa calIM / usa rAja sabhA se bAhara thA, ve sakhiyoM sa~ga ranivAsa calIM //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga isa nava prasaMga meM SaTpazcAzat dikkumAriyA~ lIlA se / nija chadmaveza meM zrA bolIM, savinaya una lajAzIlA se / / "hama aAyIM le tava caraNoM kI-~ sevA karane kA lobha zubhe / deM zaraNa, hamArI sevA se, hogA na zrApako dobha zubhe / hama nahIM kareMgI kapaTa kabhI, he devi ! zrApa vizvAsa rakheM / yaha kArya pramANita kara degA, kucha dina basa apane pAsa rakheM / hama saba bhI to paricaryA kI, hara vidhi meM pUrNa pravINA bhii| hama gA bhI sakatI haiM aura bajAsakatIM haiM vaMzI vINA bhI / / hama nayI kalAmaya vidhiyoM se, kara sakatI haiM zRGgAra sabhI / tana kI hara pIr3A bAdhA kA kara sakatIM haiM upacAra sabhI /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zobhAmaya sundara zailI se, hama zayanAgAra sajA sakatIM / nita nUtana bandanavAra banA, hama hara gRha dvAra sajA sakatIM || anurUpa sajAvaTa kara sakatIM, parvoM ke vividha prasaMgoM para / ati mugdha Apa ho jAyeMgI, sajjA karane ke DhaMgoM para || priya lageM Apako jaise bhI, sakatI hama vaise hAra banA / bhUSaNa bhI prakAra banA || sumanoM ke sundara sakatI hai vividha parama jyoti mahAvIra kaha sakartI mana bahalAne ko, prati divasa navIna pahelI bhI / dAsI bhI bana kara raha sakatIM, raha sakatIM banI sahelI bhI // isake atirikta hameM svAmini ! he jJAta pAka vijJAna sabhI / sakatIM, hama chappana bhoga banA miSTAnna sabhI pakvAna sabhI / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga abhyasta hameM haiM hai kuzale ! prAyaH saca lalita kalAe~ bhI / kaNThastha na jAne haiM kitanI, kamanIya kathA kavitAeM bhI // gArhasthya-zAstra kI jJAtA hama, zrAtA hai hara gRha kArya hameM / gRhaNI ke sAre karttavyoMko sikhA cuke zrAcArya hameM || hama nayI praNAlI haiM gU~tha Apa ke avilamba sadA hI kara sakatIM tava se sakatIkezoM ko / kAryAnvita, zrAdezoM ko // zrataeva niyukta hameM apanIsevA meM nissaGkoca kareM | hama pArizramika meM kyA leMgI ? isakA mata kiMcita soca kareM || tava kRpA dRSTi kA pAnA hI, hai alakA pati kA koSa hameM / jo zrApa sneha se de deMgI, usase hI hogA to hameM || 136
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. parama jyoti mahAvIra. para kabhI ApakI icchA ke, viparIta na nija mukha kholeNgii| hara samaya vinaya meM ghulI huI, madhuvANI hama saba boleNgii|" yo unane trizalA devI ko, sUcita apane udgAra kiye / suna jinako mahiSo ne unako paricaryA ke adhikAra diye || yaha svIkRti pAkara mudita huI vaha dikkumAriyoM kI TolI / usa kSaNa se unakI sevAyoMkA lakSya banI rAnI bholI / / aba ve trizalA kI sevA meM, karatI thIM samaya vyatIta sabhI / siddhArtha-priyA ko bhI unameM, Alasya huvA na pratIta kabhI / / pratyeka kArya ke karane meMunakA cAturya dikhAtA thaa| mana meM abhilASA karate hI, icchita padArtha zrA jAtA thA / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga koI prabhAta meM liye khar3I, rahatI thI maJjana dA~toM kA / koI bhara nIlama-caSakoM meM, detI jala svarNa-parAtoM kA | koI unake mRdu aGgoM meM, uttama ubaTanA lagAtI thii| koI bala vardhaka taila lagA, unake kara caraNa dabAtI thii| koI kaJcana ke kalazoM ke, jala se unako nahalAtI thii| koI unake mRdu pada tala bhI, tho phUlI nahIM samAtI thii| koI komala aMguliyoM se unakI kezAvali dhotI thii| koI dukUla maTa letI thI, koI kaJcukI nicotI thii| koI tana kA jala meM poMcha naye, paridhAna unheM pahinAtI thii| koI druta keza-prasAdhana ko, kaMghI, darpaNa le pAtI thii||
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra koI to surabhita taila lagA, mRdu kezAvalI bhigotI thii| koI to unakI veNI meM, gaMdhA karatI maNi motI thii| koI unake yuga nayanoM meM, aJjana abhirAma lagAtI thii| koI nava mA~ga banA usameM, sindUra lalAma lagAtI thii| koI jhaTa lagA mahAvara hI, caraNoM ko lAla banAtI thii| koI saubhAgya-tilaka mAthepara bhI tatkAla banAtI thii|| koI satarkatA se unakIThor3I para tila ko likhatI thii| koI unake kara-pallava meM, mihadI hI racatI dikhatI thI / / koI sAr3I ke aJcala meM, ati surabhita itra lagAtI thii| koI mukha maNDala meM surabhita, sita cUrNa pavitra lagAtI thI / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga koI AbharaNa ma~jUSA lA, pahinAtI bhUSaNa aGgoM meM / atyanta damakate the jinakenaga apane apane rajoM meM ? koI pahinAkara zIza phUla, unakA zira bhAga sajAtI thii| koI pahinAkara karNaphUla, koM kI kAnti bar3hAtI thii| koI nAsA meM pahinAneko natha avilamba uThAtI thI / koI unake kamanIya kaNThameM hIraka hAra pinhAtI thii| koI kamanIya bhujAoM meM, bhuja bandha bA~dhatI dhIre se| koI kara meM pahinAtI thI, nava valaya jaTita maNi hIre se / / koI unakI mRdu aMguliyoM meM, pahinAtI svarNa-a~gUThI thI / koI kasane lagatI unakIkaTi meM mekhalA anUThI thii|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAbIra koI nUpura pahinAtI thI unake mRdu caraNa sarojoM ko / koI pahanAtI puSpa hAra, jo lete ghera urojoM ko // koI unake mRdu adharoM meM ra~ga halakA lAla lagAtI thii| koI unakI dantAvali meM, missI tatkAla lagAtI thii|| koI pUjana kA samaya samajha, pUjana sAmagrI lAtI thii| koI vasu dravyoM ko thAlImeM vidhivat zIgha lagAtI thii|| jinarAja bhAratI ko koI, zuci maNi maya dIpa jalAtI thii| koI svarNima dhUpAyana meM aMgAre kucha sulagAtI thii| jaba rAnI pUjA par3hatI thI to, koI sa~ga meM kahalAtI thii| koI zubha nRtya kiyA karatI, koI madhu vAdya bajAtI thii|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA sarga pUjana samApti para koI japa mAla unheM de detI koI svAdhyAya purANa tatkAla unheM de detI phira, thI / uThA, thI // bhojana zAlA meM, koI raha pAvana pakavAna pakAtI thI / tAmbUla vAhinI bana koI, madhurima tAmbUla lagAtI thI // koI unako pahu~cAne ko, vizrAma kakSa taka calatI thI / koI unake vizrAma - samaya meM baiThI paMkhA phalatI thI // koI gRha ---- puSpa - vATikA meM bhramaNArtha unheM le jAtI thI / zra' nizArambha meM hI koI, unakA zayanAGka bichAtI thI / koI apanI saMgIta ke dvArA unheM rijhAtI koI nidrA zrA jAne unake pada yugala dabAtI thI // taka kalA- thI / s
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 parama jyoti mahAvIra yoM rahatI unakI sevA meM, vaha dikkumAriyoM kI ttolii| jinakI hara garbha-zuzrUSA se, pramudita rahatIM rAnI bholI / / ve binA parizrama truibhuvana pati-- kA bhAra uThAtI jAtI thIM / nija kukSi madhya yuga sraSTA kAzrAkAra banAtI jAtoM thiiN| nava mAsa udara meM rakhanA thA, una nava-yuga bhAgya vidhAtA ko / una jaisA yaha saubhAgya punaH kaba milA kisI bhI mAtA ko / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ sarga hote nimitta bhara sindhu sIpa, svayameva panapatA motI hai| zizu svIya puNya se bar3hatA hai, mA~ garbha bhAra bhara DhotI hai||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA sarga pAvasa ne madhu jala siMcita kara vasudhA kI kAyA dho dI thii| ho gayI zarad ke dhAraNa keupayukta dharA kI godI thii|| ataeva zarad ke Ate hI, nirmala nadiyoM kA nIra huvA / unakI uddhatatA zAnta huI, evaM pravAha gambhIra huvA / / ho gayA agastyodaya nabha meM raha nahIM pathoM meM paGka gyaa| ho gayIM dizAe~ bhI nirmala, meghoM kA bhI AtaGka gayA / miTa gayA tar3AgoM kA kalmaSa, kamanIya kumuda bhI phUla cle| jina kumuda vanoM meM viharaNa kara kalahaMsa vigata dukha bhUla cale / / nava zaratpUrNimA Ate hI, sabako nUtana anubhUti huI / nija pUrNa rupa meM vikasita sI usa dina saba prakRti vibhUti huI /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 parama jyoti mahAvIra usa tithi kA vAtAvaraNa ataH hara jana ko mohana mantra banA / hara priya preyasi se milane kI abhilASA se paratantra banA / / dina pati ke jAte hI nabha meM, avatarita prapUrNa mayaMka huvA / zaradendu-chaTA kI nidhiyoM se, sampanna mahI kA aGka huvA / / hara priyatama apanI preyasi para bikharAne apanA rAga claa| nija priya ke darzana kA kautukahara preyasi meM bhI jAga calA / / 'siddhArtha nRpati ne bhI socA, kyoM viphala Aja kI rAta karU~ ? kyoM nahIM pahu~ca kara antaHpura, 'trizalA' se jI bhara bAta karU~ ? kSaNa meM nizcaya kara rAnI ke zrAlaya kI ora nareza cale / mAno ki ramA se milane ko utkaNThita svayaM rameza cale / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 parama jyoti mahAvIra ___ yo nija vicAra jaba mahiSI se kaha mauna huye bhUpAla svayaM / taba unakA uttara dene ko, rAnI bolIM tatkAla svayaM / / "prANeza ! zrApa niSkAraNa hI, kyoM merA mAna bar3hAte haiM ! kyoM vyartha prazaMsA kara merI, mujhako atyadhika lajAte haiM ? balavIra ! Apake tarka prabala, evaM hU~ abalA bAlA maiM / he catura ! kahA~ se zrApa sadRza, pAU~ cAturya nirAlA maiM / dhAmAn ! Apake sadRza mujha vakta tva-kalA kA bodha nahIM / svAmI ke vacanoM kA dAsI, kara sakatI nAtha ! virodha nahIM / / ataeva soca meM par3I huI, tava sammukha aba kyA bolU~ maiM ? jaba haiM prasanna svayameva deva, kyo anunaya ko mukha kholeM maiM !
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ sarga hai zreya Apako hI usakA, jo milA mahA saubhAgya mujhe | ArAdhya ! Apake zrArAdhana-se mile jagat zrArAdhya mujhe || ApakI zrataeva ke liye sadA anukampA -- AbhArI hU~ / prabho mere, zrApakI nArI hU~ | yaha prAcI sUrya kahA~ se de, prabhAta nahIM / hove yadi svarNa yadi rahe na sarasI meM jala to, de sakatI vaha jala jAta nahIM // nara ho Apa maiM mAtra basa, yahI samajha nata karane deM, mukako apanA yaha bhAla sadA / au' dayA dRSTinija zrApa rakheM, mujha para hara kSaNa bhUpAla sadA || puSpAJjali mujhe car3hAne deM apane mamatAmaya bhAvoM kI / iti kareM kRpAla ! kadApi nahIM, apanI kamanIya kRpAoM kI // 157
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra yadi bhAva Apako mAneM, toapane ko kahatI bhASA maiM / yadi Apa kimicchika dAnI to - hU~ yAcaka kI abhilASA maiM // yadi nyAya devatA Apa prabho ! to maiM hU~ pahilI bhUla svayaM / / hRdayeza ! zrApa yadi pUjanIya, to maiM taba pada kI dhUla svayaM // yadi Apa kAma ke rUpa svayaM, to maiM usakI priya bhUSA hU~ / yadi zrApa suzIla divAkara to maiM lajAzIlA uSA hU~ // yadi Apa indra-vakSasthala to mandAra-kusumakI mAlA maiM / rAkeza zrApa yadi haiM to hU~, ramaNIya rohiNI vAlA maiM / / ataeva dhanya vaha puNyodaya, jisane yaha yoga milAyA hai| hai dhanya karma bhI vaha jisane, hamako anurUpa banAyA hai / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ sarga 15 jisa vidhi kI maiM hU~ vasuMdharA, basa Apa usI vidhi meMha mile / hai yahI hetu jo hamako ye durlabha phala nissandeha mile / / hote nimitta bhara sindhu sIpa, svayameva panapatA motI hai| zizu svIya puNya se bar3hatA hai, mA~ garbha bhAra bhara DhotI hai / para dhAra udara meM nijapati ko, hai mujhe abhI se moda ahA / para kahA~ samAyegA yaha taba jaba la~gI unako goda zrahA / / vaisI pahile hai huI nahIM, jaisI ina dinoM umaMga mujhe / hU~ liye trilokIpati ko para, halake lagate nija aGga mujhe / / guru bhAra vahana yaha jAne kyoM laghu lagatA mujha sukumArI ko ? Alasya nahIM vaha, jo rahatA-- hai garbhavatI hara nArI ko|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra yoM sulabha vastue~ bhogoM au' upabhogoM ke upayukta sbhii| aba aura batAU~ kyA-kyA ? hopAtIM na yahI upabhukta sabhI / / kAraNa ki mujhe ina bhogoM se aba Aja adhika anurakti nhiiN| lagatA hai bhogArAdhana taja, maiM karU~ jinezvara-bhakti yahIM / / ina nazvara indriya-viSayoM meM, aba rahA adhika anurAga nahIM / lagatA ki dharma meM lIna rahU~, tU rAga rana meM bhAga nahIM / / basa, 'pArzvanAtha' kA dhyAna karU, jagate sote dina rAta sadA / dUM bitA unhIM ke vandana meM, hara sandhyA aura prabhAta sadA / / adhyAtmavAda ke granthoM ko par3hane meM prAyaH lIna rhuuN| jIvana kI eka ghar3I meM bhI, meM nAya ! na saMyamahIna rahU~ / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. chaThA sarga pazcAt svAminI kI anumatipA baiThI ho nirbhIka sbhii| au' lagIM khojane jijJAsArakhane kA avasara ThIka sabhI / cupa unheM dekha kara 'trizalA' ne, nija mauna svayaM hI bhaMga kiyA / saMkoca tyAga saba kahane kA unako upayukta prasaMga diyA / bolIM-"praznoM ke karane meM, tuma nahIM kadApi pramAda kro| bhaya kI koI bhI bAta nahIM, tuma nirbhaya saba samvAda karo / / kara sakatI maiM hara zaMkA kAbhI samAdhAna sAmoda yhiiN| cAtaka kI pyAsa bujhA sakatAkyA jala se pUrNa payoda nahIM ! yaha bAta asambhava aAja ki aba, ho zAnta tumhArI pyAsa nahIM / kAraNa hara zaMkA kA uttara prastuta hai mere pAsa yahI //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra mere samIpa meM rahatIM jo, usakA kucha to upayoga kro| avakAza kAla meM tuma abhinava, jJAnArjana kA udyoga karo // kAraNa, sahacAriyo ? mat carcA se hai atIva anurAga mujhe / evaM vizeSataH rucatA hai, goSThI meM lenA bhAga mujhe // ataeva tumhArI jijJAsAmeM hogA gati-avarodha nahIM / taba taka tumako samajhAU~gI, jaba taka ki tumheM ho bodha nahIM | cAhe tuma jitane prazna karo, zrAyegA mujhako roSa nahIM / svayameva tumheM mama uttara me ho jAyegA paritoSa yahIM // 'trizalA' ke isa AzvAsana se unake antas kI lAja gyii| yoM to pahile se prastuta hI-- thIM dikkumAriyA~ zrAja kaI //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA sarga kaha uThI eka 'ye prANI kyoM pAte haiM nAnA kleza yahA~ ?" mahitrI bolIM- 'pApodaya se hI milate duHkha zeSa yahA~ ? phira prazna huvA - 'dukha saha kara bhI viveka nahIM ? kyoM jagatA jJAna uttara thAyA -- mohodaya ke, rahate jAtA aviveka nahIM // " mohAsura zaMkA upajI -- ' isa ko kyoM tajatA saMsAra nahIM / thA samAdhAna - 'vairAgya vinA dikhatA nija hita kA dvAra nahIM // ' suna pU~cha uThI koI -- 'kaba taka, hotI vairAgya - prasUti nahIM? 'jaba taka hotI hai batalAyA saccI Atmika anubhUti nahIM // ' phira prazna huvA -- 'kyA hameM abhI-mila sakatA mukti prasaGga nahIM / ' uttara thA - 'mukti pradAyaka tapa-kara sakate nArI -- aGga nahIM // ' 1775:
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra kaha uThI eka-'kyA nArI kehote nara jaise hAtha nahIM? svara AyA-hote' para nara sAbala hotA mana ke sAtha nahIM / ' suna kahA kisI ne-'yo hI kyA--- hama banI rahegI hIna sabhI ? rAnI bolI--'mila jAyegI, nara kI paryAya navIna kbhii||' bolI koI-'paryAya na kyoM milatI mana ke anukUla hameM ?' uttara thA-'nahIM babUloM semila sakate campaka phUla hameM / / phira pa~cha uThI koI--'kaise --- ho tatvoM kI pahicAna abhI ?' yaha jJAta huvA-'sahakArI hai jina tatvoM para zraddhAna abhI!' yaha prazna uThA-kyA zraddhA bhara--- se ho sakatA utthAna svayaM uttara aAyA-'traya ratnoM meM--- hai pramukha tatva-zraddhAna svyN|'
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ear sarma bolI koI -- 'kyA tatvoM para ho sakatA koI sandeha nahIM ?" suna par3A - 'jineza - vivecana meM, zaMkA raca sakatI geha nahIM / " phira kahA kisI ne - 'kyoM saca hIhotI hai unakI bAta sabhI ?" uttara thA - ' kevala jJAna karA -- detA unako vijJAta sabhI ' phira prazna huvA - kyA krama krama seyaha jJAna karAtA bodha unheM ?" suna par3A - 'jJAna ho jAtA hai, saba eka sAtha avirodha unheM / ' zaMkA uTha par3I--' vivecana meM-hotI na kahIM kyA bhUla kabhI ?" uttara zrAyA--'dhvani khiratI hai, satyArtha - dharma --- anukUla sabhI // " phira prazna uThA -- 'kyA jinavara ko hotI na kisI se mamatA hai ?" vItarAga- thA samAdhAna - - ' una ko rahatI sabameM samatA hai ?' 176
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 parama jyoti mahAvIra. bolI koI-kyA kabhI unheM zrAtA prabhutA kA mAna nahIM ? svara AyA--'unheM pratiSThA se zrAtI taka bhI musakAna nahIM / ' phira kahA kisI ne-'kyA unako-- pUjaka se hotA moha nahIM ? uttara thA-'moha na pUjaka senindaka se rahatA droha nahIM // ' phira pUMcha uThI koI-'lagatI-- kyA unheM bhUkha aura pyAma nahIM ? batalAyA-'aindriya viSayecchA, jA sakatI unake pAsa nahIM / kaha uThI anya--'kyA kA yA sebhI rakhate haiM va rAga nahIM ? mamajhAyA--tana kyA ? jIvana sebhI rakhate ve anurAga nahIM ? phira koI pa~cha uThI-- 'unako-- hotA na kahIM kyA roga kabhI ? suna kahA-'janmataH hote haiM, unake zuci aGga niroga sbhii|'
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 181 chaThA sarga kI prakaTa kisI ne jijJAsA 'kyA unako AtA krodha nahIM ?' jhaTa uttara milA--"kisI se verakhate hI vaira virodha nahIM // ' phira bola uThI koI-~-'unakokyA moha na sakatI rambhA bhI ?' uttara de diyA ki 'mAneMge-- ve use zuSka taru khambhA sI / ' phira kiyA kisI ne prazna---'na kyA ve hote cintAlIna kabhI ?' bolIM.-'hote kRtakRtya, ataH jagatI icchA na navIna kabhI / ' phira kahA kisI ne-'kyA hamako de sakate ve sukha kleza nahIM ? batalAyA ki kisI bhI prANI ko dete sukha duHkha jineza nhiiN|' phira tarka upasthita huvA ki 'taba kyoM unheM pUjatA loka sabhI ! uttara thA-'unakA guNa cintana detA cintAe~ roka sbhii|'
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra yo samAdhAna suna rAnI se, jinavANI para vizvAsa huvA / hai garbha hetu isa prajJA kA, aisA unako AbhAsa huvA // yo calatA rahatA zrAdhyAtmikacarcA kA saumya pravAha sadA / jinameM trizalA to pramukha bhAgamaci se letIM sotsAha sadA / / dikhatA, mahiSI ke garbha sadRzahI unakA jJAna vizAla bar3hA / mAno adRzya raha jananI ko, dina rAta rahe hoM lAla par3hA // pariNAma vizeSa pavitra huye, samyakta va vizeSa vizuddha huvA / zraddhA na vizeSa samRddha huvA, sadjJAna vizeSa prabuddha huvA / / ataeva zrAvakAcAra-niyamapAlana meM bhI utmAha bar3hA / zrI 'pArzvanAtha' ke darzana zrI' pUjana meM bhakti pravAha bar3hA //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aja sarga karatIM na upekSita kiMcit bhI, koI bhI dharma-prasaGga kabhI / unakI tatparatA batalAtethe dinacaryA ke DhaGga sabhI // prAzuka jala ke hI dvArA ve, prAtaH prati divasa nahAtIM thiiN| au' binA prayojana cullU bhara, bhI pAnI nahIM bahAtIM thiiN| laghu antarAya kA kAraNa bhI, pAte unake gRha santa nahIM / ve rahatIM kitanI sAvadhAna ? thA isakA koI anta nahIM / svayameva svakara se dekara ve satpAtroM ko AhAra madhura / unakI saMstuti meM kahatIM thIM, ati binaya bhare udgAra madhura // yoM dharma-prasaGga bane rahanese nahIM samaya kA bhAna huvA / zrA gayA basanta, suzobhita aba 'trizalA' kA rAjodyAna huvA //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra mahiSI ne dekhA, beloM kA malayAgata pavana nacAtA hai| vaha unheM samajha kara abalA hI, nirbhaya utpAta macAtA hai| nava prANa mile haiM vana-zrI ko, maJjarita praphullita zrAma huye / pA naye maura ke saurabha ko, ye upavana ati abhirAma huye // taja zoka azoko ke taruvara, sumanAvali pAkara jhUma rahe / jhuka zaraNAgata latikAtro ke, mukha maNDala sahasA cUma rahe // santApa-nikandana sumano se, citrita candana ke aGga huye / ataeva svayaM hI to unake, vandana meM vyasta vihaGga huye / / . ma~DarAtI capala titaliyA~ bhI nava raMga biraMgI kaliyoM pr| khaga-cahaka rahe hara kyArI para, saba kuJjoM para saba galiyoM para / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA sarga 15 pikiyoM ke paJcama gAyana se, guMjita avanI zrAkAza huvA / yoM lagA ki jyoM ve kahatI hoM, avatarita madhura madhumAsa huvA // Arakta palAzoM kI chavi para, anurakta sukomala kIra dikhe / pika aAmra-maJjarI kA mAdaka, madhu pIne hetu adhIra dikhe // nava kaliyA~ dikhI latAoM meM, sarasI meM abhinava padma dikhe / makaranda pipAsu bhramariyoM ko ye maurabhamaya madhu-sadma dikhe // matavAle vAnara vyasta dikhe, nija uchala kUda ke kheloM meM / unako na dikhA AkarSaNa thA, viTayoM se lipaTI veloM meM // para madhupa-lalI Asakta dikhIM, mAdhavI-kalI ke gAloM para / gaurayyA gAtI gIta dikhIM, vikasita kadamba kI DAloM para // 12
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA sarga 163 ataeva paraspara ve nRpa ke guNa gAtIM huI sahAsa calIM / rAjA kI bheMTa dikhAne ko, aba ve rAnI ke pAsa calIM // atizaya kRtajJatA bhUpati keprati Tapaka rahI thI aGgoM se / tana ladA bhUSaNoM dvArA thA, au' mana thA ladA umaGgoM se // 'siddhArtha' Aja siddhArtha huye, thA ataH harSa kA anta nahIM / sotsAha karAyI janmotsavakI vidhi prArambha turanta bahIM // zubha samAroha karavAne ke, sAmantoM ko adhikAra diye / / saGgIta, nRtya au' nATaka ke zrAyojana vividha prakAra kiye // zubha kArya kramoM kI saba racanA, zubha avasara ke anukUla huI / kI gayI vyavasthA ati uttama, usameM na kahIM kucha bhUla huI //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 Arambha kahIM para nRtya huvA, Arambha kahIM para gAna huvA | hara kalAkAra kA svIya kalA dikhalAne ko zrAhvAna huvA || parama jyoti mahAvIra aba calo vilokeM 'kuNDagrAma' zrRGgAra kaisA usakA huvA ? dekheM ki vahA~ janmotsava kA kaisA kyA kyA saMbhAra huvA ? ho jAo, prastuta zIghra suhRd / avilamba lekhanI calatI hai / dekho, janmotsava kI zobhA, kaise chandoM meM DhalatI hai ?
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga jaladhArA zira para giratI thI para kaiMpe vIra-bhagavAna nhiiN| abalA hokara bhI 'trizalA' nethI janI abala santAna nahIM /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 sAtavA~ sarga zrA udhara garbha se prAcI ke, dinakara ne vyoma sajAyA thaa| au' idhara bhAgya para apane aba, vaha 'kuNDa grAma' musakAyA thA / thA sajA na kevala rAja bhavana, saba nagara sajA bAjAra saje / saba cauka saje, saba mArga saje, saba geha saje, saba dvAra saje / / saba upavana saba udyAna saje, saba vRkSa saje saba DAla sajI / kahane kA yaha sArAMza vahA~, kaNa kaNa avanI tatkAla sajI / / ati kuzala zilpiyoM ne kauzalase nagara sajA saba DAlA thaa| mAnoM, alakA kI suSamA ko, isa 'kuNDa grAma' meM DhAlA thA / sarvatra zuklatA sadanoM para, cUne se gayI car3hAyI thii| bandanavAroM se dAroM kIsundaratA gayI bar3hAyI thI /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 parama jyoti mahAvIra raca gaye aneka vicitra citra, bhItoM para catura citere the| A~gana meM cauka banA vadhutroMne vividha prasUna bigvere the / dhUpAyana meM dI gayI jalA, thI divya dazAMgI dhUpa aho / rakha diye gaye the Thaura Thaura, nava maMgala kalaza anUpa aho / patha diye gaye the bhIMca, ataH ur3atI dikhatI thI dhUla nahIM / evaM na malina ho pAte the, darzaka ke divya dukla kahIM / zubha agarabattiyA~ jalane se, thA huvA samIra punIta vahA~ / pA~coM aGgaliyoM ke thApoMse yukta huI hara bhIta vahA~ / / sundaratama sadanoM ke zikharoMpara dhvajA gayIM phaharAyIM thiiN| jo zItala manda sugandha pavana, ke jhoMkoM se laharAyIM thIM //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga caurAhoM para abhinava abhinaya zAlAe~ gayIM banAyIM thI / biraGgI mAlAoM sajAyIM thIM // jo raGga ke dvArA gayIM the jinameM darzaka maNDala kI, suvidhArtha saumya sopAna bane / au' dhUpa nivAraNa karane ko, the vividha vizeSa vitAna tane // suna sakeM gIta saba, isakA bhI - paryApta manojJa prabandha huvA | mahilAe~ pRthak virAja sakeM, isakA bhI yogya prabandha huvA // ati bhavya vyavasthA truTi kA na kahIM bhI avaloka jise hara mana meM Azcarya mahAna huvA || yoM kisI nAgarika ne na nagarakI sajA hetu pramAda kiyA 1 nRpa ne atyanta udAra hRdayase sUcita nija zrahlAda kiyA || huI sabhI, bhAna huvA | darzaka ke, 166
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 parama jyoti mahAvIra. tatkSaNa hI kArAgAroM se, saba bandI bandhana mukta kiye / piMjar3oM se koyala, tItura au' totA, mainA, unmukta kiye // RNiyoM para jitanA bhI RNa thA, vaha saba kA saba bhI tyAga diyA / au' nahIM kisAnoM se milanevAlA bhI kRSi kA bhAga liyA / dasa dina ke liye samasta karokA lenA banda karAyA thaa| bahumUlya padArthoM kA bhI to, atizaya hI mUlya ghaTAyA thA / / ina suvidhAoM se lAbha huvA-- siddhArtha-rAjya meM lAkhoM ko / nRpa kI udAratA dekha saphala, mAnA sabane nija A~khoM ko / hara yAcaka hetu kimicchika bhI-- dhanadAna diyA sollAsa gayA / aAzA se bar3hakara pA lauTA, jo yAcaka unake pAsa gayA //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAsakA sarga 2. dhanadAna nirantara hone se, nirdhanatApUrNa vilIna huii| siddhArtha rAjya ke gRha gRha meM, lakSmI devI zrAsIna huI / chAyA praharSa kA rAjya, rAjya-- se nirvAsita dukha kleza huvA / sampatti ramA pA rAjA se, hara nidhana vyakti rameza huvA // zrI' yathA yogya upakaraNoM se sammAnita hara vidvAna huvA / hara gItakAra hara nRtyakAra-- kA rAjakIya sammAna huvA / / unmukta hRdaya au' mukta hastase yaha dhanadAna pravAha claa| avaloka jise hI jana mana gaNa, nRpa kA audArya sarAha calA // pakavAna parose gaye madhura hara gau ko hara gauzAlA meN| mInoM ko laghu miSTAnna ba~Te, hara saritA meM hara nAlA meN|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 ca ora bikhere gaye cane, cugane ko vividha vihaMgoM ko / susvAdu khAdya sAmAgrI bhI, bhijavAyI gayI kuraGgoM ko || 1 nara se bar3hakara bhI vAnara dalako diye gaye phala kelve the / ve bhI itane jitane ve, khA sakate nahIM akele thaM // 'khAjA' 'khAjA' kaha zvAnoM ko bhI gaye khilAye khAjA the / ciTiyoM ko rAjA the // nija sammukha cIMToM cInI caMdravAte parama jyoti mahAvIra thaM gaye sicAye vRkSa, latA zItala jala bhara bhara gagarI meM / nara se taru taka koI na rahA, bhUkhA pyAsA usa nagarI prabhAvoM ko, janatA ke sabhI nRpa ne yo prathama bhagAyA thA / phira anya mahotsava karane meM, apanA zubha dhyAna lagAyA thA || meM //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ matavA~ sarga . aba taka sundaratama zailI se jA cukA nagara siMgArA thA / ati kuzala zilpiyoM ne usakA, saundarya vizeSa nikhArA thA | ataeva vahA~ prArambha naye, jinavara ke yaza ke gIta huye / suna jinheM sabhI zrotAoM ke, yuga karNa vizeSa punIta huye // madhu dhvani se ambara ke aJcala, au' vasundharA kI goda bharI / Naruta laharoM para lahara gayI, svara laharI yaha aAmoda bharI // vAdyoM se nikale nAdoM se, guJjita sampUrNa diganta huye / nija saparivAra bhI jinako suna, pramudita 'trizalA' ke kanta huye // taja vasana rajaka ho gaye khar3e, "gaNDakI nadI ke ghAToM para / rogI taka rAga-vimohita ho, uTha kara baiThe nija khAToM para //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 parama jyoti mahAvIra ho nAda madhuratA para mohita, pazuoM ne tyAgA tRNa caranA / panaghaTa para kI panihArina bhI, bhUlI gAgara meM jala bharanA // yaha madhura rAginI sunane kA, sabake hI mana meM cAva huvA / satvara hI gAna sabhAoM meM, jAne kA sabako bhAva huvA / / nIrama se nIrasa antama meM, svara-rasa pIne kI cAha jagI / hara nara utsAhita ho bhAgA, hara nArI bhI sotsAha bhgii| dhvani suna nikaTastha tapovana se, bhagakara Aye mRga chone saba / kara gAna-sudhA kA pAna, lageve apanI sudha budha khone aba / / pura bharA nAriyoM nara se au, pazuoM se pura ke racho bhare / saba rAja mArga au' cauka sabhI, manujoM se cAroM ora bhare / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga vahA~, sabane zrati zraddhA sahita jinavara ke yaza ke chanda sune / naye, ho mugdha viloke nRtya ' vividha vAdya sAnaMda sune || yo idhara avani nabha gU~ja uThe, nava jAta jinezvara kI jaya se / au' udhara saurigRha gU~ja uThA, madhu sohara gItoM kI laya se // svayaM, gA madhura jhUmarI rAga kucha nartakiyA~ thIM jhUma rahIM / thIM jinake saGga vimohita haradarzaka kI A~kheM ghUma rahIM // .. kucha Thumaka Thumaka kara ThumarI gA, sollAsa salAsa ThumakatIM thIM / phira jAtIM phira phira phirakI sI, capalA sI camaka camakatI thIM // nartana ko, DorI thI / naTa aura naTI ke zrAbaddha kahIM para jisa para naTinI nija nRtya dikhA, gA rahI madhuratama lorI thI // 205
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 abhirAma akhAr3e madhya kahIM, balazAlI malla utarate the / kucha to vyAyAma dikhAte the, kucha muSTi yuddha bhI karate the / nava nRtya vAnarI bhAlU ke, dikhalAte kahIM madArI the / jinako avaloka kutUhala se bacce bharate kilakArI the | parihAsa pravINa vidUSaka nija, prahasana bhI kahIM dikhAte the / darzaka jinakI lIlAoM se, ha~sate ha~sate thaka jAte the | parama jyoti mahAbIra ho rahI kahIM thI dharma kathA, hote the sat upadeza kahIM / ho rahI kahIM thIM zAstra sabhA, hote the pATha vizeSa kahIM // ho rahI kahIM thI jina pUjA, hote the vividha vidhAna kahIM / jA rahe par3he the stavana kahIM, hote the jina guNa gAna kahIM /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga yoM hara mandira caityAlaya meM, bahI / dharmAmRta kI rasadhAra sAkSAt tIrtha sI jJAta huI, tIrthakara kI avatAra - mahI // yoM nahIM mAtra usa 'kuNDa grAma' - meM hI utsava kI dhUma rhii| devendrapurI taka usa avasara -- meM thI unmada sI bhUma rahI || -- ataeva zIghra hI 'kuNDa grAma' - kI ora suroM ke nAtha cale / gandharva, apsarA, gaja, turaMga, vRSabha bhI sAtha cale // nartaka, ratha, isa sAta bhA~ti kI senA ne, jo gamana samaya jaya nAda kiyA / usane hara deva tathA devI -- ke mana ko ati zrAhAda diyA || 'urvazI' 'menakA' 'rambhA' saba, surarAja saMga sasneha calIM / nija divya badhAI dene ko, saja dhaja 'trizalA' ke gehU calIM // 207
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra A~gana meM unake Ate hI, ati cakita sabhI ke netra huye / devAgama dvArA deva dhAmase 'kuNDa grAma' ke kSetra huye // kara divya deviyoM kA darzana, hara darzaka ko Ananda huA / hara dRSTi-bhramara ne tRSNA se, unakI chavi kA makaranda chupA / / unane gAyana au' vAdya sahita, prArambha nRtya vyApAra kiyA / apanI nartana zailI se hara, nara-tana-mana para adhikAra kiyA / unake naipuNya sameta kisIne apanA puNya sarAhA thA / nija puNya sameta kisI ne to, unakA naipuNya sarAhA thA // nija pUta rUpa meM 'jagapitA'ko pAkara rAnI pUta huI / prabhU ke prabhavana se rAjA kI, prabhutA, prabhu-zakti prabhUta huI /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga Aye the, yaha soca car3hAne sura zraddhA ke do phUla unheM / vibhu kI pUjA bhI karanI thI, nija vaibhava ke anukUla unheM // para prabhu-darzana kI prabala cAhathI jagI zacI ke haga-mana meM / ataeva nahIM ve siddhArtha - bhUpa ke jA gupta rUpa se sauri sadanameM avalokA jina mAtA ko / unake samIpa meM hI leTe, nava yuga ke nava nirmAtA ko // * zrataeva jinezvara kI jananIko sulA diyA druta mAyA se / zizu anya liTAyA mAyAmaya, cipaTA kara unakI kAyA se || adhika rukIM, meM // zrAMgana una donoM kA darzana kara unakA mana phUlA nahIM samAtA thA / una nava kumAra ke lene ko, unakA karatala lalacAtA thA | 206
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 parama jyoti mahAvIra phira mRdu hatheliyoM meM unane, vaha sadyaH jAta kumAra liyA / nija locana caSakoM se unakA, rUpAmRta bArambAra piyA / / pazcAt unheM le sauri-sadana, se bAhara ve sAmoda calIM / kucha nahIM kisI ko jJAta huvA, ve prabhu se bhara nija goda calIM // jinapati kA darzana kara surapatikA bhI antastala mohA thA / tatkAla zacI se bAlaka le, surapAla adhikatama sohA thA // aba jinavara kA abhiSekotsava, karane kI unheM umaGga huI / satvara 'sumeru' kI ora cale, sura-senA unake saGga huii| saba deva jinezvara kA tana hI, aba bArambAra nirakhate the| ve nirnimeSa nija nayanoM se, unakA rUpAmRta cakhate the|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinendra ko lekara indrANI kA nirgamana NAARH RAINRIT SH / pazcAt unheM le sauri sadana, se bAhara ve sAmoda calIM / kucha nahIM kisI ko jJAta huvA, ve prabhu se bhara nija goda calIM / (pRSTha 21
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga una vItarAga kA darzana karabhI sabake mana meM rAga huvA / una mahA bhAga ke bhAgyodaya-- meM saba kA kucha kucha bhAga huvA / / ye goda liye 'saudharma nAmake surapura ke surarAja unheM / 'IzAna' svarga ke indra svayaMthe chatra lagAye Aja unheM / / sita camara durAte 'sAnat' au, 'mAhendra' svarga ke rAjA the| thIM nAca rahI kinnariyA~ au, gandharva bajAte bAjA the / maGgalamaya gItoM ko gAtIM, cala rahIM saGga indrANI thiiN| sollAsa nikalatI saba devoMke mukha se 'jaya' 'jaya' vANI thii| para udhara kahA~ kyA hotA hai ? yaha nahIM jAnatIM rAnI thiiN| unane kyA ? nahIM kisI ne bhI, yaha bAta abhI taka jAnI thii|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 parama jyoti maha au' idhara sabhI ve usa 'sumeru' ke 'pANDuka' vana ko dekha ruke / the jahA~ aneka jinendroM ke ho puNya janma-abhiSeka cuke / abhiSeka prasAdhana prastuta the, usa avasara ke anurUpa vahA~ ! thI pANDuka zilA banIM jisapara, siMhAsana thA maNi rUpa vahA~ / usa para hI gaye virAje the, ve tIrthakara bhagavAna aho / au' agala bagala suranAyaka the, 'saudharma' aura 'IzAna' aho / dhvaja, chatra, camara, ghaTa, mukura, vyajana, ThaunA au' mArI nAma mayI / ina AThoM maGgalamaya dravyoMse ho vaha zilA lalAma gayI / isa saba utsava ke kendra bindu, 'trizalA' ke rAja dulAre the| unake hI liye suroM ne ye, upakaraNa juTAye sAre the|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ uraat a baja rahe dundubhI bAje the, kara rahIM surIM thIM lAsa madhura / maNDapa meM, ho rahI vyApta thI kAlAguru kI zubha vAsa madhura // 'saudharma' indra ne nija kara meM, va prathama kalaza sollAsa liyA / IzAna indra ne bhI vaisAhI anya kalaza savilAsa liyA || usa samaya vahA~ jo harSa huvA, vaha jA sakatA kisa bhA~ti likhA ? saba varNana vaha hI likha sakatA, jisako vaha saba pratyakSa dikhA | para varNana kalpita mata mAneM, saba kucha sambhava sura-lIlA ko / cAhe to kSaNa meM sone kA - kara deM miTTI ke TIlA ko || Arambha huI abhiSeka kiyA, para prabhu ko pahu~cA kleza nahIM / bAThako ! hamAre se nirbalathe unake deha-praveza nahIM || 21
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 jala dhArA zira para giratI thI, para ka~pe vIra bhagavAna nahIM | 'trizalA' ne - santAna nahIM // abalA hokara bhI thI janI avala gira vaha pavitra, prabhu ke tana para jala rAzi vizeSa pavitra huI / nija sa~ga azoka dala girane se, usakI chavi citra vicitra huI || vizAla huye / aSTAdhika eka sahasra kalazase yoM abhiSeka para nahIM alpa bhI kSobhita ve, 'trizalA ' mAtA ke lAla huye // parama jyoti mahAvIra dvArA candanAdi phira devoM kI agni jalAyI zuddha gayI / jisakI pAvanatama jvAlA meM, DAlI bhI dhUpa vizuddha gayI || pazcAt indra ne aSTa dravyase pUja pUrNa abhiSeka kiyA / tadanantara una zubha parama jyoti'ko godI meM sAviveka liyA ||
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ sarga indrANI ne unake tana para, zuci lepa bhakti ke sAtha kiyA / ' tilaka lagA kara ati zobhita, una 'loka tilaka' kA mAtha kiyA || una prabhuvara ke, ' trailokya mukuTa' mastaka para mukuTa pinhAyA phira / una jaga ke cUr3AmaNi ke zirapara cUr3AmaNI lagAyA phira // nayanoM meM nA~jA para ve nahIM alpa bhI kSubdha huye / karNo meM kunDala pahinAye, para ve na alpa bhI lubdha huye // maNihAra kaNTha meM DAlA para, usase na unheM kucha kSobha huvA | kaTi meM kaTi sUtra pinhAyA para, usakA na unheM kucha lobha huvA || zrRMgAra zacI ne para huvA nAtha ko bhaya bhaya ke mAre zrAyA thA, una nirbhaya prabhu ke pAsa nahIM || pUrNa kiyA, trAsa nahIM / 215
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 parama jyoti mahAvIra pranu-kAyA svataH manohara thI, aba aura manohara jJAta huI / usakI suSamA suranAyaka kobhI to vismaya kI bAta huI / / isase unane saMkhyA sahasra kI tatkSaNa apanI A~khoM kI / para samajhA isa chavi-darzana ko, paryApta na A~kheM lAkhoM bhI / / una 'parama jyoti' kI kAyA kIsundaratA kA thA anta nahIM / ataeva tRpta ho pAye the, ve indrANo ke kanta nahIM / / unane zraddhA se gadgada ho, saMstuti karate isa bhA~ti kahA / 'he nAtha ! jagata ke saba jIvoMko sukhada ApakA janma ahA // le goda zrApako dhanya huIhai Aja hamArI goda prabho / au' manA janma kalyANaka yaha, ho rahA hameM ati moda prabho //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ araat sarma abhiSeka ApakA kara jala se cAha rahI / ho gayI pUrNa, jo zRMgAra zrApake tana kA kara, indrANI bhAgya sarAha rahI 11 he vibho ! hamArI girA saphala, ho gayI ApakI 'jaya' 'jaya' kaha | ho gayA Apake zrAgama se, pAvana 'sumeru' giri nizcaya yaha // cukA, isI -- paryApta samaya ho kSaNa 'kuNDa grAma' ko jAnA hai / tara yahA~ aba aura adhika, do kSaNa bhI nahIM lagAnA hai |" yaha kaha 'airAvata' para unane, prabhu ko baiThA prasthAna kiyA / avirAma pahu~ca kara 'kuNDa grAma', rAjAGgaNa zobhAvAna kiyA || rAnI kI, sauMpa diyA / druta indrANI ne nidrA hara bAlaka au kahA - " na vyApe putra - viraha, isase maiMne yaha chadma kiyA || 4 20
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra jagavandya Apa haiM kyoM ki zrApa-- ne jaga ko yaha jagadIza diyA / yogIza yogiyoM hetu diyA // vidvAnoM ko vAgIza diyA // abhiSeka hetu yaha chahma huvA, isameM na zrApa sandeha kareM ina 'parama jyoti' kI puNya jyoti se jyotima ya nija geha kreN| yaha kaha indrANI mauna huI, suna rAnI ko Ananda huaa| zrAno / aba dekheM surapati kAjo nATya vahA~ sAnanda huvA //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ sarga lagatA thA, dharma svayaM unake mana vacana kama para basatA hai| au janma kAla se hI jIvanasaMginI banI samarasatA hai / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ sarga hogA surapati kA nATaka yahacarcA bijalI sI phaila gayI / kSaNa bhara meM rAjabhavana se yaha, hara mArga gayI hara gaila gayI // jahA~ para jaise the jo vyakti ve zIghra vahA~ se bhAga cale / dvija pothI patrA chor3a cale, kSatriya si, carachI tyAga cale // nija grAhaka taja kara vaizya bhage, zrau' zuddha cAkarI taja bhAge / saba yahI socate the kaisemaiM pahu~cU~ sabase hI Age || vadhue~ utAvalI meM apane, zizu taka to lenA bhUla gayIM / kucha bhUSaNa ulaTe pahina gayIM, kucha ulaTe pahina dukUla gayIM // kaTisUtra mekhalA kA bhI to, kucha samajha sakIM thIM bheda nahIM / kAjala kA tilaka lagA kara bhI, kucha ko na huvA thA veda kahIM || 221
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 parama jyoti mahAvIra thIM banI darzikA, darzanIya-- para bana unake hI bheSa gye| thA ba~dhA ghA~gharA coTI se, nIbI se bA~dhe keza gaye / yo sajakara gayIM yuvatiyA~ thIM, sajita ho yuvaka samAja gayA / kAraNa, thA usakA janma viphala, jo nahIM vahA~ thA Aja gayA / bhara gayA akhila rAjAGgaNa thA, janatA aba nahIM samAtI thii| para dRSTi jahA~ taka jAtI thI, AtI hI bhIr3a dikhAtI thii| kucha hI kSaNa meM ati zIghra vahA~, laga gayA vilakSaNa melA thA / mAno nara gati ke citroM kA saMkalana huvA alabelA thA / nizcita kSaNa meM surapati kA vaha, nATaka zrArambha samoda huvA / jisase zikSA bhI milI, sAthahI sAtvika manovinoda huvA // .
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ sarga ho citra likhita se dekha rahe - the sAre darzaka mauna vahA~ / yaha nahIM kisI ko cintA thI, haiM mere parijana kauna kahA~ ? pyArI pyAre pyAre ko bhUlI kA bhUlI pyArI beTA beTA bhUlI bhUlA mahatArI palakeM na eka bhI bAra gireM, saba kA thA mAtra prayAsa yahI / kAraNa aisA saubhAgya punaH milane kA thA vizvAsa nahIM || thI, thI / ko, mahatArI thI // saba surapati kRta abhiSekotsava -- ke dRzya samakSa nirakhate the / avaloka jinheM yoM lagatA thA, mAnoM pratyakSa nirakhate the | basa, yahI socakara saba hI ne, susthira apanA hara yoga kiyA / mana vacana kAya meM se na kisI-kA bhI anyatra prayoga kiyA || 223
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra dekhA, kaise usa sauri sadanase bAhara be jinarAja gaye / dekhA, kaise 'airAvata' para, baiThA kara le surarAja gaye // abhiSeka-anatara kaise saba, zRMgAra kiyA indrANI ne ? kaise Aye ve 'kuNDa grAma ! yaha saba dekhA hara prANI ne // surapati ne prabhu ke pUrva janmadikhalAnA phira prArambha kiyA / ve kisa kisa gati meM ho pAye ? batalAnA yaha prArambha kiyA / dikhalAyA, pichale bhava meM ye, 'purukhA' bhIla kahalAye the| muni ke sammukha taja mAMsa janma'saudharma' svarga meM pAye the / pazcAt 'bharata' ke suta ho ye, usa samaya 'marIci' kahAye the / kara sAMkhya-pracAra vahA~, paJcamabrahmAkhya svarga meM Aye the|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ rai sarga zra punaH vahA~ se 'kapila' nAmake brAhmaNa ko santAna huye / vaya pAne para parivAjaka ho, surapura meM deva mahAna huye || tadanantara meM putra rUpa meM ho sAMkhya yatI ve 'saudharma' svarga meM pazcAt yahA~ zrA putra rUpameM 'agnibhUti' ke gRha janameM / ho sAdhu punaH utpanna huye, ve svargaloka ke A~gana meM // 'bhAradvAja' bhavana le janma 'sAGkalAyana' ke gRha ati pAvana usakA dhAma kiyA / kara grahaNa tridaNDI dIkSA phira brahmAkhya svarga zrabhirAma kiyA || Aye the / janma punaH pAye the // - phira inane 'gautama' brAhmaNa ke -- gRha meM Akara atavAra liyA / kara sAMkhya pracAra yahA~ bhI to, phira surapura kA zRGgAra kiyA || 225
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 para surapura se bhI to 'nagoda' meM le inakA durbhAgya gayA / ekendriya kAya le yA phira vanaspati meM, saubhAgya nayA // pazcAt 'rAjagiri' nagarI meM, 'zANDali' ke viprakumAra huye ! 'mAhendra' nAma ke surapura meM, jAkara phira devakumAra huye // kara Ayu pUrNa phira 'vizvabhUti' rAjA ke rAjakumAra huye / tapa ke prabhAva se phira dasaveM - surapura ke ye zrRGgAra huye || parama jyoti mahAvIra janame 'podanapura' - rAjA ke, nArAyaNa pada abhirAma milA / para viSayalInatA se phira se, sAtaveM naraka kA dhAma milA || gaGgA taTa ke 'vani siMha' acalameM inako siMha- zarIra milA / hiMsA phala se phira prathama naraka kI baitariNI kA nIra milA || -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThavA~ sarga tadanantara 'himagiri' para inako, vanarAja-deha kA lAbha huvA / samyaktva yahA~ pA svarga gaye, sura 'siMha ketu' amitAbha huvA / / phira janame 'paMkha' khagezvara ke, 'kanakAjavala' nAma lalAma huvaa| tapa tapa kara deha tajI, inase. zobhita 'lAnatva' suradhAma huvA / / phira 'avadhapurI' meM 'vajrasena' au' 'zIlavatI' ke lAla huye / / kara punaH samAdhi maraNa, dasaveMsurapura meM deva vizAla huye / / phira 'puNDarIkiNI' meM inako, cakrI kA pada savilAsa milaa| jisako taja kara tapa tapane se, dvAdazama svarga meM vAsa milA | pazcAt 'nandivardhana' nRpa ke, suta huye 'nanda' zubha nAma huvA / tIrthakaratva ba~dha gayA, punaHyobhita 'acyuta" suradhAma huvA //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 parama jyoti mahAvIra isa samaya vahIM se zrAkara yaha, trizalA-gRha kiyA punIta ahA / yo sabane dekhA, kaisA inaprabhuvara kA akhila atIta rahA / avaloka pUrvabhava unake saba, mana meM aAnanda apAra huvA / samajhA, kitane bhavadhAraNa kara, yaha tIrthakara-avatAra huvA ? tadanantara hI prArambha kiyA, surapati ne tANDava nRtya svayaM / avaloka jise hara darzaka ne, nija dRga mAne kRtakRtya svayaM / / / ati bhAvapUrNa mudrAoM maya, - isa aora nRtya vyApAra claa| usa ora hareka prazaMsAkara, mana hI mana bArambAra calA / / jo nartana karate dikhate the, kSaNa pUrva eka surapAla vahA~ / ve vaise hI hokara aneka, dikhane lagate tatkAla vahA~ / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAThavA~ sarga kucha kinnariyA~ bhI to nartanakaratI thI unake pAsa vahIM / kucha mahilA maNDala ke sammukha, thIM nAca rahIM sollAsa vahIM / / bhU para nartana karane vAlI, ur3a dikhane lagatI ambara meN| phira vahI nAcane lagatI thI, avanI para Akara kSaNa bhara meM || kucha taDit rUpa meM nartana kara, nayanoM ko adhika lubhAtoM thiiN| kucha indra-a~guliyoM para svanAbhi-- rakha nacatIM huI dikhAtIM thiiN| unake isa kauzala se sabane, svargIya sukhoM kA bhAna kigaa| naragati meM rahate huye suroMke ati sukha kA anumAna kiyA / isa indra-pradarzita nartana ne, hara mana para pUrNa prabhAva kiyA / / kucha ne to adhika prabhAvita ho, sura banane taka kA bhAva kiyA / /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra para rAja dampatI ko saba se, bar3ha harSa huvA anubhUta aho / kAraNa, isa sabhI mahotsava kA, kAraNa thA unakA pUta aho // 'siddhArtha'-moda kA Aja nahIM, koI bhI to parimANa rahA / avaloka janma kalyANaka ko, mAnA unane kalyANa mahA // apanA mAtRtva vizeSa saphala, mAnA thA 'trizalA' mAtA ne / nija mAtA unheM banAyA thA, nava yuga ke nava nirmAtA ne // isase sukha se una donoM kA, mana phUlA nahIM samAtA thA / sura pUjya narottama se unakA, atyanta nikaTa kA nAtA thA / nAtI svarUpa pA tIrthakara, 'ceTaka' ko huvA pramoda svayaM / socA, 'trizalA' kA pUta khilA, maiM pUta karU~gA goda svayaM //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ aAThavA~ sarga vaha tANDava nRtya nirakhane kI, sabako thI aura umaGga abhI / saba cAha rahe the, yaha nartana - krama cale, na hove bhaGga abhI / para unakI cAha apUrNa rahI, kramazaH nartana-gati manda huI / au' gandharvo ke vAdyoM kI, dhvaniyA~ bhI kramazaH banda huI // prAyaH samApta sA hI thA aba, devoM kA niyata niyoga sabhI / para citra likhita se khar3e huyethe abhI vahA~ para loga sabhI / hA~, abhI indra ko tIrthakarakA puNya nAma bhI rakhanA thA / jo bhI to hara nara-nArI ko, zraddhA se abhI nirakhanA thA / tAkAla 'vIra' isa saMzA se, zobhita ve jina rAja huye| yo nija niyoga kara pUrNa sabhI, gamanodyata ve surarAja huye|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra gandharva-apsarA-nartaka sa~ga, ve surapura ke samrATa cale / aba yahA~ naroM ke dvArA kRta, janmotsava vividha-virATa cale // jinako viloka kara locana nija, saphalita mAnehara prANI ne / para jinake sAre varNana meM, lI mAna hAra kavi vANI ne // aise aneka prAyojana the, calate rahate dina rAta vahA~ / sambandhI Ate rahate the, le le sundara saugAta vahA~ / pAte hI prathama badhAI saba, dete the rAjA rAnI ko phira apalaka dekhA karate the, una bhAvI kevala jJAnI ko| kAraNa, na vilokA thA koI, bAlaka itanA abhirAma khiiN| lagatA thA tribhuvana kI suSamAne banA liyA ho dhAma yahIM // .
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ aAThavA~ sarga 233 nakha se lekara zikha taka ke saba, aGgoM kA rUpa nirAlA thA / para nirvikAra mukha maNDala to, atyanta mohane vAlA thA // jisane bhI darzana kiyA, usIne apanI dRSTi sarAhI thii| una 'parama jyoti' se nija godI jyotirmaya karanI cAhI thii| 'siddhArtha' sadRza hI thA unake, nayanoM bhauMhoM kA rUpa aho / para adhara, bhAla, hanu lagate the, 'trizalA' ke hI anurUpa aho / unake tana kI komalatA kIupamA ke yogya sarojana theuna jaisI sundara anya vastukI kavi kara sakate khoja na the| hara samaya viha~sate rahate the, ve nahIM kabhI bhI rote the| cintita cana unakA darzana kara, apanI cintAe~ khote the|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 parama jyoti mahAvI zubha niyata samaya para jAta karmasampanna savidhi sollAsa huvA / phira candra, sUrya ke darzana kA, bhI zubha utsava savilAsa huvA / / dasa dina taka yoM hI mahotsavoMke ye abhirAma pravAha cle| avaloka jinheM AbAla-vRddha, apanA saubhAgya sarAha cale / vaha 'kuNDa grAma' hI nahIM, apituthI sajI purI 'vaizAlI' bhI / vaha thI nisarga se sajI kintu, aba huI vizeSa nirAlI hI / / bArahaveM dina 'siddhArtha' nRpatine mabakA kiyA nimantraNa thA / priya suhRd-svajana-sAmantoM se, bhara gayA sakala rAjAGgaNa thA / / nRpa ne bhojana tAmbUla vasanase sabakA ati satkAra kiyA / tadanantara sabake sammukha yoM, ghoSita nija udgAra kiyA / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 AThavA~ sarga "yaha putra garbha meM Ate hI, mama kula meM vaibhava koSa bar3hA / dhana dhAnya svarNa kI vRddhi huI, au' godhana kA bhI dhoSa bar3hA / / isase hI isako 'vardhamAna' kahanA upayukta dikhAtA hai| kAraNa, guNa ke hI sadRza nAma, bhI rakhanA mujhako bhAtA hai // yadi merA socA huvA nAma, yaha zrApa sabhI ko ucita lge| sabako hI isakA uccAraNa karanA priya evaM lalita lage // yau' artha vyAkaraNa dvArA bhI yaha sabako sArthaka jAna pdd'e| nirdoSa kaheM yadi isako saba, isa pariSad ke vidvAn bar3e // to nAmakaraNa ho isakA yaha, jo maiMne abhI sujhAyA hai / aba saba deM apanI sammati yadi yaha nAma sabhI ko bhAyA hai|"
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 itanA kaha nRpa cupa huye, sabhI ne kahA - " nAma yaha sundaratama / ho 'vardhamAna' hI nAma karaNa, karate samoda anumodana hama || saba kI sahamati pA nAmakaraNaho gayA, sabhI santuSTa huye / ve 'vardhamAna' saMvardhita ho. kramazaH atizaya paripuSTa huye / / vaya saMga huI thI vardhamAna, unake tana kI sundaratA grava / the mati, zruti, avadhi janamate hI, para inameM huI prakharatA atra | parama jyoti mahAva sita candrakalA sA unakA nita-bar3hanA sabako sukhadAtA una 'vardhamAna' ke vardhana nRpa-vaibhava bar3hatA jAtA unakI paricaryA hetu niyata-thI pA~ca dhAtriyA~, dAsa kaI / mitra, khelA karate the hara samaya unhIM ke pAsa kaI || bAla thA / se, thA ||
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ sarga ve sadA praphullita rahate the, mukha hotA kabhI udAsa na thaa| sura pura se Ane ke kAraNa, rone kA bhI abhyAsa na thA / / isase hI unheM khilAne meM, thakatI na eka bhI dAsI thii| kho detI unakI susmiti meM, hara dAsI nijI udAsI thI / / kramazaH nija komala ghuTanoM ke~ bala calane ve jagadIza lage / priya madhura vAk meM kahane nija bhAvoM ko ve vAgIza lage // jisa dina 'trizalA' ne prathama bAra unako bhUpara calate dekhA / usa dina kI unakI pulakana kA kavi zrAja lagAye kyA lekhA ? unakA saMsparzana taka tatkSaNa, zrAmoda vilakSaNa detA thA / isase samoda hI goda unheM, hara sajana parijana letA thA /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 ve ve jo krIr3Ae~ hotIM nirmala nirdoSa sabhI / mAno zaizava meM hI unakothA milA jJAna kA koSa sabhI // karate, vaibhava kI godI meM palanepara bhI to unameM dambha na thA / priya adhika parigraha thA na unheM, rucatA bhI ati Arambha na thA / / kI dharaNI ve sadA sAmane ko dekha caraNa nija dharate the / zra' nahIM kisI bhI bAla mitrake saGga kalaha ve karate the // parama jyoti mahAvIra unake mukha se kaTu zabda kabhI, suna pAyI koI dhAya nahIM / zrau' unheM kisI ke saGga kabhI, karate dekhA anyAya nahIM // ve kisI vastu ke pAne kobhI nahIM kadApi zradhIra dikhe / nija zaizava meM bhI vRddhoM sama, atidhIra vIra gambhIra dikhe //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAThavA~ sarga 236 thA gayA janma meM nAma dharA, phira dharA kisI ne nAma nahIM / pAyA na kisI bhI bAlaka meM, una sama svabhAva abhirAma kahIM // uThate the unake antasa meM, zubha ucca vicAra punIta sadA / ataeva hInatA kA anubhava, unameM hotA na pratIta kadA // jo bane kisI ko dukha kAraka, rucatA vaha mano vinoda na thA / jo bane kisI kA sukhahAraka, bhAtA aisA zrAmoda na thA / ve nahIM tor3ate kaliyA~ taka, niSphala na bahAte pAnI taka / karate na kabhI vikathAe~ taka, kahate na asatya kahAnI taka // una puNyavAn ko chU na sakAthA sAdhAraNa bhI pApa kdaa| unako ceSTAe~ saba zubha, hotI thIM apane Apa sadA //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 parama jyoti mahAvora hiMsAtmaka vRtti na sapane meMbhI AtI unake pAsa kabhI / ve caraNoM se na kucalate the, udyAnoM kI bhI ghAsa kabhI / nipuNoM ke binA sikhAye hI, unameM pAyA naipuNya aho / guNiyoM se zikSA liye binA ve huye svayaM hI guNya aho / unakI vaya ke hI saGga svaya, samyakta va jJAna bhI bar3hatA thA / unake tana ke ho saGga svayaM, saMyama Upara ko car3hatA thA // lagatA thA, dharma svaya unake, mana vacana karma para basatA hai / au' janma kAla se hI jIvana saGginI banI samarasatA hai // jana dekha suruci unako a~gulInija dA~toM tale dabAte the| evaM dayAlutA dekha sabhI, Azcarya cakita raha jAte the|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThavA~ sarga zrataeva alpa vaya meM bhI ve, prakhyAta, pravINa, prabuddha huye / jisane bhI unakA darza kiyA, usake pariNAma vizuddha huye || unake samakSa zrA jAte hI, vibhrama saMzaya saba bhagatA thA / suspaSTa viSaya ho jAtA thA, satyArtha jJAna bhI jagatA thA // mitra janoM nirbhaya / ve eka bAra nija ke saGga khelate the itane meM zrAye do cAraNa, muninAyaka 'saMjaya' aura 'vijaya' // inako jIvoM ke punarjanma meM thA vibhrama kA mAna huvA | unakA yaha saMzaya harane meM, asaphala thA hara vidvAna huvA // para 'vardhamAna' ke darzana kA, una para ati prabala prabhAva huvA | mati kA bhrama miTA, milI sanmati, suspaSTa svayaM saba bhAva huvA || 241
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 parama jyoti mahAvIra yaha de unhoMne 'vardhamAna'-- kA nAma sabhakti rakhA 'sanmati / niHsaMzaya ho phira cale gaye, gantavya dizA ko donoM yati // isa ghaTanA se ati mudita huye, 'siddhArtha' pitA, trizalA' mAtA / prAyaH yoM suta kA puNya nirakha. donoM kA antasa harSAtA // yo kramazaH bar3ha kara ATha varSake aba ve 'vIra kumAra huye / lo, dekho, deva-parIkSA-nada, kisa kauzala se ve pAra huye //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ sarga vidyAlaya meM binA praviSTa huye, vidyA vAridhi ve 'vIra' huye / guru binA 'jagadguru bane tathA, jina dharma-dhuraMdhara-dhIra huye //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ sarga nija deva-sabhA meM sukha se devendra prIM nAcatI eka divasa, virAje the / thIM sammukha, baje rahe madhuratama bAje the | ko, thIM / ' anya deviyoM devoM saMga, suna rahIM gIta kI vANIM thIM // saMgIta sudhA baiThI bhI indrANI rasa pIne kucha samaya anantara hI gItoMkI gati para pUrNa virAma lagA / auau' pArasparika sucarcA se, mukharita hone vaha dhAma lagA // surapati ne bAlaka 'sanmati' kI sanmati zra' zakti sarAhIM thI / suna jise parIkSA 'saGgama' surane unakI lenI cAhI thI || ataeva pahu~ca kara 'kuNDa grAma' evaM nija sarpa zarIra banA / vaha AyA vahA~ jahA~ krIr3Akarate the ve gambhIra manA || 24
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ deva-parIkSA FORUM ataeva utara karave usake, phaNa para nirbhaya AsIna huye| jananI kI zayyA sama usa para, krIr3A karane meM lIna huye // (pRSTha 248)
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayA~ sarga mama bhAra svatana para hone se, isakA mana atizaya kSubdha huvA / lagatA hai aisA jaise vaha ho mama sAhasa para lubdha huvA || ataeva lauTa ava zrAzro saba degA na tumheM yaha trAsa yahA~ / yaha suna kara sahacara lauTa turata, zrI gaye vIra ke pAsa vahA~ // vIra nahIM, ye 'vIra' nAma ke yaha 'saMgama' sura ko jJAta huvA | unakA guru bhAra sahana karanemeM akSama usakA gAta huvA || yaha nahIM sahana kara yaha dekha 'vIra' ve au' bole-'bhAgo zIghra udhara, pAtA aba, utara par3e / mana bhI tumhArA jidhara par3e || " - rUpa yaha sunate hI nija deva -- meM parivartita vaha uraga huvA | kucha samaya pUrva kA kAla nAga, sura rUpa sudarzana subhaga huvA || 16 - 242
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra zrI' bolA--vIra ziromaNi ! tava caraNoM meM zIza jhukAtA huuN| maiM yahA~ parIkSaka bana pAyA, au' banA prazaMsaka jAtA huuN| suna tava sarAhanA surapati se, sura pura se thA tatkAla calA / tava zakti--parIkSA lene ko, hI thA maiM aisI cAla calA / / para tava bala siddha surezvara kekahane ke hI anukUla huvA / aura zakti parIkSA lene kA merA sArA mada dhUla huvA // tuma 'vIra' nahIM ho 'mahAvIra' maiM yaha hI nAma rakhAtA huuN| jo bhUla huI vaha kSamA kareM, aba nija nivAsa ko jAtA hU~ / " yo usane 'sanmati' kI saMstuti-- meM prakaTa kiye ugdAra svayaM / ho antardhAna punaH surapura-- ko kiyA turanta vihAra svayaM / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ navauM sarga 251 isa ghaTanA dvArA huvA sabhIko unake bala kA nizcaya thA / saba samajha gaye una 'mahAvIra' - kA hRdaya pUrNataH nirbhaya thA / thA samaya adhika ho cukA zrataHsaba nagarI ko svacchanda cale / thI 'vIra' kRpA se vipad TalI, ataeva sabhI ninda cale / mitroM ne kara dI prakaTa nRpati-- se vaha saba ghaTanA jAte hii| nRpa ne bhI suta--puruSArtha sunA, chAtI se unheM lagAte hI // yaha bAta nagara meM phaila gayI, janatA unakA bala jAna gyii| vaha 'vIra' samajhatI thI aba taka, para 'mahAvIra' aba mAna gayI // ve isI nAma se khyAta huye, ghaTanA kA yaha pariNAma huvA / janatA ko unake saba nAmoMse bar3ha kara priya yaha nAma huvA / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 parama jyoti mahAvIra yoM unako indra"janaka muni"sura'se nAma abhI the cAra mile / saMbhava hai paJcama nAma unheM, aba satvara isI prakAra mile / ve mahApuruSa the janmajAta, zaizava se karuNA dhArI the| thI abhI kumAravasthA ho, para advitIya upakArI the| muna par3A eka dina unheM-"ekamatavAlA gaja svAdhIna huvA / ho pUrNa niraMkuza janatA ko, pIr3A dene meM lIna huvA / / usake utpAtoM se nagarI--- ke sAre vyakti adhIra huye / he nahIM kisI meM sAhasa jo, usakA vikarAla zarIra chuye // caraNoM se kucala aneka puruSa, usane atizaya andhera kiyA / kara jIvana se khilavAr3a, pathoM-- para lagA zavoM kA Dhera diyA / / "
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ sarga sunate hI ve bhaya harane ko matavAle hastI vaza karane nAgarikoM kA - sannaddha huye / ko apane, ko kaTivaddha huye || satra bole- "gaja matavAlA hai, ataeva na jAe~ nAtha ! vahA~ / nizcinta virAje rAjabhavanameM hama subhaToM ke sAtha yahA~ / para 'mahAvIra' ati nirbhaya the, unameM bhaya kA to nAma na thA / para kaSTa dekhate huye unheM, bhAtA sukha se vizrAma na thA / / gaja isase na kisI kI bAta sunI, nirbhaya usa gaja ke pAsa gaye / nija saMga na anya liye sainika, ekAkI hI sollAsa gaye || unheM dekhate hI sahasA, atyanta umra ho kupita huvA / A rahe usI ke pAsa svayaM, yaha dekha dvirada kacha cakita huvA || 253
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 thA jJAna na usako 'mahAvIra'kI mahAvIratA kA, bala kA / socA, 'merA kyA kara sakatA, yaha rAjakumAra grabho kala kA ?" inameM devoM se adhika zakti, inakA na use thA bodha abhI / vaha samajhA thA sAdhAraNa nara, isase vizeSa thA krodha abhI // yaha soca vega ataeva huvA aba pahale se - babUlA thaa| bhI bar3hakara zrAga 'maiM abhI pachAr3e detA hU~', yaha soca hRdaya meM phUlA thA // para 'mahAvIra' usa kSaNa puruSArtha ve anukaraNIya se jhapaTA vaha, nirbhIka rahe / parAkrama ke parama jyoti mahAvIra socA, 'yama ke hI sammukha leAyA isakA durbhAgya ise | aba mRtyu-goda meM sone kA, mila jAyegA saubhAgya ise // , pratIka rahe ||
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ navauM sarga 255. hastI ne apanI zuNDa uThA, AkramaNa kiyA una 'sanmati' para / usa samaya unheM zrA gayI ha~sI, usa pazu kI pazutA durmati para / / vaha zuNDa pakar3akara hI usa para, car3hane ve 'vIra' kumAra lge| yaha dekha dUra se hI darzaka, karane unakI jayakAra lage // ve baiTha gaye gaja-mastaka para, janatA ne pheMkI mAlAe~ / vAtAyana se una para puSpa vRSTi, kara calIM nagara kI bAlAe~ / yoM zatru banA jo hastI thA, vaha hI aba unakA mitra banA / jo hiMsra vRtti apanAye thA, vaha karuNA sikta pavitra banA / / yaha ghaTanA sunakara 'trizalA' nemI anubhava ati prAmoda kiyaa| jyoM antaHpura meM Aye ve, tyoM unheM uThA nija goda liyA /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra usa dina se hI 'ativIra' nAmabhI unake liye prayukta huvA / jo unake ati vIratva hetu, atizaya hI to upayukta huvA / / yoM prAyaH nitya asAdhAraNa, guNa prakaTita hote rahate the / jo unake bhAvI jIvana kI, pAvana garimA ko kahate the / yA advitIya hI zAna unheM, zrAgama kA aura purANoM kaa| avirodha vivecana karate the, hara naya kA, sakala pramANoM kA / avaloka yogyatA unakI yaha, vidvAn sabhI , cakarAte the / bana jAte unake celA jo, unake guru banane pAte the| tatvoM kI vyAkhyA karane kIthI unakI rIti nirAlI hii| isase na mAtra vaha 'kuNDagrAma', para garvita thI 'vaizAlI' bhI / /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257. navA~ sarga paTutarka zAstriyoM ne unake, tarkoM ko svayaM sarAhA thaa| dArzanikoM ne unase darzanazAstroM ko par3hanA cAhA thA / lagatA thA, mAnoM sarasvatIko hI unase thI prIti huii| haiM mere prANAdhAra yahI, thI aisI use pratIti huI / / thA hetu kadAcita yahI ki jo, svayameva unheM guNa lAbha huye / saMgIta, kAvya au' citrakalAsaba meM paTu ve amitAbha huve / / itihAsa gaNita ke jJAtA bhI, ve 'trizalA' mA~ ke lAla huye / una 'svayaM buddha' kI buddhi dekha Anandita ati bhupAla huye / / nirdoSa vAkya ve kahate the, lipi bhI ati sundara likhate the / au' vAdya bajAne meM bhI to ve advitIya hI dikhate the|
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 devI devoM taka ke meM bhI phailA andhera nAle pujate haiM nada ravi, zazi, patthara svarUpa- yahA~ / parvata, ke Dhera yahA~ / / sarvatra mAna hai nara pAtI na samAdara au' mAtra bhoga samajhI jAtI yo vIra socate rahate the, jAkara nirjana meM nitya kahIM / dekho, astAcala madhya adhika, aba TaharegA zrAditya nahIM || -x parama jyotiH sahAcIra kA hI, nArI hai / sAmagrI hI, hai / becArI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ sarga the yuvaka huye para jJAta abhI, unako yauvana kA marma na thA / unase vivAha kI carcA bhIkaranA sAdhAraNa karma na thA /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ sarga jaga dazA soca yoM 'sanmati' meM, sanmati jaga rahI / anUThI thii| au' udhara putra ke ; pariNaya ko, mAtA kI mamatA rUThI tho // nija bhAvI putra-vadhU cunanemeM hI AtA Ananda unheM / sapane meM dikhane lagate the mana ke ye antardvanda unheM // nija sammukha rAjamutAoM ko dekhA karatIM mudrita palakeM / kucha kI hotI patalI kaTi zro, kucha kI hotI lagbI alakeM / para 'mahAbIra' se gupta abhI, ve rakhatIM ye vyApAra sabhI / kAraNa, unako hI karanA thA, isa para kucha aura vicAra abhI / nija sutA 'vIra' ko denA, thekaha cuke abhI nara pAla kaI / au'nitya sAmane AtI thI, citrAvali prAtaHkAla nayo /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 parama jyoti mahAvIra sundara citroM kA Dhera lagArahatA thA unake pAsa sadA / jinake guNa doSoM para cintana ve karatIM thIM sollAsa sdaa|| ataeva kisI ko asvIkRtakaranA thI lavutama bAta unheM / kAraNa, tana racanA-suSamA kA vaiziSTya sabhI thA jJAta unheM / rAjAoM ke sandeze mo, milate the bArambAra unheM / para svayaM TAlatI rahatI thIM, kauzala se kisI prakAra unheM / / kevala na bhUpa hI utsuka the, mohita thIM unakI baalaaeN| ve bhAvukatA meM gUtha liyA-- karatIM thIM nita vara mAlAeM / / abhilASa unhIM kI kara karatIMthI 'mohanIya' kA bandha kaI / karanA na cAhatI thIM unake atirikta anya sambandha kaI / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ sarma para ve na jAnatI thI, hamase - hai ruSTa hamArA bhAgya huvA / kevala na hamIM se, hara nArIse 'sanmati' ko vairAgya huvA // ve mukti mohanI para mohita, isakA na unheM thA bhAna huvA / anabhijJa 'vIra' ke mana se. raha unakA mana thA anajAna huvA / kucha 'mahAvIra' kI suSamA suna--- hI una para adhika lubhAyIM thiiN| para unakI dazA bilakSaNa thI, jo unheM nirakha bhara pAyIM thIM // para 'vIra' kabhI sundariyoM kI, sundaratA para na lubhAye the| unane nArI ke citroM kI-- bhI ora na netra uThAye the / nArI meM AkarSaNa hotA; isakA na unheM AbhAsa huvA / isa anAsakti ko dekha svayaM, zrAzcarya namagna vilAsa huvA /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 kyA rUpa vAsanA kA hotA ! isakI na unheM anubhUti huI / unameM zrAsakti jagAne meM, asaphala sAmrAjya vibhUti huI || bhoga unheM, ghere rahate sukha para bana na sake ve bhogI the| yogoM ke sAdhana ke abhAva - the, para ve mana se yogI the // caubIsa varSa kI Ayu huI, para mukha zizu jaisA bholA thA / jAtA na janani ke sivA kisI nArI se unase bIlA thA // parama jyoti mahAvIra abhI thA / the yuvaka huye, para jJAta unako yauvana kA marma na unase vivAha kI cArca bhIkaranA sAdhANa karma na thA // ve dRr3ha the apane nizcaya para karate the kabhI pramAda nahIM | rahe jahA~ / cAhe jo hotA unako thA harSa viSAda nahIM ||
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 dasavA~ sarga yaha vItarAgatA 'trizalA' ko jaise hI sahasA bhAna huI / vaise hI unakI AzA kI, adhakhilIkalI kucha mlAna huI / para kahA moha, ne mAtA kA-- kahanA avazya vaha maanegaa| jananI kI icchA ke viruddha, koI bhI kArya na ThAnegA // isa nava vicAra ke Ate hI, mana phUlA phira na samAyA thA / tatkAla unhone mahAvIra,ko pAsa bulA baiTAyA thA / pazcAt kahA--"raha gayI zeSa aba thor3I zrAyu hamArI hai / ataeva cAhatI kahanA vaha jo maiMne bAta vicArI hai| yoM to cAhe kahatI na ise, para mAna rahA hai moha nahIM / yaha merA komala antas bhIto mAtR-hRdaya hai loha nahIM //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra mujhako hai zAta, isI bhava meM - pAnA hai nizcita mokSa tumheM / ho tIna jJAna ke dhAraka tuma, isase kucha bhI na parokSa tumheM / basa, yahI vicAra dabAye thI, mana meM hI svIya umaGga abhI / au' aba taka nahIM uThAyA thA, maine yaha divya prasaGga kabhI / / isako kahane kA lobha kintu, mana Aja sakA hai tyAga nahIM / ataeva mauna raha pAtA hai, mere mana kA anurAga nahIM / / zrI' tor3a zrAja aba bandhana saba, mukharita merA yaha pyAra huvA / jo nahIM cAhiye kahanA, vahakahane ko vyagra dulAra huvA // vizvAsa mujhe hai tumako bhI yaha apanI mAtA pyArI hai| ho bhale jJAna meM hIna kintu jananI to yahI tumhArI hai|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dA~ same basa, yahI soca tava sammukha maiM, apanI abhilASA rakhatI huuN| au' zrAja isI ke dvArA aba, tava jananI-bhakti parakhatI huuN| to suno dhyAna se, beTA ! aba, nija mAM ke mukhya manoratha ko| svIkAra karo tuma 'Adi nAtha'ke dvArA pracalita hI patha ko / pariNayana 'sunandA' 'sumaMgalA'se kara unase anurAga kiyA / de do kanyA sau putra unheM, donoM kA saphala suhAga kiyA / yoM prathama bane ve ramA-ramaNa, tadanantara unane rAjya kiyA / phira ramA tathA sAbhrAjya ubhaya, parityAga pUrNa vairAgya liyA / yaha mArga unhIM kA apanA aba, tuma sukha do mere prANoM ko / yadi kaho upasthita abhI karU~, maiM aise anya pramANoM ko|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra nija kanyA denA cAha rahe, mako agaNita rAjA rAnI / agaNita kanyAe~ cAha rahI, maiM banU~ tumhArI paTarAnI // evaM sukha bhoga gRhasthI ke, muni bananA rIti purAnI bhii| isase na cAhie tumako aba, karanA kucha AnAkAnI bhI // maiM cira se prAza lagAye hU~, ataeva mujhe na nirAza kro| pariNaya kI svIkRti de beTA ! pUrI merI abhilASa karo // yaha bAta mAna lo to maiM bhI, tava jananI bhakti sarAhU~gI / jo tumheM rucegI usase hI, maiM tumako zIghra vivAhU~gI // yoM maiM nizcita kara cukI eka, kanyA anurUpa tumhAre hI / guNa au' svabhAva sundaratA meM, abhirAma anUpa tumhAre sI //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ sarga vizvAsa mujhe, ho jAyegAtumako bhI usase prema svayaM / au' prakRti milegI donoM kI, hogA donoM kA kSema svayaM // vaha natra se zikha taka sundara hai, kAyA kA raGga manohara hai / zrAkAra karU kyA varNita maiM, usakA hara aGga manohara hai // usameM nArI ke lAvaNya, zIla auau' ruci bhI atyanta mohaka rahatI tana suguNa sabhI, lajjA bhI / pariSkRta hai, sajjA bhI // usa jaisI chavi kI anya sutA, mila sakatI kahIM na lAkhoM meM / jisa dina se dekhA, usa dina ve, vaha jhUla rahI mama zrAMkhoM meM || hI AkarSaka, hote atIva usake saba kriyA kalApa svayaM / yadi tuma usako lo dekha, par3e, to tuma para usakI chApa svayaM / - 277
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 tana jaisA mana bhI nirmala hai, karatI hai vArtAlApa madhura / mukha se motI sI jharatI hai zabdAvali apane Apa madhura // maiMne usake hI saMga abhI, pariNaya kI bAta calAyI hai / au' usakI mAtA tathA pitA-kI bhI to svIkRti zrAyI hai / / 'jitazatru' kaliMga mahIpati haiM unakI hai rAjadulArI yaha / 'au' nAma 'yazodA' dvArA hI, vizruta hai rAjakumArI yaha || parama jyoti mahAvIra zrataeva isI ke sa~ga pariNaya, svIkRta ai mere lAla ! karo / vara rUpa banAkara calo tathA svIkRta usakI varamAla karo // sarvottama hai, sambandha yahI svIkAra ise sollAsa karo / sandeha karo mata isameM kucha, mama bAtoM para vizvAsa karo ||
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ sarga 285 uddezya pUrNa vaha karanA hai, jo lekara jaga meM AyA huuN| jo dharma pracAraNa karane ko, yaha tIrthakara pada pAyA hU~ / kuNThita sI dayA ahiMsA ko, hai kevala mujhase AzA yaha / maiM unakI pIr3A dUra karU, hara pIr3ita kI abhilASA yaha // ho rahA patana naitikatA kA, isako bhI mujhe uThAnA hai / nija prema na kevala eka priyA, hara prANI hetu luTAnA hai / dekho ki 'nemi' ne pazuoM kAkandana suna tyAge the kaGgaNa / isa bhA~ti maura ko pheMkA thA, mAno ho viSadhara kA hI phaNa // 'zrI kRSNa' na unako roka sake, samajhA yaduvaMzI thake kaI / para liyA 'dvArikA'-rAjya nahIM, zro' varI na 'rAjula' rUpa mayI //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 parama jyoti mahAvIra ___ thI sunI sArathI ke mukha se, unane pazuoM kI karuNa kathA / dekhI na locanoM dvArA thI, vaha unakI antima maraNa vyathA / / para itane se hI virata huye, mAnA na kisI kA bhI kahanA / au' kSaNa bhara ke bhI liye nahIM, svIkAra kiyA gRha meM rahanA / / para Aja nirantara pazuoM kA cItkAra sunAyI detA hai| unake rodana sa~ga mantroM kA uccAra sunAyI detA hai / / yaha dekha mujhe bhI lagatA hai yaha rAja bhavana aba kArA sA / merA hI pauruSa aba mujhako, prAyaH karatA dhikkArA sA // maiM nahIM cAhatA sadA rahU~, isa piMjar3e kA hI kIra banA / unmukta vicarane ko rahatAhaiM merA hRdaya adhIra banA / /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 dasavA~ sarga isase pariNayana karAnA aba, mere patha ke anukUla nahIM / maiM ataH kisI bhI kanyA kedRga meM DAlU~gA dhUla nahIM // nija patha meM mAna rahA, nAginake sama nArI ke kezoM ko / isase he mA~ ! maiM pUrNa nahIM, kara pAtA tava AdezoM ko // merA jo kucha bhI nizcaya thA, vaha maiMne nissaGkoca kahA / karanA aba punarvicAra nahIM, saba kucha samyaka hI soca kahA // lo mAna, kisI bhI kAntA kAbananA hai mujhako kanta nahIM / karanA nivAsa isa rAjabhavanameM bhI jIvana paryanta nahIM // isase aba hAra ma~gAe~ mata, gahane bhI Apa gar3hAyeM mata / au' mujhe vivAha karAne kA, bhI pATha kadApi par3hAyeM mata //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 parama jyoti mahAvIra vara kI bhUSA meM mujhe nahIM, dekhegA kuNDana nagara kabhI / au' nahIM kaheMge 'priye' kisIko bhI mere ye adhara kabhI // kaha nahIM rahA bhAvukatA vaza, pAlUgA ye udgAra sadA / kara rahA Apake sammukha praNa, rahane ke hetu kumAra sadA / / deM zrApa azISa himAcala sA, maiM apane praNa para acala huuN| nija patha se ravi zazi TaleM bhale, para maiM nija patha para aTala rhuuN|| kucha kaSTa Apako yadi mere, nizcaya ne pahu~cAyA ho| au' dhyAna vinaya kA rahate bhI, yadi kucha apriya kaha pAyA ho / to kSamA kareM au' putra vadhUpAne ko aba lalacAye mata, avaloka kumAra mujhe apanA, sukumAra zarIra sukhAeM mata / /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 dasavA~ sarga he mA~! na aAja taka kabhI zrApane merI koI haTha ttaalii| vizvAsa ataH, gata anya haThoMsI yaha haTha jAyegI pAlI // yoM 'mahAvIra' ne 'trizalA' se, sUcita nija sakala vicAra kiye / jo kaI dinoM se soca rahethe prakaTa vahI udgAra kiye // mAtA kI mamatA viphala huI, suna suta ke naye vicAroM ko| mAnA usa samaya vRthA unane, apane sAre adhikAroM ko // china gayA hRdaya se kSaNa bhara meM, sAsU banane kA cAva sabhI / luTa gaye putra hita navala vadhUle pAne ke bhI bhAva sbhii|| au' vyartha rAjakanyAoM keve sundara sundara citra lge| niSphala vivAha hita saJcita ve, zrAbharaNa, vasana au' itra lage //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 'siddhArtha' kathana ko sAvadhAna ho sunate rahe virAgI ve / para dravita na rAjya - pralobhana se ho sake zraho ! bar3abhAgI ve // - apanA vaktavya samApta sabhI kara jyoM hI cupa nararAja huye // tyoM unase nija nizcaya kahaneko udyata ve yuvarAja huye // bole ki "Apako mama vacanoM-se hogI yadapi nirAzA hI ! para mujhe ucita hI lagatA hai, kaha denA nija abhilASA bhI // parama jyoti mahAvIra he tAta ! rAjya ke bhagoM se, hai mujhe alpa bhI prIti nahIM / au' kSaNika caJcalA lakSmI para mujhako mAtra pratIti nahIM || meM ataeva rAjya - saMgharSo karanA na zakti avaruddha mujhe / kAraNa, pAnA hai mokSa rAjya, kara nija karmoM se yuddha mujhe|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga isa rAjya ramA se nahIM kintu hai mukti ramA se prema mujhe / au' prApta use hI karane meM, dikhatA hai apanA kSema mujhe // ye rAjya-bhoga saba lagate haiM, mujhako prANAntaka rogoM se / isase mujhako kiMcita bhI to, anurAga nahIM ina bhogoM se || isa rAjabhavana meM rahanA bhI, aba mujhe bhAra sA lagatA hai| nirgrantha digambara banane ko mana bArambAra umaMgatA hai| nija kA para kA hita karane ko, merA antas akulAtA hai| nara-pazu kA kandana rodana yaha aba mujhase sunA na jAtA hai / ajamedha-yajJa kI belA meM, jaba bali ke aja cillAte haiM / taba mujhako aisA lagatA hai, mAno ve mujhe bulAte haiN|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 jaba azvamegha ke samaya azva, karate haiM karuNa vilApa kahIM / to mujhako lagatA, isI samaya ---- jA rokU~ maiM yaha pApa vahIM // mAnavatA thara thara kA~pa mAnava ke kriyA kalApoM zrataeva zrahiMsA kA pracAra- karane kI hai zrabhilASa mujhe / avilamba rokanA yajJoM meM hone vAlA pazu-nAza mujhe ! rAjyAsana pAne se merA cittaM parama jyoti mahAvIra sukumAra hiMsA jhulasa hiMsAla ke santApoM kI lipsA- malIna nahIM / isase kadApi siMhAsana para maiM hoU~gA zrAsona nahIM || rahI, se / rahI, se // hai yahI hetu, jo bhAte haiMmumako ye bhoga vilAsa nahIM / au' rAjamukuTa ko lene kI ko kiMcit bhI pyAsa nahIM //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 mbArahavA~ sama siMhAsana kyA ? indrAsana bhI,, kara sakatA mujhako lubdha na aba / yaha 'kuNDagrAma' kyA ? alakA kA, vaibhava kara sakatA kSabdha na aba / / dhruva satya mAna leM Apa ise, sAmrAjya kadApi na lU~gA maiM / au' adhika dinoM isa, rAjamavana, meM bhI aba nahI rukU~gA maiM || yaha rAjya tyAga vairAgya-rAjyaaba maiM avilamba samhAla~gA / de hara prANI ko abhayadAna, SaT kAya prajA ko pAla~gA / rAjA bana nahIM miTAyA jAsakatA janatA kA kleza kbhii| kAraNa, na kisI ko saccA sukha, de sakate rAjyAdeza kabhI // jisa rAjya-sampadA ko sukha kA, zrAvAsa samamatA loka svayaM / maiM mAna rahA hU~, usako hImadhu lipta khaDga kI noka svayaM / /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra pA rAjya na koI tRpta huvA, inase panapA hai lobha sadA / zrI mAtra rAjya sattAoM se, // hI bar3hA prajA meM kSoma sadA // protsAhana bhISaNa yuddhoM ko, bhI milatA inake dvArA hai| jinameM lAkhoM kI hatyA se' bahatI zoNita kI dhArA hai // chala, kapaTa, pravaJcana bar3hate haiM, Azraya vizvAsa na pAtA hai| sukha bhoga vilAsa panapate haiM, tapa saMyama pAsa na AtA hai // inakI chAyA meM ho pAtA mAnavatA kA nirvAha nahIM / para sukha se krIr3A rata rahatIhai dAnavatA sotsAha yahIM / yaha hI na sage bhrAtAoM meM-- bar3hatA rahatA vidvaSa yahA~ / svayameva pitA kI hatyA kara banate haiM putra nareza yahA~ /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ myArahavA~ sarga jIvana azAnta kara dete haiM, uTha agaNita antardvanda yahA~ / durvyasana sabhI zrI durguNa saba, jama kara rahate sAnanda yahA~ || nija svArtha-siddhi hI karane meM, lagatI hai sArI zakti yahA~, dAridraya, kSudhA, niSkriyatA kI, ye hI karate abhivyakti yahA~ / / rAjasiMhAsana banate haiM, yAM janatA ko kaTu abhizApa yahA~ / rAjA ke hara anyAya use, sahane par3ate cupacApa yahA~ // dU~ eka vAkya meM kaha, to yaha - pApoM kI hI caTazAlA hai / isake bhItara tama hI tama, basa, bAhara dikha rahA ujAlA hai | rAjamukuTa ataeva alaMkRta se karanA tAta ! na zIza mujhe / isa 'kuNDa grAma' kA nahIM, apitu - bananA jaga kA jagadIza mujhe || 206
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra apane cetana kA saba kalmaSa, dho bananA cinmaya zuddha mujhe| aura rajya zatru se nahIM, zrAtmaripuoM se karanA yuddha mujhe / / isase le rAjya svayaM patha meM, phailAU~gA maiM zUla nahIM / apane hI hAthoM maiM apane dRga meM DAla~gA dhUla nahIM // " yuvarAja 'vIra' kA nizcaya suna, rAjA ko duHkha vizeSa huvA / rAnI kI icchA jaisA hI-, asaphala unakA uddeza huvA / / aba kintu upAya na thA koI, isase dhAraNa kI samatA hii| prabhu-hRdaya prabhAvita karane kI, unameM na rahI thI kSamatA hI / / kAraNa, kumAra ke kahane meM, unako yatheSTa thA sAra dikhA / ataeva unheM aba aura adhika, samajhAnA bhI nissAra dikhA / /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ sa zrataeva unhoMne punaH nahIM, cher3A yaha rAjya prasaGga kabhI / kAraNa, na 'vIra' para car3ha sakatAthA koI bhI to raGga kabhI // yoM gRha meM rahate huye bIte unatIsa basanta abhI / mA~ aura pitA ke kAraNa para ve bana na sake the santa abhI // ve eka divasa the mAthe para dAyA~ hAtha itane meM mUka rudana sunakara, unakA sA unakA sAtha svayaM // baiThe rakha svayaM / unheM ve kSaNa bhara meM hI samajha gaye, pazu bali dI jAtI hAya ! kahIM / kucha mUkoM dIna nirIhoM para hotA anucita anyAya kahIM // devI kI bheMTa car3hAne ko hotA hai aja - saMhAra kahIM / jagadamvA ko santati ke zira jA rahe diye upahAra kahIM // 311
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 mAnava ne nirbala pazuoM ke, zoNita se khelI holI hai / balidAna huI makha - vedI jIvita pazuoM kI TolI hai || meM, yaha samajha dayA se sihara uThe, socA, maiM kaisA kSatriya hU~ ? kyoM trANa kSatoM kA karane ko maiM banA na aba taka sakriya hU~ ? isa nava vicAra ke Ate ho, unakA antas saMkSabdha huvA // vairAgya--kamala -madhu pIne ko, unakA mana madhukara lubdha huvA || parama jyoti mahAvIra aba rAjabhavana druta tajane meMhI dikhA svayaM kA kSema unheM / nissAra lagA 'siddhArtha' --- pitA' 'trizalA ' - mAtA kA prema unheM // satra bhautika bandhana vyartha lage, unako itanA thA kSobha huvA | pratyeka parigraha se mana pUrNatayA nirlobha huvA // unakA-
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sa jina-muni-mudrA apanAne meM- dikhA | hI unheM svapara kA trANa zra' paJca mahAvrata pAlana meMhI unheM svapara kalyANa dikhA // ve kyoM ki parigraha dvArA harasakate the jaga kA trAsa nahIM / jalanidhi nija jala se hara sakatAhai kisI puruSa kI pyAsa nahIM // saba bhUSaNa dUSaNa se bhAse, bhUSA bhUsA sI jJAta huii| nirgrantha digambara muni bananAatra unheM saralatama bAta huI || 20 ------------ apane pAvana karttavyoM thA kiyA / Aja unhoMne jJAna apane abhISTa ko pAne samyak patha thA pahicAna liyA || kiyA / karuNA kI unake mAnasa se aisI nirjhariNI jisakI gati kuNThita kara sakate -- zrAja bahI / the vighnoM ke girirAja nahIM !! kA V 313
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra dekho, vairAgya bar3hAne ko kyA kyA vicAra aba Ate haiM ? nija avadhijJAna meM unheM pUrva bhava kaise Aja dikhAte haiM ? kisa bhA~ti bhAvanA dvAdaza kA ve mana meM cintana karate haiM ? kisa bhA~ti virakti-kizorI meM, yauvana ke cinha ubharata haiM ? saMkSepa rUpa meM hI kavi ko, yaha sArA varNana karanA hai| prabhu-cintana-sAgara ko chandoMkI laghu gAgara meM bharanA hai /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga kisakA rahatA yaha rAjya rAjA bhI rahatA kauna calatA rahatA hai satra dekhA karate mauna yahA~ || kAla cakra, vibhava ? yahA~ ?
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga 317 ekAkI 'vIra' virAje the, nAsA para dRSTi jhukAye the| isa samaya unheM saMsmaraNa svataH, nija pUrva janma ho Aye the| yA bhIla-janma se aba taka kA, hara janma unheM tatkAla dikhA / thA mohaka deva svarUpa dikhA, nArako rUpa vikarAla dikhA / 'nandana vana' kA bhI dRzya dikhA, 'vaitariNI' kI bhI kIca dikhii| paryAya unheM pratyeka uccase ucca nIca se nIca dikhI / / dekhA, taja svarga nigoda gayA, . au' kaI bAra hI kITa huvA / kara sATha lAkha yo janma maraNa, 'nArAyaNa' dhAra kirITa huvA / / ho siMha nirantara hatyA kI, 'cakrI' ho jaya SaT khaNDa kiyA / "kSemaGkara' muni se prApta punaH maine yaha ratna kaNDa kiyA / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra tIrthakaratva kA bandha kiyA, phira maiM solahave svarga gayA / devendra huvA, phira prApta yahA~, yaha tIrthakara pada kiyA nayA / / yoM dekhA, puNya-sudhA bhI pI, au' pApoM kA bhI garala piyA / dekhA vimAna bhI surapura kA, anubhava narakoM kA paTala kiyA / / unakI virAgatA aura bar3hI, ina pUrva bhavoM kI gAthA se / vairAgya-divAkara kI kiraNeMsI nikalIM unake mAthA se / / ve lage socane nija mana meM, maiM dekha cukA bhUgola sabhI / au' pApa-puNya ke dvArA maiM, le cukA duHkha sukha mola sabhI // durgandha naraka kI bhI sa~ghI, sUghI mandAra-sugandha tathA / bA~dhI 'nigoda' kI Ayu, kiyAtIrthakaratva kA bandha tathA //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 bArahavA~ sarga ho siMha jIva-hatyAeM kI, maiMne gaMgA ke ghAToM para ho cako bhI sAmrAjya kiyA, battisa sahasra samrAToM para / caraNoM se kucalA gayA kabhI maiM hokara patha kI ghAsa aho / zrau' kabhI baiTha indrAsana para sukha bhoge haiM sollAsa aho / sura, nara, pazu, narka caturgati meM, aba taka anAdi se ghUma cukA / saha cukA yAtanA narakoM kI au' macA svarga meM dhUma cukA / ho hiMsaka nirmama jIva kabhI, maiMne kI hiMsA ghora aho / au' kabhI ahiMsaka muni hokara maiM bar3hA dayA kI ora aho / / kramazaH ye dRzya sabhI unake, zuci avadhi jJAna meM camaka gaye / gata sabhI bhavoM ke dRzya unheM, cala citra sadRza hI jhalaka gaye /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 ve lage socane, karmoM neye kyA kyA nAca nacAye haiM ? maiMne jaga-nATakazAlA meM ---- ye kyA kyA svA~ga racAye haiM ? pApodaya se 'purukhA' bhIlakiyA / parama jyoti mahAvIra ho maiMne pApAcAra zra' patnI sahita ahiMsA vrata -- maiMne muni se svIkAra kiyA // vrata phala svarUpa maiM 'bharata' nAma-ke cakrI kI santAna huvA | mama pitA 'bharata' ko dIkSA ke lete hI kevala jJAna huvA || mama cAcA 'bAhubalI' ne bhI zivanagarI ko prasthAna kiyA / mama bAbA 'RSabha' jinezvara ne -- bhI zobhita mokSasthAna kiyA || para muni ke pada se Digane se merI aba taka yaha rahI dazA / aba taka ina AThoM karmoM r3hatama bandhana meM zraho pha~sA
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sa isa cintana se unakI virakti- kA rUpa aura avadAta huvA | para rAga, dveSa au' mamatA para sahasA hI ulkApAta huvA // bhaya ke mAre mohAdika saba durbhAva sarvathA dUra huye / bhaya, garva, arati, Azcarya, kheda, cintAdika cakanAcUra huye // dvAdaza anuprekSA bhAne meM, aba lagI na kiMcita dera unheM / koI bhI bAdhaka tatva nahIM' pAye isa kSaNa meM ghera unheM // socA, amaratva nahIM pAte-haiM amara kahA bhI deva kabhI / ho jAte naSTa surezvara au' cakro Adika svayameva sabhI // ho jahA~ na maiMne aisA hai koI deza raha nahIM sakA maiM indra sadA, raha sakA sadaiva nareza nahIM // 1 - zranityAnuprekSA janma liyA, nahI / 321
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 zrau' nahIM rahegA canA sadA, merA yaha sundara deha ho / anyatra alabha sundaratA kA, jo hai lokottara geha ho // zradIza janma meM jinane ratnoM kI ve kahA~ gaye SaT mAsa milA koI isako na bacA sakatA, isameM kiMcit sandeha nahIM / vipadA kI belA ne para dikhalAtA koI sneha nahIM || barasAyI, dhAra yahIM / prabhuvara ko, AhAra nahIM // jaba parama jyoti mahAvIra jina 'rAmacandra' ne 'sItA kA " 'rAvaNa' - gRha se uddhAra kiyA / usa garbhavatI ko unane hI vana bheja krUra vyavahAra kiyA || ataeva sakala sAMsArika sukha, madhu se lipaTI asidhArA hai / isase sukha kI zrAzA karanA, atizaya ajJAna hamArA hai // 2. zaraNAnuprekSA / 3 saMsArAnuprekSA /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga jaise amRta kA dAna kabhI, de sakatA viSadhara nAga nahIM / vaise saccA sukha de sakatA, sAMsArika sukha kA rAga nahIM || 4 nizcaya hI purajana parijana prANI, inameM pha~sane se hI cAroM gatiyoM meM nAca rahA / zrau' saccA hIrA samajha juTA hara bhava meM kaccA kA~ca rahA // kSaNabhaGga ura yaha kA nAtA hai / yaha jIva akelA hI zrAtA hai tathA akelA jAtA hai | hara puNya yaha svayaM vaha yahA~ akelA hI bhogA karatA hai dukha - zrAnanda sabhI / au' svayaM akele hI gAtAhai viraha-milana ke chanda sabhI // pApa kI pothI ko, akele par3hatA hai / saba azubha tathA zubha karmoM kI hara mUrti akele gar3hatA hai // 4. ekatvAnuprekSA / 323
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra 1 jyoM saurabha pRthaka svatantra vastu, paratantra banA para phUloM meM / tyoM tana se cetana pRthaka vastu, nara eka samajhatA bhUloM meM // cetana jyoM kA tyoM rahatA hai, tana mAtra bigar3atA banatA hai| para isakI anya vikRti apanI hI vikRti samajhatI janatA hai / tana tyoM hI badalA karatA hai, badalA karatA nara bAnA jyoN| jaba yahI nahIM hai apanA to, phira isase prIti lagAnA kyoM ? 6 yaha to atyanta apAvana hai, pada-nakha se zira ke bAloM taka / pujane vAle pada se, cUme jAne vAle mRdu gAloM taka || bhItara yaha mahA bhayAnaka hai, bAhara dikhatA alabelA hai / bhItara pradarzinI majjA kI, vAhara sajjA kA melA hai|| 5. anyatvAnuprekSA / 6. azucyAnuprekSA /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga pratidina mala mala kara dhote haiM, bAhara ke mala ko bhole jana / para yadi bhItara kA mala bAharaho to na nayana bhI khole jana || *mithyAtva-madya ko pIne sehI huvA mahA unmAda ise / kara rahe nimagna bhavodadhi meM, vrata hAni, kaSAya pramAda ise // yaha jIva bRthA hI auro ko, nija mahA zatru hai mAna rahA / vAstavika zatru to aAzrava hai, para ise na yaha pahicAna rahA // yaha zrAsrava roka mujhe karanA nija karmoM ko unmUla svayaM / bhava sAgara-pAra pahu~ca - pAnA hai mukti nAma kA kUla svayaM // 'ataeva banU~gA nirmohI, avilamba tyAga kara moha sabhI / anurAga kisI se nahIM, kisIse nahIM karU~gA droha kabhI // 7. zrAsavAnuprekSA / 8. saMvarAnuprekSA /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 parama jyoti mahAvIra maiM samiti, mahAvrata, indriya-jaya mana vacana karma ke saMyama se / karmoM ke prAsrava kA saMvara, prArambha karU~gA nija zrama se // anuprekSA, dharma, parISada-jaya, dhAraNa karanA upayukta mujhe / kAraNa, ye hI to karmoM se, kara sakate kramazaH mukta mujhe // saMbara se hogA nahIM nayekamA kA mujhase yoga punaH / pUrjita karmoM ke kSaya kA, karanA hogA udyoga punaH // ati ghora tapasyA karane se, ho jAyegA yaha kArya sarala / avipAka nirjarA hone se bhAgeMge sAre karma nikala / maiM eka eka kara aAThoM hI karmoM ko zIghra khirAU~gA / inakA aba taka aAtithya kiyA, aba inheM nikAla bhagAU~gA / 6. nirjraanuprekssaa|
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga 1degcirakAla loka meM mujhako ina, karmoM ne bhramaNa karAyA hai| sura nara pazu narka caturgati meM, mujhako aba taka bhaTakAyA hai| para inheM khirA aba dene para, dharanA hogA na zarIra punH| au' nahIM maraNa kI cintA se, hogA mama citta adhIra punaH // devendra narendra nahIM bananAhogA phira bA~dha kirITa kbhii| bananA na nArakI bhI hogA, honA na par3egA kITa kabhI // 5'agaNita hI bAra yahA~ mujhako durlabha mAnava kA rUpa milA / nArAyaNa - pada bhI prApta huvA, cakrI pada cAru anUpa milA // para maiMne na kiyA aba taka bhI, ratnatraya kA saMkalana kbhii| au' Atma bodha ke amRta se kI dUra na bhava kI jalana kabhI / / 10 lokAnuprekSA 11 bodhi durlabhanuprekSA
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 parama jyoti mahAvIra ataeva zIghra ho aba to maiM, AdhyAtma jJAna kA lAbha kruuN| isa parama jyoti kI AbhA se, aba apane ko amitAbha karU~ // 12 isa yuga meM 'RSama' jinezvara ne, jo muni kA dharma calAyA hai / jo paramparA se taba se hI, aba taka bhI calatA AyA hai / / hai Aja vahI apanAne meM, bherI vAstavika bhalAI aba / isa dhama-kavaca ko bA~dha ataH, karmoM para karU~ car3hAI aba / / uttama kSamAdi daza yoddhA le, karmoM para jaya sollAsa kruuN| kaivalya prApti ke liye satata, tapa-saMyama kA abhyAsa kruuN|| dvAdaza-anuprekSA-cintana se, avaziSTa mamatva vilIna huvA / tatkSaNa vairAgya vahA~ usakesiMhAsana para AsIna huvA // 12. dharmAnuprekSA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga isase hI usane rAjabhavanako tRNa samAna hI lekhA thA / tana ke vasanoM zrAbharaNoM ko, prati tuccha dRSTi se dekhA thA // avilamba unheM taja vana meM jA dIkSA lenA bhava- sindhu kUla para jAne nija jIvana naukA khenA thA // ataeva pitA au' mAtA se, zrAjJA lene ve vIra gaye / ati komala vANI meM bole, isa bhA~ti vAkya gambhIra naye || rAjabhavana, thA / ko, 66 'aba grAja mujhe jaga ke vaibhava-se hai vizeSa nirveda huvA | unatIsa varSa jo khoye hai, unakA atizaya hI kheda huvA // itanA jIvana kho diyA vRthA, dhArA aba taka muniveza nahIM / tyAge tana ke paridhAna nahIM, svayameva ukhAr3e keza nahIM // 21 329
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 aba taka aneka hI bAra yadapi, mere mana meM yaha dvanda calA / para binA Apako zrAjJA ke, maiM nahIM kabhI svacchanda calA // jaba taka na tapasyA karatA meM, taba taka hai merI kuzala nahIM / isase isa merI abhilASA ko Apa kareM aba viphala nahIM || dIkSA lene kI zrAjJA pAne deM atmika zAnti mujhe | zrau' satya, himA ke dvArA karane deM dhArmika krAnti mujhe || parama jyoti mahAvIra tapa ko jvAlA meM sone sA, hone deM nirmala zuddha mujhe / nirvANa lAbha hita karane deM, ATha karmoM se yuddha muke // " 'trizalA ' ke nandana mauna punaH; ina zabdoM ke hI sAtha huye / unake samajhAne ko udyata, aba 'kuNDagrAma' ke nAtha huye ||
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga bole - "jo kucha tuma kahate ho, vaha nirAdhAra nissAra nahIM / para tava viyoga ko sahanA to, mere mana ko svIkAra nahIM || isase merA yaha kahanA hai, tuma rAjya abhI sotsAha karo / raha rAjabhavana meM hI apane, vrata niyamoM kA nirvAha karo || kara rahe zIghratA kyoM itanI ? jaba nizcita milanA siddhi tumheM / svayameva prApta ho jAnA hai, isa bhava meM mukti-samRddhi tumheM // / zrataeva nahIM tuma karmoM ke, kSaya karane kA kucha soca karo / yaha rAjya samhAlo, mana meM mata, kiMcit bhI to saGkoca karo // " suna prabhu ne kahA- " uThAyeM phira, vaha hI prAcIna prasaGga nahIM / isa rAjya - pralobhana kA meremana para car3ha sakatA raGga nahIM || 331
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra yaha rAjapATa kSaNabhaMgura hai, yaha nahIM sadaiva ThaharatA hai / nija puNya kSINa ho jAne para, kSaNa meM saba ThATa vikharatA hai / / bhUgola yahI batalAtA hai, batalAtA hai itihAsa yahI / jAne kitanoM ne rAjya kiyA, para rahA kisI ke pAsa nahIM / SaT khaNDa jinhoMne rAjya kiyA, samrATa 'bharata' ve Aja kahA~ ? una para bhI jaya pAne vAle, ve bAhUbali nararAja kahA~ ? 'kailAza' uThAne vAle ve, 'rAvaNa' laMkA ke Iza kahA~ ? au' unheM harAne vAle bhI, ve 'rAmacandra' jagadIza kahA~ ? yoM isa bhU para jAne kitanehI bhUpoM ke adhikAra huye / yoM isa nabha ke nIce jAnekitanoM ke jaya jayakAra huye / /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ sarga yaha avani kisI kI nahIM, kisIkA bhI to yaha AkAza rahA / zAsaka kahalAne vAloM para, bhI zAsana karatA nAza rahA / / maiM bhI nArAyaNa, cakrI kA, pada pAyA, saba anukUla huvA / para palaka sadA ko mu~date hI, sava kucha pala bhara meM dhUla huvA || kisakA rahatA yaha rAjya vibhava, rAjA bhI rahatA kauna yahA~ ? calatA rahatA hai kAla-cakra , saba dekhA karate mauna yahA~ / / anumati deM, tapa-taraNI se, meM pAra karU~ bhavasAgara yaha / " ho mauna vizeSa prazAnta huye, itanA ve zAna-divAkara kaha / / suna rAjA rAjya-viSaya para phira. kaha sake anya udgAra nahIM / para unake mana kI mamatA ne, mAnI aba bhI thI hAra nahIM / /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra kaha uThe-"na lo yaha rAjya kintu, soco punarapi isa nizcaya para / basa, eka bAra do aura dhyAna, mere kahane ke zrAzaya para / / soco, yadi tuma vana cale gaye, mA~ nitya bhigoyeMgI aJcala / kAraNa, basa tuma hI ho isakI-- isa vRddhAvasthA ke sambala // isakA tuma para hai moha adhika, isako pIr3A pahu~cAyo mata / basa, soca dazA bhara isakI hI, tuma rAja bhavana se jAao mata // " ho pitA na suta ke antas ko-- unane aba taka pahicAnA thaa| aba taka na 'vIra' kI himagiri sI-- dRr3hatA ko unane jAnA thA / / sambhavataH isa hI kAraNa se ina zabdoM kA uccAra kiyaa| uttara meM 'sanmati' ne yo phira sUcita apanA udgAra kiyA / /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra 342 mA~ lagIM sikhAne baccoM ko, karanA prabhuvara kA vandana yoN| kara jor3a navAnA zIza turata, nikaleM ve trizalA-nandana jyo / / ati bhakti bhAva se gadgada ho karanA jayakAra samAdara se / barasAnA una para puSpoM kI paMkhur3iyA~ gRha kI chata para se / / yoM isI viSaya kI carcA thI, nagarI kI sabhI dizAoM meM / jo bijalI jaisI phaila raho-- thI pAsa pAsa ke gA~voM meM / / au' idhara 'vIra' mu~ha mA~gA dhana, dete jAte the dInoM ko / zrImanta banAte jAte the, ve Aja sabhI zrIhInoM ko / / kara DAlA dIna daridroM kA, dAridraya sarvathA dUra sabhI / de DAle tana ke bhUSaNa taka kaNThI, kuNDala, keyUra sbhii||
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ sarga zrataeva alaukika dRzya yahA~, usa dina dikhalAyI detA thA / sukha bhoga tyAga para tulA huvA, vaha yoga-mArga kA netA thaa| yaha jAna vandanA karane ko, Aye laukAntika deva vahA~ / kara vandana 'trizalA nandana' kA ve baule yoM svayameva vahA~ / / "thA abhI ApakI sattA se, yaha rAjabhavana hI dhanya prabho / aba kintu Apako pAkara hojAyegA dhanya araNya prabho // kSayazIla vinazvara ambara hI the aba taka nava paridhAna vibho / aba akSaya ambara-ambara se hoveMge zobhAvAna vibho / / jaba Apa tyAga kara cala deMge, * yaha janma bhUmi kA dhAma prabho / taba nahIM roka bhI pAyegA, yaha 'kuNDa' nAma kA grAma prabho / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra haiM dhanya Apa, jo isa vaya meM, nigrantha veSa ko dhAreMge / komala tana se kara tapa kaThora cetana kA rUpa nikhAreMge / au' 'kuNDa grAma' ke hI na apitu, tribhuvana ke nAtha kahAyeMge / kevala na yahA~ ke purajana hI, zata indra svamAtha navAyeMge / / hama ataH ApakA yaha dIkSA-- kalyANa manAne Aye haiN| nija mArga pradarzaka prati zraddhAse zIza jhukAne Aye haiM / jina-muni ko mudrA dhAraNa kara, hoveMge zrApa munIza prabho / kara zrAtma yoga kA sAdhana phira ho jAyeMge yogIza prabho / / isa yuga kA hai saubhAgya mahA, jo milA ApasA netA hai| jisane siMhAsana tyAgA hai, jo saccA kAma-vijetA hai|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA sarga vairAgya ApakA dhanya ki jo, hai rahA kisI se sneha nhiiN| au' Aja rokane pAtA hai, yaha rAjya nahIM, yaha geha nahIM // ataeva Apake darzana kara ati dhanya hamAre netra huye| devoM ke dvArA pUjya sadAko kuNDa grAma' ke kSetra huye / / kathanIya nahIM vaha zabdoM se, jo Aja hameM zrAnanda huvA / he jJAna sUrya / tava darzana kara ajJAna-nizAkara manda huvA / / nizcaya taba dharma-pracAraNa se, sArI jagatI sukha paayegii| hiMsA kA patajhar3a bItegA, karuNA kI madhu Rtu prAyegI / / atyanta manda ho jAyegA, pApoM kA bho vyApAra yhaaN| au' zrAtma dharma ho jAyegA, hara AtmA meM sAkAra yhaaN|| 22
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra 360 zUloM se rakSA hetu rastrIM-- taka nahIM pAdukA caraNoM meM / zrau' ginA unhoMne chatarI taka-- ko bhI bAdhaka upakaraNoM meM / vastroM kI kauna kahe ? tana para, tAgA taka nahIM bacAyA thaa| ho jAta rUpa nija kAyA ko, unane nimrantha banAyA thA / koI na banAyA guru apanA, au' bane nahIM bhI cele ve / svayameva banAne ko nija patha, udyata ho gaye akele ve // cimaTA bhI unane liyA nahIM, bA~dhA na kahIM mRga chAlA bhii| zrau' nahIM kaNTha meM DAlI thI, unane rudrAkSI mAlA mI // yoM vidhivat caudaha antaraGga, daza vAhya parigraha chor3e the| pazcAt vinaya se siddhoM ko, apane donoM kara jor3e the / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra kI dIkSA site E M aoisemedies sapaOTINE zirapara ke keza lage unako, nija patha ke bAdhaka kaNTaka se / isase ukhAr3a kara paJcamuSTise dUra kiyA nija mastaka se // (pRSTha 361)
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 terahavA sarga phira antarmukhI svadRSTi banA, unane bhItara ko jhA~kA thaa| tana kA baibhava taja cetana kA, avinazvara vaibhava A~kA thA / zira para ke keza lage unako, nija patha ke bAdhaka kaNTaka se| isase ukhAr3a kara paJca muSTise dUra kiyA nija mastaka se / Tala gaye keza, A gayI ataH, aba aura vizeSa aTalatA thii| evaM prArambha parigraha kI-- raha gayI na zeSa vikalatA thI / / jisa jisako samajhA para padArtha, usa usako dUra haTAyA thA / nija ke aThAisa mUla guNoMse nija caitanya sajAyA thA / mana, bacana, kAya ko zuddha banA, baiThe nizcala pariNAma kiye| darzaka sva vAsa ko lauTa cale, mana meM saMsmRti abhirAma liye / / 23
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 parama jyoti mahAbIra cAhe vipatti jo bhAye, saba--- saha lete the ve samatA se / nija nizcaya nahIM badalate the, Dara kara patha kI durgamatA se / gopoM ne unheM saceta kiyA, "yaha mArga nirApada sarala nhiiN| raha rahA dRSTi vipa sarpa yahA~, sakatA koI bhI nikala nahIM / / kAraNa, usakI viSa-jvAlA ko, koI na kabhI saha pAyA hai / jo gayA haThAt idhara hokara, jIvita na nikala vaha pAyA hai / / jo bhI jana vahA~ pahu~catA hai, Dasa letA usako sA~pa vahIM / isase isa patha se hokara aba, prasthAna kIjiye Apa nahIM / / " yaha satya sUcanA sunakara bhI prabhu ne tyAgA utsAha nahoM / au' viSama dRSTi viSa viSadhara se Dara kara badalI nija rAha nahIM /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ sarga ve usI mArga se cala usake bila ke samIpa AsIna huye / vaha sarpa jahA~ para rahatA thA, ve vahIM dhyAna meM lIna huye // jaba sarpa vahA~ para AyA to, usako dhyAnasthita santa dikhe| unake se nirbhaya vyakti use, the nahIM aAja paryanta dikhe // nija rAjya-kSetra meM dekha unheM, ho rahA use ati saMzaya thA / yaha puruSa nahIM sAdhAraNa hai, ho gayA use yaha nizcaya thA / / phira bhI usa viSadhara ne unasemAnI na sahaja hI hAra svayaM / viSamayI dRSTi se dekha unheM, chor3I viSamaya phukAra svayaM / / para jAne kyoM aba Aja biphala usakA yaha dRSTi-prahAra rahA / pheMkI phira dRSTi aneka vAra phala kintu vahI hara bAra rahA / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 parama jyoti mahAvIra itane para bhI usa nAgarAja, kA sAhasa Aja na hArA thA / kATA tatkAla a~gUThe meM, yA viSa se caraNa pakhArA thA / / para nahIM vIra ne nayana khola usa ahi kI ora nihArA thA / unakI isa dRr3hatA se viSadhara, para car3hA krodha kA pArA thA / / phaNa punaH calAyA kaI bAra, jo sahe unhoMne zAnti sahita / yoM pUrNa zakti vyaya kara bhI ahi, kara sakA na unakA grAja ahita / / pA nahIM sakA jaya mahAnAga una 'mahAvIra' para hiMsA se / para 'mahAvIra' ne mahAnAgapara jaya kI prAsa ahiMsA se / / yaha apanI prathama parAjaya usa, viSadhara ko banI pahelI aba / socA, yaha kauna puruSa ? jisane ye merI coTeM jhelI saba //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTi viSa viSadhara *", . . pA nahIM sakA jaya mahAnAga, una 'mahAvIra' para hiMsA se / para 'mahAvIra' ne mahAnAgapara jaya kI prApta ahiMsA se // (pRSTha 380)
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 ataeva kahIM rukate na adhika, hara grAma zIghra hI tajate the / prAyaH jA vijana tapovana meM, ve 'so'haM ' 'so'haM' bhajate the // yadi vighnna pAraNA meM zrAtA, santApa na the ! kare, to bhI karate koI kitanA upasarga para dete ve abhizApa na the / / isase kucha duSTa akAraNa hI, unako dina rAta satAte the / kucha tapa se unheM DigAne ko sammukha utpAta macAte the !! parama jyoti mahAvIra para kiMcit kupita na hote the, ve karuNA ke avatAra kabhI zrau' pAsa na Ane dete the, ve koI zithilAcAra kabhI // . to pramAda unameM koI bhI hotA thA kabhI pratIta nahIM / unakA kSaNa mAtra asaMyama meM hotA thA nahIM vyatIta kabhI //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga paidala sadaiva hI calate the, to bho na kabhI ve thakate the| patha ke kaGkaNa au' kaNTaka bhI to unako nahIM khaTakate the / yoM cala ve 'brAhmaNa grAma' ruke, phira 'campA' ko prasthAna kiyA / kara cAturmAsa tRtIya yahIM, unane nija prAtmotthAna kiyA / au' do do mAsa kSapaNa ke dotapa kiye na kintu udAsa huye / yoM huI pAraNA kevala do, aura pUre cAroM mAsa huye / / isa caturmAsa meM kliSTAsanase kiyA unhoMne aAtma manana / evaM vizeSataH ruddha rakhI, mana vacana kAya kI halana calana / / pazcAt vahA~ se kara vihAra "kAlAya' grAma ve nAtha gaye / zrau' 'gozAlaka' bhI chAyA se una vizva bandhu ke sAtha gaye /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 parama jyoti mahAvIra ve rAta khaNDahara meM Thahare, prasthAna kiyA phira prAta samaya / avilamba 'pattakAlaya' pahu~ce, IryA se calate huye sadaya / / tadanantara satvara Age kocala pahu~ce grAma 'kumArA' ve / janatA ke zraddhApAtra yahA~ bhI bane guNoM ke dvArA ve / / pazcAt vahA~ se kara vihAra, pahu~ce 'corAka' yazasvI ve| au' yahA~ guptacara samajha liyethe gaye mahAn tapasvI ve|| vastusthiti kintu samajhate hI, sammAna huvA una tyAgI kA / phira nahIM kisI ne rokA patha, una jaga se pUrNa virAgI kA / / unane kucha dina ruka vahA~ 'pRSThacampA' kI ora prayANa kiyA / kara cauthA varSAvAsa vahIM, nija AtmA kA kalyANa kiyA /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga ati kaThina AsanoM se tapa kiyA tathA zubha dhyAna raha cAra mAsa phira kI ora puNya durdhara - kiyA / 'kayaMgalA' prasthAna kiyA || kucha Thahara vahA~ phira 'zrAvastI' jAkara dhAraNa nija yoga kiyA / nagarI ke bAhara dhyAna lagA, susthira apanA upayoga kiyA || kara dhyAna prapUrNa kI ora bar3hAye svIya pura nikaTa eka taru tale kara Thahara gaye ve 'iliduga pura' caraNa | pahu~ca mahAzramaNa || -- -- kucha anya yAtriyoM ne bhI to, zrA kI vyatIta vaha rAta vahIM || ' agni jalAyI, saMgraha karatarutroM ke sUkhe pAta vahIM // vaisI hI jalatI agni chor3a, ve gaye ki jyoM hI prAta huvA | para isa pramAda se dhyAnasthita, prabhu para bhISaNa utpAta huvA || Le
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 kucha hI kSaNa meM vaha agni phaila ho aura adhika vikarAla gayI / bar3hate bar3hate vaha dhyAnamagna- prabhu ke samIpa tatkAla gayI // yaha prabhuvara ne, upasarga jAna dRr3ha meru samAna zarIra kiyA / vaha agni jvAla saha lene ko mana sAgara sA gambhIra kiyA || vaha agni aura bhI aruNa huI, vaha dRSya aura bhI karuNa huaa| yaha sahanazIlatA dekha svayaM, zrAzcarya cakita sA varuNa huvA || parama jyoti mahAvIra 'gozAlaka' uTha kara bhAga gayA, para nahIM 'vIra' kA roma ka~pA / unakI isa dRr3hatA ko viloka, yaha dharA ka~pI, yaha vyoma ka~pA || sArI zakti lagA, vizeSa suraGga huI | jvAla, huI || atra mAno vaha agni atyanta nikaTa zrA gayI para 'vIra' samAdhi na bhaGga
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga 4.1 usa samaya vahA~ kA karuNa dRzya, ati hRdaya vidAraka lagatA thA / isa teja puJja se Dara bhI vaha, tejasvI kintu na bhagatA thA / ho gayA hatAza hutAza nirakha, tapa-teja-prakAza vilakSaNa yaha / avaloka 'vIra' kI zAnti svayaM, ho gayA zAnta phira tatkSaNa vaha / / saba ghAsa pattiyA~ rAkha huI au' rahI na zeSa lalAmI aba / nija nayana khola isa bhA~ti uThe, usa samaya vahA~ se svAmI aba / / jaise ki agni jvAlAtroM ne, ho unase pyAra dulAra kiyaa| yA bandhu samajha una tejasvI kA ho svAgata satkAra kiyA / pazcAt 'naMgalA' gaye vahA~se cala 'siddhArtha-dulAre' ve / kucha samaya vahA~ para ruka kara phira, "zrAvattA' grAma padhAre ve||
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 kucha Thahara vahA~ bhI 'kalaMbukA' - ko phira ve trizalA - lAla gaye / pura ke nivAsiyoM para apanetapa kA prabhAva sA DAla gaye || vaha svayaM prabhAvita hotA, jo unakA darzana kara letA thA / kAraNa usa samaya na koI bhI, una sA upasarga-vijetA thA || kucha bheMTa cAhate denA nara, para ve kaNamAtra na lete the / nirgrantha pUrNa raha bhavasAgarameM jIvana-naukA khete the // parama jyoti mahAvIra kara yathAzIghra nirjarA unheM, kaivalya prApta kara lenA thA / ho prApta ghAtiyA karmoM kobhI to samApta kara denA thA || basa, isI hetu ve samatA se saha lete sAre kleza sadA / zrau' apane caraNoM se nApA - karate pratyeka pradeza sadA ||
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga the kiye abhI taka 'AryabhUmi'~~ meM hI saba varSAvAsa yahIM / evaM 'anArya' meM jAne kA, aba taka thA kiyA prayAsa nahIM / / para karma kSyArtha vahA~ jAnekA aba isa bAra vicAra kiyA / zrau' rAr3ha bhUmi kI ora unhoM-- ne aba isa bAra vihAra kiyA / aviveka anAryoM kA viloka--- bhI huye na tubdha vivekI ve ! unane aneka utpAta kiye, para Tike rahe dRr3ha TekI ve / / au' kabhI anAryoM ke kAryoM-~ se unheM huvA udvega nahIM / vinoM ke ar3e himAlaya para hArA unakA saMvega nahIM / / yoM vahA~ bhramaNa kara 'zrArya deza'meM unane puNya praveza kiyA / apane vihAra se ati pAvana, vaha 'malaya' nAma kA deza kiyA / /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra varSAgama huvA ki cAra mAsataka ko sasthagita vihAra kiyaa| nija paJcama varSAvAsa yahIM, 'bhaddilapura' meM isa bAra kiyA / / para kabhI pAraNA karane ko, ve nahIM nagara kI ora gaye / raha cAra mAsa taka nirAhAra, tapa kiye nirantara ghora naye // ati jaTila tapasyA thI phira bhIto zithila na unake aGga huye / hara darzaka ko vismaya kAraka, unake Asana ke DhaGga huye / / hara grAma grAma meM phaila gayI, unake tapa kI yaha karuNa-kathA / janatA ne aisA tapa karatA, dekhA koI bhI taruNa na thA / / saba unheM nirakhane lagate the patha se jaba kabhI nikalate ve / lagatA, jaise tapa calatA ho jisa samaya mArga para calate ve //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga unakA tapa darzana sA durUha, thI kintu saralatA kavitA sI / vANI priya candra kalA sI thI, mukha para AbhA thI savitA sI || bhata samajho, kavi yaha apane manase gar3ha gar3ha kara saba kahatA hai / vizvAsa rakho, dhruva satya chanda-meM pighala pighala kara bahatA hai || yoM kaThina AsanoM se karate nija dhyAna aneka prakAra sadA / karate upAya hara, karane kozrAtmA se dUra vikAra sadA || tana tapa karatA, para cetana kA - saundarya nikharatA jAtA thA / zrau' karma-vRkSa se kramazaH hI, hara pallava jharatA jAtA thA || para / raca rahe tIrtha the ve saMyama-tapa-brahmacarya ke saMgama ho rahI saphalatA mohita thI, una tIrthakara ke vikrama para // 405...
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 upavAsa adhika ve karate the, para tana -sAmarthya na ghaTatA thA / zrI' cAra ghAtiyA karmoM kA, bandhana krama krama se kaTatA thA / jaya nirAhAra hI tapa pUre ho mahine cAra tatra pAraNArtha madhyAhna meM ve siddhArtha kumAra gaye || samaya AhAra grahaNa kara cale punaH, zra 'kali' grAma ko jAnA thA / kAraNa, unane nija jIvana meM, Age bar3hanA hI ThAnA thA / / parama jyoti mahAvIra karate, gaye / phira 'jambUsaMDa' pahu~cane ko unane nija caraNa bar3hAye the / pazcAt vahA~ se cala kara ve 'taMbAya' grAma meM Aye the // au' adhika dinoM taka unheM kahIM rukanA lagatA thA ThIka nahIM / ucita, zrataeva samajhate jahA~ jAte the ve nirbhIka vahIM //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga 40 phira 'kUpiya' pahu~ce, tadanantara, 'vaizAlI' ko prasthAna kiyA / kucha Tahara vahA~ grAmAka gaye, phira 'zAlizIrSa jA dhyAna kiyA / / cala punaH 'bhaddiyA' meM karane - ko varSAvAsa padhAre the / yaha chaThavA~ cAturmAsa yahA~, karate siddhArtha-dulAre the / cAturmAsika tapa kiyA, yahA~bhI grahaNa ki yA aAhAra nahIM / raha nirAhAra hI bitA diye, varSA ke mahine cAra vahIM / / kara cAturmAsa samApta punaH, cala 'magadha' ora ve nAtha gye| 'gozAlaka' bhI anugAmI se, una svAmI prabhu ke sAtha gaye / au' vahIM zIta Rtu prAtapa RtukA samaya bitA isa bAra diyaa| phira 'zrAlaMbhiyA' pahu~cane ko, unane avilamba bihAra kiyA /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra au' niyata samaya para uma nagarImeM pahu~ce karate huye bhramaNa / ruka cAra mAsa ke liye vahA~, tapa lIna huye ve mahAzramaNa / / cAturmAmika tapa se sArthaka, yaha saptama cAturmAsa kiyA / jala nahIM eka bhI ba~da piyA, au' nahIM eka bhI grAsa liyA || jaba caturmAsa ho gayA, tabhIzrAhAra liyA una tyAgI ne / 'kuNDAka' aora prasthAna kiyA, phira una sacce vairAgI ne // tadanantara ve 'maddanA' gaye, 'bahusAla' pahu~ca phira dhyAna kiyA / / phira 'lohArgalA' nagara jAneko unane thA prasthAna kiyA / 'jita zatru' bhUpa ne vahA~ kiyA / sammAna svayaM una dhyAnI kA / phira 'purimatAla' kI ora gamana, ho gayA zIghra una zAnI kA / /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga A vahA~ nagara ke bAhara ruka, kucha samaya rahe ve dhyAna nirata / pazcAt vahA~ se zraye ve calate 'rAjagRhI' ye satata // AThavA~ caturmAsa, kara yahIM unane tapa-yoga virAT kiyA / raha cAra mAsa taka nirAhAra, gaNita karmoM ko kATa diyA || yoM kramazaH kSaya hote jAte the / the, jitane karma purAne karate na puNya au' pApa aba nUtana karma na zrAne the || taH, phira bhI jo zeSa rahe unake -- kSaya kI unako abhilASa huI / ataeva 'anArya pradezoM meM, jAne kI phira se pyAsa huI || isa hetu 'rAda' kI vajrabhUmi'-- meM gaye vahA~ se ve prabhuvara / zrau, vahA~ parISada vividha sahIM, unane mAnasa meM samatA ghara // 26 ye
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra varSAgama dekha kiyA apanAvaha navamA cAturmAsa vahIM / au' karma nirjarA hetu kiye, duSkara aneka upavAsa vahIM / / chaha mAsa vahA~ raha 'Arya' bhUmiko punaH prazasta vihAra kiyaa| bana sakA jahA~ taka unase nija, cetana kA rUpa nikhAra liyA / / zrAo, aba dekheM yahA~ aura, kyA kyA tapa karate 'vIra' abhI / ve bhAvI agni parIkSAe~, sahate kisa bhA~ti sadhIra sabhI //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga unane nikAla kara dUra kiyA, nija komala tana kA moha sabhI / au' kiye parAjita dRr3hatA se, pASANa vajra zra' loha sabhI //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga isa laghutama ghaTanA ne bhI to, usa para prabhAva ati DAlA thaa| saba kA janmAntara sambhava yaha, sikhalAyA jJAna nirAlA thaa| phira bhI prabhu ke zrAdarza sabhI, vaha jIvana meM na utAra sakA / chaha varSa ziSya sA raha kara bhI, kara nahIM aAtma uddhAra sakA / / zrI' yaza-lipsA se prerita ho, karane svatantra prasthAna lagA / tejolezyA kI prApta punaH, karane nimitta kA jJAna lagA / / chaha dizAcaroM se par3ha nimitta, vaha isa vidyA meM dakSa huvA / isa kAraNa kucha hI divasoM meM, vRddhiMgata usakA pakSa huvA // aba apane ko prAcArya mAna, vaha prabhu se rahatA dUra sadA / 'zrAjIvaka' mata kA netA bana, rahatA thA mada meM cUra sadA / /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra usakA mahattva thA abhI kyoM ki, prabhuvara upadeza na dete the / au' abhI kisI ko ziSya banA, ve apanA veza na dete the / / kAraNa ki nahIM thA pUrNa huvA, unakA prazasta uddeza abhI / au' jIta ghAtiyA karmoM ko, the bane na 'vIra' jineza abhI / / ataeva mauna raha vicaraNa ve, karate the abhI pradezoM meM / kaivalya-prApti ke liye dehako tapA rahe the klezoM meM // ve bananA cAha rahe the druta, sampUrNatayA nirdoSa svayaM / zrau' bananA cAha rahe the druta, ve vizva jJAna ke koSa svayaM / / ataeva nirantara calatA thA, unakA yaha anusandhAna abhI / tila mAtra na Ane dete the, isameM koI vyavadhAna abhI //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga unakI icchA thI sarva prathama, nija AtmA kA uddhAra karU~ / hetu dharma-pracAra karU~ // pazcAt jagat-udvAra zrAjIvana 'sidvArtha purI' se calakara phira 'vaizAlI' nagara padhAre ve / pura ke bAhara dhyAnArtha vahA~, sidvArtha-dulAre baiThe ve // tadanantara cala 'vaizAlI' se, 'vANijya grAma' ve nAtha gaye / patha meM grAmINa puruSa unake pada para nata karate mAtha gaye || 'vANijya grAma' se 'zrAvastI'kI ora unhoMne kiyA gamana / kara dasavA~ varSAvAsa vahIM, nirvighna kiyA nija zrAtma manana || yaha caturmAsa ho jAne para cala diyA, vahA~ se usI samaya / zrI' pahu~ca 'sAnulaDiya' pura meM karmoM se pAne hetu vijaya // 417
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 parama jyoti mahAvIra solaha upavAsa nirantara kara, vidhivat zubha dhyAna jamAyA thA / dina rAta khar3e hI rahe gAta, hada meru samAna banAyA thA / isa dIrgha avadhi meM dhyAnI ve, sampUrNatayA hI mauna rahe / isa nazvara svara se unakI yaha avinazvara mahimA kauna kahe ? unane nikAla kara dUra kiyA, nija komala tana kA moha sabhI ? au' kiye parAjita dRr3hatA se, pASANa, bajra au loha sabhI // kara punaH vihAra vahA~ se cala, 'dRr3ha bhUmi' gaye nirmohI ve| dhyAnastha caitya meM huye lakSya kara apane cetana ko hI ve || ahama tapa dhAraNa kara rajanIbhara kiye rahe animeSa nayana / ve rahe jAgate usa kSaNa bhI, jaba karatA thA saba deza zayana /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41E solahavAM sarga itanI tanmayatA se unane isa bAra vahA~ para dhyAna kiyA / surapati ne dekha jise unaketapa kI mahimA kA gAna kiyA / ve bole devoM ke sammukha"una tulya na koI dhyAnI hai| zata jihvA se bhI akathanIya, unakI yaha dhyAna-kahAnI hai / / sura taka bhI DigA na sakate haiM unane aisA abhyAsa kiyA / yaha satya bAta bhI suna na ekasura ne isa para vizvAsa kiyA / / usako tatkAla huI icchA, unako pratyakSa nirakhane kii| au' banA yojanA lI usane prabhuvara kA dhyAna parakhane kI / / vaha pUcha indra se calA tathA the ve 'trizalA' ke lAla jahA~ / nija bala se unheM DigAne ko, vaha pahu~ca gayA satkAla vahA~ /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 dantAvali bAhara ko nikAla, ga-yuga lohita sA lAla kiyA / zra' lagA bhAla para sIMgoM ko, nija rUpa banA vikarAla liyA || cillAyA, 'para Dare 'vIra' yoM rudra rUpa dhara aura macA kara vividha upadrava kleza diyA / mAyA se ghora bhayAnaka vaha, sArA nikaTastha pradeza kiyA || garajA, ciMghAr3A, bhagavAna nahIM | utpAta sAmane hote the, para tajate the ve dhyAna nahIM || parama jyoti mahAvIra jaba usane dekhA, mere ye mAre prayatna ho gaye viphala / to anya upAyoM se unako, tapacyuta karane ko huvA vikala // mAyA se usane bhIloM kI senA lI banA navIna vahIM | jo unheM DarAne lagI kintu, ce rahe dhyAna meM lIna vahIM //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga yaha dekha deva ne socA yaha inase na Dare haiM 'vIra' zrabhI / mere ina sabhI upAyoM se, haiM Dige na ye gambhIra abhI || maiMne haiM viSama prayatna kiye, samatA hai / para tajI na inane kyA inako apanI kAyA se, raha gayI na kiMcit mamatA hai ? sambhavataH apane patha se Diga pAyeMge na saratalA se / viphala para merA bhI devatva yadi Talate ye na aTalatA se || ye yaha soca siMha au' cItoM kI senA usane sotsAha racI / ghamasAna vahA~ maca gayA sabhI jIvoM meM cIkha karAha macI // bhI na prabhAva par3A, para koI una mahAtapI utsAhI para | sura kI na eka bhI yukti calI, una mukti-mArga ke rAhI para // 4ra
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 zrataeva dhUla kI varSA kI, para jame rahe ve santa vahIM | bhU-nama para dhUla dikhAtI thI dikhate the aura diganta nahIM || pada se zira taka daba gaye dhUla meM, para na dhyAna se 'vIra' haTe / para, yaha dekha nora barasAyA ve rahe jahA~ ke tahA~ DaTe / yadyapi yaha dRr3hatA dekha huvA, usako Azcarya mahAna vahA~ / para sahasA zrAyA dhyAna ki maiM AyA mana meM kyA ThAna yahA~ ? parama jyoti mahAvIra yaha soca punaH nija mAyA se raca jantu viSaile trAsa diyA / ahi, vRzcika, karNakhajUra zrAdiko chor3a 'vIra' ke pAsa diyA || phira bhI inase bhayabhIta nahIM, ho sake manaHpa jJAnI / yaha dekha deva ne una prabhu kI, dhRti, zAnti, vIratA pahicAnI ||
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 423 solahavA~ sarga au, apanI mAyA ko sameTa, svayameva zAnta vaha amara huvA / isa agni parIkSA meM tapa kara prabhu-teja aura bhI prakhara huvA / / tadanantara kara prasthAna vahA~se 'vIra' 'nAlukA' Aye the| kucha ruka 'subhoga' 'succhettA' kohI ora svapAda bar3hAye the / phira 'malaya' aura phira 'hatthisIsa' phira 'tosali 'jAkara bhramaNa kiyA / 'pazcAt pahu~ca 'siddhArtha purI" kara dhyAna Atma kA manana kiyA / / 'baja grAma' gaye phira, usa suranebhI aba taka thA sahagamana kiyA / sarvatra vidhna the kiye, jinheMprabhu ne thA nirbhaya sahana kiyA / / isase aba ho pratyakSa pragaTa, prabhu kI mahimA kA gAna kiyA / bolA ki "zrApakI dRr3hatA ko maine samyak pahicAna liyA /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra SaTa mAsa abhI taka sa~ga raha kara, upasarga Apa para ghora kiyA / para sadA ApakI dRr3hatA ne, hai mujhako harSa vibhora kiyA / / thA devarAja ne ThIka kahA, ho gayA mujhe aba nizcaya yaha / tapa se cyuta karane AyA thA,, aba jAtA hU~ maiM jaya jaya kaha / / yoM kI sarAhanA mukta kaNThase unakI zAnti aTalatA kii| zrI' bArambAra prazaMsA kI, unake tapa kI nirmalatA kI / pazcAt bhakti se unake pada-- para apanA mastaka Teka diyA / au' kahA-"prabho ! vaha kSamA kareM aba taka jo kucha aviveka kiyA ||" yaha kaha kara usane prabhuvara kecaraNoM se bhAla uThAyA phira / au' hokara antardhAna zIgha, vaha svarga loka meM pAyA phira / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga surapati samakSa jA prakaTa kiyA, "thA nAtha ! Apane ThIka kahA / ve 'mahAvIra' haiM mahAdhIra, haiM mahAtapI, nirbhIka mahA || maiM kina zabdoM meM vyakta karU~, unakI dhRti aura niDaratA ko ? maiM to vimugdha ho gayA dekhakara unakI dhyAna- prakharatA ko || 27 maiMne tapa se cyuta una para prati dhUla ur3AyI thI, miTTI bhI barasAyI pAnI kI jhar3I lagAyI thI / karane ko, thI / ahi, vRzcika, karNaM khajUroM ko, unakI kAyA para DAlA thA / para nahIM alpa bhI bhaGga huvA, unakA vaha dhyAna nirAlA thA || saba vyartha huye, tapa-cyuta karaneke maiMne jitane na kiye | ve Atma dhyAna meM lIna rahe, r3ha meru sadRza nija aGga kiye || " 425
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 parama jyoti mahAvIra itanA kaha kara vaha mauna huvA, sabane prabhu-dhyAna-pratApa sunA / hara vAkya deviyoM ne bhI to, ati zAnti sahita cupacApa sunA / / phira kahA-"Apane dhUla-nIra barasA kara unheM satAyA hai| kucha kIr3oM aura makor3oM ko, unake tana se cipaTAyA hai / para yaha socA bhI nahIM ki tanase rakhate moha yatIza nhiiN| isase aise udyogoM se, tajate svayoga yogIza nahIM / / ina para to raGga car3hA sakatIhai mAtra vAsanA kI tuulii| ataeva aApane vyartha vahA~jA kara barasAyI hai dhuulii|| isa kArya hetu to hamase bar3ha, hote na Apa saba dakSa kbhii| aba dekho, unheM parakhatIM haiM hama jAkara vahIM samakSa abhI / /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 427 solahavA~ sarga dekheM, na mugdha kaise hote, avaloka hamArA candravadana ? kaise na macAtA hai unake antara meM antardvanda madana ? yaha kaha ve calIM tapasyA-cyutakarane apanI sundaratA se / ati divya AbharaNa vasana pahina, tana sajA liyA tatparatA se // zrI 'vIra' samakSa unhoMne jA nija ko savilAsa dikhAyA phira / ati hAva bhAva se nija chavi kA vaiziSTya salAsa dikhAyA phira // para 'mahAvIra' ne eka bArabhI unakI ora nahIM dekhA / rasa bharI svarga-sundariyoM ko nIrasa taru-ThUThoM sA lekhA / / jaba nahIM mugdha ve huye, unheMtaba niSphala apanA deha lagA / bhAsA vaha divya svarUpa viphala jo nara meM sakA na sneha jagA //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 parama jyoti mahAvIra rIjhe na digambara ve jina para niSphala se ve paridhAna lge| bhUSaNa dUSaNa sama au' dukUla, aba unako zUla samAna lage // para tatkSaNa AyA dhyAna ki hamakyA kaha kara yahA~ padhArI haiM ? hama inheM jItane pAyIM haiM, jA rahIM svayaM para hArI haiM / yaha soca nAcane lagIM aura, gA calIM prema maya gAna madhura / para prabhu kA hRdaya na tAna sakI, unake gItoM kI tAna madhura // unakI dhuna meM ghuna nahIM lagA - pAyI nUpura kI runana munana / yaha dekha lage murajhAne the, unakI AzA ke saumya sumana / / phira bhI ve nahIM nirAza huI au' racA unhoMne jAla nayA / prabhu ko tapa se cyuta karane ko, socA upAya tatkAla nayA / /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga bolI ki "zrApako hama apane zrAne kA hetu sunAtI haiN| ataeva dhyAna se use suneM, hama saba jo bAta batAtI haiM / muninAtha ! zrApake isa tapa se, haiM mudita huye suranAtha vahA~ / phalarUpa zrApakI sevA meM, bhejA hama sabako sAtha yahA~ / / jinakI abhilASA se hI tapa karate haiM yahA~ munIza sabhI / jinake pAne ko yogoM kA sAdhana karate yogIza sabhI // jinakI icchA se yuddhoM meM, marate haiM vIra aneka yahA~ jinakI vAMchA se karate haiM, pUjaka prabhu kA abhiSeka yahA~ // ve svataH zrApake prApta huI, isase aba hamase sneha kreN| au' dekara apanA aGgadAna aba saphala hamArI deha kreN|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 parama jyoti mahAvIra yaha suna bhI prabhu ne una suriyoMkI ora uThAye netra nahIM / kAraNa ki vAsanA se dUSitathe unake antasa-kSetra nahIM / una para nija raGga car3hAne meM, thA aba bhI viphala anaGga huvA / sura bhAminiyoM ke bhra. bhaGgose bhI prabhu-dhyAna na bhaGga huvA / / una para unakI caJcalatA kA, cala pAyA raJca prapaJca nhiiN| bana sakA rAga kA raGgasthala, unake mAnasa kA maJca nahIM / / ve cira udAra nija sneha dAnake liye bane the mahAkRpaNa / thA yahI hetu jo itane para bhI mauna rahe ve mahAzramaNa / / pA unheM niruttara unane nija, mAyA se aura upAya kiyaa| unako ubhArane hetu rAgauddIpaka adhyavasAya kiyA /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAGganAoM dvArA parIkSA RAMHERE ... MHANS 46. una para nija raGga car3hAne meM thA prababhI viphala anaGga huvA / sura bhAminiyoM ke bhra bhaGgoMse bhI prabhu-dhyAna na bhaGga huvA // (pRSTha saMkhyA 430)
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga nahIM, para jAgA kAma - vikAra nissAra sakala vyApAra rahe / asaphala ho ve para 'vIra' pUrNa hI vikRta huI, zravikAra rahe | bA~dha, zrAjAnu bAhu ke bAhu pAye unake bhujapAza nahIM / zrAzA taka unako chor3a calI, para chor3I unane Aza nahIM // sabhI / bolIM- "hamane thA sunA zrApa, harate dukhiyoM kI pIra zra' para - upakAra - nimitta lagAdete mana vacana zarIra sabhI // hama to navanIta para Apa bajra se yaha bhI thA sunA zrApakA mana, mRdu hai zirISa ke phUla sadRza / para zrAja yahA~ hama dekha rahIM, vaha hai karIla ke zUla sadRza || samAna banI, bane rahe / hama jhukIM latA sI kintu Apa, to haiM khajUra se tane rahe // 431
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 ati vyartha hamArA gAta huvA, ati vyartha hamArI bAta huI / , ati vyartha kaTAkSa nipAta huvA ati vyartha Aja yaha rota huI || ataeva cakita ho aMguliyA~, hama dA~toM tale dabAtIM haiM / AyIM thA ho Asakta yahA~, para bhakta banI aba jAtIM haiM | itanA kaha 'trizalA nandana' kA, abhinandana bArambAra kiyA / una kAma - nikandana ke caraNoM, kA vandana bArambAra bArambAra kiyA // parama jyoti mahAvIra phira tatkSaNa antardhAna huI, au' svarga gayIM surabAlA ve / gayIM, pahanAne thIM varamAla zrAyIM gAte jayamAlA kAraNa ki vIra ke nayana lubdhathe huye na unake bAloM para / una zrAtma-rasika ke adhara lubdha, ye huye na unake gAloM para // ve //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga ataeva 'vIra' ke sadAcAra kA Aja unheM thA bodha huvA | evaM apane usa kadAcArapara Aja unheM thA krodha huvA || thIM mAna rahIM yaha tuccha kArya, hamase hI hogA sambhava aba / aba mAnA prabhu ko cyuta karanA, saba ke hI lie asambhava aba / / jo kahA indra ne thA, vaha abaakSarazaH saca pratibhAta huvA | jo garva rUpa kA karatIM thIM, usa para thA ulkApAta huvA || aba ve sukhadhue~ jaba prabhu ne aisA to uThe aura kI ora puNya nahIM yahA~, bhAna kiyA / caryArtha nagaraprasthAna kiyA || chaha mAsa pUrNa ho jAne parahI thI unakI yaha bhukti huI / una nirmohI kA aisA tapa, avaloka vimohita mukti huI / / 433
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra pazcAt vahA~ se 'zrAvastI'kI ora cale ve mahA zramaNa / au' pahu~ce 'seyaviyA' AdikanagaroM meM karate huye bhramaNa // . 'zrAvastI' se cala 'kauzAmbI' phira 'vArANasI' gaye 'sanmati' / pazcAt 'rAjagRha' 'mithalA' ho, 'vaizAlI' pahu~ce ve jinapati // varSAgama dekha kiyA unane, gyArahavA~ cAturmAsa vahIM / aba dekho, kitane dina taka ve, lete na eka bhI grAsa kahIM /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahavA~ sarga dhruva satya kathana hai yaha koI, unmatta puruSa kI galpa nahIM / yaha saba yathArtha kA citraNa hai, isameM na kalpanA alpa kahIM / /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ satarahavA~ sarga zrAhAra hetu binatI karate the 'vaizAlI' ke zreSThi pramukha | pAnI se vimukha || para 'vIra' anna zrau' rahate the pratidina pUrNa - isase anumAna kiyA, mAsika tapa hai, isa kAraNa mU~da nayana / ye dhyAnArUr3ha sadA raddakara, karate rahate haiM zratma manana || sambhavataH aba ye eka mAsauparAnta dhyAna yaha tyAgeMge / basa, tabhI usI dina va mereye bhAgya kadAcit jAgeMge || para mAsa samApta huvA, phira bhI prabhu ne pura ko na prayANa kiyA / raha nirAhAra hI dhyAna magna unane apanA kalyANa kiyA || kI zrataH kalpanA aba unane --- hogA do dvaimAsika lagA dhyAna / mAsa zranantara para unako mithyA yaha bhI anumAna lagA / / 437
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra kramazaH traya mAsa samApta huye, para uThe nahIM ve dRr3ha dhyAnI / zrAhAra dAna ke liye bATaraha gaye johate ve dAnI // jaba cAra mAsa ho gaye pUrNa, pUrA taba unakA yoga huvA / madhyAnha samaya caryArtha cale, para kucha vicitra saMyoga huvA / / jo zreSThi pramukha gata cAra mAsase unakA mArga nirakhate the / au' prAyaH unake liye zuddhaAhAra banAkara rakhate the / / jinako AzA thI ki aAja, kara la~gA saphala manoratha ko / au' yahI soca jo dekha rahethe prabhu ke zrAne ke patha ko / / una taka Ane ke pUrva kahIM, par3agAha gaye ve mahA zramaNa / kAraNa ki jahA~ vidhivat milatA, kara lete bhojana vahIM grahaNa //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahavA~ sarga 436 ve vItarAga the, nija bhaktoM - se bhI anurAga na karate the| isa vItarAgatA kA sapanemeM bhI parityAga na karate the // anyatra pAraNA huI, zreSThiko suna yaha huI nirAzA thii| yadyapi mana meM raha gayI zrAja, unake mana kI abhilASA thI // to bhI jisane zrAhAra diyAthA, usa para vyakta na roSa kiyA / saubhAgya sarAhA usakA, nijadurbhAgya samajha paritoSa kiyA / 'vaizAlI' se cala 'sUsumAra' Aye siddhArtha-dulAre ve| pazcAt 'bhogapura' gaye, vahA~se 'nandI grAma' padhAre ve // phira pahu~ce 'meDhiya gA~va' punaH, 'kauzAmbI' hetu vihAra kiyaa| au' pauSa-kRSNa-pratipadA-divasa maha ghora abhigraha dhAra liyA //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 zrAhAra usI se lU~gA maiM, jo kanyA keza vihInA ho / baddha, zrRGkhalA kulInA ho || dAsatva prApta, hokara bhI satI parama jisako trya divasa anantara kucha kodoM khAne ko zrAyA ho / tabhI grahaNa, AhAra karU~gA jaba hoMgI bAteM itanI saba | dekho, una prabhu sammukha, zrAtI hai dusthiti kitanI aba ? jyoti mahAvIra 'au' vahI mujhe de dene ko, jisakA antas lalacAyA ho // yoM nikala gaye the cAra mAsa, unako caryArtha nikalate zrava / para nitya lauTa ve jAte the, raha jAte nija kara malate saba // ve ukta pratijJA rakha mana meM, jAte nagarI kI ora sadA / para kahIM prapUrNa na hotA thA, pUrvokta zrabhigraha ghora kadA ||
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahavA~ sarga aba taka zrAhAra na hone se, bhaktoM meM bar3hI vikalatA thii| para 'mahAvIra' ke anastala-- meM pUrva samAna aTalatA thii|| aba bhI to isI kasauTI para, nija karma idhara ve kasate the| zrAhAra dAna ke hetu udhara, saba zrAvaka bandhu tarasate the| para 'vIra' kabhI bhI nahIM kisIse svIya abhigraha kahate the| dhruvatAre sI dRr3hatA apanA, ve zAnta bhAva se rahate the| cintita ho rAnI 'mRgAvatI'ne rAjA se yaha bAta khii| "ho rahI pAraNA nahIM, tathAho rahA abhigraha jJAta nahIM / hA ! unheM hamArI nagarI meMhI milatI vidhi anukUla nhiiN| zrA rahe mahInoM se haiM ve, para hotI pratidina bhUla kahIM // 28
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 kyoM patA lagAte nahIM ? unhoMne liyA zrabhigraha kaisA hai ? kyoM nAtha ! hamAre ho rahA prAja kala zAsana meM, aisA hai ? yadi yahA~ pAraNA huI na to yaha rAjya vRthA yaha koSa vRthA / 'zrI' nahIM zrAja bhara hameM sadA, janatA devegI doSa vRthA // hamako ataeva abhigraha kA aba satvara patA lagAnA hai / phira tadanusAra hI zIghra hameM, sAdhana sampUrNa juTAnA hai || parama jyoti mahAvIra isase jaise bhI bane Apa yaha patA turanta lagAyeM aba / jisase ki hamArI nagarI se upavAse santa na jAyeM aba // " -rAnI ne rAjA ko sUcita - yoM nija hArdika udgAra kiye / suna jinheM bhUpa ne kahA ki aba hogA avazya zrAhAra priye //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 443 satrahavA~ sarga sacivoM ko zIna bulA kara maiM isa para kara rahA vicAra abhI / dharmAcAryoM se pUcha rahA, anagAroM kA prAcAra sabhI // zrAhAra dAna kI rIti pa~cha, janatA ko zIghra jatA duuNgaa| saba sAvadhAna ho par3agAheM, yaha bhI maiM use batA dU~gA // yoM to svabhAvataH he rAnI ? dharmajJa hamArI janatA hai| para jAne kyoM itane dina se, koI bhI yoga na banatA hai| tuma dhairya rakho maiM parAmarzakara ulajhana ko sulajhAtA huuN| unake bhojana ko hara sambhava zrAyojana maiM karavAtA huuN||" nRpa 'zatAnIka' ne yo rAnIko prema sahita samajhAyA thA / para vAstava meM kyA yatna kreN| yaha nahIM samajha meM AyA thA /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra jo yatna kiye, saba viphala rahe, yaha dekha nareza hatAza huye / jo zrAzAvAdI zrAvaka the, ve bhI aba pUrNa nirAza huye // thA nahIM abhigraha vidita huvA, paJcama bhI mAsa vyatIta huvA, chaThavA~ bhI kramazaH bIta calA, para koI gRha na punIta huvA / / zrAzro, aba usase paricita hoM, jo banane vAlA dAtA hai| aba yahA~ usI kA laghu paricaya, isa samaya karAyA jAtA hai / / zrI 'vRSabhasena' ke yahA~ krIta---- 'candanA' nAma kI dAsI thii| jo 'ceTaka' nRpa kI kanyA thI, chavi meM sAkSAt ramA sI thii|| para thI abhAgya se par3I huI, mA~ aura pitA se dUra yahA~ / una ukta zreSThi kI gRhaNI kA zAsana rahatA thA krUra jahA~ / /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra usa apahRta apanI bhaginI se, milane kA zrAja niyoga huvA / raha gayI na jisakI AzA thI, usase sahasA saMyoga huvA / ataeva 'candanA' ko le jA-- kara kiyA vividha Ayojana thA / nija rAja bhavana meM apane sa~ga sasneha karAyA bhojana thA / au' use pahinane hetu naye, nija tulya vasana zrAbharaNa diye / tadanantara dono ne atItake vyakta kaI saMsmaraNa kiye // saba kahA 'candanA' ne kaise vidyAdhara ne apaharaNa kiyA ? kisa bhA~ti bacAkara 'vRSabhasena'-- ne apane gRha meM zaraNa diyA / / yaha bhI batalAyA maiM kaise karatI satItva kA trANa rhii| hara samaya zIla kI rakSA meM dene ko tatpara prANa rahI //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra phira gaye 'sumaGgala' 'succhetA' 'pAlaka' siddhArtha-dulAre ve| bArahaveM cAturmAsa hetu phira 'campApurI' padhAre ve|| cAturmAsika tapa dhAraNa kara, ve vahA~ dhyAna meM lIna huye / unake isa tapa se bhI jAnekitane hI karma vilIna huye / / dvija 'svAtidatta' ne bhI carcAkara mAna unheM vidvAna liyA / kara caturmAsa una prabhu ne phira 'jabhiyapura' ko prasthAna kiyA / / au' zIghra pahu~ca kucha samaya vahA~, unane dhyAnArtha nivAsa kiyaa| phira 'miMDhiya' ho 'chammANi' gaye, auM' dhyAna grAma ke pAsa kiyA / / usa samaya gvAla ne kopa kiyA, dhyAnastha kintu zrI 'vIra' rahe / usane jo jo bhI kaSTa diye, saba sahate ve gambhIra rahe / /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA~sa gvAle ne dukha de harSa kiyA, prabhu ne dukha saha na viSAda kiyA / usane dukha dene meM, prabhu ne -- sahane meM nahIM pramAda kiyA || prabhu bAraha kaSToM ko jitane bhI satra meM cupa gvAle ne ati nirmamatA kI, para jame rahe ve samatA se / uttama jana Digate nahIM kabhI ma kI adhamatA se || varSoM se aise, sahate Aye the / the upasarga huye, rahate zrAye the / gata upasargoM sama isako bhI unane samatA se sahana kiyA / gvAle ke jAne para uThakara, 'madhyamA' grAma ko gamana kiyA || parISada ' itane dina sahe bhele upasarga mahAna au' eka dRSTi se hI dekhe, sabhI / sammAna sabhI apamAna sabhI //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoM sAr3he bAraha varSa calI, tapa kI prati karuNa kahAnI yaha / karmoM se karatA yuddha rahA, itane dina taka senAnI vaha || isa dIrgha avadhi meM tIna zataka, unacAsa divasa AhAra kiyA / avaziSTa dinoM meM nirAhAra nirjala raha zrAtma vihAra kiyA || ---- isa tapa se jAne kitane hIto karmoM kA saMhAra huvA | jAne kitane hI zrAtma guNoM se bhI usakA zRGgAra huvA || Cit parama jyoti mahAvIra kara punaH 'madhyamA' se vihAra, cala par3e svatantra vihArI ve / dekho, atra hone sampUrNa jJAna ke IryA se calate huye satata, ve pahu~ce 'jaMbhiya' grAma nikaTa | dekhA 'RjukUlA - saritA taTapara eka 'sAla' kA vRkSa vikaTa || vAle haiM, dhArI ve //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ satarahavA~ sarga usake nIce ve baiTha gaye, niSveSTa banA nija kAyA ko / thA pahilI bAra dikhA aisA dhyAnI usa taru kI chAyA ko / prabhu ne pariNAma vizuddha banA, nAsA para dRSTi mukAyI thI / car3ha 'kSapaka zreNi' para zukla dhyAna meM sArI zakti lagAyI thI || ho gaye ghAtiyA karma naSTa, itanA uttama vaha dhyAna kiyA / vaizAkha zukla kI dazamI ko, pA nirmala kevala jJAna liyA / / tatkAla vikRti saba dUra huI, saba prakRti svataH anukUla huI / zra' yugoM yugoM ko vandanIya usa saritA taTa kI dhUla huI || usa dina kI isa zubha ghaTanA kI sAkSI aba bhI RjukUlA hai / usako isa maGgala belA kA zubha dRSya na aba taka bhUlA hai // 456
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra. kaivalya-lAbha kara 'mahAvIra' aba vizvazAna ke koSa huye / yaha dekha na kevala yahA~, svargameM bhI unake jayaghoSa huye / / aba carama dazA ko pahu~ca cukAthA unakA darzana jJAna prakhara / ataeva huye the nija yuga ke ve sarvopari vidvAna prakhara !! aba unheM jJAna meM tIna loka au' tInoM kAla dikhAte the| kara tala gata se unheM svargabhUtala-pAtAla dikhAte the| yaha anupama lAbha huvA thA para, unako na alpa bhI garva huvA / kaivalya-prApti kA divasa ataH jagatI ko maGgala parva huvA / / sabane sollAsa manAyA thA, kaivalya prApti kA vaha maGgala / 'jaya mahAvIra' 'jaya mahAvIra'-- kI dhvani se gUMjA thA jaGgala / /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ raat sarga dhruva satya kathana hai yaha koI, unmatta puruSa kI galya nahIM / yaha saba yathArtha kA citraNa hai, isameM na kalpanA alpa kahIM // jyotiSI suroM ne samavazaraNa, itanA abhirAma lagAyA thA / jisako viloka kara lagatA, bhUpara svarga utara kara AyA thA || praveza pA sakate the, sabhI / sakate the, caNDAla sabhI // usameM bhUpAla sabhI kaGgAla usameM saharSa es brAhmaNa jisa bhA~ti vahA~ zrA sakate the puNyAtmA, dhanapati, guNI sabhI / usa bhA~ti vahA~ A sakate the, pApI, nirdhana, nirguNI sabhI // nara ke samAna zrA sakate the, vRSa, gaja, turaGga, laMgUra vahA~ / nirbhaya praveza kara sakate the, mainA, madhughoSa, mayUra vahA~ // 23 4:0
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra para prabhu kI divyadhvani dvArA, gaMje the abhI diganta nahIM / zrataeva 'avadhi' se devarAjane socA hetu turanta vahIM / aba calo, pAThako ! dekheM hama zrAge kyA ghaTanA ghaTatI hai| kisa bhA~ti dvijottama 'indrabhUti'kI jIvana-dizA palaTatI hai ? jo nija vidvattA ke mada meM rahate the prAyaH cUra abhii| prabhu samavazaraNa meM A unakA mada kaise hotA dUra sabhI / / - - -
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ sarga ahiMsA pAlana se, paripUrNa va taka satrakA nirvANa huvA | hiMsA ke dvArA kisI jIva kA nahIM kabhI kalyANa huvA ||
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ sarga raca yajJa 'somilAcArya' vipra ne bahu vidvAna juTAye the / dvija, vedAGga vijJa the jitane ve saba yajJArtha bulAye the || adhikAMza dvijoM ke sa~ga unakepriya ziSyoM kI bhI TolI thI / ataeva atithiyoM kI saMkhyA usa samaya hajAroM ho lI thI // gyAraha to aise the, jinakI - prajJA kA nahIM ThikAnA thaa| utsava kI pUrNa saphalatA kA AnA thA || kAraNa unakA hI unane isa apanI vidvattA kI chApa sabhI para DAlI thI / vAstava meM viSaya-vivecana kI, una sabako rIti nirAlI thI / thA bajA 'madhyamA' meM yadyapi unakI isa pratibhA kA DaGkA / para una sabake bhI antas meM thI eka eka rahatI zaMkA || 461
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 parama jyoti mahAvIra ve jise kisI ko sUcita kara, bhI nahIM pachate the uttara / kAraNa, vidvAn samajhate the, ve apane ko sabase bar3hakara // au' nahIM kisI ko sAdhAraNa lagate the unake tarka kadA / yazoM meM sarva prathama milatA thA unako hI madhuparka sadA / / jaba par3hate, lagatA sarasvatI svara meM svayameva utaratI hai| zrI' svayaM vRhaspati kI prazAhI unheM alaMkRta karatI hai / saba vipra yogyatA una jaisI, pAne ke liye tarasate the / bana ziSya saikar3oM hI unake, apanI pratibhA ko kasate the / / thA kAraNa yahI, kisI ko jonija zaGkA ve na batAte the / thI khyAti rokatI, ataH prazna, karane meM bhI sakucAte the /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ sarga ina gyAraha meM zrI 'indrabhUti' kA hotA sarvAdhika zrAdara / jo vahA~ padhAre the 'govarapura' se Amantrita ho sAdara // mAnA karate the pA~ca zatakacele apanA Adarza inheM / au' jAne kitanoM ko lauTA denA par3atA prativarSa inheM / / zrI 'agnibhUti' the inake hIbhrAtA, jo zikSA dete the| au' chAtra pA~ca.sau inase bhI, vedoM kI zikSA lete the / the anuja inhIM ke 'vAyubhUti' thA inakA bhI uddezya yahI / vidyArthI pA~ca zataka inake mukha se sunate upadeza vahI // 'kollAga'-nivAsI vipra 'vyakta' the vyakta jinheM dvija dharma sabhI / au' ziSya pA~ca sa / inase bhI the sIkha rahe dvija karma sabhI //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 jaba mAna stambha vilokA to mAnAdi naSTa satra kSipra huye / isa samava zaraNa kI mahimA ko, avaloka cakita ca vipra huye // unheM 'vIra' ke vandana meM hI bhAsA apanA kSema svayaM / saMsarga --lAbha -- pArasa maNi ke se loha huvA thA hema svayaM || jo garva zrAja taka usa para mana hI mana 'zrI' 'mahAvIra' ke meM hI rahane kA kiyA Aja kSobha huvA | samavazaraNalobha huvA || parama jyoti mahAvIra mAnA, mithyA mada ke pizAca- se Aja hamArA trANa huvA | aba taka kalyANAbhAsa rahA ! vAstavika zrAja kalyANa huvA || isa samavazaraNa meM zaraNa milI-hai Aja hameM jaga trAtA kI / hamane viloka lI yaha vibhUti, ina tIna loka ke zAtA kI / /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ sarga yoM vahA~ sabhI ko zAnti milI, zro, nahIM kisI ko prApta huvA / isase kucha prazna vahA~ karanekA gautama ko ullAsa huvA / / pU~chA- "yaha maNDapa to mujhako, hotA mAnava-kRta jJAta nahIM / kAraNa, aisI racanAe~ to, mAnava ke vaza kI bAta nahIM // isase isake nirmAtA kAparicaya hai mujhako jJeya prabho / nayanAbhirAma isa racanA kA, kisa zilpI ko hai zreya prabho / / sarvatra alaukikatA dikhatI, maNDapa ke cAroM ora mujhe| jo apanI divya chaTAoM se, karatI hai harSa vibhora mujhe // ataeva Aja mama vismaya kA, hai nahIM kahIM bhI anta abhI / itanI sundara upadeza-sabhA, dekhI na Aja paryanta kabhI / /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti. mahAvIra zilpo kA nAma batAyeMge, hai mujhe zrApase aAzA yaha / " itanA kaha jyoM hI mauna huye, tyoM huI karNa gata bhASA yaha / / "jaba 'candra' indra ne jAnA yaha aba bace ghAtiyA karma nahIM / to samavazaraNa kI racanA kI svayameva mAna nija dharma yahIM / suna 'indrabhUti' ne yaha uttara, yaha prazna punaH tatkAla kiyA / "yaha candra kauna hai ? isane gatabhava meM kyA puNya vizAla kiyA ? yaha sabhI jAnane ko merA jijJAsu hRdaya lalacAyA hai| ataeva batAyeM yaha, inanekyoM janma vahA~ para pAyA hai ?" uttara meM sunA ki 'zrAvastI' nAmaka pura hai prAcIna yhiiN| thA 'aGkita' zreSThi kiyA karatA, vyavasAya svIya svAdhIna yahIM /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ sarga usane sunakara zrI pArzvanAtha'-- ke vacana sabhI kucha chor3a diyaa| saMsAra mArga se ho virakta ziva-patha se nAtAjor3a liyA // lakSmI kA aArAdhana taja, zrArambha kiyA so'haM japanA / kara ghora tapasyA saphala kiyA, durlabha mAnava-jIvana apanA / phala rUpa 'jyotiSI' devoM meM pAyA durlabha avatAra vahA~ / hai'candra' nAma kA indra tathA karatA sukha sahita vihAra vahA~ // jaba apanI nizcita prAyu-avadhi, kara legA pUrNa vyatIta vhaaN| taba le 'videha' meM janma svayaM, pAyegA mokSa punIta mahA // " yaha zAna dekha kara 'indrabhUti'para zIghra prabhAva atIva par3A / socA, kaise bhrama- sAgara meMthA aba taka merA jIva par3A / / . 30
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra jo bhI sunane ko milA, huvA--- usase atizaya santoSa unheM / ve lage mAnane mana hI mana aba vizva jJAna kA koSa unheM / / phira socA, binA kahe merI zaGkA ko ye sAdhAra abhii| nirmUla kareM to maiM inako sarvajJa karU~ svIkAra abhI / / yoM abhI socate the, itanemeM hI to diyA sunAyI yaha / "he gautama ! tumane nija zaGkA aba taka kyoM vyartha chupAyI yaha / / isa AtmA ke astitva-viSaya meM rahatI zaGkA nitya tumheM / jo jIva nitya avinAzI hai vaha lagatA kSaNika anitya tumheM / / jyoM hI 'gautama' ne prabhu-mukha se yaha uttara sunA anUThA thaa| tyoM samajha gaye, jo samajhA thA-- maine, vaha saba kucha jhUThA thA /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ sarga . yaha samAcAra suna 'vAyubhUti'ne ziSyoM sa~ga prasthAna kiyA / prabhu-zAna-parIkSA karanA aba, unane bhI mana meM ThAna liyA / para samavazaraNa meM A jyoM hI, dekhA prabhu kA amlAna vdn| tyoM samajha liyA ye prabhuvara haiM, sacamuca meM kevala zAna-sadana // ve prazna pUchane ko hI the, itane meM diyA sunAyI yaha / "he jIva deha se bhinna, bAtakyA nahIM samajha meM zrAyI yaha // suna 'vAyubhUti' ne khaa-prbho| maiM samajha na yaha ho pAtA huuN| ataeva Apako maiM apanI, zaGkA kA sAra batAtA hU~ // kaise hai tana se bhinna jIva ? zrAtI na samajha meM bAta yahI / au' punarjanma hotA ki nahIM, zaGkA rahatI dina rAta yahI / /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra yaha suna kara prabhuvara usI samaya, hita mita priya svara meM bola cale / zrAgama ke gUr3ha rahasyoM ko, ati sarala kathana se khola cale // astitva tela kA jyoM tila se, hotA tumako pratibhAta pRthak / basa tyoM hI samajho vAyubhUti, hai jIva pRthak au' gAta pRthak / / maiM sukhI aura maiM dukhI zrAdi, jo karA rahA hai mAna tumheM / yaha nahIM deha kA kArya, jIvahI karA rahA yaha jJAna tumheM // yadi tuma mAnoge jo kucha hai, vaha hai kevala jar3a 'bhUta' yahA~ / to koI bhI vaicitrya nahIM, ho sakatA hai udbhUta yahA~ // kAraNa ki 'bhUta' kucha bhI karanemeM apane Apa samartha nahIM / ye binA niyojaka cetana ke, kara sakate artha anartha nahIM /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ sarga tuma dugdha dekha kara kara lete, usameM ghRta kA anumAna yathA / sakriya zarIra se kara sakateho aAtmA kI pahicAna tathA // AzA hai, samajha gaye hoMge, hai nahIM dravya jar3a mAtra yahA~ / karmANulipta yaha cetana hI, hotA sukha dukha kA pAtra yahA~ // jaba taka na karma ho jAte haiM, sampUrNatayA nirmUla yahA~ / taba taka hotA hai punarjanma, nija karmoM ke anukUla yahA~ / / suna 'vAyubhUti' ko jIva tatva, bhAsita hone pratyakSa lagA / zrI 'vIra'-kathana nirdoSa lagA, dUSita apanA vaha pakSa lagA / ataeva unhoMne bhI samasta, prArambha parigraha tyAga diyA / yoM bane tIsare gaNadhara ve, au' svIya durAgraha tyAga diyA /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 parama jyoti mahAvIra aba 'Arya vyakta' ko sambodhitakara bole ve jinarAja aho / "kyA sivA brahma ke saba meM hI, zaGkA tumako dvijarAja ! kaho ?" . yaha sunakara bole 'Arya vyakta' "he dharma-rAjya-samrATa! khiiN| sat kahA hai aura asat, varNita hai vizva virATa kahIM // vAstava meM jaga sat yA ki asat, yaha sunane kI abhilASA hai| kAraNa, hara bhrama tama harane meM, niSNAta ApakI bhASA hai|" yaha suna kara prabhu ne kahA-"svapnasama samajhe ho tuma loka sabhI / brahmAtirikta saba dravyoM ko, tuma rahe asatya viloka abhI / para yaha 'svapnopaM vai sakalaM' pada to koI vidhi vAkya nahIM / upadeza-vAkya hai unheM, jinheMjaga se hotA vairAgya nahIM //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 463 unnIsavA sarga yaha sUcita karatA, nazvara hai, mA~ pitA putra parivAra sabhI / AyuSya anta meM lete haiM, anyatra nayA avatAra sabhI / / ataeva mumukSa, vinazvara sukhameM nahIM kabhI vizvAsa kareM / evaM avinAzI Atmika sukha pAne kA satata prayAsa kareM // " yoM 'Arya vyakta' kI zaMkAe~ kara dUra mauna zrI 'vIra' huye / au, Arya vyakta' nijaziSyoM sa~ga, muni banane hetu adhIra huye / / ve cauthe huye gaNadhara tathA dhara liyA digambara veSa aho / pazcAt 'sudharma' dvijottama se bole zrI 'vIra' jineza aho // "jisaprANI kA jisa jIva yonise hotA tana avasAna, vahI-- nija yoni use phira milatI hai, kyA tumako hai zraddhAna yahI ?
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 parama jyoti mahAvIra yaha sunakara bole dvija 'sudharma, "maiM mAna rahA he santa ! yahI / nara nara hotA pazu pazu hotA, maiM samajha rahA bhagavanta ! yahI // jalacara mara jala cara hotA hai, zrI' vihaga maraNa kara vihaga yahA~ // mara turaga turaga hI hotA hai, zrau' uraga maraNa kA uraga yahA~ // hai kyoM ki niyama, nija kAraNakeanurUpa kArya saba hote haiN| tila se tila sadA upajate haiM, utpanna nahIM java hote haiM / basa isI prakAra bhramara ko bhI mara bhramara cAhiye honA phira / evaM pratyeka magara ko bhI mara magara cAhiye honA phira // " yaha suna kara bole 'mahAvIra'"mithyA yaha jJAna tumhArA hai| ekAnta vAda ke kAraNa yaha mithyA zraddhAna tumhArA hai|
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 465 unnIsavA~ sarga vaisA na vastutaH hai, tumakojaisA ki samajha meM AyA yaha / ghaTatA na niyama janmAntara meM, jo tumane yahA~ ghaTAyA yaha // yaha satya ki tila se tila hI to hotA sadaiva utpanna yahA~ / para bhAva kArya au' kAraNa kA zArIrika ho sampanna yahA~ / / isa bhA~ti puruSa kI bhI santati hotI hai puruSAkAra sadA / evaM pazuoM se hotA hai, pazutana dhArI avatAra sadA // yadi yaha niyama na hotA, tosaba kucha hotA pratikUla yahA~ / taru-zAstrA janatoM mAnava ko, nArI meM khilate phUla yahA~ / / para he sudharma ! hara prANI kAhI jIva pRthak au' gAta pRthak / uttara zarIra kI bAta pRthaka zrI' uttara bhava kI bAta pRthak / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ E uttara tana ataeva pUrva tana kA kAraNa to ho jAtA hai / para uttara bhava ke dhAraNa kA yaha hetu nahIM ho pAtA hai | bhava-prApti hetu to ke karmoM kA hI yaha hI anAdi se meM saba jIvoM ko milatI hai, jaisA hai / usako vaisI gati jo karma bA~dhatA jaisA bIja - vapana hotA hai phala bhI to milatA vaisA hai || parama jyoti mahAvIra yaha pUrva bhavika kAyA isameM sakatI prabhAva kucha DAla nahIM / nara sura ho amRta pI sakatA, ho sakatA viSadhara vyAla yahIM || sadA jIva rahA / jAla cAroM gati DAla rahA || ---- kara azubha karma yaha jIva azubha gatiyoM meM yathA bhaTakatA hai / zubha karmabA~dha zubha gatiyoM meM utpanna tathA ho sakatA hai ||
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ unIsavA~ sarga bhava-dhAraNa kA kAraNa kevala satkarma kukarma pratApa sadA / nara sura gati dete puNya tathA tiryaJca naraka gati pApa sadA / / ataeva karma para zrAdhAritahai aAgAmI avatAra yahA~ ? evaM prANI ke punarjanmakA deha nahIM AdhAra yahA~ / " zrIyuta 'sudharma' ko ukta vacana, akSarazaH satya pratIta huye / ataeva jinezvara se dIkSAlene ke bhAva punIta huye / / nija chAtra varga ke saMga savidhi dIkSA le mana meM toSa kiyaa| ho gaye pA~caveM gaNadhara ve sabane unakA jayaghoSa kiryA / / tadanantara pAsa khar3e 'maNDika'kI ora 'vIra' ne dhyAna diyA / kAraNa unake bhI antas kI jizAsA ko thA jAna liyaa|
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 - parama jyoti mahAvIra bole-"kyA tumako vandha-mokSatatvoM meM hai sandeha kahIM ? nija zaMkA prakaTa karo mana meM-- do use banAne geha nahIM // " suna 'maNDika' bole-"mama mata se, zrAtmA nirmala svAdhIna sabhI / rahate susphaTika sadRza ujjvala, hote haiM nahIM malIna kabhI // ina para na baiThane pAtI hai, ina karmoM kI bhI dhUla kbhii| ataeva mokSa kI sattA hI mujhako lagatI nimUla abhI / / suna kahA nAtha ne--"suno, vipra ! maiM satya svarUpa sunAtA huuN| vAstava meM vastusthiti kyA hai ? yaha abhI tumheM samajhAtA hU~ // tumane jo zrAtmA kA svarUpa varNana kara mujhe sunAyA hai| vaha kinakA varNana hai ? tumako-- yaha nahIM samajha meM AyA hai /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ sarga isa kAraNa hI to tumheM huvA aisI zaGkA kA bhAna aho / ataeva jJAna yaha kara lo to miTa jAye saba azAna aho / vaha varNana siddhAtmAtroM kA, sakate na dekha ye netra jinheM / rakhatA hai apane yahA~ sadA siddhAlaya kA hI kSetra jinheM / raha sadA ananta samaya, anubhavakarate haiM sauravya ananta vahIM / yuga yuga taka unake usa akSaya-- sukha kA hotA hai anta nahIM / / saMsArI AtmA ko kadApi, milatA una sama Ananda nhiiN| kAraNa ki kATa kara bandhana yaha ho pAyA hai svacchanda nahIM / mohodaya se yaha nija kau--- kA nAza nahIM kara pAtA hai| mithyAtva-udaya se tatvoM para vizvAsa nahIM kara pAtA hai|
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsavA~ sarga haiM dravye nitya anAdi isase anAdi saMsAra koI na kiyA karatA nava sRjana aura saMhAra sabhI sabhI / isakA kabhI /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ sarga prabhuvara ne vipra 'acalabhrAtA'-- kI ora turanta nihArA aba / bole-"kyA puNya tathA pApoMmeM zaMkita hRdaya tumhArA aba ?" yaha sunakara bole 'acala'-"inhIMmeM mama mana zaMkita hotA hai| ye puNya pApa haiM yA ki nahIM ? yaha tathya na nizcita hotA hai / ataeva kaheM, kyA vAstava meMhI puNya pApa ye hote haiM ? kyA ye yathArtha haiM tyoM ? yathArthajyoM zIta tApa ye hote haiN|" itanA kaha jaba cupa huye 'acala' bole ve zrI arhanta ahA / "paNDita ! inakA na abhAva kabhI bhI yahA~ zrAja paryanta rahA / / tuma abhI 'puruSa evedaM' se, jo kucha samajhe vaha artha nhiiN| ye vAkya dUsare tatvoM kenirasana ke hetu samartha nahIM / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 parama jyoti mahAvIra 'puNyaH puNyena' vacana se bhI khaNDita hotA hai karma nahIM / dvijavara ! garbhita hai punarjanma au' kama tatva kA marma yahIM / isase vyavahArika puNya pApa-- haiM tarka yukta, yaha jAno tuma | evaM isa puruSAtivAdako nirAdhAra aba mAno tuma // " yaha sunakara dUra 'acalabhrAtA' ke mana kA saba bhrama jAla huvA / prabhuvara se dIkSA lene kA mana meM vicAra tatkAla huvA // kI grahaNa pravrajyA ziSyoM sa~ga, tana se paridhAna haTAye saba / navameM gaNadhara ye huye, ataH sabane nija zIza jhukAye aba !! paralokavAda kI sattA meM zaMkita the dvija 'metArya abhii| isase inake bhI mana kA yaha bhrama haranA thA anivArya abhii||
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 511 bIsavA~ sarga ataeva 'vIra' ne punarjanmakA pratipAdana nirdoSa kiyA / bhUtAtirikta isa zrAtmA ko kara siddha inheM santoSa diyA / bhrama dUra huvA, isase inanebhI to svIkRta munidharma kiyA / dasaveM gaNadhara kI padavI pA pahicAna dharma kA marma liyA / au' ziSya varga bhI nija guru kA anukaraNa turata kara dhanya huvA / kAraNa ki sabhI ko ati apUrvaaAnanda pravrajyA-janya huvA // aba dvija 'prabhAsa' kI bhrAnti vyaktakarate bole munipAla aho / "kyA tumheM mokSa meM zaMkA hai ? saGkoca tyAga tatkAla kaho // " yaha suna 'prabhAsa' ne kahA-"Apane hai yathArtha hI bhAna kiyA / mere kahane ke pUrva aho, merI zaMkA ko jAna liyA /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 parama jyoti mahAvIra. koM se mukti asambhava hai, aisA hotA aAbhAsa mujhe| ataeva mokSa kI sattA meM, hotA na abhI vizvAsa mujhe / / sambandha jIva au' karmoM kAto maiM anAdi se mAna rahA / para vaha zrAtmA ke hI samAna hogA ananta, yaha jAna rahA / aba Apa zIghra hI to merI isa zaMkA ko nimUla kareM / saMkSipta rUpa meM hI mujhako aba sUcita merI bhUla kareM // " prabhu lage bolane madhu svara se, jyoM hI 'prabhAsa' dvija mauna huye| prabhu ke samakSa apanI zaMkA-- rakha kara nirAza bhI kauna huye / / prabhuvara ne kahA-"anAdi vastuhove ananta, yaha niyama nahIM / dvijavara ! anAdi se malina svarNa nirmala karanA kyA sugama nahIM ?
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsavA~ sarga jyoM svarNa agni meM paka apanA, kalmaSa detA hai tyAga svayaM / tyoM zrAtmA ko nirmala karatI hai, tapa, jJAna, dhyAna kI zrAga svayaM // " isa ati saMkSipta vivecana se, zaMkA 'prabhAsa' ne tyAgI thI! unake bhI mana meM jina-dIkSA--- lene kI icchA jAgI thI / / nija ziSya varga ke saGga svaya', dIkSita ho bane virAgI the| tatkSaNa gyArahaveM gaNadhara kI, padavI pAye bar3abhAgI ve // yo ye dIkSA ke samAroha, usa dina atyanta virAT huye // yaha 'vIra'---mahattA dekha cakita, sattAdhArI samrAT huye // vaha divasa vizeSa mahatvapUrNa, batalAyA gayA purANoM meM / vaha vijaya zakti thI jinavara meM jo rahatI nahIM kRpAyoM meM //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 parama jyoti mahAvIra prabhu ke zarIra ke maNDana sA, 'bhAmaNDala' thA abhirAma lgaa| jo sabhI darzakoM ko ratnoMke darpaNa tulya lalAma lagA / / yoM prabhu ke zrAToM prAtihAryaavaloka svabhAgya sarAhA thA / sabane satRSNa prabhu- divyadhvani, ko hI aba sunanA cAhA thA / ataeva naroM ke koThe meM, jA gaye virAja nareza tabhI / au' kiyA 'celanA' ne vadhutroM, ke koThe madhya praveza tabhI / saba ninimeSa ho dekha rahethe prabhu kA vadana-saroja aho / jisa para atyanta jhalakatA thA, tapa-brahmacarya kA proja aho / sahasA sabake kalyANa hetu, dharmopadeza prArambha huvA / zrAvaNa kRSNA pratipadA divasa, divyadhvani kA prArambha huvA //
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ teat sarga he bhavyo ! jIva-jIvoM kAsamudAya jagata kahalAtA hai / zra' pugdala, dharma, dharma, kAla, AkAza ajIva kahAtA hai || zrataeva ukta ina chaha dravyoMse bhinna vastu hai loka nahIM / inameM se pugdala sivA kisIko bhI sakate avaloka nahIM || kAraNa ki zramUrtika hote ve, isameM hai alpa vivAda nahIM 1 unameM na rUpa, saMsparza nahIM, hai gandha nahIM, hai svAda nahIM || jA sakate, zrataeva na dekhe ve carma cakSutroM ke dvArA / para vividha pramANoM se saMbhava, pAnA unakA paricaya sArA // aura sadA, hara dravya sadA se vaha nizcita rahane vAlA hai / para kucha ne bhrama se hI anitya; ina dravyoM ko kaha DAlA hai / /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 parama jyoti mahAvIra ataeva nityatA para inakI, sandeha rahita vizvAsa karo / syAdvAda-dRSTi se tatva-rUpake cintana kA abhyAsa kro| paryAya avazya badalatI hai, hotI hai prApta navIna yahA~ / evaM vinaSTa ho jAtI hai, paryAya mAtra prAcIna yahA~ / / jyoM eka vasana taja anya pahina, nara badalA karatA veSa svayaM / syoM jIva eka tana tyAga anyameM karatA kiyA praveza svayauM / ataeva maraNa se hotA hai, kevala tana kA avasAna sadA / para AtmA naSTa na hotI hai, tuma karo yahI zraddhAna sadA / / haiM dravae~ nitya anAdi sabhI, isase anAdi saMsAra sabhI / koI na kiyA karatA isakA, nava sajana aura saMhAra kabhI / /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsavA~ sarga. 523 para jIva bhramaNa kara rahA satata nina karmoM ke anusAra yahA~ / isane nigoda meM raha ananta, dukha bhoge kaI prakAra vahA~ // phira nikala vahA~ se ekendriya, ho kaSTa karor3oM kiye sahana / phira kRmi, pipIlikA, bhramara zrAdike bhI zarIra saba kiye vahana // mana rahita jantu yaha kabhI huvA, mana binA dukhI asahAya huvA / mana sahita kabhI vana-siMha huvA, au' kabhI nagara kI gAya huvA // jo sabala huvA to nirbala pazuko mAra mAra aAhAra kiyaa| isa ati hiMsA ke phala svarUpa anubhava saMkleza apAra kiyA / au' huvA svayaM jaba nirbala to prabaloM ne asahapra hAra kiye / bandhana' chedana au' bhedana ke dussaha dukha bArambAra diye //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 jaba marA kabhI to narka gayA, hai jahA~ kahIM para kSema nahIM zatru zatru hI dikhate haiM, karatA hai koI prema nahIM // saba asamaya meM maraNa na hone se milatA dukha se paritrANa nahIM | zrIjIvana sahane par3ate dukha, hotA kadApi kalyANa nahIM || " pazu aura naraka ke yoM sarva prathama jaga kaSTa kahe trAtA ne / mAnava-paryAya-viSaya meM ava batalAyA yoM una jJAtA ne || parama jyoti mahAvIra -X.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkIsavA~ sarga aAkramaNa par3osI bhUpoM para karanA taja diyA narezoM ne| jo zatru rahe the, unheM mitrasA banA diyA upadezoM ne // jo the svabhAvataH kruddha jantu aba tyAjya unheM bhI krodha lgaa| kahane kA yaha sArAMza deva-- nara-pazu sabameM sadbodha jagA // yo nina zAsana china jAne se hiMsA atyanta nirAza huii| au' vizva prema kI vijaya dekha ho ghRNA parAsta hatAza huI / vikasA jana-jana meM sAmyavAda, au' bheda bhAva kA hrAsa huvA / sabako zUdroM se prema bhAva-- rakhane kA bhI abhyAsa huvA // aba nahIM veda-dhvani sunane para, lagatI thI una para roka khiiN| au' unheM zivAlaya jAne se sakatA thA koI Toka nahIM /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 parama jyoti mahAvIra yoM prabhu ke ina upadezoM se parivartita hRdaya turanta huye| kevala na dharma meM para samAjameM bhI sudhAra atyanta huye // unakI vANo meM zivada satya ho sundara svaya jhalakatA thaa| saba mantra mugdha ho sunate the unako kucha bhI na khaTakatA thA / jinarAja 'rAjagRha' tajeM nahIM, 'zreNika' ko aisA lagatA thaa| para samaya kisI para dhyAna na de nija nizcita gati se bhagatA thA / yaha caturmAsa ho gayA, dekha--- 'zreNika' ne mana kucha mlAna kiyaa| para vItarAga ne dhyAna na de nizcita tithi meM prasthAna kiyA / / una 'parama jyoti' ko abhI anyanagaroM kA timira galAnA thA / au' grAma grAma ke mAnava ko, mAnava kA dharma sikhAnA thA //
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 547 isakIsavA sarga isase "videha' kI ora cale, 'trizalA' ke rAjadulAre ve / dharmAmRta dete huye sabhI - ko, 'brAhmaNa kuNDa' padhAre ve // suna samAcAra saba janatA meM, prabhu--darzana kI abhilASa jgii| ataeva divya dhvani sunane ko, vaha zrAne druta sollAsa lagI / yA dUra na 'kSatriya kuNDa grAma' pahu~cA kaTa yaha vRtAnta vahA~ / pA jise vahA~ kI janatA bhI, zrA kara baiThI ho zAnta vahA~ / zubha arddhamAgadhI bhASA meM, pravacana karane sarvajJa lage / suna jise adharmI, azanIjana bhI hone dharmajJa lage / kucha aisA jAdU sA DAlA, zrotAoM para prabhu-vANI ne / jo zAnti prApti kA sahI mArga, vidhivat samajhA hara prANI ne||
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 prabhu ke samIpa jinadIkSA le, muni kitane hI guNavAna huye / kitanoM ne zrAvaka dharma liyA, kitane hI zraddhAvAna huye // yoM kara vihAra 'vaizAlI' meM, caudahavA~ varSAvAsa kiyA / prati divasa vahA~ kI janatA ne, upadeza zravaNaM sollAsa kiyA || pazcAt vahA~ se 'vatsa bhUmi' - kI ora punIta vihAra kiyA / patha meM aneka hI nagaroM meM, grAmoM meM dharma pracAra kiyA || parama jyoti mahAvIra 'kauzAmbI' yoM kramazaH unane nagarI meM pahu~ca praveza kiyA / nRpa ne calane ko darzanArtha, nija janatA ko Adeza diyA / / 'udayana' kI buA 'jayantI' bhI, AyIM una sabake sAtha vahA~ / usa vRhatsabhA meM sadupadeza, dete the tribhuvana nAtha jahA~ ||
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkIsavA~ sarga: upadeza zravaNa kara yathAzakti, sabane niyamAdika kiye grahaNa / sabakI zraddhA kA kendra bindu, bana gaye yahA~ bhI mahAzramaNa / / para suna upadeza 'jayantI' kemana meM vizeSataH harSa huvA / usa dharmazA ke bhAvoM meM, atra aura adhika utkarSa huvA / / usako aba prabhu kI zaraNa tyAga, gRha jAnA nahIM suhAtA thA / zrI 'vIra'-saMgha meM rahane meMhI aba kalyANa dikhAtA thA / ataeva AryikA ke vrata le, apane ko aura mahAna kiyA / sammilita saMgha meM huI tathA, kramazaH Atmika utthAna kiyA / / pazcAt 'vIra' ne cala 'uttarakozala' kI aora vihAra kiyA / patha meM pAvana upadezoM se, agaNita jana kA uddhAra kiyA / /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 yoM kara vihAra 'bhAvAstI' meM, pahu~ce ve zrAtmavihArI the / avilamba yahA~ bhI dharmazravaNa hita ye saba nara nArI the / upadeza yahA~ jo huvA, use suna saba janatA kA kSema huvA / sammilita saMgha meM huye kaI, yoM jaina dharma se prema huvA || zrI 'sumanobhadra' prabhRti ne jinadIkSA lI una jaga trAtA se / karttavya jJAna pA liyA zIghra, una tIna loka ke jJAtA se || parama jyoti mahAvIra 'vANijya ' grAma meM 'mahAvIra' nija saMgha sahita phira zrAye the / apane pandrahaveM 'kosala pradeza' se cala 'videha' pahu~ce ve kevala jJAnI the I 'zrAnanda' zivAnandA' donoM, bana gaye dharma-- zraddhAnI the 11 caturmAsa, ke dina bhI yahIM bitAye the || -
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 iskIsavA~ sarga 'vANijya grAma' se nijavihAra phira 'magadha bhUmi' kI ora kiyA / upadeza sunAkara nagaroM kI janatA ko harSa vibhora kiyA / / pazcAt 'rAjagRha' pahuMce the, sArI janatA ekatra huii| atizaya prabhAvanA pravacana se usa samaya vahA~ sarvatra huI // zrI 'zAlibhadra' aura 'dhanya' Adine muni pada aGgIkAra kiyaa| evaM gRhastha kA dharma kaIhI bhavyoM ne svIkAra kiyA // ga~jI thI sAra, 'rAjagRhI' prabhuvara ke jaya jayakAroM se / par3atA prabhAva thA saba para hI, unake pAvana udgAroM se // ruka yahIM pUrNa isa solahaveM nija caturmAsa kA kAla kiyA / duSToM kA jIvana sajjanatAke nava sA~ce meM DhAla diyA /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 parama jyoti mahAvIra una 'parama jyoti' ne jar3atA-tama hara kara sabdodha-prakAza diyA / naitikatA se patita manuSyoM ke bhAvoM meM parama vikAsa kiyA / varSA vyatIta ho jAne para 'campA' kI aora vihAra kiyA / Akara 'campA' ke rAjaputrane zramaNa dharma svIkAra kiyA / pazcAt 'vItabhaya' nagara zrora una 'parama jyoti ne kiyA gamana / lI bhUpa 'udAyana' ne dIkSA kara prabhu-caraNoM meM prathama namana / / yo jahA~ pahu~cate 'vIra' vahIMke nRpa banate anugAmI the| kramazaH adhikAdhika lokamAnya hote jAte ve svAmI the / pazcAt 'vItabhaya' pattana se 'vANijya grAma' kI ora cale / patha meM upadezoM se janatAko karate harSa vibhora cale //
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkIsavA~ sarga 'vANijya grAma' zrA pUrNa kiye, varSA ke mahine cAra vahIM / zrau' isa satrahaveM caturmAsa - meM kiyA vizeSa pracAra vahIM // thIM vahA~ jise ve saba prabhu ne hiMsA ko miTA jaya dhvajA vahA~ phira gaye 'banArasa' ko, patha meMzivapura kA mArga batAte ve / hara mAnava ko mAnavatA kA - pAvanatama pATha sikhAte ve | -- zaGkAe~ jo sulajhAyIM thiiN| ahiMsA kI phaharAyI thI / prabhu meM prati bhakti dikhAyI thI, rAjA 'jitazatru' pratApI ne / upadeza zravaNa kara puNya karma----- kI zikSA lI hara pApI ne // bahutoM ne apane jIvana meM dhArmika siddhAnta utAre the / 'culanI' 'zyAmA' auau' 'surAdeva' 'dhanyA' ne abata dhAre the || 35 3
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 parama jyoti mahAvIra phira cale 'banArasa' se, patha meM. ve 'bAlabhiyA' ke pAsa thame / 'poggala' ne dIkSA le lI yoM mana meM prabhu ke siddhAnta jame // phira 'zrAlabhiyA' se 'rAjagRhI'kI ora puNya prasthAna kiyaa| au 'yahA~ pahu~ca 'kiMkrama' 'arjuna' 'maMkAtI' ko dIkSA dAna diyA / yoM ahArahavA~ caturmAsayaha 'rAjagRhI' meM bitA diyA / zrAzro' dekheM prabhu ne vihAra aba kahA~ kahA~ para aura kiyA /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAIsavA~ sarga suna patita pAvanI divyadhvani sabane nija karNa pavitra kiye| dI tyAga zatrutA sabane hI au' banA zatru bhI mitra liye //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 557 brAIsavA~ sarga varSA vyatIta ho jAne parabhI vahA~ 'vIra' jagadIza rahe / dhArmika caitanya manuSyoM meM nita bharate ve vAgIza rahe / hita mita priya bhASA meM musakara upadeza sabhI ko dete the| suna jise aneka puruSa zrAkara prabhuvara se dIkSA lete the| yaha dekha diyA nija janavA ko "zreNika' ne yaha Adeza tabhI / 'jo dIkSA lenA cAhe, le-- -suvidhA dUMgA savizeSa sbhii|| jo koI muni-pada dhAraNa kara karanA cAhe uddhAra, kare / parivAra Adi kI cintA taja anagAra dharma svIkAra kare / / evaM na kuTumbI bhI usake nija ko leM mAna anAtha abhI / leMge paripAlana kA . uttara dAyitva svayaM naranAtha sabhI /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 yaha rAjaghoSaNA suna pramudita ho gaye sabhI nara-nArI the / isa nava udAratA hetu bhUpa ke sabhI huye AbhArI the | usa samaya rAniyoM yuvarAja- ' ke mana para chApa vizeSa par3I / aba kaThina lagA meM rahanA unako svIkRta - hokara nizcinta puruSa karate muni dharma punIta satata unake kuTumba ke vyakti sabhI, gAte 'piMka' ke gIta satata // usa rAjabhavana eka ghar3I || parama jyoti mahAvIra isase yuvarAja ne muni ho, parityAga moha kA pAza diyA / zraryikA rAnIM, yoM bana gayIM - unane bhI zrAtma vikAsa kiyA ||. yo 'rAjagRhI' meM huI dharmakI yaha prabhAvanA bahuta bar3I / pratyacadarzinI isa sabakI vaha 'paMca pahAr3I' abhI khar3I //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAIsavA~ sarga isase unIsa caturmAsa bhI yahIM kiyA isa bAra punaH / 'kauzAmbI' zrora vihAra kiyA, karane ko dharma pracAra punaH // isa patha meM 'zralabhiyA' nagarI - meM ruka kucha samaya bitAyA thA 'RSabhadra putra' zrAdika aneka puruSoM meM zAna jagAyA thA // phira 'zrAlamiyA' se 'kauzAmbI' ve karuNA ke avatAra gaye / prabhu nikaTa 'caNDa pradyota ' saMga zrI 'udayana' rAjakumAra gaye || 'aGgAravatI' ke mana para adhika tatkAla 'vIra' ke dIkSA lene kA zrau' 'mRgAvatI' prabhAva huvA | caraNoM meM, huvA || bhAse zrau' zrAbharaNa bhAra se parityAjya samasta vibhUti lagIM / una abalAoM ke antas meM yoM prabala zrAtma anubhUti jagI / / cAva ve
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra bana gayIM 'AryikA' roga samajha taja druta hareka sukha bhoga diyA / zrI 'vIra' saMgha meM raha karmoMke kSaya kA zubha udyoga kiyA / kucha samaya vahA~ raha phira 'videha'kI ora gaye ve mahA zramaNa / varSA ke pahile 'vaizAlI' zrA pahu~ce karate huthe bhramaNa // au yaha bIsaveM caturmAsa ke pUre cAroM mAsa kiye| dharmopadeza suna janatA ne vrata yathA zakti sollAsa liye // 'vaizAlI' se 'uttara videha'kI ora gaye nirmohI ve| au' 'mithilA' hote huye gaye kramazaH 'kAkandI' ko hI ve // ho yahA~ prabhAvita 'dhanya' zrAdi dIkSA le bane digambara yati / tadanantara hI 'kAkandI' se pazcima kI ora bar3he jinapati / /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAIsavA~ sarga 'zrAvastI' hote huye gaye, 'kAmpilya' nagara ko tyAgI ve / pazcAt 'ahicchatrA' hote, 'gajapura' pahu~ce bar3abhAgI ve // dharmopadeza suna lI 'vIra'-saMgha meM phira lauTa yahA~ 'polAsapurI' ve 'saddAlaputra' ne yahA~ bhakta vrata / na grahaNa kiye the dvAdaza yaha dekha 'agnimitrA' patnIbhI bhakta banI ho pada para nata || 'polAsa purI se kara vihAra grISmAta samaya taka kiyA bhramaNa | 'vANijya grAma' phira gaye aura ruka gaye yahIM para mahAzramaNa || caturmAsa thA / janatA ke kahanA thA || bahutoM ne yahA~ zaraNa / se pahu~ce the mahAzramaNa || apane ikIsaveM paryanta yahIM para rahanA zrataeva yahA~ kI bhAgyodaya kA kyA 563
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 guNavAna vahA~ the jitane bhI ve aura adhika guNavAna huye / vidvAna vahA~ the jitane bhI, ve aura adhika vidvAna huye // yoM nita prabhAvanA karate hI, pUrA vaha aware kiyA / phira kiyA bhramaNa, sarvatra janoMne dharmAmRta sollAsa piyA || 'kacaMgalA, vihArI the / karate vihAra yo pahu~ce ve zrAtma yaha samAcAra pA bandanArtha, ye agaNita nara nArI the | parama jyoti mahAvIra suna patita pAvanI divyadhvani sabane nija karNa pavitra kiye / dI tyAga zatrutA sabane ho zra' banA zatru bhI mitra liye || " skandaka' ne bhI taba samavazaraNameM zrA sotsAha praveza kiyA / 'ho cakita 'vIra' kI zAntimayI chavi kA darzana animeSa kiyA ||
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAIsavA sarga savinaya pradakSiNA tona turataMde sUcita harSa vizeSa kiyA / phira hasta jor3a kara prakaTa svayaM', hI zrAne kA uddezya kiyA // suna unakA saMzaya dUra kiyA, prabhu ne atyanta saralatA se / 'skandaka' ho gaye prabhAvita aba, unako isa jJAna prabalatA se / ataeva 'vIra' ke kathita mArgameM hI dikhalAyI sAra diyA / tatkAla tyAga upakaraNa sabhI, yaha zramaNa dharma svIkAra kiyA / zrI 'vIra' gaye 'bhAvastI' phira banatA pAyI sotsAha yahA~ / kucha samaya bahAyA zAnti sahita dharmAmRta-sarita-pravAha yahA~ / / 'bhAvastI' se calakara 'videha'ko ve AdhyAtmika santa gye| patha meM una para bhadAna kaImana dikhalAte aMtyanta gaye / /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra 566 vANijya grAma meM teisauM caumAsA karane Tahara gaye / tadanantara 'brAhmaNa kuNDa' gaye, phira ve 'kauzAmbI' nagara gaye // pazcAt 'rAjagRha' pahu~ca gaye, dharmAmRta dhAra bahAte ve / nija zaktyanusAra sabhI janako bata aGgIkAra karAte ve // caubisavA~ varSAvAsa yahIMpara kara pazcAt vihAra kiyaa| 'koNika' kI rAjapurI 'campA'meM zrAkara dharma pracAra kiyA / / rAjA 'koNika' nija prajA sahita usa dharma-sabhA meM Aye the| dharmopadeza suna bahutoM ne muniyoM ke vrata apanAye the| "campA' se calakara prabhuvara ne viharaNa 'videha' kI ora kiyA / "patha meM 'kAkandI' meM rukakara bhaktoM ko harSa bibhora kiyA /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 567. bAIsavA~ sarga phira kara pacIsavA~ caturmAsa 'mithilA' meM dharma pracAra kiyA / varSA samApti para 'aGgadeza'kI ora punIta vihAra kiyA | phira 'campA' Aye rAjavaMzako sukha kA mArga dikhAne ko / dukha grasta rAjamAtAoM ke mana meM vairAgya jagAne ko // jaga kI asAratA kaha prabhu ne DAlI kucha aisI chApa tbhii| suna jise rAniyoM ne tyAgA pati-suta-viyoga kA tApa sabhI // pA bodha rAjamAtAoM ne saba cintAoM ko chor3a diyaa| apane jIvana kI naukA ko saMyama ke patha para mor3a liyA / / saMyoga sabhI haiM viyogAnta yaha pUrNatayA ve jAna gyiiN| jaga kI asAratA kA svarUpabhI bhalI bhA~ti pahicAna gyiiN|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsava sama varSA samApti para 'mithilA' se cala 'magadha' ra paryaTana kiyA / jAgRti kA zaMkha bajAte yo phira 'rAjagRhI' ko gamana kiyA || zrI 'agnibhUti' zrau' 'vAyubhUti' nAmaka gaNadhara ne nazvara tana / parityAga mokSa ko prApta kiyA, kara eka mAsa kA zubha anazana || yaha prabhuvara ne yahIM agaNita bhavyoM ke pAvana vairAgya ikatAlisava caturmAsa bitAyA thA / antas meM thA // jagAyA varSA vyatIta ho jAne para bhI nahIM kahIM prasthAna kiyA / raha yahIM mahInoM janatA kA kalyANa kiyA, utthAna kiyA || 'avyakta' 'akampika' 'mauryaputra' 'gaNDika' gaNadhara ne deha yahIM / isa bIca tyAga nirvANa prAptakara liyA karo sandeha nahIM || vakta
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 parama jyoti mahAvIra phira kara prasthAna 'apApA' purameM ve niSpApa padhAre the / dharmopadeza suna yahA~ sabhIne brata niyamAdika dhAre the | prabhu ne prasaGgavaza kAlacakrakA varNana yahA~ sunAyA thaa| jaga ke duHkhoM au' bhramaNoM kA bhISaNa tama rUpa dikhAyA thA / suna jise aneka manuSyoM ne hokara virakta yama-niyama liye| jisa vidhi se prabhu ne batalAyA aAcaraNa usI vidhi svayam kiye // thA nAma 'apApA' para yathArthameM aba vaha nagara apApa huvA / gRha gRha meM hone lagA puNya mukha bar3hA, dUra santApa huvA / / koI bhI vaNika na karatA thA aba pApamayI vyApAra vahA~ / paripUrNa rUpa se kiyA gayAthA pAvana dharma pracAra vahA~ / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavA~ sarga yoM isa pracAra meM satata 'vIra' ko milI apUrva saphalatA thii| isakA kAraNa kucha nahIM anya, unake mana kI nirmalatA thii| unatIsa varSa se yoM aba taka calatA pracAra nirbAdha rahA / kAraNa prabhuvara kA jJAna-sindhusAgara se adhika agAdha rahA / / karane vyAlisavA~ caturmAsa, 'pAvApura' ko isa bAra cale / patha meM aneka hI bhavyoM kA, karate Atmika uddhAra cale // the 'pAvA' ke nRpa 'hastipAla' 'siddhArtha-lAla' ke bhakta parama / ataeva 'vIra' ke zubhAgamanapara harSa kiyA abhivyakta parama || isa puNyayoga ko mAnA thA, rAjA ne apanA bhAgya mahA / kevala na unhoMne apitu prajAne bhI samajhA saubhAgya mahA / /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 sabane zraddhA se prerita ho, nija karttavyoM kA bhAna kiyA / sollAsa nagara kI sajjA meM sabane sahayoga pradAna kiyA || avilamba huvA gRha dvAroM kA bandanavAroM se alaGkaraNa / hara caurAhe para dvAra bane, ba~dha gayIM dhvajAyeM cittaharaNa || kara svaccha sugandhita jala dvArA dI gayI sIMca hara rAha vahA~ / yoM vividha upAyoM se nagarI dI gayI sajA sotsAha vahA~ || parama jyoti mahAbIra zrAbharaNa vasana satrane pahine apane pada ke anurUpa naye / yoM sajadhaja apanI prajA sahita prabhu-vandana ko ve bhUpa gaye || kA darzana kara 'sanmati' jineza harSita atyanta nareza huye / raha zAnta unhoMne sabhI sune jo vahA~ dharma-upadeza huye //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ seIsavA~ sarga ho rahA prabhAvita pratipAdana kI zailI se hara zaGkAlu vahA~ para zrotA thA / nimiSa mAtra meM apanA bhrama-tama khotA thA // ahiMsA dharma vahA~ rAjA raGka sabhI / DasanA zrI' DaMka kabhI / / dharmopadeza yoM prabhuvara kA -- nita hotA thA zravirodha vahA~ / ataeva nirantara hotA thA kitanoM ko hI sabdoSa vahA~ // svIkAra zrA karate zrI nAga tyAgate vRzcika na mArate vanarAja vahA~ para se bhole bhAle viSadhara bhItara se bAhara se kAle 'pAvA' ko bhUlA abhI na vaha siMhoM gAyoM kA madhura milana | lagatA, jyoM vana ke bhAI se milatI ho koI grAmya bahana || kAmadhenu - lagate the / ujvala the lagate the / 187
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra agaNita prakAra ke jIva sAtha karate the keli kalApa vahA~ / kAraNa, saba vaira-virodha dUra, hotA thA apane Apa vahA~ / so ko apane paloM para, baiThAte svayaM kalApI bhii| au' mIna pakar3anA chor3a rahethe bagulA jaise pApI bhI // isa bhA~ti carama isa caturmAsa-- se nara-pazu sabako lAbha huye / zrI' loka khyAti ke carama zikharako prApta 'vIra' amitAbha huye // para kara kAla se nahIM kisIkI dekhI gayI bhalAI hai| isane na kisI kI calane dI para apanI sadA calAI hai| zrASAr3ha gayA, 'rakSA bandhana'kA parva liye zrAyA sAvana / jyoM hI vaha gayA ki bhAdra mAsa pahu~cA le 'payUSaNa' pAvana //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavA~ sarga vaha bidA huvA, Azvina zrAyA, rukI varSA / vikasA sita kAMsa nadiyoM kA nIra vRkSoM kA hara huvA nirmala, pallava harSA | kArtika ko zAsana sUtra sauMpa cala par3A eka dina vaha bhI to / dina eka eka kara nikala calA kramazaH hI mahinA yaha bhI to // zubha kRSNapakSa kI caturdazI dina somavAra kramavAra gayA / A gayI nizA, nakSatra svAti - para zrI nizinAtha padhAra gayA / / cauthe yuga ke traya dI ATha mAsa the maMGgala - prabhAta thA huvA na maGgala sUcaka graha sAre zrI mahAvIra ke ho rahe virala aba mAsa ikahattara vatsara tIna paccisa dina ke jaineza rahe / / para the / varSa zeSa karmoM sama tAre the / sArtha rahe /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 . parama jyoti mahAvIra aise muhUrta meM karma nAzakara 'mahAvIra' aba siddha huye / unake nirvANa-samaya ke kSaNa, bana pAvana parva prasiddha huye // unakA AtmA jA siddha zilApara tatkSaNa hI AsIna huvA / saba karma pAza kaTa jAne se, vaha thA prapUrNa svAdhIna huvA / aba unake jJAna tathA darzana, sukha zakti sabhI nissIma huye| the mile ananta catuSTaya ye, isase guNa sabhI asIma huye // nirvANa manAne ataH jur3e, tatkAla vahA~ para saba nara sura the / saba apanI bhakti prakaTa karane ke hetu vizeSa samAtura the / 'maGgala' kA maGgala aruNodaya, viha~sA, khaga lage cahakane aba / khila gaye kamala au' dig diganta, saurabha se lage mahakane aba / /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavA~ sa yoM lagA ki jaise gAte hoM, prabhu kI garimA hI sarva vihaga / au' bhakti vibhora sarovara ho, bikharAte hoveM gandha subhaga || kara rahe Aja satra carcA the, prabhuvara kI tyAga kahAnI kI / unako sarAhatI thI vANI, hara jJAnI hara ajJAnI kI // 'pAvA' ke sara para jisako jaise hI Aye saba, jJAta huvA | yoM lagA, manAne kalyANaka hI usa dina svarNa prabhAta huvA || sura agnikumAra surendra sahita, nirvANa manAne zrAye the / sura vAyu kumAra surendra sahita, nija dharma nibhAne zrAye the | se, taba agnikumAra - kirIToM jvAlA kaNa lage nikalane the / jisase karpUra agara, candana, laga gaye usI kSaNa jalane the | 561.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 parama jyoti mahAvIra indroM ne isameM hI antimaprabhu kA antima saMskAra kiyA / prabhu ke viyoga meM bhI niyoga, sampUrNa samasta prakAra kiyA / / yo antya kriyA ke karane meM, bItA vaha prAtaHkAla aho / phira gAte ra divasa bhara saba, prabhuvara-guNa kI jayamAla aho / / kramazaH madhyAha vyatIta huvA, ati manda dineza prakAza huvA / sandhyA zrAyI au' timira jAlase vyApta akhila AkAza huvA / / tama ke kAjala se lipta huye, pratyeka dizA ke kone the / prAkRtika dRzya timirAJcala meM, aba lage tirohita hone the| zrI 'paramajyoti' the nahIM ataH yaha timira vizeSa akharatA thaa| una vItarAga ke deha, tyAgakA savako kleza akharatA thA /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavA~ sarga bAhara to tama hI tama thA para, bhItara bhI timira dikhAtA thaa| the nahIM jinottama isase tama, aba Aja vizeSa satAtA thA / ataeva jalA kara dIpAvali, Alokita avanI-gagana kiye / nava dIpa jyoti se 'parama jyoti'kI pUjA kara saMstavana kiye // dIpAvali se jagamagA uThI, 'pAvApura' kI hara Dagara Dagara / hara rAjamArga hI nahIM, apitu, hara galI huI thI jagara magara // yoM dIpamAlikA pahina Aja, lagatA thA ati abhirAma nagara / una 'parama jyoti' kI saMsmRti aba thI karA rahI yaha jyoti prakhara // maGgala pradIpa the jale aura, dina bhI to usa dina maGgala thaa| ataeva vahA~ aba raha sakatA, kaise usa divasa amaGgala thA //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 parama jyoti mahAvIra kevala na nagara hI jaGgala bhI, gaeNje the maGgala gAnoM se| thIM dazoM dizAe~ vyApta huI, prabhu-saMstuti kI mRdu tAnoM se // cAroM vargoM kI janatA ne, the dIpa jalAye nija ghara meM / taba se hara barSa manAte haiM jana dIpAvali bhArata bhara meM // 'kAzI' 'kauzala' ke ahAraha bhUpoM ne dIpa jalAye the| 'licchavI' malla gaNatantra saMghabhI' dIpa jalA harSAye the|| yoM rASTra parva yaha bhArata meM taba se hotA thA rahA claa| hara varSa 'vIra' kI saMsmRti jana karate sajIva zubha dIpa jalA // kArtika kRSNA kI caturdazIko karkaTa-karma haTAye the / zrI 'vIra' karma mala se vimukta ho zuddha, siddha pada pAye the|
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsavA~ sarga zrataeva bhavana se kuTiyoM taka kA karkaTa TAlA jAtA hai / zuddhi hetu hara gRha meM gRha kI mala sabhI nikAlA jAtA hai || usa dina hI kevala jJAna rUpa lakSmI pAyI thI gautama ne / jisakI devoM ne pUjA kIM para bhrAnta kiyA jaga ko bhrama ne || vaha gRha - lakSmI kara letA hai saMjJA 'gaNeza' hai gaNadhara kI hotA unakA jayaghoSa ataH // kI pUjA kara santoSa zrataH / prabhu 'mahAvIra' ke samavazaraNa meM the bAraha koThe sundara | jinameM munirAja zraryikA zra " zrAvikA, jyotiSI, sura, vyantara // sura indrANI, bhavananivAsI zazi, sUrya zrAdi bhI deva sabhI / vidyAdhara, mAnava, siMha Adi pazu pakSI A svayameva sabhI // "
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 cupacApa baiTha kara sunate the prabhu kA pAvana upadeza vahI / nara pazu ke vividha khilaune bhI rakhane kA hai uddeza yahI // vahA~ devoM ne barasA ratna prabhu kA nirvANa manAyA thA / nirvANa bhUmi ko bhI unane sollAsa vizeSa sajAyA thA / isa kAraNa khIla batAze hI bA~TA karate nara-nArI aba 1 au' citroM se citrita karatehaiM gRha kI bhitti TArI va // parama jyoti mahAvIra usa dina se 'pAvA' ke raja kaNa zubha tIrtha samAna pavitra lage / rakha gayIM mandiroM meM pratimA bhavanoM meM unake citra Ta~ge || anUpa stUpa, saMsmAraka rUpa 'pAvA' meM gayA banAyA thA / unakI saMsmRti meM rAjyoM meM sikkA bhI gayA calAyA thA / /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 567 teIsauM sarga zrI 'vardhamAna' isa puNya nAmapara 'vardhamAna' thA nagara banA / au' 'vIra' nAma para 'vIrabhUmi' nAmaka pura atizaya sughara banA // prabhu ke vihAra kA pramukha kSetra thA, ataH 'videha' 'bihAra' banA / nirvANa-diksa vaha bhArata kA rASTrIya mahA tyohAra banA / / zubha varSa chiyAsI caubisa saukA samaya abhI taka bIta gayA / kArtika zuklA se hotA hai saMvat prArama punIta nayA // badalA karatA hara varSa 'vIrasaMvat hI isa dina mAtra nhiiN| vyApArI isa dina hI badalAkarate apane masipAtra vahIM / jaba 'mahAvIra' nija aSTa karmakA puJja naSTa kara mukta huye| taba 'gautama' gaNadhara 'vIra-saMgha' ke nAyaka pramukha niyukta huye / /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ teIsauM sarga bAraha varSoM meM jaba akAlakA pUrNatayA avasAna huvA / taba jaina saMgha kA phira uttara bhArata ko zubha prasthAna huvA // zrA yahA~ unhoMne dekhA aba, zithilita ho muni zrI hIna huye| kucha zveta vasana bhI dhAraNa kara zvetAmbara sAdhu navIna huye // pazcAt huye muni ekAdaza, ekAdaza aMgoM ke zAnI / jo daza pUrvo ke dhAraka the the sacce dhArmika senAnI / / ye varSa eka sau terAsItaka karate rahe pracAra abhaya / phira pA~ca munIndroM ne do sau zrau' bIsa varSa ke dIrgha samaya taka susthira gyAraha aGga rakhe, phira paoNca munIzvara aura huye / sau adhika aThAraha varSa jo ki de aGga jJAna sira maura huye /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 chaha sau terAsI varSo taka, yoM yahA~ pracArita 'aGga' rahe / phira cAlisa varSoM taka pracArake kucha vaise hI DhaMga rahe || parama jyoti mahAvIra phira 'puSpadanta' zrI' 'bhUtabalI' ne zrAgama granthAkAra kiyA / ghaT khaNDAgama meM ga~tha 'vIra'-- kI vANI prati upakAra kiyA || hai dika diganta meM parama jyoti'-- kA vaha hI dharma-prakAza yahA~ / ataeva anta meM punaH unheM, kara rahA namana sollAsa yahA~ ||
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa saMkhyA 1 (pAribhASika zabda koSa) zabda saMkhyA 286
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA parigraha-mamatva bhAva, isake 24 meda haiN| mithyAtvAdi 14 prakAra kA antaraGga aura kSetrAdi 10 prakAra kA baahy| ye saba mamatA ke kAraNa hai, isase ye parigraha haiN| nirjarA-karmoM kA eka deza jhar3anA, yaha do prakAra hai savipAka aura avipAka / ahiMsA-pramAda se prANoM kA ghAta na karanA / ahiMsA do prakAra kI hai- eka antaraGga aura dUsarI bahiraGga / krodhAdi kaSAya sahita mana vacana kAya hone se hI hiMsA hotI hai, kaSAya rahita bhAva rakhanA ahiMsA hai| aparigraha-parigraha kA na honA, parigraha tyAga / pahalA sarga himAlaya-bhAratavarSa kI uttarI sImA para sthita eka parvatamAlA (isakI coTiyA~ bahuta U~cI haiM aura una para barAbara barpha jamI rahatI hai| sabase U~cI coTI evaresTa hai jisakI U~cAI 260002 phITa hai aura jo saMsAra kI sabase U~cI coTI hai)| gaGgA-bhAratavarSa kI eka pradhAna aura pavitratama nadI / kinnara-deva yoni kI cAra zreNI haiM, inameM dUsarI zreNI ke deva vividha-deza dezAntaroM meM rahane ke kAraNa vyantara kahalAte haiN| ina vyantaroM ke prathama bheda kA nAma kinnara hai|
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 parama jyoti mahAvIra kulakara-mahAn puruSa prajA ko mArga batAte haiM, inheM manuH bhI kahate haiM / pratyeka avasarpiNI va utsarpiNI kI karmabhUmi kI Adi meM tIrthakaroM ke janma se pahile hote haiM / isa bharata kSetra ke gata tIsare kAla meM jaba palya kA AThavA~ bhAga zeSa rahA taba kulakara eka dUsare ke pIche kramazaH 16 huye| nAbhi-vartamAna avasarpiNI kAla ke bharata kSetra ke caudahaveM kulakara zrI RSabhadeva ke pitA / bAhubali-zrI RSabhadeva ke putra / bharata-zrI RSabhadeva ke putra, cakravartI / baladeva-pratyeka avasarpiNI utsapiNI ke dukhamA sukhamA kAla meM hote haiM / vartamAna avasa piNI kAla meM bharata kSetra meM 6 huye| vijaya, acala, sudharma, suprabha, sudarzana, nandI, nandImitra, padma (rAma) baldeva / rAmacandra pAThaveM balabhadra, mAMgItuMgI se mokSa gaye / hanumAna-18 ve kAmadeva, mAMgItuMgI se mokSa, rAmacaMdra ke samaya meM vidyAdhara (vaanrvNshii)| sItA-zrI rAmacandra kI parama zIlavatI bhAryA, jisane rAvaNa ke dvArA harI jAne para bhI zIla kI rakSA kI, anta meM aryikA ho 16 veM svarga gyii| rAvaNa-vartamAna avasarpiNI kAla ke marata kSetra ke 8 pratinArAyaNa, sItA ko haraNa kara tIsare narka gaye /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 parama jyoti mahAvIra cakrI-chaH khaNDa kI pRthvI ke svAmI, bharata va airAvata meM pratyeka utsarpiNI va avasarpiNI meM jaba tIrthakara 24 hote haiM taba ye 12 hote haiN| kevalajJAnI-sarvajJa bhagavAna paramAtmA arhanta va siddha / tribhuvana-svarga, pRthvo aura pAtAla ina tIna bhuvanoM kA smaahaar| jAta karma-putra janma ke avasara para kiyA jAne vAlA eka, saMskAra, solaha saMskAroM meM se cauthA / mati jJAna-matijJAnAvaraNa karma va vIryAntarAya dayopazama se pA~ca indriya yA mana dvArA sIdhA padArtha ko jAnanA / isake 336 meda haiN| zruta jJAna-mati jJAna se nizcaya kiye huye padArtha ke zrAlambana se usa hI padArtha ko sambandha liye huye anya kisI padArtha kA jAnanA / yaha matijJAna pUrvaka hotA hai / isake do bheda haiM--eka akSarAtmaka dUsarA ankssraatmk| avadhi jJAna-jo jJAna dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdA liye huye rUpI padArtha ko spaSTa va pratyakSa jAne / isa jJAna ke liye indriya tathA mana kI sahAyatA nahIM lenI par3atI 1 deva nArakiyoM ko avadhi jJAna janma se hI hotA hai| prArambha-mana, vacana, kAya se aneka prakAra ke vyApAra Adi kArya krnaa|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhAvika zabda koSa .629. navA~ sama naya-vastu ke eka deza jAnane vAle jJAna ko naya kahate haiM / zrata jJAna ke eka aMza ko naya kahate haiN| isake mUla do bheda haiM, nizcaya naya aura vyavahAra naya | nizcaya naya ke bhI do bheda hai-- dravyArthika naya aura paryAyArthika naya / pramANa - saccA jJAna, samyagjJAna | pramANa pA~ca haiM- matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryayajJAna aura kevala jJAna / tarka -- cintA vyApti kA jJAna, zravinAbhAva sambandha vyApti hai / jahA~ jahA~ sAdhana honA vahA~ vahA~ sAdhya kA honA aura jahA~ jahA~ sAdhya na ho vahA~ vahA~ sAdhana kA na honA, ise avinAbhAva sambandha kahate haiM / jaise dhUma sAdhana hai agni kA, jahA~ jahA~ dhUma hai vahA~ vahA~ agni zravazya hai / jahA~ agni nahIM hai vahA~ dhUma nahIM ho sakatA, aisA mana meM jo pakkA vicAra vaha tarka hai / dArzanika - darzanazAstra kA jAnakAra / kAvya - vaha racanA jo rasAtmaka ho, kavitA / citra - kAgaja, kapar3e Adi para banI huI kisI vastu ko pratimUrti ! gaNita - saMkhyA, mAtrA, avakAza Adi kA vicAra karane vAlA zAstra / vAkya - padoM kA vaha samUha jisase vaktA kA abhiprAya spaSTata: samajha meM nA jAye / rAjanIti-rAjya kI rakSA aura zAsana ko dRr3ha karane kA upAya batAne vAlI nIti |
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra manovijJAna -mana kI prakRti, vRttiyoM Adi kA vivecana karane vAlA vijJAna, mAnasa zAstra / vidyAlaya - vaha sthAna jahA~ adhyayana kiyA jAtA hai, vidyAgRha / saMsArI - jo karma bandha sahita jIva zranAdi se naraka, pazu, manuSya, deva gati meM bhramaNa kara rahe haiM / mokSa -bandha ke kAraNa mithyAdarzana, avirati, kapAya, yoga ke dUra ho jAne para tathA pUrva bA~dhe karma kI nirjarA ho jAne para sarva kama se chUTa jAnA va apane zrAtmIka zuddha svabhAva kA prApta kara lenA, sAdi ananta jIva kI avasthA hai / yaha 622* arahanta - pUjane yogya, zraI dhAtu pUjA meM hai tathA zra se prayojana zrari zatru mohanIya karma aura antarAya karmara se tAtparya raja arthAt jJAnAvaraNa va darzanAvaraNa usako hanta-nAza karane vAle isa prakAra - hanta kA artha huA cAra ghAtiyA karmoM kA nAza karane vAle / hiMsA - pramAda sahita (kapAya yukta) mana vacana kAya ke dvArA dravya va bhAva prANoM ko kaSTa denA va unakA ghAta karanA | hiMsA do prakAra kI hai-- saMkalpI aura prArambhI / ArambhI ke tIna bheda haiM- udyamI, gRhArambhI aura virodhI / yajJa-havana pUjana yukta eka vaidika kRtya / homa - vAhmaNoM dvArA nitya kiyA jAne vAlA paMca mahAyajJoM meM se kae / veda - hinduoM ke Adi dharma grantha ( pahile Rgveda, yajurveda aura sAmaveda ye tIna hI the, pIche atharvaveda bhI milAyA gayA ) /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ himaanbir'u maar' jiig 623 azvamedha-eka prasiddha vaidika yaza jise koI cakravartI rAjA yA samrATa hI kara sakatA thA aura jisameM sabhI dezoM kA bhramaNa kara lauTane vAle ghor3e ko mAra kara usakI carbI se havana kiyA jAtA thA / gomedha-kaliyuga ke liye niSiddha eka vaidika yajJa jisameM gobali kA vidhAna hai| zUdra-zilpa, vidyA va sevA kArya se AjIvikA karane vAlA varNa, RSabhadeva dvArA sthApita / sAmaveda-tIsarA veda / nIca-jo jAti, guNa, karma zrAdi meM ghaTa kara hoN| dasavA~ sarga mohanIya-aATha mUla karmo meM cauthA karma / isake do bheda haiMdarzana mohanIya aura cAritra mohanIya / darzana mohanIya ke tIna bheda haiM mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktava / cAritra mohanIya ke 25 meda haiM 16 kaSAya aura 6 nokaSAya / bhAgya-zubhAzubha sUcaka karma janya adRSTa / vivAha-dAmpatya sUtra meM zrAbaddha hone kI eka prathA jo dharmazAstra meM 8 prakAra (pArSa, brAjha, daiva, prAjApatya, prAsura, gAndharva, rAkSasa, aura paizAca) kI mAnI gayI hai| pramAda-kaSAya ke tIna udaya se nirdoSa cAritra pAlana meM utsAha kA na honA va apane Atma-svarUpa kI sAvadhAnI na honA / isake 15 bheda haiN|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 parama jyoti mahAvIra ikkIsavA~ sarga saptavyasana - juvA, mA~sa, madirA, corI, zikAra, vezyA aura - parastrI ina sAta bAtoM kA zauka rakhanA / bhraSTa mUla guNa -- gRhastha zrAvaka ke pAlane yogya zrAcaraNa, jise use nitya pAlanA cAhiye / madya tyAga, mAMsa tyAga, madhu tyAga, saMkalpI hiMsA tyAga, sthUla jhUTha tyAga, sthUla corI tyAga' sva strI saMtoSa aura parigraha kA parimANa / tyAga - dharmadAna karanA / zrAhAra, auSadhi, abhaya va jJAnadAna dharmAtmA pAtroM ko bhakti pUrvaka va apAtroM ko karuNA dAna se denA / ekAdaza pratimA - pA~caveM guNa sthAna meM 11 zra eNiyA~ hotIM hai - darzana pratimA, vrata pra0, sAmAyika pra0, proSadhopavAsa sacitta virati pra0, rAtri bhukti tyAga pra0, brahmacarya 'pra0, Arambha tyAga pra0, parigraha tyAga pra0, anumati tyAga pra0 aura uddiSTa tyAga pra0 / wk samyakttavI - samyagdarzana dhArI mAnava meM 48 mUla guNa va 15 uttara guNa hote haiM / 25 mala doSa rahita panA 8 saMvegAdi lakSaNa + 7 bhaya rahita panA + 3 zalya rahita panA + 5 aticAra rahita panA = 487 vyasana tyAga + 5 udambara phala tyAga + 3 madirA, mAMsa, madhu (makAra) tyAga = 15 uttara guNa / bAIsavA~ sarga anagAra - muni, gRha zrAdi parigraha rahita sAdhu, jisake gRha sambandhI tRSNA calI gayI ho / anagAra ke paryAyavAcI ye 10 zabda hai-
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabda koSa 636 zramaNa, saMyata, RSi, muni, sAdhu, vItarAga, anagAra, bhadanta, dAnta aura yati / kAla labdhi-kisI kArya ke hone ke samaya kI prApti / samyagdarzana ke liye ardha pudgala parivartana kAla mokSa jAne meM zeSa rahanA kAla landhi hai| isase adhika kAla jisake liye saMsAra hogA use samyaktava na hogaa| mahAvatI-mahAvratoM ko pAlane vAle sAdhu, 28 mUlaguNadhArI / teIsavA sarga rakSA bandhana-salUno yA salono nAma kA tyohAra, jo zrAvaNI pUrNimA ko hotA hai, (isa avasara para bahineM apane bhAiyoM ko aura purohita apane yajamAnoM kI kalAI meM kapAsa yA rezama kA abhimantrita rakSA sUtra bA~dhate haiN)| svAti-27 nakSatroM meM se 15vA~ jo zubha mAnA gayA hai / kavisamaya ke anusAra cAtaka isameM hI hone vAlI varSA kA jala pItA hai aura vahI jala sIpa ke sampuTa meM pahu~ca kara motI aura bA~sa meM vaMzalocana banatA hai| ananta catuSTaya-ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta vIrya ye cAra mukhya guNa kevalI arahanta paramAtmA ke pragaTa hote haiN| vAyu kumAra-bhavanavAsI devoM kA dasavA~ bheda, inake indra ve lamba va prabhaJjana haiN| inake 66 lAkha bhavana hai, hara eka meM akRtrimajina mandira hai / utkRSTa prAyu 1 // palya jaghanya 10000 varSa hai| inake mukuToM meM ghor3e kA zrAkAra hai|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra jambUsvAmI - rAjagRhI ke zra eSThi kumAra, rAjA zreNika ke samaya meM zrI sudharmAcArya ke ziSya ho muni huye / tapa kara antima kevalI ho mokSa padhAre, yaha prasiddha hai / inakA mokSa sthAna mathurA caurAsI hai / 640 kevalI - arahanta bhagavAna 13 va 14veM guNa sthAnavartI, chaH mAsATha samaya meM saMyoga kevalI kula 8 lAkha 68 hajAra 5 sau 2 (868502 ) ekatra ho sakate haiM / kevalI - dvAdazAMga jina vANI ke pUrNa jJAtA,. zruta bharata meM isa paMcama kAla meM zrI jambU svAmI ke mokSa jAne para 100 varSa meM pA~ca zruta kevalI huye| viSNu, nandimitra, aparAjita, govardhana aura bhadrabAhu | candragupta -- maurya vaMza kA prathama samrAT jo sikandara kA samakAlika thA / anekAnta--aneka anta yA dharma yA svabhAva jisameM pAye jAyeM aise padArtha / aneka dharmoM vAle padArthoM ko kahane vAlI va bhinna apekSA se batAne vAlI syAdvAda rUpa jinavANI / yahI paramAgama kA bIja hai arthAt isake samajhane se paraspara virodha kA avakAza nahIM rahatA hai / ekAdaza aMga -- jina vANI ke 12 aMgoM meM pahile 11 aMga zrAcArAGga, sUtra kRtAGga, sthAnAGga, samavAyAna, vyAkhyA prazati aGga, zAtRdharma kathA zraGga, upAsakAdhyayanAGga, zrantakRddazAMga, anuttaropAdika dazAGga, prazna vyAkaraNa vipAka sUtra / pUrva -- dvAdazAMga vANI meM dRSTivAda bArahaveM aMga kA eka bhAga 4 isake 14 bheda haiM /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pAribhASika zabda koSa puSpadanta-zrI dharaSeNAcArya ke ziSya jinako dhavalAdi kA mUla pATha siddhAnta par3hAyA phira jinhoMne bhUtabali ke sAtha racanA kii| bhUtabali-zrI dharaSeNAcArya ke ziSya, dhavalAdi anyoM ke mUla krtaa|
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa saMkhyA 2 ( vihAra sthala nAma koSa ) vihAra sthala saMkhyA 12
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra sthala nAma koSa 645 caudahavA~ sarga kamari grAma - yaha gA~va kSatriya kuNDa ke nikaTa thA, yaha nizcita hai / kollAga - yaha, sanniveza vANijya grAma ke samIpa thA / morAka - yaha grAma vaizAlI ke Asa pAsa thA / asthika --- yaha videha janapada meM sthita thA, isake samIpa vegavatI nadI bahatI thI / vAcAlA - yaha nagara zvetAmbI ke nikaTa thA / seyaMviyA (zvetAmbikA ) -- bauddha granthoM se jJAta hotA hai ki zrAvastI jAte samaya zvetAmbikA bIca meM AtI thI / jaina sUtroM ke lekhoM se bhI zvetAmbI zrAvastI se pUrvottara meM avasthita thI / zrAdhunika uttara pazcima bihAra ke motIhArI zahara se pUrva lagabhaga 35 mIla para avasthita sItAmar3hI yaha zvetAmbikA kA hI apabhraMza nAma hai, aisA anumAna hai / surabhipura - videha se magadha jAte huye madhya meM par3atA thA aura gaMgA ke uttara taTa para sthita thA / saMbhava hai yaha videha bhUmi kI dakSiNI sImA kA antima sthAna ho / thUNAka - yaha sanniveza gaMgA ke dakSiNa taTa para thA / pandrahavA~ sa rAjagRhI Aja kala 'rAjagRha' 'rAjagira' nAma se pahicAnA jAtA hai, jisake pAsa mohAgiri parvatamAlA ke pA~ca parvata haiM, jaina
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 parama jyoti mahAvIra sUtroM meM vaimAragiri, vipulAcala zrAdi nAmoM se ullikhita haiN| rAjagira bihAra prAnta meM paTanA se pUrva dakSiNa aura gayA se pUrvottara meM avasthita hai / nAlandA -- rAjagRha kA eka upanagara, jahA~ para aneka dhanADhyoM kA nivAsa thA aura aneka kArakhAne calate the / zrAjakala ke rAjagira se uttara meM 7 mIla para avasthita 'bar3agA~va' nAmaka sthAna hI prAcIna - nAlandA hai / brAhmaNagrAma - isa grAma ke do pATaka the, eka nanda pATaka, dUsarA upananda pATaka / brAhmaNa grAma 'suvarNakhala' aura 'campA' ke bIca meM * par3atA thaa| campA - jaina sUtroM meM campA ko aMga deza kI rAjadhAnI mAnA hai, -koNika ne jaba se apanI rAjadhAnI banAyI taba se campA zraMga (magadha ) kI rAjadhAnI kahalAyI | paTanA se pUrva meM ( kucha dakSiNa meM ) lagabhaga sau - kosa para campA thI / kAlAya - yaha sanniveza campA ke nikaTa kahIM honA cAhiye / pattakAlaya - campA ke pAsa kahIM thA / kumArA - yaha sanniveza sambhavataH aGga deza ke pRSTha campA ke nikaTa thA / corAka -- yaha sthAna saMbhavataH prAcIna zraGga janapada aura zrAdhunika pUrva bihAra meM kahIM rahA hogA | pRSTha campA - campA se pazcima meM thI, rAjagRha se campA jAte huye pRSTha campA lagabhaga bIca meM par3atI thI /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihAra sthala nAma koSa 647 aGga deza meM hI campA kayaM (kacaMgalA ) - yaha sthAna yadi se pUrva kI ora ho taba to zrAja kala kA kaMkajola ho sakatA hai / parantu jaina sUtroM ke anusAra kacaMgalA nagarI zrAvastI ke samIpa thI / zrAvastI - jaina sUtrokta sAr3he pancIsa zrArya dezoM meM kuNAlanAmaka deza kI rAjadhAnI kA nAma zrAvastI likhA hai / mahAvIra ke samaya meM zrAvastI uttara kozala kI rAjadhAnI thii| goMDA jile meM akaunA se pUrva pA~ca mIla aura balarAmapura se pazcima bAraha mIla rAptI nadI ke dakSiNa taTa para saheTha maTha nAma se prakhyAta jo sthAna hai vahI prAcIna zrAvastI kA avazeSa hai, aisA zodhaka vidvAnoM ne nirNaya kiyA hai| haliduga grAma - yaha grAma zrAvastI se pUrva parisara meM thA / -- naMgalA -- zrAvastI se rATha kI ora jAte huye bIca meM par3atA thA, saMbhavataH yaha grAma kozala bhUmi ke pUrva pradeza meM hI rahA hogA / zravattA grAma - yaha grAma kahA~ thA ? yaha batAnA kaThina hai, anumAna hotA hai ki kadAcita yaha kozala janapada kA hI koI grAma hogA jo pUrva kI zrora jAte huye mArga meM par3atA thA / kalaMbukA - yaha aGgadeza ke pUrva pradeza meM kahIM rahA hogA / Arya bhUmi - jaina sUtroM meM bhAratavarSa meM zraGga, baGga, kaliGga, magadha kAzI, kauzala, videha, vatsa, matsya Adi sAr3he paccIsa deza zrArya mAne ye haiM aura zeSa nArya / pUrva meM tAmraliptI, uttara meM zrAvastI, dakSiNa - kauzAmbI aura pazcima meM sindhutaka Arya bhUmi mAnI gayI hai / anArya deza - yaha anArya bhUmi pazcima baMgAla kI zar3ha bhUmi aura vIra bhoma zrAdi saMthAla pradeza samajhanA cAhiye / .
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama jyoti mahAvIra rAr3ha- murzidAbAda ke Asa pAsa kA pazcimI baMgAla pahile rAr3ha kahalAtA thA jisakI rAjadhAnI koTI varSa nagara thA / jaina sUtroM meM rAdaH kI gaNanA sAr3he paccIsa Arya dezoM meM kI gayI hai|| kayaligrAma- kayali samAgama magadha ke dakSiNa pradeza malaya bhUmi meM kahIM hogaa| jamba saMDa-yaha grAma malaya deza meM athavA dakSiNa magadha meM kahIM rahA hogaa| taMbAya (tAmrAka)-yaha sanniveza saMbhavataH magadha meM kahIM thaa| kUpiya (kUpiko yaha sanniveza vaizAlI se pUrva meM videha bhUmi meM kahIM thaa| vaizAlI-mujaphphara pura jilA meM jahA~ Aja basAr3ha paTTI grAma hai, vahIM pahile mahAvIra ke samaya kI videha deza kI rAjadhAnI vaizAlI nagarI thI, yaha jaina dharma ke kendroM meM se eka thii| yaha campA se vAyavya dizA meM sAr3he bAraha mIla aura rAjagRha se lagabhaga uttara meM 70 mIla kI dUrI para thii| grAmAka-yaha sanniveza vaizAlI aura zAlizIrSa nagara ke bIca meM, par3atA thaa| zAlizIrSa-ha sthAna vaizAlI aura bhadrikA ke bIca meM kahIM thA / saMbhavataH aMgabhUmi kI vAyavya sImA para rahA hogaa| bhaddiyA--bhAgalapura se dakSiNa meM aATha mIla para avasthita bhadariyA sthAna hI prAcIna mahiyA athavA bhadrikA nagarI honA cAhiye / yaha aMga deza kI eka prasiddha tatkAlIna nagarI thii|
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihAra sthala nAma koSa 646 magadha yaha deza mahAvIra ke samaya kA eka prasiddha deza thA, magadha kI rAjadhAnI rAjagRhI mahAvIra ke pracAra kSetroM meM prathama aura varSAvAsa kA mukhya kendra thii| paTanA aura gayA jile pUre evaM hajArI bAga kA kucha bhAga prAcIna magadha ke antargata the| AlaMbhiyA-kAzI rASTrAntargata eka prasiddha nagarI thii| yaha rAjagRha se banArasa jAne vAle mArga para avasthita thI / isake tatkAlIna rAjA kA nAma jitazatru thA / kUnDAka-yaha sanniveza kAzI rASTra ke pUrva pradeza meM AlaMbhiyA ke pAsa honA caahiye| mahanA-yaha sanniveza kahA~ thA ! yaha batAnA kaThina hai| bahasAla-yaha grAma maddanA grAma ora lohArgalA rAjadhAnI ke bIca meM par3atA thaa| lohArgalA~yaha jAnanA kaThina hai ki lohArgalA kisa deza meM kahA~ thI ? isase milate julate nAma vAle tIna sthAna haiM (1) himAlaya kA lohArgala (2) puSkara-sAmoda ke pAsa vaiSNavoM kA prAcIna tIrtha lohArgala (3) zAhAbAda jile kI dakSiNI sImA meM prAcIna zahara 'lohrddgaa| purimatAla-prayAga kA hI prAcIna nAma purimatAla thA, aisa aneka vidvAnoM kA mata hai / jaina sUtroM ke anusAra purimatAla ayodhyA kA zAkhA nagara thA / kucha bhI ho purimatAla eka prAcIna nagara thA yaha to nirvivAda hai|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 parama jyoti mahAvIra solahavA~ sarga siddhArthapura-saMbhavataH ur3IsA meM kahIM rahA hogaa| kUrmagrAma-yaha grAma pUrvIya bihAra meM vahIM honA cAhiye kyoMki vIrabhoma se siddhArthapura hote huye mahAvIra yahA~ Aye the / vANijya grAma-yaha nagara vaizAlI ke pAsa gaMDakI nadI ke taTa para avasthita eka samRddha vyApArika maNDI thii| Adhunika basAr3a paTTI ke pAsa vAlA bajjiyA grAma hI prAcIna vANijya grAma ho sakatA hai| sAnuladiya-arthAt sAnuyaSTika, grAma kahA~ thA ? yaha batAnA kaThina hai, para yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki isa sthAna kA dRr3habhUmi meM honA sambhava hai jo prAcIna kaliMga ke pazcimIya aJcala meM thii| __dRDhabhUmi--yahA~ mlecchoM kI basatI adhika thI, yaha bhUmi Adhunika goMDavAnA pradeza honA caahiye| sumoga-yaha grAma kaliMga bhUmi meM thaa| succhetA-yaha sthAna sambhavataH aMgadeza kI bhUmi meM thaa| malaya--yaha grAma ur3IsA ke uttarI pazcimI bhAga meM athavA goMDavAnA meM hone kI sambhAvanA hai / hatyisIsa-( hastizIrSa ) yaha grAma saMbhavataH ur3IsA ke pazcimottara pradeza meM kahIM thaa| tosali grAma-goMDavAnA pradeza meM thA, mauryakAla meM gaMgubA aura dayA nadI ke saMgama ke madhya meM tosalI eka bar3A nagara rahA hai / yaha tosalI hI prAcIna tosali grAma ho to bhI Azcarya nahIM hai|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihAra sthala nAma koSa 651 vraja grAma- isakA dUsarA nAma gokula thA / yaha gokula ur3IsA meM yA dakSiNa kosala meM honA saMbhava hai / kauzAmbI - ilAhAbAda jile ke mAnajahAnapura tahasIla meM yamunA nadI ke vAMye kinAre para jahAnapura se dakSiNa meM 12 mIla aura ilAhAbAda se dakSiNa pazcima meM ikatosa mIla para kosama inAma aura kosama khirAja nAmaka do grAma haiN| ye hI prAcIna kauzAmbI ke avazeSa haiM / vArANasI -- kA apabhraMza banArasa hai, pahile yahA~ varaNA tathA asi nadI ke saMgama para basI huI vArANasI nAma kI eka prasiddha nagarI thI jo kAzI rASTra kI rAjadhAnI thii| bhagavAna mahAvIra ke mukhya kSetroM meM se yaha bhI eka thI / mithilA - zabda se isa nAma kI nagarI aura isake Asa pAsa kA pradeza donoM artha prakaTa karate haiM, yaha eka samRddha nagarI thii| sItA mar3hI ke pAsa mahilA nAmaka sthAna hI prAcIna mithilA kA apabhraMza hai / vaizAlI se mithilA uttara pUrva meM 48 mIla para avasthita thI / satrahavA~ sarga sUsumAra - mirjApura jilA meM vartamAna cunAra ke nikaTa eka pahAr3I nagara thA, kaI vidvAn sUsumAra ko bharga deza kI rAjadhAnI batAte haiM / bhogapura - bhogapura kA nAma sUsumAra hai aura nandI grAma ke bIca meM AtA hai, saMbhavataH yaha sthAna kauzala bhUmi meM thA / meMDhiya gA~va - yaha grAma zrAvastI ke nikaTa kauzAmbI ke mArga meM thA /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 parama jyoti mahAvIra sumaMgalA-yaha grAma kahA~ thaa| yaha batAnA kaThina hai| saMbhava hai yaha sthAna aGga bhUmi meM kahIM rahA hogA | pAlaka-yaha grAma campA ke nikaTa kauzAmbI kI dizA meM thaa| - jaMbhiyagrAma-isakI vartamAna avasthiti para vidvAnoM kA aikamatya nahIM hai / kavi paramparA ke anusAra sammeda zikhara ke dakSiNa meM bAraha kosa para jo jaMbhI gA~va hai vahI prAcIna jaMbhiya grAma hai| koI sambheda zikhara se dakSiNa pUrva lagabhaga pacAsa mIla para AjInadI ke pAsa vAle jaya grAma ko prAcIna jaMbhiya grAma batAte haiM / miDhiya-yaha grAma aGga janapada meM campA se madhyamA pAvA jAte huye mArga meM par3atA thaa| chammANi- yaha grAma madhyamA pAvA ke nikaTa campA nagarI ke mArga para kahIM thaa| madhyamA-pAvA madhyamA kA kahIM kahIM isa nAma se bhI ullekha hai| yaha magadha janapada meM thI, aAja bhI yaha vihAra nagara se tIna kosa para dakSiNa meM hai, jainoM kA tIrtha kSetra banA huA hai| RjukUlA-hajArI bAga jilA meM girIDIha ke pAsa bahane vAlI bArAkar3a nadI ko RjukUlA RjupAlikA athavA rijuvAlakA kahate haiM / vihAra varNana se jJAta hotA hai ki jaMbhiya grAma aura RjukUlA nadI madhyamA ke rAste meM campA ke nikaTa hI kahIM honA cAhiye / bIsavA~ sarga vipulAcala-rAjagRha ke pA~ca pahAr3oM meM se eka kA nAma vipula.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAyaka sAhitya (1) zrI uttara purANa-zrImad guNabhadrAcArya viracita evaM paM0 lAlA rAma jI jaina dvArA anUdita / . (2) varddhamAna-zrI anUpa zarmA / (3) zrI bardhamAna mahAvIra-zrI digambara dAsa jI jaina / (4) zramaNa bhagavAna mahAvIra-purAtatvavettA zrI paM0 kalyANa vijaya jI gaNIkRta / (5) bhagavAna mahAvIra-zrI kAmatA prasAda jI jaina / (6) mahAvIra caritra-zrIzaga kavi kRta / (7) cAra tIrthakara-zrI paM0 sukha lAla jI saMghavI / (8) tIrthakara bhagavAna mahAvIra-zrI vIrendra prasAda jI jaina / (9) mahAvIra vardhamAna-zrI jagadIzacandra jI jaina ema. e. pI ca0 ddii0|