Book Title: Dhyanashatakam Part 2
Author(s): Jinbhadragani Kshamashraman, Haribhadrasuri, Kirtiyashsuri
Publisher: Sanmarg Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002560/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.A.zrIvijayarAmacandrasUrismRti-saMskRta-prAkRtagranthamAlA - kramAGka-24 yAkinImahattarAdharmasUnu-samarthazAstrakAraziromaNipUjyAcAryazrImad-haribhadrasUriviracitavRttyA samanvitaM yugapradhAnapUjyAcAryazrImad-jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaM dhyAnazatakama-2 bhAga-1 - TIkA-TippaNa-pAThAntarayuktam bhAga-2 - 1 taH 36 pariziSTasametam -: sampAdakAH saMzodhakATA :suvizAlatapAgacchAdhipatipUjyapAdAcAryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTaprabhAvakavardhamAnataponidhipUjyapAdAcAryazrImadvijayaguNayazasUrIzvarANAM caraNacaJcarIkAH pravacanaprabhAvakapUjyapAdAcAryazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.A.zrIvijayarAmacandrasUrismRti-saMskRta-prAkRtagranthamAlA - kramAGka-24 yAkinImahattarAdharmasUnu-samarthazAstrakAraziromaNipUjyAcAryazrImad-haribhadrasUriviracitavRttyA samanvitaM yugapradhAnapUjyAcAryazrImad-jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaM dhyAnazatakam-2 1 taH 36 pariziSTasametam -: sampAdakAH saMzodhakATA :suvizAlatapAgacchAdhipatipUjyapAdAcAryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTaprabhAvakavardhamAnataponidhipUjyapAdAcAryazrImadvijayaguNayazasUrIzvarANAM caraNacaJcarIkAH pravacanaprabhAvakapUjyapAdAcAryazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH For.PyatesCSTORE orary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma granthakarttAraH TIkAkarttAraH sampAdakAH saMzodhakAzca prakAzakam AvRttiH prakAzanavarSaH pratayaH mUlyam Jain Educannetonal 2010 02 : dhyAnazatakam : yugapradhAnapUjyAcAryazrImaddjinabhadragaNikSamAzramaNAH : samarthazAstrakAraziromaNipUjyAcAryazrIharibhadrasUrIzvarAH : pUjyapAdAcAryazrImadvijayakIrtiyazasUrIzvarAH : sanmArgaprakAzanam, ahamadAvAda : 00 IGEETE : prathamA vi.saM. 2066, vi.saM. 2536, I.saM. 2009 jJAnapaJcamI 700 rUpyakANi 275/ ISBN 978-81-87163-57-2 sUcanam jJAnanidhivyayena mudrito'yaM grantho'to sampUrNaM mUlyaM tatkSetre dattvaiva gRhasthaiH svAmitvamasya karaNIyaM suyogyaM vA zulkaM (nakaro) dattvaiSa paThanIyaH / sanmArgaprakAzanam For Priva & Peronal Usely Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya - - - - - jainazAsana ziratAja tapAgacchAdhirAja vyAkhyAnavAcaspati suvizALagacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAe ATha-ATha dAyakA sudhI pravacana gaMgAnuM vaheNa vahevaDAvI bhAratabharanA bhavyone jinAjJA-marmanuM mahApradAna karyuM hatuM. tenA mULamAM teozrImade AjIvana karelI AgamAdi zrutanI apramatta upAsanA hatI. teozrImanI mRtasiddhi ane zrataviniyoganI hArdika anumodanAnA bIjarUpa teozrImanI puNyasmRtine zAzvata banAvavA kAje amoe teozrImadunA maMtratulya nAma sAthe saMkaLAyela 'pU. A. zrI. vijaya rAmacaMdrasUrismRti saMskRta-prAkRta graMthamALA' prakAzita karavAno zubha nirNaya karyo hato. teozrImadbhA paTTAlaMkAra suvizAla gacchAdhirAja pU.A.zrI. vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjAnA AzIrvAdathI A zreNImAM amo ThIka-ThIka AgaLa vadhI zakyA hatA. vardhamAna taponidhi pU.A.zrI vijaya guNayazasUrIzvarajI mahArAjanI chatrachAyA ane teozrInA ziSyapravara pravacanaprabhAvaka pU.A.zrI vijaya kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjAnA zAstrIya mArgadarzanane pAmI vividha zrutasevI munivaro Adi dvArA vividha viSayanA pratAkAra temaja pustakAkAra aneka graMtho chapAyA bAda A ja zreNInA 23mA puSpa tarIke "dhyAnazatakama-2' AgamagraMtharatnanuM prakAzana karatAM amane savizeSa AnaMdanI anubhUti thaI rahI che. jenA prathama bhAgamAM dhyAnazatakamULagraMtha-hAribhadrIyaTIkA-TippanapAThAMtarono samAveza karAyo che tathA bIjA bhAgamAM dhyAnazatakagraMtha saMbaMdhi 1thI 36 pariziSTono samAveza karAyo che. jemAM aneka apragaTa graMthone paNa samAviSTa karAyA che. parama yogIzvarazrI arihaMtaprabhu ane temanA AjJAzAsananA vartatA pratyeka sUri-vAcaka-sAdhuvaMdanA anugraha temaja zAsanadevonI zubha sahAyathI dhyAnayogasAdhanAnA prakAzaka AvA vadhune vadhu AgamAdi graMthonA prakAzanamAM ame nimittarUpa banIe evI bhAvanA bhAvavA sAthe sahu koI adhikArI banI AvA zrataratnonA abhyasana dvArA paramAtmA zrI arihaMta devonA yogasAmrAjyanA svAmI banI zAzvata sukharUpa mokSane pAme e ja zubhakAmanA. - sabhA prakAzana Private & Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAbhArthI sabhA prakAzana dvArA Ayojita pUjayapAda AcArya zrI vijaya rAmacaMdrasUri-smRti-saMskRta-prAkRta graMthamALAnA 24mAM puSparUpe prakAzita thatA aneka mahApuruSonI vRtti tathA apragaTa graMtho sahita 1 thI 36 pariziSTothI vibhUSita yugapradhAna pUjyapAda AcAryavarya zrImad jinabhadragaNi kSamAzramaNa racita dhyAnazatakama- bhAga-2 jaina zAsana ziratAja, tapAgacchAdhirAja pUjyapAda bhAvAcArya bhagavaMta zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA prazAMtamUrti siddhAMta saMrakSaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya zAMticaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA agaNita upakArothI upakRta thayela sAMcora (satyapura) nivAsI zAha bAbulAla kALacaMdajI kIsatAjI zrIzrI zrImALanI suputrI mumukSuranA kumArI-rekhAbena dIkSA pachInuM nUtananAma-pUjya sAdhvIjI zrI mokSadhyayAzrIjI mahArAjanI vi.sa. 2063 vaizAkha suda-7nI bhavya dIkSA prasaMge thayelI jJAnakhAtAnI upajamAMthI prakAzita thayo che. jenI amo hArdika anumodanA karIe chIe ane bhaviSyamAM paNa teonA hAthe uttarottara uttama kakSAnI zrutabhakti thatI rahe evI zubhakAmanA karIe chIe. sabhA prakAzana at ducale Personal use. Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayasthavira-jJAnasthavira-paryAyasthavira-saMghasthavirAdi guNopeta, taponidhAna, siddhAMta saMrakSaka, saMyamamUrti, vacanasiddha paramapUjya paramatAraka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya siddhisUrIzvarajI mahArAjA (pUjyapAda zrI bApajI mahArAjA) ain Education International_2010_02 www.jaineli org Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_02 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain E 3 samarpaNam mArI cAra varSanI uMmarathI ja mArA pitAzrIe mane jemanA khoLAmAM samarpita karyo; mANa AyaMbilo ane paccakkhANo jemanA sAnighyamAtrathI akhaMDita rahyAM; mArA jIvananA 'svapnaguru' rUpe ekamAtra jeonuM ja sthAna-mAna hatuM; jeonA kALagharmanA samAcAre mArA jIvanamAM gharatIkaMpa jevI saMvedanA sarjI hatI; jemanI gerahayAtImAM hino mAsa sudhI khAlIpo ane khAvA-pIvAnI anicchA ghara karI gaI hatI; jemanI AMkhomAM mane mA dekhAtI, jemanA hAthomAM pitAno sparza anubhavAto ane jemanI mIThI preNA ane maghuTa saMboghanothI mANa aMge aMgamAM aghyAtmanA omAMca UbhA thatA; jemanI divya-kRpAthI ja mane jagatanA suvizudghaprarUpaka gurudeva pU.A. zrIdvajaya rAmacaMdrasUriAjano bheTo thayo; mArI dIkSAnA samaye rajoharaNa-pradAnanI veLAe meM mArA gurudevanI pAchaLa ubhelA ane mane odho ApatA e mArA bApajInAM jANe ke sAkSAt darzana karyAM hatAM; 8 jIvananI pratyeka paLe, kasoTInI kaparI ghaDIomAM, sAghanA mATenuM saMgIna mArgadarzana jeozrInA zubhahmaNe mane saMprApta thatuM rahyuM che te s svanAmaghanya, vaya-puchuya-jJAna-paryAya-saMghaviTa, vasiddha, maNiyuTuvizvAsaghAma, rAjanagaranA lADIlA, jainazAsana javAhITa, sUrimaMtrasAghaka, dhyAnamagna pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya siddhisUrIzvarajI (bApajI) mahANajAnI 50mI svargArohaNA tithi prasaMge teozrImadnA pAvana pANipadmomAM 'ghyAnazatakam-ra' mahAnagraMthanuM sAdara samarpaNam sevakANu - vijaya kIrtiyazasUSTi. Se For Private personal - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dhyAnazata - mA prastAvanA-anukramaH viSaya dhyAnazataka prathamabhAganI anukramaNikA dhyAnazatakadvitIyabhAganI anukramaNikA saMpAdakIya graMthaparicaya graMthagAthA pramANa dhyAnazataka-graMthaviSaya [CHARTS ArtadhyAna vagere cAra dhyAnanuM varNana kayA graMthomAM? catvAri ArtadhyAnAni catvAri raudradhyAnAni graMthakArazrIno paricaya graMthakAra ane racanAkALasaM. vijayakumAra) TIkAzailI TIkAkArazrIno paricaya prastutagraMtha vizeSapadArtho hastalikhitaprato [PHOTos]. hastalikhita pratono vizeSa paricaya graMtha kA viSaya [paM. bAlacandra zAstrI] dhyAna ke svAmI [paM. bAlacandra zAstrI] dhyAnazataka kA tulanAtmaka adhyayana [paM. bAlacandra zAstrI] dhyAnastuti-adhikAra [adhyAtmasAra] 2010_02 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA maH viSaya: dhyAnazataka: prathamabhAganI anukramaNikA viSaya 1. mAjIvarAm - prabhoH anuttarayogAH 2. dhyAnAdhyAnasvarUpam bhAvalezyA jIvapariNAmarUpA kAyotsargasya guNAH Athija-mAnasi-vAvidhyAnasvarUpam kAyika - mAnasika - vAcikadhyAna sAta prakAranuM dhyAna bhAvanA - anuprekSA - ciMtAnuM svarUpa sAta prakAranI ciMtA dhyAnano kALa tathA dhyAnanA svAmI be prakAranuM dhyAna dhyAna uttama saMghayaNAvALAne saMbhave yogonuM svarUpa yoganirodha svarUpa dhyAna ayogine tathA sayogine dhyAnakALa pachI ciMtA athavA dhyAnAMta215 ghaNA kALa sudhI dhyAnanI ghaTamAnatA yAnAMtarikA saptaprakArakaM dhyAnam bhAvanA - 'nuprekSA- cintAsvarUpam saptaprakArikA cintA - 3 dhyAnasya kAlasvAminI dviprakArakaM dhyAnam dhyAnasvAmI uttamasaMghayaNa zAlI yogAnAM svarUpam ayoni sayozino: yonirodharUpadhyAnam 4 dhyAnAdanu cintA dhyAnAntaraM vA cirakAlInadhyAnasya ghaTamAnatA dhyAnAntarikA 5 dhyAnasya caturbhedAH ArttadhyAnAdinAM caturNAM svarUpam ArttadhyAnAdinAM phalam navaprakArakaM dhyAnam [ArtadhyAnam ] 6 aniSTaviyogacintAnAma prathamabhedaH 7 rogaviyogacintAnAma dvitIyabhedaH 8 iSTAviyogacintAnAma tRtIyabhedaH 9 nidAnacintAnAma caturthabhedaH mamatvamArttadhyAnarUpam maMgalAcaraNa prabhunA anuttara yogo dhyAna ane adhyAnanuM svarUpa bhAvalezyA e jIvanA pariNAmarUpa kAyotsarganA guNo 2010_02 dhyAnanA Arta vagere cAra bhedo ArtadhyAna vagere cAranuM svarUpa ArtadhyAna vagere cAranA phaLa dhyAnanA nava prakAra [ArtadhyAna] prathama bheda : aniSTaviyoga ciMtana bIjo bheda : rogaviyoga ciMtana trIjo bheda : ISTaaviyoga ciMtana cotho bheda : nidAnaciMtana mamatva e ArtadhyAna svarUpa 7 patrAGkaH 1 jI ka 5 S 9 10 0 11 11 12 12 13 14 15 16 999 899 16 16 17 21 21 22 23 24 26 26 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m \ lm \ lh 0 lh 0 cha lh ly cha ly = ly = liMgo ly = ly x ly 6 ly 6 dhyAnazatakam we us on thAvissyH viSaya patro ma: 20 saMsAravardhanaM tiryapAtezamUtramArta dhyAnam ArtadhyAna e saMsArane vadhAranAra che, tiryaMcagatinuM mULa che. 28 nidAnamanantasaMsArAnubandhi anaMta saMsArano anubaMdha karanAra niyANuM Atasya caturbhedAnAM svarUpam ArtadhyAnanA cAra bhedonuM svarUpa 11 sAdhorAtadhyAnaM bhavati na vA ? sAdhu saMbaMdhI ArtadhyAnanI vicAraNA 12 prazastAlambanasya svarUpam prazasta AlaMbananuM svarUpa 13 ArttadhyAnaM saMsAratarubIjarUpama ArtadhyAna e saMsAra vRkSanAM bIja svarUpa 14 lezyA: lezyA 15 liGgAni liMgo 16 liGgAni liMgo 17 liGgAni 18 svAmI svAmI svAmino vicAraNA svAmI saMbaMdhI vicAraNA svAmisatkaH tAtparyArthaH svAmI saMbaMdhI tAtparyArtha riaudradhyAnam ] riaudradhyAna 19 hiMsAnubandhInAma prathamabheda: prathama bheda : hiMsAnubaMdhI 20 mRSAnubandhInAma dvitIyabhedaH bIjo bheda : mRSAnubaMdhI triprakArakamasatyam asatyanA traNa prakAra 21 steyAnubandhInAma tRtIyabhedaH trIjo bheda : teyAnubaMdhI 22 saMrakSaNAnubandhInAma caturthabhedaH cotho bheda : saMrakSaNAnubaMdhI catuSprakArakaraudrasya svarUpam cAra prakAranA raudradhyAnanuM svarUpa 23 svAmI svAmI 49 svAmino vicAraNA svAmI saMbaMdhI vicAraNA 24 saMsAravarSa tiryamte mUruM raudradhyAnam raudradhyAna e saMsAra vadhAranAra tathA narakagatinuM mULa - 51 25 lezyAH leDyA 26 liGgAni liMgo usanna-bahulAdinAM svarUpam utsanna-bahula-nAnAvidha-AmaraNadoSonuM svarUpa 27 liGgAni liMgo zirmadhyAnam ] [dharmadhyAna] 28 dvArANi dvAronA nAma 29 dvArANi dvAronA nAma 30 (1) bhAvanAdvAram (1) bhAvanAdhAra 54 31 jJAnabhAvanAyAH svarUpaM phalAni ca jJAnabhAvanAnuM svarUpa tathA lAbho ke che e te che 48 pa0 51 5 2. 52 paDe 54 54 paka 2010_02 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazataka, bhAga-1, anukramaNikA patrAGkaH 7 7K Wo gAthAviSayaH viSaya kramaH 32 darzanabhAvanAyAH svarUpaM phalAni ca nibhAvanAnu sva35 tathA lAmo 33 cAritrabhAvanAyAH svarUpaM phalAni ca yAritramAnAnu sva35 tathA sAmo 34 vairAgyabhAvanAyAH svarUpaM phalAni ca vairAgyabhAvanAnu sva35 tathA lAmo apramAdaikAgrAdibhAvanAnAM svarUpam apramAda-ekAgra vagere bhAvanAonuM svarUpa vairAgyasya svarUpam vairAgyano artha 35 (2) dezadvAram - apariNatayogine (2) zivA2 - aparitayogI bhATe 36 pariNatayogine sthAnam sthAna - pariNatayogI mATe 37 sthAnAya sAmAnyaniyamAH sthAna mATe sAmAnya niyamo 38 (3) kAladvAram (3) aMER 39 (4) AsanadvAram (4) AsanadvAra 40 deza-kAlA-''senaSvaniyamasya kAraNam deza--mAsanamA maniyamanuM // 24 // 41 dhyAnAya yogasamAdherAvazyakatA dhyAna mATe yogonI samAdhinI mahattA 42 (5) AlambanadvAram-zrutadharmacAritradharmI (5) banavAra - zrutadharma tathA yAtridharma vAcanAdInAM svarUpam vAcanA vagerenuM svarUpa 43 sUtrAderAlambanatve kAraNam sUtrAdi AlaMbanapaNAmAM kAraNa 44 (6) kramadvAram (7) mA - dharmadhyAna tathA zusadhyAna 45 (7) dhyAtavyadvAram (7) dhyAtavya AjJAvicayanAma prathamabheda: prathama bheda : AjJAvicaya 46 AjJAvicayanAma prathamabhedaH prathama bheda : AjJAvicaya 47 AjJAyA abodhe kAraNAni AjJA na samajAvavAnA kAraNo 48 AjJAyA abodhe kAraNAni AjJA na samajAvavAnA kAraNo tathA te samayanuM tatsamayasya ca cintanam ciMtana 49 jinasya yathArthavAditve kAraNAni paramAtmA anyathAvAdI na hovAnA kAraNo 50 apAyavicayanAma dvitIyabhedaH bIjo bheda : apAyaricaya 51 vipAkavicayanAma tRtIyabhedaH trIjo bheda : vipAkavicaya 52 saMsthAnavicayanAma caturthabhedaH cotho bheda : saMsthAnavicaya ___dravyANAM lakSaNa-saMsthAnAdInAM cintanam drvyon| lakSA, saMsthAna, zAsana vagaire 53 lokasvarUpacintanam lokanuM svarUpa 54 pRthvI-valayAdInAM svarUpacintanam pRthvI, valaya, dvIpa, sAgara vagerenuM ciMtana 55 jIvasvarUpacintanam jIvanuM svarUpa 56 saMsArasAgarasvarUpacintanam saMsArasAgaranuM svarUpa 70 74 7 > 7 7 7 VN . . . V 2010_02 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sara gAthA viSayaH maH 57 saMsArasAgarasvarUpacintanam 58 cAritramahApotasvarUpacintanam 59 cAritramahApotasvarUpacintanam 60 cAritramahApotasvarUpacintanam 61 mokSasukhasvarUpacintanam 62 sarvasiddhAntapadArthacintanam AjJAvicayAdInAM svarUpam 63 (8) dhyAtRdvAram dhyAturabhyantarasvarUpam dhyAtRvicAraNA 64 zukladhyAnadhyAtRsvarUpam 65 (9) anuprekSAdvAram anityAdInAM svarUpam 66 (10) lezyAdvAram 67 (11) liGgadvAram 68 liGgAni nisargAdInAM samyaktvabhedAnAM varNanam vinayasvarUpam dAnasvarUpam saMyamasvarUpam [zuvadhyAnam ] 69 (5) AlambanadvAram kSamAdInAM svarUpam 70 (6) kramadvAram 71 chadmasthena manoviSayasaMkSepIkaraNe dRSTAntaH 72 upanayaH 73 anyadRSTAntaH 74 upanayaH 75 tRtIyadRSTAntopanayau 76 zeSayoganirodhavidhiH 77 (7) dhyAtavyadvAram 2010_02 viSaya saMsArasAgaranuM svarUpa cAritrasvarUpa mahAjahAjanuM svarUpa cAritrasvarUpa mahAjahAjanuM svarUpa cAritrasvarUpa mahAjahAjanuM svarUpa mokSasukhanuM svarUpa sarva siddhAMtanA padArthonI vicAraNA karavI AjJAvicaya vagere cAra bhedonuM svarUpa (8) dhyAnRdvAra dhyAtAnuM atyaMtara svarUpa dhyAtAnI vicAraNA zukladhyAnanA dhyAtA (9) anuprekSAdvAra anityAdi bAra bhAvanAo (10) lezyAdvAra (11) liMgadvAra liMgadvAra nisarga vagere samyaktvanA daza bhedonuM varNana vinayanuM svarUpa dAnanuM svarUpa saMyamanuM svarUpa [zukladhyAna] (5) AlaMbanadvAra kSamA vagerenuM svarUpa (7) kramahAra chadmastha dvArA mananA viSayanuM saMkSepIkaraNanuM dRSTAnta upanaya anya dRSTAnta dRSTAMtano upanaya trIjuM dRSTAMta tathA upanaya zeSayoganirodhavidhi (7) dhyAtavyadvAra dhyAnazatakam azazaza patrAGkaH 88 89 89 89 90 02 91 95 95 102 103 105 106 110 111 111 112 115 115 117 118 118 125 126 126 126 127 127 127 130 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazataka, bhAga-1, anukramaNikA mAthA viSayaH viSaya putraphu: nima: 130 135 135 135 137 139 144 145 pRtharvavata vivAranA prathama peDhaH prathamabheda : pRthakatvavitarkasavicAra 78 pRthaktvavitarkasavicAranAma prathamabheda: prathamabheda : pRthakatvavitarkasavicAra prathamabhedasya phalam prathamabhedanuM phaLa 79 ekatvavitarkAvicAranAma dvitIyabhedaH bIjo bheda : ekatvavitarkaavicAra 80 ekatvavitarkAvicAranAma dvitIyabheda: bIjo bheda : ekatvavitarkaavicAra dvitIyabhedaphalam bIjA bhedanuM phaLa 81 sUkSmakriyA'nivartinAma tRtIyabhedaH trIjA bheda : sUkSmakriyAanivarti 82 vyucchinnakriyA'pratipAtinAma caturthabhedaH / cotho bheda : bucchinnakriyAapratipAti caturbhedAnAM svarUpam cAre bhedanuM svarUpa 83 caturSu bhedeSu yogasaGkhyA cAre bhedamAM yoga saMkhyA 84 sayogino dhyAnasya siddhiH sayogine dhyAnanI siddhi 85 ayogino dhyAnasya siddhiH ayogine dhyAnanI siddhi 86 ayogino dhyAnasya siddhiH ayogine dhyAnanI siddhi 87 (9) anuprekSAdvAram (9) anuprekSAdhAra 88 anuprekSA anuprekSAo 89 (10) lezyAdvAram (10) lezyAdvAra 90 (11) liGgadvAram (11) liMgadvAra 91 avadhAsaMmohayoH svarUpam avadha ane asaMmohanuM svarUpa 92 vivekavyutsargayoH svarUpam viveka ane vyutsarganuM svarUpa 93 (12) dharmadhyAnaphalam (12) dharmadhyAnanuM phaLa 94 (12) zukladhyAnaphalam (12) zukladhyAnanuM phaLa 95 dharmazukladhyAne saMsArAvirodhinI dharma-zukladhyAna saMsAranA virodhI 96 dhyAnaM mokSahetuH dhyAna - mokSa hetu 97 dRSTAntena siddhiH dRSTAMta dvArA siddhi 98 dRSTAntena siddhiH dRSTAMta dvArA siddhi 99 dhyAyinaH karmanAzo'vazyaM bhavati dhyAnine karmanAza avazya 100 dhyAnaM karmanAzakama dhyAna - karmane nAza karanAra 101 dRSTAntena spaSTatA dRSTAMta dvArA spaSTatA 102 dRSTAntena spaSTatA dRSTAMta dvArA spaSTatA 103 ihalaukikaM dhyAnaphalam Ihalaukika dhyAnaphaLa 104 ihalaukika dhyAnaphalam Ihalaukika dhyAnaphaLa 147 149 149 1pa0 15 1 151 152 153 153 153 154 156 156 157 157 157 158 158 158 159 159 159 2010_02 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dhyAnazatakam thA viSayaH viSaya patrakUH damaH 160 160 105 sarve sAdhvAcArA: dhyAnarUpAH 106 granthakartAraH pAThAntarANi jAthA: 2taH 22 gAthAH 12 ta: 22 gAthAH 23 taH 39 gAthAH 40 taH 51 gAthAH 51 taH 64 mAthA: 64 tai: 77 gAthAH 79 taH 102 gAthA: 103 ta: 106 sAdhuno sarva AcAra dhyAnarUpa graMthakartA pAThAMtaranI noMdha gAthA 1 thI 11 gAthA 12 thI 22 gAthA 23 thI 39 gAthA 40 thI 51 gAthA pa1 thI 4 gAthA 64 thI 77 gAthA 79 thI 102 gAthA 103 thI 106 191 162 163 164 165 169 167 168 mokSa karmakSayAdeva, sa cAtmajJAnato mataH / dhyAna sAa mataM tajI, ta6 dhyAna hitamatminaH rUAyogazAstra, pra-4 // . karmanA kSayathI ja mokSanI prApti, te karmano kSaya AtmajJAnathI ane te AtmajJAna dhyAnathI sAdhya che. mATe dhyAna ja AtmAnuM hita karanAra che. bhadanta ! dvAdazAGgasya, kiM sAramiti kathyatAm / sUriH provAca sAro'tra, dhyAnayogaH sunirmalaH / / mUlottaraguNAH sarve, sarvA ceyaM bahiSkriyA / munInAM zrAvakANAM ca, dhyAnayogArthamIritA / manaHprasAdaH sAdhyo'tra muktyarthaM dhyaansiddhye| hiMsavivizuddha sonuSThAnena sAdhyate upamitisAroddhAra, pra. 8 // he bhagavaMta ! dvAdazAMgIno sAra zuM che ? kaho. AcArya bhagavaMta jaNAve che ke, atyaMta nirmaLa evo dhyAnayoga ja dvAdazAMgInA sAra svarUpa che. sarve mUlaguNo tathA uttaraguNo ane A sarve sAdhu ane zrAvakono bAhya kiyAkalApa dhyAnayoga mATe kahevAyo che. mukti mATe A dhyAna yoga mananI prasannatAthI sAdhya che. vaLI, ahiMsA vagerethI vizuddha evA anuSThAna vaDe te dhyAnayoga siddha karI zakAya che. saddharmadhyAnasandhAna-hetavaH zrIjinezvaraiH / maitrIkRtaH vattA-tanno bhAvanA para : - zAMtasudhArasa, pra. 13 // zrI jinezvara paramAtmAo vaDe maitrI vagere cAra zreSTha bhAvanAone sad dharmadhyAnanI prAptinI kAraNabhUta kahevAyI che. 2010_02 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazataka, bhAga-2, anukramaNikA zaraza pariziSTakramaH 1. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. A B dhyAnazataka: dvitIyabhAganI anukramaNikA pariziSTAni, 1 taH 36 AB A B C paJcakriyAsvarUpam / D lokasvarUpam / viSayaH 2010_02 kAlasaukarikakathAnakam / samyaktvAticArasvarUpam / AvazyakacUrNigatadhyAnasvarUpam / dhyAnazatakasyArthaleza-dIpikA'vacUrNya-vacUri- TIkAH / dhyAnazatakahAribhadrIyavRttiTippanakam / dhyAnazatakahAribhadrIyavRttiviSamapadaparyAyAH / dhyAnazatakahAribhadrIyavRttiviSamapadaparyAyAH / dazavaikAlikacUrNigatadhyAnasvarUpam / saMbodhaprakaraNA-dhyAtmasAragatadhyAnasvarUpam / darzanaratnaratnAkaragatadhyAnasvarUpam / dhyAnadIpikA / saMvegaraGgazAlAgatadhyAnasvarUpam / lokaprakAzagatadhyAnasvarUpam / dharmasaMgrahagatadhyAnasvarUpam / pratikramaNasUtrapadavivRttigatadhyAnasvarUpam / zrAddhadinakRtyagatadhyAnasvarUpam / AtmaprabodhagatadhyAnasvarUpam / vicArasAraprakaraNagatadhyAnasvarUpam triSaSTidhyAnakathAnakakulakam / dhyAnacatuSTayasya vicAraH / dhyAnasvarUpaNaprabandhaH / dhyAnadIpikAcatuSpadI | navatattvasaMgrahagatadhyAnasvarUpam / paJcaparameSThimaMtrarAjadhyAnamAlA patrAGkaH 1 v mr 9 = x 25 3 7 14 . 19 85 88 88 89 93 102 112 126 129 136 138 140 141 143 148 152 153 167 209 218 13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dhyAnazatakam pariziSTakramaH 22. patrAGka: 230 302 306 307 316 320 322 viSayaH jainendrasiddhAntakozagatadhyAnasvarUpam / dhyAnazatakagAthAnukramaNikA / dhyAnazatakagAthA-uddhatAnAM granthAnAM saciH / dhyAnazatakamUlagranthagataviziSTazabdAnukramaH / dhyAnazatakaTIkAgataviziSTazabdAnukramaH / dhyAnazatakaTIkAgataniruktazabdAni / dhyAnazatakaTIkAgatAvataraNavAkyAni / TIkAnusAripAThabhedAH / TIkAnusArimatabhedAH / TIkAgatagranthanAmollekhAdi / TIkAgatanyAyoktayaH / vibhinnagranthAdhAritadhyAnazabdasya vyAkhyAH / mudritAmudritasAhityasUciH / Tippana-pariziSTopayuktagranthAvaliH / granthasaGketasUciH / 324 324 324 325 326 328 329 332 sajjhAyasaMjamatave veAvace a jhANajoge a / jo ramai no ramai asaMjamammi so vaJcaI siddhiM / / 366 / / - 6zavaliniyuti // je sAdhaka svAdhyAya, saMyama, tapa, vaiyAvacca ane dhyAnayogamAM rame che tathA asaMyamanI pravRttiomAM ramato nathI te sAdhaka siddhigatine pAme che. yadaiva saMyamI sAkSAtsamatvamavalambate / syAttadaiva paraM dhyAnaM tasya karmAghaghAtakam / / - [ saMyamI mahAtmA jyAre sAkSAt samatvanuM AlaMbana grahaNa kare che tyAre ja saMyamIne karmanA samUhane nAza karanAra zreSTha dhyAna pragaTa thAya che. anAdivibhramodbhUtaM rAgAditimiraM dhanam / sphuTatyAzu jIvasya dhyAnArkaH pravijRmbhitaH / / - [ pragaTa thayela dhyAnarUpI sUrya, anAdikALanA vibhramathI utpanna thayela rAgAdi aMdhakArarUpa vAdaLane jaldIthI naSTa kare che. 2010_02 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-10 dhyAnazatakasya gAthA-26 vRttau raudradhyAyino liGgAdhikAre kAlasaukariko dRSTAntatayA darzitaH / tad dRSTAntamatra kalikAlasarvajJAcAryazrImadhemacandrasUrIzvaraviracita-yogazAstrasya dvitIyaprakAzasya triMzattamagAthAyA antargatAbhiH 9 taH 47 gAthAbhiratra gRhItam / - sampA0] kAlasaukariko'pyUce rAjJA sUnAM vimuJca yt| dAsye'hamarthamarthasya lobhAttvamasi saunikaH / / 1 / / sUnAyAM nanu ko doSo yayA jIvanti mAnavAH / tAM na jAtu tyajAmIti kAlasaukariko'vadat / / 2 / / sUnAvyApArameSo'tra kariSyati kathaM nviti| nRpaH kSiptvA'ndhakUpe tamahorAtramadhArayat / / 3 / / atha vijJapayAmAsa gatvA bhagavate nRpH| so'tyAji saunikaH sUnAmahorAtramidaM vibho / / 4 / / sarvajJo'bhidadhe rAjannandhakUpe'pi so'vdhiit| zatAni paJca mahiSAn svayaM nirmAya mRnmyaan|| 5 / / tadgatvA zreNiko'pazyat svayamudvivije ttH| dhigaho me purA karma nAnyathA bhagavagiraH / / 6 / / paJca paJca zatAnyasya mhissaannighnto'nvhm| kAlasaukarikasyoccaiH pAparAziravarddhata / / 7 / / ihApi rogaastsyaasndaarunnairtidaarunnaaH| paryantanarakaprApteruparyutkalitairadhaiH / / 8 / / hA tAta hA mAtariti vyaadhibaadhaakdrthitH| vadhyamAnaH zUkaravatkAlasaukariko'raTat / / 9 / / so'GganAtUlikApuSpavINAkvaNitamArjitAH / dRSTitvagnAsikAkarNajihvAzUlAnyamanyata / / 10 / / tatastasya sutastAdRk svarUpaM sulso'khilm| jagAda jagadAptAyAbhayAyAbhayadAyine / / 11 / / Uce'bhayastvatpitA yaJcakre tasyedRzaM phlm| satyamatyugrapApAnAM phalamatraiva labhyate / / 12 / / tathA'pyasya kuru prItyai vipriitendriyaarthtaam| amedhyagandhavidhvaMse bhavena jalamauSadham / / 13 / / athaitya sulasastaM tu kttutiktaanybhojyt| apAyayadapo'tyuSNAstaptatrapusahodarA: / / 14 / / bhUyiSThaviSThayA suSTu sarvAGgINaM vylepyt| urdhvakaNTakamayyAM ca zayyAyAM paryasUSupat / / 15 / / zrAvayAmAsa cakrIvatkramelakaravAn kaTUn / rakSovetAlakaGkAlaghorarupANyadarzayat / / 16 / / / taiH prItaH so'bravItputraM cirAtsvAdvadya bhojnm| zItaM vAri mRduH zayyA sugandhi ca vilepanam / / 17 / / zabdaH zrutisudhA'mUni rupANyekaM sukhaM dRshoH| bhaktenApi tvayA'smAt kiM vaJcito'smi ciraM sukhAt / / 18 / / tacchrutvA sulaso dadhyAvidamatraiva jnmni| aho pApaphalaM ghoraM narake kiM bhaviSyati / / 19 / / 2010_02 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam sulase cintayatyevaM sa mRtvA prApa daarunnm| saptame narake sthAnamapratiSThAnasaMjJitam / / 20 / / kRtordhvadehiko'bhANi sulasaH svjnairiti| pituH zrayapadaM syAma sanAthA hi tvayA yathA / / 21 / / sulasastAnuvAcedaM kariSye karma na hydH| kiJcillebhe phalaM pitrA'pyatraivAmuSya karmaNaH / / 22 / / yathA mama priyAH praannaastthaa'nypraanninaampi| svaprANitAya dhigaho paraprANapramAraNam / / 23 / / hiMsAjIvikayA jIvet kaH prekSya phlmiidRshm| maraNaikaphalaM jJAtvA kiMpAkaphalamatti kaH / / 24 / / atha te svajanAH procuH pApaM prANivadhe'tra yat / tadvibhajya grahISyAmo hiraNyamiva gotriNaH / / 25 / / tvamekaM mahiSa hanyA haniSyAmo'parAn vym| atyalpameva te pApaM bhaviSyati tato nanu / / 26 / / AdAya sulasaH pitryaM kuThAraM pANinA ttH| tenAjaghne nijAM jaGghA mUrchito nipapAta ca / / 27 / / labdhasaMjJastato'vAdIt sAkranda: krunnsvrm| hA kuThAraprahAreNa kaThoreNAsmi paDitaH / / 28 / / gRhNIta bandhavo yUyaM vibhajya mama vednaam| syAmalpavedano yena pIDitaM pAta pAta mAm / / 29 / / sulasaM khinnamanasaste ca pratibabhASire / pIDA kasyApi kenApi gRhItuM zakyate kimu / / 30 / / sulaso vyAjahAredaM yad vyathAmiyatImapi / na me grahItumIzidhve tatkathaM narakavyathAm / / 31 / / kRtvA pApaM kuTumbArthe ghorAM narakavedanAm / eko'mutra sahiSye'haM sthAsyantyatraiva bAndhavAH / / 32 / / hiMsAM tanna kariSyAmi paitrikImapi srvthaa| pitA bhavati yadyandhaH kimandhaH syAtsuto'pi hi / / 33 / / evaM vyAharamANasya sulssyaatipiiddyaa| pratijAgaraNAyAgAdabhayaH zreNikAtmajaH / / 34 / / parirabhya babhASe tamabhaya: sAdhu sAdhu bhoH| sarvaM te zrutamasmAbhiH pramodAdvayamAgatAH / / 45 / / pApAtpaitryAdapakrAman kardamAdiva dUrataH / tvameka: zlAghyase hanta pakSapAto guNeSu naH / / 36 / / sulasaM peshlairevmaalaapairdhrmvtslH| anumodya nijaM dhAma sa jagAma nRpAtmajaH / / 37 / / svAnanAdRtya sulaso gRhItadvAdazavrataH / daurgatyabhIto'sthAjjainadharme rora ivezvare / / 38 / / kAlasaukarikasUnurivaivaM, yastyajet kulabhavAmapi hiMsAm / svargasampadadavIyasi tasya, zreyasAmaviSayo na hi kiJcit / / 39 / / 2010_02 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 pariziSTam - 1B, samyaktvasyAticArAH pariziSTam-1B ['teSAM ca svarUpaM pratyAkhyAnAdhyayane nyakSeNa vakSyAmaH' iti zrIdhyAnazatake gA. 32 vRttau vRttikAramaharSi-pUjyAcAryaharibhadrasUribhiH nirdeshitm| tadanusAreNAtra pratyAkhyAnAdhyayanavRttigataM samyaktvasya zaGkAdi-aticArasandarbhamuddhRtam / - sampA0] 1 - zaGkanaM zaGkA, bhagavadarhatpraNIteSu padArtheSu dharmAstikAyAdiSvatyantagahaneSu matidaurbalyAt samyaganavadhAryamANeSu saMzaya ityarthaH, kimevaM syAt naivamiti / saMzayakaraNaM zaGkA, sA punardibhedA-dezazaGkA sarvazaGkA ca / dezazaGkA dezaviSayA, yathA kimayamAtmA'saGkhyeyapradezAtmakaH syAdatha niSpradezo niravayava: syAditi / sarvazaGkA punaH sakalAstikAyajAta eva kimevaM naivaM syAditi / mithyAdarzanaM ca trividhamabhigRhItA'nabhigRhIta-saMzayabhedAt / tatra saMzayo mithyAtvameva / yadAha payamakkharaM ca ekkaM jo na roei suttani4i / sesaM royaMto vi hu micchaddiTThI muNeyavvo / / 1 / / tathA - sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAjJA ca / / 1 / / ekasminnapyarthe sandigdhe pratyayo'rhati hi naSTaH / mithyAtvadarzanaM tat sa cAdiheturbhavagatInAm / / 2 / / tasmAt mumukSuNA vyapagatazaGkena satA jinavacanaM satyameva sAmAnyataH pratipattavyam, saMzayAspadamapi satyam, sarvajJAbhihitatvAt, tadanyapadArthavat, matidaurbalyAdidoSAttu kAtyaMna sakalapadArthasvabhAvAvadhAraNamazakyaM chadmasthena / yadAha na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha kasyacinnAsti / jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNaprakRti karma / / 1 / / iha codAharaNam - jo saMkaM karei so viNassati, jahA so pejjApAyao, pejjAe mAsA je paribhajjamANA te chUDhA, aMdhagArae lehasAlAo AgayA do puttA piyaMti, ego ciMteti-eyAo macchiyAo, saMkAe tassa vaggulo vAu jAo, mao ya / biio ciMtei- na mama mAyA macchiyA dei, jIo / ete dosA / 2 - kAGkSaNaM kAGkSA- sugatAdipraNItadarzaneSu grAho'bhilASa ityarthaH, tathA coktam-'kaMkhA annannadasaNaggAho' sA punardibhedA- dezakAGkSA sarvakAGkSA ca / dezakAGkSakadezaviSayA, ekameva saugataM darzanaM kAGkSati, cittajayo'tra pratipAdito'yameva ca pradhAno muktiheturityato ghaTamAnakamidaM na dUrApetamiti / sarvakAGkSA tu sarvadarzanAnyeva kAGkSati, ahiMsAdipratipAdanaparANi sarvANyeva kapila-kaNabhakSA-'kSapAdAdimatAnIha loke ca nAtyantaklezapratipAdanaparANyata: zobhanAnyeveti, athavaihikAmuSmikaphalAni kAGkSati, pratiSiddhA ceyamarhadbhirataH pratiSiddhAnuSThAnAdenAM kurvataH samyaktvAticAro bhavati, tasmAdaikAntikamavyAbAdhamapavargaM vihAyAnyatra kAGkSA na kaaryeti| etthodAharaNam- rAyA kumArAmaJco ya AseNAvahiyA aDaviM paviThThA, chuhAparaddhA vaNaphalANi khAyaMti, paDiniyattANa rAyA ciMtei-laDDaya-pUyalagamAdINi savvANi khAmi, AgayA dovi jaNA, raNNA sUyArA bhaNiyA-jaM loe payarai taM savvaM sabve raMdhehatti, uvaTThaviyaM ca ranno, so rAyA pecchaNayadiTuMtaM karei, kappaDiyA ___ 2010_02 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakama baliehiM dhADijjai, evaM miTThassa avagAso hohititti kaNakuMDagamaMDagAdINivi khaiyANi, tehiM sUleNa mao, amacceNa vamaNa-vireyaNANi kayANi, so AbhAgI bhogANa jAo, iyaro viNaTTho / 3 - vicikitsA mativibhramaH, yuktavyAgamopapanne'pyarthe phalaM prati sammoha:-kimasya mahatastapaHkkezAyAsasya sikatAkaNakavalanAderAyatyAM mama phalasampad bhaviSyati kiM vA neti, ubhayatheha kriyAH phalavatyo niSphalAzca dRzyante kRSIvalAnAm / na ceyaM zaGkAto na bhidyate ityAzaGkanIyam, zaGkA hi sakalAsakalapadArthabhAktvena dravya-guNa viSayA, iyaM tu kriyAviSayaiva, tattvatastu sarva ete prAyo mithyAtvamohanIyodayato bhavanto jIvapariNAmavizeSAH samyaktvAticArA ucyante, na sUkSmekSikA'tra kAryeti / iyamapi na kAryA, yata: sarvajJoktakuzalAnuSThAnAd bhavatyeva phalaprAptiriti / __ atra caurodAharaNam-sAvago naMdIsaravaragamaNaM divvagaMdhANaM (taM) devasaMghariseNa mittassa pucchaNaM vijjAe dANaM sAhaNaM masANe cauppAyaM sikkagaM, heTThA iMgAlA khAyaro ya sUlo aTThasayaM vArA parijavittA pAo sikkagassa chijjai, evaM bitio taie cautthe ya chiNNe AgAseNaM vaJcati, teNa vijjA gahiyA, kiNhacauddasirattiM sAhei masANe, coro ya nagarArakkhiehiM paribbhamamANo tattheva atiyao, tAhe veDheuM susANe ThiyA pabhAe ghippihititti, so ya bhamaMto taM vijjAsAhayaM pecchai, teNa pucchio bhaNati- vijjaM sAhemi / coro bhaNati- keNa diNNA ? so bhaNati- sAvageNa, coreNa bhaNitam-imaM davvaM giNhAhi vijjaM dehi, so saDDo vitigicchati-sijjhejjA na vatti / teNa diNNA, coro ciMtei-sAvago kIDiyAevi pAvaM necchai, saJcameyaM, so sAhiumAraddho, siddhA, iyaro saDDo gahio, leNa AgAsagaeNa loo bhesio tAhe so mukko, saDDhAvaM dovi jAyA / evaM nivvitigiccheNa hoyavvaM / athavA vidvajjugupsA-vidvAMsaH - sAdhavo viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastasaGgAH, teSAM jugupsAnindA, tathAhi- te'snAnAt prasvedajalaklinnamalatvAt durgandhivapuSo bhavanti, tAn nindati- ko doSaH syAt yadi prAsukena vAriNA'GgakSAlanaM kurvIran bhagavantaH? iyamapi na kAryA, dehasyaiva paramArthato'zucitvAt / ettha udAharaNam- eko saDDho paJcaMte vasati, tassa dhUyAvivAhe kahavi sAhavo AgayA, sA piuNA bhaNiyA-puttige! paDilAhehi sAhuNo, sA maMDiyapasAhiyA paDilAbheti, sAhUNa jallagaMddho tIe agghAo, ciMtei-aho aNavajjo bhaTTAragehiM dhammo desio, jai phAsuega pahAejjA ko doso hojjA ? sA tassa ThANassa aNAloiya'paDikkaMtA kAlaM kiccA rAyagihe gaNiyAe poTTe uvavannA, gabdhagatA ceva araiM jaNeti, gabbhapADaNehi ya na paDai, jAyA samANI ujjhiyA, sA gaMdheNa taM vaNaM vAseti, seNio ya teNa paeseNa niggacchaMi sAmiNo vaMdago, so khaMdhAvAro tIe gaMdhaM na sahai, raNNA pucchiyaM kimeyaMti, kahiyaM dAriyAe gaMdho, gaMtUNa diTThA, bhaNati-eseva paDhamapucchatti, gao seNio, puvvuddiTThavuttaMte kahite bhaNai rAyA--kahiM esA paJcaNubhavissai suhaM dukkhaM vA? sAmI bhaNai-eeNa kAleNa vediyaM, sA tava ceva bhajjA bhavissati aggamahisI, aTTha saMvaccharANi jAva tujhaM ramamANassa puTThIe haMsovallIlI kAhI, taM jANijjAsi, vaMdittA gao, so ya avahario gaMdho, kulaputtaeNa sAhariyA, saMvaDDiyA jovvaNatthA jAyA, komuivAre ammayAe samaM AgayA, abhao seNio (ya) pacchaNNA komuivAraM pecchaMti, tIe dAriyAe aMgaphAseNa ajjhovavaNNo NAmamudaM dasiyAe tIe baMdhati, 2010_02 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1B, samyaktvasyAticArAH * abhayassa kahiyaM-NAmamuddA hAriyA, maggAhi, teNa maNussA dArehiM ThaviyA, ekkakkaM mANussaM paloeuM nINijjai, sA dAriyA diTThA corotti gahiyA, pariNIyA ya, aNNayA ya vajjhukkeNa ramaMti, rAyANiu teNa potteNa vAheMti, iyarA pottaM deMti, sA vilaggA, raNNA sariyaM, mukkA ya pavvaiyA / eyaM viuduguMchAphalaM / 4 - parapASaNDAnAM sarvajJapraNItapASaNDavyatiriktAnAM prazaMsA, prazaMsanaM prazaMsA stutirityarthaH / parapASaNDAnAmoghatastrINi zatAni trizaSTyadhikAni bhvnti| yata uktam asIyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasIti / aNNANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsaM / / 1 / / iyamapi gAthA vineyajanAnugrahArthaM granthAntarapratibaddhA'pi lezato vyAkhyAyate asIyasayaM kiriyANaM iti azItyuttaraM zataM kriyAvAdinAm-tatra na kartAraM vinA kriyA sambhavati tAmAtmasamavAyinIM vadanti ye tacchIlAzca te kriyAvAdinaH / te punarAtmAdyastitvapratipattilakSaNA: anenopAyenAzItyadhikazatasaGkhyA vijJeyA:- jIvAjIvAzrava-bandha-saMvara-nirjarA-puNyApuNya-mokSAkhyAn nava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH sva-parabhedAvupanyasanIyau, tayoradho nityA-nityabhedau, tayorapyadhaH kAlezvarAtmaniyati-svabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpA: karttavyA:-asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyam- vidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa nityazca kAlata: kAlavAdinaH, uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpa: IzvaravAdinaH, tRtIyo vikalpa AtmavAdinaH 'puruSa evedaM sarvam' ityAdi, niyatavAdinazcaturtho vikalpaH, paJcamavikalpa: svabhAvavAdinaH, evaM svata ityatyajatA labdhAH paJca vikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, nityatvAparityAgena caite daza vikalpA:, evamanityatvenApi dazaiva, ekatra viMzatirjIvapadArthena labdhAH, ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAmato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / akiriyavAINa hoi culasItitti-akriyAvAdinAM ca bhavati caturazItirbhedA iti, na hi kasyacidavasthitasya padArthasya kriyA samasti, tadbhAva evAvasthiterabhAvAdityevaMvAdino'kriyAvAdinaH, tathA cAhureke kSaNikAH sarvasaMskArAH, asthitAnAM kutaH kriyA / bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate / / 1 / / ityAdi, ete cAtmAdinAstitvapratipattilakSaNA amunopAyena caturazItirdraSTavyA:-eteSAM hi puNyApuNyavarjitapadArthasaptakanyAsastathaiva jIvasyAdhaH sva-paravikalpabhedadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yadRcchA nyasyate, pazcAdvikalpabhedAbhilApaH-nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yadRcchAvasAnaiH, sarve ca SaD vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parata: kAlata iti SaDeva vikalpAH, ekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH, ekatra sapta dvAdazaguNAzcaturazItirvikalpA nAstikAnAmiti / aNNANiya sattaTThItti-ajJAnikAnAM saptaSaSTirbhedA iti, tatra kutsitaM jJAnamajJAnaM tadeSAmastIti ajJAnikAH, nanvevaM laghutvAt prakramasya prAk bahuvrIhiNA bhavitavyaM tatazcAjJAnA iti syAt, naiSa doSaH jJAnAntaramevAjJAnaM mithyAdarzanasahacAritvAt, tatazca jAtizabdatvAd gaurakharavadaraNyamityAdivadajJAnikatvamiti, athavA ajJAnena 2010_02 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 dhyAnazatakam caranti tatprayojanA vA ajJAnikAH - asaJcitya kRtavaiphalyAdipratipatilakSaNA amunopAyena saptaSaSTirjJAtavyAHtatra jIvAdinavapadArthAn pUrvavat vyavasthApya paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadAdaya upanyasanIyAH, sattvam asattvaM sadasattvam avAcyatvam sadavAcyatvam asadavAcyatvaM sadasadavAcyatvamiti caikaikasya jIvAdeH sapta sapta vikalpAH, ete nava saptakAH triSaSTiH, utpattestu catvAra evAdyA vikalpAH, tadyathA-- sattvam asattvaM sadasattvam avAcyatvaM ceti, triSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavanti, ko jAnAti jIvaH sannityeko vikalpaH, jJAtena vA kim ? evamasadAdayo'pi vAcyAH, utpattirapi kiM sato'sataH sadasato'vAcyasyeti ko jAnAtIti ? etanna kazcidapItyabhiprAyaH / veNaiyANaM ca battIsaMti- vainayikAnAM ca dvAtriMzad bhedAH, vinayena caranti vinayo vA prayojanameSAmiti vainayikAH, ete cAnavadhRtaliGgAcArazAstrA vinayapratipattilakSaNA amunopAyena dvAtriMzadavagantavyA:- sura-nRpatiyati-jJAti-sthavirAdhama- mAtR-pitRNAM pratyekaM kAyena vacasA manasA dAnena ca deza - kAlopapannena vinayaH kArya ityete catvAro bhedAH, surAdiSvaSTasu sthAnakeSu, ekatra militA dvAtriMzaditi, sarvasaGkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSTyadhikAni / na caitat svamanISikAvyAkhyAnam, yasmAdanyairapyuktam Astika matamAtmAdyA nityAnityAtmakA nava padArthAH / kAla-niyati-svabhAvezvarAtmakRtAH [takAH ] sva-parasaMsthA ||1|| kAla-yadRcchA-niyatIzvara - svabhAvAtmanazcaturazItiH / nAstikavAdigaNamataM na santi bhAvAH svaparasaMsthAH / / 2 / / ajJAnikavAdimataM nava jIvAdIn sadAdisaptavidhAn / bhAvotpatiM sadasad - dvaitAvAcyAM ca ko vetti ? || 3 || vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kAryaH / suranRpatiyatijJAtisthavi - rAdhamamAtRpitRSu sadA ||4|| ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH, eteSAM prazaMsA na kAryA- puNyabhAja ete, sulabdhamebhiryad janmetyAdilakSaNA, eteSAM mithyAdRSTitvAditi / atra codAharaNam - pADaliputte cANakko, caMdagutteNaM bhikkhugANaM vittI haritA, te tassa dhammaM kaheMti, rAyA tUsati cANakkaM paloeti, Na ya pasaMsati Na deti, teNa cANakkabhajjA olaggitA, tAe so karaNi gAhito, tAdhe kathiteNa bhaNitaM teNa subhAsiyaMti, raNNA taM aNNaM ca diNNaM, bidiyadivase cANakko bhaNati - kIsa dinnaM ? rAyA bhaNai - tujjhehiM pasaMsitaM, so bhaNai - Na me pasaMsitaM, savvAraMbhapavittA kahaM logaM pattiyAviMtitti ! pacchA Thito, kettitA erisA tamhA Na kAyavvA / 5 parapASaNDaiH anantaroktasvarUpaiH saha saMstavaH parapASaNDasaMstavaH, iha saMvAsajanitaH paricayaH saMvasana-bhojanAlApAdilakSaNaH parigRhyate, na stutirUpaH tathA ca loke pratIta eva saMpUrvaH stautiH paricaya iti, 'asaMstuteSu prasabhaM kuleSu...' ityAdAviti, ayamapi na samAcaraNIyaH, tathA hi ekatra saMvAse tatprakriyAzravaNAt tatkriyAdarzanAcca tasyAsakRdabhyastatvAdavAptasahakArikAraNAt mithyAtvodayato dRSTibhedaH saJjAyate ato'ticArahetutvAnna samAcaraNIyo'yamiti / atra codAharaNaM- soraTThasaGkago puvvabhaNito / 2010_02 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 18, paJcakriyAsvarUpam pariziSTam-18 [etAH punaruttaratra nyakSeNa vakSyAmaH' iti zrIdhyAnazatake gAthA-50 vRttau TIkAkAramaharSiNA jJApitam / tasmAdatra pratikramaNAdhyayanavRttigataM paJcakriyAyAH svarUpamRddhRtam / - sampA0 / ] paDikkamAmi paMcahi kiriyAhiM - kAiyAe, ahigaraNiyAe, pAusiyAe, pAritAvaNiyAe, paannaaivaaykiriyaae| vR.- pratikramAmi paJcabhiH kriyAbhiH-vyApAralakSaNAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA- 'kAiyAe' ityAdi, 1 - cIyata iti kAya:, kAyena nirvRttA kAyikI tayA, sA punastridhA-aviratakAyikI duSpraNihitakAyikI uparatakAyikI [ca], tatra mithyAdRSTeraviratasamyagdRSTezcA''dyA aviratasya kAyikA-utkSepaNAdilakSaNA kriyA karmabandhanibandhanA'viratakAyikI, evamanyatrApi SaSThIsamAso yojyaH, dvitIyA duSpraNihitakAyikI pramattasaMyatasya, sA punardvidhA- indriyaduSpraNihitakAyikI noindriyaduSpraNihitakAyikI ca, tatrA''dyendriyaiH-zrotrAdibhirduSpraNihitasyaiSTAniSTaviSayaprAptI manAksaGganirvedadvAreNApavargamArga prati durvyavasthitasya kAyikI, evaM noindriyeNa-manasA duSpraNihitasyAzubhasaGkalpadvAreNa durvyavasthitasya kAyikI, tRtIyA'pramattasaMyatasya-uparatasya - sAvadhayogebhyo nivRttasya kAyikI, gatA kAyikI / 2 - adhikriyata AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNam-anuSThAnaM bAhyaM vA vastu cakramahAdi tena nirvRttA -adhikaraNikI tayA, sA punardvidhA-adhikaraNapravartinI nirvartinI ca, tatra pravartinI cakramaha:pazubandhAdipravartinI, nirvatinI khaDgAdinirvartinI, alamanyairudAharaNaiH, anayorevAntaHpAtitvAtteSAM, gatA'dhikaraNikI / 3 - pradveSaH-matsarastena nirvRttA prAdveSikI tayA, asAvapi dvidhA-jIvaprAdveSikyajIvaprAdveSikI ca, AdyA jIve pradveSaM gacchataH, dvitIyA. punarajIve, tathAhi- pASANAdau praskhalitastatpradveSamAvahati, gatA tRtIyA / 4 - paritApanaM-tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikI tayA, asAvapi dvidhaivasvadehapAritApanikI paradehapAritApanikI ca, AdyA svadehe paritApanaM kurvato dvitIyA paradehe paritApanamiti, tathA ca anyaruSTo'pi svadehaparitApanaM karotyeva kazcijjaDaH, athavA svahastapAritApanikI parahastapAritApanikI ca, AdyA svahastena paritApanaM kurvata: dvitIyA parahastena kArayataH, gatA caturthI / 5 - prANAtipAta:- pratItaH, tadviSayA kriyA prANAtipAtakriyA tayA, asAvapi dvidhA-svaprANAtipAtakriyA paraprANAtipAtakriyA ca, tatrA''dyA''tmIyaprANAtipAtaM kurvataH dvitIyA paraprANAtipAtamiti, tathA ca kazcinnirvedataH svargAdyarthaM vA giripatanAdinA svaprANAtipAtaM karoti, tathA krodhamAnamAyAlobhamohavazAcca paraprANAtipAtamiti, krodhenA''kruSTaH ruSTo vA vyApAdayati, mAnena jAtyAdibhirhAlitaH, mAyayA'pakAriNaM vizvAsena, lobhena zaukarikaH, mohena saMsAramocaka: smArto vA yAga iti, gatA paJcamI / kriyA'dhikArAJca ziSyahitAyAnupAttA api sUtre anyA api viMzatiH kriyAH pradarzyante, taMjahA 2010_02 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakama 1- AraMbhiyA 2- pAriggahiyA 3- mAyAvattiyA 4- micchAdasaNavattiyA 5- apacakkhANakiriyA 6- diTThiyA 7- puTThiyA 8- pADucciyA 9- sAmaMtovaNivAiyA 10- nesatthiyA 11- sAhasthiyA 12- ANamaNiyA 13- viyAraNiyA 14- aNAbhogavattiyA 15- aNavakaMkhavattiyA 16- paogakiriyA 17- samuyANakiriyA 18- pejjavattiyA 19- dosavattiyA 20- IriyAvahiyA ceti / 1 - tatthAraMbhiyA duvihA-jIvAraMbhiyA ya ajIvAraMbhiyA ya jIvAraMbhiyA-jaM jIve AraMbhai, ajIvAraMbhiyA ajIve AraMbhai / 2 - pAriggahiyA kiriyA duvihA-jIvapAriggahiyA ajIvapAriggahiyA ya, jIvapAriggahiyA-jIve parigiNhai, ajIvapAriggahiyA-ajIve parigiNhai / / 3 - mAyAvattiyA kiriyA duvihA-AyabhAvavaMcaNA ya parabhAvavaMcaNA ya, AyabhAvavaMcaNA appaNoccayaM bhAvaM gUhai niyaDImaMto ujjuyabhAvaM daMsei, saMjamAisiDhilo vA karaNaphaDADovaM darisei, parabhAvavaMcaNA ya taM taM AyaraMti jeNa paro vaMcijjai kUDalehakaraNAIhiM / 4 - micchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA-aNabhiggahiyamicchAdasaNavattiyA ya abhiggahimicchAdasaNavattiyA ya, aNabhiggahiyamicchAdasaNavattiyA asaMNINa saMNINa vi jehiM na kiMci kutitthiyamayaM paDivaNNaM, abhiggahiyamicchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA-hINAirittadaMsaNe ya tavvairittadaMsaNe ya, hINA jahA-aMguThThapavvametto appA, javametto, sAmAgataMdulametto, vAlaggametto, paramANumetto hRdaye jAjvalyamAnastiSThati bhrUlalATamadhye vA, ityevamAdi, ahigA jahA-paMcadhaNusaigo appA, savvagao, akattA, aceyaNo ityevamAdi, evaM hINAirittadaMsaNaM, tavvairittadaMsaNaM nAstyevA''tmA''tmIyo vA bhAvaH, nAstyayaM lokaH, na paralokaH, asatsvabhAvAH sarvabhAvA ityevamAdi / 5 - apaJcakkhANakiriyA aviratAnAmeva, teSAM na kiJcidviratirasti, sA duvihA-jIvaapaJcakkhANakiriyA ajIva'paJcakkhANakiriyA ya, na kesui jIvesu ajIvesu ya vA viratI asthitti / 6 - diTThiyA kiriyA duvihA, taMjahA- jIvadiTThiyA ya ajIvadiTThiyA ya, jIvadiTThiyA AsAINaM cakkhudaMsaNavattiyAe gacchai, ajIvadiTThiyA cittakammAINaM / 7 - puTThiyA kiriyA duvihA paNNattA-jIvapuTThiyA ajIvapuTThiyA ya, jIvapuTThiyA jA jIvAhiyAraM pucchai rAgeNa vA doseNa vA, ajIvAhigAraM vA, ahavA puTThiyatti pharisaNakiriyA, tattha jIvapharisaNakiriyA itthI purisaM napuMsagaM vA spRzati, saMghaTTeitti bhaNiyaM hoi, ajIvesu suhanimittaM miyalomAi vatthajAyaM mottigAdi vA rayaNajAyaM spRzati / 8 - pADuciyA kiriyA duvihA-jIvapADucciyA ajIvapADucciyA ya jIvaM paDucca jo baMdho sA jIvapADucciyA jo puNa ajIvaM paDucca rAgadosubbhavo sA ajIvapADucciyA / 9 - sAmaMtovaNivAiyA samantAdanupatatIti saamNtovnnivaaiyaa| sA duvihA-jIvasAmaMtovaNivAiyA ya 2010_02 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 18, paJcakriyAsvarUpam ajIvasAmaMtovaNivAiyA ya, jIvasAmaMtovaNivAiyA jahA-egassa saMDo taM jaNo jahA jahA paloei pasaMsai ya tahA tahA so harisaM gacchai, ajIvevi rahakammAI, ahavA sAmaMtovaNivAiyA duvihA-desasAmaMtovaNivAiyA ya savvasAmaMtovaNivAiyA ya, desasAmaMtovaNivAiyA prekSakAn prati yatraikadezenA''gamo bhavatyasaMyatAnAM sA desasAmaMtovaNivAiyA, savvasAmaMtovaNivAiyA ya yatra sarvataH samantAt prekSakANAmAgamo bhavati sA savvasAmaMtovaNivAiyA, ahavA samantAdanupatanti pramattasaMjayANaM annapANaM prati avaMgurite saMpAtimA sattA viNassaMti / 10 - nesatthiyA kiriyA duvihA-jIvanesatthiyA ajIvanesatthiyA ya, jIvanesatthiyA rAyAisaMdesAu jahA udagassa jaMtAdIhiM, ajIvanesatthiyA jahA pahANakaMDAINa gophaNadhaNuhamAihiM nisirai,ahavA nesatthiyA jIve jIvaM nisirai puttaM sIsaM vA, ajIve sUtravyapetaM nisirai vastraM pAtraM vA, sRja visarga iti / 11 - sAhatthiyA kiriyA duvihA-jIvasAhatthiyA ajIvasAhatthiyA ya, jIvasAhatthiyA jaM jIveNa jIvaM mArei, ajIvasAhatthiyA jahA-asimAIhiM, ahavA jIvasAhatthiyA jaM jIvaM sahattheNa tAlei,ajIvasAhatthiyA ajIvaM sahatyeNa tAlei vatthaM pattaM vA / / 12 - ANamaNiyA kiriyA duvihA-jIvaANamaNiyA ajIvaANamaNiyA ya, jIvANamaNI jIvaM AjJApayati pareNa, ajIvaM vA ANavAvei / 13 - veyAraNiyA duvihA-jIvaveyAraNiyA ya ajIvaveyAraNiyA ya, jIvaveyAraNiyA jIvaM vidArei, sphoTayatItyarthaH, evamajIvamapi, ahavA jIvamajIvaM vA AbhAsiesu vikkemANo do bhAsiu vA vidArei pariyacchAvei tti bhaNiyaM hoi, ahavA jIvaM viyArei asaMtaguNehiM eriso tAriso tumaMti, ajIvaM vA vetAraNabuddhIe bhaNai erisaM eyaMti / 14 - aNAbhogavattiyA kiriyA duvihA-aNAbhogaAdiyaNA ya aNAbhogaNikkhevaNA ya, aNAbhogoannANaM AdiyaNaA-gahaNaM nikkhivaNaM-ThavaNaM, taM gahaNaM nikkhivaNaM vA aNAbhogeNa apamajjiyAi giNhai nikkhivaitti vA, ahavA aNAbhogakiriyA duvihA-AyANanikkhivaNAbhogakiriyA ya ukkamaNaaNAbhogakiriyA ya, tatthAdANanikkhivaNANAbhogakiriyA raoharaNeNa apamajjiyAi pattacIvarANaM AdANaM NikkhevaM vA karei, ukkamaNaaNAbhogakiriyA laMghaNapavaNadhAvaNaasamikkhagamaNAgamaNAi / 15 - aNavakaMkhavattiyA kiriyA duvihA-ihaloiyaaNavakaMkhavattiyA ya paraloiyaaNavakaMkhavattiyA ya, ihaloyaaNavakaMkhavattiyA loyaviruddhAiM corikkAINi karei jehiM vahabaMdhaNANi iha ceva pAvei, paraloyaaNavakaMkhavattiyA hiMsAINi kammANi karemANo paraloyaM nAvakaMkhai / 16 - paoyakiriyA tivihA paNNattA taM0 maNappaoyakiriyA vaippaoyakiriyA kAyappaoyakiriyA ya, tattha maNappaoyakiriyA aTTaruddajjhAI indriyaprasRtau aniyamiyamaNa iti, vaippaogo-vAyAjogo jo titthagarehi sAvajjAI garahio taM secchAe bhAsai, kAyappaoyakiriyA kAyappamattassa gamaNAgamaNakuMcaNapasAraNAiceThA kAyassa / 17 - samudANakiriyA samaggamupAdANaM samudANaM, samudAo aTTha kammAI, tesiM jAe uvAyANaM kajaI 2010_02 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dhyAnazatakam sA samudANakiriyA, sA duvihA-desovaghAyasamudANakiriyA savvovaghAyasamudANakiriyA, tattha desovaghAeNa samudANakiriyA kajjai koi kassai iMdiyadesovaghAyaM karei, savvovaghAyasamudANakiriyA savvappayAreNa iMdiyaviNAsaM karei / 18 - pejavattiyA pemma rAga ityarthaH, sA duvihA-mAyAnissiyA lobhanissiyA ya, ahavA taM vayaNaM udAharai jeNa parassa rAgo bhavai / 19 - dosavattiyA apratItikArikA sA duvihA-kohanissiyA ya mANanissiyA ya, kohanissiyA appaNA kuppai, parassa vA kohamuppAdei, mANaNissiyA sayaM pamajjai parassa vA mANamuppAei / 20 - iriyAvahiyA kiriyA duvihA-kajjamANA veijjamANA ya, sA appamattasaMjayassa vIyarAyachaumatthassa kevalissa vA AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTThamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaM tuyaTTamANassa AuttaM bhuMjamANassa AuttaM bhAsamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa nikkhivamANassa vA jAva cakkhupamhanivAyamavi suhumA kiriyA iriyAvahiyA kajjai, sA paDhamasamae baddhA biiyasamae veiyA sA baddhA puTThA veiyA nijjiNNA seakAle akaMmaMse yAvi bhavai / eyAo paMcavIsa kiriyAo / / 2010_02 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1D, lokasvarUpam pariziSTam-1D. ['bhAvArthazcaturviMzatistavavivaraNAdavaseyaH' iti zrIdhyAnazatake gAthA-53 vRttau dezitam / tadanusAreNAtra caturviMzatistavAdhyayana-vRttigataM lokasvarUpaM samuddhRtam / - sampA0 / ] ava0 tatra lokasyodyotakarAniti yaduktaM tatra lokanirUpaNAyA''ha NAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 bhave a 6 bhAve a 7 / pajavaloge a 8 tahA aTThaviho logaNikkhevo / / 1057 / / [Ava. ni.] vR.- nAmalokaH, sthApanAlokaH, dravyalokaH, kSetralokaH, kAlalokaH, bhavalokaH, bhAvalokazca paryAyalokazca tathA, evamaSTavidho lokanikSepa iti gAthAsamAsArthaH / / vyAsArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyalokamabhidhitsurAhajIvamajIve rUvamarUvI sapaesamappaese a / jANAhi davvalogaM NizcamaNignaM ca jaM davvaM / / 195 / / [bhA0] vR.- jIvAjIvAvityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, viparItastvajIvaH, etau ca dvibhedau-rUpyarUpibhedAd, Aha ca-rUpyarUpiNAviti, tatrAnAdikarmasantAnaparigatA rUpiNaH- saMsAriNaH, arUpiNastu karmarahitAH siddhA iti, ajIvAstvarUpiNo dharmAdharmAkAzAstikAyA: rUpiNastu paramANvAdaya iti, etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezApradezAvavagantavyau, tathA cAha-sapradezApradezAviti, tatra sAmAnyavizeSarUpatvAtparamANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyam, paramANavastvapradezA eva, anye tu vyAcakSate-jIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH, labdhyAdezena tu sapradezo vA'pradezo veti, evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvastikAyeSu parAparanimittaM pakSadvayaM vAcyam, pudgalAstikAyastu dravyAdyapekSayA cintyaH, yathA-dravyata: paramANurapradezo vyaNukAdayaH sapradezAH, kSetrata ekapradezAvagADho'pradezo vyAdipradezAvagADhA: sapradezAH, evaM kAlato'pyekAnekasamayasthitirbhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa, prakRtamucyate-idamevambhUtaM jIvAjIvavrAtaM jAnIhi dravyalokaM dravyameva loko dravyaloka itikRtvA, asyaiva zeSadharmopadarzanAyA''ha-nityAnityaM ca yad dravyaM cazabdAdabhilApyAnabhilApyAdisamuJcaya iti gAthArthaH / / 195 / / sAmprataM jIvAjIvayornityAnityatAmevopadarzayannAhagai 1 siddhA 2 bhaviAyA 3 abhavia 4-1 puggala 1 aNAgayaddhA ya 2 / tIaddha 3 tinni kAyA 4-2 jIvA 1 jIva 2 TThiI cauhA / / 196 / / [bhA0] vR.-asyA: sAmAyikavad vyAkhyA kAryeti, bhaGgakAstu sAdisaparyavasAnAH, sAdyaparyavasAnAH, anAdisaparyavasAnA anAdyaparyavasAnAH / evamajIveSu jIvAjIvayoraSTau bhnggaaH| dvAram / / adhunA kSetralokaH pratipAdyate, tatraAgAsassa paesA uDTuM ca ahe a tiriyaloe a / jANAhi khittalogaM aNaMta jiNadesiaM sammaM / / 197 / / [bhA0] 2010_02 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam vR0 - AkAzasya pradezAH prakRSTA dezAH pradezAstAn UrdhvaM ca ityUrdhvaloke ca adhazca ityadholoke ca tiryagloke ca, kim ? jAnIhi kSetralokam, kSetrameva lokaH kSetraloka itikRtvA, lokyata iti ca loka iti, UrdhvAdilorkAvibhAgastu sujJeyaH, anantamityalokAkAzapradezApekSayA cAnantam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, jinadezitam iti jinakathitaM samyak zobhanena vidhineti gaathaarthH||197|| sAmprataM kAlalokapratipAdanAyAha 12 samayAvaliamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliA sAgaraosappipariaTTA / / 198 / / [ bhA0] vR.- iha paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate, asaGkhyeyasamayamAnA tvAvalikA, dvighaTiko muhUrta:, SoDaza muhUrtA divasaH, dvAtriMzadahorAtram, paJcadazAhorAtrANi pakSaH, dvau pakSau mAsaH, dvAdaza mAsAH saMvatsaramiti, paJcasaMvatsaraM yugam, palyopamamuddhArAdibhedaM yathA'nuyogadvAreSu tathA'vaseyam, sAgaropamaM tadvadeva, dazasAgaropamakoTAkoTiparimANotsarpiNI, evamavasarpiNyapi draSTavyA, parAvarta: pudgalaparAvartaH, sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIpramANo dravyAdibhedaH, te'nantA atItakAlaH ananta evaiSyanniti gAthArthaH / / 198 / / uktaH kAlalokaH, lokayojanA pUrvavad / adhunA bhavalokamabhidhitsurAha - adevamaNuA tirikkhajoNIgayA ya je sattA / taM bhave vaTTaMtA bhavalogaM taM viANAhi / / 999 / / [ bhA0] vR0 - nArakadevamanuSyAstathA tiryagyonigatAzca ye sattvAH prANinaH taMmitti tasmin bhave vartamAnA yadanubhAvamanubhavanti bhavalokaM taM vijAnIhi lokayojanA pUrvavaditi gAthArthaH / / 199 / / sAmprataM bhAvalokamupadarzayati odaie 1 ovasamie 2 khaie a 3 tahA khaovasamie a 4 / pariNAmi 5 sannivAe a 6 chavviho bhAvalogo u / / 200 / / [ bhA0] vR0 - udayena nirvRtta audayikaH karmaNa iti gamyate, tathopazamena nirvRtta aupazamikaH, kSayeNa nirvRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyam, tatazca kSAyikazca tathA kSAyopazamikazca pAriNAmikazca sAnnipAtikaca, evaM SaDvidho bhAvalokastu tatra sAnnipAtika oghato'nekabhedo'vaseyaH, aviruddhastu paJcadazabheda iti, uktaM ca "odaiakhaovasame pariNAmekvekko gaicaukke'vi / khayajogeNavi cauro tadabhAve uvasamepi / / 1 / / uvasamaseDhI ekko kevaliNo'vi ya taheva siddhassa / aviruddhasannivAiyabheyA emeva paNNarasa // 2 / / "tti gAthArthaH / / 200 / / tivvo rAgo adoso a, uinnA jassa jaMtuNo / jANAhi bhAvaloaM, anaMtajiNadesiaM sammaM / / 201 / / [ bhA0 ] 2010_02 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1D, lokasvarUpam vR.- tIvra utkaTa: rAgazca dveSazca tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAga: aprItilakSaNo dveSa iti, etAvudIrNo yasya jantoH yasya prANina ityarthaH, taM prANinaM tena bhAvena lokyatvAjAnIhi bhAvalokamanantajinadezitam ekavAkyatayA'nantajinakathitaM samyag iti kriyAvizeSaNam, ayaM gAthArthaH / / 201 / / dvAraM, sAmprataM paryAyaloka ucyate, tatraughata: paryAyA dharmA ucyante, iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtya caturvidhaM paryAyalokamAha davvaguNa 1 khittapajava 2 bhavANubhAve a3 bhAvapariNAme 4 / jANa caubvihameaM, pajavalogaM samAseNaM / / 202 / / [bhA0] vR.- dravyasya guNA: rUpAdayaH, tathA kSetrasya paryAyAH-agurulaghavaH bharatAdibhedA eva cAnye, bhavasya ca nArakAderanubhAvaH tIvratamaduHkhAdiH, yathoktam "acchiNimilIyamettaM Nasthi suhaM dukkhameva aNubaMdhaM / Narae NeraiANaM ahoNisiM paJcamANANaM / / 1 / / asubhA ubviyaNijjA saddarasA rUvagaMdhaphAsA ya / Narae NeraiANaM dukkayakammovalittANaM / / 2 / / " ityAdi, evaM zeSAnubhAvo'pi vAcyaH, tathA bhAvasya jIvAjIvasambandhinaH pariNAmastena tena ajJAnAd jJAnaM nIlAllohitamityAdiprakAreNa bhavanamityarthaH, jAnIhi avabudhyasva caturvidhamenamoghata: paryAyalokaM samAsena saMkSepeNeti gAthArthaH / / 202 / / tatra yaduktaM dravyasya guNA ityAdi tadupadarzanena nigamayannAhavannarasagaMdhasaMThANaphAsaTTANagaivanabhee a|| pariNAme a bahuvihe pajavalogaM viANAhi / / 203 / / [bhA0] vR.- varNarasagandhasaMsthAnasparzasthAnagativarNabhedAzca, cazabdAd rasAdibhedaparigrahaH, ayamatra bhAvArtha:-varNAdayaH sabhedA gRhyante, tatra varNa: kRSNAdibhedAt paJcadhA, raso'pi tiktAdibhedAtpaJcadhA, gandhaH surabhirityAdibhedAd dvidhA, saMsthAnaM parimaNDalAdibhedAtpaJcadhaiva, sparza: karkazAdibhedAdaSTadhA, sthAnamavagAhanAlakSaNaM tadAzrayabhedAdanekadhA, gatiH sparzavadgatirityAdibhedA dvidhA, cazabda uktArtha eva athavA kRSNAdivarNAdInAM svabhedApekSayA ekaguNakRSNAdyanekabhedopasaGgrahArtha iti, anena kila dravyaguNA ityetadvayAkhyAtam / pariNAmAMzca bahuvidhAnityanena tu caramadvAram, zeSaM dvAradvayaM svayameva bhAvanIyam, taJca bhAvitamevetyakSaragamanikA / bhAvArthastvayam - pariNAmAMzca bahuvidhAn jIvAjIvabhAvagocarAn, kim ? paryAyalokaM vijAnIhi iti gAthArthaH / / 203 / / akSarayojanA pUrvavaditi dvAram, sAmprataM lokaparyAyazabdAnnirUpayannAhaAlukkai a palukkai lukkai saMlukkaI a egaTThA / logo aTThaviho khalu teNeso vuI logo / / 1058 / / vR.- Alokyata ityAlokaH, pralokyata iti pralokaH, lokyata iti lokaH, saMlAkyata iti ca saMlokaH, ete ekArthikAH zabdAH, loka: aSTavidhaH khalvityatra Alokyata ityAdi yojanIyam, ata evA''ha -tenaiSa ucyate loko yenA''lokyata ityAdi bhAvanIyamiti gAthArthaH / / 1058 / / vyAkhyAto lokaH / 2010_02 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka sUtrA'na jIvassa egagge jogAbhiniveso jhANaM, aMtomuhuttaM tIvrajogapariNAmasyAvasthAnamityarthaH, tasya satta bhaMgA1- mAnasaM 2- ahavA vAiyaM, 3 ahavA kAyigaM, 4 ahavA mANasaM vAiyaM ca 5- ahavA vAigaM kAyigaM ca, 6- ahavA mANasaM kAyigaM, 7 ahavA maNavayaNakAyigaM ti / ettha paDhamo bhaMgo chaumatthANaM sammaddiTThimicchAdiTThINaM sarAgavItarAgANaM bhavati, bitito tesiM ceva chadumatthANaM sajogikevalINaM ca dhammaM kathentANaM, kAigaM tesiM ceva chadumatthANaM sajogikevalINaM ca caramasamayasajogitti tAva bhavati, cauttho paMcamo ya jathA paDhamo, chaTTho jathA sajogikevalINaM, sattamo jathA paDhamo / taM jhANaM catuvvidhaM- aTTaM ruddaM dhammaM sukkaM ca / ArtabhAvaM gato ArttaH Artasya dhyAnam ArtadhyAnaM, raudrabhAvaM gato raudraH, dharmabhAvaM gato dharmaH, zuklabhAvaM gataH zuklaH / uktaM ca pariziSTam - 2 pUjyapAda zrImajjinadAsagaNimahattaraviracitA arntagatasya " paDikkamAmi cauhiM jhANehiM " sUtrasya cUrNiH / "hiMsANuraMjitaM raudraM, aTTaM kAmANuraMjitaM / dhammANuraMjitaM dhammaM, zuklaM jhANaM niraMjaNaM / / 1 / / " egegassa asaMkhejjAI ThANAI, etesu ThANesu jIvo arahaTTaghaTIviya Aeti ya jAti ya / tattha saMkhevato ahaM catuvvidhaM 1 - amaNuNNANaM saMjogANaM viyogaM ciMteti-kAe velAe vimujjAmi ?, aNAgate'vi asaMprayogANusaraNaM, atIte'vi viyogaM bahu maNNati, 2 3 - - evaM bIyaM maNuNNANaM viyogaM necchati, evaM tatiyaM AyaMkassa keNa uvAeNa sacittAdiNA davvajAteNa tigicchaM karemitti ciMteti, 4 - cautthaM parihINo vitteNa taM pattheMto vittaM jhAyati, dubbalo thero asamattho vA bhottuM AMhAraM itthiM vA kadA bhuMjejjAmitti ya ciMteti / gAhAo - aNasaMpayoge maNNavaggassa vippaoge vA / viyaNAe abhibhUto paraiDDIo ya davaNaM / / 1 / / saddA rUvA gaMdhA rasAya phAsA ya je tu amaNuNNA / baMdhavaviyogakAle aTTajjhANaM jhiyAyaMti / / 2 / / evaM maNuNavisa iDDIo cakkavaTTimANadINaM / gahite vihitamanase patthemANe jhiyAjjA / / 3 / / mittayanAtiviyoge vittaviNNAse taha ya gomahise / aTTaM jhANaM jhAyati paritappaMte sidaMte ya || 4 || 2010_02 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 2, AvazyakacUrNigatadhyAnasvarUpam 15 kahA nIlA kAU aTTajjhANassa tiNNi lesAo / uvvajjati tiriesuM bhAveNa ya tAriseNaM tu / / 5 / / ahaM jhANaM jhiyAyaMto, kiNhalesAe vaTTatI / ukkiTThagaMmi ThANaMmi, acarittI asaMjato / / 6 / / aTTaM jhANaM jhiyAyaMto, nIlalesAe vaTTatI / majjhillagaMmi ThANaMmi, acarittI asaMjato / / 7 / / ahaM jhANaM jhiyAyaMto, kAUlesAe vaTTatI / kaNiTThagaMmi ThANaMmi, acarittI asaMjato / / 8 / / tivvakodhodayAviTTho, kiNhalesANuraMjito / ahaM jhANaM jhiyAyaMto tirikkhattaM nigacchatI / / 9 / / evaM cattArivi kasAyA bhANitavvA / majjhimakodhodayAviTTho, nIlalesANuraMjito / aTTaM jhANaM jhiyAyaMto, tirikkhattaM nigacchati / / 10 / / evaM cattArivi kasAyA / maMdakodhodayAviTTho, kAulesANuraMjito / aTTajjhANaM jhiyAyaMto, tirikkhattaM nigacchati / / 11 / / evaM cattArivi kasAyA / aTTassa lakkhaNANi kaMdaNatA, soyaNatA, tippaNatA, paridevaNatA / tattha kaMdaNatA hA mAta! hA pitetyAdi, soyaNatA - karatalapalhatthamuho dINadiTThI jhAyati, tippaNatA-tihiM jogehiM tappati, paridevaNatAerisA mama mAtA vA 2 logassa sAhati, ahavA vemAe vAyaM joeti vA, ahavA pari 2 tappati, sarittA mAguNe sayaNavatthANi vA gharaM vA damaM 2 tappati iMdiyagAravasaMNNA usseya ratI bhayaM ca sogaM ca / ete tu samAhArA bhavaMti aTTassa jhANassa / / 1 / / roddaM catuvvidhaM - hiMsANubaMdhI, mosANubaMdhI, teNANubaMdhI, sArakkhaNANubaMdhI / tattha hiMsA baMdhI hiMsaM aNubaMdhati, puNo puNo tivveNa pariNAmeNaM tasapANe hiMsati, ahavA puNo puNo bhaNati ciMteti vA suThu kataM, ahavA chiddANi vayarANi vA maggati, hiMsaM aNubaMdhati, Na viramati / evaM mosevi, tiNNevi, saMrakkhaNo parAgAdINi karoti, jo vA joillao khAti taM mAreti, mA aNNovi khAhiti, du sAsati, savvato ya bIbheti, palittamiva maNNati, ukkhaNati, nikkhaNati, savvaM telokkaM coramaiyaM maNati, paraniMdAsu va hissati, russati, vasaNamabhinaMdati parassa, roddajjhANamatigato bhavati yeva dukkaDamayIyo, evaM sArakkhaNANubaMdhe, sesaM taheva / tassa cattAri lakkhaNANi ussaNNadoso, bahudoso, aNNANadoso, AmaraNaMtadoso, osaNaM hiMsAdINaM egataraM abhikkhaNaM 2 kareti ussaNNadoso, hiMsAdisu savvesu pavattamANo bahudoso, aNNA doso saMsAramodagAdINaM, AmaraNaMtadoso jathA pavvatarAI, parigilAyamANassavi AgatapaccAsassa thovo'pi pacchAtAvo na bhavati, avi maraNakAlevi jassa kAlasoyariyasseva Na tAo uvaratI bhavati, esa AmaraNaMtadoso / tattha gAhAo aTThAe aTThAe niravekkho niddayo haNati jIve / ciMteto vAvi vihare roddajjhANe muNetavvo / / 1 / / aliyapiNe patto NAhiyavAdI tahevamAdI ya / abhisaMdhANabhisaMdaNa roddajjhANaM jhiyAyeti / / 2 / / 2010_02 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dhyAnazatakam paradavvaharaNaluddho nicaMpi ya coriyaM tu pattheMto / luddho ya rakkhaNaparo ruddajjhANe havati jIvo / / 3 / / kiNhA nIlA kAU roddajjhANassa tiNNi lesAo / naragaMmi ya uvavattI roddajjhANA u jIvassa / / 4 / / roddajjhANaM jhiyAyaMto, kiNhalesAe vaTTatI / ukkassagaMmi ThANaMmi, acarittI asaMjato / / 5 / / sesaM jathA aTTe, navaraM gatiM gacchati duddharaM / pANavahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / ete tu samAhArA havaMti roddassa jhANassa / / 6 / / dhamme catuvvidhe cauppaDoyAre paNNatte, taMjathA- jhANe aNuppehAu lakkhaNe AlaMbaNe, etaM catuvvidhaM, cauppaDoyAraM nAma ekvekkaM tattha catuvvidhaM jhANaM, catuvvidhaM taMjathA- ANAvijaye avAyavijae vivAgavijae saMThANavijaye / 1 - tattha ANAvijae ANaM viveeti, jathA paMcatthikAe chajjIvanikAe aTTha pavayaNamAtA, aNNe ya suttanibaddhe bhAve abaddhe ya peccha kahaM ANAe pariyANijjati ?, evaM ciMteti bhAsati ya, tathA purisAdikAraNaM paDu kicchAsajhe hetuvisayAtItesuvi vatthusu savvaNNuNA diTThesu evameva setaMti ciMtaMto bhAsato ya ANA viveyeti, evaM avAyavijayeti, pANAtivAteNaM nirayaM gacchati appAuo kANakuMTAdI bhavati evamAdi tvAjJA, ahavA micchatta- avirati pamAya- kasAya - jogANaM avAyamaNuciteti NANadaMsaNacarittANaM vA virAdhaNAvAyamaNuciMteti, 2 - 3 - vivAgavijayo vividho pAgo vivAgo kaMmANubhAvoti bhaNitaM hoti, subhAsubhA ya je kaMmodayabhAvA te ciMteti, 4 - saMThANavijayo, saMThANANi vivecayati, savvadavvANaM saMThANaM ciMteti, jathA loe supattiTThAsaMThite, aloe susiragolakasaMThite, naragA huMDasaMThitA, evaM savvadavvANaM / ettha imAo cauNhaMpi kAragagAthAo paMcatthikAe ANAe, jIvA ANAe chavvihe / vijae jiNapaNNatte, dhammajjhANaM jhiyAya / / 1 / / ihaloie avAe, tadhA ya pAraloie / ciMtayaMto jiNakkhAe, dhammajjhANaM jhiyAyatI / / 2 / / ihaloiyaM avAyaM, bitiyaM pAraloiyaM / appamatto patto vA, dhammajjhANaM jhiyAyatI / / 3 / / subhamasubhaM aNubhAvaM kaMmavivAgaM vivAgavijayaMmi / saMThANa savvadavve NaragavimANANi jIvANaM / / 4 / / dehAdIyaM parINAmaM, nAragAdIsu NekadhA / lessAtigaM ca ciMteti, vivAgaM tu jhiyAyatI / / 5 / / subhANaM asubhANaM ca kaMmANaM jo vijANatI / samutiNNANamappANaM, vivAgaM tu jhiyAyatI / / 6 / / paMcAsavapaDivirao carittajogaMmi vaTTamANo u / suttatthamaNusaraMto dhammajjhAyI muNe / / 7 / / 2010_02 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 2, AvazyakacUrNigatadhyAnasvarUpam / tejopamhAsukkAlesAo tiNNi aNNatarigAo / uvavAto kappatIte kappaMmi va aNNataragaMmi / / 8 / / dhammajjhANaM jhiyAyaMto, sukkalesAe vaTTatI / vikkiTThagaMmi ThANaMmi, sacarittI susaMjato / / 9 / / evaM pamhAlesAe majjhiyagaMmi ThANaMmi, teUlesAe kaNiTThagaMmi ThANaMmi / kovaniggahasaMjutto, sukkalesANuraMjito, dhammajhANaM jhiyAyaMto, devayattaM nigacchati / / 10 / / tti / evaM mANamAyAlobhaniggahe'vi, evaM pamhAevi, teUevi lesAe / imAo puNa se cattAri aNuppehAo, taM0 aNiJcatANuppehA evaM asaraNatA0, egattA0, sNsaaraannuppehaa| saMsArasaMgavijayanimittamaNiJcatANuppehamArabhate, evaM dhame thiratAnimittaM asaraNagattaM, saMbaMdhisaMgavijayAya egattaM, saMsArudvegakAraNA saMsArANuppehaM / ___ lakkhaNANi imANi cattAri-ANAruI, nisaggaruI, suttaruI, ogAharuI / ANAruI-titthagarANaM ANaM pasaMsati, nisaggaruI- sabhAvato jiNappaNIe bhAve royati, suttaruI-suttaM paDhaMto saMvegamAvajjati, ogAhaNAruINayavAdabhaMgaguvilaM suttamatthato sotUNa saMvegamAvannasaddho jhAyati / AlaMbaNANi ca se cattAri, jathA-visamasamuttaraNe vallimAdINi, taMjathA-vAyaNA, pucchaNA, pariyaTTaNA, aNuppehA / dhammakahA pariyaTTaNe paDati / evaM vibhAsejjA / / / idANiM sukkaM, sukke catuvidhe cauppaDoyAre paNNatte-1-puhattavitakke savicAre, 2-egattavitakke avicAre, 3-suhumakirie aNiyaTTI, 4-samucchiNNakirie appaDivAI / suttaNANe uvautto atthaMmi ya vaMjaNami saviyAraM / jhAyati coddasapuvvI paDhamaM sukkaM sarAgo tu / / 1 / / suttaNANe uvautto atyaMmi ya vaMjaNaMmi aviyAraM / jhAyati coddasapucI bIyaM sukaM vigatarAgo / / 2 / / . atthasaMkamaNaM ceva, tahA vaMjaNasaMkamaM / jogasaMkamaNaM ceva, paDhame jhANe nigacchati / / 3 / / atthasaMkamaNaM ceva, tahA vaMjaNasaMkamaM / jogasaMkamaNaM ceva, bitie jjhANe vitakkatI / / 4 / / joge jogesu vA paDhamaM, bIyaM yogaMmi kaNhuyI / tatiyaM ca kAyika joge, cautthaM ca ajogiNo / / 5 / / paDhamaM bIyaM ca sukkaM, jhAyaMtI puvvajANagA / uvasaMtehiM kasAehiM, khINehi va mahAmuNI / / 6 / / bIyassa ya tatiyassa ya aMtariyAe kevalanANaM uppajjati / doNNI suttaNANIgA jhANA, duve kevalaNANigA / khINamohA jjhiyAyaMtI, kevalI doNNi uttame / / 7 / / sijjhitukAmo jAhe kAyajoge nirubhatI tAhe, tassa suhumA ussAsanissAsA, tattha ya dusamayaTThitiyaM paramasAtaM iriyAvadhiyaM kammaM bajjhati, tattha tatiyaM suhumakiriyaM aNiyaTTIjhANaM bhavati joganirodhe kate puvvapayogeNaM, cautthaM samucchinnakiriyamappaDivAdi jhANaM NANAThANodayaM jathA tathA jhAyati, ahavA kulAlacakkeNa 2010_02 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dhyAnazatakam diluto, jathA daMDapurisapayattavirAmaviyogeNa kulAlacakkaM bhamati tathA sayogikevaliNA puvvAraddhe sukkajjhANe ajogikevalIbhAveNa sukkajjhAyI bhavati / paDhamabitiyAo sukkAe, tatiyaM paramasukkiyaM / lezyAtItaM uvarilaM, hoti jjhANaM viyAhitaM / / 8 / / aNuttarehiM devehiM, paDhamabIehiM gacchatI / uvarillehiM jhANehiM, sijjhatI nirayo dhuvaM / / 9 / / imAo puNa se cattAri aNuppehAo-avAyANuppehA, asubhANuppehA, aNaMtavattiyANuppehA, vipprinnaamaannuppehaa| jadhatthaM AsavAdiavAyaM pekkhati, saMsArassa asubhattaM, aNaMtattaM, savvabhAvavipariNAmittaM / lakkhaNANivi cattAri-vivege, viyosagge, avvahe, asaMmohe / vivege savvasaMjogavivegaM pekkhati, viyosagge savvovahimAdiviussaggaM kareti, avvadhe viNNANasaMpaNNo Na biheti Na calati, asaMmohe susaNhevi atthe na saMmujjhatitti / AlaMbaNANi cattAri-khaMtI, muttI, ajjavaM, maddavaMti / / etehiM cauhiM jhANehiM jo me atiyAro paDisiddhakaraNe kato tassa micchAmi dukkaDaM ti| 2010_02 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-3 / / pUjyapAdAcArya zrImajjinabhadragaNikSamAzramaNaviracita-dhyAnazatakasya pUrvAcAryakRta arthaleza:, pUjyapAdAcArya zrImANikyazekharasUrikRtA dIpikATIkA, pUjyapAdAcAryazrIjJAnasAgarasUrikRtA avacUrNiH, pUjyapAdamunizrI dhIrasundaragaNiracitA avacUriH, pUjyapAdAcAryazrItilakasUrikRtA ca laghuTIkA / / * vIraM sukkajjhANaggi-daDDukammiMdhaNaM paNamiUNaM / joIsaraM saraNaM, jhANajjhayaNaM pavakkhAmi // | 1 || arthaleza: vIraM gAthA / / ahaM dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmi / kiM kRtvA ? vIraM zrIvarddhamAnaM jinaM prnnmy| kiM viziSTaM vIram ? zukladhyAnAgnidagdhakarmendhanaM tathA yogIzvaram aparaM zaraNyam / / 1 / / dIpikA dhyAnasvarUpajJApanAya zrIjinabhadragaNikRto dhyAnazatakAkhyo grantho vyAkhyAyatezukladhyAnAgnidagdhakarmendhanam, yogo dharmyaM zukladhyAnaM so'sti yeSAM tairyogibhiH smaryaM dhyeyam, zaraNyaM zaraNe hitam, praNamya dhyAnAdhyayanaM pravakSyAmi // | 1 || asya ca zAstrAntaratvAnnamaskAramAdAvAha - avacUrNiH avacUriH - asau zAstrAntaratvAnnamaskAramAdAvAha - vIraM0 / / zukladhyAnAgnidagdhakarmendhanaM praNamya yogIzvaraM zaraNyaM dhyAnapratipAdakamadhyayanaM dhyAnAdhyayanaM pravakSye / / 1 / / * - TIkA - dhyAnAnyeva gAthAzatenAha / tatrAdau namaskAramAha viziSTamanovAkkAyayogavanto yoginaH sAdhavasteSAmIzvaram / / 1 / / - jaM thiramajjhavasANaM, taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM / taM hojja bhAvaNA vA, aNupehA vA ahava ciMtA ||2|| arthalezaH jaM thiraM gAthA / / yat sthiramadhyavasAnaM nizcalo manaH pariNAmaH tad dhyAnaM syAt calaM caJcalaM tacittaM bhavati / tacittaM bhAvanArUpaM syAt / anuprekSArUpaM vA syAt / cintArUpaM yat asmin pariziSTe dhyAnazatakasyopari racitAnAM TIkAdInAM samAvezaH kRtaH, tanmadhye cAmudritAnAmarthaleza - avacUri - TIkAnAmapi grahaNaM kRtamasti / sampA0 / 2010_02 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dhyAnazatakam vA syaat| tatra bhAvanA anityAdyA dvAdazabhedA / anuprekSA zAstrArthacintA / cintA yAdRzI tAdRzI sAMsArikI dhArmikI vA syAt / / 2 / / dIpikA - yat sthiramekAgrAlambanamadhyavasAnaM manastaddhayAnam, yaJcalaM mnstshcittmucyte| tacittamoghatastridhA bhvet| 'bhAvaNA vA' bhAvyate iti bhAvanA dhyAnAbhyAsakriyA, anu - pazcAtprekSA smRtirthyAnAd bhraSTasya cittaceSTAnuprekSA vA, uktadvibhedavarjamanazceSTA cintA'thavA / / 2 / / avacUrNiH - yat sthiramadhyavasAnaM taddhyAnam, yattu calaM taJcittam, tacittaM bhavedbhAvanA dhyAnAbhyAsakriyA, anuprekSA anu-pazcAdbhAve prekSaNaM prekSA, sA ca smRtirdhyAnAd bhraSTasya cittaceSTetyarthaH, athavA cintA proktaprakAradvayarahitA citrA manazceSTA sA cintA / / 2 / / __ avacUriH - dhyAnalakSaNamAha - jaM thira0 / / yatsthiramadhyavasAnaM mana ekAgrAlambanaM taddhyAnam, yaJcalamanavasthitaM tacittam, taJcoghatastridheti darzayati / 1-tacittaM bhavet bhAvyata iti bhAvanA dhyAnAyAbhyAsakriyA, 2-anuprekSA vA'nu pazcAdbhAvo prekSaNaM prekSA sA ca smRtirdhyAnAd bhraSTasya cittaceSTetyarthaH, 3-athavA cintA proktaprakAradvayarahitA citrA manazceSTA sA cintA / / 2 / / TIkA - dhyAnAdhyAnalakSaNamAha- yaJcalaM tazcittam / taJca tridhA / bhAvyata iti bhAvanA dhyAnAbhyAsakriyA, anuprekSA dhyAnAd bhraSTasya punastadanucintanam, athavA cintA manazceSTA / / 2 / / aMtomuhattamettaM, cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaM, joganiroho jiNANaM tu / / 3 / / arthalezaH - aMto gAthA / / chadmasthAnAmantarmuhUrtamekavastuni cittAvasthAnaM dhyAnaM syaat| tu punarjinAnAM yoganirodho dhyAnaM bhavati / / 3 / / dIpikA - iha samAdhisthaikocchAsaniHzvAsarUpaprANasaptakotthastokasaptakalavaH, saptasaptatilavairmuhUrta tanmadhyamantamuhUrtaM tanmAtramekavastuni cittAvasthAnaM chadmasthAnAM dhyAnam, jinAnAM tu yogA manovAkkAyAsteSAM nirodho nigrahaH zailezyavasthAyAM dhyAnam / / 3 / / avacUrNiH - dhyAnalakSaNamuktvA dhyAnameva kAlasvAmibhyAmAha- antarmuhUrttakAlaM cittAvasthAnamekasmin vastuni yattad chadmasthAnAM dhyAnam, yoganirodha eva jinAnAM kevalinAM dhyAnam, na tu cittAvasthAnam, cittasyaivA'bhAvAt, etadupariSTAdvakSyAmaH / / 3 / / avacUriH - dhyAnAdhyAnalakSaNamuktvA dhyAnameva kAlasvAmibhyAmAha - aMto0 / / aMtarmuhUrttamAtraM kAlaM cittasyAvasthAnaM niHprakampatayA vRttirityarthaH / kasmin ? vastuni yattat chadmasthAnAM dhyAnam / yoga audArikAdizarIrasaMyogasamutthaAtmapariNAmavizeSavyApArasteSAM torevArthatvAnnirodha eva na tu cittAvasthAnam, cittasyaivAbhAt jinAnAM yathA cAyaM yoganirodho jinAnAM dhyAnaM yAvantaM ca kAlamityetadupariSThAdvakSyAmaH / / 3 / / TIkA - atha kAlasvAmibhyAM dhyAnarUpamAha- tripadI spaSTA / jinAnAM kevalinAM punaryoganirodho dhyAnam, teSAM cittAbhAvAt / / 3 / / 2010_02 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH aMtomuhattaparao, ciMtA jhANaMtaraM va hojAhi / __ suciraMpi hoja bahuva-tthusaMkame jhANasaMtANo / / 4 / / arthalezaH - aMto gAthA / / antarmuhUrtAt parata: cintA sAMsArikI dhArmikI vA syAt / dhyAnAntaraM vA syAt / bahvarthasaGkrame sati suciramapi bahukAlamapi dhyAnasantAna: syAt / / 4 / / dIpikA - chadmasthAnAmantarmuhUrttamAtradhyAnAtparataH cintA prAguktarUpA dhyAnAntaraM bhAvanAnuprekSAtmakaM vA bhavet / etaJcottarakAlabhAvini dhyAne sati syAnnAnyathA / tatrApi dhyAnAdUrdhvaM cintA dhyAnAntaraM vetyAdyevaM suciramapi bahuvastusaGkrame dhyAnasantAno bhavet / / 4 / / avacUrNiH - chadmasthAnAmantarmuhUrtAtparato yatsyAttadAha- bhinnamuhUrtAdUrdhvaM cintA prAguktasvarUpA dhyAnAntaraM vA bhavedbhAvanAnuprekSAtmakaM cetaH, suciramapi kAlaM bhaved bahuvastusaGkrame dhyAnasantAno dhyAnapravAhaH, bahUvastUni cAtmagatAni manaHprabhRtIni, paragatAni dravyAdIni, teSu saGkramaH saJcaraNam / / 4 / / avacUriH - chadmasthAnAmantarmuhUrtaparato yatsyAttadAha - aMto0 / / antarmuhUrtAtparata iti bhinnamuhUrtAdUrdhvaM cintA prAgaktasvarUpA tathA dhyAnAntaraM vA / iha na dhyAnAdanyada dhyAnaM dhyAnAntaraM gRhyate / kiM tarhi ? bhAvanAnuprekSAtmakaM cetaH / idaM ca dhyAnAntaraM taduttarakAlabhAvini dhyAne sati syAt / tatrApyayameva nyAya itikRtvA dhyAnasaMtAnaprAptiH yataH, atastameva kAlamAnaM vastusaMkramadvAreNAha suciramapi prabhUtamapi kAlaM bhavet, bahuvastusaMkrame sati dhyAnasaMtAno dhyAnapravAha bahuvastUni cAtmagatAni manaHprabhRtIni, paragatAni dravyAdIni teSu saMkramaH saMcaraNam / / 4 / / TIkA - antarmuhUrtAtparataH kimityAha- spaSTA / / 4 / / aTuM rudaM dhammaM, sukkaM jhANAi tattha aMtAI / nivvANasAhaNAiM, bhavakAraNamaTTaruddAiM / / 5 / / arthalezaH - aTTa gAthA / / dhyAnAni cattvAri syuH / katham? 1-AtaM, 2-raudraM, 3-dharma, 4-zuklam / tatra antyadhyAne dharma-zuklarUpe nirvANasAdhake bhvtH| Arttaraudre bhavasAdhane saMsArakAraNe staH / / 5 / / dIpikA - 1-RtaM-duHkhaM tatra bhavam Artam, 2-krauryAnugataM rodayati jIvaM narake iti raudram, 3caraNa-zrutadharmAnugataM dharmyam , 4-zodhayatyaSTakarmANi zucaM klamayatIti zuklam / tatrAnte iti dharmyazukle / / 5 / / avacUrNiH - itthaM dhyAnasya sAmAnyena lakSaNamuktvA vizeSata Aha - avacUriH - itthaM dhyAnasya sAmAnyena lakSaNamuktvA vizeSata Aha - aTuM0 / / 1-RtaM duHkhaM tannimitto dRDho'dhyavasAya Rte bhavamArttam, 2-hiMsAdyatikrauryAnugataM raudram, 3-zrutacaraNadharmAnugataM dharmam, 4-zucaM klamayati zuklam / tatrAnte dhyAne dharmazukle nirvANasAdhane bhavakAraNamAtaraudre, bhavagrahaNAdiha tiryagnArakabhavagrahaH / / 5 / / 2010_02 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dhyAnazatakam TIkA - uktaM dhyAnasAmAnyalakSaNam / vizeSamAha - spaSTA / / 5 / / [atha ArtadhyAnam amaNuNNANaM saddA-ivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogaciMtaNa-masaMpaogANusaraNaM ca / / 6 / / arthalezaH - amaNu gAthA / / ArttAdIni catvAryapi pratyekaM caturbhedAni syuH / tatrArtadhyAnasya catvAro bhedA yathA / jIvasya dvessmlinsy| amanojJAnAM zabdAdiviSayavastUnAM paJcAnAmapi dhanikamatyarthaviyogacintanam, tathA asamprayogAnusmaraNaM ca prathama aarttdhyaanbhedH| eteSAM zabdAdInAM virUpANAM kadA viyogo bhaviSyati / rakSe [?] ete zabdAdayo virUpA: kadApi [na] milantIti bhAvArthaH / / 6 / / dIpikA - catvAryapi caturddhA, tatrAdyabhedAnAha - amanojJAnAM zabdAdiviSayAdhAravastUnAM dveSamalinasya jIvasya 'dhaNiyaM' atyarthaM viyogacintanam, yathA kathamebhiH saha viyogaH syAditi vartamAnagrahaH, sati ca viyoge'samprayogAnusmaraNam, sadaivaibhiH sahAsamprayogo -viyogo bhUyAdityanenaiSyatkAlagrahaH cazabdAtpUrvamapi viyogAyogayormatatvAdatItakAlagrahaH / / 6 / / iti aniSTasamprayoganAmA prathamo bhedaH 1 / avacUrNiH - ArttadhyAnaM caturddhA, tatrAdyaM bhedamAha - amanojJAnAM [zabdAdayaH] viSayA indriyagocarA vastUni ca teSAM zabdAdiviSayavastUnAM samprAptAnAM satAm, 'dhaNiyaM' atyarthaM viyogacintanaM kathamebhirviyogaH syAt? anena vartamAnakAlagrahaH, tathA sati viyoge'samprayogAnusmaraNam, kathamebhiH saha sadaiva samprayogAbhAvaH? anenAnAgatakAlagrahaH, cazabdAt pUrvakAlamapi viyuktAsamprayuktayorbahumatatvenAtItakAlagrahaH, kiMviziSTasya sata idaM viyogacintanAdi? dveSamalinasya tadAkrAntamUrterjantoH / / 6 / / avacUriH - ArttadhyAnaM caturddhA, tatrAdyaM bhedamAha - ama0 / / amanojJAnAmaniSTAnAM viSayA indriyagocarA vastUni tu tadAdhArabhUtAni rAsabhAdIni tatazca zabdAdiviSayavastUnAM saMprAptAnAM satAm [dhaNiyaM' atyarthaM viyogacintanaM kathaM nu nAma mamaibhirviyogaH syAdanena vartamAnakAlagrahaH, tathA viyoge'samprayogAnusmaraNaM kathamebhiH sadaiva samprayo] gAbhAvo'nena cAnAgatakAlagrahaNam, cazabdAtpUrvamapi viyuktAsaMyuktayorbahumatatvenAtItakAla saMyujya viyukta Adita eva na saMyuktastatsuMdaramabhUdityevamatItamanumodamAnasyAtItakAlaviSayamapyAtaH syAdityarthaH / kiM viziSTasya sata idaM viyogacintanAdi ? dveSamalinasya aprItilakSaNo dveSastena malinasya tadAkrAntamUrte jIvAH / / 6 / / ___TIkA - athArttadhyAnaM caturdhA tasyAdyabhedamAha - amanojJAnAmaniSTAnAM zabdAdInAM viSayANAM vastUnAM rAsabhAdInAm, dveSamalinasya dvessaakraantmuurteH| dhaNiyamatyarthaM viyogacintanaM kadA mamaibhirviyogaH syaaditi| asamprayogAnusmaraNam, anAgatakAlepi kathaM mamaibhirasamprayogaH syAdityanusmaraNaM ca / / 6 / / taha sUlasIsarogA-iveyaNAe vijogapaNihANaM / tadasaMpaogaciMtA, tappaDiyArAulamaNassa / / 7 / / 2010_02 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 23 arthalezaH taha gAthA / / tathA yasya jIvasya zUlazIrSarogAdivedanAyA viyogapraNidhAnaM syAt / tathA tadasamprayogacintanaM ca teSAM rogANAmasamprayogaH anutpattistasyAzcintanaM ca syAt / kiM viziSTasya jIvasya ? tatpratIkArAkulamanasaH / teSAM rogANAM pratIkArAya Akulacittasya eSa dvitIya aarttdhyaanbhedH| rogacikitsAkula [ma]nAnAm mama rogA kadA yAsyanti / rakSe (?) navInA utpadyante iti cintAvyAkulasyAyaM bhedaH / / 7 / / dIpikA tathA'tyarthaM zUlazIrSarogAdivedanAyA viyoge praNidhAnaM dRDho'bhiprAyaH iti varttamAnakAlagrahastathA tasyA vedanAyA abhAve satyasamprayogacintA viyogacintA tatpratikArAkulamanaso jIvasya syAt / bhaviSyAtItakAlAvatra svayaM jJeyau / vedanA'samprayoganAmA dvitIyo bhedaH 2 // 7 // - avacUrNiH - dvitIyamAha - tathA'tyarthameva, zUlazirorogAdivedanAyA viyogapraNidhAnaM viyoge dRDhAdhyavasAya iti varttamAnagrahaH, tadasamprayogacintA tasyAH vedanAyAH kathaJcidabhAve sati asamprayogacintA, kathaM mamA'nayA''yatyAM samprayogo na syAditi cintAdhyAnamityanAgatakAlagrahaH, pUrvavadatItagraho'pi jJeyaH, tatpratIkAre vedanApratIkAre cikitsAyAmAkulaM, vyagraM mano yasya sa tathAvidhastasya viyogapraNidhAnAdyArttadhyAnam / / 7 / / avacUriH - dvitIyamAha - taha0 / / tathA'tyarthameva zUlazirorogAdivedanAyA viyogapraNidhAnaM viyoge dRDhAdhyavasAya ityarthaH, anena varttamAnakAlagrahaH / tadasaMprayogacintA tasyA vedanAyAH kathaMcidabhAve sati asaMprayogacintA, kathaM mamAnayA AyatyAM saMprayogo na syAditi cintAdhyAnam ityanAgatagrahaH, pUrvavadatItamihApi vijJeyaH / tatpratIkAre vedanApratIkAre cikitsAyAmAkulaM vyagraM mAnasaM yasya tathAvidhastasya viyogapraNidhAnAdyArttadhyAnam / / 7 / / TIkA - dvitIyamAha spaSTA / navaraM ' tayasaMpaogaciMtaNaM teSAM rogANAM tatkAlamasamprayogacintanam / asamprayogAnusmaraNaM cAnAgatakAlepi / / 7 / iTThANaM visayAINa, veyaNAe ya rAgarattassa / aviyoga'jjhavasANaM, taha saMjogAbhilAso ya / / 8 / / arthalezaH iANaM gAthA // yasya jIvasya rAgaraktasya rAgaraJjitacittasya iSTAnAM viSayAdInAmiSTAyA vedanAyA sAtavedanarUpAyA aviyogAdhyavasAnamaviyogacintArUpaM syAt / tathA saMyogAbhilASazca syAt / ete stryAdayapadArthA iSTAsteSAM viyogo mA bhavatu / saMyogastu sadAstu iti cintArUpaM tRtIya ArttadhyAnabhedaH iSTasaMyogacintAnAmako jJeyaH / / 8 / / dIpikA iSTAnAM viSayAdInAm, AdizabdAdvastUnAm, iSTAyA vedanAyAzca sAtavedyarUpAyA rAgaraktasyAviyogAdhyavasAnaM dRDho'bhiprAyaH, anena varttamAnAtItakAlau gRhItau, tathA iSTaviSayAdInAM sAtavedanAyAzca saMyogAbhilASazca / anenaiSyatkAlagrahaH / / 8 / / iSTasamprayoganAmA tRtIyo bhedaH 3 / 2010_02 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dhyAnazatakam ___ avacUrNiH - tRtIyamAha - iSTAnAM manojJAnAM viSayAdInAmAdizabdAdvastugrahaH, tathA vedanAyAzceSTAyA aviyogAdhyavasAnamiti vartamAnagrahaH, tathA dhaNiyaM saMyogAbhilASazcAyatyAmityanAgatagrahaH, rAgo'bhiSvaGgastena raktasya jantoH / / 8 / / avacUriH - tRtIyamAha - iTThA0 / / iSTAnAM manojJAnAM viSayAdInAmAdizabdAdvastugrahaH / tathA vedanAyAzceSTAyA iti varttate / aviyogAdhyavasAnamaviprayoge dRDho'dhyavasAyaH / anena vartamAnagrahaH tathetyatyarthaM saMyogAbhilASaH kathaM mamaibhirviSayAdibhirAyatyAM sambandha itIcchA ityanAgatagrahaH cazabdAtprAgvadatItagrahaH / rAgo'bhiSvaGgastena raktasya tadbhAvitamUrteH / / 8 / / TIkA - tRtIyamAha - rAgaraktasya prembhaavitcetsH| vedanA iheSTA jJeyA / / 8 / / deviMdacakkavaTTi-taNAiM guNariddhipatthaNamaIyaM / ahamaM niyANaciMtaNa-maNNANANugayamacaMtaM / / 9 / / arthalezaH - deviMdagAthA ||ysy jIvasya adhamaM nidAnacintanaM syaat| kiM viziSTaM nidAnacintanam? devendracakravartitvAdiprArthanAmayam / punaH kiM viziSTaM nidAnam ? atyantAjJAnAnugatam ajJAnatvena sahitamityarthaH / eSa ArttadhyAnasya caturtho bhedo nidAnacintAnAmako jJeyaH / / 9 / / dIpikA - devendrAdInAM guNA rUpAdayaH, RddhirvibhUtistatprArthanAmayamanena tapasA devendraH syAmityAdirUpaM nidaancintnm| ajJAneranugatamAzritamatyantam / / 9 / / nidAnanAmA caturtho bheda:4 / avacUrNiH - caturthamAha - devendracakravartyAdInAM guNarddhayaH, tatra guNA: surUpAdayaH, Rddhistu vibhUtiH, tatprArthanAtmakaM tadadhamaM jaghanyaM nidAnacintanam, ahamanena tapastyAgAdinA devendra: syAmityAdirUpam, yasmAdajJAnAnugatamatyantam, nAjJAnino vihAya sAMsArikasukheSvanyeSAmabhilASaH / / 9 / / avacUriH - caturthamAha - deviM0 / / devendracakrAdInAM guNarddhayaH guNA surUpAdayaH Rddhistu vibhUtistatprArthanAtmakam, kim ? tadadharma jaghanyaM nidAnacintanamahamanena tapastyAgAdinA devendraH syAmityAdirUpam / yasmAdajJAnAnugatamatyantam, 'no jJAnino vihAya sAMsArikasukheSvanyeSAmabhilASaH' / / 9 / / . TIkA - caturthamAha - devendrAzcamarAdayaH, cakravartinaH prtiitaaH| AdizabdAdvAsudevAdyAsteSAM guNA rUpAdyAH saMsArasukhAbhilASarUpatvAt / nidAnacintanamatyantamajJAnAnugatam, na hi jJAnino nidAnaM kurvate / / 9 / / eyaM caubvihaM, rAgaddosamohaMkiyassa jIvassa / aTTajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaimUlaM / / 10 / / arthalezaH - eyaM gAthA / etat caturvidhamArtadhyAnaM rAgadveSamohAGkitasya jIvasya bhavati / kiM viziSTam ArttadhyAnam ? saMsAravarddhanaM tathA tiryaggatimUlam / / 10 / / 2010_02 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 25 dIpikA - caturvidhamArttadhyAnaM rAgadveSamohairaGkitasya lAJchitasya jIvasya oghataH saMsAravarddhanaM vizeSatastiryaggatimUlam / / 10 / / avacUrNiH - saMsAravarddhanamoghataH, tiryaggatimUlaM vizeSataH / / 10 / / avacUriH - aM0 / / etatcaturvidhaM rAgadveSamohAGkitasya rAgAdilAcchitasya ArttadhyAnaM saMsAravarddhanamoghataH, tiryaggatimUlaM vizeSataH / / 10 / / TIkA - tadetatkasya kiM phalaM ca syAdityAha spaSTA / / 10 / / majjhatthassa u muNiNo sakammapariNAmajaNimeyaMti / vatthussabhAvaciMtaNaparassa samaM sahaMtassa / / 11 / / dIpikA - nanu sAdhorapi roge'samAdhAnaM 1 cikitsAkRtau ca tadviyogadhyAnApatteH 2 stathA tapaHsaMyamAsevane ca saMsAraduHkhaviyogadhyAnAd 3 ArttadhyAnAptiH, ucyate sA rAgAdivazagasya syAnnAnyasyetyAha - madhyasthasyaiva munesturavadhAraNe nAnyasya, svakarmmapariNAmajanitametadduHkhamiti vastusvabhAvacintanaparasya samyak sahataH kuto'samAdhiH ? api tu dhamrmyaM dhyAnameva / / 11 / / avacUrNi: - Aha- sAdhorapi zUlAdyabhibhUtasyA'samAdhAnAttatpratIkArakaraNe ca tadviprayogapraNidhAnApatteH, tathA tapaHsaMyamAsevane ca sAMsArikaduHkhaviyogapraNidhAnAdArttadhyAnaprAptiH, atrocyate, rAgAdivazavarttinaH syAdeva, na punaranyasya ityAha ca- svakarmapiraNAmajanitametat - zUlAdi, ityevaM vastusvabhAvacintanaparasya samyaksahamAnasya sataH kuto'samAdhAnam ? api tu dharmyamanidAnam / / 11 / / avacUriH - Aha- sAdhorapi zUlavedanAdyabhibhUtasyAsamAdhAnAttatpratIkArakaraNe ca tadviprayogapraNidhAnApattestathA tapaHsaMyamAsevane ca niyamataH sAMsArikaduHkhaviyogapraNidhAnAdArttadhyAnaprAptiriti / atrocyate - rAgAdivazavarttinaH syAdeva na punaranyasya / Aha ca - * majjha0 / / madhyasthasyaiva nAnyasya muneH 'svakarmapariNAmajanitametat zUlAdi' ityevaM vastusvabhAvacintanaparasya samyaksahamAnasya sataH kuto'samAdhAnamapi tu dharmyam / / 11 / / TIkA paraH - sAdhorapi rogapratIkArakaraNe tadviyogasya, tapaH saMyamAsevane ca sAMsArikaduHkhaviyogasya praNidhAnApatterArttadhyAnaM syAdityatrottaramAha / / 11 / / - kuNao va pasatthAlaMbaNassa paDiyAramappasAvajraM / tavasaMjamapaDiyAraM ca, sevao dhammamaNiyANaM / / 12 / / arthaleza: majjhattha gAthA / / kuNau gAthA / / atra muneH cikitsAM kArayato dharmaphalaM svargAdivAJchAM kurvata ArttadhyAnaM bhavediti / ziSyAzaGkAmAzaGkyAha- madhyasthasya muneH prazastAlambanasya alpasAvadyaprakAraM kurvato dharmadhyAnameva bhavati / aparamanidAnaM tapaH saMyamapratIkAraM sevamAnasya - 2010_02 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dhyAnazatakam dharmmadhyAnameva bhavati / kiM viziSTasya muneH ? etad rAgAdikaM svakarmmapariNAmajanitamiti dhyAyan tathA vastusvabhAvacintana parasya vastUnAM dehAdInAM svabhAvamanityatAdikaM tasya cintanaM smaraNaM tatra parasya tatparasya aparaM samyaksahamAnasya / / 11-12 / / eSa caturtha ArttadhyAnabhedo nidAnanAmako jJeyaH / evamArttadhyAnasya catvAro bhedAH kathitAH / dIpikA - dvitIyatRtIyapakSAvAzrityAha- prazastAlambanasya jJAnArthAlambanavato'lpasAvadyaM pratIkAraM kurvato vA'nidAnaM dharmyadhyAnameveti sambandhaH, sUtre utsargApavAdayoruktatvAt, anyathA paralokasya sAdhayitumazakyatvAcca / tathA tapaH saMyamAveva pratIkArau bhavaduHkhAnAm, taM mokSepyanidAnaM nidAnarahitaM yathA bhavati sevamAnasya dharmyameva, tathA tattvato mokSecchApi nidAnameva paraM bhAvanAyAmapariNataM sattvamAzritya vyavahArAt sA aduSTA, anenaiva prakAreNa taccittazuddherbhAvAt kriyAyAH pravRttiyogAcca / / 12 / / avacUrNi: - kurvato vA prazastAlambanasya pratIkAramalpasAvadyam, alpazabdo'bhAvavacanaH stokavacano vA, dharmyamanidAnameva, tathA tapaH saMyamAveva pratIkAraH sAMsArikaduHkhAnAmiti gamyate, taM ca sevamAnasya dharmyaM dharmadhyAnameva, anidAnamiti kriyAvizeSaNam, devendrAdinidAnarahitaMm / / 12 / / avacUriH - parihRta AzaMkAgataH prathamapakSaH, dvitIyatRtIyAvadhikRtyAha - kuNa0 / / kurvato vA prazastaM jJAnAdyupakArakamAlambanaM yasya etasya prazastAlambanasya pratIkAram, alpasAvadyamabhAvavacanaH stokavacano vA'lpazabdaH / tathA tapaH saMyamAveva pratIkArastapaH saMyamapratIkAraH sAMsArikaduHkhAnAmiti gamyate / taM ca sevamAnasya cazabdAt prAguktapratIkAraM ca kim ? dharmyaM dharmadhyAnameva syAt / kathaM sevamAnasyAnidAnamiti kriyAvizeSaNaM devendrAdinidAnarahitamityarthaH / / 12 / / TIkA - kurvato vA prazastAlambanasya 'kAhaM acchittimityAdyAlambanavataH pratIkAraM rogacikitsanam alpasAvadyamasAvadyam, tapaH saMyamarUpaM ca pratIkAraM saMsAraduHkhAnAM sevato dharmaM dharmadhyAnameva nArttam anidAnaM rAjyAdyanabhilASatvAt / / 12 / / rAgo doso moho ya, jeNa saMsAraheyavo bhaNiA / amiya te tiNivi, to taM saMsAratarubIyaM / / 13 / / athArttadhyAnavato lezyA Aha arthalezaH rAgo gAthA / / yena kAraNena lezyAyA kAraNaM rAgo dveSo mohazca saMsArakAraNaM saMsArahetavo bhaNitAH / ArttadhyAne te rAgAdayaH trayo'pi bhavanti / tataH tasmAt kAraNAt tadArttadhyAnaM saMsAratarubIjaM syAt / / 13 / / 2010_02 - dIpikA yena kAraNena rAgAdayaH saMsArahetavo bhaNitAH / te ca trayo'pyArtte bhavanti, tatastadArtaM saMsAratarubIjam / / 13 / / avacUrNi Aha - kathamArttaM saMsAravarddhanam ? ucyate / / 13 / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 27 avacUriH - Aha - kathamArtaM saMsAravarddhanamucyate - rAgo0 / / rAgo dvaSo mohazca yena saMsArahetava uktAH , Arte ca te trayo'pi sambhavanti, yatastatastatsaMsAratarubIjam / Aha - yadyevamoghata eva saMsAratarubIjaM tatazca tiryaggatimUlamiti kimabhidhIyate ? ucyate, tiryaggatAveva prabhUtasattvasaMbhavAt sthitibahutvAJca saMsAropacAraH / / 13 / / TIkA - idaM ca saMsArabIjamityAha - spaSTA / / 13 / / kAvoyanIlakAlAlessAo NAisaMkiliTThAo / aTTajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiAo / / 14 / / arthalezaH - kAvoya gAthA / / ArtadhyAnopagatasya jIvasya 1-kApota, 2-nIla, 3-kRSNa, tisro lezyA syuH| kiM viziSTA lezyAH? nAtisakliSTA: nAtyantA'zubhapariNAmAH / punaH kiM lakSaNA lezyA:? karmapariNAmajanitAH / / 14 / / dIpikA - kApotanIlakRSNalezyA nAtisaMkliSTA raudradhyAnalezyApekSayA ArtadhyAnamupagatasya prAptasya bhavanti / tatra kRSNAdidravyasAcivyajanitA jIvapariNAmA lezyA ucyante / tAH svakarmapariNAmajanitAH / cUrNI kaSAyA apyAtadhyAnam / / 14 / / avacUrNiH - atha ArttadhyAyino lezyA Aha - nAtisaMkliSTAH raudradhyAnalezyApekSayA nAtyazubhAnubhAvAH syuH / / 14 / / avacUriH - athArttadhyAyino lezyA Aha - kAvo0 / / kApotanIlakRSNalezyA nAtisaMkliSTA raudradhyAnalezyApekSayA nA'tyazubhAnubhAvAH syuH / ArttadhyAnopagatasya karmapariNAmajanitAH / / 14 / / TIkA - ArtadhyAyino lezyA Aha- spaSTA / / 14 / / tassa'kkaMdaNasoyaNaparidevaNatADaNAiM liMgAiM / TThANiTThaviogAviogaviyaNAnimittAI / / 15 / / arthalezaH - tassa gAthA / / tasyArtadhyAnasya etAni liGgAni bhvnti| etAni kAni ? AkrandanaM rodanam, zocanam zokakaraNam, paridevanaM gADhasvareNa rodanam, tADanaM hadayAdInAM kuttttnmityaadiini| kiM viziSTAni liGgAni ? iSTaviyoga-aniSTAviyoga-aniSTavastusaMyogarogAdivedanAnimittAni / / 15 / / dIpikA - tasya ArtadhyAnasya liGgAni- 1-Akrandana, 2- zocana, 3- paridevana, 4- tADanAdIni, kramAt 1-vilApa, 2- sAzrutva, 3- dainyabhASaNa, 4- zIrSAdikuTTanarUpANi / 'iTThA' ko'rthaH? iSTaviyogAniSTAviyogau vedanAnimittaM kAraNaM yeSAM tAnISTAniSTaviyogAviyogavedanAnimittAni / / 15 / / avacUrNiH - ArttadhyAyino liGgAnyAha - tasyArtadhyAyinaH AkrandanaM mahatA zabdena rodanam, 2010_02 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 dhyAnazatakam zocanaM tvazrupUrNanayanasya dainyam, paridevanaM kliSTabhASaNam, tADanam uraH-ziraHkuTTanakezaluJcanAdi, etAni liGgAni cihnAni, amUni ca iSTAniSTaviyogAviyogavedanAnimittAni iSTaviyoganimittAni tathAniSTAviyoganimittAni vedanAnimittAni ca / / 15 / / " __ avacUriH - ArttadhyAyino liGgAnyAha- tassa0 / / tasyArttadhyAyina AkrandanaM mahatA zabdena rodanam, zocanaM cAzrupUrNanayanasya dainyam, paridevanaM puna: kliSTabhASaNam, tADanamuraHzira:kuTTanakezaluJcanAdi etAni liGgAni cihnAni, amUni ca iSTAniSTa-viyogAviyogavedanAnimittAni iSTaviyoganimittAni, aniSTAviyoganimittAni vedanAnimittAni ca / / 15 / / TIkA - ArttadhyAnaliGgAnyAha - AkrandanaM mahatA zabdena rodanam, zocanaM sAzrunetrasya dainyavacanam, paridevanaM kliSTabhASaNam / / 15 / / niMdai ya niyakayAiM, pasaMsai savimhao vibhUIo / patthei tAsu rajai, tayajaNaparAyaNo hoi / / 16 / / arthalezaH - niMdai gAthA / / ArtadhyAnavAn nijakRtAni kAryANi nindati / paravibhUtIdRSTvA savismayaH san matsareNa prazaMsati / tAH paravibhUtI: prArthayati / tAsu paravibhUtiSu rajyante rAgaM karoti / mama evaMvidhA vibhUtyo bhavantviti / aparaM tadarjanaparAyaNo bhavati / / 16 / / dIpikA - nijakRtAnyalpaphalaviphalAni kAryANi nindati, prazaMsati stauti ca savismayaH paravibhUtI:, prArthayate ca paravibhUtI: - prbhostaasviti prAptAsu RddhiSu rajyati / tadarjane tasyA Rddherarjane parAyaNastatparo bhavati / / 16 / / 15 bhedA Adyabhede, rogAdInAM traikAlyaviyogacintanena dvitIye 3, tRtIye iSTAnAM viSayAnAM sadvedanAyAzca trikAlena 18 bhedAH, tUrye nidAne 9 bhedAH, evaM sarve 45 / . ___avacUrNiH - kiJcAnyat- nindati nijakRtAni alpaphalaviphalAni karmazilpakalAvANijyAdIni, tathA prazaMsati savismayo vibhUtI: parasampadaH, tathA prArthayate paravibhUtI:, tAsu prAptAsu, tadarjanaparAyaNaH syAt tatazcaivambhUto'pyArttadhyAyI / / 16 / / . avacUriH - kiJcAnyat - niMda0 / / nindati ca nijakRtAnyAtmakRtAni alpaphalaviphalAni karmazilpakalAvANijyAdIni iti gamyam / tathA prazaMsati savismayo vibhUtIH parasaMpadaH tathA prArthayate paravibhUtIH tathA prAptAsu tAsu rajyate vibhUtiSu rAgaM gacchati, tathA tadarjanaparAyaNaH syAt tatazca ya evaMbhUto'sau'pyArttadhyAyI / / 16 / / ___TIkA - kiJcAnyat- nijakRtAni vANijyAdIni, vibhUtayaH parazriyaH tathA tAH prArthayate, tAsu prAptAsu rajyate, tadarjanaparAyaNo bhvti| so'pyArttadhyAyI / 2010_02 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH arthaleza: saddAi gAthA / / evaMvidho jIva ArttadhyAne varttate / kiM lakSaNo jIvaH ? zabdAdipaJcaviSayeSu gRddha AsaktaH, tathA saddharmaparAGmukhaH, aparaM pramAdaparajIvaH / kiM kurvan ? jinamatamanavekSannavicArayan / / 17 / / dIpikA - zabdAdiviSayagRddho lampaTaH, saddhamma jinadharmmastasmin parAGmukhaH pramAdaparo jIvo jinamatamanapekSamANa ArttadhyAne varttate / / 17 / / avacUrNiH kiJca jinamatam AgamarUpam, tadanapekSamANaH / / 17 / / - saddAivisayagiddho, saddhammaparammuho pamAyaparo / jiNamayamaNavekkhaMto, vaTTai aTTaMmi jhANaMmi / / 17 / / avacUriH kiJca saddA0 / / zabdAdiviSayagRddhaH saddharmaparAGmukhaH pramAdaparo jinamatamanapekSamANo varttate ArttadhyAne / / 17 / / TIkA kiJca spaSTA / / 17 / / - - - tadavirayadesavirayApamAyaparasaMjayANugaM jhANaM / savvappamAyamUlaM, vajreyavvaM jaijaNeNaM / / 18 / / arthalezaH tada gAthA / / budhaistadArttadhyAnaM prayatnena varjanIyam / kiM viziSTamArttadhyAnam ? aviratadezaviratapramAdaparasaMyatAnugatam / aparaM sarvapramAdamUlam / / 18 / / ArttadhyAnaM samAptam / dIpikA tadArttadhyAnamaviratadezaviratapramAdaparasaMyatAnAmanugaM pRSThato lagnaM vidyate / na tu apramattAdInAmAzritamityarthaH / / 18 / / ArttadhyAnaM samAptam / 29 - avacUrNiH ArttadhyAnaM yadanugataM yadanahaM ca syAttadAha- tad ArttadhyAnamaviratAH mithyAdRSTayaH samyagdRSTayazca, dezaviratAH zrAvakAH, pramAdaparasaMyatAstAnanugacchatIti, naivApramattasaMyatAnAmiti bhAvaH, yatijanena zrAddhajanena ca / / 18 / / 2010_02 avacUriH - ArttadhyAnaM yadanugataM yadanarhaM ca syAttadetadAha - tada0 / / tadArttadhyAnamaviratA mithyAdRSTayaH samyagdRSTayazca, dezaviratAH zrAvakAH pramAdaparAzca te saMyatAzca pramAdaparasaMyatAstAnanugacchatItyaviratadezaviratapramAdaparasaMyatAnugam / idaM ca svarUpataH sarvapramAdamUlaM yato'to varjayitavyaM yatijanenopalakSaNatvAt zrAvakajanena ca / / 18 / / TIkA tatkasya syAdityAha - tadArttadhyAnaM varjayitavyaM yatijanena upalakSaNatvAt zrAvakajanena ca / / 18 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 [atha raudradhyAnam ] sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / aikohaggahaghatthaM, nigviNamaNaso'hamavivAgaM / / 19 / / arthalezaH satta gAthA / / nirghRNamanaso nirdayacittasya jIvasya evaMvidhaM raudradhyAnaM syAt / kiM viziSTaM raudradhyAnam ? satvavadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM sattvAnAM vadho vinAzaH, vedho nAsikAdInAm, bandhanaM rajvAdinA, dahanaM taptazalAkayA, aGkanamaGkapAtanA, mAraNaM daNDAdinA ityAdiSu pariNAmakaraNam / tathA atikopagrahagrastaM tathA adhamavipAkaM raudradhyAnasya prathamo bhedo jIvavadhAdiviSayo jJeyaH / / 19 / / dIpikA raudraM hiMsAnRtAsteyaviSayasaMrakSaNAnubandhibhedAccaturdhA krameNAha sattvA jIvAsteSAM vadhAdipraNidhAnam / tatra vadhastADanam, vedho nAsikAdau, bandhanaM rajvAdinA, dahanamagninA, aGkanaM lAJchanam, mAraNaM ghAtaH, Adito gADhaparitApapATanAdi, eSu praNidhAnam akurvato'pi ( karaNaM prati ) dRDhaM dhyAnam, atikrodhagrahagrastaM krodhAdAnAnmAnAdayo'pi jJeyAH, nirghRNamanaso nirdayamanaso'thamo vipAko narakaphalo yasya / hiMsAnubandhinAmA prathamo bhedaH 1 / / 19 / / - avacUrNiH - atha raudraM caturdhA, 1 -hiMsAnubandhi, 2 - mRSAnubandhi, 3- steyAnubandhi, 4 - viSayasaMrakSaNAnubandhi ca / tatrAdyamAha sattvAH paJcendriyAsteSAM vadhaH karakazalatAdibhiH tADanam vedhaH ArAdibhiH, bandhanaM rajjvAdibhiH, dahanamulmukAdibhiH, aGkanaM lAJchanaM zvazRgAlacaraNAdibhiH, mAraNaM prANaviyojanamasizaktayAdibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApanAdigrahaH, eteSu praNidhAnam akurvato'pi karaNaM prati dRDhAdhyavasAnam, raudradhyAnam, atikrodhagrahastam atikrodhagrahaNAcca mAnAdayo'pi gRhyante, nirghRNamanasaH sataH, adhamo narakAdiprAptilakSaNo vipAko yasya tattathAvidham / / 19 / / - dhyAnazatakam avacUriH atha raudraM caturdhA hiMsAnubandhi 1 steyAnubandhi 2, mRSAnubandhi 3, viSayasaMrakSaNAnubandhi 4 / tatrAdyamAha satta0 / / sattvA ekendriyAdayasteSAM vadhastADanaM karakazalatAdibhirvedho nAsikAdivedhanamArAdhaMdibhiH, baMdhanaM rajjunigaDAdibhiH, dahanamulmukAdibhiH, aGkanaM lAJchanaM zvazRgAlacaraNAdibhiH, mAraNaM prANaviyojanamasizaktyAdibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApanAdigrahaH / eteSu praNidhAnamakurvato'pi karaNaM prati dRDhAdhyavasAnamityarthaH, raudradhyAnamiti gamyam / atIvotkaTo yaH krodhaH sa eva'pAyahetutvAd graha iva grahastena grastamabhibhUtaM krodhagrahaNAnmAnAdayo'pi gRhyate / kasya ? nirghRNamanasaH sato'dhamo narakAdipraptilakSaNo vipAkaH pariNAmo yasya tattathAvidham / / 19 / / - - TIkA uktamArttadhyAnam, raudramAha tadapi caturdhA hiMsAnRtasteyAnubandhaviSayasaMrakSaNabhedAt / AdyabhedamAha - sattvAH prANinasteSAM vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnam, atikrodhagrahagrastasyedam atikrodhagrahagrastaM raudradhyAnamadhamavipAkaM narakapradam, nirghRNamanasaH prakRtyA nirdayacetasaH / / 19 / / 2010_02 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH pisuNAsabbhAsabbhUyabhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa / / 20 / / arthalezaH - pisuNA gAthA / mAyAvino jIvasya asatyAkhyAnanAmakaM dvitIyaM raudradhyAnaM syAt / kiM viziSTaM raudradhyAnam ? pizunAsabhyAsadbhUtabhUtaghAtAdivacanapraNidhAnaM pizunaM paradoSavacanam / asabhyaMdurvAkkathanam, asadbhUtaM tridhA, abhUtodbhAvanaM 1- yathA sarvaga AtmA, 2-bhUtaninhavo yathA nAsti AtmA, 3 - viparItakathanaM gAmazvaM vadataH / bhUtaghAto yathA amukaM jIvaM vividhaduSTavAkyaiH pIDayiSyAmi ityAdiSu duSTavacanapariNAmarUpam / kiM viziSTasya jIvasya ? atisandhAnaparasya vaJcanatatparasya, tathA pracchannapApasya / raudradhyAnasya dvitIyo bhedaH / / 20 / / dIpikA - pizunamaniSTasUcakam / asabhyamavAcyam / asadbhUtaM vyavahArAttridhA - abhUtodbhAvanaM yathA 1 - sarvaga AtmA, 2- bhUtanihnava nAstyAtmA, 3- arthAntarAkhyAnaM gAm azvamityAdi vadataH bhUtAnAM ghAto yatra tat chinddhi bhinddhItyAdi vacanaM prati apravRttasyApi dhyAnam / mAyAvino vaNigAderatisandhanA vaJcanA tatparasya, pracchannapApasya kUTaprayogakAriNaH, yadvA dhigjAtikakutIrthikAderanyeSAM purato'guNamapi svaM guNavantaM vadataH, yato'guNaH svaM guNitvaM vakti sa mahAn pracchannapApa: / / 20 / / mRSAnubandhinAmA dvitIyo bhedaH 2 / avacUrNiH - dvitIyamAha - pizunamaniSTasUcakam / asabhyaM jakAramakArAdi / asadbhUtaM tridhA abhUtodbhAvanaM- 1-sarvagata AtmetyAdi, 2-bhUtanihnavo- nAstyAtmetyAdi, 3 - gAmazvamityAdi bruvato'rthAntarAbhidham, bhUtaghAtAdi chindhi bhinddhi vyApAdayetyAdi / tatra pizunAdivacaneSvapravarttamAnasyApi pravRttiM prati praNidhAnaM raudradhyAnam, mAyAvino vaNijAdeH, tathA'tisandhAnaparasya paravaJcanApravRttasya tathA pracchannapApasya kUTaprayogakAriNaH / / 20 / / 31 - avacUriH - dvitIyabhedamAha - pisu0 / / aniSTasya sUcakaM pizunam, sabhAyAM sAdhu sabhyaM na sabhyamasabhyaM jakAramakArAdi, asadbhUtamanRtaM taca tridhA - abhUtodbhAvanaM sarvagato'yamAtmetyAdi, bhUtanihnavo nAstyevAtmetyAdi, gAmazvamityAdi vadato'rthAntarAbhidhAnam, bhUtAnAM sattvAnAmupaghAto yasmiMstadbhUtopaghAtaM chinddhi bhinddhi vyApAdayetyAdi / AdizabdaH pratibhedaM svagatAnekabhedadarzanArthaH / tatra pizunAdivacaneSvapravarttamAnasyApi pravRttiM prati praNidhAnaM dRDhAdhyavasAnaM raudradhyAnamiti gamyam / kiM viziSTamataH mAyAvino vaNijAdeH tathA atisaMdhanaparasya paravaJcanApravRttasya tathA pracchannapApasya kUTaprayogakAriNaH / / 20 / / TIkA dvitIyamAha - pizunam aniSTasUcakam / asabhyaM pratItam / asadbhUtaM tridhA1- abhUtodbhAvanaM sarvaga AtmetyAdi, 2-bhUtanihnavo nAstyAtmetyAdi, 3 - arthAntarAbhidhAnaM gAmazvaM bruvataH, bhUtaghAtAdivacanaM chinddhi - bhinddhItyAdi / teSAM praNidhAnaM raudradhyAnaM mAyAvinaH atisandhanaM vaJcanaM tatparasya / pracchannapApasya kUTaprayogakAriNaH / / 20 / / 2010_02 - - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dhyAnazatakama taha tivvakohalohAulassa bhUovaghAyaNamaNajaM / paradavvaharaNacittaM, paraloyAvAyaniravikkhaM / / 21 / / arthalezaH - taha gAthA / / jIvasya paradravyaharaNaM prati cittapariNamanaM tRtIyo raudradhyAnabhedaH syaat| kiM viziSTaM cittapariNamanam? anAryaM virUpam / kiM viziSTasya jIvasya ? tathA lokaprasiddhaprakAreNa tIvrakrodhalobhAkulasya / kiM viziSTaM cittapariNamanam ? bhUtopaghAtanaM jIvAdivinAzapariNAmarUpam / tathA paralokApAyanirapekSaM prloknrkaadiduHkhcintaarhitm| tRtIyo raudradhyAnabheda: / / 21 / / dIpikA - bhUtAnAM jIvAnAmupaghAtanaM klezakArakam anAryaM pApamayam, kiM tat ? paradravyaharaNacittaM paraloke'pAyaH kaSTaM tannirapekSam / / 21 / / steyAnubandhinAmA tRtIyo bheda: 3 / avacUrNiH - tRtIyamAha - tIvrakrodhalobhAkulasya jantoH, bhUtAnAmupahananaM bhUtopahananam, anAryam, paradravyaharaNacittam, raudradhyAnam / / 21 / / avacUriH - tRtIyamAha - taha0 / / tathA tIvrakrodhalobhAkulasya jantoriti gamyam / bhUtAnAmupa sAmIpyena hananaM bhUtopahananamanAryaM kiM tadevaMvidhamityata Aha - pareSAM dravyaM sacittAdi tadviSayaM haraNacittaM kiMbhUtam ? paralokApAyanirapekSaM raudradhyAnaM gamyam / / 21 / / TIkA - tRtIyamAha - tatheti samuccaye / paralokApAyo narakagatyAdiH / / 21 / / saddAdivisayasAhaNadhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNiTuM / savvAbhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM / / 22 / / arthalezaH - saddAdi gAthA / / evaMvidhaM cittaM caturtho raudradhyAnabhedaH syaat| kiM viziSTaM cittam ? zabdAdiviSayasAdhanadhanasaMrakSaNaparAyaNaM zabdAdipaJcaviSayAnAM sAdhanAni upakaraNAni, yathAkramaM 1vINAdIni, 2- prAsAdAdIni, 3- karpUrAdIni, 4- modakAdIni, 5. stryAdIni eteSu, aparaM dhanasaMrakSaNatatparam / tathA aniSTaM virUpam, aparaM sarvAbhizaGkanaparopaghAtakaluSAkulaM sarvAbhizaGkanaM sarvatrAvizvAsaH, paropaghAtaH parasya virUpakaraNam, anena prakAreNa kaluSo duSTapariNAmastena AkulaM vyAptameSazcaturtho raudradhyAnasya bhedaH / / 22 / / / dIpikA - zabdAdiviSayAnAM sAdhanaM hetuH, taJca taddhanaM ca tatsaMrakSaNaparAyaNamaniSTam / 'savvA0' na vedmi kaH kiM kartA, tasmAtsarveSAM ghAtaH zreyAn iti sarvAbhizaGkanena paropaghAtena ca kaluSAH kaSAyAstaizcAkulaM cittam / / 22 / / viSayasaMrakSaNanAmA caturtho bhedaH 4 / avacUrNiH - caturthamAha - zabdAdayazca te viSayAzca te, sAdhanaM kAraNaM taJca taddhanaM ca, tatsaMrakSaNe parAyaNam, tathA'niSTaM satAm, sarveSAmabhizaGkanena na vidmaH kaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena, tasmAtsarveSAmupaghAta: zreyAnityevaM paropaghAtena ca, tathA kaluSAH kaSAyAstairAkulaM vyAptaM yattathA, cittaM tat raudradhyAnam / / 22 / / 2010_02 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 33 avacUriH - caturthamAha saddA0 / / zabdAdayazca te viSayAzca teSAM sAdhanaM kAraNaM ca taddhanaM ca tatsaMrakSaNe parAyaNaM tathA'niSTaM satAmanabhilaSaNIyam sarveSAmabhizaGkanena na vidmaH kaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena tasmAtsarveSAM yazAzaktyopaghAta eva zreyAnityevaM paropaghAtena kaluSAH kaSAyAstaizcAkulaM vyAptaM yattathA cittaM tad raudradhyAnam / / 22 / / TIkA - caturthamAha- zabdAdiviSayasAdhanaM dhanasaMrakSaNaparAyaNamanAryaM sarvebhyo yebhyo'bhizaGkanaM teSAM pareSAmupaghAto hananapariNAmastena kaluSamAkulaM cittaM raudradhyAnam / / 22 / / iya karaNakAraNANumaivisayamaNuciMtaNaM caubbheyaM / avirayadesAsaMjayajaNamaNasaMseviyamahaNNaM / / 23 / / eyaM cauvvihaM, rAgadosamohAMkiyassa jIvassa / roddajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM / / 24 / / kAvoyanIlakAlAlesAo tivvasaMkiliTThAo / rojjhANovagayassa, kammapariNAmajaNiyAo / / 25 / / arthaleza:: - Iya gAthA / / iti adhanyamanuttamaM caturbhedaM raudradhyAnaM syAt / kiM viziSTaM raudradhyAnam ? karaNakAraNAnumativiSayAnucintanam aparamaviratadezaviratajanamanasaMsevitam / / 23 / / rAgadveSamohAGkitasya jIvasya etat raudradhyAnaM caturvidhaM saMsAravardhanaM narakagatimUlaM bhavati / / 24 / / raudradhyAnopagatasya 1- kApota, 2- nIla, 3- kRSNAkhyAstisro lezyA: tIvrasaGkliSTA atyantAzubhapariNAmAH, karmmapariNAmajanitAH syuH / / 25 / / - dIpikA - evaM caturbhedamanucintanaM karaNAdiviSayaM raudram, dezAH saMyatAH zrAddhAH / adhanyaM pApaM etadraudradhyAnaM caturvidhamityAdi prAgvat, 'narayagai' narakagatiH / / 23-24 / / kApotanIlakRSNalezyAstIvrasaMkliSTA atisaMkliSTAH syuH / / 25 / / avacUrNi: - evaM karaNaM svayameva kAraNamanyaiH kRtAnumodanamanumatiretA eva viSayo yasya tatkaraNakAraNAnumativiSayam, anucintanaM paryAlocanam, caturbhedaM hiMsAnubandhyAdi raudradhyAnam, aviratAH samyagdRSTayaH itare ca dezasaMyatAH zrAvakAsta eva janAsteSAM manAMsi taiH saMsevitam, adhanyamazreyaskaram / / 23 / / tIvrasaGkliSTAH / / 24-25 / / avacUriH iya0 evaM karaNaM svayameva kAraNamanyaiH kRtAnumodanamanumatiretA eva viSayo yasya tatkaraNakAraNAnumativiSayamanucintanaM paryAlocanaM hiMsAnubandhyAdi caturbhedaM raudradhyAnam / i 1 - 2010_02 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dhyAnazatakam svAmidvAreNAha - aviratAH samyagdRSTayazca itare vA, dezAsaMyatAH zrAvakAste eva janAsteSAM manAMsi taiH saMsevitamadhanyamazreyaskaram / / 23 / / `eyaM0 / / kAvo0 / / tIvrasaMkliSTA atisaMkliSTAH / / 24-25 / / TIkA - idamupasaMharannAha - tathA spaSTe / / 23-24 / / raudradhyAnino lezyA Aha - spaSTA / / 25 / / liGgAI tassa ussaNNabahulanANAvihAmaraNadosA / tesiM ciya hiMsAisu, bAhirakaraNovauttassa / / 26 / / arthalezaH - liMgAI gAthA / / tasya raudradhyAnasya catvAri liGgAni syuH| kAni ? 1-utsannadoSaH utsannaM prAya: pratidivasam etAni satvavadhAdIni cintayati / tadA 2-bahulAni kadAcit dve, kadAcit trINi, kadAcit catvAryapi cintayati / 3-nAnAvidhadoSi nAnAprakArai amukaM jIvamamukaprakAreNa vadhena bandhAdinA tADayiSyAmi iti cintayati / 4-AmaraNadoSo yAvajjIvo maraNakAle'pi raudradhyAnaM na muJcati / teSu ca hiMsAdiSu manasA cintitasya bAhyakaraNo'payuktasya - bAhyajIvavadhAdikaraNatatparasya etad raudradhyAnaM syAt / / 26 / / dIpikA - doSazabdaH pratyekaM sambadhyate / 1-utsannadoSaH, 2-bahuladoSaH 3-nAnAvidhadoSaH, 4- AmaraNadoSaH / tatra 1-utsannamanuparataM hiMsAdInAmanyatarasmin doSe pravarttate ityutsatradoSaH / 2-. sarveSvapyevaM pravarttate iti bahuladoSaH / 3-nAnAvidheSu tvaktakSaNAkSyutkhananAdihiMsAdhupAyeSu asakRdapyevaM pravarttate nAnAvidhadoSaH / 4-mahadApagato'pi svato mahadApadgate'pi cAnyasminnAmaraNaM pazcAtApaM nAdhatte sa AmaraNadoSaH / ete doSAstasya raudradhyAyino liGgAni, kimbhUtasya teSveva hiMsAdiSu AdizabdAnmRSAvAdAdiSu bAhyakaraNAbhyAM vAkkAyAbhyAmupayuktasya pravRttasya / / 26 / / avacUrNiH - tasya raudradhyAyinaH, doSazabda: pratyekaM yojya:, tato hiMsAnubandhyAdInAmanyatarasmin pravarttamAna utsannamanuparataM bAhulyena pravarttata ityutsannadoSaH, sarveSvapi caivaM pravarttata iti bahuladoSaH, nAnAvidheSu tvaktakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsAdhupAyeSu asakRdapyevaM pravartata iti nAnAvidhaH doSaH, mahadApadgato['pi svataH mahAdApadgate]'pi ca pare AmaraNAdasaJjAtAnutApa ityAmaraNadoSaH, teSveva hiMsAdiSu hiMsAnubandhyAdiSu bAhyakaraNopayukta sata utsannAdidoSaliGgAni, bAhyakaraNazabdeneha vAkkAyau gRhyete, tatazca tAbhyAmapi tIvramupayuktasya / / 26 / / ___avacUriH - liMgA0 / / liGgAni cihnAni tasya raudradhyAyinaH utsanna-bahula-nAnAvidhAmaraNadoSA ityatra doSazabdaH pratyekaM saMbadhyate / tatra hiMsAnubandhyAdInAmanyatarasmin vartamAna utsannamanuparataM bAhulyena pravarttate ityutsatradoSaH / sarveSvapi caivameva pravarttata iti bahuladoSaH / nAnAvidheSu tvaktakSaNa 2010_02 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH nayanotkhananAdiSu hiMsAdhupAyeSvasakRdevaM pravarttata iti nAnAvidhadoSaH / mahApadgato'pi svataH mahApadgate'pi ca pare AmaraNAdasaMjAtAnutApaH kAlasaukarikAdivad api tu asamAptAnutApAnuzayapara ityAmaraNadoSaH / teSveva hiMsAnubandhyAdiSu bAhyakaraNopayuktasya sata utsannAdidoSA liGgAni / bAhyakaraNazabdeneha vAkkAyau gRhyete tatazca tAbhyAmapi tIvramupayuktasya / / 26 / / TIkA - atha talliGgAnyAha- utsanabahulanAnAvidhAmaraNadoSA doSazabda: pratyekaM yojyaH / utsannadoSaH utsanamanuparataM hiMsAdau prvRtteH| bahuladoSo bahulaM prAcuryeNa punaH punaH tatra pravRtteH / nAnAvidhadoSo nAnAvidheSu tvaktakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsAdhupAyeSvasakRt prvRtteH| AmaraNadoSo hiMsAdiSu kRteSvAmaraNAdapi nAnutApo yasya kAlasaukarikasyeva sa tathA / teSveva hiMsAdiSu bAhyakaraNopayuktasya vAkkAyayogAbhyAM prasaktasya / / 26 / / paravasaNaM abhinaMdai, niravikkho niddao niraNutAvo / harisijjai kayapAvo, roddajjhANovagayacitto / / 27 / / arthalezaH - paravasaNaM gAthA / / raudradhyAnopagatacitto jIva: paravyasanaM parakaSTam abhinandati stauti, nirapekSaH syAt kasyApi cintAM na karotItyarthaH, tadA[thA] nirdaya: syAt, aparaM niranutApa: syAtpApaM kRtvA pazcAttApaM na karotItyarthaH, aparaM kRtapApaH san hRSyati / / 27 / / / / raudradhyAnaM samAptam / / dIpikA - parasya vyasanaM kaSTam abhinandati prazaMsati, paravyasane nirapekSaH, nirdayaH, niranutApaH pazcAtAparahitaH, kRtapApo hRSyati / / 27 / / raudradhyAne prathamabhede 1-vadha 2-vedha 3-bandhana 4-dahana 5-aGkana 6-mAraNAni 6 / dvitIye 1 pizuna 2 asabhya 3 asadbhUta 4 bhUtaghAtAH / tRtIye turye ekaiko bhedaH, evaM 12, karaNAditriguNitA: 36, te catuHkaSAyaiH 144, ete rAgadveSamohai: 432, ete kAlatrayeNa guNitAH 1296 / uktaM raudram / avacUrNiH - kiJca- abhinandati bahumanyate, tathA nirapekSaH ihAnyabhavikApAyarahitaH / / 27 / / avacUriH - para0 / / parasya vyasanamApat tat abhinandati bahumanyate, tathA nirapekSa ihAnyabhavikApAyabhayarahitaH, nirdayaH, niranutApaH, tuSyati kRtapApaH san amUni ca liGgAni / / 27 / / TIkA - kiJca- svayaM kRtapApo hRSyati siMhamArakavat / uktaM raudradhyAnam / / 27 / / [atha dharmadhyAnam] jhANassa bhAvaNAo, desaM kAlaM tahA''saNavisesaM / AlaMbaNaM kamaM jhAiyavvayaM je ya jhAyAro / / 28 / / tatto'NuppehAo, lessA liMgaM phalaM ca nAUNaM / dhammaM jhAijja muNI, takkayajogo tao sukkaM / / 29 / / 2010_02 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dhyAnazatakam arthalezaH - jhANassa gAthA / / tatto gAthA / / mani: etasya dharmadhyAnasya etAni drArANi jJAtvA dharmadhyAnaM dhyaayet| etAni kAni ? 1-bhAvanA 2-dezaM 3-kAlaM 4-tathA AsanavizeSam 5AlambanaM 6-ca anyat kramaM 7-dhyAtavyaM 8-ye ca dhyAtAraH 9-tato anuprekSA 10-lezyA 11-liGgam 12-anyatphalaM tato anantaraM-dharmadhyAnAnantaraM tatkRtayoga: tena dharmadhyAnena kRto yogo muniH zuklaM dhyAnaM dhyAyati / / 28-29 / / dIpikA - atha dharmadhyAnasya dvAragAthe-- 1 dhyAnasya bhAvanA: 2 dezaM 3 kAlam 4 Asanam 5 AlambanaM 6 kramaM 7 tathA dhyAtavyaM 8 ye ca dhyAtAraH 9 tato'nuprekSA dhyAnoparamAdanubhAvinyo'nityatvAdyAlocanArUpAH 10 lezyA: 11 liGgaM 12 phalaM 13 ca jJAtvA munirdharmaM dhyAyet / 'takka0' tatkRtayogo dharmadhyAnakRtAbhyAsastataH zukladhyAnaM dhyAyeta / / 28-29 / / avacUrNiH - atha dharmadhyAnAbhidhitsayA dvAragAthAdvayamAha- bhAvanA jJAnAdyA jJAtveti yogaH, AlambanaM vAcanAdi, kramaM manonirodhAdi, dhyAtavyamAjJAdi / / 28 / / anuprekSA dhyAnoparamakAlabhAvinyo'nityatvAdyAlocanarUpAH, tatkRtayogaH dharmadhyAnakRtAbhyAsaH / / 29 / / avacUriH - atha dharmadhyAnAbhidhitsayAdau dvAragAthAdvayamAha - jhANa / / tatto0 / / dhyAnasya bhAvanA jJAnAdyAH 1, dezaM taducittam 2, kAlam 3, AsanavizeSam 4, AlambanaM vAcanAdi 5, kramaM manonirodhAdi 6, dhyAtavyaM dhyeyam, 7, ye ca dhyAtAro'pramAdAdiyuktAH 8 / / tato'nuprekSA dhyAnoparamakAlabhAvinyo'nityatvAdyAlocanArUpAH 9, lezyA 10, liGgam 11, phalaM 12, jJAtvA dharmadhyAnaM dhyAyenmuniH / tatkRtayogo dharmadhyAnakRtAbhyAsastataH pazcAt zuklaM zukladhyAnaM dhyAyet / / 28-29 / / TIkA - atha dharmadhyAnam, tatrAdau dvAragAthAdvayamAha- dhyAnasya bhAvanA jnyaanaadyaaH| dezaM kAlaM tathA''sanavizeSa dhyAnocitam, AlambanaM vAcanAdi, kramaM manonirodhAdi, dhyAtavyamA''jJAdi, ye ca dhyAtAro'pramattA:, tato'nuprekSA dhyAnakAle'nityatvAdyAlocanarUpA, lezyA: zuddhAH, liGgaM zraddhAnAdi, phalaM svargAdi, etatjJAtvA dharmadhyAnaM dhyaayenmuniH| tatkRtayogo dharmadhyAnakRtAbhyAsaH tataH zuklam / / 28-29 / / puvakayabbhAso bhA-vaNAhiM jhANassa joggayamuvei / tAo ya nANa-dasaNa-caritta-veraggajaNiyAniyatA]o / / 30 // arthalezaH - pubba gAthA / / jIvaH pUrvaM bhAvanAbhiH kRtAbhyAso dhyAnasya yogyatAmupaiti / tAzca bhAvanAH 1-jJAna 2-darzana 3-cAritra 4-vairAgyAH / etaizcaturbhiH prakAraiH janitA bhavanti / / 30 / / dIpikA - dhyAnAtpUrvaM bhAvanAbhiH kRtAbhyAso dhyAnasya yogyatAmupaiti / tAzca jJAna-darzanacAritra-vairAgyajanitAH / / 30 / / tadyathA avacUrNiH - pUrvaM dhyAnAt kRto'bhyAsa: AsevanAlakSaNo yena sa tathAvidhaH, bhAvanAbhiH / / 30 / / 2010_02 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 37 avacUriH - AdyadvAramAha - puva0 / / pUrvaM dhyAnAtprathamaM kRto'bhyAsa AsevanArUpo yena sa tathA kAbhirbhAvanAbhiH karaNabhUtAbhiH dhyAnasya dharmasya yogyatAmupaiti / tAzca bhAvanA jJAnadarzanacAritravairAgyaniyatAH paricchinnAH / / 30 / / TIkA - AdyadvAramAha- spaSTA / / 30 / / NANe NiJcabbhAso, kuNai maNodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro jhAi suniJcalamaIo / / 31 / / arthalezaH - nANe gAthA / / jJAne nityAbhyAsaH kriyamANo manodhAraNAM manaHsthiratAm anyaJca vizudhyaM manasaH zudhyaM karoti / tato'nantaraM jJAnaguNajJAtasAraH sunizcalamati: dharmadhyAnaM dhyAyati / / 31 / / / dIpikA - jJAne zrutajJAne nityAbhyAso'zubhacintArodhena, manodhAraNaM vizuddhiM ca sUtrArthayoH kurute eva / jJAnena guNAnAM jIvAjIvAzritAnAM cetanAdInAM paryAyANAM ca kramabhAvinAM jJAtasArastattvaM nityAnityAdirUpaM yena sa tAdRk, tataH sunizcalamatirdhyAyati / / 31 / / 1-jJAnabhAvanA avacUrNiH - jJAne zrutajJAne, nityaM sadA, abhyAsa: AsevanAlakSaNaH, karoti manaso dhAraNam azubhavyApAranirodhenAvasthAnam, tathA vizuddhiM ca sUtrArthayoH, cazabdAdbhavanirvedaM ca, evaM jJAnaguNena jJAnamAhAtmyena jJAtaH sAro vizvasya yena sa tathAvidhaH, sunizcalA samyagjJAnato'nyathApravRttikamparahitA matiryasya sa tathAvidhaH / / 31 / / ___ avacUriH - jJAnabhAvanAmAha - nANe0 / / jJAne zrutajJAne nityaM sadA abhyAsa AsevanAlakSaNaH kroti| manaso dhAraNamazubhavyApAranirodhenA'vasthAnaM tathA vizuddhiM ca vizodhanaM sUtrArthayoriti gamyam / cazabdAdbhavanirveda ca / evaM jJAnaguNena jJAnamAhAtmyena jJAtaH sAro vizvAsena sa tathAvidhaH / tatazca pazcAd dhyAyati sunizcalA samyagjJAnato'nyathApravRttikamparahitA matiryasya sa tathAvidhaH san / / 31 / / TIkA - jJAnabhAvanAmAha- jJAne zrutajJAne kRtAbhyAsaH karoti manaso dhAraNam azubhavyApAranirodhenAvasthAnam / vizuddhiM ca suutraarthyoH| jJAnaguNena jJAta: sAro vizvasya yena sa tthaa| tato dhyAyati sunizcalamatikaH / / 31 / / / saMkAidosarahio, pasamathenjAiguNagaNoveo / hoi asaMmUDhamaNo, daMsaNasuddhIe jhANaMmi / / 32 / / arthalezaH - saMkAi gAthA / / jIvo darzanazuddhayA dharmadhyAne asammUDhamanA amohitamanA bhvti| kiM lakSaNo jIvaH? zaGkAdidoSarahitaH tathA prazamasthairyAdiguNagaNopetaH / / 32 / / dIpikA - prazramaH svAnyazAsre prazamo vA tena sthairyAdiguNagaNaizcopeto darzanazuddhyA dhyAne'sammUDhamanA bhavati / / 32 / / 2 - darzanabhAvanA 2010_02 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam avacUrNi: prazamAdinA sthairyAdinA ca guNagaNenopetaH prazamasthairyAdiguNopetaH, itthambhUtaH syAdasammUDhamanAstattvAntare'bhrAntacitaH / / 32 / / 38 avacUriH darzanabhAvanAmAha saMkA0 / / zaGkAdidoSarahitaH prakarSeNa zramaH prazramaH khedaH svaparasamayatatvAdhigamarUpaH / sthairyaM jinazAsane niHkampatA AdizabdAt prabhAvanAdigrahaH prazramasthairyAdaya eva guNagaNAstenopetA'thavA prazamAdinA sthairyAdinA ca guNagaNenopetaH / itthaMbhUtaH sa syAdasaMmUDhamanA tattvAntare'saMbhrAntacitto darzanazuddhayoktayA kva ? dhyAne ||32|| TIkA - darzanabhAvanAmAha - prazamAdiH prazamasaMveganirvedAnukampA''stikyarUpaH, sthairyaM jinazAsane nizcalatvaM tadAdirguNagaNastenopetaH, darzanazuddhayA dhyAne'sammUDhamanA bhavati / / 32 / / navvakammANAyANaM, porANaviNijjaraM subhAyANaM / cArittabhAvaNAe, jhANamayatteNa ya samei / / 33 / / arthalezaH nava gAthA / / cAritrabhAvanayA navakarmmAnAdAnaM navakarmmaNAmagrahaNaM syAt / purAtanAnAM bhavAntarasaJcitAnAM karmmaNAM nirjaraNaM kSapaNaM syAt / zubhAnAM karmmaNAm AdAnaM grahaNaM syAt / aparaM dharmmadhyAnamayatnena upakramaM vinApi upaiti ||33|| dIpikA - cAritrabhAvanayA navakarmmaNAmanAdAnamagrahaNam, purANAnAM vinirjaraM kSapaNam, zubhAni puNyakarmANi sAtavedyAdIni teSAmAdAnaM grahaNam, tathA ayatnena dhyAnaM sameti labhate / / 23 / / 3 cAritrabhAvanA avacUrNiH cAritrabhAvanayA sarvasAvadyayoganivRttirUpakriyAbhyAsena, dhyAnaM navakarmAnAdAnAdi cAyatnena sameti prApnoti / / 33 / / - avacUriH - cAritrabhAvanAmAha nava0 / / navakarmAnAdAnam, purANavinirjarAM cirantanakSapaNAm, zubhaM sAtasamyaktvAdi tasyAdAnaM cAritrabhAvanayA sarvasAvadyayoganivRttirUpakriyAbhyAsena dhyAnaM cazabdAnnavakarmAnAdAnAdi cAyatnena sameti prApnoti ||33|| TIkA cAritra bhAvanAmAha navAnAM karmaNAmanAdAnaM yasmAt tat tathA purANavinirjaram, zubhAnAM puNyazAtAdInAM cAdAnam, cAritrabhAvanayA dhyAnamayatnena sameti prApnotItyarthaH / / 33 / / - suvidiyajagarasabhAvo, nissaMgo nibbhao nirAso ya / veraggabhAviyamaNo, jhANaMmi sunilo hoi / / 34 / / arthaleza: - suvi gAthA / / jIvo vairAgyabhAvitamanAH dhyAne sunizcalo bhavati / kiM viziSTa 2010_02 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH jIvaH? suviditajagatsvabhAvaH sujJAtajagatsvarUpaH, aparaM nissaGgaH sneharahitaH, aparaM nirbhayaH tathA nirAsaH tRSNArahitaH / / 34 / / . dIpikA - suSTu vidito jJAto jagatsvabhAvo'nityatAdirUpo yena, niHsaGgo nIrAgaH nirAzo'tRSNaH, cazabdAdakrodhAdiH, ya evaMvidho vairAgyabhAvitamanA bhavati sa khalvajJAnAdyupadravarahitatvAd dhyAne sunizcalo bhavatIti gAthArthaH / / 34 / / 4-vairAgyabhAvanA avacUrNiH - nirAzaMsazca ihaparalokAzAmuktaH, cazabdAtkrodhAdirahitazca / / 34 / / avacUriH - vairAgyabhAvanAmAha - suvi0 / / suviditajagatsvabhAvaH, niHsaMgaH, nirbhayo nirAzazcehaparalokAzAvimuktaH cazabdAt krodhAdirahitazca ya evaM vairAgyabhAvinamanA sa dhyAne sunizcalaH syAt / / 34 / / TIkA - vairAgyabhAvanAmAha - nissaGgo viSayasneharahitaH, nirbhayaH saptabhayavarjitaH, nirAzaH ihaparalokAzAvimuktaH, zeSaM spaSTam / uktA bhAvanAH / / 34 / / / nijhaM ciya juvaipasUnapuMsagakusIlavajjiyaM jaiNo / ThANaM viyaNaM bhaNiyaM, visesao jhANakAlaMmi / / 35 / / arthalezaH - bhAvanAdvAraM vyAkhyAtam, dezadvAramAha - nicaM gAthA / / yateH sAdhornityamapi yuvatipazunapuMsakakuzIlavajitaM sthAnaM bhaNitaM bhavati / kiM viziSTaM sthAnam ? vijanaM lokarahitaM dhyAnakAle vizeSataH / evaMvidhaM sthAnaM bhaNitam / / 35 / / jUIya-rasola-meMThA vaTTA ubbhAmagAdiNo je ya / ee hoMti kusIlA vajjeyavvA payatteNaM / / 6 / / jUiya gAthA / / ete kuzIlA bhavanti / sAdhunA ete yatnena parivarjayitavyAH / ete ke? dyUtI dyUtakAro yuvatirvA / rasolA rAjJo rasavatIkArAH, tatra mAMsAdisaMskArAdete kushiilaaH| miMThA hastipAlAH, caTTA lekhazAlikA te hAsyazIlA ataH kuzIlAH / udbhrAmakAH tAlAkuTTanakAriNaH yadvA naTaviTA: ityAdayo ye dharmarahitAste kuzIlAH syuH / / 36 / / dIpikA - atha dezadvAram - yatenityamapi yuvatyAdivarjitaM vijanaM sthAnaM bhaNitam, vizeSato dhyAnakAle / tatra kuzIlA dyUtimukhyAH, uktaM ca, 'jUiyarasolamiMThA, caTTA unbhAmagAiNo je ya / ee huMti kusIlA, vajjeyavvA pyttennN'|1| dyUtino - dyUtakArAH, rasolA: - sthAnapAlA ArakSakAdyAH, rasolA: - kalpapAlA vA , miMThA - 2010_02 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dhyAnazatakam ashvebhaadhupaaskaaH| cttttaachaatrdaasaadyH| udbhrAmakAH - svairiNaH, AdizabdAd yAcakAdayazca, ete kuzIlA ucyante / etadavazIkRtayogAnAM sthAnam / / 35 / / avacUrNiH - deza[dvAra]mAha- nityameva, na kevalaM dhyAnakAle, kuzIlA: dyUtakArAdayaH, sthAna yuvatyAdivyatiriktazeSajanApekSayA vigatajanaM vijanam / / 35 / / __ avacUriH - mUladvAraM gatam, dezamAha - nicaM0 / / nityameva na kevalaM dhyAnakAle yuvatipazunapuMsakakuzIlaparivarjitaM kuzIlA dyUtakArAdayo yate: sAdhoH sthAnaM yuvatyAdivyatiriktazeSajanApekSayA vigatajanaM vijanaM bhaNitamahadbhiH / idamevaMbhUtaM nityameva vizeSato dhyAnakAle pariNato yogAdinA'nyatra dhyAnasyArAdhayitumazakyatvAt / / 35 / / TIkA - dezadvAramAha- spaSTA / / 35 / / thirakayajogANaM puNa muNINa jhANe suniJcalamaNANaM / gAmaMmi jaNAiNNe, suNNe raNNe va Na viseso / / 36 / / arthalezaH - thira gAthA / / punarmunInAM dhyAne sunizcalamanasAM janAkIrNe lokavyAkule grAme zUnyagRhe vA araNye vA zUnyavanamadhye vizeSo na bhvti| kiM viziSTAnAM munInAm? sthirakRtayogAnAM nizcalIkRtamanovAkkAyavyApArANAm / / 37 / / dIpikA - sthirA: saMhananadhRtibhyAm, tathA kRtA yogA jJAnAdibhAvanAdivyApArAH sattvasUtratapomukhyA vA yaiste abhyastayogA ityarthaH / sthirAzca te kRtayogAzca teSAm, munInAM dhyAne, suSThu nizcalamanasAm, janairAkINe pUrNe grAme zUnye'raNye vA na vizeSaH / / 36 / / __ avacUrNiH - sthirAH saMhananadhRtibhyAM balavantaH, kRtAH abhyastAH yogA: jJAnAdibhAvanAdivyApArA yaiste sthirakRtayogAsteSAM, grAme janAkINe zUnye'raNye vA / / 36 / / avacUriH - itthamapariNatayogAdInAmuktamatha pariNatayogAdInadhikRtya vizeSamAha - thira0 / / sthirAH saMhanana-manodhRtibhyAM balavantaH kRtA abhyastA yogA jJAnAdibhAvanAvyApArAH sa ca sUtratapaprabhRtayo yaiste tathA sthirAzca te yogAzca teSAM munInAM dhyAne dharmadhyAne sunizcalamanasAM sthAnaM prati grAme janAkIrNe zUnye'raNye vA na vizeSaH / / 36 / / TIkA - idamakRtadhyAnAbhyAsAnAM sthAnamuktam, kRtAbhyAsAnAM tvAha - sthirA dhRtisaMhananAbhyAM balavantaH kRtayogAH svabhyastajJAnAdibhAvanAvyApArAsteSAM munInAM dhyAne sunizcalamatInAm / / 36 / / to jattha samAhANaM, hoja maNovayaNakAyajogANaM / bhUovaroharahio, so deso jhAyamANassa / / 37 / / 2010_02 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 41 arthalezaH - to jattha gAthA / / tataH kAraNAd yatra sthAne manovAkkAyayogAnAM samAdhAnaM samAdhyAnaM- samAdhiprApaNaM bhavet / dhyAnakartuH sa dezaH sthAnakavizeSo yogyo bhavati / kiM lakSaNo dezaH? bhUtoparodharahitaH bhUtAni pRthvyAdayo jIvAsteSAmuparodho vinAzastena rahita ityarthaH / / 38 / / dIpikA - yatra deze manovacanakAyayogAnAM samAdhAnaM svAsthyaM bhavet / nanu manaHsamAdhirastu, vAkkAyasamAdhibhyAM tu kim ? tanmayadhyAnAbhAvAt, ucyate, tayoH samAdhirmanoyogopakArIti dhyAnaM tadAtmakaM syAdeva, yathedRgvAg vAcyeti dhyAtvA vakturvAcikaM dhyAnam, saMlInAGgasyA'syA'yatanAtyAgaH kaayikm| tathA yo bhUtAnAmuparodhaH saMghaTTanAdistadrahitazca, yathA sa dezo dhyAyata ucitaH / / 37 / / avacUrNiH - Aha- vAkkAyayogasamAdhAnamatra kvopayujyate? ucyate, tatsamAdhAnaM manoyogopakArakam, dhyAnamapi tadAtmakaM syAdeva, yathA 'evaMvihA girA me vattavvA erisi na vattavvA / ia veAliavakkassa bhAsao vAiaM jhANaM / / 1 / / ' tathA'susamAhiakarapAyassa akajje kAraNami jayaNAe / kiriAkaraNaM jaM taM kAiajhANaM bhave jaiNo / / 2 / / ' bhUtopaghAtarahitaH, bhUtAni pRthivyAdIni uparodhaH tatsaMghaTTanAdilakSaNastena rahito yaH, tathA anRtAdattAdAnamaithunaparigrahAdyuparodharahitazca sa dezo dhyAyata ucitaH / / 37 / / ___avacUriH - to ja0 / / tato yatra grAmAdau sthAne samAdhAnaM svAsthyaM syAnmanovAkkAyayogAnAm / Aha - manoyogasamAdhAnamastu vAkkAyayogasamAdhAnaM tatra kvopayujyate, na hi tanmayaM dhyAnaM bhavatyatrocyate - tatsamAdhAnaM tAvanmanoyogopakArakam, dhyAnamapi ca tadAtmakaM syAdeva, yathoktam - __"evaMvihA girA me vattavvA erisI na vattavvA / ia veAliavakkassa bhAsau vAiaM jhANaM / / 1 / / tathA - susamAhiakarapAyassa akajje karaNaMmi jayaNAe / kiriAkaraNaM jaM taM kAiajhANaM tu bhave jaiNo / / 2 / / bhUtAni pRthivyAdIni uparodhastaM ghaTTanAdilakSaNastena rahitaH / ekagrahe tajjAtIyagrahaNe'nRtAdattAdAnamaithunaparigrahAdyuparodharahitazca yaH sa dezo dhyAyata ucita iti zeSaH / / 37 / / dvAra-2 TIkA - yatazcaivamata Aha- bhUtoparodharahita: bhUtAnAM prANinAM uparodha: upaghAtastena rhitH| upalakSaNatvAdanRtAdattAdAnamaithunaparigrahopaghAtarahitazca / gataM dezadvAram / / 37 / / kAlo'vi sociya, jahiM jogasamAhANamuttamaM lahai / na u divasanisAvelAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM / / 38 / / arthalezaH - dezadvAraM vyAkhyAtam, kAladvAramAha kAlo gAthA / / dhyAnakartuH sa eva kAlo yogyaH syAd yatra kAle uttamaM yogasamAdhAnaM manovAkkAyavyApArANAM samAdhiprApaNaM labhate tu punaH dhyAnakartuH 2010_02 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 divasanizAdivelAniyamanaM nizcayakaraNaM na vidyate na bhaNitam / / 39 / / dIpikA - atha kAladvAram - kAlo'pi sa eva dhyAnArhaH yatra dhyAtA yogAnAM samAdhAnamuttamaM labhate, na tu divasanizAdivelAyA niyamanaM niyantraNaM dhyAyino bhaNitam / / 38 / / dvA0 3 kAlo'pi sa eva dhyAnocitaH / / 38 / / avacUrNi avacUri kAlamAha- kAlo0 / / kAlo'pi sa eva dhyAnocita iti gamyam / yatra kAle yogasamAdhAnaM manoyogAdisvAsthyaM pradhAnaM labhate, na tu naiva divasanizAvelAniyamanaM dhyAyino bhaNitam / / 38 / / gataM dvAram 3 / TIkA - gataM dezadvAram, kAladvAramAha- spaSTA, navaraM velA muhUrtAdi / / 38 / / jayi dehAvasthA, jiyA Na jhANovarohiNI hoi / jhAijjA tadavattho, Thio nisaNNo nivaNNo vA / / 39 / / - arthaleza: kAladvAraM vyAkhyAtam, athAsanavizeSadvAramAha jayi gAthA || jIvAnAM yaiva dehAvasthA paryaMkAdyAsanasthitiH dhyAnoparodhinI dhyAnasAdhanakAraNaM bhavati / sAdhuH tadavasthaH tasyAm avasthAyAM paryaGkAdyAsanarUpAyAM sthitaH san sthita UrdhvasthAnena niSannupaviSTo vA niviNNaH zayito vA dhyAyed dhyAnaM kuryAt / / 40 / / - dhyAnazatakam dIpikA athAsanadvAram - yaiva niSaNNatAdirUpA dehAvasthA, jitA'bhyastA, dhyAnasyoparodhinI pIDAkAriNI na syAt, saivAvasthA yasya sa tadavasthaH, sthitaH kAyotsarge, niSaNNa upaviSTaH, nirviNNaHzayito vA dhyAyet / / 39 / / avacUrNiH AsanamAha - yaiva dehAvasthA niSaNNAdirUpA jitA'bhyastA tathAnuSThIyamAnA, na dhyAnoparodhinI syAt nAdhikRtadharmmadhyAnapIDAkArI syAt, sthitaH kAyotsargeNa ISannatAdinA, niSannaH upaviSTaH vIrAsanAdinA, nirvinnaH zayito daNDAyatAdinA vA vikalpArthe / / 39 / / - - avacUriH - AsanavizeSamAha - jacci 0 / / yaiva dehAvasthA niSaNNatAdirUpA jitA abhyastA tathA'nuSThIyamAnA na dhyAnoparodhinI bhavati nAdhikRtadharmadhyAnapIDAkArI syAditi dhyAyet tadavasthaH sthitaH kAyotsargeNa ISannatAdinA niSaNNa upaviSTo vIrAsanAdinA niviNNaH zayito daNDAyatAdinA vA vikalpArthaH / / 39 / / TIkA AsanavizeSadvAramAha- yaiva dehAvasthA jitA'bhyastA na dhyAnoparodhinI dhyAnAvArikA bhavati, tadavastho dhyAnaM dhyAyed dhyAnaM kurvIta / sthitaH kAyotsargeNa niSaNNa AsIno vIrAsanAdinA, nivannaH supto daNDAyatAdinA / / 39 / / savvAsu vaTTamANA, muNao jaM desakAlaceTThAsu / varakevalAilAbhaM, pattA bahuso samiyapAvA / / 40 / / 2010_02 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 43 arthalezaH - savvAsu gAthA / / yad yasmAt kAraNAd munayaH sarvAsu dezakAlAvasthAsu vartamAnA varakevalAdilAbhaM praaptaaH| tatra dezo grAmAdiH, kAlo ghaTikAdi, ceSTA paryaGkAdyAsanarUpA jJeyA / kiM viziSTA munayaH? bahuzo bahUn vArAn dhyAnabalena zamitapApAH / / 41 / / dIpikA - yata: ceSTA dehAvasthA ucyante / dezazca kAlazca ceSTAzca dezakAlaceSTAstAsu, sarvAsu dezakAlaceSTAsu vartamAnAH zAntapApAH santo munayo varakevalajJAnamanojJAnAdilAbhaM prAptA bahuzaH, kevalajJAnavarjamanekavArAn / / 40 / / avacUrNiH - atha- kiM dezakAlA[sanA]nAmaniyamaH? ucyate- sarvAsu dezakAlaceSTAsu, ceSTA dehAvasthA, vartamAnA munayo yad yasmAtkAraNAt pradhAnakevalAdilAbhaM prAptAH, Adermana:paryAyAdigrahaH, kevalavarja bahuzo'nekazaH, zamitapApAH santa: / / 40 / / __ avacUriH - kiM dezakAlAsanAnAmaniyamaH ? ucyate- savvA0 / / sarvAsu vartamAnA munayo yad yasmAd dezakAlaceSTAsu ceSTA dehAvasthA gRhyate / varakevalAdilAbhaM prAptA zamitapApAH / / 40 / / __TIkA - kathaM dhyAnasya dezAdInAmaniyama ityAha - spaSTA / navaraM ceSTA dehAvasthA / / 40 / / ___to desakAlaceTThAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaM, jaha hoi tahA payaiyavvaM / / 41 / / arthalezaH - to desa gAthA / tataH kAraNAt / samaye siddhAnte dhyAnasya dezakAlaceSTAniyamo nAsti / yathA yogAnAM samAdhAnaM bhavati tathA dhyAnakA prayatitavyam / / 42 / / dIpikA - yogAnAM manovAkkAyAnAM samAdhAnaM bhavati yathA, prayatitavyam / / 41 / / avacUrNiH - tasmAd / / 41 / / avacUriH - to de0 / / tato dezakAlaceSTAniyamo dhyAnasya nAsti samaye Agame kintu yogAnAM samAdhAnaM yathA syAt tathA prayatitavyam / / 41 / / dvAra-4 TIkA- [spaSTA] / / 41 / / AlaMbaNAi vAyaNa-pucchaNa-pariyaTTaNA-NuciMtAo / sAmAiyAiyAI saddhammAvassayAI ca / / 42 / / arthalezaH - AsanavizeSadvAraM vyAkhyAtam, AlambanadvAramAha - AlaMbaNA gAthA / / dharmadhyAnasya tAni AlambanAni bhavanti / etAni kAni? 1-vAcanA 2-pRcchanA, 3-parivartanA, 4-anuprekSA, 5-tuzabdAddharmakathA / etAni samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikayorAlambanAni syuH, taihetubhUtaiH tayorlabhyamAnatvAt / sAmAyikAdIni saddharmAvazyakAni ca / dezaviratisAmAyika-sarvaviratisAmAyikayorAlambanAni syuH| taistat prApteH / / 43 / / 2010_02 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dhyAnazatakam dIpikA - athAlambanadvAram - 1-dharmadhyAnAlambanAni - sUtrArthadAnaM vAcanA, 2-zaGkite sUtrAdau praznaH 3-guNanaM parivartanA 4-manasA sUtrArthacintanam anucintA, amUni zrutadharmAzritAni / atha caraNadharmAzritAnyAha - 'sAmA' AditaH pratilekhanAdIni, saddharmazcAritradharmastasyAvazyakAni / / 42 / / avacUrNiH - AlambanadvAramAha - vAcanA vineyAya sUtrArthadAnam, zaGkite sUtrAdau gurupracchanaM praznaH, parAvarttanaM pUrvAdhItasyaiva sUtrAderabhyAsakaraNam, anuprekSA manasaivAvismaraNAdinimittaM sUtrAnusmaraNam, etAni zrutadharmAnugatAni varttante, tathA sAmAyikAdIni saddharmAvazyakAni ca, amUni caraNadharmAnu-gatAni, sAmAyika pratItamAdizabdAnmukhavastrikApratyupekSaNAdisAmAcArIparigrahaH, santi ca tAni cAritradharmAvazyakAdIni ceti vigrahaH, AvazyakAni niyamataH karaNIyAni / / 42 / / avacUriH - AlambanadvAramAha - AlaM0 / / dharmadhyAnArohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni, vAcanA vineyAya sUtrarthadAnam, zaGkite sUtrAdau gurupracchanaM praznaH, parAvarttanaM pUrvAdhItasyaiva sUtrAderabhyAsakaraNam, anuprekSA manasaivAvismaraNanimittaM sUtrAnusmaraNam / etAni zrutadharmAnugatAni vartante tathA sAmAyikAdIni saddharmAvazyakAni ca iti vigrahaH / AvazyakAni niyamataH karaNIyAni / / 4 / / TIkA - dharmadhyAnAvalambanAnyAha- dharmadhyAnArohaNArthamAlambyate ityAlambanAni, sddhrmshcaaritrdhrmstsyaavshykaanyvshykRtyaani| zeSaM spaSTam / / 42 / / visamaMmi samArohai, daDhadavvAlaMbaNo jahA puriso / suttAikayAlaMbo, taha jhANavaraM samAruhai / / 43 / / arthalezaH - visamaMmi gAthA / / yathA puruSo viSamamapi prAsAdAdikaM dRDhadravyAlambanaH san dRr3ha nizcalaM dravyaM kASTharajjvAdirAlambanaM yasya sa evaMvidhaH samArohati / tathA sAdhurapi sUtravAcanAdikRtAlambanaH san dhyAnavaraM dharmadhyAnaM samArohati / / 44 / / dIpikA - viSame durgAdau, samArohati samyagapariklezenordhvaM yAti, kaH? dRDhaM balavat dravyaM rajjvAdi, sUtrAdikRtAlambano dhyAnavaraM dharmyam, / / 43 / / dvA0 5 avacUrNiH - dRDhadravyaM rajjvAdi / / 43 / / avacUriH - visa0 / / viSame duHsaJcare samArohati UrdhvaM yAti / dRDhaM balavad dravyaM rajjvAdyAlambanaM yasya sa tathAvidhaH sUtrAdikRtAlambano vAcanAdikRtAlambano dhyAnavaraM dharmadhyAnamityarthaH / / 43 / / dvAra-5 TIkA - eSAmAlambanatve dRSTAntamAha- dRDhadravyaM rajjvAdi / / 43 / / jhANappaDivattikamo, hoi maNojoganiggahAIo / bhavakAle kevaliNo, sesANa jahAsamAhIe / / 44 / / 2010_02 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH arthalezaH - AlambanadvAraM vyAkhyAtam, atha kramadvAramAha - jhANa gAthA / / kevalinaH bhavakAle muktigamanakAle manoyoganigrahAdika dhyAnapratipattikramo bhavati / kevalI muktau gacchan pUrvaM manoyogaM ruNaddhi, tato vacanayogaM tata: kAyayogam eSa krmH| zeSasya zukladhyAnAdyabhedadvayasya dharmadhyAnasya ca yathAsamAdhi dhyAnakramo jnyeyH| ko'pi pUrvaM mano ruNaddhi tato vacanaM tataH kAyam, ko'pi pUrvaM kAyaM ruNaddhi tato vacanamanasI, ko'pi vacanaM ruddhvA kAyamanasI / evaM yathAsamAdhi dhyAnakramo jnyeyH| / / 45 / / dIpikA - atha kramadvAram- kevalino bhavasya kAle zeSe'ntarmuhUrte zailezIkSaNe dhyAnasya prastAvAcchukladhyAnAntyabhedadvayasya pratipatteH kramo manoyoganigrahAdiH, Adito vaakkaaynigrhH| zeSasya dharmadhyAnasya zuklAdyabhedayozca pratipattiogAnAzritya yathAsamAdhinA pratipattikramaH, paraM prAyaH prAkkAyavAgyogarodhastato manorodhaH / / 44 / / dvA0 6 avacUrNiH - kramaM dharmasya lAghavArthaM zuklasya cAha- dhyAnasya pratipattikramaH paripATI, pUrva manonigrahastato vAgnigrahastata: kAyayoganigrahaH, ayaM kramo bhavakAle zailezyavasthAntargatakevalina:, zukla evAyaM kramaH, zeSasya dharmadhyAnapratipatturyathAsamAdhinA yathaiva svAsthyaM syAttathaiva pratipattiH / / 44 / / / avacUriH - kramadvAre lAghavArthaM dharmasya zuklasya ca [tamAha - jhANa0 / / dhyAnasya pratipattikramaH pratipattiparipATyabhidhIyate / sa bhavati manoyoganigrahAdiH, prathamaM manoyoganigrahaH, tato] vAgyoganigrahaH, tataH kAyayoganigrahaH / ayaM kramaH kevalino bhavakAle atra bhavakAlazabdena zailezyavasthAntargataH antarmuhUrtamAna eva gRhyate kAlaH / ayaM zukladhyAnakramaH zeSasya dharmadhyAnapratipatturyogakAlAvAzritya yathaiva svAsthyaM syAt tathaiva pratipattiH / / 44 / / dvAra-6 ___TIkA - atha lAghavArthaM dharmasya zuklasya ca kramamAha- bhavakAle bhavasatke kAle - mRtyusamaye mokSagamanapratyAsanne zailezyavasthArUpe kevalino dhyaankrmH| zeSasya dharmadhyAnapratipatturyathAsamAdhinA yathAsvAsthyaM syAttathA kramaH / / 44 / / suniuNamaNAiNihaNaM, bhUyahiyaM bhUyabhAvaNamahagyaM / amiyamajiyaM mahatthaM, mahANubhAvaM mahAvisayaM / / 45 / / jhAijjA niravajaM, jiNANaANaM jagappaIvANaM / aNiuNajaNaduNNeyaM, nayabhaMgapamANagamagahaNaM / / 46 / / arthalezaH - ANavijayamavAe, vivAgasaMThANa, u ya bodhavvA / ee cattAri payA, jAyavvA dhammajhANassa / / 46 / / kramadvAraM vyAkhyAtam, atha dhyAtavyadvAramAha - dharmadhyAnasya etAni catvAri padAni dhyAtavyAni 2010_02 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dhyAnazatakam bodhavyAni bhavanti / etAni kAni ? 1-AjJAvicayo jinAjJAyA abhyAsaH, 2-apAyavicayaH sAMsArika jIvAnAM duHkhacintanam, 3-vipAkavicayaH karmasvarUpacintanam, 4-saMsthAnavicayaH lokasvarUpacintanam / arthateSAM caturNAM padAnAM vyAkhyA / / 46 / / suNiUNa gaathaa|| jhAijA gAthA / / sudhIrevaMvidhAM jinAnAmAjJAM dhyAyet / kiM viziSTAm AjJAm? sunipuNAm atidakSAM jIvAditattvaprarUpakatvAt, [ta]thA anAdinidhanAM mahAvideheSu sadaiva vidyamAnatvAt, tathA bhUtahitAM bhUtebhyo jIvebhyo hitakAriNI, aparaM bhUtabhAvanAM bhUtAnAM-jIvAnAM bhAvanAvicAraNA yatra tAm, tathA ana| nigodAdivicArajJApakatvAnmUlyarahitAm amUlyAmitya'rthaH, aparaM mahAnubhAvAM muktyAdisaukhyadAyakatvAt mahatprabhAvAm, tathA mahAviSayAm anantajIvaprakAzakatvAt mahAn viSayo gocaro yasyAstAM mahAviSayAm, aparaM niravadyAM ni:paapaam| kiM viziSTAnAM jinAnAm ? jagatpradIpAnAm / kiM viziSTAm AjJAm ? anipuNajanadurjeyAM mUrkhajanaiH jJAtumazakyAm, tathA nayabhaGgapramANagamagahanAM nayA naigamAdayaH sapta teSAM bhaGgAH saptazatAni, pramANe dve pratyakSaparokSarUpe, gamA sadRkpAThAH etaiH prakArairgahanAM jJAnaM vinA jJAtumazakyAm / / 47-48 / / dIpikA - atha dhyAtavyamAjJAvicaya1apAyavicayaravipAkavicaya3saMsthAnavicaya4bhedAccaturddhA, tatra vicayazcintanena paricaya: krameNAha - sunipuNAM sUkSmadravyAdidarzakatvAt, anAdinidhanAm arthataH zAzvatAm, bhUtahitAM bhUtaM - satyaM bhAvyate anayA sA bhUtabhAvanA syAdvAdavAdinI tAm anAm amUlyAm, amitAm ekaikasUtrasyAnantArthatvAt, ajitAM kutIrthikaiH, mahAn pradhAno'rtho yasyAH pUrvAparAvirodhitvAdanuyogadvArAtmakatvAtrayamayatvAJca, mahAn prabhUto'nubhAvo yasyAzcaturdazapUrviNAM sarvalabdhimatvAt tAm, mahAviSayAM sarvadravyaviSayatvAt / / 45 / / niravadyAM dvAtriMzadalIkAdidoSAbhAvAt, IdRzAM jagatpradIpAnAM jinAnAmAjJApyante satkarmANyanayA jIvA ityAjJA tAmAjJAM vaacm| anipuNajanadurjeyAm, nayA naigamAdyAH, bhaGgA ekavidhAdyAH, pramANAni pratyakSAdIni, gamAH sadRkpAThAH tairgahanAm / / 46 / / avacUrNiH - dhyAtavyaM caturdhA- AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayabhedAt, tadevAha- 'ANA' iyaM gAthAnyakartRkI / tatrAdyamAha- sunaipuNyaM ca sUkSmadravyAdhupadarzakatvAttathA matyAdipratipAdakatvAJca, anAdyanidhanAM dravyArthAdezAt, bhUtahitAM bhUtAH prANinasteSAM hitAM pathyAM 'savve jIvA na haMtavvA' ityAdi- bhUtabhAvanAM bhUtaM -satyaM bhAvyate'nayeti bhUtabhAvanA - anekAntaparicchedAtmikA, bhUtAnAM vA sattvAnAM cilAtIputrAdInAmiva bhAvanA - vAsanA yasyAH sA tathA tAm, anAmavidyamAnamUlyAm, athavA RNaghnAm, amitAmaparimitArthAm, yathA 'savvanaINaM jA huja vAluyA savvudahINa jaM udayaM / ittovi aNaMtaguNo attho ikkassa suttassa / / 1 / / ' 2010 02 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH amRtAM vA'mRtopamAM mRSTAM pathyAM vA, yathA 'jiNavayaNamoagassa u rattiM va diA ya khajjamANassa / tittiM buho na vaJcai sahassovagUDhassa / / 1 / / ' tathAnaranirayatiriasuragaNasaMsAriasavvadukkharogANaM / jiNavayaNamegamosahamapavaggaduhakkhayaphalayaM / / 2 / / ' amRtAM sajIvAM vA, upapattikSamatvena, ajitAM zeSapravacanAjJAbhiraparAjitAm, yathA 'jiivaaivtthuciNtnnkosllgunnenn'nnnnnnsrisennN| sesavayaNehiM ajiaM jiNiMdavayaNaM mahAvisayaM / / 1 / / ' mahA* pUrvAparAvirodhitvAnuyogadvArAtmakatvAnnayagarbhatvAJca, yadA mahaH pUjA tatra tiSThatIti mahasthA [tAm] yathA - 'savvasurAsuramANusajoisavaMtarasupUiaM NANaM / jeNeha gaNaharANaM chuhati cunne suriMdAvi / / 1 / / ' mahAn pradhAnaH prabhUto vA'nubhAvaH sAmarthyAdilakSaNo yasyAH sA tathA tAm, pradhAnatvaM caturdazapUrvavido labdhisampannatvAt, prabhUtatvaM ca [prabhUtakAryakaraNAd, uktaM ca-] 'pahU NaM cauddasapuvvI ghaDAo ghaDasahassaM karittae' ityAdi, paratra yathA 'uvavAo laMtagaMmi caudasapuvvIssa hoi u jahanno / ukkoso savaDhe siddhigamo vA akammassa / / 1 / / ' mahAviSayAM sarvadravya[vyAdi]viSayatvAt / / 45 / / AjJAM vacanalakSaNAm, nayA naigamAdayastathA bhaGgA bhaGgakAH, pramANAni dravyAdIni, gamAzcaturviMzatidaNDakAdayaH kiJcidvisadRzAH sUtramArgA vA, tairgahanA tAm / / 46 / / avacUriH - atha dhyAtavyamAha, taJcaturbhedam AjJA'pAya-vipAka-saMsthAnavicayabhedAt / tadevAhaANA0 gAtheyamanyakartRkI / tatrAdyamAha- suni0 / / sunipuNAm AjJAmiti yogaH naipuNyaM ca sUkSmadravyAdhupadarzakatvAttathA matyAdipratipAdakatvAcca / uktaM ca - "suyanAthami neuNNaM kevale tayaNaMtaraM / appaNo sesagANaM ca jamhA taM paribhAvaNaM / / " anAdyanidhanAm dravyArthAdezAt, bhUtahitAM bhUtAH prANinasteSAM hitAM pathyAm - "savve jIvA na haMtavvA" ityAdi, bhUtabhAvanAM bhUtaM satyaM bhAvyate'nayeti bhUtabhAvanA anekAntaparicchedAtmikA, 2010_02 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dhyAnazatakam bhUtAnAM vA sattvAnAM cilAtIputrAdInAmiva bhAvanA vAsanA yasyAH sA tathA tAm, anarghAm avidyamAnamUlyAm athavA RNadhnAm RNaM karma taddhnAm, amitAmaparimitAM yathA - "savvanaINaM jA hojja vAluyA savvaudahINa jaM udayaM / ito vi aNaMtaguNo attho ikkassa suttassa / / " amRtAM vA amRtopamA mRSTAM pathyAM vA yathA"jiNavayaNamodagassa u rattiM ya divA ya khajjamANassa / titiM buho na vaccai heusahassovagUDhassa / / naranirayatiriyasuragaNa saMsAriyasavvadukkha-rogANaM / jiNavayaNamegamosahamapavaggasuhakkhayaM phaladaM / / " amRtAM sajIvAM vA upapattikSamatvena ajitAM zeSapravacanAjJAbhiraparAjitAm, yathA - "jIvAivatthuciMtaNakosallaguNeNa'NaNNasariseNaM / sesavayaNehiM ajiyaM jiNiMdavayaNaM mahAvisayaM / / " mahAn pradhAno'rtho yasyAH tathA tAM pUrvAparAvirodhitvAdanuyogadvArAtmakatvAnnayagarbhatvAcca pradhAnAM yadvA mahA pUjA tatra tiSThatIti mahAsthA, yathA - "savvasurAsuramANusa-joisavaMtarasupUiyaM NANaM / jeNeha gaNaharANaM, chuhaMti cuNNe suriMdAvi / / " mahAn pradhAnaH prabhUto vA'nubhAvaH sAmarthyAdilakSaNo yasyAH sA tathA tAm, prAdhAnyaM cAsyAzcaturdazapUrvavidaH sarvalabdhisampannatvAt, prabhUtatvaM ca "pabhU NaM coddasapuvvI ghaDAo ghaDasahassaM karittae" ityAdi, paratra, yathA - "uvavAo laMtagaMmi, coddasa puvvIssa hoi u jahaNNo / ukkoso savvaTe, siddhigamo vA akammassa / / " . mahAviSayAM sakaladravyAdiviSayatvAt / / 45 / / / jhAi0 / / dhyAyediti sarvapadakriyA / niravadyAmanRtAdidvAtriMzaddoSAvadyarahitatvAt jinAnAmAjJAM vacanalakSaNAmanipuNajanadurjeyAm, nayAzca bhaGgAzca pramANAni ca gamAzca tairgahanA gahvarA tAm, nayA naigamAdayo, bhaGgAH bhaGgakAH, pramANAni dravyAdIni yathAnuyogadvAreSu, gamAzcaturviMzatidaekAdayaH, kAraNavazato vA kiJcitsadRzAH sUtramArgA yathA SaDjIvanikAyAdau / / 46 / / TIkA - atha dhyAtavyam, taJcaturdhA AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayabhedAt / AjJAdInAM vividho viziSTo vA cayaH upcyH| tatrAdyabhedamAha __ AjJAM dvAdazAGgIrUpAM jinAnAM jagatpradIpAnAM dhyAyet / kathambhUtAm? sunipuNAM suukssmaarthprkaashktvaat| anAdyanidhanAM dvAdazAGgIM na kadAcinnAsIdityAdi / bhUtahitAM praannidyaaprdhaanaam| bhUtabhAvanAM bhUtAnAM cilAtIputrAdInAmiva bhAvanA vAsanA yasyA dvAdazAGgIvacanamAtrazruteH sakAzAt sA tathA tAm / anAmamUlyAm, asaGkalpitA'cintitaphalapradatvAt / amitAm aparimitArthAm, amRtAM vA amRtopamAm, amrtvdaayktvaat| ajitAM kumatasiddhAntaiH / mahA* pradhAnArthAm, pUrvAparAvirodhitvAt / mahAnubhAvAM mahAprabhAvAm - 'pahU NaM caudasapuvvI ghaDAu ghaDasahassaM karittae' ityaadi| mahAviSayAM sarvadravyaviSayAM - 'davvau NaM suyanANI uvautto savvadavvANi jANai' ityAdi / niravadyAM ni:pApAm / anipuNajanadurjeyAm / nayabhaGgapramANagamagahanAm, nayA naigamAdyAH, bhaGgA bhaGgakAH, pramANAni pratyakSAdIni gamAH sadRzapAThA: tairgahanAM kssttaavbodhaam| / / 45-46 / / 2010_02 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH tattha ya maidobbaleNaM, tavvihAyariyavirahao vAvi / yagahaNattaNeNa ya, NANAvaraNodaeNaM ca / / 47 / / heUdAharaNAsaMbhave ya, sai suTTu jaM na bujjhejjA | savvaNNumayamavitahaM, tahAvi taM ciMtae maimaM / / 48 / / arthaleza: tattha ya gAthA / / heU gAthA / / etaiH prakAraiH sadbhiH sAdhuH zrAddhA vA yadvastu suprakAreNa na budhyate matimAn tathApi tadvastu sarvajJamataM sarvajJabhASitam avitathaM satyaM manyate / taiH kaiH prakAraiH ? tatra vastuni matidaurbalyena tucchabuddhiH tayA, aparaM tadvidhAcAryAbhAvatazcApi tathA jJeyagahanatvena jJeyAnAM nigodAdipadArthAnAM gahanatvena ca anyajjJAnAvaraNodayena, aparaM hetuudAharaNayorasambhave sati / / 49-50 / / - dIpikA - tatrAjJAyAM matidaurbalyena tadvidhaH samyag vyAkhyAtA AcAryastasya virahato'bhAvAjjeyArthasya gahanatvena jJAnAvaraNodayena ca heturvayAderdhUmavattvAdiH, udAharaNaM caritakalpitabhedam, tayorasambhave sati, suSThu yadvastu na budhyate tathApi tadvastu sarvajJamatamityavitathaM cintayen matimAn / / 47-48 / / 49 avacUrNiH - tatra tasyAmAjJAyAM matidaurbalyena buddheH samyagarthAnavadhAraNena, jJeyaM dharmmAstikAyAdi, tadgahanatvena ca / / 47 / / kaJcana padArthaM prati hetUdAharaNAsambhavaH tasmin sati, tatra hetuH kArako vyaJjakazca, udAharaNaM caritakalpitabhedam, tathApi tadabodhakAraNe satyanavagacchannapi tat mataM cintayenmatimAn ||48 / / avacUriH - tattha0 / / 1 - tatra ca matidaurbalyena buddheH samyagarthAnavadhAraNenetyarthaH, 2-tadvidhAcAryavirahato'viparItatattvapratipAdanakuzalaH AcAryastadabhAvAdityarthaH, 3- jJeyagahanatvena ca jJeyaM dharmAstikAyAdi, 4 - jJAnAvaraNodayena ca jJAnAvaraNodayAdevAnantaroktaM matidaurbalyAditrayaM syAt tatazca tadabhidhAne na yuktamamISAmabhidhAnam ? na, tatkAryasyaiva saGkSepa-vistarata upAdhibhedenoktatvAt / / 47 / / arthalezaH he0 / / 5-6 - hetuH kArako vyaJjakazca udAharaNaM caritakalpitabhedam, hetuzcodAharaNaM ca hetUdAharaNe tayorasambhavaH kaJcana padArthaM prati hetUdAharaNAsambhavAt tasmin sati yad vastujAtaM na suSThu buddhyeta nAtIvAvagacchet sarvajJamatamavitathaM tathApi tadabodhakAraNe satyanavagacchannapi tanmataM vastu vA paryAlocayenmatimAn / / 48 / / 2010_02 TIkA spaSTe / navaraM tatra tasyAmAjJAyAM zrutarUpAyAm / / 47-48 / / aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya, NaNNahAvAdiNo teNaM / / 49 / / aNu gAthA / / sudhIrevaM cintayet / yad yasmAt kAraNAt jagatpravarA vItarAgA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dhyAnazatakam anupakRtaparAnugrahaparAyaNA syuH / upakAraM vinApi meghasUryAdivat pareSAM jIvAnAm anugrahaM - prasAdaM kurvnti| ubhayakAlaM vyAkhyAkaraNena sarvajIvahitakArI jIvAjIvAditatvaprarUpaNayA prasAdakArakA ityarthaH tathA jitarAgadveSamohAH, tena kAraNena anyathAvAdino na bhavanti / / 51 / / dIpikA - yajjinAH, anupakRte parairupakAre'kRte'pi, parAnugrahaH kRpA tatra parAyaNAH,jagatpravarAH, tena nAnyathAvAdinaH, rAga: prItiH, dveSo'prItiH, moho'jJAnam, AjJAvicayanAmA bhedaH / / 49 / / avacUNiH - rAgo'bhiSvaGgo dveSo'prItirmoho'jJAnam / / 49 / / avacUriH - kimityetadevamityata Aha - aNu0 / / anupakRte parairavartite sati parAnugrahaparAyaNA dharmopadezAdinA yad yasmAjjinA jagatpravarA jitA rAgadveSamohA nAnyathAvAdinastena kAraNAt / / 49 / / TIkA - kimityetadevamityAha- spaSTA / / 49 / / rAgaddosakasAyAsavAdikiriyAsu vaTTamANANaM / ihaparaloyAvAo, jhAijA vajaparivajI / / 5 / / arthalezaH - AjJAvicayo vyAkhyAtaH, athApAyavicayamAha - rAgaddosa gAthA / / dharmadhyAnadhyAtA jIvAnAm iha-paralokApAyAn ihaloke kuTumbacintAdikaSTAni paraloke narakAdikaSTAni dhyAyet / kiM viziSTAnAM jIvAnAm? rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu vartamAnAnAm / kiM viziSTo dharmadhyAnadhyAtA ? avadyaparivarjakaH pApaparihArakartA / / 52 / / / dIpikA - AzravA mithyAtvAviratiyogAH / Adizabdo rAgAdinAmanekabhedavAcI, kriyA: kAyikAdyAH, rAgAdiSu kriyAsu varttamAnAnAmihaparalokayorapAyAn kaSTAni dhyAyet / yathA rAga ihabhave'pi duHkhAya, dRSTirAgAdibhedastu dIrghabhavAya, evaM dveSAdayo'pi, avadyaparivarjI, apAyavicayanAmA bheda: 2 / / 50 / / avacUrNiH- dvitIyamAha- rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu vartamAnAnAmihaparalokApAyAn dhyAyedvartyaparivarjI, vaya'makRtyaM tatparivarjI - apramattaH, yathA'rAgaH sampadyamAno'pi, duHkhado dussttgocrH| mahAvyAdhyabhibhUtasya, apathyAnnAbhilASavat / / 1 / / dveSaH sampadyamAno'pi, tApayatyeva dehinam / koTarastho jvalannAzu, dAvAnala iva drumam / / 2 / / ' tathA'dRSTyAdibhedabhinnasya, rAgasyAmuSmikaM phalam / dIrghaH saMsAra evoktaH, sarvajJaiH sarvadarzibhiH / / 3 / / dosAnalasaMtatto, ihaloe ceva dukkhio jIvo / paralogaMmi a pAvo, pAvai nirayAnalaM tatto / / 4 / / micchattamohiamaI, jIvo ihaloga eva dukkhAI / niraovamAiM pAvo, pAvai pasamAiguNahINo / / 5 / / ajJAnaM hi khalu kaSTam, krodhAdibhyo'pi srvpaapebhyH| arthaM hitamahitaM vA, na vetti yenAvRtto lokaH / / 6 / / 2010_02 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH jIvA pAviMti ihaM, pANavahAdaviraIe pAvAe / niasuaghAyaNamAI, dose jaNagarahie pAvA / / 7 / / paralogaMmivi evaM, AsavakiriAhiM ajjie kamme / jIvANaM ciramavAyA, nirayAigaIbhamaMtANaM / / 8 / / kiriyA vaTTamANA, kAigamAIsu dukkhiA jIvA / iha ceva ya paraloge, saMsArapavaDDagA bhaNiyA ||9|| evaM rAgAdikriyAsu varttamAnAnAmapAyAn dhyAyet ||50|| avacUriH - dvitIyadhyAtavyabhedamAha - rAga0 / / rAgadveSakaSAya zravAdikriyAsu vartamAnAnAmiha - paralokApAyAn dhyAyet / varjyaparivarjI varjyam akRtyaM tatparivarjI apramattaH / yathA rAgAdikriyA - "rAgaH sampadyamAno'pi, duHkhado duSTagocaraH / mahAvyAdhyabhibhUtasya, apathyAnnAbhilASavat / / 1 / / dveSaH sampadyamAno'pi, tApayatyeva dehinam / koTarastho jvalannAzu, dAvAnala iva drumam / / 2 / / " tathA"dRSTyAdibhedabhinnasya, rAgasyAmuSmikaM phalam / dIrghaH saMsAra evoktaH, sarvajJaiH sarvadarzibhiH ||3|| dosAnalasaMsatto, iha loe ceva dukkhio jIvo / paralogaMmi ya pAvai, pAvo nirayAnalaM tatto / / 4 / / " kaSAyAH tadapAyAH punaH "koho pIiM paNAsei / " ityAdi / " koho ya mANo ya aNiggahIyA" ityAdi / AzravA: karmabandhahetavo mithyAtvAdayaH tadapAya: "micchattamohiyamaI, jIvo ihaloga eva dukkhAI / niraovamAI pAvo, pasamAiguNahINo || ajJAnaM hi khalu kaSTaM, krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRtto lokaH / / jIvA pAviMti ihaM, pANavahAdaviraIe pAvAe / niyasuyaghAyaNamAI, dose jaNagarahie pAve || paralogaMmi vi evaM, AsavakiriyAhi ajjie kamme / jIvANa ciramavAyA, nirayAigaI bhamaMtANaM / / " kriyAstu kAyikyAdibhedAH eva tadapAyaH punaH " kiriyAsu vaTTamANA, kAigamAIsu dukkhiyA jIvA / iha ceva ya paraloe saMsArapavaDDhagA bhaNiyA / / " evaM rAgAdikriyAsu varttamAnAnAmapAyAn dhyAyet / / 50 / / TIkA dvitIyaM dhyAtavyabhedamAha- rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu, AzravAH prANAtipAtAdyAH, AdizabdAnmithyAtvAjJAnAdayaH tAsu vartamAnAnAmihalokaparalokApAyAn dhyAyet / varjyaparivarjI apramatta ityarthaH / / 50 / / - 51 payaiThiipaesANubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM / jogANubhAvajaNiyaM, kammavivAgaM viciMtejjA / / 51 / / arthalezaH paya gAthA / / vipAkavicayamAha / dharmmadhyAnadhyAtA karmmavipAkaM vicintayet / kiM viziSTaM karmmavipAkam ?' prakRtisthitirasapradezAnubhAvabhinnaM prakRtiH karmaNAM svabhAvaH, sthitiH karmaNaH 2010_02 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 dhyAnazatakam sthitikAla:, raso manaHpariNAmaH tIvrAdiH, pradezaH karmaNAM pudgalAH teSAmanubhAvena vicAreNa bhinnaM bhedaM prAptam / tathA zubhAzubhavibhaktaH, aparaM yogAnubhAvajanitaM yogAnAM manonAkkAyavyApArANAm anubhAvena saMyogena utpAditam / / 53 / / dIpikA - prakRtayaH karmaNAM bhedA jJAnAvaraNAdyAH, sthitirjghnyaadibhedaaH| pradezo jIvapradezamilitakarmapudgalaskandhaH, anubhavo rasaH, taibhinnaM bhedApannam, etaJcatu pi zubhAzubhAbhyAM vibhaktam / 'jogA' yogA manovAkkAyAH, anubhAvA jIvaguNA mithyAtvAviratikaSAyAstairjanitam, karmavipAkaM karmodayaH, vipAkavicayanAmA bhedaH 3 / / 51 / / avacUrNiH - tRtIyamAha - prakRtyAdibhedabhinnaM, zubhAzubhavibhaktaM, yogAnubhAvajanitaM, yogA manovacanakAyAH, anubhAvo jIvaguNa eva, sa ca mithyAtvAviratipramAdakaSAyAstai nitam / / 51 / / avacUriH - tRtIyamAha - paya0 / / prakRti-sthiti-pradezA'nubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhaktam prakRtizabdenASTau karmaprakRtayo'bhidhIyante, sthitiH tAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnam, pradezazabdena jIvapradeza-pudgalAdInAM sambandho'bhidhIyante, anubhAvazabdena tu vipAkaH / ete ca prakRtyAdayaH zubhAzubhabhAvAH syuH / yogA mana-vacanakAyAH tairanubhAvo jIvaguNa eva sa ca mithyAdarzanAvirati-pramAda-kaSAyAH, tena ca janitamutpAditaM karmavipAkamudayaM ca / / 51 / / TIkA - tRtIyamAha - prakRtisthitipradezAnubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM zubhAzubhatvena sthaapitm| prakRtayo jJAnAvaraNAdyAH, sthitistAsAmavasthAnakAlaH, pradezAH karmapudgalAH, anubhAvo vipaakH| yogAnubhAvajanitaM manoyogAdiprabhAvaprabhavaM karmavipAkaM vicintayedityakSarArthaH / / 51 / / / jiNadesiyAi lakkhaNasaMThANAsaNavihANamANAiM / uppAyaTThiibhaMgA-ipajjavA je ya davvANaM / / 2 / / arthalezaH - jiNadesiyAi gAthA / / atha saMsthAnavicayamAha - dharmadhyAnadhyAtA jinadezitAni SaDdravyANAM lakSaNAni saMsthAnAsanavidhAnAni[vidhAnamAnAni] cintayediti SaSThagAthoktena sambandhaH / tatra dravyANi dharmAstikAyAdIni, dharmAstikAyasya lakSaNaM gtiH| ko'rthaH? jIvAnAM pudgalAnAM cAsau gatyupagrahakArI matsyAnAM jalavat / 1 / adharmAstikAyasya lakSaNaM sthitiH, jIvAnAM pudgalAnAM cAsau sthityupagrahakArI matsyAnAM sthalavat / / 2 / / AkAzAstikAyasya lakSaNam avagAhaH, sarvadravyANAM sthAnatvAdapAM ghaTavat / / 3 / / pudgalAstikAyasya lakSaNaM mUrtivarNagandharasasparzazabdavattvaM pUraNagalanAtmakatvaM ca / / 4 / / kAlasya lakSaNamatikramaNavattvam / / 5 / / etaany'jiivaaH| jIvAstikAyalakSaNaM cetanatvam / / 6 / / saMsthAnam aakaarH| sa lokAkAzasya, tatra vartinAM dharmAdharmAstikAyanaizcayikakAlAnAm, kevalisamuddhAtagatasya lokapUrtisamaye jIvasya, kttidttkrvaishaakhsNsthaansthitpurusstulyH| vaizAkhasaMsthAnaM 2010_02 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH vistAritapAdAbhyAM syAt / samayAvalikAdikasya vyAvahArikakAlasya saMsthAnaM nRkSetratulyam alpaM sUryacAraprabhavatvAt sUryacArazca nRkSetra ev| anyatra palyopamAdivyavahAraH etadapekSayA jJeyaH / pudgalAnAM saMsthAnaM vRtta-vyasrAdi / dehasthitajIvAnAM samacaturasrAdiH / AsanamAdhAraH tacca dharmAstikAyAdInAM lokAkAzam / vidhAnAni bhedAste ca 'dhammatthikAe' ityAdi, 'dhammatthikAyadese dhammatthikAyapaese' ityAdi / mAnAni pramANAni / yathA dharmAdharmI lokAkAzapramANau, AkAzaM lokAlokavyApi, lokAkAzam eko jIvazca samamAtrA, aNurekapradezasthAyI, pradezo niraMzo bhAga, kAlo nRkSetramAnaH 'uppAyaThiI'tyAdivyAkhyA ye ca dravyANAmutpAdasthitibhaGgAzca paryAyAstAn cintayet / kathaM sarvavastu utpAdavyayadhrauvyAtmakam? yathA svarNaM ghaTatvena bhagnaM maulitvenotpannaM svarNatvena sthirameva / gorasaM payastvena naSTaM dadhitvenotpannaM gorasatvena sthirm| evaM dharmAstikAyAdayo'pi vivakSitasamayasambandhApekSayotpannAH, atItasamayApekSayA vinaSTAH, dravyatvena tu sthirAH / Adito gurulaghvAdiparyAyAn cintayet / / 54 / / dIpikA - jinadezitAni jinoktAni, SaNNAM dravyANAM lakSaNasaMsthAnAsanavidhAnamAnAdIni, cintayediti SaSThagAthoktena saha smbndhH| tatra dravyANi dharmAstikAyAdIni / dharmAstikAyasya lakSaNaM gatiH, ko'rthaH ? jIvAnAM pudgalAnAM cA'sau gatyupagrahakArI matsyAnAM jalavat 1 / adharmAstikAyasya lakSaNaM sthitiH, jIvAnAM pudgalAnAM cAsau sthityupagrahakArI, matsyAnAM sthalavat 2 / AkAzAstikAyasya lakSaNamavagAhaH, sarvadravyANAM sthAnatvAdapAM ghaTavat 3 / pudgalAstikAyasya lakSaNaM mUrtavarNagandharasasparzazabdavattvaM pUraNagalanAtmakaM ca 4 / kAlasya lakSaNamatikramaNavattvam 5 / etaanyjiivaaH| jIvAstikAyalakSaNaM caitanyam 6 / saMsthAnam AkAraH, sa lokAkAzasya tatravartinAM dharmAdharmAstikAyanaizcayikakAlAnAM kevalisamuddhAtagatasya lokapUrtisamaye jIvasya kttidttkrvaishaakhsNsthaansthitpurusstulyH| vaizAkhasaMsthAnaM vistAritapAdAbhyAM syAt / samayAvalikAdikasya vyAvahArikakAlasya saMsthAnaM nRkSetratulyaM sUryacAraprabhavatvAt, sUryacArazca nRkSetra eva, anyatra palyopamAdivyavahAraH, etadapekSayA jnyeyH| pudgalAnAM saMsthAnaM vRtta-tryasrAdi / dehasthitajIvAnAM smctursraadi| AsanamAdhAraH, taJca dharmAstikAyAdInAM lokAkAzam / vidhAnAni bhedAste ca 'dhammatthikAe' ityAdi, 'dhammatthikAyadese dhammatthikAyapaese' ityaadi| mAnAni pramANAni, yathA dharmAdharmAkAzalokAstikAyA eko jIvazca samamAtrAH, aNurekapradezasthAyI pradezo niraMzo bhaagH| kAlo nRkssetrmaanH| 'uppAyaThiI'tyAdi vyAkhyA - ye ca dravyANAM utpAdasthitibhaGgAdiparyAyAstAn cintayet, katham? sarvaM vastu utpAdavyayadhrauvyAtmakam, yathA svarNa ghaTatvena bhagnaM maulitvenotpannaM suvarNatvena sthirmev| gorasaM payastvena naSTaM dadhitvenotpannaM gorasatvena sthiram / evaM dharmAstikAyAdayo'pi vivakSitasamayasambandhApekSayotpannAH, atItasamayApekSayA vinaSTAH, dravyatvena tu sthirAH / Adito'gurulaghvAdiparyAyAn cintayet / / 52 / / avacUrNiH - caturthamAha - jinadezitAni lakSaNasaMsthAnAsanavidhAnamAnAni, vicintayediti vakSyati 2010_02 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dhyAnazatakam SaSThyAMSiSTha]gAthAyAm, dravyANAmiti pratipadamAyojyam, tatra lakSaNaM dharmAstikAyAdidravyANAM gatyAdi, tathA saMsthAnaM parimaNDalAdyajIvAnAm, jIvazarIrANAM ca samacaturasrAdi, kAlasya manuSyakSetrAkRtiH, sUryAdikriyA'bhivyaGgamyo hi kAla: kila manuSyakSetra eva varttate, ato ya evAsyAkAraH sa eva kAlasyopacArato vijJeyaH, dharmAdharmayorapi lokakSetrApekSayA bhAvanIyam, tathA AsanAni AdhAralakSaNAni dharmAstikAyAdInAM lokAkAzAdIni svasvarUpANi vA, tathA vidhAnAni dharmAdInAm, yathA-'dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa paese' ityAdi, tathA mAnAni dharmAdInAmevAtmIyAni, tathA utpAdasthitibhaGgAdiparyAyA ye ca dravyANAM dharmAstikAyAdInAM tAn vicintayet, tatra dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandharUpApekSayotpadyate, tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinazyati, dharmAstikAya dravyAtmanA tu nityaH, AdizabdAdagurulaghvAdiparyAyaparigrahaH / / 52 / / * avacUriH - caturthamAha - jiNa0 / / jinadezitAni lakSaNa-saMsthAnA'sana-vidhAna-mAnAni vicintayed vakSyati SaSThyAM [SaSTha] gAthAyAm / dravyANAmiti pratipadamAjyam / tatra lakSaNaM [dharmAstikAyAdidravyANAM gatyAdi / saMsthAnaM pudgalaracanAkAralakSaNaM parimaNDalAdyajIvAnAm, dharmAdharmayorapi lokakSetrApekSayA bhAvanIyam / tathA''sanAni AdhAralakSaNAni dharmAstikAyAdInAM lokAkAzAdIni svasvarUpaNi vA / vidhAnAni] dharmAstikAyAdInAmeva bhedAn - yathA, 'dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese, dhammatthikAyassa paese' ityAdi / tathA mAnAni pramANAni dharmAstikAyAdInAmevAtmIyAtmIyAni / tathotpAda-sthiti-bhaGgAdiparyAyA ye ca dravyANAM dharmAstikAyAdInAM tAn vicintayet, dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandharUpApekSayotpadyante, tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinazyati, dharmAstikAya dravyAtmanA tu nitya, AdizabdAdagurulaghvAdiparyAyagrahaH / / 52 / / TIkA - caturthamAha - jinadezitAni lakSaNasaMsthAnAsanavidhAnamAnAni dravyANAM vicintayediti SaSThagAthAparyante sambandhaH / tatra lakSaNaM dharmAstikAyAdInAM dravyANAM gatyAdi / saMsthAnaM lokAkAzasyeva dharmAdharmayoH, jIvAnAM samacaturasrAdi, ajIvAnAM parimaNDala-vRtta-tryasra-caturasrA-''yatarUpam, kAlo manuSyakSetrAkRtiH, tasya tatraiva bhAvAt / tathA AsanamAdhAraH sarveSAM lokAkAzam / vidhAnAni bhedAH dharmAstikAyaH dharmAstikAyadeza: dharmAstikAyapradeza ityAdi / tathA eSAM maanaanyaatmiiyprmaannaani| utpAdasthitibhaGgAdiparyAyAzca ye dravyANAM tatra dharmAstikAyo vrtmaansmysmbndhruupaapekssyotpdyte| atItasamayasambandharUpApekSayA vinazyati / dharmAstikAyadravyAtmanA tu nityaH, evaM sarveSAm / / 52 / / paMcatthikAyamaiyaM, logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM / NAmAibheyavihiyaM, tivihamaholoyabheyAiM / / 53 / / arthalezaH - paMcatthi gAthA / / sudhIrevaMvidhaM lokaM vicintayet / kiM viziSTaM lokam ? paJcAstikAyamayaH 1-dharmAstikAyaH, 2-adharmAstikAyaH, 3-AkAzAstikAyaH, 4-jIvAstikAyaH, 5-pudgalAstikAyaH / etairastikAyaiH pripuurnnmityrthH| tathA anAdinidhanamAdyaMtarahitam, aparaM jinAkhyAtaM JainEducation International 2010_02 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH vItarAgopadiSTaM tathA nAmAdibhedavihitaM caturviMzatistave nAmAdibhi dRSTaprakAraiH prarUpitaM tathA adholokabhedAdibhistrividham - adholokaH 1, tiryaglokaH 2, urdhvalokaH 3, evaM tribhedam / / 55 / / / dIpikA- paJcAstikAyamayam, astayaH pradezAsteSAM kAyAH samudAyA astikAyAste paJca, dhrmaadhrmaakaashjiivpudglaastikaayruupaastnmym| kAlo'stikAyo na, tasya sthiratvena prdeshcyaabhaavaat| tathA'nAdinidhanam, jinAkhyAtaM nAmalokAdipUrvoktASTabhedabhinnamadholokAdibhedaM trividhaM lokaM cintayet / / 53 / / avacUrNiH - paJcAstikAyamayam, astikAyAH - dharmAstikAyAdayasteSAM cedaM svarUpaM-- 'jIvAnAM pudgalAnAM ca, gtyupgrhkaarnnm| dharmAstikAyo jJAnasya dIpazcakSuSmato yathA / / 1 / / jIvAnAM pudgalAnAM ca, sthityupaSTambhakAraNam / adharma: puruSasyeva, tiSThAsoravanissamA / / 2 / / jIvAnAM pudgalAnAM ca, dhrmaadhrmaastikaayyoH| badarANAM ghaTo yadva-dAkAzamavakAzadam / / 3 / jJAnAtmA sarvabhAvajJaH, bhoktA kartA ca karmaNAm / nAnAsaMsArimuktAkhyaH jIvaH prokto jinAgame / / 4 / / sprshrsgndhvrnn-shbdmuurtsvbhaavkaaH| saGghAtabhedaniSpannAH, pudgalA jinadezitAH / / 5 / / ' jinAkhyAtamityAdarakhyApanArthatvAnna punaruktam, uktaM ca - 'anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / ISatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam / / 1 / / ' tathA nAmAdibhedabhinnaM - 'nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle bhave a bhAve a / pajjavalogo a tahA, aTThaviho loganikkhevo / / 1 / / ' arthaH pUrvavat, kSetralokamadhikRtyAha-trividhamadholokAdibhedam / / 53 / / avacUriH - kiJca - paMca0 / / paJcAstikAyamayaM tatrAstayaH pradezAsteSAM kAyA, ete ca dharmAstikAyAdayasteSAM cedaM svarUpam, "jIvAnAM pudgalAnAM ca, gatyupagrahakAraNam / dharmAstikAyo jJAnasya, dIpazcakSuSmato yathA / / jIvAnAM pudgalAnAM ca, sthityupagrahakAraNam / adharmaH puruSasyeva, tiSThAsoravanissamA / / jIvAnAM pudgalAnAM ca, dharmAdharmAstikAyayoH / badarANAM ghaTo yadva-dAkAzamavakAzadam / / jJAnAtmA sarvabhAvajJaH, bhoktA kartA ca karmaNAm / nAnA saMsArimuktAkhyaH, jIvaH prokto jinAgame / / sparza-rasa-gandha-varNa-zabda-mUrtasvabhAvakAH / saGghAtabhedaniSpannAH, pudgalA jinadezitAH / / lokam anAdyanidhanam jinAkhyAtamityAdarakhyApanArthatvAt, na punaruktaH / tathA nAmAdibhedabhinnam, "nAma ThavaNA davie, khette kAle bhave a bhAve ya / pajjavalogo ya tahA, aTThaviho loganikkhevo / 2010_02 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakama arthaH pUrvavat, kSetralokamadhikRtyAha - trividhamadholokabhedAdim / / 53 / / TIkA - kiJca - nAmAdibhedavihitaM nAmasthApanAdibhedaizcaturviMzatistave sthApitam, trividhamadholokordhvalokatiryaglokabhedAt / / 53 / / khiivalayadIvasAgaranarayavimANabhavaNAisaMThANaM / vomAipaiTThANaM, niyayaM logaTTiivihANaM / / 54 / / arthalezaH khii gAthA / / sudhIniyataM lokasthitividhAnaM lokasya saMsthAnaprakoraM cintyet| kiM viziSTaM lokasthitividhAnam? kSitivalayadvIpasAgaranarakavimAnabhavanAdisaMsthAnam / kSiti pRthvI, valayAni ghanodadhighanavAtatanuvAtasaMjJAni, dvIpAH sAgarAzca asaGkhayeyAH, narakA: sapta, vimAnAni jyotiSkasaudharmadevalokAdIni, bhavanAni asurakumArAdInAm AdizabdAnmeruparvatAdayaH padArthAH / teSAM saMsthAnaM racanA yatra tathA vyomAdipratiSThAnam AkAzAdipratiSThAsahitam / / 56 / / dIpikA- tatra ca - kSitayo dharmAdyAH ISatprAgbhArAntAH 8 / valayAni ghanodadhighanatanuvAtAtmakAni bhUmisaptakoparikSepINi, dvIpAbdhayo'saGkhyAH , nirayA - narakAH, vimAnAni jyotiSkAdInAmanuttarAntAnAm, bhavanAnyasurAdInAm, Adito vyantarapurANi teSAM kSitivalayAdInAM saMsthAnamAkAravizeSaM, ('vomAi') Adito vAyvAdau pratiSThAnamavasthitiryasya tad, niyataM zAzvatam, lokasthitevidhAnaM prkaarstccintyet| ukta: saMsthAnavicayo dharmadhyAnasya turyo bhedaH 4 / / 56 / / __ avacUrNiH - tasminneva kSetraloke idaM vicintayed- kSitayo ghAdyA ISatprAgbhArAvasAnA aSTau bhUmayaH, valayAni ghanodaghighanatanuvAtAtmakAni gharmAdisaptapRthivIparikSepINyekaviMzatiH, dvIpAH sAgarAzcAsaGkhyeyAH, nirayAH sImantakAdyAH, vimAnAni jyotiSkAdisambandhIni, bhavanAni asurAdidazanikAyasambandhIni, AdizabdAdasaGkhyeyavyantaranagaraparigrahaH, eteSAM saMsthAnaM vicintayet, tathA vyoma AkAzam, AdizabdAdvAyvAdiparigrahaH, vyomAdau pratiSThAnamasyeti tattathA, lokasthitividhAnam, vidhAnaM prakAraH, lokasya sthitimaryAdA tadvidhAnam, niyataM nityaM zAzvataM cintayet / / 54 / / avacUriH - kiJca tasminneva kSetraloke idaM cedaM ca vicintayedityAha - khii0 / / kSitayo gharmAdyA ISatprAgbhArAvasAnA aSTau bhUmayaH / valayAni ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAtAtmakAni gharmAdisaptapRthivIparikSepINyekaviMzatiH / dvIpAH / sAgarAH asaMkhyeyAH / nirayAH sImantakAdyAH vimAnAni dyotakAdisambandhIni / bhavanAni bhavanavAsyAlayalakSaNAni / AdizabdAd vyantaranagaragrahaH / eteSAM saMsthAnamAkAravizeSalakSaNaM cintayeda. vyoma AkAzama, AdizabdAda vAyvAdigrahaH, vyomAdau pratiSThAnamasya tat, lokasthitividhAnamiti yogaH, vidhAnaM prakAraH lokasya sthitiH maryAdA tadvidhAnaM niyataM nityaM - zAzvataM vicintayet / / 54 / / TIkA - idaM ca lokamadhye cintayedityAha - kSitayo ratnaprabhAdyAH ISatprAgbhArA ca, valayAni 2010_02 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 57 ghanodadhighanavAtatanuvAtAkhyAni, dvIpAdi pratItam, vyomAdipratiSThAnaM niyataM shaashvtm| lokasthitividhAnaM lokasthitiprakAram / / 54 / / uvaogalakkhaNamaNAinihaNamatthaMtaraM sarIrAo / jIvamarUviM kAriM, bhoiM ca sayassa kammassa / / 55 / / arthalezaH - uvao gAthA / / sudhIrjIvam arupiNaM manasi kRtvA dhyAyet / kiM viziSTaM jIvam? upayogalakSaNaM cetanAlakSaNaM tathA anAdinidhanam, aparaM zarIrAt arthAntaraM pRthakbhUtam, aparaM svakasya karmaNo bhoktAram / / 57 / / dIpikA- prasaGgAd dhyAtavyavizeSamAha- upayogaH sAkArAnAkArAdilakSaNaM yasya, zarIrAdarthAntaraM pRthagbhUtam, jIvamarUpiNam, karmaNaH kartAram, svakasya karmaNo bhoktAram / / 55 / / ___ avacUrNiH - arthAntaraM pRthagbhUtaM zarIrAt zarIrebhyaH / / 55 / / / avacUriH - uva0 upayogalakSaNam anAdyanidhanam arthAntaraM pRthagbhUtam zarIrAd arUpiNaM kartAraM karmaNa iti gamyam, bhoktAraM svasya karmaNaH / / 55 / / TIkA- kiJca - upayogazcaitanyaM tallakSaNamanAdinidhanam, bhavapravAhApekSayA nityam, zarIrAdarthAntaraM pRthagbhUtam jIvamarUpiNam kAriNam bhoginaM svakasya karmaNaH / / 55 / / tassa ya sakammajaNiyaM, jammAijalaM kasAyapAyAlaM / vasaNasayasAvayamaNaM mohAvattaM mahAbhImaM / / 56 / / aNNANamArueriyasaMjogavijogavIisaMtANaM / saMsArasAgaramaNorapAramasuhaM viciMtejA / / 57 / / tassa ya saMtaraNasahaM sammaiMsaNasubaMdhaNamaNahaM / NANamayakaNNadhAraM, cArittamayaM mahApoyaM / / 58 / / saMvarakayanicchidaM, tavapavaNAiddhajaivaNataravegaM / veraggamaggapaDiyaM, visottiyAvIinikkhobhaM / / 59 / / AroDhuM muNivaNiyA, mahagghasIlaMgarayaNapaDiputraM / jaMha taM nivvANapuraM sigghamaviggheNa pAviti / / 60 / / arthalezaH - tassa ya gAthA / / aNNANa gAthA / / sudhIH tasya jIvasya evaMvidhaM saMsArasAgaraM cintayet / kiM viziSTaM saMsArasAgaram ? svakarmAjanitaM nijakarmopArjitam, tathA janmAdijalaM janmajarAmaraNAdipAnIyasahitam, aparaM kaSAyapAtAlaM catvArakaSAyAH pAtAlakalazA yatra, tathA vyasanazatazvApadaM kaSTazatajalacarajIvasahitam, aparam idaM mohAvarta pratyakSadhanadhAnyabhAryAdimoharUpo 2010_02 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam jalabhramirUpa aavto yatra tathA mahAbhImam atiraudram, aparamajJAnamAruteneritaM saMyogaviyogavIcisantAnam, tathA aNorapAraM pArarahitam, tathA azubham / / 58-59 / / tassa ya gAthA / / saMvara gAthA / / AroDhuM gAthA / / munivaNijA cAritramayaM mahApotam Aruhya yathA parinirvANapuraM muktinagaraM yathA zIghraM prApnuvanti sudhIstathA cintayet / kiM viziSTaM cAritramayaM mahApotam ? tasya saMsArasamudrasya santaraNasamarthaH, samyagdarzanasubandhanamahAya'm samyaktvameva suSThu bandhanaM tena mahAgha - bahumUlyam, aparaM jJAnamayakarNadhAram jJAnarUpaH karNadhAro beDIvAho yatra, tathA saMvarakRtanizchidram, aparaM tapaHpavanAbaddhaya[ja]vanataravegaM tapaHpavanena AbaddhastIvro vego yasya, tathA vairAgyamArgapatitam, aparaM vizrotasikA manovyAkulatAbhA eva vIcayaH tAbhirakSobhyam, aparaM mahAghazIlAGgaratnaparipUrNam / / 60-61-62 / / / dIpikA - tasya jIvasya svakarmajanitaM saMsArasAgaraM cintayet, kimbhUtaM sAgaram ? janmAdijalaM janmAdaya eva jalaM yatra, kaSAyapAtAlakalazam, vyasanazatazvApadavantam, 'maNa'zabdo matvarthe, moha evaavto yatra / ajJAnameva mAruto vAyusteneritaH prerita: saMyogaviyogarUpo vIcIsantAna: kallolaparamparA yasmin tam, 'aNorapAraM' anAdyanantam, azubhaM vicintayet / / 56-57 / / tasya ca saMsArasAgarasya 'santaraNasahaM' taraNAya kSamam, tathA samyagdarzanameva subandhanaM yasya tam, anaghaM ni:pApam, anarghyamamUlyaM vA, jJAnamayaH karNadhAro beDIvAho yatra tam, cAritramayaM cAritrAtmakam, mahApotam, saMvareNa ni:chidrIkRtam, tapaHpavanenA''viddhasya preritasya javanataraH zIghrataro vego yasya tam, vairAgyamArge patitam, vizrotasikA apadhyAnaM tA eva vIcayastAbhini:kSobhyam, munaya eva vaNija Aruhya, kimbhUtaM potam? mahA_Ni zIlAGgAni pRthivyAdyArambhatyAgarUpANi tAnyeva ratnAni taiH pratipUrNa bhRtam, yathA parinirvANapuraM muktistatpuraM zIghramavighnena prApnuvanti / / 58-59-60 / / avacUrNiH - tasya ca jIvasya svakarmajanitam, saMsArasAgaramiti vakSyati, vyasanazatazvApadavantam, vyasanAni duHkhAni dyUtAdIni vA / / 56 / / ajJAnamAruteneritaH preritaH, saMyogaviyogavIcisantAno yasmin sa tathA tam / / 57 / / anagham, jJAnamayaH karNadhAraH niryAmakavizeSo yasmin sa tathA tam, cAritrAtmakaM mahApotaM vicintayet / / 58 / / ___ saMvareNa kRtaM nizchidrama, tapaHpavanenA''viddhaH preritaH javanatara: zIghrataro vego yasya sa tathA tam, vairAgyamArge patitaM gataM visrotasikA: apadhyAnAni / / 59 / / munivaNijaH, pota eva vizeSyate - mahANi zIlAGgAni pRthivIkAyasamArambhaparityAgAdIni, tAnyeva ratnAni taiH paripUrNastam, yathA tatrirvANapuraM zIghramavighnena prApnuvanti tathA vicintayet / / 60 / / ___ avacUriH - tassa0 / / tasya jIvasya svakarmajanitaM saMsArasAgaramiti vakSyati / janmAdayo 2010_02 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH AderjarAmaraNagrahaH bahutvAjjalamiva jalaM yasmin, kaSAyAH agAdhabhavajananasAmAnyena pAtAlamiva pAtAlam, vyasanazatazvApadavantaM vyasanAni duHkhAni dyUtAdIni vA, 'maNaM'ti dezIzabdo matvarthIyaH, mohAvarttam, viziSTabhramijanakatvAd, atibhayA-nakam / / 56 / / ___ aNNA0 / / ajJAnamAruteneritaH preritaH saMyoga-viyoga-vIcisantAno yasmin sa tathA tam, 'aNorapAraM'ti anAdyaparyavasitam, azubhaM cintayet, tasya guNarahitasya jIvasya / / 57 / / tassa0 / / tasya ca saMsArasAgarasya saMtaraNasahaM samartham, samyagdarzanameva zobhanaM bandhanaM yasya sa tathA tam, anagham apApam, jJAnamayaH karNadhAro niryAmakavizeSo yasmin sa tathA tam, cAritramayaM cAritrAtmakaM mahApotaM vicintayet / / 58 / / saMva0 / / AzravanirodhaH saMvarastena kRtaM nizchidraM sthagitarandhramityarthaH, tapaHpavanastena''viddhasya preritasya javanataraH zIghrataro vegaH yasya sa tathA tam, vairAgyameveSTapuraprApakatvAnmArgastasmin patitaH gataH, visrotasikA apadhyAnAni tA eveSTapuraprAptivighnahetutvAdvIcayastAbhirnikSobhyaH niSprakampastam / / 59 / / Aro0 / / Aruhya munivaNijo'tinipuNamAya-vyayapUrvakaM pravRteH / pota eva viziSyate - mahA_Ni zIlAGgAni pRthivIkAyasamArambhaparityAgAdIni tAnyeva ratnAni, taiH paripUrNastam, yathA tat prakrAntaM nirvANapuraM zIghramavighnena prApnuvanti tathA vicintayet / / 60 / / TIkA - tasya jIvasya guNarahitasya saMsArasAgaraM vicintayet / kimbhUtam ? svakarmajanitaM janmAdijalaM kssaaypaataalklshm| maNazabdo dezyo matvarthIya: tato vyasanazatazvApadavantaM mohAvarta mhaabhiimm| ajJAnamAruteritasaMyogaviyogavIcisantAnam, aNorapAram apAram azubham / / 56-57 / / tisRbhiH sambandhaH / tasya saMsArasAgarasya santaraNasamarthaM samyagdarzanasubandhanam, anaghaM ni:pApam, jJAnamayo jJAnAtmakaH karNadhAro yatra taM cAritramayaM mahApotam, saMvareNa kRtanicchidraM kRtAzravarUpacchidrasthaganam, tapaHpavanasyAviddhaM tADanaM preraNaM tena javanataravegama, vairAgyameveSTapuraprApakatvAnmArgastatra patitam / vizrotasikA apadhyAnAdyAstA eva vIcayastAbhini:kSobhyam, mahAr2yAzIlAGgaratnapratipUrNamAruhya munivaNijo yathA taM nirvANapuraM zIghramavighnena prApnuvanti tathA cintayediti varttate / / 58-59-60 / / tattha ya tirayaNaviNiogamaiyamegaMtiyaM nirAbAhaM / sAbhAviyaM niruvamaM, jaha sokkhaM akkhayamurveti / / 61 / / arthalezaH - tattha ya gAthA / / tatra muktinagare jIvA yathA akSayasokhyamupayAti / kiM viziSTaM saukhyam ? triya[triratnaviniyogamayaM triya[triratnAni jJAnadarzanacAritrANi teSAM viniyogo vyApAra: tanmayaM tatsahitamityarthaH, tathA ekAntikaH eko anto saMsArasya yatra yadvA ekAntikam ekaM sukhameva na tu duHkham, aparam anAbAdhaM zUlAdyAbAdhArahitaM tathA svAbhAvikam, aparaM nirUpamaM dharmadhyAtA tathA cintayet / / 63 / / dIpikA - tatra nivRttau, triratnI jJAnAdikA tasyA viniyogaH kriyA tasmAdutpannatvAt tanmayam, 2010_02 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dhyAnazatakam ekAntikam ekAntabhAvi, nirAbAdhaM svAbhAvikamakRtrimam, zAzvatam, nirupamam, saukhyaM yathopayAnti labhante tathA vicintayet / / 61 / / avacUrNiH - tatra ca nirvANapure triratnAni jJAnAdIni, viniyogazcaiSAM kriyAkaraNam, tataH prasUte: tadAtmakam, tathaikAntikamekAntabhAvi, yathA saukhyamakSayamupayAnti prApnuvanti, kriyA pUrvavat / / 61 / / avacUriH - tattha0 / / tatra ca nirvANapure trINi ratnAni jJAnAdIni viniyogazcaiSAM kriyAkaraNaM tadAtmakaM tataH prasUteH tathA aikAntikam aikAntabhAvi [nirAbAdham svAbhAvikaM nirUpamam] yathA saukhyam akSayamupayAnti prApnuvanti tathA cintayet / / 61 / / TIkA - tatra ca nirvANapure trINi ratnAni jJAnAdIni teSAM viniyogastena nirvRttaM triratnamayam, ekAntikam, nirAbAdham, svAbhAvikamakRtrimam, nirupamaM yathA saukhyamakSayamupayAnti gacchanti tathA cintayet / / 61 / / kiM bahuNA ? savvaM ciya, jiivaaipytthvitthroveyN| savvanayasamUhamayaM, jhAijz2A samayasabbhAvaM / / 62 / / arthalezaH - kiM bahuNA gAthA / / kiM bahunA proktena? sudhIH sarvameva samayasadbhAvaM siddhAntatatvaM dhyAyet / kiM viziSTaM samayasadbhAvam? jIvAdipadArthavistAropetaM tathA savarnayasamUhamayam / / 62 / / dIpikA - kiM bahunoktena? jIvAjIvAdipadArthavistaropetam, samayasadbhAvaM siddhAntasvarUpam / / 62 / / uktaM dhyaatvydvaarm| avacUrNiH - kiM bahunA bhASitena ? sarvameva jIvAdipadArthavistaropetam, sarvanayasamUhAtmakaM dhyAyetsamayasadbhAvaM siddhaantaarthm|| 62 / / avacUriH - kiM bahu0 / / kiMbahunA bhASitena ? sarvameva jIvAdipadArthavistAropetaM sarvanayasamUhAtmakaM dhyAyet samayasadbhAvaM siddhAntArtham / / 62 / / dvAra-7 TIkA - kiM bahunA bhASitena ? sarvameva jIvAdipadArthavistaropetam, sarvanayasamUhamayaM dhyaayet| samayasadbhAvaM siddhAntasAram / / 62 / / savvappamAyarahiyA, muNao khINovasaMtamohA ya / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa niddiTThA / / 63 / / arthalezaH - savva gAthA / / dharmadhyAnasya dhyAtAro munayo bhavanti / kiM viziSTA munayaH ? sarvapramAdarahitAH, tathA kSINopazAntamohAH, aparaM jnyaandhnaaH| evaMvidhA dhyAtAro nirdiSTAH / / 65 / / dIpikA - atha dhyAtRdvAram- sarvapramAdarahitA ityapramattAH kSINamohA upazAntamohAca, munayo jJAnadhanA dharmadhyAnasya dhyAtAraH syuH / apramattopazAntamohakSINamohAnAmekAdazAGgavidAM prAyo dharmadhyAnaM syAt / / 63 / / 2010_02 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH avacUrNiH - atha ye'sya dhyAtArastAnAha - kSINopazAntamohAzca, cazabdAdanye vA'pramAdino dhyAtAro dharmadhyAnasya / / 63 / / avacUriH - gataM dhyAtavyadvAram, atha ye'sya dhyAtArastAn Aha - savva0 / / sarvapramAdaiH rahitA munayaH kSINopazAntamohAzca iti kSINamohA upazAntamohAzcabdAdanye vA'pramAdinaH dhyAtArazcintakA dharmadhyAnasya / dhyAtAra eva vizeSyante - jJAnadhanAH / / 63 / / .. TIkA - gataM dhyAtavyadvAram, dhyAtRRnAha-spaSTA / navaraM cazabdAdanyepya'pramAdinaH / / 63 / / eeJciya puvANaM, puvvadharA suppasatthasaMghaNayA / doNha sajogAjogA, sukkANa parANa kevaliNo / / 64 / / arthalezaH - eeJciya gAthA / / zukladhyAnasya pUrvayorbhedayorete eva pUrvoktAH apramatto munayo dhyAtAraH syuH / kiM viziSTA ete? pUrvadharAH, aparaM suprazastasaGghananA vjrRssbhnaaraacsNghnnyuktaaH| tathA parayoH zukladhyAnabhedayoAtAraH kevalinaH sayogaguNasthAnavartinaH ayogaguNasthAnavartinazca jJeyAH / / 66 / / dIpikA - lAghavArthaM zukladhyAnAdyabhedayorapi dhyAtRRnAha- apramattA upazAmakAH kSapakAzca ete eva ca prAguktAH zuklasya pUrvayordvayorbhedayoH pRthaktvavitarkasavicAram- ekatvavitarkaavicAraM ityanayordhyAtAraH, paraM caturdazapUrvadharAH pUrveSUpayuktA eva santo dhyAtAro'nye tu mASatuSamarudevyAdayo yathAsambhavamapramattakSINamohatvAdivizeSeNa yuktA dhyAtAraH, 'suppa' aadysNhnnaaH| upazAmakasya kSapakasya ca kevalajJAnAdarvAk zukladhyAnAdyabhedadvayaM syAt / parayoH zuklabhedayoH sUkSmakriyA'nivarti-uparatakriyA'pratipAtino: kramAt sayogAyogA: kevalino dhyAtAraH, yata: 'sukkajjhANAidugaM volINassa taiyamappamattassa eyAe jhANaMtariyAe vaTTamANassa kevalaM uppajjai, kevalI sukkaleso ajjhANI ya jAva suhamakiriyamaniyaTTi' tti / / 64 / / avacUrNiH - lAghavArthaM zukladhyAnasyApyAha- ete eva ye dharmadhyAnasya dhyAtAra uktAH, pUrvayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAram- ekatvavitarkamavicAramityanayordhyAtAraH, ayaM punarvizeSa:pUrvadharAzcaturdazapUrvavidaH tadupayuktAH, idaM ca pUrvadharavizeSaNamapramAdavatAmeva jJeyam, na kSINamohAdInAM [nirgranthAnAm], mASatuSamarudevyAdInAmapUrvadharANAmapi tadupapatteH, suprazastasaMhananA: AdyasaMhananayuktAH, idamoghata eva vizeSaNam, tathA dvayoH zuklayoH parayoH sUkSmakriyAnivRtti-vyuparatakriyA'pratipAtalakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogAyogakevalino dhyAtAraH / / 64 / / avacUriH - lAghavArthaM sAmprataM zukladhyAnasyApyAha - ee0 / / eta eva ye dharmadhyAnasya dhyAtAra uktAH pUrvayorAdyayordvayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAramekatvavitarkamavicAramityanayoH dhyAtAraH / ayaM punarvizeSaH - pUrvadharAzcaturdazapUrvavidastadupayuktAH , idaM ca pUrvadharavizeSaNamapramAdavatAmeva veditavyam, na kSINamohAdInAm, 2010_02 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 dhyAnazatakam mASatuSa- marUdevyAdInAmapUrvadharANAmapi tadupapatteH, suprazastasaMhananAH AdyasaMhananayuktAH, idaM punaroghata eva vizeSaNam, tathA dvayoH zuklayoH parayoruttarakAlabhAvinoH sUkSmakriyAnivRtti-uparatakriyAapratipAtilakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogAyogAH kevalino dhyAtAraH / / 64 / / dvAra - 8 TIkA - prastAvAt zukladhyAnasyA'pi dhyAtRnAha- ete eva dharmadhyAnadhyAtAraH, evaM pUrvayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAraikatvavitarkAvicArayoH dhyAtAraH / eSa tu vizeSa: - iha dhyAtAraH prAyaH pUrvadharAzcaturdazapUrvavidaH tadupayuktAH suprazastasaMhananAH aadysNhninH| dvayoH parayoH zukladhyAnabhedayoH sayogAyogakevalino dhyAtAraH / yataH "sukkajhANaduggaM volINassa taiyamappattassa eyAe / jhANaMtariyAe vaTTamANassa kevalanANamuppajjai / 1 / " / / 64 / / jhANovarame'vi muNI, NiJcamaNiJcAiciMtaNAparamo / hoi subhAviyacitto, dhammajjhANeNa jo pubbiM / / 65 / / arthalezaH - jhANo gAthA / / muniAnoparame'pi dhyAnanivRttAvapi nityamanityatAdicintanAparamo bhavati / yaH sAdhuH pUrvaM dharmadhyAnena subhAvitacitto bhavati / / 67 / / dIpikA - uktaM dhyAtRdvAram, athAnuprekSAdvAram- yaH pUrvaM dharmadhyAnena subhAvitacittaH sa dhyAnoparame dhyAnavigame'pi nityamanityatAdibhAvanAsu paramastatparo bhvet| gatamanuprekSAdvAram / / 65 / / dvA09 avacUrNiH - anuprekSAdvAramAha- dharmadhyAnoparame'pi muninityamanityAdicintanAparamaH syAt, anityatA'zaraNaikatvasaMsArAnugatAzcatasro'nuprekSA bhAvayitavyA, anityAdi cintanAparamaH syAt, subhAvitacitto dharmadhyAnena yaH kazcitpUrvam / / 65 / / avacUriH - anuprekSAdvAramAha- jhANo0 / / dharmadhyAnoparame'pi muninityaM sarvakAlamanityAdicintanAparamo syAt, AdizabdAdazaraNaikatvasaMsAraparigrahaH / etAzca catasro'nuprekSA bhAvayitavyAH / kiMviziSTo'nityAdicintanAparamo syAdata Aha - subhAvitacittaH suvAsitAntaHkaraNaH dharmadhyAnena yaH kazcit pUrvamAdau syAt / / 65 / / dvAra-9 TIkA - athAnuprekSAdvAramAha - yaH pUrvaM dharmadhyAnena subhAvitacitto bhavati / / 65 / / hoMti kamavisuddhAo, lesAo pIyapammasukkAo / dhammajjhANovagayassa, tibvamaMdAibheyAo / / 66 / / arthalezaH - hoti gAthA / / dharmadhyAnopagatasya jIvasya pIta-padya-zuklalezyA bhavanti / kiM viziSTA lezyAH? kramavizuddhAH krameNa pUrvA pItalezyA-tejolezyA zuddhA, tatopi padmalezyA gADhataraM zuddhA, tatopi zuklalezyA atigADhataraM shuddhaa| punaH kiM viziSTA lezyA:? tIvramandAdibhedAH / / 68 / / dIpikA - atha lezyA: - dharmadhyAnopagatasya krameNa vizuddhAH pItapadmazuklalezyAH pariNAmavizeSAstIvramandAdibhedAH, AdizabdAnmadhyamAzca syuH, ko'rthaH-jaghanye zubhabhAve pItalezyA, madhyame zubhabhAve ___ 2010_02 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH padmalezyA, utkRSTazubhabhAve zuklalezyA syaat| tatra pItalezyA-tejolezyA / / 66 / / dvA0 10 avacUrNiH - lezyAdvAramAha - kramavizuddhAH paripATivizuddhAH, ayamarthaH - pItalezyAyAH padmalezyA vizuddhA, tasyA api zuklalezyA, etAH pariNAmavizeSAstIvramandAdibhedAH / / 66 / / avacUriH - [lezyAdvAramAha- hoti0 / / bhavanti kramavizuddhAH lezyAH tAzca pIta-padmazuklAH, dharmadhyAnopagatasya tIvramandAdibhedAH tIvrabhedAH pItAdirUpeSvantyAH mandabhedAstvAdyAH, AdizabdAnmadhyamapakSaparigrahaH, athavaughata eva pariNAmavizeSAt tIvramandabhedAH / / 66 / / ] dvAra-10 TIkA - lezyAdvAramAha - spaSTA / navaraM pariNAmavazAttIvramandAdibhedAH / / 66 / / AgamauvaesANANisaggao jaM jiNappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM, dhammajjhANassa taM ligaM / / 67 / / arthalezaH - Agama gAthA / / sadbhAvAnAM dharmAdharmAstikAyAdInAM zraddadhAnaM dharmadhyAnasya talliGgaM syAt / kiM viziSTAnAM bhAvAnAm ? jinapraNItAnAM jinabhASitAnAm, kasmAt zraddadhAnaM syAdityAha / AgamataH siddhAntapaThanAt, aparaM upadezato guruvacanAt, yadvA AjJAta: vItarAgeNa kathitaM satyameveti bhAvAt, yadvA nisargato jIvasya sulabhabodhitvAt / / 69 / / / dIpikA - atha liGgadvAram- 1-Agama: sUtram, 2-upadezo'rthakathanam, 3-AjJA'rthaH, 4nisargaH svabhAva ebhyazcatubhyo yat jinapraNItAnAM shrddhaanm| iha cUrNiH 'lakkhaNANi imANi cattAriANAInisaggaruIsuttaruIogAhaNAruI / ANAruI titthagarANaM pasaMsanti, nisaggaruI sabhAvato jiNappaNIe bhAve rocai, suttaruI suttaM paDhanto saMvegamAvajjati, ogAhaNAruI NayavAdabhaMgaguvilaM suttaM atthato soUNa saMvegamAvannasaDho jhAyai' / / 67 / / avacUrNiH - liGgamAha- AgamopadezAjJAnisargataH, tatrAgamaH sUtram, tadanusAreNa kathanamupadezaH, AjJA tvartho, nisargaH svabhAvaH, talliGgaM tattvazraddhAnena liGgyate dharmadhyAnI / / 67 / / avacUriH - liGgamAha- Aga0 / / AgamopadezAjJAnisargato yajjinaprANItAnAM bhAvAnAM zraddhAnamavitathA eva ityAdirUpaM dharmadhyAnasya talliGgam, AgamaH sUtrameva, tadanusAreNa kathanamupadezaH, AjJA tvarthaH, nisargaH svabhAvaH tatvazraddhAnena liGgyate dharmadhyAnI / / 67 / / / TIkA - liGgadvAramAha- spaSTA / / 67 / / jiNasAhuguNukkittaNapasaMsaNAviNayadANasaMpaNNo / suasIlasaMjamarao dhammajjhANI muNeyabbo / / 68 / / arthalezaH - jiNa gAthA / / dharmadhyAnadhyAtA evaMvidho jnyaatvyH| kiM viziSTo dharmadhyAnadhyAtA? jinsaadhugunnkiirtnprshNsnaavinydaansmpnnH| tatra kIrtanaM lokasAkSikam, prazaMsanA manasi guNabhAvanA, 2010_02 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 64 aparaM zrutazIlasaMyamarataH / / 68 / / dharmadhyAnaM samAptam / / dIpikA- jinAnAM sAdhUnAM guNotkIrtanaM sAmAnyena prazaMsanA stutistAbhyAM dAnavinayAbhyAM ca sampannaH / / 68 / / uktaM liGgadvA0 11, phaladvAraM tu zukladhyAnAdhikAre vakSyati / avacUrNiH - kiJca- zrutaM sAmAyikAdi, zIlaM vratAdilakSaNam, saMyamastu prANAtipAtAdinivRttilakSaNaH, eteSu rato dharmadhyAnI jJAtavyaH / / 68 / / phalaM zuklaphalAdhikAre vakSyati, uktaM dharmadhyAnam / / avacUriH - kiJca- jiNa0 / / jina-sAdhavaH pratItAH tadguNAzca niraticAra-samyagdarzanAdayasteSAmutkIrtanaM sAmAnyena saMzabdanam, prazaMsA aho zlAghyatayA [bhakti] pUrvikA stutiH, vinayo'bhyutthAnAdi, dAnam azanAdipradAnam, etatsampannaH, zrutaM sAmAyikAdi bindusArAntam, zIlaM vratAdisamAdhAnalakSaNam, saMyamastu prANAtipAtAdinivRttilakSaNaH, eteSu rataH dharmadhyAnIti jJAtavyaH / / 68 / / dvAra-11 TIkA - kiJca - spaSTA / navaraM zrutaM siddhaantH| zIlaM sadAcAraH / saMyamaH praannaatipaataadivirtiH| phaladvAraM zukladhyAnAvasare vakSyate / uktaM dharmadhyAnam / / 68 / / [atha zukladhyAnam aha khaMtimaddavajavamuttIo jiNamayappahANAo / AlaMbaNAI jehiM, sukkajjhANaM samAruhai / / 69 / / arthalezaH - aha gAthA / / atha zukladhyAnasya etAni AlambanAni bhavanti / yairAlambanarjIvaH zukladhyAnaM samArohati / kAni AlambanAnItyAha / kSAnti-mArdava-Arjava-muktayaH kSAntiH upazamaH, mAIvaM garvarahitatvam, ArjavaM mAyArahitatvam, muktiH nirlobhatA / kiM viziSTA kSAnti-mAIva-ArjavamuktayaH? jinamatapradhAnAH / / 71 / / dIpikA - atha zuklam, ihApi bhAvanAdIni dvAdazadvArANi / tatrAdyAni catvAri tAnyeva / AlambanAdIni tvAha- kSAntyAdayaH krodhAdityAgarUpAH 4 AlambanAni yairAlambanaiH, turevArthe / / 69 / / dvA0 5 / avacUrNiH - zuklasyApi bhAvanAdIni dvAdaza dvArANi syuH, tatra bhAvanAdezakAlAsanavizeSeSu na vizeSa ityAlambanAdInyAha - athetyAsanavizeSAnantarye kSAntimArdavArjavamuktayaH krodhAdiparityAgarUpAH, jinamatapradhAnAH karmakSayahetutAmadhikRtvA tatazcaitA AlambanAni / / 69 / / avacUriH - phalaM lAghavArthaM zukladhyAnaphalAdhikAre vakSyati / dvAra-12 uktaM dharmadhyAnam / atha zuklasyApi bhAvanAdIni dvAdazadvArANi syuH, tatra bhAvanA-deza-kAla-''sanavizeSeSvavizeSa iti AlambanAnyAhaaha0 / / atha ityAsanavizeSAnantarye kSAnti-mAIvA''rjava-muktayaH krodhAdityAgarUpA jinamatapradhAnAH karmakSayahetutAmadhikRtya, tatazcaitA AlambanAni yerAlambanaiH karaNabhUtaiH zukladhyAnaM samArohati / / 69 / / 2010_02 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 65 ___TIkA - atha zukladhyAna- ihA'pi tAnyeva dvAdazadvArANi / tatra caturbAdyadvAreSu na pUrvasmAdvizeSa iti tAni muktvA AlambanAdInyAha- spaSTA / / 69 / / tihuyaNavisayaM kamaso, saMkhiviu maNo aNuMmi chaumattho / jhAyai sunippakaMpo, jhANaM amaNo jiNo hoI / / 70 / / arthalezaH - tihuyaNa gAthA / / chadmasthaH tribhuvanaviSayaM manaH kramaza: aNau paramANuviSaye nirudhya dhyAnaM dhyaayti| tata amanA manorahitaH san jino vItarAgaH san kevalI bhavati / / 72 / / dIpikA - atha kramaH, sa cAdyayoH zuklabhedayoH 'sesassa jahA samAhIe' ityuktyA dharmadhyAne evoktaH, paramayaM vizeSaH tribhuvanaviSayaM manaH krameNa sUkSmataravastudhyAnarUpeNa saMkSipyANau nidhAyeti zeSaH, dhyAyati shukldhyaanm| tato'pi prayatnAdaNorapi mano'panIya amanA jina: kevalI syAt / / 70 / / avacUrNiH - kramazcAdyayordvayordharmadhyAna evoktaH, atra tvayaM vizeSa:- saMkSipya manaH, aNau paramANau, vidhAyeti zeSaH, dhyAyati suniSpakampo'tIva nizcala: dhyAnaM zuklaM, tato'pi prayatnavizeSAnmano'panIyA'manA jinaH syAt, caramayordvayordhyAteti zeSaH, tatrApyAdyasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptaH, tasyAM ca dvitIyasya / / 70 / / avacUriH - kramazcAdyayordharmadhyAna evoktaH, atra ayaM vizeSaH - tihu0 / / tribhuvanam adhastiryagUrdhvabhedaM tadviSayo gocaro yasya, tatribhuvanaviSayam kramazaH krameNa prativastutyAgalakSaNena saMkSipya manaH antaHkaraNam kva ? aNau paramANau nidhAyeti zeSaH / dhyAyati suniHprakampo'tIvanizcalo dhyAnaM zuklam, tato'pi prayatnavizeSAnmano'panIya amanA jinaH syAt, caramayordvayordhyAteti vAkyazeSaH, tatrApyAdyasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptaH, tasyAM ca dvitIyasya / / 7 / / ___TIkA - kramadvAramAha- tribhuvanaviSayaM trailokyAlambanaM kramaza: krameNa ekaikavastutyAgarUpeNa saMkSipya saGkocya manaH aNau paramANau nivezya chadmastho dhyAnaM zukladhyAnaM dhyAyati / suniHprakampaH tataH prayatnavizeSAdaNorapyapanIya amanA jinaH kevalI bhavati / / 70 / / / jaha savvasarIragayaM, maMteNa visaM niraMbhae DaMke / tatto puNo'vaNijai, pahANayaramaMtajoeNaM / / 71 / / arthalezaH - jaha gAthA / / yathA gAruDikena sarvazarIragataM viSaM DaGke daMzasthAne nirudhyate / sarvasmAt zarIrAt daMzasthAne AnIya sthApyate / tato'nantaraM punaH pradhAnataramantrayogena daMzasthAnAdapi apanIyate bhUmau pAtyate / / 73 / / dIpikA - nirudhyate daMze, tataH punarapanIyate / / 71 / / avacUrNiH - Aha kathaMchadmasthatribhuvanaviSayaM manaH saMkSipyANau dhArayati ? kevalI vA tato'pyapanayati ? 2010_02 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 dhyAnazatakam ucyate - nirudhyate nizcayena dhriyate Dake, tato DaGkAt punarapanIyate pradhAnataramantreNa yogairvA auSadhaiH / / 71 / / - avacUriH - Aha - kathaM punacchadmasthatribhuvanaviSayaM manaH saMkSipya [aNau dhArayati, kevalI vA tato'pyapanayani iti ? ucyate - jaha0 / / yathA sarvazarIragataM viSaM mantreNa viziSTAnupUrvIlakSaNena DaGke bhakSitadeze nirudhyate tataH DaGkAt punaH pradhAnataramantrayogenApanIyate / / 71 / / TIkA - kathametadbhavatIti cedityAha- spaSTA / navaraM pradhAnataramantrayogaiH prakRSTamantreNa yogairaussdhaiH| ayaM dRSTAntaH / / 71 / / taha tihuyaNataNuvisayaM, maNovisaM maMtajogabalajutto / paramANuMmi niraMbhai, avaNei taovi jiNavejjo / / 72 / / arthalezaH - taha gAthA / / tathA gAruDikadRSTAntena jIvastribhuvanatanuviSayaM manoviSaM paramANau niruNaddhi / kiM viziSTo jIvaH? mantrayogabalayuktaH mantrarUpaM siddhAntavacanaM tasya yogena vyApAreNa balaM dhyAnabalaM tena yuktH| jinavaidyaH tato'pi paramANuto manoviSam apanayati / / 74 / / . dIpikA- tribhuvanameva tanurdehaH, mantro jinavacanaM tasya yogo dhyAnaM tadeva balaM tena yuktaH / paramANau niruNaddhi, jinavaidyaH kSINamoharUpo vaidyastato'pyanayati / / 72 / / / avacUrNiH - upanayamAha- tribhuvanatanuviSayaM mantrayogabalayukto jinavacanadhyAnasAmarthyasampannaH, tato'pi paramANau jinavaidyaH / / 72 / / avacUriH - eSaH dRSTAntaH, ayamarthopanayaH - taha0 / / tathA tribhuvanatanuviSayaM mana eva] bhavamaraNanibandhanatvAdviSaM manoviSam, mantrayogabalayuktaH jinavacanadhyAnasAmarthyasampannaH paramANau niruNaddhi, acintya prayatnAcApanayati tato'pi paramANoH jinavaidyaH / / 72 / / TIkA - upanayamAha- tathA tribhuvanatanuviSayaM manoviSaM bhavarUpamRtyukaratvAt , yogamantrabalayuktaH jinavacanadhyAnasAmarthyasampannaH paramANau niruNaddhi prayatnavizeSAttato'pyapanayati jinavaidyaH / / 72 / / osAriyeMdhaNabharo, jaha parihAi kamaso huyAso vA / thoviMdhaNAvaseso, nivvAi tao'vaNIo ya / / 73 / / arthalezaH . ussAri gAthA / / vA athavA yathA hutAzano'pasAritendhanabharaH stokIkRtendhanasamUha: parihIyate / atha stokendhanAvazeSo bhavati / tato'pIndhanAd apanIto pRthakkRto nirvAti vidhyAyati / / 75 / / / dIpikA - vA athavA, yathApasAritendhanabharo hutAzaH krameNa parihIyate sa ca stokendhanAvazeSo hutAzamAnaM jAtastataH stokendhanAdapanIto nirvAti / / 73 / / 2010_02 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH avacUrNiH - dRSTAntaramAha - apasAritendhanabharo hutAzo, vA vikalpArthaH, stokendhanAvazeSo hutAzamAtraM syAttathA nirvAti, tataH stokendhanAdapanItazca / / 73 / / avacUriH - dRSTAntaramAha- ussA0 / / apasAritendhanabharaH yathA parihIyate hAni yAti krameNa hutAzo vA vikalpArthaH stokendhAnAvazeSo hutAzamAtraM syAt tathA nirvAti tataH stokendhnaadpniitH||73|| TIkA - atraiva dRSTAntaramAha - apasAritendhanabharaH stokendhanAvazeSo yathA hutAzaH kramaza: parihIyate tatopyapanIto nirvAti / / 73 / / taha visaiMdhaNahINo, maNoyAso kameNa taNuyammi / visaiMdhaNe niraMbhai, nivvAi tao'vaNIo ya / / 74 / / arthalezaH - taha visa gAthA / / tathA agnidRSTAntena manohutAza viSayendhanahInaH sarvapadArtharUpendhanarahitaH san krameNa tanuke paramANurUpe viSayendhane nirudhyate / tato'pi paramANuto'panIta: san nirvAti / / 74 / / dIpikA - tathA manohutAzo viSayendhanahInaH kriyamANaH kramAt tanuke viSayendhane'NurUpe nirudhyate / / 74 / / avacUrNiH - krameNa tanuke kRze viSayendhane aNau nirudhyate / / 74 / / . avacUriH - taha0 / / viSayendhanahIno manohatAzaH krameNa tanuke kRze viSayendhane aNAvityarthaH, nirudhyate nirvAti tatastasmAdaNorapanItaH / / 74 / / TIkA - atrApyupanayamAha - tathA viSayendhanahIno mana eva duHkhadAhakAraNatvAd hutAzaH, krameNa tanuke kRze viSayendhane nirudhyate / tatopyapanIto nirvAti / / 74 / / toyamiva nAliyAe, tattAyasabhAyaNodaratthaM vA / parihAi kameNa jahA, taha jogimaNojalaM jANa / / 75 / / arthalezaH - toyamiva gAthA / / yathA nADikAyA ghaTikAyAH cchidreNa kuNDikAjalaM krameNa hiiyte| yadvA taptAyasabhAjanodarasthAnam agnitaptalohamayabhAjanamadhyasthitaM jalaM krameNa hIyate / tathA yoginAM manojalaM jAnIhi / / 75 / / dIpikA - iva yathArthe, nADikAyA ghaTikAyAH chidreNa toyaM hIyate, vA athavA, taptAyobhAjanodarasthaM toyaM krameNa hIyate tathA dhyAnachidreNa dhyAnAnalataptAtmapAtrasthaM vA chadmasthayogimano'mbu hIyate, evaM jAnIhi / / 75 / / STAntopanayAvAha- nAlikAyAH ghaTikAyAH, tathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM ca, tadudarasthaM vA, yogimanojalaM jAnIhi / / 75 / / 2010_02 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dhyAnazatakam avacUriH - punardRSTAntopanayAvAha- toya0 / / toyamiva udakamiva nAlikAyA ghaTikAyAstathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM lohabhAjanaM ca taptAyasabhAjanaM tadudarasthaM vA vikalpArthaH parihIyate krameNa yathA tathA yogimanojalaM jAnIhi / / 75 / / TIkA - punaratraiva dRSTAntopanayAvAha- yathA toyaM nAlikAyA ghaTikAyAH yathA vA taptalohabhAjanodarasthaM jalaM krameNa parihIyate, tathA yogimanojalaM parihIyate - svalpIbhavati / evaM kevalino manoyoganirodha ukta: / / 75 / / evaM ciya vayajogaM, niraMbhaI kameNa kAyajogaMpi / to selesovva thiro, selesI kevalI hoi / / 76 / / arthalezaH - evaM ciya gAthA / / tato jIvo muktigamanakAle evameva manovat vAgyogaM niruNaddhi, tataH krameNa kAyayogaM niruNaddhi, tata: kAyayoganirodhAntaraM zailezo meruH tadvat sthira nizcalakAyaH zailesI kevalI bhavati / / 78 / / dIpikA - kevalino'pi zailezyArambhakSaNe'pi manorodhayuktiritthameva / atha tAmuktvA vAkkAyarodhayuktimatidizati / evameva viSAdidRSTAntaiH zailezyAM vAgyogaM krameNa kAyayogaM ca niruNaddhi / tataH zaileza iva sthiraH san zailezI kevalI bhavati / bhAvArtho namaskAraniryuktejJeyaH / / 76 / / avacUrNiH - kevalI manoyogaM niruNaddhItyuktam, zeSayoganirodhavidhimAha- evameva ebhireva viSAdidRSTAntairvAgyogaM niruNaddhi / / 76 / / avacUriH - kevalI manoyogaM niruNaddhItyuktam, adhunA zeSayoganirodhavidhimAha - evaM0 / / evameva ebhireva viSAdidRSTAntairvAgyogaM niruNaddhi, tathA krameNa kAyayogamapi niruNaddhIti vartate, tataH zaileza iva meruriva sthiraH san zailezI kevalI syAt / / 76 / / TIkA - zeSayoganirodhamAha- spssttaa| / / 76 / / uppAyaTThiibhaMgAipajayANaM jamegadavvaMmi / nANAnayANusaraNaM puvvagayasuyANusAreNaM / / 77 / / arthalezaH - uppAi gAthA / / zukladhyAnasya caturo bhedAnAha / yad ekasmin dravye paramANau utpAda-sthiti-bhaGgAdiparyAyAnAM pUrvagatAdiparyAyAnAM pUrvagatazrutAnusAreNa nAnAnayairanusmaraNaM cintanaM kriyate / / 79 / / dIpikA - atha dhyeyam- utpAdasthitibhaGgAdiparyAyANAM yadekadravye'NvAdau nAnAnayairanusaraNaM cintanaM ca, pUrvagatazrutAnusAreNeti pUrvavidAmeva, marudevyAdInAM tu zrutaM vinApi / / 77 / / avacUrNiH - uktaH kramo dhyAtavyamAha - utpAdasthitibhaGgAdiparyAyANAM yadekasmin dravye 2010_02 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH aNvAtmAdau, nAnAnayairdravyAstikAdibhiranusmaraNaM cintanam, pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidaH, marudevyAdInAM tvanyathA / / 77 / / avacUriH - uktaH kramaH, dhyAtavyamAha- uppA0 / / utpAda-sthiti-bhaGgAdiparyAyANAm AdizabdAnmU mUrttagraho yadekasmin dravye aNvAtmAdau, kim ? nAnAnayairdravyAstikAdibhiranusmaraNaM cintanam, katham ? pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidaH, marUdevyAdInAM tvanyathA / / 77 / / ___TIkA - dhyAtavyadvAramAha- utpAdAdInAM yadekavastuni aNvAtmAdau nAnAnayairdravyAstikAyAdibhiranusmaraNam, pUrvagatazrutAnusAreNa tad dhyaatvym||77 / / saviyAramatthavaMjaNa-jogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM, saviyAramarAgabhAvassa / / 78 / / arthalezaH - saviyA gAthA / / arAgabhAvasya rAgapariNAmarahitasya pRthaktvavitarkasavicAraM nAma pRthaktvena ekadravyAzritAnAm utpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko vikalpo yat tat pRthaktvavitarkaM taJca tat savicAraM [ca tat] prathamaM zukladhyAnaM bhavati / savicAraM sasaGkramam, arthavyaJjanayogAntarataH artho dravyam, vyaJjanaM zabdaH, yogo manaHprabhRti / tatrArthAdvyaJjanaM vyaJjanAdarthaM saGkrAmati yogAd yogamiti / / 80 / / dIpikA - tacca- arAgabhAvasya rAgapariNAmarahitasya arthavyaJjanayogAntarato yat savicAraM tat pRthaktvavitarkasavicAraM nAma prathamaM zuklaM syAt / pRthaktvena ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko yatra tat pRthaktvavitarkam, vicAraH saGkramo vidyate yatra tatsavicAram / arthavyaJjanayogAntarataH artho dravyam, vyaJjanaM zabdaH yogo mAnasAdiH, etadantarata etadbhedena, ko'rthaH? arthAd vyaJjanaM saGkrAmatIti, vyaJjanAdartham, yogAdyogAntaraM saGkrAmati, yathA manoyogAd vaagyogmityaadi| tathA'trA'rAgasyoktam, cUrNI tusuyanANe uvautto atthaMmi ya vaMjaNammi saviyAraM / jhAyati caudasapuvvI, paDhamaM sukkaM sarAgo u|1| suyanANe uvautto, atthaMmi ya vaMjaNaMmi aviyAraM / jhAyai caudasapuvvI, sukaM bIyaM vigyraago| 2 / atthasaMkamaNaM ceva tahA vaMjaNasaMkamaM / jogasaMkamaNaM ceva, paDhame jhANe nigacchaI / 3 / atthasaMkamaNaM ceva, tahA vaMjaNasaMkamaM / jogasaMkamaNaM ceva, bIe jhANe na vijaI / 4 / joge jogesu vA paDhamaM bIyaM jogaMmi kanhai / taiyaM ca kAie joge, cautthaM ca ajogiNo / 5 / / paDhamaM bIyaM ca sukkaM ca, jhAyanti puvvajANagA / uvasaMtakasAehiM, khINehiM va mahAmuNI / 6 / / / 78 / / avacUrNiH - tat savicAram, vicAro'rthavyaJjanayogasaGkramaH, artho dravyam, vyaJjanaM zabdaH, yogo manaHprabhRti, etadantarataH etadde [tAvadbhedena savicAram, takametat prathamaM zuklaM nAmnA pRthaktvavitarka savicAram, pRthaktvena bhedena vistIrNabhAvenAnye vitarkaH zrutaM yasmiMstathA, syAdarAgabhAvasya / / 78 / / avacUri : - tatkimityAha - savi0 / / saha vicAreNa vartate savicAram, vicAraH artha-vyaJjana 2010_02 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dhyAnazatakam yogasaMkramaH, artho dravyam, vyaJjanaM zabdaH, yogo mana:prabhRti, etadantarataH etadbhedena savicAram arthAd vyaJjanaM saMkrAmatIti vibhASA, takam etat prathamaM zuklaM syAt / kiMnAmetyAha - pRthaktvavitarkaM savicAram pRthaktvena bhedena vistIrNabhAvenAnye, vitarkaH zrutaM yasmin tattathA, kasyedam ? arAgabhAvasya / / 78 / / TIkA - zukladhyAnabhedacatuSTayamAha - arAgabhAvasya rAgapariNAmarahitasya pRthaktvavitarkasavicAraM nAma pRthaktvena ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko vikalpo yatra tat pRthaktvavitarkaM taJca tatsavicAram prathamaM zukladhyAnaM bhavati / savicAraM sasaGkramamarthavyaJjanayogAntarataH / artho dravyam, vyaJjanaM zabdaH, yogo mana:prabhRti / tatrA'rthAd vyaJjanaM vyaJjanAdarthaM saGkrAmati yogAdyogamiti / / 78 / / jaM puNa suNippakaMpaM, nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaTThiibhaMgAiyANamegaMmi pajAe / / 79 / / / arthalezaH - jaM puNa gAthA / / yat punazcittam ekasmin dravye utpAdasthitibhaGgAdInAM paryAyANAM madhye ekasmin paryAye nirvAtazaraNapradIpavat nirvAtagRhadIpavat suni:prakampaM kamparahitaM nizcalaM bhavati / / 81 / / dIpikA - yatpunarutpAdasthitibhaGgAdInAmekasmin paryAye, nirvAtazaraNagRhe pradIpavat, suni:prakampaM cittaM syAt / / 79 / / avacUrNiH - nirvAtazaraNapradIpa iva cittam, utpAdasthitibhaGgAdInAmekasmin paryAye / / 79 / / avacUriH - jaM puNa0 / / yatpunaH suniSprakampaM nirvAtazaraNapradIpavat cittam, kva ? utpAda sthiti-bhaGgAdinAmekasmin paryAye / / 79 / / TIkA - yatpunazcittamutpAdasthitibhaGgAdInAM paryAye ekasmin nirvAtazaraNapradIpa iva suniHprakampam / / 79 / / aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM biiyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattavitakkamaviyAraM / / 80 / / arthalezaH - aviyAra gAthA / / arthavyaJjanayogAntarataH avicAraM tad dvitIyaM zukladhyAnaM bhvti| kiM viziSTaM zukladhyAnam? pUrvagatazrutAlambanaM tathA ekatvavitarkAvicAranAmakamiti dvitIyo bhedaH / / 82 / / dIpikA - avicAram asaGkamam, kuto'rthavyaJjanayogAntarataH, tad dvitIyaM zuklam, pUrvagatazrutAlambanam, kiMnAmA ? ityAha - ekatvavitarkamavicAram ekatvenAbhedena vitarko vyaJjanarUpa evArtharUpa eva vA yasya / / 8 / / 2010_02 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH avacUrNiH - tata:- avicAram asaGkama, arthavyaJjanayogAntarataH, tad dvitIyaM zuklaM syAt, ekatvavitarkamavicAram ekatvenAbhedena vitako vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA / / 80 / / avacUriH - tat kimata Aha - avi0 / / avicAramasaMkramam arthavyaJjanayogAntarataH iti prAgvat, tat dvitIyaM zuklaM syAt / kiMnAmA ata Aha - ekatvavitarkamavicAram ekatvena abhedena vitarko vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA, idamapi ca pUrvagatazrutAnusAreNaiva syAt, zeSaM prAgvat / / 8 / / ___TIkA - tatkimityAha - avicAram asaGkramaM kutaH? arthavyaJjanayogAntarataH dvitIyaM shukldhyaanm| ekatvenAbhedena vitarko vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA / / 80 / / nivvANagamaNakAle, kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumakiriyA'niyahi, taiyaM taNukAyakiriyassa / / 81 / / arthalezaH - nivvANa gAthA / / nirvANagamanakAle kevalinaH tRtIyaM zukladhyAnaM bhavati / kiM viziSTasya kevalinaH ? daraniruddhayogasya ISat niruddhakAyayogasya tathA tanukAyakriyasya stokakAyavyApArasya, kiM viziSTaM zukladhyAnam? sUkSmakriyAnivRttinAmakamiti tRtIyo bhedaH / / 81 / / dIpikA - 'daraniruddha'tyAdi, manovAgyogarodhAdanvarddharuddhakAyayogasya kevalino nirvANagamanakAle tat syAt , kiMnAma? tatsUkSmakriyA'nivarti sUkSmakriyaM tadanivarti vA / tanvI ucchvAsAdirUpA kAyakriyA yasya, 'tattha dusamayaThiiyaM iriyAvahiyaM kammaM bajjhai' / / 81 / / __ avacUrNiH - mokSagamanapratyAsannasamaye kevalino manovAgyogadvaye niruddhe sati arddhanirodha[ruddhAkAyayogasya sUkSmakriyA'nivarti sUkSmakriyaM ca tadanivarti ca, pravarddhamAnatarapariNAmAnna nivarti anivarti, tRtIyaM dhyAnam, tanukAyakriyasya tanvI ucchvAsaniHzvAsAdilakSaNA kAyakriyA yasya sa tathAvidhastasya / / 81 / / avacUriH - nivvA0 / / nirvANa-mokSagamanapratyAsanakAle kevalino manovAgyogadvaye nirUddhe sati arddhanirUddhakAyayogasya, kim ? sUkSmakriyA'nivarti sUkSmA kriyA yasmin tat sUkSmakriyaM tacca tadanivarti ca pravarddhamAnatarapariNAmAna nivartituM zIlam asyeti anivarti tRtIyam dhyAnam, tanukAyakriyasya tanvI ucchvAsaniHzvAsAdilakSaNA kAyakriyA yasya sa tathAvidhastasya / / 81 / / / TIkA- spssttaa| navaraM tanvI ucchvAsani:zvAsarUpA kriyA yasya sa tathA tasya tanukAyakriyasya / / 81 / / tasseva ya selesIgayassa, selovva NippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAi jjhANaM paramasukkaM / / 82 / / arthalezaH - tasseva ya gAthA / / tasyaiva tRtIyazukladhyAnabhedasthitasya sAdhoH zailezIgatasya zailavat niHprakampasya caturthamapratipAtiparamazukladhyAnaM bhavati / kiM viziSTaM zukladhyAnam ? vyucchinnakriyaM nAma iti caturtho bhedaH / / 84 / / 2010_02 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam dIpikA - tasyaiva kevalinaH, zailezIgatasya zaila iva ni:prakampasya, vyucchinnakriyaM nAma yogAbhAvAt, apratipAti pAtAbhAvAt, vyucchinnakriyApratipAtIti nAma dhyAnaM syAt / / 82 / / avacUrNiH - asyA gAthAyAH avacUNirnAsti / sampA0 / / avacUriH - tasse0 / / tasyaiva ca kevalinaH zailezIgatasya, kiMviziSTasya ? zaileza iva niSprakampasya meroriva sthitasya, kim ? vyavacchinnakriyaM yogAbhAvAd, apratipAti anuparatisvabhAvamiti, etadeva asya nAma / / 8 / / TIkA - spaSTA / / 82 / / paDhama joge jogesu vA, mayaM bitiyamegajogaMmi / taiyaM ca kAyajoge, sukkamajogaMmi ya cautthaM / / 83 / / arthalezaH - paDhama gAthA / / prathamaM zukladhyAnaM ekasmin yoge vA athavA triSu yogeSu mataM kathitam, dvitIyaM zukladhyAnam ekasmin yoge trayANAM madhye ekasmin yoge kathitam, tRtIyaM zukladhyAnaM kAyayoge syAt, caturthaM zukladhyAnam ayoge yogatrayarahitavelAyAM bhavati / / 85 / / dIpikA - ekasmin yoge, yogeSu vA triSvapi, matamuktam, taJca bhaGgikazrutapAThinaH / dvitIyamekayoge'nyatarasmin sngkrmaabhaavaat||| 83 / / avacUrNiH - itthaM caturvidhaM dhyAnamuktvA tatpratibaddhameva vaktavyatAzeSamAha- prathamaM pRthaktvavitarkaM savicAram, yoge manaAdau yogeSu vA sarveSu matamiSTam, taccAgamikazrutapAThinaH, dvitIyamekatvavitarkamavicAram, ekayoga evAnyatarasmin saGkramAbhAvAt, tRtIyaM ca sUkSmakriyAnivarti kAyayoge, na [yogAntare], zuklamayogini zailezIkevalini caturthaM vyuparatakriyA'pratipAti / / 83 / / avacUriH - itthaM caturvidhaM dhyAnamuktametatpratibaddhameva vaktavyatAzeSamAha- paDha0 / / prathamaM yoge manaAdau yogeSu vA sarveSu matam iSTam taJcAgamikazrutapAThinaH / dvitIyam ekatvavitarkamavicAram, tadekayoga eva, anyatarasmin saMkramAbhAvAt / tRtIyaM ca sUkSmakriyA'nivarti kAyayoge, na yogAntare / zuklam ayogini zailezIkevalini caturtham vyuparatakriyA'pratipAti / / 83 / / TIkA - uktaM caturdhA zuklam, tatpratibaddhameva zeSamAha- prathamaM zuklaM yoge yogeSu vA mataM sasaGkramatvAt / dvitIyamekasmin yoge saGkramAbhAvAt / tRtIyaM kAyayoge na yogAntareSu / caturthamayoge kevalini amanaskatvAt / / 83 / / jaha chaumatthassa maNo jhANaM bhaNNai sunizcalo saMto / taha kevaliNo kAo, sunizcalo bhannae jhANaM / / 84 / / 2010_02 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH arthalezaH - jaha gAthA / / yathA chadmasthasya sunizcalaM mano dhyAnaM bhaNyate tathA kevalina: sunizcalakAyo dhyAnaM bhaNyate / / 86 / / dIpikA - amanaskasya kathaM dhyAnamityAha- yathA sunizcalaM manaH chadmasthasya dhyAnaM tathA kevalinaH sunizcalakAyo dhyAnaM bhaNyate, turye tu dhyAne ruddhatvAtkAyayogo'pi nAsti / / 84 / / __ avacUrNiH - Aha-zukloparimabhedadvaye'manaskatvAtkevalino dhyAnaM ca manovizeSaH "dhyai cintAyAM" iti pAThAt, tadetatkathaM syAt ? ucyate- yathA chadmasthasya mano dhyAnaM bhaNyate sunizcalaM sat, tathA yogatvAvyabhicArAtkevalinaH kaayH|| 84 / / __ avacUriH - Aha - zukladhyAnoparimabhedadvaye mano nAsti, amanaskatvAt kevalinaH, dhyAnaM ca manovizeSaH 'dhyai cintAyAm' iti pAThAt, tadetatkatham ? ucyate- jaha0 / / yathA chadmasthasya mano dhyAnaM bhaNyate sunizcalaM sat tathA kevalinaH kAyo yogatvAvyabhicArAt sunizcalo bhaNyate dhyAnam / / 84 / / TIkA- kevalinaH kathaM dhyAnamiti cedityAha- spaSTA / / 84 / / pubappaogao ciya, kammaviNijjaraNaheuto yAvi / sahatthabahuttAo, taha jiNacaMdAgamAo ya / / 85 / / cittAbhAvevi sayA, suhumovarayakiriyAi bhaNNaMti / jIvovaogasabbhAvao, bhavatthassa jhANAI / / 86 / / arthalezaH - puvva gAthA / / cittA gAthA / / cittAbhAvepi tathA pUrvagAthoktadRSTAntaiH sUkSmakriyauparatakriye dhyAne sadA bhaNyete / bhavasthasya jIvasya jIvopayogasadbhAvata: ete dhyAne bhvtH| yasmAt pUrvaprayogata eva yathA kumbhakArazcakram ekavAraM bhramayati pazcAtsvayameva kiyatkAlaM bhrAmyati / evaM cittasadbhAve dhyAnamArabdhaM cittAbhAvepi svayaM bhavatItyarthaH / yadvA karmavinirjarAhetuto'pi karmakSayena citaM vinA'pi dhyAnaM syAdityarthaH / yadvA zabdArthabahutvAt yathA 'dhyai cintAyAM' tathA 'dhyai ayogisthe' iti cittAbhAve'pi dhyAnaM jJeyam / yadvA jinacandrAgamAt vItarAgoktasiddhAntavacanAt cittaM vinA'pi dhyAnaM syAdityarthaH / / 87-88 / / dIpikA - tatra tu dhyAnatvamevam- kAyayogarodhiyogino'yogino vA cittAbhAve'pi sati sUkSmoparatakriye dhyAnabhedau bhaNyete, pUrvaprayogAditi hetuH cakrabhramavaditi dRSTAnto'bhyUhyaH, yathA cakraM bhramahetudaNDAdikriyAbhAve'pi pUrvaprayogAd bhramati tathA'sya dravyamanoyogoparamepyAtmopayogasadbhAvAd bhAvamanobhAvodbhavasthadhyAne iti / api nirNaye hetvantarANyAha 'kammavi0' yathA kSapakazreNI karmanirjarAbhAvAd dhyAnaM tathA'trApi / 'sahattha0' dhyAnazabdasyArthabahutvAt, yathA harizabdo'nekArthaH tathA dhyAnazabdo'pi, 'dhyai' cintAyAM, 'dhyai' kAyanirodhe ayogitve itypi| tathA jincndraagmaaninokttvaadityrthH| jIvopayogasadbhAvata: sadehajIvajJAnabhAvAdbhavasthasya dhyAne sta: / / 85-86 / / 2010_02 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dhyAnazatakam avacUrNiH - Aha caturthe niruddhatvAdasAvapi na syAttatra kA vArtA ? ucyate - cittAbhAve'pi sati sUkSmoparatakriye bhaNyete, sUkSmagrahaNAt sUkSmakriyA'nivartino grahaNam, uparatagrahaNAd vyuparatakriyA'pratipAtinaH, pUrvaprayogAditi hetuH, kulAlacakrabhramaNavat, yathA taJcakaM bhramaNanimittadaNDAdikriyA'bhAve'pi bhramati tathA'syApi manaHprabhRtiyogoparame'pi jIvopayogasadbhAvato bhAvamanaso bhAvAdbhavasthasya dhyAne, evaM zeSahetavo'pi yojanIyAH, vizeSastUcyate-karmavinirjaraNahetutazcApi kSapakazreNivat kSapakazreNyAmivAsya bhavopagrAhikarmanirjaretyarthaH, tathA zabdArthabahutvAt yathA ekasyaiva harizabdasya zakrazAkhAmRgAdayo'nekArthAH, evaM dhyAnazabdasyApi. 'dhyai cintAyAM' 'dhyai kAyayoganirodhe', dhyai ayogitve' ityAdi, tathA jincndraagmaanycaitdevm|| 85-86 / / avacUriH - Aha - caturthe niruddhatvAdasAvapi na syAt, yattatra kA vArtA ? ucyate0- puna0 / / cittA0 / / kAyayoganirodhino'yogino vA cittAbhAve'pi sUkSmoparatakriye bhaNyete, sUkSmagrahaNAt sUkSmakriyA'nivartino grahaNam, uparatagrahaNAd vyuparatakriyA'pratipAtinaH, pUrvaprayogAditi hetuH, kulAlacakrabhramaNavad, yathA taccakraM bhramaNanimittadaNDAdikriyA'bhAve'pi bhramati tathA'syApi manaHprabhRtiyogoparame'pi jIvopayogasadbhAvataH bhAvamanaso bhAvAd bhavasthasya dhyAne / evaM zeSahetavo'pyanayA gAthayA yojyAH / vizeSastUcyate - karmavinirjaraNahetutazcApi karmanirjaraNahetutvAt kSapakazreNivat, bhavati ca kSapakazreNyAmivAsya bhavopagrAhikarmanirjareti bhAvaH / tathA zabdArthabahutvAd yathaikasyaiva harizabdasya zakra-zAkhA-mRgAdayo'neke'rthAH, evaM dhyAnazabdasyApi, 'dhyai cintAyAm, dhyai kAyayoganirodhe, dhyai ayogitve' ityAdi tathA jinacandrAgamAJcaitadevamiti / / 85-86 / / __TIkA - caturthe zukle kAyasyApi niruddhatvAt kathaM dhyAnatvamiti. cedityAha- jIvopayogasadbhAvAd bhavasthasya sUkSmoparatakriye dhyAne sadA bhaNyete / pUrvaprayogatopi ca kulAlacakrabhramaNavat karmaNAM bhavopagrAhiNAM vinirjarAhetutazcApi / zabdArthabahutvAt 'dhyai cintAyAM kAyayoganirodhe ayogitve ce' ti / jincndraagmaanyc| uktaM dhyAtavyam / dhyAtAro dharmadhyAne uktAH / / 85-86 / / sukkajjhANasubhAviyacitto, ciMtei jhANavirame'vi / NiyayamaNuppehAo, cattAri carittasaMpanno / / 87 / / arthalezaH - sukka gAthA / / sAmAnyataschadmasthAvasthAyAM zukladhyAnasubhAvitacitto jIvo dhyAnoparame'pi dhyAnanivRttAvapi niyataM catasro'nuprekSA dharmacintArUpAzcintayati / kiMviziSTo jIvaH? cAritrasampanno: dezaviraticAritravAn sarvaviraticAritravAn vA kevalino zukladhyAnapratipAtAbhAvAdityuktam / / 89 / / dIpikA - gataM dhyAtavyadvAram, dhyAtAro dharmadhyAne evoktAH, athAnuprekSA- dhyAnavirame dhyAnApagame'pi niyatamanuprekSAH, tAzcemA: / / 87 / / ___ avacUrNiH - uktaM dhyAtavyam, dhyAtAraH prAguktAH, athAnuprekSA Aha - niyatamanuprekSAzcatastraH, cAritrasampatrastatpariNAmarahitasya tadabhAvAt / / 87 / / 2010_02 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH avacUriH - uktaM dhyAtavyadvAram, dhyAtAraH prAguktAH, athAnuprekSAdvAramAha - sukka0 / / zukladhyAnasubhAvitacittazcintayati dhyAnavirame'pi niyatamanuprekSAzcatasrazcAritrasampannaH, tatpariNAmarahitasya tadabhAvAt / / 87 / / TIkA- anuprekSAdvAramAha- spaSTA / / 87 / / AsavadArAvAe taha, saMsArAsuhANubhAvaM ca / bhavasaMtANamaNantaM, vatthUNaM vipariNAmaM ca / / 88 / / arthalezaH Asava gAthA / 1-AzravadvArebhya: pApabandhanaprakArebhyo ye apAyA narakAdikaSTAni tAni cintayed ekAnuprekSA, 2- tathA saMsArAzubhAnubhAvaM garbhavAsajanmajarAmaraNAdirUpaM cintayet dvitIyAnuprekSA, 3- tathA anantabhavasantAnaM cintayet, abhavyajIvA nigodAnnirgatya pRthivyAdiSva'nantabhavAn bhrAmyanti, nigode vA anantakAlaM tiSThanti, teSAM saMsArAnantatvaM cintayet tRtIyA'nuprekSA, 4- tathA vastUnAM vipariNAmaM padArthAnAm utpattivyayadhrauvyatvena vividhapariNAmena bhavanaM cintayet caturthI anuprekSA 4 / / 10 / / dIpikA - 1-AzravadvArebhyo'pAyAn, 2-saMsArAzubhAnubhAvam, 3-bhavasantAnamanantam, 4-vastUnAM vipariNAmamanityatvAdyam / etAH 1 apAya 2 azubha 3 ananta 4 vipariNAmAkhyA anuprekSA Adyabhedayoreva / / 88 / / gatam anuprekSA09 / avacUrNiH - tAzcaitAH- AzravadvArANi mithyAtvAdIni, tadapAyAn duHkhalakSaNAn, tathA saMsArAzubhAnubhAvam, bhavasantAnamanantaM bhAvinaM nArakAdyapekSayA, vastUnAM vipariNAmaM ca, etAzcatasro'pyapAyAzubhAnantavipariNAmAnuprekSA AdyabhedadvayasaGgatA eva jJeyAH / / 88 / / avacUriH - tAzcemAH - Asa0 / / AzravadvArANi mithyAtvAdIni, tadapAyAn duHkhalakSaNAn tathA saMsArAzubhAnubhAvaMca, bhavasantAnamanantaM bhAvinaM nArakAdyapekSayA, vastUnAM vipariNAmaMca sacetanAni "savvaTThANANi asAsayANi" ityAdi, etAzcatasro'pyapAyA-'zubhA-'nanta-vipariNAmAnuprekSA AdyadvayabhedasaGgatA eva draSTavyA / / 88 / / TIkA - tAzcaitAzcatasro'nuprekSA Aha - AzravadvArANi mithyAtvAdIni, tebhyo'pAyAn duHkharUpAn, saMsArAsukhAnubhAvam, bhavasantAnamanantam, bhAvinAM vastunAM sacetanAnAM putrakalatrAdInAM vipariNAmaM ca / etAzcatasro'nuprekSAH zuklAdyabhedadvayasaGgatA jJeyAH / / 88 / / sukkAe lesAe, do tatiyaM paramasukkalessAe / thirayAjiyaselesaM, lesAIyaM paramasukkaM / / 89 / / arthalezaH - sukkAe gAthA / / caturNA zukladhyAnabhedAnAM madhye prathamau dvau bhedau zuklalezyAyAM bhvtH| tRtIyaM zukladhyAnaM paramazuklalezyAyAm utkRSTapariNAmazuklalezyAyAM syAt / paramazuklam utkRSTazukladhyAnaM caturthaM lezyAtItaM lezyArahitaM bhvti| kiM viziSTaM paramazuklam ? sthiratAjitazailezam / / 91 / / 2010_02 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dhyAnazatakam dIpikA - sAmAnyena zuklAyAM ve Adye, tRtIyaM paramazuklAyAM syAt, sthiratAjitazailezaM turya paramazuklaM lezyAtItam / / 89 / / gataM lezyAdvA0 10 / ___ avacUrNiH - atha lezyA Aha - sAmAnyena zuklAyAM lezyAyAM ve Aye, tRtIyaM paramazuklalezyAyAM lezyAtItaM paramazuklaM caturtham / / 89 / / avacUriH - lezyAdvAramAha - sukkA0 / / sAmAnyena zuklAyAM lezyAyAM dve Adye tRtIyaM paramazuklalezyAyAma, lezyAtItaM paramazuklaM caturtham / / 89 / / TIkA - lezyAdvAramAha - zuklAyAM lezyAyAM dve Aye, tRtIyaM paramazuklalezyAyAM sthiratAjitazailezam, lezyAtItaM paramazukla caturtham / linggdvaarmaah| yAnyeva dharmadhyAnasya liGgAni tAnyevAsyApi / / 89 / / avahAsaMmohavivega-viusaggA tassa hoMti liMgAiM / liMgijai jehiM muNI, sukkajjhANovagayacitto / / 90 / / arthalezaH - avahA gAthA / / tasya zukladhyAnasya etAni catvAri liGgAni syuH / etAni kAni? 1-avadha 2-asammoha 3-viveka 4-vyutsargAH / muniH zukladhyAnopagatacittaH yaiH prakArailiGgyate - jJAyate / / 12 / / dIpikA - atha liGgadvAram - 1-avadha 2-asammoha 3-viveka 4-vyutsargAH liGgyate jJAyate / / 90 / / avacUrNiH - liGgadvAramAha - avadhAsammohavivekavyutsargAH tasya zukladhyAnasya liGgAni / / 10 / / avacUriH - liGgadvAramAha - ava0 / / avadhA'sammoha-viveka-vyutsargAstasya zukladhyAnasya [bhavanti liGgAni liGgyate gamyate [yairmuniH zukladhyAnopagatacitaH] / / 90 / / TIkA - avadhA'sammohavivekavyutsargAstasya zuklasya liGgAni, zeSaM spaSTam / / 90 / / cAlijjai bIhei va, dhIro na parIsahovasaggehiM / suhamesu na saMmujjhai, bhAvesu na devamAyAsu / / 91 / / arthalezaH - cAlijai gAthA / / 1-dhIraH sAdhuH parISahopasargarnacAlyate na bibheti ca etadavadhaliGgam, 2- tathA muniH sUkSmeSu bhAveSu vargaNAgataparamANvAdidravyeSu ca anyad devamAyAsu devakRtagIta-nRtyAdikapaTeSu na sammuhyati mUDhatAM na prApnoti mohaM ca na gacchati / etadasammohaliGgam / / 13 / / dIpikA - eSAM vyAkhyA - 1-pariSahopasargAnAnna cAlyate dhIraH sthirastebhyo na bibhetItyavadhaH, 2- 'suhu0' sUkSmeSvatigahaneSu bhAveSvartheSu na ca devamAyAsu muhyatItyasammohaH / / 91 / / avacUrNiH - bhAvArthamAha - cAlyate dhyAnAnna parISahopasagairbibheti vA dhIro na tebhya ityvdhlinggm||91 / / . 2010_02 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH 77 avacUriH - bhAvArthamAha - cAli0 / / cAlyate dhyAnAnna parISahopasargairbibheti vA na tebhyo dhIra ityavadhaliGgam, sUkSmesu atyantagahaneSu na sammuhyati sammohaM yAti bhAveSu padArtheSu na devamAyAsu anekarUpAsvityasammohaliGgam / / 91 / / TIkA - avadhAdIn vivRNvannAha - cAlyate dhyAnAnna parISahopasargairna vA bibheti dhIro dRDha ityvdhlinggH| sUkSmeSu gahaneSu bhAveSu na sammuhyati na devamAyAsvanekAsvityasammoho liGgam / / 91 / / dehavivittaM pecchai, appANaM taha ya savvasaMjoge / dehovahivosaggaM, nissaMgo savvahA kuNai / / 92 / / arthalezaH - deha liMgaM[vivittaM ] gAthA / / 3 - sAdhuH AtmAnaM sarvasaMyogAMzca dehaviviktAn dehAt pRthakbhUtAn pazyati / etat vivekaliGgam, 4- tathA sAdhuH niHsaGgaH san niHparigrahaH san dehopadhivyutsargaM sarvathA karoti, etad vyutsargaliGgam / / 94 / / dIpikA - 3- AtmAnaM dehaviviktaM pazyati tathA sarvasaMyogAn viviktAn pazyatIti vivekaH, 4-dehopadhivyutsargaM, nisaGgaH sarvathA karotIti vyutsargaH / / 92 / / gataM liGgadvA0 11 / avacUrNiH - dehaviviktaM pazyatyAtmAnaM tathA sarvasaMyogAn iti vivekaliGgam, dehopadhivyutsargaM niHsaGgaH sarvathA karotIti vyutsargaliGgam / / 92 / / avacUri : deha0 / / dehaviviktaM pazyatyAtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAniti vivekaliGgam, dehopadhivyutsargaM niHsaGgaH karoti iti vyutsargaliGgam / / 92 / / TIkA - - spaSTa / navaraM pUrvArdhe viveko liGgam, uttarArdhe vyutsargaH / / 92 / / hoMti suhAsavasaMvaraviNijjarAmarasuhAI viulAI / jhANavarassa phalAI, suhANubaMdhINi dhammassa / / 93 / / arthaleza: - hoMti gAthA / / dharmmadhyAnasya etAni phalAni bhavanti / kiM viziSTAni phalAni ? zubhAzravavinirjarAmarasukhAni zubhAnAM sAtAvedanIyAdInAM karmaNAmAzravo bandhaH, pApakarmaNAM vinirjarA mokSaH amarasukhAni devaloka sukhAni tathA vipulAni vistIrNAni / kiM viziSTasya dharmmadhyAnasya ? dhyAnavarasya / kiM viziSTAni phalAni? [ zubhAnubandhIni sukulapratyAyAti-punarbodhilAbha-bhoga-pravrajyA kevala-zailezya-pavargAnubandhIni / / 95 / / ] dIpikA - dharmazuklayoH phalamAha - zubhAzravaH puNyAzravaH, saMvaro 'zubhakarmmAgamarodhaH, vinirjarA karmmakSayaH, amarasukhAni devasukhAni, vipulAni dIrghasthityAdibhirdharmmadhyAnavarasya phalAni bhavanti / 'suhANu0' sukula- bodhilAbha-bhoga-dIkSA-mokSAnubandhIni / / 93 / / avacUrNiH - pUrvaM dharmmaphalamAha - zubhAzravaH puNyAzravaH, saMvaro azubhakarmmAgamanirodhaH vinirjarA 2010_02 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 78 karmakSayaH, amarasukhAni ca, zubhAnubandhIni sukulapratyAyAti-punarbodhilAbha-bhoga-pravrajyA- [kevala-zailesya]pavargAnubandhIni dharmadhyAnasya / / 93 / / ____avacUriH - prathamaM dharmaphalamAha - hoMti0 / / zubhAzrava-saMvara-nirjarA'marasukhAni zubhAzravaH puNyAzravaH, saMvaro'zubhakarmAgamanirodhaH, vinirjarA karmakSayaH [amarasukhAni etAni vipulAni dhyAnavarasya dhyAnapradhAnasya phalAni] zubhAnubandhIni sukulapratyAyAti-punarbodhilAbha-bhoga-pravrajyA-'pavargAnubandhIni dharmasya dhyAnasya / / 93 / / TIkA - phaladvAre prathamaM dharmaphalamAha - zubhAzravaH puNyAzravaH, saMvaro azubhakarmAgamanirodhaH, vinirjarA karmakSayaH, amarasukhAni vipulAni, dharmadhyAnasya zubhAnubandhIni phalAni bhavanti / / 93 / / te ya viseseNa, subhAsavAdao'NuttarAmarasuhaM ca / doNhaM sukkANa phalaM, parinivvANaM parillANaM / / 94 / / arthalezaH - [te ya gAthA / / ] anyad anuttarAmarasukhaM syAt / parayo zukladhyAnabhedayoH phalaM nirvANaM mukti: syAt / / 96 / / / dIpikA - te ca zubhAzravAdayo vizeSeNa dvayorAdyayoH parayoH zuklayoH phalaM parinirvANaM mokssH||94 / / avacUrNiH - zuklamadhikRtyAha - te ca vizeSeNa zubhAzravAdayo'nuttarAmarasukhaM ca dvayoH zuklayoH phalamAdyayoH, parinirvANaM 'parillANaM' ti caramayordvayoH / / 94 / / avacUriH - zukladhyAnamadhikRtyAha - te a0 / / te ca vizeSeNa zubhAzravAdayo'nuttarAmarasukhaM ca dvayoH zuklayoH phalamAdyayoH parinirvANam parillANaM ti caramayordvayoH / / 94 / / TIkA - zukladhyAnasyAha - te cA'nantaroktA vizeSeNa zubhAzravAdayo'anuttarAmarasukhaM ca dvayorAdyayoH zuklayoH phalaM parayoruttarayoH parinirvANam / / 94 / / AsavadArA saMsAraheyavo, jaM Na dhammasukkesu / saMsArakAraNAI na to, dhuvaM dhammasukkAI / / 95 / / arthalezaH - Asava gAthA / / AzravadvArANi pApakarmabandhanaprakArAH saMsArahetavaH syuH / yasmAt kAraNAd dharmadhyAna-zukladhyAnayorvartamAnasya jIvasya tAni pApabandhanadvArANi na bhavanti / tat kAraNAd dhruvaM nizcitaM dharmadhyAnazukladhyAne saMsArakAraNe na bhavataH / / 97 / / dIpikA - AzravadvArANi saMsArahetavastAni dharmazuklayoryana santi tasmAddharmazukle saMsArakAraNe na staH / / 95 / / avacUrNiH - athavA sAmAnyenaivAha - 2010_02 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH avacUriH - athavA sAmAnyenaiva saMsArapratipakSabhUte ete iti darzayati - Asa0 / / [AzravadvArANi saMsArahetavo yasmAna dharmazuklayorbhavanti saMsArakAraNAni tasmAd dhruvaM dharmazukle / / 15 / / ] __TIkA - yadvA bhavavipakSabhUte ime ityAha - AzravadvArANi saMsArahetavaH tAni ca yanna dharmazuklayoH syuH tana saMsArakAraNe dhruvaM dharmazukle / / 95 / / saMvaraviNijarAo, mokkhassa paho tavo paho tAsiM / jhANaM ca pahANaMgaM, tavassa to mokkhaheU taM / / 16 / / arthalezaH - saMvara gAthA / / saMvaravinirjare mokSasya panthA syAt / tayoH saMvaravinirjarayoH panthA tapo bhavati / tapasaH pradhAnAGgaM dhyAnam antaraGgatapomadhye vartamAnatvAt / tataH kAraNAt tad dhyAnaM mokSaheturbhavati / / 18 / / dIpikA - saMvaranirjare mokSasya pnthaaH| tayoH saMvaranirjarayoH panthAH tapaH, tapasazca pradhAnAGgaM dhyAnam, tato mokSahetuH / / 96 / / avacUrNiH - saMsArapratipakSatayA ca mokSaheturdhyAnamityAha- tapaH panthAH tayoH saMvaranirjarayoH, mokSahetustad dhyAnam / / 96 / / avacUriH - saMsArapratipakSatayA ca mokSaheturdhyAnamityAha - saMva0 / / saMvara-nirjare mokSasya panthAH, tapaH panthAH tayoH saMvaranirjarayoH, dhyAnaM ca pradhAnAGgaM tapasaH, tato mokSahetustad dhyAnam / / 96 / / / TIkA - ato mokSahetuAnamityAha- saMvaranirjare mokSasya pthH| tayozca tapaH panthAH / tapasazca pradhAnA'Gga dhyAnam / tato mokSahetukam / / 96 / / aMbaralohamahINaM, kamaso jaha malakalaMkapaMkANaM / sojjhAvaNayaNasose, sAheti jalANalAicchA / / 17 / / arthalezaH - aMbara gAthA / / yathA ambaralohamahInAM vastralohapRthvInAM kramazo yathA malakalaGkapaGkAnAM zuddhyapanayanazoSavidhena jalAnalAdityAH sAdhayanti / yathA jalaM vastrasya malaM shodhyti| analo agni lohasya kalaGka kiTTam apanayati / AdityaH pRthivyAH kaddemaM shossyti| tathA dhyAnadRSTAnto'gretanagAthAyAM kathayiSyate / / 19 / / / dIpikA - yathA jalAnalAdityA vastralohamahInAM krameNa malakalaGkapakAnAM zodhyapanayanazoSAn sAdhayanti / kalaGkaH kiTTaH / / 97 / / avacUrNiH - amumevArthaM dRSTAntairAha - malakalaGkapaGkAnAM yathAsaGkhyaM zodhyapanayanazoSAn yathAsaGkhyameva sAdhayanti jalAnalAdityA: / / 97 / / avacUriH - amumevArthaM dRSTAntairAha - aMba0 / / vastralohArdrakSitInAM krameNa yathA mala-kalaGkapaGkAsteSAM 2010_02 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dhyAnazatakam [zodhyApanayanazoSAn yathAsaGkhyameva sAdhayanti jalA'nalA''dityAH / / 97 / / ] TIkA - amumarthaM dRSTAntairAha - vastralohArdrakSitInAM kramazo malakalaGkapaGkAnAM zodhyapanayanazoSAn jalAnalAdityA: sAdhayanti / / 97 / / taha sojjhAisamatthA, jIvaMbaralohameiNigayANaM / jhANajalANalasUrA, kammamalakalaMkapaMkANaM / / 98 / / arthalezaH - taha so gAthA / / tathA pUrvagAthoktadRSTAntaiH dhyAnajalAnalasUrAH dhyAnameva jalam, dhyAnamevAnalo'gniH, dhyAnamevAdityaH / ete jIvAmbaralohamahIgatAnAM jIvA eva ambara vastram, jIva eva loham, jIva eva medinI pRthvI tatra gatAnAM sthitAnAM karmamalakalaGkapaGkAnAM karmaiva malaH, kammaiva kalaGkaH kiTTam kammaiva paGkaH kardamaH eteSAM zuddhayAdisamarthA bhvnti| dhyAnajalaM jIvavastragataM karmamalaM zodhayati / jIvalohagataM karmakiTTa dhyaanaagnirpnyti| dhyAnasUryaH jIvapRthvIgataM karmakaddemaM zoSayati / iti bhAvArthaH / / 100 / / dIpikA - tathA dhyAnajalAnalasUryA jIvAmbaralohamedinIgatAnAM karmamalakalaGkapaGkAnAM zodhyAdisamarthAH zodhyApanayanazoSasamarthAH / / 98 / / avacUrNiH - zodhyAdisamarthAH dhyAnameva jalAnalasUryAH, karmava malakalaGkapaGkAsteSAm / / 98 / / avacUriH - taha0 / / tathA zodhyAdisamarthA jIvA'mbaralohamedinIgatAnAM dhyAnameva jalAnalasUryAH karmava malakalaGkapaGkAnAm / / 98 / / TIkAH - tathA jIvAmbaralohamedinIgatAnAM karmamalakalaGkapaGkAnAM dhyAnajalAnalasUrAH zodhyAdisamarthA bhavanti / / 98 / / tAvo soso bheo, jogANaM jhANao jahA niyayaM / taha tAvasosabheyA, kammassa vi jhAiNo niyamA / / 19 / / arthalezaH - tAvo so gAthA / / dhyAyino dhyAnakartuAnato yogAnAM manovacanakAyavyApArANAM yathA tApaM zoSaH bhedazca niyamAn niyataM nizcitaM bhavanti tathA karmaNAmapi tApazoSabhedAH syuH / / 101 / / dIpikA - tApo duHkham, zoSaH kAryam, bhedo vidAraNam, ete dhyAnAd yogAnAM kAyAdInAM yathA syustathA dhyAyinaH karmaNo'pi tApAdikaM jAyate / / 99 / / avacUrNiH - kiJca - yogAnAM dhyAnato yathA niyatamavazyam, tApo duHkham, tata eva zoSo daurbalyam, tata eva bhedo vidAraNaM vAgAdInAm, tathA tApAdayaH karmaNo'pi syuAyinaH / / 99 / / avacUriH - tAvo0 / / yogAnAM dhyAnato yathA niyatamavazyam, tApo duHkham tata eva zoSo 2010_02 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH daurbalyam, tata eva bhedaH vidAraNaM vAgAdInAM tathA tApAdayaH karmaNo'pi syuH dhyAyinaH / / 19 / / / TIkA - tApastataH zoSastato bhedo'nyathAtvaM yogAnAM kAyAdInAM yathA dhyAnAniyataM syuH durbalikApuSpamitrAderiva tathA tApazoSabhedAH karmaNopi dhyAyinaH syuH / / 99 / / / jaha rogAsayasamaNaM, visohaNavireyaNosahavihIhiM / taha kammAmayasamaNaM, jhANANasaNAijogehiM / / 100 / / arthalezaH - jaha gAthA / / yathA vaidyo vizoSaNavirecanauSadhividhibhiH rogAzayazamanaM kriyte| tatra vizoSanaM laGghanam, virecanaM recadAnam, auSadhiH prazadhA / etaiprakAraivaidyA rogAn shmyntiityrthH| tathA jinavaidyopadiSTaiH dhyAnAnazanAdiyogaH karmAmayazamanaM syAt / / 102 / / dIpikA - yathA rogAzayasya roganidAnasya zamanaM vizodhanavirecanauSadhAdibhiH syAt / nidAnaM hetuH, vizodhanaM laGghanam, tathA kAzayasya karmakAraNasya rogAdeH zamanaM dhyAnAnazanAdiyogaiH syaat| anazanam upavAsAdiH / / 100 / / avacUrNiH - kiJca- rogAzayazamanaM roganidAnacikitsA vizoSaNavirecanauSadhavidhibhirabhojanAdiprakAraiH, tathA karmAmayazamanaM dhyAnAnazanAdibhiryogaiH / / 100 / / avacUriH - kiJca - jaha0 rogAzayazamanaM roganidAnacikitsA visoSaNa-virecanauSadhavidhibhiH abhojana-virekauSadhaprakAraiH tathA karmAmayazamanaM dhyAnAnazanAdibhiryogaiH, AdizabdAd dhyAnavRddhikArakazeSatapobhedagrahaH / / 100 / / TIkA- yathA rogAzayazamanaM vizoSaNavirecanauSadhavidhibhiH, tathA karmAmayazamanaM dhyAnAnazanAdiyogaistaporUpaiH / / 100 / / jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalo pavaNasahio duyaM dahai / taha kamiMdhaNamamiyaM, khaNeNa jhANANalo Dahai / / 101 / / arthalezaH - jaha cira gAthA / / yathA analo'gniH cirasaJcitamindhanaM dhruvaM zIghraM dahati / tathA dhyAnAnalaH kSaNena amitaM pracuraM karmendhanaM dahati / / 103 / / dIpikA - 'duyaM' drutaM, karmendhanamamitam / / 101 / / avacUrNiH - kiJca - karmendhanamamitam / / 101 / / avacUriH - kiJca - jaha0 / / [yathA cirasaJcitamindhanamagniH pavanasahitaH drutaM dahati tathA duHkhatApahetutvAt] karmendhana[mamitamanekabhavopAttaM kSaNena dhyAnAnalaH asau dahati akarmIkaroti] / / 101 / / 2010_02 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dhyAnazatakama TIkA - kiJca - spaSTA / / 101 / / jaha vA ghaNasaMghAyA, khaNeNa pavaNAhayA vilijaMti / jhANapavaNAvahUyA, taha kammaghaNA vilijaMti / / 102 / / arthalezaH - jaha vA gAthA / / vA athavA yathA ghanasaGghAtAH pavanAhatAH kSaNena vilIyante tathA dhyAnapavanAvadhUtA dhyAnapavanapreritA karmaghanA vilIyante vilayaM gacchanti / / 104 / / dIpikA - yathA vA ghanasaGghAtA meghasamUhA vilIyante tathA karmaghanAH / / 102 / / avacUrNiH - dhyAnapavanAvadhUtAH / / 102 / / avacUriH - jaha0 / / [yathA vA dhanasaGghAtA meghaughAH kSaNena pavanAhatA vilayaM yAnti tathA] dhyAnapavanAvadhUtAH karmava jIvasvabhAvAvaraNAd ghanA vilIyante / / 102 / / TIkA - spaSTA / / 102 / / na kasAyasamutthehi ya, vAhijai mANasehiM dukkhehiN| IsAvisAyasogAiehiM jhANovagayacitto / / 103 / / arthalezaH - na kasAya gaathaa|| dhyAnasunizcalacitto jIvaH kaSAyasamutthairmAnasaiH duHkhairna bAdhyate na pIDyate / tathA dhyAnopagatacitto jIva IrSAviSAdazokAdibhizca na bAdhyate / / 105 / / dIpikA - tathA- IrSyAviSAdAdibhizca / / 103 / / avacUrNiH - idamanyadihalokaphalam - na bAdhyate na pIDyate, pratipakSAbhyudayopalambhajanito matsaraH IrSyA, viSAdaH vaiklavyam, AdeharSAdigrahaH / / 103 / / avacUriH - kiJcedamanyad ihalokapratItameva dhyAnaphalamityAha - na ka0 / / na krodhAdyudbhavaizca bAdhyate pIDyate mAnasaidukhaiH IrSyA-viSAda-zokAdibhiH [matsaravizeSa IrSyA, viSAdo vaiklavyam zoko dainyam AdizabdAd harSAdiparigrahaH, dhyAnopagatacittaH] / / 103 / / TIkA - kiJca lokapratItameva dhyAnaphalamAha- spaSTA / / 103 / / sIyAyavAiehi ya, sArIrehiM subahuppagArehiM / jhANasunicalacito na vahijjai nijarApehI / / 104 / / arthalezaH - sIyA gAthA / / dhyAnasunizcalacittaH sAdhuH zItAtapAdibhiH subahuprakAraiH zArIraiH dukhairna vyathyate vyathAM na prApnoti / kiM viziSTaH sAdhu ? nirjarApekSI karmanirjarAvAJchAvAn / / 106 / / dIpikA - zItAtapAdikaiH zArIrairduHkhaiH, atra kAraNe kaaryopcaarH| na vidhyate [bAdhyate], 2010_02 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 pariziSTam - 3, dhyAnazatakasyArthalezAdiTIkAH nirjarAyA apekSI krmkssyaapeksskH| / / 104 / / dvA0 12 avacUrNiH - na bAdhyate dhyAnasukhAd, athavA na zakyate cAlayituM nirjarApekSI / / 104 / / avacUriH - sIyA0 / / zItAtapAdibhizcAdeH kSudAdigrahaH, [zArIraiH subahuprakAraiH dhyAnasunizcalacitto] na bAdhyate dhyAnasukhAditi gamyam athavA na zakyate cAlayituM nirjarApekSI / / 104 / / TIkA - spaSTA / navaram na 'vahijaI' na vyathyate / / 104 / / iya savvaguNAdhANaM, diTThAdiTThasuhasAhaNaM jhANaM / supasatthaM saddheyaM, neyaM jheyaM ca niyaMpi / / 105 / / arthalezaH - iya gAthA / / bhavyajIvairdhyAnaM zraddheyaM jJeyaM nityamapi dhyeyam / kiM viziSTaM dhyAnam iti ? pUrvoktaprakAreNa sarvaguNAdhAnaM sarvaguNAmAropakaM tathA dRSTAdRSTasukhasAdhanaM dRSTAni ihalokasukhAni rAjyAdIni adRSTAni svargamokSAdIni teSAM sAdhakam, aparaM suprazastam / / 107 / / dIpikA - evaM sarvaguNAnAmAdhAnaM sthAnam / zraddheyaM nAnyatheti, jJeyaM svarUpato dhyeyaM cintanIyaM kriyayA / evaM ca ratnatrayamapyArAdhitaM syAnnityamapi sadaiva, nanvevaM zeSakriyAlopaH ? na, tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAt / tato nAsti sAdhUnAM kriyA yA AgamAnusAreNa kriyamANA dhyAnaM na syAditi / / 105 / / avacUrNiH - uktaM phalam, upasaMharannAha - evaM sarvaguNAdhAnaM dhyeyaM nityamapi / / 105 / / Aha-evaM zeSakriyAlopaH prApnoti, na, tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAt, nAsti kAcidasau kriyA yA AgamAnusAreNa kriyamANA sAdhUnAM dhyAnaM na syAt api tu dhyAnameva / ____ avacUriH - uktaM phalam, upasaMharannAha - ia0 / / evamazeSaguNasthAnaM dRSTAdRSTasukhasAdhanaM dhyAnaM suprazastakaraM tIrthakarAdibhirAsevitatvAt, yata evamataH zraddheyaM nAnyathaitadityAdibhAvanayA jJAtavyaM svarUpataH dhyeyamanucintanIyaM kriyayA nityamapi / Aha - evaM zeSakriyAlopaH prApnoti ? na, tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAnnAsti kAcidasau kriyA yA AgamAnusAreNa kriyamANA sAdhUnAM dhyA]naM na syAt / / 105 / / paMcu0 / / 106 / / samAptA dhyAnazatakAvacUri : / ___TIkA - athopasaMharannAha- spaSTA / evaM tarhi sarvakriyAlopa: syAt, naivam, sarvasyApi jinoktAyAH kriyAyA dhyAnatvAt / / 105 / / samAptaM dhyAnazatam / / 2010_02 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 * paMcu (sattu)ttareNa gAhAsaeNa jhANassayaM samakkhAyaM / jiNabhaddakhamAsamaNehiM kammasohIkaraM jaiNo / / 106 / / dhyAnazataM samattaM sUtraM ||ch|| ||ch|| ||ch|| kalyANamastu / / cha / / ||ch|| / / zubhaM bhvtu|| arthaleza - sattuttareNa gAthA / / jinabhadrakSamAzramaNeH dhyAnasya zatakaM saptottareNa gAthAzatena samAkhyAtam / kiM viziSTaM zatakam ? yateH karmmavizodhikaram / / 108 / / iti dhyAnazatakArthaleza: sampUrNaH / / sA0 jIvarAjakena paThanArthaM likhApitam / / avacUrNiH - paMcu0 / / samAptA dhyAnazatakAvacUrNiH || avacUri : - paMcu0 / / samAptA dhyAnazatakAvacUriH / / / / iti vaikramIye 2065 tame varSe vijayakIrtiyazasUriNA saMzodhitAH saMpAditAzca pUjyapAdazrImajjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitadhyAnazatakasya 2010_02 pUrvAcAryakRta arthalezaH, pUjyapAdAcArya zrImANikyazekharasUrikRtA dIpikATIkA, pUjyapAdAcAryazrIjJAnasAgarasUrikRtA avacUrNiH, pUjyapAdamunizrIdhIrasundaragaNiracitA avacUriH, pUjyapAdAcAryazrItilakasUrikRtA ca laghuTIkA samAptAH / / dhyAnazatakam *** bahuSu AdarzeSu dhyAnazatakagranthaM paJcottareNa gAthAzatena samAkhyAtam, asminAdarze tu aSTottareNa gAthAzatena samAkhyAtam / / dhyAnazataM samAptam / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-4 zrImaladhAragacchIyasUripurandarazrIhemacandrasUrIzvarasaMdRbdhaM zrIhAribhadrIyAvazyakavRttiTippanagataM dhyAnazatakaTippanakam / dhyAnazatake, gA. 4 : kiM tarhi ? - bhAvanAnuprekSAtmakaM ceta iti etaduktaM bhavati - yadA dharmadhyAnAdavatarati tadA eko'hamazaraNazcetyAdyA ihaiva vakSyamANA anuprekSA vibhAvayati, punarapi ca dharmadhyAnAdidhyAnamArurukSurbhAvanA:- jJAnadarzanAdyA vakSyamANasvarUpAH paribhAvayati, etaddhayAnAntaramucyate, na punarekasmAd dhyAnAdavatIryAnantaramevAnyad dhyAnaM pratipadyate, anuprekSAbhAvanAntaritaM tu pratipadyate, tato'pyuttIrNasyAyameva krama ityevaM dhyAnasantAno bhavatyapIti / ___gA. 6 : pUrvamapi viyuktAsaMyuktayorbahumatatvenetyAdi, yadatItakAle mamAmukaH saMyujya viyuktaH Adita eva vA na saMyuktastatsundaramabhUd ityatItamanumodamAnasyAtItakAlaviSayamapyArtaM bhavatIti / gA. 35 : "jUiyara-solamiMThA" gAhA sugamA, navaraM solAH-sthAnapAlAH, udbhrAmakAH-pAradArikAH / gA. 45 : AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyamiti, vicayaH paricayo'bhyAsa ityanarthAntaram, anantaravakSyamANanyAyenAjJAdyabhyAsAya pravarttamAnasya dharmadhyAnaM bhavatItyarthaH / gA. 51 : kiM ca-paesabhinnaM zubhAzubhaM yAvat-'kRtvA pUrvavidhAnamityAdi pUrvamaharSivacanatvAdgambhIramidamasmAdRzAmagamyam, AmnAyAnusAratastu gamanikAmAtraM kiJciducyate - iha pradezabhinnaH zubhAzubharUpa: karmavipAko bhAvanIyaH, pradezAzca jIvasya karmANavo'bhidhIyante, taizca kiyadbhirekaiko jIvapradeza AveSTitaH pariveSTita iti cintanIyam, ayaM ca pradezabandhaH karmaprakRtyAdiSu vistareNAbhihito'ta eva zubhAzubhaM yAvadityatra zAstrakRd yAvacchabdaM cakAra, sa cAtra saMkSepata: kathyate - asaMkhyAtapradezasyApi jIvasyAsatkalpanayA kila SaTpaJcAzadadhike dve zate pradezAnAM sthApyate 256, asya caitAvanmAnasya rAzerghanIkRtasya yadAgataM phalaM tAvatpramANaiH karmapradezaiH kilaite jIvapradezA AveSTitAH, bahutvapradarzanamAtraM cedam, ekaikasyApi jIvapradezasyAnantAnantakarmavargaNAveSTitatvAt, tatrAsya kalpitajIvapradezarAzerghanIkaraNA) karaNakArikAmAha'kRtvA pUrvavidhAna'mityAdi asyAzcArthaH sthApyo'ntaghano'ntyakRtiH sthAnAdhikyaM tripUrvaguNitA ca / AdyakRtirantyaguNitA triguNA ca dhanastathA''dyasya / / 1 / / etatkArikAnusArato gaNitavidhijJena vijJeyaH, tatra sthApyo'ntyaghana iti antyo'tra dvikastasya ghano'STau 8 sthApyante, antyakRtiriti antyasya dvikasya kRtiH-vargazcatvAraH, tripUrvaguNitA ceti tribhiH pUrveNa ca paJcakena guNyate jAtA SaSTiH, sthAnAdhikyamiti sA SaSTiH pUrvasthApitASTakasyAdhastAtsthAnAdhikyena sthApyate 2010 02 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61250 dhyAnazatakam tadyathA - 80/6 AdyakRtiriti dvikApekSayA Adya: paJcakastasya kRtiH paJcaviMzatiH, antyaguNiteti eSA kRtirantyena dvikena guNitA jAtA paJcAzat triguNA ceti sA triguNitA jAtaM sArddhazatam, tacca sthAnAdhikyena sthApyate - - dhanastathAdyasyeti AdyaH paJcakastasya ghanaH paJcaviMzatyadhikaM zataM tadapi sthAnAdhikyena sthApyate / tadyathA- sA etAvatI ca prakriyA pUrvagaNitakArasaMjJayA puurvvidhaanmityucyte| ata etA 6 | vatA kRtvA pUrvavidhAnaM padayorityetadvayAkhyAtamavaseyam, sthApyo'ntaghano ityAdi kArikA punarAdita Avartyate, tatra ca, niryukte rAzirantyamitivacanAdidAnI paJcaviMzaterantyasaMjJA tasyAzca ghanaH kila mIlita evAste'taH sthApyo'ntyaghana ityulladhyAntyakRtiH kriyate, tatra jAtAni paJcaviMzatyadhikAni SaT zatAni, triguNite jAtAni paJcasaptatyadhikAni aSTAdaza zatAni, paJcaviMzateH pUrvaH SaTkastena guNite jAtAni sArddhazatadvayAdhikAni ekAdazasahasrANi sthAnAdhikyena sthApyante yathA- | 85250 /- anena cAnantaravidhinA tAvaiva pUrvavadvAvityetad vyAkhyAtaM, tau dvikapaJcakalakSaNau padavizeSau pUrvapUrvavad vAvityasyAnuSThitatvAdupalakSaNaM caitat triguNaSaDguNatvayoriti, Adyasya SaTkasya kRtirantyabhUtayA paJcaviMzatyA guNitA triguNitA ca jAtAni zatAni saptaviMzatiH pUrvarAzau sthAnAdhikyena sthApyate, tadyathA- Adyasya SaTkasya ghane jAtaM zatadvayaM SoDazAdhikaM 61250 / sthAnAdhikyena pUrvarAzau kSipyate, tadyathA- 18525216) - anena ca vargaghanau karvatAM tRtIyarAzeH | 1127 | SaTakalakSaNasyetyetada vyAkhyAtama. nana yathA | 61250 SaTakasya vargo vihitastathA paJca-viMzatyA - tribhizca guNitastatkathaM labhyate ? ityAha- | 1127 - tataH prAgvaditi yadanuktaM tat pUrvavat sarvaM vidheyamiti bhAvaH, asmi~zca rAzau mIlite AgataM 1 16777216 / etAmeva kArikAM vRttikRd vyAcaSTe-kRtvA vidhAnamityAdi, pUrvapadasya ghanAdi ityAdi pUrvapadasya dvikalakSaNasya ghano vidheyaH, AdizabdAdavanyAdau sthApanaM ca kRtvA tasyaiva dvikalakSaNasya padasya vargaH, AdizabdAt triguNakaraNAdiparigrahaH tato dvitIyasya padasya paJcakalakSaNasyedameva yad dvikasya kRtaM tadviparItaM kriyate, etaduktaM bhavati-dvikasya prathamaM ghanAdi kRtam, tato vargAdi paJcakasya tu prathamaM vargAdi tato ghanAdi kriyate, etacca sarvaM kRtameva bhAvanIyam, tadetAvatA kRtvA pUrvavidhAnamiti vyAkhyAtam, sAmprataM tAveva pUrvavadvAvetad vyAcaSTe-etAveva dvikapaJcakau varmyate iti vargaghanau kuryAtAmityAdi vyAkhyAnayati, tataH SaTkalakSaNasya tRtIyapadasyetyAdi, etacca sarvaM keSucitpustakeSu na dRzyate teSu ca duravagamatvenotsAritamiti lakSyate bahuSvAdazeSu darzanAdityalaM prasaGgeneti / gA. 52 saMsthAnaM mukhyavRttyA pudgalaracanAkAralakSaNamityAdi, etaduktaM bhavati-mukhyavRttyA tAvatparimaNDalasamacaturasrAdyeva rUpidravyasambandhi saMsthAnamucyate, dharmAdharmAkAzAnAM tvamUrttatvena mukhyavRttyA na sambhavatyeva saMsthAnam, kintu lokena sarvato'vacchinnaM sadupacAratastu pratiSThakAdyAkAraM lokakSetramucyate dharmAdharmayorapi tadvRttitvAt tannibandhana evopacArataH saMsthAnavyavahAraH ata evAha 2010_02 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 4, dhyAnazatakaTippanakam gA. 52 dharmmAdharmmayorapi lokakSetretyAdi, nanu lokakSetrasyaiva kiM saMsthAnamityAha gA. 52 'hiTThA majjhe' gAhA vyAkhyA- adhastAnmadhye upari ca yathAsaMkhyaM chavvijhallarimRdaGgasaMsthAno loko'vaseyaH / tatra chavvI - nAma vistIrNA puSpacaGgerI tadAkAro'dholokaH, tiryagloko jhallaryAkAraH, Urdhvalokastu mRdaGgAkAra iti, nanvavagatamuktakrameNa dharmmAdharmmAkAzajIvapudgalAnAM saMsthAnam, atha kAlasya kiM saMsthAnamityAhaaddhAgAro addhAkhittAgitI neto tti addhAyAH- kAlasyAkAro'ddhAkSetraM manuSyakSetraM tadAkRtijJeyaH, sUryakriyAbhivyaGgyo hi kAlaH kila manujakSetra eva varttate, ato ya eva tasyAkAraH sa eva kAlasyApyupacArato vijJeya iti gAthArtha: 1 gA. 76 selIsIti prAkRtanAmAdhikRtya vyutpattimAha- ' ahavA selovva isI' gAhA, vyAkhyA- sela iva isI-maharSiH zailezIti bhavati, nanu zailezI tasya maharSeH kAcidviziSTA'vasthaivocyate, kathaM zailezIpratipattA munirapyevaM vyapadizyata ? ityAha- so'pyevaM vyapadezyo bhavati sthiratayA hetubhUtayA sa hi maharSistasyAmavasthAyAM zailavat sthirAM bhavatIti zailezItyucyate, enameva prAkRtazabdamadhikRtya vyutpattyantaramAha-so veti vAzabdaH pakSAntaradyAna, sa zailezIpratipattA muniH alesI hoI tti tasyAmavasthAyAmalezyaH samastalezyAvikalo bhavatItikRtvA, azItipadasambandhino'kArasya lopaM kRtvA selezIti prAkRtazabdena selesI pratipattAbhidhIyata iti gAthArthaH / / iti zrImaladhAragacchIyasUripurandara zrIhemacandrasUrIzvarasaMdRbdhaM zrIdhyAnazataka TippanakaM samAptam / 87 2010_02 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-5 ajJAtakartRkasarvasiddhAntaviSamapadaparyAyAntargataAvazyakabRhadvRttiviSamapadaparyAyAntargatAH dhyAnazatakavRttiviSamapadaparyAyAH / * . A gA. 13 sthitibahutvAditi nigodAdInAmiti dRzyam / gA. 19 raudradhyAnamiti bhavatIti yogaH / gA. 35 sola iti ThANApAlA:, kecana punarmadyapA vadanti / udbhamiyA iti pAradArikAH / gA. 47 ubhayavastUpapattiriti matidaurbalyatathAvidhAcAryAbhAvaH / gA. 64 gammae iti gamanikA kriyate / gA. 35 . 50 gA. 46 caturviMzatiriti anena 'neraiyA asurAI' ityAdi gAthA sUcitA / gA. 47 ubhayavastu iti matidaurbalya-AcAryAbhAvaH / gA. 47 tadabhidhAne iti jJAnAvaraNasyAbhidhAne / dRSTyAdi iti darzanAdi / gA. 52 addhAkhetta iti manuSyakSetram / gA. 76 vippa iti viprtyynaabhiH| gA. 76 jaM bhaNiyaM iti ayaM bhAvArthaH / gA. 85 prathamaheturiti puurvpryoglkssnnH| gA. 88 dhI saMsAra iti vIsI[?]bhAvanAmanye gAthA "savvaThANANi" iyamapi / / / iti vaikramIye 2065 tame varSe vijayakIrtiyazasUrINA saMzodhitAH saMpAditAzceme AvazyakahAribhadrIyavRttiviSamapadaparyAyAH samAptAH / / * adyAvadhi amudritAt sarvasiddhAntaviSamapadaparyAyagranthAd ime viSamapadaparyAyAH gRhItAH / sampA0 / 2010_02 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-6 pUjyapAdAcAryazrImajinadAsagaNimahattaraviracitadazavaikAlikacUrNI dhyAnasvarUpam / idANiM jhANaM / tassa imaM sAmaNNaM lakkhaNaM-egaggaciMtAniroho jhANaM, aggasaddo AlaMbaNe vaTTati, egaggo-egAlaMbaNo, AlaMbaNANi viseseNa bhaNNihiMti, egaggassa ciMtA egaggaciMtA, etaM jhANaM chaumatthassa; niroho kevaliNo jogassa, ciMtA natthi tti / "levaliNo taniroho na saMbhavati" tti keti, taM na, davvamaNaniroho tassa bhagavato, jati egaggaciMtA jhANaM tato joganiggaho sutarAmeva / je puNa bhaNaMti- "egaggaciMtAniroho jhANaM' ti etaM na ghaDate kevaliNo, AbhiNibohiyabhedo ciMta tti, tamhA daDhamajjhavasANaM jhANa"miti, te aviditaviggahabhedA suttadUsaNeNaM buddhimAhappamabhilasaMti, pariphagu jaMpiyaM, daDhamajjhavasAo etaM viseseNa ciMtArUvaM, ko etassa ajjhavasAto ? yaduktaM kA ciMtA ?, takkAdato savve AbhinibohiyanANabhedA paDhitA tattvArthe / kAlaniroho A muhuttAto, eganANassa ciramavatthANamasakkaM tI etaM ukkariseNaM / taM sAmaNNalakkhaNovavAtiyaM jhANaM patteyaM lakkhaNabhedeNa imANi cattAri aTTa-rodda-dhamma-sukkANi / 1-RtaM-duHkhaM tannimittaM durajjhavasAto aDheM / 2-rodatIti rudraH, teNa kRtaM raudraM atikrUratAliGgitam / 3-khamAdidhammA'NapetaM dhammaM / 4-su tti-suddhaM zokaM vA klAmayati sukkaM / pariNAmaviseso ya phalavisesasUtito tti bhaNNatiaTTe tirikkhajoNI, roddajjhANeNa gammatI NarayaM / dhammeNa devalogaM, siddhigatI sukkajhANeNaM / / 1 / / [ aTTamavi savisae lakkhaNabhedeNa caudhA / tassa paDhamabhedarUvaM 1-amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogAbhikaMkhI satisamaNNAgate yAvi bhavati / amaNuNNaM-aNiTuM, egIbhAveNa pagariseNa ya jogo saMpaogo, teNa amaNuNNeNa saMpautto, tassa vippaogAbhikaMkhI 'satisamaNNAgate' ciMtAmaNugate tadegaggo ciMtAniroheNa tameva jJAyati, 'kahamaNiTThavisayavippaogo bhaveja ? iTehiM vA saMpayogo ?' tti sutisaNNAharaNameva tivvarAgadosANugato kammamuvaciNati, paDhamabheo / 2-vivarIo'yamuttaro-maNuNNasaMpaogasaMpautte tassa avippaogAbhikaMkhI satisamaNNAgate yAvi bhavati / maNuNNA-maNobhirAmA visatA tehiM saMpautto tesiM avippatogatthaM taheva satisamaNNAharaNameva te aJcaMtamabhilasaMto dukkhapaDibhIto kareti bitiyabhedo / 2010_02 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 3-ato puNa AyaMkasaMpaogasaMpautto tassa vippaogAbhikaMkhI satisamaNNA0 / AtaMko-dIhakAlo kuTThAti jeNa kahiMci jIvati, "taki kRcchrajIvane" iti etassa rUvaM, AyaMkassa uvaddavo AsukArI vA sUlAtirogo, "rujo bhaMge" saddo, rujatIti rogaH, ata eva AyaMkaggahaNeNa rogo vi gheppati, jeNaM AyaMkassa uvaddavo Na patteyaM, tassa vippatogatthaM satisamaNNAhAraM kAuM jhAyati tatiyabhedo / 4-parijjhitakAma-bhogasaMpautte tassa aviSpaogAbhikaMkhI [satisamaNNAgate yAvi bhavati] / parijjhAabhijjhA abhilAso, kAmo-phariso, tadupakAriNo sesiMdiyavisayA bhogA, parijjhito-abhilasito, tehiM saMpautto / parijjhato parijjhA jassa saMjAtA tArakAdiitaci parijjhito / jaM vA iMdacakkavaTTimahAbhogAbhilAseNa sati vA asati vA tadhetadupapattisutisamaNNAharaNaM NidANaM nAma catutthamaTTavihANaM / ko puNa aTTaM jhAtati ? sAmiviseseNaM so avirata-desavirata-pamattasaMjatA / kaNha-nIla-kAulessA aMtaraMgato bhAvo / tesiM ime kriyAvizeSA bhAvasUcakAH, taM0-1 kaMdaNatA 2 sotaNatA 3 tippaNatA 4 vilavaNatA / 1-kaMdaNaM-mahatA saddeNa viravaNaM saMpaoga-vippaogatthaM 2- soyaNaM-aMsupuNNanayaNassa royaNaM 3- tippaNaM-aMtaggatajareNa titogaparitAvo 4- vilavaNaM-'hA hA ! kaTuM, aho ! viNaTTho ha miti sogasaMbaddhamaNegaso bhAsaNaM / 1 / aTTANaMtarasamuddiSTuM roiM / taM cauvihaM-1 hiMsANubaMdhI 2 mosANubaMdhI 3 teNANubaMdhI 4 sArakkhaNANubaMdhI / 1-hiMsANubaMdhI-sayA sattavahapariNAmo sIhasseva, 2-mosANubaMdhI-parabbhakkhANa-pesuNNaparusavayaNaratI, 3-teNANubaMdhI-paradavvaharaNAbhippAto niJcaM, 4-sArakkhaNANubaMdhI-asaMkaNijjesu vi saMkitassa parovamaddeNa vi satasarIrasArakkhaNaM, savvastha sutisamaNNAhAro / taM kassa bhavati ? aviratassa desaviratassa ya tivvakaNha-nIla-kAulessa / imANi tajjhAiNo lakkhaNANi- 1-ussaNNadoso 2- bahudoso 3- aNNAtadoso 4- AmaraNaMtadoso / 1-hiMsAdINaM aNNatare aNavarataM pavattamANo ussaNNadoso / 2-hiMsAdisu savvesu pavattamANo bahudoso / 3-aNNAtahiMsAdidosa-phala-vivAgo tivvatadajjhavasANo aNNAtadoso / 4-parigilAyamANo vi AgatapaJcAdeso abhimuhIbhUtakammodato kAlasogarika iva hiMsAdisu apacchANutAvI AmaraNaMtadoso / 2 / __pasatthamuvarimaM jhANadurga / tattha paDhamaM dhammaM, taM cauvvihaM caupaDotAraM / paDotAravayaNaM savvavisesasUtaNatyaM tassa vidhato 1-ANAvijae 2- avAyavijae 3- vipAkavijae 4- saMThANavijae / 1-ANA-vItarAgavayaNaM, teNa vijayaNaM vijato-jiNabhaNita-diusu bhAvesu dhammA'dhammA-''gAsa-jIva 2010_02 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 6, dazavaikAlikacUrNigatadhyAnasvarUpam 91 poggalatyikAya-puDhavikAyAdi-samiti-gutti-samaya-logaMta-samuppatti-vigama-dhruvAdisu paramasuhumesu heu-diTuMtAdItesu vi sutovaeseNeva evametaditi ajjhavasAto ANAvijato, jahA-"tameva saccaM nissaMkaM jaM jiNehiM paveditaM" [AcArAGge zru0 1 a0 5 u0 5 sU0 3] / 2- micchAdarisaNA-'virati-pamAda-kasAda-jogANaM iha paraloe ya vivAgA iti Nicchato pasatthanicchao vA avAtavijato / 3- puNNA-'puNNa-kammappagaDi-Thiti-aNubhAva-ppaesabaMdhavivihaphalodayaciMtaNaM vipAkavijato / 4- asthikAya-loga-dIvodahi-pavvaya-NadI-valaya-davva-khetta-kAla-pajjavavicayaNaM saMThANavijato / tadatthaM . sutisamaNNAhAro dhammaM / taM iMdiyAdippamAtaNiyattamANasasseti bhaNNati apamattasaMjayassa / tassa sAmiNo lakkhaNANi, taM jahA-1 ANAruyI 2 nisaggaruyI 3 suttaruyI 4 ogADharuyI / 1-ANAruyI-titthagarANaM ANaM pasaMsati 2-nisaggarutI-sabhAvato jiNapaNIe bhAve royati 3-suttaruyI-sutaM paDhaMto saMvegamAvajjati 4-ogADharuyI-NayavAyabhaMgaguvilaM sutamatthao soUNaM saMvegajAtasaDDho jhAtati 4 / AlaMbaNANi se cattAri jahA visamasamuttaraNe vallimAdiNi, taM0- 1 vAyaNa 2 pucchaNa 3 pariyaTTaNa 4 dhammakahAto / ___imA puNa se aNupehAo, taMjahA-1-aNiJcANuppehA 2-asaraNANuppehA 3- egattANuppehA 4- saMsArANuppehA, saMgavijayaNimittamaNiJcatANuppehaM Arabhate, "savvaTThANAiM asAsatAiM0" gAhA [maraNa0 gA- 574] 1 / dhamme thiratANimittaM asaraNataM ciMtayati, "jamma-jarA-maraNa0" gAhA [maraNa0 gA0 578] 2 / saMbaMdhisaMgavijatAya egattamaNupeheti, "ekko kareti kamma0" gAhA [mahApaccakkhANe gA0 15] 3 / saMsAruvvegakaraNaM saMsArANuppehA, "dhI saMsAro jahiyaM0" gAhA [maraNa0 gA0 599] 4 / esA Na kevalamappamattasaMjatassa uvasAmaga-khavagaseDhIpajjavasANe uvasaMtakasAyassa khINakasAyassa ekkArasaMgavito / evamaNegavihANaM dhammajjhANamupadilR 3 / . dhammamupavAditaguNaM / aNaMtaruddiDhaM tu tassa suttaM [? catutthaM sukkaM], taM catuvvihaM, taM jahA-1-puhattaviyakkaM savicAraM 2- egattaviyakaM avicAraM 3- suhumakiriyamapaDivAdiM 4- samucchiNNakiriyamaNiyaTTi / / 1-jaM paramANu-jIvAdiekadavve uppAya-vigama-dhuvabhAvapajjAyANegaNayasamAhitaM puhatte vA yassa ciMtaNaM vitakkasahacaritaM savicAraM ca etaM puhattaviyakkaM savicAraM / 2-jaM puNa pajjavaMtaraviNiyattitamegapajjavaciMtaNaM savitakkameva vicAraviuttaM tu taM egattaviyakkamavicAraM / taM etaM ubhayaM sAmiviseseNa sukkalesassa coddasapuvvadharassa aNuttarovavAtAbhimuhassa uttamasaMghayaNassa / uttaramavi ubhayaM uttamasaMghayaNAdhikArA tasseva, jeNa jIvA niyamA paDhamasaMghayaNe sijhaMti / bitiyaM sukkajjhANamatiktassa tatiyamappattassa etaM jhANaMtaraM, ettha vaTTamANassa kevalanANamuppajjati / jaM puNa bhavadhAraNIyakammANaM veyaNijjAdINaM AyusamadhikANaM acintamAhappasamugghAyasamIkayANaM tullesu vA 2010_02 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dhyAnazatakam samugghAyAbhAve aMtomuhattabhAviparamadassa maNa-vayaNa-kAyajogaNirodhapariNatassa tibhAgUNorAliyasarIrasthitassa kevalissa saNNipaMceMdiya-beiMdiya-paNagajIvApajjattagAhosaMkhejjaguNahINasuhumajogattaM paDivAyavijutaM taM suhumakiriyamapaDivAti / __jaM tu savvajogakRtovarataM paMcahassakkharuJcAraNAkAlaM selesi vedaNIyA-''u-NAma-gotanissesakhavaNamaNiyattisabhAvaM kevalissa taM paramasukkaM samucchiNNakiriyamaNiyadi / ___ etesiM lakkhaNANi- 1- avvahe 2- asammohe 3- vivege 4- viosagge / 1- 'avvahe' viNNANasaMpaNNo na bIbheti Na calati, 2- 'asammohe' susaNhe vi payatthe Na sammujjhati, 3- 'vivege' savvasaMjogavivegaM pecchati, 4- 'vitosagge' savvovahivitosaggaM kareti / ___ imAto aNuppehAto- 1-avAtANupehA 2-aNaMtavattiyANuppehA 3-asubhANuppehA 4-vipariNAmavattiyANupehA / 1- jahatthaM AsavAvAtaM pekkhaMti 2- saMsArassa aNaMtattaM-3- asubhattaM0 4- savvabhAvavipariNAmittaM0 / tANi puNa cattAri vi sukkajjhANANi sAmiviseseNa tri-eka-kAyayoga-ajogANaM / trijogANaM bhaMgitasutapAdINaM puhattavitakkaM, aNNataraegajogANaM egattaviyakkaM, kAyajogANaM suhumakiritamapaDivAti, ajogANaM samucchiNNakiriyamaNiyaTTi / maNaso'vassabhAve vi pAhaNNeNa niddeso sesANa vi jogANaM / jahA-"savvaM kuTuM tidosaM hi pavaNeNa tu tigicchitaM / " [ ] / etesiM puNa sukkajjhANANaM jahA jogakato viseso tahA imo vi-ekAhAraM savitakaM vicAraM paDhamaM, bitiyaM ca paramANummi aNNattha vA egadavve samasiyamubhayaM avitakkAvicAraM tu kaTuM va tullatA avicAraM bititaM / ko puNa vitakko vicAro vA ? bhaNNati-vitakko puvvagataM sutaM, attha-vaMjaNa-jogasaMkamaNaM viyAro, egadavvavivaNNAdipajjAo attho, vaMjaNaM saddo, jogA kAyAdayo / etaM sukkaM / catuvvihamavi jjhANaM parisamattaM 5 / / 2010_02 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-7 samarthazAstrakAraziromaNisUripurandara-zrIharibhadrasUrIzvaramahArAjA viracitazrIsambodhaprakaraNe dhyAnAdhikAraH / vIraM sukkajjhANaggidaDDakammiMdhaNaM paNamiUNaM / joIsaraM saraNaM jhANajjhayaNaM pavakkhAmi / / 1 / / jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM / taM hojja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciMtA / / 2 / / aMtomuhuttamettaM cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu / / 3 / / aMtomuhuttaparao ciMtA jhANaMtaraM va hojAhi / suciraMpi hojja bahuvatthusaMkame jhANasaMtANo / / 4 / / aTTa rudaM dhamma sukkaM jhANAi tattha aMtAI / nivvANasAhaNAiM bhavakAraNamaTTa-ruddAiM / / 5 / / [aha aTTajjhANaM] amaNuNNANaM saddAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogaciMtaNamasaMpaogANusaraNaM ca / / 6 / / taha sUla-sIsarogAiveyaNAe vijogapaNihANaM / tadasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa / / 7 / / / iTThANaM visayAiNa veyaNAe ya rAgarattassa / aviyogajjhavasANaM taha saMjogAbhilAso ya / / 8 / / deviMda-cakkavaTTittaNAiguNariddhipatthaNAmaIyaM / ahamaM niyANaciMtaNamaNNANANugayamaccaMtaM / / 9 / / eyaM cauvvihaM rAga-ddosa-mohaMkiyassa jIvassa / aTTajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaimUlaM / / 10 / / majjhatthassa u muNiNo sakammapariNAmajaNiyameyaM ti| vatthussahAvaciMtaNaparassa sammaM sahatassa / / 11 / / kuNau vva pasatthA-laMbaNassa paDiyAramappasAvajaM / tavasaMjamapaDiyAraM ca sevao dhammamaNiyANaM / / 12 / / nyAyAcAryanyAyavizAradamahAmahopAdhyAyazrIyazovijayagaNiviracitazrIadhyAtmasAraprakaraNe dhyAnasvarUpanAmakaH SoDazA'dhikAraH / sthiramadhyavasAnaM yat, tad dhyAnaM cittamasthiram / bhAvanA cA'pyanuprekSA, cintA vA tat tridhA matam / / 1 / / muhUrtA'ntarbhaved dhyAna-mekArthe manasaH sthitiH / bahvarthasaGkrame dIrghA-'pyacchinnA dhyAnasantatiH / / 2 / / Ata raudraM ca dharmaM ca, zuklaM ceti caturvidham / tat syAd bhedAviha dvau, kAraNaM bhvmokssyoH||3|| [atha ArtadhyAnam] zabdAdInAmaniSTAnAM, viyogaasmpryogyoH| cintanaM vedanAyAzca, vyAkulatvamupeyuSaH / / 4 / / iSTAnAM praNidhAnaM ca, smpryogaaviyogyoH| nidAnacintanaM pApa-mArttamitthaM caturvidham / / 5 / / asmin pariziSTe dhyAnazatakagranthAt caturgAthAdhikasya pUrNatayA zabdasAmyadhArakasya sambodhaprakaraNasya saMskRtabhASAbaddhasya ca zabdA'rthasAmyadhArakasyAdhyAtmasAraprakaraNasya dhyAnAdhikAro gRhItaH / sampA0 / 2010_02 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam rAgo doso moho ya jeNa saMsAraheyavo bhaNiyA / aTuMmi te tiNNi vi to taM saMsAratarubIyaM / / 13 / / kAvoyanIlakAlAlesAo NAisaMkiliTThAo / aTTajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiyAo / / 14 / / tassa'kkaMdaNa-soyaNa-paridevaNa-tADaNAiM liMgAiM / iTThA'NiTThaviogA'vioga-viyaNAnimittAI / / 15 / / niMdai ya niyakayAI pasaMsai savimhao vibhUIo / patthei tAsu rajjai tayajjaNaparAyaNo hoi / / 16 / / saddAivisayagiddho saddhammaparammuho pamAyaparo / jiNamayamaNavekkhaMto vaTTai aTuMmi jhANaMmi / / 17 / / tadaviraya-desavirayA-pamAyaparasaMjayANuyaM jhANaM / savvappamAyamUlaM vajjeyavvaM jaijaNeNaM / / 18 / / [aha ruddajjhANaM sattavaha-veha-baMdhaNa-DahaNaM'kaNa-mAraNAipaNihANaM / aikohaggahaghatthaM nigghiNamaNaso'dhamavivAgaM / / 19 / / pisuNAsanbhAsabbhUya-bhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa / / 20 / / taha tivvakoha-lohAulassa bhUovaghAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paraloyAvAyaniravikkhaM / / 21 / / saddAdivisayasAhaNadhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNiTuM / savvAbhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM / / 22 / / iya karaNa-kAraNANumaivisayamaNuciMtaNaM caunbheyaM / aviraya-desAsaMjayajaNamaNasaMseviyamahaNNaM / / 23 / / eyaM cauvvihaM rAga-doSa-mohAMkiyassa jIvassa / roddajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM / / 24 / / kAvoya-nIla-kAlAlesAo tivvasaMkiliTThAo / roddajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiyAo / / 25 / / liMgAI tassa ussnnbhulnaannaavihaamrnndosaa| tesiM ciya hiMsAisu bAhirakaraNovauttassa / / 26 / / kApotanIlakRSNAnAM, lezyAnAmatra sambhavaH / anatikliSTabhAvAnAM, karmaNAM pariNAmataH / / 6 / / krandanaM rudanaM proccaiH, zocanaM pridevnm| tADanaM luJcanaM ceti, liGgAnyasya vidurbudhAH / / 7 / / moghaM nindan nijaM kRtyaM, prazaMsan prsmpdH| vismita: prArthayannetAH, prasaktazcaitadarjane / / 8 / / pramattazcendriyArtheSu, gRddho dharmaparAGmukhaH / jinoktamapurasku-nArtadhyAne pravarttate / / 9 / / pramattA'ntaguNasthAnA-nugataM tanmahAtmanA / sarvapramAdamUlatvAt,tyAjyaM tiryaggatipradam / / 10 / / atha raudradhyAnam] | nirdayaM vadhabandhAdi-cintanaM nibiDakrudhA / pizunA'sabhyamithyAvAk, praNidhAnaM ca mAyayA / / 11 / / cauryadhInirapekSasya, tIvrakrodhA''kulasya ca / sarvA'bhizaGkAkaluSaM, cittaM ca dhanarakSaNe / / 12 / / etat sadoSakaraNa-kAraNA'numatisthiti / dezaviratiparyantaM, raudradhyAnaM caturvidham / / 13 / / kApotanIlakRSNAnAM, lezyAnAmatra sambhavaH / atisaMkliSTarUpANAM, karmaNAM pariNAmataH / / 14 / / utsannabahudoSatvaM, nAnAmaraNadoSatA / hiMsA''diSu pravRttizca, kRtvA'ghaM smayamAnatA / / 15 / / 2010_02 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-7, saMbodhaprakaraNAdhyAtmasAragatadhyAnasvarUpam paravasaNaM abhinaMdai niravikkho niddao nirnnutaavo| harisijjai kayapAvo ruddajhANovagayacito / / 27 / / [aha dhammajjhANaM] jhANassa bhAvaNAo desaM kAlaM tahA''saNavisesaM / AlaMbaNaM kamaM jhAiyavvayaM je ya jhAyAro / / 28 / / tatto'NuppehAo lessA liMgaM phalaM ca nAUNaM / dhammaM jhAijja muNI taggayajogo tao sukkaM / / 29 / / puvvakayabbhAso bhAvaNAhiM jhANassa joggayamuvei / tAo ya nANa-dasaNa-caritta-veraggajaNiyA [niyatA]o / / 30 / / NANe NiccabbhAso kuNai maNodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro tojhAi suniccalamaIo / / 31 / / saMkAidosarahio pasama-thenjAiguNagaNoveo / hoi asaMmUDhamaNo daMsaNasuddhIe jhANaMmi / / 32 / / navakammANAyANaM porANaviNijjaraM subhAyANaM / cArittabhAvaNAe jhANamayatteNa ya samei / / 33 / / suvidiyajagassabhAvo nissaMgo nibbhao nirAso ya / veraggabhAviyamaNo jhANaMmi suniccalo hoi / / 34 / / niccaM ciya juvai-pasU-napuMsaga-kusIlavajjiyaM jaiNo / ThANaM viyaNaM bhaNiyaM visesao jhANakAlaMmi / / 35 / / thira-kayajogANaM puNa muNINa jhANe suniJcalamaNANaM / gAmaMmi jaNAiNNe suNNe raNNe va Na viseso / / 36 / / nirdayatvA'nanuzayau, bahumAnaH parApadi / liGgAnyatretyado dhIre-styAjyaM narakaduHkhadam / / 16 / / aprazaste ime dhyAne, durante cirasaMstute / prazastaM tu kRtA'bhyAsaH, dhyAnamAroDhumarhati / / 17 / / [atha dharmadhyAnam] bhAvanA dezakAlau ca, svAsanA''lambanakramAn / dhyAtavyadhyAtranuprekSA, lezyA liGgaphalAni ca / / 18 / / jJAtvA dharmyaM tato dhyAye-Jcatasrastatra bhaavnaaH| jJAnadarzanacAritra-vairAgyA''khyAH prakIrtitAH / / 19 / / nizcalatvamasammoho, nirjarA pUrvakarmaNAm / saGgA''zaMsAbhayocchedaH, phalAnyAsAM yathAkramam / / 20 / / sthiracittaH kilaitAbhi-Ati dhyAnasya yogyatAm / yogyataiva hi nA'nyasya, tathA coktaM parairapi / / 21 / / caJcalaM hi manaH kRSNa!, pramAthi balavad dRDham / tasyA'haM nigrahaM manye, vAyoriva sudusskrm||22|| asaMzayaM mahAbAho!, mano durnigrahaM calam / abhyAsena tu kaunteya!, vairAgyeNa ca gRhyate / / 23 / / asaMyatA''tmanA yogo, duSprApa iti me mtiH| vazyA''tmanA tu yatatA, zakyo'vAptumupAyataH / / 24 / / sadRzapratyayA''vRttyA, vaitRSNyAd bahirarthataH / etacca yujyate sarvaM, bhAvanAbhAvitA''tmani / / 25 / / strIpazuklIbaduHzIla-varjitaM sthAnamAgame / sadA yatInAmAjJaptaM dhyAnakAle vizeSataH / / 26 / / sthirayogasya tu grAme-'vizeSaH kAnane vane / tena yatra samAdhAnaM, sa dezo dhyAyato mataH / / 27 / / 2010_02 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dhyAnazatakam to jattha samAhANaM hojja maNovAyakAyajogANaM / bhUovaroharahio so deso jhAyamANassa / / 37 / / kAlo'vi socciyajahiM jogasamAhANamuttamaMlahai / na udivasa-nisA-velAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM / / 38 / / jacciya dehAvatthA jiyA Na jhANovarohiNI hoi / jhAijjA tadavattho Thio nisaNNo nivaNNo vA / / 39 / / savvAsu vaTTamANA muNao jaM desa-kAla-ceTThAsu / varakevalAilAbhaM pattA bahuso samiyapAvA / / 4 / / to desa-kAla-ceTThAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaM jaha hoi tahA payaiyavvaM / / 41 / / AlaMbaNAi vAyaNa-pucchaNa-pariyaTTaNA'NuciMtAo / sAmAiyAiyAiM saddhammAvassayAI ca / / 42 / / visamaMmi samArohai daDhadavvAlaMbaNo jahA puriso / suttAikayAlaMbo taha jhANavaraM samAruhai / / 43 / / jhANappaDivattikamo hoi maNojoganiggahAIo / bhavakAle kevaliNo sesassa jahAsamAhIe / / 44 / / *ANAvijayamavAe vivAgasaMThANao vi nAyavvA / ee cattAri payA jhAyavvA dhammajhANassa / / 45 / / suniuNamaNAiNihaNaM bhUyahiyaM bhUyabhAvaNamaNagghaM / amiyamajiyaM mahatthaM mahANubhAvaM mahAvisayaM / / 46 / / jhAijjA niravajjaM jiNANa ANaM jagappaIvANaM / aNiuNajaNaduNNeyaM naya-bhaMga-pamANa-gamagahaNaM / / 47 / / tattha ya maidobbaleNaM tabvihAyariyavirahao vAvi / NeyagahaNattaNeNa ya NANAvaraNodaeNaM ca / / 48 / / heUdAharaNAsaMbhave ya sai suTu jaM na bujjhejjA / savvaNNumayamavitahaM tahAvi taM ciMtae maimaM / / 49 / / aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jagappavarA / jiyarAga-dosa-mohA ya NaNNahAvAdiNo teNaM / / 50 / / *savvanaINaM jA huja vAluyA savvodahINa jaM udayaM / itto vi aNaMtaguNo attho ikkassa suttassa / / 51 / / yatra yogasamAdhAnaM, kAlo'pISTaH sa eva hi / dinarAtrikSaNAdInAM, dhyAnino niyamastu na / / 28 / / yaivA'vasthA jitA jAtu, na syAd dhyAnopaghAtinI / tayA dhyAyenniSaNNo vA, sthito vA zayito'thavA / / 29 / / sarvAsu munayo deza-kAlAvasthAsu kevalam / prAptastanniyamo nA''sAM, niyatA yogasusthatA / / 30 / / vAcanA caiva pRcchA ca, parAvRttyanucintane / kriyA cA''lambanAnIha, saddharmA''vazyakAni ca / / 31 / / Arohati dRDhadravyA-lambano viSamaM padam / tathA''rohati saddhyAnaM, sUtrAdyA''lambanA''zritaH / / 32 / / AlambanAdarodbhUta-pratyUhakSayayogataH / dhyAnAdyArohaNabhraMzo, yoginAM nopajAyate / / 33 / / / manorodhA'diko dhyAna-pratipattikramo jine / zeSeSu tu yathAyogaM, samAdAnaM prakIrtitam / / 34 / / AjJA'pAyavipAkAnAM, saMsthAnasya ca cintanAt / dharmadhyAnopayuktAnAM, dhyAtavyaM syAJcaturvidham / / 35 / / nayabhaGgapramANA''DhyAM, hetUdAharaNA'nvitAm / AjJAM dhyAyejinendrANA-maprAmANyA'kalaGkitAm / / 36 / / * iyaM gAthA dhyAnazatakagAthAyA adhikA vartate / _ 2010_02 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-7, saMbodhaprakaraNAdhyAtmasAragatadhyAnasvarUpam 97 * jiNavayaNamoagassa u rattiM ca diyA ya khajamANassa / tattiM buhA na vaJcai heusahassovagUDhassa / / 2 / / *naranirayatiriyasuragaNasaMsAriyasavvadukkharogANaM / jiNavayaNamegamosahamapavaggasuhakkhayaphalayaM / / 53 / / rAgaddosakasAyAsavAikiriyAsu vaTTamANANaM / iha paralogAo jhAijjA vajjaparivajjI / / 54 / / payaiThiipaesANu-bhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM / jogANubhAvajaNiyaM kammavivAgaM viciMtijA / / 55 / / jiNadesiyAi lakkhaNa-saMThANAsaNa vihANamANAiM / uppAyaTTiibhaMgAipajjavA je a davvANaM / / 56 / / paMcatthikAyamaiyaM logamaNAinihaNaM jiNakkhAyaM / NAmAibheyavihiyaM tivihamahologabheyAI / / 57 / / khii-valaya-dIva-sAgara-naraya-vimANa-bhavaNAisaMThANaM / vomAipaiTThANaM niyayaM logaTThiivihANaM / / 58 / / uvaogalakkhaNamaNAinihaNamatthaMtaraM sarIrAo / jIvamarUviM kAriM bhoiM ca sayassa kammassa / / 59 / / tassa ya sakammajaNiyaM jammAijalaM kasAyapAyAlaM / vasaNasayasAvayamaNaM mohAvattaM mahAbhImaM / / 60 / / aNNANa-mArueriyasaMjoga-vijogavIisaMtANaM / saMsArasAgaramaNorapAramasuhaM viciMtejjA / / 61 / / tassa ya saMtaraNasahaM sammaiMsaNasubaMdhaNamaNahaM / NANamayakaNNadhAraM cArittamayaM mahApoyaM / / 62 / / saMvarakayanicchidaM tavapavaNAiddhajavaNataravegaM / veraggamaggapaDiyaM visottiyAvIinikkhobhaM / / 3 / / rAgadveSakaSAyAdi-pIDitAnAM januSmatAm / aihikAmuSmikA~stA~stAn, nAnA'pAyAn vicintayet / / 37 / / dhyAyetkarmavipAkaM ca, taM taM yogaa'nubhaavjm| prakRtyAdicaturbhedaM, zubhA'zubhavibhAgataH / / 38 / / utpAdasthitibhaGgAdi-paryAyairlakSaNaiH pRthak / bhedairnAmAdibhirloka-saMsthAnaM cintayeddhRtam / / 39 / / cintayettatra kartAraM, bhoktAraM nijakarmaNAm / arUpamavyayaM jIva-mupayogasvalakSaNam / / 40 / / tatkarmajanitaM janma-jarAmaraNavAriNA / pUrNaM mohamahAvartta-kAmaurvAnalabhISaNam / / 4 / / AzAmahA'nilApUrNa-kaSAyakalazocchalat / asadvikalpakallola-cakraM dadhatamuddhatam / / 42 / / hadi srotasikAvelA-sampAtaduratikramam / prArthanAvIcisaMtAnaM, duSpUraviSayodaram / / 43 / / ajJAnadurdinaM vyApad-vidyutpAtodbhavadbhayam / kadAgrahakuvAtena, hRdayotkampakAriNam / / 44 / / vividhavyAdhisambandha-matsyakacchapasaGkalam / cintayeJca bhavA'mbhodhiM, caladdoSA'dridurgamam / / 45 / / / / paJcabhiH kulakam / / / tasya santaraNopAyaM, samyaktvadRDhabandhanam / bahuzIlA'GgaphalakaM, jJAnaniryAmakA'nvitam / / 46 / / saMvarAstAzravacchidraM, guptiguptaM samantataH / AcAramaNDapoddIptA-pavAdotsargabhUdvayam / / 47 / / * iyaM gAthA dhyAnazatakagAthAyA adhikA vartate / _ 2010_02 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dhyAnazatakam AroDhuM muNi-vaNiyA mahagghasIlaMga-rayaNapaDipunnaM / jaha taM nivvANapuraM sigghamaviggheNa pAviMti / / 64 / / tattha ya tirayaNaviNiogamaiyamegaMtiyaM nirAbAhaM / sAbhAviyaM niruvamaM jaha sokkhaM akkhayamurveti / / 65 / / kiM bahuNA ? savvaM ciya jIvAipayatthavittharoveyaM / savvanayasamUhamayaM jhAijjA samayasabbhAvaM / / 66 / / savvappamAyarahiyA muNao khINovasaMtamohA ya / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa niddiTThA / / 67 / / asaGkhyairdudharairyodhai-rduSpradhRSyaM sadAzayaiH / sadyogakUpastambhAna-nyastA'dhyAtmasitAMzukam / / 48 / / tapo'nukUlapavanod-bhUtasaMvegavegataH / vairAgyamArgapatitaM, cAritravahanaM zritAH / / 49 / / sadbhAvanAkhyamaJjUSA-nyastasaJcittaratnataH / yathA'vighnena gacchanti, nirvANanagaraM budhAH / / 50 / / / / paJcabhiH kulakam / / yathA ca mohapallIze, labdhavyatikare sati / saMsAranATakocchedA-zaGkApaGkA''vile muhuH / / 51 / / sajjIkRtasvIyabhaTe, nAvaM durbuddhinAmikAm / zrite durnItinauvRndA-rUDhazeSabhaTA'nvite / / 52 / / Agacchatyatha dharmeza-bhaTaughe raNamaNDapam / tatvacintA''dinArAca-sajjIbhUte samAzrite / / 53 / / mitho lagne raNA''veze, samyagdarzanamantriNA / mithyAtvamantrI viSamAM, prApyate caramAM dazAm / / 54 / / lIlayaiva nirUddhyante, kaSAyacaraTA api / prazamAdimahAyodhaiH, zIlena smarataskaraH / / 55 / / hAsyAdiSaTkaluNTAka-vRndaM vairAgyasenayA / nidrAdayazca tADyante, zrutodyogAdibhirbhaTaiH / / 56 / / bhaTAbhyAM dharmazuklAbhyA-mArttaraudrA'bhidhau bhaTau / nigraheNendriyANAM ca, jIyate drAgasaMyamaH / / 57 / / kSayopazamatazcakSu-darzanA''varaNAdayaH / nazyantyasAtasainyaM ca, puNyodayaparAkramAt / / 58 / / saha dveSagajendreNa, rAgakesariNA tathA / sutena mohabhUpo'pi, dharmabhUpena hanyate / / 59 / / tataH prAptamahAnandA, dharmabhUpaprasAdataH / yathA kRtArthA jAyante, sAdhavo vyavahAriNaH / / 60 / / vicintayettathA sarvaM, dhrmdhyaannivissttdhiiH| IdRganyadapi nyasta-marthajAtaM yadAgame / / 61 / / manasazcendriyANAM ca, jayAdyo nirvikaardhiiH| dharmadhyAnasya sa dhyAtA, zAnto dAntaH prakIrtitaH / / 62 / / parairapi yadiSTaM ca, sthitaprajJasya lakSaNam / ghaTate hyatra tatsarvaM, tathA cedaM vyavasthitam / / 63 / / prajahAti yadA kAmAn, sarvAn pArtha ! manogatAn / AtmanyevA''tmanA tuSTaH, sthitaprajJastadocyate / / 64 / / duHkheSvanudvignamanAH, sukheSu vigataspRhaH / vItarAgabhayakrodhaH, sthitadhIrmunirUcyate / / 65 / / / / ekAdazabhiH kulakam / / 2010_02 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 pariziSTam-7, saMbodhaprakaraNAdhyAtmasAragatadhyAnasvarUpam etecciya puvvANaM puvvadharA suppasatthasaMghayaNA / doNha sajogAjogA sukkANa parANa kevaliNo / / 68 / / jhANovarame'vi muNI NiJcamaNiJcAiciMtaNAparamo / hoi subhAviyacitto dhammajjhANeNa jo puTviM / / 69 / / hoMti kamavisuddhAo lesAo pIya-pamma-sukkAo / dhammajjhANovagayassa tivva-maMdAibheyAo / / 70 / / Agama-uvaesA''NA-Nisaggao jaM jiNappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassa taM liMgaM / / 71 / / jiNasAhuguNukkittaNa-pasaMsaNA-viNaya-dANasaMpaNNo / sua-sIla-saMjamarao dhammajjhANI muNeyavvo / / 72 / / ___ [aha sukkajjhANaM] aha khaMti-maddava-'jjava-muttIo jiNamayappahANAo / AlaMbaNAI jehiM sukkajjhANaM samAruhai / / 73 / / tihuyaNavisayaM kamaso saMkhiviu maNo argumi chaumattho / jhAyai suniSpakaMpo jhANaM amaNo jiNo hoI / / 74 / / jaha savvasarIragayaM maMteNa visaM niraMbhae DaMke / / tatto puNo'vaNijjai pahANayaramaMtajoeNaM / / 75 / / taha tihuyaNataNuvisayaM maNovisaM maMtajogabalajutto / paramANumi niraMbhai avaNei taovi jiNavejjo / / 76 / / osAriyeMdhaNabharo jaha parihAi kamaso huyAso vA / thoviMdhaNAvaseso nivvAi tao'vaNIo ya / / 77 / / taha visaiMdhaNahINo maNohuyAso kameNa taNuyaMmi / visaiMdhaNe niraMbhai nivvAi tao'vaNIo ya / / 78 / / toyamiva nAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vA / parihAi kameNa jahA taha jogimaNojalaM jANa / / 79 / / evaM ciya vayajogaM niraMbhaI kameNa kAyajogaMpi / to selesovva thiro selesI kevalI hoi / / 8 / / yaH sarvatrA'nabhisneha-stattat prApya zubhA'zubham / nA'bhinandati na dveSTi, tasya prajJA pratiSThitA / / 66 / / yadA saMharate cA'yaM, kUrmo'GgAnIva sarvazaH / indriyANIndriyArthebhya-stasya prajJA pratiSThitA / / 67 / / zAnto dAnto bhavedI-gA''tmArAmatayA sthitaH / siddhasya hi svabhAvo yaH, saiva sAdhakayogyatA / / 68 / / dhyAtA'yameva zuklasyA-pramattaH paadyordvyoH| pUrvavid yogyayogI ca, kevalI parayostayoH / / 69 / / anityatvAdyanuprekSA, dhyAnasyoparame'pi hi| bhAvayennityamabhrAntaH, prANA dhyAnasya tAH khalu / / 70 / / tIvrAdibhedabhAjaH syu-lezyAstisra ihottraaH| liGgAnyatrA''gamazraddhA, vinayaH sadguNastutiH / / 71 / / zIlasaMyamayuktasya, dhyAyato dhrmymuttmm| svargaprAptiM phalaM prAhuH, prauDhapuNyAnubandhinIm / / 72 / / [atha zukladhyAnam dhyAyecchuklamatha kSAnti-mRdutvArjavamuktibhiH / chadmastho'No mano dhRtvA, vyapanIya mano jinaH / / 73 / / 2010_02 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dhyAnazatakam uppAya-TThii-bhaMgAipajjayANaM jamegadavvaMmi / nANAnayANusaraNaM puvvagayasuyANusAreNaM / / 81 / / saviyAramattha-vaMjaNa-jogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM saviyAramarAgabhAvassa / / 82 / / jaM puNa suNippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAya-TThii-bhaMgAiyANamegammi pajjAe / / 83 / / aviyAramattha-vaMjaNa-jogaMtarao tayaM biiyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattavitakkamaviyAraM / / 84 / / nivvANagamaNakAle kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumakiriyA'niyami taiyaM taNukAyakiriyassa / / 85 / / tasseva ya selesIgayassa selovva NippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAi jjhANaM paramasukkaM / / 86 / / paDhama joge jogesu vA mayaM bitiyamegajogaMmi / taiyaM ca kAyajoge sukkamajogaMmi ya cautthaM / / 87 / / jaha chaumatthassa maNo jhANaM bhaNNai suniccalo saMto / taha kevaliNo kAo suniccalo bhannae jhANaM / / 88 / / puvvappaogao ciya kammaviNijjaraNaheuto yAvi / saddatthabahuttAo taha jiNacaMdAgamAo ya / / 89 / / cittAbhAvevi sayA suhumovarayakiriyAi bhaNNaMti / jIvovaogasabbhAvao bhavatthassa jhANAiM / / 10 / / sukkajjhANasubhAviyacitto ciMtei jhANavirame'vi / NiyayamaNuppehAo cattAri carittasaMpanno / / 91 / / AsavadArAvAe taha saMsArAsuhANubhAvaM ca / bhavasaMtANamaNantaM vatthUNaM vipariNAmaM ca / / 12 / / sukkAe lesAe do tatiyaM paramasukkalessAe / thirayAjiyaselesaM lesAIyaM paramasukkaM / / 13 / / avahA-'saMmoha-vivega-viusaggA tassa hoMti liMgAiM / liMgijjai jehiM muNI sukkajjhANovagayacitto / / 94 / / savitarka savicAraM, sapRthaktvaM tadA''dimam / nAnAnayA''zritaM tatra, vitarkaH pUrvagaM zrutam / / 74 / / arthavyaJjanayogAnAM, vicAro'nyo'nyasaGkramaH / pRthaktvaM dravyaparyAya-guNA'ntaragatiH punaH / / 75 / / triyogayoginaH sAdho-vitarkAdyanvitaM hyadaH / ISaJcalattaraGgA'bdheH, kSobhA'bhAvadazAnibham / / 76 / / / / tribhiH kulakam / / ekatvena vitarkeNa, vicAreNa ca saMyutam / nirvAtasthapradIpA''bhaM, dvitIyaM tvekaparyayam / / 77 / / sUkSmakriyA'nivRttyAkhyaM, tRtIyaM tu jinasya tt| arddharuddhA'Ggayogasya, ruddhayogadvayasya ca / / 78 / / turIyaM tu samucchinna-kriyamapratipAti tat / zailavanniSprakampasya, zailezyAM vizvavedinaH / / 79 / / etaJcaturvidhaM zukla-dhyAnamatra dvayoH phalam / AdyayoH suralokApti-rantyayostu mahodayaH / / 8 / / AzravA'pAyasaMsArA-nubhAvabhavasantatI: / arthe vipariNAmaM vA'-nupazyecchuklavizrame / / 81 / / dvayoH zuklA tRtIye ca, lezyA sA paramA matA / caturthazuklabhedastu, lezyA'tItaH prakIrtitaH / / 82 / / liGgaM nirmalayogasya, zukladhyAnavato'vadhaH / asammoho vivekazca, vyutsargazcA'bhidhIyate / / 83 / / 2010_02 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-7, saMbodhaprakaraNAdhyAtmasAragatadhyAnasvarUpam 101 cAlijjai bIhei va dhIro na parIsahovasaggehiM / suhumesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAyAsu / / 95 / / dehavivittaM pecchai appANaM taha ya savvasaMjoge / dehovahivosaggaM nissaMgo savvahA kuNai / / 96 / / hoti suhAsava-saMvara-viNijjarA'marasuhAI viulAI / jhANavarassa phalAI suhANubaMdhINi dhammassa / / 97 / / te ya viseseNa subhAsavAdao'NuttarAmarasuhaM ca / doNhaM sukkANa phalaM parinivvANaM parillANaM / / 18 / / AsavadArA saMsAraheyavo jaM Na dhamma-sukkesu / saMsArakAraNAiM na to dhuvaM dhamma-sukkAI / / 19 / / saMvara-viNijjarAo mokkhassa paho tavo paho tAsi / jhANaM ca pahANaMgaM tavassa to mokkhaheU taM / / 100 / / aMbara-loha-mahINaM kamaso jaha mala-kalaMka-paMkANaM / sojjhA-vaNayaNa-sose sAheti jalA'NalA''iccA / / 101 / / taha sojjhAisamatthA jIvaMbara-loha-meiNigayANaM / jhANajalA-'Nala-sUrA kammamala-kalaMka-paMkANaM / / 102 / / tAvo soso bheo jogANaM jhANao jahA niyayaM / taha tAva-sosa-bheyA kammassa vi jhAiNo niyamA / / 103 / / jaha rogAsayasamaNaM visosaNa-vireyaNosahavihIhiM / taha kammAmayasamaNaM jhANANasaNAijogehiM / / 104 / / jaha cirasaMciyamiMdhaNamanalo pavaNasahio duyaM dahai / taha kammiMdhaNamamiyaM khaNeNa jhANANalo Dahai / / 105 / / jaha vA ghaNasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijjaMti / jhANapavaNAvahUyA taha kammaghaNA vilijjaMti / / 106 / / Na kasAyasamutthehi ya bAhijjai mANasehiM dukkhehiM / IsA-visAya-sogAiehiM jhANovagayacitto / / 107 / / sIyA''yavAiehi ya sArIrehiM subahuppagArehiM / jhANasunicalacitto na vahijjai nijjarApehI / / 108 / / iya savvaguNAhANaM diTThAdiTThasuhasAhaNaM jhANaM / supasatthaM saddheyaM neyaM jheyaM ca niccaMpi / / 109 / / iti dhyAnAdhikAraH / avadhAdupasargebhyaH, kampate na bibheti ca / asammohAnna sUkSmArthe, mAyAsvapi na muhyati / / 84 / / vivekAt sarvasaMyogA-dbhinnamAtmAnamIkSate / dehopakaraNA'saGgo, vyutsargAjjAyate muniH / / 85 / / etaddhyAnaphalaM zuddham, matvA bhagavadAjJayA / yaH kuryAdetadabhyAsam, sampUrNA'dhyAtmavidbhavet / / 86 / / iti dhyAnasvarUpanAmakaH SoDazo'dhikAraH / 2010_02 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-8 pUjyapAdazrImadAcAryaindranandIsUriziSyamunisiddhAntasArasaGkalitadarzanaratnaratnAkare tRtIyalaharyAM caturthataraGge dhyAnasvarUpam / ___ tathA dhyAnacatuSkamadhyAttiryagnirayagatinidAnabhUte ArttaraudradhyAne na vidheye, svargApavargahetubhUte dharmazukladhyAne vA'harnizaM dhyeye / yataH zubhAzubhakarmabandhanibandhanabhUtaM dhyaanmev| tatra prathame duSkarmabandhasya hetubhUte, apare tu zubhakarmabandhasya / [dhyA. za. 5.] ___atha dhyAnasvarUpamucyate / yat sthiramadhyavasAnaM taddhyAnam / yattu calaM taccittam / tattu bhAvanArUpamanuprekSArUpaM cintArUpaM vA bhavet / tatra bhAvanA dhyAnAbhyAsakriyA / anuprekSA tvanu pazcAd bhAve prekSaNaM prekSA, sA ca smRtirdhyAnAd bhraSTasya cittcessttetyrthH| etaduktaprakAradvayarahitA citrA manazceSTA yA sA cintA / [dhyA. za. 2] ___ iti dhyAnalakSaNaM pratipAdya tat kAlasvAmisvarUpamucyate / tathAhi - chadmasthAnAmekasmin vastuni cittAvasthAnalakSaNaM dhyAnamantarmuhUrtaM yAvad bhavati, tataH paraM cintA dhyAnAntaraM vA bhavet / bahuvastusaMkrame tu dhyAnasantAna: prabhUtasamayamapi sambhavet / ayaM bhAvaH - bahUni vastUnyAtmagatAni-manaHprabhRtIni paragatAnidravyAdIni teSu saMkrameNa cireNApi dhyAnapravAha: syAditi / yoganirodha eva kevalinAM dhyAnaM na tu cittAvasthAnam, tadvyApArasyAbhAvAt / [dhyA. za. 3, 4] [atha ArtadhyAnam] ___itthaM sAmAnyena dhyAnalakSaNamabhidhAya tadvizeSasvarUpaM pratipAdyate / tathAhi - tatrArtadhyAnaM cturvidhm| tatra prathamabhedo vibhaavyte| tathAhi - amanojJA ye indriyaviSayAstadAdhArabhUtAni ca yAni vastUni rAsabhAdIni teSAM prAptAnAM satAmatyarthaM viyogacintanaM kathaM nu mamaibhirviyogaH syAditi vartamAnakAlaviSayaM dveSapoSato viyogacintanam / viyoge ca sati samprayogAbhAvAnusmaraNaM kathaM mamaibhiH samaM sadaiva samprayogo na bhavedityanAgatakAlaviSayaM dveSAd viyogacintanam / tathA pUrvakAle mamA'muka: saMyujya viyukta Adita eva vA na saMyuktastad varamabhUditi viyuktA'saMyuktaviSayA'tItAnumodanayA dvessvishessaadtiitkaalvissymaartdhyaanm| evaM yadveSAtrikAlaviSayamArtadhyAnaM sa prathamo bhedaH prathamadhyAnasya 1 / [dhyA. za. 6] arthatasya dvitIyabhedo vibhAvyate / tathAhi - zUlazirorogAdivedanAyA atyarthaM yadviyogaviSayadRDhAdhyavasAyastatpratIkArAkulitacetaso vartamAnasamayaviSayaH / kathaMcittadabhAve sati kathaM mamAnayAyatyAM saMyogo na bhavediti tadasamprayogacintanamanAgatasamayaviSayam / tathA varamiyAn samayaH samatikrAntaH pAzcAtyo yatreyamevaMvidhA vedanA na * darzanaratnaratnAkaragranthe dhyAnasvarUpaM darzayituM dhyAnazatakagranthaH stambhIkRtaH / tadanusAreNAtra gadyabaddhasaralasaMskRtabhASAyAM dhyAnanirUpaNaM kRtam / tajjJApanArthaM prati padArthAnte dhyAnazatakagranthasya gAthAkramo'pi darzito'smAbhiH / sampA0 / 2010_02 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-8, darzanaratnaratnAkaragatadhyAnasvarUpam 103 prAdurAsIdityatItakAlaviSayarogAdivedanAbhAvAnumodanaviSayamArttadhyAnamayamArttadhyAnasya dvitIyo bhedaH 2 / [dhyA. za.7] ____ arthatasya tRtIyabhedo darzyate / tathAhi - iSTAnAM zabdAdiviSayAnAM tadAdhArabhUtAnAM ca gAyanavanItAdInAmaviyogacintanaM rAgAkulitacetovRttervarttamAnakAlaviSayam / tathA'nAgatakAlaviSayamuttarakAle'tyarthaM tatsaMyogacintanam / atItakAlaviSayaM tu praakprvRttttsNyogaanumodntH| ayamArttadhyAnasya tRtIyo bhedaH 3 / [dhyA. za. 8] athaitasya turIyabhedaH pradarzyate / tathAhi - devatAsArvabhaumAdipadavIprArthanArUpamatyantamajJAnAnugataM nidAnacintanamArtadhyAnasya turyo bhedH| na hyajJAninaM vihAyAnyaH ko'pi zivasukhasAdhakaM tapaHkaSTAnuSThAnAdi sAMsArikasaukhyakRte viphalIkaroti / [dhyA. za. 9] etaccaturvidhamapyArttadhyAnaM rAgadveSamohamalinIkRtasya jantoH saMsRtivarddhanamoghato vizeSatastu tiryggtimuulm| [dhyA. za. 10 nanu munerapi zUlAdirogAbhibhUtasyAsamAdhau tatpratIkArakaraNe ca tadviprayogapraNidhAnApattestathA tapaHsaMyamAsevane ca bhavasambhavaduHkhaviyogapraNidhAnAdArtadhyAnaM sambhaved ? atrocyate, rAgadveSavazavartinaH syAdeva na punaranyasya, tathAhi - svakarmapariNAmajanitametacchUlAdIti svajIvAnuzAsanapUrvaM samyak sahamAnasya puSTAlambane cA'navadyamalpasAvA vA tat pratIkAraM kurvato'pi tathA nidAnarahitatapaHsaMyamarUpasAMsArikaduHkhapratIkAraM kurvANasya, kintu pratyuttaddharmadhyAnamevA'vaseyam / [dhyA. za. 11, 12] athArttadhyAnasya saMsAravRddhihetutA bhAvyate / tathAhi - rAgadveSamohAH saMsRtihetavaH kIrtyate suutre| te ca trayo'pyArtadhyAne / tena tat saMsArazikharimUlam / [dhyA. za. 13] athArttadhyAyino lezyAsvarUpaM bhAvyate / kRSNanIlakApotAkhyAstisro lezyAH syurAtadhyAyino raudradhyAnApekSayA nA'tisaMkliSTapariNAmAstAzca karmapariNAmajanitA vijnyeyaaH| [dhyA. za. 14] athaitaddhyAyino liGgAni kiirtyte| tathAhi - 1-Akrandana 2-zocana 3-paridevana 4-tADanasvarUpANi catvAri liGgAni bhaveyuriSTaviyogA'niSTasaMyogavedanAjanitAni / tatrA''krandanaM - mahatA zabdena rodanam, zocanaMtvazrupUrNanayanasya dInatA, paridevanaM - tu kliSTabhASaNam, tADanam - uraHziraHkuTTanakezaluJcanAdi / tathArttadhyAyI nijajanitAnyalpaphalAni viphalAni ca zilpakalAvANijyAdIni nindati / tathA sakautukaH prazaMsati paravibhUtI: prArthayate ca tadarjanaparAyaNazca syaat| prAptAsu ca tAsu tadrakSaNapravaNazca bhavet tathA zabdAdipaJcaviSayagRddhaH saddharmaparAGmukhaH pramAdaparaH zrImadAgamAnapekSI ca bhavet / [dhyA. za. 15, 16, 17] athaitad yatra syAnna syAzca tadvyaktidarzyate / tathAhi - avirateSu samyagdRSTimithyAdRSTirUpeSu tathA dezavirateSu pramattasaMyateSu ca saMbhavenna punarapramattasaMyateSu / tasmAt sakalapramAdamUlametadAtadhyAnaM varjanIyameva yatibhiryatyupAsakaizca / ityuktaM kiJcidArttadhyAnasvarUpam / / 1 / / [dhyA. za. 18] 2010_02 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dhyAnazatakama [atha rodradhyAnam] __ atha raudradhyAnasvarUpaM kiJciducyate / tathAhi - hiMsAnubandhyAdibhedena caturvidhaM raudradhyAnam / tatra prathama krodhAdigrahagrAsatayA jantUnAM karakazalatAdibhirvadhaviSaye, tathA mArAdibhivedhaviSaye, tathA rajjubhirbandhaviSaye, tatholmukAdibhirdahanaviSaye, tathA'Gkane mAraNe ca yadRDhAdhyavasAyavidhAnaM vadhabandhAdyakurvato'pi sa raudradhyAnasya prathamo bhedaH 1 / [dhyA. za. 19] arthatasya dvitIyabhedo darzyate / tathAhi - mAyAvino vANijAdestathA parabandhanapravRttasya tathA pracchannapApasya pizunAsabhyAsadbhUtabhUtaghAtAdivacaneSu pravRttimakurvato'pi yattadviSaye dRDhAdhyavasAnaM sa raudradhyAnasya dvitIyo bhedaH / tatra pizunamaniSTasUcakavacanam asabhyaM jkaaraadi| asadbhUtaM tu tridhA'bhUtodbhAvanaM 1 bhUtanihavo2'rthAntarAbhidhAna3 miti / tatra prathamaM sarvagata AtmetyAdi / dvitIyaM tu naastyevaatmetyaadi| tRtIyaM gAM turagamityAdi vdtH| bhUtaghAtAdivacanaM tu chinddhi bhinddhi vyApAdayetyAdikam / [dhyA. za. 20] arthatasya tRtIyabhedo vibhAvyate / tathAhi - tIvrakrodhalobhAkulasya jantoH paralokApAyanirapekSo bhUtopaghAtaparadravyApahAraviSaye yazcittAdhyavasAya: sa raudradhyAnasya tRtIyo bhedaH 3 / [dhyA. za. 21] arthatasya turIyabhedo bhAvyate / tathAhi - zabdAdipaJcaviSayasAdhanadhanasaMrakSaNaparAyaNastathA satAmaniSTastathA sarveSAmabhizaGkanena na vidmaH kaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena sarvopaghAtacintanaparaM kaSAyakaluSamevaMvidhaM yaJcittaM sa raudradhyAnasya turIyo bheda: 4 / [dhyA. za. 22] etaJca caturvidhamapi raudradhyAnaM karaNakAraNAnumativiSayaM vrjniiymev| etacca veda(4)mitabhedamapi raudradhyAnaM samyagdRSTi-mithyAdRSTirUpeSvavirateSu dezavirateSu ca sambhavati, na tu saMyateSu pramattApramattaguNasthAnasaMsthiteSu / [dhyA. za. 23] ___ nanu prasannacandrarAjarSistadA tat kathamabhUd? ucyate - yadA'nena mahAtmanA raudradhyAnAdhirUDhena manasaiva samparAyaM kurvatA saptamanirayayogyaM duSkarma samupArjitaM tadaitasmin dravyato yatitvamabhUna tu bhAvataH / yato bhAvayati: pramattaguNasthAnasthito'pi devAyureva badhnAti na tvnydaayustritym| ___etaccaturvidhamapi raudradhyAnaM rAgadveSamohamohitamAMtaraughataH saMsAraparivarddhanaM vizeSatastu nirayagatimUlam / [dhyA. za. 24] lezyAstu raudradhyAnadhyAyinaH karmapariNAmajanitA atisaMkliSTA AdyA eva tisro na tvgretnaaH| [dhyA. za. 25] liGgAni tvetaddhayAnadhyAyina utsannadoSabahuladoSanAnAvidhadoSAmaraNadoSarUpANi catvAri bhvnti| tatra 1-hiMsAnubandhiprabhRtiraudradhyAnAnAmanyatarasmin pravartamAna utsannamanuparataM bAhulyena pravarttata ityutsannadoSaH / 2-sarveSvapi caivaM pravarttata iti bahuladoSaH / 3- nAnAvidheSu tvaktakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsAdhupAyeSvasakRdapyevaM pravartata iti nAnAvidhadoSaH / 4- AtmanA'mahadApadgato'pi mahadApadgato'pi vA'nyasminnAmaraNAdasaJjAtAnutApa ityAmaraNadoSaH / etAni liGgAni raudradhyAnopagatasya bhvnti| etaddhyAnopagatazca paravyasanaM bahu manyate, nirdayaH, 2010_02 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 pariziSTam-8, darzanaratnaratnAkaragatadhyAnasvarUpam kRte'pi pAtake niranutApaH, aihikAmutrikApAyanirapekSazca bhavet, pApaM ca nirmAya citte pramodaM vidhate / ityuktaM kiJcid raudradhyAnam / / 2 / / [dhyA. za. 26, 27] [atha dharmadhyAnam] atha dharmadhyAnamucyate / tathAhi - bhAvanAdezakAlAsanavizeSA''lambanakramadhyAtavyadhyAyakAnuprekSAlezyAliGgaphalAni vijJAya dharmadhyAnaM vidheyam / [dhyA. za. 28, 29] tatra pUrvaM bhAvanAbhiH kRtAbhyAso dharmadhyAnasya yogyatAmupaiti ytiH| tAzca catasro jnyaandrshncaaritraivraagyjnitaaH| [dhyA. za. 30] tatra zrutajJAne kRtAbhyAsaH karoti manodhAraNam, tathA sUtrArthayoH zuddhirbhavanirvedaM ca, tathA jJAte tattve nizcalamatiAyeta dhrmdhyaanm| iti prathamA jJAnabhAvanA 1 / [dhyA. za. 31] atha dvitIyA darzanabhAvanA - zaGkAdidUSaNapaJcakavikala: prazamadhairyAdiguNagaNagariSThastattvAntare'sambhrAntacitto darzanazuddhibhAvanayA bhAvito dhyAyeta sukRtadhyAnam 2 / [dhyA. za. 32] atha tRtIyA cAritrabhAvanA - sarvasAvadyayoganivRttirUpakriyAbhyAsataH prAktanakarmanirjaraNe navInapApakarmA'nAdAnena ca cAritrabhAvanayA bhAvitaH prApnoti sukRtadhyAnam 3 / [dhyA. za. 33] atha turIyA vairAgyabhAvanA - suviditajagatsvabhAvaH, nissaGgaH, nirbhayaH, aihikAmutrikAzaMsAvipramuktaH, tathAvidhakrodhAdikaSAyavirahito vairAgyabhAvanAbhAvito dhyAyeta dharmadhyAnam 4 / [dhyA. za. 34] atha dharmadhyAnadezasvarUpaM kiJcid bhAvyate / tathAhi - nityameva yuvatipazupaNDakaGtakArAdikuzIlavarjitaM vijanaM sthAnamuktaM ytijnsy| vizeSastu dharmadhyAnasamaye tu saMhananadhRtibhyAM balavanto'bhyastabhAvanAdivyApArAsteSAM grAme janAkIrNe zUnye'raNye vA na vizeSaH / tata: kAraNAd yatra manovacanatanUnAM samAdhAnaM syAtsa dezo dharmadhyAnasya / vacanatanusamAdhAnamatra kvopayujyate? ucyate, tatsamAdhAnaM manoyogopakArakamatastatsamAdhAnamapi dhyaanmucyte| yaduktam "evaMvihA girA me, vattavvA erisA na vattavvA, ia veAliavakkassa bhAsao vAiaM jhANaM / / 1 / / susamAhiakarapAyassa akajje kAraNammi jayaNAe / kiriAkaraNaM jaM taM, kAiajhANaM bhave jaiNo / / 2 / / " [dhyA. za. 35, 36, 37] kAlastu sa eva yatrottamayogasamAdhAnaM labhate, na tu dinanizAvelAniyamo dharmadhyAnaviSaye / [dhyA. za. 38] Asanamapi tadeva yatra sthitasya dharmadhyAnaM varddhamAnaM bhavet / taccordhvasthitasya-kAyotsargarUpaM niSaNNasya pryngkaasnaadishyitsy-asnnddaayitaaNhikm| kiM bahunA ? yA kAciddehaceSTA dharmadhyAnoparodhinI syAttayA stheyam / na tu dharmadhyAne dezakAlAsanAnAM niyamaH, kuto hetoH? ucyate - yataH sarveSvapi dezakAlAsanavizeSesu vartamAnA anantAH prANinaH prAptA apunarbhavaM kevalazriyaM samAsAdya / ato hetostessaamniymH| [dhyA. za. 39, 40, 41] 2010_02 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dhyAnazatakama athAlambanAnyucyante / tathAhi - vAcanApracchanAparAvartanAnuprekSArUpANi zrutadharmAnugatAnyAlambanAni / cAritradharmAnugatAni tu sAmAyikapratyupekSaNAdyavazyakaraNIyarUpANi / [dhyA. za..42] yathA gRhItadRDhadravyAlambanaH pumAn viSamasthAne samArohati, evaM kRtavAcanAdyAlambano dharmadhyAne'pi / [dhyA. za. 43] dhyAnapratipattikramastu yathA manaHsvasthatA bhavettathA manovacanatanuniyaMtraNarUpo'vaseyaH |[dhyaa. za. 44, ] atha dhyAtAvyamucyate tathAhi - AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayabhedAddhyAtavyaM caturdA / tatra sUkSmadravyAdhupadarzakatvAt sunipuNAm, dravyArthanayAdezAdanAdinidhanAm, 'savve jIvA na haMtavvetyAdivacanaiH sarvabhUtahitAm, bhUtaM satyaM bhAvyate'nayeti bhUtabhAvanAmanekAntaparicchedAtmikAmiti yAvattathA'nAmaparimitAm, zeSakuprAvacanikairajitAm, pUrvAparAvirodhitvAdanuyogadvArAtmakatvAttathAgarbhatvAcca mahAmacintyazaktisametatvAcca mahAnubhAvAm, sarvadravyAdiviSayatvAcca mahAviSayAm, niravadyAmanipuNajanadurjeyAm, nayabhaGgapramANagamagahanAm, zrIjinAjJAM bhAvayet / [dhyA. za. 45, 46] tatra ca matidurbalatayA tadvidhakathakAcAryaviyogena dharmAstikAyAdijJeyagahanatayA jJAnAvaraNakarmodayena ca kasmiMzcit padArthe hetudRSTAntAsambhave'pi samyagavabodhazcenna syAttathApi 'zrIsarvajJamatamavitathameveti vicintayet matimAn / yato'nupakRte'pi parAnugrahaparA jagatpravarAstIrthakarA nirjitarAgadveSamohA nAnyathAvAdino bhaveyurityuktaM prathamaM dhyAtavyam 1 / [dhyA. za. 47, 48, 49] ___ atha dvitIyamucyate / tathAhi - rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu vartamAnAnAM prANinAmaihikAmutrikApAyAn vicintayedapramattatayA saavdhprivrjkH| [dhyA. za. 50] atha tRtIyamucyate tathAhi - mithyAtvAviratikaSAyayogajanitaM zubhamazubhaM ca prakRtisthityanubhAgapradezabhedatazcaturvidhaM karmavipAkaM dhyAyeddharmadhyAnaM dhyAtA 3 / [dhyA. za. 51] atha turiiymucyte| tathAhi - zrIjinaprajJaptAni dharmAstikAyAdidravyANAM gamanasvabhAvAdIni lakSaNAni, tathAlokakSetrApekSayA dharmAdharmayoH saMsthAnAni, pudgalApekSayA uparimaMDalAdIni, jIvazarIrApekSayA tu samacaturasrAdIni, tathA teSAmeva dravyANAmAdhArabhUtAni lokAkAzAdIni, tathA 'dhammasthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa padese' ityAdIni teSAmevaM vidhAnAni, tathA teSAmevAtmIyAnyatarIyAni pramANAni, dhyAyeddharmadhyAnavidheyAttathA teSAmevotpattivipattisthityAdiparyAyAzca, tatra dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandhirUpApekSayotpadyate, tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinazyati, dravyAtmanA tu nityaH, evamadharmAstikAyAdiSvapi bhAvanA vidheyaa| [dhyA. za. 52] tathA paJcAstikAyamayamanAdyamanantaM jinoditam / "nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle bhave a bhAve a / pajjavaloe a tahA, aTThaviho loganikkhevo / / 1 / / " iti gAthoktanAmAdibhedabhinnaM, kSetralokApekSayA tvadholokAdibhedatrayabhinnaM lokaM cintayet |[dhyaa. za. 53,] 2010_02 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-8, darzanaratnaratnAkaragatadhyAnasvarUpam 107. tathA kSetraloka eva dharmAdyA ISatprAgbhArAntA vasu[8]mitA bhUmIMzcintayet, tathA ghanodadhidhanavAtatanuvAtarUpANi saptapRthivIparikSeparUpINi sthitAnyekaviMzati valayAni, tathA'saMkhyeyAn dvIpodadhIMstathA sImantakAdInapratiSThAnAntAnnirayAvAsakA~stathAjyotiSkavaimAnikasambandhIni vimAnAni, tathA bhavanapatisambandhIni bhavanAni,tathA vyantaranagarANi eteSAM ca cintanaM saMsthAnamAnasaMkhyAdicintanato'vaseyam, tathA''-kAzAdikapratiSThitazAzvatalokasthitisvarUpaM cintayet / [dhyA. za. 54] tathopayogalakSaNamanAdinidhanaM zarIrAt pRthagbhUtaM zubhAzubhakarmakartAram, tadbhoktAramamUrta ca jIvaM dhyAyeddharmadhyAnavidhAtA / [dhyA. za. 55] tasya ca jantoH svakarmajanitaM jananajarAnidhananIraparipUrNam, kaSAyapAtAlakalazasaGkalam, vyasanazatazvApadasamAkIrNam, mohamahAvarttamajJAnapavanapreritam, saMyogaviyogamahormimAlAsamAkulam, mahAbhImakApArAvArasaMsArapArAvAram, vicintayettasya ca saMsArasAgarasya tAraNe samarthaM samyagdarzanaM subandhanamanarghama, jJAnamayaniryAmakam, saMvarakRtanizchidrabhAvam, tapaHpavamAnavihitavegam, vairAgyamArge samApatitamapadhyAnormimAlA'kSobhyam, cAritramayamahAyAnaM vicintayet, yaM cAnarghyapRthivIkAyArambhaparityAgAdizIlAGgaratnanikaraparipUrNAM samAruhya suzramaNavaNijo yathA nirvANanagaraM nirapAyaM tvarayaiva vrajanti, yathA - tatra gatAnAM ratnatrayopArjitamanantamapratimamekAntabhAvisaukhyaM bhavettathA dhyAyet / [dhyA. za. 56-61] kiM bahunA ? sarvameva jIvAdipadArthavistaropetasarvanayasamUhAtmakasamayasadbhAvaM dhyAyeddharmadhyAnadhyAtA / [dhyA. za. 62] ___atha dharmadhyAnadhyAtRsvarUpamucyate / tathAhi - apramAdina upazAntamohAH kSINamohAzca dharmadhyAnasya dhyaataarH| [dhyA. za. 63] athA'nuprekSAsvarUpaM kiJcit prarUpyate / tathAhi - yaH pUrvaM dharmadhyAnena bhAvitacitta: syAt sa dharmadhyAnoparame'pyanityatA'zaraNataikatAsaMsArAsAratAcintanarUpAzcatasro'nuprekSA bhAvayet / [dhyA. za. 65] atha lezyA ucyante / tathAhi - kramato vizuddha-vizuddhatara-vizuddhatamAH tejaHpadmazuklalezyA bhaveyurdharmadhyAnadhyAyinaH / [dhyA. za. 66] atha liGgamucyate / tathAhi - AgamopadezAjJAnisargato yajjinapraNItabhAvAnAM samyakzraddhAnaM taddharmadhyAnasya liGgam, tathA yo jinamuniguNotkIrtanadAnavinayasampannaH zrutazIlasaMyamaratazca syAtso'pyevaMvidhairliGgairddharmadhyAnavAnavaseyaH / [dhyA. za. 67, 68] atha phalamucyate / tathAhi - dharmadhyAnasya puNyAzravarUpaH zubhAzravastathA'zubhakarmAgamanirodharUpaH saMvarastathA karmakSayarUpA nirjarA tathA sukulapratyAgamanapunarbodhilAbhabhogapravrajyA'pavargAnubandhitvAcchubhAnubandhIni narAmarasukhAni phalAni bhveyuH| ityuktaM dvAdazabhirairddharmadhyAnam / / 3 / / [dhyA. za. 93] [atha zukladhyAnam] atha zukladhyAnasya svarUpaM kiJciducyate / tathAhi zuklasyApi bhAvanAdIni dvAdazadvArANi syusteSu 2010_02 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dhyAnazatakam bhAvanAdezakAlAsanavizeSeSu na vizeSa ityAlambanAdIni dvAradvArANyucyante / tathAhi kSAntimArdavArjavamuktayaH zrImadarhatpravacanarahasyabhUtA AlambanAni bhavanti shukldhyaansy| yatastadAlambana eva pumAn shukldhyaanmdhirohti| [dhyA. za. 69] kramastu zukladhyAnayorAdyayordvayordharmadhyAnavat / vizeSaH punareSa trijagadviSayaM manaH krameNa saMkSipya paramANuviSaye sthApayitvA dhyAyati suniSprakampaH saMzchadmasthaH zukladhyAnam / tato'pi prayatnavizeSAt mano'panIyA'manA jinaH syAJcaramayordvayordhyAtA / tatrApyAdyasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptastasyAM ca dvitIyasya, ata eva zukladhyAnAdyabhedadvayaM dhyAtvA'tikrAntasya paJcamAvabodhaprAptiH kevalI ca zuklalezyo'dhyAnI ca yAvat zailezyA arvAgantarmuhUrttam / tatra ca sUkSmakriyAnivRttirUpaM tRtIyo dhyaanbhedH| zailezyAM ca vyucchinnakriyAnivRttirUpasturyo bhedH| [dhyA. za. 70] ____ atrAha vineyaH - kathaM chadmasthastrailokyacaraNazIlaM cetaH saMkSipya paramANau sthApayati ? kathaM vA tato'pya'panayati paJcamAvabodhI ? ucyate - yathA sarvavapurviSayaM viSaM maMtrabalena nirudhya maMtravAdI DaGka eva sthApayati, tadanu pradhAnataramaMtrabalena ca tato'pyapanayati, tathA tribhuvanaviSayaM mano jinavacanadhyAnabalena paramANau dhArayati, tadanu jinamantravAdI viziSTataradhyAnamantrabalena tato'pyapanayati / [dhyA. za. 71, 72] atraivArthe dRSTAntAntaramucyate / tathAhi - yathA apasAritendhanabharaH stokendhanAvazeSe vahnirvahnimAtrameva syAttato'pyapanItazca yathA vA sa nirvAti, tathA manohatAzo'pi / yathA vA nAlikAyAM taptAyasabhAjanodare vA sthitaM toyaM krameNa hIyamAnaM sanniravazeSatayA'paiti tathA manojalamapi / evaM yathA viSAdibhirnidarzanairmanoyogaM niruNaddhi paJcamAvabodhI / tathA vAgyogaM tathaiva ca kramAt kAyayogaM yogatrayaM ca ruddhazailezavat sthira: zailezI kevalI bhavati / ityukta: zukladhyAnasya krmH| [dhyA. za. 73-76] atha dhyAtavyamucyate / tathAhi - dhyAtavyaM pRthaktvavitarkasavIcArAdibhedena caturvidham / tatra pRthaktvena vistIrNabhAvena, vitarko vicaraNam, yasmiMstatpRthaktvavitarke, savicAramarthavyaJjanayogAntarasaGkramataH tatrA'rthAvyaM vyaJjanaM ca zabdopayogastu mnoyogaadikH| ayaM bhAvaH - utpatti-sthiti-vipattyAdi-paryAyANAM yadekasmin dravye paramANujIvAdike dravyArthikaparyAyArthikAdinAnAnazcintanaM pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidAM marudevyAdInAM tvanyathA tat prathamaM dhyAtavyam 1 / [dhyA. za. 77, 78] atha dvitIyamucyate / tathAhi - dvitIyamekatvavitarkamavicAram / tatraikatvenA'bhedena, vitarko vyaMjanarUpo vA, yatra tattathA, avicaarstvrthvynyjnyogaantrsngkrmaabhaavtH| ayaM bhAvo - nivAtaniketanasthitapradIpavadutpAdasthitivinAzAdiparyAyANAmekasmin paryAye yanizcalaM cetastad dvitIyam 2 / [dhyA. za. 79, 80] tRtIyaM tu nirvANagamanapratyAsannasamaye kevalino vAGmanoyogadvayena ddhe satyarddhaniruddhatanuyogasya sUkSmakriyAnivRttisUkSmakriyaM ca tadanivRtti ca pravarddha mAnAntarapariNAmAnna nivarttatItya'nivRtti ucchAsanizvAsAdistokakAyakriyasya 3 / [dhyA. za. 81] turIyaM tu zailezIgatasya vyucchinnakriyA'pratipAtiniruddhayogatrayasyAvaseyam 4 / [dhyA. za. 82] 2010_02 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 pariziSTam-8, darzanaratnaratnAkaragatadhyAnasvarUpam ___ eteSu prathamaM manoyogAdAvekasmin yoge sarveSu vA tattvAgamikazrutapAThinaH / dvitIyaM tvekasminneva yogAntarasaGkramAbhAvAt / tRtIyaM tu kAyayoga ev| turIyaM tvayogini zailezIkevalini / [dhyA. za. 83] nanu dhyai cintAyAmiti dhAtupAThAddhyAnaM manaHpariNAma eva, zukladhyAnoparitanabhedadvayaM tu niruddhamanoyoge kevalini proktam, kathametat saMgatam ? ucyate - yathA chadmasthasya manaH sunizcalaM sad dhyAnamucyate, tathA yogatvAvyabhicArAt kevalina: kAya eva sunizcala: san dhyAnatA nigadyate / atra hetavo dRshynte| tathAhi1-pUrvaprayogAt 2-karmanirjarAhetutvAt 3-cchabdArthabahutvAt 4- zrIjinAgamaprAmANyAcca / yathA pUrvaprayogAt kulAlacakraM bhramaNakAraNadaNDAdikrayAbhAve'pi bhramati tathA kevalino manaHprabhRtiyoganirodhe'pi jIvopayogasadbhAvato bhAvacittasya sadbhAvAd bhavasthasya dhyAne / evaM zeSahetavo'pi yojniiyaaH| vizeSastUcyate - yathA kSapakazreNyA karmanirjarA tathA'trApi bhavopagrAhikarmanirjareti bhaavH| zabdArthabahutvAditi yathA ekasyaiva harizabdasyAdityadevapatiprabhRtayo'neke'rthA evaM dhyAnazabdasyApi 'dhyai cintAyAM,' 'dhyai kAyayoganirodhe,' 'dhyai ayogitve' ityAdi / yato jinAgamasya pramANamata eva jinAgamoktatvAnmanoyoganirodhe'pi bhavasthasya kevalinaH shukldhyaane| uktaM dhyAtavyam / [dhyA. za. 84, 86] atha dhyAtRsvarUpamucyate / tathAhi prathamasaMhananasaMyutAH sarvapramAdavirahitA yatayaH kSINopazAntamohAzcaturdazapUrvavidazca tadupayuktAH / AdyayoH pRthaktvavitarkasavicAraikatvavitarkAvicArayoH shukldhyaanyordhyaataarH| dvayozcAMtimayoH kramataH sayogyayogikevalinaH / [dhyA. za. 63, 64] / uktA dhyAtAro'thAnuprekSAH pradarzyante / tathAhi - zukladhyAnabhAvitacittazcaritaguNagariSTho yatirmithyAtvAviratyAdyAzravadvAravihitA'nantaduHkhalakSapaNAya 1 bhavA'zubhAnubhAvA2'nantabhavasantAna3vastuvipariNAmalakSaNAH 4 zukladhyAnAdyabhedadvayasaGgatAzcatasro'nuprekSAMzcintayet / uktaa'nuprekssaaH| [dhyA. za. 87, 88] atha lezyA darzyante ! tathAhi - sAmAnyena zuklalezyAyAmAdye zukladhyAne / tRtIyaM paramazuklalezyAyAm / turIyaM tu lezyAtItam, ityuktA lezyAH / [dhyA. za. 89] atha liGgAnyucyante / avadhA'sammohavivekavyutsargalakSaNAni catvAri liGgAni bhavanti shukldhyaansy| 1-parISahopasargarna bibheti dhyAnAJca na taizcAlyata ityavadhaliGgam / 2-devamAyayA'tyantagahaneSvapi bhAveSu na sammuhyatItyasammohaliGgam / 3-dehaviviktaM pazyatyA''tmAnaM tathA sarvAnapi ca saMyogAniti vivekaliGgam / 4-dehopadhivyutsargaH niHsaMgaH san sarvathA karotIti vyutsargaliGgam / ityuktAni linggaani| [dhyA. za. 90-92] atha phalamucyate / tathAhi - yAnyeva zubhAsravasaMvaranirjarAdIni nigaditAni dharmadhyAnasya phalAni tAnyeva savizeSAni shukldhyaansyaapi| anuttarasurasaukhyAni ca zuklasyAdimayorbhadayoH phalaM caramayostu nirvANam / [dhyA. za. 94] ____ atha sAmAnyenaiva phalamucyate / tathAhi - saMvaranirjhare apavargasya mArgastayozcA'yataM tapaHpradhAnaM ca tapo'Gga dhyAnaM tasmAttat muktinidAnam / ayamevArthaH spaSTIkriyate - dRSTAntairyathA sicayakAlAyasavasumatInAM malakalaGkakardamA kramataH zodhyante'panIyante zoSyante ca salilA'nalasUryaistathA dhyAnAmbuvahnisUraiH karmaNAmapi 2010_02 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dhyAnazatakam zodhyAdayo vidhIyante / yathA dhyAnato vAkkAyayogayostApazoSabhedA bhavanti tathA karmaNo'pi dhyAnataste bhaveyuH / yathA vA rogANAM zamanaM vamanavirecanauSadhAdibhiH prakArairbhavettathA karmAmayazamanamapi dhyAnAnazanAdibhiH prakAraiH syAt / yathA vA cirasaJcitamindhananivahaM hutabhukpavanasamanvito dhruvaM dahati tathA'mitamapi karmendhanasamUhaM dhyAnavahnirdahati tatkSaNAdeva / yathA vA jaladapaTalaM pracaNDaprabhaJjanapreritaM kSaNAdeva vilIyate tathA dhyAnapavamAnAvadhUtaM karmaghanajAlamapi / [dhyA. za. 96-102] arthatasya zubhadhyAnadvayasyaihalaukikaM phalamucyate / tathAhi - dharmazukladhyAnAdhirUDhacitto na bAdhyate zItAtapakSutpipAsAdibhiH zArIrikairasAtairnApi ca pIDyate kaSAyasamudbhUtairIyA'viSAdAdibhiryuHkhanivahai: / ataH kAraNAdAdye dhyAne apahAyAntime dhyAne nityameva dhyeye| nanvevaM nirantaraM dhyAnavidhAne zeSakriyAlopaH prApnoti, naivaM kriyAvidhAnasyApi tattvato dhyAnatvAd / yataH sA nAsti kAcidapi kriyA yA zrImadAgamAnusAreNa vidhIyamAnA munInAM dhyAnatayA na sambhavet / [dhyA. za. 103-105] ityuktaM dhyAnasvarUpam / zrI darzanaratnaratnAkare tRtIyalaharyAM saptamataraGge dhyAnakathAH / atha dhyaansvruupmucyte| tathAhi- 1-Arta 2-raudra 3-dharma 4-zukladhyAnabhedena dhyAnaM cturvidhm| teSvArtaraudradhyAnaparihArapurassaraM nirantaraM dharmazukladhyAne vidheye / yaduktaM triMze zrImaduttarAdhyayane __ "aTTaruddANi vajitA, jhAijA susamAhie / dhammasukkAiM jhANAI, jhANaM taM tu buhA vae / / 1 / / " ___ eSAM tu svarUpametasyAmeva laharyAM turIyataraGge proktam, tena tata eva vilokanIyam / eteSvArttaraudradhyAne tiryagnirayagatinidAne, tena te varjanIye / dharmazukladhyAne tu suragatipaJcamagatihetubhUte, ataste vidheye / atrAtadhyAne tApasazreSThikathA / tathAhi- kauzAmbyAM tApasaH zreSThI nAnAvidhArambhairupArjiprabhUtavittastabalena kAritAnekagRhaH kalatraputrAdisamIkAranirataH prAntasamaye'pyaparityaktadhanasadanasvajanAdimamatva ArtadhyAnaparaH parAsubhUtaH samutpannaH zukaratayA / svasadanasvajanAdi nirIkSya jAtajAtismRtiH prAgbhavaputreNa hato mRtvA svagRha eva samutpede sarpatayA / tatrApi jAtismaraNAttadgRhamamuJcan prAgbhavasutena hataH kenacit zubhAdhyavasAyena mRtaH samutpanna: svatanUdbhavavallabhAkukSau / pUNeSu dineSu jAtaH svasadanAdi nirIkSya jAtajAtismRtiH kathaM sutaM tAtaM vadhUM ca jananIM vadAmIti vicintya mUkatvamAzrito nAnAvidhaiH pitRkRtopAyaistadbhAvamatyajan krameNa vRddhiM gataH / sAdhusaGgAddharmaparaH krameNa zrAmaNyamaGgIkRtya devabhUyaM gataH / yathaiSa tApasaH zreSThI ArttadhyAnAttiryaggatiM gatastathAnye'pi tatastAM yaanti| tasmAttaddheyam / yathaiSa mUkabhave dharmadhyAnAtsuragatimavApa tathAparairapi sA prApyate tasmAddharmadhyAnaM vidheyam / raudradhyAne tu maNirathapArthivo nidrshnm| tathAhi- avantijanapadeSu sudarzanapure maNiratho nRpastasya 2010_02 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-8, darzanaratnaratnAkaragatadhyAnasvarUpam 111 yugabAhuH sahodaraH sa ca yuvarAjA / tasya madanarekhA prANapriyA / sA ca paramazrAvikA satIziroratnam / anyadA madanarekhArUpaM nirIkSya maNirathastayA saha saMyogAbhilASI nAnAvidhavasanavibhUSaNAdi tasyA pressyti| sApi jyeSThapreSitamiti bahumAnAdAdatte / anyadA maNirathena tasyAH purataH svacetobhAve AvirbhAvite tayA sa nAnAvidhopadezaistasmAdakRtyAnnivAritazcintayAmAsa, nUnameSA prANapriye jIvati netaraM naramicchati; tena kenApyupAyenaitasyAH patirmAryate yathaiSA mAM pratipadyate / iti vicintya sa tacchidrANi gaveSayati sma / anyadA madanarekhayA zazI svapne dRSTaH priyasyAgre proktH| tenApyuktaM tava svapnAnubhAvAnmahArAjA tanUjo bhaavii|' atha ca tasyA garbhAnubhAvAd ye ye prazastadohalA: samutpadyante te te priyeNa pUryante sma / anyadA vasantau sadayito yugabAhuH krIDArthamudyAne gatastatraiva kadalIgRhe prasuptastadA ca maNirathena cintitaM sAmprataM cintitakRtasya me prastAva iti cintya tena tatrAgatya yugabAhu Nito nAtra prastAvaH zayanasya tenottiSTha vayaM yAmo'tarnagaramiti kathanAntaraM tau sodarau puraM prati gantuM pravRttI, mArge ca maNirathena yugabAhuH kandharAyAM khaDgena gADhaprahAreNAhato nimilitalocana: patitaH kSitau / tadA ca madanarekhayA pUtkRtiH kRtA tAM ca nizamya dhAvitA: subhaTAH kimetaditi vadantastadA ca maNirathenoktaM mama pramAdAdasiH kandharAyAM nipatita ityAdikRtrimazokaM kurvansevakaiH sa balAnIto nagaraM kathitaM ca tatsvarUpaM yugabAhusUnozcaMdrayazasaH / so'pi vaidyavRndamAdAya yayAvudyAnaM vaidyaizcAsAdhya ityukte madanarekhayA kAritArAdhano dharmadhyAnalInamanAH sa gataH svarlokam / maNiratho'pi tasyAmeva rajanyAM bhujagena daSTo raudradhyAnaparo gtsturiiynirye| prAtazcandrayazasA pitRpitRvyayordAhe kRte sAmantAdibhiH sa raajye'bhissiktH| agrato madanarekhAvRtAntastu nAtra likhyate bahuvistaratvAttena namipratyekabuddhacaritrAdeva so'vaseyaH, yathA maNirathena raudradhyAnaM nirayanidAnaM kRtaM tathA nAnyaistad vidheyam / __ atha dharmadhyAne'rhanakadRSTAntaH / tathAhi - tagarAnagaryAM datto vaNik tasya bhadrA prANapriyA putro'rhanakaH / anyadA saMvegaraGgapUrito dattaH sutadayitAbhyAM samaM sadgurusamIpe zrAmaNyamaGgIcakAra / atha ca pitA mohAtsutaM bhikSAcaryAyAM gantuM na dadAti svayaM ca samAnItairmanojJAhAraiH sutaM sukhinaM karoti / evaM gate kiyati samaye pitA paJcatAM gatastato'rhanako nidAghau bhikSArthaM nirgataH sukumAlatanuruparyadhazca dahyamAnazchAyAyAM vizrAntaH / tadA caikyA proSitapatikayA vanitayA dRSTaH sa surupo navayauvanaH / dRSTvA ca samAkArya sa modakaiH pratilAbhitaH / tadanu ca tayoktaM kimetattAruNyAnucitaM duzcaraM tapazcaraNam / tena tiSTha matsaudhe bhuMkSva ca mayA samaM paJcavidhaM viSayasukham, iti tayoktaH parISahaparAjitastayA samaM paJcaprakAravaiSayikasukhopabhuktiparaH sa sthitastatsadane / itazca tatsavitrI putrazokenonmattA gRhAd gRhaM bhramantyarhannakaH kvAsIti pralapantI samAgatA tatra kiyatsamayAtikrame arhanakenopalakSitA nipatitazca sa ttpdoH| tayA'pi sutamilanena svasthIbhUtacittayA proktaM kimetadasamaJjasaM kRtam / adyApi cAritramaGgIkuru duSkarmakSayakRte iti tayokte cirasamayAnuSTheyaM cAritramArAdhayitumazaktaH sa karomyanazanamityavAdIttayApyomiti prokte taptaziloparikRtapAdapopagamAnazano dharmadhyAnalInamanAH svalpenaiva kAlena navanItavad vilIno gata: sa svarlokam / yathA'nena dharmadhyAnaM tathAvidhakaSTe'pi na tyaktaM tathAnyairapi tanna tyAjyam / zukladhyAne tu gajasukumAlametAryaskandhakAcAryavineyamarudevIbharatasArvabhaumaprasannacandrarAjarSipRthvIcandraguNasAgaraprabhRtayaH pratItA eva dRssttaantaaH| ityuktaM dhyAnasvarUpam / 2010_02 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-9 pUjyapAda-upAdhyAyazrIsakalacandragaNikRtA dhyAnadIpikA / maGgalaM sarvaddhilabdhisiddhIzaiyogIndrairvRttamiSTadam / niSpApaM pApAhaM vande sarvaM sarvajJamaNDalam / / 1 / / viSayaH brahmajJAnAnande lInArhatsiddhasAdhusandoham / smRtvA dhyAnakRte'haM dhyAnAdhvagadIpikAM vakSye / / 2 / / dhyAnArthimuddizya jainAgamArthAnavalambya mohadhvAntAntakRtrI zamazuddhidAtrI / dhyAnArthibhiH svAntagRhe vidheyA nityaM nijodyotakRte kRtIzaiH / / 3 / / hitAdi jIvo hyanAdimalino mohAndho'yaM ca hetunA yena / zudhyati tattasya hitaM taJca tapastaJca vijJAnam / / 4 / / bhAvanA''vazyakI janmajarAmaraNabhayaiH pIDitamAlokya vizvamanagArAH / niHsaGgatvaM kRtvA dhyAnArthaM bhAvanAM jagmuH / / 5 / / bhAvanAbhUmikA bhUteSu bhaja samatvaM cintaya citte nijAtmarUpaM ca / manasaH zuddhiM kRtvA bhAvaya cittaM ca bhAvanayA / / 6 / / bhAvanA bhAvanA dvAdazaitAstA anityAdikatAH smRtAH / jJAnadarzanacAritryaM vairAgyAdyAstathA parAH / / 7 / / jJAnabhAvanA vAcanA pRcchanA sAdhuprekSaNaM parivartanam / saddharmadarzanaM ceti jJAtavyA jJAnabhAvanA / / 8 / / darzanabhAvanA saMvegaH prazamaH sthairya-masammUDhatvamasmayaH / Astikyamanukampeti jJeyA samyaktvabhAvanA / / 9 / / 2010_02 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 9, dhyAnadIpikA cAritrabhAvanA IryAdiviSayA yatnA manovAkkAyaguptayaH / parISahasahiSNutvamiti cAritryabhAvanA / / 10 / / vairAgyabhAvanA viSayeSvanabhiSvaGgaH kAryaM tattvAnucintanam / jagatsvabhAvacinteti vairAgyasthairyabhAvanA / / 11 / / bhAvanAkAryam bhAvanAsvAsu saMlInaM vidhAyAdhyAtmikaM sthiram / karma- pudgalajIvAnAM svarUpaM ca vicintayet / / 12 / / nityamAbhiryadA vizvaM bhAvayatyakhilaM muniH / vizvaudAsInyamApannazcaratyatraiva muktavat / / 13 / / anityabhAvanA sarve bhavasambandhA vinazvarA vibhavadehasukhamukhyAH / amaranarendraizvaryaM yauvanamapi jIvitamanityam / / 14 / / akSArthA puNyarUpA ye pUrvaM syuste kSaNena ca / akSANAmiSTatAM dattvA'niSTatAM yAntyaho kSaNAt / / 15 / / azubhArthaH zubhArthaH syAcchubhArthopyazubhastathA / rAgadveSavikalpena bhAvanAmityanityatA / / 16 / / 113 azaraNabhAvanA natrANaM na hi zaraNaM suranaraharikhecara kinnarAdInAm / yamapAzapAzitAnAM paralokaM gacchatAM niyatam / / 17 / / indriyabharAnubhUtairadbhUtanavarasakaraizca nijaviSayaiH / zrutadRSTalabdhabhuktairyadi maraNaM kiM tatastaibhaH / / 18 / / nIyamAnaH kRtAntena jIvo'trANo'marairapi / pratikArazatenApi trAyate neti cintayet / / 19 / / saMsArabhAvanA saMsAraduHkhajaladhau caturgatAvatra janmajarAvarte / maraNArtivADavAgnau bhramanti matsyA ivAGgabhRtaH / / 20 / / utpadyante vipadyante traseSu sthAvareSu ca / svakarmapreritA jIvAH saMsArasyeti bhAvanA / / 21 / / ekatvabhAvanA zubhAzubhAnAM jIvo'yaM kRtAnAM karmaNAM phalam / so'traiva svayamevaikaH paratrApi bhunakti ca / / 22 / / kalatraputrAdikRte durAtmA karoti duSkarma sa eva ekaH / bhuGkte phalaM zvabhragataH svayaM ca nAyAti soDhuM svajanAstadante / / 23 / / anyatvabhAvanA AtmA svabhAvena zarIrato'yamanyazcidAnandamayo vizuddhaH / karmAbhiryo'sti kRtaH kalaGkI svarNaM yathA dhAtujakAlikAbhiH / / 24 / / sarvathA'nyasvabhAvAni, putramitradhanAni ca / cetanetare vastUni, svAtmarUpAdvibhAvaya / / 25 / / 2010_02 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dhyAnazatakam vinaikaM svakamAtmAnaM sarvamanyannijAtmanaH / matvetISTAptinAze'Ggin ! harSazoko hi mUDhatA / / 26 / / azucibhAvanA zukrAdi bIjaM nindyamanekAzucisambhRtam / malinaM nisarganiHsAraM lajjAgAraM tvidaM vapuH / / 27 / / vinazvaraM poSitabhUSitaM kiM yAtyeva yattanmilitaM tataH kim / sRjati punaH patati tataH kiM jAto mato yo viphalastataH kim / / 28 / / AzravabhAvanA manovaca:kAyakarma yoga ityucyate jinaiH / sa evAzrava ityuktaH so'pyazubha: zubhastathA / / 29 / / ambhodhau yAnapAtrasya chidraM sUte yathA jalam / yogaranbraistathA jIva: karmAdatte zubhAzubham / / 30 / / saMvarabhAvanA azeSAzravarodho yaH saMvaro'sau nigadyate / dravyato bhAvatazcApi sa dvidheti pravartate / / 31 / / yaH karmapudgalAdAnavicchedaH syAttapasvinAm / sa dravyasaMvaro jJeyo yogibhirbhAvitAtmabhiH / / 32 / / yaH saMsAranimittasya kriyAyA viratiH satAm / sa bhAvasaMvaro jJeyaH sarvasaMvRtayoginAm / / 33 / / nirjarAbhAvanA mUlabhUtAni karmANi janmAntAdivyathAtaroH / vizIryate yayA sA ca nirjarA procyate budhaiH / / 34 / / sA sakAmA hyakAmA ca dvividhA pratipAditAH / nirgranthAnAM sakAmA syAdanyeSAmitarA tathA / / 35 / / svayaM pAka upAyAJca phalAnAM syAdyathA taroH / tathAtra karmaNAM pAka: svayaM copAyato bhavet / / 36 / / vizudhyati yathA svarNaM sadoSamapi vahninA / tadvacchudhyati jIvo'yaM tapyamAnastaponinA / / 37 / / dharmasvAkhyAtabhAvanA jagadAdhAro dharmo dayAnvito dazavidhazca pUtajagat / svargApavargasukhadaH sudurlabho bhAvyate bhavyaiH / / 38 / / yasyAMzamevamupasevya bhajanti bhavyA muktiM vRSasya zucidAnadayAdijJAtaiH / zakyaM svarUpamatulaM gadituM hi samyak kiM tasya nAstikanaraizca kuzAstravAdaiH / / 39 / / gAthA 40-41 bAkI lokasvarUpabhAvanA jIvAdayo yatra samastabhAvA jinairvilokyanta itIha lokaH / uktanidhAsau svayameva siddho svAmI ca nityo nidhanazca cintyaH / / 42 / / utpadyante vipadyante yatraite jIvarAzayaH / karmapAzAtisambaddhAH nAnAyoniSu saMsthitAH / / 43 / / 2010_02 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pariziSTam-9, dhyAnadIpikA bodhidurlabhabhAvanA jIvAnAM yonilakSeSu bhramatAmatidurlabham / mAnuSyaM dharmasAmagrI bodhiratnaM ca durlabham / / 44 / / hitavAkyam guNopetaM naratvaM cet kAkatAlIyanItitaH / yadyAptaM saphalaM kuryAt nityaM mokSArthasAdhanaiH / / 45 / / dhyAnaM mokSasAdhanam mokSo'tikarmakSayataH praNItaH karmakSayo jJAnacAritryatazca / jJAnaM sphuraddhyAnata eva cAsti dhyAnaM hitaM tena zivAdhvagAnAm / / 46 / / Atmahitam mokSaH karmakSayAdeva sa samyagjJAnato bhavet / dhyAnasAdhyaM mataM taddhi tasmAttaddhitamAtmanaH / / 47 / / dhyAnadIpikA ataH svAtmArthasiddhyarthaM dharmadhyAnaM muniH zrayet / pratijJA pratipadyeti cintyate dhyAnadIpikA / / 48 / / vinA nijArthaM vRthA sarvam ante'sti mRtyuryadi yasya tasya cintAmaNirhastamitastataH kim / / suvarNasiddhistvabhavattataH kiM jAtaM prabhutvaM kSaNikaM tataH kim / / 49 / / prAptA ca gurvI padavI tataH kiM gItaM yazo'nyairna hi vA tata: kim / bhuktAzca bhogAH surasAstataH kiM labdhA ca vidyAdharatA tataH kim / / 50 / / zabdAdibhiH lalitaM tataH kiM zriyo'rjitA koTimitAstataH kim / nataM zrutajJairmahitaM tataH kiM na svIkRtaM caiva nijArthasAdhyam / / 51 / / dhyAnasudhApAnam ato'satkalpanAbhAjaM hitvArthaM mokSamicchabhiH / samastaguNasaMsthAnaM dharmadhyAnaM samAzritam / / 52 / / nirviNNosi yadi bhrAtarjanmAdiklezayogataH / niHsaGgatvaM samAsRtya dharmadhyAnarato bhava / / 53 / / avidyAtamasaM tyaktvA, mohanidrAmapAsya ca / nirdoSo'tha sthirIbhUya piba dhyAnasudhArasam / / 54 / / dvAragAthA dhyAtA dhyAnaM ca taddhyeyaM phalaM ceti caturvidham / sarvaM saMkSepato matvA svArtadhyAnAdikaM tyajet / / 55 / / dhyAtA nirgrantho hi bhaved dhyAtA prAyo dhyAtA gRhI na ca / parigrahAdimagnatvAt tasya ceto yatazcalam / / 56 / / ___ 2010_02 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakama 116 dhyAnAyogyAH kharasyApi hi kiM zRGga khapuSpamathavA bhavet / tathAGganAdisaktAnAM narANAM kva sthiraM manaH / / 57 / / tathA pAkhaNDImukhyAnAM nAstikAnAM kucakSuSAm / teSAM dhyAnaM na zuddhaM yadvastutattvAjJatA yataH / / 58 / / sadAcArAcca bhraSTAnAM kurvatAM lokavaJcanam / bibhratAM sAdhuliGgaM ca teSAM dhyAnaM na zuddhidam / / 59 / / adhyAtA nityaM vibhrAntacittAnAM pazyatveSAM kuceSTitam / saMsArArthaM yatitve'pi teSAM yAtyaphalA janiH / / 60 / / dhyAnaM dharmamUlam dhyAnamevAtmadharmasya mUlaM mokSasya sAdhanam / asaddhyAnaM tato heyaM yat kutIrthikadarzitam / / 61 / / durdhyAnam kaizcinmUDhAtmabhiAnamanyaiH svaparavaJcakaiH / sapApaM tatpraNItaM ca duHkhadurgatidAyakam / / 62 / / dhanArthaM striyAdivazyArthaM, jantughAtAdikArakam / zatrUccATAdikRd dhyAnaM kriyate duSTabuddhibhiH / / 63 / / dhyAnavyAkhyA dRDhasaMhananasyApi munerAntarmuhUrtikam / dhyAnamAhurathaikAgracintArodho jinottamAH / / 64 / / dhyAnasvAmi-kAle chadmasthAnAM tu yaddhyAnaM bhavedAntarmuhUrtikam / yogarodho jinendrANAM dhyAnaM kamaughaghAtakam / / 65 / / bhAvanA'nuprekSA-cintAH ekacintAnirodho yastaddhyAnaM bhAvanAH parAH / anuprekSArthacintA vA dhyAnasantAnamucyate / / 66 / / prazastAprazastavibhAgam rAgadveSau zamI muktvA yadyadvastu vicintayet / tatprazastaM mataM dhyAnaM raudrAdyaM cAprazastakam / / 67 / / dhyAnavyAkhyA vItarAgo bhavet yogI yatkiJcidapi cintayan / tadeva dhyAnamAmnAtamato'nye granthavistarAH / / 68 / / ArttaraudravyAkhyA Arta raudraM ca durdhyAnaM pratyekaM taJcaturvidham / arte bhavamathArtaM syAt raudraM prANAtipAtajam / / 69 / / catuSprakAramArtadhyAnam aniSTayogajaM cAdyaM paraM ceSTaviyogajam / rogArtaM ca tRtIyaM syAt nidAnAtaM caturthakam / / 70 / / aniSTasaMyogajamAtam viSadahanavanabhujaMgamaharizastrArAtimukhyaduIvaiH / svajanatanughAtakRbhiH saha yogenArttamAdyaM ca / / 71 / / 2010_02 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 pariziSTam-9, dhyAnadIpikA zrutairdRSTaiH smRtaitaiiH pratyAsattisamAgataiH / aniSTAthairmanaHkleze pUrvamArtaM bhavettadA / / 72 / / dvittIyamAtam rAjyaizvaryakalatraputravibhavakSetrasvabhogAtyaye cittaprItikaraprazastaviSayapradhvaMsabhAve'thavA / satrAsabhramazokamohavivazairyaJcintyate'harnizam tatsyAdiSTaviyogajaM tanumatAM dhyAnaM manoduHkhadam / / 73 / / dRSTazrutAnubhUtaistaiH padArthazcittaraJjakaiH / viyoge yanmanaHklezaH syAdAta~ ceSTahAnijam / / 74 / / manojJavastu vidhvaMse punastatsaGgamArthibhiH / klizyante yat tadetatsyAt dvitIyArttasya lakSaNam / / 75 / / rogArtam alpAnAmapi rogANAM mA bhUtsvapne'pi saGgamaH / mameti yA nRNAM cintA syAdAta~ tat tRtIyakam / / 76 / / nidAnajam rAjyaM surendratA bhogAH khagendratvaM jayazriyaH / kadA me'mI bhaviSyanti bhogArtaM ceti sammatam / / 77 / / puNyAnuSThAnajAtairabhilaSati padaM yajinendrAmarANAm yadvA taireva vAJchatyahitajanakulacchedamatyantakopAt / pUjAsatkAralAbhAdikasukhamathavA yAcate yadvikalpaiH syAdAta~ tannidAnabhavamiha nRNAM duHkhadaM dhyAnamArttam / / 78 / / lezyA lezyAtrayaM ca kRSNAdi nAstisaMkliSTakaM bhavet / ArtadhyAnagatasyAtha liGgAnyetAni cintayet / / 79 / / liGgAni zokAkrandau mUrchA mastakahRdayAditADanaM cintA / ArtaM gatasya narasya hi liGgAnyetAni bAhyAni / / 80 / / raudradhyAnam duSTaH krUrAzayo jantU raudrakarmakaro yataH / tato raudraM mataM dhyAnaM taJcaturdhA budhaiH smRtam / / 81 / / catuSprakArakam hiMsAnandAnmRSAnandAJcauryAtsaMrakSaNAttathA / raudradhyAnaM caturdhA syAddehinAM nirdayAtmanAm / / 82 / / hiMsAnandam pIDite ca tathA dhvaste jIvoghe'tha kadarthite / svena vAnyena yo harSastad hiMsAraudramucyate / / 83 / / nirantaraM nirdayatAsvabhAva: svabhAvata: sarvakaSAyadIptaH / madoddhataH pApamatiH kuzIlaH syAnnAstiko yaH sa hi raudrageham / / 84 / / jIvAnAM mAraNopAyAn cintayet pUjanaM tathA / gotradevIdvijAdInAM meSAdiprANaghAtanaiH / / 85 / / jalasthalakhagAdInAM galanetrAdikarttanam / jIvAnAM prANaghAtAdi kurvan raudraM gato bhavet / / 86 / / 2010_02 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dhyAnazatakam asatyAnandam vidhAya vaJcakaM zAstraM mArgamuddizya hiMsakam / prapAtya vyasane lokaM bhokSye'haM vAJchitaM sukham / / 87 / / asatyakalpanAkoTikazmalIkRtamAnasaH / ceSTate yat janastaddhi mRSAnandaM hi raudrakam / / 88 / / cauryAnandam cauryArthaM jIvaghAtAdi cintArtaM yasya mAnasam / kRtvA taJcintitArthaM yat hRSTaM taJcauryamuditam / / 89 / / dvipadacatuSpadasAradhanadhAnyavarAGganAsamAkIrNam / vastu parakIyamapi me svAdhInaM cauryasAmarthyAt / / 90 / / cauryaM bahuprakAraM grAmAdhvagadezaghAtakaraNecchA / satatamiti cauryaraudraM bhavatyavazyaM zvabhragamanam / / 91 / / saMrakSaNAnubandhi bahvArambhaparigrahasanAmairjantughAtato rakSAm / kurvan parigrahAde rakSAraudrIti vijJeyam / / 92 / / zastrairarINAM hi zirAMsi bhittvA dagdhvA puragrAmagRhAridezAn / prApsye'hamaizvaryamananyasAdhyaM svagRhNatAM vAtha tathA kariSye / / 93 / / lezyA kApotanIlakAlA atisaMkliSTA bhavanti durlezyAH / raudradhyAnaparasya tu narasya narakAtithermohAt / / 94 / / lakSaNAni krUratA cittakAThinyaM vaJcakatvaM kudaNDatA / nistUMzatvaM ca liGgAni raudrasyoktAni sUribhiH / / 95 / / upasaMhAraH kvacitkvacidamI bhAvAH pravarttante punarapi / prAgkarmagauravAJcitraM prAya: saMsArahetavaH / / 96 / / zamAmbhodhipravezam pravizyAtha zamAmbhodhiM yogASTAGgAni cintayet / duSTAnuSThAnato bhagno manaHzuddhikRte muniH / / 97 / / aSTAGgayogaH yamaniyamAsanabandhaM prANAyAmendriyArthasaMvaraNam / dhyAnaM dhyeyasamAdhi yogASTAGgAni ceti bhaja / / 98 / / prANAyAmI saptadazabhedasaMyamadharo yamI zaucatAdiyutaniyamI / padmAsanAdisusthaH prANAyAmaprayAsI ca / / 99 / / prANAyAmaniSedhaH kimanena prapaJcena prANAyAmena cinmatAm / kAyahatklezakAriNA nAdRtastena sUribhiH / / 100 / / 2010_02 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-9, dhyAnadIpikA pUrakaiH kumbhakaizcaiva recakaiH kiM prayojanam / vimRzyeti tadAdeyaM yanmukterbIjamagrimam / / 101 / / pratyAhAraH indriyArthanirodho yaH sa pratyAhAra ucyate / pratyAhAraM vidhAyAtha dhAraNA kriyate budhaiH / / 102 / / dhAraNA dhyeyavastuni saMlInaM yanmano vidhIyate / parabrahmAtmarUpe vA guNinAM sadguNeSvapi / / 103 / / arhadAdyaGgarUpe vA, bhAle netre mukhe tathA / laye lagnaM mano yasya, dhAraNA tasya sammatA / / 104 / / zubhadhyAnavicAraH dhyAnaM caturvidhaM jJeyaM dharmaM zuklaM ca nAmataH / pratyekaM tacchrayet yogI virakta: pApayogataH / / 105 / / dharmadhyAnasAdhanAni bhAvanAdIni dharmasya sthAnAdyAsanakAni vaa| kAlazcAlambanAdIni jJAtavyAni manISibhiH / / 106 / / bhAvanA catasro bhAvanA bhavyA uktA dhyAnasya sUribhiH / maitryAdayazciraM citte vidheyA dharmasiddhaye / / 107 / / maitrIbhAvanA prANabhUteSu sarveSu sukhaduHkhasthiteSu ca / vairimitreSu jIveSu maitrI syAddhitadhIH satAm / / 108 / / karuNAbhAvanA vadhabandhanaruddheSu nistriMzaH pIDiteSu ca / jIvitaM yAcamAneSu dayAdhI: karuNA matA / / 109 / / pramodabhAvanA jinadharmajuSAM jJAnacakSuSAM ca tapasvinAm / niHkaSAyajitAkSANAM guNe modaH pramodatA / / 110 / / mAdhyasthyabhAvanA devagurvAgamAcAra-nindakeSvAtmazaMsiSu / pApiSTheSu ca mAdhyasthyaM sopekSA ca prakIrtitA / / 111 / / bhAvanAsvAsu saMlInaM vidhAyAdhyAtmikaM sthiram / karmapudgalajIvAnAM svarUpaM ca vicintayet / / 112 / / bhAvanAkAryam nityamAbhiryadA vizvaM bhAvayatyakhilaM muniH / vizvaudAsInyamApannazcaratyatraiva muktavat / / 113 / / sthAnam siddhatIrthAdike kSetre zubhasthAne niraJjane / manaHprItiprade deze dhyAnasiddhirbhavenmuneH / / 114 / / 2010_02 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120 kaula: yatra kAle samAdhAnaM yogAnAM yogino bhavet / dhyAnakAlaH sa vijJeyo dinAderniyamo 'sti na / / 115 / / dhyAnazatakam Asanam padmAsanAdinA yenAsanenaiva sukhI bhavet / dhyAnaM tenAsanena syAt dhyAninAM dhyAnasiddhaye / / 116 / / dik pUrvAbhimukho dhyAnI cottarAmimukho'thavA / prasannavadano dhIro dhyAnakAle prazasyate / / 117 / / Alambanam AlambanAni dharmasya vAcanApracchanAdikaH / svAdhyAyaH paJcadhA jJeyo dharmAnuSThAnasevayA / / 118 / / kramaH dhyAnAnukrama uktaH kevalinAM cittayogarodhAdi / bhavakAle tvitareSAM yathA samAdhiM ca vijJeyaH / / 119 / / dharmadhyAnabhedAH AjJApAyavipAkasya kramazaH saMsthitestathA / vicayAya pRthag jJeyaM dharmadhyAnaM caturvidham / / 120 / / AjJAvicayaH svasiddhAntaprasiddhaM yat vastutattvaM vicAryate / sarvajJAjJAnusAreNa tadAjJAvicayo mataH / / 121 / AjJA yatra puraskRtya sarvajJAnAmabAdhitAm / tattvatazcintayedarthaMstadAjJAdhyAnamucyate / / 122 / / apAyavicayaH apAyavicayaM jJeyaM dhyAnaM tacca vicakSaNaiH / apAyaH karmaNAM yatra so'pAyaH procyate budhaiH / / 123 / / rAgadveSakaSAyAzravakriyAvartamAnajIvAnAm / iha-paralokApAyAnapAyabhIruH smaret sAdhuH / / 124 / / vipAkavicayaH caturdhA karmabandhena zubhenApyazubhena vA / vipAkaH karmaNAM jIvairbhujyamAno vicintyate / / 125 / / pratikSaNasamudbhUto yatra karmaphalodayaH / cintyate citrarUpaH sa vipAkavicayo mataH / / 126 / / yA sampadArhato yA ca vipadA nArakAtmanaH / ekAtapatratA tatra puNyApuNyasya karmaNaH / / 127 / / saMsthAnavicayaH anantAnantamAkAzaM sarvataH supratiSThitam / tanmadhye yaH sthito loko nityo dRSTo jinottamaiH / / 128 / / sthityutpattivyayopetaiH padArthaizcetanetaraiH / sampUrNo'nAdisaMsiddhaH sthitaM yatra jagattrayam / / 129 / / 2010_02 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 'pariziSTam-9, dhyAnadIpikA dhyAtA jJAnavairAgyasampannaH saMvRtAtmA sthirAzayaH / kSINopazAntamohazcA'pramAdI dhyAnakArakaH / / 130 / / zuddhasamyaktvadarzI ca zrutajJAnopayogavAn / dRDhasaMhanano dhIraH sarvaSaTjIvapAlakaH / / 131 / / satyavAk dattabhojI ca brahmacArI pavitrahat / strIkAmaceSTayAspRSTo niHsaGgo vRddhasevakaH / / 132 / / nirAzo niSkaSAyI ca jitAkSo niSparigrahI / nirmama: samatAlIno dhyAtA syAt zuddhamAnasaH / / 133 / / svAmI apramattapramattAkhyau mukhyataH svAminau matau / catvAraH svAminaH kaizcit uktA dharmasya sUribhiH / / 134 / / dhyeyaH piNDasthaM ca padasthaM ca rupasthaM rUpavarjitam / ityanyaJcApi saddhyAnaM te dhyAyanti caturvidham / / 135 / / piNDasthe paJcadhAraNA piNDasthe paJca vijJeyA dhAraNA tatra pArthivI / AgneyI mArutI cApi vAruNI tattvabhUstathA / / 136 / / pArthivIdhAraNA tiryaglokasamaM dhyAyet kSIrAbdhiM tatra cAmbujam / sahasrapatraM svarNAbhaM jambudvIpasamaM smaret / / 137 / / tatkesarataterantaH sphuratpiGgaprabhAJcitAm / svarNAcalapramANAM ca karNikAM paricintayet / / 138 / / zvetasiMhAsanAsInaM karmanirmalanodyatam / AtmAnaM cintayettatra pArthivI dhAraNetyasau / / 139 / / AgneyIdhAraNA tato'sau nizcalAbhyAsAt kamalaM nAbhimaNDale / smaratyatimanohAri SoDazonnatapatrakam / / 140 / / pratipatrasamAsInasvaramAlAvirAjitam / karNikAyAM mahAmantraM visphurantaM vicintayet / / 141 / / repharuddhaM kalAbindulAJchitazUnyamakSaram / lasabinduchaTAkoTIkAntivyAptaharinmukham / / 142 / / [arha] tasya rephAdviniryAntIM zanairdhUmazikhAM smaret / sphuliGgasantatiM pazcAt jvAlAlIM tadanantaram / / 143 / / tena jvAlAkalApena vardhamAnena santatam / dahatyavirataM dhIra: puNDarIkaM hRdi sthitam / / 144 / / tadaSTakarmanirmANamaSTapatramadhomukham / dahatyeva mahAmantradhyAnotthaprabalAnalaH / / 145 / / tato dehAd bahirdhyAyet trikoNaM vahnimaNDalam / jvalatsvastikasaMyuktaM vahnibIjasamanvitam / / 146 / / dehaM padmaM ca mantrArcirantarvahnipuraM bahiH / kRtvAzu bhasmasAcchAmyetsyAdAgneyIti dhAraNA / / 147 / / JainEducation International 2010_02 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dhyAnazatakam mArutIdhAraNA tatasribhuvanAbhogaM pUrayantaM samIraNam / cAlayantaM girInabdhIn kSobhayantaM vicintayet / / 148 / / taJca bhasmarajastena zIghramudbhUya vAyunA / dRDhAbhyAsaH prazAntiM tamAnayediti mArutI / / 149 / / vAruNIdhAraNA smaredvarSatsudhAsAraiH ghanamAlAkulaM nabhaH / tato'rdhendusamakAntaM maNDalaM vAruNAGkitam / / 150 / / nabhastalaM sudhAmbhobhiH plAvayettatpuraM tataH / tadrajaH kAyasambhUtaM kSAlayediti vAruNI / / 151 / / tattvabhUdhAraNA saptaghAtuvinAbhUtaM pUrNenduvizadadyutim / sarvajJakalpamAtmAnaM zuddhabuddhiH smarettataH / / 152 / / tataH siMhAsanAsInaM sarvAtizayabhAsuram / vidhvastAzeSakarmANaM kalyANamahimAnvitam / / 153 / / svAGgagarbha nirAkAraM svaM smarediti tattvabhUH / sAbhyAsa iti piNDasthe yogI zivasukhaM bhajet / / 154 / / piNDasthadhyAnaphalam azrAntamiti piNDasthe kRtAbhyAsasya yoginaH / prabhavanti na durvidyAmantramaNDalazaktayaH / / 155 / / zAkinyaH kSudrayoginyaH pizAcA pizitAzanAH / trasyanti tatkSaNAdeva tasya tejo'sahiSNavaH / / 156 / / duSTA karaTina: siMhA zalabhA pannagA api / jighAMsavo'pi tiSThanti stambhitA iva dUrataH / / 157 / / padasthadhyAnam puNyamantrapadAnyeva tathAgamapadAni vA / dhyAyante yadbudhairnityaM tatpadasthaM mataM budhaiH / / 158 / / omarhAdikamantrANAM mAyAbIjajuSAM tatim / parameSThyAdipadavrAtaM padasthadhyAnagaH smaret / / 159 / / rUpasthadhyAnam sarvAtizayayuktasya kevalajJAnabhAsvataH / arhato rUpamAlambya dhyAnaM rUpasthamucyate / / 160 / / rAgadveSamahAmohavikArairakalaGkitam / zAntakAntaM manohAri sarvalakSaNalakSitam / / 161 / / jinendrapratimArUpamapi nirmalamAnasaH / nirnimeSadazA dhyAyana rupasthadhyAnavAnbhavet / / 162 / / dhyAnaphalam dhyAnI cAbhyAsayogena tanmayatvamupAgataH / sarvajJIbhUtamAtmAnamavalokayati sphuTam / / 163 / / tanmayatA sarvajJo bhagavAn yo'yamahamevAsmi sa dhruvam / evaM tanmayatAM yAtaH sarvavedIti manyate / / 164 / / 2010_02 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-9, dhyAnadIpikA 123 yathA AlambanaM tathA phalam vItarAgo vimucyeta vItarAgaM vicintayan / rAgiNaM tu samAlambya rAgI syAtkSobhaNAdikRt / / 165 / / dRSTAntaH yena yena hi bhAvena yujyate yantravAhakaH / tena tanmayatAM yAti vizvarUpo maNiryathA / / 166 / / asaddhyAnAni na sevyAni nAsaddhyAnAni sevyAni kautukenApi kintviha / svanAzAyaiva jAyante sevyamAnAni tAni yat / / 167 / / sarvasiddhisiddhiH sidhyanti siddhayaH sarvAH svayaM mokSAvalambinAm / sandigdhA siddhiranyeSAM svArthabhraMzastu nizcitaH / / 168 / / rUpAtItadhyAnam lokAgrasthaM parAtmAnamamUrtaM klezavarjitam / cidAnandamayaM siddhamanantAnandagaM smaret / / 169 / / yasyAtra dhyAnamAtreNa kSIyante janmamRtyavaH / utpadyate ca vijJAnaM sa dhyeyo nityamAtmanA / / 170 / / tatsvarUpAhitaM svAntaM tadguNagrAmaraJjitam / yojayatyAtmanAtmAnaM svasmin tadrUpasiddhaye / / 171 / / ityajasraM smaran yogI tatsvarUpAvalambitaH / tanmayatvamavApnoti grAhyagrAhakavarjitaH / / 172 / / ananyazaraNIbhUya sa tasmin lIyate tathA / dhyAtRdhyAnobhayAbhAve dhyeyenaikyaM yathA vrajet / / 173 / / yaH parAtmA paraM so'haM yo'haM sa paramezvaraH / madanyo na mayopAsya, madanyena ca nApyaham / / 174 / / manasaH zikSA antaHkaraNAkarNaya svAtmAdhIzaM vihAya mAnyatvam / dhyAne vastvavatAraya yatastadanyaJca bandhakaram / / 175 / / svabodhAdaparaM kiJcinna svAnte kriyate param / kuryAt kAryavazAt kiJcit vAgkAyAbhyAmanAdRtaH / / 176 / / dharmadhyAnopasaMhAraH evaM caturvidhadhyAnAmRtamagnaM munermanaH / sAkSAtkRtajagattatvaM vidhate zuddhimAtmanaH / / 177 / / anuprekSA dhyAnoparato'pi munirvividhaanityaadibhaavcintntH| yo'nuprekSAM dhatte iti zazvat so'tulo dhyAnI / / 178 / / anuprekSA'tra dharmasya syAdyato hi nibandhanam / cittaM tataH sthirIkRtya tAsAM rUpaM nirUpayet / / 179 / / hitavAkyam prANaghAtyupasarge'pi dhanyairdhyAnaM na cAlitam / nirbAdheSvapi yogeSu satsu dhatse na kiM sthiram / / 180 / / svAkSArthasya ratiM ca doSaM vihAya yatkiJcana vastujAtam / ..... manodha sarvaM bhavatIha taddhi / / 181 / / 2010_02 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zubhadhyAnI ramyarAmAdirUpAdIn kAmArthAnapi cintayan / rUddhasvAkSArtharAgAdiH zubhadhyAnI hyasAvapi / / 182 / / nirdoSaviSayasevanam yadyAttAnIndriyANyaGgin tvayA tadviSayAn vinA / tAni tiSThanti no tvaM tat nirdoSAn viSayAn bhaja / / 183 / / siddhisAdhanam vinA khAnyatra no jIvo vinA jIvaM na khAnyapi / paJcAkSaviSayaiH pUtyairvinA siddhirna sAdhyate / / 184 / / virAgI dhyAnazatakam antaHkaraNaniHsaGgI bahiH saGgIva ceSTate / chAyAvat nirvikalpo'sau karmaNA nopalipyate / / 185 / / 'amanA bhava' bahiH saMsAradehAkSasthityA gatyA vinAGginaH / na kiJciJcalatIti tvaM matvA tAmamanA bhaja / / 186 / / dhyAnadazA Atmana ! siddhAtmalagno'haM yadA syAM bhostadA tvayA / na gantavyamitIcchAmi gantavyaM cetadaiva vA / / 187 / / phalam iti te dhyAnasamIpe yAce me mA bhavantu vyAdhirujaH / ante maraNasamAdhiH zubhagatirbhavatu paraloke / / 188 / / lezyA pItA padmA ca zuklA ca lezyAtrayamiti smRtam / dharmasya kramazaH zuddhaM kaizcicchuklaiva kevalA / / 189 / / sthiti-bhAva- lezyAH dharmadhyAnasya vijJeyA sthitizcAntarmuhUrtikI / kSAyopazamiko bhAvo lezyA zuklaiva kevalA / / 190 / / liGgAni arhadAdiguNIzAnAM natiM bhaktiM stutiM smRtim / dharmAnuSThAnadAnAdi kurvan dharmIti liGgataH / / 191 / / asminnitAntavairAgyavyatiSaGgataraGgite / jAyate dehinAM saukhyaM svasaMvedyamatIndriyam / / 192 / / phalam tyaktasaGgAstanuM tyaktvA dharmadhyAnena yoginaH / graiveyakAdisvargeSu bhavanti tridazottamAH / / 193 / / 2010_02 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-9, dhyAnadIpikA 125 zukladhyAnasvAmI zuklaM caturvidhaM dhyAnaM tatrAdye dve ca zuklake / chadmasthayoginAM jJeye dve cAntye sarvavedinAm / / 194 / / Alambanam zrutajJAnArthasambandhAt zrutAlambanapUrvake / pUrve'pare jinendrasya niHzeSAlambanacyuteH / / 195 / / Adye zukladhyAne savitarkasavicAraM pRthaktvaM ca prakIrtitam / zuklamAdyaM dvitIyaM ca viparyastamataH param / / 196 / / carame zukladhyAne sUkSmakriyApratipAti tRtIyaM sarvevedinAm / samucchinnakriyaM dhyAnaM turyamAyaiH praveditam / / 197 / / tatra triyoginAmAdyaM dvitIyaM tvekayoginAm / sarvajJaH kSINakarmAsau kevalajJAnabhAskaraH / / 198 / / kAlam antarmuhUrtazeSAyustRtIyaM dhyAtumarhati / zailezIkarmato dhyAnaM samucchinnakriyaM bhavet / / 199 / / svAmI ayogayoginAM turyaM vijJeyaM paramAtmanAm / tena te nirmalA jAtAH niSkalaGkA nirAmayAH / / 200 / / upasaMhAraH janmajAnekadurvArabandhanavyasanojjhitAH / siddhA buddhAzca muktAzca ye tebhyo me namo namaH / / 201 / / zAzvatAnandamuktebhyo rupAtItebhya eva ca / trailokyamastakasthebhya: siddhebhyo me namo namaH / / 202 / / zuklAbhAvaH adhunA zukladhyAnaM yattaJcaturdhApi nAsti sAdhUnAm / pUrvikakevalivirahAttadagamyaM tena te tadaguH [jagaduH] / / 203 / / dhyAnadIpikA candrArkadIpAlimaNiprabhAbhiH kiM yasya citte'sti tamo'stabodham / tadantakI kriyatAM svacitte jJAnyaGginaH dhyAnasudIpikeyam / / 204 / / iti pUjyapAda-upAdhyAyazrIsakalacandragaNikRtA dhyAnadIpikA samAptA / 2010_02 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-10 pUjyapAdAcAryazrImajinacandrasUriviracita-saMvegaraGgazAlAyAM caturtha-samAdhilAbhanAmamUladvAre - dhyAnadvAram / dhyAnadvAram samayA parAyaNeNa vi, asuhajjhANaM vihAya sajjhANe / jaiyavvaM khavageNaM ti, jhANadAraM nidaMsemi / / 9628 / / zubhadhyAnadhyAtA jiyarAgo jiyadoso, jiiMdio jiyabhao jiyakasAo / arairaimohamahaNo kayabhavadumamUlaniddahaNo / / 9629 / / aTTa rodaM ca duve, jhANAI duhamahAnihANAi~ / niuNamaIe samayAu, bujjhiUNujjhiUNaM ca / / 9630 / / dhammaM cauppayAraM, sukkaM pi cauvvihaM kilesaharaM / saMsArabhamaNabhIo, jhAyai jhANAI so doNNi / / 9631 / / durdhyAnaphalam na parIsahehiM saMtAvio vi, jhAejja aTTaroddAiM / suTuvahANavisuddhaM pi, jeNa eyAiM nAsiMti / / 9632 / / catuSprakAramAtam amaNunasaMpayoge, maNunavigamammi vAhivihuratte / paraiDDipatthaNammi ya, ajhai cauhA jiNA beMti / / 9633 / / catuSprakAraM raudram hiMsA'liyacorikkA'NubaMdhiM sArakkhaNA'NubaMdhiM ca / tivvakasAyaraudaM, rudaM pi caubvihaM ahavA / / 9634 / / dhyAnacatuSkasvarUpam "kAmA'NuraMjiyaM aTTa, rodaM hiMsA'NuraMjiyaM / dhammA'NuraMjiyaM dhammaM, sukkaM jhANaM niraMjaNaM" / / 9635 / / ArttaraudrajJAtA kSapakasAdhuH aTTe cauppayAre ruddammi cauvvihammi je bheyA / te savve parijANai, saMthAragao khavagasAhU / / 9636 / / dharmadhyAnabhAvanA to bhAvaNAhiM bhAviya-citto jhAei dhammavarajhANaM / cauhA vi nANadasaNa-carittaveraggarUvAhiM / / 9637 / / dhyAtavyAni paDhamaM ANAvicayaM, vipAkavicayaM avAyavicayaM ca / saMThANavicayamevaM, dhammajjhANe jhiyAi muNI / / 9638 / / _ 2010_02 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-10, saMvegaraGgazAlAgatadhyAnasvarUpam 127 AjJAvicayasvarUpam pauNama'Navajjama'Nuvama-ma'NAinihaNaM mahatthama'vahatthaM / hiyama'jiyama'vitaha-ma'virohama'mohamohaharaM / / 9639 / / gaMbhIrajuttigaruyaM, suisuhayama'vAhayaM mhaavisyN| niuNaM jiNANamA''NaM, ciMtei aciMtamAhappaM [dAraM] / / 9640 / / apAyavicayam iMdiyavisayakasAyA-''savA''ikiriyAsu vaTTamANANaM / narayA''ibhavA''vAse, vivihA'vAe viciMtejA [dAraM] / / 9641 / / vipAkavicayam micchattA''inimittaM, suhA'suhaM payaiThiipaesAiM / kammavivAgaM ciMtei, tivvamaMdA'NubhAvaM so [dAraM] / / 9642 / / saMsthAnavicayam paMca'sthikAyamaiyaM, logama'NAinihaNaM jiNakkhAyaM / tivihama'hologAI, dIvasamuddAi ciMtei / / 9643 / / bhAvanA hoi ya jhANavirame, niJcama'NiJcAibhAvaNA'Nugao / tAo ya suvihiyANaM, pavayaNavihiNA pasiddhAo / / 9644 / / zukladhyAnam evaM samaikkato, dhammajjhANaM jayA bhavai khavao / tatto jhAyai sukkaM, caubheyaM suddhalesAgo / / 9645 / / Adye zukladhyAne biMti puhattaviyakkaM, saviyAraM jiNavarA paDhamasukkaM / bIyaM sukkajjhANaM, egattaviyakkamaviyAraM / / 9646 / / carime zukladhyAne suhumakiriyAniyaTTi,sukkajjhANaM bhaNaMti taiyaM tu / vocchinnakiriyama'ppaDi-vAikkaM khu cautthaM pi / / 9647 / / vistAra-vitarkasvarUpam pihu vittharo tti bhaNNai, vitthayabhAvo bhave puhattaM ti / vittharao takkayaI, ciMtayai to viyakkaM ti / / 9648 / / kiha vitthao bhaNNai, paramANujiyAiegadavvaMmi / uppAyaTThiibhaMgA, muttA'muttAipajjAyA / / 9649 / / vitarkavyAkhyA tesiM jaM aNusaraNaM, nayabheehiM bahuppayArehiM / hoi viyakko tti suyaM, to puvvasuyA'NusAreNaM / / 9650 / / ___ 2010_02 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dhyAnazatakama - vacAram vicArasvarUpam vicaraNa hoi vicAro, gamaNaM anotrapajjavesuM tu / saMkamaNaM atyavaMjaNa, ko attho vaMjaNaM kiM vA / / 9651 / / artha-vyaJjanasvarUpam davvaM tu hoi atyo, vaMjaNa hoakkharaM tu nAmaM ca / jogo ya maNAIo, aMtarabheesu eesu / / 9652 / / savicAram jaM saMcaraNa'nnonne, so niyamA bhaNNae viyAro tti / saha teNa viyAreNaM, to saviyAraM paDhamasukkaM / / 9653 / / ekatvavitarkAvicAram ahuNegattaviyakaM, egattaM nAma egapajjAye / uppAyaThiIbhaMgA''i-yANaM jaM hoi egayare / / 9654 / / hoi viyatraM ti suyaM, puvvagayaM teNa taM viyakkaM ti / na vi dharai jama'NNanne, vaMjaNaatthe va joge vA / / 9655 / / to bhannai aviyAraM, nikkaMpaM taM nivAyadIvo vva / biyasukkameva bhaNiyaM, egattaviyakkama'viyAraM / / 9656 / / carame zukladhyAne suhumammi kAyajoge, kevaliNo hoi suhumakiriyaM tu / akiriyama'ppaDivAI, selesIe cautthamiNaM / / 9657 / / AyudhasthAnIyazukladhyAnam eyaM kasAyajujjhammi, hoi khavagassa AuhaM jhANaM / jhANavihuNo Na jiNai, jujhaM va nirA''uho suhaDo / / 9658 / / kSapaka-niryAmako iya jhAyaMto khavao, jaiyA vottuma'samatthao hoi / taiya nijjavagANaM, sA'bhippAyappayaDaNatthaM / / 9659 / / huMkAraM'jalibhamuhaM'gulIhiM, acchIvikUNaNeNaM vA / siracAlaNapamuhehi ya, liMgehi nidaMsai saNNaM / / 9660 / / to paDiyaragA khavagassa, deMti ArAhaNAe uvayogaM / jANaMti suyarahassA, kayasannA tassa mANasiyaM / / 9661 / / guNazreNyAmArohaNam iya samabhAvamuvagao, taha jhAyaMto pasatthayaM jhANaM / lesAhiM visujhaMto, guNaseDhiM so samAruhai / / 9662 / / iya dhammasatthamatthayamaNIe, saMvegaraMgasAlAe / caumUladdArAe, soggaigamapauNapayavIe / / 9663 / / dhyAnadvAram ArAhaNAe paDidAra-navagamaie samAhilAbhammi / bhaNiyaM cautthadAre, chaTuM jhANaM ti paDidAraM / / 9664 / / 2010_02 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-11 pUjyapAda-upAdhyAyazrIvinayavijayagaNiviracite lokaprakAze sarga-30 madhye dhyAnasvarUpam / tyaktAtaraudradhyAnAste dharmadhyAnasamAhitAH / dhyAnaM dhyAtuM pravarttante zuklaM karmendhanAnalam / / 410 / / dhyAnaM nAma manaHsthairya yAvadantarmuhUrttakam / Arta raudraM tathA dharmya zuklaM ceti caturvidham / / 411 / / tathoktaM sthAnAGgavRttI"aMtomuttamettaM cittAvatyANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu / / 412 / / " [dhyA. za. 3] yogAstatraudArikAdi-dehasaMyogasambhavAH / AtmavIryaparINAma-vizeSAH kathitAstridhA / / 413 / / ityAvazyakahAribhadrayAM dhyAnazatakavRttI, muhUrtAdyatparaM cittA-vasthAnamekavastuni / sA cintetyucyate prAjJai-ryadvA dhyAnAntaraM bhavet / / 414 / / tathoktaM"aMtomuhuttaparao ciMtA jhANaMtaraM va hojjAhi / suciraMpi hoja bahuvatthu-saMkame jhANasaMtANo / / 415 / / " [dhyA. za. 4] tatreha na dhyAnAdanyaddhyAnAntaraM gRhyate, kiM tarhi ? bhAvanA'nuprekSAtmakaM ceta iti| bahUni ca tAni vastUni ca bahuvastUni AtmagataparagatAni mana:prabhRtIni, teSu saMkramaH saJcaraNamiti hAribhadryAm / / gADhamAlambane lagnaM cittaM dhyAnaM nirejanam / yattu cittaM calaM mUDha-mavyaktaM tanmano matam / / 416 / / avyaktAnAM mUrchitAnAM mattAnAM svApamIyuSAm / sadyojAtAbhakANAM cA-'vyaktaM mUDhaM bhavenmanaH / / 417 / / evaM dhyAnaM dhruvaM cittaM cittaM dhyAnaM na nizcayAt / khadiro vRkSa eva syAt sa cAnyo vA taruH punaH / / 418 / / yanmAnasaH parINAma: kevalo dhyAnamiSyata / tanmithyA yajjinaistraidhe-Svapi yogeSu tatsmRtam / / 419 / / nanvaGgamanasoH sthairyA-pAdanAtsambhaved dvidhA / dhyAnaM kathaM tRtIyaM tu vAcikaM sambhavediha / / 420 / / atrocyateyathA mAnasikaM dhyAna-mekAgraM nizcalaM manaH / yathA ca kAyikaM dhyAnaM sthiraH kAyo nirejanaH / / 421 / / tathA yatanayA bhASAM bhASamANasya zobhanAm / duSTAM varjayato dhyAnaM vAcikaM kathitaM jinaiH / / 422 / / 2010_02 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dhyAnazatakam tathA:"evaMvihA girA me vattavvA erisA na vattavvA / iya veyAliavakkassa bhAsao vAigaM jhANaM / / 423 / / " manovaca:kAyayogA-nayannekAgratAM muniH / varttate trividhe dhyAne gaNayan bhaGgikazrutam / / 424 / / traidheSvapIti yogeSu dhyAnatve kila nizcite / mukhyenaikatamenaiva vyapadezaH sphuTo bhavet / / 425 / / yathA satsvapi doSeSu vAtapittakaphAtmasu / yadA bhavedutkaTo ya: kupitaH sa tadocyate / / 426 / / yathA gacchan rAjamArge nRpatissaparicchadaH / gacchatyayaM nRpa iti mukhyatvATyapadizyate / / 427 / / tathA cittasya mukhyatvA-ddhyAnaM cittotthamucyate / vAkkAyayostvamukhyatvA-ttaddhyAnaM nocyate pRthak / / 428 / / jJAtavizvasvabhAvasya nissaGgasya mahAtmanaH / nirmamasya viraktasya bhaveddhyAne sthiraM manaH / / 429 / / nityaM yatInAM yuvatI-pazuklIbAdivarjitam / vijanaM zasyate sthAnaM dhyAnakAle vizeSataH / / 430 / / mahAtmanAM hi zaminAM dhyAnanizcalacetasAM / na vizeSo janAkIrNe pure vA nirjane vane / / 431 / / tato vAkkAyamanasAM samAdhiryatra jAyate / bhUtopaghAtahIno'sau dezaH syAd dhyAyato muneH / / 432 / / yatra yogasamAdhAna-muttamaM labhate muniH / sa dhyAnakAlo divasa-nizAdiniyamastu na / / 433 / / dhyAnasthairya prajAyetAsanAdyavasthayA yayA / sthito niSaNNaH supto vA dhyAyettasyAmavasthitaH / / 434 / / yaddezakAlaceSTAsva-vasthAsu nikhilAsu ca / munIzvarAH zivaM prAptAH kSapitAzeSakalmaSAH / / 435 / / taddezakAlaceSTAnAM dhyAne ko'pi na nizcayaH / yathA yogasamAdhiH syA-dyatitavyaM tathA budhaiH / / 436 / / atrAtaraudre durdhyAne smRte durgatidAyinI / zubhadhyAne punardharmya-zukle svaHzivadAyinI / / 437 / / eSAM svarUpaM yathAtatrAtasya pIDitasya rogA kiJcanatAdibhiH / lobhAdibhirvA yaddhyAnaM tadAta~ syAJcaturvidham / / 438 / / zabdAdInAmaniSTAnAM sambandhe sati dehinaH / dhyAnaM yattadviyogasya tadAta~ prathamaM bhavet / / 439 / / abhISTAnAM ca labdhAnAM zabdAdInAM nirantaram / avicchedasya yA cintA tad dvitIyaM prakIrtitam / / 440 / / AtaGke sati tasyopa-zAntezcintA tRtIyakam / bhuktAnAM kAmabhogAnAM smaraNe syAtturIyakam / / 441 / / anye tvAhuzcakriviSNu-surazakrAdisampadAm / AzaMsayA nidAnasya cintane tatturIyakam / / 442 / / 2010_02 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-11, lokaprakAzagatadhyAnasvarUpam tathAhu:"deviMdacakkavaTTi-ttaNAi guNariddhipatthaNAmaiyaM / / ahamaM niyANaciMttaNa-maNNANugayamacaMttaM ti" / / 443 / / [dhyA. za. 9] krandanaM zocanaM cAzru-mocanaM paridevanam / ArtadhyAnasya catvAri lakSaNAnyAhurArhatAH / / 444 / / tatra-krandanaM syAdviravaNaM zocanaM dInatA matA / spaSTaM tRtIyaM takliSTa-vAkyADhyaM paridevanam / / 445 / / AtmavartitvAdalakSyamapyebhirlakSaNairadaH / lakSyate ityamUnyAhu-rlakSaNAnyasya dhIdhanAH / / 446 / / hiMsAmRSAdyatikrUrA-dhyavasAyAtmakaM bhavet / parapradveSajaM raudra-dhyAnaM taJca caturvidham / / 447 / / hiMsA 1 mRSA 2 stainya 3 saMra-kSaNA 4 nubandhibhedataH / tatrAdyaM prANInAM dAha-vadhabandhAdicintanam / / 448 / / paizUnyAsabhyavitatha-vacasA paricintanam / anyeSAM drohabuddhyA ya-nmRSAvAdAnubandhi tat / / 449 / / tathAhu:"pisuNAsabbhAsabbhUa-bhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / / mAyAviNo'isaMdhaNa-parassa pacchannapAvassa / / 450 / / " [dhyA. za. 20] paradravyApaharaNa-cintanaM tIvraroSataH / tannAyakopaghAtAyai-rbhavetstainyAnubandhi tat / / 451 / / svIyasvarakSaNArthaM ya-cchaGkamAnasya sarvataH / paropaghAtAbhiprAyaH saMrakSaNAnubandhi tat / / 452 / / tathoktaM "saddAivisayasAhaNa-dhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNiTuM / savvAbhisaMkaNaparo-vaghAyakalusAulaM cittaM / / 453 / / " [dhyA. za. 22] hiMsAdiSu caturveSu yadekA sevanaM muhuH / raudradhyAnasya tad jJeyaM prathamaM lakSaNaM budhaiH / / 454 / / caturveSu pravRttistu dvitIyaM tasya lakSaNam / tathA kuzAsrasaMskArA-tmakAdajJAnadoSataH / / 455 / / hiMsAdikeSvadharmeSu dharmabuddhyA pravarttanam / tRtIyaM lakSaNaM jJeyaM caturthaM tu bhavedidam / / 456 / / maraNAnte'pi samprApte hiMsAderanivartanam / mahAsaMkliSTamanasaH kAlasaukarikAdivat / / 457 / / zrutacAritradharmAbhyA-manapetaM tu yadbhavet / taddhana' dhyAnamuktaM ta-caturbhedaM jinottamaiH / / 458 / / AjJAvicayasaMjJaM syAt zrutArthacintanAtmakam / apAyavicayaM tvAzra-vAdibhyo'pAyacintanam / / 459 / / puNyapApaphalacintA-vipAkavicayAbhidham / saMsthAnavicayaM tu syA-llokAkRtyAdicintanam / / 460 / / 2010_02 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 132 tathAhuH"AptavacanaM hi pravacana-mAjJAvicayastadarthanirNayanam 1 / AzravavikathAgaurava-parISahAdyairapAyastu 2 / / 461 / / azubhazubhakarmavipAkA-nucintanArtho vipAkavicayaH syAt 3 / dravyAkSetrAkRtyanu-gamanaM saMsthAnavicayastu 4 / / 462 / / " rucI AjJAnisargAbhyAM sUtravistArayo rucI / caturddhA rucayo dharma-dhyAnacihnacatuSTayam / / 463 / / sUtravyAkhyAnamAjJA syA-niryuktayAdIha tatra yA / ruci: zraddhAnameSAjJA-ruciruktA maharSibhiH / / 464 / / vinopadezaM yA tattva-zraddhA sA syAnnisargajA / sUtre zraddhA sUtraruci-stadvistAreM'timA ruciH / / 465 / / tathoktaM"AgamauvaesA''NA nisaggao jaM jiNappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM dhammajhANassa taM liMgaM / / 466 / / " [dhyA. za. 67] dharmadhyAnasya catvAri bhavantyAlambanAnyatha / saudhAdyArohaNe rajjvAdivadyAni jinA jaguH / / 467 / / vAcanA ca pracchanA ca tathaiva parivarttanA / anuprekSA cetyamUSAM svarUpamapi kIrtyate / / 468 / / nirjarArthaM vineyAnAM sUtradAnAdivAcanA / sUtrAdau zaGkite prazno gurUNAM pracchanA matA / / 469 / / pUrvAdhItasya sUtrAde-ravismaraNahetave / nirjarArthaM ca yo'bhyAsaH sa bhavetparivarttanA / / 470 / / sUtrArthAnusmaraNaM cAnuprekSetyabhidhIyate / dharmadhyAne catasro'nuprekSAH proktA imAH parAH / / 471 / / anviti dhyAnataH pazcAt prekSA tvAlocanaM hRdi / anuprekSA syAdasau cAzrayabhedAt caturvidhA / / 472 / / ekatvAnityatvA-zaraNatvAnAM bhavasvarUpasya / cintA dharmadhyAnA-nuprekSAH syuH kramAdetAH / / 473 / / eko'haM nAsti me kazcinnAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau bhavati yo mama / / 474 / / ityektvaanuprekssaa| kAyaH sannihitApAya: sampadaH padamApadAm / samAgamAH svapnasamAH sarvamutpAdi bhaGguram / / 475 / / ityanityatvAnuprekSA / janmajarAmaraNabhayai-rabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyanna cAsti zaraNaM kvaccillAke / / 476 / / ityazaraNAnuprekSA / mAtA bhUtvA duhitA bhaginI bhAryA ca bhavati saMsAre / / vrajati sutaH pitRtAM bhrA-tRtAM puna: zatrutAM caiva / / 477 / / garbhotpattau mahAduHkhaM mahAduHkhaM ca janmani / maraNe ca mahAduHkhamiti duHkhamayo bhavaH / / 478 / / 2010_02 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-11, lokaprakAzagatadhyAnasvarUpam 133 iti saMsArAnuprekSA / zodhayatyaSTadhA karma-malaM zuklamiti smRtam / zucaM vA klamayatIti zuklaM tacca caturvidham / / 479 / / savicAraM syAtpRthaktva-vitarkAkhyamihAdimam / tathaikatvavitarkAkhya-mavicAraM dvitiiykm|| 480 / / sUkSmakriyaM cAnivRtti zukladhyAnaM tRtIyakam / samucchinnakriyaM caivA-pratipAti caturthakam / / 481 / / utpAdAdiparyavANAmekadravyavivartinAm / vistAreNa pRthagbhedai-vitarko yadvikalpanam / / 482 / / nAnAnayAnusaraNA-tmakAtpUrvagatazrutAt / yatra dhyAne tatpRthaktva-vitarkamiti varNitam / / 483 / / yugmam / atra ca vyaJjanAdarthe tathArthAdvayaJjane'sakRt / vicAro'sti vicaraNaM savicAraM tadIritam / / 484 / / manaHprabhRtiyogAnA-mekasmAdaparatra ca / vicAro'sti vicaraNaM savicAraM tatopyadaH / / 485 / / evaM cayatpRthaktvavitarkADhyaM savicAraM bhavediha / tatsyAdubhayadharmADhyaM zukladhyAnaM kilAdimam / / 486 / / uktaM ca"uppAyaTThiibhaMgAipajjayANaM jamegadavvaMmi / nANAnayANusaraNaM puvvagayasuyANusAreNaM / / 487 / / saviyAramatthavaMjaNa-jogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM saviyAramarAgabhAvassa / / 488 / / " [dhyA. za. 77-78] anekeSAM paryavANA-mekadravyAvalambinAm / ekasyaiva vitarko yaH pUrvagatazrutAzrayaH / / 489 / / sa ca vyaJjanarUpo'rtha-rUpo vaikatamo bhavet / yatraikatvavitarkAkhyaM taddhyAnamiha varNitam / / 490 / / na ca syAdvyaJjanAdarthe tathArthAdvayaJjane'pi ca / vicAro'tra tadekatva-vitarkamavicArI ca / / 491 / / mana:prabhRtiyogAnA-mapyekasmAtparatra no / vicAro'tra tadekatva-vitarkamavicAri ca / / 492 / / idaM hyekatra paryAye yogacAJcalyavarjitam / ciramujjambhate dIpraM nivAtagRhadIpavat / / 493 / / tathAhu:"jaM puNa suNippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaTThiibhaMgA-iyANamegaMmi pajjAe / / 494 / / aviyAramatthavaMjaNa-jogaMtarao tayaM biiyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNa-megattavitakkamaviyAraM / / 495 / / " [dhyA. za. 79-80] 2010_02 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dhyAnazatakama kriyocchvAsAdikA sUkSmA dhyAne yatrAsti kAyikI / nivarttate na yatsUkSma-kriyaM caivAnivarti tat / / 496 / / syAdvarddhamAna evAtra pariNAmaH kSaNe kSaNe / na hIyamAnastadida-manivarti prakIrtitam / / 497 / / taJca nirvANagamana-kAle kevalino bhavet / ruddhavAcittayogasya vapuryogArddharodhinaH / / 498 / / uktaM ca "nivvANagamaNakAle kevaliNo daraniruddhajogassa / suhumakiriyAniyaTTi taiyaM taNukAyakiriyassa / / 499 / / " [dhyA. za. 81] samucchinnAH kriyAH kAyi-kyAdyA yoganirodhataH / yasmin yaccApratipAti tacchukladhyAnamantimam / / 500 / / idaM tvavasthAM zailezI prAptasyAkhilavedinaH / niruddhAzeSayogasya zuklaM paramamIritaM / / 501 / / siddhatve'pi hi samprApte bhavatyetadavasthitam / na tu nyUnAdhikaM tenA- pratipAtIdamucyate / / 502 / / iyaM hi paramA koTi: zukladhyAnasya nizcitA / ataH paraM tannAstIti paramaM zuklamucyate / / 503 / / tathoktaM"tasseva ya selesIgayassa selovva nippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAi jjhANaM paramasukkaM / / 504 / / " [dhyA. za. 82] yoganirodhapaddhatistu dravyalokato jJeyeti / avyathaM cApyasaMmoho vivekaH syAttathA paraH / vyutsargazca bhavecchukla-dhyAnacihnacatuSTayam / / 505 / / yaddevAdhupasargebhyo bhayaM tatkathyate vyathA / tadabhAvo'vyathaM zukla-dhyAnalakSaNamAdimam / / 506 / / devAdimAyAklRptasya sUkSmArthajanitasya vA / sammohasyeha mauDhyasyA'bhAvo'sammoha iSyate / / 507 / / jIvasya dehAtsarvebhyaH saMyogebhyazca zuddhayA / bhinnatvabhAvanaM buddhyA sa viveko vivecanAt / / 508 / / yaniHsaGgatayAGgasya parityAgastathopadheH / sa vyutsargazcaturthaM syA-cchukladhyAnasya lakSaNam / / 509 / / yadAhuH"cAlijjai bIhei va dhIro na parIsahovasaggehiM 1 / suhumesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAyAsu 2 / / 510 / / dehavivittaM pecchai appANaM taha ya savvasaMjoge 3 / dehovahivosaggaM nissaMgo savvahA kuNai 4 / / 511 / / " [dhyA. za. 91, 92] 2010_02 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-11, lokaprakAzagatadhyAnasvarUpam 135 catvAryalambanAni syuH zukladhyAnasya ca kramAt / kaSAyANAM kSayAt kSAnti-mAIvArjavamuktayaH / / 512 / / Atmano'nantavartitvA-nuprekSA prathamA bhavet 1 / tathA vipariNAmAnu-prekSA proktA dvitIyikA 2 / / 513 / / anuprekSA'zubhatvasyA 3-pAyAnAM 4 ceti naamtH| zukladhyAne catasro'nu-prekSAH prekSAzrayaiH smRtAH / / 514 / / anantakAlaM bhramato jIvasya bhavasAgare / bhAvanAnantavartitvA-nuprekSA parikIrtitA / / 515 / / sA caivaM"eso aNAinihaNo saMsAre sAgaruvvaduttAre / nArayatirianarAmara-bhavesu parihiMDae jIvo / / 516 / / " vividhA ye parINAmA vastUnAM tadvibhAvanA / bhavedvipariNAmAnu-prekSA prekSAvatAM priyA / / 517 / / tathAhi "savvaTThANAI asAsayAiM iha ceva devaloge ya / suraasuranarAINaM riddhivisesA suhAI ca / / 518 / / " kSaNabhaMgurasaMpatte-virUpasya bhavasya yat / vibhAvanA'zubhatvAnuprekSA sA parikIrtitA / / 519 / / tathAhi"dhi ddhI saMsAro jaMmi juANo paramarUvagabviyao / mariUNa jAyai kimI tattheva kalevare niyae / / 520 / / " kaSAyebhyo'thAzravebhyaH pramAdaviSayAditaH / apAyabhAvanApAyA-nuprekSA sA prakIrtitA / / 521 / / yathA "koho ya mANo ya aNiggahIyA mAyA ya loho ya pavaDDamANA / catAri ee kasiNA kasAyA sicaMti mUlAI puNabbhavassa / / 522 / / " [dazavaikA. 8/40] ityAdi / idaM cArthataH prAyastRtIyAGgagatam / 2010_02 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-12 pUjyapAda-mahopAdhyAyazrImAnavijayagaNikRtadharmasaMgrahe, adhikAra-3, gA. 98 vRttI dhyAnasvarUpam / dhyAtirdhyAnaM - sthirAdhyavasAnam, manasa ekAgrAvalambanamityarthaH, kAlato'ntarmuhUrttamAnam, taccaturddhA - tatrArtaM . viSayAnuraJjitam, raudraM - hiMsAdyanuraJjitam, dharmAt- kSAntyAdidazavidhAdanapetaM dharmyam jinavacanArthanirNayAtmakamityarthaH, zokaM klamayatIti niruktAt shuklN-niirnyjnm|| tavArtaM caturddhA - 1-amanojJAnAM zabdAdiviSayANAM tadAdhAravastUnAM ca rAsabhAdInAM samprayoge tadviprayogacintanam samprayoge prArthanA ca prathamam, 2-zUlAdirogasambhave tadviprayogapraNidhAnam, tadviprayogasambhave ca tadasamprayogacintA ca dvitIyam, 3-iSTAnAM zabdAdInAM viSayANAM sAtavedanAyAzcAviyogAdhyavasAnaM saMyogAbhilASazca tRtIyam, 4-cakravartyAdivibhavaprArthanArUpaM nidAnaM caturtham / Arttasya 1-vilApa 2-sAzrutva 3-dainyabhASaNa 4-zIrSAdikuTTanarUpANi 4 liGgAni 1 / raudraM ca 1-sattveSu vadha-vedha-bandhana-dahanA-'Gkana-mAraNAdiprANidhAnaM hiMsAnubandhi, 2-pizunA-sabhyAsadbhUtaghAtAdivacanapraNidhAnaM mRSAnubandhi 3-krodha-lobhAde: paradravyaharaNacittaM steyAnubandhi, 4-sarvAbhizaGkanaparopaghAtaparAyaNaM zabdAdiviSayasAdhakadravyasaMrakSaNapraNidhAnaM viSayasaMrakSaNaM ceti caturvidham, asya 1-cotsannadoSa 2-bahuladoSa 3-nAnAvidhadoSa 4-maraNadoSA liGgAni 2 / dharmyamapi 1-jJAna-darzana-cAritra-vairAgyabhAvanAbhiH kRtAbhyAsasya nayAdibhiratigahanaM na budhyate tucchamatinA paraM 'sarvajJamataM satyameveti cintanam AjJAvicayaH / 2-rAga-dveSa-kaSAyA-zravAdikriyAsu pravarttamAnAnAmihaparalokayorapAyAn dhyAyediti apAyavicaya: / 3-prakRtyAdi4 bhedabhinnakarmaNaH svarUpaM dhyAyediti vipAkavicayaH / 4-jinoktaSadravyANAM lakSaNa-saMsthAnA-''sana-vidhAna-mAnAdInAM dhyAnaM saMsthAnavicayazca iti caturvidham, tatra dravyANAM lakSaNaM - gatyAdi, saMsthAnaM - lokAkAzasyeva dharmAdharmayoH, jIvAnAM samacaturasrAdi, ajIvAnAM parimaNDalAdi, kAlasya manuSyakSetrAkRti, tathA AsanamAdhAraH sarveSAM lokAkAzam, vidhAnAni - bhedAH, mAnAni - AtmIyapramANAnIti, vicayazca - cintanena paricayaH, asya cAgamo-1 padezA-2 ''jJA-3 nisargato-4 yajjinoktabhAvazraddhAnaM talliGgam 3 / zuklaM ca - 1-pRthaktvavitarkasavicAram, 2-ekatvavitarkamavicAram, 3-sUkSmakriyA'nivarti, 4-vyucchinnakriyA' pratipAti ceti caturvidham / tatra pRthaktvena - ekadravyAzritotpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko yatra tat tathA, vicAraH saMkramastena sahitaM sasaMkrama[savicAra mityarthaH, tataH karmadhArayaH, saMkramazcArthavyaJjanayogAntarataH, tatrArtho dravyaM tasmAdvyaJjane zabde tatazcArthe iti, evaM yogeSvapi triSu sNkrmH| evamekatvavitarkamavicAraM - paryAyANAmabhedena vitarko vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA avicAraM cAnyatarasminnekayoge vartamAnam, saMkramAbhAvAt, 2010_02 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 12, dharmasaMgrahagatadhyAnasvarUpam 137 imau bhedau pUrvavidaH, tRtIyaM tu manovAgyogadvaye niruddhe satyarddhaniruddhakAyayogasya bhavati sUkSmakriyamanivarti ca, caturthaM ca zailezyAM yogAbhAvAd - vyucchinnakriyamapratipAti cAnuparatasvabhAvam, tatra tRtIye chadmasthasya nizcalamana iva kevalino nizcalakAya eva dhyAnam, caturthe ca tadabhAve'pi kulAlacakrabhramaNavat pUrvaprayogato jIvopayogasadbhAvena bhAvamanaso bhAvAd bhavasthasya dhyAnam, dhyaizabdo'pi cintAyAM kAryanirodhe'yogitve cetyanekArthAtsarvatrAviruddhaH, asya 1 - cAvadhA 2- sammoha 3 - viveka 4- vyutsargA liGgAni / 2010_02 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 13 pUjyapAdazrImannemisAdhuviracitazrIpratikramaNasUtrapadavivRttigataM dhyAnasvarUpam / tathA dhyAtirdhyAnaM sthirAdhyavasAnaM manaekAgrAvalambanamityarthaH, kAlato'ntarmuhUrttamAtraM taccaturvidhamArttaM raudraM dharmyaM zuklamiti / tatra RtaM duHkhaM tatra bhavamArtaM kliSTamityarthaH / hiMsAdyatikrauryAnugato rudraH tasyedaM raudram / dharmaH zrutacAritralakSaNastasmAdanapetaM dharmyam / zodhayatyaSTaprakArakarmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklam, yata uktam - 'kAmANuraJjiyaM ahaM roddaM hiMsANuraJjiyam / dhammANuraJjiyaM dhammaM sukajjhANaM niraJjaNam / / 1 / / tatra cArttaM caturvidhamekaM tAvadamanojJazabdAdiviSayasaMprayoge sati tadviyogakatAno manonirodhastadasaMprayogAnusmaraNaM ceti 1 / dvitIyamasadvedanIyaM tatpratIkArAnukUlamanasastathaiva viyogacintanAdirUpam 2, tRtIyaM manojJaviSayasaMprayoge tadaviprayogaikatAnacittatA 3, caturthaM tu cakravarttyAdisamRddhidarzanAnmamApyamuSya tapasaH phalamevaMvidhamanyajanmani syAditi cittanirodhaH 4 / raudramapi caturddhA, tatrAdyaM galakUTapAzayantrAdiprANivadhopAyacintanaikatAnazcittanirodhaH 1, dvitIyaM kUTasAkSitvAdiparavaJcanopAyairanRtAnubandhi 2, tRtIyaM paradravyApahAropAyaiH steyAnubandhi 3, caturthaM dhanadhAnyAdiviSayasaMrakSaNaikatAnaM mano'harnizamiti 4 / dharmyamapi caturvidham, tatra prathamamAjJAvicayAkhyaM sarvajJavacanamAjJA tadarthanirNayanarUpam 1, dvitIyamapAyavicayAkhyaM duSTamanovAkkAyayogAderjantorapAyabahulatAcintanarUpam 2, tRtIyaM vipAkavicayAkhyamazubhazubhakarmavipAkAnucintanarUpam 3, caturthaM saMsthAnavicayAkhyaM jIvapudgalakSetrasaMsthAnavicintanarUpamiti 4 / zuklamapi caturvidhaM tadyathA- prathamaM pRthaktvavitarkasavicAraM pRthaktvena bhedena vistIrNabhAvenAnye, vitarkaH zrutaM yasmin tattathA saha vicAreNa varttata iti savicAram, vicAro'rthavyaJjanayogasaMkramaNalakSaNo'rtho dravyaM vyaJjanaM zabdo yogo manaHprabhRtiretadbhedena savicAramarthAdvyaJjanaM vyaJjanAdarthaM saMkrAmayatIti vibhASA 1 / dvitIyamekatvavitarkamavicAramekatvenAbhedena vitarko vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tattathA / idaM ca pUrvagatazrutAnusAreNaiva bhavati, avicAramasaMkramaM kurvato'rthavyaJjanayogAntarata iti / utpAdasthitibhaGgAnyatamaikaparyAye 2010_02 - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 pariziSTam-13, pratikramaNasUtrapadavivRttigatadhyAnasvarUpam nirvAtagRhapradIpavat suniSprakampacitaM kevalajJAnotpAdakaM dhyAnamiti 2 / tRtIyaM sUkSmakriyamanivRtti tatra sUkSmA tanvI ucchvAsaniHzvAsAdilakSaNA kAyakriyA tattathA nivartituM zIlamasyeti nivarti pravarddhamAnazubhapariNAmAna nivartyanivarti taJca mokSagamanapratyAsannasamaye kevalino manovAgyogadvaye niruddhe satyarddhaniruddhakAyayogasya bhavati 3 / / caturthaM vyuparatakriyamanivarti, vyuparatA - vyavacchinnA yogAbhAvAt kriyA yatra tattathA anivarti apratipAti taJca zailezavat niSprakampasya zailezAvasthAyAM bhavatIti 4 / / atra ca dhyAnacatuSTaye'pyazraddhAnAdinA'ticArasambhava iti / 2010_02 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-14 anekabhavyopakArigranthanirmAtRzrIdevendrasUrIzvarasaMdRbdhe svopajJavRttiyukte zrAddhadinakRtyasUtre SoDazasaMvaraNadvAre dhyAnasvarUpam / 45, dhyAnam-xxx aTTaM rUI dhamma sukkaM jhANaM caubihekkekaM / amaNunavisayasaMge viogaciMtA paDhamamaDheM / / 307 / / viyaNAe viyogicchA maNunavisayAviyogakaMkhA ya / iMdattaNAdipatthaNamiya cauhA aTTajhANaM tu / / 308 / / vahabaMdhaNAiciMtA pisuNAsabbhUyavayaNapaNihANaM / ciMtA tenne dhaNarakkhaNe ya rUdaM tu ii cauhA / / 309 / / ANAvicao suniuNaguNAisaMjuyajiNidaMANAe / ciMtaNamavAyavicao taha AsavagAravAINaM / / 310 / / asuhakammaciMtA vivAgavicao ya tahaya logassa / saMThiiciMtA saMThANavicaya ii cauha dhammaM tu / / 311 / / jhAyai jaM suvicAraM joge jogesu vaMjaNatthaM vA / taM tu puhuttaviyakaM paDhamaM sukkaM sarAgasassa / / 312 / / maNavayaNakAyajoge atthaMmi ya vaMjaNe ya aviyAraM / egattaviyakakkhaM bIyaM sukkaM virAgassa / / 313 / / nivvANagamaNakAle kevaliNo daranirUddhajogassa / suhumakiriyAniyaTTI taiyaM taNukAyakiriyassa / / 314 / / tasseva ya selesIgayassa selovva nippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAiM jhANaM paramasukkaM / / 315 / / bhavaheu aTTarUddANi mokkhaheUNi dhammasukkANi / jhANaM aMtamuhuttaM to jhANaMtaramahava ciMtA / / 316 / / 2010_02 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-15A kharataragacchIyazrIjinalAbhasUrigumphite Atmaprabodhagranthe tRtIyaprakAze dhyAnasvarUpam / tathA dhyAnam antarmuhUrttamAtrakAlamekAgracittAdhyavasAyam, taccaturdhA - Artta-raudra-dharma-zuklabhedAt / tatra Rte-duHkhe pIDite vA prANini bhavamAtam, tacceSTaviyogA 1, 'niSTasaMyoga 2, rogacintA 3, 'grazocaviSayam 4, 1-tatreSTAnAM zabdarUparasarzagandhalakSaNAnAM viSayANAM viyogaH 'kadApi me mA bhUdi'tyAdicintanamiSTaviyogaviSayam, 2-aniSTAnAM zabdAdiviSayANAM saMyogasyAprArthanamaniSTasaMyogaviSayam, 3-rogotpattau satyAM bahucintAkaraNaM rogacintAviSayam, 4-devatvacakravartitvAdiRddhiprArthanaprabhRtikamanAgatakAlaviSayikakAryazocanamagrazocaviSayam / etaddhayAnaM hi zokAkrandanasvadehatA'nAdilakSaNalakSya tiryaggatigamanakAraNaM ca vijJeyam / asya sambhavastu SaSThaguNasthAnaM yAvad bodhyaH / / tathA rodayati durbalAn sattvAniti rudraH-prANivadhAdipariNata AtmA, tasyedaM karma raudram, taccaturdhA 1-hiMsAnubandhi 2-mRSAnubandhi 3-cauryAnubandhi 4-parigraharakSaNAnubandhi ca / 1-tatrAdyaM prANiSu vadhabandhanadahanAGkakaraNamAraNAdicintanam, 2-dvitIyaM paizunyAsabhyAsatyaghAtAdivacanacintanam, 3-tRtIyaM ca tIvrakopalobhAkulaM prANyupaghAtatatparaM paralokabhayanirapekSaM paradravyApaharaNacintanam, 4-caturthaM tu sarvajanAbhizaGkanaparamparopaghAtaparAyaNaM viSayasukhasAdhakaM drvysNrkssnncintnm| idaM hi prANivadhAdilakSaNalakSya narakagatigamanakAraNaM cAvaseyam / asya sambhavastu paJcamaguNasthAnaM yAvad jJeyaH, kecittvasya caturthaM prakAraM SaSThaM [guNasthAnaM] yAvadapi manyante, iti / tathA dharmaH kSamAdidazavidhastasmAdanapetaM dharmya dharmayuktamityarthaH, taccAjJAvicayApAyAvicayavipAkavicayasaMsthAnavicayabhedAccaturvidham / 1-tatrAdyaM zrImatAM sarvajJapuruSANAmAjJAyA anucintanam, 2dvitIyaM rAgadveSakaSAyendriyavazavarttinAM jantUnAM sAMsArikApAyavicintanam, 3-tRtIyaM jJAnAvaraNAdiSu zubhAzubhakarmavipAkasaMsmaraNam, 4-caturthaM ca bhUvalayadvIpasamudraprabhRtivastUnAM saMsthAnAdidharmAlocanAtmakam / idaM dhyAnaM hi jinoktatattvazraddhAnAdicihnagamyaM devagatyAdiphalasAdhakaM ca jnyaatvym| etatsambhavastu caturthAtpaJcamAdvA guNasthAnAdArabhya saptamASTame yAvadavagantavyaH / tatra caturthe Adyau dvau bhedau paJcame tu traya iti vizeSaH / tathA zodhayati aSTaprakAraM karmamalamiti zuklam, tacca pRthktvvitrksprvicaar-ektvvitrkaaprvicaar-suukssmkriyaa'prtipaati-smucchinnkriyaa'nivRttibhedaaccturvidhm| 1-tatra ca yasmin bhAvazrutAnusAreNa antaraGgadhvanirUpo vitarko'rthAdarthAntare, zabdAt zabdAntare, yogAyogAntare ca saGkramate, punarnijazuddhAtmadravyAd _ 2010_02 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 142 dravyAntaraM yAti, guNAd guNAntaraM yAti, paryAyAdvA paryAyAntaraM yAti tatprathamam, uktaM ca - zrutacintA vitarkaH syAdvicAraH saGkramo mataH / pRthaktvaM syAdanektvaM, bhavatyetattrayAtmakam / / 1 / / svazuddhAtmanubhUtyAtma-bhAvazrutAvalambanAt / aMtarjalpo vitarkaH syAt yasmiMstatsavitarkajam / / 2 / / arthAdarthAntare zabdAt, zabdAntare ca saGkramaH / yogAyogAntare yatra, savicAraM taducyate / / 3 / / dravyAd dravyAntaraM yAti, guNAdyAti guNAntaram / paryAyAdanyaparyAyaM, sa pRthaktvaM bhavatyataH / / 4 / / etaccASTamaguNasthAnAdArabhya ekAdazaM yAvadbhavati / 2-yatpunarnizcalasyaikadravyasyaikaparyAyasya vA ekaguNasya vA zabdAt zabdAntaramityAdisaGkramaNarahitaM bhAvazrutAvalambanena cintanaM tad dvitIyam, idaM ca dvAdaza eva guNasthAne bhavati, trayodaze tu dhyAnAntarikA bhavet / 3-tato yatra kevalI bhagavAn acintyAtmazaktyA bAdarakAyayoge svabhAvataH sthitiM kRtvA bAdaravacanamanoyogayugalaM sUkSmIkaroti, tataH sUkSmavacanamanasoH sthitiM kRtvA bAdarakAyayogaM sUkSmatvaM prApayati, tataH sUkSmakAyayoge punaH kSaNamAtra sthitiM kRtvA sadyaH sUkSmavAJcittayoH sarvathA nigrahaM kurute, tataH sUkSmakAyayoge kSaNaM sthitiM kRtvA sUkSmakriyaM cidrUpaM nijAtmAnaM svayamevAnubhavati, tadyogyazubhapariNAmapratipAtaM ca na prApnoti tattRtIyam, etacca trayodazaguNasthAnasyAnte bhavet / 4-tato yatra sUkSmakriyAyA api samucchedo bhavati, akriyatvayogyaparamavizuddhapariNAmanivRttizca na syAt taccaturtham, idaM tu caturdaze guNasthAne bhavati, tato jIvaH siddhiM yAti / etaddhyAnaM hi abAdhA'sammohAdiliGgagamyaM mokSAdiphalasAdhakaM ca vijJeyam / eSu ca dharmazukladhyAnadvayameva nirjarArthatvAdAbhyantarataporUpaM bodhyam, Arttaraudre tu bandhahetutvAnna tatheti sudRSTibhistayoH sarvathA parihAra eva kAryo'nyathA nandamaNikArakaNDarIkAdivanmahAduHkhAvAptiH syAt / yadi punazceto'ticaJcalatvAtkudhyAnamupaiti tathApi dhIradhIbhiH prasannacandrAdivattannivAraNe evAtmavIryollAso vidheyaH, saddhyAnayostu avyavacchedenAbhyAsaH kAryaH / / / 2010_02 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 15B zrImad devacandragaNivaraviracita- vicArasAraprakaraNe dhyAnasvarUpam / sese maraNaM ikkaM, aTTarUddA ya paDhamapaMcaguNe / addatigaM dhammacaugaM, pamattiapamatti dhammacau / / 65 / / vRtti: xxx sAMprataM dhyAnadvAraM guNasthAneSUcyate ' addaruddAya'tti tatra dhyAnaM caturdhA ArttadhyAnaM 1, rudradhyAnaM 2, dharmadhyAnaM 3, zukladhyAnaM 4 ceti / / uktaM ca - [ dhyAnazatake ] jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM / taM hojja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciMtA ||2|| antarmuhUrttapramANakAlamekatra cittAvasthAnaM dhyAnaM zeSaM calaM taccittaM athavA bhAvanA athavA anupekSA athavA cintAsmRtiH / / uktaM ca - [ dhyAnazatake ] aMtomuhuttamittaM cittAvatthANamegavatthuMmi / chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu || 3 / / antarmuhUrtAt parataH cintA bhavati athavA dhyAnAntaraM vA bhavati punaH bahuvastusaMkrame saMtAno bhavati / / uktaM ca - [ dhyAnazatake ] aMtomuhuttaparao ciMtA jhANaMtaraM va hojjAhi / suciraMpi hojja bahuvatthusaMkame jhANasaMtANo ||4|| ahaM rudaM dhammaM sukkaM jhANAi tattha aMtAI / nivvANasAhaNAraM bhavakAraNamaTTa - ruddAI // 5 // tatrArttadhyAnaM caturdhA amanojJAnAM viyogacintanarUpaM prathamam / amanojJA amanoharAH zabdAdayasteSAM viyogacintanam, kadA ete vrajanti athavA zatrupramukhANAM saMyoge tadviyogacintanam kadA eteSAM kSaya ityAdi aniSTasaMyoge AturAratisamudbhave tadviyogacintane upayogasyaikAgryam abhinavopayogatArUpaMdhyAnaM prathamam manojJaviSayAdisaMprayogacintArUpaM dvitIyam, kadA kathaM vA iSTAH zabdAdayaH- mitrAdayaH saMdRzyante etaccintArUpaikAgrA'nanyopayogarUpaM dhyAnaM dvitIyam iSTa viyogacintAsamudbhavam / zUlAdirogaprakaTane tadvigamacintArUpaM tRtIyam, ete rogA me kathaM jAtAH kathaM gacchanti etaccintAtanmayatvarUpaM rogacintAkhyaM tRtIyam, rogasyApyaniSTatvena prathamabhede evAntarbhAvastathApi aniSTAH zatrupramukhA bhinnakSetratvena rogANAM ca svazarIrAvagAhAt ekakSetreNaiva bhinnAbhidhAnam / tathA cakravartyAdiviSayANAm-abhilASeNa 2010_02 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dhyAnazatakam tadviSayavAJchA nidAnakaraNarUpaM caturtham / evamArttadhyAnaM catuSTayabhedaM saMsAravardhanaM tiryaggatimUlaM jJeyam, - [dhyAnazatake ] rAgo doso mohoya jeNa saMsAraheyavo bhaNiyA / amiya te tiNi vi to taM saMsAratarubIyaM / / 13 / / lezyA AdyA aprazastAstisraH tasya krandanazocanaparidevanatADanalakSaNAni liGgAni / punaruktaM ca [ dhyAnazatake ] saddAivisayagiddho saddhammaparamho pamAyaparo / jiNamayamaNavekkhaMto vaTTai ahaMmi jhANaMmi / / 17 / / ityArttasvarUpam / tacca vadhabandhanavahanamAraNapraNidhyAnam atikrodhagrahagrastaM nirghRNaM rudraghoraM pariNAmaM rudradhyAnaM caturvidhaM hiMsAnubandhi 1 mRSAnubandhi 1 cauryAnubandhi 1 parigraharakSaNAnubandhirUpam / tatra hiMsA dravyahiMsA, sAca hiMsAkaraNakAraNAnumaticintanaikAgratArUpaM prathamam evaM mRSAbhASaNe trikaraNaikatvopayogatArUpaM dvitIyam, cauryacintanaikatvarUpaM tRtIyam, parigrahamilanarakSaNacintAtanmayatvarUpaM tUryarudram, Adye lezyAtrayarUpam, asya liGgAni maraNAbhilASamaraNehA [utsanna-bahula-nAnAvidha''maraNAH,] parasya vyasane harSaH, nirdayatvaM parasya kaSTakaraNe, na anutApa ityAdIni rudradhyAnasvarUpam / dharmadhyAnaM tasya bhAvanA jJAnadarzanacAritravairAgyalakSaNAni / tatra gAthA 2010_02 - NA NiccabhAso kuNai maNodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro to jhAi suniccalamaIo / / 31 / / saMkAidosarahio pasama-thejjAiguNagaNoveo / hoi asaMmUDhamaNo daMsaNasuddhIe jhANaMmi / / 32 / / navakammANAyANaM porANaviNijjaraM subhAyANaM / cArittabhAvaNAe jhANamayatteNa ya samei / / 33 / / suvadiyajagassabhAvo nissaMgo nibbhao nirAso ya / veraggabhAviyamaNo jhANaMmi suniccalo hoi || 34 / / ityAdibhAvanayA vizuddhapariNAmaH munirdharmadhyAnamavalambate / dharmadhyAnasyAlambanAni vAcanApRcchanAparivarttanA'nuprekSAlakSaNAni / dharmadhyAnabhedAH AjJAvicaya- apAyavicaya-vipAkavicaya-saMsthAnavicaya [ dhyAnazatake] Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-150, vicArasAraprakaraNe dhyAnasvarUpam 145 lakSaNAstatra sunipuNam anAdyanidhanaM sarvabhUtahataM yathArthabhAvakathanarUpam ajitam amitaM mahArthamahAnubhAvaM mahAvistAraM niravadyaM jinAjJApavitraM nayabhaGgapramANagahanaM jinAgamaM tadarthacintanahetUdAharaNAdistatraikatvarUpaM jinAjJA-satyatvopayogaikatvaM prathamaM dharmadhyAm, kadApyavabodhe jinAjJA satyA iti cintanam / - [dhyAnazatake aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jagappavarA / / jiyarAga-dosa-mohA ya NaNNahAvAdiNo teNaM / / 49 / / ityekatvarUpaM prathamam / apAyA rAgadveSakaSAyAH ete mama na yujyante, bhAvanA ca - nAhaM vibhAvakartA, nAhaM vibhAvabhoktA, nAhaM vibhAvAdhAraH, nAhaM vibhAvarasikaH, nAhaM vibhAvapariNAmI, na ca pudgalAnAM svAmI, na cAdhAraH, na grAhakaH, na vyApako, no pudgalAnAM yoge mama sukham parakartRtvameva duHkham yaccAnantanirvikArasvabhAvAd anyat tat na mama, ete rAgadveSamithyAtvAdayo doSA apAyA eva, teSAM yoge mama na sthAtavyaM ityAdicintanaikAgratopayogarUpaM dvitIyam / vipAkavicayazca jJAnAvaraNAdInAM nAhaM kartA, nAhaM bhoktA, nAham AdAtA, nAhaM karmaNA samRddha ityupayogacintanatanmayatvaM tRtIyaM vipAkavicayAkhyam / caturthaM lokolokasvarUpam UrdhvAdhastiryaglokAsthAnacintanam, vastutaH svIyAsaMkhyeyapradezaguNaparyAyAvasthAnapariNamanacintanaM tanmayatvaM saMsthAnavicayAkhyaM dharmadhyAnam / - [dhyAnazatake] kiM bahuNA ? savvaM ciya jIvAipayatthavittharoveyaM / savvanayasamUhamayaM jhAijjA samayasabbhAvaM / / 62 / / savvappamAyarahiyA muNao khINovasaMtamohA ya / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa niddiTThA / / 63 / / ityanena dharmadhyAnadhyAtAraste nirgranthA eva, atra digpaTAzcaturthe guNasthAnake AjJAvicayAkhyaM dharmadhyAnamicchanti tadabhiprAyAparijJAnAda, AjJAMgIkAra-tadbhAvanAdayo bhavanti AjJAsvarUpapaikatvopayogasthiratvamantarmuhUrttapramANam anantAnubaMdhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnakaSAyodayAbhAve eva bhavati nArvAg ityuktaM dharmadhyAnasvarUpam / zukladhyAnaM tu nirmalakSayopazamodbhavayathArthaH cetanAprAgalbhye nimittAvalambanaM prAyaH svarUpopayogI svarUpaikatvapariNatasya bhavati pUrvavidaH Adye zukle tacca tatkAlakRtajJAnAvaraNIyakSayopazamarUpabhAvazrutApekSavacanadravyazrutApekSaH no cenmarudevImASatuSAdiSu vyabhicAraH, tacchukladhyAnaM caturddhA pRthaktvavitarkasapravicArarUpaM prathamam, ekatvavitarkaapravicArarUpaM dvitIyam, sUkSmakriyApratipAtirUpaM tRtIyam, 2010_02 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dhyAnazatakam vyuparatakriyAnivRttirUpaM tUryam, tatrAdye dve upazAntakSINakaSAyayorbhavataH, atropazAntakSINakaSAyazabdena upazamazreNikSapakazreNI prArabhyete, evaM jJeyaM dhyAnazatakAzayAditi / tatrAtmanaH pudgalAdibhyaH bhinnatvena svarUpotpAdavyayadhrauvyapRthaktvacintanena svarUpaguNaparyAyapRthaktvacintanena vitarkazrutajJAnAvalambivicAro arthavyaJjanayogasaMkrAntiH, arthaH padArthaH jIvavyaMjanaMtatprakAzakajJAnAdiguNavyUhaH tatra yogo manasa ekatvena vAkkAyacApalarodhalakSaNaH tadrUpaM dhyAnaM dravyAtparyAye paryAyAt dravye evaM sAmAnyadharmavizeSadharmaguNaparyAyayogaparAvarttanena savikalpaM vikalpapUrvakaM zraddhAnajJAnasvarUpaikatvAt bhedaratnatrayarUpaM prathamaM zukladhyAnam / arthapadArthe vyaJjane guNaparyAye ekatvopayogarUpaM vitarkAkhyaM zrutAlambanena avicAraM upayogAntarAsaMkramaNarUpaM nirvikalpaM ca tenAvicAraM nirvikalpatvenAbhedaratnatrayIrUpaM dvitIyam ekatvavitarka-apravicAralakSaNaM zuklaM bhavati / sUkSmakriyA sUkSmayogacalanarUpA tasyA rodhakakAle apratipAtirUpaM tRtIyam / sarvathA sakriyatvaM kSetrAntaragamanarUpakriyArUpaM caturthaM vyucchinnakriyAnivRttarUpaM caturthaM zukladhyAnam / eva dhyAnasvarUpam / tacca guNasthAnakeSu vibhajannAha / / 'aTTaruddAiti prathameSu paJcasaMkhyAlakSaNeSu guNeSu mithyAtvAd dezaviratiparyaMteSu Ataraudre dve dhyAne, Avazyakaniyuktau - [dhyAnazatake] tadaviraya-desavirayA-pamAyaparasaMjayANugaM jhANaM / / savvappamAyamUlaM vajjeyavvaM jaijaNeNaM / / 18 / / iti ArtadhyAne / iya karaNa-kAraNANumaivisayamaNuciMtaNaM caubbheyaM / aviraya-desAsaMjayajaNamaNasaMseviyamahaNNaM / / 23 / / iti rudrAdhikAre / munInAM dharmadhyAnamiti vAkya t, tattvArthe tu apramattAnAM dharmadhyAnam, tacca pratipadyamAnakApekSayA apramatte dharmadhyAnamAlambya pazcAtpatan pramattepi kiyatkAlaM yAvat dharmadhyAnI bhavati, tena AtaMtrika dharmacatuSkaM [ca] pramatte guNasthAnake bhavati, nidAnAtasya munInAmasaMbhavAd apramattAkhye saptame guNe dharmadhyAnasyaiva catvAro bhedA bhavanti / / 65 / / TabArtha :xxx have guNaThANe dhyAna kahe che / mithyAtvathI mAMDI pAMca guNaThANAparyaMta Arta 1 tathA raudra 1 e be dhyAna che, tehanA 8 pAyA che, Avazyakaniyukte muni vinA dharmadhyAnanI manA che. nidAna Artta vinA tIna bheda, dharmadhyAnanA cyAra bheda e sAta bheda pramattaguNaThANe dhyAnanA che / apramattaguNaThANe dharmadhyAnanA cyAra bheda che / / 65 / / caudhamma ekasukkaM apubbisesaMmi egasukkaM ca / carime dusukkacarimA, jjhANabheyA guNaThANe / / 66 / / 2010_02 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 pariziSTam-15B, vicArasAraprakaraNe dhyAnasvarUpam vRtti : 'caudhamma'ityAdi 'apubvi'ityAdi apUrvakaraNe aSTame guNasthAnake catvAro dharmadhyAnasya bhedAH, ekazca zukladhyAnasya evaM paJcabhedA bhavanti / 'sesammi' zeSe anivRttibAdarasUkSmasaMparAyopazAMtamohakSINamohasaMyogikevaliparyaMteSu eka zuklaM bhavati / tatropazAMtamohaM yAvat pRthaktvavitarkasapravicArarUpaM kSINamohe ekatvavitarkaapravicArarUpaM prApyate, sayogikevalicaramabhAge yogarodhakAle AvarjIkaraNakevalisamuddhAtAnantaraM sUkSmakriyAapratipAti prApyate, 'carime'tti carame ayogikevalilakSaNe, 'dusukka tti dvau zuklau caramau sUkSmakriyavyucchinnakriyalakSaNau dvau zuklabhedau bhavataH evaM dhyAnabhedA guNasthAnake jJeyAH / / 66 / / TabArtha : cyAra dharmadhyAnanA pAyA tathA eka pahelo pRthaktvavitarkasapravicAranAma e pAMca bheda dhyAnanA apUrvakaraNaguNaThANe che, zeSa guNaThANe eka zukladhyAna che, navame dazame agyArame zuklano prathama pAyo che, kSINamohe zuklano bIjo pAyo che, terame zuklano tIjo pAyo che, teramAne aMte che, teramAnI AdidhyAna tathA dhyAnAMtarikA che, carima caudame zuklanA chellA be bheda cha, dhyAnabheda guNaThANe iMma kahyA / / 66 / / 2010_02 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 16 pUrvAcAryamaharSikRtaM triSaSTidhyAnakathAnakakulakam / namiUNa mahAvIraM, vucchaM tevaTThiasuhajhANANaM / AharaNasaMgahamiNaM, sumaraNaheuM guruvaesA / / 1 11 aNNANaMjhANaMmI, diTTaMto asagaDapiyapavvabhavo / aNAyArajhANaMmI, vallarajhANI ya kuMkaNao / / 2 / / kudaMsaNaMmi soraTha- sAvayadevo vaNNamicchatto / kohe pAlagasAsaga - nAlIyamAI udAharaNA / / 3 / / mA~mI u bAhubalI, vissabhUI ya saMgamo devo / mA~yAe dhaNasiriyA, bhAujjAyaM parikkhaMtI / / 4 lohaMmi siMhakesara-sAhU ceDaganihANaviha [ vaNia ] i rAgaMmI vikkamajaso, visirIe ya devarai / / 5 / / dosaMmi pippalAdo - mahudevo ceva nAvio naMdo / mohaMmi u baladevo, kaNhasarIraM parivahaMto / / 6 / / 11 icchAe kavilarisI, micchami jamAlipamuha AharaNA / mucchAe kaNagajhao, niyasuyadehANuvagayaro / / 7 || / saMkAe a~vvattA-sADhAo kaMkhAe u mirII [marII], kavilA itthepi bhaNato / / 8 / / gehiMmi mahuramaMgU- AyariyA puNa havaMti AharaNaM / puraniddhamaNe jakkho, je jAyA jiMbbhadoseNaM / / 9 || 1. suttAu gurUvaNaseNaM [gurUvaeseNaM] B / 2. annANajhANaMmI B / 3. asagaDassa puvvabhavo B / 4. aNayArajhANaMmI dhaNasirIA B I 10. B / 5. soravaTThao B / 6 tpavannamicchatto B / 7. mANaMmi A / 8. mAyAi B 9. parikhivaMtI A / 11. 0 sirI ceva devarai B / 12. kiNha0 B / 13. 0dehaNavagayaro B I A / 15. 0dAharaNaM B 16. 0pi bhAsato B / 17. gehaMmi A 18. rasaNadoseNa B 14. avvattAsADhA eva0 2010_02 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 pariziSTam-16 triSaSTidhyAnakathAnakakulakam A~sAe mUladevo, baMbhaNapAheyaAsasajutto / taNhAi gAladAho, chuhAi damago silApAI / / 10 / / paMtho'ppakAlagammo, poyaNamaggami vakkalaJcIrI / paMthANo ya mahaMto, mahiMdasiMho tahiM neo / / 11 / / nidAe AharaNA, thINaddhigayA u puttalAIyA / "nIyANaMmI u "neyA, gaMgadattAiAharaNA / / 12 / / nehamI u marudevI, arahaNNagavairasAmimAI u / kAme kumAranaMdI, hAsapahAse sumucchIo / / 13 / / mAyAvaleva kalusa-jhANaMmI abhi mahApIDhapIDhA ya / kalahe kamalAmelA-haraNe puNa nArao neo / / 14 / / jujhaMmi koNio khalu, pajjoo ceva su~humaThANesu / nijujjhamI ya bharaho, bAhubalI ceva didruto / / 15 / / saMgaMmi u bhavadevo, gahiyavao nAgilAi aNuratto / saMgahajhANaMmi tahA, daivve luDubba mammaNao / / 16 / / . vavahAraMmi saMvattI-juyalaM puttatthaheu vivayaMtaM / kaiyaMvikkayajhANaMmI, kusagAhIluddhanaMdo u / / 17 / / tahaNatthadaMDajhANe, vahagA dIvAyaNassa saMbAI / aMbhoga baMbhadatto, baMbhaNaacchI vikato / / 18 / / aNAbhogajhANaMmI pasannacaMdo mahArisI neo / "riNaAvilajhANaMmI tillaggAhA samaNabhagiNI / / 19 / / veraMmi pharusarAmo, sudADha taha sAlasIsatAvasiyA / "vIyake rajjanimIttaM, UhaMto cANako neo / / 20 / / 19. AsAi B | 20. ye tohAi gAladaho A | 21. maMdamagosilApAI B / 22. paMthapa0 A | 23. maggesi B | 24. 0sIho B1 25. neu B / 26. nIANami B / 27. neyAMA gaMgadattAi B | 28. arihannaga B | 29. sAmimAU a B | 30. 0pahAsAsumucchi au B1 31. mahApIDhapIDhA B | 32. kamalAharaNe A | 33. nArau neu B | 34. bahusaThANesu B1 35. davvAtittuvva B | 36. savittIjuala B / 37. kayavikkaya0 A / 38. 0lohanaMduvva B / 39. AbhogI B | 40. 0acchINi madaMte B | 41. riNayAravila B / 42. tillaggAhI samaNabhagiNI BI 43. sudADhu B / 44. saali0B| 45. viyakke rajaheuM A / _ 2010_02 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dhyAnazatakam "hiMsAe kAlasUyara, ninnagavaNio Neo mahesaradatto / hAsaMmI caMDaruddassa, bhAvisIso samitto ya / / 21 / / pahasaMmi ya pajjoo, vArattarisiM samaM uvahasaMto / ose kamaTho govo, kausilasakhavago ya vIrassa / / 22 / / pharuse culaNI-maNirahe-sappAgariso ya sAviyAi paI / bhayajhANaMmi vi bhaddo, gayasukumAlassa uvaghAI / / 23 / / appapasaMsAjhANe, rahakAro "aMbaluMbi toDiMto / paraniMdAe khevago, ragaDU pai paDiniviTTho / / 24 / / paragarihAe guTThA-mAhilago pUsamittaahikhavago / / parigahajjhANe kuMcaga-siTThI taha cArudatto ya / / 25 / / / paraparivAe sassU, subhadosaM asaMtayaM ditI / paradUsaNaMmi rUddo, aMgaMmi sadoSamAhito / / 26 / / AraMbhe uddavae, dIvAyaNaggAyakaraDakaraDatti / saMraMbhe saMkappe, khuhagakumAro udAharaNaM / / 27 / / / pAvANumoyaNaMmI, uvarohAvarohiNo uvajjhassa / dhaNNatti saMsagajaNo, nAyavvo hoi AharaNaM / / 28 / / aurAmAdahigaraNe, naMdagamaNiyArasiTThiAharaNaM / / asamAhi-maraNaMmI, khaMdagaM pai pAlago neo / / 29 / / kammodayaMmi kaNho, puvvaM subhabhAvao vi pajate / kammodayapaJcayao, asuhaMjhANaM jhiyAyaMto" / / 30 / / iDDIgAravajhANe, dasannabhaddo naresaro neo / rasagAravaMmi rAyA, jiyasattU udaganAutto / / 31 / / 46. hiMsAiB | 47. 0vaNiu B / 48. bhAvasIso B / 49. 03 B / 50. vArittarisiM A / 51. pause B | 52. 0rahassappA0 B | 53. aMbulubi toDato B | 54. ravavagA B | 55. kUragagaDu paDiniviTThA B / 56 paragiha0 A / 57. kuMciga0 B / 58. dIvAyaNagoakuraDukuraDuti B / 59. khuhagakumaro A / 60. rAyavarohAvarAhavajjhassa B | 61. dhanutti B | 62. ArAmAvahi0 B | 63. asamAhI0 B | 64. neu B | 65. subhabhAvi B | 66. paJcayau B / 67. asuhajhANaM A / 68. jhiyAyiMto B | 69. narIsaro B / 70. neu B / 2010_02 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 pariziSTam-16 triSaSTidhyAnakathAnakakulakam sAyAgAravajhANe, "diTuMto ittha hoi nAyavvo / 'narayattho sasirAyA', iva gAhutto sasIrAyA / / 32 / / avveramaNaMjhANe, puttANaM aviraI ahilasaMtA / usuyAruttabhigujasA, mUalagabhAyA ya vineu / / 33 / / jhANe amuttimaraNaMmi, muttivigghe niyANakaraNaMmi / citteNa nisiddho vi hu, taccitto hoi saMbhUoM / / 34 / / katthavi rUvaMjhANe, ahiyapayaM dIsae a tado tammi / saMgaro [sarUve] saNaMkumAro, pararUve saMgaDa govAlo / / 35 / / iya tevaTThIjhANA, [yathA] "sodAharaNA ya kittiyA a / kesiMci aTTajhANe, avatAro kesiM rUddammi / / 36 / / savvattha biMdulovaM, pAiyabhAvAu ittha kAUNa / aNNAjhANente yaM, thovaM pADho vikatthe va / / 37 / / triSaSTidhyAnakathAnakakulakaM samAptam / / / iti vaikramIye 2065 tame varSe vijayakIrtiyazasUrINA saMzodhitaM saMpAditaJcedaM pUrvAcAryamaharSikRtaM triSaSTidhyAnazatakathAnakakulakaM samAptam / / 71. neu uvaesamAlamajjhami B / 72. nirayattho B | 73. averamaraNajhANe A / 74. ahilasaMtA A / 75. isuAratta B / 76. viNaNeA A / 77. amuttimaraNaM jhANe A / 78. ceva B / 79. saMbhUu B / 80 kavi B | 81. dissaea B / 82. sagaruvi B / 83. 0 rUve a sagaDagguvAla A / 84. soyA vikittiyA a suhA A ! 85. avayAro B | 86. 0loaM B | 87. pAyaya0 B / 88. kAUNa A / 89. 0jhANuttipayaMte B / 90. yaM pADho B / 91. dhyAnakathAnakagAthA samattA B | JainEducation International 2010_02 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-17 ajJAtakartRkaH dhyAnacatuSTayasya vicAraH / rUpasthaM ca padasthaM ca, piNDasthaM piNDavarjitam / dhyAnaM caturvidhaM jJeyam, saMsArArNavatArakam / / 1 / / pazyati prathamaM rUpam, stauti dhyeyaM tataH padaiH / tanmayaH syAttataH piNDe, rUpAtItaH kramAdbhavet / / 2 / / yathAvasthitamAlambya-rUpaM trijagadIzituH / kriyate yanmudA dhyAnam, tadrUpasthaM nigadyate / / 3 / / vidyAyAM yadi vA mantre, gurudevastutAvapi / padasthaM kathyate dhyAnam, pavitrAnyapadeSvapi / / 4 / / stambhe suvarNavarNAni, vazye raktAni tAni tu / kSobhe vidrumavarNAni, kRSNavarNAni mAraNe / / 5 / / dveSaNe dhumravarNAni, zazivarNAni zAntike / AkarSe'rUNavarNAni, smarenmantrAkSarANi tu / / 6 / / yatkimapi zarIrastham, dhyAyate devatAdikam / tanmayIbhAvazuddhaM tat, piNDasthaM dhyAnamucyate / / 7 / / ApUryavAmamArgeNa, zarIraM prANavAyunA / tenaiva recayitvA'tha, nayed brahmapadaM manaH / / 8 / / abhyAsAd recakAdInAm, vinApIha svayaM marUt / sthirIbhavenmanaHsthairyAd, yukti noktA tataH pRthak / / 9 / / nimeSo'rddhArddhamAtreNa, bhuvaneSu bhramatyaho / manazcaJcalamadbhAvam, yuktyA bhavati nizcalam / / 10 / / lIyate yatra kutrApi, svecchayA capalaM manaH / nirAbAdhatAthaivAstu, vyAlatulyaM hi cAlitam / / 11 / / manazcakSuridaM yAvad, ajJAnatimirAvRtam / tattvaM na vIkSate tAvada, viSayeSvevaM muhyati / / 12 / / janmamRtyudhanaM dausthyam, svasvakAle pravarttate / tadasmin kriyate hanta !, cetasvitA kathaM tvayA / / 13 / / yathA tiSThati niSkampaH, dIpo nirvAtavezmagaH / tathehApi pumAnityam, kSINAdhiH siddhavatsukhI / / 14 / / vikalpavirahAdAtmA, jyotirUnmeSavAn bhavet / taraGgavigamAd dUram, sphuTaratna ivAmbudheH / / 15 / / viSayeSu na yuJjIta, viSayebhyo nivArayet / indriyANi manaHsAmyAH, bhrAmyanti svayameva hi / / 16 / / indriyANi nijArtheSu, gacchantyeva svabhAvataH / svAnte rAgo hi dveSo] vA, nivAryastatra dhImatA / / 17 / / yAtu nAmendriyagrAmaH, svAntAdiSTo yatastataH / na vAlanIyaH paJcAsya-saMnibho vAlito balAt / / 18 / / nirlepasya nirUpasya, siddhasya paramAtmAnaH / cidAnandamayasya syAd, dhyAnaM rUpavivarjitam / / 19 / / / / iti vaikramIye 2065 tame varSe AcArya-vijayakIrtiyazasUrINA saMzodhitaH saMpAditazcAyam ajJAtakartRkaH dhyAnacatuSTayasya vicAraH samAptaH / / 1. kSobhavidruma. (pratau) 2. tathehyApi (pratau) [adyAvadhi ayaM grantho'mudritaH / asmin granthe rUpasthAdini catvAri dhyAnAni darzitAni / -sampA0] 2010_02 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-18 pUjyapAdamunibhAvavijayakRta-dhyAnasvarUpaNaprabandhaH / [DhAla-1, caupaI] sakala jiNesara pAya vaMdevI, samarI mAtA zAradadevI; dhyAnataNo hu~ kahuM vicAra, zrI jinavacanataNe anusAra / / 1 / / jIvataNo je thira pariNAma,kahIye dhyAna tehaD nAma; tehataNAM che cAra prakAra, doya azubha doya zubha mana dhAra / / 2 / / ArtadhyAna ne raudradhyAna, dharmadhyAna valI zukladhyAna; durgatidAyaka pahelA doya, sadgati hetu avara do hoya / / 3 / / ArtadhyAnanA cAra prakAra, tehamAM pahelo eha vicAra; apriyaviSayataNo saMjoga, mana ciMte ima tAsa viyoga / / 4 / / e kurUpa kAM dIse daiva, virasa bhakhe e kuNa sadaiva phAsa kaThora kavaNa e khame, azubhanAda e kuNane game. / / 5 / / duHkha durgaMdha kare bahu eha, kadA ehano hoze cheha; ima apriya joge ciMtave, ehano yoga ma hojo have / / 6 / / o pahelo Aratano bhaMga, bIje vaMche viSaya prasaMga; sukhakArI rUpAdika jeha, teha upara bahu dhare saneha. / / 7 / / dhana parijana bhojana varanArI, pramukha sAra dhyAye saMsArI; je dekhe rUpAdikavaMta, tehanI lAlaci kare anaMta / / 8 / / tehanuM dhyAna dhare nizadiza, te muja kAM na dIye jagadIza; te na mile to pADe cIza, ghaNuM nisAse dhUNe zIza / / 9 / / je je pAme manohara bhoga, nitu dhyAye tehano aviyoga; aNapAmyAno ANe kheda, e bIjo Aratano bheda / / 10 / / trIje rogAdika ApadA, Ave tava ema ciMte sadA; e duHkha deha dahe mAharu, kavaNa upAya karI saMharUM / / 11 / / * ArtadhyAna vagere cAra prakAranA dhyAnane suMdara geya padyomAM rajU karato A prabaMdha aneka hastalikhita pratone AdhAre zuddha karavAmAM Avyo che. 2010_02 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dhyAnazatakama kAsa zvAsa jvara zISaka-zUla, khayana nayana pIDA pratikUla; vAya pramukha savi roga samUla, jAo vAuliMmA jima tula / / 12 / / auSadha vaidya ane surasurI, maMtra jaMtranI sevA karI / jogI jaMgama sevI saMta, rogAdikano ANuM aMta / / 13 / / eNI pare trIjuM AratadhyAna, cothe dhyAye pApa nidAna; dharmataNo jo hoya prabhAva, to muja hojo ehavA bhAva / / 14 / / rAja Rddhi ramaNI saMyoga, vaMche suranara khecara bhoga; vAsudeva naravai cakkavai, padavI pAmuM ima ciMtavai / / 15 / / ehavA bahupare kare niyANa, rayaNa tajI lahe kAca ajANa; bhogAdika hete zrI dharma, chaMDe maMDe ghaNA kukarma / / 16 / e cAre AratanA bheda, ehanAM lakSaNa paNa che veda; ANe zoka kare Akranda, rudana kare valI vilave maMda / / 17 / / eha durdhyAna karatAM deha, durbala hoe nahi saMdeha; eNe dhyAne nAse saMvega, manamAM thAye atiudvega / / 18 / / eNe dhyAne vAdhe Arati, jIva na pAme sukha adharati; nAse buddhivaMtanI buddhi, aNe durdhyAne na rahe zuddhi / / 19 / / eNe durdhyAne Dhalake kuMbha, vividha rogano hoya AraMbha; ima ihaloke doSa aneka, ehathI thAye suNa suviveka / / 20 / / parabhava ehathI tirIyagati, thai girolI jima saMyati; suMdara-zeTha ne naMda maNiyAra, lahyA geha DeDaka avatAra / / 21 / / iha-parabhava ehathI bahu doSa, jANI ANI mana saMtoSa; saMpada Apada upara guNI, rAga doSa mana nANe muNI / / 22 / / ehathI pUrava punya vichoha, te saMpada upara zyo moha; / jehathI pUrava pApa viccheda, te Apada Ave zyo kheda / / 23 / dekhI jaga bahu vastu udAra, kAM tuM ciMtA kare apAra; ciMtAe vyApe saMtApa, na hoye ciMtita hoye Apa / / 24 / / te mATe mana satya pradhAna, dhAre vArI AratadhyAna bhAva kahe jinavANI mudA, sevo jima pAmo saMpadA / / 25 / / iti ArtadhyAnasvarUpam / 2010_02 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 18, dhyAnasvarUpaNaMprabandhaH [ DhAla - 2 rAga - malhAra, ekavIsAnI... troTaka : evaDA vIra pIzAca sAdhi, maMtra taMtrAdika karI; viSa zastra jAle agni jhAle, pAsa jaMjAle dharI / cAla : bIjAnA re, cAra prakAra kahuM have; tihAM pahelo re, jIva taNo vadha ciMtave / aparAdhi re, niraaparAdhi je jIvaDAM; tasa haNavA re, kare manoratha evaDA / / sAMDha ziyAla kutarAdika, jIva joDI dehane; huM haNuM chedana bhedanAdika, karI vedanA tehane || 1 || troTaka : ciMtave khoTA jeha moTA, teha bahupare bhAkhiye; kelavI mAyA bahu upAyA, marma paranA dAkhiye / kIje cADI mana ruhADI, Ala parane dIjIo; nija doSa DhAkuM kahe vAkuM, prANa paranA lIjIo / / 2 / / cAla : vadha baMdhana re, mAraNa dAraNa bahu pareM; ima dhyAye re, taMdulamacchataNI pare / eha pahelo re, hiMsAraudra kahuM have; bheda bIje re, mRSAraudra ima ciMtave / / snAtra tra - pUjAnI dezI ] cAla : bheda trIje re, sabala krodha lobhe karI; mana dhyAye re, leuM paradhana apaharI / melI dhADuM re, pADuM mAraga ati ghaNA; ghara phADuM re, tADuM adhipati dhana taNA / / troTaka : dhana taNA adhipati baMdi jhAlaM, haNuM tehane bahu pare; mAyA upAzI deuM pAzI, kRpAzI te upareM / troTaka : dAkhazuM duHkha maraNAMta tehane, izI AzA mana dhare; sarvanI zaMkA kare ehavI, rakhe koi muja dhana hare / jaba kiMpi jAye saMtane paNa, cora karI tava ciMtave; e kahyuM rakSAraudra cothuM, sAMbhalo lakSaNa have ||4 || ima bahu prapaMce vitta saMcuM, loka vaMcu atighaNA; ima raudra trIje kare mUrakha, manoratha corI taNA / / 3 / / cAla : bheda cothe re, paMca viSaya kAraNa taNI; dhana dharaNI re, gharaNinI rakSA bhaNI / ima dhyAye re, e savi jatane rAkhazuH je harase re tehane bahu duHkha dAkhazuM / / 2010_02 cAla : hiMsAdika re, cAramAMhi koi ekane pAtakane re, seve chaMDi vivekane / e paheluM re, lakSaNa bIjuM eNI pare; te saghalA re, pApa sadA bahu Adare / / troTaka : Adare kumati kubuddhi pare, valI dhanAdika kAraNe; hiMsAdi pApa kare anANI, eha trIjuM jina bhaNe / 155 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dhyAnazatakama cothu vadhAdika pApa karato, jAvajIva na osare; paraloka same paNa na ciMte, kAlasaurikanI pare / / 5 / / cAla : eha lakSaNa re, raudrataNAM jinajI kahe; eNe dhyAne re, ihaloke paNa duHkha lhe| eha dhyAne re, raudra avarane citavI; pAtikanI re, rAzi kamAye navanavI / / troTaka : navanavI Apada lahe Ape, droha pApe jIvaDo; lalitAMgazuM jima droha karato, tAsa dAsa jaDo vaDo / drohI sudarzanataNo jogI, sarpathI parabhave gayo; yugabAhu upareM droha buddhi, duHkhI maNiratha thayo / / 6 / / cAla : iNa dhyAne re, parabhava hoya nirayagati; kaMDariko re, kuruDo ukkuraDo jati / brahmadatto re, cakkI subhUma vasunRpo; tima maMDika re, lohakhuro caurAdhipo / / troTaka : paurAdhipo tima maMda mammaNa, seTha pamuhA bahujaNA; cAre prakAre raudra karIne, narake pahutA atighaNA / teNa jANI raudradhyAna chaMDo, bhavika zubhamati Adaro; kahe bhAva samatA bhAva bhAvI, sukhe siddhivadhU varo / / 7 / / iti raudradhyAnasvarUpam / [DhAla-3, duhA] siddhi latA vane jaladharu, sukha saMtAna nidAna; trIju dhyAna kahuM have, nAme dharama dhyAna / / 1 / / sarva jIva nija jIvasama, ciMtavato guNavaMta; samatA rasamAM jhIlato, thora saMvega dharaMta / / 2 / / dhIrapaNe sahato sadA, parisaha ne upasarga; rAgAdika sarva jIpato, aMtaraMga ripu varga / / 3 / / niramala saMjama pAlato, pariharato savi doSa; AzA paranI chAMDato, mana dharato saMtoSa / / 4 / / sukha saghalAM saMsAranAM, ciMtavato duHkharUpa; eha dhyAnane dhyAvavA, yogya kahyo munibhUpa / / 5 / / [rAga - praNamuM tuma sImaMdharujI...dezI] cAra bheda tehanA kahyAMjI, tihAM e pahelo jANa; citta vivekI ciMtavejI, zrI jina ANa pramANa, caturanara, sevo zrI jinavANa, kAmita pUraNa suralatAjI; ziva sukha surataru khANa, catura0 / / 1 / / mUlathakI jeNe karyojI, rAgAdika ripu aMta; te jina navi bole mRSAjI; jehanuM jJAna anaMta, catura0 / / 2 / / 2010_02 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 pariziSTam-18, dhyAnasvarUpaNaMprabandhaH bhAva agocara kevalIjI, je bhAkhe jinabhANa; te chadmastha kaho kihAMjI, samaje sayala ajANa, ca0 / / 3 / / te mATe jinanA kahyAMjI, je je bhAva aneka; te saghaLAM huM saddahuMjI, ANI hRdaya viveka, ca0 / / 4 / / kumati kadAgraha AdarIjI, zrI jina ANa udAra; utthApuM kadIye nahIjI, kAmita phala maMdAra, e muja prANa AdhAra, ca0 / / 5 / / ima jina ANa taNo karejI, jeha vicaya niradhAra; te ANAvicayAbhidhojI, ehano prathama prakAra, ca0 / / 6 / / eNe dhyAne hoya niramaluMjI, samakita zivasukha mUla; have apAyavicayAbhidhajI, bIjuM suNa anukUla, ca0 / / 7 / / rAgadveSa vikathA tathAjI, gArava viSaya kaSAya; Azrava niMdAdika taNAjI, ehanA dhyAne apAya, ca0 / / 8 / / rAgAdika sevyA karejI, ihabhava adhika saMtApa; parabhava narakAdika diyejI, jihAM bahu vedana vyApa, ca0 / / 9 / / eNe dhyAne jANI karIjI, rAgAdika ripu rUpa; tehano paricaya pariharejI, je dAkhe duHkhakUpa, ca0 / / 10 / / trIje dhyAye karmanAjI, zubha ne azubha vipAka; zubhathI sadagati pAmIyejI, jihAM sukhano paripAka, ca0 / / 11 / / uttama kula sukha saMpadAjI, nara sura khecara bhoga; manavaMchita savi saMpajejI, jo hoye punya saMyoga, ca0 / / 12 / / hari-bala-cakrIpaNuM lahejI, rUpa manohara aMga; kIrati mahimA guNa ghaNAjI, punye nava nava raMga, ca0 / / 13 / / pApa vipAkeM ApadAjI, apayaza zoga kuroga; tiri narakAdika durgatijI, pAme iSTa viyoga, ca0 / / 14 / / chedana bhedana vedanAjI, vadha baMdhana dhanahANa; rUpa jAti mati hInatAjI, durgati taNA phala jANa, ca0 / / 15 / / je Apada nAraka lagejI, te savi pApa pasAya; je saMpada jina pada lagejI, te savi punye thAya, ca0 / / 16 / / 2010_02 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakama 158 eNe dhyAne karI jANatojI, dUrita dUraMta vipAka; pApa hetu saghalA tajejI, jima viSa phala kiMpAka, ca0 / / 17 / / mAMDe udyama dharmanojI, chAMDe Apada kheda; vipAkavicayAbhidha kahyojI, eNIpare trIjo bheda, ca0 / / 18 / / have saMThANavicaya suNojI, cotho sAra prakAra; ihAM jinabhASita ciMtavejI, lokAdika AkAra, ca0 / / 19 / / nara ubho pohale pagejI, doya kara dei kaTI deza; te sarikhaM cAre dizejI, lokAkAra niveza, ca0 / / 20 / / ima heThI sAte mahIjI, tima bahu narakAvAsa; bhavana bhavanapatinA bhalAjI, vyaMtara nagara suvAsa, ca0 / / 21 / / dvIpa udadhi vaLI graha ghaNAjI, suramaMdira niravANa; jIvAjIvAdika taNAjI, citavIe saMThANa, ca0 / / 22 / / loka pramukhanA je kahyAjI, saMThANAdika bhAva; te ciMtavatAM jIvanojI, thira thAye zubhabhAva, ca0 / / 23 / / eNIpare dharmadhyAnanAjI, kahIA cAra prakAra; bhAva kahe nitya bhAvajojI, bhaviyaNa guNa bhaMDAra, ca0 / / 24 / / iti AjJAvicayAdidharmadhyAnaprakAracatuSkasvarUpam / [DhAla-4] [rAga - parajIo adharasa manohara hIrajI re, vasi jima vasio rAme.... e dezI] ehanA lakSaNa cAra kahuM have, tehamAM paheluM eho; jina Agama upara ruci sabalI, saddahaNA bahuneho / / 1 / / bhaviyAM bhAviye re. dharma dhyAna udAro; jehathI durgati dUra palAye lahIye bhavano pAro, bha0dha0 artha sUtrano ati vistAro, tehanI rucie bIjuM; guru upadeza upara ruci ruaDI, tasa lakSaNa e trImuM, bha00 / / 2 / / jAtisamaraNa pramukha vizeSe, jinabhASita saddahIye; paraupadeza vinA e cothu, ehanuM lakSaNa kahIye, bha0dha0 / / 3 / / 2010_02 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 pariziSTam-18, dhyAnasvarUpaNaMprabandhaH lakSaNa eNe jiNahi ramatuM, dharmadhyAna mana seje; vAdalamAMhI rahyo paNa ravi jima, udita jaNAe teje, bha00 / / 4 / / have cAra AlaMbana kahIye, je munijanamana kAme; tihAM pahelu je bhaNe bhaNAve, karma nirjarA kAme, bha0dha0 / / 5 / / bIcaM je sadgurune pUchI, zaMkA doSa nivAre; valI sUtra gaNe o trIjuM, cothu artha vicAre, bha0dha0 / / 6 / / AlaMbanathI sukhe caDIe, dharmadhyAna varadhAme; cAra bhAvanA te have kahIye, jehathI samarasa jAme, bha0dha0 / / 7 / / hu~ kehano nahi ko nahiM mAharUM, mamatA karavI gahilI; jIva ekalo Ave jAve, eha bhAvanA pahelI, bha0dha0 / / 8 / / tana dhana jIvita yauvana parijana, kSaNamAM jAe chIjI; athira ehanI kaho kuNa AzA, eha bhAvanA bIjI, bha0dha0 / / 9 / / janma jarA maraNAmaya bahubhaya, jage sahune saMtAve; dharama vinA ko zaraNa na dIse, trIjIo ima bhAve, bha0dha0 / / 10 / / putra pitA tima nArI mAtA, vayarI bhAi thAye / eka jIvane bhavamA bhamatAM, ima cothIe dhyAye, bha0dha0 / / 11 / / athavA maitrI-Adika munijana, bhAvanA bhAve cAre; dharmadhyAnano jehathI thAye, adhika adhika vistAre, bha0dha0 / / 12 / / sarva jIvanuM hita ciMtavavaM, te maitrI mati bhAkhI; duHkhIyAnA du:kha TAluM ehavI, manasA karuNA dAkhI, bha0dha0 / / 13 / / guNa guNavaMtataNA dekhIne, je mana haraSita thAye; athavA parasukha nirakhI harakhe, te muditA pramoda kahevAye, bha0dha0 / / 14 / / dekhI doSa ghaNA durjananA, te uvekhe nANI; rAga roSa te upara nANe, eha upekSA jANI, bha0dha0 / / 15 / / ima zubhamati amRtarasa siMco, dharmadhyAna taru vAdhe; kahe bhAvamuni iha-paraloke, manavaMchita phala sAdhe, bha00 / / 16 / / iti zrIdharmadhyAnalakSaNa-55lambana-bhAvanAsvarUpama / 2010_02 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dhyAnazatakam [rAga - goDI] zrI dharmadhyAnanA, bheda avara che cAra; piMDasthAdika have, kahIye tAsa vicAra / piMDastha padastha, rupastha tima jANa; nAme valI cothu, rupAtIta vakhANa / / 1 / / jeha nija tanumAMhI, nAbhi hRdaya araviMda; Adika vara ThAme, dhyAye zrI jinacaMda / anukrame abhyAse, nija jIvane nijarUpa; tanamaya thai dhyAye, e piMDastha svarUpa / / 2 / / navakArAdika vara, maMtrataNA pada sAra; tima AgamanA pada, avalaMbI sukhakAra / athavA jima munivara, thui upara bahuvAra; jeha mana sthira sthApe, teha padastha udAra / / 3 / / samasavaraNe beThA zobhe, atizaya vRMde; sura asura narezvara, caraNakamala yaza vaMde / jasa Agala vAje, duMdubhi nava nava chaMde; chatratraya upara, taru azoka jasa naMde / / 4 / / cAmara bhAmaMDala, siMhAsana jasa sohe; jasa phula pagarane, gaMdhe madhukara mohe / / jasa divyanAda suNI, rIjhe saghalA prANi; te jinanuM dhyAye, rUpa bhalI mati ANi / / 5 / / valI na mile jehamAM, rAga dveSa vikAra; zubha lakSaNa lakSita, kAMta zAMta AkAra / te jinanI pratimA, dekhI tanmaya thAya; jinanA guNa dhyAye, te rUpastha kahAya / / 6 / / jasa ATha karmano, lepa lagAra na hoya; jasa paramAtama iti, nAma kahe sahu koya / je cidAnaMdamaya, rUparahita jagi siddha; tasa dhyAna kare, te rUpAtIta prasiddha / / 7 / / arihaMtataNo ima, karato dhyAna sadaiva; abhyAsa vizeSe, tanmaya thAo jIva / / tava karma taNo savi, azubha Tale anubhAva; jinavara pare tehano, dIpe prabala prabhAva / / 8 / / jima loha kanaka hoya, pAmI rasa saMbaMdha; valI kusuma saMyoge, tila jema thAye sugNdh|| tima paramapuruSay, karatAM dhyAna abhede; tehanA guNa pAme, bhaviyaNa kumati vichede / / 9 / / uktaM ca, "AtmAmanISibhirayaM tvadabhedabuddhyA, dhyAtA jinendrabhavatIha bhvtprbhaavH| pAnIyamapyamRtamityanucintyamAnaM; kiM nAma no viSavikAramapAkaroti / / 1 / / ___ kalyANamandire] ANAvicayAdika, piMDasthAdika jANa; ima ahaniza karatAM, pAme koTI kalyANa / aNimAdi siddhi, labdhi aneka prakAra; ihaloke ehathI, lahIe jJAna apAra / / 10 / / parabhave vaimAnika, iMdra tathA ahameMdra; suravara te thAo, tanu ruci jita ravi caMdra / tihAMthI cavIyA valI, uttama narabhava pAmI; zubha dharma ArAdhI, thAye zivapura svAmI / / 11 / / : eha dharmadhyAnathI, saMta anaMta muNiMda; ihabhava ne parabhave, pAmyA paramAnaMda / eha dhyAna karaMtAM, anukrame zukaladhyAnaH bhaviyaNane Ave, kevalanANa nidAna / / 12 / / 2010_02 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 pariziSTam-18, dhyAnasvarUpaNaMprabandhaH ima dharmadhyAnano, mahimA jeha apAra; te kahetAM paMDita, kaho kuNa pAme pAra / muni bhAva payaMpe, ekamanA thai saMta; eha dhyAna ArAdhe, sAdhe sukha anaMta / / 13 / / iti zrIpiNDasthAdikadharmadhyAnaprakAracatuSkasvarUpam / . iti saparivArazrIdharmadhyAnasvarUpaM samAptam / __[DhAla- 5 duhA] zukaladhyAna kahuM have, jinabhASita anusAra; jeha vinA navi pAmIye, paMcamagati sukhasAra / / 1 / / pahele saMghayaNe jike, pUravadhara zrutavaMta; zukaladhyAnanI yogyatA, tehane kahe arihaMta / / 2 / / viSaya-kaSAye AkulA, sattvarahita calacitta; zukaladhyAnane dhyAvavA, te jaDa jANo mitta / / 3 / / hamaNAnA jaDa jIvaDA, ehanuM tattva sugUDha, supare samaje paNa nahI, to kihAM dhyAye mUDha / / 4 / / toye vRddhaparaMparA, vacanataNo AdhAra; AlaMbI kiMcivi kahuM, ehanA cAra prakAra / / 5 / / [rAga-AzAurI / naMdanakuM trizalA hularAve.... e dezI] zukaladhyAna sadA jo seve, to sijhe savi kAma re; tehamAM prathama pRthaktvavitarka, savicAra iti nAma re, zukala0 / / 1 / / tIhAM jIvAdika eka dravyanA, jinabhASita suvicAra re; utpatti-sthiti-nAzAdika jaga, je parayAya apAra re, zukala0 / / 2 / / teha pRthaktve vividha prakAre, dhyAye bahu vistAre re; pUravagata zrutane anusAre, bahuvidha naya AdhAre re, zukala0 / / 3 / / tihAM zrutathI eka artha grahIne, tehanA zabda vicAre re; . zabda thakI valI artha vicAre, munivara mana saMcAreM re, zukala0 / / 4 / / manayogAdika yogathakIpaNe, vicare avara suyoge re; jima saMcAre tima valI vAle, nija mata Abhoge re, zukala0 / / 5 / / ima karato muni eha dhyAnanu, nAma kare soya sAcuM re; . eNe dhyAne karI muni mana thAe, samarasa raMge jAcuM re, zukala0 / / 6 / / paryAyAdika bhAva bhAvatAM, eNIpare bahu abhyAse re; jJAna prakAza ghaj ghaNuM dIpe, duramati dUre praNAse re, zukala0 / / 7 / / have bIjuM ekatvavitarka, avicAra kahevAya re; tihAM riSI eka dravyano eka ja, citta ciMte paryAya re, zukala0 / / 8 / / 2010_02 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dhyAnazatakama zabda artha jogAdikano ihAM, parAvarta navi hoya re; zruta AdhAre eka prakAre, mana thira thAye soya re, zukala0 / / 9 / / sakala kalpanA jAla nivArI, karatA ehano abhyAsa re; vAyu rahita ThAme jima dIpaka, mana navi Dole tAsa.re, zukala0 / / 10 / / aMge vyApyuM viSa jima maMtre, gAruDI DaMke ANe re; tima jaga vyApaka mana eka ThAme, ANe muni eha jhANe re, zukala0 / / 11 / / . bahu iMdhaNathI alago kIdho, ANyo thoDAmAMhi re; tatakSaNa jalaNa zame jima Ape, viNa nIrAdi upAya re, zukala0 / / 12 / / ima saMkalpa apAra nivArI, ANe mana ekAMte re; anukrame atisukhamAM laya pAmI, Ape pAme zAMti re, zukala0 / / 13 / / eha dhyAna mahimAe nAse, cAra karma ghana ghAtI re; kevalajJAna lahe tava niramala, munivara apratipAtI re, zukala0 / / 14 / / pUravadharane eha kahyA te, prAyika jANo jhANo re; nahI to avara sAdhu ne sAdhavI, kima pAme niravANo re, zukala0 / / 15 / / nANI munivara jANI dhyAye, eha dhyAna sukhakAmI re; koika ajANato paNa pAme, jima marudevA pAmI re, zukala0 / / 16 / / jima saMjama jANI lIye bahu jana, jANyA viNa paNa pAve re; / jIvataNe ati zubhapariNAme, tathA dhyAna paNa Ave re, zukala0 / / 17 / / e to Agamane anusAre, abhyAse je Ave re; tAsa svarupa kartuM zubha bhAve, bhAve te sukha pAve re, zukala0 / / 18 / / iti zukladhyAnaprathamabhedadvayasvarUpam / [DhAla-6, rAga-dhanyAzrI / kuMvarajI eha kalA kihAM zIkhI... e dezI] je chadmastha yatine Ave, teha kahyA e doya; have e doya kahIye aMte, te kevalIne hoya re; munivara zukaladhyAna ArAdho, jima kAmita phalasAdho re, munivara0 / / 1 / / mugati sugati avasara jaba ruMdhe, mana, vaca, kAyA yoga; tava sUkSma tanu yoge thAe, trIjA bhedano yoga re, munivara0 / / 2 / / 2010_02 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-18, dhyAnasvarUpaNaMprabandhaH 163 sUkSma kiriyA hoye tehamAM, na cale zubha pariNAma; te mATe tasa sUkSma kiriyA, aniyaTTI iti nAma re, munivara0 / / 3 / / terasame guNaThANe aMte, eha dhyAna muni bhAve; caudasame guNaThANe jaba pahoMce, tava tasa cothu Ave re, munivara0 / / 4 / / sUkSma paNa kiriyA nahI ehamAM, nahI ehano pratipAto; samuchinna kiriyA apratipAti, teha bhaNI eha vikhyAto re, munivara0 / / 5 / / avara sAdhune je mana thiratA, te kaDuM dhyAna pradhAna; yoganirodhe je tanuthiratA, jinane teha ja dhyAna re, munivara0 / / 6 / / eha dhyAnane aMte munivara, karma zeSa savi vAri; chaMDI deha jAye logaMte, thAye zivasukha dhArI re, munivara0 / / 7 / / kevalanANI kevaladarzI, jeha sadAgata moha; janama-jarA-maraNAdika nahi tasa, nahi tasa duHkha saMdoha re, munivara0 / / 8 / / jinajIo paNa jagamAM jeha, ko na kartuM upamAna; te anaMtasukha siddha lahe tihAM, nirupAdhika asamAna re munivara0 / / 9 / / alakha niraMjana parama jyoti valI, parama puruSa jagadIza; ehavA nAma jape tasa bhAve, bhAvamuni nizadiza re, munivara0 / / 10 / / iti zukladhyAnatRtIya-caturthaprakArasvarUpam / [DhAla-7, rAga - raMgANI muja mati tuja guNe ima jinarAja.... e dezI] zukaladhyAna taNA saMkSepe, ima kahyA cAra prakAra; eha dhyAna kerAM have lakSaNa, cAra kahuM suvicAra; guNavaMtA munivara seviye, nitu zubhadhyAna, karamaroga haravAne jagamAM, jeha che amRta samAna guNavaMtA0 / / 1 / / devAdika upasarga kare tava, navi bIhe guNageha re; . pIDA paNa mana nANe tehanI, paheluM lakSaNa teha re, guNavaMtA0 / / 2 / / devAdikanI mAyA athavA, sUkSma bhAva saMdeha; tasa saMmoha upAye na zake, bIjUM lakSaNa teha, guNavaMtA0 / / 3 / / tanuthI alago jIva ciMtave, jIvathI sayala saMyoga; zukalataNuM e lakSaNa trIjeM, dUra hare savi zoga, guNavaMtA0 / / 4 / / atinirAgapaNe karIne kare, upadhi zarIranI sAra; cothu eha kahyu je na kare, mamatA tAsa lagAra, guNavaMtA0 / / 5 / / 2010_02 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 164 lakSaNa cAra kahyA ehanA, have AlaMbana cAra; teha kahuM eNe je dhyAne, caDhatA hoya AdhAra, guNavaMtA0 / / 6 / / kopATopa nivAraka upazama, prathama AlaMbana hoya mAna mathana sukumAlapaNuM je, manataNuM bIjuM soya, guNavaMtA0 / / 7 / / daMbha nivAraNa saralapaNuM je, te trIjuM gatadoSa; loha jhoha saMkSoha vidAraNa, cothu jANa saMtoSa, guNavaMtA0 / / 8 / / AlaMbana ima kahyA zuklanA, sayala durita tarudAva; bhAva kahe have kahuM ehanI, bhAvanAbhavajalanAva, guNavaMtA0 / / 9 / / - iti zukladhyAnalakSaNA''lambanasvarUpam / [DhAla-8,rAga-kedAro / kapUra hoye niramalaM re... e dezI] Adi nahi saMsAranI re, chehaDo paNa navi joya, karma preyoM jIvaDo re; tihAM bahu raDavaDe soya, sobhAgI bhAvo bhAvanA cAra rasAla. je poSe zubha dhyAnane re, jima jananI nija bAla. sobhAgI0 / / 1 / / bhamato eha saMsAramA re, jIva-anaMtIvAra; nara-tiri-nAraka devatA re, pAmyo bahu avatAra, sobhAgI0 / / 2 / / jAti yoni jagate nathI re, te navi lokapradeza; jihAM muja jIve mavi lahyA re, janama vinAza kaleza, sobhAgI0 / / 3 / / ima bhamato paNa jIvaDo re, mUDha na pAme kheda; dharama na sAdhe nirmalo re, je kare karama vicheda, sobhAgI0 / / 4 / / ima anaMta bhava bhAvanA re, prathama kahe arihaMta; vipariNAmanI bhAvanA re, bIjI suNa. guNavaMta, sobhAgI0 / / 5 / / palaTAye savi dravyanA re, jaga bahuvidha pariNAma; te suravara paNa thira nahI re, je lavasattama nAma, sobhAgI0 / / 6 / / to bIjA suranarataNA re, sukha saMpatti parivAra; thira karI je mana ciMtave re, tehanI buddhi asAra, sobhAgI0 / / 7 / / e kahI bIjI bhAvanA re, trIjI e suvicAra; ima saMsAra asAratA re, citta ciMte aNagAra, sobhAgI0 / / 8 / / 2010_02 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-18, dhyAnasvarUpaNaMprabandhaH 165 RddhivaMta paNa sura cavI re, tirigatimAMhi jAya; jala thala khecarapaNuM lahe re, ekindriya paNa thAya, sobhAgI0 / / 9 / / hari saghalA kei cakkavai re, bIjA paNa bahu bhUpaH / sukha saMpada ihAM bhogavI re, pAme duragati kUpa, sobhAgI0 / / 10 / / yauvana-rUpa-kalAdike re, je hoya bahu madavaMta; te hoya parabhave kIDalo re, thAo azuci vasaMta, sobhAgI0 / / 11 / / ima saMsAre viDaMbanA re, iha parabhava bahuvAra; pAme bahupare jIvaDo re, te bhava kima hoya sAra, sobhAgI0 / / 12 / / ima trIjI e bhAvIo re, cothI e suNa mitta; . .. doSa ghaNAM AzravataNAM re, bhAve bhuvana pratIta, sobhAgI0 / / 13 / / / karma baMdhAye jehathI re, te Azrava kahevAya; mithyAmati-avirati valI re, yoga-pramAda-kaSAya, sobhAgI0 / / 14 / / karma ehathI upaje re, karme hoya bhava poSa; bhava bhamatAM duHkha ati ghaNAM re, ima Azrava bahu doSa, sobhAgI0 / / 15 / / ima zubhabhAvanA bhAvatA re, nAse duramati dhaMdha; zukaladhyAna dIpe ghaNuM re, azubha. Tale pratibaMdha, sobhAgI0 / / 16 / / bhAvanavara auSadhi rase re, vAsyuM vArovAra; zukaladhyAna rasAyaNe re, TAle karma vikAra, sobhAgI0 / / 17 / / je je muni mugate gayA re, jAo jAze jeha; te savi zukaladhyAnano re, mahimA nahI saMdeha, sobhAgI0 / / 18 / / ima saMkSepa meM kahyA re, dhyAnataNA anubhAva; vistAre Agama thakI re, jANajyo ima kahe bhAva, sobhAgI0 / / 19 / / iti zukladhyAnabhAvanAsvarUpam / [DhAla-9, rAga-dhanyAsI / hIMce re hIMce re... e dezI] dhyAna suvicAra ima, mana dharI bhavijano, azubha chaMDI vimala, dhyAna sevo; jehathI duHkha Tale, sakalavaMchita phale, cAkhIo mugatisukha, zikhara mevo, dhyAna0 / / 1 / / 2010_02 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dhyAnazatakam prasanacaMdra rAjaRSi, dekha durdhyAnathI, sAtamI narakane, yogya thAye; dhyAna ruDe valI, te thayA kevalI, anukrame mugati vara, nayare jAye, dhyAna0 / / 2 / / bhoga sevyA nathI, tohi durdhyAnathI, dramakapare jIvaDo, naraka pAme; bhoga paNa bhogavI, dhyAna zubha jogavI, bharata bhUpAla pare, pApa vAme, dhyAna0 / / 3 / / japa vinA tapa vinA, dhyAna zivasukha dIye, dhyAna viNa mugati, japa tapa na deve; dhyAna ima muktinu, parama kAraNa suNI, varamuNi bahuguNI, dhyAna seve, dhyAna0 / / 4 / / avara vara guNa vinA, dhyAna Ave nahIM, kahavi Ave tadA, ghara na thobhe; te bhaNI nANadaMsaNacaraNaguNa dharI, dhyAna zubha AdarI, sAdhu zobhe, dhyAna0 / / 5 / / Rddhi jima puNya viNa, kIrti jima dAna viNa, vRkSa jima navi rahe, mUla pAkhe; geha pAyA vinA, thira na thobhe yathA, guNa vinA dhyAna tima, saMta dAkhe, dhyAna0 / / 6 / / jina vacana anusarI, kumatithI nisarI, zuddha samakita dharI, durita chaMDo; caraNaguNa AdarI, citta cokhuM karI, sAra samatA dharI, dhyAna maMDo, dhyAna0 / / 7 / / eNIpare dhyAna suMdara sadA sevatA, pApa saMtApa savi, dUra jAye; jJAna paMcama mahodaya ramA pAmIye, sakala kAmitataNI, siddhi thAye, dhyAna0 / / 8 / / zrItapAgaccha sohAkaro gaNadharo, zrI hIravijayoguru yugapradhAno; dezanA jasa suNI, zAhi akabara guNI, dharma kAme thayo, sAvadhAno, dhyAna0 / / 9 / / tAsa pATe vijaya senasUrIsarU, zrI vijaya tilakasUrI tAsa pATe; tAsa pATe vijayAnaMdasUrIzvaru, vijayavaMto sadA, dharma mATe dhyAna0 / / 10 / / zrI vimala harSa uvajjhAya zrI munivimala, sakala vAcaka ziromaNi virAje ziSa tasa bhAvavijayo bhaNe sevIye, dhyAna surataru sadA, siddhi kAje, dhyAna0 / / 11 / / varSadhara nidhi sudhA, rucikalA saMvatsare, caitra vadI dazamI, ravivAra saMge; dhyAna adhikAra avikAra sukhakArago, khaMbhanayare racyo, cittaraMge, dhyAna0 / / 12 / / iti pUjyapAdamunibhAvavijayakRta-zrIdhyAnasvarUpaNaprabandhaH / 2010_02 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19 zrImaddevacandramunikRtA dhyAnadIpikAcatuSpadI. khaNDa - 4 [duhA dAna zIla tapa bhAvasu, mIliyAM jima sukhadAya ; tima AtamaguNa sAdhavA, cotho khaMDa kahAya / 1 vasu sahaja aNajANatA, jana che ajJa aneka ; AnaMdI bhavabhaya vinA, doya tIna ke eka / 2 upazama munine mana rahyo, dhyAna vinA thira nAMhi ; dhyAna thire zama thira ache, bheda nahIM iNamAMhi / 3 zama thira thAye dhyAnathI, karma koTi kaTi jAya ; dhare dhyAna samavaMta muni, taji vibhAva paryAya / 4 bhavadava dAha zamyA vinA, dhyAna khIranidhi jema ; dhyAna siddha sAdhaka pravara, durati kASTa dava tema / 5 azuddha dhyAna dukha dhyAna taji, mukti bIja bhaji dhyAna; ke mUrakha mAne iso , naraka dAyane dhyaan?| 6 kAma krodha pIDita kare, ripu haNavAne dhyAna; cAhe kUDAM zAstra kahi, nija pUjA abhimAna / 7 ubhayamArgacyuta pApamati, ye azuci upadeza; dhyAnI zivadhAraka kare, zuddha graMtha Adeza / 8 ciMtArodha te dhyAna che, apara bhAvanA jANa; anuprekSA ciMtana aratha, lakhyo zAstra sahi nANa / 9 zuddha azuddha du bhedathI, dhyAna mokSa bhava thAna; nija dhyAnI nirAga muni, dhyAve zuddha ja dhyAna / 10 ajJAni rAgAdiyuta, dhyAve dhyAna azuddha; Arta rodra kudhyAna che, dharma zukla do zuddha / 11 DhAla-1 rAga - gautamasvAmI samosA... ehanI] Arta raudra tajo tumhe, dharma zukla dhari dhyAna re; cauvidha ehija dhyAna che, prathama dhyAna dukha thAna re / Arttaka 1 prathama aniSTa saMyoga che, bIjo iSTa viyogo re; rAga prakopa tIjo dAkhavyo, turya nidAna saMyogo re / ArttaH 2 dava vana viSa mAtaMga hari, durjana ripu valI rAyo re; dhana tana ghAtaka dekhIne, pahilo Arata thAyo re / Artta0 3 upajyA cara thira bhAvathI, smRta diThAM valI dRSTo re; je mana klezane anubhave, tehI ja Arta aniSTo re / ArttaH 4 2010_02 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dhyAnazatakam eha aniSTa gamADivA, ciMte tAsa upAyo re; prathama Arta mana jalpathI, jinavara deva dikhAyo re / ArttaH 5 rAjya baMdhu strI nAzathI, zoka moha bhrama thAyo re; bIya Artta duHkha Arta e, iSTaviyoga kahAyo re / Arta0 6 kAsa zvAsa jvara pittathI, zleSma dhAta dukha dhAmo re; Adhi vyAdhithI Arta ya, roga ciMte iNa nAmo re / Artta0 7 svalpa roga piNa upanA, ciMte bahuta upAyo re; citta kheda bahu anubhave, tIjo Arta kahAyo re / Artta0 8 kAma bhoga strI rAjasyuM, anya sarava AnaMdo re; iMdriya sukha nita ciMtave, tUrya Arta bhavakaMdo re / Artta0 9 jina surapati padapuNyathI, ripu kula kSaya paNa temo re; pUjya lAbha cAhe huve, Arta niyANA emo re / Artta0 10 sukha kAje ripu mArivA, jeha duSTapariNAmo re; Arta niyANA nAma te, dAkhyo dukhano dhAmo re / Artta0 11 ema saMkSepathI covidhe, kahyo Artta jinarAyo re; anaMta jIva pariNAmathI, bheda anaMta kahAyo re / ArttaH 12 e kudhyAna caubhedathI, che pAMce guNadhAmo re; . chaThemai traya bheda che, nahI niyANA nAmo re / Artta0 13 niMdya lezathI upaje, eha durita dava dhAmo re pUrvabaddha saMskArathI, valI thAya dukha dhAmo re / ArttaH 14 phala tirigati che ehano, kAla mahUrata mAno re; mizra bhAva bala e huve, dukkha anaMtano thAno re / Artta0 15 zaMkA zoka pramAdatA, bhaya kali ciMtA bho re; viSayotsuka unmAdatA, bhrAMti nIMda tanu sammo re / Artta0 16 bAhya liMga e ArttanA, dAkhyA zrutameM emo re; heya kudhyAna karI graho, devacaMdra guNa hemo re / Ata0 17 2010_02 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI 169 dahA raudra dhyAna cau bheda suNi, raudra citta dukhanIma; krUrAzaya karuNA vinA, raudra kArya karI bhIma / 1 hiMsAnaMda prathama paya, bIye mRSA AnaMda; tIya caurya AnaMda suNI, turya saMrakSAnaMda / 2 pApakathaka hiMsAnipuNa, nAstika nirdaya mIta; sahaja krUra kapaTa madI, kahyo raudra dukhabhIta / 3 haNe haNAve upadize, cAhe zivasukhageha; jIva haNe arace guru, hiMsAnaMdana teha / 4 cara thira jIva haNyA lahe, maname kautaka jeha; mana cAhe raNamAMhi e, hAre jIpe eha / 5 vadhavArtA dIThAM suNyAM, harakhe je duHkhavANi; huM muja ripu kadi mArisyuM, eha raudramati jANi / 6 muja vairI jIiache, haNasyuM kalabala pAmi; hiMsAnaMdana raudratA, kitA kahUM pariNAmi / 7 parane dukhIyo dekhIne, mana pAme saMtoSa; parasukha dekhI duHkha lahe, eha raudrano poSa / 8 dye hiMsAnA upagaraNa, poSe hiMsaka jIva; bAhya liMga e raudranA, nirdayapaNo sadIva / 9 [DhAla-2 - rAga - adhikA tAharA hUMtA aparAdhI. ehanI // ] catura nara raudradhyAne chAMDo, moTo karma bhayavAsI; bIjo raudra mRSA AnaMde, mUka ukta malavAsI / catura0 1 kUDA zAstra kumata dekhAvI, lokAM vyasana' lagAve; haya gaya ratha pura kanyA dhana vana, kUDa prasAdeya lyAve / catura0 2 bholA janane dharamathI pADe, jUThe paMtha calAve; sAco jUTha kare ripu mAre, kUDa raudra paribhAve / catura0 3 vyasana saMkaTameM pAMDu janane, kUDa bolI dhana joDu vacana yuktisuM bhava kAdamame, ajJAnIjana boluM / catura0 4 kUDo bola akAraja sAdhe, nijane vaktA mAne; mRSA AnaMda raudra te kahIye, jUDha jalpa sukha jAne / catura0 5 corI karma vakhANe dAkhe, corInI vidhi yAcI; cauryAnaMda raudra te kahIye, dukha jala vApI sAcI / catura0 6 caurI citta rahe nita manane, corI karato harakhe; cauryAnaMda raudra kahyo je, tiNa nita paradhana nirakhe / catura0 7 2010_02 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dhyAnazatakam duSTa cauramati kari nijasAthI, paraSATyA dhana lUMTe; dasavidha parigraha ANe corI, dIna mAnavane cUMTe / catura0 8 ityAdika corI vidhi nava nava, nita nita maname dhyAve; / tIjo raudra kahyo dukhasAgara, narakanigoda bhamAve / catura0 9 bahu AraMbha parigraharAto, mAto vIkalapa mohe; cotho raudra saMsArano kAraNa, ATha made karI sohe / catura0 10 ripu pura grAma haNI ripu mArI, ati IzvaratA .varasyuM; je mujha janapadano tRNa core, tAsa kulakSaya karisyuM / catura0 11 moTA sevaka dhanamaNibahulA, savi loke zira nAmyuM; tari sAgarataTa bhedi ari haNi, jagata rAjya meM pAmyuM / catura0 12 viSaya prayoga vizvAsa karIne, ripu haNine dhana ANuM; parigraha rakSAnaMda iNa nAme, turya raudra dukha thANuM / catura0 13 parigraha melaNa rAkhaNa kAje, je mana nita Aloce; raudra karama udayAcali AvyA, nita bhavabhrama to soce / catura0 14 krUra kaThora vaMcaka bacavAdI, daMDa duSTa nilaMzI; liMga pAMca e raudra taNA giNa, kRSNa lezana niyaMzI / catura0 15 lAla nayaNa vAMkA ati bhISaNa, duSTAzaya bhayakArI; bhinna mahurata thiti cheya jasu, nica mArga saMcArI / catura0 16 dharmavRkSamAMhe dahe, e kudhyAna sahAye; rogI viSaya kaSAya gRhIne, niMdya dhyAna bahu thAye / catura0 17 dRDha saMskAra pUravakRtayoge, munine paNa prastAve; Ave piNa nija anubhava AgalI, kAyara jima nAsI jAve / catura0 18 dhyAnayugala kaTuphala malaAgara, duragati kugatino svAmI; / devacaMdra e heya kahyo che, choDo ziva visarAmI ho / catura0 19 [duhA] upazama dharI mana vaza karI, tajI bhoga anurAga; anukramarUpe varNavU, dharmadhyAna mana lAga / 1 maitryAdika cau bhAvanA, dhyAna taNI gata zoga; je jJAnI muni zAMtamana, teha dhyAna ne yoga / 2 ___ 2010_02 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI 171 thAvara jaMgama jIva saba, ke hiMsakake zAMta; ke sukha ke dukhakArake, ke viSayI ke dAMta / 3 nija svabhAva pAmo sakala, saha pAmo sukha geha; samadRSTIbhAve muni, maitrI bhAvana eha / 4 rogI dIna sazokamaya, vadha baMdhanathI naddha; bhUkha tRSA zramasuM naDyA, zastraghAta bhaya rUdva / 5 maraNa bhaye pIDita bhaNI, rakSAnI mati jeha; abhayadAna mati niramalI, karuNAbhAvana teha / 6 darasana jJAna caritayuta, tattvalIna sama dhAra; jita kaSAya tRSNArahita, sumati gupati bhaMDAra / 7 jinazAsana pari bhAvanA, nita nita vadhatI dekhI; mana pramoda pAme adhika, mudItA bhAvana pekhI / 8 nirdaya parasrIlaMpaTa, sababhakSI atiduSTha; muniniMdaka nAstikamati, nijasaMgI guNabhraSTha / 9 ehavA janane saMga paNi, rahe madhyatA sAhi; teha upekSA bhAvanA, kahI jinAgamamAMhi / 10 [DhAla-3 - rAga - dhaNarI biMdalI raMga lAggo... ehanI] hAre morA lAla AnaMda kara e bhAvanA, rAgahIna zivamAga morA lAla; Atmasaukhya muni anubhave, ramato bhAvana vAga morA lAla / 1 bhAvo je guNabhAvanA, adhyAtamaguNarUpa morA lAla; niraviSayI jJAnI muni,paramAtama sukha bhUpa morA lAla / bhAvo0 2 hAre0 moha miTe e bhAvatAM, yoga dhyAna thira thAya morA lAla; parama saukhya muni bhogave, udAsInatA roga morA lAla / bhAvo0 3 hAre0 nirAgI muni ekatA, grahe dhyAna thira kAja morA lAla; nica UMca kuNa dhyAna che, sAdhana dhyAna samAja morA lAla / bhAvo0 4 . hAre0 ThAma doSathI citta e, turata thAya savikAra morA lAla; teha ThAma ekAMta lahi, thAye zAMta sukhakAra morA lAla / bhAvo0 5 hAre pAkhaMDI mithyAmati, mleccha, nIca jihAM rAya morA lAla; raudra bhUta devItaNo, nAstika maMdira thAya morA lAla / bhAvo0 6 hAre0 vezyA vyAbhicArI valI, jihAM kugraMtha vaMcAya morA lAla; mAnI duzIlI jihAM, naTa viTa bhelA thAya morA lAla / bhAvo0 7 hAre0 kAmI bhIla caMDAlano, rAkSasa hiMsAdhAma morA lAla; jUvArI madyapAnano, je cItArA ThAma morA lAla / bhAvo0 8 2010_02 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dhyAnazatakam hAre0 nArI manacalakAraNI, valI, napuMsaka geha morA lAla; nIca karama kara gehame, 'na rahe dhyAnI jeha morA lAla / bhAvo0 9 hAre0 moha kSobha manane kare, asthi rudhira huve jethI morA lAla; bhImazabda jIhAM jIvanA, dhyAnI na rahe tethI morA lAla / bhAvo. 10 hAre0 dhyAnadhvaMsanA jagatame, jike kAraNa jANi morA lAla; te nizcayasyuM muni taje, devacaMdrajI vANi morA lAla / bhAvo0 11 [duhA] zejAdika tIrtha zIra, valI kalyANaka ThAma; sAgara gira vana gavvare, nadI tIra gaDha dhAma / 1 taru koTara udyAname, guhAgarbha samazAna; jinagRha Adika thAnake, muni AraMbhe dhyAna / 2 gatakolAhala mana karI, nirupadrava sukha thAna; bhuMhara maMDapa zUnya gRha, muni AraMbhe dhyAna / 3 ghana tapa vAyu tuSArathI, jiNa thAnaka nahi hANa; jihAM nava ghare rAgAdi nita, muni AraMbhe dhyAna / 4 kASTa zilA bhUpaTTa pari, Asana maMDe sAdhu; vajra vIra paryaMka tima, kAyotsarga agAdhu / 5 jina Asana mana thira rahe, tehI ja Asana sAra; kAusaga paryaMka do, Asana paMcama Ara / 6 prathama saMghayaNI nirbhayI, thira Asana matidhIra; zuddhadhyAna dhari ApaNo, siddha lahe munivIra / 7 navi cAle svabhAvathI, Aya milyAM ati dukha; sahe pariSaha saMvarI, nija Atama sanamukha / 8 hari ahi hAthI asura bhaya, bhUmi bhramaNa vidhAna; cakra zUla dUkha upanA, dhIra na choDe dhyAna / 9 nija dhIrajathI muni bhaNI, bhaya navi thAye koya; nirviSayI saMvega dhara,nija nija dhyAnI soya / 10 [DhAla-4 - rAga - sItA atisohe... ehanI] thira mana vighana nivAro, zuddhAtama jJAna saMbhAro ho0 munivara dhyAna dharo 1 thAna Asana e thoka, mana vaza viNa saghalA phoka; munivara0 thira niramala mana dhIra, saMvegI dhyAyaka vIra ho / munivara0 2 bahu jana thAnaka zasya, jo ekama thAye vazya ho; munivara0 / sanamukha pUrava uttara, dhyAnI che saiga aMtara / munivara0 3 2010_02 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173. pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI triguNa sahita gatamacchara, pahilA sidhyA bahu munivara; muni0 mukhya gauNa muni bhAkhyA, apramata pramatta doya dAkhyA / muni0 4 apramattathI kAyA, te dhyAtA dhyAna suhAyA ho; muni0 apramatta laghujJAnI, muni thAye dharmano dhyAnI ho / muni0 5 tUryathI sapatama tAI,dharmadhyAnataNA guNa thAI ho; muni0 dhyAtA dhyAna tribheda, lezyAthI phalaubheda ho / muni0 6 muni Asana jayakArI, susamAdhi akhaMDa vihArI ho; muni0 Asana calathI cala aMga, tiNa vAdhe khedano saMga ho / muni0 7 vAta dhUpa atipAle, Asanadhara mana navi cAle ho; muni0 lahi abhimata thira thAne, paryaMkAsana dhare dhyAne ho / muni0 8 paryaMka madhya uttAna,vikasana karakalama samAna ho; muni0 nAsAgradRSTi thira zAMta, nizcala tArAnI kAMti ho / muni0 9 bhrU cAli vikAravihIna, thira adhara pallava manamIna ho; muni0 / suptamatsya sara jema, thira vadanakamala gataprema ho / munika 10 thira mana Rju tana dhAre, citrAmamUrati AkAre ho; muni0 / mana mala dhoya viveke, nija jJAnathI rAga na roke ho / muni0 11 sAgara jema gaMbhIra, kanakAcala jima atidhIra ho; muni0 / zAMta samasta vikalpa, nAThI sahu bhramaNA jalpa ho / muni0 12 dRSada citrAmasama jANe, jasu murati sahU sama jANe ho; muni0 / thira Asana guNageha,zuddhAtamadhyAnI teha ho / muni0 13 iNa vidhi dhyAna je dhyAve, te devacaMdrapada pAve ho / muni0 14 dhyAna siddha nija zuddhine, mana dhara prANAyAma; AgamarIti varNavaM, kAraNa zivasukha ThAma / 1 mana thira prANAyAma viNu, kari na sakei koya; pUraka kuMbhaka recake, tIna bheda so hoya / 2 bAhara AMgula khAMcine, je pUrije vAyu; pUraka pavana kahyo tiko, pavana jAName rAyu / 3 ruMdhe thira kari pavanameM, nAbhikamala thira khaMti; kuMbha taNI pari tehane, kuMbhaka pavana kahaMta / 4 ___ 2010_02 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dhyAnazatakam halave halave nIsare, koThAthI je vAyu; citta zAMta kAraNa tiko, recaka pavana kahAyu / 5 nAbhikaMda hadipadama vici, pavana nAthano ThANa; Ayu zubha phala kahe, pavana cAlinA jANa / 6 jogI pavanAbhyAsa dhara, jANe cetana cAli; hRdayakamalameM ANIne, pavanasahita mana vAli / 7 * viSayAzA mana jalpa sahu, ghaTe vadhe nija nANa; akSa kaSAya nAse alaga, svAMtabhAvanA ANa / 8 kihAM pavana vizrAma che, nADI saMkrama kethi; kuNa maMDala gati pavananI,so hiva kahIiM ethi / 9 [DhAla-5 - rAga - prabhu praNamu re pAsa jiNesara thaMbhaNo... ehanI] mana thira karI re, prANAyAma abhyAsIye, jiNaparatakSa re, prANAyAma prakAsIye; prANAyAmame re, maMDala vAyu tape kare, tasu citte re, dhyAnasiddhi * ati vistare / vistare nAsA vivaramAMhe racyA cAre maMDalA, jUjUyA lakSaNa lakSabhede kahyA pavanasu maMgalA; te cyAra maMDala ati hi duragama jAsu zakti apAra che, svasaMvedanathakI jANe saha jagame sAra che / hAM sahU0 / 1 tihAM Aye re, pArthiva bIya varuNa ache, tIya mAruta re, cotho vahni kahyo pache; dhara maMDala re, bhUmi bIja prabha hemanI, vajralAMchana re, cokUNaka dhara khemanI / te khemanI dhara aradha caMdrAkAra vAruNamaMDalo, caMdrAbha vAruNa varuNa maMDita jhare amRta ati bhalo; ati * nIla aMjana dhanasaprabha vRttabiMdu samAkulo, ati capala duragama pavana maMDala lahe paMDita guNanilo / 2 jvAlAyuta re, bhIma trikoNa suprIta che, vahnimaMDala re, svastikabIja sameta che; pura comere, eha pavana nita saMcare, tiNane nita re, praNidhAna jJAnI anusare / 2010_02 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI te have nAzAvivara puri uSNa pIle raMga je, ati svastha halUyo aSTa aMgula hRdaya nAsA saMga je; ati zIghra zItala zvetavaraNe varuNa vAyu vahe sadA, anubhave pavana vihAra jAyaka dvAdaza aMgula cara mudA / 3 vahe tIcha re, cha aMgula raMga zyAma e, zIta unho re, pharasa pavana pura dhAma e; coraMgula re, arddhavRtta navadavasamo, ati uhno re, agni tattvathI mana damo I thira kArya pArthiva ttva dAkhyo varuNa uttama kAmane, 'cala malina kAje vAyu vasika jinavahni tatva sudhAmane; gaja turaga rAmA rAjya dhana zubha lAbha bhUtattva upadise, rAjya dhana sukha sujana abhimata siddha varuNa samAdise / 4 bhavapIDA zokavighnaparaMparA, ima dAkhe re, vahni tattva dukhakaMdarA; bhaya kalikara re, vairamaNadAyaka vAyutattve re, siddha kArya paNa kSaya gache kSaya gache khapravezakAle tattva cAre sukhakaru, te calaNave ahita dukhakara tattva cyAre bhayadharU; te pesatA ravi soma nADI sukha kAraNa jANijyo, jI nIkale dvaya nADI setI ache dukhanI khANa to / 5 2010_02 ache, muNe, vAmanADe re, tattvabhUmi jala sukha nIsaratA re, agni pavana ravithI haraNe; comaMDala re, gamanAgamana pavanane, tasu dAkhUM re, bhalo bUro phala jannane 1 jannane madhyama vAma nADe calata dahana samIra e, jala bhUmi dattaNa nADi calatAM madhya phala kahyA dhIra e; zazi zUra nADI dAhatraya traya kahI zasyasulakSaNA, sitapakSa vAmA udayakAle kRSNapakSe dakSiNA 1 6 175 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dhyAnazatakam caMdranADe re, udaya asta ravime bhalo, e udhai re, pavana viparyaya guNanilo; sitapakSe re, prAtasame paDivAtaNe, vAmanADe re, pavana cAra sukha gaNa bhaNe / gaNa bhaNe te viparIta vahatI prathama dina mana bhaya karI, dhana hANi bIje divasa tIje paMtha dezAMtara carI; atiyuddha arthavinAsa vibhrama duHkha thAna vikAra e, de divasa pAMca lage calato pavana pUThe cAra e / hAM pa0 7 vAma nADe re, amRtamaya hitakAraNI, prANIne re, ravinADI sukhavAraNI; vAmanADI re, amRta jema tanu sukha dhare, tima dakSaNa re, sitapakSe varasukha kare / sukha kare te saMgrAma bhojana suratakArya dakSiNA, mana iSTa uttama dharma kArye vAma nADi vicakSaNA; je kAja grahagaNa thakI na thAye teha vAmAme rahyo, kSiti varuNa tattve pavana rAjA sarva sukha sAdhaka kahyo / hAM sarva0 8 karaliprazne re, pUrNa nADi pRcchakatakaNo, jaya zUnye re, vAme para ripuno giNo; paMDitano re, nAma leya ji le pache, to sIjhe re, kArija viparIte na che / sama varaNa ThAmai nADi vAme thita pRcchakano jaya kahyo, navi nADa vega viSama nAme zastra saMpAtana lahyo rogAta bhUtagRhIta sarpa daSTane tAjo kare, zazi nADi cArI grahe maMtrI to ubhayano dukha hare / hAM0 u0 9 vAma nADI re, vAyu pUrNa jala jo vase, ihitanI re, siddhi turata tihAM upadise; jaba jIvata re, dhana tana lAbhAdika bahu, hai nipphala re, pavananaSTathI sukha sahu / 2010_02 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI sukha sahu jANe pavanase tI puSpa pADe ApaNo, te pachI jANe maraNa jIvana sukha duHkhano cAMpaNo; ati zIghra lAbhe varuNa bhUme bahu dine kAraja sare, e tuccha lAbhe pavana agne siddhatA piNa kSaya kare / hAM0 si0 10 zIghra Ave re, jalatattve thira bhUmime, vIya ThAme re, kahe pavana mRta aganime; vahnitattve re, ghora yuddha bhaya analame, bhUmitattve re, yuddhe ja valI varuName / varuName jJIpe adhika dIpe siMdhu thAye riputhakI, kai zatrudalano bhaMga dhAye vadhe jagame jasa vaki; bhUtattvamAMhe thAye barSA varuNAtattve ati sahI, jhaDa thAya dhana viNu pavanatattve vahnitattve dhana nahI / hAM0va0 11 bhUjalame re, sasya bahUta ati he sahI, nabha pavane re, madhya agnime hve nahIM ; guru rAjA re, baMdha vRddha milavA bhaNI, mane hita re, siddhi cAhe nArItaNI / jo cAha nArI taNI tujane sAdhi pUraNa nADikA, ripuyuddha corI duSTakAje saho riktA nADikA; ripu ghAusetI pUrNa nADI gAtrarakSA je kare, tuja aMga bIje zastra na lage sarva ripume jaya vare / hAM.sa.12 bhUjalame re, garbhapraznathI suta lahe, agni pavane re, putrI garbhane nabha deha; bhratanADI re, pRcchaka jo bese sahI, suta pAme re, riktA nADi putrI kahI; kahI putrI saMmukha nADI khaMDa utapati jANavI, suSmaNAnADe yugalasaMkrama garbhahANi vakhANavI; zravaNa AkhI aru nAsikA mukha DhAMkI aMguSTAdithi, jo vAmavelA cale dakSiNa aMga pIDA to kathI / hAM 0 aM.13 zazI thAnaka re, vAma agrime nADI kahI, ravi thAnaka re, dakSiNa puTha nADI lahI; 2010_02 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dhyAnazatakama saMkramato, re, pavana jIva . paMDita kahe, bikramato re, teha pavana nirajIva he / nirajIva pavane jagata mRtasama jIva pavane jIvato, sukha dukha lAbhAlAbha phala piNa kaho iNa vidhi dIpato; je nADi choDe tikA riktA pUrNa saMkrama avasare pUrNAMga page je dhare Age sarva kArija tasu sare / hAM0 sarva0 14 viSa ghUmyA re, jIve caMdra nADI karI, ravi nADe re, teha mare viSa vistarI; AkarSaNa re, pUraka thira kuMbhaka dhare, uthAna re, recakathI yogI kare / e kare yogI sarava kArija pavanane parabhAvathI, je kare nADItaNo zodhana yoga mAraga dAvathI; ati capala e cha, pavana duragama vasata bhavane vAsame, telakhI jogI tajI Alasa karata nADi abhyAsame / hAM0 ka0 15 [duhA have nADIrI zuddhitA, kahuM graMtha anusAra; jasu abhyAse jANiye, pavanataNo parakAra / 1 kalA sahita ika biMduyuta, rephAkrAMta hakAra; nAbhikamalame ciMtave, aha~ akSara sAra / 2 zojhai teNa hakArathI, ravimaga bhAsurakAMti; agnijhAlayuta agnikaNa, mAlAthI AkrAMta / 3 capala bIjasama dhUmathI, ruMdhyA dasadisI khaMDa; iMdra caMdrane sAdhya nahi, nabhacAri graha maMDa / 4 zaradacaMdrasama dhavalaprabha, maMda maMda nabhacAra; jhare sudhA ziziranADime, pUre pavana udAra / 5 nAbhikamalame ANine, dhare pavana thira deza; kare cittathI pavanane, nikrama ane praveza / 6 nAbhikamala hRdaya kuja, ANe dhAre vAyu; nADizuddhi kare tihAM, dahana maMDale Ayu / 7 ravi nADithI nisare, caMdre pese vAyu; ima nADIzuddhi kIjatAM, sahu icchA kSaya jAya / 8 2010_02 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 19, dhyAnadIpikAcatuSpadI [ DhAla - 6 rAga yoga liyo rAjA bharatarI . ehanI] sADhA cyAre ghaDI rahe, vAyu eke nADi; pIche bIjI nADime, jAye te chAMDi chAMDi / dhAro0 1 ekavIsa sahasa ucchavAsa e, SaTasata tihAM bhelI; svastha manuja ahorAtrime, AnapAna sumeli / dhAro0 2 pavana cAli jANyA vinA, na lahe nija tattva; dhAro0 6 vedha have ciMtavu, cita citra nimitta / dhAro0 3 kari nizcala Alasa tajI, le zvAsa sugaMdhi; jAtI phala bahulAdine, bhUvedhani saMdhi / dhAro0 4 kuMkuma agara kapUrasara, che varuNano vedha; thUla vedha olakha karo, sukhama saMvedha / dhAro0 5 bhramara zalabha mRga pakSime, nara tUraMga zarIra; dhAtu pakSa pASAName, bhUvasa taru nIra / ika maMDalathI nisare, pese bIyaThAma; svechAye cAle sadA, e uttama dhAma / dhAro0 7 navarapurame saMcare, e kautuka kAja; prANAyAma prasAdathI, sIjhe zivakAja / dhAro0 8 kAma darpa mana jaya kare, sahu roga vilAya; tana thiratA jogI kare, vAyutaNe sahAya / dhAro0 9 janma lakSa kRta pApano, kSaya kare turata; doya ghaDIme munivaru, prANAyAmanIsatta / dhAro0 10 eka biMdu jalanoM pIye, mAsa doyane cheha; to piNa prANAyAma sama, navi thAye teha / dhAro0 11 prANAyAmanI sAdhanA, nizcayathI heya; devacaMdra jinadharmame, e navi Adeya / dhAro0 12 2010_02 - - * 179 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 [duhA] iMdriya sukhathI khAcane, zAMta kare nija citta; pratyAhAra ko tike, icchAtaNI nivRtta / 1 nissaMgI mana saMvarI kacha jema dami akSaH zamadhArI muni saMvarI dhare dhyAna supratyakSa / 2 iMdriya dami mana vaza karI, dhare bhAla dharI dhyAna; taji upAdhi mana svaccha kari, citta dhare sama thAna / 3 prANAyAma abhyAsathI, mana navi pAme thAna; nija samAdhi thira sAdhavA, pratyAhAra pradhAna / 4 zAMta saMvegI rAgaviNu, muni navi sAdhe vAyu; AtamajJAnI muni taje, prANAyAma upAyu / 5 vAyu cAlaNArA dukkha kare, mana pAme bahu kheda; adhika siddha piNakA nahI, tiNa na kahyA bahu bhe / 6 iMdra dami sama AdarI, dharma dhyAna thira citta; netra zravaNa yuga bhAla mUkha, nAbhi hRdaya sukha citta / 7 nAsA agrasu lAlabhu, ityAdika tana aMka; tihAM ika thAnaka mana karI, dhare dhyAna umaMga / 8 zAMti citta munine vadhe, jJAna dhyAna nija citta; pratyAhAra sudhAraNA, dAkhI dhyAna nimitta / 9 [ DhAla - 7 rAga raMgIle Atama. ehanI] guNa anaMtadhara jIvane, vaMce bhavame karma; dharo nija bhAvanA 1 rAga dveSa mukhahivahaDhyA, zatru haNuM dhari dhyAna dharo0 Atma lakho nijajJAnasuM, bAlI karma ajJAna | dharo0 2 karma haNu tima dhyAnasuM, jima na paDuM bhavamAMhe; dharo0 bhava jvara ajJAne naDyA, navi diTho ziva rAha | dharo0 3 paramAtama jagaguru Thagyo, nIrasa viSayane saMga; dharo0 sarvajJa Atma navi lakhyo, bhrama ajJAne raMga | dharo0 4 Atmarupa pichANavA, jJAnadRSTi dhari dekhi; dharo. paMca dhyeya aru AtmA, jJAna guNe ika lekhi / dharo0 5 nitya chato che sahaja to, kevala guNa mujamAMhi; dharo0 moha dAha tihAM piDave, jJAna amRta jAM nAhi / dharo0 6 karma ude caugata bhamUM, nizcaya zuddhasvarUpa; dharo0 karma na bhaMjU kema hUM, anaMta catuSTaya bhUpa dharo0 7 taji AzA nija zaktisyuM huM AnaMdasvabhAva; dharo0 cheda ajJAna anAdiro, Aja lahyo nija dAva | dharo0 8 2010_02 - dhyAnazatakam Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 19, dhyAnadIpikAcatuSpadI ima jANI dhIraja dharI, rAgAdika mala khoya; dharo0 dhyAve AtamazaktisuM, dharma zukla dhyAna doya / dharo0 9 dhyeyAdeya svaveda dhyAna, sat cit AnaMda thAna; dharo0 karmahina sarvajJatA, niramala ziva bhagavAna | dharo0 10 jaDa cetana jIvAdi e, dhyeya svabhAva pichANa; dharo0 dhyAna laho mana thira karo, jJAna dayAme ANi / dharo0 11 paramesara paramAtamA, dhyeya arupI deva; dharo0 dravyArthika naya sAsato, ika paramAtama seva | dharo0 12 darzana jJAna AnaMdamaya, akSara vigata vikAra; dharo. iMdriya viNu nikkala guNI, zAMta jANa zivadhAra | dharo0 13 bhavadruma kSaya kara zuddha che, jJAnathakI para bhinna; dharo0 jagata sakala AdarzajyuM, jIrNa jyotimaya dhanna / dharo 0 14 zuddha aSTaguNayukta che, nirmala amaya ameya; dharo0 paratyAgI akSaya guNI, jJAnIne Adeya / dharo 0 15 aNuthI paNa je sukSma che, nabhathI paNa je vRddha; dharo0 jagata pUjya nirbhaya sadA, paramAtama ziva siddha | dharo0 16 dhyAne karma sahu gale, jaga guru amara anUpa; dharo0 jiNa jANe saha jANIye, jAya avidyA dhUpa | dharo0 17 tattvadRSTi nija thira huve, jANe nija anubhUti; dharo0 dhyeya jJeya Adeya te, aMtara Atama bhUta / dharo0 18 vacana agocara bhrama vinA, cIMtavi sahaja anaMta; dharo0 jAsa jJAnameM aMzajyuM, bhAse dravya anaMta / dharo0 19 AtmajJAnathI Atmane, jANyAM thAye siddhi; dharo0 muni tanmaya guNa tahAM lahe, taji grahika grahi laddhi | dharo0 20 lIna thaI grahe ekatA, dhyAtA dhyAna sudheya; dharo0 paramAtama aMtarAtamA, eka abhinna ameya / dharo0 21 2010_02 181 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dhyAnazatakama kaTamai kaTakartA taNI, dIse duvidhA rIta; dharo0 piNa dhyAna dhyeya e AtamA, ethI na bIya paratIta / dharo0 22 bhavame bhamyo ajJAnathI, viNa lAdhA nija nANa; dharo0 paramajyoti jaga dukhaharu, tehija anubhava jANi / dharo0 23 bhAve ima nija bhAvanA, dhyAna bIja guNa dhAma; dharo0 / devacaMdra sukhasAgaru, dhyAna amolaka pAma / dharo0 24 [duhA] nija sarUpa jANyA vinA, na kahe AtamarUpa; tima AtamaguNa varNavU, paramapuruSa sukha bhUpa / 1 AtmajJAna vina jIva saba, karma thakI muMjhAya; ApA paranI bhinnatAtA, supane paNa navi thAya / 2 tiNa muni Atama thira kare, sarva kalpanA mukta; trividharUpa te upadize, dravyArthika guNa yukta / 3 bahirAtama ika bheda suNI, aMtara Atama bIya; dhyAna dhyeya eka tattva dhara, paramAtama prabhutIya / 4 Atamabuddhi tana uparI, pararAgI guNahIna; so bahirAtama jANajyo, moha nIMda laya lIna / 5 deharAga premarAga taji, nija Atama pahicANa; paramAtama sama bhAvIjo, aMtara Atama jANa / 6 nirvikalpa nirlepa ziva, kevalajJAna subhAna; zuddha buddha Adeya zuci, paramAtama sukhakhANa / 7 deha rAga parabhAva tajI, mUkI bahirmukha bhAva; nirvikalpa munibhAvayuta, suddhAtama guNa dhyAva / 8 [DhAla-8 - rAga- mhAre bhImalIyAM nayaNANo pANI lAgaNo pANI rUjI. ehanI] cetana pudagala bhinna karo nija bhAvathI, jJAnIjI0 te murakha mAne eka viveka abhAvathI; jJAnI0 iMdriya dehasUM neha tajo pararUpasuM, jJAnI0 sura nara tiriyaga yoni sahU duHkhakUpa e / jJAnI0 1 ajJAnI navi jANe Atama amUratI, jJAnI0 paramAtamasama jANe jana tana sUratI, jJAnI0 Atamabuddhe zUnya acetana darvane / jJAnI0 2 ajJAnI dhana putra kalatrane ApaNA, jJAnI0 bhinna acetana dravyabhaNI nija jANato, jJAnI0 tasu lAbhAdika kAraNa nijane ThANato / jJAnI0 3 2010_02 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI dehabhaNI nija buddhi ajJAna anAdino, jJAnI0 deha jIva giNa eka haThI te vAdino, jJAnI0 dehamitra nija buddhi Thage sahU loka e / jJAnI0 4 iMdriya viSaya damo ramo nija jJAnasyuM, jJAnI0 taji bahirAtamarAga lago nija dhyAnasyuM; jJAnI0 je tuja dIse eha sahU para heya che, jJAnI0 jJAna sarUpa anupasuM Atamadhyeya che / jJAnI0 5 jJAnI jJeya ja eha ache nija AtamA, jJAnI0 teha ajJAnI aMdha kIyo paratItamA; jJAnI0 nija rAgI paratyAgI jJAnI nirmalo, jJAnI0 rajju nAgabhrama jema dehamamatA dalo / jJAnI0 6 nAgataNo bhrama bhAge sAMkali tiNa kahI, jJAnI0 dehabuddhinA tyAgathI cetanA lahalahI; jJAnI0 eka doya bahu vacana racaname prabhu nahI, jJAnI0 jJAnagamya para jyoti triguNameM e sahi / jJAnI0 7 jiNasure jagasupta jage jAge sahU, jJAnI0 nija saMvedana gamya e Atama guNa grahU; jJAnI0 rAgadveSano nAza have jiNa olakhe, jJAnI0 navI ko muja ripu bhIta na koI mane lakhe / jJAnI0 8 pUravakRta bhava rIta supana sama tehane, jJAnI0 zatru mitra sama rIta gRhe te nija mane; jJAnI0 zuddha sIpara jyoti sanAtana jANahUM, jJAnI0 akSaya Atama dekho Atama nANahUM / jJAnI0 9 taji bahirAtama rAga bhajo nija AtamA, jJAnI0 niramala jANo nitya jiso paramAtamA; jJAnI0 para saMyoge baMdha, mokSa para tyAgathI, jJAnI0 baMdha mokSaguNI vAlo mana rAgathI / jJAnI0 10 jJAnI rahe abaMdha ki jJAna prasAdathI, jJAnI0 2010_02 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dhyAnazatakam nava me dIThA duHkha sahU parasaMgathI, jJAnI0 na paDe bhavame koyaM ke jJAna umaMgathI / jJAnI0 11 e Atama nija pAsa ache jJAnI lahe, jJAnI0 bAhira dekhe teha nikAme dukha he; jJAnI0 sohaM sohaM AparamyAthI jehu re, jJAnI0 te parameSThIrUpa tattva nija guNavare / jJAnI0 12 siddhAMtame paNa eha eha paramIza che, jJAnI0 dekhaNahAro eha eha jagadIza cha; jJAnI0 iMdriyathI manakhA dharo nija jJAname, jJAnI0 nija jANyA vinA dukha ache tapa dAname / jJAnI0 13 jJAnasudhArasa yukta kheda dukha navi sahe, jJAnI0 rAga dveSa malahIna vIna nija guNa lahe; jJAnI0 nirvikalpa mana thApI karo nija kAjane, jJAnI0 caMcala cita na dekhe te nijarAjane / jJAnI0 14 rAga dveSa ajJAna haro kSaNa ekame, jJAnI0 jJAnAnaMda sarupa sva Atmavivekame; jJAnI0 nija ajJAneja karma, jAya nija jJAnathI, jJAnI0 karma na tUTe tapathI te gale dhyAnathI / jJAnI0 15 deha buddhithI baMdha mokSa AtamaguNe, jJAnI0 tIna liMga viNu nitya zuddha AtamathuNe, jJAnI0 yogIne nija jJAnathakI parabhrama khale / jJAnI0 16 aMtara taje vaheleha tattvaviNa mUDhathI, jJAnI0 zuddhAtama supratyakSa gahe atizuddhathI; jJAnI0 kare kAja sahu anya tohi mana jJAname, jJAnI0 bhavasuNa jANe mUDha ane muni dhyAname / jJAnI0 17 AtmajJAna guNajyoti sadA AnaMda che, jJAnI0 karma udaya vaza duHkha tohi sukha kaMda cha; jJAnI0 2010_02 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 19, dhyAnadIpikAcatuSpadI dukhatiko viNa sukha kahyo munirAyane, jJAnI0 jJAna vinA ati duHkha kahyo surarAyane / jJAnI0 18 jJeya dhyeya nija deva jANi saMzaya harI, jJAnI0 devacaMdra suprIti dharo mana thira karI / jJAnI0 19 [hA] viSayathakI sukha nA have, tohI dhare jaDa prIti; ati dAkhyAM piNa mUDhathI, na lakhe Atama rIti / 1 pararAgIkuM jJAna nahi, tiNa upadeza ma dehi; ajJAnI jaDalIna che, jJAnI jJAnane geha / 2 jo gati nija jJAnasuM, joDyAM bhavakSaya joya; paTa jima tana jUne huye, Atama jIrNa na hoya / 3 thIra jogi te jaga sathira, jANI te zivajaMti; jJAna jyoti jANyA vinA, baMdha cheda na karaMti / 4 pudgalagaNa tanu Atmasama, ajJAnI mAnaMti; AtmajJAna vinA mugati, asthiratA duSayaMti / 5 sthUla sUkSma guru jIrNa laghu, dIrgha dukhI tana raMga; dhyAna kAja jJAnI taje, yoga capala manasaMga / 6 gAma nagara tuja ThAma nahi, tuja thAnaka nija nANa; deha rAga bhava rAga taji, bhinna Atmatanu jANa // 7 cetanathI tanu pari giNyAM, na khalAye muni nANa; jaga kAkara sama te giNe, zuddha jJAna sahinANa / 8 tana para dAkhyAM ziva nahIM, jAM navI bheda pratIta; supane piNa tanurAga taji, dharI AtmaguNa prIta / 9 rAga dhanyAzrI] [DhAla - 9 bhavika jana Atama dhyAna dharo, tajI saMkalpa zubhAzubha baMdhaka; nija paramAratha varo / bhavika0 1 2010_02 - prathama bAhya saMyama che sAdhaka, nizcaya Atma kharo; janma liMga tana eha anAdi, AtamasuM Uparo / bhavika0 2 aMdha paMgu jima joga athira che, tyuM tana the jIuro; jJAni AtamajJAnase dIna prati, tana the bhinna kharo / bhavika0 3 madamAto nija para navi bUjhe, tyuMjI upaja karo; ApApara jANyA tinu paTaNo, niphala giNa sagaro / bhavika0 4 vATi dIpasaMgati hai dIpaka, tyuM ziva yaha jIuro; paramAtama sama dhyAna ArAdhyAM hvai cetana ujaro / bhavika0 5 185 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dhyAnazatakam vacana agocara yaha paramAtama, thira pratIta aparo; binA yatana anupamapadadAyaka, Atama guNa samaro / bhavika0 6 supana bhrAMti jAgyAM jyuM bhAMje, tyuM para bhrAMti haro; cidAnaMda avinAza arUpI, nirvikalpa Acaro / bhavika0 7 zAstrajANa piNa dehano rAgI, he baMdhaka naburo; parAdhIna sukha svAda tajo yaha, jJAnasvAda pakaro / bhavika0 8 sukha mUla cida tattva bhaNo muni, nija zaraNo anusaro; caDhi svabhAva jihAM javi bhramako, nIradhilaMghi utaro / bhavika0 9 tribhuvana jANa tattva nirupAdhi, jJAnAnaMda bharo; paramamuni nija Atama jJAnI, nija jJAnane ucaro / bhavika0 10 dharma zukla dhyAna dhyeya bheda yaha, Akhyo artha kharo; pAThaka rAjasAra matisAgara, jJAyaka nija guNaro / bhavika0 11 AtamajJAna dharama guNavAcaka, jaya iMdrI madaro; rAjahaMsa jima bheda jAnadhara, cetana ara tanaro / bhavika0 12 akSara traya guNasuM kari thiratA, dhyAna je devacaMdraroH / AtamajJAna AnaMdasiMdhUra caDhi, akSaya sukha varo / bhavika0 13 iti zrIjJAnArNave yogapradIpAdhikAre DhAlabhASAbandhe paNDitadevacaMdramuniviracite dhyAnadhyeyaprarUpaNAbhidhAno nAma caturthaH khaNDaH saMpUrNaH / 2010_02 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI 187 khaMDa - 5 [duhA paMca mahAvrata jima milyA, ziva sukhanA dAtAra; jima paMcama khaMDa sAMbhalyA, akSaya sukha AdhAra / 1 moha ajJAna kadAgraha, tattvadRSTi na rahAya; zuddhAtama jANyA vinA, nija tattva thira navi jAya / 2 mana thIrathI sAkSAta he, zuddhAtama svabhAva, lakSa thUla sAlaMbathI, sUkSma nirAlaMba bhAva / 3 AjJApAya vipAka vali, lokasthiti AkAra; ise vivake bhAvanA, dharmadhyAna caudhAra / 4 DhAla-1 - rAga - be be munivara viharaNa pAMguryA re. e dezI dhyAna dharamaro dhiraja dhari dharo re, AjJAvicana sunAma re; vasu tattva siddhAMte je kahyA re, dhyAve mAne thira pariNAma re / dhyAna0 1 doya pramANa nikSepA cArathI re, sAtanaye yuta e syAdvAda re; hetu yukati kari te haNavo nahI re, jinavara na vade kUDAvAda re / dhyAna0 2 svAbhAvi svAdhIna trikAlame re, e che guNaparyAya anaMta re; jJAnI siddha dravyane mAnItU re, vyaya utpAdane dhruguNavaMta re / dhyAna0 3 zruta jJAna niramala jinavara dAkhIyo re, zabda artha yUM nityacitAra re; zuddhAzuddha dravya jANe sahu re, teha zakti zrutanI sAra re / dhyAna0 4 pUrvApara avirodhI zuddha e re, nikkalaMka anAdi gaMbhIra re / sarva jANa naya upanaya yukta cha re, gahana aratha muni vaMdya sudhIra re / dhyAna0 5 ratnAkara jime zobhe atighaNo re, pada adhikAra raMgathI yukta re; kumati sarpa mithyAtama gAlavA re, grISma ravisama jehanI sakta re / dhyAna0 6 tribhuvana pUjya zuddhi kara AtmAno re, jasu anuyogAdika cau bheda re; dravyArthika paryAyanaye kari re, sAdi anAdi ache gata cheda re / dhyAna0 7 naya nikSepa karI kasavaTI samo re, kumati bhudhara bhaMjaNahAra re; uttama saMta munine dhyeya che re, Agama jaladhi anaMta apAra re / dhyAna0 8 tribhuvana pUjya janma bhaya kSaya kare re, syAtpada lakSaNa yuta dhyeya re; utpAdAdika yuta SaT dravya che re, jina bhAkhyo zruta e ziva deya re / dhyAna0 9 vibudhAnaMdana vidyAgeha che re, ziva prasthAna paDaha sama eha re; tattva kathaka ajJAna vinA sahu re, uttama bhaNajyo je zruta eha re / dhyAna0 10 _ 2010_02 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 kumatibhaMjaka raMjaka munitaNo re, moha gamAvI ziva dAtAra re; sAdhu baMdha kSaya sukha dye jIko re, ema jinAgama AdarI sAra re / dhyAna0 11 AjJAta nija Atama bhAvajyo re, kevala jJAnAdikaguNa khANi re; saradahijyo nizcaya zraddhA karI re, ima e devacaMdranI vANI re / dhyAna0 12 [duhA] karma nAza karavA bhaNI, dhare munisara dhyAna; teha apAyavicaya kahyo, vAdhA re nija jJAna / 1 syAdavAda pAmyA vinA, bhavadukha lahyA anaMta; jinavaca pota samo kahyo, bhavasAyara bUDaMta / 2 mahA vyasana davadAna e, bhava vana bhamatAM Aja; AtmajJAna pAmo tumhe, sIlaNa ziva sukha kAja / 3 [DhAla - 2 rAga-lAja gamAve re lAlacI ehanI] dhyAnataNI vidhi sAMbhalo, apAyavicaya jasu nAma; janmaaMdha kUpe paDyA, kADhi dye ziva ThAma / dhyAnata0 1 mithyA avirata jogathI, bAMdhyA karmakalaMka; te muja jUThe re kiNapare, kAja karUM ya nisaMka / dhyAnata0 2 karmavaze kima duHkha sahu, huM chaM siddhasvarUpa; karmasainyathI vegalo, huM chaM nijaguNa bhUpa / dhyAnata0 3 dhyAnI karma dahI karI, kaba huve Atama zuddhi; upAdeya nija AtamA, triguNa sahita nija siddhi / dhyAnata0 4 AsravabaMdhano hetu ko, koNa nirjarA hetu; muja AtamaguNa niramalo, muktirUpa sukhaketu / dhyAnata0 5 mokSa lahuM kiNa hetuthI, sahaja sukhI nirAbAdha; sarva jANa jagapUjya, zuddhAtama ArAdha / dhyAnata0 6 sarva jANe eka AtamA, iNa pUMThe sahu deva; ika nija Atama jANatAM vastu jANIye sarva / dhyAna0 7 jyAM lage para saMyoga che, tyAM lage nija guNa hANa; ima zuddhAtama bhAvatAM, pAmIje ziva ThANa / dhyAnata0 8 karmavinAzana hetu e, akSaya siddha upAya; karmathakI para jANajyo, zuddhAtama sukhadAya | dhyAnata0 9 2010_02 dhyAnazatakam Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 19, dhyAnadIpikAcatuSpadI taji prAmAda nitya dhyAIe, karma vinAzana dhyAna; akSara ratna guNayuta lahe, devacaMdra zubha sthAna / dhyAna0 10 [duhA] karmacitratA citavana, tehija vicayavipAka; cetana sukha duHkha ati sahe, karma udaya phalapAka / 1 vastrAzana strI nRtya sukha, mitra putra melApa; surabhi gaMdha bahu bhoga rasa, vanakrIDAdika pApa / 2 gRha gaja hari cAkara puri, azana pAna bahu sukha; karma udayathI te lahe, thaye puNya sanamukha / 3 kAma bhoga kSetrAdi vara, pAmyA mAne sukha tehija pApataNe udaye, thAye dAyaka duHkha / 4 vadha baMdhana ari yogathI, iSTaviyoge zoga; janma maraNa bhava duHkha bahu, thAye pApane yoga / 5 sahaja raudra bhayakAra je, kSetrAdika duHkha thAna; bahuta zIta tapa ghana rahita, te rIta zuddha kari mAna / 6 zIta tApa varSA prabala, iti bhIti dukha hetu; karma bhinna nija bhAvayuta, prasanna bhAva sukha ketu / 7 [ DhAla -3 - rAga karma vipAka vicAro iNa suguNa sobhAgI ho sAhiba mArA. ehanI] pare, Atama bhinna asAra sobhAgI; - mUla bheda ATha karma taNA kahyA, janma maraNa bhramakAra / sobhAgI0 karma0 1 jJAnavarNa karma ajJAnamaya, ghAtI paMca prakAra; so0 bIjo ghAti navavidha karma che, darzana DhAMkaNahAra / so0 karma0 2 madhuyuta asidhArA sama vedanI, duvidha vedanIya jANa; so0 suranara uttama mada sukha akSanA, sAtA udaya pramANa / so0 karma0 3 Adhi vyAdhithI muMje prANIyo, teha asAtA re karma; so0 darzana moha haNe samakita bhaNI, tIna bheda bahu bharma / so0 karma0 4 cAritra moha ude nija bhAvathI, na lahe cAritra zuddha; so0 lAdho paNa pADe paramAdathI, bheda pacIsa viruddha / so0 karma0 5 2010_02 sura nara tiryaga naraka cobhedathI, Ayukarma haDi jema; so0 tIna puNyame eka che pApame, sukha duHkha dAyaka tema / so0 karma0 6 nAma karamathI nAma bahu lahe, gati jAtyAdika bheda; so0 bheda trayANaM citAre samo, gotra karama do bheda / so0 karma0 7 dAnAdika paNa zakti bhaNI haNe, teha karama aMtarAya; so0 uttarabheda kA aDatAlaso, cetanane dukhadAya / so0 karma0 8 189 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dhyAnazatakam saMvaravaMta munitapa Agala, caDhatAguNanI zreNi; so0 karmabaMdhane maMda kare valI, kSayakArI piNa teNa / so0 karma0 9 lahi samavAya khapAve karmane, tarya dhyAna saMyoga; so0 / jJAni nirmala karma khapAvIne, dIpe zuddha niroga / so0 karma0 10 karmacitratA iNa pari ciMtave, janma maraNa dukhakAra; so0 / cara thira joga tibhAvajagatratA, cetanathI paradhAra / so0 karma0 11 karmaudayakarI bahudukha jane lahe, janma maraNa bhayahAni; so0 karmabhinna ima dhyAnI dhyAvajyo, devacaMdrano dhyAna / so0 karma0 12 [duhA] nabha anaMta jinavara kahyo, nAme lokAkAza; asaMkhapradezI triguNamaya, chahUM dravyakA vAsa / 1 urddha madhya adha bhAgathI, tribhuvana kahIye loka; trividha vAyu AdhAra che, sarva dravyano soka / 2 prathama ghanodadhi bIya che, ghanamAruta tanavAta; loka dharyo nijazaktithI, Ati UMco jasu gAta / 3 lokAMte ghanodadhi che, tasu tali ghana tanuvAta; adholoka sagarAjano, urddhaloka raju sAta / 4 veasamA AkAra adha, madhye jhAlari jema; Uradhaloka mRdaMgasama, trividha loka thira ema / 5 adholoka saga naraka che, nAraka khaMTa vasaMta; dukha kleza prANI lahe, zItatRSAdi anaMta / 6 zItavAta to sI kahUM, meru gale jasU tApa; hiMsAdika paNa kAraNe, naraka lahe dukhavyApa / 7 mithyA avirati raudratA, kRSNaleza ati krodha; chedana bhedana tADanA, lahe narakane sogha / 8 baMdha adhomukha aganitala, jvAlana pilana yaMtra; lohakaMTake cAlavaNa, chedana bheda akhatra / 9 dussaha rogaprakopathI, paDe upaDe teha; atidukhIyA saraNo take, pUravakRta phala eha / 10 mitrabaMdha na tiko tihAM, niradaya pApI sarva; huMDAkRti kudhyAnagata, raudramukha viNu darva / 11 vahe pUti duragaMdha ati, kare raudra ati kUpa; raudradhyAna ati ciMtave, nija thiratAthI cUpa / 12 vibhaMgataNe bala jANine, nijakRta karma svabhAva; ajJAnI ati dukha dhare, jJAtA upazamabhAva / 13 [DhAla-4 - rAga-sUrajasAmhA ho poli. ehanI] sAdhe mokSa muni saho jJAnI, saMvege narabhava lahI; mhArA lAla0 taji viSayA sArI saho jJAnI, karma haNe tapa AdarI ho / mhA0 1 sAdhe icchita teha, jJAnI0 kaSTa paDyAM dharma navi taje; mhA0 ka0 / tehija jJAnano geha ho0 taji pramAda nijaguNa bhaje / mhA0 ka0 2 2010_02 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI hitavatsala guNavaMta ho0 tiNa munine bahu dukha dIyAM; mhA0 ka0 tiNanuM dukha paDaMta ho0 dukha sahita prANI nija kIyAM / mhA0 ka0 3 me ajJAnameM lAga ho0 cara thira jIva haNyA ghaNA; mhA0 ka0 paradhana parastrI rAga ho0 vyasana paDyo para rAgathI / mhA0 ka0 4 raudra dhyAna vaza eha ho0 dukha lahyA meM narakanA; mhA0 ka0 iMdriya sukhane neha ho0 loka ThagyA meM kUDathI / mhA0 ka0 5 je te mAryA pUTha ho0 te tUjha mAre nyAyathI; mhA0 ka0 rIsa ma kari ihAM jUTha ho0 eto vArI ApaNI / mhA0 ka0 6 nija hita narabhavamAMhi ho0 ne kIyA tohi vasyA have; mhA0 ka0 bhaMjhI dharmavo rAha ho0 nIca karama bAMdhyA ghaNA / mhA0 ka0 7 grAma nagara de dAha ho0 nirabala jIva haNyA ghaNA; mhA0 ka0 te mujha dukha de sAhI ho0 karma choDe vacanI pare / mhA0 ka0 8 syuM karaM jAvaM ketha ho0 asaraNa karmavaze paDyo; mhA0 ka0 huM duHkha dekhuM etha ho0 aNudiThAviNa pArakAe / mhA0 ka0 9 putra mitra strI dAsa ho0 ke kihAM mai tiNakAraNe; mhA0 ka0 kIdhA pApa vikAsa ho0 piNa dukha dekhu ekalo / mhA0 ka0 10 karma zubhAzubha eha ho0 ethI mujha vIya ko nahI; mhA0 ka0 narakathI kADhe jeha ho0 teha dharama navi Adaryo / mhA0 ka0 11 nija guNa vinA sahAya ho0 koya nahI trayakAlame; mhA0 ka0 lava sukha kAja upAya ho0 kIdhAM dukha anaMta e / mhA0 ka0 12 jainadharama jagamAMhi ho0 dukha hare sukhane kare; mhA0 ka0 raMjyA parigraha grAha ho0 maraNataNA bhaya navi lakhe / mhA0 ka0 13 sAgara vase asaMkhya ho0 mAMsAhArI narakame; mhA0 ka0 bhAje karaDi aMSa ho0 chedana bhedana ati kare / mhA0 ka0 14 pUrava vera vItAra ho0 laDe viDe sahu nArakI; mhA0 ka0 raudra kRtya bhaMyakara ho0 kSetra doSathI nArakI / mhA0 ka0 15 kuMbhI aganine pAka ho0 na mare vaikriyatanabale; mhA0 ka0 parama adharmikAra ho0 zatazata khaMDa kare tihAM / mhA0 ka0 16 tAto tarUyo pAna ho0 phala te madirApAnanA; mhA0 ka0 ___ 2010_02 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dhyAnazatakam mAMsa bhakhe tasu Ana ho0 phala te mAMsAhAranA / mhA0 ka0 17 / parastrIsaMge tasa ho0 lohapUtalI tihAM milai; mhA ka0 dukha gRha naraka e sapta ho0 nimiSamAtra paNa sukha nahI / mhA0 ka0 18 visarayo pUrava vare ho0 citarAve sura pApanA; mhA0 ka0 bhUkha narakame Dhera ho0 dukha tasu ko na kahI sake / mhA0 ka0 19 anna pAna tilamAta ho0 na male bhUkha tRSA khame; mhA0 ka0 tilasama khaMDyo gAta ho0 karmavase vali tasu mile / mhA0 ka0 20 deha thAna bhaja dhyAna ho0 narake sahU dukhakAra che; mhA0 ka0 adholokano thAna ho0 varaNyo madhya kahUM hive / mhA0 ka0 21 jaMbU lavaNa Adi ho0 aMta svayaMbhUramaNa che; mhA0 ka0 saMkhyA tIna anAdi ho0 dviguNa pravistAra che / mhA0 ka0 22 sArddhadvIpa kSetra ho0 mAnuSottara girathI urai; mhA0 ka0 tIsa yugalIyA kSetra ho0 karmabhUmi panaraha giNo / mhA0 ka0 23 Arija mlecha dubheda ho0 janma maraNa duHkha naragate; mhA0 ka0 parAdhIna duHkha kheda ho0 tirigatimeM duHkha bahuta che / mhA0 ka0 24 karmavase udevasi eha ho0 savi khame prANI lahe; mhA0 ka0 akSaratraya guNageha ho0 devacaMdra sukhasAgarU / mhA0 ka0 25 [duhA jyotiSIya tiNa uparA, cara thIra sukhI apAra; ravicaMdrAdi aMsakha piNa, tirache loka majhAra / 1 sohamathI acyuta lage, uparAupara kalpa; graiveyaka vijayAdi pINa, bahuta sukhI duHkha svalpa / 2 nahi vibhAga dinarAtano, ratana teja dIpaMta; SaDa Rtu sukha samakAla che, nahi ati zIta tapaMta / 3 Ita bhIta utpAta ahi, siMha corabhaya nAMhi; paMcaraMga maNi tejasu, dIpe bhuvana ucchAha / 4 ratnavAvaDI ratnasara, tihAM khele suranAri; kalpavRkSa ciMtAmaNi, sAra vastu AdhAri / 5 dhvaja chatrAMka vimAname, strIsaMge sukhavaMta; krIDA giraka vahIrameM, kabaseM jema na khaMta / 6 mehake caMpaka mAlatI, tame ganI koDi; lIlAvana maMdArutale, khele strInI joDi / 7 gAve devI gIta guNa, vAye vINa mRdaMga; gIte surane rIjhave, amarI manane raMga / 8 sukhasaMpada suradhAmanI, upamA kahI na jAya; paMcaraMga maNI caityagRha, vana vApi tihAM thAya / 9 gaDha pariSyA toraNa sahita, poli caityamaNIrUpa; sAmAnika tanurakSakara, saga anIka ika bhUpa / 10 _ 2010_02 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI 193 thirazrRMgAra supIna kuca, zazImukha suranI nAri; kAmakeli guNaAgaru, lakSmIne anuhAri / 11 suMdara guNa aNimAdiyuta, bhUSaNayuta matidhIra; paMDita vinaya sujANa nara, jasu amlAna zarIra / 12 [DhAla-5 - rAga-thArA mholA upara meha jharUkhe dAmanI. ho lAla jharUkhe dAmanI. ehanI] nahI ya dukhI ko roga ko tihAM dIna che ho lAla, nako0 thira zobhA che jAsa vAsa sukhame ache ho lAla; vAsa0 sabhya samAnika maMtraloka tanupAla che ho lAla, loka0 gAyana naTUyA ema vividha suramAla che / vivi0 1 devaloka sukhaoka sadA sukhame rame ho lAla, sadA0 zIlarUpa guNavaMta sahaja maname game ho lAla; saha0 nitanita navanava raMga gIta jayajaya sadAho lAla, gIta0 sAtadhAtu guNa deharUpa sukhakara mudA ho lAla / rUpa0 2 atisukumAla zarIra catura paMDitavarU ho lAla, catu0 doSa kleza bhayahIna zAMta jima nizakarU ho lAla / zAMta0 3 mahAriddhi guNavaMta jihAM sura ati ghaNA ho lAla, jihAM0 beThA sabhA mojhAra iMdra sarIkhA bhaeyA ho lAla; iMdra0 puNyaude lahe sukha sadA mana Umahe ho, sadA0 devalokanI bhUmi sadA sukha guNa gahe ho lAla / sadA0 4 seve amara asaMkha kaMkhama nahIM ho lAla, kaMkha0 mAne sahu jaga ANa tAharI eha sahu ho lAla; tAha0 puNya udayano sukha kahe kavi keTalo ho lAla, kavi0 surapati AgeAya maMtri kahe etalo ho lAla / maMtri0 5 surapati cetana tAma kAma e puNyanA ho lAla. kAma0 pUrava kRta tapa zIla caraNa vara dAnanA ho lAla; caraNa0 piNa zivasAdhaka mAga eNa game nahIM ho lAla, eNa0 eha vinAsI sukha duHkha giNaje sahI ho lAla / duSa0 6 tihAM samakitI deva tattva nija thira kare ho lAla, tattva0 sAre jinavaraseva jaina mahimA kare ho lAla; jaina0 kalpavRkSa dasabhAMti deya manakAmanA ho lAla / deva0 7 2010_02 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dhyAnazatakam iMdriya sukhakuM tethi nahi kAMI manA ho lAla. nahi ko0 devaloka dvikatAMi acche devAMganA ho lAla; ache de0 acyuta lagI sura nAri jAya che dukha vinA ho lAla / dukha0 8 upara nahIM vikAra iMdriya piNa ko nahI re lAla, iMdri0 grevekA lagi cAli mithyAtvInI kahI ho lAla; mithyA0 paMcAnuttara deva sahita samakita acche ho lAla, sahi0 sarvArathasiddha deva eka bhavabhaya che ho lAla. eka0 9 caugatime sukha dukha lahyo meM bahu pare ho lAla, lahyo0 khiName racyA mujha garaja na vikAse re ho lAla; garaja0 dhyAvo nizcala deva saraMva jagajANa ho lAla, sarava0 bhamiyo cavadaha rAja tohi zivaThANa e ho lAla / tohi0 10 tina bhuvanano jANa trividha guNa ravi e ho lAla, trividha0 cotho dharma sudhyAna lokathiti dhyAve e ho lAla; lok0| paramAtama Adeya sadA theM Adaro ho lAla, sadA0 akSara trayaguNayukta devamuni mana dharo ho lAla. deva0 11 [duhA] have piMDastha padastha vali,rUpI rupAtIta; ora dhyAnavidhi cyAra e, dhyAvo dhari pratIta / 1 tihAM piMDasthadhyAnathI, piNa dhAraNA anUpa; pArthiva AgneyI pavana, varuNa tattva svarUpa / 2 muni tata tIna che lokasama, jaladhi jema AkAza; jaMbUdvIpa sahasradala, merusiMdhAsana bhAsa / 3 tihAM beTho yo savara, dhyAve AtamadhyAna; mana bhame ne vazI kare, so pArthivaguNa mAna / 4 thira abhyAse nAbhime, kamala sola dala sAra; patre sUragaNa ciMtave, aha~ madhya udAra / 5 tiNa. arhathI agnigaNa, hadaya aSTadala deha; UMce mukhe aDakarmane, dahe bala dhyAna teha / 6 vahni bIja samakItasahIta, maMDale agnitrikoNa; dhUmarahita kaladhautayuti, dahe karma bhagauNa / 7 dahI karma le zAMtatA, tRNa viNu agni samAna; dhare zuddha nija dhAraNA, e AgneyI mAna / 8 [DhAla-6 - rAga - kUmarI bulAve kUbaDo. ehanI] dhyAna piMDastha vicArIye, zuddhAtama guNadhAmo re; AtamazaktisvabhAva e, lokAlokanI sAmo re / dhyAna0 1 2010_02 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 195 pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI AtamazaktisvabhAvathI, karmadhUli uDAve re; te piMDastha sudhyAnathI, vAyudhAraNA thAve re / dhyAna0 2 karuNA dhAraNA dhyAvatAM, megha rupa te dhyAve re; AtamadhyAna sunIrathI, karmamelane nasAve re / dhyAna0 3 sAta dhAtu tana mala vinA, kevalajJAnano nAtho re; jJAnAdikaatizayadharUM, paramAtama sukhasAtho re / 4 bhinnakarma nirupAdhie, dehamAMhi nija devo re; dhyAna piMDastha hRdi ciMtave, paramAtama nitamevo re / dhyAna0 5 ujjvala nirmala AtamA, jinasama karmavihIno re; dhAraka (guNa) anaMtano, dhyAve nijaguNalIno re / dhyAna0 6 bhaya graha rAkSasa siMhano, ripu viSadhara gajarAjo re; bhaya pUravakRta karmano, nAse dhyAnathI Ajo re / dhyAna0 7 dehamAMhi nija AtmA, siddhasamo je dhyAve re; nija akSaratrayaguNa lahI, devacaMdrapada pAve re / dhyAna0 8 uttama pada AlaMbine, dhara padastha munIza; nitya varaNa mAlA smare, zrutazAna guNa Iza / 1 SoDaza kamale smare, SoDaze svaranI mAla; hRdaya padama covIsa dala, varNa pacIsa vicAla / 2 vadanakamala aTha dala tihAM, ciMte akSara ATha; hare roga mana ciMtane, dahe karmavaDa kATha / 3 varNa maMtra pada nAma e, aha~ akSara sAra; sarava devanata sUryasama, hare sarva aMdhakAra / 4 kanaka gatamala siddhasama, dhyAve muni nijadeva; brahmA hari hara buddhake, jaDa bahu sAre seva / 5 jaina dhyAve jina bhaNI, nizcaya AtamarAma; ziva sAdhika bhaya kSaya kare, guNa anaMtano dhAma / 6 sarva dehameM saMcare, thira dhAre sahu deha; vadhe sudhi kuMbhaka dhA~, akSaya sukhade eha / 7 pAve nizcala manathakI, aha~ uttama dhyAna; bAhya rIta taji dRSTi dhari, nizcala nAsAthAna / 8 dhuri akAra huM aMtapada, repha biMdu zivarUpa; jJAna jyoti guNa Agalo, nikarmo sukha bhUpa / 9 anya saravathI khAMcIne, mana rAkhe eka ThAma; sAdhya siddhi ekatva kara, sAdhe ziva sukha kAma / 10 parama maMtra paramAtmA, sAdhyAM siddha lahaMta; aMtara bAhira bhedathI, te dAkhIjai maMta / 11 2010_02 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dhyAnazatakam [DhAla-7 - rAga - Adara jIva kSamA guNa Adara. ehanI] dhyAvo dhyAna padastha vicArI, aMtaraMga bahurUpI jI; aMtaraMga ziva sukhano sAdhaka, bAhya puNya sukha bhUpa jI / dhyAvo0 1 kAmatApa duHkha vyApa gamAve, hI akSara ehajI; jJAnarUpa niramala avinAsI, oM e guNa gehajI / dhyAvo0 2 uktaM ca - arihaMtA asarIrA, AyariyA uvajjhAyA; tahA muNiNo, paDhamakharanippatro; oMkAro paramiTThI / / 1 / / hRdaya kalama dharyo karma nasAve, zveta varaNa svara yukta jI; rakta varNathI jagame kSobhe, prIte rIputhI mukti jI / dhyAvo0 3 zyAma raMga dhyAyAM jaga mohe, bAhyarUpa oMkAra jI; jANe ko muni iNaro mahimA, bIjo na lahe pAra jI / dhyAvo0 4 paNa parameThI jJAnAdi traya, dize vidize aDa patra jI; vice oMkAra rUpa zuddhAtama, duvidhe na sAdhe trasa jI / dhyAvo0 5 bhavakilesa sahU nAse iNathI, zuddha kare nija deva jI; kRpAnidhAna iNa sama nahIM bIjo, parama maMtra e seva jI / dhyAvo0 6 iNathIne sura thAye tirajaMca, dhyAna puNyano geha jI; paramasiddhidAyaka e oMpada, sola varaNayuta eha jI / dhyAvo0 7 dosata dhyAne cothaphala, chaTha puNye iNa dhyAna jI; arahaMta siddha SaDa akSara dhyAyAM, siddhasamo e mAna jI / dhyAvo0 8 oMmUla pAMca hrIMpada, AsiAusA sArajI; mana thira dhyAyAM nissaMge, janma maraNa bhaya vAra jI / dhyAvo0 9 comaMgalayuta e maMgalakara, japyAM varaNa ye siddha jI; oM hrIM zrIM aha~pada, namaH yuta dye atiriddha jI / dhyAvo0 10 namosiddhANaM karma viNAse, vadhAre samamAva jI; maMtrapadAni yathA - oM namo arhate kevaline paramayogine anantazuddhipariNAmasphuraduruzukladhyAnAgninirdagdhakarmabIjAya prAptAnantacatuSTayAya saumyAya zAntAya maGgalAya varadAya aSTAdazadoSarahitAya svAhA iti mntrH|| ityAdikaguNayutazivasAdhaka, nija paramAtama bhAva jI / dhyAvo0 11 2010_02 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI 197 onamo arihaMtANaM pada, dhyAvo kari thira citta jI; mAyAbIja dhyAna oyuta, Ape icchita vitta jI / dhyAvo0 12 dhUmazikhA pragaTe chamAse, barasa vahinI jhAlajI; iNa dhyAne cUkA viNu pAme, upazamabhAva vizAla jI / dhyAvo0 13 zivavidyA e kAmatApahara, amRtamaya sukhadhAma jI; / jhauM e maMtra nAsAthAne nizcala dhyAvo, ujjvalaguNa abhirAmajI / oM aha~ dhyAvo0 14 prathama hI praNava doya, Age vicI e akSara sAra jI, sa: isrIhaM aMte doya praNavahIM setI, vidyA e jagasArajI / dhyAvo0 15 siddhacakra e maMtraziromaNi, sahu vidyAno sAra jI; arihaMtANaM pApakSayaMkara, siddhANaM siddhakAra jI / dhyAvo0 16 AcArija nija guNane carace, vyAdhi hare upAdhyAya jI; sAdhusukhaMkara nijaguNasAdhe, coculakapada dhAra jI / dhyAvo0 17 ityAdika uttamapada dhyAve, bAhyAlaMbanarUpa jI; maitrIbhAva dhA~ sahu upara, nijaguNa graho anUpa jI / dhyAvo0 18 vitarAga muni nita praNidhyAni, paramasaMsarga vihIna jI; syAdavAda zrutasAra lahIne, leve triguNa nagIna jI / dhyAvo0 19 bAhyabhAvathI maganabhAva taji, nija zuddhAtama dhyAve jI; akSaratraya guNa lahI amolaka, devacaMdra sukha pAve jI / dhyAvo0 20 [duhA] have rUpastha taNI kathA, suNo bhavika cita lAya; sarvajANa ahaMta prabhu, so paramesara dhyAya / 1 jagahita thIra maMdirasamo, jJAnAdika guNageha; saptadhAtuviNa saMvarI, zivalakhamIsu neha / 2 jasu caritra aciMtya che, jagabAMdhava jagajANa; viSaya kaSAyAdika damI, bhavadava nIrasa mANa / 3 davAdika ko navi kahe, jehanI jJAnavibhUti; bhaMje sahu mithyAtagira, syAdavAdanI rIti / 4 guNanidhi jJAnI sarvagata, paramAtamapada dhAra; e jJAnI nija AtamA, paramAtamasama sAra / 5 doSa aDhAre A vasyo, janama maraNa bhaya vyApta; e Atama nija jJAnasu, dhyAvo nija sama Apta / 6 para zAsana saha choDIne, dhAro samyaktva jJAnaH guNa dhara guNa dhara jJAnayuta te paNa Atama dhyAna / 7 jasu jJAna AdarzameM, chae darva bhAsaMta; lokAloka prakAzakara, dhruvasvabhAva guNavaMta / 8 jasu jJAnaravijyotithI, bhAse kunaya khadyota; sadA agocara sarvanata, dhare akhaMDita jyota / 9 2010_02 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 [ DhAla - 8 rAga nija akSaya sukhano kAra re lAla; dhyAna dharo nija dharmano jasu pharase zuci thAye dharA, zivamAraga dAkhaNahAra re lAla / dhyAna0 1 jito ravi bhAmaMDale, e deva anAthAM nAtha re lAla; - vAha vAha vAyo viMjhaNo. ehanI] paDatAM duHkha samudrameM, ehija sAhiba de hAtha re lAla / dhyAna0 2 thiti siMhAsana upare, dhari chatratrayanI zobha re lAla; surapati cAmara viMjhave, kSaya kIdho rAgane lobha re lAla / dhyAna0 3 puSpavRSTi suraduMdubhi, valI vRkSaazoke yukta re lAla; aDa prAtihArajakarI, zobhe vItarAga vimukta re lAla / dhyAna0 4 2010_02 zukladhyAnI zAMta che, bhavaduHkha hare gatarAga re lAla; eka sanAtana vyakta che, gatakAmI e ziva mAna re lAla / dhyAna0 5 jagacakSu jaganAyaka dhaNI, e jyotirUpa AnaMda re lAla; Iza caturmukha kRSNa e, ehija jina Atama saMta re lAla / dhyAna0 6 siddha sumati jagajyeSTha e, munivara akSara guNadhAra re lAla; nirAgI jina sarvajJa e, dhruva avyaya jIrNa udAra re lAla / dhyAna07 ima ekatva pratItasu, dhyAnI thAve zivarUpa re lAla; jiNa jAeyAM munivara ziva lahe, ArAdhyo te guNabhUpa re lAla / dhyA0 8 Atama amRtasvAdathI, akSayapada lahe karma re lAla; bhavyakamala ravisArikho, nizcala bhajijyo tajI bharma re lAla / dhyAna0 9 Atama AtamajJAnasu, nizcayathI paramAnaMda re lAla; paramajyoti guNaraMjIyo, mani dhyAve dhruguNacaMda re lAla / dhyAna0 10 AtamajJAna amRtathakI, thira muni navi cUke dhyAna re lAla; jJAna rAja trayabhuvanano, te sukha Agamano thAna re lAla / dhyAna0 11 niramala citta thayA muni, nija AtamajJAnathI pIna re lAla; nija vyaya guNane anubhave, thAye tanmaya guNalIna re / dhyAna0 12 tanmaya AtamadhyAnathI, muni pAme kevalajJAna re lAla; paramAtama zivarUpI have, tiNa dharI paramAtamadhyAna re lAla / dhyA0 13 e Atama nijazaktithI, pAme niramala nija nANa re lAla; eha ajJAnatAbhAvame, sahu loka bhame viNu ThANa re lAla / dhyAna0 14 dhyAnazatakam Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI thAna pAtra bhavajaladhime, lokAlokano jANa re lAla; e aSTAnaMtakaguNa dharA, gatarAga amala guNarANa re lAla / dhyAna0 15 e dhyAvo kaMda AnaMda amaMdano, akSaratraya nAtha anaMta re lAla; iNa pari nija rUpa vicAratAM, huve devacaMdra guNavaMta re lAla / dhyAna0 16 [duhA] vItarAgatA dhyAvatAM, muni thAye gatarAga; krUrakarmane Adare, rAga taNe mala lAga / 1 maMtrAdika kudhyAna bahu, cetanataNo vibhAva; bhavaduHkhakAraNa pariharo, grahI nija thiratAbhAva / 2 nija samAdhiguNa AdA~, ehija tribhuvananAtha; saukhyahAni na kara kade, AtamadhyAna guNa sAtha / 3 zuddhamArga chUTAM pache, lahivo dukkara eha; adhyAtama sukha nAsave, asaddhyAna bhavareha / 4 paramAnaMdaka mArga taji, jhale kavaNa kumArga; AzAdAsakudhyAna dhari, paDe naraka dhari rAga / 5 jIva karmano bheda kara, te guNa dhyeya ameya, che iNa sAdhye siddhi tiNa paramAtama Adeya / 6 Aza dhyAnathI ziva nahI, ache jJAna guNa nAza; muni mana caMcala navi kare, dhare zAMta rasa pAza ! 7 rUpasthe thira citta kara, dhyAve rUpAtIta; zuddha jJAnamaya mUrti viNu, dhyAve AtmavibhUti / 8 [DhAla-9 - rAga- bUjhi re tUM bUjhi re tUM bUjhi prANI. ehanI] dhyAna rUpAtIta dhyAvo, anubhavo nija rUpa re; ehIja saraNo dhyAna iNaro, e akSaya guNabhUpa re / dhyAvo0 1 AtmajJAnasu Atma joDI, dhyAnI grahe subhAya re; sAmAnya kari siddhisama sahU, vyaktibheda lakhAya re / dhyAvo0 2 naya pramANe tattva jANe, teha yogI zuddha re; carama aMga tribhAga Uno, zAMta acyuta siddha re / dhyAvo0 3 nIroga nija guNayoga niramala, vase jagatane sIsa re; nikalaMka jagaguru zuddhajJAnI, tasu AkRtI kima dIsa re / dhyAvo0 4 amUratIka nabhasamo cetana, jasu asaMkha paradeza re; / sarva anupamaguNe lakSita, nahI malano leza re / dhyAvo0 5 AtmaguNa abhyAsathI ima, thAya prabhu pratyakSa re; / sarvadarzI siddha bhavaviNu, niraMjana jagacakSa re / dhyAvo0 6 2010_02 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dhyAnazatakam nitya cinmayamUrti malaviNu, eka parama akheda re; / dhyAna dhyAtA dhyeya kero, nahI jIName bheda re / dhyAvo0 7 avikAra nikkala thirasabhAvI, lokAloka prakAza re; jJAna jJAtA sAdhya sAdhaka, ekarUpa ulAsa re / dhyAvo 0 8 gatarAgadveSa aleSajJAyaka, siddha jaga jaganAtha re; avikAra vItaprapaMca Atama, ajJAnatA pramAtha re / dhyAvo 0 9 zrIrAjasAgara prasiddha cinmaya, nitya jJAnanidhAna re; parama jJAna dharama ujjala, rAjahaMsasamAna re / dhyAvo 0 10 devacaMdra sukhI sadAI, akSaratraya guNayoga re; caDhyA jJAnAnaMda siMdhura, lakhe loga aloga re / dhyAvo 0 11 iti zrIjJAnAvarNave yogapradIpAdhikAre DhAlabhASAbandhe paNDitadevacaMdraviracite paJcamaH khaNDaH sampUrNaH / / 5 / / 2010_02 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI 201 khaNDa-6 [duhA] upazama dharI harI doSa sahU, AdarI AtmasvabhAva; karmakoTi dukhane kaTe, ehija che ziva dAva / 1 rAga dveSa haNi thIra kare, muni AtamapariNAma; anuprekSA phala dhArine, kahUM tAsa guNagrAma / 2 dIpa haNe jima tama bhaNI, tima muni dAhe karma; muni mana caMcalatA rahai, rAgadveSane bharma / 3 prathama saMghayaNI dRDha balI, zukladhyAnanai yoga; chedyo bhedyo piNa jiko, na lahai kaMpa na soga / 4 na suNai dekhe na na kahai, mUrtilepasama teha; nissaMgI nizcala yati, zukladhyAnanI geha / 5 bahiraMtara samavAyaviNu, na sadhai dhyAnasamAdhi; jaDapara tanmayatA tajI, zuddhAtama ArAdhi / 6 DhAla-1 - rAga - rAme sItA khabara karI. ehanI] bahirAtama mamatA tajI prANI, aMtara Atama rupa jI; mana thiratA karI dhyAna dhyeya vidhi, zuddhAtamano bhUpa jI / guNa gAvo0 1 jima zuddhAtamapada dhyAvo re, jima niramala zivapada pAvo re / / e AMkaNI0 guNa asaMkha ika samaya vadhAre, karma asaMkha gamAya jI; upazama zreNe upazama pAme, kSaya kInA kSaya jAya jI / guNa gA0 2 dharmadhyAna thiti aMtara mahUrata, mizrabhAva zukla leza jI; dharI viveka upazama dhara dhyAnI, paramAtama sukha deza jI / guNa gA0 3 dhyAna viSe jo choDe bhavya tanu, pAme te suraloka jI; sarvArathasiddha nava graiveke, pAme sukha azoka jI / guNa gA0 4 sumanasa mAlasahita valilAMchana, zazIsama nirmalavAya jI; vIrajabaMdha sahita kAmacyuta, bhogave surasukha pAya jI / guNa gA0 5 graiveyaka anuttaravAsi sura, ati udAra sukha sodha jI; vadhatI puNyaparaMpara nita nita, jyuM vAridhi zazi bodha jI / guNa gA0 6 surasukhathI asaMkhyAtaguNo che, kalpAtItane thAna jI; kAla na jANe bhavano jAto, iMdrIsukha anumAna jI / guNa gA0 7 tihAMthI cavIne mAnavabhavame, lahe uttama kula jAti jI; tanu nIroga subhoga saMyoge, vadhate sukha mana khaMti jI / guNa gA0 8 2010_02 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhedajJAna vairAgya prabhAve, te choDe gRhavAsa jI; nijaratnatraya saukhya ArAdhe, mUkI duSTa paraAsa jI / guNa gA0 9 saMjvalanA cokaDI prabhAve, na lahe zreNino ThANa jI; tIne samakita sattama guNa lage, dhyAve dharma sujANa jI / guNa gA0 10 rAgAdika sahU roga visANe, jIpe iMdrI citta jI; bhavaduHkha vAre jJAna sudhAre, muktistrIno mitta jI / guNa gA0 11 moha bhaMjI AtamaguNa raMjI, nijaparabhedano kAra jI; poDI sama zivamaMdira caDhatAM dharmadhyAna tiNa dhAra jI / guNa gA0 12 1 dhyAnazatakam [duhA] vigaleMdrI akriya che, dhyAna dhAraNA hIna; jJAtA muni cauvidhi dhare, zuklajJAna guNapIna / 1 traya cokaDI kaSAyanI, kSaya athavA upazAMta; prathama doya chadmasthane, kevaline doya aMta / 2 pRthakattvavitarka vicArayuta, prathama zukla te dhyAna; eka vitarka vicAraviNu, bIya zukla ziva thAna / 3 zuddha nAma tIna zuklaro, sUkSmakriyA pratipAta; zuddha sAdhya zivapada rame, uchiMnai kriya bAta / 4 jetha vicAre bhinnatA, te savicAravitarka; nizcaya ika nija AtmA, jANyA e vitarka / 5 vyaMjana vyaMjana aMtare, arthAMtarame artha; yogAdika yogAMtare, saMkrama karaNa samartha / 6 zuddha dravya guNane smare, dhyAnI vigatakaSAya; tIna yoga dami tInI guNa, sAdhe pahilai pAya / 7 prathama zukla parabhAvathI, munivara vigata apAya; kei karmane upazame, kiNahirA kSaya jAya / 8 sAta prakRtine upazame, upazama samakita thAya; cautthe che aTThama thakI, upazama zreNi caDhAya / 9 sattAyai titalI rahI, udhaya upazama moha; kei paDe bhavane kSaye, ke addhA kSaya loha / 10 [ DhAla - saphala saMsAra avatAra e huM giNuM. ehanI] dhyAna nija AtmA siddhasama dhyAIye, dhoiye karmamala nitya sukhapAIye; darzana moha traya cokaDI prathamanI. eha zama upazamyAM jyoti upazammanI / 1 pachai bIya cokaDIbale tiya cokaDI, upazamyAM prakRti ima tAsu panaraha jhaDI; pachai hAsyAdi cha upazamai tehane / 2 2010_02 prathama dvaya vedanai teha munivara vamai, pachai udayAgata veda tasu upazamai; upazamai navamaguNa saMjvalatrika tihAM, dazama guNa suhama piNa lobha upazamai jihAM / 3 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI caDhe igyArame thAna nija jJAnathI, thAya upazAMta jina zukla nija dhyAnathI; caraNa ahakkhAya guNa pAya vasi kalanai ke mare ke paDe mohane jhAlane / 4 jai marai te Tikai Aya samakitaguNe, ega avatAra savvaTTa siddhe thuNe; je paDe te Tike sama gaccha paMcame, koya cauthe niye hoi pahile rame / 5 bhAva paMce have zukla pahilo smare, cyArasa sahu kAlane ikabhave do kare; sarvazrutijANa muni zAMta muni saMvarI dhyAna dhyAve tiko AtmaguNa AdarI / 6 dhyAna savitarkathI jIpa kaSAyane, dhyAna ekatvasavitarka guNa dhyAyane; citta nirmala karI dhyAna supRthaktvathI, dhyAna ekatva dhyAve nija sattvI / 7 zukla bIya pAya dhyAve ache kSAyakI, niramala kevalajJAnanI jasu vakI; eka nija AtamA triguNanI ekatA, dhyAna dhyAtAtaNI ekatA thiratA / 8 dravya paryAya ekatvathI je dharai, nizcala dravya ekatvathI je dharai; zukla ekatvatA dhyAna abhyAsathI, pAme kevala karmanA nAzathI / 9 zreNI Arohine kSapaka koI muni, kare apUravapaNe guNa karmanI; koDI thiti ghAta kari mahUrata thiti kare, chedi anaMtarasabhAga aMtima vare / 10 caDhe guNazreNi asaMkhya guNa nita vadhe, karmadala vihacine tAsa nAsana dhare; dazama guNa lobhano kSaya karI bArame, guNa caDhI karma ghAti bhaNI te terame thAnake kevalajJAnane, darasaNa caraNa vIrajja anaMtane; pUrva navi laddha te guNa catuSTaya lahI, deva sarvajJa bhagavAna te sukha mahI / 12 jehanA nAmathI karmabaMdhana gale, janmamaraNAdi vinu siddhasukhane mile; me / 11 agama agocara jJAnasaMpada dhare, zeSa aghAti cokarma have kSaya kare / 13 mAsa cha zeSa AyuSa thakAM je lahe, kevala te samudaghAta nizcaya vahe; AyuthI vedanIkarma jo adhika che, to samudaghAtane AdarI ziva gache / 14 caudaha rAjano daMDa pahile same, bIya kapATamaMthANa tIje same; bhuvana pUre sahU AtmaparadezathI, same cothe jagavyApaka ApathI / 15 karmacatuSkane sama karI kevalI, te valI saMhara AtmapradezAvalI; anukrame cyAravidhi cosame saMhare, aDa samayamAMhi traya samaya navi Adare / 16 duhA koya kare ko navi kareM, samuddhAta vidhi eha; jJAnI dharma vade izo, syAdavAda guNa geha / 1 dravya kSetra kAla bhAvathI, nijarupe sahI asti; para dravyAdika devatA, nAsti sahita sahu vastu / 2 2010_02 203 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204. dhyAnazatakam ekasame douM ache, astinAsti tiNa thAya; avaktavya cotho tiNe, je ekasame na kahAya / 3 avaktavyayuta bhaMgatraya, melyA bhAMgA sAta sukSmanigodathI siddha lagi, sapta bhaMga thira ghAta / 4 dravyArthikaparyAyathI astinAstitA jANa; nityAnityAdikapaNe, eka aneka vakhANa 1 5 jima ghaTa ghaTa astitA, lakuTanAstitA jANa; asti jIvame cetanA, jaDatA nAsti vakhANa / 6 siddha dravyame dravya guNa, paryAye kari hoya; astinAstitA bhaMga sama, dravya ekatA joya / 7 dravyArthika utsargamArga, paryAye apavAda; e guNadhAraka AtamA, siddharUpa syAdvAda I 8 [ DhAla - jinadeva tuM jayakArI, ehanI / bIjI dezI- dehu dehu naNada haThIlI ] nija jANanayana guNa jANo, jima Atamarupa pichANo re; nija0 naigamanaya kArija sAhI, saMkalpamAtrano grAhI re / nija0 1 kArijano aMza na sAdhe, sattAguNane ArAdhe re; nija0 koika jana mANo levA, calyo vana kATha grahevA re / nija0 2 koI pUche kihAM jAsyo, prasthale vaNa tiNa bhAsyo re; nija0 sUkSmanigodI jIva te, dAkhyo siddha sadIva re / nija0 3 terama cavadama guNadhArI, te jina dAkhyA saMsArI re; nija0 dAkhI naigamanaya vANI, suNi saMgrahanaya sahI nANI re / nija0 4 lakSaNa asAdhAraNa eko, avirodhI parathI cheko re; nija0 sahu guNano saMgraha thAye, viNa dAkhye guNa paryAye re / nija0 5 ghaTa dAkhyo ghaTa bhAve, ghaTajAti liMga sahU Ave re; nija0 tima jIva cetanaguNa jANyo, jJAnAdi triguNa sahuThANe re / nija0 6 dravya kahyA chehakerA, Ave guNa paryAya bherA re; nija0 saMgrahanaya lakSaNa eha, vivahAra suNo guNageha re / nija0 7 saMgrahanaya dAkhyo bhAve, te vihace kari vidhi dAve re; nija0 vihace guNa paryAya bhedA, jyAM lagI avibhAgI chedA re / nija0 8 ghaTa dAkhye ghaTanI jAti, Ave sahu na paDe bhrAMti re; nija0 saMgrahanaya bheda kahAve, cetana jaDa bheda na pAve re / nija0 9 2010_02 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI paNa jaDa eka cetanavaMta, saMsArI siddha mahaMto re; nija0 darasaNa nANa caritra, ikanA traya nAma pavitro re / nija0 10 ityAdika vibhajanakAri, naya vyavahAra vicArI re; nija0 RjusUtre Rjumaga sAhe, gatAgata kAla na cAhe re / nija0 11 vidyamAna kAlanI sAkhe, saMsArI arU ziva Akhe re; nija0 dAkhI RjusUtranI vANI, have sAMbhala zabda kahANI re / nija0 12 liMga saMkhyAdika vyabhicAro, na phare jihAM artha vicAro re; nija0 ghaTa akSara doya bhAse, taba nIra AdhAra prakAze re / nija0 13 jihAM cetana zabda kahAve, tihAM jJAnAdika guNa Ave re; nija0 nizahu saMjJAzabde lahIye, have samabhiruDhanaya kahIye re / nija0 14 nAnA zabde ika arthe, Arohe nAhI anarthe re; nija0 iMdra zakra suraIza, e nAma bhede kaIso re / nija0 15 athavA je guNa che jiNarA, tehija dAkhe te tiNarA re; nija0 rUpI cetana nabha nAhI, nahI jaDatA cetanamAMhI re / nija0 16 AtamanA nAma aneka, to piNa bhAvArthe eka re; nija0 samabhiruDhane giNiye, have evaMbhUtanaya bhaNIye re / nija0 17 nija kAraNa puraNa sAdhe, yathArthapaNe ArAdhe re; nija0 jala bharIyo nArIsIsa, tehIja ghaTarUpa jagIsa re / nija0 18 aSTAnaMtaka dhara budhe, zivavAsI kahIye siddho re; nija0 siddhagamana lo kAla, tema giNe siddha vicAlo re / nija0 19 evaMbhUtaka naya lIdho, pUrava SaTanayasuM siddho re; nija0 ika ikanA sata sata bheda, jANe jJAnI gatakhedo re / nija0 20 sukSma uttarottara cha, timahIja kAraNa kAraja che re; nija0 sAte naya ika saddahIye, tadi samyagjJAnI kahIye re / nija0 21 ika ika bhaMga saga naya che, nayaviNu bhaMgA zivamai che re; nija0 akSaratraya guma jaba dhyAve, taba devacaMdrapada pAve re / nija0 22 2010_02 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dhyAnazatakama duhA ika pratyakSa parokSa bana, che pramANa dve rUpa; mati zruta jJAna parokSa, kevala paratiSa bhUpa / 1 manaHparye aru avadhiguNa, desata parataSa jANa; anumAnAdika bheda sahu, jANi parokSa pramANa / 2 kSINamoha guNaThANA lagi, samyagjJAnI jIva; chaumattha conANI bhaNI, jJAna parokSa sadIva / 3 - nikSepA covidha kahyA, nAma thApanA darva; bhAvanikSepo mukhya che, aMze sAco sarva / 4 nirguNa guNayuta vastunI saMjJA karavI jAya; nAmanikSepo jemako, nAme kevala thAya / 5 thApIje te thApanA, jainabiMba jinarUpa; dravyanikSepo bAhyarata, dravyaliMgano bhUpa / 6 guNa yathArthadhArI pravara, mukhyAdeya sadIva; bhAvanikSepo te kahyo, je cetanalakSaNa jIva / 7 naya pramANa nikSepa vidhi, nahI siddhame eha; dravyArthika paryAyayuta, siddha zuddha guNageha / 8 [DhAla - vadhAvAnI - ayodhyA he rAma padhAriyA. ehanI] paramAtama nija ghara AvIyA, vali pAmyA he jJAnAdika guNahema; kAyajoga bAdara damI, vali ruMdhe ho sUkSmavacane tema / paramA0 1 kAyayoga sUkSma damI, vali ruMdhe ho bAdaramanano ho cAli; sukSmakirIyA dhyAna je, te dhyAve ho AtmanihAli / paramA0 2 prakRti bahutara karmanI, tihAM kSaya kari ho zailezIno kAja; samucchinnakriya dhyAnane, te dhyAye ho niramala zivasAja / paramA0 3 tere prakRti khapAvine, ziva pAve ho sahU karma khapAya; niramala zAMta nirAmayI, niraMjana ho ziva vigata apAya / paramA0 4 kAla varaNa paNa tera he, cavadama guNa he tajI hoya te siddha; aSTAnaMtaka guNadhaNI, jaganAyaka ho vali parama vizuddha / paramA0 5 uradhagati balalokane, zikhare te ho jaI vaseya ullAsa; dharama dravya na alokame, tiNa kAraNa ho tehano tihAM vAsa. paramA0 6 lokAkAza zikhare rahyo, te dekhe ho sahu loka aloka; te sukhanIya navi ko lakhe, atiiMdrI ho paramAtama sukhaoka / paramA0 7 iMdriya sukha trayakAlanA, jiNa Age ho aMza anaMta; dravyArthika paryAyane, jANe te ho sahu dravyaM mahaMtaH / paramA0 8 doSa aDhAraha viNu sadA, niraMjana ho nityAnaMdano bhUpa; parameSThI parajyoti che, te jANe ho trayalokano rUpa. paramA0 9 nija svabhAva guNa dekhato, te dekhe ho sacarAcara vizva; guNa anaMtadhArakaprabhu, nikalaMkI ho nahI dIragha hrasva / paramA0 10 ___ 2010_02 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 pariziSTam-19, dhyAnadIpikAcatuSpadI purava je navi anubhavyA, tehija sukha ho lahe siddha jineza; jANe kevalajJAnathI, vacane kari ho na kahI zake leza / paramA0 11 paratikha lokaziromaNi, niradvaMdvI ho nijasaha jasavAda; nirupama thira avicchedato, te vilase ho sukhasaMga anAdi / paramA0 12 darasaNa jJAna cAritra vali, sukha vIraja ho jasu pragaTa anaMta; bhavatamadhvaMsA bhAnujyu, siddhAMtame ho atimahimA mahaMta / paramA0 13 jJAna sudhArasasama saje,avikArI ho paramAnaMdano dhAma; devacaMdra sukhasAgaru, akSaratraya ho guNa nijarAma / paramA0 14 [duhA zrIjinazAsana agamaguNa, zivasukhano dAtAra; syAdavAda pariNAma dhari, Atamadarzaka sAra / 1 mithyAtamabhara bhAMjivA, ravisama jinamata eha; siddha zuddha paramAtmarasa, dhAraka nijaguNageha / 2 sUkSma nigodi siddhithiti, bahu dravya paryAya; ekatA vyayautpAdanI, iNa viNa bIya na kahAya / 3 nAmajaina jana bahuta cha, tiNathI siddha na kAya; samyagjJAnI zuddhamati, bhAvajaina zivarAya / 4 siddha sAdhivA samakitI, ArAdhe nija dhyAna; teha vakhANyo jainame, agama apAra pradhAna / 5 sokire ika Akhare, meM varaNyo che eha; sudhAsama jhilejyo turata, graMtha taNo guNa leha / 6 pUraNadhyAnataNI kathA, jANe jinavara deva; nizcaya zivasAdhaka giNI, dharajyo te nitameva / 7 [DhAla- rAga dhanyAzrI iNapari bhAva bhagata mana ANI. ehanI dezI] dhyAnakathAne eha vakhANI, Atamarupa pichANI jI; pUravasUtrataNI sahi nANI, jima dIThi tima ANI jI / dhyAnaka0 1 paMDitajana manasAgara ThANI, pUraNacaMdra samAna jI; subhacaMdrAcArijanI vANI, jJAnIjana mana bhANI jI / dhyAnaka0 2 bhavika jIva hitakaraNI dharaNI, purvAcArija varaNI jI; graMtha jJAnArNava mohaka taraNI, bhavasamudra jalataraNI jI / dhyAnaka0 3 saMskRtavANI paMDita jANe, sarava jIva sukhadANI jI; jJAtAjanane hitakara jANI, bhASArUpa vakhANI jI / dhyAnaka0 4 DhAla aDhAvana SaDa adhikArU zuddhAtamaguNa dhArU jI; Akhe anupama zivasukhavAru, paMDitajana urahAru jI / dhyAnaka0 5 2010_02 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dhyAnazatakama saMvata lezyA rasane vAro 1766, jJeya padArtha vicAro jI; anupama paramAtamapada dhAro, mAdhavamAsa udAro jI / dhyAnaka0 6 kRSNapakSa terasa ravivAsara, e adhikAra prakAsyo jI; bhaNatAM guNatAM suNatAM sukhakara, jJAnagehame Asyo jI / dhyAnaka0 7 kharatara AcArija gacchadhAri, jiNacaMdasUrI jayakArI jI; tasu Adeza lahI sukhakArI, zrImulatAnamajhAra jI / dhyAnaka0 8 adhyAtama zraddhAnA dhArI, jihAM vare naranAra jI; paramithyAmatanA parihAri, svaparavivecanakArI jI / dhyAnaka0 9 nijaguNacaracA tihAMthI karatAM, mana anubhavame varatAM jI; syAdavAda nijaguNa anusaratAM, nita adhiko sukha dharatAM jI / dhyAnaka0 10 bhaNasAli miThUmala jJAtA, AtamasUraja dhyAtA jI; tasu Agraha karI caupaI joDI, suNatAM sukhanI koDI jI / dhyAnaka0 11 nijazuddhAtama dhyAnane dhyAvo, yugapradhAna guNa gAvo jI; zrIjinacaMda sUrano dAvo, mahUratamAhe pAvo jI / dhyAnaka0 12 nijaguNapAThaka puNyapradhAnA, sumatisAgara guNathAnA jI; Atama sAdhuraMga vakhAnA, vAcaka zubha graMthAnA jI / dhyAnaka0 13 jayavaMtA pAThakaguNadhArI, rAjasAga suvicArI jI; nirmalajJAna dharama saMbhArI, vAcaka sahu hitakArI jI / dhyAnaka0 14 rAjahaMsa sugurusupasAye, mujha mana sukha nita pAve jI; eha sugraMtha racyo zubha bhAve, bhaNatAM atisukha pAve jI / dhyAnaka0 15 akSaratraya guNacAha susaMge, nijamanataNe, umaMge jI; mitra kuMbhakaraNane saMge, devacaMdra manaraMge jI / dhyAnaka0 16 DhAlabaMdha e graMthasu kIdho, mAnavabhavaphala lIdho jI; AzIrvAda eha me dIdho, jJAna laho sahu siddho jI / dhyAnaka0 17 dhyAnadIpikA ehavo nAmo, aratha ache abhirAmo jI; ravizazilagi thiratA e pAmo, devacaMdra kahe Amo jI / dhyAnaka0 18 iti zrIjJAnArNave DhAlabhASAbandhe paNDitadevacaMdramuniviracite zukladhyAne syAdvAdAdhikAravarNano nAma SaSThamo khaNDa: sampUrNaH / ___ iti zrIdhyAnadIpikAcatuSpadI samApteyam / 2010_02 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-20 paramapUjyasaMvignaziromaNivijayAnandasUrisaGkalitanavatattvasaGgrahe nirjarAtattve dhyAnasvarUpavarNanam / atha 'nirjarA'tattvaM likhyate-atha 'nirjarA' zabdArtha-'nir' atizaya karake 'ja' kahatAM hAni kare karmapudgalanI te 'nirjarA' kahIye / atha nirjarAke bArA bheda likhyate-anazana 1, UnodarI 2, bhikSAcarI 3, rasaparityAga 4, kAyakleza 5, pratisaMlInatA 6, prAyazcitta 1, vinaya 2, vaiyAvRttya 3, svAdhyAya 4, dhyAna 5, vyutsarga 6; evaM 12 / pahele 6 bheda bAhya nirjarAke jAnane; Agale 6 bheda abhyaMtara nirjarAke jAnane, tapavat / isa tare nirjarAke bhedoM kA vistAra uvavAi zAstra meM jAnane / ihAM to kiMcit mAtra dhyAna cyAra kA svarUpa likhyate zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracita dhyaanshtkthii| atha dhyAnasvarUpa doharAzukla ghyAna pAvaka karI, karameMdhana dIye jAra; vIra dhIra praNamuM sadA, bhavajala tAranahAra 1 atha ArtadhyAna ke cAra bheda kathana, savaIyA ikatIsA dveSahIke basa para amanoga vise ghara tinakA vijoga ciMte phera mata milIyo zUla kuNTha tapa roga cAhe inakA vijoga AgekU na hoya mana auSadhi meM bhiliyo rAga basa iSTa vise sAtA sukha mAhi liye nArI Adi iSTake saMjoga bhoga kiliyo iMda caMda dharaniMda naranako iMda thaUM ityAdi nidAna kara Aratame jhiliyo 1 atha svAmI ane lezyA kathana / savaIyA ikatIsA rAga dveSa moha bharyo Aratame jIva paryo bIja bhayo jagataru mana bhayo AMdha re kisana kapota nIla lesA bhai madha mahI utakRSTa jaganame ekahI na sAMdha re Aratake vasa paryo nara janma hAra ko calata dikhAi hAtha caDha cahUM kAMdha re Atama sayAnA tokU ehI dukhadAnA jAnA dAnA maradAnA hai to aba pAla bAMdha re 2 artha Artake liMga - roda kare soga kare gADha svara nAda kare hiradekU kUTa mare iSTa ke vijoga te citta mAMji kheda kare hAya hAya sAda kare vadana te lAla gire kaSTake saMjoga te niMde kRta Apa para riddhi dekha citta tApa cAhe rAga phAhe mere aisA kyu na joga te visekA piyA sAmana AsA khAsA bhAsa vana AlasI viseme gRddha mUDha mati joga te 3 iti ArtadhyAnaM saMpUrNam / / 1 / / 2010_02 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to the to 210 dhyAnazatakam atha raudra dhyAna ke cAra bhedanighRNa citta karI jIva vadha nIta dharI vedha baMdha dAha aMka mAraNa praNAma re mAyA jhUTha pizunatA kaThana vacana bhane eka vR[brahma jaga mane nAnA nahIM kAma re paMcabhUtarUpa kAyA devakU kudeva gAyA Atama svarUpa bhUpa nahIM ina ThAma re chAvA pApa kare lare duSTa pariNAma dhare ThagavAsI rIta kare dUjA bheda Ama re 4 para dhana hare krodha lobha cita dhare dUra dila dayA kare jIva vadha karI rAjI hai pApa se na Dare kaSTa narakake gare pare tinakI na bhIta kare kahe hama hAjI hai mAMsa mada pAna kare bhAmini lagAve gare rAta dina kAma jare mana hUye rAjI hai narakakI Aga jare jamanakI mAra pare roya roya mare jihAM allA hai na kAjI hai 5 atha cauthA bheda sAda Ada sAdhana ke dhanakU samAra rakhe kAraNa viseke saba melata mahAna hai vINA Ada sAda pUra pUtarI gaMdha kapUra modaka aneka kUra lalanA suhAna hai amanogase udAsa duSTa manana visAsa para ghAta mana dhare malina agyAna hai AtamasarUpa kore tapa japa dAna core gyAnarUpa mAre kore Tare rudra dhyAna hai 6 atha svAmI rAga dvesa moha bhare cAra gati lAbha kare narakame pare jare dukhakI aganase kisana kapota nIla saMkalesa lesa tIna utakirU [kRSTa rUpa bhai gai hai jagana se mohakI marora page kAmanI ke kAma lage nija guna chora bhage horakI lagana se ehI rIta jina TArI bhaya hai dharama dhArI mAta tAta suta nArI jAne hai Thagana se 7 atha liMga 4 kathanadiva mAhe bahu vAra jIva vadha Adi cAra ciMtana kara karata liMga prathama kahAtu hai bahu dosa eka dona tIna cAra ciMte soya mohame magana hoya mUDha lalacAtu hai nAnA dosa amukakU amuka prakAra karI mAra gAru pAra DAru ridame TharAtu hai AmaraNa dosa phAhI aMtakAla choDe nAhI jagame rulAi bhava bhramaNa karAtu hai 8 atha kRta[kartavyarudradhyAna paryo jIva para duSa dekha kara maname AnaMda mAne ThAne na dayA lagI pApa karI pachAtApa manase na kare Apa apara karIne pApa cite meriM jhAlagI kisakI na sAra kare niradayI nAma pare karathI na dAna kare jare kAmadA lagI kahI samajhAyA phira jAta ura jhAyA samajhe na samajhAyA mere kahe kI kahA lagI 9 iti raudradhyAnaM saMpUrNam / / 2 / / to the te 2010_02 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-20, navatattvasaMgrahagatadhyAna svarUpam 211 atha dharmadhyAnakA svarUpa likhyate - dvAra 12 - bhAvanA 1, deza 2, kAla 3, Asana 4, AlaMbana 5, krama 6, dhyAtavya 7, dhyAtA 8, anuprekSA 9, lezyA 10, liMga 11, phala 12 / tatra prathama bhAvanA 4-jJAna 1, darzana 2, cAritra 3 vairAgya 4 / atha prathama 'jJAna'-bhAvanA savaIyA ikatIsA yathAvat joga vahI gurugamya gyAna lahI ATha hI AcAra hI gyAna suddha dharyo hai gyAnake abhyAsa karI caMcalatA dUra TarI AsavAsa dUra parI gyAnaghaTa bhayoM hai prakaTa turaMga raMga kUdita vihaMga khaMga mana thira bhayo juM nivAta dIpa jo hai gyAna sAra mana dhAra vimala mati ujAra Atama saMbhAra thira dhyAna joga ko hai 1 iti 'gyAna'bhAvanA / atha 'darzana'-bhAvanA saMkhA kaMkhA dUra karI mUDhatA sakala harI sama thira guna bharI TarI saba mohanI mithyA raMga bhayo bhaMga kugura kusaMga phaMga satagura saMga caMga tatta bAta TohanI nirveda sama mAna dayAne saMvega ThAna Asati karata jAna rAga dvesa dohanI dhyAna kerI tAna dhare AtamasarUpa bhare bhAvanA samaka kare mati sohanI 1 iti atha 'cAritra'-bhAvanAupAdAna nUtana karama kona kare jIva puvva bhava saMcita dagadha kare chArasI subhakA gahana kare dhyAna to dharama dhare binA hI jatana jaise cAkara juhArasI cAratako rUpa dhAra karama pakhAra DAra mAra dhAra mAra bUMda gire jaise ThArasI karama kalaMka nAse AtamasarUpa pAse sattAko sarUpa bhAse jaise dekhe ArasI 1 iti atha 'vairAga'-bhAvanA cakrapati vibho ati haladhara gadAdhara maMDalIka rAna jAne phUle atimAname ratipati vibho mati sukhanakU mAna ati jagame suhAye jaise vAdara vihAname raMbhA anuhAra nAra taname kare siMgAra khinaka tamAsA jaise bIja AsamAname pavana jhakora dIpa bujhata chinakamA jiaise bujha gaye phira Aye na jihAname 1 khAsA khAnA khAte manamAnA sukha cAte tAte jAnate na jAta dina rAta tAna mAname suMdara sarUpa vane bhUpaname vane vane pora samesane ane vaca mada mAname geha neha deha saMga Asa lobha nAra raMga chorake vihaMga jaise jAta asamAname pavana jhakora dIpa bujhata chinakamAM jiaise bujha gaye phira Aye na jihAname 2 2010_02 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 212 royAM rIkI ghare parI rAkhata na eka gharI priyA mana soga karI parIkUne jAi re mAtA huM vihAla kahai lAla mero gayo chora AsamAna mAhI merI pUrI huM na kAi re mila kara cAra nara arathIme ghara kara jagame dikhAi kara kUTe sira mAi re pIche hI tamAsA tero dekhegA jagata saba ApanA tamAsA Apa kyUM na dekhe bhAi re ? 3 hAthI AthI chora karI dhAma vAma paraharI nA tAtAM tora karI gharI na TharAi re khAna pIna hAra yAra kou nahI cale nAra Apane kamAye pApa Apa sAtha jAi re suMdarasI vapu jarI chAraname chAra parI Atama ThagorI bhorI marI dhokho khAi re pIchehi tamAsA tero dekhegA jagata saba AphnA tamAsA Apa kyUM na dekhe bhAi re ? 4 iti 'bhAvanA'dvAraM saMpUrNam / atha 'deza'dvAramAha- kuzIlasaMgavarjana savaIyA ikatIsAbhAmani pasu ne SaMDa rahita sthAna caMga vijana kusIla janasaMgata rahatu hai dyutakara 1 hastipAra 2 savatikAra 3 nAra 4 chAtara pavanahAra 5 kuTTinI sahatu hai naTa viTa bhAMDa rAMDa para ghara nita hAMDa ehI saba dUra chAMDaku 'sIla' kahatu hai dhyAna dRDha muni mana sunya gRha grAma bana tathA janA kIraNa visesa na lahatu hai 1 mana vaca kAye sAdhi hota hai jahAM samAdhi tehI desa thAnaka dhiyAnajoga kahe hai pRthI [thvI] Apa teja vana bIja phUla jIva dhana kITa ne pataMga bhaMga jIva vadhana he hai aisA hI sathAna dhyAna karane ke joga jAna saMga ekalo visesa nahIM lahe hai ehI desa dvAra mAna dhyAna kerA vAna tAna bhiSTa kara ari thAna sadA jIta rahe hai 2 iti 'deza' dvAram 2 / atha 'kAla'dvAramAha-doharAjoga samAdhime vase, dhyAna kAla hai soya; divasa gharIke kAlako, tAte niyama na koya 1 iti 'kAla' dvAram 3 / atha 'Asana' dvAra-doharAsovata baiThe tiSThate, dhyAna savI vidha hoya; tIna joga thiratA karo, Asana niyama [na]koya 1 iti 'Asana' dvAram 4 / atha 'AlaMbana' dvAra, savaIyA ikatIsAvAcana pUchana kita bAra bAra phere nita anupehA suddha mehA dharama sahatu hai 2010_02 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 pariziSTam-20, navatattvasaMgrahagatadhyAnasvarUpam samaka zruta samAya desa saba vRtti thAya cAro hI samAya dhAya lAbha lahatu hai viSama prasAda para caraveko mana para rajukU pakara nara sukhase caratu hai aiso 'dharma' dhyAna saudha caraveko bhayo baudha vAcanAdi 'AlaMbana' nAmajuM kahatu hai 1 __ iti 'AlaMbana'dvAram 5 / atha 'krama' dvAra-yoganirodhavidhi, doharAprathama nirodhe mana suddhI, vaca tana pIche jAna; tana vacana mana rodhe tathA, vacana tana mana ika ThAna 1 iti 'krama'dvAram 6 / atha 'dhyAtAra' dvAra, savaIyA ikatisAdharamakA dhyAtA gyAtA munijana jaga trAtA jagatakU deta sAtA gAtA nija guNane chore saba paramAda jAre saba moha mAda gyAna dhyAna nirAbAda vIra dhIra thuNane khINa upasaMta moha mAna mAyA lobha koha cAroM gere khoha joha ari nija muNane Alama ujArI TArI karama kalaMka bhArI mahAvIra vaina ainanIkI bhAMta suNane 1 iti 'dhyAtAra'dvAram 7 / / atha dhyAtavya' dvAra / prathama AjJAvijayanipuna anAdi hita mola tolake na kita kathana nigoda mita mahata prabhAvanA bhAsana sarUpa dhare pApako na lesa kare jagata pradIpa jinakathana suhAvanA jaDa mati bUjhe nahi naya bhaMga sUjhe nahi gamaka parimAna geya gahana bhulAvanA Araja AcArajake joga vinA mati tuccha saMkA saba chora vAda vArake kahAvanA 1 atha apAyavijaya kuTuMba ke lAja chorake nilajja bhayo ThAna taakA jatana sIta dhAma sahe hai ciMtA karI cakacUra dukhaname bharapUra uDa gayo tananUra mero mero kahe hai pApa kerI poTarI uThAya kara eka rotUM rIka jhIMka soga bhare sAthI ihAM rahe hai naraka nigoda phire pApanako hAra gare roya roya mare phera Una sukha cahe hai 2 atha vipAkavijayakarama sabhAvathita rasa paradesa mita mana vaca kAye dhita subhAsubha kayoM hai mUla ATha bheda cheda ekaso aThAvanA hai nija guna saba dave prANI bhUla payoM hai rAjana te raMka hota UMca thakI nIca gota kITa ne pataMga bhaMga nAnA rUpa dhayoM hai chede jina karma bhrama dhyAna kI agana garma mAnata anaMta sarma dharmadhArI ThoM hai 3 2010_02 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 atha saMThANavijaya Adi aMta behUM nahI vItarAga deva kahI Asati daraba paMcamaya svayaM siddha hai nAma Adi bheda ahupuvva dhAra kahe vahu adho Adi tIna bheda loka kere kiddha hai khiti vale dIpa vAra naraka vimAnAkAra bhavana AkAra cAra kalasa mahiddha hai| Ama akhaMDa bhUpa gyAna mAna tero rUpa nija dRga khola lAla tope saba riddha hai 4 isa savaIyekA bhAvArtha Age yaMtrome likheMge tahAMse jAnanA, iti saMsthAnavijaya iti 'dhyAtavya' dvAra 8 atha 'anuprekSA' dvAra - dhyAna karyA pIche ciMtanA te 'anuprekSA' savaIyA ikatIsA, samudraciMtana Apane agyAna karI jamma jarA mIca nIra kaSAya kalasa nIra umage utAvaro roga ne vijoga soga svApada aneka thoga dhana dhAna rAmA mAna mUDha mati vAvaro manakI ghamara toha mohakI bhamara joha vAta hI agyAna jina tAna vIci dhAva saMkA hI laghu taraMga karama kaThana TraMga pAra nahI tara aba kahUM to he nAvaro 1 atha potavaranana dhyAnazatakam saMta jana vaNiga viratamaya mahApota pattana anUpa tihA mokharUpa jAnIye avadhi tAraNahAra samaka baMdhana DAra gyAna hai karaNadhAra chidara miTAnIye tapa vAta vega kara calana virAga paMtha saMkAkI taraMga na te khobha nahI mAnIye sIla aMga ratana jatana karI saudA bharI avAbAdha lAbha dharI mokha saudha ThAnIye 2 atha anuprekSA cAra kathana, savaIyA ikatIsA - jagame na tero kou saMpata vipata dou e karo anAdisiddha bharama bhulAno hai so tUMta mAne mero tAme kona pyAro tero jaga aMdha kUpa jhero pare duHkha mAno hai mAta tAta suta bhrAta bhArajA bahina Ata koi nahIM trAta thAta bhUla bhrama ThAno hai thira nahI rahe jaga jaga chora dhamma laga Atama AnaMda caMda mokha tero thAno hai 3 iti anuprekSAdvAram 9 atha 'lezyA' dvArakathana, doharA pIta pauma ne sukka hai, lesyA tIna pradhAna; suddha suddhatara suddha hai, utkaTa maMda kahAna 1 iti zyAdvAram 10 / atha 'liMga' dvAra, savaIyA ikatIsA - dhamA dhamma Adi geya gyAna kere je prameya sata saraddhAna kare saMkA saba chArI hai 2010_02 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-20, navatattvasaMgrahagatadhyAnasvarUpam 215 Agama paThana karI guravaina rideva dharI vItarAga Ana karI svayaMbodha bhArI hai cAra hI prakAra karI mithyA bhrama jAra jarI satakA sarUpa dharI bhaya brahmacArI hai Atama ArAma ThAma sumatiko karI vAma bhayo mana siddha kAma phUlanakI vArI hai 1 iti 'liMga'dvAram / atha 'phala'dvArakIrati prazaMsA dAna vine zruta sIla mAna dharama ratana jina tinahI ko dIyo hai suragame iMda bhUpa thAna hI vimAnarUpa amara samarasukha raMbhA caMbhA kIyo hai nara kerI jo na pAya sukha sahu mile dhAya aMta hI vihAya saba toSarasa pIyo hai Atama anaMta bala adha dhari tora dala mokhame acala phala sadA kAla jIyo hai 1 iti phalam / iti dharmadhyAnaM saMpUrNam / / 3 / / atha zukladhyAnaM likhyate-atha 'AlaMbana' kathana, doharAkhaMti Arjava mArdava, mukti AlaMbana mAna; sukala saudhake caranako, ehI bhaye sopAna 1 iti AlaMbanam / atha dhyAnakramasvarUpa, savaIyA ikatIsAtribhuvana phasyo mana krama so paramAnu viSe roka karI dharyo mana bhaye pIche kevalI jaise gAruDika tana visakU ekatra kare DaMka mukha Ana dhare phera bhUma ThevalI dhyAnarUpa vala bharI Agama maMtara karI jina vaida anu thakI phArI manane valI aise mana rodhanakI rIta vItarAga deva kare dhare Atama anaMta bhUpa je valI 1 jaise AgaI dhanake ghaTa te ghaTata jAta stoka edha dUra kIye chAra hoya parI hai jaise gharI kuMDa jara ghara nAra chera kara sane sane chIja tanuM mana dora harI hai jaise tattatave dharyo udaga jara tapasyo taiseM vibhu kevalIkI managati jarI hai aiseM vaca tana doya rodhake ajogI bhaye nAma hai 'selesa' taba e janahI karI hai 2 atha zukla dhyAna ke cyAra bheda kathana, savaIyAeka hi darava paramAnu Adi cita dharI utapAta vyaya dhruvasthiti bhaMga kare hai puvva gyAna anusAra para jAya nAnAkAra naya visatAra sAta sAta sAta sata dhare hai aratha vijana joga savicAra rAga vina bhaMga ke taraMga saba mana bIja bhare hai prathama zukla nAma ramata AtamarAma pRthaga vitarka Ama savicAra pare hai 1 iti prathama / eka hi daravamAMji utapAta vyaya dhruva bhaMga naya pari jAya ekathira bhayo hai 2010_02 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dhyAnazatakam niravAta dIpa jaise jarata akaMpa hota aise cita dhota jota ekarUpa Thayo hai aratha vijana joga avicAra tata joga nAnA rUpa geya chora ekarUpa chayo hai 'ekatavitarka' nAma avicAra sukha dhAma karama thirata Aga pAya jaise tayo hai 2 iti dUjA / vimala vigyAna kara mithyA tama dUra kara kevala sarUpa dhara jaga Isa bhayoM hai mokhake gamanakAla tora saba aghajAla ISata nirodha kAma joga vasa Thayo hai tanu kAya kriyA rahe tIjA bheda vIra kahe karama bharama saba choraveko thayo hai sUkSama to hota kriyA anivRtta' nAma lIyA tIjA bheda sukara mukara darasayo hai 3 iti tIjA / Isa saba karma pIsa meru nagarA jaIsa aise bhayo thira dhIsa phera nahIM kaMpanA kade hIna pare aiso parama sukala bheda cheda saba kriyA aihI nAma yAko jaMpanA prathama sukala eka yoga tathA tInahIme eka joga mAhe dUjA bheda lei ThaMpanA kAya joga tIjo bheda cautha bhayo joga cheda Agama umeda mokha mahila dharaMpanA 4 jaise chadamastha kero manoyoga dhyAna kahyo taise vibhu kevalIke kAya chore dhyAna There hai vinA mana dhyAna kahyo pUrava prayoga karI jaise kuMbhakAracAka eka vere hai pIche hI phirata Apa aise mana kare thApa mana ruka gayo to hI dhyAnarUpa lere hai vItarAga vaina aina mithyA nahIM kahai jaina aise vibhu kevaline karma dUra gere hai 5 iti cauthA / atha anuprekSAkathana, savaIyA ikatIsApApa ke apatha kerI narakame dukha pare sogakI agana jare nAnA kaSTa pAyo hai garbha ke vAsa vase mUta ne purISa rase jamma pAya phera hase jarA kAla khAyo hai phera hI nigoda vase aMta vina kAla phase jagame abhavya lase aMta nahI Ayo hai rAjana te raMka hota sukha mAna dekha rota Atama akhaMDa jota dhota cita ThAyo hai 1 atha lezyAkathana, doharAprathama bheda do sukalame, tIjA parama vakhAna; lezyAtIta caturtha hai, e hI jinamatavAna 1 atha liMgakathana, savaIyA ikatIsAparIsahA Ana pare dhyAna thakI nAhI care gaja muni jaise khare mamatAkU chorake devamAyA gIta nRta mUDhatA na hota cita sUkhama pramAna gyAna dhAre bhrama torake dISe jo hI netrako hI saba hI vinAsa hohI nija guna TohI tohI kahUM kara jorake * ghara nara nAra yAra dhana dhAna dhAma vAra Atamase nyAra dhAra DAra pAra dorake 1 iti liNg| te the ho 2010_02 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 te te te pariziSTam-20, navatattvasaMgrahagatadhyAnasvarUpam atha phaladeva iMda caMda khaMda donocara nAraviMda pUjana AnaMda chaMda maMgala paThatuM hai nAkanAtha raMbhApati nATaka vibudha rati bhayo hai vimAnapati sukha na ghaTatu hai haladhara cakradhara dAma dhAma vAma ghara rAta dina sukhabhara kAlayUM kaTatu hai joga dhAra tapa Thaye agha tora mokha gaye siddha vibhu terI jayanAma yUM raTatuM hai 1 iti phala / dono subhadhyAna dhare pApako na lesa kare tAte dono nahIM bhaye kAraNa saMsAra ke saMvara nijjara doya bhAva tapa dono poya tapa saba agha khoya ghoya saba chAra ke yAte dono tapa bhare jIva nija cita dhare karama aMdhAre TAre gyAnadIpa jAra ke karama karUra bhUra Atama se kIye dUra dhyAna kere sUrane to mAre hai pachAra ke 1 atha Atama karma dhyAna dRSTAMtakathana vastra loha mahI vaMka malina kalaMka paMka jalAnaka sUra nUra sodhana karatu hai aMbara ne loha mahI AtamasarUpa kahI karata kalaMka paMka malina kahatu hai jalAnala sUra dhyAna Atama adhiSTathAna jalAnala gyAna bhAna mAnake rahatu hai vasanakI maila jhare loha kerI kITI jare mahI kero paMka hare upamA lahatu hai jaise dhyAna dhara karI mana vaca kAya larI tApa sosa bheda parI aise karma kahe hai jaise vaida laMghana virecana uSadha kara aise jinavaida vibhurIta paraThahe hai tapa tApa tapa sosa tapa hI uSadha josa dhyAna bhayo tapako sa roga dUra thahe hai e hI upamAna gyAna taparUpa bhayo dhyAna mAra kira pAna bhAna kevalako lahe hai 1 jaise cira saMci edha agana bhasama kare taise dhyAna chArarUpa karata karmako jaise vAta AmavRMda chiname uDAya DAre taise dhyAna DhAha DAre karmarUpa harmako jaba mana dhyAna kare mAnasIna pIra kare tanako na dukha dhare dhare nija sarmako maname jo mokha vasI jaga kerI to [?] rasI AtamasarUpa lasI dhAra dhyAna marmako 1 atha dhyAnasamApti savaIyA ikatIsA pUja jo khamAzramaNa jinabhadra gaNi vibhu dUSaNa aMdhAre vIca dIpa jo kahAyo hai sata sAta adhika jo gAthAbaddharUpa karI dhyAna ko sarUpa bharI sataka suhAyo hai TIkA nIkA sukhajIkA bhedane prabheda dhIkA tuccha mati bhaye nIkA paThana karAyo hai lesarUpa bhAva dharI chaMda baMdha rUpa karI Atama AnaMda bharI vA lakhyA lagAyo hai / / 1 / / iti zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitadhyAnazatakAt / 2010_02 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-21 kavirAja zrI nemidAsa rAmajI zAha praNIta "paMca parameSThi maMtrarAja dhyAnamAlA" athavA anubhava lIlA" [DhALa-1 - copAi zrI jinavANI praNamana karI, siddhacaka bhAlaDla dharI; zuddhAtama che mahAkalyANa, te grahavAne thAo jANa. 1. pragaTe zuci anubhavanI jyoti, nAse tava mithyAmata choti; zuddhAtama avalokana karuM, daDhabhAve ehi ja citta dharuM. 2. vacana, viveka, vinaya su(zu)ddhi karI, tiNathI miththAmati apaharI; pragaTyo zubha saMkalpa pradhAna, ApyuM prathama zuddhAtama dhyAna. 3. vitarAga dosI nikalaMka, nahI vikalpa mada mAna na vaMka; teha niraMjana nirmala guNI, prathama AlaMbanasya rati banI. 4. eha dhyAne sukha upanuM jeha, gaMge gola gaLyA pari teha; na kahAye mukhi sukha bahu thAya, nibiDa karmanA pApa pulAya. 5. pyAra zaraNamyuM lAgo rAga, jANe ehathI thayo vaDabhAga; sukha duHkha Avye sama mani lAgi, vede jima navi raNameM nAga 7 asaMkhya pradeza nija jiu dravya, darzana jJAna cAritra guNa bhavya; pawva tehanA anaMta anaMta, nija sarUpa jANe te saMta. 7. ethI alago pudagalarUpa, tehathI nyAro cetana bhUpa; ehanuM jJAna ehanuM dhyAna, daDha pratIta ciMtana anumAna. 8. arihaMtAdika zuddhAtamA, tehanuM dhyAna kara mahAtamA; karma kalaMka jima dUri jAya, zuddhAtama dhyAne sukha thAya. 9. mana vacana kAyAnA yoga, zubha zubha joDaeN na iEUR bhoga; vikathA nidrA nai AhAra, AsananA jaya aneka prakAra. 10. 2010_02 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-21 dhyAnamAlA ekAnte atipAvana ThAma, ramya deza sukhAsana nahI dhAma; paTu indriya paNi viSaya vikAra, navi bhAvai manamAMhi ligAra. 11 guru vinayI nai zruta anuyAya, guNapakSI ne mani nimAya; audAsinya paNi bhavabhAva, sevaiM paNi navi citta jamAva. 12 ehavA guNanosevI joya, dhyAna karaNane yogya te hoya; calapariNAmI na dhare dhyAna, zuddhAtamanuM kyuM tasa nAma. 13 thi2 ka2I 2AkheM je upayoga, karato tattvataNo Abhoga; AtamasAra te cittamAM dhare, iNi vidhi pa2mAtamapada varte. 14 tehano zAzvata akhaya udyota, parabrahma pa2mAtama jyoti; sahajAnaMda sadA sukhakaMda, mahA sukhasAgara gata savi daMda. 15 prathama vicAra karai ehavo, bhavasukha du:khadAi kehavo; je pudgala syuM pariNati karI, teha thakI cyAre gati phirI. 19 chAlI vATaka nATaka gaNuM, krodhAdika du:kha ketAM bhaNuM; anaMta jJAna je kevalarUpa, parasaMge thayo teha virUpa. 17 sakala Rddhi sAvaraNai jAya, bhAgI badAma anaMta vikAya; pudgala khala saMge duHkha ThAma, madirA moha thakI gata mAma. 18 dravya prANa karateM bhava gayo, bhAva prANa saMmukha java thayo; jANyo sakala sabhAva vibhAva, satya sarUpa thayo samabhAva. 19 dekhai nija para kerAM rUpa, jima naTa nRtya karaMto bhUpa; Apa AnaMdamAMhi te lIna, zAMti sudhA2samAMhi adIna. 20 Apa rUpa pragaTeM jiNa heti, te dAkheM gurujana dharI heti; jinazAsanamAMhi yoga aneka, bhAkhyA zAstramAMhi suviveka. 21. [DhALa-2 baMgalAnI dezI. rAga-kAphI] zivasukha prApaNa mUla upAya, dhyAna kahyuM kaiM jinava2Aya. sAhiba seviiM hAMre manamohana sA; dhyAnamAMhi doIM azubha nidAna, ArTaraudranI kIjai hAni sA0 1 2010_02 219 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dharma zukla doya dhyAna pradhAna, uttarottara guNadhara anidAna. sA dharmadhyAnathI ArTaraudra jAya, nirvikalpa guNa tehathI sadhAya. sA 2 zudgha dravya guNa pajjava jeha, zukladhyAna che tehanuM geha. sA dharmadhyAna che tehanuM hetu, zukladhyAna moha jIpana ketu. sA0 3 zuddhakriyA je anubhavasAra, dharmadhyAna che tAsa AdhAra. sA AtamavIrya je anubhava dhAra, zukla te karma chedana kuThAra. sA0 4 maitrI pramoda karuNA mAdhyasthya, dharmadhyAneM hoI e cau svastha. sA arihaMtAdika zaraNAM cyAra, kAla anAdinA jAsa pracAra. sA0 5 indriya sukha abhilASI jeha, dharmadhyAna tasa nAve deha. sA zukladhyAnanuM Ave rUpa, te muM saMsArano 5. sA 6 bhavAbhinaMdIne e vi hoya, pudgalAnaMdIne bhajanA joya. sA Atama AnaMdI je hoya, zukla zukla guNa pragaTeM soya. sA 7 citta vikSipta maiM yAtAyAta, tehaneM dhyAnai na rahe thira thAta. sA suzliSTa citta ane sulIna, tihAM e duvidha hoI layalIna. sA0 8 zuddhAtama ratnAkara veli, pragaTe tihAM bhavi kIje keli. sALaM viSaya kaSAya je bhavataru mULa, dhyAna ThukAe karo unamUla. sA0 9 bhava vanamAM bhUlo kare dora, paNi navi pAme kihAM e Thora. sA java e dhyAM avalaMbana thAya, tava bhavabhava dukha saghalAM jAya. sA 10 dhyAnazatakam taraNi kiraNathI jAIM aMdhAra, gu[gA]ruDa maMtra jima viSa pratIkAra. sA jima rohaNagiri ratnanI khANa, tima jJAnAdika guNa maNi dhyAna. sA0 11 [DhALa-3 - tribhuvana tAraNa tIratha... e dezI] dharmadhyAnanI vyakti harve ima dAkhaIM re, kiM havai, zAstra taNe anusAri nAma mAtra bhAkhaiM re, kiM nAma; yoga aSTAMga samAdhi sakala darzana kahai re, kiM sa0, paNi te bhavya svabhAva puruSa viNa navi laheM re, kiM pu. 1 2010_02 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 pariziSTa-21 dhyAnamAlA yama niyama praNidhAna karaNa prANAyAmamAM 2, kei ka0, pratyAhAra nai dhAraNA dhyAna manodamAM re, kiM dhyA; eka bhAva susamAdhi e ayoga chaiM re, kiM e0, ehathI duSTa vikalpa nahi bhava duHkha gai re, nahi0. 2 re caka pUraka ke bhaka pratyAhAra thI re, kiM prava, bhA[tA]la nAsAtanajna dvAra vAyu pracArathI re, kiM vAve; yatanAI kare rodha te zAMti kahIjIIM re, kiM zAMa, uttara adhara te vAyu vyAdhighAta kIjI I re, kiM vyAva. 3 dravye jAI tridoSa vAta pitta kapha mukhA re, kiM vAva, bhAva thakI nirdoSa hoi tasa nahi ruSA re, kiM tao; viSaya-kaSAya AsaMsa tridoSa gayA thakI re, kiM trio, doSa zAMti tana kAMti vadhe bala bahu thakI re, ki va0. 4 dAsInya mRgAM kapuDInI sevanA re, ki 50, karatAM pAvana thAya nahi kaluSita manA re, kiM na0; thApa tihAM valI bIja hRdayakamaleM sadA re, ki hRo, sthAna varNa kriyA artha AlaMbane te mudA re, kiM A0. 5 prANApAna samAna udAna avyAna che re, kiM u0, aMgaeN paMca samIra te bIja samAna che re, kiM te; * je vI vi] saeN anAhata brahmanA re, kiM ao, dravya pavananA paMca e bIja che dharmanAM re, kiM bI. 9 dIpana hoI jaTharAgni tanu lAghavapaNuM re, ki tatva, rogAdikano nAza alpa mala dhAraNuM re, ki ava; gamanAgamanai zrAnta na hoI dRDha Asana 2, kiM dao, pavanataNuM ja ya hoya kapAsa vAsana re , kiM ka0. 7 liMga nAbhi ne tuM [] ridhya kaMTha tAluI re, kiM riDa, rasanA nAsA netra bhUbhAla ziramAlII re, kiM bhUo; INi ThAmi nija teja dhare, vAyu cAraNya reM, kiM vAi, sthAnAMtara karI ame sArdha dazamakAra re, kiM sAru. 8 2010_02 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dhyAnazatakam ima kare pavanAbhyAsa, sudhA tRSA jItavA re, kiM yu), varNa rUpa rasa gaMdha zabda guNa sAdhavA re, kiM za0; iMdriya viSaya vikAra taNe vazi navi hoi 2, kiM tao, ima karatAM brahmaraMdhra lahI siddhi meM joI re, ki la0. 9 dvAdaza vidyAsthAna bhajuM tihAM anukrameM re, kiM bha0, pRthivyAdika paMcabhUta taNAM tattva abhigameM re, ki tao; maMDala cakra ne Ara Avarta pramukha bahu re kiM Ao, tehanA je vistAra ho graMthathI sahu re ki la0. 10 dravyayogI je hoya lahe te abhyAsathI re, kiM teo, tehamAM acarija koya na dharma suvAsathI re, kiM na; iNi parve sArthe samIra te vAta trikAlanI re, kiM teo, svara sAdhanathI te huM ja lavAlathI re , kiM te. 11 maMDala cyAra vicAra samIra taNA kahyA re, kiM sa0, bhIma vAruNa vAyavya AgneyaparNa ka[2]hyA re, ki Ave, abhyAse saMvedya samIranI sthApanA re, kiM sa0; nAzikA re haiM hoi pUrNa samApanA re, ki pU0. 12 mA~ mA~ vAyu vaheM je tattvano re, kiM va0, te upari je kArya vicAra mamatvano re, kiM vive; vAyu koSNa nai uSNa zIta kRSNakRtnanaM, bAhire re, kiM kRo tiryagadhaH pharamAna bAla ravi sama sahI re, kiM bAi. 13 vAmA dakSiNa nAsA ravi zazi gRhadharA re, kiM ravi, tihAM dina pakSa neM vAra zubhAzubhanI tvarA re. kiM zu; ityAdika bahu bheda kahyA yogagraMthamAM re, kiM ka0, te sarve hoya dravya taNA palimaMthamAM re , kiM ta0. 14 harve bhAve adhyAtma pavanane sAdhIi re, ki a0, gaMbhIrAdika aDaguNa tehamAM vAdhIi 2, kiM te; kRSNa zukla doi pakSa virati avirati behU re, kiM avi, nAsikA Astika bhAva samIra dhare bahu re, kiM sa0. 15 2010_02 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 pariziSTama-ra1 dhyAnamAlA caMdra sUryanAM razmi te deza sarva saMyatA re, kiM deva, krodhAdika comaMDalanI tihAM vakratA re, ki maM; paMca indriya je paTutA tattva vicArIzuM re, ki tao, viSayataNA saMcAra vikAra nivArIche re, kei 0i. 16 paramAtamanuM ciMtana adhyAtma tihAM re, ki ao, azubhataNA saMkalpa tirNa karI nahi tihAM re, kiM ti, zubha saMkalpe saMkalpa maMDala pheraveM re; ki maMtra, je ha avidyA vAyu pracAra na yo garve re , kei pra. 17 iMdriya mala AlavAla aMbAla na bhogaveM re, kiM jaMtu, AtamarAja marAla te azuci na saMbhaveM re, kiM ao; parathI bhaya navi pAmeM Atamane bale re, kiM Ao, du dhyAnAdika preta teha ne navi cha haiM re , kiM te. 18 piMDasthAdika dhyAna guNe AvI mileM re, ki guru, pulaka AnaMda neM anubhava te AvI bhaleM re, kiM te; vyApe samatAbhAva udAsapaNuM bhaje re, ki u0, je ha ku vAsita saMgati bAlakanI tyA~ re, ki bA. 19 sAvadhAna bahumAna gItAratha nai bhaje re, kiM gI), Atama lAbhe tuSTa na para lAbhuM rajai re, ki nava; kaMpa sveda zrama mUcha bhrAMti balahInatA re, ki bhrAi, ityAdika je doSa nahI tasa pInatA re , kiM na. 20 vAcanAdika sakjhAya dhare anuprakhyatA re, kiM dha0, hoMi pramAdanI jhalaki kadApi na pizunatA re, kiM ka0; caudalathI paTavalayathI Agali saMkrame re ki A0, samakita thAna pramatta thakI guNa cakrameM re, ki gu. 21 iMdriya sukha AdhIna alInapaNuM ruce re, ki ao, cakri zaka sukha cakra thakI adhikuM marce re, ki ao; [Indriya sukha udgAra tAsa bhAva adhyAtame re, kiM ao, vAyuM mana jasa ima jANe, te rasa pariName re, kiM teo] 22 2010_02 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dhyAnazatakam DhALa cothI [DhALa - 4 - rAga : kAphI. dezI : baMgAlanI] hRdayakamala Thave paMcaka bIja, simADA ddha dharmanuM bIja; bhavi dhyAie re, hAM re, morA Atama, paramAtama pada pAie...1 praNava sahita Adi pada varNa, nama pada Agali joDe sakarNa. bha0 2 tripadI paNa paNa varNa vicAra, e dhyAtAM TaleM doSa aDhAra. bha0 3 aSTadale cauM bIja chaI anya, darzana, jJAna, cAritra tapa e dhanya. bha0 4 athavA mAyA zrI vahni kAma, sAdhAraNa e bIja abhirAma. bha0 5 marda akSara akSara hetu (ta) prANAdhika vara bhAva saMketa. bha0 6 hRsva dIrgha skuta varNa vibhAga, dhyAtAM pragaTe guNa parabhAga. bha0 7 sarasa sudhArasa kuMDa tIra, sAmya svabhAvanuM vAgheM hIra. bha0 8 paramAtama rAja haM sa sarUpa, avalokai jinane anurUpa . bha0 9 AtamAM Atama dhyAne lIna, maMtrarAjamAM jima jali mIna. bha0 10 vAma dakSiNa pAse bihu dhAra, upazama khapaka saMketa vicAra. bha0 11 jJAna sahAye upazama dhAra, AtamavIrya khapaka vicAra. bha0 12 baMdha udaya sattAkRta bhAga, hRsvAdika svara yojanA lAga. bha0 13 rahasya upAMzu ne bhASya vicAra, dhyAna samApatti niradhAra. bha0 14 Atama paramAtama guNa dhyAna, karato pAm pAvana ThAma. bha0 15 hoi sumeru darzana ni:kaMpa, nirmala vidhu parve AnaMdajaMpa. bha0 16 piMDa-padastha ane rUpa0, rUpAtIta cauvidha mana svastha. bha0 17 nAma sthApanA dravya meM bhAva, chami paDima kevala siddha bhAva. bha0 18 nirakhate hoi thira pariNAma, zubha zruti vRtidhara purUSa nidAna. bha0 19 avalaMbe vilaMba na thAI karaNa apUrvanaI vIrya sahAya. bha0 20 sakalIkaraNa paMcAMguli joDi, aMguSTha tarjanI madhyamAM hoDI. bha0 21 anAmikA kanIniSThi]kA paMca. OM E E dU: svAda prapaMca. bha0 22 [DhALa-5 copAi]. cauda mahAvidyAnI siddhi, paramamaMtra paramAnaMda vRddhi; causaTha tAsa vidhAna vicAra, sola cauka je kaSAya nivAra... 1. 2010_02 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 pariziSTama-21 dhyAnamAlA tihAM maMDala cyAra tihAM cau jJAna, maMDagala cyAra zaraNa e dhyAna; labdhi aTThAvIsanI bhAvanA, nAda anAhatanI pAvanA... 2. paMca varNa paripUtaka pITha, triguNayukta nirguNa supaiTha; paMca prasthAna pravartaka zirache, tAsa dhurA vahevA anukaraoN.... 3. paMcAcAre pAvana thAya, to e paMca pITha laha vAya; vItarAga nahIM paNi upazama rAga, e dhyAneM hoi ima parabhAga... 4. dekhai pAMcuM ehanA dhaNI, dekhaI paMca ehano paNi guNI; sAdhya sAdhana sAdhakanA bheda, triryuM chai paNi hoi abheda. 5. abhaya akaraNa ahamindra samAna, tulya, kalpa, sAdhana sAvadhAna; e pAMcanA che ahi ThANa, dharmadhyAnanuM e maMDANa... ka. ityAdika bahulA vistAra, bahuzruta mukhathI grahIzuM sAra, zuddha pratIta je nara hoya, madhya dekheM zrI jina soya... 7. tad bharve tribhavuM hoI tasa siddhi, AnuSaMgika tasa navanidhi Rddhi; leza thakI e bolyo jApa, IhAM paramArthano bahu vyApa... 8. AjJApAya vipAka saMsthAna, vicaya te ciMtananuM nAma; lezyA zuddha ne bhAva vizuddha, bodha vIrya vairAgya vizuddha ... 9. svarga he tu kahi o dharmadhyAna, dravyodAre bhAva pradhAna; have bhAkhyuM je zukladhyAna, te apavaSNu devAneM pradhAna... 10. prathama bheda nAnA zruta vicAra, bIjuM aikayazruta suvicAra; sUkSmakriya ucchinnata kriyA, apratipAta cau bheda e lahyA... 11. eka ThAmi paryAya anusaraNa, zratathI dravya viSaya saMkramaNa; artha vyaMjana yogAMtare thAya, prathama bheda te ima kahevAya... 12. eka rIti paryAyane viSe, artha vyaMjana yogAMtara rukheM hirSe zruta anusAra thakI je vyakti, te bIjo ekatva vitarka.. 13. je nirvANa samaya ne prAga, niruddha yoga kevalIneM lAga; sUkSmakriyApratipAtI nAma, trIjuM zukaladhyAna e nAma... 14. zailezIgata je nizcala yoga, legyAtIta jihAM nahI para yoga, nAmeM ucchinnakriya apratipAti, cotho zuklabheda vikhyAti... 15. 2010_02 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 triyogayukta munivaraneM hoya, Aghudubheda zreNigata soya; nija zuddhAtama dravyanuM dhyAna, eka yogaiM bIjuM abhirAma... 16, tanu yogIne trIjuM hoya, cotho bheda ayogeM joya; manathi2tA chadmasthane dhyAna, aMga thireM kevalIneM jANa... 17. cidAnaMda paramAtama amUrta, niraMjana savi doSa vimukta; siddha dhyAna te rUpAtIta, dhyAtA tanmayatAnI rIta... 18. karma bhavopagrAhI AAra, ladhu paMcAkSarano uccAra; tulyakAla zailezI lahI, karma puMja saghalo te dahI... 19. dhUma alAbula daMDA bhAva, cakrAdika rIti gati bhAva; samaya ekaiM lokAMti jAya, siddha sarUpa sadA kahivAya... 20. sAdi ananta atIndriya sukSma, bhAgAM karma janita savi dukhkha; bhava nATika saMsArI taNA, jANuM dekheM paNi nahI mA... 21. INi pari te parameSThI maMtra, ziva sukha sAdhanano e taMtra; nemidAsa kaheM ema vicAra, jJAnavimala prabhuno AdhAra... 22. [DhALa-Ga - chappaya zrI arihaMta pada vadani, bhAla tali siddha virAe~, bhAvAcArija kaMThi, vAyaga muNi bAhu samAje; cUlA pada cau pITha, sakala sA(sa)2I2 paIkriya, puruSAtamarUpa thApanA dhyAna svarUpa ahikriya; Atamane paramAtamA, eka bhAva thai mani 2meM, [tritaya bhede abhedathI te jJAnI padi jana nameM]...1 dhyAnazatakam OM as pada pITha, siddha bhAleM thira kIje, nAsAgaNI uvajjhAya sAhu doi nayana bhaNIjai; kaMTha hRdaya ne udara nAbhi cau kamali jANo, daMsaNa nANa caritta tapa thakI cau pada ANo; 2010_02 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 pariziSTama-21 dhyAnamAlA siddhacakranI mAMDaNI, aMtara Atama bhAvatache, paramAtamapadavI lahe, karmapaka savi jAvataI... 2 zAnta dAnta guNavaMta, saMtanA sevAkArI, vArita-viSaya-kaSAya, jJAna darzana suvicArI; syAdvAda rasa saMga, haMsa pari zamarasa jhIlaI, zubha pariNAma nimitta, azubha savi karmanaI khIlaI; tAdaza nara parameSThipada sAdhananA kAraNe lahaI, sAha rAmajI suta ratna nemidAsa INi pari kahaI...3 [DhALa-7 - caMdrAlAnI] e pAMca parameSThinA re, sAdhananA AmnAya, vidyApravAda dazama pUrvamAM re, bhAkhyA zrI jinarAya; zrI jinarAyataNA je gaNadhara, vardhamAnavidyAnA Agara, vardhamAnabhArve karI tapiyA, tasa anubhAve sakala karma khapiyA; je bhAvika janajI re, dhyAo dharI AnaMda pramAda dUri karI re, pAmAM paramAnaMda bhavaja lanidhi tarI re... AMcalI... 1 prANAyAmAdika kahyA re, rUDhimAtra te jo[jAgRNi, zubha saMkalpaI thApAI re, manaDuM pAvana ThANi; hANi hoI tava azubhaha kerI, nAsai bAhya abhbhitara vairI, jitakAzi jagamAMhi bherI, vAje kIrti dizo disi serIjI.... AMcalI.... 2 siddha rasAdika sparzathI re, loha hoi jima hama, Atama dhyAnathI AtamA re, paramAnaMda lahaI tema; jima sUto nara UThI jAge, jANaI sakala vastu vibhAge, tima ajJAna nidrAnaI nAzaI, tattvajJAnano hoi prakAzajI... AMcalI.. 3 ja nmAMtara saMskAra thI re, athavA saha ja sabhAva, athavA suguruprasAdathI re, pAmeM tattva ja mAva; 2010_02 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dhyAnazatakam pAvakathI jima kaMcana zuddha, tattvajJAnathI Atama buddha, Ape saMvedI anya pramodI, jANe sarva vibhAva vinodIjI... AMcalI... 4 bahirAtama khAtra pAtra cha iM re, aMtara Atama bIja, thApI zubha saM ka 95thI re, saiana nIra lohI ; dijaI puNya prakRti puSkAdika prazastapaNaI je thAI rAgAdika, paramAtama anubhava phala pAmI, aika bhAvathI teha akAmIjI... AMcalI... 5 abhyAse karI sAdhII re, lahI aneka zubha yoga, AtamavIryanI mukhyatA re , jJAnAdika suviveka; cheka kaheM vyavahAra vicArI, azubha tyAgathI zuddha AcArI, guNaThANA anugata guNa bhArI,ajANaI avivekI bhikhArIjI...AMcalI...7 dharmadhyAna avalaMbaneM re, hoi thira pariNAma, AlaMbanamAM mukhya cha I re, e parameSThI nAma; dhAma pApanA je valI huMtA, te paNi bhavane pAra pahutA, tiryaMcAdikane suM kahIche, avara guNI janeM e lahIIjI... AMcalI... 7 mokSamArganai samuho re, dhvasta karmanA marma, dharma zamanI bhUmikA re, TAlyA bhavanA dharma; narma thaineM savi bhavi prANI, upadezaI jima jinavara vANI, syAdvAdanI e hinA[vANI, sakala surAsuraI jeha vakhANIjI... AMcalI...8 (1) siddhA ne valI sIjha spei re, sIjhe che je jI va, teha ne e ka upAya re, bhavaja paDatAM dIva; devarAja sarikhA jasa dAsa, namI parabha[bhA]vataNI jasa Asa, vAsanA ehanI bhavi bhavi hoyo, paramAtama daSTa karI jo... AMcalI... 9 (2) tattvataNI ji hAM kathA re, tehI ja parama nidhAna, jJAnavimala guNa saMpadA re pAmeM ThAma ThAmi; nAma emanuM maMgala moTuM, ehathI avara je te savi khoTuM, nemidAsa kahyuM e ArAdho, cyAra varNa puruSAratha sAdhojI. bhavika jinajI re... AMcalI... 10 (3) 2010_02 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 pariziSTamu-21 dhyAnamAlA ima dhyAnamAlA guNa vizAlA bhavika jana kaMThi Thavo, jima sahaja samatA saralatAno sukha anopama anubhavo; saMvata rasa tu muni zazI [1766] mita mAsa madhu ujjavala paMi, paMcamI divasaI citta vikasaI lo lIlA jima sukhaI, zrI jJAnavimalasUri gurukRpA lahI, tasa vacana AdhAra; dhyAnamAlA ima 2cI nemidAsaI vratadhAri... 11 (4) Iti zrI paMcaparameSThI maMtrarAja dhyAnamAlA athavA anubhavalIlA bAlavilAsa. 2010_02 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22 bhikSujinendravarNIsaGkalitajainendrasiddhAMtakoza-antargataM dhyAnasvarUpam / [A pariziSTamAM digaMbara saMpradAya mAnya dhyAnanuM svarUpa grahaNa karavAmAM AvyuM che. digaMbaramAnya graMthonA padArthone jainendra siddhAMta kozamAM saMkalita karavAmAM Avela che. te paikI keTalAka padArtho jevA ke, strIone zukladhyAna na hoya, nidAnanAmaka ArtadhyAna sAdhune na hoya vagere jaina zAsanane mAnya nathI. - saMpA64] 1. ArttadhyAna 1. ArtadhyAnakA sAmAnya lakSaNa Artta- sa.si. 9/28/445/10 RtaM duHkhaM, sa.si. 9/28/445/10 RtaM dukha, athavA ardanamartirvA, tatra bhavamArttam / Rta, ardanamartirvA, tatra bhavamArtam / ... Arta zabda duHkha athavA ardana- ati inameM honA so Arta 'Rta' athavA ati inameMse kisI ekase banA hai| hai / rA.vA. 9/28/1/627/26), inameMse RtakA artha duHkha hai aura 'ati' kA (bhA.pA.TI.78/226) 'ardanam atiH' aisI nirukti hokara usakA artha pIDA pahu~cAnA hai / isameM (RtameM yA atimeM) jo vaise to dhyAnazabda pAramArthika yoga va samAdhike / hotA hai vaha Arta (vA ArtadhyAna) hai (rA.vA. arthameM prayukta hotA hai, parantu vAstavameM kinhI bhI 9/28/1/627/26), (bhA.pA./TI.78/226) zubha vA azubha pariNAmoM kI ekAgratAkA ho jAnA hI dhyAna hai / saMsArI jIvako cauvIza ghaNTe hI ma. pu. 21/40-41 muurchaakaushiilykainaashy-kausiidyaanytigRnutaaH| kaluSita pariNAma vartate hai / kucha iSTaviyogajanita bhayodvegAnuzokAzca liGgAnyAte smRtAni vai hote haiM, kucha AniSTasaMyogajanita, kucha vedanAjanita // 40 / / ora kucha AgAmI bhogoM kI tRSNAjanita; ityAdi sabhI prakArake pariNAma ArttadhyAna kahalAte haiM / bAhyaM ca liGgamArtasya gaatrglaanirvivrnntaa| jo jIvako pAramArthika adha:patanake kAraNa hai aura hastanyastakapolatvaM sAzrutAnyaca tAdRzam vyavahArase adhogatike kAraNa haiM / yadyapi mokSamArgake / / 41 // sAdhakoMko bhI pUrva abhyAsake kAraNa ve kadAcit parigrahameM atyanta Asakta honA, kuzIlarUpa pravRtti hote hai, parantu jyoM-jyoM vaha Upara caDhatA hai tyoM- karanA, kRpaNatA karanA, vyAja lekara AjIvikA tyoM ye dabate cale jAte haiN| karanA, atyanta lobha karanA, bhaya karanA, udvega [1.] bheda va lakSaNa karanA aura atizaya zoka karanA ye ArtadhyAnake _ 2010_02 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 231 bAhya cihna hai / / 40 / / isI prakAra zarIrakA kSINa haiM / (ma.pu.21/31-36), (cA. sA. 167/4) ho jAnA, zarIrakI kAnti naSTa ho jAnA, hAthoMpara kapola rakhakara pazcAttApa karanA, A~sU DAlanA, cA. sA. 167/4 tatrAta bAhyAdhyAtmika-bhedAd tathA isI prakAra aura bhI aneka kArya ArttadhyAna dvivikalpam / ke bAhyacinha kahalAte haiM / (cA.sA. 167/4) bAhya aura adhyAtmake bhedase ArttadhyAna do prakArakA jJA. 25/23/257 hai|... aura vaha AdhyAtmika dhyAna cAra prakArakA hotA hai| Rte bhavamathArta syAdasaddhyAnaM zarIriNAm / / digmohonmattatAtulyamavidyAvAsanAvazAt / / 23 / / dra.saM./TI. 48/201 iSTaviyogAniSTa - Rta kahiye pIDA-duHkha upajai so ArtadhyAna hai / / saMyogavyAdhipratikArabhoganidAneSu vAJchArUpaM so yaha dhyAna aprazasta hai / jaise kisI prANIke caturvidhamArtadhyAnam / iSTaviyoga, aniSTasaMyoga aura dizAoMke bhUla jAnese unmattatA hotI hai usake roga ina tInoMko dUra karanemeM tathA bhogo vA bhogoMke samAna hai / yaha dhyAna avidyA arthAt mithyAjJAnakI kAraNoMmeM vAMchA rUpa cAra prakArakA ArttadhyAna hotA vAsanAke vazase utpanna hotI hai| 2. ArtadhyAnakA AdhyAtmika lakSaNa (cA. sA. 167/4) cA. sA0 167/5 svasaMvedyamAdhyAtmikArtta ArttadhyAna dhyAnam / manojJa (anya loga jisakA anumAna kara sakeM vaha bAhya amanojJa ArtadhyAna hai) jise kevala apanA hI AtmA jAna anutpatti saMprayoga anutpatti viprayoga sakalpa saGkalpa sake use AdhyAtmika ArttadhyAna kahate haiM / 3. ArtadhyAna ke bheda bAhya AdhyAtmika AdhyAtmika jJA. 25/24 zArIrika mAnasika acetana zArirIka mAnasika cetana aniSTayogajanyAcaM tthessttaarthaatyyaatprm| rukprakopAttRtIyaM syAnnidAnaM turyamaGginAm / / 24 / / cetanakRta acetanakRta pahilA ArtadhyAna to jIvoM ke aniSTa padArthoM ke 4. aniSTayogajaArtadhyAnakA lakSaNa saMyogase hotA hai| dUsarA ArttadhyAna iSTapadArtha ke / ta.sU. 9/30 ArtamamanojJasya saMprayoge tadviprayogAya viyogase hotA hai| tIsarA ArttadhyAna roga ke prakopakI pIDAse hotA hai aura cauthA ArtadhyAna smRtisamanvAhAraH / / 30 / / amanojJa padArthake prApta hone para usake viyoga ke lie cintA sAtatyakA nidAna kahiye, AgAmIkAlameM bhogoMkI vAMchAke honA prathama ArttadhyAna hai| honese hotA hai| isa prakAra cAra bheda ArttadhyAnake bAhya kRta 2010_02 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sa. si. 9/30 / 9 amanojJamapriyaM viSakaNTakazatruzastrAdi, tadbAdhAkAraNatvAd 'amanojJam' ityucyate / tasya saMprayoge sa kathaM nAma na me syAditi saGkalpazcintAprabandhaH smRtisamanvAhAraH prathamamArttamityAkhyAyate / viSa, kaNTaka, zatru aura zastra Adi jo apriya padArtha haiM ve bAdhAke kAraNa hone se amanojJa kahe jAte haiM / unakA saMyoga hone para ve 'mere kaise na hoM' isa prakArakA saMkalpa cintAprabandha arthAt smRtisamanvAhAra yaha prathama ArttadhyAna kahalAtA hai| (rA.vA. 9/30 /1-2 / 628), (ma.pu. 21/ 32,35) / ni.sA./tA.vR. 89 aniSTa saMyogAdvA samupajAtamArttadhyAnam / aniSTake saMyogase utpanna honevAlA jo ArttadhyAna... / cA.sA. 168/5 etaduHkhasAdhanasadbhAve tasya vinAzakAGkSotpannavinAzasaMkalpAdhyavasAnaM dvitIyArtam / (zArIrika va mAnasika) dukhoM ke kAraNa utpanna honepara unake vinAzakI icchA utpanna hone se unake vinAzake saMkalpakA bAra-bAra cintavana karanA dUsarA ArtadhyAna hai / kA a./mU. 473 dukkhayara - visaya- joe-kema igaM cayadi idi vicitaMto / ceTThadiM jo vikkhitto aTTajjhANaM have tassa / / 473 / / duHkhakArI viSayoMkA saMyoga hone para 'yaha kaise dUra ho' isa prakAra vicAratA huA jo vikSiptacitta ho ceSTA karatA hai usako ArttadhyAna hotA hai / jJA. 25/25 - 28 jvalanajalaviSAstravyAlazArdUladaityaiH sthUlajalabilasattvai durjanArAtibhUpaiH / 2010_02 dhyAnazatakam svajanadhanazarIradhvaMsibhistairaniSTairbhavati yadiha yogAdAdyamArttaM tadetat / / 25 / / tathA carasthirairbhAvairanekaiH samupasthitaiH / aniSTairyanmanaH kliSTaM syAdArttaM tatprakIrttitam / / 26 / / zrutairdRSTaiH smRtairjJAtaiH pratyAsattiM ca saMsRtaiH / yo'niSTAdhairmana: klezaH pUrvamArtaM tadiSyate / / 27 / / azeSAniSTasaMyoge tadviyogAnucintanam / yatsyAttadapi tattvajJaiH pUrvamArtaM prakIrtitam / / 28 / / isa jagatameM apanA svajana dhana zarIra inake nAza karanevAle agni, jala, viSa, sarpa, zastra, siMha, daitya tathA sthalake jIva, jalake jIva, bilake jIva tathA duSTajana, vairI rAjA ityAdi aniSTapadArthoM ke saMyogase jo ho so pahilA ArtadhyAna hai / / 25 / / tathA cara aura sthira aneka aniSTapadArthoke saMyoga hone para jo mana klezarUpa ho usako bhI ArttadhyAna kahA hai / / 26 / / jo sune, dekhe, smaraNameM Aye, jAne hue tathA nikaTa prApta hue aniSTapadArtho se manako kleza hotA hai use pahilA ArttadhyAna kahate hai / / 27 / / jo samasta prakArake padArthoke saMyoga hone para unake viyoga honekA bAra-bAra cintana ho use bhI tattvake jAnane vAloMne pahilA aniSTasaMyogaja nAmA ArttadhyAna kahA hai / / 28 / / 5. iSTaviyogajaArttadhyAnakA lakSaNa ta. sU. 9 / 31 viparItaM manojJasya / / 31 / / manojJavastuke viyoga honepara usakI prAptikI satata cintA karanA dUsarA ArttadhyAna hai / (bha.A./mU. 1702) sa.si.9/31/447/1 manojJasyeSTasya svaputra Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 233 dAradhanAdeviprayoge tatsaMprayogAya saGkalpazcintA- manojJavastuvidhvaMse mnsttsnggmaarthibhiH|| prabandho dvitIyamArttamavagantavyam / manojJa arthAt klizyate yattadetatsyAd dvitIyAtasya lakSaNam / / 31 / / apane iSTa putra, strI aura dhanAdikake viyoga honepara jo rAjya, aizvarya, strI. kaTamba, mitra, saubhAgya. usakI prAptike lie saMkalpa arthAt nirantara cintA / bhogAdike nAza honepara tathA citako prIti utpanna karanA dUsarA ArttadhyAna jAnanA cAhie (rA.vA./ karanevAle sundara striyoMke viSayoMkA pradhvaMsa hote 9/31/1/628)(ma.pu. 29/32,34) hue santrAsa, pIDA, bhrama, zoka, mohake kAraNa cA. sA. 169/1 manojJaM nAma dhanadhAnya- nirantara kheda rUpa honA, so jIvoM kA iSTaviyogajanita hiraNyasuvarNavastuvAhanazayanAsanAkcanda- ArttadhyAna hai, aura yaha dhyAna pApakA sthAna hai navanitAdisukhasAdhanaM me syAditi garddhanam / / / 29 / / dekhe, sune, anubhava kiye, manako raMjAyamAna manojJasya viprayogasya utpattisaGkalpAdhyavasAnaM karanevAle pUrvokta padArthokA viyoga honese jo manako tRtIyAtam / / dhana, dhAnya, cA~dI, suvarNa, savArI, kheda ho vaha bhI dUsarA ArtadhyAna hai / / 30 / / zayyA, Asana, mAlA, candana aura strI Adi apane manakI pyArI vastuke vidhvaMza honepara puna: sukhoMke sAdhanako manojJa kahate haiM / ye manojJapadArtha usakI prApti ke lie jo klezarUpa honA so dUsare mere hoM isa prakAra cintavana karanA, manojJapadArthake / ArtadhyAna kA lakSaNa hai| viyoga honepara unake utpanna honekA bAra-bAra cintana ni.sA./tA vR.89 svadezatyAgAd dravyanAzAd karanA ArttadhyAna hai| mitrajanavidezagamanAt kamanIyakAminIviyogAtkA. a./sU.474 maNahara-visaya-vioge-kaha smupjaatmaarttdhyaanm| .. svadezake tyAgase, dravyake taM vAvegi idi viyappo jo / saMtAveNa payaTTo nAzase. mitrajanake videzagamanase, kamanIya kAminIke sociya aTTa have jhANaM / / 474 / / viyogase utpanna honevAlA ArttadhyAna hai| manohara viSayakA viyoga hone para 'kaise ise prApta 6. vedanAsambandhIArtadhyAnakA lakSaNa karUM' isa prakAra vicAratA huA jo duHkhase pravRtti ta.sU. 9/32 vedanAyAzca / / 32 / / vedanAke hone karatA hai yaha bhI ArttadhyAna hai| para (arthAt vAtAdi vikArajanita zArIrikavedanAke jJA.25/29-31 rAjyaizvaryakalatrabAndhavasuhRtsau hone para) use dUra karanekI satata cintA karanA bhAgyabhogAtyayacittaprItikaraprasannaviSayapradhvaM tIsarA ArttadhyAna hai / sbhaave'thvaa| saMtrAsabhramazokamohavivazairyatkhidyate'harnizaM tatsyA jJA. 25/32-33 kAsazvAsabhagandaradiSTaviyogajaM tanumatAM dhyAnaM kalaGkAspadam / / 29 / / jalodarajarAkuSThAtisArajvaraiH, pittazleSmamarutpradRSTazrutAnubhUtaistaiH pdaartheshcittrnyjkaiH| kopajanitaiH rogaiH shriiraantkaiH| syAtsattvaprabalaiH viyoge yanmanaH khinaM syAdA tadvitIya pratikSaNabhavairyadyA-kulatvaM nRNAm tadrogA-maninditaiH kam / / 30 / / prakaTitaM durvAra-duHkhAkaram / / 32 / / svalpAnAmapi 2010_02 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dhyAnazatakam rogANAM mAbhUtsvapne'pi sambhavaH / mameti yA jJA. 25/42 anantaduHkhasaGkIrNasya tiryaggateH, nRNAM cintA syAdA" tattRtIyakam / / 33 / / vAta- phalaM... / / 42 / / ArttadhyAnakA phala anantadukhoMse pitta- kaphake prakopase utpanna hue zarIrako nAza vyApta tiryaMcagati hai / karanevAle vIryase prabala aura kSaNa-kSaNameM utpanna 3 manojJa va nidAna ArtadhyAnameM antara honevAle kAsa, zvAsa, bhagandara, jalodara, jarA, koDha, atisAra, jvarAdika rogoMse manuSyoMko jo rA. vA. 9/33/1/33 viparItaM manojJasyevyAkulatA hotI hai, use anindita puruSone roga tyanenaiva nidAnaM saGgRhItamiti, tana; kiM pIDA cintavana nAmA ArtadhyAna kahA hai, yaha dhyAna kAraNam ? aprAptapUrvaM vissytvaannidaansy| durnivAra aura dukhoMkA AkAra hai jo ki sukhamAtrayA pralambhitasyAprAptapUrva- prArthanAbhimukhyAAgAmIkAlameM pApabandhakA kAraNa hai / / 32 / / danAgatArthaprAptinibandhanaM nidAnamityasti jIvoMko aisI cintA ho ki mere kiMcit rogakI vizeSaH / prazna-'viparItaM manojJasya' isa sUtrase utpatti svapnameM bhI na ho so aisA cintavana tIsarA nidAna kA saMgraha ho jAtA hai? uttara, nahIM, kyoMki ArtadhyAna hai / / 33 / / nidAna aprAptakI prApti ke lie hotA hai, isameM pAralaukika viSaya-sukhakI gRddhimeM anAgata arthakI * nidAnaM va apadhyAnake lakSaNa - de0 vaha vaha nAma / prAptike lie satata cintA rahatI hai / isa prakAra [2.] ArtadhyAna nirdeza ina donoM meM antara hai / 1. ArtadhyAnameM sambhava bhAva va lezyA [3.] ArtadhyAnakA svAmitva ma. pu. 21/38 aprazastatamaM lezyA trayamAzritya 1. 1-6 guNasthAna taka hotA hai jRmbhitam / antarmuhUrtakAlaM tad aprazastA ta.sU. 9/34 tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm valambanam / / 38 / / yaha cAroM prakArakA ArttadhyAna / / 34 / / yaha ArttadhyAna avirata, dezavirata, aura atyanta azubha kRSNa, nIla aura kApota lezyAkA pramattasaMyata jIvoMko hotA hai| Azraya kara utpanna hotA hai, isakA kAla antarmuhUrta hai aura Alambana azubha hai / (jJA.25/40) sa. si. 9/34/447/14 aviratAH (cA.sA./169/3) samyagdRSTyantAH, dezaviratA: saMyatAsaMyatAH, pramattasaMyatAH... tatrAviratadezaniratAnAM 2. ArtadhyAnakA phala caturvidhamapyArtaM bhavati... pramattasaMyatAnAM tu sa. si. 9/29 yaha saMsAra kA kAraNa hai / nidAnavaya'manyadArttatrayaM pramAdodayodrekAtkArA.vA. 9/33/1/629 tiryagbhavagamanaparyava citsyAt / asaMyata samyagdRSTi guNasthAna takake snm| isa ArtadhyAnakA phala tiryaJcagati hai / jIva avirata kahalAte hai, saMyatAsaMyata jIva dezavirata (ha.pu. 56/18), (cA.sA. 169/4) kahalAte haiM, pramAda se yukta kriyA karanevAle pramattasaMyata ___ 2010_02 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 235 kahalAte haiM / inameM se avirata aura dezavirata [1.] raudra sAmAnya lakSaNa jIvoMko cAroM hI prakArakA ArtadhyAna hotA hai| bha. A./ma./1703/1528 teNikkamosasArapramata saMyatoM ke nidAnake sivA bAkIke tIna kkhaNesa taha ceva chabihAraMbhe ruha kasAyaiMsahiyaM pramAdakI tIvratA vaza kadAcit hote haiN| (rA.vA. jhANaM bhaNiyaM samAseNa / / 1703 / / dUsaroM ke 9/34/1/629) (ha.pu. 56/18) (ma. pu. 21/ dravya lenekA abhiprAya, jhUTha bolanemeM Ananda mAnanA, 37) (cA. sA. 169/3) (jJA. 25/38-39) dUsareke mAranekA abhiprAya, chahakAyake jIvoMkI (dra. saM/TI. 48/201) virAdhanA athavA asimasi Adi parigraha ke Arambha sAdhuyogya ArttadhyAnakI sImA - de. saMyata/3 / va saMgraha karanemeM Ananda mAnanA inameM jo kaSAya 2. ArttadhyAnake bAhyacihna sahita manako karanA vaha saMkSepase raudradhyAna kahA jJA. 25/43 zaGkAzokabhayapramAdakalahazcitta gayA hai / / 1703 / / (mU.A. 396) bhramoddhAntayaH, unmAdo viSayotsukatvama- sa. si./9/28/445/10 rudraH, krUrAzaya-stasya skRnnidraanggjaaddyshrmaaH| mUrchAdIni zarIriNA- karma tatra bhavaM vA raudram / rudrakA artha krUra mavirataliGgAni bAhyAnyala-bhArttAdhiSThitvacetasAM Azaya hai, isakA karma yA isameM honevAlA (bhAva) zrutadharAvarNitAni sphuttm||43|| isa raudra hai| (rA.vA./9/28/2/627/28) (jJA./ ArttadhyAnake AzritacittavAle puruSoMke bAhyacihna 26/2); (bhA. paa./ttii/78/226/17)| zAstroMke pAragAmI vidvAnoMne isa prakAra kahe hai ki ma. pu./21/42 prANinAM rodanAd rudraH, krUraH prathama to zaMkA hotI hai, arthAt hara bAtameM sandeha sattveSu nighRnnH| pumAMstatra bhavaM raudraM, viddhi dhyAnaM hotA hai, phira zoka hotA hai, bhaya hotA hai- sAvadhAnI / caturvidham / / 42 / / jo puruSa prANiyoMko rulAtA nahIM hotI, kalaha karatA hai, cittabhrama ho jAtA hai, hai vaha rudra krara athavA saba jIvoMmeM nirdaya kahalAtA udbhrAnti hotI hai, citta eka jagaha nahIM ThaharatA, hai aise paruSameM jo dhyAna hotA hai use raudradhyAna kahate viSayasevanameM utkaNThA hotI hai, nirantara nidrA gamana haiM / 42 / (bha.A./vi./1702/1530/ para hotA hai, aMgameM jaDatA hotI hai, kheda hotA hai, udA uddhRt)| murchA hotI hai, ityAdi cinha AttadhyAnI ke pragaTa cA.sA./170/2 svasaMvedyamAdhyAtmikaM raudradhyAhote haiM / nam / jise apanA hI AtmA jAna sake use 2. raudradhyAna AdhyAtmika raudradhyAna kahate haiN| raudradhyAna- hiMsA Adi pApa kArya karake garvapUrvaka ni.sA. / tA. vR./89 caurajArazAtravajanaDIMge mArate rahanekA bhAva raudradhyAna kahalAtA hai| vadhabaMdhanasannibaddhamahadveSajanitaM raudradhyAnam / yaha atyanta aniSTakArI hai| hInAdhika rupase paMcama cora-jAra-zatrujanoMke vadha-bandhana sambandhI mahAdveSase guNasthAna taka hI honA sambhava hai, Age nahIM / utpanna honevAlA jo raudradhyAna... / _ 2010_02 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dhyAnazatakam [2.] raudradhyAna ke bheda mRSAnanda raudradhyAna hai| jabaradastI athavA pramAdakI ta. sU./9/35 hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo pratIkSApUrvaka dUsareke dhanako haraNa karaneke saMkalpakA rodrm...|35| hiMsA, asatya, corI aura bAra-bAra cintavana karanA tIsarA raudradhyAna hai| cetanaviSayasaMrakSaNa ke lie satata cintana karanA raudradhyAna acetanarUpa apane parigrahameM yaha merA parigraha hai, hai / 35 / maiM isakA svAmI hU~, isa prakAra mamatva rakhakara usake apaharaNa karane vAlekA nAza kara usakI ma. pu./21/43 hiMsAnandamRSAnandasteya rakSA karaneke saMkalpakA bAra-bAra cintavana karanA saMrakSaNAtmakam / / 43 / / hiMsAnanda, mRSAnanda, viSayasaMrakSaNAnanda nAmakA cauthA raudradhyAna hai| steyAnanda aura saMrakSaNAnanda arthAt parigrahakI rakSAmeM rAta-dina lagA rahakara Ananda mAnanA ye raudradhyAnake kA. a./475-476 hiMsANaMdeNa judo cAra bheda hai / / 35 / / (cA. sA./170/2): (jJA./ asaJcavayaNeNa pariNado jo hu / tattheva a 26/3); (kA. a./473-474)| cA.sA. thiracitto rudaM jhANaM have tassa / 475 / para170/1 raudraM ca bAhyAdhyAtmika bhedena visaya-haraNa-sItosagIya-visae surakkhaNe dvividham / raudradhyAna bhI bAhya aura AdhyAtmikake dukkho| taggaya-ciMtAviTTho NiraMtaraM taM pi rudaM bhedase do prakArakA hai| pi / 476 / jo hiMsAmeM Ananda mAnatA hai, aura asatya bolanemeM Ananda mAnatA hai tathA usImeM [3.] raudradhyAnake bhedoMke lakSaNa jisakA citta vikSipta rahatA hai, usako raudradhyAna cA. sA./170/2 tIvrakaSAyAnuraJjanaM hiMsAnandaM hotA hai / 475 / jo puruSa dUsaroMkI viSayasAmagrIko prathamaraudram / svabuddhivikalpitayuktibhiH pareSAM haranekA svabhAvavAlA hai, aura apanI viSayasAmagrI zraddheyarUpAbhiH paravaJcanaM prati mRSAkathane kI rakSA karanemeM catura hai, tathA nirantara jisakA saMkalpAdhyAvasAnaM mRSAnandaM dvitiiyraudrm| citta ina kAmoMmeM lagA rahatA hai vaha bhI raudradhyAnI haThAtkAreNa pramAdapratIkSayA vA parasvApaharaNaM prati hai / 476 / saGkalpAdhyavasAnaM tRtIyaraudram / cetanA jJA./26/4-34 kA bhAvArtha-hate niSpIDite cetanalakSaNe svaparigrahe mamaivedaM svamahamevAsya dhvaste jantujAte kadarthite / svena cAnyena yo svAmItyabhi-nivezAttadapahArakavyApAdanena saMrakSaNaM harSastaddhiMsAraudramucyate / 4 / asatyakalpanAjAlaprati saGkalpAdhyavasAnaM saMrakSaNAnandaM caturthaM kshmliikRtmaansH| ceSTate yajanastaddhi mRSAraudraM raudram / tIvrakaSAyake udayase hiMsAmeM Ananda prakIrtitam / 16 / yacauryAya zarIriNAmaharamAnanA pahalA raudradhyAna hai| jina para dUsaroMko hazcintAH samutpadyate-kRtvA cauryamapi pramodamatulaM zraddhA na ho sake aisI apanI buddhike dvArA kalpanA kurvanti yatsantatam / cauryeNApi hate paraiH paradhane kI huI yuktiyoMke dvArA dUsaroMko Thaganeke lie yajAyate saMbhrama-staJcauryaprabhavaM vadanti nipuNA raudraM jhUTha bolaneke saMkalpakA bAra-bAra cintavana karanA / sunindaaspdm|25| bahvArambhaparigraheSu niyataM 2010_02 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 237 rakSArthamabhyudyate-yatsaGkalpaparamparAm / vitanute hU~ / 26 / dUsaroMke dvIpAdi sabako mere hI AdhIna prANIha raudraashyH| yadyAlambya mahattvamunnatamanA samajho kyoMki maiM jaba cAhU~ unako zaraNa karake rAjetyahaM manyate tatturyaM pravadanti nirmaladhiyo raudraM jA sakatA hU~ / 27-28 / ityAdirupa cintana bhavAzaMsinAm / 29 / 1. jIvoMke samUhako apanese cauryAnanda raudradhyAna hai / 4. yaha prANI raudra(krUra)citta tathA anyake dvArA mAre jAne para tathA pIDita hokara bahuta Arambha parigrahoMmeM rakSArtha niyamase udyama kiye jAne para tathA dhvaMsa karane para aura ghAta karai aura usameM hI saMkalpakI paramparAko vistAre karaneke sambandha milAye jAne para jo harSa mAnA tathA raudracitta hokara hI mahattAkA avalambana karake jAye use hiMsAnandanAmA raudradhyAna kahate haiM / 4 / unnatacitta ho, aisA mAnai ki maiM rAjA hU~, aise bali Adi dekara yazalAbhakA cintavana karanA / 7 / pariNAmako nirmala buddhivAle mahApuruSa saMsArakI vAMchA jIvoMko khaNDa karane va dagdha karane Adiko karanevAle jIvoMko cauthA raudradhyAna hai / 29 / maiM dekhakara khuza honA / 8 / yuddhameM hAra-jIta sambandhI bAhubalase sainyabalase sampUrNa pura grAmoMko dagdha karake bhAvanA karanA / 10 / vairIse badalA lenekI bhAvanA asAdhya aizvaryako prApta kara sakatA hU~ / 30 / mere / 11 / paralokameM badalA lenekI bhAvanA karanA / 12 / dhana para dRSTi rakhane vAloMko maiM kSaNabharameM dagdha hiMsAnandI raudradhyAna hai / (m.pu./21/45)| 2. kara dUMgA / 31 / maiMne yaha rAjya zatruke mastaka para jo manuSya asatya jhUThI kalpanAoMke samUhase pA~va rakhakara usake durgameM praveza karake pAyA hai pAparUpI mailase malinacitta hokara jo kucha ceSTA 33 / / isake atirikta jala, agni, sarpa, viSAdike karai use nizcaya karake mRSAnandanAmA raudradhyAna kahA prayogoM dvArA bhI maiM samasta zatrusamUhako nAzakarake hai / 16 / jo ThagAI ke zAstra racane Adike dvArA apanA pratApa sphurAyamAna kara sakatA hU~ / 34 / dUsaroMko ApadAmeM DAlakara dhana Adi saMcaya kare isa prakAra cintavana karanA viSayasaMrakSaNAnanda / 17-19 / asatya bolakara apane zatruko daNDa hai / dilAye / 20 / vacanacAturyase manavAMchita prayojanAkA [4.raudradhyAna ke bAhyacihna siddhi tathA anya vyaktiyoMko ThaganekI / 21-22 / bhAvanAe~ banAye rakhanA mRSAnandI raudradhyAna hai / ma.pu./21/49-53 anAnRzaMsya hiMsopakara3. jIvoMko cauryakarmake lie nirantara cintA utpanna nnaadaanttkthaaH| nisargahiMsratA ceti liGgAnyasya ho tathA corI karma karake bhI nirantara adula harSa / va smRtAni vai / 49 / .... vAkpAruSyA-diliGga mAneM Anandita ho anya koI corIke dvArA paradhanako tad dvitIyaM raudramiSyate // 50 // ... pratItaliGgaharai usameM harSa mAnai use nipuNa puruSa cauryakarmase mevaitad raudradhyAnadvayaM bhuvi...|52| bAhyantu utpanna huA raudradhyAna kahate haiM, yaha dhyAna atizaya liGgamasyAhuH bhUbhaGgaM mukhavikriyAm / nindAkA kAraNa hai|25| amuka sthAnameM bahuta prasvedamaGgakampanaM ca netrayozcAtitAmratAm / 53 / dhana hai jise maiM turata haraNa karake lAnemeM samartha krUra honA, hiMsAke upakaraNa talavAra Adiko dhAraNa 2010_02 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dhyAnazatakam karanA, hiMsAkI hI kathA karanA, aura svabhAvase 26/6) / jo anyakA burA cAhe tathA parako kaSTa hI hiMsaka honA ye hiMsAnanda raudradhyAnake cihna ApadArUpa bANoM se bhedA huA duHkhI dekhakara mAne gaye haiM / 49 / kaThora vacana Adi bolanA santaSTa ho tathA gaNoM se garuvA ra athavA dvitIya raudradhyAnake cihna hai / 50 / steyAnanda aura anyakI sampadA dekhakara dveSa rUpa ho, apane hRdayameM saMrakSaNAnanda raudradhyAnake bAhyacihna saMsArameM prasiddha zalyasahita ho so nizcaya karake raudradhyAnakA cihna haiM / 52 / bhauMha TeDho ho jAnA, mukhakA vikRta ho hai / 13 / hiMsAke upakaraNa zastrAdikakA saMgraha jAnA, pasInA Ane laganA, zarIra kaMpane laganA karanA, krUrajIvoMkA anugraha karanA aura aura netroMkA atizaya lAla ho jAnA Adi nirdayatAdikabhAva raudradhyAnake dehadhAriyoMke bAhyacihna raudradhyAnake bAhyacihna haiM / 53 / (jJA./26/37- haiM / 15 / 38) [5.] raudradhyAnameM sambhava bhAva va lezyA cA. sA. /170/1 parAnumeyaM paruSaniSThurA ma. pu./21/44 prakRSTataradurlezyAtrayopobakrozananirbhartsanabandhatarjanatADanapIDanaparadArAti lbRNhitm| antamuhUrtakAlotthaM pUrvavadbhAva iSyate kramaNAdilakSaNam / kaThoravacana, marmabhedIvacana, / / 44 / / parokSajJAnatvAdodayikabhAvaM vA Akrozavacana, tiraskAra karanA, bA~dhanA, tarjana karanA bhaavleshyaakssaaypraadhaanyaat| cA. saa.)| yaha raudradhyAna tADana karanA tathA parastrIpara atikramaNa karanA atyanta azubha hai| kRSNa Adi, tIna bUrI lezyAoMke Adi bAhya raudradhyAna kahalAtA hai| balase utpanna hotA hai| antarmuhUrtakAla taka rahatA jJA./26/5-15 anArataM niSkaruNasvabhAvaH hai aura pahale ArtadhyAnake samAna isakA svabhAvata: krodhkssaaydiiptH| madoddhata: pApamatiH kSAyopazamikabhAva hotA hai / 44 / (jJA./26/ kuzIla: syAnnAstiko yaH sa hi raudradhAmA / 5 / / 36,39) / athavA bhAvalezyA aura kaSAyoMkI pradhAnatA abhilaSati nitAntaM yatparasyApakAraM vyasana- hone se audayika bhAva hai| (cA.sA./170/5) vizikhabhinnaM vIkSya saMtoSameti / yadiha guNagariSThaM raudradhyAnakA phala - de0 Arta/2 / dveSTi dRSTvAnyabhUtiM, bhavati hRdi sazalyAstaddhi raudrasya liGgam / 13 / hiMsopakaraNAdAnaM krUra [6.] raudradhyAnameM sambhava guNasthAna sattveSvanugraham / nistriMzatAdi-liGgAni raudre ta.sU./9/35... raudramaviratadezaviratayoH / 35 / bAhyAni dehinaH / 15 / ... jo puruSa nirantara vaha raudradhyAna avirata aura dezaviratako hotA hai| nirdaya svabhAvavAlA ho, tathA svabhAvase hI krodha ma.pu./21/43 SaSThAttu tadguNasthAnAt prAk kaSAyase prajvalita ho tathA madase uddhata ho, jisakI paJcaguNabhUmikam / yaha dhyAna chaThaveM guNasthAnakeM buddhi pAparUpa ho, tathA kuzIla ho, vyabhicArI ho, pahale-pahale pA~ca gaNasthAnoMmeM hotA hai| (cA. sA./ nAstika ho vaha raudradhyAnakA ghara hai|5 / (jJA./ 171/1); (jnyaa./26/36)| 2010_02 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 239 dra. saM./TI./48/201/9 raudradhyAnaM... tAratamyena ve saba aniSTa haiM / sAdhaka sAmyatAkA abhyAsa mithyAdRSTyAdipaJcamaguNasthAnavartijIvasambhavam / karaneke lie jisa dhyAnako dhyAtA hai, vaha dharmadhyAna yaha raudradhyAna mithyAdRSTi se paMcama guNasthAna takake hai| abhyAsadazA samApta ho jAne para pUrNa jIvoMke taratamatAse hotA hai| jJAtAdraSTAbhAvarUpa zakladhyAna ho jAtA hai| isalie [7.] dezavratIko kaise sambhava hai kisI apekSA dharma va zukla donoM dhyAna samAna hai| dharmadhyAna do prakAraka hai- bAhya va aadhyaatmik| sa. si./9/35/448/8 aviratasya bhavatu vacana va kAyaparase sarva pratyakSa hone vAlA bAhya raudradhyAnaM, dezaviratasya katham ? tasyApi aura mAnasika cintavanarUpa AdhyAtmika hai| vaha hiMsAdyAvezAdvittAdisaMrakSaNatantratvAca kadAcid AdhyAtmika bhI AjJA, apAya Adike cintavanake bhavitumarhati / tatpunArakAdInAmakAraNaM; bhedase dasabhedarUpa hai| ye dasoM bheda jaisA ki unake samyagdarzanasAmarthyAt / prazna-raudradhyAna avirata lakSaNoM parase pragaTa hai, AjJA, apAya, vipAka va ko ho, dezaviratako kaise ho sakatA hai / uttara saMsthAna ina cArameM garbhita ho jAte haiM- upAyavicaya hiMsAdike Avezase yA vittAdike saMrakSaNa ke paratantra to apAyameM samA jAtA hai aura jIva, ajIva, hone se kadAcit usako bhI ho sakatA hai| kintu bhava, virAga va hetuvicaya-saMsthAnavicayameM samA jAte dezaviratako honevAlA raudradhyAna narakAdi durgatiyoMkA haiN| tahA~ ina sabako bhI do meM garbhita kiyA jA kAraNa nahIM haiM, kyoMki samyagdarzanakA aisA hI sakatA hai-vyavahAra va nizcaya / AjJA, apAya sAmarthya hai| (rA.vA./9/35/3/629/19); (jJA./ va vipAka to parAvalamba hI hone se vyavahAra hI 26/36 bhaassaa)| hai para saMsthAnavicaya cAra bhedarUpa hai- piMDastha [8.] sAdhuko kadApi sambhava nahIM (zarIrAkRtikA cintavana); padastha (mantrAkSaroMkA sa.si./9/35/448/10 saMyatasya tu na cintavana), rUpastha (puruSAkAra AtmAkA cintavana) bhavatyeva; tadArambhe saMyamapracyuteH / parantu yaha aura rUpAtIta arthAt mAtra jJAtAdraSTA-bhAva / yahA~ saMyatako to hotA hI nahI hai; kyoMki usakA pahale tIna dharmadhyAnarUpa hai aura antima zukladhyAnaArambha honepara saMyamase patana ho jAtA hai| (rA.vA./ rUpa / pahale tInoMmeM 'piNDastha' va 'padastha' to 9/35/4/629/22) / parAvalambI honese vyavahAra hai aura 'rUpastha' svAvalambI hone se nizcaya hai| nizcayadhyAna hI 3. dharmadhyAna vAstavika hai para vyavahAra bhI usakA sAdhana hone se iSTa hai| manako ekAgra karanA dhyAna hai| vaise to kisI na kisI viSayameM hara samaya hI mana aTakA rahaneke 1 dharmadhyAna va usake bhedokA sAmAnya nirdeza kAraNa vyaktiko koI na koI dhyAna banA hI dharmadhyAna sAmAnyake lakSaNa / rahatA hai, parantu rAgadveSamUlaka hone se zreyomArgameM dharmadhyAna ke cihna / 2010_02 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dhyAnazatakam dharmadhyAna yogya sAmagrI / 1. mithyAdRSTiko bhI to dekhA jAtA hai / dharmadhyAna yogya mudrA, Asana, kSetra, pITha va dishaa| 2. pramattajanoMko dhyAna kaise sambhava hai / -de0 kRti karma/3 / 3. kaSAyarahita jIvoMmeM hI mAnanA cAhie / dharmadhyAna yogya kAla / - de0 dhyAna/3 / dharmadhyAnameM saMhanana sambandhI carcA / dharmadhyAnakI vidhi / - de0 dhyAna /3 / -de0 saMhanana / dharmadhyAna sambandhI dhAraNAe~ - de0 piMDastha / 3 dharmadhyAna va anuprekSAdimeM antara dharmadhyAnake bheda AjJA, apAya Adi va bAhya 1 dhyAna, anuprekSA, bhAvanA va cintAmeM antara / AdhyAtmika aadi| 2 athavA anuprekSAdiko apAyavicayameM garbhita AjJAvicaya Adi 10 dhyAnoke lakSaNa / samajhanA caahie| saMsthAnavicaya dharmadhyAnakA svarUpa / 3 dhyAna va kAyotsargameM antara / saMsthAnavicayake piMDastha Adi bhedoMkA nirdeza / 4 mAlA japanA Adi dhyAna nahIM hai / piMDastha Adi dhyAna / de0 vaha vaha nAma / prANAyAma, samAdhi Adi dhyAna nahIM / bAhya va AdhyAtmikadhyAnakA lakSaNa / -de0 prANAyAma / 2. dharmadhyAnameM samyaktva va bhAvoM AdikA nirdeza 5 dharmadhyAna va zukladhyAnameM kathaMcit bhedAbheda / dharmadhyAnameM Avazyaka jJAnakI sImA / 4 dharmadhyAnakA phala puNya va mokSa tathA - de0 dhyAtA/1 / usakA samanvaya 1 dharmadhyAnameM viSaya parivartana krama / 1 dharmadhyAnakA phala atizayapuNya / 2 dharmadhyAna me sambhava bhAva va lezyAe~ / 2 dharmadhyAnakA phala saMvara, nirjarA va karmakSaya / dharmadhyAna yogya dhyAtA / 3 dharmadhyAnakA phala mokSa / -de0 dhyAtA/2,4 / * dharmadhyAnakI mahimA / -de0 dhyaan/2| samyagdRSTiko hI sambhava hai / 4 eka hI dharmadhyAnase mohanIyakA upazama va kSaya ___ -de0 dhyaataa/2,4| donoM kaise sambhava hai ? 3 mithyAdRSTiko sambhava nahIM / 5 puNyAsrava va mokSa donoM honekA samanvaya / 4 guNasthAnoMkI apekSA svAmitva / 6 parapadArthoke cintavanase karmakSaya kaise sambhava sAdhu va zrAvakako nizcaya dhyAnakA kathaMcit vidhi, nissedh| 5 paMcamakAlameM bhI dharmadhyAnakI saphalatA - - de0 anubhava/5 / 1 yadi dhyAnase mokSa hotA hai to aba kyoM nahIM 5 dharmadhyAnake svAmitva sambandhI zaMkAe~ hotA? 2010_02 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 241 2 yadi isakAlameM mokSa nahIM to dhyAna karane se AMzika pravRtti / kyA prayojana ? 8 nirIhabhAvase kiyA gayA sabhI upayoga eka 3 paMcamakAlameM bhI adhyAtma dhyAnakA kathaMcit Atmopayoga hI hai / sadbhAva va asadbhAva / * savikalpaavasthAse nirvikalpAvasthAmeM caDhanekA 4 parantu isa kAlameM bhI dhyAnakA sarvathA abhAva krm| nahIM hai| -de0 dhrm/6/4| 5 paMcamakAlameM zukladhyAna nahIM para dharmadhyAna avazya 1.] dharmadhyAna va usake bhedoMkA sAmAnya nirdeza sambhava hai / (1.) dharmadhyAna sAmAnyakA lakSaNa 6 nizcaya-vyavahAra dharmadhyAna nirdeza 1. dharmase yukta dhyAna * sAdhu va zrAvakake yogya shuddhopyog| -de0 anubhava / bha. A./mU./1709/1541 dhammassa lakkhaNaM se 1 nizcayadharmadhyAnakA lakSaNa / ajavalahugattamaddavovasamA / uvadesaNA ya sutte NisaggajAo rucIo de 1706 / jisase dharmakA nizcayadharmadhyAna yogya dhyeya va bhaavnaaeN| parijJAna hotA hai vaha dharmadhyAnakA lakSaNa samajhanA -de0 dhyey| caahie| Arjava, laghutva, mArdava aura upadeza ye isake 2 vyavahAradharmadhyAnakA lakSaNa / lakSaNa haiN| (mU. A./679) bAhya va AdhyAtmika dhyAnake lakSaNa / sa. si./9/28/445/11 dharmo vyaakhyaatH| -de0 dhrmdhyaan/1| dharmAdanapetaM dharmyam / dharmakA vyAkhyAna pahale kara vyavahAradhyAna yogya aneko dhyeya / -de0 dhyeya / Aye haiM (uttama kSamAdi lakSaNavAlA dharma hai) jo dharmase yukta hotA hai vaha dharmya hai / (sa.si./9/ saba dhyeyoMmeM AtmA pradhAna hai| - de0 dhyeya / 36/450/4); (rA. vA./9/28/3/627/ paramadhyAnake apara nAma / 30); (rA.vA./9/36/11/632/11); (ma.pu./ -de0 mokssmaarg/2/5| 21/133); (ta. anu/54); (bhA.pA./TI./78/ 3 nizcaya hI dhyAna sArthaka hai vyavahAra nahI / 226/17) / 4 vyavahAradhyAna kathaMcit ajJAna hai / noTa- yahA~ dharmake anekoM lakSaNoMke lie dekho dharma/ 5 vyavahAradhyAna nizcayakA sAdhana hai / 1) una sabhI prakArake dharmose yukta pravRttikA nAma 6 nizcaya va vyavahAradhyAnameM sAdhya sAdhakapanekA dharmadhyAna hai, aisA samajhanA caahie| isa lakSaNakI smnvy| siddhike lie-de0 (dharmadhyAna/4/5/2) / 7 nizcaya va vyavahAradhyAnameM 'nizcaya' zabdakI 2. zAstra, svAdhyAya va tatvacintavana 2010_02 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 242 ra.sA./bhU./97 pAvAraMbhaNivittI, puNNAraMbha- mU. A./678-680 dasaNaNANacaritte uvaoge pauttikaraNaM pi| NANa dhammajjhANaM jiNabhaNiyaM saMjame viussgo| pacakkhANe karaNe paNidhANe taha savvajIvANaM / 97 / pApakAryakI nivRtti aura ya samidIsu / 678 / vijAcaraNamahavvadasamAdhipuNyakAryoM se pravRttikA mUlakAraNa eka samyagjJAna gunnbNbhcerchkkaae| khamaNiggaha ajavamaddavamuttI hai, isalie mumukSu jIvo ke lie samyagjJAna viNae ca saddahaNe / 679 / evaMguNo mahattho (jinAgamAbhyAsa-mA.98) hI dharmadhyAna zrI jinendradevane maNasaMkappo pasattha viisttho| sakappotti viyANaha kahA hai| jiNasAsaNasammadaM savvaM / 680 / darzana-jJAnabha.A./mU./1710 AlaMbaNaM ca vAyaNa pucchaNa cAritrameM, upayogameM, saMyamameM, kAyotsargameM, zubhayogameM, privttttnnaannupehaao| dhammassa teNa avisutAo dharmadhyAnameM, samitimeM, dvAdazAMgameM, bhikSAzuddhimeM, savvANupehAo / 1710 / vAcanA, pucchanA, anuprekSA, mahAvratomeM, saMnyAsameM, guNameM, brahmacaryameM, pRthivI Adi AmnAya aura parivartana ye svAdhyAyake bheda haiM / chaha kAya jIvoMkI rakSAmeM, kSamA, indriyanigrahameM, ye bheda dharmadhyAnake AdhAra bhI haiM / isa dharmadhyAnake ArjavameM, mArdavameM, saba parigraha tyAgameM, vinayameM, sAtha anuprekSAoMkA avirodha hai| (bha. A./mU./ zraddhAnameM; ina sabameM jo manakA pariNAma hai, vaha 1875/1680); (dha. 13/5,4,26/gA. 21/ karmakSayakA kAraNa hai, sabake vizvAsa yogya hai| isa 67); (ta. anu./81) prakAra jinazAsanameM mAnA gayA saba saMkalpa hai; usako tuma zubha dhyAna jAno / jJA. sA./17 jIvAdayo ye padArthAH dhyAtavyAH te yathAsthitAH caiv| dharmadhyAnaM bhaNitaM rAgadveSau 4. parameSThI Adiko bhakti prmucy...|17| rAgadveSako tyAgakara arthAt dra.saM./TI./48/205/3 paJcaparameSThibhaktyAditasAmyabhAvase jIvAdi padArthokA, ve jaise-jaise apane danukUlazubhAnuSThAnaM punarbahiraGgadharmadhyAnaM bhvti| svarUpameM sthita hai, vaise-vaise dhyAna yA cintavana paMca parameSThIkI bhakti Adi tathA usake anukUla karanA dharmadhyAna kahA gayA hai / zubhAnuSThAna (pUjA, dAna, abhyutthAna, vinaya Adi) jJA./3/29 puNyAzayavazAjjAtaM zuddhalezyA bahiraMga dharmadhyAna hotA hai| (paM.kA./tA.va./150/ vlmbnaat| 217/16) / cintanAdvastutattvasya prazastaM dhyAnamucyate / 29 / (2.) dharmadhyAnake cihna puNyarUpa Azayake vazase tathA zuddhalezyAke dha. 13/5, 4,26/gA. 54-55/76 avalambanase aura vastuke yathArtha svarUpa cintavanase AgamauvadesaNA Nisaggado jaM jiNappaNIyANaM / utpanna huA dhyAna prazasta kahalAtA hai| (jJA./25/ bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassa talliMgaM / 54 / 18) / jiNa-sAhu-guNukkittaNa-pasaMsaNa-viNaya3. ratnatraya va saMyama AdimeM cittako lagAnA dANasaMpaNNA / sudasIlasaMjamaradA dhammajjhANe _ 2010_02 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam pariziSTam - 22, muNeyavvA / 55 / Agama, upadeza aura jinAjJAke anusAra nisargase jo jinabhagavAnake dvArA kahe gaye padArthokA zraddhAna hotA hai vaha dharmadhyAnakA liMga hai / 54 / jina aura sAdhuke guNoMkA kIrtana karanA, prazaMsA karanA, vinaya-dAnasampannatA, zruta, zIla, aura saMyamameM rata honA, ye saba bAteM dharmadhyAnameM hotI haiM / / 55 / ma.pu./21/159-1961 prasannacittatA dharmasaMvegaH zubhayogatA suzrutatvaM samAdhAnaM AjJAdhigamajA ruciH / 159 / bhavantyetAni liGgAni dharmyasyAntargatAni vai / sAnuprekSAzca pUrvoktA vividhAH zubhabhAvanAH / 160 / bAhyaM ca liGgamaGgAnAM sannivezaH puroditaH / prasannavaktratA saumyA dRSTicetyAdi lakSyatAm / 161 / prasannacitta rahanA, dharmase prema karanA, zubhayoga rakhanA, uttama zAstroMkA abhyAsa karanA, citta sthira rakhanA aura zAstrAjJA tathA svakIya jJAnase eka prakArakI vizeSa ruci (pratIti athavA zraddhA) utpanna honA, ye dharmasthAna ke bAhyacihna hai, aura anuprekSAe~ tathA pahale kahI huI aneka prakArakI zubha bhAvanAe~ usake antaraMga cihna hai| 159-160 / pahale kahA huA aMgokA sanniveza honA, arthAt pahale jina paryaMkAdi AsanoMkA varNana kara cuke hai (de0 'kRtikarma) una AsanoMko dhAraNa karanA, mukhakI prasannatA honA, aura dRSTikA saumya honA Adi saba bhI dharmadhyAnake bAhyacihna samajhane cAhie / jJA. / 41/15 - 1 meM uddhRta- alaulyamArogyaniSThuratvaM gandhaH zubho mUtrapurISamalpam / kAntiH prasAdaH svarasaumyatA ca yogapravRtteH prathamaM hi cihnam / 1 / viSaya lampaTatAkA na honA, zarIra 2010_02 243 nIroga honA, niSThuratAkA na honA, zarIrameMse zubha gandha AnA, malamUtrakA alpa honA, zarIrakI kAnti zaktihIna na honA, cittakI prasannatA, zabdokA uccAraNa saumya honA-ye cihna yogakI pravRtti karanevAleko arthAt dhyAna karanevAle ke prArambhadazAmeM hote haiN| (vizeSa de0 dhyAtA) (3.) dharmadhyAna yogya sAmagrI - dra. saM./TI/57/229 / / 3 meM uddhRta - 'tathA coktaM vairAgyaM tattvavijJAnaM nairgranthyaM samacittatA / parISahajayazceti paJcaite dhyAnahetavaH / so hI kahA hai ki - vairAgya, tattvoMkA jJAna, parigrahatyAga, sAmyabhAva aura parISahajaya ye pA~ca dhyAnake kAraNa haiN| ta. anu. / 75, 218 saGgatyAgaH kaSAyANAM nigraho vratadhAraNam / mano'kSANAM jayazceti sAmagrIdhyAnajanmani / 75 / dhyAnasya ca punarmukhyo heturetacatuSTayam / gurUpadeza: zraddhAnaM sadAbhyAsaH sthiraM manaH / 218 / parigraha tyAga, kaSAyanigraha, vratadhAraNa, indriya va manovijaya, ye saba dhyAnakI utpattimeM sahAyabhUta sAmagrI haiM / 75 / gurUpadeza, zraddhAna, nirantara abhyAsa aura manakI sthiratA, ye cAra dhyAnakI siddhike mukhya kAraNa haiM / (jJA . / 3/15-25) / de. dhyAna / 3 (dharmadhyAnake yogya utkRSTa madhyama va jaghanya dravyakSetrakAlabhAvarUpa sAmagrI vizeSa) / (4.) dharmadhyAna ke bheda 1. AjJA, apAya, vipAka Adi dhyAna ta.sU./9/36 AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakama 244 dharmyam / 36 / AjJA, apAya, vipAka aura saMsthAna, inakI vicAraNAke lie manako ekAgra karanA dharmyadhyAna hai| (bha. A./mU./1708/1536); (mU.A./398); (jJA./33/5); (dha. 13/ 5,4,26/70/12); (ma. pu./21/134) (jJA./ 33/5)ca (ta. anu./98); (dra. saM/TI./48/ 202/3); (bhA. pA./TI/119/269/24); (kaa.a./ttii./480/366/4)| rA.vA./1/7/14/40/16 dharmadhyAnaMdazavidham / cA. sA./172/4 svasaMvedyamAdhyAtmikam : taddazavidham apAyavicayam, upAyavicayam, jIvavicayam, ajIvavicayam, vipAkavicayam, virAgavicayaM, bhavavicayam, saMsthAnavicayam, AjJAvicayaM, hetuvicayaM ceti| AdhyAtmika dharmadhyAna daza prakArakA hai- apAyavicaya, upAyavicaya, jIvavicaya, ajIvavicaya, vipAkavicaya, virAgavicaya, bhavavicaya, saMsthAnavicaya, AjJAvicaya aura hetuvicaya / (ha.pu./56/38/50), (bhA. pA. TI. 119/270/2) 2. nizcaya vyavahAra yA bAhya va AdhyAtmika Adi bheda cA. sA./172/3 dharmadhyAnaM bAhyAdhyAtmikabhedena dviprkaarm|-dhrmydhyaan bAhya aura AdhyAtmikake bhedase do prakArakA hai| (ha. pu./56/36)| ta. anu./47-49,96 mukhyopacArabhedena dharmyadhyAnamiha dvidhA / 47 / dhyAnAnyapi tridhA / 48 / uttamam...jaghanyam...madhyamam / 49 / nizcayAd vyavahArAca dhyAnaM dvividhamAgame... 196 / mukhya aura upacAra ke bhedase dharmyadhyAna do prakArakA hai|47| athavA utkRSTa, madhyama va jaghanya ke bhedase tIna prakArakA hai|49| athavA nizcaya va vyavahArake bhedase do prakArakA hai / / 96 / (5.) AjJAvicaya Adi dhyAnoMke lakSaNa 1. ajIvavicaya ha. pu./56/44 dravyANAmapyajIvAnAM dhrmaadhrmaadisNjnyinaam| svabhAvacintanaM dharnAmajIvavicayaM matam / / 44 / / dharma-adharma Adi ajIva dravyoMke svabhAvakA cintavana karanA, so ajIvavicaya nAmakA dharmyadhyAna hai / 44 / . 2-3 apAya va upAyavicaya bha.A./mU./1712/1544 kallANapAvagANa upAye viciNAdi jiNamadamuvezca / viciNAdi va avAe jIvANa subhe ya asubhe ya / 1712 / jinamatako prApta kara kalyANa karanevAle jo upAya haiM unakA cintavana karatA hai, athavA jIvoMke jo zubhAzubha bhAva hote hai, unase apAyakA cintavana karatA hai| (mU.A./400); (dha.13/5,4,26/gA.40/72) pa.13/5.4,26/gA.39/72 rAgaddosakasAyAsavAdikiriyAsu vttttmaannaannN| ihaparalogAvae jjhAejo vajaparivajjI / 39 / pApakA tyAga karanevAlA sAdhu rAga, dveSa, kaSAya aura Asrava Adi kriyAoM meM vidyamAna jIvoMke ihaloka aura paralokase apAyakA cintavana kre| sa.si./9/36/449/11 jAtyandhavanmithyAdRSTayaH sarvajJapraNItamArgAdvimukhA mokSArthina samyaGmArgAparijJAnAd sudUramevApayAntIti snmaargaapaaycintnmpaayvicyaaH| athavA mithyAdarzana 2010_02 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 245 jJAnacAritrebhyaH kathaM nAma ime prANino'pe-yuriti 4. AjJAvicaya smRtismnvaahaaro'paay-vicyH|-mithyaadRsstti jIva bha. A./ma./1711/1543 paMceva asthikAyA janmAndha puruSake samAna sarvajJapraNItamArgase vimukha chajIvaNikAe davvamaNNe y| ANAganbhe bhAve hote haiM, unhe sanmArgakA parijJAna na honese mokSArthI ANAvicaeNa viciNAdi / / pA~ca astikAya, puruSoMko dUrase hI tyAga dete haiM, isa prakAra sanmArgake chaha jIvanikAya, kAla, dravya tathA isI prakAra apAyakA cintavana karanA apAyavicaya dharmyadhyAna AjJAgrAhya anya jitane padArtha hai, unakA yaha hai| athavA-ye prANI mithyAdarzana, mithyAjJAna aura AjJAvicaya dhyAnake dvArA cintavana karatA hai| mithyAcAritrase kaise dUra hoMge isa prakAra nirantara (mU.A./399); (dha.13/5,4,26/gA.38/71) cintana karanA apAyavicaya dharmadhyAna hai| (rA.vA./ (m.pu./21/135-140)| 9/36/6-7/630/16) (ma.pu./21/141 dha. 13/5,4,26/gA. 35-37/71 142); (bha.A./vi/1708/-1536/18); (ta.sA./7/41); (jnyaa./34/1-17)| tatthamaidubbaleNa y| tabijAiriyavirahado vA vi / NeyagahattaNeNa ya NANAvaradieNaM ca / 35 / ha. pu./56/36-41 saMsArahetavaH prAyastriyogAnAM hedUdAharaNAsaMbhave ya sArasudujANu jo / prvRttyH| apAyo varjanaM tAsAM sa me savaNuvayamavitatthaM tahAvihaM ciMtae madimaM // 36 / syAtkathamityalam / 39 / cintAprabandhasaMbandhaH aNuvagahaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jayappavarA / shubhleshyaanurnyjitH| apAyavicayAkhyaM tatprathama jiyarAyadosamohA Na aNNahAvAiNo teNa / 37 / dharmyamabhIpsitam / 40 / upAyavicayaM tAsAM matikI durbalatA honese, adhyAtmavidyAke jAnakAra punnyaanaamaatmsaakriyaa| upAya: sa kathaM me syAditi AcAryokA viraha honese, jJeyakI gahanatA honese, saGkalpasantatiH / 41 / mana, vacana aura kAyA jJAnako AvaraNa karanevAle karmakI tIvratA honese, aura ina tIna yogoMkI pravRtti hI, prAyaH saMsArakA kAraNa hetu tathA udAharaNa sambhava na honese,nadI aura hai so ina pravRttiyoMkA mere apAya arthAt tyAga kisa sukhodyAna Adi cintavana karane yogya sthAnameM prakAra ho sakatA hai, isa prakAra zubhalezyAse anuraMjita matimAn dhyAtA sarvajJapratipAdita mata satya hai aisA jo cintAkA prabandha hai vaha apAyavicaya nAmakA cintavana kare / 35-36 / yataH jagatameM zreSTha jina prathama dharmyadhyAna mAnA gayA hai / 39-40 / puNyarUpa bhagavAna,jo unako nahIM prApta hue aise anya jIvoMkA yogapravRttiyoMko apane AdhIna karanA upAya kahalAtA bhI anugraha karanemeM tatpara rahate haiM, aura unhoMne rAgahai, vaha upAya mere kisa prakAra ho sakatA hai, isa dveSa aura mohapara vijaya prApta kara lI hai, isalie ve prakArake saMkalpoMkI jo santati hai vaha upAyavicaya anyathAvAdI nahI ho sakate 137 / nAmakA dUsarA dharmyadhyAna hai / 41 / (cA.sA./173/ 3), (bha.A./vi./1708/1536/17) (dra.saM/ sa.si./9/36/449/6 upadeSTurabhAvAnmandabuddhiTI/48/202/9) tvAtkarmodayAtsUkSmatvAzya padArthAnAM hetudRSTA 2010_02 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ntoparame sati sarvajJapraNItamAgamaM pramANIkRtya itthamevedaM nAnyathAvAdino jinA:' iti gahanapadArthazraddhAnAdarthAvadhAraNAjJAvicayaH / athavA svayaM viditapadArthatatvasya sataH paraM prati pipAdayiSoH svasiddhAntAvirodhena tattvasamarthanArthaM tarkanayapramANayojanapara: smRtisamanvAhAraH sarvajJAjJAprakAzanArthatvAdAjJAvicaya ityucyate / 449 / upadeSTA AcAryoMkA abhAva honese, svayaM mandabuddhi honese, karmokA udaya honese aura padArthoke sUkSma honese, tathA tattvake samarthanameM hetu tathA dRSTAntakA abhAva honese sarvajJapraNIta Agamako pramANa karake, yaha isI prakAra hai, kyoMki jina anyathAvAdI nahIM hote, isa prakAra gahanapadArtha ke zraddhAna dvArA arthakA avadhAraNa karanA AjJAvicaya dharmadhyAna hai / athavA svayaM padArthoke rahasyako jAnatA hai, aura dUsaroMke prati usakA pratipAdana karanA cAhatA hai, isalie svasiddhAntake avirodha dvArA tattvakA samarthana karaneke lie, usake jo tarka naya aura pramANa kI yojanArUpa nirantara cintana hotA hai, vaha sarvajJakI AjJAko prakAzita karanevAlA honese AjJAvicaya kahA jAtA hai| (rA.vA./9/ 36/4-5/630/8); (ha.pu. / 56/49); (cA.sA./ 201/5); (ta.sA./7/40); (jJA. / 33/6-22); (dra.saM./TI./48/202/6) / 5. jIvavicaya ha.pu./56/42-43 anAdinidhanA jIvA dravyArthAdanyathAnyathA / asaMkhyeyapradezAste svopayogatvalakSaNAH / 42 / acetanopakaraNAH svakRtocitabhoginaH / ityAdicetanAdhyAnaM yajjIvavicayaM hi tat / dravyArthikanayase jIva 2010_02 dhyAnazatakama anAdinidhana hai, aura paryAyArthikanayase sAdisanidhana hai, asaMkhyAtapradezI hai, upayoga lakSaNasvarUpa hai, zarIrarUpa acetana upakaraNase yukta hai, aura apane dvArA kiye gaye karmake phalako bhogate hai... ityAdi rUpase jIvakA jo dhyAna karatA hai vaha jIvavicaya nAmakA tIsarA dharmadhyAna hai (cA.sA./ 173/5) 6. bhavavicaya ha.pu./56/47 pretyabhAvo bhavo'mISAM caturgatiSu dehinAm / duHkhAtmetyAdicintA tu bhavAdivicayaM punaH / 47 / cAro gatiyoMmeM bhramaNa karanevAle ina jIvoMko maraneke bAda jo paryAya hotI hai vaha bhava kahalAtA hai| yaha bhava duHkharUpa hai| isa prakAra cintavana karanA so bhavavicayanAmakA sAtavA~ dharmyadhyAna hai / (cA.sA./176/9) 7. vipAkavicaya bha. A./mU./1713 / 1545 eyANeyabhavagadaM jIvANaM puNNapAvakammaphalaM / udaodIraNa saMkamabandhe mokkhaM ca viciNAdi / jIvoMko jo eka aura anekabhavameM puNya aura pApakarmakA phala prApta hotA hai usakA tathA udaya, udIraNA, saMkrama, bandha aura mokSakA cintavana karatA hai| ( mU.A./ 401/ ); (dha.13/5,4,26 / gA. 42 / 72) (sa.si./9/36/450/2) (rA.vA./9/36/89/630 - 632 meM vistRta kathana ) (bha.A./ vi. /1708/1536/21), (ma.pu. / 21/143-147) (ta.sA./ 7 / 42); (jJA0 / 35 / 1-31); (dra.saM./ TI./48/202/10 ) / ha. pu./56/45 yAturvidhabandhasya karmaNo'STavidhasya tu vipAkacintanaM dharmyaM Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam vipAkavicayaM viduH / 45 / jJAnAvaraNAdi ATha NAI / uppAdaTThidibhaMgAdipajjAyA je ya davvANaM karmoke prakRti, sthiti, pradeza aura anubhAgarUpa / 43 / paMcatthikAyamaiyaM loyamaNAiNihaNaM cAraprakArake bandhoMke vipAkaphalakA vicAra karanA,so jiNakkhAdaM / NAmAdibheya-vihiyaM tivihamahovipAkavicaya nAmakA pA~cavA~ dharmadhyAna hai| (cA.sA./ loga-bhAgAdi / 44 / khidivlydiivsaayrnn174/2)| yaravimANa bhvnnaadisNtthaannN| vomAdipaDiTThANaM 8. virAgavicaya NiyayaM logaTThidivihANaM / 45 / uvajogalakkhaNa maNAiNihaNamatthaMtaraM sarI- rAdo / jIvamaruviM ha. pu./56/46 zarIramazucirbhogA kimpAka kAriM bhoI sa sayassa kammassa / 46 / tassa phlpaakinH| virAgabuddhirityAdi virAgavicayaM ya sakammajaNiyaM jammAijalaM kasAyapAyAlaM / smRtam / 46 / zarIra apavitra hai aura bhoga vasaNasayasAvamINaM mohAvattaM mahAbhImaM / 47 / kiMpAkaphalake samAna tadAtva manohara haiM, isalie NANamayakaNNahAraM varacAri-tamayamahApoyaM / inaseM viraktabuddhikA honA hI zreyaskara hai, ityAdi saMsArasAgaramaNorapAramasuhaM viciMtejo / 48 / cintana karanA virAgavicaya nAmakA chaThA dharmyadhyAna savvaNayasamUhamayaM jjhAyajo samayasabbhAvaM / 49 / hai| (cA.sA./171/1) jjhANovarame vi muNI NiJcamaNiJcAdi ciMtaNA9. saMsthAnavicaya paramo / hoi subhAviyacitto dhammajjhANe kiha (dekho Age pRthak zIrSaka) va puvvaM / 50 / 1. tIna lokoMke saMsthAna, pramANa aura Ayu AdikA cintavana karanA saMsthAnavicaya 10. hetuvicaya nAmakA cauthA dharmadhyAna hai| (sa.si./9/36/450/ ha.pu./56/50 tarkAnusAriNaH puMsaH syAdvAda- 3): (rA.vA./9/36/10/632/9): (bha.A/vi./ prkriyaashryaat| sanmArgAzrayaNadhyAnaM yaddhetuvicayaM 1708/1536/23): (ta.sA./7/43); (jJA./ hi tat / 50 / aura tarkakA anusaraNa puruSa 36/184, 186) (dra. saM. TI. 48/203/2) syAdvAdako prakriyAkA Azraya lete hue samIcIna / 2. jinadevake dvArA kahe gaye chaha dravyoM ke lakSaNa, mArgakA Azraya karate haiM, isa prakAra cintavana saMsthAna, rahanekA sthAna, bheda, pramANa unakI utpAda, karanA so hetuvicaya nAmakA dasavA~ dharmyadhyAna hai| sthiti aura vyaya AdirUpa paryAyoMkA cintavana (cA.sA./202/3) karanA / 43 / paMcAstikAyakA cintavana karanA / 44 / (6.) saMsthAnayicaya dharmadhyAnakA svarUpa (de0 pIche jIva-ajIvavicayake lakSaNa) 3. adholoka Adi bhAgarUpase tIna prakArake (adho, madhya va dha. 13/5,4,26/gA. 43-50/72/13 tiNNaM Urdhva) lokakA, tathA pRthivI, valaya, dvIpa, sAgara, logANaM saMThANapamANAAuyAdicitaNaM saMThANa nagara, vimAna, bhavana Adike saMsthAnoM (AkAroM) vicayaM NAma cautthaM dhammajjhANaM / ettha gAhAo kA evaM usakA AkAzameM pratiSThAna, niyata aura jiNadesiyAi lakkhaNa-saMThANAsaNa-vihANamA 2010_02 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dhyAnazatakam lokasthiti Adi bhedakA cintavana kare / 44- de0 svarga) 10 (siddhalokakA tathA siddhoke svarUpakA 45 / (mU.A./mU./1714/1545/) (mU. A./ cintavana kare / 183 / 11. (antameM karmamalase 402); (ha. pu./56/480); (ma. pu./21/ rahita apanI nirmala AtmAkA cintavana kare) 148-150) (jJA./36/1-10, 82-90) (vizeSa 185 / de. loka) 4 jIva upayoga lakSaNavAlA hai, anAdi (7.) saMsthAnavicayake piNDastha Adi bhedoMkA nidhana hai, zarIrase bhinna hai, arUpI hai, tathA nirdeza apane karmokA kartA aura bhoktA hai / 46 / (ma.pu./ 21/151) (aura de0 pIche jIvavicaya' kA lakSaNa) jJA./37/1 tathA bhASAkArakI utthAnikA5 usa jIvake karmase utpanna huA janma, maraNa piNDasthaM ca padasthaM ca svarUpasthaM rUpavarjiAdi yahI jala hai, kaSAya yahI pAtAla hai, seMkaDo tam / caturdhA dhyAnamAmnAtaM bhavyarAjIvabhAskaraiH vyasanarUpI choTe matsya hai; moharUpI Avarta hai / 1 / isa saMsthAnavicaya nAmA dharmadhyAnameM cAra bheda aura atyanta bhayaMkara hai, jJAnarUpI karNadhAra hai, kahe haiM, unakA varNana kiyA jAtA hai-jo bhavyarUpI utkRSTa cAritramaya mahApota hai| aise isa azubha kamaloMkA praphullita karaneke lie sUryake samAna aura anAdi ananta (AdhyAtmika) saMsArakA yogIzvara haiM unhoMne dhyAnako piNDastha, padastha, rUpastha cintavana kre| 47-48 / (ma.pu./21/152 aura rupAtIta aise cAra prakArakA kahA hai (bhA.pA/ 153) 6. bahuta kahanese kyA lAbha,yaha jitanA TI./86/236/13 dra.saM./TI.48/205 3 meM jIvAdi padArthokA vistAra kahA hai, usa sabase udghRta - padasthaM mantravAkyasthaM piNDasthaM yukta aura sarvanayasamUhamaya samayasadbhAvakA svAtmacintanam / rUpasthaM sarvacidrUpaM rUpAtItaM (dvAdazAMgamaya sakala zrutakA) dhyAna kare / 49 / niraJjanam / (ma.pu./21/154)7 aisA dhyAna karake usake dra. saM. /TI./49/209/7 padasthapiNDasthaantameM muni nirantara anityAdi-bhAvanAoMke rUpasthadhyAnatrayasya dhyeyabhUtamarhatsarvajJasvarUpaM cintavanameM tatpara hotA hai| jisase vaha pahalekI darzayAmIti / = mantravAkyomeM sthiti padastha, bhA~ti dharmadhyAnameM subhAvitacitta hotA hai / 50 / nijAtmAkA cintavana piMDastha, sarvacidrUpakA cintavana (bha.A./mU. 1714/1545) (mU. A./402) rUpastha aura niraMjanakA (trikAlI zuddhAtmAkA) dhyAna (cA.sA./177/1) (virAgavicayakA lakSaNo) noTa- rUpAtIta hai / bhA.pA./TI.86/236 para uddhRta) (anuprekSAoMke bheda va lakSaNa -de0 anuprekSA) jJA./ padastha, piMDastha va rUpasthameM arhata sarvajJa dhyeya 36/zlo. naM. 8 (narakake duHkhoMkA cintavana hote haiN| noTa-uparokta cArabhedoMmeM piMDasthadhyAna to kare) / 11-81 / (vizeSa dekho naraka) arhata bhagavAnakI zarIrAkRtikA vicAra karatA hai, (bhavavicayakA lakSaNa) 1 (svargake sukha tathA devendroMke padasthadhyAna paMcaparameSThIke vAcaka akSaroM va mantroMkA vaibhava AdikA cintavana / 90-182 / (vizeSa aneka prakArase vicAra karatA hai, rUpasthadhyAna nija 2010_02 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 249 AtmAkA puruSAkArarUpase vicAra karatA hai aura anya loga bhI anumAnase jAna sakeM use bAhya rUpAtItadhyAna vicAra va cintavanase atIta mAtra dharmadhyAna kahate haiN| sUtroMke arthakI gaveSaNA (vicAra jJAtAdraSTA rUpase jJAnakA bhavana hai (de0 una unake va manana), vratoMko dRDha rakhanA, zIla guNomeM anurAga lakSaNa va vizeSa) tihA~ pahile tIna dhyAna to rakhanA, hAtha para mu~ha kAyakA parispaMdana aura vacana dharmadhyAnameM garbhita haiM aura cauthA dhyAna pUrNa nirvikalpa vyApArakA banda karanA, jaMbhAI, jaMbhAI ke udgAra pragaTa honese zukladhyAna rUpa hai (de0 zukladhyAna) isa prakAra karanA, chIMkanA tathA prANa apAnakA udreka Adi saba saMsthAnavicayadharmadhyAnakA viSaya bahuta vyApaka hai| kriyAoMkA tyAga karanA bAhya dharmadhyAna hai| jise (8.) bAhya va AdhyAtmikadhyAnakA lakSaNa / kevala apanA AtmA hI jAna sake use AdhyAtmika kahate haiN| vaha AjJAvicaya Adike bhedase dasa ha. pu./56/36-38 lakSaNaM dvividhaM tasya prakArakA hai| baahyaadhyaatmikbhedtH| sUtrArthamArgaNaM zIlaM guNamAlAnurAgitA / 36 / jRmbhAjRmbhAkSutod [2.] dharmadhyAnameM samyaktva va bhAvoM AdikA gaarpraannaapaanaadimndtaa| nibhRtAtmavratAtmatvaM tatra nirdeza bAhyaM prakIrtitam / 37 / dazadhA''dhyAtmikaM (1.) dharmadhyAna meM viSaya parivartana nirdeza dharmyamapAyavicayAdikam... / 38 / bAhya aura pra.sA/tA.vR./196/262/9 atha dhyAnasantAnaH abhyantarake bhedase dharmyadhyAnakA lakSaNa do prakArakA kathyate-yatrAntarmuhUrttaparyantaM dhyAnaM tadanantarahai / zAstrake artha kI khoja karanA, zIlavratakA mantarmuhUrtaparyante tattvacintA, punarapyantarmuhUrtaparyantaM pAlana karanA, guNoMke samUhameM anurAga rakhanA, dhyAnam / punarapi tata: cinteti pramattApramattaguNaaMgaDAI-jamuhAI-chIMka-DakAra aura zvAsocchavAsameM sthAnavadantarmuhUrte'ntamuhUrte gate sati parAvartanamasti mandatA honA, zarIrako nizcala rakhanA tathA AtmAko sa dhyAnasaMtAno bhaNyate / dhyAnako santAna batAte haiM, matoMse mukta karanA yaha dharmadhyAnakA bAhya lakSaNa jahA~ antarmuhUrtaparyanta dhyAna hotA hai, tadanantara hai| aura AbhyantaralakSaNa apAyavicaya Adike antarmuhUrta paryanta tattvacintA hotI hai / punaH bhedase dasa prakArakA hai / / antarmuhUrtaparyanta dhyAna hotA hai, punaH tattvacintA hotI cA. sA./172/3 dharmyadhyAnaM bAhyAdhyAtmikabhedena hai| isa prakAra pramatta va apramatta guNasthAnakI bhA~ti dviprkaarm| tatra parAnumeyaM bAhya sUtrArthagaveSaNaM antarmuhUrtameM parAvartana hotA rahatA hai, use hI dhyAnakI dRDhavratazIlaguNAnurAgAnibhRtakaracaraNavadana- santAna kahate haiN| (cA. saa./203/2)| kAyaparispandavAravyApAraM jRmbhajRmbhodgArakSapa (2.) dharmadhyAnameM sambhava bhAva va lezyAe~ thuprANApAnodrekAdiviramaNalakSaNaM bhvti| svasaMvedyamAdhyAtmikam, taddazavidham / bAhya aura dha 13/5,4,26/53/76 hoMti kammavisuddhAo Abhyantarake bhedase dharmadhyAna do prakArakA hai| jise lessAo pIyapaumasukkAo / dhammajjhANo-vagayassa tivvamaMdAdibheyAo / 53 / dharmadhyAnako prApta 2010_02 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 hue jIvake tIvra manda Adi bhedoMko prApta huI, kramase vizuddhikA prApta huI pIta, padma aura zuklalezyAe~ hotI haiM / (ma.pu. / 21 / 156) / cA.sA./203 sarvametat dharmadhyAnaM pItapadmazuklalezyA balAdhAnam.... parokSajJAnatvAt kSAyopazamika - bhAvam / sarva hI prakArake dharmadhyAna pIta, padma va zuklalezyAke balase hote haiM, tathA parokSajJAnagocara honese kSAyopazamika haiM / (ma.pu. / 21/156-157) jJA. / 419 / 14 dharmadhyAnasya vijJeyA sthitirAntamuhUrtakI / kSAyopazamiko bhAvo lezyA zuklaiva zAzvatI / 14 / isa dharmadhyAnakI sthiti antarmuhUrta hai, isakA bhAva kSAyopazamika hai aura lezyA sadA zukla ho rahatI hai / (yahA~ dharmadhyAnake antima pAyese abhiprAya hai ) / (3.) vAstavika dharmadhyAna mithyAdRSTiko sambhava nahIM * na. ca. bR/ 179 jhANassa bhAvaNA viya Na hu so ArAhao have niyamA / jo Na vijANai vatyuM pANaNayaNicchayaM kiyA / jo pramANa va nayake dvArA vastukA nizcaya karake use nahIM jAnatA, vaha dhyAnakI bhAvanAke dvArA bhI ArAdhaka nahIM ho sakatA / aisA niyama hai| jJA. / 6 / 4 ratnatrayamanAsAdya yaH sAkSAddhyAtumicchati / khapuSpaiH kurute mUDhaH sa vandhyAsutazekharam / 4 / jJA./4/1830 durdazAmapi na dhyAnasiddhiH svapne'pi jAyate / gRhNatAM dRSTivaikalyAdvastujAtaM 2010_02 dhyAnazatakam yadRcchayA / 18 / dhyAnatantre niSedhyante naite mithyAdRzaH param / munayo'pi jinezAjJApratyanIkAzcalAzayAH / 30 / jo puruSa sAkSAt ratnatrayako prApta na hokara dhyAna karanA cAhatA hai, vaha mUrkha AkAzake phUloMse vandhyAputrake lie seharA banAnA cAhatA hai / 4 / dRSTikI vikalatAse vastusamUhako apanI icchAnusAra grahaNa karanevAle mithyAdRSTiyoMko dhyAnakI siddhi svapnameM bhI nahIM hotI hai | 18 | siddhAntameM dhyAnamAtra kevala mithyAdRSTiyoko hI nahIM niSedhate haiM, kintu jo jinendra bhagavAnakI AjJAse pratikUla haiM tathA jinakA citta calita hai aura jaina sAdhu kahAte haiM, unako bhI dhyAnakA niSedha kiyA jAtA hai, kyoMki unako dhyAnakI siddhi nahI hotI / 30 / paM. dha/ u. / 209 nopalabdhirasiddhAsya svAdusaMvedanAtsvayam / anyAdezasya saMskAramantareNa sudarzanAt / 209 / saMsArI jIvoMke maiM sukhI duHkhI ityAdi rupase sukha-duHkhake svAdakA anubhava hone ke kAraNa azuddhopalabdhi asiddha nahIM hai, kyoMki unake svayaM hI dUsarI apekSAkA ( svarUpasaMvedanakA) saMskAra nahIM hotA hai| (4.) guNasthAnoMkI apekSA dharmadhyAnakA svAmitva sa.si/9/36/450/5 dharmadhyAnaM caturvikalpamavaseyam / tadaviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAM bhavati / sa.si /9/37/453 / 6 zreNyArohaNAtprAgdharmya zreNyoH zukle iti vyAkhyAte / 1. dharmadhyAna cAra prakArakA jAnanA caahie| yaha avirata, dezavirata, pramattasaMyata aura apramattasaMyata jIvoMko hotA hai| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 251 (raa.vaa./9/36/13/632/18),(jnyaa./28/28)| nAhIM / mithyAdRSTike zubhadhyAna zubhabandhahIkA kAraNa 2. zreNI caDhanese pUrva dharmadhyAna hotA hai aura hai| anAdi te kaI bAra aisA dhyAnakari zubhakarma donoM zreNiyoMmeM Adike do zukladhyAna hote haiN| bAndhe haiM, parantu nirjarA binA mokSamArga nAhIM / (raa.vaa./9/37/2/633/3)| tAteM mithyAdRSTikA dhyAna mokSamArgameM sarAhya dha. 13/5,4,26/74/10 asaMjadasammadiTThi nAhIM / (ra.ka.zrA/paM.sadAsukhadAsa/pR. 316) / saMjadAsaMjadapamattasaMjadaappamattasaMjadaapuvva- ma.pu./21/155kA bhASAkArakRta bhAvArtha-dharmadhyAnako saMjada aNiyaTTisaMjada suhumasAMparAiyakhava- dhAraNa karaneke lie kamase kama samyagdRSTi avazya govasAmaesu dhammajjhANassa pavuttI hodi tti honA caahie| mandakaSAyI mithyAdRSTi jIvoMko jo jinnovesaado| 3. asaMyatasamyagdRSTi, saMyatAsaMyata, dhyAna hotA hai use zubha bhAvanA kahate haiN| pramattasaMyata, apramatasaMyata, kSapaka va upazAmaka 2. pramattajanoMko dhyAna kaise sambhava hai ? apUrva-karaNasaMyata, kSapaka va upazAmaka anivRttikaraNa saMyata, kSapaka va upazAmaka rA.vA./9/36/13/632/17 kazcidAhasUkSmasAmparAyasaMyata jIvoMko dharmadhyAnakI pravRtti hotI dharmyamapramattasaMyatasyaiveti; tana; kiM kAraNam ? hai aisA jinadevakA upadeza hai| (isase jAnA jAtA pUrveSAM vinivRttiprasaGgAt / asaMyatasamyagdRSTihai ki dharmadhyAna kaSAya sahita jIvoMko hotA hai saMyatAsaMyatapramattasaMyatAnAmapi dharmadhyAnamiSyate aura zukladhyAna upazAnta yA kSINakaSAya jIvoMko) smyktvprbhvtvaat| prazna-dharmadhyAna to apramattasaMyatoMko hI hotA hai / uttara-nahIM, kyoMki, (sa.si./9/37/453/4); (rA.vA./9/37/2/ aisA mAnanese pahaleke guNasthAnoMmeM dharmadhyAnakA niSedha 632/32) prApta hotA hai| parantu samyaktvake prabhAvase asaMyata (5.) dharmadhyAnake svAmitva sambandhI zaMkAe~ samyagdRSTi, saMyatA-saMyata aura pramattasaMyatajanoMmeM bhI 1. mithyAdRSTiyoMko bhI to dharmadhyAna dekhA jAtA dharmadhyAna honA iSTa hai| 3. kaSAyarahita jIvoMmeM hI dhyAna mAnanA cAhie rA.vA./hiM/1/36/747 prazna-mithyAdRSTi anyamatI / rA.vA./9/36/14/632/21 kazcidAha tathA bhadrapariNAmI vrata, zIla, saMyamAdi tathA jIvanikI upazAntakSINakaSAyayozca dharmadhyAnaM bhavati na dayAkA abhiprAyakari tathA bhagavAnakI sAmAnya bhakti pUrveSAmeveti; tanna, kiM kAraNam? zuklAbhAvakari dharmabuddhi tai cittakU ekAgrakari cintavana kare prasaGgAt / upazAntakSINakaSAyayo rhi hai, tinike zubha dharmadhyAna kahiye ki nAhI ? . zukladhyAnamiSyate tasyAbhAva: prsjyet| praznauttara- ihA~ mokSamArgakA prakaraNa hai| tAtai jisa upazAnta va kSINakaSAya ina do guNasthAnoMmeM dharmadhyAna dhyAna tai karmakI nirjarA hoya so hI yahA~ giNiye hotA, isase pahile guNasthAnomeM bilakula nahI hotA? hai / so samyagdRSTi binA karmakI nirjarA hoya uttara- nahI, kyoMki, aisA mAnanese zukladhyAnake _ 2010_02 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dhyAnazatakam abhAvakA prasaMga prApta hotA hai| upazAnta va kSINa kahalAtI hai| kaSAyaguNasthAnameM zukladhyAna honA iSTa hai| jJA./25/16 ekAgracintAnirodho yastaddhyAna[3.] dharmadhyAna va anuprekSAdimeM antara bhAvanA praa| anuprekSArthacintA vA tajjhairabhyu(1.) dhyAna, anuprekSA, bhAvanA va cintAmeM pagamyate / 16 / jJAnakA eka jJeyameM nizcala ThaharanA antara dhyAna hai aura usase bhinna bhAvanA hai, jise vijJajana anuprekSA yA arthacintA bhI kahate haiN| bha.A./mU./1710/1543 (de. dharmadhyAna/1/ 1/2)-dharmadhyAna Adheya hai aura anuprekSA usakA bhA. pA. TI/78/229/1 ekasminiSTe vastuni AdhAra hai| arthAt dharmadhyAna karate samaya nizcalA matirdhyAnam / ArtaraudradharmApekSayA tu anuprekSAoMkA cintavana kiyA jAtA hai| (bha.A./ matizcaJcalA azubhA zubhA vA sA bhAvanA kathyate, mU./1714 / 1545) / cittaM cintanam anekanayayuktAnuprekSaNaM khyApanaM zrutajJAnapadAlocanaM vA kathyate na tu dhyaanm| dha. 13/5,4,26/gA. 12/64 jaM thiramajjha kisI eka iSTavastumeM matikA nizcala honA dhyAna vasANaM taM jjhANaM jaM calaM tayaM cittaM / taM hoi hai| Arta, raudra aura dharmadhyAnakI apekSA arthAt bhAvaNA vA aNupehA vA ahava cintA / 12 / jo ina tInoM dhyAnoMmeM mati caMcala rahatI hai use vAstavameM pariNAmoMkI sthiratA hotI hai usakA nAma dhyAna hai, aura azubha yA zubhabhAvanA kahanA caahie| anekanayayukta jo cittakA eka padArthase dUsare padArthameM calAyamAna honA arthakA punaH punaH cintana karanA anuprekSA, khyApana hai vaha yA to bhAvanA hai, yA anuprekSA hai, yA cintA hai zrutajJAnake padoMkI AlocanA kahalAtA hai, dhyAna / 12 / (ma. pu./21/9) / (de. shukldhyaan/1/4)| nhiiN| rA.vA./9/36/12/632/14 syAdetat anuprekSA (2.) athavA anuprekSAdiko apAyavicaya api dharmadhyAne'ntarbhavantIti pRthagAsAmu dharmadhyAnameM garbhita samajhanA cAhie padezo'narthaka iti; tatra; kiM kAraNam ? jJAnapravRttivikalpavAt / anityAdiviSayacintanaM ma.pu./21/142 tadapAyapratikAracintopAyAnuyadA jJAnaM tadA anuprekSAvyapadezo bhavati, yadA cintanam / atraivAntargataM dhyeyam anuprekSAtatraikAgracintAnirodhastadA dhrmydhyaanm| prazna dilakSaNam / 142 / athavA una apAyoM(duHkhoM) anuprekSAoMkA bhI dhyAnameM hI antarbhAva ho jAtA ke dUra karanekI cintAse unheM dUra karanevAle aneka hai, ata unakA pRthak vyapadeza karanA nirarthaka upAyoMkA cintavana karanA bhI apAyavicaya kahalAtA hai / uttara- nahIM, anityAdi viSayoMne bAra-bAra hai| bAraha anuprekSA tathA dazadharma AdikA cintavana cintanadhArA cAlU rahatI hai taba ve jJAnarUpa hai karanA isI apAyavicaya nAmake dharmadhyAnameM zAmila samajhanA cAhie / aura jaba unameM ekAgra cintAnirodha hokara cintanadhArA kendrita ho jAtI hai, taba ve dhyAna (3.) dhyAna va kAyotsargameM antara 2010_02 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam dha.13/5,4,27/88/3 TThiyassa NisaNNassa NivvaNNassa vA sAhussa kasAehi saha dehaparicAgo kAusaggo NAma / NedaM jjhANassaMto Nivadadi; bArahANuvekkhAsu vAvadacitassa vi kAossagguvavattado / evaM tavokammaM paruvidaM / sthita yA baiThe hue kAyotsarga karanevAle sAdhukA kaSAyoMke sAtha zarIrakA tyAga karanA kAyotsarga nAmakA tapaH karma hai| isakA dhyAnameM antarbhAva nahIM hotA, kyoMki jisakA bAraha anuprekSAoMke cintavanameM citta lagA huA hai, usake bhI kAyotsargakI utpatti dekhI jAtI hai| isa prakAra tapaHkarmakA kathana samApta huA / (4.) mAlA japanA Adi dhyAna nahIM rA. vA./9/27/24/627/10 syAnmataM mAtrakAlaparigaNanaM dhyAnamitiH tantra; kiM kAraNam ? dhyAnAtikramAt / mAtrAbhiryadi kAlagaNanaM kriyate dhyAnameva syAdvaiyagryAt / prazna- samayamAtrAoMkA ginanA dhyAna hai / uttara nahIM kyoMki esA mAnasa dhyAnakalakSaNakA atikramaNa ho jAtA hai, kyoMki isameM ekAgratA nahIM hai / ginatI karanemeM vyagratA spaSTa hI hai| (5.) dharmadhyAna va zukladhyAnameM kathaMcit bhedAbheda viSaya va sthiratA AdikI apekSA donoM samAna haiM 1. ta. anu. / 64 suddhavajogeNa puNo dhammaM sukkaM ca hodi jIvassa / tamhA saMvarahedu jhANotti viciMtaye Ni / 64 / 1 zuddhopayogase hI jIvako dharmadhyAna va zukladhyAna hote hai / isalie saMvarakA kAraNa dhyAna hai, aisA nirantara vicArate rahanA caahie| 2010_02 253 (de0 mokSamArga / 2 / 4); (ta. anu. / 180 ) dha. 13/5,4,26/74 /1 jadi savvo samayasabbhAvo dhammajjhANasseva visao hodi to sukkajjhANeNa NivvisaeNa hodavvamidi / Na esa doso doNaM pi jjhANANaM visayaM paDibhedAbhAvAdo / jadi evaM to doNNaM jjhANANameyattaM pasajjade / kudo| ... khajto vi... phADijjato vi... kavalijvaMto vi... lAlijyaMtao vi jisse uvatthAe jjheyAdo Na caladi sA jIvAvatthA jjhANaM NAma / eso vi tthirabhAvo ubhayattha sariso, aNNAhAjjhANa-bhAvANuvavattIdo ti / ettha parihAro vude sacaM edehi dohi visarUvehi doNNaM jjhANANaM bhedaabhaavaado| prazna- 2 yadi samasta samayasadbhAva ( saMsthAnavicaya) dharmyadhyAnakA hI viSaya hai to zukladhyAnakA koI viSaya zeSa nahIM rahatA ? uttara - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki donoM hI dhyAnoMmeM viSayakI apekSA koI bheda nahIM hai / (cA. sA. / 210 / 3) prazna- yadi aisA hai to donoM hI dhyAnoMmeM abheda prApta hotA hai ? kyoMki (vyAghrAdi dvArA) bhakSaNa kiyA gayA bhI, ( karoMtoM dvArA ) phADA gayA bhI, ( dAvAnala dvArA ) grasA gayA bhI, (apsarAoM dvArA) lAlita kiyA gayA bhI, jo jisa avasthAmeM dhyeyase calAyamAna nahI hotA, vaha jIvakI avasthA dhyAna kahalAtI hai / isa prakArakA yaha bhAva donoM dhyAnoM meM samAna hai, anyathA dhyAnarUpa pariNAmakI utpatti nahIM ho sakatI / uttara- yaha bAta satya haiM, ki ina donoM prakAra ke svarUpoMkI apekSA donoM hI dhyAnameM koI bheda nahIM hai / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 dhyAnazatakam pra./21/131 sAdhAraNamidaM dhyeyaM dhyAna- karmakI sarvopazamanA dekhI jAtI hai| 4. tIna yodhrmyshuklyoH| viSayakI apekSA to abhItaka ghAtikarmokA samUla vinAza karanA ekatvavitarkajina dhyAna karane yogya padArthoMkA (de0 dharmadhyAna avIcAra(zukla)dhyAnakA phala hai, parantu mohanIyakA sAmAnya va vizeSa ke lakSaNa) varNana kiyA gayA vinAza karanA dharmadhyAnakA phala hai| kyoMki, hai, ve saba dharmadhyAna aura zukladhyAna ina donoM hI sUkSmasAmparAya guNasthAnake antimasamayameM usakA dhyAnoMke sAdhAraNa dhyeya hai| (ta.anu./180) vinAza dekhA jAtA hai| 2. svAmI, sthitikAla, phalava vizuddhikI apekSA ma.pu./21/131 vizuddhisvAmibhedAttu tadvizeSo'vabheda hai dhaarytaam| 5 ina donoMmeM svAmI va vizuddhike dha.13/5,4,26/75/8 tado sakasAyAkasAya bhedase paraspara vizeSatA samajhanI caahie| (ta.anu./ sAmibhedeNa acirakAlacirakAlAvaTThANeNa ya 180) doNNaM jjhANANaM siddho bheaa| de0 dharmadhyAna/4/5/3 6. dharmadhyAna zukladhyAnakA dha.13/5,4,26/80/13 aTThAvIsabheyabhiNNamo- kAraNa hai| haNIyassa savvuvasamAvaTThANaphaleM pudhatavidakkIcAra- de0 samayasAra-dharmadhyAna kAraNa samayasAra hai aura mukkjjhaannN| mohasabbusamo puNa dhammajjhANaphalaM, zukladhyAna kArya samayasAra hai| sakasAyattaNeNa dhammajjhANiNo suhumasAMparAiyassa [4.] dharmadhyAnakA phala puNya va mokSa tathA carimasamae mohaNIyassa savvuvasamuvalaMbhAdo / unakA samanvaya tiNNaM ghAdikammANaM nnimmuulvinnaasphlmeyttvidkkaviicaarjjhaannN| mohaNIya viNAso punn| (1.) dharmadhyAnakA phala atizaya puNya dhammajjhANaphalaM; suhumasAMparAyacarimasamae tassa dha. 13/5,4,26/56/77 hoMti suhAsavasaMvaraviNAsuvalaMbhAdo / 1. sakaSAya aura akaSAyarUpa NijarAmarasuhAI viulaaii| jhANavarassa phalAI svAmIke bhedase tthaa-(caa.saa./210/4)|2 suhANubaMdhANi dhmmss| utkRSTa dharmadhyAnake acirakAla aura cirakAla taka avasthiti, rahaneke zubhAsrava, saMvara, nirjarA, aura devoMkA sukha ye kAraNa ina donoM dhyAnoMkA bheda siddha hai| (cA.sA./ zubhAnubandhI vipula phala hote hai| 210/4) / 3. aTThAIsa prakArake mohanIya karmakI jJA./41/16 athAvasAne svatanuM vihAya dhyAnena sarvopazamanA ho jAne para usameM sthita rakhanA sNnystsmstsnggaaH| graiveyakAnuttarapuNyavAse pRthaktvavitarkavIcAra nAmaka zukladhyAnakA phala hai, sarvArthasiddhau ca bhavanti bhvyaaH| jo bhavya puruSa parantu mohanIyakA sarvopazamana karanA dharmadhyAnakA isa paryAyake anta samayameM samasta parigrahoMko phala hai / kyoMki kaSAyasahita dharmadhyAnake choDakara dharmadhyAnase apanA zarIra choDate haiM, ve sUkSmasAmparAyaguNasthAnaka antima samayameM mohanIya puruSa puNyake sthAnarUpa aise gauveyaka vA 2010_02 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 255 anuttaravimAnomeM tathA sarvArthasiddhimeM utpanna hote haiN| usakA phala hai| (2.) dharmadhyAnakA phala saMvara nirjarA va (3.) dharmyadhyAnakA phala mokSa karmakSaya ta. sU./9/29 pare mokSahetU / 29 / antake do dha. 13/5,4,26/26,57/68,77 NavakammA- dhyAna (dharmya va zukladhyAna) mokSake hetu haiM / NAdANaM, porANavi nnijraasuhaadaannN| cAritta cA sA./172/2 saMsAralatAmUlocchedanahetubhUtaM bhAvaNAe jhANamayatteNa ya samei / 26 / jaha vA prshstdhyaanm| tadvividhaM, dharmya zuklaM ceti| ghaNasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijNti| saMsAralatAke mUlocchedakA hetubhUta prazastadhyAna hai| jjhANappavaNovahayA taha kammaghaNA vilijaMti yaha do prakArakA hai-dharmya va shukl| / 57 / cAritrabhAvanAke balase jo dhyAnameM lIna hai, usake nUtana karmokA grahaNa nahIM hotA, purAne (4.) eka dharmadhyAnase mohanIya ke upazama va karmokI nirjarA hotI hai aura zubhakarmokA Asrava kSaya donoM honekA samanvaya hotA hai / 26 / (dha/13/5/4/26/56/77- de0 dha. 13/5,4,26/81/3 mohaNIyassa uvasamo UparavAlA zIrSaka) athavA jaise meghapaTala pavanase jadi dhammajjhANaphalo to Na kkhado, eyAdo tADita hokara kSaNamAtrameM vilIna ho jAte haiM, vaise doNNaM kajANamuppattivirohAdo / Na dhammajjhAhI (dharmya) dhyAnarUpI pavanase upahata hokara karmamegha NAdo aNeyabheyabhiNNAdo aNeyakajANamuppatIe bhI vilIna ho jAte haiM / 57 / virohAbhAvAdo! prazna-mohanIya karmakA upazama karanA (de0 Age dharmadhyAna/6/3 meM ti. pa.). yadi dharmyadhyAnakA phala ho to isIse mohanIyakA (svabhAvasaMsakta munikA dhyAna nirjarAkA hetu hai|) kSaya nahIM ho sakatA / kyoMki eka kAraNa se do (de0 pIche/dharmadhyAna/3/5/2) : (sUkSmasAmparAya kAryokI utpatti mAnanemeM virodha AtA hai? uttaraguNasthAnake antameM karmokI sarvopazamanA tathA nahIM, kyoMki dharmyadhyAna aneka prakArakA hai| isalie mohanIkarmakA kSaya dharmyadhyAnakA phala hai|) usase aneka prakArake kAryokI utpatti mAnane meM koI virodha nahIM aataa| jJA./22/12 dhyAnazuddhiM manaHzuddhiH karotyeva na kevlm| vicchinattyapi niHzaDUM karmajAlAni (5.) dharmadhyAna se puNyAsrava va mokSa donoM dehinAm / 15 / manakI zuddhatA kevala dhyAnakI honekA samanvaya zuddhatAko hI nahIM karatI hai, kintu jIvoMke 1. sAkSAt nahI paramparA mokSakA kAraNa hai karmajAlako bhI niHsandeha kATatI hai| jJA./3/32 zubhadhyAnaphalodbhUtAM zriyaM tridazapaM.kA./tA.vR./173/253/25 para uddhRta sNbhvaam| nirvizanti narA nAke kramAdyAnti paraM ekAgracintanaM dhyAnaM phalaM saMvaranirjare / ekAgra padama / 32 / manuSya zubhadhyAnake phalase utpanna huI cintavana karanA to (dharmya) dhyAna hai aura saMvaranirjarA svarga kI lakSmIko svargameM bhogate haiM aura kramase 2010_02 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dhyAnazatakam mokSako prApta hote hai / aura bhI de0 Age dharmadhyAna/ caramazarIrI yogIke to usa bhavameM mukti hotI hai 5/2) / aura jo carama zarIrI nahIM hai unake kramase mukti 2. acarama zarIrIyoMko svarga aura carama hotI hai / 224 / zarIriyoMko mokSapradAyaka hai / 3. kyoMki mokSakA sAkSAt hetubhUta zukladhyAna dha. 13/5,4,26/77/1 kiMphalamidaM dhmmjhaannN| dharmyadhyAna pUrvaka hI hotA hai| akkhavaesu viulAmarasuhaphalaM guNaseDIe jJA./42/3 atha dhAmatikrAntaH zuddhi kammaNijarA phalaM c| khavaesu puNa asaMkheja __ cAtyantikI shritH| dhyAtumArabhate vIraH guNaseDIe kammapadesaNijaraNaphalaM suhakammANa- zuklamatyantanirmalam / 3 / isa dharmadhyAnake anantara mukkassANubhAgavihANaphalaM ca / ata eva dharmyadhyAnase atikrAnta hokara atyanta zuddhatAko dhAdanapetaM dhaHdhyAnamiti siddhm| prazna- prApta huA dhIra vIra muni atyanta nirmala zukladhyAna isa dharmyadhyAnakA kyA phala hai? uttara-akSapaka ke dhyAvanekA prArambha karatA hai| vizeSa de0 dharmadhyAna jIvoMko (yA acarama zarIriyoko) devaparyAya sambandhI /6/6 / (paM0 kA/150) - (de0 'samayasAra')vipulasukha milanA usakA phala hai, aura guNazreNI dharmadhyAna kAraNa samayasAra hai aura zukladhyAna meM karmokI nirjarA honAbhI usakA phala hai| tathA kAryasamayasAra / kSapaka jIvoMke to asaMkhyAta guNazreNIrUpase (6.) parapadArtho ke cintavanase karmakSaya kaise karmapradezoMkI nirjarA honA aura zubhakarmoke utkRSTa sambhava hai anubhAgakA honA usakA phala hai| ata eva jo dha. 13/5,4,26/70/4 kadhaM te NigguNA dharmase anapeta hai ve dharmadhyAna hai yaha bAta siddha kmmkkhykaarinno| Na tesiM rAgAdiNirohe hotI hai| NimittakAraNANaM tdvirohaado| prazna - jaba ki ta. anu./197, 224 dhyAto'rhatsiddharUpeNa nau padArtha nirguNa hote haiM, arthAt atizaya rahita caramAGgasya muktye| taddhayAnopAttapuNyasya sa hote haiM, aisI hAlatameM ve karmakSayake kartA kaise evAnyasya muktaye / 197 / dhyAnAbhyAsaprakarSeNa / ho sakate hai? uttara- nahIM, kyoMki ve rAgAdi ke truTyanmohasya yoginH| caramAGgasya muktiH nirodha karanemeM nimitta kAraNa haiM, isalie unheM syAttadaivAnyasya ca kramAt / 224 / arhadrUpa athavA karmakSayakA nimitta mAnane meM virodha nahIM AtA / siddharUpase dhyAna kiyA gayA (yaha AtmA) caramazarIrI (arthAt una jIvAdi nau padArthoke svabhAvakA dhyAtAke muktikA aura usase bhinna anya dhyAtAke cintavana karanese sAmyabhAva jAgRta hotA hai|) bhukti (bhoga) kA kAraNa banatA hai, jisane usa [5.] paMcamakAlameM bhI dharmadhyAnakI saphalatA dhyAnase viziSTa puNyakA upArjana kiyA hai / 197 / dhyAnake abhyAsakI prakarSatAse mohako nAza karanevAle (1.) yadi dhyAnase mokSa hotA hai to aba kyoM nahI hotA 2010_02 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 257 pa. pra./TI./1/97/92/4 yadyantarmuhUrtaparamAtma- sAgaracakravartI, rAmacandra tathA pANDava, yudhiSThira, dhyAnena mokSo bhavati tarhi idAnImasmAkaM taddhyAnaM arjuna aura bhIma Adi mokSako gaye haiM, unhoneM kurvANAnAM kiM na bhavati / parihAramAha yAdRzaM bhI pUrvabhavameM abhedaratnatrayako bhAvanAse apane teSAM prathamasaMhananasahitAnAM zukladhyAnaM bhavati saMsArakI sthitiko ghaTA liyA thaa| isa kAraNa tAdRzamidAnIM naastiiti| prazna-yadi antarmuhUrta mAtra usI bhavameM mokSa gye| usI bhavameM sabako mokSa para, tmadhyAnase mokSa hotA hai to dhyAna karanevAle ho jAtA ho, aisA niyama nahIM hai| (aura bhI bhI hameM Aja vaha kyoM nahI hotA / uttara-jisa dekho/7/12)| prakArakA zukladhyAna prathama saMhananavAle jIvoMko hotA (3.) paMcamakAlameM adhyAtmadhyAnakA kathaMcit hai vaisA aba nahIM hotaa| sadbhAva va asadbhAva (2.) yadi isakAlameM mokSa nahIM to dhyAna na.ca. 7/343 majjhimajahaNukkassA sarAya iva karanese kyA prayojana vIyarAyasAmaggI / tamhA suddhacarittA paMcamakAle dra. saM/TI./57/233/11 atha mataM-mokSArthaM vi desado asthi / 343 / sarAgakI bhA~ti dhyAnaM kriyate na cAdyakAle mokSo'sti dhyAnena vItarAgatAkI sAmagrI jaghanya, madhyama va utkRSTa kiM prayojanam / naivaM adyakAle'pi paramparayA hotI hai| isalie paMcamakAlameM bhI zuddhacAritra kahA mokSo'sti / kathamiti cet, svazuddhAtma- gayA hai| (aura bhI de0 anubhv/5/2)| bhAvanAbalena saMsArasthitiM stokaM kRtvA devalokaM ni.sA./tA. vR./154/ka. 264 asAre saMsAre gacchati, tasmAdAgatya manuSyabhAve ratnatrayabhAvanAM kalivilasite pApabahule, na muktirmArge'sminnayaM labdhvA zIghraM mokSaM gacchatIti / ye'pi jina nAthasya bhavati / ato'dhyAtmaM dhyAnaM bharatasagararAmapANDavAdayo mokSaM gatAste'pi kathamiha bhavannirmaladhiyAM, nijAtmazraddhAnaM pUrvabhave'bhedaratnatrayabhAvanayA saMsArasthitiM stokaM bhavabhayaharaM sviikRtmidRg| / 264 / asArasaMsArameM, kRtvA pazcAnmokSaM gtaaH| tadbhave sarveSAM mokSo pApase bharapUra kalikAlakA vilAsa honepara, isa bhavatIti niyamo naasti| prazna-mokSake lie dhyAna nirdoSa jinanAthake mArgameM mukti nahIM hai| isalie kiyA jAtA hai, aura mokSa isa paMcamakAlameM hotA isakAlameM adhyAtmadhyAna kaise ho sakatA hai| isalie nahIM hai, isa kAraNa dhyAnake karanese kyA prayojana? / nirmala buddhivAle bhavabhayakA nAza karanevAlI aisI uttara-isa paMcamakAlameM bhI paramparAse mokSa hai / / isa nijAtmazraddhAko aMgIkRta karate haiN| prazna-so kaise hai? uttara- dhyAnI puruSa nija zuddhAtmAkI bhAvanA ke balase saMsArakI sthitiko (4.) parantu isa kAlameM dhyAnakA sarvathA abhAva alpa karake svargameM jAtA hai| vahA~se manuSyabhavameM . nahIM hai / Akara ratnatrayako bhAvanAko prApta hokara zIghra hI mo.pA./mU./76 bharahe dussamakAle dhammajjhANaM mokSako calA jAtA hai| jo bharatacakravartI, havei saahuss| taM appasahAvaTThide Na hu maNNai _ 2010_02 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dhyAnazatakama so vi aNNANI / 76 / isa bharatakSetrameM duSamakAla dra. saM./mR./55-56 jaM kiMcivi ciMtaMto arthAt paMcamakAlameM bhI AtmasvabhAvasthita sAdhuko NirIhavittI have jadA saahuu| lakSNa ya eyattaM dharmadhyAna hotA hai| jo aisA nahIM mAnatA vaha ajJAnI tadAhu taM NicchayaM jhANaM 55 / mA ciTThaha mA hai| (ra. sA./60); (ta. anu./82) jaMpaha mA ciMtaha kiMvi jeNa hoI thiro / appA jJA./4/37 duHSamatvAdayaM kAla: kAryasidadherna appammi rao iNameva paraM have jhANaM 56 / saadhkm| ityuktvA svasya cAnyeSAM kaizciddhyAnaM ... dhyayama ekAgra citta hokara jisa-kisA bhA niSidhyate / 37 / koI-koI sAdhu aisA kahakara / padArthakA dhyAna karatA huA sAdhu jaba nispRhavRtti apane tathA parake dhyAnakA niSedha karate haiM ki hotA hai usa samaya vaha usakA dhyAna nizcaya hotA isa duHSamA paMcamakAlameM dhyAnakI yogyatA kisImeM hai 55 / he bhavya puruSo! tuma kucha bhI ceSTA mata bhI nahIM hai| (una ajJAniyoMke dhyAnakI siddhi karo, kucha bhI mata bolo aura kucha bhI mata kaise ho sakatI hai?) vicAro, arthAt kAya, vacana va mana tInoMkI pravRttiko roko; jisase ki tumhArA AtmA apane (5.) paMcamakAlameM zukladhyAna nahIM para dharmadhyAna AtmAmeM sthira hove| AtmAmeM lIna honA paramadhyAna avazya sambhava hai hai / 56 / ta. anu./83 atredAnIM niSedhanti zukladhyAnaM kA. a./mU./482 vajiya-sayala-viyappo jinottmaaH| dharmadhyAnaM punaH prAhuH zreNibhyAM appasarUve maNaM NiruMdhato / jaM ciMtadi sANaMde prAgvivartinAm / 83 / .. yahA~ (bharatakSetrameM) isa taM dhammaM uttamaM jjhANaM / 482 / sakala vikalpoM (paMcama) kAlameM jinendradeva zukladhyAnakA niSedha karate ko choDakara aura AtmasvarUpa meM manako rokakara haiM parantu zreNIse pUrvavartiyoMko dharmadhyAna batalAte haiM Anandasahita jo cintana hotA hai vahI uttama / (dra. saM/TI./57/231/11) (paM. kA./tA. dharmadhyAna hai| vR./146/211/17)| ta.anu./zlo.naM./ bhAvArtha- nizcayAdadhunA [6.] nizcaya-vyavahAradharmadhyAna nirdeza svAtmAlambanaM tannirucyate / 141 / pUrvaM zrutena (1.) nizcayadharmadhyAnakA lakSaNa saMskAraM svaatmnyaaropyetttH| tatraikAgryaM samAsAdya mo.pA./m./84 purisAyAro appA joI na kiMcidapi cintayet / 144 / aba nizcayanayase varaNANadaMsaNasamaggA / jo jjhAyadi so joii| svAtmalambanasvarUpadhyAnakA nirUpaNa karate haiM / 141 / pAvaharo bhavadi NidaM do 84 / ... jo yogI zrutake dvArA AtmAmeM AtmasaMskArako Aropita zuddhajJAna-darzana samagra puruSAkAra AtmAko dhyAtA karake, tathA usameM hI ekAgratAko prApta hokara hai vaha nirdvandva tathA pApoMkA vinAza karanevAlA anya kucha bhI cintavana na kare / 144 / zarIra hotA hai| aura maiM anya-anya haiM / 149 / maiM sadA sat, cit, 2010_02 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 259 jJAtA, draSTA, udAsIna, dehaparimANa va AkAzavat ti. pa/9/21,40 daMsaNaNANasamaggaM jjhANaM No amUrtika hU~ (153 / dRSTa jagat, na iSTa hai na dviSTa aNNada vyAsaMsattaM / jAyadi Nijarahe dU kintu upekSya hai / 157 / isa prakAra apane AtmAko sabhAvasahidassa sAhussa / 21 / jjhANe jadi anya zarIrAdikase bhinna karake anya kucha bhI NiyaAdA NANAdo NAvabhAsade jassa / jjhANaM cintavana na kare / 159 / yaha cintAbhAva tucchAbhAva hodi Na taM puNa jANa pamAdo, hu mohamucchA rUpa nahIM hai, balki samatArUpa AtmAke svasaMvedanarUpa vaa|40| zuddhasvabhAvase sahita sAdhukA darzana-jJAnase hai / 160 / (jnyaa./31/20-37)| paripUrNa dhyAna nirjarAkA kAraNa hotA hai, anya dra.TI./48/204/11 maiM ananta jJAnAdikA dhAraka dravyoMse saMsakta vaha nirjarAkA kAraNa nahIM hotA tathA ananta sukharUpa hUM, ityAdi bhAvanA antaraMga / 21 / jisa jIvake dhyAnameM yadi jJAnase nija dharmadhyAna hai / (pN.kaa./taa.vR./150-151/218/1)| AtmAkA pratibhAsa nahIM hotA hai to vaha dhyAna nahIM hai| use pramAda, moha athavA mUrchA hI jAnanA (2.) vyavahAradharmadhyAna kA lakSaNa cAhie / 40 / (ta.anu./169) ta. anu./141 vyavahAra nayAdevaM dhyAnamuktaM ArAdhanAsAra/83 yAvadvikalpaH kazcidapi jAyate praashrym| isa prakAra vyavahAranayase parAzrita yogino dhyaanyuktsy| tAvanna zUnyaM dhyAnaM, cintA dharmadhyAnakA lakSaNa kahA hai| (arthAt dharmadhyAna vA bhAvanAthavA / 83 / jaba taka dhyAnayukta yogIko sAmAnya va usake AjJAvicaya apAyavicaya Adi kisI prakArakA bhI vikalpa utpanna hotA rahatA hai, bheda saba vyavahAradhyAnameM garbhita haiN|) taba taka use zUnya dhyAna nahIM hai, yA to cintA (3.) nizcaya hI dhyAna sArthaka hai vyavahAra nhiiN| hai yA bhAvanA hai| (aura bhI de0 dharmyadhyAna/3/1) pra.sA./193-194 dehA vA daviNA vA suhadukkhA jJA./28/19 avikSiptaM yadA ceta: svatattvAbhimukhaM vaaghsttumittjnnaa| jIvassa Na saMti dhuvA bhvet| manastadaiva nirvighnA dhyAnasiddhirudAhatA dhuvovaogaappago appA / 193 / jo evaM / 19 / jisa samaya munikA citta kSobharahita ho jANittAjjhAdi paraM appagaM visuddhppaa| AtmasvarUpake sammukha hotA hai, usa kAla hI dhyAnakI sAkAro'nAkAra: kSapayati sa mohadurgranthim siddhi nirvighna hotI hai / / 194 / zarIra dhana, sukha, duHkha athavA zatru, pra.sA./ta.pra./194 amunA yathoditena vidhinA mitrajana ye saba hI jIvake kucha nahIM haiM, dhruva to zuddhAtmAnaM dhruvamadhigacchatastasminneva pravRtteH upayogAtmaka AtmA hai / 193 / jo aisA jAnakara zuddhAtmatvaM syAt / tato'nantazakticinmAtrasya vizuddhAtmA hotA huA paramAtmAkA dhyAna karatA paramasyAtmana ekAgrasaMcetanalakSaNaM dhyAnaM syAt / hai, vaha sAkAra ho yA anAkAra, mohadurgranthikA isa yathokta vidhike dvArA jo zuddhAtmAko dhruva jAnatA kSaya karatA hai / hai, use usImeM pravRttike dvArA zuddhAtmatva hotA hai, 2010_02 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 dhyAnazatakam isalie ananta zaktivAle cinmAtra parama AtmAkA (5.) vyavahAradhyAna nizcayakA sAdhana hai ekAgrasaMcetanalakSaNa dhyAna hotA hai (pra.sA./ta.pra./ dra.saM./TI./49/209/4 nizcayadhyAnasya 196), (ni.sA./tA.vR./119) paramparayA kAraNabhUtaM yacchubhopayogalakSaNaM pra.sA./ta.pra./243 yo hi na khalu jJAnAtmAna- vyavahAradhyAnam / nizcayadhyAnakA paramparAse kAraNabhUta mAtmAnamekamagraM bhAvayati so'vazyaM jJeyabhUtaM jo zubhopayogalakSaNa vyavahAradhyAna hai| (dra.saM./TI./ drvymnydaasiidti|.. tathAbhUtazca badhyata eva na tu 53/221/2) mucyate / jo vAstavamai jJAnAtmaka AtmArUpa eka (6.) nizcaya va vyavahAradhyAnameM sAdhyaagrako nahIM bhAtA, vaha avazya jJeyabhUta anya sAdhakapanekA samanvaya dravyakA Azraya karatA hai aura aisA hotA haA bandhako hI prApta hotA hai, parantu mukta nahIM hotA / / dha. 13/5,4,26/22/67 visamaM hi samArohai davvAlaMbaNo jahA puriso / suttAdikayAlaMbo taha ni.sA./tA.vR./144, yaH khalu.. vyAvahArika jhANavaraM smaaruhi|22| jisa prakAra koI puruSa dharmadhyAnapariNata: ata eva caraNakaraNapradhAna... nasainI (sIDhI) Adi dravyake Alambanase kintu sa nirapekSatapodhanaH sAkSAnmokSakAraNaM viSamabhUmiparabhI ArohaNa karatA hai, usI prakAra svAtmAzrayAvazyakakarma nizcayataH paramAtma dhyAtA bhI sUtra Adike Alambanase uttama dhyAnako tattvavizrAntarUpaM nizcayadharmadhyAnaM zukladhyAnaM ca prApta hotA hai| (bha.A./vi./1877/1681/12) na jAnIte, ata: paradravyagatatvAdanyavaza ityuktH| jo vAstavameM vyAvahArikadharmadhyAnameM pariNata rahatA jJA./33/2,4 avidyAvAsanAvezavizeSavivazAtmahai, isalie caraNakaraNapradhAna hai; kintu vaha nirapekSa nAm / yojyamAnamapi svasmin na cetaH kurute tapodhana sAkSAt mokSake kAraNabhUta svAtmazrita sthitim / 2 / alakSyaM lakSyasambandhAt AvazyakakarmakI, nizcayase paramAtmatattvameM sthUlAtsUkSma vicintyet| sAlambAJca nirAlambaM vizrAntirUpa nizcayadharmadhyAnako tathA zukladhyAnako nahIM tattvavittattvamaJjasA / 4 / AtmAke svarUpako yathArtha jAnatA; isalie paradravyameM pariNata honese use jAnakara, apanemeM joDatA huA bhI avidyAkI anyavaza kahA gayA hai / vAsanAse vivaza hai AtmA jinakA, unakA citta sthiratAko nahIM dhAraNa karatA hai / 2 / taba lakSyake (4.) vyavahAradhyAna kathaMcit ajJAna hai / sambandhase alakSyako arthAt indriyagocarake sambandhase sa.sA./A./191 etena karmabandhaviSaya- indriyAtIta padArthoMko tathA sthUlake Alambanase cintAprabandhAtmakavizuddhadharmadhyAnAndhabuddhayo sUkSmako cintavana karatA hai| isa prakAra bodhyante / isa kathanase karmabandhameM cintAprabandha- sAlambadhyAnase nirAlambake sAtha tanmaya ho jAtA svarUpa vizuddha dharmadhyAnase jinakI buddhi andhI hai / 4 / (aura bhI de0 cAritra/7/10) hai, unako samajhAyA hai / 2010_02 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 261 paM.kA./tA.vR./152/220/9 ayamatra bhAvArtha:- rUpase parAzrita dharmyadhyAnake bahiraMga sahakArIpanese maiM prAthamikAnAM cittasthirIkaraNA) viSayA- anantajJAnAdi svarUpa hU~ aise AtmAzrita dharmadhyAnako bhilASarUpadhyAnavaJcanArthaM ca paramparayA muktikAraNaM prApta hotA hai, tatpazcAt Agamakathita kramase asaMyata paJcAparameSThayAdi para dravyaM dhyeyaM bhavati, samyagdRSTi Adi apramattasaMyata paryantake cAra dRDhataradhyAnAbhyAsena citte sthire jAte sati guNasthAnoMmese kisI eka guNasthAnameM darzanamohakA kSaya nijazuddhAtmasvarUpameva dhyeym|... iti karake kSAyika samyagdRSTi ho jAtA hai| tadanantara parasparasApekSanizcayavyavahAranayAbhyAM sAdhya- apUrvakaraNa Adi guNasthAnoMmeM prakRti va puruSa (karma sAdhakabhAvaM jJAtvA dhyeyaviSaye vivAdo na krtvyH| va jIva) sambandhI nirmala vivekajyotirUpa prathama prAthamika janoMko citta sthira karaneke lie tathA zukladhyAnakA anubhava karaneke dvArA vItarAgacAritrako viSayAbhilASarUpa durdhyAnase bacaneke lie paramparA prApta karake mohakA kSaya karatA hai, aura antameM mukti ke kAraNabhUta paMcaparameSThI Adi paradravya dhyeya bhAvamokSa prApta kara letA hai| hote haiN| tathA dRDhatara dhyAnake abhyAsa dvArA cittake (7.) nizcaya va vyavahAra dhyAnameM nizcaya zabdakI sthira ho jAnepara nijazuddha AtmasvarUpa hI dhyeya AMzika pravRtti hotA hai| aisA bhAvArtha hai| isa prakAra paraspara sApekSa nizcaya-vyavahAranayoMke dvArA sAdhyasAdhaka bhAvako dra. saM./TI./55-56/224/6 nizcayazabdena tu jAnakara dhyeyake viSayameM vivAda nahIM karanA prAthamikApekSayA vyavahAraratnatrayAnukUlanizcayo cAhie / (dra.saM./TI./55/223/12), (pa.pra./ graahyH| niSpannayogapuruSApekSayA tu zuddhopayogaTI./2/33/154/2) lakSaNavivakSitaikadezazuddha nizcayo grAhyaH / vizeSanizcayaH punaragre vakSyamANastiSThatIti sUtrArtha: paM. kA./tA.vR./150/217/14 yadAyaM jIva... 55 / 'mA ciTThaha.... / ' idamevAtmasukharUpe sarAgasamyagdRSTibhUtvA paJcaparameSThibhaktyAdirUpeNa tanmayatvaM nizcayena paramutkRSTadhyAnaM bhvti| ... parAzritadharmyadhyAnabahiraGga sahakAritvenA 'nizcaya' zabdase abhyAsa karanevAle puraSakI apekSAse nantajJAnAdi svarUpo'hamityAdi bhAvanA vyavahAra ratnatrayake anukUla nizcaya grahaNa karanA svarUpamAtmAzritaM dharmyadhyAnaM prApya Agamakathita cAhie aura jisako dhyAna siddha ho gayA hai usa krameNAsaMyatasamyagdRSTyAdiguNasthAnacatuSTayamadhye puruSakI apekSA zuddhopayogarUpa vivakSita ekadezazuddha . kvApi guNasthAne darzanamohakSayeNa kSAyikasamyaktvaM nizcaya grahaNa karanA caahie| vizeSa nizcaya Ageke kRtvA tadanantaramapUrvakaraNAdiguNasthAneSu prakRti sUtrameM kahA hai, ki mana, vacana, kAyAkI pravRttiko puruSanirmalavivekajyotirUpaprathamazukla rokakara AtmAke sukharUpameM tanmaya ho jAnA nizcayase dhyAnamanubhUya....mohakSapaNaM kRtvA... bhAvamokSaM prApnoti / anAdikAlase azuddha huA yaha jIva paramautkRSTa dhyAna hai| (vizeSa de0 anubhava/5/7) sarAgasamyagdRSTi hokara paMcaparameSThI AdikI bhakti Adi (8.) nirIhabhAvase kiyA gayA sabhI upayoga eka Atma upayoga hI hai 2010_02 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 dhyAnazatakam paM. dha./u./861-865 asti jJAnopayogasya [1.] prazasta dhyAtAmeM jJAna sambandhI niyama va svbhaavmhimodyH| AtmaparobhayAkArabhAvakazca spaSTIkaraNa pradIpavat 1761 / nirvizeSAdyathAtmAnamiva ta.sU./9/37 zukle cAdye pUrvavidaH / 37 / jJeyamavaiti c| tathA mUrtAnamUrtIzca dharmAdInavagacchati / 862 / svasminnevopayukto vA sa.si./9/37/453/4 Adye zukladhyAne nopayuktaH sa eva hi| parasminnupayukto vA nopayuktaH pUrvavido bhavataH zrutakevalina ityrthH| (netarasya sa eva hi / 863 / svasminne-vopayukto'pi (rA.vA.) cazabdena dharmyamapi smunyciiyte| ... notkarSAya sa vstutH| upayuktaH paratrApi zukladhyAnake bhedoMmeMse Adike do zukladhyAna (pRthaktva nApakarSAya tattvataH / 864 / tasmAt va ekatvavitarkavIcAra) pUrvavid arthAt zrutakevalIko svasthitaye'nyasmAdekAkAracikIrSayA / mAsIna hote haiM anyake nhiiN| sUtrameM diye gaye 'ca' zabdase mahAprAjJaH sArthamarthamavaihi bhoH / 865 / ... dharmyadhyAnakA bhI samuccaya hotA hai| (arthAt zukladhyAna nijamahimAse hI jJAna pradIpavat sva, para va ubhayakA to pUrvavidako hI hotA hai parantu dharmadhyAna pUrvavidako yugapat avabhAsaka hai / 861 / vaha kisI prakArakA bhI hotA hai aura alpazrutako bhii|) (rA.vA./9/ bhI bhedabhAva na karake apanI taraha hI apane 37/1/632/30) viSayabhUta mUrta va amUrta dharma-adharmAdi dravyoMko dha. 13/5,4,26/64/6 caudassapuvvaharo vA bhI jAnatA hai / 862 / ataH kevalanijAtmopayogI (dasa) Navapuvvaharo vA, NANeNa viNA aNavagamaathavA parapadArthopayogI hI na hokara nizcayase vaha Navapayatthassa jhANANuvavattIdo / .... coddasa-dasaubhayaviSayopayogI hai / 863 / usa samyagdRSTiko svameM NavapuvvehiM viNA thoveNa vi gaMtheNa NavapayatthAupayukta honese kucha utkarSa (vizeSa saMvara nirjarA) vgmovlNbhaado| Na, thoveNa gaMtheNa NissesamavagaMtuM aura parameM upayukta honese kucha apakarSa (bandha) bIjabuddhimuNimo mottUNa aNNesimuvAyAhotA ho, aisA nahIM hai / 864 / isalie parapadArthoMke bhaavaado|... Na ca davvasudeNa ettha ahiyAro, sAtha abhinnatA dekhakara tuma duHkhI mata hoo| poggalaviyArassa jaDassa NANovaliMgabhUdassa prayojanabhUta arthako samajho / aura bhI dekhe, dhyAna/ sudttvirohaado| thovadavvasudeNa avagayAseNa4/5 (aha~takA dhyAna vAstavameM tadguNapUrNa vapayatthANaM sivabhUdiAdibIjabuddhINaM jjhANAAtmAkA dhyAna hI hai) / bhAveNa mokkhaabhaavppsNgaado| thoveNa NANeNa jadi jjhANaM hodi to khavagaseDiuvasamaseDi4. dhyAtA NamappAoggadhammajjhANaM ceva hodi| coddasa-dasadharma va zukladhyAnoMko dhyAnevAle yogIko dhyAtA kahate NavapuvvaharA puNa dhammasukkajjhANaM doNNaM pi haiN| usIkI vizeSatAoMkA paricaya yahA~ diyA gayA sAmittamuvaNamaMti, avirohaado| teNa tesiM ceva ettha Nideso kdo| ... jo caudaha pUrvoko dhAraNa 2010_02 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 163 karanevAlA hotA hai, vaha dhyAtA hotA hai, kyoMki yA naupUrvakA jAnanevAlA ho to vaha dhyAtA sampUrNa itanA jJAna hue vinA, jisane nau padArthoko bhalI lakSaNoMse yukta kahalAtA hai / 101 / isake sivAya prakAra nahIM jAnA hai, usake dhyAnako utpatti nahIM alpazrutajJAnI atizaya buddhimAn aura zreNIke pahale ho sakatI hai prazna-caudaha, dasa aura nau pUrvoke pahale dharmadhyAna dhAraNa karanevAlA utkRSTamuni bhI binA stokagranthase bhI nau padArthaviSayakajJAna dekhA uttama dhyAtA kahalAtA hai / 102 / jAtA hai| uttara- nahIM, kyoMki stokagranthase bIjabuddhi sa.sA./tA../10/22/11 nanu tarhi muni hI pUrA jAna sakate hai, unake sivA dUsare svasaMvedanajJAnabalenAsmin kAle'pi zrutakevalI muniyoMko jAnanekA koI sAdhana nahIM hai| (arthAt bhvti| tana; yAdRzaM pUrvapuruSANAM zukladhyAnarUpaM jo bIjabuddhi nahIM haiM ve binA zrutake padArthokA svasaMvedanajJAnaM tAdRzamidAnIM nAsti kintu jJAna karaneko samartha nahIM hai) aura dravyazrutakA dhyaanyogymstiiti| ... prazra- svasaMvedanayahA~ adhikAra nahIM hai| kyoMki jJAnake upaliMgabhUta jJAnake balase isakAlameM bhI zrutakevalI hone cAhie? pudgalake vikArasvarUpa jaDavastuko zruta (jJAna) uttara- nahIM, kyoMki jisa prakArakA zukladhyAnarUpa mAnane meM virodha AtA hai / prazna svasaMvedana pUrvapuruSoMko hotA thA, usa prakArakA stokadravyazrutase nau padArthoko pUrI taraha jAnakara isa kAlameM nahIM hotaa| kevala dharmadhyAna yogya zivabhUti Adi bIjabuddhi muniyoMke dhyAna nahIM hotA hai| mAnanese mokSakA abhAva prApta hotA hai? uttarastokajJAnase yadi dhyAna hotA hai to vaha kSapaka va dra.saM/TI./57/232/9 yathoktaM dazacaturdazaupazamazreNIke ayogya dharmadhyAna hI hotA hai pUrvagatazrutajJAnena dhyAnaM bhavati tdpyutsrgvcnm| (dhavalAkAra pRthakatvavitarkavIcArako dharmadhyAna mAnate apavAda vyAkhyAnena punaH paJcasamititrihaiM- de0 dharmadhyAna/2/4-5) parantu caudaha, dasa guptipratipAdakasArabhUtazrutenApi dhyAnaM bhvti| aura nau pUrvoke dhArIto dharma aura zukla donoM hI ... tathA jo aisA kahA hai, ki 'daza tathA caudaha dhyAnoMke svAmI hote haiN| kyoMki aisA mAnanemeM pUrvataka zrutajJAnase dhyAna hotA hai, vaha utsarga vacana koI virodha nahIM aataa| isalie unhIMkA yahA~ haiN| apavAda vyAkhyAnase to pA~casamiti aura nirdeza kiyA gayA hai| tInaguptiko pratipAdana karanevAle sArabhUtazrutajJAnase bhI dhyAna hotA hai / (paM.kA./tA.vR./146/212/ ma. pu./21/101-102 sa caturdazapUrvajJo 9); (aura bhI de0 zrutakevalI) dazapUrvadharo'pi vaa| navapUrvadharo vA syAd dhyAtA sampUrNalakSaNaH / 101 / zrutena vikalenApi syAd [2.] prazastadhyAnasAmAnya yogya dhyAtA dhyAtA sAmagrI prApya pussklaam| kSapakopazama- dha. 13/5,4,26/64/6 tattha uttamasaMghaDaNo zreNyoH utkRSTaM dhyAnamRcchati / 104 / ... yadi oghabalo oghasUro coddassapuvvaharo vA (dasa) dhyAna karanevAlA muni caudahapUrvakA, yA dazapUrvakA, Navapubaharo vaa| ... jo uttama saMhananavAlA, nisargase 2010_02 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dhyAnazatakam balazAlI aura zUra, tathA caudaha yA dasa yA naupUrvako cA.sA./167/2 dhyAtA... guptendriyazca / dhAraNa karanevAlA hotA hai vaha dhyAtA hai / (ma.pu./ prazastadhyAnakA dhyAtA mana-vacana-kAyako vazameM 21/85) rakhanevAlA hotA hai| ma.pu./21/86-87 dUrotsAritadurdhyAno durlezyAH jJA./4/6 mumukSurjanmanirviNNa: zAntacitto vazI privrjyn| lezyAvizuddhi mAlambya sthirH| jitAkSaH saMvRto dhIro dhyAtA zAstre bhAvayannapramattatAm / 86 / prajJApAramito yogI prazasyate / 6 / mumukSu ho, saMsArase virakta ho, dhyAtA syaaddhiiblaanvitH| sUtrArthAlambano dhIraH zAntacitta ho, manako vaza karanevAlA ho, zarIra soDhAzeSaparISahaH / 87 / api codbhUtasaMvegaH va Asana jisakA sthira ho, jitendriya ho, citta praaptnirvedbhaavtH| vairAgyabhAvanotkarSAt pazyan saMvarayukta ho (viSayoMmeM vikala na ho), dhIra ho, bhogAnatarpakAn / 88 / samyagjJAnabhAvanApAsta- arthAt upasarga Anepara na Dige, aise dhyAtAkI hI mithyaajnyaantmoghnH| vizuddhadarzanApoDhagADha- zAstroMmeM prazaMsA kI gayI hai| (ma.pu./21/90mithyAtvazalyakaH / 89 / ... Arta va raudra dhyAnoMse 95); (jJA./27/3) dUra, azubha lezyAoMse rahita, lezyAoMkI [3.] dhyAtA na hone yogya vyakti vizuddhatAse avalambita, apramatta avasthAkI bhAvanA bhAnevAlA / 86 / buddhike pArako prApta, yogI, jJA./4/zloka naM. kevala bhAvArtha- jo mAyAcArI buddhibalayukta, sUtrArtha avalambI, dhIra, vIra, samasta ho / 32 / muni hokara bhI jo parigrahadhArI ho / 33 / parISahoMko sahanevAlA / 87 / saMsArameM bhayabhIta, vairAgya khyAti lAbha pUjAke vyApArameM Asakta ho / 35 / bhAvanAe~ bhAnevAlA, vairAgyake kAraNa bhogopabhogakI 'nau sau cUhe khAke billI hajako calI' isa sAmagrIko atRptikara dekhatA huA / 88 / upAkhyAnako satya karanevAlA ho|42| indriyoMkA samyagjJAnakI bhAvanAse mithyAjJAnarUpI gADha dAsa ho / 43 / virAgatAko prApta na huA ho / 44 / andhakArako naSTa karanevAlA, tathA vizuddha samyagdarzana aise sAdhuoMko dhyAnakI prApti nahI hotii| dvArA mithyA zalyako dUra bhagAne vAlA, muni dhyAtA jJA./4/62 ete paNDitamAninaH zamadamasvAdhyAyahotA hai / 89 / (de0 dhyAtA/4 ta. anu.) cintAyutAH, rAgAdigrahavaJcitA yatiguNapradhvaMsadra.saM./mU./57 tavasudavadavaM cedA jhANaraha dhuraMdharo kRssnnaannaaH| vyAkRSTA viSayairmadaiH pramuditAH have jmhaa| tamhA tattiya NiradA talladdhIe sadA zaGkAbhiraGgIkRtA,na dhyAnaM na vivecanaM na ca tapa: hoh| ... kyoMki tapa, vrata aura zrutajJAnakA dhAraka / kartuM varAkAH kSamAH / 62 / jo paNDita to nahIM AtmA dhyAnarUpI rathako dharAko dhAraNa karanevAlA hai, parantu apaneko paNDita mAnate haiM, aura zama. hotA hai, isa kAraNa he bhavyapuruSo! tuma usa dama, svAdhyAyase rahita tathA rAgadveSAdi pizAcoMse dhyAnakI prAptike lie nirantara tapa, zruta aura vratameM vaMcita haiM, evaM munipaneke guNa naSTa karake apanA tatpara hoo / mu~ha kAlA karanevAle haiM, viSayoMse AkarSita, madoMse _ 2010_02 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam prasanna, aura zaMkA-sandeha-zalyAdise grasta hoM, aise dharmadhyAnasya sammataH / 45 / dharmadhyAnakA dhyAtA raMkapuruSa na dhyAna karaneko samartha hai, na bhedajJAna isa prakArake lakSaNoMvAlA mAnA gayA hai- jisakI karaneko samartha haiM aura na tapa hI kara sakate haiN| mukti nikaTa A rahI ho, jo koI bhI kAraNa de0 maMtra- (mantra-yantrAdikI siddhi dvArA vazIkaraNa pAkara kAmasevA tathA indriyabhogoMse virakta ho gayA Adi kAryokI siddhi karanevAloMko dhyAnakI siddhi ho, jisane samasta parigrahakA tyAga kiyA ho, jisane nahIM hotI) AcAryake pAsa jAkara bhale prakAra jainezvarI dIkSA dhAraNa kI ho, jo jainadharmameM dIkSita hokara muni de0 dharmadhyAna/2/3 (mithyAdRSTiyoMko yathArthadharma va banA ho, jo tapa aura saMyamase sampanna ho, jisakA zukladhyAna honA sambhava nahIM hai) Azraya pramAdarahita ho, jisane jIvAdi dhyeya vastukI de0 anubhava/5/5 sAdhuko hI nizcayadhyAna sambhava vyavasthitiko bhale prakAra nirNIta kara liyA ho, hai gRhasthako nahIM, kyoMki prapaMcagrasta honeke kAraNa Arta aura raudra dhyAnoMke tyAgase jisane cittakI usakA mana sadA caMcala rahatA hai| prasannatA prApta kI ho, jo isa loka aura paraloka [4.] dharmadhyAna ke yogya dhyAtA donoMkI apekSAse rahita ho, jisane sabhI pariSahoMko sahana kiyA ho, jo kriyAyogakA anuSThAna kiye kA.a./mU./479 dhamme eyaggamaNo jo Navi hue ho (siddhabhakti Adi kriyAoMke anuSThAnameM vededi paMcahA visyN| veraggamao NANI dhammajjhANaM tatpara ho / ) dhyAnayogameM jisane udyama kiyA ho have tassa / 479 / ... jo jJAnI puruSa dharmameM (dhyAna lagAnekA abhyAsa kiyA ho), jo ekAgramana rahatA hai, aura indriyoMke viSayoMkA anubhava mahAsAmarthyavAna ho, aura jisane azubhalezyAoM nahIM karatA, unase sadA virakta rahatA hai, usIko tathA burI bhAvanAoMkA tyAga kiyA ho / (dhyAtA/ dharmadhyAna hotA hai| (de0 dhyAtA/2 meM jJA./4/6) 2/meM ma.pu.) ta. anu./41-45 tatrAsanIbhavanmuktiH kiMci aura bhI de0 dharmadhyAna/1/2 jinAjJApara zraddhAna dAsAdya kaarnnm| viraktaH kAmabhogebhyastyakta karanevAlA, sAdhukA guNa kIrtana karanevAlA, dAna, sarvaparigrahaH / 41 / abhyetya samyagAcArya dIkSAM zruta, zIla, saMyamameM tatpara, prasannacitta, premI, jainezvarIM zritaH / taposaMyamasampannaH pramAda zubhayogI, zAstrAbhyAsI, sthiracitta, vairAgyabhAvanAmeM rhitaashyH|42| samyagnirNIta-jIvAdidhyeya bhAnevAlA ye saba dharmadhyAnIke bAhya va antaraMgacihna vstuvyvsthitiH| Artaraudrapari-tyAgAllabdha haiN| zarIrakI nIrogatA, viSayalampaTatA va niSThuratAkA cittaprasaktikaH / 43 / muktalokadvayApekSaH abhAva, zubhagandha, mala-mUtra alpa honA, ityAdi soddhaa'shesspriisshH| anuSThitakriyAyogo dhyAnayoge __ bhI usake bAhyacihna hai| kRtodyamaH / 44 / mahAsattvaH prityktdurleshyaa'shubhbhaavnaaH| itIdRglakSaNo dhyAtA de0 dharmadhyAna/1/3 vairAgya, tattvajJAna, parigrahatyAga, __ pariSahajaya, kaSAyanigraha Adi dharmadhyAnakI sAmagrI hai| _ 2010_02 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 dhyAnazatakam [5.] zukladhyAna yogya dhyAtA rohaNakSamAH / 35 / vrajaRSabhasaMhananake dhAraka, dha.13/5,4,2/gA. 67-71/82 abhayA pUrvanAmaka zrutajJAnase saMyukta aura upazama va kSapaka saMmohavivegavisaggA tassa hoMti liNgaaii| liMgijai donoM zreNiyoMke ArohaNa meM samartha, aise atIta jehi muNI sukkajjhANovagayacitto 167 / cAlijaDa mahApuruSoMne isa bhUmaNDalapara zukladhyAnako dhyAyA bIhei va dhIro Na priishovsggehi| suhumesu Na sammujjhai bhAvesu Na devamAyAsu / 68 / dehavivittaM [6.] dhyAtAoMke uttama Adi bheda nirdeza pecchai appANaM taha ya svvsNjoe| dehovahivosaggaM paM.kA/tA.va./173/253/26 tattvAnuzAsanaNissaMgo savvAdo kuNadi / 69 / Na dhyAnagranthAdau kathitamArgeNa jaghanyamadhyakasAyasamutthehi vi bAhijai mANasehi dukkhehi| motkRSTabhedena tridhA dhyAtAro dhyAnAni ca IsAvisAyasogAdiehi jhANovagayacitto / 70 / bhavanti / tadapi kasmAta / tatraivoktamAste sIyAyavAdiehi mi sArIrehiM bahuppayArehiM / dravyakSetrakAlabhAvarUpA dhyAnasAmagrI jaghanyANo bAhijai sAhU jheyammi suNizalo saMto 171 / dibhedena tridheti vacanAta / athavAti saMkSepeNa abhaya, asaMmoha, viveka aura visarga ye zukladhyAnake dvidhA dhyAtAro bhavanti zuddhAtmabhAvanA prArambhakAH liMga haiM, jinake dvArA zukladhyAna ko prApta huA puruSAH sUkSmasavikalpAvasthAyAM prArabdhayogino cittavAlA muni pahicAnA jAtA hai|67| vaha dhIra bhaNyante, nirvikalpazuddhAtmAvasthAyAM pariSahoM aura upasargoM se na to calAyamAna hotA punarniSpatrayogina iti saMkSepeNAdhyAtmabhASayA hai aura na DaratA hai, tathA vaha sUkSma bhAvoM va dhyAtRdhyAnadhyeyAni... jnyaatvyaaH| tattvAnuzAsana devamAyAmeM bhI mugdha nahIM hotA hai / 68 / vaha dehako nAmaka dhyAnaviSayaka granthake AdimeM. (de0 dhyAna/ apanese bhinna anubhava karatA hai, isI prakAra saba 3/1) kahe anusAra dhyAtA va dhyAna jaghanya, madhyama tarahake saMyogoMse apanI AtmAko bhI bhinna anubhava va utkRSTake bhedase tIna-tIna prakArake haiM, kyoMki karatA hai, tathA ni:saMga huA vaha saba prakArase deha vahA~ hI unako dravya-kSetra-kAla va bhAvarUpa sAmagrIkI va upadhikA utsarga karatA hai / 69 / dhyAnameM apane apekSA tIna-tIna prakArakA batAyA gayA hai| athavA cittako lIna karanevAlA, vaha kaSAyoMse utpanna atisaMkSepase kaheM to dhyAtA do prakArakA haihue IrSyA, viSAda aura zoka Adi mAnasikaduHkhoMse prArabdhayogI aura niSpannayogI / zuddhAtmabhAvanAko bhI nahIM bA~dhA jAtA hai 70 / dhyeyameM nizcala prArambha karanevAle puruSa sUkSmasavikalpAvasthAmeM huA vaha sAdhu zIta va Atapa Adi bahuta prArabdhayogI kahe jAte haiN| aura nirvikalpa prakArakI bAdhAoMke dvArA bhI nahIM bA~dhA jAtA zuddhAtmavasthAmeM niSpannayogI kahe jAte haiM / isa hai 71 / prakAra saMkSepase adhyAtmabhASAmeM dhyAtA, dhyAna va ta.anu./35 vajrasaMhananopetAH pUrvazruta dhyeya jAnane caahie| smnvitaaH| dadhyuH zuklamihAtItAH zreNyA- [7.] anya sambandhita viSaya _ 2010_02 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 267 1. pRthakatvaekatvavitarkavicAra Adi zukladhyAnoke yogAdikI saMkrAntimeM bhI dhyAna kaise? dhyaataa| - de0 zukladhyAna / - de0 shukldhyaan/4/1| 2. dharma va zukladhyAnake dhyAtAoMmeM saMhanana sambandhI ekAgracintAnirodhakA lakSaNa / crcaa| ___ - de0 saMhanana / - de0 ekAgra / 3. cAroM dhyAnoMke dhyAtAoMmeM bhAva va lezyA dhyAnasambandhI vikalpakA taatpry| Adi / - de0 vaha vaha nAma / -de0 viklp| 4. cAroM dhyAnoMkA guNasthAnoMkI apekSA 3 dhyAnake bheda / svAmitva / - de0 vaha vaha nAma / 4 aprazasta, prazasta va zuddhadhyAnoMke lakSaNa / 5. Arta raudra dhyAnoMke bAhyacihna / Arta-raudAdi tathA padastha-piMDastha Adi dhyAnoM - de0 vaha vaha naam| smbndhii| 5. dhyAna -de0 vaha vaha naam| 2 dhyAna nirdeza ekAgratAkA nAma dhyAna hai| arthAt vyakti jisa samaya jisa bhAvakA cintavana karatA hai, usa samaya 1 dhyAna va yogake aMgokA nAma nirdeza / vaha usa bhAvake sAtha tanmaya hotA hai| isalie dhyAtA, dhyeya, prANAyAma aadi| jisa kisI bhI devatA yA mantra, yA arhanta Adiko -de0 vaha vaha naam| dhyAtA hai, usa samaya vaha apaneko vaha hI pratIta 2 dhyAna antarmuhUrtase adhika nahIM TikatA / hotA hai| isIlie aneka prakArake devatAoMko 3 dhyAna va jJAna AdimeM kathaMcit bhedaabhed| dhyAkara sAdhakajana aneka prakArake aihikaphaloMkI dhyAna va anuprekSA AdimeM antara / prApti kara lete haiN| parantu ve saba dhyAna Arta va -de0 dhrmdhyaan/3| raudra honeke kAraNa aprazasta haiN| dharma-zukladhyAna dvArA zuddhAtmAkA dhyAna karanese mokSakI prApti hotI 4 dhyAna dvArA kAryasiddhikA siddhaant| hai, ata: ve prazasta haiN| dhyAnake prakaraNameM cAra 5 dhyAnase aneka laukikaprayojanoMkI siddhi / adhikAra hote haiM- dhyAna, dhyAtA, dhyeya va dhyaanphl| 6 aihikaphalavAle ye saba dhyAna aprazasta haiN| cAroMkA pRthak-pRthak nirdeza kiyA gayA hai| dhyAnake mokSamArgameM yantra-mantrAdikI siddhikA nissedh| anekoM bheda haiM, sabakA pRthak-pRthak nirdeza kiyA - de0 mntr| dhyAnake lie Avazyaka jJAnakI sImA / 1 dhyAnake bheda va lakSaNa -- de0 dhyaataa/1|| 1 dhyAna sAmAnyakA lakSaNa / 7 aprazasta va prazastadhyAnoMmeM heyopAdeyatAkA 2 ekAgracintAnirodha lakSaNake viSayameM zaMkA / vivek| 8 aihikadhyAnoMkA nirdeza kevala dhyAnakI zakti 2010_02 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dhyAnazatakam darzAnake lie kiyA gayA hai| Adi rUpa hotA hai| 9 pAramArthikadhyAnakA maahaatmy| garuDa Adi tattvoMkA svruup| - de0 vaha dhyAnaphala / vaha naam| - de0 vaha vaha dhyAna / jisa deva yA zaktiko dhyAtA hai usI rUpa ho 10 sarva prakArake dharma eka dhyAnameM antarbhUta hai| jAtA hai| 3 dhyAnakI sAmagrI va vidhi ___-de0 dhyaan/2/4,5| 1 dravya-kSetrAdi sAmagrI va usameM utkaSTAdike 6 anya dhyeya bhI AtmAmeM Alekhitavata pratIta viklp| hote haiN| dhyAnayogya mudrA, Asana, kSetra va dizA / [1.] dhyAnake bheda va lakSaNa - de0 kRtikrm/3| (1.) dhyAna sAmAnyakA lakSaNa 2 dhyAnakA koI nizcita kAla nahIM hai| 1. dhyAnakA lakSaNa-ekAgracintAnirodha dhyAna yogya bhAva / ta.sU./9/27 uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho - de0 dhyey| dhyAnamA'ntarmuhUrtAt / 27 / uttama saMhananavAlekA 3 upayogake AlambanabhUta sthAna / eka viSayameM cittavRttikA rokanA dhyAna hai, jo 4 dhyAnakI vidhi sAmAnya / antarmuhUrta kAla taka hotA hai| (ma.pu./21/8), dhyAnameM vAyunirodha sambandhI / (cA.sA./166/6), (pra.sA./ta.pra./102), de0 praannaayaam| (ta.anu./56) dhyAnameM dhAraNAoMkA avlmbn| sa.si/9/20/439/8 cittavikSepatyAgo dhyaanm| - de0 piNddsth| cittake vikSepakA tyAga karanA dhyAna hai| 5 arhatAdike cintavana dvArA dhyAnakI vidhi| ta. anu./59 ekAgragrahaNaM cAtra vaiyagrya4 dhyAnakI tanmayatA sambandhI siddhAnta / vinivRttye| vyagraM hi jJAnameva syAd 1 dhyAtA apane dhyAnabhAvase tanmaya hotA hai| dhyAnamekAgramucyate / 59 / isa dhyAnake lakSaNameM 2 jaisA pariNamana karatA hai usa samaya AtmA jo ekAgrakA grahaNa hai vaha vyagratAkI vinivRttike vaisA hI hotA hai| lie hai| jJAna hI vastuta: vyagra hotA hai, dhyAna 3 AtmA apane dhyeyake sAtha samarasa ho jAtA nhiiN| dhyAnako to ekAgra kahA jAtA hai| hai| paM.dha./u./842 yatpunarjJAnamekatra nairantaryeNa 4 aha~tako dhyAtA huA svayaM ahaMta hotA hai| hai| kutracit / asti taddhyAnamAtrApi kramo 5 garuDa Adi tattvoMkoM dhyAtA huA svayaM garuDa nApyakramo'rthataH / 842 / kisI eka viSayameM 2010_02 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 269 nirantara rUpase jJAnakA rahanA dhyAna hai, aura vaha ddhatvaGgatvAdibhirabhAvasya vstudhrmtvsiddheshc| vAstavameM kramarUpa hI hai akrama nhiiN| athavA nAyaM bhAvasAdhanaH, nirodhanaM nirodha 2. dhyAnakA nizcaya lakSaNa-Atmasthita AtmA iti / kiM tarhi ? karma-sAdhanaH 'nirudhyata iti nirodhH'| cintA cAso nirodhazca paM.kA./mU./146 jassa Na vidi rAgo doso cintAnirodha iti| etaduktaM bhavati-jJAnamevAmoho va jogprikmmo| tassa suhAsuhaDahaNo parispandAgnizikhAvadavabhAsamAnaM dhyaanmiti| praznajhANamao jAyae agnnii| jise moha aura rAgadveSa yadi cintAke nirodhakA nAma dhyAna hai aura nirodha nahIM haiM tathA mana vacana kAyarUpa yogoMke prati abhAvasvarUpa hotA hai, isalie gadheke sIMgake samAna upekSA hai, use zubhAzubhako jalAnevAlI dhyAnamaya dhyAna asat ThaharatA hai? uttara- yaha koI doSa agni pragaTa hotI hai| nahIM hai, kyoMki anya cintAkI nivRttikI apekSA ta.anu./74 svAtmAnaM svAtmani svena dhyAye- vaha asat kahA jAtA hai aura apane viSayarUpa svasmai svato ytH| SaTkArakamayastasmAd- pravRtti honeke kAraNa vaha sat kahA jAtA hai| dhyAnamAtmaiva nizcayAt 174 / yU~ki AtmA apane kyoMki abhAva bhAvAntara svabhAva hotA hai (tucchAbhAva AtmAko, apane AtmAmeM, apane AtmAke dvArA, nhiiN)| abhAva vastukA dharma hai yaha vAta sapakSasattva apane AtmAke lie, apane-apane Atmahetuse dhyAtA aura vipakSavyAvRtti ityAdi hetuke aMga Adike hai, isalie kartA, karma, karaNa, sampradAna, apAdAna / dvArA siddha hotI hai (de0 saptabhaMgI) athavA yaha aura adhikaraNa aise SaTkArakarUpa pariNata AtmA nirodha zabda 'nirodhanaM nirodhaH'- isa prakAra bhAvasAdhana hI nizcayanayakI dRSTi se dhyAnasvarUpa hai| nahIM hai, to kyA hai? 'nirudhyata nirodhaH' jo rokA ana.dha./1/114/117 iSTAniSTArthamohAdi- jAtA hai, isa prakAra karmasAdhana hai| cintAkA jo cchedAzcetaH sthira ttH| dhyAnaM ratnatrayaM nirodha vaha cintAnirodha hai| Azaya yaha hai ki tasmAnmokSastata: mukham / iSTAniSTa buddhike mUla nizcala agnizikhAke samAna nizcalarUpase abhAvasamAna mohakA cheda ho jAnese citta sthira ho jAtA hai| jJAna hI dhyAna hai| (rA.vA./9/27/16-17/626/ usa citta kI sthitatAko dhyAna kahate haiN| 24) (vizeSa de0 ekAgracintAnirodha) (2.) ekAgracintAnirodha lakSaNake viSayameM zaMkA de0 anubhava/2/3 anya dhyeyoMse zUnya hotA huA bhI svasaMvedanakI apekSA zUnya nahIM hai| sa.si./9/27/445/1 cintAyA nirodho yadi dhyAnaM, nirodhazcAbhAvaH, tena dhyAnamasatkhara- (3.) dhyAnake bheda viSANavat syAt / naiSa doSaH anyacintA- 1. prazasta va aprazastakI apekSA sAmAnya bheda nivRttyapekSayA'saditi cocyate, svaviSayA cA.sA./167/2 tadetaJcaturaGgadhyAnamaprazastakArapravRtteH saditi ca; abhAvasya bhAvAntaratvA prazastabhedena dvividham / vaha (dhyAtA, dhyAna, dhyeya 2010_02 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 dhyAnazatakama va dhyAnaphala rUpa) cAra aMgavAlA dhyAna aprazasta 21/27); (cA.sA. 167/3 thA 172/2) (jJA. aura prazastake bhedase do prakArakA hai| (ma. pu./ sA./25/20) (jJA./25/20) 21/27), (jJA./25/17) (4.) aprazasta prazasta va zuddha dhyAnoMke lakSaNa jJA./3/27-28 saMkSeparucibhiH sUtrAttanirUpyA mU. A./681-682 privaariddiskkaarpuuynntmnishcyaat| asaNa-pANaheU vaa| layaNasayaNAsaNaM bhattapAvidhaivAbhimataM kaizcidyato jIvAzayastridhA / 27 / NakAmaTThaheU vA / 681 / AjJANiddesamANatatra puNyAzayaH puurvstdvipksso'shubhaashyH|| kittIvaNNaNapahAvaNaguNaTuM / jhANamiNaghasatthaM zuddhopayogasaMjJo ya: sa tRtIya: prakIrtitaH / 28 / maNasaMkappo du visattho / 682 / kitane hI saMkSeparucivAloMne tIna prakArakA dhyAna jJA./3/29-31 puNyAzayavazAjAtaM zuddhalezyAmAnA hai, kyoMki, jIvakA Azaya tIna prakArakA vlmbnaat| hI hotA hai / 27 / una tInoMmeM prathama to puNyarUpa cintanAdvastutattvasya prazastaM dhyAnamucyate / 29 / zubhaAzaya hai aura dUsarA usakA vipakSI pAparUpa pApAzayavazAnmohAnmithyAtvAdvastuvibhramAt / Azaya hai aura tIsarA zuddhopayoga nAmA Azaya kaSAyAjAyate'jasramasaddhayAnaM zarIriNAm / 30 / kSINe rAgAdisantAne prasanne caantraatmni| 2. Arta-raudrAdi cAra bheda tathA inakA aprazasta ya: svarUpopalambhaH syAt, sa zuddhAkhya prakIrtitaH va prazastameM antarbhAva / 31 / ta. sU./9/28 Arta, raudra, dharmyazuklAni / 28 / 1. patraziSyAdike lie, hAthI ghoDeke lie, dhyAna cAra prakArakA hai- Arta, raudra, dharmya aura AdarapUjanake lie, bhojanapAnake lie, khudI huI zukla / (bha.A.mU./1699-1700) (ma.pu./21/ parvatakI jagahake lie, zayana-Asana-bhakti va 28); (jJA. sA./10) (ta. anu./34); prANoMke lie, maithunakI icchAke lie, AjJAnirdeza (an.dh./7/103/727)| pramANikatA-kIrti prabhAvanA va guNavistAra ke liemU. A./394 aTuM ca ruddasahiyaM doNNivi ina sabhI abhiprAyoMke lie yadi kAyotsarga kare jhANANi appstthaanni| dhammaM sukkaM ca duve to manakA vaha saMkalpa azubha dhyAna hai / mU. pasatthajhANANi nneyaanni|394 / ArtadhyAna aura A./ jIvoMke pAparUpa Azayake vazase tathA moharaudradhyAna ye do to aprazasta haiM aura dharmyazukla ye mithyAtva-kaSAya aura tattvoMke ayathArtharUpa vibhramase do dhyAna prazasta haiM / (rA.vA./9/28/4/627/ utpanna huA dhyAna aprazasta va asamIcIna hai 33) (dha. 13/5,4,26/70/11 meM kevala / 30 / (jJA./25/19) (aura bhI de0 apdhyaan)| prazastadhyAnake hI do bhedoMkA nirdeza hai); (ma.pu. 2. puNyarUpa Azayake vazase tathA zuddhalezyAke 2010_02 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 271 Alambanase aura vastuke yathArthasvarUpa cintavanase yAmapratyAhAradhAraNAdhyA-nasamAdhaya ityaSTAvaGgAni utpanna huA dhyAna prazasta hai / 29 / (vizeSa de0 yogasya sthaanaani|1| tthaanyairymniymaavpaadhrmdhyaan/1/1)| 3. rAgAdikI santAnake kSINa syAsanaprANAyAmapratyA-hAradhAraNAdhyAnasamAdhaya honepara antaraMga AtmAke prasanna honese jo apane iti SaT / 2 / utsAhAnizcayAd dhairyAsvarUpakA avalambana hai, vaha zuddhadhyAna hai|31| tsNtossaattttvdrshnaat| munerjanapadatyAgAt (de0 anubhv)| SaDbhioga: prasiddhyati / 1 / kaI anyamatI 'ATha [2.] dhyAna nirdeza aMga yogake sthAna haiM' aisA kahate haiM- 1. yama, 2. niyama, 3. Asana, 4. prANAyAma, 5. pratyAhAra, (1.) dhyAna va yogake aMgoMkA nAma nirdeza 6. dhAraNA, 7. dhyAna aura 8. smaadhi| kinhIM dha. 13/5,4,26/64/5 tatthajjhANe cattAri anyamatiyoMne yama niyamako choDakara chaha kahe haiMahiyArA hoMti dhyAtA, dhyeyaM, dhyAnaM, dhyAna 1. Asana, 2 prANAyAma, 3. pratyAhAra, 4. dhAraNA, phlmiti| dhyAnake viSayameM cAra adhikAra haiM - 5. dhyAna, 6. smaadhi| kisI anyane anya prakAra dhyAtA, dhyeya, dhyAna aura dhyAnaphala / (cA.sA./ kahA hai- 1. utsAhase, 2. nizcayase, 3. dhairyase, 167/1) (ma. pu./21/84) (jJA./4/5) (ta. 4. santoSase, 5. tattvadarzanase, aura dezake tyAgase anu./37)| yogakI siddhi hotI hai| ma. pu./21/223-224 SaDbhedaH yogavAdI yaH (2.) dhyAna antarmuhUrtase adhika nahIM Tika so'nuyojya: smaahitaiH| sakatA yogaH kaH kiM samAdhAnaM prANAyAmazca dha. 13/5,4,26/51/76 kiidRshH|223| kA dhAraNA kimAdhyAnaM kiM dhyeyaM kIdRzI smRtiH| aMtomuhuttamettaM ciNtaavtthaannmegvtthumhi| kiM phalaM kAni bIjAni pratyAhAro'sya chadumatthANaM jjhANaM jogaNiroho jiNANaM tu // 51 / kiidRshH||224|| eka vastumeM antarmuhUrtakAlataka cintAkA avasthAna jo chaha prakArase yogoMkA varNana karatA hai, usa honA chadmasthoMkA dhyAna hai aura yoganirodha jina yogavAdIse vidvAn, puruSoMko puchanA cAhie ki yoga bhagavAnkA dhyAna hai / 51 / kyA hai ? samAdhAna kyA hai? prANAyAma kaisA hai? ta.sU./9/27 dhyAnamAntarmuhUrtAt / 27 / dhAraNA kyA hai? AdhyAna (cintavana) kyA hai? sa. si./9/27/445/1 ityanena kAlAvadhiH dhyeya kyA hai? smRti kaisI hai? dhyAnakA phala kRtH| tannaH paraM durdhrtvaadekaagrcintaayaaH| kyA hai? dhyAnakA bIja kyA hai? aura isakA rA.vA./9/27/22/627/5 syAdetat dhyAnopayopratyAhAra kaisA hai? / 223-224 / gena divasamAsAdyavasthAnaM nAntarmuhUrtAditi; tatra jJA./22/1 atha kaizcidyamaniyamAsanaprANA ___ 2010_02 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 dhyAnazatakam kiM kAraNam / 'indriyopghaatprsnggaat| dhyAna jo jisa karmakA svAmI athavA jisa karmake karanemeM antarmuhUta taka hotA hai| isase kAlakI avadhi samartha deva hai usake dhyAnase vyApta citta huA kara dI gyii| isase Upara ekAgracintA durdhara hai| dhyAtA usa devatArUpa hokara apanA vAMchita artha prazna- dina yA mahIne bhara taka bhI to dhyAna siddha karatA hai| rahenekI bAta sunI jAtI hai? uttara- yaha bAta / de0 dharmadhyAna/6/8 (ekAgratArUpa tanmayatAke kAraNa ThIka nahIM hai, kyoMki, itane kAlataka eka hI jisa-jisa padArthakA cintavana jIva karatA hai, usa dhyAna rahanemeM indriyoM kA upaghAta hI ho jAyegA / samaya vaha arthAt usakA jJAna tadAkAra ho jAtA (3.) dhyAna va jJAna AdimeM kaMthacit bhedAbheda hai| -(de0 Age dhyaan/4)| ma. pu./21/15-16 (5.) dhyAnase anekoM laukika prayojanoMkI siddhi yadyapi jJAnaparyAyo dhyAnAkhyo dhyeygocrH| jJA./38/zlo. sArArtha- aSTapatra kamalapara sthApita tathApyekAnasandaSTo dhatte bodhAdi vaanytaam|15|| sphurAyamAna AtmA va Namo aha~tANaMke ATha harSAmarSAdivat so'yaM ciddhrmo'pyvbodhitH|| akSaroMko pratyeka dizAke sammukha hokara kramase prakAzate vibhinnAtmA kathaMcit stimitA ATha rAtri paryanta pratidina 1100 vAra japanese tmkH|16| siMha Adi krUra jantu bhI apanA garva choDa dete haiN|95-99| ATha rAtriyA~ vyatIta ho jAne para isa yadyapi dhyAna jJAnakI hI paryAya hai aura vaha dhyeyako kamalake patroM para vartanevAle akSaroMko anukramase viSaya karanevAlA hotA hai| tathApi sahavartI honeke nirUpaNa karake dekheN| tatpazcAt yadi praNava sahita kAraNa vaha dhyAna-jJAna, darzana, sukha aura vIryarUpa usI mantrako dhyAvai to samasta manovAJchita siddha vyavahArako bhI dhAraNa kara letA hai / 15 / parantu hoM aura yadi praNava (OM) se varjita dhyAve to jisa prakAra citta dharmarUpase jAne gaye harSa va krodhAdi mukti prApta kare 1100-102 / (isI prakAra aneka bhinnabhinna rUpase prakAzita hote haiM, usI prakAra prakArake mantroMkA dhyAna karanese, rAjAdikA vinAza, antaHkaraNakA saMkoca karanerUpa dhyAnabhI caitanyake pApakA nAza, bhogoMkI prApti tathA mokSa prApti taka dharmose kathaMcit bhinna hai / 16 / bhI hotI hai|103-112| (4.) dhyAna dvArA kAryasiddhikA siddhAnta jJA./40/2 . ta. anu./200 mantramaNDalamudrAdiprayogAtumudyata: surAsuranaravAtaM yo ytkrmprbhurdevstddhyaanaavissttmaatmnH| kSobhayatyakhilaM kSaNAt / 2 / yadi dhyAnI muni dhyAtA tadAtmako bhUtvA sAdhayatyAtmavAJchitam mantra maNDala mudrAdi prayogoMse dhyAna karanemeM udyata 1200 / ho to samasta sura asura aura manuSyoMke samUhako kSaNamAtrameM kSobhita kara sakatA hai| 2010_02 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam / 273 ta. anu/ zlo. naM. kA sArArtha- mahAmantra mahAmaNDala jJAnI muniyoMne vidyAnuvAda pUrvase asaMkhya bhedavAle va mahAmudrAkA Azraya lekara dhAraNAoM dvArA svayaM aneka prakArake vidveSaNa uccATana Adi karma pArzvanAtha hotA huA grahoMke vighna dUra karatA hai / 202 / kautUhalake lie pragaTa kiye haiM, parantu ve saba isI prakAra svayaM indara hokara (de0 Upara naM. 4 kumArga va kudhyAna ke antargata haiM / 4 / vAlA zIrSaka) stambhana kAyoko karatA hai / 203- ta ana /220 tadadhyAnaM raudamArtaM vA ydaihik204| garuDa hokara viSako dUra karatA hai, kAmadeva phlaarthinaam| aihikaphalako cAhanevAloMko jo dhyAna hokara jagatko vaza karatA hai, agnirUpa hokara do yA to AdhyAna yA gttdhyaan| zItajvarako haratA hai, amRtarUpa hokara dAhajvarako haratA hai, kSIrodadhi hokara jagako puSTa karatA hai [7.] aprazasta ca prazasta dhyAnoMmeM heyopAdeyatAkA viveka / 205-208 / ___ ma.pu./21/29 heyamAdyaM dvayaM viddhi durdhyAnaM ta. anu./209 kimatra bahunoktena yadyatkarma bhvvrdhnm| cikiirssti| tadevatAmayo bhUtvA tattanivartayatyayam / 209 / uttaraM dvitayaM dhyAnam upAdeyantu yoginAm / 29 / isa viSayameM bahuta kahanese kyA, yaha yogI jo ina cAroM dhyAnoMmeMse paheleke do arthAt Arta raudradhyAna choDaneke yogya haiM, kyoMki ve khoTe dhyAna bhI kAma karanA cAhatA hai, usa usa karmake devatArUpa haiM aura saMsArako baDhAnevAle haiM, tathA Ageke do svayaM hokara usa usa kAryako siddha kara letA hai arthAt dharmya aura zukladhyAna muniyoMko grahaNa karane / 209 / yogya haiM / 29 / (bha.A./mU./ 1699-1700/ ta. anu./zlo. kA sArArtha-zAntAtmA hokara 1520), (jJA./25/21); (ta. anu./34,220) zAntikarmoko aura krUrAtmA hokara krUrakarmokoM karatA hai / 210 / AkarSaNa, vazIkaraNa, stambhana, mohana, jJA./40/6 svapne'pi kautu ke nApi nAsaddhyAnAni yogibhiH| sevyAni yAnti bIjatvaM uccATana Adi aneka prakArake citra vicitra kArya yataH snmaarghaanye|6| yogI muniyoMko cAhie kara sakatA hai|211-216 / ki (uparokta aihikaphalavAle) asamIcIna dhyAnoMko (6.)parantu aihika phalavAle ye saba dhyAna kautukase svapna maiM bhI na vicAreM, kyoMki ve aprazasta haiM sanmArgakI hAnike lie bIjasvarUpa haiN| jJA./40/4 [.] aihika dhyAnoMkA nirdeza kevala dhyAnakI bahUni karmANi munipravaraividyAnuvAdAtpraka zakti darzAneke lie kiyA gayA hai ttiikRtaani| asaMkhyabhedAni kutUhalArthaM kumArgakudhyAnagatAni jJA./40/4 prakaTIkRtAni asaMkhyeyabhedAni kutuuhlaarthm| dhyAnake ye asaMkhyAta bheda kutUhala santi / 4 / 2010_02 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 mAtrake lie muniyoMne pragaTa kiye haiN| (jJA. / 28/ 100) ta. anu. / 219 atraiva mAgraha kaarssuryddhyaanphlmaihikm| idaM hi dhyAnamAhAtmyakhyApanAya pradarzitam / 219 / isa dhyAnaphalake viSayameM kisIko yaha Agraha nahIM karanA cAhie ki dhyAnakA phala aihika hI hotA hai, kyoMki yaha aihikaphala to dhyAnake mAhAtmyakI prasiddhike lie pradarzita kiyA gayA hai| [ 9 ] pAramArthika dhyAnakA mAhAtmya bha.A./mU./1891-1902 evaM kasAyajuddhaM mi havadi khavayassa AudhaM jhANaM / ... / 1892 / raNabhUmI kavacaM hodi jjhANaM kasAyajuddhammi/ .. / 1893 / vairaM radaNesu jahA gosIsaM caMdaNaM va gaMdhesu / veruliyaM va maNINaM taha jjhANaM hoi khavayassa / 1896 / kaSAyoMke sAtha yuddha karate samaya dhyAna kSapakake lie Ayudha va kavacake tulya hai / 1892 - 1893 / jaise ratnoMmeM vajraratna zreSTha hai, sugandhi padArtho meM gozIrSa candana zreSTha hai, maNiyoM meM vaiDUryamaNi uttama hai, vaise hI jJAna-darzana- cAritra aura tapameM dhyAna hI sArabhUta va sarvotkRSTa hai / 1896 / jJA.sA./36 pASANe svarNaM kASThe'gniH vinA prayogaiH / na yathA dRzyante imAni dhyAnena vinA tathAtmA |36| jisa prakAra pASANameM svarNa aura kASThameM agni binA prayogake dikhAI nahIM detI, usI prakAra dhyAnake vinA AtmA dikhAI nahIM detA / 2010_02 dhyAnazatakam a.ga. zrA./15/96 tapAMsi raudrANyanizaM vidhattAM, zAstrANyadhItAmakhilAni nityam / dhattAM caritrANi nirastatandro, na sidhyati dhyAnamRte tathA'pi / 96 / nizadina ghora tapazcaraNa bhale karo, nitya hI sampUrNa zAstroMkA adhyayana bhale karo, pramAdarahita hokara cAritra bhale dhAraNa karo, binA siddhi nahIM / parantu dhyAnake jJA. / 40 / 3,5 kruddhasyApyasya sAmarthyamacintyaM tridazairapi / anekavikriyAsAradhyAnamArgAvalambitaH |3| asAvanantaprathitaprabhavaH svabhAvato yadyapi yantranAthaH / niyujyamAnaH sa punaH samAdhI karoti vizvaM caraNAgralInam // 5 / aneka prakArakI vikriyArUpa asAra dhyAnamArgako avalambana karanevAle krodhIke bhI aisI zakti utpanna ho jAtI hai ki jisakA deva bhI cintavana nahIM kara sakate |3| svabhAvase hI ananta aura jagatprasiddha prabhAvakA dhAraka yaha AtmA yadi samAdhimeM joDA jAye to samasta jagatako apane caraNoMmeM lIna kara letA hai / (kevalajJAna prApta kara letA hai) 151 (vizeSa de0 dharmyadhyAna / 4) (10.) sarva prakArake dharma eka dhyAnameM antarbhUta haiM dra.saM./mU./47 duvihaM pi mokkhaheDaM jjhANe pAuNadijaM muNI NiyamA / tamhA payattacittA jUyaM jhANaM samabbhasaha / 47 / munidhyAnake karanese jo niyamase nizcaya va vyavahAra donoM prakArake mokSamArgako pAtA hai, isa kAraNa tuma cittako ekAgra karake usa dhyAnakA abhyAsa karo / (ta. anu./33) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 275 (aura bhI de0 mokSamArga/25/; dharma/3/3) yogya hai jisameM uttama rItise yogakA samAdhAna ni.sA./tA.va./119 ataH paJcamahAvrata- prApta hotA ho| dhyAna karanevAloMke lie dina-rAtri paJcasamititriguptipratyAkhyAna-prAyazcittAlocanAdikaM aura velA Adi rUpase samayameM kisI prakArakA sarvaM dhyaanmeveti| ata: paMca mahAvrata, paMcasamiti, niyamana nahIM kiyA jA sakatA hai|" (ma.pu./21/ trigupti, pratyAkhyAna, prAyazcita aura AlocanA Adi / 81) saba dhyAna hI haiN| aura bhI de0 kRtikarma/3/8 (deza kAla Asana [3] dhyAnakI sAmagrI va vidhi AdikA koI aTala niyama nahIM hai|) (1.) dhyAnakI dravya kSetrAdi sAmagrI va usameM (3.) upayoga ke AlambanabhUta sthAna utkRSTAdi vikalpa rA.vA./9/44/1/634/24 ityevamAdikRtata. anu./48-49 dravyakSetrAdisAmagrI dhyAnotpattau / parikarmA sAdhuH, nAbherUz2a hRdaye mastake'nyatra yatastridhA / dhyAtArastrividhAstasmAtteSAM dhyAnAnyapi vA manovRttiM yathAparicayaM praNidhAya mumukSuH tridhA / 48 / sAmagrItaH prakRSTAyA dhyAtari __ prazastadhyAnaM dhyaayet| isa prakAra (Asana, mudrA, dhyaanmuttmm| syAjaghanyaM jaghanyAyA madhyamAyAstu kSetrAdi dvArA de0 kRtikarma/3) dhyAnakI taiyArI madhyamam / 49 / dhyAnakI utpattike kAraNabhUta dravya karanevAlA sAdhu nAbhike Upara, hRdayameM, mastakameM kSetra-kAla-bhAvaAdi sAmagrI kyoMki tIna prakAra yA aura kahIM abhyAsAnusAra cittavRttiko sthira kI hai, isalie dhyAtA va dhyAna bhI tIna prakArake rakhanekA prayatna karatA hai| (ma.pu./21/63) haiM / 48 / uttama sAmagrIse dhyAna uttama hotA hai, ..jJA./30/13 netradvandve zravaNayugale nAsikAgre madhyamase madhyama aura jaghanyase jaghanya / 49 / lalATe, vaktre nAbhau zirasi hRdaye tAluni (ghyAtA/6) bhrUyugAnte / dhyAnasthAnAnyamalamatibhiH (2.) dhyAnakA koI nizcita kAla nahIM hai| kIrtitA'nyatra dehe, teSvekasminvigataviSayaM cittamAlambanIyam / 13 / nirmala buddhi AcAryoMne dha. 13/5,4,26/19/67 va TIkA pR. 66/ dhyAna karaneke lie- 1. netrayugala, 2. donoM kAna, 6 aNiyadakAlo-savvakAlesu suhapariNAma 3. nAsikAkA agrabhAga, 4. lalATa, 5. mukha, saMbhavAdo / ettha gAhAo-"kAlo vi so chiya 6.nAbhi, 7. mastaka, 8. hRdaya, 9. tAlu, 10. jahiM jogasamAhANamuttamaM lahai / Na hu donoM bhauMhoMkA madhyabhAga, ina daza sthAnoMmeMse kisI divasaNisAvelAdiNiyamaNaM jjhAiNo samae" / 19 / eka sthAnameM apane manako viSayoMse rahita karake usa (dhyAtA) ke dhyAna karanekA koI niyata kAla Alambita karanA kahA hai| (vasu.zrA./468); nahIM hotA, kyoMki sarvadA zubha pariNAmoMkA honA (gu.zrA./236) sambhava hai| isa viSayameM gAthA hai "kAla bhI vahI (4.) dhyAnakI vidhi sAmAnya 2010_02 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dhyAnazatakam dha. 13/5,4,26/28-29/68 kiciddiTThi- karanevAlA muni anya sabakA zaraNa choDakara usa mupAvattaittu jjheye NiruddhaTThIo / appANammi paramAtmasvarUpameM aisA lIna hotA hai, ki dhyAtA sadiM saMdhittuM saMsAramokkhaTuM / 28 / paJcAharittu aura dhyAna ina donoMke bhedakA abhAva hokara visaehi iMdiyANaM maNaM ca tehiMto appANammi dhyeyasvarUpase ekatAko prApta ho jAtA hai / 37 / maNaM taM jogaM paNidhAya dhAredi / 29 / 1. jisakI / jaba AtmA paramAtmAke dhyAnameM lIna hotA hai, taba dRSTi dhyeya (de0 dhyeya) meM rukI huI hai, vaha bAhya ekIkaraNa kahA hai, so yaha ekIkaraNa ananyazaraNa viSayase apanI dRSTiko kucha kSaNake lie haTAkara hai| vaha tadguNa hai arthAt paramAtmAke hI ananta saMsArameM mukta honeke lie apanI smRtiko apanI jJAnAdi guNarUpa hai, aura svabhAvase AtmA hai / AtmAmeM lagAve / 28 / indriyoMko viSayoMse haTAkara isa prakAra tAdAtmyarUpase sthita hotA hai / 39 / aura manako bhI viSayoMse dUrakara, samAdhipUrvaka usa 4. apanemeM joDatA huA bhI, avidyAvAsanAse manako apanI AtmAmeM lagAve / 29 / (ta.anu./ vivaza huA citta jaba sthiratAko dhAraNa nahIM 94-95) karatA / 2 / to sAkSAt vastuoMke svarUpakA jJA./30/5 pratyAhRtaM punaH svasthaM sarvopAdhi- yathAsthita tatkAla sAkSAt karaneke lie tathA vivrjitm| cetaH samatvamApanaM svasminneva layaM AtmAko vizuddhi karaneke lie nirantara vastuke vrajet / 5 / 2. pratyAhAra (viSayoMse haTAkara manako ___ dharmakA cintavana karatA huA use sthira karatA lalATa Adi para dhAraNa karanA-de0 'pratyAhAra') se ThaharAyA huA mana samasta upAdhi arthAt vizeSa de0 dhyeya-aneka prakArake dhyeyoMkA cintavana rAgAdikarUpa vikalpoMse rahita samabhAvako prApta hokara karatA hai, aneka prakArakI bhAvanAe~ bhAtA hai tathA AtmAmeM hI layako prApta hotA hai| dhAraNAe~ dhAratA hai| jJA./31/37,39 ananyazaraNIbhUya sa tasmiMllIyate (5.) arhatAdike cintavana dvArA dhyAnakI vidhi tthaa| dhyAtRdhyAnobhayAbhAve dhyeyenaikyaM yathA jJA./40/17-20 vadanti yogino dhyAnaM vrjet|37| ananyazaraNastaddhi tatsaMlI cittmev-mnaakulm| kathaM zivatvamApannamAtmAnaM naikmaansH| tadguNastatsvabhAvAtmA sa saMsma-renmuniH / 17 / vivecya tadguNagrAmaM tatsvarUpaM tAdAtmyAJca saMvasan / 39 / nirUpya c| anantazaraNo jJAnI tasminneva layaM jJA./33/2-3 avidyAvAsanAvezavizeSa- vrajet / 18 / tadguNagrAmasaMpUrNa ttsvbhaavaikvivshaatmnaam| yojyamAnamapi svasmin na cetaH bhaavitH| kRtvAtmAnaM tato dhyAnI yojayetparakurute sthitim|2| sAkSAtkartumataH kSipraM / mAtmani / 19 / dvayorguNairmataM sAmyaM vyaktizakti vizvatattvaM ythaasthitm| vizuddhiM cAtmanaH / vypekssyaa| vizuddhatarayoH svAtmatattvayoH paramAgame zazvadvastudharme sthirIbhavet / / 3. vaha dhyAna / 20 / prazna- cittake kSobharahita honeko dhyAna hai| 2010_02 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam kahate haiM, to koI muni mokSa prApta AtmAkA smaraNa pra. sA./mU./8 pariNamadi jeNa davvaM tatkAlaM kaise kare? / 17 / uttara- prathama to usa paramAtmAke tammayati pnnnnttN...|8| jisa samaya jisa bhAvase guNa samUhoMko pRthak-pRthak vicAre aura phira una dravya pariNamana karatA hai, usa samaya vaha usa guNoMke samudAyarUpa paramAtmAko guNa guNIkA abheda bhAvake sAtha tanmaya hotA hai) (ta.anu./191) karake vicAra aura phira kisI anyakI zaraNase ta. anu./191 yena bhAvena yadrUpaM dhyAyatyArahita hokara usI paramAtmAmeM lIna ho jaave|18| tmaanmaatmvit| tena tanmayatAM yAti sopAdhiH paramAtmAke svarUpase bhAvita arthAt milA huA sphaTiko yathA / 191 / AtmajJAnI AtmAko jisa dhyAnI muni usa paramAtmAke guNa samUhoMse pUrNarUpa bhAvase jisa rUpa dhyAtA hai, usake sAtha vaha usI apane AtmAko karake phira use paramAtmAmeM yojana prakAra tanmaya ho jAtA hai| jisa prakAra ki upAdhike kare / 19 / AgamameM karmarahita va karmasahita donoM sAtha sphaTika / 191 / (jJA./39/43 meM uddhRt)| Atma-tattvoMmeM vyakti va zaktikI apekSA samAnatA (2.) jaisA pariNamana karatA hai usa samaya AtmA mAnI gayI hai|20| vaisA hI hotA hai ta. anu./189-193 tanna codyaM yto'smaabhirbhaavaarhnnymrpitH| sa cAhaddhyAnaniSThAtmA pr.saa./muu./8-9..| tamhA dhammapariNado AdA tatastatraiva tadgrahaH // 189 / athavA bhAvino bhUtAH dhammo muNeyavvo / 8 / jIvo pariNamadi jadA svpryaayaastdaatmikaaH| Asate dravyarUpeNa suheNa asuheNa vA suho asuho / suddheNa tathA sarvadravyeSu sarvadA / 192 / tato'yamahatparyAyo bhAvI suddho havadi hi pariNAmasabbhAvo / 9 / isa prakAra vItarAgacAritrarUpa dharmase pariNata AtmA svayaM dharma dravyAtmanA sdaa| bhavyeSvAste satazcAsya dhyAne hotA hai / 8 / jaba vaha jIva zubha athavA azubha ko nAma vibhramaH / 193 / hamArI vivakSA bhAva arhatase hai aura arhatake dhyAnameM lIna AtmA hI pariNAmoMrUpa pariNamatA hai taba svayaM zubha aura hai, ata: arhaddhyAna lIna AtmAmeM arhatakA grahaNa azubha hotA hai aura jaba zuddharUpa pariNamana karatA hai / 189 / athavA sarvadravyoMmeM bhUta aura bhAvI hai taba svayaM zuddha hotA hai / 9 / svaparyAyameM tadAtmaka huI dravyarUpase sadA vidyamAna (3.) AtmA apane dhyeyake sAtha samarasa ho rahatI haiN| ata: yaha bhAvI arhata paryAya bhavyajIvomeM jAtA hai sadA vidyamAna hai, taba isa sat rUpase sthira ta. ana/137 so'yaM samarasIbhAvastadekIkaraNaM arhatparyAyake dhyAnameM vibhramakA kyA kAma hai / 192 smRtm| etadeva samAdhiH syAllokadvayaphalapradaH 193 / 1137 / una donoM dhyeya aura dhyAtAkA jo yaha [4.] dhyAnakI tanmayatA sambandhI siddhAnta / ekIkaraNa hai, vaha samarasIbhAva mAnA gayA hai, yahI (1.) dhyAtA apane dhyAnabhAva se tanmaya hotA hai| zAnabhAta gomA ekIkaraNa samAdhirUpa dhyAna hai, jo donoM lokoMke phalako pradAna karanevAlA hai| (jJA./31/38) _ 2010_02 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dhyAnazatakama (4.) arhatako dhyAtA huA svayaM arhata hotA uktaM ca, granthAntare- AtyantikasvabhAvo tthAnantajJAnasukhaH pumaan| paramAtmA vipaH jJA./39/41-43 tadguNagrAmasaMlInamAnasastadga kanturaho mAhAtmyamAtmanaH |10|...tdevN yadiha taashyH| tadbhAvabhAvito yogI tanmayatvaM jagati zarIravizeSasamavetaM kimapi saamrthymuprpdyte|41| yadAbhyAsavazAttasya tanmayatvaM palabhAmahe tatsakalamAtmana eveti vinizcayaH / prjaayte| tadAtmAnamasau jJAnI sarvajJIbhUtamIkSate / AtmapravRttiparamparotpAditatvAdvi grahagrahaNasyeti / 42 / eSa deva: sa sarvajJaH so'haM tadrUpatAM gtH| / 17 / vidvAnoMne isa AtmAko hI ziva, garuDa tasmAtsa eva nAnyo'haM vizvadarzIti manyate va kAma kahA hai, kyoMki yaha AtmA hI aNimA / 43 / usa paramAtmAmeM mana lagAnese usake hI mahimA Adi amUlya guNarUpI ratnoMkA samUha hai guNoMmeM lIna hokara, usameM hi cittako praveza karake / 9 / anya granthameM bhI kahA hai- aho! AtmAkA usI bhAvase bhAvita yogI usIkI tanmayatAko prApta mAhAtmya kaisA hai, avinazvara svabhAvase utpanna hotA hai / 41 / jaba abhyAsake vazase usa manike anantajJAna va sukhasvarUpa yaha AtmA hI ziva, usa sarvajJake svarUpase tanmayatA utpanna hotI hai garuDa va kAma hai| (AtmA hI nizcayase paramAtma usa samaya vaha muni apane asarvajJa AtmAko (ziva) vyapadezakA dhAraka hotA hai / 10 / sarvajJa svarUpa dekhatA hai / 42 / usa samaya vaha gAruDIvidyAko jAnaneke kAraNa gAruDagI nAmako aisA mAnatA hai, ki yaha vahI sarvajJadeva hai, vahI avagAhana karanevAlA yaha AtmA hI garuDa nAma tatsvarUpatAko prApta huA maiM hU~, isa kAraNa vahI pAtA hai / 15 / AtmA hI kAmakI saMjJAko dhAraNa vizvadarzI maiM hU~, anya maiM nahIM hU~ / 43 / karanevAlA hai / 16 / ) isa kAraNa ziva garuDa va kAmarUpase isa jagatmeM zarIrake sAtha milI huI ta. anu./190 pariNamate yenAtmA bhAvena sa jo kucha sAmarthya hama dekhate haiM, vaha saba AtmAkI tena tanmayo bhvti| arhaddhyAnAviSTo bhAvArhan hI hai| kyoMki zarIrako grahaNa karane meM AtmAkI syAtsvayaM tsmaat| jo AtmA jisa bhAvarUpa pravRtti hI paramparA hetu hai|17| pariNamana karatA hai, vaha usa bhAvake sAtha tanmaya hotA hai (aura bhI dekho zIrSaka naM.1) ataH ta. anu./135-136 yadA dhyAnabalAddhayAtA arhaddhyAnase vyApta AtmA svayaM bhAvaarhata hotA zUnyIkRtasvavigraham / dhyeyasvarUpAviSTatvAttAdRk hai / 190 / sampadyate svym|135| tadA tathAvidhadhyAna saMvittiH dhvstklpnH| sa eva paramAtmA (5.) garuDa Adi tattvoMko dhyAtA huA AtmA syAdvainateyazca manmatha: / 136 / jisa samaya dhyAtApuruSa hI svayaM una rUpa hotA hai dhyAnake balase apane zarIrako zUnya banAkara jJA./21/9-17 zivo'yaM vainateyazca smarazcAtmaiva dhyeyasvarUpameM AviSTa yA praviSTa ho jAnese apaneko kiirtitH| aNimAdiguNAnarghyaratnavArdhirbudhairmataH / 9 / tatsadRza banA letA hai, usa samaya usa prakArako dhyAna 2010_02 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 279 saMvittise bheda vikalpako naSTa karatA huA vaha hI 2 dravyarUpa dhyeya nirdeza paramAtmA (ziva) garuDa athavA kAmadeva hai| 1 pratikSaNa pravAhita vastu va vizva dhyeya haiN| noTa- (tIno tattvoMke lakSaNa-dekho vaha vaha naam| 2 cetanAcetana padArthokA yathAvasthitarUpa dhyeya hai| (6.) anya dhyeyabhI AtmAmeM Alekhitavat 3 sAta tattva va nau padArtha dhyeya haiM / pratIta hote haiM 4 anIhitavRttise samasta vastue~ dhyeya haiN| ta. anu./133 dhyAne hi bibhrati sthairya dhyeyarUpaM 3 paMcaparameSThIrUpa dhyeya nirdeza prisphuttm| AlekhitamivAbhAti dhyeyasyA- 1 siddhoMkA svarUpa dhyeya hai| sannidhAvapi // 133 / dhyAnameM sthiratAke paripuSTa 2 arhantoMkA svarUpa dhyeya hai| ho jAnepara dhyeyakA svarUpa dhyeyake sannikaTa na 3 arhantakA dhyAna padastha-piNDastha va rUpastha hote hue bhI, spaSTa rUpase Alekhita jaisA pratibhAsita tInoM dhyAnoMme hotA hai| hotA hai| 4 AcArya-upAdhyAya va sAdhu bhI dhyeya haiN| 6. dhyeya 5 paMcaparameSThIrUpa dhyeyakI pradhAnatA paMcaparameSThIkA svruup| -de0 vaha vaha nAma / kyoMki padArthokA cintaka hI jIvoMke prazasta yA 4 nija zuddhAtmArUpa dhyeya nirdeza aprazasta bhAvoMkA kAraNa hai, isalie dhyAnake prakaraNameM yaha viveka rakhanA Avazyaka hai. ki 1 nija zuddhAtmA dhyeya hai| kauna va kaise padArtha dhyAna kiye jAne yogya haiM 2 zuddha pAriNAmikabhAva dhyeya hai aura kauna nhiiN| 3 AtmarUpa dhyeyakI pradhAnatA / (1) dhyeya sAmAnya nirdeza 5 bhAvarUpa dhyeya nirdeza 1 dhyeyakA lakSaNa / 1 bhAvarUpa dhyeyakA lkssnn| 2 dhyeyakA bheda 2 sabhI vastuoMke yathAvasthita guNa paryAya dhyeya AjJA-apAya Adi dhyeya nirdesh| ____-de0 dharmadhyAna/1 ___3 ratnatraya va vairAgyakI bhAvanAeM dhyeya haiN| 3 ratna 3 nAma va sthApanArUpa dhyeya nirdesh| 4 dhyAnameM bhAne yogya kucha bhAvanAe~ / pA~ca dhAraNAoMkA nirdesh| [1.] dhyeya sAmAnya nirdeza -de0 pinnddsthdhyaan| (1.) dhyeyakA lakSaNa AgneyI Adi dhAraNAoMkA svarUpa / cA. sA./167/2 dhyeyamaprazastaprazastapariNAma -de0 vaha vaha nAma / kaarnnm| jo azubha tathA zubha pariNAmoMkA kAraNa 2010_02 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dhyAnazatakam ho use dhyeya kahate hai| pA~ca dhAraNAoMkA nirdeza - de0 piNDasthadhyAna (2.) dhyeyake bheda AgneyI Adi dhAraNAoMkA svarUpa -de0 vaha ma.pu./21/111 zrutamarthAbhidhAnaM ca pratyaya- vaha naam| shcetydstridhaa| zabda, artha aura jJAna isa taraha [2.] dravyarUpa dhyeya nirdeza tIna prakArakA dhyeya kahalAtA hai| (1.) pratikSaNa pravAhita vastu va vizva dhyeya hai ta.anu/98,99,131 AjJApAyo vipAkaM ca ta. anu./110-115 guNaparyAyavadravyam saMsthAnaM bhuvanasya c| yathAgamamavikSiptacetasA / 100 / yathaikamekadA dravyamutpitsu sthAsnu cintyenmuniH|68| nAma ca sthApanA dravyaM nshvrm| tathaiva sarvadA sarvamiti tattvaM vicintayet bhAvazceti cturvidhm| samastaM vyastamapyetad 110 / anAdinidhane dravye svaparyAyAH prtikssnnm| dhyeyamadhyAtmavedibhiH / 99 / / evaM nAmAdibhedena unmajanti nimajanti jalakallolavajale / 112 / dhyeyamuktaM cturvidhm| athavA dravyabhAvAbhyAM dvidhaiva yadvivRtaM yathA pUrvaM yaJca pshcaadvivrtyti| vivartate tadavasthitam / 131 / muni AjJA, apAya, vipAka yadatrAdya tadevedamidaM ca tat 113 / sahavRttA aura lokasaMsthAnakA Agamake anusAra cittakI guNAstatra paryAyAH krmvrtinH| syAdetadAtmakaM ekAgratAke sAtha cintavana kare / 98 / dravyamete ca syustdaatmkaaH| / 114 / evaMvidhamidaM adhyAtmavettAoMke dvArA nAma, sthApanA, dravya aura vastu sthityutpttivyyaatmkm| pratikSaNamabhAvarUpa cAra prakArakA dhyeya samasta tathA vyasta nAdyanantaM sarvaM dhyeyaM yathA sthitm|115 / dravyarUpa donoM rUpase dhyAnake yogya mAnA gayA hai / 99 / dhyeya guNaparyAyavAn hotA hai / 100 / jisa prakAra athavA dravya aura bhAvake bhedase vaha do prakArakA ekadravya ekasamayameM utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa hotA hI avasthita hai| hai, usI prakAra sarvadravya sadA kAla utpAdavyayaAjJA, apAya Adi dhyeya nirdeza dhrauvyarUpa hote rahate haiM / 110 / dravya jo ki -de0 dhrmdhyaan/1| anAdinidhana hai, usameM pratikSaNa svaparyAyeM jalameM [3.] nAma va sthApanArUpa dhyeya nirdeza / kalloloMkI taraha upajatI tathA vinazatI rahatI haiM / 112 / jo pUrva kramAnusAra vivartita huA hai, hogA ta. anu./100 vAcyasya vAcakaM nAma pratimA aura ho rahA hai vahI saba yaha (dravya) hai aura sthApanA mtaa| vAcyakA jo vAcaka zabda vaha yahI saba una sabarUpa hai / 113 / dravyameM guNa sahavartI nAmarUpa dhyeya hai aura pratimA sthApanA mAnI gayI aura paryAyameM kramavartI haiN| dravya ina guNaparyAyAtmaka hai aura guNaparyAya dravyAtmaka hai / 114 / isa prakAra aura bhI de0 padasthadhyAna (nAmarUpa dhyeya arthAt yaha dravya nAmakI vastu jo pratikSaNa sthiti, utpatti aneka prakArake mantroM va svaravyaMjanaAdikA dhyaan)| aura vyayarUpa hai tathA anAdinidhana hai vaha saba 2010_02 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 281 yathAvasthita rUpameM dhyeya hai / 115 / (jaa./31/17)| ythaasthitm| vinAtmAtmIyasaGkalpAd audAsInye (2.) cetanAcetana padArthokA yathAvasthitarUpa niveshitm| jagatake samasta tattva jo jisa rUpase dhyeya hai avasthita haiM aura jinameM maiM aura merepanakA saMkalpa na honese jo udAsInarUpase vidyamAna haiM ve saba jJA./31/18 amI jIvAdayo bhAvAzcidacillakSaNa dhyAnake Alambana haiM / 17 / ma.pa./21/19-21); laanychitaaH| tatsvarUpAvirodhena dhyeyA dharme (dra.saM./mU./55); (ta.anu./138) / manISibhiH / 18 / jo jIvAdika Sadravya cetanaacetana lakSaNase lakSita haiM, avirodharUpase una paM.kA./tA.va./173/253/25 meM uddhRta-dhyeyaM yathArtha svarUpa hI buddhimAn janoM dvArA dharmadhyAnameM vastu ythaasthitm| apane apane svarUpameM yathAsthita dhyeya hotA hai| (jJA. sA./17); (ta. ana./ vastu dhyeya hai| 111,132) / [3.] paMca parameSThIrUpa dhyeya nirdeza (3.) sAta tattva va nau padArtha dhyeya haiM (1.) siddhakA svarUpa dhyeya hai dha. 13/5,426/3 jiNauvaiTTha NavapayatthA vA dha.13/5,4,26/69/4 ko jjhaaiji| jiNo jjheyaM hoNti| jinendra bhagavAn dvArA upadiSTa nau vIyarAyo kevalaNANeNa avagayatikAlagoyarANaM padArtha dhyeya haiN| tapajjAovaciyachaddavvo NavakevaladdhippahuDiaNaMtama.pu./20/108 ahaM mamAsravo bandhaH saMvaro guNehi Araddhadivvadehadharo ajaro amaro nirjraakssyH| karmaNAmiti tattvArthA dhyeyAH sapta ajoNisaMbhavo... savvalakkhaNasaMpuNNadappaNanavAthavA / 108 / maiM arthAt jIva aura mere ajIva saMkaMtamANusacchAyAgAro saMto vi sayalaAsrava, bandha,saMvara, nirjarA tathA karmokA kSaya honerUpa mANusapahAvuttiNNo avvao akkho| ... mokSa isa prakAra ye sAta tattva yA puNya-pApa milA sagasarUve diNNacittajIvANamasesapAvapaNAdenese nau padArtha dhyAna karane yogya hai| sao...jjheyaM hoNti| prazna- dhyAna karane yogya kauna hai? uttara- jo vItarAga hai, kevalajJAnake (4.) anIhitavRttise samasta vastue~ dhyeya haiM dvArA jisane trikAlagocara ananta paryAyase upacita dha. 13/5,4,26/32/70 AlaMbaNehi bhariyo chaha dravyoMko jAna liyA hai, nava kevalalabdhi Adi logo jjhAidumaNassa khavagassa / jaM jaM maNasA ananta guNoMke sAtha jo Arambha hue divya dehako pecchai taM taM AlaMbaNaM hoi| yaha loka dhyAnake dhAraNa karatA hai, jo ajara hai, amara hai, ayoni AlambanoMse bharA huA hai| dhyAnameM mana lagAnevAlA sambhava hai, adagdha hai, achedya hai... (tathA anya kSapaka manase jisa-jisa vastuko dekhatA hai,vaha vaha bhI anekoM) samasta lakSaNoMse paripUrNa hai, ata vastu dhyAnakA Alambana hotI hai| eva darpaNameM saMkrAnta huI manuSyakI chAyAke samAna ma.pa./21/17 dhyAnasyAlambanaM katsnaM jagattattvaM hokara bhI samasta manuSyoMke prabhAvase para haiM, avyakta _ 2010_02 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 haiM, akSaya haiM / ( tathA siddhoMke prasiddha ATha yA bAraha guNoMse samaveta hai (de0 mokSa / 3) / jina jIvoMne apane svarUpameM citta lagAyA hai unake samasta pApoMkA nAza karanevAlA aisA jinadeva dhyAna karane yogya hai / ( ma.pu. / 21 / 111-119); (ta. anu. / 120-122) / jJA./31/17 zuddhadhyAnavizIrNakarmakavaco devazca muktervaraH / sarvajJaH sakalaH zivaH sa bhagavAnsiddhaH paro niSkalaH | 17 | zuddhadhyAnase naSTa huA hai karmarUpa AvaraNa jinakA aise muktike vara sarvajJadeva sakala arthAt zarIrasahita to arhata bhagavAn hai arthAt niSkala siddha bhagavAn hai / (ta. anu. / 119) (2.) arhatakA svarUpa dhyeya hai ma.pu. / 21/120-130 athavA snAtakAvasthAM prApto ghAtivyapAyataH / jino'rhan kevalI dhyeyo bibhrattejomayaM vapuH / 120 / ghAtiyA karmoMke naSTa ho jAnese jo snAtaka avasthAko prApta hue haiM, aura jo tejomaya parama audArika zarIrako dhAraNa kiye hue haiM aise kevalajJAnI arhata jina dhyAna karane yogya haiM / 120 / ve arhata haiM, siddha haiM, vizvadarzI va vizvajJa haiM / 121 - 122 / anantacatuSTaya jinako pragaTa huA hai / 123 / samavasaraNameM virAjamAna va aSTaprAtihAryo yukta haiM / 124 / zarIrasahita hote hue bhI jJAnase vizvarUpa haiM / 125 / vizvavyApI, vizvatomukha, vizvacakSu, lokazikhAmaNi haiM / 126 / sukhamaya, nirbhaya, niHspRha, nirbAdha, nirAkula, nirapekSa, nIroga, nitya, karmarahita / 127- 128 / nava kevalalabdhiyukta, abhedya, acchedya, nizcala | 129 / aise lakSaNoMse lakSita, parameSThI, paraMtattva, paraMjyoti, 2010_02 dhyAnazatakam va akSara svarUpa arhata bhagavAn dhyeya haiM |130 / (ta. anu. / 123 - 129) / (3.) arhatakA dhyAna padastha - piMDastha va rUpastha tInoM dhyAnomeM hotA hai dra.saM./TI./50 kI pAtanikA / 209/8 padasthapiNDastharUpasthadhyAnatrayasya dhyeyabhUtamarhatsarvajJasvarUpaM darzayAmIti... / padastha, piNDastha aura rUpastha ina tIna dhyAnoMke dhyeyabhUta jo bhI arhata sarvajJa haiM unake svarUpako dikhalAtA hU~ / (4.) AcArya upAdhyAya sAdhu bhI dhyeya haiM ta. anu. / 130 samyagjJAnAdisampannAH prAptasaptamaharddhayaH / yathoktalakSaNA dhyeyA sUryupAdhyAyasAdhavaH | 130 / jo samyagjJAnAdi ratnatrayase sampanna haiM, tathA jinheM sAta mahARddhiyA~ yA labdhiyA~ prApta huI haiM, aura jo yathokta lakSaNake dhAraka haiM aise AcArya, upAdhyAya aura sAdhu dhyAnake yogya haiN| (5.) paMcaparameSThIrUpa dhyeyakI pradhAnatA ta. anu. / 119,140 tatrApi tattvataH paJca dhyAtavyAH parameSThinaH / 119 / saMkSepeNa yadatroktaM vistArAtparamAgame / tatsarvaM dhyAtameva syAd dhyAteSu parameSThi / 140 / AtmAke dhyAnameM bhI vastutaH paMcaparameSThI dhyAna kiye jAneke yogya haiM / 119 / jo kucha yahA~ saMkSeparUpase tathA paramAgamameM vistArarUpase kahA gayA hai vaha saba parameSThiyoMke dhyAye jAnepara dhyAta ho jAtA hai / athavA paMcaparameSThiyoMkA dhyAna kara liyA jAnepara sabhI zreSTha vyaktiyoM va vastuoMkA dhyAna usameM samAviSTa ho jAtA hai / 140 / paMcaparameSThIkA svarUpa - de0 vaha vaha nAma / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 283 [4.] nija zuddhAtmArUpa dhyeya nirdeza abhyAsa kare / 21 / (1.) nija zuddhAtmA dhyeya hai (2.) zuddhapAriNAmika bhAva dhyeya hai ti.pa./9/41 gaya sitthamUsagabbhAyAro ni.sA./tA.vR./41 paJcAnAM bhAvAnAM madhye... rynnttyaadigunnjutto| NiyaAdA jjhAyavvo pUrvoktabhAvacatuSTayaM sAvaraNasaMyuktatvAt na khayahido jIvaghaNadeso / 41 / momarahita mUSakake muktikAraNam / trikAlanirupAdhisvarUpaabhyantara AkAzake AkAra, ratnatrayAdi guNoMyukta, niraJjananijaparamapaJcamabhAvabhAvanayA paJcamagatiM anazvara aura jIvaghanadezarUpa nijAtmAkA dhyAna mumukSavo yAnti yAsyanti gtaashceti| pA~ca bhAvoM se karanA cAhie / 41 / pUrvokta cAra bhAva AvaraNasaMyukta honese muktike rA.vA./9/27/7/625/34 ekasmin kAraNa nahIM hai| nirupAdhi nijasvarUpa hai, aise niraMjana dravyaparamANau bhAvaparamANau vArthe cintAniyamo nija paramapaMcamabhAvakI bhAvanAse paMcamagati (mokSa) ityarthaH... / eka dravya paramANu yA bhAvaparamANu meM mumukSu jAte haiM, jAyeMge aura jAte the| (AtmAko nirvikalpa avasthA) meM cittavRttiko dra.saM./TI./57/236/8 yastu zuddhadravyazaktirUpa: kendrita karanA dhyAna hai| (de0 paramANu) zuddhapAriNAmikaparamabhAvalakSaNaparamanizcayamokSaH sa ma.pu./21/18,228 athavA dhyeyamadhyAtmatattvaM pUrvameva jIve tiSThatIdAnIM bhaviSyatItyevaM na / sa muktetarAtmakama m| tattattvacintanaM dhyAtaH upayogasya eva rAgAdivikalparahite mokSakAraNabhUte zuddhaye / 18 / dhyeyaM syAda paramaM dhyAnabhAvanAparyAye dhyeyo bhvti| jo zuddhadravyakI tattvamavAGmAnasagocaram / 228 / saMsArI va mukta zaktirUpa zuddhaparama pAriNAmikabhAvarUpa paramanizcaya aise do bhedavAle AtmatattvakA cintavana dhyAtAke mokSa hai, vaha to jIvameM pahale hI vidyamAna hai,aba upayogakI vizuddhike lie hotA hai / 18 / mana pragaTa hogI aisA nahIM hai| rAgAdi vikalpoMse rahita vacanake agocara zuddhAtma tattva dhyeya hai / 228 / mokSakA kAraNabhUta dhyAna bhAvanAparyAyameM vahI mokSa (trikAla nirupAdhi zuddhAtmasvarUpa) dhyeya hotA hai| jJA./31/20-21 atha lokatrayInAmamUrtta (dra.saM./TI./13/39/10) prmeshvrm| dhyAtuM prakramate sAkSAtparamAtmAnamavyayam / 20 / trikAlaviSayaM sAkSAcchakti- (3.) AtmArUpa dhyeyakI pradhAnatA vyktivivkssyaa| sAmAnyena nayenaikaM paramAtmAna- ta. anu./117-118 puruSa: pudgalaH kAlo mAmanet / 21 / tIna loka ke nAtha amUrtIka dharmAdharmoM tthaambrm| SaDvidhaM dravyamAkhyAtaM tatra paramezvara paramAtmA avinAzIkA hI sAkSAt dhyAna dhyeyatamaH pumAn / 117 / sati hi jJAtari jJeyaM karanekA prArambha kare / 20 / zakti aura vyaktikI dhyeyatAM pratipadyate / tato jJAnasvarUpo'yamAtmA vivakSAse tIna kAlake gaucara sAkSAt sAmAnya dhyeyatamaH smRtaH // 118 / puruSa (jIva), pudgala, (dravyArthika) nayase eka paramAtmAkA dhyAna va kAla, dharma, adharma aura AkAza aise chaha bhedarUpa 2010_02 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dhyAnazatakam dravya kahA gayA hai| una dravyabhedoMmeM sabase adhika bhAvaNAhi jjhANassa joggadamuvedi / tAo ya dhyAnake yogya puruSarUpa AtamA hai / 117 / jJAtAke NANadaMsaNacarittaveraggajaNiyAo / 23 / - jisane hone para hI, jJeya dhyeyatAko prApta hotA hai, isalie pahale uttama prakArase abhyAsa kiyA hai, vaha puruSa jJAnasvarUpa yaha AtmA hI dhyeyatama hai / 118 / hI bhAvanAoM dvArA dhyAnakI yogyatAko prApta hotA [5.] bhAvarUpa dhyeya nirdeza hai| aura ve bhAvanAe~ jJAna-darzana-cAritra aura vairAgyase utpanna hotI haiN| (ma.pu./21/94-95) (1.) bhAvarUpa dhyeyakA lakSaNa noTa- (samyagdarzana, jJAna va cAritrakI bhAvanAe~ta.anu./100,132 bhAva. syaadgunnpryyau|100| de0 vaha vaha nAma aura vairAgyabhAvanAe~ - de0 bhAvadhyeyaM punaryeyasaMnibhadhyAnaparyayaH / 132 / guNa anuprekSA) va paryAya donoM bhAvarUpa dhyeya hai / 100 / dhyeyake sadRzya dhyAnakI paryAya bhAvadhyeyarUpase parigRhIta hai (4.) dhyAnameM bhAne yogya kucha bhAvanAe~ / 132 / mo.pA./mU./81 uddhaddhamajjhaloe kei majjhaM Na (2.) sabhI dravyoMke yathAvasthita guNaparyAya ahmegaagii| dhyeya hai iha bhAvaNAe joI pAvaMti hu sAsayaM ThANaM / 81 / dha. 13/5,4,26/70 bArasaaNupekkhAo Urdhva, madhya aura adho ina tInoM lokoMmeM, merA uvasamaseDikhavagaseDicaDavihANaM tevIsavaggaNAo koI bhI nahIM, maiM ekAkI AtmA hU~ / aisI paMcapariyaTTANi chidiaNubhAgapayaDipadesAdi savvaM bhAvanA karanese yogI zAzvata sthAnako prApta karatA pi jheyaM hodi tti dtttthvvN| bAraha anuprekSAe~, hai| (li.pa./9/35) upazamazreNI aura kSapakazreNIpara ArohaNavidhi, teIsa ra.ka.zrA./104 vargaNAe~, pA~ca parivartana, sthiti, anubhAga prakRti azaraNamazubhamanityaM duHkhamanAtmAnamAvasAmi bhvm| aura pradeza Adi ye saba dhyAna karane yogya haiN| mokSastadviparItAtmeti dhyAyaM tu sAmAyike / 104 / ta.anu./116 arthavyaJjanaparyAyAH mUrtAmUrtA guNAzca maiM azaraNarUpa, azubharUpa, anitya, duHkhamaya aura ye| yatra dravye yathAvasthAstAMzca tatra tathA smerat pararUpa saMsArameM nivAsa karatA hU~ aura mokSa isase / 116 / jo artha tathA vyaMjanaparyAyeM aura mUrtIka viparIta hai, isa prakAra sAmAyikameM dhyAna karanA tathA amUrtIka guNa jisa dravyameM jaise avasthita cAhie / haiM, unako vahA~ usI rUpameM dhyAtA cintavana kre| i. u./27 eko'haM nirmamaH zuddho jJAnI (3.) ratnatraya va vairAgyakI bhAvanAe~ dhyeya haiM yogiindrgocrH| bAhyAH saMyogajA bhAvA mattaH dha. 13/5,4,26/23/68 pavvakayabbhAso sarva'pi sarvathA / 27 / maiM eka hU~, nirmama hU~, zuddha hU~, jJAnI hU~, jJAnI 2010_02 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 285 yogIndroMke jJAnakA viSaya hU~ / inake sivAya jitane jJA,/31/1-16 svavibhramasamudbhUtai rAgAdyabhI strI-dhana Adi saMyogIbhAva haiM ve saba mujhase tulbndhnaiH| baddho viDambita: kAlamanantaM sarvathA bhinna haiN| (sAmAyika pATha/a./26), janmadurgame / 2 / paramAtmA paraMjyotirjagatzreSTho'pi (sa.sA./tA.vR./187/257/14 para uddhRta) vnycitH| aapaatmaatrrmyaistai-vissyairntniirsaiH|8| ti.pa./9/24-65 ahameko khala sado mama zaktayA guNagrAmo vyaktyA ca prmesstthinH| dasaNaNAppago sadArUvI Navi asthi majjhi etAvAnanayorbhadaH zaktivyaktisvabhAvataH / 10 / ahaM kiMcivi aNNaM paraNANumettaM pi / 24 / NAhaM na nArako nAma na tiryagnApi maanussH| na devaH homi paresiM Na me pare saMti NANamahamekko / kintu siddhAtmA sarvo'yaM karmavikramaH / 12 / idi jo jhAyadi jhANe so muJcai aThThakammehiM ___ anntviiryvijnyaangaanndaatmko'pyhm| kiM na / 26 / NAhaM deho Na maNo Na ceva vANI Na pronmUlayAmyadya pratipakSaviSadrumam / 13 / maiMne apane kAraNaM tesiN| evaM khalu jo bhAo so pAvai hI vibhramase utpanna hue rAgAdika atulabandhanoMse sAsayaM ThANaM / 28 / NAhaM homi paresiM Na me baMdhe hue anantakAla paryanta saMsArarUpa durgama mArgameM pare Nasthi majjhamiha kiM pi / evaM khala jo viDambanArUpa hokara viparItAcaraNa kiyA / 2 / yadyapi bhAnai so pAnai sanakallANaM / 34 / / merA AtmA paramAtmA hai, paraMjyoti hai, jagatzreSTha kevalaNANasahAvo kevaladaMsaNasahAvo shmddo| hai, mahAn hai, to bhI vartamAna dekhanemAtrako ramaNIka kevalaviriyasahAo so haM idi ciMtae vANI aura antameM nIrasa aise indriyoMke viSayoMse ThagAyA / 46 / maiM nizcayase sadA eka, zuddha, darzanajJAnAtmaka gayA hUM / 8 / ananta catuSTyAdi guNasamUha mere to aura arUpI hU~ / merA paramANumAtra bhI anya kucha zaktikI apekSA vidyamAna hai aura arhata siddhoMmeM nahIM hai / 24 / maiM na parapadArthoMkA hU~, aura na ve hI vyakta haiN| itanA hI hama donoMmeM bheda hai parapadArtha mere haiM, maiM to jJAnasvarUpa akelA hI hU~ 10 / na to maiM nArakI hU~, na tiryaMca hU~ aura na / 26 / na maiM deha hU~, na mana hU~, na vANI hU~ aura manuSya yA deva hI hU~ kintu siddhasvarUpa hU~ / ye na unakA kAraNa hI hU~ / 28 / (pra.sA./160); saba avasthAe~ to karmavipAkase utpanna huI haiM / 12 / (aaraadhnaasaar/101)| na maiM parapadArthoMkA hU~, aura paTAkA aura maiM anantavIrya, anantavijJAna, anantadarzana va na parapadArtha mere haiN| yahA~ merA kucha bhI nahIM hai / ke anantaAnandasvarUpa hU~ / isa kAraNa kyA viSavRkSake / 34 / jo kevalajJAna va kevaladarzana svabhAvase samAna ina karma-zatruoMko jaDamUlase na ukhAI / 13 / yukta, sukhasvarUpa aura kevala vIryasvabhAva haiM vahI maiM hU~, isa prakAra jJAnI jIvako vicAra karanA sa.sA./tA.vR./285/365/13 baMdhasya vinAzArthaM cAhie / 46 / (na.ca.va./391-397, 404- vizeSabhAvanAmAha - sahajazuddha jJAnA408); (sAmAyika pATha/a./24); (jJA./18/ nandaikasvabhAvo'ham, nirvikalpo'ham, udAsI29); (ta.anu./147-159) no'haM, niraJjananijazuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnA 2010_02 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 dhyAnazatakam nuSThAnarUpanizcayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhi- use zukladhyAna yA rUpAtItadhyAna kahate haiN| isakI saJjAtavItarAgasahajAnandarUpasukhAnubhUtimAtralakSaNena bhI uttorattara vRddhigata cAra zreNiyA~ haiN| pahalI zreNImeM svasaMvedanajJAnena saMvedyo, gamyaH, prApyo, abuddhipUrvaka kI jJAnameM jJeya padArthokI tathA yoga bharitAvastho'haM, rAgadveSamohakrodhamAnamAyAlobha pravRttiyoMkI saMkrAnti hotI rahatI hai, agalI zreNiyoMmeM paJcendriyaviSayavyApAraH, manovacanakAyavyApAra yaha bhI nahIM rhtii| ratnadIpakakI jyotikI bhA~ti bhAvakarma-dravyakarma-nokarmakhyAtipUjAlAbhadRSTazrutA niSkaMpa hokara ThaharatA hai| zvAsa nirodha isameM karanA nubhUtabhogAkAGkSArUpanidAnamAyAmithyAzalyatrayAdi srvvibhaavprinnaamrhitH| zUnyo'haM jagattraye nahIM paDatA apitu svayaM ho jAtA hai| yaha dhyAna kAlatraye'pi manovacanakAyaiH kRtakAritAnumataizca sAkSAt mokSakA kAraNa hai| zuddhanizcayena, tathA sarve jIvAH iti nirantaraM 1 bheda va lakSaNa bhAvanA krtvyaa| bandhakA vinAza karaneke lie 1 zukladhyAna sAmAnyakA lakSaNa vizeSa bhAvanA kahate haiM- maiM to sahajazuddha zukladhyAnameM zuklazabdakI sArthakatA jJAnAnandasvabhAvI hU~, nirvikalpa tathA udAsIna huuN| niraMjana nija zuddhaAtmAke samyakzraddhAna-jJAna va -de. shukldhyaan/1/1| anuSThAnarUpa nizcaya ratnatrayAtmaka nirvikalpa samAdhise / zukladhyAnake aparanAma -de. mokSamArga/2/5 / utpanna vItarAgasahajAnandarUpa sukhAnubhUti hI hai lakSaNa 2 zukladhyAnake bheda jisakA, aise svasaMvedanajJAnake gamya hU~ / 3 bAhya va AdhyAtmika zukladhyAnakA lakSaNa bharitAvasthAvat paripUrNa huuN| rAga-dveSa-moha-krodha-mAna- 4 zunyadhyAnakA lakSaNa mAyA va lobha se tathA paMcendriyoMke viSayose, 5 pRthaktvavitarkavicArakA svarUpa manovacanakAyake vyApArase, bhAvakarma-dravyakarma va 6 ekatvavitarkaavicArakA svarUpa nokarmase rahita hU~ / khyAti pUjA lAbhase dekhe sune va anubhava kiye hue bhogoMkI AkAMkSArUpa nidAna 7 sUkSmakriyAapratipAtIkA svarUpa tathA mAyA, mithyA ina tIna zalyoMko Adi lekara 8 samucchinnakriyAnivRttikA svarUpa sarva vibhAva pariNAmoMse rahita huuN| tihu~loka tihu~kAlameM 2 zukladhyAna nirdeza mana-vacana-kAya tathA kRta-kArita- anumodanAke dhyAnayogya dravya kSetra AsanAdi dvArA zuddha-nizcayase maiM zUnya hU~ / isI prakAra saba -de. kRtikrm/3| jIvoMko bhAvanA karanI cAhie / (sa.sA./tA.vR./ dharma va zukladhyAnameM kathaMcit bhedAbheda pari.kA anta) -de. dhrmdhyaan/3| 7. zukladhyAna zukladhyAnameM kathaMcit vikalpatA va nirvikalpatA va kramAkramavartipanA -de. vikalpa / dhyAna karate hue sAdhuko buddhipUrvaka rAga samApta ho zukladhyAna va rUpAtItadhyAnakI ekArthatA jAne para jo nirvikalpa samAdhi pragaTa hotI hai, -de. paddhati / 2010_02 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 287 zukladhyAna va nirvikalpasamAdhikI ekArthatA 4 zaMkA-samAdhAna -de. pddhti| 1 saMkrAnti rahate dhyAna kaise sambhava hai| zukladhyAna va zuddhAtmAnubhava kI ekArthatA prathama zukladhyAnameM upayogakI yugapat do dhArAe~ -de. pddhti| -de. upyog/II/3/1| zuddhAtmAnubhava -de.anubhv| 2 yogasaMkrAntikA kAraNa / / zukladhyAnake bAhyacihna -de.dhyaataa/5|| 1 zukladhyAnameM zvAsocchvAsakA nirodha ho jAtA hai| 3 yogasaMkrAnti bandhakA kAraNa nahIM rAgAdi hai| 2 pRthaktvavitarkameM pratipAtIpanA sambhava hai| prathama zukladhyAnameM rAga avyakta hai 3 ekatvavitarkameM pratipAtakA vidhi-nissedh| -- de. raag/3|| 4 cAroM zukladhyAnomeM antara / kevalIko zukladhyAnake astitva sambandhI zaMkAe~ 5 zukladhyAnameM sambhava bhAva va lezyA -de. kevalI/6 / zukladhyAnameM saMhanana sambandhI niyama [1.] bheda va lakSaNa -de. sNhnn| (1.) zukladhyAna sAmAnyakA lakSaNa paMcamakAlameM zukladhyAna sambhava nahIM sa. si./9/28/445/11 zuciguNa-yogAcchu -de. dhrmdhyaan/5| klm| (yathA maladravyApAyAt zuciguNayogAcchuklaM 3 zukladhyAnoMkA svAmitva va phala vastraM tathA tadguNasAdhAdAtmapariNAmasvarUpamapi zukladhyAnake yogya jaghanya utkRSTa jJAna zuklamiti nirucyte| rA.vA.) / jisameM zuci -de. dhyaataa/1| guNakA sambandha hai vaha zukladhyAna hai| (jaise maila 1 pRthaktvavitarkavicArakA svAmitva haTa jAnese vastra zuci hokara zukla kahalAtA hai 2 ekatvavitarkavicArakA svAmitva usI taraha nirmala guNayukta Atma pariNati 3 upazAntakaSAyameM ekatvavitarka kaise bhI zukla hai / rA.vA.) (rA.vA./9/28/4/627/ 31) / 4 sUkSmakriyAapratipAtI va sUkSmakriyAnivRttikA svaamitv| dha. 13/5,4,26/70/9 kudo edassa sukkattaM ksaaymlaabhaavaado| kaSAya malakA abhAva honese 5 strIko zukladhyAna sambhava nhii| ise zuklapanA prApta hai| 6 cAroM dhyAnoMkA phl| kA. a./mU./483 jattha guNA suvisuddhA zukla va dharmadhyAnake phalameM antara upasama-khamaNaM ca jattha kmmaannN| lessAvi jattha -de. dhrmdhyaan/3/5| sukkA taM sukkaM bhaNNade jhANaM / 483 / jahA~ guNa dhyAnakI mahimA -. dhyaan/2|| ativizuddha hote haiM, jahA~ karmokA kSaya aura upazama 0 2010_02 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 dhyAnazatakam hote haiM, jahA~ lezyA bhI zukla hotI hai use zukladhyAna pra. sA./tA. vR./8/12 rAgAdivikalparahitakahate haiM / 483 / svasaMvedanajJAnamAgamabhASayA shukldhyaanm| rAgAdi jJA./42/4 niSkriya karaNAtItaM dhyAna- vikalpase rahita svasaMvedanajJAnako AgamabhASAmeM dhaarnnvrjitm| antarmukhaM ca yazcittaM tacchuklamiti zukladhyAna kahA hai| paThyate / 4 / zuciguNayogAcchuklaM kaSAyarajasaH dra. saM./TI./48/205/3 svazuddhAtmani kssyaadupshmaadvaa| vaiDUryamaNizikhA iva sunirmalaM nirvikalpasamAdhilakSaNaM shukldhyaanm| nija niSprakampaM c| 1. jo niSkriya va indriyAtIta hai| zuddhAtmAmeM vikalparahita samAdhirUpa zukladhyAna hai| 'maiM dhyAna karUM' isa prakArake dhyAnakI dhAraNAse bhA. pA. TI./78/226/18 malarahitAtmaparirahita haiM, jisameM cit antarmukha hai vaha zukladhyAna NAmodbhavaM shkm| malarahita AtmAke pariNAmako hai / 4 / 2. AtmAke zuci guNake sambandhase isakA zukla kahate haiN| nAma zukla paDA hai| kaSAyarUpI rajake kSayase athavA (2.) zukladhyAna ke bheda upazamase AtmAke sunirmala pariNAma hote haiM, vahI bha. A./mU./1878-1879 jjhANaM pudhattazuciguNakA yoga hai| aura vaha zukladhyAna vaidduurymnnikii| savitakka savicAraM have paDha masukkaM / sa zikhAke samAna sunirmala aura niSkaMpa hai| (ta.anu./ vitakkekattAvIcAraM jjhANaM vidiyasukkaM / 1878 / 221-222) / suhumakiriyaM khu tadiyaM sukkajjhANaM jiNehiM paNNattaM dra. saM/mU./56 mA ciTuha mA jaMpaha mA cintaha / beMti cautthaM sukkaM jiNA samucchiNNa-kiriyaM kiMvijeNa hoi thiro| appA appammi rao tu / 1879 / prathama savitarkasavicAra-zukladhyAna, iNameva paraM have jjhANaM / 56 / he bhavya! kucha dvitIya savitarkakatvavIcArazukladhyAna, tIsarA bhI ceSTA mata kara,kucha bhI mata bola, aura kucha sUkSmakriyA nAmaka zukladhyAna, cauthA samucchinnakriyA bhI cintavana mata kara, jisase AtmA nijAtmAmeM nAmaka zukladhyAna kahA gayA hai| (mU.A./404tallIna hokara sthira ho jAve, AtmAmeM lIna honA 405); (ta. sU./9/39); (rA.vA./1/7/14/ hI parama dhyAna hai / 56 / 40/16); (dha. 13/5,4,26/77/10); (jJA./ ni.sA./tA. vR./123 dhyAnadhyeyadhyAtRtatphalAdi- 42/9-11); (dra. sN/ttii./48/203/3)| vividhavikalpanirmuktAntarmukhAkAranikhila cA. sA /203/4 zukladhyAnaM dvividhaM, zuklaM karaNagrAmAgocaraniraJjananijaparamatattvAvicala niraJjanAnajaparamatattvavicala- prm-shuklmiti| zuklaM dvividhaM pRthktvsthitiruupshukldhyaanm| dhyAna-dhyeya-dhyAtA, dhyAnakA vitrkviicaarmektvvitrkaaviicaarmiti| paramazuklaM phala Adike vividha vikalpoMse vimukta dvividhaM sUkSmakriyApratipAtisamucchinnakriyAantarmukhAkAra, samasta indriyasamUhake agocara niraMjana nivRttibhedaat| tallakSaNaM dvividhaM, bAhyamAdhyanija paramatattvameM avicala sthitirUpa vaha tmikmiti| zakadhyAnake do bheda hai- eka zakka nizcayazukladhyAna hai| (ni.saa./taa.vR./89)| _ 2010_02 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 289 aura dUsarA prmshukl| usameM bhI zukladhyAna do dhyAnajJAne labhate yogI paraM sthAnam / 43 / manaprakArakA hai- pRthaktvavitarkavicAra dUsarA vacana-kAya-matsara-mamatvatanudhanakalAdibhiH ektvvitrkavicaar| paramazukla bhI do prakAra kA shuunyo'hm| iti zUnyadhyAnayuktaH na lipyate hai- sUkSmakriyApratipAtI aura dUsarA samucchinna- puNyapApena / 44 / zuddhAtmA tanumAtra: jJAnI kriyaanivRtti| isa samasta zukladhyAnake lakSaNa bhI cetanaguNo'ham eko'hm| iti dhyAne yogI do prakAra hai- eka bAhya dUsarA AdhyAtmika / prApnoti paramAtmakaM sthAnam / 45 / abhyantaraM (3.) bAhya va AdhyAtmika zukladhyAnakA lakSaNa ___ ca kRtvA bahirarthasukhAni kuru shuunytnum| cA. sA./203/5 gAtranetraparispandavirahitaM nizcintastathA haMsaH puruSaH puna: kevalI bhavati jRmbhambhodgArAdivarjitamanabhivyaktaprANApAna / 47 / bahuta kahanese kyA? paramArtha se sAlambana pracAratvamucchinnaprANApAnapracAratvamaparAjitatvaM dhyAna (dharmadhyAna) ko jAnakara use choDanA cAhie bAhyaM, tadanumeyaM pareSAmAtmanaH svasaMvedyamAdhyA tathA tatpazcAt nirAlambana dhyAnakA abhyAsa karanA tmikaM tducyte| zarIra aura netroMko spanda rahita cAhie / 37 / prathama dvitIya Adi zreNiyoMko pAra rakhanA, jaMbhAI jambhA udgAra Adi nahIM honA, karatA huA vaha yogI carama sthAnameM pahu~cakara prANApAnakA pracAra vyakta na honA athavA prANApAnakA sthUlataH zUnya ho jAtA hai / 38 / kyoMki rAgAdise pracAra naSTa ho jAnA bAhya zukladhyAna hai| yaha bAhya mukta, moha rahita, svabhAva pariNata jJAna hI zukladhyAna anya logoMko anumAnase jAnA jA sakatA jinazAsanameM zUnya kahA jAtA hai|41| indriya hai tathA jo kevala AtmAko svasaMvedana ho vaha viSayoMse atIta, mantra, tantra tathA dhAraNA Adi AdhyAtmika zukladhyAna kahA jAtA hai| rUpa dhyeyoMse rahita jo AkAza na hote hue bhI AkAzavat nirmala hai, vaha jJAnamAtra zUnya kahalAtA (4.) zUnyadhyAnakA lakSaNa hai|42| maiM kisIkA nahIM, putrAdi koI bhI mere jJAnasAra/37-47 kiM bahunA sAlambaM paramArthena nahIM haiM, maiM akelA hU~ zUnyadhyAnake jJAnameM yogI jnyaatvaa| parihara kuru pazcAt dhyAnAbhyAsaM isa prakArake parama sthAnako prApta karatA hai / 43 / nirAlambam / 37 / tathA prathamaM tathA dvitIyaM mana, vacana, kAya, matsara, mamatva, zarIra, dhanatRtIyaM nizreNikAyAM crmaanaa| prApnoti dhAnya Adise maiM zUnya hU~ isa prakArake zUnyadhyAnase samuJcayasthAnaM tathAyogI sthUlataH zUnyAm / 38 / yukta yogI puNyapApase lipta nahIM hotA / 44 / maiM rAgAdibhiH viyuktaM gatamohaM tattvapariNataM jnyaanm| zuddhAtmA hU~, zarIra mAtra hU~, jJAnI hU~, cetana guNa jinazAsane bhaNitaM zUnyaM idamIdRzaM manute // 41 // svarUpa hU~, eka hU~, isa prakArake dhyAnase yogI indriyaviSayAtItaM amantratantra-adhyeya-dhAraNA paramAtma sthAnako prApta karatA hai / 45 / abhyantarako kam / nabhaH sadRzamapi na gaganaM tat zUnyaM nizcita karake tathA bAhya padArthoM sambandhI sukhoM va kevalaM jJAnam / 42 / nAhaM kasyApi tanaya: na zarIrako zUnya karake haMsarUpa puruSa arthAt atyanta ko'pi me asti ahaM ca ekaakii| iti zUnya _ 2010_02 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 nirmala AtmA kevalI ho jAtA hai / 47 / AcArasAra/77-83 jAyante virasA rasA vighaTate goSThIkathA kautukaM zIryante viSayAstathA viramaNAt prItiH zarIre'pi ca / joSaM vApi dhArayatvaviratAnandAtmanaH svAtmanazcintAyAmapi yAtumicchati manodoSaiH samaM paJcatAm // 77 // yatra na dhyAnaM dhyeyaM dhyAtArau naiva cintanaM kimapi / na ca dhAraNA vikalpastaM zUnyaM suSThu bhAvaye / 78 / zUnyadhyAnapraviSTo yogI svasadbhAvasampannaH / paramAnandasthito bhRtAvasthaH sphuTaM bhavati // 79 // tatkimayo hyAtmA avazeSAlambanaiH parimuktaH / uktaH sa tena zUnyo jJAnibhirna sarvathA zUnyaH 180 / yAvadvikalpaH kazcidapi jAyate yogino dhyAnayuktasya / tAvanna zUnyaM dhyAnaM cintA vA bhAvanAthavA / 81 / saba rasa virasa ho jAte haiM, kathA goSThI va kautuka vighaTa jAte haiM, indriyoMke viSaya murajhA jAte haiM, tathA zarIrameM prIti bhI samApta ho jAtI hai va vacana bhI mauna dhAraNa kara letA hai| AtmAkI AnandabhUti ke kAlameM manake doSoM sahita svAtmaviSayaka cintA bhI zAnta hone lagatI hai / 77 / jahA~ na dhyAna hai, na dhyeya hai, na dhyAtA hai, na kucha cintavana hai, na dhAraNA ke vikalpa haiM, aise zUnyako bhalI prakAra bhAnA cAhie / 78 / zUnyadhyAnameM praviSTa yogI sva svabhAvase sampanna, paramAnandameM sthita tathA pragaTa bharitAvasthAvat hotA hai / 79 / jJAnadarzana cAritra ina tInoM mayI AtmA nizcayase avazeSa samasta avalamvanoMse mukta ho jAtA hai| isalie vaha zUnya kahalAtA hai, sarvathA zUnya nahIM |80| dhyAnayukta yogIko jaba taka kucha bhI vikalpa utpanna hote rahate haiM, taba taka 2010_02 dhyAnazatakam vaha zUnyadhyAna nahIM, vaha yA to cintA hai yA bhAvanA / (5.) pRthaktvavitarkavIcArakA svarUpa bha.A./mU./1880, 1882 davvAI aNeyAI tAhiM vi jogehiM jeNa jjhAyaMti / uvasaMtamohaNijjA teNa pudhattaMtti taM bhaNiyA 1880 / atthANa vaMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu vIcAro / tassa ya bhAveNa tayaM sutte uttaM savIcAraM / 1882 / isa pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnameM aneka dravya viSaya hote haiM aura ina viSayoMkA vicAra karate samaya upazAntamoha muni ina manavacana- kAyayogoMkA parivartana karatA hai / 1880 / isa dhyAnameM arthake vAcaka zabda saMkramaNa tathA yogoMkA saMkramaNa hotA hai| aise vIcAroM (saMkramaNoMkA) kA sadbhAva honese ise savIcAra kahate haiN| aneka dravyoMkA jJAna karAnevAlA jo zabda zruta vAkya usase yaha dhyAna utpanna hotA hai, isalie isa dhyAnakA pRthaktvavitarkasavIcAra aisA nAma hai | 1882 / ta. sU. / 9-41-44 ekAzraye savitarkavIcAre pUrve / 41 / vitarkaH zrutam / 43 / vIcAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH / 44 / pahaleke do dhyAna eka AzrayavAle, savitarka, aura savIcAra hote haiM / 41 / vitarkakA artha zruta hai / 43 / artha, vyaMjana aura yogakI saMkAnti vIcAra hai / 44 / bhAvArthapRthaktva arthAt bheda rUpase vitarka zrutakA vIcAra arthAt saMkrAnti jisa dhyAnameM hotI hai vaha pRthaktvavitarkavIcAra nAmakA dhyAna hai / (dha. 13/ 5,4,26/77/11); (ka.pA. 1/1,17/312/ 344 / 6) (jJA. / 42/13,20-22) / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 291 sa. si./9/44/456/1 tatra dravyaparamANuM savIcAraM / 60 / . bhAvaparamANuM vA dhyAyatrAhitavitarkasAmarthyaH dha. 13/5,4,26/78/8 ekadavvaM guNapajAyaM arthavyaJjane kAyavacasI ca pRthaktvena saMkrAmatA vA paDhamasamae bahuNayagahaNaNilINaM sudaramanasAparyAptabAlotsAhavadavyavasthitenA-nizitenApi vikiraNu-joyavaleNa jjhaaedi| evaM taM ceva zastreNa cirAttaraM chindaniva mohaprakRtIrupazama- aMtomuhutta-mettakAlaM jjhAedi / tado parado yankSapayaMzca pRthktvvitrk-viicaardhyaanbhaagbhvti| atyaMtarassa NiyamA saMkamadi / adhavA tamhi (punavIryavizeSahA-neryogAdyogAntaraM vyaJjanADhyaJja- ceva atthe guNassa pajayassa vA saMkamadi / nAntaramA-darthAntaramAzrayan dhyAnavidhUtatamorajAH / pubillajogo jogogaMtaraM pi siyA sNkmdi| dhyAna-yogAnivartate iti / pRthaktvavitarkavIcAram egamatthamatthaMtaraM guNaguNataraM pajAya-pajjAyaMtaraM ca (raa.vaa.)| jisa prakAra aparyApta utsAhase bAlaka / heTThovari Thuviya puNo tiNNi joge egapaMtIe avyavasthita aura mauthare zastrake dvArA bhI cirakAlameM Thaviya dusaM-joga-tisajogehi ettha pudhattavivRkSako chedatA hai usI prakAra cittako sAmarthya ko dakkavIcAra-jjhANabhaMgA bAdAlIsa / 42 / prApta kara jo dravyaparamANu aura bhAvaparamANukA dhyAna uppAedavvA / evmNtomuhutt-kaalmuvsNtksaao| kara rahA hai vaha artha aura vyaMjana tathA kAya sukkalessAo puddhattavidakkacIcAra-jjhANaM chadabbaaura vacanameM pRthaktvarUpase saMkramaNa karanevAle manake Navapayattha visayamaMtomuttakAlaM jjhaayi| atthado dvArA mohanIya karmakI prakRtiyoMkA upazama aura atyaMtarasaMkame saMti vi Na jjhANa viNAso, kSaya karatA huA pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnako dhAraNa cittaMtaragamaNAbhAvAdo / 1 yataH upazAntamoha jIva karanevAlA hotA hai| phira zaktikI kamIse yogase aneka dravyoMkA tInoM hI yogoke Alambanase dhyAna yogAntara, vyaMjanase vyaMjanAntara aura arthase karate haiM isalie use pRthaktva aisA kahA hai / 58 / arthAntarako prApta kara moharajakA vidhUnanakara dhyAnase yataH vitarkakA artha zruta hai aura yataH pUrvagata nivRtta hotA hai yaha pRthaktvavitakavIcAra dhyAna hai| arthameM kuzaLa sAdhu hI isa dhyAnako dhyAte haiM, (rA.vA./9/44/1/634/25); (ma.pu./21/ isalie isa dhyAnako savitarka kahA hai / 59 / artha, 170-173) vyaMjana aura yogoMkA saMkrama vIcAra hai| jo aise dha. 13/5,6, 26/gA. 58-60/78 saMkramase yukta hotA hai use sUtrameM savicAra kahA hai davvAimaNegAiM tIhi vi jogehi jeNa jjhaayNti| / 60 / (ta.sA./7/45-47) / 2. isakA bhAvArtha uvasaMtamohaNijjA teNa pudhataM ti taM bhaNitaM 58 / kahate haiM...eka dravya yA guNa-paryAyako zrutarUpI jamhA sudaM vidakkaM jamhA puvagayaatthakusalo y| ravikiraNake prakAzake balase dhyAtA hai / isa jjhAyadi jjhANaM edaMsavidakkaM teNa taM jjhANaM 59 / prakAra usI padArthako antarmuhUrtakAla taka dhyAtA atthANa vaMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu hai| isakebAda arthAntarapara niyamase saMkramita hotA vIcAro / tassa ya bhAveNa tagaM sutte uttaM hai| athavA usI arthake guNa yA paryAyapara saMkramita 2010_02 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 hotA hai| aura pUrvayogase syAt yogAntarapara saMkramita hotA hai isa taraha eka artha arthAntara, guNa-guNAntara aura paryAya- paryAyAntarako nIce upara sthApita karake phira tIna yogoMko eka paMktimeM sthApita karake dvisaMyogI aura trisaMyogIkI apekSA yahA~ pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnake 42 bhaMga utpanna karanA caahie| isa prakAra zuklalezyAvAlA upazAntakaSAya jIva chaha dravya aura nau padArtha viSayaka pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnako antarmuhUrta kAlataka dhyAtA hai / arthase arthAntarakA saMkrama honepara bhI dhyAnakA vinAza nahIM hotA, kyoMki isase cintAntarameM gamana nahIM hotA / (cA.. sA. / 204/1) / dra.saM./TI./48/203/6 pRthaktvavitarkavicAraM tAvatkathyate / dravyaguNaparyAyANAM bhinnatvaM pRthaktvaM bhaNyate, svazuddhAtmAnu-bhUtilakSaNaM bhAvazrutaM tadvAcakamantarjalpavacanaM vA vitarko bhaNyate, anIhitavRttyArthAntarapariNamanaM vacanAdvacanAntarapariNamanaM manovacanakAyayogeSu yogAdyogAntarapariNamanaM vIcAro bhaNyate / ayamatrArtha:- yadyapi dhyAtA puruSaH svazuddhAtmasaMvedanaM vihAya bahizcintAM na karoti tathApi yAvatAMzena svarUpe sthiratvaM nAsti tAvatAMzenAnIhitavRttyA vikalpAH sphuranti, tena kAraNena pRthaktvavitarkavIcAraM dhyAnaM bhaNyate / dravya, guNa aura paryAyake bhinnapaneko pRthaktva kahate haiN| nijazuddhAtmAkA anubhava rUpa bhAvazrutako aura nija zuddhAtmAko kahanevAle antarjalparUpa vacanako 'vitarka' kahate haiM / icchA vinA hI eka arthase dUsare artha meM, eka vacanase dUsare vacanameM, mana vacana aura kAya ina tInoM yogoMmeMse kisI eka yogase dUsare yogameM jo pariNamana hai, usako vIcAra 2010_02 dhyAnazatakam kahate haiN| isakA yaha artha hai- yadyapi dhyAna karanevAlA puruSa nija zuddhAtmasaMvedanako choDakara bAhya padArthoMkI cintA nahIM karatA, tathApi jitane aMzose svarUpa meM sthiratA nahIM hai utane aMzose anicchitavRttise vikalpa utpanna hote haiM, isa kAraNa isa dhyAnako pRthaktvavitarkavIcAra kahate haiM 1 (6.) ekatvavitarka avIcArakA svarUpa vbha.A./mU./1883 / 1686 jeNegameva davvaM jogeNegeNa aNNadareNa / khINakasAyo jjhAyadi teNegattaM tayaM bhaNiyaM / 1883 / isa dhyAnake dvArA eka hI yogakA Azraya lekara eka dhyAtA cintana karatA hai| isalie isako ekatvavitarka dhyAna kahA gayA hai / 1883 / dravyakA sa. si./9/44/456 / 4 sa eva punaH samUlatUlaM mohanIyaM nirdidhakSannanantaguNavizuddhiyogavizeSamAzritya bahutarANAM jJAnAvaraNIyasahAyabhUtAnAM prakRtInAM bandhaM nirundhan sthitiM hrAsakSau ca kurvan zrutajJAnopayogo nivRttArthavyaJjanayogasaMkrAntiH avicalitamanAH kSINakaSAyo vaiDUryamaNiriva nirupalepo dhyAtvA punarnavarta ityuktamekatvavitarkam / punaH jo samUlamohanIyakarmakA dAha karanA cAhatA hai, jo anantaguNI vizuddhi vizeSako prApta hokara bahuta prakArakI jJAnAvaraNIkI sahAyabhUta prakRtiyoMke bandhako roka rahA hai, jo karmokI sthitiko nyUna aura nAza kara rahA hai, jo zrutajJAnake upayogase yukta hai jo artha, vyaMjana aura yogakI saMkrAntise rahita hai| nizcalamanavAlA hai, kSINakaSAya hai aura vaiDUryamaNike samAna nirupalepa hai... isa prakAra ekatvavitarkadhyAna kahA gayA hai / (rA.vA./9/44/1/634 / 31) / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam dha. 13/5,4,26/gA. 61-63/79 jeNegameva savitarka kahA hai / 62 / artha, vyaMjana aura yogoMke davvaM jogeNekkeNa annnndrenn| khINakasAo saMkramakA nAma vIcAra hai| yataH usa vicArake jjhAyai teNeyattaM tagaM bhaNidaM / 61 / jamhA sudaM abhAvase yaha dhyAna avIcAra kahA hai / 63 / vidakkaM jamhA puvvagayaatthakusalo y| jjhAyadi (ta.sA./7/48-50); (ka.pA. 1/1, 17/312/ jhANaM evaM savidakkaM teNa tajjhANaM / 62 / atthANa 344/15); (jJA./42/13-19) / 2. vaMjaNANa ya jogANa ya saMkamo hu vicAro / tassa jo jIva nau padArtho se kisI eka padArthakA dravya, abhAveNa taga jjhANamavIcAramidi vuttaM / 63 / guNa aura paryAyake bhedase dhyAna karatA hai| isa dha. 13/5,4,26/80/1 Navapayatthesa dava- prakAra kisI eka yoga aura eka zabdake guNa-pajjayathaM davva-guNa-pajaya-bhedeNa jjhAedi, Alambanase vahA~ eka dravya, guNa yA paryAyameM aNNadarajogeNa aNNadarAbhidhANeNa ya tattha meruparvatake samAna nizcalabhAvase avasthita citavAle, egamhi davve guNe pajAe vA merumahiyarovva asaMkhyAta guNazreNi kramase karmaskandhoMko galAnevAle, NiJcalabhAveNa avaTThiyacittassa asaMkhejaguNaseDIe anantaguNahIna zreNikramase karmoke anurAgako zoSita kammakkhaMdhe mAlayaMtassa aNaMtaguNahINAe seDIe karanevAle aura karmokI sthitiyoMko eka yoga tathA kammANubhAgaM sosayaMtassa kammANaM dvidIyo eka zabdake Alambanase prApta hue dhyAnake balase egajogaegAbhihANajjhANeNa dhAdayaMtassa ghAta karanevAle usa jIvakA antarmuhUrta kAla raha aMtomuttamettakAlo gacchati tado sesakhINa- jAtA hai| tadanantara zeSa rahe kSINakaSAyake kAlakA kasAyaddhamettaTThidIyo mottUNa uvarimasavvadridiyo pramANa sthitiyoMko choDakara uparima saba sthitiyoMkI ghettUNa udayAdiguNaseDisarUveNa raciya puNo / udayAdi zreNi rUpase racanA karake puna: sthiti vidikhaMDaeNa viNA adhaTThidigalaNeNa asaMkhe kaNDaka ghAtake binA adhaHsthiti galanA Adi hI jaguNaseDIe kammakkhaMdhe dhAdaMto gacchadi jAva asaMkhyAta guNazreNi kramase karma skandhoMkA ghAta sonA karatA huA kSINakaSAyake antima samayake prApta khINakasAyAcarimasamae NANAvaraNIya hone taka jAtA hai / vahA~ kSINakaSAyake antima daMsaNAvaraNIya-aMtarAiyANi vinnaasedi| edesu samayameM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa va antarAyakA ghAta Nidvesu kevalaNANI kevaladasaNI aNaMtavIriyo karake kevalajJAnI, kevaladarzanI, anantavIryadhArI dANa-lAhu-bhoguvabhogesu vigyavajiyo hodi tti tathA dAna-lobha-bhoga va upabhogake vighnase rahita dhettavyaM / 1 yataH kSINakaSAya jIva eka hI dravyakA hotA hai| (cA. sA./206/3) kisI eka yogake dvArA dhyAna karatA hai, isalie dra. saM./TI./48/204/4 nijazuddhAtmadravye vA usa dhyAnako ekatva kahA hai / 61 / yataH vitarkakA nirvikArAtmasukhasaMvittiparyAye vA nirupAdhiartha zruta hai aura isalie pUrvagata artha kuzala svasaMvedanaguNe vA yatraikasmin pravRttaM tatraiva sAdhu isa dhyAnako dhyAtA hai, isalie isa dhyAnako vitarkasaMjJena svasaMvittilakSaNabhAvazrutabalena 2010_02 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnazatakam 294 sthirIbhUyAvIcAraM guNadravyaparyAyaparAvarttanaM na zukladhyAnavaizvAnaranirdagdhavAtikarmendhana... sa karoti yattadekatvavitarkAvIcArasaMjJe kSINakaSAya- yadAntarmuhUrtazeSAyuSka... tadA sarvaM vAGmanasayogaM guNasthAnasambhavaM dvitIyaM zukladhyAnaM bhaNyate / bAdarakAyayogaM ca parihApya sUkSmakAyayogAlambana: tenaiva kevalajJAnotpattiH iti / nija zuddhAtma sUkSmakriyApratipAti dhyAnamAskananditudravyameM yA vikArarahita Atmasukha anubhavarUpa mahatIti / ... samIkRtasthitizeSakarmacatuSTayaH paryAyameM, yA upAdhirahita svasaMvedanaguNameM ina tInoMmeM pUrvazarIrapramANo bhUtvA sUkSmakAyayogena se jisa eka dravya guNa yA paryAyameM pravRtta ho gayA sUkSmakriyApratipAti dhyAnaM dhyAyati / isa prakAra aura usImeM vitarka nAmaka nijAtmAnubhavarUpa ekatvavitarkazukladhyAnarUpI agnike dvArA jisane cAra bhAvazrutake balase sthira hokara avIcAra arthAt ghAtiyA karmarUpI iMdhanako jalA diyA hai| ... vaha jaba dravya-guNa-paryAyameM parAvartana nahIM karatA vaha Ayu karmameM antarmuhUrtakAla zeSa rahatA hai...taba saba ekatvavitarka nAmaka guNasthAnameM honevAlA dUsarA ___ prakArake vacana yoga, manoyoga, aura bAdara kAyayogako zukladhyAna kahalAtA hai jo ki kevalajJAnako tyAgakara sUkSma kAyayogakA Alambana lekara utpattikA kAraNa hai| sUkSmakriyApratipAtI dhyAnako svIkAra karate haiN| parantu (7.) sUkSmakriyAapratipAtIkA svarUpa jaba unakI sayogI jinakI Ayu antamuhUrta zeSa rahatI hai|... taba (samudghAtake dvArA) cAra karmokI bha. A./mU./1886-1887 avitakkamavIcAraM sthitiko samAna karake apane pUrva zarIra pramANa hokara suhumakiriya-baMdhaNaM tadiyamukkaM / suhumammi sUkSmakAyayogake dvArA sUkSmakriyApratipAti dhyAnako kAyajoge bhaNidaM taM savvabhAvagadaM 1886 / svIkAra karate haiM (rA.vA./9/44/1/635/1), suhamammi kAyajoge vaTuMto kevalI tadiyasukkam / (dha. 13/5,4, 26/83-86/12), (cA.sA./ jhAyadi NiruMbhiryu je suhumattaNa-kAyajogaM pi 207/3) / / 1887 / vitarkarahita, avIcAra, sUkSma kriyA karanevAle AtmAko hotA hai| yaha dhyAna dha. 13/5,4,26/83/2 saMpahi tadiya sUkSmakAyayogase hai / 1886 / pravRtta hotA hai| trikAla sukkajjhANaparUvaNaM kassAmo / taM jahA-kriyA viSayaka padArthoko yugapad pragaTa karanevAlA isa nAma yogH| pratipatituM zIlaM yasya ttprtipaati| sUkSma kAyayogameM rahanevAle kevalI isa tRtIya tatpratipakSaH apratipAti / sUkSmakriyA yogo zukladhyAnake dhAraka haiN| usa samaya sUkSmakAyayogakA yasmin ttsuukssmkriym| sUkSmakriyaM ca ve nirodha karate haiM / 1887 / (bha.A./mU./2119), tadapratipAti ca sUkSmakriyApratipAti dhyaanm| (dha.13/5,4,26/ gA. 72-73/83), (ta.sA./ kevalajJAnenApasAritazrutajJAnatvAt tdvitrkm| arthAntara-saMkrAntyabhAvAttadavIcAraM vyaJjana7/51-52). (jnyaa/42/51)| yogsNkraantybhaavaadvaa| kathaM tatsaMkrAntyabhAvaH / sa. si./9/44/456/8 evamekatvavitarka- tadavaSTambhabalena vinA akrameNa trikAlagocarA 2010_02 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 22, jainendra siddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam zeSAvagateH / aba tIsare zukladhyAnakA kathana karate hai tathA kriyAkA artha yoga hai vaha jisake patanazIla ho vaha pratipAtI kahalAtA hai, aura usakA pratipakSa apratipAtI kahalAtA hai| jisameM kriyA arthAt yoga sUkSma hotA hai vaha sUkSmakriya kahA jAtA hai, aura sUkSmakriya hokara jo apratipAtI hotA hai vaha sUkSmakriyA apratipAtI dhyAna kahalAtA hai / (dra.saM./ TI./48/204/8) yahA~ kevalajJAnake dvArA zrutajJAnakA abhAva ho jAtA hai, isalie yaha avitarka hai aura arthAMtarakI saMkrAntikA abhAva honese avIcAra hai, athavA vyaMjana aura yogakI saMkrAntikA abhAva honese avicAra hai| prazna- isa dhyAnameM inakI saMkrAntikA abhAva kaise hai| uttara- inake avalaMbanake vinA hI yugapat trikAla gocara azeSa padArthokA jJAna hotA hai / (8.) samucchinnakriyAnivRttikA svarUpa bha.A./mU./1888, 2123 aviyakkamavIcAraM aNiyaTTimakiriyaM ca sIlesiM / jjhANaM NiruddhayogaM apacchima uttamaM sukaM / 1888 / dehatiyapabaMdhaparimokkhatthaM kevalI ajogI so / uvayAdi samucchiNNakiriyaM tu jhANaM apaDivAdI | 2123 / antima uttama zukladhyAna vitarkarahita hai, vIcArarahita hai, anivRtti hai, kriyArahita hai, zailezI avasthAko prApta hai aura yogarahita hai / (dha. 13/5,4,26/gA. 77/87) audArika zarIra, taijasa va kArmaNa zarIra ina tIna zarIroMkA bandha nAza karaneke lie ve ayogikevalI bhagavAn samucchinnakriyAnivRtta nAmaka caturtha zukladhyAnako dhyA haiM (ta.sA./7/53-54 ) / 2010_02 295 sa.si./ 944/457 /6 tatastadanantaraM samucchinna- kriyAnivRttidhyAnamArabhate / samucchinnaprANA- pAnapracArasarvakAyavAGmanoyogasarva pradezaparispanda- kriyAvyApAratvAt samucchinnanivRttItyucyate / isake bAda cauthe samucchinnakriyAnivRti dhyAnako prArambha karate haiN| isameM prANApAnake pracArarUpa kriyAkA tathA saba prakArake kAyayoga vacanayoga aura manoyogakeM dvArA honevAlI Atmapradeza parispandarUpa kriyA kA uccheda ho jAnese ise samucchinnakriyA-nivRtti dhyAna kahate haiM (rA.vA./ 9/44/1/635/11), (cA.sA./209/3) / dha. 13/5,4,26/87/6 samucchitrakriyA yogo yasmin tatsamucchinnakriyam / samucchinnakriyaM ca apratipAti ca samucchinnakriyApratipAti dhyAnam / zrutarahitatvAt avitarkam / jIvapradezaparispandAbhAvAdavIcAram arthavyaJjanayogasaMkrAntyabhAvAdvA / jisameM kriyA arthAt yoga saba prakArase ucchinna ho gayA hai vaha samucchinnakriya hai aura samucchinna kriyA hokara jo apratipAtI hai vaha samucchinnakriyApratipAti dhyAna hai / yaha zrutajJAnase rahita honeke kAraNa avitarka hai, jIvapradezoMke parispandakA abhAva honese avicAra hai, yA artha, vyaMjana aura yogakI saMkrAntike abhAva honese avicAra hai / dra.saM./TI./48/204 /9 vizeSeNoparatA nivRttA kriyA yatra tad vyuparatakriyaM ca tadanivRtti cAnivartakaM ca tad vyuparatakriyAnivRttisaMjJaM caturthazukladhyAnam / vizeSa rUpase uparata arthAt dUra ho gayI hai kriyA jisameM vaha vyuparatakriya hai; vyuparatakriya ho aura anivRtti ho vaha vyuparatakriyAnivRtti nAmA caturtha zukladhyAna hai| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 [ 2.] zukladhyAna nirdeza (1.) zukladhyAnameM zvAsocchvAsakA nirodha ho jAtA hai pa. pra./mU./2/162 NAsa - viNiggau sAsaDA aMvari jetthu vilAi / tuTThai mohu taDatti tahiM maNu atthavaNahaM jAi / 162 | nAkase nikalA jo zvAsa vaha jisa nirvikalpa samAdhimeM mila jAve. usI jagaha moha zIghra naSTa ho jAtA hai, aura mana sthira ho jAtA hai / 162 | bha.A./vi./1888/1691/4 akiriyaM samucchinnaprANApAnapracAra... / isa (samucchinna kriyA nivRtti) dhyAnameM sarva zvAsocchvAsakA pracAra baMdha ho jAtA hai| (2.) pRthaktvavitarka meM pratipAtapanA sambhava hai dha. 13/5,4,26 / pR. paMkti tado parado atyaMtara ssa NiyamA saMkamadi (78/10 ) uvasaMtakasAo.... pudhattavidakka- vIcArajjhANaM... aMtomuhuttakAlaM jjhAyai (78/14) evaM edamhAdo NivvuigamaNANuvalaMbhAdo (79/1) uvasaMta / arthase arthAntarapara niyamase saMkramita hotA hai|... isa prakAra upazAntakaSAya jIva pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnako antarmuhUrta kAlataka dhyAtA hai|.... isa prakAra ... isa dhyAnake phalase muktikI prApti nahIM hotI / (3) ekatvavitarka meM pratipAtakA vidhi niSedha sa.si./9/44/456/8 dhyAtvA punarna nivartata ityuktamekatvavitarkam / vaha dhyAna karake punaH nahIM lautttaa| isa prakAra ekatvavitarka dhyAna khaa| dha. 13/5,4,26/81 / 6 uvasaMtakasAyammi 2010_02 dhyAnazatakam bhavaddhAkhahi kasA su Nivadidammi paDivAduvalaMbhAdo / upazAntakaSAya jIvake bhavakSaya aura kAlakSayake nimittase punaH kaSAyoMke prApta honepara ekatvavitarka avicAra dhyAnakA pratipAta dekhA jAtA hai| (4.) cAroM zukladhyAnoMmeM antara bha. A./vi./1884-1885/1687/20 ekadravyAlambanatvena parimitAnekasarvaparyAyadravyAlambanAt prathamadhyAnAtsamastavastuviSayAbhyAM tRtIyacaturthAbhyAM ca vilakSaNatA dvitIyasyAnayA gAthayA niveditA / kSINakaSAyagrahaNena upazAntamohasvAmikatvAt / sayogyayogakevalisvAmikAbhyAM ca bhedaH pUrvavadeva / puurvvyaavrnnitviicaaraabhaavaadviicaartvm| yaha dhyAna (ekatva vitarka dhyAna ) eka dravyakA hI Azraya karatA hai isalie parimita aneka paryAyoM sahita aneka dravyoMkA Azraya lenevAle prathama zukladhyAna se bhinna hai| tIsarA aura cauthA dhyAna sarva vastuoMko viSaya karate haiM ataH inase bhI yaha dUsarA zukladhyAna bhinna hai, aisA isa gAthAse siddha hotA hai| isa dhyAnakA svAmitva kSINakaSAyavAlA muni hai, pahale dhyAnakA svAmitva upazAntakaSAyavAlA muni hai aura tIsare tathA cauthe zukladhyAnakA svAmitva sayogakevalI tathA ayogakevalI muni hai| ataH svAmitvakI apekSAse dUsarA zukladhyAna ina dhyAnoMse bhinna hai / (bh.aa./vi./1882/1685/4)| (5.) zukladhyAnameM sambhava bhAva va lezyA cA. sA./205/5 tatra zuklataralezyAbalAdhAnamantarmuhUrtakAlaparivartanaM kSAyopazamikabhAvam / yaha dhyAna zuklatara lezyAke balase hotA hai aura antarmuhUrta kAlake bAda badala jAtA hai| yaha kSAyopazamikabhAva hai / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 297 [3.] zukladhyAnoMkA svAmitva va phala dazapUrva athavA naupUrvako dhAraNa karanevAle uttama (1.) pRthaktvavitarkavIcArakA svAmitva muniyoMke dvArA sevana karane yogya hai aura upazAntakaSAya tathA kSINakaSAyake bhedase.... bha. A./mU. 1881 jamhA sudaM vitakkaM jamhA pubagada attha kusalo y| jjhAyadi jjhANaM evaM dra.saM./TI./204/1 topazamazreNivivakSAyAsavitakkaM teNa taM jhANaM / 1881 / isa dhyAnakA mapUrvopazamakAnivRttyupazamakasUkSmasAmparAsvAmI 14 pUrvoke jJAtA muni hote haiN| (ta.sU./ yopazamakopazAntakaSAyaparyantaguNasthAnacatuSTaye 9/27) (ma.pu/21/174) bhavati / kSapakazreNyAM punaravakaraNa kSapakA nivRttikaraNakSapakasUkSmasAmyarAyakSapakAbhidhAnasa.si./9/41/454/11 ubhaye'Ni guNasthAnatraye ceti prathamaM zukladhyAnaM vyaakhyaatm| pariprAptazrutajJAnamiSThenArabhye te ityrthH| jisane yaha prathama zukladhyAna upazamazreNikI vivakSAmeM sampUrNa zruta jJAna prApta kara liyA hai usake dvArA apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSma-sAmparAyaupazamaka hI do dhyAna Arambha kiye jAte haiN| (rA.vA./9/ tathA upazAntakaSAya ina cAra guNasthAnomeM hotA 41/2/633/20); (jnyaa./42/22)| hai| kSapaka zreNikI vivakSAmeM apUrvakaraNa, dha. 13/5.4,26/78/7 uvasaMtakasAyavIya- anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyakSapaka ina tIna rAyacha du mattho coddasa-dasa-NavaNuvvaharo guNasthAnoMmeM hotA hai| pasatthativihasaMghaDaNo kasAyakalaMkattiNNo tisu (2.) ekatvavitarkaavIcAra dhyAnakA svAmitva jogesu ekajogamhi vttttmaanno| bha.A./mU./2099/1812 to so khINakasAo dha. 13/5,4,26/81/8 Na ca jAyadi khINAsu lobhkitttthiisu| eyatta khINaka sAyaddhAe savattha vitakkAvIcAraM to jjhAdi so jhANaM / jaba saMjvalana eyttvidkkaaviicaarjjhaannmev...| lobhakI sUkSmakRSTi ho jAtI hai, aura kSINakaSAya caudaha, dasa, nau pUrvokA dhArI, prazasta tIna guNasthAna prApta hotA hai taba munirAja saMhananavAlA, kaSAya kalaMkase pArako prApta huA ekatvavitarkadhyAnako dhyAte haiN| (jnyaa./42/25)| aura tInoM yogoMmeM kisI ekameM vidyamAna aisA upazAnta kaSAya vItarAgachadmastha jiiv| 2. de. zukladhyAna/3/1 meM. sa. pUrvoke jJAtAko hI kSINakaSAyaguNasthAnake kAlameM sarvatra ekatvavitarka yaha dhyAna hotA hai| avicAra dhyAna hI hotA hai aisA koI niyama nahIM dha. 13/5,4,26/79/12 khINakasAo sukklehai| (arthAt vahA~ pRthaktvavitarka dhyAna bhI hotA ssio oghabalo oghasUro vj'rishvirnnaahai| de. shukldhyaan/3/3| rAyaNasarIrasaMghaDaNo aNNadarasaMThANo coddasapuvva haro dasapuvvaharo Navapuvvaharo vA khaiyasammAiTThI cA. sA./206/1 cturdshdshnvpuurvdhrytivRssbh-nissevymupshaantkssiinnkssaaybhedaat| caudahapUrva, khvidaasesksaayvggo| 2010_02 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 dhyAnazatakam dha. 13/5,4,26/81/7 uvasaMtakasAyammi kevala pRthaktvavitarkavIcAra dhyAna hI hotA hai, aisA eyttvidkkaavicaarN| 1. jisake zukla lezyA hai, koI niyama nahIM hai| aura kSINakaSAyaguNasthAna jo nisargase balazAlI hai| nisargase zUra kAlameM sarvatra ekatvavitarka dhyAna hI hotA hai, aisA vajraRSabhanArAcasaMhananakA dhArI hai, kisI eka bhI koI niyama nahIM hai, kyoMki vahA~ yoga parAvRttikA saMsthAnavAlA hai, caudaha pUrvadhArI hai, daza pUrvadhArI kathana eka samaya pramANa anyathA bana nahIM sktaa| hai yA nau pUrvadhArI hai, kSAyikasamyagdRSTi hai aura isase kSINakaSAya kAlake prArambhameM pRthaktvajisane samasta kaSAyavargakA kSaya kara diyA hai vitarkavIcAra dhyAnakA astitva bhI siddha hotA aisA kSayika samyagdRSTi hI samasta kaSAyoMkA kSaya hai| karatA hai| 2. upazAntakaSAya guNasthAnameM ekatva (4.) sUkSmakriyAapratipAtI va samucchinnavitarkaavIcAra dhyAna hotA hai| kriyAnivRttikA svAmitva cA.sA./206 pUrvoktakSINakaSAyAvaziSTa ta. sU./9/38,40 pare kevalinaH / 38 / ... kaalbhuumikm...| pahile kahe hue kSINakaSAyake yogaa-yogaanaam|40| samayase bAkI bace hue samayameM yaha dUsarA zukladhyAna sa.si./9/40/454/7 kAyayogasya sUkSmahotA hai| kriyApratipAti, ayogasya vyuprtkriyaanivrtiiti| dra.saM./TI/48/204/7 kSINakaSAyaguNasthAna kAyayogavAle kevalike sUkSmakriyApratipAti dhyAna hotA sambhavaM dvitIyaM shukldhyaanm| dUsarA zukladhyAna hai aura ayogI kevalIke vyuparatakriyAnivartidhyAna kSINakaSAya guNasthAnameM hI sambhava hai| hotA hai| (sa.si 9/38/453/9); (rA.vA./ (3.) upazAntakaSAyameM ekatvavitarka kaise 9/38,40/1,2/8,21) / de. zukladhyAna/1/7,8 dha. 13/5,4,26/81/7 uvasaMtakasAyammi sayogakevalI guNasthAnake antima antarmuhUrta kAlameM eyattavidakka-vIcArasaMte 'uvasaMto du pudhattaM' icchedeNa jaba bhagavAn sthUla yogoMkA nirodha karate sUkSma viroho hodi tti NAsaMkaNijaM, tattha pudhattameve ___ kAyayogameM praveza karate haiM taba unako tti nniymaabhaavaado| Na ca khINaka-sAyaddhAe sUkSmakriyAapratipAti nAmakA tIsarA zukladhyAna hotA savvattha eyattavida kkAvIcArajjhANameva, __ hai| aura ayoga kevalI guNasthAnameM yogoMkA pUrNa jogaparAvattIe egasamayaparUvaNaNNAhANuvavatti nirodha ho jAnepara samucchinnakriyAnivRtti nAmakA cauthA baleNa tadaddhAdIe pudhattavidakkavIcArassa vi zukladhyAna hotA hai| sNbhvsiddhiido| prazna- yadi upazAntakaSAya (5.) strI ko zukladhyAna sambhava nahIM guNasthAnameM ekatvavitarkavIcAra dhyAna hotA hai to sU. pA./mU./26 cittAsohi Na tesiM DhillaM 'uvasaMto du pudhattaM' ityAdi gAthA vacanake sAtha __ bhAvaM tahA shaavenn| vijadi mAsA tesiM itthIsu virodha AtA hai ? uttara- aisI AzaMkA nahIM Na saMkayA jhANA / 26 / - strIke cittakI zuddhi karanI cauhie, kyoMki upazAntakaSAyaguNasthAnameM nahIM aura svabhAvase hI zithila pariNAma haiN| tathA 2010_02 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-22, jainendrasiddhAMtakozasaMkalitadhyAnasvarUpam 299 tinake pratimAsa rudhirakA srAva hotA hai, usakI parihAdi kameNa tahA jogajalaM jjhANajalaNeNa zaMkA banI rahatI hai isalie strIke dhyAnakI siddhi 174 / taha bAdarataNuvisayaM jogavisaM nahIM hai|26| jjhANamaMtaba-lajutto / amubhAvammi NiraMbhadi (6.) cAroM dhyAnoMkA phala avaNedi tado vi jiNavejo 76 / jisa prakAra nAlI dvArA jalakA kramaza: abhAva hotA hai yA 1. pRthaktvavitarkavIcAra tape hue loheke pAtrameM kramaza: jalakA abhAva hotA dha. 13/5,4,26/79/1 evaM saMvara- hai, usI prakAra dhyAnarUpI agnike dvArA yogarUpI NijarAmarasuhaphalaM edamhAdo NivvuigamaNANu- jalakA kramaza: nAza hotA hai / 74 / dhyAnarUpI vlNbhaado| isa prakAra isa dhyAnake phalasvarUpa saMvara, mantrake balase yukta huA vaha sayogakevalI jinarUpI nirjarA aura amarasukha prApta hotA hai, kyoMki isase vaidya bAdarazarIraviSayaka yogaviSako pahale rokatA muktikI prApti nahIM hotI / hai aura isake bAda use nikAla pheMkatA hai // 76 / cA. sA./206/2 svargApavargagatiphalasaMvarta- 4. sammucchinakriyAnivRtti niiymiti| yaha dhyAna svarga aura mokSake sukhako dha. 13/5,4,26/88/1 selesiyaaddhAe denevAlA hai| jjhINAe savvakammavippamukko egasamaeNa siddhi de. dharmadhyAna/3/5/2 mohanIyakarmakI sarvopazamanA gacchadi / zailezI avasthAke kAlake kSINa honepara hone para usameM sthiti rakhanA pRthaktvavitarkavicAra saba kose mukta huA yaha jIva eka samayameM nAmaka zukladhyAnakA phala hai| siddhiko prApta hotA hai| jJA/42/20 asyAcintyaprabhAvasya sAmarthyAtsa [4.] zaMkA-samAdhAna prshaantdhiiH| mohamunmUlayatyeva zamayatyathavA kSaNe (1.) saMkrAnti rahate dhyAna kaise sambhava hai / 20 / isa acintya prabhAvavAle dhyAnake sAmarthyase jisakA citta zAnta ho gayA hai, aisA dhyAnI muni sa.si./9/44/455/13 kI TippaNIkSaNabharameM mohanIyakarmakA mUlase nAza karatA hai saMkrAntau satyAM kathaM dhyAnamiti cet athavA usakA upazama karatA hai / 20 / dhyAnasantAnamapi dhyAnamucyate iti na doSaH / prazna- saMkrAntike honepara dhyAna kaise sambhava hai? 2. ekatvavitarkaavIcAra uttara- dhyAnakI santatiko bhI dhyAna kahA jAtA de. dharmadhyAna/3/5/5 tIna ghAtIkarmoMkA nAza hai isameM koI doSa nahIM hai| karanA ekatvavitarkaavIcAra zukladhyAnakA phala hai| rA.vA./9/27/19,21/626-627/35 vaa| 3. sUkSmakriyAapratipAtI athametat- ekapravacane'pi tasyAniSTasya dha. 13/5,4,26/gA. 74,75/86,87 prasaGgatulya iti; tannaH kiM kaarnnm| Abhimukhye toyamiva NAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vaa| sati paunaHpunyenApi pravRttijJApanArthatvAt / agraM 2010_02 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 dhyAnazatakama mukhamiti hyucyamAne'nekamukhatvaM nivartitaM ekamukhe jaise zIghratAse saMkramaNa karatA hai, vaha dhyAnI tu saMkramo'bhyupagata eveti nAniSTaprAptiH / 19 / apaneApa usI prakAra lauTa AtA hai| athavA anggtiitygrmaatmetyrthH| dravyArthatayaika pra.sA./tA. vR./104/262/12 alpakAlatvAsminnatAtmanyagre cintAnirodho dhyAnam / tataH tparAvartanarUpadhyAnasantAno na ghaTate / alpa svavRttitvAt bAhyadhyeya-prAdhAnyApekSA nivarttitA / kAla honese dhyAna santati kI pratIti nahIM hotii| bhavati / 21 / prazna- yadi dhyAnameM artha vyaMjana yogakI saMkrAnti hotI hai to 'ekAgra' vacana kahane meM bhA. pA./TI./78/227/21 yadyapyarthavyaJjanAdibhI aniSTakA prasaMga samAna hI hai? uttara- aisA saMkrAnti-rUpatayA calanaM vartate tathApi idaM nahIM kyoMki apane viSayake abhimukha hokara punaH dhyAnam / kasmAt / evaMvidhasyaivAsya punaH usImeM pravRtti rahatI hai| agrakA artha mukhya vivkssittvaat| vijAtIyAnekavikalparahitasya arthAdisaMkrameNa cintAprabandhasyaiva etadbhayAhotA hai, ata: dhyAna anekamukhI na hokara ekamukhI ntvenesstttvaat| athavA dravyaparyAyAtmano vastuna rahatA hai aura usa mukhameM hI saMkrama hotA rahatA hai| athavA 'aGgatIti agram AtmA' isI vyutpattimeM ekatvAt sAmAnyarUpatayA vyaJjanasya yogAnAM dravyarUpase eka AtmAko lakSya banAnA svIkRta caikIkaraNAdekArthacintAnirodho'pi ghaTate / hI hai / dhyAna svavRtti hotA hai, isameM bAhya dravyAtparyAyaM vyaJjanAdvayaJjanAntaraM yogAdyogAntaraM cintAoMse nivRtti hotI hai| vihAya anyatra cintAvRttau anekArthatA na dravyAdeH paryAyAdau prvRttau| yadyapi pRthaktvavitarkavIcAra dhyAnameM dha. 13/5,4,26/gA. 52/76 aMtomuhuttaparado yogakI saMkrAnti rUpase caMcalatA vartatI hai phira ciMtA-jjhANaMtaraM va hojAddhi / suciraM pi hoja bhI yaha dhyAna hI hai kyoMki isa dhyAnameM isI bahuvatthusaMkame jjhANasaMtANo / 52 / prakArakI vivakSA hai aura vijAtIya aneka vikalpoM dha. 13/5, 4,26/75/5 atthaMtarasaMcAle se rahita tathA arthAdike saMkramaNa dvArA cintA saMjAde vi cittaM tara gamaNAbhAveNa prabandhaka isa dhyAnake dhyAnapanA iSTa hai| athavA jjhaannvinnaasaabhaavaado| 1. anta-rmuhUrtake bAda kyoMki dravya paryAyAtmaka vastumeM ekapanA pAyA jAtA cintAntara yA dhyAnAntara hotA hai, yA cirakAla hai isalie vyaMjana va ekIkaraNa ho jAnese ekArtha taka bahuta padArthoMkA saMkrama honepara bhI eka hI cintAnirodha bhI ghaTita ho jAtA hai / dravyase paryAya, dhyAna santAna hotI hai / 52 / 2. arthAntarameM gamana vyaMjanase vyaMjanAntara aura yogase yogAntara ina honepara bhI eka vicArase dUsare vicArameM gamana hI prakAroMko choDakara anyatra cintAvRttimeM anekArthatA hone se dhyAnakA vinAza nahIM hotA / yA dravya va paryAya AdimeM pravRtti nahIM hai| jJA./42/18 arthAdiSu yathA dhyAnI saMkrAma- paM. dha./u./849-851 nanu ceti pratijJA tyvilmbitm| punarvyAvarttate tena prakAreNa sa hi syAdarthAdarthAntare gtiH| Atmano'nyatra tatrAsti svayam / 18 / jo dhyAnI artha vyaMjana Adi yogoMme jJAnasaJcetanAntaram / 849 / satyaM hetorvipakSatve 2010_02 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 22, , jainendra siddhAMta kozasaMkalitadhyAnasvarUpam vRttitvAd vyabhicAritA / yato'trAnyAtmano'nyatra svAtmani jJAnacetanA // 850 / kiMca sarvasya sadRSTernityaM syAjjhAnacetanA / avyucchinnapravAheNa yadvAkhaNDaikadhArayA |851 / prazna- yadi jJAnakA saMkramaNAtmakapanA jJAnacetanA bAdhaka nahIM hai to jJAna cetanAmeM bhI matijJAnapaneke kAraNa arthase arthAntara saMkramaNa honepara AtmAke itara viSayoMmeM bhI jJAnacetanAkA upayoga mAnanA paDegA ? uttaraThIka hai ki hetukI vipakSameM vRtti honese usameM vyabhicArIpanA AtA hai| kyoMki parasvarUpa parapadArtha se bhinna apane isa svAtmAmeM jJAna cetanA hotI hai| tathA sampUrNa samyagdRSTiyoMke dhArApravAha meM athavA akhaNDadhArAse jJAnacetanA hotI hai / (2.) yogasaMkrAntikA kAraNa rA. vA. hiM/9/44/758 upayoga kSayopazama rUpa hai so manake dvArA hoya pravarte hai / so manakA svabhAva caMcala hai| eka jJeyameM Thahare nAhIM / yAhI tai isa pahile dhyAna viSai, artha, vyaMjana yogake viSaya upayogakI palaTanI binA icchA hoya hai| saGketasUcI a.ga.zrI. ana. dha i. u. ka.pA. = amitagatizrAvakAcAra anagAra dharmAmRta iSTopadeza = = kaSAyapAhuDa 2010_02 kA. a. jJA. jJA.sA. cA. sA. ta. anu. ta.sA. ta.sU. ti. pa dra.saM. dha na. ca. bR ni.sA. paM.kA. paM. dha. pa. pra. pra.sA. bha.A. bhA.pA. ma.pu. mUlA. mo.pA. ra.ka. zrA. ra.sA. rA.vA. rA.vA. hi sa.sA. sa.si. sU.pA. ha.pu. = = = = =1 = = = = = = = = = = 11 11 = || || || || = = = jJAnArNava jJAnasAra cAritrasAra tattvAnuzAsana tattvArthasAra tattvArtha sUtra tiloyapaNNatta dravyasaMgraha dhavalA nayacakrabRhadgAthA niyamasAra paJcAstikAya paJcAdhyAyI paramAtmaprakAza pravacanasAra bhagavatI ArAdhanA bhAvapAhuDa mahApurANa mUlAcAra mokSapa ratnakaraNDakazrAvakAcAra rayaNasAra rAjavArtika vArtikahindI samayasAra sarvArthasiddhi 301 sUtrapAhuDa harivaMzapurANa Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 23 prathamatRtIyapAdena dhyAnazatakagAthA'kArAdikramaH gAthA krama | gAthA krama 19/3 14/3 10/3 13/3 46/3 49/1 57/1 6/1 45/3 60/1 80/1 8/3 aikohaggahaghatthaM aTTajjhANovagayassa aTTajjhANaM saMsAra aTTami ya te aTuM rudaM dhamma aNiuNajaNaduNNeyaM aNuvakayaparANuggaha aNNANa-mArueriya amaNuNNANaM saddAi amiyamajiyaM mahatthaM avahA'saMmoha-vivega aviyAramattha-vaMjaNa aviyoga'jjhavasANaM aviraya-desAsaMjaya aha khaMti-maddava'jjava ahamaM niyANaciMtaNa aMtomuhuttaparao aMtomuhutamettaM aMbara-loha-mahINaM AgamauvaesA''NA AroDhuM muNi-vaNiyA AlaMbaNAi vAyaNa AlaMbaNAI jehiM AlaMbaNaM kamaM. AsavadArAvAe AsavadArA saMsAra iTThA'NiTTaviogA 23/3 iTThANaM visayAINa iya karaNa-kAraNANumai iya savvaguNAdhANaM iha-paraloyAvAo IsA-visAya-sogA uppAya-Thuii-bhaMgAi uppAyaTTiibhaMgAi uppAya-TThii-bhaMgAi uvaogalakkhaNamaNAi etecciya puvvANaM eyaM cauvihaM rAga eyaM cauvvihaM rAga evaM ciya vayajogaM osAriyeMdhaNabharo kAlo'vi so cciya kAvoya-nIla-kAlA kAvoya-nIla-kAlA kiM bahuNA savvaM ciya kuNao va pasatthA khii-valaya dIva-sAgara gAmaMmi jaNAiNNe cArittabhAvaNAe cAlijjai bIbhei ya cittAbhAvevi sayA chaumatthANaM jhANaM jaJciya dehAvatthA jaha cirasaMciyamiMdhaNa 8/1 23/1 105/1 50/3 103/3 77/1 52/3 79/3 55/1 64/1 10/1 24/1 76/1 73/1 38/1 25/1 14/1 62/1 12/1 54/1 36/3 33/3 61/1 86/1 3/3 39/1 101/1 69/1 9/3 4/1 3/1 97/1 67/1 60/1 42/1 69/3 28/3 88/1 65/1 15/3 2010_02 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 krama 87/3 47/3 83/3 71/1 71/3 29/1 61/1 47/1 18/1 41/3 pariziSTam-23, dhyAnazatakagAthA'kArAdikramaH gAthA krama | gAthA jaha chaumatthassa maNo 84/1 NiyayamaNuppehAo jaha taM nivvANapuraM , 60/3 | NeyagahaNattaNeNa jaha rogAsana 1001 taiyaM ca kAyajoge jaha vA ghaNasaghAyoM . 102/1 tatto puNo'vaNijjai jaha savvasarIragayaM tato'NuppehAo jiNadesiyAI lakkhaNa 52/1 tattha ya tirayaNa jiNamayamaNavekkhaMto 17/3 tattha ya maidobbaleNaM jiNa-sAhuguNukkittaNa 68/1 tadaviraya-desavirayA jiyarAga-dosa-mohA 49/3 tadasaMpaogaciMtA jIvamarUviM kAriM 55/3 tava-saMjamapaDiyAraM jIvovaogasabbhAvao 86/3 tassa'kaMdaNa-soyaNa joIsaraM saraNaM tassa ya sakammajaNiyaM jogANa samAhANaM tassa ya saMtaraNasahaM jogANubhAvajaNiyaM 51/3 tasseva ya selesI jaM thiramajjhavasANaM taha kammAmayasamaNaM jaM puNa suNippakaMpaM 79/1 taha kammiMdhaNamamiyaM jhAijjA tadavattho 39/3 taha kevaliNo kAo jhAijA niravajaM 46/1 taha tivvakoha-lohA jhANa-jalA'Nala-sUrA 98/3 taha tAva-sosa-bheyA jhANappaDivattikamo 44/1 taha tihuyaNa-taNuvisayaM jhANa-pavaNAvahUyA 102/3 taha visaiMdhaNahINo jhANavarassa phalAI 93/3 taha sUla-sIsarogAi jhANasuniJcalacitto 104/3 taha sojjhAisamatthA jhANassa bhAvaNA 28/1 jhANovaramevi muNI tAo ya nANa-daMsaNa 65/1 jhANaM ca pahANaMgaM 96/3 tAvo soso bheo jhAyai sunippakaMpo. tihuyaNavisayaM kamaso jhAyAro nANadhaNA 63/3 te ya viseseNa ThANaM viyaNaM bhaNiyaM 35/3 tesiM ciya hiMsAisu NANamayakaNNadhAraM 58/3 to jattha samAhANaM NANe NiJcabbhAso 31/1 to desa-kAla-ceTThA NAmAibheyavihiyaM toyamiva nAliyAe 12/3 15/1 56/1 58/1 82/1 100/3 101/3 84/3 2/1 21/1 99/3 72/1 74/1 7/1 98/1 30/3 99/1 70/3 70/1 94/1 26/3 37/1 41/1 75/1 _ 2010_02 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 dhyAnazatakam gAthA krama gAthA krama to selesovva thiro taM hojja bhAvaNA thirakayajogANaM puNa thirayAjiyaselesaM thoviMdhaNAvaseso deviMda-cakkavaTTittaNA dehavivittaM pecchai dehovahivosaggaM doNha sajogAjogA doNhaM sukkANa phalaM dhaNiyaM viogaciMtaNa dhammajjhANovagayassa dhammaM jhAija muNI na u divasa-nisA na kasAyasamutthehi ya navakammANAyANaM nANaguNamuNiyasAro nANAnayANusaraNaM nicaM ciya juvai-pasU nivvANagamaNakAle nivvANasAhaNAI niMdai ya niyakayAI paDhamaM joge jogesu patthei tAsu rajjai payai-Thii-paesA paradavvaharaNacittaM paramANuMmi niraMbhai paravasaNaM ahiNaMdai parihAi kameNa jahA pisuNAsabbhAsabbhUya puvvakayabbhAso 76/3 puvvagayasuyAlaMbaNa 2/3 puvvappaogao ciya 36/1 paMcatthikAyamaiyaM 89/3 bhavakAle kevaliNo 73/3 bhavasaMtANamaNantaM 9/1 bhAvANaM saddahaNaM 92/1 bhUovaroharahio 92/3 majjhatthassa u muNiNo 64/3 mAyAviNo'isaMdhaNa 94/3 rAga-ddosa-kasAyA 6/3 rAgo doso moho 66/3 'roddajjhANovagayassa 29/3 roddajjhANaM saMsAra 38/3 liMgAi tassa ussaNNa 103/1 / liMgijjai jehiM muNI 33/1 vatthussabhAvaciMtaNa 31/3 varakevalAilAbhaM 77/3 vasaNasayasAvayamaNaM .35/1 visaiMdhaNe niraMbhai 81/1 visamaMmi samArohai 5/3 vIraM sukkajjhANaggi 16/1 veraggabhAviyamaNo 83/1 veraggamaggapaDiyaM 16/3 vocchinnakiriyamappaDivAi 51/1 vomAipaiTThANaM 21/3 sattavaha-veha-baMdhaNa 72/3 saddatthabahuttAo taha 27/1 saddAivisayagiddho 75/3 saddAivisayasAhaNa 20/1 saviyAramattha-vaMjaNa 30/1 / savvaNNumayamavitahaM 80/3 85/1 53/1 44/3 88/3 67/3 37/3 11/1 20/3 50/1 13/1 25/3 24/3 26/1 90/3 11/3 40/3 56/3 74/3 43/1 1/1 34/3 59/3 82/3 54/3 19/1 85/3 17/1 22/1 78/1 48/3 ___ 2010_02 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-23, dhyAnazatakagAthA'kArAdikramaH 305 gAthA krama krama 62/3 34/1 18/3 63/1 22/3 savvanayasamUhamayaM savvappamAyamUlaM savvappamAyarahiyA savvAbhisaMkaNaparo savvAsu vaTTamANA sAbhAviyaM niruvamaM sAmAiyAiyAI sIyA''yavAiehi ya sua-sIlasaMjamarao sukkajjhANasubhAviya sukkAe lessAe suciraMpi hojja suNiuNamaNAiNihaNaM suttAikayAlaMbo supasatthaM saddheyaM 40/1 61/3 42/3 104/1 68/3 87/1 89/1 4/3 45/1 43/3 105/3 gAthA suvidiyajagassabhAvo suhumakiriyA'niyaTTi suhumesu na saMmujjhai sojjhAvaNayaNa-sose saMkAidosarahio saMvarakayanicchidaM saMvara-viNijjarAo saMsArakAraNAi tao saMsAra-sAgaramaNorapAra harisijjai kayapAvo heUdAharaNAsaMbhave hoi asaMmUDhamaNo hoi puhuttavitakkaM hoi subhAviyacitto hoMti kamavisuddhAo hoMti suhAsava-saMvara 81/3 91/3 97/3 32/1 59/1 96/1 95/3 57/3 27/3 48/1 32/3 78/3 65/3 66/1 93/1 2010_02 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthADa zabda akkaMdaNa ajogI ajava ajjhavasANa aTTajjhANa aNaja aNizAiciMtaNA aNuciMtA aNuttarAmara aNupehA aNubhAva attha pariziSTam-25 dhyAnazatakagAthAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH saMskRta rUpa artha Akrandana moTA avAje raDavuM. ayogin zailezI lI. Arjava mAyApUrNa vyavahArano tyAga. adhyavasAna bhana, mayatAnuM mAlambana. ArtadhyAna saMdeza35 pariNAma. anArya heyadharmapravartaka anityAdicintanA anityAhi bhAvanAmonu yintana. anucintA bhUlI na javAya te mATe manathIja sUtranuM anusmaraNa. anuttarAmara anuttara vimAnavAsI deva anuprekSA mRtirUpa dhyAna thI bhraSTa evA jIvanI citavRtti 2, anubhAva karmavipAka. artha dravya-paryAya. amana mana vagaranA kevalI. amanojJa aprItikara avadha parISaha ke upasarga Ave to paNa dhyAnathI calAyamAna na thavuM ke na DaravuM. avAya apAya, du:5 avicAra artha, vyaMjana ane yoganA saMkramaNathI rahita avirata mithyAdriSTi athavA vrata vagaranI sabhyagadraSTi va 18, 23 asabhyavacana asabhya vacana, apazabda asadbhUtavacana na 52rnu sasatya vayana. asammoha sUkSma pArtho athavA haivImAyAma na bhUAyu. 90, aGkana kUtarA, athavA ziyALa vagerenA pagalAMthI lAMchita karavA. antarmaharta eka muhUrtathI ocho kALa. Agama sUtra AjJA sUtrane artha AmaraNadoSa potAne ke bIjAne moTI Apatti Ave to paNa kAlasaukarikanI jema maratA sudhI pazcAtApa na karavo. amaNa amaNuNNa avaha avAya aviyAra aviraya asabbhavayaNa asabbhUyavayaNa asammoha aMkaNa aMtomahatta Agama ANA AmaraNadosa 2010_02 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-24 dhyAnazatakagAthA-uddhRtAnAM granthAnAM sUciH granthanAma dhyAnazatakagAthAkramaH 6-7-8-9-15-16-19-20-21-22-67-7778-79-80-81-82-88-91-92 77-78-79-80-93-94 47, 48, 49 96 31-32-33-34 11-12 1. sthAnAGgasUtra, sUtra -247 vRttau 2. yogazAstra, pra. 11 vRttau yogazAstra, pra.-2/17 yogazAstra, pra.-3/90 3. dhyAnavicAre 4. pravacanasAroddhAra, gA. 271 vRttau 5. adhyAtmamataparIkSA, gA. 85 vRttau 6. lokaprakAze, sarga-30 7. catuHzaraNaprakIrNaka, gA. 27, ajJAtakartRka bRhadvivaraNe - 8. pAkSikasUtre 9. upadezapada, gA. 543 vRttau 10. adhyAtmakalpadrume adhi-14, gA.4, dhanavijayakRtaTIkAyAm 11. vicArasAre, gAthA 3-4-9-20-22-67-77-78-79-80 81-82-91-92 101 1-2-3-5 2-3-4-5-13-17-18-23-31-32-33-34-49-62-63 2010_02 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IsA 308 dhyAnazatakam Ayariya AcArya sUtrArthanA jJAna mATe mumukSuo jenI sevA kare che te AlaMbaNa Alambana dharmadhyAna para caDhavA jeno sahAro levAya che te. 22, 42, 66 Asava Asrava karmabaMdhananA kAraNabhUta mithyAtva vagere AsavadArAvAya AsravadvArApAya mithyAtva vagerethI utpanna thavAvALuM duHkha IrSyA pratipakSIno abhyadaya joI manamAM thato mAtsaryabhAva udAharaNa udAharaNa dRSTAnta uppAya utpAda utpAda, utpatti dhara,77, 72 uvaesa upadeza sUtramujaba kahevuM uvaoga upayoga sAkAra (jJAna) athavA nirAkAra (darzana) uvasagga upasarga upasarga, deva-manuSya vagere vaDe karAto upadrava uvasaMtamoha upazAntamoha upazAmaka nircantha ussaNNadosa utsatra koNa hiMsAnubaMdhI vagere koIpaNa eka raudradhyAnamAM nirantara pravRta rahevuM. pavitaviyAra parvavata- je dhyAnamAM bhedathI rahita vyaMjana, artha athavA avicAra yoganA saMkramaNathI rahita zrata hoya che te. kamma karma jJAnAvaraNAdirUpa pariNAma pAmela karmaNavargaNAnA pudgala kammavivAga karmavipAka karmanuM phaLa kalusa kaluSa AtmAne kaluSita karanAra kaSAya kAyakiriya kAyakriyA ucchuvAsa-niHzvAsarUpa zarIranI kriyA kAyajoga kAyayoga audArika vagere zarIrathI yukta jIvanA vIryanI pariNativizeSa kAla kAla kalAsamUha athavA candra-sUrya vagerenI gamana kriyAthI jaNAtA divasa-rAtri vagere. kAlAlessA kRSNalezyA kRSNalezyA kAvoyalessA kApotalezyA kApotalezyA kittaNa kIrtana sAmAnyathI jaNAvavuM kevalI kevalin / kevalajJAnathI yukta khaMti kSAnti kSamA-krodhano parityAga kSiti gharmA vagere ATha pRthvIo khii 2010_02 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 gama cintA chaumattha chadmastha yogezvara, pariziSTam-25, dhyAnazatakagAthAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH 309 khINamoha kSILamoda kSapaka nigraMtha gama caturvizatidaNDaka' vagere cakkavaTTI cakravartina cakra ne dhAraNa karanArA bharata mahArAjA vagere cakravartIo 0. cArita cAritra cAritra, azubhakriyAno parityAga, aninda AcaraNa rU3, 18 cAritabhAvaNA cAritrabhAvanA samasta sAvaghayoganI nivRtirUpa kriyAno abhyAsa rUrU citta citta bhAvanA, anuprekSA ane cintA rUpa traNe prakArano anavasthita adhyavasAya 2, 3, 72 ciMtA bhAvanA, ane anuprekSAthI rahita mananI pravRtti 2, 4 jJAnAdi guNonA AvAraka ghAtikarma rUpa chaghathI yukta jIvo (alpajJa) 3, 70, 84 jiNa jina tIrthaMkara, kevalI-rAga, dveSa ane mohane jItanAra 3, 27, 46, 68, 70 jiNamaya jinamata pravacana, tIrthaMkarano mata jiNANamANa ninAnAm mAnA jinAjJA, jinavANI joIsara yogothI pradhAna, yogIzvara, yogiothI athavA yogionA Izvara, yogismarya yogio vaDe dhyAna karavA yogya joga yoga audArika vagere zarIronA saMyogathI utpanna thavAvALA AtmapariNAmano vizeSa vyApAra. 3, 70, 80 jogaNiroha yoganirodha mana, vacana ane kArya yogono vinAza jogI dharma athavA zukladhyAnarUpa yogathI yukta jhAiyavva dhyAtavya dhyAna karavA yogya AjJA vagere jhANa dhyAna sthira adhyavasAna, attamuhUrta kAla sudhI eka vastumAM cittanuM avasthAna athavA yoganirodha jhANajjhayaNa nAdhyayana dhyAnane jaNAvanAra adhyayana, prakRta granthanuM nAma sAbUdattama dhyAnatattama manoyoga vagerenA nigraharUpa dhyAnaprAptino krama jhANasaMtANa dhyAnasattAne dhyAnano pravAha jhAyAra dhyAtR (dhyAtAra:) pramAda vagerethI rahita dhyAtA Thi sthiti jJAnAvaraNa vagerarUpa karmaprakRtiyono jaghanya vagere svarUpa rahevAno kALa, dharmAstikAya vagerenuM dravyarUpamAM rahevuM te , para vastuno matijJAnAdirUpa bodha 31, 58 yogin jJAna 2010_02 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 dhyAnazatakam 47 VITUvirA - NAmAvihadosa jJAnAvaraNa nAnAvidhadoSa Niz2arA taNukAyakiriya nirjarA tanukAyakriya tava tADaNa tirayaNa tiriyagai theja dahaNa daMsaNasuddhI tapas tADana triratna tiryaggati sthairya dahana darzanazuddhi dAna dvIpa jJAna ne DhAMkanAra karmavizeSa cAmaDIne cholavI, AMkho kheMcI kADhavI vagere rUpa hiMsA vagerenA aneka upAyomAM niraMtara pravRttizIla rahevuM. baMdhAyelA karmano nAza ucchavAsa-niHzvAsAdirUpa sUkSma zarIranI kriyA thI yukta anazana vagere svarUpa tapa chAtI-mAthuM kuTavuM, vALo kheMcavA vagere. jJAna, darzana athavA cAritrarUpa traNa ratna tiryaMca gati jinazAsanamAM sthiratA agni vagerethI bALavA zaMkAdi doSonA tyAgapUrvaka pramAdi guNothI yukta hovuM. bhojana vagere ApavuM. jaMbudvIpa vagere devono rAjA Indra eka-be vagere aNuvratone dhAraNa karanAra AMzika saMyamathI yuta deha athavA upadhino tyAga prItino abhAva dharma-durgatimAM paDatA jIvane bacAvanAra dharma-zruta ane cAritrarUpa dharmathI yukta dhyAnavizeSa 1, 27 dharmadhyAnanuM dhyAna karanAra nagama-saMgraha vagerenA bhedathI aneka prakAranA bheda 46, 6ra sImantaka vagere narakAvAso A tapa ke tyAgathI huM devendra ke cakravartI thAuM tevI prArthanA. nirvANa, mokSa 6, 60, 82 lezyAvizeSa 24, jIvapradezonI sAthe karma-pudagaloM no sambandha dAna dIva deviMda desaviraya desAsaMjaya dehovahivosagga dosa devendra dezavirata dezAsaMyata dodhivyu dveSa tharma, dharyuM dhamma dhammajjhANI naya dharmadhyAnin naya naraka nidAna naraya niyANa nivvANa nIlalessA paesa nirvANa nIlalezyA pradeza 2010_02 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 26, 20 pamANa 17, 63 ka 1 ja 5 pariziSTam-25, dhyAnazatakagAthAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH pajava paryAya utpAdAdirUpa paryAya paNihANa praNidhAna prANihiMsAdi na karavA chatAM paNa tenA pratye daDha adhyavasAya pramANa samasta vastunuM grahaNa karanAra jJAna pamAya pramAda madyAdi pramAda pamhalessA padmalezyA pItalezyAthI vizuddha eka vezyA payai prakRti jJAnAvaraNAdirUpa ATha karmaprakRti paramasukka paramazukla zailezIgata kevalInuM utkRSTa zukladhyAna paramasukkalessA paramazuklalezyA sayoga kevalInI atizaya vizuddha vezyA paramANu paramANu jeno vibhAga na thaI zake evo pudgalavizeSa paridevana paridevana vAraMvAra saMklezavALuM bolavuM te pariyaTTaNA parAvartana bhUtakALamAM bhaNela sUtra vagere bhUlAI na jAya tathA nirjarA mATe sUtra vagereno je abhyAsa karAya te parIsaha parISaha bhUkha-tarasa vagerenI vedanA pasama prazrama, prazama svadarzana ane paradarzananA tatvaviSayaka abhyAsathI utpanna thavAvALo prakRSTa zrama athavA kaSAyonA zamanarUpa prathama pasaMsaNA prazaMsanA, prazaMsA bhaktipUrvaka stuti paMcatthikAya paJcAstikAya pradezanA samUhavALA dharmAstikAya vagere pAMcadravya pAyAla pAtAla agAdha pANIthI paripUrNa lavaNAdi samudramAM rahela pAtAla (gartavizeSa) pisuNavayaNa pizunavacana aniSTasUcaka vacana pIyalessA pItalezyA pAlezyAthI kAMIka ochI vizuddha eka vezyA pucchaNa pracchanA, prazra sUtra vageremAM zaMkA thavAthI tene dUra karavA mATe gurune pUchavuM puvvagayasuya pUrvagatazruta utpAdapUrva vagere svarUpa pUrvagata zruta puvadhara pUrvadhara upayoga sahita cauda pUrvonA jJAtA puhurtAvita- pRthavattvavatavivAra bheda athavA vistArapUrvaka zrutathI yukta savicAra eka zukladhyAna bahuladosa bahuladoSa hiMsAnubandhI vagere badhA raudradhyAnomAM nirantara pravRta rahevuM. 42 77, 80 64 78 2010_02 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 dhyAnazatakam baMdhaNa bAhirakaraNa bhava bhava bhavakAla bhavaNa bhavasaMtANaaNaMta bhaMga bhAvaNA bhAvaNA bhUyaghAyavayaNa majjhattha maNojoga bandhana doraDA ke sAMkaLa vagerethI bAMdhavuM. bAhyakaraNa vacana ane kAya karmane vaza evo jIva jyAM utpanna thAya che te, janmamaraNarUpa saMsAra. bhavakAla mokSagamananI najIka zailezI avasthAnI antargata antarmuhUrta pramANa kAla bhavana bhavanavAsI devanA bhavana bhavasantAnanananta zukladhyAnamAM vicAraNIya eka anuprekSA bhaGga kramabheda ane sthAnabhedathI utpannathavAvALI bheda, dravyanI eka vinAzarUpa avasthA 46,62,77,76, bhAvanA jJAna-darzanAdi rUpa cAra bhAvanA bhAvanA dhyAnAbhyAsanI kriyA bhUtaghAtavacana chedavuM-bhedavuM vagere rUpa prANighAtasUcakavacana madhyastha rAga-dveSanI vacamAM rahela (udAsIna) manoyoga audArika vaikriya ane AhAraka zarIranA vyApArathI grahaNa karelA manovargaNAnA kAraNe thavAvALo jIvano vyApAra manoyoganigraha manoyogano vinAza manodhAraNa azubha vyApArathI mananuM avasthAna mArdava mAnakaSAyanA tyAgasvarUpa dharmavizeSa mantra viziSTa vargonI AnupUrvIrUpa maMtravAkya manasi TuvuM mAnasika saMkleza mAyAvin mAyAthI yukta mAraNa talavAra vagerethI prANono nAza karavo. muni lokanI taikAlika avasthAne mAnavAvALo sAdhu 28, mukti, karmano nAza mokSapatha mokSamArga (saMvara ane nirjarA) moha ajJAna viSayAsakti raudra hiMsA vagerenA viSayavALuM atizaya krUratAyukta raudradhyAna, 24 rogAzayazamana roganI nidAnapUrvaka cikitsA lezyA sphaTikamaNinI jema kRSNa vagere dravyane kAraNe utpanna thanAro AtmAno pariNAma 24,26,66,86 maNojogaNiggaha maNodhAraNa maddava maMta mANasadukkha mAyAvI mAraNa muNi mutti mokkhapaha mukti moha rAga rAga 8, 49 100 rogAsayasamaNa lessA 2010_02 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 25, dhyAnazatakagAthAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH pAMca astikAyasvarUpa loka Avaka-jAvakanuM dhyAna rAkhavAvALo vepArI. jemAM guNa-paryAya rahe che te vastuparivartana, arthasaMkrAnti 4 yetana-ayetana vastukhanu viruddha parieAmana, tebhanI nazvaratA 88 audArika, vaikriya ane AhA2ka zarIranA vyApArathI grahaNa karelA bhASAvargaNanA pudgalothI thavAvALo jIvano vyApAra. loga vaNiya vatthu vatthusaMka vatthUNa vipariNAma vayajoga valaya vaha vaMjaNa vAyaNa viussagga viNaya vimANa vireyaNosaha vivega visaya visAya visosaNa vIra vejja veyaNA veha vocchinnakiriya appaDivAi saddAdivisaya saddhammAvassaya loka vaNik vastu vastusaMkrama vastUnAM vipariNAma vAgyoga valaya vadha vyaJjana vAcanA vyutsarga vinaya vimAna virecanauSadha viveka viSaya viSAda vizoSaNa vIra vaidya vedanA vedha vyucchinnakriya apratipAti zabdAdiviSaya saddharmAvazyaka 2010_02 gharmA vagere sAta pRthvIone pharate rahela maMDaLa tADana zabda vAcanA-nirjarA mATe ziSyane sUtra ane artha bhaNAvavA. deha ane upadhi no parityAga abhyutthAna vagere jyotiSI vagere devonuM nivAsasthAna virecaka auSadhi, maLa kADhanAra auSadha zarIrathI AtmAne bhinna mAnavo vaidya vedanA, du:khano-pIDAno anubhava khIllA vagerethI nAka vagerene chedavuM. kriyAthI rahita thaI sthirasvabhAvavALuM zukladhyAna zabda vagere indriyaviSaya vidhipUrvaka Asevana karAtAM cAritradharmanA sAmAyika vagere Avazyako 313 53 60 3 76 54 19 78, 80 jemAM Asakta thaI jIva duHkhane prApta kare che 6 viSAda, vikalatA 103 anazana vagere tapathI thanAra durmanuM zoSaNA (vinAza ) 100 vizeSarUpa thI karmane nAza karavAvALA athavA kalyANane prApta karavAvALA 42 90, 92 68 54 100 90 1 72 7 19 82 6 42 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 samAhi sammarddasaNa saviyAra savvaNNu saMkAidosa saMghayaNa saMjama saMThANa saMvara saMsAra saMsAraheu 44 58 artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAntirUpa vicArathI yukta 78 tIrthaMkara, arihaMta 48 samyagdarzananA aticArabhUta zaMkA-kAMkSA vagere. 32 64 12, 68 52 saMghayaNa-hADakAono bAMdho vizeSa prANAtipAta vagere pApothI aTakavuM jIvoM vagerenA zarIranI AkRti mithyAtva vagere Asravono nirodha, azubha karmone AvatA aTakAvavA janma-maraNa vagerenI paramparA saMsAra saMsArahetu saMsAranA kAraNarUpa rAga-dveSa vagere saMsArAsuhANubhAva saMsArAzubhAnubhAva zudhyAnamAM vicAraNIya anuprekSA vizeSa sAgara sArIradukkha sAvaya sAhU siroroga sIla sIlaMga sua sukkajhANa sukkalessA suhAsava sumakiriyA - samAdhi samyagdarzana savicAra sarvajJa niyaTTi sUlaroga selesa selesI zaGkAdidoSa saMhanana saMyama saMsthAna saMvara sAgara zArIrikaduHkha zvApada sAdhu ziroroga zIla zIlAGga zruta zukladhyAna zuklalezyA zubhAsrava sUkSmakriya anivarti zUlaroga zaileza samAdhi (svasthatA) tattvArthazraddhA 2010_02 lavaNasamudra vagere ThaMDI-ga2mI vagere zArIrika du:kha jaLacara jIvo. muni mastaka roga vrata vagerenuM samAdhAna pRthvIkAyaviSayaka saMraMbhano parityAga vagere sAmAyika vagere bindusAra (14muM pUrva) sudhInuM zruta zokano nAza karanAra athavA ATha prakAranA karmarUpa mala ne zuddha karavAvALuM dhyAna padmalezyA thI vizuddha lezyAvizeSa puNyAzrava sUkSma kriyAthI yukta thaI nivRtta na thavAvALuM zukladhyAna rogavizeSa zaileza-parvatono rAjA, meru zailezI, zailarSi, subherunI samAna sthiratA ( zailezI), athavA dhyAnazatakam 59, 93 57 13 88 54 104 56 68 7 68 60 68 1, 5 66 93 81 7 76 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 pariziSTam-25, dhyAnazatakagAthAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH zIleza sumeru nI samAna sthiratA prApta karanAra RSi (zailarSi), athavA sarvasaMvarasvarUpa zIlonI svAminA selesIya zailezIgata zailezI avasthAne prApta karanAra ayogIkavalI soga zoka zoka, dInatA soyaNa zocana AMsupUrvakanI AMkhanI dInatA hetu jijJAsita dharmathI yukta padArtho no gamaka hetu 2010_02 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 26 dhyAnazatakaTIkAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH zabda gAthAGka gAthAGka 57 zabda AhArakazarIra ihalokabhaya ISatprAgbhAra ucchvAsa-ni:zvAsa udAharaNa upadhi upayoga upalakSaNa umAsvAtivAcaka ulmuka ekatvabhAvanA ogha 2, 10, 24 ajJAna aNuvrata adharmAstikAya anAkAra-upayoga anityatvAnuprekSA anukampA anuttaravimAna anuyogadvAra anekAnta antarmuhUrta anyadRSTiprazaMsA apadhyAna apratiSThAna apramattasaMyata abhUtodbhAvanavacana arthAntarAbhidhAna ayogI arhat avadhaliGga azaraNabhAvanA asammohaliGga asi Agamika-zrutapAThI AjJA Ayatana Ayu Avazyaka Azrava AzravakriyA Astikya mews audArikazarIra karmaprakRti karmavipAka karvaTa kalpita-udAharaNa kaSAya kAyakriyA kAyayoga kAyayoganigraha kAyikadhyAna kAyotsarga kArakahetu kAla kAlasaukarika kAMkSA kutIrthika kunta kUTaprayoga 4 4MNEMY 55 mm ra 0 0 2010_02 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-26, dhyAnazatakaTIkAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH 317 zabda gAthAGka zabda gAthAGka kRtayoga kRtayogI daNDAyata darzana darzanadIpakaguNa dAvAnala dyUtakAra dravyanikSepa dravyArthAdeza dravyAstikanaya dvAdazAnuprekSA dvAdazAGgI dvIpa 62, 77 12 33 5, 12, 27, 29 54 kevala kevalI kSapakazreNI kSayopazama kSetraloka kheTa gaNadhara 35, 38, 46, 63 gama 46 gItArtha guNazreNi 76 gotra ghana ghanavAta ghanodadhi caturdazapUrvI caturviMzatidaNDaka caturviMzatistava camara caraNadharma 5, 17, carita-udAharaNa cAritra cilAtIputra caityadhana jina dharmadhyAna nagara namaskAraniyukti naya naraka nAmakarma nAmanikSepa nikAcita nirgrantha nirjarA nirveda naigama paramamuni paraloka parasamaya parISaha paryApta paryAyaloka paJcAstikAya pAtAla pASaNDaprazaMsA pASaNDasaMstava jIva jyotiSka-vimAna jJAna jJAnAvaraNIya 51, 55 tanuvAta tapa 10 tiryaggati 5, 13 tIrthakara 17, 35, 38, 63 54 2010_02 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 dhyAnazatakam zabda gAthAGka zabda gAthAGka moha 49 3, 36 GWaiWG8 pudgala punaruktadoSa puruSaveda pUrvavit pratyAkhyAnAdhyayana pratyupekSaNa prabhAvanA pramAda pravacana prazama prazrama prANa baladeva bAhyakaraNa bharata bhavanavAsI bhAvamana bhitramuhUrta bhUta bhUtanihnavavacana bhUtopaghAtavacana matijJAna matvartha manaHparyAya manoyoga marudevI mithyAtva mithyAdarzana mithyAdRSTi mukhavastrikA muhUrta mRSAnubandhI mRSAvAda meru mokSa yoga yogI rati ratnApRthivI rAga labdhi lava lAntaka loka vaNik vAgyoga vAgyoganigraha vAcakamukhya vAcanA vAcikadhyAna vANijya vicAra vicikitsA vitarka vipAka vivekaliGga viSayasaMrakSaNAnubandhI vIrAsana vedanIya vaimAnika vyaJjakahetu vyavahAranaya vyutsargaliGga zakti zilpakalA zailezya zrAvaka zrutajJAna zrutajJAnI raka. 19 3, 76 64, 77 18, 22, 23 31, 45 45 9, 12 2010_02 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-26, dhyAnazatakaTIkAgataviziSTazabdA'kArAdikramaH 319 zabda gAthAGka zabda gAthAGka zrutadharma 5, 42 __ 56 Mururu mu GWm zvApada SaDjIvanikAya sanniveza samaya samudghAta samyaktva samyagdRSTi sarvajJa sarvasaMyata sarvArthavimAna saMvega saMsAra saMhanana 32, 33 18, 23, 31, 45 sAkAropayukta sAta sAmAcArI siddhigati sihamAraka sImantaka sUtra stutikAra steyAnubandhI stoka svasamaya hAsya hiMsAnubandhI hetu hasvAkSara 48 M 57 48 2010_02 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA pariziSTam-27 dhyAnazatakaTIkAgataniruktazabdAni zabda nirukti gAthA / zabda nirukti anuprekSA anu pazcAdbhAve prekSaNaM prekSA, sannivezavizeSaH / sA ca smRtirdhyAnAd bhraSTasya |cakravartI cakraM praharaNam, tena vijayAcittaceSTetyarthaH / dhipatye vartituM zIlameSAM te asadbhUta na sadbhUtamasadbhUtam, anRta cakravartinaH bharatAdayaH / mityarthaH / cAritra 'cara gati-bhakSaNayoH' ityasya asabhya sabhAyAM sAdhu sabhyam, na sabhya 'arti- lU-dhU-sU-khana-saha masabhyaM jakAra-makArAdi / cara itraH itItranpratyayAntasya astikAya astayaH pradezAH, teSAM kAyA caritramiti bhavati, astikAyAH / carantyaninditamaneneti AcArya Acaryate'sAvityAcAryaH, sUtrArthA caritraM kSayopazamarUpam, tasya vagamA mumukSubhirAsevyata ityarthaH / 47 bhAvazcAritram / etaduktaM AjJA kuzalakarmaNyAjJApyante'nayA prANina bhavati-ihAnyajanmopAttASTaityAjJA / vidhakarmasaJcayApacayAya Rte bhavamArtam, kliSTamityarthaH / 5 caraNabhAvazcAritramiti, ArAd yAtaM sarvaheyadharmebhya sarvasAvadyayogavinivRttirUpA ityAryam / kriyA ityarthaH / Alambana iha dharmadhyAnArohaNArthamA chAdayatIti chadma pidhAnam, lambyanta ityAlambanAni / taJca jJAnAdinAM guNAnAmAvAupayoga upayujyate'nenetyupayogaH sAkA rakatvAjjJAnAvaraNAdilakSaNaM rAnAkArAdiH / ghAtikarma, chadmani sthitAzchakarma mithyAdarzanA'virati -pramAda dmasthAH, akevalina ityarthaH / kaSAya-yogaiH kriyata iti karma jaganti jaGgamAnyAhurjagad jJeyaM jJAnAvaraNIyAdi / carAcaram / kutsitaM ninditaM zIlaM vRttaM jIvati jIviSyati jIvitavAn yeSAM te kuzIlAH, te ca vA jIva iti / tathAvidhA dyUtakArAdayaH / 35 | deva dIvyantIti devAH bhavanavAgrAma grasati buddhyAdIn guNAn, gamyo syAdayaH / vA karAdinAmiti grAmaH, Arta Arya 33 3 kuzIla . JainEducation International 2010_02 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 gAthA pariziSTam-27, dhyAnazatakaTIkAgataniruktazabdAni zabda nirukti gAthA zabda nirukti dharma durgatI prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dinA Atmeti yogaH dharmadharmaH / zukladhyAnalakSaNaH / dharmyadhyAna zruta-caraNadharmAnugataM dharmyam / 5 yogIzvara saH (yogaH) yeSAM vidyata iti dhyAna dhyAyate cintyate'nena tattvamiti yoginaH sAdhavaH / dhyAnam, ekAgracittanirodha loka lokyata iti lokaH / ityarthaH / vastu vasantyasmin guNa-paryAyA iti pApa pAtayati narakAdiSviti pApam / 40 vastu cetanAdi / pramANa pramIyate jJeyamebhiriti pramANAni viSaya viSIdanti eteSu saktAH prANina dravyAdIni / iti viSayA indriyagocarA / prazrama prakarSeNa zramaH prazramaH khedaH, sa ca vIra 'Ira gati-preraNayoH' ityasya sva-parasamayatattvAdhigamarUpaH / 32 vipUrvasyAjantasya, vizeSeNa bhavantyasmin karmavazavartinaH Irayati karma gamayati yAti prANina iti bhavaH saMsAra eva / 5 veha zivamiti vIraH / bhAvanA bhAvyata iti bhAvanA, dhyAnA zaraNya zaraNe sAdhuH zaraNyaH tam, bhyAsakriyetyarthaH / rAgAdiparibhUtAzritasattvavatsalaM madhyastha madhye tiSThatIti madhyasthaH, rakSakamityarthaH / rAga-dveSayoriti gamyate / zukla zucaM klamayatIti zuklam, zokaM manaso'nukUlAni manojJAni, iSTAnItyarthaH / 6 glapayatItyarthaH / muni manyate jagatastrikAlAvasthA zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM miti muniH, tasya muneH sAdhori vA klamayatIti zuklam / tyarthaH / 11,60 hetu hinoti gamayati jijJAsitadharmamuni manyante jIvAdIn padArthA viziSTAnAniti hetuH niti munayo vipazcitsAdhavaH / 36 kArako vyaJjakazca / yoga yujyanta iti yogAH manovA kkAyavyApAralakSaNA: xxx yujyate vAnena kevalajJAnA bhava manojJa 2010_02 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KW 5 mm pariziSTam-28 dhyAnazatakaTIkAgata-avataraNavAkyAni ajJAnaM khalu kaSTaM [Ava. vR.222 uddhRtaH] 50 kRSNAdidravyasAcivyAt ajJAnAndhAcaTulavanitA 9 koho pItI (da.vai. 8/38) 50 aTTeNa tirikkhagaI [da.vai.cUrNi. a. 1/1] 5 koho ya mANo ya aNiggahIyA (da. vai. 8/40)50 anuvAdAdaravIpsA (da.vai.cUrNi a. 10) 53 gIyattho jayaNAe (bR. ka. bhA. 4946) 12 anyo'haM svajanAt pari (prazamarati. 154) 65 guNa-paryAyavad dravyamiti (tatvArtha. sU/5-37) 31 arti-lU-ghU-sU-khana-saha-cara itraH (pA.3-2-184) 33 ghaTa-mauli-suvarNArthI (AptamI.) 52 azucikaraNasAmarthyA (prazamarati. 155) 65 jaganti jaGgamAnyAhurjagad jJeyaM carAcaram ahavA seluvva isI (vizeSA. 3664) 76 janma-jarA-maraNabhayai (prazamarati. 152) Agamazcopapattizca (da.vai.cUrNi pR. 137) 85 janma maraNAya niyataM... AjJApAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharmyam jaM aNNANI kammaM (bR. ka. bhA. 1170) (tatvArtha sU. 9/37) 44 jiNavayaNamodagassa u ArtamamanojJAnAM samprayoga (tatvArtha sU. 9/31-34) 5 jIvAivatthuciMtaNa iSTajanasamprayogarddhi (prazamarati. 151) 65 jIvAnAM pudgalAnAM ca gatyupagrahakAraNam ujuseDhiM paDivaNNo (vizeSA. 3708) 76 jIvAnAM pudgalAnAM ca dharmAdharmAstikAyayoH utpAda-vyaya-dhrauvyayuktaM sat (tatvArtha sU. 5/29) 52 jIvAnAM pudgalAnAM ca sthityupagrahakAraNam uvavAo laMtagaMmi 45 jIvA pAviti iha ekasya janma-maraNe (prazamarati. 153) 65 jUiyara solameMThA ekkA ya aNegesiM 1 jo kira jahaNNajoo (vizeSA. 3661) evaMvihA girA me (Ava.ni. 1477) 37 jJAnAtmA sarvabhAvajJo orAliyAhiM savvAhiM (vizeSA. 3684) 76 taNurohAraMbhAo (vizeSA. 3667) audArikAdizarIrayuktAsyAtmano vIryapariNati- tadasaMkhaguNavihINe (vizeSA. 3658) vizeSa: kAyayoga....... manoyogaH iti 3 tayasaMkhajjaguNAe (vizeSA. 3680) kalpadrumaH kalpitamAtradAyI ( ) 45 tassodaiyA bhAvA (vizeSA. 3685) 76 kAlo paramaniruddho 3 tIsA ya patravIsA kAhaM achittiM aduvA (vya. bhA. 1/83, teSAM kaTataTabhraSTaiH (vizeSA. svo. vRtti pR.187) 45 Ava.cU.pR.34) 12 thire NAmege No kayajoge ityAdi 36 kiriyAsu vaTTamANA 50 davvao suyanANI uvautte savvadavvAiM jANaI 45 kUrAvi sahAveNaM 45 davvamaNojoeNaM kRtvA pUrvavidhAnaM 51 dRSTyAdibhedabhinnasya m mm Wm Ww u tavA kA 2010_02 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 WWW SK pariziSTam-28, dhyAnazatakaTIkAgata-avataraNavAkyAni dosAnalasaMsatto 50 ribhiyapayakkharasaralA dArthAdezAdityeSA dvAdazAGgI 45 ruMbhai sa kAyajogaM (vizeSA. 3662) 76 dveSaH sampadyamAno'pi 50 lokasyAdhastiryag (prazamarati. 160) dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthi- vRddhavivaraNa iha payaibhinnaM.. kAyassa paese (anu. cU. pR. 199) 52 zaGkA-kAGkSA-vicikitsA (tatvArtha. 7/18) 32 dharmo'yaM svAkhyAto (prazamarati. 161) 65 satta pANUni se thova dhI saMsAro ityAdi (da. vai. cUrNi. pR. 34) 88 sattevaya koDIo nara-naraya-tiriya-suragaNa 45 sa dvividho'STa-caturbhedaH (tatvArtha. 2/9) navi asthi mAnusANaM (dharmo. viva.) 61 sa-parasamayakosalaM NAmaM ThavaNA davie (Ava. ni. 1057) 53 samacauraMse naggohamaMDale no ihalogaTThayAe no paralogaTThayAe 46 sarvavyaktiSu niyataM (tatvA. bhA. 5/29) pajjattamittabiMdiya (vizeSA. 3659) 76 sarve jIvA na hantavyAH ityAdi pajjattamittasannissa (vizeSA. 3657) 76 savvaTThANANi asAsayANi ityAdi paJcAzravAt ityAdi (prazamarati. 172) 68 (da. vai. cU. pR.34) pabhUNaM coddasapuvvI (vyA. pra. 5/4/240) 45 savvanadINaM jA payovrato na dadhyati (AptamI. kA. 60) 52 savvavaijogarohaM (vizeSA. 3660) paralogaMmi vi evaM 50 savvasurAsura-mANusa parimaMDale ya vaTTe savvasurehiMto vi hu pizunaM sUcakaM viduH iti vacanAt savvaM khavei taM puNa (vizeSA. 3681) pulviM khalu bho kaDANaM... / / (da.vai. cU.1) savvevi ya siddhatA majjaM visaya (utta. ni. 180) saMbhavao jiNaNAmaM (vizeSA. 3683) 76 maNuyagai-jAi (vizeSA. 3682) sIlaM va samAhANaM (vizeSA. 3665) 76 matuyatyaMmi muNijjaha suyaNANaMmi neuNNaM mAtA bhUtvA duhitA (prazamarati. 156) susamAhiyakara-pAyassa mAnuSyakarmabhUmyA (prazamarati. 162) seleso kira meru (vizeSA. 3663) micchattamohiyamaI sthita: zItAMzuvajjIvaH (yo. da.sa. 183) mithyAdRSTiravirataH (prazamarati. 157) sparza-rasa-gandha-varNa mokSe bhave ca sarvatra (yogaza. 20 vRtti)| haTThassa aNavagallassa yadvadvizeSaNAdupacitto (prazamarati. 159) hassakkharAI majjheNa (vizeSA. 3666) yA puNya-pApayora- (prazamarati. 158) heTThA majjhe uvari rAgaH sampadyamAno'pi 50 heTThovari joyaNasaya rAgAd vA dveSAd vA (da. vai. vR. pR. 33) 49 W 76 0 Wm WWW 65 54 _ 2010_02 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-29 TIkAnusAripAThabhedAH 1. rAga-dveSa-mohAGkitasya, Akulasya veti pAThAntaram / gA. 24 2. niyatA iti paricchinnAH, pAThAntaraM vA janitAH / gA. 30 tat prakAntaM nirvANapuraM siddhipattanam, parinirvANapuraM veti pAThAntaram / gA. 60 4. pradhAnataramantrayogena zreSThataramantrayogenetyarthaH, mantra-yogAbhyAmiti ca pAThAntaraM vA / gA. 71 in pariziSTam-30 TIkAnusArimatabhedAH 1. anena kilAnAgatakAlagraha iti vRddhA vyAcakSate / gA. 8 2. anye punaridaM gAthAdvayaM caturbhedamapyArtadhyAnamadhikRtya sAdhoH pratiSedharUpatayA vyAcakSate / gA. 13 3. anye tu vyAcakSate tiryaggatAveva prabhUtasattvasambhavAt sthitibahutvAJca saMsAropacAra iti / gA. 13 4. prakRti-sthityanubhAva-pradezabandhabhedagrAhaka ityanye / gA. 50 pariziSTam-31 TIkAgatagranthanAmollekhAdi 1. 2. 3. 4. 5. 6. anujJAtameva pUrvamunibhiH / gA. 1 uktaM ca bhagavatA vAcakamukhyena / gA. 6 uktaM ca paramagurubhiH -pubbiM khalu... / gA. 11 uktaM ca bhagavato mAsvAtivAcakena-hiMsAnRta-steya-viSayasaMrakSaNebhyo raudram / gA. 18 mahApadgato'pi svata: mahApadgate'pi ca pare AmaraNAdasaJjAtAnutApaH kAlasaukarikavad / gA. 26 hRSyate tuSyati kRtapApo nirvirtitapApaH san siMhamArakavat / gA. 27 teSAM svarUpaM ca pratyAkhyAnAdhyayane nyakSeNa vakSyAmaH / gA. 32 2010_02 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 8. zrUyante ca bahavazcilAtIputrAdayaH evaMvidhA iti / gA. 45 9. tathA ca stutikAreNApyuktam-kalpadrumaH kalpitamAtradAyI... / / gA. 45 10. pramANAni-dravyAdIni, yathAnuyogadvAreSu / gA. 46 11. gamAH caturviMzatidaNDakAdayaH, kAraNavazato vA kiJcidvisadRzAH sUtramArgA yathA SaDjIvanikAyAdAviti / gA. 46 12. bhAvArthaH punaH vRddhavivaraNAdavaseya: xxx jahA kammapayaDIe tahA viseseNa viciMtijjA xxx vittharao ya kammapayaDIe bhaNiyANaM kammavivAgaM viciMtejA / gA. 51 13. bhAvArthazcaturviMzatistavavivaraNAdavaseyaH / gA. 53 14. mASatuSamarudevyAdInAmapUrvadharANAmapi tdupptteH| gA. 64 15. bhAvArtho namaskAraniryuktau pratipAdita eva / gA. 76 16. marudevyAdInAM tvanyathA / gA. 77 17. tAgamikazrutapAThinaH / gA. 83 pariziSTam-32 TIkAgatanyAyoktayaH 1. ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre ajJAtajJApanArthaM ca zAstre vizeSaNAbhidhAnamanujJAtameva / gA. 1 2. yathoddezastathA nirdeza iti nyAyAdArtadhyAnasya svarUpAbhidhAnAvasaraH / gA. 5 3. ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNamiti sAdhvyAzca yogyaM yatinapuMsakasya ca / gA. 35 4. ekagrahaNe tajAtIyagrahaNAd nagara-kheTa karbaTAdiparigrahaH iti / gA. 36 / 5. ekagrahaNe tajAtIyagrahaNAd anRtAdattAdAna-maithuna-parigrahAdyuparodharahitazca / gA. 37 6. anuvaadaadrviipsaabhRshaarthviniyoghetvsuuyaasu| IrSatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam / / gA. 53 7. jAtAvekavacanam / gA. 55 2010_02 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-33 vibhinnagranthAdhAritadhyAnazabdasya vyAkhyAH [A.ni.] [bR. ka.bhA.] 1. aMtomuttakAlaM cittassegaggayA, havai jhANaM / ___taM puNa aTTa rUDhaM dhammaM sukkaM ca nAyavvaM / / 1463 / / 2. jhANeNa hoi lesA, jhANaMtarao va hoi annayarI / ___ajjhavasAo u daDho, jhANaM asubho subho vA vi / / 1640 / / 3. sudaDhappayattavAvAraNaM, Niroho va vijamANANaM / jhANaM karaNANa mayaM, Na u cittaNirohamittAgaM / / 4. jIvassa egagge jogAbhiniveso jhANaM, aMtomuhuttaM tIvrajogapariNAmasyAvasthAnamityarthaH / 5. jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM / taM puNa aDhe dhamma sukkaM ca nAyavvaM / / 1463 / / [vizeSA. 3071] [Ava. cU.] [dhyA.za., saM.pra. dhyAnAdhikAre [tatvArtha.] [sthA.sU. 247 vRtau] [bR. ka. vR.] [tattvArtha. siddha vRtau [upamiti. 8/728] 6. uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam / / 9/27 / / 7. dhyAtayo dhyAnAni, antarmuhartamAnaM kAlaM cittasthiratAlakSaNAni...|| 8. dhyAnaM punarnizcala evAzubha: zubho vA AtmanaH pariNAmaH / 9. agram-Alambanam ekaM ca tadagraM cetyekAgram, ekAlambanamityarthaH / ekasminnAlambane cintAnirodhaH / calaM cittameva cintA, tannirodhastasyaikatrAvasthApanamanyatrApracAro nirodhaH / / 9/27 / / 10. vizuddhaJca yadekAgraM cittaM tad dhyAnamuttamam / 11. zubhakAlambanam cittaM dhyAnamAhurmanISiNaH / sthirapradIpasadRzaM sUkSmAbhogasamanvitam / / 362 / / 12. ekAlambanasaMsthasya sadRzapratyayasya ca / pratyayAntaranirmukta: pravAho dhyAnamucyate / / 13. dhyAnaM zubhacittaikAgratAlakSaNam / 14. muhUrtAntarmanaHsthairya dhyAnaM chadmasthayoginAm / dharmya zuklaM ca tad dvedhA yogarodhastvayoginAm / / 115 / / 15. bhavazatasamupAcitakarmavanagahanajvalanakalpamakhilatapaHprakArapravara mAntaratapaH kriyArUpaM dharmadhyAnaM zukladhyAnaM ca / [yo.bi.] [SoDa. 12/14 vRttau [aSTaka, 1/6 vRttau [yo. zA., pra. 4] [aSTaka pra. 5/2 vRtau 2010_02 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-33, dhyAnazabdasya vyAkhyAH 327 16. dhyAyate-cintyate'nena tattvam iti dhyAnam, ekAgracittanirodha ityarthaH / [dhyA. za. 1 vRttau] 17. dhyAtiAnaM-antarmuhUrtamAnaM cittaikAgratA / [paMcA. 19/3 vRttau 18. jhANamiti dhyAyate-cintyate vastvaneneti dhyAtirvA dhyAnamantarmuhUrtamAtrakAlamekAgracittAdhyavasAnam / [prava.sAro. vRttau 19. dhyAnaM cintAbhAvanApUrvaka: sthiro'dhyavasAyaH / [dhyAnavicAre] 20. dhyAnaM dhyeyaviSayA ekapratyayasantatiH / [vIta.sto.14/8 vRttau.] 21. sthiramadhyavasAnaM yat tad dhyAnaM cittamasthiram / bhAvanA cApyanuprekSA, cintA vA tat tridhA matam / / 1 / / [adhyA. 16] 22. xxx dhyAnaM caikAgryasaMvittiH samApattistadekatA / / 2 / / [jJAna. 30] 23. jo kira jayaNApuvvo vAvAro so Na jhANapaDivakkho / so ceva hoi jhANaM jugavaM maNavayaNakAyANaM / / 8 / / [a.ma.pa.] 24. upayoge vijAtIyapratyayAvyavadhAnabhAk / zubhaikapratyayo dhyAnaM sUkSmAbhogasamanvitam / / 11 / / [dvA.dvA. 18] 25. dhyAnamantarmuhUrtamAtrakAlamekAgracittAdhyavasAyam / [A.pra. pR. 133] 26. yat sthiramadhyavasAnaM tad dhyAnam / [darzanaratnaratnAkare 27. dhyAnaM nAma manaHsthairyaM yAvadantarmuhUrttakam / xxx / / [lo.pra., sarga-30/411] 28. ekacintAnirodho yastaddhyAnaM bhAvanAH parAH / anuprekSArthacintA vA dhyAnasantAnamucyate / / 66 / / [dhyA.dI.] 29. dRDhasaMhananasyApi munerAntarmuhUrtikam / dhyAnamAhurathaikAgracintArodho jinottamAH / / 64 / / [dhyA.dI.] 30. egaggacitAniroho jhANaM, aggasaddo AlaMbaNe vaTTati, egaggo-egAlaMbaNo, AlaMbaNANi viseseNa bhaNNihiMti, egaggassa ciMtA egaggaciMtA, etaM jhANaM chaumatthassa, niroho kevaliNo jogassa / [dazavaikAlikacUrNA] 31. dhyAtiAnaM-sthirAdhyavasAnam, manasa ekAgrAvalambanamityarthaH / [dharmasaMgrahe] 32. dhyAtirdhyAna-sthirAdhyavasAnam manaekAgrAvalambanamityarthaH / [pratikramaNasUtrapadavivRttau 33. jIvataNo je thira pariNAma, kahIye dhyAna tehay nAma xxx v [dhyAnasvarUpaNaprabaMdhe] 34. ciMtArodha te dhyAna che, apara bhAvanA jANa xxx / [dhyAnadIpikAcatuSpadau 35. uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnamA'ntarmuhUrtAt / [mahApurANe, cAritrasAre, pravacanasAre, tattvAnuzAsane 36. cittavikSepatyAgo dhyAnam / [sarvArthasiddhau] 2010_02 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-34 zrImajinabhadragaNikSamAzramaNaviracita-dhyAnazatakamahAgranthasambandhigranthAnAM mudritasAhityasUciH TIkAkAra sampAdaka prakAzaka 1. dhyAnazatakasaTIka haribhadrasUri bAlacandrazAstrI vIra-sevA mandira 2. dhyAnazatakasaTIka haribhadrasUri sAgarAnaMdasUri Agamodaya samiti ___ Ava. niryu. antargata 3. dhyAnazatakasaTIka haribhadrasUri harSavijaya vinayabhaktisundaracaraNagranthamAlA 4. dhyAnazataka-Tippana hemacandrasUri [maladhArI] harSavijaya vinayabhaktisundaracaraNagranthamAlA 5. dhyAnazatakabRhadvRtti- ajJAta kIrtiyazasUri sanmArga prakAzana viSamapadaparyAyAH 6. dhyAnazataka-avacUrNi jJAnasAgaragaNi mAnavijaya devacanda lAlabhAI 7. dhyAnazataka-dIpikA mANikyazekharasUri / mAnavijaya vijayadAnasUrIzvarajIjainagraMthamAlA 8. dhyAnazataka-avacUri dhIrasuMdasUri pramodasAgara devacanda lAlabhAI 9. dhyAnazataka-arthaleza pUrvAcArya kIrtiyazasUri sanmArga prakAzana 10. dhyAnazataka-avacUri zubhavardhanagaNI kIrtiyazasUri sanmArga prakAzana 11. dhyAnazataka-laghuTIkA tilakAcAryajI kIrtiyazasUri sanmArga prakAzana 12. dhyAnazataka-saTIka vivecana anu. paM. bhAnuvijaya jinakRpA ceri. TrasTa 13. dhyAnazataka - hindI bhAvAnuvAda anu. bAlacandrazAstrI vIra. sevA mandira 14. dhyAnazataka-anuvAda saM. bhavyadarzana vijaya 15. dhyAnazataka hindI anuvAda anu. dulaharAja [terApanthI] 16. dhyAnazataka-anuvAda anu. tattvavijaya ma. 17. dhyAnazataka-hindI anuvAda anu. jayakumAra jalaja hindIgraMthakAryAlaya, muMbaI 18. dhyAnazataka-hindI anuvAda anu. kanhaiyAlAla loDhA prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura DaoN. suSamA siMghavI 19. dhyAnazataka-pravacana prava. mu. rAjendravijaya 2010_02 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-35 TIppana-pariziSTopayuktagranthAvaliH granthanAma kartA TIkAkRtAdi prakAzaka 1. adhyAtmamataparIkSA yazovijayajI maho. TI. yazovijayajI maho. gItArthagaGgA 2. adhyAtmasAra yazovijayajI maho. . sanmArga prakAzana 3. anuyogadvAra-cUrNi AryarakSitasUrijI cU. jinadAsamahattara RSabhadeva kezarImala 4. aSTakaprakaraNa haribhadrasUri TI. jinezvarasUri / arihanta ArAdhaka TrasTa 5. AcArAGgasUtra-cUrNi sudharmAsvAmIjI cU. jinadAsamahattara RSabhadeva kezarImala 6. AcArAGgasUtra-niyukti sudharmAsvAmIjI ni. bhadrabAhusvAmIjI motIlAla banArasIdAsa 7. Atmaprabodha jinalAbhasUri TI. jinalAbhasUri harIcanda karasanajI 8. AdipurANa jinasenAcArya bhAratIya jJAnapITha 9. AptamImAMsA samantabhadra gaNezavarNI digambarajaina saMsthAna 10. AvazyakasUtra-cUrNi sudharmAsvAmIjI cU. jinadAsamahattara RSabhadeva-kezarImala 11. Avazyakaniyukti bhadrabAhusvAmIjI TI. haribhadrasUri Agamodaya samiti 12. Avazyaniyukti-avacUri sudharmAsvAmIjI dhIrasundaragaNi dvitIyabhAga: amudritaH 13. Avazyakaniyukti-avacUrNi sudharmAsvAmIjI a. jJAnasAgarasUri / motIcanda maganabhAI 14. Avazyakaniyukti-dIpikA sudharmAsvAmIjI dI. mANikyazekharasUri dAnasUrigranthamAlA 15. Avazyakaniyukti-laghuTIkA sudharmAsvAmIjI tilakAcAryajI sanmArga prakAzana (dvitIyabhAgaH amudritaH) 16. AvazyakabRhadvRtti-Tippanaka sudharmAsvAmIjI TI. hemacandrasUri [maladhArI] nagInabhAI ghelAbhAI 17 AvazyakabRhadvRttisudharmAsvAmIjI pUrvAcArya amudrita viSamapadaparyAyA 18. uttarAdhyayanasUtra-TIkA sudharmAsvAmIjI TI. zAMtisUrIzvarajI devacanda lAlabhAI 19. uttarAdhyayanasUtra-niyukti sudharmAsvAmIjI ni. bhadrabAhusvAmIjI devacanda lAlabhAI 20. uttarAdhyayanasUtra-mUla sudharmAsvAmIjI devacanda lAlabhAI 21. upamitibhavaprapaJcAkathA siddharSigaNi anekAnta prakAzana 22. aupapAtikasUtra-mUla sudharmAsvAmIjI paNDIta hIrAlAla kAlIdAsa 23. karmagrantha-TIkA devendrasUri TI. devendrasUri jaina AtmAnanda sabhA 24.karmagrantha-mUla devendrasUri jaina AtmAnanda sabhA 25. guNasthAnakakramAroha-TIkA ratnazekharasUri TI. ratnazekharasUri harSapuSpAmRta granthamAlA 26. guNasthAnakakramAroha-mUla ratnazekharasUri harSapuSyAmRta granthamAlA 27. gurutattvavinizcaya yazovijayajI maho. TI. yazovijayajI maho. jaina sAhitya vikAsa maMDala 28. jainendrasiddhAMtakoza saMpA. jinendravarNI bhAratIya jJAnapITha prakAzana 2010_02 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 330 dhyAnazatakam 29. jJAnasAra yazovijayajI maho. .. mukticandrasUri smRti granthamAlA 30. jJAnArNava zubhacandrAcArya paramazrutaprabhAvaka maNDala 31. tattvAnuzAsana nAgasenAcArya navInacanadra ambAlAla 32. tatvArthasUtra-TIkA umAsvAtijI ma. TI. siddhasenagaNi zrIpAlanagara jaina zve. Tra. 33. tatvArthasUtra-TIkA umAsvAtijI ma. TI. haribhadrasUri[anya] RSabhadeva-kezarImala 34.tatvArthasUtra-bhASya umAsvAtijI ma. bhA. umAsvAtijI zrIpAlanagara jaina zve. Tra. 35. tatvArthasUtra-mUla umAsvAtijI ma. zrIpAlanagara jaina zve. Tra. 36. tatvArthasUtra-vArtika umAsvAtijI ma. vA. bhaTTAkalaMkadeva bhAratIya jJAnapITha 37. tatvArthasUtra-sarvArthasiddhiTIkA umAsvAtijI ma. TI. pUjyapAdAcArya bhAratIya jJAnapITha 38. triSaSTidhyAnakathAnakakulaka pUrvAcArya sanmArgaprakAzana 39. darzanaratnaratnAkara siddhAMtasAra jaina sAhitya vardhaka sabhA 40. dazavaikAlika-cUrNi zayyaMbhavasUrIjI cU.jinadAsamahattara prAkRta TekSa sosAyaTI 41. dazavaikAlikasatra-TIkA zayyaMbhavasUri TI. haribhadrasUri devacanda lAlabhAI 42. dazAzrutaskandha bhadrabAhusvAmIjI . paM. maNivijayajI gaNi granthamAlA 43.dvAtraMzada-dvAtrozakA yazovijayajI maho. TI. yazovijayajI maho. divyadarzana TrasTa 44.dharmasaGgraha mAnavijayajI maho. mAnavijayajI maho. jinazAsana ArAdhanA TrasTa 45.dhyAnacatuSTayavicAra pUrvAcArya sanmArga prakAzana 46.dhyAnadIpikA sakalacandra upA. zeTha premajI hIrajI 47.dhyAnadIpikAcatuSpadI zrImad devacandra adhyAtmajJAnaprasArakamaNDala 48.dhyAnavicAra ajJAta. jaina sAhitya vikAsa maNDala 49.dhyAnazataka-arthaleza jinabhadragaNikSamAzramaNa pUrvAcArya sanmArga prakAzana 50. dhyAnastava bhAskaranaMdI vIra sevAmandira 51. dhyAnasvarUpaNaprabandha bhAvavijayajI upA. . sanmArga prakAzana 52. navatattvaprakaraNa AtmArAmajI ma. 53. paJcaparameSThi maMtrarAjadhyAnamAlA nemidAsakavi jaina sAhitya vikAsa maNDala 54.paJcavastu-TIkA haribhadrasUri TI. haribhadrasUri arihanta ArAdhaka TrasTa 55. paJcavastu-mUla haribhadrasUri arihanta ArAdhaka TrasTa 56. paJcAzakaprakaraNa haribhadrasUri TI. abhayadevasUri 57. pAkSikasUtram sudharmAsvAmIjI yazodevasUri jinazAsana ArAdhanA TrasTa 58. pratikramaNasUtrapadavivRtti sudharmAsvAmIjI nemisAdhu 59. pravacanasAroddhAra nemicandrasUri TI. siddhasenasUrI bhAratIyaprAcyatattvaprakAzana 60.prazamarati umAsvAtijI ma. TI. haribhadrasUri [bRhadgacchIya)] arihanta ArAdhaka TrasTa 2010_02 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-35, upayuktagranthAvaliH 331 61. bRhatkalpasUtra-TIkA bhadrabAhusvAmI TI. malayagirisUri, kSemakIrtisUri jaina AtmAnanda sabhA 62. bRhatkalpasUtra-mUla bhadrabAhusvAmI jaina AtmAnanda sabhA 63. bRhatkalpasUtra-laghubhASya bhadrabAhusvAmI bhA. saGghadAsagaNi jaina AtmAnanda sabhA 64. bhagavatIsUtra-TIkA sudharmAsvAmIjI TI. abhayadevasUri Agamodaya samiti 65. bhagavatIsUtra-mUla sudharmAsvAmIjI mahAvIra jaina vidyAlaya 66. yogabindu-TIkA haribhadrasUri TI. haribhadrasUri dIvyadarzana TrasTa 67. yogabindu-mUla haribhadrasUri dIvyadarzana TrasTa 68 yogazataka-TIkA haribhadrasUri TI. haribhadrasUri dIvyadarzana TrasTa 69. yogazAstra-TIkA hemacandrasUri TI. hemacandrasUri jainasAhitya vikAsa mandira 70. yogazAstra-mUla hemacandrasUri jainasAhitya vikAsa mandira 71. lokaprakAza vinayavijayajI upA. - bherulAla kanai. ko.rI. TrasTa 72 zrAddhadinakRtya devendrasUri devendrasUri 73. vizeSAvazyakabhASya-TIkA jinabhadragaNi TI. maladhAri hemacandrasUri kSamAzramaNa dIvyadarzana TrasTa 74. vItarAgastotra hemacandrasUri TI. prabhAnandasUri sanmArga prakAzana 75. vyavahArabhASya bhadrabAhusvAmIjI bhA.saMghadAsagaNI jaina vizva bhAratI, lADanU 76. vicArasAra devacandragaNi saMpA, buddhisAgarasUri adhyAtmajJAnaprasArakamaMDala 77. zrAddhapratikramaNasUtra sudharmAsvAmIjI TI. ratnazekharasUri devacanda lAlabhAI (arthadIpikA TIkA) 78. zrAvakAcAra amitagati 79. SaTkhaNDAgama-dhavalATIkA puSpadantabhUtabali TI.vIrasenAcArya jaina saMskRti saMrakSaka saMgha 80. SoDazakaprakaraNa haribhadrasUri TI. yazovijayajI maho. aMdherI gujarAtI jaina saMgha 81. saMvegaraGgazAlA jinacandrasUri kAMtilAla maNilAla jhaverI 82. samavAyAGgasUtra sudharmAsvAmIjI TI. abhayadevasUri mahAvIra jaina vidyAlaya 83. sambodhaprakaraNa haribhadrasUri zAstra saMdeza granthamAlA 84. sammatitarka-TIkA siddhasenadivAkarasUri TI. abhayadevasUri gujarAta purAtattva mandira 85. sthAnAGgasUtra-TIkA sudharmAsvAmIjI TI. abhayadevasUri Agamodaya samiti 86. sthAnAGgasUtra-mUla sudharmAsvAmIjI mahAvIra jaina vidyAlaya 87. harivaMzapurANa jinasena bhAratIya jJAnapITha prakAzana 88. hitopadeza prabhAnandasUri TI. paramAnandasUri . sanmArga prakAzana 2010_02 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-36 granthasaGketasUciH adhyA . - adhyAtmasAraprakaraNam a.ma.pa. - adhyAtmamataparIkSA anu. cU. - anuyogadvAracUrNi ami. zrAva. - amitagativiracitazrAvakAcAraH aSTaka. - aSTakaprakaraNam AcA.ni. - AcArAGganiyuktiH A. pra. AtmaprabodhaH Ava. cU. - AvazyakacUrNiH Ava. Ti. - Avazyaka-bRhadvRtti-Tippanakam Ava. ni. - AvazyakaniyuktiH A. ni. hA. - Avazyakaniyukti hArIbhadrIyaTIkA upamiti. - upamitibhavaprapaJcAkathA aupa. - aupapAtikasUtram jJAna. - jJAnasAraprakaraNam tattvArtha. sarvArtha. - tattvArthasUtre sarvArthasiddhiTIkA tattvArtha. siddha. - tattvArthasUtre siddhasenIyATIkA da. vai. - dazavaikAlikasUtram da.vai. cUrNi - dazavaikAlikasUtracUrNiH da.vai.cU. * dazavaikAlikacUlikA dvA. dvA. - dvAtriMzatdvAtriMzikAprakaraNam dharmo. vi. . dharmopadezavivaraNam dhavalA. - SaTakhaNDAgama-dhavalATIkA dhyA. dI. . dhyAnadIpikA dhyA. za. - dhyAnazatakam paJcA. - paJcAzakaprakaraNam prava. sAro. . pravacanasAroddhAraprakaraNam prazama. - prazamaratiH - pANinIvyAkaraNam bR. ka. bhA - bRhatkalpabhASyam bhaga. - bhagavatIsUtram maraNa maraNasamAhipayannA yo. bi. . yogabinduH yo.zA. . yogazAstram lo. pra. - lokaprakAzaH vize. svo. . vizeSAvazyakabhASya, svopajJavRttiH vizeSA. . vizeSAvazyakabhASyam vizeSA. hema. - vizeSAvazyakabhASye hemacandrIyA TIkA vIta. sto. - vItarAgastotraH vya.bhA. . vyavahArasUtrabhASyam vyA. pra. - vyAkhyAprajJaptisUtram SoDa. - SoDazakaprakaraNam saM. pra. - sambodhaprakaraNam saMvega. - saMvegaraGgazAlA - sthAnAGgasUtram sthA. 2010_02 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.A.zrIvijayarAmacandrasUrismRti saMskRta-prAkRtagranthamAlA / / prakAzakam / / sanmArga prakAzana DHUT sammAna prakAzana ISBN-978-81-87-163-57-2 Fandana